02.Krew z krwi

Rafał Dębski

WILKOZACY

Krew z krwi

ROZDZIAŁ 1

Strzał padł z gęstwiny krzewów w chwili, kiedy Paweł Melech zeskoczył z konia, aby przyjrzeć się dziwnym śladom na drodze. Kula świsnęła nad siodłem i gdyby Kozak wciąż w nim siedział, zapewne dostałby w pierś. Natychmiast przetoczył się przez ramię, wydobywając zza pasa pistolet, i zaległ na poboczu traktu, ukryty za bruzdą. Odciągnął kurek – miał nadzieję, że sfatygowana już nieco sprężyna zamka kołowego nie zawiedzie. Szkoda, że drugi samopał został w olstrach przy siodle. Teraz było już jasne, czemu ślady wyglądały dziwnie. Ten, kto urządził zasadzkę, miał zbyt mało czasu, żeby zatrzeć je porządnie, stąd linie pozostawione przez gałęzie, którymi się posłużył. Te gałęzie leżały zresztą opodal, doskonale widoczne, i teraz Pawłowi przemknęła przez głowę myśl, że to wcale nie była nieudolność nieznanego wroga, ale celowe działanie, mające go skłonić do zatrzymania się. Chybiona kula też nie została wystrzelona zbyt późno zupełnym przypadkiem. Nie miała go zabić ani zranić. Odetchnął głęboko, próbując uspokoić bicie serca. Z pewnością napastnik nie działał sam. Melech wydobył powoli szablę. Tanio życia nie sprzeda, to pewne. Zresztą życia nie szkoda, Kozak ma je wprawdzie tylko jedno i nie wiadomo, co czeka po drugiej stronie, ale śmierć mołojcowi niestraszna. Szkoda tylko, że nie zdoła pomścić śmierci brata. Wszak dlatego właśnie Szkaplerz zwolnił go na słowo. Umówili się, jak w przypadku układów z Tatarami – albo Paweł dokona pomsty i wróci do rozbójników, albo przywiezie za siebie okup. Niewysoki, trzeba powiedzieć. Przywódca zbójów zażądał go bardziej dla zasady niż z chęci zysku. Kolejna kula utkwiła w kępie trawy tuż przed nosem Kozaka, obsypując mu twarz ziemią i pyłem z wyschniętych źdźbeł. Paweł rozejrzał się, lekki wiaterek powiał od strony burzanów. Doświadczony żołnierz pociągnął nosem. Konie. Gdzieś tam były ukryte wierzchowce, więcej niż jeden, bo powietrze przesycał zapach bardziej intensywny, niż gdyby wydzielało go jedno zwierzę. Melech spojrzał tęsknie w stronę swojego konia. Przy siodle przytroczony był znakomity muszkiet z zamkiem nowego rodzaju, nie lontowym ani kołowym, ale skałkowym. Szkoda... Zaczął się odczołgiwać w stronę krzaków znajdujących się za jego plecami. Ale wtedy gruchnął następny strzał, wyjątkowo głośny, a kula zaryła się tuż pod bokiem Kozaka. – Nie próbuj uciekać! – zawołał chrapliwy, niski głos. – Nie masz dokąd! Widzę cię lepiej niż ty własne palce. Zawsze jest dokąd uciec, przeleciało przez głowę Pawłowi, choćby i na tamten świat. – Kto jesteście? – A skąd ci przyszło do łba, że jest nas więcej? – A przyszło! Bo sam byś się nie odważył ze mną zadrzeć! – odpowiedział hardo Melech. – Musiałbyś mi strzelić w plecy, żebym cię nie rozerwał gołymi rękami! – Czelnyś! – zaśmiał się mężczyzna. – Ale też praw. Nie sam cię w sak złapałem. Z każdej strony pilnuje cię celna lufa. Odrzuć zatem żelazo i samopał. A potem wstań. Melech zaśmiał się, choć gardło mu ściskał gniew i strach. – Wstanę, żebyś mi łatwiej kulę wsadził? – To mogę w każdej chwili! – zniecierpliwił się napastnik. – Rób, co każę. Paweł posłusznie cisnął szablę w bok, w ślad za nią posłał pistolet, a potem nieśpiesznie zaczął się podnosić. Spojrzał w dół. W hajdawerach tuż przy udzie ziała dziura. Widać ten głośny huk to były dwa strzały w jednej chwili. W burzanach zaszeleściło, na drogę wyszedł potężny mężczyzna w błękitnej kurcie, na której miał dragoński kolet. Z krzywym uśmiechem przyglądał się jeńcowi. – Rozsądny jesteś – powiedział.

Paweł nie odpowiedział. Mierzył wzrokiem żołnierza, zastanawiając się, czego może od niego chcieć. Przecież z daleka było widać, że samotny podróżny nie ma przy sobie majątku wartego zrabowania, może poza doskonałym muszkietem i znakomitą szablą. Ale broni ten tu człowiek nie potrzebował. W dłoni trzymał wcale nie gorszą lufę, a przy pasie dyndała mu piękna czerkieska o głowicy ozdobionej sporym malachitowym guzem i szamerowanym srebrem jelcu. – Dokąd to się wybrałeś, panie Melech? – spytał mężczyzna. Paweł drgnął. Skąd ten żołnierz znał jego miano? Co to miało znaczyć? To nieprzypadkowa zasadzka, nie wpadł w ręce maruderów czy rozbójników w rodzaju bandy Szkaplerza. – W podróż – odpowiedział zuchwałym tonem. – Wolny Kozak jestem, nie muszę się opowiadać byle łazęgom. – Uważaj, co gadasz – syknął mężczyzna w kolecie. – Ja to puszczam mimo uszu, ale moi towarzysze mogą nie być tak wyrozumiali. Poczęstuje cię któryś kulką w głowę czy między łopatki i zakończymy znajomość. Paweł zmrużył oczy. – Na pewno nie uczynią nic bez twojego rozkazu – powiedział cicho. – To twoje psy, a tyś ich panem. I macie mnie wziąć żywcem. Takie dostałeś rozkazy. – Powiedzieli mi, żeś bystry. – Napastnik skinął głową. – Ale nie licz na to, że będziemy cię utrzymywać przy życiu za wszelką cenę. Zaczniesz wierzgać, zginiesz. Zrozumiałeś? – Zrozumiałem. – Paweł odwrócił głowę w stronę swojego wierzchowca. Koń ze spuszczonym łbem próbował skubać wyschłe źdźbła. – Jak mniemam, udamy się teraz w daleką podróż? – Dla kogo daleko, dla kogo bliską. Nie patrz tak na łoszaka, na swoim nie pojedziesz, nie wiemy, jakich sztuczek jest wyuczony, a ja nie mam chęci kończyć życia na gościńcu ze śladem podkowy na potylicy. – A mogę przynajmniej manierkę z ziołową okowitą zabrać? Czuję, że zaczyna mnie trząść cokolwiek, powinienem się podkurować. Przywódca napastników zaśmiał się krótko. – Możesz się leczyć. Stój! – powstrzymał Kozaka, który już ruszył w stronę zwierzęcia. – Borys ci ją potem przyniesie. Melech zatrzymał się w pół kroku, ramiona nieco mu opadły. – Nie udał się podstęp, panie Melech? – spytał zjadliwie dragon. Paweł odwrócił się, rozkładając bezradnie ręce... I nagle przedłużył ruch, zakręcił się jak fryga. Szerokie hajdawery zafurczały, koszula aż wzdęła się na piersi. Zanim zaskoczony potężny mężczyzna zdążył cokolwiek uczynić, Kozak znalazł się za nim, błysnęło krótkie ostrze noża zamocowanego na rzemiennej pętli i ukrytego dotąd w fałdach spodni. Jakże Paweł był w tej chwili wdzięczny Kruchej za wszycie rzemienia i pokazanie, w jaki sposób uwalniać klingę, korzystając właśnie z takiego ruchu wirującego. Ostrze oparło się na gardle przeciwnika, Melech podciął mu kolana i pociągnął na siebie, padając tak, aby ukryć się jak najbardziej pod jego ciałem. Ciężki był, jucha, aż dech z piersi wypierało. – Jeśli który strzeli – zawołał Paweł zduszonym głosem – poderżnę waszemu atamanowi gardło! – Nie bądź głupi – wycedził dowódca napastników. Głos miał wprawdzie zupełnie spokojny, ale Melech wyczuwał mocne bicie serca. „Każdy się boi” – przypomniał sobie słowa brata, wygłoszone kiedyś, gdy rozpytywali szczególnie upartego Tatara. „Każdemu strach odejmuje siły, jeno niektórzy potrafią nad nim zapanować lepiej niż inni i to ich można nazwać prawdziwymi mołojcami”. Ten tutaj znakomicie panował nad strachem.

– Opłaci ci się ginąć teraz i zaraz? Zanim dowiesz się, czego od ciebie chcą? – Lepsza śmierć niż tortury – odparował Kozak. – Gdyby nawet tortury, nie zawsze oznaczają kres życia. – Powiedz, kto was na mnie nasłał, wtedy cię może nie zarżnę. – Może? – zaśmiał się z przymusem pojmany. – Jeśli uznam, że łżesz, pojadę nożem po gardle i niech mnie twoi rozstrzelają. Co mi tam. Dragon wahał się przez chwilę. – Niech będzie – rzekł. – Powiem. Sam Chmiel nas przysłał, byśmy cię do niego zawiedli. Paweł Melech wstrzymał na chwilę oddech. – A co masz na potwierdzenie swoich słów? – Glejty wystawione w Białocerkwi, podpisane jego ręką. Zdaje ci się, że w kraju ogarniętym pożogą mały oddział dałby radę dotrzeć aż tutaj bez mocnych dokumentów? Paweł zastanawiał się przez jakiś czas. Mężczyzna ciążył mu coraz bardziej – jeszcze trochę, a zacznie się ćmić w oczach. – Gdzie te glejty? – W sakwie przy siodle. Hej, Borys! – zawołał dragon. – Weź pismo hetmana i daj do oczu temu niedowiarkowi! Tylko bez sztuczek, bo mi rozchlasta grdykę jak kogutowi! Po chwili do leżących podszedł krępy Kozak w butach za kolana, zdjętych z jakiegoś niemieckiego najemnika. Powoli, nie wykonując gwałtownych ruchów, pochylił się i pokazał Pawłowi glejt zapełniony równym, pięknym pismem i opatrzony pieczęcią hetmańską. – Umiesz czytać? – zapytał dowódca napastników. – Umiem, umiem – mruknął Melech. – To nieważne zresztą. Poznaję pieczęć i podpis. Puścił dragona, zrzucił go z siebie i odetchnął głęboko. Nie stawiał oporu, kiedy wiązali mu ręce i nauczeni doświadczeniem obmacywali w poszukiwaniu ukrytej broni. Parasza wylała wodę z cebrzyka na wysuszoną ziemię przed gankiem. Zaczynało się już robić chłodno, ale niebo skąpiło ziemi deszczu. Odwróciła się, żeby wejść z powrotem do chaty, kiedy jej wzrok padł na maleńką roślinkę, wyrastającą dokładnie pośrodku kałuży. Stara kobieta z westchnieniem schyliła się i wyrwała ją. Wilcza jagoda. Popuścić jej, to zaraz cały ogródek zajmie. Uparta roślina. W ostatnim czasie pojawiała się zawsze w tym samym miejscu... W miejscu, gdzie padł tamten przeklętnik, który próbował zabić Marikę i zagryźć dziecko. Powiadano, że krew Wilków jest potężna i posiada czarodziejskie właściwości. Ten tutaj pokrzyk był chyba najlepszym tego przykładem, Parasza nigdy dotąd nie spotkała bowiem w bliższej i dalszej okolicy takiej rośliny. Znachorki używały jej w różnych celach, czy to leczniczych, czy wręcz przeciwnie. Zawsze to niebezpieczna rzecz taka wilcza jagoda. No i lepiej by było, gdyby Marika jej nie widziała. Po co ma dziewczynie przypominać złe czasy. Ledwie się trochę uładziła z Serhijem, ledwie przywiązała się sercem do nowego życia, zdążyła się nieco nacieszyć odzyskaną córeczką... Zasłużyła na odrobinę spokoju. Powiadają mądrzy ludzie, że Wilcy zawsze upomną się o swoje, nie darowują krzywd, nie odstępują od zemsty. A te ich prawa są niby z najdawniejszych czasów wzięte, kiedy ludzie nie znali chrześcijańskiej miłości, kiedy za krew zawsze płacono krwią, bez litości i miłosierdzia. Ta zaś roślina zrodzona z posoki zaszlachtowanego Wilka zdawała się krzyczeć, iż to wszystko prawda. Gdzieś tam w świecie szalała wojna. Z pobliskich siół bodaj wszyscy mężczyźni zdolni nosić broń skozaczyli się i uszli do Chmielnickiego. Pozostało trochę starców, by pomóc babom, trochę wyrostków. Nawet paru takich, co wcześniej gardłowali, poszło w końcu, żeby się nie narażać na pogardę i miano

zdrajców. Serhij słuchał takich wieści ze zmarszczoną brwią. To on powinien poprowadzić chłopów do wojsk powstańczych. Junacka duma przyprawiała go o cierpienie, tym większe, gdy spojrzał na kaleką rękę. Przestał już mieć nadzieję, że dojdzie w prawicy do dawnej sprawności. Do jakiejkolwiek sprawności... Poruszał nią, próbował uparcie stawiać szablą zasłony, wykonywać najprostsze cięcia. Bolało potwornie przy każdym gwałtowniejszym ruchu, pod łopatką zdawał się wówczas płonąć ogień. Parasza kiwała głową i powtarzała: – Będzie dobrze, sokole. Coś poprzednio zaleczył w walce z Wilkami, poszło na marne, gdyś się wysilał i gdyś upadł. Gdy pewnego dnia, będąc w wyjątkowo podłym nastroju, coś na to odburknął opryskliwie, uśmiechnęła się tylko. – Wyleczy się wszystko, powiadam ci. Ponoć jeno cześć niewieścia nie może się na powrót zagoić i zrosnąć, ale i to – powiem ci w tajemnicy – że każda lepsza znająca ma swoje sztuczki, by tego dokonać... Chociaż na ten krótki czas, gdy panna młoda musi wszem i wobec okazać, iż dziewicą ją oblubieniec poślubił. Serhij parsknął wtedy: – Takimi sztukami nie jeno znachorki mogą się poszczycić. Wystarczy sprytnej dziewczynie trochę krwi kurzej w pęcherzu w dłoni ścisnąć, by na gieźle się rozlała niby dziewicza, a dobrze podpity żonkoś wszak nic nie dostrzeże. Dlatego im więcej na weselisku teść panu młodemu dolewa miodów i gorzałki, tym bardziej podejrzana sprawa. – Ja o niebie, ty o chlebie, sokole. Nie mówię o alkowianych podstępach, ale prawdziwym scaleniu zerwanego dziewictwa. Nie na długo skutkują dekokty i zabiegi, ale wystarczy tego, by wstydu uniknąć. – Tak jakby owo dziewictwo było najważniejsze – mruknął z niechęcią. – Dla jednych nie jest, a dla innych owszem, i to nader często, bardzo, bardzo ważne. A przynajmniej tak utrzymują. Bo wiesz, synku, że dla ludzi najważniejsze nie jest to, o co naprawdę idzie, lecz pozór zaledwie wystarczy. Znasz pewnie takich, co w karczmie szastają groszem na prawo i lewo, choć w komorze dzieciska głodem przymierają, a żona oczy wypłakuje. Znasz takich, dla których liczy się jeno gładka buzia i krągły zad, a nie serce... Machnął wtedy ręką, ale więcej się nie boczył, gdy go pocieszała. Ona, zgorzkniała starucha, która nie zaznała w życiu wiele miłości. Ona musiała to czynić... Bo Marika nie potrafiła. Jeszcze jej całkiem nie minęło zdziczenie wyniesione od Wilków. A może nigdy nie miało minąć?... Rozmyślania przerwało starej znachorce pojawienie się dziewczyny. Dziewczyny? – zapytała natychmiast samą siebie. Tak, z pewnością była jeszcze w wieku, kiedy młode panienki bywają zwykłymi głupimi kozami, lecz oczy miała inne: należały do kobiety. Doświadczonej kobiety. Nie starej, steranej życiem, bez nadziei na przyszłość, ale z pewnością nie były to już oczy dziewczęce. – Witaj, mateczko – powiedziała Marika lekko schrypniętym po spaniu głosem. W staruszce coś drgnęło, jak za każdym razem, kiedy młoda kobieta tak się do niej zwracała. – Witaj, córko – uśmiechnęła się. Marika wykrzywiła wargi, ale próba odwzajemnienia uśmiechu spełzła na niczym. Zapewne dziewczynę znów dręczyły nocne koszmary, wracały wspomnienia z niedalekiej przeszłości. Podobno człowiek potrafi sobie poradzić ze wszystkim, a czas goi rany, ale kiedy Parasza patrzyła na wpadnięte policzki i ziemistą cerę pięknej niewiasty, zaczynała w to wątpić. Wprawdzie owa chudość nadawała Marice uroku, czyniła ją bardziej tajemniczą, lecz Serhijowi i małej niepotrzebna była tajemnica. Dziecko chciało mieć matkę, a Serhij żonę.

– Piękny dzień będzie – powiedziała znachorka, przerywając milczenie. – Słoneczny. – Do południa – odparła Marika, łowiąc w lekko rozdęte nozdrza powietrze. – Potem może spaść deszcz. I wicher znad stepów nadciągnie. Jesienią już zawiewa... Stara kiwnęła tylko głową. Wilczyca wyczuwała pogodę bezbłędnie. – Zjadłabyś coś? Marika nie odpowiedziała, wpatrzona w bezchmurne niebo myślała o jakichś swoich sprawach. Parasza nie naciskała. Nie chce dziewczyna rozmawiać, to nie. Drzwi cicho skrzypnęły i stanął nich Serhij. Pocierał prawe ramię, wciąż jeszcze mocno niewładne, nie do końca wyleczone. Wprawdzie straszliwa rana podgoiła się już, skóra na łopatce pokryła się ciemnoróżowymi bliznami, rozerwane mięśnie pozrastały się jakoś, ale ostatnio działo się coś niedobrego. Trudno byłoby to wytłumaczyć samym tylko nadwerężeniem wcześniejszego urazu podczas starcia z Wilkozakami. Znachorka patrzyła na młodzieńca z troską. – Zmieni się pogoda – mruknął Kozak. – Łamie mnie w całej łapie, jakby niedźwiedź ją w pysku trzymał i próbował rozszarpać. – Ano, Marika to samo orzekła – powiedziała Parasza, żeby przerwać milczenie, jakie zapadło po jego słowach. Chorąży podszedł do żony, objął ją zdrową ręką. Marika drgnęła, jakby dopiero teraz zauważyła jego obecność. Może tak zresztą było. W pierwszej chwili uczyniła ruch, jakby chciała się odsunąć, ale zaraz przywarła ramieniem do męża, a na jej twarzy odmalowała się ulga. Nie uszło to uwadze Serhija. – Wciąż cię dręczą koszmary? – spytał. – Tak, najdroższy – szepnęła. – Są takie noce, że kiedy przymknę oczy, przychodzą zjawy, okrutne mary tych, którzy żyją, i tych, co już umarli. I tych, których sama zabiłam – dodała ciszej. Serhij spojrzał na Paraszę, a ta przymknęła powieki na znak potwierdzenia. Zbliżał się czas pełni, kiedy w młodą kobietę wstępował niepokój. Znów będzie wychodzić po ciemku przed dom, patrzeć w ciemność wielkimi oczami i nasłuchiwać odgłosów nocy. Potrząsnęła głową, odetchnęła głęboko, a potem spojrzała w stronę chaty. – Malutka nie wypadnie z kołyski? – zaniepokoiła się. – Ostatnimi czasy stała się bardzo ruchliwa. – Obudziła się już – odparł Serhij. – Przeniosłem ją na skórę przy palenisku, ssie teraz palca... u nogi – uzupełnił po chwili i parsknął śmiechem. Marika wygięła wargi w kolejnej próbie uśmiechu, ale i ta spełzła na niczym. Jeszcze nie potrafiła się szczerze śmiać. Parasza popatrzyła na nią z nową troską. Ale dobrze, że przynajmniej próbowała, zawsze to coś... Serhij zdawał się nie zauważać nieudolnych poczynań żony, przytulił ją mocniej, jakby obawiał się, że zaraz wyfrunie z jego objęć niczym wolny ptak i uleci w przestworza, podąży w tę stronę, w którą ją tak ciągnęło każdej nocy w okolicach pełni... – Rozpalę ogień – rzekła Parasza. – Podgrzeję wczorajszą uchę, trzeba się posilić przed pracą. Potem pójdę na pola pozbierać trochę jesiennych ziół, zanim je zwarzy jakiś przymrozek. I zobaczę, co z Halszką. Ale nie musiała się martwić o małą. W chwili, kiedy skończyła mówić, dziewczynka wypełzła na czworakach na próg. Z trudem pokonała niewysoką przeszkodę, zgrabnie przetoczyła się na pupkę i usiadła, chwiejąc się nieco na boki, wciąż jeszcze trochę zaspana, ale już gotowa do baraszkowania. – Ghhhh – oznajmiła z powagą. – Witaj, wnuczko – roześmiała się Parasza. – Jeśli twoi rodziciele nie chcą jeść śniadania, podzielę się nim z tobą. Halszka uśmiechnęła się do starej kobiety, ukazując cztery drobne ząbki.

Kirył stał przed skruszonym kamiennym słupem, wodząc dłonią po chropowatej powierzchni, jakby opuszkami palców chciał odczytać zatarte, pokryte sadzą inskrypcje. Siczowe święte słupy Wilkozaków, jedyna świętość, jaką uznawali, zostały rozbite i zbezczeszczone. Nie czuł jednak złości ani nawet żalu, patrząc na ruiny. Wprawdzie rodowi Gotczych, z którego pochodził, powierzano zwyczajowo szczególną opiekę nad kolumnami wilczego prawa, ale większą szkodą było zniszczenie całej siczy niż tych paru kamieni. Czuł za to coś innego, na myśl przychodziły mu obrazy z dawnych lat, widział matkę pochylającą się nad nim, podnoszącą go z ziemi, widział krwawiącą ranę na rozbitym kolanie. Obudził się w nim ból pierwszego przemienienia, znów zobaczył nad sobą świetlisty księżyc, tak jasny, jakim nigdy przedtem nie był. Nawał dźwięków był prawie nie do wytrzymania, jednak nie sprawiał przykrości, Kirył szybko do niego przywyknął. A potem smak krwi w ustach – tej krwi, która stanowiła dar watahy dla nowego Wilka, i krwi pierwszej ofiary rozerwanej własnymi zębami, odór wyszarpanych pazurami wnętrzności... Dlaczego to wszystko do niego wracało? Czy chodzący nieśpiesznie po ruinach Michej odczuwał coś podobnego? Jak nazwać to, co czuł? Nie miał pojęcia. Ale było to zarazem niemiłe, jak i na swój sposób przyjemne: zupełnie jakby wspomnienia mogły zarazem ranić i nieść ukojenie. – Co tak głaszczesz te słupy? – Michej podszedł do Kiryła. – Po co tu wróciliśmy? – odpowiedział pytaniem na pytanie. – Czego szukasz? Michej milczał przez chwilę, a potem podniósł odłamek kolumny. – Patrz – powiedział. – Tak zwykli postępować ludzie. Zniszczyli wszystkie dziewięć świętych słupów. Zadali sobie wiele trudu, by rozbić te kamienie. Po co? Zwyciężyli w bitwie, powinno im to wystarczyć. Kirył zmrużył oczy, potem odwrócił się do przyjaciela. Wciąż kotłowało się w nim wszystko, co poczuł, patrząc na kolumny prawa Wilków. Czy mogło chodzić właśnie o to? – Może po prostu chcą zatrzeć po nas wszelkie wspomnienie? Może chcieli je rozbić zupełnie, obrócić w pył, ale musieli odejść, nim dokończyli pracę, gdyśmy zarżnęli im tamtych mnichów? – Lecz jaka nam z tego krzywda? Tam jesteśmy siłą, gdzie mamy sicz. Cóż znaczy sterta spalonego drewna i kupa kamieni? – W takim razie po co tu chciałeś wrócić? Ciągnęło cię coś? Michej wzruszył ramionami, wskazał rozbite słupy: – Muszę wyzwać na pojedynek Hrehorego, zanim doprowadzi to, co pozostało z watahy, na skraj przepaści. Weźmiemy trochę okruchów kolumn i cisnę mu je pod nogi. – A po co, skoro tam nasza siła, gdzie sicz? – uśmiechnął się lekko Kirył. – Słupy można postawić nowe, na jakiś czas przysposobić choćby drewniane. – Te odłamki będą świadczyć o tym, do czego doprowadził swoją polityką. Dopóki słupy stały na placu za częstokołem i pod okiem Wilków, były nietykalne, nikt by się nie ważył ich tknąć, obce oko bez pozwolenia nie mogło na nich spocząć. Teraz byle włóczęga może tu przyjść i wziąć sobie z nich, co chce, zobaczyć to, co zapisali nasi przodkowie. – I uważasz, że to wystarczy, by Hrehory stanął do walki? Że rada mu na to zezwoli teraz, gdy sicz znalazła się w śmiertelnym zagrożeniu? Podążaliśmy za nimi prawie dwa tygodnie, widziałeś, jak się go słuchają. I nie odważyłeś się iść do obozu, wyzwać go na walkę. Wiesz doskonale, iż jeszcze długo będzie miał poparcie nawet tych, którzy są mu nieprzychylni. Michej skinął głową. – Wiem. Dlatego tu wróciliśmy i dlatego to tylko część mojego planu. Ta łatwiejsza i mniej ważna. – A co chcesz jeszcze uczynić? – Znajdziemy wreszcie Serhija Kostenkę i jego szczenię. Przyniesiemy ich głowy, by pokazać wszem i wobec, iż Hrehory, strasząc sicz pomstą walecznego Kozaka, ugrywał tylko swoje, a zgładzić

wroga mogło dwóch z nas zaledwie. Kirył znów odwrócił się ku słupom. – Tak, to może wystarczyć... Jeno jak znajdziemy Kostenkę? Zaszył się gdzieś, a kraj wielki. Już kiedyś wszak nam się nie powiodło. – Złapiemy ślad prędzej czy później. Trzeba mieć tylko uszy i oczy otwarte, wejść znowu między ludzi. Oni zwykli gadać więcej, niż potrzeba. – Nie tylko oni – mruknął Kirył. Michej wiedział, do czego przyjaciel pije, otworzył usta, by ostro odpowiedzieć, ale spojrzał na twarz towarzysza. Była ściągnięta w dziwnym grymasie. Gryszczy nie potrafił go nazwać, ale wydał mu się bardzo... tak właśnie – ludzki. Nieraz powiadano w siczy, że Kirył przypomina człowieka, zarówno w okrucieństwie, jak i niewytłumaczalnej trosce o swoje samice i szczenięta. Jakby Wilczyce nie potrafiły same o siebie zadbać. Może teraz właśnie odezwało się w nim coś takiego ludzkiego? – Weź parę kamieni i chodź. – Pochylił się, schował do sakwy kilka odłamków kolumny. Kirył drgnął, ujął posłusznie w dłoń kawałek słupa o ostrych krawędziach. – Dokąd się udamy? – spytał. – Do Białocerkwi – odparł zdecydowanie Michej. – Jakoś jestem dziwnie pewny, że nie tylko my poszukujemy chorążego kozackiego. – A kto jeszcze? – zdziwił się Kirył. – Chmielnicki. Dla nas Kostenko to morderca, a dla niego zdrajca. Pamiętasz, co mówił Paweł Melech jednego wieczora przy ogniu? Nie kocha Chmiel naszego Serhija. Ma większe troski niźli on, ale mściwy jest jak mało kto, z pewnością kazał go szukać. Tam może pochwycimy ślad. – Jak chcesz, Micheju. Nie lubię jednakowoż przebywać między ludźmi. Zanadto są hałaśliwi i cuchną... – My też nie pachniemy niby kwiatowa łąka. – Ale aż tak nie śmierdzimy! Michej machnął ręką. – Nieważne. Nie chcesz ze mną iść do Białocerkwi, nie namawiam. Możesz złapać trop watahy. Na pewno ruszyli dalej gdzieś na wschód, na pustacie. Tam ludzi mało jeszcze, można znaleźć miejsce dla siczy. – Z tobą pójdę – burknął Kirył. – Po co mam wracać? Po śmierć czy następne wygnanie? – Nie, każda szabla u Hrehorego na wagę złota. Przyjmie cię, jeśli przysięgniesz wierność. – No właśnie. Nie będę się korzył przed starym pierdunem, co już powinien sam się usunąć. Michej nie odpowiedział, pokiwał tylko głową, a potem wciągnął powietrze nozdrzami. – Pośpieszmy się – rzekł, kiedy skończył węszyć. – Mrozy nadchodzą, a do Białocerkwi szmat drogi. Dobrze, że zaczyna się Okołopełnia, ale nawet w wilczych ciałach nie dotrzemy do miasta prędzej niż za niedzielę. Tymoszko Chmielnicki podniósł się z łoża. Spojrzał na równo oddychającą małżonkę. Rozanda była piękna i okazała się gorącą kochanką, gorętszą nawet od jego ulubionej Białki. Wprawdzie pamiętnej pierwszej nocy próbowała młodemu mężowi wrazić w biodro zatrutą igłę, ale ten na czas zauważył podstęp i zabrał narzędzie zemsty. A potem posiadł dziewczynę siłą. Wpierw się broniła zajadle, gryzła i kopała niby kryta pierwszy raz klaczka, ale gdy już w nią wszedł, uspokoiła się w jednej chwili i leżała tylko jak kłoda, łkając. Lecz gorąca mołdawska krew nie pozwoliła jej długo udawać obojętności. Ból dziewictwa ustąpił, w jego miejsce pojawiła się narastająca rozkosz, aż wreszcie wzięła całkowicie we władanie dumną córę hospodara. Znów zaczęła gryźć i wierzgać, ale teraz z krańcowo innej przyczyny.

Tymoszko podszedł do okna, wyjrzał przez szparę w zasłonach. Słońce właśnie ukryło się za chmurami, zaczął padać drobny deszczyk. Za miesiąc, najdalej dwa, ziemię na Ukrainie pokryje biały puch. Stopnieje zaraz na pewno, jeszcze trochę czasu minie, zanim nadejdzie prawdziwa zima, ale chłody już nie ustąpią. Tutaj zaś, na południu, wśród winnych ogrodów Mołdawii, śniegu daremnie wypatrywać. Jeśli przyjdzie, to jeno na chwilę. A gdyby go spadło nawet więcej, powietrze zawsze będzie łagodne. Dziewczyna poruszyła się, jej smagłe ramię opadło na poduszkę, jakby chciała przytulić się do męża. Kiedy trafiła w pustkę, uchyliła powieki. – Nie śpisz już? – spytała zaspanym głosem. – Jeszcze wcześnie... Troski spać nie dają? W odpowiedzi Tymoszko tylko westchnął. Był oczkiem w głowie starego Chmiela, który od lat przygotowywał go do sprawowania władzy. Pamiętał swoją i jego wielką radość, kiedy hospodar uległ wreszcie szantażowi i zgodził się wydać córkę za hetmańskiego syna. Ani Radziwiłłowie, ani Turcy nie byli w stanie zapobiec temu związkowi. Ledwie parę tygodni minęło od ślubu, a już Tymoszko przekonał się, że smak władzy więcej w sobie miewa goryczy niż miodu. – Kiedy nadejdą posiłki? – Rozanda wstała, narzuciła na nagie ciało miękkie futro, jeden z darów teścia. – Ojciec ma wysłać je jak najszybciej – odparł Tymoszko. – Wie wszak doskonale, że nasza Suczawa od miesięcy oblężona i potrzebuje pomocy. – Na pewno przyśle? – Słałem, by dali odsiecz. – A bo trzeba było tu nie zostawać. – Zmarszczyła nosek. – Jak mogłem opuścić miasto? Pozostania żądał też twój ojciec. Nie wybaczyłby mi, gdybym zaniechał pomocy. I ty też byś mi nie darowała, dodał w myślach. Niepotrzebnie w ogóle opuszczał Ukrainę, a gdy już to uczynił, bez potrzeby zamknął się w tym przeklętym mieście. Tam, kiedy dowodził i pilnował wojsk, zwyciężały. A ledwie dowódcy stracili go z oczu, zaczęły się gierki i niesnaski. Pociągnął zasłonę, założył ją na ozdobny haczyk przymocowany z boku okna. Do pokoju wtargnęło na chwilę jasne światło, zmuszając Rozandę do przymknięcia powiek. Na chwilę, bo zasłona zaraz wysmyknęła się z haczyka i opadła z powrotem. Tymoszko znów ją odsunął, z podobnym skutkiem. Rozanda chciała mu powiedzieć, że trzeba nie tylko zamocować materiał na haczyku, ale też podwiązać jedwabnym sznureczkiem, lecz nie zdążyła. Młody Chmielnicki poczerwieniał ze złości, a potem szarpnął ciężkie sukno z całej siły. Rozległ się głośny trzask, zasłona opadła na podłogę. Tymoszko kopnął skłębiony materiał, noga mu uwięzła i zachwiał się. Gdyby nie przytrzymał się okrągłego stolika, stojącego przy oknie, z pewnością by się przewrócił. Wyglądało to tak zabawnie, że Rozanda nie potrafiła powstrzymać parsknięcia. Tymoszko spojrzał na nią przekrwionymi oczami. – Ty suko – wycedził przez zęby. – Żadna baba nie będzie się ze mnie wyśmiewać. Była zaskoczona, kiedy nagle znalazł się tuż przy niej. Nie zdążyła zasłonić twarzy, nie przyszło jej zresztą do głowy, że może ją spotkać to, co za chwilę nastąpiło. Co innego, kiedy brał ją prawie gwałtem w noc poślubną. Wtedy broniła się bardziej dla pozorów niż z przekonania, a w igle nie truciznę miała, lecz afrodyzjak, bo spodobał jej się dziki syn surowych stepów. Ale teraz ujrzała nie kozackiego mołojca, nie owego młodzieńca, który jeszcze wczoraj umilał wieczór, grając na bandurze i nucąc tęskne pieśni. To był diabeł wcielony. Twarz wykrzywiła mu niepohamowana wściekłość, zaciśnięta pięść raz i drugi uniosła się i opadła, w zarodku dusząc wołanie o pomoc... I tak zresztą nikt by nie przybiegł, w końcu to Chmielnicki był tutaj panem... A służba przywykła do krzyków katowanych ludzi. Mężczyzn i kobiet. I nikt nie chciał być następny...

Rozanda dopiero po kolejnym ciosie uniosła ręce, ale mężczyzna nie zważał na to. Jednym uderzeniem rozbił słabą obronę, wbił twardy kułak w brzuch leżącej, chlasnął ją w twarz otwartą dłonią, poprawił pięścią. – Chamski pomiot – szepnęła, wypluwając krew i wybity ząb. Niepotrzebnie to mówiła. Tymoszko, który już zaczął się uspokajać, wpadł w prawdziwy szał.

ROZDZIAŁ 2

No i co teraz? – Semen Poroh odsunął krużę z miodem, wziął się za gotowane mięsiwo. Karczma okazała się wcale bogato zaopatrzona, szczególnie jak na panujące ciężkie czasy. Najdziwniejsze dla goszczących w niej Kozaków było to, że nikt jeszcze jej nie obrabował. Umiejscowiono ją wprawdzie mniej więcej pośrodku drogi między dwiema wioskami, jednakowoż zawsze stała przy trakcie na pustaci, o dobrą wiorstę od najbliższego osiedla, gdyby zjawili się zbóje, maruderzy czy Tatarzy, nic by jej nie uratowało. Nie miał wprawdzie gospody w arendzie Żyd zdzierca, więc nienawiść miejscowych nie obracała się przeciw właścicielowi, ale zapasy z pewnością stanowiły łakomy kąsek. Poroh zastanawiał się, czy rozwiązaniem zagadki nie jest właśnie osoba samego karczmarza. Jednooki, wielki jak góra chłop – wzrostem dorównujący Semenowi, a w ramionach jeszcze od niego szerszy – mógł przestraszyć niejednego. Lecz czy tylko o to szło? Na pewno nie. Choćby nie wiadomo, jak mocny, to tylko jeden człowiek, przeciwko liczbie nic nie poradzi. Semen potrząsnął głową. W końcu to nie jego rzecz. – Co teraz? – powtórzył pytanie. – Jesień idzie, musimy coś zdecydować. Ilja Zając wzruszył ramionami. – Na razie jest jeszcze ciepło, do wielkich mrozów daleko, a jak nadejdą, znajdziemy jakiś chutor albo sioło na leże. Cóż innego nam pozostało? – Masz chęć spędzić tyle miesięcy w bezruchu? Nosząc wodę ze studni, rąbiąc drwa na opał, przytulając się do ciepłego biodra jakiejś wieśniaczki? – To ostatnie brzmi bardzo, ale to bardzo zachęcająco – zaśmiał się Liwka Pastuch. – Masz coś przeciw ciepłym biodrom wieśniaczek? Że o innych częściach ciała nie wspomnę? – Mam coś przeciw bezczynności. – Semen machnął ręką. – Przeszło nam na niej całe lato. – Ledwie nieco wypoczęliśmy, a już cię nosi? – Ilja zmrużył oczy. – Do Czehrynia czy Białocerkwi chcesz się udać? Pamiętasz, co mówił pułkownik Koroman? Za śmierć ruskich kapłanów i uwięzienie moskiewskich dragonów Chmiel nam nie podziękuje. A jak podziękuje, flaki będziemy za sobą ciągnąć. – A ty nie słyszałeś, co opowiadał potem lirnik? Hetman ma teraz większe zmartwienia, niż ścigać trzech nieposłusznych mołojców. Bardziej mu ninie szable potrzebne niźli zemsta. Wepchnął hospodarowi Bazylemu swego synaczka na zięcia i teraz ma przeciw sobie nie tylko Lachów, ale jeszcze sułtan z carem będą mu patrzyli na brudne łapy. Bardzo uważnie będą patrzyli. Nie mówiąc już o tym, że wprawdzie ma hospodara za kuma, jeno ów hospodar nie siedzi na swojej stolicy, bo go właśni ludzie zegnali. Nie będzie lepszego czasu, by mu się na oczy pokazać i uniknąć pomsty. Zasłużymy się i wrócimy do łask. – Chcesz Chmielom buty lizać? – skrzywił się Liwka. – A ty chcesz zaraz w łeb dostać? – zgrzytnął zębami Poroh. – Serhijowi trzeba wreszcie pomóc, skoro przedtem się nie udało. A jak chcesz to uczynić, działając na przekór hetmanowi i hetmańskim? Kiedy znów okrzepną, a się nie zasłużysz w porę, do lochu cię wrzucą, a nie dadzą możność przyłączenia się do jakiegoś grzecznego oddziału. Liwka chciał coś odrzec, ale odezwał się Zając. – Dobrze gada Poroh – mruknął. – Nie o nasze łby tu jeno chodzi, ale i o los chorążego. Ślubowaliśmy sobie wzajem braterstwo, krwią je pieczętowaliśmy, nie o sobie tylko nam myśleć. – Ciekawe, swoją drogą, czy Serhij już wydobrzał i czy włada ręką. – Możemy zajechać do niego po drodze – zaproponował Pastuch. – Takie ci to po drodze do Białocerkwi, jak onemu, co ze Lwowa do Kijowa przez sam Kraków podróżował – fuknął Ilja. – Kiedy chcesz ruszać? – spytał Poroha.

Semen nie zdążył odpowiedzieć, gdyż w tej chwili drzwi karczmy rozwarły się z hałasem i do środka wkroczyła grupa zbrojnych. Pięciu ich było, czy raczej pięcioro, bo wśród męskich ogolonych łbów widniały niewieście kosy, zawinięte misternie wokół głowy. – Piwa, miodu i polewkę, karczmarzu! – zawołał najmniejszy w grupie, niepozorny chłop. Głos miał głęboki, nawykły do rozkazywania. – I mięsiwa – odezwał się przysadzisty, potężnie zbudowany mężczyzna, poza mikrym wzrostem stanowiący przeciwieństwo tego, który odezwał się pierwszy. – Szkaplerz, patrzaj, tamci pod ścianą zaopatrzeni już niby komunik po zrabowaniu miasta! Może się przysiądziemy? Niski, nazwany Szkaplerzem, przyjrzał się uważnie Kozakom, zmierzył się wzrokiem z Semenem. Poroh wytrzymał kolące spojrzenie przywódcy grupy. – Zbóje – powiedział kącikiem ust Liwka. – Jak się przypną, będziemy mieli zaraz tańce. Szkaplerz bez mrugnięcia patrzył na Semena, najwyraźniej się nad czymś namyślając. – Siadaj, Guz – burknął wreszcie, odwracając oczy od potężnego Kozaka. – Nie na awantury tutaj przyszliśmy, jeno coś zjeść, jak Bóg przykazał. – A bo zastałem się ostatnimi czasy. – Guz przeciągnął się, aż trzasnęły stawy. – Poruszałbym się... – To się poruszasz, jeno nie teraz – uciął Szkaplerz. – Siadaj i nie zaczepiaj każdego, kogo zobaczysz. Kozacy wrócili do rozmowy, choć Ilja nieznacznie cały czas obserwował przybyłych. – A zatem jedziemy wpierw do chorążego czy od razu bierzem się do gawry Chmiela? – Do Serhija wpierw – powiedział Semen. – A ja bym tego poniechał – rzekł z przekonaniem Pastuch. – Co będziem go niepokoić? Najpierw się rozpatrzmy, co i jak. – I ja tak mniemam – Zając poparł Liwkę. – A zatem postanowione – westchnął Poroh. – Kończcie śniadać i ruszamy do Białocerkwi. Przez chwilę panowało milczenie, przerywane tylko niezbyt głośnymi uwagami, jakimi dzielili się niedawno przybyli. Popatrywali na Kozaków, ale na razie nie szukali zwady, posłuszni rozkazom niepozornego przywódcy, który w zamyśleniu spoglądał przez niewielkie okienko. Semen pomyślał, że powinni opuścić karczmę, zanim tamci dobrze popiją. Ale po chwili okazało się, że zwady tak czy inaczej nie da się uniknąć. Guz, który już przed przybyciem nieco przebrał miarę, podpijając gorzałkę z bukłaka ukrytego pod kurtą, teraz jednym haustem opróżnił kubek miodu, popatrzył przekrwionymi oczami na spokojnie biesiadujących Kozaków, a szczególnie wyzywająco na Poroha. – Co, bracia rodzeni, trza by się zabawić! – oznajmił nieco bełkotliwie. – Po naszemu, po kozacku! Jak prawdziwi niżowcy, co? – Ty sobie, wypierdku, mianem niżowego Kozaka gęby nie wycieraj! – poderwał się Liwka Pastuch, zawsze czuły na uchybienia czci mołojeckiej. – Bo co? – spytał wyzywająco Guz. – Krucha, słyszałaś ty go? – zwrócił się do jedynej kobiety. Ta pokręciła tylko głową, ale nic nie powiedziała. – Wypierdkiem mnie nazwał! Ty, pański sługusie? Ja! Ja prawdziwie wolny jestem! Bo ni hetmanów, ni książąt nad sobą nie znam! – Milcz! – warknął Semen, widząc, że Pastuch zbiera się do odpowiedzi. Szkaplerz też coś powiedział do Guza, ale z równie mizernym skutkiem. – Panów nie znasz? – wrzasnął Liwka. – I ja ich nad sobą nie mam, jeno Boga na niebiesiech! – Patrzcie go! – Guz wytoczył się na środek izby, rozpychając stoły i przewracając ławy. – To czego ten tutaj biedroń gada ci, co masz robić? Liwka również wyszedł zza stołu. Semen z rezygnacją westchnął. Znał Pastucha dość długo, by

wiedzieć, że teraz się nie uspokoi, zanim komuś łba nie rozwali lub sam nie oberwie. Jednego chorążego by teraz może posłuchał, nikogo więcej. Spojrzał pytająco na Szkaplerza. Przywódca zbójów wzruszył lekko ramionami i nieznacznie pokręcił głową. I on nie miał ochoty na wszczynanie burdy. Niech te koguty same czubią się między sobą. Liwka był żylasty, ale szczupły, głowę dumnie zadarł, zawinął za ucho długi osełedec. A Guz... Teraz widać było doskonale, skąd wzięło się jego przezwisko. Wytrzeźwiał w jednej chwili, przygarbił się, pochylił ramiona. Na pociemniałej polepie karczmy jego zupełnie łysa czaszka połyskiwała niby prawdziwy srebrny guz, nabity na skórze kaftana. – Tylko bez ostrzy! – ostrzegł Poroh, spoglądając na Szkaplerza. – Na pięści! – Bez ostrzy! – zgodził się przywódca zbójów. – Guz, oddaj kindżał! Przysadzisty rozbójnik z niechęcią odpiął pas, rzucił pochwę z bogato zdobioną bronią na stół. – Zaraz zobaczymy, kto tu niżowiec istny, a kto tchórzliwy bobak – warknął. Stanęli naprzeciwko siebie z uniesionymi pięściami. Już, już Liwka chciał wyprowadzić uderzenie, kiedy niespodziewanie huknął strzał. Pod niskim sufitem od strony wejścia do kuchni pojawiła się chmura dymu. Karczmarz odrzucił pistolet, w jedną rękę ujął nieprzyjemnie wyglądający garłacz, w drugą guldynkę. Miał siłę konia, bo ciężki karabin, przeznaczony do podwójnego uchwytu, nawet nie zadrżał. – Wynocha na majdan! – wrzasnął. – Nie będzieta mi tutaj karczmy rozbijać! Chcą się panowie mołojcy za łby wodzić, to tam! Ino trupy zabierajcie potem ze sobą! Karczmarz jestem, nie grabarz! Szkaplerz, nie za to ci się opłacam, żebyś mi rujnację urządzał! Goście zamarli, a potem w ciszy nieoczekiwanie zabrzmiał wysoki śmiech. Pastuch rozejrzał się niepewnie, opadł nieco z niego bojowy zapał, aczkolwiek chętnie by dał nauczkę temu, komu tak się uczyniło wesoło. Semen spojrzał pod okno. Kobieta nazywana Kruchą, oparła się o belki ściany i już jawnie zanosiła się chichotem. Obok niej Szkaplerz siedział przez chwilę spokojnie, potem twarz mu zadrgała i dołączył do towarzyszki. Poroh zerknął na jednookiego karczmarza, nadal dzierżącego broń, potem na stojących wciąż w bojowych postawach pojedynkowiczów i nagle też poczuł ogarniającą go wesołość. Nie wiedział dokładnie, skąd się brała, czy to widok zaperzonych przeciwników tak działał, czy też śmiech Kruchej okazał się zaraźliwy, ale nie wytrzymał i zarżał niczym koń. Obok niego Ilja Zając uderzył pięścią w stół i także zaczął się śmiać. Po chwili wszyscy zbóje już rechotali, a Guz z Liwką stali wciąż w miejscu, coraz bardziej niepewni. Wreszcie przysadzisty rozbójnik opuścił ręce, ryknął i klepnął Pastucha po ramieniu. – Zuch z naszego gospodarza! – zawołał. – Prawdziwy zuch! Jedynie karczmarz pozostał poważny. Upewniwszy się, że już nic nie zagraża całości jego dobytku, wycofał się do kuchni dopilnować, by potrawy podano należycie gorące i w wystarczającej ilości. A Semen pomyślał, że teraz przynajmniej wiadomo, dlaczego karczma jest takim bezpiecznym miejscem. – Napijmy się! – Jeden ze zbójów wstał zza stołu, wzniósł krużę z miodem. – Za spotkanie! Za dzielnych mołojców! – I za was! – poderwał się natychmiast Ilja. Semen otarł łzę z kącika oka, spoważniał. Pomyślał smętnie, że dzisiaj chyba już nie wyruszą w drogę. A na pewno nie przed wieczorem... – My wszystko płacim! – oświadczył Szkaplerz. – O tym i mowy być nie może! – zaprotestował Poroh. – Myśmy tu byli, nim przybyliście, więc prawa gospodarza... – Poczekaj, panie mołojcu – uniósł dłoń przywódca zbójów – tak naprawdę nie my nawet stawiamy poczęstunek, co jego wysokość książę Koniecpolski! Nie odmówisz chyba ugoszczenia przez tak ważną

personę? – Gdzieżbym śmiał! Dużo też podarował wam jego jasność? – Wystarczająco, żeby się wściekł, gdy doń to wreszcie dotrze – zarechotał Guz. – A my następne kruże wypijemy za jego zdrowie. Oby zbyt długo nie trwało, oby stoczyły go żywcem robaki! Ciemność... Niebo pokryte chmurami nie przepuszcza nawet śladu światła. Księżyc jeszcze nie podniósł się znad widnokręgu, nie przedziera się blaskiem przez zbite ciasno obłoki, nie wybiela ich upiorną plamą lśnienia. Ale jest. Gdzieś tam żyje swoim tajemnym życiem, rosnąc z każdym dniem, sprawiając, że oto nadszedł czas Okołopełni. Łapy drą suchą trawę, mocne pazury w każdym skoku wbijają się w chłodną ziemię. Po wieczornej rosie nie pozostał nawet ślad, wilcze nozdrza zwęszyły jedynie jej ulotny zapach. Zapach... to on prowadził drapieżnika, sprawiał, że ślina ciekła z pyska, a wszystko wołało o świeże mięso i krew. Wilczyca pędziła przez wielkie pole, na którym okoliczni chłopi latem wypasali bydło. Jeśli mieli co wypasać w czasach wojny i głodu. Gdy wyganiali na otwartą przestrzeń cenne zwierzęta, kilku pilnowało ich z bronią w ręku. Ale nie dziś, nie takiej nocy, kiedy ludzkie oczy nie są w stanie rozróżnić zarysów nawet pięciu palców podsuniętych tuż przed oczy. W taki czas lepiej siedzieć w ciepłej, bezpiecznej chałupie i tam podrzucać krowinom siano, żeby nie ryczały z głodu. Tylko w taką noc mogła rozprostować łapy, przedzierzgnąć się i porzucić wszelkie zbędne myśli. W wilczej skórze czuła spokój. Bo pozbywając się ludzkiego ciała, nie do końca myślała jak człowiek... Nie myślała też jak bestia. To był stan bliski błogości, w którym pragnienia zlewały się w jedno z zamierzeniami i możliwościami. Tak jak teraz: żądza krwi, którą będzie mogła za chwilę zaspokoić. Pod warunkiem że przerażony zając nie znajdzie nory, w której zdoła się schować. Nie znalazł... Zgoniony obejrzał się raz i drugi. Dla wilka to znak, że ofiara traci siły. Nie wolno się tak oglądać, trzeba rwać przed siebie ile sił. Czego jednak wymagać od głupiego bobaka, który żyje tylko po to, by stanowić żer dla silniejszych. Dopadła nieszczęsnej puchatej kulki, zaczepiła zębami o skoki. Zwierzątko przewróciło się, potoczyło kilka kroków, próbowało zerwać się i uciekać dalej, ale wtedy wilcza łapa spadła nań z ogromną siłą, łamiąc żebra. Serce bobaka waliło jak oszalałe, ze strachu nie czuł nawet bólu. W tej chwili patrzył na niewyraźny w mroku pysk, zbliżający się do niego nieubłaganie. Nagle pysk zamarł, drapieżnik wciągnął w nozdrza powietrze. Napawał się zapachem strachu, zwlekał z ostatnim, miłosiernym ciosem, opóźniał tę chwilę. Tak nie zachowywał się żaden zwykły wilk, ale bobak tego – oczywiście – nie wiedział. Czuł tylko coraz większy lęk, mały rozum wpadał w obłęd, gdzieś na granicach mętnej świadomości kłębiła się mgła szaleństwa. Sprawnym ruchem łapy prześladowca przewrócił go brzuchem do góry, a kiedy wilczy pysk znów zniżył się nad ofiarą, ta wreszcie zaczęła się bronić. Przednie łapy zamłóciły powietrze, zupełnie jak wtedy, kiedy młody samiec toczył pierwszą swoją walkę godową w życiu. Pazur zadrasnął nos Wilczycy. Warknęła groźnie, ale małe zwierzątko postanowiło najwyraźniej walczyć do końca. Szybkiego końca, bo kolejne słabe uderzenie dosięgło już kłów w otwartej paszczy, a w następnej chwili pysk napastnika wypełnił się gorącą krwią. Wilczyca uniosła łeb, otworzyła splamiony posoką pysk, ale nie wydała z siebie głosu, choć miała nieodpartą ochotę zawyć przeciągle, zwiastując triumf. Ludzki fragment rozumu, wypełniający część jestestwa, podpowiedział, że to by było nierozsądne. Kto wie czy gdzieś w okolicy nie grasują inne Wilki? Po rozbiciu siczy mogło się tak zdarzyć. W końcu nie tak dawno Hrehory przysłał do niej swoich żołnierzy... Wilkozacy nie zapominają krzywd i uraz... Spojrzała na krwawy strzęp. W przystosowanych do mroku oczach krew wydawała się czarna. Skrawek księżyca wyłonił się już znad horyzontu. Dla ludzkich oczu wciąż był niewidoczny, ale wiedziała, że tam jest, czuła go całą sobą, noc stała się jaśniejsza, przypominając bardzo pochmurny,

nabrzmiały deszczem dzień. Błogosławiony i zarazem przeklęty księżyc. Ten, który powołał do życia plemiona Wilkozaków, który dawał im moc, a zarazem czynił tak bardzo ograniczonymi. Potrząsnęła łbem. Skąd u niej takie myśli? W dodatku teraz, kiedy przemieniona powinna raczej skupić się na zdobyczy? Konający bobak drgnął w ostatnim spazmie, wyprostował się i zamarł. Wilczyca oblizała pysk, na którym krew już nieco ochłodła. A potem odwróciła się i popędziła z powrotem. Głód gdzieś zniknął, jakby został zaspokojony samym zabójstwem, jakby te parę kropel posoki było go w stanie zaspokoić. Ale zdawała sobie sprawę, że to coś innego, coś więcej. Nie należała już może do Wilków, ale też nie stała się na powrót człowiekiem. Po przebyciu kilku wiorst zatrzymała się przy niskim płotku przed chatą. Dyszała ciężko, z pyska ciekła ślina. Gdyby zaszła potrzeba, Wilkozak mógłby tak gnać nawet całą noc mimo zmęczenia, wiedziała o tym doskonale, bo podczas ucieczki z Siczy Hylewskiej niejeden raz gnała ile sił od zmroku do samego rana. A i w dzień mogła biec bardzo długo w ludzkiej skórze. Dlaczego jednak nie pożarła bobaka? Czy to jakiś znak? Przetoczyła się po ziemi, kiedy posłuszne woli ciało przybrało z powrotem człowieczy kształt. Może to znak, a może coś innego? – dokończyła myśl. Tylko czy coś więcej, czy mniej? Nieważne... Chyba nieważne... Tak naprawdę wiedziała przecież doskonale, dlaczego nie dokończyła uczty. Cichutko wkradła się do izby. Na szczęście nie spała na jednym posłaniu z Serhijem. Wciąż jeszcze zbyt dokuczały mu zagojone już prawie rany, które odnowiły się podczas ataku Wilków na chatę, i łatwo go było urazić. Dlaczego nie chciały się należycie goić? Popatrzyła z żalem. Tak, to musiało się wreszcie skończyć. Ileż można... – Zadałam mu wywaru z maku w gorącym miodzie – powiedziała zupełnie rozbudzonym głosem Parasza. – Nie musisz się tak kryć, gołąbeczko. Ulżyło ci choć trochę? – Żeby to było tak łatwo, mateczko – westchnęła Marika. – Gdy w Okołopełni jestem człowiekiem, tęsknię, aby się przemienić, kiedy zaś wejdę w wilcze ciało, niebawem wszystko zaczyna rwać się we mnie, aby powrócić... Rozum się od tego mąci. – A bo spotkało cię, gołąbeczko, coś, co nikogo spotkać nie powinno. Do tej pory bywało tak, że gdy dziewkę porywali Wilkozacy, zostawała u nich, nie wracała. Marika usiadła na ciężkim trójnogim zydlu, ukryła twarz w dłoniach. – Uważacie, że nie powinnam wracać, mateczko? Parasza milczała przez chwilę. Gdyby Marika mogła widzieć teraz jej twarz, ujrzałaby łzy spływające po pomarszczonych policzkach. Ale kiedy stara kobieta się odezwała, jej głos brzmiał tak pewnie, jak zawsze. – Nie wiem, dziecko. Nie mnie o tym sądzić. Jemu, twojemu mężowi, może byłoby łatwiej, ale czy znalazłby szczęście bez ciebie? Nie wierzę. Zamierzał, gdy tylko wydobrzeje na tyle, by móc wytrzymać w siodle, ruszyć na poszukiwania wbrew wszystkiemu i wszystkim. – Może po to, by mnie zabić? – Zabić? – Parasza zaśmiała się krótko, chrapliwie. – Nie kpij, Mariko. On kocha cię nad życie. To nie lekkomyślny mołojec, który dziewkę zbrzuchaci i zginie sobie na wojnie. Już nie – dodała ciszej. – Bo nie wiem, jaki był przedtem. Gdym go poznała, miał już oczy dojrzałego męża, który wie, czego chce, i który poznał całą bezdnię cierpienia. Marika nie odpowiedziała. Która to już podobna rozmowa? Podobna, bo za każdym razem przebiegała inaczej, tykała różnych spraw, ale wszystkie prowadziły do jednego – Parasza starała się przekonać młodą kobietę, że jest tak, jak jest, bo inaczej być nie może, że jej związek z Serhijem

przetrwa, a Marika słuchała tego, lecz nie potrafiła pozbyć się wątpliwości. Tak, spotkało ją coś, co nie powinno spotkać, ale zdarzyło się i nic na to nie mogła poradzić. Popatrzyła na kołyskę. Dogasający w palenisku żar oświetlał mętnie jeden jej bok, wydobywał z mroku rzeźbione i malowane kwiaty, reszta tonęła w ciemności tym gęstszej właśnie, że graniczyła z niewyraźnym światłem. Dziecka w ogóle widać nie było, jakby wnętrze kołyski wypełniała tylko ciemność. – Z jednej strony, gołąbeczko – ciągnęła stara po chwili milczenia – dotknęło cię nieszczęście, ale z drugiej zyskałaś takiego męża, który gotów za ciebie nie tylko życie oddać, ale i duszę własną narazić na zatracenie. Kocha cię. – Myślę, że jednak bardziej kocha ją. – Marika wskazała ruchem brody kołyskę. – Jak na nią patrzy, jak do niej gaworzy... A do mnie rzuci jakieś słowo, niechby i dobre, ale czuję, jakby był gdzieś bardzo daleko. Parasza podeszła do kołyski, pochyliła się, przez jakiś czas słuchała spokojnego oddechu dziecka. – A może to ty jesteś gdzieś daleko, dziewczyno? – spytała, kiedy wróciła na swoje miejsce przy kominie. – Może to twoje pragnienia odlatują w inne strony? Marika znów ukryła twarz w dłoniach. Jej pragnienia? A jakież mogła mieć pragnienia? Wszystkie zginęły, umarły wraz z przeszłością. Kiedyś marzyła, by wziął ją za żonę prawdziwy mołojec, otoczony szacunkiem przyjaciół, równie dzielnych wojaków. Spełniło się. Ale owo spełnienie stało się też przekleństwem, gdy okazało się, że ten wymarzony wojownik stanął naprzeciw potężnej, rozpędzonej pięści żądnych zemsty istot. Marzyła o dziecku ku pocieszeniu życia i dostała od Boga to dziecko tylko po to, by je zaraz stracić... i odzyskać wprawdzie, jednak w chwili, kiedy w jej sercu coś umarło. Kochała Halszkę, lecz wiedziała, że Serhij kocha dziewczynkę o wiele mocniej. Pragnęła jej ciepła i bliskości, ale za każdym razem, gdy brała dziewczynkę na ręce, ta patrzyła w stronę ojca. Nie płakała, nie krzywiła się, ale patrzyła tylko na niego. Albo na Paraszę. W wilkozackiej niewoli Marika pragnęła wrócić do wymarzonego chorążego, jednak powrót okazał się gorzki. Miłość niby wciąż żyła, lecz nie była już tak cudowna jak kiedyś... stała się inna... Tylko czy gorsza? Czułość to coś więcej niż samo zbliżenie dwóch ciał. Pamiętała ten pierwszy raz, kiedy kochali się po jej powrocie, zachłannie, choć i ostrożnie, z uwagi na jego rany. Czy to wystarczy? A może musi wystarczyć? – Boję się mieć pragnienia, mateczko – wymamrotała. – Boję się marzyć. – Wiem. – Stara pokiwała głową. – Nie myśl jeno, że innym jest lżej. I ja niegdyś marzyłam, a potem przestałam. To niedobrze. Gdybym nie bała się prosić Boga, odważyła się wstępować na inne niż najprostsza droga życia, może byłabym dzisiaj nieszczęśliwa, ale wiedziałabym przynajmniej, że chciałam coś osiągnąć i skąd moje nieszczęście. – Jak to? – Marika podniosła głowę, przyjrzała się uważnie znachorce. – Wy? Pomagacie ludziom, są wam wdzięczni... – Tak, są wdzięczni. Tylko nie będzie mi miał kto oczu zamknąć. – Ja wam oczy zamknę, mateczko. Nie wiem, co uczyni Serhij, ale ja zostanę przy was. – Nie powiadaj byle czego, dziecko. – Parasza strząsnęła niecierpliwie dłonią. – Twoje miejsce jest przy mężu i córce. Za nimi pójdziesz. Marika wstała, otarła twarz rękawem koszuli. Podeszła do kołyski, popatrzyła na majaczącą w mroku jasną twarzyczkę Halszki, potem przeniosła wzrok na śpiącego twardo Serhija. – Oj, mateczko – powiedziała cicho, prawie niedosłyszalnie – nie wiem, gdzie jest moje miejsce. I czy ono gdzieś w ogóle jest... Ale Parasza usłyszała szept. – O takie sprawy trzeba pytać własnego serca, gołąbeczko. Nikt inny ci tego nie podpowie.

Hospodar Mołdawii czekał pod drzwiami hetmana Chmielnickiego, zżymając się w sobie. Jeszcze nie tak dawno to u niego antyszambrowali różni bogacze i magnaci. A teraz był uzależniony od kozackiego watażki. Przeklinał dzień, w którym uległ i zgodził się wydać córkę za syna tego uzurpatora i okrutnika. Jadąc do Białocerkwi, widział rzeczy straszne – spalone do cna wioski, w których lisy i zdziczałe psy ogryzały rozwłóczone trupy. Widział szubienice, drzewa obwieszone rozkładającymi się ciałami i pale. Widział, jak wygląda ziemia po przejściu tatarskich czambułów, które choć sprzymierzone z Kozakami, poczynały sobie na umęczonej ziemi jak we wrogim kraju. Lepiej chyba mieć zaciętego wroga niż takiego sojusznika. Ale dla Chmielnickiego przymierze z Tatarami było cenne może mniej z militarnego punktu widzenia, a stanowiło bardziej kwestię polityczną, taki grożący palec skierowany w stronę Polski, a jednocześnie miało wzmacniać pozycję hetmana w rozmowach z Rosją. Drzwi otworzyły się z hałasem. Bazyli spojrzał na wchodzącego mołojca z zawadiackim wąsem i pokaźnym osełedcem, opadającym aż na ramię. Zwyczaj noszenia długich kit na ogolonych łbach wydawał mu się barbarzyński, ale musiał przyznać, że pasował do tych ludzi o ostrych rysach i twardych oczach. – Hospodarze Lupu – rzekł Kozak – jego jasność hetman czeka. On czeka! Pozbawiony tronu władca skręcił się w sobie ze złości. To hospodar Bazyli zwany Wilkiem powinien przyjmować hetmana na audiencji, nie na odwrót. Szedł za mołojcem, uspokajając oddech. Złością wiele z Chmielem nie wskóra. Ale też nie może okazywać daleko posuniętej uległości, szczególnie po tym, co zaszło ostatnio. Hetman czekał na niego, siedząc za wielkim, ciemnym biurkiem, będącym niegdyś własnością jakiegoś ruskiego magnata. W oczach hospodara wstający właśnie na jego powitanie hetman był zwykłym chłopem, który doszedł do stanowiska sprytem i bezwzględnością. Zaraz sam się skarcił w duchu za tę myśl. Na dobrą sprawę każdy miał przodków parających się niegdyś pracą na roli, kupiectwem czy rzemiosłem. Rządzący nie brali się znikąd, dziś jeszcze, mimo utrudnień, dopuszczano w Koronie do szlachectwa bogatych ludzi z niższych stanów. Tyle że władza sprawia, że człowiek bardzo chętnie i bardzo szybko zapomina o swoim pochodzeniu. Jak choćby on... Gdyby ten prymitywny Kozak miał pojęcie, skąd wywodził się ród hospodara, kogo miał wśród przodków... Na szczęście to stanowiło pilnie strzeżoną tajemnicę, przekazywaną z ojca na syna. Sam doszedł do władzy, wywołując wpierw bunt przeciwko Mironowi, aby potem, korzystając z poparcia tureckiego, odsunąć od władzy Mojżesza Mohyłę. A naiwni prostaczkowie wierzyli, że władza pochodzi od Boga. Prędzej szatana... – Witaj, drogi kumie, wielki hospodarze. – Chmielnicki podszedł do Bazylego z otwartymi ramionami, uścisnął go. Lupu oddał wprawdzie uścisk, ale uczynił to zdawkowo, bez przekonania. Sprawa, z którą tu przyszedł, nie skłaniała do okazywania serdeczności i hetman doskonale o tym musiał wiedzieć. A jednak zachowywał się, jakby gość przyszedł ze zwykłą rodzinną wizytą. – Wybacz, że kazałem na siebie czekać, ale sam rozumiesz, sprawy wagi państwowej... – Ja też przychodzę ze sprawą wagi państwowej – wpadł mu w słowo Bazyli. – Wysyłam już niebawem wojska na Wołoszczyznę, jak obiecałem. Za dwie, góra trzy niedziele powinny dotrzeć z odsieczą. – Wiem. Ale obaj też wiemy, co uczynił twój syn. Wieści lecą ptakiem, nawet z tak daleka. Skatował jak jakiś bisurman moją córkę, a twoją synową. Nie spodoba się to poddanym. Mnie zegnali z tronu, ale Rozandę otaczają miłością... Lupu zadrgały szczęki, widać było, że ledwie się powstrzymuje przed wybuchem. – Będziemy drzeć koty o te parę szturchańców? – Chmielnicki wzruszył ramionami. – Czasem się młodzi poczubią. Bazyli czuł, że jeszcze chwila, a rozmowa skończy się nie tylko słowną utarczką. Byli z hetmanem

dokładnie w tym samym wieku, obaj tędzy i potrafiący walczyć nie tylko w polityce. Obaj też wiedzieli przecież, że pobicie hospodarskiej córki, mimo iż bolesne dla Lupu, nie było sednem problemu. Ale o samym sednie rozmawiać nie mogli, nie wywołując ostatecznego konfliktu. – Te parę szturchańców, Bohdanie – wycedził przez zęby hospodar – skończyło się na łożu boleści. Rozanda dopiero po kilku dniach odzyskała przytomność, jak mi doniesiono. Mało brakowało, a Timofiej przywiódłby ją do śmierci. – Mogę jedynie wyrazić ubolewanie. – W głosie Chmielnickiego zabrzmiało zniecierpliwienie. – Uczynię też wszystko, by zadośćuczynić krzywdzie... Doprawdy wszystko. W tej chwili do komnaty wszedł ten sam Kozak, który prowadził tutaj hospodara. Na widok gniewnie zmarszczonych brwi hetmana skłonił się tak nisko i z takim rozmachem, że zamiótł osełedcem podłogę. – Wybaczcie, batko, że przerywam – rzekł śmiało – ale przybył Boria z tym człekiem, o któregoście zabiegali. Na twarzy Chmielnickiego pojawił się przykry dla kogoś patrzącego z boku wyraz drapieżnego zadowolenia. – Wprowadzić, nie mieszkając! – rozkazał, a potem zwrócił się do Lupu: – Zechcesz mi towarzyszyć przy tej rozmowie? Zaraz przywiodą kogoś, kto ośmielił się grozić mi pomstą i śmiercią. Bazyli skinął tylko głową. To nie było pytanie, ani nawet prośba, ale raczej coś w rodzaju polecenia. Zresztą był ciekaw, kim jest człowiek, który tak bardzo naraził się hetmanowi. A Chmiel bez wątpienia pragnął zrobić wrażenie na gościu, pokazać mu, jak rozprawia się z przeciwnikami. Po chwili weszło czterech ludzi. Trzej rośli żołnierze prowadzili związanego mężczyznę średniego wzrostu i średnich lat, krzepkiego, o pewnym, nawet butnym spojrzeniu mimo skrępowanych rąk. Wszyscy byli zakurzeni, zalatywało od nich końskim potem zmieszanym z odorem dawno niemytych ciał. Lupu skrzywił się lekko. Nie przywykł do takich przaśnych woni, a właściwie raczej odwykł od nich. Nawet podczas długich i uciążliwych marszów dbał o czystość własną, a także wymagał jej od otoczenia. Gdyby to on miał przyjmować tych Kozaków, wpierw kazałby im się wyparzyć w łaźni. Wszystkim, więźniowi też. Ale Chmielnickiemu to najwyraźniej nie przeszkadzało. Zbyt wiele wypraw odbył, by się nie uodpornić na przykre wonie, a poza tym sam nie grzeszył nadmierną czystością. Spojrzał na związanego, stanął przed nim o kilka kroków, uśmiechnął się. – Ponoć chciałeś mnie zabić, panie Melech. Bazylemu niewiele mówiło nazwisko. Gdzieś mu może znajomo pobrzmiewało, ale bardzo daleko. – Chciałem – odparł śmiało Melech. – I nadal chcę! – Czelnyś – rzekł z mimowolnym uznaniem Chmielnicki. – Ja czelny? – zaśmiał się z przymusem Paweł. – To ty zarżnąłeś mojego brata jak barana, przódy wydając go na męki i samemu torturując. Ty byś zemsty poniechał? – Widzisz... – hetman spoważniał – obiecałem twojemu bratu, że cię nie ruszę, pod warunkiem jednakowoż, że i ty nie będziesz dybał na moje życie. Ty zaś mi się odgrażałeś i od swoich zbójów odszedłeś, by mnie dopaść. Tak, tak. – Roześmiał się. – Wiem o tym i o innych sprawach. Wszędzie mam oczy i uszy. – Oczy można omamić, a uszy zatknąć – odparł ponuro Melech. – O tym warto zawsze pamiętać. A poza wszystkim, świadectwo oczu i uszu nie zawsze bywa wiarogodne. – Widzę, żeś się za filozofa został – prychnął pogardliwie Chmielnicki. – To filozofuj prędko i dużo, bo ci wiele czasu nie zostało. Odwrócił się od jeńca, który uczynił ruch, jakby chciał się na niego rzucić mimo więzów, ale powstrzymała go ręka Borii.

– Dziwię się tylko – mruknął hetman – żeś się dał wziąć żywcem. – Chciałem spojrzeć ci w oczy. – A może raczej liczyłeś, że coś ci się uda przedsięwziąć, kiedy mnie już spotkasz? – W oczach przywódcy Kozaków, wlepionych znowu w jeńca, zalśniła stal. – Może. Teraz to już bez znaczenia, prawda? Zabijesz mnie sam czy to także każesz zrobić swoim pieskom? Chmielnicki nie odpowiedział, popatrzył na swoich ludzi. – Przeszukaliście go dokładnie? – Tak, hetmanie – odparł Boria. – Przetrząsnęliśmy wszystko. – A jednak coś uszło waszej uwadze – oświadczył Chmielnicki. – Naprawdę nie przyszło wam do zakutych łbów, że taki wojak nie dałby się wziąć żywcem na pewną zgubę? Nie przyszło – odpowiedział sam sobie. – Tak, Boria, nic nie mówiłem o tym, bo chciałem sam... Znienacka błyskawicznie podskoczył do więźnia, z krótkiego zamachu wyciął go w żołądek. Paweł zgiął się wpół z jękiem. – Otwórzcie mu gębę, ale tak, żeby nie mógł zamknąć! Twarde palce rozwarły Melechowi szczęki, o mało nie powodując ich wywichnięcia. Chmielnicki pogrzebał chwilę w ustach więźnia, wydobył niewielki szklany pęcherz wypełniony burą cieczą. – Ale tego nie dostrzegliście jakoś? Boria zbladł. Nie wiedział wprawdzie, co w istocie rzeczy trzyma w palcach hetman, ale czuł, że to coś bardzo groźnego, czego nie powinien przeoczyć. – Widzisz, panie Melech? – Chmielnicki zadarł głowę łapiącemu z trudem oddech Kozakowi. – Na nic się zdał twój trud i chęć poświęcenia. Nie płaci się życiem za życie. Nie zawsze w każdym razie. – A co to właściwie jest? – spytał Bazyli. Podejrzewał jakąś truciznę, nieobce mu były nawet takowe arkana, ale coś podobnego widział po raz pierwszy. – Jad – padła zwięzła, spodziewana odpowiedź. – To wiem, ale jaki? – Przedziwny. Gdyby nasz drogi gość rozgryzł tę ampułkę i plunął mi w twarz, tylko bym się obtarł. I zginął marnie w strasznych męczarniach przed upływem dwóch dni. On też byłby skazany. Ale on i tak by już nie żył, zanimby trucizna zaczęła działać. Liczył na to, że jeśli nic innego mu nie wyjdzie z planów i nie da rady mnie zabić inaczej, zechcę go zgładzić osobiście, a przynajmniej chociaż na chwilę podejdę dość blisko, by mógł splunąć celnie. A ty – popatrzył na więźnia – już wiesz, co cię zdradziło? – Wiem – odparł ponuro Paweł. Po co się ciskał w stronę hetmana? Chmiel prędzej czy później sam by podszedł, a wtedy... Kosztował ów specyfik wiele zachodu. Krucha w tajemnicy przed Szkaplerzem znalazła znającą babę, sławną szeptuchę i trucicielkę, której obawiano się gorzej diabła. Ale cały trud poszedł na darmo. Paweł nie docenił Chmiela. Obawiał się, że jego brat także popełnił swego czasu podobny błąd. Ale ten podlec zdawał się mieć jakiś dodatkowy zmysł, którym wyczuwał niebezpieczeństwo. Lupu przyglądał się Kozakowi z zainteresowaniem. Było w tym człowieku coś, co nakazywało szacunek, jakaś niezłomna wola, poczucie, że jest niebezpieczny zawsze i wszędzie, bez względu na okoliczności. – Wyprowadzić i powiesić na rynku, na szafocie. Ku przestrodze. A potem na mury głową w dół, niech go ścierwojady... Żołnierze pociągnęli Pawła, który nie próbował się opierać. – Zaraz! – zawołał Lupu. – Stójcie! Ludzie Chmielnickiego zatrzymali się, popatrując niezdecydowanie na hetmana. Nie wiedzieli, czy

należy usłuchać tego przybłędy, zegnańca z mołdawskiego tronu, czy też wykonywać dalej polecenie wodza. Ten zatrzymał ich ruchem ręki. – Czego chcesz, wielki hospodarze? – spytał z lekką drwiną. Bazyli przymknął na chwilę oczy, walcząc z pokusą odpowiedzenia tak, jak rozmówca na to zasłużył. Kiedy się już odezwał, głos miał spokojny i pewny: – Pamiętasz, co mi przed chwilą obiecałeś, Bohdanie? Obserwowali miasto z daleka. Wilcy nie lubili przebywać w dużych ludzkich skupiskach. I chociaż Michej z Kiryłem spędzili całkiem sporo czasu między ludźmi, nadal czuli się nieswojo na myśl, że trzeba będzie wejść w ciżbę, zlać się z tłumem i uważać zarazem, żeby się czymś nie zdradzić. Najgorsze były konie. W czasie Okołopełni szczególnie mocno wyczuwały obecność Wilków, zwłaszcza nocą, a właśnie zbliżał się wieczór. Własne zwierzęta jakoś zdołały do nich z czasem przywyknąć, chociaż potrafiły się boczyć, ale obce mogły ich zdradzić. W ostatnim czasie poruszali się na własnych nogach, właśnie tak, jak im było najdogodniej. – Wejdziemy teraz czy czekamy do jutra? – spytał Kirył. Michej popatrzył na bramę. Przed wieczorem ruch panował nieduży, rano mogło być pod tym względem gorzej. Przybędą do miasta chłopi z towarami i może kupcy, którzy wprawdzie ostatnio rzadziej odwiedzali ogarniętą pożogą ziemię, ale zawsze znaleźli się śmiałkowie pragnący szybko się wzbogacić, a gdzie łatwiej to uczynić niż na wojnie? Wreszcie zawsze mogą się pojawić patrole wysłane na nocną wartę... – Idziemy – zdecydował. – Nie ma na co czekać. Znajdziemy może jeszcze kwaterę, a jeśli i nie, zakradniemy się do jakiejś stajni. Strażnicy przy bramie nudzili się setnie. Jeszcze trochę i słońce zajdzie wreszcie, i będzie można zamknąć wrota, udać się na nadbramną wyżkę, a tam już czeka kolacja, jeden kubek z winem i drugi z kośćmi. Zanim nadejdzie nocna zmiana, zdążą się trochę zabawić. Na widok nadchodzących ludzi żołnierze ożywili się nieco. A nuż uda się złupić z nich parę groszy? Chociaż... Czy człek majętny poruszałby się pieszo, miast konno lub koleśno? Kto tam zresztą wie. Może ci dwaj konie gdzieś stracili, ale to nie znaczy, że nie mogą posiadać jakichś błyskotek czy gotowizny. W każdym razie można spróbować coś uzyskać. Wprawdzie trzeba się będzie potem dzielić zyskiem ze złodziejskim dziesiętnikiem, ale zawsze trochę grosza zostanie. – Widzisz ich, Pawka? – spytał młodszy strażnik. – A co mam nie widzieć? – Starszy i szczuplejszy wzruszył ramionami. – Ludzie jak ludzie. – Strasznie jacyś brudni – rzekł młodszy. – Dziwni, nie uważasz? Pawka ziewnął przeciągle. Teraz i on to dostrzegł i stracił nieco z nadziei na łatwy zysk. Przybysze wyglądali tak, jakby przez cały dzień szli zakurzonym traktem, i pewnie tak było. – Czego chcecie? – burknął nieprzyjaźnie, kiedy tamci podeszli. – Do miasta wejść – odparł Michej, marszcząc brwi. Tego się nie spodziewał, poprzednim razem, kiedy odwiedzali jakieś miasto, nikt ich nie zatrzymywał, strażnicy bardziej się interesowali takimi gośćmi, którzy wjeżdżali na wyładowanych dobrami wozach. No tak, ale tamto nie była Białocerkiew, siedziba hetmana powstańców. A może jednak trzeba było poczekać do jutra, prześliznąć się właśnie obok wozów? – Do miasta, powiadasz? – rzekł przeciągle Pawka. – A po co wam do miasta? – Nie twoja rzecz – odparł Michej. – Brama otwarta, to i wstęp niewzbroniony. – Komu niewzbroniony, temu niewzbroniony. – Strażnik ujął mocniej drzewce halabardy, jedynej zresztą na posterunku. Pozostali strażnicy uzbrojeni byli raczej w krótkie piki czy włócznie. Pawka był dumny ze swojej broni, zdobytej na pewnym niemieckim piechurze podczas szturmowania Baru. – A my

możemy was przepuścić albo i nie, to jak nam wypadnie i się zachce. Możemy też wezwać jaki runt, żeby was odprowadził do aresztu, a jutro przed oblicze pisarza koszowego, któren was wybada. Michej i Kirył wymienili spojrzenia. Mogli bez trudu uciec teraz tym nieruchawym, leniwym pijawkom, ale nazajutrz opisy ich fizjonomii trafiłyby do wszystkich wart i żadną miarą nie zdołaliby dostać się za bramy. – Nie ma takiej potrzeby – powiedział spokojnie Kirył. – My ludzie spokojni, zwady nie szukamy. – I bardzo słusznie, że nie szukacie – rzekł Pawka, nie zmieniając tonu. – Jeno albo powiecie nam, czego szukacie w mieście, albo... – Uczynił znaczącą przerwę, która mogła zarówno oznaczać „fora ze dwora”, albo i coś innego. – Nowych włóczęgów nam nie trzeba, mamy dość swoich. A pod cerkwiami wszystkie miejsca żebracze zajęte – dorzucił szyderczo. – Potrzebujemy się z kimś widzieć. – Michej starał się mówić spokojnie, choć czuł, jak zaczyna go krew zalewać. – A może zechcemy się zaciągnąć do hetmańskiego wojska? Młodszy strażnik prychnął pogardliwie. – Akurat potrzebują tam takich oberwańców – rzucił. Michej zbierał się do ostrej odpowiedzi, ale wtedy wkroczył Kirył. Rozpiął kurtę, wydobył zawieszony na rzemieniu mieszek. Na ten widok strażnicy zamilkli, wpatrując się w pobrzękujący woreczek niczym zaskroniec w żabę. A Kirył wydobył sporą srebrną monetę, podał starszemu strażnikowi. Pawka nerwowo oblizał wargi. To było o wiele więcej, niż spodziewał się dostać. To było więcej, niż dałby bogaty kupiec za to, by warta nie interesowała się zanadto jego wozami, albo przerażony Żyd za przepuszczenie jego rodziny bez obmacywania niewiast i przekopywania dobytku. Ci dwaj naprawdę byli dziwni. – Możemy już iść? – spytał Kirył. – To dałeś ty. A on? – Pawka postanowił zagrać w ciemno, wskazał Micheja. Jeśli zapłacą więcej, dobrze, jeśli zaś poślą do diabła, ten denar i tak wszystko wynagrodzi. Z nawiązką. – Chcecie wejść we dwóch, a płacicie jedną monetą? – Tobie co? – zirytował się w końcu Kirył. – Może oddać ci wszystko, co mamy? Tak, ludzie byli bardzo łasi na złoto i srebro. Wilkozak tego nie rozumiał, nie wiedział, dlaczego aż tak cenią metale, z których niczego pożytecznego uzyskać się nie da, ale nauczył się już, że nie można zanadto ulegać ludzkim zachciankom, bo to budzi w ich duszach bestię. Widział przecież, jak zbóje, będący na co dzień druhami, kłócili się przy podziale łupów. Gdyby nie zdecydowanie Szkaplerza, pominęliby chętnie obu Wilków, którym nie świeciły się oczy na widok błyskotek. Guz wyśmiewał się z nich nawet, że polują niby sokoły, za byle ochłap, a potem można im na oczy naciągnąć kaptury. Pożałował tych słów, bo Michej bez słowa wyciął go w roześmianą gębę, aż tamten padł bez ducha i leżał dobre dwa pacierze. A potem Szkaplerz wręczył każdemu z Wilkozaków po wypchanej sakiewce. Po raz pierwszy od tamtego czasu przyszło im się rozstać z częścią zawartości. – Niech już będzie moja krzywda – westchnął z fałszywym żalem Pawka. – Idźcie, jeno mi bez burd i zaczepiania dziewek na ulicach. Patrzył za odchodzącymi, a potem spojrzał na kompana. – Dziwni jednakowoż? – Ano dziwni. – Młodszy strażnik patrzył łakomym wzrokiem na srebrny pieniądz, który Pawka włożył za pazuchę, dołączając do marnych miedziaków, zebranych dzisiaj. Wiedział, że starszy nie podzieli się z nim zyskiem, odda należną część dziesiętnikowi i spędzi dzisiejszą noc na hulance. Że też nie jemu wcisnął srebro ten włóczęga! Już on by wiedział, co z nim zrobić! Poszedłby do tej Hanki, o której biegłości cuda opowiadali, a na której usługi nie było go do tej pory stać. Pawka zerknął na słońce, znikające już za widnokręgiem. Czas zawrzeć furtę.

– No to leć do dziesiętnika i mu o nich opowiedz! Ale już! Miał przez chwilę ochotę dorzucić, żeby młodziak nie mówił o srebrze, ale ugryzł się w język. Z dziesiętnikiem zadzierać nie warto. Oszukać się nie da, nawet jeśli teraz by się udało ukryć zarobek, dowie się o nim prędzej czy później, a wtedy marny los oszusta. Pięści miał, zaraza, jak kamienie. – A po co mu o nich opowiadać? – Chłopak nie miał ochoty podchodzić pod rękę przełożonemu, o tej porze zazwyczaj już podpitemu i skoremu zarówno do zwady, jak i męczącej serdeczności. Tej serdeczności obawiał się zresztą młody strażnik bardziej niż złego nastroju starego capa. – Sam żeś przytaknął, że dziwni byli, tak? No to trzeba zameldować. Już! A ja zamknę tutaj i idę na wyżkę. Przychodź tam, nie mieszkając, gdy tylko skończysz z posłaniem. Właściwie mógłby sam pójść do dziesiętnika, od razu rozliczyć się z nim z bakszyszu, ale na myśl o rozstaniu się ze srebrem poczuł ukłucie koło serca, przy którym zresztą trzymał sakiewkę w podszytej od wewnątrz kieszeni. Niech sobie pieniążek jeszcze pobrzęczy wśród ubogich braci, a nuż potem groźny przełożony stanie się łaskawszy, a przynajmniej mniej uważny przy podziale, gdy teraz podmaca sobie pucołowatego chłopaczka i może mocniej jeszcze zaleje pałkę? Jednak na próżno czekał na powrót młodego strażnika. A dziesiętnik wezwał go dopiero tuż przed zmianą wart. Zaś pierwsze, co zabrał, to srebrny denar. Serhij siedział na przyzbie, patrząc w dal. Październikowe słońce przed chwilą zaszło, ale na niebie gorzała wciąż łuna. Chmury rozeszły się przed wieczorem, odsłaniając jesienny błękit, niepowtarzalny, chwytający za serce. Pobliski las grał barwami pożółkłych i poczerwieniałych liści, pomiędzy którymi zielenią przebijały się iglaste drzewa. Do tej pory młody Kozak nigdy nie zwracał uwagi na piękno przyrody. Ważniejsze były inne sprawy, służba w wojsku, dowodzenie najpierw kureniem, potem sotnią, a wreszcie całym pułkiem. Tak, podziwiał kilka razy księżyc podczas schadzek z Mariką. Wtedy srebrny dysk lśnił wspaniale, wydobywając z mroku śliczne rysy dziewczyny, poświata towarzyszyła ich uściskom, wpierw nieśmiałym, potem coraz odważniejszym, prowadziła ich na drodze do tego spełnienia, którego owocem stała się maleńka Halszka. Pamiętał, jak cieszył się, kiedy dziewczyna oznajmiła mu, że jest w ciąży. Cieszył się i obawiał zarazem. Nie wiedział wtedy, czego dokładnie, ale obawa czaiła się w sercu. Nie miał wątpliwości, czy podoła wyżywić rodzinę, zbyt wiele bogactw przechodziło przez ręce dzielnego wojaka. Teraz, kiedy o tym rozmyślał, zaczęło mu się wydawać, że nie był pewien, czy wytrzyma przy jednej kobiecie. Sporo Kozaków miało więcej niż jedną niewiastę, odchodzili i przychodzili, nie przejmując się niczym. On czuł, że takim lekkoduchem być nie potrafi, a jednocześnie tu i tam kusiły go czarne oczy i gorące wargi dziewcząt marzących o przeżyciu pięknych chwil z mołojcem, z niżowcem, który wprawdzie lada dzień może odejść lub zginąć, ale zostawi cudowne wspomnienia. Opierał się zalotom, ale nie zawsze całkiem skutecznie. Cóż, mężczyzna nie może żyć niczym mnich, bo albo od tego szaleje, albo zaczyna się uważniej przyglądać towarzyszom broni, a to wydawało mu się wstrętne i zupełnie szalone. Zresztą w wojsku kozackim bardzo rzadko zdarzali się sodomici, nawet jeśli wojacy przebywali w siczy z dala od kobiet. Chorąży kozacki pokochał Marikę. Przylgnął do niej całym sercem. Teraz wiedział to z całą pewnością. Wtedy bronił się przed uczuciem, początkowo próbował nawet uciekać w stepy, zapomnieć, lecz w końcu zawsze wracał. Lecz gdy pojawiło się dziecko, zaczął myśleć inaczej. Nie, nie wtedy jeszcze, gdy dziewczyna chodziła brzemienna. Serce się w nim naprawdę odmieniło w chwili, gdy wziął maleństwo na ręce. Halszka wodziła lekko mętnymi oczkami ledwie wydobytego z łona matki niemowlęcia, ze zmarszczonym czółkiem próbowała skupić wzrok na twarzy pochylającego się nad nią człowieka. Wykrzywiła nawet usteczka w podkówkę, ale nie rozpłakała się. Ciepłe ciałko i bijące pod dłonią serduszko sprawiły, że Serhij Kostenko, marzenie chutorowych i miejskich dziewcząt, poczuł się ojcem. Sam był sierotą, nie zaznał wiele ciepła w życiu. Sędziwy opiekun też odumarł go wcześnie

i został sam. Na szczęście od dzieciństwa wykazywał wielki zapał do ćwiczeń wojskowych i miał rękę zarówno do szabli, jak i samopałów. Jakiś litościwy krewniak zabrał go do siczy, a tam, choć dzieci i kobiet nie uznawano za pożądanych gości, serdeczni Kozacy się nim zajęli. Do rodzinnej wioski wracał, ale już otoczony nimbem siczowego mołojca, a po pierwszym starciu nawet miejscowe wyrostki, skore do bitki, nie zaczepiały mocnego chłopaka, co jednym celnym, choć niekoniecznie najmocniejszym ciosem potrafił pozbawić tchu najtęższego z nich. Może dlatego, gdy okazało się, że ma dla kogo żyć, wpierw się przeraził, a potem tym łatwiej rozpłynął się w gorącości uczuć. Niebo ciemniało, ziemię ogarniał mrok, podobnie działo się z jego myślami. Kiedy Marika wróciła, gdy uporali się z napadem Wilkozaków wysłanych za nią przez Hrehorego, wydawało się, że wszystko będzie dobrze. Nie było. Może dlatego, że i ona stała się inną dziewczyną niż ta, którą poznał kilka lat wcześniej, przejeżdżając z małym oddziałem przez wieś, a jego także los odmienił. Mądra Parasza robiła wszystko, by młodzi czuli się w swoim towarzystwie dobrze, gadała dużo, zmuszała ich do rozmowy i uśmiechu, ale w powietrzu wisiało coś niedobrego. Niedopowiedzenie. Coś się działo, czuł to całym sobą. Nie wiedział dlaczego, ale zdarzały się poranki, kiedy budził się z ciężką głową, jakby poprzedni wieczór spędził na hulance. Parasza podawała mu wtedy orzeźwiający napar, który pomagał, choć w ustach pozostawał wciąż dziwny niesmak. – Zmarzniesz. Marika ostrożnie położyła mu na ramionach wełnianą derkę, usiadła obok. – Nie jest zimno – mruknął. – A na pewno zrobiło się cieplej niż rano. Siedzieli przez dłuższą chwilę w milczeniu. – Maleńka już śpi? – przerwał ciszę Serhij. – Parasza ją usypia. Przy mnie nie chciała się położyć – dodała z jakąś dziwną nutą goryczy w głosie. Halszka rzadko chciała, by matka ją układała do snu, wolała zasypiać przy nucącej tęskne piosenki staruszce. – Dobra niewiasta z naszej znachorki – uśmiechnął się lekko Serhij. – A kiedy trafiliśmy pod jej dach, zdawało się, że to stara, chciwa jędza. Semen ją nawet nieźle nastraszył, żeby pozwoliła mi zostać, dał jej sporo grosza i klejnotów. Tych samych, które później oddała tobie. A gotowiznę, jak mi się zdaje, zakopała gdzieś przy domu, żeby mi ją przekazać, gdybyśmy się stąd chcieli zabrać. Marika z ulgą przyjęła słowa męża. Mogła mu teraz coś przynajmniej odpowiedzieć. – A bo myślała, że ma do czynienia z jakimiś zbójami albo maruderami. A z takich by złupiła skórę i pozbawiła ostatniej koszuli. – Mówili jej przecież i Poroh, i Liwka, kim jesteśmy. – Mówili, pewnie. Ale kto by tam dowierzał oberwańcom w wojenny czas. Dopiero gdy się nasłuchała twoich majaczeń, poznała prawdę. – Tak... – Serhij zamyślił się, zdawało się, że znów zapadnie cisza, ale podjął po chwili: – Nikt teraz nikomu nie zwykł wierzyć. Mataczą ludzie, oszukują, mamią się wzajemnie... Spojrzał uważnie na żonę, a ona poczuła, że na policzki występuje jej rumieniec. Cieszyła się, że mrok ukrył zmieszanie. Serhij powiedział to tak, jakby te słowa właśnie jej dotyczyły. – Zły czas nastał – przytaknęła, opanowując drżenie głosu. – Ale po złych czasach przychodzą zawsze dobre. – Oby tak było – rzekł cicho. Wstał, oddał derkę żonie. – Zjem coś i będę się kładł. Halszka zerwie nas pewnie o świtaniu, a i babce obiecałem, że

pojedziemy razem do wsi. Trzeba spyży trochę dokupić, póki w miarę tania. – Zaraz przyjdę – odpowiedziała, kładąc sobie derkę na kolanach. Popatrzyła na wąską kreskę jaśniejącą nad widnokręgiem, a potem na wstający dysk księżyca. Nie, dzisiaj nie wyruszy na polowanie. Ani jutro. Ani nigdy już! Nie chciała więcej oszukiwać Serhija, nie chciała poić go usypiającymi driakwiami. Albo zaczną żyć razem, albo lepiej, żeby się rozstali na zawsze. Najwyższy czas stać się na powrót w pełni człowiekiem. Oczywiście jeśli to w ogóle możliwe.

ROZDZIAŁ 3

Noc spędzili w gospodzie nieopodal rynku. Dla takich, którzy płacili srebrem i złotem, miejsce zawsze się znalazło, nawet w przepełnionym mieście. Karczmarz wyrzucił po prostu do stajni młodszego syna, oddając gościom jego izbę. Wystarczyło przyrzucić jeden siennik i jakoś się pomieścili. Kirył spał twardo, ale do Micheja sen nie przychodził. Odór miasta wdzierał się przez uchylone okienko, ale to nie smród przeszkadzał mu zasnąć, tylko coraz większa złość na Hrehorego. Stary Wilk potrafił pokazać pretendentowi, gdzie jego miejsce, nawet wtedy, gdy sam już ledwie był w stanie zapanować nad siczą. Nawet wtedy, gdy był gdzieś daleko. Gospodę opuścili rano, płacąc za cały tydzień z góry. Właściciel wyglądał na wielce zadowolonego. Wilkozacy wiedzieli, że zdarł z nich ile mógł, ale niewiele ich to obchodziło. Mimo wczesnej godziny ruch na ulicach panował spory, zresztą mnogość ludzi sprawiała, że i w nocy nie zamierał zupełnie. O tej porze wracali z tawern podchmieleni mężczyźni, kobiety przygotowywały poranną strawę, jedne gospody zamykały podwoje, inne właśnie się otwierały. Wilkozacy starali się nie rzucać w oczy, co było o tyle proste, że takich jak oni, odzianych niebogato, w ubraniach wyświechtanych w dalekich podróżach, nie brakowało. – Gdzie pójdziemy? – spytał Kirył. Michej wzruszył lekko ramionami. – Gdzie bądź. Musimy się wpierw przysłuchać, co mówią ludzie, powęszyć. Czas mamy, pieniędzy wystarczy na długo... Ruszyli ulicą. Bruk pokrywały zwierzęce odchody przyrzucone niedbale słomą, w rowkach między kamieniami płynęły cuchnące strumyczki burej cieczy. Płytkie rynsztoki nie były w stanie odprowadzić wszystkich wydzielin przepełnionego miasta. – Obrzydlistwo – mruknął Kirył. – Jak można żyć w takim smrodzie? – Toteż nie przemieniaj się tutaj za żadną cenę – uśmiechnął się lekko Michej. – W wilczej skórze nos by ci urwało jak nic. Kirył nie odpowiedział, przystanął, znieruchomiał. Michej odwrócił się do niego zniecierpliwiony, ale na widok rozszerzonych zdumieniem oczu kompana zdusił przykre słowa, cisnące mu się na usta. – Coś się tak zapatrzył? Wyglądasz, jakbyś zobaczył samego Wielkiego Przodka. – Tam. – Kirył wyciągnął rękę w stronę uliczki krzyżującej się z główną arterią miasta. – Przysiągłbym, że widziałem tego, który był u zbójów z nami. Cośmy go wzięli w niewolę. – Pawła Melecha? – spytał Michej z niedowierzaniem. – Właśnie jego. – To niemożliwe. – Wiem, co widziałem! Szedł z takim starym, bogato odzianym człowiekiem i trzema zbrojnymi! – Sprawdźmy. Michej nie bardzo mógł uwierzyć w to, że Kirył naprawdę zobaczył Pawła, ale i tak w tej chwili nie mieli nic lepszego do roboty, jak to sprawdzić. Przyśpieszyli kroku, skręcili w wąską ulicę, bodaj jeszcze bardziej cuchnącą niż ta, którą szli przedtem. O ile to było w ogóle możliwe... Kilkadziesiąt kroków przed nimi mignęły plecy zbrojnych, odzianych w czerwone żupany, przy szablach u boku. Między nimi widniała znajoma sylwetka. Szerokie plecy, wąskie biodra, ogolona głowa... Ale tak naprawdę Michej poznał Melecha po sposobie chodzenia. Być może wyczułby i zapach tego człowieka, jako że węch – i bez tego znakomity – w czasie Okołopełni miał bardziej wyostrzony nawet bez przemiany, ale wszechobecny smród zagłuszał wszystko. Przyśpieszyli jeszcze bardziej, po

chwili znaleźli się niedaleko kroczącej nieśpiesznie grupki. – Panie Pawle! – zawołał nagle Kirył. – Co robisz? – syknął Michej. – Kłopoty nam niepo... – Panie Pawle! – znów krzyknął drugi Wilk. Michej westchnął, nie uciszał przyjaciela. I tak już za późno. Jeśli przyjdzie się bić, wrogowie nie będą mieli zbyt wielkich szans. Tylko nijak urządzać krwawą jatkę w samym środku wielkiego osiedla. Jeśli przyjdzie co do czego, trzeba działać szybko i po cichu. Melech odwrócił się, zdumiony spojrzał na Wilkozaków. Jego eskorta także stanęła, trzej zbrojni sięgnęli do szabel, stary szlachcic wyjął zza pasa pistolet. Michej także położył dłoń na rękojeści szabli. Obie strony stały naprzeciwko siebie w ciszy zakłócanej jedynie odgłosami miejskiego życia. Wreszcie Paweł ogarnął sytuację, poznał wołających. – Tylko spokojnie – powiedział do swojej eskorty, a potem zwrócił się do Wilkozaków. – Witajcie, przyjaciele. Nie zawsze rzeczy mają się tak, jak wyglądają na pozór. Ci panowie – gestem wskazał towarzyszy – nie są moimi strażnikami, ale raczej wybawicielami. Michej puścił szablę, zbrojni otaczający Melecha schowali broń. – Dziękuję wam, żeście chcieli pójść mi w sukurs, ale to doprawdy niepotrzebne. Michej w duchu wzruszył ramionami. Los Pawła był mu równie obojętny, jak los nornicy schwytanej przez myszołowa. Jeśli mieliby ratować Kozaka, to tylko przez wzgląd na to, co mógłby wiedzieć o ważnych dla nich sprawach. I dlatego, że znał wielu ludzi, byłby w stanie pomóc im dowiedzieć się, gdzie przebywa Serhij Kostenko ze szczenięciem. Może i dobrze, że Kirył się wyrwał jak filip z konopi. Czasem lepiej działać, niż rozważać. – Witaj, panie Melech – rzekł Michej. – Niespodziewane to nasze spotkanie. – A niespodziewane – uśmiechnął się Paweł. Gdyby jego towarzysze wiedzieli, kim są ci, naprzeciw których stoją, z pewnością nie pochowaliby szabel tak pochopnie. W ogóle by ich nie schowali i z pewnością dozbroili się w zatknięte za pasy pistolety. Wszyscy wiedzieli, że Wilkozacy potrafią walczyć jak nikt inny, nie tylko przemienieni w kosmate, krwiożercze bestie, ale także w ludzkich kształtach. – Pozwólcie sobie przedstawić. To moi druhowie. – Wskazał Wilków. Owo „druhowie” było z pewnością określeniem mocno na wyrost, ale cóż innego miałby powiedzieć? – A to hospodar mołdawski jego wysokość Bazyli Lupu oraz jego najlepsi i najwierniejsi żołnierze, panowie Branko, Setesz i Marosz. Na dźwięk imienia hospodara Wilkozacy drgnęli, wymienili szybkie spojrzenia. Ale zaraz skłonili się grzecznie, ludzkim obyczajem, otrzymując w zamian podobne ukłony zbrojnych i łaskawe, krótkie skinienie Bazylego. – Co robisz, Pawle, w samej paszczy lwa? – spytał Kirył. – Jesteś ostatnim człowiekiem, którego spodziewałbym się tutaj spotkać. – Kręte są ścieżki losu – uśmiechnął się Melech. – Długo by opowiadać. Chciałem śmierć brata pomścić, lecz chwycili mnie ludzie Chmiela. Jużem widział nad sobą cień szubienicy, jużem żegnał się z tym światem... Hospodar rozejrzał się czujnie. – Nie będziemy chyba rozmawiać w tym rynsztoku, gdzie każde słowo odbija się echem i może trafić do ciekawskich uszu – zauważył. – Skoro dobry Pan zetknął nas z twoimi druhami, panie Melech, zapraszam ich do siebie nie tylko na rozmowę, ale i na kwaterę. Miejsce znajdzie się dla wszystkich. Wiem, że w Białocerkwi ciężko ninie o pomieszkanie. – Dziękujemy, szlachetny panie – odparł Michej. – Za gościnę dziękujemy, chętnie pozwolimy się nakarmić, lecz nocleg mamy już opłacony, więc nie będzie potrzeby robić subiekcji.

Uprzejme słowa z trudem przechodziły mu przez gardło. Najchętniej rzuciłby się i rozsiekł Lupu, lecz w tej chwili były ważniejsze rzeczy niż zabicie hospodara. – W takim razie zajdźcie do mnie wieczorem, panowie mołojcy. Jedzenia i trunku na pewno nie zabraknie. Hrehory patrzył, jak przy świetle księżyca czterech Wilkozaków wycina w solidnych pniach zawiłe wzory. Wyrysował je stary Koszko z rodu Melików, strzegącego od pokoleń obyczaju, zajmującego się świętymi słupami i przekazującego wiedzę z ojca na syna. W tej chwili w całej siczy tylko on i jego wnuk potrafili odtworzyć starożytne runy, w których zapisano prawo Wilków. Syn Koszki poległ podczas ucieczki z Siczy Hylewskiej w starciu z Tatarami. Z zaciśniętymi zębami stary ataman myślał o tym, że daleko na północnym zachodzie zostały kamienne pamiątki po przodkach. O ile zdążył poznać ludzi przez ponad dwa i pół wieku swojego życia, nie zostało po nich nic lub tylko nędzne resztki. Koszko przykuśtykał, żeby doglądnąć pracy. Był jednym z nielicznych starców, którzy nie pozostali w siczy, rzuceni na pożarcie wrogom. Chciał wprawdzie zostać, uznając za hańbę decyzję Hrehorego o opuszczeniu siedziby, ale musiał się podporządkować rozkazom przywódcy. A ten nie zamierzał poświęcać życia tego, kto posiadał największą wiedzę i stanowił żywy łącznik między czasami najdawniejszymi a nowymi. I, jak się okazało, miał słuszność, skoro syn starca zginął, a wnuk jeszcze musiał się sporo nauczyć. – Jak robisz?! – skrzypiący głos Koszki ciął uszy niczym świst bicza. – Gdzieżeś tu dojrzał ten ogonek, głupcze? – Starzec z nieoczekiwaną, jak na jego uprzednie ślamazarne ruchy, prędkością podskoczył do młodziutkiego Wilka, pomiłował go otwartą dłonią po karku. – Cała robota na nic! Trza brać nowe drewno i znów będę rysunki robił! Młody Wilk warknął groźnie, ale nie śmiał uczynić nic więcej. Nie przy srogim atamanie, bo gdyby byli całkiem sami, ostro by odrzekł staremu pierdunowi, który nie pamiętał już, gdzie się chodzi za potrzebą, za to wiedział doskonale, że przy tym dziwnym znaku nie ma być nijakiego dodatku. A jemu, który nudził się jak niedźwiedź w ulewę, właśnie się zdało, iż ten mały ogonek znakomicie ozdobi pozawijany wzór. Koszko stanął obok Hrehorego. – Nie tak dawniej bywało – rzekł zrzędliwie. – Mój dziad, gdyby mu się szczeniak tak odszczeknął, zlałby go zmoczonym powrozem ledwie nie na śmierć. Inne to były czasy. A i więcej Wilków czytać umiało, nie jeden ród strzegł tajemnic prawa i obyczaju, lecz w każdej rodzinie byli tacy, co potrafili owe runy od biedy chociaż przeczytać. Zamilkł na chwilę, czekając, co powie Hrehory, a kiedy ten się nie odzywał, ciągnął dalej: – Wolej bym spokoju nie zaznał w Pośmierci, niż doczekał tego, co nas spotkało. Miast porządnych kamiennych słupów stawiamy byle jakie drewniane cokoły, nawet dobrze niewysuszone, patrzeć tylko, jak korniki je zaczną toczyć... Teraz Hrehory nie wytrzymał. – Przestałbyś już wyrzekać, Koszko – rzucił. – U ludzi jest takie powiedzenie: „Tak krawiec kraje, jak mu materii staje”. Nam owej materii wystarczy na razie na takie słupy. I lepsze to, niżbyśmy nie mieli zupełnie nic. – Lepsze, lepsze – burknął Koszko. – Niechajbym tam zginął, zamiast się teraz tułać nie wiadomo gdzie. Hrehory nie odpowiedział. Starzec musi sobie pogadać. Stracił w siczy dawnych towarzyszy broni, tych, z którymi chodził na wyprawy i których uczył spraw wojennych. Wszyscy byli od niego przynajmniej ćwierć albo i pół wieku młodsi, ale znajdowali wspólny język. Hrehorego wciąż traktował

jak niedowarzonego szczeniaka, którego próbował okiełznać, gdy ten postanowił po raz pierwszy przejąć przywództwo nad siczą. Sam ataman z zawstydzeniem wspominał tamten czas. Jakże mogło mu się wydawać, że dwudziestokilkuletni młokos zdoła podporządkować sobie zwaśnione rody, że uda mu się przeciwstawić tym, którzy popierali starego atamana? To Koszko uratował mu wtedy skórę, przekonując wodza, aby tylko wygnał śmiałka, miast go zabić. Zawsze powtarzał, że szkoda marnować dobrą krew. Dlatego też Hrehory posłuchał staruszka, gdy wstawił się za Michejem Gryszczym, choć Muhrud szeptał do ucha, by śmiercią ukarać buntowników. Pewnie tak musiało być. I tak się na pewno działo w każdej wilczej siczy. I może dlatego, że stary ataman oszczędził Hrehorego, ten nie zabił go, gdy osłabiony Wilk stracił siły. Nie z wdzięczności, ta była właściwa ludziom. Ale wilcze prawo nie nakazywało uśmiercać pokonanego przywódcy, a młody Makczy wiedział już wtedy, że świat nie wygląda tak prosto, jak się zdaje szczeniętom. – Odeślij tego głupca do innej pracy – poprosił Koszko, wskazując na młodego Wilka, który próbował teraz jakoś zamaskować swój nieszczęsny pomysł z ozdobieniem runy. – Niech bije pale w częstokole albo nosi wodę, albo zajmie się czymkolwiek, czego nie zdoła zepsuć. – Słyszałeś, Kuban? – rzucił Hrehory. Wilk spojrzał na niego ponuro. – Biegnij za drwalami. Zanim weźmiesz się do częstokołu, przyniesiesz tutaj taki sam pień, jaki zepsułeś, rozumiesz? Młody Wilk wyprostował się, obdarzył atamana zuchwałym spojrzeniem i mruknął coś pod nosem. Zanim zdążył wypowiedzieć obelgę do końca, Hrehory był już przy nim. Pierwsze uderzenie zabrzmiało, jakby ciężki kloc drewna spadł z wysoka na ziemię. Młodzieniec zgiął się wpół, oczy wyszły mu na wierzch. Zasłonił się przed kolejnym ciosem, ale ten bez trudu przebił się przez skrzyżowane ręce. Nieco zdyszany, ataman odstąpił na krok. – Mam w sobie dusze dwudziestu z górą basiorów – wycedził przez zęby. – Możem już stary, ale na brak sił nie mogę się uskarżać. – Zobaczymy, co powiesz, jak wróci Michej... Hrehory znów podskoczył do młodego, ale zatrzymał się, kiedy tamten nagle przetoczył się przez plecy i stanął z wyszczerzonymi zębami, w wilczej postaci. Zanim jednak zdążył rzucić się na atamana, ten zawirował w miejscu, stając się basiorem prawie o połowę potężniejszym niż śmiałek. Młody Wilk przystanął, ale zaraz ruszył naprzód. Kłapnęły ostre, białe zęby, chybiając o włos gardła pokrytego szarą, przetykaną siwizną sierścią. Stary, doświadczony samiec odsunął się błyskawicznie, przepuścił spieniony wściekłością pysk obok siebie, a potem sam zaatakował z góry na skos, chwytając przeciwnika potężnymi, pożółkłymi zębiskami za kark. Tamten zaskomlał przeciągle, zwinął się w żelaznym uścisku. Hrehory przydusił go łapą z taką siłą, że zatrzeszczały żebra, a potem cofnął się, znów zawirował, stając się z powrotem człowiekiem. Młodzieniec przetoczył się na bok i także wstał w ludzkiej postaci, ocierając dłonią krew płynącą po szyi. – Skończyłeś? – spytał Koszko. – To go już odeślij do roboty. Niech okaże się równie pomocny, jak krnąbrny. – Nie – powiedział spokojnie Hrehory. – Skoro tak się stało, musimy zrobić to inaczej. Zgodnie z prawem. Spojrzał władczo na pozostałych Wilkozaków, którzy powrócili do rzeźbienia słupów. – Brać go! Ale żywo! Bazyli Lupu przyglądał się uważnie surowym twarzom mężczyzn, którzy zaczepili ich w zaułku. W obszernym pokoju kamienicy przypominającej bardziej niewielki pałac niż zwykły budynek mieszkalny znajdowało się dziewięciu ludzi. Poza nim, Melechem i tymi dwoma byli trzej zbrojni z eskorty i dwóch służących, nakrywających do stołu, różniących się od odzianych w zieleń żołnierzy tylko barwą żupanów,

niebieskich jak chabry. Wydobycie Pawła z rąk Chmielnickiego było naprawdę trudne. Hetman za wszelką cenę próbował uniknąć spełnienia pochopnie rzuconej obietnicy. Lubił się mścić, o czym wiedzieli wszyscy, więc wypuszczenie z rąk człowieka grożącego mu śmiercią, w dodatku brata tego, którego ogłosił zdrajcą, nie mieściło mu się w głowie. – A ty byś, kumie, wypuścił takiego ptaszka? – spytał od razu kozacki przywódca z przebiegłym uśmiechem. – A jeżeli pan Melech przysięgnie, że zaniecha cię i nigdy nie będzie się starał zgładzić? – odparł hospodar pytaniem na pytanie. To był argument, który Chmielnicki mógłby przyjąć i spełnić obietnicę bez utraty czci, ale upierał się. – Już jego brat przysiągł, że pan Paweł nie zechce dybać na mnie. – Uczynił to w imieniu brata, pytanie tylko, czy obecny tu pan Melech o tym wiedział? Po chwili milczenia Chmielnicki wzruszył ramionami. – Nie powiem, czy miał świadomość tego, niemniej pragnął mojej śmierci, zasłużył więc na karę. Lupu westchnął ciężko. – Gdyby wszyscy, którzy pragną twojej śmierci, mieli iść na tamtą stronę, zginęliby nie tylko twoi wrogowie, ale też wielka liczba tych, których nazywasz przyjaciółmi. Nie patrz tak na mnie, Bohdanie, wiesz doskonale, że mam słuszność i wiem, o czym mówię. Nawet twój przyjaciel i sojusznik, wielki chan, nie miałby nic przeciwko temu, byś zniknął. Mógłby wówczas z twoim następcą poprowadzić grę na lepszych warunkach. A gdyby następcy nie było... – Jest Tymoszko – przerwał mu Chmielnicki. – Jeśli mnie nie stanie, on obejmie schedę. – Jest też małoletni Jerzy – zgodził się Lupu. – Ale nim zaczną rządzić, powinni się wiele jeszcze nauczyć. Im później odejdziesz, tym lepiej i dla nich, i dla całej Ukrainy... – Do czego pijesz? – zniecierpliwił się hetman. – Wpierw chcesz, bym uwolnił jednego z moich wrogów, a potem mi przypominasz, jak wielu ich mam. Bazyli uśmiechnął się lekko, wskazał spoglądającego ponuro Pawła. – Ten wróg jest jawny, a wnet możesz się go pozbyć, nie zabijając. Melechowie to dobra krew, nie szkoda jej tak marnować? A nuż się okaże, że będziesz miał jeszcze z niego pożytek? – A dlaczego tak za nim obstajesz? – spytał podejrzliwie Chmielnicki. – Może sam coś chcesz uknuć? – I dlatego chcę, by przysiągł twoją nietykalność? – prychnął hospodar. – Udał mi się ten Kozak, nie ukrywam. Zuchwały jest, hardy i odważny. Chcę, by mi służył. I za godziwy pieniądz, i z wdzięczności za zratowanie życia. To mało? Chmielnicki pokręcił głową. – Dałem słowo, cofnąć go nie mogę. Mogłeś prosić o cokolwiek, ale skoro chcesz ocalić jakiegoś Kozaczynę, niech ci będzie. Byle tu i teraz przysiągł na krzyż, że mnie poniecha. I nie lazł mi więcej przed oczy. Melech początkowo nie chciał słyszeć o składaniu podobnych przysiąg. Trafiły do niego dopiero słowa Bazylego: – Panie Kozak, chcesz pan kłaść łeb pod topór, twoja rzecz, nie będę ci się więcej przeciwił. Rozważ jeno, czy warto. Dasz gardło i co z tego wyniknie? A Pan nasz Jezus Chrystus wszak uczył, by zemsty się wyrzec i miłować nieprzyjacioły swoje. Miłować hetmana ci nikt nie nakaże, ale z zemsty musisz zrezygnować, jeśli chcesz przeżyć. Patrzył przy tym Pawłowi prosto w oczy, a ten ujrzał w źrenicach hospodara dziwny błysk. Cóż

miał do stracenia? I co miał uczynić? Z jednej strony honor nakazywał odrzucić wyciągniętą dłoń, z drugiej to znaczące spojrzenie wytrawnego polityka... A teraz siedział na niewygodnym krześle i zastanawiał się, co też hospodar ma mu do zaproponowania. Albo czego zażąda w zamian za ocalenie. – Musimy wreszcie porozmawiać szczerze, panie Melech – rzekł. – O doniosłych, a zarazem tajnych sprawach. Chciałem to uczynić wcześniej, w ciągu dnia, lecz nie byłem w stanie, bo odwołały mnie ważne sprawy. Jutro od samego rana muszę przyjąć dwie ważne delegacje, więc znów nie będzie kiedy. Paweł obrzucił wzrokiem obecnych. – Całkiem nas sporo, jak na znacznie o tajnych sprawach – zauważył. – Słusznie prawisz. Nie chciałem jednak odwoływać twoich druhów, uchybić uprzejmości, lecz muszą nam teraz wybaczyć. To nie potrwa długo. Poproszę więc panów o opuszczenie nas na chwilę. Możecie zejść do kuchni, pożywić się czymś lekkim, zanim tutaj przyniosą nam właściwe potrawy. Co do pozostałych, jestem ich pewien jak siebie samego, ale jak powiada stare powiedzenie, kto mniej wie, lepiej sypia. Zaraz także odejdą i porozmawiamy wreszcie o naszych zamiarach. – Naszych? – zdziwił się Melech. – Ja nic nie wiem o jakichś naszych zamiarach. – Dowiesz się, gdy tylko moi ludzie oraz ci dwaj mołojcy zostawią nas samych. Chyba że zechcesz ich przy sobie zatrzymać. Ale wówczas będą musieli przysięgnąć dochowanie tajemnicy albo przyłączyć się do ciebie. Dla nas to byłoby nawet lepiej. Melech potrząsnął głową, spojrzał na Wilkozaków. Tak, nazwać ich druhami to byłoby stanowczo zbyt wiele. Czas spędzony u zbójów nie zbliżył ich do siebie, nie było nawet okazji. Na ich widok ucieszył się tak bardzo właściwie jedynie na użytek hospodara. Michej wstał, wystąpił nieco do przodu. – Jeden nam wróg z Pawłem – oświadczył. – I on ma powody, by nienawidzić Chmielnickiego, i my wcale nie mniejsze, jeśli nie większe nawet. – A skąd ci przyszło do głowy, panie Kozak, że idzie tutaj o hetmana? – spytał hospodar. Michej spojrzał na niego, a jego oczy błysnęły złym światłem. Widać było, jak w głowie władcy Mołdawii kłębią się myśli, jak snuje plany, dostosowując je do okoliczności. – Tak mi się zdaje. Jak rozumiem, uratowaliście go, panie, nie po to, by przy krowach chodził. Nie wiem, co wy macie do Chmiela, ale Melech na pewno wiele. – Daj spokój, Micheju – mruknął Paweł. – Przysiągłem zaniechać hetmana, nie wolno mi dybać na jego życie. – Na jego nie – uśmiechnął się Lupu. – Ale zemsta niejedno ma imię i niejedną ścieżką można dotrzeć do celu. Gestem nakazał opuścić komnatę swoim ludziom. Zebrali się szybko i po krótkiej chwili zamknęły się za nimi drzwi. – Co masz na myśli, panie? – spytał czujnie Melech. – Zaraz wyłuszczę. Ustalmy jednak wpierw, czy twoi przyjaciele oddalą się, czy zostają z nami, by wspomóc to, co przedsięweźmiemy. Wilkozacy wymienili spojrzenia, a potem obaj popatrzyli na Pawła, jakby czekając decyzji od niego. Kiedy Melech milczał, odezwał się Kirył: – Skoro jeden nam wróg, zostajemy. – Jesteście pewni? – Hospodar był całkowicie poważny. – Zostaniecie związani straszną tajemnicą, więzami nie do zerwania. Pan Melech nie ma wyjścia, zaciągnął u mnie dług wdzięczności, ale wy...

– Zostajemy – potwierdził Michej. – My niewiele mamy do stracenia. Tylko życie. – A jesteście gotowi złożyć przysięgę milczenia? Kirył wzruszył ramionami. Co im jakieś ludzkie tajemnice? Jeśli nie dotyczą spraw wilkozackiej siczy, z kim mieliby o nich gadać? – Jesteśmy – odparł. Poroh skłonił się przed Chmielnickim. Skrępowane na plecach ręce nie ułatwiały tego, a przy tym nie miał wcale ochoty na czołobitność, ale uznał, że nie należy drażnić hetmana. Nie po to przyszedł tutaj sam z własnej woli, żeby kłuć go w oczy butą. Przywódca kozacki nie zmienił się od ostatniego spotkania. Może nieco mocniej przysiwiał na skroniach, ale w jego wieku to była rzecz zwyczajna. Przecież dobiegał już sześćdziesiątki, a trosk nigdy mu nie brakowało. Semen w ostatnim czasie nabrał do przywódcy Kozaków niechęci, ale teraz, gdy spojrzał w srogą twarz, ujrzał wysunięty zdecydowanie podbródek i usłyszał mocny głos, zdawało mu się, że z powrotem znalazł się w okresie swego życia, gdy za pana Bohdana cała sicz była gotowa oddać życie. A Chmielnicki uśmiechnął się w duchu, myśląc o tym, jak to w krótkim czasie w jego sieć zaplątały się nie najtłuściejsze może, ale na pewno znakomite w smaku ryby. W poszukiwania Melecha musiał wprawdzie włożyć nieco wysiłku, ale ten tutaj stanowił coś w rodzaju prezentu. Uznał to za pomyślną wróżbę. – Zasłużyłeś na karę, Semenie, wiesz o tym, prawda? Ty i twoi towarzysze. – Może i zasłużyliśmy – rzekł śmiało Poroh. – Ale czy lepiej nas karać, czy też pozwolić odkupić winę? A winą naszą jest jeno to, że pragnęliśmy pomóc przyjacielowi. I żeśmy nie wrócili z pułkownikiem. – Tak... – Chmielnicki zaśmiał się chrapliwie. – A zdaje ci się, młody człowieku, że nie wiem, kto po bitwie pobił ruskich dragonów? Musiałem się z tego gęsto tłumaczyć bojarom, dać im suty bakszysz, by mnie z kolei wytłumaczyli przed carem. – To oni się rzucili na nas – burknął Semen. – Może tak, może nie. – Hetman wzruszył ramionami. – Cóż za różnica, skoro stało się tak, jak się stało? Poroh zacisnął zęby na wspomnienie pomordowanych wilczych niewiast i szczeniąt w Siczy Hylewskiej, morza przelanej krwi. Drogo przyszło zapłacić za zniszczenie siedziby Wilkozaków, za kaprys wielkiego moskiewskiego sprzymierzeńca Ukrainy. Car nienawidził Wilków z całej duszy, wszyscy o tym wiedzieli. Sam Semen też ich nie kochał, ale nie widział potrzeby niszczenia każdej ich komyszy. – Wiesz, dzielny mołojcu – ciągnął Chmielnicki – że mógłbym cię teraz wydać na męki, wydobyć z ciebie wszystko, co dotyczy roli walecznego pułkownika Demena Koromana w tej sprawie. Mógłbym też dowiedzieć się, gdzie przebywa wasz ukochany druh i dowódca, Serhij Kostenko. I dlaczego porzucił służbę... – Odniósł ciężką ranę, walcząc w Wilkozakami, o czym doskonale wiecie, hetmanie – powiedział Poroh. – Ninie nie władnie prawicą... – Odniósł tę ranę, walcząc o swoje, a nie służąc swojemu wodzowi – odparł surowo Chmielnicki. – Powinien zostać ukarany o wiele okrutniej niż wy. Pal by mu się patrzył... – Jak Hryńce Szpakowi? – spytał zuchwale Semen. Hetman strzepnął niecierpliwie palcami. – Hryńkę nie ja kazałem upalować, ale Tymoszko, co jest ci wiadome! Nie, nie zrzucam winy na własne dziecko, ale w czas wojny zdarza się, że ktoś coś zrobi nazbyt pochopnie. Zgadzasz się? – Zgadzam – odparł Kozak. – Jeno inną wagę zwykło się przykładać do prostego żołnierza, inną do

oficera, a zgoła jeszcze inną do magnata... – Tak dobry Bóg stworzył świat – rzekł sentencjonalnie hetman – że przed Jego obliczem wszyscy są równi i na sąd boży idą boso, ale po tej ziemi jeden chodzi w łapciach z łyka, a drugi w safianowych ciżmach. Prostego wojaka za zdradę karze się szafotem, zaś wielkiego pana jeszcze się nagradza. A wiesz dlaczego? Bo zawsze mógłby zdradzić jeszcze bardziej... Tak, dobrze słyszysz: jeszcze bardziej, bo zdrada prostego człowieka jest prosta jak jego możności, a zdrada wielkiego pana może tyczyć wielu spraw, nie jednej. A jeśli takiego gardzinę zgładzić, na zdradzie staną także jego krewni, upomną się całe rody. – Brudne to. – Semen miał chęć splunąć, jednak bogato tkany kobierzec pod nogami nie zasłużył na takie traktowanie. – Brudne, powiadasz? – Chmielnicki zamyślił się, usiadł w fotelu. – Tak, brudne, bez wątpienia. Jednakowoż kto chce dopiąć celu i wejść na szczyt, nieraz musi się uwalać w błocie i mniej pięknie woniejących substancjach. Powiadasz, że magnata się nie karze. Zgoda. Ale też życie zwykłego Kozaka jest proste jak głownia starego miecza. Tak u was znaczy tak, a nie znaczy nie. Ale nawet i wy kłamiecie, bywacie wyrachowani. Jednak wasze wyrachowanie to ledwie zabawa dziecinna w porównaniu z tym, co muszą czynić możni tego świata. Kazał mi car wytępić Wilkozactwo, a w zamian obiecał pomoc, miał napaść na ziemie Litwy i Korony jeszcze przed jesienią. To już żadna tajemnica. Ale nie wywiązał się z obietnicy, wiesz dlaczego? Bo moi Kozacy poszczerbili i zarżnęli paru jego dragonów. Bo pułkownik Koroman, zamiast wydać winnych katu, pozwolił im odejść. Sam zresztą zasłużył wówczas na stryczek i dobrze o tym wiesz... Przez chwilę patrzył na zdumione oblicze rozmówcy, zaśmiał się. – Ciekawi cię zapewne, skąd ten przeklęty hetman wie o wszystkim? Skąd czerpie wiadomości o tym, co powinno pozostać tajemnicą? Właśnie za to was kocham, moi mołojcy, za tę dziecięcą naiwność, którą nosicie w duszach. Ja mam wszędzie swoich ludzi, suto opłacam postrzegaczy. Inaczej nie utrzymałbym się przy władzy dłużej niż dwie niedziele. A i to jeno wtedy, gdybym miał wiele szczęścia. Tajemnica jest, gdy wie jeden. Kiedy zna ją dwóch, wiadomo przynajmniej, który zdradził, ale już przy trzech wtajemniczonych zdrada bywa niemożliwa do uniknięcia i do wykrycia sprawcy. To prawda stara jak świat. A ja wiem wiele. Bardzo wiele. Niemniej wciąż nie mam pojęcia, gdzie przebywa mój najlepszy niegdyś chorąży kozacki. – I nie dowiecie się, hetmanie – rzekł głucho Semen. – Żaden z nas nie wyjawiłby tego nawet na najsroższych mękach! – Za siebie mów – rzucił ostro Chmielnicki. – A i to nie możesz ręczyć, iż utrzymasz język za zębami, gdy kat ci nakapie wrzącego łoju pod powiekę. Zaś twoi towarzysze, gdy ich już schwytam, też mogą się ugiąć przed cierpieniem. Człowiek nie zna samego siebie dopóty, dopóki nie ujrzy własnej ręki odciętej od ciała, podczas gdy oprawca zabiera się za rąbanie drugiej. – Najpierw trzeba by ich schwytać – uśmiechnął się krzywo Poroh. Hetman roześmiał się. Był to śmiech szczery, płynący z głębi duszy, a zarazem przerażający. – Naprawdę masz mnie za głupca i nieudacznika, chłopcze? Ukryliście się u Żanny Hafciarki, a przyjechaliście nie wczoraj, jak chciałeś mi wmówić, lecz dzisiaj rano. Twoja przyjaciółka nie omieszkała mi natychmiast o tym donieść. Masz szczęście, żeś tu sam przyszedł, zanim posłałem tam ludzi, bo rozmawialibyśmy teraz zupełnie inaczej. Semen milczał. Liczyli przecież na to, że w zawsze gwarnym mieście będą bezpieczni, nie kłując nikogo w oczy. Oj, porozmawia sobie z Żanną, aż jej zęby zazgrzytają! – Czemu nie odpowiadasz, Semenie? – spytał nieoczekiwanie łagodnie hetman. To była łagodność i miękkość węża czającego się na zdobycz. – Prędzej czy później znajdę chorążego. Czy jest sens za to

umierać? – Raz maty rodyła – mruknął Poroh. – Lepsza śmierć niż hańba. – Właśnie – rzekł cicho Chmielnicki. – I to właśnie jest dowód na słuszność tej myśli, której nie dokończyłem. Wy, prości mołojcy, żyjecie, jak wam się zda. A magnat? Cóż z tego, że jest bezkarny przed obliczem prawa, skoro staje się niewolnikiem spraw, w które się sam zamotał. Ty możesz umrzeć, strzegąc tajemnicy przyjaciela, a taki jeden z drugim pan Radziwiłł czy Koniecpolski musiałby rozważyć, czy aby warto za kogoś umierać, czy nie większe korzyści przyniesie zdrada. Nie mówiąc już o tym – roześmiał się – że zwyczajnie baliby się tortur, a nie zwykli się zanadto przejmować przyjaźniami. – A zatem mam się gotować na rozmowę z małodobrym? – spytał Poroh, ukrywając drżenie w głosie. Chmielnicki mierzył go długo spojrzeniem ciemnych, przenikliwych oczu. – Chybki jesteś, przyjacielu – odezwał się w końcu. – Nic mi teraz do ciebie i nie mam też głowy do Kostenki. Powiadasz, że postanowiliście się zasłużyć, odkupić winy? Dobrze. Jeśli jesteście gotowi odpokutować, wyruszycie z pułkownikiem Koromanem w sukurs naszym oblężonym wojskom w mołdawskiej dziedzinie. Część sił już wyruszyła, dognacie je po drodze. Semen odetchnął z ulgą. Wciąż miał przed oczami widok wbitego na pal Hryńki. Nie uśmiechało mu się umierać, a jeśli już trzeba, to lepiej w boju. – Według rozkazu. – Wyprostował się, poruszył zdrętwiałymi, skrępowanymi rękami. – Nie przypuszczałem inaczej – uśmiechnął się hetman. – Zważ jeno, żeście się już raz zasługiwali, kiedyście z własnej woli poszli na sicz wilkozacką. Żeby się znów nie skończyło jak wtedy. Bo trzeciej szansy nie dostaniecie. – Spoważniał. – Jeśli tym razem sprawicie mi zawód, nie będę patrzył na nic i uczynię wszystko, by was dopaść. Zrozumiałeś? Poroh bez mrugnięcia patrzył w pałające groźbą oczy hetmana. – Zrozumiałem, wasza miłość. – W takim razie idź wolny i przyprowadź tutaj kompanów. Skoro wyruszycie pod Suczawę, poruczę wam pewne zadanie, jeśli się sprawicie jak należy, nie tylko chorąży uzyska przebaczenie, ale wzbogacicie się bardziej, niż moglibyście kiedykolwiek oczekiwać. Semen skłonił się, już miał się odwrócić, kiedy hetman dorzucił: – I nie bądź gniewny na swoją bogdankę, mołojcu. Doniosła wprawdzie na was jak jaka marna dziwka, zważ jednakowoż, iż kto jak kto, ale ona wie, że nic się przede mną nie ukryje. Moi zwiadowcy mieli na was oko od chwili przekroczenia bram. Kazałem jednak czekać, chciałem się dowiedzieć, co zamierzacie. – I tak ją zmacam kułakiem pod żebra – burknął Kozak. – Zdradliwa suka. – Byle nie za mocno – roześmiał się Chmielnicki. – I tylko pod żebra. Szkoda by było jej pięknej twarzyczki i białych ząbków. I sprawnego języczka. Poroh zacisnął wargi, a hetman spoważniał. – Potraktuj moje słowa jak rozkaz. Nie życzę sobie tracić cennego źródła wiadomości, nawet tylko na jakiś czas. Zrozumiałeś? Semen jedynie skinął głową i wyszedł, z trudem powstrzymując się, by nie zatrzasnąć za sobą z całej mocy ciężkiego skrzydła drzwi. Palba z pistoletów niosła się pośród drzew, płosząc zwierzęta. Ptaki ucichły, w przerażeniu nasłuchując tego, co działo się na dole. A dołem, wąskim traktem pędziło pięciu jeźdźców. Głowy wtulili w końskie grzywy, wystrzelone pistolety wrzucili w olstra. Nie było możliwości zwolnić choć odrobinę, by je nabić, taka nawała ognia szła z tyłu, na szczęście pośród drzew i na skutek pędu niecelna. Dwóch uciekających zostało ledwie draśniętych, jeden miał krwawą szramę wzdłuż pleców, drugi otrzymał

płytki postrzał w udo. Przesadzili niewielką polanę, z której wychodziły dwie drogi, lecz jedna zbyt wąska, by nią podążać galopem. Za nimi na polanę wpadło trzydziestu zbrojnych w granatowych mundurach z czerwonymi wyłogami. Zaprawieni w boju żołnierze mieli przy siodłach po dwa pistolety, a także przypięte janczarki i guldynki. W lesie nie próbowali używać długiej broni, w odróżnieniu jednak od uciekających potrafili ładować pistoletowe lufy nawet w pełnym pędzie, więc strzelanina nie cichła. Na czele pościgu jechał mężczyzna z sumiastym wąsem i jasną, rozwianą czupryną. Nie strzelał, patrzył uważnie, mrużąc oczy przed wiatrem i siekącymi gałązkami, czekał na najmniejszy błąd uciekających. Niech tylko skręcą gdzie nie potrzeba, niech się który potknie... Właśnie! Jak teraz! Koń jadącego na samym końcu człowieka dostał w zad, najpierw podskoczył, jakby w powietrze uniosła go jakaś wielka niewidzialna ręka, a zaraz potem zaczął kuleć, z każdą chwilą zwalniając coraz bardziej. Doganiali go nieubłaganie, po kilku uderzeniach serca dopadli. Nie zatrzymywali się jednak. Dowódca machnął ręką, od oddziału oderwało się czterech ludzi, otaczając ofiarę, która zatrzymała wierzchowca i uniosła ręce w górę. W mgnieniu oka zbieg został związany i rzucony na ziemię. Zostało przy nim dwóch żołnierzy, a pozostali wskoczyli w siodła i ruszyli za patrolem. W pewnej chwili odgłosy strzelaniny ucichły jak ucięte nożem. Dwaj żołnierze doganiający oddział spojrzeli na siebie i jeszcze mocniej pognali wierzchowce. Co się takiego mogło stać, że ich towarzysze dali odpocząć broni? Po niedługim czasie, przejechawszy może z pół wiorsty, wypadli na otwartą przestrzeń. Nie dalej jak latem pożar uczynił w tym miejscu wielkie spustoszenia w lesie. Nie wiadomo, co spowodowało kataklizm – piorun czy człowiek, który zaprószył ogień, a może zarzewie wywołała jakaś zbrojna potyczka? Nie wiadomo też, co zatrzymało wreszcie pożogę – przeciwny mocny wiatr czy może silna ulewa – ale kawał wypalonej ziemi ze sterczącymi kikutami drzew dopiero zaczął powoli zarastać. Za kilka lat natura zabliźni te rany, miejsce martwych pni zajmą młode drzewa, ale na razie widok był ponury. Oddział stał na pogorzelisku, konie niespokojnie podrzucały łbami, dwuosobowe patrole rozjechały się po okolicy. Przybyli podjechali do dowódcy. – Dlaczego się zatrzymaliśmy, rotmistrzu? Oficer potrząsnął głową. – Zapadli się jak pod ziemię, niech ich biesy porwą! – Jak to się zapadli? – Byli i nagle zniknęli. Jechaliśmy za nimi i w pewnej chwili jakby się rozwiali w powietrzu. Tuż przed tym pogorzeliskiem. Ich konie zostały, biegają po lesie, a zbójów nie ma. Diabli by to. A już mieliśmy ich w garści. – Rotmistrz splunął ze złością. – Nie podziękuje nam książę. Kazał wytępić tę bandę zuchwalców, a my co? – Nie sierdźcie się, panie rotmistrzu – rzekł starszy z wojaków. – Toż nie nasza wina. Zbóje mają swoje kryjówki i komysze, widać dlatego uciekali właśnie tutaj, żeby gdzieś zapaść. – Trza by rozpytać tego, cośmy go chwycili – rzekł dowódca. – Jedźcie z powrotem i przywieźcie gada. Potańczymy z nim po swojemu. Siedzą pewnikiem w jakiejś norze i czekają, aż sobie pojedziemy. A wy tam – zawołał na żołnierzy – rozpalić ognisko! – Mamy tu obozować? Spyżę gotujemy? – Ogień rozpal, mówię – rzekł groźnie rotmistrz. – Głodnyś, to sobie jagód pojedz przy zbieraniu drewna! Służba przede wszystkim! Kiedy patrol wrócił ze schwytanym zbójem, ognisko już dobrze płonęło. Wśród popiołów i nieśmiałej zieleni wyglądającej spod ich szarości wesoły ogień wydawał się czymś dziwacznym, jakby

przybył z innego świata. – Jak cię wołają? – spytał dowódca. Zbój milczał. Miał pobrużdżoną, pokrytą bliznami twarz, niekształtną głowę, łypał groźnie ciemnymi, zimnymi oczami. Nie okazywał strachu, krzywił się tylko, kiedy ściągnęli go z konia – jednego z luzaków pozostałych po zbójach – i cisnęli na ziemię. Lewe ramię miał wykręcone nienaturalnie, podtrzymywał je drugą ręką. Doznał kontuzji, kiedy spadł z wierzchowca, a przemieszczenie złamanej kości uczyniło się tym większe, że nikt z nim się nie patyczkował. – Czeka cię śmierć – oznajmił rotmistrz. – Tak czy inaczej. Od ciebie jeno zależy, będzie lekka i na miejscu, czy ciężka pośród rozpalonego żelaza. Wiesz, co książę Aleksander każą robić z rozbójnikami? A osobliwie takimi, na których osobiście wydali edykt? Zbój nie odpowiedział. Wykurzyli ich z siedziby trzy dni temu. Kto wydał, nie wiedzieli, przynajmniej na razie. A on już się pewnie nie dowie... Może ich zwyczajnie wyśledzili? Pan Koniecpolski z pewnością bardzo się wściekł za tamte wozy. – Męki zaczną się już teraz – ciągnął oficer. – A dokończy ich mistrz księcia, biegły w swoim fachu nad podziw. Ostatniego skazańca męczył równe cztery tygodnie, a każdego dnia zadawał mu inne cierpienie. Też tak chcesz? – A co miałbym wam powiedzieć? – Na początek, jak cię wołają? Zapewne Guz, bo zgadzasz się z opisaniem. – Może i Guz – odparł śmiało. – Nic wam do tego. – Zobaczymy – uśmiechnął się krzywo rotmistrz. – Deliberować długo nie będziemy. Powiesz teraz, gdzie się ukryli twoi kompanioni, dostaniesz kulę w łeb i po wszystkim. Guz zaśmiał się, choć bez śladu wesołości. – Śmierć to śmierć, człowiek nie pyta, kiedy przychodzi i jak zabija. – Może i nie pyta, ale ów człowiek powinien czasem się zaciekawić, czy warto zdychać w męczarniach, czy lekko popłynąć. – A jaka jest cena za ten lekki skon? – Wyjaw nam, gdzie się znajduje kryjówka twoich kompanów, już mówiłem. Są gdzieś tutaj, prawda? Przecież nie rozpłynęli się w powietrzu. – Kryjówka? – Zbój wzruszył ramionami i syknął, kiedy złamaną rękę przeszył ból. – Tu nie ma nijakiej kryjówki. Rotmistrz westchnął, skinął na swoich ludzi. Jeden z żołnierzy wyjął z ognia długi sztylet, rozpalony do czerwoności. Na ten widok twarz Guza pokryła się zimnym potem, ale nie odwrócił wzroku, kiedy ostrze zbliżyło się do jego dłoni, by dotknąć jej najpierw lekko, a potem z sykiem pozostawić okropną oparzelinę. Rozszedł się swąd spalenizny. Guz kraknął, oczy uciekły mu w głąb czaszki, lecz zaraz zaciął zęby i tylko sapał przez nos. – Twardy – zaśmiał się rotmistrz. – Ciekaw jestem, na ile mu tej twardości wystarczy. Przysmażcie mu też pięty, niech poczuje, co znaczy ból prawdziwy. Ale Guz milczał nawet wtedy, gdy zniecierpliwiony jego uporem żołnierz dotknął rozpalonym żelazem prącia jeńca. Z kącików oczu pociekły mu łzy. – Zostaw! – warknął rotmistrz. – Tym się zajmie kat książęcy. – A potem zwrócił się do torturowanego. – To zaledwie mały przedsmak tego, co cię czeka, albo niech się nie nazywam Jerzy Wołodyjowski! Guz stęknął, spojrzał na dowódcę dragonów. – To wy jesteście ten pies Jaremy? – wydusił. – Zostaw! – warknął znowu rotmistrz, kiedy żołnierz wzniósł pięść, by skarcić zbója za

zuchwalstwo. – On swego losu nie ujdzie, a dla mnie zniewaga byle rzezimieszka jest niczym. Szkoda brudzić rąk. Ty zaś, złodzieju, masz ostatnią szansę na łagodną śmierć. Wystarczy, że wskażesz kryjówkę. – Mówiłem, że nie ma żadnej kryjówki – wyjęczał Guz. – Mówiłeś – zgodził się dowódca. – Ale jakoś ci nie uwierzyłem, jeśliś jeszcze tego nie dostrzegł. – Ale jest coś... – Guz oddychał szybko, jakby się obawiał, że za chwilę na całym świecie zabraknie powietrza. – Jest coś... – zaczynał tracić przytomność. Na znak rotmistrza wlali mu do ust gorzałki. Rozbójnik zakrztusił się, rozkaszlał i zawył jak ranny wilk. – Czeka cię jeszcze droga z tą połamaną łapą – rzekł zimno pan Jerzy – oraz poparzonymi podeszwami i pyjem. A potem męki i pewnikiem pal albo ćwiartowanie. Gadaj zaraz, co wiesz, a przysięgam, że skrócę ci męki. – Przysięgasz? – Guz oblizał spierzchnięte wargi. – Jeśli pokażę, gdzie szukać? – Jedno mam słowo – oświadczył dumnie rotmistrz. Guz milczał przez chwilę, jakby coś w sobie ważąc. Wołodyjowski nie popędzał go. Jeśli uda się ująć pozostałych, jego wysokość książę nie pogniewa się o spełnienie obietnicy względem tego parszywca, choć zamierzał całą bandę wydać na najbardziej wyszukane męki. Powiadał, że pragnie dać przykład i pokazać, że zaprowadza porządek nie tylko w swojej dziedzinie, ale wszędzie, gdzie sięga jego długie ramię, lecz wszyscy wiedzieli, że właśnie ci się panu narazili szczególnie, jako że przechwalali się, jak to przyczynili bolesnych strat magnatowi. – Tam. – Guz wreszcie się zdecydował i wskazał ścianę lasu. – Poślij tam paru ludzi, niech odszukają zwalony pień... Znajdą go łatwo, bo niknie pod nim strumyk. Ten pień można łatwo odsunąć i potem za sobą zamknąć... – I tam się schowali? – Na pewno tam poszli... – Guz przymknął powieki. Marzył teraz tylko o jednym: o prędkiej śmierci. Oparzenia i złamanie dokuczały coraz bardziej, nie wyobrażał sobie, że będą go w takim stanie wieźć aż do Koniecpolskiego. Albo w drodze umrze z bólu, albo oszaleje. Tymczasem żołnierze przetrząsali wskazany kawałek lasu. Szukali już tutaj, oczywiście, przedtem, ale strumień niknący pod przewróconym pniem dębu rozłupanego piorunem nie wzbudził podejrzeń. Teraz odsunęli go rzeczywiście bez większego trudu – spoczywał na doskonale zamaskowanych kamieniach, stanowiących jakby prowadnicę. Oczom dragonów ukazało się wejście do niewielkiej pieczary. Wycelowali w nie pistolety, ale nie dostrzegli ruchu, nawet śladu czyjejś obecności. – Panie rotmistrzu! – zawołał jeden z ludzi. – Jest! Ale zbójów nie widać! – Oszukałeś mnie! – zgrzytnął zębami Wołodyjowski. – Nie oszukałem – szepnął Guz. – Tam poszli. Na pewno... Rotmistrz zostawił jeńca, udał się sam zobaczyć domniemaną kryjówkę. Z pieczary właśnie wychodził dragon. Miał bardzo kwaśną minę. – To przejście – wyjaśnił. – Tutaj jest ta mała pieczara, ale kilkanaście kroków dalej zaczyna się wąwóz. I nim uciekli, widać ślady, połamane gałęzie, bo gąszcz nielichy. – Tak. – Dowódca potarł wąs. – A nasz ptaszek dał się torturować i zwlekał, żeby zdołali uciec jak najdalej. Klął się w duchu, że on – doświadczony żołnierz – nie pomyślał, by wysłać patrole gdzieś dalej, nie przewidział, że zbóje mogą mieć nie zwykłą kryjówkę, ale właśnie takie przejście. Cóż, nauczka na przyszłość. W końcu był zagończykiem, a nie tropicielem. Wrócił do Guza, pochylił się nad nim z uśmiechem. – Pięknie nas oszukałeś, rozbójniku – powiedział łagodnie, choć wszystko się w nim gotowało. –

Zaiste, wykazałeś przebiegłość, o jaką bym cię nie podejrzewał. I poświęciłeś się dla swoich. Szkoda, że nie potrafiłeś tak wiernie służyć swemu prawowitemu panu. – Wolny Kozak jestem – odparł dumnie Guz, opanowując drżenie głosu, szarpanego bólem. – Nie mam nad sobą panów, niczyim psem nie byłem i nie będę. Wołodyjowski pokiwał głową. – Że nie będziesz, to rzecz pewna, bo niewiele ci już życia zostało, żebyś się zdążył zepsić. A i nie znam nikogo, kto by takiego psa chciał przyjąć w służbę. – Zabij mnie już – bardziej zażądał, niż poprosił Guz. – Dałeś słowo. – Ano dałem – westchnął z żalem rotmistrz. Wyjął pistolet, odciągnął kurek, sprawdził panewkę, podsypał odrobinę prochu i wycelował w głowę leżącego bez sił człowieka. Tamten przymknął oczy. Szkoda mu się w tej chwili zrobiło życia, ale i tak wolał taką śmierć niż nieludzkie męki z rąk książęcego kata, o którym faktycznie legendy opowiadano. – Żegnaj – wyszeptał Guz. Jednak strzał nie padał. Rozbójnik uchylił powieki, spojrzał na Wołodyjowskiego i aż się poderwał, nie bacząc na ból. Zaraz go przytrzymały silne, twarde dłonie strażujących przy nim dragonów. A rotmistrz uśmiechał się paskudnie. – Są takie chwile, kiedy słowa zdzierżyć niepodobna – rzekł z dziwnym zadowoleniem. – Nie schwytaliśmy twoich kompanionów, więc umowa nieważna... – Obiecałeś. – Guz sam nie wiedział, skąd wziął siłę, by wspiąć się do krzyku. – Obiecałeś, psie! Miałem pokazać miejsce ukrycia, nie było mowy o tym, czy ich złapiecie! – To się rozumiało samo przez się – odpowiedział spokojnie rotmistrz. – Oszukałeś mnie, więc nie spodziewaj się łaski. Jedziemy do księcia. Kat pocieszy się chociaż tobą. – Kurwa była twoją macierzą! – wrzasnął Guz. – Kurwa z ostatniego tureckiego burdelu! Wołodyjowski spojrzał na zbója jak na żabę. – A zatkajcie mu gębę – rozkazał. – Nie mam ochoty wysłuchiwać całą drogę jego biadań. Na głównym placu siczy zgromadziły się wszystkie wilcze rody. A raczej to, co z nich zostało, w lwiej części basiory, nieco szczeniąt i młodzieży, i te parę kobiet, które po drodze zdołali porwać z mijanych osiedli ludzkich i dokonać już ich przemiany. Hrehory z ponurą miną spoglądał na zebranych, po raz kolejny konstatując, jak wielkie spustoszenie dotknęło watahy. Wiedział, że postąpił słusznie, nikt w oczy nie czynił mu wyrzutów, ale zdawał sobie sprawę, co Wilcy myśleli w głębi duszy. Teraz nie pora zmieniać atamana, mogą się do niego co najwyżej ciskać takie szczeniaki jak Kuban, ale kiedy tylko sicz okrzepnie, przyjdzie czas rozliczeń. Stary Makczy pogodził się z tym, ale też i nie tęsknił do tej chwili. To zaś, co miał zamiar uczynić za chwilę, mogło przyspieszyć ów okrutny dlań czas. Trudno. Nie mógł sobie pozwolić na pobłażliwość. Zazwyczaj Koszko wywodził, a przynajmniej przedstawiał w ogólnych zarysach akt oskarżenia, jako najlepiej znający wilcze prawo, dziś jednak Hrehory chciał to uczynić od początku do końca zupełnie sam. Niech starzec nie miesza się w jego polityczne machinacje, tym bardziej że ród Kubana był blisko spokrewniony z rodem Koszki. W zwyczajnym czasie nie miałoby to wpływu na przebieg sprawy, ale czas zwyczajny nie był, rody powinny się scalać, a nie dzielić. Dobro stada, dobro watahy i dobro siczy były najważniejsze od zarania dziejów i tak powinno pozostać na zawsze. Inaczej Wilcy staną się podobni do ludzi, tak samo samolubni i chciwi bogactw, a to by zniszczyło starą rasę. Dlatego też Koszko został wyznaczony na obrońcę zuchwalca. Ich wzajemnym stosunkom to nie zaszkodzi, a nikt też później nie zarzuci, że między Hrehorym a starcem został zawarty jakiś układ. – Jak te słupy, które podtrzymują dach nad naszymi głowami – rozpoczął formułę i zawiesił głos.

Nie było jeszcze słupów, nie istniał dach... Odchrząknął i zaczął od nowa. Ileż to dawnych zwyczajów trzeba zmieniać... – Jak te słupy, które niebawem podtrzymywać zaczną dach, rady nasze i to, co dziś przedsięweźmiemy, podtrzymają istnienie siczy naszej. Jak te słupy, co oznaczają dziewięć sił, dzięki którym przemieniamy się i przybieramy najszlachetniejszą postać Wilka, niechaj rady nasze stanowią o mocy naszego plemienia. Jak w tych słupach, na których zapisano dzieje i czyny naszych przodków, niechaj mądrość nasza w słowach się objawi, nim w czyn je wprowadzimy. Zgromadziliśmy się dziś na moje żądanie, aby osądzić postępek Kubana. Niechaj obwiniony wystąpi na środek, aby wszyscy mogli mu się przypatrzeć. Kuban, popchnięty przez strażników, stanął na środku placu. – Co uczynił – ciągnął dalej Hrehory – można streścić w kilku słowach. Nie dość, iż nie spełnił polecenia swojego atamana, to przybrawszy postać wilczą, rzucił się nań, by zatopić kły w jego gardle. Zgromadzeni wiedzieli doskonale, o co jest obwiniony młodzieniec, ale obyczaj nakazywał dokładnie wywieść oskarżenie. – Uczynił to, nie rzuciwszy wyzwania, z nagła i gwałtem, czego świadkami byli Wilcy Rinat, Wareż i Baszko. A także szacowny Koszko, który jednakowoż jako obrońca obwinionego nie będzie składał wyjaśnień. Wśród Wilków przeleciał szmer. Wiadomo było, iż gdyby stary potwierdził winę Kubana, procesu mogłoby równie dobrze nie być. Zbyt wielkie miał poważanie i nazbyt ceniono jego prawość, by wątpić choć w jedno słowo. Wilcy docenili gest Hrehorego, który zrezygnował z łatwego przeprowadzenia sprawy. – Kuban Gotczy – ciągnął ataman – miast podporządkować się temu, co rozkazał ataman, postanowił użyć własnego rozumu, by się mu przeciwić. Powołał się przy tym na miano skazanego na banicję Micheja z rodu Gryszczych, grożąc atamanowi. Zasię imię owego Wilka, jak przypominam, zostało skazane na zapomnienie i jakiekolwiek wspominanie o nim winno być surowo ukarane wedle praw zapisanych na świętych słupach. A zatem obwiniony Kuban Gotczy dopuścił się aż trzech przestępstw, nie spełniając polecenia swojego atamana, dybiąc na jego życie i wymawiając imię zakazane prawem. A za takie zbrodnie może być tylko jedna kara – śmierć. Zebrani zamilkli. Tak, wedle praw Wilkozaków ukaranie śmiałka śmiercią było jedynym sprawiedliwym rozwiązaniem. Czekali jednak na przemowę Koszki, który miał ostatnie słowo przed wydaniem wyroku. Stary wyszedł na środek placu, skłonił się lekko atamanowi, a potem zaczął: – Jako naoczny świadek owego zajścia nie mogę przeczyć, iż oskarżony dopuścił się ataku na atamana, nie przeczę również, iż powołał się na imię wygnanego. Dlatego nie widzę za konieczne przesłuchiwania świadków. Jednakowoż należy wziąć pod uwagę, iż Kuban to jeszcze bardzo młody Wilk. Wiek szczenięcy przeminął mu ledwie rok temu. Czyż karamy szczenięta za podobne przewiny? Nie, bo na świętych słupach zapisano, by im odpuszczać, albowiem w jaki sposób Wilk ma się stać Wilkiem, jeśli mu wyrwać zęby? Pamiętacie wygnanie tych dwóch, których imion nie wolno nam wspominać? Słowem się za nimi nie ująłem, albowiem co uczynili, zrobili z pełnym rozmysłem, jako dorośli Wilcy, wiedzący, co ich czeka. A ten młodzieniec, jako rzekłem, szczeniak jeszcze prawie, dokonał czynów mu zarzucanych nie z wyrachowania, a zwykłej złości, gdy kazano mu wykonywać pracę, do której się nie nadawał. Pozwól sobie powiedzieć, atamanie, że to był błąd dawać podobne zajęcie temu młokosowi. Hrehory powoli kiwał głową, jakby zgadzał się ze zdaniem Koszki, ale patrzył jednocześnie na oskarżonego dziwnym wzrokiem, ni to współczującym, ni groźnym. Młody Wilk pod wpływem tego spojrzenia czuł się coraz bardziej nieswojo, zaczął się kręcić, poruszać ramionami, jakby chciał poluzować więzy krępujące nadgarstki za plecami. Oczywiście mógłby się teraz przemienić, wówczas

sznury musiałyby opaść, ale też zaraz zostałby rozszarpany przez basiory. Prawo Wilków zabraniało dokonywać przemian w takich okolicznościach pod karą gardła. – O co zatem wnosisz? – spytał zgodnie z obyczajem ataman. – O uwolnienie od kary – odparł Koszko. – Albowiem cokolwiek ten młodzian uczynił, zrobił to z nieświadomości i młodzieńczej głupoty. Karać go to dodawać jeden nierozważny uczynek do drugiego. Osobliwie w chwili, gdy wataha została tak mocno przetrzebiona... Nie żądam, zauważ, atamanie, uniewinnienia otroka, ale uwolnienia go od kary, która może być tylko jedna. Czynię to z ciężkim sercem, lecz czas także jest ciężki... Nie warto przelewać darmo wilczej krwi. Hrehory oderwał wzrok od Kubana, przeniósł go na Koszkę, nie zmieniając wyrazu oczu. – A ja mimo wszystko wnoszę o najsurowsze ukaranie zuchwalca – rzekł głucho. – Nie wolno takiego braku szacunku i posłuchu puścić płazem. Kuban z rodu Gotczych zasłużył na śmierć! – W takim razie niechaj o losie obwinionego rozstrzygnie rada starszych! – zgodnie z obyczajem Koszko mógł powołać się na głos starszyzny lub zażądać głosowania zgromadzenia powszechnego. Nie uczynił tego, gdy rzecz szła o wygnanie Micheja i Kiryła, ale wówczas sicz była mocna, ubytek dwóch nawet tak tęgich wojowników jej nie osłabiał. Dziś strach pomyśleć, co się stanie, jeśli zaczną zabijać kolejne pokolenie Wilków. Zgromadzeni w ciszy czekali na rozstrzygnięcie. Starsi rodów wyszli na środek. Było ich ośmiu wraz z Koszką. Dziewiąty, decydujący w razie równowagi głos należał do atamana. – Co zatem postanawia rada? – spytał Hrehory. – Niech jej mądrość będzie mądrością prawa. – Uwolnić od kary – rzekł Koszko, który mógł głosować jako pierwszy. – Śmierć – oświadczył zdecydowanie Remen Guczaj. – Śmierć – poparł go Semen Bekczy. – Uwolnić od kary... – Śmierć... To była kolejna próba sił. Hrehory znów miał się przekonać, czy wciąż posiada poparcie większości rodów, czy też jego pozycja znowu osłabła. I on, i starsi wiedzieli, że nie tylko o życie Kubana tu chodzi. Tradycyjni przeciwnicy w radzie, to znaczy rody Gryszczych i Kurenów, oddały głos za uwolnieniem Kubana, Gotczy naturalnie również. Ale też pozostali z wyraźnym wahaniem podchodzili do sprawy. I stało się tak, że głosy pozostały w równowadze. Oznaczało to jednak tylko, że wciąż większość stad popiera atamana. Wszyscy zdawali sobie sprawę, że Koszko w innych okolicznościach, jako starszy rodu, poparłby atamana. – A zatem cztery głosy przeciw czterem – oznajmił Hrehory. – A to oznacza, iż stanie się tak, jak ja zarządzę. Patrzył długo na skazańca. Młody Wilk odpowiedział mu zuchwałym spojrzeniem. Nie bał się śmierci. Żaden Wilk jej się nie bał. – Komu winieneś oddać duszę i siły? – spytał ataman. – Stadu całemu lub tobie, atamanie. – A komu je oddasz? Kuban zastanawiał się przez kilka uderzeń serca. – Tobie! – Spuścił głowę. – Albowiem popełniłem ciężki grzech przeciw prawu i obyczajowi. Tylko tak zdołam to odkupić. Hrehory spojrzał w stronę, gdzie zgromadzili się Wilkozacy z rodu Gotczych. – Dobrze wychowaliście tego chłopca – rzekł. – Zna prawo i potrafi mu się podporządkować. Milczał długo, a potem oświadczył: – Oddaję głos za uwolnieniem od kary!

W tłumie zaczęły się szepty i szmery. Nikt nie spodziewał się czegoś podobnego po atamanie. – Odpowiedzią uratował sobie życie – powiedział Hrehory. – Lecz przy każdym następnym objawie nieposłuszeństwa zabiję go bez zastanowienia! Takie sobie pozostawiam prawo na okazanie łaski! Słuchał szemrania Wilków. Teraz i przeciwnicy, i zwolennicy będą się zastanawiać, czy przed chwilą okazał słabość, czy siłę. Niech myślą, niech to rozważają. Im więcej wątpliwości, tym mocniejsza jego pozycja. Przynajmniej do czasu. Koszko podszedł do niego, starczymi, nieco zamglonymi oczami popatrzył na przywódcę. – Rad jesteś z tego, jak się to obróciło? Hrehory milczał dłuższą chwilę. – Rad? Na pewno nie, stary – rzekł w końcu. – A czy uczyniłem dobrze, czy źle, to się dopiero okaże. Michej spoglądał przez niewielkie okienko izdebki na brudną ulicę. Nie zgodzili się na zamieszkanie w domostwie Bazylego Lupu nie dlatego wcale przecież, że zapłacili za kwaterę. Zbyt lekceważyli ludzkie bogactwa, by się przejmować zbędnym wydatkiem. Jednak dawny esauł siczy wilkozackiej, Michej Gryszczy, miał nieodpartą ochotę zatopić kły w gardle jego hospodarskiej mości, a na to naprawdę nie mogli sobie w tej chwili pozwolić. – Za przewiny ojców i dziadów niechaj odpowiedzą ich dzieci – mruknął do siebie. – Co tam mamroczesz znowu? – spytał z rozdrażnieniem Kirył. – Nic ważnego. Powtarzam prawo... Kirył pokręcił głową. Od chwili wizyty u Bazylego Michej stał się mrukliwy i milkliwy. I bez tego nie był zbyt wymowny, ale teraz zachowywał się jak jakiś borsuk, którego wyrwano z zimowego snu. Wbrew temu, co powiedział, doskonale dosłyszał słowa przyjaciela. „Za przewiny ojców i dziadów...” Tak, wilcze prawo było w tej materii jasne, jak i w każdej innej zresztą. Pomsta za krzywdy musi dotknąć jeśli nie krzywdzicieli samych, to ich potomstwa, niezależnie od tego, ile pokoleń przeszło. Zresztą, dla Wilków owe następstwa pokoleń układały się nieco inaczej niż dla ludzi, którzy żyli o wiele krócej, a zatem także ich pamięć zacierała się po ledwie kilkudziesięciu latach. Nawet jeśli wypominali sobie dawne krzywdy, nawet jeśli się mścili, to rodowe waśnie miały szanse zaniknąć, pozostawić po sobie tylko niechęć i rywalizację, a jeśli wybuchały, to rzadziej z prawdziwej nienawiści, a bardziej z wrodzonej ludziom chciwości czy z przyczyn politycznych. Jednakowoż sprawa z Bazylim Lupu nawet wśród ludzi zapewne nie uległaby przedawnieniu. Szkoda, że nie mogli się z nim teraz policzyć, ale czas nie sprzyjał. Kirył sam był zadziwiony, jak bardzo po skazaniu na banicję nauczyli się cierpliwości. Kiedyś Michej bez zastanowienia rzuciłby się na Lupu, nie zważając na zagrożenie, a i on sam nie wahałby się przyłączyć. Ale teraz, kiedy dawna sicz przestała istnieć, a nowa zapewne dopiero się budowała, taki czyn nic by nie dał prócz kolejnej karnej wyprawy wojsk kozackich. A ta mogłaby tym razem zakończyć się powodzeniem i całkowitym wyniszczeniem wszystkich podległych Hrehoremu watah. Prawo zaś nakazywało bronić istnienia siczy za wszelką cenę. – Przyjdzie czas odpłaty – odezwał się Kirył, przerywając milczenie. – Przyjdzie, tylko kiedy? – rzekł z goryczą Michej. – Hospodar Bazyli Lupu... Do władzy doszedł zdradą i cała jego moc ze zdradzieckich uczynków pochodzi. Jego i przodków. Podły to ród... – Nie podlejszy niż innych ludzi. – Kirył wzruszył ramionami. – Wszyscy oni, którzy doszli do potęgi, uciekali się do zdrad, kradzieży, podstępów, ciemiężenia swoich... Czynili słowem to wszystko, czego zabrania wilczy obyczaj. Pamiętasz, co mówił Koszko? Michej pokiwał głową. – Pamiętam. Ale pomnę też, jak powiadał, iż to nasze prawa zdają się ludziom okrutne i nawet

wstrętne. Kirył nie odpowiedział. Nie było sensu strzępić języków. Obaj wiedzieli, co myśleć. Ludzie mieli swoje prawa, oni swoje. Niektóre podobne, inne niezrozumiałe. On sam nie rozumiał, jak pozostali Wilcy mogą nie martwić się o losy własnych szczeniąt, o samicach nawet nie wspominając. Dla niego każda śmierć potomka, utrata każdej wadery wiązała się z cierpieniem. Ponoć tak czuli ludzie. Kto wie? Może kiedyś, dawno temu w linię jego rodu wmieszała się człowiecza krew? Ale czy to w ogóle możliwe? To Wilki zwykły porywać ludzkie samice i czynić z nich swoje nałożnice, w drugą stronę działać to nie mogło. Sapnął, padł na siennik. Od nadmiaru myśli mąciło mu się w umyśle, głowa zaczynała boleć. Niech Michej zajmie się rozmyślaniem, nie darmo w młodym wieku, ledwie wyszedł z szczenięcych, uczyniono go esaułem. Hrehory rychło pożałował tej promocji Gryszczego, bo młody esauł, kiedy okrzepł, z miejsca jął podgryzać atamana. – Co chcesz zrobić? – zapytał. – A co mamy lepszego do roboty, niż pójść na tę wyprawę? Słyszałeś, co powiedział Lupu. W mieście lada chwila szpiedzy nas wytropią. Nie unikniemy każdego postrzegacza, a poza tym ilu możemy ich zgładzić? Ilu prócz tego mydłka za nami wysłano? Kirył pokiwał głową. Kiedy wyszli od hospodara, nie mieli początkowo zamiaru przyłączyć się do wyprawy, wbrew danemu słowu. Dla Wilkozaków nawet uroczysta przysięga złożona komuś takiemu jak Lupu nie mogła być wiążąca. Uważali go przecież za coś gorszego od człowieka. Ale ledwie uszli kawałek, Kirył zauważył młodego chłopca podążającego ich śladem. Skręcili więc znowu w cichy zaułek. A tam już poszło szybko. Szpieg nie był zbyt doświadczony. Zanim umarł, młodzieniec powiedział im, że wysłał go ich śladem dziesiętnik straży miejskiej. I że zameldował o przybyciu dziwnych gości setnikowi. – Niebawem zaczną szukać szczeniaka – mruknął Michej, jakby czytając w myślach kompana. Zresztą poniekąd tak było, Wilcy porozumiewali się nie tylko mową, a w Okołopełni ta umiejętność nasilała się, szczególnie gdy przybierali wilczą postać, ale też i w ludzkiej powłoce. Doznania były wówczas niewyraźne, dalekie od zaglądania w otwarty umysł, w dużej części opanowany po przemianie przez zwierzęcą duszę, ale to wystarczyło, by odczytać nastrój towarzysza. – Między wojskiem łatwiej nam się będzie zgubić i a nuż coś przewąchamy. Pamiętasz, u zbójów przy ognisku ludzie opowiadali sobie rzeczy, których w biały dzień na pewno by nie wyjawili. Dziwaczne mają obyczaje, ale dla nas to lepiej. Kirył w duchu wzruszył ramionami. Dziwaczne, to prawda. Lecz i jemu samemu przy nocnym ogniu zbierało się na takie zwierzenia. Wiedział doskonale, że nie może sobie pozwolić na chwilę słabości, wystrzegał się wszystkiego, co mogłoby naruszyć tajemnice Wilków, ale nostalgia szarpała duszę. – I jeszcze jedno, bodaj najważniejsze – dodał Michej. – Pamiętaj, że Timofiej jest synem hetmana. Chmiela nie sięgniemy ani tutaj, ani nigdzie, nazbyt dobrze go strzegą. Ale za zniszczenie siczy możemy mu odpłacić, odbierając życie jego ukochanemu synowi. Prawu chociaż po części stanie się zadość. A potem wrócimy do poszukiwań Kostenki. – Jeśli przeżyjemy – rzucił Kirył. – Jeśli przeżyjemy. – A zatem postanowione, esaule – powiedział cicho Gotczy. Michej skinął głową, zamknął okno. Poczuł ulgę na myśl, że już jutro opuszczą miasto. Wolał otwarte przestrzenie, między budynkami dusił się, miał wrażenie, że ściany zaraz na niego runą.

ROZDZIAŁ 4

Jechali szybko, stając na krótkie popasy ledwie, poświęcając nawet sporą część nocy, gdy tylko trakt pozwalał na podróżowanie w ciemnościach. Musieli dognać wojska wyprowadzone przez pułkownika Machejkę, który zatrzymał się w Winnicy, czekając na oddziały podążające od strony tureckiego pogranicza i te dodatkowe posiłki nadesłane z Białocerkwi. Z Winnicy do Suczawy pozostawało ponad trzysta wiorst. Sporo jeszcze, jednak Machejko nie zamierzał podejmować ryzyka wymarszu z niepełnymi siłami. Wiedział, że będzie miał do czynienia ze znakomitymi siłami przeciwnika. Polski korpus ekspedycyjny prowadzili wytrawni dowódcy. Wszystko wskazywało na to, że wyprawa przeciwko siłom kozackim została zorganizowana osobiście przez króla Polski. Takiego przeciwnika nie wolno lekceważyć. Pułkownik nie liczył na to, że jednym śmiałym atakiem zdoła rozbić wroga, ale żeby chociaż część jego wojska odciągnąć od oblężenia, musiał dysponować znacznie większymi siłami, niż miał w tej chwili. Istniał też plan, by przebić się przez obozy wroga i zamknąć w twierdzy. Kto wie, może przyjdzie tak uczynić, jeśli los się źle obróci? Jak by jednak nie było, musieli pójść Suczawie z odsieczą, inaczej wszelkie polityczne zabiegi spełzłyby na niczym. Od maja połączone wojska oblegały miasto. Tymoszko, który sam na czele posiłków w boju dostał się do miasta, kierował obroną i poczynał sobie dzielnie, ale ileż mogli jeszcze wytrzymać? Dlatego pchnął posłańca, by ten zażądał od ojca pomocy. Hetman nie był zachwycony prośbą syna, ale też i w żaden sposób nie mógł odmówić wysłania posiłków. Semen spoglądał na kolumnę wojska przed sobą. Nie były to siły imponujące, trzy sotnie jazdy kozackiej, dwa szwadrony dragonii. – Ciekaw jestem, ilu też ludzi czeka w Winnicy – powiedział do Ilji jadącego z nim strzemię w strzemię. Zagadnięty wzruszył ramionami. – Ilu czeka, to czeka. Jak już dotrzemy w pobliże Suczawy, do miasta jakoś się przebijemy... Przed bitwą czy po bitwie, wszystko jedno. – Nie wierzysz, że uda nam się pokonać wroga w polu? – Nie wierzę. – Zając splunął gęsto śliną zmieszaną z kurzem, odpił z bukłaka łyk wody. – Słyszałeś, co mówią? Tam są chorągwie Lanckorońskiego, Dymitra Wiśniowieckiego, Machowskiego, Kondrackiego i Kłodzińskiego. O reszcie nie wspomnę, bo i nawet Wołosi się przyłączyli do Lachów. Oj, nie podobają im się rządy pana Chmielnickiego, tak jak przedtem nie podobało się panowanie pana Lupu... – Nie nasza rzecz – syknął Liwka ostrzegawczo, podjeżdżając z drugiej strony Poroha. – Przekonałeś się już chyba, że Chmiel wszędzie ma oczy i uszy. – A ja mam gębę po to, by jej używać nie tylko do żarcia – odparł ostro Zając. – Sam widzisz, że Chmielom teraz potrzebna każda szabla i każdy koń. A my tacy ostatni nie jesteśmy. – A mnie się zdaje – powiedział cicho Semen – że jego hetmańska mość wydał wyrok śmierci na naszą ekspedycję. Nie na nas samych może, jeśli iście chce, byśmy mu synka dopilnowali, ale na to wojsko, z którym idziemy, na pewno. – Tak myślisz? – Tak myślę. Dlaczego oddał nas pod komendę pułkownika Koromana, którego sam nie cierpi? Pozbyć się chce nielubianego, a nie może go zwyczajnie zarżnąć, bo go kochają żołnierze, a szanują nie tylko swoi. Boi się pan Bohdan, że pan Demen może mu wyrosnąć nad głowę. A i ci dowódcy, z którymi idziemy, to w dużej części dawni zwolennicy konkurentów Chmiela do kozackiej buławy.

– Pogadajcie tak jeszcze – burknął Liwka – a nie dojedziemy nawet do Winnicy. – A ty coś się taki strachliwy zrobił? – spytał z drwiną Ilja. – Nie tak dawniej pyszczyłeś i za skarby nie chciałeś przestać, nawet jak się na ciebie krzywo patrzyli. A teraz ledwie człek co napomknie, wzdrygasz się jak białka, gdy ją wojak w tyłek znienacka szczypnie. Pastuch poczerwieniał ze złości. – Żebyśmy się nie znali tak, jak się znamy – wycedził przez zęby – posmakowałbyś mojej szabli! – Nie wątpię, iż w smaku jest znakomita, niby małmazja czy najprzedniejszy miód – zaśmiał się Ilja. – Ale się znamy, więc z próbowania nic nie będzie. Lecz dziwi mnie, dlaczego jeden z najdzielniejszych ludzi, jakich spotkałem, i mój brat krwi trzęsie portkami. – Chyba jednak posmakujesz mojej szabli – rzekł Liwka z takim spokojem, że po plecach Semenowi przebiegł dreszcz. Pastuch im bardziej był wściekły, tym wolniej i łagodniej przemawiał. Ilja strzepnął niecierpliwie ręką. – Przestań błaznować i powiedz, co cię tak przeraziło. – Nic mnie nie przeraziło. – Liwka odetchnął głęboko, opanowując z trudem złość. – Wszelakoż czasem trzeba by zachować trochę ostrożności. Nie dla siebie jeno to wszystko robimy, a przez twój niewyparzony pysk gotowiśmy zaprzepaścić następną szansę. Zając spojrzał na druha, wychylając się, by go nie zasłaniała wielka postać Semena. – Niegłupio gadasz – oświadczył. – Trudno jednak zawiązać jęzor na supeł, gdy człowiek do tego niezwyczajny. – Więc weź sobie do serca to, co powiedział pułkownik Koroman, gdyśmy się u niego zameldowali. Pomnisz to jeszcze swoją zajęczą pamięcią? Teraz już całkiem nie wiadomo, kto wróg, a kto przyjaciel, kto na ciebie może donieść, skąd spadnie cios. Chmiel doprowadził do tego, że jeden czestny Kozak przestał ufać drugiemu, podejrzewając go o zdradę. – Brzydzi mnie to wszystko – skrzywił się Ilja. – Wolę już takich zbójców, jak ci w karczmie. Wiadomo przynajmniej, czego się po nich spodziewać. Mieszek ci odbiorą, może i razem z życiem, nożem pchną w plecy przy lada okazji, ale wiesz, żeby trzosa pilnować, życia strzec i nie odwracać się do nich plecami. Kiedy zaś z nimi siądziesz do kielicha, bezpiecznyś, jakbyś nie wojakiem był, a dzieckiem w kołysce... W rzyć sobie wsadzić takie... – I znów gadasz byle co bez potrzeby – przerwał mu Liwka. – Semen, daj mu w łeb, ale tak, żeby ze trzy dni gęby nie roztworzył. A lepiej i tydzień. Bo jak doniosą Chmielowi, co ten tutaj wygaduje, to ów, nie zważając na naszą misję, każe w rzyć nam wsadzić, jeno nie jakoweś tam fantasmagorie i rozważania, jeno pal drewniany. – Ty, Ilja, trzymaj pysk, a ty, Liwka, przestań się tak puszyć swoją głupią mądrością – rozstrzygnął Semen po chwili namysłu. – Inaczej obu wam po łbach nakładę. Jeden gada, co wie, a drugi nie wie, co gada. I wychodzi na jedno. Kozacy zamilkli, Poroh zadowolony z krotochwili, a jego towarzysze urażeni. – Wiedzą, ścierwa, że może nadejść odsiecz! Zgryźć nas chcą, zanim ich zmiotą pułki kozackie! – warczał Tymoszko, stojąc na murach. Oblegający od dawna nie przypuszczali szturmów, ograniczali się do odcinania miasta od zaopatrzenia i ostrzału. A ten dzisiejszego dnia przybrał znacznie na sile. Wrogowie najwidoczniej postanowili złamać ducha w obrońcach. – Niedoczekanie wasze, kurwie syny! Niedoczekanie!!! Odepchnął od armaty, przy której stanął, dowódcę, przyłożył lont do zapału i odskoczył. Puszka plunęła ogniem, pocisk, wypuszczony bez celowania, wzbił tylko niewielką fontannę ziemi. Ale Tymoszko ten strzał oddał tylko po to, żeby uwolnić armatę od ładunku. – Daj więcej! – zawołał na ładowniczego, który umieścił w czarnej spiżowej gardzieli woreczek

z prochem. Żołnierz z wahaniem włożył drugi ładunek. – Śmiało! Ubijaj! – Panie – rzekł nieśmiało odepchnięty podoficer – działo może nie wytrzymać... – Wytrzyma! To porządna turecka robota! Ubijaj i jeszcze ćwierć dołóż! – Ale jak dołożyć? – spytał bezradnie ładowniczy. – Toż to w workach... – Rozpruj worek i dosyp! – ryknął Tymoszko. – Panie, tak nie można... – znów próbował protestować podoficer. Młody Chmielnicki wyszarpnął zza pasa pistolet, przyłożył go do głowy żołnierza. Nozdrza rozdęły mu się, na wargi wystąpiła piana, oczy nabiegły krwią. – Jak mówię podsyp, to podsyp! Podoficer zamarł. Dla tego chłystka zabić człowieka a splunąć to jedno. Nie liczył się z nikim. Dlatego właśnie odnosił początkowo zwycięstwa w tej wojnie i dlatego też tak długo zdołał podtrzymywać obronę miasta. Ale za to otaczała go powszechna niechęć, a nawet nienawiść. Odjął lufę od skroni podoficera i przytupując niecierpliwie, patrzył, jak młodziutki żołnierz nabija działo. – Kartacz włóż. – Kartacz gotów jeszcze rozerwać się w rurze przy takim ładunku prochu – odezwał się cicho zgnębiony podoficer. – Milcz! A ty ładuj, jak mówię! Teraz sam wbił kliny pod lufę, mocno i wysoko. Żołnierze z obawą patrzyli na te poczynania. Posłusznie dociągnęli działo na stanowisko, a Tymoszko komenderował, zajmując się celowaniem. Zamierzał trafić tam, gdzie zgromadziło się najwięcej polskich żołnierzy. Znajdowali się poza zasięgiem skutecznego strzału, więc nie zwracali uwagi na salwy z twierdzy. Kiedy tylko ustawiono armatę zgodnie z życzeniem Chmielnickiego, ludzie odeszli o kilka kroków więcej niż zazwyczaj i patrzyli, jak dowódca robi ostatnie poprawki. Na ich twarzy obawa mieszała się z niewiarą. – Wyleci w powietrze razem z tym żelastwem. – Rozerwie lufę jak nic... – A jak rąbnie... Ja się tam dalej odsunę. Obsługa działa zgodnie schroniła się za ogrodzeniem z wikliny, za którym znajdował się zapas kul. A Tymoszko wymierzył wreszcie, podsypał prochu na zapał, wziął lont, zatknął go na długiej lontownicy i przyłożył do armaty. Huk był tak potężny, że nawet zaprawieni w bojach artylerzyści poczuli się ogłuszeni. Wszystko wraz z Tymoszką znikło w chmurze dymu. Ale już po chwili młody Chmielnicki wyskoczył z oparu, pognał do blanek. Zaraz potem zabrzmiał jego radosny śmiech. – To się Lachy zdziwili. – Zarechotał na całe gardło. – Tośmy im siurpryzę zgotowali! W miejscu, gdzie przed chwilą gromadzili się żołnierze wroga, pozostały ze dwa trupy oraz czterech wijących się z bólu rannych. Artylerzyści wznieśli okrzyk radości. Nieraz już się przekonali, że okrutny Tymoszko zna się na wojaczce, ale tym razem zadziwił ich niepomiernie więcej niż kiedykolwiek przedtem. Pewnie – straty przeciwnika były znikome, ale liczyło się to, że zdołali mu dopiec. – Wiwat Timofiej Chmielnicki, nasz zbawca! – krzyknął ktoś. Okrzyk podjęli także inni, zapominając o tym, że przed chwilą jeszcze sarkali na głównodowodzącego, ale w tym momencie na miasto spadł deszcz żelaza. Mściwe Lachy! Żeby ich diabli porwali! Żeby ich wszystkich w piekle smażyli na wolnym ogniu! Tymoszko poczekał, aż nawała nieco przycichnie, wyszedł z kryjówki, którą znalazł sobie za załomem muru. Żołnierze podbiegli do działa. Wciąż jeszcze cieszyli się jak dzieci z psikusa, który ich przywódca zrobił wrogom. Spostponowany przedtem podoficer z szerokim, radosnym uśmiechem na

tępym obliczu uwijał się przy armacie, dogadując i poganiając podwładnych. – A ruszać się tam! Nabijać! Widzieliście, co uczynił jaśnie wielmożny pan Chmielnicki? Syp no więcej, chłopie, nie bój się. Tymoszko poszedł dalej wzdłuż murów dość śpiesznie. Kiedy oddalił się o dobre sto kroków, usłyszał za plecami okropny huk i wrzaski przerażenia. Nie odwrócił się nawet, splunął tylko z pogardą. – Głupcy – mruknął pod nosem. – Co z nich za artylerzyści? Powinni wiedzieć, że taki strzał można oddać z dobrej puszki w miarę bezpiecznie jeno raz. Tak, dodał w myślach, jeno raz, nie więcej. Drugi może i wyjdzie, jeśli ma się odrobinę szczęścia, ale ci go nie mieli nawet tyle, co brudu za paznokciem. Przez tych durniów jego wyczyn zbladł, a liczba strat po obu stronach okazała się podobna. Splunął raz jeszcze i odszedł, pozostawiając za plecami okrzyki przerażenia i wrzaski rannych. Lada dzień przybędą kozackie wojska, a wtedy oblegający przynajmniej część sił będą musieli poświęcić na walkę z nimi. – Wasza dostojność! Wasza dostojność! Dopiero po chwili zamyślony Tymoszko pojął, że to do niego, i zwolnił kroku. No tak, był przecież w tej chwili jedyną „jego dostojnością” w twierdzy. Szybko wprawdzie przywykł do tytułu, ale wciąż zdarzały się chwile, gdy wydawało mu się, że to jednak sen. Małżeństwem z Rozandą w jednej chwili wyrósł nad głowę nawet własnemu ojcu... Nie, jemu jeszcze nie. Wprawdzie godność hetmana niewiele znaczyła przy tytule następcy hospodara, ale ten hetman trząsł całą Ukrainą. Lecz Tymoszko nie był zazdrosny. Ojciec i tak mu wszystko zostawi, inaczej być nie mogło. Stanowił jedyną nadzieję starego lisa, wszak młodszy Jerzy i nie w leciech jeszcze, a do tego chorowity, nic mocnemu, chciwemu władzy chłopu po takim dziedzicu. – Wasza dostojność! – Zdyszany pachołek przypadł do dowódcy, skłonił się nisko. – Panowie rada zbierają się w sali jadalnej w klasztorze Dominikanów! Pułkownik Anton Romanienko prosi was o niezwłoczne przybycie! Chmielnicki drgnął. Jakże to – zbierają się?! Bez jego wiedzy i zgody? Zlękły się łyki huku? Sam nie wiedział, kiedy nogi zaniosły go do klasztoru, zdawało mu się, że oto przed chwilą był na murach, a już stał przed furtą. Warta, ustawiona tutaj w miejsce mniszków na czas narady, rozstąpiła się na jego widok. Podkute buty Tymoszki głośno łomotały w sklepionym korytarzu. Wpadł do refektarza jak pocisk, spojrzał po twarzach członków rady wojennej. Malowały się na nich najróżniejsze uczucia – od zdziwienia przez zaciekawienie po jawny strach. Głównodowodzącego najbardziej interesowały te ostatnie oblicza. – Co tu się wyprawia? – spytał, cedząc przez zęby. – Co to za zwoływanie narad za moimi plecami? – Uspokójcie się, Timofieju Bohdanowiczu – powiedział łagodnym głosem pułkownik, siedzący pod oknem, z dala od innych. Wyglądało to tak, jakby nie należał do rady, a znalazł się tutaj przypadkowo. – Chcieli się zebrać bez naszej wiedzy, oj, bardzo chcieli. Zapomnieli tylko, że Chmiele to nie tutejsi watażkowie i wszystko, co robią, robią solidnie. Co tu dużo gadać, o mnie też próbowali zapomnieć panowie. I o kapitanie Sule, i o dowódcy artylerii... Ale tamtych powiadomiłem, by nie przychodzili. – Uśmiechnął się krzywo. – Sami sobie poradzicie, jak mniemam. – Dzięki, Antonie Pawłowiczu. – Tymoszko skinął głową oficerowi. – Jesteś nieoceniony. Wchodzący w skład rady wojennej dwaj miejscowi szlachcice spoglądali ponuro. Trzech kupców nie wiedziało najwyraźniej, o co mogło chodzić ojcom miasta, którzy zwołali to posiedzenie. A jeśli nawet domyślali się czegoś, na pewno nie mieli z tym wiele wspólnego, gdyż byli całkowicie spokojni. Ich zresztą obchodziło tylko, żeby składy ocalały. Ale szlachta... to już inna sprawa. Dla tych Lachowie

i Wołosi pod murami niekoniecznie stanowili śmiertelne zagrożenie. Na pewno mieli wśród nich znajomków, być może krewniaków. A do rady wsadzili ich tacy sami kunktatorzy, jak i oni. Stało się to, zanim młody Chmielnicki dotarł do oblężonego miasta. Gdyby nie jego przybycie, już dawno wywiesiliby białą szmatę. Przy każdym posiedzeniu próbowali osłabiać ducha, szczególnie w kupczykach, opowiadając, co też uczynią wojska polskie po zajęciu Suczawy. Lecz dziś posunęli się za daleko. – Który to z panów łycarów wydumał zwołanie rady wojennej bez udziału głównodowodzącego i dowódców najważniejszych formacyj? – spytał Tymoszko spokojnie, lekkim tonem, jakby rozmawiali leniwym, słonecznym popołudniem o nowym szczepie winogron, a nie tkwili pośród ciężkiego ostrzału. Grube mury klasztoru tłumiły odgłosy kanonady, ale od czasu do czasu podłoga pod stopami drżała lekko. – Wy, panie Vadolescu, czy wy, panie Korzyński? – A jeśli powiem, że obaj? – odparł zuchwale młodszy i bardziej porywczy Vadolescu, nie zważając na syknięcie drugiego szlachcica. – To powiedz, co też zamierzaliście osiągnąć, knując przeciw mnie? – A skąd wam przyszło do głowy, wasza dostojność, żeśmy zamierzali knuć? Naradzić się chcieliśmy w sprawach gospodarczych, nie potrzeba wam w tym celu zawracać głowy, jako że macie ważniejsze zajęcia – odpowiedział gładko Korzyński. Tymoszko nie cierpiał tego człowieka, który strojąc się w piórka niżowca, jednocześnie nie potrafił ukryć swojej pogardy dla prostych Kozaków. Polski szlachciura i tyle. Na dobitkę na jego wargach nieustannie gościł usłużny, obleśny uśmiech. – A jakież to gospodarcze kwestie stały się tak palące, by w czas największego bombardowania miasta zwoływać się do tego klasztoru? – zainteresował się zjadliwie Chmielnicki. – Żelazem z nieba łacniej dostać na ulicach. Chyba że mają wam gdzieś tutaj Lachy wystrzelić worki ze złotem? Vadolescu najpierw zbladł, a potem poczerwieniał. – Co chcecie przez to powiedzieć, wasza dostojność? – To „wasza dostojność” ledwie mu przechodziło przez gardło. Do czego też doszło, żeby on, bojarski syn, musiał tak tytułować uzurpatora, potomka jakiegoś tam kozackiego pisarzyny! – Tylko to, co powiedziałem. Ciągnie was za mury, panowie szlachta! Zagotowało się wam pod tyłkami i pora by była dogadać się z wrogiem! – To ciężkie oskarżenie, panie Chmielnicki – warknął Vadolescu. – Ołów jest cięższy. Tymoszko bez ostrzeżenia jednym płynnym ruchem wyjął pistolet, odciągnął kurek. Tego nikt się nie spodziewał. Kiedy ciało pana Korzyńskiego padło już na podłogę, do świadomości patrzących dopiero docierał huk wystrzału, a kłąb dymu uniósł się ku wysoko sklepionemu sufitowi. Vadolescu rzucił się na Chmielnickiego, ale drogę przegrodził mu Anton. Wołoski szlachcic uspokoił się natychmiast, kiedy w oczy zajrzała mu lufa pistoletu. – A ciebie, mój panie – rzekł bez złości Tymoszko – powiesimy na rynku. Kupcy wymienili między sobą spojrzenia, ale żaden nie odważył się odezwać. – Czy to dobry koncept, wasza dostojność? – spytał pułkownik. – Jeszcze się tumult zacznie. – Nikt nie piśnie. – W głosie Chmielnickiego brzmiała niezłomna pewność. – A ludzie muszą wiedzieć, że dopóki żyję, wszelka zdrada będzie bezlitośnie karana. – Spojrzał na Vadolescu. – Możecie mi wierzyć, panie łycar, iż chętniej bym na koł posadził tego brudnego Polaka, ale jakoś mi ręka sama wyskoczyła... Trudno, padło na ciebie, przyjmij to, jak mężowi przystało. – Bądź przeklęty. – Vadolescu aż bryznął śliną z wściekłości. – Każdy taki czyn obraca się przeciw winowajcy! Tymoszko podskoczył do szlachcica, wyciął go wierzchem dłoni w twarz.

– Nie ty mi o winowajcach będziesz powiadał, zdrajco! Na szubienicę z nim, kiedy tylko Lachom się ostrzał znudzi! Serhij uniósł prawą rękę na wysokość ramienia i syknął. To nie był nawet ból, a na pewno nie ów znajomy ostry, który sprawiał, że przed oczami wirowały ciemne płatki, ale też świadczył o tym, iż ciało wciąż czuje. Od zmasakrowanej łopatki aż po koniuszki palców przebiegały drobne mrówki, aby po chwili ustąpić miejsca odrętwieniu. Kozak znów spróbował dźwignąć rękę i krzywiąc się, znowu opuścił ją bezwładnie. A już zaświtała nadzieja, jeszcze parę tygodni temu zaciskał palce na rękojeści szabli, podnosił ją i opuszczał, wprawdzie bardzo jeszcze lekko i ostrożnie, ale bez większego trudu. Teraz nie mógł o tym nawet pomarzyć. A już zaczynał z powrotem przychodzić nieco do zdrowia po napaści wilkozackich mścicieli. Kolejna próba. Tym razem usiłował poderwać ramię gwałtownie, przemóc słabość. Jęknął cicho, zachwiał się. Przyszedł ból, dojmujący, tępy, ustępujący powoli i niechętnie. Parasza z troską przyglądała się ćwiczeniom chorążego. I ona odczuwała niepokój. Przecież wszystko powinno iść ku lepszemu! Co takiego mogło się stać, że zdrowiejący młody wojak stawał się podobny niedołężnemu starcowi? Dlaczego? W tej chwili nawet zdrową ręką nie potrafił zawinąć jak należy, gdyż prawa strona doskwierała na tyle mocno, by ograniczać ruchy w całym ciele. Z chaty wyszła Marika z Halszką na ręku. Przez chwilę przyglądała się Serhijowi, a potem spojrzała na Paraszę, uczyniła ruch głową, prosząc, aby znachorka weszła za nią do środka, i zniknęła we wnętrzu. Parasza po chwili podążyła za nią. – Co się z nim dzieje? – spytała z niepokojem Marika. Jej piękna, młoda twarz napiętnowana cierpieniem ściągnęła się, sprawiając, że dziewczyna zdawała się dobre dziesięć lat starsza. – Nie wiem, gołąbeczko – westchnęła Parasza. – Widywałam już różne rzeczy. Widziałam ludzi, którzy wstawali z łoża śmierci, by żyć jeszcze długie lata, mimo iż nikt by im nie dał dłużej niż dzień lub dwa, ale widziałam też takich, co w ciągu jednego dnia ze zdrowych mołojców zmieniali się w ledwie poruszające się półtrupy. Widziałam, jak choroba ustępuje i nawraca, jak zdrowiejący człowiek z powrotem wpada w szpony choroby, ale to tylko wówczas, gdy przestawał chcieć wyzdrowieć. – Może tak właśnie jest z Serhijem? – Na pewno nie... – Parasza zamyśliła się. – On bardzo chce dojść do dawnej sprawności. – A może chce za bardzo? – Marika odłożyła przysypiającą na jej ramieniu córeczkę do kołyski. W ostatnich tygodniach dziewczynka przestała grymasić, kiedy matka brała ją na ręce, zdawała się coraz bardziej do niej przyzwyczajać. Może także dlatego, że Serhij nie mógł jej nosić tak długo, jak jeszcze całkiem niedawno. – Nie można za bardzo chcieć wyzdrowieć. – Parasza pokręciła głową. – Można za bardzo pragnąć bogactwa, sławy, powodzenia, wtedy błądzi się duchem i wyniszcza ciało, karmi się je chciwością i nienawiścią. Ale zdrowia zanadto pożądać nie idzie. To coś innego. – A czy to nie skutek wywarów, które mu podawałyśmy na sen? – spytała cichutko Marika, jakby bała się odpowiedzi. – Ależ nie! – zaśmiała się znachorka. – To nie może być przyczyna, za to... – Zmrużonymi oczami wpatrywała się w dziewczynę. – Powiedz no mi, gołąbeczko, żyjecie ze sobą, prawda? Kiedy wychodzę nocami po zioła, kiedy zasnę twardo... Przychodzi do twojego posłania albo ty idziesz do niego... Marika zaczerwieniła się. – Przecież jesteśmy małżonkami – wybąkała. – To oczywiste i chwalebne, gołąbeczko. Jeno czy teraz, w czasie tej twojej poprzedniej Okołopełni, nic wam się nie przydarzyło? Milczenie dziewczyny wystarczyło za odpowiedź.

– Ostrzegałam przecież! – powiedziała z rozdrażnieniem Parasza. – Miałaś go trzymać od siebie z dala w takim czasie! Przez dwa tygodnie w miesiącu można bez tego wytrzymać! Naprawdę! I co on – podnosiła coraz bardziej głos – taki słabosilny niby, ale w łożnicy jakoś o tym zapomniał?! – Ciszej, mateczko – próbowała ją uciszyć Marika. – Gotów jeszcze usłyszeć... Ale było już za późno. Serhij stał w drzwiach. – A niech słyszy! – Parasza rzuciła na niego złe spojrzenie. – Mówiłam wam obojgu, że bezpieczniej się wam kochać w czasie, gdy do pełni daleko! – Ale pewności nie miałaś – zauważył Kozak. – Nie potrafiłaś powiedzieć nic więcej niźli to, że ci się zdaje, jakoby ktoś kiedyś o tym mówił. A może i nie mówił, tylko ci się przyśniło. – A wam to było za mało... Dzieci, to bardzo dobrze, że znowu jest między wami taka bliskość, bo bez tego w małżeństwie trudno, ale... – Westchnęła z rezygnacją. – No cóż... Co się stało, to się nie odstanie. Bardzo możliwe, że słabość Serhija wynikła z waszej wspólnej beztroski. W czasie Okołopełni Marika staje się Wilczycą bardziej niż w zwykłym czasie. Sama doświadczyłaś, jak to jest, kiedy niewiastę posiądzie Wilkozak... Marika wzdrygnęła się, rzuciła szybkie spojrzenie w stronę męża, ale Serhij tylko zacisnął zęby. Nienawidziła tego wspomnienia. Gwałt, jaki zadał jej Kara, wciąż krążył w jej myślach, odzywał się w żyłach pamięcią nieznośnego bólu i równie nieznośnej, niespodziewanej i zaskakującej rozkoszy. – Nie pora teraz na wstyd i niedopowiedzenia – ciągnęła stara. – Skoro tamten mógł z ciebie uczynić kogoś, kim przedtem nie byłaś, to i ty możesz to samo zrobić zwykłemu człowiekowi. Jesteś przecież Wilczycą, krąży w tobie wilkozacka krew. – Co chcesz powiedzieć? – Serhij zmarszczył brwi. – Wszak wszyscy powiadają, że jeno Wilk może uczynić z niewiasty waderę, zaś Wilczyca nie jest zdolna zarazić wilkozactwem mężczyzny. – Nie wiem, synaczku, co chcę powiedzieć – odrzekła ze smutkiem. – Spadło to na mnie przed chwilą, nie zdążyłam się jeszcze uporać z myślami. Zdałoby się pogadać z kimś mądrym... – Ty jesteś mądra – szepnęła Marika. – Prędzej doświadczona. – Parasza potrząsnęła głową. – A jeśli nawet jest we mnie jakaś mądrość, to zbyt jej mało i nazbyt mało wiedzy posiadłam, by coś poradzić... – Zamilkła na chwilę. – Kiedyś znałam pewnego uczonego starca – powiedziała niepewnie. – On mógłby wiedzieć. Lecz czy jeszcze żyje, nie wiem. – Daleko stąd? – spytał szybko Serhij. – Ze trzy dni konno na południe. Wybrałabym się do niego, ale mnie nic nie powie. Nienawidzi mnie gorzej zarazy. Z wzajemnością zresztą. – Zaśmiała się krótko, lecz bez śladu wesołości. – Dlaczego? – zdziwiła się Marika. – Jesteście taka dobra, mateczko... – Nie zawsze byłam starą, łagodną znachorką, gołąbeczko. Kiedyś zwali mnie nie inaczej jak wiedźmą i sądzili, że param się brudnymi czarami... A ten starzec to pustelnik, mnich zbiegły z monastyru, który mimo odstępstwa nie zdjął nigdy duchownej sukienki. – Pustelnik, powiadasz, mateczko... – Serhij podrapał się w głowę, ostrożnie podnosząc lewą rękę, żeby nie wywoływać bólu w prawym ramieniu. – A czym się trudni? – Tym samym, co i ja. – Znachorka wzruszyła ramionami. – Pomaga ludziom, jak umie. A raczej pomagał, bo jako rzekłam, nie wiem nawet, czy żyje. Nie ciekawiło mnie to przez wiele lat, aż do tej pory. Ale wiem, że człek jest uczony, nie jakiś zwykły diak. – A wiecie, dlaczego zbiegł z klasztoru? – Nie wiem i niewiele mnie to obchodzi. Wartałoby jednakowoż udać się do jego gawry i popytać. Rzecz jasna, jako rzekłam, jeśli jeszcze żyje... I zechce cokolwiek rzec. Marika wyprostowała się.

– Ja pojadę! – rzekła zdecydowanie. – Koń mnie jakoś poniesie, do Okołopełni daleko, nie będzie się zanadto płoszył, wszak mnie zna, przyzwyczaił się. – Nie! – zaprotestował natychmiast Serhij. – Czas niespokojny, samotna, piękna niewiasta to kąsek łakomy nie tylko dla maruderów i zbójców, ale nawet zwykłych chłopów... – Jakoś jednak tutaj dotarłam, prawda? – zauważyła Marika. – Tak, dotarłaś. I jadąc do owego znającego i z powrotem, zamierzasz pozostawić za sobą trupy głupców, którzy się skuszą na twoją urodę? Marika zamilkła. O tym nie pomyślała. Jako Wilczyca mogła oczywiście rozerwać gołymi rękami dorosłego męża nawet w czasie dalekim od pory przemiany, ale to nie był dobry sposób na życie straszyć okolicznych ludzi dziwnymi zabójstwami... – A co ważniejsze – ciągnął Serhij – mała zaczęła się do ciebie garnąć w ostatnim czasie. Odjedziesz na przeszło tydzień, znów się odzwyczai. Ja pojadę! Marika otworzyła usta, żeby zaprotestować, ale Parasza była szybsza. – Masz słuszność, sokole – rzekła. – Ja iść nie mogę, gołąbeczka zaś nie powinna. Jeno czy poradzisz sobie? Z tą ręką ani ognia nie skrzeszesz, ani jedzenia nie zdobędziesz, ani się przed przemocą nie obronisz. – Bez ognia jakoś poradzę, noce zimne już, ale nie mroźne, zwykła dera wystarczy. Wilków w tych okolicach nie uświadczysz, odstraszać ich nie potrzeba. Wezmę trochę miedziaków, może uda się zanocować choć raz w jakiejś wsi. A w ostateczności bez ciepłego jedzenia wytrzymam nie kilka dni, ale o wiele dłużej. Nawykłem do trudów. – Ból wytrzymasz? – Powiedz lepiej, mateczko, jak mam odszukać owego pustelnika. Pałacyk pod Jaworowem, który jakimś cudem uniknął zniszczeń podczas ostatniej wyprawy Kozaków na Polskę, był jedyną w okolicy rezydencją godną magnata. Książę Aleksander Koniecpolski przechadzał się od okna do okna wielkiej komnaty. Czekał na nadejście swoich dowódców, tymczasem burcząc z niezadowoleniem na wyprężonego przed nim oficera. – Też mi się spisałeś, rotmistrzu Wołodyjowski! Jeden marny zbójaszek zamiast całej szajki! – Jestem dragonem, zagończykiem, a nie żandarmem i zaganiaczem – odparł śmiało pan Jerzy, patrząc księciu prosto w oczy. – Uczyniłem wszystko, co było w mojej mocy. A ci zbóje to nie pierwsi lepsi grasanci, jenych wytropić jest zdolen byle ciura. Uszli i tyle. Poślijcie mnie, książę, w pole, każcie znieść kupę buntowników, a uczynię to z radością. Lecz ścigać byle zbójów może każdy. – A tego, coście go przywiedli, wpierw by należało do lazaretu położyć, żeby doszedł do siebie. Któż cię prosił, byś go brał na męki? Mamy od tego kata! Nie darmo go tu pan Potocki zostawił z łaski swojej! Wołodyjowski wzruszył ramionami. Książę wyrzucał mu to wszystko przy każdej okazji od chwili powrotu. Dość już miał tłumaczeń. Niech go zarozumialec wyśle z wojskiem choćby w najgorszy zamęt, byle tylko już przestał gadać. Zachciało się możnemu panu porządek na gościńcach zaprowadzać, a z własnym gospodarstwem nie potrafił sobie poradzić. Może i pod Beresteczkiem pokazał lwi pazur, ale nawet to nie zjednało mu miłości żołnierzy. Pan Jerzy służył przedtem pod świętej pamięci księciem wojewodą Wiśniowieckim. To był doskonały dowódca. Wprawdzie, jak wszyscy magnaci, wikłał się w politykierskie gierki, ale gdy przychodziło do sprawy, nie miał sobie równych ani w dowodzeniu, ani w dawaniu przykładów męstwa. Ileż to razy adiutanci musieli go trzymać, gdy chciał się rzucić w wir walki, bo jako dowódca uczynił już, co mógł, i pozostawało mu tylko patrzeć na rozwój wypadków. Pan Koniecpolski nigdy się nie rwał do bitewnego zamętu, chyba że nie miał innego wyjścia. Może to i było rozsądne, ale rotmistrz o wiele bardziej cenił sobie w tym względzie nieposkromiony temperament

Jeremiego niż kunktatorstwo różnych Koniecpolskich czy Potockich. Nic dziwnego, że Chmielnicki pogardliwie przezwał jego wysokość Aleksandra „dzieciną”. – Ty mi tu nie pokazuj swoich waporów! – warknął książę. – Odpowiesz przed hetmanem Rewerą za niezdarność i czelność! Niechaj on cię rozlicza, by nie było gadania, żem się na tobie jeno zemścił, a nie pociągnął do należytej odpowiedzialności! Możeś i niezgorszą szablą Rzeczypospolitej, lecz to nie uchroni cię przed konsekwencjami. Jeno nie dzisiaj staniesz przed nim, bo ważniejsze ma sprawy niż niesubordynacja jakiegoś oficerka. Dalszą tyradę przerwało księciu wejście służącego. – Wasza wysokość – rzekł mężczyzna w liberii, kłaniając się – mistrz małodobry przybył i prosi o posłuchanie. Koniecpolski najpierw strzepnął ręką, jakby chciał odgonić natręta, ale zaraz się zreflektował. – Wpuścić! Po chwili do komnaty wszedł człowiek wysokiego wzrostu, odziany na czarno, w skórzane szaty, o zupełnie łysej głowie, smagły niczym Turek z południowych rubieży imperium osmańskiego, ale o rysach północnych, co stanowiło tak wielki kontrast, że trudno było oderwać wzrok od twarzy. Miał ruchy jednocześnie miękkie, ale i zarazem zdecydowane, szybkie, choć na pewno nie nerwowe. W ogóle bił od niego spokój, jaki zwykł cechować ludzi silnych, pewnych siebie nie z racji pustej dumy, ale mających powody, by tak się czuć. Ciemne oczy błyszczały ostrym lśnieniem, wyglądało to, jakby mogły świecić w ciemnościach. – Słucham was, mistrzu – rzucił niecierpliwie magnat. – Obawiam się, że ów człek, którego mi ostatnio dostarczono, niebawem umrze. – Więc postaw go na nogi! Ponoć biegły jesteś równie w leczeniu, jak zadawaniu mąk i śmierci! – Moja biegłość na niewiele się tu zda. – Kat miał głęboki głos, który można by nazwać wręcz aksamitnym, gdyby nie pewna chrapliwość pobrzmiewająca w końcówkach wypowiadanych słów. – Ów rozbójnik zwyczajnie nie chce żyć. – Więc wydobądź z niego zeznania i niechaj zdycha! – zirytował się książę. – Mam cię uczyć fachu? Małodobry nie zmienił wyrazu twarzy. Gniew możnego pana nie robił na nim najmniejszego wrażenia. – Jest w takim stanie, że nic nie powie. Trudnię się katostwem dość długo, by wiedzieć, czy z kogo wydusi się choć słowo, czy prowadzi się badanie na próżno i zadaje mu się tylko męki dla samych mąk. – Masz ponoć swoje tajemne sposoby – odezwał się nieco spokojniej książę. – Jakieś pogańskie gusła... Dusze przelewasz... Tak mi powiadano... – Pogańskie gusła – zaśmiał się krótko kat. – Można to i tak ująć. Jeno wydobycie z tego nieboraka wiadomości, gdzie też znajduje się wóz z bogactwem, nie jest warte ani zguby jego duszy, ani mego zdrowia. Nie staliście się nędzarzem, książę, gdy wam uszczknięto odrobinę majątku. – Nie o sam wóz z bogactwem idzie! Wiesz dobrze, chudopachołku! Nie będą sobie ze mnie kpić jacyś zbóje! – Wasza urażona ambicja też nie jest warta takiej ceny. Głos małodobrego był obojętny, zupełnie jakby oznajmiał jakiemuś kupczykowi, że nie zamierza brać oferowanego mu towaru, a nie odmawiał wielkiemu panu, narażając się na jego gniew. – Moja ambicja... – Koniecpolski z oburzenia aż stracił oddech. – Co za bezczelność! Kara cię nie minie! Nie nająłem cię, żebyś mi tu morały prawił i pouczał o dumie, tylko żebyś robił swoje! Kat nadal miał nieprzeniknione oblicze. – A ja przypominam waszej miłości, że jestem w służbie hetmańskiej, nie książęcej. Pan Potocki

oddał moją osobę na wasze usługi, ale nie na wasz żołd. Dla mnie jesteście nikim więcej, jak małym palcem u hetmańskiej ręki. Rotmistrz przyglądał się z ciekawością scenie, z mimowolnym podziwem patrzył na oprawcę. Widział do tej pory kilku katów, lecz ten był zupełnie inny. Tamci wszyscy bez wyjątku mieli oblicza zobojętniałe, ale nie beznamiętne jak ten, zaś tamta obojętność wynikała raczej z tępoty. Ten człowiek miał myślące oczy i twarz piękną, choć surową. Kiedy tak stał, przyjmując na siebie furię księcia, przypominał nieruchomy posąg, dla którego nie istnieją gniew i radość, cierpienie i szczęście, ani żadne inne uczucia. – Zniszczę cię, marny oprawco – wysyczał książę. – Będziesz czołgał się u mych stóp i lizał proch z butów, błagając o litość. Rotmistrz nie dostrzegł nawet, kiedy kat znalazł się przy księciu. Nie dotknął go, nawet nie musnął, a magnat zachwiał się i wybałuszył oczy w przestrachu. Potem spojrzał szybko pod nogi, by zobaczyć, czy aby małodobry nie nastąpił na jego cień. – Przesadziliście, wasza miłość – rzekł mistrz katowski takim samym spokojnym tonem jak poprzednio. – Baczcie, bym nie stracił cierpliwości. – Ty?! – Koniecpolski z podniecenia zaczął bełkotać. – Ty mi grozisz?!!! – Tylko ostrzegam – odparł zimno kat. – Nie podziękują wam ani hetman Rewera Potocki, ani marszałek Lubomirski, jeśli za waszą sprawą odejdę ze służby. A odejdę, jeśli jeszcze raz mnie obrazicie. – Ścigać cię będą jako banitę i zdrajcę! – Mnie to nie pierwszyzna... Zdawało się, że wybuch jest nieuchronny, że gniew księcia wytryśnie niczym naduszony dojrzały wrzód, kiedy nagle Koniecpolski uspokoił się. Wspomnienie o Potockim otrzeźwiło go nieco. Prawdę rzekł kat, iż nie jemu podlega, lecz marszałkowi, nie jemu ofiarował służbę. A przysięgi nijakiej nie składał, bo Lubomirski zadowolił się danym mu słowem. Dziwny był tak samo jak ten oprawca, z którym wszedł w komitywę, jakby nie z brudnym sługą miał do czynienia, a z równym sobie. – Zgoda – warknął. – A zatem na mocy posiadanych plenipotencji wysyłam was obu z wojskiem pod Suczawę. Zmierza tam odsiecz Chmielnickiego, pójdziecie w sukurs naszym wojskom. – Z prawdziwą rozkoszą – mruknął pod nosem rotmistrz. Kat zerknął na niego i uśmiechnął się samymi kącikami warg. A może się tak tylko panu Jerzemu wydało. – Dokładne rozkazy zostaną wam dostarczone przed wieczorem. Wyszli na przestronny korytarz. Rotmistrz rozprostował ramiona. – Wreszcie w pole. Dojadło mi już to siedzenie przy panach oficyjerach jego książęcej wysokości. Jestem Jerzy Wołodyjowski, rotmistrz dragonów. A was jak zowią, mistrzu małodobry? – Jakub. Rotmistrz uczynił ruch, jakby chciał wyciągnąć rękę do uściśnięcia, ale się powstrzymał. W końcu kat to kat, nawet taki niezwykły. Nietykalny. A raczej niedotykalny. – Książę myślą, że nam uczynili krzywdę – zaśmiał się oficer. – A ja tymczasem o niczym innym nie marzyłem, jak zażyć zwyczajnej wojaczki. Tobie, panie Jakubie, też pewnie przyjemniej będzie odetchnąć pełną piersią, a nie kisić rzyć na tym zadupiu. – Mnie jest wszystko jedno. Kat ziewnął i nie żegnając się, ruszył do piwnic, by zebrać swój niewielki dobytek. Rotmistrz patrzył za nim, zamyślony. Miał nadzieję, że nie wcielą ich do tej samej chorągwi. Gdyby to było za Wiśniowieckiego, miałby pewność, że sam poprowadzi przynajmniej rotę, jeśli nie większą

formację, może i chorągiew. Ale ten mściwy kiep, książę Aleksander, gotów kazać mu służyć pod jakimś paniczykiem, co prochu jeszcze nie powąchał, a bitwy widział jeno na sztychach i słuchał o nich od starych żołnierzy.

ROZDZIAŁ 5

W Winnicy, a właściwie pod tym miastem, Wilkozacy czuli się równie źle, jak w Białocerkwi. Z tą może różnicą, że tutaj nikt ich nie śledził, nie dybał na nich, bez trudu rozpłynęli się w tłumie wojska. Niemniej w obozie panował przez cały czas ścisk i gwar, wybuchały kłótnie. Kirył nie chciał nawet myśleć, co by się działo, gdyby wojsk było jeszcze więcej. To nie była armia, ale zwyczajna zbieranina. Kilka zaledwie sfornych chorągwi jazdy trzymało się nieco z boku, pod dowództwem pułkownika Koromana, tworząc niejako odrębny obóz, nie wpuszczając między swoje namioty podchmielonych Kozaków. Ci zaś wcale się tam mocno nie rwali, bo i czego ciekawego mogli się spodziewać wśród zdyscyplinowanych żołnierzy? Gromadnie za to odwiedzali miasto, w którym markietanki nieodmiennie ciągnące za oddziałami przyjmowały ich do spółki z miejscowymi nierządnicami, gżąc się po zaułkach, a często nawet wprost na ulicach, nie zważając na spojrzenia przechodniów. Ale to tylko te biedniejsze. Bardziej majętne i przedsiębiorcze zostawały na błoniach wraz z cały wojskiem, przyjmując klientów w krytych wozach. Grubo tkane płótno zasłaniało widok przed oczami ciekawskich, nie było jednak w stanie stłumić dźwięków, nic zatem dziwnego, że dowódcy nakazali owe wozy ustawić o sto kroków od właściwego obozowiska. Niejeden przypłacił rozkosze najróżniejszymi chorobami, ale też i u niewielu doprawdy miały czas się one dobrze rozwinąć. Życie wojaka jest proste i najczęściej krótkie, pełne wszelakich podniet, ale i strachu, przed którym ucieka właśnie w świat rozwiązłości, nierzadko przybierającej okrutne oblicze. Kirył, który oddalił się od zgiełku i zbliżył do części wydzielonej dla markietanek, patrzył z pewnym zdumieniem, jak młody Kozak okłada pięściami kobietę w średnim wieku, z którą jeszcze przed chwilą przebywał w wozie należącym do niej i dwóch innych nierządnic. Po chwili przyczyny jego nagłego gniewu stały się jasne. – Oddawaj mieszek, kurwo! – wrzeszczał, uderzając raz po raz niewiastę, rozpaczliwie zasłaniającą się przed ciosami. Twarda pięść bez trudu przedzierała się przez skrzyżowane nad głową ręce. Markietanka miała już rozbity nos, jej i bez tego mało urodziwa twarz stała się podobna do koszmarnej, krwawej maski. – Dawaj mieszek, mówię! – Jaki mieszek? – wyjęczała kobieta. – Tyle mam, co mi zapłaciłeś, czego jeszcze... Nie dokończyła, bo pięść wylądowała prosto na jej ustach. Popłynęła z nich krew. Z wozu wyskoczyła młodsza markietanka. – Zostaw ją, bydlaku! – zawyła, czepiając się wzniesionego do kolejnych razów ramienia Kozaka. – Niech odda mieszek! Mołojec bez trudu odtrącił obrończynię, znów trzasnął ofiarę w twarz. – Durniu, gdyby go miała, już by ci oddała! – krzyknęła druga markietanka. – Toż jej lepiej gębę zachować i zarobić, niż łakomić się na twoje marne miedziaki! Kozak przerwał na chwilę bicie, ale nie wiadomo, czy dlatego, że przekonały go słowa kobiety, czy raczej zmęczył się już cokolwiek. – Mieszek! – rzekł z uporem. – Pewnieś go zgubił, a teraz szukasz nie tam, gdzie trzeba! – Nim wlazłem na wasz wóz, z niego jej srebro dawałem! – warknął Kozak, znów wymierzając cios. Bita kobieta wrzasnęła tak przeraźliwie, że Kirył miał ochotę zasłonić sobie uszy. Na ten krzyk rozpaczy z drugiego, stojącego o kilka kroków wozu wygramolił się olbrzymiej postury wojak. Idąc

w stronę awantury, dopinał pas. Na jego widok Kirył drgnął, cofnął się pół kroku. – Liwka, zabijesz ją! – Olbrzym oderwał rozeźlonego Kozaka od ofiary z taką łatwością, jakby podnosił szczeniaka za skórę na karku. – Mieszek ukradła, podła sucz! – ryknął mołojec. – Wszystko, com miał! Puszczaj, Poroh, wyduszę z niej każdy grosz! Wielki Kozak spojrzał surowo na kobiety. – Oddajcie, co jego, i pozbędziecie się kłopotu. Nadbiegła obozowa straż, ale widząc, że Poroh już zaczął rzecz wyjaśniać, żołnierze stanęli, patrząc tylko, co dalej będzie. Nie mieli też najmniejszej ochoty stawać przeciwko takiemu siłaczowi. Wszak to tylko markietanki. Jeden siniec więcej, jeden mniej nie stanowi różnicy, dla nich to chleb powszedni. – Co tu się stało? – Dowódca straży zbliżył się do Kiryła. Wilkozak pokrótce wyjaśnił. Strażnik tylko skinął głową. Takie rzeczy działy się co rusz. Najczęściej okazywało się, że to dziewczyny korzystały z nieostrożności przygodnych kochanków, ale zdarzało się też, że i sam żołnierz gubił swoją własność. Niech się sami z tym uporają, jeśli tylko jest taka możliwość. – Jeśli nie oddacie sakiewki – rzekł groźnie Poroh, rozniesiemy wam ten zamtuz i pójdziecie się puszczać po kątach do Winnicy! – Przysięgam, szlachetny panie – wybełkotała zakrwawiona markietanka – nie zabrałam mieszka. Na matkę swoją przysięgam i Świętą Przeczystą... Na twarzy olbrzymiego Kozaka pojawił się wyraz rozterki. Kobieta była bardzo przekonująca. Kirył uważnie zmierzył ją spojrzeniem. Wilcze źrenice widziały bardzo ostro każdy szczegół, a wyczulone uszy dosłyszały lekki brzęk, kiedy poruszyła się, przypadając do nóg Poroha. – Przysięgam, panie mołojcu – łkała, nie bacząc na spływającą z ust krew, nie otarła jej nawet. Poroh rozejrzał się bezradnie, napotkał wzrok Kiryła. Wilkozak zmrużył lekko jedno oko, zwracając na siebie uwagę Semena, a potem lekko poklepał się tuż pod lewą piersią. Olbrzym natychmiast schylił się, przewrócił kobietę na plecy, rozerwał jej bluzkę, sięgnął pod ubranie. Strażnicy rzucili się ku niemu, bo wyglądało, jakby chciał wyrwać nieszczęsnej serce, ale stanęli na widok mieszka, wydobytego spod obfitego biustu niewiasty. – Masz. – Rzucił mieszek kompanowi. – Ale też sobie babę wziąłeś. Między cyckami mogłaby ukryć rotę dragonów. Liwka szarpnął się, żeby zdzielić jeszcze raz pięścią markietankę, ale natknął się na wyciągnięte ramię Poroha. – Dosyć. Swoje dostała. Połowę zębów jej wybiłeś. Długo popamięta, jak to chciała oszukać dzielnego niżowca. Podszedł do Kiryła. – Dzięki ci, przyjacielu. Jużem zaczął wątpić, czy aby Liwka na pewno nie zostawił gdzie tej sakiewki. Kirył gestem podpatrzonym u kozackiej braci przyłożył prawą dłoń do serca i skłonił się lekko. – Grzech by był nie dopomóc, gdy komu krzywda się dzieje. – Cóż – zaśmiał się Poroh. – Nie pozostaje nam nic innego, jak zaprosić cię do jakiej karczmy na piwo lubo miód, co tam wolisz, przyjacielu. Jak cię zowią? Ten człowiek nie był zwyczajnie stary czy sędziwy. Jego twarz przypominała bardziej zasuszoną śliwkę niż ludzkie oblicze. Chudy ową starczą chudością, która przywodzi na myśl nadchodzący kres

żywota, siedział na trójnogim zydlu, zapatrzony gdzieś w dal. Wydawał się nie zwracać w ogóle uwagi na Kozaka, który wszedł przed chwilą do jego pustelni. Cóż to była zresztą za pustelnia! Serhij wyobrażał sobie małą, pochyloną, czy nawet walącą się chatkę, poczerniałą ze starości, byle jak połataną, albo zgoła szałas, przeciekający w deszcz, wymagający odbudowywania po każdej większej burzy. Tymczasem patrzył z otwartymi ustami na stos ksiąg w kącie przestronnej ziemianki. Dawno temu wzmocniono jej ściany solidnymi drewnianymi belkami. Niektóre już trochę przegniły, wygięły się do środka, ale cała konstrukcja trzymała się mocno, w kilku miejscach jaśniejsze drewno świadczyło o tym, że gospodarz dba o całość swojej rezydencji. Czy domostwo, jeśli można je tak określić, zdolne było przetrwać właściciela, trudno orzec, bo on sam wyglądał jeszcze bardziej wiekowo. Ale Parasza przecież mówiła, że był już bardzo stary za czasów jej młodości. Kto wie co siedzi w kimś takim? Kozak poczuł dreszcz pełznący wzdłuż pleców, zupełnie jakby po rozgrzanej skórze przemaszerowały mu lodowate mrówki. Ogarnął go niepokój. Nie za sprawą dziwnego zapachu wypełniającego pomieszczenie, nie za sprawą osobliwej postaci starca, nie dlatego, że było tu zupełnie inaczej, niż się spodziewał. Najbardziej niepokoiły go te księgi. Pobożny pustelnik nie powinien gromadzić takich rzeczy. Pobożny pustelnik w ogóle nie powinien umieć czytać. Znachorka mówiła wprawdzie, że to człowiek uczony, ale powinna mu wystarczyć jedna księga, tak jak wystarczała starej. Miała tam opisanie ziół i przepisy na najróżniejsze wywary. I tak wszystko znała na pamięć, bo wszak czytanie było jej obce, gruby wolumin zaś miał jej po prostu dodawać powagi. – Witaj, młodzieńcze – odezwał się wreszcie starzec. Głos miał cichy, gdyby Serhij zamknął oczy, uznałby, że należy do mężczyzny co najwyżej w średnich latach. – Usiądź gdzieś i odpocznij z dalekiej drogi. Ja muszę jeszcze coś przemyśleć, więc zachowuj się cicho. Potem postaramy się zaradzić twoim troskom. Chorąży rozejrzał się po izbie. Nie było tu drugiego krzesła ani stołka, tylko legowisko. Za to niedaleko wejścia stała duża skrzynia, przykryta barwnym niegdyś, teraz spłowiałym i przykurzonym kilimem. Kozak ostrożnie podszedł i usiadł. Chora ręka ciążyła mu okropnie. Przez całą drogę starał się ją oszczędzać, lecz nie było to łatwe. Rączy koń, pozostawiony przez druhów, gdy poczuł drogę i nieco wolności, rwał przed siebie, trudno go było powstrzymać. A i Serhijowi brakowało już pędu, wiatru oślepiającego oczy, zapierającego dech stepowego wichru, pofolgował więc zwierzęciu. Szybko jednak pożałował lekkomyślności. Po ujechaniu wiorsty omal nie spadł z siodła, tracąc przytomność z bólu. Od tamtej chwili zmuszał zwierzę tylko do stępa, jedynie na popasach wypuszczał rumaka, nie pętając mu nóg. Ogier wracał z gonitwy spieniony, ale też najwyraźniej szczęśliwy, z przyjemnością poddawał się zabiegom jeźdźca, kiedy ten nieporadnie osuszał go pękami trawy, a potem powoli wyczesywał sierść. Mieli sporo czasu, a w każdym razie nie musieli się bardzo śpieszyć. Nie powinni nawet... Serhij mógł spędzić w siodle czas najwyżej od świtu do południa, potem musiał urządzać dłuższy popas i jechał do zapadnięcia ciemności. Omijał wioski, nie próbował prosić o gościnę. Nigdy nie wiadomo, kto w nich właśnie przebywał. Nie daj Boże jakiegoś oddziałku, nieważne, czy powstańczego, czy polskiego, od obu stron nie mógł się spodziewać serdecznego przyjęcia, gdyby został rozpoznany. A przecież o chorążym kozackim Serhiju Kostence głośno bywało na całej Ukrainie i w Rzeczpospolitej. Wielu też ludzi znało go z oblicza, nie tylko z zawołania. Nieraz się już przekonał, że świat jest o wiele mniejszy, niżby mogło się wydawać. Zbyt łatwo spotkać kogoś, kogo wcale się nie oczekiwało, a nawet nie chciało widzieć. Żywił się więc tylko tym, co zabrał z domu, a przez ostatnie dwa dni w ogóle nic nie jadł. I – o dziwo – właśnie gdy pościł, czuł się nieco lepiej, ramię i łopatka mniej dokuczały. Czyżby głodówka była wskazana? Ale przecież nie mógł zupełnie obchodzić się bez pożywienia. Czekając, aż pustelnik otrząśnie się z zamyślenia, przymknął oczy, oparł się o drewniane belki. Zbudził go lekki dotyk i intensywna woń ziół. Stary stał przy nim z parującym glinianym kubkiem,

ozdobionym dziwacznymi zawijasami. – Pij, orle stepowy – mruknął, wpatrując się nieoczekiwanie bystrymi, jak na jego wiek, źrenicami w oczy Kozaka. – To doda ci sił. Musisz mieć ważny powód, skoroś się w takim stanie do mnie fatygował. Serhij chciał coś odpowiedzieć, podziękować, ale gdy tylko otworzył usta, pustelnik przytknął do nich naczynie i przechylił. Gorący płyn sparzył język i gardło, Kozak zakrztusił się, przełknął. – Pij, dopóki gorące – rozkazał stary. – Dobrze ci zrobi. A na pewno nie zaszkodzi... Nie bardziej niż droga, którą przebyłeś do tej pory. Kostenko nie wiedział, czy starzec ma na myśli jego podróż w to miejsce, czy też całe życie. Ale też było mu już wszystko jedno. Wywar zaczął działać, sprowadzając zbawienny, oczyszczający sen. Kozak dał się zaprowadzić jak dziecko na posłanie, bez protestu legł i pogrążył się w nieświadomości. Bazyli Lupu siedział przy ciężkim dębowym biurku, wpatrując się bezmyślnie w leżące przed nim pismo. Był to odpis listu Tymoszki Chmielnickiego do ojca. Nie tylko hetman miał wszędzie swoich ludzi, nie tylko on potrafił gromadzić wiadomości. Złoto, złoto i jeszcze raz złoto. Szlachetny kruszec służący do mało szlachetnych celów. Potrafił otworzyć każde drzwi, rozwiązać każdy język. Może prawie każdy. Raz czy dwa Bazyli spotkał takich, których nie udało się przekupić. Jednak wcale nie był pewien, czy to ludzie. O Wilkozakach przecież powiadano, że od złota wolą żelazo. Nie, zaśmiał się gorzko w duchu, tamci na pewno byli ludźmi, zbyt wiele ich kosztowała odmowa, to było widać. Pozornie Timofiej nie pisał nic, czego hospodar by nie wiedział. Ważny był ton listu. Mogło się wydawać, że młody Chmiel stał się już udzielnym władcą całej Mołdawii. Nie pisał jak syn do ojca, ale niczym jeden hegemon do drugiego. Hospodar zastanawiał się, czy rozkochany w potomku Bohdan także to dostrzega, czy też uważa za kolejną jakże uroczą cechę młodzieńca. Nawet nieposkromione okrucieństwo potomka w oczach hetmana stanowiło zaletę godną najwyższych pochwał. Cienie rzucane przez kaganek i stojącą na końcu stołu świecę zaczęły sprawiać, że Bazylemu zdawało się, iż w najdalszym kącie ktoś stoi, obserwując go bacznie. – Marko! – zawołał, a kiedy służący wszedł, rozkazał: – Przyniesiesz mi naparu z mięty, jakąś słodycz i zadysponujesz coś na dobry sen. Jutro kolejny długi dzień, pełen rozmyślań i zmartwień. Najgorsze było zaś to, iż jedyną szansą hospodara na odzyskanie tronu miały być upór i skuteczność tego okrutnika, którego obawiała się ponoć nawet własna niania. Spojrzał jeszcze raz na list. Jak to jest? A może sprawa wygląda zupełnie inaczej? Niewykluczone, że takie pismo zostało sporządzone na użytek hospodara właśnie. Wszak im bardziej był niepewny, tym mocniej można było na niego naciskać. Cóż zaś może silniej zachwiać pewnością siebie sojusznika niż pewność siebie pretendenta? Takie bizantyjskie gierki leżały w naturze nie tylko potomków cesarzy Konstantynopola. Musiał się liczyć z tym, że i ten list jest czymś innym, niż się wydaje. Splunąłby zebraną w ustach goryczą, gdyby nie wpojone mu wychowanie. Chmielniccy grają w swoją grę, nie zważając na nikogo ani nawet na dobro własnego kraju. Za nic im cała Ukraina, byle tylko dopięli swego. I dlatego Lupu musiał wreszcie podjąć decyzję, bolesną i niebezpieczną, lecz jedyną możliwą w jego położeniu. Realnej władzy i tak nie odzyska, jeśli młody Chmiel rozsiądzie się na Wołoszczyźnie. A gdyby urósł jeszcze w siłę, przestanie udawać nawet, iż cokolwiek zależy od kukły zwanej szumnie hospodarem. Czasem warto coś stracić z nadzieją na odzyskanie, niż mieć to w zasięgu ręki, nie mogąc dotknąć nawet czubkami palców. Marko wszedł, niosąc srebrną tacę, na której oprócz parującego kubka z zaparzoną miętą stał talerz z ulubionym przez hospodara rachatłukum i małą filiżanką, w której czerniała driakiew na lepszy sen. Bazyli machinalnie sięgnął po kawałeczek owocowej galaretki z orzechami, włożył słodycz do ust.

Przymknął oczy, smakując. Doskonałe. Kucharz wiedział najlepiej, czym można dogodzić panu. Bazyli patrzył, jak sługa zestawia na blat naczynia. – To zabierz. – Lupu odsunął filiżankę z driakwią. – Coś mi tu przytargał? – Sami mówiliście, panie, by przynieść coś na sen. – Mówiłem, że dasz mi coś na sen, chłopcze. Źle mnie zrozumiałeś. Ale teraz chyba wszystko jasne? – Tak, wasza wysokość. – Chłopiec pochylił się w ukłonie. – Musicie jednakowoż chwilę zaczekać... – Oczywiście, Marko. Oby to tylko zbyt długo nie trwało. Kiedy służący wyszedł, hospodar znów pogrążył się w zadumie. Miał nadzieję, że to, co zamierzył, powiedzie się, inaczej prócz wstydu nie pozostanie mu w życiu nic. Od chwili, gdy sprzągł się z Chmielnickimi, kiedy uległ naciskom Bohdana, musiał się pogodzić z tym, iż został skazany na porażkę. Oby tylko udało się uratować to, co wciąż uratować można. Do niedawna miał jeszcze słabą nadzieję, że hetman dotrzyma umów, lecz doniesienia z ogarniętego wojną kraju rozwiały ją. Miał przeciwko sobie nie tylko polskie wojska, ale nawet własnych poddanych. Zbyt wielu wpływowych ludzi przyłączyło się do wojsk wroga, żeby nie zwątpił w powodzenie. Chmielniccy mogą wymusić posłuch, wykuć go żelazem, a wszelkie wrzenie ugasić krwią. Lecz na ile wystarczy taka brutalna przemoc? Bazyli znał swój lud, szarpany ze wszystkich stron przez Koronę, Turków i Tatarów, Moskwę, Habsburgów i pomniejsze siły, o których nawet nie chciało mu się wspominać. Samym knutem nie ujarzmi się Mołdawii, trzeba czegoś więcej. A jemu co pozostało? Godność... Honor... Przyzwoitość... Nie! Przyzwoitości nie... Za późno. Honoru też się już pozbył, a z godności pozostało mu tyle, ile miał złota w trzosie. Nienawidził siebie i nienawidził wszystkich, którzy doprowadzili go tutaj, do miasta należącego właściwie w całości do hetmana kozackiego. Cuchnąca dziura była tak inna od jego ulubionej Timişoary, znajdującej się teraz pod panowaniem tureckim, ale wciąż niepokornej w swoim pięknie... I od Suczawy, której nie lubił, ale i tak wolał od przeklętej Białocerkwi. Gdyby jeszcze dwa lata temu ktoś mu powiedział, że zostanie kumem prostego ukraińskiego watażki i teściem jego zalatującego stajnią syna, kazałby śmiałka ściąć. A on przez ostatnie miesiące zastanawiał się, czym się wkupić w łaski tych barbarzyńców. Barbarzyńców, którzy nie liczyli się z niczym i nikim, a już najmniej z tym, że miał pewną słabość, coś, czy raczej kogoś, czyj los leżał mu na sercu. Córkę. Córkę, którą ta bestia doprowadziła na skraj śmierci. Jedyną istotę, którą hospodar kochał w całym swoim życiu. Dla której był gotów na wszystko. Tak, sprzedał ją Chmielnickim za poparcie, nie mając innego wyjścia, lecz teraz żałował tamtej decyzji. Bo czego się spodziewał? Że podły pomiot uszanuje niewiastę wysokiego rodu? A jeśli nie uszanowali jej, tym bardziej nie będą się turbować dotrzymywaniem jakichkolwiek porozumień. Zacisnął zęby z irytacji. Tak, z całą pewnością zwykły dekokt na sen dzisiaj by nie pomógł. Potrzebował zupełnie czego innego. Najpierw wielkiej podniety, a potem równie wielkiego rozładowania tego wszystkiego, co się w nim kłębiło. Gdzie ten Marko? Już miał zawołać, a potem zrugać sługę, kiedy ten wszedł. Hospodar aż sapnął z zadowolenia. Tak,

właśnie tego pragnął. Chłopiec przyszedł odziany w powłóczystą szatę z błękitnego jedwabiu, pachnący lawendą i paczulą. – Chodź tu, Marko – zamruczał Bazyli zmysłowo. – Przyjdź i spraw, by moje sny były dzisiaj spokojne. Kirył z Michejem siedzieli w tawernie śmierdzącej podłym piwem i przypaloną kaszą. Dla obu panujący tu gwar był przykry, obaj mieli ochotę jak najszybciej opuścić to okropne miejsce. Nie mogli jednak tego uczynić. W końcu szczęście się do nich uśmiechnęło, nie wolno zmarnować takiej szansy. Gdy tego popołudnia Kirył przybiegł do kompana, jego oczy lśniły podnieceniem. – Jesteś pewien? – Michej nieufnie odniósł się do opowieści Gotczego. – Może tylko podobny? – Widziałem go wtedy z tak bliska, jak teraz ciebie! Widziałem, jak zdusił Waszkę niby szczeniaka! To na pewno był on, zresztą słyszałem wtedy, że wołają na niego Poroh! Tego drugiego, co bił dziwkę, też widziałem. Może bym go nie poznał w ciżbie, ale tak jak dziś, doskonale sobie przypominam. – Nie zaszkodzi ich poznać – mruknął Michej. – A nuż doprowadzą nas do tego psa Kostenki. Trzeba się do nich przylepić... – A co zrobimy ze sprawą hospodara? Obiecaliśmy pomóc Melechowi. Nie możemy teraz odłączać się od oddziału, któż się na to zresztą zgodzi? – Obiecaliśmy – zgodził się ponuro Gryszczy. – I pomożemy. Lecz ta sprawa jest najważniejsza, pamiętaj. – Prawo zabrania łamać danego słowa – rzekł napominająco Kirył. – Zabrania także wielu innych rzeczy, które czynimy i my, i Hrehory. Zabrania atakowania przywódcy w czas wojny, opuszczania przez watahę siczy i wystawiania na żer najeźdźcom świętych słupów. Gdy zostanę atamanem, przywrócimy porządek. Ale najpierw muszę nim zostać, zaś z głową Kostenki łatwiej będzie to osiągnąć niż bez niej! Zabrali ze sobą Pawła na spotkanie z Kozakami. Mniemali słusznie, że człowiek się prędzej z ludźmi dogada niż oni. Gdyby byli sami, już po kilku zdaniach przyjaciele chorążego mogliby odgadnąć, że mają do czynienia z kimś, kto różni się od nich znacznie. Tym bardziej że pić nie umieli i nawet nie mogli, lecz tylko udawali, iż piją. A kiedy wyszło na jaw, że Melech dobrze się zna z niżowcami, odetchnęli z ulgą. Rozmowa potoczyła się niczym rwący górski potok bez ich udziału. Bardzo szybko Poroh, Zając i Pastuch zapomnieli o milczących Wilkozakach, słuchając opowieści Pawła o niewoli u zbójów, która tak do końca nie była niewolą, i o rozmowie z Chmielnickim. Oczywiście Melech mówił tyle, ile mógł powiedzieć, parę razy zaciął się i ugryzł w język, ale nikt nie zwracał na to uwagi. Może dlatego, że trzej druhowie też mieli to i owo do ukrycia, kiedy opowiadali swoje dzieje. – I co powiesz, Pawle, na to, że choć wszyscy mamy prawo żywić do hetmana niechęć, a nawet nienawiść, wróciliśmy do jego wojsk? – zahuczał podchmielony Semen. – Zawrzyj pysk – syknął Liwka. – Znów rozpuszczasz gębę. Gorszy jesteś od Zająca! Wszyscy muszą wiedzieć, że odsługujemy coś Chmielowi? Pan Melech też niewątpliwie nie jest tutaj z miłości do hospodara, a tym bardziej do hetmana, ale o tym nie trąbi na cały świat! – Odsługujecie... – Paweł ściszył głos. – To łatwo odgadnąć. Nie wiem tylko, czemu tak gorliwie? Naprawdę chcecie zasłużyć na łaskę Chmielnickiego? Poroh popatrzył na rozmówcę jak na szaleńca. – A co nam po jego łasce? Moglibyśmy pójść gdzie nas oczy poniosą i tyle by nas widzieli. O Serhija nam idzie. Gdzież mu się teraz podziać z ręką niewładną i małym dziecięciem? Wiesz, że Chmiel łapy ma długie, wcześniej czy później dopadnie nieboraka. Ale jeśli uczynimy, co nam rozkazał... Uderzył się otwartą dłonią w usta. Wilkozacy spojrzeli po sobie. Widać nie tylko oni z Pawłem otrzymali tajne zadanie. Ci tutaj również nie znaleźli się w Winnicy przypadkiem. Michej pomyślał, że

wilcze intrygi w porównaniu z ludzkimi to zwyczajna dziecinna zabawa. – Jesteś głupszy niż twój koń – oznajmił Liwka. – Głupszy niż podogonie przy twoim siodle! – Nie obrażaj jego konia – skrzywił się Ilja. – Bo to całkiem rozumne bydlę. Pysk trzyma zamknięty, chyba że obroku mu dasz, ale wtedy nie gada. A ty – zwrócił się do Poroha – albo nie pij więcej, albo wypij tyle, by ci mowę odebrało, zanim powiesz jeszcze coś. – Nie pytam, nie dopytuję – zaśmiał się Paweł z pewnym przymusem. – Co przy miodzie powiedziane, jutro musi zostać zapomniane. Chwalebne jednakowoż, że tak się ujmujecie za przyjacielem. – A któż miałby się inny za nim ująć? – Semen pociągnął nosem i otarł z kącika oka łzę. – Sam został biedaczek, ze starą znachorką i dzieckiem, bez żony, bez druhów. Jeno nas ma na tym świecie... – rozczulił się. Wilkozacy obserwowali go z zainteresowaniem. Słyszeli, że ludzie płaczą, że czynią to nawet ich mężczyźni, ale pierwszy raz mogli to zaobserwować. Jak dotąd widzieli tylko łzy branek, ale te szybko zamieniano w wadery i od tego czasu ich oczy zawsze pozostawały suche. A ten wojak ronił łzy nad losem drugiego wojownika. Zaprawdę, dziwni ci ludzie. Jakże to możliwe, by tak słabe istoty zdołały wypchnąć Wilków z ich siedzib? A jednak tak się działo... Kiedyś stary Koszko powiedział słowa, na które Michej zżymał się długi czas: słabość może się łączyć z nieoczekiwaną siłą. Słabość może być siłą. Dla młodego Wilkozaka o szerokiej piersi, mocarnych ramionach i ostrych kłach było to niepojęte. Teraz zaczynał rozumieć. Te istoty uczyniły sobie ze wszystkich swoich słabości siłę. Ludzie... Cóż za podły twór Boga. Zdrada, podstęp, skrytobójstwa, jawne morderstwa i pogromy... Nic im nie było obce. Trącił Kiryła, wskazał mu wzrokiem Poroha. Nie musiał nic mówić, kompan doskonale wiedział, o co idzie. Z całej trójki tego siłacza najłatwiej będzie podejść. Liwka Pastuch, który sprawiał wrażenie wioskowego głupka, wcale nie był taki głupi, przeciwnie, po bliższym przyjrzeniu zdawał się najrozsądniejszy z tej grupki. Ilja Zając z kolei miał spryt w oczach, a nieufność w wiecznie wykrzywionych drwiąco kącikach warg. Lecz jeśli zjednają sobie Semena, ten zaprowadzi ich do przeklętego Serhija. Żeby jeszcze tylko wiedzieć, co zlecił tym ludziom Chmielnicki... Chorąży ocknął się o dobrym dniu. Po raz pierwszy od dawna nie czuł bólu w ramieniu, odrętwienie nie ogarniało połowy pleców. W ogóle nie czuł własnej ręki. Najpierw przyjął to z ulgą, ale zaraz ogarnął go strach. Co to może być? Dlaczego tak? I gdzie właściwie jest? Zakopcona powała z grubych belek... tu i ówdzie coś zwisa spomiędzy szpar... jakby jakieś grube nici... No tak! Korzenie! To ziemianka pustelnika. Wszystko wróciło w umyśle na swoje miejsce. Podniósł głowę bardzo ostrożnie. Ból nie przychodził nagłą falą, jak działo się to ostatnimi czasy każdego ranka. Tak już do tego przywykł, że niepokój stawał się coraz większy. Czego mu zadał ten stary dziwak? Dlaczego w ogóle wypił coś, co mu podał zupełnie obcy człowiek? Te oczy... zdawały się nie należeć do starca, ale męża w sile wieku. Gdyby nie mdłe, wychudłe ciało i pomarszczona twarz, można by pomyśleć, że ten człowiek udaje kogoś, kim nie jest. – Zbudziłeś się, Kozacze? – zabrzmiał lekko drwiący głos. Tak, przecież on też nie należał do starca, czaiły się w nim nuty mocy, tony pewności siebie, by nie rzec dumy, nieprzystającej świętemu mężowi. – Jak się czujesz? – Jak nowo narodzony – mruknął Serhij. – Gdyby mi jeszcze wróciło czucie w ramieniu... – O tym na razie nie może być mowy. Głos dochodził gdzieś z dołu, jakby z polepy. I rzeczywiście, kiedy Kostenko usiadł, zobaczył starca leżącego na niedźwiedziej skórze pod tą samą skrzynią, na której on sam wczoraj siedział, czekając, aż pustelnik zakończy modły czy co tam innego odprawiał w zamyśleniu. – Wstyd, żeby młody człowiek... – zaczął Kozak, ale stary tylko machnął ręką.

– Mnie wszystko jedno, gdzie się ułożę. Lekkie kości nie wygniotą się nawet na kamieniu. A legowisko trzymam, bo jakże to inaczej dom urządzać zupełnie bez miejsca na odpoczynek? A i niegdyś wygodniejszy byłem. Nawet góra piernatów tutaj zalegała. – Zaśmiał się. – Przydawały się, gdym padał po nadmiarze wina i miodu. – Jakże to? – Serhij wytrzeszczył oczy. – Przecież jesteście pustelnikiem, ojczulku. Powinniście żyć w surowości. – Taki tam ze mnie pustelnik. – Starzec wzruszył ramionami. – Z monastyru uszedłem, przecież wiesz, nadojadło mi świątobliwe życie. Jeden nadaje się do kieratu, innemu pisane miękkie poduszki. Dla jednego klasztor to dom i schronienie, dla innego niewola i więzienie, albo i co gorszego. Nie, nie wygód mi brakowało wśród braciszków najbardziej, ale odrobiny wolności. A skorom już wyłamał się ze ślubów posłuszeństwa, po cóż miałem dotrzymywać tych innych? – Pustelnik rozgadał się. Widać nie miał ostatnio do kogo gęby otworzyć. – A tu w środku lasu urządziłem się wcale grzecznie, wieśniacy z wdzięczności za pomoc nieraz tęgiego trunku przynieśli, ja zasię osobliwie na miody wszelakie łasy jestem. A raczej byłem. Bo to dawne, bardzo dawne czasy. – Pogrążył się na chwilę w zadumie. – Ninie żyję wedle wszelkich reguł pustelniczej doli. Inaczej się nie da, gdy siły już nie te. Tyle że się czasem jeszcze pokrzepię mocnym miodem czy gorzałką z darów. – Powiadali, że jesteście wielce świętym mężem... – Świętość to nie jeno umartwianie się i żarcie korzonków – prychnął stary. – Powiem ci więcej, młodzieńcze. Umartwianie się nader często prowadzi do braku wyrozumiałości dla bliźnich. No bo jakże to, duma sobie taki pustelnik, skoro ja mogę wydzierżyć podobne wyrzeczenia, każdy powinien to umieć. I uważa potem wszystkich innych za grzesznych i niegodnych bożej łaski. Jeśli jakiś Bóg w ogóle istnieje – dodał ciszej, jakby ze smutkiem. Serhij wzdrygnął się. Było w tym człowieku coś, co przyciągało i odpychało zarazem. Jakby mądrość łączyła się w nim z okrutną złośliwością. Chorąży kozacki zaczął żałować, że tutaj przybył. – Widzę, że moje słowa są dla ciebie niby wrzątek wylany wprost na słabiznę – rzekł poważnie pustelnik. – Gdybyś posiedział w samotności jak ja, gdybyś poznał bezmiar ludzkiego nieszczęścia, też byś zaczął wątpić. Powiem ci szczerze, wojaku. Dla mnie po tamtej stronie może nic nie istnieć. Więcej, mam nadzieję, że nic nie istnieje, bo to by znaczyło, że po śmierci zdołam wreszcie odpocząć, pogodzić się z samym sobą, ze swoimi bardziej i mniej brudnymi myślami. Kozacy nigdy nie byli zanadto religijni. Słuchali księży i popów, jednak czynili to bardziej z nawyku czy z obowiązku niż prawdziwej chęci przyjmowania nauk i sakramentów. I Kostenko nie był inny. Jedyne chwile, kiedy naprawdę szczerze pragnął rozmowy z duchownym, następowały przed niebezpieczną wyprawą czy bitwą, ale wówczas najczęściej krzepiciele ducha byli gdzieś daleko. Jednak to, co usłyszał przed chwilą, sprawiło, że przeszedł go mróz. A pustelnik mówił dalej. – Wiem, co tam sobie roisz w głowie, mołojcu. Grzech w ogóle o tym słuchać, a cóż dopiero mówić. Co to za pustelnik, któren obraża Boga, przeczy istnieniu drugiego, lepszego świata. Nie, chłopcze, nie obrażam Boga, albowiem jeśli jest, mój słaby język nie jest zdolen go poranić, nie przeczę też życiu pozagrobowemu. Zwyczajnie nie wiem, czy to wszystko istnieje, a dla mnie lepiej by było, aby panowała tam błogosławiona ciemność i cisza, taka, w której można się zatracić, rozpuścić w nicości. To by była właściwa dla mnie nagroda za dobre uczynki. Pomnij, co rzekł Zbawiciel, a co zapisano w Księdze: „W domu mego Ojca jest mieszkań wiele”. Myślisz, że dla wszystkich owe pomieszkania są takie same? I że jedni je dostaną, a inni nie? Dla takiego Turka to będzie pałac pełen hurys, dla wojownika pole bitwy i chwały, a dla mnie... dla mnie niech nastanie święty spokój. Och, widzę, że cię oburzyło, iż w chrześcijańskim niebie umieszczam wyznawcę Allacha? Serhij nie zaprzeczył. Ten starzec obalał w jednej chwili wszystko, czego Kozaka nauczano przez

całe życie. Kto wie, może to nie pustelnik wcale, ale zły czarownik? Nieświadomym gestem namacał ukryty pod koszulą na piersi srebrny krzyż. Stary dostrzegł jego gest, zaśmiał się serdecznie, prawie radośnie. – Wszak Chrystus nakazał miłować nieprzyjacioły swoje. Zdaje ci się, że kazałby na wieki potępić tego, kto wyznaje inną wiarę? A cóż taki poturczeniec winien, że go wychowano w miłości do Allacha i jego proroka? Wyrzekłbyś się własnej religii? Serhij zamyślił się. Czyby się wyrzekł? Nigdy o tym nie myślał. Na Ukrainie unici zwalczali się z prawosławnymi, a w całym tym kotle mieszali rzymscy katolicy. Chmielnicki był przeciwny unii greckokatolickiej, o to też między innymi rozpętało się powstanie, ale dla chorążego te sprawy zawsze były bardzo odległe. Kozak nie ma się modlić, tylko walczyć, nie ma rozważać spraw wiary, ale wierzyć we własną prawicę i moc szabli. A jeśli ta prawica zawiedzie, jak zawodziła jego? Co wtedy? – Widzisz, synku – głos pustelnika stał się miękki, prawie czuły – wcale nie jesteś pewien, jak z tym jest. Cóż złego w wyrzeczeniu się religii, jeśli przy tym nie wyrzekasz się swojego Boga? Serhij nie pojmował tego, co pustelnik mówił, ale też i nie próbował zanadto rozmyślać nad jego słowami. Mędrcy niewiele się chyba różnili od wioskowych szaleńców. Tyle że powinien być z nich jakiś pożytek, a nie tylko gęba do żywienia. Z tego pewnie był, skoro ludzie przynosili mu dary. I Parasza mówiła, że mądry... – Dobrze, młody człowieku. – Lekko drwiący uśmiech zniknął z twarzy pustelnika. – Przybyłeś tutaj, cierpiąc katusze, nie po to, by wysłuchiwać moich wywodów. Niewiele wartych, jeśli prawdę rzec. Mądrogłupich... – Nie mówcie tak, czcigodny starcze – powiedział Serhij. – Mnie wolno, bo o sobie mówię. Gdybyś ty tak mnie spostponował, wpadłbym w gniew, ale z własnych ust prawda smakuje mniej gorzko. O wiele mniej, chłopcze... Milczał przez długą chwilę, wpatrując się uważnie w gościa, a potem odetchnął głęboko. – Skrywasz wielką tajemnicę – zamruczał. – Wielką i niebezpieczną. – I straszną – potwierdził Serhij. – Czy straszną, to się okaże. – Pustelnik potrząsnął głową. – Tego nigdy nie wiadomo. Co jednemu wydaje się okropieństwem, dla drugiego już nim nie jest. Co budzi przerażenie u jednego człowieka, dla drugiego może się wydać błogosławieństwem. Są tacy, co przed trupami uciekają, choć co może martwe ciało uczynić żywemu złego, a znajdziesz też takich, których do trupów ciągnie bardziej niż muchy do miodu. Serhij wstrząsnął się na samą myśl. Wiedział, że tak jest, na własne oczy mógł kilkakrotnie zobaczyć rozpasanych Kozaków, bezczeszczących ciała martwych niewiast. Lecz stary mówił o czymś jeszcze innym. Tamci pijani żołnierze nie gwałcili ciał dlatego, że ich martwota była nieodzowna dla zaspokojenia, ale z głupoty i zwyczajnego wojackiego niewyżycia. Obrzydliwe, lecz zrozumiałe. Pustelnik miał na myśli takich, dla których trupy były jedyną namiętnością. O potworach, których ludźmi zwać się nie powinno. Wspominał też o nich staruszek Prohyry z Kamieńskiego Chutoru podrośniętym chłopakom przy wieczornym ogniu. Zżymali się na niego starsi, że młodzież psuje, on jednakowoż zawsze powtarzał, iż im człowiek więcej wie, tym łacniej mu się w świecie odnaleźć, świat zaś nie składa się jeno ze spraw pojętych, ale także takich, o których człek przy zdrowych zmysłach nigdy by nie pomyślał. – Mów, chłopcze – powiedział miękko pustelnik. – Mów wszystko od początku, muszę wiedzieć, jak doszło do tego, że stałeś się tym, kim jesteś teraz. – A kim jestem? – spytał Serhij. – Jeszcze nie wiem. – Starzec usiadł na swoim trójnogim zydlu. – Ale przy twojej pomocy zamierzam się dowiedzieć.

Mistrz Jakub patrzył z wysokości siodła na niemiecką rajtarię podążającą szykiem trójkowym traktem na południowy wschód. Obok niego, na czele niewielkiego oddziału dragonów, stał pan Jerzy. Z rozkazu księcia Aleksandra kata przydzielono pod komendę rotmistrzowi, a temu ostatniemu miast dowodzenia chorągwią, jak do tej pory bywało, poruczono ledwie pięćdziesięcioosobowy pododdział. Dowód niełaski księcia pana nie robił najmniejszego wrażenia na rotmistrzu. Podległych mu żołnierzy znał doskonale, a oni żywili do niego zaufanie. Krzywo patrzyli tylko na dziwnego intruza w czarnych szatach. Kogóż to też przywlókł ze sobą dowódca? Cudak o spojrzeniu tak przenikliwym, że zdawało się, iż w człowieku kości się mrożą, gdy rzucił okiem. Lecz rotmistrz odnosił się do przybłędy przyjaźnie, więc i żołnierze nie zamierzali czynić mu wstrętów. Tym bardziej że obawiali się rozgniewać Wołodyjowskiego. Dla niego rozrąbać człowieka szablą nie stanowiło problemu większego, niż rozgnieść natrętną muchę, topiącą się w rozlanej na stole kałuży piwa. – Patrz, Jakubie – mruknął pan Jerzy – jak też ta obcego autoramentu hołota różna jest od naszych wojsk. Jeden z drugim patrzą na ciebie, jakbyś był łajnem pod nogami. Nasi chłopi o wiele pokorniejsi jednakowoż bywają. – Dla tych ludzi wojna to rzemiosło. Tylko rzemiosło. Nikt im nie kazał tutaj przychodzić, nikt się nad nimi nie będzie litował. Ani wrogowie, wyrzynając ich w pień, co jest zwyczajną rzeczą, ani chlebodawcy, wysyłając ich na pewną śmierć... – Dlatego ci tutaj mają zwyczaj przed kampanią brać ustalony z góry żołd i powierzają pieniądze skarbnikowi. Im mniej ich zostanie, tym większy zysk dla mających szczęście przeżyć. A najmujący nie liczy na pomniejszenie wydatków wraz z ofiarami, nie pcha ich więc za wszelką cenę w największy zamęt. Nie tak niegdyś bywało... Karleje wszystko, nie uważasz, panie Jakubie? Małodobry zaśmiał się krótko. – Nie wiem, czy karleje. Ponoć ludzie zawsze powtarzają, że wszystko chyli się ku upadkowi. Mówili tak i sto lat temu, i dwieście, i jeszcze dawniej. A tak naprawdę jesteśmy cały czas tacy sami. – I tylko Wilkozacy się nie zmieniają – mruknął pan Jerzy. – Jesteś tego pewien, panie rotmistrzu? To przysłowie już chyba straciło ważność. Słyszałem coś inszego. Nawet oni musieli porzucić chociaż na chwilę prastare obyczaje, by uniknąć zupełnej klęski. Jerzy nie odpowiedział, czekał, kiedy kolumna przemaszeruje, aby wcisnąć się ze swoimi w przerwę przed nadejściem kolejnego oddziału. Gdy wreszcie Niemcy przeszli, machnął na dragonów. – Naprzód! Pojechał, ale zaraz zawrócił, widząc, że wprawdzie żołnierze karnie podążają czwórkami stępa za rajtarią, ale Jakub nie ruszył się z miejsca. – Co się dzieje, panie Jakubie? – Tu się rozchodzą nasze drogi – oznajmił kat. – Książę Koniecpolski, oby go zżarła podagra, nie daruje ci dezercji! Każe cię ścigać, a że oddał cię pod moją komendę, jak nic właśnie mnie wyznaczy to zadanie, a nie miałbym na nie najmniejszej chęci. – Jako już rzekłem w oczy księciu, nic mu do mnie. Hetman wyznaczył mi inną misję. Uznał słusznie, że nie nadaję się, by chodzić w pole z regularną jazdą. Przyłączę się do piechoty pod Suczawą, umiem opatrywać rany nie gorzej, niż je zadawać. – Dlaczego w takim razie wyruszyłeś z nami, miast od razu iść chociażby do łanowych albo kondotierów? – Bo księciu panu nie tylko nic do mnie, ale też do moich spraw z hetmanem. Wydając rozkaz, nie wiedział, że mam inne polecenia, i wiedzieć nie powinien. Za długi miewa jęzor, a rozum, jak sam wiesz, przykrótki. Bywaj, panie rotmistrzu.

– Bywaj, panie kacie. Pan Jerzy popędził wierzchowca, aby dogonić oddział. Musiał przyznać sam przed sobą, że ulżyło mu odejście małodobrego. W jego towarzystwie czuł się niepewnie, wciąż miał wrażenie, jakby był małym chłopcem, którego surowy ojciec lada chwila przyłapie na psocie. A przecież byli z Jakubem w tym samym wieku. Przynajmniej tak się wydawało... A kat patrzył jeszcze przez chwilę za oddalającymi się dragonami, zanim zawrócił wierzchowca, by odjechać w przeciwną stronę. Nikt nie powinien widzieć, że podąża w tym samym kierunku, co polskie wojska, choć niekoniecznie w tym samym celu i w to samo miejsce. Nie czuł do rotmistrza jakiejś szczególnej sympatii, ale i do abominacji było mu daleko. Pana Jerzego otaczała sława znakomitego zagończyka. Jakub spotkał takich ludzi kilka razy w życiu i wszyscy byli tacy sami. Okrucieństwo mieszało się w nich ze szlachetnością, służyli wiernie, ale też nie wahali się porzucić chlebodawcy, jeśli kontrakty wygasły, a przeciwna strona płaciła lepiej. Tak postępował sławetny Koszucki, nie inaczej Korodyński, bracia Małyńscy i wielu innych. Celował natomiast w podłościach i słynął z braku skrupułów Samuel Łaszcz, na którym ciążyło grubo ponad dwieście wyroków banicji i prawie pięćdziesiąt infamii. Chronił go hetman Koniecpolski, dla którego Łaszcz był gotów uczynić wszystko. I czynił. Dopiero po śmierci patrona pan Samuel przestał być nietykalny, lecz i wtedy trudno było się do niego dobrać. Wciąż miał wielu możnych przyjaciół, a przy tym niezgorzej robił szablą. Jakub przekonał się o tym na własnej skórze, gdy przybył zgładzić znakomitego wojownika. Mimo sześćdziesięciu lat na karku Łaszcz stawał dzielnie i mało brakowało, by Jakub musiał go zwyczajnie zaszlachtować, pozostawiając nieomylne ślady działania, miast pozorować śmierć naturalną, jak tego chciał król, obawiający się buntu panów braci związanych z infamisem. To nie były już czasy Stefana Batorego i wielkiego kanclerza Zamoyskiego, którzy mogli sobie pozwolić na bardziej jawną rozprawę z odstępcami i zdrajcami. Może i miał słuszność pan Jerzy, mówiąc, że wszystko karleje. – Powodzenia, panie rotmistrzu – mruknął, odwracając się jeszcze. Oddziałek dragonów niknął na zakręcie traktu. – Nie wiem, czy się jeszcze kiedy spotkamy, więc bądź zdrów. Daleko ci jeszcze do takich łajdaków jak pan Samuel i mam nadzieję, że nigdy ich nie dościgniesz. Szkoda by cię było. Marika była senna. Niepokoiło ją to, gdyż ta senność nie wydawała się czymś zwyczajnym. Spadła na nią jakieś pięć dni po odjeździe Serhija i nie chciała odejść. Dziwna ta słabość. Nie to, żeby oczy się kleiły, ale przez cały czas miała ochotę przymknąć je, a kiedy to robiła, opanowywało ją przekonanie, że stanie się coś złego. Potem oczy zaczynały jakby lekko pulsować, umysł pogrążał się w czymś na kształt niewidocznego tumanu, który sprawiał, że myśli ulegały zmąceniu. To było przykre i niepokojące, przypominało nieco ten stan półprzytomności, kiedy nie będąc już w pełni człowiekiem, nie stała się jeszcze Wilczycą. Może nie bolało, nie czuła tamtego lęku, jednak gdzieś w głowie czaił się straszny niepokój. Młoda kobieta nie mówiła nic na razie Paraszy, lecz znachorka sama domyśliła się, że coś jest nie tak. – W dzień prawie zasypiasz, a w nocy przewracasz się z boku na bok i wzdychasz – rzekła, kiedy siedziały przy łuskaniu grochu. Halszka pełzała na czworakach u ich nóg, a kiedy jakiś groszek miast do miski upadał na deski podłogi, próbowała go chwytać, śmiejąc się w głos. – Tęsknisz już za mężem? Marika pokręciła głową. – To nie tęsknota. Wszak ledwie parę dni minęło, jak wyruszył. Martwię się, czy zdrów i cały, jeno nie to spędza mi sen z powiek. – A co, córuś? Co cię tak dręczy. – Ech, żebym to ja wiedziała. – Marika wydobyła z piersi długie westchnienie. – Żebym to ja wiedziała...

Parasza przez chwilę łuskała w milczeniu, patrząc w spadające ziarna tak intensywnie, jak wróżycha zwykła spoglądać w płynącą czy spadającą wodę. – A może cni ci się za swoimi? – Za moimi? – Dziewczyna zmarszczyła brwi, spojrzała na znachorkę dziwnym wzrokiem. – Rodziny bliskiej poza Serhijem nie mam, ojczulka mego zarżnęli Wilcy... Ach, mateczko, dumacie, że mi się tęskno zrobiło do Wilkozaków? – Zaśmiała się po raz pierwszy od wielu dni, szczerze, perliście. Parasza odetchnęła z ulgą. Wciąż obawiała się, że wilcza krew odezwie się w młódce, że pociągnie ją w dalekie strony, kędy odeszła jej wataha. Ludzie we wsi powiadali, że Sicz Hylewska została zrównana z ziemią, a Wilkozacy uszli gdzieś na wschód. Stara nie wiedziała, czy na pewno wadera jest w stanie odnaleźć innych Wilków, ale skoro dała radę wywęszyć w dalekim świecie własne dziecko, nie można było tego wykluczyć. – Mateczko – Marika spoważniała – to, co czuję, to jakby gdzieś z powietrza się brało, nie rodzi się znużenie we mnie, ale spada na głowę niczym wielka, mokra szmata. A wczoraj tak mi się zdawało przez pół dnia, że lada chwila upadnę, zwinę się w kłębek jak pies i zasnę twardziej niż borsuk zimą. Parasza bezradnie rozłożyła ręce. Przy tym ruchu nadłupany strączek otworzył się i pięć groszków poleciało wprost na główkę Halszki. Dziewczynka zamarła na chwilę, a potem zaczęła nieporadnie chwytać ziarenka. Marika przyglądała się córeczce. Jakże była inna od wilczych szczeniąt. Tamte w jej wieku może nie stały jeszcze pewnie na własnych nogach, ale poruszały się o wiele sprawniej, widziała chłopca, który łapał muchy ostrymi wyrzutami maleńkich rączek. Wilczęta Bóg ulepił z innej gliny. Podobnie jak wszystkich Wilkozaków. Tylko te nieszczęsne wadery... Kobiety i dziewczęta, które porwano z domów, wywleczono z rodzinnych wiosek i chutorów, na siłę uczyniono z nich samice służące do rozrodu. Czy i ona, gdyby ją zdążył zapłodnić jakiś Wilk, stałaby się podobna do nich? Obojętna i surowa, bezlitosna, bez śladu łez przyjmująca śmierć mężów i synów? Wzdrygnęła się. Proste były wilcze prawa. Proste, a zarazem niepojęte. Skąd się wzięli tacy różni od ludzi? Przecież przypominali ich zewnętrznie, jedynie podczas przemiany zwierzęca dusza panowała nad kosmatym cielskiem, a i to nie do końca, czego sama mogła doświadczyć... Tak, tego jej brakowało. Przemiany. Tak bardzo, że pewnej nocy... Aż ją przeszły ciarki na wspomnienie. Serhij wówczas tak się zapamiętał w miłosnym uniesieniu... A ona... ona przeżyła najbardziej przejmujący spazm rozkoszy w życiu. Spazm, o którym będzie śnić do końca życia, ale który nigdy się nie powtórzy. Przysięgła to sobie i przysięgła jemu, w myślach co prawda, ale przysięgła... A słowo dane ukochanemu wiązało mocniej niż wypowiedziane do samej siebie. Serhij leżał na plecach, wpatrując się w poczerniałą belkę podtrzymującą strop, z obu stron wpuszczoną głęboko w ziemię. Dopiero teraz dostrzegł, że przez całą jej długość biegły rzędy dziwnych znaków. Pustelnik warzył w kotle coś, co pachniało zarazem smakowicie słodko, jak i odpychająco mdło. – Co to za litery, ojczulku? – spytał Serhij, czując przebiegający mu po plecach dreszcz, który ogarnął nawet zdrętwiałą łopatkę. Czyżby starzec zajmował się czarną magią? Dziwny był, kto wie jakich sposobów się imał... I Parasza powiadała, że żył już bardzo długo. Może zaprzedał duszę diabłu? Stary podszedł, podążył za wzrokiem Kozaka. – Ach, to... stare pismo, znalazłem je w księdze z dawnych czasów. Niepokój Serhija narastał. Co też stary wymyślił? – A po co one? Przeciw demonom? Żeby was nie niepokoiły w tej głuszy? Pustelnik roześmiał się zgrzytliwie. – Demonom? A jakiż demon chciałby się zagnieździć w takim miejscu i w kimś takim jak ja? To zaklęcia, zgadza się, ale przeciw kornikom. Bardziej się muszę obawiać tych robaków niźli złych duchów. W księdze stało, że trzeba przez całą długość beli wyryć te znaczki. To i wyryłem.

– I pomaga? – Gdzież tam. – To znaczy, że belka została przeżarta? – Belka właśnie zdrowa jest i jeszcze ze sto, i dwieście lat może się trzymać. Nasmołowałem ją porządnie, jadem przeciw robactwu uprzednio nasączyłem, to i korników nie ma. – Skąd wiecie, że to nie dzięki napisom? Pustelnik zamieszał w kociołku, nabrał na kopyść nieco płynu, umoczył język, skrzywił się lekko, a potem dodał jakiegoś ziela. Zapach nie zmienił się, zyskał tylko na mocy. – Widzisz, sokole, były czasy, gdym czerpał wiedzę z ksiąg czarodziejskich czy czarnoksięskich, jak je zwać, tak zwać. Jeno rychło przekonałem się, że niewiele to warte. Tyle w zaklęciach magii, co brudu za paznokciem. Prawdziwa magia to szczera modlitwa, i to nie dlatego, że Bóg jej wysłucha i sprawi cud, ale wzmacnia siły człowieka, sprawia, że czuje w sobie siłę do czynu. – Ale belka jednakowoż cała. – Powiadam przecież, żem ją dobrze przygotował przed zamocowaniem. Żałuję, żem się nie natrudził uczynić tak z wszystkimi balami, nie miałbym teraz przy nich roboty każdej wiosny. – Jednakowoż skąd wiecie, że napisy nie są pomocne? Stary znów zamieszał wywar, znów go spróbował, tym razem kiwając z aprobatą głową. – Skąd wiem? Ano stąd, żem później zabezpieczył tymi samymi runami drewniany stojak, któren przyniósł mi w podzięce za pomoc jeden kołodziej. Przypadł mi do smaku ten przedmiot, dlategom nie żałował trudu. I rok nie minął, jak się wdały te wstrętne małe żarłoki. Fakt faktem, że ze świerku to było zrobione, a świerk korniki kochają najmocniej i może już w nim były, nimem run użył, ale znaczki powinny pomóc zgodnie z zapisami księgi, bo zdolne wygnać nawet ścierwa, co się już zagnieździły. Serhij przymknął oczy. Zaprawdę dziwny był ten człowiek. Wysłuchał opowieści chorążego, nie przerywając, w trakcie zadał tylko jedno czy dwa pytania w miejscach, gdzie albo do końca nie rozumiał, albo Kostenko sam coś zamotał. Nie wyglądał ani przez chwilę czy to na wstrząśniętego, czy zdumionego tym, co mówił młody Kozak. Zupełnie jakby codziennie wysłuchiwał podobnych opowieści. Kto wie? Może i często zdarzało mu się spotykać z najdziwniejszymi ludzkimi i nieludzkimi sprawami? Tymczasem pustelnik zestawił z ognia kociołek, zaczerpnął żelazną chochlą wywaru, ostrożnie przelał ciecz do kubka. – Nic nie przełknę – mruknął Serhij, otwierając oczy. Wciąż jeszcze paliło go we wnętrznościach po tym, co musiał wypić rano, zaraz po przebudzeniu. – To nie dla ciebie, Kozacze – odparł stary. – Imaginuj sobie, że ja też muszę coś jeść i pić, zażywać driakwie na wzmocnienie. Wiesz, ile mam lat? – Para... – Serhij ugryzł się w język, nie kończąc imienia znachorki, a stary rzucił mu czujne spojrzenie. – Powiadają, że sporo. – Sporo nie oddaje istoty rzeczy. Ale niech i tak będzie. Po tych słowach przechylił gliniany kubek i jednym haustem pochłonął wrzący jeszcze prawie wywar. Serhija aż zakłuło w piersiach na ten widok. Wydawało się, że starzec nie parzącą ciecz wypił, ale chłodny napar z lipy. – Zatem powiadasz, że przysłała cię do mnie Parasza z Gutowskiego Chutoru? – powiedział, patrząc na Kozaka spod zmrużonych powiek. Chorąży zmieszał się. Stary był jednak bystry i przenikliwy, zaprzeczanie nie miało najmniejszego sensu. – Ona nie potrafiła mi pomóc – mruknął. – I wcale się nie dziwię. Głupia baba nie jest, ale niewiele wie o zwyczajach i życiu Wilkozaków.

Jak wszyscy ludzie zresztą. Wilcy potrafią strzec swoich sekretów. Wiadomo, że wszystkiego się nie schowa pod korcem, ale to, co o nich wypływa, zawsze jest niepewne i nie wiadomo, w co wierzyć, a co jest tylko bajędą. Serhij oblizał wargi. – Parasza mówiła, że jej nie cierpicie... – Ja? – Pustelnik zaśmiał się. – To raczej ona mnie powinna nienawidzić. Zamilkł i zadumał się. Serhij nie przerywał milczenia. Nie miał odwagi dalej pytać. On, mołojec, jeden z najdzielniejszych żołnierzy zaporoskich, zdolny rzucić się sam na stu wrogów, obawiał się zadać pytanie słabowitemu starcowi. Tyle że nie odczuwał zwyczajnego strachu, ale raczej zabobonny lęk połączony z szacunkiem. Stary drgnął nagle, spojrzał trzeźwo na gościa. – A ma za co – rzekł, teraz już bez uśmiechu. Widząc niewypowiedziane pytanie w oczach Kozaka, wyjaśnił: – Próbowałem ją zabić. Nie własnymi rękami, ale próbowałem. Było to sporo ponad pół wieku temu. Ją, jako młodą i piękną znachorkę, niektórzy nazywali wiedźmą lubo czarownicą. Wiesz, ludzie są podli, nawet ci, którym pomagasz. Ja zaś wówczas byłem jeszcze całkiem żwawy, choć jej pewnie wydawałem się już wstrętnym staruchem. Dotarły do mnie słuchy o urodziwej niewieście parającej się nieczystymi zaklęciami... Co tam dużo gadać, o mały włos byłaby spłonęła na stosie, a przynajmniej została spławiona w jakiej rzeczce, gdyby nie zdołała umknąć. Przytaiła się gdzieś, a kiedy wróciła po paru latach, mnie już nie w głowie było ją ścigać. Sam ledwie uniknąłem podobnego losu, gdy pewien bogaty chłop, nierad z mych usług, doniósł na mnie władzy świeckiej i prawosławnej. Jeno mnie ludzie sami wybronili. Wiesz, chłopcze, człowiek nigdy nie powinien drugiego osądzać pochopnie. A ja osądziłem. W dodatku zapragnąłem być sędzią i katem. Dobrze, że Parasza wtedy zbiegła, bo zamiast zwyczajnych wyrzutów sumienia miałbym na sumieniu zbrodnię. Dobrze, pomyślał Serhij. Inaczej nie wiadomo, jak by się potoczyły moje losy... – Dość o tym. – Pustelnik rozprostował ramiona, oczy mu zabłysły, na szczupłą, bladą twarz wystąpiły rumieńce. Najwidoczniej tajemniczy wywar wzmacniający zaczął działać. – Jest jeszcze coś, czego mi nie powiedziałeś. – Wszystko już wiecie, święty mężu. – Serhij zmarszczył czoło. Nie przypominał sobie, żeby coś pominął. – Lecz nie mogę przysiąc, iż sam ze wszystkiego zdałem sobie sprawę... Stary westchnął. – Czasem tak bywa, że człowiekowi się wydaje, iż nie wie, a w istocie rzeczy po prostu zapomina. Powiadasz, żeście się kochali w ostatnim czasie, i to dosyć często. Serhij skinął głową, czując, jak bije mu na twarz gorąco. Taki był rad, kiedy wreszcie zbliżyli się na powrót do siebie. Przedtem, złożony niemocą, nawet nie zdawał sobie sprawy, jak bardzo brakowało mu jędrnego, pięknego ciała młodej żony. Przecież to, co ją spotkało, nie było jej winą... Prędzej jego, bo zadarł z Wilkami, a właśnie ona za to zapłaciła. – Ale powiedzieliście wszak, że samo to nie może być przyczyną zatrucia mojej krwi. Pustelnik zaraz na drugi dzień po przybyciu Kostenki zbadał go dokładnie, nadciął mu skórę na przedramieniu i nakapał posoki do garnuszka, do którego potem dosypywał ziół i dolewał ostro pachnącej cieczy. Grzebał też w swoich księgach, mrucząc pod nosem niewyraźnie. Na koniec oznajmił z całą pewnością, że krew Serhija została skażona krwią Wilkozaków, dlatego rana zaczęła mocniej dokuczać, miast się goić. „Widzisz, sokole, twoje ciało zmaga się z trucizną, jaką jest dla ludzi posoka Wilków, miast silić się na wyzdrowienie”. Obaj nie byli w stanie pojąć, jak do tego doszło, skoro Kostenko ani nie pił krwi żony, nawet jej nie ukąsił w miłosnym uniesieniu. W miłosnym uniesieniu... Myśli zmąciły mu się, nadpłynęło niewyraźne, zepchnięte gdzieś głęboko wspomnienie.

– Powiedziałem, bo to wiem z całą pewnością. We wszelkich traktatach mówiących o Wilkozakach wyraźnie napisano, iż obcowanie basiora z ludzką kobietą jest wstępem do uczynienia z niej Wilczycy, jednak mężczyzna nie może się zakazić od wadery. Niesłychanie zresztą rzadko zdarza się, by wilcza samica oddała się człowiekowi... Tak już... Urwał, widząc, że Kozak myśli nad czymś usilnie. – Coś chcesz mi powiedzieć? – spytał miękko. – Nie wiem, czy to ważne i czy się na coś przyda... – W takich sprawach wszystko jest ważne i może się okazać użyteczne. Przez długą chwilę chorąży kozacki zbierał się w sobie. – Trudno wypowiadać na głos takie rzeczy... Pustelnik cierpliwie czekał. Nie chciał popędzać młodzieńca, który najwidoczniej zamierzał wyjawić coś, o czym nawet myśleć było mu ciężko. Starzec domyślał się już, o co mogło chodzić, musiał to jednak usłyszeć, a raczej Kozak musiał to sam wypowiedzieć, bez pomocy, aby i do niego dotarło znaczenie słów. Doświadczony uzdrowiciel wiedział, że kiedy w takich sprawach pomaga się zbyt mocno, do niczego to nie prowadzi. Człowiek musi usłyszeć sam siebie, żeby zrozumieć, a i to nie zawsze jest w stanie pogodzić się z własnymi słowami. – Pewnej nocy... parę niedziel temu... – Serhij mówił z trudem, jakby pokonywał ogromny opór, staczał walkę z własną duszą. – Posiadłem ją... wiecie, święty ojcze... tak mi jest najłatwiej z tą kontuzją... na klęcząco... Pustelnik słuchał uważnie, patrząc ze skupieniem w twarz rozmówcy, co Kozaka jeszcze bardziej zbijało z tropu. Ciągnął jednak dalej, wbrew sobie, wiedząc, że musi pokonać wstyd. Nie odczuwał czegoś podobnego jeszcze nigdy, nawet podczas spowiedzi. Jakoś dziwnie czuł się mały i zagubiony przy tym wysokim, suchym jak trzcina starcu. – Ona... – Serhijowi wydawało się, że nie wydobędzie ani słowa ze ściśniętego gardła, ale przemógł się. – Ona w pewnym momencie... – znów urwał. Pustelnik wreszcie zlitował się nad nim. – Wiem – powiedział. – Nie musisz kończyć. Przemieniła się. – Tak. – Młody mężczyzna odetchnął z ulgą. – Ale tylko na mgnienie oka. Nie trwało to nawet uderzenia serca. Straciła nad sobą panowanie... z rozkoszy... Pewnie myślała nawet, że nie zauważyłem. I słusznie, bo z początku nie zwróciłem na to uwagi, pomyślałem, że przywidziało mi się, tym bardziej że sam wówczas poczułem spazm, jakiegom jeszcze nigdy przedtem nie doznał... Dopiero potem zaczęło wracać przypomnienie. We snach, w tym czasie, kiedy się zasypia i myśli się kłębią w głowie, zanim się ułożą. – Kozak rozgadał się. Tak jak przedtem trudno mu było wyrzucić z siebie słowa, tak teraz płynęły wartkim strumieniem. – Święty ojcze... to naprawdę była chwila, kiedy poczułem coś, czego nie rozumiem. Jakby w głowie wybuchło mi tysiąc kartaczy, a w źrenice wdarły się promienie tysiąca słońc. Ale nie było to przykre. Było cudowne... Chociaż bolało też tak, jak nigdy nic przedtem nie bolało, nawet ta przeklęta rana na plecach. – Mówiłeś z nią o tym? – Nie. – Serhij pokręcił głową. – Nie miałem śmiałości, a i ona nie zająknęła się... To ważne? – Z pewnością. – Pustelnik podszedł do paleniska, dorzucił drew do ognia. Serhij patrzył na trzaskające drwa i iskry wylatujące przez otwór w powale. Zastanawiał się, jak to się dzieje, że las dookoła jeszcze nie spłonął. Czarów jakichś stary używa? Ale przecież mówił, że czary nie działają. A pustelnik znów jakby czytał w jego myślach. – Otwór tu jest szerszy – wyjaśnił – a ku górze się zwęża. Większość skier więźnie w ziemi. Zaś na wierzchu układam zawsze trochę świeżych gałęzi, zraszam je wodą i wylewam jej dookoła, więc nic nie

wylatuje na zewnątrz krom dymu. Zimą też zaś gałęzie układam, ale po to z kolei, żeby śnieg nie leciał do środka. Nie myśl sobie, chłopcze, parę razy zdarzyło mi się zaprószyć ogień, na szczęście polana jest rozległa, a ja zwykłem sprawdzać, czy coś się nie dzieje. Kostenko słuchał starego, wdzięczny, że choć na chwilę zmienili temat rozmowy, ale musiał przecież wrócić do rzeczy. – Zdołacie mi pomóc?... – zapytał. – Nam pomóc? – poprawił się zaraz. Starzec wyciągnął dłonie ku ogniowi, przez jakiś czas grzał je z widoczną przyjemnością. – Jeśli idzie ci o to, czy ciebie całkowicie uleczę i doradzę, jak zmienić waderę z powrotem w człowieka, to nie. Serhij spuścił głowę. Na darmo tu przyjechał, cały trud, cały ból na nic... Ale czego się spodziewał? Cudu? – Nie wiem, jak bardzo ją kochasz – mruknął nagle stary, przerywając milczenie. – Ale z twojej opowieści wnoszę, że dostatecznie mocno. Jeśli tak, mam sposób, żeby was pogodzić ze sobą nawzajem i każdym z osobna. Kozak spojrzał z nadzieją. Bał się, że to będzie znów coś, co w istocie rzeczy okaże się czymś zwyczajnym, radą w rodzaju „pogódźcie się z losem”, ale w oczach pustelnika ujrzał oprócz pytania także coś jeszcze. Jakby obietnicę. – Co byłbyś dla niej gotów zrobić, chłopcze? – Wszystko – rzekł zdecydowanie Serhij. – Wszystko, co nie będzie z krzywdą dla dziecka. – Dziecko niewiele ma tu do rzeczy. – Pustelnik potrząsnął głową. – Powiedz lepiej, co ona zrobi dla ciebie? – Również wszystko... tak myślę... – To dobrze. Ale musisz wiedzieć, iż jeśli skorzystasz z mojej rady, możesz umrzeć. Jeśli się coś nie powiedzie, stracisz nie tylko życie, ale też zgubisz duszę. – A ona? – zapytał natychmiast Serhij. – Czy ona także? – Jej nic nie grozi, o ile wiem – odparł miękko pustelnik. – Chociaż tego nigdy nie można być pewnym. Nie jest wprawdzie zwyczajną waderą, nie została zapłodniona przez Wilka, ale uległa obrzędowi przemiany, więc nie widzę powodu, aby miało jej cokolwiek zagrażać. To jej krew zatruła ciebie, nie odwrotnie. Widzę jednak teraz z całą pewnością, żeś gotów do poświęcenia, skoro wpierw troszczysz się o ukochaną, a potem o siebie. – Mówcie, święty mężu. Niech już wiem, z czym przyjdzie mi się zmierzyć. Starzec pokiwał głową, cofnął ręce od ognia. – Ach, ta młodzieńcza niecierpliwość... Wszystkiego się dowiesz, Serhiju. A może nawet więcej, niż się kiedykolwiek spodziewałeś. Zanim jednak wyjawię ci sposób na twój kłopot, wysłuchasz pewnej opowieści. Nie będzie zbyt długa, bo takie historie jak ta należy opowiadać albo krótko, albo całymi wieczorami przez długie tygodnie. Właściwie mógłbyś się bez tej wiedzy doskonale obyć, ale będzie ci łatwiej wszystko pojąć, a nie widziałem jeszcze w swoim długim życiu, żeby nadmiar wiadomości komuś zaszkodził. Chyba że są to wiadomości z ciemnej strony Drzewa Dobrego i Złego. Serhij ułożył się wygodniej. – Mówcie, święty ojcze. – Nie, nie dzisiaj. – Pustelnik znów zaczerpnął wywaru z kociołka do glinianego kubka, umoczył wargi, mruknął z zadowoleniem. – Pij. – Podał naczynie Serhijowi. Widząc, że tamten się wzdrygnął, zaśmiał się krótko. – Gdybym zamierzał cię otruć, miałem już dość sposobności. Wiem, mówiłem, że to dla mnie. Na pobudzenie ciała i myśli. I tak jest. Jeno co mnie czyni żwawym, na ciebie sprowadzi błogi sen. Pij spokojnie, wszystko, co trzeba, wyjaśnię jutro.

Serhij posłusznie wychylił kubek. Napój był wciąż jeszcze gorący, ale nie parzył, miał nieco oleisty posmak, jednak nie mdlący, raczej kojarzący się z lepkością miodu spadziowego, pachniał tak wieloma ziołami, że kręciło się w głowie... Ledwie Kozak dopił do końca i zdążył oddać naczynie pustelnikowi, legł, pogrążając się w odmętach sennych marzeń.

ROZDZIAŁ 6

Zaraz się zacznie – mruknął Ilja Zając do stojącego obok Poroha. Wolałby wprawdzie walczyć z konia, ale skoro pułkownik Koroman rozkazał im dołączyć do piechoty, nie protestował. Postawili ich w miejscu, z którego dowódca spodziewał się właściwego ataku. Skąd jednak miał wyjść dokładnie i z kim mieli się zmierzyć, nie było do końca wiadomo. Wojska polskie nadciągnęły tak prędkim marszem, ciągnąc komunikiem, że wieści o tym dotarły do obozu dosłownie na chwilę przed walką. Gdyby nie sprawność pana Demena, mołojcy zostaliby całkowicie zaskoczeni w obozie, a wroga jazda starłaby ich w pył. – Ano zacznie się – przytaknął Semen. Stali w pierwszym rzędzie formacji, dzierżąc krzepko włócznie. – Cichajcie już – powiedział Liwka. – Trza się pomodlić przed walką. Religijny nigdy nie był, w cerkwi łatwiej by spotkać zesłanego przez Belzebuba demona niźli jego, lecz przed bitwami zanosił żarliwe modły. Na szczęście w duchu, bo głośnych modlitw jego kompani by nie ścierpieli. – Bóg z wami – odezwał się po chwili Pastuch. Nie odpowiedzieli, nasłuchiwali, w każdej chwili spodziewając się ataku. Tętent kopyt leciał nad polem niby zwiastun nadciągającej burzy. I był właśnie takim zwiastunem, lecz zapowiadał nie zwykłą burzę, ale nawałnicę, w której nie deszcz miał padać, lecz grad żelaza, nie pioruny miały grzmieć, lecz salwy, nie chmurami miał się okryć świat, lecz dymem prochowym. Zza wzgórza wypadł konny hufiec, błyszczący w porannym słońcu doskonale utrzymaną bronią, co sprawiało, że zdawało się, jakby setki małych błyskawic zlać się miały zaraz w jeden piorun. Jeźdźcy pędzili w ciszy, nie wznosząc bojowych okrzyków, dopiero na widok wroga z ich gardeł wydobył się gromki krzyk. Kozacka piechota, pilnująca lewego skrzydła, zdążyła się już odwrócić czołem ku nacierającym. Mołojcy osadzili włócznie i krótkie piki w ziemi w charakterystycznej postawie – z jedną nogą podaną do przodu, podczas gdy stopa drugiej zapierała się na drzewcu broni tuż przy ziemi. Tak czekały cztery pierwsze rzędy. Gdy zobaczyli, iż mają się mierzyć nie z husarią, lecz z rajtarami, wielu odetchnęło z ulgą, lecz bardziej doświadczeni wcale nie wydawali się radzi. Rozległ się okrzyk, zahuczał róg i wrogie wojsko zatrzymało się. Rajtarzy nie zamierzali atakować, korzystając z pędu. Mieli na piechotę swoje sposoby. Rośli jeźdźcy na potężnych koniach, każdy w kolecie, szturmaku, dzierżący w dłoniach pistolety, prezentowali się groźnie. W tej chwili włócznie i piki, jako mające powstrzymać pierwszy pęd, okazały się cokolwiek mało użyteczne. Dowódca kozacki wzniósł szablę, skinął nią do przodu. Między ludzi z bronią drzewcową weszli strzelcy, wyszli przed formację, pierwszy rząd przyklęknął, drugi wycelował broń nad głowami towarzyszy. Znów rozbrzmiał krzyk rozkazu, konni ruszyli stępa, potem popędzili konie. Podjeżdżali kłusem. Pierwsze trzy rzędy jazdy podążały w luźnym szyku, tak aby towarzysze broni z dalszych szeregów mogli strzelać przez luki w ugrupowaniu. Kozacy doskonale znali tę taktykę walki, zwaną karakolem, ale przeciwdziałanie jej było bardzo trudne, szczególnie że nie mieli kiedy i jak się przygotować. – Tak jak jest, wolałbym już chyba husarię albo pancernych – oznajmił Ilja. – Nie cierpię tłuczenia się z rur. – Zawrzyj pysk – syknął Semen. – Co byś wolał, nikogo nie ciekawi. Zając wzruszył tylko ramionami i patrzył uważnie na zbliżającego się przeciwnika. Karakol stanowił przeciwieństwo błyskawicznej, szaleńczej szarży husarskiej, lecz w walce ze

zwartymi formacjami piechoty potrafił przynosić nie mniej strat piechurom, choć nie miał tak ogromnej siły przełamującej. Odezwały się muszkiety Kozaków. Kilku jeźdźców spadło z koni, kilkunastu zachwiało się, kiedy dosięgły ich kule. Strzelcy siczowi wycofali się, przepuszczając kolejne szeregi. Znów ustawiły się w dwóch rzędach. Dowódca rajtarski z mimowolnym podziwem spoglądał na poczynania przeciwnika. Pierwszy raz miał do czynienia z piechotą powstańców, do tej pory walczył przeciw doskonałym czworobokom Szwedów, Szwajcarów, a nawet Francuzów, miał wielkie doświadczenie w gryzieniu ich ugrupowań. Wprawdzie opowiadano mu, że niżowcy to znakomity żołnierz, ale gdy ujrzał tę zbieraninę, choć sfornie stojącą, lecz odzianą pstrokato, zgoła bez pancerzy prawie, uzbrojoną rozmaicie, przeleciało mu przez głowę, by spróbować nawet bezpośredniej szarży, używając pistoletów w szyku na wprost. Rozsądek jednak zwyciężył, a teraz kapitan Sentler cieszył się, iż nie poniosła go fantazja. Druga salwa poczyniła nieco większe spustoszenie wśród rajtarów, ale też jeźdźcy doszli na odległość, z której skutecznie mogli użyć pistoletów. Strzelcy kozaccy znów się zmienili przed formacją, ale już huknęła broń rajtarów, ustawionych nieco prawym bokiem do wroga, następnie jeźdźcy zawrócili konie, oddali strzał z lewej ręki, po czym pognali konie i wycofali się na tył oddziału. Ich rolę przejęły następne trzy szeregi, rozpraszając się nieco. Znów zagrzmiały muszkiety, tym razem z koni spadło kilkunastu rajtarów. Ogień jazdy okazał się jednak nie mniej morderczy. Kiedy strzelcy wycofali się za najeżone grotami rzędy, na przedpolu zostało przynajmniej trzydzieści trupów i kilkunastu ciężej rannych, których towarzysze nie zdołali zabrać ze sobą, pikinierzy też ponieśli spore straty. Nie było już czasu na jeszcze jedną uporządkowaną salwę sprzed szyków, bo jazda zbliżyła się na jakieś pięćdziesiąt kroków. Kolejne jej szeregi nie zastosowały już poprzedniej taktyki, teraz rajtarzy pognali konie, paląc na wprost i dobywając rapierów oraz pałaszów. Ten i ów, miast wsunąć pistolet w olstra, w ostatniej chwili przed starciem z rozmachem posyłał samopał w stronę wroga. W ciasnym szyku Kozaków, najeżonym grotami, ciężkie kolby i lufy trafiały bez pudła. Niejeden zalał się krwią, trafiony, kilku nawet straciło świadomość. Nie miało to jednak większego znaczenia, w ten sposób nikt nie był w stanie rozbić szyków piechoty. Do tego potrzeba było więcej zachodu. O wiele więcej... Potężne wierzchowce, rozpędzone już prawie do galopu, uderzyły w szeregi kozackie. Pierwsze rzędy ugięły się pod naporem i zdawało się, że lada chwila pękną, pozwalając rajtarom wlać się do środka, ale mołojcy zwarli się, poszli kilka kroków naprzód, wspierając umierających pod ciosami towarzyszy, tych najdzielniejszych, którzy przyjęli na siebie cały impet. Przynajmniej trzecia ich część leżała już na ziemi, tratowana kopytami, lecz i atakujący ponosili straty. Konie, bezlitośnie kłute włóczniami, nadziewały się w pędzie na ostre groty, a także połamane już, lecz wciąż sterczące drzewca. Semen spojrzał w bok, gdzie przywarty do niego ramieniem Liwka prędkim gestem otarł krew z czoła. Zawadził go zamek przelatującego pistoletu, ledwie zdążył się uchylić, ale Kozak za nim miał mniej szczęścia. Oberwał lufą prosto w usta. Wprawdzie nie przewrócił się, nie opuścił zdobytej na jakimś niemieckim piechurze piki, ale zanim zaczął się zamęt, wypluł ze trzy zęby, a teraz dławił się własną krwią. Z drugiej strony Poroha Ilja stracił już włócznię, wydobył szablę, podjął z ziemi ułomek rohatyny, należącej do jakiegoś zabitego zapewne mołojca, i pchał właśnie żeleźce w brzuch rajtarskiego konia, który przed chwilą próbował go stratować. Jeździec na próżno wymachiwał rożnem rapiera, starając się dosięgnąć Kozaka. Po chwili wierzchowiec z przeraźliwym bolesnym rżeniem, które przebiło się nawet przez zgiełk bitwy, legł na boku. Rajtar wyjął stopy ze strzemion, wylądował zręcznie na ziemi, doświadczony widać w takich starciach, ale trafił nie na byle kogo. Nim zdołał pewniej stanąć na nogach, zasłaniając się ostrzem, otrzymał krótki sztych w podbrzusze, kiedy Ilja, wykorzystując krzywiznę szabli, przeszedł pod zastawą rapiera. Niemiec wybałuszył oczy, z niedowierzaniem spojrzał w dół, a potem

otworzył usta do krzyku. Zając miłosiernie, ciągnąc płasko głownię, rozerżnął mu gardło. Rajtar padł, zaczął kopać nogami, ale Ilja nie zwracał już na niego uwagi. W powstałym chaosie konie rajtarskie, które zdołały się wedrzeć w szeregi piechoty, padały jeden po drugim, wierzgając i powiększając zamęt. Jednak takie właśnie zamieszanie było na rękę Kozakom. Najważniejsze, że powstrzymali szarżę, nie pozwolili zmieść się, nie przepuścili dużego oddziału, mogącego zagrozić taborowi i wojskom stojącym w centrum. Kozacy z dalszych szeregów, nie bacząc na spadające z wysokości siodeł razy, odbijający je szablami i drzewcami, wciskali się na miejsce zabitych, powstrzymując wciąż jeszcze potężny napór jazdy. Kapitan Sentler ze zmarszczonymi brwiami obserwował rozwój wydarzeń. Mimo wszystko liczył jeszcze na to, że rajtaria przełamie szyki wroga, lecz nadzieja słabła z każdą chwilą, z każdym spadającym z siodła żołnierzem. Zbyt wielu ich już zniknęło w tumulcie, wprawdzie nie wycofają się bez rozkazu, choćby mieli polec jeden na drugim, lecz czy jest jakiś cel tracić wszystkich w starciu z takim motłochem? Już miał wydać rozkaz do odwrotu, aby przegrupować siły, posłać po odwody i znów przypuścić szarżę, kiedy ponad głowami pieszych dostrzegł pędzącą niczym wiatr chorągiew lekkiej jazdy. Bursztynowo–czarno–srebrny sztandar łopotał triumfalnie. Wyglądało na to, że w innych miejscach pola walki zaskoczeni Kozacy nie stawili tak zaciętego oporu, jak tutaj. Niektórzy rajtarzy także dostrzegli nadciągającą pomoc, okrzyknęli towarzyszy, nacisnęli mocniej. Kozacy z kolei nie mieli co począć. Tylne szeregi pośpiesznie zwracały się frontem do nowego wroga, ale wszystko to zbyt wolno, poza tym nie byli przygotowani na cios z tej strony. Ilja klepnął Semena w ramię. – Uciekamy! – wrzasnął, przekrzykując zgiełk. Poroh spojrzał zdumiony. Kto jak kto, ale Zając nie miał prawa doradzać tchórzostwa! – Nic tu po nas... Przysięgaliśmy Chmielowi, że za wszelką cenę!... Olbrzymi Kozak zrozumiał, kiwnął głową. Ochłonął z miejsca. Tak, przysięga, jaką złożyli hetmanowi, wyraźnie stanowiła, iż najważniejsze jest przedostanie się do Suczawy i dopilnowanie bezpieczeństwa Tymoszki. Tu i tak nie mieli już czego szukać, tym bardziej że właśnie w tej chwili jazda z tyłu wcięła się w piechotę, zaczęła z wprawą bigosować szablami. Tak czy inaczej, ratunek był z przodu, pośród pomieszanych szeregów rajtarii, a nie tam, gdzie Polacy brali odwet za spalone wsie i zrabowane podczas ostatniej wyprawy Chmiela miasta. – Bierz Pastucha! – ryknął Semen. – Za mną! Ruszył do przodu, obalając zagradzającego mu drogę wierzchowca. Rajtar próbował najpierw ciąć, a potem pchnąć rapierem Kozaka, lecz ten potraktował go niczym natrętnego komara, strzepnął na ziemię jednym, niedbałym na pozór uderzeniem. Ilja podskoczył, zarżnął podnoszącego się jeźdźca wydobytym z pochwy przy pasie kindżałem. Zapobiegliwy Zając zaś pomógł powstać zwierzęciu. Nie musieli się porozumiewać, od razu wszystkich tknęła jedna myśl. Liwka już siedział w siodle, Ilja lekkim uderzeniem w chrapy uspokoił spłoszonego konia, kręcącego się w miejscu po stracie pana, a Poroh już zrzucił na ziemię następnego rajtara. Siły Semena zdawały się niespożyte. Dyszał, cały był mokry od potu, ale poruszał się tak samo sprawnie, jak na początku walki. Nikt nie miał teraz głowy, aby ich ścigać. Padł w ich kierunku jakiś strzał, kula bzyknęła nad głową Pastuchowi. Nie wiedział nawet, czy to spudłował rajtar, czy też któryś z Kozaków, widząc uchodzącą trójkę, postanowił ubić tchórzy pozostawiających kompanów na pastwę wroga. A może była to po prostu zbłąkana kula? Liwka nie oglądał się, przywarł tylko mocniej do końskiej grzywy. Ciężkie wierzchowce rozpędzały się wolniej niż małe, ścigłe koniki tatarskie albo arabskie, ale gdy weszły w galop, ziemia

migała tylko przed oczami Kozaków. Kiedy już myśleli, że udało im się wyrwać z bitwy, że dotrą do niedalekiego lasu, nagle zza pagórka po prawej stronie wyłonił się oddział dragonów. Na oko jakieś pół setki. Na widok mołojców dosiadających rajtarskich koni, dowódca okrzyknął żołnierzy i od formacji oderwało się dziesięciu ludzi. Popędzili na wprost przed siebie, aby przeciąć Kozakom drogę. Druga dziesiątka natomiast pognała im na spotkanie, zataczając lekkie półkole, żeby oskrzydlić i wyjść na tyły uciekających, odcinając im odwrót. – W konie! – wrzasnął Ilja. – Ile sił! Jednak ciężkie wierzchowce, zmordowane uprzednim całonocnym marszem, a potem bitwą, krótką, lecz wyczerpującą, niechętnie poddawały się rozkazom. Ilja spojrzał w lewo z nadzieją, że uda się tam umknąć, ominąć pogoń albo przynajmniej ją rozciągnąć. Ale tylko zaklął w duchu. Tam też był wróg. Chorągiew pancerna. Jej dowódca nie zamierzał ścigać zbiegów, ale też na pewno nie czekałby z założonymi rękami, patrząc, jak uchodzą mu pod samym nosem. Nie było czasu na rozmyślania i rozważania. Nie było też wielkiego wyboru. Kozacy ocenili błyskawicznie odległości i prędkość dragonów. Ci, którzy mieli ich oskrzydlić, siłą rzeczy musieli się nieco opóźnić. Ci z kolei, którzy przecinali im drogę, podążali zwartym oddziałem. Doświadczeni, psie krwie, przeleciało przez głowę Porohowi. Wiedzą, że gdyby się rozciągnęli, moglibyśmy się przerwać... Tymczasem dragoni w pełnym pędzie zwrócili się czołem przeciw Kozakom. To znowu wzbudziło niechętne uznanie Poroha. Jak widać, nie zamierzali czekać przed linią drzew, chcieli spotkać uciekinierów w pełnym polu, ułatwić zadanie oskrzydlającym. Pozostała część oddziału kłusem zmierzała w miejsce spodziewanego starcia. Dowódca dragonów nie chciał niczego pozostawiać przypadkowi. Bitwa dogorywała, a schwytanie tych trzech nieco rozrusza żołnierzy, którzy nie zdążyli wziąć udziału w walce. Zając zgrzytnął zębami. Co w takim położeniu zrobiłby Serhij? W chorążym kozackim rozsądek mieszał się z szaleństwem w równych bodaj proporcjach. Może nie na co dzień, bo dobry był z niego człowiek, ale w utarczkach zbrojnych na pewno. A czasami wydawało się Ilji, że tego szaleństwa było w Kostence znacznie więcej, że przepełniało go całego. Właśnie dzięki temu nie raz i nie dwa wywiódł towarzyszy z najgroźniejszych sytuacji. Ilja obejrzał się na przyjaciół. Widział, jak strzelają oczami dokoła. Nie wiedzieli, co dalej. A ktoś musiał wreszcie coś postanowić. – Za mną! – wrzasnął. Popędził konia w stronę zmierzających ku nim dragonów. Wiedział, że pozostała dwójka podąża z tyłu, nie musiał się nawet na nich oglądać. Tyle razy chadzali już razem w samą paszczę śmierci, tyle razy wystawiali się na uderzenia jej ostrej kosy, że bez wahania pośpieszyliby w sam środek piekła. Życie ma Kozak tylko jedno, jak każdy, ale najbardziej ceni sobie wolność. Choćby dążenie do niej miało oznaczać kres. Lepiej umrzeć, stojąc, niż żyć, pełzając na kolanach. Lecz zanim przebyli połowę drogi ku pewnej zagładzie, Zając nagle machnął ręką i skręcił w prawo, wprost na resztę oddziału dragonów. To było głupie. Głupie i szalone. Miast zetrzeć się z dziesięcioma jeźdźcami, dążył na spotkanie z dobrą trzydziestką. Tamci zwolnili. Byli równie zaskoczeni, jak Poroh i Pastuch, ale dwaj mołojcy nawet się nie zawahali. Runęli w stronę oddziału. Tym razem nie żałowali zmordowanym wierzchowcom razów. Poroh przelotnie pożałował, że nie mieli ostróg, walcząc pośród pieszych, ale myśl zaraz zgasła. Tak czy inaczej, byli skazani na śmierć... A raczej byliby, gdyby nie to, że wśród dragonów nagle zapanowało małe zamieszanie, ich dowódca ze zmarszczonymi brwiami i nastroszonym wąsem patrzył

gdzieś w bok. Także Ilja tam zerknął. Gdyby nie dzierżył oburącz wodzy, przetarłby oczy. O kilkadziesiąt kroków za nimi gnało na złamanie karku jeszcze trzech jeźdźców na ścigłych tureckich rumakach. Zając poznał ich od pierwszego rzutu oka. Paweł Melech z tymi dwoma dziwnymi Kozakami, małomównymi, ale o niezwykłych oczach – czujnych, drapieżnych i nieufnych. Ilja wstrzymał nieco konia, Semen i Liwka poszli za jego przykładem. A tamci zbliżali się błyskawicznie. Teraz, w sześciu, mieli większe szanse przeciwko dziesiątce dragonów, manewr uderzenia w większy oddział, mający na celu zaskoczyć przeciwnika, odszedł w niepamięć. Gdy tylko Melech z Kiryłem i Michejem dociągnęli, Zając znów zmienił kierunek. Dla kogoś patrzącego z góry zachowywał się jak prawdziwy zając, wykonując kolejne zwroty. Lecz ten był już ostatni. Widząc nie trzech już tylko, lecz sześciu mołojców, dragoni rozwinęli się w krótki szyk, wypalili z pistoletów. W pędzie jednak niełatwo trafić, szczególnie jeśli przeciwnik potrafi ukryć się, zsunąć z siodła na bok. Kule zagwizdały tylko i uderzyły w ziemię dobre dziesięć kroków za końskimi zadami. Na drugą salwę nie starczyło czasu. Kozacy byli tuż–tuż. Dragoni wydobyli szable. Krótki krzyk wzbił się pod niebo. Naprzód wysforowali się niespodziewanie Kirył i Michej, błysnęły ostrza, tnąc powietrze szybciej od błyskawicy. Polski dowódca potrząsnął głową. Czegoś takiego się nie spodziewał. Miał pewność, że jego dziesięciu zuchów powstrzyma i weźmie do niewoli wroga, a skoro ten niespodziewanie urósł w siłę, przynajmniej zajmie go na czas potrzebny, by dociągnęli ci, co mieli oskrzydlić Kozaków, a zaraz potem on sam z resztą oddziału. Tymczasem tędzy, zaprawieni w walkach dragoni rozsypali się na wszystkie strony niczym stóg siana porwany wirem potężnej burzy. – Naprzód – ryknął oficer i dragoni rzucili się cwałem. Lecz było już za późno. Kozacy po starciu jakby nabrali jeszcze więcej pędu, a w każdym razie konie, pobudzone krótką walką, przyspieszyły wyraźnie. Wierzchowce dragonów także miały w kościach forsowny marsz i choć uniknęły bitwy, też już zaczęły ustawać. Podążający na czele oddziału rotmistrz klął na czym świat stoi, patrząc, jak ścigani znikają między drzewami. Powstrzymał żołnierzy. Jeśli ujdzie paru wrogów, o niczym to nie zdecyduje, ważniejsze było zgodnie z rozkazami ogarnąć pole walki, dopilnować, aby większe grupy buntowników nie zdołały ujść z zasadzki. Parasza ziewnęła szeroko. Po całym dniu spędzonym nad kotłem do warzenia driakwi czuła się, jakby ktoś zrzucił jej na barki ciężar całego świata. Wprawdzie mogła liczyć na pomoc Mariki, ale dziewczyna nie była w stanie zrobić za nią pewnych rzeczy. Wody przyniosła, podnosiła ciężkie wieko skrzyni wypełnionej flaszeczkami różnych rozmiarów i barw. Nie były podpisane ani w żaden inny sposób zaznaczone, ale stara znachorka wiedziała dokładnie, która jaką substancję zawiera. – Nigdy się nie mylicie, mateczko? – spytała dziewczyna, patrząc na ustawione równiutko buteleczki i bogato rzeźbione flakoniki po wschodnich pachnidłach. – Widzisz, gołąbeczko, po tylu latach zbierania ziół, sporządzania wywarów, dekoktów i rozmaitych mikstur, człowiek nabiera doświadczenia, o jakim inni ludzie nawet nie mogą pomarzyć. Znam każdą z tych ampuł tak doskonale, jak stary wieśniak twarze wszystkich sąsiadów. – Ale ich tu jest mnóstwo! Niektóre wyglądają tak samo... – Zgadza się. Lecz nie myśl sobie, iż spoczywają wymieszane jak im się podoba. Ustawiam je tak, by samej wiedzieć, co i gdzie. A że nie oznaczam nijak, to cię tak zdumiewa? Marika skinęła głową. – Nie chcę, by po mojej śmierci ktoś zdołał korzystać z moich zapasów – wyjaśniła staruszka. – Niektóre z tych wywarów są bardziej trujące niźli jad żmii. Tysiąc razy bardziej...

– Dlaczego więc je trzymacie, mateczko? Parasza zaśmiała się, zamieszała w kotle. Po izbie rozszedł się ostry, lecz zarazem przyjemny zapach. – Bo to, co jest trucizną, potrafi także leczyć. Wystarczy dobrać odpowiednią ilość, na tyle małą, by nie zabiła, a na tyle dużą, by ciało starło się z nią w walce, i już pomaga wyzdrowieć. Poza tym w niektórych chorobach to, co zabija zdrowego człowieka, leczy cierpiącego. Mam tu nawet wyciąg z tojadu mieszanego z żywym srebrem, korzeniem mandragory i sokiem z blekotu, potrafiący leczyć pewne wstydliwe choroby u mężczyzn i kobiet. Każdy ze składników może przyprawić o zgon, a wszystkie razem, jeśli je zmieszać w odpowiednich proporcjach i podawać zgodnie ze sztuką, stanowią lek. Nie radziłabym jednak zażywać tego komuś całkowicie zdrowemu. Marika zamyśliła się, popatrzyła na Halszkę, pełzającą po niedźwiedziej skórze rozłożonej przy posłaniu, na którym zazwyczaj spał Serhij. Mała rosła w oczach, a przy tym z każdym dniem stawała się słodsza. A może to po prostu w matce coraz mocniej odzywało się serce? Albo jedno i drugie. W każdym razie, kiedy patrzyła na córeczkę, zdawało jej się, że spogląda w cudne gwiazdy, a gdy brała ją na ręce, jakby niebo się do niej skłaniało, a duszę muskało skrzydło anioła. – A jednak Serhijowi nie potraficie pomóc. Stara westchnęła, pokręciła ze smutkiem głową. – Nie każdą ranę można zaleczyć. Twój sokół nieszczęśliwie otrzymał postrzał w miejsce tak czułe, że właściwie wcale nie powinien władać ręką. Ale to silny chłop, mocny jak stary dąb, byle wichura i byle grom go nie zmoże. Daj Boże każdemu tyle sił i zdrowia, ile on ma. Jednakowoż nie znam sposobu, aby kiedykolwiek władnął prawicą więcej, niż trza do uniesienia noża czy kubka z piciem. – Przecież sami go zachęcaliście do ćwiczeń szablą... Parasza zaśmiała się krótko, chrapliwie. – Bo jak człek nie wie, iż czegoś uczynić nie jest zdolen, czasem udaje mu się osiągnąć wiele więcej niż takiemu, co jest świadom własnej niemocy. I pomnisz, że Serhij wznosił broń, mógł nią nawet jakoś od biedy robić. Dopiero w ostatnim czasie... – Spochmurniała. – Cóż, może świątobliwy Tarło coś wskóra. – Wierzycie w to? – spytała z wątpliwością w głosie Marika. – Nie wiem, wierzę zali nie. Wiem jeno, iż jeśli o mnie można rzec, żem doświadczona i biegła, to on posiadł wiedzę i umiejętności o wiele, wiele większe od moich. Rozprostowała ramiona, zerknęła do kociołka, pociągnęła nosem, łowiąc zapachy. – No, gołąbeczko, zestaw to z ognia – poprosiła. – Tylko bardzo ostrożnie, żeby nie zabełtać, bo wywar teraz się rozdzielił i tak musi ostygnąć. Marika przez wełnianą chustę ujęła gorący pałąk, bardzo powoli uniosła naczynie, spojrzała pytająco na Paraszę. Znachorka wskazała kąt za paleniskiem. – Tam jest dość ciepło, żeby się ciecze za szybko nie schłodziły. Dziewczyna zajrzała ciekawie do kociołka i aż westchnęła z zachwytu. Kiedy babka powiedziała, że wywar uległ rozwarstwieniu, myślała, że to będzie coś jak tłuste oka pływające po wierzchu dobrego rosołu albo może ujrzy pod przejrzystą jasną powierzchnią ciemniejszą, położoną niżej. Tymczasem płyn rozwarstwił się nie poziomo, lecz poprzecznie do powierzchni. Stworzył siedem warstw, każda innej barwy, ciągnące się jedna obok drugiej od góry do dołu, gdzie przy półokrągłym dnie stawały się coraz cieńsze, nie mieszały się jednak. – Jakbym tęczę ujrzała – szepnęła Marika, gdy wstawiła już kociołek w drewniany stelaż podstawiony przez znachorkę i upewniła się, że na pewno nie grozi mu przewrócenie. – To dla dzieci Mieroszka?

– Nie inaczej – potwierdziła Parasza. – Rano zamieszamy to trzy razy w stronę serca i wlejemy do skopka, który Mieroszek przyniósł. Trzeba jednak wpierw ten skopek dobrze wyszorować i wyparzyć, inaczej cała robota na nic. Jego baba miała to sama zrobić, ale jakoś nie wierzę, że się przyłożyła. Głupia jest nad podziw. A na razie przykryj wywar, żeby co do niego nie wpadło. I pilnuj małej, by się do kotła nie zbliżała, bo to i gorące, i pracy szkoda, gdyby trąciła. Marika z żalem oderwała wzrok od barw w kociołku, położyła na wierzch żelazną pokrywę, na nią z kolei dużą chustę, żeby zakryć wykrzywioną krawędź, przez którą między pokrywą a kotłem tworzyła się szeroka na pół paznokcia szpara. Stara, nucąc coś pod nosem, zamotała kawałek konopnego sznurka o uchwyt przy jednym końcu pałąka, przeciągnęła przez pokrywę i ciasno okręciła z drugiej strony. Kiedy skończyła i zamilkła, Marika nie wytrzymała: – A co to za zaklęcie żeście rzucali przy tym sznurze? Parasza roześmiała się swoim szorstkim śmiechem. – Jakie by zaraz zaklęcia, córciu! Toż to zwykła kołysanka. Ja znachorka jestem, a nie jakaś tam szeptucha. – Ale sposoby takich wiedźm nie są wam obce? Sama słyszałam nie dalej jak niedzielę temu, jakeście grozili sołtysowi, że mu krowy zamówicie i kuśkę w supeł zawiążecie! Przez chwilę zdawało się, że stara znów się roześmieje, ale odparła bardzo poważnie: – Ludzie bardziej się boją innych ludzi niźli własnego sumienia. A jeszcze bardziej lękają się czegoś, czego nie znają. Wyjawię ci tajemnicę. I ja niegdyś mniemałam, że szeptucha potrafi sprowadzić nieszczęście albo mu zgoła zapobiec. Nie myśl, próbowałam takich sposobów, poszłam nawet do jednej na naukę. Młoda koza byłam wtedy, głupia. Wyuczyłam się, zaczęłam zamawiać... Zamilkła, zamyśliła się, a Marika nie zakłócała ciszy, nie ponaglała. Poznała Paraszę na tyle, by wiedzieć, iż stara za chwilę podejmie opowieść, a jeśli ją pośpieszać, nie dokończy. – No i zamawiałam. Nawet mnie przez to o mało nie zabili z zemsty, bo nie muszę ci chyba mówić, że ludzie o wiele częściej proszą, aby się komu nieszczęście przydarzyło, niż ich samych dotknął pomyślny los. Skończyłam jednak z szeptuchowaniem, gdym po paru latach pojęła, że tak naprawdę to oszukiwanie i łeż ostatnia. – Nie potrafiliście zamawiać jak należy? – zdziwiła się Marika. – Potrafiłam, oj, jak potrafiłam. Jeno dostrzegłam, iż owo zamawianie działa jedynie wtedy, gdy ofiara wpierw wie, iż ją szeptucha przeklęła. Jeśli jej tego nie uświadomić, żyje sobie spokojnie, jakby czary się od niej odbijały. – Co też powiadacie? – szepnęła Marika. – Wiem, co powiadam – rzekła z niejakim rozdrażnieniem stara. – Człeka żadne czary nie zmogą, może jedynie sam siebie pokonać, gdy zacznie się obawiać, gdy traci chęć i siły, by walczyć z przeciwnościami. Do Mariki jeszcze nie docierało w pełni znaczenie słów znachorki. – Chcecie mi rzec, iż wszystko to jedno szalbierstwo? – Tego nie wiem. – Parasza wzruszyła ramionami. – Widziałam różne rzeczy, nie odważyłabym się orzec, iż wszystko da się wyjaśnić bez czarów. Ale sposoby szeptuchy to tylko straszenie. A że ludzie się boją i wierzą w ich moc, to się tej mocy poddają. – To jak w końcu jest, mają szeptuchy moc czy nie mają? Znachorka westchnęła. Dziewczynie wychowanej wśród wiejskich obyczajów i przesądów trudno pojąć i pogodzić się z tym, co usłyszała. I nie dziwota, jej samej dojście do prawdy zajęło wiele czasu. A i to nie była pewna, czy ta prawda nie jest jedynie ułudą. – Mają moc tylko o tyle, o ile ludzie im na to pozwalają – spróbowała wyjaśnić to jak najprościej,

ale widząc, że Marika nadal patrzy na nią z niedowierzaniem, machnęła ręką. – Nieważne to zresztą. Tutaj ci czary nie grożą, a poza tym jesteś Wilczycą, więc ludzkie gusła się ciebie i tak nie imają. Marika skrzywiła się boleśnie. Przypominanie jej, kim się stała, do przyjemności nie należało. Ale pocieszenie stanowiło to, co powiedziała stara. Ludzkie czary raczej jej już nigdy nie dotkną. A wilcze?... Czy Wilkozacy w ogóle uciekali się do czarów? Spędziła z nimi zbyt mało czasu, aby się dowiedzieć. – Dalej czujesz się słaba i senna? – zmieniła temat znachorka. – Przywykłam chyba do tego – odparła Marika. – Albo też to jakby nieco zelżało. Ale wciąż jakby mi kto rozum owinął mokrą szmatą. I lękam się o Serhija. Parasza pokiwała głową. – Tak to bywa, dziecko. Człek chciałby przespać niepewny czas, obudzić się, kiedy już wszystko będzie wiadome i rozwiązane. Pewnie jednak stąd ta twoja słabość, tak sobie myślę. – Może, mateczko... A może i skądinąd. – Zobaczysz, że minie, kiedy twój ukochany wróci. – Niechby już wrócił – westchnęła młoda kobieta. – I ja tężę, i Halszka jakaś niespokojna... Stara rozłożyła bezradnie ręce. – Taki los niewiast. Tęsknota to nasze drugie imię. Dlatego trzeba łapać nawet najkrótsze chwile szczęścia... Jeśli takowe w ogóle przychodzą. – Nie wiadomo, skąd przyszli, nie wiemy nawet, dokąd ani kiedy odeszli. Są w naszej pamięci poprzez dawne opowieści, żyją w legendach, przetrwali w pieśniach, w tęsknych nutach brzmiących w śpiewach naszego ludu. Obawiali się ich nawet najwięksi wojownicy w dziejach, okrutni Rzymianie. Pozostawili po sobie stare groby, kurhany, których lepiej nie nawiedzać, oraz wspomnienia pachnące krwią wypijaną z czaszek wrogów, dymem ognisk. Zwali ich Scytami. Stworzyli państwo może nie największe, ale potężne. Nie pozwolili się zgryźć żadnej mocy... Polska szlachta chętnie stroi się w ich piórka, utrzymując, jakoby pochodziła od pobratymców Scytów, Sarmatów. Łeż to jest i zwyczajna imaginacja panów, którym ambicja przysłania rozum. Pisano o nich w księgach, a studiowałem je, będąc jeszcze w monastyrze, trzeba ci wiedzieć, że zgromadzono tam pokaźną bibliotekę. Prawdziwych starych woluminów nie było za wiele, ale wierne odpisy dla człeka głodnego wiedzy stanowiły źródło wręcz bezcenne. Jednakowoż autorzy rzymscy i greccy niewiele pisali pewnych rzeczy o tym ludzie. Sporo tam domysłów i wkładania własnych fantazji, ale to i owo dało się wyłuskać. Zdaje się zatem, że wiemy o nich dużo, ale tak naprawdę jest to niewiele. Może nasi potomkowie zdołają dowiedzieć się o nich czegoś więcej, a może i nie. Tego nie wiadomo. Wiem jednak doskonale, iż są rzeczy, których nie powinno się dotykać, i sprawy, których dociekać niebezpiecznie. Właśnie tak jest ze Scytami. Ich dzieje skrywają pewną tajemnicę, o której niewielu wie, a jeszcze mniej skłonnych jest o tym mówić. I jeśli wyjawię ci to i owo, czynię to dla twego dobra, a ty pamiętaj, coś obiecał. Serhij słuchał głębokiego, nieco usypiającego głosu pustelnika. Ogarnęło go uczucie, że zapada się w miękką ciemność, w aksamitny mrok, w którym istniała tylko opowieść i pojawiające się znikąd obrazy. Oto scytyjski wojownik brnie przez gorący step. Koń wlecze się noga za nogą, człowiek zgarbiony, z głową pochyloną, usta ma spękane. Zwykły wędrowiec czy wygnaniec? Nawet łuk przytroczony do siodła zdaje się jakiś zwiotczały, jakby udzielał mu się nastrój właściciela. Ten sam wojownik w otoczeniu towarzyszy, tuż przed bitwą. Oczy ma błyszczące, na wargach błąka się drapieżny uśmiech. Staje na czele oddziału. Ubrany jest bogato, w doskonałą zbroję i głęboki szłom, z ramion spływa ciężki, krwistoczerwony płaszcz. Unosi dłoń z toporem na długim drzewcu, daje znak. Jeźdźcy ruszają, rozwijają szyk, po chwili gnają już na złamanie karku.

Wojownik leży na posłaniu rozłożonym przy niskim stole, na miękkich poduszkach, oparty na łokciu. Przed nim czaszka wypełniona krwią. Ale nie czaszka człowieka – zanadto jest wydłużona, szczęki pełne kłów... Wilcza. Biesiadujący wznosi koszmarny kielich, wychyla go do dna, a potem, przezwyciężając mdłości, ociera wargi skrajem szaty. Znów pole bitwy. To samo, które przedtem? Trudno odgadnąć, bo wojownik jest odziany tak, jak poprzednio... Nagle Serhij widzi otoczenie oczyma jeźdźca. Ten podąża nie przeciw innej konnicy czy pieszym falangom. Przed Scytami step faluje szarymi ciałami potężnych zwierząt... Coraz bliżej, już tylko uderzenie serca dzieli od wroga... Otwarte w bezgłośnym krzyku usta jeźdźców, wyszczerzone zęby drapieżników... Koń płoszy się, staje dęba... Otwarta paszcza tuż przed twarzą... – Widzisz, Serhiju – Kozaka wyrwało z zadumy to, że pustelnik zwrócił się do niego po imieniu – jeden ze scytyjskich książąt złamał surowy zakaz natury. Jeden z najsurowszych zakazów obowiązujących w przyrodzie... – Czy oni... – Kostenko zawiesił głos – czy ci, z którymi walczyli, to Wilkozacy? Pustelnik potrząsnął głową. – Nie, to nie Wilkozacy, a przynajmniej nie ci, których znasz... Nie, nie można ich określić mianem Wilkozaków. To ich przodkowie. Wilcy. Prawdziwi Wilcy, którzy nie przybierali ludzkiej postaci na dłużej niż tylko trzy noce w okolicach pełni. Stanowili postrach nawet dla Scytów, których z kolei obawiali się wszyscy inni. Kiedy przybyła pierwsza ich fala, zrazu ludzie sądzili, iż to po prostu zwyczajna plaga, że wilki zbytnio się rozmnożyły. Szybko się jednakowoż okazało, że to nie jest takie proste. Wilcy zaczęli wypierać ludzi z ich siedzib, ciągnęli od wschodu, wciąż ich przybywało. Rychło człowiek przekonał się, że nie da się na nie polować jak na zwykłe zwierzęta. Były przemyślne, unikały zasadzek, a przy tym wyróżniały się wielkim okrucieństwem. I walecznością. Jak sam wiesz doskonale, okrucieństwo i waleczność nie zawsze idą w parze. Bitwa była krwawa, lecz nie przyniosła rozstrzygnięcia. Dla Wilków zaś ów brak oznaczał w pewnej mierze wygraną... Głos starego znów wprawił Serhija w przyjemne odrętwienie, nadleciały obrazy. Pobojowisko. Pośród trupów ludzi i koni idzie dowódca. Czarne ptaki podrywają się, kiedy się zbliża do któregoś ich ucztowiska. Nie widać ani jednego wilczego ciała. Co to może znaczyć? Jak powiedział pustelnik, ludzie na pewno nie zwyciężyli, gdyby było inaczej, wojownik nie miałby tak ponurego oblicza. Ale czy możliwe, że ani jeden Wilk nie zginął? Zebrali swoich i odeszli, pozostawiając zwłoki wrogów na pastwę ścierwojadów... – Nie można było dać sobie z nimi rady. Wyglądało na to, że pragnęli przejść przez ziemie Scytów, aby rozlać się na resztę świata. Lecz trafiła kosa na kamień. Twardy i okrutny lud przeciwstawił się twardym i okrutnym wilczym plemionom. A potem... Scytyjski książę leży na podłodze, szarpany torsjami, zwijając się w konwulsjach. Krwawe wymiociny zalegają na mozaice posadzki. Wojownik nie jest sam, obok niego w kałuży krwi spoczywa zupełnie naga kobieta o ciężkich piersiach i szerokich biodrach. Oczy ma uchylone, ale spojrzenie szkliste, nieobecne. Może martwe... Książę ściska w dłoniach wilczą czaszkę, z przeciętych na przedramionach żył spływa krew. Człowiek pełznie do okna, jakby zamierzał rzucić się na kamienie dziedzińca i zakończyć męki. Lecz nie. Oto opiera się prawym ramieniem o parapet, w lewicy wciąż dzierżąc czaszkę. W tym miejscu mdłe światło kaganków ustępuje mocnej poświacie księżyca w pełni. Człowiek patrzy w srebrny dysk, a potem otwiera usta. Ciszę nocy przeszywa wycie tak przenikliwe, że mury pałacu drżą. W wizji nie słychać wprawdzie dźwięków, ale wiadomo, że są, świat zamazuje się, staje się czarno–biały... A potem eksploduje niesamowitym, bolesnym blaskiem. Zarysy przedmiotów wpierw stają się niewyraźne, żeby naraz nabrać niezwykłej ostrości. Człowiek spogląda na swoje ręce, które nie są już rękami, lecz potężnymi, pokrytymi sierścią łapami. Zbliża się do zwierciadła z doskonale

wypolerowanego brązu. Patrzą stamtąd gorejące ślepia, widać potężne, białe zęby... Unosi kosmaty łeb i wydaje z siebie kolejny potępieńczy głos. – Mój Boże... – Serhij otrząsnął się, odpędzając okropną wizję. – Czy to znaczy... – Tak, chłopcze. – Pustelnik dorzucił drew do paleniska. – Właśnie tak narodzili się Wilkozacy. Są owocem zmieszania krwi starożytnych wojowników z krwią dzikiego narodu, który przyszedł nie wiadomo skąd. – Co się z nimi stało? – szepnął chorąży. – Z tymi prawdziwymi Wilkami? Do dzisiaj o nich nie słyszałem... – To, co widzisz, działo się ponad dwa tysiące lat temu. Na długo przed tym, jak przyszedł na świat Zbawiciel. Pamięć o tych wydarzeniach przetrwała tylko w jednym miejscu. A właściwie w wielu miejscach, które łączy jedna rzecz. A co się stało z Wilkami? Odeszły. Zostały wybite, rozbite i wygnane. Ów władca scytyjski poświęcił siebie i kilka tysięcy swoich wojowników, aby zażegnać niebezpieczeństwo. Gdy się przekonał, zupełnym wszak przypadkiem, co się dzieje po zmieszaniu krwi wilczej i ludzkiej, zrozumiał, że tylko tak uratuje swój kraj przed zalewem. Nie myśl sobie jednak, że wystarczyło wypić krew Wilka, aby ulec przemianie. Wpierw książę uczynił coś o wiele bardziej wstrętnego... Na myśl o tym zwykłemu człowiekowi włos jeży się na głowie. Podobny uczynek musiał stać się także udziałem wszystkich, którzy poświęcili się dla swego ludu. Bez niego nikt nie mógł się stać podobny Wilkom. Byli później tacy, którzy pili krew wziętych do niewoli Wilkozaków, ale zdawało się to tylko na tyle, że zasługiwali na nienawiść wilczego plemienia. A jak smakuje jego nienawiść, miałeś możność doświadczyć na własnej skórze. Zapanowało milczenie. Po chwili przerwał je Serhij: – Stali się więc Wilkozakami... – Wilkami, Serhiju. Kiedyś zwali się po prostu Wilkami, jak i ci, których pokonali. Nowa nazwa przylgnęła do nich, dopiero gdy pojawili się na tych ziemiach Kozacy. Sami o sobie nigdy tak nie powiedzą, bo to by naruszało ich dumę. Kostenko potrząsnął głową, spojrzał bystro na pustelnika. – Lecz skąd to wszystko wiecie, święty mężu? – Mówiłem ci przed chwilą, że jest coś, w czym zawarto pamięć o tych wydarzeniach, można je odnaleźć, jeśli się wie, gdzie i czego szukać. – A powiecie mi co? Pustelnik zastanawiał się przez chwilę. – Wilcy nie są głupcami. Takich rzeczy nie chowa się pod korcem. Ludzie zostali tak stworzeni, że najtrudniej im dostrzec to, co znajduje się na wierzchu. Wolą kopać, ryć i szukać pod spodem, nie zauważając tego, co mają przed oczami. To coś, co znajduje się w każdej siczy Wilków i każdy wie, że tam jest. Nie domyślasz się jeszcze? Serhij potrząsnął głową. – Nie znam dość dobrze ich obyczajów... Nie zna ich nikt, kogo w życiu spotkałem. Coś tam wiadomo, ktoś coś zdradzi, ale tak naprawdę wszystko to najczęściej domysły. Sami tak powiedzieliście. Wilkozacy dobrze strzegą swoich tajemnic. – W takim razie ja ich zdradzać nie zamierzam. Niepotrzebne ci to zresztą do niczego. Moja opowieść zawiera także tylko tyle, ile powinieneś wiedzieć, ile może pomóc ci w pogodzeniu się z sobą. Teraz zaś powierzę ci tajemnicę, o której nikomu nie możesz powiedzieć krom swojej małżonki. I... tej znachorki, bo ona może wam pomóc, jak już przyjdzie co do czego. Lecz wpierw musisz ją zaprzysiąc jak ja ciebie. Serhij odetchnął głęboko. Tajemnica. Kolejna, jakby mało ich było do tej pory. Nagle młody Kozak

poczuł się znużony, zupełnie jakby na barki spadł mu ogromny ciężar, jakby w jednej chwili stał się starcem. – Chcesz to przełożyć do jutra? – domyślił się pustelnik. – Za dużo tego wszystkiego? Serhij pokręcił przecząco głową. – Mówcie, święty mężu. Starzec przyjrzał mu się z troską. – Nie, chłopcze. Jutro. I tak nie ruszysz jeszcze w drogę. – Chciałem ruszyć do południa najdalej. – Jeden dzień cię nie zbawi. A jeszcze przez dwa powinieneś pić ten dekokt, który dostajesz każdego wieczora. Droga będzie wówczas łatwiejsza i zajedziesz szybciej, niż gdybyś znów zaczął cierpieć i stawać na popas co kilka wiorst. – Możecie mówić... – rzekł słabym głosem Kozak. – Nie, sokole. Jutro. Prześpij spokojnie tę noc. W zupełnych ciemnościach sześć cieni przemierzało martwe pole między murami twierdzy a stanowiskami Polaków. Księżyc litościwie ukrył się za chmurami. Mistrz Jakub obserwował tych ludzi, ukryty w mroku za załomem ściany. Polskie patrole nie podchodziły wprawdzie pod samą twierdzę, ale na blankach obrońcy przecież zawsze wystawiali warty. Kat z ciekawością obserwował poczynania grupki. Nie mieli ze sobą długiej liny ani kotwicy, którą można by zarzucić na koronę muru, a zatem albo wybrali się, licząc na łut szczęścia, albo wiedzieli, jak wejść do Suczawy, unikając uciążliwej i bardzo niebezpiecznej wspinaczki. Sam kat czekał od trzech dni na sposobność. Kiedy przybył do polskiego obozu rozłożonego pod miastem, zastał wojska nieco już rozleniwione i rozprzężone przeciągającym się oblężeniem. Nie to, żeby upadła dyscyplina, dowódcy nie zaniedbywali spraw związanych z walką, ale długotrwałe pojedynki ogniowe rozgrzewały w zasadzie tylko artylerzystów, pozostali żołnierze, niezatrudnieni właśnie do pomocy armatom czy do zdobywania prowiantu, snuli się między namiotami albo przysypiali w okopach, czekając, aż wydarzy się coś, co zdoła ich pobudzić. Dlatego od czasu do czasu szedł szturm, choć nikt nie miał nadziei na przełamanie obrony. Twierdzę można było albo zwyczajnie zagłodzić, co musiało potrwać jeszcze bardzo długo, albo... Właśnie. Albo uczynić to, z czym przysłano tutaj człowieka najsprawniejszego w zabijaniu w całym wojsku polskim i zaporoskim. Pan hetman nieraz widział, co potrafi mistrz Jakub, który jednym ruchem żelaznych palców mógł albo zabić bez hałasu, albo nastawić złamaną kość. Skręcić kark krótkim szarpnięciem bądź przynieść ulgę potłuczonym w walce wojakom. Doprowadzić na skraj śmierci przesłuchiwanego, a potem uleczyć jego rany, by zadać mu jeszcze okrutniejsze katusze. Miał także okazję patrzeć, jak Jakub zabija nie w sali tortur, lecz na polu walki. I dlatego poruczył mu misję, która miała przynieść zwycięstwo, załamać w obrońcach ducha. Śmierć okrutnego, lecz walecznego syna Bohdana Chmielnickiego wydawała się idealnym rozwiązaniem. Nie tylko padnie Suczawa, ale znów będzie można rozgrywać godność hospodara, a dynastyczne zamierzenia hetmana kozackiego legną w gruzach. Lecz wpierw należało dostać się do twierdzy, a to nie było wcale proste, jak mógł się przekonać. Na dobitkę nie miał możności prosić o pomoc nikogo ze strony sprzymierzonych, aby nie narażać przedsięwzięcia. Chmiel zasłynął już z tego, że miał swoich ludzi wszędzie, jeśli nie byli to nawet opłacani szpiedzy, zdarzali się tacy, których sam określał jako „pożytecznych głupców”, a którzy współdziałali z nim z przekonaniem, iż nieszczęsnemu hetmanowi dzieje się krzywda, albo po prostu zbyt wiele mówili, w dodatku nie przy tych osobach, przy których mówić należało. Tajemnicza szóstka tymczasem przylgnęła do muru, jeden z nich powoli, ostrożnie zaczął wdrapywać się na ścianę. Czyżby miał za zadanie dotrzeć na sam szczyt, tam zdobyć jakąś linę i zrzucić towarzyszom? Możliwe, ale cokolwiek szalone. Jednakowoż odkąd to roztropność była ulubioną cechą

Kozaków? Z czterech cnót głównych ukochali przede wszystkim męstwo. Byli gotowi ważyć się na wszystko. Mógł się o tym przekonać lata temu, kiedy przez długi czas mieszkał wśród nich. Dlatego też bardziej odpowiadała mu misja zabicia Tymoszki niż wydobywanie zeznań z jeńców czy stawanie w szeregach przeciwko powstańcom. Nie po sercu mu była ta wojna. Już wiele razy rozmyślał, czy nie porzucić służby i wyjechać gdzieś daleko, może do Francji i dalej. Dobry kat wszędzie mógł znaleźć zatrudnienie. A jednak na tyle ukochał tę ziemię, że nie miał siły odrywać się od niej, nawet kiedy spływała bratnią krwią, gdy działy się na niej okrucieństwa przekraczające ludzką imaginację. Nie wiedział z całą pewnością, co go tutaj trzymało. Ponoć w dawniejszych czasach coś podobnego odczuwali rycerze idący na wyprawy do Ziemi Świętej. Jedni wracali z nienawiścią w sercu do tamtych krain, inni zaś nie wyobrażali sobie życia gdzie indziej mimo wszelkich przeciwności i niebezpieczeństw. Człowiek wspiął się na wysokość ramion pozostałych, a potem zatrzymał się. Wykonał krótki ruch ręką, odczekał chwilę, po czym zniknął, zupełnie jakby wtopił się w ścianę. Jakub zmrużył nieco oczy, żeby lepiej widzieć w coraz głębszych ciemnościach. Nie wiedział dlaczego, ale właśnie lekkie przymknięcie oczu wyostrzało wzrok. Widział po ciemku lepiej niż zwyczajny człowiek, chociaż nie mógł się poszczycić kocim lub wilczym wzrokiem w tym względzie. Patrzył, jak Kozacy po kolei wspinają się te parę łokci nad ziemię i wchodzą w jakieś ukryte przejście. Sprytne. Nawet bardzo sprytne i typowo bizantyjskie. Umieszczono sekretne drzwi nie tuż przy ziemi, gdzie zbyt łatwo by je było zauważyć, ale też na tyle nisko, aby nie zostały uszkodzone podczas ostrzału. Oblegający nie starali się gryźć podstawy potężnych murów, bo byłoby to marnowanie prochu i kul, skupiali się na czynieniu szkód w samej twierdzy. Zresztą pewnie na wypadek zniszczeń takich przejść uczyniono więcej. Ciekawe tylko, czy wyjścia wewnątrz ktoś pilnuje. Nie powinien. W końcu sekret jest coś wart wówczas, gdy wie o nim jak najmniej ludzi. A trudno oczekiwać, że na straży stać będą tylko zaufani. Odczekał dobre pół pacierza, ostrożnie zbliżył się do miejsca, w którym zniknęli Kozacy. Mur niczym się w tym miejscu nie wyróżniał, a w każdym razie przy braku światła trudno było cokolwiek dostrzec. Jakub był jednak przekonany, że i w dzień wejście musiało pozostawać niewidoczne, inaczej ktoś bardziej spostrzegawczy zwróciłby uwagę na najmniejszą nawet różnicę w wyglądzie. Przecież oblegający patrzyli na te mury od miesięcy, niektórzy chociażby z nudów liczyli pewnie kamienie i wypatrywali w rysach i pęknięciach rozmaitych kształtów. Obmacał ostrożnie ścianę. Nie znalazł jakichś wyraźnych występów, ale opierając się na wzmacniającym od fundamentu mur pasie kamieni, można było postawić nogę. Dalej było nieco trudniej, ale dla sprawnego człowieka osiągnięcie odpowiedniej wysokości nie stanowiło wielkiego problemu. Wdrapał się na podobny poziom, jak przedtem tajemniczy intruzi. Zaczął wodzić dłonią po murze. Gdzieś tutaj powinien być ruchomy kamień, może ukryta listwa czy inna zapadka, pozwalająca na otwarcie ukrytych drzwiczek. Niczego podobnego nie mógł jednak namacać. Żaden kamień, żadna spoina nie chciała wejść do środka. Zastanowił się. Zaraz... Przecież mury czasem są wzmacniane, a na pewno murarze lustrują ich stan. Wystarczyłoby, żeby któryś niechcący oparł się na zapadce, całą tajemnicę diabli biorą. Mistrz Jakub zaczął więc nie całą dłonią naciskać kamienie, ale samym czubkiem opuszka wskazującego palca. Zagłębiał go w każdą szczelinę, w każdą dziurę. Przecież ten, który szedł pierwszy, też zmitrężył tutaj nieco czasu. Wreszcie znalazł! Opuszek wszedł we wgłębienie. Gdyby Jakub nie był przygotowany na coś podobnego, pewnie by to przeoczył, ale czując gładszą niż gdzie indziej powierzchnię, nacisnął mocniej. Poleciał głową naprzód, wyciągnął przed siebie ręce, upadł na twarde kamienie. Tego się nie spodziewał – przejście zostało umieszczone na doskonałych zawiasach, nawet nie skrzypnęły, a przeciwwaga spowodowała, że kamienna powierzchnia natychmiast wróciła na swoje miejsce.

Kat pociągnął nosem. Zapach oliwy do lamp. A zatem ci, którzy tu się przed nim dostali, przynieśli w hubie żar i nie szli dalej na oślep. Jemu pozostawały wszystkie zmysły oprócz wzroku, bo w tak kompletnych ciemnościach nie był w stanie niczego dostrzec. Jednak czas spędzony swego czasu w mrocznych lochach bieckiej akademii i podziemnych korytarzach pod praskim zamkiem zrobił swoje. Ruszył przed siebie powoli, lecz pewnie, z wprawą badając drogę wyciągniętą przed siebie na skos w stosunku do ciała ręką. Bohdan Chmielnicki z chmurną miną spoglądał na człowieka siedzącego przy stole ustawionym w kącie namiotu. – Nie macie już tam po co iść, hetmanie. Wojsko pogromione, tyle go zostało, ile Demen Koroman zdążył wyprowadzić... – Przeklęty Koroman! – warknął Chmiel. – Jest jak Jonasz jakowyś! Gdzie się pojawi, tam ponoszę klęskę. – To doskonały dowódca – zaprotestował gość. Pochylił się do przodu, aby wziąć z patery daktyla, na chwilę jego twarz wyłoniła się z cienia. Miał sumiaste, siwe wąsy, głowę podgoloną nie jak Kozak, ale polski szlachcic, przez lewy policzek od ucha aż do środka brody biegła stara blizna, ślad po straszliwej ranie. – Gdyby tam dowodził świętej pamięci Krywonos, nie uszłaby żywa noga spośród Kozaków. – Tak, doskonały dowódca, tylko dlaczego za każdym razem, kiedy on prowadzi wojsko, zamiast starcie wygrać, bohatersko ratuje resztki armii? Gość wzruszył ramionami. – Może dlatego, że wysyłacie go zawsze w miejsca, gdzie jest najtrudniej, gdzie może liczyć tylko na siebie i swoich ludzi? Pod Winnicą zbieranina nasza ponoć tak się rozlazła, że tylko oddziały Koromana trzymały jaki taki porządek. Wiedzieliście, że im dłużej tam pozostaną, tym trudniej będzie nad nimi zapanować. – Ale nie wiedziałem, że Lachy urządzą wyprawę! – wybuchł hetman. – Nie ostrzegłeś mnie, panie Rusicki! Nie za to płacę ci w złocie omal tyle, ile ważysz! Szlachcic był zupełnie spokojny. – I zażądaliście mojego przyjazdu tutaj tylko po to, żeby mi to powiedzieć? Narażacie mnie na demaskację. Chmielnicki uspokoił się, pozwolił sobie nawet na lekki uśmiech. – Wszak jesteś tutaj incognito, panie Rusicki. Nic ci nie grozi. Rusicki oparł się wygodniej, westchnął ciężko. – Ale też mnie owo incognito kosztowało wiele zachodu. Wiecie wszak, że jego jasność książę Mliczyński upodobał sobie moje towarzystwo. Musiałem się gęsto tłumaczyć, czemuż to tak pilnie muszę wyjechać do majątku. – Dla mnie to też żadna rozkosz spotykać się z tobą pośród stepu w tym cuchnącym baranem tatarskim namiocie. Lecz czasem trzeba pogadać twarzą w twarz, wyjaśnić sobie to i owo. Szlachcic stłumił ziewnięcie. Znużony był, nudziła go ta rozmowa, ale nie chciał okazywać lekceważenia kozackiemu przywódcy. W końcu jego majątek wzrósł bardzo, odkąd zaczął współpracować z pewnym człowiekiem od Chmiela, a później z nim samym już bez pośredników. Potrafił wkraść się w łaski wpierw Jeremiego Wiśniowieckiego, a potem hetmana Stanisława Rewery Potockiego. Był gładki w obejściu, świetnie władał szablą, potrafił tęgo pić, a na polu bitwy poczynał sobie dzielniej niż inni. A że był łasy na złoto, że jego blask oślepiał go tak bardzo, iż przesłaniał nie tylko cały świat, lecz także własne sumienie, o tym nie wiedział nikt poza nim i tymi, którzy mu płacili. – Jako zaufany człowiek księcia Potockiego oddałeś mi, panie Rusicki, wielkie usługi. Wiele razy

uniknąłem kłopotów dzięki twoim doniesieniom. I za to będę ci wdzięczny do końca życia. – Hetman uśmiechnął się ciepło, a szlachcic odpowiedział mu podobnym uśmiechem. W słowach Chmielnickiego wyczuwał obietnicę, głowa powstania chciała od niego czegoś, a to oznaczało złoto... Jeszcze więcej złota. Jeśli hetman zechce czegoś wymagającego ryzyka i nakładu pracy, zapłaci za to sowicie. Skarbiec zameczku w Rusicach mógł pomieścić jeszcze wiele skrzyń. – Dzięki wam za te słowa, hetmanie. Powiedzcie mi już może, czegóż takiego ode mnie oczekujecie, że kazaliście się stawić na tej pustaci, a i sami porzuciliście sprawy, by to omówić w cztery oczy. – Oczekuję? – Chmielnicki nalał gościowi wina z bogato rżniętej karafy. – Może i oczekuję, ale też i rozliczyć się chciałem na poczet owych moich oczekiwań. Rusicki upił wina. Doskonały węgrzyn, nie za cierpki, ale i nie nazbyt słodki, taki właśnie lubił najbardziej. – Mówcie więc, panie hetmanie, czego ode mnie potrzebujecie. – Jako już rzekłem, oddałeś mi, panie Rusicki, wielkie usługi. Wszelako w ostatnim czasie, czego nie mogłeś nie zauważyć, twój patron, a mój najzaciętszy wróg, jego jasność książę Potocki, stracił do ciebie serce, a co za tym idzie także zaufanie. – A z czego to wnioskujecie? – spytał szlachcic z kwaśną miną. – Z wieści, jakie mi przekazujesz, jegomość. A raczej z ich braku. Chociażby tego, że Lachy wysłali oddziały przeciw moim wojskom. – Próbowałem przesłać wam wieść przez zaufanego człowieka, ale polskie wojska tak szybko przebyły drogę pod Winnicę, że nie zdążył was na czas uprzedzić. A nawet gdyby zdążył, i tak byłoby za późno... – To jedno – rzekł Chmielnicki. – Ale drugie, żeś mnie nie powiadomił, iż jaśnie oświecony książę hetman jakowegoś umyślnego pchnął pod Suczawę. Katowskiego mistrza, ponoć w swym fachu niezrównanego. Gdyby nie długi jęzor pewnego dworaka, nic bym o tym nie wiedział. – Przerwał na chwilę, wpatrzył się uważnie w twarz rozmówcy. – Z twej fizjonomii wnoszę, że dla ciebie to novum. Nie słyszałeś nawet o tym człeku? A zatem? Rusicki potrząsnął głową, jakby chciał zrzucić z niej jakąś szmatę czy wręcz ciężar. – O tym człeku, rzecz jasna, słyszałem. A nawet go widywałem, gdyż ku zgrozie wielu pan hetman i pan Koniecpolski dopuszczali go do niejakiej konfidencji. Ten drugi obawiał się kata wyraźnie, za to książę Potocki wydawał się kontent, widząc nieprzychylne spojrzenia dworaków. Dziwny to człek, ten kat. Z oczu patrzy mu prawy zbój, a ręce ma twarde i sprawne, powiadali, iż potrafi oskórować ofiarę tak, by nie spłynęło więcej niż mały pucharek krwi, a jeśli się postara i zada torturowanemu dekokt własnej roboty, to i zgoła kropla posoki nie spadnie na ziemię, za to ból oprawianego nie ma granic. Zamilkł na chwilę, zamyślił się. – I powiadano też, iż nawet z trupa potrafi wyciągnąć zeznanie... Że jest jakowymś obrzydłym, jak to ich zowią z grecka, nekromantą. Tfu! – Splunął w róg namiotu, nie zważając na pogardliwe wykrzywienie ust Chmielnickiego. – Taki jak człekowi na cień nastąpnie, duszę mu gotów odebrać, albo i co gorszego uczynić, a na pewno splugawi gorzej niźli dotyk trędowatego. – Widzę, że i ty się go lękasz, panie Rusicki. – Pewnie, że się lękam! – przyświadczył szlachcic z dziwną gorliwością. – Jeno głupiec może mówić, że się niczego i nikogo nie boi. Wy, panie hetmanie, nie odczuwacie strachu? Chmielnicki zaśmiał się gardłowo. – Odczuwam. Pewnie, że odczuwam. Jeno nie przed jakowymi przesądami, lecz przed tym, czego bać się należy i warto.

– Pozazdrościć – rzekł z kpiną Rusicki. – Ale nie widzieliście jeszcze tego kata. Hetman machnął ręką, znów nalał do kielichów. – Nieważne teraz. Ważniejsze, że nie możesz mi już oddawać takich usług, jak do tej pory. – Nie przesadzajcie, hetmanie. To raczej książęta nie mają czasu, aby... – Jak jest, tak jest – przerwał mu obcesowo Chmielnicki. – Teraz to nieistotne. Istotne natomiast jest to, że przez twoje zaniedbanie mój ukochany syn został poddany w większe niebezpieczeństwo, niż do tych pór się działo. Rusicki przełknął ślinę. Na nic było łgać. Obaj doskonale wiedzieli, że hetman Potocki otrzymał jakieś wieści dotyczące zdrajcy w jego najbliższym otoczeniu, więc odsunął od siebie wielu do tej pory zaufanych, w tym ulubionego szlachcica. Chmielnicki nie wezwał go tutaj na zwyczajną rozmowę. Czegoś chciał w zamian za straty poniesione w walce, za brak doniesień o kacie Jakubie, który wzbudził w szlachcicu zabobonny lęk. – Zastanawiasz się teraz pewnie, panie Rusicki, czego naprawdę od ciebie zażądam. – Hetman uśmiechał się, ale jego oczy pozostawały zupełnie zimne. – I bardzo słusznie. Wiem doskonale, że potrafisz gładko się wśliznąć w łaski wielkich panów, niczym wąż pełzać im u stóp i przekonać, żeś oddanym sługą. Dlatego chcę, abyś teraz zdobył względy wyżej postawionych magnatów niż pan hetman. Rusicki wytrzeszczył oczy. – Wyżej postawionych? – wyjąkał. – Kogo macie na myśli, hetmanie? Mam udać się do stolicy i wejść na pokoje królewskie?! Obłaskawić samego monarchę może? Chmielnicki pokiwał głową. – Tak. Masz udać się na królewskie pokoje. Obłaskawić monarchę też by ci było nie od rzeczy. Rusicki zaśmiał się, popatrzył na rozmówcę, jakby ten postradał rozum. – A w jaki żywy sposób mam tego dokonać? Co innego tu, na kresach Rzeczpospolitej, przekonać do siebie księcia hetmana, a inna rzecz wkroczyć do komnat samego króla jegomości! – Mylisz się, i to mylisz podwójnie, mości panie. – Chmielnicki ujął karafkę, ale odłożył ją na bok. – Primo, wcale nie liczę na to, że wkradniesz się w łaski króla jegomości, mówiłem tylko, iż powinieneś go obłaskawić. A secundo, nie żądam absolutnie, byś się przypiął do Jana Kazimierza, niech mu Bóg da długie lata życia. Tam mam już swoich ludzi, nie potrzebuję więcej. – Mam zatem jechać za granicę? Ale dokąd? – Tak, panie Rusicki – odparł hetman w zamyśleniu. – Udasz się za granicę. Jeno nie tak, jak ci się zdaje. Udasz się bowiem za granicę naszego świata... Błyskawicznym ruchem przywódca kozacki wydobył zza pasa pięknej roboty jatagan, wbił go bez ostrzeżenia w pierś szlachcica. Rusicki był tak zdumiony, że przez kilka uderzeń serca patrzył na ostrze, zanim pojął, co się stało. A Chmielnicki mówił tymczasem: – No, spróbuj do siebie przekonać Pana świata, króla najwyższego. Jeśli ci się uda, oznaczałoby to, iż się pomyliłem i pośpieszyłem, pozbawiając cię życia. Ale coś mi się zdaje, że się nie mylę. – Dlaczego? – wyrzęził Rusicki ostatkiem tchu. – Z jednej strony to moja zemsta za zaniedbania, panie szlachcic, ale najważniejsze dla mnie jest to, że pozbywam się ciebie, zanim zdążyłbyś mnie zdradzić. Patrzył bez zmrużenia w gasnące oczy Polaka. – A że zdradziłbyś, i to wcześniej niż później, jestem najzupełniej pewny. – Bądź przeklęty – szepnął Rusicki. – Żebyś wiedział, panie szlachcic, ile razy już to słyszałem... Diabli powinni mnie dawno żywcem porwać do piekła.

– I niech porwą... Oczy Rusickiego zgasły, a Chmielnicki odetchnął z ulgą. Przed tą rozmową obawiał się, czy aby szlachcic już go nie sprzedał swoim możnym protektorom, ale ze słów szpiega wynikało, że jeszcze nie zdążył, choć na pewno nosił się z tym zamiarem. Najlepiej o tym świadczył fakt, iż nie uprzedził go ani o wyprawie przeciwko posiłkom dla Suczawy, ani o tajemniczym kacie, który miał jechać pod twierdzę, ale po drodze zniknął nie wiadomo gdzie. A miał szlachciura na meldowanie dość czasu. Jedno było dla hetmana niejasne: czy Rusicki chciał zdradzić, bo dojadła mu służba dla buntownika, czy też poczuł, że zaciska się wokół niego sieć podejrzeń. Z drugiej strony, sprzedajny szlachcic być może wcale nie zamierzał dopuszczać się przeniewierstwa względem głowy powstania. Chmielnicki wolał się jednak zabezpieczyć. Zbyt wiele już razy zdradzali go najbardziej zaufani ludzie.

ROZDZIAŁ 7

Serhij, oparty o pień drzewa, patrzył w jesienne niebo. Cały poprzedni dzień i noc siąpił przykry, dokuczliwy deszcz, a teraz tylko pojedyncze obłoczki urozmaicały błękit. Błękit nadchodzącej jesieni, wypłukany tym upartym deszczykiem, rozpościerał się nad stepem, wdzierającym się między lasy, zagarniającym coraz większe połacie. Zimne późnojesienne i zimowe wiatry, suche i okrutne, nadciągające ze wschodu i północy pomagały trawom i niskim krzewom w walce z mocnymi drzewami. Na skraju lasu, a raczej tego, co zostało z niego w tym miejscu, liczne wiatrołomy wyciągały ku górze uschnięte konary, jakby chciały zwrócić na siebie uwagę Boga, prosić Go o zmiłowanie. Na próżno... Kozakowi przeleciała przez głowę myśl, że Stworzyciel nie dba o Swoje dzieło, a już na pewno nie słyszy podobnego wołania, inaczej na świecie nie byłoby tyle zła. W nim samym, w skołatanej duszy, ciemne uczucia tyle razy brały górę nad głosem sumienia, że teraz na myśl o tym poczuł w ustach gorzką ślinę. Sięgnął po bukłak, wypił wody pachnącej lekko igliwiem. Pochodziła ze źródełka bijącego nieopodal ziemianki pustelnika. Starzec śmiał się, że ludzie powiadają, jakoby ta woda miała cudowne własności, choć to tylko zwykły wysięk, jakich sporo w głębi lasów. Koń pasł się między drzewami, nie smakowała mu sucha stepowa trawa, zdawało się, że chce się najeść na zapas, jakby wiedział, że teraz przez prawie dwa dni będą przemierzać pustacie, zanim dotrą do następnej zielonej ściany drzew. Zresztą może i wiedział? Zwierzęta nieraz potrafiły zadziwić swoją przemyślnością. I nie tylko zwierzęta... Chorąży przymknął oczy. Ostatnia rozmowa z pustelnikiem wciąż go męczyła, słowa kłębiły się w głowie, układały w sensowne wzory, aby zaraz potem rozsypać się na wszystkie strony, stanowiąc niewyraźne dźwięki. Czy tak właśnie jego umysł bronił się przed tym, co usłyszał? Odetchnął głęboko. Ramię i plecy nie dokuczały, ale wiedział, że to tylko na pewien czas. Święty mąż napoił go ostro pachnącym wywarem, podobnym w smaku do tego, który podawał, kiedy Kozak odpoczywał na posłaniu, ale – jak powiedział – o wiele mocniejszym. Czy to możliwe, żeby właśnie ten wywar utrudniał zebranie myśli? Nawet jeśli tak, to może i dobrze. Tajemnica, którą pustelnik wyjawił Serhijowi, nie była może nazbyt zaskakująca, choć tego się Kozak nie spodziewał, może nie tak straszna, jak starzec zapowiadał, ale na pewno nie należała do przyjemnych. Za to chorąży dowiedział się jeszcze czegoś. Czegoś, co wiele tłumaczyło, ale też sprawiło, że zaczął patrzeć na świat nieco inaczej. Porządek rzeczy w jego głowie uległ jeśli nie zupełnemu zburzeniu, to na pewno przewrócił się do góry nogami. Przynajmniej w pewnych kwestiach. Kiedy stary skończył mówić, Serhij długo przetrawiał to, co właśnie usłyszał. Czuł szum w głowie, serce chciało się wyrwać z piersi. Usłyszał w jednej chwili zarówno wyrok, jak i ułaskawienie. I nie wiedział, która z tych dwóch rzeczy jest gorsza. – Musisz się z tego otrząsnąć – powiedział pustelnik. – Przespać się z tym, przemyśleć. Jak powiadają, ranek jest mądrzejszy od wieczora, ale w tym przypadku nie wiem, czy mądrości nie przynosi właśnie noc. Nie jedna i nie ta najbliższa. Kozak nie wiedział, co odrzec, milczał więc. Prócz tego, co usłyszał, nurtowała go jeszcze inna sprawa. I teraz wydawała mu się ważniejsza od przekazanej przed chwilą tajemnicy. Tak zapewne umysł bronił się przed zadanym mu gwałtem – kierował myśli w inne koleiny. – Powiecie mi, święty ojcze, skąd aż tyle wiecie o Wilkozakach i ich obyczajach? Pustelnik wykonał nieokreślony ruch ręką. – Księgi, synu – odpowiedział z lekkim uśmiechem. – Wszystko można znaleźć w księgach. Serhij potrząsnął głową.

– Nie wszystko – rzekł z wielką pewnością w głosie. – Kiedyś staruszek Prohyry mówił mi, że księgi są tylko drogą do celu, a nie samym celem. – Prohyry – mruknął pustelnik. – Znajomo brzmi to imię. Nie mieszkał w Kamieńskim Chutorze? – Nie inaczej – odparł zaskoczony chorąży. – Czyżbyście go znali? – Świat, jak powiadają, jest mały i góra z górą się nie zejdzie, a człowiek z człowiekiem tak. Jednak z tymi górami to też nie jest do końca prawda. I one się mogą zejść, bo jak inaczej powstawałyby ich całe łańcuchy? Ale twojego Prohyrego sam nigdy nie poznałem. Lecz jego imię swego czasu było głośne w całej Ukrainie. Znałem za to kogoś, z kim ów sławny Kozak chadzał na Lachów i Tatarów. Serhij patrzył długo na pustelnika. – Parasza powiadała – powiedział bardzo powoli – żeście już byli starzy, kiedy ona zaczynała swoją drogę znającej. – Tak... – Pustelnik zamyślił się. – To była piękna, młoda wiedźma. A przynajmniej uznano ją za wiedźmę... Ale piękna była zaiste. Ciekawość mnie bierze, jak teraz wygląda. – Jest stara, pomarszczona i nie rwie oczu urodą – odpowiedział z pewną niecierpliwością Kozak. – Ale serce ma dobre. – Zawsze miała. – Stary skinął głową. – Jeno nie zawsze dobre serce prowadzi do rzeczy dobrych. – Czyli jednak Parasza uczyniła coś złego? – Tego nie powiedziałem. Hm... – Przez chwilę wyglądał, jakby się zmieszał, a potem na pomarszczonej twarzy zagościł uśmiech. – Co będę dużo gadał, ludzie są zazdrośni, osobliwie, jeśli ktoś umie coś więcej albo jest bardziej sprawny w jakichś sprawach. Najważniejsze, że znachorka ocalała, prawda? Serhij patrzył podejrzliwie na pustelnika. – Wyście ją chcieli zgładzić, święty ojcze... to już wiem. Jeno nie dlatego, żeście ją podejrzewali o nieczyste praktyki. Starzec drgnął, popatrzył z uznaniem na Kozaka. – Mówiłem już, żeś bystry – mruknął. – Nazbyt może bystry czasami. Tak, szczułem na nią chłopów nie dlatego, że była sprawniejsza w uzdrawianiu lubo uprawiała złe czary... Zapanowało milczenie. Serhij przyglądał się twarzy starego. Zaprawdę, dziwne to było oblicze. Teraz pokrywała je siatka zmarszczek, które sprawiały, iż stało się łagodniejsze niż było niegdyś, jednak pozostały pewne ślady drapieżności rysów, orli nos i zdecydowany podbródek bardziej pasowały do wojownika niż pokornego mnicha. – Już wiem – szepnął Kozak. – Odkryła jakąś waszą wielką tajemnicę i nie trzymała języka za zębami? Na przykład to, że nie zostaliście pustelnikiem dlatego, iż wam dojadł klasztor, ale musieliście stamtąd uciekać? Pustelnik milczał długo i kiedy już się zdawało, że nie odpowie na pytanie, powoli skinął głową. – Wypowiedziała o jedno zdanie za dużo i nie tam, gdzie trzeba. Jak to młoda, głupia koza. Musiałem się bronić. Lecz kiedy tylko nadarzyła się okazja, pozwoliłem jej uciec. Pewnie jest do dzisiaj przekonana, że zdołała mnie przechytrzyć. – A ta tajemnica – Serhij wciąż wpatrywał się w ściągniętą za sprawą przykrych wspomnień twarz rozmówcy – to pewnie sekret waszego pochodzenia. Pustelnik uśmiechnął się, jego zawsze surowe oblicze nabrało teraz ciepłego, bardzo ludzkiego wyrazu. Wyglądał jak dobrotliwy staruszek, ulubieniec dzieci, znający tysiące opowieści i rozdający im smakołyki. – Zacząłeś się domyślać już przedtem, prawda, sokole? – Tak. Ale bałem się tej myśli, a na pewno nie wypowiedziałbym jej głośno. Nawet teraz...

– Tak, chłopcze – przerwał mu starzec – jestem Wilkiem. Serhij rzeczywiście domyślał się tego, szczególnie od chwili, kiedy pustelnik wyjawił mu sekret i sposób na pozbycie się okropnego bólu i słabości, ale te słowa, gdy już zabrzmiały, wstrząsnęły nim. Wilk... Wilkozak... Ktoś z plemienia, które wyrządziło mu tyle zła, któremu i on zło uczynił! Najgorszy wróg. Najstraszniejszy koszmar. – A właściwie powinienem rzec – powiedział po chwili zastanowienia pustelnik – że pochodzę z wilczego plemienia. Bo prawdziwym Wilkiem przestałem być dawno temu, kiedy wyrzekłem się ich obyczajów. Ale też i nie jestem takim człowiekiem jak ci, co do mnie przychodzą po radę... – Machnął ręką. – Zawiłe to wszystko. Ale nie da się zaprzeczyć, że w żyłach płynie mi znienawidzona przez ciebie krew. – To stąd tyle o nich wiecie... Nie z ksiąg wcale – zdołał wykrztusić chorąży po długiej chwili. Pustelnik wzruszył ramionami. – I z ksiąg, i nie z ksiąg. Nie sądź, że wszyscy Wilcy znają dokładnie swoje dzieje, wiedzą, od kogo i skąd pochodzą. Ta wiedza dostępna jest nielicznym, pozostałym wystarczają prawa zapisane na świętych słupach w każdej siczy. I nawet ci, którzy potrafią je wyryć, nie zawsze wiedzą, co w istocie rzeczy zostało w nich zawarte. A w księgach znalazłem to, o czym w siczach się nie mówi, a w każdym razie nie mówi się głośno, a często wręcz oszukuje się zwykłych Wilków. Nade wszystko Wilkozacy są święcie przekonani i mają być przekonani, iż pochodzą w prostej linii od przodków, którzy mieli takie same atrybuty i zwyczaje jak oni. Ludzie powinni uważać ich za zagrożenie, a nie krewniaków, z którymi dzielą świat. Tak jest im łatwiej. Ludziom zresztą też. – To bardzo głupie, skoro tamten książę stał się Wilkiem, aby ratować swoich. Starzec zaśmiał się krótko. – Świat nie opiera się na rozumie i zdrowym rozsądku, mój chłopcze. Gdyby tak było, nie istniałoby ani zło, ani dobro. Nie byłyby potrzebne, bo rozsądek z natury rzeczy wytyczałby drogę postępowania. Dopóki Wilcy żyli z dala od ludzkich siedzib, porywali tylko od czasu do czasu kobiety, dopóty łatwo było zachowywać tajemnicę. Ale ród ludzki ma to do siebie, że pleni się coraz szybciej, wchodzi na ziemie, które przedtem znajdowały się pod wyłącznym panowaniem przemieńców. Rośnie nienawiść. Tym bardziej więc powoływanie się na rozum i rozsądek jest bezcelowe. A dobro i zło mieszają się niczym w wielkim, rozpalonym tyglu. I jestem przekonany, że im bardziej narastał będzie konflikt, im mocniej rodzaj ludzki będzie się ścierał z wilczym, tym bardziej zaczną wychodzić na jaw najróżniejsze kłamstwa i półprawdy, jakimi żywiły się obie strony. Serhij westchnął. To nie było na jego głowę. Takie rozważania przystoją mnichom czy pustelnikom, nie prostemu żołnierzowi. Dobro i zło zostały wpisane w życie przez Boga i nie należało się nad tym zbytnio rozwodzić. Starzec tymczasem ciągnął dalej: – Wilcy stali się nowym ludem. Zapobiegli zagrożeniu, lecz sami zostali wyrzutkami. Pewnie miałeś możność przekonać się, że ludzie nie lubią odmienności, boją się jej. Nawet powstanie Chmielnickiego wybuchło przez to, że prawosławni i rzymscy katolicy nie potrafią się porozumieć w sprawie unitów. Tak, tak, wiem – przerwał rodzący się protest Serhija. – Poszło też o krzywdy uczynione Bohdanowi przez Czaplińskiego, o regestr, o sto innych kwestii. Ale tak naprawdę wszystko zamyka się w inności. Dla starosty byle pisarz kozacki był nikim, bo był inny, nie sięgał mu dostojeństwem i do kolan. Kozaków regestrowych spotyka los lepszy niż pozostałych. Są inni czy nie? Tyle że wszyscy by chcieli dostać się pod ochronę króla polskiego, dostawać odzienie i żołd. Nie mogą, więc przyłączyli się do buntu. A ciebie Chmiel posłał, byś powyrzynał wilkozackich starców i dzieci, bo chciał się już wówczas przypodobać carowi. Car zaś nienawidzi Wilków, bo nie cierpi każdego, kto pragnie być wolny, kto jest inny niż jego podnóżki i bijący pokłony mużykowie.

– Nie jestem dumny z tego, co uczyniłem – mruknął Serhij. – I bardzo słusznie – zaśmiał się pustelnik, lecz zaraz spoważniał. – Zawsze przy takich niesnaskach gdzieś czai się duch inności i niechęci do tych, którzy się czymś odróżniają. I dobrze, bo inaczej wszystko by się zlało w jedną mdłą melasę, choć rodzi to wojny i pogromy. – A wy, święty mężu? – spytał Serhij z pewnym wahaniem. Czy stary nie rozgniewa się, jeśli usłyszy to pytanie? – Dlaczego nie mieszkacie w siczy z Wilkozakami? Czemu poszliście do klasztoru? Pustelnik nie wydawał się poruszony ani tym bardziej rozsierdzony ciekawością Kozaka. – To długa opowieść. Na pewno chcesz słuchać? – Na pewno. Serhij otrząsnął się z niedawnych wspomnień, zagwizdał na wierzchowca. Trzeba ruszać dalej. Wprawdzie stary zapewniał, że działanie driakwi wystarczy na powrót do chaty Paraszy, ale im wcześniej zajedzie, tym lepiej. Koń podszedł nieśpiesznie, Serhij zebrał się. Miał zupełnie odrętwiałe ramię i połowę pleców. Cena za brak cierpienia. Chciał nawet, żeby stary dał mu więcej driakwi albo zdradził przepis, lecz ten odmówił. Taką ilość specyfiku, jak wytłumaczył, można przyjąć bezkarnie może raz w życiu. Potem nie dość, że nie będzie działać jak trzeba, przykróci się znacznie czas odrętwienia, to jeszcze zacznie trawić ciało i duszę. I z jednej strony nie będzie można się bez niego obyć, a z drugiej zacznie bezlitośnie zabijać. Omami człowieka zupełnie tak, jak gorzałka mamiła niektórych, stając się konieczna do życia jak woda i chleb. – Już nigdy nikogo nie waż się prosić o taką driakiew – rzekł pustelnik surowo, wręcz groźnie. – Chyba że ci się znudzi nie tylko życie, ale też przestaniesz dbać o zbawienie duszy. Tak, ale niebawem może się okazać, że zbawienie duszy wcale nie jest najważniejsze... Czy cały świat jest pogrążony w kłamstwie i krętactwie? Jak z tymi Wilkami. Z jednej strony strzegą swoich tajemnic bardziej niż życia, a z drugiej okazuje się, że nawet jeśli jakiś ich sekret wypłynie, ktoś już zadba o to, aby nawet taką ukrytą prawdę zafałszować. Westchnął ciężko. Hrehory stał naprzeciwko przemienionego basiora. W pierwszej chwili przypuszczał, że wrócił Michej, że czaił się gdzieś w lasach otaczających z trzech stron nową sicz, ale to na pewno nie był Gryszczy. Tamten widać snuł się wciąż po świecie, zastanawiając się, jak mógłby zmusić do walki starego atamana, jak zapewnić sobie głosy rady. Lecz wiedział przecież z całą pewnością, że nie dopnie swego dopóty, dopóki sicz nie okrzepnie, a to musiało potrwać jeszcze długo. Mógł jeszcze sprowadzić Kostenkę i spróbować udowodnić przywódcy, iż potrafi być bardziej od niego skuteczny, lecz i na to się nie zanosiło. Jeśli tamtych dwóch, których wysłał za zbiegłą Mariką, a którzy nie wrócili, nie dało rady czy to odnaleźć Kozaka, czy nie zdołali go pokonać i przynieść jego głowy, nie jest to rzecz prosta. A ten tutaj, który stanął mu na drodze, był w wilczej postaci naprawdę podobny do Micheja. Lecz tylko na pierwszy rzut oka – drobniejszy, może nieznacznie, ale zawsze, spojrzenie miał dzikie i całkiem zwierzęce, podczas gdy Gryszczy nawet przemieniony, tuż po walce, z okrwawionymi kłami, zachowywał w źrenicach ślady zwykłego rozumu. Szczeniak. Duży i silny, ale wciąż jeszcze tylko szczeniak. – Zejdź mi z drogi, Kubanie – rzekł ataman znużonym głosem. Chciał zostać sam, spędzić noc z dala od nocnego gwaru wilczej siedziby w czasie Okołopełni. W odpowiedzi młody Wilk tylko warknął głucho. W tym warknięciu było wszystko – żądza krwi, zasnuwająca mgłą umysł niedoświadczonego przemieńca, chęć zemsty za doznane upokorzenie, a także zwykła, drapieżna nienawiść. – Zejdź mi z drogi – powtórzył stary basior. – Nie chcę z tobą walczyć.

Znów warknięcie, tym razem ostrzejsze, zapowiadające rychły atak. – Jesteś głupcem, Kubanie – powiedział Hrehory, wciąż zachowując spokój. Bodaj po raz pierwszy w życiu nie czuł tego przyjemnego napięcia przed walką... Widać ten, kto sprzeniewierzył się wilczemu prawu, kto zostawił na zatracenie sicz wraz z waderami, najmłodszymi szczeniętami i starcami, tracił prawo do bycia Wilkiem w całej pełni. Pozostawało tylko poczucie obowiązku. W tej chwili chciałby nawet, aby Michej wreszcie powrócił, zdjął mu z ramion brzemię. Nawet za cenę życia. Dopiero teraz zrozumiał to, co kiedyś powiedział stary Koszko o pragnieniu spokoju i ukojenia. I o tym, jak strasznie jest spełniać obowiązki i pilnować przestrzegania prawa, kiedy niczego już się nie pragnie. Przemieniony Kuban warknął trzeci raz. – Tak, wiem – rzekł ataman. – Mój czas przemija, może nawet już przeminął. Lecz nie ty mnie zgładzisz, głupi młodziku. Nie wiem, co ci naopowiadali, domyślam się za to, kto cię nasłał. Odejdź, dopóki jeszcze możesz. Kiedy zaczniemy, będzie za późno. Nie sil się na czwarte wyzwanie. Stawaj do walki, skoro już tak chcesz. Patrzył na szare cielsko i coś go niepokoiło. Coś było nie tak, jak powinno, ale co, nie miał teraz czasu rozważać. Bo zwyczajowego czwartego warknięcia nie było. Kuban wykonał potężny skok, odbijając się z miejsca, z wszystkich łap. Uzbrojony w potężne zęby pysk o włos minął gardło atamana, który uczynił szybki wykrok w tył, wyginając się mocno. Nie myśląc nawet, co robi, wydobył szablę, tnąc nią w ślad za przemieńcem. Nie trafił, młody Wilk okazał się bardzo szybki i zwinny. Wykręcił się powietrzu, lądując niespodziewanym przewrotem przez łeb, ale wrył się w ziemię, znów przodem do przeciwnika, gotów do natychmiastowego ataku. I ten atak nastąpił. Tym razem Kuban nie celował w szyję atamana, ale zamierzał spaść przednimi łapami na jego pierś, rozorać ją, może nawet rozerwać żebra. Gdyby miał do czynienia z człowiekiem, mogłoby się to udać. Lecz nie z drugim, o wiele bardziej od niego samego doświadczonym Wilkiem. Hrehory nie czekał, drobiąc, odbiegł błyskawicznie trzy kroki w tył, a ciężkie cielsko spadło na trawę. Lecz i tym razem Kuban nie pozwolił się zaskoczyć. Szabla bezsilnie uderzyła w ziemię tam, gdzie jeszcze mgnienie oka wcześniej przypadł. Ataman z mimowolnym podziwem patrzył na młodego basiora. Już nie nazywał go w myślach szczeniakiem. Oto pod bokiem wyrósł mu doskonały wojownik. Szkoda wielka będzie takiego stracić. – Napadasz mnie jak zbój – powiedział. – Jeśli chcesz prawdziwego pojedynku, wróć w ludzką powłokę i wydobądź... Nie dokończył. Dopiero teraz dotarło do niego, co go tak niepokoiło gdzieś na granicy świadomości. Kuban nie miał na sobie uprzęży z szablą, krótkim muszkietem i samopałem! Ani przez chwilę nie zamierzał walczyć honorowo, zgodnie z twardymi zasadami wilczego prawa. To nie młodzieńcza zapalczywość przyćmiła mu umysł, zmusiła do sprzeniewierzenia się obyczajowi. To nie miał być pojedynek, ale zwyczajne zabójstwo. Morderstwo. Ludzie zwykli posługiwać się w takich razach sztyletem lub trucizną. Lecz Wilka trudniej zaskoczyć atakiem z tyłu, a i wszelakie jady znosi o wiele lżej. To, co przed chwilą uczynił Kuban, mogło oznaczać kres życia atamana. Hrehory uznał, że zostanie wyzwany tak, jak to się dzieje w przypadku, gdy dwaj wrogo nastawieni Wilcy spotykają się na szlaku, poza siczą i poza watahą. Zestarzał się. Od razu powinno do niego dotrzeć, co oznacza brak uzbrojenia u przemienionego młodzika. Tak, miał wielką szansę zwyciężyć w pierwszym starciu, zaskoczyć Hrehorego. I pewnie gdyby – chcąc ułatwić sobie zadanie, uwolnić ruchy – nie pozbył się rynsztunku, byłoby już po wszystkim. Ale ten niepokój dręczący atamana sprawił, że był jeszcze czujniejszy niż zazwyczaj.

Życie jest pasmem błędów, przeleciało przez głowę Hrehoremu. Dla jednego to błogosławieństwo, dla kogoś innego przekleństwo. A Kuban już leciał ku niemu w kolejnym potężnym susie. Ataman przetoczył się przez plecy i stanął już w wilczej postaci na czterech łapach. Zarysy przedmiotów nabrały ostrości, dźwięki stały się głośniejsze. Gorejące ślepia Kubana, który znów gotował się do ataku, lśniły niczym dwie jasne gwiazdy. Przez tumaniące rozum zwierzęce pragnienia przebijała się jedna bardzo wyraźna myśl – w miarę możności odnieść jak najmniejsze rany. Przecież musi jeszcze podziękować tym, którzy nasłali głupiego młodzika. Dobrze by było też zostawić smarka przy życiu. Lecz czy to będzie możliwe? Rozżartego młodego basiora niezmiernie trudno pokonać. Kuban skoczył, ale tym razem natknął się na wyszczerzone zęby Hrehorego. Trysnęła pierwsza krew z rozciętego pyska. Natychmiast nadleciał cios zadany łapą, spadł na czerep, mrocząc nieco młodzieńca. Odskoczył, przebiegł kilkanaście kroków, robiąc półkole wokół obracającego się za nim przeciwnika, zbierał przy tym siły. Nie spodziewał się, że będzie łatwo, ale szybkość, siła i wprawa starego wprawiły go w konsternację. Nie miał jednak przecież już innej drogi. Mógłby oczywiście położyć się na grzbiecie wilczym obyczajem, na znak poddania, ale to nie wchodziło w grę. Sam na miejscu atamana nie oszczędziłby kogoś, kto po raz drugi złamał prawo. Oblizał krew leniwie płynącą z płytkiej ranki. Jej metaliczny posmak sprawił, że w jednej chwili zapomniał o wszystkim, wilcze serce znów wzięło górę nad ludzkim umysłem. Rzucił się na wroga z jednym tylko pragnieniem – zniszczyć go za wszelką cenę, napić się jego posoki. Był szybki. Szybszy nawet, niż Hrehory mógłby się spodziewać. Mlecznobiałe kły trafiły dokładnie w środek grzbietu, lecz ześliznęły się po guzach uprzęży, kalecząc tylko skórę. Siła uderzenia była jednak na tyle duża, że ataman przewrócił się, przeturlał i dopiero wstał na równe łapy. Tego było już za wiele. Nie mógł sobie pozwolić na jakiekolwiek wahanie. Szkoda walecznego Wilczka, ale sam sobie jest winien... Stary pozwolił, aby całe jego jestestwo opanowały zwierzęce pragnienia. Łapy natychmiast stały się bardziej sprężyste, ruchy szybsze, do pyska napłynęła ślina, mięśnie wypełniły się krwią. Warczenie, jakie wydobyło się z gardła atamana, przypominało bardziej ryk lwa niż wilczy głos. Było tak potężne, że już gotów do następnego ataku Kuban stracił rezon, zawahał się. To wystarczyło doświadczonemu Wilkowi. Hrehory skoczył, otwierając pysk na całą szerokość, spadając wprost na kark przeciwnika. Tamten rzucił się w bok, skręcając ciało, aby natychmiast odpowiedzieć równie mocno, ale cios okazał się tylko podstępem. Oczywiście, gdyby spadł na Kubana, pogruchotałby mu kości, ale tak naprawdę Hrehory od początku zamierzał uderzyć go łapą. Pazury rozorały bok młodego basiora, zazgrzytały na żebrach. Kuban zaskomlał zupełnie jak skarcony przez matkę szczeniak, ale zaraz kłapnął zębami, zaciskając je na wystawionej daleko w bok w wypadzie tylnej prawej łapie. Kość wytrzymała potężny uścisk, ale przeszywający ból i szarpnięcie wytrąciły atamana z równowagi. Padł na bok, a Kuban, nie zwalniając chwytu, rzucił się, celując pazurami w odsłonięty brzuch Hrehorego. Nie na darmo powiadają, że wilk schwytany we wnyki potrafi odgryźć własną łapę, żeby odzyskać wolność. Ból i kalectwo nie są najgorszymi rzeczami na świecie. Ataman nie zważał na to, co dzieje się z uwięzioną kończyną. Bez większego wysiłku odbił ostre pazury, zaparł się i wstał. Kuban z kolei szarpnął się, by znów obalić wroga. Twarda kość nadal wytrzymywała, ale łapa uległa skręceniu, ciało starego Wilka przeszył nowy ból. Nie było na co czekać. Zebrał wszystkie siły, zawołał moce wszystkich dusz, jakie otrzymał w ciągu długiego życia. Zanim Kuban zdążył uczynić cokolwiek, poczuł nacisk na pysku. Nie widział zbliżającej się łapy, tak szybki uczyniła ruch.

Po chwili Hrehory uwolnił tylną łapę. Zmiażdżone szczęki Kubana rozluźniły uścisk. Ataman zawinął się, płynnym ruchem przypadł do przeciwnika, zacisnął zęby na jego gardle, zaraz puścił. Z pyska młodego basiora popłynęła krew. – Odchodzisz – oznajmił Hrehory. – Jeszcze kilka, kilkanaście uderzeń serca, a odpłyniesz do krainy przodków. Wiesz, jak możesz odkupić winę chociaż częściowo? W oczach konającego błysnęło zrozumienie, przestały być tylko wilcze, nabrały nieco ludzkiego wyrazu. Hrehory odszedł trzy kroki, usiadł. Miał ochotę natychmiast wylizać krwawiącą ranę, a potem przywrócić sobie ludzką postać, nastawić zwichniętą kostkę. Lecz teraz nie czas był na to. Umierający Wilk patrzył na niego intensywnie. Jego spojrzenie gasło, zmasakrowany pysk poruszał się bezsilnie i bezgłośnie. I kiedy Kuban wydał ostatnie tchnienie, Hrehory poczuł przypływ sił. Całe ciało przeszył ból niedający się z niczym porównać, udziałem starego stała się udręka umierania, a potem nadpłynęła również z niczym nieporównywalna rozkosz. Wyprężył się, wzniósł pysk i zawył ile miał sił w płucach. Z pewnością ten zew usłyszano w siczy. Z pewnością Wilcy poczuli, że gdzieś niedaleko część dwuduszy umierającego przeszła w posiadanie żywego. Ci, którzy namówili Kubana do napaści, wiedzieli już też, że zginął ich wysłannik. Gdyby to stary Wilk pozbywał się swojego potężnego ducha, nastąpiłoby coś na kształt nawałnicy, wdzierającej się w umysł niepohamowaną falą. Wiedzą. I doskonale. Bo wiedzą też, że w ostatniej chwili życia Kuban nie odważył się wystąpić przeciw prawu... Tymoszko Chmielnicki przechadzał się przed stojącymi w rzędzie Kozakami. O czterech już dawniej słyszał. Trzej to byli towarzysze ściganego przez ojca Serhija Kostenki, a jeden nazywał się Melech i był bratem zdrajcy zgładzonego przez hetmana. Z kolei dwaj pozostali wyglądali bardziej na zbójów niż żołnierzy. Ale też gdyby na to patrzeć, ponad połowa wojska kozackiego patrzyła na takich. Sławetny Krywonos też miał gębę, jakby kogoś przed chwilą zamordował i wyssał jego szpik. – Powiadacie, że wysłał was mój ojciec – zwrócił się do Semena, Liwki i Ilji. – Nie inaczej – odparł Poroh, patrząc mu prosto w oczy. – Mamy was chronić, a w zamian za to hetman odpuści naszemu atamanowi, chorążemu Kostence. – To znakomity powód – skinął głową Tymoszko. – I zgodny z tym, co ojciec napisał w liście. A wy? – zwrócił się do Pawła i Wilkozaków. – Was ponoć z taką samą misją przysłał mój jaśnie oświecony teść. – Tak, panie. – Melech skłonił głowę. – A dlaczegóż to pan hospodar Bazyli Lupu tak bardzo troszczy się o moje zdrowie? I czemu zdał się na człeka, którego rodzonego brata raczył zgładzić mój ojciec? Paweł znów się skłonił. – Hospodar jest jawnie zainteresowany w tym, aby zwycięstwo odniósł syn jego protektora, to zrozumiałe, jeśli chce utrzymać wpływy. Zaś ja... No cóż, mój brat knuł przeciwko hetmanowi i poniósł za to karę. Przyznaję, żem chciał się mścić, lecz kiedy się dowiedziałem prawdy, postanowiłem, iż nie od rzeczy będzie się przysłużyć. Zaś ci dwaj zostali po prostu sowicie opłaceni. Za sumę, którą otrzymają po powrocie od pana Lupu, można by duszę samemu diabłu zaprzedać. Podał młodemu Chmielnickiemu glejt napisany przez Bazylego. Tymoszko przebiegł pismo wzrokiem, pokiwał głową. – Dziwne to wszystko. Zaprawdę, bardzo dziwne... Wbrew oczekiwaniom przy wyjściu z sekretnego tunelu czekała jednak na nich warta. Jak się okazało, dowódca obrony uznał, iż bezpieczniej będzie ujawnić zaufanym ludziom prawdę, niż

ryzykować, że ktoś wtajemniczony z zewnątrz wtargnie niespodziewanie. Sam syn hetmana dowiedział się o tych przejściach od poprzedniego dowódcy twierdzy, który spędził w niej całe życie. Nie był pewien, czy stary wskazał wszystkie chodniki, bo nie wytrzymał tortur i powiesił się w lochu na podartej na pasy koszuli. Od tamtej pory więźniowie w Suczawie siedzieli w lochu prawie nadzy. A było tych więźniów całkiem sporo, gdyż podejrzliwy Tymoszko wtrącał do ciemnicy każdego, kto wydawał mu się niepewny. Chociaż ostatnio napływ podejrzanych znacznie się zmniejszył. Lecz nie dlatego, by wśród oblężonych pozostali tylko wypróbowani, pewni ludzie. Po prostu Chmielnicki nie mógł ogołocić murów z obrońców. Wzmocnił jednak warty przed drzwiami swojej komnaty, kazał stale strzec tajnych przejść. Najchętniej zasypałby je, ale podczas oblężenia nie miał takiej możliwości. Nie mówiąc już o tym, że mogły się przydać w razie – nie daj Boże – klęski i kapitulacji. Tymoszko odłożył pergaminy, znów zaczął się przechadzać. Na zewnątrz panowała względna cisza. Obie strony odpoczywały po ostatnim pojedynku artyleryjskim, słychać było tylko pojedyncze wystrzały, gdzieś niedaleko za oknem dzwonił o kowadło ciężki młot. Rzemieślnik naprawiał jakąś broń, a może wykuwał nową? – Nie wiem, doprawdy, co o tym myśleć. Gdyby przybyła tylko jedna wasza grupka, byłoby mi łatwiej to zrozumieć. Ale dlaczego ojciec i teść całkiem osobno wysyłają ludzi dla mojej ochrony? – Kto wie? – Melech wzruszył ramionami. – Może się o coś pokłócili? Nie nas o to pytać. Sami byliśmy zdumieni, gdy się okazało, żeśmy się wszyscy wyrwali ze szczętu bitwy, pozostawiając towarzyszy broni, aby przedostać się do Suczawy. A nie było to łatwe, panie. Pierścienie oblężenia założono ciasno, Lachy warty rozstawiają gęsto. Dwa dni obserwowaliśmy ich obyczaje, żeby tej ostatniej nocy przebić się tutaj. Tymoszko milczał bardzo długo. – Nie ufam wam, panowie mołojcy – rzekł w końcu. – I nie powinno to was dziwić. – Możemy przysiąc... – zaczął Semen, ale przerwał mu drwiący śmiech młodego Chmiela. – Nie kpij, człowieku. Jeśli jesteście czestnymi ludźmi, przysięgi mi po nic, a jeśliście zdrajcy, co są warte wasze zapewnienia? Poroh zamilkł. Trudno było odmówić temu twierdzeniu słuszności. – Dobrze. – Tymoszko westchnął ciężko. – Swoich ludzi do ochrony mam, nie gorszych niż wy, a im ufam. – Na tyle, na ile w ogóle można komuś ufać, dodał w myślach. – Na razie pójdziecie na mury pomagać w obronie, a ja zastanowię się, co z wami począć. Jestem pewien, że któraś z waszych trójek kłamie. Nie wiem która, ale dowiem się i wtedy zdrajcy gorzko pożałują i będą się modlić o szybką śmierć. Kozacy popatrzyli po sobie. Melechowi przemknęło przez głowę, że nie będzie łatwo wykonać zadanie. Tymoszko nie był taki głupi, jak czasem o nim powiadano. Może okrutny, ale na pewno też przebiegły. Trudno podejść takiego czujnego dzika. W dodatku diabli nadali tych trzech od hetmana. Ci na pewno będą pilnować młodzieńca, nawet z daleka. Tymoszko nie zamierzał przedłużać rozmowy. Odesłał wojaków do kwatermistrza, a potem wezwał dowódcę straży przybocznej. – Będziesz pilnował tej szóstki jak oka w głowie. Masz wiedzieć o każdym ich ruchu. Jeśli zauważysz cokolwiek podejrzanego, masz natychmiast meldować. Przez chwilę zastanawiał się, czy nie powiedzieć o swoich podejrzeniach, ale zrezygnował. Niech się kapitan nie uprzedza, niech obserwuje wszystkich jak najpilniej. Wziął ze stołu list od ojca. Stary lis zwietrzył niebezpieczeństwo, postanowił zadbać o syna. To zrozumiałe. Ale pozostawało teraz pytanie, czy aby ci trzej, którzy przynieśli pismo, to ci sami, których wysłał ojciec. Zawsze ostrożny, nie wymienił ich imion, napisał tylko o trzech junakach. Zbyteczna ta

ostrożność. Gdyby jeszcze wojska polskie nie rozbiły posiłków, sprawa byłaby pewniejsza, ale tak... Każdy mógł przejąć to pismo w zamęcie. Podobnie jak list Lupu. Zresztą ten drugi równie dobrze mógł zostać sfałszowany. Tymoszko nie znał podpisu hospodara tak doskonale, jak ojcowego. A poza tym z tej strony mógł się spodziewać podstępu. Nie wiedział przecież, co ten sprytny Bizantyjczyk knuje. Ktoś, kto zrzucił z tronu prawowitego władcę, nie zasługiwał na zaufanie. I ojciec absolutnie mu nie ufał. Dlatego przecież uzależnił pomoc dla hospodara od zgody na małżeństwo Timofieja z Rozandą. A teraz syn hetmana musiał podjąć decyzję, czy zaufać wysłannikom teścia, czy ojca. Jedni i drudzy wydawali mu się równie podejrzani. Gdyby nie to, że znajdowali się w oblężeniu i potrzebne były sprawne ręce do obrony, wziąłby ich na męki i wydobył prawdę. – Halasz! – zawołał. Wszedł młody chłopiec, jeniec turecki, trąc zaspane oczy. – Przynieś no mi tęgiego wina. Słodkiego jak miód! – Kiedy, panie, dziś rano kartacz wpadł do piwnicy i potrzaskał beczki... – Czemu nikt nie meldował?! – warknął Tymoszko. Halasz zbladł. Młody Chmielnicki nieraz go już wybatożył za różne niby to przewiny, a i teraz spoglądał w stronę nahajki leżącej na małym stoliku przy łożu. – Byliście zajęci, panie, sami zakazaliście sobie przeszkadzać. Tymoszko kiwnął głową, usiadł na skraju łoża. – Trudno – rzekł. – W takim razie pomóż mi zdjąć buty. Chłopiec odetchnął z ulgą, podszedł do pana na lekko jeszcze trzęsących się kolanach, stanął tyłem, w lekkim rozkroku, w oczekiwaniu. Tymoszko uniósł nogę, chłopiec chwycił but pod obcasem, za nosek i zaczął ciągnąć, przymykając oczy z wysiłku. A tymczasem Chmielnicki z okrutnym uśmiechem sięgnął po nahajkę. Marika miała niespokojne sny. Obudziła się w środku nocy zlana potem. Czuła znowu ten przeklęty zew. Gdzieś tam nad dachem chaty, przesłonięty grubą kołdrą chmur, księżyc wzywał i kusił. Nienawidziła tego uczucia, nienawidziła srebrnego dysku. Gdyby teraz wyszła za próg, widziałaby go równie dobrze, jak gdyby niebo było zupełnie czyste. Przekleństwo... I te sny... Znów widziała tuż przed swoją twarzą pokryty pianą wściekłości wilczy pysk. Znów wrócił koszmar, jaki przeżywała w siczy wilkozackiej. Halszka posapywała smacznie przez sen, przytulona do boku matki. Marika bała się już wkładać ją do ciut przymałej kołyski, a nie miał kto maleńkiej wystrugać łóżeczka. Przynajmniej ona była szczęśliwa tak, jak powinno być szczęśliwe dziecko. Chociaż czy to wiadomo? Matka niespokojna, ojciec wciąż chory i coraz słabszy, jedynie Parasza była taka, jaką być powinna babka, choć przecież krew w niej obca. Błogosławiony dzień, w którym Serhij z małą trafili pod opiekę znachorki. Marika tęskniła już za mężem. Nie minęły jeszcze dwa tygodnie, od kiedy wyruszył, a czuła, jakby go nie było kilka miesięcy. I nie tęskniła za chwilami fizycznego zbliżenia nawet, ale za jego głosem, zapachem, za tymi ciemnymi oczami, w których mogła zobaczyć miłość mimo wszystkiego, co ich spotkało, mimo tego, kim się stała. I kim on się stał za jej przyczyną... Nieszczęśliwym, kalekim mężczyzną. Nie miał już w sobie dawnego ognia wiecznie niespokojnego ducha, najdzielniejszego mołojca, jakiego kiedykolwiek widziała. – Znów nie śpisz, córeńko – w ciemnościach rozległ się szept Paraszy. – Jeśli bardzo chcesz, pędź do lasów i na step. Przypilnuję małej. Marika zagryzła wargi do krwi. Tak, całą wilczą częścią duszy pragnęła wyrwać się z ciasnej izdebki, ulec przemianie, złapać wiatr w nozdrza. To przyniosłoby ulgę... Na chwilę, do rana, do powrotu Serhija może...

– Nie, mateczko. Przyrzekłam sobie, że więcej się nie przemienię. Nigdy! Za żadną cenę! Parasza nie odpowiedziała. Lecz kiedy Marika uznała, że znachorka już musiała zasnąć, nagle rzekła, wciąż tak samo cicho: – Nie zarzekaj się, gołąbeczko, nie mów, że tego czy tamtego nigdy nie uczynisz. Nie wiesz na pewno, czy nie zmusi cię do tego życie, troska o tych, których kochasz... – O czym mówicie, mateczko? Wiecie coś może? Albo się domyślacie? Parasza parsknęła krótkim śmiechem. – Nie wiem, o czym mówię, bo ani wiedzy nie posiadam, ani domysłów nawet nie snuję, gdy nie wiem, co się może zdarzyć. Ale takie zarzekanie się nie jest rozsądne. Nie chcesz w wilczym ciele pobiec na łowy, nie chcesz dać się porwać zwierzęcej naturze, to dobrze, to się chwali. Jednakowoż, powtarzam, nigdy nie wiadomo, co człowieka czeka w przyszłości. Marika pomyślała, że Parasza właśnie wystawiła ją na próbę. Tylko po co? Żeby sprawdzić, ile w młodej matce jest jeszcze człowieka? Czy potrafi zapanować nad pragnieniami, którym Wilkozacy poddają się bez wahania? – A jednak zostanę – powiedziała z mocą, nie zważając, że może obudzić dziecko. – Muszę być uczciwa względem Serhija. – Ale jego nie ma – odparła staruszka. – Przecież się nie dowie, nie musimy mu podawać wywaru na sen. Ten ostatni raz możesz sobie pozwolić... Tak, powiedziała do siebie Marika, poddaje mnie próbie. – Już powiedziałam! Nie będę się więcej przemieniać... I przy tym zostanę. – Bardzo dobrze, córeczko – powiedziała miękko Parasza. – Bardzo dobrze... Marika poczuła przykrość. Stara sprawdza ją, próbuje, na ile jest gotowa się poświęcić dla męża. On jako przyszywany syn bardziej się jej udał niż ona jako przyszywana córka... a może raczej synowa? – Nie gniewaj się, gołąbeczko – mruknęła Parasza, jakby odczytując uczucia młodej kobiety. – Gdyby to Serhij był na twoim miejscu, zrobiłabym to samo. Nie myśl, że czynię to ze złośliwości czy głębi czarnego serca. Po prostu czasem trzeba sobie coś samemu powiedzieć, a łatwiej jest, gdy ktoś w tym pomoże. Nawet jeśli trochę zaboli. Marika wbiła oczy w powałę. Mimo ciemności, nieprzeniknionych dla zwykłego ludzkiego oka, widziała zarysy belek, nawet źdźbła słomy sterczące na wszystkie strony. – Powinnam wam podziękować? – spytała, czując, że to ostatnia rzecz, na jaką miałaby chęć w tej chwili. – Nie, nie powinnaś – odparła Parasza z wyraźną przykrością w głosie. – Dziękować należy z serca, nie z musu. To, co uczyniłam, było dla ciebie przykre, a za przykrość nie powinno się oczekiwać wdzięczności. – Nawet jeśli ją się wyrządza dla czyjegoś dobra? – Może zwłaszcza wtedy. – Przykrość w głosie staruszki zmieniła się w zamyślenie. Marika poczuła, jakby do oczu miały napłynąć jej łzy. Wiedziała jednak, że nie uroni ani jednej. Odkąd została waderą, nie potrafiła płakać. Nawet w chwilach największej rozpaczy i upokorzenia powieki pozostawały suche. Wilcy nie płaczą nigdy. Ale też nie widziała, żeby któryś z nich ulegał wielkiemu wzruszeniu. Żyli wedle własnych praw i tylko ich się trzymali, nawet jeśli miałoby się to skończyć śmiercią. Zresztą śmierć nie była najgorszą rzeczą, jaka mogła spotkać Wilka. Kiedyś, nie tak dawno przecież, niecały rok temu – choć wydawało się, iż minęły całe stulecia – Marika bała się przede wszystkim właśnie groźnej pani z ostrą kosą, zbierającej obfite żniwo bez wyboru, bez litości. Dopiero gdy zyskała tę drugą, wilczą duszę, zrozumiała, że są rzeczy gorsze, choć niewypowiedziane, niezrozumiałe dla człowieka. Strach nadchodził niepowstrzymaną falą, mroczył myśli jak teraz,

namawiając, aby choć na chwilę przybrać zwierzęcą postać, poddać się drapieżnym zmysłom i zapomnieć, zatracić się w dzikości. – Przepraszam, mateczko – powiedziała dziewczyna. – Ciężko mi z tym wszystkim. – Wiem – westchnęła znachorka. – Dlatego nie mam żalu, że kąsasz. Wciąż nie jesteś pewna, czy Serhij zostanie przy tobie, czy wyzdrowieje na tyle, by móc zaopiekować się rodziną, czy nie dosięgnie go zemsta ze strony Wilkozaków lubo hetmańskich siepaczy. Marika nie zaprzeczyła. Trudno, żeby człowiek zrozumiał, co w istocie rzeczy siedzi w Wilku. Najmniej ze wszystkiego bała się, czy mąż zadba o nią i Halszkę. Sama doskonale potrafiłaby sobie poradzić, nie była już wiejską dziewczyną, piękną, ale zawsze nieco zahukaną. Stała się silniejsza od każdego bodaj mężczyzny, nawet wtedy, gdy nie ulegała przemianie. Serhij zostanie lub nie. Na samą myśl, że mógłby odejść, bolało ją serce, jednak dawniej umarłaby z rozpaczy, a teraz wiedziała, że i z tym sobie poradzi, byle miała przy sobie dziecko. A zemsta? Świat dookoła pełen był zemsty, nigdy nie wiadomo, skąd spadnie grom i w kogo uderzy. Będzie, co ma być. Najstraszniejsza była ta niewypowiedziana pustka, wciąż obecna gdzieś na granicy świadomości. Marika nie umiała ubrać tego w słowa, musiałaby być chyba mędrcem. Ale czuła ją całą sobą, bała się zajrzeć w tamto miejsce, wypełnić je treścią straszniejszą od wszystkiego, co potrafiła sobie wyobrazić. W tych przeklętych snach zdawała się zbliżać do tego miejsca w duszy... w dwuduszy właściwie. I nie wiedziała tylko, czy ta pustka jest jej częścią, czy tak powinno być, czy też jej przerażające istnienie wiąże się z odejściem od watahy. W siczy nie czuła jej, nie zauważała, lecz czy to coś znaczyło? Wtedy miała umysł zaprzątnięty jedną myślą – jak się uwolnić. – Śpijmy już – szepnęła. – Niebawem zacznie świtać, a Halszka zbudzi się pewnie, nim się stanie jasno. – Śpijmy – zgodziła się Parasza. Marika przygarnęła dziewuszkę, a ta odwróciła się tyłem, moszcząc pupkę w zagłębieniu talii matki, położyła rączkę na jej ramieniu i zasapała, pogrążona w najgłębszym śnie.

ROZDZIAŁ 8

Tymoszko, rozciągnięty na łożu, wielkimi ze zdumienia oczami patrzył na intruzów. Rozbudzony gwałtownie, z początku nie do końca zdawał sobie sprawę, co się dzieje. Zerwał się na równe nogi, lecz zaraz padł jak rażony gromem pod uderzeniem pięści. Nie było może nazbyt mocne, ale zadane celnie, wyparło zeń dech, odebrało chęć do walki. Po raz pierwszy w życiu zaznał podobnego uczucia. Do tej pory we wszelkich utarczkach i burdach gotów był raczej głowę stracić, niż uznać się za pokonanego. Kiedy otrzymał drugi cios, stracił świadomość powoli i niechętnie, ale nie starał się nawet sprzeciwiać nieuchronnemu. A teraz ręce i nogi miał przywiązane do kolumienek mebla, w ustach szmatę sprawiającą, że chwytały go mdłości. W ciemnościach, rozpraszanych nieco wdzierającą się przez szczeliny w zasłonach poświatą księżyca, widział tylko zarysy czterech postaci. Jedna stała przy drzwiach, trzy pozostałe krzątały się po komnacie. Młody Chmielnicki starał się oddychać spokojnie, miarowo, aby luźne nitki knebla nie drażniły zanadto gardła. Myślał przy tym gorączkowo. Dwóch wydawało się znajomych. O ile mógł się rozpatrzeć w głębokim mroku, jednym był Paweł Melech, a drugim jeden z jego towarzyszy. Natomiast trzeci, wysoki i szczupły, lecz o szerokich ramionach, na pewno był mu zupełnie obcy. To właśnie on uderzył go na samym początku. – Macie ten ogień? – odezwał się Melech. Teraz Tymoszko nie miał wątpliwości, że to właśnie on. Przechytrzył się... Uznał, wietrząc podstęp zawarty w podstępie, że właśnie tamci trzej z pismem od ojca wydają się bardziej podejrzani, tymczasem sprawa okazała się o wiele prostsza. Przysiągł sobie, że w przyszłości będzie mniej ufał swoim domysłom, a bardziej rozsądkowi. Cóż, ojciec też tutaj nieco zawinił, widać nic nie wiedział o tym, że Bazyli Lupu wysłał swoich ludzi, skoro nie ostrzegł przed tym w liście. Czyżby hospodar był równie sprytny jak hetman? To niewykluczone. Niewykluczone też, że ojciec po prostu zaczął się już starzeć, tracił zęby i pazury. Ktoś musi go więc zastąpić. – Nam światło niepotrzebne – mruknął jeden z towarzyszy Pawła. – Jemu też, jak widać. – Machnął ręką w stronę wysokiego mężczyzny. Ten zbliżył się do łoża, sprawdził węzły. Jego dotyk sprawił, że Tymoszkę przeszedł nieprzyjemny dreszcz. Zupełnie jakby poczuł oddech śmierci. Było coś w tym człowieku, co sprawiało, że wydawał się bardziej mroczny od najgłębszych ciemności. W głosie mówiącego młody Chmielnicki dosłyszał coś jakby urazę, a przynajmniej niechęć. To znaczyło, że napastnicy nie stanowili monolitu, na ich współpracy pojawiły się jakieś rysy. Trzeba to spróbować wykorzystać, niech tylko wyjmą mu szmatę z ust. – Ale ja potrzebuję! – warknął Melech. – Nie mam wilczych oczu ani takich, jak ten... – Urwał, najwyraźniej nie wiedząc, jak określić czwartego. – Kat – podsunął uprzejmie mężczyzna. – Właśnie – rzucił Melech. Tymoszko z wrażenia wciągnął głębiej powietrze. To sprawiło, że zaczął się dusić. Oczy wyszły mu na wierzch, kula wymiocin podeszła do gardła. Widząc, co się dzieje, mistrz Jakub wyszarpnął knebel, ale od razu nacisnął jakiś punkt na szyi leżącego. To sprawiło, że zamiast krzyku czy jęku, z ust Tymoszki wydobyło się tylko ciche syczenie. – No i po co było mu wpychać to do gęby, jeśli można tak? – powiedział Melech, który wydobył już żar z łuby i zdążył zapalić mały kaganek.

– Gdybym tak uczynił nieprzytomnemu, mógłby się łacno udusić – odparł kat. – A poza tym doceni teraz, że może swobodnie oddychać i nie będzie próbował jakichś bzdur robić, prawda, Timofieju Bohdanowiczu? Imię i otczestwo wypowiedział takim tonem, że w Tymoszce się zagotowało. Nadal jednak nie mógł nic powiedzieć, dyszał więc tylko z wściekłością. – Prawda, Timofieju Bohdanowiczu? – powtórzył z naciskiem kat. Tymoszko skinął głową. Mistrz Jakub znów dotknął jego szyi. Młody Chmielnicki odchrząknął, potem zaniósł się kaszlem, wreszcie przemówił: – Kim jesteście i czego chcecie? – Można rzec, że każdy czegoś trochę innego, jak sądzę – zaśmiał się krótko kat – ale w istocie rzeczy wszyscy tego samego... Semen z przerażeniem patrzył na puste posłania Melecha i jego kompanów. Od chwili wyprawienia ich przez Tymoszkę na mury coś nie dawało mu spokoju. Przedtem, gdy się tutaj przebijali, nie było czasu myśleć, ale podczas ciszy między ostrzałami zaczął się zastanawiać. Dlaczego właściwie Lupu wysłał kogoś, by chronił Tymoszkę, bez porozumienia z hetmanem? Chciał naprawdę strzec jego życia, czy też szło o coś innego? Wraz z Ilją doszli do wniosku, że po prostu chciał mieć swoje oczy i uszy wewnątrz twierdzy. Kolejne, oczywiście, oczy i uszy, ludzi mających na oku tych, których wydelegował Chmielnicki. Innego wytłumaczenia nie potrafili znaleźć. Ale teraz, kiedy stał na warcie i patrzył na ogniska płonące w polskim obozie, przyszło mu do głowy, że to by było też dziwne. Melech doprawdy nie miał powodu miłować hetmana, a jego towarzysze nie patrzyli na takich, którzy umieją się do kogokolwiek przywiązać sercem ani skłonnych służyć wbrew sercu, nawet za wielkie pieniądze... Chociaż kto tam wie takich mruków? Prócz paru zdawkowych słów nie usłyszał od nich nic przez czas trwania znajomości. Ale teraz, widząc odrzucone, zimne już dery ludzi, którzy powinni w tej chwili twardo spać, odpoczywając po znojnym dniu, nabrał pewności, że dzieje się coś niedobrego. Liwka i Ilja poderwali się, od razu gotowi do czynu, dawało znać o sobie wojackie doświadczenie. – Do komnat Chmielnickiego! – warknął Semen. Nie zadawali pytań. Ton głosu i dziki wzrok Poroha mówiły wyraźnie, że dzieje się coś niedobrego. Dopinając pasy, biegli za Semenem, mijali zaskoczone straże. Nikt nie ważył się ich zatrzymywać. Pewnie gdyby się skradali czy chociażby szli, jakiś gorliwy wartownik próbowałby rozpytywać, gdzie też trójka Kozaków podąża w środku nocy. Ale ponieważ pośpieszali, nie kryjąc się, w niczyjej głowie nie postała myśl, że ci ludzie mogą chcieć uczynić coś niedobrego. A poza tym było widać, że biegnący na czele olbrzym zmiecie bez słowa każdego, kto spróbuje zastąpić mu drogę. Dopiero przed samym domostwem Tymoszki Kozacy natknęli się na czujny runt. – Stać! – zawołał siwowłosy porucznik o długich, zwisających wąsach. – Kto wy i czego tu szukacie? – W sukurs... – zaczął Poroh, lecz zamilkł, trącony mocno w plecy przez Ilję. Zając miał słuszność. Co miał powiedzieć? Że trzech kompanów, z którymi tu przybyli, właśnie być może morduje młodego Chmielnickiego? – Sukurs? – zaciekawił się dowódca straży. Właśnie robił obchód posterunków wokół budynku i zły był jak osa. Wolałby teraz siedzieć na ciepłej kwaterze i obmacywać żonę karczmarza. Ale dzisiaj wypadła mu służba, diabli nadali! Akurat w dniu, gdy ów karczmarz, zazdrosny jak pies i jak on czujny, zległ złożony gorętwą, niezdolny łazić krok w krok za urodziwą, bujną małżonką. – Komu w sukurs? – Druhowie nasi grają w kości tam dalej, w tawernie „Pod Knutem” – wyjaśnił Zając. – Ponoć

idzie im jak rzadko, chcielim się pogapić, a i może co postawić. Semen po raz pierwszy ucieszył się, że Ilja wszędzie, gdzie przybędzie, najpierw poznać pragnie wszelkie spelunki i mitręży w nich czas. Dowódca straży zmarszczył brwi. Jakikolwiek hazard w czasie oblężenia był zabroniony, ale żołnierze nie zważali na to. Cóż bowiem mieli lepszego do roboty w spokojniejszym czasie? Nieraz przyłapywał własnych ludzi grzechoczących kośćmi przy armatach. Grali o wszystko i o nic zarazem. Bo kto wyjdzie żywy z tej matni, już jakby zwyciężył w rozgrywce, i to nie z byle kim, a z samą Panią Śmiercią, a może i diabłem nawet? – Uciekajcie – mruknął podoficer. – Jeno więcej nie leźcie mi w oczy. O tak późnej porze powinienem was w areszt wziąć, ale... Machnął ręką. Zatrzyma tych ludzi i co komu z tego przyjdzie? Ubędzie ich tylko jutro na murach, trzeba będzie zdawać sprawę komendantowi, a ten gotów albo ich po prostu wypuścić, albo skazać biedaków na powieszenie. Nigdy nie wiadomo, co przyjdzie do głowy młodemu Chmielnickiemu. Kozakom nie trzeba było dwa razy powtarzać. Zatrzymali się dopiero przy wejściu do tawerny. Ze środka dobiegał gwar. Nawet wielomiesięczne oblężenie nie było w stanie zdławić w ludziach chęci zabawy. Choćby tak marnej, jak przy coraz mniejszych zapasach żywności. O trunkach w ogóle trudno było mówić. – Semenie – oznajmił uroczystym tonem Ilja – mówiłem ci już, że ciołek z ciebie? Poroh najpierw szarpnął się gwałtownie, jakby chciał skarcić śmiałka, ale zaraz oklapł. Sam zrozumiał, że postąpił jak ostatni głupiec. Co sobie myślał, że wpadną do siedziby Tymoszki jak do siebie, w dodatku niezauważeni? – Może trzeba było powiedzieć prawdę tym wartownikom? – zastanowił się Liwka. – W końcu to wypróbowani... – A jeśli nasze podejrzenia są chybione? – prychnął Ilja. – Chciałbyś zgubić Melecha i tych dwóch mruków? – Jednakowoż przyrzekliśmy bronić Timofieja! Zapomniałeś? – Bronić Timofieja! – przedrzeźnił go Zając. – Kpisz sobie? Pewnie, że pamiętam. Ale z tego, co widzę, bronić go trzeba przed nim samym raczej niż przed innymi. Poroh potrząsnął głową. – A jednak gdzieś się ci trzej podzieli, prawda? Musimy sprawdzić, czy nie szykują czegoś złego przeciwko... – To sprawdźmy! – przerwał mu Ilja. – Jeno z głową tym razem. Musimy się dostać do tego pałacyku, w którym rezyduje Tymoszko. Tylko po cichu. Drogę do niego już jakoś znajdziemy, kiedy wkradniemy się do środka. Poroh przyjrzał się podejrzliwie kompanowi. W skąpym świetle, sączącym się ze szpar w okiennicach tawerny, ujrzał krzywy uśmiech. – Wiesz, jak tam wejść? – spytał Semen z nadzieją. – My dwaj tak – odparł Ilja. – Kiedy opowiadaliśmy się strażnikom, rozejrzałem się uważnie i coś dostrzegłem. Ale ty, olbrzymie, na pewno się tamtędy nie przeciśniesz. Musisz zostać. I nie rzucać się w oczy. Może najlepiej wejdź do tego kabaka, usiądź gdzieś w kącie. Jak się już upewnimy, że z naszym podopiecznym nic złego się nie dzieje, przyjdziemy po ciebie. – Wolałbym iść z wami – mruknął Poroh. – I ja bym wolał, żebyś szedł – odezwał się Liwka. – Ale skoro nie dasz rady przejść, jak powiada Ilja, nic po tobie na ulicy. Znaczny jesteś, zaraz cię jaki kolejny runt zoczy. Semen westchnął ciężko, otworzył drzwi tawerny. Hetman przewracał się w łożu z boku na bok. Od dawna nienawidził nocy, dlatego często zdarzało

się, że po północy pracował nad dokumentami, nieraz zwoływał rady ku niezadowoleniu ich członków. W ostatnich miesiącach właściwie w ogóle nie spał po nocach. Jeśli zasypiał, to nad ranem, chyba że wieczorem przebrał miarę w winie i miodzie, ale wtedy budził się z ciężką głową jeszcze przed świtem, a następnego dnia był jeszcze bardziej zmęczony, niż gdyby wcale się nie kładł. Co gorsza, medyk ostrzegał go przy każdej okazji, że serce już ma nie to, co kiedyś, jeśli nie zacznie o siebie dbać, czarna pani upomni się o niego w niedługim czasie. A jakże tu zadbać o własne zdrowie, kiedy nawał spraw nie pozwalał nawet odwiedzić córy kupca bławatnego, do której zwykł zachodzić, ilekroć przebywał w Fastowie. Jakże ona miała na imię?... Przeraził się. Co się z nim działo? Jak mógł zapomnieć imienia ślicznej dziewki, przecież znał ją nie dzień czy dwa, ale już ze trzy lata minęło od ich pierwszego spotkania. Wprawdzie nie widział jej od ponad pół roku, ale tak zapomnieć?... Coś zdawało się mroczyć umysł, dziś wyjątkowo mocno, jakby myśli więzły w czarnej mgle, nieprzeniknionej zasłonie, spowijającej świat. Jakby istniała tylko ta komnata, łoże, świeca i on... Ale czy on sam naprawdę istniał? W tej chwili zdawało mu się, jakby rozpływał się w mroku nocy, przechodził poza granicę światła. Kto po niego przyjdzie, gdy przekroczy linię życia? Szatani czy aniołowie? A może nieboszczka żona z wyrzutami, że ją zaniedbywał? Nie, ją samą raczej diabli wzięli i z piekła nawet na mgnienie oka nie wypuszczą, żeby im kłopotów na ziemi nie narobiła. Usiadł na skraju łoża, opuścił bose stopy na zimne kamienie posadzki. O wiele bardziej lubił swoją siedzibę w Białocerkwi. Tam podłogi były drewniane, przyjazne, nie ziębiły nóg. Tu może budowniczowie włożyli więcej trudu, aby nadać domostwu splendoru, ale w pewnym wieku człowiek zaczyna sobie bardziej cenić wygodę niż pusty polor. Trzeba będzie rozkazać, aby służba przyniosła jakieś kobierce. Nagle poczuł ukłucie w piersi. To się zdarzało, teraz musiał oddychać spokojnie, nie ruszać się przez jakiś czas. Zaraz przejdzie. Nie tym razem jednak. Kłucie przerodziło się w przeszywający ból, jakby niewidzialne pazury rozrywały żebra, aby się dostać do serca, które z kolei zamieniło się w ciężki kamień. Rany boskie, co to mogło oznaczać?! Nie dotknęła go bowiem zwykła słabość, kiedy serce wpadało w drżenia, przed oczami nie pojawiły się ciemne kręgi. Tylko ten ból niesamowity, jakiego jeszcze nigdy nie doświadczył. Rzucił się na kolana przed ikoną wiszącą obok łoża. – Chryste Zbawicielu – wyszeptał – jeśli wydałeś wyrok, jeżeli postanowiłeś mnie ukarać za moje liczne grzechy, dotknij srogim palcem mnie, oszczędź jednak tych, których ukochałem. Niechaj ich przewiny spadną na moją głowę, jeśli ma się dokonać pomsta za wyrządzone bliźnim krzywdy, niechaj mnie dosięgnie, błagam Cię, Panie. Żarliwa modlitwa sprawiła, że nieco mu ulżyło. Ucisk i przykre rwanie pozostały, ale nie miał już wrażenia, że za chwilę pierś się rozpuknie, a serce wypadnie z niej i uderzy z hukiem o podłogę, potoczy się nie wiadomo gdzie, lecz hetmanowi będzie już wszystko jedno. To było nawet kuszące – żeby wszystko się zakończyło, znikły wszelkie zmartwienia, nadszedł zupełny spokój. Miał nadzieję, że po śmierci właśnie to będzie go czekało po burzliwym i znojnym życiu – cisza i spokój, jak w modlitwie „Wieczny odpoczynek racz im dać, Panie”. Mogą sobie Tatarzyni i Turczyni marzyć o raju pełnym hurys, pogrążonym w wiecznej uczcie i rozpuście. Nie dla niego takie niebo, do tego trzeba mieć gorącą południową krew. Co tam porabia Tymoszko? Jak sobie radzi z oblężeniem? Wbrew obawom rozhukany i rozpasany młodzian okazał się nadspodziewanie dobrym dowódcą, trzymał w karbach ludzi, świetnie prowadził obronę Suczawy. Czy ci, których wysłał z zadaniem ochrony ukochanego syna, wyrwali się ze szczętu pod Winnicą? Czy dotarli do Suczawy? A przede wszystkim, czy nie staną jednakowoż na zdradzie?

Nie! Z całą pewnością uczynią wszystko, by wykonać, co do nich należy. Oczywiście jeśli żyją. Był najzupełniej przekonany, że wokół Tymoszki robi się gęsto, ale też wierzył w drapieżną naturę syna. Nie da się zjeść w kaszy nigdy i nikomu. Teraz był jeszcze młody i porywczy, miał skłonności do okrucieństwa, nie potrafił pohamować żądz. Lecz z wiekiem się ustatkuje, dojrzeje i stanie się być może jeszcze lepszym przywódcą niż ojciec. Z jednej strony hetman żałował, że syn pozostaje zamknięty w oblężonej twierdzy, ale z drugiej, był tam przecież bezpieczniejszy niż na zewnątrz. Nawet jeśli polski hetman wysłał pod Suczawę najemnego zabójcę, ten nie przedostanie się do twierdzy niezauważony. A jeśli nawet, niełatwo mu będzie zbliżyć się do Timofieja. I zaraz przyszło zastanowienie. A jeśli nie docenia przeciwnika? Jeśli ten tajemniczy człowiek już czai się na młodego Chmielnickiego? Skąd ten nagły ból w piersi, zwalczony przez modlitwę? Skąd ten tuman na umyśle, jaki ustąpił, gdy wzniósł wzrok na ikonę? Nie! Wszystko będzie jak trzeba, dobrze się skończy! Kiedy Chmielniccy zaczną rządzić nie tylko Ukrainą, ale i samodzielnie wyprą wrogie wojska z Mołdawii, nawet car będzie musiał się z nimi liczyć, o królu Polski nie wspominając! Niech tylko wszystko się uładzi, pozbędzie się Bazylego. Swoją drogą, ciekawe, co też knuje bizantyjski lis? Melech zniknął zaraz po tym, jak Lupu ocalił go przed kaźnią. Sprytny hospodar potrafił strzec swych tajemnic nie gorzej niż hetman i nawet przebywając na wygnaniu, dał radę wcisnąć swoich ludzi może nie w bezpośrednie otoczenie Bohdana, ale dość blisko, by móc się czegoś wywiedzieć. Na szczęście, jak na razie obu im zależało na tym samym – wyzwoleniu Mołdawii spod wpływów Korony, umiejętnym rozgrywaniu nią w polityce z imperium osmańskim. Niby była lennem sułtana, ale przecież sytuacja tutaj była zawsze niepewna. A dbałość Bazylego o cerkiew i otaczanie się doradcami obcego pochodzenia nie mogły mu jednać ani przychylności sułtańskiej, ani wdzięczności poddanych. Sam hospodar potrzebował mocnego człowieka, który by w jego imieniu utrzymywał w karbach kraj, a najlepszym kandydatem był przecież Tymoszko. Miał nadzieję, że hospodar rozumie to tak samo dobrze jak on. Otrząsnął się z dręczących go myśli. Na pewno już nie zaśnie... – Gawryła! – zawołał. Po chwili wszedł potężny Kozak, który doglądał tutejszego majątku hetmana. – Poślij po... – Zaciął się na chwilę, wciąż nie mogąc sobie przypomnieć imienia dziewczyny. – Po Oksanę? – domyślił się Gawryła. – Właśnie. – Hetman odetchnął z ulgą. – Poślij po Oksanę. – Ale kiedy... – Kozak podrapał się po głowie zmieszany. – Kiedy ona ze trzy miesiące temu wyszła za mąż, panie. Hetman spojrzał z niedowierzaniem. – Jak to wyszła za mąż? – A znalazł się jeden taki, ludwisarz, co się ją zgodził wziąć. Jej ojciec posag wielki ustanowił, żeby tamten nie zadawał wielu pytań. Żyją teraz jak przykładne stadło... – Milcz! – warknął Chmielnicki. – Masz mi ją przywieść, nie mieszkając! – Kiedy szkandał będzie, wasza jasność – próbował protestować Gawryła. – Co innego córę kupiecką uwodzić, a insza rzecz od męża prawowitą małżonkę odrywać... Chmielnicki poczerwieniał z wściekłości. Wiedział, że sługa ma rację, mógł przecież kazać sobie sprowadzić jakąkolwiek dziewkę, ale wieść o małżeństwie kobiety, którą zwykł uważać za swoją własność, mroczyła mu rozum. – Sam po nią pojedziesz i przywieziesz do mnie choćby w saku! Zrozumiałeś? Gawryła skłonił się, odwrócił i wyszedł szybkim krokiem.

Tymoszko wciąż nie mógł przemówić. W chwili, kiedy wzniósł głos do krzyku, nie bacząc na dane przedtem słowo, podający się za kata człowiek uderzył go w splot słoneczny. Znów, jak na początku, nie był to miażdżący cios, wystarczył jednak, żeby młodemu Chmielnickiemu odebrało dech na długą chwilę. Tak długą, że zaczął się dusić, przed oczami zamigotały mu różnobarwne plamki. Wtedy okrutnik chwycił jego przywiązane do kolumienek, mocno naciągnięte już ręce i szarpnął tak mocno, że lewy bark wyleciał ze stawu, a i w prawym coś strzeliło. Następnie, zanim krzyk znów zrodził się w gardle Tymoszki, obrócił go na bok, jakby był szmacianą kukłą, a nie postawnym mężem, i kantem dłoni uderzył tuż nad biodrem. Zamiast wrzasnąć, Chmielnicki wciągnął ze świstem powietrze. Wybity bark zupełnie wyrwał się z panewki, zaczęła w nim pulsować krew. – Leż spokojnie – rzekł cicho oprawca. – Skoro wiesz, że i tak ci śmierć pisana, pomódl się lepiej, by była lekka. Jako słyszałeś, ci trzej mołojcy mają cię zgładzić z polecenia hospodara. A mnie tę misję polecił hetman Potocki. Jak widzisz, twoja osoba jest wstrętna nie tylko wrogom, lecz i sprzymierzeńcom. Tymoszko dyszał ciężko, uszkodzone ramiona i stłuczony bok bolały okropnie. Ale cierpienia tłumił zwierzęcy strach. Kim był ten przeklętnik? Dlaczego... – Zapłacę – wydyszał. – Zapłacę pięć razy tyle, co wasi mocodawcy... Oni chcą mnie zabić tylko po to, by samym sięgnąć po władzę... Zapłacę, ile chcecie! Jakub nie odpowiedział nawet, zupełnie jakby nie dosłyszał tych słów. Za to Melech zaśmiał się drwiąco. – Przysiągłem twojemu ojcu, że nie będę szukał pomsty na nim za śmierć brata. Ale o ciebie zadbać zapomniał, gdym tę przysięgę składał. Ja straciłem brata, on utraci syna. Może tak nawet lepiej, niż gdybym to jego zarżnął jak wieprzka. A ci dwaj, którzy są ze mną... Oni też potrzebują czegoś innego niż pieniędzy. Ale ty im tego dać nie możesz. Dla nich twoja śmierć to tylko droga do jakiegoś celu. A może nawet nie droga, tylko kamień milowy na niej. Nie wiem, Wilcy nikomu nie zwykli się zwierzać... Tymoszko aż zaniemówił na długą chwilę. Wilcy... A zatem to zemsta nie tylko Melecha, ale i Wilkozaków. Z tymi zatem nic nie ugra. Ale kat? W końcu to tylko sztylet wynajęty przez Rewerę Potockiego. – Zapłacę! – powtórzył. – Kat przez całe życie nie zarobi tyle, ile może zyskać, gdy otworzę kiesę. – To zależy od długości życia kata – odparł Jakub chłodno. Zaczął się targować, pomyślał z ulgą Tymoszko. Może się uda chociaż przeciągnąć sprawę, zyskać na czasie. Paweł i Wilkozacy spojrzeli czujnie. Da się skusić wysłannik polskiego hetmana czy nie? Gdyby chodziło o kogoś innego, nie mieliby powodów do niepokoju. Ale zdołali się już przekonać, że w razie starcia z tym tajemniczym człowiekiem łatwo nie będzie. Spotkali go przed drzwiami sypialni Tymoszki. Dwaj strażnicy leżeli już bez ducha, a kat zamierzał nacisnąć klamkę. Kiedy usłyszał ruch za plecami, odwrócił się gwałtownie. Widząc trzech ludzi, nie stropił się, postąpił im na spotkanie. Wtedy Michej postanowił działać, zanim intruz pokrzyżuje im plany. Rzucił się na tajemniczego mężczyznę, ale zanim uczynił dwa kroki, ten był już przy nim, zdawało się, że tylko machnął ręką, a potężny Wilkozak poleciał do tyłu, oparł się plecami o zaskoczonego Pawła. Kirył, nie namyślając się, także skoczył ku Jakubowi, przemieniając się w locie. Nie zdążył jednak zrobić użytku z kłów i pazurów. Zanim dokończył przemiany, tkwił w żelaznym uścisku. Stalowe palce niemal miażdżyły pysk, przeciwnik pochwycił go w ten sposób, że ciężkie, kosmate cielsko zwieszało się pod jego pachą. Natychmiast padł na bok, przygniatając Wilka tak, aby nie mógł go sięgnąć pazurami. Wzniósł już pięść do ciosu, aby pozbawić Kiryła przytomności, kiedy powstrzymało go syknięcie: – Dosyć, uspokójcie się wszyscy!

To Paweł Melech otrząsnął się z osłupienia. Doszedł do przekonania, że ktoś, kto w środku nocy pozbywa się straży sprzed drzwi dowodzącego obroną i zachowuje zupełną ciszę podczas zmagań, nie może być obrońcą Chmielnickiego, ale wręcz przeciwnie. Powinni dojść do porozumienia, a nie walczyć. Na to zawsze przyjdzie czas. Jakub ostrożnie puścił Wilkozaka, który znów przybrał człowieczą postać. Stali naprzeciw siebie. Kirył patrzył bykiem. Nie widział jeszcze człowieka, który szybkością byłby w stanie sprostać Wilkowi, a już na pewno przemienionemu. A zatem to nie był zwykły człowiek... Ale też nie Wilk przecież, bo to by wyczuł. – A jak długo żyje taki kat jak ty? – spytał Tymoszko po kolejnej chwili milczenia. Jakub nie odpowiadał, przyglądając się leżącemu. – Jestem przygotowany na bardzo długie życie kata – uśmiechnął się z przymusem młody Chmielnicki. – Ale na pewno nie aż tak długie, jak moje – uciął Jakub. Ton jego głosu jasno wskazywał, że zakończył rozmowę o pieniądzach. Tymoszko w jednej chwili cały pokrył się potem. W tym kacie było coś nieludzkiego. Nie dlatego, że uprawiał taką właśnie profesję – syn hetmana widywał już wielu oprawców, sam nie stronił od zadawania tortur, ale zawsze dostrzegał w tych ludziach jakieś słabości. Mieli oczy zimne i okrutne, lecz gdzieś na dnie czaiły się zwyczajne uczucia. Kiedy zaś patrzył na niego ten, którego zwali Jakubem, widział tylko mróz, jakby z jego źrenic przezierało samo dno piekła. – Chciałbym poznać twoje dzieje – wymruczał mimo woli, wbrew sobie. – Wielu by chciało – odparł kat, zupełnie niezaskoczony nagłym odezwaniem się jeńca. – Ale to historia długa i tylko moja, panie Chmielnicki. A na ciebie pora... W tej chwili drzwi otworzyły się z trzaskiem, do środka wpadli Liwka z Ilją. Uderzony ciężkim skrzydłem Melech upadł, tracąc przytomność. Dwóch na dwóch to już lepszy rachunek niż trzech na dwóch, przeleciało przez głowę Pastuchowi. W tej chwili dostrzegł stojącego przy łożu Jakuba. I z miejsca pożałował, że nie ma z nimi Semena. – Stać! – zawołał Ilja. Ale było za późno. Kat nieśpiesznym, ale też nieubłaganym ruchem opuścił rękę. Opadła na grdykę Tymoszki. Krótki ruch palców, nieznaczny ucisk i oczy hetmańskiego syna uciekły w głąb czaszki. – Milcz! – warknął Michej. – Nie wrzeszcz! W mgnieniu oka wraz z Kiryłem znaleźli się przy Kozakach z obnażonymi kindżałami, przyłożyli je do ich gardeł, zanim tamci zdążyli się poruszyć. Lecz to nie stropiło przybyłych. Liwka spojrzał na mętnie połyskujące ostrze jak na natrętną muchę, a Ilja tylko wydął wargi. Widać było, że niewiele sobie robią z niebezpieczeństwa i gotowi są do walki. – Milcz! – powtórzył za Wilkozakiem Jakub. – Jeśli nawet chciałeś ocalić tego tutaj, nie ma już o czym dyskutować. Możemy się jedynie dogadać. Bo jeśli wpadną tu straże, a stanie się tak, gdy dowódca warty zrobi obchód, nie wyłgacie się! A my powiemy, żeście z nami go zabili. Zresztą pytać na pewno nie będą, zakują nas w kajdany i nasadzą na pale. Albo przywiążą do armat i rozerwą wystrzałem. – I tak się zrobi ruch, gdy tylko przyjdzie zmiana straży – zauważył trzeźwo Melech. Odzyskał świadomość, siedział teraz na podłodze, ostrożnie dotykając potylicy. – I przetrząsną całe miasto w poszukiwaniu morderców. Na kogo zaś padną pierwsze podejrzenia, jak nie na tych, co przybyli ostatnio? – Jeno nas już tutaj nie będzie – uśmiechnął się krzywo Jakub. – Jak zatem, panowie mołojcy? Chcecie z nami walczyć tu i teraz czy wyjaśnimy sobie wszystko już na zewnątrz, gdzieś w bezpiecznym miejscu?

Serhij obudził się zlany potem. Legowisko z gałęzi wydawało się iście madejowym łożem, jakim straszyli ciekawych świata chłopców pop wraz ze starym Romaszką. Księżyc prześwitywał przez chmury, budząc niepokój. Od kiedy Marika wróciła, chorąży zaczął obawiać się srebrzystego dysku. I przedtem za nim nie przepadał, bo w jasną noc trudniej było podchodzić wroga, a świat poznaczony mętnymi cieniami był trudniejszy do ogarnięcia niż w zupełnym mroku, kiedy trzeba było się zdać na inne zmysły. Przy księżycu nawet dźwięki i zapachy zdawały się złudne, nierzeczywiste. Czy ten nocny wędrowiec, nieporadne odbicie prawdziwego słońca, był zdolny przejmować władzę nad ziemią i zamieszkującymi ją istotami? Czy to on powołał do życia te pierwsze Wilki, o których mówił starzec, i sprawił, że zmieszanie ich krwi z ludzką poskutkowało taką, a nie inną naturą Wilkozaków? Na to pytanie chyba nikt nie potrafiłby odpowiedzieć, nawet pustelnik. A uczciwie rzecz biorąc, Serhij wcale nie chciałby się tego dowiedzieć. Zarówno świadomość, że nad głową krąży coś na kształt okrutnego demona, byłaby nie do zniesienia, jak i wieść, iż jest to tylko obojętny na los człowieka potomek słońca i gwiazd, jak czasem o nim powiadano. – Jak sobie radzisz, Mariko? – wyszeptał. – W taką noc na pewno dręczy cię niepokój o wiele większy od tego, który ja przeżywam. W końcu płynie teraz w tobie wilcza krew. Boże na niebiesiech, dlaczego to ją dotknąłeś karzącym palcem? Za moje przewiny, za wszystko, com uczynił w życiu złego? Czy jesteś nieskończonym dobrem, jak nauczają popi? Naprawdę? Dlaczego zatem dopuszczasz zło? Nie pierwszy raz w tak obrazoburczy sposób zwracał się do Stwórcy, ale dziś przypomniały mu się słowa pustelnika: „Nieskończone dobro, powiadasz? Może ludzki umysł nie potrafi tego wszystkiego pojąć, ale mnie coś się wydaje, że nieskończoność dobra musi zawierać w sobie zło... Inaczej nie byłaby nieskończonością”. Serhij niewiele z tego rozumiał, a właściwie nic, jednak utkwiło mu to w pamięci. Może kiedyś, kiedy dożyje sędziwego wieku – jeśli w ogóle dożyje – coś do niego dotrze. Na razie wydawało mu się to po prostu poza mocami umysłu. Ale stary Wilk, kiedy to mówił, zdawał się pewien swojej racji. A może raczej przekonania niż słuszności? Jezu Chryste, jeszcze rok temu Serhij nie mógłby przypuścić, że będą mu przychodzić do głowy podobne myśli... Ale rok temu był wolnym Kozakiem, sławnym atamanem, którego Wilcy ścigali i któremu przysięgli pomstę, ale sobie z tego niewiele robił. Nie oni jedni. Każdy oficer polskiego czy litewskiego wojska oddałby roczny żołd, żeby móc się szczycić, iż schwytał lub zabił chorążego kozackiego, Serhija Kostenkę. Nie na darmo hetman poruczał mu najtrudniejsze i najbardziej niebezpieczne misje. Ta, kiedy wyciął Wilkozaków, też miała taką być, ale okazała się zwykłą rzezią... Unikał jak mógł wspomnień, ale okropne obrazy same się nasuwały, wbrew woli. A właściwie, im bardziej starał się nie myśleć, tym mocniej go nachodziły. Kiedy poskarżył się na to pustelnikowi, ten potrząsnął bezradnie głową. – Tak to już jest. Nie tylko ludzie tak czują, ale też Wilcy. To jedna z niewielu rzeczy, jaka nas łączy i świadczy o pokrewieństwie. Złe wspomnienia są silniejsze od dobrych, potrafią je wyprzeć. Ale Wilk wie, co to obowiązek i jak ma postępować, by pozostawać w zgodzie z prawem, a człowiek ma coś tak strasznego, jak sumienie. – A wy go nie macie? – zdziwił się Serhij. Wiedział już przecież, że i święty mąż jest Wilkiem, ale wciąż to do niego nie w pełni docierało. – Wiem, na czym polega – odparł pustelnik. – Obracam się między wami już tyle czasu, że bywa, iż mam uczucie, jakby i mnie ono dotyczyło, ale tak nie jest. – Ale przecież pomagacie potrzebującym. Gdybyście byli jako ten zwykły Wilk, co by was obchodził ich los? – To nie jest tak. – Pustelnik westchnął, zastanawiając się, jak to przystępnie wytłumaczyć prostemu Kozakowi. – My, Wilcy, ściśle przestrzegamy naszych praw, to wiesz doskonale. To wiedzą

wszyscy i z tym się nigdy nie kryjemy. Ale też bywa, że ten czy ów Wilk sam sobie zada obowiązek, ustanowi dla siebie prawo, którego musi się pilnować, gdyż inaczej jego życie staje się bezcelowe. Zdarza się też, że wataha skazuje go na taki czy inny los... Serhij przyglądał się twarzy pustelnika. I bez tego poorana zmarszczkami, ściągnęła się teraz jeszcze bardziej, przywodząc na myśl zupełnie wysuszone jabłko. To przypomniało chorążemu pewną dziewczynę ze wsi położonej niedaleko od jego chutoru, mocno poszkodowaną na umyśle, której imienia nikt nie pamiętał, bodaj nawet własna matka, a wszyscy nazywali ją Liczkiem. I to nie z racji wielkiej urody, bo paskudna była wyjątkowo. Wprawdzie miała wielkie, świetliste, wiecznie nieobecne oczy, ale los nie oszczędził jej, dając nie dość, że szpetną twarz, to jeszcze znacząc ją dodatkowo bliznami po ospie. Ponoć to w czasie choroby ogarnęło Liczko szaleństwo i od tamtej pory zaczęła i bredzić od rzeczy, i robić ludzkie twarze z jabłek. Zdawało się, że próbuje zapomnieć o własnej szpetocie, rzeźbiąc z owoców urodziwe oblicza. Miała w tym względzie złote ręce i Serhij, kiedy pewnego razu już jako sławny wojak przyjechał w odwiedziny do rodzinnych stron, zachwycił się prawdziwością ich rysów. Twarze bywały smutne, wesołe, obojętne, w zależności od tego, w jakim nastroju znajdowała się Liczko podczas pracy. Wystarczyło zaś dać jej jaki kawałek słodkiego kołacza, by z radosnym uśmiechem zasiadała do rzeźbienia. I także jeśli ktoś spojrzał na nią krzywo czy ofuknął, też zaszywała się gdzieś w kącie i zaczynała dłubać w soczystym jabłku małym, bardzo ostrym nożykiem. Co zaś najciekawsze, gdy była wesoła, jej dzieła miały smutne miny, a gdy się bała, nadawała im pozory zadowolenia bądź przynajmniej beznamiętności. Ale wszystkie jej prace łączyło jedno – w miarę upływu czasu owoce wysychały, przez brak soków robiły się w nich bruzdy, zupełnie jakby się starzały, na koniec przypominając twarze zgrzybiałych staruszków. Właśnie tak wyglądał w tej chwili dawny mnich. Jak najstarsze z jabłek w zbiorze Liczka. – A wy sami zadaliście sobie pokutę czy też wasi ziomkowie was do niej przymusili? – spytał Kozak. Pustelnik odwrócił się, dorzucił drew do ognia. – I jedno, i drugie – mruknął. – W życiu rzadko wszystko bywa jasne i proste. Zostałem wygnany z siczy. Ataman i rada nakazali mi do końca życia służyć ludziom. A trzeba ci wiedzieć, że nie ma nic bardziej upokarzającego dla Wilka. – To oni. A wy? – A ja sam postanowiłem, jak to będę czynił. Na szczęście tego nie nakazano dokładnie. Dlategom najpierw poszedł w mnichy. Zdało mi się, że to będzie najmniej bolesne. Powiadali bowiem, że to służba duchowa dla innych, że kapłan jest niby pasterz dbający o owieczki. – Tak powiadają – zgodził się Serhij. – A jednak zbiegliście z monastyru. – Ano zbiegłem. – Stary znowu westchnął. – Gdym zobaczył, co to też za służba, gdym się przekonał, jacy to też pasterze żyją za białymi murami. Mają ludzie przypowieści o wilkach, owcach i pasterzach. Ci mnisi na pewno nie byli owieczkami, ale pasterzami także nie. Do wilków zaś im daleko. Nie będę obrażał zresztą nijakich zwierząt, porównując je do tych ludzi patrzących tylko własnej wygody, pilnujących kiesy, parzących się między sobą i gnębiących nowicjuszy dla zabawy jeno, nie dla wychowania. Postępowali jak ludzie właśnie, żadne stworzenie podlejsze być nie może. Ani szlachetniejsze, uczciwie mówiąc. To wasza siła i powód, dla którego potraficie przetrwać zawsze i wszędzie. Jeden bodaj mądry i uczciwy mnich tam to był bibliotekarz i uzdrowiciel zarazem, ale mieli o nim braciszkowie bardzo złe mniemanie, chociaż ich leczył i pielęgnował, gdy zaniemogli. Za wariata go uważali, bo więcej cenił księgi i modlitwę niż co innego. Przy nim też znalazłem miejsce, pomagałem mu. Z początku różni starsi mnisi próbowali mi dopiec, zmuszać do upokarzającej pracy, ale jak sam wiesz, Wilka byle co nie zmoże i byle kto do posłuchu nie zmusi. Po kilku spotkaniach w ciemnych

zaułkach klasztoru woleli obchodzić mnie szerokim łukiem. Zapatrzył się w ogień, zamilkł, a potem podjął cichym głosem: – Wytrzymałem tam aż do śmierci bibliotekarza, a potem uciekłem, unosząc ze sobą co ważniejsze księgi. Tym nieukom były po nic, mało który umiał złożyć dwie litery do kupy. Nie po to wszak żyli, by wiedzę gromadzić i przekazywać. Służyć ludziom w zakonie nijakim już nie miałem chęci, ale przy bibliotekarzu nauczyłem się nieco sztuki leczenia, poznałem właściwości ziół, a resztę mogłem znaleźć w księgach. Osiadłem więc tutaj, z dala od wilkozackich siczy, na pustkowiu, i pomagam jak umiem. – Nigdy was nie kusiło, by wrócić do swoich? Pustelnik podciągnął szeroki rękaw białej koszuli aż do ramienia. Na barku widniało piętno, blizna po rozpalonym żelazie. Miała kształt węża – zwiniętego, z uniesionym łbem, gotowego do ataku. – Jestem naznaczony, sokole. Żadna wataha mnie nie przyjmie. Nawet jeśli ukryłbym to piętno pod odzieniem, podczas przemiany stanie się doskonale widoczne. A poza tym chyba oduczyłem się już żyć w stadzie. Wolę tę samotność. Serhij przymknął oczy. Wspomnienie rozmowy ze starcem przytłumiło nieco poprzednie obrazy, Kozak zapadł powoli w spokojny, twardy sen. Dowódca straży przybiegł zdyszany pod komnatę Tymoszki. Czterej wartownicy, którzy strzegli Chmielnickiego od północy do drugich kurów, siedzieli pod ścianami, nie mogąc się podnieść, nawet kiedy kapral lał ich nahajką bez litości. – Zostaw – burknął setnik. – Nie widzisz, że ledwie żyją? Kto wam to zrobił? – zwrócił się do żołnierzy. – Nie wiemy, panie... – jeden z siedzących wyszeptał z wielkim wysiłkiem. – Nagle ciemność się zakotłowała, wychynęła z niej taka dziwna mgła, a potem... Potem już nic nie pamiętam... – Ktoś im zadał jakieś świństwo – rzekł setnik do kaprala. – Widziałem już takie złodziejskie bizantyjskie sztuczki. Co z wodzem? – Nie żyje – odparł zduszonym głosem kapral. Setnik miał nieprzeniknioną twarz, ale w głowie mu się kotłowało. Nie żyje... Jeśli jakimś cudem przeżyją oblężenie, lepiej im będzie później popełnić samobójstwo, niż dostać się w łapy hetmana. – Ilu ludzi wie? – Poza nami dwoma to ci czterej – zaczął wyliczać podoficer – dowódca zmiany straży i czterech, którzy tu przyszli ich zmienić. – Jedenastu – mruknął setnik. – Nikt więcej? – Nie podnieśli larum, od razu posłali po mnie, a ja po was, więc na pewno nikt nie zdążył zgadnąć, że coś się dzieje. – Poza tym, kto Tymoszkę zarżnął. Jak? Nóż, szabla? – Sami idźcie zobaczyć. Śladu na nim nie ma. Kiedy przyszedłem, leżał, jakby spał. Myślałem nawet, że dowódca zmiany wpadł w panikę. Setnik wszedł do komnaty, po chwili pojawił się znowu. – Gdyby nie to, że warta została ogłuszona – rzekł – przysiągłbym, że młody Chmiel umarł po prostu we śnie. – Co robimy? Trzeba słać umyślnego po radę, niech się zbiera i postanawia, co dalej... – Czekaj, stary – powstrzymał kaprala setnik. – To zawsze zdążymy. Trza by się zastanowić, jak wynieść z tego głowę... Rada pierwsze, co zrobi, to zrzuci winę na nas. Tymoszce życia to nie wróci, a ja mam gromadę dzieci, nie śpieszy mi się umierać. Ludzie niech trzymają gęby zamknięte! Kto piśnie słówko o tym, co się tu stało, sam zarżnę, i to tak, by czuł, że umiera! – Coś wydumaliście mądrego? – spytał z nadzieją kapral.

– Jeszcze myślę – odparł setnik. – Mamy trochę czasu do świtu. Wartę trzymać przed komnatą, jakby nic nie zaszło. – A ci? – Podoficer wskazał półprzytomnych strażników. – Do środka ich, okna pootwierać, niech dochodzą do siebie. Nawet lepiej tak będzie, chcę mieć wszystkich wtajemniczonych w jednym miejscu. – Nie da się ukryć śmierci Tymoszki – zauważył kapral. – Przecie codziennie był na murach. Prędzej czy później trzeba to ogłosić. – Ukryć się nie da – zgodził się setnik. – Ale też, jak już rzekłem, nie ma się co śpieszyć. Stary Koszko kręcił głową, słuchając wywodów Mykoły Gryszczego. Wilkozak, o którym wiadomo było, że należy do wrogiego Hrehoremu obozu, żądał natychmiastowego zwołania rady dla rozważenia zaistniałej sytuacji. – Gwałt zadany jednemu z nas, na dobitkę młodemu, dzielnemu Wilkowi, nadziei na przyszłość, nie może przejść niezauważony! Dość już samowładztwa atamana! Prawo jasno stanowi, że jeno w czas wojny i zagrożenia siczy ma niepodzielną władzę! – Miałem też może zapytać rady, czy wolno mi się bronić przed napaścią? – spytał spokojnie Hrehory, a w jego głosie dało się wyczuć i zniecierpliwienie, i drwinę zarazem. – Nie wiemy, kto kogo napadł... – Bzdurzysz – wtrącił się Koszko. – Gdyby ataman chciał śmierci tego szczeniaka, mógł doprowadzić do jego skazania. – A ty, stary, zawsze będziesz stał murem za atamanem? – spytał złośliwie Mykoła. – Jesteś jak jego ręka czy noga, a może zgoła inny jeszcze członek. Koszko zaciął zęby, ale przełknął zniewagę. – Zastanów się, dlaczego tak czynię, smarku – rzekł ostrym tonem. – Bo tylko przy nim masz coś do gadania! – Mykoła parsknął pogardliwie. – Gdybyśmy mieli młodszego atamana, nie ostałbyś się ani dnia. – I wcale bym nie chciał się ostawać. Wyraj by mi się należał wreszcie. – Wyraj? – Gryszczy aż strzelił palcami ze złości. – Na wyraju to są ci, co ich porzuciliśmy w Siczy Hylewskiej! – Bóg przyjął ich na swoje łono i odesłał do krainy przodków – odparł Koszko łagodnie, jakby przemawiał do dziecka. – Ze mną chcesz rozprawy, to do mnie gadaj – warknął Hrehory. – A od Koszki ci wara! Służył mi radą, gdy jeszcze twój rodzic kurze kostki ogryzał, bo mocniejsze zęby jeszcze mu nie porosły. – Z wami sprawa, to prawda. – Mykoła uspokoił się. – Jako już powiedziałem, żądamy zwołania rady, i to nie starszych, lecz powszechnej! – Żądacie – pokiwał głową ataman. – Macie takie prawo. A ja mam możność odmówić. – Przyznacie jednakowoż, że odmowa będzie świadczyła o waszej przewinie. Hrehory przyjrzał się spod zmrużonych powiek rozmówcy. – Ty proś przodków, żeby nie wyszedł na jaw twój udział w sprawie. – Mój?! – Twój i twoich kompanionów. Na świętych słupach napisano wyraźnie, iż każdy Wilk, który osiągnął wiek sprawny, może rzucić wyzwanie atamanowi, jednak nigdzie nie powiedziano, że można wysyłać niedoświadczonego basiora, szczeniaka jeszcze, by się pozbyć jego rękami konkurenta. Za taki czyn grozi wygnanie lub śmierć. – Nie straszcie mnie, atamanie – wycedził przez zęby Mykoła. – I liczcie się ze słowami. Nie wam kogo pouczać, co jest prawem, a co nie! Kuban sam się do was wybrał...

– Posłuchaj, Mykoło – przerwał mu Hrehory. – Wiem, żeś czestny Wilk, nigdy na zdradzie nie stałeś, w oczy mówiłeś, co masz na sercu. I rozważ, czy nie masz udziału w tym, co zaszło. Znasz powiedzenie, że na co stary Wilk warczy, to młody gryzie? Właśnie. Nawet jeśli nie wiesz o tym, ktoś przekonał Kubana, żeby spróbował mnie zagryźć. I sprytny to był plan, powiem prawdę, bardziej na ludzkie działanie patrzący niż wilcze. W każdym przypadku wygrany bowiem jest ten, kto podstęp wydumał. Gdyby bowiem szczeniakowi udało się mnie jakimś cudem pokonać, mielibyście rozwiązane ręce. A w chwili, gdym ja go zabił, zawsze można mnie posądzić o zemstę, o chęć pozbycia się pretendenta, zanim ten urośnie w siłę. Jeno to drugie by się wam udało, gdybym próbował się pozbyć ciała nieszczęśnika albo udał, że nic nie wiem. Lecz uczyniłem coś, co was zaskoczyło. – Zabiłeś go! – rzucił oskarżycielskim tonem Mykoła. – Zabiłem! – Hrehory poderwał się z miejsca. – I nie wypieram się tego! Usiadł zaraz, bo ranna noga mocno mu dokuczała. Kiedy rzucił trupa na środku placu zgromadzeń, sicz zamarła. Dosłownie. Cały nocny ruch, tak bardzo ożywiony w czasie Okołopełni, jakby ktoś uciął nożem. Wiadomo już było, że jakiś Wilk poniósł śmierć, to czuli wszyscy. Ale widok trupa młodego basiora wzbudził wpierw odrętwienie, a potem zaniepokojenie. Wilcy dopytywali, kto to uczynił, nikomu do głowy nie przyszło, że sam ataman, uważano raczej, że padł ofiarą jakichś maruderów czy zwiadowców z wrogiej watahy. Byli w obcym miejscu, wciąż jeszcze nie wiedzieli do końca, co może ich tutaj spotkać. A gdy Hrehory przyznał się do zabójstwa, znów zapanowało zamieszanie, ale teraz nerwowe, mieszkańcy siczy nie wiedzieli, co o tym myśleć. Może poza tymi, którzy namówili Kubana do zamachu na atamana. Ci nie ujawnili się oczywiście. Nikt nie ważył się oskarżyć Hrehorego o zabójstwo. Bunt jeszcze nie dojrzał i w takim położeniu nie miał dojrzeć. Wilcy zresztą nie buntowali się przeciw przywódcy. W zwyczajnym czasie, zgodnie z prawem, pojawiał się ktoś, kto pozbawiał starego wodza życia i przejmował schedę po nim. – Najwyższa pora zmienić atamana! – powtórzył po raz kolejny Mykoła. – Jesteście już starzy, nie potraficie już zadbać nawet o własne bezpieczeństwo, a co dopiero o bezpieczeństwo siczy! – Ciało młodego basiora świadczy o czymś przeciwnym. – Dawniej by się to w ogóle nie zdarzyło! – Tak, ale dawniej w siczy panowała jedność! Nawet jeśli kto pragnął przejąć władzę, czynił to wedle prawa. I trzeba nam do tego powrócić! Prawo Wilków obowiązuje bez zmian i nigdy się nie zmieni – rzekł twardo Hrehory. – Władzę oddam dopiero, kiedy zażegnamy niebezpieczeństwo, sicz stanie się silna i znajdzie się pretendent dość silny, by mnie pokonać. Na razie wszelkie próby walki ze mną to tylko daremne przelewanie krwi! – Znalazłby się w siczy niejeden zdolny dać wam radę – odparował Mykoła. – Ale ci, co daliby mi radę sprostać, rozumieją doskonale, że nie czas na to! Chcesz znów głosowania? Chcesz się przekonać, że nie zyskacie należytego poparcia? Wystarczy, że Koszko, jako strażnik prawa, zacytuje odpowiedni ustęp! A teraz wynoś się, panie Gryszczy! I wykaż trochę cierpliwości. Dobro siczy stoi ponad dobrem watahy, dobro watahy nad dobrem stada, a dobro stada nad dobrem jednego Wilka! Ty zaś zamierzyłeś odwrócić porządek praw i to cię zgubi, jeśli będziesz się upierał. Mykoła nie odpowiedział. Zerwał się i wyszedł z chaty Hrehorego bez pozdrowienia. – Myślisz, że ten osiłek rzuci ci wyzwanie? – spytał Koszko. Hrehory potrząsnął przecząco głową. – Nie. Tylko jeden z rodu Gryszczych odważyłby się to uczynić, ale nie ma go tutaj. – Myślisz o Micheju? – Nie inaczej. Lecz i on zastanowiłby się dobrze, gdy sicz jeszcze w rozsypce. Myślisz, że nie szedł

za nami, gdyśmy uchodzili spod Hylewa? Myślisz, że nie wypatrywał okazji? Ale wie, że aby mnie wyzwać i żeby rada wyraziła zgodę na pojedynek, trzeba czegoś więcej niż samej chęci. Zamilkł, zamyślił się, a Koszko mu nie przeszkadzał. Zechce coś jeszcze powiedzieć – powie, nie zechce – darmo pytać. Zresztą starzec nie był ciekaw. Wiedział. – Zmęczony jestem – odezwał się w końcu Hrehory. – Stary i zmęczony. Już tylko czekam... Teraz Koszko zaniepokoił się. – Nie chcesz chyba stanąć przed radą i dopuścić do walki? – Na pewno nie! – Hrehory poderwał głowę. – Ale niech już by wrócił Michej... Mam nadzieję, że nabrał rozumu na wygnaniu. – A jeśli nie? – wyraził wątpliwość Koszko. – Zawsze był uparty i pewny swego. Nie wiem, czy świat go zmienił. – Nawet jeśli nie, poradzi sobie. – Ataman wyciągnął poranioną nogę w stronę ognia. Jeszcze parę lat temu już byłaby dobrze podgojona, teraz nie pomagało nawet to, że całe noce spędzał przemieniony, żeby przyśpieszyć leczenie. – Siczy potrzebny jest ktoś, kto wie, czego chce, i nie ucieka się do podstępów. Jakich to czasów dożyliśmy, stary... Koszko westchnął ciężko. – Zawsze tak było, atamanie. Wśród tylu Wilków zawsze znajdzie się ktoś, kto chce łamać starożytne obyczaje dla własnych korzyści, nie bacząc na wspólne dobro. – Wiem, ale dlaczego właśnie w mojej siczy i właśnie teraz? – Pewnie dlatego, że w trudnych czasach łatwiej wytłumaczyć własną podłość. Wśród ludzi jest więcej oszustów, złodziei, morderców. Ale nas nie podnieca ani złoto, ani inne bogactwa, nie bywamy zazdrośni o samice. Za to łakniemy przywództwa, a gdy się przemienimy – krwi i strachu ofiar. To dlatego przodkowie dali nam surowe prawa. Żebyśmy się nie stawali bezmyślnymi bestiami. Hrehory przeciągnął się. – Mądry jesteś, stary. Ale nawet ty nie wiesz wszystkiego. – Bo wszystko wie tylko jeden Bóg. Ataman roześmiał się. – Jesteś tego pewien?

ROZDZIAŁ 9

Areszt w polskim obozie był zwyczajną norą wykopaną w ziemi, zabezpieczoną z wierzchu ciężką drewnianą kratą okutą żelazem. W dodatku na dnie zbierała się cały czas woda, sprawiając, że po kilku dniach zaczynały odchodzić paznokcie u stóp. Melech klął na czym świat stoi, Wilkozacy milczeli, a Semen z kompanami trzymał się jak najdalej od nich, co było trudne, bo wykop, choć spory, okazał się dość ciasny dla sześciu rosłych mężczyzn. – Diabli nas podkusili zaufać temu czarniawemu odmieńcowi – warczał Paweł. – Trza było próbować uchodzić na własną rękę, a nie wlec się z nim tutaj! Mieli się przemknąć po ciemku, Jakub twierdził, że poznał przejścia, których nie pilnowano zbyt gorliwie, ale ledwie weszli między umocnienia z faszyny i wikliny, kat zawołał straże. Zleciało się ze trzydziestu ludzi z muszkietami i pistoletami gotowymi do strzału, opór nie miał sensu. Kirył, kiedy ich brali, już się zawinął do przemienienia, ale powstrzymało go krótkie warknięcie Micheja. Ci trzej, druhowie Kostenki, nie wiedzieli przecież, że mają do czynienia z Wilkami. Trudno orzec, jak się sprawy obrócą, a zrazić ich sobie jeszcze bardziej byłoby głupotą. I tak nawet pod zwierzęcą postacią nie udałoby im się wyrwać ze zbrojnego obozu, pełnego ludzi zaprawionych w boju, których trudno przerazić, a żywi ciągle mieli szansę. Jakuba pod eskortą zaprowadzono do hetmana, a ich wrzucono do tego dołu. To już nawet więzienie u zbójów było o wiele bardziej przytulne, bo jamę wyłożono przynajmniej drewnem. – Diabli to nas podkusili – rzekł głucho Semen – żeby się z wami zadać. Nieładnie, panie Pawle. Podle, panie Pawle. Skorzystaliście z okazji, by na naszych plecach uczynić swoje, oszukaliście nas obrzydliwie. Teraz Tymoszko nie żyje, a my jesteśmy w niewoli, pewnie nas Lachy zechcą nasadzić na pal. – A powinni nagrodzić za zgładzenie dowódcy twierdzy. – To was może nagrodzą, jeśli ten kat zechce powiedzieć, jak było. Ale może nie zechce i całą zasługę przypisze sobie. Zasługę! – Zaśmiał się gorzko. – Zabijając młodego Chmielnickiego, zabiliście przy sposobności naszego przyjaciela i jego rodzinę! O nas nawet nie wspomnę. Jak się tylko Chmiel dowie o zgonie synka, jego ludzie będą szukać dniem i nocą naszego atamana! Melech wzruszył ramionami. – A wam się zdaje, że hetman kozacki dotrzymałby umowy? Prędzej czy później dopadłby waszego Serhija. On nie przebacza i nie zapomina. Nigdy, chyba że musi się przytaić, jak ninie było, lecz przytajenie nie trwa wiecznie. Poroh nie odpowiedział. Nie wiedział, na co jeszcze czekają Polacy. Ponoć jeńców wziętych w czasie bitwy powywieszali, nie mieszkając, a ich trzymali już tydzień w tym cuchnącym dole. – Jeśli kiedykolwiek się stąd wydostaniemy – wycedził groźnie Liwka – przysięgam, że... Nie dokończył groźby, którą zresztą powtarzał każdego dnia po kilka razy. Na górze wszczął się ruch, krata się uniosła, a do wykopu wjechała drabina. – Wyłazić! – zawołał schrypnięty głos. – Żebym nie musiał powtarzać! – A gdzie mamy iść? – Mistrz małodobry się o was upomniał! – zarechotał żołdak. – Wyłazić, mówię! Chyba że wolicie, bym wam tam wrzucił zapalony kartacz. Semen podniósł się. – Kiedyś trzeba umrzeć. Michej z Kiryłem wymienili spojrzenia. Czas Okołopełni zakończył się wczoraj, byli więc skazani

na egzystencję w ludzkiej skórze. Ale jeśli mają ginąć, będą walczyć do końca. Niech się tylko nadarzy okazja. Wydrapali się jeden po drugim na mokry brzeg wykopu. Zaczął siąpić drobny deszczyk. Liwka Pastuch pomyślał, że chyba już lepiej iść na sznur albo przed lufy, niż spędzić jeszcze jedną noc w tym przeklętym dole. Eskorta nie związała im rąk ku pewnemu zdziwieniu wszystkich. Ale też wojska dookoła było tyle, że i tak nie mieli szans ucieczki. – Nie dam się powiesić ani rozstrzelać bez oporu – mruknął Melech. – A może nawleką nas na pal? Jak niesławnej pamięci Jarema nawlókł hetmańskich posłów? – rzekł Poroh. – Co ty gadasz! – odparł Paweł. – Nijakich posłów Wiśniowiecki nie zgładził, to łeż nikczemna. Chmiel to przypisał księciu, żeby wzbudzić większą jeszcze bojaźń i nienawiść wśród czerni! Ci, co niby mieli wtedy skończyć na palu, przebywali z poselstwem, ale w Warszawie u króla jegomości. Sam Jaremę najchętniej bym rozrąbał szablą, ale nie był aż takim szubrawcem. – Nie rozmawiać! – huknął dowódca eskorty, potężny piechur z wielkim bojowym tasakiem przy boku. – Idź się paść ze swoim koniem, kpie! – warknął Ilja. – I tak idziemy na śmierć, co nam będziesz rozkazywał? – Jeno nie każda śmierć jest taka sama – odpowiedział z paskudnym uśmieszkiem Polak. – Co inszego polec od kuli czy choćby stryczka, a inna rzecz, kiedy w szmaty rwą zaprzęgami, lubo ci w rzyć wbijają ociosany koł. – Tobie by się podobał taki kres, co? – wykrzywił się nie mniej paskudnie Zając. – Słuchy chodzą, że w koronnym wojsku wielu jest takich, co się nawzajem każdej nocy palują z ukontentowaniem, jeno nie drewna do tego używają. Spostponowany podskoczył do Ilji, zamachnął się wielką pięścią. Lecz nie zdołał uderzyć. Zatrzymała go jeszcze większa, żylasta ręka. – Nie umiesz się odszczeknąć, to nie zaczepiaj – mruknął Poroh. Puścił Polaka, a tamten zaczął rozcierać zgniecione, bolące palce. – Nam kres tak czy siak pisany, musisz dosładzać w ostatniej drodze? – Nie wolno jeńcom rozmawiać! – oświadczył dowódca eskorty. – Regulamina jasno stanowią... – Zawrzyj już pysk – powiedział groźnie Semen. – Skręcę ci kark razem z twoimi regulaminami, jak jeszcze co powiesz. Nawet pisnąć nie zdążysz. Polak nie odezwał się, ale też i jeńcy szli w milczeniu. Nikomu nie przychodziło do głowy nic, co mógłby teraz powiedzieć. A może i przychodziło, ale prości mołojcy nie potrafili tego ubrać w słowa. Wilcy natomiast nie myśleli o śmierci. Rozważali, jak się uratować, a przynajmniej zginąć w walce, nie w hańbie. Nawet najsłabsze wadery i najstarsze, zniedołężniałe basiory biły się do ostatka. – Obaczym, jak będzie – szepnął Michej. – Ale nie zaczynaj wcześniej, niż dam znak. Kirył skinął głową. Umierać trzeba tak, by pociągnąć za sobą jak najwięcej wrogów. Z Lachami nie miał jeszcze do czynienia, nie byli dotąd wrogami, ale dziś chcieli go zabić, więc stali się nimi. Wyszli za obóz, o pół wiorsty czerniała ściana lasu, mokrego i ponurego we wzmagającym się, rozmywającym wzrok deszczu. Przy wielkim polnym kamieniu stało trzech ludzi. Dwóch w bogatych, wyszywanych złotem i srebrem szubach, jeden w czerni. Jakub. A ci dwaj? Pewnie możni panowie przyszli popatrzeć na kaźń. Dlaczego jednak nie zamierzano ich zabić na oczach wojska? Kat ruszył szybkim krokiem na ich spotkanie.

– Ty nas będziesz oprawiał, zdrajco? Własnoręcznie? – zapytał drwiąco Semen. Jakub nie zmieszał się, na jego surowej, smagłej twarzy nie drgnął nawet jeden mięsień, zupełnie jakby obelga Poroha nie dotyczyła jego, lecz kogoś, kto stał obok. – No, powiedz! – Poroh podnosił głos. – Lubisz patrzeć na krew tych, których oszukałeś?! – Milcz! – Głos kata smagnął jak bicz i olbrzymi Kozak zamilkł jak porażony gromem. Pozostali przyglądali się z ciekawością dwóm możnym panom. Znając obyczaje koronnej, litewskiej i ruskiej szlachty, uwielbiającej przepych, mogli to być ludzie zarówno wysokich urzędów, jak i zwykli szaraczkowie, wyznający zasadę „zastaw się, a postaw się”. Prędzej jednak pierwsi, bo nawet Jakub zwracał się do nich uprzejmie, choć nie uniżenie. – Oto ci ludzie, moi panowie. Mam nadzieję, że nasze porozumienie pozostaje w mocy? Jeden z dostojników skinął głową i obaj oddalili się, znikli po chwili między namiotami. Za nimi pośpieszyła eskorta, pozostawiając Kozaków. – Co tu się dzieje? – spytał osłupiały Semen. – Jesteście wolni – odparł Jakub. – Wolni? – prychnął pogardliwie Ilja. – Wystarczy, że odejdziemy kawałek, a chwyci nas pierwszy polski patrol. – Nie chwyci – mruknął kat. Sięgnął za połę długiego skórzanego płaszcza, wydobył dwa opatrzone pieczęciami listy. – To glejty, które pozwolą wam odesłać do biesów każdy napotkany patrol i oddział polski czy też litewski. – Jak tego dokonałeś? – zdziwił się Melech. – Gdy nas prowadzili do tej nory zwanej szumnie aresztem, słyszałem na własne uszy, jak ktoś mówił do ciebie, że pan hetman takich ptaszków nie wypuści. Myślałem, że nas oszukałeś. – Sam myślałem, że zostałem oszukany. – Jakub podał jeden list Semenowi, drugi Pawłowi. – Tak to już jest z wielkimi panami. Mają wielkie oczekiwania, potrafią zapłacić wielkie pieniądze i składają wielkie obietnice. Jeno kiedy trzeba obietnic dotrzymać, przestają być wielkie. Za to skrupulatnie sprawdzają, jak są wykonywane ich życzenia. Dlatego przysłano ze mną sekretarza i podczaszego. Oszukałem was jeno na początku, gdym rzekł, iż przemkniemy się przez polski obóz. Myślałem, że wystarczy moje słowo, by was nakarmiono i odprowadzono z eskortą w bezpieczne miejsce. – Jak przekonałeś pana marszałka Lubomirskiego, żeby nas jednak wypuścił? – Nieważne. Ilja zmrużył oczy, przyjrzał się uważnie Jakubowi. – Nie wziąłeś zapłaty należnej za zabicie młodego Chmiela – rzekł powoli. – To musiała być fortuna, i to niemała. Kat pokręcił głową. – To nieistotne. – Dziwny z ciebie człek – powiedział cicho Semen. – Niby zimny jak kawał lodu na zamarzniętej rzece, niby nic cię nie obchodzi, ale... – Idźcie już – przerwał mu kat. – Zanim się pan marszałek znowu rozmyśli. – Znowu? – podchwycił czujny Ilja. – To znaczy, że już raz się zgodził i odwołał? Jakub spojrzał w stronę obozu. Tutejszy wódz to nie był Rewera Potocki, który miał jedno słowo. To zwyczajny watażka, uważający się za pana życia i śmierci. Tacy albo zachodzą bardzo wysoko, albo kończą na stryczku. A jednak bał się śmierci gorzej niż diabła. Widać obawiał się spotkać po tamtej stronie z własnym sumieniem. – Masz wolność i glejt, Kozacze, ruszaj w swoje stepy – powiedział kat. – I nie turbuj się tym, co

sprawiło, żeś wolny. Semen podszedł do Jakuba. – Wybacz, mistrzu małodobry – powiedział, wyciągając rękę. – Gdy człek w goryczy się zapiecze, mówi byle co. Obraziłem cię, lecz nie żyw urazy. Jakub z wyraźnym zdziwieniem spojrzał na dłoń Kozaka. – Jestem katem. Mnie się prawicy nie podaje. Nie lękasz się mojego dotyku? Semen stał z wyciągniętą ręką. Jakub ujął ją wreszcie. – Bądźcie zdrowi – powiedział. – Daj Bóg, abyśmy się spotkali w spokojniejszych czasach przy miodzie i kołaczu. – Daj Bóg – powtórzył za nim Poroh. – Ale gdyby kiedy ci dojadła służba dla Lachów... – Nie doje, nie ma obawy – zaśmiał się Jakub. – Odchodzę daleko stąd. Może kiedyś wrócę, bo ciągną mnie ukrainne stepy i lasy, ale na pewno nieprędko. – A zatem bywaj. Serhij jadł rybną polewkę, nie czując smaku, zapatrzony w jeden punkt na stole. Kiedyś Parasza musiała zestawić na deski rozpalony kociołek, bo w ciemnym drewnie widniała ciemniejsza jeszcze obwódka. Kozak przypatrywał się jej teraz, myśląc jednocześnie o tym, skąd się wzięła i zmagając się z tysiącem myśli przelatujących przez głowę. Milczał, od kiedy przyjechał. Przywitał się serdecznie z żoną, pobawił się chwilę z Halszką, a potem wyszedł i usiadł na przyzbie, spoglądając w pokryte chmurami niebo. Parasza usiadła obok niego. Obawiał się, że zacznie go wypytywać, ale babka nie odzywała się, po chwili zaczął zapominać o jej obecności. A ona czekała, aż w mężczyźnie wzbierze fala czy to goryczy, czy to nadziei, czy też innych uczuć. Wszystko jedno, byle zaczął mówić. Spojrzała na środek podwórza. Mokra ziemia namiękła, widziała doskonale miejsce, z którego nie dalej jak jeszcze dzisiaj rano znów wyrwała wschodzącą wilczą jagodę. Była niczym znak ostrzegający przed tym, co się stać może. Czekała. Zabroniła Marice wychodzić do męża. Musiał się jeszcze sam ze sobą poukładać. Ale milczał tylko, aż wreszcie młoda kobieta zawołała, że ucha gotowa. – Chodź, mój miły – rzekła Parasza. – Posilić się trzeba. – Nie jestem głodny – mruknął. – Jesteś czy nie jesteś, przyda ci się gorący posiłek. Przez te dni, gdyś wracał, przecież nie jadłeś nic ciepłego. Nie zamierzał się spierać. Podniósł się ciężko, zasiadł przy stole i zapatrzył w tę skazę po kociołku. Marika krzątała się przy piecu, udając, że nie dostrzega nastroju męża. Czekała na jego słowa o wiele bardziej niż znachorka, ale nie mogła dać po sobie poznać zniecierpliwienia. Czy Serhij przyniósł jakąś hiobową wieść, skoro jest taki ponury? Co mu powiedział stary pustelnik? Czy w ogóle odnalazł tego człowieka? Przecież nic nie wiedziała... Tyle tylko, że ledwie wrócił, chociaż ponury, z miejsca odeszły jej otępienie i senność dręczące ciało i duszę od dnia jego odjazdu. Czyżby stara znachorka miała rację? Nie czary to żadne i przekleństwo, lecz głębokie uczucie? Tymczasem Serhij dokończył polewkę, oparł się ostrożnie o ścianę. Działanie driakwi przygotowanej przez pustelnika kończyło się. Mijało odrętwienie obejmujące ramię i plecy, a wraz z tym wracał ból. Na razie odległy i przytłumiony, ale zbliżał się wyraźnie, czaił się i zataczał wokół ofiary kręgi jak... jak wilk... Kozak wzdrygnął się na tę myśl. Spojrzał na prawą dłoń, leżącą bezwładnie na udzie. Niebawem zacznie się modlić, żeby Bóg zabrał od niego cierpienie, niechby nawet z całą ręką. Ale pozostawały jeszcze plecy... – No powiedz coś! – nie wytrzymała wreszcie Parasza. – Dobre czy złe masz wieści, podziel się

nimi. Nie widzisz, jaką torturę zadajesz żonie? Serhij obrzucił kobiety ponurym spojrzeniem. – Już tak jest na świecie, że człek człekowi zadaje ból, często nawet o tym nie wiedząc. Ból jest z nami i w nas, bywa częstszym gościem niż radość. Są nawet tacy, co sądzą, iż to on jest błogosławieństwem życia, skoro Bóg pozwala, by dotykał jego dzieło tak często. Marika popatrzyła na męża z niedowierzaniem, a Parasza niespodziewanie się zaśmiała. Serhij zmarszczył brwi i wydął wargi, Marika zakryła usta dłonią. Ten śmiech był niespodziewany, zupełnie nie pasował do wiszącej w powietrzu ponurej zasłony. – No to przynajmniej wiemy, żeś znalazł tego starego szaleńca. Sam byś takich farmazonów nigdy nie wymyślił. Chyba żeś miast jechać w drogę, zatrzymał się w jakim lesie i zacząłeś rozważać prawdy o świecie, samemu zostając filozofem. Nie przystoi dzielnemu Kozakowi użalać się nad sobą. Żona z dziecięciem czekały na ciebie z nadzieją. Należy im się chyba coś od ciebie? Przez chwilę panowało zupełne milczenie. Marika zastanawiała się, czy Serhij nie wybuchnie, bo słowa staruszki wyraźnie go poruszyły. Poczerwieniał nawet, tylko nie wiedziała – ze złości czy wstydu. Ale przynajmniej złośliwość Paraszy przyniosła pożądany skutek. Serhij zaczął mówić. – Należy im się? – spytał z goryczą. – A należy, zapewne... Lepiej, bym się nie urodził! – wybuchnął nagle. – Wpierw moje uczynki sprawiły, że Marika znalazła się wśród Wilkozaków, potem odebrałem jej dziecko, samą zaś zostawiłem w niewoli! Skazałem na życie wśród tych bestii... – wylewał z siebie żal, a kobiety słuchały, nie przerywając. – Gdy wróciła, nie wiedziałem nawet, czy aby ją jeszcze kocham, czy chcę, by przy mnie była! Podły jestem, ot co! Marika podeszła do niego, objęła za głowę, przytuliła do piersi. Mówił dalej nieco przytłumionym głosem, ale wyraźnie akcentując każde słowo. – Potem się przekonałem, że pragnę z nią być, choć i ta radość musiała być przyprawiona piołunem... Bo co za pożytek z kaleki? – Nie mów tak! – zawołała Marika. Puściła go, odsunęła się i spojrzała mężowi prosto w oczy. – Nie wolno tak mówić! Pamiętasz nasze pierwsze pocałunki, rozmowy przy... – zacięła się na chwilę – przy księżycu? – Tak wszystko się zmieniło, pomyślała, jakże trudno pogodzić się z cierpieniem. – Bóg stworzył mnie dla ciebie, a ciebie dla mnie! I choćby nie wiem, co się działo, wierzę w to i wierzyć nie przestanę nawet... – znów się zająknęła – nawet... jeśli mnie opuścisz... Serhij potarł zdrową ręką czoło, potem policzki. – Opuszczę? Ja? – Pokręcił głową. – Żeby to było takie proste i mogło coś zmienić, poświęciłbym się, zabił nawet. Lecz skazałem cię na ten los jednym nierozważnym uczynkiem, jedna zbrodnia wystarczyła, aby świat stanął na głowie. Nie wolno już więcej dokładać zła do zła. Zamilkł, zbierając myśli. – Powiesz wreszcie, czego się dowiedziałeś od Tarły? – spytała Parasza. Uznała, że wystarczy już tych wyznań, są ważniejsze rzeczy do wyjaśnienia, a takie wyznania, słodkie czy gorzkie, mogą sobie młodzi szeptać, kiedy będą sami. Kozak przez chwilę przypatrywał się znachorce, jakby nie wiedział, o czym mówi. – Od Tarły? – spytał powoli, a potem jego twarz rozjaśniło zrozumienie. – Ach, więc tak ma pustelnik na imię? Przeszło niedzielę u niego siedziałem, a jakoś nie złożyło się zapytać. – Bywa – rzekła nieco niecierpliwie Parasza. – Nie zawsze ludzie, aby się porozumieć, muszą znać swoje miana. Mów lepiej, co stary orzekł. I czy w ogóle pomógł. – To bardzo mądry... człowiek – odparł Serhij. Wahanie w jego głosie, gdy nazwał starego człowiekiem, zdziwiło Marikę, ale postanowiła nie dopytywać. – Dowiedziałem się od niego wielu rzeczy, poznałem dzieje Wilkozaków... chociaż... tak naprawdę wcale nie jestem pewien, czy opowieść

pustelnika była prawdziwa. Ale na pewno zawierała chociaż cząstkę prawdy. – Wiesz, co ci jest i jak temu zaradzić? Powiedział? – Marika zaczynała tracić cierpliwość. – Zrozum, że każda prawda, nawet najgorsza, lepsza jest od niepewności. – Powiedział – odparł ponuro Serhij. – Podzielisz się tym z nami? – spytała Parasza. – A może wolisz porozmawiać z żoną w cztery oczy? Podniosła się, żeby wyjść, ale Serhij uczynił gest ręką, prosząc, aby została. – Siadajcie, mateczko. Wiecie już tyle, pomogliście nam tak bardzo, że czarną niewdzięcznością byłoby trzymać przed wami tajemnicę. Kiedy znachorka zajęła z powrotem miejsce przy kominie i wzięła na kolana Halszkę, Kozak zaczął z ciężkim westchnieniem. – Raz się popełni zło, a ono potem wciąż i wciąż kiełkuje... Krew zawsze upomni się o krew, a pomsta wywoła drugą pomstę. Pamiętasz, Mariko – zwrócił się do żony – tamtą noc, kiedy... – przełknął ślinę – kiedy na mgnienie oka przemieniłaś się w waderę, kiedym w tobie był? – Widać było, że mówi mu się ciężko, każde słowo wydobywa się jakby z głębokiej studni. – Pamiętam – szepnęła, blednąc. – Czy to jest przyczyną, żeś osłabł i rana mocniej dokucza? – To i nie to. – Pokręcił głową. – Też tak pomyślałem, gdym rozmawiał ze starcem. Z jego opowieści o dziejach Wilków wynikało, że gdy mężczyzna posiądzie waderę, gdy jest przemieniona, jego krew zatruwa wilcza zaraza... – A zatem to moja wina. – W oczach Mariki błysnęły łzy. – Poczekaj, gołąbeczko – powiedziała Parasza. – Serhij nie powiedział, że to jest przyczyną, ale że myślał, że jest. – Właśnie – zgodził się Serhij. – Ale to nie jest takie proste. Widzisz, Mariko, masz w sobie wilczą posokę. Jak mi wyjaśnił znachor, jest ona obecna nie tylko w żyłach, ale też w ślinie, łzach... w tobie, kiedy osiągasz rozkosz. – Poczerwieniał lekko, dalej mówił jednak już bardziej swobodnie. – Nie tylko przez krew można przekazać wilkowatość. Także w ten sposób jest możliwe rozpoczęcie przemiany... Wbrew temu, co sądzą wszyscy. – Ale jak? – wyszeptała Marika, truchlejąc. – Przecież nawet w siczy mówili, że nie da się dokonać przemiany w Wilka mężczyzny z plemienia ludzkiego, gdyby posiadł samicę. – Bo się nie da – odparł przez zaciśnięte zęby Serhij. – Bo każdy, kto by zechciał w ten sposób stać się Wilkozakiem, prędzej czy później umrze. Jego krew nie pogodzi się z krwią Wilczycy. A poza tym Wilki strzegą tajemnic tak bardzo, że tylko nieliczni są wtajemniczeni w takie sprawy. – Boże. – Marika zacisnęła dłonie w pięści tak mocno, że pobielały kłykcie. – A zatem umrzesz? Nie ma nadziei? – Czy wówczas wracałbym tutaj, byś patrzyła na mój zgon? Żeby Halszka miast matczyną czułością żywiła się jej smutkiem i wdychała nadchodzącą śmierć ojca? Lepiej bym się zaszył gdzieś w lasach czy stepie i poczekał na czarną panią. A może doczekałbym jej kosy u świętego męża... Marika oddychała szybko, spazmatycznie. – Mów zatem, jak można pomóc – wydyszała. – Czy to coś tak strasznego, że ci się uczyniło ciemno na duszy? Powiedz, uczynię wszystko, nawet gdyby miało mi to przynieść zgubę. Serhij oparł głowę na ręce. – Zgubę to może przynieść raczej mnie... A ty się musisz tylko zastanowić, czy będziesz chciała potem ze mną żyć. – Mów! – Marika już się opanowała. – Chcę wiedzieć. – I my się rozstajemy – rzekł Michej do Pawła Melecha.

– Nie jedziecie ze mną do Hornatowa? – zdziwił się Kozak. – Pan Lupu czeka tam na was z wynagrodzeniem. Wyjechał z Białocerwki tylko po to, by nas spotkać i wysłuchać o wykonaniu zadania. Otrzymacie królewską iście nagrodę. Ja potem wyruszę do zbójów uiścić okup. Jeśli ich, rzecz oczywista, jeszcze kto nie wymordował, co być może, skoro się Lachy znowu ruszają. Przysłużyliśmy się hospodarowi. Pozbył się uzurpatora i pomścił córkę. Jeśli nie on teraz odzyska władzę, postara się o nią w przyszłości dla syna. To dla niego teraz najważniejsze. Rzadko można zasłużyć na tak wielką nagrodę. – Nie chcemy złota – odparł Wilkozak. – Dla nas to tylko brzęczące nic. To ludzie kochają jego blask. – Po co więc wyprawiliście się ze mną? – zdumiał się Melech. – Po co nadstawialiście karku w nie swojej sprawie? Michej nie odpowiedział. Co miał rzec? Że liczyli na to, iż wywiedzą się czegoś o kryjówce przeklętego Kostenki? I że im się powiodło, gdy spotkali jego druhów? Łgać nie chciał bez potrzeby. – Rozumiem – rzekł Paweł. – Nie moja rzecz. – Bez urazy – odparł Michej. Ale nagle przyszło mu na myśl, że nie musi przecież wszystkiego zatajać, a człowiek przestanie dociekać. Bowiem ludzka dociekliwość mogła być bardzo niebezpieczna. – Chcemy wreszcie wrócić do siczy, wystarczy tułaczki. – O tym, co się stanie pomiędzy obecnym rozstaniem a powrotem, mówić wszak nie musiał. – Jeśli chcesz, możesz wziąć naszą część zapłaty. Piśmienny jesteś, wypisz jakiś papier, że się zrzekamy na twoją korzyść, a my postawimy krzyżyki i odbijemy palce. – Nie ma potrzeby. – Kozak machnął ręką. – Cudzego nie chcę. A i wy kiedyś możecie się upomnieć u hospodara o swoje. – I może się o swoje upomnimy – powiedział Kirył, ale natychmiast umilkł pod groźnym spojrzeniem Micheja. Jednak Melech nie zwrócił uwagi na jego słowa. Zresztą dla człowieka nie zabrzmiały groźnie. – Żegnajcie więc – powiedział. – Nie ma na co czekać. Kiedy odjechał, Michej z ulgą zeskoczył z konia. Bóg jeden wiedział, ile Wilkozaków kosztowało utrzymywanie zwierząt w posłuchu, szczególnie kiedy zbliżała się Okołopełnia. Po jakimś czasie wierzchowce przywykły do ich obecności, ale ciągle były nerwowe, łatwo się płoszyły. Semen rzucił nawet pewnego razu uwagę, że Michej z Kiryłem muszą mieć mocno nieczyste sumienia, skoro ich koniki nie lubią. Wprawdzie było to przy winie, brzmiało przyjacielsko, ale tym bardziej się Wilkozacy pilnowali i starali nie zbliżać do obcych podjezdków. Teraz mogli wreszcie pozbyć się zwierząt. – Jeden z nas powinien może pojechać z nim do Lupu? – rzekł po chwili Kirył. – W końcu kiedy będzie lepsza okazja odpłacić hospodarowi za przewiny jego przodków? Mordowali Wilki bez wyboru, pili ich krew, aby zdobyć moc i władzę. Tego się nie wybacza. Patrzaj, nawet ten ciastoch Bazyli wziął sobie za przydomek Lupu, jakby na pamiątkę zbrodni dziada i naddziada. – I nikt ani jemu, ani nikomu z tego rodu nie odpuści. Czas pomsty nadejdzie. Wilkiem też nikt się bezkarnie zwać nie ma prawa. Lecz teraz pilniejsze odnaleźć Kostenkę, skoro mamy wreszcie możność ruszyć śladem jego kompanionów. Bazyli nie ukryje się nigdzie, wielkiego pana zawsze znajdziemy. A rozdzielać się nie powinniśmy, wiesz doskonale. – Wiem – westchnął Kirył. – Ale z chęcią bym wbił zęby w gardło pana hospodara. – Wbijesz, wbijesz – odparł Michej. – Kiedy przyjdzie czas. Gdy zostanę atamanem całej siczy, gdy okrzepniemy, przyjdzie czas na wszelkie rozrachunki. A teraz pędźmy za tymi trzema, zanim ślad wystygnie. Tuszę, że pojadą wprost do swojego chorążego. Zamyślił się nad własnymi słowami. Obiecał Kiryłowi pomstę na magnacie. Wiedział jednak doskonale, że jeśli hospodar opuści te ziemie, uda się gdzieś daleko, uniknie strasznego losu. A on, jako

przywódca siczy, nie wyśle ekspedycji na zatracenie, gdy potrzebny każdy kieł i każdy pazur. Za to będzie można wygrywać pomstę w starciach z przeciwnikami. Albo wreszcie wysłać niewygodne basiory na wyprawę, pozbyć się ich... Wzdrygnął się lekko na myśl, że zaczyna myśleć jak przeklęty Hrehory. Nie, on na pewno nie będzie się babrał w takim brudzie! A przynajmniej taką miał nadzieję. Z Semenem, Ilją i Liwką rozstali się dobre pół dnia wcześniej. Nie chcieli od razu porzucać towarzystwa Melecha, by nie budzić podejrzeń, zatem teraz musieli jeszcze wrócić na miejsce pożegnania, chłodnego zresztą, by nie rzec wrogiego, i złapać ślad. Z tego wynikało, że Kozacy będą mieli na początku cały dzień przewagi. Bohdan Chmielnicki, hetman kozacki, najpotężniejszy człowiek na Ukrainie, postrach Polaków i sojusznik wielkiego cara – płakał. Ogarnęła go okrutna, tępa rozpacz, nadzieja wydawała się konać z przeszywającym jękiem. Łzy ciekły po policzkach twardemu przywódcy, mimo iż z zaciśniętymi zębami próbował je powstrzymać. Klęczał przed ikoną z pochyloną głową. Powoli podniósł wzrok, spojrzał w smagłą twarz Matki Boskiej. – Nie upilnowałem go – rzekł. – Nie dałem rady uchronić! A może zbyt mało się modliłem, a nazbyt polegałem na własnej przemyślności? Dowiem się pewnie po tamtej stronie, gdy do niego dołączę. Matka Boska patrzyła z troską, obejmując Syna troskliwym ramieniem. – I Ty nie zdołałaś wyrwać Go z objęć śmierci. Ale On przynajmniej powstał z martwych. Tymoszki nic i nikt mi nie wróci. Nie uwierzył, rzecz jasna, w meldunek dowódcy straży o naturalnym zgonie syna. Nie wiedział jeszcze, jak zginął, ale był całkowicie pewien, że to morderstwo. Kto to zrobił? Tego musiał się dowiedzieć. Chyba nie ci trzej druhowie Kostenki, których posłał? Wprawdzie młody Chmielnicki kazał swego czasu wbić na pal ich kompana, ale przysięgli go chronić. Przysięgli na święty obraz, swoje zbawienie i głowę ukochanego atamana. Wieści z oblężonej twierdzy przychodziły rzadko i zawsze niepewne. Kordon polskich wojsk był szczelny, gołębie pocztowe strącali strzelcy wyborowi. Lecz wiadomość o śmierci dowódcy obrony przyszła czytelna i jasna, Polacy tym razem przepuścili gońca z pismem, przydali mu nawet eskortę aż do ziem, na których kontrolę sprawowali niepodzielnie powstańcy. Nic dziwnego, taka wiadomość dla nich okazała się radosną, nie mieli nic przeciwko temu, żeby Chmielnicki ją otrzymał. Kolejny cios w serce wroga nigdy nie zaszkodzi. A goniec przygnał, wypierając dech z koni, zmieniając je kilka razy w ciągu dnia. Przybył brudny, cuchnący, ledwie żywy. Ten sam goniec, który wisiał teraz na szubienicy, zbyt zmordowany i zdumiony, żeby protestować, kiedy hetman po przeczytaniu listu i wysłuchaniu zeznań kazał go uśmiercić. Chmielnicki pożałował potem przelotnie porywczości, ale ból po stracie syna zagłuszał wszystko. Zmarł w łożu... O nie, hetman dowie się, jaka jest prawda, i winni zostaną ukarani! Ci winni, których jeszcze nie potrafił wskazać, i ci, którzy już mogli dać gardła za zaniedbanie. Zmarł w łożu... Dziwne tylko, że dowódca straży sam dokonał egzekucji strażników, którzy nie dopilnowali bezpieczeństwa pana. Zmarł w łożu... Zdrowy, młody mężczyzna! Żeby jeszcze nadużywał wina czy uciech cielesnych, można by uwierzyć, że krew mu uderzyła do głowy, to się zdarzało. Tymoszce można było zarzucić wiele, okrucieństwo, nieraz bezmyślność, nadmierną dumę, ale nie to, by wyniszczał swoje ciało. Wolał niszczyć innych, a to czyni człowieka silniejszym, sprawia, że serce mu twardnieje i tężeje, o czym sam

hetman doskonale wiedział. Mimo wieku nigdy nie musiał wzywać medyka do upuszczania krwi. Dopiero dziś... Po raz pierwszy poczuł naprawdę, że już przeszedł na tę drugą połowę życia, kiedy to kres zbliża się o wiele prędzej, niż młody człowiek potrafi to sobie wyobrazić. – Gawryła! Rządca wszedł tak szybko, jakby czekał za drzwiami na wezwanie i zwlekał tylko chwilę, aby pan nie myślał, że go podsłuchuje i podgląda. I zapewne tak było. Chmielnicki poczuł coś na kształt wdzięcznego wzruszenia. Stary sługa martwił się, czy rozpacz nie popchnie hetmana do jakiegoś nierozważnego czynu. O tak, przeszło mu to z początku przez głowę! Ale zaraz grzeszna myśl zginęła w nawale innych. Wrogowie byliby radzi, gdyby ubił się własną ręką. Nie dość, że pozbyliby się zaciętego wroga, mogliby uczynić z powstaniem, co im się podoba, to jeszcze ogłosiliby, że za podniesienie ręki na Najświętszą Rzeczpospolitą zbrodzień sam wymierzył sobie karę. Gawryła stał, czekając na rozkazy. – Wyjeżdżam zaraz do Białocerkwi – oświadczył Chmielnicki. – Każ przyszykować wszystko, co trzeba do drogi. I wezwij mi tu Borię. Stary Kozak skłonił się i odwrócił, żeby odejść, lecz hetman go jeszcze powstrzymał. – Tymoszko zginął w czasie walki! – Każde słowo przywódca kozacki wypowiadał ostro, jakby siekł biczem. – Rozerwała go kula posłana z wrażej armaty, rozumiesz? Skonał na murach podczas ciężkiej nawały, kiedy zagrzewał obrońców do walki, samemu świecąc przykładem! Rozumiesz? – Rozumiem, panie. – Gawryła skinął głową, ale na jego twarzy pojawił się wyraz wątpliwości. – Jeno czy ludzie uwierzą? Z tego, co wyrozumiałem, Lachy wiedzą, jak było, swoje będą rozpowiadać. – Nieważne, czy uwierzą, ważne, co będą mówić i jaką pamięć o tym zachowają potomni. Jesteś tu moim okiem i prawą ręką. Jeśli dojdą do ciebie wieści, jakoby ktoś utrzymywał inaczej w sprawie śmierci Timofieja... Nie muszę cię chyba, stary, uczyć, jak sobie z takimi poczynać. – Nie musicie, panie. – Kozak znów się pokłonił. – To wołaj Borię. I jego ludzie też niech się szykują. Mam dla nich zadanie niecierpiące zwłoki. Borys zjawił się po niedługim czasie, ledwie hetman zdążył wypić krużę mocnego, słodkiego wina. – Możesz odkupić tę okrutną nieostrożność, jaką przejawiłeś, gdyś przyprowadził do mnie Pawła Melecha. Na twarzy Borii pojawił się wyraz ulgi. Wprawdzie hetman nie odsunął go od siebie, ale na każdym kroku dawał odczuć, że gniewa się na wiernego żołnierza. Dla Borii było to gorsze, niż gdyby go kazano wbić na pal. Tam męka trwałaby krócej niż niełaska uwielbianego atamana. – Z radością uczynię wszystko – wymruczał żołnierz. – Choćbyście kazali mi iść do samego piekła, chwycić diabła za ogon i przywlec do was. – Tak daleko cię nie wysyłam – odparł Chmielnicki. – Ale musisz mi znaleźć chorążego kozackiego, Serhija Kostenkę. Jego druhowie zawiedli mnie, nie okażę więc łaski i niechaj wszyscy się dowiedzą, że nikt nie ujdzie karzącemu ramieniu mojej sprawiedliwości. Nawet taki niewiele znaczący robak! Boria przybladł nieco. Cóż to za zadanie? Jak na wielkiej, ogarniętej wojną Ukrainie miałby znaleźć jednego człowieka, który zaszył się nie wiadomo gdzie? Ale cóż innego może uczynić, niż spełnić życzenie hetmana? – Choćbym i roków dziesięć miał go szukać, odnajdę! – oznajmił uroczyście. – Tyle nie trzeba będzie! – Chmielnicki strzepnął niecierpliwie ręką. – Ja wiem, posłać ciebie w taką wyprawę to iście jak do diabła. A wiesz dlaczego, Borysie? – Po raz pierwszy od lat zwrócił się do oficera pełnym imieniem. – Bo rozumu nie zwykłeś używać. A wystarczy pomyśleć. Serhija babę i dzieciaka porwali Wilkozacy z Siczy Hylewskiej, zgadza się?

– No, tak gadali jego ludzie. – I kiedy Kostenko chciał ich odbić, te bestie wracały do siebie, czyż nie? Nie, nie odpowiadaj, słuchaj tylko. Twoje potaknięcia są mi po nic. A zatem wszystko to musiało się odbyć gdzieś nie całkiem daleko od siczy wilkozackiej. Może o kilka dni drogi, może o tydzień, nie więcej. Z kolei Serhij odniósł ciężką ranę w starciu. Jego ludzie nie mogli go wieźć nie wiadomo jak długo, boby skonał. Musieli znaleźć miejsce gdzieś o dzień, dwa, góra trzy od miejsca starcia. Rozumiesz już? Twarz Borii pozostawała skupiona, kiedy próbował nadążyć za tokiem rozumowania wodza. Chmielnicki westchnął ciężko. To dlatego wojny tak długo trwają i są tak krwawe, że oficerowie i podoficerowie mają zakute łby, zdatne na ogół tylko do wydawania najprostszych rozkazów. Właśnie dlatego wielcy przywódcy musieli wymyślić różnorakie taktyki walki, żeby ci głupcy wiedzieli, co czynić, jeśli bezpośrednie polecenia do nich nie mogą dotrzeć. A i to potrafią się zgubić na polu bitwy jak dziecko we mgle. Lecz z kolei tacy, co posługują się rozumem, bywają równie niebezpieczni i niepewni. Jak chociażby ten Kostenko. Znakomity żołnierz, waleczny, szalony, lecz nigdy nie tracił rezonu w krwawym zamęcie, nie potrzebował prowadzenia za rękę, aby przechylić szalę zwycięstwa na swoją stronę, wyprowadzić jak najwięcej podwładnych ze szczętu. Ale też i pokierował się własnym rozumem, gdy miast wykonać zadanie powierzone przez hetmana, pojechał ratować rodzinę, nie bacząc na nic. Ten tutaj kołek, wyprężony jak struna, nawet by o tym nie pomyślał. – Posłuchaj, synku – rzekł hetman po chwili milczenia – nie wiemy, gdzie dokładnie Serhij starł się z Wilkozakami. Dlatego pojedziesz wpierw do spalonej Siczy Hylewskiej i stamtąd zaczniesz poszukiwania. Będziesz ich szukał, jeżdżąc w kółko, zataczając coraz większe kręgi. Sprawdzisz każdą wieś, każde sioło, ukryty w głębi lasów chutor. Może ktoś coś będzie wiedział, minęło trochę czasu, Kostenko musiał poczuć się bezpieczniej, nie ukrywa się już zapewne tak skrzętnie. Zrozumiałeś, co masz czynić? – Zrozumiałem! – A zatem zbieraj ludzi, weź ze sobą przynajmniej piętnastu, żeby było bezpiecznie, ale też nie za wielu, by nie rzucać się zanadto w oczy. I jedź z Bogiem. Chmielnicki, niespodziewanie nawet dla samego siebie, podszedł do potężnego Kozaka, uścisnął go za głowę, uczynił krzyż na jego czole. Sicz tętniła życiem, ale Hrehoremu wydawało się, że jest dziwnie cicho. Troski, troski i tylko same troski. Przewodzenie siczy zawsze było trudne... Nie, nie zawsze. Kiedy był basiorem w pełni sił, gdy przyjął kilkanaście dusz umierających Wilków, martwiły go tylko sprawy związane z walką, wyżywieniem, porywaniem kobiet dla uczynienia z nich wader, a nie zastanawiał się, kiedy pojawi się ktoś, kto go wyzwie na pojedynek, aby przejąć władzę. I nie śmierci się lękał, lecz tego, że zmarnuje się to, co zdołał wywalczyć jako ataman. Od czasu zaś, jak zabił młodego Kubana, czuł wokół siebie zaciskającą się obręcz niechęci. Czy Wilcy byliby w stanie postąpić wbrew prawu i zrzucić wodza na ludzki, podstępny sposób? Dokonać przewrotu? Sprawa z Kubanem mogła wskazywać, że znajdą się i tacy. Może na razie pozostają w mniejszości, przyczajeni, ale gotowi do ataku. W tej chwili pożałował po raz kolejny, że nie pozwolił się wykazać Michejowi, gdy ten chciał doprowadzić do walki o władzę. Gdyby stary ataman zwyciężył, miałby mocniejszą pozycję, gdyby przegrał, nie on by się teraz martwił. A może młody Wilk poradziłby sobie lepiej? Tego nigdy się nie dowie. Najważniejsze, że sicz się odbudowywała, a z ostatniej wyprawy oddział przyprowadził pięć zdrowych litewskich kobiet. Już zostały przygotowane do przemiany, miała się odbyć w czasie najbliższej Okołopełni. Tak, życie toczyło się dalej. Czy on się ostanie, czy umrze, będzie się toczyć. Ta myśl sprawiła, że poczuł ulgę. Niech część jego dwuduszy powędruje do pretendenta, a ta druga

uda się na tamtą stronę. Nie przekaże wszystkich nagromadzonych w nim dusz następcy, rozproszy je po całej siczy, niech wataha się wzmocni. I jemu poprzednik nie dał całej swojej mocy. I dobrze. Kiedy trzeba włożyć wysiłek w umocnienie swojej pozycji, można się wiele nauczyć, a przede wszystkim nabrać pokory. A może w takim położeniu należałoby oddać wszystko? Żeby miał od razu siłę, jaką się zdobywa po latach? Prawo tego nie zabraniało, choć stary ataman rzadko chciał oddawać całą siłę następcy. Hrehory szedł wzdłuż częstokołu. Nowy, mocny, pachnący żywicą. Starszy budowy sprawdzał osobiście każdy pień, czy aby na pewno został umieszczony w odwrotną stronę, niż rósł jako drzewo czy konar drzewa. Młodym wydawało się to oczywiście do niczego niepotrzebne, nikt też im nie tłumaczył, dlaczego należy tak postępować. Być może starszy Wilk także tego nie wiedział, działając, jak się tego nauczył od poprzednika. Hrehory wiedział. Ale Hrehorego ciekawiło o wiele więcej rzeczy niż pozostałych Wilków. Podobnie było z Michejem. Ataman miał nadzieję, że zuchwały młokos nie zginął gdzieś tam w świecie, inaczej musiałby przekazać władzę jakiemuś miernemu basiorowi. To też oczywiście nie oznaczało, że taki następca byłby zły. Pewnie bardziej by słuchał głosu rady, który Hrehory zwykł brać pod uwagę tylko wówczas, gdy jemu to było wygodne, chyba że naprawdę nie miał innego wyjścia. – Atamanie – do Hrehorego podszedł posiwiały Wilk – niebawem skończymy pracę. Czy przed częstokołem wykopać fosę? W Siczy Hylewskiej sucho było, ale tutaj mamy sporo wód, rów wypełni się w mgnieniu oka. – Z czasem wykopiemy – odparł przywódca. O mały włos byłby dodał: „O tym zdecyduje następny ataman”. – Na razie wystarczy nam tych umocnień. I Kozacy, i Rusini mają ninie pilniejsze sprawy, niż próbować zgryźć daleką sicz. Mówił pewnie i bez wątpliwości w głosie, ale tak naprawdę miał tylko nadzieję, że przez jakiś czas jego Wilcy będą bezpieczni. I że ten czas będzie na tyle długi, żeby odzyskali chociaż część dawnej siły. Siły... Właściwie powinien wysłać jakiś karny oddział po nowe branki. Nim wojownicy z nimi wrócą, nim zostaną przysposobione do przemiany, nadejdzie późna jesień. A do następnego lata trzeba by już zacząć odchowywać szczenięta. Wilk odszedł przekazać pozostałym budowniczym wolę atamana. A Hrehory znów się pogrążył w myślach. Dawniej bez wahania zabroniłby kopać fosy. Sicz była w stanie obronić się bez niej, a poza tym nikt nie atakował wilczej watahy. Zbyt trudno by było ją pokonać, a zbyt łatwo zginąć. Ale teraz nawet zwykli Wilcy zaczynali się zastanawiać, czy nie trzeba jednak wzmocnić obrony. Trzeba – odpowiedział sam sobie. Ale tym niech się już naprawdę martwi następca. Koszko mógł mu nie wierzyć, kiedy mówił, że jest już zmęczony. Był jednak, i to bardziej, niż to potrafił wyrazić. To właśnie dlatego doświadczony basior, noszący w sobie mnogość dusz, silniejszy od wszystkich, zaprawiony w walce, może ulec pretendentowi. Po prostu nie chce mu się walczyć. Nie widzi w tym sensu i celu. Kiedyś myślał o przejściu na drugą stronę jako o czymś odległym, wręcz nierealnym. Wilcy żyli długo, w porównaniu z ludźmi bardzo długo, a przy tym nie lękali się śmierci, tym bardziej że wiedzieli doskonale, iż nie jest ona końcem. Człowiek niby wie, że posiada duszę, niby uważa ją za nieśmiertelną, lecz nie ma najmniejszego dowodu na to, że kiedy wyda ostatnie tchnienie, coś go czeka za ciemną granicą. A Wilk czuł i widział wręcz, jak zwierzęca część dwuduszy przechodzi do ciała wybranego przez konającego współplemieńca. A skoro tak, to ta druga połowa, która czyniła z niego istotę rozumną, z całą pewnością przechodziła gdzieś indziej, w jakieś miejsce wiecznej szczęśliwości – do raju, krainy przodków, nieważne, jak to nazwać. A może tak wcale nie zaznaje się szczęścia? – pomyślał nagle Hrehory. Może to tylko wymysły,

a tak naprawdę nie ma tam nic? Tutaj niepewność wilcza i człowiecza wydają się podobne. Ale teraz myśl o nicości nie była nieprzyjemna. Więcej – może nawet stary ataman wolałby, aby po skonie ogarnęła go błogosławiona ciemność bez czucia i uczuć. Wzdrygnął się. Doprawdy, chyba jego czas nadchodzi, skoro ogarniają go takie myśli, skoro rozważa sprawy, jakich żaden zdrowy Wilk nigdy by nie dotknął. Semen wpatrywał się w ogień. Ostatnia warta tej nocy przypadała jemu. Po całym dniu jazdy oczy wciąż się kleiły, nie zdołał wypocząć, zanim został obudzony przez Liwkę. Z zazdrością spoglądał na oddychających równo towarzyszy, nakrytych derkami. Liwka swoim obyczajem zrolował kurtę i włożył sobie pod głowę, Ilja wolał spać zupełnie płasko, jedynie podkładając dłoń pod policzek. Poroh odetchnął głęboko, podniósł się ciężko, odsunął kilka kroków, aby znaleźć się poza kręgiem światła, między drzewami. Jaki sens strażować, kiedy każdy, kto by się chciał skradać, dostrzeże go bez trudu? A tu, na granicy światła i ciemności, trudno cokolwiek zobaczyć. Może chłód doskwiera, ale niewielkie zimno jeszcze nikogo nie zabiło. Do domu znachorki pozostało dobrych parę dni jazdy. Jak też wtedy dali sobie radę z rannym Serhijem, wlokąc go tak długo? Jak chorąży zdołał to w ogóle przeżyć? Rozmyślania przerwał mu szmer. To nie był zwykły odgłos nocnego lasu. Wyczulonym w ciemności słuchem łowił niepokojące szurania. Zupełnie jakby ktoś bardzo ostrożnie odsuwał gałęzie, ale ktoś wprawiony w podchodach, czujny niby drapieżnik, przystający co krok, sprawdzający, czy ofiara się przypadkiem nie poruszyła. Czekał jeszcze chwilę, upewniając się, że to na pewno nie jakiś zwierz. A potem syknął cichutko raz i drugi. Liwka, leżący bliżej Semena, nie drgnął, ale poruszył lekko dłonią na znak, że nie śpi. Zaraz potem podobny ruch wykonał Ilja. Semen cofnął się jeszcze głębiej między drzewa, przyczaił się, skulił przy pniu dużej sosny. Tu na pewno nie można go było dostrzec w ciemnościach. Odgłosy były coraz bliżej, coraz ostrożniejsze i cichsze. Jak wilki, przeleciało przez głowę Kozakowi. Na tę myśl przeszedł go dreszcz. Jeśli zostali wytropieni przez przeklętników, zaraz spadnie na nich całe stado. Ale skąd tutaj Wilkozacy? Czekał w napięciu, szablę wydobył ostrożnie, by nie narobić hałasu, wyjął zza pasa pistolet, położył wielki kciuk na kurku, ale nie odciągał go jeszcze, żeby nieuchronne szczęknięcie nie zdradziło, gdzie jest. Była szansa, że tamci – jeśli nie są Wilkami – nie dostrzegli go. A zaskoczenie to połowa zwycięstwa. Wrzask, jaki rozległ się po kilku uderzeniach serca, był ludzki ku wielkiej uldze Semena. Na małą polankę wysypało się kilka postaci... Semen liczył szybko – jeden, dwa, trzy... Czterech na dwóch... Nie, to niemożliwe, ktoś musiał się jeszcze czaić w mroku między drzewami. Liwka z Ilją powinni sobie poradzić z tymi, którzy na nich wypadli. Obaj Kozacy stali już na nogach, odcinając się napastnikom. Nikt z intruzów nie próbował na razie strzelać, co nie zdziwiło Semena, łatwo by było w zamęcie i niepewnym blasku małego ogniska zranić swojego. Semen zobaczył dwie sylwetki między drzewami, przyczajone, gotowe do skoku. Upewniali się, że ktoś więcej nie nadejdzie z pomocą z ciemności. Tymczasem na polanie już jeden zbrojny leżał, drugi trzymał się za rozpłatane ramię, klnąc głośno, a pozostali dwaj musieli się cofnąć pod ciosami Kozaków. Semen ruszył na przyczajoną dwójkę, która także postanowiła podjąć działanie. Jeden z nich wyprostował się, uniósł pistolet, widać uznając, że niełatwo będzie zgryźć tę dwójkę. Drugi poruszał się w przyczajeniu... Nie! Nagle do Semena dotarło w błysku zrozumienia, że ten drugi jest po prostu niski! – Stać! – huknął z całej mocy, aż echo oddało wielokrotnym „...tać...ać...ać...ać...”, a potem rąbnął z pistoletu, celując w rękę postaci z uniesioną lufą samopału. – Stać!!! Szkaplerz, my swoi!!!

Niski mężczyzna, który już wyskoczył na polanę, nie zamierzał się zatrzymywać. Wiadomo to, kto krzyczy jego imię? Znany był on i jego banda już nawet w tej okolicy, oddalonej bardzo od dawnej siedziby. Kilka tygodni wcześniej ledwie umknęli obławie, którą urządzili na nich żołnierze koronni. Mała twierdza rozbójników przestała istnieć. A teraz, obozując niedaleko, pośród nocy poczuli dym z ogniska i przyszli sprawdzić, czy nie da się kogo oskubać. Dwóch ludzi wydało się łatwym łupem, nawet jeśli byliby zaprawionymi w boju niżowcami. W ostatnim czasie Szkaplerz nie gardził żadną możliwością zarobku. Po stracie Guza przyjął do siebie dwóch nowych ludzi, tęgich pachołków. Niedoświadczeni byli jeszcze w zbójeckiej robocie, ale umieli machać bronią. Boże, jak mógł to przegapić?! Przeklęty pośpiech! Dopiero teraz przyszło mu do głowy, że przecież ci dwaj nie spaliby tak spokojnie, gdyby ktoś nie... I przecież na skraju polany stały trzy wierzchowce... Dlaczego zdawało mu się, że jeden to juczny albo luzak? Czemu nie pomyślał... I tak dobrze, że nie rzucili się wszyscy naraz do bitki. Ale nie było na co czekać, kalkulować, skoro jego ludzie na polanie zaczynali przegrywać. Trzecim będzie się martwił za chwilę, jeśli rozprawią się z tamtymi, ich kompan albo ucieknie, albo stanie się łatwą ofiarą. – Bij!!! – wrzasnął. – Bij, zabij!!! Odwrócił się w stronę głosu, który próbował ich powstrzymać. Zobaczył olbrzymi cień, pędzący ku niemu z uniesioną szablą. Śmierć nadciąga... A powiadali, że to niewiasta... To było ostatnie, o czym zdążył pomyśleć wciąż klnąc się w duchu za brak ostrożności. Zdążył jeszcze nadstawić klingę, ale cios, który spadł na jego głowę, był tak potężny, że ręka mu się ugięła i własne żelazo uderzyło w głowę. Lekko zamroczony, nie dostrzegł już kolejnego ruchu i nie usłyszał świstu ostrza, poczuł tylko tępy ból, trwający mgnienie oka, a potem pogrążył się w ciemności. Nie minęły trzy uderzenia serca, a było po wszystkim. Na skraju polany leżał mały przywódca zbójów z rozłupaną czaszką, w pełgającym świetle ogniska krew wydawała się czarna, a rozbryźnięty mózg przypominał kawałki końskiego łajna. Ten, do którego Semen strzelił, próbował odpełznąć w ciemność. Wprawdzie Kozak starał się trafić go w ramię albo nawet sam pistolet, ale kula trafiła pod pachę, wdarła się głęboko w ciało. Z tych dwóch, którzy pozostali na polanie przy życiu, jeden zwijał się, próbując zgarnąć z powrotem do brzucha wylewające się wnętrzności, a ostatni klęczał, z rozciętego od wewnętrznej strony uda lała się krew. Niewiele mu zostało życia, tym bardziej że nikt nie kwapił się go opatrywać. Zresztą takiej rany opatrzyć się nie da. Poroh poznał ulubione cięcie Liwki. Pastuch celował prosto w krocze, ale widać albo ten nieborak poruszył się w ostatniej chwili, albo Kozakowi ręka się zwinęła w ferworze walki. Semen wyjął kindżał, stanął nad rannym. To był ten, którego zwali Małym Iszem. Zbój, widząc ostrze, kiwnął tylko powoli głową, uniósł brodę, aby ułatwić Porohowi sprawę. Tymczasem Ilja wybrał się po tego, który chciał się zaszyć w ciemnościach. A raczej, jak się okazało – po tę. – Krucha – mruknął Liwka, kiedy Zając przywlókł rozbójniczkę i ułożył ją na derce. Przy każdym oddechu na wargach kobiety pojawiały się różowe bąbelki, z kącika ust spłynęła strużka krwi. – Dziwnie bywa w życiu – mruknął Ilja. – Nie tak dawno piliśmy z nimi na umór, a teraz będziem pić za ich dusze, któreśmy sami wyprawili na tamten świat. Krucha oddychała z coraz większym trudem. – Czegoście się nie zatrzymali, gdym krzyknął? – spytał z wyrzutem Semen. – Obeszłoby się jednym trupem. – Po ciemku nie szło poznać, że to wy – wyszeptała Krucha. – A Szkaplerz... – Dyszała

spazmatycznie przez chwilę, zanim dokończyła: – Szkaplerz całkiem ostatnimi czasy oszalał... Rabował każdego, kto się nawinął... I zabijać kazał bez litości... jak nigdy przedtem... Oczy uciekły jej w głąb czaszki. Liwka spojrzał na Semena, a ten wzruszył ramionami. – Chcesz ich pochować? – Zdałoby się – odparł Pastuch. – Udzieliło ci się chyba szaleństwo tego pokurcza – prychnął Ilja. – Sześciu ludzi chcesz grzebać? Pazurami będziesz ziemię darł? Liwka pokręcił głową. – To ją chociaż... Semen machnął niecierpliwie ręką. – Takim samym była zbójem, jak i pozostali. Wiem, że ci się udała, boś w karczmie wtedy zniknął z nią na dobre trzy pacierze. Jeno i wtedy sama ciebie wybierała, nie ty ją. Nic jej winien nie jesteś. – Jednakowoż to niewiasta... – próbował protestować Pastuch. – Żeś ty sobie z nią ulżył, wszyscy mamy teraz płacić? – Zając odwrócił się od trupa, zaczął zagrzebywać ognisko. – Odjeżdżamy – zdecydował Semen. – Kulbacz konie, Liwka. Nic tu po nas. Zając, mamrocząc pod nosem niepochlebne słowa, odszedł do wierzchowców. Wiedział, że towarzysze mają rację, ale wspomnienie tych krótkich chwil spędzonych z ognistą Kruchą pozostało w jego wdzięcznej pamięci. Wciąż czuł woń siana zmieszaną z zapachem jej rozgrzanego miłosnymi igraszkami ciała. A teraz leżała martwa, skazana na pożarcie przez ścierwojady. Za najdalej dwa dni zostaną po niej nagie, okrwawione kości, rozwłóczone po okolicy. – Diabli z takim życiem – mruknął do siebie, poklepał po szyi spłoszonego jeszcze hałasem walki konia. Dobrze, że spętali zwierzętom nogi, inaczej szukaliby ich teraz po całym lesie. – Czekaj – powiedział nagle Semen, patrząc na trupy. – Może i masz słuszność, Liwka. Jedno się godzi uczynić, co innego nie. – Widząc rozdrażnienie na twarzy Ilji, dodał: – A ty byś na jego miejscu nie chciał oddać jej ostatniej posługi? – Na pewno nie – odparł Zając ze złością, ale podszedł wraz z nimi do ciała Kruchej. Serhij leżał pogrążony w malignie. Rana na łopatce podbiegła krwią, zupełnie jakby miała się lada chwila otworzyć. W umyśle rodziły mu się obrazy niepojęte, zlepki wydarzeń, w których brał udział i które widział po raz pierwszy. Mamrotał do siebie, wykrzykiwał jakieś imiona, ale wszystko to bełkotliwie, jakby język nie chciał go zupełnie słuchać. Parasza kładła na rozpalone czoło coraz to nowe kawałki materiału zmoczone w zimnej wodzie. Zdałoby się całego Kozaka włożyć do cebra dla schłodzenia, ale nie było tak wielkiego naczynia w gospodarstwie. Osłabiona Marika spoczywała na swoim posłaniu, tuląc przestraszoną Halszkę. Młoda kobieta w przeciwieństwie do męża była blada, skórę miała chłodną, zbyt nawet chłodną. To była okropna noc, wydawało się, że trwa nie godziny, lecz tygodnie i miesiące. Gdy Serhij opowiedział, jaki sposób na wyzdrowienie wyjawił mu pustelnik, niewiasty milczały bardzo długo. – Najpierw rzekł, że muszę napić się twojej krwi – rzekł Kozak. – To nie wydało mi się straszne, ale też i niemożliwe. Ponoć wszyscy, którzy spożywali posokę Wilków, umierali w ciężkich męczarniach. Myślałem jednakowoż z początku, że wszak jeśli pili, to krew basiorów, a nie niewiast. Lecz wówczas Tarło wyjaśnił, iż to, co w zakazanych księgach magicznych nazwano piciem, w istocie rzeczy oznacza co innego... Przelewanie krwi z żył Wilczycy wprost do żył mężczyzny...

Omal nie dodał, że tak właśnie scytyjscy przodkowie Wilkozaków postępowali z samicami wroga, ale zmilczał. Zrozpaczony, nie wiedział już, co jest tajemnicą, której nie powinien wyjawiać, a co może powiedzieć, nie łamiąc przysiąg... A potem przypomniał sobie, że przecież pustelnik zezwolił mu o tym opowiadać. Mimo to milczał. Im mniej Parasza z Mariką będą wiedzieć, tym bezpieczniej. Wilcy strzegą pilnie swoich sekretów, sami nie we wszystko się wtajemniczają nawzajem... A zresztą, czy miał pewność, iż stary opowiedział całą prawdę? Wszak sam był Wilkozakiem, mógł zacierać ślady, mylić tropy... A jaka to w końcu różnica? – Możesz umrzeć – powiedziała Marika głuchym głosem. – Mogę – zgodził się. – Twoja krew albo okaże się dla mnie błogosławieństwem, albo śmiertelną trucizną. Parasza słuchała ze ściągniętą twarzą. – Nie lepiej, by zostało, jak jest? – spytała. – A nuż twoje ciało samo sobie poradzi z tym, co w ciebie przeszło do tej pory od Mariki. Kiedy zmieszamy krew... – Nie chcę żyć jako obolały kaleka – przerwał jej ostro. – Myślałem nad tym całą drogę. Moja słabość i tak skończy się zgonem, nie poradzę sobie z trucizną. To pierwsze. A drugie... Gdybym nawet ozdrowiał, to co mamy czynić? Nigdy już nie mógłbym dotknąć Mariki? Żyć razem, ale obok siebie? Ona poświęciła się dla mnie, wróciła, przez połowę każdego miesiąca walczy z wilczą naturą. Czas, abym i ja uczynił coś dla niej... dla nas obojga. Najważniejsze, że jej nic nie grozi. – Mówisz, jak na dojrzałego męża przystało. – Parasza pokiwała głową. – Uczynimy, jak zechcesz. Z duszą na ramieniu otworzyła obojgu żyły. Upuszczanie krwi nie było jej obce, nie obawiała się, czy potrafi zrobić to dobrze, nie uszkadzając zbytnio naczyń. Ale musiała też dopilnować, by potem jedno rozcięcie naszło na drugie, żeby choć trochę krwi Mariki wpłynęło w ciało Serhija. Nie było to łatwe. Posoka Wilczycy zdawała się gęściejsza, wypływała leniwie, podczas gdy u Serhija tryskała mocnym strumieniem, jakby nie chciała przyjąć wilczej zarazy. Dopiero kiedy Parasza zawiązała bardzo mocno szarpią jego przedramię poniżej rany, upływ osłabł na tyle, by myśleć o wprowadzeniu krwi Mariki w ciało męża. A do tego znachorka musiała jeszcze poszerzyć cięcia. Oczywiście prowadziła je wzdłuż żył, nie w poprzek, jak by to uczynił ktoś nieznający się na leczeniu. Przydałby się potem wprawny cyrulik, umiejący łatać podobne rany. Ale musiała radzić sobie sama... Z Mariką nie było problemu, goiła się błyskawicznie, wystarczyło zewrzeć brzegi cięcia i przytrzymać je przez chwilę, żeby się nie rozchodziło, a potem tylko założyć opatrunek. Serhij zaś krwawił długo. Parasza bała się próbować szycia, nie wiedziała, jak się zachowa ciało Serhija, wypełniające się wilczą posoką. Pustelnik ostrzegał przed ludzkimi sposobami leczenia. Żadnych ziół, driakwi, wywarów. O sposobie opatrywania ran nie wspominał, ale pewnie uznał, że znachorka sobie poradzi. Staruszka trzymała cierpliwie ranę, zaciskała ją kościstymi palcami, aż wreszcie upływ krwi zmniejszył się, a potem ustał prawie zupełnie. Lecz niebawem przyszła ta przeklęta gorączka. Parasza była bezradna, nie mogąc podać nawet naparu z lipy czy czarnego bzu. Marika zwlekła się z posłania, pozostawiając na nim śpiącą Halszkę. Stanęła nad Serhijem, słaniając się. – Co z nim będzie? – spytała ochrypłym głosem. – Nie wiem, gołąbeczko – odpowiedziała Parasza cicho. Marika po raz pierwszy widziała staruszkę w takiej rozterce. Naprawdę nie umiała powiedzieć nic pewnego. – Z tego, co mówił, musi teraz zwalczyć w sobie truciznę, jaką jest wilcza krew, a może raczej ją przyswoić. Przechodziłaś to, prawda? – Ale tam było inaczej. – Marika pokręciła głową. – Ja tę krew po prostu wypiłam. Krew innej wadery. I z miejsca uczyniło mi się lepiej.

– Widać byłaś przygotowana lepiej od niego – mruknęła stara. – Nie wiem, wydaje mi się, że kobiety znoszą to lepiej. Jakby były do tego przeznaczone... Dlatego Wilcy czynią tak, a nie inaczej. – Mam nadzieję, że ten stary grzyb czegoś nie pokręcił – powiedziała Parasza. Zmieniła kompres na czole Serhija. Kiedy wkładała gorący kawałek materiału do wody, dotknęła przelotnie ramienia Mariki. Było zimne jak lód. Spojrzała z przestrachem na dziewczynę. Stała się jeszcze bledsza, a żeby nie upaść, oparła się ręką o blat stołu. Wtedy na znachorkę spadło olśnienie. – Kładź się przy nim! – rozkazała. – Ale on chory, jeszcze mu zaszkodzę... – Kładź się! Ty się rozgrzejesz, on się ochłodzi! Może tak właśnie trzeba? Inaczej oboje mi tu padniecie i zostanę z bachorem na głowie na stare lata! Szorstkością pokrywała obawę, szyderstwem zwalczała strach. Marika chciała posłusznie wejść do Serhija, ale stara chwyciła ją jeszcze za rękę. – Rozbierz się! I jemu trza portki ściągnąć! Dobrze, że chociaż do pasa był nagi, nie trzeba się szarpać. – Ale... – Nie udawaj mi teraz wstydliwej dziewicy, kobieto! Bo to raz legałaś z nim naga?! Musicie przytknąć skórę do skóry jak najbardziej, jak najwięcej. Rozumiesz? Marika już nie protestowała. Stara nie próbowała nawet zdejmować hajdawerów z Kozaka. Po prostu rozcięła obie nogawice nożem, potem resztę z boku aż po pas. Marika trzymała sukno, żeby się nie plątało. – Zacięliście go – mruknęła, kiedy z draśniętego uda zaczęła sączyć się krew. – Oby takie tylko rany mu w życiu zadawano – ucięła stara. – Kładź się! I przytul go! Mocno! Inaczej umrze, gorętwa potrafi zabić nie gorzej od szabli! Młodej kobiecie wydawało się, że objęła ramionami rozpalony do czerwoności kocioł, z którego wygotował się wrzątek i metal zaczął się już roztapiać nad ogniem. Chciała się odsunąć, ale Parasza niespodziewanie silnym uchwytem ramion docisnęła ją jeszcze mocniej do męża. Marika jęknęła z bólu, ale gdy spostrzegła, że Serhijowi przynosi to ulgę, że przestał się rzucać jak ryba wyrzucona na brzeg, przemogła się. Cóż, najwyżej ulegnie poparzeniom... Ale już po chwili poczuła przypływ sił, gorąco przestało być takie przykre, powoli zamieniało się w kojące ciepło. Dopiero teraz zdała sobie sprawę, jak było jej straszliwie zimno. Zwykły człowiek zapewne nie przeżyłby takiego wychłodzenia. W niej także krew walczyła z krwią, nie dało się przecież uniknąć przeniknięcia ludzkiej posoki do żył. – A jednak stary mędrzec nie wszystko wiedział – zamruczała znachorka. – A może nie wszystko powiedział? Kto to może wiedzieć... Ostrzegł wszelako, że niewielu jest w stanie przeżyć wymianę krwi. Ale też pewnie mało która wadera zechciałaby się położyć przy krzywdzicielu... Patrzyła z ulgą, jak Serhij uspokaja się, zaczyna równo oddychać, a Marika powoli nabiera rumieńców. Będzie dobrze. Musi być dobrze... Inaczej chyba nie byłoby Boga na niebiesiech! Dopiero szarzało, słońce na chwilę przebiło się przez kołdrę chmur, a potem znów uwięzło w kłębiastych, ołowianoszarych obłokach. Lis z krwawym ochłapem w pysku poderwał się do biegu, przestraszony, zniknął w najbliższych zaroślach. Po chwili na polanę weszło dwóch ludzi, rozglądając się uważnie. – Zaatakowali ich w środku nocy – powiedział Kirył. – Wtedy, gdyśmy usłyszeli strzał. Patrz, lisy dopiero zaczęły ich ogryzać.

Pięć ciał leżało na polanie, przy zgaszonym ognisku. Michej podszedł, położył rękę na popiele. – Ale odeszli dopiero niedawno. Musimy jeszcze chwilę zaczekać. – Uniósł głowę i pociągnął nosem, węsząc. – Za tym lasem zaczyna się step, czuję zapach suchej trawy. Nie możemy wyjść, zanim oni znikną za widnokręgiem. – Biegniemy za nimi już czwarty dzień – zauważył Kirył. – Mam nadzieję, że niewiele drogi zostało. – Choćby i tydzień, i miesiąc przyszło ich gonić, cóż mamy ważniejszego do zrobienia? – Dzień wstaje, prędko się na popas nie zatrzymają. Może ich nieco podgonimy? W stepie będzie łatwiej biec. Michej pokręcił głową. – Nie, na tej pustaci nie zgubilibyśmy tropu nawet bez wilczego nosa. Bezludzie jedno. – Zapolować jeszcze musimy, jeśli nie na łanię jakąś, to chociaż chwycić parę bobaków. Głodny jestem tak, że mi żołądek wywraca. – Kirył oblizał wargi. – A mnie bardziej ciekawi – zamruczał Michej – dlaczego ci trzej pochowali jednego trupa, a resztę zostawili... – Wskazał miejsce na skraju polany, gdzie nacięte gałęzie przykrywały grób. – Trafisz to za ludźmi? – podrzucił ramieniem Kirył. – Kto by ich zrozumiał? Tyleśmy się z nimi naprzebywali, a nadal nie mogę się połapać, jak z nimi naprawdę jest. I nie chcę tego wiedzieć. Michej odetchnął głęboko, znów zaczął węszyć, a potem przyłożył dłonie do uszu, by lepiej łowić dźwięki. – Dziki niedaleko buchtują. Może dla odmiany pożywimy się ich mięsem? Kirył przełknął tylko ślinę i pokiwał gorliwie głową.

ROZDZIAŁ 10

Bazyli Lupu z wielką niechęcią jechał na spotkanie z hetmanem. Odkąd obaj wrócili do Białocerkwi, nie widzieli się jeszcze. A w każdym razie nie zamienili słowa, nawet w cerkwi, gdzie odbyły się uroczystości żałobne po śmierci Timofieja Chmielnickiego. Hospodar czuł niepokój. W Hornatowie rozstał się z Melechem, który wyruszył zapłacić okup zbójom, którzy go puścili na słowo. Opowieść Pawła wydawała się do prawdy niepodobna. Tymoszko zginął, to rzecz pewna, ale czy wszystko odbyło się tak, jak Kozak przedstawił? A może prawdą było, że gorąca głowa hetmańskiego syna spadła podczas szturmu, jak to ogłoszono podczas mszy? Nie było to może istotne, ale jeśli tak się zdarzyło, Melech wziął zapłatę za nic. Jeszcze bardziej podejrzane było, że nie zjawili się jego pomocnicy. Kto wie, a nuż Polak pozbył się ich po drodze, żeby któryś się nie wygadał? Albo posprzeczali się o podział nagrody? Widział już hospodar jak mołojcy, szastający złotem i srebrem bez umiaru, potrafili dobyć szabel, żeby się porżnąć o byle miedziaka. I nie o wzbogacenie się chodziło, jeno o urażoną dumę. Lecz przy sumach, jakie wchodziły w grę w tym przypadku, mogli się i pozabijać, jeśli ktoś uznał się za pokrzywdzonego... Chmielnicki czekał na gościa nie w swoim gabinecie, ale w dużej komnacie, urządzonej na sposób turecki. Bogate kilimy zdobiły ściany, podłogi wyłożono miękkimi, barwnymi dywanami, bogato rzeźbione meble wtapiały się w kolorowe tło. Hospodarowi przeleciało przez głowę, iż takie wnętrze bardziej by było w guście właściciela burdelu niż wschodniego dostojnika, ale cóż się dziwić, Chmiel był przecież tak naprawdę zwykłym Kozakiem, trudno od niego oczekiwać wysmakowania. – Suczawa się poddała – oznajmił bez wstępów hetman. – Wczoraj otrzymałem wieści. To było do przewidzenia, ale mimo to hospodar poczuł ulgę. Wolał już porażkę niż ciężkie brzemię przymierza ze zbuntowaną Ukrainą, które przygniatało go coraz mocniej. Zatem upiekł dwie pieczenie przy jednym ogniu – pomścił krzywdy córki, a przede wszystkim upokorzył uciążliwego sojusznika. – Nie byłoby tego, gdyby mój syn żył – ciągnął Chmielnicki. Bazyli zauważył, że hetman znacznie posiwiał. I bardzo dobrze, hospodar jeszcze do dziś obawiał się o zdrowie Rozandy. Z tego, co wiedział, znikły ślady pobicia, lecz wciąż nie podnosiła się z łoża boleści. Zupełnie jakby odechciało się jej żyć, a przecież była jeszcze taka młoda! Tymoszko ponoć nawet raz nie zatroszczył się o jej stan. Bydlę! – Nie byłoby tego, gdyby miast wpychać go na siłę na wołoski stolec, wpierw zechcielibyście uporać się z własnymi wrogami, których wam nie brakuje. Suczawa wówczas nie pozostawałaby osamotniona, a może i nie popadłaby w oblężenie. – Czelny jesteś, mój kumie. – Chmielnicki zmrużył oczy. – Umniejszanie zasług i bohaterskiej śmierci Timofieja niedobrze świadczy o twoich intencjach. Chcesz się wycofać z porozumień? Hospodar wydął lekko wargi. Spodziewał się takiego pytania i miał gotową odpowiedź. – To zależy od ciebie, hetmanie. Okoliczności się zmieniają, czasem trzeba się wycofać z pewnych zobowiązań... – To wiem i bez twoich mądrości – odparł sucho Chmielnicki. – Lecz zanim odpowiesz, pragnę ci coś pokazać. Klasnął w ręce. Do komnaty zajrzał Kozak w czerwonym kaftanie. – Dajcie go tu – rozkazał hetman. Kozak zniknął, a gospodarz zaczął się przechadzać. Hospodar, choć nieproszony, usiadł w fotelu obitym złotogłowiem. Nie widział powodu, by stać przed tym watażką jak przed jakimś udzielnym władcą.

Po chwili drzwi się otworzyły, weszło czterech ludzi, taszcząc jakiś ciężar. To było nagie ciało, zmasakrowane i pokryte krwią tak, że dłonie niosących ślizgały się na nadgarstkach i kostkach stóp. Na znak Chmielnickiego żołnierze rzucili zwłoki wprost pod nogi hospodara, a właściwie na nogi. Bazyli zabrał stopy, ale i tak żółte safianowe buty zabarwiła czerniejąca posoka. Trup miał powyrywane paznokcie, poskręcane stawy, a nawet... Obyty z okrucieństwem hospodar odwrócił wzrok. Nieszczęśnik został wykastrowany w najokrutniejszy sposób. Co za bestialstwo! Żołnierze wyszli, zapanowała cisza. – Poznajesz? – spytał wreszcie Chmielnicki. – Powinieneś dobrze znać tego ptaszka. Dopiero teraz Lupu przyjrzał się twarzy trupa i drgnął. – Tak, to nasz wspólny przyjaciel, pan Melech. Jeden z moich ludzi, poszukując zupełnie kogoś innego, natknął się na Pawła i odesłał go do mnie. Wprawdzie twój sługa stawiał wielki opór i dotarł do Białocerkwi mocno sfatygowany, ale zdążyłem z nim, jak widzisz, pogadać jeszcze od serca. – A zatem po to go uratowałem przed śmiercią na stryczku czy od kuli, żeby skończył jeszcze gorzej – rzekł hospodar. – Na to wychodzi. – W głosie Chmielnickiego próżno by szukać jakichkolwiek uczuć, był najzupełniej obojętny. Jednak hospodar zdołał już na tyle poznać sprzymierzeńca, żeby zdawać sobie sprawę, iż w środku hetman aż kipi. – Nie ruszałbym go, ale jeden z ludzi, którzy przywieźli mi wieść o upadku Suczawy, widział Pawła Melecha w twierdzy. On zaś zeznał, że ty go tam posłałeś i po co. Bazyli spojrzał z wdzięcznością na krwawy zewłok. Nic nie powiedział, a już na pewno w żaden sposób nie obciążył mocodawcy, inaczej ta bestia w ludzkiej skórze nie rozmawiałaby z hospodarem, a Bazyli plułby teraz krwią i zębami. Chmiel nie liczyłby się z niczym, byle pomścić syna. Nieszczęśnik zmarł w strasznych męczarniach... I tak by go Chmiel nie oszczędził przecież. Ale miałby przynajmniej lżejszy zgon. O wiele lżejszy, na pewno hetman złożył mu taką ofertę. A może mamił mirażem wolności i przebaczenia? Przysięgałeś mi wierność do śmierci za uratowanie życia i słowa dotrzymałeś, a zatem spoczywaj w pokoju. Może jakimś cudem spotkamy się po tamtej stronie, jeśli Bóg pozwoli? Wtedy ci podziękuję. Chmielnicki obserwował uważnie rozmówcę. Bazyli oderwał wzrok od ciała. – Skoro powiedział, po co tam wyruszył, powinieneś chyba podziękować jemu i mnie. – Toteż podziękowałem! Jak dostał się do twierdzy, z tym mniejsza, ale pytanie, jak zdołał się wydostać? Bazyli wzruszył ramionami. Niech się Chmielnicki domyśla, niech się wścieka, jego rzecz, jak sobie to wszystko wytłumaczy. Po raz pierwszy widział walecznego hetmana zupełnie zagubionego i sprawiło mu to przyjemność. Psuł ją tylko widok skrwawionego ciała. – Dlaczego niby wyprawiłeś swoich ludzi, aby rzekomo ochraniali Timofieja? Wiedziałeś, że posłałem swoich, wiernych i wypróbowanych... – Tak samo wierni i wypróbowani, jak i moi. Ze strachu ci służyli i aby ratować przyjaciela! – Dlatego właśnie mogłem być ich pewien! Ty zaś posunąłeś się do zdrady... Lupu wstał, uniósł dumnie głowę i syknął: – Milcz! Mnie zarzucasz zdradę ty, któryś największym zdrajcą własnego syna?! To hospodar potrafił doskonale – zbić przeciwnika z pantałyku, sprawić, by zmąciły mu się myśli, poczuł się, jakby nagle przebudził się na innym świecie. – Ja zdradziłem syna?! Ja?!!! – Chmielnicki porzucił maskę spokoju. – Moje oko w głowie?! Jak śmiesz?! Bazyli zaśmiał się gorzko. – Pomyśl choć raz o czymś innym niż władza i pieniądze, hetmanie! Bo to one doprowadziły

twojego syna do śmierci! Zginął, broniąc twierdzy, podczas gdy ty knułeś raz z chanem przeciw królowi Polski, raz z Lachami przeciw carowi i chanowi, innym razem z bojarami... – Zginął, broniąc twierdzy? – Te słowa Chmielnicki wywarczał jak wściekły lew. – Obaj wiemy, że został zamordowany! I obaj wiemy, kto to uczynił! – Nie obarczaj mnie swoją wiedzą, bowiem najwidoczniej jest większa od mojej. Możesz mi nie przerywać choć przez kilka zdań? Otóż jesteś winien śmierci Tymoszki! Ty bardziej od wszystkich! Chciałeś za wszelką cenę wsadzić go na tron hospodara, lecz bądź zapomniałeś, bądź nigdy nie dostrzegłeś, że jest on śliski od krwi i trudno się na nim utrzymać. – A ty to wiesz najlepiej – rzucił z krzywym uśmieszkiem hetman. – Wiem – przytaknął z powagą Bazyli. – Wiem to najlepiej, bo zrzuciłem władcę z tego tronu i sam zostałem zrzucony. Pamiętasz, jak ostrzegałem cię, gdyś z uporem parł do małżeństwa Rozandy z synem, że nikomu to nie wyjdzie na zdrowie? Gdybyś mnie wspomógł jeno militarnie, nie poległby Timofiej. A Rozanda nie leżałaby wciąż jak podcięta róża, dokończył w myślach. – Gdybym cię wspomógł jeno militarnie, nic bym nie zyskał – odwarknął hetman. – A cóż takiego zyskałeś? – spytał niespodziewanie łagodnym głosem hospodar. – Nową bliznę na duszy? Siebie zdradziłeś już dawno, w chwili, kiedyś uwierzył, że lepszy jesteś od innych. A syna skazałeś na śmierć w chwili, gdyś umyślił sobie, by założyć mołdawską dynastię Chmielnickich. Nie zginąłby w czasie oblężenia, toby go jakiś skrytobójca pchnął sztyletem albo struł jadem później. Nie w smak ani Lachom, ani sułtanowi, ani chanowi, ani carowi takie umocnienie. – Ani tobie. – Ja najmniej znaczę w tej rozgrywce. Już ty się o to postarałeś. Istnieje taki układ, którego byś dotrzymał? – Nie zamierzam tego słuchać! – uciął Chmielnicki. – Jeśli zyskam pewność, żeś maczał palce w śmierci mojego syna, pozazdrościsz losu temu tutaj. – Podszedł i trącił nogą martwego Melecha. – Strzeż się. Cofnął się, wytarł czubek buta o dywan. Trzeba będzie kazać położyć nowe kobierce. – Przejdźmy do spraw. – Odetchnął głęboko. – Trzeba się zastanowić, co czynimy dalej, aby odzyskać tron Mołdawii... Hospodar wpatrywał się w ciało. O nie, nie pójdzie twoja śmierć na darmo, panie Melech. Nie chciałeś pozwolić, żeby Chmielniccy zyskali nadmierne wpływy, aby topili wszelki sprzeciw we krwi. Chociaż raz, może po raz pierwszy w życiu trzeba się zachować przyzwoicie. – Koniec naszego przymierza. – Chlasnął tymi słowami jak biczem. Chmielnicki już drugi raz w ciągu tej rozmowy stracił rezon. – Nie chcą mnie widzieć poddani na hospodarskim tronie, trza uszanować ich wolę. Zbyt wielu Wołochów poszło z Polakami przeciw naszym wojskom, bym nie zaczął myśleć. – A odkąd to obchodzi cię głos ludu? – Koniec – powtórzył hospodar. – Jeszcze dzisiaj wydaję rozkazy wyjazdu i ruszam, gdy tylko służba się zbierze ze wszystkim. – A dokąd to bogi zaprowadzą, jeśli to nie tajemnica? Bo przecie nie na Wołoszczyznę, jak wyrozumiałem. – Do Konstantynopola. Żadna tajemnica, i tak byś się niebawem dowiedział. Chmielnicki świsnął przez zęby. – Ho, ho – rzekł, mierząc Bazylego jadowitym spojrzeniem. – Liczysz na protektorat sułtana? – Liczę na odrobinę spokoju. Odpocznę, rozejrzę się, a potem zobaczę. Kiedy hospodar wyszedł, Chmielnicki zaklął, rąbnął pięścią w ażurowy stolik, rozbijając go

w drobny mak. – Gad! Księżyc świecił nie całą jeszcze tarczą, ale Wilkozakom jego blask dawał równie dużo, co ludziom promienie pełnego słońca. Podchodzili do chaty bardzo powoli, ostrożnie, pod wiatr. Tam przecież była Marika, Wilczyca, która mogła ich wyczuć przedwcześnie. I dlatego też musieli się przemienić w ostatniej chwili, bo w momencie przybrania przez nich wilczej postaci wyczułaby to, odgadła, że coś się dzieje. W końcu to wadera z ich watahy. Przystanęli, przylgnęli do ziemi. Nie musieli się śpieszyć, nie powinni nawet. Czekali, aż w chacie zgaśnie światło i ludzie zasną. – Nadal zachodzę w głowę, po co grzebali tego jednego trupa – zamruczał Kirył. – Przecież się śpieszyli, a kopanie mogiły musiało im zająć jakiś czas. – Nie masz teraz o czym myśleć? – skarcił go Michej. – Sam gadasz co i rusz, że nie rozumiesz ludzi. Pozostań przy tym nierozumieniu i zamilcz już. Ale sam pomyślał to, co przychodziło mu do głowy za każdym razem, gdy narzekali, że nie mogą pojąć człowieczych ścieżek. Dobrze by było zacząć ich jednak obejmować poznaniem i rozumem. Łatwiej walczyć z wrogiem, o którym coś się wie, niż takim, co zaskakuje na każdym kroku. – Mam nadzieję, że wadera nam nie przeszkodzi – szepnął Kirył. – Przecież to twoja samica – zmarszczył brwi Michej. – Czemu tak się niepokoisz? – Moja, moja – zgodził się Gotczy. – I powstrzymam ją. Jeno dziwne to wszystko. Słyszałeś kiedy w życiu, żeby Wilczyca z własnej woli opuściła watahę? A ona tu siedzi, bo chce, nikt jej nie zmusza. – Dziwne, bo dziwne, ale to nie znaczy, że jest aż tak inna. Za dzieckiem poszła. Zresztą niechby i była dziwadłem, i tak sobie poradzimy. Semen z Liwką pojechali do chutoru, skoro nie wrócili teraz, nie wrócą do jutra na pewno. Z resztą damy sobie radę bez trudu. Tymczasem w oknie pociemniało. Przez chwilę ostry wzrok Wilków łowił tylko niewyraźną łunę z gasnącego paleniska. Ktoś zatrzasnął okiennice. Czekali jeszcze. Księżyc przetoczył się po niebie, zamierzał niebawem zniknąć. Michej wolałby mniej jasną noc, chmury dawałyby im większą pewność zaskoczenia. Wreszcie ruszyli. Nie wiedzieli nawet, że kilka miesięcy wcześniej dwaj inni Wilcy, wysłani przez Hrehorego tropem Mariki, także próbowali zgładzić Kostenkę, ale nie popełnili błędu tamtych. Nie wpadli do środka przemienieni, gwałtownie jak zwierzęta. Michej wyłamał drzwi, a Kirył wtargnął, paląc z pistoletu w tego, kto poderwał się pierwszy na jego spotkanie. Nie trafił, kula utkwiła w ścianie. Kirył, nie zastanawiając się, trzasnął pięścią, zaciśniętą na rękojeści szabli, w wąsatą twarz. Kozak zatoczył się, lecz nie upadł, wtedy Wilk uderzył ostrzem płasko, na twarz, klinga zazgrzytała na kości, przecinając ją i wdzierając się bardzo głęboko. Kiedy poczuł za plecami Micheja, przemienił się. Gryszczy uczynił to samo. Parasza z szaleńczą odwagą rzuciła się na nich z wielkim nożem, którym zwykła siekać świeże zioła, ale ostrze przecięło tylko powietrze. Niewiele widziała w mroku, a tamci wszystko mieli jak na dłoni. Uderzona wielką łapą, zatoczyła się na ścianę, uderzając w nią tyłem głowy, osunęła się i zaległa niczym bezwładna kukła. Serhij poderwał się, ale był jeszcze bardzo osłabiony. Kosmate cielsko przycisnęło go do posłania, wielkie zęby zawisły nad szyją. Marika, kiedy zobaczyła intruzów, natychmiast się przemieniła. Przysięga przysięgą, ale nawet Parasza mówiła, że są takie wydarzenia, kiedy przyrzeczenia stają się nieistotne. Lecz cóż z tego, że przybrała postać Wilczycy, skoro... Boże... dlaczego nie mogła się ruszyć?! Dlaczego nie mogła skoczyć na pomoc mężowi jak wtedy? Wówczas zobaczyła wlepione w siebie gorejące ślepia. Poznała natychmiast tego Wilka. Należała do jego stada. A te oczy odbierały jej wolę, sprawiały, że zamarła na miejscu. Czy gdyby się nie

przemieniła, mogłaby coś uczynić? Może tak... Przecież przed chwilą dała radę wstać. Ale w ludzkiej skórze nie miałaby najmniejszych szans z silnym basiorem. Tak... należała do jego stada, piła krew Gotczych, musiała być posłuszna woli samca. A na pewno nie mogła z nim walczyć. Przeklęte wilcze prawo! Prawo sięgające w głąb duszy, pętające serce i umysł. Z wielkim trudem odwróciła głowę, spojrzała najpierw na Halszkę, a potem na Serhija. Dziewczynka, przerażona hałasem, zamarła, skuliła się i oddychała szybciutko, jak schwytany w dłoń maleńki zajączek. A Serhij... Zaskowyczała. Chciała wezwać na pomoc Boga, diabła i wszystkich ludzi żyjących na świecie, ale z gardła wydobył się tylko ten żałosny głos. Drugi Wilk właśnie zacisnął zęby na gardle Kozaka. W wilczej postaci zmętniały jej już myśli, ale rozpacz wyrwała je z objęć zwierzęcej duszy. Szarpnęła się, wyrywając spod wpływu Kiryła. Wilkozak, zaskoczony, znieruchomiał na chwilę, ale zaraz rzucił się na nią, powalając na ziemię. Było zresztą za późno. Z szyi Serhija trysnęła krew.

ROZDZIAŁ 11

Poranek był ciemny i deszczowy. Wydawało się, że cały świat pogrążył się w zamyśleniu, okrywając się oparem smutku. Wiosna otoczyła świat ramionami dobry tydzień wcześniej, ale wczoraj pogoda uległa załamaniu, spadł niewielki śnieg, oziębiło się, zupełnie jakby przewidując przybycie nieproszonych gości. Stali nad starannie usypaną mogiłą. Brzozowy krzyż wbity w ziemię bielał w ponurej szarości, przydając jej tylko przykrego wyrazu. – Powiadasz, stara, że tutaj go pochowali? – Boria patrzył na uklepany starannie wzgórek ziemi. – Pochowaliśmy. – Parasza miała w oczach łzy. – Pokochałam go jak syna... Boria strzepnął niecierpliwie ręką. – Nie becz mi tutaj tylko – warknął. – Opowiadaj, jak było! – Mówiłam już przecie – chlipnęła. – Najpierw przyjechali ci trzej druhowie Serhija. Chcieli go zabrać, gadali, że teraz już hetman kozacki nie daruje, każe pod każde źdźbło trawy w stepie zajrzeć, w korzeniach drzew dłubać, by go znaleźć. Ponoć straszliwie wściekły jest, iż nie upilnowali jego syna, przykładnie chce ukarać biedaka, co stracił zdrowie w jego służbie... – Nie w jego służbie, a w swojej. – Żołnierz zaczynał tracić cierpliwość. – Opowiadaj po porządku, miast gadać byle co! Musiał powiedzieć, że mu się powiodło. Trafił na ślad Kostenki przypadkowo, kiedy wszyscy w oddziale stracili już nadzieję, że coś wskórają. Nie zataczali już kręgów wokół zrujnowanej Siczy Hylewskiej, miotali się tylko tu i ówdzie, próbując się czegoś dowiedzieć, byle nie wracać do hetmana z pustymi rękami. Aż wreszcie pewien zatrzymany chłop, przestraszony prawie na śmierć, wybełkotał, że kiedy zachorzał zeszłego lata, syn zawiózł go wozem do jednej znającej i widział u niej niedomagającego Kozaka z babą i dzieciskiem. Z opisu ów człowiek przypominał chorążego kozackiego. Chociaż czy to było szczęście? W końcu stało się tak, jak przewidywał hetman – znaleźli go, szukając tak, jak rozkazał. Tyle że zaszył się Kostenko o wiele dalej, niż się można było spodziewać. Widać gdzieś się mądry hetman pomylił w rachubach. – A co tu opowiadać, panie? – siąknęła nosem znachorka. – Dwóch mołojców pojechało do wsi kupić prowiantu na drogę i wziąć jakiś wóz, gdyby się okazało, że Serhij nie zdoła się utrzymać w siodle. – Gdzie zamierzali się udać? – Ani oni się nie spowiadali, ani ja nie chciałam słuchać! – odparła śmiało. – A słuchać nie chciałam, żeby ze mnie później tacy jak wy nie wytrzęśli! Boria uniósł rękę, żeby trzepnąć starą po karku, ta skuliła się, a Kozak tylko podrapał się w potylicę i zaśmiał z zadowoleniem. – A potem, powiadasz, wpadli Wilkozacy? – Nie inaczej. Ale co i jak się odbyło, nie wiem całkiem. Gdym się chciała rzucić na pomoc, jeden tak mnie trzasnął, że przytomność mi odeszła, a gdym się ocknęła, było po wszystkim. – Przez chwilę łkała, nie mogąc się powstrzymać, a Boria tym razem jej nie poganiał. Widać starucha naprawdę przywiązała się do Kostenki. – Leżał nieborak z rozłupaną głową, a żona rozpaczała nad ciałem... Druhowie pochowali go, zabrali Marikę i odjechali... – Dokąd? Na pewno wiesz. Oczy Paraszy obeschły w jednej chwili, zapłonęła w nich złość. – Mówiłam, żem nie chciała wiedzieć. A nawet gdybym wiedziała, nie wyciągnąłbyś tego ode mnie, pachołku...

Zamilkła, bo Kozak uderzył ją w twarz, bez zamachu, ale dość mocno, by z rozciętej wargi popłynęła krew. – Wystarczy, babo – powiedział spokojnie. A potem zwrócił się do ludzi. – Rozkopać grób, zobaczymy, czy nie jest pusty albo w nim nie leży jaki zwierz! – Boga się nie boicie! – wykrzyknęła znachorka, załamując ręce. – Toż się nie godzi. Boria nie zważał na jej protesty, żołnierze wzięli się do roboty. – Przekleństwo na was i na głowę waszego hetmana – mamrotała Parasza. – Żadnej świętości nie uszanujecie... – Świętości – zarechotał Boria. – A pop był chociaż przy pochówku? Parasza zamilkła, przypatrując się ponurym wzrokiem, jak hetmańscy ludzie ryją w mogile. Marika wyszła na próg z Halszką na ręku. Trzej mężczyźni siedzieli przy zbitej ze świeżych desek ławie, racząc się miodem. Nie zważali na podłą aurę, okryli się tylko szczelnie płaszczami, naciągnęli kaptury. Semen przywitał kobietę uśmiechem. Halszka zaczęła się jej wyrywać. Kiedy Marika postawiła ją na ziemi, niepewnym wciąż jeszcze krokiem pobiegła do Poroha. Olbrzym pochwycił małą, posadził ją sobie na kolana, okrył burką. – Weszlibyście jeszcze do środka – powiedziała Marika. – I dlaczego wstaliście tak wcześnie? Nie zdążyłam nawet zgotować polewki. – Czas na nas – powiedział Semen. – Wiosna przyszła, pora porzucić zimowe leże. Znaleźli tę chatę w opustoszałym chutorze w głębi lasów. Szukali jakiegoś miejsca na przezimowanie tylko, lecz okazało się, że można tu żyć całkiem wygodnie. Wody w studni było pod dostatkiem, dom dziwnym zrządzeniem losu ocalał przed pożarem, który strawił resztę zabudowań, w środku zostały sprzęty i naczynia. Urządzili się całkiem wygodnie. – Myślałam, że jednakowoż zostaniecie – powiedziała z zawodem w głosie. – Halszka będzie za wami tężyć. – Takie jest życie – odparł Semen. – Nie dla mołojca siedzenie w jednym miejscu. Może się kiedyś ustatkujemy, obabimy i spłodzimy potomstwo, ninie na to jeszcze za wcześnie. A poza tym, przebywając tutaj, za pustelników możemy się co najwyżej zostać – zaśmiał się. – I zostanę zupełnie sama... – Nie, nie zostaniesz. – Przecież z wami nie pojadę! – Ale on się z nami nie wybiera. – Semen wskazał siedzącego obok, okutanego szczelnie w derę towarzysza. – Chciał, jeszcze wczoraj mówił, jak to się trzeba ruszyć w pole, ale jak przyszło co do czego, zmiękł. Twarz Mariki rozjaśniła się. Podbiegła do Kozaka, odrzuciła mu z głowy kaptur. Jasne zmierzwione włosy były pozlepiane od wilgoci. – Uważaj. – Zaśmiał się. – Nie pamiętasz, co powiedziała Parasza? Muszę jeszcze przez jakiś czas kark trzymać w cieple. – Wiedziałam – wyszeptała, nie zważając na jego słowa. – Nie, nie wiedziałam... Miałam nadzieję! Serhij przygarnął żonę mocno. Prawa ręka już prawie całkiem wydobrzała, zaczęła się goić szybko, kiedy tylko minęła straszliwa gorętwa. – I będziecie sobie mogli razem wyć do księżyca – zaśmiał się Liwka, ale zamilkł, skarcony wściekłym syknięciem Semena. – Wypijemy strzemiennego, posiedzimy w ciszy i siadajcie na koń – odwrócił zaraz rozmowę Serhij. Nie miał żalu do Pastucha o niewczesny żart. – Nie ma na co czekać, da Bóg, zobaczymy się następnej zimy. Nasz dom jest waszym domem zawsze i na zawsze – dodał uroczyście.

W milczeniu wychylili ostatnie kubki. Hrehory uśmiechał się, patrząc na przeciwnika. W dłoni trzymał szablę, ale jej ostrze skierowane było w dół. Rada nie chciała zgodzić się na walkę. Przeważył jeden tylko głos przeciw, ale jednak przeważył, Hrehory mógł nie tylko nadal sprawować władzę, ale też uczynić co chce z tymi dwoma, którzy wrócili z wygnania bez przebaczenia win. Lecz ataman sam zażądał pojedynku. Naprawdę był już śmiertelnie znużony, pragnął albo upewnić się, że jest jeszcze w stanie pokonać naprawdę potężnego przeciwnika i może dalej strzec bezpieczeństwa siczy, albo zakończyć to wszystko. Był gotów na zażarty bój. Lecz kiedy stanął przed Michejem, kiedy spojrzał w oczy młodego Wilka, zobaczył w nich nie tylko dawną zajadłość i pewność siebie, nie tylko z trudem poskramianą dzikość, ale o wiele więcej. Gryszczy myślał i rachował siły, a przy tym był gotów na klęskę i śmierć. Wierzył w zwycięstwo, oczywiście, ale liczył się z porażką. Wyzwanie też rzucił nie jak jakiś niedowarzony młokos. Nie próbował znieważyć przeciwnika, przeciwnie – bardziej o walkę poprosił, niż jej zażądał. To był już zupełnie inny Wilk. – Poczynajcie – zawołał starczym głosem Koszko. Michej skoczył, zawinął szablą. Hrehory nawet się nie poruszył, nie próbował unieść ostrza. Uśmiechał się tylko. Uśmiechał się bez przymusu po raz pierwszy od wielu, wielu lat. Parasza z krzywym uśmiechem patrzyła za odjeżdżającym oddziałem. Opustoszyli jej całkiem spiżarnię, darmozjady, ale też i przyjechali na darmo. Wykopali trupa. Tak jak opowiedziała znachorka, miał ślad cięcia ciągnący się przez całą twarz. Zgnił już tak, że skóra ledwie trzymała się czaszki, ale ranę widać było doskonale, tym bardziej że kości mocno ucierpiały. Boria wydawał się cokolwiek skonsternowany. Gdy usłyszał sprzeciw starej, był pewien, że grób jest pusty albo zakopano tu jakiegoś cielaka. – Głupiec – mruknęła stara. – Wystarczyło obrócić go na brzuch i zobaczyć, że nie ma śladu po ranie na plecach. To była najtrudniejsza dla niej chwila. Modliła się żarliwie w duchu, żeby intruzom nie przyszło do głowy oglądać ciała. Na szczęście nazbyt się brzydzili. Poszła do grobu, zaczęła zgarniać ziemię na tlejącego trupa. Wysłannicy hetmana nie zadali sobie trudu, by zasypać mogiłę. – Jaki pan, taki kram – powiedziała znachorka. – A tobie, nieboraku, niech Bóg na tamtym świecie wynagrodzi. Byłeś nie tylko wiernym druhem Serhija za życia, ale i po śmierci mu się przysłużyłeś. Ilja skonał po trzech dniach od napaści, nie odzyskując świadomości. Na szczęście, bo tylko by się męczył bez potrzeby. Parasza nie była pewna, czy śmierć spowodowała ta rana, czy też raczej uderzenie pałąkiem szabli. Wilkozacy słynęli z niepospolitej, nadludzkiej siły, taki cios mógł zabić. Kiedy pracowicie uklepywała na nowo mogiłę i wbijała krzyż, nadleciał obraz, który zobaczyła, kiedy się przecknęła. Nad zakrwawionym Serhijem stał Wilkozak, ale już przemieniony w człowieka, wyglądał na osłupiałego, o ile mogła to dostrzec w niepewnej poświacie księżyca wpadającej przez wyrwane drzwi. – Na co czekasz? – spytał ten drugi. – Bierz jego łeb, zabieramy waderę, młode i do siczy! – Zamilcz! Nic nie rozumiesz... – Nie rozumiem? Co tu do rozumienia? Dopadliśmy Kostenkę, tego chciałeś! Stojący nad chorążym potrząsnął głową. – On ma w sobie wilczą krew! Teraz osłupiał ten drugi.

– Oszalałeś? – spytał powoli po chwili. – Chyba ta stara rzuciła na ciebie jaki urok! Wilkozak bez słowa pochylił się, umoczył dłoń we krwi Serhija, zbliżył się do towarzysza i przemocą wepchnął mu palce do ust. – Niech mnie – mruknął tamten. – Wilcza posoka. Ale dlaczego się nie przemienił, gdyśmy wpadli? – A co za różnica? Nie powiedzieli więcej ani słowa. Odeszli. Parasza nic z tego nie rozumiała. Drżącymi rękami zapaliła od żaru kaganek, spojrzała na Marikę. – Weźmij no samopał Serhija, gołąbeczko. Jeśli wrócą... – Nie wrócą – odparła młoda kobieta roztrzęsionym głosem. – Nie wolno im dokonać pomsty na Wilku bez zgody rady, z tego, co zdążyłam poznać ich obyczaje. – Ale jaki z Serhija Wilkozak, skoro nie umie się przemieniać? – spytała niepewnie znachorka. – Nie wiem, ale i oni nie wiedzą, co począć. Wystarczy, że wyczuli w nim swoją krew... Parasza zakrzątnęła się, zaczęła oglądać rannych. Serhij miał wprawdzie głębokie ślady kłów na szyi, ale szczęśliwie żaden nie przebił wielkiej żyły ani tętnicy. A Ilję opatrzyła, jak mogła, a potem zaraz wzięła się za przyrządzanie wywaru gojącego. Marika usiadła przy mężu z Halszką na kolanach. Z oczu płynęły jej łzy. Zapłakała po raz pierwszy, odkąd stała się Wilczycą. I nie były to łzy smutku ni żalu. Czuła teraz tylko ulgę. – A ponoć Wilkozacy nie potrafią płakać – mruknęła znachorka. – Bo nie potrafią – skinęła głową Marika. – I ja nie potrafiłam przecież. Tak mi się zdawało. – Widać to, co mieszka w człowieku, jest w stanie przełamać każdą naturę – rzekła Parasza. – Oby tak było – westchnęła Marika. Staruszka skończyła pracę przy grobie. Wyprostowała bolące plecy, spojrzała na czarne od ziemi ręce, potem w ołowiane niebo. – Jeśli gdzieś tam naprawdę jest Bóg, to niech wam błogosławi. A miała na myśli wszystkich – i Marikę z Serhijem, i jego wiernych przyjaciół, i nawet tych dwóch Wilkozaków, którzy oszczędzili chorążego.