Zbigniew Zborowski Trzy odbicia w lustrze 01 Trzy odbicia w lustrze

PROLOG

Człowiek w białym kitlu wprowadził mnie do ogromnej sali. W wysokie okna umieszczone na jednej ze ścian zacinał idący od morza deszcz, wnętrze rozświetlały umieszczone pod wysokim sufitem świetlówki. — To tutaj — powiedział lekarz. Rozejrzałam się wokół. Sala przypominała raczej pomieszczenie fabryczne niż klinikę. Na wyczyszczonej na błysk posadzce spoczywały potężne, stalowe cielska najeżone rurkami, przewodami, tarczami manometrów i pokrętłami. Wielkie cylindry, w których — przykręcone masywnymi śrubami — połyskiwały okrągłe okienka z grubego na kilkanaście centymetrów hartowanego szkła. Nie licząc lekkiego szmeru kilku porozstawianych na masywnych biurkach komputerów i migotania ich monitorów, otaczała mnie cisza i bezruch. Aż trudno uwierzyć, że zaledwie parę kroków ode mnie, za grubą stalową ścianą jednego z cylindrów, toczy się walka o ludzkie życie. — Czy on… Czy Bartek jest… — wydukałam. — Tak. Jest w tej komorze hiperbarycznej — lekarz wskazał potężny walec na wprost. — Musieliśmy go sprężyć razem z jednym z naszych lekarzy. Pacjent jest wciąż niestabilny… „Pacjent jest wciąż niestabilny" — powtórzyło echo w mojej głowie, gdy podchodziłam do okrągłego jak w batyskafie okienka. Pierwsze, co w nim ujrzałam, to… siebie. Dość szczupła twarz okolona blond włosami. Wyraźnie zarysowane kości policzkowe, trochę zbyt szerokie, ciut za wąskie usta. Duże oczy, które były zawsze moim największym atutem we wszelkich biznesowych negocjacjach, teraz wydały mi się zmęczone i puste. Puste… Tak samo, jak ja. Jak mój brzuch, którego już nigdy nie ma zaokrąglić rozpychające się w środku dziecko… — W środku panuje w tej chwili większe ciśnienie niż w oponie ciężarówki — jakby z oddali dobiegł mnie głos człowieka w białym kitlu. Bezwiednie położyłam dłoń na swoim pępku. Dobrą sekundę trwało, zanim dotarło do mnie, że lekarz mówi o wnętrzu tego przytłaczającego cylindra. — Pani mąż ma… — To nie jest mój mąż — powiedziałam szybko, zanim zdążyłam ugryźć się w język. — Nie? No to w ogóle nie powinno tu pani być — żachnął się głos w kitlu. — Tylko członkowie najbliższej rodziny mogą… — Jeszcze chwila — smagnęłam go swoim zahartowanym przez lata kierowania dużą firmą głosem. Zamilkł natychmiast. A ja przeniknęłam w końcu wzrokiem przez odbicie smutnej, pozbawionej nadziei, zaciśniętej jak pięść twarzy i zajrzałam do środka. Bartek leżał na wąskiej kozetce z maską Venturiego na twarzy. Miał zamknięte oczy i popielatą cerę. W skórze nadgarstka tkwił wenflon, do którego podłączona była kroplówka. Nie ruszał się. Wyglądał jak trup. W dole brzucha poczułam ten przeklęty, dobrze mi znany, ostry jak ciachnięcie brzytwą, ból. — Choroba dekompresyjna typu drugiego — recytował za mną monotonny głos. — Objawy rdzeniowe i mózgowe. Porażenie kończyn dolnych, kłopoty z oddychaniem, sporadycznie drgawki. W komorze panuje ciśnienie sześciu atmosfer, takie jak na głębokości pięćdziesięciu metrów. Stopniowo je teraz zmniejszamy. Kiedy dojdziemy do dwóch i pół, pacjent dostanie do oddychania czysty tlen. Potem go, mówiąc w cudzysłowie, wynurzymy i zobaczymy, czy objawy neurologiczne choć trochę się cofnęły. Ale jeśli nawet, i tak czeka go jeszcze co najmniej kilka takich sprężeń. Musimy pozbyć się z jego tkanek azotowych złogów, żeby… — Jak to się stało? — przerwałam mu.

Chwila ciszy. — Nie jestem uprawniony do analizowania jego nurkowania, ale… — Ale? — ponagliłam go zdecydowanym tonem. — Z zapisu w komputerze nurkowym pani, hm, partnera wynika, że zszedł na siedemdziesiąt metrów i przebywał na tej głębokości ponad czterdzieści minut. Przy takim czasie dennym wynurzenie się ze wszystkimi przystankami dekompresyjnymi powinno trwać około półtorej godziny. Tymczasem on wystrzelił z dna do głębokości dwudziestu jeden metrów w niecałe dwie minuty! Dopiero tam zaczął oddychać nitroksem, czyli wzbogaconą w tlen mieszaniną. Próbował się ratować, ale było za późno… Kolejna chwila ciszy. — Mówiąc kolokwialnie, zupełnie spieprzył to nurkowanie. — Będzie żył? — spytałam, siląc się na spokojny ton. — To zależy, do jakich uszkodzeń mózgu i rdzenia kręgowego doszło. Dopiero będzie miał robioną tomografię. Ale nawet jeśli przeżyje, może już nigdy nie wstać z inwalidzkiego wózka. Przełknęłam ślinę, starając się powstrzymać łzy. Bartek. Mój Bartek. Nie. Już nie mój. Przecież się rozstaliśmy. Przecież powiedzieliśmy sobie te wszystkie słowa, po których nic już nie może być nigdy takie jak wcześniej. Staliśmy się dla siebie obcymi ludźmi. Może nawet wrogami? Po jaką więc cholerę na wieść o jego wypadku, i to w czasie, gdy najpoważniejszemu w mojej karierze przedsięwzięciu biznesowemu groziło niebezpieczeństwo, wsiadłam na warszawskim Okęciu w pierwszy samolot do Gdańska, a potem taksówką pognałam do Krajowego Ośrodka Medycyny Hiperbarycznej w Gdyni? Co tutaj robię? Po co? Dla kogo? Bartek zawsze za bardzo ryzykował pod wodą. Wiele razy mu się upiekło. Tym razem się nie wywinął. — Naprawdę musimy już iść. Lekko skinęłam głową, odwracając się od ciężkiej, pomalowanej na biało komory. Szybkim, niezauważalnym dla lekarza, ruchem musnęłam opuszkami palców jej stalową ścianę. W taki sam sposób kiedyś budziłam go każdego ranka. Dotknięcie było lekkie niczym tchnienie oddechu, ale on zawsze natychmiast otwierał oczy. I szczerzył w uśmiechu te swoje białe jak u wilka zębiska. I mrużył te jasnoniebieskie ślepia. Tym razem jednak za grubym szkłem nie wydarzyło się nic… *** — Pani… — zaczął doktor, kiedy zasiedliśmy w jego gabinecie. — Anna — przypomniałam mu. — Anna Czeplińska. — Pani Anno, dla odmiany to ja chciałbym teraz zadać pani pytanie. — Tak? — Głupia sprawa. — Sprawa? Jaka sprawa? — próbowałam dostroić się do jego myśli. — Pewien drobiazg. A raczej przedmiot. — Przedmiot należący do Bartka? — usiłowałam naprowadzić go na odpowiednie tory. — Przedmiot podniesiony przez niego z dna. Z tego wraku, do którego nurkował. — Aha… — starałam się, żeby w moim głosie nie było słychać rozczarowania. Co mnie, u diabła, obchodził jakiś wyciągnięty z dołu, porośnięty omułkami talerz czy widelec? — Na pewno nic pani ten, hm, artefakt nie powie, ale… Następna chwila ciszy. Czekałam cierpliwie. Zupełnie nie wiedziałam, do czego facet zmierza, musiał się więc sam z tą kwestią uporać.

— … ale pani przyjaciel ani na chwilę nie chciał wypuścić go z ręki — brnął dalej doktor. — Nawet jeszcze pod wodą, w czasie tej swojej żałośnie okrojonej dekompresji… Kiedy zapewne poczuł, że traci przytomność… Zdjął rękawicę i schował do niej tę rzecz. Tym samym zalał sobie rękę do łokcia, a przecież woda miała tylko cztery stopnie! Miał to w dłoni, kiedy wieziono go ratunkowym śmigłowcem do szpitala, nie pozwolił sobie tego odebrać na izbie przyjęć. I dopiero tutaj, kiedy stracił przytomność, wysunęło mu się to z palców. — I cóż to takiego? Muszelka? — nie mogłam powstrzymać się od sarkazmu. Bo — do cholery! — Bartek balansuje na skraju życia i śmierci, a ten tu zawraca mi głowę jakąś duperelą znalezioną na zatopionym przed wielu laty okręcie! Lekarz pochylił się nad swoim biurkiem, otworzył szufladę. Przez irytująco długich kilkanaście sekund wpatrywał się w jej zawartość. Po czym, jakby podjął wreszcie ostateczną decyzję, energicznym ruchem sięgnął do środka. — Nie, to nie muszelka — powiedział, pokazując mi znalezisko. Zamarłam z wrażenia. Omal nie padłam pod biurko. To przecież niemożliwe… Minutę później, kiedy wychyliłam trzy kubeczki wody, nareszcie poczułam się na tyle silna, by samodzielnie usiedzieć na krześle. — A więc przeczucie mnie nie myliło — pokiwał głową doktor. — Pani wie, co to jest. — Tak, wiem. — Powie mi pani? — Żeby to wyjaśnić, musiałabym opowiedzieć historię swojej rodziny. — Mamy czas — uśmiechnął się lekko. — Wynurzamy Bartka dopiero za półtorej godziny.

CZĘŚĆ PIERWSZA ZOSIA

LATO 1939 1 Wzrok Zosi bezwiednie uleciał przez wielkie okno ku skąpanym w lipcowym słońcu drzewom. Stare kasztany, dęby i platany otaczały dwór. Na trawniku pomiędzy ich grubymi pniami wiele się działo. Mała Marcysia pod czujnym okiem piastunki stawiała pierwsze kroczki. Wielki owczarek podhalański Baca radośnie hasał obok nich, ujadając takim basem, że w oknach podzwaniały szyby. Pięcioletni Henio kłusował na karym kucyku, przez co twarz biegnącego obok Macieja — dworskiego kamerdynera, rzeźnika, woźnicy, palacza, a jak trzeba, to i felczera — przybrała odcień ceglanej czerwieni. Co tu się dziwić. Maciejowi przecież stuknęła już pięćdziesiątka. Nieco dalej, w cieniu stuletniego platana, na rozścielonym na trawie kocu siedziała pogrążona w lekturze romansu siedemnastoletnia Natalia. Natomiast tam, gdzie kończyły się drzewa a zaczynała kręta, piaszczysta droga wiodąca do Wierzbowa a potem dalej aż do stacji kolejowej we Włodzimierzu Wołyńskim, dwóch chłopców stajennych — Saszka i Alek, uwijało się przy nowiutkim facie — automobilu pana dziedzica. Polerowali lakierowane na czarno blachy i chromowane zderzaki, pucowali szyby. Panicz Adam, najstarszy z dzieci państwa dziedziców, miał wprawdzie zjechać do majątku dopiero za tydzień, ale samochód już teraz miał lśnić jak perła. Za drzewami, wzdłuż sadu, płynęła rzeczka. Wystarczyłoby ubrać się w kąpielowy strój, chwycić ręcznik i przebiec boso po trawie w dół łagodnego zbocza, żeby znaleźć się w jej chłodnym nurcie. Wystarczyłoby… Ale Zosi przecież nie wypada tutaj świecić golizną. Do tego zagubionego wśród wołyńskich łąk dworu i majątku Załugi przyjechała przecież do pracy. Dawać korepetycje. Staś. Mały Staś Hryniewicz był dla niej zakałą tego wyjątkowo pięknego lata. Jakim cudem to dziecko ukończyło powszechną szkołę? Kto wpuścił je w gimnazjalne mury? Przecież to tuman skończony, bałwan, który rzeczownika od przymiotnika nie odróżnia! Co jej powiedział podczas ich pierwszej lekcji, gdy go spytała o Sienkiewicza? Że nie zna. Nie wie. Ale to z pewnością żaden z sąsiadów papy. Bo na północ stąd jest dwór Lipowiczów, na zachód stoją Nagórscy-Szyc, a za Wierzbowem to już ziemie hrabiego Lipczyca. O żadnych Sienkiewiczach tu nie słyszano. Trudno więc się dziwić, że ich lekcje polskiego to dla Zosi orka na ugorze. Co tam, na ugorze! Za piastowskich czasów rolnik musiał najpierw puszczę wytrzebić toporem i ogniem, a potem wołami rwać karpy po drzewach, żeby wreszcie móc zacząć orać. I właśnie jak ten pradawny rolnik patrzący na zwartą ścianę puszczy, tak czuła się przy tym rozwydrzonym bachorze Zosia. Nic więc dziwnego, że wzrok ucieka przez okno… W ogóle ten stuletni dwór — ostoja sarmacji, katolicyzmu i polskości na Kresach, jego sielskość, wiejskość, tradycyjność — to wszystko razem wzięte trochę ją już drażniło. Robiła sobie z tego powodu wyrzuty. Przecież Hanna i Jan Hryniewiczowie byli ludźmi ciepłymi i gościnnymi, którzy słowem ani gestem nie dawali jej do zrozumienia, że jest z niższego stanu. Przecież po obowiązkowych dwóch lekcjach polskiego rano i dwóch matematyki po podwieczorku mogła do woli korzystać z uroków wiejskiego życia. Tak naprawdę, nie licząc zmagań z ciężkim niczym kotwica umysłem Stasia, mogła się czuć tutaj jak na wakacjach. Jak na wywczasie, na który ubogiej studentki polonistyki, która na swoją naukę musi zarabiać

dawanymi latem korepetycjami, nigdy nie byłoby stać. Tak, miała do siebie żal, że taka z niej niewdzięcznica. Ale cóż. Chciała tego czy nie — tęskniła za Warszawą. Za robotniczym, cuchnącym rynsztokami Powiślem, na którym urodziła się i mieszkała. Za chłopakami z jej bramy. W bufiastych spodniach, czapkach maciejówkach, z zaczepnym spojrzeniem i nożami sprężynowymi w kieszeniach. Za Dworcem Głównym przy Marszałkowskiej, pod którym spacerowali dżentelmeni w angielskim stylu. Za gwarną i tłoczną Krochmalną, na której tydzień temu kupiła od pani Salci Cukierowej sukienkę na lato. Za placem Trzech Krzyży, przy którym mieściło się jej ukochane gimnazjum Królowej Jadwigi i równie uwielbiane kino Napoleon. Za mostem Kierbedzia, na którego kratowane przęsła jeszcze całkiem niedawno wspinała się na wyścigi z chłopakami. Za Nowym Światem, na którym trzeba było bardzo uważać, żeby nie wpaść pod rozpędzony automobil. A także za „piętnastką", tramwajem, którym można było dojechać od ulicy Wiejskiej, przez rozedrganą codziennym handlem Gęsią, aż na Młociny. I za górką na Agrykoli, gdzie zimą otwierano tor saneczkowy. I oczywiście za Wisłą, po której — już jako studentka — żeglowała i pływała kajakiem. Tęskniła nawet za lodami po pięć groszy porcja wraz z waflem, obwarzankami pięć sztuk za pięćdziesiątaka i ostatnim rzędem w Teatrze Narodowym, w którym miejsce kosztowało osiemdziesiąt groszy. W tej jej trochę naiwnej tęsknocie był tylko jeden nieprzyjemny zgrzyt — Sabina Stychło. Królowa Saba, Gruba Sabcia, albo Mama-Saba — jak ją nazywano na Powiślu. Zresztą, nie tylko tam. Mamę Sabę znali wszędzie: na Gęsiej i Krochmalnej, na praskich Szmulkach czy Wspólnej. W środowisku złodziei, prostytutek i łobuzów, którzy za pięć złotych byli gotowi połamać komuś ręce, rzeczywiście była królową. Szanowali ją żydowscy kieszonkowcy, soleckie kiziory i ferajna ze Szmulek. Nikt nie rozumiał, jak to się stało, że ta monstrualnie gruba, czterdziestoparoletnia kobieta o zachrypniętym głosie i bezczelnym spojrzeniu żabich oczu, która mieszkała tylko dwa domy dalej od kamienicy Zosi, trzęsła warszawskim półświatkiem. Może dlatego, że nigdy nie wybaczała? Bo gdy na kogoś zagięła parol, ten prędzej czy później płakał gorzkimi (albo krwawymi) łzami. Do licha, że też akurat ona, Gruba Sabcia z Powiśla, musiała ją przekląć i poprzysiąc jej zemstę. Przecież Zosia zawsze była porządną i stroniącą od mrocznych typków dziewczyną. Paradoksalnie, właśnie to ją zgubiło… — Czy możemy już kończyć? — z zamyślenia wyrwał ją senny głos Stasia. Rzut oka na wiszący na ścianie wahadłowy zegar. Jeszcze piętnaście minut. Rany! — Skończymy, gdy wykujesz odmiany przez przypadki — odpowiedziała, za wszelką cenę usiłując powrócić myślami do wlokącej się lekcji. — Zacznijmy od słowa „koń". — Mianownik: kto? co? — zaczęła. — Koń. — Dopełniacz: kogo? czego? — Konia. Trzeba przyznać, że dwór zrobił na niej wrażenie. Pierwszy raz w życiu mieszkała w takim miejscu. Długa na trzydzieści metrów i wysoka na cztery metry fasada. Po bokach efektowne wieżyczki. Nad wejściem, do którego prowadziły trzy stopnie, obszerny, wsparty na czterech flarach wykusz z balkonem. Wysoki, spadzisty dach kryty gontem. Bielone mury, wysokie na prawie dwa metry okna. I dzikie wino pnące się po ścianach oraz kwitnące pod oknami róże. — Celownik: komu? czemu? — Koniu. — Koniowi — poprawia. Dostała pokój z oknem wychodzącym na wschód. Co rano budziło ją słońce przeświecające przez liście owocowych drzewek i śpiew ptaków buszujących w ich gałązkach.

Wygodne łóżko, poduszka wypełniona gęsim pierzem, skrzypiąca szafa. Pod ścianą lustro i komoda, na której stała miednica i dzban z wodą. Nieduży stół, dwa krzesła. Na stole naftowa lampa i świecznik. Po wyjściu z pokoju, na lewo był salon, a za nim biblioteka, w której wypatrzyła nawet oprawione w cielęcą skórę XIX-wieczne wydania Mickiewicza i Krasińskiego. Na prawo pokoje dzieci i łazienka z prawdziwą wodną ubikacją. Ta ubikacja to zresztą nie jedyna oznaka nowoczesności we dworze. Pan Hryniewicz wierzył w technikę. Kupił samochód, traktor oraz młockarnię. I wyposażył gospodarstwo w spalinowy agregat prądotwórczy, który może oświetlić — w zależności od potrzeb — albo oborę, albo salon wraz z biblioteką. W porównaniu z warszawskim mieszkaniem jej rodziców były to niesłychane luksusy. Na Powiślu gnieździli się w sześcioro (miała młodszą siostrę i trzech braci, z których jeden już się wyprowadził) w dwóch pokoikach i kuchni. A tak naprawdę, to w jednym pokoju z kuchnią, bo drugi rodzice wynajmowali pewnemu młodemu małżeństwu, które przyjechało do stolicy za pracą aż z Wileńszczyzny. Wychodek był wspólny dla całego domu — wykopany na podwórku obramowanym murami ich kamienicy. Nieczystości wylewali do płynącego ulicą rynsztoka. Elektryfikacja do nich nie dotarła. Na taką ekstrawagancję jak zapalanie świec nie było ich stać. — Biernik: kogo? co? — Konia. Ojciec Zosi pracował w fabryce leków i chemikaliów Ludwika Spiessa przy Daniłowiczowskiej 16. Był tam ślusarzem. Mama prowadziła dom, od czasu do czasu dorabiając tylko — dzięki długim i pięknym włosom — jako modelka czy raczej manekin w szkole fryzjerskiej. Jej rodzina miała dach nad głową, węglową kuchnię, głodu nie było. Dzieciaki posiadały buty, bawełniane pończochy lub spodnie oraz kapoty. Myły się codziennie w nagotowanej na żeliwnej płycie wodzie, spały po trzy w jednym łóżku pod prawdziwą kołdrą, a na święta jadły słodycze, pomarańcze, kiełbasę. I tyle. — Narzędnik: kim? czym? — Koniem. Na naukę w gimnazjum, nie mówiąc o studiach, Zosia musiała już zarobić sama. Od dwunastego roku życia dawała więc korepetycje. Najpierw dostawała pięćdziesiąt groszy za godzinę, potem złotówkę, a odkąd poszła na studia — dwa pięćdziesiąt. Jako jedyna w rodzinie wyszła poza szkołę powszechną. Co nie znaczy, że inni z rodzeństwa nie poradzili sobie w życiu. Wręcz przeciwnie! Najstarszy brat Kazik pracował w piekarni obwarzanków na Konopackiej. Wraz z żoną Elzą, gdańską Niemką, i roczną córcią, mieszkał w facjatce na Pradze, przy Ząbkowskiej. Zygmunt był dozorcą w Elektrowni Miejskiej na Śniadeckich. Jako kawaler wciąż mieszkał z rodzicami na Powiślu. Tak samo najmłodszy Janek, który załapał się na czeladnika do szewskiej manufaktury i uczył się robić damskie prunelki. Przy rodzicach mieszkała też młodsza od Zosi Roma — dumna pomywaczka w barze Satyr przy Marszałkowskiej. „Po co ty się tak męczysz?" — często przepytywała ją mama. „Biegasz z korepetycji na korepetycje, ślęczysz w bibliotece albo na wykładach i grosza z tego dla siebie nie odkładasz. W końcu starą panną zostaniesz". „Porzuć te mrzonki o studiach" — strofował ją tata. „Nasza rodzina, choć przecież herbowa, od pokoleń jest robotnicza. Twój dziadunio, jeszcze za cara, robił jako kowal przy młocie parowym. I wyprowadził mnie na człowieka. Po co ci nabijać sobie głowę tymi fantazjami z książek? Arystokratką od tego nie zostaniesz, a tylko wzrok sobie popsujesz". „A co panienka Zofia tak do tych szkół biega?" — zaczepiali ją chłopcy w bramie. „Lepsza chce od nas być? Kolegów z podwórka przestać poznawać?". Nie umiała sensownie odpowiedzieć na te pytania. Nie umiała, bo… sama nie wiedziała, co ją tak gna do przodu, poza granice tego, co na Powiślu uznane i szanowane. Wiedziała tylko,

że pragnie od życia czegoś więcej. Nie, nie. Nie więcej, tylko inaczej. Ucząc się, zdając maturę, a potem idąc na studia, czuła się jak Kolumb pierwszy raz stawiający stopę na Hispanioli, jak Aleksander Wielki przedzierający się przez Persję ku tajemniczym Indiom. Nie potrafiłaby już tego zatrzymać… — Miejscownik: o kim? o czym? — O koniu. — Wołacz: O! — Iiiihaha! — z pełną powagą i zaangażowaniem odpowiedział jej Stasio. Dobywające się z jego ust donośne końskie rżenie sprawiło, że aż podskoczyła, do reszty otrząsając się z rozmyślań. Przez chwilę patrzyła na niego w osłupieniu, po czym z rezygnacją w głosie oznajmiła: — Koń. — Co, koń? — zapytał ubrany w marynarski mundurek chłopiec. — Wołacz: O! Koń — wyjaśniła. — Aha… — bez przekonania, a nawet z nutą rozczarowania w głosie skwitował jej uczeń. — No dobrze — westchnęła. — Koniec lekcji. Zapowiadało się długie i przeraźliwie nudne lato.

2 Coraz lepiej rozumiała mowę ciała swojego srokacza. Wyczuwała już, kiedy ma ochotę sięgnąć łbem w dół, ku zielonej trawie, co groziło mu zapoprężeniem. Umiała odczytać z jego ruchów, że szykuje się do nagłego i niekontrolowanego galopu. Rozpoznawała po kuleniu uszu, że czegoś się przestraszył. A pomyśleć, że jeszcze miesiąc temu z okładem, pod koniec czerwca, koń kojarzył się jej jedynie ze zmęczoną i osowiałą dorożkarską szkapą, która dowiozła ją do Dworca Głównego, skąd odjeżdżał pociąg do Włodzimierza. Adam to zmienił. To i jeszcze parę innych rzeczy… — Adam Hryniewicz — przedstawił się na początku lipca. Wyciągnął do niej rękę wkrótce po tym, jak wysiadł z samochodu swojego ojca, wyściskał mamę, wycałował Marcysię, przytulił Natalię, zmierzwił czuprynę Heniowi i strzelił łokciem sójkę w bok gamoniowatego Stasia. Był… pięknym mężczyzną. Onieśmielająco przystojnym. Wysoki. Wyprostowany jak ułan. Twarz niczym z antycznej rzeźby. Kruczoczarne włosy, orli nos. Z każdego jego gestu, spojrzenia, słowa emanowała spokojna pewność siebie. „Na pewno jest snobem" — pomyślała czym prędzej, zanim jej serce zatrzepotało z zachwytu. „Nadętym, bogatym bufonem". — Bardzo mi miło panią poznać — odezwał się zanim słowo „bufon" na dobre przebrzmiało w jej głowie, obdarzając ją przy tym szerokim i szczerym uśmiechem. — Mam nadzieję, że lekcje z moim nieocenionym młodszym bratem za bardzo nie dają się pani we znaki? Ponoć wyjątkowo z niego oporna materia do formowania. „Nie, nie jest snobem" — uznała. A potem, w ostatniej chwili powstrzymując się od grzecznego dygnięcia, odważnie spojrzała mu w oczy i odpowiedziała: — Zofia Czeplińska. Cała przyjemność po mojej stronie. — Czeplińska? To, jak mniemam, szlacheckie nazwisko? „A jednak jest snobem". Przyjazd załudzkiego panicza z uniwersytetu we Lwowie zburzył spokój statecznego ziemiańskiego dworu. Teraz był początek sierpnia, a Zosia zastanawiała się, gdzie się podziały te trzydzieści trzy dni dzielące ją od tamtego spotkania? Minęły, jak jedna chwila… — Proszę wybaczyć, że spytam… — zaczepił ją już pierwszego dnia podczas uroczystego obiadu. — Ale czy jeździ pani konno? — Preferuję tramwaj elektryczny — odparła z wyszukaną powagą. — Mniej rzuca. Kiedy przy stole, na którym panoszyły się pieczone przepiórki, duszona dziczyzna oraz domowej roboty wędliny, przebrzmiał już uprzejmy, choć nieco wymuszony śmiech, Adam niestrudzenie wrócił do tematu. — Pytam, bo mój drogi tatko — tu, z teatralną przesadą, skłonił się siedzącemu u szczytu stołu dziedzicowi. — No więc mój papa posiada niewielką hodowlę koni. Czystej krwi araby, wprost z Zamojszczyzny. — Proszę wybaczyć ignorancję — odparła z dobrze udawaną powagą — ale Araby kojarzą mi się raczej z Bliskim Wschodem: Aleksandrią, Bagdadem, Chartumem, a nie poczciwym Zamościem. Tym razem nikt się już nie zaśmiał. W ziemiańskim dworze nie wolno kpić z trzech rzeczy: Boga, Ojczyzny oraz rodowodowych koni i psów myśliwskich… Zosia poczuła się głupio. Po co uderzała w te sarkastyczne nuty? Bo się wkurzyła na widok suto, przesadnie, marnotrawnie wręcz zastawionego stołu? Widząc te wszystkie mięsa, pszenne bułeczki, konfitury, butelki węgrzyna, ciasta, lukry i truskawki w ubitej śmietanie, chcąc nie chcąc,

przypomniała sobie czasy swojej szkoły przygotowawczej. Każdego ranka przynoszono tam dla nich śniadanie. Kajzerki z masłem przełożone szynką ufundowane „dla biedoty z Powiśla" przez uczennice i pedagogów szkoły powszechnej z ulicy Wiejskiej numer 5. Szkoły, do której uczęszczały głównie córeczki magistrackich urzędników, oficerów policji, kupców, fabrykantów oraz wojskowych. Miły gest. Kanapki pachniały tak, że ciekła ślinka. Bardzo różniły się od tych, które dostawała w domu — kruchych kromek razowego przełożonych cieniutką warstwą margaryny. Nic dziwnego, że wszyscy ustawiali się po nie w kolejkę. Wszyscy — ale nie ona. Stała z boku i gniewnie zaciskała piąstki. Bez sensu. — Ma pani rację — ratował sytuację Adam. — Konie arabskie czy angielskie… pal to sześć! Ważne, żeby dawały przyjemność z jazdy. A zatem… czy wybierze się pani ze mną na przejażdżkę? Już miała grzecznie podziękować temu pięknisiowi. Niech sobie nie myśli, że znalazł łatwy temat do niezobowiązującego, letniego flirtu. A poza tym… przecież nigdy w życiu nie siedziała na końskim grzbiecie! Wtedy jednak do rozmowy wtrąciła się pani domu: — Adasiu, nie dręcz panienki Zosi! — skarciła syna. — W jej sferach, to znaczy eee… w mieście, nie ceni się koni tak wysoko, jak u nas. „Panienki Zosi"? „W jej sferach"? Te dwie krótkie frazy zapiekły ją do żywego. I choć zdawała sobie sprawę, że jej złość i urażona duma to nic innego jak tylko kompleks niższości… naciągnęła na twarz szeroki uśmiech i patrząc twardo w oczy młodego pana dziedzica, odparła: — Tak, bardzo chętnie. Może jutro? Po porannych lekcjach Stasia? Nazajutrz bardzo żałowała tych słów. Wybrany dla niej srokacz — w sumie, konik niewielki, niemłody (a więc ułożony i nieskory do harców), a do tego wałach — nie wyglądał na zwierzę, które mogłoby zrobić komukolwiek krzywdę. Ale jej i tak wydał się krwiożerczą bestią. Kiedy stanęła obok, patrzył na nią z góry wielkimi ciemnymi oczami, parskał, parzył oddechem, dudnił kopytami. A gdy Maciej chwycił ją za lewe kolano i podrzucił na siodło, poczuła się, jakby miała zaraz runąć z powrotem na ziemię. To, na czym siedziała, ruszało się, wzdragało, przestępowało z nogi na nogę. Było niestabilne, nieprzewidywalne i — o czym bardzo szybko się przekonała — zupełnie niepodporządkowane jej rozkazom. — Robi się to trochę inaczej — uśmiechnął się Adam, widząc, jak Zosia podskakuje w siodle, cedząc przez zęby: „No rusz się, koniu. Jedziemy!". — Spróbuj poluzować mu cugle, ściskając równocześnie boki łydkami. Spojrzała na niego z furią w oczach. Pewnie dobrze się bawi, widząc jej upokorzenie. Już niemal słyszała, jak podczas podwieczorku, przy placku truskawkowym i kawie, opowiada swojej herbowej rodzince: „Panna Zosia skakała po koniu niczym rozeźlona pchła wykrzykująca piskliwe komendy. Cud, że nie zaczęła szukać między jego uszami kierownicy, a w strzemionach pedału gazu". Adam jednak przyjaźnie się do niej uśmiechnął. — Początki zawsze są trudne. Ale po pani sylwetce widzę, że ma pani predyspozycje do konnej jazdy: plecy proste, broda w górze no i ta sprężystość w nogach… Zawstydzona, z jednej strony, tym przeglądem jej anatomii, mile połechtana — z drugiej — komplementem, ścisnęła łydkami końskie boki. Ruszył! — Brawo — jeszcze szerzej uśmiechnął się Adam. — A teraz poproszę o skręt w lewo: prawe kolano naciska bok, lewa pięta brzuch. Do tego lekkie ściągnięcie wodzy z lewej… O! Dobrze! Wałach posłusznie obrócił się we właściwym kierunku. Jego brązowe ślepia nadal zdradzały bezbrzeżne znudzenie i zdystansowanie, ale cała reszta podporządkowywała się rozkazom. — Pysznie! — krzyknęła.

— W takim razie ruszamy! — zawtórował jej Adam. — Idziemy stępa do końca padoku, a potem kłusem w stronę lasu. — Kłusem? — zaniepokoiła się. — Proszę skręcić w prawo i podjechać do mnie — polecił. Posłusznie wykonała skręt, ale koń, który wciąż wyczuwał niewprawioną rękę, zrobił to trochę niedbale, za szeroko. Brzdęk! Zadzwoniły ich strzemiona, kiedy boki wierzchowców niemal obtarły się o siebie. — O ho, ho! Kiedy sczepiają się dwa strzemiona, pewnikiem będzie gorące lato! — zaśmiał się gromko przyglądający się całej scenie Maciej, a stojący nieopodal Saszka zarżał sprośnym śmiechem. — O co mu chodzi? — szepnęła do Adama. — Ee, takie tam zabobony — odpowiedział wymijająco. *** Kilka godzin później, zziajana, podniecona, roztaczając wokół siebie woń końskiego potu, wpadła z hukiem do pokoju, w którym Staś już czekał na lekcje matematyki. — Przepraszam za spóźnienie — powiedziała, uświadamiając sobie, że nie zdążyła się przebrać, więc będzie musiała poprowadzić korepetycje w stroju do konnej jazdy. — Ależ nic nie szkodzi! — szczerze i z entuzjazmem zapewnił ją chłopak. Rozwiązując zadania z jedną niewiadomą, myślami była wciąż na szerokich wołyńskich łąkach. Poiła konia w leśnych strumykach, tętniła kopytami po mrocznych duktach. Ciągle smakowała nowe terminy: anglezowanie, dosiad, popręg, wędzidło. Adam nie mógł się jej nachwalić. Zapewniał, że robi błyskawiczne postępy. Dlatego, oprócz stępa i kłusa, pozwolił jej na krótki galop, a nawet wzięcie niskiej przeszkody. Ha! Po takim dniu czuć, że się żyje. Od tamtej pory jej pobyt w Załugach zdecydowanie nabrał tempa. Tym bardziej że pojawiło się tu mnóstwo ciekawych ludzi. Na przykład Konrad Krantz, kolega Adama ze studiów, który w pobliskim Włodzimierzu robił kurs pilotażu. Pewnego dnia przyjechał na obiad, spojrzał w oczy najstarszej siostrze swojego druha i… już codziennie przelatywał swoim RWD nad dworem. Czasem lądował na pastwisku obok parku, wprawiając w popłoch bydło i konie, a Natalię — w niemy zachwyt. Innymi razy machał skrzydłami, ryczał silnikiem i zrzucał dla niej na maleńkich spadochronach romanse i zabawne liściki. — Ułańska fantazja! — chwalił pan Jan. — Wiadomo, Krantzowie to stary polski ród! Była też Łucja Wigerska, daleka sąsiadka Hryniewiczów, która przyjechała na wakacje z jakiejś szkoły w Kowlu. I Romcio Sław-Rączy z okolic Grodna. A także Alfred Żaboklicki — student politechniki, przedstawiciel znamienitego, choć zubożałego szlacheckiego rodu aż z Wielkopolski. Nie było dnia, żeby nie przyjechało też jakieś towarzystwo z sąsiedniego majątku — rozkrzyczane, wesołe, żądne draki. Hryniewiczowie przyglądali się temu chaosowi z życzliwym pobłażaniem. Podejmowali młodych obiadami, pan domu częstował chłopców cygarami, pani domu leczyła drobne urazy oraz infekcje. Bo pani Hanna na Załugach miała skłonności dobroczynne. W jej domu stała wielka, pomalowana na czarno szafa, do której tylko ona miała klucz. W środku trzymała medykamenty: szwajcarską aspirynę na przeziębienia i grypę, jodynę na zabrudzone rany, kali hipermanganicum do odkażania i całą skrzynkę mydła Jeleń-Schicht. Pani dziedziczka pasjonowała się współczesną medycyną. Była gotowa nieść tę pochodnię nowoczesności do chłopskich chat — leczyć, uświadamiać, poprawiać higienę. Tyle że „ciemny lud" tego nie doceniał. „Wolą iść po ratunek do tej jędzy szeptuchy" — wielokrotnie powtarzała z odrazą, wskazując ręką na odległą ścianę lasu porastającego mokradła, gdzie ponoć stał dom wiejskiej znachorki.

Zosia, mimo początkowej wstrzemięźliwości — bo przecież nie była z ich sfery — szybko dała się namówić na wspólne konne eskapady, lekcje tenisa, kąpiele w rzeczce i najazdy na sąsiednie dwory. Zawsze była raczej odważną dziewczyną, więc i tym razem nie pozwoliła dojść do głosu swoim kompleksom. Śmiała się, żartowała i sprzeczała z nimi jak równy z równym. Imponowało jej, że mimo robotniczego pochodzenia, towarzystwo najwyraźniej ją zaakceptowało. Czasem tylko… — a może jej się zdawało? — podchwytywała szybkie, badawcze, niosące jakby przyganę czy nutę pogardy, spojrzenie Hanny lub Jana Hryniewiczów. Ale jej rówieśnicy uznali ją za swoją. Oczywiście, spora w tym zasługa Adama. Właśnie, Adam… W całym tym chaosie i zamieszaniu wciąż szukał jej towarzystwa. Wpadali na siebie przypadkiem, gdy była akurat sama. W najdzikszej zabawie zdarzało się jej poczuć na sobie jego wzrok. — Czy w tej Warszawie… — zagaił ją kiedyś, gdy rankiem, na chwilę, zostali sami na werandzie. — Czy czeka tam na panią narzeczony? — Dlaczego pan pyta? — Bo jeśli tak, wyzwę go na pojedynek i usiekę — zażartował, ale jego oczy pozostały poważne. Wtedy, niczym niespodziewane ukłucie igłą, oparzenie iskrą z ogniska, potknięcie na równej drodze, przypomniał się jej Zdzisiek Stychło. Syn Grubej Sabci. Duży, zwalisty, o obrzydliwie owłosionych dłoniach i kwaśnym oddechu. Przez całą wiosnę snuł się za nią po całym Powiślu, wystawał pod bramą uczelni, napierał na nią swoim brzuszyskiem w tramwaju. „Pójdzie panienka ze mną do kina? A może do Ogrodu Saskiego, na spacer? Już wiem! Wybierzmy się na pączki do Bliklego!" — zasypywał ją propozycjami. Odmawiała mu oczywiście. Facet budził w niej lekkie obrzydzenie i chęć natychmiastowej ucieczki. Przytłaczał swoją nachalną obecnością. Nie wyrąbała mu jednak między oczy, jak to się na Powiślu mawiało: „Spadaj pan na Berdyczów, jedź wzdychać do Kołomyi". Dlaczego? Było jej faceta żal. Pocieszny w tych swoich nieudolnych staraniach, żałosny w słoniowatych umizgach. Zupełnie pozbawiony męskiego wdzięku, bezbronny jak monstrualnie przerośnięty chłopczyk. Budził w niej litość. Zamiast więc spławić go krótkim i treściwym komunikatem, próbowała osłodzić gorzką tabletkę: „Dziś nie mam czasu, może innym razem. Jestem zmęczona. Mam już inne zobowiązania". Popełniła błąd. Przekonała się o tym w czerwcu, tuż przed wakacjami, kiedy po wyjściu z domu ogłuszyła ją cygańska orkiestra. Kiedy już przebrzmiały gitary, bębny i trąbki, przed szereg wysunął się Zdzisław. Czarny garnitur trzeszczał na jego brzuszysku, z czoła kapał perlisty pot, w ręku usychały róże. „Czy zostanie pani moją żoną?" — zapytał, opadając grubym kolanem wprost w zwilżony czyimś porannym praniem rynsztok. *** — Nie — zdecydowanie odpowiedziała Adamowi. — Żaden narzeczony w Warszawie na mnie nie czeka. Aż podskoczyła, gdy Adam jednym susem przypadł do jej dłoni i wycisnął na niej pocałunek. Potem odwrócił się i pobiegł do stajni. — Cóż to za przesąd z tymi strzemionami? — spytała tamtego dnia podczas lekcji Stasia. — Z jakimi strzemionami? — chłopak jak zwykle zaskakiwał wolniej niż tłoki parowozu. — No, z tym, że gdy dwaj jeźdźcy się nimi zetkną… — naprowadzała go, starając się mówić lekko, od niechcenia. — A! — oblicze chłopca rozjaśnił w końcu błysk zrozumienia. — To znaczy, że jeźdźcy, czyli ona i on, mają się ku sobie.

— A jeśli zetknął się strzemiona dwóch kawalerów? — zaśmiała się. — Takie świństwa to nie u nas — zupełnie serio obruszył się Stachu. — Nie na Wołyniu. Prędzej na Mazowszu albo w Poznańskiem. Wieczorem tamtego dnia szczelnie zaciągnęła zasłony swojego okna i zamknęła drzwi dwa razy na klucz. Potem rozebrała się i zupełnie naga, z rozpuszczonymi włosami, stanęła przed lustrem. Nogi, raczej zgrabne. Może trochę zbyt umięśnione. Talia wcięta, pupa… no niech będzie. Brzuch dosyć płaski, pępek jak pępek, nieco zbyt widoczne żebra. Piersi… za małe. Stanowczo mogłyby być większe. Ale symetryczne, jędrne, tyle że nieco zbyt spiczaste. Barki trochę za mocne, zbyt umięśnione. Efekt prania na tarze, maglowania i dźwigania koszy z węglem… Za to szyja smukła. Tak, smukła, bez dwóch zdań. Buzia natomiast trochę za bardzo owalna, jak u dziewczynki, a nie kobiety. Czarne oczy — wielkie, chyba ładne. Tylko pamiętać, żeby za często nie mrużyć ich w uśmiechu. Włosy grube, mocne, długie. Niemal czarne. Wzrost średni. Czy to ciało było ładne? Czy mogło budzić pożądanie? Przebiegł ją dreszcz. Rozkoszny, słodki, jakiego jeszcze nie znała. Bezwiednie opuściła spojrzenie na czarny trójkącik włosów w miejscu, w którym zbiega się linia nóg. Jak to jest, kiedy… Natychmiast skarciła się za takie myśli. Zawstydzona szepnęła do lustra: — On jedynie żartuje. Flirciarz z niego i tyle. *** A potem nadeszły żniwa. Dotychczasowe towarzystwo rozpierzchło się, rozjechało po majątkach, żeby doglądać prac. Pozostał tylko Konrad w swoim samolocie. Ale ten akurat bujał w obłokach. Nadal zrzucał te swoje spadochroniki i płoszył gęsi warkotem motoru. Natalia nadal patrzyła w niebo. Adam codziennie objeżdżał żniwiarzy. Nie chciała mu przeszkadzać w pracy, ale nalegał na jej towarzystwo. Cwałowali więc razem po wołyńskich bezdrożach, wizytując ubranych na biało mężczyzn i kobiety uzbrojonych w kosy i grabie. Lato było piękne, słoneczne i gorące, tylko czasem nad bezkresnymi polami zagrzmiała przelotna burza. Rzepak był już zebrany. Zboże pięknie obrodziło. Zbiór szedł sprawnie — jęczmień, żyto — wszystko równiutko ustawiano w mendle, a po przeschnięciu w ogromne sterty nazywane brogami. Zazwyczaj więc tylko pozdrawiali żniwiarzy lub przysiadali z nimi na chwilę podczas przerwy. W takie gorąco wszyscy raczyli się przygotowanym we dworze słodem żytnim sporządzanym na piwnych drożdżach, przegryzając chlebem z kiełbasą. Tamtego dnia pod koniec lipca, jak zwykle, zaraz po lekcjach, wybrali się na objazd. Pod kosy właśnie szło ostatnie żyto, na polach czekała już niemal dojrzała pszenica. Dobrą chwilę szli galopem przez ściernisko, potem wypadli na łąkę, zjechali do płytkiego jaru, którego dnem płynął strumyk i rozbryzgując kopytami wodę, pokłusowali w stronę pracujących. Konie szły równo obok siebie, kara klacz Adama ocierała się czasem pieszczotliwie o łeb srokacza. — Przez tych parę tygodni wspólnych wypraw nasze konie żyć bez siebie nie mogą — zaśmiał się Adam. Odpowiedziała uśmiechem. — A my? — spytał. — Co, my? — Co z nami? — nieoczekiwanie spoważniał. Zosia poczuła ucisk w gardle. Czy to pytanie oznacza, że on… traktuje ją poważnie? Domaga się deklaracji, sonduje przed jakimś głębszym wyznaniem? A może tylko żartuje? Podpuszcza? Drażni się? Zwlekając z odpowiedzią, przeniosła wzrok w daleki horyzont. I natrafiła spojrzeniem na

zbliżający się szybko, ciemnogranatowy wał chmur. — Oho, będzie burza. Oderwał od niej oczy i odwrócił głowę. Wtedy spadły na nich pierwsze, niesione wiatrem krople. — Już nie zdążymy do dworu — zawyrokował. Znów się rozejrzał, a potem gwałtownie obrócił konia. — Tam! — wskazał ręką na wschód, gdzie w odległości kilometra piętrzył się wielki stóg zboża. Ruszyli galopem. — Ściągamy siodła i derki! — komenderował, kiedy zatrzymali się pod ogromnym stogiem. Deszcz już całkiem nieźle zacinał. — Zagrzebiemy się w środku. — A konie? — Poradzą sobie. A my możemy dostać zapalenia płuc. Minutę później, z siodłami pod głowami, zakutani w derki, leżeli tuż obok siebie w pachnącym sianem wnętrzu. Deszcz został na zewnątrz. Tu było sucho, ciepło, ciasno i mroczno. Poczuła na twarzy jego oddech, owionął ją zapach jego mokrych włosów i rozgrzanej skóry. Leciutko zadrżała. — Zosiu — westchnął, jeszcze bardziej się do niej zbliżając. Nie dotykał jej jeszcze. Ale wyczuwała każdy centymetr jego sprężystego ciała. Parzyło ją jego gorąco, obezwładniała bliskość. Westchnęła, gdy objął ją ramieniem. Na wargach poczuła dotknięcie jego ust. Całował ją! Najpierw delikatnie, samym niemal tchnieniem. Potem, kiedy rozchyliła swoje, mocniej, namiętniej, goręcej. W końcu — zdyszani, nieprzytomni, z zaciśniętymi w mroku powiekami — miażdżyli swoje usta pocałunkami aż do krwi. Pulsowała w niej krew, podniecenie, życie. — Adasiu — po raz pierwszy zwróciła się do niego po imieniu. — Powinniśmy to przerwać. Twoi rodzice chyba mnie… — Oni nie mają nic do gadania — wysapał. — Nie dbam o nich. Ja… ja cię kocham. To ostatnie słowo niemal ją ogłuszyło. A więc miłość! Tak, miłość wszystko tłumaczy. Objęła go mocniej, czując jego tors na swoich piersiach, uda na udach, a ręce… Rany! Jego palce błądziły już gdzieś pod jej bryczesami, rozpinały guziki, zwalniały haftki, paliły skórę bioder gorącem dotyku, żarem uścisków. Była już naga. A w każdym razie tam, właśnie tam nic już nie miała. Adam był na niej, na jej obnażone piersi kapał jego pot. A tam, poniżej, czuła twardy dotyk jego męskości. Czy to się działo naprawdę? Czy to w ogóle możliwe? — Adam, nie… — próbowała, wbrew sobie, zaprotestować. Wbrew sobie, bo jej ciało już dopasowywało się do rytmu ciała Adama. Kolana obejmowały jego boki, piersi gorączkowo unosiły się i opadały, ramiona zagarniały go ku sobie. — Kocham — jeszcze raz użył tego słowa, jakby wiedział, że dzisiaj, tego popołudnia, ma ono moc tarana kruszącego wszelkie bramy. A potem wszedł w nią jednym gwałtownym szarpnięciem. Zapiekło, ale zaraz po ciele Zosi rozlała się fala słodkiego bezwładu, narkotycznego niemal oszołomienia. Głośno jęcząc, drąc skórę jego pleców paznokciami, zapadała się w studnię zapomnienia. Czuła go. Czuła go w sobie. W tamtej chwili tylko to stanowiło esencję jej istnienia. A potem było już po wszystkim. Jeszcze jeden pocałunek, jeszcze jakaś pieszczota i w końcu jej ciało odzyskało zdolność odbierania innych bodźców niż tylko te, przekazywane jej przez Adama. Poczuła więc, że słoma kłuje ją w pupę, że jest jej duszno, gorąco. Że zaczyna kiełkować w niej wstyd. Nie żałowała niczego. Ale, głupia sprawa, co ma teraz powiedzieć? Jak się zachować? Czego spodziewać? Pierwszy raz była w takiej sytuacji. Nigdy wcześniej nawet

się z nikim nie całowała. Czy wolno jej teraz myśleć o Adamie jak o narzeczonym? A może jemu chodziło tylko o to? Może zaraz wstanie, otrząśnie się z jej zapachu i obojętnym głosem zarządzi powrót do domu? — Kocham cię — sennym głosem powtórzył Adam, a ona uczepiła się jego słów. Skoro kocha, nie ma się co martwić. *** Trzy tygodnie później były dożynki. We dworze szykowano się na tańce. Zosia też. Z Adamem ostatnio jakoś nieczęsto się widywała. Kilka dni po tym, jak się kochali w wielkim niczym dom stogu, musiał jechać aż do Warszawy, by dobić targu przy zakupie traktora marki Deering. Wiadomo, jesienna orka tuż tuż. Chciała się wyrwać razem z nim. Ona i Staś powinni odpocząć od siebie. Ale Adam tylko rozkosznie zmrużył oczy, mrugnął, cmoknął w policzek… i oznajmił, że taki wyjazd w interesach jedynie by ją znużył. Zanim zdążyła zaprotestować, za prowadzonym przez niego fiatem pana Hryniewicza pozostał tylko siwy dym. Cóż, trudno. Czekała. Wrócił w czwartek. Ledwo się przywitał, już z ojcem ruszyli do Włodzimierza, dokąd miał przyjechać pociągiem traktor. Wrócili w sobotę. Podekscytowani jak chłopcy, którym kupiono komplet ołowianych żołnierzyków. Oglądali swoje cacko, włączali i gasili silnik, perkotali, robiąc kółka wokół dworu, oliwili, pucowali, dokręcali, czyścili. Tydzień temu Adam pojechał znów. Do Włodzimierza po zapasowy komplet opon, siewnik i przyczepę. Pewnie pomyślałaby, że jej unika, że już się znudził. Ale przecież powiedział, że kocha. No więc tego wieczora nie zamierzała już wypuścić Adama z rąk. Szykowały się tańce! A ona lubiła tańczyć. Dzisiejszej nocy planowała przyćmić swoją urodą nawet krągłe kształty traktora! W stodole zgromadzono zapas wędlin, pieczywa i beczek piwa dla chłopów. W salonie dziczyznę, ciasta, węgrzyna oraz nalewki — dla państwa i ich gości. Uformowany z czterech słomianych warkoczy wieniec został już przyniesiony przez rozśpiewany, kolorowy tłum z kościoła i ustawiony na dziedzińcu. Pan Jan wygłaszał mowę. Było w niej dużo o Bogu, honorze polskiego ludu, sile tradycji, a także pojednaniu dwóch nacji: polskiej i ukraińskiej. Żniwiarze i ich rodziny stali w półokręgu, słuchali w nabożnym milczeniu, kiwali głowami. Skrzypkowie szykowali już instrumenty. W tej właśnie podniosłej i przesiąkniętej tysiącletnią tradycją atmosferze, Zosia poczuła nagle, że dusi się w swojej odświętnej sukience od pani Cukierowej. Ku zgorszeniu gospodarzy musiała wycofać się do salonu, a potem dalej — przez bibliotekę do swojego pokoju. Czuła, że dzieje się z nią coś dziwnego. Ta słabość, duszności… Czyżby jakaś choroba? Grypa, bo chyba nie tyfus? Położyła się na chwilę na łóżku. Tylko na moment. Odpocząć. Zbudził ją śpiew ptaków. I niskie promienie słońca wpadające przez okno. Był już niedzielny ranek. Przespała dwanaście godzin! Ale czuła się lepiej. Może już influenca minęła? Lekko zerwała się z łóżka, kierując się do komody, na której stał dzban z wodą. I wtedy zwymiotowała.

3 Wóz drabiniasty trząsł się i skrzypiał, luźno rzucone deski stanowiące jego podłogę podrygiwały i przesuwały się na każdej nierówności. Maciej prowadził powoli, starał się omijać najgłębsze koleiny, ale i tak Zosi dzwoniły zęby. Droga wiodąca do lasu była dzika i wyboista. Na srokaczu pokonałaby ją w kilkanaście minut. Ale pańskie wierzchowce były już nie dla niej… Wyciągnęła szyję, starając się dostrzec zza szerokich pleców woźnicy cel ich wyprawy. Widziała jednak tylko mroczną ścianę drzew. Gdzie, u licha, była ta chata? Nadal nie mogła uwierzyć, że to wszystko dzieje się naprawdę. Przecież zaledwie niespełna tydzień temu jej życie wyglądało krańcowo inaczej! Było radosną karuzelą, muzyką duszy. Jak to możliwe, że wszystko tak nagle się skończyło? Kolejny wstrząs. Deski, na których siedziała, zsunęły się niczym wielkie nożyce. Cud, że zdążyła cofnąć palce, drewniany potrzask uszczypnął ją jednak w udo. Zabolało. *** Tamtego dnia, kiedy przez falę mdłości zmieniła deseń swojej najlepszej sukienki, do jej pokoju przybiegła Martynka. Dworska służąca pomogła Zosi się przebrać, obmyć, przesłała jej łóżko. Kochana dziewczyna. Kiedy jednak skończyła sprzątać i wyszła, czyjaś ręka przekręciła klucz w drzwiach. Od zewnątrz. — Pani Hryniewiczowa zarządziła kwarantannę! — na rozpaczliwe pukanie Zosi po dłuższej chwili odpowiedział dopiero głos kucharki, czterdziestoletniej Andźki. No tak. Rzeczywiście. Trzeba chronić zdrowie innych mieszkańców majątku — Zosia w myślach przyznała pani Hannie rację. Poczuła się jednak strasznie samotna. Czy Adam, który już pewnie usłyszał o jej chorobie, nie mógłby chociaż położyć bukieciku polnych kwiatów na jej parapecie? Wróciła do łóżka, naciągnęła kołdrę na nos. Ale oczy jakoś nie chciały się jej zamykać. Zresztą, z każdą chwilą czuła się lepiej. W połowie dnia zrobiła się nawet głodna! Wstała więc, ubrała się, szerzej otworzyła okno. Czas wlókł się niemiłosiernie, a ją zaczęła roznosić energia. Po tych wszystkich dniach spędzonych na powietrzu, w galopie lub z rakietą tenisową w ręku ten bezruch był męką. Dlatego w porze obiadu znów zabębniła w drzwi. — Otwórzcie! Otwórzcie, czuję się całkiem zdrowa! Otworzyli. Obiad, który tym razem podano jej w kuchni, spałaszowała z dwiema dokładkami. Pochłonęła ciasto drożdżowe na deser. I kilka śliwek, trochę agrestu, garść porzeczek i jakieś kruche ciasteczka z blachy. Rany… Wytarła usta, otrzepała spódnicę i wyruszyła na poszukiwania państwa Hryniewiczów. Taka była przynajmniej jej oficjalna wersja, bo tak naprawdę to strasznie, przestrasznie tęskniła do widoku Adama. — I jak się panienka czuje? — podejrzanie chłodnym głosem spytała ją w bibliotece Hanna. — Już świetnie — odpowiedziała z entuzjazmem. — To była jakaś chwilowa niedyspozycja. Jestem gotowa do lekcji ze Stasiem. — Chwilowa niedyspozycja… — powtórzyła dziedziczka. Jej oczy patrzyły na nią badawczo. Nie było w nich cienia uśmiechu. — Zo-ba-czymy. Wkrótce przyjedzie z Włodzimierza doktor. — Ależ nie trzeba! — zaprotestowała Zosia. — Ja naprawdę… — Do tego czasu proszę się spakować. Musi panienka zwolnić pokój. A dopóki cała ta sytuacja się nie wyjaśni, zakwateruję ją w domku obok sadu. — No tak, rozumiem — speszyła się.

Obok sadu, przy drodze na Włodzimierz, dom miała służba. Nie żeby Zosia traktowała tę przeprowadzkę jako ujmę. Nie miała nic przeciwko mieszkaniu pod jednym dachem z Martynką, kucharką Andźką, Maciejem i jeszcze kilkoma innymi osobami z obsługi dworu, ale ta nagła niełaska trochę ją zaskoczyła. Czym sobie na nią zasłużyła? — Czy mogłabym porozmawiać z Adamem? — zmieniła temat. — Nie! — odpowiedź pani Hryniewicz cięła niczym furmański bat, zanim jeszcze przebrzmiało jej pytanie. Bibliotekę otuliła na moment głęboka, pełna napięcia cisza. — To nie jest najwłaściwsza chwila — dodała pani Hanna już spokojniejszym głosem. *** Doktor Malinowski przyjechał z Włodzimierza jednokonną linijką. Jego niewysoką, pękatą sylwetkę opinał nieco przykurzony po podróży i ciut przymały garnitur. Łysinę na czaszce przykrywała lekko zburzona pędem powietrza zaczeska. Na łańcuszku zwisającym z kieszonki dyndał staromodny zegarek „cebula". — Proszę się rozebrać, a potem włożyć koszulę — to były pierwsze słowa, które skierował do Zosi. — Do naga? — Do naga. — Ale ja już się dobrze czuję. — Świetnie. Czekam w bibliotece. Proszę zadzwonić, kiedy będzie pani gotowa. — Doktorze? — zatrzymała go w drzwiach. — Jakie to właściwie będzie badanie? — Ginekologiczne. — To znaczy, że… — To znaczy, że od dołu. — Ale ja jeszcze nigdy… — Wygląda na to, że właśnie nadszedł ten czas, panienko. Trzask zamykanych drzwi. Oddalający się tupot kroków. Potem jakieś ściszone głosy. Doktora i pani Hanny. Zosia stała dalej jak wryta. „Nie, nie, nie! Nie zgadzam się!" — bezszelestnie poruszała ustami. O tym nie pomyślała. To jedno akurat nie przyszło jej do głowy. A przecież była dorosłą kobietą. Świadomą swojego ciała. „Nie zgadzam się". — Na tym etapie nie mogę orzec z całkowitą pewnością… — zaczął doktor Malinowski, kiedy już skończył badanie, Zosia zdążyła się ubrać, a do salonu weszła sztywna i pobladła Hanna Hryniewiczowa — ale z przekonaniem graniczącym z pewnością pozwolę sobie orzec, że pani, przepraszam, panienka Zosia jest we wczesnym etapie ciąży. — Boże! — jęknęła pani domu. — Jasna cholera! — krzyknęła Zosia. — W istocie — spuentował doktor. *** Pół godziny później był już z powrotem w drodze do Włodzimierza. Tłumacząc się nawałem zajęć i dużą liczbą pacjentek, wymigał się od poczęstunku, nie wspominając już o noclegu. Siedziały więc w zamkniętej na wszystkie zamki bibliotece same. Zosia płakała, Hanna milczała. — Bardzo mnie zawiodłaś — odezwała się w końcu dziedziczka majątku Załugi. —

Cynicznie wykorzystałaś sytuację, wbiłaś mi nóż w plecy pod moim własnym dachem — jej słowa były jak groty strzał. — Miałam cię za pannę z porządnego domu. Kogoś niemal z naszej sfery. A ty… — Czy mógłby przyjść tutaj Adam? — wpadła jej w słowa Zosia, która poczuła, że zaczyna się chwiać pod tym gradem oskarżeń. Potrzebowała jego pomocy. Obecności. Dotyku dłoni. Niech przyjdzie, wyzna, jak było naprawdę. Przecież ją kocha, do jasnej cholery! — Adam? — zdziwiła się pani Hanna. — Mój syn wyjechał. — Wyjechał? — Na dobre. Do Lwowa. Wrócił do szkoły. — Ale rok akademicki zaczyna się dopiero… — Wiem, kiedy ruszają studia! — przerwała ze złością. — Wezwały go niecierpiące zwłoki sprawy. Wróci dopiero na Boże Narodzenie. — Jak to? — Zosia nie wierzyła własnym uszom. — Nic mi nie powiedział… — Trudno, żeby żegnał się ze wszystkimi — głos dziedziczki mógłby zamrozić cały sad. — Tu jest naprawdę dużo służby. — Ale to będzie jego dziecko! Krzyk Zosi przetoczył się po bibliotece, odbił od ścian, a potem zniknął wchłonięty przez prastare woluminy, które widziały i słyszały już wszystko. — Nie wiem. Być może — usta dziedziczki zacisnęły się w wąską kreskę. — Ale nawet jeśli, to cóż to ma do rzeczy? — Co ma do rzeczy? — od dłuższej chwili Zosia czuła się, jakby grała w grę, której reguł nie zna, albo rozmawiała w nieznanym sobie języku. — Skoro to jego dziecko, to… — Nie, nie, nie, moja panno — palec pani Hanny zatańczył w geście przeczenia przed samym nosem Zosi. — Jeśli tak sobie to wymyśliłaś… — z oburzenia zabrakło jej tchu. — Jeśli taki uknułaś plan… Żeby mojego syna zaciągnąć do ołtarza i wkupić się w naszą… — Jak pani śmie! — wykrzyknęła. — To, co nas połączyło, było… było czyste jak… — Zosi zaczęło brakować słów. Nigdy w życiu, może pomijając spotkanie z Grubą Sabcią i jej siepaczami, nigdy w życiu nie była tak zdenerwowana. — Dosyć! — głos matki Adama zawibrował w bibliotecznym powietrzu. — Nie zamierzam wysłuchiwać tych… sprośności! Znowu zapadła cisza. Obie kobiety długo mierzyły się wzrokiem. Czoło Zosi przecięła głęboka bruzda. Próbowała pozbierać myśli, poskładać rozpryski tego, co jeszcze niedawno było jej życiem, szczęściem i nadzieją. Adam wyjechał. Bez pożegnania, bez słowa. Oczywiście, kazała mu mamusia. Ale ktoś, kto kocha, nie powinien zważać na mamine dąsy i nakazy. Ktoś taki bierze się pod boki i gromko oświadcza: „Chcę z tą kobietą spędzić resztę życia!". A on podkulił ogon i się ulotnił. Nawet nie spojrzał jej w oczy… Poczuła, że brakuje jej powietrza. Zakręciło się w głowie. Z cichym „brzdęk" świat pękł na dwie części. Tę „do teraz". I tę „od teraz". Wzięła głęboki wdech. Myśli, powoli, zaczęły wracać na swoje miejsca. Ale nie była już tą samą Zosią, która przed chwilą domagała się spotkania z Adamem. — Chcę stąd wyjechać. Powiedziała to stanowczo, spokojnie. Ale już sekundę później poczuła, że musi mówić dalej. Coraz szybciej, gwałtowniej, donośniej: — Ani chwili dłużej nie chcę zostać w tym domu! Pani syn okazał się zwyczajnym, ordynarnym łajdakiem, który żeruje na… — Zastanów się, dziecko — przerwała jej Hryniewiczowa nadspodziewanie łagodnym głosem. — Nad czym mam się zastanawiać, do diabła?! — do oczu napłynęły jej łzy. Gwałtownie

zamrugała. Nie chciała płakać. Nie teraz. Wzbierała w niej wściekłość, furia. Wystawiono ją do wiatru, zakpiono z jej uczuć. To nie jest czas, żeby popłakiwać, tylko walić pięścią w stół! — Zastanów się, czy chcesz w takim stanie wracać do Warszawy — pani na Załugach, wytrawna salonowa graczka, nadal mówiła cicho, ze spokojem, niemal dobrotliwie. — Z nieślubnym dzieckiem w brzuchu. Jak przyjmą cię w domu? Co powiedzą na studiach? Kto da ci pracę? Zosia cofnęła się w krześle, jakby otrzymała niespodziewany cios. Kurczowo uczepiła się poręczy. Dom? Nawet po wyprowadzeniu się najstarszego brata, w ich mieszkaniu — a raczej w dwóch izbach — pokoju i kuchni — jest ich sześcioro. Nie byłoby nawet gdzie rozwiesić pieluch… Studia? To akurat jest jasne, jak słońce. Wyleją ją na zbity pysk, gdy tylko jej sukienka lekko się wybrzuszy w talii. Niektórzy profesorowie na Uniwersytecie Warszawskim z trudem akceptowali kobiety i Żydów. Panna w ciąży byłaby dla nich fermentem nie do zniesienia. No i praca. Jakie ona miała wykształcenie? Ukończony na pięć pierwszy rok polonistyki. Pierwszy rok. Polonistyki. To żaden zawód. Mogłaby co najwyżej być korepetytorką albo służącą. Nikt jednak „lafryndy" ani do swojego domu, ani do swoich dzieci nie dopuści. Wniosek? Miała przekichane. Pani Hanna spokojnie odczekała, pozwalając Zosi ogarnąć ogrom swojej porażki. A kiedy wyczytała w jej oczach, że to już nastąpiło, zadała ostatnie pchnięcie: — My, oczywiście, tego dziecka nie zamierzamy uznać. Adam wszelkim insynuacjom dotyczącym jego ojcostwa zaprzeczy i jeszcze skieruje sprawę do sądu pod zarzutem oszczerstwa. Zosia patrzyła na nią w milczeniu. Miała pobladłe, mocno zaciśnięte usta. — Może to hipokryzja z naszej strony, może nawet okrucieństwo — pozwoliła sobie na drobną autokrytykę Hryniewiczowa — ale musimy bronić czystości rodu. Przetrwaliśmy tu, na tej ziemi, już trzysta lat. I przetrwamy następne trzysta. Bo umiemy zachować czystość naszej krwi. Bez urazy, panienko — dodała po kilkusekundowej pauzie. I zamarła w oczekiwaniu na reakcję Zosi. Jeśli spodziewała się potoku łez, dalszych wyrzutów czy rwania włosów z głowy — to się zawiodła. Dziewczyna wzięła głęboki wdech, wyprostowała się na krześle, wygładziła na kolanach spódnicę. — Pani, zdaje się, ma już w zanadrzu jakieś rozwiązanie? — powiedziała powoli, choć głos jeszcze wibrował jej od emocji. — Cóż to za salomonowe wyjście? Ślub z Maciejem? Rzucenie się z kolejowego mostu? Wstąpienie do klasztoru? — Spędzenie płodu. — Co?! — To. I bardzo proszę, zanim panna rzuci się na mnie z pazurami w zamiarze wydrapania mi oczu, dobrze tę propozycję przemyśleć. — Zabić… To? — Zosia bezwiednie dotknęła brzucha. — Oj zabić, zabić — żachnęła się pani domu, a jej wykrochmalone spódnice bagatelizująco zaszeleściły. — Na razie nie ma nawet czego zabijać. To coś jest mniejsze od kijanki. Co tam, kijanki. Od mrówki. Ot, grudka mięsa, smark jakiś, coś jak pieprzyk na ciele. Żadne tam zabijanie. — Ale… Pani Hanna, dotąd sztywna jak klozetowa szczotka, nagle nachyliła się ku Zosi, wyciągnęła rękę, dotknęła jej kolana. Jej oczy stały się ciepłe, współczujące, przyjazne. — Pomyśl. Warto marnować sobie życie?

*** Powiał wiatr, jej ciałem wstrząsnął dreszcz. Łzy cieknące po twarzy zapiekły zimnem. Ostatnie dni sierpnia były wprawdzie nadal upalne, ale takie ranki jak owego dnia, kiedy nad łąkami kłębi się jeszcze mgła, powietrze jest ostre po nocy, a od lasu idzie tchnienie przenikliwego zimna, potrafią sprawić, że zęby zaczynają szczękać. Zosia opatuliła się mocniej chustą i znów wyciągnęła szyję, patrząc nad Maciejowym ramieniem. I wtedy go zobaczyła. Dom. Dom szeptuchy. Starej znachorki, wiedźmy pewnie nawet, która jako jedyna w okolicy umiała spędzać niechciane płody. No, może nie jedyna. Był jeszcze doktor Malinowski. Ale on jako człowiek nieskoligacony z Hryniewiczami, a zarazem bywały w towarzystwie, stanowił ryzyko. A gdyby wypaplał, co, komu i dlaczego usuwał? Jejku, jaki to byłby wstyd wśród sąsiadów! Nie, nie. Pani Hryniewiczowa stanowczo posłała Zosię do starej szeptuchy. Przeklętej raszpli hołdującej wiejskim zabobonom. Ale podobno skutecznej. Zesztywniała z zimna i niewygodnej pozycji, zeskoczyła z wozu. — To ja nie będę czekał — bąknął speszony Maciej. — Pani dziedziczka mówiła, że to trochę potrwa, a potem i tak parę godzin musi panienka poleżeć. Wrócę później — dodał i zaraz smagnął konia lejcami, jakby przed samym diabłem uciekał. Spojrzała na dom. Domek raczej. E tam, domek. Chatkę. Drewniane, poczerniałe od starości bale, przegniła słoma w charakterze dachu. Małe okienka z grubymi szybkami, które przepuszczały jedynie nieco światła. Te zresztą raczej nie przepuszczały. Zalepione były brudem i pajęczynami. Koślawe drzwi bez zamka. Wysoki, wyrobiony pośrodku próg. Całość — jak z powieści Mniszkówny. Tylko czekać, gdy wejście otworzy się z przejmującym skrzypieniem i stanie w nich pomarszczona, garbata starucha z pypciem na krogulczym nosie i bielmem na oku. Drzwi rzeczywiście przejmująco zaskrzypiały. I rzeczywiście w progu stanęła niemłoda już kobieta. Ale nie była garbata, ślepa ani oszpecona wiekiem. Niewysoka, pulchna, jowialna. Uśmiechnęła się i wyciągnęła dłoń na przywitanie. — A więc jesteś — powiedziała, a jej oczy patrzyły na Zosię ciepło. Bez upokarzającego współczucia ani irytującej przygany. Po prostu ciepło. — Jestem. Czy uprzedzono panią, że… — Tak. Uprzedzili i powiedzieli, w jakiej sprawie. Jaśnie pani nawet już mi zapłaciła. Przez pośrednika, rzecz jasna. Całe pięć złotych. Ot i co. — Pięć złotych? To raptem dwie godziny moich lekcji. — Każdy orze, jak może — uśmiechnęła się szeptucha. Miała ładny uśmiech. Jej oczy zmrużyły się, zamigotały, spowiły w siateczkę zmarszczek. A potem dodała, przeciągając sylaby ze śpiewnym wschodnim akcentem: — Wejdź, dziecko. To nie potrwa długo. Wnętrze chaty stanowiło zdecydowany kontrast z jej fasadą. Czyste, pachnące suszonymi ziołami: ślazem, szałwią, macierzanką, rumiankiem i lubczykiem. Podłoga z wyszorowanych do białego desek, łóżko obłożone wzdętymi poduchami i kolorowymi kocami, kilka szafek, jakieś półki. A także kuchnia z płytą, a na niej gar gotującej wody. — To dla mnie? — Zosia wzdrygnęła się. — Czystość jest ważna. Ot, co. Miastowa panienka a tego nie wie? Zosia przeniosła wzrok na stojące na półkach słoje i butelki. — Łój kozłowy, powidła z bzowych jagód, psie sadło… — zaczęła wyliczać podążająca za jej wzrokiem szeptucha — skrom zajęczy, piołun, ziarna jałowca… — Które, proszę pani, z tych medykamentów są dla mnie? — wpadła jej w słowo. Szeptucha przerwała wyliczankę i popatrzyła jej w oczy. — Mów mi Jadźka, jak wszyscy. Ot i co — powiedziała po dłuższej chwili.

— No więc? — nalegała Zosia. — Najpierw daj mi poszeptać. Spocznij — odpowiedziała, podsuwając jej taborecik. Kiedy usiadła, Jadźka sięgnęła po spory kłąb lnu, jakieś nasiona, suszone listki i rzuciła to wszystko na blachę kuchni. Po chwili, aż pod niski strop, buchnął jasny płomień, który zaraz zamienił się w kłęby aromatycznego dymu. Zosia zamrugała, kaszlnęła i nagle zdała sobie sprawę, że znachorka stoi nad nią z kurczowo zaciśniętymi powiekami, jej usta poruszają się bezgłośnie, a całe ciało kiwa w przód i w tył. — Co pani tam szepcze? — spytała zaczepnie. Szeptucha nie odpowiedziała. „Rany, gdzie ja jestem…" — westchnęła w myślach, tłumiąc nagłą chęć ucieczki. Komuś takiemu zawierzyć swoje ciało i zdrowie? Szaleństwo. Ale z drugiej strony… było jej już wszystko jedno. Czuła się pusta i niepotrzebna niczym pęknięte naczynie. Czuła się winna. I nic niewarta. Może to i lepiej by było. Wykrwawić się tutaj. Mieć to za sobą. Definitywnie. — Nie mogę tego zrobić. Ot i co — głos szeptuchy wyrwał ją z otępienia. — Czego? — Tego. Nie mogę zabić twojego dziecka. Dym ze spalonego lnu i suszonego ziela już się rozwiał. Znowu patrzyła na nią ta sama jowialna staruszka. Tyle że się już nie uśmiechała. Miała duże, wyraźnie powiększone źrenice. Jakby się czegoś przestraszyła. I wyraz napięcia na twarzy. Nie, nie napięcia. To było zdumienie. — Dlaczego? — Bo to nie jest zwykłe dziecko. — No tak, wiem. To dziecko młodego pana dziedzica. — A pies ryćkał młodego pana dziedzica! — bez złości, ale zdecydowanie obruszyła się znachorka. — Ja nie o tym mówię. Na twoim dziecku spoczęło błogosławieństwo, więc ja go nie zabiję. Nie zabija się takich dzieci. Ot i co. Zosia patrzyła na nią w milczeniu. Nic, zupełnie nic, nie rozumiała z tych jej bajek o błogosławieństwie. Ale… Szczerze mówiąc, poczuła ulgę. A szlag by to wszystko… I tak nie miała ochoty tego zrobić, więc, tak czy inaczej, dobrze się stało. Jakoś to będzie. Da sobie radę. Podniosła się bez słowa i skierowała do wyjścia, gdy zatrzymały ją słowa: — Zaparzę ci melisy. Przyda się. A ty opowiedz mi, jak to się stało. — Jak zaszłam w ciążę? — Nie, głuptasku — zaśmiała się staruszka. — Jak to się stało, że rzucono na ciebie czar. — A pani znowu zaczyna z tym rzekomym błogosławieństwem… — Jadźka. — No, Jadźka, tak. Wybacz, ale nie wierzę w te dyrdymały. — To lepiej uwierz, bo ktoś namieszał ci w życiu. Wzięłaś się ostatnio z kimś za łby? Krzywdę jakąś sprawiłaś? Ktoś cię znienawidził może? Powoli odwróciła się od drzwi, cofnęła do zydla, usiadła. Jej myśli wróciły do Grubej Sabci i jej syna. Odmówiła mu wtedy, rzecz jasna. Przy tłumie gapiów, cygańskiej orkiestrze, przy jakichś tam jego przyjaciołach. — Nie wyjdę za ciebie. Nigdy. Wybacz. Straszne słowa, straszny wstyd. Ludzie zaczęli się śmiać. Tam, na środku ulicy. Nie chciała go skrzywdzić, ale co niby miała zrobić? Udawać, że się waha? Po co? Żeby narobić mu nadziei? Tydzień później Gruba Sabcia zaszczyciła ją osobistą wizytą. Tyle że nie była sama. Czekała na Zośkę w mroku bramy, a wraz z nią trzech praskich oprychów. — Ty suko! — wymierzyła jej siarczysty policzek, a kiedy Zośka się zatoczyła od ciosu, szarpnęła ją za włosy i przewróciła na ziemię. Zosia próbowała wstać, ale kopnięcie w brzuch

pozbawiło ją tchu. Półprzytomna, poczuła na szyi szarpnięcie. Saba zerwała jej srebrny, podarowany na osiemnaste urodziny medalion ze zdjęciami rodziców. Czując w ustach krew, a w piersi dławiące przerażenie, próbowała odczołgać się w stronę podwórka. Nic z tego. Saba przycisnęła ją grubą jak kolumna nogą do ziemi i raz za razem zaczęła walić w głowę medalionem. — Nie chciałaś mojego chłopca? — darła się na całą okolicę. — To cię teraz oddam, kurwo, tym trzem obszczymurom. A jak z tobą skończą, to ci jeszcze pysk nożami tak skroją, że już cię nigdy nikt nie zechce! I wtedy nadeszła pomoc. Chłopaki z jej kamienicy — chłopaczki właściwie, w porównaniu z tymi trzema ostrymi kiziorami, których przyprowadziła Królowa — nadbiegły, wywijając szuflami od węgla, młotkami, pogrzebaczami, nożami i co tam który jeszcze zdążył złapać. — Zostawcie ją! — krzyczeli głosami, które dopiero niedawno przeszły mutację. — Bo łby porozwalamy! Tamci spojrzeli po sobie. Zaprawione w bójkach na ostro typy, co to się gwizdka policyjnego nie boją. Ale było ich trzech. A tych nadbiegło pięciu, sześciu, siedmiu i zaraz jeszcze paru od strony ulicy. Z każdą sekundą w bramie robiło się tłoczniej. Kilkunastoletnie wyrostki, dziesięcioletnie kajtki, paroletnie smarkacze… Cała ta drobnica zaczęła wysypywać się z zatęchłych facjat i suteren. Niby nic, ale dużo się tego nagle zaroiło. No i była to młodzież z Powiśla, która mordobicie i drakę poznawała wcześniej od abecadła. Saba od razu zrozumiała, że kierunek wiatru się zmienił. Ta mała zdzira musiała być tutaj lubiana, skoro miała tylu obrońców. Nadal dyszała wściekłością, ale nie byłaby Królową, gdyby bezrozumnie się takiej furii poddawała. Osiągnęła w życiu, co osiągnęła, bo umiała kalkulować. A tu rachunek był prosty — nawet, gdyby jej zakapiory wygrały z tym tłumem chłoptasiów, to przelania dziecięcej krwi nigdy by jej nie wybaczono. Na Powiślu, a może i w całym mieście, byłaby skończona. — Tfu! — splunęła na skuloną pod jej nogami Zosię. Między palcami jej pulchnej dłoni nadal tkwiły wyrwane z głowy dziewczyny włosy. Mocno zacisnęła je w pięści. — Nigdy szczęścia nie zaznasz! — syknęła zdyszanym głosem. — Ani w życiu, ani w miłości. I twoje bachory też. Tfu, tfu, tfu! Pluję na ciebie trzy razy. Będziesz cierpieć zawsze, kiedy pokochasz. *** Dlaczego opowiedziała jej tę historię? Przecież przez całe lato nie wracała do niej myślami ani razu. Wyparła ją z pamięci, przed samą sobą udawała, że się nie wydarzyła. To, co stało się w czerwcu, w jej bramie, było jak cierń, którego nie da się wprawdzie wyjąć, ale ciało już sobie z nim poradziło, otorbiając go grubą błoną. Tyle że on tam nadal był… Musiała więc w końcu to z siebie wyrzucić. Pewnie łatwiej było to zrobić przed kimś obcym, kogo więcej nie spotka. — Ta cała Królowa… — odezwała się Jadźka. — To jakaś wiedźma, czy co? — Jaka tam wiedźma — żachnęła się Zosia. — Paserka, która skupuje skradzione albo i zrabowane przedmioty od opryszków. A potem sprzedaje z zyskiem. Lichwiarka, która zdesperowanym ludziom pożycza na niemożliwy do oddania procent. Stręczycielka, która dziewczyny z Kresów sprowadza do stolicy niby na służbę, a potem… wiesz. — Wiem. — Robi interesy z każdym. Cyganem, Żydem, Polakiem. Nie wybrzydza — kontynuowała Zosia. — Dlatego jest taka mocna. Gdy podpadnie ferajnie ze Śródmieścia, to napuszcza na nich geszefciarzy z Nalewek. Gdy obrażą się na nią zakapiory z Pragi, skarży się

Cyganom z Otwocka. Zawsze znajdzie sobie sojusznika. Jadźka stała oparta o komin kuchni, patrzyła w powałę, ramiona zaplotła na obfitych, a sięgających pasa piersiach. Milczała, kiwała głową, myślała. — Machorki chcesz? — spytała w końcu. — Dziękuję, nie palę. — A ja sobie zrobię. Urwała kawałek starej gazety ze stosu przygotowanego do podpałki, wysypała na niego tytoń z zawieszonego na szyi woreczka, skrupulatnie skręciła i przytknęła koniuszek do rozgrzanej płyty. Buchnął smrodliwy dym. Szeptucha wciągnęła go w płuca z nieopisaną lubością, przytrzymała, wypuściła. — Rzuciła na ciebie przekleństwo — wychrypiała. — Przekleństwo? Sabina? Nie wierzę w takie… — Nie wierzysz? — Zabobony i tyle. — To chyba ślepa jesteś, skowroneczku. Nie widzisz, co się wokół ciebie dzieje? Ledwo tamta na ciebie w gniewie trzy razy splunęła i zabrała ci włosy, a twoje życie już wali się w gruzy. Panicz oszukał, brzuch rośnie, a ty — taka oświecona i przemądrzała — siedzisz i prosisz o pomoc starą szeptuchę. Zosia zwiesiła głowę. No cóż. Czy babuszka potraf leczyć — nie wiadomo. Ale uświadomić człowiekowi w jak beznadziejnym położeniu się znalazł… o, to wychodziło jej doskonale. — Czy… Zakładając, że to prawda. Czy jest na to antidotum? — Wracaj do tej całej Warszawy, odbierz jej swoje wyrwane kudły, a potem zabij sukę. Ot i co. — Że co proszę?! — Takie przekleństwo zmyje jedynie krew. No i musisz odzyskać, co twoje. We włosach odkładają się myśli, oddech, radości i smutki. We włosach odciska się dusza. Musisz je mieć z powrotem. Bez tego to kiszka. — Ale ja nie umiem! — płaczliwie obruszyła się Zosia. — No to wybij se chłopów z głowy. W sumie, żadna strata. Wiem, co mówię. Popatrzyła na zażywną, wtuloną w piec babuszkę. Stała tam obojętna, zapatrzona we własną przeszłość. Pewnie i przed nią życie nie ścieliło się różami. Samotna w rozpadającej się chacie na skraju mokradeł. Stara, opuszczona, budząca lęk jednych i niechęć drugich. Nie mówiąc już nic, sięgnęła do klamki. — Nie martw się — dobiegły ją słowa zza kłębu smolistego dymu ze skręta. — Świat już tak jest skonstruowany, że pozostanie w równowadze. Nie zawali się tylko dlatego, że jakaś jędza rzuciła zły czar. — Przepraszam, o czym pani… — Jadźka. — O czym, Jadziu, mówisz? — O tym, że przekleństwo zawsze coś człowiekowi odbiera. Coś z czekającej go przyszłości. Wybija dziurę w przeznaczeniu. Ale wszechświat nie może opierać się na dziurach, więc puste miejsce zawsze zostaje zapełnione. — Czym? — Zło równoważy dobro. Przekleństwo przyciąga błogosławieństwo. — Mówisz o moim dziecku? — Dziecko to dziecko. Ma własne przeznaczenie. Nie. Nie o nim teraz gadam, ale o

tobie. Coś ci zabrano, ale na pewno coś też dostałaś. Wsłuchuj się w siebie, patrz uważnie w lustro. Prędzej czy później uda ci się to odnaleźć. Ot i co. — Obym tylko nie została szeptuchą — ponuro zażartowała Zosia. — Nie umiałabym zabić psa ani kota na sadło. Ot i co. A potem naparła na przeraźliwie skrzypiące drzwi i wyszła na zewnątrz. Poranne powietrze było krystalicznie czyste, a nad lasem wznosiło się czerwone słońce.

4 Wracała polną drogą, starając się nie skręcić nogi w głębokich koleinach. Czekanie na Macieja nie miało sensu. Mógł po nią wrócić nawet i po południu. A poza tym czuła się lekko, jakby spadł jej z pleców ogromny ciężar. „Byle tylko nie myśleć o tym, co będzie" — powtarzała w myślach, słuchając jazgotu ptaków i patrząc, jak ziemia zasysa ostatnie kłęby mgły. Słońce przyjemnie grzało ją w plecy, prowadził ją ostry i długi cień. Jej cień. Dokąd ją zawiedzie? Uniosła głowę, żeby spojrzeć, jak przed nią wije się droga. I wtedy go zobaczyła. Grzywa blond włosów, lekko zapadnięte policzki, wystające kości policzkowe, mocna szczęka. Wysoki, wręcz strzelisty, ale chudy jak tyczka. Może nie chudy. Żylasty. Szedł z naprzeciwka, zwinnie tańcząc na nierównościach. Nawet nie patrzył pod nogi. Poruszał się jak kot. Ich spojrzenia spotkały się. Miał jasnobłękitne oczy marzyciela. Patrzył na nią uważnie, głęboko. I choć zarówno jego kanciastej twarzy, jak i krzepkiej sylwetki można było się bać, ona nie poczuła strachu. Skądś wiedziała, była pewna nawet, że nic jej z jego strony nie grozi. Minęli się, gdy lekkim susem w bok ustąpił jej drogi. Rozplątali jakoś spojrzenia, rozeszli się na dwie strony świata. On w kierunku lasu. Ona do dworu. Na krótką chwilę Zosine serce wyrwało się z piersi i poleciało za nim. Ale zaraz zganiła się w myślach. Tak nie można. Już raz się sparzyła. Nie obejrzała się więc. Szła dalej. Serce, z lekkim ociąganiem, wróciło na swoje miejsce.

5 Nazajutrz była środa, 30 sierpnia. Nie udało jej się tego dnia wyjechać. Maciej odwoził bryczką do internatu we Włodzimierzu Stasia, a pan Jan — swoim fiatem — Natalię na dworzec, skąd miała pociąg do Lwowa. Młodzież wracała do szkół. Dla Zosi nie było przy niej miejsca. Natalia nawet, dobra dziewczyna, poprosiła matkę, żeby pozwoliła „pani nauczycielce" jechać z nimi, przecież mieli jeszcze w aucie miejsce. Ale pani na Załugach kategorycznie odmówiła. Natalka podbiegła wtedy do Zosi i, ignorując gniewne syknięcie Hryniewiczowej, z powagą wyciągnęła do niej rękę. — Powodzenia… Zośka poprosiła w takim razie Macieja, żeby kupił jej miejsce w pociągu na czwartek. Z Włodzimierza codziennie odchodziły składy do Zamościa, Chełma i samej Warszawy. — Dostałem miejscówkę dopiero na piątek — wręczył jej pod wieczór bilet. — Straszny tłok, wszyscy wracają z wywczasu do domów. Rząd ogłosił dziś powszechną mobilizację. Ludzie gadają, że wojna będzie. A więc piątek. Z samego rana. Kolejny dzień we dworze był udręką. Hryniewiczowa patrzyła na nią z głuchą niechęcią. Pan Jan traktował jak powietrze. W ślad za jaśniepaństwem służba domowa, a nawet wozacy i stajenni, też zaczęli wytykać ją palcami. Najgorsze były jednak rzucane półgębkiem żarty: „O patrzcie, idzie ta, co naszą dziedziczką umyśliła sobie zostać". W piątek, niemal o świcie, z ulgą wsiadła do Maciejowego wozu. Tym razem czekała ich dłuższa trasa. Zosia podesłała więc sobie parę wiązek słomy i przykryła je kocem. Nie chciała ryzykować kolejnych stłuczeń i przyszczypnięć. Ale i tak mocno rzucało. „Może te wertepy wytrzęsą ze mnie to… coś?" — pomyślała, skrzętnie omijając słowo „dziecko". I choć zaraz się za swój cynizm zganiła, lekka nadzieja na proste rozwiązanie problemu w niej pozostała. Przez ostatnie dni narastała w niej niechęć do tej kijanki w brzuchu. Rosła sobie jakby nigdy nic, mając gdzieś, że wkrótce zrujnuje jej życie. Koło środy Zosia miała nawet pomysł, żeby zgłosić się na zabieg do doktora Malinowskiego. Ale zaraz się przestraszyła. Zresztą, nawet gdyby, i tak w ostatniej chwili by się wycofała. Tak, jak u tej Jadźki, szeptuchy. Niby poszła tam z własnej woli, zdecydowana, ale gdy kobiecina odmówiła, omal jej nie ucałowała. „Czego ja w końcu chcę? Dlaczego waham się i chwieję, jak trzcina?" — irytowała się na siebie. Brak zdecydowania, niekonsekwencja, zawsze tego nienawidziła. A jeszcze zauważyła z niesmakiem, że zrobiła się ostatnio płaczliwa i skłonna do użalania nad sobą. Rany! Przecież wszystko, co dotąd w życiu osiągnęła, zawdzięczała swojemu żelaznemu uporowi. Była z niego dumna. A tu masz. Potrafiła chlipać nawet nad losem kury przeznaczonej na rosół. Dworzec we Włodzimierzu już z daleka przypominał twierdzę. Tyle że zdobytą. Taką, do której właśnie wdarli się barbarzyńcy. Rzym pokonany przez Wizygotów. Przed wejściem leżały jakieś porzucone pakunki, rozsypana mąka, kasza, wiatr unosił kurz, pierze i luźne kartki. Samochody i powozy były byle jak zaparkowane, konie rżały przerażone, woźnice klęli. Za to na peronie odbywały się prawdziwie dantejskie sceny. Tłum był tam tak gęsty, że nie było jak przecisnąć się przez zwarty mur pleców. — Ja mam bilet! Mam bilet! — krzyczała w stronę sapiącej lokomotywy, do której podczepiono warszawskie wagony. — I co z tego? — zirytował się jakiś facecik z wąsikiem à la Adolf Hitler i staroświeckim monoklu w oku. — Teraz bilety, z przeproszeniem, gówna warte. — Ale dlaczego? — A co panienka? Śpiąca królewna? Przebudzona akurat? Mamy wojnę!

Nie przepchnęła się do wagonu. Zresztą, i tak wszystkie miejsca siedzące, stojące oraz wiszące były już zajęte. Przez zmobilizowanych rezerwistów, których wpuszczano jako pierwszych, spanikowanych letników uciekających do domów w mieście, komiwojażerów, od których nagle nikt nie chciał już niczego kupować. Na szczęście Maciej na nią zaczekał. Wyszła z dworca w tłumie innych przegranych prawie-pasażerów. Przedarła i rzuciła w powietrze swój bilet, który poszybował w głąb ulicy w towarzystwie innych, podobnych. Dotelepali się do dworu wieczorem. Była zziębnięta, poobijana, zrezygnowana. Bolało ją całe ciało, ogarniało przygnębienie. Tylko kijanka czuła się wyśmienicie. — No cóż, nie będę udawała, że cieszę się z twojego powrotu — pani Hryniewiczowa, jak zwykle, uznała za stosowne jeszcze bardziej jej dokopać. — Ale już trudno, prześpij się w służbówce. Za parę dni, jak nasi ułani pogonią Teutonów do Berlina, spróbujesz jeszcze raz. Nie spróbowała. Z tego, co mówili w radiu na kryształek ze słuchawkami (będącym chlubą pana Jana), wynikało jasno — to nasi ułani zbierali baty od „Teutonów" i cofali się w kierunku Warszawy. A gdyby ktoś uznał te wiadomości (przerywane dziwnymi komunikatami w stylu: „Halo, halo, uwaga. Koma 23 nadchodzi". „Alarm dla miasta Warszawy") za przesadnie pesymistyczne, jego obiekcje rozwialiby uchodźcy, którzy wkrótce zaczęli napływać od zachodu traktem z Hrubieszowa i Uściługu. Jechali furmankami, samochodami (często ciągniętymi przez konie), szli pieszo. Uciekinierzy. Mieli poszarzałe, zapadnięte twarze i beznamiętnym głosem opowiadali straszne rzeczy. O samolotach strzelających do nich na szosie. O zrównanych z ziemią miastach. O bombach, które spadły na Warszawę, Wilno, a nawet na pobliskie Grodno. O rozstrzeleniach, podpaleniach, plujących ogniem czołgach. Po wysłuchaniu kilku takich opowieści pan Jan od razu wsiadł w swojego fata i ruszył do Lwowa po Natalię i Adama. Zosia zaraz musiała zbesztać się w myślach, bo imię „Adam" poruszyło w jej umyśle jakieś dzwoneczki, motylki i sielskie obrazki. Żenujące. Ale prawie natychmiast jej przeszło. Bo nie wiadomo skąd, w jej głowie zaraz wyświetlił się obraz żylastego blondasa o oczach poety spotkanego na drodze w stronę mokradeł. I od razu znów: motylki, dzwoneczki, radosne drżenia. Zupełne wariactwo. Pani Hanna, trzeba jej to przyznać, z poświęceniem zajęła się uchodźcami, którzy zatrzymywali się we dworze. Dawała im miejsce do spania, kazała karmić i poić, opatrywać odparzone stopy. Zosia roznosiła więc zupę, kawę, zawijała bandaże i wreszcie czuła się potrzebna. Robiła coś z sensem. Można powiedzieć — dla ojczyzny. I nagle, w ciągu jednego sobotniego poranka, wszystko się zmieniło. — Wojna! Hannibal ante portas! — z rozwianym włosem, niedopiętym kołnierzykiem i urwaną słuchawką zwisającą z ucha wybiegła na podwórze pani domu. — Też mi nowina — burknęła Martynka. — Wojnę to mamy już od pół miesiąca. Zbzikowała… — Sowieci na nas ruszyli! — rozpaczała dalej Hanna. — Nadchodzi czerwona zaraza! Przygarbieni, apatyczni uchodźcy, którzy szwendali się po podwórku, od razu odżyli. Zaczęli energicznie się pakować, wsuwać sfatygowane buty, wiązać tobołki. W ciągu godziny dwór opustoszał. Wszyscy zawrócili na zachód. Zosia została. Nie czuła się na siłach, żeby iść kilkaset kilometrów piechotą do Warszawy. Uznała, że zaczeka na miejscu na rozwój wypadków. A te zaczęły toczyć się szybko. Najpierw, pod wieczór, na podjazd wtoczył się poszarzały od kurzu fiat pana Hryniewicza. Miał wgięty błotnik i przestrzeloną szybę. — Lwów oblężony. Broni go trochę wojska, studenci i harcerze. Na drogach Niemcy. Podchodzą już nawet pod Włodzimierz — wyrzucił z siebie łamiącym się głosem, zanim Maciej odprowadził go do salonu. Następnie z obory zaczęły znikać krowy, prosięta, a w końcu ktoś ukradł ze strzeżonej

przez Saszkę stajni dwa konie i karego kuca. Srokacz, na szczęście, został. Pewnie za stary. — Ukraińcy zaczynają podnosić łby — wycedził przez zęby pan domu. A potem przyszli Ruscy. Pierwsi, których zobaczyli — kilkanaście czołgów i dwie ciężarówki — zatrzymali się we dworze jedynie na chwilę. Śpieszyli się, więc tylko napchali do tanków butelki węgrzyna z piwnicy i połcie szynki ze spiżarni, z wdzięcznością przyjęli kwiaty, chleb i sól od witającej ich kucharki Andźki, spoliczkowali panią Hannę i wrzucili granat do fata. Następni jednak to byli piechurzy. Nadciągnęli w tumanie kurzu brudni, zziajani. W długich nieobrębionych i wystrzępionych szynelach, z karabinami na sznurkach. Ci zatrzymali się we dworze na dłużej. I od razu wprowadzili swoje rządy. Państwa Hryniewiczów wraz z Marcysią, Heniem i Stasiem zamknęli w pokoju. Tym samym, w którym za swoich lepszych czasów mieszkała Zosia. Potem wychlali resztę zawartości piwniczki, rozpalili w parku przed dworem ognisko z dziewiętnastowiecznych woluminów wyrzuconych z biblioteki, wybili wszystkie szyby i urżnęli kupę na schodach. Dla żartu zastrzelili Bacę, a potem próbowali zgwałcić Martynkę, ale byli tak uchlani, że dziewczynie udało się uciec w pola. Rozczarowani i wściekli zaciągnęli więc do salonu Andźkę. Długo słychać było stamtąd jej rozpaczliwe krzyki. Zosia, na razie w miarę bezpieczna w domku dla służby, obserwowała te sceny ukryta za jednym z owocowych drzewek. Struchlała z przerażenia. Współczuła Hryniewiczom, płakała nad losem Andźki i psa, ale czuła się bezradna. Dotarło do niej, że nikt i nic nie będzie w stanie ocalić jej przed żołdakami. Pod wieczór wróciła do swojego domku. Była tam sama, nie licząc struchlałego ze strachu Macieja. Cała służba uciekła do swoich domów w pobliskiej wsi. Ona nie miała dokąd uciec. O północy, z czujnego letargu wyrwało ją łomotanie do drzwi. — Otkrywaj dwieri! — ryczał na zewnątrz zachrypnięty głos. A potem znów łomotanie i… drzwi puściły. Choć trzęsła się ze strachu, postanowiła, że — pal licho, i tak będzie, co ma być — więc nie chce, żeby tamci dopadli ją skuloną pod łóżkiem. Jeśli umierać, to na stojąco. I wyszła do sieni. Stał w niej czerwonoarmista. Był pijany. Na ramieniu karabin z nadzianym bagnetem. Na jej widok rozbłysły mu oczy. — Wot kakaja krasawica! — uśmiechnął się wyszczerbionymi przez szkorbut dziąsłami. I sięgnął do jej długich włosów. Cofnęła się o krok, a on podążył za nią. Cofała się więc dalej. Aż za plecami poczuła zamknięte przez Macieja drzwi kuchni. Tamten uśmiechnął się jeszcze szerzej. Karabin oparł o ścianę i zaczął odpinać guziki płaszcza. Zosię oblała fala gorąca. Umrzeć, dobrze. Ale nie tak! I wtedy drzwi za jej plecami drgnęły. W zamku zachrobotał klucz. Skrzypnięcie i już zaczęły się otwierać. Następny Rosjanin? Zosia przesunęła się w bok, do ściany. Przywarła do niej jak huba do drzewa. Tymczasem szpara w drzwiach powiększyła się i miękko wsunął się w nią… blondyn spotkany w drodze od szeptuchy! Jej serce załopotało. Może jeszcze była nadzieja? Nie. Chłopak nie miał ze sobą żadnej broni. Tylko to swoje spojrzenie. Melancholijne, naiwne. A Sowiet już zdążył chwycić karabin i wycelować mu w pierś. Wszystko na nic… — Zostaw ją — niespodziewanie twardym głosem zwrócił się do bolszewika blondyn. — To moja żona. — Żena? — prychnął żołdak, a po korytarzu rozeszła się woń czosnku i nieprzetrawionej wódki. — I szto eto takoje? Ja tibia ubiju, a etoj chaziajku… — Nie! — przerwał mu, zasłaniając ją swoim długim i chudym ciałem. — Nie zrobisz tego! — Niet? — Rosjanin uniósł nieco wyżej wycelowany karabin. — Nie. Przeładował. — Nie.

Powoli przytknął czubek bagnetu do jego piersi. Blondyn jednak nawet nie drgnął. Tamten zaczął naciskać. — Nie. Widząc to, mózg Zosi nareszcie się odblokował. Musiała działać. Natychmiast! — W komórce za domem są jeszcze trzy beczki piwa — wyrzuciła z siebie. — Zostały z dożynek. Niech pan sobie je weźmie. Rosjanin łypnął na nią złym, przekrwionym spojrzeniem. — Piwo? — upewnił się. Szybko pokiwała głową. — Trzy beczki. Krasnoarmiejec nadal się wahał. Na jego twarzy można było niemal wyczytać cały tok myślenia: tutaj z dziewczyną nie pójdzie łatwo, a tam czeka schłodzone piwo. Co wybrać? Jeśli zastrzeli stojącego mu na drodze mużyka, a do tego jeszcze baba narobi wrzasku, zleci się tutaj cały pułk. I ani z chaziajką sobie nie poużywa, ani gęby w piwie nie umoczy. — Lepiej się pospiesz — nadspodziewanie spokojnym głosem odezwał się blondyn. — Twoi towarzysze mogą tam dotrzeć przed tobą… To były właściwe słowa. Żołnierz się cofnął, ostatni raz zmierzył ich wzrokiem, a potem opuścił karabin i ciężkim krokiem wyszedł na zewnątrz. — Szybko! Do stajni! — blondyn doskoczył do niej, jednym susem chwytając ją za ramiona. — Mam nadzieję, że chociaż koni nie pozabijali. Ruszyli truchtem, czujnie rozglądając się na boki. Tu i tam, pod dziurawymi kocami, spali radzieccy żołnierze. Pod oknem pokoju, w którym zamknięto Hryniewiczów, strażnik ćmił papierosa. Ale stajni nikt nie pilnował. W środku był przecież tylko stary srokacz. Radośnie zarżał na jej widok. — Pojedziemy nim razem — zadecydowała Zosia. — Nie. Ten koń nie poniesie dwóch osób. — No to oboje uciekajmy na piechotę. — Nonsens — powiedział, wrzucając na koński grzbiet siodło, a potem sprawnie dociskając popręgi. — Ty jedź. Ja sobie poradzę. — Nie. — Tak — w jego głosie zabrzmiała twarda nuta. — Wsiadaj i od razu galopem. Do domu szeptuchy. Tam cię nie będą szukać. — A ty? — Wracam do oddziału. — Jesteś żołnierzem? — Byłem. W Korpusie Ochrony Pogranicza. Ruscy nas rozbili. Ale nie powiedzieliśmy jeszcze ostatniego słowa. — Chcę iść z wami. — Nie — znowu ta twarda odmowa. — Ruszaj. Chwycił ją za kolano i podsadził do siodła. Dopiero z wysokości końskiego grzbietu, w świetle dopalającego się przed dworem ogniska, zobaczyła na jego białej koszuli plamkę krwi. Na wysokości serca. Tam, gdzie naparł na niego rosyjski bagnet. — Jesteś ranny. — Daj spokój. Jedź. — Zobaczymy się jeszcze? — Szybciej niż myślisz — odpowiedział, a potem mocno klepnął srokacza w zad. Koń zarżał, stanął dęba, a potem poszedł! Cwałem w ciemną noc.Cwałem.

WIOSNA 1943 1 Rana wyglądała źle. A raczej dwie rany. Z przodu, tuż nad sutkiem. Wielkości groszowej monety. I z tyłu, zaraz poniżej łopatki, dwa razy większa. Nie trzeba było doktoratu z medycyny, żeby domyślić się, jak powstały. Kula karabinowa uderzyła w prawą pierś, przeszła przez tułów i wyszła plecami. Jedyna pociecha, że nie ugrzęzła w płucu. Wtedy nie obyłoby się bez operacji. A zabieg w szpitalu oznaczał dla Witka przesłuchanie i śmierć. Gestapo tylko czekało… Zosia była przerażona. Nikt, nigdy nie przygotowywał jej do takiej sytuacji. Była z rannym sama (nie licząc, rzecz jasna, jej trzyletniej Wandzi), wokół pustkowie i śnieg po pas, znikąd pomocy. Partyzanci tylko przywieźli go do jej chaty na saniach, załomotali w drzwi, zostawili i poszli. „Była wsypa" — rzucił na odchodnym jeden z nich. Łacina, trochę greki i podstawy staro-cerkiewno-słowiańskiego, które poznała na studiach, nie na wiele mogły się jej przydać. Bardziej użyteczny był kurs PCK, który ukończyła jeszcze w liceum. No i znajomość ziół — to z kolei zasługa Jadźki, u której mieszkała od czasu ucieczki ze dworu przed trzema laty. Jadźka… Na wspomnienie staruszki Zosia poczuła ukłucie w sercu. Pokochała ją jak kogoś z najbliższej rodziny. Przydałaby się teraz. Wiedziałaby, co robić. Tyle że umarła zaraz po Nowym Roku, ponad miesiąc temu. Przez tyle lat przyjeżdżali do niej ludzie z Wierzbowa, Chotiaczowa, Nowosiółek, a nawet odległego Włodzimierza. Z guzami, suchotami, udarami i niedowładami. Niejednemu z nich pomogła. A sama zmarła na głupią, zbagatelizowaną grypę. — To tylko modlitwy — wydyszała pod sam koniec, kiedy już oba płuca podeszły jej wodą i musiała walczyć o każdy wdech. — Modlitwy? Jakie modlitwy? — nie zrozumiała Zosia. — Pamiętasz? Jak się pierwszy raz spotkałyśmy. Spytałaś, co ja tam sobie szepczę — siatka zmarszczek na twarzy staruszki rozciągnęła się w słabym uśmiechu. — Myślałaś pewnie, że jakie bluźnierstwa. Zaklęcia. A to Ojcze nasz było. — Marna z ciebie czarownica. — Nie wierz w czary. Świat jest prosto zbudowany. Na górze Niebo, pod stopami Piekło. I tylko czasem z Nieba spadnie na Ziemię kilka okruszków albo z piekielnej otchłani powieje smrodem i sypnie parę iskier. Lepiej już wierzyć w siebie. To były jej ostatnie słowa. *** Ostrożnie dotknęła jego czoła. Gorące. Oczy półprzymknięte, nieprzytomne, wywrócone białkami do góry. Oddech płytki, urywany, szeleszczący. Odgarnęła kosmyk blond włosów, tak jak robiła to czasem, kiedy spotykali się na łące albo siadali pod dębem na „ich" polanie. Zwykle chwytał ją wtedy za rękę, wpatrywał się roześmianymi, migocącymi szczęściem oczami, delikatnie całował dłoń… Teraz leżał na łóżku jak kłoda. Witek… Tamtego roku, kiedy wybuchła wojna, kiedy Zosia schroniła się u szeptuchy, a majątek Hryniewiczów przejęła spółdzielnia rolnicza pod przewodnictwem Andźki, Witek pojawił się w

jej życiu po raz trzeci już w październiku. Jadźka wysłała ją akurat z dwiema kozami do lasu, na polanę, której nie było widać ani od strony dworu, ani z Wierzbowa. Gdyby ktoś doniósł radzieckiej władzy reprezentowanej przez dawnego stajennego Saszkę, że mają zwierzęta, zaraz milicja przyszłaby je zarekwirować. A Zosia i Jadźka, wiadomo, jako kułacy pojechałyby na Sybir. Tak jak Hryniewiczowie, których razem z maleńką Marcysią, kilkuletnim Heniem i poczciwym Stasiem, zapakowano do bydlęcych wagonów jeszcze we wrześniu… No więc tamtego dnia patrzyła, jak kozy skubią zbrązowiałą, jesienną trawę, kiedy wyszedł zza drzew. Wysoki, strzelisty, piękny jak nordycki bóg. Przestraszyła się — miał na sobie niemiecki mundur, a za pasem pistolet. Ale zaraz go poznała. Te jasne włosy, ta prosta sylwetka, te oczy… — Wróciłeś… Usiedli wtedy pod rozłożystym dębem na skraju polany. Otaczał ich ciemny, liściasty las. Witek rozścielił im swoją bluzę w kolorze feldgrau z oberwanymi dystynkcjami i naciągniętą na rękaw biało-czerwoną opaską z literami WP. Nie mieli zbyt wiele miejsca, musieli więc siedzieć blisko siebie. Dotykać się biodrami i ramionami. Od tego dotyku Zosia czuła rozlewające się po ciele, rozkoszne ciepło i leciutkie drżenie. Była małomówna i nieuważna, czuła za to każde jego poruszenie, każdy oddech. Opowiedział jej wtedy co nieco o sobie. Miał na imię Witold. Przed wojną był czeladnikiem u kowala na przedmieściach Włodzimierza. Mieszkał ze schorowaną matką. I właśnie z jej powodu spotkali się tamtego sierpniowego poranka na drodze do Jadźki. Witek szedł do niej po pomoc, bo lekarz bezradnie rozkładał ręce. Poratować mamę mogła tylko szeptucha. — Doszedłeś do niej na piechotę? — zdziwiła się. — Do Wierzbowa podrzucili mnie dzień wcześniej chłopi wracający z targu. Przenocowałem w stodole u znajomych, a o świcie ruszyłem spacerkiem. — Ładny spacerek. Z piętnaście kilometrów. — Kiedy cię zobaczyłem z daleka, pomyślałem, że to rusałka albo nimfa wyłania się z mgły. Tuż nad głową miałaś kulę ze słońca. Stąpałaś tak lekko. Uśmiechałaś się. — Jadźka pomogła twojej mamie? — Dała lekarstwo, ale nie zdążyłem na czas. Mama odeszła, zanim wróciłem. — Przykro mi… — powiedziała, a potem zaraz spytała go, jakim cudem trzy tygodnie później znalazł się w domku dla służby, akurat wtedy, kiedy potrzebowała pomocy. Uśmiechnął się lekko i zapatrzył w drugi koniec polany. Długo nie odpowiadał. Podciągnął tyczkowate kolana pod brodę i objął je ramionami. Jak mały chłopiec. — Wtedy, na drodze… — zaczął, gdy straciła już nadzieję, że w ogóle odpowie. — Kiedy na siebie spojrzeliśmy… Miałem wrażenie, jakbyśmy się w siebie zaplątali. Tak jak to się czasem dzieje z dwoma kłębkami włóczki w pudełku po czekoladkach. Wiesz, jak to jest — nitki okręcają się wokół siebie, tworzą supły. Poruszysz nitkę z jednego kłębka, to od razu zadrży drugi. Dlatego, kiedy się zaczęłaś bać, ja to poczułem i… — Przestań się wygłupiać! — ofuknęła go. — No więc niech ci będzie — nareszcie na nią spojrzał. — Uznajmy, że chciałem cię zobaczyć. Upewnić się, że nic ci nie grozi. Dowiedziałem się oczywiście we wsi, kim jesteś i gdzie mieszkasz. No i przyszedłem w odpowiednim momencie. Przypadek. — Przypadek… — powtórzyła, czując, że wersja ze splecionymi włóczkami bardziej jej odpowiada.

2 Od tamtej pory spotykali się co kilka, kilkanaście tygodni. Zosia wypatrywała go jednak codziennie. Gdy zbierała zioła na łące pod lasem, kiedy szła po wodę do studni z żurawiem, gdy zapuszczała się w las w poszukiwaniu grzybów. Szukała go wzrokiem w jesiennych mgłach, wśród żółknących drzew, wypatrywała w czerwonej kuli toczącego się coraz niżej słońca, wsłuchiwała się w jego kroki w szmerze deszczu i zawodzeniu wiatru. Zawsze pojawiał się bez uprzedzenia. O różnych porach. Bywało, że pukał delikatnie w okienko, wywabiając ją z chaty wieczorem, albo zaskakiwał o świcie, gdy szła wydoić kozy. — Mój oddział musi się stale przemieszczać — tłumaczył, gdy pytała go, kiedy zobaczą się znów. — NKWD tropi nas jak zwierzynę, przeczesuje puszczę, zastawia zasadzki. Nigdy nie wiemy, co czeka nas jutro. Ani gdzie wtedy będziemy. Wybacz… Dziwiło ją trochę, że nigdy nie chciał wejść do chaty szeptuchy. Przecież Zosia wiedziała, że komu, jak komu, ale jej można zaufać. On jednak był czujny jak ścigany przez charty zając. Musiał mieć wokół przestrzeń do ewentualnej ucieczki. A w czterech ścianach poczułby się niczym w potrzasku… Tymczasem jej brzuch rósł. Stawał się coraz bardziej widoczny. Zosia zastanawiała się, jak mu o tym powiedzieć. Czy mu powiedzieć? W końcu, kim oni dla siebie byli? Siadywali na polanie albo wśród wysokich zeschłych traw na łące. Najpierw na jego bluzie, potem na kożuszku. Czasem obejmował ją ramieniem, innym razem bawił się jej dłonią, unosił ostrożne w swoich dużych łapskach jej palce do ust, całował ich opuszki. Zdarzało się, że kładła na jego ramieniu głowę, a on gładził jej włosy. Bywało, że całował jej kark, odsłonięte ramię. A może to nie były pocałunki? Może to tylko tchnienie jego oddechu? Nie była pewna. Zwłaszcza, że sama jego obecność, ciepło ciała, najdelikatniejszy nawet dotyk doprowadzały ją na skraj ekstazy. Nigdy czegoś takiego nie czuła! Nawet tamtego dnia, kiedy zrobili to razem z Adamem… Witek doprowadzał jej ciało do wrzenia, w którym wszelki rozsądek i logiczne myślenie roztapiały się w słodką, zalewającą mózg melasę. Pragnęła więcej. Rozpaczliwie, drapieżnie. Jej usta domagały się jego pocałunków, jej piersi uścisku jego dłoni. Chciała być blisko niego, jak najbliżej. Chciała się stopić z tym jego szczupłym ciałem w jedno i tak trwać. Nie robiła jednak nic, by go bardziej ośmielić. Nie miała odwagi. Bo przecież nosiła w swoim brzuchu sekret, wstydliwą tajemnicę, która mogłaby go spłoszyć na zawsze. Uch, były chwile, że szczerze nienawidziła tego dziecka. No i milczała, choć od środka palił ją jasny płomień. Kim więc dla siebie byli? Parą kochanków czy bliskimi przyjaciółmi? Ludźmi, którzy idą ramię w ramię kawałek drogi przez życie, a potem skręcają w dwóch różnych kierunkach? A może parą, którą na zawsze połączyło przeznaczenie? Nie wiedziała. Pewnej grudniowej nocy, tuż przed świętami Bożego Narodzenia, namówiła go jednak, żeby wszedł do środka. Jadźka już spała zwinięta w kłębek na murowanym piecu, a oni przysiedli w sieni. Nic nie mówiąc, ocierała jego twarz i włosy z tających drobinek śniegu — na zewnątrz szalała zamieć. Jej palce dotykały jego policzków, brwi, mokrych kosmyków włosów, ust. W pewnym momencie Witek dotknął jej brzucha. Wnętrzem dłoni przesunął po jego zarysowującej się krągłości. Spojrzał w oczy pytająco. Kiwnęła głową, czując, że brakuje jej tchu. A więc nadeszła ta chwila… Co dalej? Zamarła w oczekiwaniu. Uśmiechnął się wtedy. Tak jak to on — samymi kącikami ust i niebieskimi oczami. A potem schylił się i przywarł do jej talii, jakby tam czegoś nasłuchiwał. Powoli, stopniowo, przez grube sploty swetra, poczuła bijące od niego ciepło. I nagle… Tak, nie myliła się. Jej dziecko się poruszyło! Czy i on to poczuł? Nie spytała. Siedziała tylko nieruchomo, a po jej twarzy nieprzerwanie płynęły łzy. Chyba nigdy w życiu nie była taka szczęśliwa. Ta jedna chwila wyleczyła ją z nienawiści. Miała zostać matką, dać nowe

życie bezbronnej kruszynie, która kopała ją po nerkach, kręgosłupie i pęcherzu. Żyła. Nagle Zosia poczuła, że to jednak jest coś warte. Że to nie tylko kłopot i wstyd, ale też powód do dumy. Patrzyła więc na swój podrygujący brzuch, zastanawiając się, jakie ono będzie? Kim będzie? Oddałaby wszystko, żeby wiejskie zabobony o „zapatrzeniu się" matki na innego mężczyznę niż ten, który dał życie, były prawdziwe. Żeby to maleństwo nie przypominało Adama, ale Witka. Wandzia przyszła na świat zgodnie z planem — wiosną. Poród przyjęła Jadźka. Spokojnie, fachowo — dla niej to była normalka. Dziewczynka była zdrowa i odżywiona. Pięknie ssała pierś i przybierała na wadze. Wyglądała tak pięknie! Pokazała mu ją pod koniec maja. Na kwitnącej, zalanej słońcem łące, wypełnionej brzęczeniem pszczół i rozedrganej uderzeniami skrzydeł motyli. Ułożył ją na przedramieniu, pobujał. Pod bezkresną kopułą nieba długo wpatrywał się w maleńką twarzyczkę. — Mógłbym mieć taką córeczkę — uśmiechnął się. — Możesz mieć… — szepnęła, dziwiąc się swojej odwadze. Uniósł głowę, popatrzył na nią uważnie, a ona spłonęła rumieńcem. A potem, z dzieckiem wciąż trzymanym na ramieniu, nachylił się i po raz pierwszy ją pocałował. Nareszcie! Zadrżała z rozkoszy, rozchyliła usta. I wtedy maleńka zakwiliła. Odskoczyli od siebie, jak oparzeni. Wandzia ucichła. — Niegrzeczna smarkula! — zażartował, udając, że się gniewa. Sekundę później oboje wybuchli śmiechem. Niepohamowanym, głośnym, wyciskającym z oczu ostatnie łzy i ostatni dech z piersi. Zanosili się nim stąd aż do Wierzbowa. Jakby wyrzucali z siebie długo tłumione emocje, do których przez tyle miesięcy nie mieli odwagi przyznać się sami przed sobą. Od tego czasu Witek bywał u niej częściej. Już nie bał się wchodzić do domu, przestał ukrywać się przed Jadźką. Szeptucha zresztą zachowywała się wobec niego bardzo subtelnie. Pozostawiała im jak najwięcej swobody, niemal udawała, że ich nie dostrzega. Siadali więc sobie w kącie, cieszyli się swoją bliskością, na podłodze raczkowała Wandzia. Była taka pocieszna, bezbronna, nieświadoma tragedii rozgrywającej się zaraz za łąkami. Patrzyli na nią, śmiali się, znów patrzyli. Mogliby tak przesiedzieć cały dzień, ale prędzej czy później szeptucha zwracała się do Zosi słowami: — No, dość już tego wariactwa, do jakiej roboty byś się wreszcie zabrała! Witkowi nie trzeba było powtarzać dwa razy takiej aluzji. Od razu zrywał się na równe nogi, strzelał obcasami, brał czapkę z kołka i znikał. Czasami spotykali się też na ich polanie. Bywało, że Zosia przychodziła tam bez dziecka. Dotykali się wtedy drżącymi dłońmi, całowali do utraty tchu, błądzili palcami po zakamarkach swoich ciał. Kiedy Witek muskał ustami jej nagie piersi, kiedy przesuwał palcami po wnętrzu jej ud, albo przytulał rozgrzaną twarz do odsłoniętego brzucha, czuła, jak w jej głowie eksplodują gwiazdy. Nie mogła powstrzymać westchnień, bezwiednie wyginała się w łuk i już wiedziała, że zaraz nadejdzie ta chwila, kiedy rzeczywistość rozpadnie się na atomy, a wszystkim, co z niej zostanie, będzie jego dotyk, jego szept, jego oddech. I ta rozkoszna konwulsja. Tam, w środku niej. Nadchodząca powoli, narastająca, a potem gwałtowna, niszczycielska jak trzęsienie ziemi albo wybuch wulkanu. Nigdy, przenigdy wcześniej nie spodziewała się, że można coś takiego przeżywać. Przeszła jesień i zima, nadeszła i skończyła się kolejna wiosna. Nastał czerwiec 1941 roku, gdy na niebie zobaczyła roje samolotów, a niedługo później, w oddali rozbrzmiał huk armat. Jeszcze później nadjechały czołgi z czarnymi krzyżami na pancerzach. Była wtedy akurat w Wierzbowie, Jadźka wysłała ją do Macieja, który tam teraz mieszkał, z jakimiś leczniczymi miksturami. Niemcy jechali w tumanach kurzu. Nieprzerwanie. Niektórzy mieszkańcy wsi patrzyli na nich w milczeniu, inni — na przykład Andźka — machali do nich i rzucali pod gąsienice kwiaty.

— Rozwiązujemy oddział. Na razie — oznajmił jej tego samego dnia po południu Witek. — Musimy się przyczaić, zobaczyć, jak będzie. Mnie przerzucają do Włodzimierza. Mam znowu pracować tam jako kowal. I obserwować. Liczyć. Ogarniać, ilu ich jest, jaki mają sprzęt, co robią. — Po co? — spytała, czując, jak zamiera jej serce. Włodzimierz był oddalony o kilkadziesiąt kilometrów… — Raporty będziemy składać drogą radiową do Londynu. Czekają tam na nie. — My? — Jest nas wielu. Naprawdę dużo. Więcej niż myślisz. — Chcę się przyłączyć. — Nie. Ty musisz zająć się naszym dzieckiem. „Naszym dzieckiem". Tak powiedział. Ze ściśniętym gardłem, mocno go uściskała za te słowa. — Będziemy się teraz widywać dużo rzadziej. Tylko pokiwała głową. O tym, żeby wrócić do Warszawy — teraz, gdy całą Polskę opanowali Niemcy — nawet nie pomyślała. Chciała być blisko niego. Czekała. *** A teraz leżał w jej łóżku, z obu ran sączyła się krew. Przyłożyła ucho do jego piersi. Z lewej strony płuco wciąż pracowało. Biło serce. Z prawej — cisza. Płuco zapadło się i zamilkło. Witek był w ciężkim stanie. Przywołując z pamięci wszystko, czego nauczyła ją Jadźka, zaczęła go pielęgnować. Po pierwsze, opatrunki na rany. Wygotowała szmatki z serwetek, a później namoczyła je w schłodzonym i odcedzonym naparze z mieszaniny ziół: pokrzywy, szałwii, poziewnika i dziurawca. Takie kompresy przykładała mu do ran i bandażowała podartym w pasy prześcieradłem. Przeciw gorączce poiła go herbatką ze złotego rdestu. A kiedy jęczał z bólu — naparem z białej wierzby i złocienia. Witek jakoś przeżył pierwszą noc. Rano odzyskał nawet na chwilę przytomność. Poznał ją, uśmiechnął się blado. — To ty. Nareszcie… — wysapał. A potem temperatura skoczyła mu tak, że zaczął bredzić w malignie. Bełkotał coś o strzelaniu do konfidentów, podkładaniu ładunków wybuchowych pod kolejowe tory i ucieczkach przed Niemcami. Zosia słuchała tego struchlała. Zrozumiała, że jej kochanek, jej miłość życia, mężczyzna o oczach marzyciela — zabijał. Strzelał do ludzi. Oczywiście, byli to wrogowie. Ale i tak mogła sobie wyobrazić, jak on przez to cierpiał. Znała go jak nikt. Wiedziała, że jest łagodny, delikatny, nie z tego świata. Jak straszna to wojna, że zmusza poetów, by stali się zabójcami… Po trzech dniach temperatura spadła, a Witek wypił parę łyżeczek bulionu. Rana na piersi też wyglądała lepiej. Zosia posmarowała ją więc maścią na lepsze gojenie — wymieszała półtorej łyżeczki jodyny z pół szklanki cukru, dwiema łyżkami leśnego miodu i łyżką skondensowanego naparu z żywokostu. Cztery razy dziennie zmieniała mu opatrunki, przemywała, poiła i karmiła bulionem, a potem chlebem. Pod koniec lutego po przyłożeniu ucha do jego prawego boku usłyszała leciutki szmer. Drugie płuco podjęło pracę! Przez cały ten czas Wandzia, która już całkiem dobrze mówiła, była sprytna i pomocna — patrzyła to na nią, to na Witka wielkimi, zdumionymi oczami. W ręku trzymała drewnianego konika, którego wystrugał jej dawno temu. To była jej ulubiona zabawka. Tłumaczenie córeczce, że ten pan w łóżku, to wujek, którego widziała ostatni raz jako nieco ponadroczna dziewczynka, nie miało sensu. I tak go nie pamiętała. Nic. Na wyjaśnienia przyjdzie jeszcze czas. A tymczasem po prostu mocno ją przytulała, głaskała po włosach, szeptała do ucha. Witek natomiast szybko wracał do zdrowia. Gdzieś na początku marca stanął nawet na nogi i zrobił parę kroków. Był

coraz silniejszy, rwał się do zajęć domowych. Wymusił na Zosi, żeby wtoczyła do izby pieniek, przyniosła siekierę i pozwoliła mu rąbać szczapki na opał. Zjadał już talerz kaszy dziennie i dwa jajka. Łapczywie wypijał rosół. W połowie miesiąca do chaty przybiegła Martynka, dawna służąca ze dworu, która teraz mieszkała w Wierzbowie. — Uważaj — powiedziała, nie wchodząc nawet do środka. — Coś się dzieje. — Coś więcej niż wojna? — uśmiechnęła się blado Zosia. — Tak — z pełną powagą przytaknęła Martyna. — Ukraińcy podobno szykują się na Polaków. Niemcy nie mają teraz głowy, żeby ich pilnować. Ruscy mocno napierają na froncie. Niedawno uciekli do lasu wszyscy policjanci z ukraińskiej policji. Ci, co rok temu Żydów z getta we Włodzimierzu pomagali rozstrzeliwać. Saszka też. Walczą teraz przeciw Niemcom, zostali partyzantami. Ale prawda jest taka, że to nas, Polaków, będą ponoć mordować. Podziękowała grzecznie za ostrzeżenie i wróciła do chaty. Nie powiedziała nic Witkowi. Po co? I tak nie miał siły, żeby gdziekolwiek uciekać. A nawet gdyby, to gdzie? We Włodzimierzu był przecież spalony. W puszczy, na mokradłach, nie przeżyłby tygodnia. Wieczorem, jak zwykle, uśpiła kołysanką Wandzię w jej posłaniu rozłożonym na piecu, wycałowała oba pucołowate policzki, ze wzruszeniem posłuchała jej równego oddechu. Następnie zmieniła opatrunek Witkowi, obmyła go, przebrała. Właśnie sama szykowała się do snu, gdy drzwi chaty wpadły nagle do środka razem z futryną. Nie opadł jeszcze kurz, a w izbie już pojawiły się cztery odziane w kożuchy i futrzane czapy postacie. Mężczyźni o ponurych, zaciętych twarzach. Poznała jednego z nich — to był Saszka. Z wyrostka, którego pamiętała z roku 1939, przeistoczył się w wielkiego chłopa o szerokiej, nalanej twarzy. W ręku trzymał sierp. — Będziem cię teraz rezać, polska suko — oznajmił. O krok za nim znieruchomieli trzej jego towarzysze. Jakiś czterdziestoletni na oko, masywny drągal o krzywym, wielokrotnie łamanym nosie. I drugi, zupełnie nijaki. I jeszcze trzeci — jakiś wyrostek. Stali i czekali aż dotrze do niej nieuchronna prawda, że to już koniec. Napawali się jej strachem. Nie patrzyli w stronę łóżka, na którym — zagrzebany po czubek głowy pod pierzyną — spoczywał Witek. To dobrze. Może chociaż on ocaleje… Wtedy do jej bioder przypadła Wandzia. Przez jej piżamkę oraz gruby materiał swojej sukni poczuła, jak szybko bije dziecięce serduszko. Jej cudowna dziewczynka. Kochana córcia. Nagle poczuła, że nie chce umierać. Nie może. Musi ocalić to bezbronne maleństwo. Serce, które kazało Zosi odważnie patrzeć oprawcom w oczy, nagle zmiękło, sflaczało. — Darujcie chociaż mojemu dziecku — szepnęła. — Błagam. Tamci tylko się uśmiechnęli. Saszka pokiwał przecząco głową. — Będziem rezać ciebie i twojego czarciego bękarta. Pański pomiot… — Proszę… — szepnęła jeszcze ciszej. — Małą zostawcie. Zrobię… Zrobię wszystko, co chcecie. W jej głowie galopowały myśli. Jak spłoszone konie. Co robić? Jak ich zatrzymać? Co robić, do diabła? Nagle, kątem oka, dostrzegła jakiś ruch. Na łóżku, pod pierzyną. Witek. Powoli, jak najciszej, zaczął się z niego podnosić. Tylko po co? Był słaby, jak dziecko. Żeby razem z nią zginąć? Facet ze złamanym nosem chrapliwie się roześmiał. W jego ślady poszli pozostali. Rechotali przez chwilę, ale ich oczy ciągle patrzyły prosto na Zosię. — Nie! — odpowiedział w końcu Saszka, a śmiechy za jego plecami natychmiast ustały. — Nie masz nic, czego byłoby nam potrzeba. I, unosząc sierp, postąpił krok ku niej. — Najpierw bachor — zadecydował, przenosząc spojrzenie na Wandzię.

Myśli w głowie Zosi eksplodowały. Nigdy wcześniej nie biegły po zwojach jej mózgu tak szybko. W jednej sekundzie zarejestrowała kilka faktów. Wyprostowany, stojący za plecami tamtych Witek. Siekiera leżąca przy kuchni, ledwie pół metra od niej. Saszka wyciągający łapska po jej maleńką… Zadziałała instynktownie. Szybciej niż zajęłoby jej ułożenie w głowie tego planu. Odepchnęła za siebie córkę, chwyciła siekierę i szerokim łukiem rzuciła ją w stronę Witka. Pac! Twarda rękojeść wylądowała równo w jego szerokiej dłoni kowala. Tamci zamrugali zaskoczeni, a potem zaczęli się odwracać. Za późno. Ich ruchy były wolne i ospałe w porównaniu z błyskawiczną reakcją Witka. Jednym skokiem znalazł się przy Saszce. Jego ręka, samą tylko energią nadgarstka, zakręciła siekierą ciasny łuk. Ostrze, z głuchym chrupnięciem, rozpłatało mu czerep. Na podłogę chlusnęła jasna krew i ciemnoczerwona, galaretowata klucha. Jego mózg. Dwaj stojący bliżej drzwi mężczyźni zamarli z przerażenia. Rezonu jednak nie stracił ten ze złamanym nosem. On też ściskał w niedźwiedzich łapskach siekierę. Ciało Saszki nie osunęło się jeszcze na ziemię, a ten już zdążył wziąć szeroki zamach. Witek był jednak jeszcze szybszy. Pchnął go prosto w twarz styliskiem. Szybki i krótki, ale przez to niezbyt silny cios. Trzonek siekiery złamał Ukraińcowi nos. Ciężkie krople ciemnej juchy strzeliły wkoło, ale mężczyzna okazał się twardym przeciwnikiem. Zachwiał się, stęknął, lecz nie upadł. Nie zatrzymał też ręki. Jego uderzenie straciło jednak tempo i impet. Witek z łatwością się przed nim uchylił, wykręcił, zwinął sam w sobie i — biorąc zamach całym ramieniem, aż z barku — ciął tamtego szeroko, celując w szyję. Plask! Na czerwoną od krwi podłogę upadła odcięta głowa. W ślad za nią zwaliło się wielkie cielsko. Dwa trupy. Na ten widok, dwaj pozostali przy życiu napastnicy w końcu się przebudzili. I rzucili do panicznej ucieczki. Przepychając się jeden przed drugim, dopadli do drzwi, ale — ponieważ każdy z nich próbował wydostać się jako pierwszy — utknęli w nich na parę sekund. To wystarczyło. Witek stanął za nimi na lekko ugiętych nogach i ciął dwa razy. Po skosie. Z prawa a potem z lewa. Jakby ścinał drzewo. Krótki skowyt i na próg zwaliły się dwa kolejne, wijące się w agonii ciała. Po całej izbie rozszedł się słodkawy zapach krwi. Przez chwilę słychać było czyjeś przedśmiertne charczenie, stukot buta na drgającej w agonii nodze. A potem zaległa cisza. Witek upuścił siekierę i osunął się na kolana. Podparł się dłonią o podłogę. Jego palce niemal utonęły w czerwonej, błotnistej mazi. Zosia, która przez minione pół minuty stała jak słup soli, wreszcie ożyła. Jednym susem doskoczyła do skulonej przy piecu Wandzi. Dziewczynka drżała na całym ciele, patrzyła na nią wybałuszonymi oczami, bała się tak, że odsuwała się nawet od własnej matki. Ale nic jej nie było. Więc do Witka. Wciąż klęczał, ciężko oddychał. Przerzuciła jego rękę przez swój kark, pomogła wstać, odprowadziła do łóżka. Upadł w pościel ciężko, bezwładnie. Oczy miał przymknięte, oddech płytki, był blady jak prześcieradło. Włożyła mu do łóżka nogi, obmyła stopy i ręce z krwi, przetarła czoło. — Ratuj się — wysapał. — Weź srokacza i jedź z Wandzią do Wierzbowa. Tam jest Maciej. Pomoże. — Nie zostawię cię samego. Z widocznym trudem odemknął powieki. Uniósł się lekko na poduszce. — Musisz ocalić nasze dziecko! — powiedział z naciskiem, a potem zapadł się bezwładnie w łóżko. Rozejrzała się bezradnie po izbie. W kącie siedziała jej przerażona kruszyna. Witek zdawał się spać. Trupy napastników leżały w krzepnącej krwi. Tak, nie mogą tu zostać. Zerwała się na równe nogi, ubrała, pobiegła osiodłać srokacza. Wróciła po trzech minutach, zwilżyła usta Witkowi, ułożyła go wygodniej, nakryła i dorzuciła drew do pieca. Następnie, najdelikatniej jak mogła, ubrała Wandzię. Dziewczynka cichutko łkała. Słabo odpychała ją od siebie. Kiedy w końcu były gotowe, jeszcze raz przypadła do leżącego mężczyzny. — Jadę po pomoc — szepnęła mu prosto do ucha. — Wrócę po ciebie. Przysięgam.

W odpowiedzi tylko nieznacznie skinął głową. Wyniosła córkę na mroźne, nocne powietrze, podsadziła na konia. Kiedy wsiadała na niego jako druga, srokacz stęknął i lekko się zachwiał. — Wytrzymaj, koniku, wytrzymaj, proszę — wyszeptała do długiego, ciepłego i kosmatego ucha. Srokacz cichutko parsknął. Ruszyli. Szli stępa przez pola przykryte łachami zmrożonego śniegu. Koń coraz częściej się potykał, jego boki pracowały niczym kowalskie miechy. Czas wlókł się niemiłosiernie. Noc była piękna, nad ich głowami świeciły odległe słońca. Spojrzała w niebo i zobaczyła spadającą gwiazdę. — Żebym go nie straciła. Żeby moje oczy widziały go w godzinie śmierci mojej — pomyślała życzenie. Sprawdzała akurat, czy zimno nie przeniknęło pod koc, którym otuliła Wandzię, kiedy srokacz umarł. Bez skargi, bez ceregieli. Cicho osunął się na przednie nogi, potem ugięły się pod nim tylne. Zdążyły zsunąć się z siodła, kiedy przewrócił się na bok. I już go z nimi nie było. Z dzieckiem na rękach ciążącym z każdym krokiem bardziej Zosia dotarła do polnej drogi. Jak daleko do Wierzbowa? Rozejrzała się po bezkresnych, zalanych srebrzystym światłem łąkach. Trudno powiedzieć, ale chyba będzie jeszcze drugie tyle… Uświadomiła sobie, że nie da rady. Brnęła jeszcze z pół godziny, niosąc Wandzię na zmianę to na lewym, to prawym boku, kiedy zobaczyła zbliżającą się bryczkę. „Ukraińcy!" — rozbłysło w jej głowie ostrzeżenie. Nie miała już jednak siły uciekać. Ani zejść na bok. Osunęła się na kolana z dzieckiem przy piersi i czekała na wyrok. — No, dzięki Bogu, że panienkę znalazłem! — kiedy bryczka się zbliżyła, usłyszała nad sobą głos Macieja. — Jadę po was z Wierzbowa. Coś się szykuje, chyba będą naszych mordować. Kiwnęła głową i smętnie się uśmiechnęła. Coś już o tym wiedziała… — Konia i wóz pożyczyli mi Hołowycze — ciągnął Maciej, pomagając im wsiąść do bryki. — Hołowycze? To Ukraińcy! — I co z tego? To dobrzy ludzie. Nie wszyscy Ukraińcy popierają tych bandytów z UPA. No już. Jedziemy. — Z powrotem. Do chaty — powiedziała. — Co? Po co? Nie ma czasu na zabieranie gratów! Trzeba nam uciekać. Tu, na otwartej przestrzeni nie jesteśmy bezpieczni. — Z powrotem — rozkazała kategorycznie. — W chacie szeptuchy zostawiłam Witka. — Witka? Jakiego Witka? — Rannego. Z Armii Krajowej. Klnąc pod nosem, Maciej pogonił konia. Tym razem jechali szybko, kłusem. Po półgodzinie już zsiadali pod domem. — Wandzia niech zostanie na wozie — komenderowała. — Dlaczego? — Sami zobaczycie, Macieju. A teraz chodźmy, musimy ubrać i przenieść rannego. Zdecydowanym krokiem weszli do środka. — Jasna cholera! — na widok rozrzuconych po podłodze ciał Maciej poszarzał na twarzy. — O nie… — złapała się za pierś Zosia. Łóżko, w którym zostawiła Witka, było puste.

3 — Mamu, mamu. Pić! — płakała roczna na oko dziewczynka siedząca na kolanach mężczyzny o wybałuszonych strachem oczach. — Ciii — mężczyzna nerwowymi ruchami gładził ją po ciemnych włosach. — Mamu! — załkała żałośnie. — Pić! Przez całą noc wielokrotnie próbowali ją napoić. Mała karmiona była dotąd tylko piersią. Piersią swojej mamy, rzecz jasna. Szkopuł w tym, że ta mama — pani Różycka — leżała aktualnie usieczona na progu swego domu w płonącym Witoldowie. I chociaż w szkolnej sali, w której obecnie siedział z nią ojciec, były aż dwie kobiety posiadające pokarm (a w kolejnych izbach Szkoły Powszechnej numer 1 we Włodzimierzu Wołyńskim, w której chronili się uchodźcy — jeszcze więcej), dziewczynka nie chciała ssać obcej piersi. „Mamu" i „mamu". Do znudzenia. Kolejne matki innych maluchów usiłowały wtykać jej do buzi cycka. Wyrywała się. Dawali więc małej mleko na łyżeczce. Wypluwała. Usiłowali poić, zamaczając palec, z zasłoniętymi oczami, z zatkanym noskiem. Nie dali rady. Dziecko nie pozwalało nawet przyłożyć sobie do ust gazy nasączonej wodą, żeby zwilżyć mu spękane usta. — Mamu! Pić! Maciej drzemał w kącie, Wandzia wtulała się w jego bok, pod ścianą naprzeciwko kaszlała bez przerwy jakaś chuda i drobna kobiecina, która bez skrępowania wbijała spojrzenie swoich małych, ciemnych, złośliwych oczu w Zosię. Ta zaś miała tego wszystkiego dość. Najchętniej wybiegłaby na ulicę i zaczęła krzyczeć. Chciała uciec od tego miejsca, tych rozmawiających przerażonym szeptem ludzi, tego żałosnego kwilenia dzieci i świdrującego ją spojrzenia jakiejś wariatki. Ale najbardziej przerażało ją stukanie nóżek małego Patryka. Półroczny niemowlak cały czas wstrząsany był drgawkami. W rękach nie dało się go utrzymać, wysuwał się. Położyć na kocach też nie — walił główką i kończynami o ziemię. Rodzice unosili go więc w prześcieradle — szarej, poplamionej krwią i postrzępionej szmacie — trzymanej za cztery rogi w powietrzu. Tylko ile można takie prześcieradło dźwigać? Godzinę? Dwie? W końcu opadali z sił i składali Leonka na ziemi. I wtedy zaraz: stuk-stuk i stuk-stuk. Kiedy do izby wszedł doktor Malinowski, wszystkie skulone pod ścianami, na kocach i wiązkach słomy postacie zaczęły się prostować, siadać, przecierać zaspane oczy. Tylko czternastoletni na oko chłopak w kącie nie zmienił pozycji. Siedział zgięty, oburącz trzymając się za brzuch i kiwał rytmicznie w przód i w tył. Miał szaropopielatą twarz, usta zacisnął tak mocno, że wargi zrobiły się zupełnie blade. — Nic mi nie jest, to tylko draśnięcie — szeptał zawsze, od kilku godzin, gdy tylko ktoś pytał go, czy mu nie pomóc. W końcu przestali więc pytać. Zosia poznała doktora od razu. Wciąż piekł ją wstyd i upokorzenie, które smagnęły ją wtedy, cztery lata temu, kiedy kazał się jej rozebrać do badania w dworskiej bibliotece. On jednak tylko przesunął się po niej wzrokiem. Nie poznał. Może i lepiej. — Mamu, mamu! Pić! A potem kolejny atak suchego kaszlu. I zaraz: stuk-stuk. Stuk-stuk. Doktor podszedł najpierw do małego Leonka. Dotknął rozpalonego czoła, spojrzał w nienaturalnie wybałuszone, jakby wyciskane jakąś siłą od środka oczy, powąchał plamiące prześcieradło wymiociny. — Jeden z tych przeklętych hadiuków złapał go za nóżki i uderzył główką o ścianę — wyjaśnił lekarzowi ojciec.

Doktor pokiwał głową. Uciekał od mężczyzny wzrokiem. — Proszę go ratować! — jęknęła matka. — Krysię, naszą najstarszą, zastrzelili, kiedy próbowała uciekać przez okno w kuchni. Trafili w nóżkę, upadła na grządki. Dobili bagnetem. Anatolka, sześciolatka, zabili kolbą. Na naszych oczach. Tylko Patryczek nam został. — Myśmy przeżyli, bo wyprowadzili nas za chatę i kazali kopać groby — nie wiadomo właściwie po co, tak jakby się tłumaczył, że żyje, wyjaśnił ojciec. — Zostawili nas pod strażą takiego młodziutkiego mużyka i przykazali, żeby zastrzelił, kiedy skończymy. No i w końcu skończyliśmy. Długo do nas mierzył, pot ściekał mu po twarzy, jakby gorączki dostał. A potem powiedział: „Wyjiżdżajte z seła i bilsze ne wertajsia". I strzelił dwa razy w powietrze. A potem poszedł za swoimi. Zapadła cisza. W końcu przerwał ją doktor Malinowski. — Od uderzenia w głowę dziecko ma obrzęk mózgu. Trzeba by zrobić kraniotomię, kawał czaszki wyjąć znaczy. Tylko gdzie? Jak? Żałuję. Nic tu nie poradzę. Odwrócił się i ruszył w kierunku siedzącego pod ścianą chłopaka. Po drodze jednak za połę marynarki złapał go mężczyzna z roczną dziewczynką na ręku. — Doktorze! Nic nie piła od wczoraj! Nie chce od obcych. Tylko za mamą nieboszczką woła. — Karmić na siłę. Strzykawką — Malinowski zdecydowanie wyrwał się z krogulczego uchwytu. Mężczyzna spojrzał na niego wzrokiem półprzytomnym z szoku i niewyspania. Strzykawka… W całej szkole nikt chyba jej nie miał. — A tobie co? — lekarz stanął nad skulonym nastolatkiem. Tamten nawet nie podniósł na niego oczu. Wciąż ściskał brzuch, ciągle rytmicznie się kiwał. — Nic. Tylko draśnięcie. — Draśnięcie — powtórzył powoli Malinowski. — No dobrze, pokaż. Przykucnął, niemal siłą oderwał szczupłe ręce od brzucha. Spojrzał, dotknął. Ciało chłopca zatrzeszczało jak skóra starego, skórzanego fotela, na którym ktoś usiadł, po izbie rozeszła się mdła, nieprzyjemna woń. Doktor westchnął. Wyprostował się, machinalnie przygładził zaczeskę. — Kula ciągle tkwi w środku? Chłopak pokiwał głową. — Masz zapalenie otrzewnej. Przykro mi. — Nie, nie. To tylko draśnięcie. Doktor skierował się do kaszlącej. — Proszę się rozebrać od góry. Muszę osłuchać. — A ty co, spryciarzu? Na cycki chciał sobie popatrzeć? — zaskrzeczała kobiecina. — Proszę pani, ja nie mam czasu. — Przed obcym się nie rozbiorę. Nie jestem taka. — No to już jak sobie pani chce — Malinowski przetoczył ciężki ze zmęczenia wzrok po innych chorych. — Apolinara jestem — kobietka wyciągnęła ku niemu dłoń. — Że co? — nie zrozumiał. — A-po-li-na-ra — wycedziła, a jej ciemne oczy niebezpiecznie rozbłysły. — A ty, kochasiu? Jak tobie? — Doktor Malinowski — westchnął Malinowski. — A imię ma? — skrzeknęła podejrzliwie baba. — Czy niechrzczony? — Tytus. Tytus Malinowski — skapitulował doktor. — A, Tytus, ta. No to my teraz znajomi. Może mnie zbadać.

Doktor osłuchał zapadłą pierś, na której próżno byłoby szukać śladu rzeczonych „cycków", stwierdził podejrzenie graniczące z pewnością zaawansowanej gruźlicy, zalecił oszczędzać się i dobrze odżywiać. A potem ruszył dalej. Przebandażował stłuczenie u osmalonej i potarganej starszej kobiety, nałożył maść na poparzony bark młodej dziewczyny, poprawił łubki usztywniające złamaną nogę leżącego pod oknem mężczyzny. I skierował się do wyjścia. Zosia, która cały czas śledziła jego poczynania, poczuła, że już dłużej nie usiedzi w miejscu. Ta wypełniona cierpieniem i beznadzieją izba napierała na nią swoimi ścianami, dusiła, doprowadzała do szaleństwa. Skoczyła więc za lekarzem, dogoniła go zaraz za drzwiami, w długim korytarzu. Zastąpiła drogę. — A. To pani — w wyblakłym spojrzeniu Malinowskiego zapaliło się nikłe światełko. — Więc jednak pani urodziła… — Po co pan tu przyszedł? — wysyczała mu w twarz. — Zakładać plastry, osłuchiwać i wklepywać mazidło? Nie cofnął się, nawet nie zamrugał. Patrzył na nią zamglonym z niewyspania wzrokiem. — Niech pan ratuje chociaż tego chłopaka z kulą w brzuchu — dalej krzyczała do niego szeptem. — Taką operację chyba może pan zrobić? Tak trudno wyjąć z rany kulę? Czy tylko skrobanki robić pan umiesz? Nie obraził się. Nie oburzył. Sprawiał wrażenie człowieka, który widział i słyszał już wszystko. — Wyjąć kulę? — powtórzył. — Mogę to zrobić. Uszczuplić tę resztkę eteru i spirytusu, jaka pozostała w szpitalu. Tylko po co? — Jak to „po co?", do jasnej cholery?! — zawrzała. — Żeby go uratować. To za mało? — On ma zakażenie bakteriami Clostridium perfringens. Zgorzel gazową. Mówiąc po ludzku, jego kiszki zżera gangrena. Na to umiera. Nie z powodu kuli. — No to trzeba mu dać jakieś tabletki! — Tabletki? Jakie? Amerykanie leczą podobno swoich rannych penicyliną. Ja nie mam nawet prontosilu. Czy jakichkolwiek innych sulfonamidów. Nic nie mam, do cholery! Choćby aspiryny. Wolę więc operować kogoś, kto ma szansę przeżycia. — To może chociaż coś, żeby tak nie cierpiał… — Przy takim bólu skuteczna jest tylko morfina. A na niej łapę trzymają Niemcy. Kiedy parę minut później wróciła do sali, serce skoczyło jej do gardła. Miejsce, na którym drzemała Wandzia, było puste. Maciej spał. Do licha! Rozpaczliwie rozejrzała się wokół. Jest! Córeczka siedziała obok Patryka, którym Ukraińcy walnęli o ścianę. Obok? Klęczała przy nim na swoich patykowatych nóżkach, trzymając główkę niemowlęcia na podołku. Gładziła ją po nabrzmiałym, pulsującym ciemieniu. — Wandzia! — syknęła, ruszając ostro w kierunku swojego dziecka. Mała ani drgnęła. Już miała złapać ją za ramię i odciągnąć, kiedy powstrzymał ją błagalny głos tamtej matki. — Proszę jej pozwolić… Choćby pół godzinki… Niech pani spojrzy na Patryczka… Niechętnie przeniosła wzrok na małe ciałko. Dziwna sprawa. Po raz pierwszy tej nocy chłopczyk leżał spokojnie. Nie wstrząsały nim epileptyczne drgawki, torsje ani konwulsje. Miał przymknięte oczy. — Nie mam już siły ciągle nosić go w tym prześcieradle — dorzucił ojciec. — A przy pani córeczce tak się uspokoił. Bardzo panią prosimy. To przecież już i tak długo nie potrwa. Zosia, zrezygnowana, wróciła do swojego miejsca w kącie, przy Macieju. Tak, zdecydowanie miała dosyć tego miejsca. Widok tych wszystkich cierpiących ludzi oblepiał ją, osaczał, czuła się, jakby ten wibrujący w dusznej izbie ból miał za chwilę przeniknąć ostatnie

bariery, które mu stawiała i wlać się także do jej duszy i ciała. I wtedy usłyszała szeleszczący szept kobiety z naprzeciwka: — Ja bym zabrała małą. Jeszcze się tym stukaniem od gówniarza zarazi. Nie odpowiedziała, nawet nie podniosła wzroku na dwie czarne szpilki oczu tamtej. I bez głupich uwag nie mogła już tutaj wytrzymać. To czekanie… Na co właściwie? Przecież pomoc nie miała skąd nadejść. Rosjanie byli jeszcze daleko, dobijali Niemców pod Stalingradem. Zresztą… Sowieci już raz ją „wyzwalali". Brr. Niemcy z kolei rozpaczliwie łatali sypiący się front. Nie obchodziło ich, że Ukraińcy zabijają Polaków. A sami Polacy? Ludzie szeptali coś o jakichś tworzących się samoobronach. W Trościance, w Przebrażu, Tarażu… Tu też, jacyś obdarci chłopcy z karabinami, podobni do tego pod ścianą, pilnowali ich szkoły. I w ogóle miasta. Zza okna co i rusz dobiegały strzały. Ale czy to wszystko wystarczy na Ukraińców? Oni mieli przecież kadrę Schutzmannschaftu, miejscowej, wyszkolonej i uzbrojonej przez Niemców policji, która niedawno uciekła do lasu. A my? — Mamu, mamu. Pić… — coraz ciszej dyszała tamta dziewczynka. Położyła się. Na posłaniu z końskiej derki. Zaplotła dłonie za głową, wbiła wzrok w sufit. Szmer rozmów, strzępki ludzkich relacji zlewał się w jej głowie w jednostajny szum. Przymknęła oczy. „Z Buhajczukami żyliśmy po sąsiedzku. Nigdy między nami zwady nie było. Czemu chcieli nas zabić?". „Mówią, że Majdan też podpalony…". „Ludzie uciekli do kościoła. A tamci granaty przez okna wrzucili…". „W Szkole Rzemieślniczej, tu niedaleko, podobno jeszcze więcej uchodźców…". „Przyszli za dnia, nie kryli się. Mężczyzn zwabili do stodoły, że niby do partyzantki mobilizacja. Wszystkich zabili…". „Dziadkowie mieszkają w Kowlu, ciekawe, jaka tam sytuacja?". „Nawet krowy pozabijali. Do psów strzelali. Szaleństwo…". „Łuck ponoć bezpieczny…". Myśli odpłynęły jej do Witka. Właściwie to nie odpłynęły, przecież cały czas podążały za nim jak wierny pies. Nawet te straszne obrazy wokół, ten lęk, to poczucie osaczenia tylko na chwilę były w stanie oderwać uwagę Zosi od wspomnienia jego bladej i szczupłej twarzy. Co się z nim działo? Gdzie teraz był? Czy… jeszcze był? Czy tamtej nocy sam wyszedł z chaty, czy go z niej wywleczono? Może leżał gdzieś ranny, dogorywający? Pod płotem, w komórce i drewutni — sprawdziła. Ale mógł odczołgać się gdzieś dalej. Na ścieżkę wiodącą do lasu. Na ich polankę. Dlaczego dokładniej nie sprawdziła? Nie mogła. Maciej ciągnął ją do wozu, Wandzia trzęsła się z zimna i strachu. Odjechała. A teraz, po kilku dniach spędzonych w tej szkole, nie mogła tego sobie wybaczyć. Podtrzymywała w sobie słabiutką nadzieję, że Witek jednak przeżył. Może nawet odnalazł swoich? I właśnie jej szuka? Może wejdzie tu, przez te drzwi. Za chwilę. Za godzinę. Nazajutrz. Czekała. Tyle tylko, że to czekanie, ciągłe podrywanie się na odgłos kroków na korytarzu, nasłuchiwanie okrzyków za oknem, spalało ją, odbierało resztkę sił, które z wielkim trudem udało się jej jeszcze zachować. Czuła, że już niedługo — za dzień, może dwa albo najwyżej trzy — w końcu zupełnie się rozklei, rozpłynie w tym niekończącym się, czujnym trwaniu. Zamieni w roztrzęsioną galaretę niezdolną do podjęcia jakiejkolwiek decyzji. A przecież miała pod opieką dziecko… Musiała być silna, do diabła! No właśnie, Wandzia. Przed oczami stanęły jej straszne obrazy zmasakrowanych przez Witka ciał. Cztery trupy w niewielkiej izbie. I ta krew. Wszędzie. Na podłodze, ścianach, suficie. Nadal czuła jej słodkawy, metaliczny zapach. Jak trzyletnia dziewczynka udźwignie takie wspomnienie? Czy kiedykolwiek wyrzuci z głowy ten obraz? Trzeba ją zabrać stąd gdzieś, gdzie wciąż pachną kwiaty, a dzieci nie umierają w

konwulsjach. „Więc jeśli masz po mnie przyjść, to nie zwlekaj" — pomyślała. „Mówiłeś kiedyś, że jesteśmy jak dwa splątane kłębki nici. Że zawsze wiesz, kiedy cię potrzebuję. No to usłysz mnie wreszcie. Przyjdź. Chyba, że ciebie już…". Nie dokończyła. Zasnęła. Kiedy się obudziła, od razu — zanim jeszcze na dobre otworzyła oczy — zaczęła macać wokół siebie w poszukiwaniu Wandzi. Jej dłoń trafiła jednak tylko na wielkie brzuszysko Macieja. Od razu oprzytomniała. Omiotła spojrzeniem izbę. Tak. Córka ciągle siedziała przy tamtych ludziach. Rodzicach Patryka. Siedziała? Nie. Spała zwinięta w kłębek na tym przeklętym, brudnym prześcieradle, w którym spoczywał niemowlak. Tyle że teraz go w nim nie było. Spał w ramionach taty. Wyglądał… Do licha, wyglądał normalnie. Nie miał już wybałuszonych oczu, ciemię nie pulsowało, a ciałem nie wstrząsały drgawki. Przy piersi jego mamy niemal wisiała natomiast osierocona, roczna dziewczynka. Mlaskała, pomrukiwała z zadowolenia, kurczowo zagarniała cycek palcami. Spojrzenia dwóch kobiet skrzyżowały się. W oczach tamtej iskrzyło się wzruszenie i radość. — To cud — powiedziała łamiącym się głosem. — Patryś jest zdrów. Miał umrzeć, a proszę tylko popatrzeć. I jeszcze ta mała — przeniosła wzrok na karmione przez siebie dziecko. — Pani córeczka. Ona jest niezwykła. Bóg jej zapłać… „To nie jest zwyczajne dziecko" — Zosi przypomniały się słowa szeptuchy. Nie, nie, nie. Nie chciała tego. Nie prosiła o to błogosławieństwo. Nie potrzebowała go. Wolałaby, żeby Wandzia była zwyczajną dziewczynką. Żeby zamiast tego… czegoś, była po prostu szczęśliwym dzieckiem. Poderwała się na równe nogi. Przetoczyła wzrokiem po sali. Wszyscy z wyjątkiem Apolinary, która niezmiennie mierzyła ją podejrzliwym wzrokiem, patrzyli na jej córkę z jakimś takim durnym podziwem, niemym oczekiwaniem. I wszyscy mieli w oczach wypisane to samo — rozpaczliwą prośbę o ratunek. No… Nie wszyscy. Chłopak z raną brzucha leżał na boku nieruchomo. Miał woskowatą twarz i niemal granatowe usta. Nie żył. — Zostawcie w spokoju moje dziecko — warknęła. A potem trąciła śpiącego Macieja. Drgnął, zamrugał oczami. — Zbieraj się — rozkazała. — Wyjeżdżamy. — Dokąd? — spytał półprzytomnie. — Do Warszawy. Tę decyzję podjęła w jednej sekundzie. I od razu wiedziała, że ma rację. Trzeba stąd uciec. Z tej sali, z tego miasta. Z Wołynia. Od ukraińskich rezunów, obojętności Niemców i bezwolnego cierpienia ludzi wyciągających do jej Wandzi szpony swoich lęków i oczekiwań. Zosia czuła, że z każdą minutą spędzoną w tym zatęchłym pomieszczeniu, niczym krew z rany, wycieka z niej wola walki. Musi działać. Natychmiast. Zanim się wykrwawi. Uciec, znaleźć bezpieczną kryjówkę, przyczaić się. A Witek? Kiedy o nim pomyślała, poczuła ból jak od smagnięcia batem. Tak, musi przestać na niego czekać. Na jakiś czas. Na trochę. Ale potem go znajdzie. Na pewno. Tylko najpierw zabierze córkę z tego strasznego miejsca. I znajdzie dla niej schronienie. Wtedy odezwał się Maciej. — Ja tam nigdzie się stąd nie ruszam. A już na pewno nie za granicę. — Jaką zagranicę? — obruszyła się. — Warszawa to też Polska. — Polska, Polska — zrzędził, z powrotem moszcząc się na posłaniu. — Polski już nie ma. A w tej Warszawie to wpadniemy tylko w jeszcze większe kłopoty. Jak, z przeproszeniem, gówno do rynsztoka. Zosi opadły ręce. Do licha! Jak tu ruszać w daleką drogę, przekraczać nielegalnie granicę Generalnej Guberni, omijać posterunki żandarmerii, będąc tylko samą z maleńkim dzieckiem? I wtedy nadeszła nieoczekiwana pomoc. — Ruszaj się, wieprzu! Nie słyszałeś, co każe pani? — mała, zasuszona figurka śmignęła

pod jej ramieniem, doskoczyła do Macieja i bezceremonialnie, z zamachu, kopnęła go w opasły brzuch. Rosły mężczyzna w jednej chwili skoczył na równe nogi, a zdumiona Zosia spojrzała na sięgającą jej pachy kobietkę. — A pani, przepraszam, co? — Ja? Apolinara jestem. — Tak, wiem. Ale dlaczego się pani wtrąca? — Bo jadę z wami!

LATO 1944 1 Pierwszy raz do niej strzelali. Pędziła, gnała, przeciskała się przez powietrze. Serce waliło jak młot, w głowie tłukła się myśl: Nie, nie! Niemożliwe! A jednak. Na karku poczuła łagodne muśnięcie. Jakby ktoś zaszedł od tyłu i dmuchnął jej w miejsce u nasady włosów. Cichy świst. Uderzenie jeszcze większej paniki. Paść na ziemię, zwinąć się w kłębek, zniknąć. Nie. To byłaby śmierć, więc jeszcze trochę. Trochę. „Nie chcę umierać, nie chcę!" — zawyła w myślach. Tylko w myślach, bo szeroko otwarte usta łowiły haustami powietrze. Nogi grzęzły w porastającej pobocze torów zieleni, poły płaszcza czepiały się chwastów. Wolno, zbyt wolno! Całe jej ciało było ruchem, ucieczką. Na plecach czuła, po prostu czuła, spojrzenia czarnych otworów luf. Czy tym razem trafią? Znowu suche trzaski wystrzałów. Duża odległość, ze trzysta metrów, ale Niemcy to przecież dobrzy strzelcy. Biegnący obok niej mężczyzna potknął się i upadł. Trafili go. Poczuła… ulgę. Irracjonalną, egoistyczną nadzieję. Bo skoro tamten dostał, to ona może przeżyje? Ktoś chyba musi przeżyć? Wreszcie przedarła się przez to przeklęte zielsko i sprintem przecięła w poprzek wyłożoną kocimi łbami szosę na Warszawę. Stukot drewnianych podeszw jej butów na kocich łbach, z tyłu kolejne: paf! paf! Nawet niezbyt głośne. Jakby ktoś tłukł skórzanym pasem w pień drzewa. Krótki skowyt. Gdzieś obok, trochę z tyłu. A potem rozpaczliwe wołanie kobiety: „Dostałam, Boże, dostałam! Pomóżcie!". Zawrócić? Spróbować pomóc? Głowa się zawahała, nogi nie. Dalej niosły jej słabnące ciało w stronę lasu. Jeszcze trochę. Już blisko. Bli-sko! Gnała ile sił, a mimo to miała wrażenie, że porusza się w tempie ślimaka. Płuca nie nadążały z wymianą powietrza, uda ogarniała słabość, miękkość, kolana uginały się pod ciężarem ciała. Tylko teraz się nie przewrócić. Tylko nie teraz. Las, czy raczej rzadkie drzewka, które były jej celem i wybawieniem, zbliżały się tak wolno… Kolejna salwa. Drzewa tuż, tuż, niemal na wyciągnięcie ręki, nagle eksplodowały żywicą i drzazgami. Nawet nie zwolniła. Nie zamrugała. Jeszcze dwa susy i skoczyła w zarośla. Wciąż biegła, choć w piersiach bolało i paliło ogniem, a nogi zrobiły się zupełnie jak z waty. Czy dostała? Biegła. Po twarzy chlastały ją gałązki brzóz, we włosy wczepiały się suche patyki sosen. Pędziła, przedzierała się przez gęstniejący młodnik. Dalej, dalej, dalej. Za plecami jakieś niemieckie wrzaski. Alle raus! „Wszyscy na zewnątrz". Dalej coś niezrozumiałego. Lecz strzały ucichły. I chyba nie było pogoni. W końcu upadła. Nie miała już sił. Dyszała, łapczywie wysysała powietrze, czując, że się dusi. Przed oczami tańczyły jej ogniste łuny. Ale żyła. Leżała z policzkiem wtulonym w mech, czując, jakby wszystko — ten las, stacja, no wszystko, do diabła, wirowało wysoko w powietrzu. Bała się nawet uklęknąć, żeby nie osunąć się w nicość. Aż wreszcie minęło i to. Uniosła się na ramionach, na igliwie z czoła i nosa pociekły jej strumyczki potu. Poruszyła nogami, napięła plecy. Chyba jednak nie była ranna, więc do przodu, głębiej w las. Na czworakach. Szkopy mogą przecież zacząć tropić. Kątem oka zauważyła, że tu i tam, przed nią i po bokach, podnoszą się z ziemi takie same jak ona cienie. Inni uciekinierzy. Szmuglerzy. Ludzie, z którymi, chcąc nie chcąc, dzieliła teraz los. Ciężko się szło. Do licha, miała przecież na sobie ponad dwadzieścia kilo towaru! Rąbanka, trochę kaszy, pszennej mąki i groch. Słonina po 170 młynarek za kilogram oraz boczek po 140 były zaczepione na wszytych pod kołnierzem palta haczykach, dyndając sobie ukryte na jej plecach. Woreczki z grochem po 25 złotych kilo wszyte w poły płaszcza, a te z mąką po 34 i kaszą po 18 mocno przywiązane bandażami do wnętrz ud. Na tym wszystkim —

ubranie. Spódnica uszyta z męskich sztuczkowych spodni, bluzka, płaszcz przerobiony ze starego wełnianego szlafroka. Jakim cudem w ogóle dała radę z tym całym majdanem biec?! — Cholera, cho-le-ra! — dyszała wciąż oszołomiona tym, co się stało. Omal nie dała się złapać. Co tam złapać. Zabić! I to kiedy? Teraz, na kilka dni przed wkroczeniem Sowietów do Warszawy. — Cholera — powtórzyła jeszcze raz, ale już nieco spokojniej. A potem przyspieszyła kroku. Inni szmuglerzy czy raczej — jak sami siebie nazywali, kryjanie — już rozpierzchali się po lesie. Nie spodziewała się tej obławy. Nie teraz, kiedy szwaby całymi tabunami zwiewały na zachód. Przecież sama widziała — i to raptem cztery dni temu, w niedzielę 23 lipca — jak mostem Kierbedzia szurali noga za nogą na lewy brzeg Wisły. Obdarci, kuśtykający, zarośnięci, zgarbieni, z przerażeniem w oczach. Niektórzy bosi, inni w bandażach. Błagali o wodę. Wśród piechurów wlokły się konne wozy, ciężarówki i czołgi. Ta bezładna masa co chwilę stawała, kłębiła się, rozpychała. Czołgi napierały na holowane przez ciężarówki lawety armat, ciężarówki trąbiły na ambulanse z rannymi, a te z kolei na konne wozy, przed którymi dla odmiany musieli uskakiwać piechurzy. Zosia stała tamtego dnia na poboczu ulicy i wraz z innymi mieszkańcami syciła tym widokiem oczy. Okupantów najwyraźniej ogarniała panika i chaos. Nareszcie! Ludzie szeptali o nadchodzącym powstaniu, przejęciu władzy przez „naszych", jeden facet nawet przysięgał, że najdalej za dwa, trzy dni, na Bemowie wyląduje cały londyński rząd, żeby nie pozwolić wkroczyć do Warszawy Ruskom. A tu masz! Kto by pomyślał, że szwaby będą jeszcze miały głowę do urządzania łapanek na podwarszawskich stacjach? Owszem, wsiadając w Karczewie do kolejki wraz z innymi szmuglerami, jak zwykle poukrywała kontrabandę pod ubraniem. Siła nawyku. Jednak wszystko, czego się obawiała, to jakaś pobieżna kontrola w Falenicy albo już w Warszawie, na dworcu. Ale regularna obława? I to na takiej małej i nijakiej stacji jak Radość? Nagle zachciało się jej płakać. Napięcie spływało z niej niczym pot, którym była przecież faktycznie zalana. Rany. Rany… Mogła dzisiaj umrzeć. Nigdy wcześniej nic podobnego się jej nie przytrafiło. A przecież wiele się działo przez ostatni rok. Żołdacy wiele razy do niej mierzyli z karabinów, szarpali, popychali, brutalnie obszukiwali, grozili aresztowaniem. Kiedyś dostała nawet od żandarma kolbą w plecy. Ale nigdy dotąd do niej nie strzelali. Aż do dziś. Całe szczęście, że widząc Niemców na peronie, motorniczy mocno zwolnił, dając ludziom możliwość ucieczki. Ci, którzy byli najbliżej drzwi wagonów, dopadli lasu jako pierwsi. Niemcy jeszcze wtedy nie zaczęli strzelać. Następni, którzy jak Zosia musieli przeciskać się do wyjścia, zostali już przykryci ogniem. Ilu ludzi zginęło? Może ta kobieta, z którą wdała się w pogawędkę w przedziale? Albo chłopak, który ustąpił jej miejsca siedzącego? Czym prędzej wypchnęła z głowy te myśli, bo głęboko w krtani zaczął rodzić się jej szloch. Łzy już i tak ciekły po policzkach, mieszając się z potem i żłobiąc korytarze w oblepiającym je kurzu. Nie, jeszcze za wcześnie, żeby się rozkleić. Jeszcze daleko do Warszawy. Do Wandzi. Do domu. Właśnie. Grunt, że nie została w pociągu. Gdyby żandarmi pojmali ją w nim z kontrabandą, trafiłaby do obozu przejściowego na Skaryszewską, a stamtąd na roboty w głąb Rzeszy lub… do Treblinki. Co wtedy stałoby się z córką? Przerażenie i szok powoli parowały z jej ciała. Zaczęła obserwować innych ocalałych obok siebie. Szli w milczeniu, dyszeli, odruchowo zbijali się w grupę. Mało rozmawiali, nikt nie wspomniał o rannych, których — błagających pomocy — zostawili na tamtej szosie. Cóż, człowiek jest tylko człowiekiem… Parli przez zarośla byle dalej, przez las, depcząc jagody i pierwsze grzyby, sadząc kroki nad leśnymi strumykami. Do następnej stacji. Do Międzylesia. Drewniaki ocierały jej nogi, rąbanka odparzała plecy, woreczki z kaszą tarły i raniły delikatną skórę ud. I wciąż się pociła. Lipiec był strasznie upalny, niebo bez jednej chmurki. „Lato jak w trzydziestym dziewiątym" — mówili ludzie. Najchętniej więc szłaby w samej tylko bluzce, a tu na grzbiecie trzeba dygać dziesięć kilo mięsa i jeszcze kapotę. Czuła, jak od ciężaru i

gorąca puchną jej nogi. Zabawne. To miała być jej ostatnia rajza. W życiu nie przypuszczałaby, że okaże się najcięższą ze wszystkich. A przecież trochę ich przez ostatni rok zrobiła… *** Tamtej wiosny 1943 roku do Warszawy dotarli dopiero w połowie maja. Ucieczka z Włodzimierza Wołyńskiego, o dziwo, poszła im nawet sprawnie. I to mimo że Maciej uniósł się honorem i odesłał konie z wozem ukraińskim właścicielom. — Nigdy nie byłem złodziejem, to i na stare lata kraść nie zamierzam — oświadczył wtedy z godnością, mimo wrzasków Apolinary wyzywającej go od stajennych idiotów. No więc, choć na piechotę i to z kaszlącą suchotniczką w drużynie, do Generalnej Guberni trafili szybko. Ze wschodu szło wielu uchodźców, niemieckim pogranicznikom nie chciało się sprawdzać i odsyłać wszystkich. Potem jednak zaczęły się schody. Najpierw, koło Lublina, zachorowała Wandzia. Nic groźnego. Temperatura, kaszel i poty. Trzeba było jednak znaleźć dach nad głową, a przecież nie mieli miejscowych złotówek, żeby zapłacić za gościnę. Na szczęście przyjęli ich obcy, życzliwi ludzie — państwo Churchoccy z gospodarstwa nad Jeziorem Białym. Dali miejsce w stodole, mleko, jajka. Nawet pożyczali dłubankę, którą Maciej wypływał po ryby. Było to wprawdzie w Generalnej Guberni pod karą śmierci zabronione, ale kto będzie pilnował wody o świcie? Odpoczęli, nabrali sił. Apolinara, zwana przez Wandzię (która jako jedyna potrafiła wywołać na jej ostrym i surowym obliczu uśmiech) Apolcią, przestała nawet kaszleć. Zosia zaczęła się już zastanawiać, czy u Churchockich nie doczekać końca wojny, gdy późnym wieczorem pod koniec kwietnia gospodarz wpadł do stodoły, wołając, że któryś z sąsiadów zakapował go Niemcom. Że wydało się, iż uciekinierów trzyma. Kto wie, może nawet Żydów? Trzeba było ruszać od razu. W noc. No to poszli. Już nazajutrz zrozumieli, że na drogach wiele się przez ostatnie dni zmieniło. Niemcy szykowali na wschodzie jakąś ofensywę. Dzień i noc szosami sunęły ciężarówki, czołgi, maszerowała piechota. Kontrole zrobiły się dokładniejsze, a oni nie mieli przecież żadnych dokumentów poza tymi, nic niewartymi, które obowiązywały w Ostlandzie! Na łapówki dla żandarmów poszedł cały garnuszek gęsiego smalcu i bańka bimbru, w które na drogę pospiesznie zaopatrzyli ich Churchoccy. Iść dalej z gołymi rękami było zbyt niebezpiecznie. Zalegli więc u kolejnych gospodarzy, tym razem w Wildze obok Karczewa. Stąd Zosia mogła już wysłać wiadomość do swoich bliskich. Tylko co miała im napisać? Ponad trzy lata temu po wkroczeniu na Wołyń Sowietów udało jej się przesłać do domu krótką wiadomość. Że żyje, jest zdrowa, odezwie się. Dwa lata później, kiedy do Włodzimierza weszli z kolei Niemcy, znów mogła napisać do domu, ale w tym celu trzeba było wybrać się na pocztę aż do miasta. Wandzia była za mała, żeby zostawić ją z Jadźką samą na 2–3 dni. Kiedy trochę podrosła, akurat weszło rozporządzenie, że do Generalnej Guberni Polakom nie wolno pisać prywatnych listów. Można było słać tylko karty pocztowe, więc znów napisała: „Jestem zdrowa, żyję, nie martwcie się o mnie". Chciała dodać coś więcej, o sobie, o tym, że tęskni i każdego dnia zastanawia się, co u nich. Z Generalnej Guberni dochodziły przecież takie ponure wieści… Ale nie dopisała nic więcej. Bo jak tu na karteluszce, która przejdzie przez ręce policji, pograniczników i cenzorów, pisać o swoich uczuciach? Jak w paru słowach wyjaśnić, że ma nieślubne dziecko, jest zakochana i mieszka u znachorki, w chacie, która nie ma adresu? W Wildze więc znowu patrzyła bezradnie na trzymaną w dłoni pocztówkę z naklejonym wiśniowym znaczkiem za 24 grosze prezentującym marsowy profil Hitlera. Czy opowiadać, dlaczego musiała uciekać z Wołynia? Tłumaczyć, w jak niezręcznej znajduje się obecnie sytuacji? Usprawiedliwiać, dlaczego odzywała się tak rzadko? Od tych rozważań rozbolała ją w końcu głowa, a jeszcze Wandzia co rusz ciągnęła za rękaw, płacząc, że głodna. Jak zwykle więc skreśliła tylko kilka słów: „Jesteśmy w Wildze, pomóżcie

wrócić do domu". Pod spodem podpis, adres. Kilka dni później do wsi dotarła Roma. Zosia ledwo poznała młodszą siostrzyczkę. To już nie była zapatrzona w nią smarkula. Smukła, wysoka, piękna. Stały przez chwilę oszołomione swoim widokiem. Tyle lat… Do boku Zosi przytulała się Wandzia. — To dlatego napisałaś „jesteśmy" — uśmiechnęła się Roma. Kucnęła przed dziewczynką i z powagą podała jej dłoń: — Jak masz na imię? — Wandzia, psze pani. — Śliczna z ciebie dziewusia — powiedziała. — Zabieram cię z mamą do domu. — To i my się z wami zabierzemy — dorzuciła od siebie Apolcia. Kiedy jechali pociągiem z Karczewa, stłoczeni w gromadzie szmuglerów na korytarzu, przez okna wagonu wiatr wnosił zapach kwiatów bzu, kwitnących jabłoni i gryzącą woń dymu. Im bliżej Warszawy, tym wyraźniej ją czuła. Ciężką, szczypiącą w oczy, duszną. Stanęła na palcach i wyciągnęła szyję, patrząc ponad głowami innych pasażerów przez okno. Wtedy to zobaczyła. Nad miastem wisiała czarna, podświetlona od dołu łunami pożarów chmura. — Getto — odpowiedziała na jej nieme pytanie Roma. — To już koniec. Niemcy palą i burzą kolejno ostatnie domy. — A… oni? — Żydzi? — Tak, Żydzi. Co się z nimi stało? Roma popatrzyła na nią ze smutkiem. — Oj, siostrzyczko. Dawno cię tutaj nie było… Jechali dalej, turkocząc za posapującą ciuchcią, a ona wciąż nie mogła oderwać wzroku od przykrywającej pół nieba chmury. Księgarnia Abrahama na Nalewkach pod numerem 39. Kupowane z beczek w pobliskim kramie Icka Najnama pyszne śledzie królewskie oraz uliki. I najsłodsze w mieście pomarańcze wprost z palestyńskiej Jaffy po 95 groszy kilogram ze sklepu pana Goldfarba przy Przechodniej 5. I jeszcze dom sprzedaży przędzy bawełnianej Borensztajna, materiały piśmienne Izraela Glaszmita, salon mody damskiej pani Cukierowej, kawiarnia Wajnberga. Kolorowe szyldy, stłoczone wzdłuż ulicy witryny, dymiące fabryczki. I ludzie. Tłum ludzi, tysiące twarzy. Żydzi i chrześcijanie. Brodacze w jarmułkach, fircyki w półbutach od Baty, mroczne typy w maciejówkach z pobliskiej Krochmalnej, wiejskie baby w chustach, modne paniusie w szytych na miarę garsonkach. Od rana do nocy ruch, zamieszanie, głośne rozmowy i nawoływania handlarzy. Tramwaje, powozy konne, automobile. Tak lubiła pływać w tej ludzkiej rzece, zaglądać do sklepów, wdawać się w banalne rozmowy. Czy to możliwe, że tego wszystkiego już nie ma?! Po wyjściu z dworca nie poznała swojego miasta. Na ulicach nie było samochodów ani autobusów, z nielicznych zaś tramwajów zwisały ludzkie grona. Pasażerowie czepiali się buforów wagonów, wdrapywali na dach, dyndali na schodkach. Puste kursowały tylko wozy linii „0" — przeznaczone wyłącznie dla Niemców. Pojawiły się natomiast rowerowe riksze i konne wozy — także drabiniaste z powkładanymi w poprzek ławeczkami lub ciągnięte przez konie platformy z ustawionymi na nich zwykłymi krzesłami. Roma ze śmiechem powiedziała nawet, że z placu Zbawiciela kursuje najprawdziwsza kareta, do której wciska się do dziesięciu osób. Przechodnie też byli inni. Wiele dziewczyn nosiło trójkolorowe, przypominające angielski patchwork, sukienki (siostra tłumaczyła, że zamiast kupować nową za tysiąc złotych, lepiej uszyć sobie jedną sukienkę z trzech starych po 80 złotych sztuka), drewniaki, a na głowach chustki (dla oszczędności na fryzjerze). Mężczyźni, co przed wojną byłoby nie do pomyślenia, chodzili z odkrytymi głowami. Co jakiś czas wzrok Zosi padał na zburzone i wypalone domy (efekt nocnych bombardowań sowieckiego lotnictwa), wszędobylskie fagi ze swastyką i liczne,

uzbrojone po zęby patrole żandarmerii. Na ogłoszeniowych słupach wisiały obwieszczenia i listy rozstrzelanych za „zamachy na niemieckie dzieło odbudowy", na drewnianych płotach, a nawet ścianach domów — setki drobnych ogłoszeń w stylu: „Sprzedam tanio lub wymienię za 2 kg kaszy lub soczewicy smoking, melonik i laskę z gałką ze słoniowej kości" lub „Doktor filologii klasycznej poszukuje jakiegokolwiek zajęcia, byle od zaraz". Gazeciarze bez przekonania zachęcali do kupowania „Nowego Kuriera Warszawskiego" — którym, jak pouczyła ich Roma, „patriocie nie wolno sobie nawet tyłka podcierać". Szarość, terror i wypisana na twarzach mijanych ludzi beznadzieja nie zrobiły jednak na Zosi wielkiego wrażenia. Na Wołyniu, choć mieszkała na uboczu, tych trzech elementów także nie brakowało. Dobiły ją dopiero wieści o swojej rodzinie. Ojca nie było w domu od jesieni. Wpadł w ulicznej łapance i wywieziono go na roboty gdzieś w okolice Drezna. Najstarszy brat Kazik, którego żona była Niemką, został eingedeutschte, czyli kimś, kto w przyszłości ma szansę zostać pełnoprawnym członkiem „narodu panów". Nosił teraz wpiętą w klapę marynarki swastykę, pracował w siedzibie gestapo przy Strasse der Polizei, czyli Alei Szucha, mieszkał z rodziną na terenie dzielnicy niemieckiej w wygodnym mieszkaniu przy ulicy Feldherrnalee (Puławskiej). Podziemie wydało na niego wyrok śmierci, rodzeństwo się wyparło. Niestety, to nie był koniec złych wieści. Zygmunt, który wstąpił do Armii Krajowej, po jakiejś wsypie uciekł do Kampinosu, został partyzantem. Nie było z nim kontaktu. Janek natomiast… Jej kochany złotowłosy młodszy brat, był martwy od półtora roku. Niemiecki patrol zastrzelił go pewnej nocy 1941 roku, kiedy malował na murze znak Polski Walczącej. Ciała rodzinie nie wydano, pogrzebu nie było. A Roma? Cóż, o sobie siostra nie chciała wiele mówić. — Mam pewne zajęcia, które mnie bardzo absorbują — powiedziała tylko. I zaraz zmieniła temat. — Pamiętasz, Zosiu, Grubą Sabcię? Zosia przytaknęła. Łzy wciąż napływały jej do oczu, serce trzepotało z żalu za tatą, Zygą, kochanym braciszkiem. Gruba Sabcia, ta wiedźma przeklęta, była ostatnią osobą, o której akurat teraz miałaby ochotę rozmawiać. Ale Roma jakby tego nie zauważyła. — To wyjątkowo perfidna postać — mówiła. — Prowadzi burdel dla niemieckich żołnierzy, dostarcza zdjęć do „Fali", takiego pornograficznego szmatławca. Ale najgorsze, że została szmalcownikiem. Wiesz, kto to taki? Zosia zaprzeczyła ruchem głowy. — Saba wyspecjalizowała się w tropieniu ukrywających się Żydów. Korzystając ze swoich kontaktów w półświatku, wyszukiwała ich po aryjskiej stronie getta i zaczynała szantażować. A kiedy ludziom kończyły się kosztowności, złoto i pieniądze — denuncjowała ich na gestapo. Tych, którzy ich ukrywali, też. Wiele osób ma na sumieniu. Całe rodziny… — To może jej trza było w łeb dać, a nie ścigać tego waszego brata, Kazika no, co to nic złego nie robi, ino se ze swastyką lata! — zaperzyła się jak zwykle skora do zwady Apolcia. Roma odpowiedziała pobłażliwym uśmiechem. — Wyrok śmierci został wydany. I prawie wykonany… — Prawie? — Zosi nareszcie udało się dobyć głosu przez zaciśnięte gardło. — Chłopcy z grupy egzekucyjnej poszli do jej mieszkania. Tyle że w środku był jedynie ukochany synalek. Też niezłe ziółko. Wiesz, Zdzisław, ten, który ci się kiedyś… — Wiem — zimno ucięła Zosia. — No to chłopaki go kropnęły — lekkim tonem, a nawet jakby rozkoszując się słowem „kropnęły" oznajmiła Roma. — Od tamtej pory Sabcia jest pod ochroną szwabów. Dali jej nawet mieszkanie. Podobno gdzieś na Puławskiej. Tam, niestety, trudno będzie ją dopaść.

*** Zosia ocknęła się ze wspomnień. Z grupą ocalałych z obławy w Radości w końcu dobrnęli do Międzylesia. Las się przerzedził, między drzewami zamajaczyły „świdermajery" — drewniane, obudowane altankami i ażurowymi balkonami domy o charakterystycznym dla linii falenicko-otwockiej lekkim i zdobnym kształcie. — Peron chyba czysty — powiedział ktoś, kto wrócił ze zwiadu w stronę stacji. — Ale w pociągu, o ile w ogóle przyjedzie, mogą jechać żandarmi — odparł ktoś inny z ich zbieraniny. — Wpadniemy jak gówno w kompot. — Panowie! O, pardon! I panie — zakrzyknął kolejny. — Ja tu niedaleko mam znajomego gospodarza. Pewny człowiek, przed wojną na letnisko do niego jeździłem! — A tak bardziej konkretnie, to oprócz wspomnień, do czego pan zmierzasz? — warknął ktoś inny. — A do tego, że jak zrobimy ściepkę do kapelusza, to człowiek nas furmanką do miasta zawiezie. — Po ile trzeba by dać? — Ile nas? Raz, dwa, trzy… piętnaście osób. No to po stówie powinno starczyć.

2 Niepokój niepostrzeżenie wsączał się do jej ogłuszonej upałem głowy kropelka po kropelce. Coś było nie tak. Coś się zmieniło. Był już wczesny wieczór, pół godziny temu dotarła do Warszawy konnym wozem. Gospodarz zostawił ich grupę na Pradze i pognał z powrotem do Międzylesia. Teraz więc dojeżdżała rikszą do mostu Kierbedzia, kierując się ku ulicy Chłodnej. Wzrokiem lepkim ze zmęczenia i parującego z niej wciąż stresu ślizgała się po mijanych ulicach. Pod murem domu dzieciaki rżnęły w cymbergaja, jacyś chłopcy w podwórku odbijali zośkę, dziewczynki grały w klasy, uliczny handlarz sprzedawał gazowaną wodę na szklanki z ciągniętego na kółkach wielkiego, metalowego saturatora zwanego „balonem", a z trzeszczących szczekaczek porozwieszanych na latarniach płynął powtarzany co rusz komunikat. No właśnie. Komunikat. Zosia wsłuchała się w słowa: „Wszyscy mężczyźni w wieku od 17 do 65 lat mają w dniu jutrzejszym zgłosić się do najbliższych jednostek policji lub żandarmerii w celu kopania rowów przeciwczołgowych". Rowów? Przeciwczołgowych? Ale po co? Niemcy przecież nie będą bronić Warszawy. Od kilku dni uciekają na zachód, więc… — Dalej nie pojadę, most zawalony szkopami — niespodziewanie oznajmił rikszarz. — Stówka się należy. Zamrugała oczami i nieco przytomniej rozejrzała wokół. Most. Tak jak cztery dni temu, środkiem jezdni przewalało się wojsko. Tyle że… O, cholera! Armia szła w przeciwnym niż wtedy kierunku! Na wschód. I nie byli to żebrzący o wodę maruderzy, lecz regularne oddziały. Po plecach przebiegł jej dreszcz. Warszawa była pełna gotowych do walki żołnierzy! W tej sytuacji chyba jednak nie będzie powstania? Godzinę później doczłapała się do swojego mieszkania. Od roku dzieliła dwie izby — pokój i kuchnię z Wandzią, Maciejem i… Apolcią. Rany! Kto by pomyślał, że do tego dojdzie, kiedy wszyscy razem uciekali z Wołynia? Apolinara… Mała, zgarbiona, kłótliwa niczym czarownica. Ostatnia osoba, z którą Zosia chciałaby dzielić wtedy pokój. A jednak. Podczas kilkutygodniowej wyprawy do stolicy ta starsza od Zosi o dziesięć lat kobieta przestała kasłać, wyzdrowiała i… udowodniła swoją przydatność. Nikt tak jak ona nie umiał zapędzić w kozi róg żandarmów. Nawet Niemcy woleli już machnąć ręką i ją przepuścić niż ryzykować pyskówkę. W stolicy natomiast ujawniły się kolejne talenty Apolci — do handlu. Potrafiła sprzedać z zyskiem wszystko. I wszystko kupić. Była nieoceniona w zdobywaniu mięsa i warzyw dla Wandzi (na kartki można było dostać tylko czarny i mokry chleb z dodatkiem mączki drzewnej oraz sztucznie barwioną marmoladę z buraków). Błyskawicznie też dogadała się z administratorem domu na Chłodnej, na której zamieszkali, przekonując go, żeby sfałszował księgi meldunkowe wstecz (od roku w Warszawie nie wolno było rejestrować przyjezdnych) i wciągnął całą ich czwórkę na listę lokatorów. Co najdziwniejsze jednak, lgnęła do niej Wandzia. Dziewczynka, która od czasu rzezi w chacie szeptuchy odnosiła się do Zosi z lękiem (lepiej nie myśleć, jak w takim razie zareagowałaby na Witka), bez zahamowań wtulała się w chude i kostyczne ciało Apolci. Fajnie. Bardzo fajnie, że córeczka znalazła spokój i poczucie bezpieczeństwa w ramionach „cioci", ale dlaczego nie były to ramiona jej własnej matki? Patrząc na nie — na to, jak szczupła i powykrzywiana reumatyzmem dłoń Apolci głaszcze główkę jej dziecka — chcąc nie chcąc, Zosia czuła ukłucie zazdrości. „Naprawię to, wszystko naprawię" — powtarzała sobie w takich momentach. „Pójdziemy na spacer, do kina, zagramy w klasy. Wspólnymi siłami — zapomnimy". Ale wciąż musiała odkładać to na później. Bo właśnie na jej barkach spoczął ciężar utrzymania całej gromadki. No dobrze, na jej barkach i Apolci. Zosia zajęła się szmuglowaniem żywności, Apolinara jej sprzedawaniem. Złośliwy los sprawił, że mimo niechęci, jaką Zosia czuła do tej przypominającej złośliwego gnoma kobietki, stanowiły

idealny duet. Zosia była odważna i mocna, jak muł. Wykorzystując znajomość z gospodarzami, którzy dali im schronienie w Wildze, trzy razy w tygodniu jeździła pociągiem na rajzy do „Prosiakowa", jak warszawiacy nazywali Karczew, a stamtąd piechotą docierała do zaprzyjaźnionego gospodarstwa. Potem kurs z powrotem i towar trafiał w ręce Apolci, która upłynniała go na bazarze Jonasza pod Halami Mirowskimi, na Wołówce czy na podupadającym Kercelaku, a kiedy Niemcy zaczęli robić regularne łapanki na tych targowiskach — obnosiła rąbankę, kaszę i mąkę po klientach rozsianych na całym Śródmieściu i Woli. Dobrze im szło. Na tyle dobrze, że Zosia pomagała swojej mamie mieszkającej na Powiślu aż do minionej zimy, kiedy to mama zmarła w wyniku zapalenia płuc, a w domu nie brakowało jedzenia — nawet dla „byka i nieroba" Macieja (jak w żywe oczy zwała go Apolcia). — Mama! Wróciłaś — po wejściu do domu położonego zaraz obok niemieckiej wachy i stojącego pod nią bunkra, powitała ją Wandzia. Przez moment, zbyt krótki dla jej wygłodzonego serca, w oczach córki widziała ulgę i radość. Ale zaraz dziewczynka cofnęła się do „cioci". Mała, zamyślona i zawsze trochę smutna dziewczynka o wielkich oczach. Jej wróbelek. Kruszynka. Kochana córeczka. — No co tak stoi? Niech siada! Odpocznie — z kuchni wybiegła Apolcia i zaczęła zdejmować z Zosi mocno nadwerężone podróżą wiktuały. — Pewnie umierasz z głodu, obiad zaraz odgrzeję — paplała. — Co tak długo? — Łapanka była, strzelali — odpowiedziała, sięgając po kawę z palonej pszenicy i mielonych żołędzi słodzoną syropem z dulcyny. — Omal mnie nie zastrzelili. — Dobrze, że jesteś, bo klienci od wczoraj mnie o słoninę pytają — odparła taktowna niczym dragon Apolcia. Chwilę później na stole pojawił się talerz zupy z chleba ugotowanej w wodzie po kartoflach i micha ziemniaków okraszonych podsmażaną cebulką. — A poszedł mi won! — Apolcia ryknęła na zmierzającego do stołu Macieja. Wielki mężczyzna posłusznie odłożył łyżkę i zawrócił do pokoju. Całe życie był dumnym, dworskim furmanem. Wykonywał rozkazy samego pana dziedzica. A teraz nie tylko rozkazów nie było, ale jeszcze władzę nad nim sprawowały kobiety. Skurczył się od tego, skapcaniał. — Darmozjad! Niedojda! Ja nie wiem, po co nasza pani takiego w domu trzyma! — krzyknęła jeszcze w ślad za nim drobna kobietka. Mimo śmiertelnego zmęczenia, Zosia uśmiechnęła się blado. Apolcia, która coraz częściej zwracała się przecież do niej per „ty", wobec osób trzecich — nawet Macieja — niezmiennie tytułowała ją „panią". Czy kiedyś, zanim wraz z innymi uchodźcami trafiła do Włodzimierza, była służącą? A może kucharką przy dworze? Albo ochmistrzynią? Nie wiadomo. Na temat swojej przeszłości Apolinara konsekwentnie milczała. — Daj mu zjeść, głodny pewnie — poprosiła. — Niedoczekanie. Niech se te swoje papieroski Mewa na schodach pocmoka. A tobie zaraz wody nagotuję na kąpiel. Wyglądasz nawet gorzej ode mnie — chrapliwie zachichotała. — Wandzia! A weź sprawdź, czy gaz jest — zawołała w głąb kuchni. — Szybciej by się zagrzało niż na szczapkach. Widząc, jak córka posłusznie wykonuje to polecenie, Zosia znowu poczuła ukłucie zazdrości. „Jeszcze trochę, tylko troszeczkę. I znowu będziemy po prostu matką i córką". Zjadła ze smakiem, wylizała talerze. A potem zamknęła się w kuchni, zasłoniła okno na podwórze, zapaliła lampkę karbidową (odkąd Niemcy zabronili kupować Polakom żarówek, ich czarnorynkowe ceny skoczyły do 20 złotych za sztukę) i rozebrała do naga. Po raz pierwszy od wielu tygodni, a może nawet i od tamtej odległej chwili we dworze — kiedy nie było jeszcze wojny, a ona spędzała beztroskie wakacje i podkochiwała się w paniczu — stanęła przed lustrem,

bacznie wpatrując się w swoje odbicie. Zobaczyła inną kobietę niż ta, którą zapamiętała sprzed pięciu lat. Szczupła, żylasta, z węzłami mięśni grającymi na udach i ramionach. Twarz niby ta sama, ale jej rysy ostrzejsze, oczy patrzące hardo, nieufnie, usta zaciśnięte w krechę. Włosy dość krótkie, ścięte na pazia, piersi zbyt płaskie. Miała wrażenie, że jej ciało służące ostatnio tylko szmuglerskim rajzom, postanowiło zredukować wszystko, co zbędne. Pozbyć się tych babskich krągłości, gładzi i jędrności, które niczemu obecnie nie służyły. Czy spodobałaby się teraz Witkowi? Czy chciałby ją nadal całować, obejmować, pieścić szeptem, otulać w komplementy? Witek… Nie mogła przestać o nim myśleć. I przestać czekać. „Jeszcze tylko trochę, troszeczkę. I zacznę go szukać" — pomyślała, nie zdając sobie sprawy w swoim zmęczonym umyśle, że jest to kolejna ważna sprawa, którą odsuwa w nieokreśloną, nieprzewidywalną przyszłość. „Jeszcze tylko trochę" — powtórzyła, patrząc sobie w oczy. A potem lustro zaszło parą z miednicy wypełnionej gorącą wodą. Obraz zniknął.

3 Cztery dni później, we wtorek, upał nieco zelżał. Niebo było zasnute leciutką mgiełką, nad pobliskimi ruinami getta znowu odezwały się ptaki. Zosia obudziła się późno. Od powrotu z ostatniej rajzy czuła się słaba i rozbita, wyłaził z niej strach i zmęczenie. Kiedy wstała, Apolci już nie było. Pognała gdzieś na miasto „w interesach". W kuchni, na zydelku, przycupnął Maciej, metodycznie łącząc tzw. szpiccążkami druciki z nanizanymi na nie drewnianymi paciorkami. Potrafił tak dłubać całymi dniami, wyrabiając różańce po 50 groszy sztuka. Zarobku z tego nie było żadnego, ale przynajmniej chłop miał zajęcie. Wandzia siedziała na krześle, dyndała w powietrzu nóżkami, w skupieniu śledziła ruchy mężczyzny. Spokój, cisza, rozleniwienie. — Idziemy na spacer! — zarządziła, zrywając kartkę ze ściennego kalendarza. Był 1 sierpnia 1944 roku. Ulica Chłodna powitała je dziwnym spokojem. Pełnia dnia, a tu sklepy pozamykane, rikszarze gdzieś zniknęli, nigdzie w zasięgu wzroku nie było widać niemieckich patroli. Ale poza tym, życie płynęło normalnie. Paroletnie brzdące toczyły po chodniku popychane patykami lub kawałkami drutu kuchenne fajerki, nieco starsi grali pod murem domu w ścianę-bank, rzucając pięciogroszowe monety. Zosia przeszła z Wandzią obok bunkra żandarmerii na rogu Żelaznej, a potem dalej — aż do Hali Mirowskiej. Tu też handel niemal ustał. Drewniane budy stały puste, towaru nie było w ogóle, nieliczni klienci kręcili się zdezorientowani. Wracając do domu, zahaczyły jeszcze o kościół Świętego Boromeusza. Do świątyni jednak prawie nie dało się wejść. Wszystkie ławki i boczne nawy wypełniali młodsi od Zosi o dobrych parę lat chłopcy. Większość — w długich kapotach, które wybrzuszały im od środka jakieś kanciaste przedmioty. Skoncentrowani, poważni, uroczyści. Dopiero wtedy w jej głowie zapaliła się lampka ostrzegawcza. Do domu wróciły już niemal biegiem. — Jasny szlag. Cholera. Oni naprawdę chcą to zrobić — cedziła przez zęby, ciągnąc za rączkę Wandzię, której nóżki omal nie unosiły się w powietrzu. — Maciej, pakujemy się! — zarządziła zaraz po wejściu do domu. — Gdzie, u licha, jest Apolcia? Wtedy rozległy się pierwsze strzały. Daleko, na drugim końcu ulicy. Gdzieś w rejonie Kercelaka i skrzyżowania z Towarową. Spojrzeli na siebie w milczeniu. — Zabierz tylko najpotrzebniejsze rzeczy — powiedziała do Macieja. — Ja przebiorę Wandzię. — A gdzie ciocia? Pytanie dziecka zawisło w gęstej jak syrop ciszy. — Dołączy do nas później — skłamała, ale buzia dziewczynki natychmiast wygięła się w podkówkę. — Nie chcę iść bez cioci. Nie chcę, słyszysz?! Przez dłuższą chwilę patrzyła ze ściśniętym sercem na płaczącą córkę. Ona naprawdę kochała tę nieszczęsną Apolcię. Chęć natychmiastowej ucieczki, rozpaczliwa świadomość, że tylko działając szybko, natychmiast, może jeszcze uratować z tego przedsionka piekła siebie i dziecko, walczyła w niej z tkliwością i współczuciem. — Dobrze — usłyszała w końcu swój pełen rezygnacji głos. — Zaczekamy. A potem przeniosła spojrzenie na siedzącego wciąż na zydelku Macieja i w przypływie nagłej złości warknęła: — Maciej nie słyszał? Niech pakuje rzeczy! Jak tylko wróci Apolcia, zaraz ruszamy na Żoliborz, a potem do Lasu Kampinoskiego.

Wróciła cztery godziny później, po piątej. Zziajana, potargana, z wypiekami na twarzy. Wandzia od razu wskoczyła jej na kolana. — Ale draka, co? Ale awanta! Na Kercelaku chłopaki ścięły się z kolumną szwabów. Rajuuu, ale była, z przeproszeniem, napierdalanka! Tylko garstka szkopów nawiała. Samochodem pancernym. A nasi rattatata! Ratatata po nim. Aż blachy grzechotały! Zosia patrzyła na nią osłupiała. Maciej upuścił szpiccążki, do których powrócił po spakowaniu walizy. Nigdy jeszcze nie widzieli tradycyjnie zgorzkniałej i wiecznie wściekłej Apolci w stanie tak radosnego uniesienia. — Ze dwie godziny po tym wszystkim jeszcze z chłopakami gadałam — pochwaliła się nieświadoma wrażenia, jakie zrobiła na domownikach. — Co za chłopcy malowani jeden w drugiego! Jakie tyłeczki! Jeden to tak na mnie patrzył, że aż mnie ciary… — Siedziałaś tam dwie godziny? — jęknęła Zosia. — A my tu minuty odliczamy! Trzeba uciekać z tej pułapki. Natychmiast! — Uciekać? — Apolcia pogardliwie wygięła wąziutkie wargi. — A po co? Chłopaki mówiły, że już całe miasto nasze. Tylko jeszcze Szucha została im do zdobycia. I Pawiak. I Gęsiówka. — No i chyba jeszcze ta wacha dwa domy dalej. Ta z bunkrem… — ni z gruszki, ni z pietruszki do rozmowy wtrącił się Maciej. — E! A ty co nagle taki detalista! — Apolcia ujęła się pod boki. — Wachę też się zlikwiduje, nic nie bój. A co do ucieczki — przeniosła spojrzenie na Zosię — to raczej nic z tego. Chłopcy mówili, że powstanie wybuchło równocześnie we wszystkich dzielnicach. Nie da się już przejść ani przez Śródmieście, ani przez Wolę, ani Żoliborz. Wszędzie tam teraz jest Polska. Zosi opadły ręce. Były uwięzione. — A Apolcia, co nagle taka patriotyczna dusza, a? — burknął w odpowiedzi Maciej. — Ja? Patriotyczna? Eee. Po prostu ostre demolacje lubię. No i chłopaków w maciejówkach i z pistoletami też. Może nawet bardziej chłopaków? — Apolcia! — syknęła Zosia. — Co ty przy dziecku opowiadasz? Wstydziłabyś się. — Oj, wstydziła, wstydziła — żachnęła się, ale już bez swojej zwyczajowej zapalczywości, najwyraźniej też przypominając sobie o obecności Wandzi. — A żebyście nie myśleli, że cały dzień tylko strzelała oczami, to popatrzcie, co mam — mówiąc to, sięgnęła za opinający jej wysuszoną pierś stanik i wyjęła… — Złote monety? — zdziwiła się Zosia. — A złote! Cztery dolary, znaczy dwa. Bo każda moneta jest po pół dolca. No? Chyba dobry interes zrobiłam? — Ale skąd ty masz dolary? — Jak „skąd"? Od tych skoczków, co z Anglii przylatują. Oni całe pasy takich monet przywożą. — Od cichociemnych? Ale jakim cudem? — Cudu tu nie ma żadnego. Wystarczy wiedzieć, który chłopak na naszej ulicy konspiruje w AK. I dobrze zagadać. — Że niby tak na krzywy ryj dali ci to złoto? — zarechotał Maciej. — Nie wierzę. — To lepiej uwierz, stary capie, albo żreć nie dostaniesz! — zaperzyła się. — Apolciu… — znów upomniała ją Zosia. — No przepraszam. Ale jak ten się odezwie, to mi od razu zawory ciśnieniowe strzelają. A co do dawania. To pewnie, że nie. W dzisiejszych czasach dać to ci może ktoś najwyżej w mordę — wymownie zmierzyła wzrokiem Macieja. — No to jak ciocia to złoto zdobyła? — nieoczekiwanie do rozmowy wtrąciła się

Wandzia. Jej wielkie oczy wpatrywały się w Apolcię z bezkrytycznym podziwem. Zosia znów — który to już raz? — poczuła ukłucie zazdrości. — Jak? A spekulację zrobiłam! — Apolcia tymczasem płynęła na wznoszącej się fali zainteresowania widowni. — Młynarki, co za rąbankę i resztę wałówki z ostatniej Zosinej rajzy wymieniłam na francuskie pończochy i prawdziwy koniak. Taki jeden szwabski oficerek, co go przenieśli z Paryża za pijaństwo na Ostfront, mi je przehandlował. Głupi, nie zorientował się jeszcze, że te nasze złotówki gówna warte… — No i? — ponagliła ją Zosia. — No i oczywiście te pończochy i trunek to mi na damski cyc były potrzebne, co nie? — chytrze uśmiechnęła się Apolcia. — Ale te grubodupne volksdeutsche z Alei Szucha to się za takie rarytasy pokroić by dały. Więc poszłam do takiego jednego zaprzyjaźnionego niby… — Gdzie? Na Aleję Szucha? — oczy Wandzi omal nie wyskoczyły z orbit. — No pewnie, że tam. A gdzie się miałam z chłopem spotkać? Na Chłodnej? — Ale tam przecież gestapo, straż, druty kolczaste i szlaban z napisem Nur für Deutsche!, znaczy tylko dla Niemców — znów nie wytrzymał Maciej. — Nie dla mnie te zapory — głos Apolci aż opływał dumą. — Ja stara handlara jestem. Pojęcia nie macie, jakie już interesy w niemieckiej dzielnicy robiłam. Co myślicie? Skąd ten worek kartofli i drugi z cebulą pod łóżkiem? A mleko dla Wandzi? A biały chleb? Za te grosze, które zarabiam na sprzedaży rąbanki, co ją Zosia szmugluje, takich zapasów by nie było. Towarem trza obracać. Kupować — sprzedawać. Kupować — sprzedawać… — No więc poszłaś na Szucha i? — Zosia podjęła desperacką próbę naprowadzenia Apolinary z powrotem na właściwe tory. — I wymieniłam towar na pistolet. A do tego jeszcze nabrałam w kieszenie ze dwie garści amunicji. W pokoju zapadła gęsta jak kisiel buraczany cisza. Nawet Wandzię zatkało. — Chcesz powiedzieć, że kupiłaś od Niemca broń? — ostrożnie upewniła się Zosia. — To przecież mogła być pułapka! Wszyscy mogliśmy skończyć w Oświęcimiu! — E tam — tylko machnęła ręką. — Pułapka-srapka. To nie pierwszy handel, jaki z tym grubym wieprzem zrobiłam. — Ciociu, ciociu, a masz ten pistolet? — na policzkach Wandzi płonęły rumieńce. — No jak, dziecko? — głos Apolinary od razu złagodniał. — Przecież wymieniłam go na te złote dolary. — U kogo, konkretnie? — Zosia starała się zachować spokój. — Konkretnie to nie mogę powiedzieć. Tajemnica wagi państwowej. Przysięgać musiałam. Ale to nasi sąsiedzi. Dwa domy dalej, pod szesnastką mieszkają. Cała ulica wie, no może oprócz was, gapiszony, że chłopaki są z Armii Krajowej. Przez dłuższą chwilę Zosia wpatrywała się w krzątającą się po mieszkaniu Apolcię. Czy to naprawdę ta sama kobieta, którą spotkała półtora roku temu? Wątłe chucherko, u którego doktor Malinowski zdiagnozował zaawansowaną gruźlicę? Od tamtej pory Apolcia nie tylko przestała kaszleć, ale i zarumieniła się, nabrała ciała, zaczęła dbać o siebie. Latała po mieście w berecie nałożonym na całkiem zgrabny kok, pantofelkach na sznurkowej podeszwie i garsonce. I to jak latała! Miała w Warszawie więcej znajomych, lepiej słyszała, co w trawie piszczy, niż Zosia, która w stolicy mieszkała przecież od urodzenia! Skąd wzięła się ta przemiana? Czy to… zasługa Wandzi? Tę dziewczynkę Apolcia uwielbiała. Dla niej była gotowa pół dnia „organizować" szklankę mleka albo dwie kromki pszennego chleba. To jej przynosiła upchane po kieszeniach jabłka, śliwki, czereśnie — wszystko, o czym inne dzieci mogły tylko pomarzyć.

Zawsze myślała, że to miłość samotnej kobiety do dziecka, które mogłoby być jej dzieckiem. Ale… Czy na pewno ta atencja i przywiązanie były bezinteresowne? A może jej córeczka była dla niej tylko polisą ubezpieczeniową?

4 Nad ich głowami huczał pożar, trzaskały załamujące się belki więźby dachowej. Z sufitu kapały krople płynnego lepiku, które wypalały dziury w ubraniach, tliły się w deskach parkietu, podpalały pościel. Ale najgorszy był dym. Gęsty, gryzący, kotłujący się złowrogo już półtora metra nad podłogą. Wyciskał łzy z oczu, parzył gardło i płuca. „Trzeba stąd wyjść!" — pomyślała po raz kolejny. „Tutaj zaraz zginiemy". No tak, ale jak wyjść, skoro z dołu, od bramy i podwórza, dobiegały po niemiecku i rosyjsku wściekłe wrzaski esesmanów? Płacz dzieci, wycie jakiejś kobiety, czyjeś żarliwe błagania. Co się tam działo? Zosia jeszcze raz popatrzyła na twarze skulonych przy niej ludzi. Wszyscy się w nią wpatrywali z rozpaczliwą nadzieją. Dlaczego uważali, że to ona ich stąd wyprowadzi? Dlaczego to na nią liczyli? Przecież, tak jak oni, była tylko śmiertelnie przerażoną, bezradną i zahukaną ofiarą tego żywiołu, który kilka godzin temu wtargnął na ich ulicę. Wandzia, Apolcia, Maciej. Trwali w tym piekle, czekając na jej gest. Byli gotowi tu zostać aż do końca, jeśli nie powie im, by wyszli… Jakaż inna od tej była pierwsza noc powstania. To było zaledwie kilka dni temu… Przypominała raczej karnawał niż bitwę. Owszem, niemiecka wacha i bunkier przy Żelaznej nie były jeszcze zdobyte, a od strony Woli dobiegały gęste odgłosy strzałów i na niebie wykwitały łuny, ale tutaj ludzie się cieszyli. Z okien zwisały polskie fagi, gdzie się dało — na Chłodnej i kilku poprzecznych uliczkach — wznoszono barykady. Żołnierze z biało-czerwonymi opaskami ćmili zdobyczne, niemieckie papierosy w bramach. Uśmiechnięci, spokojni, opowiadali o kolejnych sukcesach w Śródmieściu, na Starówce i Mokotowie. Cieszyli się na minę, jaką zrobią Ruscy, kiedy lada dzień wjadą do Warszawy zajętej i opanowanej przez Armię Krajową. *** Wzdrygnęła się, kiedy na dole huknęły granaty. Jeszcze im mało? Podpalili domy, wyganiają ludzi, a teraz jeszcze wysadzają w powietrze? W tym momencie jedna z belek podtrzymujących sufit w kuchni pękła, wpadając do środka. W twarze wionął im duszny żar, zaszczypały snopy iskier, ocieplenie ze splecionej trzciny zapłonęło jasnym ogniem. Wtedy podjęła decyzję. — Wychodzimy! Na dół! I dodała w myślach: „Będzie, co ma być". Niemcy mieli czarne od sadzy twarze, na naramiennikach żadnych dystynkcji, zamiast hełmów nosili czapki. Wielu z nich miało skośne oczy i owalne, kałmuckie twarze. Wiedziała, co to oznacza. O karnej brygadzie Dirlewangera złożonej z kłusowników, morderców i sowieckich renegatów opowiadali jej już uchodźcy z Woli. „Źle. Bardzo źle" — pomyślała, chwytając Wandzię na ręce. Ale było już za późno, żeby się wycofać. Tamci ich zauważyli, kiedy tylko zaczęli schodzić po schodach. Podskoczyli, zdzielili w łeb Macieja i wypchnęli ich wszystkich na podwórko. Stało tam już ze trzydzieści osób — powyciągani z mieszkań i piwnic mieszkańcy kamienicy. Żołdacy szarpnięciami i kopniakami oddzielili od grupy wszystkich mężczyzn i przez bramę wyprowadzili ich na ulicę. Pozostali zmierzyli kobiety wzrokiem wilków. Zaszczekali coś między sobą niezrozumiałą mieszanką niemieckiego i rosyjskiego i wyciągnęli z gromadki jakąś staruszkę, kilkuletnią dziewczynkę i Apolinarę. Wielki, skośnooki kałmuk szarpnął też za ramię Wandzię, ale Zosia trzymała mocno. — Job twoju mać — zaklął tylko i wraz z innymi zaczął zaganiać kobiety w stronę piwnicy. Piwnica? Dlaczego akurat piwnica? Czy miała być ich tymczasowym aresztem? Ale

przecież dom płonął. Za kilka godzin się zawali. O co więc chodzi? Omal nie upadła na wąskich i ciemnych schodkach prowadzących w dół. Wraz z innymi przeszła przez drzwi, stanęła w korytarzu. I wtedy zrozumiała. Inni esesmani już tam na nie czekali. Pijani, rozchełstani, zaczęli wciągać kobiety pojedynczo do wyważonych piwnicznych klitek. Pod niskim stropem zaczął wibrować, przybierać na sile ich krzyk. Tak jak wtedy, w Radości, kiedy do niej strzelali, poczuła, jak serce podchodzi jej do gardła. Jak nogi stają się ciężkie, obce. Przez sekundę miała nawet ochotę osunąć się na ziemię i czekać, co będzie. Bo przecież z tej piwnicy nie było ucieczki… Nagle, w chwili krótkiej jak błysk, uświadomiła sobie, że nie ma racji. Przecież wszystkie podziemia sąsiadujących ze sobą kamienic zostały połączone! Ściany przekuto, ziemię wygarnięto — żeby utworzyć ciąg podziemnych schronów pozwalających przemieszczać się wzdłuż ulicy nawet, gdy na zewnątrz sypały się kule i odłamki. Jej ciało sprężyło się do skoku, wzrok wyostrzył, szukając drogi w rozświetlanym jedynie blaskiem płonących na zewnątrz kamienic wnętrzu. I wtedy poczuła na ramieniu łapę. — Pajdu siuda — Kałmuk wyszczerzył do niej zęby, ciągnąc ją w stronę jednej z klitek. Jeszcze bardziej napięła mięśnie. Łapa zacisnęła się mocniej. — Wołodia! A wodki chocziesz? — zawołał ktoś z drugiej strony korytarza. Wesoły ton tego głosu brzmiał surrealistycznie w tym piekielnym i mrocznym podziemiu. Esesman odwrócił się, wyciągnął drugie ramię w stronę podawanej butelki. Ucisk na ramieniu Zosi zelżał. Teraz albo nigdy. Szarpnęła najmocniej, jak potrafiła. Całym ciałem, w stronę czerwonawego mroku, który powinien skrywać przejście do następnej piwnicy. Trzasnął materiał sukienki, ramię przeszył krótki spazm bólu. Już biegła. Biegła? Leciała, jej stopy prawie nie dotykały ziemi. Gniewny ryk za plecami, brzęk szkła upuszczonej butelki, tupot podkutych butów. Ciaśniej zaplotła ramiona na stężałym ze strachu ciałku córki. Dziura w ścianie była wąska i nierówna, ale przeleciała przez nią jak strzała. Była już w sąsiedniej piwnicy. „Boże, a co, jeśli i tu będą esesmani?". Nie było. Uderzył w nią żar i gęsty dym tlącego się gdzieś węgla. Gorąco było straszne, czuła, że ma tylko sekundy, by się z niego wydostać. Śmignęła więc korytarzem i dopadła następnego przejścia. Wtedy usłyszała za sobą grzmot rzucanych przez tamtych granatów. Grad odłamków zadzwonił o ceglane ściany i stropy, ale ona była już po drugiej stronie kolejnego przejścia. I wciąż biegła. Huk wystrzałów. Raz, dwa, trzy, cztery… Walili w ciemne otwory łączące piwnice. Kule jednak już nie mogły jej dosięgnąć. Nikt nie wybijał przecież tych przejść z geodezyjną precyzją w linii prostej. Kule grzęzły więc w cegłach, ziemi i deskach. Była wolna. Biegła. Następna piwnica i jeszcze następna, aż… Uderzenie zbiło ją z nóg. Koniec przejść! Lita ściana. Trzeba wychodzić na zewnątrz. Ostrożnie, drobiąc po odłamkach gruzu i szkła, wychynęła na ulicę. Pusto, choć dachami przenosił się pożar, a powietrze było wręcz gęste od kul. Serie pocisków szły z prawej i lewej, rykoszetowały o mury kamienic, zasypując ją ceglaną mąką. Nagle, z lewej, stamtąd, skąd uciekła, usłyszała donośny grzmot. Zmiana ciśnienia zatkała jej uszy. Spojrzała. Czołg. A za nim drugi. I jeszcze pancerka. Wtedy pojęła. Była w martwej strefie pomiędzy liniami wroga a powstańcami, na których nacierały pancerne monstra. Znowu grzmot. I na twarzy ciepły powiew przelatującego pocisku. A potem wybuch. Gdzieś pod Halą Mirowską, pod którą tak często Apolcia sprzedawała przeszmuglowaną przez nią rąbankę… teraz byli tam nasi. W odpowiedzi na armatnią salwę posłali szkopom kilka bezładnych wystrzałów. Zosia zrozumiała, że dłużej nie może tutaj tkwić. Z chrzęstem gąsienic czołgi sunęły w jej stronę i nic nie mogło ich powstrzymać. Za chwilę więc będą tutaj dirlewangerowcy. Ale, z drugiej strony… Wybiec, tak po prostu, w to utkane z ołowiu i ognia powietrze? Poczuła, że oddycha coraz szybciej i płycej. Bała się, potwornie się bała. Jeszcze raz spojrzała na nadciągające czołgi. I wtedy to zobaczyła. Cywile. Mężczyźni z jej podwórka, a także inni. Szli przed czołgami, chcąc nie chcąc, osłaniając je własnymi ciałami. To

dlatego powstańcy tak rzadko strzelali! Ta stalowo-ludzka masa — cywile, pojazdy pancerne, i wreszcie kryjący się za nimi esesmani — nieubłaganie sunęła ku niej. Blisko, coraz bliżej. Z gęstwiny twarzy wyłowiła nawet twarz Macieja. Szedł na przedzie, twarz miał spokojną. Biedak. Nareszcie ktoś mu wydawał rozkazy… Wtedy rzuciła się biegiem. Była tak spięta i nastawiona na działanie, komórki jej ciała tak głęboko nasączyła adrenalina, że nie czuła nawet ciężaru Wandzi. Znów biegła. Przez gruz i pobojowisko, pomiędzy powykręcanymi blachami leżących tramwajów, oślepiana buchającym z okien ogniem, duszona dymem. Spodziewała się śmierci. Tak, śmierci. Przecież za plecami miała bestię ziejącą z dziesiątek luf. Nie miała szans. Po prostu wybrała szybką śmierć, zamiast powolnego cierpienia. Pomyliła się jednak. Nikt do niej nie strzelał. Dla celowniczych w czołgach była zbyt małym i nieważnym celem, od idących za nimi szkopów oddzielał ją natomiast żywy mur sąsiadów. Biegła. Coraz wolniej, słabiej, potykając się i zataczając. — Tutaj! Proszę pani, tutaj, na Boga! Bo inaczej w końcu panią zastrzelą! Mgła zmęczenia mącąca jej spojrzenie na chwilę się rozproszyła. W drzwiach podziurawionej kulami hali zobaczyła machających do niej mężczyzn. Na ramionach mieli biało-czerwone opaski… Wpadła między nich, osunęła się na kolana. Usłyszała nad sobą wesoły śmiech, na plecach poczuła przyjazne poklepywania, na ustach chłodne dotknięcie podanej w manierce wody. — Rany Julek, jak pragnę skonać! Co za bieg! Morowa z pani dziewczyna. Ale pani szkopom dała dyla! Była wśród swoich. A potem nadbiegli następni. Ci, którzy urwali się sprzed pełznących czołgów. Ci mieli już gorzej. Powstańcy otrząsnęli się z pierwszego szoku na widok „żywych tarcz" i zaczęli w końcu strzelać. Jasne, celowali nad głowami cywilów. Ale w takich warunkach nie da się mierzyć precyzyjnie… — Tylko niech Zosia nikomu… — usłyszała tuż obok siebie znajomy, potwornie zasapany głos. Apolcia! — Absolutnie nikomu ani słowa… — dyszała dalej drobna kobiecinka. — Ani słowa, że mnie nawet wygwałcić nie chcieli. Kałmuki prymitywne. Esesmany — splunęła z pogardą lekko zielonkawą plwociną. Zosia zaniemówiła. A potem poczuła, jak Wandzia, która od pół godziny przyklejała się w milczeniu do niej niczym kawałek plastra, która szczelnie obejmowała ją dotąd chudymi ramionkami, rozsupłuje uścisk, odkleja się i odpełza w ramiona Apolci. Nie wierzyła własnym oczom. Nagle zdała sobie sprawę, że są w zrujnowanej hali same. Powstańcy i inni cywile odeszli, strzelanina przycichła. Nadchodzili Niemcy. Znajome mundury bez dystynkcji. Bandyci od Dirlewangera. Spojrzały sobie w oczy, podrywając się na równe nogi. Apolcia bez ceregieli oderwała od siebie ciałko Wandzi i oddała ją Zosi. — Bo ja słabego zdrowia jestem — bąknęła tytułem usprawiedliwienia. I znów biegły. Ile sił. W ciężkich oparach czarnego dymu, zgrzytaniu moździerzy, salwach dział. Najpierw w stronę Ogrodu Saskiego. Ale tam Niemcy. No to skręciły przy placu Za Żelazną Bramą na północ, uliczkami, podwórkami w kierunku ruin getta. Znowu szkopy. No to w prawo, w kierunku Wisły. Byle dalej od tych czołgów i tych strasznych żołnierzy. Od tego ognia, dymu, huku wystrzałów. Otumanione, zmęczone, wymiotujące sadzą i kurzem, dotarły do długiej, prostej ulicy — Senatorskiej. Niewiele brakowało, a Zosia wybiegłaby na środek. W ostatniej chwili jej zmęczony mózg zarejestrował, że gdzieś z zachodniego końca, od strony Elektoralnej, idzie nieprzerwana seria z cekaemu. Pociski smugowe leciały cały czas. Na wysokości brzucha, zamiatały ulicę. Jak przez to przejść? Kuliły się za rogiem kamienicy, zerkając za siebie. W oddali krzątały się brunatne mundury, chrzęściły czołgi. Zaraz tu będą, za

chwilę je zauważą. — Taśma amunicyjna! — uświadomiła sobie nagle Zosia. — Co? Jaka taśma? — nie nadążała Apolcia. — Cekaem bierze naboje z taśmy. Takiej ułożonej esami floresami w blaszanej skrzynce — wyjaśniła. — Esy-sresy. I co z tego? Zwariowałaś, że mi o tej taśmie teraz opowiadasz? — Kilkaset naboi, a potem trzeba zmienić skrzynkę. I załadować nową. W oczach Apolci nareszcie zabłysło zrozumienie. No tak! Celowniczy będzie musiał przeładować! Ile mu to zajmie? Dziesięć sekund? Piętnaście? Będą musiały biec naprawdę szybko. — Ruszymy, gdy powiem „już" — zdecydowała Zosia. Więc czekały. Smugi płynące ulicą i rykoszetujące od murów układały się przed ich oczami w splątane, świetliste wzory. Jak zamaszysty podpis diabła… Cisza. Czy to już? Zosia brała akurat wdech, żeby krzyknąć „już", gdy nadspodziewanie mocne szarpnięcie Apolci wypchnęło ją na ulicę. — Bieeegniemyyy! Poszły z galopa. Zosia pierwsza, z Wandzią. Tuż za nimi Apolcia. Stuk, stuk, stuk, stuk. W zapadłej nagle ciszy słyszały swój każdy krok. Były na środku szerokiej jezdni, przeciwległa brama powiększała się, przybliżała, zaczęła dostrzegać w niej jakieś twarze, otwarte w krzyku usta i wyciągające się ku nim ręce. Nie słyszała, co do nich wołają, tętno walące w głowie było głośniejsze od ich krzyku. Biegły. Jeszcze dziesięć, dziewięć, osiem metrów… Wtedy cekaem rozszczekał się znów. Celowniczy niedokładnie ocenił jednak odległość. Kule odłupały kamienne drzazgi z kocich łbów, które sieknęły je po nogach. Biegły. Siedem, sześć, pięć… tamten zaraz weźmie poprawkę. Nagle, kątem oka, zobaczyła, że Apolinara dogania ją, zrównuje się, biegnie ramię w ramię, zasłaniając ją i Wandzię od strony cekaemisty. Chroniła ją? Własnym ciałem? Apolcia?! Sekundę później wpadły w bramę, kilka par rąk, równocześnie, wciągnęło je do bezpiecznego wnętrza. Kule odłupały kawał elewacji na wysokości głowy Wandzi, a potem odpłynęły ku przeciwnemu krańcowi ulicy. Dyszały, patrząc na siebie wybałuszonymi z przerażenia oczami. Wandzia cichutko popłakiwała. — Patrol uliczny AK! Kontrola dokumentów! — usłyszała nad sobą energiczny, młodzieńczy głos. Powoli podniosła na niego ciężki jak kamienie wzrok. Wyglancowane oficerki, nad nimi idealnie ułożone bryczesy. Skórzany pas z pustą kaburą, marynarka, beret z wyciętym z puszki od konserw orzełkiem. Pomiędzy beretem a kołnierzem marynarki — twarz. Buzia raczej. Zarumieniona, męska niby, ale jeszcze bez śladu zarostu, okraszona marsowo ściągniętymi brwiami. — Jeśli nie macie kenkarty albo ausweisu, będę zmuszony odesłać z powrotem — chłoptaś ujął się nawet pod boki. Wyprostowała się, postąpiła w jego stronę. Coś w wyrazie jej twarzy zmusiło tamtego do cofnięcia się o krok. Surowe i nieruchome spojrzenie nagle się rozchwiało, zaczęło błądzić, jakby w poszukiwaniu wsparcia, po obserwujących tę scenę cywilach. — Ty mnie chcesz odesłać? — wycedziła. — Ty? A wiesz, gówniarzu, co się tam dzieje? Co oni robią z cywilami, których wy, żołnierze podobno, opuściliście? Zmyliście się bez słowa, bez uprzedzenia. A my zostaliśmy. Na rzeź. Dla podkreślenia ostatnich słów dźgnęła go wskazującym palcem w wypiętą, kurzą klatkę. Od razu zeszło z chłopaka powietrze. — My… To był zaskakujący atak… Zresztą, za odwrót nie ja odpowiadam, tylko…

— Zejdź mi z oczu.

5 Stare Miasto to był inny, lepszy świat. Domy w całości. Kryte dachówką dachy. Szyby w oknach. Strzelanina została daleko za nimi. Szły przez Rynek i patrzyły na ludzi, którzy mieli na sobie czyste ubrania, uczesane włosy i twarze, na których nie osiadła ani odrobina sadzy. Tak, lepszy świat. I tylko jeden, jedyny minus. Dzielnica była otoczona przez Niemców. Odcięta od Śródmieścia i Żoliborza. Inaczej mówiąc — następna w kolejce. — Na Świętojerskiej znam ludzi, którzy nas przyjmą do siebie — oznajmiła Apolcia. Szły, a raczej wlekły się noga za nogą przez Rynek, w kierunku bramy Barbakanu i ulicy Freta. Mieszkańcy albo patrzyli na nie w pełnym napięcia milczeniu, albo szybko odwracali wzrok. Zosia znała te emocje. Zażenowanie, niedowierzanie, obawa, że ktoś zaraz wyciągnie rękę po pomoc. Doświadczała tych wszystkich stanów zaledwie dwa dni temu. Wobec tak samo umorusanych i nieludzko zmęczonych uciekinierów z Woli, którzy opowiadali nieprawdopodobne i z pewnością wyolbrzymione — czego wtedy była niemal pewna — historie o okrucieństwach i masowych mordach popełnianych przez Niemców. — Nie wiesz czasem, co się stało z Maciejem? — w końcu zadała jej to pytanie. Nosiła je w sobie, odkąd wpadły na siebie w Hali Mirowskiej. I bała się je zadać, domyślając się odpowiedzi. — Nie żyje. Znowu przez chwilę szły w milczeniu. Lakoniczność tej odpowiedzi była bardziej wstrząsająca niż lament i rwanie włosów z głowy. — Na pewno? — upewniła się, siląc się na spokój. — Na pewno. Ostatnio, kiedy na niego patrzyłam, miał wielką dziurę w czole. A więc stało się. Maciej. Nagle przypomniała go sobie biegającego za kucykiem, na którym zasiadał mały Henio Hryniewicz, wiozącego ją w głuchym milczeniu do szeptuchy na „zabieg", ratującego ją i Wandzię przed śmiercią z wychłodzenia na polnej drodze do Wierzbowa. Maciej. Już go nie było. Dołączył do jej siostry Romy, o której śmierci w rejonie pałacyku Michla na Woli dowiedziała się zaledwie przedwczoraj. Przeklęta, zasrana wojna. — No więc znam ludzi, którzy nas przyjmą — Apolcia wróciła do podjętego wątku. — Skąd ta pewność? — zapytała Zosia, stawiając w końcu Wandzię na własnych nóżkach. Do licha, nie miała już siły dalej jej nieść. — Pomogłam im. Kiedyś. — Pomogłaś? Ty? — Raz pożyczyłam szklankę mąki „na wieczne oddanie", innym razem garść grochu… Oni też mają małe dziecko. Chłopca. — No to chodźmy. Schody. Kamienne. Podesty wykładane kafelkami. Dopiero na tych przeklętych schodach Zosia poczuła, jak bardzo opadła z sił. Jeden stopień, drugi, trzeci. Półpiętro. Zadyszka, puls huczący w skroniach, pochlipywanie Wandzi. Znowu do góry. — Na którym piętrze mieszkają? — wysapała. — Na trzecim. — Szlag! Szkoda, że nie na dachu. W końcu stanęły pod drzwiami. Dębowe, na oko. Klamka z kutego mosiądzu, judasz wielkości spodeczka. Dzyń-doń! Dumnie zadudnił w środku gong, kiedy nacisnęły dzwonek. — To na pewno ci, którym musiałaś pomagać? — Na pewno — szepnęła w odpowiedzi Apolcia. — Tu wszystko tylko wygląda na

bogato. To przedwojenni inteligenci. Ostatnie gacie musieli sprzedać, żeby było na chleb. — Aha. Drzwi uchyliły się i wyjrzała przez nie około trzydziestoletnia kobieta. Włosy zaczesane w kok, czarne brwi niemal ze sobą zrośnięte, bystre ciemne oczy. — To ja — oznajmiła Apolcia. — Czyli kto? — kobieta zmierzyła ją wzrokiem. — Apolinara, no. Handlarka. — A tak. Teraz poznaję. Cisza. Wyczekujące spojrzenie tamtej, nerwowe szuranie nogą Apolci. — Możecie nam pomóc? Uciekłyśmy z Chłodnej. Choćby parę dni. Możemy spać i na podłodze. Tylko żebyście chleba trochę dali. To pomożecie? Cisza. Taksujące spojrzenie. A potem szybkie słowa: — Pomoglibyśmy, a jakże. Ale… Sami nic nie mamy. A spać nie ma gdzie. Łóżka zajęte. — Mamy złoto — wypaliła Apolcia do zamykających się drzwi. — A co komu teraz po złocie… Pani wybaczy. Stuknięcie dębowych drzwi. Zgrzytnięcie zamka. Cisza po raz trzeci. No więc schody. Trochę łatwiej, bo w dół. Ale nogi słabe, w głowie szum. Żeby nie upaść, nie poślizgnąć się na marmurach, palce muszą kurczowo zaciskać się na żłobionej poręczy. Wreszcie parter. Wychodzą na ulicę. Szum w głowie narasta. A nie, to nie w głowie. To samolot. Zadzierają głowy i widzą patrzącego na nie pilota. Niesamowite! Tamten leci tak nisko! Kręci, zawraca, jakby wypatrywał. Stoją i patrzą. — Ruszcie tyłki, głuptasy! — z odrętwienia budzi je kobiecy krzyk. Nieduża kobieta, mniej więcej w wieku Zosi, o subtelnej, owalnej twarzy, ciągnie je do bramy naprzeciwko. — To sztukas! Bombę będzie rzucał! Przebiegają przez opustoszałą nagle Świętojerską i wpadają na podwórko. I wtedy powietrze rozdziera huk. Potężny. Bardziej go czują nawet niż słyszą. Bo kiedy uszy po prostu głuchną, do płuc wtłoczona zostaje fala sprężonego eksplozją powietrza. Jakaś siła unosi je i rzuca pod mur, wnętrze uszu przeszywa ostry ból. A potem przez otwartą bramę wpada tuman kurzu i odłamków. Jak przez watę, jak z oddali, Zosia słyszy jeszcze hurgot osuwającego się gruzu, niekończące się dudnienie. Aż wreszcie cisza. Znowu cisza. Ogłuszona wybuchem wymacuje ciało Wandzi. Coś do niej krzyczy, ale sama nie słyszy własnych słów. Na szczęście córeczka odpowiada — widzi wyraźnie, jak poruszają się jej usta. A więc żyje. Dzięki Bogu! Obmacuje każdy centymetr jej rąk i nóg, bada szyję, głowę i kręgosłup. Cała! Nawet nie draśnięta. — Mama, przestań. Boli — wreszcie powraca jej słuch. Chwiejnie wstała na nogi, podeszła do bramy, spojrzała. Przeciwległej kamienicy już nie było. Ze sterty gruzów wystawał tylko szkielet marmurowych schodów… — Uchodźcy? Macie tu kogoś na Starówce? — to była znowu ta kobieta, która zabrała ich z ulicy na podwórko. Zosia nie miała siły nawet odpowiedzieć. Pokręciła głową. — No to chodźcie ze mną. Podzielimy się, czym mamy. Trochę kartofli, soczewica. A dla dziecka rarytas: kaszka manna. Leczę nią mojego synka… — Chory? — spytała Apolcia. — Słaby się zrobił. Pewnie od tych nerwów, strzałów ciągłych. Anemia jakaś, czy co… Weszły do mieszkania na parterze zapełnionego wciąż oszołomionymi wybuchem bomby ludźmi. — Pozwoliłam sąsiadom z wyższych pięter przenieść się do mnie — wyjaśniła

gospodyni. — Do wczoraj w nocy był u nas spokój. Ale dzisiaj od rana Niemcy zaczęli strzelać od strony ruin getta, ponad pałacem Krasińskich. Dwa domy dalej przypadkowa kula dziecko na czwartym zabiła. — Nie wiem, jak się pani odwdzięczyć — Zosia przerwała nagle tę paplaninę i spojrzała kobiecie w oczy. — Uciekłyśmy, tak jak stoimy. Ale mamy kilka złotych dolarówek. Tamta odpowiedziała jej bladym uśmiechem. — Zachowajcie je na lepszą okazję. A mnie nie musicie się odwdzięczać. Zresztą, dziś ja wam, może jutro wy mnie pomożecie. Odpowiedziała tamtej uśmiechem i wyciągnęła rękę. — Jestem Zośka. — Teresa. — A to jest Apolcia, znaczy Apolinara, i moja Wandzia… — nagle uświadomiła sobie, że przy jej boku nie ma córki. Rozejrzała się gwałtownie i zaraz dostrzegła ją w kącie pokoju, przy łóżku, w którym leżał dziesięcioletni na oko, bardzo blady, wychudły i zbolały na twarzy chłopiec. — Wygląda na to, że pani córeczka już się zaprzyjaźniła z moim Czarkiem — smutnym głosem zakończyła prezentację Teresa. — To właśnie mój syn. Już z trzeci dzień gorączkuje. Zosia patrzyła przez chwilę na leżącego bezwładnie chłopca. Na jego niemal przezroczystą dłoń trzymaną w umorusanej łapce Wandzi. Na swoją córeczkę przycupniętą obok jego głowy. Przypomniał się jej Włodzimierz Wołyński. I inne dziecko, przy którym klęczała tam jej dziewczynka. To wspomnienie sprawiło, że serce podeszło jej aż do gardła. Nie, nie, nie. Przez ostatni rok żyła nadzieją, że tamto się już nie powtórzy. Że Wandzia to zwyczajne, normalne, nieobciążone żadną klątwą ani błogosławieństwem dziecko. Nie. Nie chciała tego. Ale nic nie zrobiła. Nie odciągnęła swojej małej od chorego dzieciaka. Teresa uratowała im życie. A teraz właśnie wyjmowała z woreczka trzy ziemniaki — po jednym dla każdej z nich. Niewiele kartofli zostało jej w środku… Do oczu napłynęły jej łzy, ugięły się pod nią nogi. Kiedy przykucnęła na podłodze wstrząsana szlochem, poczuła na włosach dotknięcie dłoni. — Płacz jest dobry — usłyszała nad sobą głos Teresy. — Płacz oczyszcza. Wyrzuć to z siebie razem ze łzami. A ja ugotuję w tym czasie zupę.

6 Całą noc nie mogły dopchać się do wejścia do kanałów. Ludzie tłoczyli się na placu Krasińskich mimo spadających gęsto pocisków moździerzy i trzaskających wokół płomieni. Rozpraszali się tylko, gdy w górze rozlegało się wycie sztukasów — znikali wtedy jak cienie w resztkach bram, za kupami gruzów, a nawet trupami zabitych. Ale kiedy tylko wybuchły bomby, gdy przebrzmiało grzechotanie pocisków z pokładowych działek, od razu wracali, oblepiając okrągły otwór niczym stado much padlinę. Z przebiciem się przez tę histerycznie napierającą masę kłopot mieli nawet powstańcy odprowadzający rannych. Nikt tu nikomu nie ustępował, wszyscy wiedzieli, że po wczorajszej, nieudanej próbie przebicia się na Śródmieście, Stare Miasto upada. Do rana wejdą tu Niemcy. — Wracajmy do naszej piwnicy — błagała Apolcia. — Będzie, co będzie. Szkopy przecież wszystkich nie wymordują. — Nie. — Wracajmy, Wandzia jest już półprzytomna. I tak nie dałaby rady przejść na Śródmieście. — Nie. Mimo upływu niemal miesiąca, Zosia wciąż miała przed oczami to, co wydarzyło się na Chłodnej. Twarze tamtych żołnierzy, krzyki kobiet, odgłosy strzałów. No i Macieja idącego przed szpalerem czołgów… — Nie — powtórzyła. — Chcesz, to sama wracaj. — Nie zostawię was samych. — Nas? Czy mojej córki? — warknęła. Przez ostatnie trzy tygodnie, odkąd synowi Teresy spadła gorączka zaledwie w godzinę od chwili, kiedy przysiadła przy nim Wandzia, obecność jej córki stała się nagle powszechnie pożądana. Przed drzwiami domu, w którym zamieszkały, od świtu ustawiała się kolejka chorych, rannych i zabiedzonych. Na podwórku, na którym przy ołtarzyku codziennie wieczorem koncelebrowano msze, pojawiały się tłumy. Podobne nabożeństwa odbywały się na wielu innych podwórkach, ale tylko u nich było tak ciasno, że ludzie musieli stać nawet na ulicy, za bramą. Próbowała chronić przed tym szaleństwem córkę, ale coraz trudniej było jej odpędzać desperatów. Zaglądali przez okna, pukali do drzwi, nawoływali. Koszmar! A już najgorsze, że wielu z tych nielicznych, którym udało się przechytrzyć Zosię i dopchać do jej dziecka, naprawdę zdawało się doznawać poprawy stanu zdrowia. Sława „małej uzdrowicielki" szła więc z piwnicy do piwnicy, przeskakiwała przez zwały gruzu i płonące domy na sąsiednie ulice, nabierała mocy w pozbawionych jakichkolwiek lekarstw polowych szpitalach. Zosia omal nie pobiła Apolci, kiedy mniej więcej w połowie sierpnia się dowiedziała, że ta wysuszona spryciara pobiera opłaty za „wizyty" u jej dziecka. Owszem, bardzo się im przydały mąka, kasza i smalec (podobno z gęsi, ale wszyscy przecież i tak wiedzieli, że w całej okolicy poznikały psy i koty), ale ona wolałaby już dalej cierpieć głód niż się wzbogacać na robieniu z córki dziwadła. I bez tych wszystkich jęczących, kaszlących i wyciągających błagalnie ręce umrzyków Wandzia czuła się słabo. Blada, chudziutka, małomówna. Biedaczysko. Ile się dało, Zosia wyprowadzała ją na świeże powietrze. W piwnicach dzieci masowo umierały. Ludzie nazywali to zjawisko „chorobą ciemności"… — Coś ty taka wściekła jak giez w dupie? — zaperzyła się w końcu Apolcia. — Pogódź się wreszcie z tym, że masz cudowne dziecko. A nie… tylko ludzi chorych kijem odgania. — Przyznaj, że uczepiłaś się nas właśnie dlatego — syknęła, wypatrując na

rozświetlonym łuną z pałacu Krasińskich niebie kolejnych samolotów. Nadlatywały właśnie stamtąd. Z lotniska na Bemowie. — Dlaczego? — spytała zaczepnie Apolcia. — Mamo… — cicho odezwała się Wandzia. Zaperzone, skłócone, zupełnie ją zignorowały. — Przy Wandzi ci kaszel minął. Przynajmniej ty w to wierzysz. — A wierzę! Prawda. Szkoda, że z ciebie taki niedowiarek. — Ciociu… Znowu nie zwróciły na nią uwagi. Ta kłótnia zbyt długo w nich dojrzewała. — Wolę być niedowiarkiem, niż dręczyć dziecko zabobonami. — I kto to mówi! Ta, co ponad rok u szeptuchy się wysługiwała! — Mamo! Ciociu! W końcu zwróciły na nią uwagę. — Co, córcia? — Od strony pałacu panowie z karabinami idą. Obie spojrzały we wskazanym przez dziewczynkę kierunku. No tak. Faktycznie. Dwadzieścia metrów od nich grupa powstańców w niemieckich panterkach i hełmach z biało-czerwonymi opaskami na rękach bezceremonialnie rozpychała zebranych, torując drogę do wejścia do kanału dla swoich rannych. — Idziemy! — Zosia podjęła błyskawiczną decyzję. Dobiegły, kiedy za plecami ostatnich żołnierzy zamykał się już wianuszek cywili. Znowu ugrzęzły. — Panowie! Panowie! — krzyknęła w stronę oddalających się panterek Apolcia. — Małe dziecko mamy! Zabierzcie nas ze sobą! Jeden z powstańców zatrzymał się, rozejrzał. — Tutaj! — krzyknęła wyższa od Apolci o dwie głowy Zosia. Skinął na nie ręką. Od razu zaczęły się do niego przeciskać, ale tłum zamiast ustąpić, zaczął burczeć przekleństwa. — Przepuścić te kobiety albo łby porozwalam! Żołnierz wyciągnął zza pasa niemiecki granat trzonkowy i machnął nim, jak maczugą. Chwilę później, w grupie lekko rannych żołnierzy ustawiły się przy włazie do kanału. — Idę tą trasą już dwudziesty trzeci raz. Znam te gówniane kanały lepiej niż spiżarnię mojej babci — oznajmił mały, najwyżej czternastoletni chłopak o piegowatej twarzy i pozlepianych rudych włosach. — Więc się mnie trzymajcie. A raczej trzymajcie się tej linki — potrząsnął czarnym, cienkim i śliskim sznurkiem. Początek trzymam ja, potem kolejno wszyscy ranni. Ostatni idą — tu spojrzał na Zosię — cywile. No to w drogę! Do kanału zeszły po metalowych pierścieniach. Nogi zachlupotały w cuchnącej brei. Kiedy Zosia spróbowała się wyprostować, żeby odebrać opuszczającą się Wandzię, uderzyła w strop. Ciasno, ciemno, duszno. A do tego potwornie ślisko. — Ile czasu będziemy szli? — zawołała w głąb czeluści, w której znikali żołnierze. — Dwie godziny — zadudnił w oddali chłopięcy głos. A potem sznurek się napiął i zaczął wyślizgiwać spomiędzy palców. Brodząc w szambie sięgającym kolan, z wysiłkiem wyciągając nogi z kląskającego mułu, ruszyła. Wandzię prowadziła przed sobą, Apolcia szła za nią. Czas, pory dnia, nawet wojna — przestały istnieć. Światła nie wolno było zapalać, Niemcy wiedzieli, że ludzie uciekają kanałami i wrzucali do kanałów granaty. Z tego samego powodu zabronione były rozmowy, kasłanie i pojękiwania. Tylko ciemność, smród i plusk wody. Szła. Już po kilkudziesięciu krokach rozbolał ją krzyż,

chwilę później zaczęły drżeć i pulsować bólem napięte mięśnie ud. Przed oczami wirowały nierzeczywiste, świetliste znaki, uszy łowiły najdrobniejsze dźwięki — nawet tupot szczurzych nóżek. Szła, popychając i podtrzymując córeczkę. Kanał stał się niższy i węższy, a do tego biegł lekko w górę. Błocko zrobiło się głębsze, strop niższy. Wandzia zwolniła kroku, a mokry sznurek znów zaczął wyślizgiwać się z czepiających się go palców. Mocniej objęła córkę, unosząc ją lekko do góry. — Idź, dziecko, idź. Już niedaleko — wyszeptała. Sznurek w dłoni wreszcie znieruchomiał. Ile czasu da radę ją nieść? Zaczęła odliczać kroki. Dziesięć, potem dwadzieścia, wreszcie pięćdziesiąt. Pięćdziesiąt kroków to już coś, prawda? Postanowiła odpocząć. Mokra nitka w jej palcach natychmiast ożyła. — Poczekajcie! — sapnęła w mrok. Nie zaczekali. Zacisnęła więc zęby i znowu zaczęła wyciągać stopy z czepiającej się ich mazi. Dziesięć kroków. Tylko dziesięć, jak poczuła, że Wandzia znów ciąży jej w ramionach. Kiedy ją uniosła, plecy w krzyżu eksplodowały bólem. Szła. Nie miała już sił, by liczyć kroki. Kilka wieków, a może tylko kilka minut później, Wandzia wyślizgnęła się jej z rąk i osunęła na kolana. Zosia opadła obok niej. Nie miała już siły dźwigać córki. Ciężko dyszała, przed oczami tańczył jej mrok. Trójwymiarowa, namacalna ciemność. — Wstawajta! No pomykajcie dalej, cholera! — za ich plecami denerwowała się Apolcia. — Już mi ta pieprzona nitka Ariadny niemal zupełnie wysupłała się z ręki! — Idź dalej sama. Sekunda przesiąkniętej odorem ścieków, przytłoczonej ciemnością ciszy. — Bez was nie pójdę. Żeśta teraz moja jedyna rodzina. — Idź sama, Apolciu. Ja nie dam rady. — Gówno. Nie idę. — Weź ze sobą Wandzię, ona musi się uratować. No idź! Bo zgubicie drogę. Ja zaraz dołączę. Chwilę później wsłuchiwała się w plusk oddalających się kroków. Była sama. Czy Apolcia da radę przeprowadzić Wandzię? Czy dogoni grupę? Dłuższą chwilę jeszcze ciężko sapała, aż wreszcie poczuła się odrobinę mocniejsza. Wstała, lewą ręką wymacała oślizgłą ścianę, zrobiła pierwszy krok. Znowu szła. Bez Wandzi pod pachą było jej o niebo łatwiej. I nagle ręka wpadła jej w pustkę, ciągnąc ją za sobą. Runęła w szlam, osunęła się kilkanaście metrów w dół. Rozwidlenie! Czepiając się pazurami oblepionych mazią cegieł, wdrapała się z powrotem. Ten wysiłek omal jej nie zabił. Długo leżała w błocie, nasiąkając ekskrementami. W rękach i nogach rozpływała się słabość. Nie, trzeba wstać i iść dalej. Chwiejnie podniosła się na kolana, obmacując kanał. I wtedy zorientowała się, że w tym miejscu główny korytarz rozchodził się na trzy strony. Którą z nich wybrali tamci? Raczej nie tę idącą w dół. Za duży spadek, a Śródmieście leży przecież nawet nieco wyżej niż Starówka. Zostają więc dwie drogi. Jeszcze raz obmacała ściany. Jeden z korytarzy wydał się jej nieco szerszy. Może to ten? Tak, pewnie ten. Chyba… Ruszyła. I wtedy z pierwszego korytarza, tego, który postanowiła zignorować, usłyszała szept: — To ty? Jesteś tam? — Jestem… — Podejdź do mnie. Wyciągnij rękę, żebym mógł chwycić twoją dłoń — instruował ją męski głos. Głos… znajomy jakby. Bardzo znajomy. Serce Zosi zabiło żwawiej. Zawróciła, weszła w korytarz, z którego dobiegały słowa. Jak ślepiec wyprostowała przed sobą ramię. Palce trafiły na inne palce. Długie, mocne, męskie. Od razu je poznała. — Witek? To ty?! — Tak, Zosiu. Przyszedłem po ciebie.

— Ale skąd wiedziałeś, że ja… Że właśnie tutaj… — zacięła się porażona nagłą myślą. — Czy ja umarłam? Czy ty przyszedłeś, żeby zabrać mnie do… — Nie opowiadaj głupstw, kochanie — na policzku poczuła ciepły dotyk jego dłoni. Całą sobą wtuliła się w to miejsce. A potem poczuła, jak przyciągają ją i obejmują jego ramiona. Ostrożnie, jeszcze nieufnie, zaczęła dotykać jego ciała. Tors, plecy, szyja, twarz. Tak, to był on. — Witek. Poczuła, że do oczu napływają jej łzy. — Skąd wiedziałeś? — W Śródmieściu spotkałem Wandzię. — A więc dotarła żywa… — Z pewną wyglądającą jak Baba-Jaga kobietą. — Apolcia. — Są już bezpieczne. Teraz muszę wyprowadzić stąd ciebie. — Ale jak to się stało, że jesteś w Warszawie? I dlaczego nie było cię wtedy, w chacie? Wróciłam po ciebie, ale łóżko… — Ciii. O wszystkim ci powiem. Później. Teraz musimy iść. W ciemności, w otępiającym zmęczeniu, nie tylko czas przestał istnieć, ale i poczucie własnego ciała. Ciągnięta i popychana przez kanał Zosia była już jedynie myślą, resztką tlącej się świadomości. Nie czuła granic swojego ciała. Raz miała wrażenie, że rozlewa się po całym korytarzu niczym ameba, innym razem, że jej jestestwo zredukowało się do pojedynczego punktu. Traciła przytomność, zasypiała na stojąco, w ruchu. Padała i podnosiła się. A raczej podnosił ją Witek. Jego głos otaczał ją jak miękka pierzyna, dodawał sił. „Jeszcze trochę. Już niedaleko". Aż nagle stanęli na dnie studzienki, do której z góry, przez otwarty właz, wlewały się kaskady światła, dźwięków, powietrza. Czyjeś palce, chyba Witka, zawiązały jej na oczach chustkę, a potem uniosły i wyciągnęły na zewnątrz. Uderzyła w nią fala zapachów. Liście, trawa, bryza znad Wisły okraszone gryzącym odorem dymu. Witek ujął ją pod ramię i poprowadził kilka kroków. — Teraz możesz odsłonić oczy. Ściągnęła materiał, zamrugała porażona blaskiem, a potem rozejrzała się. Stali w cieniu kamienicy. Całej, nie zburzonej! Bez trudu rozpoznała ulicę Nowy Świat. Byli w Śródmieściu! Przeniosła spojrzenie na stojącego obok mężczyznę. W ciepłym powietrzu, drugiego dnia września, szlam pokrywający całe jego ciało powoli zasychał. W błotnistej masce na twarzy powstało pęknięcie, w którym zalśniły białe zęby. Wyprostowany, z błyskiem w oku, sztubacko uśmiechnięty. Jej Witek. Bez słowa, mocno się w niego wtuliła. A potem przypomniała sobie o córce. — Wiesz, gdzie jest Wandzia? Pokręcił głową. — Nie. Kiedy tylko ją zobaczyłem, od razu poszedłem po ciebie. Ale nie martw się. Szybko ją znajdę. Zaraz pójdę popytać. — No to chodźmy. — Nie. Ty musisz odpocząć. Tu niedaleko, dwa domy dalej w stronę Królewskiej, jest mieszkanie. Używamy go czasem jako punktu obserwacyjnego. Lokatorzy je opuścili, bo to czwarte piętro. Co rusz kule tam przez okna wpadają. Znowu się uśmiechnął. Jak urwis, który powiedział jakiś knajacki żart. Patrząc w jego ubłocone oblicze, czuła, jak taje jej serce. — Idę z tobą — upierała się. — Nie — odparł lekko, biorąc ją na ręce. — Skoro nie chcesz mnie słuchać, to cię zaniosę. Ledwo stoisz na nogach. Musisz się położyć. Choć na chwilę.

Objęła jego kark ramieniem, wtuliła twarz w ramię. Pozwoliła się zanieść sto metrów, do bramy wysokiego domu. A potem grzecznie weszła z nim, ręka w rękę, po schodach. Na czwartym poczuła, że zaraz straci przytomność. Była słaba, głodna, zużyła ostatnie zapasy energii. — Połóż się — wskazał jej siennik leżący w pokoju. — Za godzinkę wrócę po ciebie z Wandzią. Osunęła się na materac. Jakby nagle ktoś wyłączył jej prąd. Jakby wyciągnięto z kontaktu wtyczkę. Padła, podciągnęła kolana pod brodę, oczy zamknęły się same. — Kocham cię — szepnęła, zasypiając.

7 Obudził ją lekki dotyk. Otworzyła oczy i od razu domyśliła się, że zapadł już zmrok. Za oknem, na tle ciemniejącego nieba, łuny pożarów nabrały intensywnej, soczystej czerwieni. Spała prawie dziesięć godzin! Poderwała się do pozycji siedzącej i zobaczyła kucającego przy niej Witka. Był już umyty i przebrany. Natychmiast rozpoznała jego zapach. — Gdzie Wandzia? — przetoczyła po pokoju oszalałym ze strachu wzrokiem. Byli w nim sami. — Czy coś się jej stało? Łagodnie dotknął jej ust wskazującym palcem. — Jest zdrowa. Znalazłem ją aż na Wiejskiej. W kamienicy numer 19. To bezpieczne miejsce, mieści się tam dowództwo kompanii kapitana „Bradla". — Miałeś ją przyprowadzić. — Chciałem. Ale ta wściekła kobieta — Apolcia, tak? — broniła jej kłami i pazurami. Zosia uśmiechnęła się z ulgą. No tak. — Może zresztą i miała rację — kontynuował Witek. — To kawał drogi stąd, a dziewczynka wyszła z kanału, słaniając się na nogach. Ale bardzo się ucieszyła, że żyjesz. Obiecałem jej przyprowadzić cię jutro z samego rana. — Nie, nie. Nie będę czekać. — Dobrze, pójdziemy tam zaraz — odpowiedział uśmiechem. — Ale najpierw coś zjedz — wskazał leżące na gazecie pół bochenka chleba. — I trochę się obmyj — jego uśmiech zrobił się szerszy. — Bez obrazy, ale wyglądasz jak straszydło. Wtedy, obok chleba, dostrzegła pełne wiadro z wodą. — Wniosłeś je tu z parteru? Lekceważąco machnął ręką. A potem zanurzył w wodzie końcówki palców i zaczął pocierać nimi jej policzek. — Niestety zimna, przepraszam. Zanurzyła dłonie w cudownie czystej wodzie. Podniosła do twarzy, wypiła. — Mam też świeże ubranie. Niestety męskie. Podniosła na niego wzrok. — Pomyślałeś o wszystkim… Dłuższy czas patrzyli na siebie w milczeniu. — Tęskniłam za tobą. — Nie było dnia, żebym o tobie nie myślał. Jeszcze nie przebrzmiał ich szept, a już przywarli do siebie w pocałunku. Wstyd, skrępowanie, lęk przed wojną zniknęły. Zdyszani, oszołomieni, niezręcznie szarpali się z więżącymi ich ubraniami, w końcu potknęli się i przewrócili na stary siennik. Nareszcie nadzy, przywarli do siebie w chłodnym wrześniowym powietrzu i najpierw nieporadnie, przeszkadzając sobie nawzajem, a potem już śmiało, bezwstydnie, zaczęli odkrywać i pieścić swoje sekretne zakamarki. Tymczasem świat przed ich oczami zataczał się pijany, konał w agonii, wibrował w ekstazie. W nocnym mroku wszystko wokół drżało w tysiącu refleksów ognia z trawiących umierającą Starówkę pożarów, tętniło zielonkawą poświatą z wystrzeliwanych przez Niemców, a potem opadających na spadochronach far, lśniło seriami świetlnych pocisków. Przez tę karuzelę blasku i cienia, czerwieni i czerni, przez tchnienia widmowego światła, głuche dudnienie szarpanych wybuchami murów i donośny zgrzyt ciężkich moździerzowych pocisków, cały pokój zdawał się zataczać, dygotać, pulsować w rytm przetaczających się w powietrzu rozbłysków i uderzeniowych fal. Jak żywa, ale zraniona istota. Jak potępiona dusza opuszczająca podrygujące

w konwulsjach ciało. Kiedy otworzyła oczy, na zewnątrz szarzało. Leżała naga pod wystrzępionym kocem i trzęsła się z zimna. W przypływie nagłej paniki podniosła się na posłaniu, rozejrzała. Jej najgorsze obawy potwierdziły się. Witka nie było. Zesztywniała i obolała po wczorajszym przejściu przez kanały, pachnąca wciąż Witkiem — jego pocałunkami i potem — dotarła w końcu na Wiejską. Zatłoczona piwnica oślepiła ją swoim dusznym półmrokiem. Rozejrzała się bezradnie po dziesiątkach twarzy i twarzyczek. — Mamusiu! Tutaj! — usłyszała głos swojej córki. Rzuciła się w tamtym kierunku, tratując ludzi i przewracając ich wątły dobytek. Nie zważała na to. Porwała Wandzię na ręce, całowała jej policzki, oczy, włosy. Potem się rozpłakała. — Już nigdy nie pozwolę, żebyśmy się rozdzieliły — wyszeptała. — Ale mamuś, przecież ja wiedziałam, że przyjdziesz! Roześmiała się przez łzy. Jej mądra, kochana córeczka. Wiedziała, że mama przyjdzie. Ha, ha! Trzeba mieć w sobie naiwność dziecka, żeby po rozstaniu w tej strasznej otchłani kanałów zachować pewność, że zobaczą się znów. — A gdzieś ty się, łachmyto, włóczyła? — burknęła Apolcia. — Udało mi się dziś rano wymienić dulary za kilo mąki. Tu, w Śródmieściu, złoto jeszcze ma wartość. Podpłomyków nasmażyłam. Siadaj, jedz. Jeszcze trochę ciepłe. Ładne powitanie, nie ma co. Ale Zosia nie miała siły ani ochoty się na nią oburzać. Ogarnęła tylko ramieniem jej zgarbione plecy i mocno ją przycisnęła. — Dziękuję, że wyprowadziłaś Wandzię z tego piekła — szepnęła do za dużego w stosunku do małej i obkurczonej twarzy ucha.

8 Pędzili ich Alejami Jerozolimskimi, Marszałkowską, przez plac Bankowy aż do Dworca Gdańskiego. Człapiący, zataczający się tłum obszarpanych ludzi. Tysiące żywych trupów o otępiałych oczach. Czoło tej makabrycznej kolumny dochodziło już do peronu, a tył nie zdążył jeszcze minąć Królewskiej. Szli, szli i szli. Niemcy robili im zdjęcia, Kozacy z pagonami SS krążyli obok niczym wilki. Co rusz zrywali komuś zegarek, rozszarpywali tobołek, usiłowali wciągnąć w bramę jakąś kobietę. Na dworcu czekały już towarowe wagony. Na ich widok Zosia zadrżała — słyszała, że do takich ładowano jeszcze półtora roku temu Żydów zabieranych z Umschlagplatz w getcie do Treblinki i Oświęcimia. Nie było jednak ucieczki, wokół stali żołnierze z wilczurami i dobermanami. A potem pociąg ruszył. Śmierdząca ludzkim strachem ciemność wagonu, stukot kół pod nogami. Hamowanie i przyspieszanie, które mieszało i ubijało tę stłoczoną jak sardynki w puszce ludzką masę. I wreszcie, mniej więcej po godzinie jazdy, szczęk otwieranych drzwi. Podwarszawski Ursus. Stara, opróżniona z maszyn i narzędzi fabryka. Wysokie hale i ubite, intensywnie pachnące smarami i benzyną klepisko. Tu i tam rzucona jakaś słoma. W kątach ludzie załatwiający swoje potrzeby. Nad głowami okna z powybijanymi szybami, przez które zaglądało zimne i mgliste październikowe niebo. Czekanie. Głód i pragnienie. Płacz dzieci, stękanie starców, plotki przebiegające przez tłum jak impulsy elektryczne. „Będą nas dzielić na grupy. Silni pojadą na roboty do Rzeszy, a słabi i chorzy… cholera wie, gdzie". „Niezdolni do pracy mają być wypuszczeni". „Chorzy zostaną rozstrzelani". „Kobiety i dzieci zostają, mężczyźni zostaną zabrani". Szum sprzecznych informacji. Morze zbędnych słów. W końcu zaczęto ustawiać ich w rzędy. Wzdłuż nich zaczął przechadzać się niemiecki lekarz wojskowy. Za nim podążali żandarmi. — Zdolny do pracy. — Zdolna do pracy — wskazywał kolejno mijanych ludzi, których żołdacy natychmiast przeganiali do sąsiedniej hali. Zosia poczuła, jak serce podchodzi jej do gardła. Szybko jednak zauważyła, że oprócz ewidentnie starych albo kalekich, lekarz uznaje za niezdolnych do pracy także matki z małymi dziećmi. Wzięła więc na ręce Wandzię i już nieco spokojniej czekała. — Zdolny. — Zdolny. — Niezdolna. Niemiec zbliżał się do nich, monotonnym głosem rozdzielając kolejne rodziny. W końcu stanął przed Zosią. Zawahał się. Zmierzył spojrzeniem ją, Wandzię i stojącą za nimi Apolcię. — Czyje to dziecko? — wskazał na Wandzię. — Moje — odpowiedziała mu po niemiecku. — Już nie — odparł, wyrywając znienacka córkę z jej ramion i podając Apolci. — Teraz to ona jest matką. Zosia rzuciła się z pazurami, żeby odzyskać dziecko, ale żandarmi schwycili ją w pół, podnieśli, rzucili paręnaście metrów dalej. A potem kopniakami i uderzeniami kolb odepchnęli w kierunku drugiej hali. — Wandzia! Waandzia! — Mamo! Mamo! Usłyszała, że Apolcia krzyczy coś do niej w odpowiedzi. Nie zrozumiała jednak słów, bo zagłuszył je rozpaczliwy szloch jej dziecka. Kilka godzin później znowu jechała pociągiem. Przez szpary w deskach rozpoznała, że

zmierzają na południe, w kierunku Częstochowy. Nadeszła już noc, do wagonu wdzierał się chłód. Ludzie zbijali się w ciasne gromadki, ogrzewając siebie nawzajem. Zosia nie czuła zimna. Niczego nie czuła. Nawet rozpaczy. Była jak klocek drewna, który ktoś zaraz uniesie i wrzuci do paleniska. Obojętna, bierna, pokonana. Straciła wszystko. Córeczki pewnie już nigdy nie zobaczy. Witek rozpłynął się miesiąc temu i więcej go nie spotkała. Maciej był martwy. Koła stukały miarowo, wiatr wyszarpywał kosmyki włosów spod chustki, ludzie obok niej szczękali zębami. Chciała umrzeć, mieć to za sobą. Jak to możliwe, że straciła wszystko? Dlaczego to właśnie ją rozdzielono z dzieckiem? Bo jest młoda i silna? Zdatna do pracy? A może to Apolcia, ta mała wysuszona czarownica, trzymała się zbyt blisko nich? Stała tuż za nią. Aż się prosiło, żeby oddać jej zabrane Zosi dziecko! No i Witek. Dziwna sprawa. Wtedy, na sienniku, w chwilach, kiedy na chwilę opadali z sił i rozmawiali, leżąc wtuleni w siebie „na łyżeczkę", powiedział, że na Wołyniu trafił do 27 dywizji AK. Ramię w ramię z sowieckimi żołnierzami bili Niemców aż furczało. Ruscy ich chwalili, obiecywali dać broń i sprzęt, żeby wspólnie ruszyć na zachód. Zamiast tego przysłali czołgi i samoloty, które otworzyły do nich ogień. A potem tropili ich po lasach jak zaszczutą zwierzynę. Większość chłopców wyłapali, Witek uciekł. I trafił do Warszawy… Przez wiele nocy, w piwnicy na Wiejskiej, zastanawiała się, dlaczego tamtej nocy ją opuścił. Zresztą, pali licho, że odszedł. Może musiał. Ale dlaczego do niej nie wrócił? Znał przecież adres pod numerem dziewiętnastym. Nie pojawił się… Czy zginął? Teraz to jednak nie miało już znaczenia. Nic nie miało. Tam, w Ursusie, wydarto jej serce. Jej dusza umarła. Ciało musiało już tylko pójść w ślad za nią. Jechali. Coraz dalej i dalej od Warszawy. Od Wandzi. Noc przeszła w szarość świtu, a ten zamienił się w poranek. Wzeszło słońce. Widziała je po raz pierwszy od bardzo dawna. Przez ostatnie tygodnie ciągle przesłaniały je dymy. I właśnie wtedy, kiedy na twarzy poczuła ciepłe dotknięcia jego promieni, nagle zrozumiała, co przy rozstaniu krzyczała do niej Apolcia. „Lublin. Lublin". O, do licha. No jasne! Przecież Lublin czy raczej jego bliska okolica były miejscem ich pierwszego przystanku podczas ucieczki z Wołynia! Rany, genialne! Apolcia dała jej znać, że tam uda się razem z Wandzią i będzie na nią czekać. Nie doceniła tej małej cwaniary. Tymczasem to dzięki niej pojawiło się nagle światełko w tunelu. Pociąg akurat zwolnił, zbliżając się do stacji w Koniecpolu. Zosia poderwała się na równe nogi. W jednej sekundzie wróciły jej siły i chęć działania. Kopnęła w jedną z desek ściany wagonu. Zatrzeszczała. To jeszcze raz, mocniej. Pękła. Wyłamała ją kolejnym kopniakiem. Powstała spora szczelina. Wsadziła w nią palce, szarpnęła, pociągnęła do siebie. Po chwili w pokaleczonych dłoniach trzymała kolejną deskę. A nieco później, jeszcze jedną. Wystawiła głowę na zewnątrz. Długi rząd wagonów. Z przodu lokomotywa, z tyłu laweta z obłożonym workami piasku stanowiskiem Niemców. Od razu zrozumiała, co trzeba robić. Skoczyła, przeturlała się po nasypie, a potem rzuciła biegiem w stronę wciąż zwalniającej ciuchci. Biegła, ile sił w nogach, męskie ubranie na szczęście nie krępowało ruchów. Powoli zbliżała się do sapiącego parowozu. Padły strzały. Ale strażnikom niełatwo było celować wzdłuż rozkołysanych wagonów, w dodatku z trzęsącej się na końcu całego składu platformy. Nie chcieli też trafić w lokomotywę. Pociski szły więc za bardzo w bok i za wysoko. Akurat, kiedy Zosia zrównała się z ciuchcią, pociąg wjechał na łuk torów, skręcając w lewo. Dla strzelających było to spore ułatwienie i kule zatańczyły pod jej nogami. Źle. Przyspieszyła. O dziwo, biegło się jej nawet lekko. Zdobyła się więc na odwagę i przebiegła przed nosem parowozu na drugą stronę torów. Strzały natychmiast ustały. Z tej strony Niemcy jej już nie widzieli. Przynajmniej ci na platformie, bo ci zgromadzeni na bliskim już peronie… jak najbardziej. Na szczęście miejska zabudowa zgęstniała i przybliżyła się do torów. Gwałtownie skręciła, wpadając między domki. Szybko zgubiła się w gąszczu małych uliczek. Była bezpieczna. Rzecz jasna, o tyle, o ile bezpieczny może być ktoś bez pieniędzy i dokumentów (bo warszawską kenkartą nikt zdrowy na

umyśle by się obecnie Niemcom nie legitymował) w rejonie koncentracji wrogich wojsk wobec nadciągającego frontu…

WIOSNA 1945 1 Znowu pod stopami czuła stukot kół, a na twarzy powiew powietrza. Siedziała na jakiejś pace w odkrytym wagonie i patrzyła na zachód. Pociąg wlókł się już dwa tygodnie. Współpasażerowie — uciekinierzy z Polesia, Wilna, Wołynia i Lwowa — podróżowali całymi rodzinami, z zabranym ze wschodu dobytkiem. Kolejowe platformy, oprócz ludzi, zapełniały więc krowy, prosiaki, kury, kaczki. No i oczywiście bagaże. Garnki, rondle, dzbany i blaszane miski, worki mąki. A także widły, grabie, taczki, siekiery. Nikt nie wiedział, co mu się przyda na tzw. Ziemiach Odzyskanych. Ani co tam zastaną. Zosia nie miała ze sobą nic. Z Warszawy wyszła przecież z pustymi rękami. No, nie z pustymi. Niosła w ramionach Wandzię. Teraz jechała do Breslau zwanego obecnie Wrocławiem, żeby ją odzyskać. Patrząc leniwie na ciągnące drogami na wschód stada krów prowadzone przez czerwonoarmiejców, zerkając na jadące z naprzeciwka pociągi wyładowane meblami, rowerami, talerzami i rozmontowanymi do śrubek fabrykami, Zosia leniwie zastanawiała się, jakim, u diabła, cudem, nie zmarła w ciągu ostatniego półrocza z głodu, chłodu lub w wyniku rozstrzelania. Nie rozumiała tego. Naprawdę. Jedynym wytłumaczeniem tego fenomenu mogła być chyba jedynie rozpaczliwa, granicząca z obsesją potrzeba odnalezienia Wandzi. Zabawne. Przecież nie chciała tego dziecka. Przecież jego pojawienie się przewróciło jej świat do góry nogami. Przewróciło — dodajmy — głową w dół. Czy raczej zburzyło, zmiotło. A teraz, pięć lat później, była gotowa iść po śladach córki jak wilczyca, żywić się powietrzem i spać na dworze, byle tylko znów usłyszeć to jej: „Mama!". Ech. Pani Wiesia, żona młynarza, który uratował jej życie po ucieczce z pociągu, ze łzami w oczach powiedziała, że to matczyna miłość. Doktor Malinowski natomiast, kiedy spotkała go w Lublinie w mundurze podporucznika, ze znawstwem oświadczył, że jest to fizjologia, pierwotny instynkt, pułapka, którą zastawiła na kobiety biologia. Co na to Zosia? Jej było wszystko jedno. Musiała odnaleźć córkę i już.

2 Kiedy kilka dni później pociąg wtoczył się na dworzec we Wrocławiu, od razu przypomniała się jej Warszawa. Podobne zgliszcza, zwały ruin i wszędobylska woń spalenizny. Repatrianci zaczęli wyładowywać swój dobytek na kolejową rampę, a ona od razu ruszyła w miasto. Jedyna zaleta nieposiadania niczego — w każdej chwili możesz iść, dokąd oczy poniosą. Nie musisz niczego ze sobą targać, pilnować, bać się, że ci to odbiorą. — Ida z panią Zosieńkom — zakrzyknął za nią Janek, nastoletni lwowski batiar, syn ludzi, z którymi przez trzy tygodnie dzieliła kawałek podłogi w wagonie. — Ta nasi nieźle szkopom tego miasta rozkidali — odezwał się swoim śpiewnym bałakiem Janek. W jego głosie dźwięczał najprawdziwszy podziw. — To nie nasi, tylko Ruscy. — No Ruscy, Ruscy — zgodził się chłopak. — Ale one tera nasze, a? Nie odpowiedziała. Szkoda jej było słów, żeby tłumaczyć, że rozwalanie miasta może i jest fajne, ale tylko z punktu widzenia rozwalających. Ze strony tych, którzy są wewnątrz, wygląda to nieco inaczej. — Pionier buduje, szabrownik rujnuje — Janek przeczytał na głos napis z przyklejonego do muru plakatu. — Pani Zosieńko, a ten szabrownik… Co to takiego, a? Znów nie odpowiedziała. Nie dlatego, żeby miała coś przeciw Jankowi. Miły chłopak, uczynny. To w niej leżał problem. Sama czuła, że przez ostatnie miesiące stała się zimna i twarda. Przestała się liczyć z opinią innych, nie obchodziło jej, czy postępuje uczciwie, wzniośle, dobrze. Jej życie stało się rachunkiem matematycznym. Sumą drobnych celów — takich jak to, żeby przeżyć do świtu czy najeść się tak, żeby nie być głodną do wieczora — składających się na cel główny. A teraz czuła, że jest już blisko tego właśnie celu. — Co to za ludzie? Co się tam dzieje? — złapała za rękaw jakiegoś przechodnia. Spojrzał na nią z pobłażaniem. — Pani dopiero przyjechała, co? Czy z Księżyca spadła? Nie skomentowała tego. Nadal trzymała go za rękaw. — To szaberplac — wskazał kciukiem za siebie na otwierający się za jego plecami ogromny teren, na którym kłębiły się setki, a może i tysiące ludzi z workami, taczkami, na furmankach, na rowerach lub nawet konno. — Największe targowisko współczesnej Europy. — A gdzie mieści się Państwowy Urząd Repatriacyjny? Facet prychnął krótkim, pogardliwym śmiechem. — A gdzie może się mieścić w tym mieście bezprawia? Wiadomo, w komendzie milicji. Po drugiej stronie szaberplacu. Łatwo poznać. Jedna z nielicznych ulic oczyszczonych z gruzu. Puściła rękaw, nie podziękowała. Bez słowa ruszyła w stronę rozedrganego handlowymi emocjami tłumu. — Pani Zosieńko, no powie pani wreszcie. Co to jest ten szabrownik? — Złodziej. — Rany Zbawiciela… Taż ja w życiu tylu złodziei w jednym miejscu naraz nie widział!

3 Jeszcze tego samego dnia minęła tablicę z nazwą Gross Mochbern i drugą dopisaną odręcznie pod spodem: Muchobór Wielki. Wioska leżała tuż za granicami Wrocławia (do granic miasta, na prośbę szefa tutejszego PUR-u, podwiózł ją służbową furmanką jeden z milicjantów), ale wyglądała jak inny, baśniowy świat. W przeciwieństwie do zniszczonego Breslau, Muchobór nie został przez wojnę choćby tknięty. Zosia szła czystą, prostą uliczką, wzdłuż której rosły dorodne klony i pyszniły się wystawne wille. A więc to tu. Nie mogła w to uwierzyć. Czy naprawdę za chwilę spotka córkę? A może czeka ją kolejne rozczarowanie, następny zwrot akcji? Tyle ich już przeżyła w ciągu ostatnich miesięcy… *** Po tym, jak w październiku ubiegłego roku wyskoczyła z pociągu, zamierzała jak najszybciej dostać się do Lublina. Ale jak? Lublin leżał przecież po drugiej stronie frontu. Uznała więc, że najbezpieczniej będzie przeczekać w jakimś większym mieście. „Tam, gdzie dużo ludzi, łatwiej o pracę i kąt do spania" — rozumowała. Postanowiła więc wrócić na stację do Koniecpola. Pociąg, którym ją tutaj przywieziono, już dawno pojechał dalej, a ona nie miała przecież wypisanego na czole: „uciekłam z transportu". To był jednak błąd. Nie wiedziała, że po powstaniu w Warszawie właśnie to miasteczko stało się centrum niemieckich łapanek. Natychmiast wpadła w łapy żandarmerii. — Przygotować dokumenty! — rozkazał podoficer, kiedy ustawiono ich w kilku rzędach. — Robotnicy przemysłowi i urzędnicy będą mogli pójść do pociągu, reszta pojedzie na front kopać okopy. I zaczął kolejno sprawdzać ludziom papiery. — Masz pan dobry ausweis? — zapytała mężczyznę stojącego obok niej. Żandarm był już zaledwie o pięć osób od nich. — No chyba — odparł facet chełpliwie. — Robię w Częstochowie. W ichniej zbrojeniówce. Trzy osoby. — A dlaczego pani pyta? Dwie osoby. — Tak sobie — odparła. Podoficer staje przed nimi, mężczyzna podaje mu swoje „mocne" papiery. Rzut oka na dokument i żandarm pokazuje machnięciem ręki, że można iść na dworzec. Facet rusza, a ona w tym momencie ujmuje go pod ramię i idzie razem z nim. Brew podoficera unosi się w geście zdziwienia, dłoń opuszcza w stronę kabury. — Jestem jego żoną — perliście chichocze Zosia. — Pracujemy w tej samej fabryce. Niemiec wyraźnie chce coś powiedzieć, jej „mąż" zwalnia kroku, ale ona zaciska na jego ramieniu palce i popycha go dalej. Odchodzą cztery, pięć, siedem kroków. Żandarm w końcu wzrusza ramionami. Nie chce mu się ganiać za głupią Polką. Szkoda czasu. A zresztą, przecież i tak nie odważyłaby się go okłamać. — Przez panią szkopy mogły mnie rozwalić! — pół minuty później jęknął z wyrzutem mężczyzna, którego się uczepiła. — No cóż, małżeństwo wymaga poświęceń — odparła lekko, choć serce waliło jej szybciej niż karabin maszynowy. I zaraz skręciła na drogę prowadzącą na południe od miasta. Miała dość. Na peronie dostrzegła kolejny patrol. Taki teatr, jak ten, który właśnie odstawiła, może się udać tylko raz…

*** A teraz szła sobie spacerkiem w ciepłych promieniach słońca. Majowe powietrze pachniało bzem, czeremchą, kwiatami jabłoni. Wojna skończyła się ledwie dziesięć dni temu. Zwycięzcy wciąż jeszcze mieli kaca, pokonani nadal trzęśli się ze strachu. Jej wojna trwała jednak nadal. To jeszcze nie koniec. Rozglądała się, liczyła domy. Urzędnik z wrocławskiego PUR-u wyczytał w dokumentach, że niejaka Apolinara Wołłejko wraz z małoletnią Wandą Czeplińską dostała przydział przy głównej ulicy Muchoboru w piętrowej willi pod numerem 21, którą sama zajęła miesiąc temu w poczet swojego mienia przesiedleńczego. *** Po tym, jak drugi raz w ciągu jednego dnia nawiała szkopom, wlokła się z Koniecpola, rozważając w myślach, czy da radę dojść pieszo do Częstochowy. Wątpliwa sprawa. Nawet jeśli starczy jej sił, po drodze na pewno natknie się na patrole, bramki, kontrole. Co wtedy powie? Że jest żoną Hansa Franka in cognito i wyszła sobie na spacerek? I wtedy, od strony miasta, nadjechał furmanką pan Leon Krywczyński. Nie znała go wówczas, rzecz jasna. Po prostu zamachała, a on się zatrzymał, pozwalając się wdrapać na kozioł. Jechali w milczeniu, ale Zosia czuła, że facet na nią zezuje. Spłoszyła się. Chłop, choć na oko pięćdziesięcioletni, był duży, szeroki w barach, łapy trzymające lejce miał grube i popękane od ciężkiej roboty. Jeśli zechce ją zgwałcić, co mu przeciwstawi? Kolejną sprytną gadkę? — Pani z Warszawy — raczej stwierdził niż zapytał. Nie było sensu zaprzeczać. Skinęła głową. — A dokąd to, jeśli łaska? — Do Częstochowy. — Ma tam rodzinę? Przyjaciół? Zaprzeczyła. — To marnie widzę szanse na przeżycie. Zima i front nadchodzi. — Pewnie chce mi pan w związku z tym udzielić jakiejś rady? — odezwała się wreszcie, ale z przekąsem. — Rady to nie. Na dzisiejsze czasy nic się nie da poradzić. Ale pod dach mogę przyjąć. — A w jakim charakterze, jeśli łaska? — Sprzątać umie? Przykładowo: zamieść obejście? Wody nabrać ze studni? Bydło napoić? Przytakiwała z rosnącym entuzjazmem. — No to w charakterze pomocy domowej. I niech się już panna nie boi. Mojej żonie, Wiesławie, prawie trzydzieści lat temu ślubowałem. A ja łatwo zdania nie zmieniam. Leon był młynarzem z Łysakowa. Czy raczej — posiadał w tej miejscowości młyn. Jak na warunki okupacyjne, opływał w bogactwa. Miało to dobre i złe strony. Dobre, bo żyło mu się wygodniej, a Niemcy przymykali oko na gromadkę koczujących w jego gospodarstwie ludzi. Oficjalnie byli to pracownicy młyna. Nieoficjalnie… lepiej nie pytać. Przebierający nogami ze strachu przed nadciągającymi Sowietami Niemcy jakoś przestali być ostatnio specjalnie dociekliwi. Ważniejsza była dla nich mąka od Leona i jego samogon. Złą stroną wysokiej pozycji majątkowej Krywczyńskiego było natomiast to, że zwłaszcza teraz — pod koniec wojny — każdy, kto posiadał choćby karabin, uważał, że ma prawo żądać od niego pomocy i wsparcia. O tym, jak to wyglądało, Zosia dowiedziała się już pierwszej doby pobytu w Łysakowie. Kiedy dotarli do gospodarstwa, na podwórzu stała zaparkowana ciężarówka Opel Blitz i terenowy VW Kübelwagen. Obydwa z czarnymi krzyżami na maskach…

— Spokojnie — Leon położył jej rękę na ramieniu dokładnie w chwili, kiedy zbierała się do skoku w przydrożne chaszcze. — Dam sobie z nimi radę. Dowodzący plutonem żandarmów cywil przywitał się z Leonem niemal jak ze starym kumplem. A do tego po polsku. Był już mocno pijany. Jego żołnierze, ćmiąc papierosy, patrzyli, jak pracownicy młyna wrzucają do ich ciężarówki worki z mąką. — Hitler już ledwo dycha — oznajmił cywil i wyczekująco powiódł wzrokiem po otaczających go Polakach. Miał na sobie skórzany płaszcz, w którego klapę wpięty był znaczek ze swastyką. Gestapo… Wszyscy odwrócili wzrok. — Mówię do was! Nie rozumiecie po polsku?! — zaperzył się. Ludzie zaczęli się nerwowo wiercić. Nikt nie miał odwagi ani się odezwać, ani odejść. — Nie cieszycie się? Niedługo będą tu Ruscy i was, kurwa, wyzwolą — dobył pistoletu. Zebrani zerkali po sobie z paniką w oczach. — Ty, Izaaku, czy tam inny Izraelu, chyba najbardziej się cieszysz? — Niemiec wskazał lufą parabellum mężczyznę o rudych włosach i nieco zagiętym nosie. — Ja nie jestem Izaak, proszę pana, tylko Paweł Kuś — niemal wyszeptał zagadnięty. — Buhahaha! — zaniósł się śmiechem Niemiec. — Kuś. Dobre. Jeszcze rok temu bym cię na miejscu zastrzelił, panie Kuś. Ale teraz… — Panie Obersturmführer, wejdźmy do środka — łagodnie, ale stanowczo przerwał mu Leon. — Napijemy się czegoś lepszego od samogonu. Gestapowiec spojrzał na niego załzawionymi od śmiechu i gorzałki oczami. Potem przeniósł wzrok w niebo, na zachód. — Zmierzcha się — oświadczył. — Nie będę wracał po ciemku, żeby mnie ci wasi pieprzeni partyzanci odstrzelili. Innym razem! Ruszył w stronę samochodu, ale nagle zatrzymał się w pół kroku, odwrócił, znów uniósł broń. Na jego twarz wypełzło coś na kształt uśmiechu. — No to na strzemiennego jeszcze sobie pośpiewajmy — zasyczał. — Wszyscy razem! Jeszcze Polska nie zginęła… — zaintonował. Oprócz żandarmów, którzy chyba już cały świat mieli gdzieś, wszyscy zesztywniali ze strachu i oburzenia. Polski hymn w ustach szwabskiego tajniaka! Śpiewać? W takim towarzystwie nie wypada. Nie śpiewać? Strach… Na szczęście Niemcy szybko zapalili silniki i ruszyli w stronę Koniecpola. Zosi długo dźwięczał w uszach śmiech odjeżdżającego gestapowca. Jeszcze nie ochłonęli po tej wizycie, a już mieli nowych gości. Chłopaki z lasu. Roześmiane, swojskie wesołki spragnione samogonu i tłuczonych ziemniaków ze skwarkami. Leon, który jak się później przyznał, widział tych ludzi po raz pierwszy — zachowywał się wobec nich powściągliwie. Jednak jeden z jego „parobków", a tak naprawdę uciekinier z Warszawy, trochę za bardzo się odprężył. Wspomniał coś o „chłopcach od generała Andersa", nadmienił o sukcesach „naszych pancerniaków od Maczka". Ani się obejrzał jak dostał po gębie. — My jesteśmy Armia Ludowa! — zgromił go bijący. — Dla zdrajców z Londynu i ich popleczników mamy to… — znacząco dotknął swojej pepeszy. Warszawiak pobladł. — Napijmy się — znudzonym głosem rozładował sytuację Leon. Tamten ochoczo sięgnął po musztardówkę, ale jego rękę — w połowie drogi do ust — zatrzymało odległe gwizdnięcie postawionego przed obejściem wartownika. Zamarł, zadrżał, zbladł jak jego niedoszła ofiara. A potem zerwał się od stołu i gromko zakrzyknął do kamratów: — Wymarsz! No wymarsz! Spierdalamy! Armia Krajowa tu idzie! I tak niemal codziennie. W dzień Niemcy, w nocy polscy partyzanci. Dobrze, jeśli nie ze zwalczających się oddziałów. A od czasu do czasu — radzieccy zwiadowcy. Zdarzały się

tygodnie, że Zosia sypiała tylko godzinę-dwie na dobę. Od zmierzchu, kiedy znikali „leśni", do wczesnego poranka, gdy wpadali żandarmi. Szaleństwo… *** Posesje stojące wzdłuż głównej ulicy Muchobora były murowane, piętrowe. Za nimi pyszniły się ceglane stodoły i komórki. Przed nimi kwitły przydomowe ogródki, pachniały owocowe drzewka, zieleniły trawniki. Na tych ostatnich pasły się kozy i krowy. Czasem zdarzył się nawet pociągowy koń. Wszędobylskie kury przysiadały na równiutkich płotach, szwędały się po ulicy, wygrzewały na parapetach. Ulicą przechadzały się kobiety w szczelnie zakrywających włosy i czoła chustkach — najwyraźniej repatriantki z Podola — i mężczyźni rozmawiający po polsku ze śpiewnym, wschodnim akcentem. Pomiędzy nimi przemykały jak cienie kobiety z odkrytymi głowami i białymi opaskami na ramionach — Niemki. Dom numer 15, kawałek dalej siedemnastka. Zosia wyciągnęła szyję, przyspieszyła kroku. Już blisko. *** Kiedy na początku roku przez Koniecpol przeszli Rosjanie, chciała od razu wyruszać do Lublina. Leon zatrzymał ją siłą. — Zaczekaj do wiosny. Po torach jeżdżą teraz tylko wojskowe transporty, drogi zapchane Ruskami ciągnącymi na zachód. Jak zamierzasz podróżować w przeciwnym kierunku? Polami? W śniegu po pas? A gdzie będziesz nocować? W takich warunkach nie przetrwasz nawet jednej nocy. Trochę się opierała, gniewała, odgrażała, że zaraz i tak pojedzie, ale szybko zrozumiała, że gospodarz ma rację. Uzgodnili, że zaczeka, póki ruszy Wisła. Aż nie skruszeją ścinające rzekę lody. Stało się to 9 marca. Tyle że była wtedy mocno przeziębiona, więc Leon znowu jej nie puścił. Ostatecznie ruszyła pod koniec miesiąca. Trzy tygodnie później dotarła do Lublina. — Apolinara Wołłejko. Wołłejko… — urzędnik miejscowego PUR jeździł palcem po długich kolumnach nazwisk, ślinił kciuk, przewracał kartkę, znowu jechał od góry w dół. — Jest! Ha! Pamiętam tę jędzę. Ciągle tu przyłaziła i truła tyłek, z przeproszeniem pani, o jakąś Zofię Czeplińską. Czy już się u nas rejestrowała. A co ja? Czerwony Krzyż jestem? Ja ludzi do Ziem Odzyskanych wysyłam, a nie rodziny łączę. — To ja jestem Zofia Czeplińska — szepnęła, czując, jak serce podjeżdża jej do gardła. — Czy… Czy wie pan, gdzie szukać Apolci? Mężczyzna zdjął okulary i przyjrzał się jej uważnie. A potem powiedział: — Dwa dni temu pojechała z dzieckiem do Wrocławia. Chciała nawet czekać na panią dłużej, ale zrezygnowała, kiedy powiedziałem jej, że następny transport dopiero za jakieś pół miesiąca będzie… *** Dwadzieścia jeden. To ten dom. Solidny, ładny, elewacja w kolorze żółtym. Pruski mur przetykany czarnymi belkami, dach dwuspadowy, dachówka. Komin z klinkieru. Drzwi wejściowe mocne, drewniane, w tej chwili otwarte na oścież. W takim domu człowiek może się poczuć naprawdę u siebie. Zatrzymała się przed furtką niezdolna nagle do zrobienia choćby jednego kroku. Czy Wandzia jest w środku? Czy nareszcie ją dogoniła? — Mama, mamuś! Ktoś jest przed furtką! — usłyszała ze środka dziewczęcy głosik. — Ile razy żem ci powtarzała, żebyś nie mówiła na mnie „mama"? — odpowiedziało jej znajome, gderliwe pohukiwanie. A potem jeszcze: — Ej! Wiesław! Rusz tyłek, stary leniu, i zobacz, kogo licho przyniesło!

Z wnętrza coś zaszurało, zakasłało, skrzypnęła podłoga i na podwórko wyszedł wielki, misiowaty mężczyzna. Zza jego pleców wyjrzało jakieś chude i długie, patykowate, ogorzałe na buzi i odsłoniętych ramionach, uczesane w dwa grube warkocze dziewczynisko. — Wandzia… — Mama? — Przeca mówiłam ci, smyku jeden, żebyś nie wołała na mnie… — do stojących przed domem dołączyła kostyczna, przygarbiona i jak zwykle zagniewana postać. Ciało Zosi ożyło. Jednym pchnięciem otworzyła furtkę, dwoma susami doskoczyła do drzwi, ramiona same zamknęły się na dziecku. — Wandzia. Boże, moje dziecko. Jak ty wyrosłaś… — Wiesław! Drzewa do pieca nanieś, zupę stawiaj na kuchnię. A Annika niech stół nakrywa — nad jej głową przetoczyły się wydawane przez Apolcię komendy. A potem chwila ciszy, coś jakby chlipnięcie i słowa powiedziane już zupełnie innym, zdecydowanie miękkim i rozedrganym tonem: — Pani Zosia się odnalazła. Tera jesteśmy już wszyscy.

4 Siadając do stołu nakrytego przez dość pulchną blondynkę, która krzątała się po kuchni, ani na moment nie podnosząc wzroku na domowników, Zosia poczuła się nagle brudna. Zdała sobie sprawę, o czym wcześniej nie myślała ani razu, ze swoich potarganych i zakurzonych włosów, przesiąkniętej potem koszuli, dziurawych i wypłowiałych spodni podarowanych jej jeszcze w Warszawie przez Witka. Zawstydzona spojrzała na połamane paznokcie, stwardniałe i śniade od słońca dłonie, rozczłapane chodaki. A wokół niej było tak czysto i przytulnie! Apolcia miała na sobie całkiem ładną sukienkę, Wandzia białą koszulę i spódniczkę w kratę. Kuchnia, w której zasiedli, była wysprzątana, deski podłogi lśniły, zlew raził bielą. Na stole leżał lniany obrus z wyraźnymi jeszcze kantami po prasowaniu, zastawa stołowa stanowiła komplet porcelanowych naczyń ozdobionych subtelnym niebieskim szlaczkiem. Nawet sztućce były przetarte — nie pogięte ani wyszczerbione. — Czy… — zająknęła się, bojąc się położyć swoje spracowane łapska na stole. — Czy to wszystko twoje? Ruchem głowy wskazała cały zgromadzony w kuchni majątek. — Tak! Właściwie tak. No, w pewnym sensie, tak — odpowiedź Apolci wypadła cokolwiek enigmatycznie. — To wszystko trofiejne, poniemieckie — sprecyzował mężczyzna przedstawiony jako Wiesław. — Niby ich — grubym palcem, bez skrępowania, wskazał na krzątającą się Annikę — ale przeca ich już zara tutaj nie będzie. Tylko patrzać, jak do Niemiec ich będą wywozić. — Wiesław! — ostro syknęła Apolcia, a wielkie chłopisko od razu umilkło spłoszone. — Wiesław… — powtórzyła już miękkim tonem, przenosząc równocześnie wzrok na Zosię — to mój chłop. Znaczy się narzeczony. Poznałam go w Lublinie, jak na ciebie czekałam. Aż z Polesia tam uciekł, kiedy mu żonę i dzieci wymordowali. To co sądzisz? Może być, jak na początek. Prawda? Poczucie skrępowania się nasiliło. Świadomość, że siedzi przy stole należącym do rodziny Anniki, która została zredukowana do roli gosposi, że będzie zaraz jadła z jej talerzy zupę ugotowaną na jej kuchni i w jej garnku jakoś Zosi zaciążyła. Jasne, szkopy są same sobie winne. Przegrali wojnę, którą sami rozpętali. Tyle że ta tutaj zaszczuta kobieta mniej więcej w jej wieku nie przypominała butnych warszawskich żandarmów czy mordujących Żydów esesmanów z Einsatzkommando we Włodzimierzu. Tymczasem Annika postawiła na stole wazę. Rosół. Rosół! Z makaronem, pływającą w nim marchewką i cząstkami kurczaka. Żółty, prawie bursztynowy, klarowny. Z okami tłuszczu na powierzchni. Ile lat takiego nie jadła? Na drugie była kiełbasa z wody i zasmażka z cebuli, a do zagryzania bielutki chleb pszenny z chrupiącą skórką. „Boże…". I jeszcze deser. Ciasto drożdżowe plus osełka masła do smarowania kromek. Prawdziwego masła… Zosia jednak niewiele jadła. Raz, że skurczony głodem żołądek. Dwa… Wandzia. Oczu od niej nie mogła oderwać. Wysoka, sprężysta w ruchach, dojrzała w rozmowie. Jej córka. Jej dziecko. Taka mądra, śmiała, obyta. I… odległa. Prawie nie patrzyła na matkę, w zasadzie wcale się nie odzywała. Zosia miała ochotę ją uściskać, wycałować, wziąć na kolana. Ale ta niewidoczna bariera, ta jakaś taka rezerwa czy nawet leciutka niechęć w zachowaniu córki sprawiała, że siedziała sztywno jak kołek. I tylko patrzyła, patrzyła, patrzyła. „Moja córka. Moja". — Dziś przyjechałaś? — zagaiła Apolcia. Potwierdziła. — Na razie pościelimy ci w kuchni. Jeden pokój zajmujemy z Wiesławem — mówiąc to,

Apolcia lekko się zarumieniła. — Jeden ma Wandzia. Zostaje tylko kuchnia, no bo piętro mają póki co nasze Niemce. — Mogę spać z córką… Wandzia poderwała głowę i wreszcie na nią spojrzała. Badawczo, jakby z niepokojem. — A tak, rzeczywiście — płynnie zmieniła zdanie Apolcia. — Wiesław słyszał? Trza posłać pani Zosi w dziecinnym. Córka z powrotem wbiła wzrok w swój talerz, Annika puściła na brudne naczynia wodę w zlewie, Wiesław zakasłał i czknął. Jedli. Zosia zezowała na córkę, Apolcia marszczyła jeszcze bardziej swoje od zawsze zmarszczone brwi. Za oknem śpiewały ptaki, muczała krowa. — Dobrze nam w tym Muchoborze — Apolcia po raz drugi wzięła się za bary ze spowijającym kuchnię milczeniem. — Wspaniale. Gratuluję. Jak wam się udało zdobyć takie lokum? — Zosia postanowiła jej pomóc. — No jak! — wypalił w odpowiedzi Wiesław, któremu milczenie też najwyraźniej ciążyło. — Przyjechalim do Wrocławia, to w urzędzie powiedzieli: „Znajdźta se jakąś chałupę. Kto pierwszy, ten lepszy". Więc rozpytali my się ludzi na szaberplacu, gdzie najlepiej szukać, a potem od razu ruszyli do Muchoboru. Bo w Muchoborze, paniusiu kochana, to żadnych walk nie było. Ale najlepsze było, jak przyszlim na miejsce… — Wiesław! — Od razu dopadłem tej willi — niesiony swoją opowieścią mężczyzna nie dosłyszał syknięcia Apolci i mówił dalej. — Biegłem, a i tak w drzwiach się zderzyłem z takim jednym Mazurem z Generalnej Guberni. Cwaniaczek! Przyjechał se z Warszawy i przesiedleńca zgrywał. Ta jak mu w mordę wyciąłem, że od razu se poszedł szukać gdzie indziej, a my… — Wiesław! Mężczyzna w końcu zamilkł. — Najlepsze domy już w Muchoborze rozdrapane — wyjaśniła Apolcia. — Ale wciąż można znaleźć tu całkiem, całkiem mieszkanie. — Myślę, że rozejrzę się za czymś we Wrocławiu — zaprotestowała Zosia, z lubością ogryzając skrzydełko z zupy. — Gdy pytałam o was w urzędzie repatriacyjnym, od razu zaproponowali mi etat nauczycielki. — Zaproponowali-srali — w iście Apolciowym stylu powrócił do rozmowy Wiesław. — Se mogą proponować… Tera w mieście jest dwóch władyków. Jeden daje, a drugi zabiera. Nie wiadomo, kogo słuchać. — Dwóch? — zdziwiła się. — W urzędzie powiedzieli, że prezydentem miasta jest niejaki Bolesław Drobner. — Może i jest. Na papierze, który z Lublina przysłali. He, he. A miejscowy ruski komendant i tak na burmistrza mianował Hartmanna. — Niemca? — zdumiała się. — A Niemca! Ruskie i ich, i nas, Polaków, tak samo w dupie mają. Dla nich ważniejsze, żeby był komunista. — Nie warto szukać mieszkania we Wrocławiu — do dyskusji wtrąciła się Apolcia. — Tam głównie ruiny, szabrownicy, ruscy dezerterzy. Gwałcą, mordują, a do tego jeszcze okraść człowieka mogą. Nocami to się tylko w powietrzu krzyki niosą. Hilfe i hilfe. Już by się lepiej nie darły. Bo kto im pomoże? — No, ale chyba jacyś Polacy tam żyją? — zainteresowała się. — Jakieś domy ocalały? Przecież to nie Warszawa… — Coś tam niby zostało. Tyle że po co szukać daleko, jak tu w Muchoborze cisza,

spokój? Owszem, trochę tu chamstwa z Podola osiadło, co to słowa „kanalizacja" nie rozumie. Sławojki sobie na podwórkach stawiają, węgiel po wannach trzymają, krowy na noc do pokoi zaganiają. Ale w sumie ludzie poczciwi. Zgodni. Więc gdybyś gdzieś niedaleko coś dla siebie znalazła… — Dla siebie i Wandzi — poprawiła, wpatrując się w pochyloną główkę córki. Apolcia nie odpowiedziała. Wstała, hałaśliwie zgarnęła najbliżej stojące talerze. Podeszła do zlewu, odepchnęła Annikę, bez ceregieli wrzuciła naczynia do wody. — A nie może dzieciak pomieszkać se z nami? Co? Źle jej tu bedzie? — Wiesław! — No co? Coś nie tego gadam? Wandzia! Sama powiedz. Zosia poczuła, jak ciemnieje jej przed oczami. Przez ostatnie miesiące żyła tylko jedną myślą — odnaleźć córkę. To był jej cel. Marzenie. Dalej wyobraźnią nie sięgała. A tu proszę, problem. Spojrzała na Wandzię, która już niemal dotykała nosem talerza. Wzięła głęboki wdech. — Posłuchaj, Apolciu — zaczęła. — Jestem ci bardzo wdzięczna, że zaopiekowałaś się Wandzią. Podziwiam cię za przytomność umysłu, tam, w Ursusie, dzięki której was odnalazłam. Jestem twoją dozgonną dłużniczką. Naprawdę. Ale to moje dziecko. Nawet jeśli teraz odrobinkę się mnie boi — ponownie przeniosła wzrok na Wandzię, a jej głos od razu złagodniał — jesteśmy matką i córką. Zrozum. Musimy być razem. W pierwszej chwili odpowiedziało jej gniewne trzaskanie naczyniami w zlewie i pełne lęku posapywanie Wiesława. Ale po chwili dobiegły ją słowa Apolci: — I tak wiedziałam, że tak będzie. Ty zawsze postawisz na swoim. Wiedziałam. Nie będę ci stawać na drodze — głos wciąż odwróconej do niej plecami kobiety zaczął się łamać. — Bierz córkę, choćby jutro. — Jutro? Jakie jutro? — nie zrozumiał Wiesław. — Jutro czwartek! Niemożliwe! Przeca na piątek już pacjenci pozamawiani! Wstrząsane skrywanym szlochem plecy Apolci zamarły, a w głowie Zosi powoli obróciły się zardzewiałe, dawno nieużywane trybiki. „Pacjenci? Jacy pacjenci? I co ma z nimi wspólnego jej córka?". A potem w końcu spłynęło na nią zrozumienie. Rozejrzała się jeszcze raz po suto zastawionym stole. Półmisek stygnącej kiełbasy, gęstniejący rosół, białe pieczywo… I zatrzęsła się z gniewu. — Zrobiliście sobie z mojej córki źródło utrzymania — wycedziła takim głosem, że Wiesław z łoskotem odsunął krzesło i zniknął w obejściu. — Wykorzystujecie ją, jak… jak dojną krowę. — Wykorzystujemy? — dobiegło od strony zlewu. — A gdzie tam! Już więcej zarobię na tym bimbrze, co go Wiesiu pędzi! Zośka, pojmij to wreszcie. Wandzia ma dar. To uzdrowicielka. — To przede wszystkim dziecko — odpowiedziała twardo. — Mała dziewczynka, która już wystarczająco się napatrzyła na śmierć i cierpienie. A ty fundujesz jej całą kolejkę chorych i stękających. Ile bierzesz od łebka? Sto złotych? Górala? — Co łaska… — Co łaska! Jasne. To skąd ta wyżerka? — szerokim gestem wskazała na wciąż zastawiony stół. — Ty już tak na nasze jedzenie nie pomstuj! Chłeptałaś rosół aż ci ślepia z orbit wyłaziły. Kiełbasa też jakoś w ząbki nie kłuła. Dopiero teraz… Zosia zerwała się od stołu. Nie miała zamiaru słuchać Apolci ani chwili dłużej. Spojrzała na skulone strachem dziecięce plecki i ukrytą w ramionach głowę i najspokojniej jak potrafiła zarządziła: — Córeczko, jedziemy. Natychmiast.

— Ale gdzie, mamo? — jej głosik przypominał pisk schwytanej w pułapkę myszy. — Do Wrocławia. Tam teraz będzie nasz dom.

5 Tramwaj jechał aż z głębi ulicy. Obwieszony girlandami pasażerów, dostojnie kołysał się na szynach. Mijał wyszczerbione budynki, spod których usunięto już gruz, a do okien, przynajmniej tych na parterze, powstawiano szyby. Z godnością wprawiał w drżenie ręcznie namalowane szyldy sklepików, warsztacików, piekarni, a nawet jednej kawiarenki. Motorniczy donośnie dzwonił, pozdrawiając wiwatujących widzów. — Mamo, czy teraz już nie będzie wojny? — przez gwar głosów przebił się do niej głosik Wandzi. — Tak, córuś. Teraz już nie będzie. — To już nie muszę się bać? Oderwała wzrok od wagonu, który właśnie ich mijał, tocząc się w stronę ulicy Poniatowskiego, na której mieściła się siedziba prezydenta miasta (niemieckiego burmistrza niedawno odesłano do Niemiec) i spojrzała na uniesioną ku niej twarzyczkę. Kucnęła, objęła ramieniem wątłe plecki. — Nie, kochanie. Już nie musisz się bać. Nigdy, przenigdy. Dziewczynka bez słowa zarzuciła jej na szyję ramiona. „Nareszcie! O, do licha, nareszcie!" — przez głowę Zosi przebiegła radosna myśl. Tak długo na to czekała. Tyle czasu, żmudnie, mozolnie, dzień po dniu, tydzień o tygodniu, zabiegała o względy córki. Po tym, gdy wyrwała ją z domu Apolci i przywiozła w te osmalone ruiny, mała była zamknięta, smutna i zrezygnowana. Jak puste pudełko po czekoladkach. Jak but nie od pary. Jak przewlekła choroba. A przecież nie mogła cały czas tylko nosić ją na rękach. Była zajęta. Zajęta, jak wszyscy diabli. Szkołę powszechną, w której dostała dwadzieścia godzin polskiego w tygodniu, dopiero urządzano. Nikt nie zamierzał czekać do września — lekcje ruszyły od razu. W jednej klasie miała dzieci. W różnym wieku, owszem, ale dzieci. Tu szła z lekcjami normalnym trybem. Ale w drugiej… miała samych przerośniętych, nastoletnich chłopaków. I to nie byle jakich. Chyba wszyscy posmakowali wojny. Wojny? Raczej zabijania. Szesnasto-, siedemnastolatkowie o poważnych oczach. W jednych spojrzeniach widziała wypalenie, rezygnację i ból. W innych… W inne lepiej było w ogóle nie patrzeć. Ci, którzy byli w AK, trzymali się z boku. Czujni, ostrożni, ważący każde słowo — woleli nie rzucać się w oczy. Inni, przeważnie ze Związku Walki Młodych — obecni milicjanci i funkcjonariusze Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego — byli hałaśliwi, weseli, pewni siebie. No i bezczelni. — Czy zna pani podstawy marksizmu-leninizmu? Nie? To czego będzie nas pani uczyć? — A po co nam ta ortografa? Z interpunkcji i odmiany przez przypadki nie da się strzelać do kapitalistów. — Czeplińska? Czy to aby nie jest reakcyjne nazwisko? Czy rodzice pani profesor ciemiężyli polski lud? Z tą klasą realizowała dwuletni program w jeden rok. Najpierw była przerażona. Potem jednak zrozumiała, że to tylko prowokacyjne zaczepki wpatrzonych w nią młodziaków. Wystarczyło dać się chłopcom przez kilka minut wyszumieć, uśmiechnąć zdawkowo w odpowiedzi na ich odzywki i zaraz odzyskiwała panowanie nad klasą. Tak naprawdę to te przerośnięte dzieciaki wojny bardzo chciały się uczyć. Zamieszkała z Wandzią w jednym pokoju dość obszernego mieszkania, do którego poza nią zakwaterowano jeszcze dwie rodziny. O dziwo, miała prąd. Po wodę jednak trzeba było chodzić dwa domy dalej, do ręcznej pompy. A gotowanie odbywało się na węglu w skleconej naprędce w miejsce kaflowego pieca kuchni. Córka nie najlepiej znosiła na początku te

przenosiny. W Muchoborze miała przestrzeń, swobodę. Tu na noc trzeba było dokładnie ryglować drzwi. Zosia zabierała więc Wandzię do szkoły. Mała siedziała w kącie podczas jej lekcji, przeglądała stare poniemieckie atlasy świata i współczesne państwowe ulotki. Strzelała oczami do stroszących piórka chłopaków. Rysowała ołówkiem na odwrocie pisanych szwabachą i ozdobionych swastykami dokumentów służących za szkolne zeszyty. Wyglądała przez okno na gruzowisko, z którego cegły — za sprawą półnagich junaków ze Służby Polsce — przewożono na dworzec, i dalej, aż do odbudowywanej Warszawy. Ten ruch, to napierające zewsząd nowe życie, najwyraźniej służyło dziewczynce. Coraz częściej się uśmiechała. Żeby ten nikły płomyk podtrzymać, Zosia chodziła z małą do teatru i kina, które żołnierze radzieccy urządzili w starej fabryce (wcześniej sami ogołocili ją z maszyn), wstawiając projektor i zawieszając szmatę w charakterze ekranu. Po seansie trzeba było wrócić do domu przez ruiny, o zmroku. Nie było to bezpieczne, ale Wandzia kochała filmy. Problemem była aprowizacja. Żywności brakowało. I była droga. W Warszawie, oczywiście, podczas wojny było znacznie gorzej, ale wtedy Zosia zajmowała się przecież szmuglem. Teraz natomiast uparła się trwać przy zawodzie (o ile można mówić o zawodzie u kogoś, kto skończył tylko rok studiów) nauczycielki. Dostawała do ręki 1350 złotych miesięcznie. Tymczasem biały chleb kosztował 14 złotych, pszenna bułeczka dla Wandzi 4. Litr mleka był do kupienia za 12, kilo cukru za 150 — tyle co pasztetowa. Jeszcze więcej, bo aż dwie setki, trzeba było dać za kilogram słoniny, a dwie i pół za masło. Uff… A jeszcze węgiel. Do grzania wody na kąpiel, do herbaty i gotowania. Jedna tona to koszt prawie dwóch i pół tysiąca. I choć Zosia kupowała go nieco taniej, na szaberplacu (tylko w dużych bryłach, które „spadły" z wagonów), to i tak martwiła się, co będzie jesienią i zimą. Ale to wszystko nic, nieważne. Dzisiaj otrzymała od córki nagrodę i rozgrzeszenie. Wracając z Wandzią do domu, na pierwszym piętrze wciąż czuła na szyi dotyk obejmujących ją rączek. „Będzie dobrze. Odnajdziemy się. Znowu będziemy matką i córką" — powtarzała w myślach swoją starą modlitwę. Tym razem jednak naprawdę czuła, że wszystko jest na dobrej drodze. — Mamuś, a gdzie byłaś, kiedy ciebie nie było? — już w domu, gdy Zosia wzięła się do rozdrabniania siekierą wielkich węglowych brył, aby napalić w kuchni i przygotować kąpiel, zapytała ją Wandzia. Aż jej serce zatrzepotało. Do tej pory dziewczynka starannie omijała ich zagubione pół roku. Jakby nie chciała wiedzieć. Jakby za bardzo bolało. A dzisiaj… najwyraźniej w końcu puszczały lody! — Szukałam cię po całym świecie — odpowiedziała, odkładając siekierę, wycierając ręce w fartuch i przytulając cieplutkie, mięciutkie, kochane ciałko córki. I wtedy rozległ się huk wyważanych drzwi, z framugi posypały się drzazgi, szczęknęły wyłamywane zamki. Do pokoju wpadło ich dwóch. Wysoki i niski. Stary i młody. Jeden z gazrurką, drugi z niemieckim MP 40, czyli szmajserem, przewieszonym przez plecy. Najwyraźniej nie spodziewali się oporu. Musieli wiedzieć, że wchodzą do pokoju samotnej kobiety. Pewnie ją wcześniej obserwowali. Albo wygadał się któryś z sąsiadów… „Szabrownicy" — przemknęło jej przez głowę. Tamci spojrzeli na nią zimnym wzrokiem. Ich oczy były jak ciemne dziury. Czarne i puste. — Lepiej, żebyś miała coś cennego — powiedział ten starszy. — Może wtedy wyjdziecie z tego żywe. Może. Dziwne, ale tym razem nie czuła paniki. Nawet nie spróbowała ich błagać o litość, jak wtedy, przed dwoma laty, na Wołyniu. Jej umysł ogarnął zupełnie nieracjonalny, bezsensowny w tych okolicznościach spokój. Wiedziała, co robić. Dzięki Witkowi. Nie było go z nią wprawdzie teraz, ale podobieństwo tej sceny do tamtej, która rozegrała się w chacie szeptuchy Jadźki, było

oczywiste. Obraz docierający do jej mózgu rozdzielił się na filmowe klatki. Pojedyncze obrazy układające się w strategię działania. Pistolet maszynowy na plecach tamtego. Trzeba czasu, kilku bezcennych sekund, żeby go ściągnąć, przeładować i wymierzyć. Gazrurka w łapie drugiego. Zwieszona ku podłodze, bo jej właściciel wyrzucał już na podłogę zawartość szafy. Żeby uderzyć, będzie musiał unieść żelazo, wziąć zamach, no i do niej doskoczyć. Znowu sekundy. I ostatnia klatka. Siekiera. Metr od niej. W zasięgu ręki… Jednym zdecydowanym ruchem pchnęła w głąb pokoju Wandzię, chwyciła drewniany trzonek, poderwała się na ugięte nogi. Była gotowa. — Mamo, nie! Nie zabijaj ich! Ja nie chcę już więcej krwi! Nieee! Krzyk dziecka przeorał zapadłą w pokoju ciszę. Tamci cofnęli się o krok. Ich spojrzenia zalśniły niepokojem, a potem strachem. Źle zrozumieli ten rozdzierający okrzyk dziecka. Nie wiedzieli przecież o Witku. Nic nie wiedzieli. Na pewno pomyśleli, że dziewczynka widziała już wcześniej, jak jej matka zabija. A miała to być łatwa i szybka robota… Nie zrezygnowali jednak od razu. Ten ze szmajserem wykonał ruch, jakby chciał ściągnąć karabin. Syknięcie rozcinanego ostrzem siekiery powietrza tuż przed nosem szybko odebrało mu resztki woli walki. Napastnicy zerknęli na siebie. Szybkim, króliczym spojrzeniem. Zosia, drobnymi kroczkami, zajmowała pozycję do zadania kolejnego ciosu. Sekundę później już ich nie było. Stała, dysząc w progu wyważonych drzwi swojego pokoju, i z niedowierzaniem słuchała oddalających się kroków na schodach. Z sąsiednich lokali wychylały się poszarzałe ze strachu twarze sąsiadów. Uciekli. Niemożliwe. Uciekli. Przed nią! W jej nagle osłabłe, rozedrgane strachem i mięknące już ciało zaczęło się właśnie wlewać lepkie jak syrop uczucie triumfu, gdy niespodziewanie przeszyła ją myśl: Wandzia! Zawróciła, dopadła do skulonej w kącie pokoju kruszyny. Dziewczynka siedziała, obejmując kolana rączkami. Patrzyła na nią lśniącym białkami oczami. Zosia natychmiast zaczęła szeptać jej słowa pociechy, uspokajać, tłumaczyć. Przywołała nawet na twarz bagatelizujący uśmiech. I wtedy usłyszała cichutkie słowa: — Okłamałaś mnie. Jesteś kłamczuchą. — Ja? — Powiedziałaś, że już nigdy nie będzie wojny. Zosia chciała ją przytulić, wytłumaczyć, ale ciałko dziewczynki nagle ożyło. Odtrąciła jej dłonie, wyrwała się, uskoczyła w drugi kąt. A potem uklękła twarzą do ściany i zaczęła rytmicznie uderzać czołem w mur. — Ja. Chcę. Do Apolci. Zabierz. Mnie tam. Już.

CZĘŚĆ DRUGA WANDA

1 Była czujna, napięta, skoncentrowana. Za nic w świecie nie chciała popełnić jakiegoś głupiego błędu. Ośmieszyć się. Okazać nieprzydatną. Wylecieć z zespołu? O nie, tego by nie przeżyła. Trwała więc na swoim stanowisku z łopatą w ręku i patrzyła na ustawiane na platformie mokre cegły. Chłopaki, półnagie, opalone, z płowymi grzywami włosów opadającymi na oczy. Z białymi zębami w wesołych, ale i trochę drapieżnych uśmiechach. Zdejmowali cegły sunące na taśmociągu po trzy. Trzy to piętnaście kilo. Mokre cegły ważą piątaka, suche — trzy i pół. A więc piętnaście w otwarte dłonie i szybkim, lecz delikatnym ruchem — bo cegła nie może mieć wgnieceń ani odciśniętych paluchów — zsuwali je na platformę ciągnika. Raz, dwa. Raz, dwa. Szybko, w tempie, raz za razem. Jej zadanie to posypywać platformę i cegły piaskiem, a także wyrzucać te uszkodzone. Była w najlepszej brygadzie ZMP pracującej w tej cegielni. Mieli najwyższe wyniki. Każda ich dniówka to dwieście, trzysta i więcej procent normy. Najlepsi. Przy taśmociągu, zaraz za gilotyną tnącą sunący ku nim mokry, kwadratowy blok gliny na równe cegły, stali Piotrek i Staszek. Mimo zaaferowania pracą, Wanda nie mogła się powstrzymać od zezowania na ich chude, ale naznaczone węzłami mięśni, smagłe ciała. Byli od niej starsi o pięć lat, mieli po siedemnaście. Na zmianę sięgali po cegły. Błyskawiczni, precyzyjni, mocni. Jak jeden, czteroręki Golem. — Dawaj, pan, szybciej! Hej, majster! Szybcieeej! — pokrzykiwali na regulującego prędkość taśmociągu pana Romana. W zespole była jeszcze Mańka. Marysia znaczy. Gruba, opasła, rozkołysana w barach. Przy niej chłopaki to były iskry, przecinki, drzazgi. Mańka jeździła traktorem. E tam, traktorem. Zwykły czterokołowiec z silnikiem od motopompy. To właśnie ta maszyna ciągnęła platformy. Dwie podczepione jedna za drugą. Na wydajność pracy ich brygady Mańka miała ogromny wpływ. Musiała podjechać przyczepką dokładnie pod taśmociąg, żeby chłopcy jak najkrócej trzymali w powietrzu przenoszone na nią cegły. W ciągu godziny przerzucali przecież po kilka ton! Ważne też było, żeby się orientować. Cegły były na platformie ustawiane w dwóch warstwach. Chłopaki robiły to w kilka minut. Mańka więc, widząc, że kończą stawiać drugi poziom, musiała ruszyć do przodu — na tyle szybko, żeby następna porcja cegieł zdążyła trafić na drugą przyczepkę, i na tyle ostrożnie, żeby nie pogubić towaru z pierwszej. A kiedy wypełnione były już obie przyczepki, pan Roman zatrzymywał taśmę i gilotynę, a chłopaki miały czas na odpoczynek i sprośne żarty. — Byłem wczoraj na potańcówce — oznajmiał Piotrek. — Przecież ty tańczyć nie umiesz — rechotał Staszek. — Ale wysoki jestem. I przystojny jak ten, no, Dymsza. Panny patrzyły na mnie, jak krowy na zielonkę. — Ta, Dymsza, jasne! Powiedz lepiej, czy rozkleiłeś którejś pieroga. — A coś ty myślał? Że poszłem se tam tylko hołubce wycinać? W czasie, gdy chłopcy sypali swoimi sprośnymi kawałkami, których Wanda słuchała niczym dewotka kazania, Mańka cisnęła gazu. Pędziła traktorkiem od taśmociągu, przez plac koło pieca, między wiaty. W wiatach, długich, pozbawionych ścian, ale zadaszonych konstrukcjach, Heniu i Wacek kozłowali cegły. To znaczy zdejmowali z platform i układali w stosiki po dziesięć — cały czas uważając, żeby nie poodciskać na nich swoich łap. Na czas, na akord. Gazem. Żeby na sobotnim apelu po pracy ich brygada znowu została wymieniona jako przodująca w minionym tygodniu. Cegły, kiedy kilka dni podeschły, inna już brygada ustawiała w większe kozły po sto. A potem jeszcze inna — zwyczajni już robotnicy — składali je w wielkie

ściany, które za kilka następnych dni jechały do pieca. No i właśnie z tymi nygusami od wypalania cegieł cały czas ścigała się Wandzina brygada. Tamci, pod wodzą Antka, tak jak i oni ekipa z ZMP, czasem im podbierali laury zwycięstwa. Potrafili rozładować cały piec w dwie godziny! I to w upale, nie czekając, żeby choćby trochę ostygł. Aż im cegły parzyły łapy. I to przez rękawice. Aż im się rozłaziły stylonowe majtki. Twardzi byli, bezkompromisowi. Gdy im kiedyś palacz zapił (zwykły robociarz, żaden tam zetempowiec), to mu takie manto dali, że przez tydzień nie mógł sobie przypomnieć, jak ma na imię. Do roboty już nie wrócił… No więc te dwie brygady — Piotrka, czyli jej, i Antka, znaczy ich — to była tutejsza elita. Inne grupy — od kozłowania czy załadunku na ciężarówki — się nie liczyły. Tylko o tych od Pietrka albo od Antosia mówiło się w czasie uroczystych, sobotnich apeli. Za przykład ich dawano na pogadankach. A Wandzie udało się do nich dostać… I choć jej robota, posypywacza piachem, najmniej się liczyła — też była ważna. Niezapiaszczone cegły kleiły się do platform i między sobą, uszkadzały, zamieniały w bezkształtne kluchy — cała brygada na tym traciła. Kiedy więc Mańka kończyła swój szaleńczy rajd między wiatami, wracając pod taśmociąg, a pan Roman dotykał wajchy uruchamiającej produkcję, Wanda czuła uderzenie adrenaliny i… dumę. Była członkiem Związku Młodzieży Polskiej! Czyli elity, odpowiednika radzieckiego Komsomołu. Była awangardą sił postępowych, stała po stronie zwycięzców, a więc tych, którzy mieli rację. I umieli tej racji bronić. Dać w mordę tym, którzy wątpili, nie nadążali, którym brakowało entuzjazmu. Podziwiała ich bezkompromisowość i brak wątpliwości. Kochała za siłę, której… nie czuła w sobie. Która z niej ulatywała w domu matki. Matka. Tak nazywała ją w myślach. Nie „mama" czy choćby po nowoczesnemu — Zosia. Matka i tyle. Nienawidziła jej… Matka kojarzyła jej się ze wszystkim, co w życiu ciemne, straszne, do zapomnienia. Wanda wciąż, mimo lat prawie trzynastu, miała przed oczami jej obraz — z siekierą. Straszna kobieta. Matka to była krew, jęki umierających na Wołyniu dzieci, huk wybuchających bomb, duszny mrok warszawskiej piwnicy, ciasnota kanałów, głód. A nawet jeszcze coś gorszego. Coś właściwie zapomnianego, odległego, wypełzającego z jej najwcześniejszych wspomnień. Coś kojarzącego się z mrokiem, trupim odorem, lepkością krwi. Bała się jej. „Niczego innego od niej nie dostałam, tylko te wspomnienia" — myślała, pełna pretensji, nie raz i nie dwa. A potem zaraz sobie przypominała, że kiedy wreszcie, dzięki ciotce Apolci, wynurzyła się na powierzchnię, na świeże powietrze i światło, kiedy otrząsnęła się z mroku wojny — matka pojawiła się znów i zabrała ją do siebie. Znaczy do Wrocławia, który straszył ruinami i zakazanymi gębami zbirów. Do ciasnej nory ich mieszkania, do wsączającego się w serce strachu przed każdą nocą, przed każdym otwarciem drzwi. Bała się jako dziecko. Tego miasta, tych zwałów gruzu i wszystkiego, co one skrywały. I wtedy, z okien szkolnej klasy, w której uczyła matka, ich zobaczyła. Smukłych, sprężystych chłopaków z kilofami. Silnych, bo licznych. I stojących po stronie tych, którzy mieli siłę. Służba Polsce. Tak się nazywali. Dopiero po tej nazwie były ich imiona, miejscowości, z których się wywodzili. Ale na pierwszy rzut oka byli jednym szeregiem, zbrojną falangą. Wielką i silną. Nie do zatrzymania. Służba Polsce. Piękna nazwa. Ale były i inne. Związek Walki Młodych, na przykład. To jeszcze lepiej brzmiało. Wanda rosła i zachwycała się tymi pewnymi siebie, niewiele od niej starszymi ludźmi. Ich widok leczył jej lęk przed światem, przed tym wszystkim, co skrywało się w cieniu własnej matki. Podziwiała, gdy w 1946 roku przed referendum ludowym rozklejali plakaty „3 razy tak". Była na ulicy świadkiem, jak jakiś starszy facet próbował ich zawstydzać. — A wiecie, co rozklejacie? — pytał młodzieży z rulonem plakatów i puszką kleju. — Orientujecie się w ogóle, co to senat, który chcecie rozwiązać, czym jest konstytucja, do której zamierzacie wpisać przewodnią rolę waszej partii, i czym grozi przeniesienie granic na zachód, przy którym tak się upieracie?

— Inteligenciak! — Wstecznik. — Karzeł reakcji! Zwymyślali go bez chwili zastanowienia. A potem ktoś przejechał mu po pysku pędzlem kleju, ktoś inny popchnął, kopnął w tyłek. Facet zmył się jak niepyszny, a oni długo ścigali jego umykającą sylwetkę swoim wesołym śmiechem. „Tak trzeba. Tak" — myślała pełna euforii, wracając do domu. To właśnie wtedy zamarzyła, żeby się do nich zapisać. Byli jasnością rozpraszającą mrok jej życia. Nadzieją odganiającą lęki, które szły jej śladem. I podporą dla jej wątłej i chwiejnej konstrukcji. Matka jednak nie chciała się zgodzić, żeby kilkuletnia córka biegała na zbiórki dla nastolatków. I w ogóle zdawała się nie stać po stronie tamtych. Była jak ów plugawy inteligenciak, którego chłopcy rozklejający plakaty upokorzyli na ulicy. Wolała być sama niż opierać się na grupie. Wolała patrzeć spode łba, nieufnie, zamiast pozbyć się wątpliwości i przyłączyć do szeregu. Wolała dyskutować, rozpamiętywać, wspominać, niż patrzeć w przyszłość. — Fajrant! — rozległ się powtarzany z ust do ust krzyk. — Gówno, nie fajrant — wycedził przez zęby Piotrek. — Panie Romanie, niech pan nie wyłącza. Załadujemy jeszcze do końca tę przyczepę. Wanda spojrzała na niego z podziwem. Zamaszyście sypnęła piachem. Całą sobą: uśmiechem, energicznym ruchem, chciała powiedzieć mu, że się zgadza. Że jest po jego stronie. — No dobra, teraz to już naprawdę koniec — skwitował chwilę później Staszek. Mańka pojechała, tym razem już bez ścinania zakrętów, spokojnie, chłopcy odgarniali włosy. Mieli błyszczące, spocone ciała i wciąż obrzmiałe po pracy mięśnie. Pachnieli zmęczeniem. Pachnieli męskością i słońcem. Pachnieli zwycięstwem. Oczywiście miała świadomość, że wpatruje się w nich jak cielę. Jak smarkula. Ale w końcu co? Nie wolno? W jej ciele w ogóle ostatnio budziły się dziwne rzeczy. I nie chodziło już nawet o to upokarzające, wstydliwe, babskie krwawienie. Czasem czuła w różnych jego częściach jakieś zaskakujące drżenia, słabości, łaskotania. Raz oblewał ją rumieniec, innym razem ścinał lód. Podobały się jej te kościste, zwinne, męskie ciała. Te ich spojrzenia. Bezczelne, prowokujące. I te surowe słowa. Krótkie warknięcia, którymi porozumiewali się czasem niczym wilcza wataha. Usta wygięte w kpiących uśmiechach. Albo zaciśnięte w złości. Kiedy skakali sobie do oczu. Gdy sobie grozili. Albo gdy się śmiali, niczym mali chłopcy. Jak przerośnięte dzieci, które można pieszczotliwie potargać po głowie. Czy to kobiecość? Czy to właśnie ten odwieczny sekret? Nie miała kogo zapytać. Mańkę? Rany! Tylko nie Mańkę! Inne dziewczyny? Nie, jeszcze by wzięły na języki. Matkę? Ha, ha. Matka chyba nie była kobietą. Chociaż… Ostatnio już nie gadała tyle, co kiedyś, o tym swoim umarlaku. O Witku czy jak mu tam. Ostatnio wokół niej kręcił się całkiem żywy ktoś. Konrad Krantz. Podobno jakiś stary znajomy z czasów, kiedy Wandy na świecie nie było. Lotnik z Wołynia, kolega jej nieznanego taty. Wrócił rok temu z Anglii, służył tam w RAF. Szpanował brytyjskimi odznaczeniami. Laluś, kurna jego mać. Wanda wzdrygnęła się na wspomnienie opiętej w garnitur, nieco zaokrąglonej sylwetki i przylizanych włosów, na które sypała się już siwizna. Jak on się do matki wdzięczy! Jak w oczy patrzy! Jak w rączkę całuje! Brrr. Parszywy złodziej. Przyjechał sobie z wygodnej i niemal nietkniętej wojną Anglii, żeby odebrać Wandzie ostatnie resztki tego, co jeszcze ją łączyło z matką. A zresztą… Co ją to wszystko, do diabła, obchodzi! — Wanda! „To Staszek". Przestała czyścić łopatą swoje stanowisko pracy, odrzucając wszystkie uszkodzone cegły, które z platformy na ziemię zrzuciła, i spojrzała w te ciemne, wielkie i bezczelnie odważne ślepia. Tak. Piotrek był wyższy i to on w brygadzie dowodził. Ale Staszek

podobał się jej bardziej. — Napij się, dziewczyno! — szczerząc zębiska, podał jej manierkę z wodą. Z trudem się powstrzymała, żeby nie wytrąbić wszystkiego. — I jak? — Dobrze. — Jutro będzie tydzień, jak z nami jesteś. Nie za ciężko? — Nie — pod jego spojrzeniem wbiła wzrok w ziemię. — No to byczo. Tak trzymaj, mała! I już na nią nie patrzył. Już szedł do ciężarówki, popychając się z Piotrkiem i robiąc bokserskie uniki. A ona wciąż stała niczym słup soli, z sercem wyrywającym się spod drelichowego munduru. — Wanda! No Wanda, cholera! — tym razem to była Mańka. Siedziała już z chłopakami na pace ciężarówki, starego poradzieckiego ZiŁ-a. — Wskakujesz, czy nie? A może wolisz wracać z tymi ciemięgami od kozłowania? Czując w uszach anielskie surmy, rzuciła się biegiem. Ktoś podał rękę, wciągnął na wysoką pakę. Ktoś się posunął, ktoś sprzedał dla draki kuksańca. Siadła. Zawarczał motor. Ruszyli. Z dwudziestu gardeł popłynęło: „Każdy, kto wolność kocha, niechaj zasili pochód! Szczęście narodów, jutro świetlane to naszych sprawa rąk. Nie zna granic ni kordonów pieśni zew". Wanda śpiewała całym gardłem razem ze wszystkimi. Przez moment wydawało się jej, że Piotrek i Staszek, zamiast „kordonów" w refrenie, wykrzykiwali „kondomów", ale to przecież niemożliwe. Po dniu ciężkiej pracy słuch płatał jej figla. Godzinę później byli już na placu Grunwaldzkim. Wysypali się z ciężarówki, skoczyli przez burty. Staszek i Piotrek ledwo na nią spojrzeli, ruszając w sobie tylko znanym kierunku, Heniu z Wackiem tak samo. Mańka zaledwie coś gniewnie burknęła w odpowiedzi na jej pożegnanie. Po chwili była już sama. Była najmłodsza w brygadzie, ignorowali ją. Nie szkodzi, grunt, że była z nimi. Wanda ruszyła przez dawny szaberplac w kierunku dzielnicy Krzyki, na której teraz mieszkała. Ulice bardzo się zmieniły od czasu, kiedy przyjechała tu z matką. Ruiny uprzątnięto, wiele domów odremontowano, przy innych stały rusztowania. Miasto potrzebowało drewna, betonu, cegieł. Właśnie — cegieł. To zabawne, ale Wanda wciąż pamiętała, jak siedem lat temu wybierano je z hałd gruzu, ładowano na węglarki i wieziono do odbudowywanej Warszawy. Po co, skoro potrzebne były na miejscu? Ledwo to pomyślała, zaraz się w duchu skarciła. Takie pytania do niczego nie prowadzą. Takie pytania to wstecznictwo i — tu przypomniało się jej nowe, obraźliwe słowo, którego nauczyła się podczas politycznych pogadanek — dialektyka. Tak, dialektyka, a więc memłanie, dzielenie włosa na czworo, zastanawianie się zamiast działania. Miała tego w domu aż nadto. Zwłaszcza odkąd do Wrocławia wrócił z przymusowych robót w Dreźnie dziadek, a zza Bugu doktor Tytus Malinowski. Dwa stare pryki nic tylko rozpamiętywały, gderały, szukały dziury w całym. Że kiedyś było mniej marnotrawstwa, że robotnika bardziej szanowano. Aha! Za sanacji szanowano klasę robotniczą! Co za bzdury. Dziadek na tych robotach do reszty zgłupiał. Albo starość go otumaniła. A ten drugi? Doktorek? To dopiero indywiduum! Mocno podejrzany typek. Otwarcie przyznawał, że na Wołyniu leczył rannych akowców, a nawet utrzymywał — i to już był w oczach Wandy ewidentny kryminał — że nadal ma „pewne znajomości po drugiej stronie". Była jeszcze Teresa. Warszawianka, którą poznali w Powstaniu. Ta od synka Czesława, którego Wanda „niby" uzdrowiła. Ech, te zabobony. Dobrze, że się już z nich wyleczyła… No więc Teresę ściągnęła tu matka. I jeszcze pracę w swojej szkole załatwiła. Baba mieszkała teraz po sąsiedzku, w tym samym podwórku. Na szczęście bez Czesia, który poczuł w sobie powołanie kościelne i wstąpił do seminarium. A już

najlepsze, że ledwo miesiąc temu do tej menażerii dołączył jeszcze wujek, tfu!, Kazimierz. Wanda nie rozumiała, jak matka mogła takiego brata przez próg domu przepuścić. Za okupacji volksdeutsch, żonaty z Niemką, mający z nią bachora, a pod sam koniec wojny jeszcze volkssturmista, czyli członek cywilbandy mającej stawiać opór Armii Czerwonej. Odnalazł ich przez Czerwony Krzyż. I miał czelność do Wrocławia przyjechać. Rany, jakie ten człowiek straszne rzeczy opowiadał. Za Niemca żył sobie w Warszawie, w dzielnicy niemieckiej. Pracował w Alei Szucha. Jako kancelista, na gestapo. Kiedy wybuchło Powstanie, żona i dziecko zginęli od bomby upuszczonej przypadkowo przez nadlatującego nad miasto sztukasa, a on — z niejaką Grubą Sabcią — uciekł aż do Olsztyna. To tam wcielono go właśnie do Volkssturmu. Wujcio miał przynajmniej tyle rozsądku, żeby zamiast iść na pewną śmierć, na początku 1945 roku, z rzeczoną Sabcią zwiewać dalej w stronę Gdańska. I gdzieś tam właśnie, Wanda nie miała cierpliwości, żeby słuchać dokładnie, został schwytany i trafił na parę lat do więzienia. Co za menażeria! I to w jej domu! Wanda szła ciemniejącymi i wyludniającymi się o zmierzchu ulicami, wybijając swoimi buciorami gniewny takt. Do niedawna miasto pogrążające się w mroku ją przerażało. Z jego zaułków wypełzały ku niej stare lęki i zepchnięte w głąb niepamięci obrazy. Ale nie teraz. Nie dziś. Przelotnie zerknęła w okno wystawowe jakiegoś sklepu. Szczupła, dużo drobniejszej budowy niż matka. Jak na swój wiek wyjątkowo wysoka, raczej ładna. Wyglądała na starszą i tylko dzięki temu przyjęto ją tak wcześnie do ZMP. Ciemne włosy ścięte dość krótko, nad wielkimi, ciemnymi oczami równa grzywka. Długie rzęsy nadające oczom nieco prowokacyjne spojrzenie. Mundur junaka trochę na niej zwisał. Bluza khaki, czerwony krawat, sukienne spodnie. W kołnierz wpięta metalowa odznaka Związku. Buty z metalowymi okuciami. Ale ten workowaty strój był jej bardzo drogi. I praktyczny. Gdy tak szła przez gęstniejące mroki miasta, nieliczni przechodnie spuszczali wzrok, schodzili z drogi. Nikt już nie krzyczał za nią: „Te, lala, pohulasz ze mną?", a mijani milicjanci pozdrawiali ją mrugnięciem oka albo nawet skinieniem głowy. Szła, tłukła buciorami o bruk ulicy, unosiła głowę. I czuła za sobą coś dużego, silnego, stabilnego. Coś, co dodawało jej pewności siebie i animuszu. Zupełnie jakby Staszek i Piotrek szli tuż obok.

2 Było ciemno, kiedy weszła do domu. Pierwsze piętro, mroczny korytarz z małą wnęką kuchenną na końcu. Po drodze wejścia do dwóch pokoi. Łazienka i kibel wspólne — na korytarzu. Krótko mówiąc — luksusowe warunki, jak na miasto, które podnosiło się z ruin. Już w drzwiach usłyszała, że matka nie jest sama. Znowu goście! Czy ta kobieta nie potrafiła usiedzieć sama? Zdjęła przepocone buciory i na paluszkach przekradała się na koniec korytarza, do szafki z chlebem. Rany, jaka była głodna! — Wandzia! To ty? — osadził ją w miejscu głos matki, kiedy mijała jej pokój z niedomkniętymi drzwiami. Zatrzymała się wściekła. Konspirację diabli wzięli. Pchnęła drzwi, stanęła w progu. Przy niewielkim stole, na krzesłach, siedziała Zofia i Konrad, lotnik z Anglii. Wandzie chyba nie udało się ukryć rozlewającego się na jej twarzy zniechęcenia. Znowu on! Absztyfikant od siedmiu boleści. Na stole stały polne kwiaty. Zwykłe psiury zerwane w nieodbudowanych jeszcze ruinach. Nie wysilił się, dżentelmen w trąbkę kopany. — Wandziu — powtórzyła matka — może usiądziesz z nami? Pan Konrad arcyciekawe historie opowiada. Wanda obserwowała jak twarz Zofii — zwykle kostyczną i nieprzystępną — rozświetla głupawy uśmieszek. Niczym u zakochanej nastolatki. Żenujące… — Historie? Ciekawe? — udała zainteresowanie. Matka skwapliwie pokiwała głową, Konrad sapnął z zadowoleniem. — Te o tym, jak cywilne miasta bombardował? Czy może o słodkim życiu, które wiódł w unikającej wojny Anglii? — Wandziu! — Daj spokój, Zosia — jakoś tak piskliwie i bez przekonania odezwał się Konrad. — Bunt młodości, rozumiesz. A potem, kiedy już obróciła się na pięcie i bez pożegnania ruszyła do swojego pokoju, cichutko dodał: — Bunt młodości i komunistyczna indoktrynacja. Trzasnęła drzwiami. Konrad. Przeklęty Konrad. Był tutaj wczoraj i, zdaje się, przedwczoraj także. Jutro, skurczybyk, pewnie też przyjdzie. Cholera, jeszcze jej przybranym tatusiem zechce w końcu zostać! Ale nie, niedoczekanie. Jeszcze ze dwa lata trzeba wytrzymać, a potem wyjedzie. To dla takich jak ona są przecież internaty, Ochotnicze Hufce Pracy, wielkie place socjalistycznych budów. Nie będzie wiecznie dusić się w tym domu. Chciała się ochlapać wodą, a potem położyć. Być ponad to, co działo się w drugim pokoju. Ale ciekawość była silniejsza. Ciekawość i chęć potwierdzenia swoich najgorszych obaw. Że ten fircyk i matka, wiadomo… Otworzyła więc szafę. Ostrożnie, żeby nie skrzypnęła. A potem, jeszcze ciszej, weszła do środka. Delikatnie zdjęła plecy szafy, które dla niepoznaki wisiały tylko na dwóch, sprytnie ukrytych haczykach. W półmroku jej oczom ukazała się ceglana ściana dzieląca pokoje. Już dawno temu udało się jej wyskrobać starą zaprawę wokół jednej z cegieł, a potem ją obluzować i wyjąć. Teraz więc powolutku ją wysunęła. Nachyliła się, przystawiając ucho do wnęki. W ścianie był wprawdzie jeszcze drugi rząd cegieł, ale przez pojedynczą cegłę Wanda dokładnie słyszała, co mówiono w pokoju matki. Każde słowo. — Zosiu, daj spokój, nie możesz przejmować się wszystkim — to był on. — Łatwo ci mówić. Za dużo tego. — Czego, skarbie? — Czego, czego. W szkole ciągłe kontrole, pogadanki, wiece. W domu… sam widziałeś.

Jak ja w ogóle mam z nią rozmawiać? A jeszcze Kazik. I te jego straszne historie o Grubej Sabci. Zupełnie mnie to rozbiło. Po Powstaniu miałam nadzieję, że nigdy więcej nie usłyszę imienia tej czarownicy. — No usłyszałaś. I co z tego? Baba przeszła już do historii. Niczym ci nie zagraża. — A wiadomo? — Spokojnie. W razie czego, masz mnie obok siebie, kochanie. Ja stoję przy tobie murem. Chwila ciszy, a potem głos matki. Poważny, mocniejszy, już bez osadu słabości: — Konrad, czy ty jesteś dzieckiem? A może uważasz, że ja jestem? — Z całą pewnością nie jesteś dzieckiem. Te twoje krągłości, miękkości…— głos mężczyzny przeszedł w lepkie mruczando. — To się chyba nazywa drugorzędne cechy płciowe? — Nie, nie. Zabierz rękę! — No przecież lubisz, gdy… — Tak. Lubię, kiedy mnie dotykasz. Ale teraz musimy porozmawiać. — To może na sofie? Te krzesła takie niewygodne… — Konrad! Skoro oboje jesteśmy dorośli, to przestań wstawiać mi bajki. — Jakie znowu bajki? — „Nie pozwolę cię skrzywdzić, jestem twoim pancerzem, stoję przy tobie murem". O takie. — Ale ja naprawdę… — Słuchaj, jesteś tylko ciałem, krwią i kośćmi. Żadnym cholernym pancerzem czy murem. Można rozetrzeć cię na miazgę, zmusić biciem do zdrady albo powiedzenia dowolnej niedorzeczności. — Ty już nie mówisz o Grubej Sabci, prawda? — spoważniał. — Mówię o tym, że wokół dzieją się straszne rzeczy. Ludzie znikają. Akowcy, którzy posłuchali władzy i się ujawnili, żołnierze od generała Maczka i Andersa. Nie odpowiedział. Wanda wcisnęła ucho głębiej w dziurę po cegle. Czy ta matka oszalała? Co ona gada? — Konrad. Musisz uważać. Przestań zgrywać kowboja. Może się wkrótce okazać, że nie tylko nie jesteś w stanie ocalić mnie, ale i siebie. — Uważać? — prawie szepnął. — Jak, uważać? Zamieszkać w szafie, wychodzić na ulicę w damskim przebraniu? — Nie wiem — w głosie matki znów zabrzmiał ton bezradności. — Nie wiem, skarbie. Może lepiej, gdybyś wyjechał? Na jakiś czas? Nie chcę znowu stracić kogoś, kogo… — Znowu? Powiedziałaś „znowu"? — przerwał jej zapalczywym głosem. Milczenie. — Mówisz o Witku? To jego już kiedyś straciłaś? — Tak… — Nadal go kochasz, prawda? — Czy go kocham? — powtórzyła. — Tak, kocham. A raczej jego wspomnienie. Jego już nie ma. Nawet jeśli przeżył, nie ma go już w moim życiu. — Na pewno? — Posłuchaj. Kiedyś był dla mnie wszystkim. Gdy znikał, a działo się to często, byłam w rozpaczy. Nie wiedziałam, co robić. Dusiłam się bez powietrza. — Po co mi to wszystko… — Nie przerywaj, chcę to z siebie wyrzucić. Powiedzieć raz i więcej do tego nie wracać. — W porządku.

— Ostatnio jednak, a właściwie to już od dawna, czuję się panią własnego losu. W trudnych chwilach już nie wzdycham: „Ach, żeby był tu Witek". Daję sobie radę sama. Rozumiesz? Jestem silna, do cholery! Nie aż tak silna, żeby nie bać się tamtych ani nie martwić Wandzią, ale silna na tyle, żeby żyć. — A gdzie ja w tym wszystkim? — Ciebie kocham. Chyba. Raczej. Nie, nie. Na pewno. Ale to już nie jest miłość bluszczu do ściany, która go podtrzymuje. Rozumiesz? — Obawiam się, że nie bardzo… — Konrad! Ja wiem, że miłość to kompromisy. A czasem rozstania. Ale takie normalne, w których ludzie mówią sobie „do widzenia" i ustalają termin kolejnego spotkania. — A więc chcesz, żebym się ukrywał… — Na jakiś czas. Aż to wszystko trochę nie przycichnie. Zaszurało odsuwane energicznie krzesło. Zabrzmiały kroki. Najpierw się przybliżyły, aż Wanda w popłochu odskoczyła od dziury, potem oddaliły. Jakby ktoś chodził nerwowo wokół stołu. — Myślę, że przesadzasz — w końcu odezwał się Konrad. — Nie zrobiłem nic złego. Z nikim się po powrocie nie kontaktowałem. Nie spiskuję. Nie słucham radia. Cała moja wina, to to, że byłem w alianckiej, zaprzyjaźnionej armii. Że walczyłem ze wspólnym wrogiem. Bez przesady, za to nikt mnie nie zamknie. Nie, Zosiu. Nie będę się ukrywać.

3 Aresztowali go tydzień później. Jeszcze w środę siedział w pokoju matki, pił herbatkę i czarował zapatrzonych w niego słuchaczy, a w czwartek już go nie było. Wandzie w pierwszej chwili nawet zrobiło się trochę żal. Oczywiście nie Konrada. Matki. Ale zaraz pomyślała, że Zosia płaci cenę za swoją naiwność. „Nie zrobiłem nic złego. Nie spiskuję. Walczyłem ze wspólnym wrogiem" — gadał zaledwie parę dni temu. A teraz, proszę. Siedzi. Przecież nie za niewinność! Po co zaufała komuś takiemu? Co jej strzeliło do głowy, żeby się w kimś takim kochać? W październiku praca w cegielni się dla niej skończyła. To znaczy w ogóle dla całego ZMP. Cegła schła teraz wolno, na miejscu została tylko stała obsada. Oczywiście po szkole biegała nadal na zbiórki, apele, wiece i pochody, których teraz — na kilkanaście dni przed wyborami do sejmu — było wyjątkowo dużo. Ale czegoś jej bardzo brakowało. A konkretnie to Staszka. Jego bliskości. Zapachu jego ciała, knajackiego uśmiechu, mocnych męskich pogawędek. — Zabierzcie mnie kiedyś na te wasze tańce — zagaiła pewnego razu, podczas pogadanki na temat bezwzględnej konieczności zwarcia szeregów i maszerowania ramię w ramię ze starszymi towarzyszami z PZPR do przedwyborczej walki z Mikołajczykowskim PSL — cuchnącym karłem i sługusem światowego imperializmu. — Ty się, Wanda, lepiej na odrabianiu lekcji skoncentruj — zaśmiał się Staszek. — A w ogóle, to co byś robiła w tancbudzie? Stała przy drzwiach i udawała stojak na palta? — Umiem tańczyć — obruszyła się. — Chyba… Chłopaki spojrzały po sobie. — Na zabawę, to ty jeszcze za smarkata jesteś. — Akurat… — Co mielibyśmy tam z tobą robić? — No tańczyć, nie? Roześmiali się, a ona poczuła, że sytuacja wymyka się jej z rąk. Czy tamci nadal mówili o tańcach? — Nie to nie. Już miała wstać, zwłaszcza że prelegent zakończył płomienną przemowę, i dołączyć do innych dziewczyn, kiedy Piotrek zawołał: — Ale na strzelanie możemy cię zabrać. Zatrzymała się. — Na strzelanie? — Pod miastem, jak się na Muchobór jedzie. O zmroku. — O zmroku? — Co? Pękasz? Wiedziałem — strzelił śliną Piotrek. — Wracaj do mamusi kartofle skrobać. — A z czego strzelacie? Z procy? — odcięła się. — Ze szkopskich karabinów. — Zalewasz. — A ty co? Wczoraj do Wrocławia przyjechałaś? Przecież pełno tego nadal w ruinach. Mausery, szmajsery, handgranaty, amunicja. Wystarczy tylko pogrzebać.

*** Nazajutrz, o wpół do szóstej, z duszą na ramieniu stawiła się na spotkaniu. Przedmieścia Wrocławia były ciemne i puste. Pomarańczowe słońce przeświecało przez wał chmur na horyzoncie. Chłopcy wynurzyli się przed nią, jak dwa duchy. Staszek niósł plecak, Piotrek coś podłużnego, zawiniętego w brezent. — Nie złapią nas? — spytała szeptem. Parsknęli śmiechem. — Tu często ktoś strzela. — Szabrownicy? — struchlała. — Z tymi to już sobie poradziła nasza ludowa władza. Ale po chałupach każdy kitra tu broń. Ludziska ją wietrzą na tych, o tam, nieużytkach. Wanda pobiegła wzrokiem we wskazanym kierunku. Nad zarośniętym chwastami polem snuły się pierwsze smugi mgły. — No dobra, chodźmy, bo zaraz ciemno. I w dupę se postrzelamy, a nie do celu. Dziesięć minut później leżała na rozesłanym brezencie i opierała policzek o chropowatą kolbę. Lufa karabinu wydawała się jej strasznie długa, broń ciążyła. — Spokojnie, nie wstrzymuj oddechu — instruował Piotrek. — Mocno przyciśnij kolbę do ramienia, bo inaczej może złamać obojczyk. Połóż palec na spuście, wymierz po szczerbince i biorąc wdech, lekko naciśnij. Bach! W wieczornej ciszy odgłos strzału poraził uszy. Od odległego o dziesięć metrów pnia lipy oderwała się kora. — Dobrze! — pochwalił Piotrek. — Masz tu kielicha — dodał, podsuwając jej pod nos musztardówkę. Zakrztusiła się od samego zapachu. — Co to jest? — Bimber, a co byś chciała? Szampana ani koniaczku nie przynieśliśmy. — No pij, pij — ponaglił ją Staszek dziwnie zniecierpliwionym tonem. — My już po jednym szkle walnęliśmy. Spojrzała mu w oczy wzrokiem turysty, który na górskiej perci skręcił nogę i widzi nadchodzącego ratownika: „Czy mogę ci zaufać"? Uśmiechnął się w odpowiedzi. Wzięła więc nieduży łyk. Zapiekło w oczy, zakręciło w nosie. Na języku rozlał się ostry, chemiczny smak. Zakasłała. — Tylko nie mów, że ty pierwszy raz! — zaśmiał się Piotrek. — A skąd! — skłamała. — No to na drugą nóżkę. Strzelała coraz śmielej. Z pozycji leżącej, z przyklęku i na stojąco. Trafiała w lipę z piętnastu, dwudziestu i dwudziestu pięciu metrów. Zmasakrowany pień drzewa straszył świeżymi ranami w gęstniejącym półmroku. Chłopcy śmiali się, chwalili, klepali po plecach. Szumiało jej w głowie, myśli wirowały euforią, z ust wyrywał się piskliwy chichot. I wtedy poczuła rękę na piersi. Zdrętwiała, uniosła oczy. Piotrek. Jego twarz z papierosem w zębach blisko, zbyt blisko. Nachylił się, wypluł dymiącą faję, przywarł ustami do jej warg. Rzuciła się wstecz, ale obejmował ją wpół. — Nie! — No przestań, przecież chcesz tego. Po co byś tu przyszła? — Staszek! — zawołała. Nie odpowiedział. Wykręciła więc głowę i spojrzała na niego. Stał kilka kroków dalej,

nalewał sobie kielicha. Na moment ich oczy się spotkały. Wyczytała w nich zawstydzenie i kapitulację. A potem spuścił wzrok. — Nie! — Chodź, chodźże! Zobaczysz, będzie ci dobrze — jego oddech śmierdział gorzałą i papierosami. Język usiłował rozewrzeć jej usta, ręce błądziły po całym ciele. Jeszcze przez dobrą sekundę stała, skamieniała, bez ruchu, aż w końcu dotarło do niej, że jeśli nie zrobi nic, tamten potraktuje to jako przyzwolenie. Z głębin pamięci wypłynęła jej niewyraźna scena. Obraz, którego nie umiała przypisać do miejsca i czasu. Rozświetlany pożarem mrok piwnicy, matka trzymająca ją na ręku i jakiś mężczyzna. Inny, starszy i większy, ale cuchnący tak samo. Tak samo patrzący. Tak samo blisko. To niewyraźne wspomnienie naładowało ją energią. Szarpnęła się na tyle mocno, że Piotrek zwalił się przed nią jak długi. A Wanda już biegła. W chwasty, obok poranionej lipy, w gęstniejący mrok, przez smugi mgły. — Staszek! No Staszek, łap ją! Przez dziwkę chyba skręciłem nogę — dobiegło ją z oddali. Ale nikt jej nie ścigał. *** O północy siedziała na sofie w swoim domu. Podrapana, brudna, pocięta przez komary. I, niestety, wciąż jeszcze pijana. Kiedy kilka minut temu weszła do domu, matka bez słowa chwyciła ją w objęcia. Odpowiedziała jej uściskiem i stały tak dłuższą chwilę, przytulone, wstrząsane bezgłośnym płaczem. W tamtej chwili wszystko jej wybaczyła. Wszystko zrozumiała. Ciało Zosi było ciepłe i pachnące znajomymi zapachami: wełną jej swetra, mydłem do prania, obiadem. Poczuła się bezpieczna, akceptowana. Ale po tych kilku cudownych sekundach bliskości, matka nagle zauważyła Apolcię, która ją tu przywiozła konną bryczką. Jej ciało zesztywniało, uścisk osłabł, w końcu odsunęła córkę od siebie. Zlustrowała Wandę oczami wciąż pełnymi łez, ale już odzyskującymi swoją zwyczajną surowość. Patrzyła to na nią, to na Apolcię, nic nie mówiąc, coraz mocniej zaciskając usta. W końcu wycedziła: — Ona śmierdzi wódką. — To nie jest jej największy problem. — Ty ją tak upiłaś? Apolcia głęboko westchnęła, wzniosła oczy ku niebu, a potem zaproponowała: — Może przejdziemy do pokoju? Łatwiej będzie gadać. I żadne kocmołuchy nie podsłuchają z korytarza. Wanda siedziała więc teraz na podniszczonej sofce i spode łba obserwowała stojące naprzeciw siebie kobiety. Było między nimi napięcie. Był dystans głęboki jak fosa. Chciała, bardzo chciała, żeby się pogodziły. Poza nimi nie miała na świecie nikogo. Ale cóż ona mogła? Była tylko skazańcem posadzonym na ławie oskarżonych. Nikt jej o zdanie nie pytał. — Dziewczyna sporo przeszła — odezwała się Apolcia. — Pozwól jej dzisiaj po prostu iść spać. Jutro ci wszystko opowie. — Ale tobie powiedziała już wszystko? — w ustach matki to pytanie zabrzmiało jak oskarżenie. — Tak. Musiałyśmy przejechać kawałek drogi z Muchobora tutaj. Wanda zastanowiła się, jak to się stało, że trafiła do Apolci. Że przebiegła przez łąkę, przesadziła strumyk i — zanim zrozumiała, gdzie jest — już dobijała się do jej domu. Wyglądało na to, że nogi same ją do niej zaniosły. Że bez udziału głowy wybrały najbliższą, dobrze znaną przecież drogę… — Więc i ja chciałabym się dowiedzieć — syknęła matka. — Moja córka wychodzi po

południu na chwilę, na spacer. Po czym wraca pijana i wymiętolona w środku nocy. Doprawdy uważam, że mam prawo… — Jak tak, to do widzenia — obcesowo przerwała jej Apolcia. — Nie będę uczestniczyć w tym prokuratorskim przesłuchaniu. Swoje zrobiłam, a w łóżku czeka mój Heniu. — Wiesław — bezwiednie poprawiła ją Zofia. — Wiesiu? A dajże spokój! — machnęła ręką. — To już prehistoria. Jak ta cała sanacja. Heniu jest inny… Romantyk, poeta. A Wiesiu to był gbur, co mi samogon podkradał. Zapadła pełna napięcia cisza. — No! Idę! Nic tu po mnie. W grobie już bywa weselej niż w tym twoim domu. Za Apolcią zamknęły się drzwi, a Zofia spojrzała na córkę wzrokiem pełnym przygany i wyczekiwania. *** Staszka zauważyła dopiero, kiedy niemal na niego wpadła. Ranek był mglisty, a ona szła z pochyloną głową. Matka kazała jej iść do szkoły, mimo że Wanda czuła się, jakby była ciężko chora. Całe jej ciało było delikatne, wrażliwe, obolałe. Przepełniał ją wstyd i poczucie winy. „Po co tam z nimi poszłaś?", „Dlaczego piłaś alkohol?" — pytania matki nadal dźwięczały jej w głowie. Nie umiała znaleźć na nie odpowiedzi. Tak, była głupia. Zła i beznadziejna. — Wanduś… Zatrzymała się jak wryta. Za gardło schwycił ją strach, oczy wykonały szybki taniec w poszukiwaniu zagrożenia. — Przyszedłem sam — powiedział, domyślając się, co czuła. Dopiero wtedy zauważyła w jego ręku bukiecik podwiędłych kwiatków. Uspokoiła się. — Przyszedłem cię przeprosić. Ja… nie wiedziałem, co on planuje. — Nie pomogłeś — jej słowa były jak tchnienie wiatru. — Zatkało mnie. Zamurowało. Zgłupiałem, widząc, co się dzieje. Nie odpowiedziała. Patrzyła na jego stopy. Ciężkie buty wciąż były w ruchu. Kopały kamyki, dobijały piętą bruk, przechylały się wzdłuż i w poprzek. Zrozumiała, że Staszek trzęsie się ze zdenerwowania. To ją nieco uspokoiło. Przeniosła spojrzenie na trzymane przez niego kwiatki. — Dla ciebie — zreflektował się. — Nie chcę. — Posłuchaj, przecież cię wtedy nie goniłem. Naprawdę, nie wiedziałem, co jest grane. Słowo. No tak, nie gonił. Racja. To chyba faktycznie coś zmienia? — No i w sumie… — zawahał się. — W sumie to nic się nie stało, co nie? Rany Julek, aleś ty w te chaszcze wycięła! W dechę z ciebie dziewucha! Uśmiechnęła się blado. Delikatnie ujęła dłońmi umierające kwiaty. — To co? — spoważniał. — Co: co? — Wybaczysz? Odwróciła spojrzenie. — Wanda, posłuchaj — złapał ją za kurtkę, a ona gwałtownie się cofnęła. Natychmiast uniósł dłonie w geście poddania. — Posłuchaj — dodał ciszej. — Czuję, że ty i ja… No wiesz. Że coś między nami będzie. Może być — poprawił się szybko. — Nie psujmy tego z powodu jednego głupiego wybryku. Skinęła głową. Pozwoliła przesunąć mu palcami po włosach.

— To jak? Idziemy na tańce? W odpowiedzi uśmiechnęła się nieco szerzej.

4 — Na tańce? Chcesz iść z nimi na tańce?! — matka aż poczerwieniała z oburzenia. — Tylko ze Staszkiem… — Jeden czort! — Przeprosił. Kwiatki mi przyniósł. — Przeprosił? Potwierdziła skinięciem głowy. — Bo mu strach do tyłka zajrzał! — wybuchła matka. — Postanowili cię udobruchać, żebyś na milicję nie poszła. I tak trzeba by było zrobić, gdyby nie to, że ta cała milicja ma nas, kobiety, głęboko w dupie. Wanda jeszcze nigdy nie słyszała, żeby jej matka aż tak krzyczała. — Nie będzie żadnych tańców! Wybij to sobie z głowy! Rany, jak możesz być taka głupia, dziewczyno. — Nie jestem głupia… — Nie? To po co żeś się zapisała do tego ZMP? Po cholerę ten workowaty mundur nosisz? — Mamo, nie zaczynaj znowu. — A niby dlaczego?! Tamci sobie janczarów z młodzieży wychowują, głowy bzdetami nabijają, a ja mam siedzieć cicho? — I tak pójdę — Wanda poczuła, że zaczyna w niej wzbierać gniew. — Nie pójdziesz. — A pójdę! — Prędzej drzwi będę na noc dechami zabijać niż cię puszczę! Zaciskając pięści, uciekła do swojego pokoju. Rzuciła się na łóżko. Biła i kopała materac. Dlaczego matka wciąż jej to robi? Dlaczego nie liczy się z tym, co dla Wandy ważne? Najpierw zabrała ją do tej strasznej Warszawy. Potem… porzuciła. Tak! Porzuciła. Następnie wywiozła od Apolci, a teraz… Kto dał jej prawo, żeby w ten sposób wyrażać się o Związku Młodzieży Polskiej? Obrażać i szargać największe świętości własnego dziecka? Zagryzła zęby na kocu, wtuliła twarz w poduszkę i cichutko płakała. *** Musiała zasnąć, bo obudziła się późno, kiedy za oknem była już noc. Z sąsiedniego pokoju dobiegał szmer ściszonych rozmów. Z zimną, zaciśniętą w pięść twarzą, otworzyła szafę, zdjęła plecy i wysunęła cegłę. Przystawiła ucho. — Panie Malinowski, niech pan nie odmawia! — usłyszała cichy głos matki. — Przecież sam pan mówił, że ma znajomości po drugiej stronie. — Tak, znajomości. Może i mam jakieś, ale nie takie, żeby takich desperatów werbować. — Ale sam pan mówił, że nadal są ludzie, którzy walczą. A to przecież właśnie byłaby walka. — Pani Zosiu, pani w ogóle zdaje sobie sprawę, o co mnie prosi? Za takie coś to od razu czapa. — Przecież rzecz jest możliwa. Pan jako lekarz, którego do więźniów dopuszczają, musi tylko dać znać, kiedy zapadnie wyrok i będą go przewozić z ulicy Sądowej do więzienia na Kleczkowską. — Dać znać, to trochę za mało — obrażonym głosem wtrącił doktor Malinowski. — Ktoś

jeszcze musiałby dokonać odbicia. Zaatakować milicyjnego GAZ-a z uzbrojoną po zęby eskortą. — No to ja właśnie o kontakt z takimi ludźmi pana proszę! — Pani oszalała! — sapnął doktor. Zamilkli na chwilę, jakby oboje potrzebowali chwili do wyciszenia myśli. A potem, już w spokojniejszym tonie, odezwała się Zofia: — Biją go? — No biją. — Bardzo? — Tak jak i innych. — Jak on się ma? — A jak ma się mieć? — wybuchł pan Tytus. — Nerki odbite, żebra połamane, paznokci dawno nie ma. — Jak ja mam takich ludzi opatrywać? I po co? Żeby ich mogli dalej młócić? Dawno bym się z tego interesu wypisał, ale nie chcą puścić. Mówią, że deficyt lekarzy. — Przekazał mu pan list ode mnie? — Przekazałem. — I co? — Powiedział, że też kocha. I żeby się pani nie martwiła. I tak nie był szczytem męskiej urody. Tak właśnie powiedział. Zza ściany dobiegł odgłos przyspieszonego oddechu, jakieś smarkanie, pokasływanie. Tak jakby matka za wszelką cenę starała się powstrzymać szloch. — Panie Tytusie kochany… — No co tam? — Niech pan mnie skontaktuje z chłopakami z lasu. Ja muszę go stamtąd wyciągnąć. — Niczego nie obiecuję. Zrobię, co w mojej mocy — odpowiedział takim głosem, że nawet przez ścianę było słychać, że sam nie wierzy we własne zapewnienia. *** Jeszcze długo po wyjściu doktora Malinowskiego Wanda kucała w szafie niezdolna do wykonania choćby ruchu. Jej matka… Jej własna matka… O rany. To, co usłyszała, zmiażdżyło ją, wstrząsnęło do najgłębszych zakamarków mózgu. Zofia chciała odbijać Konrada! W środku miasta, między wrocławską siedzibą Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego a zakładem karnym. Boże… Nie, nie Boże. Boga nie ma. Niech to jasny szlag! Ona uprawiała kontrrewolucję w ich domu! W ciągu następnych dni biła się z myślami, co robić. Oczywiście znała wytyczne. Wróg czai się wszędzie, aby go pokonać, trzeba bezwzględności. Tak mówili jej w ZMP. Wierzyła w te słowa. Zresztą, wystarczyło się rozejrzeć. Krantz, Malinowski, wujek Kazimierz, nawet dziadek… Tylko w jej otoczeniu nie brakowało sługusów kapitalizmu. Co ci ludzie mieli w głowach? Dlaczego nie godzili się na Polskę wolną i sprawiedliwą? A teraz dołączyła do nich własna matka. Marzył jej się zamach, chciała zabijać chłopaków z milicji. I co ona, niespełna trzynastoletnia Wanda, ma z tym niby zrobić? Donieść na nią? Zdradzić matkę? Nie donieść i zdradzić ojczyznę? Chodziła jak struta. Biła się z myślami. Zrobiła się czujna. Byle szmer zza ściany podrywał ją na równe nogi. Miała nadzieję, że doktor Malinowski wróci… z niczym. Że powie, że się nie udało. Że nikogo nie ma. To był wtorek, kiedy wracała ze szkoły. Tym razem zauważyła go już z daleka. Stał pod jej domem, w ręku ściskał szarą, papierową torebkę. Machał do niej. Uśmiechnęła się, z trudem powstrzymała, żeby nie podbiec. Staszek. Wrócił. Do niej. Była o dwa kroki od niego, już, już wyciągała rękę, żeby się z nim przywitać, gdy z drzwi wyskoczyła matka. Złapała go za kołnierz,

popchnęła. — Wynoś się i zostaw w spokoju moją córkę! — krzyknęła. Torebka upadła, ze środka wysypały się cukierki. W papierkach. Kolorowe. Amerykańskie. — Stara jędza! — krzyknął z daleka i jeszcze pokazał wała. Zosia jednak już na niego nie patrzyła. — Prosto do domu, moja panno! — Nienawidzę cię! — odpowiedziała. Mimo wściekłości, która rozpychała ją od środka, zaraz po wejściu do domu zauważyła zmianę. Jej matka, w ostatnim czasie osowiała i kostyczna, teraz była wulkanem energii. — Nalać ci zupy? — spytała, jakby nigdy nic. — Nie chcę twojej zupy. — A masz ochotę na ciasto? Drożdżowe! — Nie. Idę do siebie. Nienawidzę cię. — Tak, wiem — odparła lekkim tonem. — Już o tym wspominałaś. Myślę, że kiedyś ci przejdzie. I przyznasz starej jędzy rację. Trzasnęła drzwiami. Nie położyła się spać, nie płakała ani nie ciskała się po pokoiku w złości. Przepełniała ją furia, ale czuła, że za chwilę coś się wydarzy i musi stawić temu czoła. Nie pomyliła się. Kiedy tylko zapadł zmrok, usłyszała cichutkie pukanie do drzwi. W jednej sekundzie Zosia była już przy klamce. — Witaj, Teresko, witaj! Wejdź — dobiegło zza drzwi. A potem szuranie, stękanie towarzyszące ściąganiu przyciasnego płaszcza, bo Teresa mocno się ostatnio roztyła. — Zapraszam do pokoju, tylko zaleję herbatę. Wanda jednym susem wskoczyła do szafy. Plecy były już zdjęte, cegła wysunięta. Była przygotowana. — Słuchaj, nie mam nikogo, komu mogę zaufać, a muszę to z siebie wyrzucić — zaczęła, kiedy już zaskrzypiały pod nimi krzesła. — No co tam? Co tam? Przepraszam za ręce, kopytka lepiłam. — Pamiętasz Witka? — zapytała Zosia iskrzącym się emocjami głosem. — Witka? No pewnie, że pamiętam. Opowiadałaś, że w Warszawie wyprowadził cię z kanałów. — On tu jest! — Wrócił? — Na wezwanie doktora Malinowskiego! — Fiu, fu. Doktorek rzeczywiście ma jakieś znajomości w podziemiu. A zawsze myślałam, że tylko się popisuje. — Pan Tytus za nic nie chce się przyznać, że to on go ściągnął. Od wszystkiego się odżegnuje. Ale ja rozumiem. Konspiracja. — Jesteś pewna, że to nie zbieg okoliczności? Jakoś mi ten nasz poczciwy Tytus nie wygląda na partyzanta… — Witek wszystko potwierdził. — No dobrze, ale o co chodzi? O ile wiem, to nie miałaś z nim żadnego kontaktu. Myślałaś nawet, że zginął. — Więc wyobrażasz sobie, jakie dziś przeżyłam zaskoczenie, kiedy weszłam do domu, Wandzi jeszcze nie było, a on sobie siedzi przy tym stole! — I co się z nim, u licha, działo? — Był raczej małomówny. Wspomniał tylko, że po Powstaniu uciekł w Bory Tucholskie i

tam kontynuował walkę. — W Bory Tucholskie? — zaciekawiła się Teresa. — To na Pomorzu? — Tak — potwierdziła Zosia. — Czytałam nawet niedawno, że to matecznik antysocjalistycznej partyzantki, z którą walczy dzielna II Armia Wojska Polskiego. — Czyli… by się zgadzało. — A jakże! Witek mówił, że konfidentów i zdrajców tam tropił. A teraz, kiedy trzecia wojna światowa wisi w powietrzu, dowództwo przeniosło go na Zachód. Bliżej Amerykanów. — O jejku, Zosia. Taki człowiek w salonie to jak beczka prochu. Gdyby dotarło do niepowołanych uszu, z kim się zadajesz… — Mówię tylko tobie. Tyle razem w Warszawie przeszłyśmy… — Słuchaj! — przypomniała sobie coś nagle Teresa — a dlaczego niby Malinowski miał go wzywać? — Tego nie mogę ci powiedzieć… — Jejku, Zośka, w co ty się pakujesz? — Nieważne, wiem, co robię. A skoro sprawą zajmie się Witek, jestem spokojna, że wszystko pójdzie jak z płatka. On zna się na rzeczy. — Nie wątpię. Nie wątpię. Chwila ciszy przetykana jakimś dzwonieniem filiżanek o spodeczki, stukaniem łyżeczek o blat stołu. — Zośka… — No co, Teresko? — Czy to trochę nie dziwne, że facet, który, wybacz kolokwializm, porzucił cię w łóżku zaraz po upojnej nocy… Po siedmiu latach wyskakuje nagle jak Filip z konopi? — Powiedział, że kiedy Malinowski przekazał sygnał o kobiecie, która szuka grupy zdolnej do dokonania… No, przekazał mój sygnał, od razu wiedział, że to o mnie chodzi. — Jezu, Zośka. Ty chcesz uwolnić Konrada! — Ciiii. Wandzia ma czujny sen. Nie krzycz. — Zosiu, to mi na kilometr śmierdzi prowokacją bezpieki. — Eee. — Facet cię kochał do szaleństwa, tak? — Jestem o tym przekonana. — I nagle zniknął. Na całe lata. — Walczył… — Nie szukał cię? — Walczył! Niektórzy wciąż walczą. Znowu milczenie. Trzask wyschniętych, drewnianych krzeseł. Cichy odgłos szurania, jakby ktoś zgarniał dłonią ziarenka cukru ze stołu. — Kochasz go? — wyszeptała Teresa tak cicho, że Wanda musiała się domyślać jej słów. — Zabawne, Konrad pytał mnie niedawno o to samo… — A zakładając nawet, że twój szalony plan się powiedzie… To co zrobisz? Wybierzesz Konrada? Czy Witka? — Nie wiem. Nie zastanawiam się — w głosie matki zadźwięczały żałosne nuty. — Chyba kocham ich obydwu. — Będziesz musiała wybrać. — Będę musiała wybrać — powtórzyła jak echo.

5 Masywny, zbudowany z czerwonych cegieł gmach napawał ją lękiem. Kanciaste kolumny wznoszące się na wiele metrów, wysokie okna, grube mury. I blaszana tablica z napisem przy wejściu: „Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego ul. Podwale 31". Zatrzymała się. Serce zabiło jej szybciej. Większość mieszkańców miasta omijało ten adres szerokim łukiem. „Czego się boisz, idiotko?" — zganiła się w myśli. „Oni są przecież po twojej stronie". Ale nadal nie mogła zrobić kroku. Długi i wysoki budynek piętrzył się nad nią jak góra. Czy naprawdę chciała to zrobić? Przepełniała ją złość i uraza. Poczucie krzywdy i osamotnienia. Matka znowu jej to zrobiła. Znów poprzecinała wszystkie więzi, które udało się Wandzie ponawiązywać z otaczającym światem, a potem — jednym szarpnięciem — przeniosła do swojego świata. Świata ludzi szepczących straszne rzeczy, spiskujących, knujących, chowających się w cieniu. Miała tego dość. Nie chciała być szmacianą kukiełką w rękach matki. Ale… czy naprawdę chciała to zrobić? — Zanim im cokolwiek powiem, muszą mi przysiąc, że nie skrzywdzą matki — szeptała do siebie, nie odrywając wzroku od monumentalnej fasady. — Niech dadzą słowo, że jej nie zamkną, nie zrobią śledztwa. Gmaszysko wisiało nad nią w złowrogim milczeniu. Był wczesny ranek, słońce stało jeszcze nisko, ulica tonęła w cieniu. Wanda miała na plecach szkolny tornister, w ręku smętnie zwisał jej uszyty ręcznie worek na kapcie. — Będzie miała nauczkę — dodała, jakby sama przed sobą chciała się usprawiedliwić. — Kiedy przyskrzynią Malinowskiego i tego jej Witka. Wtedy zrozumie. Dostanie po nosie. I wreszcie przestanie się tak szarogęsić. Zrobiła krok w stronę drzwi. Cień się pogłębił. — Co? Zbrojny spisek? Ha, ha! Idź ty, smarkulo, lepiej do szkoły albo za uszy wytargam! — reakcja mundurowego siedzącego za biurkiem w przepastnym holu mocno ją zaskoczyła. Myślała, że przynosi im bombę, że będą przed nią skakać na jednej nodze. Że ją pochwalą… Właśnie się odwracała do drzwi, kiedy nadszedł następny wojskowy. Jako junaczka znała się na dystynkcjach, natychmiast więc rozpoznała majora. Miał polski mundur, więc Wanda zdziwiła się, gdy zwrócił się do dyżurnego po rosyjsku: — Kto eta dziewoczka, lejtnant? Tamten zerwał się na równe nogi, strzelił obcasami, wyprostował jak struna. — Ona z uma saszła towariszcz major! Kompletna wariatka. — Mów do mienia pa polski — dobrodusznie zreflektował się oficer, przenosząc spojrzenie na Wandę. W jego oczach igrały wesołe iskierki. — No, mała. Z cziem przychodzisz? — Chcą odbić więźnia — powtórzyła. Iskierki w oczach tamtego stały się liczniejsze i jaśniejsze. — A kto taki? — Zbrojne podziemie. Jego twarz, raczej kostyczna i surowa, w której jedynym żywym elementem wydawały się być właśnie oczy — nagle zadrgała. Śmiał się! — Zbrojne podziemie? Za późno ty przyszła, dziecko. My już ich wszystkich — tu znienacka zacisnął tuż przed jej oczami chudą, ale żylastą pięść — wygnietli kak robaki. Aż podskoczyła. Oczy tamtego w jednej sekundzie pociemniały, przeszywając ją na wylot.

— Jak sobie chcecie — powiedziała, czując, że właściwie to nie ma nic przeciwko, żeby stąd wyjść. — Sami się przekonacie. I zrobiła kilka kroków w stronę wyjścia. — Padażdi — osadził ją w miejscu cichy głos. Obejrzała się. Oczy majora znowu migotały wesołymi iskierkami. — Kakao ty już dziś piła? Zaprzeczyła ruchem głowy. — No to idi sa mnoj. Napijemy się. Pogadamy. Może ty wcale nie taka bezumna, jak się tamtemu wydało? — pogardliwym gestem wskazał na prężącego się wciąż dyżurnego. — Może ty więcej wiesz nawet niż ja? No, idi, idi. I nie bojsia. Ja nie gryzę — zachichotał. — Powiem wam co i jak, pod warunkiem że nie zamkniecie mojej matki — w wysokim chyba na cztery metry gabinecie ze skórzanymi fotelami i ciężkim jak czołg biurkiem Wanda od razu wyrecytowała swoją kwestię. — Twoją mamę? A pacziemu my by mieli ją zamykać? — uprzejmie zainteresował się major. — Ona jest niewinna — Wanda mówiła przećwiczony wcześniej wielokrotnie tekst. — Ona… się zakochała. I to przez to. A Malinowski to wykorzystał. To on jest zdrajcą. Mężczyzna patrzył na nią przez chwilę, potem powoli wyjął ze srebrnej papierośnicy papierosa. Niespiesznie stuknął nim kilka razy w pudełko, włożył w usta, zapalił. Powoli zaciągnął się dymem, z lubością przytrzymał w płucach, wypuścił pod sufit. — Pij, pij — powiedział. — Bo wystygnie. Dopiero wtedy Wanda uświadomiła sobie, że cały czas wstrzymywała oddech. I że paruje przed nią kubek pachnącego amerykańską czekoladą kakao. Posłusznie upiła łyczek. — Malinowski… — powtórzył powoli major. — Czy to nie ten doktorek, który leczyć aresztantów przychodzi? Aż się zakrztusiła. Cholera. Oj, oj. Źle. Już się wygadała. Wanda poczuła, że traci ostatnie resztki przewagi. — To jego wina. Nie mamy. Ona tylko się zakochała… — powtórzyła bez ładu i składu, jak rozregulowana katarynka. — Spakojna, spakojna — tamten znowu zaciągnął się dymem. — Wierzę ci. Poczuła przepełniającą ją ulgę. I wdzięczność do tego lekko szpakowatego, z krótko przyciętym wąsem mężczyzny za ogromnym biurkiem. — A teraz powiedz mi wszystko od początku. Piętnaście minut później, kiedy skończyła, dokładnie zgasił w marmurowej popielniczce drugiego już papierosa. Nic nie mówiąc, sięgnął po czarny, ebonitowy telefon. Władczym ruchem zastukał kilka razy w widełki. — Dawajcie mi tu szefa trójki! — warknął zupełnie innym głosem niż ten, którym zwracał się do Wandy. — Skarieje! A potem siedzieli. On bez ruchu, wpatrując się w nią tymi swoimi wesołymi oczkami. Ona też bez ruchu. Struchlała ze strachu. Czego się bała? Sama nie była pewna. Pod wysokim sufitem unosił się siny dym. Rozległo się energiczne pukanie i do gabinetu wkroczył sprężystym krokiem oficer w randze pułkownika. Niewysoki, ale mocnej budowy człowiek o okrągłej twarzy i wielkich, spracowanych dłoniach. Zasalutował przed siedzącym, jakby to on był niższy stopniem. — Saditie, saditie — poufale pozwolił mu major. Pułkownik przycupnął na brzeżku fotela i nieufnie spojrzał na Wandę. — Ta, eto dziewoczka opowiedziała mi bardzo ciekawe rzeczy — rozpoczął przemowę

mężczyzna zza biurka. — Dzielna mała — dodał, posyłając jej przelotny uśmiech. — Dobrze, że do nas przyszła. — A o co się konkretnie rozchodzi rzecz? — odważył się wtrącić pułkownik. — Opowiedz mu to, co mnie, mała. Aha. Minutoczku — znów sięgnął po telefon. — Jeszcze jedno kakao! — zaordynował. — I wytrzaśnijcie jakieś cukierki. — No mów, mów — ojcowskim tonem zwrócił się do dziewczynki. Wtedy Wanda zebrała ostatnie resztki swojej topniejącej jak śnieg w marcu odwagi i powiedziała: — Ale obiecajcie, że mojej mamie nic… — Nicziewo, nicziewo — machnął tylko ręką major. — Z tego, co mówisz, to twoja mama jest zupełnie bezpieczna. Więc powtórzyła. O dziurze w ścianie i podsłuchanych rozmowach. O Malinowskim, Konradzie oraz Witku. Człowiek za biurkiem tym razem zadawał jej jednak pytania. Szybko wyciągnięci więc zostali na światło dzienne wujek Kazik, dziadek i nawet Teresa. — No a ten Witek? — zainteresował się, kiedy drugi kubek kakao wystygł dokładnie tak samo jak pierwszy, a powietrze stało się nieprzejrzyste od dymu. — Jak on wygląda? — Nie pamiętam. Byłam za mała, kiedy u nas bywał. Ale mama mówi, że to wysoki blondyn. — Jego pseudonim? — Wiem tylko, że Witek. Mama też nie zna. Oni… Oni byli kochankami. Czas mijał niespiesznie. Przed Wandą pojawił się trzeci kubek, tak samo niepotrzebnego jak poprzednie, kakao. I cukierki. A nawet bułka maślana. Mężczyźni palili. Niby nic się nie zmieniło. Oni siedzieli, słuchali. Ona też siedziała, mówiła. Ale w pokoju rosło napięcie. Ze zdziwieniem Wanda odkryła, że nikt jej już nie pyta o Malinowskiego czy wujka Kazika. Mężczyzn interesował teraz wyłącznie Witek. Po raz setny powtarzała więc wszystko, co o nim podsłuchała. I co wiedziała wcześniej. — No dobrze, więcej z ciebie nie wyciągniemy — martwe usta majora rozciągnęły się w imitacji uśmiechu. — Co ty o tym sądzisz, Gienek? Masywny, krótko ostrzyżony mężczyzna zawieszony jednym półdupkiem na wielkim fotelu, nerwowo potarł łapskiem twarz. — No… Rozwojowo to wygląda, towarzyszu. — Rozwojowo? Tylko tyle macie, kurwa wasza mać, do powiedzenia? — głos majora nie przyspieszył, nie wzniósł się nawet na wyższe tony. Nadal był obleczony w ciepłe, przyjacielskie nuty. A mimo to raził, jak seria z karabinu. — Zbrojną organizację macie na własnym terenie. Przed wyborami. Z centralą, dowództwem, łącznością na Zachód. A także z grupą bojową. I nic, job waszu mać, o tym nie wiecie. Pod nosem wam odbicie więźnia szykują, a wy co? Śpicie, chuje zasrane? Całą robotę za was trzeba odwalać? Pod gradem słów pułkownik zerwał się na równe nogi, wyprostował, wielkie dłonie ułożyły mu się na szwach spodni w pozycji baczność. Usta łowiły powietrze, jak u ryby wyciągniętej z wody, na czoło wystąpił perlisty pot. — Saditie, saditie — spokojnie, i jak zwykle dobrodusznie, rozkazał mu major. I znów spojrzał na skuloną nad trzema pełnymi kubkami dziewczynkę. — Dobrze, że macie chociaż taką maładzioż — w jego oczach zagrały dobrze znane ogniki. — Umna dziewczyna — pochwalił. W gabinecie zapadła chwila ciszy. Smugi papierosowego dymu snuły się jak upiory podświetlane przez promienie wznoszącego się coraz wyżej słońca. — Ten Witek… — głosem skarconego uczniaka odezwał się pułkownik. — No, słuszam, słuszam — lekko zniecierpliwił się major.

— To jakaś gruba ryba. Dziewucha mówi, że był w Borach Tucholskich. Czyli u tego bandziora Łupaszki służył. Kurwa, myśleliśmy, że wszystkich ich udało się nam wygnieść. — Tylko bez takich wyrazów. Dziecko słusza. — Przepraszam — pułkownik rzucił Wandzie spłoszone spojrzenie. — A wracając do… ten Witek… Kur… ka, żeby znać jego pseudonim. Ten Witek to musi być kopalnia wiedzy o całym bandyckim podziemiu. Zna środowisko 27. Wołyńskiej Dywizji AK, grup z Powstania Warszawskiego, tych od Łupaszki, no i tutejszą organizację… — No charaszo! — przerwał mu klaśnięciem w dłonie Rosjanin. — Idi do roboty. To chyba sprawa dla sekcji pierwszej, prawda? Pułkownik znów zerwał się z krzesła, pokiwał głową, ruszył do klamki. — Czekajcie na instrukcje, Gienek — dogonił go głos zza biurka. — A my… — przeniósł spojrzenie na Wandę — jeszcze sobie porozmawiamy.

6 Kiedy kilka godzin później wychodziła z gmaszyska na zalaną słońcem ulicę, bolała ją głowa i czuła mdłości na myśl o amerykańskim kakao. Ale już się nie bała. Chyba się nie bała… Kiedy pułkownik opuścił gabinet, skuliła się ze strachu. O czym major chciał z nią jeszcze rozmawiać? Przecież powiedziała mu wszystko. On tymczasem otworzył okno, wypuszczając chmury dymu na zewnątrz, nalał sobie szklankę koniaku, wypił z lubością duszkiem, drobnymi łyczkami. Potem zamaszyście, aż zadzwoniły mu ordery, wytarł rękawem usta, uśmiechnął się i powiedział: — Opowiedz mi o sobie. Najpierw się zacięła, nie wiedziała, o czym ma mu właściwie mówić. Ale on słuchał uważnie, jak jeszcze nikt nigdy jej nie słuchał. Każdą błahostkę nagradzał przyjaznym skinieniem głowy i okrzykami: „Maładiec! Wot tak!". Więc ani się obejrzała, jak opowiedziała mu o tym, jak sfałszowała datę swojego urodzenia, postarzając się aż o trzy lata, żeby zostać przyjętą do ZMP, o konflikcie z matką, a nawet — o tej potwornej przygodzie z Piotrkiem i Staszkiem. — Kochasz ty tego Staszka? — No nie wiem. Może… — A Piotrek? — Co: Piotrek? — Chcesz zemsty? — Zemsty to może nie. Ale powinien dostać po łapach. I tak sobie gwarzyli. O wszystkim, tylko nie o Witku i podsłuchanych rozmowach. Na koniec major oznajmił: — Nu charaszo. Idź teraz do domu. I nic nie mów matce, gdzie byłaś. Wróciłaś ze szkoły i tyle. Kiwnęła głową. — I podpytaj ją o tego Witka. Tylko nie na urra. Tak trochę. W rozmowie. — Ale my z mamą ostatnio w ogóle nie rozmawiamy. — No to zacznijcie. Dla dobra sprawy. — Mam ją szpiegować? Nie odpowiedział od razu. Zmierzył ją badawczym spojrzeniem. — Ja ci powiedział, że twoja mać jest bezpieczna. Tak? — Tak — potwierdziła skwapliwie. — I słowa dotrzymam. Ale Witka chcę dostać. Muszę. Więc rozmawiaj z nią. Bądź miła. Dla jej dobra. *** Tamtego wieczora nie była jednak w stanie wypełnić zadania postawionego przez majora. Nie umiała spojrzeć matce w oczy, cholera. Ta zresztą zdawała się jej nie zauważać. Była w euforii, rozpierała ją energia. Przez ostatnie dni się zmieniła… Wieczorem znowu odwiedziła ją Teresa. Wanda jednak nie miała siły wciskać się do szafy. Czy dobrze zrobiła, donosząc na nie? Dobrze. Przecież pochwalili ją oficerowie, mężczyźni w polskich mundurach. No i załatwiła matce wolność. A wcale taka niewinna nie była! Mimo to Wanda miała w sobie psychiczną zgagę. Sercową niestrawność. W niedzielę z ulgą wyrwała się z domu. Pobiegła na zbiórkę poprzedzającą kolejny marsz poparcia dla Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w

zaplanowanych na 26 października wyborach. O dziwo, matka nie próbowała jej zatrzymywać. Nie spytała nawet, dokąd idzie. W szkolnej sali, w której miała się odbyć pogadanka przed marszem i rozdanie transparentów, panowało dziwne poruszenie. Nie zdążyła zapytać, o co chodzi, była lekko spóźniona, a na podwyższenie właśnie wkraczał prelegent. — Koleżanki i koledzy! — zagrzmiał. — Kontrrewolucja nie śpi! A zdradziecki czad rewizjonizmu i reakcjonizmu wsącza się nawet w nasze, zwarte szeregi. Pewnie niektórzy z was już słyszeli o naszym koledze, kimś, kto wydawał się nierozerwalną częścią naszego kolektywu. O Piotrze Wojdyckim. Myśleliśmy, że jest jednym z nas. Ufaliśmy mu… Wanda poczuła, jak po plecach przechodzą jej ciarki. Piotrek? Czyżby coś przeskrobał? Wtedy zobaczyła, że za prelegentem, nieco w głębi sali, obok sztandaru z napisem „Walka, nauka, praca", pod portretami Stalina, Bieruta, Cyrankiewicza i Roli-Żymierskiego, siedzi Staszek. Miał poważną, wręcz skamieniałą twarz. Nieruchomym wzrokiem wpatrywał się w jeden punkt. W nią. — …tymczasem Piotr zdradził. Zdradził nas. Zdradził socjalistyczną ojczyznę. Zdradził niezłomną jedność ludu pracującego miast i wsi. Okazał się ohydną wtyczką, szpionem światowego imperializmu. Wrzodem w zdrowej tkance mówiącego jednym głosem narodu. Na szczęście wczoraj ten wrzód wycięto. Indywiduum, które mieniło się być naszym kolegą, zostało zdemaskowane i aresztowane przez Urząd Bezpieczeństwa. Rzędy głów siedzących przed nią zakołysały się, obraz sali zadrżał. Żeby nie upaść, musiała natychmiast uchwycić się ławki. „Chcesz zemsty?". „Zemsty to może nie. Ale powinien dostać po łapach". Luźna rozmowa. Niemal prywatna atmosfera. Kakao i cukierki. Kurtuazyjne pytanie źle mówiącego po polsku pana w polskim mundurze i jej spontaniczna odpowiedź. Czy to możliwe, żeby zwykłe, wypowiedziane bez zastanowienia słowa, miały taką siłę? — Na szczęście mam dzisiaj także i dobrą wiadomość. Są wśród nas jednostki wybijające się ponad kolektyw. I tacy ludzie nie pozostaną w ZMP niezauważeni. Ostatnie wydarzenia uczą nas, że przed nadchodzącymi wyborami musimy się bardziej pilnować, mocniej zewrzeć szeregi. Kto, oprócz starszych towarzyszy w PZPR i przyjaciół w resorcie bezpieki, nam w tym pomoże? Pomogą nam sumienni koledzy. Tacy, jak Stanisław Badocha, którego dziś komenda główna awansuje na stopień hufcowego! Ich gromkie brawa. Jej zdrętwiałe palce kurczowo uczepione ławki. Ich ryk: „Nie zna granic ni kordonów pieśni zew". Jej spłoszone wspomnienie słów: „Kochasz ty tego Staszka?". No nie wiem. Może…". „O rany. O rany". A potem wytoczyli się na ulicę. Uformowali kolumnę, wzięli do rąk wydawane przez przewodniczącego i jego przybocznych sztandary, hasła, tablice. Wandzie przypadł w udziale niezbyt ciężki: „Bolesław Bierut ukochany wódz i nauczyciel, Budowniczy Polski Ludowej". Po prawej szedł dłuższy — „Młodzież polska głosuje za wieczną przyjaźnią ze Związkiem Radzieckim i przyspieszeniem budownictwa socjalistycznej ojczyzny", po lewej też niemały — „Polska młodzież opowiada się za światowym pokojem w duchu sojuszu robotniczo-chłopskiego". Wzrokiem poszukała Staszka. Jest! Stał na czele ze sztandarem ZMP w rękach. Wyjątkowy zaszczyt! Wydawał się nieco zagubiony i przytłoczony, ale starał się dumnie prężyć pierś. Ich oczy spotkały się. Przez moment patrzyli na siebie jak dwoje winowajców, którym odroczono wyrok. Kolumna ruszyła. Najpierw szli czwórkami, równo wybijając krok. Zanim jednak dotarli do Podwala, szeregi się przemieszały, co dłuższe transparenty splątały, a Wandziny towarzysz Bierut omal nie rozerwał ostrą krawędzią byle jak przyciętej dykty wypisanego na biało-czerwonym materiale „Związku Radzieckiego". Pozwoliła się nieść tłumowi, czasem tylko wyszukiwała oczami Staszka i jego fagi. Powoli się uspokajała, wtapiała w rzekę ludzkich głów, pozwalała ukołysać skandowanym hasłom. Było jej dobrze, bezpiecznie,

tak cudownie bezmyślnie. Matka, major, bezpieka i aresztowanie Piotrka, zostały za nią, w tyle, do rozwiązania — później. Tymczasem tłum niósł ją w stronę Staszka. Jego podgolona po bokach głowa z dość długą grzywką opadającą na oczy była coraz bliżej, guziki oczu coraz częściej obracały się w jej stronę. Jeszcze jedna fala, jedno zawirowanie i już była obok. Ramię w ramię. On i jego sztandar górowały nad nią, rzucały przyjazny cień, chroniły przed światem. Znowu się do niej odwrócił i na jego dość pełne, jakby wiecznie głodne usta, wypłynął uśmiech. Z jego oczu zniknęło już poczucie zagubienia i lęk. Był po prostu jednym z nich. A raczej jednym z tych, którzy prowadzili całą resztę. Na przedzie kolumny, z kawałkiem dumnego materiału: biało-czerwonym z jednej, a zielonym z drugiej, wydał się jej wyższy, godniejszy zaufania, silniejszy niż jeszcze przed chwilą — w szkolnej sali. — Będzie dobrze — powiedziały jego usta, bo słów w ogólnym tumulcie nie dało się słyszeć. Skwapliwie się z tym zgodziła. „Będzie dobrze, będziedobrze, bedobrze" — zaszumiało jej w głowie. Chwilę później ich dłonie — jej prawa, bo transparent niosła teraz jak karabin, wsparty na lewym ramieniu, i jego lewa, bo prawą ściskał ich święte drzewce, wymachując nim ponad głowami tłumu — dotknęły się, otarły o siebie. A potem, zupełnie bez udziału ich woli, przylgnęły jedna do drugiej, zaplotły, przemieszały między sobą palcami. Maszerowali. Po bokach kłaniały im się świeżo odbudowane domy, furmanki i nieliczne auta zjeżdżały im z drogi, przechodnie tworzyli na chodnikach milczący szpaler. Oni byli w środku. Oni byli tu życiem. Żywiołem, siłą. Delikatne (cholera, zbyt delikatne jak na zetempowca!) palce Wandy błądziły po zgrubieniach i nagniotkach na spracowanej dłoni Staszka. Opuszkami gładziła, badała, uczyła się na pamięć strupków i blizn jego ręki. Chłonęła bijące z niej ciepło. „Mężczyzna. Mężczyzna. Mój mężczyzna".

7 — Mamo… — Tak, Wandziu? — A powiedz… — No? — Co się dzieje z panem Konradem? Tyle u nas bywał. Czemu znikł? Cisza. Wanda, która głodna jak wilk, zdyszana i zachrypnięta od skandowania: „Ręce precz od Frontu Narodowego. Kułacy, reakcja, burżuje z PSL, do więzienia!", buszowała w spiżarce na końcu ich korytarza. Zosia robiła herbatę w pokoju. — Mamo? Słyszysz? — odważyła się dalej drążyć temat. — Zrób sobie kanapki i przyjdź do mnie, córuś. „Córuś". Hm. Matka już dawno nie zwracała się do niej w ten sposób. A więc trafiła w jej czułą nutę. Teraz nie wolno odpuścić. Spokojnie posmarowała chleb margaryną, przełożyła metką, docisnęła drugą kromką. Tak, jak chłopcy jadali w cegielni. Grubo na trzy palce. Ruszyła do drzwi pokoju. Pozbyła się już wątpliwości. Tej dziwnej, przyprawiającej o mdłości i ból brzucha niemocy na myśl, żeby szpiegować, a nawet podpuszczać własną matkę. Nie. Koniec tego. Marazm i zaniechanie to cechy niegodne współczesnego człowieka. A poza tym, to ona była tutaj po właściwej stronie. Major czeka na wyniki. Major już zrobił swoje. Piotrek siedzi (no, może nie chciała aż takiej zemsty, ale trudno — stało się), Staszek patrzy z szacunkiem, a może nawet, czort wie?, z miłością. Teraz ona. Do diabła! Tu chodzi przecież o coś więcej niż święty spokój jej rodziny! Tu w grę wchodzi bezpieczeństwo narodowe! „A poza tym, matce nic nie grozi" — dodała w myślach, przekraczając próg pokoju. Usiadła, wbiła zęby w podwójną pajdę, ignorując lekką przyganę w oczach matki. Spomiędzy kromek chleba wypłynęły jej na palce wałki tłustej metki. — Dlaczego pytasz o Konrada? — Zosia zamieszała herbatę, półtorej łyżeczki i kropelka mleka. — Myślałam, że ty i on… No wiesz. Usta matki zacisnęły się na moment w kreskę. Potem jednak zadrżały w lekkim uśmiechu. — Tak, łatwo zapomnieć, że nie jesteś już dzieckiem. Widzisz i słyszysz więcej niż mi się wydaje. Wanda na chwilę zmartwiała. Czyżby matka odkryła jej sekret? Nie, niemożliwe, zawsze starannie mocowała plecy szafy. A więc spokojnie. Spokojnie. Nie zdradzić się. — Jeśli nie chcesz o nim rozmawiać, to przepraszam — zagaiła przebiegle. — Ależ chcę! Chcę… — szybko zaprotestowała. — Za mało ostatnio ze sobą rozmawiamy. — W ogóle ze sobą nie rozmawiamy — nie powstrzymała się Wanda. — Nie tylko ostatnio. — Tak, oddaliłyśmy się od siebie — westchnęła Zofia, nakrywając tłustą od zmielonego mięsa dłoń córki własną ręką. — Sama nie wiem, dlaczego. „A ja wiem!" — chciała zakrzyknąć. Dotyk matki ją parzył, przygniatał, odbierał dech. Tak jak w czasach, gdy hołdowała jeszcze tym przeklętym gusłom, kiedy „leczyła" i miała do czynienia z kimś bardzo chorym. Zamiast harmonii — chaos. Zamiast ciepła — dotyk parzący mrozem albo gorącem. Najdelikatniej, jak umiała, wysunęła swoją dłoń. Ona tego jednak nie zauważyła. Nieruchomo patrzyła w ścianę. — Wandziu… Czy pamiętasz Witka?

Serce skoczyło jej do gardła. O cholera, cholera, cholera. Jeszcze przed chwilą nie miała pojęcia, jak poprowadzić rozmowę, żeby do niego dotrzeć, a tu nagle trzask prask! Facet wyskakuje od razu jak diabeł z pudełka. Świetnie! Tylko, żeby teraz tego nie schrzanić, nie powiedzieć czegoś, co ją spłoszy, rozproszy sprzyjającą atmosferę. — Witka? — udała zdziwienie. — Tak szczerze, to nie. A raczej nie pamiętam jego twarzy, wyglądu. Ale pamiętam jego obecność, wasze rozmowy. No i to, co się stało, kiedy… — Nie kończ. Posłusznie umilkła, bo wspomnienie martwych, okaleczonych ciał zaczęło wypełzać z jej pamięci. Znowu poczuła złość do matki. Jak mogła dopuścić, żeby dziecko patrzyło na takie rzeczy! — Pewnie zastanawiasz się, co Witek, człowiek z przeszłości, ma z Konradem wspólnego. Skinęła głową, patrząc, jak matka delikatnie miesza swoją herbatę i lekkim ruchem strząsa z łyżeczki kropelkę. Spostrzegła, że dłonie matki są spracowane prawie jak te należące do Staszka. Skóra wysuszona, marszcząca się, na palcach blizny po oparzeniu piecykiem, odciski, ślady skaleczeń i ukłuć igły. Na moment jej serce zalała niespodziewana tkliwość, wzruszenie, w gardle wezbrał szloch. Przez ułamek sekundy chciała wyjawić prawdę, klęknąć przed nią, przyznać, co zrobiła. Ale wtedy matka z niespodziewaną twardością w głosie oświadczyła: — Tego nie mogę ci na razie wyjawić. Uwierz po prostu, że pomiędzy aresztowaniem Konrada… — A więc został aresztowany? — Wanda płynnie powróciła do swojej roli. — …a rychłym pojawieniem się Witka jest pewien związek. — Rychłym pojawieniem się? — tym razem nie musiała udawać zdziwienia. — On tu przyjdzie? — Tak — matka z brzękiem odłożyła łyżeczkę na spodeczek. — I bardzo nalegał, żeby ciebie zobaczyć. — Mnie? Dlaczego? Zosia znowu zapatrzyła się w ścianę. Wanda utkwiła spojrzenie w jej twarzy. Dopiero teraz — może w świetle padającym od góry? — dostrzegła delikatną siatkę pajączków przy oczach, grubsze zmarszczki wokół ust i jedną, ale głęboką, pionowo przecinającą czoło. Ile matka miała lat? Trzydzieści trzy? Trzydzieści cztery? Nie pamiętała dokładnie. Za wcześnie na zmarszczki… — On… cię kocha. Jak córkę. Znał cię od urodzenia, nosił na rękach, karmił. Myślę, że gdyby nie wojna… gdyby nie to, co się wtedy stało w chacie szeptuchy, dziś bylibyśmy… wszyscy troje, jak jedna… Wanda ze zdziwieniem odkryła, że matka zaraz wybuchnie płaczem. Jej matka? Nigdy nie widziała jej choćby wzruszonej, zmieszanej, wytrąconej z równowagi! No, chyba że była wkurzona. Aż tak panowała nad emocjami? Tak głęboko spychała to wszystko w głąb siebie? — Kiedy ma przyjść? — spytała odrobinę zbyt niecierpliwie. I trochę za ostrym tonem. — Za dwa dni. We wtorek. O dziesiątej rano. ===YwYwCDFTMFE3VGxZOwk6DjkBZFNgBGIBZ1FpUGFRZFI=

8 Major obiecał, że wszystko pójdzie jak z płatka. Przy okazji poznała jego nazwisko. Jakowlew — jak ten od samolotów. No więc major Jakowlew ją pochwalił, poklepał po plecach, powiedział, że sprawiła się jak członek Komsomołu. I obiecał, że będzie dobrze. Że nikomu włos z głowy nie spadnie. Musi tylko, rzecz jasna, o dziesiątej być w domu i nie ruszać żopska z krzesła. Tak właśnie powiedział: „żopska". No więc siedziała. Za stołem w salonie. Ścienny zegar kupiony jeszcze w czasach istnienia szaberplacu pokazywał za pięć dziesiątą. Matka krzątała się po mieszkaniu jak fryga. Buchała szczęściem i oczekiwaniem. Głupia. Zaprosiła do domu akowca i jeszcze się cieszy. Krzątała się przy imbryku z herbatą, kroiła drożdżowe ciasto, poprawiała na oknie kwiatki. Major Jakowlew, stary wyga, dokładnie to przewidział. — Dlaczego nie zaczekacie na niego w mieszkaniu? — Wanda zapytała go jeszcze w poniedziałek. — Bo wtedy by nie przyszedł — odpowiedział. — Pewnie umówili się z twoją matką na jakiś sygnał bezpieczeństwa. Pelargonię w prawym rogu i do połowy odsuniętą firankę. Albo coś innego. Nie dojdziesz, jakie to hasło. Dlatego będziemy wszędzie, tylko nie w środku. Wszędzie. Choć nie będzie nas widać. I rzeczywiście, ulica wyglądała zwyczajnie. Żadnych facetów w skrywających rozpylacze płaszczach, żadnych ciężarówek z budami, żadnych strzelców na dachach. Za trzy dziesiąta. Siedziała zdrętwiała, walcząc ze sobą, żeby nie schować głowy w ramionach. Matka odwrotnie, nie mogła usiedzieć na miejscu. Co chwila podbiegała do okna, zerkała, potem wracała do stołu, by przesunąć o milimetr cukiernicę. Wzrok uciekał jej do lustra, mimowolnie poprawiała upięte w kok włosy, szybkimi ruchami wyrównywała sukienkę. Dziesiąta. Całą sobą nasłuchiwała odgłosu kroków, szmeru za drzwiami, pukania. Co się stanie, gdy Witek pojawi się w progu? Czy tamci („nasi" — poprawiła się zaraz w myślach) pozwolą mu wejść, usiąść, zamienić słowo? A jeśli tak, to ile będzie to trwało? A może dopadną go od razu na schodach, oszczędzając im widoku szarpaniny? Pięć po. Matka krążyła po pokoju coraz bardziej nerwowo. Dwa razy wokół stołu, trzy razy obok lustra, pięć razy do okna. Wyszła na korytarz, chwilę słuchała przy drzwiach, wróciła. Dziesięć po. Herbata w imbryku wystygła, na cieście usiadła senna, jesienna mucha. Wanda już nawet nie udawała, że nie trzęsie się w środku z napięcia. Piętnaście po dziesiątej. Matka klapnęła w końcu na krzesło. Wypuściła powietrze z płuc. Rozprostowała obrus drżącymi dłońmi. Kilka minut siedziała jak sfinks, bez najmniejszego ruchu, a potem jednym wyrzutem ramienia zburzyła misternie ułożony kok. — On już nie przyjdzie — powiedziała. I dodała ledwie słyszalnym szeptem: — Do licha, znów mi to zrobił. Wtedy z korytarza dobiegło leciutkie pukanie. Spojrzały po sobie. — Miał stuknąć inaczej. Dwa razy długo i trzy krótko… — zaniepokoiła się matka. Wanda nie odpowiedziała, czując, jak policzki, szyję i nawet czoło oblewa jej krwisty rumieniec. Zosia jednak na nią nie patrzyła. Wstała i na paluszkach wyszła na korytarz. Zniknęła

w mroku. — Kto tam? — do pokoju dobiegło jej ostrożne pytanie. Nie doczekała się odpowiedzi, ale mimo to odsunęła zasuwkę. I wtedy otaczający je, napięty do granic możliwości spokój, nagle eksplodował. — Ręce do góry! Na ziemię! Huk buciorów, łoskot padającej lampy, pełen przerażenia pisk Zosi, szczęk metalu. I zaraz trzask wyważanych drzwi do pokoju Wandy. A potem sylwetki mężczyzn wpadające do salonu. Rozpoznała spotkanego w gabinecie Jakowlewa pułkownika. Był po cywilnemu. Doskoczył do stołu, jednym ruchem zmiótł stojące na nim naczynia i z donośnym stukiem ustawił na blacie karabin maszynowy z okrągłym bębenkiem, na rozstawionych nóżkach. — Był tu? — warknął. Zaprzeczyła. — Może go przegapiliśmy? Może się, chuj, wślizgnął do was jakąś dziurą? Znów pokręciła głową. Do pokoju wprowadzili matkę. Miała skute z tyłu ręce. Tajniak trzymał ją za łańcuch kajdanek, który podciągał do góry, co zmuszało Zosię do pochylenia się w przód, jak w głębokim pokłonie. — Major Jakowlew obiecał, że mamie nic… Szybkie spojrzenie matki. Ułamek sekundy, ale i tak niemal rzuciło Wandą o ścianę. Zaskoczenie, przerażenie, niedowierzanie. Otchłań bólu i zawodu. — Ty się ze mną, smarkata, nie targuj — gruby paluch pułkownika zatańczył tuż przed nosem Wandy. — Umowa była: dajesz mi na widelcu Witka. I gdzie on jest? No? Gdzie, kurwa? — Może jeszcze przyjdzie… — Lepiej, żeby tak było. Oj, życzę wam tego z całego serca. Uzbrojeni w pistolety maszynowe z długimi, zakrzywionymi magazynkami mężczyźni zajęli pozycje w całym mieszkaniu. Wandzia odważyła się jeszcze raz zerknąć na matkę. Klęczała pchnięta pod ścianę. Płakała. Te łzy wstrząsnęły Wandą bardziej niż cokolwiek, co przeżyła tego ranka. Nigdy dotąd nie widziała Zosi w takim stanie. Ani w piwnicach i kanałach Warszawy, ani podczas wcześniejszych łapanek, ani w szkole pełnej rannych i umierających ludzi we Włodzimierzu Wołyńskim. Nigdy. Dopiero dziś. „Co ja zrobiłam? O Boże, co ja zrobiłam?!". Nie było już jednak odwrotu. Stłoczeni w ich małym mieszkaniu, okadzani dymem z papierosów, czekali na ducha.

WIOSNA 1957 1 Warkot starego harleya odbijał się od wznoszących się po obu stronach drogi wzgórzach. Stara maszyna, która zrodziła się w amerykańskiej fabryce, pokonała drogę przez Atlantyk aż do Murmańska, a potem ze zwycięską Armią Czerwoną przeszła szlak bojowy aż do Festung Breslau, niosła ich wąziutką szosą przez okolice Sobótki aż do wsi Tąpadła. Bez i czeremcha spowijały ich oszałamiająco pachnącym kokonem, lipy, klony, akacje i dęby witały gałęziami ubranymi w soczyście zielone liście. Droga była pusta, cały świat należał do nich. Czasem mijali murowane, poniemieckie stodoły z pozapadanymi dachami, płoszyli jakieś kury i kaczki drepczące poboczem, naprawdę z rzadka wyprzedzali ciągnięte przez konie wozy wypełnione gnojówką. Siedziała na tylnym siodle motocykla, obejmując Staszka w pasie. Wtulona w jego szerokie plecy, z policzkiem przyciśniętym do brezentowej kurtki, pod którą czuła każde poruszenie jego mięśni, każdy oddech i uderzenie serca. Wiatr rozwiewał jej ciemne włosy, przynosił do uszu śpiew ptaków. Staszek prowadził coraz wolniej, kluczył między dziurami w asfalcie, w których od wczorajszej burzy stała woda, wypatrywał. — To tu! — krzyknął. — Trzymaj się! Jeszcze mocniej wtopiła się w jego ciało, kiedy harley zakasłał, zgrzytnął zmienianym biegiem i lekkim łukiem zatoczył się na szutrową ścieżkę pnącą się stromo wzwyż. Szerokie koła zachrzęściły na kamykach, zawieszenie skrzypnęło, wybierając nierówności, silnik ryknął serią donośnych wystrzałów. Staszek jechał slalomem, zdobywał kolejne metry wysokości, droga za ich plecami opadła w dół, oddaliła się, niemal utonęła w zieleni. Byli coraz wyżej. Skończył się szuter, zaczęła glina i korzenie. Błocko strzelało spod kół, zaklejało Staszkowe gogle, zlepiało kosmyki jej włosów. I wtedy wycie silnika nareszcie ustało. — Dalej pójdziemy piechotą — zarządził kierowca. — To już niedaleko. Z lubością rozprostowała kości. Jechali tutaj bez przerwy aż z Muchoboru. Nawet ze Staszkiem, który potrafił rozpędzić swojego harleya do prędkości budzących grymas dezaprobaty i zazdrości na twarzach poruszających się nowiutkimi warszawami milicjantów, był to kawał drogi. Ruszyli ścieżynką pod górę, między czepiającymi się ich ubrań krzakami malin i jeżyn. Po chwili zobaczyli skałę. Niezbyt okazałą, co prawda, i obrośniętą po bokach wybujałymi pokrzywami, ale jednak skałę. — Jesteśmy na miejscu — oznajmił Staszek. Wanda oburącz objęła go w pasie, przytuliła splątaną na wietrze głowę do piersi, uniosła wzrok ku górze. — Co to jest? Kolejne ruiny szwabskiego pałacu? A może jakaś piastowska historia odciśnięta w kamieniu? Odkąd późnym latem zeszłego roku po powrocie z ogarniętego rozruchami Poznania Staszek kupił sobie z demobilu motocykl, ciągle ją gdzieś woził. Już prawie nie chodzili na potańcówki albo na spacery, jak dawniej. Nic, tylko jeździli. Nad rzekę, do starych glinianek, na łąkę albo pooglądać jakieś opuszczone przez Niemców ruiny pałacu. Było miło. Ale brakowało jej trochę tych zwyczajnych randek. Zwłaszcza że Staszek stał się zamyślony, dziwnie poważny, taki jakiś… dorosły.

— To stara sztolnia. Kopalnia znaczy. Spójrz. Tam, w dole jest wejście. — Ta dziura? — Kiedy wydobywano tu rudę, było większe. — Nie chcesz chyba, żebym tam wchodziła? W środku mogą być nietoperze albo szkielet esesmana przykuty do maszynowego karabinu. Roześmiał się. Tak, jak kiedyś — głośno, szczerze. Odchylając głowę do tyłu, całemu światu prezentując kły. Lubiła tę jego sztubacką naturę. W takich chwilach była w stanie nawet pokochać te ich wycieczki po okolicach Wrocławia. Zresztą, i tak podobało się jej w nich to, że byli nareszcie sami. Z dala od wścibskiej, choć sympatycznej cioci Apolci, wiecznie naburmuszonej Mańki, od gwarnego tłumu koleżeństwa z ZMS, od hucznych apeli i capstrzyków. Zresztą, Staszek już na te imprezy od dawna nie chodził. Miał dwadzieścia trzy lata i pracował. A raczej służył. W stopniu sierżanta. Na Podwalu 31. Rzadko więc zdarzało im się być sam na sam. Tak naprawdę, bez strachu, że ich zaraz ktoś nakryje — jak w hotelu pracowniczym, w którym mieszkał Staszek. Mimo więc, że trochę się bała ryczącego, strzelającego gaźnikiem i emitującego chmury spalin harleya, chętnie na niego wsiadała, dając się unosić w nieznane. Ale mroczna sztolnia? Co go dzisiaj podkusiło, żeby zabrać ją w takie miejsce? Kiedy tylko zapalili latarki, wciągnęli wyjęte z przywiezionego w sakwie plecaka kalosze, a Wanda zawiązała pod brodą chustkę, gdy wcisnęli się w tchnący wilgocią i chłodem korytarz, z jej pamięci natychmiast wyślizgnęły się wspomnienia warszawskich kanałów. Niewiele pamiętała z tamtych czasów. Prawie nic. Tylko ciszę i mrok. Strach. Oraz słabnący z każdym krokiem uchwyt niosącej ją matki. Matka. Zosia. Wanda czym prędzej wypchnęła z głowy jej wspomnienie. Nie, nie dziś. Pomyśli o niej innym razem. Korytarz był dość szeroki, nie trzeba było także się schylać. Gumowce taplały się w płyciutkim błocie, kręgi światła z latarek tańczyły po kamiennych ścianach w takt wesołych pohukiwań Staszka. Po półgodzinie marszu i pokonaniu dwóch niewielkich zawalisk („Uważaj na głowę! Podaj rękę! Nie skręć kostki!" — Staszek był opiekuńczy niczym anioł) doszli do nieco wyższej i szerszej komnaty. Żółte promienie latarek padły na lustro czarnej, nieruchomej wody. Była czysta jak kryształ, widać było schodzące w dół ożebrowanie z desek, jakąś niknącą w czeluści drabinę. — Kiedyś był tu kopalniany szyb — wyjaśnił Staszek. — A teraz zalała go woda — skwitowała wzruszeniem ramion. — Po to tu przyszliśmy? Zobaczyć podziemną studnię? — Nie ciekawi cię, dokąd ona prowadzi? — w jego głosie zabrzmiała nuta irytacji. Spłoszyła się. Nie chciała wyjść w jego oczach na głupią kurę. — Myślisz, że na dnie są hitlerowskie skarby? — Kto wie? — ożywił się. — A już na pewno są korytarze, porzucone narzędzia, może nawet kości robotników. Wzdrygnęła się. Na szczęście zaraz poczuła na swoich barkach dotyk jego ramienia. Od razu zrobiło jej się raźniej. — Tajemnica, rozumiesz? Milczała niepewnie. Tajemnica? Jaka tajemnica? — To mnie podnieca. Coś, co skrywa ziemia, skały. Albo ta woda. Coś tam jest, nie wiadomo co. Rany! Tak strasznie chciałbym móc to kiedyś sprawdzić. — Musiałbyś się nauczyć nurkować. — Nie ma odważnych, którzy zanurkowaliby w takiej dziurze. Zamyślił się. — Ja też mam dla ciebie tajemnicę do odkrycia — szepnęła. A potem chwyciła jego rękę i

poprowadziła ku swojej piersi. Dłoń mężczyzny najpierw zamarła, ale zaraz ożyła. Palce zaczęły myszkować w poszukiwaniu guzików jej bluzy, zamykać się i otwierać na jej niedużym, jędrnym, dziewczęcym biuście. — Zgaśmy latarki — szepnął. — Zwariowałeś? Zapadły ciemności rozpraszane tylko ich przyspieszającymi oddechami, cmoknięciami złączających się i rozłączających warg, leciutkimi westchnieniami. Ile trwała ta chwila? Coś między wiecznością a mgnieniem sekundy. Nie mieli koca, podłoże było błotniste, a stojąc blisko krawędzi zalanej równo z ziemią studni, bali się zrobić fałszywy krok. Wkrótce więc zamarli, zziajani, podnieceni, rozczarowani brakiem spełnienia, z ustami pulsującymi bólem pocałunków. Zrozumieli, że w tym miejscu nie są w stanie się spełnić, nacieszyć dotykiem swoich ciał. — Nie zapalaj — Staszek intuicyjnie wyczuł, że Wanda szuka włącznika latarki? — To jak wrócimy? — Nie wracajmy. Jeszcze. Posłuchaj. Wytężyła słuch. Nic. — Cisza — powiedział. — No, cisza. — I absolutna ciemność. — Nieprzenikniona — zgodziła się. — W takim miejscu można zajrzeć w głąb siebie. Zobaczyć prawdę. Czasem mi tego brakuje. Kim jestem? Moi rodzice zginęli w czasie wojny, rodziny nie mam. W pracy… tam trzeba robić to, co każą, i nie dyskutować. Czasem więc zastanawiam się, kim ja, do diabła, jestem? Tym, co mówię i robię, bo muszę to mówić i robić? A może kimś innym? Kim? Namacalna cisza wokół nich wessała jego słowa. Kiedy zamilkł, znowu nie było nic. Zaczęło się jej kręcić w głowie. — Przy tobie chciałbym być sobą — usłyszała. — Potrzebuję kogoś, przy kim będę prawdziwy. I szczery. „Prawdziwy" — zadudniło jej w głowie. Nagle poczuła, jak za gardło chwyta ją przerażenie. Prawda. O nim. O niej. Nie! Tego nie potrzebowała. Żadnej prawdy. Żadnego spoglądania w głąb. Czym prędzej wymacała włącznik, wątłe światło rozsadziło mrok. — Wracajmy, natychmiast. *** Pół godziny później całowali się na rozłożonym wśród kwitnących malin kocu. Po mrokach zapomnianej sztolni świat wydawał się rajem. Słońce grzało w plecy, owady leniwie bzyczały, nieustannie świergoliły ptaki. Staszek był nagi do pasa. Drelichowe spodnie wypychał mu nigdy jeszcze przez Wandę nieoglądany, ale dokładnie poznany już dotykiem kształt. Wiedziała, że Staszek wygina się niemal w łuk i tak uroczo stęka, kiedy obejmie ten kształt niczym stylisko młotka i zacznie przesuwać dłonią w górę i w dół. Znała już nawet dotyk ciepłej i lepkiej, pachnącej migdałami wilgoci, która pojawiała się zawsze po kilku minutach takiej zabawy. Lubiła mu sprawiać przyjemność. Lubiła, gdy jego dłonie sprawiały przyjemność jej piersiom, biodrom, brzuszkowi, a nawet — na co jednak (dzięki cierpliwym lekcjom Apolci na temat sztuki stopniowania męskiego napięcia) pozwalała tylko w wyjątkowych chwilach — wnętrzom jej ud. Jeszcze bardziej od tej przyjemności lubiła chyba jednak poczucie władzy, jaką nad nim miała w takich chwilach. Mogła go wznieść ku ekstazie, mogła zatrzymać — dyszącego żądzą i nabrzmiałego — w pół kroku. Czasami aż się dziwiła, że bycie kobietą daje jej nad Staszkiem taka przewagę. Przewagę, której normalnie nie czuła. Dziś jednak zarówno ta władza,

jak i przyjemność związana z jego dotykiem cieszyły ją jakby mniej. — Zróbmy to — zachrypiał prosto do jej ucha. — Zróbmy to wreszcie. Z nietypowym u niej zdecydowaniem strząsnęła z siebie jego ręce. — Nie. Nie dziś. Na pewno nie dziś.

2 W Muchoborze, jak zwykle, czekał na nich spóźniony obiad. Ociekające tłuszczem cepeliny aż pękate od wypełniającego je farszu. Do tego żur z białą kiełbasą i micha utłuczonych ziemniaków do nabierania. Rzucili się do jedzenia. Wieczory były jeszcze chłodne, więc wujek Albert, najnowsze trofeum ciotki Apolci, rozpalił pod kuchnią. Wanda skubała potężnego kartacza, zerkając na płomienny, od błysków dobywających się spod kuchennej płyty, profil Staszka. Po co zabrał ją do tej kopalni? Co chciał jej przez to powiedzieć? Czy te dziwne słowa o poszukiwaniu w mroku prawdy o sobie oznaczały, że się przed nią otworzył? Czy chciał przez to powiedzieć: patrz, taki jestem naprawdę, czy nadal mnie chcesz? Albert i Staszek pochłaniali już po drugim cepelinie, suto zagryzając kartoflami polanymi tłuszczem. Mężczyźni. Jej i Apolci. Młody i stary. Jeden chudy i sprężysty, drugi gruby i zwalisty. Bardzo różni, a równocześnie niemal identyczni. Porywczy, ale przewidywalni. Wolą polegać na sile niż wsłuchiwać się w słabości. Przedkładają zwycięstwo nad porozumienie. Głupia fanfaronada pociąga ich bardziej niż rozsądna kalkulacja. Proste mechanizmy. A jednak nie takie proste. Bo czasem jednak skomplikowane jak wszyscy diabli. Jechał kilkadziesiąt kilometrów motorem, żeby pokazać jej czarną dziurę w ziemi. Rany, jak to rozumieć? — Wanda! A chodź przejdziemy się sprawdzić, czy krowa ma wodę — zaproponowała po kolacji Apolcia. Nie chciało się jej wychodzić z ciepłej kuchni. Ani oddalać od drgającego czerwonym blaskiem profilu Staszka. — Może ja zostanę pozmywać? — Iii tam. Chłopy pozmywają. Najwięcej zjedli. — Ja nie będę się brał do babskiej roboty — szarpnął wędzidłem Albert. Oczy Apolci zwęziły się, ale na twarz wypłynął wąziutki uśmiech. — Zobacz, mała, jaki ten mój ostry. Misio kochany. Nie będzie się brał i już. No, facet jak ta lala. Szczęściara ze mnie, że mam takiego. Albert zaskrzypiał zydlem, zaczął się wiercić niespokojnie, posłał Apolci szybkie, chyba lekko spłoszone spojrzenie. — Trudno — ciągnęła ciotka, zbierając się do wyjścia. — Nie to nie. Jak lew zaryczał, to mała kózka nie będzie się droczyć. Szkoda tylko, że pan i władca będzie jeść jutro obiad ze zjełczałego garnka. Skończyła wciągać kapotę i odwróciła się do Wandy: — Gotowa? Wyszły w ostre powietrze podziurawione błękitem gwiazd. — Pozmywa? — zainteresowała się Wanda. — Pozmywa — z niezmąconą pewnością w głosie odparła ciotka. — Jak ty to robisz? — Kartacze? — Wiesz, o co pytam. — Że niby taka mała, niewyględna żmija jak ja, chłopów sobie wokół palca okręca? — Mniej więcej tak. Tak. — Nie wiem. — Aha. — Sekret chyba w tym, że ja ich nie kocham. Lubię, pragnę, czasem nawet potrzebuję. Ale kochać, co to, to nie.

— Sprytne — odpowiedziała, nic nie rozumiejąc, Wanda. — Oni to czują — dodała Apolcia, mocując się z drzwiami od obory. — I wtedy bardziej się starają. Właściwie, to starają się tylko wtedy. Otoczył je ciepły i wilgotny zapach gnojówki, słomy, zwierząt, a nawet ulotna woń mleka. — Ma wodę — stwierdziła Wanda. — Możemy wracać. — Zaczekaj — poczuła na ramieniu jej dotyk. W bladym świetle gwiazd zobaczyła na sobie drobniutką dłoń, wyglądającą jak woreczek z wrzuconymi do środka kostkami. Chwyt był jednak nadspodziewanie mocny. — Ona wróciła — nocne niebo zadrżało od dwóch cichych słów. — Została uniewinniona. — Uniewinniona? — Wanda poczuła, jak uginają się pod nią nogi. I zaraz dopadły ją wyrzuty sumienia. Powinna się przecież cieszyć, może nawet skakać z radości. Tymczasem za gardło chwycił ją strach. Bezwiednie rozejrzała się na boki. — Tak, wiem. Dostała dwadzieścia pięć lat. Ale po wydarzeniach z zeszłego roku w „Ceglorzu" i w ogóle w Poznaniu władza wypuszcza starych politycznych. A tych, których nie może już wypuścić, rehabilituje. — Ach tak — w głowie miała pustkę. — A do tego poręczył za nią pułkownik Zygmunt Czepliński. Odznaczony Krzyżem Walecznych bohater operacji „Wisła" na Podkarpaciu. Weteran walk ze zbrojnym podziemiem i bandami UPA. — Wujek Zygmunt? Matka kiedyś o nim wspominała. Że jako partyzant przeczekał Powstanie Warszawskie w Lesie Kampinoskim, a później wcielono go do 2. Armii Wojska Polskiego — przypomniała sobie Wanda. — Ale nigdy go nie widziałam. — Rozsądny człowiek — zachichotała Apolcia. — Twoja matka zawsze miała opinię elementu politycznie niepewnego. Zygmuś dbał o swoją karierę. — A jednak się za nią wstawił? — Takie słyszałam plotki. Widać sporządniał na stare lata. Albo już było mu wszystko jedno. Poręczył za nią i zaraz poprosił o przeniesienie do rezerwy. Parę tygodni później zmarł na serce. — Wszyscy wokół mojej matki umierają. — Nie tragizuj. Ty i ja żyjemy i mamy się dobrze. Stała w drzwiach obory, patrząc w gwiazdy i wydychając przez usta chmurki pary. Dyszała jak po biegu. A więc matka jest na wolności. Czuła, że powinna jakoś na to zareagować, powiedzieć coś sensownego, ale nie była w stanie sformułować najprostszej myśli. — Doniesiono mi, wiesz, ilu mam znajomych, no więc dowiedziałam się, że Zośka wróciła do Wrocławia. Znam adres… — I co jej powiem? — wypaliła Wanda. — Aresztowali wszystkich. Wszystkich. Matkę, doktora Malinowskiego, wujka Kazika, mojego dziadka i nawet tę poczciwą Teresę. Tylko ten Witek się wywinął. Nie przyszedł… Malinowskiego powieszono, Konrada też, dziadek zmarł sam na serce. Wujek nie wytrzymał śledztwa i został świadkiem oskarżenia. Wszystko się zawaliło. Cały jej świat. I co? Mam teraz do niej pójść i powiedzieć: przepraszam? — Nie wiem, co masz powiedzieć, skarbie, nie wiem. Może nic? Po prostu idź do niej, a dalej samo poleci. W tę lub we w tę. — No właśnie, „w tę lub we w tę" — Wanda powoli odzyskiwała zdolność myślenia. — A jak się na mnie rzuci z pazurami? Tyle lat w więzieniu… Nie wiadomo, jaka teraz jest. Apolcia nie odpowiedziała od razu. Starannie zamknęła drzwi obory, potem dokładnie

wytarła ręce w fartuch. Wanda myślała nawet, że ciotka zostawi ją samą z tą informacją. Że nie ma już nic do dodania. — Nie oceniaj ludzi po pozorach, kochanie — jej słowa usłyszała dopiero, kiedy szły przez podwórze w stronę domu. — Ja też byłam w więzieniu… — Ty? — A ja. — Za co? — Za zabójstwo. — Nie wierzę. — Stoisz twarzą w twarz z morderczynią, Wandziu. I co ty na to? — Rany, ciociu… — Rany, rany — zaperzyła się nagle Apolcia, a Wanda, która nigdy nie czuła przy niej strachu, tym razem cofnęła się o krok. — Przed wojną mieszkałam pod Lwowem. W takiej wsi… Nieważne. I tak już ją pewnie zaorali. Miałam męża. — Ty? — A co w tym dziwnego? — cała sylwetka Apolci wyrażała oburzenie. A potem zaczęła mówić, szybko, jakby chciała jak najprędzej wyrzucić z siebie to, co skrywała tyle lat: — Chłop lał mnie koncertowo. Niby normalne, ale ja drobna jestem. Inna, jak ją jej stary walnął, to miała na niedzielnej mszy tylko piczkę pod okiem. A ja padałam jak długa od byle popchnięcia. — O jejku! — Jejku-srejku. Pewnego razu, to było jakieś dwa lata przed wojną, kroiłam cebulę na desce. Do białego barszczu miała być. Starego nie było w domu. Poszedł pić. Więc stoję, siekam stuk, stuk, stuk. Długi, ostry nóż. Nie usłyszałam, jak wszedł do chałupy. Zaszedł mnie cichcem i… jak mi znienacka nie przyfanzoli! Aż przysiadłam. Patrzę, a cham bierze drugi zamach. — I co? I co? — I następne, co pamiętam, to jak mnie we Lwowie prowadzą przed oblicze wysokiego sądu. Wszystko pomiędzy: ubicie wieprza, zatrzymanie, areszt, wymazało mi się w pamięci. Niezbadana jest ludzka dusza! — Nie powinni cię skazywać, ciociu! Ty się broniłaś! — żarliwie zakrzyknęła Wanda. — Szkoda, że nie byłaś moim obrońcą — drapieżnie zaśmiała się Apolinaria. — Lepsza byś była niż ten muł, którego mi przydzielili z urzędu. — Skazali cię? — Piętnaście lat. — To w sumie miała ciocia szczęście, że wybuchła wojna. — Ta, szczęście — prychnęła Apolcia. — W celi dostałam gruźlicy, omal nie skapiałam. A Ruscy, kiedy weszli, wcale mnie nie wypuścili. Za to ludzi tak do celi dowalili, że się położyć nie można było. — Straszne! — Iii tam. Nie takie straszne. Same inteligenty to były. Księża, nauczyciele, urzędnicy. Można było sobie w tym więźniu kulturalnie porozmawiać. Strasznie, to się zrobiło, jak nadciągnęli Niemcy. — Byli gorsi? — Najgorsi to byli Sowiety-klawisze, którzy dostali prikaz, żeby wszystkich więźniów rozwalić. Strzelali od rana przez cały dzień. Cela po celi. Aż im się lufy naganów gotowały. Miałam farta, bo moja cela była niemal na końcu korytarza. Rany, jak ja wtedy Wehrmachtowi kibicowałam!

— Ciszej, ciocia. — Co ciszej? Ty mnie chyba nie zakapujesz? — donoś nie zarechotała ożywiona dawnymi wspomnieniami. — Ciociu… — Wandzie do oczu napłynęły łzy. — No już, już. Ciii — Apolcia wspięła się na palce i pogłaskała ją po włosach. — Wybacz starej klempie. — A więc nie zdążyli cię zabić. — A nie. Dwie cele przed moją rzucili się do ucieczki. Aż im dupami zarzucało na zakrętach! — Tylko jaki stąd dla mnie morał? — Już ci mówiłam. I jeszcze taki, że w życiu nic nie jest przesądzone, a pech nigdy nie trwa wiecznie. Zobacz. Kiedy was spotkałam, byłam sama, umierająca, nie miałam żadnych bliskich. Szykowałam się na drugą stronę. Aż tu trzask prask! I oto piętnaście lat później jestem panią murowanego domu z dachówką, za chwilę będzie mnie chędożył najlepszy, z przeproszeniem tego twojego Stacha, ogier w Muchoborze i jeszcze udzielam ci rad. Nic, literalnie nic, nie jest zapisane w gwiazdach. W jednej chwili możesz od wszystkich zbierać kopy na tyłek, a w drugiej być królową balu.

3 W Muchoborze, w parku, zakwitły kasztany, woda w oplatającej miasteczko Kasinie zrobiła się ciepła, owocowe drzewka w przydomowych ogródkach pachniały obezwładniająco. Wiosna była już w pełni. A Wandzie ciągle nie udawało się wybrać do Wrocławia. To znaczy, owszem, bywała w mieście, ale jakoś stale brakowało czasu, żeby odwiedzić Zosię. No dobrze, może nie tyle czasu, ile nastroju. Zawsze, kiedy Wanda przypominała sobie o swoim zamiarze, coś ją chwytało za gardło, kamieniem siadało na sercu. Bała się. Wiedziała, że trzeba to zrobić, ale paraliżował ją strach. Więc odkładała to z dnia na dzień. Zwłaszcza że dni miała dość szczelnie wypełnione. Staszkowy harley warczał na bocznych drogach, zawoził ich nad rzekę, pobliski staw, do poniemieckich jeszcze sadów. Rozkładali koc, całowali się i pieścili, jedli słodkie bułeczki wypiekane przez Apolcię, pili kupowany w butelkach kwas chlebowy. Raz i drugi zdarzyło się, że podjechała do nich milicja. „Czyj to motor? Dlaczego zaparkowany nieprawidłowo? Gdzie dokumenty?". W odpowiedzi Staszek leniwym ruchem dawał im swoją legitymację. Bez słowa, bez tłumaczenia, nawet nie ruszając się z koca. Salutowali, bąkali przeprosiny, życzyli miłego dnia. Siła. Władza. Bezpieczeństwo. Narastało w niej przekonanie, że dobrze wybrała. Że jest po właściwej stronie. Jak tu więc wrócić do cienia? Pójść pod podany przez ciotkę Apolcię adres, do sutereny, w której teraz gnieździła się Zosia? I co powiedzieć? Tak czy siak, trzeba to zrobić. Była to matce winna. Ale nie dziś, jutro też raczej nie. Może pojutrze, a już najlepiej w przyszłym tygodniu. Zboża na polach robiły się wyższe, trawy na łąkach sięgały krowom do brzuchów, kwitł oset, rumianek i dziewanna. Staszek, choć czasem zamyślony, nieobecny, mimo że czasem gadał coś jakby o wyrzutach sumienia, był cudowny i opiekuńczy. A odkąd parkował pod furtką swój motocykl, sąsiedzi kłaniali się jej jakby niżej i uśmiechali serdeczniej. Podczas jednej z wycieczek, niezbyt dalekiej, zaledwie do stawu na obrzeżach Muchoboru, schronili się przed upałem w cieniu zwisających nad wodą drzew. Nad nimi bzyczały bąki, tafa u stóp marszczyła się od pląsów wyprawianych przez rybki. Nadchodziło lato, ich ciała przenikał żar słońca, powietrze stało nieruchomo, czekając, by je zmącić. Dlaczego tamtego dnia pozwoliła mu na więcej? A dlaczego nie? Była dorosła, zakochana, szczęśliwa na tyle, na ile umiała być szczęśliwa. Wszedł w nią powoli, w czerwonej ciemności jej kurczowo zaciśniętych powiek. Czekała na ból, na krew, na rany, a poczuła tylko lekkie pieczenie. A potem słodycz rozlewającej się po udach i brzuchu rozkoszy. Nie, żeby niebo miało się jej walić na głowę, a ziemia pod plecami trząść i zapadać — jak to zapowiadała Apolcia. Co to, to nie. Ale było przyjemnie, słodko, a do tego doroślej. „Jestem kobietą. Jestem kobietą" — pełna euforii powtarzała sobie pięć minut później w myślach, wycierając szybkimi, zawstydzonymi ruchami koc z kilku kropel krwi i jednej, większej — spermy. A właśnie… — Czy… Czy zrobiłeś to do środka? — spytała w nagłym popłochu, czerwieniąc się i z najwyższym trudem dobierając słowa. — Taaak, skarbie — przeciągnął się leniwie. — Ale… Ależ to niebezpieczne! Wiesz, czym to może się skończyć! — A niech się skończy — uśmiechnął się łobuzersko, co wydało się jej dalece nie na miejscu. — Chciałbym mieć dziecko. — Nie żartuj, Staszku. Spoważniał, uniósł się na łokciu, drugą ręką pogładził jej twarz. W przypływie intuicji poczuła, że chce jej powiedzieć coś ważnego. Zamieniła się w słuch. Zdało się jej, że ustało nawet brzęczenie owadów i śpiewy ptaków. Czekała.

— Dostałem rozkaz — zaczął, a ona poczuła uderzenie rozczarowania. Nie o to jej chodziło… — Zostałem przeniesiony na placówkę do Warszawy. — Ach tak… — chciało się jej płakać. — Wyjeżdżam za miesiąc. To dla mnie awans. — Cóż, gratuluję… Chwila milczenia. Drzewa nad ich głowami smętnie zwiesiły gałęzie, do stawu wpadł kolorowy motyl i rozpaczliwie szamotał się oblepiony zielonkawą wodą. — Chciałbym, żebyś pojechała tam ze mną. Gałęzie drzew zaszeleściły aprobująco, na karku poczuła ciepłe dotknięcia wychodzącego zza chmurki słońca. — Ale jak? Tu mam szkołę! I ciocia na pewno się nie zgodzi. — Chciałbym cię prosić o rękę. Wandziu, zostaniesz moją żoną? Radosny jazgot ptaków uderzył ją w uszy, przed oczami zawirowały świetliste łuny. Powietrze ożyło, lekki powiew wiatru przyniósł z dali, od pola, czyjś wesoły śpiew. — Tak! Usiadł, wziął ją za ręce. Myślała, że pocałuje, ale on się odezwał. — Musisz tylko wiedzieć o mnie jedno. Zabiłem człowieka. W zeszłym roku. W Poznaniu. Zabił? Co zabił? Po co rozmawiać o tym w takiej chwili? Jej myśli wirowały ku niebu, trzepotały w powietrzu skrzydłami motyla. Mózg zalały radosne myśli. W tej chwili wybaczyłaby mu wszystko. — Przecież zabiłeś na służbie, prawda? — Tak — odpowiedział ponurym głosem. — Taką mam służbę. — No to nie twoja wina. — Nie moja wina — powtórzył, jak niknące w studni echo. A potem znów się całowali. Czy to on, czy raczej ona zaczęła? I znów pozwoliła mu w siebie wejść. Tym razem piekło dużo bardziej. I już nie sprawiało jej przyjemności. Ale ona — szczęśliwa i spełniona — wzdychała i zagarniała go, jakby była w ekstazie. Chciała, żeby było mu dobrze. Żeby, broń Boże, w ostatniej chwili nie pożałował decyzji. *** Miesiąc to niedużo czasu, gdy trzeba odwiedzić urzędy, szkołę, załatwić przemeldowanie. I jeszcze spakować. I pocieszyć pochlipującą Apolcię. No i najważniejsze — wziąć ślub. Czyli kupić, a potem dać do przerobienia suknię, załatwić świadkową, wyflancować buty. Wesele odbyło się w kantynie Milicji Obywatelskiej. Eleganckie, choć gości nie było wielu. Orkiestra, nóżki w galarecie i grochowa, potem golonka. Były wędliny na zimno i kawa na ciepło, a wcześniej — pod Urzędem Stanu Cywilnego — szpaler umundurowanych kolegów Staszka z bagnetami na karabinach. Bawili się do upadłego. To znaczy, do upadłego bawił się Staszek. Wpadł nosem w sałatkę jeszcze przed północą, a potem zwymiotował na podłogę. Do białego rana podtrzymywała go zwisającego nad wiadrem, głaskała po zlepionych rzygowinami włosach i powtarzała starannie rozanielonym głosem: — Jak on się cieszy! Jaki musi być szczęśliwy, skoro aż tak się spił. Przez cały ten miesiąc nawet nie pomyślała o odwiedzinach u Zosi. Bo niby jak?

ZIMA 1973 1 Tramwaj linii 22 miał naprawdę długą trasę. Gdzieś z głębin warszawskiej Pragi kierował się ku Alei Waszyngtona, ocierał o park Skaryszewski i wpadał na most Poniatowskiego. Stamtąd wkraczał z godnością do Centrum. Dudnił stalowymi kołami obok Domu Partii, przecinał Marszałkowską, mijał Pałac Kultury (nieodpowiedzialnie zwany przez mieszkańców stolicy „Pajacem Kultury"), radośnie błyskał czerwienią w oczy robotników grzebiących w monstrualnych wykopach rozpoczętej w ubiegłym roku budowy dworca Warszawa Centralna. Potem dryndał jeszcze dalej na zachód aż do ronda Zawiszy, tam ostro skręcał w Okopową i Towarową, a następnie w Stołeczną, w kierunku oślepiającego szarością świeżych betonowych bloków Żoliborza. Tramwaj kończył bieg na pętli przy osiedlu Piaski. Tu też, w praktyce, kończyło się miasto. Dalej były już właściwie tylko rozpadające się budy Wawrzyszewa i łobuzerskie blokowisko Wrzeciona, a także zadeptany i zaśmiecony korkami od alpag Lasek Bielański. A już zupełnie dalej — piętrząca się nad horyzontem Huta Warszawa, którą — o czym już nikt nie pamiętał — zbudowano na łąkach, na których w 1939 roku Pułk Strzelców Kaniowskich kosztem prawie wszystkich swoich żołnierzy zatrzymał natarcie niemieckiej dywizji. I to wszystko za bilet, który kosztował złotówkę! A na Piaskach wystarczyło posiedzieć sobie kilkanaście minut w zamkniętym tramwaju, gapiąc się na betonowy pawilon z drogerią, pralnią, sklepem spożywczym i punktem repasacji pończoch, żeby wyruszyć w powrotną drogę. Wanda wsiadała oczywiście na Saskiej Kępie. Róg Waszyngtona i Międzynarodowej. Pięć minut spacerem z ich dziesięciopiętrowca na przystanek. Wchodziła zawsze do drugiego wagonu, kasowała bilet i zajmowała miejsce na parapeciku pod oknem obok miejsca dla motorniczego. Jej chuda pupa mieściła się na nim bez problemu — Wanda, która jakoś tak od czasu aresztowania matki w 1952 roku przestała rosnąć — była przecież drobną i kruchą kobietką. Od narastającego w kabinie tłumu pasażerów oddzielał ją parawanik z pomalowanego szkła, w nogi grzał grzejnik, przez szyby i drzwi miała dobry widok. Jechała. Po co? A tak. Na przejażdżkę. I żeby nie siedzieć w domu. Staszek do późna był w pracy na Rakowieckiej, wracał zwykle pijany. I od razu szedł do kuchni. Obiad miał czekać na gazie, ciepły, broń Boże, przypalony. Zupa i drugie. Obrus miał być na stole, na nim popielniczka. W lodówce Mińsk — na wypadek, gdyby znowu wpadł z kolegami — musiała mrozić się wódka. Krzesła miały stać dosunięte do stołu, ale nie do końca, na przepisowe trzydzieści centymetrów. Firanka zasunięta, żaluzje zamknięte. Żadnych starych garów czy naczyń w zlewie. Staszek tego nie znosił. Kosz na śmieci wyniesiony do zsypu, wyłożony świeżą (nie mogła być przemoczona) „Trybuną". Ważna też była łazienka. Staszek się wkurzał, gdy rolka papieru nie była na końcu podwinięta, deska opuszczona, a pralka Frania przykryta narzutą. Jego pędzel do golenia i tubka kremu musiały leżeć w idealnie wyznaczonych miejscach na umywalce. Maszynka miała być rozkręcona, żyletka świeża, wszystko ułożone na ściereczce na półce pod lustrem. I żadnych babskich kosmetyków obok! Na nie miejsce było w szafce na ścianie. Tam, gdzie zapasowa tubka pasty do zębów, proszek Ixi do prania i czyste ręczniki złożone na cztery, ułożone grzbietami do drzwiczek. Najważniejszy był jednak dywanik obok wanny. Mąż dostałby szału, gdyby wszedł kapciem (te miały czekać na niego zaraz obok drzwi) w mokrą plamę. Dywanik musiał być

idealnie suchy, wyłożony równo na środku. Po czterdzieści centymetrów od lewej i prawej ściany. — Jesteś taka niedbała, nieporządna — mawiał, gdy na linijce wychodził mu centymetr mniej lub więcej. — Nie mam do ciebie siły. Ja sobie żyły wypruwam w robocie, a co ty robisz przez cały dzień? Czy naprawdę oczekuję od ciebie tak wiele? Odrobinę czystości i porządku w naszym domu? Wanda zaczynała więc gotowanie i sprzątanie już rano, zaraz po wyjściu męża do pracy. Patrzyła z okna, jak jego kremowy fiat 125p opuszcza parking ciągnący się wzdłuż Międzynarodowej (Staszek mógł w ostatniej chwili wrócić po jakiś dokument, a nie lubił potykać się o odkurzacz) i zabierała do roboty. Pichciła, wycierała kurze, odmierzała centymetry (Staszek to dowcipniś, potrafił czasem coś przesunąć, gdy nie patrzyła, a potem — zaraz po powrocie z pracy — rzucał się, by sprawdzić, czy to poprawiła). Koło południa mieszkanie lśniło, a obiad czekał już tylko na odgrzanie. Zostawały jej jedynie zakupy i, ewentualnie, popłacenie rachunków na poczcie na rogu ulicy Zwycięzców. Miała chwilę wolnego. Tylko po cholerę siedzieć w domu? Żeby niechcący nakruszyć albo przesunąć fotel lub krzesło? Wolała wyjść. Wiosną i latem chodziła na pobliskie działki. Karmiła kaczki, siedziała na ławce. Wdychała woń owocowych drzewek, słuchała chlupotu rybek w kanale, przypominając sobie tamtą wiosnę sprzed piętnastu lat, kiedy Staszek się jej oświadczył. Ale zimą? Zimą lepiej było wsiąść do dwudziestki dwójki i przejechać przez całą Warszawę. Zatopić się w myślach, czy raczej w słodkiej bezmyślności. Odpocząć od tego strasznego mieszkania na trzecim piętrze. Tego dnia wszystko jednak szło źle. Najpierw grzebała się ze sprzątaniem (dopiero po godzinie odkryła, że tym razem Staszek wysunął o centymetr deskę do prasowania, a ta miała przecież stać równo z bokiem regału). Potem za bardzo rozgotowała ziemniaki i musiała robić je jeszcze raz. Straciła dużo czasu, wahała się nawet, czy jechać na Piaski, bo przecież gdy wróci za późno, może nie zdążyć z zakupami. Zdecydowała się jednak jechać. I, oczywiście, czekała na mrozie dwadzieścia minut. A kiedy już zziębnięta weszła do drugiego wagonu i zgrabiałymi dłońmi oderwała z bloczka bilet, za późno spostrzegła, że zamiast jednego, przecięła w kasowniku aż dwa. Dwa bilety, cholera! Staszek to prawie na pewno wychwyci. Niemal codziennie przeliczał, ile jej jeszcze zostało na bloczku (mówiła mu, że jeździ po zakupy tramwajem tylko na Wiatraczną do Univesamu, bo taniej — nie wspominała, że dociera tam po dwugodzinnej podróży przez Żoliborz). No nic, trudno. Schowała bilety do kieszeni i zajęła „swoje" miejsce w pustej kabinie motorniczego. Most Poniatowskiego — Wisła skuta blokami połamanej kry. Krakowskie Przedmieście — prosta ulica, u której drugiego wylotu zaczynała się Starówka. „Starówka" — powtórzyła w myśli i z mroków jej umysłu wypłynęły niewyraźne wspomnienia z Powstania. Piwnica, huk bomb, ramiona matki. „Matka" — jej usta ułożyły się w bezgłośne słowo. Dawno, bardzo dawno o niej nie myślała. Co robi? Czy nadal mieszka we Wrocławiu? Czy… żyje? Chociaż nie. Gdyby zmarła, Apolcia z pewnością by jej o tym doniosła. Niespodziewanie zrobiło się jej smutno. Towarowa — gdzieś tutaj, na prawo, był w czasie okupacji Kercelak. Znów te przeklęte wspomnienia. Ulica Chłodna, wieczne czekanie na matkę. I w końcu jej powrót. Zmęczona, objuczona rąbanką. Wandzie do oczu napłynęły łzy. Tramwaj przejechał przez rondo Babka, zatrzymał się na przystanku, ruszył znowu w kierunku Żoliborza. — Bileciki do kontroli! — usłyszała tuż nad uchem. Aż podskoczyła. A potem z lękiem, w jaki popadała zawsze, gdy ktoś obcy się do niej odezwał (Staszek tego nienawidził, zawsze mówił wtedy coś w rodzaju: „Na pewno go prowokowałaś, zdziro. No przyznaj, uśmiechałaś się do niego? I po co? I tak jesteś bezpłodna") wyciągnęła z kieszeni dwa sklejone bilety. Kontroler

kiwnął aprobująco głową. — Bileciki do kontroli! — dobiegły powtarzane cyklicznie, oddalające się w głąb wagonu słowa. — Bileciki do kontroli. — Nie mam! I co mi pan zrobisz? — zelektryzowały ją nagle czyjeś słowa. Wyjrzała z ochraniającej ją przed spojrzeniami pasażerów zasłony. Kontroler stał przed wysokim, na oko trzydziestoletnim, ubranym w kusą kurtkę i szalik mężczyzną. Wysoki, chudy, rudawe włosy miał długie, zmierzwione. Twarz skrywała gęsta broda. Niebieskimi oczami patrzył na niższego, ale znacznie cięższego biletera. — Proszę dokumenty. — A pan co? Milicja czy ORMO? — blondas bez czapki wydawał się dobrze bawić tym zamieszaniem. — Bo zwykłemu kanarowi nie muszę się legitymować! — Dowodzik albo wzywam milicję — monotonnie burczał kontroler. — A wzywaj se pan choćby i samego Edwarda Gierka! Ja w każdym razie na najbliższym wychodzę. I nie będę czekał. — Zatrzymam siłą! — burczenie wzniosło się o ton wyżej. Nie mogła tego słuchać. Tamci zaraz się pobiją! Niczego tak się nie bała, jak krzyku, szarpania, gróźb. Spojrzała na trzymane w dłoni dwa bilety i — choć onieśmielenie natychmiast niemal odebrało jej władzę w nogach — ruszyła ku nim. — Ja mam dla tego pana bilet! Spojrzeli na nią obaj. Dyszący złością, zacietrzewieni konfrontacją, duzi mężczyźni. — Panią już sprawdzałem! — oznajmił kontroler. — Tak. Oto mój bilet. A to drugi. Tego pana. — Co mi tu pani cwaniakuje? — do głosu kanara wkradła się niepewność, a może i nawet nadzieja na wybrnięcie z kłopotliwego impasu. — Panie! Więcej szacunku do kobiety! — rudzielec najwyraźniej połapał się w końcu w sytuacji. Po czym otoczył ją ramieniem i dodał: — Moja znajoma zawsze za mnie kasuje. — Trzeba było od razu mówić — z wyrzutem w głosie zaburczał kontroler i wysiadł przez otwierające się akurat drzwi. Ze wzrokiem w podłodze (wszyscy się na nią gapili!) wróciła na swoje miejsce. — Wybawicielko! Dziękuję! — usłyszała nad sobą wesoły głos. — Proszę bardzo — odpowiedziała, nie podnosząc oczu. — Jestem pani dłużnikiem. Zapraszam na kawę. — Nie trzeba… — Nalegam. — Ale ja… — Zdecydowanie nalegam. O! Akurat tutaj, na rogu Podczaszyńskiego mamy uroczą kawiarenkę. To widomy znak losu. Pani mnie weźmie pod ramię. Wysiadamy! Posłusznie dała się wyprowadzić. W milczeniu przeszli przez Broniewskiego i doszli do „Niespodzianki". Wkroczyli na betonowe schodki, rudzielec pchnął masywne, zakratowane drzwi. Dopiero w środku zorientowała się, że „urocza kawiarenka" była raczej osiedlową mordownią. Jedna część lokalu została wydzielona jako pijalnia piwa (rozgrywały się tam dantejskie sceny), druga — w zamyśle kawiarniana — pełna była drzemiących przy stolikach pijaków. — Chodźmy stąd. — O nie! Jestem pani winien kawę i ciastko. Lokal może nie rozpieszcza, ale myślę, że uda się nam znaleźć ustronny stolik. Na te nieostrożne słowa natychmiast przebudził się jeden z pijaczków: — Nasza „Niespodzianka" ci nie pasuje, mądralo? A w mordę chcesz?

Nadspodziewanie ciężka i rozłożysta jak na takiego chudzielca ręka osadziła zakapiora z powrotem na krześle. — Siedź, siedź. Odpoczywaj — rudy nawet się nie speszył. — Ja z zawodu jestem stoczniowiec-spawacz. — I niby, że co z tego? — A wiesz, Misiu, ile waży wózek z technicznymi butlami acetylenu i tlenu? — No ile? Wokół nich już sformował się wianuszek kibiców z kufami w rękach. Wanda poczuła, że brak jej tchu. — Tyle, że ty byś się pod nim załamał. Kibice parsknęli śmiechem. Inicjatywa w konfrontacji wyraźnie przechodziła w ręce brodatego. — Akurat… — Swój kręgosłup musiałbyś zebrać w kieszenie i zanieść prosto do punktu skupu złomu! W kółeczku zabrzmiał radosny rechot. — Ta, w kieszenie, akurat — boczył się zepchnięty do defensywy opój. — Więc oszczędzaj, Misiu kolorowy, zdrowie i mnie nie zaczepiaj. Ja przyszedłem tu kulturalnie spożyć z tą panią kawę oraz ciastko. Są tutaj ciastka? — zakrzyknął w stronę zebranych. Odpowiedziała mu salwa śmiechu. Piętnaście minut później obrażona kelnerka w poplamionym fartuchu przyniosła im przestygłą kawę fusiatkę w wyszczerbionych szklankach i po butelce cytronety. — Niepotrzebnie narobił pan sobie kłopotu — wydukała Wanda, nie patrząc na niego. — I tak miałam skasowane dwa bilety. — Mniejsza o bilet — odpowiedział dziwnie poważnym tonem. — Liczy się gest. Nie odpowiedziała. Mieszała kawę, wzbijając w szklance kłęby byle jak zmielonych fusów. — Dawno nie spotkałem nikogo, kto by mi bezinteresownie pomógł — mówił dalej. — Już tłumaczyłam. I tak skasowałam dwa… — A ponieważ pani mi pomogła, chciałbym się zrewanżować tym samym. — Tym samym? — zdziwiła się. — Pani się czegoś boi. A może raczej: kogoś? — Dlaczego pan tak myśli? — spytała słabym głosem. — Pod okiem ma pani żółty ślad, pozostałość siniaka. Prawie niewidoczny, ale ja się znam na tym. Nieraz po pysku zebrałem… — To tylko źle rozprowadzony makijaż. Drgnęła, gdy jego wielki jak mesel kciuk potarł jej policzek w miejscu zażółcenia. — Nie, to nie makijaż. — Czego pan chce? — Chcę pomóc. Ktoś panią bije? Zapadła się w sobie. — Jest pani piękną kobietą. I taką bezbronną — w głosie rudzielca zabrzmiało wzruszenie. — Nie wolno podnosić ręki na takiego anioła. — Niech pan przestanie. — Czy to mąż? Nie odpowiedziała. Siedziała skulona w kłębuszek z pięściami zaciśniętymi tak mocno, że paznokcie wbijały się we wnętrza dłoni.

2 Nie odpuścił. Uparł się, że odwiezie ją na Międzynarodową. Wsiedli w dwudziestkę dwójkę (znów skasowała dwa bilety, bo brodacz oczywiście swojego nie miał — jeśli Staszek to odkryje, trudno będzie się wytłumaczyć), zajęli miejsca na przedzie drugiego wagonu. Ona usiadła, jak zwykle, na półce pod oknem, on miał tak długie nogi, że mógł sobie przysiąść na metalowej klapie zamykającej panel sterowniczy motorniczego. Jechali. Wanda milczała. Jemu nie zamykały się usta. Mówił, mówił, mówił — jak ktoś, kto milczał zbyt długo. Kto od dawna nie miał słuchacza. Kto nie miał komu powierzyć swojej historii. Nazywał się Grzegorz Barski i był rodowitym gdańszczaninem. Miał dwadzieścia sześć lat i równo trzy lata temu pracował jeszcze w stoczni imienia Lenina. A potem już nie pracował. Wanda, choć zdawało się że wcale nie słucha, natychmiast dokonała prostego rachunku. Rok 1973 odjąć 3, równa się rok 1970. Czternastego grudnia 1970 roku Staszek niespodziewanie wrócił dużo wcześniej z pracy. Wpadła w panikę — obiad nie był jeszcze podgrzany, zakupy na kolację niezrobione. On jednak tego nie zauważył. „Jadę na Wybrzeże" — powiedział tonem poborowego wysyłanego na front. „Trzeba uspokoić tamtejszą hołotę. Jak kiedyś w Poznaniu. Mam nadzieję, że jeszcze się zobaczymy". A potem ją pocałował. Czule, jak przed laty. Przytulił, przytrzymał w objęciach. Przez gruby sweter czuła jego bijące serce. Szybko, mocno. Bał się. I szukał pocieszenia w jej ramionach. To była ostatnia chwila, kiedy czuła się z nim związana. Kiedy kochała i była kochana. Staszek wrócił w pierwszy dzień Bożego Narodzenia. Pijany, z poczerwieniałą twarzą. Spytała, jak było. Odparł, że i tak by nie zrozumiała. Że to nie pomieściłoby się w jej pustej głowie, co musiał tam przejść. A kiedy zatrwożonym głosem dopytywała, czy znowu ma krew na rękach, zerwał się z fotela, przycisnął ją do ściany i pryskając kropelkami śliny, wykrzyczał jej w twarz, żeby nigdy, przenigdy więcej go o to nie wypytywała. Potem zostawił ją zapłakaną w kącie pokoju i usiadł do telewizji. I wszystko znowu wróciło do normy. A właściwie, to było jeszcze gorzej… — Wywalili mnie z roboty, odebrali uprawnienia spawacza, poszedłem siedzieć — lekkim tonem opowiadał w tramwaju Grzegorz. — Ale to nic. Warto było. A wie pani dlaczego? Bo po raz pierwszy widziałem, że oni się nas boją. Były chwile, że zmykali przed nami niczym zające. Nagle zamilkł, zapatrzył się w mijany właśnie Cmentarz Powązkowski. — I tylko tych chłopaków, którzy zginęli, żal. Strzelali do nas, jak do kaczek. — Co było dalej? — odważyła się zapytać. — Dalej to się włóczyłem po kraju. Co miałem robić? Szedł za mną wilczy bilet. Nająłem się dopiero w Bieszczadach, w Tarnawie Wyżnej jako pastuch w Igloopolu. A potem zrobiłem papiery pilarza i poszedłem do wycinki drzewa. A nieco później, jak wszystko trochę przycichło, przeniosłem się do kopalni „Sosnowiec". Potem była jeszcze Nowa Huta w Krakowie, a teraz siedzę tu, w hotelu robotniczym na Wrzecionie. — Pracuje pan w hucie? — Proszę mi mówić Grzesiek. — Wanda… — Tak, Wandziu. Robię przy wielkim piecu. Surówki pilnuję w stroju jak u kosmonauty. Tak dojechali aż do Universamu. Czasu było mało, lista zakupów długa. Codziennie wieczorem Staszek sprawdzał ją punkt po punkcie, sumował ceny. — Podzielmy się sprawunkami — zaproponował Grzegorz, który zdawał się w lot zrozumieć sytuację. — Na cztery ręce pójdzie szybciej. Gdy skończymy, spotkamy się pod wejściem od strony Wiatracznej.

Zgodziła się niechętnie. Bardziej z braku asertywności niż własnej woli. Nie paliła się, żeby dawać mu pieniądze. Gdyby z nimi zniknął, nie wytłumaczyłaby się Staszkowi. Brodacz jednak nie chciał od niej ani grosza. Wyciągnął z kieszeni gruby, spięty gumką recepturką rulon banknotów („pensja hutnika, Wandziu") i oznajmił, że rozliczą się później. W życiu nie widziała naraz tylu pieniędzy. — Masz taką forsę i oszczędzasz na biletach? — zdziwiła się. — Ja nie oszczędzam — odparł urażony. — Ja kontestuję! Zdążyła. Zestresowana wpadła do domu, zastanawiając się, czy Staszek zauważy, że coś przed nim ukrywa. Coś większego niż jakaś tam wycieczka tramwajem. On jednak zachowywał się zwyczajnie. Wszedł, rozebrał się, odwiesił marynarkę, zdjął skórzane szelki z pistoletem P-64 w kaburze i schował je na górną półkę szafy. Następnie usiadł do telewizji, czekając aż żona przyniesie mu obiad. Żadnych badawczych spojrzeń czy podchwytliwych pytań. Normalka. Może wcale nie był aż taki wszechwładny i spostrzegawczy, za jakiego go uważała? Nazajutrz jednak nie poszła na przystanek. Była wyczerpana psychicznie. Grzegorz wybił ją z równowagi, w jakiej żyła od lat, a nawet sprawił, że się zawstydziła. Czego? Ano tego, że tak się podporządkowała Staszkowi. Że boi się własnego cienia. Później była sobota — dzień, kiedy mąż często wracał wcześniej. Też nie poszła. No i niedziela — najgorszy dzień tygodnia. Staszek od rana do wieczora w domu. W poniedziałek jednak poczuła przypływ energii. Wyruszyła. Wbrew sobie, ganiąc się w myśli, że to bez sensu, bo pewne rzeczy nie zdarzają się dwa razy z rzędu, szukała jego twarzy w tłumie pasażerów. Tak dojechała do pętli. Stał przemarznięty i zakatarzony na przystanku. Przytupywał nogami. — Nareszcie! — uśmiechnął się na jej widok. — Jeszcze dzień, dwa, i za bumelkę wywaliliby mnie z kolejnej roboty. Zaskakując samą siebie, mocno przytuliła policzek do jego cienkiej i zmechaconej kurtki.

3 Jak to się stało, że zostali kochankami? Stało się. I już. Nie mogła nawet na swoje usprawiedliwienie powiedzieć, że zawrócił jej w głowie długimi, romantycznymi spacerami po parku, czułymi słówkami nad parującą filiżanką kawy, wypadem na tańce zakończonym ognistym tangiem. Nic z tych rzeczy. Nie było też ciągnącego się tygodniami flirtu, pierwszych nieśmiałych dotknięć, przelotnych muśnięć pocałunków, a potem długiego oczekiwania na następne. Od razu przeskoczyli przez tę całą zaoraną i oznakowaną ostrzegawczymi tabliczkami strefę graniczną, na której dwoje ludzi jest jeszcze „przed", kiedy jeszcze „nic takiego znowu się nie wydarzyło", ale jednak do czegoś już doszło. Przeskoczyli i natychmiast znaleźli się na obcym terenie, na którym groziło im zdemaskowanie i straszne sankcje. W dniu, gdy spotkali się ponownie, jeszcze do niczego nie doszło. Grzegorz po prostu zaprosił ją na kawę. Ale w myślach oboje już dali sobie przyzwolenie na wszystko. Dlaczego? Bo oboje byli rozbitkami wyrzuconymi na obcy brzeg? Bo zarówno on, jak i ona czuli się w swoich rolach źle? Bo mieli poczucie krzywdy? A któż to, u licha, wie! Na pewno nie wiedziała tego Wanda. A nie wiedziała, bo się nie zastanawiała. Zawładnęła nią jakaś straceńcza desperacja. Ostatni zryw leżącego na dnie topielca ku przeświecającemu przez wodę słońcu. Już nazajutrz pojechała z Grześkiem do lokalu, które użyczył mu na Wrzecionie kumpel. Oszołomiona własną odwagą, weszła za nim do mrocznej klatki schodowej z powykręcanymi żarówkami, na której jakieś cienie wypijały krążącą w kółko butelkę. Wjechała zdezelowaną windą o nadpalonych przyciskach na trzecie piętro i weszła do mieszkania. W środku były dwa pokoje, ślepa kuchnia i równie ślepa łazienka. Sypialnia była tak wąska, że Grzesiek, rozprostowując ramiona, bez trudu dotykał przeciwległych ścian. Zrobił jej kawę, ale nie umiał znaleźć cukru. W następnej chwili już się całowali. Jego broda łaskotała ją w twarz, zaczęła więc nerwowo chichotać. Spłoszył się, odskoczył jak oparzony, więc przyciągnęła go do siebie. Zaczął ją rozbierać tak, jak rozpakowuje się drogocenny prezent. Szarpał się z haftką biustonosza, rozpaczliwie walczył z rajstopami, omal nie poległ uduszony gumką od jej majtek. Był podniecony jak sztubak i tak samo nieporadny. Wanda szybko zrozumiała, że jest dla niego główną wygraną w Totolotka, źródłem wody na środku pustyni, złotem Eldorado w środku amazońskiej puszczy. Po raz pierwszy od dawna, od bardzo bardzo dawna poczuła, że ma nad kimś władzę. To ją ośmieliło, dodało skrzydeł. Odpowiedziała na jego pieszczoty. Był wniebowzięty. Cieszył się nią, kochał, głaskał, całował. No i w końcu nadział na swój przeraźliwie wielki pal. — Powinienem uważać? — szepnął, kiedy złapali już wspólny rytm. Wtedy przypomniała sobie samą siebie po starannie zaplanowanym na dni płodne seksie. Leżącą z nogami w górze opartymi o ścianę, w nadziei, że ta kropelka czy dwie, które wstrzyknął w nią Staszek, dzięki sile grawitacji dotrze w końcu we właściwe miejsce. „Jesteś bezpłodna. Pusta jak ta popielniczka" — syczał ze złością mąż, kiedy miesiąc po miesiącu, rok po roku, okazywało się, że znowu się nie udało. Dlatego odszepnęła Grześkowi: — Nie, nie musisz. Skończył natychmiast po jej słowach. Chwyciła majtki, biustonosz i już miała iść do łazienki, żeby się ubrać, kiedy przyciągnął ją do siebie. Z zaskoczeniem odkryła, że pal znów w nią celuje. Co, u licha? Tym razem cieszył się nią dłużej. Pytał, czy tak? A może z poduszką? Był uważny, staranny — aż do przesady. Ale i to jej schlebiało. Po półgodzinie była wykończona. Drżały jej uda, bolał brzuch, ciało ogarniała cudowna bezwładność. Przyzwyczajona do kilkuminutowych sesji pod obficie się pocącym i sapiącym niczym astmatyk Staszkiem nie

mogła wyjść z szoku. To tak można? Chętnie by tutaj została, w tej obskurnej dziupli, wtulona w pokryty gęstym włosiem tors swego kochanka, ale czas nie był jej sprzymierzeńcem. Podczołgała się do rozrzuconych ubrań, gdy znowu poczuła jego ręce ciągnące ją z powrotem. — Nie jeszcze, nie. — Muszę wracać, głuptasie. — Odwiozę cię taksówką. Została. Dobrą godzinę później błagali zgromadzoną na postoju kolejkę, żeby ich przepuścili. Wanda ledwo stała na nogach. Włosy miała zmierzwione, bolały ją piersi, podbrzusze, łydki. Szczęśliwa i przerażona, napędzona wspomnieniem niedalekiej przeszłości i pełna złych przeczuć wobec nadchodzącej przyszłości, jechała przez Warszawę z głową na ramieniu Grzegorza. — Nie wyrzucą cię z pracy? Zawaliłeś kolejny dzień… — Powymieniałem się z kolegami. Robię teraz na drugie i trzecie zmiany. Zerknęła na niego z podziwem. Ten mężczyzna był niespożyty. Za parę godzin szedł do ciężkiej pracy! *** Wysiadła na Walecznych i pod blok podeszła pieszo. Nie miała siły na zrobienie zakupów. W samie na rogu z Międzynarodową chwyciła tylko pieczywo na kolację, trochę warzyw i topiony serek tylżycki. „Rany, tym razem Staszek na pewno coś zauważy!". Tę obawę potwierdziło po przyjściu do domu spojrzenie w lustro. Zarumieniona, wzrok nieprzytomny, usta nabrzmiałe… Nie zauważył. Przyszedł, coś burknął, chrząknął, otrzepał buty ze śniegu. A potem jak zwykle — marynarka na wieszak, pistolet na półkę, tyłek na fotel, wzrok w telewizor. Na obiad była ogórkowa i mielone z ziemniakami. Zjadł, beknął, klepnął ją w pośladki. I tyle.

4 Nic nie zapowiadało nadciągającej katastrofy. Absolutnie nic. Staszek jakby ogłuchł i oślepł. W ogóle nie zwracał na nią uwagi. Owszem, wciąż grał w te swoje zgadywanki pod hasłem „czy Wanda spostrzeże garść piasku sypniętą na szczyt regału albo mąkę z kaszą zamienione w szafce miejscami?", ale to były przecież jego normalne numery. O dziwo, choć wychodziła z domu niemal zaraz po nim — gdy tylko szybko i byle jak ogarnęła mieszkanie — rzadko dawała się na czymś przyłapać. Romans, tajemnica, zdrada — jakkolwiek by to nazwać — wyostrzyła jej zmysły, zmobilizowała do działania, cały organizm zalała dopaminą i adrenaliną. Kochali się. Co tam, kochali! Pieprzyli coraz śmielej, bardziej wyuzdanie. Pal Grześka stał się jej fetyszem, maskotką, personifikacją. Chciała go więcej i więcej, a on dotrzymywał jej tempa. Minęły święta (w drugi dzień Staszek miał dyżur!), Nowy Rok (przeraźliwie nudny i nadęty bal w Kongresowej), styczeń i luty (mąż wyjechał na tygodniowe szkolenie!!), nastał marzec. Była już niemal połowa miesiąca, kiedy przypomniała sobie o okresie. Okres, menstruacja, krwawienie. Jak zwał, tak zwał, cholera. Ważne, że od dawna tego nie miała. — Potwierdzam, dobre wieści. Jest pani w ciąży — powiedział młody, pachnący fajczanym dymem lekarz, z krótko przyciętym, za to krzaczastym wąsem. Pojechała do niego aż pod Józefów. Bliżej szukać ginekologa się bała. — W ciąży? — Tak, w ciąży. A konkretnie na samym jej początku. Kiedy była ostatnia miesiączka? — Jakoś pod koniec stycznia… — No to będzie ósmy tydzień. — Panie doktorze, ale ja nie wymiotuję, nie mam wahań nastroju ani omdleń… — No to jeszcze raz gratulacje. Jest pani wprost stworzona do rodzenia dzieci. Zeszła z fotela, potknęła się, poślizgnęła na kafelkach gabinetu. Potem długo ubierała się za parawanikiem. Skarpetki nie chciały wejść na nogi, zamek w sukience się zacinał, rękawy w bluzce plątały. W głowie miała pustkę. Nic. Tylko szum, jak w telewizorze po zakończeniu programu. „Jesteś bezpłodna. Pusta jak ta popielniczka". — A jednak nie taka pusta — szepnęła i w końcu, zdecydowanym szarpnięciem, zaciągnęła suwak. — Pani, jak widzę, raczej nie planowała tej ciąży — zagadnął lekarz, kiedy wyszła w końcu zza parawanu i przycupnęła przed jego biurkiem. — Raczej nie… — Proszę więc sprawę przemyśleć. Jeszcze mamy trochę czasu. Jakby co, pomogę. Za przyzwoitą opłatą. Podziękowała, obiecała przemyśleć sprawę, zapłaciła (ciekawe, jak wytłumaczy Staszkowi tę pozycję w wydzielanych jej przez niego finansach) i wyszła. A potem znalazła budkę telefoniczną, uniosła ciężką słuchawkę i wrzuciła do automatu złotówkę. — Jesteś w ciąży? Hurra! — Przypominam, że jestem mężatką. I to nie będzie jego dziecko. — Hurra! — Lekarz sugeruje aborcję. — Niech sam sobie zrobi. Wstecznie. Hurra! — Grzesiu, a tak bardziej na serio. Co ja mam teraz zrobić? — Wsiadam w taksówkę. A ty w pociąg. Spotkamy się na Wschodnim.

Na dworzec przyjechała pierwsza. Usiadła w upstrzonej gołębimi kupami poczekalni i przez wielkie okna spoglądała na miasto. Ulica Brzeska nosząca miano najniebezpieczniejszego miejsca w Warszawie, dalej Ząbkowska, przez którą radiowozy przejeżdżały zawsze w rajdowym tempie, żeby zmniejszyć szansę trafienia przez lecące z górnych pięter kamienic butelki i doniczki. Praga. Ojczyzna doliniarzy, cinkciarzy, handlarzy i tych, którzy do mieszkań (oczywiście nie swoich) wchodzą na rympał, znaczy na chama i z hukiem. Meliny, dziuple, mety. Grypsera, recydywa, bandyterka. Dzielnica, nad którą nawet jej mąż nie miał władzy. Dziwne, ale poczuła się tutaj bezpieczna. — Hurra! — dworcową halę pełną podsypiających, bezdomnych „aborygenów", bystrookich cwaniaków i zawiniętych w kwieciste chusty Cyganek, zelektryzował okrzyk Grześka. — A ty, koleżko, co? Bitwa pod Lenino jesteś, że tak krzyczysz? — Może powróżyć, panie ładny? — Nie drzyj się, ćwoku, bo mendownia przyjedzie! Nie zwrócił uwagi. Przeszedł przez ożywiony swoim okrzykiem tłumek i zamknął ją w swoim uścisku. — Cieszysz się? — zdziwiła się. — Jak to? — A tak to, że cię kocham — odparował może bez finezji, ale z wdziękiem, który natychmiast doceniło pokiereszowane przez życie dworcowe towarzystwo. — Teraz już musisz od niego odejść. Pomruk aprobaty, przychylne przekleństwa. Publiczność była po jego stronie. — To nie takie proste — westchnęła. — E, proste. Wystarczy powiedzieć: odchodzę. Jeszcze głośniejsze pomruki. — Mój mąż mnie tak łatwo nie puści. — A co? Przykuje cię do kaloryfera? Wesoły rechot, okrzyki w stylu: „Tak, kurwa. Odchodzę i chuj!". Znowu śmiechy. — Ale on jest w SB. Cisza. Wielkie oczy Grześka, szuranie ich rozchodzących się stóp. „Sukinsyn. Dobrze tak mendzie. Zajebie ją jak nic" — rzucane, już bez cienia wesołości, na odchodnym. — Nie powiedziałaś… — Nie pytałeś… *** Trzeba Grześkowi przyznać, że otrząsnął się w trymiga. Czekał na nią pod blokiem już tydzień później. Zobaczyła go z okna. Szary fiat Staszka omal go nie rozjechał, bo nerwowo kręcił się po parkingu. — Mam plan — oznajmił, gdy łamiąc najbardziej elementarne zasady konspiracji, zaprosiła go do domu. — Mam wrócić do tego lekarza? — spłoszyła się, bo mimo całego przerażenia, jakie nią owładnęło, na dnie serca czuła coś na kształt dumy. „Jesteś bezpłodna. Pusta jak ta popielniczka". „A gówno! Sam jesteś pusty jak pęknięty rezerwuar". — Nie! — złapał ją za rękę. — Nie. — Więc? — Więc uciekamy. — Dokąd? W te twoje Bieszczady? Staszek namierzy nas tam w pięć minut. — Do Szwecji.

Zatkało ją. A potem parsknęła śmiechem, jakiego ściany tego mieszkania nie słyszały, odkąd wyszli z niego ostatni budowlańcy. — Nie mamy paszportów i nigdy ich nie dostaniemy! — To jasne, jak słońce — o dziwo Grześ się z nią zgodził. — Wyjedziemy nielegalnie. — Jesteś szalony! — Jestem Kaszubem. No, w połowie. Ale w każdym razie, jestem z Wybrzeża. — I co nam to daje? Bałtyk się przed tobą rozstąpi, niczym Morze Czerwone przed Mojżeszem? — Wystarczy, że kolega mechanik z promu pływającego do Malmö wprowadzi nas na pokład. I ukryje w maszynowni. — A jak dostaniemy się do portu? Tam przecież odbywa się kontrola jak na granicy! — Wystarczy, że będziemy w grupie praktykantów ze Szkoły Morskiej. — Oni nie muszą mieć paszportów? — Muszą, jeśli wypływają w morze. Ale często mają tylko wycieczkę po statku. — I wchodzą sobie do portu ot tak? — Nie, na przepustki. — Nie mamy przepustek. — To będziemy mieli. — Kradzione? — Kradzione będą tylko puste druki. À propos, potrzebne będzie twoje zdjęcie. — Ile to zajmie czasu? — Parę tygodni. Może paręnaście. — Staszek zauważy, że jestem w ciąży… Grzegorz patrzył na nią przez chwilę w milczeniu. Miał cudowne, niebieskie oczy małego chłopczyka. Czy się jej zdawało, czy zatańczyły w nich teraz iskierki rozbawienia? — Więc mu powiedz, że to jego dziecko. — Trochę to cyniczne… — Cyniczne? Oszukiwanie oficera SB to cynizm? Nie, skarbie. To dziejowa sprawiedliwość. *** Tego wieczora, krzątając się w kuchni przy herbacie i cieście, zerkała na jego profil połyskujący niebieskimi refleksami w takt telewizyjnego dziennika. Nie zastanawiała się, czy chce go zostawić. W tej kwestii nie miała cienia wątpliwości. Rozważała w myślach plan Grzesia. Bo gdyby się nie powiódł… strach pomyśleć. — Co się tak guzdrzesz? — aż podskoczyła, kiedy jego głos dobiegł z odległości metra. Cholera, głupio się zagapiła. — Zaraz będzie herbatka, przyniosę. — Zaraz będzie? Przecież od pół godziny stoi wystygła na stole! Ty nie wiesz, że lubię gorącą? — Tylko się nie denerwuj, proszę. Zaraz odgrzeję. — Kurwa, no. Takie dupy na mnie leciały, a ja musiałem brać ciebie! — Nie musiałeś… — Aha, nie musiałem! Ale powiedziała, durna. Na rozmowę mnie na ulicę Podwale wzięli. Omal ze strachu się nie posrałem. A ci mi mówią, że mam w konkury do ciebie startować. Myślałem, że zwariowali! Poczuła chłód, jakby ktoś otworzył drzwi prosto na powiew zimowego wiatru. — Ożeniłeś się ze mną, bo ci kazał Jakowlew?

Cios w brzuch sprawił, że zgięła się w pół. — Nie przypominaj mi! Osunęła się na kolana i zwymiotowała. — Fu! — wzdrygnął się nad jej skurczonym we własnych wymiotach ciele. — Teraz będziesz musiała to szybko posprzątać. — Sam to posprzątasz! — słowa wypadły z jej ust, zanim rozum zdążył je zablokować. — Coś powiedziała? Powtórz to! Powtórz! — Sprzątaj sam. Ja jestem w ciąży. Czekała na uderzenie, zapewne kopnięcie. Ale nie wydarzyło się nic. Powoli podniosła się z kolan. Wsparta o stół, stanęła. Wyprostowała plecy. Staszek patrzył na nią ze zmarszczonymi brwiami. — Jeśli to był żart, to masz przesrane. — To ty masz przesrane, jeśli teraz poronię — słowa nadal same wyskakiwały jej z ust. — Naprawdę? — upewnił się głosem, w którym nie było już śladu agresji. — Naprawdę. — A więc… — zawahał się. — Udało się w końcu! Udało. Ja pierdolę. Pier-do-lę! — dorzucił z radosnym uśmiechem i zrobił krok ku niej. Zjeżyła się. Nie chciała, żeby ją obejmował. Ale na szczęście Staszek minął ją o centymetry, idąc do lodówki. Z zamrażalnika wyjął wódkę, zawrócił, chwycił z szafki kieliszek i — no cud po prostu! — przepraszającym tonem powiedział: — Tobie nie nalewam. Nie w twoim stanie. A potem ruszył do stojącego obok telewizora telefonu. Trrrr, trr — zafurczała tarcza. — Cześć, kapitanie! — ryknął do słuchawki. — Usiądź. No usiądź, mówię, stary chuju! Będę miał syna! A potem otworzył, nalał, wlał w gardło. I krzyknął: — Wanda! Daj papierosy! W tej samej chwili zauważył paczkę Klubowych i zawołał: — Już mam! Zapalił, znów wypił, coś tak paplał do telefonu. Rozłączył się, wykręcił drugi numer i znowu ryknął dobrą nowinę. A ona stała, sama w zarzyganej kuchni, słuchała jego przechwałek, patrzyła na rozrastającą się chmurę dymu. Wreszcie nalała do miski wody, zamoczyła szmatę, opadła na kolana i zmyła podłogę. Staszek wciąż ryczał do telefonu sprośności, wódki ubywało. Wzruszyła ramionami i poszła do łazienki. Pół godziny później była już w łóżku. Za ścianą grzmiał bełkot Staszka. Zasnęła od razu.

5 Ostatniego dnia zimy Grzesiek powiedział, że wszystko gotowe. To znaczy, prawie wszystko. A właściwie to nic. Ale najważniejsze, że ludzie ugadani, kolega mechanik w gotowości, „specjaliści od papierów" zapłaceni, znajomy w Szkole Morskiej obiecał ich wkręcić do grupy. Jeszcze trochę cierpliwości i będzie dobrze. Dla bezpieczeństwa, a także z tego powodu, że Grzesiek kursował teraz między Warszawą, Trójmiastem a Szczecinem, widywali się rzadko. Co więcej, Staszek przychodził teraz pijany niemal dzień w dzień. Już się jej jednak nie czepiał, nie zastawiał pułapek. Od czasu do czasu przynosił nawet bombonierkę (z alkoholem), rajstopy (nigdy w jej rozmiarze) lub cztery goździki zawinięte w papier. Wanda zrozumiała, że to już ostatnie akordy ich związku i… zrobiło się jej smutno. Mąż był, jaki był, zrobił jej, co zrobił. Ale kiedyś przecież ją kochał. I szanował. A ona wytnie mu straszne świństwo. Jak on się poczuje — po tych wszystkich przechwałkach o synu — kiedy żona zniknie? Zniknie? Ucieknie! I to z „politycznym" w ramionach. Staszek stanie się pośmiewiskiem. No i będzie miał poważne kłopoty. Wydział wewnętrzny mocno go wymagluje. Może go nawet zamkną albo wywalą z bezpieki do zwyczajnej milicji? Niby sam sobie winien. Zasłużył, drań. Ale jednak żal człowieka… Wiedziała, rzecz jasna, że nic z tym fantem nie może zrobić. Ale to kłamstwo uwierało ją jak kamień w bucie. Postanowiła więc wyprostować chociaż Tę Drugą Sprawę. — Witaj, ciociu, co słychać? — powiedziała do słuchawki, kiedy na poczcie dostała połączenie z Muchoborem. — Powiedz lepiej, jak ty — raźno zakrzyknęła Apolcia. — Brzuszek rośnie? — Ja właściwie w innej sprawie… — odważyła się przejść od razu do meritum. — Czy… Czy… — nagle zabrakło jej odwagi. — Chcesz zawiadomić Zosię? — Apolcia, jak zwykle, rozszyfrowała ją w mig. — Masz gdzie zapisać? Uważaj, dyktuję ci adres. — Ciągle ten sam — minutę później zdziwiła się Wanda. — Ciągle ta sama zagrzybiona suterena na Psim Polu — posmutniała ciotka. — Jak ona się miewa? — Raczej cienko przędzie. Pracuje w szkole… — Znów jest nauczycielką? — ożywiła się Wanda. — Nie, jako sprzątaczka. Musi więc dorabiać po ludziach. Wiesz, mam spore kontakty, więc rekomenduję Zośkę, gdzie mogę. Tylko sza, ona nic o tym nie wie. — A jak tobie idzie, ciociu? — Wanda poczuła, że musi natychmiast zmienić temat. — Mnie? A dziękuję, świetnie. Robimy teraz z Mieciem dżinsy. Prawie jak z NRF-u. Tylko materiał gorszy. No i farba… szkoda gadać. Ale i tak idą jak woda. — Mietek to pewnie nie jest pracownik? — No jasne, że to mój facet! Nie mówiłam ci? Poprzedniego pogoniłam. Chwila ciszy w słuchawce, zakłócana echem innych rozmów i serią trzasków. — Wzięłabym twoją mamę do spółki, słowo — nieoczekiwanie zaczęła się tłumaczyć Apolcia. — Ale wiesz, jaka ona jest. Honorowa. Nawet na sprzątaczkę nie chciała do mojej pracowni przyjść. Żadnej łaski. To jej dewiza. Chciała coś odpowiedzieć. Albo przynajmniej się pożegnać. Ale połączenie zostało zerwane. ***

Jeszcze tego samego wieczora napisała do matki list. Długi, na pięć kartek z kreślarskiego bloku. Wywaliła w nim wszystko, do trzewi. O szafie i wyjmowanej cegle, o podsłuchanych rozmowach i wizycie w Urzędzie Bezpieczeństwa. A także o swoich zranionych uczuciach, o lękach i zawiedzionych nadziejach. Napisała nawet o Staszku i… o Grzegorzu. Pomyślała, że co jak co, ale miłość, to Zośka zrozumie. Nie napisała tylko o planach ucieczki. To była przecież tajemnica. Przez następne tygodnie czekała na odpowiedź. To znaczy, wcale nie czekała i zupełnie się jej nie spodziewała — tak przynajmniej powtarzała sobie po kilka razy na dzień. Ale latała do skrzynki częściej niż do toalety. A dziecko w jej brzuchu rosło, rozpychało kiszki i siusiała jak najęta. List jednak nie przyszedł. Nie szkodzi, przecież i tak nie oczekiwała przebaczenia. Nie szkodzi. Tylko trochę sobie w nocy pobeczała.

LATO 1974 1 Wiosna upłynęła jej w radosnym podnieceniu. Oswoiła się z myślą, że wyjeżdża. Ucieczka z Grześkiem przestała się jej wydawać czymś nierealnym i przerażającym. Nadal widywali się rzadziej, więc smakowała każdą ich wspólną chwilę. A potem wyobrażała sobie, jak to będzie wspólnie zamieszkać. I to w Szwecji, w której podobno nie ma kolejek po wędliny, a elektroniczne zegarki rozdają za darmo! Planowała w myślach ich mieszkanie, pławiąc się w gorącej kąpieli, marzyła o seksie bez ram czasowych i konieczności zacierania po nim wszelkich śladów, zastanawiała się, do kogo będzie bardziej podobne jej dziecko. Po wiośnie nadeszło jednak lato. Brzuch urósł jej strasznie, a ciąża, której dotychczas niemal nie zauważała, zaczęła dawać się jej we znaki. Upały zrobiły się nie do wytrzymania, dzieciak kopał ją po nerkach, żołądku i skracającej się szyjce macicy. Nogi puchły, piersi rosły, buty zaczęły obcierać stopy. Jak w takim stanie uciekać przez morze? Do tego wszystkiego, Staszek przestał tak dużo pić i zrobił się zaskakująco opiekuńczy. Wracał do domu wcześniej (i tak nie miała siły jeździć do Grześka, ale odpadły także popołudniowe rozmowy przez telefon), a nawet — o zgrozo — zaczął z nią rozmawiać. O tym, że trzeba będzie zmienić mieszkanie na większe. I kupić większy samochód. Pewnie nawet jakiś z NRF-u. A tak w ogóle, to już czas pomyśleć o wózku, łóżeczku i przewijaku. Chłopaki z resortu pomogą załatwić prosto z fabryki. Najpierw ta zmiana ją przestraszyła. Bała się wygadać, zdradzić jakimś nieostrożnym słowem. Później jednak dała się wciągnąć. Miło było robić takie plany. No a przecież z Grześkiem sobie na nie pozwolić nie mogła. Ich spotkania, i tak rzadkie, coraz bardziej przypominały narady konspiratorów. On mówił jej o kolejnych pokonanych trudnościach, poczynionych znajomościach i przezwyciężonych przeszkodach. O tym, jak krok po kroczku zbliża się do ich wspólnego celu. Ona… chciała, żeby ją po prostu przytulił i powiedział, że będzie dobrze. On opowiadał o zwłoce wywołanej niekorzystnym awansem jakiegoś służbisty w szczecińskim oddziale Wojsk Ochrony Pogranicza albo o podpadziosze, którą zaliczył jego kolega mechanik, przez którą na razie znowu nic, bo facet teraz musi uważać. Ona przyłapywała się, że liczy skrycie, że z tej awantury nic jednak nie wyjdzie. On był zajęty, zaaferowany. Ona łaknęła stabilizacji i normalności. Tak nastał sierpień. W pierwszych dniach miesiąca zadzwonił Grzesiek. Umówili się w Universamie. Omal go nie poznała! Był ogolony, włosy przycięte. — Wszystko dopięte na ostatni guzik — oznajmił, patrząc na nią poszarzałymi ze zmęczenia oczami. — Wyjeżdżamy za tydzień. Jedziemy ze Wschodniego nocnym pociągiem do Szczecina, wchodzimy do portu, szmuglują nas na pokład promu, melinują w maszynowni i jeszcze tego samego ranka wypływamy. Kuszetki już kupione, imienne przepustki mam w kieszeni, reszta zależy od odrobiny szczęścia. Nie wierzyła własnym uszom. Jak to? Już za tydzień? I to teraz, kiedy za niecały miesiąc rodzi? — Wiesz, ja nie jestem pewna, czy chcę wyjeżdżać — wypaliła. Długo na nią patrzył zaskoczonym wzrokiem. Nie takiej reakcji się spodziewał. — Za późno na wątpliwości — zwrócił się do niej z niezwykłą jak na niego ostrością. — Wszystko gotowe, maszyna poszła w ruch.

— Ale… — Żadnego „ale", kotku. Kochamy się, jesteśmy dla siebie stworzeni. — No tak… Tak sądzę… — I jeszcze jedno — przenikliwie spojrzał jej w oczy. — To także moje dziecko. Ja jestem jego ojcem. I go nie oddam jakiemuś esbekowi. O nie! Prędzej twojego męża uduszę gołymi rękami! Przestraszyła się. Nie znała go od tak stanowczej strony. A on chyba wyczuł, że trochę przesadził, spostrzegł, że ją przestraszył, bo dodał, unosząc w palcach jej podbródek: — Wiem, że teraz cię to przeraża. Może nawet wolałabyś dla świętego spokoju zostawić sprawy po staremu. Ale zobaczysz. Za rok, kiedy już się tam urządzimy, będziesz szczęśliwa. I bezpieczna. A ja zawsze będę cię kochał. Bezpieczna. Uczepiła się tego słowa. Tak, tutaj bezpieczna nie była. Znała Staszka na tyle, żeby podejrzewać, że kiedy dzidziuś pojawi się na świecie, kiedy minie jego pierwszy zachwyt, sprawy znowu wrócą do normy. Jej życiem znów będą rządzić centymetry, odgrzane do idealnej temperatury obiady i… udawane przed mężem orgazmy. — Tylko jak ja wyjdę wieczorem z domu? Co mu powiem? — Powiedz cokolwiek. Że jedziesz zobaczyć się z umierającą ciotką albo nocujesz u koleżanki. Cokolwiek. Bylebyś weszła do taksówki pod domem, a on nie zaczął poszukiwań wcześniej niż nazajutrz rano. *** Bała się. Bała się strasznie tej rozmowy. Staszek był zawsze nieufny, podejrzliwy i zazdrosny. Kiedyś przyłapała go nawet na obwąchiwaniu jej majtek (na szczęście było to dużo wcześniej zanim zakochała się w Grześku). Wyjścia z domu na spotkanie z koleżankami (jakimi zresztą, u licha, koleżankami?) czy nagłe wyjazdy do rodziny (miała tylko Apolcię) w ogóle nie wchodziły w grę. Przez dwa dni bolał ją brzuch ze zdenerwowania, a trzeciego uświadomiła sobie, że nie sprosta zadaniu. Na szczęście, w południe zadzwonił telefon. — Cześć, Wandziu, ostatnio nam coś przerwało — usłyszała raźny głos ciotki. — Dzwonię sprawdzić, czy wszystko w porządku. Wzięła głęboki wdech i wypowiedziała jej swoją prośbę. — Mam zadzwonić do twojego Stacha, wkleić mu kit, że ciężko choruję i skłonić, żeby pozwolił ci wyjechać do mnie na kilka dni? — powtórzyła. — Wiesz, to może jednak był zły pomysł… — Czekaj, czekaj. I jeszcze… czy dobrze zrozumiałam? Ty do mnie jednak nie przyjedziesz? — Przepraszam, ciociu, to było niestosowne, że ci to w ogóle… — Wanda! Ty masz kochanka! — O jejku, tak… — No nareszcie! Już się o ciebie martwiłam. Najwyższy czas, kochana. — To nie jesteś zła? — Zła? A skąd! Jestem zachwycona. Jasne, że ci pomogę. *** Apolcia zadzwoniła jeszcze tego samego wieczora. Odebrał, rzecz jasna, Staszek. Powitał ją, co stanowiło w ich relacjach normę, bez entuzjazmu i już odrywał od ucha słuchawkę, przekazując ją Wandzie, kiedy nagle usłyszał coś, co go zaintrygowało. Szybkim ruchem machnął do żony, żeby nie podchodziła, zmarszczył brwi, słuchał.

— Naprawdę tak to wygląda? A co mówią lekarze? Tak? O żesz jasna cholera. Rozmawiali dobry kwadrans, potem zawołał w końcu Wandę, która musiała odegrać teraz swoją rolę. — Co? Jesteś ciężko chora? Nieuleczalnie?! Skończyła znacznie szybciej niż mąż, bo zwyczajnie zabrakło jej inwencji do odgrywania kolejnych wykrzykników i chlipnięć. Odłożyła słuchawkę. — Musisz jechać do starej — od razu oznajmił Staszek. — To moja ciocia… Nie zwrócił uwagi na tę próbę przywołania do porządku. — Cholera — kontynuował. — Że też akurat teraz musiała się wysypać, kiedy jesteś na ostatnich nogach! — Jeszcze się nie „wysypała". Może będzie dobrze. — E tam, naiwna jesteś. Powiedziała wyraźnie: „mam przerzuty". Wanda nie odpowiedziała. Zastanawiała się, jak ciotka zamierza to wszystko potem odkręcić. Cudowne wyzdrowienie? Fatalny błąd w diagnozie? — Wiem, że będzie ci ciężko, ale musisz jechać — podjął temat Staszek. — No tak, chcę się pożegnać — Wanda weszła w końcu w swoją rolę. — I może coś jej pomogę. — Gówno jej możesz pomóc — skwitował. — Ale willi i majątku trzeba przypilnować. Stara powiedziała, że wszystko chce przepisać tobie, ale się trochę martwi, czy ten jej nowy absztyfikant, Miecio zdaje się?, nie położy ręki na testamencie. A wtedy, dziedziczenie ustawowe. Wszystko dla niego. Byłby frajerem, gdyby nie spróbował nas wykiwać. — No to pojadę. — Kupię ci bilet. — Poradzę sobie. — Dobra, ale odwiozę cię na dworzec. — Nie! — krzyknęła tak, że aż się odwrócił. Na jego twarzy zagościło zdziwienie. — Dlaczego nie? — Bo… ee… ty już i tak uważasz, że jestem do niczego. Nie zaprzeczył. Słuchał. — A ja wcale nie potrzebuję niańczenia. Jestem dorosła. — No, co ty? — w jego głosie zabrzmiało szyderstwo, ale ciągnęła dalej: — Rzeczy wezmę malutko, na dwa, góra trzy dni. Żeby tylko na miejscu umówić notariusza. Będę miała mało bagażu i podjadę na Wschodni autobusem. Przecież to blisko! Tyle co przez Zieleniecką! — Jak sobie chcesz — wzruszył ramionami. — Dorosła! He, he. Jasne. Tylko nie spieprz tego. Przygotowałem dla ciebie grunt, Apolcia jest po naszej stronie. Chcę mieć tę jej fabryczkę dżinsów w spadku. A fagasa, jak się będzie ciskał, szybko się ustawi do pionu. Mam jeszcze stare kontakty we wrocławskiej komendzie.

2 No i nadszedł TEN dzień. Wanda była strzępkiem nerwów. Dziecko jakby czuło, co się z nią dzieje. Kopało, wierzgało, wyczyniało w jej brzuchu akrobatyczne salto mortale. Do tego — co tu kryć — strachu, doszły jeszcze wyrzuty sumienia. Staszek, przynajmniej jak na jego standardy, zrobił się wyjątkowo ciepły i czuły. Kupił jej na podróż ciepłe skarpety w rozmiarze 46 i majtki wielkości czaszy od spadochronu. Zupełnie nieprzydatne. Ale gest ją powalił. „Może on jednak się zmienił?" — dzień w dzień zadawała sobie to pytanie, patrząc po kąpieli w zaparowane lustro. Patrzyła na nią z niego nieco zaokrąglona brunetka o sterczących cyckach i wielkim jak piłka lekarska brzuchu. „Czy naprawdę powinnam go opuszczać? I to w ten sposób? Robiąc z niego rogacza i pośmiewisko?". Z każdym dniem, ba!, z każdą niemal godziną czuła się coraz gorzej. „Czy jestem dziwką?" — zadała swemu odbiciu pytanie w wieczór poprzedzający wyjazd. „Czy chcę postąpić jak szmata, która zdradziła męża z pierwszym, który się napatoczył?". „Pierwszy, który się napatoczył". To zdanie do reszty ją zdruzgotało. Bo zdrady, wiadomo, w małżeństwach się zdarzają. Ale czy każda mężatka od razu się w swoim gachu zakochuje? Rzuca wszystko jak idiotka i odchodzi? „Czy postępuję głupio? Czy JA jestem głupia?" — dla odmiany zastanawiała się nazajutrz, kiedy Stach wyjechał do pracy. Wtedy jednak przypomniała sobie wszystkie upokorzenia, których od męża zaznała. I strach, bezsilność, samotność, w które zamienił się dla niej ich związek. „Nie, nie jestem głupia" — odpowiedziała sobie. „Już dawno trzeba było od niego odejść. Tylko… nie w taki sposób. Tak, bez słowa wyjaśnienia, to uciekają pensjonarki. Trzeba wypowiedzieć tę frazę: »Z nami koniec«. A jeśli nie wypowiedzieć (bo coś takiego jednak za bardzo ją przerażało), to przynajmniej napisać. Tak! List. List pożegnalny. Ostatnie słowo plus wyjaśnienie. Niech to przeczyta, niech złapie się za głowę, niech żałuje… Tylko jak to zrobić, żeby list wpadł w jego ręce, kiedy ona będzie już w drodze?". Wtedy z odsieczą przyszedł telefon. Odebrała z bijącym sercem. Może to Grzegorz odwołuje całą operację? — Zostaję dzisiaj w pracy dłużej — usłyszała głos Staszka. — Mamy nowe aresztowania, brakuje ludzi do prowadzenia przesłuchań. Wybacz, skarbie, ale nie zdążę wrócić przed twoim wyjazdem. A pomyśleć, że chciałem zrobić ci niespodziankę i podrzucić na dworzec autem… „Juhuuu!" — zakrzyknęła w myśli. A na głos odparła, że to bardzo przykre, ale cóż — taka służba. — Taka służba — powtórzył jak echo i się rozłączył. Od razu usiadła do pisania pożegnalnego listu. „Mężu, kiedyś byłeś dla mnie wszystkim. Kochałam Cię. Lecz lekką ręką roztrwoniłeś kapitał moich uczuć" — zaczęła z takim patosem, że aż jej samej w oczach zakręciły się łzy. A potem już wywaliła kawę na ławę. O tym, jak źle ją traktował. Kiedy to wszystko napisała, poczuła się oczyszczona. Jak po sakramencie spowiedzi. Już nie była zatrwożoną uciekinierką. Była zranioną Kobietą — tak właśnie Kobietą przez duże „K" — która oskarża i wydaje wyrok. Skrobała dalej długopisem Zenith w służbowy papier z nagłówkiem „Resort Spraw Bezpieczeństwa". Coraz szybciej, coraz zamaszyściej, z narastającą w niej emfazą. Nie zauważyła, że list — w zamierzeniu wyjaśniający po prostu to, co zrobiła — zamieniał się w melodramat: „Już nigdy więcej mnie nie ujrzysz. Odchodzę z mężczyzną, który umie mnie kochać tak, jak na to zasługuję. Bezinteresownie, płomiennie, do utraty tchu. I któremu, w zamian za tę szczerą i piękną miłość, zamierzam wkrótce dać potomka. Krew z jego krwi, kość z jego kości.

To będzie jego dziecko!". Skończyła spłakana jak bóbr. Cóż, w końcu nie co dzień się od kogoś odchodzi. Poczuła się jednak lekko i na właściwym miejscu. A przede wszystkim — poczuła, że postępuje uczciwie. Pozostała jej jeszcze tylko jedna kwestia. Gdzie zostawić list, żeby Staszek nie znalazł go od razu po powrocie do domu. Musiała przetrzymać go w niewiedzy do rana. Nie miała złudzeń, że mąż od razu po lekturze wprawi maszynę śledczą aparatu bezpieczeństwa w ruch. I wiedziała też dobrze, że to skuteczna machina. Ustalenie, że wsiadła do pociągu, zajmie im pewnie kilkanaście godzin. Poznanie celu podróży — jeszcze mniej. A kiedy na biurko Staszka ktoś przyniesie teleks z nazwą „Szczecin", wszystko stanie się dla niego jasne. Muszą być wtedy z Grześkiem już w Szwecji, inaczej po nich. No to gdzie wsunąć tę kartkę? Stół w dużym pokoju — odpada. Blat obok kuchenki — jeszcze gorzej. Łazienka? No, bez żartów. Więc gdzie? Nie schowa go przecież za regałem ani pod łóżkiem, bo tam z kolei przeleży ruski rok. To musi być miejsce, do którego on zagląda zawsze, ale w precyzyjnie wyznaczonych porach… — Mam! — klasnęła w dłonie i niepomna, że brzuch obija się jej o kolana, zatańczyła wokół stołu taniec zwycięstwa. Szafa w regale, trzecia półka ze świeżymi, zaprasowanymi koszulami. Staszek wsuwa tam rękę tylko raz na dobę — rano, szykując się do pracy. Zadowolona z siebie, choć z bijącym jak werble sercem, skończyła się pakować, ubrała się, zjadła coś lekkiego, wyszczotkowała zęby. Była gotowa. Jeszcze dosyć wcześnie, ale postanowiła, że poczeka na ulicy, aż przyjedzie taksówka z Grzegorzem. Schylając się z trudem, założyła buty, narzuciła lekki płaszczyk, chwyciła torbę z rzeczami. Rozejrzała się po mieszkaniu. Dobrze znane kąty, meble i sprzęty. Przez lata pucowane, ustawiane z centymetrową dokładnością, w jakiś sposób kochane. Przez moment czuła się jak kapitan opuszczający mostek tonącego okrętu. Przez moment, bo zaraz zatrzasnęła drzwi, przekręciła klucz i poszła do windy. Niby tylko trzecie, ale po schodach nie chodziła już od końca drugiego trymestru. Stuk! Winda przyjechała. Otworzyła stalowe drzwi z paskiem zbrojonego szkła po środku, weszła. Domknęła drzwi zewnętrzne, docisnęła podwójne wewnętrzne, wcisnęła parter. Szarpnęło i kabina zaczęła zjeżdżać. I wtedy, znienacka jak to w ciąży, zachciało się jej siusiu. Od razu tak, że omal nie popuściła. Nerwowo zerknęła na zegarek. Jeszcze było dość wcześnie. Stuk! Winda zatrzymała się na dole. Ostatnia chwila wahania i wcisnęła trzecie. „Szybkie siusiu, dosłownie w minutę i zaraz będę na dole" — pomyślała. Stuk! Wyszła, wyjęła klucze, otworzyła. Trzy kroki i już była w łazience. Eleganckie, rozszerzane na dole spodnie w dół, pupa na deskę. Jejku, jaka ulga! Nagle zastrzygła uszami. Chrobot zamka przy drzwiach, skrzypnięcie drzwi. Serce zamarło jej w pół taktu. — Skarbie, jesteś jeszcze? — głos Staszka. Do gardła podeszła jej klucha strachu. „Spokojnie, nie wariuj" — zganiła się w myślach. „Wrócił wcześniej, więc się z nim przywitam i… Od razu pożegnam. Wie przecież, że zaraz wychodzę. List jest bezpieczny. Tak czy siak, znajdzie go dopiero rano". I wtedy dobiegły ją jego następne słowa: — Wpadłem tylko na sekundę! Mam huk roboty, a taki jeden zasraniec zakrwawił mi koszulę. Zmienię i zaraz lecę na Rakowiecką. Przepraszam, że cię nie odwiozę. Zadygotała. Cała zamieniła się w słuch. Ciche skrzypnięcie szafy, a potem cisza. Siedziała na klozecie zmartwiała z przerażenia. Może jakimś cudem nie zauważy listu? Nie, to niemożliwe. Więc może choć nie zauważy jej obecności w domu? Oh, nie! W przedpokoju została jej torba. Nagle martwą ciszę mieszkania rozciął na pół jego ryk. — Uaarraaahg! Zapadła się w sobie. Zaszczękały jej zęby! Chciała stać się mniejsza, zupełnie malutka.

Zniknąć. Rozdygotanymi palcami chwyciła za klamkę w ostatniej, pozbawionej szans nadziei na jej przytrzymanie, gdy ręka tamtego chwyci ją z drugiej strony. — Gdzie jesteś! Gdzie jesteś, kurwo! — mury domu zatrzęsły się od obłąkańczego wołania. — Wyłaź, zdziro! Do rozedrganych palców prawej dołączyły równie roztrzęsione te z lewej dłoni. Trzymała klamkę łazienki oburącz. Oddychała tak szybko i płytko, że przed oczami wirowały jej ciemne plamki. Z głębin mieszkania dobiegały tymczasem trzaśnięcia kolejnych drzwi. Kuchnia, szafa w przedpokoju, sypialnia… Klamka szarpnęła z taką siłą, że spadła z sedesu i runęła na kolana. Zobaczyła jego buty, nogi, biodra, zaokrąglony brzuch z pypciem obok pępka, ramiona. „O nie! O nie, nie, nie!". Jedno z tych ramion było do połowy wzniesione, a jego wielka pięść ściskała kolbę P-64. Czarny wylot lufy patrzył dokładnie między jej oczy. — Tu jesteś, suko. Dziwne, ale widok wycelowanego pistoletu obudził w jej sparaliżowanym strachem mózgu wspomnienie tych chwil z przeszłości, kiedy uzdrawiała. Gdy ludzie w jej towarzystwie odzyskiwali siły. Tak jak Apolcia… Dawno, już bardzo dawno nie myślała o tym swoim darze, czy raczej — jak wolała matka — przekleństwie. Wyparła z pamięci, zdusiła w sobie. I przypomniała sobie o nim właśnie teraz, w ulotnej jak mrugnięcie powieką chwili, kiedy palec Staszka poruszył się na spuście. „Żyj. Żyj, kochanie, przetrwaj!" — szepnęła w głąb siebie. W to miejsce, w którym poruszało się jej nienarodzone dziecko. A potem świat eksplodował oślepiającym blaskiem. To co kiedykolwiek widziała, myślała i czego pragnęła, roztopiło się w nim jak cegła wrzucona do wrzącej kaldery wulkanu.

3 Walenie do drzwi, mimo że była to druga w nocy, wcale jej nie obudziło. Nie można obudzić kogoś, kto nie śpi. A ona miała ostatnio z tym problem. Ostatnio? Przez minione pół roku! Odkąd przyszedł list od córki. Gruby, ciężki, zapisany maczkiem. A w nim bomba, która wyrzuciła ją z dotychczasowej orbity. Kilka tysięcy słów, których przez całą wiosnę i lato nie mógł strawić jej organizm. Prawda w całej swojej przeraźliwej nagości. Prawda z grubsza znana, w czasie procesu odczytywano przecież jej zeznania Wandy, ale fakt, że została spisana ręką jej córki — bez upiększeń ani niedomówień — uderzyła ją tak, że po pierwszym czytaniu przeleżała całą noc zgięta jak po ciosie w brzuch. Nie sądziła, że to tak wyglądało. A raczej, że aż tak. „Podsłuchiwała moje rozmowy, moje intymne spotkania z Konradem, szpiegowała mnie na zimno, a potem pobiegła z tym do NKWD". W pierwszej chwili Zosia chciała spalić ten list. Coś takiego nie zasługuje nie tylko na wybaczenie, ale nawet na wspomnienia. Nie ma córki. Koniec. Jest sama. Później jednak doceniła, że Wanda zdobyła się na szczerość. Co tam szczerość. Na rozdrapanie ran, na wywalenie bebechów. Córka nie prosiła w swoim liście nawet o wybaczenie. „Należy ci się prawda o mnie" — napisała na wstępie. „Sama zdecydujesz, co z nią zrobić". No właśnie, decyzja. Przez kolejne miesiące Zosia miotała się między zupełnie skrajnymi stanami emocjonalnymi. Od nienawiści po chęć wybaczenia. Od biernego chłodu po wściekłą chęć chwycenia jej za ramiona, potrząśnięcia i zajrzenia w oczy. Raz chciała dumnie milczeć już do rychłego — w co święcie wierzyła — końca swego życia, a innym razem korciło ją, żeby wdać się w drobiazgową polemikę. Bo przecież ta dziewucha niczego nie rozumiała! Uznawała ją za zimną, bezduszną i zaborczą matkę, nie zauważając takich drobnych okoliczności, jak szalejąca wokół wojna, terror i głód. Miała pretensje o rzeczy, na które albo Zosia nie miała w ogóle wpływu (Powstanie), albo nie wyniknęły z jej działania (rozstanie w Ursusie). Głupia, głupia, głupia dziewucha! Ale jednak zdobyła się na to, by wyrzucić z siebie prawdę… I tak dzień po dniu odsuwała od siebie moment, kiedy zasiądzie wreszcie do napisania odpowiedzi. „Jeszcze nie czas. Jeszcze muszę ochłonąć" — szeptała, zmywając szczotką z nawiniętą na nią szmatą szkolne korytarze albo odkurzając śmierdzące wykładziny biur. Koniec tej jej wyniszczającej wewnętrznej walki nastąpił zaledwie wczoraj. Zosia w końcu uznała, że zbyt mało życia jej pozostało, żeby spędzić je w świętej obrazie. Że to nic nie da, niczego nie naprawi ani nie zmieni. Tłumaczenie starych zawiłości ich życia dorosłej obecnie kobiecie także nie miało sensu. Co więc ma sens? Przez cały wieczór, do późna, pisała do Wandy list za listem. I każdy z nich finalnie lądował w węglowej kuchni. W końcu, pół godziny temu napisała wreszcie to, co ją zadowoliło: „Wybaczam ci, Córko. Jeśli chcesz, przyjeżdżaj". Włożyła karteluszkę do koperty, nakleiła znaczek, starannie zakleiła i z samego rana postanowiła zanieść do skrzynki. A tu walenie do drzwi. Aż się skuliła. Przypomniały się jej lata spędzone w więzieniu. Lepiej nie otwierać. Wtedy jednak z zewnątrz dobiegł ją znajomy głos Apolci. — Zosiu, to ja! Złe wieści. Złe wieści? Dla niej już takich nie było. Wstała, podeszła, odciągnęła zasuwkę. Widok Apolci nią wstrząsnął. Ta może niezbyt piękna, ale zawsze zadbana kobieta była tym razem w rozchełstanym szlafroku. Musiała przyjechać w nim swoją ładą aż z Muchoboru. Była rozczochrana, zasmarkana, zalewała się łzami. — Zosiu, Wandzia… Twoja córka… nie żyje. Długo stała jak skamieniała. Pełna podejrzeń co do otaczającej ją rzeczywistości. Niby wszystko wokół wyglądało normalnie. Te same schodki prowadzące do jej cuchnącej wilgocią

sutereny, te same odrapane drzwi. Ale to nie mógł być prawdziwy obraz. To jakiś sen, zmarszczka czasoprzestrzeni. Nie, to się nie dzieje naprawdę. Niemożliwe, do cholery! Wczoraj postanowiła się pojednać z córką, dzisiaj jej o tym napisała. Nie! Światu nie wolno grać z nią aż tak bezczelnie znakowanymi kartami! Ocuciło ją silne potrząsanie za ramiona. To Apolcia. Dopiero teraz Zosia zrozumiała dlaczego. Krzyczała. Wyła tak, że nocna cisza rozprysnęła się jak kryształowe lustro, na tysiące ostrych jak igły kawałków. Z sąsiednich mieszkań wyglądały głowy sąsiadów, gdzieś w oddali słychać było syrenę radiowozu. Gardło miała zdarte, kłykcie rozbite o ścianę do żywej krwi, budzik na stole wskazywał trzecią. Gdzie się podziała miniona godzina? — Jak to się stało? — wychrypiała do powiększonych z szoku i przerażenia oczu Apolci. — Staszek. — Staszek — powtórzyła takim głosem, że ludzkie głowy zaczęły znikać w swoich mieszkaniach. — Zastrzelił ją. — Zastrzelił. — Była w dziewiątym miesiącu ciąży. *** Kiedy po całodobowej obserwacji na oddziale zamkniętym zdjęto z niej kaftan bezpieczeństwa i odpięto pasy przyciskające ją do łóżka, wyszła na zalane słońcem miasto. Był pierwszy września, do szkoły szli uczniowie w anilanowych bluzach z doczepianymi agrafką tarczami i przypinanymi na guziki kołnierzykami. Wymachiwali workami na kapcie, każdy z parą juniorków w środku. Wlokła się rozczochrana, jak przedwczoraj Apolcia, w starym ubraniu, w jakim zabrała ją z domu milicja, rozdrapując pokłute igłami strzykawek przedramiona. Ludzie schodzili jej z drogi. — Staszek — dyszała. — Ten esbek. Promienie słońca igrały na srebrnych nitkach przetykających jej grube i czarne włosy, ale nie były w stanie rozproszyć mroku, jaki niosła w oczach. — Staszek. Moja córka. Obok przejechał milicyjny fiat, funkcjonariusze starannie ominęli ją wzrokiem. Kierowca ciężarowego stara, któremu weszła niemal pod koła, wychylił się przez okno, biorąc wdech do posłania soczystej wiąchy, ale zamilkł w pół słowa. — Staszek. Świadkowie, których przesłuchiwał później prokurator, zeznawali, że Zofia Czeplińska wyglądała jak upiór, który przez pomyłkę wyszedł szukać ofiary za dnia. Twarz chuda, postarzała, cienie pod oczami. Szalony wzrok przeskakujący z twarzy na twarz. Piechotą dotarła do Muchoboru, zastukała do drzwi Apolci. Otworzył Mietek, ale szybko się wycofał, rozpaczliwie wołając w głąb domu, żeby przyszła żona. — Czy został aresztowany? — spytała bez wstępów, kiedy tylko Apolcia przyszła ze swojego biura. Ledwie zarejestrowała, że jej dawna przyjaciółka wygląda nie lepiej od niej, ma żółtą i suchą jak pergamin skórę, sine usta i szkliste oczy. — O ile wiem, to nie — zachrypiała, a potem zaniosła się kaszlem. — Przeziębiłam się — rzuciła usprawiedliwiająco, gdy atak przeszedł. Zosia nie odpowiedziała, nie ustosunkowała się. Stała, patrzyła, czekała. — Mój znajomy z Warszawy jest milicjantem, ale na Żoliborzu — z trudem mówiła dalej Apolcia. — Nie ma dostępu do tego śledztwa. — Ale coś wie.

— Wie tyle, że oficjalnie to miał być wypadek. Pod nieobecność męża Wandzia jakoby postanowiła wyczyścić jego pistolet. No i padł strzał. Akurat w chwili, kiedy wrócił do domu. — Ale to nie był wypadek, prawda? Apolcia stłumiła kolejny spazm kaszlu. Zlustrowała Zosię pełnym niepokoju spojrzeniem. Zawahała się. Widziała przecież, co się działo przedwczoraj… Zosia była jednak jak głaz narzutowy, który jakimś cudem znalazł się w progu jej domu. Nie przesuniesz, nie zignorujesz, nie przemówisz do rozsądku. Może tak stać i tysiąc lat. — Wejdź do środka — westchnęła. — Opowiem ci o telefonie od Wandzi, jaki dostałam tydzień temu. *** Nie mogła usiedzieć w miejscu. Ani w szkole, ani w swojej suterenie na ulicy Obornickiej. Nie przyjęła też propozycji Apolci i Mietka, żeby została u nich przez kilka dni. Co więc robiła przez półtora tygodnia po śmierci Wandy? Dużo włóczyła się wzdłuż Odry. Widywano ją też w parku Tysiąclecia, na placu Grunwaldzkim albo w najgorszych, najniebezpieczniejszych zaułkach na Psim Polu. Wpadała oczywiście do domu, żeby się przespać albo rozgrzać ręce. Bywała też u Apolci — po nowiny i na parę kęsów czegoś ciepłego. Nowiny zresztą nie były dobre. — W warszawskiej milicji aż huczy od plotki, że Wanda podobno zostawiła po sobie list — chrypiała jej najświeższe wiadomości od zaprzyjaźnionego oficera żoliborskiej komendy Apolcia. — Napisała podobno, że Staszek nie jest ojcem jej dziecka. I że odchodzi. — Dlatego ją zabił — cichutko podsumowała Zosia. Apolcia tylko pokiwała i znowu zaniosła się salwą suchego kaszlu. — List nie został jednak przez nią podpisany — wystękała, kiedy jej chude, coraz chudsze ciało przestały wstrząsać spazmy. — Więc śledczy uznali, że nie może być dowodem w sprawie. — Dowodem jego winy… — To samo z odciskami palców na pistolecie — Apolcia z trudem łowiła powietrze. — Ponoć nie znaleziono odcisków Wandzi na kolbie ani spuście. Ale mogła przecież trzymać broń przez papier toaletowy. Wszystko wydarzyło się w łazience. Tej informacji też więc nie dołączono do akt. Wybiegła z domu dawnej przyjaciółki, gryząc się po kłykciach. Przed oczami wirowały niechciane obrazy. Mała Wandziunia na kolanach Witka w chacie szeptuchy. Córeczka klęcząca przy posłaniu chorego chłopca we Włodzimierzu Wołyńskim i cała sala ludzi patrzących na nią z uwielbieniem. A potem ciepło jej ciałka i jego ciężar w nieprzeniknionych ciemnościach kanałów. I cudowne odnalezienie na Wiejskiej. I jeszcze wspanialszy moment spotkania w Muchoborze. Ile to razy zachodziła do niej, kiedy już spała? Wsłuchiwała się wtedy w jej równy oddech, poprawiała rozkopaną kołdrę, głaskała po włosach. Nawet wtedy, kiedy Wandzia się na nią dąsała o tego Staszka, kiedy z każdym dniem oddalały się od siebie… Życie. Bicie serca. Miliony oddechów. A ten skurczybyk zniweczył to wszystko jednym naciśnięciem spustu. „Dlaczego nie odpowiedziałam wcześniej na jej list? — wyrzucała sobie. — Przecież mi napisała, co ten drań jej robi. Jak nieszczęśliwe jest teraz jej życie. Te drobno zapisane kartki były jej wołaniem o pomoc. Ostatnim krzykiem. A ja nie zareagowałam. Co ze mnie za matka?". Zosia szła w kierunku rozgałęzionej w rejonie centrum miasta Odry, czując, że każda myśl, każde wspomnienie sprawia jej ostry, fizyczny ból. Pulsowało nim całe jej ciało, cała dusza. Czuła, że jedynym lekarstwem zdolnym przytłumić to cierpienie byłaby zemsta. A potem śmierć. Ale jak odpłacić tamtemu za to, co zrobił? On jest mężczyzną. Młodym, nawykłym do

przemocy, uzbrojonym. A jej stuknęło już prawie pięćdziesiąt pięć lat. Gdyby nawet pojechała do Warszawy, gdyby stanęła przed nim… to co dalej? I wtedy, powoli, majestatycznie, przed jej oczy powróciło wspomnienie maleńkiej Wandzi na kolanach Witka. Witek. Nie, nie. To szaleństwo! Minęło przecież tyle lat. Witek. Mówił, że kocha to dziecko. Że mogłoby być jego córką… Potrząsnęła głową, starając się wyrzucić kiełkującą w niej myśl. Witek. Tak dawno go nie wspominała. Przestała się nawet zastanawiać, czy żyje. Miłość jej życia. I wielkie tego życia rozczarowanie. Zagadka. Fatum. Zbawienie i przekleństwo. Czy wtedy, w 1952 roku udało mu się ujść pogoni? Witek. Żołnierz, egzekutor, człowiek, który na jej oczach powalił siekierą kilku mężczyzn… Wiedziała, że znalezienie go, o ile naprawdę przeżył, graniczyło z cudem. Nie potrafiła już jednak uciec pokusie, żeby spróbować. Tylko jak? Od czego zacząć? I wtedy spostrzegła, że stoi przed biurem ogłoszeń „Gazety Robotniczej". Jakby nogi same ją tu przyniosły… *** Apolcia nie mogła wyleczyć przeziębienia. Kasłała coraz gorzej, pluła zielonkawą wydzieliną zmieszaną z krwią. Doszło do tego, że nie mogła już normalnie porozmawiać. Zwłaszcza przez telefon. Strumyczek informacji od „jej oficera z Warszawy" więc wysechł. Zresztą, wszystko było przecież wiadomo. Zosia chciała się już tylko dowiedzieć, co stało się z dzieckiem Wandy. Pierwsze przecieki były nieco chaotyczne. Podobno przeżyło, ale balansowało na granicy życia i śmierci. Lekarze ze szpitala przy Niekłańskiej, oddalonego od Międzynarodowej ledwie o kilkaset metrów, walczyli o nie, lecz efekt był bardzo niepewny. Pewnie umarło… Zosia stała więc nad łóżkiem Apolci i patrzyła na jej szarą jak papier twarz. Na pęcherzyki piany w kącikach ust, na półprzymknięte oczy i suchą pierś unoszącą się z charkotem pod kocem. Zaczęło do niej docierać, że widzą się po raz ostatni. Apolcia. Wulkan energii i ocean sprytu — na łożu śmierci. Zgiętym palcem wytarła jej spierzchnięte usta, dłonią przygładziła włosy, pocałowała rozpalone czoło. I wyszła bez pożegnania. Drogę na Obornicką, jak zwykle ostatnio, pokonała piechotą. Czas przestał się dla niej liczyć, coraz mniej ją łączyło ze światem. „Ja będę następna" — pomyślała z ulgą i satysfakcją. „Nic mnie tutaj już nie trzyma. Mogę iść". I wtedy, na progu domu, w którym mieszkała, usłyszała dobrze znajomy głos: — Marnie wyglądasz, Zosiu. Stanęła jak wryta. Wolno, wolniutko uniosła wzrok. Wysoki, prosty, nieco tylko grubszy niż ostatnio. Emanował od niego spokój i obezwładniająca pewność siebie. Uśmiechał się do niej tym swoim łagodnym, chłopięcym uśmiechem. Był szpakowaty, z czołem przeciętym trzema krechami zmarszczek. Elegancko ubrany. Garnitur, z pewnością szyty u krawca. Skórzane półbuty. Na pewno nie polskie. Na serdecznym palcu prawej dłoni miał złoty sygnet. W lewej… gazeta z zakreślonym kółkiem ogłoszeniem: „Potrzebuję cię, Witku. Zofia Czeplińska" i jej adres. — No więc? — spytał cichym głosem Witek. — Powiesz mi, o co chodzi? ===YwYwCDFTMFE3VGxZOwk6DjkBZFNgBGIBZ1FpUGFRZFI=

CZĘŚĆ TRZECIA ANNA

JESIEŃ 1984 1 Obudziła się, choć była głucha noc, jak zwykle od razu trzeźwa, napięta, gotowa do walki lub ucieczki. Oczy szeroko otwarte, wpatrzone w ciemność. Nasłuchiwała. Przez dłuższą chwilę słyszała tylko oddechy innych dzieci śpiących na sali. Skrzypienia łóżek. Pokasływania. Przeniosła wzrok na plamę rozmytego światła wpadającą z korytarza przez mleczne szkło drzwi. Jest! Serce skoczyło jej do gardła. Przelotny cień, mignięcie ciemnej głowy po drugiej stronie. A potem skrzypnięcie klamki. Ruch drzwi w ciemności. Ruch, którego domyślała się tylko w refleksach światła migającego na poruszającej się szybie. To on. To na pewno znowu on. Bardziej wyczuła niż zobaczyła, że jest już po drugiej stronie. Wszedł do sali. Był dla jej oczu układającą się w ludzkie kształty plamą gęstszego mroku. Skradał się, myślał, że go nie zauważyła. Henryk. Henio. Wujek Henio. Serce skoczyło jej do gardła. To on miał dzisiaj nocny dyżur. Tak. Jej drżące palce przesunęły się po pościeli, dotarły do krawędzi kołdry, wymacały brzeg poduszki. Ostrożnie pod nią zanurkowały, natrafiając na piekącą ostrość skradzionej sprzątaczkom żyletki. One używały ich do zeskrobywania stwardniałych plam jedzenia z płytek PCV, którymi wyłożona była jadalnia. Ona miała dla niej zupełnie inne zastosowanie. — Nie śpisz… — usłyszała nad sobą jego głos. Jej twarz omiótł przesycony papierosami zmieszanymi z miętówką oddech. — Czekasz na mnie, co? — zachichotał. Cięła bez uprzedzenia, celując w zgęstniały mrok przy swoim łóżku. Zamaszyście, z całych sił. Stłumiony skowyt. Mrok zafalował jak dym w zmieniającym się podmuchu wiatru. Ciche, ale pełne pasji przekleństwo. — Pożałujesz, gówniaro! A potem pospieszne kroki z powrotem do drzwi. Skrzypnięcie zamykanej klamki. Ania uśmiechnęła się w mrok. Wygląda na to, że sprzątaczki będą miały jutro całkiem sporo zastygłych, czerwonych plamek do zeskrobania z podłogi…

2 Nienawidziła tego miejsca. I to miejsce zdawało się nienawidzić jej. Tych przeklętych poranków, kiedy spadał na nią cały ciężar rozpoczynającego się dnia. Pobudka, słanie łóżek, kolejno do umywalni. Potem dyżurna ciocia robiła im kontrolę uszu, włosów i zębów. Ubieranie: takie same rajstopki, sukienki, do tego juniorki na gumowanej podeszwie. Żeby nikt się nie poślizgnął na płytkach PCV ani zrobionych z lastryko schodach. Jadalnia cuchnąca przypalonym mlekiem. Mleko z ryżem na pierwsze, parówki z wody na drugie. Szamotanina o słoik z musztardą. Do tego po trzy zeschłe kromki chleba i dżem truskawkowy. Dżem akurat lubiła, ale słoik prawie zawsze zagarniali starsi. I albo wyjadali, albo wynosili pod bluzką dla siebie na potem. Dom dziecka. Jedyne miejsce do życia, jakie znała. Powinna się przyzwyczaić, a nie potrafiła. Była tutaj jedynym dzieckiem, które w ogóle nie miało rodziny. Rodziców, dziadków, wujków, prawdziwych cioć. Nikogo. Inne dzieciaki posiadały tego aż w nadmiarze. Owszem — pijaków, obszczymurów, złodziei, ludzi prędkich do bicia. Dlatego zabrano je z domów i umieszczono tutaj. Ale jednak miały. Mamy, tatusiów… dorosłych o konkretnych twarzach. Odwiedzali je rzadko, jeszcze rzadziej przynosili prezenty. Ale później taki Piotrek, Marcin czy Irenka mogli opowiadać z wyższością: „A moja mama to ciężko pracuje. A tata leży przed telewizorem. Bo my mamy telewizor. Jak sąd mi pozwoli wrócić do domu, będę oglądała w nim dobranocki. Sama". Ania nie miała żadnych twarzy tylko dla siebie. I za to nienawidziła inne dzieciaki. Dorosłych też nienawidziła. Tych przyszywanych cioć, które wieczorami siedziały nad kawą i tylko czasami pytały beznamiętnym głosem: „No co tam, kochanie?". Kochanie… Tak naprawdę, nikt tutaj nikogo nie kochał. Ciocie miały swoje domy i swoje dzieci do kochania. Ania odkryła to kilka lat temu, jeszcze w pierwszej klasie, i przeżyła prawdziwy wstrząs. One tu tylko przychodziły do pracy! Nikt za nią nie stał, na nikogo nie mogła się powołać. Mariusz, kiedy go ktoś popchnął, straszył starszym bratem, który należał do gitów. Mariola miała mamę w więzieniu, która „jak wyjdzie, to was tu wszystkich ustawi". Patryk był Cyganem i straszył, że jakby co, to przyjdzie cały tabor i zrobi porządek. Ona nie miała nikogo. I za to nienawidziła dorosłych. Najpierw była za mała, żeby ktokolwiek zwracał na nią uwagę. Potem urosła i różni tacy zaczęli się jej czepiać. To oddaj, tamtego nie ruszaj, a w ogóle to przynieś nam ze świetlicy to i to. Większość dzieci poddawała się starszym, a już na pewno tym najsilniejszym. Ona nie. Szybko podpatrzyła, jak robią to chłopaki. Wygrywał zazwyczaj ten, który pierwszy uderzył i nie przestawał bić, póki przeciwnik się ruszał. Spróbowała. I jakoś poszło. Za pierwszym razem dostała bęcki. Za drugim też, ale ten, który ją sprał, nie wyglądał lepiej. Za trzecim, nalutowała pewną dwa lata starszą dziewuchę tak, że posłali ją do izolatki. Już nikt się nie czepiał. Oprócz Henia. Wychowawca, podobno nauczyciel śpiewu. Łysawy, wątły, w okularach. Z krótkim wąsikiem i cofniętym podbródkiem. Zajmował się chłopakami, ale miał też nocne albo niedzielne dyżury. Jego kontrole czystości w sali dziewczynek były zawsze najbardziej drobiazgowe. Sprawdzał, dotykał, zaglądał. A ostatnio uczepił się Ani. No nic, po tym, co stało się w nocy, pewnie mu przejdzie. Najbardziej jednak. Naj-, naj-, najbardziej nienawidziła obcych. Tych pań i panów, którzy przyjeżdżali do bidula i chodzili po salach oprowadzani przez dyrektorkę. Jak oni wszyscy się wtedy starali! Przygładzali pościel na łóżkach, prężyli na baczność, odpowiadali na pytania, nie używając brzydkich słów. Jeszcze kilka lat temu, obcy zwykle interesowali się Anią.

— Jaka piękna blondyneczka o modrych oczkach! — wzdychały na jej widok panie. — Jaka poważna, jak hardo patrzy! — zachwycali się panowie. Ale jakoś nigdy jej nie wybierali. „Ta dziewczynka stwarza bardzo poważne problemy wychowawcze. Prawdę mówiąc, ma psychopatyczny charakter" — Ania podsłuchała, jak w swoim gabinecie opowiadała o niej dyrektor. Pan i pani wzięli więc Mariolkę. A teraz to już raczej nikt na nią nie patrzył. Nic dziwnego, miała już dziesięć lat. Była starym dzieckiem. I właśnie za to, najbardziej ze wszystkich, nawet bardziej od Henia, nienawidziła obcych.

3 Była już końcówka września, a mimo to wciąż dni pozostawały upalne. Na wielkim trawniku przed wejściem do bidula trawa nabrała koloru siana, a listki na brzozach rosnących przy płocie skręcały się i szarzały z braku wody. Słabe powiewy wiatru niosły kurz z prowadzącej od stacji drogi oraz woń dymu z palonych w obejściach ognisk. Wspomnienie święta 22 lipca, kiedy cały dom dziecka poszedł na pochód, a potem rozdano watę cukrową, słodką jak niebo pańską skórkę i po jednym baloniku, już dawno się zatarło. Na szczęście, prawie miesiąc temu zaczęła się szkoła. Ania lubiła szkołę, tylko tam starała się nikogo za bardzo nie bić, nie opluwać, nie wybijać szyb. Nie zawsze się udawało — pod koniec zeszłego roku szkolnego trafiła nawet na milicyjną izbę dziecka za podpalenie kartonowej imitacji ogniska w sali ZHP i kradzież starego karabinu z Izby Pamięci Walki i Męczeństwa Narodu — ale się starała. No więc, mimo kalendarzowej jesieni, wciąż było lato. Duszny i słoneczny dzień, choć daleko, za linią lasu zbierała się burza. Siedziała w oknie na korytarzu pierwszego piętra i cięła żyletką — tą samą, którą w nocy potraktowała wujka Henia — wyłożone skajem siedziska krzeseł. Henio był u dyrektorki i składał raport. Rękę miał zabandażowaną aż do łokcia. „Na pewno będzie kara. Jakieś sprzątanie kibli czy wynoszenie gratów z piwnicy. I oczywiście pogadanka pani dyrektor. Ble, ble, ble". Właśnie wtedy ją zobaczyła. Wydawała się dosyć wysoka, chuda, ale twarda jak skała. Wyprostowana, dumna, szła alejką od bramy. Obca. Ale inna obca niż ci, którzy przychodzili tutaj po dzieci. Inna, bo starsza. Zupełnie siwa. No to może nie obca? Może rodzina któregoś z dzieciaków? Ania śledziła jej każdy krok. Nie mogła oderwać oczu. Umiała już oceniać ludzi po chodzie. W sposobie poruszania każdego, absolutnie każdego, był zapisany charakter. Henio, na przykład, szurał nogami i poruszał głową przód-tył, w takt ślamazarnych kroków. Typowa oferma. Był niebezpieczny tylko dlatego, że jako dorosły, a do tego wychowawca, miał władzę. Ale mniejsza o Henia. Ta staruszka na dole, która właśnie znikała w drzwiach parteru, miała krok drapieżnika. Po chwili zauważyła ją wchodzącą po schodach. Ich spojrzenia się spotkały. Pani starsza miała ostre, ptasie rysy twarzy, oczy lekko zapadnięte, czarne jak wyloty luf dubeltówki. W nagłym przebłysku dziesięciolatka nagle sobie przypomniała, że już ją widziała. I to tutaj. Niedawno. Parę tygodni temu, jakoś pod koniec lipca, kiedy chłopaki — a wśród nich Ania — grały w piłkę na tyłach budynku. Do boiska, to znaczy do wydeptanego, piaszczystego kręgu między dwiema rachitycznymi bramkami bez siatek, w pewnym momencie podeszła dyrektorka. Z tą właśnie kobietą. Wtedy po raz pierwszy wzrok dziewczyny zderzył się z tymi dwiema czarnymi dziurami oczu. Już wtedy obca się jej przyglądała. „Pewnie jakaś kontrola z Sanepidu albo Urzędu Wojewódzkiego" — wzruszyła wówczas ramionami Ania. „Kolejna głupia urzędniczka, która się dziwi, że gram z chłopakami". I już więcej się na tamtą nie obejrzała. A teraz ta obca była tu znów. Patrzyła na Ankę przez dłuższą chwilę. Bez uśmiechu, jakby w zamyśleniu. Chciała nawet ją spytać: „Co się pani tak gapi?", ale się powstrzymała. Coś w spojrzeniu tamtej sprawiało, że wolała spokojnie zaczekać na jej ruch. I nagle kąciki wąsko zaciśniętych ust tamtej leciutko drgnęły ku górze. Uśmiech? — Ty jesteś Ania, prawda? — odezwała się. Anka spojrzała na nią najbardziej wrogo jak potrafiła, co jednak na kobiecie nie zrobiło żadnego wrażenia.

— Może Ania, a może nie — odparła. — A kto pyta? — Wkrótce się dowiesz, mała. A tymczasem… — Tylko nie „mała", dobrze? — A tymczasem muszę zajść do pani dyrektor. — Jest pod trójką — burknęła. — Ale dyrka jest teraz zajęta. Kobieta skinęła jej z powagą, a potem szybko odszukała trójkę, zapukała — energicznie, władczo, nacisnęła klamkę i weszła. — Jestem teraz zajęta! — Ania usłyszała poirytowany głos dyrektorki. — Proszę zaczekać na… — Ta sprawa nie może już dłużej czekać — przerwał jej spokojny głos tamtej. — Mam już wszystkie dokumenty. A potem drzwi się zamknęły. Po dobrych dziesięciu minutach i serii pełnych gniewu, niezrozumiałych dla Ani pomruków, ze środka, na korytarz wyszedł czerwony na twarzy Henio. Anka uśmiechnęła się do niego i pomachała ręką, w której dość ostentacyjnie dzierżyła żyletkę. Poczerwieniał jeszcze bardziej, zrobił ku niej krok, a potem zmełł przekleństwo i ruszył w stronę pokoju dla kadry. Na korytarzu zapadła cisza. Chciała się podkraść pod drzwi dyrektorki, żeby podsłuchać rozmowę, ale do przejściowego pokoju wróciła jej sekretarka. No to czekała. Do licha! Czyżby obca była jakąś prokuratorką? Albo inną małpą, na przykład z sądu? Może chcą jednak zrobić hecę z tej historii z Heniem? Wytoczyć sprawę? Posłać ją do poprawczaka? Minuty zaczęły się nieznośnie dłużyć, krzesło stało się niewygodne. Po dobrym kwadransie wyszły obie. Prosta jak struna staruszka i niższa od niej o głowę, okrąglutka na buzi, w talii, no!, okrąglutka wszędzie, pani dyrektor. — A faktycznie! Siedzi tutaj — powiedziała, patrząc na Ankę. Jej głos ociekał niechęcią i urzędowym chłodem. — Anna Czeplińska. Nasza czarna owieczka. No dobrze. Zapraszam do gabinetu, młoda panno. — A więc, tak jak już pani wspomniałam… — kiedy tylko zamknęły się za nimi drzwi gabinetu, zdecydowanym głosem odezwała się obca — zabieram wnuczkę do siebie. Anka omal nie osunęła się na podłogę. Wnuczkę? Do siebie? Czy się aby nie przesłyszała? — No nie wiem… — fuknęła dyrektorka. — Wciąż jeszcze jestem jej opiekunem prawnym, a pani… proszę wybaczyć… nie wzbudza mojego zaufania. Obca zacisnęła szczęki, jak ktoś na skraju wybuchu. Szybko się jednak opanowała i spokojnym tonem odparła: — Przecież pokazałam pani papiery. Wniosek do Wydziału Rodzinnego Sądu Rejonowego właściwego dla miejsca stałego pobytu dziewczynki złożyłam. To ten kwitek — stuknęła sztywnym palcem w jeden z zaściełających biurko dokumentów. — Sąd wyznaczył termin rozprawy na dwudziestego piątego listopada. — Więc zaczekajmy do tego terminu — żmijowato uśmiechnęła się dyrektorka. — Na wyrok Sądu Rodzinnego. Jeśli zdecyduje on o ustanowieniu pani jej rodziną zastępczą, to ja… — Na szczęście nie ma takiej potrzeby — twarz staruszki wykrzywił równie sztuczny uśmieszek, tyle że jej oczy pozostały mroczne, jak dwie studnie. I zaraz stuknęła swoim szponiastym palcem w kolejny papier. — O! Tu jest wczorajsze postanowienie Sądu o urlopowaniu Ani z domu dziecka i tymczasowym powierzeniu jej pod moją opiekę do czasu rozprawy. Tym razem dyrektorka nic nie odpowiedziała. Spąsowiała tylko. Rumieniec powoli przelał się przez jej pulchne poliki na szyję, a potem jeszcze niżej — aż na dekolt.

— Wysoki Sąd najwyraźniej uznał, że dziecko od razu powinno przyzwyczajać się do nowego opiekuna. Czyli do mnie. A ja, zawsze, z miłą chęcią zapraszam panią, a także kurator sądową, do nas w odwiedziny. Nie mamy niczego do ukrycia. Co, mała? — po raz pierwszy bezpośrednio zwróciła się do Anki. Dziewczynka uświadomiła sobie, że stoi na środku gabinetu ze wstrzymanym oddechem i niczym kibic na meczu tenisa przesuwa głowę od dyrektorki do starszej pani. Zupełnie jakby odbijały między sobą piłeczkę… — Przykro mi — z lekką defensywą w głosie, ale nadal stanowczo, oznajmiła pani dyrektor. — Może, gdyby nie siedziała pani w więzieniu, zastanowiłabym się nad pani prośbą. A tak… — To nie jest żadna „moja prośba", to prawomocne postanowienie Sądu! — ostro, z ledwo skrywaną furią, odparła starsza pani. Dyrektorka cofnęła się o krok. Zaraz jednak staruszka wzięła głęboki wdech i znów zaczęła mówić monotonnym tonem: — Tak, siedziałam w więzieniu. Nawet nie raz. Jestem recydywistką. — Sama pani widzi! — Mam także orzeczoną chorobę psychiczną. Od czasu do czasu przytrafiają mi się tak zwane epizody schizoidalne. — O Boże! — Pierwszy wyrok dostałam za zbrojne usiłowanie obalenia ustroju państwa i zamach na władzę ludową. — Jezu… — Po kilku latach zostałam jednak uniewinniona i zrehabilitowana. — Ach tak… — Drugi wyrok dostałam z paragrafu 148 kodeksu karnego. — Nie jestem, ee, na bieżąco z… — Zabójstwo — ucięła obca, a pulchna dyrektorka jeszcze bardziej cofnęła się w stronę sekretariatu. — Ale… — tu pani starsza wzniosła wskazujący palec — przywrócono mi pełnię praw obywatelskich. Zostałam zwolniona na mocy amnestii z dnia 21 lipca 1984 roku ogłoszonej w czterdziestą rocznicę powołania władzy ludowej. Amnestii, proszę słuchać uważnie, zarządzonej uchwałą Sejmu i wpisaną do Dziennika Ustaw. Pani dyrektor patrzyła na nią z odrazą i lękiem. Gruba zmarszczka przecinająca jej czoło świadczyła o tym, że właśnie szuka riposty o odpowiednim ciężarze gatunkowym. — Czy kwestionuje pani władzę ustawodawczą, jaką sprawuje Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej? — gromkim głosem spytała staruszka. Dyrektorka szybko pokręciła głową. — To może podważa pani kompetencje doktora Bielskiego? Dyplomowanego lekarza psychiatry i biegłego sądowego? — Ależ, skąd pani to przyszło do głowy? — broniła się pani dyrektor. — Ja nawet nie wiem, kto to jest! — To światowej klasy ekspert, który przed podjęciem decyzji o moim uwolnieniu wydał opinię w mojej sprawie. Jego zdaniem, choroba, na którą cierpię, dobrze poddaje się leczeniu, rokowania są niezwykle pomyślne, a ja nie stanowię już zagrożenia dla porządku publicznego. — Cóż, ale wracając do sprawy Ani… — dyrektorka podjęła heroiczną próbę wyrwania się z narożnika. Obca jej jednak na to nie pozwoliła. — Wobec powyższego, zgaduję też, że nie podważa pani opinii magistra resocjalizacji, pana Wądoły, wychowawcy z Zakładu Karnego o zaostrzonym rygorze w Strzelcach Opolskich,

w którym odbywałam karę pozbawienia wolności. — Wądoły? Magistra? — niepewnie powtórzyła dyrektorka. — Uznał on, że proces mojej naprawy i powrotu na łono zdrowego społeczeństwa zakończył się pomyślnie. — Gratuluję… — Dziękuję. Więc, jak sama pani widzi, w sprawie mojej skromnej osoby wypowiedziało się wiele autorytetów. Począwszy od parlamentu, poprzez wybitnych lekarzy aż po ekspertów więziennictwa. I żaden z nich nie zastrzegł, że nie mogę zajmować się wnuczką. A co najistotniejsze, niezawisły sąd przychylił się do sformułowanych przez nich wniosków. Zawiesiła głos, wpatrując się hipnotycznym wzrokiem w sponiewierane oblicze pani i władczyni bidula, która już zdecydowanie ugodowym tonem szepnęła: — Mam lekki mętlik w głowie. Muszę sobie to wszystko poukładać. Czy nie mogłybyśmy poczekać z ostateczną decyzją na przykład do jutra? — Nie! — zakrzyknęła obca. I, najwyraźniej po raz kolejny przypominając sobie, że przede wszystkim musi zachować spokój, niemal łagodnym głosem dodała: — Nie ma takiej konieczności. Dobro dziecka zostało zabezpieczone dodatkową decyzją Sądu. O, w tym miejscu — zakrzywiony palec stuknął paznokciem w kolejne z rozłożonych papierzysk. — Ustanowiono nade mną opiekę kuratora, a także pracowników socjalnych. To oni zadbają, by Ani nie działa się krzywda w jej nowym miejscu zamieszkania. Pani — tu patetycznie zawiesiła głos — nie ponosi w razie czego żadnej odpowiedzialności. — Ach tak. Czyli, że chyba naprawdę wychodzi na to, że… — Zgadza się, pani dyrektor! — twarz obcej rozjaśniła się pochwałą. — To wszystko znaczy, że bez obaw może mi pani już teraz wydać dziecko. Oczywiście, na razie tylko tymczasowo. *** — Naprawdę pani siedziała za morderstwo? — spytała Anka, kiedy dwie godziny później jechały w wagonie Warszawskiej Kolei Dojazdowej telepiącym się przez gęste od lepkiego gorąca powietrze ku stacji Warszawa Śródmieście. Obca z namaszczeniem skinęła głową. — Kogo pani zabiła? — Przyjdzie czas, że ci opowiem. Ania przez chwilę wsłuchiwała się w miarowy stukot kół. Siedziała na ławce, obok niej leżał plecak z jej rzeczami. Nie przyznała się do tego, ale pierwszy raz w życiu jechała pociągiem. Pierwszy raz, nie licząc wyjść do szkoły, była sama poza bidulem, to znaczy bez wychowawczyni i innych dzieci. Pierwszy raz spotkała kogoś z własnej rodziny. Czy to się działo naprawdę? — I rzeczywiście jest pani schizolką? Znów pełne godności potwierdzenie. — Ale tylko epizodycznie — dodała szybko. — Znaczy… od czasu do czasu. — I jest pani moją babcią? Taką prawdziwą? — Najprawdziwszą. Nazywam się Zofia Czeplińska. — Anna Czeplińska — z powagą uścisnęły sobie ręce. — Ale mów mi babcia Zosia. — Anka. Stukot kół nieco zwolnił, zgrzytnęły hamulce. Za oknem, na tle ciemniejącego przed nadchodzącą burzą nieba, dostrzec można już było górującą nad miastem piramidę Pałacu

Kultury. W oddali błysnął pierwszy piorun. — Słuchaj, mała — babcia Zosia nachyliła się nad Anią. — Wygląda na to, że nam obydwu życie nie ścieliło się ostatnio do stóp. Mam rację? Tym razem to Ania potwierdziła. — A ja do tego popełniłam ostatnimi czasy sporo błędów. — Ja też… — wtrąciła dziewczynka. — Zrobiłam też parę strasznych rzeczy. A paru innych, które z kolei zrobić należało, nie zrobiłam. — Skomplikowana sprawa. — A żebyś wiedziała, mała! Skom-pli-ko-wana. Ale wiesz co? Ania tym razem pokręciła głową. Nie, nie wiedziała. — Uważam, że właśnie dlatego, że z nas takie życiowe rozbitki, teraz już może być tylko lepiej. Myślę, że nam się uda. Złapiemy życie za kudły i zdzielimy kolanem w mordę. A potem wyciśniemy z niego dla siebie wszystko, co najlepsze. Anka słuchała tego z pałającym wzrokiem i zapartym tchem. „Tak. Tak! Za kudły i w mordę! Starsza pani, o przepraszam!, babcia Zosia, coraz bardziej mi się podoba". A właściwie, to Ania była już zupełnie po jej stronie. Całym swoim sponiewieranym, dziesięcioletnim sercem.

4 Po przyjeździe do Warszawy przeszły podziemnym przejściem na przystanek tramwajowy w stronę Żoliborza. W szalejącej burzy i zacinającym w szyby deszczu dojechały do Broniewskiego, róg Duracza. Otoczyła je betonowa pustynia cztero-, dziesięciopiętrowych i wyższych bloków. Ostatnie krople właśnie przestawały padać, na niebie — od strony Bielan — pojawiła się tęcza. — Tutaj mieszkasz…, babciu? — Od niedawna — puściła do niej oko. — Ja też, tak jak i ty, przyzwyczaiłam się przez ostatnie dziesięć lat do zbiorowych sypialni i stałych godzin wydawania posiłków. — Ciężko było w więzieniu? — Można się przyzwyczaić. — Naprawdę jesteśmy do siebie podobne, babciu. Przeszły przez bardzo szeroki, tonący teraz w błocie i kałużach trawnik oddzielający ulicę i tory od pierwszych budynków. Przemknęły do wielkiej blaszanej hali z napisem „Megasam", weszły do środka. Potężne, lecz puste, metalowe haki, zbryzgany posoką pieniek z wbitym w niego toporem i samotna waga na długiej ladzie, zwiastowały stoisko mięsne. Za nim dogorywały w drewnianych pojemnikach pomarszczone ziemniaki, buraki i zwiędła sałata — dział warzywny. W części ogólnospożywczej półki wypełniały karnie ustawione rzędami butelki octu. — Szlag! Może być dzisiaj problem z obiadem — zaklęła Zosia. — Nie szkodzi, nie jestem głodna. — Nie ma mowy, dzieci muszą jeść. Chodź, tu niedaleko jest bar mleczny. Chwilę później weszły do sporej sali z kasą stojącą przy wejściu. Obok stały stoliki kryte przyszpiloną do blatów pinezkami ceratą, dalej — za masywną ladą, wśród monstrualnie wielkich garów stojących na syczących gazowych płomieniach, w tumanach buchającej pary, uwijały się grube, spocone kucharki. Zamówiły dwie porcje leniwych. Płacąc, Zosia starannie odliczała pieniądze. Burknęła ze złością, że nie może przyzwyczaić się do tych nowych banknotów. — Tam, w stronę Literackiej, jest Szkoła Podstawowa numer 293. To do niej będziesz chodziła — wyjaśniała sytuację, kiedy usiadły nad jedzeniem. — A tam — wskazała w przeciwnym kierunku — stoi nasz blok. Dostałam kwaterunek na siódmym piętrze. — Dali ci mieszkanie? Super! — Tylko dlatego, że siedziałam pod jedną celą z pewną magistracką urzędniczką… Zamilkły, dłubiąc pokrzywionymi widelcami w swoich talerzach. Leniwe były całkiem niezłe. — Babciu… — Pytaj, skarbie. — Jak teraz będzie? — Na początku trochę dziwnie. Inaczej. Ale szybko przekonasz się, że jest lepiej. — Bo mam babcię? — Bo masz swoje życie. Rozumiesz? Możesz z nim zrobić, co tylko zechcesz. Pójść w lewo lub w prawo. Albo zostać w miejscu, ale tego bym akurat nie chciała. Możesz po wszystko sięgnąć. I nikt nie da ci po łapach. — Mówisz o krojeniu sklepów, babciu? — Nie, głuptasie! Nie chodzi mi o kradzież. — To po co mam sięgać?

Babcia Zosia gniewnie nadziała na widelec kluskę, zamaszyście wrzuciła do ust, zmiażdżyła zębami, jakby była cielęcą kością, a nie kawałkiem ciasta. — Jakie masz marzenia, mała? — spytała nieoczekiwanie. — Marzenia? Chyba żadnych. — Własny dom? Rodzina? Szczęście? — niezmordowanie naprowadzała ją Zosia. — A tak. Rodzina, dom to i owszem. Może być. A co to jest szczęście? — Szczęście jest wtedy, gdy lubisz swoje odbicie w lustrze. A rano cieszysz się, że zaczyna się kolejny dzień. — Aha, w takim razie niech będzie. — No widzisz, ja właśnie o tym. Jeśli nikt ci codziennie nie kładzie do głowy, że jesteś tylko trybikiem w maszynie, a twoje marzenia się nie liczą… Jeśli nikt ci nie mówi, co masz robić i co myśleć, stajesz się silna i niezależna. I możesz sięgnąć po szczęście. Ania myślała chwilę ze zmarszczonym czołem. Jej ładne, blisko osadzone oczy, zrobiły się jeszcze bardziej niebieskie. — Babciu, to znaczy, że nie muszę prać po sobie skarpetek? Zosia spojrzała na nią zaskoczona. — No bo mówiłaś, że nikt mi nie będzie rozkazywał, co mam robić… — Skarpetek i majtek to nie dotyczy. — Wiedziałam, że musi być jakiś haczyk… *** Babcia nie kłamała. Naprawdę było lepiej. W szkole nikt nie wiedział, że Anka była w domu dziecka. Szybko więc została zaakceptowana. Początkowo fikał do niej tylko taki jeden Robert, klasowy zakapior, który kłuł dziewczyny cyrklem, ale zdzieliła go z dyńki w nos i poprawiła z laczka. Obniżono jej ocenę ze sprawowania, ale już nigdy więcej nikt nie rzucił w nią nawet kulką papieru. Po lekcjach wracała do domu z kluczem na szyi. Babcia przychodziła z pracy dobrze po czwartej albo i później — gdy brała nadgodziny. Zatrudniono ją w bibliotece publicznej i czytelni aż na Alei Zjednoczenia. Anka szybko nudziła się skakaniem przez gumę, graniem piłką w pola, nożem w pikuty, kapslami w Wyścig Pokoju albo wiszeniem głową w dół na trzepaku — kto wytrzyma dłużej. Zwykle więc już koło trzeciej docierała do babcinej biblioteki. Początkowo przeglądała tam książeczki dla dzieci, potem albumy i atlasy świata, w końcu zaczęła czytać. No i wsiąkła. W serię o przygodach Tomka (babcia się krzywiła, bo jak mówiła, w czasie okupacji autor tych książek pracował w „gadzinówce" — Ania się tym jednak nie przejmowała), Pana Samochodzika, ostatniego Mohikanina, doktora Dolittle, Hucka Finna i czterech pancernych. Coraz częściej zostawały więc we dwie aż do zamknięcia czytelni o dziewiętnastej. Minął październik, zaczął się listopad, za oknem coraz wcześniej robiło się ciemno. Anka odrywała czasem wzrok od kartek i zamierała wpatrzona w swoje odbicie. Blond grzywka, duże, zadziorne oczy, na nosie kilka piegów. „Kim jestem? Jaka jestem? Dlaczego akurat moi rodzice umarli?" — w głowie wykwitały jej kłopotliwe pytania. Czym prędzej wracała więc do lektury… A potem, szerokim chodnikiem, wracały do domu. I rozmawiały o książkach. — Wojna wyglądała zupełnie inaczej niż w Czterech pancernych — prawiła babcia. — Lepiej już wzięłabyś się za Ogniem i mieczem Sienkiewicza. — Nie było Janka Kosa? — z przerażeniem w głosie pytała Ania. I dodawała struchlałym szeptem: — A co z Szarikiem? Babcia tylko wznosiła oczy ku niebu. — Ależ z ciebie jeszcze dziecko.

I tak sobie żyły. Normalnym życiem niepełnej, niepewnej ideologicznie, regularnie kontrolowanej przez kurator sądową pod kątem aspołecznych postaw, patologii i dysfunkcji emocjonalnych… rodziny.

ZIMA 1989

1 Pociąg nareszcie wtoczył się do Berlin-Lichtenberg, czyli Berlina Wschodniego. Po chwili za oknem pojawiły się perony niebotycznie wielkiego dworca Haupbahnhof, po których kręcili się NRD-owscy żołnierze i milicjanci. Miała dość tej podróży. Nie pierwszej w jej życiu i nie ostatniej. Spędzonej w tłumie ubranych w dżinsowe bluzy i spodnie rodaków z wielkimi torbami, walizkami, plecakami. Ścisk w pociągu był taki, że wyprawa z przedziału na środku wagonu do toalety na jego końcu nie wchodziła w grę. Toaleta była zresztą i tak zawalona pętami kiełbasy, kartonami jajek i kurzymi tuszkami. Pociąg „Berolina" relacji Warszawa–Berlin, zwany w slangu szmuglerów „Przemytnikiem", kończył tu bieg. W przedziałach już od dawna, właściwie — od wyjścia wschodnioniemieckich celników szukających kontrabandy w granicznym Cottbus — trwała gorączkowa krzątanina. Pasażerowie odkręcali osłony kaloryferów, podsufitki i oparcia siedzeń, wyciągając stamtąd flaszki „Wyborowej", sztangi papierosów z pewexu i całe worki prezerwatyw „Eros". Anka wyszła z przedziału na nie mniej zatłoczony korytarz, zostawiając szamotaninę z trefnym towarem Arturowi, swojemu partnerowi (partnerowi w interesach, w żadnym razie w czymkolwiek innym!). Artur się nadawał. Była z nim w Berlinie już trzeci raz. Wcześniej jeździła tu z różnymi innymi facetami, najczęściej handlarzami z Marymontu lub bazaru na stadionie „Skra". Jako niepełnoletnia, nie mogła podróżować przez granicę bez dorosłego „opiekuna". Tamci partnerzy nie umywali się jednak do Artura. Drobne cwaniaczki, tężejące ze strachu na widok niemieckiego policjanta lub pogranicznika. Artur miał natomiast prezencję i styl. Jego normalnym zajęciem było wystawanie pod hotelem „Intraco" obok Dworca Gdańskiego. W „Intraco" był drugi co do wielkości pewex w Warszawie, a on był pod tym przybytkiem luksusu cinkciarzem. Wysoki prawie na metr dziewięćdziesiąt, wyrzeźbiony w siłce na Akademii Wychowania Fizycznego, odziany w bułgarskiej produkcji dres „Puma", z grubym tombakowym łańcuchem na szyi. Pewny siebie. A do tego niegłupi. Oczywiście, jak na faceta. Zaczepił ją właśnie na AWF-ie, kiedy wieczorem biegała na tamtejszej bieżni — jedynej tartanowej, dostępnej dla zwykłych śmiertelników, w mieście. Miała być dla niego szybkim strzałem, kolejnym trofeum na długiej liście zdobyczy. Wyszło inaczej. To ona go złowiła. Na wspólnika, tragarza i ochroniarza. Kwestię zaś stosunków damsko-męskich wyjaśniła mu od razu na początku znajomości wysokim, choć tylko zamarkowanym zamachowym kopnięciem karate mawashi geri jodan, które połaskotało mu policzek. „Tknij mnie, a drugi raz nie zatrzymam uderzenia" — powiedziała ze słodkim uśmiechem. Roześmiał się wtedy gromko i od tej pory traktował ją jak kumpla. Wyszli z pociągu z dwoma plecakami ze stelażem wypchanymi setkami paczek papierosów. Tylko na samej ich górze Artur ułożył trzy warstwy używanych ubrań. Każde z nich niosło w ręku po przezroczystej torebce foliowej z pojedynczą sztangą lucky strików — stanowiącą ostentacyjny sygnał dla celników: „Zobaczcie, mamy tylko po dwadzieścia paczek papierosów i wcale się z tym nie kryjemy". Prosty, psychologiczny chwyt mający zamaskować górę kontrabandy w plecakach. Prosty, ale o dziwo skuteczny. Ignorując nagabujących ich Ciomaków — Bułgarów i Turków usiłujących wykupywać od Polaków towar jeszcze po wschodniej stronie miasta, pytając każdego „Cio mas?" — sprawnie dotarli do przejścia granicznego na dworcu Friedrichstrasse i ustawili się w długiej kolumnie ludzi czekających do kolejnej odprawy celnej. Atmosfera w kolejce była nerwowa. Ludzie na siebie krzyczeli, popychali się, od czasu do czasu ktoś obrywał w nos. Nic dziwnego. Podczas kontroli granicznej między wschodnim a zachodnim Berlinem można było załapać się na trzystuprocentowe cło od

towarów. Albo na „misia" w paszporcie — stempel oznaczający zakaz wjazdu na terytorium RFN. W skrajnych przypadkach lądowało się nawet na parę tygodni w więzieniu Moabit. Oni stanowili taki właśnie skrajny przypadek. Ogromne, stulitrowe plecaki wypchane trefnym towarem, z pewnością by rozwścieczyły pograniczników. Anka miała jednak szczęście. Czy dlatego, że w biznesie szmuglerskim dominowali mężczyźni, czy z powodu jej blond grzywki i subtelnych rysów, czy też dzięki bezczelnemu, pozbawionemu śladu niepokoju czy strachu spojrzeniu niebieskich oczu — wschodni i zachodni niemieccy mundurowi tylko się do niej uśmiechali i przepuszczali bez wiwisekcji bagażu. Ta ich sympatia nie rozciągała się rzecz jasna na Artura. Ale i tu wkraczała Ania, tłumacząc w poznanym z podręczników w babcinej czytelni języku Goethego, że to jest przecież jej kochany cioteczny braciszek! Machali z rezygnacją rękami i jego też przepuszczali. Tak było również dziś. Podsunęli naburmuszonemu mundurowemu swoje granatowe, opatrzone orłem bez nakrycia głowy paszporty, Ania się uśmiechnęła, zagaiła coś o beznadziejnej pogodzie (scheisse wetter) i już wzbogacili się o kolejne stempelki kontroli granicznej. Ania miała ich już w sumie ponad czterdzieści — po cztery z każdej szmuglerskiej wyprawy. Odkąd dwa miesiące temu, na początku roku, władza ludowa pozwoliła obywatelom trzymać swoje paszporty w domu, a nie w komendzie MO, a rząd zachodnioniemiecki zniósł wizy dla Polaków do Berlina, pokonała tę trasę już dziesięć razy. Efekt? Konto dewizowe w banku PKO przy placu Powstańców w Warszawie i niemieckie słodycze dla babci Zosi. Szybko znaleźli się na peronie, z którego odchodziło metro linii U6 w kierunku Tegel. Wyciągnęli z kieszeni bezwartościowe w dobie hiperinflacji polskie dwudziestozłotowe monety ze spiłowanymi na krawędziach ząbkami i wrzucili je do niemieckich automatów biletowych. Sekundę później trzymali już w rękach jednomarkowe bilety do metra. Nie rozmawiali wiele. Tak jak i inni handlarze, których pełno było w wagoniku. Za oknami padał mokry śnieg, na chodnikach tworzyły się kałuże, było szaro i mglisto. Nikomu nie uśmiechało się handlowanie w taki dzień. Towar zamoknie, klienci zostaną w domach, zimno wejdzie w kości. Wysiedli z U-Bahnu na stacji Lehrter Stadtbahnhof i szybkim krokiem dotarli do Reichpietschufer w zachodnioberlińskim Tiergarten, gdzie — pomiędzy tureckim pchlim targiem a nadziemną szyną kolejki elektromagnetycznej — mieścił się Polenmarkt, nielegalne targowisko założone przez Polaków. Na zadeptanych trawnikach, wśród błotnistych kałuż, na polowych łóżkach lub po prostu na rozłożonych na ziemi kartonach piętrzyły się kiełbasy, butelki wódki, prezerwatywy, komplety pościelowe, kurze jaja i papierosy. Ania i Artur zestawili plecaki i na każdym z nich położyli po paczce papierosów. Dwie godziny później jej plecak był już pusty, z jego zniknęło tylko kilkanaście paczek. — Jak ty to robisz? — zapytał z dłońmi wetkniętymi pod pachy, przytupując stopami w brejowatą ziemię. — Co takiego? — Że tak dobrze ci idzie handel. Beztrosko wzruszyła ramionami. — Nie wiem. Może budzę współczucie? — uśmiechnęła się. — Ta, współczucie! — prychnął, bez żenady wysmarkując czerwony nos na łóżko polowe sąsiada. A potem wskazał na dwie sine z zimna dziewczyny w spódniczkach mini pertraktujące właśnie ze śniadymi facetami w facie croma. — Współczucie to budzą te kurtyzany z Koziej Wólki. Ty jesteś królowa. Kapłanka biznesu. Guru każdego targowiska, na którym się tylko pojawisz. Zachichotała. — Masz i czyń swoją powinność! — Artur ze złością podsunął jej swój napchany po

brzegi plecak. — Bo inaczej będę tu sterczał do wieczora. Nie zaprotestowała. Tym bardziej że właśnie podszedł klient i od razu wziął od niej dwie sztangi lucky strike. Artur zmełł w ustach przekleństwo, a potem donośnie kichnął. Dziewczyny w mini wsiadły do fata croma, z uchylonych na moment drzwi buchnęła turecka muzyka. Noc spędzili w mieszkanku przy pobliskim Köthener Strasse, które ktoś wynajął od miejscowego Niemca. Do dwóch pokoi naładowało się ze dwadzieścia osób. Pośrednik brał po dwie marki od łebka. Przypadkowa ludzka zbieranina integrowała się w błyskawicznym tempie, w czym pomagały bardzo krążące butelki wódki. W takich warunkach wzięcie gorącego prysznica nie wchodziło w grę — za szczyt ekstrawagancji uważano w tym towarzystwie już samo posiadanie szczoteczki do zębów. Ania wsunęła się do połowy w pusty plecak, podłożyła pod głowę zrolowane spodnie, odgrodziła od pijanych, wilczych spojrzeń zalegających w pokoju mężczyzn długim ciałem Artura. Zasnęła jak dziecko. Nazajutrz wrzucili do automatów BVG kolejne dwa razy dwadzieścia złotych z Marcelim Nowotką i pojechali do głównej kolejowej stacji po stronie RFN-owskiego Berlina — Zoologischer Garten. Stąd spacerkiem doszli do supermarketu Aldi, pod którym stała już kolejka rodaków w dżinsowych uniformach. Tutaj Anka zostawiła Artura, a sama poszła dalej — do słynącej z taniej elektroniki Kantstrasse. — Masz, co trzeba? — spytała go kilka godzin później, kiedy spotkali się na Dworcu ZOO. Bez słowa zdjął z pleców tym razem już ciężki plecak i rozsupłał sznurek. Jej oczom ukazały się plastikowe butle napojów, aluminiowe puszki coli i piwa, małe kartoniki soków z doklejoną słomką, palety jogurtów i czerwone pudełka mlecznej czekolady z całymi orzechami. Aprobująco skinęła głową. — A ty? — zrewanżował się pytaniem. — Cztery ekspresy do kawy, trochę elektroniki, dwa pudełka kaset wideo i jeden pistolet z pudełkiem amunicji. — Pistolet? — zainteresował się Artur. — Chcesz trafić na dłużej do Moabit? — Bez przesady, to gazowiec. Odkąd wyszedł u nas przepis, że wolno rejestrować broń gazową do końca roku, naród zbroi się na potęgę. Stuprocentowe przebicie. — Żebyś tylko jakiegoś zbója nie uzbroiła… — Z bandyterką nie robię interesów. Znasz mnie… Byli zmęczeni, brudni i przemarznięci, a czekał ich jeszcze wyścig do przedziałów „Przemytnika" na dworcu Haupbahnhof. Na szczęście, jak zwykle, uwinęli się z tym szybko. Kiedy pociąg jeszcze toczył się po peronie, Anka wypatrzyła uchylone okno i dała znak Arturowi, żeby ją do niego podrzucił. Wślizgnęła się do przedziału, zanim jeszcze skład zdążył się zatrzymać. Szybko przejęła od Artura dwa plecaki, zajęła dwa miejsca i spokojnie czekała aż jej partner przebije się przez tłum szturmujący wejścia do wagonów. Niestety, do przedziału dotarł z jakimś niewielkim, ale strasznie zajadłym człowieczkiem na swoich plecach. Dodatkowym problemem było, że ów osobnik trzymał w ręku otwarty nóż sprężynowy… Artur strząsnął go na progu przedziału, ale Ania nie dała rady zasunąć drzwi. A tamten nie odpuszczał, szybkimi ruchami dźgając powietrze tuż przed klatą jej wspólnika. — Mam tu miejsce, wypierdalaj albo przerobię cię na durszlak — syczał. Artur zbladł, cofnął się o krok, potem następny, aż poczuł za plecami rozkładany stolik pod oknem. Wtedy Anka weszła pomiędzy nich. Napastnik się zawahał, ale po sekundzie zaskoczenia zaczął kręcić sprężynowcem ósemki o centymetr przed jej nosem. — Miejsc wolnych już nie ma — oświadczyła urzędowym głosem. — Ale jako rekompensatę, masz piwo — dodała, wyciągając do niego puszkę. Psst. Apetycznie zasyczała zerwana zawleczka, a na wieczko wypłynęła bielutka piana. Grdyka tamtego poruszyła się na trasie góra-dół, nóż znieruchomiał, potem nieco opadł, w końcu — klik! ostrze schowało się w

rękojeści. Drobna, ale sękata — można by nawet powiedzieć: krogulcza — dłoń wysunęła się po puszkę. Gul, gul. Dwa łyki, a po nich pełne ulgi westchnienie. — Fenks, laska, za bira — powiedział, lekko bekając. — A ty na przyszłość nie podskakuj! — pogroził zamkniętym nożem Arturowi. — Pięć lat siedziałem pod celą za „dziesionę", znaczy za rozbój, co nie? I to z użyciem niebezpiecznego narzędzia! — Moja babcia, w sumie, siedziała piętnaście — cichym głosem odparła Anka, łagodnie wyprowadzając nożownika na niebotycznie zatłoczony korytarz. Zasunęła już drzwi, gdy spostrzegła, że facet grzecznie się jej kłania. — Aleś kolesia psychologicznie znokautowała — mówiąc to, Artur otarł pot z czoła. — Czasem nie mogę uwierzyć, że ty masz dopiero niecałe szesnaście lat. — To lepiej uwierz, bo jak będę pełnoletnia, wynajmę biuro w tym twoim „Intraco". Moja firma będzie sławna na cały kraj. — Ty nie masz normalnych marzeń, dziewczyno? — Artur powąchał swój poszarzały dres pod pachą, skrzywił się i czym prędzej wyprostował głowę. — A co jest nie tak z moimi marzeniami? — No, kurna, laski w twoim wieku chcą być modelkami, gwiazdami serialu albo poznać księcia z bajki. — Za księcia dziękuję — odpowiedziała szybko. — Faceci, wliczając w to księciów, są beznadziejni. Wszyscy marzą tylko o tym, żeby wsadzać nam łapy pod sukienki. — Ej, kotku puszysty! Nie jesteś chyba lesbą? — Niestety, jestem hetero. Ale spokojnie, nie podniecaj się. Moje męskie ekscytacje zatrzymały się na postaci Janka Kosa z Czterech pancernych. No i może jeszcze Gustlika. — Ekscytacje — powtórzył po niej Artur. — Ładne słowo. I takie mądre jakieś. Kiedy już wrócę do domu, będę musiał sprawdzić w słowniku, co znaczy.

2 Kiedy otworzyła oczy, poczuła zapach naleśników. I usłyszała wesołe podśpiewywanie dobiegające z okolic kuchni. Pałacyk Michla, zdaje się. Ho, ho. Tę powstańczą piosenkę babcia śpiewała tylko w chwilach wyjątkowego przypływu radości. Przeciągnęła się, a potem zsunęła odziane w wełniane skarpetki stopy na podłogę. Wstała, pozwalając opaść T-shirtowi w rozmiarze XL aż do połowy ud. Spanie w koszulce, a do tego w skarpetach, do dziś było dla niej symbolem odzyskanej wolności. W domu dziecka wolno było się kłaść do spania tylko w schludnych, pasiastych piżamkach i z bosymi nogami. Ziewając i czochrając dłonią szopę wzburzonych włosów, podreptała do kuchni. Tak, babcia smażyła na śniadanie jej ukochane naleśniki. Na stoliku stał już słoik powideł śliwkowych — idealny dodatek do cieniutkich placuszków. — To na cześć powrotu marnotrawnej wnuczki? — spytała. Babcia Zosia miała upięte w kok siwe włosy, delikatnie poczernione brwi i rzęsy, w uszach maleńkie kolczyki. Mimo swoich blisko siedemdziesięciu lat, prezentowała się pięknie. Szczupła, wyprostowana, pewna siebie. Ania patrzyła na nią z podziwem. — Oczywiście, że tak — potwierdziła. — Trochę się boję tych twoich szmuglerskich rajz do Berlina. — I kto to mówi! — zaśmiała się, całując ją w pachnący różanym pudrem policzek. — Sama byłaś przemytnikiem. I to w czasach okupacji. Niemcy nie wbijali wtedy do paszportu „misia". Niemcy do was strzelali. Szybkim ruchem Zosia podrzuciła patelnię, złoty naleśnik obrócił się w powietrzu i spadł idealnie na jej środek. Babcia odwróciła wzrok do wnuczki. W jej ciemnych oczach migotały wesołe ogniki. — Ale byłam wtedy dorosła. Nie masz pojęcia, ile zagrożeń czyha na piętnastoletnią dziewczynę. — Trochę chyba jednak mam — Ania wyszczerzyła zęby w drapieżnym uśmiechu. — Opowiadałam ci o niejakim Heniu… — Wolałabym, żebyś nigdy więcej nie musiała trzymać pod poduszką żyletki. — Ależ oczywiście! Teraz mam obezwładniający gaz w żelu! Roześmiały się obie, a potem uścisnęły. Te ich utarczki słowne były już rytuałem powtarzającym się po każdej wyprawie Ani. Chyba żadna z nich nie traktowała ich zbyt poważnie. A już na pewno Ania… Zosia wróciła do naleśników, a Ania obserwowała jej precyzyjne ruchy. Kiedy wczoraj w nocy dotarła do domu, padała z nóg. Tym bardziej że wcześniej wstąpiła jeszcze do pani Teresy (najlepszej przyjaciółki babci) i zostawiła cały przemycony towar. Teresa — zresztą na usilne polecenie Zosi — była osobą, która handlowała niemieckim towarem na bazarku pod megasamem. Targowisku, które wyrosło w miejscu wielkiego trawnika, przez który szła z babcią pierwszego dnia po przyjeździe z domu dziecka. Wczoraj zamieniły ze sobą tylko jedynie słów i Anka zaraz rzuciła się do wanny. Babcia dopilnowała tylko, żeby wnuczka w niej nie zasnęła, a potem obie padły do łóżek. — Co tam w kochanym domu? — spytała, smarując powidłami pierwszy naleśnik. — Wszystko w porządku? — Wczoraj była tutaj twoja wychowawczyni. Ania lekko się nasrożyła. — Znowu chodziło o nieobecności? — Tak, znowu.

— Przecież wszystko nadrabiam! Jestem jedną z lepszych uczennic w klasie! — Dokładnie to samo jej powiedziałam — spokojnym głosem odparła Zosia. — I co ona na to? — Powiedziała, że już ktoś jej doniósł, że wcale nie jesteś obłożnie chora, jak wynikałoby z pisanych przeze mnie usprawiedliwień — Zosia nadal niespiesznie smażyła placuszki. — O żesz! — zaperzyła się Anka. — Jak tylko dopadnę kabla… — I jeszcze dodała, że się marnujesz. Że jesteś zdolna i mogłabyś zdać na każde studia, gdybyś się bardziej przykładała. A tak… no właśnie się marnujesz. Anka spochmurniała. Naleśnik nagle przestał jej smakować. Skubała go od niechcenia. — Ty też tak uważasz? — spytała. — Odpowiedziałam jej, żeby się wypchała. — Co?! — Żeby się wypchała. — Użyłaś dokładnie takiego słowa? — Co do litery. A co? Przecież wszyscy wiedzą, że jestem wariatką. I mam na to papiery. — Babciu, jesteś cudowna! — Ania znów ją uściskała. — No już, już. Siadaj i jedz. Jestem wariatką, ale nie idiotką. Więc żeby nie narobić ci w szkole tyłów, wyjaśniłam jej, dlaczego uważam, że nie powinna ci się wtrącać w życiowe plany. — No i dlaczego? — naleśnik odzyskał smak. — Dlatego, że sama najlepiej wiesz, co dla ciebie ważne. A studia to nie jest żadna gwarancja sukcesu. Ani szczęścia. Ja, za młodu, wypruwałam sobie żyły, żeby móc studiować. I co z tego wyszło? — Nie jesteś szczęśliwa, babciu? — Jestem. Teraz jestem. Ale długo musiałam na to szczęście czekać. *** Była sobota, więc po śniadaniu pojechały sobie na lody do „Horteksu" przy Świętokrzyskiej. I co z tego, że była zima? Czy chłód za oknem w jakikolwiek sposób zmienia smak kremu sułtańskiego i mieszanki tropikalnej? Zostawiły kurtki w szatni na dole i pod nieufnym spojrzeniem szatniarki weszły na piętro. Usiadły przy stoliku pod dużym oknem, za którym pyszniła się północna fasada Pałacu Kultury, kawałek Marszałkowskiej i fragment elewacji Domów Towarowych Centrum. — Niedaleko stąd jest ulica Chłodna — niespodziewanie zamyślonym głosem powiedziała Zosia. — Kawałek dalej, nieco bardziej w prawo, biegłam z twoją mamą na rękach, kombinując, jak nie dostać serią ze szwabskiego cekaemu… Ania spojrzała na nią zaskoczona. Babci rzadko kiedy zbierało się na wspomnienia. — Opowiesz mi o mamie? — spróbowała kuć żelazo, póki gorące. — Zdradzisz w końcu, jak zginęła? — Opowiem — Zosia uśmiechnęła się jak ktoś, kogo obudzono z dusznego snu. — Kiedyś. Może już wkrótce. A na razie to ty opowiadaj. — O czym? — O twojej rajzie. I tym twoim wspólniku… Artur, prawda? No i koniecznie, przekoniecznie, o planach na przyszłość. — Moje plany są jasne i proste — odpowiedziała lekko nadąsanym głosem Ania. — Przyszłość to sukces. — Tak ci na nim zależy? — Zależy mi na tym, żeby nikt nigdy nie traktował mnie jak trybika w maszynie.

Pamiętasz? Sama mi o tym mówiłaś pierwszego dnia naszej znajomości. Wtedy niewiele z tego rozumiałam. Ale teraz wiem, że to sprawa kluczowa. — W życiu liczą się też inne rzeczy… — Oprócz niezależności, przygody i możliwości robienia tego, co się kocha? Zosia nie odpowiedziała, bo kelnerka przyniosła zamówienie. Pucharki, talerzyki i parujące filiżanki ledwo mieściły się na jej tacy. Ostentacyjnie położyła rachunek i czekała na jego uregulowanie. Zosia wzięła wdech, żeby surowo zwrócić jej uwagę, ale Ania uprzedziła ją, rzucając na tacę dwa tysiączłotowe banknoty. Surowe oblicze kelnerki pojaśniało, hardy kark ugiął się w lekkim ukłonie, a marsowo zaciśnięte usta ułożyły w słowa: — Gdybyście, panie, jeszcze czegoś potrzebowały, proszę tylko dać znak. I już jej nie było. — Dwa tysiące to jedna piąta mojej wypłaty — w oszołomieniu, a nawet z nutą wyrzutu w głosie szepnęła Zosia. — Dzisiaj ja stawiam — Anka położyła dłoń na jej ręce. — I mam ochotę się ostro zabawić. Kto wie? Może zamówię jeszcze nawet dwie cole? Roześmiały się tak, że nieliczni goście przy innych stolikach odwrócili ku nim głowy. — A wracając do mojego pytania… — zagaiła Zosia. — O nie! Dlaczego liczą się tylko twoje pytania? — udała oburzenie Anka. — …nie odpowiedziałaś mi w kwestii tego Artura. — W mojej przyszłości żadnych Arturów nie ma, babciu. Jesteś tylko ty i… — Sukces — dokończyła za nią Zosia. — A więc wypijmy za to — zaśmiała się, trącając swoim pucharkiem kremu sułtańskiego pucharek wnuczki z kulkami lodów. — Za sukces! — zgodziła się Ania, sięgając po łyżeczkę. — I za nas.

ZIMA 1993

1 Obudziła się, szeroko otwierając oczy. Zobaczyła… nic nie zobaczyła. Zupełna ciemność. Żadnych konturów czy poruszających się cieni. Nic. Mrok niczym w grobie. I straszne, odbierające oddech, przytłaczające gorąco. Za gardło chwyciła ją panika, odruchowo sięgnęła pod poduszkę w poszukiwaniu żyletki. Gdzie była? Co się działo? Czy znów jest małą dziewczynką w jakimś przerażającym miejscu? Czy te wszystkie lata z babcią Zosią to tylko sen? Oddychała szybko i płytko, kręciło się jej w głowie. Żyletki pod poduszką nie było. W ogóle nie było poduszki. Tylko twardy materac i pętające ją prześcieradło. Stuk, stuk, stuk! — usłyszała staccato uderzeń swojego serca. I wtedy — w ostatniej chwili, bo zaraz chyba zaczęłaby krzyczeć — spłynęło na nią zrozumienie. Powróciła pamięć. No tak. Indie. New Delhi. Stary hotel w jeszcze starszej dzielnicy Pahar Gandż. Pokoje bez łazienek i okien za trzy dolary. Dlatego ciemność wokoło była tak absolutna. I jeszcze cisza. Jasne! Powinna słyszeć szmer klimatyzatora. Pewnie na ulicy znowu jest awaria prądu. Słynny indyjski power cut, czyli przerwa w dostawie prądu, który zdarza się tu w każdym domu po kilka razy na dobę. A jak zatrzymało się powietrze, powrócił upał. Obciągnęła koszulkę w rozmiarze XL i stąpając bosymi stopami po wyłożonej terakotą posadzce, po omacku dotarła do drzwi. Przekręciła zamek, wyszła na antresolę, z której wchodziło się do pokoi. Tutaj było już nieco widniej, przez zalepiony kurzem świetlik w dachu wpadała łuna wielomilionowego miasta. Po bokach z lewej i prawej strony dostrzegła żarzące się ogniki papierosów albo i czegoś jeszcze. Inni hotelowi goście, najczęściej młodzi Niemcy, Anglicy i Amerykanie pobudzili się wcześniej i tak jak ona wyszli z czeluści swoich pokojów. — Where are you from? — z rozwlekłym, jankeskim akcentem zapytał wysoki chłopak, którego postać majaczyła przy sąsiednich drzwiach. — From Poland. — A, Holand. — No! Poland! Polonia. Polska. — Yes, yes. I see. Poland. The part of Russia. Odwróciła się na pięcie i zatrzasnęła za sobą drzwi. Wolała już grobową ciemność swojego pokoju niż dawanie kolejnemu idiocie lekcji geografii i historii. Od razu przypomniał się jej Konrad Krantz, o którym Teresa opowiadała, że był miłością babci Zosi. Facet najpierw ryzykował życie, uciekając swoim liberatorem przed messerschmittami na francuskim niebie, a potem — w praktyce za to samo — został rozstrzelany przez esbecję. Cholera! Wkurzali ją ci złoci, szastający dolarami chłopcy z Zachodu. A już najbardziej na świecie wkurzały ich zdumione miny, gdy tłumaczyła, że nie jest turystką, tylko podróżuje w interesach. — Biznes? — dziwili się. — To dlaczego nocujesz w zarobaczonej noże w Pahar Gandżu, a nie w „Hiltonie"? „Jeszcze zobaczymy, kto ostatecznie z kogo będzie się nabijał. Jeszcze zobaczymy, do diabła!" — obiecywała sobie, układając się z powrotem na mokrym od potu prześcieradle. *** Nazajutrz czuła się zmęczona i niewyspana. Zaczynały ją wkurzać nawet święte krowy. W sumie, biedne zwierzaki, które los — zamiast na zielone alpejskie łąki czekolady Milka — rzucił w brudne zaułki starej, pamiętającej kolonialne czasy dzielnicy New Delhi. Było ich jednak tutaj tak wiele i tak niechętnie ustępowały z drogi, że ganiając od sklepu do sklepu, traciła z ich powodu dziesiątki minut. Przez wąskie i zatłoczone uliczki starego Pahar Gandż

przemieszczała się trzykołową, motorową rikszą. Kierowcę wynajęła na cały dzień za pięć dolców, nie musiała więc ciągle zatrzymywać nowych „taksówek" i po raz kolejny targować się o cenę. O, znowu małe ich stado zatarasowało przejazd. Rikszarze — zmotoryzowani i rowerowi — darli się na nie, trąbili brzęczącymi klaksonami, dzwonili dzwonkami. Ludzka rzeka wokół nich przepływała natomiast bez problemu. Wracający ze szkół uczniowie w mundurkach, uliczni handlarze w białych koszulach, święci mężowie — sadhu — w pomarańczowych szatach i z puszkami po zupie campbell na jałmużnę, nadzy i potwornie powykręcani żebracy, dumni sikhowie ze starannie przyciętymi brodami i w szpiczastych turbanach… Pod murami domów buchały ogniem, dymem i mdławym zapachem przypraw, uliczne garkuchnie. Na patelniach skwierczały świeżutkie placki cziapatti, w wielkich kotłach bulgotało curry. Anka lubiła to proste (i nieprzytomnie tanie!) jedzenie, które z talerza przenosiło się do ust na oderwanym kawałku placka. Apetytu nie popsuł jej nawet niemiecki turysta, chłopak w jej wieku, który widząc ją przycupniętą na trzech cegłówkach i pałaszującą ostro doprawioną i gęstą masę, złapał się za głowę. — Nie jedz tego! — zawołał. — Tu są przecież Indie. Ameba, żółtaczka, dur brzuszny… Pomiędzy kuchenne paleniska, zasilane drewnem, tekturą i co tam jeszcze udawało się tylko spalić, nieśmiało wciskali się sprzedawcy herbaty. Sennymi ruchami polerowali szklaneczki w oczekiwaniu na klientów, którzy za niewygórowaną cenę jednej rupii (1/20 dolara) poproszą o porcję zmieszanego z mlekiem w stosunku jeden do jednego, obficie posłodzonego naparu. Polubiła ten świat. I tych walczących każdego dnia o swój byt ludzi. I choć — podobnie jak wszystkich Białasów — traktowali ją jak wypchany pieniędzmi plecak, z którego wypada wyciągnąć coś dla siebie, czuła z nimi zdecydowanie bliższą więź niż z innymi turystami. Ale dzisiaj się bardzo śpieszyła. Do wieczora musiała nadać na lotnisku ostatnie paczki tekstyliów na cargo do Polski, a potem sama wsiąść w tani samolot Aerofłotu lecący do Moskwy. Stamtąd pociągiem przez Brześć wróci do Warszawy. Jeśli wszystko dobrze pójdzie (w Moskwie i po wschodniej stronie Brześcia zawsze trzeba dać łapówkę), będzie na wigilię w domu. „Ciekawe, jak miewa się babcia?" — zastanawiała się, żeby nie myśleć o trzech ostatnich sklepach, do których chyba już nie zdąży dotrzeć. „Czy na wieczerzy będziemy jak zwykle we trzy: Zosia, Teresa i ja, czy też babcia zaprosi kogoś jeszcze?". Dziś rano, wytrącona z równowagi i pełna jakichś niesprecyzowanych złych przeczuć po tym nagłym nocnym power cut, próbowała dodzwonić się do niej z ulicznego automatu. Nikt nie odbierał, ale możliwe, że babcia już spała. Ośmiogodzinna różnica czasu robi swoje.

2 Mieszkanie było puste. To jeszcze nic niezwykłego, Zosia była osobą, której trudno wysiedzieć w miejscu. Normalnie Ania pomyślałaby więc, że babcia jest u Teresy (mieszkała niedaleko, w czteropiętrowcu przy Magiera), u sąsiadki albo wyszła po zakupy do megasamu. Tyle że mieszkanie było puste w ten smętny sposób, jaki zwiastuje dłuższą albo i całkowitą nieobecność gospodarzy. W powietrzu wyczuć można było ulotną, trudną do określenia woń miejsca, w którym dawno nie otwierano okien, w którym panuje bezruch i marazm. Dobrze znajome meble i babcine bibeloty zdawały się samotne i porzucone. Anka od razu zrozumiała, że coś się stało. Ale co, u licha? Wtedy spostrzegła kartkę zapisaną ołówkiem. Leżała na środku kuchennego stołu, aż dziw, że nie dostrzegła jej od razu. „W chlebowniku masz piernika, w zamrażalniku kotlety i rosół, ziemniaki są za lodówką, trzeba je obrać i ugotować (20 min). Wszystkiego starczy ci na parę dni, potem powinnam już wrócić ze szpitala. Nic się o mnie nie martw, będzie dobrze. Babcia". Usiadła z wrażenia. Szpital? Jaki, kurna, szpital?! Kiedy wyjeżdżała dziesięć dni temu, babcia była okazem zdrowia! Grudzień był ciepły, ale wietrzny i deszczowy, wszyscy więc dookoła chorowali. Tylko nie Zosia. O co więc chodzi z tym przeklętym szpitalem? Pod podpisem było jeszcze post scriptum: „Leżę na Banacha, ale nie odwiedzaj mnie. Zadzwonię, kiedy będą mnie wypisywać". Anka skoczyła na równe nogi. Wrzuciła do zamykanej szuflady resztę dolarów i zapełniony naklejkami i pieczątkami wizowymi granatowy paszport (do ostatniej strony miała „urzędowo" doklejoną harmonijkę kartek, która po rozłożeniu miała pół metra — już w połowie zapełniały ją kolejne stemple). Rozebrała się i wskoczyła do łazienki wziąć prysznic. Potem ubrała się dość elegancko, w garsonkę i żakiet (a nuż trzeba będzie załatwić coś z lekarzami, trzeba wyglądać na poważnego klienta), z podpodłogowej skrytki wyjęła jeden z wielu ruloników pieniędzy i wypadła z domu. Czterdzieści minut później wysiadała już z tramwaju na pętli przy ulicy Banacha. — Czeplińska, Czeplińska… — pani w rejestracji jechała obgryzionym paznokciem z łuszczącym się różowym lakierem po długiej litanii nazwisk. Anka miała ochotę nią potrząsnąć. — Czeplińska… O, jest. — Gdzie leży? — warknęła. — Neurologia. Ósme piętro. „Neurologia? Rany cholera jasna mać. Neurologia. Czyżby babcia miała wylew? Ale nie. Niemożliwe. Gdy się ma wylew, to się pada jak rażony piorunem. Nie ma czasu na pisanie o kotletach w zamrażalniku" — myślała gorączkowo, jadąc opieszałą i boleściwie postękującą windą, którą w dodatku — co piętro — ktoś zmuszał do zatrzymania, otwarcia drzwi i przyjęcia następnych pasażerów. Po niekończącej się wspinaczce, Ania w końcu wysiadła na ósmym. Owionął ją zapach nieumytych ciał, przemoczonych sikami pieluch, lizolu i szpitalnego obiadu. Zakręciło się jej w głowie. Chciała od razu biec szukać babci, ale zaraz pomyślała, że Zosia będzie zgrywać przed nią twardziela i niewiele się od niej dowie. Znalazła więc pokój lekarski. — Czeplińska… — wycedził facet w drewnianych chodakach i białej, rozchełstanej bluzie, na wszystkie strony wyginając zielone okładki jej dowodu osobistego. — No Czeplińska, no. Wnuczka Zofii — zaczynało ją już to wszystko wkurzać. — Co chce pani wiedzieć o stanie babci? — facet oderwał wreszcie wzrok od wymiętolonego dowodu. — Chcę wiedzieć, dlaczego babcia się tutaj znalazła. — Nic pani nie wie? — Proszę mnie oświecić, do chol… Proszę mi po prostu powiedzieć — wysyczała przez

zaciśnięte zęby. — Tydzień temu pani Zofia uderzyła się w głowę. Nic groźnego — widząc, że Anka podrywa się na równe nogi, czym prędzej ją uspokoił. — Ale jej przyjaciółka zmusiła ją, żeby przyjechała na ostry dyżur w Szpitalu Bielańskim. Zrobili jej rentgen głowy i… od razu skierowali do nas. — Krwiak? — Niestety, coś bardziej niebezpiecznego. Tętniak. Widząc, że młoda kobieta patrzy na niego nie rozumiejąc, pospieszył z wyjaśnieniami: — Zdarzyło się pani kiedyś, podczas nadmuchiwania balonu, na jego powierzchni zobaczyć wybrzuszenie? Miejsce, w którym guma jest cieńsza i tworzy się pęcherz grożący pęknięciem? Przełknęła ślinę i kiwnęła głową. — Coś bardzo podobnego tworzy się czasem na naczyniach krwionośnych. Nierzadko tych dochodzących do mózgu. Właśnie to zobaczyli na kliszy lekarze z Żoliborza. — I to coś… — Tętniak. — To też może pęknąć? — W każdej chwili. Następuje wówczas ogromny i trudny do opanowania wylew krwi. Rokowania są wtedy… mizerne. — Kiedy będziecie operować? — Jutro z samego rana. — W wigilię… — Z czymś takim nie można za długo zwlekać. — Czy ta operacja… — To trudny zabieg. Bardzo trudny. — Jakie są szanse? — Określiłbym… pół na pół. — Może się nie obudzić? — Może. Albo zostać sparaliżowana. Lub stracić pamięć. — Czy… ona wie? — Przed pani babcią niczego nie da się ukryć. Uśmiechnęła się i dopiero wtedy zdała sobie sprawę, że po jej policzkach płynęły strumieniem łzy. Zosia leżała w sali na końcu korytarza. Oprócz niej, w pomieszczeniu były jeszcze trzy pacjentki. Wszystkie nieprzytomne, jedna za parawanem. „Trudne przypadki" — jak elokwentnie wyraziła się pielęgniarka, wskazując Ance drogę do pokoju. Głowa babci była szczelnie owinięta przylegającą do ogolonej skóry chustką. Twarz miała bladą, rysy wyostrzone, ale poza tym wyglądała jak zwykle. Uśmiechnęła się na widok wnuczki. — Niepotrzebnie się fatygowałaś. To drobny zabieg, właściwie kosmetyka, a ty na pewno jesteś skonana. Marsz do domu! Anka, choć starała się ze wszystkich sił, poczuła, że znowu trzęsie się jej broda, a po policzkach spływają słone krople. — Nie chrzań, babciu — chlipnęła. — Wiem wszystko. — W takim razie siadaj — poklepała brzeg obudowanego sklejką, metalowego łóżka. Przeraźliwie skrzypnęło, gdy na nim przycupnęła. Dłuższą chwilę siedziały w milczeniu. Dobrze to zrobiło Ance. Powstrzymała szloch, przetarła oczy, złapała drugi bieg.

— Będzie dobrze — oznajmiła, siląc się na pewny siebie ton. — Jasne, że tak — ochoczo zgodziła się Zosia. Znowu zapadło milczenie. — Posłuchaj, książeczkę PKO trzymam w szafie, na półce pod ubraniami. A biżuterię… — Babciu! Kolejna chwila ciszy. — Dobra! — Zosia oburącz klepnęła się po kolanach. — W takim razie opowiem ci o Witku. — Tym twoim wojennym koch… narzeczonym? — Ania nawet nie próbowała ukryć dezaprobaty w głosie. — Lepiej powiedz, co ci kupić do szpitala. Zaraz przyniosę owoce, soki, mazowszankę do picia i jakieś krzyżówki. No i koniecznie… — Aniu. — Tak? — Chcę, żebyś mnie wysłuchała. — Skoro nalegasz… — Obie wiemy, że może nie być drugiej okazji. — Przestań! — Więc słuchaj. — Skoro tak, wolę już, żebyś opowiedziała mi o rodzicach. — Te dwie historie, Witka i twoich rodziców, są ściśle ze sobą związane. Początkowo trudno jej było skupić się na perypetiach niebieskookiego przystojniaka, jakiego Zosia spotkała, wracając z aborcji, która się nie odbyła. Jej myśli krążyły wokół spraw doraźnych, obecnych. Może powinna dać lekarzowi w łapę? Tylko któremu? Prowadzącemu czy chirurgowi? Nie, nie. Lepiej zapłacić obydwu. I jeszcze dolę powinien dostać anestezjolog. Babcia miała grubo ponad siedemdziesiątkę, znieczulenie musi być podane perfekcyjnie. Z opowiadania o Witku, do jej świadomości, przebiła się scena walki w chacie szeptuchy, a dużo, dużo później — spotkania w warszawskich kanałach. — Skąd on u licha tam się wziął? — zdziwiła się. — W życiu takie przypadki się nie zdarzają. — Wtedy też zadawałam sobie to pytanie. — I do jakich wniosków doszłaś? — W końcu poznałam prawdę. Wiele lat później. O lekarzach, łapówkach i jutrzejszej operacji Anka zapomniała na moment, kiedy babcia doszła do tej części historii, w której aresztowano ją, Teresę i kilka innych osób na skutek donosu Wandy. — Moja matka cię sprzedała? — spytała, kurczowo chwytając się łóżka. — Sprzedała, to nie jest właściwe słowo — łagodnie zganiła ją Zosia. — Ona wierzyła w tę ideologię. I… mnie nienawidziła. Bo, między innymi, zabraniałam jej spotkań ze Staszkiem. — Czyli z moim przyszłym ojcem? — Posłuchaj, a wszystkiego się dowiesz. Czas biegł szybko, minęła godzina odwiedzin i do pokoju wtargnęła zażywna pielęgniarka, usiłując wyprosić Ankę. Ta jednak słuchała teraz z otwartymi ustami — babcia doszła do momentu, w którym dostała list od córki. Ten, z którego wynikało, że prawdziwym ojcem Anny jest jakiś Grzegorz. — Niech nam pani pozwoli dokończyć — grzecznie poprosiła kobietę w kitlu Zosia. — Jutro idę na operację. — A, to ten zabieg — przypomniała sobie dyżurna i spojrzała na starszą panią ze

współczuciem. I od razu poszła do innych sal. Opowieść ciągnęła się dalej. Śmierć Wandy z rąk Staszka, rozpacz Zosi i jej dramatyczne ogłoszenie w gazecie. Anka słuchała w milczeniu, ręce się jej trzęsły, oczy poczerwieniały. Zrozumiała wiele rzeczy. Między innymi i tę — nad którą zastanawiała się, odkąd w jej życiu pojawiła się Zosia — dlaczego nosi nazwisko po mamie. Zdradzony przez żonę Staszek nie chciał dać bękartowi swojego… — Przykro mi, że jestem zmuszona walić ci całą prawdę wprost między oczy — westchnęła babcia. — Zbyt długo z tym zwlekałam… — Mów dalej. Teraz już muszę usłyszeć wszystko. — Boję się, że to, czego zaraz się dowiesz, może rozdzielić nas już na zawsze. Że mi nie wybaczysz… — Babciu, mów. Błagam. Zosia wyłamała kościste palce, chrupnęły jej spracowane stawy. Potem leciutko, samymi opuszkami, dotknęła zawiązanej na głowie chustki. Jakby się upewniała, że naprawdę jest chora. Że musi dokończyć tę opowieść dzisiaj. — Witek pojawił się kilka dni później. — Niemożliwe! — Tak, teraz i ja to wiem. Ale wtedy… — Kazałaś mu zabić mojego… zabić Staszka? — ledwie słyszalnym szeptem spytała Ania. Babcia kiwnęła głową, a po jej suchych i zapadniętych policzkach stoczyły się dwie łzy. — Zrobił to? — Staszek zginął od ciosu noża. — O Boże… — A konkretnie, wykrwawił się na śmierć po tym, jak ktoś, kto czekał na jego powrót z pracy pod zsypem, zaskoczył go podczas otwierania drzwi, podrzynając gardło. — A więc to zrobił. Ale, ale! Dlaczego skazano ciebie? Zosia wstała, podeszła do drzwi, szybko je uchyliła i wyjrzała na zewnątrz. Potem, zamiast wrócić do łóżka, przez chwilę krążyła po sali. Wyłamywała już nie tylko palce, ale i kłykcie, a nawet nadgarstki. — Uspokój się, babciu — zaniepokoiła się nagle Ania. — Za dużo cię to kosztuje. Dokończysz innym razem. — Nie! — głos Zosi smagnął powietrze, jak furmański bat. — Nie — dodała spokojniej. — Ta historia musi zostać w końcu opowiedziana. Usiadła obok Ani, wbiła wzrok w podłogę. Zaczęła mówić: — Początkowo też się temu dziwiłam. Myślałam, że posadzili mnie za tak zwane kierownicze sprawstwo, przecież to ja nasłałam zabójcę. Prokurator jednak szybko wyprowadził mnie z błędu. Byłam podejrzana o zabójstwo z premedytacją. — Zrobili z ciebie kozła ofiarnego, bo Witek znowu dał dyla. — Wtedy i ja tak myślałam. Pogodziłam się nawet z losem. Cóż, po śmierci córki życie niewiele było dla mnie warte. Słowem nie odezwałam się na procesie, śmiałam się w głos, kiedy odczytywano wyrok. — Dużo dostałaś? — Karę śmierci. — O rany… — Wiesz, byłam wtedy w takim stanie, że nawet się cieszyłam. — Że będziesz miała wszystko z głowy?

— Że nie udało im się dopaść Witka. — Kochałaś go… — Bardziej niż siebie samą. Zamilkły, zza parawanu dobiegło charczenie i jakieś brzęczyki. Do sali wpadła pielęgniarka, a po niej lekarz. Coś tam robili, siostra biegała po zastrzyki, w końcu wszystko ucichło, a ludzie w kitlach wrócili do swoich zajęć. — Jeszcze nie tym razem — na odchodnym rzuciła pielęgniarka, nie wiadomo czy do nich, czy do siebie. — Spokojnie czekałam na dzień wykonania wyroku — kiedy w pokoju znowu zapanowała cisza, podjęła opowieść Zosia. — I dzień ten w końcu nadszedł. — Przecież żyjesz. — Sprowadzili mnie do piwnicy — babcia nie zwróciła uwagi na słowa wnuczki i mówiła dalej zapatrzona w głąb siebie. — Kiedy szłam, na korytarzu nie mogło być ani jednego więźnia. Ale wszyscy w więzieniu i tak wiedzieli. Prowadzono mnie więc przy akompaniamencie łyżek bijących w miski, walenia w drzwi i trzaskających w celach fikołków, znaczy taboretów. Zeszliśmy jednak na dół i wszelkie dźwięki zostały za nami. Wprowadzili mnie do pomieszczenia dwa na dwa metry ze zwisającą z sufitu skórzaną szubienicą wyłożoną jakimś miękkim materiałem. Ustawili mnie na zapadni, nałożyli pętlę. Zrozumiałam, że za chwilę będzie już po mnie. Całe życie mignęło mi przed oczami. Nie takie, jakim się je pamięta. Przepuszczone przez filtry, podkolorowane, uładzone. Nie. Scena po scenie zobaczyłam wszystko dokładnie tak, jak było. Jak odcisnęło się to na mojej siatkówce. I wtedy… Anka nagle poczuła, jak drobna dłoń Zosi zaciska się na jej ręce. Z niespodziewaną siłą. Tak mocno, że aż chrupnęły jej kostki palców. — I wtedy? — zawisła spojrzeniem na ustach babci. — Dopiero wtedy zrozumiałam wszystko. Wszystko, rozumiesz? To było jak pęknięcie rzeczywistości. Jak rysa pojawiająca się na nieskazitelnej tafli lodu czy szkła. A może raczej lustra? Wiesz, taka krecha, która przecina odbicie twojej twarzy na pół i ją zniekształca tak, że sama na siebie nie możesz patrzeć. — Babciu, co się wtedy stało? — Zrozumiałam, że Witka… miłości mojego życia, krwi mego serca, powietrza mojego oddechu…, że Witka nigdy nie było. Anka poczuła się, jakby siedziała na latającym dywanie, a nie stabilnym łóżku. — Ależ jak to? Przecież ocalił cię w chacie szeptuchy, a potem w kanałach… — Nie. On… był wytworem mojego chorego umysłu. Stworzyłam go sama, rozumiesz? — Ale dlaczego? — Kiedy okazało się, że jestem w ciąży, poczułam się niczym w matni. Nie widziałam dla siebie żadnej drogi ucieczki, żadnej życzliwej duszy obok siebie. Pewnie bym zaczęła wyć do Księżyca, walić głową w ścianę albo rozmawiać z drzewami, gdybym go nie wymyśliła. On pozwolił mi przetrwać najgorsze chwile. Dał mi miłość, która mnie ocaliła. Mnie i Wandzię. Dzięki niemu ją pokochałam. Rozmawiałam z nim, tuliłam go, myślałam, że inni też go widzą. Nie zwróciłam uwagi, że przychodzi do mnie niemal zawsze, gdy jestem sama. — No ale mówiłaś, że odwiedzał cię w chacie szeptuchy. — Tak. Tylko, że ona z nim nigdy nie rozmawiała. A kiedy nie wychodził przez dłuższy czas, Jadźka zwracała się do mnie słowami: „No, Zosiu, dosyć już tego wariactwa!". Pojmujesz? Do mnie. Nie do niego. Myślałam, że wariactwem nazywa nasze zakochanie. Ale jej chodziło wyłącznie o mnie. — Ale była jeszcze Wanda! Ona też go widziała!

— Tak, pytałam ją, czy go pamięta. We Wrocławiu, tuż przed moim pierwszym aresztowaniem. Powiedziała wtedy, że nie przypomina sobie jego twarzy. Tylko samą obecność. — No widzisz! Zosia popatrzyła na wnuczkę smutnym wzrokiem. — Nie rozumiesz? Ani twarzy, ani sylwetki… Biedna Wandzia była taka malutka… Widziała matkę, która prowadzi z kimś rozmowy, robi miny, gestykuluje. Więc w jej główce powstało przekonanie, że ktoś jeszcze z nimi jest. I tyle. Małe dzieci nie analizują rzeczywistości tak jak dorośli. Nie znają pojęcia: choroba psychiczna. Skoro mama rozmawia z wujkiem Witkiem, uśmiecha się do niego, opowiada o nim, to znaczy, że wujek Witek istnieje. — A jatka, kiedy przyszli po ciebie banderowcy? — Dziwne, że go wtedy nie zauważyli, prawda? — blado uśmiechnęła się Zosia. Jej dłoń jednak nadal kurczowo ściskała rękę wnuczki. — Był zagrzebany w pościeli. Sama mówiłaś… — Wielkie chłopisko pod kołdrą… Nie można takiego nie zauważyć nawet, gdyby nakrył się pod sam nos. — Kto więc was obronił? — Ja. Sama. Anka wybałuszyła na babcię oczy. — Powaliłaś czterech mężczyzn? — Miałam pod ręką siekierę. A oni nie spodziewali się ataku. Poza tym… Nie wiesz? Wariaci w napadzie szału mają nierzadko tyle siły, że czasem nie może ich obezwładnić nawet kilku rosłych pielęgniarzy. Ich organizmy są zalewane nienormalnymi dawkami dopaminy, neuroprzekaźnika, który doprowadza do mobilizacji wszystkich rezerw z całego ciała. — A kanały? Kto cię z nich wyprowadził? Znowu sama sobie poradziłaś? — To akurat jest proste. Wrócił po mnie przewodnik, który prowadził całą grupę. Kiedy Apolcia, Boże, świeć nad jej duszą, i niesiona przez nią Wandzia, niech odpoczywa w pokoju, go dogoniły, cofnął się, a ja w ciemnościach uznałam jego głos za głos Witka. — A wasza miłość? W mieszkaniu z oknami na płonącą Starówkę? — Po wyjściu z kanałów wcale nie poszłam spać. Rozpaczliwie szukałam córki. Pytałam ludzi, szukałam. I w końcu ją znalazłam na Wiejskiej. Byłam jednak w takim stanie umysłu, że nie mogłam jeszcze wyrzucić z niego Witka. Więc włóczyłam się po Śródmieściu, wśród ruin i pożarów. I przeżywałam wyimaginowaną miłość. — To dlatego, kiedy wróciłaś rano, Apolcia zamiast rzucić ci się na szyję, spytała ze złością, gdzie się szlajałaś? — Dlatego. — A więc, gdyby cię w 1952 roku nie aresztowano, tak naprawdę spróbowałabyś odbić Konrada sama? — Kto wie? Wariaci mają wariackie pomysły. — W pewnym sensie moja mama uratowała ci tym donosem życie. Ubecy by cię zastrzelili. — Za późno to zrozumiałam. A także to, dlaczego zawsze patrzyła na mnie ze strachem. Dlaczego mój widok przywoływał u niej najgorsze wspomnienia. Ona po prostu jako małe dziecko widziała, jak zabijam. Jej umysł nie mógł tego udźwignąć, próbował zapomnieć i częściowo nawet mu się to udało. Ale lęk i skrywany żal pozostały… — Czyli że naprawdę to ty zabiłaś Staszka. — W zabijaniu stałam się ekspertem. Anka zamilkła, czując mętlik w głowie. Jej babcia była szalona. W najbardziej szalonym,

jaki tylko można sobie wyobrazić, sensie. Była zabójczynią, miała krew na rękach. O dziwo jednak, wcale jej to nie zszokowało tak, jak — wydawałoby się — powinno zszokować. Nie potępiała jej. Zresztą, za co? Że ratowała siebie i córkę? Że wiele lat później pomściła jej śmierć? Nie. Prawdę mówiąc, to jej współczuła. „Jejku, jakie to musiało być straszne — uświadomić sobie nagle, że wszystkie najważniejsze chwile jej życia były złudzeniem". — Jednego nie rozumiem — powiedziała po chwili. — Tylko jednego? — napiętą twarz Zosi rozjaśnił nieco wymuszony uśmiech. — Po co był ci ten Witek? To znaczy, twojemu umysłowi? Skoro miałaś dość siły, żeby walczyć, to chyba lepiej by było robić to na swój własny rachunek? — To nie takie proste — westchnęła babcia. — Po wszystkim wiele o Witku myślałam. I w końcu pojęłam, że bez niego, bez wyobrażenia dobrego i silnego mężczyzny, nie dałabym rady. Zrozum, on pojawiał się w moim życiu tylko w tych momentach, które mnie przerastały. Kiedy ja, Zofia Czeplińska, składałam broń. Równocześnie jednak, gdzieś z tyłu głowy, kołatała mi świadomość, że nie mogę przegrać. Bo walczę nie tyle o siebie, ile o swoje dziecko. Mój mózg wytworzył więc ten ideał, obdarzył miłością, hołubił. I sięgał po niego w chwilach, kiedy robiło się beznadziejnie. — Co się stało, kiedy to wszystko zrozumiałaś? Kiedy zobaczyłaś, jak było naprawdę? Ku zaskoczeniu Anki, babcia puściła jej dłoń i zaniosła się śmiechem. Śmiała się długo, jak ktoś, kto zrzucił z pleców najgorszy ciężar. — Gdy zrozumiałam wszystko, świat zwalił mi się na głowę. To był najstraszniejszy moment mojego życia. Jedyną pociechą dla mnie było to, że zaraz umrę. Zabawne… i wtedy do celi śmierci wpadł goniec, przynosząc ułaskawienie zmieniające najwyższy wymiar kary na dwadzieścia pięć lat za kratami. — W ostatniej chwili… — Myślę, że to było ukartowane. Takie sceny zdarzają się tylko w filmach. Przypuszczam, że ułaskawienie dotarło do więzienia dzień wcześniej, a służba więzienna postanowiła dać mi po tyłku. Żebym popamiętała. — Ale dlaczego? — Zabiłam esbeka. Człowieka z tego samego, co ich, resortu. Można powiedzieć, ich towarzysza. — Poczułaś ulgę? — Wręcz przeciwnie. Wyłam, szarpałam się, ryczałam, że chcę zginąć. Nie mogli wyciągnąć mnie z celi śmierci. Czepiałam się ścian, drzwi, usiłowałam włożyć na szyję szubienicę. Przestraszyli się i odwieźli mnie do Tworek pod Warszawą. Mają tam szpital dla psychicznie… — Wiem. — To właśnie tamtejsi lekarze zdiagnozowali u mnie epizody schizoidalne. Chorobę polegająca na tworzeniu w umyśle całych postaci, scen, przeżyć. Tak realnych jak prawdziwe. Ale tylko w szczególnych momentach życia. Tych najtrudniejszych… — Pęknięte lustro — szepnęła Ania. — Pęknięte życie… Siedziały dłuższą chwilę wpatrzone w ścianę przed nimi. Nic nie mówiły. Anka trawiła tę szaloną opowieść, Zosia odzyskiwała siły po powrocie z tych rejonów historii jej życia, których bała się najbardziej. — A więc nie jestem pełną sierotą — uświadomiła sobie nagle Ania. — Mój ojciec, prawdopodobnie, żyje. Bo nie został złapany, prawda? — Nie, nie został. Myślę, że w dniu swojej śmierci Wanda chciała gdzieś z nim uciec.

Pewnie wyjechał więc sam. I żyje teraz, gdzieś w Polsce albo na świecie. — Ciekawe gdzie? — Przypuszczam, że nigdy się tego nie dowiemy. Ania podniosła ramię i objęła nim chude ramiona Zosi. Ciało babci w pierwszej chwili stężało, a potem przechyliło się i mocno przywarło do ciała wnuczki. — A ty, babciu? — Co: ja? — Jak się z tego podniosłaś? — Długi czas leżałam na oddziale zamkniętym w kaftanie bezpieczeństwa, przypięta do łóżka pasami. Leki nie pomagały, elektrowstrząsy też. Rozważano już nawet lobotomię. — I co się stało? — Jakaś dobra dusza szepnęła mi w końcu do ucha, że mam wnuczkę. Że przeżyła w inkubatorze, a potem trafiła do domu małego dziecka. I znów miałam po co żyć.

3 Mimo dość ostentacyjnego niezadowolenia pielęgniarek, oburzenia salowej i dezaprobaty w oczach lekarza dyżurnego, Anka została z babcią na całą noc. Rano po obchodzie pomogła Zosi umościć się na wózku inwalidzkim (chciała iść pieszo, ale jej nie pozwolili) i w asyście pielęgniarki powiozła ją do windy, potem na pierwsze piętro i dalej przeszklonym łącznikiem na blok operacyjny. Razem dotarły do namalowanej na podłodze, grubej czerwonej linii, za którą wszyscy byli już ubrani wyłącznie na zielono. Powitał ich niewysoki chłopak w drewniakach i zielonej furażerce, który ociężale zwlókł się z krzesła za biurkiem. — Panie doktorze, proszę dbać o moją babcię — zwróciła się do niego Ania, która dalej nie mogła już towarzyszyć Zosi. — Nie jestem lekarzem, jestem Zbyszek. — Ach tak… — Salowy. Na punkty. — Na jakie punkty? — Ania poczuła, że wymiana zdań zbacza na jakieś bezsensowne tory. — Punkty na medycynę — ochoczo odparł Zbyszek, jakby tylko czekał, żeby wyjaśnić, że nie jest zwykłym salowym, ale takim przejściowym, w drodze po doktorskie laury. — Osiem punktów na egzaminie więcej za osiem miesięcy pracy. — No fajnie. — Ale proszę się nie martwić, zaopiekuję się babcią. Pani Czeplińska, tak? — Tak — odpowiedziała równocześnie z Zosią. — Mam na liście — skreślił jedno z nazwisk na swojej kartce. — Nie ma pani na sobie pierścionków? Kolczyków? Sztucznej szczęki? Jest pani na czczo? W takim razie zapraszam na łóżko — podsunął pod czerwoną krechę wysoką i niewygodną kozetkę na kółkach. Babcia wskoczyła na nią z zadziwiającą lekkością, poprawiając poły kusej szpitalnej koszuliny wiązanej tasiemkami. — Trzymaj się, babciu. — Pod opieką pana Zbyszka Na Punkty nic mi nie grozi — mrugnęła do Anki okiem. Salowy nakrył ją prześcieradłem, naparł na obtłuczony niemiłosiernie i potępieńczo popiskujący pojazd i pojechał z babcią w pierwszy korytarz na prawo, zaraz obok sali pooperacyjnej. Wtedy, nagle, Anka przypomniała sobie, że jest rzecz, której nigdy Zosi nie powiedziała. Uważała ją za coś oczywistego, czego nie trzeba ubierać w słowa. Teraz jednak sytuacja się zmieniła. Krzyknęła więc w głąb korytarza, w którym zniknęło łóżko: — Babciu! Kocham cię. Odpowiedzi nie usłyszała. Zosia, zdaje się, już wjechała na jaskrawo oświetloną, pachnącą płynem dezynfekującym salę, w której miano jej wywiercić w czaszce trzy dziurki, połączyć je ze sobą z pomocą giętkiej, przypominającej drucik piły, wyjąć jak pokrywkę powstały w ten sposób trójkąt wyciętej kości i zacząć grzebać w różowych splotach jej mózgu.

4 Operacja się udała. Pełen sukces. Nawet chirurg prowadzący, z którym jeszcze tego samego dnia rozmawiała Anka, wydawał się tym faktem cokolwiek zbity z tropu. Pacjentka grubo po siedemdziesiątce, tętniak wielki jak winogrono, a to tego umiejscowiony głęboko w płacie skroniowym i… wszystko gra. Chora nie tylko żyje, ale nie ma paraliżu, nieustającej czkawki, permanentnej migreny ani zaników pamięci. Do wypisu w ciągu tygodnia. Początkowo Zosia była tak słaba, że tylko leżała. Anka zaopatrzyła się w metalową kaczkę, którą wpychała babci pod pupę na siusiu i kupę. Karmiła ją przez słomkę, a potem łyżeczką. Nauczona przez pielęgniarki, bez trudu zmieniała jej przepocone prześcieradło: obrót na jeden bok, wyjęcie starego i podłożenie nowego, obrót na drugi i to samo. Tak zleciał im czas do połowy stycznia. Codziennie Zosię odwiedzała Teresa, od czasu do czasu wpadał też Artur, który handlował indyjskim, a ostatnio coraz częściej tajlandzkim towarem na bazarze pod Stadionem Skry przy Żwirki i Wigury. Ale Artur bardzo się zmienił. W siłowni wyhodował sobie na bicepsach dwa opasłe „jamniki", rozdmuchał klatę, wyrzeźbił karczycho. Łysy, potężny, dla obcych zrobił się porywczy. Anka podejrzewała, że przystał do jakiegoś gangu. W lutym nastąpiła zdecydowana poprawa. Zosia nie tylko wstawała na całe dni z łóżka, siadała do stołu i sama się kąpała, ale nawet wypchnęła Ankę na rajzę po dżins i skórzane kurtki do Turcji. — Nie jestem dzieckiem, żeby nade mną dyżurować — perorowała. — Byłoby głupotą, gdybyś zawaliła tak pięknie rozwijającą się działalność handlową z powodu niemądrych sentymentów do zupełnie już sprawnej babci. Pojechała, ale myślami była cały czas przy Zosi. Nawet na przeogromnym bazarze w Istambule, na którym czarnoocy mężczyźni cmokali do niej i usiłowali klepać po pupie, zastanawiała się bez przerwy, czy dobrze zrobiła, wyjeżdżając. Po powrocie jednak stwierdziła, że babcia naprawdę odzyskuje formę. Razem z Teresą chodziła po zakupy, a jej włosy zaczęły przypominać szczotkę, pod którą zniknęła sinoczerwona trójkątna blizna. — Mam już dość tej bezczynności — takimi słowami powitała ją Zosia. — Do pracy lekarz nie chce mnie puścić, sąsiedzi patrzą jak na Łazarza… Wynieśmy się stąd. Choćby na tydzień. — Gdzie? Do „Horteksu"? — Może odrobinę dalej — chytrze uśmiechnęła się babcia. — Na przykład, do Zakopanego. To było szaleństwo, ale w początkach marca babcia postawiła na swoim. Zakotwiczyły w kwaterze u gospodarzy nazwiskiem Chyc, w dobrym punkcie, tuż przy Bulwarach Słowackiego. — Idziemy w góry! — już nazajutrz po przyjeździe zarządziła Zosia. — Jeszcze nigdy nie byłam w Tatrach. — Może lepiej przejdźmy się po Krupówkach… — Co to, to nie! — zaprotestowała babcia. A potem rozpostarła wielką płachtę mapy zatytułowaną „Tatry polskie. Szlaki turystyczne" i po krótkim namyśle zdecydowała: — Ruszamy przez Kuźnice na Kalatówki. Na szczęście trasa okazała się mało wymagająca. Do Kuźnic szły normalnym chodnikiem, a wyżej szeroką, wysypaną tłuczniem „ceprostradą". Po trzech godzinach marszu ich oczom ukazał się masywny blok schroniska. — Zapraszam na szarlotkę i herbatę — oznajmiła szczęśliwa, że to już koniec wspinaczki Ania.

— Z wielką chęcią — odparła z godnością babcia — ale w drodze powrotnej. — W drodze powrotnej? To my jeszcze nie zamierzamy wracać? Zosia nie odpowiedziała, bo znów odgrodziła się od wnuczki rozłożystą mapą. — Podejdźmy jeszcze kawałeczek w górę. W stronę Kondratowej. Jeśli poczuję się słabo, nie pójdziemy do schroniska, tylko sobie wrócimy na tę twoją szarlotkę. Cóż było robić. Poszły. Pod Suchym Żlebem, coraz stromiej w stronę reglowego lasu. Szlak zrobił się wąski, kamienisty. Zosia sapała jak lokomotywa, ale parła w górę, ciągnąc za sobą niewiele mniej zasapaną wnuczkę. Były już między smrekami, a biegnąca w poprzek stromego zbocza ścieżka się nieco wypłaszczyła, kiedy trochę poniżej usłyszały ludzkie głosy: — Kurwa, ale zajebista jaskinia, no po prostu ja pierdolę! Stanęły jak wryte, zaczęły wypatrywać autora tej dość kolokwialnej frazy pomiędzy grubymi pniami drzew. Zobaczyły… ubłoconego faceta w obcisłym, gumowym jakby kombinezonie z kapturem na głowie i płetwami pod pachą. Obok stał drugi, w kasku i szarym drelichu. — Przepraszam! — w świeżym, górskim powietrzu zadźwięczał radosny głos Zosi. — Proszę się tak wulgarnie, do jasnej cholery, nie wyrażać. Wraz z wnuczką próbuję smakować misterium przyrody! Na dole nastąpiło jakieś poruszenie, po czym dwie plamy twarzy zwróciły się w ich kierunku. — Bardzo panią przepraszam — w leśnej głuszy rozległ się ten sam, co poprzednio głos. — I wnuczkę też, zwłaszcza jeśli jest już w okolicach pełnoletniości. Nie chciałem zakłócać waszego misterium. Owe wulgaryzmy stanowiły w moich ustach najwyższą formę zachwytu nad podziemną, wapienną formacją skalną, nazywaną potocznie jaskinią Dudnica. — W czasach mojej, nie tak znowu odległej młodości, zachwyt wyrażano zwykle słowami „cudowna", „odbierająca dech", a nie „zajebista". — No cóż, moje ubogie słownictwo jest zapewne wynikiem dziur w edukacji. Wolę siedzieć pod wodą niż w ławce. A słowo „cudowna" rezerwuję zwykle na nieco inne okazje. À propos, nie mogę jakoś przez te krzaki dostrzec buzi pani wnuczki! — Chodźmy, babciu. Zanim ten elokwentny szambonurek mi się oświadczy. — Dziękuję za słowo „elokwentny" — dobiegło z dołu (mimo kaptura facet nieźle słyszał) — a co do szamba… Bardzo się pani myli. — Wiesz, chyba nie mam już ochoty dalej się wspinać — Zosia promiennie się uśmiechnęła. — Za to chętnie rzuciłabym okiem na tę jaskinię. Jest tu jakaś droga w dół? — ostatnie zdanie skierowała ku stojącym w dole postaciom. — Proszę tylko nie iść na wprost! — w głosie wesołka w kombinezonie zabrzmiała nuta paniki. — Tu jest kilkumetrowa ścianka, połamałybyście nogi. Jak chcecie zejść, to musicie cofnąć się sto metrów i ostrożnie trawersować zbocze. Pomóc? — Spokojnie, damy sobie radę. — Babciu! — syknęła Ania. — No co? Jeszcze nigdy nie widziałam jaskini. Piętnaście minut później stały u wylotu dość wąskiej dziury w ziemi, nad którą piętrzyła się niewielka skała. — Tylko tyle? — prychnęła Anka. — Po to ubłociłyśmy się z babcią w mokrym śniegu po kolana? — Najlepsze jest w środku — odpowiedział dość śniady chłopak, który zdążył już zdjąć kaptur i jego czarne włosy parowały w ostrym, górskim powietrzu.— Wystarczy zsunąć się parę metrów i już jest korytarz.

— W życiu bym się w tę krecią norę nie wpakowała. — Leciutka klaustrofobia? — chytrze uśmiechnął się czarniawy. — Po prostu nie zamierzam się ubłocić. — Kolega może pożyczyć kombinezon. Nieprzemakalny. Darek! Weź no wyskocz z tego swojego smokingu! — Nie powiedziałam, że zamierzam tu w ogóle włazić — prychnęła zirytowana. — A więc jednak klaustrofobia… *** W środku powietrze było cieplejsze niż na dworze, pachniało zbutwiałymi liśćmi i wilgocią. Korytarz, choć szerszy niż wejście do Dudnicy, a co najważniejsze poziomy, niczym jednak nie urzekał. Tym bardziej że już po kilku metrach kończył się ścianką, pod którą błyszczała niewielka kałuża. Błyszczała? Woda, kiedy Ania poświeciła na nią pożyczoną latarką, była brudna i mętna. Jak w koleinie na polnej drodze, przez którą dopiero co przejechał traktor. — A gdzie jest wejście do wody? — spytała towarzyszącego jej ciemnookiego Jacka. — Właśnie tu — wskazał na szeroką na metr i długą na półtora kałużę. — Żartujesz… — A skąd! Zresztą, z wody powinien zaraz wynurzyć się Bartek. Sama zobaczysz. Podwinęła rękaw i włożyła do wody rękę. Zdążyła zanurzyć ją tylko do łokcia i już palce wymacały kamieniste dno. — Tu nie ma przejścia — stwierdziła autorytarnie. — Jest, trzeba tylko wślizgnąć się w szczelinę. — I dalej co? — Pierwszy syfon jest bardzo krótki i płytki. Tylko parę metrów. Za nim zaczyna się właściwa jaskinia. Korytarz, że ciężarówka by się zmieściła. Tylko niewygodny do przejścia. Dlatego pomogłem Bartkowi przetachać sprzęt do następnego syfonu. Ten ma już osiem metrów głębokości i szerokość studni. Nie nurkowałem tam, ale podobno na dnie jest dość wąskie przejście do dalszych, jeszcze szerszych, zalanych partii jaskini. Ciągnie się przez kilkadziesiąt metrów, do jeziorka, w którym można się wynurzyć. — Czy to nie jest niebezpieczne? — zainteresowała się. — Jakieś szczeliny, wąskie miejsca… A do tego pod wodą. — Pewnie, że trzeba mieć jaja, żeby się w takie coś wpakować! — Jacek zdawał się czekać właśnie na takie pytanie. — Ale gdy już się przełamiesz, to widoki zapierają dech. Teraz, zimą, woda jest tak czysta, że czujesz się, jakbyś unosiła się w powietrzu… — Właśnie widzę — Ania z przekąsem wskazała na błotnistą kałużę u jej stóp. — Ruch płetw i pęcherzyki wydychanego powietrza mącą wodę — uczenie wyjaśnił Jacek. — Krystalicznie czysto jest tylko w jedną stronę. Wracać trzeba czasem po omacku. — A gdy zabłądzicie? — Rozciągamy za sobą sznurek, który nazywamy poręczówką — wskazał na cieniutką, znikającą w kałuży linkę, której dotąd nawet nie zauważyła. — Podstawowa sprawa to nie wypuścić jej z palców. Chciała coś powiedzieć. O skautowskich zabawach, marnowaniu czasu i bezsensownym ryzykowaniu życia. Ale nie zdążyła. Woda u jej stóp najpierw zabulgotała, a potem rozświetliła ją zielonkawa poświata. Chwilę później poświata się rozszerzyła, zżółkła, a w jej kręgu zamajaczył czerwony kask z doczepionymi do niego dwiema latarkami. I zaraz, z lekkim pluskiem, na powierzchnię wysunęła się czyjaś głowa. Nurek, oprócz kasku z latarkami, miał neoprenowy kaptur, maskę, w ustach automat oddechowy i drugi przypięty karabinkiem do gumki opasującej

szyję. Przewiązany był szelkami zrobionymi z wspinaczkowej liny, na których wisiały dwie butle oddechowe. Jednym szarpnięciem, wciąż tkwiąc po pas w kałuży, zerwał kask, wypluł automat, zdjął maskę i kaptur. Przez sekundę, kiedy jej latarka świeciła mu prosto w twarz, Ania dostrzegła błękitne oczy, prosty nos, wysokie czoło i wydatną szczękę. Potem nurek zasłonił się ramieniem. — Nie oślepiaj! — Przepraszam… Serią wężowych ruchów facet uwolnił się w końcu ze swojego „nurkowiska", usiadł, zdjął płetwy i cisnął je w stronę wyjścia. Potem przyglądał się jej przez dobrą chwilę w rozproszonym świetle latarek i wreszcie powiedział: — Albo zwariowałem, albo Darek przepoczwarzył się w końcu w pięknego motyla. Miał ciepły, wibrujący humorem głos. Niski i czysty. Na sekundę serce Ani zamarło z zachwytu, a potem zaczęło bić z dwukrotną szybkością. Zaraz jednak dała sobie w myślach wirtualnego kuksańca. „Opanuj się, idiotko. Masz przed sobą wytyczony cel i jesteś na drodze do jego realizacji. Żadnych facetów, żadnych harlequinowych egzaltacji. Brakuje tylko, żebyś spieprzyła sobie życie jak babcia i matka". — Muszę już iść. Cześć — powiedziała, ruszając na czworaka do wyjścia. — O nie! Zostań! Czy przyjmiesz moje oświadczyny? — usłyszała za sobą głos. Głos Jacka. Niestety.

WIOSNA 2001

1 Morze Barentsa o tej porze roku pokrywały jeszcze gęsto białe plamki kry. Skalne ściany fiordu opadające stromo do wody pokryte były nieskazitelną bielą. Gdzieś pod nią, na styku lodowatej wody i kamienistego brzegu, widać było kilka domków i jakąś halę. Z wysokości pięciuset metrów, na której teraz się znajdowali, wszystko to wydawało się jednak małe i bardzo odległe. Bliski był tylko horyzont — tafa falującej wody, na której tańczyły olbrzymie kostki bladoniebieskiego lodu. Śmigłowiec, Eurocopter Calibri, zatoczył krąg i wtedy, na wodzie, jakiś kilometr od brzegu, ujrzała zielone koła o średnicy kilkudziesięciu metrów każde. To były szczyty walcowatych, sięgających od powierzchni morza niemal do dna fiordu, klatek. Ferma łososi na końcu świata. — Piękny widok — westchnęła Anka, którą po wczorajszych drinkach lekko pobolewała głowa. No cóż, było co świętować. Dopięła właśnie największy interes swojego życia — podpisała umowę na dostawy łososia norweskiego, którego jej firma miała przetwarzać, pakować i dystrybuować w Polsce. Koniec z drobnym biznesem, zarabianiem kilku procent na różnicy wartości towaru kupowanego w hurtowniach Chin, Tajwanu czy Tajlandii, a sprzedawanego krajowym sklepom. Anka właśnie wkraczała do elitarnego grona wielkich producentów żywności. Oczywiście, ryzykowała. I to bardzo. Wzięła niebotyczne kredyty na wykup ziemi, budowę hal, chłodni, wędzarni i ściągnięcie linii produkcyjnych. Samo zatrudnienie i wyszkolenie personelu pochłonęło fortunę. Ale ona wierzyła w swoją szczęśliwą gwiazdę. Intuicja jeszcze nigdy jej nie zawiodła. I właśnie teraz, kiedy w Europie był kryzys, a wszystkie firmy cięły koszty i starały się przeczekać, ona uznała, że to najlepszy moment, by zaatakować. Uda się. Odniesie sukces. Jak zwykle. — Kiedy tu przyjechałem dwadzieścia sześć lat temu, też się zachwyciłem — w słuchawkach jej podłączonego do interkomu lotniczego hełmu zabrzmiał głos Grega, który siedział w fotelu za nią. Zaciekawiona, chciała na niego spojrzeć, ale jej oczom ukazało się tylko ramię siedzącego obok pilota i wnętrze hełmu. Ciężko odwracać głowę w lotniczym kombinezonie i kasku. Greg. Poznała go dzisiaj. Na lądowisku. Szybki uścisk dłoni pod obracającymi się powoli łopatami wirnika maszyny. Wymienili swoje imiona i zaraz zagłębili się w wygodne fotele. Do tej pory rozmawiała z menedżerami, negocjowała w gronie handlowców i prawników. Teraz, kiedy transakcja została dopięta na ostatni guzik, zaproponowano jej wycieczkę do „serca firmy", czyli do fiordu, w którym mieści się ferma. Jej przewodnikiem miał być jeden z technologów produkcji — Greg. — Nie jesteś Norwegiem? — rozmawiali po angielsku, więc nie miała okazji posłuchać, na ile płynnie mówi w tutejszym języku. — Jestem norweskim obywatelem — w słuchawkach zabrzmiał jego śmiech. — Ale z pochodzenia i w głębi serca pozostałem Polakiem. Tak, jak ty. Był wysokim rudzielcem o niebieskich oczach. Na oko — pięćdziesięciolatkiem, a więc znacznie od niej starszy. Nosił dość imponującą brodę, w której pojawiły się wyraźne ślady siwizny. Budził w niej sympatię, polubiła go od pierwszego wejrzenia. Po wymuszonych grzecznościach i nieco sztucznych pozach ludzi w drogich garniturach, z którymi prowadziła rozmowy, spodobał jej się jego szczery uśmiech i luzacki styl bycia. Bezpretensjonalny, otwarty i sympatyczny gość. Greg. Śmigłowiec zawisł nad osadą, pilot ustawił go pod wiatr, zaczęli lądować. Raz i drugi

szarpnął nimi powiew wiatru, facet za sterami znał jednak swój fach i tutejsze warunki, bez trudu skorygował lot. Usiadł dokładnie w centrum okręgu oznaczającego lądowisko. — Jeszcze na początku siedemdziesiątego czwartego nazywałem się Grzegorz Barski — ze śmiesznym akcentem mówił już po polsku Greg, kiedy wysiedli, zdjęli hełmy i poszli na brzeg morza. — Mieszkałem w Warszawie i byłem hutnikiem. — A potem uciekłeś? — domyśliła się. — W maszynowni promu płynącego do portu w Malmö — potwierdził. — Nie żal ci było? — Czego? — No wiesz, kraju, rodziny… Greg nagle posmutniał. — Odkąd wyleciałem ze Stoczni Gdańskiej ze stemplem na czole „polityczny", kraj raczej mnie zwalczał niż hołubił. — Rozumiem. — A rodziny nie miałem. Poza jedną kobietą, w której się na zabój kochałem. — Nie chciała uciekać z tobą? Przez dłuższą chwilę milczał, patrząc w głąb fiordu, który zakręcał w odległości kilku kilometrów, sprawiając wrażenie, że zamykają go skalne turnie. Zrobiło się jej głupio, że tak go naciskała. Była wścibska jak paparazzi. A przecież znali się dopiero od rana. — Przepraszam. Nie powinnam była… — Nie, nie. To nie twoja wina. Normalne pytanie. Tylko widzisz… Ja jeszcze wciąż, choć minęło przecież ponad ćwierć wieku, nie mogę o tym spokojnie mówić. To… tragiczna historia. Wybacz, ale nie jestem gotów, żeby o niej opowiadać. Wiatr robił się coraz bardziej porywisty, unosił i skręcał jej włosy, mierzwił brodę mężczyzny. Postanowili schronić się w „centrum dowodzenia", w którym — jak obiecał pilot — miała czekać na nich gorąca kawa. — Tak wygląda hodowla łososi — Greg wskazał na kilka monitorów pokazujących obraz spod wody, niemal z samego dna klatek. Na ekranach kłębiły się opływowe, połyskliwe kształty. — Ryby mają tu wszystko to, co w naturze — kontynuował już po angielsku. — Morską wodę, pożywienie… — Wszystko oprócz wolności — Ankę, wraz z kacem, dopadł lekko nostalgiczny nastrój. Przestraszyła się, że Greg odpowie na tę jej infantylną uwagę jakąś ociekającą sarkazmem ripostą, ale on tylko spojrzał na nią z tym swoim uroczym, nieco bezbronnym uśmiechem i rzekł: — Z wolnością tylko same kłopoty. Dużo się za nią płaci, a w zamian łatwo dostać wybrakowany towar. — I kto to mówi? — zaśmiała się. — Stoczniowiec, który bił się z milicją! Pokręcił głową. — Mówi to pięćdziesięcioparolatek, który w najważniejszym momencie swojego życia podkulił ogon i zwiał za morze. Więcej już nie filozofowali. Nie przywoływali bolesnych wspomnień Grega. Wypili kawę, zamienili kilka żartobliwych słów z zarośniętymi tak samo jak on pracownikami „centrum dowodzenia", ponarzekali na pogodę. Dobrze się czuli w swoim towarzystwie, więc godzinę później z prawdziwym żalem ruszyli na lądowisko, do maszyny, w której już czekał na nich pilot. Zanim wciągnęli na głowy ciężkie hełmy, wymienili się numerami telefonów i zapewnili, że kiedyś się zdzwonią. A potem, kto wie?, może wypiją kawę na Rynku Starego Miasta w Warszawie. Oboje jednak nie mieli złudzeń, że widzą się pierwszy i ostatni raz w życiu. I mieli rację. Już nigdy więcej się nie spotkali. Nic dziwnego. W końcu, byli przecież obcymi sobie

ludźmi.

2 Warszawskie lotnisko na Okęciu powitało ją dociekliwymi pytaniami celników indagujących o towar do oclenia, czujnymi spojrzeniami pograniczników oglądających jej czerwony paszport z orłem w koronie, a także mżawką spływającą po wielkich szybach hali przylotów i tłumkiem mężczyzn o chytrych oczach oferujących taksówkę „w przyzwoitej cenie", znanych warszawiakom pod nazwą „Mafia taksówkowa". Przedarła się przez czepiających się jej naganiaczy, przez mżawkę i ulicę pod halą, na której tłoczyły się auta odbierające przyjezdnych. Weszła na parking strzeżony, wyciągnęła z torebki kluczyk i wślizgnęła się do płaskiej, ale wygodnej kabiny swojej sportowej toyoty celiki. Chwilę później porykiwała przeszło studziewięćdziesięciokonnym silnikiem na prostej jak strzała alei Żwirki i Wigury, kierując się na odległy Żoliborz. W radiu leciało Boskie Buenos Maanamu, wskazówka obrotomierza wskazywała siedem tysięcy obrotów, kierownica kleiła się do dłoni a wóz do asfaltu. Anka czuła, że w jej żyłach płynie czysta adrenalina. Zrobiła to. Dostała, co chciała. Miała własne przedsiębiorstwo, zagranicznego partnera w biznesie i… mnóstwo wrogów. Bo w branży spożywczej panował ścisk i ostra walka o klienta. Nikt w tym środowisku nie witał z otwartymi ramionami nowego konkurenta. I właśnie to, dokładnie to, najbardziej się jej podobało. Lubiła walczyć. I wygrywać. Bo wygrywała zawsze. Od czasów tych śmiesznych wypadów szmuglerskich do Berlina, nie poznała jeszcze smaku porażki. Mijała skrzyżowanie z Racławicką, kiedy zobaczyła policjanta z „suszarką", czyli przenośnym radarem. Wycelował w nią, spojrzał w wyświetlacz pokazujący prędkość, oczy powiększyły mu się jak spodki. Nerwowym ruchem uniósł lizaka, rzutem szermierza, rzucając się w stronę jezdni. W tym samym momencie celica przemknęła mu przed nosem. Anka rzuciła okiem we wsteczne lusterko. Facet z wściekłością wygrażał jej pięścią. Nawet nie spróbował jej ścigać swoim dychawicznym radiowozem… Zerknęła na licznik. O, do licha! Sto osiemdziesiąt. Trochę ją poniosło. Zwolniła natychmiast, w końcu zawsze starała się nie łamać prawa. Przez ostatnie lata pokus było wiele, nieraz sugerowano jej, że drobny „dowód wdzięczności" przyspieszyłby oporny ruch trybów urzędowej machiny. Zawzięcie jednak trzymała się swojego postanowienia. Legalny biznes, płacenie podatków, żadnej lewizny. Wiedziała, że przy jej temperamencie, gdyby zeszła z tej drogi, szybko zostałaby kimś takim, jak Artur. Dlatego stale się pilnowała. Łapówki dawała w ostatecznej ostateczności, koszty firmowe i odliczenia utrzymywała na rozsądnym pułapie. Było jej trudno, znacznie trudniej niż wielu innym, ale miała też satysfakcję, że biegnie bez dopingu. A właśnie, Artur. Czy Iwona, jej asystentka, nie zapomniała o comiesięcznej paczce i wypisce do zakładu karnego w Rawiczu? Jadąc już spokojnie i zgodnie z przepisami, sięgnęła do torebki po telefon. Zębami wyciągnęła antenkę, kciuk sam wybrał dobrze znany numer jej położonego w „Intraco" biura. — Iwona? To ja. Co tam słychać? — rzuciła do komórki. — W porządku szefowo. Cisza, spokój. Jak poszło w Norwegii? — Jak zwykle. — Gratuluję. Czyli, że mogę spodziewać się podwyżki? — Chcesz zarabiać więcej niż ja? — Sama pani mówiła, kiedy starałam się o tę pracę, że pani asystentka musi być przebojowa i ambitna. — No dobra, wygrałaś. Dostaniesz dziesięć procent więcej. — Nie wierzę własnym uszom! Super! — Kiedy tylko spłacę kredyty, a firma zacznie wypracowywać dochód.

— Ach tak… Szczerze mówiąc, myślałam jeszcze o tym dziesięcioleciu. — Więcej wiary i pogody ducha, moja droga. — À propos pogody ducha — głos w słuchawce spoważniał. — Od rana wydzwania tutaj pan Aleks. Raczej zdenerwowany. Robił mi wyrzuty, że nie odbiera pani komórki. — Przecież leciałam samolotem. — Myślę, że się po prostu za panią stęsknił. — No tak. To faktycznie możliwe. — Pozwolę sobie pani przypomnieć, że to pani narzeczony. I ośmielona rangą stanowiska pani osobistej asystentki zasugerować, żeby się pani z nim skontaktowała. Mężczyźni, szczególnie niemal w przededniu ślubu, lubią się czuć zauważani. — Dziękuję za tę głęboką analizę sytuacji — temperatura głosu Anki odrobinę opadła. — A skoro już mowa o mężczyznach… Czy pamiętałaś o przesyłce do Rawicza? — Tamtejsze więzienie otrzymało naszą kolejną paczkę. Kiełbasa, szynka Krakus, maksymalna dozwolona liczba papierosów, herbata, czekolada. I przelew na rzecz pana Artura w wysokości dozwolonej przez służbę więzienną. — To dobrze. — Pozwolę sobie zauważyć, że sporo panią kosztuje sponsorowanie tego drobnego, pożal się Boże, mafiosa. Naprawdę to pani potrzebne, szefowo? — Przyjaciół, nawet byłych, nie opuszcza się w potrzebie. — Ach tak. Zapiszę sobie tę głęboką myśl złotymi zgłoskami na ścianie w swoim salonie. Oczywiście, gdy już da mi pani podwyżkę i bank zechce przyznać mi mieszkaniowy kredyt. — No dobra, starczy tych żartów. Nie będzie mnie dzisiaj w biurze. — A to nowina! — Jakby co, dzwoń. Jestem pod telefonem. — Niech pani pamięta o Aleksie. To taki całkiem miły facet, z którym w czerwcu bierze pani ślub. Przejechała przez plac Zawiszy i sunęła w lekkim korku Towarową. Cholera! Jak mogła zapomnieć, żeby zaraz po przylocie zadzwonić do Aleksandra! On przywiązywał znaczenie do takich drobnych gestów. Ona… Cóż, był miły, przystojny i zdawał się ją szanować. W łóżku… chyba OK. Akurat w tych sprawach Anka nie miała szczególnego doświadczenia. Przed Aleksem miała wprawdzie dwóch kochanków. Lecz to nie było nic poważnego. Jeden śmiertelnie ją nudził, drugi traktował jak trofeum, z którym można pokazać się przed kumplami. Żaden nie doprowadzał jej do ekstazy pokazywanej czasem w komediach romantycznych. „Nic poważnego" — powtórzyła w myśli. Czy w takim razie to, co łączyło ją z Aleksem, było „na poważnie"? Wszechstronnie wykształcony erudyta, czytający miesięcznik „Lancet" w oryginale. Absolwent Akademii Medycznej na ostatniej prostej do zrobienia specjalizacji. Syn, jedyny syn, lekarskiej pary. Matka to pani ordynator oddziału położniczego, ojciec — chirurg ortopeda. Ludzie zajęci, zamożni, zorientowani na sukces. Trzy razy zet. I jeszcze pokładający wielkie ambicje w swym jedynaku. Ambicje, dodajmy, które Aleks do tej pory spełniał. Do tej pory. Bo pomysł małżeństwa ze zwykłym dorobkiewiczem, osobą bez społecznego zaplecza, za to z rozgrzebanymi studiami w warszawskiej Szkole Głównej Handlowej, chyba nie przypadł im do gustu. Anka wyczuwała z ich strony starannie skrywany chłód. Doceniali, oczywiście, że do wszystkiego doszła sama, że ma charakter i jest przebojowa, ale dla syna wymarzyli chyba sobie inną kandydatkę. Cóż, kij im w oko, jak mawiało się w bidulu. Gorzej, że Anka nie była pewna, czy Aleksa kocha. Bo czym jest miłość? Jak ją zdiagnozować? Nie zamierzała, rzecz jasna, robić sobie badania krwi na obecność endorfin, ale jakieś kryterium by się jej przydało. Iwona, jej asystentka, twierdziła, że

„to się od razu wie". Fajnie. Tyle tylko, że Iwona była zakochana średnio raz w miesiącu. Niewysoka brunetka, zgrabna bestyjka o żarzących się seksapilem (ale również inteligencją!) oczach, traktowała facetów jak łby krokodyli wystające tuż ponad wodę rwącej rzeki. Można biec przez taki akwen, skacząc z jednego na drugi, ale zatrzymać się na żadnym nie wolno. Anka wolałaby inaczej. Albo wcale, albo na całe życie. Tylko, jak tu rozpoznać tę przeklętą miłość? Do licha! To przecież nie jest bozonem Higgsa, o którym wszyscy fizycy mówią, ale żaden nie wie, czy ten naprawdę istnieje! To coś, co ludzie przeżywają jak świat długi i szeroki! Dlaczego więc ona akurat nie była jej pewna? Dlaczego zastanawiała się, na ile to, co ją łączyło z Aleksem, to przyzwyczajenie, sympatia, robienie na złość jego starym, a na ile prawdziwe uczucie? On, w każdym razie, wydawał się zaangażowany. Rzecz jasna na swój zdystansowany i flegmatyczny sposób. Bo Aleks nie był przykładem ekstrawertyzmu ani spontaniczności. Chłodny, rzeczowy, drobiazgowy. Ale jednak wzniósł się na wyżyny i poprosił ją w Sylwestra o rękę! Więc może jednak powinna dać mu większą szansę? Zainwestować w ten związek. Cholera! Zwyczajnie się zaangażować! A nie, zapominać o narzeczonym po tygodniowej nieobecności w kraju. I potrzebować etatowej asystentki, żeby jej przypominała o jego istnieniu.

3 — Rzuć go. Zerwij te zaręczyny — z uporem maniaka powtarzała jej babcia Zosia. Teraz też do niej wstąpiła. W drodze z lotniska do nowego i jeszcze niewykończonego domu w podwarszawskich Łomiankach. Szczerze mówiąc, coraz częściej odkrywała, że nie lubi tej swojej wymarzonej willi. Wielka, piętrowa, z dużymi oknami wychodzącymi na… No właśnie. Jej dom, jeszcze nawet nieotynkowany, tkwił na dawnym polu pomiędzy Wisłą a szosą Warszawa–Gdańsk, które rozparcelowano na działki. Wszędzie wokół, wśród resztek rusztowań, porwanych opakowań po wełnie izolacyjnej lub paletach cegieł i zbitych byle jak z desek sławojkach dla robotników, stały domki na różnym etapie budowy. Prowadziły do nich błotniste, rozjechane kołami ciężarówek drogi o malowniczych, pasujących jak pięść do nosa nazwach: Jaśminowa, Majowa, Leśna. „Kiedyś to będzie ładna okolica" — powtarzała sobie zawsze, kiedy tu przyjeżdżała po pracy. „Kiedyś". Nadal więc często wpadała na osiedle Piaski do babci. Na obiad, na herbatkę, czasem nawet zostawała na noc. Siadywały, jak dawniej, w dużym pokoju przy niskim stoliku ze szklanym blatem, na którym Zosia rozstawiała filiżanki i imbryk z herbatą (ekspresowej nie tolerowała). Tak jak teraz. — Ciągle mi to powtarzasz — odpowiedziała jej z lekkim wyrzutem. — I nie przestanę, aż się nie opamiętasz — zawarczała Zosia. — Ten facet to ryba. Nie mówi, nie gestykuluje, nie posiada czegoś takiego, jak wyraz twarzy. Snob, paniczyk z dobrego domu uzależniony od władczej mamusi i spiżowego niczym pomnik tatusia. — Masz obsesję, babciu — westchnęła. — Wiesz, o czym mówię. — Oj, przestań się czepiać tej mojej starej historii z Adamem Hryniewiczem — żachnęła się starsza pani. — Choć, faktycznie, dostrzegam tu pewne analogie… — No widzisz! — triumfowała Anka. — Sama się sparzyłaś na panu dziedzicu i teraz przenosisz tamte urazy na mnie. Babcia nie odpowiedziała. Dziwne, bo z biegiem lat coraz łatwiej się zacietrzewiała w dyskusji. Pomarszczoną dłonią sięgnęła po imbryk, nalała. Swoją herbatę posłodziła łyżeczką brązowego cukru, zamieszała, uniosła do ust. Skończyła już osiemdziesiąt lat, była przygarbiona i szczupła, ale jej oczy patrzyły wciąż z dawną przenikliwością. I nadal, chyba nawet bardziej niż kiedyś, dbała o siebie. Ubrana w czarny golf i wygodne spodnie, z włosami związanymi w kok, który podkreślał je długą, zgrabną szyję, i maleńkimi kolczykami w uszach wyglądała na dwadzieścia lat młodszą. Tak sobie na nią patrząc, Anka poczuła nagle ukłucie w sercu. Ile lat będą jeszcze razem? Nie wyobrażała sobie życia bez babci… — Być może masz trochę racji — przyznała niechętnie Zosia. — Ale nie dziw mi się. W naszej rodzinie, przynajmniej poczynając od mojej skromnej osoby, mężczyźni stanowią raczej źródło problemów. — Chcesz powiedzieć, że ciąży nad nami straszliwe fatum? — zaśmiała się. — Znów chcesz mi przypomnieć o klątwie rzuconej na ciebie przez… Jak ona się nazywała? Tak jakoś jak z czarno-białego filmu… — Gruba Sabcia — ponurym głosem podpowiedziała Zosia. — A tak, właśnie. Tylko mi nie mów, babciu, że wierzysz w te bzdury. Bo będę zmuszona kupić ci buerlecytynę i wyciąg z żeń-szenia. — Nie lekceważ tej historii, mała. — Oj, przestań! Naprawdę zaczynam się o ciebie martwić. — Ja też, kiedyś, uważałam to wszystko za bzdury. A potem zdarzył się Adam. Niechciana ciąża. No i ten Witek. Im dalej w las, tym więcej pająków za kołnierzem, że tak

powiem. Same tragedie, pomyłki, ślepe uliczki… — Po prostu żyłaś w popieprzonych czasach. — A Wandzia? Ona to dopiero się przejechała. Wyszła za faceta, który poślubił ją dla kariery. Sama wiesz, co z tego wynikło. Nie chcę, żeby jakieś nieszczęście spadło teraz na ciebie. — To co? Mam w ogóle nie wychodzić za mąż? Trzymać mężczyzn na odległość kija? Bo matka i babcia mają złe doświadczenia? Skąd w ogóle pomysł, że ta cała klątwa — Anka w powietrzu zrobiła palcami znak cudzysłowu — to twoje rzekome przekleństwo, w jakikolwiek sposób mnie dotyczy? Przecież mam już dwadzieścia sześć lat i nic strasznego mi się nie przytrafiło! — Nie zapominaj, co mi tłumaczyła Jadźka. Opowiadałam ci. Cała ta rozmowa zaczynała już Ankę wkurzać. „No żesz, kurczę blade! Dwie dorosłe kobiety. Niegłupie. Przebojowe i nowoczesne. A rozmawiają, jak ciocie klocie na zlocie geriatrycznym". — Wiesz, przepraszam, ale jakoś wyleciało mi to z głowy — odparła chłodnym tonem, znacząco zerkając na zegarek. — Przypomnisz, cóż to za mądrość objawiła ci wiejska znachorka? Babcia pozostała nieporuszona. — Powiedziała, że każda klątwa coś człowiekowi zabiera — odpowiedziała spokojnym głosem. — Ale i coś daje. — Może więc szkoda, że nie grywasz w Lotto. — Nie wydurniaj się, wiesz, o czym mówię. Witek. Był moim przekleństwem, zmarnowanym życiem. — Nie da się ukryć — nie potrafiła się powstrzymać Anka. — Ale i najsilniejszą bronią, jaką kiedykolwiek miałam. To dzięki temu wytworowi mojego chorego umysłu przeżyłam. I obroniłam swoje dziecko. Nawet nie próbowała jej odpowiadać. Siorbnęła herbatę, skubnęła rozłożonego na półmisku ciasta. Postanowiła przeczekać. Nie lubiła, kiedy babcia wracała do rozważań o mrocznych zaułkach swojej choroby. Było, minęło. Po co to znów tykać? — A Wandzia? Też miała dar. Potrafiła uzdrawiać. — Akurat… — Jak wiele ważnych spraw w moim życiu, zrozumiałam to zbyt późno — niezmordowanie, jak traktor na kartoflisku, brnęła w swoją opowieść Zosia. — Nie pozwalałam jej leczyć, odganiałam od niej ludzi, kwestionowałam tę niezwykłą umiejętność. A przecież… Choćby taka Apolcia. Na Wołyniu wykryto u niej gruźlicę. A potem wszystko minęło. W każdym razie minęło, dopóki żyła moja córka. W niecały miesiąc po śmierci Wandzi, odeszła i Apolcia. — Tak?! To powiedz w takim razie, jaki dar ja otrzymałam! — wybuchła w końcu Anka. Miała już naprawdę dość tych zabobonów. Przyszła tutaj pochwalić się sukcesem, odpocząć po ciężkiej kampanii. A musi wysłuchiwać chorobliwych bajań. — Nie umiem uzdrawiać, nie roztaczam wokół siebie cudownej aury. W moim pokoju padają nawet kaktusy. Nie chodzi też za mną żaden superman w rodzaju twojego Witka. Na szczęście… Wszystko, co mam, osiągnęłam sama. Sama, rozumiesz? Wyrwałam z gardła losowi, wywalczyłam własnymi pazurami. Niczego mi nikt nie podarował. Oprócz ciebie. Ty dałaś mi siłę i cel w życiu. Ale nie jesteś żadnym, cholernym wytworem mojego umysłu! — A jednak jest coś, co masz w nadmiarze — babcia nie dała się wciągnąć do ringu. Była spokojna, zbyt spokojna. Mówiła powoli, cicho, stanowczo. — Niby, co takiego?! — rzuciła się do przodu Anka. — Wiesz dobrze, tylko próbujesz tego nie zauważać.

— No to mnie uświadom. Proszę, nie krępuj się! — Wszystko, czego się dotkniesz, zamienia się w złoto. — Bo mam jaja, do diabła! Zresztą, tak samo jak ty. Zaszłabyś daleko, babciu, gdybyś nie traciła czasu na wzdychanie do zjawy! — Naprawdę nigdy się nie zastanawiałaś, jak to jest, że ty nigdy nie zaliczasz wpadek? — blado uśmiechnęła się Zosia. — Że zawsze masz szczęście, zawsze wybierasz właściwą drogę? Poczynając od twoich rajz do Berlina. Nigdy cię nie przyłapano z kontrabandą. Inni tracili towar, pieniądze, dostawali po głowie cłem. Ty zawsze wychodziłaś obronną ręką. Ja, kiedy byłam szmuglerką, takiego szczęścia nie miałam… — Fart. — Właśnie. Przeklęty, niezmienny fart. Ile razy ryzykowałaś, kupując towar, który wcale nie musiał chwycić na bazarze? — No… parę razy się zdarzyło. Raz przywiozłam z Berlina chińskie kasety wideo, których nikt nie chciał kupować. Innym razem komplet butów trumiennych z Neapolu… — I za każdym razem trafiał ci się jednak klient, który akurat takiego gówna potrzebował. — Umiałam szukać… — Przestań się oszukiwać. Ryzykujesz bardziej niż inni, ale zawsze wygrywasz. Zawsze. I to właśnie nie jest normalne. Chcesz tego, czy nie, ale grasz z życiem znakowanymi kartami. Tyle tylko, że los nie jest głupi i w końcu może wystawić ci rachunek. Patrzyła na babcię zmieszana. Nie, nie tymi jej „rewelacjami". Nie kupowała tych niemądrych, metafizycznych historii. W konfuzję wprawiało ją to, że babcia broniła ich z takim zapamiętaniem. Szit. Czyżby nawrót tej jej strasznej choroby? — To co miałabym zrobić? — postanowiła zakończyć dyskusję, sprowadzając ją do poziomu żartów. — Celowo się podłożyć, żeby zbankrutować? Pozbyć się majątku zarobionego fuksem? — Kto wie? Może to byłby dobry ruch? — zupełnie serio zastanowiła się babcia. Wtedy Ance skończyła się cierpliwość. — Nigdy w życiu! — syknęła. — To już wolę nie mieć szczęścia w miłości. Usta Zosi rozciągnęły się w cieniu uśmiechu. — Śmiem twierdzić, że nie wiesz, o czym teraz mówisz. Nie masz pojęcia, co to jest miłość. — Być może. I niespecjalnie mi zależy, żeby się dowiedzieć. — O, jestem pewna, że przy Panu Zimna Ryba ci to nie grozi. Anka przyjrzała się babci uważnie i — widząc, że Zosia z trudem powstrzymuje się od śmiechu — sama zachichotała. A potem już śmiały się obie na całego. „Do licha!" — pomyślała z ulgą Ania. „Przez chwilę naprawdę wierzyłam, że ona o tej klątwie mówi na poważnie".

LATO 2011

1 Pierwszy dzień urlopu zaczęła wcześnie i z przytupem. Najpierw, zaraz po śniadaniu, masażystka wyklepała ją w hotelowym SPA. Potem poszła popływać w basenie. Następnie rozleniwiła się w jacuzzi, z którego — przez wielkie szyby — miała przyjemny widok na sosnowy lasek porastający nadbałtyckie wydmy. W końcu, znudzona tym wszystkim, wróciła na piąte piętro do swojego apartamentu bez fałszywej skromności nazwanego exclusive, rzuciła okiem na bezkres widocznego z okien morza, przebrała się i wyszła z hotelu. Jastarnia. Jastarnia w sierpniu. Zimny o każdej porze roku Bałtyk, na plaży wiatr, słońce przeplatane mżawką. Aleksander w życiu nie zgodziłby się na urlop w takim miejscu. „Wakacje w Polsce spędzają telemarketerzy, handlarze obwoźni i urzędnicy powiatowi. Plebs. Ludzie na poziomie jeżdżą gdzie indziej" — mawiał. Przez ostatnie dziesięciolecie zjeździli więc Seszele, Afrykę, Malediwy, Kubę, Tajlandię i Hawaje. W Kenii mieli hotel w Mombasie. Kompleks turystyczny otaczał drut kolczasty, pilnowali go uzbrojeni strażnicy i ciężkie szlabany. Nawet plaża była tam przedzielona sznurkiem na część dla białych turystów i tę dla miejscowych. Polecieli stamtąd na safari do parku w Masai Mara, z którego było widać Kilimandżaro i słonie. W Tajlandii oglądali pokaz boksu syjamskiego i pływali w maskach w przejrzystej wodzie. Ona, w parę dni, zrobiła podstawowy kurs nurkowy i otrzymała certyfikat Open Water Diver międzynarodowej federacji PADI. On powiedział, że oddychanie pod wodą sprężonym powietrzem jest dla ludzi bez wyobraźni i spędzał dnie na plażowych leżankach oklepywany i ugniatany drobnymi rączkami miejscowych masażystek. Na Kubie pili piña coladę podawaną we wnętrzu ananasa, do którego dodawano rum z likierem. Na Hawajach Anka pływała na desce, a Alek kibicował jej z hotelowego tarasu. Na Malediwach spali w bungalowie stojącym nad tafą morza na palach. Przez szklaną podłogę mogli obserwować pływające pod nimi płaszczki i małe rekiny. Każde wakacje spędzali gdzie indziej, mieli inny program i hotelowych animatorów. A mimo to czuła się, jakby ciągle jeździli w to samo miejsce. Podobne pokoje hotelowe, wielkie jadalnie, podobne zachowanie personelu. I wszędzie miała wrażenie, że jeśli nie kolczasty drut, to przynajmniej szklana ściana oddziela ją od prawdziwego życia mieszkających tam zwierząt i ludzi. Aleks był jednak zadowolony. Robił zdjęcia, kręcił filmy, kupował pamiątkowe figurki oraz muszle. Więc i ona w końcu przekonywała samą siebie, że jest OK. Że co roku przeżywają wielką przygodę. Tak, Aleks wstrząsnąłby się z obrzydzenia na sam dźwięk słów: „wakacje w kraju". Tyle że Aleksa już w jej życiu nie było. Minęła porastający wydmy lasek, przeszła przez tory kolejowe linii Władysławowo–Hel, dotarła do spacerowego deptaku nazwanego ulicą Księdza Bernarda Sychty. Owionął ją zapach frytek i smażonej ryby, w uszy uderzył gwar i wesołe krzyki, jakiś samochód z bębniącą przez otwarte okna muzyką omal nie przejechał jej po palcach na przejściu dla pieszych. *** Ich małżeństwo od początku było grą pozorów, nadętym frazesem. Teraz to zrozumiała. Już sam ślub udzielony przez Czesława, syna Teresy, który został po wojnie księdzem, mógłby stanowić satyrę na napuszenie i zadęcie, w jakim żyje klasa nowobogackich. Pobrali się w jednym z kościołów Starego Miasta, następnie wyruszyli orszakiem luksusowych aut na sesję fotograficzną do parku Łazienkowskiego, a zaraz po niej wkroczyli na wesele do otoczonej zielenią restauracji Belvedere. Potem zamieszkali w podwarszawskiej Magdalence (bez żalu sprzedała swój dom w Łomiankach, drugą połowę na luksusową rezydencję wyłożyli rodzice Alka). Z prawej sąsiadem był wzięty adwokat, z lewej znany polityk, za nimi król branży

materiałów budowlanych. Każde z nich miało własną sypialnię, gotowała im pani Mirka spod Lublina, sprzątała Lena z okolic Lwowa, granic posesji pilnowały barczyste bysiory w czarnych mundurach. Widywali się rzadko — także nocą. Przez pierwsze lata ich związku Anka budowała swoje imperium norweskiego łososia, a przez ostatnie Alek urządzał własną klinikę medycyny estetycznej. Dzieci? Jakie dzieci! Najpierw to Anka nie miała na nie czasu. Nie mogła przecież pilnować usytuowanej pod Łodzią przetwórni i negocjować dostaw do sieci hipermarketów, taszcząc przed sobą ciążowy brzuch. Potem jednak interes okrzepł, a ona dojrzała do macierzyństwa. Wtedy jednak to Alka pochłonęła budowa kliniki, ściąganie nowoczesnego wyposażenia i zatrudnianie fachowców, których nazwiska miały mu przyciągnąć operujących platynowymi kartami kredytowymi klientów. *** Podeszła w stronę centrum Jastarni do kawiarni Weranda. Już wczoraj wieczorem, zaraz po przyjeździe z Warszawy, odkryła tutejszą herbatę z prawdziwą konfiturą malinową i przepyszne ciasta. Wszystkie stoliki były jednak zajęte. Ruszyła więc ulicą Sychty w drugą stronę, wypatrując jakiegoś lokaliku, w którym fajnie byłoby usiąść. Szła tak, ciągle niezdecydowana, aż w końcu skręciła w prawo w szeroką ulicę Kościuszki. Już chciała nawet wstąpić do ciekawie się zapowiadającej knajpki w pensjonacie Pod Orłem, kiedy wzrok jej sięgnął daleko w przód, dostrzegając lazur wody i kołyszące się na niej rybackie kutry. — Port — powiedziała sama do siebie urzeczona tym widokiem. I nogi same poniosły ją przed siebie. *** Kiedy przekroczyła trzydziestkę, a nawet trzydzieści i trzy lata, myśl o dziecku — z takiego tam nieostrego i niesprecyzowanego myślątka — zaczęła zamieniać się w wyraźne pragnienie. Alek był jednak zdecydowanie przeciw. Brała więc dalej tabletki, choć mąż nigdy nie pytał jej o antykoncepcję. Tego jednak, by postawić go przed faktem dokonanym, robić nie chciała. Decyzja o ciąży powinna być wspólnym wyborem małżonków, prawda? Jakoś się jednak zdarzało, słowo honoru — niechcący, że — tylko od czasu do czasu i już naprawdę przypadkiem akurat w dni płodne — zapominała ich zażyć. Odliczała później dwa tygodnie i biegła do apteki po test. Zawsze wychodziła jej jedna kreska. Cóż. Trudno. Może to i lepiej? No i wreszcie, jesienią ubiegłego roku, dotarło do niej, że się w tym związku dusi. Nuda. Ocean nudy. Nie licząc pracy, każdy dzień podobny do drugiego. Zresztą, wyglądało na to, że marazm panujący w ich stadle przeniósł się także i na pracę. Interesy szły słabo, a jej brakowało pomysłu na ich ożywienie. W tygodniu oboje późno wracali z pracy. Lekka kolacja spożywana w milczeniu, potem przelotne buzi i każde z nich szło do swojej łazienki. Anka brała prysznic, Alek moczył się w wannie. Cała różnica. Potem lecieli do łóżka — każde swojego. On stukał jeszcze pod kołdrą w laptopa, ona czytała. Tyle. W weekendy było rzecz jasna inaczej. Rano kawa i tosty ze wzrokiem wbitym w stucalowy ekran telewizora nadającego program jednej z telewizji śniadaniowych. Potem w samochód i na obiad do knajpy. Najbardziej emocjonującym momentem każdej z tych wypraw było pytanie przed wyjściem: — Którym samochodem jedziemy? Anka miała wielkiego audi Q7, Aleks mercedesa S-klasę. Po obiedzie powrót i przygotowania na przyjęcie gości. Albo na wyjście w gości. Jeden diabeł. Szpilki, suknia, dyskretna biżuteria i zdecydowanie mniej dyskretny makijaż — jej zbroja chroniąca przed światem banalnych rozmów, politycznie poprawnych ploteczek i niemrawych ripost. No i niedziela — obiad u teściów. Walka na kły i pozory z uśmiechem nieschodzącym z

twarzy… Kiedy wspomniała coś o „wypaleniu się naszego związku", o dziwo — Aleks to od razu podchwycił. Od słowa do słowa, uzgodnili rozwód. Za porozumieniem stron. Spokojne rozejście się kontynentów. Spokojne, bo rozdzielność majątkową mieli już przeprowadzoną od dawna (sugestia teściów, kiedy ich syn postanowił otworzyć klinikę), dzieci nie mieli. W sprawie jedynej wspólnej rzeczy — domu, rodzice Aleksa zaproponowali, żeby Aleks w nim został (prestiżowa lokalizacja) i w kilku transzach spłacił udział Anki. Zgodziła się. *** A teraz szła w słońcu, w kierunku połyskliwych wód portu rybackiego i ganiła się w myślach, że wciąż odnosi obecną sytuację do nieobecnego, byłego męża. „Po jaką cholerę ciągle obracam w głowie: »Alek by w życiu nie przyjechał do Jastarni«? Po kiego diabła w ogóle o nim myślę?". Rozwód po tylu latach związku mimo wszystko nią wstrząsnął. W końcu coś jednak ją z tym człowiekiem łączyło. A teraz koniec. Była sama. To oczywiście lepiej, tego właśnie chciała, ale… Miała już skończone trzydzieści sześć lat. Nie wyglądała wprawdzie na te lata, była wysportowana (wciąż trenowała karate), szczupła, los oszczędził jej „kurzych łapek", „lwich zmarszczek" i cellulitu, lecz po orzeczeniu rozwodu gruchnęło w nią nagle poczucie, że nie jest już jednak towarem pierwszej świeżości. I co? Tak po prostu zaczynać wszystko od nowa? Z kim? Gdzie? Jak ustrzec się błędów? „Cholera, cholera, cholera". Miała mętlik w głowie. *** Razem z tym mętlikiem doszła do przelotówki na Władysławowo, którą śmigały rozpędzone auta wind- i kitesurferów, niedzielnych turystów z Trójmiasta i ryczących od rana do nocy piwoszy z Warszawy. Przeszła na drugą stronę. Tuż przed nią zaczynała się woda. Przy wąskich, zrobionych z desek kejach bujały się liczne o tej porze roku jachty. Rozejrzała się. Po prawej, tam, gdzie port skręcał w stronę morza, była maleńka stocznia z kilkoma kutrami wyciągniętymi na suchy ląd i poddawanymi remontom. Tam nie. Po lewej były jakieś baraki, rzędy starych domów wczasowych, pole namiotowe i alejka wiodąca w stronę wejścia do portu. Tutaj powinna znaleźć jakąś kawiarenkę z nostalgicznym widokiem na wodę. Ruszyła. I wtedy rzucił się jej w oczy przyczepiony sznurkami do parkanu okalającego camping szyld: Baza nurkowa. „Baza nurkowa? Tu, w tym zanieczyszczonym i zimnym jak górski potok Bałtyku? Cóż za idioci wchodzą pod wodę w takim miejscu? Stop! Mówisz, jak Aleks" — niemal od razu zganiła się w myśli. — Cholera! Znowu każdą sytuację odnoszę do niego — dodała już na głos. Poszła dalej, wzdłuż betonowego nabrzeża. Minęła ze trzy kutry i jakąś maleńką motorówkę czy raczej łódź hybrydową — ponton z laminowanym dnem łodzi i doczepionymi silnikami — na której krzątał się półnagi szyper, kiedy zobaczyła, że do kei zbliża się perkocząca szalupa z dychawicznym silnikiem diesla i starodawnym rumplem zamiast steru. Dzierżył go krzepko niemłody już człowiek z chopinowską burzą siwiejących włosów i wciąż jeszcze wyraźnie męskich rysach dość szczupłej twarzy. W sumie, nic specjalnego, gdyby nie to, że łódka zapakowana była ludźmi w neoprenowych skafandrach, pomiędzy którymi piętrzyły się butle oraz węże manometrów i automatów oddechowych. „Aha, to ci tutejsi nurkowie" — pomyślała, zatrzymując się i fachowym okiem (była w końcu posiadaczką pierwszego stopnia nurkowego) lustrując ich sprzęt. Nowością były dla niej akumulatorowe latarki w wyposażeniu. W Tajlandii czy na Malediwach nikt takich nie potrzebował. „Kurczę, ale jaja" — zachichotała w duchu. „Tutaj, pod wodą, musi być jak w piwnicy".

— Sie masz, Bartek! — zawołał ktoś z pokładu cumującej szalupy. Bartek. To imię obudziło w jej głowie jakieś pradawne wspomnienia. Młodość. Szczęście po wyleczeniu babci. Wycieczka w Tatry. I jama w ziemi, a w niej kałuża, z której wyłonił się chłopak o magnetycznych oczach. — Cześć, bando gamoni! — odkrzyknął wesołym głosem facet z hybrydowej łódki. Spojrzała na tamtych przekonana, że się obrażą za taki epitet. Że mu się odszczekną, walną jakąś inwektywą. Ale nie. Ich twarze wręcz pokraśniały z dumy, wyrażając nieme zadowolenie, że tamten w ogóle odpowiedział na ich pozdrowienie. — Bartek, kiedy nas zabierzesz na wrak Kanonierki? — dopytywał ktoś z tłumku na pokładzie szalupy. — Kiedy w końcu nauczycie się nurkować, patałachy! — w niezmiennym tonie odparł zagadnięty. Hm, znowu ten Bartek. Powoli przeniosła wzrok z szalupy na pokład hybrydy. Szczupła, ale muskularna, średniego wzrostu postać. Szopa jasnych włosów spływająca na ogorzałą twarz. No i niebieskie oczy. Poznała je natychmiast. Zwłaszcza że patrzyły wprost na nią. I wtedy zrozumiała, że on też od razu ją poznał. „O do licha! Bartek". Jednym susem wyskoczył ze swojej łódki na keję. Podszedł do niej, uśmiechając się z niedowierzaniem. Miał białe zęby i opaloną klatę. Zatrzymał się tuż przed Anką, którą owionął zapach rozgrzanej na słońcu skóry, słodkawego płynu po goleniu i oleju silnikowego. — Co ty tu robisz? — zadał jej dość głupawe i banalne pytanie. Zamiast jednak skwitować je wzruszeniem ramion albo zgasić ironiczną uwagą w stylu: „A co się robi latem, w turystycznej miejscowości? Proszę, możesz zgadywać trzy razy", ku własnemu zaskoczeniu usłyszała wypływające jej z ust słowa: — Szukam ciekawych miejsc do nurkowania. W odpowiedzi przeczesał dłonią opadającą mu na oczy grzywę lekko kręcących się włosów i uśmiechnął się jeszcze szerzej: — To się nieźle składa. O, tam jest najlepsza baza nurkowa w okolicy. A potem, obejmując ramieniem siwiejącego szypra, który zdążył już wdrapać się na nabrzeże ze swojej pokrytej łuszczącą się farbą szalupy, dodał: — Paweł natomiast jest najlepszym kapitanem w całej Zatoce Puckiej. Paweł, choć na oko dwukrotnie starszy od Bartka, wyraźnie się zmieszał i zawstydził. Ten wilk morski był nieśmiały, jak pierwszoklasista! — Daj spokój, Piła — zwrócił się do Bartka. — Lepiej zaproś znajomą do nas na kawę. — Właściwie, to my się nie znamy za dobrze — Anka poczuła, że być może stawia Bartka w niezręcznej sytuacji. Może miał inne plany? Może chciał wrócić do grzebania w silniku swojej motorówki? Nie chciała się narzucać. Choć przecież właśnie po to przyszła do portu. Żeby się napić kawy. — Dobry pomysł! — Bartek jednak ochoczo podchwycił propozycję. — Ja i mój okręt powinniśmy odpocząć od siebie. Majstruję przy nim od rana, a on ciągle mi się opiera. W stronę wielkich hangarów na łodzie, przekształconych w nurkową bazę, ruszyli jednak we dwoje. Paweł grzecznie przeprosił, że musi wracać do „swoich" nurków i obiecał wpaść za chwilę. — To teren Ligi Obrony Kraju — Bartek zatoczył ręką, wskazując camping, hangary i kilka budynków wczasowych rodem z PRL-u. — Kiedyś mieli tu monopol na szkolenia podwodniaków i wypływanie w morze, teraz wynajmują swoje obiekty takim jak Paweł. Chwilę później doszli na obszerny, wyłożony betonowymi płytami plac, na którym stały przyczepy campingowe do wynajęcia. Jedna z nich, największa, wyróżniała się szczególną

schludnością. Rozwieszony był nad nią tropik, pod którym stał turystyczny stolik i krzesła, a przy nich kręcił się niski, ale wyjątkowo mocno zbudowany, brodaty sześćdziesięciolatek o mrocznym spojrzeniu zielonych oczu. Wyglądał jak krasnolud z baśni braci Grimm. To właśnie tam poprowadził ją Bartek. — Jędruś, zrobisz nam kawę? — rzucił do krasnoluda. Tamten z godnością skinął głową i zniknął w przyczepie. Usiedli. Anka jeszcze raz rozejrzała się wokół. Drzwi obu hal były otwarte, a z ich wnętrz dobiegał terkot sprężarek ładujących powietrzem butle. Przed nimi kręcili się półnadzy faceci i ubrane w kostiumy kąpielowe dziewczyny, którzy składali nurkowy sprzęt. Łatwo było odróżnić tych, którzy dopiero wybierali się pod wodę, od tych, którzy właśnie z morza wrócili. Pierwsi często wybuchali nerwowym śmiechem, tak jakby chcieli pokryć nim zdenerwowanie. Drudzy byli wyluzowani i weseli, niczym ludzie, którym jeszcze raz udało się wywinąć przeznaczeniu. — Przepraszam, ale nie wiem nawet, jak masz na imię. — Anka. A ty? Myślałam, że Bartek, ale Paweł nazwał cię inaczej. Ostra ksywka, że tak powiem… — Przyjaciele wołają na mnie Piła od nazwiska. Nazywam się Bartek Pilecki. — Nie od nazwiska, tylko od tego, że jesteś męczący jak piła — z głębin przyczepy dobiegł nadspodziewanie mocny i głęboki głos Krasnoluda. — Kiedy Bartuś postanowi się wgryźć w jakiś temat, to nie odpuści, póki go nie przerżnie. — Mam nadzieję, że on nie mówi o twoich relacjach… no wiesz, damsko-męskich — Anka zaniepokoiła się, czy aby na pewno wybrała sobie właściwe towarzystwo do wypicia kawki. — Nie, nie! — Bartek, pod grubą warstwą opalenizny, wyraźnie poczerwieniał. — On ma na myśli moje projekty nurkowe. — Sam wiem najlepiej, co mam na myśli — wnętrze przyczepy zadudniło złowrogim barytonem. — Wybacz mu — szepnął Bartek. — Jędrek ma już taki sposób wysławiania. Rozumiesz, były żołnierz. Sierżant Czerwonych Beretów. — Wszystko słyszałem! Nazwałeś mnie trepem. No, śmiało, powiedz teraz pani, że jestem tu na campingu tylko cieciem. Bartek rozłożył ręce i wzniósł oczy ku niebu. Tym razem Anka zachichotała. — No nie! Nie wierzę! Toż to nasza kobieta jaskiniowa! — usłyszała nagle nad sobą czyjś głos. Spojrzała w górę. Twarz jakby znajoma… Nie, jednak nie wiedziała, z kim ma do czynienia. — Rok 1994, koniec zimy. Tatry, jaskinia Dudnica — powiedział tamten takim głosem, jakby się przedstawiał z imienia i nazwiska. Wtedy sobie przypomniała: — Jesteś, ee… Jacek! — Tak, i to ja pierwszy, jeszcze przed tym typem — wskazał na wyraźnie niezadowolonego z jego nadejścia Bartka — ci się oświadczyłem. Po czym zwalił się na krzesełko obok i gromkim głosem zarządził: — Jędrek, jeszcze jedna kawa! — A co ja, kurwa, jestem? Kantyna? — dobiegł ich gniewny pomruk. — Jacek jest szefem bazy nurkowej — pospieszył z wyjaśnieniami Bartek, bezskutecznie próbując zagłuszyć niewyszukaną ripostę Krasnoluda. — Myślałam, że ty jesteś szefem. Albo Paweł.

— Paweł to moja konkurencja — wytłumaczył Jacek. — Dogorywająca konkurencja, dodam. À propos… widziałaś jego okręt flagowy? Wygląda jak szalupa ratunkowa z Titanica, która sto lat błąkała się po morzach i oceanach. Czyż nie? Trafność tego satyrycznego opisu była powalająca. Ankę bardziej jednak interesował ktoś inny. — A ty? — spytała Bartka. — Kim ty jesteś w tej talii kart? — Ja… — zaczął Bartek, ale Jacek nie dał mu dojść do słowa. — On robi za moją reklamę. Przyciąga klientelę. — Taki ma w sobie magnetyzm? — zaśmiała się, wciąż patrząc na Bartka i ignorując Jacka. — Takie ma dokonania, sukinkot — w ociekającym dotąd samozadowoleniem głosie szefa bazy po raz pierwszy zabrzmiała nuta goryczy. — Pewnie nie wiesz, ale to pieprzony mistrz. — Naprawdę? — zainteresowała się. Bartek tylko lekceważąco machnął ręką, Jacek prychnął coś od niechcenia pod nosem. I wtedy z przyczepy znowu zadudniły basy: — Piła zrobił najgłębsze nurkowanie jaskiniowe w kraju. Dwieście pięć metrów w starej, zalanej kopalni uranu w Kowarach. — Kopalnia to chyba nie jaskinia… — Anka za późno ugryzła się w język. — No właśnie! — skwapliwie podchwycił Jacek. — Dlatego, między nami mówiąc, trochę naciągany ten mistrzowski tytuł. Inny koleś, taki jeden Krzysiek, zanurkował w prawdziwej jaskini jeszcze głębiej. Tyle że to było w Czechach, więc… — Nie wiesz, co mówisz, dziewczyno — z przyczepy wynurzył się w końcu Jędrek, niosąc na plastikowej tacce cztery kubasy kawy, jedną łyżkę, karton mleka i opróżnioną do połowy torebkę cukru Diamant. — Ta kopalnia jest straszna. Opowiadali mi chłopcy, którzy zabezpieczali to nurkowanie. Bo od Piły to niczego się nie dowiesz… — E tam, straszne, normalka — bez przekonania usiłował bagatelizować Jacek. — Tam, w głównym szybie, wszystko się rusza i osypuje — ciągnął Krasnolud, bez pytania nalewając każdemu mleka po czubek kubka, a potem jeszcze sypiąc po dwie łyżki cukru. — Na łeb lecą ci belki, kamienie, żwir. Widoczność natychmiast spada do zera, tak że się nie da odczytać nawet wskazania komputera. — To niby skąd wiedział, że jest na dwustu metrach? — nerwowo zachichotał Jacek. — Bo doszedł do samego dna szybu — zgromił go Jędrek. A potem przeniósł spojrzenie swoich niedużych, ale świdrujących oczu z powrotem na Ankę. — Trzeba mieć jaja, żeby zrobić coś takiego. Zapadła cisza. Bartek bezwiednie mieszał łyżką w gęstej od cukru i fusów jak zupa-krem, kawie, Jędrek patrzył ponuro w wiercącego się nerwowo Jacka. — Przesadzasz — skwitował w końcu Bartek. — Nie przesadzam — z mocą oznajmił Krasnolud. — Dla mnie jesteś gość. A trochę w życiu widziałem. — Piła! Znowu zapomniałeś wziąć z łodzi swój telefon! — na widnokręgu pojawił się nagle Paweł z prehistoryczną Nokią w dłoni. — Po co ci w ogóle dwie komórki? Ciągle którąś gubisz… — Jedna jest służbowa — Bartek poklepał się po kieszeni szortów. — A druga prywatna — wskazał na tę niesioną przez Pawła. Tamten machnął tylko ręką i rzucił Bartkowi aparat. — O czym rozmawiacie? — zainteresował się.

— Wypytuję chłopaków o ciekawe miejsca nurkowe w okolicy — Anka uznała, że lepiej zmienić temat, zanim Krasnolud i Bartek znowu zaczną się sprzeczać. — A jakie masz uprawnienia? — zapytał Paweł. — Podstawowy stopień. OWD. — Jakiej federacji? — zainteresował się Jacek. — PADI. — Gdzie zrobiłaś kurs? — W Tajlandii. — To możemy cię wziąć na nurkowanie przy główce portu — zachichotał Jacek. — Trzy metry głębokości, piaseczek na dnie, jasno i ciepło. Wszędzie indziej na pewno się utopisz. Tu jest Bałtyk, królowo. — I co z tego? — zaperzyła się, choć tak naprawdę to w ogóle nie miała ochoty wchodzić do tego zimnego i zielonkawego morza. — Woda to woda. Jacek wybuchł gromkim śmiechem, zawtórowali mu nawet Jędrek z Pawłem. — Wezmę ją jutro na Groźnego — nieoczekiwanie postanowił Bartek. I dodał, zwracając się do Ani: — Cały czas będę przy tobie. W razie problemów, wyjdziemy z tego razem. Śmiech natychmiast ucichł. Żaden z szefów bazy nie zakwestionował jego decyzji. Godzinę później szli w stronę jej hotelu. To Jędrek zaproponował, żeby Bartek ją odprowadził, „bo trzeba przejść przez ruchliwą jezdnię, tory i w ogóle". — Naprawdę masz pokój w Domu Zdrojowym? — nie mógł nadziwić się Bartek. — Przecież tam nocleg kosztuje kilka stów! — Jakoś udało mi się na ten wyjazd odłożyć — Anka uznała, że nie ma co odkrywać od razu wszystkich kart. I odbiła piłeczkę: — A ty? Czym się zajmujesz? — Nurkuję. — Ale tak bardziej zawodowo. — Prowadzę szkolenia nurkowe. — W Jastarni? Tutaj mieszkasz? Uśmiechnął się zakłopotany. — Tutaj wynajmuję tylko od Pawła przyczepę. Na całe lato. Pływam swoim RIB-em, to znaczy motorówką, na różne wraki, wskakuję do wody z kursantami albo ludźmi, którzy chcą mieć obok siebie instruktora… — A co robisz zimą? — We wrześniu przenoszę się do Meksyku. Na Półwysep Jukatan. Tam są cenotes, znaczy zalane jaskinie. Całe kilometry podwodnych korytarzy. Do końca listopada prowadzę tam kursy na nurka jaskiniowego. Spojrzała na niego z uznaniem. „Cholera, a jednak światowiec". — Na grudzień i styczeń jadę do Egiptu — kontynuował. — Mało wtedy szkolę, bo raczej wieje, ale jakoś wychodzę na swoje. Albo jadę do Francji. Masyw Centralny to idealne miejsce dla kursów na wyższy stopień jaskiniowy. Potem jest wczesna wiosna i przenoszę się na Istrię w Chorwacji, tam robię szkolenia wrakowe. A następnie znowu lato i wracam do Jastarni. Leciutko zakręciło się jej w głowie. Do licha… W sumie, ciekawe życie. Może nawet pasjonujące, ale… To życie włóczęgi! A do tego kompletny chaos. Dziś tu, jutro tam. Bez stałych dochodów, planów czy choćby adresu. Bartek był wagabundą, globalnym Cyganem. Kimś, mimo łączącego ich zamiłowania do podróży, zupełnie innym niż ona. Nie mogłaby tak żyć. Poczuła się jednak zaintrygowana. — Wiesz, w zamian za kawę, zapraszam na obiad — zdecydowała. — Znasz tutaj jakieś

ciekawe miejsce? — Pewnie, że tak! — rozpromienił się. — Na Sychty jest taka budka z kebabem. Tylko siedem pięćdziesiąt porcja! Skrzywiła się. Przypomniała się jej woń smażeniny, z jaką zderzyła się po wejściu na deptak. — A może byśmy poszli na jakąś rybę? W końcu jesteśmy nad morzem. — Ryby z Bałtyku raczej w tutejszych smażalniach nie dostaniesz — podrapał się w głowę. — A jeśli nawet, to mrożoną. — Naprawdę? — była rozczarowana. — Jest jednak pewne miejsce, gdzie podają świeżo złowioną… — No to wystękaj to z siebie. Ja stawiam. — Ale to w porcie w Helu… — Nie szkodzi, mam auto — Anka uświadomiła sobie nagle, że wcale nie chce się z tym mężczyzną rozstawać. — Lepiej weźmy moje, stoi bliżej. I tak jechali krętą drogą przez las w stronę czubka półwyspu. Samochód Bartka — dwudziestoletni volkswagen transporter, w którym wszystko wibrowało, dygotało i skrzypiało — telepał się pięćdziesiątką, wlokąc za sobą wężyk innych aut, które na krętej drodze nie mogły ich wyprzedzić. — To miło, że Paweł i Jacek, choć są konkurencją, żyją obok siebie w zgodzie — przekrzyknęła wyjący silnik. I od razu przypomniała sobie swoją branżę — przetwórstwo łososia norweskiego, w której obecnie trwała walka na kły i pazury. — Tak, raczej w zgodzie — ostrożnie jej przytaknął. — Raczej? — podchwyciła. — No wiesz… czasem dochodzi do drobnych utarczek, jak to w życiu. — Zdarza im się pokłócić? — Jacek bywa impulsywny. W maju, na przykład, wkurzył się, że instruktor pracujący dla Pawła zaparkował przed jego bramą. — I co? — I przebił mu oponę w samochodzie. — Rany… — A tamten, w odwecie, rozciął mu pontonowy kadłub w jego dwunastoosobowym RIB-ie. Jeszcze trochę i by się na siebie z tymi dwudziestocentymetrowymi nożami nurkowymi rzucili, gdyby obu nie obezwładnił Jędrek. Nic nie odpowiedziała. Patrzyła przez chwilę na ciągnący się wzdłuż pobocza wysoki płot z tabliczkami „Teren wojskowy" i budkę strażnika w piaskowym mundurze jak z pustynnego Iraku. Na tle zieleni facet wyróżniał się niczym strzelnicza tarcza. „Drobne utarczki" — pomyślała. „Nie, to jednak w mojej branży nie jest jeszcze tak źle". Wjechali do portu — strażnik ich pozdrowił i bez wahania podniósł szlaban z tabliczką: „Tylko rybacy i pracownicy portu". Podjechali na keję pod zacumowane przy niej kutry. Jeden z nich wyróżniał się szczególnym stylem — był obity deskami, na śródokręciu miał atrapę żaglowego masztu i najwyraźniej — przynajmniej w zamyśle twórców tego pastiszu — miał imitować XV-wieczny galeon. — Wygląda trochę festyniarsko — Bartek zdawał się czytać w jej myślach. — Ale mają na pokładzie rewelacyjnego cooka. A do tego zawsze świeżą rybę. Ten kuter pływa w rejsy z wędkarzami polującymi na dorsza. Obiad okazał się znakomity. Zupa rybna na pierwsze, tatar rybny na przekąskę i flet z

ryby na drugie. Pycha. A do tego kapitan i rzeczony cook okazali się wesołymi i sympatycznymi ludźmi. Był tylko jeden problem. Nie chcieli przyjąć od Anki pieniędzy. — Bartuś i jego goście mają u nas zawsze wyżerkę za darmo — oznajmił głosem nieznoszącym sprzeciwu brodaty kapitan. — Ale dziś to on jest moim gościem! — protestowała. — Bez dyskusji. Bo za burtę każę wyrzucić. Zeszli po trapie rozchichotani, w wyśmienitych humorach. I nagle dobry nastrój się skwasił. Na niebieskiej masce Bartkowego VW widniał wydrapany ostrym narzędziem napis: „HUJ". Najwyraźniej szerokie auto postawione na wąskiej kei przeszkadzało któremuś z dość tłumnie przemieszczających się tędy turystów. — Co za draństwo! — zawrzała Anka. — Nie jest tak źle — ku swemu bezbrzeżnemu zaskoczeniu usłyszała wesołą odpowiedź Bartka. — Gdyby napisali to poprawnie, przez literę „c", miałbym więcej do lakierowania. Dłuższą chwilę przyglądała mu się uważnie. Gdyby jej byłemu mężowi ktoś wyrył coś takiego na masce jego odwiedzającego myjnię co tydzień (pakiet de luxe, z myciem podwozia i woskowaniem karoserii) mercedesa, wezwałby komandosów z Centralnego Biura Śledczego, domagając się natychmiastowego wykrycia i aresztowania (a najlepiej zastrzelenia przy próbie ucieczki) sprawcy tego haniebnego czynu. A Bartek sobie żartuje? I wtedy wybuchła śmiechem. Głośnym, niepohamowanym, do łez. Nie śmiała się tak chyba przez ostatnich dziesięć lat…

2 Kiedy nurkowała w Tajlandii, miała na sobie tylko cienką, dwumilimetrową piankę z krótkim rękawem i spodniami do kolan. Teraz, ubrana w sztywny, ośmiomilimetrowy neopren z kapturem, niewygodnymi rękawicami i specjalnymi butami, na które wsuwa się płetwy, czuła się, jakby ktoś ją spętał taśmą klejącą. I choć przy ubranym w trójwarstwowy suchy skafander (nałożony na polarowy ocieplacz!) Bartku prezentowała się niczym giermek przy ciężkozbrojnym rycerzu — i tak nie wyobrażała sobie, jak ma w tym stroju pływać. W rejs do wraku ORP Groźny (okręt leżał dość blisko portu) wyruszyli motorówką Bartka. Inni nurkowie ładujący się do stękającej niczym astmatyk szalupy Pawła patrzyli na nią w porcie z wyrzutem w oczach. „Co to za laska? Pojawiła się zaledwie wczoraj i już Piła zabiera ją na indywidualnego nura?" — czytała w ich oczach. Szczerze mówiąc, sama nie była pewna przyczyny tego specjalnego traktowania. Domyślała się, oczywiście, że facet ją adoruje. Dość często się to jej przytrafiało. Jednak mężczyźni, którzy ją podrywali, poza tym, że starali się być uczynni i grzeczni, zawsze jednak wysyłali też dość jednoznaczne sygnały. Powłóczyste spojrzenia, wypięte klaty, ramiona owijające się wokół jej talii — przerabiała to nie raz, w różnych wersjach. A ten — nic. Traktował ją serdecznie i z atencją. Jak ukochaną ciotkę… Na miejsce popłynęli ślizgiem, z prędkością wywiewającą słowa z ust i chlastającą morską pianą po oczach. Kilka minut i Bartek już chwytał plastikową butelkę unoszącą się na wodzie, do której była podczepiona linka prowadząca do wraku. Szybkimi, dobrze wyćwiczonymi ruchami dowiązał do niej łódź. Spojrzała w wodę. Zielona, nieprzejrzysta, zmarszczona coraz mocniejszymi powiewami wiatru. — Tamci dopłyną tutaj za jakieś dwadzieścia minut — Bartek wskazał na kołyszącą się na fali szalupę. — Będziemy mieli Groźnego tylko dla siebie. Nadal nie była pewna, czy w ogóle chce mieć cokolwiek wspólnego z tym wrakiem. Tak głupio wczoraj się poplątała rozmowa, że w końcu nie wypadało się jej wycofać… Bartek wetknął jej w usta ustnik automatu oddechowego, sprawdził manometr i zawór, napełnił jej jacket, czyli kamizelkę wypornościową, a potem złączył kciuk z palcem wskazującym, tworząc kółko oznaczające znak OK i… zepchnął ją do wody. Twarz zaszczypała ją z zimna, w gardło uderzyło lodowate powietrze z butli, po plecach rozlała się chłodna woda. W przypływie paniki chciała już rozpaczliwie chwycić się sznurków rozpiętych wzdłuż burty i wciągnąć z powrotem na pokład, ale zobaczyła obok siebie twarz Bartka. Powiększone przez szkło maski oczy migotały wesołością. Nie. Nie da mu tej satysfakcji! Została. Kiedy opadali, toń wody zaczęła ciemnieć, ale poprawiła się jej przejrzystość. Między palcami w grubej rękawicy przesuwała się linka wyznaczająca drogę powrotną do łodzi. Wynurzenie w toni wiązało się z niebezpieczeństwem. Uniesiona prądem, mogłaby wypłynąć daleko od RIB-a. Kurczowo trzymała się sznurka, oddychała szybko. Za szybko. Rzut oka na manometr uświadomił jej, że straciła już dwadzieścia atmosfer — jedną dziesiątą całej butli! I wtedy, w zielonkawej szarości pod sobą, zauważyła rozmazany kontur pokładu. Jeszcze metr w dół i ujrzała go całkiem wyraźnie. Deski, reling, ostry dziób. Wszystko pokryte muszlami omułków i unoszącym się przy byle dotknięciu osadzie. Głębokościomierz wskazywał siedemnaście metrów. Bartek pokazał jej, żeby płynęła w kierunku rufy, ona jednak nie mogła zmusić ręki, by puściła się liny opustowej. Pyk, pyk. Pyk — w uszach tętnił przyspieszony rytm jej zestrachanego serca. W końcu jednak zdobyła się na odwagę i zaczęła płynąć. Trudno jej było później powiedzieć, co działo się przez kolejnych dziesięć minut. Całą

swoją uwagę skupiła nie tyle na spoczywającym na równej stępce okręcie, ile pilnowaniu Bartka. Żeby się tylko nie zgubić! Żeby nie zostać sama w tym mrocznym, pozbawionym barw świecie! On jednak i tak nie dawał jej o sobie zapomnieć. Co chwila pytał ułożonymi w kółko palcami, czy wszystko OK, podpływał, sprawdzając jej zużycie powietrza, chwytał za płetwę, gdy wypór wody zaczynał unosić ją ku górze albo wciskał zawór dodawczy jej infatora, gdy opadała ku dnu. Akurat zaczynała się powoli oswajać z tą złożoną z wody i zardzewiałej stali krainą, kiedy pokazał kciuk w górę. Wynurzenie? Już? Spojrzała na manometr i ze zdziwieniem dostrzegła, że jego wskazówka zbliża się do czerwonego pola oznaczającego rezerwę. Tak szybko wydyszała sto pięćdziesiąt atmosfer? Rzuciła więc okiem na manometr Bartka. Chyba zepsuty. Pokazywał zużycie tylko trzydziestu atmosfer… — Jak było? — zapytał ją Jędrek, kiedy po powrocie do bazy ściągnęła już piankę, wzięła gorący prysznic, ubrała się w gruby dres i z ręcznikiem okręconym na głowie podeszła do jego przyczepy. Bartek był jeszcze przy łodzi, Paweł wciąż na wodzie, Piotrek siedział przy sprężarkach. Byli tu tylko we dwoje. — Trochę, jak… w grobie — odpowiedziała szczerze, bo wiedziała już, że z jego strony nie grożą jej żadne uszczypliwości. — To teraz wyobraź sobie, jak wygląda zanurzenie do dziewiczego wraku leżącego na siedemdziesięciu metrach — odparł z powagą. — Masz ze sobą nie jedną, a co najmniej cztery butle z trzema różnymi mieszaninami gazów, otacza cię nieprzenikniony mrok, w którym powiewają strzępy rybackich sieci i kilometry żyłek wędkarskich. Musisz uważać, żeby się w to całe badziewie nie zaplątać, nie stracić w ciemnościach orientacji, a do tego pilnować gazów, żeby nie zabrakło na godzinną dekompresję… — Po co mi to wszystko mówisz? Żebym zraziła się do nurkowania? Jędrek przez dłuższą chwilę nie odpowiadał. Kręcił się przy przyczepie, podając jej kubek kawy, szukając cukru, wycierając w spodnie jedyną na gospodarstwie łyżkę. Myślała już, że zapomniał o jej pytaniu, kiedy się odezwał: — Bartek to bardzo odważny facet. Pakuje się w miejsca, które inni omijają łukiem. Tu, w okolicy Helu, leżą setki wraków. Do wielu z nich to on zszedł jako pierwszy. Ale… — Ale? — Ale równocześnie to najdelikatniejszy człowiek, jakiego w życiu widziałem. — Żartujesz. — Wiem, brzmi paradoksalnie. Z jednej strony psycha jak kowadło, a z drugiej miękka jak dupa niemowlaka. — Spytam jeszcze raz, OK? Po co mi to wszystko mówisz? — Żebyś go nie skrzywdziła. W pewnych sprawach on jest naiwny jak dziecko. — No, ale skąd pomysł, że ja… — Widzę, jak na ciebie patrzy. I, mów, co chcesz, jak ty patrzysz na niego. Tyle że ty jesteś twarda babka. Ty się wyliżesz z każdej rany. On nie. Więc proszę cię. Nie złam mu serca.

3 Bardzo starała się być przydatna, ale osiągnęła tylko tyle, że ciągle wchodziła babci w drogę. — Gdzie mi się tutaj pod nogami plączesz! — Zosia gromiła ją słowem i spojrzeniem nieco połyskliwych oczu (kilka lat temu usunięto jej zaćmę i wszczepiono sztuczne soczewki). — Siadaj w fotelu i pięknie pachnij. On zaraz przyjedzie. A nie będziesz mi tu przeszkadzać… Anka stłumiła śmiech. Babcia skończyła już dziewięćdziesiąt lat i ostatnio zrobiła się bardziej gderliwa. Zaawansowany wiek przygiął ją nieco do ziemi, sprawił, że wydawała się krucha. Była szczupła i nieco przygłucha (na to ostatnie zaradził aparat słuchowy). Energii i jasności umysłu wiek jednak jej nie odebrał. — Spokojnie, babciu, to tylko zwykły obiad. A z Bartkiem nic mnie nie łączy. — Tak, jasne! — stęknęła, wysuwając z piekarnika całkiem apetycznie zarumienionego kurczaka. — I raczej nie połączy — kontynuowała Anka. — Jesteśmy jak Tarantino i Woody Allen. Albo Clooney i Kevin Spacey. Ogień i woda. — Zabawne, że obie pary, które wymieniłaś, to faceci — babcia mrugnęła do niej swym odnowionym okiem. — Może za długo już nosisz męskie portki? Nie czas wreszcie odkryć w sobie kobietę? Anka bezwiednie obciągnęła sukienkę od Dolce&Gabbana, która — jak zapewniała sprzedawczyni w butiku — eksponowała jej długie nogi i odejmowała kilogramów (niestety, tylko optycznie) z bioder. Rzuciła okiem w wiszące w przedpokoju lustro. Wyprostowała plecy, wypięła biust, napięła łydki, uniosła podbródek. Nie było z nią jeszcze tak źle! — Jestem kobietą — odparła z mocą. — Bardzo zajętą kobietą, która nie ma czasu niańczyć prawie czterdziestoletniego wiecznego chłopca, który na pytanie: „gdzie mieszkasz", nie potrafiłby nawet wymienić nazwy miasta. Co tam, miasta! Kraju! — Skoro tak się sprawy mają, to szkoda, że nie powiedziałaś mi tego wcześniej — starsza pani nadal uśmiechała się diabolicznie. — Kupiłabym po prostu pieczoną kurę w megasamie, zamiast się trudzić z tym przeklętym farszem. Zaczęły rechotać, ale Zosia zaraz wzięła się do odlewania ziemniaków, pofukując na Ankę, żeby nie blokowała jej już i tak ciasnej kuchni. Cofnęła się więc do pokoju. Miała ochotę przypomnieć babci, ile to razy usiłowała ją przekonać, żeby pozwoliła sobie zafundować wygodny apartament na strzeżonym osiedlu. A jeśli nie, to żeby zamieszkały razem we wspólnym domu na obrzeżach miasta. Ale nie, Zosia była nieugięta. Tu, na Piaskach, miała swój ukochany bazarek, megasam, sąsiadów, no i oczywiście Tereskę przy ulicy Magiera. Jej przyjaciółka mocno ostatnio niedomagała, niewiele ruszała się z łóżka i babcia za swój święty obowiązek uważała robienie jej zakupów i składanie codziennych wizyt. Anka ugryzła się jednak w język. To nie czas i miejsce, by wracać do tego drażliwego tematu. Opadła na krzesło przy stole w dużym pokoju i zapatrzyła się w okno. Z siódmego piętra wzrok sięgał daleko. Aż do masywnej bryły Pałacu Kultury piętrzącej się w Centrum. Po co zaprosiła tutaj Bartka? Zadzwonił do niej tydzień temu, równo miesiąc po ich spotkaniu w Jastarni i poinformował, że właśnie zmienił plany, przyspieszając wyjazd na Jukatan. I może spotkaliby się przy kawce… Przez dziesięć lat małżeństwa odzwyczaiła się od randek, spacerków, kwiatków, sratków oraz wysiadywania w kawiarniach, patrząc sobie w oczęta — całego tego rozpoznawczo-zapoznawczego rytuału. Zaproponowała więc, żeby przed wylotem do Meksyku (miał być w Warszawie tylko kilka dni, mieszkając kątem u jakiegoś kumpla), wpadł na obiad.

Oczywiście — do babci. Zaproszenie go do jej mieszkania przy Alei Wyzwolenia byłoby nieco zbyt dwuznaczne. A tego chciała uniknąć. Poza tym, Anka nie gotowała. No i w ogóle tak się jakoś utarło, że gdy w jej życiu pojawiał się ktoś ważny — i wcale niekoniecznie był to potencjalny narzeczony — musiał przejść próbę ognia na obiedzie u Zosi. Tak było z Arturem, kiedy już wyszedł z więzienia (dostał niedostateczny, babcia go nie zaakceptowała i facet był teraz tylko zastępcą szefa ochrony w jej fabryce). Tak było też z Iwoną (Zosia dała jej ocenę „bardzo dobry", więc dziewczyna została szefową działu Human Resources rekrutującego i szkolącego ludzi do przetwórni łososia). Dlaczego jednak zawracała starszej pani głowę nurkiem, w którego towarzystwie spędziła zaledwie kilka dni? Cholera, sama tego nie rozumiała. Spóźnił się prawie dziesięć minut — babcia tego nie znosiła. Wszedł z bombonierką, z której zapomniał zdrapać cenę, w dodatku na pudełku widniał zamaszysty tytuł: „Wesołych Świąt!". Wesołych Świąt? W sierpniu?! Sprzedawczyni w cukierni najwyraźniej wyczuła jelenia i wcisnęła mu zalegający towar. Żeby pogrążyć się jeszcze bardziej, Bartek wręczył Zosi bukiecik polnych kwiatków — podejrzanie podobnych do tych rosnących w gazonie pod blokiem. Ankę aż zatkało z wrażenia. — A więc po latach spotykamy się znów — zagaiła babcia. — Ostatnio widzieliśmy się pod tą jaskinią. Jak jej było? — Dudnica. — Możliwe. Niewiele wtedy rozmawialiśmy… — Ociekałem wodą, która na mnie zamarzała. Zosia lekko się uśmiechnęła. — Jest pan więc człowiekiem, który usiłował ostatnio utopić moją wnuczkę — zmierzyła go wzrokiem. — I przekonałem się, że to niemożliwe! — błysnął w odpowiedzi zębiskami. — A czemuż to? — Bo nie można utopić rekina! Nawet jeśli to tylko rekin biznesu. — Widzę, że zostałam wyguglowana — dość kwaśno zauważyła Anka, bo jak każdy bogacz, prywatnie wolała być podziwiana za przymioty ciała i duszy, a nie finansowe dokonania. — Tak, i muszę przyznać, że w pierwszej chwili chciałem wiać jak najdalej — z obezwładniającą szczerością wypalił Bartek. — Ale potem pomyślałem, że przecież w Jastarni była z ciebie zupełnie fajna i normalna dziewczyna. — Sugerujesz, że przedsiębiorcy są nienormalni? — No… inni w każdym razie. Tacy jacyś nadęci i wiecznie obrażeni. Zapadła złowroga cisza. Zosia patrzyła to na jedno, to na drugie roziskrzonymi oczami. — Ale ty jesteś w porzo — Bartek chyba się zreflektował, że zabrnął nieco za daleko. — Ilu znasz biznesmenów, jeśli wolno wiedzieć? — Anka puściła ten wątły komplement mimo uszu. — Parunastu. — Aż tylu? — Bogacze cenią sobie prestiż. Drogi gajer, wypasiona fura, wypierdziane w kosmos wakacje. A jak szkolenie nurkowe, to u kogoś znanego. Żeby potem napisać na fejsie: „Ponurkowałem sobie troszkę z Bartusiem vel Piła. Wiecie, tym od rekordu Polski". Już zamierzała mu z całą mocą wygarnąć, że nie przyszło jej nawet do głowy, by opisywać na Facebooku ich pływanie wokół Groźnego, a także co myśli o niebieskich ptakach roszczących sobie prawo do oceniania tych, którym dzięki własnej pracy i ambicji się powiodło, gdy usłyszała śmiech babci: — Widzę, że w waszym wypadku nie tyle trafił ogień na wodę, ile raczej ogień na ogień!

Zapraszam do stołu, zanim ptaszysko wyschnie nam na wiór. Spojrzała na staruszkę zaskoczona. Zosia wydawała się oczarowana gościem! On zresztą nie pozostał jej dłużny. Właśnie, uśmiechnięty od ucha do ucha, nadziewał na długi widelec kurczaka i wymachując nim na wszystkie strony, rozglądał się za półmiskiem, na którym mógłby złożyć jego opieczone ciało. Babcia tymczasem ustawiała nierówno zerwane kwiatki w wazoniku i bez mrugnięcia okiem przesypywała poszarzałe ze starości czekoladki do kryształowego naczynia. „Co jest, u licha?!". Obiad się udał znakomicie. Bartek zjadł dwie dokładki, z zainteresowaniem słuchał też wojennych opowieści babci. Trzeba przyznać, że — co zresztą Anka odkryła już wcześniej — umiał słuchać. Mężczyźni zazwyczaj nie mają do tego cierpliwości. Przerywają, wpadają w słowo i ani się człowiek obejrzy, a już gadają tylko o sobie. I zaraz gubią się w piętrowych dygresjach oraz zabawnych (w swoim mniemaniu) dykteryjkach, których rzecz jasna są zawsze świetlanymi bohaterami. On jednak mało mówił o sobie. A jeśli już, to zawsze wysuwał na pierwszy plan kogoś innego. Nurkowanie w kopalni uranu? Nie byłoby go, gdyby nie ekipa sprawdzonych kumpli, którzy w pocie czoła opuszczali na linach butle i sprzęt, a potem targali to z powrotem w górę. Praca w Jastarni? Tylko dzięki uprzejmości Pawła i Jacka oraz życzliwości Jędrusia. „Naprawdę taki skromny, czy po prostu brak mu wiary w siebie?" — zastanawiała się, obserwując, jak Bartek zdobywa Zosine serce. Szczerze mówiąc, czuła się leciutko zepchnięta na dalszy plan. Tamtych dwoje wciąż trajkotało, a jej przypadła rola słuchacza. — No, muszę jechać, bo w końcu nie zdążę na samolot — zreflektował się około osiemnastej po zjedzeniu kilku pokrytych patyną dziejów czekoladek. — Czy… — tu spojrzał wreszcie na Ankę — czy byłoby nietaktem, gdybym poprosił cię, żebyś pojechała ze mną na lotnisko? — Żeby pomachać ci chusteczką z tarasu widokowego? — Żeby wrócić stamtąd moim samochodem. Zdumiała się. Dla Aleksa powierzenie swojego auta w obce ręce byłoby czymś znacznie nawet gorszym niż wypożyczenie żony. „O do diabła! Znowu ten Aleks. Kiedy wreszcie przestanę wszystkich do niego porównywać?". — I co mam później z nim zrobić? — spytała. — Cokolwiek chcesz — uśmiechnął się rozbrajająco. — Może sobie nim pojeździsz przez parę miesięcy? Tylko uważaj, słabo wchodzi trójka, a hamulców praktycznie nie ma. Trzeba zwalniać silnikiem. — A wulgaryzmy wydrapane na masce usunąłeś? Nie wyobrażam sobie jazdy samochodem z takim napisem… wiesz, jakim — odpowiedziała, zanim zdążyła pomyśleć w co się, u licha, właśnie pakuje. — Zapewniam cię, że żadnych nieprzyzwoitych słów na moim aucie już nie ma — odparł z godnością. Chwilę później zeszli na parking. Spojrzała na jego transportera i… wybuchła śmiechem. Całą maskę auta przecinało słowo: „AHOJ!". Zamiast lakierować, Bartek dodał z przodu literę A, przerobił U na O i dla fantazji dorzucił jeszcze na końcu wykrzyknik. Co za człowiek… Niedługo później przebijali się przez tasiemcowe, stołeczne korki (dojechali do Powązkowskiej, kiedy Bartek sobie przypomniał, że zostawił u Zosi swoją „prywatną" komórkę, więc stracili piętnaście minut na powrót), a Anka znów zachodziła w głowę, jakim cudem zgodziła się telepać tam i nazad przez całe miasto na lotnisko. Bartek stanowił dla niej zagadkę. Z jednej strony, miał w sobie coś, co ją przyciągało. Chłopięcy urok, szczerość, otwartość, nieśmiałość przemieszaną z brawurą. Patrzył na świat zachwyconymi oczami dziecka, każdemu dawał od razu kredyt

zaufania, bawił się życiem. Z drugiej jednak… Trochę ją wkurzał. Jak można za swój nadrzędny cel ustanowić moczenie tyłka w wodzie? Zresztą, czy on w ogóle miał jakikolwiek cel? Plany? Żył sobie chwilą, zmieniał zamiary pod wpływem zachcianki, był nieprzewidywalny i niepoważny. No i jeszcze jedno. Co to za facet, który nie potraf się wobec kobiety określić? A ponieważ nie lubiła niejasnych sytuacji, w końcu wypaliła bez ogródek: — Skróciłeś pobyt nad Bałtykiem, żeby się ze mną spotkać? Najpierw podskoczył tak, że omal nie wjechał w bok sunącego sąsiednim pasem autobusu. Wyrównał jednak kurs, opanował mimikę, rzucił jej kose spojrzenie. Nie odpowiedział od razu. Jechali. — Tak — wydukał w końcu. — Pomyślałem… Obawiałem się, że do września o mnie zapomnisz. Więc poprzestawiałem szkolenia, trochę zamieszałem w swoim grafiku — zaśmiał się nerwowo. — No i jestem… — Jesteś — powtórzyła. — I czego ode mnie oczekujesz? Kolejne spojrzenie spode łba. — OK — wyprostował się za kierownicą. — Wiem, że nie jestem mistrzem sztuki uwodzenia. — Faktycznie, nie jesteś — nie zamierzała mu niczego ułatwiać. Wciąż pamiętała jego tyradę o nadętych bogaczach. — I pewnie nie bardzo mam ci czym zaimponować. Czekała na dalszy ciąg. W myślach rzuciła tylko gniewnie: „Więcej wiary w siebie, człowieku!". — Ale… chciałem ci coś zaproponować. — Żebym wstąpiła z twoim bolidem do lakiernika? — Żebyś do mnie przyjechała. — Gdzie? Na lotnisko? — Tak, na lotnisko. Ale w Cancun. Na Jukatanie.

4 Po wyjściu z przytłaczającej szarością betonu hali przylotów, poszukała wzrokiem najbliższego parkingu. I od razu zobaczyła tam Bartka. No dobra, może najpierw spostrzegła samochód. Powgniatany pick up z urwanym zderzakiem i bez jednego reflektora, od razu rzucał się w oczy. Na jego drzwiach straszyła naderwana i powycierana naklejka z szyldem bazy nurkowej w Tulum: Blue Cenote. Diving Base. Tulum i zupełnie już nieczytelny adres oraz numer telefonu. Bartek siedział na masce, zębami przygryzał jakąś trawkę, plecami opierał się o przednią szybę. Miał lniane spodnie i mokasyny włożone na gołe stopy, na twarzy ciemne okulary. Jego blond włosy, pewnie od słońca, zrobiły się jeszcze jaśniejsze. Opalony na mahoń, w wymiętolonym i porozciąganym T-shircie, który nie był w stanie ukryć grubych powrozów mięśni. Wyglądał jak koleś z reklamy Lucky Strike albo bohater jakiegoś filmu akcji, na którego pomoc zawsze może liczyć słaba i bezradna postać kobieca. Japońskie turystki, które swoim szczebiotaniem uprzykrzały Ance podróż, odkąd wsiadła do samolotu w Rzymie, robiły mu zdjęcia — niespecjalnie się nawet z tym kryjąc. Tymczasem on też ją zobaczył. Jednym susem skoczył na rozpalony asfalt, wypluł słomkę i podbiegł. — Tak się cieszę, że jesteś! Do samego końca się bałem, że się rozmyślisz — cmoknął ją w policzek, wywołując szalony aplauz Japonek. — Jak podróż? Pewnie padasz z nóg. Klimatyzacja, niestety, nie działa. Ale pojedziemy wzdłuż morza — paplał jak najęty. Takim go jeszcze nie znała. Chyba naprawdę się cieszył. — Wynająłem ci bungalow w ośrodku niedaleko ruin Tulum — nawijał dalej, zamaszyście ciskając jej walizkę od Hugo Bossa na przeraźliwie brudną i pordzewiałą pakę samochodu. — Domek stoi na plaży, pięćdziesiąt metrów od morza. Spodoba ci się. — A ty? Gdzie mieszkasz? — spytała podejrzliwie. — W bazie nurkowej, kawałek dalej. Ale mam teraz wolne. Przesunąłem kursantów na przyszły tydzień. Więc zapraszam na zwiedzanie półwyspu. Wóz jest — z dumą wskazał na rozpadającego się w oczach pick upa — możemy w każdej chwili jechać do piramid Majów w Chichen Itza. — Na razie chciałabym wziąć prysznic i się porządnie wyspać. — Jasna sprawa, szefowo! Jedziemy prosto pod twój bungalow! — zawołał, otwierając jej skrzypiące drzwi. Usiadła, z przerażeniem odkrywając, że w podłodze pod nią jest dziura wielkości dłoni, przez którą widać było asfalt. Bartek trzepnął drzwiami tak, jakby chciał wbić je do kabiny, po czym obiegł samochód i wskoczył na miejsce kierowcy. — A jak tam moje autko? — zapytał. — Dobrze ci służy? — Rozbiłam je w drodze powrotnej z Okęcia — zażartowała. — Super! To już nie muszę lakierować mu maski! — zarechotał, a potem z przeraźliwym wyciem rozrusznika uruchomił silnik, z rozdzierającym zgrzytem wrzucił bieg i z prędkością szarżującego żółwia potoczył się w kierunku wjazdu na autostradę numer 307 Carretera Tulum-Cancun. — Posłuchaj — powiedziała, bezskutecznie szukając przy fotelu pasów — jeśli musiałeś zadatkować ten domek, to chciałabym ci zwrócić pieniądze. — Nie mam mowy! — krzyknął z żarliwością templariusza broniącego przed Saladynem murów Jerozolimy. — To ja cię tu zaprosiłem. Jestem tu gospodarzem, a ty moim gościem. Brała akurat wdech, żeby stanowczo zaprotestować, kiedy dorzucił nieco ciszej: — A poza tym ten bungalow jest tani. Tylko piętnaście dolarów za dobę. Naprawdę, nie

ma o czym mówić. Do jej zmęczonego dwunastogodzinnym lotem umysłu wdarł się leciutki powiew niepokoju. Bungalow. Na plaży. W turystycznym kurorcie. Na początku wakacyjnego sezonu. Piętnaście dolarów. Cholera, musiał się pomylić o jedno zero. Uznała jednak, że do sprawy zwrotu kosztów powróci później. Teraz była potwornie zmęczona. *** A jednak Bartek się nie pomylił. Anka zrozumiała to, kiedy niespełna godzinę później wysiadła z auta i spojrzała na pyszniący się przed jej oczami ośrodek Blue Lagoon de Tulum. Mogła się tego spodziewać… — Pewnie jesteś przyzwyczajona do nieco wyższego standardu… — do Bartka dopiero teraz zdawało się docierać, dokąd ją przywiózł. Nie odpowiedziała. Patrzyła na swój domek w niemym osłupieniu. Murowany, kryty słomą, pozbawiony zarówno prądu, jak i kanalizacji, z oknem bez szyby zamykanym tylko drewnianą okiennicą. Powierzchnia? Najwyżej sześć metrów kwadratowych. W środku jedynym meblem był betonowy katafalk, na którym położono materac i prześcieradło do przykrycia oraz stare drewniane krzesło. Podłoga? Piasek. I tyle. — Łazienka jest tam — Bartek wskazał kompleks pryszniców pod gołym niebem podzielony na poszczególne natryski niewysokimi, drewnianymi ściankami. Robił się już wieczór, więc przed wejściem powoli formowała się kolejka. — A elektryczność jest w kantynie. Za dnia można zjeść tam całkiem smaczną tortillę, a wieczorami, kiedy odpalają generator, posłuchać puszczanej przez didżeja muzyki i potańczyć — jego głos z każdą sekundą tracił na pewności siebie. Musiała mieć raczej niewyraźną minę… — To co? — zapytał niemal szeptem. — Może być? W pierwszej chwili chciała go opieprzyć. Zwariował czy robi sobie z niej żarty? Zainstalował ją w kurnej chacie bez żadnych wygód o powierzchni mniejszej od stojącego w jej warszawskiej sypialni sekretarzyka i jeszcze pyta, czy „może być"?! Na szczęście, w ostatniej chwili, ugryzła się w język. Bo nagle przypomniała sobie wyprawy do Berlina Zachodniego. Szturmowanie przez okno przedziałów pociągu i noclegi w zatłoczonym, brudnym mieszkaniu przy Polenmarkt. Albo tanie hoteliki w delhijskim Pahar Gandżu. Kiedy była szczęśliwsza? Wtedy, kiedy nie miała prawie nic? Czy kilka lat później, gdy opływała w luksusy ogrodzonych od świata drutem kolczastym ośrodków turystycznych? Do licha, Bartek miał jednak trochę racji. Zrobiła się od tamtych, swoich pionierskich czasów, strasznie grymaśna i zadęta. A słowo „prestiż" zastąpiło w jej słowniku „przygodę" — wyraz, który był wtedy dla niej taki ważny… — Pomyślałeś o wszystkim — powiedziała, biorąc go pod ramię. — Tu jest… całkiem ładnie. A teraz chodź, pomożesz mi przytaszczyć przez ten piach walizkę z auta. Bo na room service — dała mu kuksańca w bok — chyba nie mam co liczyć? *** Obudził ją reflektor świecący prosto w oczy. Poderwała się z krzykiem, myśląc, że jest znowu w domu dziecka. Zamrugała, potrząsnęła głową i… Wpadła w zachwyt. Przez otwarte wczoraj okno (z zamkniętą okiennicą i drzwiami nie dało się w domku oddychać) zobaczyła czerwoną kulę Słońca wynurzającą się z turkusu wody. Nigdy w życiu nie widziała tak pięknego wschodu. Podeszła do okna i zaczerpnęła do płuc rześkiego, pachnącego morzem i solą powietrza. Łagodny powiew passatu potargał jej włosy. — Boże, jak tu pięknie — oznajmiła białemu jak puder piaskowi plaży. I zaraz pobiegła popływać.

Bartek już czekał na nią w jadalni. Zamówili enchiladas z guacamole — łagodną pastą z awokado — i mocną kawę. Po porannej kąpieli Anka czuła, że rozpiera ją energia. — Zabieram cię na wycieczkę — oznajmił Bartek, który z tej okazji założył zapinaną koszulę z krótkimi rękawami. — Limuzyna już czeka! Najpierw odwiedzili Tulum — nadmorską twierdzę Majów. Pokręcili się trochę po ruinach, ale zaraz zrzucili wierzchnie ubrania i skoczyli do oszałamiająco błękitnej wody w tamtejszej zatoczce. Pływali, nurkowali i skakali z kamieni „na bombę" aż znowu poczuli się głodni. Na obiad pojechali do Valladolid — urokliwego miasta w głębi Jukatanu. Zjedli pyszne chili con carne, chichocząc i piszcząc zagryźli chapulines, czyli smażonymi konikami polnymi. Parę chwil później byli już w Chichen. Wdrapali się na szczyt piramidy Kukulkana, obeszli dokoła Świątynię Wojowników, zrobili zdjęcie kamiennemu bogowi Chac Mol, na którego pępku składano kiedyś bijące jeszcze serca. Już lekko zmęczeni, podjechali na kolację do Meridy — miasta, w którym uliczne orkiestry przygrywały do tańca przypadkowym, dowolnie łączącym się w pary przechodniom. Przy stoliku wystawionym na jednym z kolonialnych placyków spałaszowali quesadillas, do tego orzeźwiające ceviche zagryźli chrupiącymi nachos, spłukali gardła słabiutkim piwem Corona, a potem mocniejszym — ciemnym Negra Modela. — A niech to! Zapomniałem, że przyjechaliśmy samochodem! — w połowie trzeciej butelki obudził się Bartek. — Jak ja odwiozę cię do domu? — Mam na to sposób — uśmiechnęła się szelmowsko. — Naprawdę? — spojrzał na nią badawczo. — Naprawdę. Chodź — powiedziała, zrywając się od stolika i ciągnąc go na środek placyku pomiędzy tańczące pary. — Za godzinę wszystko wypocisz — mrugnęła okiem, chichocząc w duchu na widok jego rozczarowanej miny. A potem tańczyli, wirowali, a w przerwach bili brawo muzykom. Bartek, trzeba przyznać, nawet nieźle prowadził. — Gdzie nauczyłeś się tańczyć? — spytała. — Lawirując między sieciami na wrakach w Bałtyku. A ty? — Lawirując w ucieczce przed fiskusem. Do jej campingu wrócili przed brzaskiem, kiedy po deszczu, który ich zastał w czasie jazdy powrotnej, całe niebo płonęło nad ich głowami różami, czerwieniami i fioletami nadchodzącego świtu. Bartek odprowadził ją pod drzwi bungalowu i dość niezręcznie cmoknął w policzek. Potem odwrócił się i poszedł do auta. Na moment poczuła się strasznie rozczarowana. A potem pomyślała: „Oboje musimy do tego dojrzeć. Nie ma pośpiechu". Z tą myślą w głowie zatrzasnęła okiennicę i padła na swój katafalk. Zasnęła od razu.

5 Kilkadziesiąt godzin później uznała, że Bartek mógłby się jednak trochę pospieszyć. Wiele się w tym czasie działo. Nazajutrz po powrocie z Meridy nie za dużo sobie pospała. Zdawało się jej, że ledwie przymknęła oczy, na równe nogi poderwało ją łomotanie do drzwi. W progu stał Bartek. Wyglądał, jakby przespał całą noc niczym przedszkolak. Wypoczęty, tryskający wigorem, wyszczerzony od ucha do ucha. Był na bosaka, w szortach i rozpiętej koszuli. Ten zawadiacki uśmiech, opalony tors, a pod nim „kaloryfer" sprawiły, że ledwo się powstrzymała, żeby nie wciągnąć go do środka i posiąść przemocą na swym katafalku. — Ubieraj się. Szybko. Na plaży już czeka nasz katamaran. Zamknęła drzwi i zaczęła rozglądać się za jednoczęściowym kostiumem, w którym Bartek jej jeszcze nie widział. W Calvinie Kleinie nie można wyglądać niedobrze… Piętnaście minut później wyszła przewiązana zwiewnym pareo z kapeluszem plażowym na głowie i okularach od Diora. O wskazujący palec prawej dłoni, z dobrze wystudiowaną nonszalancją, zaczepiła łańcuszek kopertówki Louis Vuittona. Chwilę później zobaczyła ich jacht… „Do licha!". Miał najwyżej trzy i pół metra długości, a pokład zastępowała rozpięta pomiędzy wąziutkimi pływakami elastyczna siatka. Mogła się tego spodziewać po Bartku. Nie zdążyli jeszcze postawić żagla, a jej pareo już przypominało mokrą szmatę, kapelusz porwała bryza, a kopertówka robiła za akwarium. Kiedy jednak złapali wiatr, we wprawnych rękach Bartka katamaran poszedł jak koń puszczony cwałem. — Ale jaaazda! — krzyczała uczepiona takielunku, kiedy rozganiając skutery wodne i kitesurferów, halsowali z jednym pływakiem uniesionym w powietrzu. Wrócili po południu głodni jak wilki. Ludzie w jadalni jej ośrodka — przeważnie młodzi, włóczący się po Meksyku backpackersi — zgotowali im owację. — Pretty good fucking sailing! — klepali Bartka po plecach. — Zajebiste żeglowanie! Zjedli chili, tortillas z sosem tak ostrym, że wypalał dziury w obrusie, wypili morze corony. Rozmawiali o niczym, śmiali się z czegokolwiek, pozdrawiali każdego, kto się do nich uśmiechnął. A potem ze zdziwieniem odkryli, że już jest wieczór, buczy generator, a didżej El Loco puszcza macarenę. Tańczyli, tańczyli, tańczyli. A kiedy świt znów zabarwił niebo na różowo, poszli popływać. Nie trzeba dodawać, że kiedy już wytargani przez fale wyczołgali się z powrotem na brzeg, Bartek skłonił się jej elegancko i… wrócił do siebie. „Cholera! Może on szukał dla siebie siostry, a nie dziewczyny?". Nie trzeba też dodawać, że Anka znów spała nie dłużej niż trzy, cztery godziny. I, jak w Dniu Świstaka, po raz kolejny obudziło ją łomotanie do drzwi. Od lat nie czuła się tak niewyspana i zmęczona, ale raźno poderwała się z „łóżka" i otworzyła. „Kurde. Jak ten facet robi, że zawsze wygląda świeżo? Przecież jest starszy ode mnie o dwa lata!" — zaklęła w myśli na widok Bartka. — Już czas, żebyś zanurkowała w jaskini! — oznajmił gromkim tonem. Podwodny świat był wspaniały (pływali jednak cały czas w strefie cavern, czyli nie tracąc z oczu światła słonecznego dochodzącego z otworu cenoty), woda krystaliczna, stalagmity i stalaktyty baśniowe. Anka jednak wciąż zastanawiała się, o co Bartkowi chodzi. Zaprosił ją na koniec świata, specjalnie dla niej zrobił sobie wolne od pracy, zorganizował jej taki program wycieczki, że Orbis niech się schowa. I co? Nie, żeby była z niej nimfomanka kolejno pożerająca mężczyzn. Co to, to nie! Miała przecież świadomość, jak żałosne są jej doświadczenia damsko-męskie. Nigdy dotąd jej to nie przeszkadzało. Mężczyźni, w zasadzie, mogli dla niej nie istnieć. Więcej z nimi problemów niż pożytku — tak, jak sarkała babcia. Ale teraz czuła, że w jej

ciele zaczynają wibrować zupełnie nowe nuty. I, mówiąc kolokwialnie, potrzebowała instrumentu, który by je na niej wygrał. — Nieźle ci idzie! Dużo lepiej niż na Groźnym — pochwalił ją Bartek, kiedy znowu się wynurzyli. — Właściwie… Zaryzykowałbym z tobą przepłynięcie prawdziwego korytarza. Niezbyt długiego, prowadzącego do maleńkiego jeziorka w samym środku dżungli. Ale może lepiej nie ryzykować… Zgodziła się bez problemu. Szczerze mówiąc, było jej wszystko jedno. Postanowiła poddać się biegowi wypadków. Będzie, co będzie. Nie ma co pisać dla nich różowych scenariuszy. Przecież jeśli facet nie chce, to ona nie zamierza zmuszać go do działania. Zmienili butle (każde z nich miało na plecach po dwie z dwoma osobnymi automatami oddechowymi, a Bartek dodatkowo przypiętą do swego boku jeszcze jedną „jakby co"), zrobili kontrolne zanurzenie w głównej cenocie, po czym ruszyli. Tym razem szybko wpłynęli w mrok. Zrobiło się jej nieswojo. Kręgi niebieskawego światła ich latarek wydobywały z ciemności wapienne rzeźby ukształtowane w prehistorycznych czasach, kiedy poziom mórz był niższy i jaskinie Jukatanu były suche. Stalagmity przypominały jej zęby bestii czekającej w bezruchu na durnia, który sam wpłynie jej do pyska. A gdyby tu zabłądziła? Gdyby nie mogła znaleźć powrotnej drogi? Teraz dopiero zrozumiała, jak musiała się czuć babcia Zosia w kanałach powstańczej Warszawy. Bezwiednie zrównała się z Bartkiem i wsunęła dłoń w jego łapę. Ścisnął ją delikatnie, lecz pewnie. Od razu poczuła się lepiej. Niedługo później czerń korytarza przecięły świetliste promienie. To ich jeziorko! Ogarnęło ją poczucie ulgi. Podpłynęli bliżej, spojrzeli w górę i przez przejrzystą wodę ujrzeli otaczający cenotę gąszcz. A potem się wynurzyli i w uszy uderzył ich jazgot dżungli. Byli tylko sto pięćdziesiąt metrów od drogi doprowadzonej z bazy nurkowej do głównego wejścia do jaskini, a czuli się jak odkrywcy dziewiczej puszczy. — Tu jest płytsze miejsce — powiedział Bartek. — Możemy się rozebrać. Spojrzała na niego zaskoczona. — To znaczy, ee, rozebrać ze sprzętu. — A wiesz — uśmiechnęła się. — To nawet dobry pomysł. Ta przeklęta pianka jest na mnie za mała. Tu i tam. A potem rozpięła swój suwak. Co tam! Wóz albo przewóz. — Masz rację — Bartek silił się na konwersacyjny ton, choć głos drżał mu i skrzypiał z emocji. — Woda jest fantastyczna. Aż się prosi, żeby poczuć ją bezpośrednio na skórze. I też rozpiął swój suwak. Teraz już oboje szamotali się z ciasno przylegającymi do ich ciał neoprenami. Widok musiał być śmieszny. Dwoje ludzi rozpaczliwie wydobywających się z nurkowych strojów. Oni jednak wcale się nie śmiali. Pożerali się wzrokiem. Przypadli do siebie w głębokiej na półtora metra wodzie. W stopy kłuły ich drobniutkie kamyczki, ale nie zwracali na to uwagi. Całowali się tak, jakby chcieli wyssać z siebie życie. A ponieważ woda sprawiała, że co chwila tracili równowagę, przewracali się, zanurzali, znów prostowali — nie odrywając się od siebie. W końcu Anka objęła ramionami jego kark, a nogami biodra. I stało się. Było jej dobrze. Ale chciała więcej. Nie poznając samej siebie — przecież seks z Aleksem był zawsze sterylny, spokojny i całymi latami rozgrywany według tego samego scenariusza — chwyciła Bartka za włosy i zaciągnęła na płytszą wodę. Tam oparła się o jakiś kamień i wypięła pupę. Wiedział, co robić i zrobił to jak należy. W słodkim odwecie za szarpanie za grzywę, wziął w garść jej długie włosy i odgiął jej głowę do tyłu. Zadrżała z oburzenia i rozkoszy. Kiedy skończył, wywinęła się mu, z donośnym plaśnięciem uderzyła kilkakrotnie otwartymi dłońmi w tors, a potem podcięła go i razem z nim zwaliła się w dość płytką przy samym brzegu wodę. Nie miała litości dla pokonanego. Dosiadła go tam i omal nie utopiła. A kiedy skończyli po raz trzeci, poczuła, że jest bliska omdlenia. Całe jej ciało — mięśnie nóg, plecy, ramiona i wnętrze brzucha — pulsowało zmęczeniem. Bartek chyba nie czuł się lepiej. Patrzył na nią wielkimi jak spodki oczami,

odkasływał wodę i łapał oddech. Anka już nie zwracała na niego uwagi. Próbowała wyczołgać się na brzeg cenoty, ale zabrakło jej sił w połowie. I tak została, z głową, ramionami oraz biustem na suchym lądzie i całą resztą pod wodą. Leżała, czując, że ziemia pod nią wibruje. Taką ją odnalazł po raz kolejny Bartek. I choć doczłapał się do niej na czworakach, niemal od razu przystąpił do dzieła. Nie protestowała, ale i nie próbowała dotrzymywać mu kroku. Leżała, tak jak padła, wstrząsana słodkim dreszczem. *** Kiedy czterdzieści osiem godzin później leciała przez Atlantyk, patrząc na wyładowania atmosferyczne w przepływających daleko w dole chmurach, wciąż nie mogła w to uwierzyć. Nie, nie w to, że przespała się (zabawny eufemizm, co?) z Bartkiem. Tego się spodziewała mniej lub bardziej świadomie, już kiedy po zakończeniu spotkania biznesowego w Brescii wsiadała na pokład samolotu w Rzymie. Zaskoczyło ją, a nawet wpędziło w lekką konfuzję, że tak bardzo przy nim odpłynęła. Że to, co się zdarzyło, sprawiło jej tak dziką przyjemność. „Rany! Taki seks, to jest seks. Do licha! Gdzie go porównać do nieśmiałego kląskania, jakie od czasu do czasu przydarzało się z Aleksem!". Dopiero teraz, w wieku trzydziestu sześciu lat, zrozumiała, o co tyle hałasu. Tylko… Co teraz z tym fantem zrobić? Zakochać się? Tak po prostu? Jasne, serce już teraz wyrywało się jej za Bartkiem. I nie chodziło nawet o to, co z nią zrobił. To było tylko zwieńczeniem (nie byle jakim, ho, ho, ho, ho!) tych kilku wspaniałych dni, kiedy pokazał jej, jakim jest fajnym facetem. I przypomniał, kim tak naprawdę jest ona. Ale czy ich związek w ogóle ma szanse? Przecież tak bardzo się różnią. Stylem życia, stosunkiem do przyszłości, planami i marzeniami. A jednak przez minione dni nadawali na tych samych częstotliwościach. Tylko, że to były wakacje… Nie chciała, bardzo nie chciała, żeby wszystko, co ich łączyło, okazało się jedynie cholerną wakacyjną przygodą.

6 Babcia się odstawiła. Nieczęsto ostatnio się to zdarzało. Włosy upięte w kok (nadal miała wystarczająco gęste), brwi podkreślone kredką, na nadgarstku delikatna bransoletka, w klapie żakietu broszka. Oho! Tak odpalona nie była nawet na Boże Narodzenie. Do mieszkania Anki przy Alei Wyzwolenia przywiozła ją Iwona, która awansowała ostatnio do rangi „przyjaciela domu". Weszła, energicznie postukując laseczką (potrzebną jej z powodu postępującego zwyrodnienia stawów) i bacznie zlustrowała mieszkanie. Ania od razu wiedziała, czego Zosia szuka. Rzeczy Bartka. Starsza pani nie musiała się trudzić, żeby je wypatrzyć. Mimo sprzątania, jakie Anka zafundowała swoim dwóm pokojom z okazji proszonego obiadu, zewsząd wyczołgiwały się jakieś jego koszulki, polary i szorty. Widząc ten żenujący bałagan, babcia wyraźnie się uspokoiła. Sprytna staruszka! Ponieważ Anka jej się nie opowiedziała, czy Bartek po powrocie z Meksyku („Rany! Przyleciał już dwa tygodnie temu!") u niej zamieszkał, wyniuchała to natychmiast sama. A już zupełnie się rozpromieniła, kiedy wyżej wzmiankowany — goły do pasa i z pianą do golenia na twarzy — wyskoczył z łazienki i wylewnie się z nią przywitał, zostawiając połowę białego puchu na artystycznie muśniętych różem Zosinych policzkach. Widok półnagiego Bartka wstrząsnął natomiast Iwoną. Anka, nie bez leciutkiej satysfakcji, zarejestrowała, że przyjaciółka rzuciła mu szybkie spojrzenie, a potem leciutko się zarumieniła. No cóż, to Marek Hłasko powiedział, że mężczyźni patrzą na swoje kobiety oczami innych mężczyzn. Wyglądało na to, że ta prawda działała w obie strony. — Co tam upichciłaś? — padło pytanie babci. — Przypominam o moim refluksie. — Pierś kurczaka nadziewaną suszonymi pomidorami i żółtym serem — wyrecytowała nazwę przepisu zaczerpniętego z kulinarnego blogu. Bez internetowego wsparcia, sama by nic nie ugotowała. W kuchennej improwizacji już lepszy był od niej Bartek — potrafił zrobić omlet, lane kluski i penne z bazylią ze słoika. — Już trudno, bardzo się cieszę — skwitowała Zosia, która z biegiem lat, co sama była łaskawa zauważyć, coraz bardziej przypominała, znaną Ance jedynie z opowiadań, świętej pamięci Apolcię. — Możemy siadać do stołu! — obwieścił Bartek, który w tempie przyprawiającym o zawrót głowy dokończył golenie i ubrał się w dżinsy oraz biały T-shirt. — A więc mieszkacie razem — pół godziny później, po pochłonięciu kurzej piersi z nadzieniem, głosem Sherlocka Holmesa, który rozwikłał kolejną kryminalną zagadkę, zagaiła Zosia. — Tak — odpowiedzieli równocześnie. Babcia kiwnęła aprobująco. Wszyscy w pokoju jednak wyczuwali, że temat nie został jeszcze wyczerpany. — I co zamierzacie dalej? — uderzyło w nich kolejne pytanie. Spojrzeli po sobie. Co zamierzali? Hm, jakoś się nad tym nie zastanawiali. Było im dobrze razem. I tyle. — Gdy tylko sfinalizuję swój najnowszy biznes, na pewno o tym pomyślimy. Bartek ochoczo skinął głową. — Tak, biznes Anki to teraz priorytet — skwapliwie potwierdził. Ale zaraz spojrzał na nią badawczo: — A właściwie, jaki biznes? Zosia tylko wzniosła oczy ku niebu. — Mieszkacie razem już dwa tygodnie i on nie wie o tym przedsięwzięciu? To co wy? Nie rozmawiacie ze sobą? W telewizor się cały czas gapicie czy jak?

Oboje, pod warstwą opalenizny, ewidentnie się zaczerwienili. Wymienili spłoszone spojrzenia. Zachichotali. Iwona próbowała ratować sytuację tłumaczeniem, jak bardzo Ania jest ostatnio zajęta i jak zmęczona musi wracać z pracy. — To może wyjaśnisz swojemu… swojemu… — Facetowi — szybko podpowiedziała Anka. Babcia lekko się skrzywiła. Chyba wolałaby usłyszeć „narzeczonemu" lub chociaż „ukochanemu". Ale kontynuowała: — Może opowiesz mu o swoim niesamowitym przedsięwzięciu. Przyznam, że sama chętnie znowu posłucham. Tylko zrób nam herbatę. Bo jeśli wypiję za późno, noc będę miała z głowy. Czy wam wspominałam o tym moim przeklętym refluksie? Kiedy już trzymali filiżanki z naparem, a na ich talerzykach pysznił się sękacz ze spożywczego na parterze budynku, Anka zaczęła mówić: — Na rynku łososia zrobiło się ostatnio strasznie ciasno. Konkurencja… A do tego łosoś hodowlany ma teraz słabą prasę. Że sztucznie barwiony, że bez kwasów omega trzy… — To oczywiście kompletne dyrdymały — poczuła się w obowiązku wyjaśnić dziwnie spięta od chwili ujrzenia Bartka Iwona. — Do rzeczy, dawaj dalej, mała — zagderała Zosia, poprawiając w uchu aparat słuchowy. — Postanowiłam więc uciec z tego piekiełka. W myśl zasady: „Jesteśmy okrążeni, przeciwnik jest wielokrotnie silniejszy, to najlepsza okazja, by zaatakować". Kto to powiedział? Clausewitz? Fryderyk Wielki? — spojrzała po zebranych. — Może Napoleon? — rzuciła babcia. — Obama? — chybiła jak kulą w płot Iwona. — Aleksander Wielki — pogodził je Bartek. — Tak czy siak, wpadłam na superpomysł — pochwaliła się Anka. — Będziesz sprzedawać steki z żubra? — zażartował Bartek. — Raczej z jesiotra białego — Anka triumfalnie powiodła wzrokiem po wpatrzonych w nią twarzach. — Czekaj, czekaj — znów wtrącił się Bartek. — Czy to nie z jesiotra, znaczy bieługi, robi się kawior? — Bingo! — klasnęła w dłonie. — To właśnie mój plan. Otwieram hodowlę jesiotra. Ale nie na mięso. Na kawior. — To niemożliwe! Czytałem, że bieługi nie da się hodować. A do tego ta ryba jest zagrożona wyginięciem i już nie wolno nawet handlować jej kawiorem! — Nie słuchałeś mnie uważnie — głosem pani nauczycielki skarciła go Ania. — Nie powiedziałam „bieługa", tylko „jesiotr biały". To nieco inny gatunek. Ale kawior bardzo podobny w smaku. — Nie chcę cię gasić, naprawdę — nie ustępował Bartek. — Ale ponieważ wciąż siedzę w wodzie, słyszałem co nieco o hodowlach ryb. I wiem, że jesiotra praktycznie nie da się rozmnażać w sztucznych warunkach. Ten gatunek bardzo powoli osiąga dojrzałość płciową, a potem pan i pani jesiotrowa rzadko ze sobą… no wiecie (Iwona, co u niej niezwykłe, znów spłonęła rumieńcem). A do tego ryby nienawidzą sztucznej karmy i wolą skonać z głodu niż… — Wszystko to wiem — przerwała mu Anka. — To inwestycja długofalowa i bardzo trudna. Ale… niektórym się udało. I teraz zarabiają kokosy. Wiecie, ile kosztuje stugramowa puszka niepasteryzowanego kawioru hodowlanego? Ania potoczyła triumfalnym spojrzeniem po Zosi i Bartku. Posłusznie pokręcili głowami. Nie mieli pojęcia. — Powiedz im, Iwona.

— Sto osiemdziesiąt euro — bez chwili wahania wyrzuciła z siebie zagadnięta. — Ha! I co wy na to? — parsknęła Anka. — To żyła złota! Trzeba tylko wiedzieć, jak się zabrać do hodowli. — I ty to wiesz? — głosem pełnym niepokoju zapytał Bartek — Na świecie są dwie firmy, które hodują jesiotra na kawior — Anka nie umiała sobie odmówić przyjemności palnięcia małego wykładu. — Jedna mieści się w Kalifornii i strzeże swoich sekretów lepiej niż Fort Knox amerykańskich rezerw złota. Druga natomiast, która nazywa się Agroittica, położona jest w Brescii. To tam zapuściłam swoje macki. — Włochom wiedzie się bardzo dobrze — znów odezwała się Iwona. — Mają nawet podpisany kontrakt na dostarczanie kawioru Lufthansie, która serwuje go pasażerom pierwszej klasy. — I chcesz powiedzieć, że ta Agroittica podzieli się z tobą sekretami hodowli, nad którymi eksperymentowała pewnie przez lata? Dopuszczą cię do swojej żyły złota? — zażartował Bartek. — Nie — uśmiech Anki zaczął przypominać minę Sfinksa. — Ale udało mi się podkupić jednego z tamtejszych naukowców. Nie pytajcie, ile mu płacę. Zapadła cisza. — Krótko mówiąc, właśnie sprzedałam swój łososiowy biznes i kończę w tej chwili rozruch nowoczesnej fermy jesiotra. Mam specjalistów, znam proces hodowli i dzierżawię najlepsze na świecie miejsce dla tej ryby. — Bieługa żyje w Wołdze u jej ujścia do Morza Czarnego — ostrożnie zauważył Bartek. — Właśnie! — na całego rozpromieniła się Anka. — Morze Czarne! Pół roku temu wynajęłam teren na jego wybrzeżu. Tam powstaje moja fabryka. — W Rosji?! — zdumiał się Bartek. — Niee — skrzywiła się Ania. — Rosja jest obstawiona przez tamtejszą mafię i działających z namaszczenia rządu oligarchów. Ja wybrałam bezpieczniejsze miejsce. W kraju może nie idealnym, ale w miarę bezpiecznym, stabilnym i otwartym na inwestorów z Zachodu. — Ukraina? — Tak. A konkretnie, Półwysep Krymski. *** Anka, nie bez cienia wyższości, patrzyła na mocno skonfundowaną minę swojego faceta. Nie był przekonany do jej pomysłu. I to delikatnie mówiąc! Właśnie po raz drugi, kolejno zaginając palce, wyliczał zagrożenia. Długi czas rozwoju ryb, kiedy ponosić trzeba wydatki, ale nie ma mowy o zyskach. Bardzo skomplikowana hodowla. Zaawansowana technologia produkcji… Tyle że ona znała te wszystkie minusy. Już razem z Iwoną, jedyną osobą oprócz babci, której ufała, dokładnie je przerobiła. Punkt po punkcie! I udało się jej znaleźć rozwiązania wszystkich problemów. Teraz była pewna, że trzyma w rękawie same asy. Trudno w dzisiejszym świecie znaleźć drugą taką gałąź produkcji, w której byłaby równie mała konkurencja! A kto jest monopolistą, czy choćby prawie monopolistą, ten dyktuje ceny! — Niech pani przemówi jej do rozumu! — Bartek zwracał się tymczasem do Zosi. — Ona wyłącznie pani się słucha. Ten pomysł z jesiotrem jest zbyt ryzykowny! Babcia jednak tylko wybuchła śmiechem. A potem przechyliła się w krześle i poklepała go po ramieniu. — Musisz coś wiedzieć o mojej wnuczce — powiedziała. — Ona jest jak król Midas. Czego się dotknie, zamienia w złoto. Wielokrotnie już ryzykowała. I zawsze wychodziła na tym na swoje.

— O ile pamiętam coś z greckich mitów — ponurym głosem odezwał się Bartek — to dla Midasa przywilej zamiany wszystkiego w złoto był raczej przekleństwem niż darem… Uśmiech na ustach Zosi zgasł niczym płomyk świeczki zdmuchnięty przez huragan. — Przekleństwo? — powtórzyła zupełnie innym już głosem. — Nie no, ja tylko żartowałem — przestraszył się, widząc, jak starsza pani zbladła. — Zresztą coś mogło mi się pomylić. W szkole nie byłem orłem… — Przekleństwo… No tak, omal nie zapomniałam. Cholera jasna! — Ale… Ale ja tylko tak sobie… bez zastanowienia powiedziałem! — tłumaczył się, nie rozumiejąc, skąd ta nagła zmiana nastroju. Anka spojrzała na Zosię pełnym przygany wzrokiem. — Daj spokój, babciu. Chociaż jemu nie ładuj do głowy tych swoich zabobonów. — Zabobonów? Jakich zabobonów? O hodowaniu ryb? — O miłości — grobowym głosem oznajmiła Zosia. — I wcale to nie są żadne zabobony. Przekleństwo… Wiem, jak idiotycznie to brzmi, ale uwierz mi, że przekleństwo ciąży nade mną i nad moim rodem. — Rany, to jak cytat wyjęty z Szekspira! — Bartek jeszcze usiłował wszystko zbagatelizować. Babcia już jednak weszła w swoją fazę. Okrzyki Anki, żeby przestała i nie robiła z siebie wariatki, nie mogły jej już powstrzymać. W krótkich słowach streściła mu okoliczności nałożenia na nią przez Grubą Sabcię klątwy i bardzo skrótowo (skwapliwie pomijając wątek Witka i związanej z nim swojej choroby psychicznej) zaznaczyła, jakie były jej konsekwencje. — O kurwa, znaczy… do licha! — podsumował Bartek, patrząc na Ankę ze współczuciem. — Nie wiedziałem, że twoi rodzice zginęli. — Z dwojga denatów tylko Wanda była moim rodzicem — Ania siliła się na beztroski ton. — Mój prawdziwy ojciec zniknął i raczej już nigdy go nie spotkam. — Cholera — nadal był pod wrażeniem. — A jeśli to prawda? Z tą klątwą, znaczy się. Ance opadły ręce. No nie. Następny, zarażony przez Zosię tymi przedwojennymi idiotyzmami. W pierwszej chwili zaczęła się wkurzać. Miała nawet ochotę opieprzyć tych dwoje i chłodno poprosić, żeby nie kwasili jej miłego spotkania. Ale ostatecznie uznała, że najlepiej będzie obrócić te babcine bajania w żart. — No to nie ma już rady, trzeba tę Sabcię odnaleźć i… — sardonicznie zachichotała — …odebrać jej to, co ci zabrała — zwróciła się do Zosi. — Co to było? Bo zapomniałam. Krew menstruacyjna? Obcięte o północy w czasie pełni paznokcie? — Pukiel moich włosów — z powagą odpowiedziała babcia. — I medalion ze zdjęciami rodziców. — No właśnie — drwiła dalej Anka. — Nie chwaląc się, mam pewne znajomości w półświatku. Pamiętasz Artura? Babcia potwierdziła skinieniem głowy. Jej twarz pozostawała nieprzenikniona. — Więc może go poproszę, żeby nadał temat swoim dawnym kolegom z mafii. Co nie, Iwona? — wzrokiem poszukała wsparcia u przyjaciółki, ta jednak siedziała wpatrzona w Bartka. — Niech znajdą grubą czy raczej jej truchło, i wytrząsną z niej, co trzeba — wygłupiała się już na całego, bo, co oczywiste, nikogo na prochy Sabci czy też kogokolwiek z jej ewentualnych spadkobierców nasyłać nie zamierzała. — Tak, zdaje się, poradziła ci kiedyś szeptucha? Że trzeba odebrać babsztylowi, co twoje? — Twój plan jest dobry — na zaciśnięte usta Zosi powrócił cień uśmiechu. — Ale niestety nie da się go zrealizować. — Oj, jaka szkoda — błaznowała dalej jej wnuczka. — A dlaczego?

— Może nastawiłabyś kawę? Pal licho refluks! — zaproponowała nieoczekiwanie. — I dokrój tego suchego ciasta. — Nareszcie mówisz z sensem! — Ania poderwała się z krzesła, ale w drodze do kuchni wyprzedziła ją Iwona. — Nie ciesz się za wcześnie. Zamierzam wam opowiedzieć to, co w pięćdziesiątym drugim, zanim pozamykała nas ubecja, przekazał mi wujek Kazik. — Mój zmarły przed dziesięciu laty brat — wyjaśniła Bartkowi. — Volksdeutsch, który uciekał przed nadchodzącym frontem ramię w ramię z Grubą Sabą. — O rany! Tego już chyba nie wytrzymam. Znów jakieś czary-mary? — Tym razem obiecuję wam tylko fakty. Przerażające, dość straszne, ale obiektywne.

7 Z ogarniętej powstaniem Warszawy wyjechali zatłoczoną, niemiecką ciężarówką. Kazik zabrał tylko to, co miał na sobie. Oszołomiony, zdruzgotany psychicznie po bezsensownej śmierci żony i siedmioletniej córki, przypominał zombie. Bez sprzeciwu dał się prowadzić na smyczy Grubej Sabci. Był jej tragarzem, służącym, pomagierem. A także zderzakiem, który wysuwała do przodu, kiedy tylko robiło się gorąco. Saba natomiast wiozła ze sobą toboły rzeczy. Płaszcze, suknie, sukienki, a nawet futra. Luksusowe ciuchy z należącego do Zofii Hebdy najmodniejszego w okupacyjnej Warszawie Studia Mody Falbanka przy ulicy Bahnhofstrasse 17, czyli w Alejach Jerozolimskich. Ubrana w coś między płaszczem a aksamitnym szlafrokiem, z toczkiem na głowie, srebrnym medalionem pomiędzy ciężkimi jak donice piersiami i mnóstwem pierścionków na grubych paluchach, budziła pełne goryczy uśmieszki niemieckich żołnierzy. — To za takie babsztyle umieramy na froncie wschodnim — siarczyście splunął na jej widok kierowca ich ciężarówki. Niemal wszyscy Niemcy uciekali z Warszawy na zachód. Zwykle do Poznania. Niektórzy dawali dyla na południe — do stolicy Generalnej Guberni, Krakowa. Tylko nieliczni wiali na północ. Saba i Kazik wybrali właśnie ten kierunek. A raczej, ona wybrała. Jemu było wszystko jedno. — Drogi do Poznania są zapchane uchodźcami — perorowała. — A do tego Ruscy bombardują je z powietrza. W dodatku Sowiety lada dzień wkroczą do zajętej przez bandytów Warszawy i bez zwłoki pojadą prościutko do Odry. Dlatego trzeba spieprzać do Prus i dalej, do Gdańska. Co by nie było, morzem zawsze da się uciec. Myliła się. Ale kto mógł wówczas wiedzieć, że ogromna, puszczona w ruch w czerwcu radziecka ofensywa „Bagration" zatrzyma się na prawym brzegu Wisły? Że Armia Czerwona, zamiast skorzystać z wywalczonego przez Armię Krajową przyczółka, będzie stać i patrzeć na umierające miasto? Zamiast więc iść wprost do Berlina, Rosjanie uderzyli na północ. I właśnie na Prusy Wschodnie poszedł cały impet ich natarcia. Ogarnął ich chaos. Dotarli zaledwie do Olsztyna, gdy okazało się, że pokonanie każdych kolejnych dziesięciu kilometrów w kierunku Gdańska zajmuje im dzień, dwa, a zazwyczaj w ogóle nie mogą ruszyć się z miejsca. W dodatku w Olsztynie Kazika wcielono do Volkssturmu — pospolitego ruszenia, które miało zatrzymać czołgi krasnoarmiejców. Uzbrojeni w pistolety maszynowe z zablokowaną możliwością prowadzenia ciągłego ognia, żeby nie marnowali amunicji, i w czapki furażerki, drżeli ze strachu. Tylko Kazik się nie bał. Było mu wszystko jedno. Saba jednak uznała, że będzie jej jeszcze potrzebny. Zdjęła z małego palucha najmniejszy pierścionek i wręczyła ryżemu feldfebelowi. Znów byli razem. Tyle tylko, że na północ posuwali się w jeszcze wolniejszym tempie niż jesienią. Zrobił się koniec listopada, śnieżne zadymki zasypywały stłoczonych na wozach uchodźców i rannych żołnierzy, wojskowe kolumny spychały ich w zalegające na poboczu zaspy. Do tego Saba dostała zapalenia płuc. Przeżyła tylko dzięki kolejnym ściąganym z parówkowatych palców pierścionkom i opiece Kazika, który zainstalował ich w chłopskiej chacie. Miała nosa, że wykupiła go z masakrowanego właśnie Volkssturmu. Ale zrobił się styczeń, a potem luty i rozeszły się wieści, że Gdańsk lada dzień zostanie okrążony. — I tak musimy uciekać na Wybrzeże — kategorycznym głosem przekonywała Saba. — Kriegsmarine prowadzi operację „Hannibal", statkami ewakuując uciekinierów z Prus Wschodnich i Generalnej Guberni. Byle się dostać do portu. Stamtąd zabiorą nas na Zachód. Kazik chciał jej odpowiedzieć, że z tym „Hannibalem" chyba nie wszystko idzie jak z płatka. Dopiero co słyszał od Polaków, którzy rozmawiali z radzieckimi zwiadowcami, że niejaki

kapitan Marinesko, dowódca okrętu podwodnego, zatopił na Bałtyku wielki liniowiec Wilhelm Gustloff. Zginęło ponad dziesięć tysięcy ludzi. Nie powiedział jednak nic. Wciąż było mu wszystko jedno. Nie zdążyli do Gdańska przed domknięciem oblężenia. Dotarli jednak nad morze. Zaledwie kilka kilometrów od linii walk, z rozkwitającymi nad głowami szrapnelami, weszli do Władysławowa — nasady Półwyspu Helskiego. To tam, do oddalonego o dwadzieścia parę kilometrów portu rybackiego w Helu, waliły teraz rzesze uciekinierów. Idąc noga za nogą, Kazik przyglądał się czekającym na Rosjan żołnierzom Wehrmachtu. Mieli obojętne, spokojne wręcz twarze. Ich los był przesądzony i oni o tym wiedzieli. Ze strategicznego punktu widzenia, obrona półwyspu nie miała żadnego sensu. Wojsko jednak chciało dać szansę cywilom. Wszyscy wiedzieli, co stanie się z nimi, gdy wpadną w łapy Rusków. Do portu dotarli w pierwszych dniach kwietnia. I złapali się za głowy. Nabrzeże i główna keja zawalone były wielotysięcznym tłumem ludzi. Statki przypływały po nich rzadko, raz na kilka dni, i wtedy w porcie rozgrywały się dantejskie sceny. Uchodźcy bili się, tratowali, spychali do wody. Zwłaszcza że jednostki, które mogły wpłynąć do płytkiego portu, były małe i tylko wybrańcom losu udawało się dostać na pokład. Ucieszyli się więc, kiedy 16 kwietnia na redzie zacumował całkiem spory drobnicowiec MS Goya. Tam mogło się zmieścić nawet kilka tysięcy ludzi! Problemem było tylko dopłynięcie do niego. Tak duża jednostka musiała się zatrzymać kilkaset metrów od główek portu. Do burt zawoziły uchodźców barki desantowe, które niemal bez przerwy były celem ataku radzieckich szturmowców Ił-2. Dzięki pięściom Kazika i bezceremonialnej tuszy Sabiny, przedarli się do jednej z barek. Była tak przepełniona, że woda niemal wlewała się ponad burtami. Zagdakał silnik diesla, ruszyli. Prawie natychmiast na niebie pojawiły się samoloty. Uzbrojone w działka, rakiety i bomby maszyny siekły powierzchnię morza, dziurawiły szalupy, masakrowały rozbitków eksplozjami lotniczych bomb. Ich barka też oberwała. Po raz pierwszy w życiu Kazik zobaczył, co się dzieje z ludzkim ciałem, kiedy uderzy w nie trzydziestosiedmiomilimetrowy pocisk. Zbryzgany strzępami tkanek, włóknami mięśni, drzazgami kości i lepką breją trzewi, zroszony krwawą posoką, odkrył nagle, że już nie jest mu wszystko jedno. Chciał żyć. Rozpaczliwie, łapczywie, za wszelką cenę. Płynęli więc na lekkiej, choć krótkiej bałtyckiej fali, kadłub Goi zbliżał się do nich nieznośnie powoli i wyrzucali za podziurawione, cieknące jak sito burty, bezkształtne masy tych, z którymi jeszcze przed chwilą rozmawiali. Na pokład trzeba było się wdrapać, nadal pod obstrzałem, po zrobionej z grubych lin siatce. W ostatnim porywie człowieczeństwa Kazimierz wsunął się pod Sabcię, naparł głową i barkiem na jej grube i rozlewające się dupsko, uczepił kurczowo palcami lin i parł, parł w pocie czoła do góry. Zakrawa na cud, że dał radę wepchnąć ją na pokład. Byli jednymi z ostatnich, chwilę później kadłub drobnicowca zadrżał, zadudnił i rozkwitający czerwienią wybuchów port w Helu zaczął się oddalać. Było około szóstej po południu. Trudno opisać ulgę, jaką wtedy przeżyli. Zresztą nie tylko oni, inni zgromadzeni na pokładzie też płakali ze szczęścia, ściskali się, wznosili radosne okrzyki. Gruba Saba, jak zwykle, wykorzystała sytuację z korzyścią dla siebie. Zaczęła biadolić, że słaba, chora, przemarznięta — aż w końcu ludzie pomogli jej zejść po drewnianych, zbitych naprędce z desek schodach pod pokład. Dopiero wtedy rozejrzał się wokół. Statek wcale nie był taki znów wielki, jak się wydawało z portu. Miał niecałe sto pięćdziesiąt metrów długości i trochę ponad siedemnaście szerokości. Obok miejsca, w którym stał Kazik, wznosił się mostek, przed którym ziały dwa duże, położone obok siebie kwadraty wejść do ładowni. To tutaj wsypywano zboże, ładowano worki ziemniaków i mąki lub podawano dźwigami ciężkie części zamienne do U-bootów. Teraz, w tym rozległym i pozbawionym jakichkolwiek okien lochu, koczowały tysiące ludzi, którzy

dostali się tam drewnianymi, byle jak zrobionymi schodami. Za kilkupiętrowym mostkiem piętrzył się ogromny komin, za nim jeszcze jakieś pokłady osobowe, kambuz i mesa, a dalej maszt nad maszynownią oraz rufa. Wszędzie stali, kucali, czasem leżeli (ranni) ludzie. Z ładowni na dole patrzyło w górę, ku wiosennemu niebu, całe mrowie twarzy. Głównie uchodźcy, cywile. Kobiety, mężczyźni, dzieci. Trochę żołnierzy z regimentu pancernego, jakieś dziewczyny w mundurach służby pomocniczej. Płynęli już cztery godziny, zrobiła się noc, kiedy nad statek nadleciały radzieckie bombowce. Na pokładzie powstał tumult, tłum niebezpiecznie zafalował, z czarnej dziury ładowni rozległy się okrzyki „Hilfe". Bomby jednak ani w nich, ani w inne płynące w konwoju statki, nie trafiły. Kazimierz chwycił się oburącz relingu, kucnął, zaczął zapadać w krótkie drzemki. Nagle obudził go narastający krzyk tysięcy gardeł. Poderwał się na równe nogi, spojrzał na oświetlone słabą poświatą gwiazd, rozkołysane morze i zobaczył cztery srebrzyste linie zbliżające się do burty. — Torpedy! Torpedy! — ludzie darli się jak opętani. Kapitan próbował manewrować, ale skrajnie przeciążony kadłub opornie reagował na stery. Kazik zacisnął dłonie na rurce relingu, jakby chciał wycisnąć z niej sok. „Chcę żyć. Chcę żyć" — tętniło mu w głowie. Jedna torpeda nie trafiła, przemknęła przed dziobem. Druga też — ta popłynęła za rufę. Trzecia i czwarta zniknęły jednak za burtą. Sekunda, dwie. Może nie wybuchną? Nie. Eksplozja sprawiła, że pokład zafalował, a część ludzi od razu wypadła do morza. Rozległ się huk, w twarz uderzyły go strugi lodowatej wody. Z niedowierzaniem spostrzegł, że statek zaczyna się przełamywać na śródokręciu! Z rozdartych pęknięciem blach wysypywały się stoliki, skrzynie, koje i ludzkie sylwetki. Tonęli. Ze wszystkich stron uderzyło w niego wycie tysięcy gardeł. I straszne obrazy. Zapłakanych kilkulatków biegających w poszukiwaniu rodziców po pokładzie. Otępionych wybuchami kobiet ignorujących własne, czepiające się ich dzieci, mężczyzn z oderwanymi rękami, a mimo to usiłujących dostać się do szalup. Najgorsze sceny rozgrywały się jednak na drewnianych, wąskich schodach ładowni. Ci, którzy przeżyli wybuch torpedy, toczyli teraz bezpardonową walkę o wyjście z zalewanej słoną wodą matni. Wygranych jednak nie było. Spanikowani ludzie zrzucali się ze schodów, jedni drugich ciągnęli w mrok. Zawodzenie dzieci, pisk kobiet, wrzaski mężczyzn — wszystko to nie trwało dłużej niż pięć minut. Przełamany niemal na pół statek błyskawicznie szedł na dno. Kazik jakoś oprzytomniał i skoczył w czarną jak atrament wodę. Była tak zimna, że w pierwszej chwili zabrakło mu tchu. Chciał jednak żyć. Bardzo chciał. Machał więc ramionami, czując, jak jego rozcapierzone palce zaczepiają o ciała innych szamoczących się rozbitków. W końcu wyskoczył na powierzchnię, zaczerpnął powietrza i… zaraz został ściągnięty w dół przez kogoś, kto tonął i czepiał się wszystkiego, co mogło dać mu chociaż tymczasowe oparcie. Czując, jak ciśnienie miażdży mu uszy, uderzył pięścią, kopnął, wbił palce w oczy. Nareszcie! Uścisk zelżał. Znowu był na powierzchni. Jego zapas sił był już jednak na wyczerpaniu. Buty i ubranie ciągnęły go w stronę odległego dna, zachłystywał się wodą. Półprzytomny, na wpół uduszony, wstrząsany torsjami rodzącymi się w zalewanym solanką żołądku, uchwycił się czegoś miękkiego. Na twarzy poczuł uderzenia, na ręku czyjeś wbijające się zęby. Nie puścił. Wdrapał się na to wierzgające coś i położył na tym całym ciałem. Unosił się na wodzie. Chyba stracił przytomność, bo nie umiał później powiedzieć, ile czasu dryfował. Najpierw czuł zimno, potem już nic nie czuł. W końcu podpłynął do niego jakiś statek i bosakiem przyciągnął go do burty. Czyjeś ręce zaczęły wciągać go do góry. Dopiero wtedy spojrzał na to coś, na czym się unosił. Zobaczył rozwiane w ciemnej wodzie długie blond włosy, martwe wybałuszone oczy i wątłe ciało kilkunastoletniej najwyżej, odzianej w kapok dziewczyny. Kładąc się na niej, przetrwał. Ale ją utopił.

Tymczasem wciągnięto go na pokład i okryto kocem. Kilka dni później dowiedział się, że jest jednym z około stu pięćdziesięciu ocalonych. We wnętrzu Goi zostało około siedmiu tysięcy osób. Wśród nich Gruba Saba. *** — Po co nam to opowiedziałaś? — Anka czuła się wbita przez tę historię w krzesło. — Ja jestem już stara — westchnęła Zosia. — Ty musisz zanieść historię naszej rodziny dalej. Opowiedzieć ją po prostu. Swoim dzieciom. — Zanieść historię dalej… — powtórzyła ze sztuczną emfazą Ania. — Jakoś tak patetycznie to brzmi. A może ja w ogóle nie planuję dzieci? — Mniejsza z tym, możesz zachować to dla siebie — skapitulowała Zosia. — Ważne jest co innego. — Czym jeszcze chcesz mnie uraczyć, babciu? — Tylko puentą z tej historii. — No więc? — No więc klątwy nie da się już cofnąć. Medalion poszedł na dno razem z Sabcią. A morze jest w tym rejonie głębokie. I w dodatku nikt nie ma bladego pojęcia, gdzie spoczywa wrak Goi. I właśnie w tym momencie Anka usłyszała głos Bartka: — Ma pani nieaktualne informacje. Wrak Goi został odnaleziony osiem lat temu na głębokości siedemdziesięciu trzech metrów. — Ach tak! Doprawdy? — ożywiła się Iwona, dla której nurkowanie kończyło się na zamoczeniu stóp w basenie. — Doprawdy — potwierdził, posyłając jej przelotne spojrzenie. — Przez takich dwóch zakapiorów. Wyjątkowo zawziętych na poszukiwania nowych wraków. Faceci nawet specjalnie wynajęli statek. A to niezłe koszty… — Ale co ty opowiadasz, chłopcze? — zaprotestowała Zosia. — Kiedy dzwoniłam do Urzędu Morskiego w Gdyni, powiedzieli, że nie znają położenia Goi. A tak — zreflektowała się nagle. — Tyle, że to było w dwutysięcznym roku… — Czy pan, to znaczy, czy ty… nurkowałeś do tego wraku? — spytała nagle bardzo zainteresowana tematem Iwona. Anka rzuciła na nią okiem. Niewysoka, wręcz niziutka, bardzo szczupła. Z równo przyciętą grzywką czarnych włosów nad równie czarnymi oczami, które teraz wpatrzone były w Bartka. Hm. — Nie — odpowiedział, nawet na nią nie patrząc. — Nasze władze uznały ten wrak za cmentarz wojenny. I objęły bezwzględnym zakazem nurkowania. Nikomu nie wolno wskoczyć do wody w promieniu pięciuset metrów od miejsca jego spoczynku. — Oj, szkoda… — zmartwiła się Iwona, a w głowie Anki zabrzmiały jakieś niewyraźne dzwonki alarmowe. — Bo ja wiem? — Bartek wzruszył ramionami. — Na dnie Bałtyku są setki wraków z czasów drugiej wojny, które czekają na odkrycie. A Goya… Ten statek przynosi pecha. Jego odkrywcy już nie żyją. Obaj zginęli w czasie nurkowań. A na samym wraku, zanim objęto go jeszcze zakazem, zaplątało się w sieci i utonęło dwóch kolejnych nurków. Przerwał na chwilę, a potem przeniósł spojrzenie na Zosię. — Kurczę, to tak wygląda, jakby i nad tym wrakiem wisiała jakaś parszywa klątwa.

8 Zrobiło się późno, lecz jakoś nikt nie zbierał się do wyjścia. A raczej nie zbierała się do niego babcia. Iwona, która miała za zadanie odwieźć staruszkę na Piaski, i tak musiała czekać. Anka i Bartek zostawali na miejscu. — A wiecie co? — Zosia spojrzała na nich roziskrzonym wzrokiem. — Ja bym się czegoś napiła! I tak będę miała po tej kawie zgagę… Nie macie w domu jakiejś nalewki albo likieru? Spojrzeli po sobie z lekką z konsternacją. No nie, tego nie przewidzieli. Przecież babcia miała dziewięćdziesiąt dwa lata! — To ja skoczę — Bartek poderwał się z krzesła. — Do sklepu na dole. Wracam za dwie minuty! I już go nie było. Korzystając z chwili przerwy, Ania z Iwoną zabrały talerzyki i filiżanki do kuchni. — Ja pier-ni-czę! — scenicznym szeptem obwieściła Iwona. — Co za facet! No, może mógłby być trochę wyższy. Ale poza tym, sukinkot wygląda jak z żurnala. Skąd ty go wytrzasnęłaś? Z zespołu chippendalesów? — Powiedziałabym, że wyciągnęłam go z brudnej kałuży — Ance przypomniało się ich pierwsze spotkanie. — Dobra, może być i kałuża — machnęła ręką Iwona. — Po taki towar warto się schylić choćby i do szamba. — Ej, spokojnie, laska — Ania pogroziła jej palcem. — To mój facet. Nie próbuj się do niego przystawiać. — Ani troszeczkę? A może potrzebujesz testerki wierności? Poświęcę się nawet za darmo… — Żadnych takich numerów. Zabraniam pod groźbą zwolnienia dyscyplinarnego. — Cholera — jęknęła zrezygnowana. — A ja ciągle trafiam tylko na samych dupków. Może zamiast się włóczyć po klubach, wskoczę w kalosze i zacznę brodzić po kałużach? *** — No, to już wiesz niemal wszystko o mrocznych sekretach naszej rodziny — oznajmiła pompatycznym tonem babcia, kiedy Bartek wrócił z kwadratową butelką nalewki babuni i napełnił trzy kieliszki (Iwona była kierowcą). — Coś tam chyba jeszcze ci zostało w zanadrzu? — uśmiechnęła się niewinnie Ania. Babcia zgromiła ją spojrzeniem. Nic dziwnego. O Witku wiedziały tylko one dwie, Teresa i zespół psychiatrów, który kiedyś zdiagnozował u niej schizofrenię. — Może więc czas — tu Zosia przeniosła wzrok na jedynego w ich gronie mężczyznę — żebyś dla odmiany ty, chłopcze, opowiedział nam coś o sobie. Bartek podrapał się w zmierzwioną czuprynę. — Nie wiem, co by was mogło zainteresować — zastanowił się. — W sumie to płytki ze mnie facet. — Ależ, co ty mówisz! — Iwona zaprotestowała tak żarliwie, że Ania zmierzyła ją surowym spojrzeniem. — Ktoś, kto nurkuje tak głęboko, chyba nie może być płytki — zażartowała babcia. — Ale ja nie o to pytam. Pasję masz na pewno ciekawą… dla młodych. Osoby w moim wieku bardziej interesują korzenie rodzinne, przodkowie, ciekawe historie. — Tu też raczej bez rewelacji — strapionym głosem odparł Bartek. — Moi starzy byli

zapracowanymi ludźmi, nie mieli czasu ani możliwości, żeby przeżyć coś ciekawego. Teraz, na emeryturze, żyją od jednego odcinka „Na Wspólnej" do drugiego. — Gdzie pracowali? — nie ustępowała babcia. — Mama w zakładach cukierniczych „22 lipca", czyli w fabryce Wedla. A tata był ślusarzem w zajezdni autobusowej. — Mój ojciec też był ślusarzem — podchwyciła Zosia. — A dziadek pracował jako kowal przy młocie parowym. Zachichotała, przenosząc wzrok na Ankę. — Nasza pani bizneswoman ma typowo robotnicze pochodzenie! Wszyscy, przez grzeczność, się roześmiali. Ania ukradkiem zerknęła na zegarek. Chciałaby już zostać sam na sam z Bartkiem. Babcia jednak była w konwersacyjnym nastroju. — No, a twoi dziadkowie? — indagowała. — Kim byli? — To już nieco ciekawsza historia — znudzona mina Bartka wyraźnie przeczyła jego słowom. — Babcia Natalia urodziła się w majątku. Na Kresach. Miała siedemnaście lat, kiedy wybuchła wojna. Była wtedy ze starszym bratem we Lwowie. Oboje się tam uczyli. No i Rosjanie wywieźli ich na Sybir, gdzie dowiedzieli się, że ich rodzice i rodzeństwo nie przeżyło transportu na Magadan. Wrócili ze Związku Radzieckiego po wojnie i osiedli w Warszawie. Wujek Adam wkrótce zmarł, a babcia wyszła za mąż. No i potem na świat przyszedł mój stary, który… Tłumiąc ziewnięcie, Anka spojrzała na babcię. To, co ujrzała, sprawiło, że omal nie zerwała się z miejsca. Zosia była kredowoblada, sine usta miała zaciśnięte. — Dobrze się czujesz? — spytała pełna niepokoju. Zosia nawet na nią nie spojrzała. — Czy twoja babcia — bezceremonialnie wpadła Bartkowi w słowo — miała może panieńskie nazwisko Hryniewicz? Spojrzał na nią zaskoczony. — Tak. A skąd pani… — A majątek jej rodziców leżał na Wołyniu, w pobliżu Włodzimierza? — To prawda! — I nazywał się Załugi? — Czy pani znała moją babcię? — A ten Adam… Jej brat… On z kolei nazywał się Adam Hryniewicz? — Dokładnie! Babcia wstała sztywno, przewracając do połowy zapełniony nalewką kieliszek. Kościstymi palcami uchwyciła się mocno stołu. Jej broda się trzęsła, ale oczy pozostały suche. Co tam suche! Sypały się z nich złowrogie ogniki. — Wynoś się — zachrypiała, przeszywając spojrzeniem Bartka. — Wynoś się z tego domu! — dodała już dużo mocniejszym głosem. — Masz stąd zniknąć. Na zawsze! I dać spokój mojej wnuczce. Nie chcę cię tutaj nigdy więcej widzieć! W przeciwnym razie… Przez kilkanaście sekund, które upłynęły pomiędzy wypowiedzeniem słów „wynoś się" a „w przeciwnym razie", Anka zdążyła przejść przez kilka różnych stanów emocjonalnych. Od całkowitego zaskoczenia (przecież do tej chwili babcia uwielbiała Bartka!), po zrozumienie („Niech to szlag, czy to rzeczywiście ten sam Adam Hryniewicz, o którym Zosia jej opowiadała?!") po… pierwszy w życiu wobec babci, ale za to gwałtowny niczym orkan, bunt. — Chwileczkę! — poderwała się z miejsca. — To jest, do cholery, moje mieszkanie! I nie życzę sobie, żebyś kogokolwiek, a zwłaszcza faceta, którego kocham, z niego wyrzucała! Z Zosi jakby uszło powietrze.

— Nie rozumiesz? — spojrzała na nią gniewnym wzrokiem. — On — wskazała na siedzącego jak posąg Bartka — jest potomkiem gnojka, który cynicznie mnie uwiódł i zostawił samą z dzieckiem! Biedna Wandzia, nigdy go nie poznała. Łup! Walnęło o podłogę przewrócone krzesło Bartka. Teraz już stali nad stołem (i skuloną przy nim Iwoną) we troje. — Chce pani powiedzieć, że wujek Adam… Że pani i on… Mieliście… — tu spojrzał oszołomionym wzrokiem na Ankę. — Że mamą mojej Ani była wasza córka? — Won mi z oczu! — nadspodziewanie mocnym głosem ryknęła Zosia. — On tu zostaje! — równie gromko odkrzyknęła Ania, wczepiając się dodatkowo w jego ramię. Przez długie sekundy stali tak, dysząc i mierząc się wzrokiem. — Pani Zofio… — przemówił wreszcie zbolałym głosem wnuk siostry wiarołomnego kochanka babci swojej dziewczyny. — Przecież to dawne dzieje… A zresztą, przepraszam w imieniu wujka… — Takich rzeczy się nie przebacza! — syknęła. — Czy ty w ogóle zdajesz sobie sprawę, co ja przeszłam z jego powodu? — No, ee… — Nie. Nie masz nawet bladego pojęcia. Więc mówię ostatni raz: wynocha! — To ty nie masz prawa go stąd wyrzucać! — wrzasnęła wciąż wczepiona w Bartka Anna. Przez chwilę Zosia stała nieporuszona. Rysy jej twarzy przybrały kamienny wyraz, plecy znów były proste. — W takim razie, moja noga więcej tu nie postanie. Koniec. Nie mam już wnuczki. Iwona! Wychodzimy!

9 Kiedy trzasnęły za nimi drzwi, Bartek i Anka wciąż stali jak przymurowani na swoich miejscach. Dopiero po dłuższej chwili ich spłoszone spojrzenia się odnalazły i splotły ze sobą. Ona przestała mu wbijać pazury w ramię, on po raz pierwszy od pięciu minut wypuścił powietrze, a potem je zaczerpnął. — Naprawdę mnie kochasz? — spytał cichym jak tchnienie głosem. — No wiesz? — chlipnęła. — Pytasz mnie o to w takiej chwili? Przecież ja nigdy się nawet z babcią nie pokłóciłam. Wszystko jej zawdzięczam. A teraz? Sam słyszałeś — płakała już na całego. — Ona nie chce mnie znać. Przez ciebie. — Przepraszam, wiem, co przeżywasz. A raczej nie wiem, nie mam pojęcia, ale widzę, że cierpisz. Muszę to jednak wiedzieć. Naprawdę mnie kochasz? Podniosła na niego załzawione oczy. — Tak, kocham cię, do jasnej cholery! — W takim razie wszystko będzie dobrze. Damy radę — powiedział, obejmując ją za ramiona obydwiema rękami i w skupieniu patrząc jej w twarz. — Posłuchaj. Odkręcę to. Padnę przed nią na kolana i jakoś przebłagam. I to zaraz. Puścił ją i ruszył do przedpokoju, rozglądając się za kluczykami od transportera. — Dogonię je, zatrzymam, choćby na środku Marszałkowskiej, i przywiozę twoją babcię, jak trzeba, to siłą. Wypatrzył w końcu kluczyki, porwał je i skoczył do drzwi, mamrocząc: — Mam tylko nadzieję, że Iwona nie jeździ za ostro. Mój wózek ledwo zipie. Chwycił klamkę, szarpnięciem otworzył drzwi i… omal nie staranował Zosi. — Zejdź mi z drogi, chłopcze — wycedziła starsza pani. — Albo nie ręczę za siebie. Posłusznie ustąpił jej miejsca. — Ty zaczekaj na zewnątrz. Sprawy rodzinne — rzuciła do bladej jak płótno Iwony. Po czym z godnością przekroczyła próg, zamaszyście zamknęła drzwi i — ignorując Bartka — podeszła do oszołomionej Anki. Dopiero wtedy jej spojrzenie złagodniało. — Kochanie — powiedziała. — Przepraszam za to, co powiedziałam. Jestem starą idiotką, która nie uczy się na własnych błędach. Już raz obraziłam się na najbliższą mi osobę. W sumie… też z powodu faceta. Nieważne. W każdym razie, byłam zacięta, opętana złością. I co? I straciłam córkę. Nie wyciągnęłam do niej ręki, choć ewidentnie prosiła mnie o pomoc. Zapadła cisza. Czas stanął w miejscu. Anka patrzyła na pomarszczoną twarz babci, ze zdumieniem odkrywając, że po jej policzkach spływają łzy. Nigdy dotąd nie widziała, żeby Zosia płakała! — Więc cofam wszystko, co powiedziałam — Ania poczuła na swoim ręku dotknięcie jej dłoni. — Jesteś i zawsze będziesz dla mnie kimś najważniejszym na świecie. Nie chcę cię stracić. Chcę za to, żebyś wiedziała, że zawsze możesz na mnie liczyć. Nie powiedziała nic więcej. Objęły się. Ich spływające makijażami łzy przemieszały się im na policzkach. I stały tak, splecione, całą wieczność. W końcu jednak babcia się od niej oderwała. — No — pociągnęła nosem — na mnie już czas. — Zostań… — to było wszystko, co zdołało przejść przez skurczone gardło Anki. — Nie. Nie z tym panem pod jednym dachem — Zosia wskazała za siebie bez oglądania się. — On… Zobaczysz. On cię kiedyś zrani. Ale zarówno wcześniej, jak i potem, będę przy tobie. Przejdziemy przez to razem.

— Ale jak to? — załkała Ania. — Jak mamy być rodziną, skoro oboje was kocham? — Nic się nie martw — Zosia delikatnie uszczypnęła ją w policzek. — Będę u was bywała, przyjdę na wasz ślub, a nawet co niedziela zapraszam na obiad. Tylko jedna rzecz. Nie każ mi podawać mu ręki.

POCZĄTEK 2014, ZIMA

1 Obudziła się, choć była głucha noc, od razu trzeźwa, napięta, gotowa do walki z bólem. Oczy szeroko otwarte, wpatrzone w ciemność. Wsłuchiwała się w siebie. Przez dłuższą chwilę słyszała tylko oddech śpiącego obok niej Bartka. Ból jednak już się nie nasilał. To było tylko pojedyncze zakłucie. Nie zasnęła już. Leżała z otwartymi oczami, bezwiednie przesuwając opuszkami palców po brzuchu. Bezbłędnie trafiła na trzy malutkie wybrzuszenia. Trzy grudki, nierówności, skazy na gładkiej skórze. Po jednej z każdego boku i trzecia na pępku. Blizny… Wzdrygnęła się na wspomnienie laparoskopii, którą przeszła pół roku temu. Szpital, sala operacyjna, anestezjolog w zielonym fartuchu. A potem wybudzenie z narkozy. Balansowanie na granicy jawy i snu. Rzeczywistość drżała jej przed oczami, fikcja przenikała się z rzeczywistością. I jeszcze to straszne pragnienie w ustach. I fale mdłości już po pierwszej łyżeczce wody. Ale najgorsza była późniejsza rozmowa z jej ginekologiem, który asystował przy zabiegu: — Cystę endometrialną usunęliśmy, niestety z fragmentem jajnika — powiedział. — Innych zmian nie znaleźliśmy. Ale… — Proszę mówić wszystko! — warknęła. — Jest jednak pewien problem. Kontrastowe badanie drożności jajowodów wykazało, że… — No dalej, mów pan! — Że są niedrożne. Nie przecisnęła się przez nie ani kropelka kontrastu. Myślę, a nawet jestem pewien, że to właśnie jest przyczyna pani kłopotów z zajściem w ciążę. — Jestem bezpłodna? — To za mocno powiedziane — mina lekarza była irytująco nieprzenikniona. — Będziemy panią leczyć. Endometriozę udaje się czasem nawet zupełnie wyeliminować. Albo przynajmniej mocno przygłuszyć. — I wtedy będę mogła mieć dziecko? — Pewna szansa zawsze istnieje, ale jajowody to delikatne rureczki o bardzo małej średnicy. Łatwo dochodzi w nich do zrostów. Może się okazać, że uda nam się stłumić chorobę, ale jej skutki pozostaną na stałe. *** „Endometrioza, endometrium, cysta" — mełła w ustach słowa, których jeszcze rok temu nie znała, a teraz towarzyszyły jej codziennie. Palce wciąż masowały niewielkie blizny. W głowie huczało tętno. Odkąd po powrocie z Meksyku zamieszkali z Bartkiem razem, Anka zaczęła łykać pigułki. Kochała go. Bez wahań, wsłuchiwania się w siebie, stawiania diagnozy. Po prostu, pewnego dnia uświadomiła to sobie z oślepiającą ostrością. I czuła się kochana. Ale czy chcieli mieć dzieci? Czy on chciał? Jakoś przez długi czas o tym nie rozmawiali. Cieszyli się sobą. Zachłannie, pełnymi garściami. Tym bardziej że nie mieli dla siebie wcale zbyt dużo czasu. On musiał zaraz lecieć do Egiptu, miał tam poumawianych kursantów. Ona krążyła ciągle na trasie Warszawa–Krym–Kijów. W stolicy Ukrainy załatwiała ostatnie formalności dotyczące fermy jesiotra, na Krymie walczyła z fuszerującymi pracę robotnikami, opieszałą i skrajnie skorumpowana administracją i obezwładniającą wprost nieterminowością dostawców. Kiedy Bartek wrócił z Egiptu na początku 2012 roku, przez kilka dni nie mogli się od siebie oderwać. Wszędzie razem, wciąż przytuleni niczym dwoje umierających z zimna

Eskimosów na lodowej krze. A potem on pojechał do Francji uczyć nurkowania w jaskiniach, a ona do Brescii ściągać do swojej firmy kolejnego inżyniera Agroittiki. Francja i Włochy to niby blisko, umówili się więc, że Anka wpadnie do Bartka w drodze powrotnej. Ale nie wyszło. Na lotnisku w Rzymie dogonił ją telefon od Artura, który był w jej fermie szefem ochrony. — Przyjeżdżaj natychmiast, znowu trzeba posmarować paru urzędasów, bo inaczej cofną nam pozwolenia. Musiała przebukować bilet na kierunek wschodni… Spotkali się więc dopiero w maju, w Jastarni. Spędzili razem cudowne dwa tygodnie. Jędrek odstąpił im swoją przyczepę, Jacek się nie narzucał, a Paweł przejął kursantów Bartka. Byli więc wolni, tylko dla siebie. Jego samochód z pordzewiałym napisem AHOJ! na masce woził ich po wybrzeżu od portu jachtowego w Łebie po Stare Miasto w Gdańsku. Grali w siatkówkę plażową, kąpali się w lodowatym morzu lub latali na kajcie po zielonkawych wodach Zatoki Puckiej. Tańczyli na plażowych dyskotekach, pili wino w kafejkach wzdłuż promenady, a nocami kochali do upadłego. Zresztą, nie tylko nocami. Zdarzyło im się to i na ruchomych wydmach Słowińskiego Parku Narodowego, i w wodzie po pas pod sopockim molo, i na plaży opodal portu wojskowego w Helu. Zachowywali się jak para gówniarzy na gigancie, jak zgłupiałe nastolaty, jak oszołomy, dla których nie istnieje wczoraj ani jutro. Nigdy nie była taka szczęśliwa. A w każdym razie, z żadnym mężczyzną. Tyle tylko, że w końcu znów zadzwonił telefon z ukraińskim numerem kierunkowym i Bartek musiał pędzić z nią na lotnisko imienia Lecha Wałęsy w Gdańsku… Późną jesienią, w samolocie lecącym nad Atlantykiem z Cancun do Warszawy via Madryt oraz Frankfurt, Anka doznała nagłego déjà vu. Do diabła! Przecież mniej więcej rok temu też, w ten sam sposób, wracała od Bartka! Co się zmieniło w ich życiu od tamtego czasu? Nic. Czy coś postanowili, obiecali sobie, zaplanowali? A skąd. Wciąż byli równie szaleni i zakochani, co zabiegani i rozkojarzeni. „Cholera! Tak można funkcjonować, gdy ma się dwadzieścia lat, a nie prawie czterdziestkę!". Czy ich wspólne życie, które teraz już wydawało się jej oczywistością, będzie od tej pory właśnie tak wyglądało? Krótkie chwile beztroski i szczęścia przeplatane długimi okresami smętnej samotności? Czy po to, żeby obudzić się u jego boku, będzie musiała latać przez morza i oceany albo czekać cierpliwie, aż on wreszcie przyleci do niej? „Do licha ciężkiego, co to za życie?". Wtedy, w 2012 roku, byli ze sobą już ponad rok, a w jej łazience wciąż nie było stałego miejsca na jego szczoteczkę do zębów i krem do golenia! Wciąż tylko wpadał do niej, żeby przeprać bety, przepakować nurkowy sprzęt i zaraz ruszać dalej. Wysiadła z samolotu z głową nabitą pytaniami: „Do czego zmierza nasz związek? Kim właściwie dla siebie jesteśmy? Jaką mamy przed sobą przyszłość?". A to był dopiero początek, bo już chwilę później ścięła ją z nóg wiadomość od Zosi. Babcia została zakwalifikowana do operacji wstawienia endoprotez obu stawów biodrowych. Zmiany zwyrodnieniowe niemal uniemożliwiły jej już chodzenie. — Dlaczego mi nie mówiłaś, że jest tak źle? — dwie godziny później zagłuszała własne wyrzuty sumienia, robiąc wyrzuty babci. Bo miała świadomość, że strasznie ostatnio staruszkę zaniedbała. Była zajęta sobą. Swoją miłością. I swoim biznesem. No i jeszcze ta niechęć babci do Bartka… Anka nawet nie zauważyła, jak bardzo się nagle od siebie oddaliły. „Tak łatwo, cholera, w chwilach szczęścia zapomina się o najbliższych osobach…". — Daj spokój! — Zosia machnęła ręką, jakby opędzała się od natrętnej muchy. — W moim wieku to już nie o leczeniu, ale o kreacji do trumny wypada myśleć. — A gówno! Nic z tego — Anka odpowiedziała z pasją. I wzięła się do roboty. Po pierwsze, szpital. W państwowym termin operacji pierwszego stawu wyznaczyli… za rok. I jeszcze kręcili nosem, że pacjentka jest po dziewięćdziesiątce, więc

trudno będzie znaleźć anestezjologa, który podejmie ryzyko podania znieczulenia. Kiedy zoperują drugie biodro, nawet nie chcieli w przybliżeniu planować. A przecież człowiek, żeby chodzić, potrzebuje dwóch sprawnych nóg! Zwymyślała ordynatora ortopedii w krótkich, żołnierskich słowach, napisała obraźliwego maila do dyrektora szpitala, powiadomiła rzecznika praw pacjenta w lokalnym oddziale NFZ. A potem, nie czekając na reakcję całego tego towarzystwa, pojechała z babcią do szpitala prywatnego. Tam żadnych problemów nie było — ani z anestezjologiem, ani z czasem oczekiwania. Od razu zaplanowano dla Zosi komplet badań oraz konsultacji i wyznaczono daty zabiegów. Rachunek, pięćdziesiąt tysięcy, Anka zapłaciła bez zmrużenia powieki. — Bartek, jest sprawa, którą musimy przegadać — jeszcze tego samego wieczora oznajmiła ekranowi swojego komputera podłączonego do Skype'a. — Inaczej mówiąc, oczekuję od ciebie deklaracji. Albo wóz, albo przewóz. Mówisz „tak" lub mówisz „nie". Krótka piłka. A więc… — Jesteś w ciąży? — jego twarz w monitorze wyrażała coś pośredniego między zdumieniem a radością. Hm, w ciąży nie była. Nawet nie przeszło jej to w czasie ostatnich miesięcy przez głowę. No, może przeszło, ale tylko tak hipotetycznie i raczej przelotnie. Dziś miała mu do powiedzenia co innego. Ale skoro już sam poruszył ten temat… — A gdybym była, to co? — spytała podejrzliwie, równocześnie bacznie wpatrując się w piksele układające się w rysy jego twarzy. — To… — wyraźnie się zawahał. — To super! — w Bartku przeważyła ostatecznie opcja „pro live". — Tak, kurna! Super — nakręcał się coraz bardziej. — Właściwie, to nigdy nie chciałem mieć dzieci. He, he. A właściwie, nie tyle nie chciałem, ile jakoś w ogóle o nich… Nieważne. Skoro już zaliczyliśmy wpadkę, to… yes, yes, yes! Bardzo się cieszę. Nawet dobrze się składa. Kumpel z Warszawy proponował mi ostatnio, żebym wszedł z nim w spółkę. Zakłada centrum nurkowe. Na Gocławiu. Cholera, wejdę w to. Ustatkuję się, zostanę tatusiem, a ty… — Nie jestem w ciąży — przerwała mu w końcu, lekko oszołomiona tym słowotokiem. — Nie? — Nie. Ja w innej sprawie. Czy jej się wydało, czy trochę oklapł, spuścił powietrze? Jego silnik właśnie wszedł na dwanaście tysięcy obrotów, a ona przekręciła kluczyk w stacyjce. No nic, trudno. Miała ważną sprawę do omówienia. — Zosia nie może już dłużej sama mieszkać — powiedziała. — Chcę kupić więc dom. A raczej bliźniaka. Wiesz, dwa osobne wejścia, dwie łazienki, kuchnie… — Jest chora? — Jest stara. I potrzebuje opieki. Mojej opieki. Jestem jej jedyną rodziną. Rozumiesz? Przytaknął. — Pomyślałam, że w takiej sytuacji… Skoro tak się złożyło, że i tak kupuję dom… — zająknęła się, bo nawet ona, bizneswoman robiąca interesy z byłymi funkcjonariuszami KGB i dawnymi partyjnymi gensekami w maskach „demokratów" trzęsącymi obecnie Ukrainą, nawet ona bała się tej rozmowy. — Chcesz mnie spytać, czy zamieszkam z tobą? — głośniki komputera przekazały jej jego słowa. — Tak — przełknęła ślinę. — Właśnie o to chcę cię zapytać. W cyberprzestrzeni pomiędzy ich dwoma kontynentami zapadła chwila milczenia. Nasrożyła się w duchu. „Szit! Waha się? Zamierza odmówić? Wykręcić jakimś oklepanym tekstem w rodzaju: »Wiesz, generalnie to bardzo chętnie, ale jeszcze nie jestem na to gotowy?«".

— Czy to oświadczyny? — zaskrzeczał głosem Bartka głośnik. — Stary, nie przeginaj — warknęła. — Jeśli zamierzasz grać na czas, to mogę ci od razu powiedzieć, że… — Tak. — Tak? — zdziwiła się. W sumie, to jakoś za łatwo poszło… — Tak. — I będziesz ze mną już na zawsze? Na dobre i złe, w zdrowiu i w chorobie, na wieki wieków amen? — Amen. — Jesteś pewien? Tak po prostu zrezygnujesz z koczowniczego życia? — Tak po prostu. — Dlaczego, do diabła? — Bo cię kocham. Wystarczy ci takie wytłumaczenie, czy mam na siłę wymyślić coś jeszcze? Nie odpowiedziała. Nie mogła. Jakaś siła zacisnęła jej gardło w supeł. — A poza tym, chyba już mi się znudziło koczownicze, jak zgrabnie to ujęłaś, życie — kontynuował. — Kurde, mam już czterdziechę na karczychu, ile lat mam się jeszcze ścigać z młodymi? Nareszcie udało jej się odchrząknąć i złapać oddech. — Nawet nie wiesz, jak bardzo się cieszę — zachrypiała. — Ja też. Nareszcie któreś z nas zdobyło się na odwagę, żeby to zaproponować. — Słuchaj, chyba muszę kończyć, bo inaczej zaraz zacznę beczeć. — A ja odwołuję ostatnie szkolenie i wracam. Do domu. — Do domu — powtórzyła, czując palpitację serca. Sięgnęła już, żeby się rozłączyć, gdy nagle coś się jej przypomniało. — A skoro już tak sobie porozmawialiśmy od serca… — zaczęła. — O dziecku? — znów ją zaskoczył swoją domyślnością. — O dziecku. — Więc? — Więc może spróbujemy? Co ty na to? — Jestem za. To może być nawet większy hardcore niż nurkowanie w kopalni uranu. A wiesz, że lubię ostre jazdy… *** Sen w końcu opuścił ją na dobre. Szeroko otwartymi oczami śledziła ciemne plamy poruszające się po suficie. Wyglądały jak bezkształtne, amorficzne i złowrogie stwory ukrywające się w załomach muru, tam, gdzie sufit łączy się ze ścianami. A tak naprawdę były cieniami rosnących na podwórku, rozkołysanych na wietrze konarów drzew, przez które przebijało się światło Księżyca. Odwróciła głowę i spojrzała na Bartka. Był tutaj, obok niej, irytująco wierny, oddany i tak wkurzająco ją wspierający w chorobie. Spał z półotwartymi ustami, pochrapywał. Na widok jego twarzy miała ochotę krzyczeć. Obudzić go silnym szarpnięciem, a może i siarczystym policzkiem. Wbić pazury w jego miękką skórę. I zobaczyć wreszcie w tych jego współczujących, dobrotliwych, pieprzonych oczach złość, zdziwienie, strach, które widziała ostatnio zawsze, kiedy tylko zerkała w lustro. Nie, nie mogła już tego wytrzymać. Zerwała się z łóżka i poczłapała do kuchni. Zamknęła drzwi, nastawiła czajnik, włączyła telewizor. Na ekranie dwie gadające głowy analizowały oczywiście sytuację na Ukrainie. Ich jałową dyskusję co jakiś czas

ilustrowały ujęcia z Europejskiego Majdanu w Kijowie. Ranni o zakrwawionych twarzach, oddziały Bierkutu w równych szeregach z tarczami, powstańcy w motocyklowych kaskach. Pałowanie, obrzucanie kostką brukową, petardami i koktajlami Mołotowa. Trochę ich podziwiała. A raczej im zazdrościła. W przeciwieństwie do niej mieli jasno sprecyzowanego wroga. Wiedzieli, kogo i za co mają nienawidzić. Mogli z nim walczyć. A kogo nienawidzić miała ona? Swojej macicy? Czy raczej tych wyściełających ją komórek, których nie widziała nawet na oczy, nazywających się endometrium? Swojej własnej tkanki, która — zamiast jak u każdej normalnej kobiety, siedzieć sobie w środku — u niej w czasie każdej menstruacji przenikała przez szyjkę macicy do jamy brzucha, zagnieżdżając się na narządach, otorbiając i tworząc cysty. Pustym wzrokiem patrzyła dalej w telewizor. Przemoc. Snajperzy. Walka. Krew i ogień. Zwyczajni ludzie, młodzież, którzy znaleźli się nagle na barykadach. Odrobinę się także ich bała. Stanowili przecież element chaosu, fermentu, który mógł stanowić zagrożenie dla przedsięwzięcia, któremu poświęciła trzy lata życia i wszystkie swoje pieniądze. No, może bez przesady. W końcu, gdzie Kijów, a gdzie Krym. Na Krymie było spokojnie, interesy szły coraz lepiej. I to mimo że pół roku temu odeszła od niej Iwona, zakładając własną firmę świadczącą usługi z zakresu Human Resources. Ferma nie przynosiła wprawdzie jeszcze zysków, ale działała sprawnie, rozwijała się i już teraz przyciągała uwagę spekulantów gotowych wpompować w nią miliony euro, gdyby tylko Anka zdecydowała się wejść na giełdę. Czajnik brzęknął i trzasnął wyłącznikiem. Wstała, zalała sobie ekspresową melisę, wróciła za stół. Powiodła okiem wokoło. Kuchnia była duża i wygodna — jak pół jej starego mieszkania przy Alei Wyzwolenia. Bez trudu mieścił się w niej stół na sześć osób i jeszcze zostawało sporo miejsca wokół szafek, lodówki, zmywarki, zlewu i drzwi prowadzących do sporej spiżarni. Mimo że mieszkali tu od ponad pół roku, wciąż nie mogła się przyzwyczaić do przestronnych i wysokich na ponad trzy metry pokoi, do własnego ogrodu ze stuletnimi sosnami, piwnicy, strychu oraz drewutni na tyłach. Ona — wychowanka domu dziecka, mieszkanka betonowego blokowiska, a ostatnio rezydentka maleńkiego apartamentu w centrum Warszawy — wciąż oswajała się z trzeszczącą przy każdym kroku podłogą, skrzypiącymi okiennicami, stękającymi schodami. Stary dom. Przedwojenny. Drewniany. Charakterystyczny dla okolic Otwocka, zabytkowy „świdermajer". Kupiła go rok temu, byle jak, na szybko, odremontowała. Wielki, zaplanowany jako bliźniak. Dwa wejścia, dwa mieszkania — każde dwupoziomowe. Do tego po jednym tarasie na pierwszym i po jednej przeszklonej antresoli na parterze. Idealny dla jej planów. Na dodatek położony niemal w samym lesie, pomiędzy Józefowem a Otwockiem, niedaleko linii kolejowej na Warszawę. O dziwo, Zosia od razu zgodziła się przenieść tutaj z tych swoich Piasków. Jej przyjaciółka Teresa zmarła, większość sąsiadów się wyprowadziła, w bloku przy Broniewskiego zamieszkali głównie najemcy. Przebąkiwano nawet o likwidacji bazarku pod megasamem. A tu… Po wszczepieniu dwóch endoprotez Zosia szybko dochodziła do siebie, choć wciąż poruszała się o kulach. I to z trudem. Ogród, do którego wychodziło się wprost z sypialni, był więc dla niej dobrodziejstwem. Bartek też nie narzekał. Codziennie rano dojeżdżał rowerem — starym składakiem — „Wigry" do stacji kolejowej. Przypinał jednoślad do barierki przy torach i wsiadał do pociągu, który dowoził go na Gocław, do centrum nurkowego, którego był współwłaścicielem. Jedyny kłopot, że tych dwoje — babcia i Bartek — wciąż omijało się łukiem. Starsza pani była uparta. Nadal nie podawała mu ręki… Wszystko układało się więc z grubsza super. Czyli do dupy. Bo tę idylliczną sielankę rozsadzała wściekłość, żal i pretensje do losu trawiące Ankę od wewnątrz, tak jak niewidoczny z zewnątrz pożar trawi podziemne pokłady torfu. Upiła łyk ziołowej herbatki i spojrzała w okno. Jego ciemna tafa, zamiast pokazać zarysy

bezlistnego, smaganego lutowym wiatrem ogrodu, odbiła jej własną twarz. Złą, zaciętą, skurczoną w głębokiej urazie. Aż sama siebie się przestraszyła. „Cholera!". Zobaczyła w szybie niemą furię, kipiącą wściekłość, pęczniejącą jak wrzód nienawiść. Wiedziała, że te emocje, tak jak endometrioza w jej brzuchu, wszczepiły się w jej umysł, otorbiły w nim, stworzyły cystę. Nie chciała ich, ale już nie potrafiła się pozbyć. Obce ciało w jej ciele. Obce myśli w jej głowie. Wzięła krótki zamach i cisnęła ciężkim kubkiem w swoje odbicie. Na szczęście nie trafiła. Naczynie, zamiast zbić szybę, rozprysnęło się na framudze. Na podłogę poleciały odłamki szkła i parujący płyn. Odbicie w oknie zaśmiało się z niej szyderczo. *** Po powrocie Bartka z Meksyku w listopadzie 2012 roku odstawiła tabletki antykoncepcyjne. Potem odczekała przepisowy czas i spróbowali. Wydawało się jej, że skoro oboje mają tak wybujały temperament, to także i proces zapłodnienia powinien nastąpić w sposób wybuchowy. Od razu. Minął jednak miesiąc, potem drugi, trzeci — i nic. Okresy przychodziły regularnie, co do dnia — a do tego stały się wyjątkowo obfite i jeszcze towarzyszył im ostry jak brzytwa ból. Zaczęli więc celować specjalnie w dni płodne. Z lekkim zażenowaniem, bo przecież to powinien być spontan, żywioł, a nie chłodna kalkulacja — liczyła, kiedy ma go do siebie dopuścić. Brr. Jak to brzmiało. Jak w zakładzie inseminacji bydła rogatego. No nic. W każdym razie, planowali swoje pożycie z kalendarzem w ręku. Od powrotu Bartka minęło pół roku. I wciąż nic. Seks przestał ich cieszyć, stał się efektem drobiazgowych wyliczeń, przygotowań (Anka gdzieś przeczytała, że jakość spermy jest najlepsza po pięciu dniach, więc przez tyle czasu przed każdą owulacją trzymali się od siebie z daleka), a przede wszystkim stresu. Po każdym stosunku przez dwadzieścia minut leżała z biodrami w górze, by najdrobniejsza nawet kropelka jego życiodajnej cieczy, spłynęła w niej tam, gdzie trzeba. Czuła się tym wszystkim zażenowana i upokorzona. Przez całe życie, nawet w bidulu, była przecież typem zwycięzcy. Dostawała wszystko, po co tylko zdecydowała się sięgnąć. I nigdy nie miała problemów ze zdrowiem. Dlaczego akurat w tej sprawie wszystko szło tak źle? Sama zauważyła, że zmienia się jej psychika. Stała się nerwowa, drażliwa, chowała w głowie pretensje i drobne urazy. A przecież nigdy taka nie była! Co gorsze, zaczęła fatalnie reagować na widok dzieci. Zwłaszcza świeżo powitych niemowląt wożonych w wózkach przez głupkowato rozanielone młode mamy. Patrzyła na te kobiety z niedowierzaniem i narastającą nienawiścią. „Co ona ma w sobie takiego, że jej się udało, a ja tego nie mogę dostać?". A potem, niezmiennie, przychodziły łzy. I użalanie się nad sobą. I pretensje do otoczenia. Zaczęła się wściekać. Najbardziej na Bartka. „Do diabła! W końcu to on miał mi dać dziecko! I co?". Pragnienie, by zostać matką, stawało się jej obsesją. Myślała o tym rano, w ciągu dnia i w nocy. Kochając się ze swoim mężczyzną, zasiadając do negocjacji w pracy, oglądając telewizję. Zaczęło się jej wydawać, że cały świat zauważa jej problem, że wszyscy — oczywiście dzieciaci i płodni jak pieprzone króliki — przyglądają się jej z politowaniem. Unikała więc ludzi, znajomych, zamknęła się w sobie. Tym bardziej że co miesiąc, wraz z krwawieniem, którego było coraz więcej i więcej, przychodził do niej jeszcze i ten przeklęty ból. W końcu, pod koniec lata ubiegłego roku, poszła do ginekologa. — Dlaczego przyszła pani tak późno? — zapytał, kiedy już ubierała się po badaniu. — Dlaczego nie robiła pani wizyt kontrolnych? Wychwycilibyśmy to wcześniej. A tak, trzeba będzie zrobić zabieg. — Nic strasznego — dodał na widok twarzy swojej pacjentki, z której natychmiast odpłynęła krew. — Tylko trzy małe dziurki, przez które wpuścimy wziernik i narzędzie do cięcia. Drobiazg. Ale jednak trzeba operować.

Wróciła do domu spłakana. Dla niej, kobiety sukcesu, choroba była niewybaczalną słabością. Nie umiała jej sobie darować… Bartek natomiast przyjął to wszystko ze stoickim spokojem. I ze współczuciem. I jeszcze z łagodnym uśmiechem, który miał jej zapewne dodać odwagi. — Będzie dobrze — bredził. — Ale przez tę cholerną endometriozę nie będziemy mieć dziecka! — rzuciła mu w twarz. — No trudno. Wielu ludzi nie ma dzieci. I świat się nie wali. — A ja pieprzę ten twój świat! — wydarła mu się prosto w twarz. — Mnie obchodzi nasz los. Rozumiesz? Nasz. Spróbował ją objąć, przytulić. Jego usta szeptały jakieś idiotyczne „cii, ciiii". Wyrwała mu się. Odepchnęła. Uciekła. Tak, Bartek ją wkurzał. To jego stoickie pogodzenie się z losem, ta jego bezwarunkowa miłość i szeroko otwarte ramiona… Wolałaby, wolała tysiąc razy bardziej, żeby wkurzał się i miotał razem z nią. Żeby ciskał krzesłami, walił pięściami w ściany, ryczał jak ranny niedźwiedź. „Do cholery jasnej! Przecież nie możemy mieć dzieci!". Dopiero teraz czuła, jak mocno ich pragnęła. Jak bardzo zawiodła samą siebie. „Jestem niepełnosprawna, bezwartościowa, taka… półkobieta. Pusta w środku kobietopodobna powłoka. A ten mówi: »Nic się nie stało, jakoś to będzie«. Idiota!". *** — Znowu się gryziesz? — usłyszała nad sobą jego głos. Nawet nie podniosła głowy. Wiedziała, co teraz będzie. Słowa, słowa, słowa. Całe worki wyrazów pocieszenia i otuchy. Bagatelizowanie całego problemu i sakramentalne: „Inni mają od nas gorzej". — Zostaw mnie samą. — A jednak posiedzę z tobą. Zrobić ci herbaty? Może zielonej? Zgrzytnęła zębami, zacisnęła pięści. Milczała. — Obudził mnie huk — kontynuował tym swoim głosem durnowatego psychoterapeuty. — Mamy, zdaje się, o jeden kubek mniej. Wzruszyła ramionami. Podciągnęła kolana pod brodę, objęła nogi ramionami, nieruchomym wzrokiem gapiła się w ciemne okno. — Chcę, żebyś wiedziała, że bez względu na wszystko jestem z tobą — odezwał się po dłuższej chwili. — Super, tylko jak długo? — Co: jak długo? — nie zrozumiał. — Ile czasu ze mną wytrzymasz? Chorą, rozwaloną psychicznie, bezpłodną? — No jak to? — wyraźnie był zbity z tropu. — Przecież powiedziałem ci, że… — Pomęczysz się ze mną do wakacji? A może do jesieni? Albo nawet do końca roku? W końcu jednak wymiękniesz. Poznasz kogoś młodszego. Zapatrzonego w ciebie. Kogoś, z kim będziesz mógł mieć dzieci. — Przestań tak mówić. Ona jednak znów płynęła na fali swojego rozgoryczenia. Jakaś ostatnia racjonalna cząstka jej mózgu rozumiała nawet, że to bez sensu. Te oskarżenia, wyrzuty, pretensje. Że tylko go w ten sposób od siebie odpycha. Ale nie umiała już się zatrzymać. — Odejdziesz. Prędzej czy później. Może to będzie jakaś piękna kursantka? — Przestań, proszę.

— A zresztą, po co szukać daleko? Wystarczy Iwonka. Twoja niezłomna fanka. Ona w każdej chwili przyjmie cię z otwartymi ramionami. — Nie zaczynaj znowu. — A może to już się stało? Co? Powiedz. Zerżnąłeś ją, panie Piła? Długie milczenie. I tylko szmer jego kroków. Tu i tam, tu i tam. I jego odbicie w szybie. Krążącego po kuchni w szortach i T-shircie, ściskającego się za głowę. Mocno biła… — Posłuchaj — odezwał się w końcu. — Współczuję ci z powodu choroby. Naprawdę. Wolałbym sam mieć… no nie wiem. Sam wziąć to na siebie. Ale jest jak jest. Ważne jest co innego. Od tego się nie umiera. Słyszysz? Nie leżysz na łożu śmierci, nie grozi ci amputacja czy co tam. Nie jest nawet przesądzone, że nie będziesz mieć dzieci. Więc nie nakręcaj się tak. I przestań tłuc pięściami na oślep. Ja dużo wytrzymam. Kocham cię. Ale nie możesz ciągle walić we mnie jak w bokserski worek. Spokojnie wysłuchała tej jego tyrady. Nie przerywała, nie odrywała nawet wzroku od okna. Ale kiedy skończył, wybuchła. — Czy ty w ogóle sam siebie słyszysz?! — wydarła się tak, że w szafce aż zadzwoniły kieliszki. — Ach, jakiś ty wspaniały! Współczujący, kochający, srający pięknymi słowami! I jeszcze gotowy wziąć wszystko na klatę. Rycerz po prostu. A ja zła czarownica. — Tego nie powiedziałem. — Wiesz co? — patrzyła na niego pobielałymi z furii oczami. — Wypchaj się tym swoim współczuciem. — Mam się wypchać? — w głosie Bartka, po raz pierwszy zabrzmiały burzowe pomruki. Ona tego jednak nie zauważyła. — Tak, wypchać! Wsadzić w tyłek. Mam dość tej twojej okrągłej gadki: „Nie przejmuj się. Nie myśl o tym". Jak, do jasnej cholery, mam akurat o tym nie myśleć?! Dopiero co miałam operację, potem przez pół roku łykałam prochy na zatrzymanie okresu. I co? Ledwo je skończyłam, a tu znów w nocy budzi mnie szarpnięcie w podbrzuszu! Wiesz, co to oznacza? Że całe leczenie poszło psu na budę! I jak ja mam się z czymś takim czuć? Być wyluzowana i radosna? Ciekawe, czy byś taki był, gdyby to tobie te cysty robiły się w jajach! — Jedno zakłucie nie świadczy jeszcze o powrocie endometriozy. — Nie? A skąd ty to akurat możesz wiedzieć? Jesteś cholernym lekarzem? — A ty jesteś? Może zamiast użalać się nad sobą, poszłabyś najpierw się zbadać? — Nie pouczaj mnie w moim własnym domu! — Myślałem, że to także mój dom. — Twój? Chyba zapomniałeś się do niego dorzucić. — Aha, więc skoro nie mam forsy, to już nie wolno mi mieć własnego zdania? — Pół biedy, że nie masz forsy. Gorzej, że nie masz też jaj. — Co takiego?! — Gadasz frazesy, jak stara baba. Tylko na tyle cię stać? Głaskasz mnie uspokajająco po główce i myślisz, że to wystarczy? — A co innego mam robić? — No właśnie. Nie wiesz. Nic nie wiesz. — Wiem tyle, że odbija ci szajba. — Spadaj! — Uważaj, żebym cię nie posłuchał… — I gdzie pójdziesz? Do noclegowni? Nie wyżyjesz z tego waszego śmiesznego, pożal się Boże, nurkowego centrum. — Nie przeginaj!

— Bo co? Tupniesz nogą? Obrazisz się? — Jeśli teraz stąd wyjdę, moja noga już tu nie postanie. — A idź! Wynocha! Babcia miała rację, jesteś taki sam jak ten zasrany Adam, który… — Odczep się od mojej rodziny! — A ty się odczep ode mnie! — Jak sobie chcesz. — Idź, idź. Iwonka pewnie już grzeje łóżko! Bartek zawinął się na pięcie, jednym susem doskoczył do drzwi na korytarz. Otworzył je tak zamaszyście, że aż odbiły się od ściany. Nie zwalniając kroku, zgarnął z szafki na buty kluczyki od transportera i obie swoje komórki, dopadł do szuflady, w której leżały wszystkie jego dokumenty. Szarpnął ją, omal nie wyrywając z prowadnic, chwycił papiery i wpadł w drzwi wyjściowe z domu. Chwilę później, w ogrodzie zaterkotał silnik jego samochodu i rozbłysły żółtawe reflektory. Potem, wraz z odgłosem odjeżdżającego auta, wszystko stopniowo ucichło. Anka wciąż siedziała na krześle z kolanami pod brodą. Z niedowierzaniem wpatrywała się w otwarte drzwi do holu i widoczną przez nie wybebeszoną szufladę. „Rany, stało się. On odszedł. Naprawdę odszedł. Przeze mnie. Przez moje słowa. Boże…, przecież sama nie wierzę w to wszystko, co powiedziałam…".

2 „Abonent ma wyłączony telefon lub jest poza zasięgiem" — po raz już chyba setny powtórzyła zegarynka, kiedy Anka wybrała numer Iwony. „Cholera. Coś jest nie tak. Ona przecież nigdy nie wyłączała prywatnej komórki!". Krążyła po domu jak lwica wsadzona do klatki. Nie mogła usiedzieć w miejscu, nie potrafiła przestać myśleć, analizować, snuć strategii działania. Od kłótni z Bartkiem minął już tydzień. Początek marca był, jak na zimową porę roku, bardzo ciepły, ale… Przecież on wyszedł od niej w szortach i podkoszulku! I na bosaka, tylko w gumowych kroksach. Nie zabrał swojego sprzętu nurkowego, ubrań, śpiwora. Gdzie można pojechać w środku nocy, będąc, praktycznie rzecz biorąc, na golasa! „Szit, szit, szit!". Pierwsze, co jej przychodziło na myśl, to rzecz jasna Iwona. „Do licha! Mam już obsesję na jej punkcie! No, ale trzeba przyznać, że dziewczyna trochę sobie na nią zapracowała…" Odkąd, podczas pamiętnego obiadu zakończonego wybuchem Zosi, zobaczyła go po raz pierwszy, wpatrywała się w niego niczym w obrazek. Nie, nie próbowała z nim flirtować, co to, to nie. Ale te jej powłóczyste spojrzenia, rumieńce od czoła po dekolt i niemy zachwyt, wystarczająco jasno dawały całemu światu do zrozumienia, że jest nim oczarowana. Anka na początku z tego żartowała, potem ignorowała, ale w końcu zaczęła się robić niespokojna. Zwłaszcza, gdy do niemej adoracji Iwony dołączyły jej własne problemy z zajściem w ciążę. To głupie, ale właśnie w towarzystwie przyjaciółki zaczęła się czuć gorsza, mniej kobieca, jakaś taka niepełna. Iwona była przecież młodsza, pełna energii i nic nie wskazywało na to, żeby miała jakiekolwiek problemy ze zdrowiem. Zaczęła jej więc unikać. Ale to raczej trudne, gdy spędza się wiele godzin w tej samej firmie. Anka była w dodatku szefem, punktem, w którym krzyżowały się wszystkie ścieżki jej pracowników. Mało tego! Bartek uwielbiał wpadać do niej do pracy. Na szybki obiad, na kawę, na buziaka. Początkowo była tym zachwycona, ale gdy raz i drugi się okazało, że zawsze, kiedy on siadał w jej gabinecie, zaraz pojawiała się w nim Iwona, zaczęła robić się niespokojna. A nawet podejrzliwa. Czy przyjaciółka jest wobec niej lojalna? Czy Bartek nie zaczyna kombinować czegoś na boku? Nienawidziła się za te podejrzenia, gardziła sobą za tę małostkowość, ale nie potrafiła tego z siebie wyrzucić. Wbrew sobie zaczęła izolować Iwonę od Bartka, zrobiła się dla niej oschła i nieprzyjemna. Czy właśnie dlatego dziewczyna w końcu odeszła? Bardzo prawdopodobne… Twierdziła wprawdzie, że dojrzała już do otwarcia własnego przedsięwzięcia, że chce się sprawdzić „na swoim", ale prawda mogła być nieco bardziej złożona. Tylko, czy odejście Iwony aby na pewno zakończyło tę dziwną i niejasną więź pomiędzy nią a jej facetem? Bo w obecności Anki Bartek traktował ją jak kumpelę i przyjaciółkę. Zawsze się cieszył na jej widok, obejmował, żartował, a już szczytem wszystkiego było, kiedy z jakiegoś idiotycznego powodu poprosił ją o numer telefonu. Naprawdę był taki ślepy, czy tylko się dobrze maskował? — Nie zadręczaj się tym — powiedziała babcia, kuśtykając po kuchni. — Było, minęło. Nie możesz stale się zastanawiać, co robi i z kim twój były. — I kto to mówi? — parsknęła w odpowiedzi. — Kobieta, która pół życia ścigała kochanka-widmo. — Właśnie dlatego nie chcę, żeby kochana wnuczka powielała moje kretyńskie błędy — odpowiedziała wcale niezrażona przytykiem. A potem, podchodząc do okna, przez które widać było grube pnie sosen, dodała lekkim tonem: — Co to za zima? Śniegu prawie nie było. A teraz, o popatrz, wiewiórki ganiają się po drzewach. Zupełnie jakby już zaczynała się wiosna. — Wiosna zaczyna się za kilkanaście dni — odpowiedziała głuchym tonem. — Kiedyś to były zimy! — rozmarzyła się babcia. — Pamiętam tę z trzydziestego

dziewiątego, na Wołyniu. Woda zamarzała w studni. A śnieg był taki, że przez podwórko przejść się nie dawało. A teraz? Wszystko takie jakieś nijakie. Nijaka pogoda. Ludzie nijacy. Nawet miłość. Ania uważniej przyjrzała się staruszce. Gdzieś czytała, że kiedy człowiek zaczyna rozpamiętywać przeszłość, to znaczy, że już chyli się do grobu. Babcia miała dziewięćdziesiąt pięć lat. Niesamowity wiek. Chodziła o kulach, bez aparatu była głucha jak pień, znowu coraz gorzej widziała. Ta silna kiedyś kobieta skurczyła się, zgarbiła, jej skóra zrobiła się niemal przezroczysta. „Boże… Co to będzie, gdy jej zabraknie? Zostanę na świecie sama, jak palec" — pomyślała, czując narastającą w gardle panikę. „Już na zawsze, nieodwołalnie. I co mi wtedy po tych wszystkich domach, samochodach i milionach?". Nagle dotarło do niej, że babcia o coś ją zapytała. — Co powiedziałaś? — spytała. — Powiedziałam, że już czas przestać biadolić nad sobą i wziąć się do działania. — Jakiego działania? — Halo, pobudka! Jesteś prezesem wielkiej firmy, tak? Masz świeżo zbudowaną fermę na Krymie. Zgadza się? A oglądałaś ostatnio telewizję? Czytałaś gazety? Ja stara jestem, a czytałam. Bo w telewizji to za bardzo obraz mi skacze… No, ale mniejsza o to. W każdym razie, podobno Ruscy coś znowu szykują. Jakąś aneksję. Chcą wleźć na Ukrainę, jak do nas w trzydziestym dziewiątym. Że niby obywateli swoich chcą chronić, a im państwo ratować przed rozkładem… — E tam. W dzisiejszych czasach takie zagrania nie przejdą. Amerykanie nie pozwolą. Z piersi staruszki wydobył się chrapliwy rechot. Ania spojrzała na nią zdumiona. Już dawno nie widziała u Zosi takiego wybuchu wesołości. Babcia zaśmiewała się tak, że z jej oczu płynęły łzy. — Co cię tak rozbawiło? — Ano to, że gdy miałam dwadzieścia jeden lat i jechałam na Wołyń, ludzie gadali dokładnie to samo. Tyle że wtedy to Hitler zajmował kolejne kraje, a nas miała obronić Anglia i Francja. — Oj, babciu, od tamtych czasów wiele się zmieniło. — Tak? A co konkretnie? — starsza pani spojrzała na nią przenikliwym wzrokiem. — Chyba tylko to, że samoloty latają szybciej, a czołgi mają grubsze pancerze, moja droga. — Do czego konkretnie zmierzasz? Zosia przez chwilę nie odpowiadała. W dość irytujący sposób kląskała sztuczną szczęką, układając ją sobie w buzi, co od pewnego czasu oznaczało u niej stan głębokiego zaniepokojenia. — Sprzedaj tę fermę, kochanie. Pozbądź się jej, póki nie jest za późno. — Myślisz, że takie przedsiębiorstwa można wystawić sobie na Allegro? — zażartowała. — Że ustawiają się po nie kolejki chętnych? — Sama mówiłaś ze dwa tygodnie temu, że zgłosił się do ciebie jakiś rosyjski ważniak i zaproponował całkiem uczciwe pieniądze. Anka sapnęła poirytowana. Że też musiała chlapnąć babci o tym paliwowym magnacie. Gonarow. Jeden z okołokremlowskich oligarchów. Facet latający własnym odrzutowcem po zakupy do Londynu. Gość, którego dwadzieścia lat młodsza żona więcej czasu spędza w Harrodsie, niż z ich paromiesięcznym dzidziusiem. Miał tyle pieniędzy, że nie umiał ich już zliczyć. I bardzo był fermą jesiotra zainteresowany. Gdyby przystała na jego propozycję, zarobiłaby dwa razy tyle, ile włożyła w całe przedsięwzięcie. Był tylko jeden szkopuł — to byłoby nie w jej stylu. — Za nic w świecie — odparła lodowatym tonem. — Dlaczego?

— Bo nie jestem kunktatorem, tylko konkwistadorem — powiedziała z może nieco przesadnym patosem. — Wolę zdobywać niż oddawać. — Za bardzo ryzykujesz — westchnęła Zosia. — Bardziej niż kiedykolwiek. To przez niego. Czort z tego Bartka, że tak cię zranił… — „Kto nie ryzykuje, ten nie pije szampana" — odpowiedziała jej słowami piosenki i ruszyła w stronę wyjścia. Właśnie wpadła na pomysł, jak przeciąć ten węzeł gordyjski z Bartkiem i Iwoną. — Albo nie przymiera głodem — zagderała do jej oddalających się pleców starsza pani.

3 Prywatny detektyw uporał się z jej zleceniem w dwa dni. Telefon do niego znalazła kiedyś w spamie swojej skrzynki pocztowej. „Szybkie lokalizowanie osób zaginionych. Testy wierności" — głosiła elektroniczna ulotka. „Lokalizowanie osób zaginionych…". Pasowało. Po odbiór wyników śledztwa została zaproszona do biura. Mieściło się na Pradze, w piętrowym pawilonie handlowym, obok ogrodzonego, monitorowanego i strzeżonego całodobowo osiedla. — Proszę usiąść. Może kawy? — powitał ją niski i łysy grubas w okularach. Zupełnie nie w stylu detektywa Marlowa. — Lepiej przejdźmy od razu do rzeczy. Uniósł głowę znad biurka, zdjął okulary, przetarł końcówką krawata. — Doskonale — skwitował. — A więc… — popędziła go. — Pierwszy numer telefonu — grubas wsadził nos w leżące przed nim wydruki. — Abonentką jest Iwona Gałka, zamieszkała przy ulicy Puławskiej 246, numer mieszkania… — Zgadza się — ucięła to ględzenie. — Ten telefon jest od ośmiu dni wyłączony. — Tyle sama wiem. Mężczyzna znów spojrzał na nią swoimi absurdalnie powiększonymi przez szkła okularów oczami. Jeśli wyrażały jakiekolwiek emocje, to ona niczego nie zauważyła. — Drugi abonent — powrócił do odczytywania swoich kwitów. — Bartosz Pilecki. Miejsce zamieszkania: Józefów, ulica… — Wiem, gdzie on mieszka — wycedziła przez zęby. „Do licha, to przecież mój adres!". — Jego telefon także jest wyłączony od ośmiu dni. Powstrzymała się od komentarza. Ten flegmatyczny i flejtuchowaty facio zaczynał doprowadzać ją do szału. — Zadziwiająca zbieżność, prawda? — na jego nieruchomych, jak zresztą cała twarz, ustach, kąciki warg lekko uniosły się w górę, tworząc karykaturę uśmiechu. — Można by domniemywać, że te dwie zamieszkałe pod różnymi adresami, niespokrewnione osoby, celowo wyłączyły w tym samym dniu swoje komórki. — Po co? — spytała ostro. — Żeby nie można ich było zlokalizować. — Mógłby pan wyrażać się jaśniej? — Położenie każdego telefonu komórkowego da się ustalić na podstawie zapisu jego kodowania do poszczególnych anten telefonii komórkowej, które są rozmieszczone regularnie po całym mieście — w odpowiedzi płynnie wyrecytował formułkę, którą powtarzał już pewnie niejednej klientce. — Domyślam się jednak, że wam się udało ich ponamierzać? — Oczywiście. Nawet wyłączone telefony, o ile mają włożoną swoją indywidualną kartę, zostawiają ślad. Niektórzy jednak o tym nie wiedzą. — Gdzie kodowały się ich komórki? — To jest najciekawsze — gumowe kąciki warg uniosły się o dwa milimetry wyżej. — Obydwa numery od ośmiu dni nie ruszają się z miejsca. Nie jesteśmy rzecz jasna w stanie określić dokładnej lokalizacji, w Warszawie ta dokładność wynosi jednak około stu metrów. — W Warszawie? Oba telefony są tutaj? — Anka poczuła, że krew odpływa jej z twarzy. — Tak. Mniej więcej w kwadracie ulic: Puławska, Kraski, Bociania i Rybitwy. Co

ciekawe, ani razu w całym interesującym nas okresie nie zmieniały lokalizacji. Wyszła na ulicę na miękkich nogach. „A więc miałam rację, to nie była żadna moja obsesja" — myślała, szukając w szeregu zaparkowanych samochodów, czarnej maski swojego audi. „Oni naprawdę są razem. W mieszkaniu Iwony. Siedzą tam już ponad tydzień i pieprzą się jak dwie norki". Zrezygnowana i słaba jak po długiej, wyniszczającej chorobie, wsiadła za kółko. Omal nie przywaliła w autobus, kiedy wyjeżdżała na ulicę. Klucząc osiedlowymi uliczkami w kierunku Wału Miedzeszyńskiego, cała się trzęsła, na czoło występował jej zimny pot. Kiedy jednak wyjechała wreszcie na prostą dwupasmówkę, rozpacz i słabość zaczęła zastępować w jej sercu wściekłość. „Zakpili ze mnie. Kompletnie się ze mną nie liczą. A on, ten drań, nierób i prostak, wykorzystał pierwszy pretekst, pierwszą sprzeczkę, żeby w samych tylko gaciach czmychnąć do swojej nowej famy". Z każdym kilometrem, ba!, z każdym obrotem kół, nakręcała się coraz bardziej. Na skrzyżowaniu z Bronowską była już tak wkurzona, że zaczęła nawet zjeżdżać na lewy, skrajny pas, by zawrócić, popędzić do Mostu Siekierkowskiego i dalej na Puławską. Chciała łomotać do drzwi Iwony, a potem wpaść tam do środka, wywlec zdzirę za włosy na korytarz, a jemu skopać dupę. W ostatniej chwili jednak oprzytomniała. Nie będzie zniżać się do takiego poziomu. A poza tym przypomniała sobie nagle, że Bartek ma przecież drugą komórkę. Służbową. Nigdy z tego numeru nie korzystała, niemal o nim zapomniała. Ale jeśli i jego nie wyłączył, załatwi z nim sprawę w białych rękawiczkach. Ostatecznie i na amen. Łamiąc przepisy, prowadziła nadal, jednym okiem i prawą ręką szukając w swoim iPhonie jego drugiego telefonu. O jest! Trąciła opuszkiem wyświetlony numer i przyłożyła komórkę do ucha. Eureka! Usłyszała sygnał. A więc miłość miłością, ale Bartuś pilnował jednak swoich interesów. Cyniczny drań. — Ania! Tak się cieszę, że dzwonisz! — usłyszała w słuchawce jego głos. Hm, nie spodziewała się takiego powitania. Jego słowa zdawały się naprawdę ociekać radością. Niezły aktorzyna… Przełknęła ślinę przez ściśnięte znienacka gardło i wycedziła: — Dzwonię tylko po to, żeby powiedzieć, że wiem o wszystkim. — Naprawdę? — wyraźnie się zdziwił. — Od dawna miałeś na nią ochotę, prawda? — No cóż… rzeczywiście chodziło mi to po głowie. — I postanowiłeś dać do niej nura, kiedy tylko trafiła się okazja… — No, niezupełnie tak. Ale rzeczywiście, teraz dużo o niej myślę. Poczuła, że do oczu napływają jej łzy. — Mniejsza z tym, rób, co chcesz. Mnie to już nie obchodzi — skłamała. — Szkoda. Miałem nadzieję, że… — Chyba żartujesz! — oburzyła się. I nie pozwalając mu już dojść do słowa, oświadczyła: — Chcę, żebyś przyjechał jak najszybciej po swoje rzeczy. A potem zablefowała, żeby jeszcze bardziej mu dopiec: — Potrzebuję miejsca, dla kogoś innego. — Ach tak — jego głos zabrzmiał, jakby dochodził z grobowej krypty. — W takim razie przyjadę jutro z samego rana. Może być? — Dopiero jutro? — zdziwiła się, bo przecież odległość z Puławskiej do Józefowa, nawet w czasie komunikacyjnego szczytu, można było pokonać w godzinę. — Wiesz, że mam powolne auto. — Pewnie raczej trudno ci się z nią rozstać. — To też — odpowiedział smutnym głosem. Nie mogła tego słuchać. Rozłączyła się.

*** Obudził ją nazajutrz o siódmej rano. Jak gdyby nigdy nic, otworzył sobie bramę pilotem (miał go przypiętego do kluczyków), zajechał pod dom i wesoło zatrąbił. Wściekła jak osa wyskoczyła z łóżka, zamaszyście omotała się szlafrokiem i ruszyła do drzwi, winszując sobie w myślach, że wszystkie rzeczy Bartka jeszcze wczoraj zapakowała do stulitrowych, plastikowych worków. Wytargała nawet jego potwornie ciężkie butle i ustawiła w równym rządku pod ścianą przy drzwiach. — Widzę, że nie próżnowałaś — uśmiechnął się smętnie na widok zastawiających przedpokój pakunków. — Nie miałem pojęcia, że tyle tego się uzbierało. Wyglądał, jakby nie wysiadał z auta przez całą noc. Wymizerowany, zarośnięty, rozczochrany. Oczy podkrążone, policzki zapadnięte. Tak źle nie prezentował się nawet po ich całonocnych szaleństwach na Jukatanie. No cóż, nie stajemy się coraz młodsi… — Pójdę się ubrać i pomogę ci nosić — zaproponowała. — Nie trzeba — odparł zmęczonym głosem. — Wracaj do łóżka. Przepraszam, że cię obudziłem. Zabiorę bety, a klucz do domu i pilota od bramy zostawię ci na szafce. — W takim razie idę zrobić kawę — skręciła raptownie w stronę drzwi do kuchni, nie zauważając, że on z kolei zrobił krok do pierwszego w worków. Wpadli na siebie. Odskoczyli. Wypchany plastikowy worek w rękach Bartka pękł. Na podłogę wysypały się majtki i skarpetki. Oboje skoczyli je zbierać. Znów wpadli na siebie. Tym razem jednak już się nie cofnęli. Ich ciała zwarły się w zapaśniczym uścisku, usta natychmiast znalazły drogę do siebie. Całowali się. Łapczywie, gorączkowo. Dopiero po chwili szarpnęła się w tył, oderwała od niego i wymierzyła mu siarczysty policzek. A potem drugi, trzeci… Za czwartym razem chwycił ją za nadgarstki i przycisnął do ściany. Trzymając ją mocno, tak że po jej przedramionach słodko rozpływał się ból, całował jej twarz, szyję, ramiona i piersi. Ugryzła go w usta. Warknął przekleństwo, a potem — wierzgającą i drapiącą — zaniósł do sypialni. Rzucił na łóżko. Usiłowała go kopać. Cofnął się więc o krok. Stał i patrzył na nią, ciężko dysząc. Ten brak zdecydowania ją ostudził. Spojrzeli sobie w oczy. Tkwił nadal w miejscu, nie zrobił kroku ani w jej stronę, ani do drzwi. Wtedy wstała, podeszła do niego blisko, bardzo blisko. Szybkim ruchem chwyciła go garścią za włosy i szarpnęła w stronę łóżka. Syknął z bólu, a potem oboje zwalili się ciężko w rozbebeszoną pościel. Pieprzyli się ostro, drapieżnie, rozgniatając usta do krwi, rozdrapując i siniacząc skórę. Ból, walka i buzująca w nich złość jeszcze bardziej rozbudzały jednak pożądanie. W końcu, po czasie, którego nie dało się policzyć — to mogło być zarówno pół godziny, jak i cały dzień — oboje poczuli się strasznie zmęczeni. Napięcie nagle opadło jak brunatne wody powodzi, pozostawiając po sobie… upokorzenie i wstyd. W każdym razie, przynajmniej Anka je poczuła. „Cholera! Cholera jasna!". Jak mogła to zrobić z facetem, który ją opuścił, zdradził, wystawił do wiatru i jeszcze oszukał. Niespodziewanie poczuła się jak biblijna Ewa zaraz po podaniu Adamowi jabłka. Naga, zawstydzona, bezradna i przerażona. „W co ja się znowu pakuję?" — w jej głowie zapaliła się histeryczna myśl. Spojrzała na nagiego, posiniaczonego i podrapanego niczym ofiara rozboju Bartka. Leżał rozwalony w jej łóżku jak lew. Jak zdobywca. Jak właściciel haremu. Na ten widok znów zawrzał w niej gniew. — Wynoś się stąd. Nie chcę cię tutaj nigdy więcej widzieć! — krzyknęła do jego bezbrzeżnie zaskoczonej twarzy. A potem wyskoczyła z łóżka, wstydliwie zasłoniła się strzępami szlafroka i pobiegła ku schodom wiodącym do gabinetu na piętrze. — Zabieraj swoje rzeczy, a klucze i pilota zostaw na szafce — krzyknęła z góry, by chwilę później zatrzasnąć za sobą górne drzwi. Przez grube drewno niewyraźnie słyszała, że coś do niej mówi. Usiadła po turecku na wyłożonej puszystym dywanem podłodze i z całych sił zatkała dłońmi uszy. Zacisnęła oczy i

zęby, wstrzymała oddech. Kiedy dużo, dużo później ostrożnie zeszła na dół, już go nie było.

4 — No cześć Anula, to ja — dwa tygodnie później usłyszała męski głos w słuchawce telefonu. Jeszcze raz spojrzała na wyświetlacz. Nie, numer dzwoniącego nic jej nie mówił. — Ty, to znaczy kto? — odparła z lekkim zniecierpliwieniem. Naprawdę nie miała czasu na takie szarady. Za dużo się ostatnio działo. Krym został odcięty od świata, rosyjskie wojsko zajmowało kolejne ukraińskie bazy, w głosie strzegącego fermy Artura (kiedy już udawało jej się do niego dodzwonić) brzmiała z trudem skrywana panika. Tymczasem Gonarow ponowił swoją propozycję. Tyle że teraz proponował połowę pierwotnej sumy. Kazała mu się wypchać. Była w działaniu, czuła się, jakby sama trafiła na pole walki, podejmowała szybkie decyzje, co chwila odbierała strategicznie ważne telefony. A tu masz, trafił się jakiś szaradzista. — Jak to kto? Jędrek z tej strony. — Jędrek? Zaraz, zaraz. Jędrek z Jastarni? — Jasna sprawa. — Miło cię słyszeć itepe, ale… skąd, u diabła, masz mój telefon? — Spisałem z komórki Bartka, kiedy był pod wodą. Nic z tego nie rozumiała. Poza tym, że Jędrek zwany przez nią (ale tylko w myślach) Krasnoludem, uskuteczniał właśnie jakąś partyzancką akcję. — Jeśli chcesz nas z powrotem z Bartkiem wyswatać, to szkoda twojego czasu… — Wyswatać? No coś ty! Szkoda, że wam nie wyszło, ale oboje jesteście dorośli i wiecie, co robicie. Mnie się o co innego rozchodzi. — Więc wyduś to z siebie. — Anula… — Tak? — Bo wiesz, chyba tylko ty masz jeszcze na niego jakiś wpływ… — Rany, Jędrek, ja naprawdę nie mam całego dnia czasu. — No bo Bartek przegina. — Coś o tym wiem — zaśmiała się sardonicznie. — Nie, ale poważnie. On się w końcu zabije. Odkąd zjechał do Jastarni trzy tygodnie temu… — Chciałeś chyba powiedzieć: dwa tygodnie — Anka szybko policzyła w myślach. Prosty rachunek. Rozstali się na początku marca. Potem Bartuś był łaskaw spędzić ponad tydzień u Iwony. Następnie wpadł po swoje rzeczy, doszło między nimi do czego doszło, i nawet jeśli od razu ruszył nad morze — mógł tam przebywać nie więcej niż czternaście dni. Jędrek był jednak innego zdania. — Wiem, co mówię — zaperzył się lekko. — Przyjechał tu na początku marca w samych gaciach i podkoszulku. Bez swojego sprzętu, skafandra i płetw. Wszystko musiał pożyczać, zabrał mi nawet zapasową szczoteczkę do zębów. Ja nie wiem, co tam między wami się wydarzyło, ale wywaliłaś go z chaty bez ceregieli. Nie odpowiedziała. Nie zamierzała się tłumaczyć. A poza tym… Dopracowany w szczegółach z pomocą agencji detektywistycznej obraz Bartkowej perfidii i zdrady, zaczął się właśnie chwiać w posadach. To w końcu, gdzie pojechał, kiedy się pokłócili? Do Iwony? Czy nad morze? — Zresztą, nie moja sprawa — zreflektował się tymczasem Krasnolud. — Ja do ciebie w takiej sprawie, żebyś mu przemówiła do rozumu. — Do rozumu? Ja?

— A kto inny?! Słuchaj, jemu palma odbiła. Przegina, znaczy się. Robi takie nurki, że albo napiszą o nim w gazetach, albo się zabije. Po mojemu zresztą, to drugie jest bardziej prawdopodobne. — Czekaj, czekaj. Chcesz powiedzieć, że Bartek przez cały czas siedzi nad morzem? — No mówię przecież! Co ty, Anula, nieprzytomna albo pijana jesteś? Siedzi tutaj murem, codziennie wypływa na nurki i tylko raz pojechał do Warszawy. Ale o tym wiesz, bo to było po rzeczy, do ciebie. Całą noc tłukł się tą swoją landarą, a potem drugą nockę dryndał z powrotem. Ostro się musieliście ściąć, skoro nie dałaś mu choćby na karimacie przekimać. Ale nie moja brocha, nie? Musiała usiąść. Nic z tego nie rozumiała. Czyżby Bartek nie zakotwiczył jednak w domu Iwony? Wyglądało na to, że nie. Skąd w takim razie wziął się u niej jego telefon? Coś tu się jednak nie zgadzało… Jędrek mówił natomiast dalej: — Włazi do wnętrza wraków, wciska się w najgorsze szczeliny. Opłynął całą maszynownię Frankena, wiesz, tego wielkiego, szwabskiego statku szkoleniowego, co go pod koniec wojny ruskie samoloty zatopiły. Wtrynił się nawet do U-boota, a ten przecież ma cały kiosk oplątany sieciami. Doszło do tego, że mu ludzie nie chcieli już pożyczać sprzętu. Bo jak odzyskać swoje butle, jak trup siedzi zaklinowany w samym środku wraku? No to pojechał do ciebie i przywiózł własny szpej. I dalej wariuje. Anula, szkoda człowieka. Pogadasz z nim? Kręciło się jej w głowie. Musiała to sobie wszystko na nowo ułożyć. Może już czas porozmawiać z Iwoną? — Zobaczę, co da się zrobić — odpowiedziała szybko i już miała się rozłączyć, gdy znów dobiegł ją głos Jędrka: — Pogadaj i to szybko. Bartek wczoraj załadował wszystkie swoje butle i pojechał do Niemiec. Na Rugię. Wiesz, co to znaczy? Nie wiedziała. — Sukinsyn pojechał do Niej! — Do niej? — nic z tego nie kapowała. — Do kogo konkretnie? Masz na myśli Iwonę? Tym razem to w głosie Jędrka zabrzmiało zdumienie. — O jakiej Iwonie ty mówisz? Nie znam żadnej pieprzonej Iwony! Ja mówię o Niej! — Jędruś, błagam cię. Wysławiaj się jaśniej. Po drugiej stronie rozbrzmiało jego ciężkie jak kowalskie miechy westchnięcie. — No tak — sapnął. — Zapomniałem, że ty jednak nie jesteś nasza. Ona i On mówi się w środowisku nurków wrakowych o dwóch zatopionych okrętach. Oba niemieckie, oba poszły na dno w czterdziestym piątym. I do obydwu nie wolno nurkować. Państwowy zakaz. Zaczęło się jej przejaśniać w głowie. Przypomniała sobie jakieś strzępy rozmowy sprzed trzech lat. W jej starym mieszkaniu, przy Alei Wyzwolenia. Wtedy, kiedy Zosia nawrzeszczała na Bartka. Rozmawiali wcześniej o tej mitycznej Grubej Sabci. I jej ucieczce z wujkiem Kazikiem na północ, w kierunku morza. Wsiedli wtedy na statek, który został storpedowany. A władze zakazały na nim nurkować… — Wiesz już, o czym mówię? On to jest General von Steuben. Piękny liniowiec leżący na prawej burcie na siedemdziesięciu metrach. A Ona to MS Goya. Goya. Pamiętała tę nazwę. To na jej pokład dostał się Kazik i Sabina… — Ale skoro nie wolno tam nurkować, to jak, u licha… — Dziewczyno, nie bądź naiwna! Tylko nasza Straż Graniczna nie pozwala tam pływać. Nie można więc ruszyć na Goyę ani Steubena z żadnego z naszych portów. Ale z Niemiec, a nawet ze Szwecji, bez większego problemu. Tamte kraje nie uznały tych wraków za cmentarze

wojenne. Nie odpowiedziała. Przypomniała się jej rozmowa z Bartkiem sprzed dwóch tygodni: „Dzwonię tylko po to, żeby powiedzieć, że wiem o wszystkim". „Naprawdę?". „Od dawna miałeś na nią ochotę, prawda?". „No cóż… rzeczywiście chodziło mi to po głowie". „I postanowiłeś dać do niej nura, kiedy tylko trafiła się okazja…". „No, niezupełnie tak. Ale rzeczywiście, teraz dużo o niej myślę". „Mniejsza z tym, rób, co chcesz. Mnie to już nie obchodzi". „Szkoda. Miałem nadzieję, że…". „Chyba żartujesz! Chcę, żebyś przyjechał jak najszybciej po swoje rzeczy". „Jejku, jejuniu. Jaka byłam wtedy głupia. Zacietrzewiona, zapatrzona tylko w swój gniew i urażoną dumę. Rozmawialiśmy ze sobą jak para idiotów! On mówił o oplątanym rybackimi sieciami wraku, ja o Iwonie!". — Halo! Anula, jesteś tam? — Jestem. — Wybij mu to nurkowanie z głowy. Ta Goya to wyjątkowo pechowy wrak. Pewnie zresztą słyszałaś… W stanie psychicznym, w jakim znajduje się Bartek, to się nie może dobrze skończyć. *** Komórka Iwony nadal była wyłączona, pojechała więc do jej firmy. Dziewczyna w sekretariacie usiłowała zastąpić Ance drogę, kiedy energicznym krokiem zmierzała do gabinetu. Bez powodzenia. Niemal taranując asystentkę, Anka wdarła się do niewielkiego pokoju, w którym — przy podłużnym stole — siedziało kilka osób. Iwona właśnie prowadziła dla nich prezentację. — Musimy porozmawiać — oznajmiła Anka. — O Bartku. Iwona skurczyła się, jakby ktoś walnął ją w brzuch. Szybko jednak się pozbierała, a na jej buzię powrócił pewny siebie, zawodowy uśmiech. — Dobrze, Aniu — westchnęła. — Za pół godziny. Jak skończę rozmawiać z… — Teraz. Jeśli chcesz, możemy rozmawiać przy nich — ruchem brody wskazała siedzących. Zebrani wymienili między sobą znaczące spojrzenia, na ich twarze wypłynęły ironiczne uśmieszki. Zanim Iwona zdążyła cokolwiek odpowiedzieć, wszyscy już zaczęli podnosić się z miejsc. — Wrócimy do tej prezentacji innym razem — powiedział szpakowaty facet w garniturze i różowej koszuli, najstarszy z całego grona. — Proszę się nami nie przejmować. Ja wszystko rozumiem. Też byłem młody — szelmowsko mrugnął okiem. Uśmieszki zebranych zamieniły się w głośny śmiech. Wychodząc z gabinetu, wszyscy posyłali Ance dość drwiące spojrzenia. Nie dbała o to. — No dobrze, wypłoszyłaś mi klientów za pięćdziesiąt tysięcy — pełnym rezygnacji głosem obwieściła Iwona. — Teraz możemy sobie rozmawiać, aż do usranej śmierci. Anka zarejestrowała, że jej temperamentna i raczej ostra w kwestiach zawodowych koleżanka, dziwnie szybko wybaczyła jej najście. „Do licha! Gdyby mi ktoś rozwalił spotkanie z kluczowym klientem, prawdopodobnie bym go rozszarpała. No, chyba że miałabym coś na sumieniu…". — Powiedz mi o Bartku — wypaliła, nawet nie siadając. — Widziałaś się z nim, prawda? Iwona ciężko oparła się pupą (zgrabną pupą, cholera!) o blat swojego biurka.

— Tak. — Kiedy ostatni raz? — Na początku marca. Trzy tygodnie temu. Wtedy, gdy się ścięliście. Anka osunęła się na jedno z krzeseł. A więc jednak poszedł wtedy do niej. — Był środek nocy, wróciłam akurat ze służbowej kolacji i właśnie zdążyłam wyjść spod prysznica… Mózg Anki, wbrew jej najszczerszym chęciom, wyobraził sobie obraz Iwony. Pachnącej, zarumienionej, z mokrymi włosami. W samym tylko szlafroczku. „Szlag!". — Byłam trochę podcięta — kontynuowała. — Wiesz, jak to jest na tych kolacjach z klientami… Stworzony w umyśle Anki obraz Iwony w rozchełstanej różowej podomce, zyskał dodatkowo zalotny uśmiech i nieco rozkołysany chód. — A tu nagle telefon. Od twojego Bartka. Myślałam, że coś ci się stało, że miałaś wypadek… A ten mówi, że stoi pod wejściem na moją klatkę schodową! Do narysowanej przez neurony Ani postaci w szlafroczku, dołączyła druga. Męska. W samych majtkach i podkoszulku. Oboje prawie nadzy. On przemarznięty, ona pijana. Miała ochotę kąsać zębami własne palce. — Zatkało mnie na jego widok — mówiła dalej Iwona, najwyraźniej nie zdając sobie sprawy, jaką siłę rażenia mają jej słowa. — Telepało go z zimna! Zrobiłam mu kubas herbaty, podałam aspirynę… — I co jeszcze? — Anka z trudem się powstrzymała, żeby nie złapać jej za klapy żakietu i mocno potrząsnąć. Iwona rzuciła jej szybkie, przepełnione poczuciem winy spojrzenie. — Aniu… — zaczęła — zrozum. On powiedział, że między wami wszystko skończone. Był w szoku, twierdził, że opętał cię jakiś diabeł. Mówił, że nie ma już siły o ciebie walczyć, że wszystko, co robi, i tak obracasz przeciwko niemu… Anka wstrzymała oddech. — Przyjechał się do mnie wyżalić — Iwona wciąż nie mogła wydusić z siebie tego, po co Anka tu przyszła. — Pytał, co ma robić. Wiesz… Byłam jedyną osobą w mieście, do której mógł podjechać. — Wątpię. Ma tutaj sporo kumpli — syknęła. — I co? Miał do nich wpaść w środku nocy, żaląc się, że własna kobieta wywaliła go z gołym tyłkiem z domu? Stałby się pośmiewiskiem! — Nie wiedziałam, że jest taki wrażliwy na opinie innych. — No nie wiem. Nie siedzę przecież w jego głowie. Popatrzyły sobie w oczy. Bez złości. Obie nie miały już na nią siły. Raczej badawczo. Każda z nich zrozumiała, że nadszedł czas, by wyjaśnić jedną, zasadniczą kwestię. I wyglądało na to, że każda obawia się tego, co zaraz może usłyszeć od drugiej. — Zrobiliście to? — Anka spytała tak cicho, że sama nie była właściwie już pewna, czy powiedziała to na głos, czy tylko pomyślała. Iwona spuściła wzrok, a w Ankę uderzyła fala gorąca. I właśnie wtedy usłyszała równie cichą odpowiedź: — Nie. Czas, który przed sekundą zatrzymał się w miejscu, nagle znów ruszył. — Nie? — jeszcze nie dowierzała. — Musisz jednak coś wiedzieć… Ja… Zachowałam się wobec ciebie nielojalnie. — Co to, u diabła, znaczy?! — Anka miała już dość tych zgadywanek i niedopowiedzeń.

— Pal licho, że poradziłam mu, żeby dał sobie z tobą spokój — ciągnęła Iwona głosem skazańca, który już na szafocie zdecydował się przyznać do winy. — Gorzej, że ja…, pamiętaj jednak, że byłam troszkę zalana…, no więc próbowałam się do niego dobierać. — Super. Po prostu super. — Kurczę, wiem. Odbiło mi. Ale ten facet od początku na mnie działa, jak… Dobra, nieważne. Dokończę, co mam do dokończenia, a potem możesz już zacząć ciągać mnie za kudły po pokoju. — No więc — kontynuowała, kiedy nie doczekała się ani słów potępienia, ani wybaczenia — wpiłam się w niego ustami jak jakaś nimfomańska wampirzyca. — A on? — Spanikował jak ministrant. Rzucił się do ucieczki. Uwierzysz? W tych swoich rajtkach i podkoszulku — czy się Ani zdawało, czy w głosie Iwony wyczuła nutę pogardy? — Drugi raz tej samej nocy musiał spitalać przed kobietą. Biedaczek. Tak ode mnie zwiewał, że aż zapomniał zabrać swojej komórki. Iwona skończyła. Wbiła wzrok w podłogę. A Anka? Powoli rozejrzała się po gabinecie. Proste, funkcjonalne meble. Aluminium, drewno i szkło. Ściany w kolorze ecru. Kinkiety. Wszystko niby wyglądało tak samo, jak wtedy, kiedy tu pięć minut temu weszła, a jednak było jakieś inne. Wesołe. Roztańczone. Kolorowe jak tęcza. „Spanikował, jak ministrant. Uciekł" — powoli zmierzyła Iwonę wzrokiem. Talia osy, cycki w górze, ogniki w oczach. „A jednak przegrałaś" — pomyślała, czując się jak lwica, która odpędziła konkurentkę ze swojego kawałka sawanny. „Ministrant, dobre sobie! Żebyś ty, jędzo jedna, wiedziała, jakie piruety wyprawialiśmy dwa tygodnie temu!". Nie czuła jednak złości. Mało tego, ledwo się powstrzymywała, żeby Iwony nie uściskać. Bo przecież była jednak jeszcze szansa dla Bartka i dla niej. No dobrze. Niewielka, biorąc pod uwagę, że kiedy ostatnio się widzieli, wyrzuciła go z domu. I to w dość bezceremonialny sposób. Ale jednak była. I tylko jedna sprawa wymagała jeszcze wyjaśnienia. — Dlaczego wyłączyłaś jego telefon? Iwona spojrzała na nią spode łba. Nerwowo zabębniła czerwonymi pazurkami o blat biurka, dziubnęła lśniącą podłogę wysokim obcasem. — Nie wyłączyłam — burknęła w końcu. — Kiedy Bartek ode mnie wybiegł, pizgnęłam nim o ścianę aż się rozleciał. Na pieprzone drzazgi. Anka stłumiła triumfalny chichot. — Własną komórkę też rozwaliłaś? — Niee. Swoją wyłączyłam po tym, jak pierwszy raz próbowałaś się do mnie dodzwonić. Nie byłam w stanie z tobą rozmawiać. A więc to tak. Taka była prawda. Anka poczuła się jak idiotka. Wszystko spieprzyła. Wszystko. Nie do wiary! Obróciła się i ruszyła ku drzwiom z mlecznego szkła, za którymi — była tego niemal pewna — czaił się zgięty cień podsłuchującej asystentki. No cóż, dziewczyna dowiedziała się dzisiaj co nieco na temat prawdziwego życia. — Nie wydrapiesz mi oczu? — usłyszała za plecami zadane konwersacyjnym tonem pytanie, w którym łatwo było jednak wyczuć napięcie. — Nie — uśmiechnęła się w odpowiedzi. — W sumie… To jestem ci wdzięczna. — Jaja sobie robisz. — Widzisz, Bartek miał rację. Rzeczywiście wstąpił we mnie ostatnio jakiś diabeł. A ty właśnie odprawiłaś mi egzorcyzmy. Chwilę później lekko wskoczyła do samochodu, trzasnęła drzwiami, opadła na oparcie. Długo siedziała z mocno zaciśniętymi powiekami. Tak długo, aż w końcu poczuła cieknące po

policzkach łzy. Wtedy sięgnęła po iPhone'a. Ale nie wybierała numeru. Jeszcze nie. Zastanawiała się. Co mu powiedzieć? Jak zacząć? Od przeprosin? Wyjaśnień? A może po prostu, oświadczyć: „Kocham cię"? Tak, tak będzie najlepiej. Na wyjaśnienia czas przyjdzie później. O ile oczywiście Bartek jej wybaczy. O ile będą umieli spróbować być razem po tych wszystkich strasznych słowach, które leżały między nimi jak kamienie. Wybrała numer jego służbowej komórki. Usłyszała: „Abonent ma wyłączony telefon lub jest poza zasięgiem" I wtedy, z przeraźliwą ostrością dotarło do niej, że jest już za późno.

EPILOG Trzymałam w ręku zielony od pokrywającej go patyny medalion babci Zosi. Okrągły, podobny z zewnątrz do zegarka typu „cebula", z jednym zawiasem i dużym oczkiem, przez które kiedyś był przeciągnięty łańcuszek. Śmierdział octem, w którym kilka godzin moczył go doktor, żeby z koperty odpadła śniedź i morskie osady. — To ten? — spytał siedzący za biurkiem lekarz. Nie odpowiedziałam, zajęta kolejną próbą uchylenia wieczka. Wsadziłam w szparkę między połówkami medalionu paznokcie i usiłowałam delikatnie rozewrzeć jego połówki. Nareszcie! Zawias poruszył się odrobinę i koperta rozwarła się na dwa, trzy centymetry. Przystawiłam medalion do stojącej na biurku lampy i zajrzałam do środka. Pierwsze, co zobaczyłam, to skręcony w kółko pukiel czarnych włosów. Mocne i grube. Zamrugałam powiekami, bo oczy wypełniły mi łzy. Do licha. Kiedy w sierocińcu po raz pierwszy zobaczyłam babcię, była już siwa. Nigdy nie widziałam jej w naturalnym kolorze. Cholera, ten medalion był jak kapsuła czasu… Ostrożnie wytrząsnęłam pukiel do podanej przez doktora koperty i zapuściłam wzrok głębiej. Wewnętrzne ścianki „cebuli" uległy znacznym zniszczeniom. Widać było tylko, że zdobiły je kiedyś fotografie. Po przedstawionych na nich postaciach pozostały już jedynie niewyraźne zarysy. Prababcia i pradziadek. Wszystko się zgadzało… — Pani wujek nie kłamał — odezwał się lekarz. — Ta Sabina do końca musiała mieć medalion przy sobie. Kiwnęłam głową, zastanawiając się, jak na to znalezisko zareaguje Zosia. Ona naprawdę wierzyła w klątwę ciągnącą się przez pokolenia. Zresztą, sama już zaczynałam w nią wierzyć, cholera. Tyle spraw się ostatnio w moim życiu spieprzyło… Czy fakt, że trzymam teraz to cholerstwo w dłoni, coś zmieni? — To niezgodne z prawem — usłyszałam dobiegające zza biurka słowa człowieka, któremu powierzyłam rodzinną opowieść — ale myślę, że powinna pani go zabrać. A poza tym, po tym, co usłyszałem, nie chcę go mieć przy sobie ani chwili dłużej. I wtedy na jego biurku zadzwonił telefon. Słuchał chwilę w milczeniu, potem powiedział krótkie: „To świetnie" i odłożył słuchawkę. — Pani partner opuścił komorę — powiedział, patrząc na mnie intensywnie, wręcz badawczo. — Chce pani z nim porozmawiać? — Porozmawiać? — spytałam ostrożnie. W pamięci wciąż miałam nieruchomą, popielatą twarz i zamknięte oczy. — Odzyskał przytomność. I podobno mówi nawet do rzeczy. To oczywiście jeszcze nie świadczy o wyzdrowieniu. Ale daje powód do ostrożnego optymizmu. Chwilę później zobaczyłam go na końcu długiego i pustego korytarza. Siedział na inwalidzkim wózku popychanym przez człowieka w szpitalnym kitlu. Moje nogi same zerwały się do biegu. — Bartek — usta ułożyły się w słowa. Miał zimną, wręcz lodowatą dłoń, patrzył na mnie wytrzeszczonymi oczami. Prawy kącik ust nienaturalnie zwisał mu w dół. — To ty? — wyszeptał z wyraźnym trudem. — Przyjechałaś? Do mnie? Przez moment szamotałam się sama ze sobą. Chciałam go przytulić. Po prostu. Ale jego ciało, pod szpitalną, ostemplowaną piżamą wydało mi się kruche jak szkło. Był połową człowieka, z którym kochałam się dwa tygodnie temu. Opadłam więc przy kole wózka na kolana,

ostrożnie opierając policzek o jego ramię. I trwaliśmy tak przez dłuższą chwilę, dopóki piętrzący się nad nami sanitariusz nie oznajmił znudzonym głosem: — Musimy już jechać. Karetka czeka. Podniosłam głowę i nasze oczy znalazły się na jednej linii, o kilka centymetrów od siebie. — Zostaję z tobą — ciepło mojego oddechu ogrzało mu bledziutką twarz. — Wyciągnę cię z tego. Słyszysz? Przejdziemy przez to razem. Ledwo dostrzegalnym ruchem skinął głową. A jego lewy kącik ust drgnął w cieniu uśmiechu. *** Wzięłam pokój w Domu Marynarza położonym niedaleko obu szpitali (czy raczej Szpitala Morskiego i Kliniki Medycyny Hiperbarycznej i Ratownictwa Morskiego), a do tego blisko centrum Gdyni. Przez następne dni niewiele jednak czasu spędzałam w hotelu. Od samego rana siedziałam u Bartka, asystowałam przy jego kolejnych seansach w komorze, a popołudniami ćwiczyłam razem z nim i rehabilitantem zadane ćwiczenia. Na szczęście tomografia nie wykazała większych uszkodzeń układu nerwowego. Rozszerzające się w czasie zbyt szybkiego wynurzenia pęcherzyki azotu nie rozerwały naczyń włosowatych mózgu, nie doszło więc do wylewu. A skutki niedotlenienia udało się niemal cofnąć. Bartek z każdym dniem stawał się więc mocniejszy. Kącik ust wrócił na swoje miejsce, powróciło czucie w prawej stronie ciała, dłoń odzyskała sprawność. Mógł sam jeść, umyć zęby, rozmawiać. Sygnalizował potrzeby fizjologiczne. Reagował na kłucie igłą w stopy. Ale wciąż jeszcze nie potrafił zsiąść z wózka. Zabierałam go więc na spacery po obszernym terenie parkowym wokół szpitala. Po kilkunastu dniach wahania, wyrażającego się przelotnymi szkwałami i zimnym wiatrem od morza, wiosna w końcu zdecydowała się zostać z nami na dobre. Popychałam więc wózek z Bartkiem pomiędzy rozkwitającymi bzami, czeremchami i jabłonkami, gniotłam jasnozielone źdźbła trawy jego wysłużonymi, łysymi oponami. Pewnego wieczora, kiedy skonana wróciłam do hotelu, zadzwoniła moja komórka. Kierunkowy z Kijowa. — Wszystko stracone. Wszystko! — w płaczliwych i rozedrganych słowach w słuchawce z trudem rozpoznałam głos Artura. — Uspokój się — zarządziłam. — I opowiedz spokojnie, co się stało. Był w polskiej ambasadzie. Dzień wcześniej przekroczył nowo powstałą granicę na Krymie. Ten twardy facet, były kryminalista, płakał, kiedy opowiadał, jak na moją fermę wtargnął rosyjski Specnaz. Jak jego i pozostałych ochroniarzy stłuczono kolbami, zdemolowano zakład, aresztowano wszystkich pracowników. Artur trafił do izolatki, w której przez całą dobę paliło się światło. Był przesłuchiwany, straszony, nie pozwolono mu spać, karmiono słonymi śledziami, po których umierał z pragnienia. — Co chcieli wiedzieć? — spytałam. — Tego chyba sami nie wiedzieli — odparł łamiącym się głosem. — Myślę, że nie chodziło im o wyciągnięcie ze mnie czegokolwiek. — Więc dlaczego cię torturowali? — Żebym opowiedział o tym tobie. — Nie rozumiem? — Słuchaj, oni wysyłają ci sygnał. Tak to rozumiem. Brzmi on: „Hodowla jesiotra jest teraz nasza. I nie próbuj się o nią upominać. Bo my nie żartujemy". — A co z pozostałymi? Co z moimi pracownikami? — Oni już nie są twoi. Przeszli do Gonarowa. — Włosi też?

— Przede wszystkim Włosi. Dał im sto procent podwyżki. O twoim powrocie już nikt nie chce tam słyszeć. Byłam więc spłukana. Kompletnie. Przecież wszystkie swoje pieniądze włożyłam w tę fermę! Przeklęty Gonarow! Telefon oligarchy jednak nie odpowiadał. Nie byłam już dla niego partnerką w biznesie… Zabawne, ale kiedy nazajutrz poderwałam się z łóżka, żeby jak co dzień biec do szpitala, czułam się lekka i wolna jak w czasach, kiedy byłam mieszkającym na Piaskach dzieckiem. Wtedy nie miałam nic i teraz nie mam. Życie zatoczyło krąg, a ja — ku własnemu zdumieniu — nie bardzo się tym przejmowałam. Dużo bardziej obchodził mnie stan zdrowia Bartka. — Opowiesz mi o tym nurkowaniu? — to właśnie tamtego dnia spytałam go o to po raz pierwszy. Przez dłuższą chwilę, jedynym odgłosem, jaki słyszałam w odpowiedzi, było skrzypienie popychanego przeze mnie wózka. — Może nie pamiętasz albo wolisz o tym nie rozmawiać — żachnęłam się. — Pamiętam wszystko. Ze szczegółami. Choć wolałbym chyba zapomnieć. A potem spokojnym, monotonnym głosem zaczął opowiadać. O tym, jak rzucili kotwicę nad stojącym na równej stępce wrakiem. I jak skoczył do wody, a potem zaczął opadać wzdłuż ukośnej liny opustowej. Woda była najpierw zielona, potem mglisto szara, wreszcie otoczył go atramentowy mrok. Włączył akumulatorową latarkę dającą stuwatowe światło i niedługo później zobaczył Ją. — „Prosiak", znaczy ciężarek od liny opustowej, leżał idealnie na dachu kapitańskiego mostka — mówił. — Odsunąłem zwisające w oknach sieci i zajrzałem do środka. Zobaczyłem koło sterowe, kompas, telegraf maszynowy… Nawet jakieś pokryte mułem papiery na półce. Czas zatrzymał się tutaj w miejscu. Powoli opadł głębiej wzdłuż wielkiej nadbudówki. Zobaczył główny pokład i dwa duże, czarne, położone obok siebie wejścia do ładowni. W każdym z nich były drewniane, prowadzące w dół schody. Omijając powiewające w przydennym prądzie sieci, podpłynął do wejścia przy prawej burcie. Zaświecił w głąb, ale wszystko, co w pierwszej chwili zobaczył, to grube osady mułu na dnie, w którym tkwiły jakieś białawe śmieci. Ostrożnie złożył się w scyzoryk, uderzył płetwami i pofrunął w dół. Był już w ładowni. Metr nad jej dnem wyrównał pływalność. Tu już nie było prądu. Woda była przejrzysta i nieruchoma. Zawisł w niej, świecąc dokoła. Znalazł się w wielkim pomieszczeniu, otaczały go skorodowane stalowe ściany kadłuba. Znowu skierował światło ksenonowej latarki pod siebie. I wtedy zrozumiał, czym są zmieszane z mułem białawe śmieci. To ludzkie kości… — W pierwszej chwili chciałem stamtąd wiać — opowiadał. — To wyglądało jak przeorany cmentarz. Mnóstwo, prawdziwe mnóstwo kości. Małych i dużych czaszek, wypełnionych szlamem oczodołów. Fragmenty kręgosłupów, miednice, piszczele i wciąż połączone z mostkami żebra. Tysiące zmarłych ludzi. Opanował się jednak i został. Płynął „żabką", odpychając się delikatnymi ruchami płetw, żeby nie podnieść z dna leciutkich osadów. — Czego tam szukałeś? — spytałam szeptem. — Wiesz czego. — To jak próba znalezienia igły w stogu siana. — Tak, tam na dole od razu zdałem sobie z tego sprawę. Ale nie umiałem odpuścić. Pływał więc od jednej burty do drugiej. Siedemnaście metrów i nawrót. I znów. Na takiej głębokości to kawał drogi. Zwłaszcza, że nad głową miał przegniły i uszkodzony uderzeniem kadłuba o dno sufit.

Dotarł do końca ładowni, ominął kilka zawalisk i nie znalazł niczego. Niczego oprócz kości. A kiedy się odwrócił, zobaczył ścianę. Miękką, ruchomą, wirującą przed oczami. To bąble wydychanego przez niego gazu strąciły z sufitu drobniutki osad rdzy zmieszanej z piaskiem i mułem. — Przestraszyłem się — mówił dalej. — Nie miałem poprowadzonej do wyjścia poręczówki. A w takim mącie, w którym ledwo widać własne ręce i już nic dalej, łatwo stracić orientację. Nie miał jednak wyboru. Droga do wyjścia była na wprost. Wpłynął w wirującą ścianę. Ludzkie zmysły przyzwyczajone są do grawitacji. Żeby określić miejsce naszego ciała w przestrzeni, musimy wiedzieć, gdzie góra, gdzie dół. Pod wodą grawitację równoważy siła wyporu. Do określenia swojego położenia służą więc tylko oczy. Kiedy jednak kłębią się przed nimi miliony drobinek rdzawego pyłu, mózg natychmiast wariuje. Traci poczucie kierunku. Zarówno w poziomie, jak w pionie. A z nieokreślonych, rozpraszających światło latarki chmur, zaczyna układać nierzeczywiste obrazy. Halucynacje. — Otoczyły mnie twarze — jego szept wzbijał się zaledwie o ton wyżej ponad skrzypienie kółek. — Ich twarze. Zabitych na tym statku. Wiedziałem, że są tylko projekcją zawirowań kłębiącego się wokół mnie mułu. Ale kiedy jesteś sam, głęboko pod wodą, we wnętrzu wraku, i to jeszcze TAKIEGO wraku… nic już nie wydaje się proste ani oczywiste. Poczuł, jak ogarnia go panika. Płynął na oślep. Na przemian, to uderzał w coś twardego, to znów po pachy zapadał się w muł, a pomiędzy jego palce trafiały gładkie kości. Najgorsze jednak, że otaczające go twarze żyły, obracały oczami, otwierały i zamykały usta. Próbował się uspokoić, wytłumaczyć sobie, że musi odnaleźć jedną z burt, a potem płynąć wzdłuż niej w kierunku śródokręcia, dopóki nie natknie się na schody. Nie wiedział już jednak, w którą stronę jest to cholerne śródokręcie, a nawet czy to, czego dotyka, to burta czy sufit. Szamotał się w świecie umarłych. — I wtedy, kiedy po raz kolejny zaryłem łapami w muł, poczułem w dłoni coś twardego i chropowatego. Palce same mi się na tym zacisnęły. Nie zastanawiałem się jednak, co trzymam. Walczyłem o życie. Wyrwałem ręce ze szlamu i uderzyłem płetwami. Kilkanaście sekund później przywaliłem łbem w drewniane schody… Wypłynął z ładowni nad pokład, gdzie nareszcie mógł sprawdzić manometry. Gdy na nie spojrzał, przeraził się po raz drugi. Obydwa wskazywały zero. — Musiałem uciekać do góry, na głębokość, na której mogłem zacząć oddychać nitroksem bez obawy, że zabije mnie wysokie ciśnienie parcjalne tlenu. Resztę historii już znasz. Nagle uświadomiłam sobie, że od dłuższego czasu nie popycham wózka. Staliśmy na środku alejki, a ja w napięciu wpatrywałam się w tył jego głowy. Wzięłam głęboki wdech i podjechałam do najbliższej ławeczki. Usiadłam, obróciłam Bartka do siebie. Nareszcie popatrzyliśmy sobie w oczy. — Znalazłeś to — powiedziałam. — Tak, znalazłem. — Dlaczego tak dla mnie ryzykowałeś? Nie odpowiedział od razu. Uciekł spojrzeniem gdzieś w stronę widocznej za szpalerem drzew uliczki. — Myślisz, że ta klątwa… — nie dokończył. — Nie wiem, czy ona istnieje — odpowiedziałam szczerze. — Ale fakt, że medalion właściwie sam wpadł ci w ręce, daje co nieco do myślenia. — Sądzę, że ona ma już dość. — Gruba Sabcia? — domyśliłam się, o kim mówi.

— Nasyciła się zemstą. Może nawet przeraziła jej skutkami. I wcisnęła mi to cholerstwo do łapy. — Jeśli tak, to znaczy, że my znów mamy szansę — spojrzałam na niego pytająco. — No jasne. Przecież jesteś tu ze mną — uśmiechnął się. Wtedy nareszcie go pocałowałam. *** Jeszcze nigdy nie widziałam babci tak poruszonej, jak w chwili, kiedy wzięła do ręki medalion i kopertę z kosmykiem swoich włosów. Długo ważyła je w dłoniach. Jakby coś liczyła, szacowała, analizowała. W końcu sięgnęła po kule i chwiejnie stanęła na nogach. Nie spojrzała na mnie. Jej oczy zwrócone były wyłącznie na Bartka. Trwali tak naprzeciw siebie, oboje wsparci na kulach. Tak samo chwiejni i niezdarni, choć dzieliła ich przepaść dwóch pokoleń. — Myliłam się co do ciebie — przerwała w końcu milczenie. — W sumie, normalka. Niemal całe moje życie to pasmo pomyłek. Ale tym razem, chciałabym to odkręcić. Wybaczysz starej, stetryczałej schizolce? — Wybaczę. — Mów do mnie: babciu. Następnie usiedliśmy do obiadu. Zosia, z pomocą pani Lusi — pięćdziesięciolatki z sąsiedztwa, którą wynajęłam, żeby jej pomagała podczas moich nieobecności — wzniosła się na wyżyny. Były ręcznie lepione ruskie pierogi (podobno jeszcze przepis szeptuchy Jadźki), na przekąskę śledź po warszawsku z tartym jabłkiem (patent Teresy), a po wszystkim — nalewka z pigwy (receptura Apolci) oraz ciasto drożdżowe z dwunastu jaj. Nie śpieszyliśmy się z jedzeniem, wiedzieliśmy, że i tak nie wstaniemy od stołu przed wieczorem. Mieliśmy sporo do przegadania. Trzeba było obliczyć, czy stać nas na ten wielki dom. Ja byłam bankrutem Wszystkie oszczędności, nawet pieniądze ze sprzedaży apartamentu przy Alei Wyzwolenia, poszły na spłatę firmowych zobowiązań. Ale wciąż mieliśmy mieszkanie babci na Piaskach. — Jak to wynajmiemy, powinno wpaść w sumie ze trzy tysiące miesięcznie — obliczyłam. — Plus moja emerytura — dorzuciła Zosia — osiemset złotych razem z dodatkiem pielęgnacyjnym. — Mało — zmarszczyłam brwi. — No to wam powiem, że dostałem propozycję pracy — niespodziewanie zalicytował Bartek. — Ty?! — wykrzyknęłyśmy równocześnie. — Co was tak dziwi? Że ktoś daje robotę kulawemu? — spytał surowym tonem. Ale zaraz się roześmiał. Obie się zawstydziłyśmy. Do licha, głupio wyszło. A poza tym lekarze mówili, że jego niepełnosprawność powinna się stopniowo cofać. — Pełen etat. Sześć tysięcy brutto. Wystarczy? Popatrzył na nas z triumfującą miną. — Bartek — zaczęłam najdelikatniej, jak potrafiłam. — Przecież wiesz, że już nigdy nie wolno ci nurkować. — To nie jest praca pod wodą — błysnął tymi swoimi wilczymi zębiskami. — Miałbym być specjalistą w pewnej firmie świadczącej usługi z zakresu zarządzania i doboru kadr. Inaczej mówiąc: human resources. Poczułam, jak żołądek podjeżdża mi do gardła.

— Iwona! — syknęłam. — Powiedziała, że przyda się jej taki, jak się wyraziła: naturszczyk — radośnie kontynuował Bartek. — I jeszcze dodała, że przyjaciół nie zostawia się w biedzie. Nawet tych byłych. Przełknęłam ślinę. Do licha. Zapamiętała moje słowa. — Nie wiem tylko, czy ty — Bartek spojrzał mi prosto w oczy — dasz radę się wznieść ponad niskie uczucie zazdrości. Nie odpowiedziałam. Niczym buldog, miałam zaciśnięte szczęki. Zrobiła to jednak Zośka: — No to postanowione! Od kiedy zaczynasz tę robotę? — Zaraz, zaraz — wychrypiałam. — Oj, przestań się znowu wygłupiać — poklepała mnie w kolano. — I pogódź z tym, że przestajesz być głową rodziny. Tę funkcję przejmuje Bartek. Poszliśmy spać późno, całkiem zacnie zgłuszeni „nalewką Apolci". Bartek już smacznie chrapał, a ja wychodziłam z łazienki, kiedy omal nie wpadłam na czającą się pod drzwiami babcię. — Co ty tu robisz? — spłoszyłam się. — Źle się czujesz? — Czuję się lepiej niż kiedykolwiek. Ale mam sprawę. Jakoś nie chciałam przy Bartku. — No wiesz! Sama mówiłaś, że on jest teraz głową… — Tak wiem, to prawda — ucięła. — Ale to dla mnie trochę wstydliwa sprawa. — Kobieca przypadłość? — Bardzo kobieca — zgodziła się. — Chciałabym, żebyś mnie jutro podwiozła na Powązki. — Na cmentarz? — Spokojnie. Jeszcze nie kładę się do grobu. Chcę tam kogoś odwiedzić… *** Nazajutrz był bardzo ciepły dzień. Powietrze pachniało zbliżającym się latem. Zatrzymałam naszego transportera „AHOJ" (moje audi zostało już sprzedane) na niewielkim parkingu przy Powązkowskiej, na tyłach pawilonu ze zniczami i wiązankami. Przeszłyśmy przez ulicę i wzdłuż czerwonego, ceglanego muru podeszłyśmy pod bramę. — Gdzie teraz? — spytałam. Babcia wyjęła z kieszeni kartkę z zapisanymi namiarami na jedną z kwater. — Skąd to masz? — zainteresowałam się. — Z Internetu — odparła z godnością. — Nie wiedziałam, że ty… — Trzeba iść z duchem postępu. A zresztą… Pomogła mi Lusia. Nauczyła się guglowania na Uniwersytecie Trzeciego Wieku. Ruszyłyśmy, mijając zabytkowe pomniki. Z każdą minutą głębiej zapadałyśmy się w nieregularny gąszcz alejek. Miałam już spytać, czy aby nie zabłądziłyśmy, kiedy babcia zatrzymała się przed potwornie zaniedbanym grobem. Z niemałym trudem udało mi się odcyfrować porośnięty mchem napis: „Śp. Adam Hryniewicz 1917–1958". — To jego grób! — zakrzyknęłam. — Twojego kochanka. Mojego… dziadka. — Cii — babcia tylko łagodnie się uśmiechnęła. Potem zapaliła znicz i przez chwilę stała wyprostowana, na tyle, na ile pozwalały jej kule,

wpatrując się w omszałą płytę. Stałam obok niej, zbyt podniecona i wzruszona, żeby zdobyć się na modlitwę za jego duszę. — No dobra, czas to powiedzieć — odezwała się, znowu wciąż nie odrywając wzroku od grobu. — A więc… Wybaczam ci, ty podły draniu! Gdy tylko wróciłyśmy do domu, poczułam jak nagle, z niespotykaną nigdy wcześniej intensywnością, zachciewa mi się siusiu. Pobiegłam do toalety, usiadłam i… Podbrzusze przeszył mi nagły i ostry ból. Pociemniało mi przed oczami, bezwiednie osunęłam się do przodu. Otrzeźwiło mnie dopiero uderzenie czołem w drzwi. — Co to za huk? — dobiegł mnie głos Zosi. — Wszystko w porządku? — Tak, tak. OK! — odkrzyknęłam słabym głosem. Szit! Co to było? Po plecach przebiegły mi lodowate ciarki. Czy to powrót endometriozy? Cholera, akurat teraz, kiedy zaczynałam znowu czuć się szczęśliwa… Ostrożnie usiadłam do komputera i wyszukałam namiar na najbliższego w okolicy ginekologa (na mojego dotychczasowego nie było mnie już stać). Kiedy chwilę później zadzwoniłam pod jeden z pierwszych wyświetlonych numerów, facet próbował zapisać mnie za trzy dni. — To musi być dzisiaj. Zaraz. W moim głosie było coś takiego, że nie próbował oponować. — Dobrze, proszę przyjeżdżać. Jakoś panią wcisnę między pacjentkami. *** — Cóż, wszystko jasne. Naprawdę nic pani wcześniej nie zauważyła? — oznajmił dwie godziny później, kiedy włączył USG i zapatrzył się w niewidoczny z mojej pozycji ekran. Był typem człowieka o zmęczonej, ale dobrotliwej twarzy. Na oko, dobrze po sześćdziesiątce. Miał siwe, krzaczaste wąsy. Czuć było od niego fajczanym dymem. — No właśnie zauważyłam. Dlatego jestem. Ostry ból. Na szczęście szybko minął. — Ja nie mówię o bólu — uśmiechnął się jak głupi. — Miałem na myśli menstruację. Od jak dawna nie ma pani okresu? Zastanowiłam się. Hm, kiedyś miesiączka przychodziła do mnie równo co do dnia. Potem było to nieszczęsne leczenie, po nim jedno krwawienie i… o żesz! Tak się przyzwyczaiłam do braku okresu i tyle się ostatnio działo… Nie zwróciłam uwagi, że od lutego nie miesiączkuję! — Tak — facio uśmiechnął się jeszcze szerzej. — Gratuluję. Proszę popatrzeć — odwrócił w moją stronę monitor, na którym w ciemnej jamie majaczył niewyraźny kształt o wielkiej głowie i kijankowatym odwłoku. Od razu spostrzegłam, że w środku tego czegoś w szybkim tempie pulsuje… — Czy to… — głos mi się załamał i nie byłam w stanie wydusić nic więcej. — Tak, to dziecko. Pani dziecko. Jest pani mniej więcej w dziesiątym tygodniu ciąży. Zacisnęłam a potem otworzyłam powieki. Nic to nie dało. Po policzkach i tak toczyły się już łzy. — A tak brzmi jego serce — lekarz podkręcił coś na futurystycznej konsoli swojej maszyny i z głośnika dobiegło: Pu-puh, pu-puh, pu-puh. — Bije w tej chwili z szybkością stu czterdziestu uderzeń na minutę. Czułam, jak w mojej głowie wzbiera ciepły i przyjazny podmuch. Wiatr czyszczący duszę z kurzu lęków, strachów i niestrawionej złości. Boże! Patrzyłam na moje dziecko! Wobec takiego widoku, bladło wszystko. — Ale jak to możliwe? — chlipnęłam przez zdławione gardło. — Przecież ja jestem bezpłodna. A poza tym od dawna z Bartkiem nie… I wtedy zrozumiałam. To musiało się stać, kiedy przyjechał zabrać ode mnie swoje

rzeczy! Termin pasował jak ulał… — Medycyna nie zna słowa „niemożliwe" — dobrodusznie zarechotał tymczasem stary doktor. — To tak, jak z miłością. Wszystko, absolutnie wszystko się może zdarzyć. Także cud. Wyszłam na ulicę, czując się, jak po przebudzeniu z bardzo długiego snu. Jak po narkozie. Rzeczywistość drżała mi przed oczami. Fikcja przenikała się z rzeczywistością. To wszystko, co zawsze uważałam za bujdy: klątwa, fatum ciążące nad Zosią, mamą i mną, niezwykłe zdolności każdej z nas — inaczej mówiąc to, co zawsze od siebie ze wzgardą odsuwałam — teraz splatało się z dobrze znanymi i akceptowanymi przeze mnie faktami. I to jakimi! Byłam w ciąży. Ja — półkobieta, wyrób kobietopodobny. Szłam koślawym chodniczkiem w kierunku zaparkowanego samochodu, czując, jak z każdym krokiem prostują się moje plecy, czoło unosi z godnością, a w piersi wzbiera euforia. Byłam w ciąży, do cholery! Ale to nie wszystko! Odzyskałam Bartka. A co więcej, Zosia już go nie odrzucała. Miałam dom, rodzinę, skromne dochody, czułam się szczęśliwa. Wszystko się ułożyło, choć straciłam majątek. I choć omal nie zabiłam miłości. Miłości mojego życia. Sprawy się więc wyprostowały, sztorm uspokoił, huragan ucichł. Czy to naprawdę zasługa tego pokrytego szlamem i śniedzią medalionu? A może raczej wielkie koło fortuny, które w 1939 roku Zosia nieświadomie wprawiła w ruch, wykonało pełny obrót. Zakończyło trwający siedemdziesiąt pięć lat cykl. Teraz znowu zaczynało się lato, nad światem ponownie wzbierały ciemne chmury, a sama Zosia (czy raczej jej przeniesiona w czasie cząstka — ja) znalazła się na rozstaju dróg. Tyle tylko, że ja wybrałam właściwą ścieżkę. A Zosia, przed laty, pobłądziła. Dotarłam do auta, wyjęłam z torebki kluczyk, podeszłam do drzwi. W bocznej szybie zobaczyłam swoje odbicie. Dość szczupła twarz okolona blond włosami. Wyraźnie zarysowane kości policzkowe, trochę zbyt szerokie, ciut za wąskie usta. Duże oczy, które były zawsze moim największym atutem we wszelkich biznesowych negocjacjach, teraz… przepełnione radością. Energicznie otworzyłam, wsiadłam za kierownicę i jeszcze raz spojrzałam na trzymane w dłoni obrazki z badania USG. Czarno-białe foty wielkogłowej, dwucentymetrowej kijanki z energicznie bijącym serduszkiem. Nie chciałam dzwonić do Bartka. Wolałam powiedzieć mu to osobiście, kiedy wróci z pracy. Wtedy spojrzę mu w oczy i pokażę zdjęcie córeczki. Bo przecież wiedziałam, że to będzie córka. Koniec

POSTSCRIPTUM Na koniec chciałbym zaznaczyć, co zresztą Czytelnicy i tak świetnie wiedzą, że wszyscy pierwszoplanowi bohaterowie tej książki są postaciami fikcyjnymi. Ale… Ktoś powiedział, że najlepszym kłamstwem (czy może raczej zmyśleniem — to brzmi jakoś lepiej) jest to, które zawiera dziewięćdziesiąt procent prawdy. W myśl tej zasady, w losy moich wyssanych z palca bohaterów wplotłem więc prawdziwe zdarzenia, historie i wspomnienia moich najbliższych. I tak mój Dziadek, Roman Kadziński, syn kowala parowego, wyrwał się z biednego stołecznego Powiśla, finansując samemu sobie studia na Uniwersytecie Warszawskim. Fundusze zdobywał, udzielając korepetycji — w czasie wakacji, w ziemiańskich majątkach na Kresach. Mój Ojciec, Zygmunt, latem 1939 roku wyjechał ze swojego rodzinnego Poznania na wakacje do kolegi ze szkoły… pod Lwów. Obserwował tam wkroczenie wojsk sowieckich do Polski. Siostra mojego Dziadka z kolei przeżyła płomienną miłość do młodego dziedzica w jednym z majątków na Kresach. Panicz tylko żartował, a ona myślała, że kocha. Nigdy się z tego miłosnego zawodu nie otrząsnęła. Jej psychika pękła na pół… Z kolei okupację, Powstanie i powojenną tułaczkę warszawiaków znam z listów mojej Babci Hanny (z domu Czeplińskiej) pisanych do swojej siostry, a także ze wspomnień spisanych przez Dziadka. Oboje przeszli przez to piekło ze swoją maleńką córką Kasią na rękach — moją Mamą. Przeżycia Polaków zmuszonych do przesiedlenia się na Ziemie Odzyskane poznałem z relacji moich przyjaciół mieszkających obecnie w Zielonej Górze. Natomiast realia związane ze szmuglem towarów z Berlina Zachodniego — na własnej skórze. A co do wraku Goya… Historia tego statku, podobnie jak i Steubena oraz Gustloffa jest prawdziwa. O tym, jakie sceny rozgrywają się na storpedowanej jednostce, wiem od naocznego świadka takich zdarzeń — osoby, która uratowała się z największej morskiej katastrofy w dziejach ludzkości — zatopienia Wilhelma Gustloffa. Na posłanej na dno nieco później niż Gustloff Goi miałem okazję nurkować (w przeciwieństwie do Bartka, brałem udział w legalnej akcji, na którą pozwolenie uzyskał jeden z najlepszych polskich nurków Krzysiek Starnawski). Nie było to tak dramatyczne przeżycie, jak opisane przeze mnie w książce, ale i tak rzeczy, które widziałem w ładowni, śnią mi się czasem po nocach. A skoro już o nurkowaniach mowa. Realia z zanurzenia w kopalni uranu znam z opowieści kolegi, świetnego nurka jaskiniowego — Majkiego. W Tąpadłach oraz Dudnicy byłem sam. No i na koniec — prawdziwy jest rys historyczny. Wszystkie ważne dla naszego kraju daty i to, co się wtedy w nim działo, na których rozpiąłem fabułę swojej powieści.