182 Nowa Fantastyka 1997 11

Drodzy Czytelnicy! NUMER 11 (182) LISTOPAD 1997

Opowiadania zagraniczne Philip K. Dick

Kolonia Kir Bu∏yczow

Czy mog´ rozmawiaç z Ninà?

3 12

Galeria Zdzis∏aw Beksiƒski (2)

17

PowieÊç Nancy Kress

Kwiaty wi´zienia Aulit

26

Z polskiej fantastyki Wojciech Szyda

Psychonautka

41

Film i fantastyka Maciej Parowski

Ratujcie swoje dusze! Ma∏gorzata Wieczorek

Nasz ci on!

57 77

Bibliofil – Kinoman Krzysztof Lipka

Wiara w kosmitów Tamara Dworak

„Kontakt” bis

60 61

WÊród fanów Polcon '97

64

Spotkanie z pisarzem Orson Scott Card

65

Krytycy o fantastyce Bart∏omiej Chaciƒski

Totalitaryzm wspomagany Recenzje

67 70

Chleba i opium dla ludu! Rafa∏ A. Ziemkiewicz

Ukorz si´ krytyku, rzecze czytelnik Adam Hollanek

Innego nie b´dzie Wojtek Sedeƒko

Pstrokata rogacizna

69 76 76 79

Nauka i SF Jacek Komuda

Alchemia Êredniowieczna

Maciej Parowski

W NAST¢PNYM NUMERZE

Geoff Ryman

Felietony Lech J´czmyk

We wrzeÊniu fanowie z Krakowa, Poznania, ¸odzi, Warszawy (a tak˝e ogólnopolskie kombo katowickiego Polconu) mogli si´ spotkaç z bardzo u nas popularnym Orsonem Scottem Cardem. Komu, z ró˝nych powodów, takie spotkanie nie wysz∏o, temu dzia∏ krytyczny proponuje obszernà rozmow´ z pisarzem; ods∏ania si´ w niej autor „Gry Endera” nie tylko jako ciekawy twórca, ale i osobnik towarzysko uroczy. Tak˝e we wrzeÊniu, w ¸odzi, w Pa∏acu Poznaƒskich otwarto pierwszà w Polsce wystaw´ obszernego malarskiego dzie∏a Wojtka Siudmaka. Przedstawiany dotàd albumami, reprodukcjami, no i oczywiÊcie wielokrotnymi publikacjami w naszym piÊmie, zjawi∏ si´ Siudmak osobiÊcie wraz z córkà i pokaza∏ wspania∏e orygina∏y swych fantastycznych prac. By∏o uroczyÊcie, goÊcie Muzeum Historycznego Miasta ¸odzi oglàdali nie tylko obrazy, ale i fajerwerki, ponadto kosztowali kosmicznych trunków i daƒ. Po ¸odzi wystawa nawiedzi Wieluƒ, rodzinne miasto artysty, Zielonà Gór´ i wreszcie Warszaw´. W „NF” Siudmak za miesiàc. Na razie druga cz´Êç galerii Zdzis∏awa Beksiƒskiego wraz z dogrywkà wywiadu, w którym „pierwszy polski malarz katastrofista” (!?) mówi rzeczy pasjonujàce, ale ró˝ne od tych, jakie próbuje zeƒ wydusiç indagujàcy ˝urnalista. Mi´dzy nami mówiàc, ciekawa sytuacja. Na styku lata i jesieni, tak˝e we wrzeÊniu, odby∏y si´ w Polsce wybory do parlamentu; wahad∏o spo∏ecznych emocji drgn´∏o wyraênie w prawà stron´. Czyli w t´, gdzie od dawna przebywa wi´ksza cz´Êç krajowej fantastyki. Kto Êledzi∏ w tym czasie pras´, nie tylko pod kàtem spraw polskich, temu humor musia∏y zepsuç szwedzkie zasz∏oÊci z niepe∏nosprawnymi, których liberalne socjaldemokratyczne paƒstwo zmusza∏o do sterylizacji i którym w ramach badaƒ nad próchnicà wciska∏o szkodliwe s∏odycze. Takie sprawy zawsze wychodzà na jaw, nawet po dziesi´cioleciach; tak sprawdza si´ rzeczywista wra˝liwoÊç spo∏eczna (i moralna) ka˝dej formacji politycznej. „Wszystko, co uczyniliÊcie jednemu z tych braci moich najmniejszych, MnieÊcie uczynili...” (Mt 25, 40). Hm, wokó∏ podobnych spraw krà˝y debiutanckie, ambitnie pomyÊlane opowiadanie Wojtka Szydy i rozwa˝ania o stymulowanej narkotykami in˝ynierii spo∏ecznej pióra Bartka Chaciƒskiego i Lecha J´czmyka. Obszerna relacja z uroczystoÊci jubileuszu 15-lecia pisma za miesiàc.

73

NIEZDOBYTY KRAJ WORLD FANTASY AWARD 1985

W grudniu M∏ode Wilki! Zapraszamy do Warszawskiego OÊrodka Kultury na spotkanie z kontestujàcymi nasze pismo m∏odymi autorami. Jako przywódca stada i koncesjonowany opozycjonista wystàpi Konrad T. Lewandowski. M¸ODE WILKI ALBO BUNT PORUCZNIKÓW 1 XII 1997, poniedzia∏ek, godz. 18.00, WOK Elektoralna 12

I

Czysta ekstaza Opowiadanie „Tak daleko do nieba” Jacka Komudy („NF” 6/97) to po prostu czysta ekstaza. Ma si´ ochot´ powiedzieç: „Tak, do tego nasz Êwiat zdà˝a”. Pewnie, ˝e wokó∏ nas jeszcze tego nie ma, lecz sà miasta, gdzie miliony ludzi ˝yje w slumsach i na pewno mo˝na tam znaleêç niejednego „Villona”. Lubi´ w∏aÊnie takie opowiadania, jak to – pe∏ne grozy i smutku, strachu i nienawiÊci, Êmierci i beznadziei. One nam pokazujà ludzkà natur´ i prawdziwe oblicze Êwiata. Villon jest po prostu wytworem Systemu. Nie postàpi∏bym tak jak on, ale ja jestem wytworem innego Systemu. Wi´cej takich opowiadaƒ! Andrzej Kukawski Âwidnik Musz´ pochwaliç opowiadanie p. Komudy z numeru czerwcowego. Podobne wra˝enie, ˝e coÊ nowego pojawi∏o si´ w polskiej fantastyce, ostatnio mia∏em przy czytaniu pierwszego „Wiedêmina”. Takiego ekstra negatywnego bohatera jeszcze na ∏amach „NF” nie prezentowaliÊcie. Poczàtkowo nic nie zapowiada∏o, ˝e tak mnie to ruszy, ale kiedy doczyta∏em do opisu ulicy, którà szed∏ Villon, to a˝ mnie zemdli∏o – jak ludzie mogà mieszkaç w takim szambie! Od tego momentu zaczà∏em zapadaç si´ w opowiadanie jak w bagno. Kiedy Villon i jego kumple oprawiali t´ angelis´ czu∏em si´ tak, jakby na moich oczach mordowali ostatniego s∏onia na Ziemi. Nawet teraz, kiedy sobie przypomn´ jak jà wiozà przez miasto, ku uciesze gawiedzi (có˝ prawa Rynku sà nieub∏agane), to ch´tnie „bym skurczysynowi mord´ skopa∏, gard∏o poder˝nà∏ i nawet bym mu si´ na grób nie odla∏”. Piotr CieÊlak LeÊmierz Jacek Komuda zmajstrowa∏ bardzo przyjemny i ∏adny utworek. Czyta∏em go z zapartym tchem. RzeczywistoÊç jest wykreowana (odtworzona?) bardzo wiernie, a sam pomys∏ ucieleÊnienia ludzkiego snu o lataniu, „angelizacji”, w wykonaniu Komudy zosta∏ potraktowany bardzo konsekwentnie i oryginalnie. Jedyne, co mnie dra˝ni∏o, to swoboda autora w spolszczaniu nazwisk i nazw, które mia∏yby odcieƒ francuszczyzny: obok Villona, Malvisa, Carnasa, jest: Podajowa, Matjasz (czy Francuz by to wymówi∏?), Larysa, Piotrek Kr´ciko∏o (a nie jakiÊ Pierre). Brakuje jednolitoÊci. (Nawet u Sapka mimo pozornej niejednolitoÊci nazw mo˝na powiedzieç, ˝e te nazwy sà jednolite – jednakowo

2

„ F A N T A S T Y K A ” dziwne). Dzi´ki Jackowi natomiast pozna∏em kolejne znaczenie s∏owa „ch´do˝yç”, zupe∏nie ró˝ne od pozosta∏ych dwóch (tj. „czyÊciç” – u Brücknera, i „baraszkowaç...” – u Sapka). Rados∏aw J. M. Tojza Gdaƒsk-Letniewo Opowiadanie „Tak daleko do nieba” Komudzie si´ uda∏o. Przygn´biajàce nieco, brutalne i mroczne – ale chyba mia∏em w czerwcu nastrój na przeczytanie takiego w∏aÊnie kawa∏ka. Mo˝e by tak od czasu do czasu wi´cej horroru w „NF”? Nie pozwólcie Komudzie pisaç o sarmatyzmie i szlacheckiej Polsce, bo to czyta si´ ci´˝ko (albo wcale). A jak widaç to pan Jacek gdy chce, to potrafi napisaç coÊ w innym ni˝ XVII-wiecznej Polski klimacie. ¸ukasz Grabuƒ (student matematyki na UW) Warszawa Opowiadanie p. Jacka L. Komudy w czerwcowej „NF” zosta∏o opatrzone jego komentarzem warsztatowym (KOMENTARZ WARSZTATOWY – to brzmi, prawda?). Zapomnia∏ p. Komuda o jeszcze jednym tytule – „Tak daleko do nieba” Richarda Bradforda (tytu∏ oryg. „So Far From Heaven”, PIW 1979) w t∏umaczeniu (b. dobrym!) p. Tomasza Mirkowicza. Maria KoÊcielniak Kraków

Powtórka z rozrywki Dzi´kuj´ za oba tegoroczne opowiadania Jonathana Carrolla. To jeden z najbardziej interesujàcych autorów naszych czasów; jego usytuowanie na pograniczu mainstreamu i fantastyki decyduje o jego nieustajàcej atrakcyjnoÊci i dla ortodoksyjnych fantastów, i dla czytelników nie wychylajàcych si´ w zasadzie poza tzw. g∏ówny nurt. Za cokolwiek nieszcz´Êliwy uwa˝am jednak wybór „Brata ∏aty” do „NF” 6/97. Opowiadanie to (pod innym wprawdzie tytu∏em i w innym t∏umaczeniu) ukaza∏o si´ bowiem w zbiorze „Upiorna d∏oƒ” wydanym przez Zyska. Nowe t∏umaczenie, chyba lepsze zresztà, autorstwa Arkadiusza Nakoniecznika nie rekompensuje zawodu, jakiego dozna∏em nie tylko zapewne ja, lecz tak˝e inni fani Carrolla, oczekujàcy na nowy, nieznany jego utwór. Pawe∏ Ostrowski (student II roku prawa, 21 lat) Poznaƒ Co powiecie na kilka „powtórek z rozrywki”? Na przyk∏ad przedstawiç kilka tekstów, które powsta∏y ju˝ dawno, ale

si´ ani troch´ nie zestarza∏y: „Spowiedê Mistrza Màk Piekielnych” Miros∏awa P. Jab∏oƒskiego, opowiadania Karla Michaela Armera. Mo˝na jeszcze wygrzebaç coÊ starszego i coÊ, co rzadko jest klasyfikowane jako fantastyka, na przyk∏ad opowiadania Romulusa Vulpescu – rumuƒskiego pisarza tworzàcego w latach szeÊçdziesiàtych i siedemdziesiàtych. Jego proza, gdyby znana by∏a szerzej, przynios∏aby mu przydomek „wschodnioeuropejskiego Jonathana Carrolla”. Kiedy si´ to czyta, wr´cz pora˝a podobieƒstwo do wiedeƒskiego mistrza. I to na ile lat przed „Krainà Chichów”! Mo˝na by∏oby wydrukowaç coÊ z absolutnej klasyki gatunku. Czy wyobra˝acie sobie, ˝e dzisiejsi m∏odzi sympatycy fantastyki nie znajà E. A. Poe, H. P. Lovecrafta, ˝e o G. Meyrinku („Golem”, „Noc Walpurgii”) nie wspomn´? Mo˝e nie chodzi tu o reanimacj´ rubryki „Po˝ó∏k∏e kartki”, ale raczej o sporadyczne przypominanie o korzeniach. Altti Gliwice

„Sapek” zniesmacza Z olbrzymim opóênieniem przeczyta∏am kwietniowy numer „Fantastyki”, a w nim dwa krytyczne teksty: recenzj´ paƒ Dominiki Materskiej i Ewy Popio∏ek oraz szkic pana Roberta Klementowskiego. Doprawdy zabawne sà pouczenia kierowane pod adresem pana Andrzeja Sapkowskiego, jakà to rol´ powinien wyznaczaç swoim bohaterom; na szcz´Êcie pod nast´pnymi tomami „Sagi...” nie podpisze si´ ˝aden z krytyków. Zniesmacza jednak u˝ywanie w obu tekstach formy „Sapek”. Z pewnoÊcià Paƒstwo Krytycy sà do takiej poufa∏oÊci prywatnie upowa˝nieni, kto jednak w wypowiedzi publicznej stosuje okreÊlenia przyj´te w kontaktach prywatnych, ten nawet wÊród furmanów odeskich mia∏by szanse uchodziç za grubianina. Zofia Mrzewiƒska Kraków

JesteÊmy jak rodzina Ró˝ni ludzie ró˝nie piszà. Ale i tak ka˝dy b´dzie kupowa∏ „Fantastyk´”. Bo kolekcjonowaç „Fantastyk´” to obserwowaç jak zmienia si´ jej oblicze i jak zmieniamy si´ my! A poza tym „Fantastyka” to jest „Fantastyka” i nic nie odbierze dreszczyku, z jakim czekamy na kolejny numer... Cokolwiek mówiç, wy tam w redakcji i my tu w domach jesteÊmy jak rodzina, bo mamy tego samego Êwira. I bardzo dobrze. M. ˚urakowski Z∏otok∏os

Redaguje „Fantastyka” sp. z o.o.: Andrzej Brzezicki (dzia∏ graficzny), Dorota Malinowska (dzia∏ zagraniczny), Marek Oramus (dzia∏ publicystyki), Teresa Pajdziƒska (korekta), Maciej Parowski (dzia∏ literatury polskiej, redaktor naczelny), Hanna Sosiƒska-Balcer (dzia∏ techniczny), Krzysztof Szolginia (sekretarz redakcji). Stali wspó∏pracownicy: Jacek Dukaj, Adam Hollanek, Jacek Adres redakcji: Inglot, Lech J´czmyk, Andrzej W. Kaczorowski, Andrzej Ko∏odyƒski, 00-640 Warszawa Krzysztof Lipka, Dominika Materska, Arkadiusz Nakoniecznik, Ewa Popio∏ek, Andrzej Sapkowski, Wojtek Sedeƒko, Jacek Sobota oraz ul. Mokotowska 5 m. 6 Anihilator, Inkwizytor, Karburator, Kunktator, Negocjator, Telefony: 25-34-75 (red. nacz., sekreta- Obserwator, Predator, Reanimator i Terminator. riat, dzia∏y: tech., graf.), 25-50-51 (se- Redakcja nie zwraca materia∏ów nie zamówionych, w publikowanych kretariat, dzia∏y: zagr., publicystyki). tekstach zastrzega sobie prawo dokonywania skrótów. Za treÊç reklam nie odpowiadamy. Faks 25-20-89.

PL ISSN 0867-132X

Wydawca: Spó∏ka Akcyjna Adres: 02-651 Warszawa, ul. Gara˝owa 7. Tel. 646-46-56, fax 49-73-17. ¸amanie:„Didot” s.c., (0-22), 36-75-12. Druk i oprawa: Zak∏ady Graficzne, ul. Okrzei 5, Pi∏a; „Quantum” Sp. z o.o., ul. Raszyƒska 15 m. 50, Warszawa; Superkolor, ul. Konstruktorska 3a, Warszawa. Nak∏ad: 64 000 egz.

© Copyright by „Fantastyka” sp. z o.o., Warszawa 1997

INDEKS 358398

Oddano do sk∏adu 26 wrzeÊnia 1997 r.

CZYTELNICY

OPOWIADANIA Major Lawrence Hall nachyli∏ si´ nad mikroskopem, delikatnie poprawiajàc obraz. – Interesujàce – mruknà∏. – Prawda? Trzy tygodnie na tej planecie i jeszcze nie znaleêliÊmy szkodliwej formy ˝ycia. – Porucznik Friendly usiad∏ na kraw´dzi sto∏u laboratoryjnego, starannie unikajàc pojemników z kulturami bakterii. – Co to za miejsce? Ani zarazków, ani wszy, ani pche∏, ani szczurów, ani... – Ani whisky czy dzielnic czerwonych latarni. – Hall wyprostowa∏ si´. – Niez∏e miejsce. By∏em pewien, ˝e ta partia oka˝e si´ czymÊ w rodzaju ziemskich Eberthella typhii. Albo marsjaƒskich piaskowych gnilnych korkociàgów.

Z A G R A N I C Z N E

∏o przez okna i z∏oci∏o pod∏og´. Drzewa za oknami porusza∏y si´ lekko na wietrze. Poczu∏ si´ Êpiàcy. – Ano, wycieczkowicze – burknà∏. W∏o˝y∏ nowe szkie∏ko. – I wszyscy gotowi, by Êcinaç drzewa, wyrywaç kwiaty, pluç do jezior, wypalaç trawy. I brak nawet g∏upiego wirusa kataru, który móg∏by... Przerwa∏, g∏os uwiàz∏ mu w gardle... Uwiàz∏, poniewa˝ dwa okulary mikroskopu owin´∏y si´ nagle wokó∏ jego szyi i zacz´∏y go dusiç. Hall szarpnà∏ si´, ale nieugi´cie wpija∏y mu si´ w gard∏o, obejmujàc go stalowymi pr´tami niczym kleszczami pu∏apki. Poderwa∏ si´, stràcajàc przyrzàd na pod∏og´. Mikroskop szybko pope∏znà∏ za nim, zahaczajàc o jego nog´. Uwolni∏ si´ od niego kopniakiem i wyciàgnà∏ blaster.

(Colony) – Ale ca∏a planeta okaza∏a si´ nieszkodliwa. Wiesz, zastanawiam si´, czy ona nie jest tym rajskim ogrodem, który opuÊcili nasi praojcowie. – Z którego zostali wyp´dzeni. Hall powoli podszed∏ do okna laboratorium i przyjrza∏ si´ rozciàgajàcemu si´ za nim krajobrazowi. Musia∏ przyznaç, ˝e by∏ to pociàgajàcy widok. Rozko∏ysane lasy, wzgórza, zielone zbocza pokryte kwiatami i ciàgnàcymi si´ po bezkres pnàczami winoroÊli, wodospady i po∏acie mchu; drzewa owocowe, kwieciste ∏àki, jeziora. Podj´to wszelkie dzia∏ania, aby zachowaç w stanie nienaruszonym powierzchni´ Niebieskiej Planety – jak zosta∏a nazwana przez za∏og´ pierwszego zwiadowczego statku szeÊç miesi´cy wczeÊniej. Hall westchnà∏. – Co za miejsce. Nie mia∏bym nic przeciwko powróceniu tutaj jeszcze kiedyÊ. – Sprawia, ˝e Ziemia wydaje si´ ogo∏ocona. – Friendly wyjà∏ papierosy i schowa∏ je z powrotem. – Wiesz, to miejsce wywiera na mnie dziwny wp∏yw. Ju˝ nie pal´. To pewnie dlatego, ˝e ono tak wyglàda. Jest takie... takie cholernie czyste. Niesplamione. Nie mog´ paliç ani rzucaç papierków na ziemi´. Nie mog´ zmusiç si´, ˝eby zachowywaç si´ jak ktoÊ na majówce. – A tacy pojawià si´ tu ju˝ nied∏ugo – powiedzia∏ Hall. Powróci∏ do mikroskopu. – Spróbuj´ jeszcze z kilkoma kulturami. Mo˝e jednak znajd´ jakiÊ zabójczy zarazek. – Próbuj. – Porucznik Friendly zeskoczy∏ ze sto∏u. – Zobaczymy si´ póêniej. W sali numer jeden odbywa si´ wielka konferencja. Sà prawie gotowi, ˝eby daç zielone Êwiat∏o do K. E. dla pierwszego transportu kolonistów. – Wycieczkowicze! Friendly uÊmiechnà∏ si´. – Obawiam si´, ˝e tak. Drzwi zatrzasn´∏y si´ za nim. W korytarzu rozleg∏ si´ odg∏os kroków. Hall zosta∏ sam w laboratorium. Siedzia∏ przez chwil´ w zamyÊleniu. Potem nachyli∏ si´, zdjà∏ jeden preparat z mikroskopu, wybra∏ nowy i uniós∏ go do Êwiat∏a, aby sprawdziç oznaczenie. W laboratorium by∏o ciep∏o i cicho. Âwiat∏o s∏oneczne wpada-

Mikroskop umknà∏, podskakujàc na swoich kantach. Hall strzeli∏. Mikroskop zniknà∏, zamieniajàc si´ w chmur´ metalicznego py∏u. – Dobry Bo˝e! – Hall usiad∏ bez si∏, ocierajàc twarz. – Co, do...? – Rozmasowa∏ gard∏o. – Co, do diab∏a!

S

ala obrad by∏a ÊciÊle wype∏niona. Znajdowali si´ w niej wszyscy oficerowie przebywajàcy na Niebieskiej Planecie. Komandor Stella Morrison zastuka∏a w wielkà map´ kontrolnà koƒcem cienkiego plastykowego wskaênika. – Ten d∏ugi p∏aski obszar jest idealny pod budow´ miasta. Woda niedaleko, a warunki pogodowe zmieniajà si´ wystarczajàco, aby osadnicy mieli temat do rozmowy. Sà te˝ du˝e z∏o˝a ró˝nych minera∏ów. KoloniÊci mogà za∏o˝yç w∏asne fabryki. Nie b´dà musieli niczego importowaç. Tutaj mamy najwi´kszy las na planecie. JeÊli b´dà mieli troch´ rozumu, zostawià go w spokoju. Ale jeÊli zechcà przerobiç go na gazety, to nie nasza sprawa. Rozejrza∏a si´ po sali pe∏nej milczàcych ludzi. – Bàdêmy realistami. Niektórzy z was myÊlà, ˝e nie powinniÊmy wysy∏aç zgody do Komisji Emigracyjnej, lecz zatrzymaç planet´ dla nas samych, ˝eby na nià wróciç. Ten pomys∏ podoba mi si´ tak bardzo, jak ka˝demu z was, ale tylko wpakowalibyÊmy si´ w k∏opoty. To nie jest nasza planeta. Mamy tutaj zadanie do wykonania. Kiedy b´dzie wykonane, ruszymy dalej. I ju˝ prawie je wykonaliÊmy. Wi´c zapomnijmy o tym. Jedyna rzecz, która pozosta∏a do zrobienia, to nadanie sygna∏u zgody i rozpocz´cie pakowania. – Czy ju˝ nadszed∏ raport z laboratorium dotyczàcy bakterii? – zapyta∏ wicekomandor Wood. – Podj´liÊmy oczywiÊcie szczególne starania, ˝eby je dok∏adnie zbadaç. Ale ostatnie raporty mówià, ˝e nic nie znaleziono. MyÊl´, ˝e mo˝emy skontaktowaç si´ z K. E. Kazaç im przys∏aç statek, aby zabra∏ nas i przywióz∏ pierwszà grup´ osadników. Nie ma powodu, aby... – Przerwa∏a. W sali podniós∏ si´ pomruk. G∏owy zwróci∏y si´ w stron´ drzwi.

3

Hall otworzy∏ i zamknà∏ usta, ale nie wydoby∏ si´ z nich ˝aden dêwi´k. – Dobrze si´ czujesz? – Friendly zapyta∏ z troskà. Potem nachyli∏ si´ i wyjà∏ czarne plastykowe pude∏ko z pó∏ki pod sto∏em. – S∏uchaj, czy to ma byç dowcip? Wydoby∏ z pude∏ka mikroskop Halla. – Co masz na myÊli mówiàc, ˝e go zniszczy∏eÊ? Jest tutaj, na swoim zwyk∏ym miejscu. A teraz powiedz mi, co si´ dzieje. Zobaczy∏eÊ coÊ w preparacie? JakiÊ rodzaj bakterii? Zabójczy? Toksyczny? Hall wolno zbli˝y∏ si´ do mikroskopu. Nale˝a∏ z pewnoÊcià do niego. Mia∏ szczerb´ tu˝ nad pokr´t∏em. I jeden z zacisków by∏ nieco wygi´ty. Dotknà∏ go palcem. Pi´ç minut temu ten mikroskop próbowa∏ go zabiç. A Hall wiedzia∏ z ca∏à pewnoÊcià, ˝e pos∏a∏ go w niebyt. – JesteÊ pewien, ˝e nie potrzebujesz badania psychologicznego? – spyta∏ Friendly z niepokojem. – Wed∏ug mnie wyglàdasz, jakbyÊ prze˝y∏ jakiÊ szok albo gorzej. – Mo˝e masz racj´ – wymamrota∏ Hall.

M

4

echaniczny psychotester zaszemra∏, obliczajàc coÊ i ∏àczàc dane w ca∏oÊç. Wreszcie jego Êwiate∏ka zmieni∏y kolor z czerwonego na zielony. a – No i co? – zapyta∏ Hall. – Powa˝ne zaburzenia. Wskaênik niestabilnoÊci ponad dziesi´ç. – To przekracza próg bezpieczeƒstwa? – Tak. Osiem przekracza. Dziesi´ç jest czymÊ niezwyk∏ym, zw∏aszcza w przypadku osoby takiej jak pan. Zwykle pana wskaênik wynosi cztery. Hall kiwnà∏ ze zm´czeniem g∏owà. – Wiem. – Gdyby móg∏ pan dostarczyç mi wi´cej danych... Hall zacisnà∏ z´by. – Nie mog´ ci powiedzieç nic wi´cej. – Zatajanie informacji podczas psychotestu jest nielegalne – powiedzia∏a maszyna z irytacjà. – JeÊli pan to robi, z premedytacjà zniekszta∏ca pan moje odkrycia.

Marta Krzywicka

Komandor Morrison zmarszczy∏a brwi. – Majorze Hall, przypominam panu, ˝e kiedy odbywa si´ narada, nikt nie mo˝e przeszkadzaç! Hall zachwia∏ si´, przytrzymujàc si´ ga∏ki u drzwi. Powiód∏ bezmyÊlnym wzrokiem po sali obrad. Wreszcie jego szkliste oczy odnalaz∏y porucznika Friendly, siedzàcego w Êrodkowym rz´dzie. – Chodê tu – powiedzia∏ chrapliwie. – Ja? – Friendly wcisnà∏ si´ g∏´biej w fotel. – Majorze, co to ma znaczyç? – wicekomandor Wood wtràci∏ si´ z gniewem. – Jest pan pijany czy...? – Zauwa˝y∏ broƒ w d∏oni Halla. – Czy coÊ si´ sta∏o, majorze? Zaniepokojony porucznik Friendly wsta∏ i chwyci∏ Halla za rami´. – O co chodzi? Co si´ sta∏o? – Chodê do laboratorium. – Znalaz∏eÊ coÊ? – Porucznik przyjrza∏ si´ uwa˝nie surowej twarzy przyjaciela. – Co to takiego? – Chodê. – Hall ruszy∏ korytarzem. Friendly za nim. Hall pchnà∏ drzwi laboratorium i powoli wszed∏ do Êrodka. – Co to takiego? – powtórzy∏ Friendly. – Mój mikroskop. – Twój mikroskop? Co z nim? – Fiendly wcisnà∏ si´ za Hallem do wewnàtrz. – Nie widz´ go. – Nie ma go. – Nie ma? Gdzie jest? – Zniszczy∏em go. – Zniszczy∏eÊ go? – Friendly spojrza∏ na drugiego m´˝czyzn´. – Nie rozumiem. Dlaczego?

Hall podniós∏ si´. – Nie mog´ ci wi´cej powiedzieç. Ale stwierdzi∏eÊ u mnie wysoki stopieƒ niestabilnoÊci? – Wysoki stopieƒ dezorganizacji psychicznej. Ale co on oznacza albo dlaczego zaistnia∏, nie wiem. – Dzi´ki. – Hall wy∏àczy∏ maszyn´. Wróci∏ do swojej kwatery. W g∏owie mu wirowa∏o. Czy postrada∏ zmys∏y? Ale strzeli∏ z blastera do czegoÊ. Póêniej wdycha∏ powietrze w laboratorium i czu∏ wiszàce w nim metaliczne czàsteczki, zw∏aszcza w pobli˝u miejsca, gdzie wystrzeli∏ do mikroskopu. Lecz jak mog∏a istnieç taka rzecz? O˝ywajàcy, próbujàcy go zabiç mikroskop? W ka˝dym razie Friendly wyciàgnà∏ go z pude∏ka, ca∏ego i zdrowego. Ale jak wróci∏ do pude∏ka? Zdjà∏ mundur i wszed∏ pod prysznic. RozmyÊla∏, podczas gdy ciep∏a woda sp∏ywa∏a po jego ciele. Mechaniczny psychotester ujawni∏, ˝e w jego umyÊle zasz∏y powa˝ne zaburzenia, ale to móg∏ byç wynik, a nie powód tego prze˝ycia. Ju˝ chcia∏ powiedzieç o wszystkim Friendly’emu, ale zmitygowa∏ si´ w por´. Jak móg∏ si´ spodziewaç, ˝e ktokolwiek uwierzy w takà histori´? Zakr´ci∏ prysznic i si´gnà∏ po jeden z r´czników na wieszaku. R´cznik owinà∏ si´ wokó∏ jego nadgarstka i szarpni´ciem przyciàgnà∏ go do Êciany. Szorstki materia∏ zacisnà∏ si´ na jego ustach i nosie. Hall walczy∏ dziko, próbujàc go oderwaç. Nagle r´cznik puÊci∏. Hall upad∏, zeÊlizgujàc si´ na pod∏og´ i uderzajàc g∏owà o Êcian´. W oczach ukaza∏y mu si´ gwiazdy; nast´pnie poczu∏ silny ból. Siedzàc w ka∏u˝y ciep∏ej wody, Hall podniós∏ wzrok na wieszak. R´cznik by∏ nieruchomy tak, jak pozosta∏e. Trzy r´czniki w rz´dzie, wszystkie dok∏adnie takie same, wszystkie nieruchome. Czy mu si´ to przyÊni∏o? Stanà∏ na trz´sàcych si´ nogach, tràc czo∏o. Ostro˝nie mijajàc wieszak, przemknà∏ spod prysznica do pokoju. Uwa˝nie wyciàgnà∏ nowy r´cznik z apteczki. Wyglàda∏ normalnie. Wytar∏ si´ nim i zaczà∏ si´ ubieraç. Pasek od spodni owinà∏ si´ dooko∏a jego talii i zamknà∏ go w mia˝d˝àcym uÊcisku. By∏ silny – wzmocniony metalowymi blaszkami do umocowywania sztylp i pistoletu. Cz∏owiek i pasek tarzali si´ w ciszy po pod∏odze, walczàc o przej´cie kontroli. Pasek zachowywa∏ si´ niczym rozjuszony metalowy wà˝, ch∏oszczàc i bijàc. Wreszcie Hall zdo∏a∏ dosi´gnàç r´kà broni. Pasek natychmiast puÊci∏. Hall za∏atwi∏ go jednym strza∏em i rzuci∏ si´ na krzes∏o, ∏apiàc oddech. Por´cze krzes∏a zacisn´∏y si´ wokó∏ niego. Ale tym razem by∏ przygotowany. Musia∏ wystrzeliç szeÊç razy, zanim krzes∏o zwiotcza∏o i móg∏ si´ uwolniç. Sta∏ pó∏nagi na Êrodku pokoju, a jego pierÊ szybko wznosi∏a si´ i opada∏a. – To nie jest mo˝liwe – szepnà∏. – Musia∏em postradaç zmys∏y. W koƒcu za∏o˝y∏ sztylpy i buty. Wyszed∏ na pusty korytarz. Wjecha∏ windà na najwy˝sze pi´tro. Komandor Morrison rzuci∏a mu spojrzenie zza biurka, kiedy przechodzi∏ przez ekran wykrywacza metalu. Rozleg∏o si´ brz´czenie. – JesteÊ uzbrojony – rzek∏a oskar˝ycielsko. Hall opuÊci∏ wzrok na pistolet w swojej r´ce. Od∏o˝y∏ go na biurko. – Przepraszam. – Czego chcesz? Co si´ z tobà dzieje? Czyta∏am raport przys∏any przez maszyn´ testujàcà. Mówi, ˝e twój wspó∏czynnik osiàgnà∏ dziesi´ç w przeciàgu ostatniej doby. – Obserwowa∏a go bacznie. – Znamy si´ od dawna, Lawrence. Co ci si´ sta∏o?

Hall wzià∏ g∏´boki oddech. – Stella, dziÊ rano mikroskop próbowa∏ mnie zad∏awiç. Jej niebieskie oczy zogromnia∏y. – Co?! – Potem, kiedy bra∏em prysznic, r´cznik kàpielowy próbowa∏ mnie udusiç. Poradzi∏em sobie z nim, ale kiedy si´ ubiera∏em, mój pasek... – Przerwa∏. Komandor podnios∏a si´ na nogi. – Stra˝! – zawo∏a∏a. – Czekaj, Stella. – Hall zbli˝y∏ si´ do niej. – Pos∏uchaj mnie. To powa˝na sprawa. Nie myl´ si´. Cztery razy rzeczy próbowa∏y mnie zabiç. Zwyczajne przedmioty nagle sta∏y si´ niebezpieczne. Mo˝e to jest w∏aÊnie to, czego szukaliÊmy. Mo˝e to jest... – Twój mikroskop próbowa∏ ci´ zabiç? – O˝y∏. Jego odroÊla owin´∏y mi si´ wokó∏ szyi. Przez d∏u˝szà chwil´ trwa∏a cisza. – Czy ktokolwiek to widzia∏ oprócz ciebie? – Nie. – Co zrobi∏eÊ? – Strzeli∏em do niego. – Czy zosta∏y jakieÊ szczàtki? – Nie – przyzna∏ niech´tnie Hall. – Prawd´ mówiàc, mikroskop wyglàda, jakby mu si´ nic nie sta∏o. Tak jak przedtem. Jest z powrotem w pude∏ku. – Rozumiem. – Komandor skin´∏a na dwóch ˝o∏nierzy, którzy przybyli na jej wezwanie. – Zabierzcie majora Halla na dó∏ do kapitana Taylora i dopilnujcie, ˝eby pozosta∏ w zamkni´ciu, dopóki nie zostanie odes∏any na Ziemi´ na badania. Spokojnie patrzy∏a, jak stra˝nicy k∏adà r´ce na ramionach Halla. – Przykro mi, majorze – powiedzia∏a. – Zanim nie b´dzie pan w stanie udowodniç prawdziwoÊci swojej historii, musimy przyjàç, ˝e sà to pana psychotyczne wyobra˝enia. A ta planeta nie jest wystarczajàco dobrze strze˝ona, ˝ebyÊmy mogli pozwoliç psychotykowi biegaç na wolnoÊci. Móg∏by pan narobiç wiele szkód. Stra˝nicy wyprowadzili go. Hall nie protestowa∏. W jego g∏owie dzwoni∏o, dzwoni∏o i szumia∏o. Mo˝e mia∏a racj´. Mo˝e by∏ chory. Dotarli do gabinetu kapitana Taylora. Jeden z ˝o∏nierzy nacisnà∏ brz´czyk. – Kto tam? – zapyta∏y ostro automatyczne drzwi. – Komandor Morrison przekazuje tego cz∏owieka pod dozór kapitana. Nastàpi∏a pe∏na wahania pauza, potem: – Kapitan jest zaj´ty. – To nag∏y wypadek. Przekaêniki automatu brz´cza∏y, podczas gdy si´ namyÊla∏. – Przys∏a∏a was komandor? – Tak. Otwieraj. – Mo˝ecie wejÊç – robot ustàpi∏ wreszcie. Zwolni∏ zamki, otwierajàc drzwi. Stra˝nik pchnà∏ je. I zatrzyma∏ si´. Na pod∏odze le˝a∏ kapitan Taylor, z sinà twarzà i wytrzeszczonymi oczami. Widaç by∏o tylko jego g∏ow´ i stopy. Czerwonobia∏y dywanik spowija∏ jego cia∏o, zaciskajàc si´ coraz mocniej. Hall pad∏ na pod∏og´ i pociàgnà∏ za dywan. – Szybko! – warknà∏. – ¸apcie za to! Wszyscy trzej szarpn´li. Dywanik stawi∏ opór. – Na pomoc! – zawo∏a∏ s∏abo Taylor. – Próbujemy! – Ciàgn´li zaciekle. W koƒcu dywanik zosta∏ im w r´kach. Pok∏apa∏ szybko w stron´ otwartych drzwi. Jeden ze stra˝ników zniszczy∏ go strza∏em. Hall podbieg∏ do wideoekranu i dr˝àcymi r´kami wystuka∏ awaryjny numer komandor Morrison.

5

Marta Krzywicka Jej twarz ukaza∏a si´ na ekranie. – Widzisz! – wysapa∏. Popatrzy∏a ponad jego g∏owà na Taylora, ciàgle le˝àcego na pod∏odze, i kl´czàcych przy nim stra˝ników z odbezpieczonymi pistoletami. – Co... co si´ sta∏o? – Zaatakowa∏ go dywan. – Hall uÊmiechnà∏ si´ gorzko. – I kto teraz jest szalony? – WyÊlemy na dó∏ oddzia∏. – Zamruga∏a oczami. – Natychmiast. Ale jak... – Ka˝ im trzymaç broƒ w pogotowiu. I lepiej zarzàdê ogólny alarm.

H

6

all po∏o˝y∏ na biurku komandor Morrison cztery przedmioty: mikroskop, r´cznik, metalowy pasek i ma∏y czerwonobia∏y dywanik. Odsun´∏a si´ nerwowo. – Majorze, czy jest pan pewien...? – Teraz sà niegroêne. W∏aÊnie to jest najdziwniejsze. Ten r´cznik. Par´ godzin temu próbowa∏ mnie zabiç. Uratowa∏em si´, roznoszàc go w drobny mak. Ale oto znowu si´ pojawi∏. Taki, jaki by∏ zawsze. Nieszkodliwy.

Kapitan Taylor ostro˝nie dotknà∏ czerwonobia∏ej plecionki. – To mój dywanik. Przywioz∏em go z Ziemi. Da∏a mi go ˝ona. Mia∏em... mia∏em do niego pe∏ne zaufanie. Ludzie spojrzeli po sobie. – Dywanik te˝ zniszczyliÊmy – zauwa˝y∏ Hall. Zapad∏a cisza. – W takim razie co mnie zaatakowa∏o? – zapyta∏ kapitan Taylor. – JeÊli to nie by∏ ten dywanik? – To wyglàda∏o jak ten dywanik – powiedzia∏ wolno Hall. – A to, co napad∏o na mnie, wyglàda∏o jak ten r´cznik. Komandor Morrison unios∏a r´cznik do Êwiat∏a. – To tylko zwyk∏y r´cznik! Nie móg∏ ci´ zaatakowaç. – OczywiÊcie, ˝e nie – zgodzi∏ si´ Hall. – PoddaliÊmy te przedmioty wszystkim testom, jakie tylko nam przysz∏y do g∏owy. Sà tym, czym majà byç, ˝aden element nie jest zmieniony. Ca∏kowicie sta∏e obiekty nieorganiczne. Niemo˝liwe, ˝eby jakikolwiek z nich móg∏ o˝yç i zaatakowaç nas. – Ale by∏o coÊ – powiedzia∏ Taylor. – CoÊ mnie zaatakowa∏o. A jeÊli nie ten dywanik, to co?

P

orucznik Dodds rozejrza∏ si´ w poszukiwaniu r´kawiczek. Bardzo si´ spieszy∏. Ca∏y oddzia∏ zosta∏ wezwany do apelu, stan wyjàtkowy. – Gdzie ja...? – mruknà∏. – Co, u diab∏a! Na ∏ó˝ku le˝a∏y dwie identyczne pary r´kawiczek, jedna przy drugiej. Dodds zmarszczy∏ brwi, drapiàc si´ w g∏ow´. Jak to si´ mog∏o staç? Posiada∏ tylko jednà par´. Ta druga musia∏a nale˝eç do kogoÊ innego. Wczoraj wieczorem Bob Wesley wpad∏ na karty. Mo˝e on zostawi∏ te r´kawiczki. Wideoekran znów zamigota∏. – Ca∏y personel, stawiç si´ natychmiast. Ca∏y personel, stawiç si´ natychmiast. Stan pogotowia dla ca∏ego personelu. – W porzàdku! – mruknà∏ niecierpliwie Dodds. Wzià∏ jednà par´ r´kawiczek i wsunà∏ je na r´ce. Gdy tylko znalaz∏y si´ na miejscu, poprowadzi∏y jego r´ce do bioder. Oplot∏y jego palce wokó∏ r´kojeÊci blastera, wyciàgajàc go z futera∏u. – Niech mnie – powiedzia∏ Dodds. Rozleg∏ si´ huk. Po∏owa klatki piersiowej Doddsa znikn´∏a. To, co z niego zosta∏o, opad∏o powoli na pod∏og´, z ustami nadal otwartymi w zdumieniu.

K

apral Tenner poÊpieszy∏ w stron´ g∏ównego budynku, gdy tylko us∏ysza∏ zawodzenie sygna∏u alarmowego. Przed wejÊciem zatrzyma∏ si´, ˝eby zdjàç nabijane çwiekami buty. Potem zmarszczy∏ czo∏o. Przed drzwiami, zamiast jednej, le˝a∏y dwie zabezpieczajàce maty. Có˝, to nie mia∏o znaczenia. Obie by∏y takie same. Wstàpi∏ na jednà i czeka∏. Powierzchnia maty wys∏a∏a strumieƒ pràdu o wysokiej cz´stotliwoÊci przez jego stopy i nogi, zabijajàc wszystkie zarodniki i nasiona, które mog∏y przyczepiç si´ do niego, gdy by∏ na dworze. Wszed∏ do budynku. Chwil´ póêniej do drzwi podbieg∏ porucznik Fulton. Âciàgnà∏ szarpni´ciem swoje turystyczne buty i wszed∏ na pierwszà mat´. Mata owin´∏a si´ wokó∏ jego stóp. – Hej – zawo∏a∏ Fulton. – PuÊç! Spróbowa∏ si´ oswobodziç, ale mata nie puÊci∏a. Fultona oblecia∏ strach. Wyciàgnà∏ broƒ, ale nie mia∏ ochoty strzelaç we w∏asne stopy. – Pomocy! – wrzasnà∏. Podbiegli dwaj ˝o∏nierze. – O co chodzi, poruczniku? – Zdejmijcie ze mnie to diabelstwo. ˚o∏nierze zacz´li si´ Êmiaç. – To nie ˝arty – powiedzia∏ Fulton ze zbiela∏à nagle twarzà. – ¸amie mi koÊci! To... Zaczà∏ krzyczeç. ˚o∏nierze szybko chwycili za mat´. Fulton upad∏, skr´cajàc si´ i wijàc, ciàgle krzyczàc. W koƒcu ˝o∏nierzom uda∏o si´ Êciàgnàç róg maty z jego nóg. Stopy Fultona znikn´∏y. Zosta∏a tylko nadmi´k∏a koÊç, ju˝ do po∏owy rozpuszczona.

-T

eraz wiemy – rzek∏ ponuro Hall. – To forma ˝ycia organicznego. a Komandor Morrison zwróci∏a si´ do kaprala

Tennera. – Widzia∏eÊ te dwie maty, kiedy wchodzi∏eÊ do budynku? – Tak, pani komandor. Dwie. Nastàpi∏em na... na jednà z nich. I wszed∏em do Êrodka. – Mia∏eÊ szcz´Êcie. Stanà∏eÊ na tej w∏aÊciwej.

– Musimy byç ostro˝ni – powiedzia∏ Hall. – Musimy uwa˝aç na duplikaty. Najwidoczniej to, cokolwiek to jest, naÊladuje przedmioty, które napotyka. Jak kameleon. Kamufla˝. – Dwa – mrukn´∏a Stella Morrison, patrzàc na dwa wazony z kwiatami, po jednym na ka˝dym koƒcu biurka. – B´dzie trudno odró˝niç. Dwa r´czniki, dwa wazony, dwa krzes∏a. Mogà istnieç ca∏e szeregi prawdziwych przedmiotów, które wyglàdajà tak samo. Wszystkie nieszkodliwe z wyjàtkiem jednego. – Na tym polega problem. Nie zauwa˝y∏em niczego niezwyk∏ego w laboratorium. Nie ma niczego dziwnego w drugim mikroskopie. Idealnie tam pasowa∏. Komandor odsun´∏a si´ od identycznych wazonów z kwiatami. – Co z tymi? Mo˝e jeden jest... czymkolwiek to jest. – Jest wiele podwójnych rzeczy, które sà parami z natury. Dwa buty. Ubranie. Meble. Nie zauwa˝y∏em tego dodatkowego krzes∏a w moim pokoju. Ekwipunek. Nie b´dziemy mieli pewnoÊci. A czasami... Wideoekran zap∏onà∏. Uformowa∏a si´ na nim twarz wicekomandora Wooda. – Stello, nast´pna ofiara. – Kto tym razem? – Oficer zniknà∏. Ca∏y z wyjàtkiem kilku guzików i blastera... Porucznik Dodds. – To ju˝ trzeci – powiedzia∏a komandor Morrison. – JeÊli to forma organiczna, powinien byç jakiÊ sposób na jej zniszczenie – wymamrota∏ Hall. – Ju˝ kilka za∏atwiliÊmy z broni, najwyraêniej je zabiliÊmy. Mo˝na je zraniç! Ale nie wiemy, ile jeszcze zosta∏o. ZniszczyliÊmy pi´ç czy szeÊç. Mo˝e to jest nieskoƒczenie podzielna substancja. JakiÊ rodzaj protoplazmy. – A tymczasem...? – Tymczasem jesteÊmy zdani na jej ∏ask´. Albo ich ∏ask´. Z pewnoÊcià w∏aÊnie to jest nasza ÊmiercionoÊna forma ˝ycia. To t∏umaczy, dlaczego wszystko inne okazywa∏o si´ nieszkodliwe. Nic nie mo˝e równaç si´ z takim stworzeniem. OczywiÊcie, u nas te˝ istniejà formy naÊladowcze. Owady, roÊliny. Na Wenus jest Êlimak kr´ty. Ale nic nie ma a˝ takich zdolnoÊci. – Niemniej jednak mo˝na to zabiç. Sam tak powiedzia∏eÊ. To znaczy, ˝e mamy szans´. – Je˝eli uda nam si´ to rozpoznaç. – Hall rozejrza∏ si´ po sali. Przy drzwiach wisia∏y dwie peleryny. Czy przed minutà te˝ by∏y dwie? Potar∏ czo∏o ze znu˝eniem. – Musimy spróbowaç znaleêç jakàÊ trutk´ albo ˝ràcy Êrodek, coÊ, co zniszczy je wszystkie. Nie mo˝emy tak po prostu siedzieç i czekaç, a˝ nas zaatakujà. Potrzebujemy czegoÊ, co da si´ rozpylaç. W ten sposób za∏atwiliÊmy te kr´te Êlimaki. Komandor, zesztywnia∏a, patrzy∏a ponad jego ramieniem. Obróci∏ si´, aby podà˝yç za jej wzrokiem. – O co chodzi? – Nie zauwa˝y∏am, ˝eby w tamtym rogu sta∏y dwie teczki. Przedtem by∏a tylko jedna... tak mi si´ wydaje. – Potrzàsn´∏a w oszo∏omieniu g∏owà. – Skàd b´dziemy wiedzieli? To wszystko mnie przygn´bia. – Przyda∏by ci si´ porzàdny, mocny drink. RozjaÊni∏a si´. – To jest pomys∏. Ale... – Ale co? – Nie chc´ niczego dotykaç. Nie mo˝na odró˝niç. – Namaca∏a pistolet u pasa. – Ciàgle mam ochot´ go u˝yç, na widok czegokolwiek. – Normalna reakcja paniczna. Z drugiej jednak strony, jesteÊmy mordowani, jeden po drugim.

7

U

nger us∏ysza∏ sygna∏ alarmowy przez s∏uchawki. Natychmiast przerwa∏ prac´, zebra∏ zgromadzone okazy i poÊpieszy∏ do pojazdu. Zaparkowa∏ go bli˝ej, ni˝ myÊla∏. Zatrzyma∏ si´, zaintrygowany. Pojazd sta∏, jak sta∏, b∏yszczàcy sto˝kowaty kszta∏t, z podnó˝kami solidnie umocowanymi w mi´kkim gruncie, z otwartymi drzwiami. Unger zbli˝y∏ si´ do niego z poÊpiechem, ostro˝nie dzier˝àc okazy. Otworzy∏ tylny schowek i umieÊci∏ w nim swój ∏adunek. Potem obszed∏ pojazd i wsunà∏ si´ za stery. Przesunà∏ dêwigni´. Ale silnik nie zapali∏. To by∏o dziwne. Kiedy próbowa∏ zrozumieç, co si´ sta∏o, zauwa˝y∏ coÊ, co go przestraszy∏o. Par´set stóp dalej, mi´dzy drzewami, sta∏ drugi pojazd, dok∏adnie taki sam jak ten, w którym si´ w∏aÊnie znajdowa∏. I to tam, jak sobie przypomnia∏, zaparkowa∏ swój wehiku∏. OczywiÊcie, ktoÊ inny przyby∏ tu w poszukiwaniu próbek i ten pojazd nale˝a∏ do niego. Unger uniós∏ si´, aby wysiàÊç. Drzwi zamkn´∏y si´. Siedzenie zagi´∏o si´ ponad jego g∏owà. Tablica rozdzielcza sflacza∏a i coÊ zacz´∏o si´ z niej sàczyç. Unger z∏apa∏ powietrze... dusi∏ si´. Usi∏owa∏ wydostaç si´ na zewnàtrz, wijàc si´ i m∏ócàc r´kami. Wokó∏ niego by∏a wilgoç, kipiàca, p∏ynna wilgoç, ciep∏a niczym ˝ywe cia∏o. – Glub. – CoÊ spad∏o mu na g∏ow´. Pojazd robi∏ si´ p∏ynny. Spróbowa∏ oswobodziç r´ce, ale nie uda∏o mu si´. I wtedy poczu∏ ból. Unger by∏ rozpuszczany. Natychmiast zda∏ sobie spraw´, czym by∏ ten p∏yn. Kwasem. Kwasem trawiennym. Unger znajdowa∏ si´ w ˝o∏àdku.

-N

ie patrz! – krzykn´∏a Gail Thomas. a – Dlaczego nie? – Kapral Hendricks podp∏ynà∏ do niej uÊmiechajàc si´. – Dlaczego nie mog´ patrzeç? – Bo wychodz´. S∏oƒce rzuca∏o promienie na jezioro. B∏yszcza∏y i taƒczy∏y na powierzchni wody. Wsz´dzie wokó∏ wznosi∏y si´ olbrzymie, poroÊni´te mchem drzewa, wielkie milczàce kolumny pomi´dzy ukwieconymi pnàczami i krzewami. Gail wspi´∏a si´ na brzeg, otrzàsajàc z siebie wod´ i odgarniajàc w∏osy z oczu. Las by∏ cichy. Oprócz chlupotu fal nie rozbrzmiewa∏ ˝aden dêwi´k. Znajdowali si´ daleko od obozu. – Kiedy mog´ spojrzeç? – dopytywa∏ si´ Hendricks, p∏ywajàc w kó∏ko z zamkni´tymi oczami. – Zaraz. – Gail wesz∏a mi´dzy drzewa i odnalaz∏a miejsce, gdzie zostawi∏a mundur. Czu∏a ciep∏o s∏oneczne na swoich odkrytych plecach i ramionach. Siadajàc w trawie, podnios∏a bluz´ i spodnie. OczyÊci∏a bluz´ z liÊci i kawa∏ków kory i zacz´∏a wciàgaç jà przez g∏ow´. Kapral Hendrick czeka∏ cierpliwie w wodzie. Czas mija∏. By∏o cicho. Otworzy∏ oczy. Nigdzie nie widzia∏ Gail. – Gail? – zawo∏a∏. By∏o bardzo cicho. – Gail! ˚adnej odpowiedzi. Kapral Hendricks szybko podp∏ynà∏ do brzegu. Wykoczy∏ z wody i dopad∏ swojego munduru, schludnie u∏o˝onego nieopodal. Chwyci∏ blaster. – Gail! Lasy milcza∏y. Nic si´ nie odezwa∏o. Sta∏, rozglàdajàc si´ i marszczàc brwi. Stopniowo zaczà∏ mroziç go l´k, mimo tego, ˝e by∏o tak ciep∏o. – Gail! GAIL! Nadal odpowiada∏a mu jedynie cisza.

K

8

omandor Morrison by∏a zdenerwowana. a – Musimy coÊ przedsi´wziàç – powiedzia∏a. – Nie mo˝emy czekaç. W trzydziestu spotkaniach ju˝ dziesi´ç osób straci∏o ˝ycie. Jedna trzecia to zbyt du˝y odsetek. Hall podniós∏ wzrok. – W ka˝dym razie teraz wiemy, przeciwko czemu walczymy. To rodzaj protoplazmy, nieskoƒczenie wszechstronnej. – Uniós∏ rozpylacz. – MyÊl´, ˝e to da nam pewne poj´cie o ich liczbie. – Co to jest? – Mieszanka arszeniku i wodoru w stanie gazowym. Arsyn. – Co masz zamiar z tym zrobiç? Hall na∏o˝y∏ he∏m. Jego g∏os dobieg∏ do uszu komandor przez s∏uchawki. – Mam zamiar wypuÊciç to w laboratorium. MyÊl´, ˝e jest ich tu du˝o, wi´cej ni˝ gdzie indziej. – Dlaczego tutaj? – Tutaj na poczàtku przyniesiono wszystkie próbki i okazy, tutaj napotkano pierwszego z nich. MyÊl´, ˝e przedosta∏y si´ w próbkach albo jako próbki, a potem przenikn´∏y do innych budynków. Komandor równie˝ za∏o˝y∏a he∏m. To samo zrobili jej czterej stra˝nicy. – Arsyn jest Êmiertelnie trujàcy dla ludzi, prawda? Hall kiwnà∏ g∏owà. – B´dziemy musieli byç ostro˝ni. Mo˝emy u˝yç go tutaj, na prób´, w ograniczonej przestrzeni, ale to wszystko. Wyregulowa∏ dop∏yw tlenu do wn´trza he∏mu. – Co ma wykazaç ta próba? – chcia∏a wiedzieç. – Je˝eli ma cokolwiek wykazaç, to to, jak g∏´boko wnikn´∏y do naszego obozu. B´dziemy lepiej wiedzieç, na co si´ porwaliÊmy. To mo˝e byç powa˝niejsze, ni˝ sàdzimy.

Marta Krzywicka

– Co masz na myÊli? – zapyta∏a, tak˝e ustawiajàc dop∏yw tlenu do swojego he∏mu. – Na Niebieskiej Planecie, w tej jednostce, znajduje si´ setka ludzi. Jak si´ wydaje, najgorsze, co mo˝e si´ zdarzyç, to to, ˝e wykoƒczà nas wszystkich po kolei. Ale tak naprawd´ to jeszcze nic. Stuosobowe jednostki przepadajà codziennie. To jest ryzyko, które musi podjàç ka˝dy, kto làduje pierwszy na nieznanej planecie. W ostatecznym rachunku jest to stosunkowo niewa˝ne. – W porównaniu z czym? – Je˝eli sà nieskoƒczenie podzielne, b´dziemy musieli dobrze si´ zastanowiç, zanim opuÊcimy to miejsce. By∏oby lepiej, gdybyÊmy zostali tutaj i dali si´ zabiç jeden po drugim, ni˝ ryzykowali wywiezienie ich do systemu. Spojrza∏a na niego. – Czy tego w∏aÊnie próbujesz si´ dowiedzieç – czy sà nieskoƒczenie podzielne? – Próbuj´ si´ dowiedzieç, z czym si´ starliÊmy. Mo˝e jest ich niewiele. A mo˝e sà wsz´dzie. – Zatoczy∏ r´kà kràg wokó∏ laboratorium. – Mo˝e po∏owa przedmiotów w tym pomieszczeniu nie jest tym, czym nam si´ zdaje... B´dzie êle, kiedy nas zaatakujà. By∏oby gorzej, gdyby tego nie zrobi∏y. – Gorzej? – Komandor by∏a zaintrygowana. – Ich mimikria jest doskona∏a. Przynajmniej jeÊli chodzi o obiekty nieorganiczne. Spoglàda∏em przez jedno, Stella, kiedy naÊladowa∏o mój mikroskop. Powi´ksza∏o, przybli˝a∏o, odbija∏o, jak normalny mikroskop. To jest mimikria, która przewy˝sza wszystko, co mo˝na sobie wyobraziç. Zachodzi g∏´boko pod powierzchnià, dochodzàc do faktycznych sk∏adników imitowanego obiektu. – Uwa˝asz, ˝e jedno z nich mog∏oby przemknàç si´ z nami na Ziemi´? W postaci cz´Êci garderoby albo cz´Êci wyposa˝enia laboratorium? – Wzdrygn´∏a si´. – Przypuszczamy, ˝e jest to rodzaj protoplazmy. Taka podatnoÊç sugeruje istnienie pojedynczej formy poczàtkowej... a to sugeruje rozszczepienie binarne. JeÊli to prawda, ich zdolnoÊç reprodukcyjna mo˝e nie mieç granic. W∏aÊciwoÊci rozpuszczajàce przywodzà mi na myÊl proste jednokomórkowe pierwotniaki. – Sàdzisz, ˝e sà inteligentne? – Nie wiem. Mam nadziej´, ˝e nie. – Hall uniós∏ rozpylacz. – W ka˝dym razie to nam powinno powiedzieç coÊ o ich rozpowszechnieniu. I, do pewnego stopnia, potwierdziç mojà hipotez´, ˝e sà wystarczajàco prymitywne, aby rozmna˝aç si´ drogà prostego podzia∏u... najgorsza rzecz z mo˝liwych, z naszego punktu widzenia. – Uwaga – powiedzia∏ Hall. Chwyci∏ mocno rozpylacz, przycisnà∏ spust, powoli obracajàc wylot dooko∏a laboratorium. Komandor i czterej stra˝nicy stali w milczeniu za nim. Nic si´ nie poruszy∏o. S∏oƒce wpada∏o przez okna, odbijajàc si´ od pojemników z kulturami i przyrzàdów. Po chwili zwolni∏ spust. – Nic nie widzia∏am – powiedzia∏a komandor Morrison. – JesteÊ pewien, ˝e cokolwiek zrobi∏eÊ? – Arsyn jest bezbarwny. Ale nie zdejmujcie he∏mów. Jest zabójczy. I nie ruszajcie si´. Stali czekajàc. Przez jakiÊ czas nic si´ nie dzia∏o. Nagle... – Dobry Bo˝e! – wykrzykn´∏a komandor Morrison. W drugim koƒcu laboratorium gablotka z preparatami zachwia∏a si´ nieoczekiwanie. Zacz´∏a ociekaç, przekrzywiajàc si´ i zapadajàc. Zupe∏nie straci∏a kszta∏t – jednorodna galaretowata masa umieszczona na stole. Raptem, trz´sàc si´, sp∏yn´∏a ze sto∏u na pod∏og´. – Tam! Palnik roztopi∏ si´ i pop∏ynà∏ w Êlad za gablotkà. W ca∏ym pomieszczeniu porusza∏y si´ przedmioty. Wielka szklana retorta zwin´∏a si´ do wewnàtrz i uformowa∏a w plam´. Stojak z probówkami, pó∏ka z chemikaliami... – Uwa˝ajcie! – krzyknà∏ Hall cofajàc si´. Olbrzymi s∏ój w kszta∏cie dzwonu upad∏ przed nim z mokrym plaÊni´ciem. By∏a to, rzecz jasna, pojedyncza du˝a komórka. Móg∏ niewyraênie rozró˝niç jàdro, Êcian´ komórkowà, wakuole zawieszone w cytoplazmie. Pipetki, szczypce, moêdzierz, wszystko robi∏o si´ p∏ynne. Po∏owa wyposa˝enia znajdowa∏a si´ w ruchu. NaÊladowa∏y wszystko, co tylko mog∏y. Dla ka˝dego mikroskopu istnia∏ sobowtór. Dla ka˝dej rurki, s∏oja, butli i kolby... Jeden ze stra˝ników wyciàgnà∏ blaster. Hall wytràci∏ mu go z r´ki. – Nie strzelajcie! Arsyn jest ∏atwopalny. WynoÊmy si´ stàd. Ju˝ dowiedzieliÊmy si´ tego, co chcieliÊmy wiedzieç. Wyszli poÊpiesznie na korytarz. Hall zatrzasnà∏ za nimi drzwi, mocno je ryglujàc. – Czy jest bardzo êle? – zapyta∏a komandor. – Nie mamy szansy. Arsyn je podra˝ni∏; wystarczajàca iloÊç mog∏aby je nawet zabiç. Ale nie mamy go a˝ tyle. Zresztà, gdybyÊmy rozpylili go na tej planecie, nie moglibyÊmy u˝yç blasterów. – PrzypuÊçmy, ˝e opuÊcimy planet´. – Nie mo˝emy podjàç ryzyka przeniesienia ich do systemu. – JeÊli nie ruszymy si´ stàd, zostaniemy po kolei wch∏oni´ci i rozpuszczeni – zaprotestowa∏a komandor. – Mogà nam przys∏aç arsyn. Albo jakàÊ innà trucizn´, która mog∏aby je zniszczyç. Ale zniszczy∏aby równie˝ wi´kszoÊç ˝ywych istot na tej planecie. Niewiele by zosta∏o. – A wi´c b´dziemy musieli zniszczyç wszystkie formy ˝ycia! JeÊli nie ma

9

innego sposobu, musimy wypaliç planet´ do czysta. Nawet je˝eli zostanie tylko martwy Êwiat. Popatrzyli na siebie. – Wezw´ kontrolera Systemu – powiedzia∏a komandor Morrison. – Zamierzam zabraç stàd ludzi, dalej od niebezpieczeƒstwa... przynajmniej tylu, ilu zosta∏o. Ta biedna dziewczyna nad jeziorem... – Wzdrygn´∏a si´. – Kiedy ju˝ nikogo tutaj nie b´dzie, mo˝emy opracowaç najlepszy sposób oczyszczenia tej planety. – Zaryzykujesz zawiezienie ich na Ziemi´? – Czy mogà naÊladowaç nas? Mogà naÊladowaç ˝ywe stworzenia? Istoty wy˝szego rz´du? Hall zastanowi∏ si´. – Najwyraêniej nie. Sà chyba ograniczone do obiektów nieorganicznych. Komandor uÊmiechn´∏a si´ pos´pnie. – A wi´c wyniesiemy si´ stàd pozbawieni wszelkiej nieorganicznej materii. – Ale nasze ubrania! Mogà imitowaç paski, r´kawiczki, buty... – Nie zabierzemy ubraƒ. Wracamy bez niczego. Wargi Halla Êciàgn´∏y si´. – Rozumiem. – Rozwa˝a∏ przez chwil´ jej s∏owa. – To mo˝e byç skuteczne. Czy dasz rad´ przekonaç personel, ˝eby... ˝eby zostawili wszystko? Wszystko, co posiadajà? – JeÊli w gr´ wchodzi ich ˝ycie, mog´ im to nakazaç. – A wi´c mo˝e mamy jakàÊ szans´ ucieczki.

N

ajbli˝szy krà˝ownik wystarczajàco du˝y, aby zabraç pozosta∏ych przy ˝yciu cz∏onków jednostki, znajdowa∏ si´ o dwie godziny drogi. Zmierza∏ z powrotem na Ziemi´. a Komandor Morrison podnios∏a wzrok znad wideoekranu. – Chcà wiedzieç, co si´ tutaj dzieje. – Pozwól mi z nimi pogadaç. – Hall usadowi∏ si´ przed ekranem. Przed sobà ujrza∏ grube rysy twarzy i z∏oty galon kapitana ziemskiego krà˝ownika. – Tu major Lawrence Hall, z wydzia∏u badawczego jednostki. – Kapitan Daniel Davis. – Kapitan Davis przyglàda∏ mu si´ z nieprzeniknionà twarzà. – Macie jakieÊ k∏opoty, majorze? Hall obliza∏ usta. – Wola∏bym tego nie wyjaÊniaç, dopóki nie znajdziemy si´ na pok∏adzie, jeÊli nie ma pan nic przeciwko temu. – Dlaczego nie? – Kapitanie, i tak uzna pan nas za szaleƒców. Podyskutujemy o wszystkim, gdy znajdziemy si´ na pok∏adzie. – Zawaha∏ si´. – Wejdziemy na paƒski statek nago. Kapitan uniós∏ brew. – Nago? – W∏aÊnie. – Rozumiem. – By∏o oczywiste, ˝e nie rozumia∏. – Kiedy tu przyb´dziecie? – Sàdz´, ˝e za jakieÊ dwie godziny. – Wed∏ug naszego rozk∏adu jest teraz trzynasta. Zjawicie si´ tutaj do pi´tnastej? – Mniej wi´cej o tej porze – zgodzi∏ si´ kapitan. – B´dziemy na was czekaç. Nie wypuszczajcie waszych ludzi na zewnàtrz. Otwórzcie dla nas jednà Êluz´. Wejdziemy bez ekwipunku. My sami i nic wi´cej. Jak tylko znajdziemy si´ w Êrodku startujcie. Stella Morrison pochyli∏a si´ w stron´ ekranu. – Kapitanie, czy by∏oby mo˝liwe... aby paƒscy ludzie...? – Wylàdujemy przy pomocy automatycznego pilota – zapewni∏ jà. – ˚adnego z moich ludzi nie b´dzie na pok∏adzie. Nikt was nie zobaczy. – Dzi´kuj´ panu – mrukn´∏a. – Nie ma za co. – Kapitan Davis zasalutowa∏. – A wi´c do zobaczenia za dwie godziny, pani komandor.

-N 10

iech wszyscy wyjdà na plac – powiedzia∏a komandor Morrison. – MyÊl´, ˝e powinni zdjàç ubrania tutaj, ˝eby na placu nie by∏o ˝adnego przedmiotu, który móg∏by wejÊç w kontakt ze statkiem. a Hall spojrza∏ na jej twarz. – Czy uratowanie w∏asnego ˝ycia nie jest tego warte? Porucznik Friendly zagryz∏ wargi. – Nie zrobi´ tego. Zostan´ tutaj. – Musisz iÊç z nami. – Ale, majorze... Hall spojrza∏ na zegarek. – Jest 14.50. Statek b´dzie tutaj lada moment. Zdejmuj ubranie i wynoÊ si´ na làdowisko. – Czy musz´ zostawiç wszystko?

Marta Krzywicka

– Wszystko. Nawet swój blaster... Dadzà nam ubranie na statku. Chodê! Twoje ˝ycie od tego zale˝y. Wszyscy inni robià to samo. Friendly niech´tnie pociàgnà∏ za koszul´. – No có˝, chyba zachowuj´ si´ niemàdrze. Wideoekran wyda∏ trzask. Mechaniczny g∏os obwieÊci∏ ostrym tonem: – Niech wszyscy natychmiast opuszczà budynki! Niech wszyscy opuszczà budynki i stawià si´ bezzw∏ocznie na placu! Niech wszyscy natychmiast opuszczà budynki! Niech wszyscy... – Tak szybko? – Hall podbieg∏ do okna i podniós∏ metalowà ˝aluzj´. – Nie s∏ysza∏em, jak làduje. Na Êrodku làdowiska sta∏ d∏ugi, szary krà˝ownik, z kad∏ubem powyginanym i poobijanym po uderzeniach meteorytów. Sta∏ bez ruchu. Nie by∏o ˝adnych Êladów ˝ycia. Do migoczàcego w s∏oƒcu statku z ociàganiem zbli˝a∏ si´ t∏um obna˝onych ludzi. – Ju˝ jest! – Hall zaczà∏ zdzieraç z siebie koszul´. – Chodêmy! – Zaczekaj na mnie! – To si´ poÊpiesz. – Hall skoƒczy∏ si´ rozbieraç. Obaj m´˝czyêni wypadli na korytarz pe∏en biegajàcych nagich ˝o∏nierzy. Pop´dzili d∏ugim hallem do drzwi. Zbiegli schodami na plac. Niebo uderzy∏o ich ciep∏ymi promieniami s∏oƒca. Ze wszystkich budynków obozu nadzy m´˝czyêni i kobiety sun´li w milczeniu w stron´ statku. – Co za widok! – powiedzia∏ jakiÊ oficer. – Nigdy nie damy rady wymazaç tego z pami´ci. – Ale przynajmniej b´dziesz ˝y∏ – odpowiedzia∏ inny. – Lawrence! Hall wykona∏ pó∏obrót. – Prosz´, nie odwracaj si´. Idê dalej. B´d´ sz∏a za tobà. – Jak to jest, Stella? – spyta∏ Hall. – Dziwnie. – Warto? – Tak przypuszczam. – MyÊlisz, ˝e ktokolwiek nam uwierzy? – Wàtpi´ – powiedzia∏a. – Sama zaczynam si´ zastanawiaç. – W ka˝dym razie wrócimy ˝ywi. – Tak sàdz´. Hall spojrza∏ w gór´ na trap, który w∏aÊnie opuszczano. Pierwsi ludzie ju˝ wbiegli na metalowà pochylni´, do wn´trza statku, przez okràg∏y otwór wejÊciowy. – Lawrence... G∏os komandor dziwnie dr˝a∏. – Lawrence, ja... – Co takiego? – Ja si´ boj´. – Boisz si´! – Przystanà∏. – Dlaczego? – Nie wiem – powiedzia∏a. Ludzie napierali na nich ze wszystkich stron... – Zapomnij o tym. Wspomnienie z wczesnego dzieciƒstwa. – Postawi∏ nog´ na trapie. – Idziemy. – Chc´ wróciç! – W jej g∏osie by∏a panika. – Chc´... Hall rozeÊmia∏ si´. – Teraz ju˝ za póêno, Stella. – Wspià∏ si´ na trap, przytrzymujàc por´czy. Wokó∏ niego przepychali si´ m´˝czyêni i kobiety, pociàgajàc ich za sobà. Dotarli do Êluzy. – Oto jesteÊmy. M´˝czyzna z przodu zniknà∏. Hall podà˝y∏ za nim, do ciemnego wn´trza statku, w g∏uchà czerƒ rozciàgajàcà si´ przed jego oczyma. Komandor posz∏a w jego Êlady.

D

ok∏adnie o pi´tnastej kapitan Daniel Davis wylàdowa∏ na Êrodku placu. Âluza wejÊciowa otworzy∏a si´ z ∏oskotem. Davis i inni oficerowie siedzieli, czekajàc w kabinie sterowniczej, wokó∏ du˝ego pulpitu. – No i co – powiedzia∏ po chwili kapitan Davis. – Gdzie oni sà? Oficerowie popatrzyli po sobie z zak∏opotaniem. – Mo˝e coÊ im si´ przydarzy∏o? – Mo˝e to tylko jakiÊ cholerny kawa∏? Czekali i czekali. Ale nikt si´ nie pojawi∏.

Prze∏o˝y∏a Anna Kejna

11

– CZY MOG¢ ROZMAWIAå Z NINÑ? – To ja, Nina. – Tak? Dlaczego masz taki dziwny g∏os? – Dziwny g∏os? – Nie twój. Cienki. JesteÊ czymÊ zmartwiona? – Nie wiem. – Mo˝e nie powinienem dzwoniç? – A kto mówi? – Od kiedy przesta∏aÊ mnie poznawaç? – Kogo poznawaç? G∏os by∏ m∏odszy od Niny o dwadzieÊcia lat. A w rzeczywistoÊci g∏os Niny by∏ od niej m∏odszy o pi´ç lat. JeÊli si´ kogoÊ nie zna, to po g∏osie trudno odgadnàç jego wiek. G∏osy cz´sto starzejà si´ wczeÊniej ni˝ ich w∏aÊciciele. Albo d∏ugo pozostajà m∏ode. – No dobrze – powiedzia∏em. – S∏uchaj, dzwoni´ do ciebie poniekàd w pewnej sprawie. – Pan chyba pomyli∏ numer – powiedzia∏a Nina. – Ja pana nie znam.

k´”, gdy jej nudno, gdy jest sama w domu i s∏ucha swojego m∏odego g∏osu. A mo˝e ona umar∏a. Wtedy jej syn albo cz∏owiek, który jà kocha∏, wykr´ca „setk´” i s∏ucha jej g∏osu. Zadzwoni∏em do Niny. – Tak, s∏ucham – powiedzia∏a Nina m∏odym g∏osem. – To znowu pan, Wadimie Niko∏ajewiczu? – Tak – powiedzia∏em. – Najwidoczniej nasze telefony po∏àczy∏y si´ na amen. Tylko niech si´ pani nie gniewa, niech pani nie myÊli, ˝e ja ˝artuj´. Bardzo uwa˝nie wykr´ca∏em numer. – OczywiÊcie, oczywiÊcie – powiedzia∏a szybko Nina. – Nawet przez chwil´ tak nie pomyÊla∏am. Bardzo si´ panu spieszy Wadimie Niko∏ajewiczu? – Nie – powiedzia∏em. – Ma pan wa˝nà spraw´ do Niny? – Nie, po prostu chcia∏em si´ dowiedzieç, czy jest w domu. – St´skni∏ si´ pan?

KIR BU¸YCZOW

12

– To ja, Wadim, Wadik, Wadim Niko∏ajewicz! Co si´ z tobà dzieje? – No w∏aÊnie! – Nina westchn´∏a, jakby ˝al jej by∏o koƒczyç rozmow´. – Nie znam ˝adnego Wadika i Wadima Niko∏ajewicza. Odczeka∏em chwil´, zanim wykr´ci∏em ten numer jeszcze raz. Zdaje si´, ˝e po prostu dodzwania∏em si´ gdzie indziej. Moje palce nie chcia∏y dzwoniç do Niny. I wykr´ci∏y inny numer. A dlaczego nie chcia∏y? Odszuka∏em na stole paczk´ kubaƒskich papierosów. Mocnych jak cygara. Robià je pewnie z obrzynków cygar. A jakà ja mog´ mieç spraw´ do Niny albo poniekàd spraw´? ˚adnej. Po prostu chcia∏em si´ dowiedzieç, czy jest w domu. A jeÊli jej nie ma, to te˝ niczego nie zmienia. Mo˝e byç na przyk∏ad u mamy. Albo w teatrze. Wieki ca∏e nie by∏a w teatrze. Zadzwoni∏em do Niny. – Nina? – zapyta∏em. – Nie, Wadimie Niko∏ajewiczu – odpowiedzia∏a Nina. – Znowu si´ pan pomyli∏. Jaki numer pan wykr´ca? – 149-40-89. – A mój to Arbat. Jeden – trzydzieÊci dwa – pi´ç trzy. – OczywiÊcie – powiedzia∏em. – Arbat to cztery? – Arbat to G. – No có˝ – powiedzia∏em. – Przepraszam, Nino. – Prosz´ – powiedzia∏a Nina. – I tak nic nie robi´. – Postaram si´ wi´cej do pani nie dzwoniç – powiedzia∏em. – GdzieÊ si´ zaklinowa∏o i dodzwaniam si´ do pani. Telefon êle dzia∏a. – Tak – zgodzi∏a si´ ze mnà Nina. Od∏o˝y∏em s∏uchawk´. Trzeba poczekaç. Albo wykr´ciç setk´. Zegarynka. CoÊ si´ tam po∏àczy w zaplàtanych liniach na centrali. I dodzwoni´ si´. „Dwudziesta zero zero” – powiedzia∏a kobieta w zegarynce. Nagle pomyÊla∏em, ˝e je˝eli jej g∏os nagrali dawno, dziesi´ç lat temu, to ona wykr´ca „set-

– Jakby to pani powiedzieç... – Rozumiem, jest pan zazdrosny – powiedzia∏a Nina. – Pani jest zabawna – powiedzia∏em. – Ile pani ma lat? – TrzynaÊcie. A pan? – CzterdzieÊci kilka. Jest mi´dzy nami grubaÊny mur z cegie∏. – I ka˝da cegla to jeden miesiàc, prawda? – Nawet jeden dzieƒ mo˝e byç ceg∏à. – Tak – westchn´∏a Nina. – Wtedy to naprawd´ gruby mur. O czym pan teraz myÊli? – Trudno powiedzieç. W tej chwili o niczym. Przecie˝ rozmawiam z panià. – A gdyby mia∏ pan trzynaÊcie lat albo nawet pi´tnaÊcie, moglibyÊmy si´ poznaç – powiedzia∏a Nina. – To by by∏o bardzo Êmieszne. Powiedzia∏abym: „Niech pan przyjedzie jutro wieczorem pod pomnik Puszkina. B´d´ na pana czekaç punkt siódma”. I byÊmy si´ nie rozpoznali. Gdzie si´ pan spotyka z Ninà? – Jak kiedy. – I pod Puszkinem? – Niezupe∏nie. JakoÊ tak wysz∏o, ˝e spotykaliÊmy si´ pod „Rosjà”. – Gdzie? – Pod kinem „Rosja”. – Nie znam. – No, na Puszkiƒskiej. – I tak nie wiem. Pan pewnie ˝artuje. Dobrze znam plac Puszkina. – Niewa˝ne – powiedzia∏em. – Dlaczego? – To by∏o dawno. – Kiedy? Dziewczynka nie chcia∏a odk∏adaç s∏uchawki. Z jakiegoÊ powodu z uporem ciàgn´∏a rozmow´. – Jest pani sama w domu? – zapyta∏em.

– Tak. Mama jest na wieczornej zmianie. Pracuje jako piel´gniarka w szpitalu. Zostanie na noc. Mog∏aby wróciç jeszcze dzisiaj, ale zostawi∏a w domu przepustk´. – Aha – zgodzi∏em si´. – Dobrze, k∏adê si´ spaç, dziewczynko. Jutro idziesz do szko∏y. – Powiedzia∏ pan to jak do dziecka. – Nie, coÊ ty, rozmawiam z tobà jak z doros∏à. – Dzi´kuj´. Tylko sam niech si´ pan k∏adzie o siódmej. Do widzenia. I niech pan wi´cej nie dzwoni do tej swojej Niny. Bo znowu si´ pan do mnie dodzwoni. I obudzi mnie, ma∏à dziewczynk´. Od∏o˝y∏em s∏uchawk´. Potem w∏àczy∏em telewizor i dowiedzia∏em si´, ˝e pojazd ksi´˝ycowy przeszed∏ odcinek 337 metrów. Pojazd ksi´˝ycowy pracowa∏, a ja si´ obija∏em. Postanowi∏em, ˝e ostatni raz zadzwoni´ do Niny po jedenastej. Ca∏à godzin´ zajmowa∏em si´ g∏upstwami. Zdecydowa∏em, ˝e jeÊli jeszcze raz trafi´ na dziewczynk´, to od razu od∏o˝´ s∏uchawk´. – Wiedzia∏am, ˝e pan jeszcze raz zadzwoni – powie-

– No tak – zgodzi∏em si´. – Wszystko ju˝ zamkni´te. Chce pani, to zajrz´ do lodówki, zobacz´, co mam? – Ma pan lodówk´? – Starà – powiedzia∏em. – „Siewier”. Zna pani takà? – Nie – powiedzia∏a Nina. – A jeÊli pan coÊ znajdzie, to co potem? – Potem? Z∏api´ taksówk´ i podwioz´ pani. A pani zejdzie na podwórko i weêmie. – A daleko pan mieszka? Bo ja na Siwcewom Wra˝ku, 15/25. – A ja na Mosfilmowskiej. Przy Leniƒskich Górach. Za uniwersytetem. – Znowu nie wiem. Ale to niewa˝ne. Dobrze pan to wymyÊli∏, dzi´kuj´ panu. A co pan ma w lodówce? Ja tylko tak pytam, niech pan sobie nie myÊli. – ˚ebym to ja pami´ta∏ – powiedzia∏em. – Zaraz przenios´ telefon do kuchni i zobaczymy. Przeszed∏em do kuchni, a sznur od telefonu ciàgnà∏ si´ za mnà jak ˝mija.

dzia∏a Nina, gdy odebra∏a telefon. – Tylko niech pan nie odk∏ada s∏uchawki. Strasznie si´ nudz´, s∏owo honoru. I nie mam co czytaç i za wczeÊnie na spanie. – No dobrze – powiedzia∏em. – Rozmawiajmy. Dlaczego pani jeszcze nie Êpi? Ju˝ póêno. – Dopiero ósma – powiedzia∏a Nina. – Póêni si´ pani zegarek – powiedzia∏em. – Ju˝ prawie dwunasta. Nina rozeÊmia∏a si´. Mia∏a ∏adny, mi´kki Êmiech. – Strasznie chce si´ pan mnie pozbyç – powiedzia∏a. – Teraz paêdziernik, dlatego zrobi∏o si´ ju˝ ciemno i wydaje si´ panu, ˝e to noc. – Teraz pani ˝artuje? – zapyta∏em. – Nie, ja nie ˝artuj´. Nie tylko zegarek, ale i kalendarz panu k∏amie. – Dlaczego k∏amie? – Zaraz mi pan powie, ˝e u pana jest nie paêdziernik, tylko luty. – Nie, grudzieƒ – powiedzia∏em. I z jakiegoÊ powodu sam sobie nie uwierzy∏em, spojrza∏em na gazet´ le˝àcà obok, na kanapie. Dwudziesty trzeci grudnia – by∏o napisane pod nag∏ówkiem. PomilczeliÊmy troch´, mia∏em nadziej´, ˝e ona zaraz powie „Do widzenia”. Ale ona nagle zapyta∏a: – Jad∏ pan kolacj´? – Nie pami´tam – powiedzia∏em szczerze. – To znaczy, ˝e nie jest pan g∏odny. – Nie, nie jestem. – A ja jestem g∏odna. – W domu nie ma nic do jedzenia? – Nic! – powiedzia∏a Nina. – Pusto jak wymiót∏. Âmiesznie, co? – Nawet nie wiem, jak pani pomóc – powiedzia∏em. – Pieni´dzy te˝ nie ma? – Sà, ale bardzo ma∏o. I wszystko jest ju˝ zamkni´te. A poza tym co by mo˝na kupiç?

– No wi´c – powiedzia∏em z powagà – uwaga moja panno, otwieram lodówk´. – Mo˝e pan nosiç telefon ze sobà? Nigdy o takim nie s∏ysza∏am. – OczywiÊcie, ˝e mog´. A pani telefon gdzie stoi? – W przedpokoju. Wisi na Êcianie. No i co ma pan w lodówce? – To znaczy, tak... co my tu mamy w tej torebce? Jajka, nic ciekawego. – Jajka? – Aha, kurze. O, chce pani, przynios´ kur´? Nie, to francuska, mro˝ona. Zanim jà pani ugotuje, zg∏odnieje pani na dobre. I mama wróci z pracy. Wezm´ lepiej kie∏bas´. Albo nie, znalaz∏em marokaƒskie sardynki, szeÊçdziesiàt kopiejek za puszk´. Mam do nich pó∏ s∏oika majonezu. S∏yszy pani? – Tak – powiedzia∏a Nina cichutko. – Dlaczego pan tak ˝artuje? Najpierw chcia∏am si´ rozeÊmiaç, ale potem zrobi∏o mi si´ smutno. – A to dlaczego? Naprawd´ pani tak zg∏odnia∏a? – Nie, pan wie. – Co wiem? – Wie pan – powiedzia∏a Nina. Przez chwil´ milcza∏a, potem doda∏a: – No i dobrze! Niech mi pan powie, ma pan czerwony kawior? – Nie, ale za to mam filety z pa∏tusa. – Nie trzeba, wystarczy – powiedzia∏a Nina twardo. – Zmieƒmy temat. Ju˝ wszystko zrozumia∏am. – Co zrozumia∏aÊ? – ˚e pan te˝ jest g∏odny. A co pan widzi z okna? – Z okna? Domy, fabryk´ lalek. Akurat wpó∏ do dwunastej. Koniec zmiany. Sporo dziewczàt wychodzi z portierni. Poza tym widz´ jeszcze „Mosfilm”. I stra˝ po˝arnà. I kolej. O, w∏aÊnie jedzie pociàg. – I widzi pan to wszystko?

Andrzej Grzechnik

(Mo˝no poprosit' Ninu?)

13

– No tak, pociàg jedzie daleko. Widaç tylko ∏aƒcuszek ogników, okien! – No i k∏amie pan! – Nie nale˝y tak rozmawiaç ze starszymi – powiedzia∏em. – Nie mog´ k∏amaç. Mog´ si´ myliç. A wi´c gdzie si´ pomyli∏em? – Pomyli∏ si´ pan mówiàc, ˝e widzi pan pociàg. Nie mo˝na go zobaczyç. – A co on niewidzialny, czy co? – Widzialny, tylko okna nie mogà si´ Êwieciç. No i w ogóle, pan nie wyglàda∏ przez okno. – Dlaczego? Stoj´ przy samym oknie. – A pali si´ u pana w kuchni Êwiat∏o? – OczywiÊcie. Przecie˝ po ciemku nie zaglàda∏bym do lodówki. Spali∏a mi si´ w niej ˝arówka. – No i prosz´, ju˝ trzeci raz pana przy∏apa∏am. – Nina, kochanie, wyt∏umacz mi, na czym mnie przy∏apa∏aÊ? – JeÊli patrzy pan przez okno, to odchyli∏ pan zaciemnienie. A jeÊli odchyli∏ pan zaciemnienie, to zgasi∏ pan Êwiat∏o. Zgadza si´? – Nie zgadza si´. Po co mi zaciemnienie? Wojna czy co? – Ojejej! Jak mo˝na si´ tak zapomnieç! A co, mo˝e pokój? – No, jak rozumiem, Wietnam, Bliski Wschód... Ja nie o tym. – Ja te˝ nie o tym... Chwileczk´, czy pan jest kalekà? – Na szcz´Êcie, wszystko mam na swoim miejscu. – Ma pan broƒ? – Jakà broƒ? – To dlaczego nie jest pan na froncie? W∏aÊnie w tym momencie zaczà∏em podejrzewaç coÊ niedobrego. Wyglàda∏o na to, ˝e dziewczynka robi sobie ze mnie ˝arty. Ale by∏a przy tym tak naturalna i powa˝na, ˝e omal mnie nie przestraszy∏a. – Na jakim froncie powinienem byç, Nino? – Na najzwyklejszym. Gdzie sà wszyscy. Gdzie tata. Na froncie niemieckim. Mówi´ powa˝nie, nie ˝artuj´. To pan tak dziwnie ze mnà rozmawia. A mo˝e pan nie k∏amie o kurze i jajkach? – Nie k∏ami´ – powiedzia∏em. – I ˝adnego frontu nie ma. Mo˝e ja naprawd´ do pani przyjad´? – Ale ja naprawd´ nie ˝artuj´! – prawie krzykn´∏a Nina. – I niech pan te˝ przestanie. Na poczàtku to by∏o ciekawe i weso∏e. A teraz zrobi∏o si´ jakoÊ dziwnie. Przepraszam. To tak jakby pan nie udawa∏, tylko mówi∏ prawd´. – S∏owo honoru, dziewczynko, ˝e mówi´ prawd´ – powiedzia∏em. – Nawet si´ przestraszy∏am. Nasz piec prawie nie grzeje. Jest ma∏o drzewa. I ciemno. Tylko kaganek. Dzisiaj nie ma Êwiat∏a. I strasznie mi si´ nie chce siedzieç samej. Powk∏ada∏am na siebie wszystkie ciep∏e rzeczy. I w tym momencie ostro i jakoÊ tak gniewnie powtórzy∏a pytanie: – Dlaczego nie jest pan na froncie? – Na jakim ja mog´ byç froncie? – RzeczywiÊcie, ˝arty zasz∏y za daleko. – Jaki mo˝e byç front w siedemdziesiàtym drugim roku! – Âmieje si´ pan ze mnie? G∏os znowu zmieni∏ ton, sta∏ si´ nie dowierzajàcy, malutki, trzy wierszyki od pod∏ogi. I przed moimi oczami pojawi∏ si´ niesamowity, zapomniany ju˝ obrazek: to, co dzia∏o si´ ze mnà wiele, trzydzieÊci albo wi´cej lat temu. Gdy ja te˝ mia∏em dwanaÊcie lat. A w pokoju sta∏a bur˝ujka. A ja siedz´ na kanapie z podwini´tymi nogami. I pali si´ Êwieczka, a mo˝e to by∏a lampa naftowa? A kura wydaje si´ nierealnym, bajkowym ptakiem, który jedzà tylko w powieÊciach. Chocia˝ ja wtedy nie myÊla∏em o kurze... – Dlaczego pan zamilk∏? – zapyta∏a Nina. – Niech pan lepiej mówi. – Nino – powiedzia∏em. – Jaki mamy teraz rok? – Czterdziesty drugi – powiedzia∏a Nina. Zaczà∏em uk∏adaç sobie w g∏owie kawa∏eczki niedorzecznoÊci, które by∏y w jej s∏owach. Nie zna kina „Rosja”. I numer telefonu ma tylko szeÊç cyfr. I to zaciemnienie... – Nie mylisz si´? – zapyta∏em. – Nie – powiedzia∏a Nina. Wierzy∏a w to, co mówi∏a. A mo˝e g∏os mnie oszuka∏? Mo˝e ona nie ma trzynastu lat? Mo˝e to czterdziestoletnia kobieta, która zachorowa∏a jeszcze wtedy, b´dàc dziewczynkà i wydaje si´ jej, ˝e zosta∏a tam, gdzie wojna. – Niech pani pos∏ucha – powiedzia∏em spokojnie. Przecie˝ nie od∏o˝´ s∏u-

Andrzej Grzechnik

chawki. – Dzisiaj jest dwudziesty trzeci grudnia 1972 roku. Wojna skoƒczy∏a si´ dwadzieÊcia siedem lat temu. Wie pani o tym? – Nie – powiedzia∏a Nina. – Wie pani. Jest godzina dwunasta. No, jak ja mam to pani wyt∏umaczyç? – Dobrze – powiedzia∏a Nina pokornie. – Ja te˝ wiem, ˝e nie przywiezie mi pan tej kury. Powinnam si´ domyÊliç, ˝e francuskich kur nie ma. – Dlaczego? – Bo we Francji sà Niemcy. – We Francji od dawna nie ma ˝adnych Niemców. Chyba ˝e turyÊci. Ale niemieccy turyÊci przyje˝d˝ajà równie˝ do nas. – Jak to? Kto ich wpuszcza? – A dlaczego mielibyÊmy ich nie wpuszczaç? – Tylko niech mi pan nie próbuje wmówiç, ˝e fryce nas zwyci´˝à. Pan pewnie jest szkodnikiem albo szpiegiem. – Nie, pracuj´ w RWPG, w Radzie Wzajemnej Pomocy Gospodarczej. Zajmuj´ si´ W´grami. – No i znowu pan k∏amie! Na W´grzech sà faszyÊci. – W´grzy dawno temu przep´dzili swoich faszystów. W´gry sà republikà socjalistycznà. – Ojej, a ju˝ si´ ba∏am, ˝e pan naprawd´ jest szkodnikiem. A pan to wszystko wymyÊla. Nie, niech pan nie zaprzecza. Lepiej niech pan opowie, jak b´dzie potem. Niech pan wymyÊli, co pan chce, ˝eby tylko by∏o dobrze. Prosz´. I przepraszam, ˝e tak niegrzecznie z panem rozmawia∏am. Po prostu nie zrozumia∏am. Przesta∏em si´ sprzeczaç. Jak to wyjaÊniç? Znowu wyobrazi∏em sobie, ˝e siedz´ w czterdziestym drugim roku i bardzo chc´ wiedzieç, kiedy nasi zdob´dà Berlin i powieszà Hitlera. I chcia∏em si´ jeszcze dowiedzieç, gdzie zgubi∏em kartki na chleb za paêdziernik. Powiedzia∏em: – Zwyci´˝ymy faszystów 9 maja 1945 roku. – To niemo˝liwe! Strasznie d∏ugo trzeba czekaç. – S∏uchaj, Nino, i nie przerywaj. Ja wiem lepiej. Berlin zdob´dziemy drugiego maja. B´dzie nawet taki medal – „Za zdobycie Berlina”. A Hitler pope∏ni samobójstwo. Otruje si´. I da trucizn´ Ewie Braun. A potem esesmani wyniosà jego cia∏o na dziedziniec imperialnej kancelarii, oblejà benzynà i spalà. Nie opowiedzia∏em tego Ninie, lecz sobie. Pos∏usznie powtarza∏em fakt, jeÊli Nina nie wierzy∏a, albo nie rozumia∏a od razu. Powtarza∏em, gdy prosi∏a o wyjaÊnienie czegoÊ i omal znowu nie straci∏em jej zaufania, gdy powiedzia∏em, ˝e Stalin umrze. Ale potem je odzyska∏em, opowiadajàc o Juriju Gagarinie i nowym Arbacie. I nawet rozÊmieszy∏em jà, gdy opowiedzia∏em, ˝e kobiety b´dà nosiç spodnie-dzwony i bardzo krótkie spódniczki. Mówi∏em te˝, kiedy nasi przejdà granic´ z Prusami. Straci∏em poczucie realnoÊci. Dziewczynka Nina i ma∏y Wadik siedzieli na kanapie i s∏uchali. Tylko, ˝e byli g∏odni jak diabli. I sprawy Wadika wyglàda∏y jeszcze gorzej ni˝ Niny: zgubi∏ kartki na chleb i do koƒca miesiàca on i matka b´dà musieli ˝yç z jednej, robotniczej kartki. Dlatego, ˝e Wadik zgubi∏ kartki gdzieÊ na podwórku i dopiero po pi´tnastu latach przypomni sobie nagle, jak to by∏o. I znowu si´ b´dzie denerwowa∏, bo kartk´ mo˝na by∏oby znaleêç ju˝ po tygodniu. Ona pewnie wpad∏a do piwnicy, gdy Wadik rzuci∏ palto na krat´, chcàc poganiaç za pi∏kà. I gdy Nina zm´czy∏a si´ s∏uchaniem tego, co bra∏a za ∏adnà bajk´, powiedzia∏em: – Znasz Pietrowk´? – Znam – powiedzia∏a Nina. – Nie zmienià jej nazwy? – Nie. No wi´c... Wyt∏umaczy∏em, jak wejÊç na podwórze pod ark´ i gdzie w g∏´bi jest piwnica, zas∏oni´ta kratà i jeÊli to paêdziernik czterdziestego drugiego roku, po∏owa miesiàca, to najprawdopodobniej w piwnicy le˝y kartka na chleb. Zgubi∏em jà, gdy graliÊmy tam, na podwórku, w pi∏k´. – To okropne! – powiedzia∏a Nina. – Nie prze˝y∏abym tego. Trzeba jà natychmiast znaleêç. Musi pan to zrobiç. Jà te˝ wciàgn´∏a ta gra, oderwaliÊmy si´ od realnoÊci i ju˝ ani ona, ani ja nie wiedzieliÊmy, jaki jest teraz rok – byliÊmy poza czasem, bli˝ej jej czterdziestego drugiego roku. – Nie mog´ odnaleêç kartki – powiedzia∏em. – Min´∏o wiele lat. Ale jeÊli ty

b´dziesz mog∏a, wejdê tam, piwnica powinna byç otwarta. W razie czego powiesz, ˝e to ty upuÊci∏aÊ kartk´. I w tym momencie roz∏àczono nas. Niny nie by∏o. CoÊ zatrzeszcza∏o w s∏uchawce. Kobiecy g∏os powiedzia∏: – 143-18-15? Po∏àczenie z Ord˝onikidze. – Pomy∏ka – powiedzia∏em. – Przepraszam – powiedzia∏ kobiecy g∏os oboj´tnie. Pojawi∏y si´ krótkie sygna∏y. Natychmiast wykr´ci∏em numer Niny. Chcia∏em jà przeprosiç. Chcia∏em poÊmiaç si´ razem z dziewczynkà. Przecie˝ to wszystko wyglàda∏o na absurd... – Tak – powiedzia∏ g∏os Niny. – To pani? – zapyta∏em. – A, to ty, Wadim? Czemu nie Êpisz? – Przepraszam – powiedzia∏em. – Musz´ porozmawiaç z innà Ninà. – Co? Od∏o˝y∏em s∏uchawk´ i znowu wykr´ci∏em numer. – Zwariowa∏eÊ? – zapyta∏a Nina. – Pi∏eÊ? – Przepraszam – powiedzia∏em i znowu od∏o˝y∏em s∏uchawk´. Dzwonienie nie mia∏o ju˝ sensu. Telefon z Ord˝onikidze wróci∏ wszystko na swoje miejsce. A jaki jest jej w∏aÊciwy telefon? Arbat – trzy, nie, Arbat – jeden – trzydzieÊci dwa – trzydzieÊci... Nie, czterdzieÊci... Doros∏a Nina zadzwoni∏a do mnie sama. – Przez ca∏y wieczór siedzia∏am w domu – powiedzia∏a. – MyÊla∏am, ˝e zadzwonisz, wyjaÊnisz, czemu wczoraj si´ tak zachowywa∏eÊ. Ale ty najwidoczniej zupe∏nie straci∏eÊ rozum. – Pewnie tak – zgodzi∏em si´. Nie chcia∏o mi si´ opowiadaç jej o d∏ugich rozmowach z innà Ninà. – I jaka znowu inna Nina?! – zapyta∏a ze z∏oÊcià. – To ma byç przenoÊnia? Czy to ma znaczyç, ˝e chcia∏byÊ, ˝ebym by∏a inna? – Dobranoc, Nineczko – powiedzia∏em. – Jutro ci wszystko wyjaÊni´.

16

...Najciekawsze, ˝e ta dziwna historia mia∏a nie mniej dziwne zakoƒczenie. Nast´pnego dnia rano pojecha∏em do mamy. I powiedzia∏em, ˝e zrobi´ porzàdek na antresoli. Trzy lata obiecywa∏em, ˝e to zrobi´, a˝ tu nagle przyjecha∏em. Wiem, ˝e mama nie wyrzuca niczego, co jak sàdzi, mo˝e si´ przydaç. Przez pó∏torej godziny przekopywa∏em si´ przez stare czasopisma, podr´czniki, zdekompletowane tomy dodatków do „Niwy”. Ksià˝ki nie by∏y brudne, ale pachnia∏y starym, ciep∏ym kurzem. W koƒcu odnalaz∏em ksià˝k´ telefonicznà z 1950 roku. Ksià˝ka spuch∏a od w∏o˝onych w nià notatek i zaznaczonych karteczkami stron o zat∏uszczonych i wystrz´pionych rogach. Ksià˝ka wyglàda∏a tak znajomo, ˝e wydawa∏o si´ dziwne, ˝e mog∏em o niej zapomnieç – gdyby nie rozmowa z Ninà, nigdy bym sobie nie przypomnia∏ o jej istnieniu. I zrobi∏o mi si´ wstyd, tak jak przed starym garniturem, który s∏u˝y∏ wiernie, a który oddaje si´ handlarzowi starzyznà na pewnà Êmierç. Znalaz∏em cztery pierwsze cyfry. G-1-32... I wiedzia∏em, jeÊli nikt z nas nie udawa∏ i jeÊli nie za˝artowano sobie ze mnie, ˝e telefon sta∏ w zau∏ku Siwcew Wra˝ek 15/25. Nie by∏o ˝adnych szans na odnalezienie tego telefonu. Wyciàgnà∏em z ∏azienki sto∏eczek i rozsiad∏em si´ z ksià˝kà w przedpokoju. Mama nic nie zrozumia∏a, uÊmiechn´∏a si´ tylko przechodzàc i powiedzia∏a: – Z tobà to tak zawsze. Zaczniesz porzàdkowaç ksià˝-

ki i po dziesi´ciu minutach któraÊ z nich ci´ wciàgnie. A z porzàdkami koniec. Nie zauwa˝y∏a, ˝e czytam ksià˝k´ telefonicznà. Znalaz∏em ten telefon. DwadzieÊcia lat temu sta∏ w tym samym mieszkaniu, co w czterdziestym drugim roku. W∏aÊcicielkà by∏a Fro∏owa K. G. Przyznaj´, ˝e zajmowa∏em si´ g∏upotami. Szuka∏em tego, czego byç nie mog∏o. Ale przypuszczam, ˝e oko∏o dziesi´ciu procent zupe∏nie normalnych ludzi zrobi∏oby to samo, gdyby znaleêli si´ na moim miejscu. Pojecha∏em na Siwcew Wra˝ek. Nowi mieszkaƒcy nie wiedzieli, gdzie wyjechali Fro∏owowie. I czy oni w ogóle tu mieszkali? Ale poszcz´Êci∏o mi si´ w administracji domu. Staruszka ksi´gowa pami´ta∏a Fro∏owów, przy jej pomocy dowiedzia∏em si´ wszystkiego, czego chcia∏em, w biurze adresowym. Âciemni∏o si´. Po nowej dzielnicy wÊród identycznych wielkop∏ytowych wie˝ hula∏ przejmujàcy zimny wiatr. W standardowym jednopi´trowym sklepie sprzedawano francuskie kury w przezroczystych pokrytych szronem paczkach. Zapragnà∏em kupiç kur´ i przynieÊç jej, tak jak obieca∏em, chocia˝ z dwudziestoletnim opóênieniem. Ale na szcz´Êcie nie zrobi∏em tego. W mieszkaniu nie by∏o nikogo. Dzwonek rozbrzmiewa∏ donoÊnie i wyglàda∏o na to, ˝e nikt tu nie mieszka. Wyjechali. Ju˝ mia∏em odejÊç, ale stwierdzi∏em, ˝e skoro zabrnà∏em ju˝ tak daleko, to zadzwoni´ do drzwi obok. – Przepraszam, czy Fro∏owa Nina Siergiejewna to paƒska sàsiadka? – Ch∏opak w podkoszulku, z dymiàcà lutownicà w r´ku, powiedzia∏ oboj´tnie: – Wyjechali. – Dokàd? – Ju˝ z miesiàc b´dzie, jak wyjechali na pó∏noc. Przed wiosnà nie wrócà. I Nina Siergiejewna i jej mà˝. Przeprosi∏em i zaczà∏em schodziç po schodach. Bardzo mo˝liwe, pomyÊla∏em, ˝e w Moskwie mieszka niejedna Nina Siergiejewna Fro∏owa, rok urodzenia 1939. I wtedy drzwi sàsiadów znowu si´ otworzy∏y. – Niech pan poczeka – powiedzia∏ ten sam ch∏opak. – Matka chce panu coÊ powiedzieç. W tym momencie jego matka pojawi∏a si´ w drzwiach, przytrzymujàc po∏y szlafroka. – Kim pan dla niej jest? – Tak po prostu – powiedzia∏em. – Znajomy. – Nie Wadim Niko∏ajewicz? – Wadim Niko∏ajewicz. – No prosz´ – ucieszy∏a si´ kobieta – o ma∏o co, a bym pana przegapi∏a. Nie wybaczy∏aby mi tego nigdy. Nina tak w∏aÊnie powiedzia∏a – nie wybacz´. Nawet kartk´ przyczepi∏a na drzwiach. Tylko pewnie dzieciaki zerwa∏y. Ju˝ miesiàc minà∏. Powiedzia∏a, ˝e pan przyjdzie w grudniu. Nawet mówi∏a, ˝e postara si´ wróciç, ale to tak daleko... Kobieta sta∏a, patrzy∏a na mnie, jakby czekajàc, ˝e zaraz wyjaÊni´ jej jakàÊ tajemnic´, opowiem o nie spe∏nionej mi∏oÊci. Pewnie i Nin´ dr´czy∏a: kim on dla ciebie jest? I Nina te˝ jej powiedzia∏a: „Po prostu znajomy”. Po chwili zastanowienia kobieta wyj´∏a list z kieszeni szlafroka. Drogi Wadimie Niko∏ajewiczu! Wiem oczywiÊcie, ˝e pan nie przyjdzie. Bo i jak mo˝na wierzyç dzieci´cym marzeniom, które nawet mnie samej wydajà si´ tylko mrzonkami. Ale kartka na chleb by∏a w tej piwnicy, o której zdà˝y∏ mi pan powiedzieç... Prze∏o˝y∏a Ewa Skórska

GALERIA

2 ze ZDZIS¸AWEM BEKSI¡SKIM rozmawia MACIEJ PAROWSKI

– Nie wypieram si´ podobieƒstwa z wieloma artystami fantastycznymi, przecie˝ sam ich lubi´ – ale podejrzewam, ˝e za co innego ni˝ pana czytelnicy. Zresztà dziÊ ju˝ nie robi´ fantastycznych pejza˝y, które pana do mnie sprowadzi∏y. Zajmuj´ si´ teraz studiami nad postacià ludzkà w ró˝nych sytuacjach. – Dlaczego? Co si´ sta∏o? Ostatnie prace sà podobne do tego, czym si´ Pan zajmowa∏ trzydzieÊci lat temu. – Znudzi∏o mnie po prostu, nie zastanawia∏em si´ nad tym zbyt d∏ugo. Sam sobie sterem, ˝eglarzem; mam ochot´ robiç co innego, to robi´. To wolny kraj. I rzeczywiÊcie zakreÊli∏em ko∏o, tylko ˝e teraz widz´ mo˝e w moich nowych rzeczach wi´kszà ÊwiadomoÊç formalnà. To nie wszystkim odpowiada; niedawno organizatorzy jednej z wystaw powiedzieli, ˝ebym pokaza∏ tak˝e swoje stare prace. WÊciek∏em si´ – niech mnie akceptujà, jaki jestem albo idà do diab∏a. Nie chc´ si´ podpieraç starociami, ˝e niby kiedyÊ robi∏em dobre rzeczy, a teraz gówno. PublicznoÊç woli „tamtego Beksiƒskiego”, ale ja ju˝ nie chc´, oszcz´dza∏em przez ca∏e ˝ycie, mam za co ˝yç, a przecie˝ od poczàtku lat siedemdziesiàtych do koƒca osiemdziesiàtych malowa∏em bardzo du˝o. By∏em szybki i bardzo wydajny, bo tamte fantastyczne obrazy nie nios∏y pewnych problemów warsztatowych, podczas roz-

wiàzywania których trzeba by d∏u˝ej pracowaç nad formà. Niedawno obejrza∏em komplet fotografii, reprodukcji z kilkunastu lat mojej pracy i r´ce mi opad∏y. Bo˝e, ile˝ ja natrzepa∏em tego ch∏amu! – Dlaczego ch∏amu, na litoÊç boskà!? – No jakoÊ tak po pewnym czasie cz∏owiek sam siebie nie lubi. Za du˝o tego. Cz∏owiek zapomina, ˝e coÊ zrobi∏, mówi, ˝e pewnych rzeczy „nigdy nie robi∏em”, a tu okazuje si´, robi∏eÊ bracie nawet jeszcze gorsze. Na szcz´Êcie, i to mnie mo˝e t∏umaczy, zawsze bawi∏em si´ sam ze sobà, a nie malowa∏em obrazów na zamówienie. Pami´tam scenk´ sprzed wielu laty, z okresu poczàtków naszej telewizji. Dziennikarka pyta w TV M∏odo˝eƒca: jak powstaje obraz? On na to, ˝e najpierw musi byç zlecenie. Mnie by to za∏atwi∏o na amen. Znienawidzi∏bym siebie i robot´, którà normalnie lubi´. Wszystko wydawa∏oby mi si´ z∏e. Ilekroç dzwoni ktoÊ do mnie z propozycjà zrobienia serii obrazów specjalnie na wystaw´ czy ilustracji, przyczajam si´ przy telesekretarce i udaj´, ˝e mnie nie ma w domu. – Istnieje rzeczywiÊcie artystyczny fatalizm czy logika sztuki, ka˝àce artystom porzucaç pokupne konwencje, jak by∏o ze s∏ynnym surrealistà Chirico, i szukaç z dala od publicznoÊci. W Polsce lat siedemdziesiàtych prze-






na str. 25

17

Z

P O L S K I E J

F A N T A S T Y K I

WOJCIECH SZYDA

HANI From the pain come the dream From the dream come the vision From the vision come the people And from the people come the power From this power come the change PETER GABRIEL – „FOURTEEN BLACK PAINTINGS”

I PEJZA˚E ÂMIERCI Kobieta i m´˝czyzna trzymali si´ za r´ce. Stali pod odrapanà Êcianà na brudnym dziedziƒcu, po kostki w m´tnej wodzie, która mia∏a zabarwiç si´ krwià. Strz´py ubraƒ, przyklejone do wyn´dznia∏ych cia∏, nie mog∏y ukryç rozlicznych ran. Âciana za plecami by∏a dziurawa od pocisków. Niebo zrasza∏o ich pomyjami kwaÊnego deszczu. A naprzeciw trwa∏ pluton egzekucyjny – pi´ç zawodowych snajperek. Kobieta z m´˝czyznà patrzyli spoza haƒbiàcych masek z ekotworzywa, udajàcych rybie pyski, w czarne Êlepia luf. Mieli zginàç i byli gotowi na Êmierç. Carpe diem, memento mori: byli chrzeÊcijanami. Po tym, jak uj´to ich nieopodal strefy granicznej metra, ich los wype∏ni∏ si´. Niewybaczalny b∏àd: nocowali poza obszarem macierzystej stacji. Nawet kobieta nie mog∏a liczyç na ∏ask´. Cz∏onkinie Senatu by∏y nieprzejednane. PodmiotowoÊç kobiety koƒczy si´ tam, gdzie zaczynajà jej zwiàzki z chrzeÊcijaƒstwem. M´˝czyzna mo˝e byç bezkarnie zabity, jeÊli opuszcza teren Getta. ChrzeÊcijan wolno torturowaç. Oto prawo obowiàzujàce na terenie Posenstadt. Snajperki odbezpieczy∏y broƒ. Có˝ mogli zrobiç przez kilka sekund dzielàcych ich od rozstrzelania? P∏akaç, krzyczeç? Mogli te˝ milczeç. Albo rozeÊmiaç si´ histerycznie. Pad∏a komenda. S∏yszeli jà dobrze. Bardzo mocno uÊcisn´li sobie d∏onie. – Viva Cristo Rey! – Czysty, zaskakujàco silny g∏os, bez trudu wybi∏ si´ ponad ulew´ i zawodzenie wiatru. Rozleg∏y si´ strza∏y.

II WIZERUNEK Marian ¸ody˝ka, lat trzydzieÊci cztery, kawaler dotkni´ty syndromem przedwczesnej staroÊci, oglàda∏ swojà zapadni´tà twarz w kawa∏ku pot∏uczonego szk∏a. W prowizorycznym zwierciadle by∏ obcy cz∏owiek. Pomarszczone cia∏o, nie nazbyt bystre spojrzenie... wszystko to zdà˝y∏o zoboj´tnieç ¸ody˝ce. Ot, martwa skorupa, którà kiedyÊ zrzuci bez ˝alu. Penetrowa∏ odbicie, by sprawdziç, czy nie pojawi∏y si´ Êwiƒstwa zwiastujàce nowà chorob´. Za oknem la∏o. ¸ody˝ka odkr´ci∏ rdzewiejàcy kurek nad brudnym zlewem, poczeka∏, a˝ sp∏ynà nieczystoÊci i wyp∏uka∏ gard∏o, dolewajàc do s∏oika kapk´ spirytusu. Szarym myd∏em umy∏ twarz, szyj´ i ramiona, nast´pnie spryska∏ si´ tanim dezodorantem. Na tym koƒczy∏a si´ poranna toaleta ¸ody˝ki. Nie goli∏ si´ nigdy, mimo to zarost nie goÊci∏ na jego twarzy. By∏ hermafrodytà. Przydzia∏owe mieszkanie, które otrzyma∏ kilka lat temu, sk∏ada∏o si´ z dwóch pokoi zaroÊni´tych kurzem i paj´czynà. Âciany znaczy∏y smugi zielonkawych porostów.

Mia∏ jeszcze rupieciarni´ w ma∏ej przybudówce. Ale wsz´dzie pod Êcianami pi´trzy∏y si´ kartony i worki ze Êmieciami. Pod∏oga by∏a zeskorupia∏ym klepiskiem. Czasem, leczàc kaca lub b´dàc na narkotycznym g∏odzie, odczuwa∏ wszechobecny chaos toczàcy wszystko wokó∏ – te Êciany, te meble i okna, tak˝e jego samego. Entropiczna korozja przeistacza∏a ¸ody˝k´ w szmacianà kuk∏´, ˝ywà tylko dzi´ki instynktom. Zw∏aszcza zaÊ instynktowi samozachowawczemu. Mo˝e jedynie dla kwiatu, który piel´gnowa∏ w sk∏adzie, warto by∏o ˝yç? Trudne pytania, trudne odpowiedzi. W∏o˝y∏ do piecyka termow∏ókna i wstawi∏ wod´ na herbat´. Ze smutkiem spojrza∏ w stron´ kranu. Piramida naczyƒ pi´trzy∏a si´ w zlewie. Poskr´canymi od artretyzmu palcami wyp∏uka∏ p´kni´tà szklank´ i zapali∏ skr´ta z marihuanà. Wyjrza∏ na ulic´, la∏o jak z cebra. Smród spalin zala∏ mieszkanie dusznà falà. Po asfaltowym chodniku przemykali przechodnie: ka˝dy z parasolem z psycholuminatem. Pieprzony deszcz... ¸ody˝ka nie pami´ta∏, kiedy ∏adna pogoda nawiedzi∏a ostatnio Posenstadt. Rzygaç si´ chce. Zatrzasnà∏ okiennice i zala∏ proszek wrzàtkiem. Smak syntetycznej herbaty – Êrodki antyp∏odnoÊciowe stanowczo psu∏y jej smak. Poranny posi∏ek by∏ czynnoÊcià taÊmowà, a jednak istotnà z punktu widzenia psychicznej higieny. Po Êniadaniu jak zwykle ogarnà∏ ¸ody˝k´ l´k na myÊl o czasie, jaki zosta∏ do zabicia. W takich sytuacjach stosowa∏ taktyk´ przeczekiwania. Byle do wieczora, byle do wieczora. W∏àczy∏ emiter. P∏aszczyzny obrazu na∏o˝y∏y si´ na siebie; nadp∏ynà∏ dêwi´k, fragment operowej arii. Pora audycji propagandowych. Gapi∏ si´ chwil´, po czym bez ˝alu wy∏àczy∏ urzàdzenie. Wstajàc od sto∏u, us∏ysza∏ gasnàce linijki politycznej pieÊni: „...Zwyci´skie werble zabrzmià gromko, gdy u bram Êwiata stanie pochód nasz!”... ¸ody˝ka chwyci∏ szklank´, paczk´ papierosów i wyszed∏ przez rozchylone metalowe drzwi.

III WSPÓLNOTA Gdy na dziedziƒcu straceƒ gin´∏a bezimienna para, kilkadziesiàt metrów ni˝ej, na opuszczonej stacji metra budzi∏ si´ z sennego koszmaru brat Maksymilian. Pod powiekami mia∏ nagà postaç w blasku gromnic odbità w lustrze. M´˝czyzna w zwierciadle w ka˝dym calu przypomina∏ Maksymiliana – ta sama twarz, to samo spojrzenie. Poza jednym szczegó∏em. Pod brodà, na wysokoÊci krtani, sobowtór mia∏ ran´, buchajàcà strumieniem ciemnej krwi. Krew zalewa∏a pod∏og´, wznosi∏a si´ na wysokoÊç kolan, zaczyna∏a si´gaç piersi, potem szyi. Lustro

41

p∏yn´∏o. Maksymilian chcia∏ krzyczeç, ale brak∏o mu powietrza; s∏owa wi´z∏y w gardle napotykajàc barier´ zaciÊni´tych ust. W koƒcu wygramoli∏ si´ spod narzuty i odnalaz∏ kontakt. Bladopomaraƒczowa poÊwiata spowi∏a ascetyczne wn´trze pozbawione nawet ∏ó˝ka. Maksymilian wróci∏ na materac, opar∏ si´ o z∏àcze w´z∏a ciep∏owniczego. Na sen nie ma co liczyç, pogrà˝y∏ si´ wi´c w lekturze. Litery ksi´gi by∏y ma∏e, r´cznie pisane; z∏e oÊwietlenie zamazywa∏o ich kszta∏ty. Z wadà wzroku radzi∏ sobie u˝ywajàc powi´kszajàcych noktosoczewek. ...czynniki odpowiedzialne za kryzys, którego nast´pstwem by∏a Krwawa Dekada, zwane te˝ Drugà Wojnà Biologicznà. Wirus HIV 3 wyprodukowany w syberyjskich laboratoriach przez lekarzy wojskowych pracujàcych dla Imperium Chiƒskiego zosta∏ potajemnie wpuszczony do g∏ównego zbiornika sieci prokreacyjnej Banku Krwi i Nasienia na terenie Hegemonii Euro-Amu. W efekcie w ciàgu pierwszego miesiàca od oficjalnego wypowiedzenia wojny przez Rad´ Cesarskà liczba zara˝onych osiàgn´∏a blisko osiemnaÊcie milionów, w tym prawie trzynaÊcie milionów m´˝czyzn... Ostatni akapit na stronie by∏ nieczytelny. W trakcie dzia∏aƒ wojennych wywiad chiƒskiego BioTechu zidentyfikowa∏ na podstawie satelitarnych zdj´ç termograficznych podziemne szpitale porodowe, zwane wyl´garniami, ukryte pod ziemià w rejonie masywu Alp. To tam odbywa∏a si´ produkcja masy ludzkiej, wolnej od ska˝eƒ i mutacji, otrzymywanej w wyniku sztucznego ∏àczenia wyselekcjonowanych genów... (nieczytelne)... Dnia 20 I 2133 roku sieç szpitali podalpejskich zosta∏a powa˝nie uszkodzona na skutek ostrza∏u rakietowego chiƒskich samolotów bezza∏ogowych. Zniszczeniu uleg∏o wówczas pi´ç najwi´kszych gmin muzu∏maƒskich: Nowy Bagdad, Misrata, Al-Marseille, Wielkie As-Salum oraz Trypolis III... Jedna z lamp zamigota∏a i zgas∏a. Rano trzeba b´dzie wymieniç. Lektur´ tajemniczej kroniki zwyk∏ koƒczyç kilkoma wersami z Biblii. Otworzy∏ na chybi∏ trafi∏. Bez sensu – pomyÊla∏ widzàc akapit z Ksi´gi Judyty, w którym Izraelitka dokonuje mordu na wodzu najeêdêców, Holofernesie. Nie znalaz∏ wskazówki w swoim fons exemplaris, wi´c zmówiwszy modlitw´ leg∏ na pos∏aniu i stara∏ si´ zasnàç. MyÊla∏ o Bogu i o Zgromadzeniu. Geneza ich Wspólnoty wiàza∏a si´ poÊrednio z przedstawionymi w ksi´dze faktami. Kryzys KoÊcio∏a zakoƒczy∏ si´ w latach szeÊçdziesiàtych wyborem papie˝a-kobiety przez sfeminizowane konklawe. Ojciec Anzelm, poprzedni przeor Wspólnoty, uwa˝a∏ to za gwóêdê do trumny chrzeÊcijaƒstwa. Po okresie sede vacante zapoczàtkowanym Êmiercià Benedykta XVII, a zakoƒczonym wyborem Joanny II (jak si´ nazwa∏a niemiecka kardyna∏ Martina Schenke, nawiàzujàc do Êredniowiecznej legendy), ostatnie ortodoksyjne zgrupo-

WOJCIECH SZYDA

42

Urodzony 20 czerwca 1976 roku w Gnieênie. Student III roku prawa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Aktywny w Gnieênieƒskim Klubie Fantastyki, wspó∏redaktor fanzinu „Semtex”. Nie lubi czystej SF; uwa˝a, ˝e narzuca si´ w niej literaturze s∏u˝ebnà rol´ wobec nauki. Opowiadanie „Psychonautka” jest literackim debiutem Wojciecha, tote˝ znajdziemy w tekÊcie zrozumia∏à u debiutanta nadinstrumentalizacj´ gatunkowych Êrodków. Ale mamy tu te˝ szczere przekonanie i podobny, goràcy apel o ocalenie cz∏owieczeƒstwa (a to si´ weryfikuje przez stosunek do najs∏abszych), jak by∏o w najbardziej znaczàcych utworach polskiej fantastyki lat dziewi´çdziesiàtych – w „Szosie na Zaleszczyki” Ziemkiewicza i „Karze wi´kszej” Huberatha. (mp)

wania wiernych zosta∏y pot´pione przez Stolic´ Apostolskà. Ojciec Anzelm mawia∏, ˝e encykliki Joanny II og∏oszone w ramach programu III Aggiornamento po∏o˝y∏y kres dogmatyce katolickiej. Znosi∏y monoteizm, dogmat Trójcy Âwi´tej, zaÊ sprawy aborcji „pozostawi∏y sumieniu kobiety”. Upadek KoÊcio∏a jako instytucji nastàpi∏ wkrótce. Na obrady I Soboru Paryskiego Joanna zaprosi∏a myÊlàcych jak ona biskupów. Mocà uchwa∏y podj´tej w ostatnim dniu soboru zlikwidowano papiestwo i episkopat. Wprowadzono „model koÊcio∏a spo∏ecznego” z ni˝szym duchowieƒstwem obieralnym w ramach jednostek administracyjnych UE. Wyw∏aszczony majàtek zasili∏ bud˝et Unii oraz pos∏u˝y∏ do stworzenia charytatywnych i proedukacyjnych fundacji. Joanna II z∏o˝y∏a urzàd biskupa Rzymu kilka tygodni póêniej, a Paƒstwo Watykaƒskie zamieniono w skansen. Maksymilian podniós∏ si´ z materaca i zgasi∏ Êwiat∏o. Nie móg∏ zasnàç, powraca∏ obraz tego pokoju sprzed kilku lat. Ojciec Anzelm umiera∏, a Maksymilian na kl´czkach s∏ucha∏ ostatnich s∏ów starca przera˝ony, ˝e jako znacznie m∏odszy i niedoÊwiadczony nie zdo∏a zastàpiç Anzelma w przewodzeniu Wspólnocie. – Zapami´taj, co powiem, ale nie przekazuj tego Zgromadzeniu. Nasz KoÊció∏, choç nieliczny, dlatego wcià˝ trwa, ˝e jest przeÊladowany. Póki jego prawdy krwawià rozpi´te na krzy˝ach, on jest czysty. Nie mamy bogactw, si∏y politycznej, ˝yjemy w ubóstwie. Dzi´ki temu naszych sumieƒ nie brukajà pokusy doczesnoÊci i trwa w nas duch... – starzec cz´sto kaszla∏ i cedzi∏ ochryp∏ym szeptem. – Naszym celem jest moralne oczyszczenie Êwiata, a to niemo˝liwe bez zdobycia w∏adzy Êwieckiej. Tryumf, o który si´ modlimy, b´dzie tryumfem prawdy nad k∏amstwem, ale po latach spoczniemy na laurach, rozleniwieni przez grzech i doczesnoÊç. Maksymilian s∏ysza∏ ci´˝ki oddech starca. Widzia∏ jego bia∏e jak mleko w∏osy w Êwietle Êwiec. I nie rozumia∏. – Wiesz, kiedy zda∏em sobie spraw´ z tego paradoksu?... Dzieje naszego KoÊcio∏a... PoÊwi´ci∏em ˝ycie historii, dociera∏em do wszelkich êróde∏. Obraz tyle˝ smutny, co napawajàcy nadziejà... JesteÊmy jak pierwsi chrzeÊcijanie, jak oni ˝yjemy w podziemiach, z dala od Êwiata. Nasz KoÊció∏ jest dobry, bo jest przeÊladowany... i biedny... przepojony ideà, która obywa si´ bez bogactw. Zawsze w historii ilekroç KoÊció∏ promieniowa∏ blaskiem pot´gi doczesnej, moralnoÊç upada∏a. KiedyÊ tak znów b´dzie z nami. Bo na pewno si´ odrodzimy... Uleczymy ten Êwiat... Damy mu nadziej´, mi∏oÊç, zbawienie. Ostatnie s∏owa ojca Anzelma. Tylko Maksymilianowi dane by∏o nosiç w pami´ci ten cierƒ. Nie powinien pozwalaç sobie na chwil´ s∏aboÊci, ale coraz rzadziej znajdowa∏ ukojenie w modlitwie. L´ka∏ si´, ˝e nie podo∏a. Oto krzy˝, który b´dzie nieÊç po kres swoich dni.

IV MELINA Meliniarka mieszka∏a w wilgotnym baraku obok rozsypujàcej si´ kamienicy. Cz´Êç piwnic wynajmowa∏a na melin´. WÊród butelek, strzykawek i zu˝ytych prezerwatyw le˝a∏y tam rozprute Êpiwory, wybebeszone materace. W powietrzu unosi∏ si´ odór przepoconych kocy, zmieszany z wódczanymi oparami i st´ch∏à wilgocià. Jak na kobiet´ z do∏ów cechowa∏ Meliniark´ du˝y spryt i rozsàdek. Nieêle prosperowa∏a w podziemnym Êwiatku Posenstadt. Nie lubi∏a wygód. Sama zajmowa∏a najmniejsze pomieszczenie w piwnicach, mia∏a ∏azienk´, reszt´ udost´pnia∏a mena˝erii degeneratów i przest´pców chroniàcej si´ pod jej dachem. By∏a te˝ dealerkà syntac-hery, pod∏ego narkotyku, który ∏atwo rozpuszcza∏ si´ w alkoholu i gwarantowa∏ majaki. Nie by∏a urodziwa: niski wzrost i bielmo na lewym oku nie pozwala∏y zwaç jej

Marek Adamik

atrakcyjnà. Posiada∏a za to trzecià pierÊ, z czego skwapliwie korzysta∏a, zbijajàc interes na zdejmowaniu bluzki. Zanim przylgn´∏o do niej przezwisko Meliniarka, nazywa∏a si´ Helga Bukowski. Splot dziwnych przyczyn sprawi∏, ˝e w podziemnym Êwiatku Posenstadt zyska∏a autorytet: nikt nie wyra˝a∏ si´ o niej jak o dziwce, nikt nie kwestionowa∏ jej pozycji. Pijacy szanowali jà, bo w czasach kryzysu potrafi∏a skombinowaç spirytus na kredyt. Przest´pcy Êcigani przez „dziewczynki” z porzàdkowej armii Platformy zawsze znajdowali azyl w jej ruderze. Za specjalnà op∏atà ukrywa∏a ich w komorach kanalizacyjnych. Trzecià grup´ beneficjentów stanowili nabywcy syntetycznego proszku. Na jakoÊç i skutki uboczne nikt nie zwraca∏ uwagi, bowiem przys∏ugujàce wszystkim przydzia∏owe papierosy z marihuanà nie spe∏nia∏y terapeutycznych oczekiwaƒ. Marian ¸ody˝ka nale˝a∏ do trzeciej kategorii. Alkoholem gardzi∏, odkàd w wieku szesnastu lat wstrzyknà∏ sobie b∏onnik i potem regularnie przyjmowa∏ dragi. Pozowa∏ do zdj´ç w drugoobiegowych sekszinach, wi´c staç go by∏o na tani towar. Z Meliniarkà znali si´ z dzieciƒstwa i przyjaênili ze wzgl´du na bliskoÊç domów. Kiedy jej rodziców zabrano na eksperymenty medyczne, a jego matk´ zamkni´to w szpitalu dla ob∏àkanych, kontakty urwa∏y si´. Póêniej Marian otrzyma∏ dwupokojowe mieszkanie z opieki spo∏ecznej i okaza∏o si´, ˝e jej melina znajduje si´ na drugim koƒcu ulicy. Zaglàda∏ do niej cz´sto. By∏a jedynà osobà, odnoszàcà si´ do niego z cieniem sympatii. Za towar p∏aci∏ pieni´dzmi, czasem wymienia∏ wartoÊciowe przedmioty. Teraz niós∏ starà ikon´, wygrzebanà ze swojej rupieciarni. KiedyÊ by∏a tam galeria albo antykwariat. Obrazy nie obchodzi∏y go ani troch´: do administracji nie chcia∏o mu si´ ich zg∏aszaç ze wzgl´du na kwiat. Bia∏y, bezlistny narcyz, który naby∏ razem z mieszkaniem, by∏ jego skarbem. Nikt nie wiedzia∏, ˝e sp´dza kilka godzin dziennie piel´gnujàc roÊlin´. Po narkotykach by∏ to jego drugi na∏óg. Na miejscu spuÊci∏ si´ przerdzewia∏à drabinà do piwnicznego przedsionka i przeszed∏ zacienionym korytarzem obok okratowanych cel p∏atnego seksu. Na koƒcu tunelu kopnà∏ trzy razy w metalowe drzwi. Nikt nie otwiera∏. Postanowi∏ obejÊç barak i zajrzeç przez szyby do Êrodka. Dopiero wtedy ujrza∏ kartk´ przypi´tà do drzwi: Musia∏am wyskoczyç w wa˝nych sprawach. Wracam przed wieczorem. Czekaj w barze. Melka. Zrezygnowany pocz∏apa∏ w stron´ wyjÊcia. Odniós∏ ikon´ do mieszkania, wyciàgnà∏ spod parapetu foliowe zawiniàtko i wyszed∏ na miasto. Pogoda psu∏a si´ wyraênie. Burzowe chmury k∏´bi∏y si´ nad ulicà. Na szcz´Êcie mia∏ niedaleko, dotar∏, nim zacz´∏o padaç. Bar „Awerroes”, jedna z wielu zadymionych arabskich knajp z tanim ˝arciem i p∏atnym seksem. Przy drzwiach, oparte o ˝elazne s∏upy, wdzi´czy∏y si´ ciemnolice prostytutki, ˝ony w∏aÊciciela lokalu. Pod Êcianà propagandowà by∏o kilka wolnych miejsc. Usiad∏ w pobli˝u grupki zdezelowanych androidów grajàcych w death pokera. Zdjà∏ p∏aszcz i wystuka∏ na zamawiaczu butelk´ taniego wina dro˝d˝owego. Purpuroskóry barman postawi∏ przed nim flaszk´. ¸ody˝ka wsypa∏ przez plastykowà szyjk´ Ênie˝nobia∏y py∏ z foliowego zawiniàtka. Narkotyk rozpuÊci∏ si´ momentalnie, przydajàc bràzowemu winu jaÊniejszy odcieƒ. Âciana za plecami wyÊwietla∏a has∏a: .............TOLERANCJA TAK, WYPACZENIA NIE............ ............ZOSTAJÑC HONOROWYM DAWCÑ NARZÑDÓW WEWN¢TRZNYCH PRZYCZYNIASZ SI¢ DO ROZWOJU NAUKI.................................................................................. ...WALCZ Z CIEMNOTÑ, DONO NA CHRZEÂCIJAN... ChrzeÊcijanie. Tyle si´ o nich s∏ysza∏o. Kim byli ci dziwni ludzie, mieszkajàcy w opuszczonych tunelach ko-

43

44

lei podziemnych? Co sk∏ania∏o ich do wyboru ˝ycia z dala od miejskich przyjemnoÊci? Podobno rygorystycznie odrzucali alkohol, wolny seks i narkotyki. Mówili o mi∏oÊci, o modlitwie, czytali stare ksi´gi. Sekta szajbusów... No bo jak wytrzymaç bez prochów? Odg∏os strza∏u zaskoczy∏ ¸ody˝k´. Jeden z androidów przechyli∏ si´ i runà∏ z krzes∏em na pod∏og´. Z d∏oni wystawa∏ mu dymiàcy blaster. Gracze kontynuowali pokera, nie zwracajàc uwagi na towarzysza. Pechowiec – trzy rozdania z rz´du mia∏ najs∏absze karty... Marian odwróci∏ wzrok i pociàgnà∏ wino z butelki. Nadal czu∏ si´ przygn´biony, ale s∏uch ju˝ mu si´ wyostrzy∏. Zamknà∏ oczy i ws∏uchiwa∏ si´ w szepty organizmu. Po minucie wychwyci∏ dialog z drugiego koƒca baru: – Hans, to skutkuje. Wlewasz wino, ˝eby pokrywa∏o dno, a potem wsypujesz tytoƒ z fajek, najlepiej ca∏à paczk´. Verstehst du? Dodajesz szczypt´ hery, mieszasz i podgrzewasz. Pozwalasz, ˝eby gotowa∏o si´ godzin´, zdejmujesz z palnika i odsàczasz wino. Paçk´ suszysz na parapecie i za kilka dni mo˝esz robiç zajebiste jointy... Ciekawe. W ten sposób jeszcze nie eksperymentowa∏. Niewykluczone, ˝e by∏ to sposób na uzyskanie narkotyku optymalnego: nie za mocnego, jak w przypadku hery, i nie za bardzo rozrzedzonego jak marihuanowe szlugi. Powróci∏ chrypiàcy g∏os: – Aber das ist unmöglich! – Nie wiem, jak to mo˝liwe, mein Freund, ale zawsze skutkuje. Wierz mi. Pewnie marihuana nasycona roztworem z hery bardziej kopie. Marihuana, marihuana, mar... S∏owa pod sklepieniem mózgu jak pijane nietoperze. Ma-ri-hu-a-na. Mari, Maria, Marian... Ile˝ tajemnic kryjà w sobie s∏owa. Mari-Huana. Huan, czyli Jan... Dotyk obcej r´ki. G∏osy ucich∏y. Uniós∏ g∏ow´, sta∏a przed nim Meliniarka. – To ty jesteÊ Marià! – wycelowa∏ palcem, po czym rozeÊmia∏ si´ histerycznie. Zamknà∏ oczy, otworzy∏, Meliniarka by∏a inaczej ubrana ni˝ przed chwilà. Pociàgnà∏ dwa ∏yki. Ujrza∏ dwie bliêniaczo podobne kobiety obok swego stolika. – Wie gehts es, ManiuÊ? Mamy ju˝ zwidy? Meliniarka cudownie rozmno˝ona; jak kosze pe∏ne chleba i ryb. Nadal nie rozumia∏. – Nie sàdzi∏em... ˝e jesteÊcie dwie... – Bo ta obok to moja m∏odsza schwester, g∏upku – Mela popuka∏a si´ w czo∏o. – Nie mówi∏aÊ nigdy... Pogrozi∏a palcem. – No ustàp˝e miejsca, oka˝ troch´ manier! Ostatkiem si∏ przemieÊci∏ si´ na ∏awie. Duplikat Meliniarki usiad∏ obok. – CzeeÊç! Wie heist du? – Jestem Lena – odezwa∏a si´ kopia. – A ty Marian, jak sàdz´. – Ty jesteÊ Marià... – wybe∏kota∏. – Maria i Lena, Marialena; Maria Magdalena; Maria z Magdali... – pociemnia∏o mu w oczach. Kiedy si´ ocknà∏, kobiet nie by∏o ju˝ przy stoliku. W barze zrobi∏o si´ pustawo. Wsta∏ z butelkà w d∏oni i wyszed∏. Na ulicy nie znalaz∏ ani Meli, ani jej siostry. Miasto wyglàda∏o dziwnie. Ludzie, których mija∏, idàc wzd∏u˝ Totenstrasse, wydawali si´ inaczej ubrani, karnacja ich skóry by∏a ciemniejsza. Szed∏ bezmyÊlnie, a˝ znalaz∏ si´ poÊród niskich, szpetnych zabudowaƒ. Czy˝by zbli˝a∏ si´ do granicy Getta? Widzia∏ Êwiat jak przez szk∏o brudnej soczewki. Przystanà∏, by opró˝niç butelk´. Przytrzymujàc si´ muru ruszy∏ dalej. Równowag´ poczà∏ traciç stopniowo. Na jego oczach architektura Posenstadt rozp∏ywa∏a si´ w bezdennym leju. CiemnoÊç wsysa∏a, czu∏, jak osuwa si´ w jej obj´cia.

Cisza i Êwiat∏o. W powietrzu unosi si´ suchy py∏. Po bokach piaszczystego traktu rosnà czarne rachityczne krzewy. Na zboczach poskr´cane pnie drzew oliwnych wyginajà si´ ku s∏oƒcu. Pod nim sól kamieni i pustynne wydmy. Nad nim s∏oƒce: jaskrawo˝ó∏te oko. Przetar∏ oczy. Zamruga∏, lecz obraz nie znika∏. Sucha piaszczysta kraina o po∏aciach sp´kanej gleby, z niebem stalowoszarym. Udeptana droga skr´ca za pofa∏dowanym wzgórzem. ¸ody˝ka dostrzega idàcy wolno kondukt. Grupa m´˝czyzn i kobiet mija go, oniemia∏ego. Trójka skazaƒców zmierza w stron´ wzgórza na horyzoncie. W centrum m∏ody, przystojny m´˝czyzna, zakrwawiony i bliski omdlenia, s∏aniajàcy si´ pod ci´˝arem krzy˝a. Po bokach kroczà ˝o∏nierze w srebrnopiórych he∏mach, z drzewcami w∏óczni w ˝ylastych d∏oniach. Kobieta wyrywa si´ z t∏umu i nie baczàc na krzyki legionisty, przyk∏ada chust´ do twarzy skazaƒca, po czym odchodzi w t∏um. Tu˝ za nià inna kobieta, ruda, za∏amuje r´ce i szlocha. ¸ody˝ka oczu nie mo˝e oderwaç. GdzieÊ ju˝ jà widzia∏, gdzieÊ w Posenstadt. Nie, nie tam... Kondukt znika za zakr´tem. ¸ody˝ka unosi oczy ku s∏oƒcu, czuje szum w g∏owie. CiemnoÊç obejmuje go mi´kkà d∏onià, ponownie traci przytomnoÊç.


– Hej, hej, czy jest tam ktoo?! – No dalej, mein Prinz, otwórz˝e oczy. Zna∏ ten g∏os. – JeÊli myÊlisz, ˝e nie mam nic innego do roboty, tylko czekaç, a˝ ∏askawie uniesiesz ga∏y, to si´ mylisz. Mruknà∏ niezrozumiale. – Przecie˝ ty, kurwa, symulujesz, ManiuÊ, nicht wahr? – Moja g∏owa. – Nie zgrywaj m´czennika. ZwyczajnieÊ przedawkowa∏. Otworzy∏ sklejone ropà powieki. Ujrza∏ sufit, a tu˝ nad sobà pociàg∏à twarz okolonà Êwietlistà aureolà. Po chwili pojà∏, ˝e patrzy na ikon´. By∏ w rupieciarni. – Jak... ja tutaj... Powiedz. – Aber naturlich, mein Junge. Laz∏am za tobà. Zatacza∏eÊ si´ od Êciany do Êciany, gapi∏eÊ si´ na ludzi, kilka razy upad∏eÊ. JakbyÊ niós∏ coÊ ci´˝kiego na plecach. Instynkt przywiód∏ ci´ pod te drzwi. Wesz∏am za tobà, a ty minà∏eÊ swój Zimmer, odwali∏eÊ kartony i wlaz∏eÊ tu. Przechodzàc ràbnà∏eÊ g∏owà o framug´. – A ty, po choler´, tu?... – Nie mog∏am ci´ tak zostawiç. No ju˝˝e, sitzen sie. – Jak... d∏ugo? – Kwadrans, z∏otko. Góra zwanzig minuten. – Wstaj´. – Ostro˝nie, twoja równowaga jest jeszcze zachwiana. JakoÊ wsta∏. Ubranie mia∏ brudne i rozdarte. Otrzepa∏ si´ i usiad∏ na zardzewia∏ym zydlu. Mela wskaza∏a doniczk´. – Wi´c to jest twój skarb, dzieciaku. By∏a pierwszà osobà, której dane by∏o oglàdaç biel narcyza. Poczu∏ irracjonalny strach. Nie powinien pokazywaç tego nikomu. Ale przecie˝ sta∏o si´. Trudno. – Pi´kna zabawka – szepn´∏a Meliniarka dotykajàc palcem kwiatowego kielicha. – ManiuÊ, czy wiesz, ile to warte?... – Taa... Ca∏e moje zasrane ˝ycie. – Nie to mia∏am na myÊli. Sprzedajàc roÊlin´, zgarnà∏byÊ kup´ geld, by∏byÊ ustawiony do koƒca. Verstehst du? – Nawet o tym nie myÊl – warknà∏ naburmuszony. Przeszli do jego pokoju. Zmierzch sàczy∏ si´ przez szyby. Usiedli na materacach. – Fajk´ chcesz? – Mo˝esz rzuciç. – Âmierdzi u ciebie, ManiuÊ, gorzej ni˝ w mojej melinie – zagadn´∏a wydmuchujàc dym. – Przynajmniej

otwieraj okna. Powiod∏a wzrokiem po Êcianach. – Uuu, i grzybki si´ zal´g∏y. No prosz´. KiedyÊ troch´ z nimi poeksperymentuj´, ja?... CoÊ taki milczàcy? – S∏uchaj, Mela – zaczà∏ niepewnie. – W „Awerroesie” zdawa∏o mi si´, ˝e podesz∏aÊ do mnie... – Bo podesz∏am. – I co?... – Zero kontaktu. Szybko ci´ kopn´∏o. – By∏aÊ dziwnie ubrana. Prawie naga... W szarej tunice. – A to ciekawe. – Mia∏aÊ ods∏oni´te ramiona, a na prawym tatua˝ w kszta∏cie mojego narcyza i doniczki, ale odwróconej kwiatem do do∏u. Nagle znikn´∏aÊ i nie mog∏em ci´ pytaç. Meliniarka zdj´∏a kostium. Zaprezentowa∏a si´ z kilku stron, odchyli∏a piersi. Ani Êladu tatua˝u. – Jak widzisz, to tylko z∏udzenie. A zechcesz sprawdziç inne miejsca? OpuÊci∏a jego ruder´ póêno w nocy.

V NA PLATFORMIE: PRZESTRZE¡ Dooko∏a by∏y Êciany z czarnego at∏asu: falujàce zas∏ony komory psychonautycznej. Szczelne i bez blasku, jak heban pomalowany antracytowà emulsjà, wizualizowa∏y si´ w odcieniu czerni, zajmujàcym ostatnià pozycj´ na skalach pomiarowych Instytutu. W komorze unosi∏a si´ ÊwiadomoÊç K. Sandry, d∏ugoletniej pacjentki IV Oddzia∏u Instytutu Psychonautyki. Mikrostenogramy pe∏ne by∏y monologów K. Sandry i zapisów prowadzonych z nià rozmów. ÂwiadomoÊç pacjentki tkwi∏a symultanicznie w dwóch Êwiatach. Pierwszym by∏a obiektywna rzeczywistoÊç Instytutu wraz ze wspomnieniami poprzednich doÊwiadczeƒ. Co do drugiego Êwiata, to istnia∏y dwie sporne interpretacje ob∏´du K. Sandry. Jedna mówi∏a o odrealnionej krainie stworzonej z reminiscencji z dzieciƒstwa. Wed∏ug drugiej chodzi∏o o Jerozolim´ za panowania cesarza Tyberiusza. Techmedka Instytutu zmieni∏a pojemnik z kroplówkà le˝àcej na ∏ó˝ku kobiecie. Poch∏aniajàce Êwiat∏o zas∏ony zafalowa∏y.

VI NA PLATFORMIE: AGNES

Marek Adamik

Budynki w kszta∏cie piramid b∏yszczà szarzejàcym szarawym blaskiem. Niewidzialne s∏oƒce chowa si´ za fasadà najwy˝szych pi´ter, ulice przybierajà barw´ o∏owiu. U stóp poziomowców mrowie ludzi i androidów porusza si´ bez∏adnie wokó∏ szklanych studni, skrzy˝owaƒ i tarasów. Chaos jest pozorny, z góry ta ruchoma mozaika wyglàda klarownie. Âledzà jà kamery policyjnych oblatywaczy, penetrujàcych ka˝dy fragment miasta. Transponowany na skanerach uk∏ada si´ w tysiàce punkcików, mrowiàcych si´ w obr´bie ekranu. Kolorystyka p∏ynnych zawirowaƒ jest dwubarwna, czerwieƒ na skanerach miesza si´ z czernià. Pierwszy odcieƒ wskazuje zag´szenie androidów, drugi rasy ludzkiej. Gdy wskazania przekraczajà norm´, ˝ó∏ty sygna∏ alarmuje oficerów stra˝y. Na razie w porzàdku. Obywatelki IV Platformy i androidy kilku generacji mijajà si´ na ulicach, nie myÊlàc o podglàdzie Biura Inwigilacyjnego. Niewidzialne s∏oƒce gaÊnie nad niewidzialnym widnokr´giem. Piramidy pokrywajà si´ cieniem, ich kontury przestajà byç wyraêne. Miasto pustoszeje.


Jestem spóêniona – myÊli Agnes, patrzàc na zielone cyfry w rogu szyby rozdzielczej autolotu. Zatrzyma∏a pojazd w pionowym tunelu parkowania, nad p∏ytà làdowiska, wpisa∏a komend´ „zakoƒczenie kursu” i przepuszczajàc p∏ynàce z naprzeciwka statki czeka∏a na swojà kolej.

45

46

Wkrótce wsun´∏a si´ w hologramowà bram´ i poprawiajàc fryzur´ w komputerowym lusterku, zacz´∏a opadaç ku hangarom. Pó∏biegnàc korytarzem Instytutu Psychonautyki, wspomina∏a senne majaki, jakie nawiedzi∏y jà w nocy. Obraz przestronnej sali oÊwietlonej tysiàcem woskowych gromnic. Powraca∏ widok wysypiska ludzkich szczàtków, sinych i bezbronnych niemowlàt u∏o˝onych w upiorne ha∏dy. Sta∏a poÊrodku, p∏aczàc. Przera˝ona nie mog∏a oderwaç wzroku od zastyg∏ej dzieci´cej rzeêby, masowego grobu z∏o˝onego z tysi´cy niewinnych. Przy dêwigach o ma∏o co wpad∏a na jednà z pracowniczek laboratorium. Wsun´∏a w otwór przywo∏ywacza kart´ identyfikacyjnà i wsiad∏a do szklanej windy. Zamkn´∏a oczy, znów rozpami´tujàc fazy snu. Na siódmym pi´trze szarpn´∏o, rozleg∏ si´ monotonny elektroniczny sygna∏ – drzwi zacz´∏y si´ rozchylaç. Agnes ockn´∏a si´, do Êrodka wesz∏a Lucy M’Zagro, asystentka pomagajàca Agnes przy obs∏ugiwaniu psychodromu. – Witam panià doktor – uÊmiechn´∏a si´ sztucznie, dotykajàc palcem ozdobnej dziesiàtki. – Chyba obie si´ spóêni∏yÊmy. – Na szcz´Êcie tylko par´ minut. Lucy M’Zagro ziewn´∏a dyskretnie. – Kolejna nieprzespana noc – zamrucza∏a uÊmiechajàc si´. – Molina, moja nowa kochanka, jest niesamowita. Tarza∏yÊmy si´ nagie prawie do rana. Wyobra˝asz sobie? Oka nie da∏a mi zmru˝yç. – Co widaç na za∏àczonym obrazku. Lucy odruchowo poprawi∏a fryzur´. Na dziesiàtym poziomie przesz∏y z mrocznego korytarza do obszernego przedsionka. – Ach, ta Molina, Molina... Wiesz, Agnes – puszy∏a si´ Lucy – gdyby imiona odzwierciedla∏y charakter, powinna mieç na drugie Perwersja. – A na pierwsze? – Lepiej nie pytaj. Agnes w∏àczy∏a zasilanie i wyj´∏a z szafy dwa bladoniebieskie kitle. Rozebra∏y si´ i zacz´∏y instalowaç ma∏e sensoryczne siatki, naje˝one mackami czujników i membran w okolicach rdzenia, piersi i t´tnic przyusznych. – Ca∏a si´ jeszcze klej´ – szczebiota∏a Lucy. – Nie wiesz, gdzie po∏o˝y∏am waciki? Przetr´ sobie odka˝aczem kilka miejsc. – Na prysznic te˝ nie starczy∏o czasu? – Jak widzisz. – Wol´ widzieç ni˝ czuç... – No wiesz! Skàd w tobie tyle z∏oÊliwoÊci? – èle spa∏am. Lucy westchn´∏a. – Kiedy si´ sypia samotnie... – Nie... Kiedy przyÊni si´ koszmar. Paskudna sprawa. – Czy pokazywa∏am ci, jaki prezent dosta∏am od Moliny? – postanowi∏a zmieniç temat Lucy. – Chodê, koniecznie musisz zobaczyç. Agnes podesz∏a, zapinajàc ostatnià klamr´ siatki percepcyjnej. Lucy trzyma∏a w palcach po∏yskliwy, jasnobràzowy wisiorek przyczepiony do zwisajàcego z jej szyi srebrnego ∏aƒcuszka. Gabinetowe lampy odbija∏y si´ w Êciankach nieregularnej bry∏y przypominajàcej bursztyn. Nie by∏ to jednak drogi kamieƒ ani ozdoba ze sztucznego tworzywa, lecz laminowany pó∏toramiesi´czny embrion pokryty warstwà jubilerskiego lakieru. Bi˝uteria prenatalna, ostatni krzyk mody na Platformach. – Prawda, ˝e Êliczny? Agnes milcza∏a. – Widzisz, jak si´ mieni przy Êwietle? A tutaj... mi∏osna dedykacja. Spójrz.

Powraca∏, powraca∏ sen. – Agnes? Ludzka rzeêba w hali fabrycznej. – Agnes?... Czy coÊ si´ sta∏o? – B´dzie lepiej, jak przestaniesz pieprzyç, usiàdziesz przy konsoli i weêmiesz si´ do pracy. Zrozumia∏aÊ, czy mam powtórzyç? – Ale... – Natychmiast! Lucy zapi´∏a kombinezon. Wisiorek schowa∏a do torebki i zainstalowa∏a si´ w ∏àczach siatki percepcyjnej. Podejrzliwie zerkajàc w stron´ Agnes, zaj´∏a miejsce w terminalu. Czeka∏a na polecenia. – I jeszcze jedno, Lucy. Zabraniam ci przychodziç do Instytutu z tym czymÊ na szyi. Wyrzuç to przy pierwszej okazji. – Nie masz prawa, Agnes... – Doprawdy? Chcesz si´ za∏o˝yç? Za minut´ wchodzimy w przestrzeƒ, nie mam zamiaru czekaç. PoÊpiesz si´. Zasiad∏y w terminalu i na∏o˝y∏y wirtualne kaski. Nast´pnie Agnes uruchomi∏a procedury wejÊciowe i po chwili obie zanurzy∏y si´ w wewn´trznym Êwiecie psychonetu.

VII JEDEN DZIE¡ Maksymilian udziela∏ spowiedzi w ma∏ej salce, odnodze hallu s∏u˝àcego za Êwiàtyni´. W bladozielonej poÊwiacie lamp na Êcianach niskiego pomieszczenia widnia∏y krzy˝e, go∏´bice, feniksy, baranki, k∏osy zbo˝a, bochny chleba, kielichy, postkoptyjskie ornamenty winogron, starochrzeÊcijaƒskie monogramy Chi Ro. Gdzieniegdzie nie dokoƒczone szkice scen biblijnych i wizerunki Êwi´tych. Konfesjona∏ wsuni´to w róg, dooko∏a ∏awki z kl´cznikami; metalowe drzwi oddziela∏y prowizorycznà kaplic´ od korytarza nawy. Maksymilian spowiada∏ codziennie, godzin´ przed kompletà. WczeÊniej nie przychodzi∏ nikt, ale zdarza∏o si´, ˝e do spowiedzi przyst´powa∏o kilka osób. W przerwach czyta∏ Pismo lub przygotowywa∏ kazania. Pierwszy ukl´knà∏ czterdziestoletni Malachiasz, kierownik prac na plantacji proteinofitów, jeden z doradców Maksymiliana do spraw wy˝ywienia Wspólnoty. Jego confessio by∏o krótkie, ale szczere, zakoƒczone solennà obietnicà poprawy. W ustach tego cz∏owieka brzmia∏a wiarygodnie, poniewa˝ sam wytyka∏ sobie grzech, by przezwyci´˝yç go konsekwentnym uporem. Spowiedê nie trwa∏a d∏u˝ej ni˝ kwadrans. Wykorzystujàc chwil´ przerwy, Maksymilian otworzy∏ Pismo. Nie zdà˝y∏ rozpoczàç lektury. Drzwi uchyli∏y si´ i stan´∏a w nich kobieta. Kocim krokiem podesz∏a do konfesjona∏u. – Niech b´dzie pochwalony Jezus Chrystus. Przypomina∏a Magdalen´ z obrazów El Greca. Nie tylko wyglàd jà do niej upodabnia∏. – Na wieki wieków amen. – Bracie Maksymilianie, chcia∏am wyznaç swoje grzechy. To moja pierwsza spowiedê, odkàd przyj´liÊcie mnie... nie liczàc tamtej, kiedy by∏am chrzczona. – Wiem, Rachel. Ukorz si´ wobec Pana i powiedz, czym zgrzeszy∏aÊ. Przysz∏a do ich Wspólnoty z Powierzchni, po tym jak wyrzucono jà z nocnego klubu za zabicie jednej z klientek. Nie mog∏a znieÊç, jak podrasowana hormonami ˝o∏nierka zabawia si´ uprawianiem seksu aborcyjnego. Pewnej nocy ujrza∏a jà Êpiàcà w wannie, odurzonà po za˝yciu kilku tabletek dehrejty, obok le˝a∏ blaster, wi´c strzeli∏a jej w twarz. – Obrazi∏am Pana Boga nast´pujàcymi grzechami... By∏a tak pi´kna, ˝e ˝a∏owa∏ Êlubów czystoÊci z∏o˝onych przed laty. Czy by∏a upad∏ym anio∏em wskrzeszonym mocà nowej wiary? Przecie˝ plàta∏a mu myÊli, krad∏a sny. Mo˝e na tym polega pokuta?

– Wszystkich moich grzechów ˝a∏uj´, obiecuj´ popraw´, a ciebie, ojcze duchowny, prosz´ o pokut´ i rozgrzeszenie. Maksymilian namyÊla∏ si´ chwil´. – Widzisz, Rachel, twoje niepokoje wynikajà z tego, ˝e nie zdà˝y∏aÊ si´ z˝yç ze Wspólnotà. Wcià˝ nie mo˝esz zapomnieç o upiorach z przesz∏oÊci. JesteÊ z nami dwa miesiàce, to naprawd´ bardzo krótki okres. Miej nadziej´: czas zasklepi rany. Spojrza∏ przez kratki konfesjona∏u. Smutne, b∏´kitne oczy wpatrywa∏y si´ w niego zach∏annie. Zmieszany spuÊci∏ wzrok. – Ten etap ˝ycia jest fragmentem wielkiej przemiany dokonujàcej si´ w twym sercu. Pami´taj, ˝e kiedy minie, odrodzisz si´ na nowo, lepsza i bli˝sza prawdy ni˝ jesteÊ teraz. Musisz zaznaç cierpienia, aby osiàgnàç wiedz´ i staç si´ jednà z nas, chrzeÊcijankà o czystym sercu. I nie obawiaj si´, ˝e nie podo∏asz – je˝eli twoje pragnienie jest szczere, osiàgniesz cel. Pan ci dopomo˝e. Módl si´. – Prosz´, niech brat nie przestaje mówiç – wyszepta∏a. – S∏owa otuchy sà mi tak potrzebne. – Sà tylko wskazówkà, bodêcem zach´cajàcym do trwania w postanowieniu. – Brat ma taki mi∏y g∏os, tak màdrze opowiada... – Byç mo˝e, Rachel, ale... staraj si´, by nigdy s∏owa nie stawa∏y si´ dla ciebie wartoÊcià absolutnà. Nie traktuj s∏ów jak coÊ skoƒczonego, lecz jak drogowskaz mówiàcy jak post´powaç. Niech czyny, a nie szlachetne s∏owa o tobie Êwiadczà. Nie poprzestawaj na s∏owach. Rozumiesz? – Tak, Maksymilianie. – Zanim udziel´ ci rozgrzeszenia, chc´, ˝ebyÊ nauczy∏a si´ krótkiej modlitwy. – Wyjà∏ kawa∏ek papieru wetkni´ty mi´dzy stronice Biblii i poda∏ jej. – Przeczytaj. Rachela spojrza∏a na rz´dy drukowanych liter. Wybacz mi noc Wybacz mi tamten dzieƒ Stracony czas Wzgórze we mgle Kocham Ciebie W zm´czeniu si∏ W przyp∏ywach burz Od szarych dni Do bia∏ych chmur Przez smutek pól Zimowych gwiazd Po Êladach krwi Do Twoich ran* Maksymilian uczyni∏ znak krzy˝a. – Grzechy zosta∏y ci odpuszczone.

Marek Adamik


– W barze? – zapyta∏a Meliniarka. – W jakim znowu barze? Siedzieli w mieszkaniu ¸ody˝ki i palili jointy. – Wczoraj po po∏udniu – odpar∏ Marian. – Umówi∏em si´ z tobà w melinie, ale zostawi∏aÊ mi wiadomoÊç, ˝e musisz wyjÊç, wi´c spotkaliÊmy si´ wieczorem w „Awerroesie”. Jak mo˝esz tego nie pami´taç? Meliniarka milcza∏a zdziwiona. – No?... – Maniek, wydaje mi si´, ˝eÊ jeszcze nie wyszed∏ spod hery. Ile tego wzià∏eÊ? ¸ody˝ka poczu∏ panik´. – A tego – wycedzi∏ – jak mnie odprowadzi∏aÊ do domu, pomog∏aÊ mi dojÊç do siebie i zosta∏aÊ u mnie na noc?... Tego te˝ nie pami´tasz? *Tomasz Budzyƒski, „Pieʃ przygodna” (z p∏yty „Triodante” zespo∏u Armia).

47

Patrzy∏a na niego wzrokiem psychiatry. – Obudê si´, cz∏owieku! Jak mog´ pami´taç coÊ, co si´ nie zdarzy∏o? – To mi si´ chyba Êni – parsknà∏ Marian. – Albo odjeba∏o mi na dobre. Powiedz to jeszcze raz... – S∏uchaj, facet! – Meliniarka chwyci∏a go za ramiona. – Najlepiej zrobisz, idàc teraz spaç. Twój organizm musi wróciç do równowagi, wydaliç resztki Êwiƒstwa, od którego mylà ci si´ ludzie i zdarzenia. Nie by∏o ˝adnego spotkania, ˝adnej kartki na drzwiach i ˝adnej nocy sp´dzonej razem. Null! Verstehst du? Podnios∏a si´ i skierowa∏a ku wyjÊciu. – Zaczekaj! – krzyknà∏ zatrzymujàc jà w drzwiach. – Co ty masz na szyi? Stan´∏a patrzàc wÊciekle. – S∏uchaj, mein Junge. Czuj´ si´ dzisiaj wyjàtkowo podle, boli mnie g∏owa, a do tego dosta∏am okres. Nie nadu˝ywaj mojej cierpliwoÊci. Mów, o co naprawd´ chodzi i k∏adê si´ do wyra! – O twój wisiorek. Mo˝esz mi go pokazaç? Si´gn´∏a za dekolt i chwyci∏a medalik. Przedstawia∏ ma∏à srebrnà obr´cz z krzy˝ykiem u do∏u: znak p∏ci kobiety. – W porzàdku? Ju˝ si´ napatrzy∏eÊ? – Uhm – przytaknà∏. – No to tymczasem. I sorry, ˝e si´ tak wkurwi∏am. Mam z∏y dzieƒ. Przesz∏a par´ metrów i odwróci∏a si´. – WyjaÊnisz mi? – Wydawa∏o mi si´ przez chwil´, ˝e nosisz krzy˝, symbol chrzeÊcijan. Pokr´ci∏a g∏owà. – To nie o taki krzy˝ chodzi. A zresztà zobacz. Mój jest skierowany do do∏u, odwrócony. Jak mo˝esz mówiç, ˝e mam coÊ wspólnego z ideologià tych psycholi?

VIII JEDNA NOC Cienie rybich szkieletów przesuwajà si´ po Êcianach bloków i kamienic. W dr˝àcym Êwietle hologramowych reklam majaczà zarysy budowli. Na ulicach po∏yskujà Êmieci niesione z deszczem w stron´ studzienek Êciekowych. We wschodniej cz´Êci miasta, nieopodal zakola martwej rzeki, wznoszà si´ strzaskane wie˝e poarabskich meczetów. Dalej, pod mostem radioaktywne wody wysychajàcej rzeki p∏ynà jeszcze ospale, spowite oparami. Klaustrofobicznie niskie niebo sprawia, ˝e miasto jest jak umierajàcy owad schwytany w s∏oik z truciznà. Ulicami przechadzajà si´ wojskowe patrole. Woda pod mostem p∏ynie wolno, bezszelestnie, upiornie. Wysoko w ciemnoÊci Êwiecà Êwiat∏a sygnalizacyjne dolnych poziomów Platformy.




48

Maksymilian kl´cza∏ w powietrzu. Pod sklepieniem gotyckiej katedry wirowali razem – on i konfesjona∏. Przez szachownic´ kratek widzia∏ niewyraêny zarys pochylonej sylwetki, zakapturzonà twarz. Pod nimi o∏tarz, kaplice i prezbiterium ton´∏y w ciemnoÊci, a szk∏a witra˝y przygas∏y. Szepta∏, a jego szept rozbrzmiewa∏ echem. Kl´cza∏. Kl´cza∏ w powietrzu. Razem z nim wirowa∏y nieme go∏´bie trzepoczàc skrzyd∏ami. Osobliwa by∏a to spowiedê. – Stoisz na rozdro˝u, ch∏opcze – sapa∏ staruch. – Ci´˝ki wybór i wiele pokus przed tobà. Alternatywa jest prosta. Albo wyprowadzisz Zgromadzenie z podziemia i nawrócisz ten umierajàcy Êwiat, albo... – starzec zakas∏a∏ spazmatycznie. – Albo zgrzeszysz i dasz poczàtek ˝yciu Demona, który narodzi si´ z ∏ona jawnogrzesznicy i twojego plugawego nasienia. – Co mówisz?

– Mare tenebrarum zaleje Êwiat, kwiaty zwi´dnà, spowijà Ziemi´ mrocznym odorem, a ty zaszlachtowany jak bydl´ trafisz do otch∏ani piekielnych, na wieczne pot´pienie! – Zamilcz! – To ty zamilcz, g∏upcze. Mnie mo˝esz daç wiar´. Opat klasztoru w Segowii, nie sk∏ama∏bym ci. Strze˝ si´. – Kim jesteÊ? – S∏u˝y∏em KoÊcio∏owi, lecz imi´ moje przekl´te na wieki. Ogniem zemsty niszczy∏em grzech i zaraz´, w imi´ Paƒskie wycina∏em ten zwyrodnia∏y wrzód, a zrobiono ze mnie zbrodniarza ukrytego pod mnisim habitem. Ty zaÊ przegrasz, bo nie b´dziesz doÊç silny. Taki nasz gówniany los. – Przed czym... – Wydusi∏ Maksymilian. – Przed czym mam si´ strzec? Co mam robiç? – Ani s∏owa wi´cej. Czas na mnie. Patrz, czym jest piek∏o. Trzepot ptasich skrzyde∏ wzmóg∏ si´, zmieszany z krakaniem. Go∏´bie znikn´∏y. Stado kruków o zakrzywionych dziobach ko∏owa∏o wokó∏. Torquemada uchyli∏ drzwiczki konfesjona∏u i skoczy∏ g∏owà w dó∏. Kruki puÊci∏y si´ za nim szarpiàc dziobami. Staruch unosi∏ si´ teraz podtrzymywany hakami ich szponów, a wychudzone cia∏o pokrywa∏a mozaika ohydnych ran. Naraz krzyk rozdar∏ cisz´ nawy, kiedy nagie cia∏o inkwizytora uderzy∏o o kamiennà posadzk´. Witra˝e rozb∏ys∏y wizerunkami szkieletów i apokaliptycznych bestii. Maksymilian te˝ zaczà∏ spadaç, machajàc bez skutku r´koma. Z o∏tarza wzbi∏a si´ bia∏a go∏´bica i unios∏a go tu˝ przed Êmiertelnym zderzeniem z pod∏ogà. Wyfrun´li przez drzwi kaplicy, Êcigani zwierz´cym rykiem Torquemady: – Aaaa! Lecieli wÊród chmur w bieli i b∏´kicie. Wylàdowali na ∏àce, poÊród kamiennych g∏azów. Z bijàcym sercem uniós∏ powieki. Go∏´bica znikn´∏a. UÊmiechajàc si´ ciep∏o, pochyla∏a si´ nad nim Rachela. Pachnia∏y porannà rosà jej kasztanowe w∏osy, muska∏y jego twarz. – TyÊ dobra – wyszepta∏. – TyÊ go∏àb... Spoglàda∏ w pogodne oczy nie wiedzàc, ˝e sen zaraz dobiegnie koƒca.


W zau∏ek przy zbiegu Gwarnej i Vogelstrasse wbieg∏y trzy zamaskowane postacie. Rozglàdajàc si´ nerwowo, przeci´∏y ulic´ i znikn´∏y w bramie za rz´dem koszy na Êmieci. Z oddali dobiega∏ hipnotyzujàcy odg∏os wojskowej syreny. – Simon i E’Lias! – rozleg∏ si´ rozkazujàcy m∏odzieƒczy szept. – Patrzcie, czy nikt nie idzie. – Gdzie mamy stanàç? – Jeden w bramie, drugi na rogu. Jakby co, to Êwieçcie we mnie latarkà. Trzy zakapturzone postacie rozpierzch∏y si´ w ró˝ne strony. Najwy˝szy zosta∏ przy Êcianie i, krytycznie oceniajàc niebo, si´gnà∏ za po∏y p∏aszcza. W ka˝dej chwili mog∏o zaczàç padaç. Uzbrojona w rozpylacz r´ka zacz´∏a wodziç wzd∏u˝ Êciany. Chwil´ potem brunatny mur zdobi∏ po∏yskujàcy srebrzystà emulsjà monogram. Przedstawia∏ wyd∏u˝onà liter´ „P” skrzy˝owanà w po∏owie d∏ugoÊci z literà „X”. Ch∏opak zaÊwieci∏ latarkà w stron´ kompanów i trójka pobieg∏a na nast´pnà ulic´. Tam czynnoÊç powtórzy∏a si´. Tym razem by∏ to niewielki rysunek w kszta∏cie ryby. „Malarz” schowa∏ tubk´ aerozolu i dajàc sygna∏ ruszy∏ w stron´ mostu. Kompani podà˝yli za nim. Gdy przystawali, by zlustrowaç wyloty krzy˝ujàcych si´ ulic, pisali z∏otym kolorem: „Prawda uczyni was wolnymi”; „Jest jeden Bóg”, „Wiara, Nadzieja, Mi∏oÊç”...

– Szybciej, E’Lias, musimy zdà˝yç przed patrolem. Po kwadransie byli przy zboczu, opadajàcym ∏agodnà stromiznà ku wybetonowanym brzegom. W powietrzu unosi∏ si´ ci´˝ki zapach ropy. Grz´znàc po ∏ydki w czarnej brei, b∏yskajàc latarkami posuwali si´ ku filarom i prz´s∏om.


˚ó∏nierki z szóstego plutonu FI koƒczy∏y obchód. Nocny patrol kierowa∏ si´ w stron´ koszar. Schodzi∏y z mostu, gdy czujniki zacz´∏y wariowaç. Na skanerach pojawi∏y si´ czerwone plamki. Dowódczyni zatrzyma∏a pluton. – Przygotowaç broƒ! – rozkaza∏a przez tuner. Rozleg∏ si´ szcz´k ∏adowanych blasterów. Âwietliste kó∏ka odbija∏y si´ od powierzchni rzeki. To musieli byç oni. – Schodziç pojedynczo. Pierwszy pójdziesz ty, Rossie. – Tak jest – odpar∏a m∏odziutka szeregowa. – Sigusch i Delambre – rozkaza∏a dowódczyni. – B´dziecie ubezpieczaç jà od ty∏u! – Tak jest. – Goldman, Harris, Manion i Livra – wy pójdziecie ze mnà od strony drugiego zbocza. – Rozkaz! – odkrzykn´∏y i rozbieg∏y si´, Êciskajàc odbezpieczone blastery.

Marek Adamik


W∏az by∏ blisko. Przed starym wysypiskiem sprawdzili, czy nikt za nimi nie idzie. W ciemnoÊci s∏abo widaç, ryzyko zawsze istnieje. Szcz´Êcie mog∏o przestaç im sprzyjaç, ktoÊ móg∏ wytropiç tajny szlak nocnych wypraw i, co najgorsze – odkryç w∏az. ˚adna z kilkuset „wycieczek” nie zosta∏a uj´ta. By∏y noce lepsze i gorsze, cz´sto kryli si´ w rurociàgach, opuszczonych melinach i nieczynnych fabrykach. Par´ razy byli ranni. Ale nigdy nie zostali z∏apani. Warstwa betonowego gruzu kry∏a w∏az do starej studzienki Êciekowej. Simon z Jeremiaszem pilnowali filarów, E’Lias odwala∏ gruz. Wtedy dostrzegli czarne sylwetki ledwo widoczne w mroku. Rozleg∏ si´ cichy gwizd. – E’Lias! Spieprzamy! Pobiegli wybetonowanym brzegiem. Teraz liczy∏o si´, by odciàgnàç patrol jak najdalej od w∏azu. Zanim przebiegli pi´çdziesiàt metrów, cz´Êç filaru smagni´ta promieniem blastera rozlecia∏a si´ z hukiem. Us∏yszeli trzask betonowych od∏amków i chlupot wody. PrzyÊpieszyli. DwieÊcie metrów i dotrà do wzniesienia. A stamtàd do ruin elektrowni, znali jej labirynty jak w∏asnà kieszeƒ. Gnali na z∏amanie karku. Wystrza∏ targnà∏ cia∏em E’Liasa. M∏ody chrzeÊcijanin wylecia∏ w powietrze niczym potràcony manekin i z ∏oskotem uderzy∏ o ziemi´. Simon i Jeremiasz stan´li zdezorientowani. Nie mieli poj´cia, skàd pad∏ strza∏. Podbiegli do towarzysza, by∏ umierajàcy. – Biegnijcie... – charcza∏ poprzez krew. – Zostawcie mnie... Próbowali wziàç go na plecy. – Durnie! Uciekajcie... Z trudem dêwign´li go z ziemi, pobiegli ku wzniesieniu. Przed schodami zatrzymali si´ jak wryci. Czarne mundury i blastery zagradza∏y im drog´. – Poddajcie si´! Nie próbujcie ucieczki – zawo∏a∏a dowódczyni. Za plecami us∏yszeli odg∏os uderzajàcych o beton oficerek. Szcz´k broni. – ¸apy na kark i bez ˝adnych sztuczek! Po lewej stronie spirala schodów, którymi nie uszliby daleko. Âmierç czyha∏a od frontu i od ty∏u. Z prawej by∏a rzeka.

49

– Rzuciç to Êcierwo i kl´knàç! – krzykn´∏a dowódczyni. – ¸apy na g∏ow´!! Simon u∏o˝y∏ cia∏o E’Liasa na ziemi. Przez chwil´ zas∏oni´ty wykorzysta∏ sytuacj´, by szepnàç: – Skaczemy... Jedyna szansa... Chwytajàc cia∏o umierajàcego przyjaciela, rzucili si´ w wod´. Przez kilka sekund byli w powietrzu, wystawieni na strza∏y. Dopiero nad powierzchnià, gdy mieli zanurkowaç w Êmierdzàcej brei, dowódczyni zorientowa∏a si´ i pos∏a∏a im seri´. Ognisty promieƒ smagnà∏ p∏aszcz Simona, spali∏ lewà d∏oƒ Jeremiaszowi. Byli pod wodà. M∏ócàc wÊciekle przedzierali si´ z mozo∏em przez g´stà ciecz. Cia∏o E’Liasa cià˝y∏o im jak m∏yƒskie ko∏o. Nad g∏owami brudne lustro kot∏owa∏o si´ od strza∏ów. Gdy si´ wynurzyli, by zaczerpnàç powietrza, woda wokó∏ parowa∏a i bulgota∏a spieniona. Ledwo unikn´li pocisków. Cia∏o E’Liasa odp∏yn´∏o o par´ metrów. Nie mogli po nie wróciç. Simon patrzy∏, jak wojowniczki rozstrzeliwujà martwy korpus jego brata. Porozrywane koƒczyny odp∏ywa∏y w ró˝ne strony. – Mo˝emy wracaç do fortu. Jestem pewna, ˝e nie ˝yjà – stwierdzi∏a dowódczyni, lustrujàc rzek´ przez noktogogle. – Nie mieli prawa wyjÊç z tego ca∏o. A jednak wyszli. PrzytomnoÊç odzyskali wczesnym Êwitem, budzàc si´ w lepkim mule na drugim brzegu. Szare niebo wypluwa∏o pierwsze krople. Wokó∏ ani ˝ywej duszy. Raz jeszcze przeprawili si´ przez rzek´. Dotarli do w∏azu i dzi´kujàc Bogu za ocalenie znikn´li w jego wn´trzu.

IX NA PLATFORMIE

50

Pasmo neurotyczne zwizualizowa∏o si´ w ciàgu pi´ciu jednostek wewn´trznego zegara przestrzeni psychonautycznej. Z poczàtku m´tne, drgajàce zarysy na szarym tle landscape’u powoli styg∏y i nabiera∏y wyrazistoÊci. Po chwili Agnes rozpozna∏a wie˝´. Depresja zawsze wizualizowa∏a si´ w formie wie˝y. Podp∏yn´∏a bli˝ej i zatrzyma∏a obraz na lewej cz´Êci ekranu. Wpisa∏a komend´ zachowujàcà i potwierdzi∏a prawdziwoÊç zapisu. Dopiero teraz mog∏a rozpoczàç dzia∏ania terapeutyczne. Zazwyczaj obywa∏a si´ bez zerkania na counter, wola∏a dzia∏aç intuicyjnie, kierujàc si´ w∏asnym wyczuciem. DoÊwiadczenie nauczy∏o jà szybkiej adaptacji do skal czasowych netu. Po zakoƒczeniu terapii nie mia∏a trudnoÊci z przestawieniem si´ na czas wspólny. By∏a jednà z najlepszych psychonautek na Platformie – sama Rita Fichte, przewodniczàca Senatu, bra∏a u niej seanse relaksujàce. Nazywa∏a si´ Agnes Maria Aspilakopa (takie imi´ nada∏a jej komisja wystawiajàca akt urodzenia). Z pochodzenia by∏a Greczynkà. Na Platformie rodowód i imi´ gra∏y rol´ najwy˝ej towarzyskà: liczy∏ si´ numer rejestrowy i karta personalna. Agnes mia∏a srebrnà kart´, co stawia∏o jà ponad dwoma ni˝szymi kategoriami. Zadecydowa∏y o tym jej umiej´tnoÊci zawodowe. Karty z∏ote, dajàce przywileje najwi´ksze, otrzymywa∏y cz∏onkinie Senatu i kierowniczki resortów Ministerstwa Administracji. Agnes uwa˝a∏a, ˝e i tak zasz∏a daleko. Zw∏aszcza kiedy przypomina∏a sobie poczàtkowe trudnoÊci z wnioskiem o wyniesienie jej do kategorii srebrnych. Cz´Êç komisji sprzeciwia∏a si´, uznajàc doktor Aspilakop´ za jednostk´ aspo∏ecznà, i co gorsza – aseksualnà, gdy˝ wedle ustaleƒ Biura Inwigilacyjnego nie utrzymywa∏a zwiàzków intymnych z obywatelkami. Przewa˝y∏y g∏osy wskazujàce na jej fachowoÊç i ofiarnoÊç w s∏u˝bie spo∏eczeƒstwu. Senatorki przyj´∏y wniosek prawie jednomyÊlnie, a uroczyste wr´czenie karty odby∏o si´ dwa dni póêniej. Procedur´ wst´pnà mia∏a za sobà. Teraz musi po∏àczyç si´ z komorà psychonautycznà, w której przebywa pacjentka. WczeÊniej pos∏a∏a impuls budzàcy, teraz sprawdza∏a, czy mo˝liwe jest wejÊcie w kolejnà faz´ seansu.

P∏ynàca w przestrzeni wirtualna siatka falowa∏a powybrzuszanà topografià. To z niej mia∏ zwizualizowaç si´ wirtualny odpowiednik postaci Rebeki (ze wzgl´dów terapeutycznych przyjmujàcy odcieƒ cytrynowego polichromu). Manekin Agnes mia∏ po∏yskliwà barw´ orzechowego kobaltu, o maksymalnej rozdzielczoÊci obrazu drgajàcego z cz´stotliwoÊcià podprogowà. Po chwili sta∏y naprzeciw siebie, zajmujàc miejsca w bipolarnym synchronizatorze odczytu. Psychonautka pozdrowi∏a kuracjuszk´. „Witaj Rebeko, zaczynamy seans. JeÊli b´dziesz gotowa, daj mi znaç”. „Dzieƒ dobry pani doktor. MyÊl´, ˝e mo˝emy zaczynaç”. „Mo˝esz mówiç do mnie Agnes”. „Dobrze, pani doktor... To znaczy Agnes...” „Rebeko, niepotrzebnie si´ denerwujesz. Ten zabieg to naprawd´ nic powa˝nego”. „Wiem, Agnes, raz w nim uczestniczy∏am”. „Tym bardziej nie ma powodu, ˝eby si´ baç. Jak tam – jesteÊ spokojna?...” „Tak... staram si´”. Wskaênik napi´cia wskazywa∏ co innego. „Czy widzisz prototyp obrazu, Rebeko?” „Tak, widz´ starà wie˝´ na pustym polu”. Czytnik nadal wyÊwietla∏ wysoki poziom stresu. Mo˝na temu zaradziç, aplikujàc Rebece zastrzyk uspokajajàcy, ale to zmniejszy jej zdolnoÊci orientacyjne w psychonecie. Seans wymaga∏ wyobraêni przestrzennej tak˝e od kuracjuszki. – Przygotuj si´, Rebeko. Kiedy wejdziemy w pierwszy etap, podà˝aj za mnà. Pod wie˝à otrzymasz nowe polecenia. Teraz naÊladuj moje procedury manualne. Zaczynamy od zdj´cia blokad syntaktycznych. Ruch wirtualnej d∏oni obracajàcej wielowymiarowà kostkà. Kciuk i palec wskazujàcy usuwajà szeÊcioÊcienne fraktale z wierzcho∏ków figury. Pojawia si´ migajàcy napis: CZEKAM NA WPIS PRAWID¸OWEJ SEKWENCJI KODÓW DEROGACYJNYCH Agnes nape∏nia elementy bry∏y serià kodów i uzupe∏nia dziury ziejàce w rogach szeÊcianu. OKREÂL SPOSÓB ROZGRANICZANIA ETAPÓW: EWOKACJA KOMENDY ALTERNATYWY ROZ¸ÑCZNEJ / EWOKACJA KOMENDY ALTERNATYWY NIEROZ¸ÑCZNEJ – Wybieram pierwszy wariant. CZEKAM NA POTWIERDZENIE – Wpisuj´ klauzul´ konfirmacyjnà. Kostka rozszczepia si´ na tysiàce szeÊcianów. Wszystko znika, nast´puje wizualizacja Przedsionka. Po bokach bezmiar wirtualnych kartotek, infostrad po∏àczonych w mikroprocesorowe wst´gi. P∏yn´∏y lustrzanym tunelem w kierunku wirtualnej budowli. Agnes podejrzewa∏a, ˝e wkraczanie do Êrodka wie˝y nie b´dzie konieczne. Âwiadczy∏a o tym dolegliwoÊç Rebeki, typowy w jej wieku zespó∏ depresyjny menopauzy. Program leczniczy te˝ by∏ standardowy. W fazie wie˝owej najwa˝niejszy okaza∏ si´ psychiczny kontakt lekarki i pacjentki (odbywajàcy si´ za poÊrednictwem pasm transmisyjnych). Wszystkie umiej´tnoÊci zawodowe Agnes mo˝na by∏o sprowadziç do tej cz´Êci seansu – reszta nie odbiega∏a od zakresu umiej´tnoÊci przeci´tnej brain-driverki. Nawiàzywanie relacji z chorymi wymaga∏o wewn´trznego treningu, harmonii myÊli i dzia∏aƒ oraz koncentracji. Nie zna∏a swojej matki, lecz podejrzewa∏a, ˝e tego typu zdolnoÊci nabywane sà dziedzicznie. Pojawi∏a si´ grafitowa brama, a za nià szary, depresyjny krajobraz wyja∏owionej ziemi z rudobràzowà basztà poÊrodku. Agnes uruchomi∏a procedur´ wejÊciowà. Jarzàce si´ paski blokujàce znikn´∏y.

– Bàdê gotowa, moja droga. Wkraczamy w stref´ Wie˝y. Wp∏yn´∏y we mg∏´ mi´dzy kolumnami.

Marek Adamik

X TANCERZE WE MGLE Przysz∏a do komnaty Maksymiliana nocà, upewniwszy si´, ˝e inne kobiety ju˝ Êpià. A jeÊli nawet, mia∏a przecie˝ prawo poczuç potrzeb´ modlitwy i opuÊciç sal´ o ka˝dej porze. Przemkn´∏a cicho korytarzem, min´∏a kuchni´ i skr´ci∏a w przedsionek. Zastuka∏a trzykrotnie w metalowe drzwi. Po chwili ujrza∏a go w bladym Êwietle. Pozna∏ Rachel´ i zaprosi∏ do Êrodka. – Czy coÊ si´ sta∏o? Nie spa∏ jeszcze. Na stole le˝a∏a otwarta ksi´ga. – Chc´ prosiç brata – odpar∏a cicho – ˝eby si´ ze mnà razem pomodli∏. – Zrobi´, co w mojej mocy. – Mia∏am straszny sen, w którym wróci∏a przesz∏oÊç. I teraz l´kam si´... – Usiàdê, Rachel. Opowiedz o wszystkim, zrzuç ci´˝ar z serca. Usiad∏a obok na ∏awie. – Prosz´ brata – spyta∏a nagle. – Czy we Ênie mo˝na pope∏niç grzech? Zdziwiony pomyÊla∏ chwil´. – Nie mo˝na, Rachel. Do pope∏nienia grzechu niezb´dna jest ÊwiadomoÊç i wola. Âniàc nie kontrolujesz w∏asnych myÊli. Nie mo˝na te˝ pope∏niç grzechu przez przypadek. Rozumiesz? – Tak. – Cokolwiek ujrza∏aÊ we Ênie, zapomnij. – Przecie˝ mia∏am bratu opowiedzieç... – JeÊli uwa˝asz, ˝e to ci pomo˝e. Wpatrywa∏a si´ niewinnym wzrokiem skrzywdzonego dziecka. Ba∏ si´ tego spojrzenia. – Âni∏am, ˝e znów by∏am na Powierzchni... W tej samej roli. Wszystko by∏o, jak kiedyÊ: wystrój kabiny, wielkie lustro na suficie. Robi∏am to samo, co przed laty i... wspomnienia te by∏y przyjemne. – Wyda∏o si´ jej, ˝e Maksymilian poczerwienia∏, schwyci∏a go za nadgarstek. – Och, chyba nie powinnam! – Mów... Rachel. – W∏àczy∏ si´ czerwony sygna∏ w baldachimie, ktoÊ chcia∏ wejÊç. Spojrza∏am na ekran... Postaç w p∏aszczu, mo˝e habicie, z twarzà os∏oni´tà kapturem. Poczu∏am dziwne podniecenie i otworzy∏am drzwi. Wtedy on zdjà∏ kaptur... – On? Spojrza∏a szklistym wzrokiem. – To by∏eÊ ty, bracie Maksymilianie. – Zas∏oni∏a usta d∏onià. – Demon nieczystoÊci cz´sto nawiedza nas w snach – mruknà∏. – Mów. Wyrzuç to z siebie. Utkwi∏a wzrok w pod∏odze. – Ca∏owa∏am si´ z bratem, a póêniej kochaliÊmy si´... Bo˝e, ja sk∏ama∏am! – Co znowu? – Sk∏ama∏am mówiàc, ˝e obudzi∏am si´, czujàc l´k. Tak naprawd´ to czu∏am... po˝àdanie. Niezaspokojenie. Maksymilian siedzia∏ sparali˝owany, nie móg∏ wydobyç s∏owa. Policzki mu p∏on´∏y. – B´dzie lepiej – wycedzi∏ po d∏ugim milczeniu – je˝eli pomodlisz si´ sama, w odosobnieniu. Zwalczanie pokusy lubie˝noÊci wspólnie z kimÊ, kto jà wywo∏uje, nie jest màdrym pomys∏em – wsta∏, a raczej wyskoczy∏ z ∏awki jak oparzony. Podszed∏ do sto∏u. Otworzy∏ kilka szuflad, poprzestawia∏ ró˝ne przedmioty. Nadal tam by∏a. Wcià˝ patrzy wzrokiem bezradnego dziecka. – Przepraszam za ton – wyszepta∏. – Postàpisz w∏aÊciwiej, proszàc o wspólnà modlitw´ któràÊ z kobiet. A teraz wybacz, musz´ pracowaç.

51

Wsta∏a ze spuszczonà g∏owà i nagle wybuchn´∏a p∏aczem. – Idê z Marià, Rachel. Ona ci´ zrozumie... Wybieg∏a potykajàc si´ w progu. Nie podà˝y∏a jednak w stron´ stacji. Echo klaÊni´ç jej sanda∏ów i szloch rozbrzmiewa∏y od strony dolnych schodów. Zwariowa∏a? Czemu tam pobieg∏a? Mog∏a z∏amaç kark, trafiajàc na obluzowany stopieƒ. Ale widocznie to tam mia∏o si´ rozegraç. Tak bardzo pragnà∏ pójÊç za nià i byç Êwiadkiem demaskacji. A jednak wiedzia∏, ˝e muszà czekaç. Ten cz∏owiek nie móg∏ k∏amaç. ...............................................

52

Chwyci∏ latark´ i pogna∏ lewà odnogà korytarza w stron´ metalowych schodów. Droga prowadzi∏a do magazynów, w których trzymali ˝ywnoÊç i maszyny. ˚eby tylko nie potkn´∏a si´ na schodach, znajdzie jà. Dolne segmenty to Êlepa uliczka. Zdyszany dobieg∏ do zardzewia∏ej por´czy. PoÊwieci∏ w dó∏. Snop Êwiat∏a omiót∏ kilka kondygnacji: ani Êladu Rachel. Dopiero gdy wstrzyma∏ oddech, us∏ysza∏ ciche stàpanie. By∏a na samym dole. – Rachel! – krzyknà∏ g∏osem cz∏owieka, którego rol´ mia∏ odegraç. Nie by∏o odpowiedzi. Zaczà∏ schodziç po metalowych stopniach. Maksymilian zna∏ drog´, wielokrotnie nadzorowa∏ magazynowanie. Mia∏ latark´, wi´c nic dziwnego, ˝e szybko stanà∏ na dolnej kondygnacji. Przeszuka∏ wszystkie wn´ki i zag∏´bienia, sprawdzi∏ drzwi do pomieszczeƒ. Nie powinien odkrywaç w∏azu za wczeÊnie. Przecie˝ nie zna jej tajemnicy. Stanà∏ i poczà∏ nas∏uchiwaç. Cisza zupe∏na. Gdzie si´ podzia∏a? PoÊwieci∏ na Êciany, schody i pod∏og´. Stara∏ wczuç si´ w rol´. Wybrzuszenie gumolitowej posadzki sprawi∏o, ˝e pojà∏. Uniós∏ p∏at tworzywa i ujrza∏ ukryte wejÊcie. Dziur´ przykrywa∏a stalowa pokrywa. Postanowi∏, ˝e najpierw zapuka... Nic... Dopiero po chwili us∏ysza∏ szuranie butów po szczeblach drabinki i cichy metalowy brz´k. Wiedzia∏, ˝e z tej drogi nie sposób zawróciç. Odsunà∏ p∏yt´, schowa∏ latark´ za pas kombinezonu i spuÊci∏ si´ na dó∏. Sta∏a oparta czo∏em o betonowà Êcian´. PomyÊla∏, ˝e Maksymilian, jakiego zna∏a, dopiero teraz zda∏by sobie spraw´, ˝e odkry∏ nieznany dotàd, trzynasty segment. – Przychodz´ tu – odezwa∏a si´ cicho – kiedy pragn´ byç sama ze swoimi myÊlami. Rozejrza∏ si´. Nie by∏o ˝adnego symbolu, krzy˝a czy choçby obrazka. Na pod∏odze wala∏y si´ stare sienniki. W kàtach pod Êcianami sta∏y trzy zapalone Êwiece. – Chcia∏em ci´ przeprosiç – powiedzia∏, kucajàc ty∏em do niej i zbierajàc palcem krople wosku. – Postàpi∏em niegodnie. Masz prawo byç na mnie z∏a. Chc´ to naprawiç. – Dzi´kuj´ ci, Maksymilianie – odrzek∏a pewniejszym g∏osem. – Mo˝esz si´ odwróciç. Sta∏a naga, z rozplecionymi w∏osami opadajàcymi miedzianorudà kaskadà. Na lewym ramieniu, tu˝ poni˝ej barku, mia∏a dwubarwny tatua˝: odwróconà doniczk´ z bezlistnà ∏odygà zakoƒczonà kwiatem o barwie szafranu. By∏a metr od niego. Nie móg∏ opanowaç erekcji. – Ten znak na twoim ramieniu... Nigdy go wczeÊniej nie widzia∏em. Zmierzwi∏a mu w∏osy, Êmiejàc si´: – Naturalnie, ˝e nie widzia∏eÊ, biedaku. L´ka∏eÊ si´ spojrzeç na mnie nawet, kiedy by∏am ubrana. – To pi´tno? SpuÊci∏a oczy powa˝niejàc. – Tak znakowano kobiety w domu nierzàdu. Masz racj´, teraz to jak pi´tno haƒby... – schowa∏a twarz w d∏oniach. Objà∏ jà, ca∏ujàc we w∏osy. – Bo˝e – szepta∏a – jak˝e b∏àdzi∏am. Przytuli∏ jà mocniej. Przyleg∏a zach∏annie niczym lepka hormonalna substancja. Zarzuci∏a mu r´ce na szyj´,

wtuli∏a g∏ow´ w jego pierÊ. Âciskajàc jà coraz mocniej, czu∏, jak traci kontrol´ nad swoim zachowaniem, r´kà wodzi∏ wzd∏u˝ pleców, obejmowa∏ poÊladki. Jej zapach odurza∏ go, odbiera∏ ÊwiadomoÊç, niweczy∏ Êwi´toÊç przysi´gi. – Mój wyÊniony – szepta∏a szukajàc jego ust. – Jedyny! Odnaleêli si´ wreszcie, nie by∏o si∏y, która mog∏aby ich powstrzymaç. Legli na brudnych materacach. Usiad∏a na nim i zacz´∏a rozpinaç guziki jego kombinezonu. Po chwili oboje byli nadzy. Zjednoczeni jednà potrzebà i myÊlà, zamkni´ci w wewn´trznym Êwiecie doznaƒ, odprawiali prywatnà msz´.

XI ZMIERZCH Narkotyczna wizja porazi∏a ¸ody˝k´ brunatnà retrospekcjà. Âwiat∏o latarek sàczàce si´ przez drzwi. Ko∏atanie w ciemnoÊci, wrzask komend dla plutonu interwencyjnego. Poczu∏ broƒ na skroni, zobaczy∏ uÊmiech zgni∏ej satysfakcji na twarzy Meliniarki i, kàtem oka, doniczk´ wynoszonà pod przeêroczystym kloszem. Próbowa∏ si´ wyrwaç i stanàç w obronie, lecz pad∏ na ziemi´ ra˝ony impulsem paralizatora. A potem s∏ysza∏ trudnà do zniesienia cisz´ w∏asnej rudery. Jedyna bliska mu osoba z∏o˝y∏a donos, jedyna rzecz, którà kocha∏, zosta∏a mu odebrana. Czu∏ pustk´. Ponownie zobaczy∏ siebie w∏óczàcego si´ ulicami Posenstadt. Po raz pierwszy czu∏ si´ niepotrzebny, a to straszne brzemi´. Z butelkà wina wróci∏ do mieszkania. Zaryglowa∏ drzwi. Ze skrytki pod parapetem wyciàgnà∏ woreczek z narkotykiem. Tym razem wsypa∏ do butelki ca∏à zawartoÊç. Po godzinie, która wydawa∏a si´ d∏u˝sza od wiecznoÊci, odstawi∏ puste szk∏o. Kucnà∏ w kàcie pokoju i przytuli∏ si´ do Êciany. Przez brudne szyby sàczy∏ si´ do mieszkania szary zmierzch. Zamknà∏ oczy. Noc zasnuwa widma i cienie dusz kirem, a nad Êwiatem zapada ciemnoÊç. Wtedy bezszelestnie wyfruwajà z podziemia dwaj skrzydlaci synowie nocy, jeden to pi´kny Hypnos-Sen, z kwiatem maku kwitnàcego w d∏oni, a drugi to jego brat bliêni, Tanatos-Âmierç, o czarnych skrzyd∏ach.*

XII KREW EDENU Ciep∏o oddechów i cierpka woƒ potu unosi∏y si´ pod sufitem trzynastego segmentu. Z dala od oczu i domys∏ów reszty Zgromadzenia pope∏niony zosta∏ grzech. Grzech mi∏oÊci? Duszny mrok dzia∏a∏ usypiajàco. M´˝czyzna le˝a∏ pogrà˝ony w nieÊwiadomoÊci snu, lecz jej nie wolno by∏o zasnàç. Nadchodzi∏a godzina. Nie Êpieszy∏a si´. Nie warto dzia∏aç pochopnie, mia∏a zresztà czas, by si´ przygotowaç. Ze skupieniem obserwowa∏a ch∏opi´cà twarz, która nie wyra˝a∏a nawet Êladów po˝àdania, co najwy˝ej g∏upkowate rozanielenie pozbawiajàce resztek charyzmy. W palcach Êciska∏a r´kojeÊç sztyletu. Jakie obrazy drgajà mu teraz pod powiekami? A mo˝e nie Êni o niczym, pogrà˝ony w czarnej otch∏ani, skàd tylko krok ku tamtej stronie? Ku piek∏u?... Doktryna jego koÊcio∏a przewidywa∏a wieczne pot´pienie dla ∏amiàcych Êluby, umierajàcych po grzesznym akcie, bez ostatniego namaszczenia, bez spowiedzi. Nawet by∏o jej go ˝al. Westchn´∏a cicho i powolnym ruchem, zataczajàc pó∏okràg, zbli˝y∏a ostrze do szyi Êpiàcego. Sztylet Êciska∏a oburàcz w spoconych d∏oniach. Srebrzysty metal odbija∏ blask dopalajàcych si´ Êwiec. Zamkn´∏a oczy. Nast´pnie zaciskajàc z´by napar∏a na sztylet ca∏ym ci´˝arem. *Wanda Markowska, „Mity Greków i Rzymian”.

Marek Adamik

Drgnà∏ bezradnie. Palce rozchyli∏y si´ w przedÊmiertnym skurczu. Odskoczy∏a na bok, nie mogàc oderwaç wzroku od skrwawionego cia∏a, z którym godzin´ temu le˝a∏a spleciona w mi∏osnym uÊcisku. Poczu∏a smutek i wilgoç w kàcikach oczu. Jej oddech stawa∏ si´ ci´˝ki, myÊli poplàtane. Potrzebowa∏a czasu, by dojÊç do siebie i zaczàç dzia∏aç. Na zabójstwie nie koƒczy∏o si´ jej zadanie. Musi najpierw po∏àczyç si´ z centralà i powiadomiç zwierzchniczki. Zwil˝y∏a palec Êlinà i potar∏a paznokciem tatua˝. Rzuci∏a kilka zdaƒ sygnalizujàcych, ˝e zlecenie zosta∏o wykonane pomyÊlnie. Wn´kowy nadajnik, ukryty pod skórà, przekaza∏ komunikat. Teraz mog∏a si´ ewakuowaç. Ubiera∏a si´ poÊpiesznie, chcia∏a jak najpr´dzej opuÊciç komnat´. Jedynà osobà wiedzàcà o jej misji by∏a „Miriam”, tak˝e agentka Stra˝y, wtyczka wys∏ana dwa lata temu w podziemia Wspólnoty, Miriam jako zaufana cz∏onkini Wspólnoty pilnowa∏a furty i w∏azu, a jednoczeÊnie informowa∏a o wszystkim IV Departament przez nadajnik ukryty w tatua˝u. Je˝eli wszystko posz∏o zgodnie z planem, powinna otworzyç w∏az, usunàç cia∏o, a przynajmniej zatuszowaç Êlady zbrodni Racheli i dobrze zabezpieczyç wejÊcie. Póêniej nastàpi fina∏ operacji: podmienienie Maksymiliana na sobowtóra, skopiowanego przez techmedki od chirurgii plastycznej. Rachela i Miriam myÊlà, ˝e jest to pojedyncza akcja, ograniczajàcà si´ do jednej Platformy. Nie wiedzà, ˝e plan obejmuje podmienienie wszystkich duchowych przywódców – w ró˝nych miastach. Dane psychofizyczne imitacji rekonstruowano przez lata w klinikach i laboratoriach na podstawie zdj´ç oraz próbek DNA dostarczanych przez agentów. Po trzech-czterech latach intensywnych przygotowaƒ, obejmujàcych ka˝dy rodzaj szkolenia ∏àcznie z naukà katolickiej dotryny, wypreparowany psychicznie sobowtór mia∏ zajàç miejsce przeora w ka˝dym skupisku wiernych, o jakim dowiedzia∏ si´ wywiad. A wywiad wiedzia∏ o wszystkich. Przysun´∏a metalowà drabink´ i zacz´∏a si´ wspinaç. Nagle poczu∏a termiczne skurcze w okolicach tatua˝u – znak, ˝e Miriam albo zwierzchniczki chcà nawiàzaç kontakt. Potar∏a paznokciem przedrami´. Napi´ty, podenerwowany g∏os Miriam: – Rachel?... Ewakuuj si´, szybko! Ca∏y plan spali∏ na panewce. Musimy wiaç. Milcza∏a, czujàc chaos w g∏owie. – Do cholery, Rachel?! JesteÊ tam? – Mo˝esz powtórzyç?! – Koniec operacji. Wszystko diabli wzi´li. – Gdzie jesteÊ?! – Przy w∏azie. Masz tu byç natychmiast! – Co si´ sta∏o? – Sobowtór zniknà∏. – Co?! – Jak kamieƒ w wod´. Zgodnie z planem dwa dni temu wpuÊci∏am go, kiedy wszyscy spali i ulokowa∏am w piwnicy mojej wn´ki. Kilka godzin temu, kiedy chcia∏am przekazaç ostatnie meldunki, jego nie by∏o. Szuka∏am wsz´dzie. Przepad∏ i schlus. – Uciek∏? – Poj´cia nie mam. PoÊpiesz si´. Czekam dziesi´ç minut, póêniej spieprzam. – Zaraz b´d´. Odblokowa∏a zamek przy pokrywie, unios∏a jà i w ciemnoÊciach korytarza ujrza∏a Êwiat∏a latarek. Zatrzyma∏a si´, czujàc narastajàcy ∏omot serca. Zbli˝a∏y si´ niesione echem tunelu odg∏osy nawo∏ywaƒ. Szukali jej. Szli w jej kierunku. B∏yskawicznie chwyci∏a brzeg klapy, by ukryç si´ i przeczekaç, a˝ przejdà. Szarpn´∏a raz i drugi. Nagle krzykn´∏a. Podeszwa buta mia˝d˝y∏a d∏oƒ. Rozkurcz palców, r´kojeÊç wysuwa si´ ze s∏abnàcego uchwytu – metaliczny brz´k sztyletu.

53

Odbi∏a si´ od stopnia drabiny, z pi´Êcià wycelowanà w krocze napastnika, lecz chybi∏a. Poczu∏a stalowy uÊcisk na przegubach i pod∏og´ korytarza pod plecami. M´˝czyzna obezw∏adni∏ jà. Wyrwa∏a si´ z jego ramion i przebieg∏a par´ metrów, ale podci´ta run´∏a na ziemi´. OÊlepi∏a jà powódê Êwiate∏, a uderzenie w skroƒ odebra∏o przytomnoÊç. Gdy si´ ockn´∏a, mia∏a nad sobà pochylone twarze. Le˝a∏a skr´powa∏a pod schodami i czu∏a nieznoÊny ból w lewej r´ce. Pali∏y si´ wszystkie lampy, metalowe stopnie rozbrzmiewa∏y odg∏osami kroków. Obok, przywiàzana stalowà linkà do drzwi magazynu, siedzia∏a Miriam. – Witaj, Rachel. Drgn´∏a na dêwi´k tego g∏osu. Zmru˝y∏a oczy, by cokolwiek widzieç i zobaczy∏a Maksymiliana. Zrozumia∏a, co sta∏o si´ z sobowtórem. Zrozumia∏a, kogo zabi∏a. – Jak? – wydusi∏a. – Nawróci∏ si´ – odpar∏ cicho Maksymilian. – Odda∏ za mnie ˝ycie. Pos∏a∏a mu nienawistne spojrzenie. – K∏amiesz. – Przyszed∏ do mnie i o wszystkim opowiedzia∏. Zdradzi∏ tajniki waszego planu. Zdemaskowa∏ „Miriam”... – ¸˝esz... – Wiesz, kiedy mnie zastàpi∏? Po tym, jak udajàc p∏acz, wybieg∏aÊ z komnaty. Ja zosta∏em, a on poszed∏ za tobà. Twierdzi∏, ˝e ci´ unieszkodliwi. Nie powiedzia∏, ˝e pragnie Êmierci. Prosi∏ o troch´ czasu. Nie chcia∏, ˝ebyÊmy si´ do tego mieszali. Ok∏ama∏ nas. Wybra∏ Êmierç. Rachela milcza∏a. – Zostawi∏ kartk´ wsuni´tà za ok∏adk´ Biblii – Maksymilian wyjà∏ z kieszeni pomi´ty skrawek i podsunà∏ jej na wysokoÊç wzroku. Nic nie pojmowa∏a. Jak Zbawiciel zgin´ z r´ki kobiety, jak On zostan´ zg∏adzony sztyletem zbrodni...

XIII KREW ODKUPIENIA Jak zwykle bywa, pierwsze zareagowa∏y komputery. Sygna∏y z oblatywaczy zosta∏y przekazane do g∏ównego stanowiska w Centrali Stra˝y i w formie zakodowanej wyÊwietlone na zewn´trznych skanerach. Powiadomiono wszystkie brain-driverki o niebezpieczeƒstwie, nakazujàc powrót. Na IV Platformie rozpoczyna∏a si´ rutynowa doba ze sztucznie generowanymi sekwencjami dni i nocy. Kilka kilometrów ni˝ej, na Powierzchni, wstawa∏ szary zamglony Êwit. Âwiat∏a sygnalizacyjne, spe∏niajàce w nocy rol´ latarni nawigacyjnych, blad∏y w rzadkim o∏owianym powietrzu, a˝ przestawa∏y byç widoczne i gas∏y. Starszy oficer Junona Helsen odebra∏a komunikat: Nakazuj´ skierowanie wszystkich jednostek interwencyjnych na pole kartograficzne P-13, do podsfery 7b. Zag´szczenie androidów przekroczy∏o tam norm´ niemal dziesi´ciokrotnie i zwi´ksza si´. Przyczyny nieznane. Nakaz zatwierdzony przez Przewodniczàcà Senatu ma klauzul´ natychmiastowej wykonalnoÊci. Junona Helsen uruchomi∏a alarm, a nast´pnie wyÊwietli∏a holograficzny plan miasta. Szybko zlokalizowa∏a kwadrat P-13, powi´kszy∏a w maksymalnej skali schemat podsfery 7b. Ciekawe, zagro˝ony obszar nie stanowi∏ wa˝nego punktu strategicznego. Znajdowa∏ si´ na wschodnich rubie˝ach Platformy, oprócz Fabryki Przetwórstwa wznosi∏y si´ tam poziomowce Agencji Aborcyjnej. Pod drzwiami gabinetu czekajà ju˝ uzbrojone zast´pczynie. Kapitan Junona Helsen wy∏àcza hologram i wydajàc ostatnie dyspozycje, kieruje si´ ku hangarom.

54


Dwa dni wczeÊniej mia∏a miejsce w Instytucie Psychonautyki tajemnicza awaria.

Doktor Agnes Aspilakopa koƒczy∏a kolejny seans, gdy dotar∏a wiadomoÊç o wypadku w jednej z komór. Konkretnie – w heksagonie trzynastym w strefie izolatek. Od wielu lat, jeszcze zanim przyj´to Agnes na praktyki, komor´ 13 zajmowa∏a zagadkowa pacjentka, cierpiàca na rzadki zespó∏, zwany syndromem Rofinniego lub schizofrenià czasoprzestrzennà. Egzystowa∏a tam pogrà˝ona w ciemnoÊciach ÊwiadomoÊç K. Sandry. Agnes skierowa∏a si´ ku 13-ce przeglàdajàc po drodze pierwsze analizy. Sklecony napr´dce raport by∏ chwilowo jedynym êród∏em informacji. Âciany komory, od ponad dziesi´ciu lat czyste i jednolite, zacz´∏y pokrywaç si´ dziwnymi znakami – czyta∏a na edytorze karty chorobowej. – Przyczyny nag∏ej aktywizacji psychiki K. Sandry pozostajà nieznane. Na pow∏okach komory zwizualizowa∏y si´ kszta∏ty, identyfikowane jako symbole jednej z nielegalnych sekt dzia∏ajàcych na Powierzchni (chodzi o krzy˝e, religijne znaki chrzeÊcijan). Majà one ró˝ny wzór, tak˝e zupe∏nie niepodobny do tradycyjnego krzy˝a prostokàtnego, z dodatkowymi ramionami w kszta∏cie litery V, odchodzàcymi od poziomej belki. Na miejscu Agnes poprosi∏a o zezwolenie na wejÊcie w korytarz oko∏oprzestrzenny. Mog∏a stamtàd obserwowaç wizualizacj´ psychiki K. Sandry i nawiàzaç z nià mentalny kontakt. Ostatnie zdanie samoaktualizujàcego si´ raportu brzmia∏o: Zaobserwowano nowe znaki na powierzchni pow∏ok: majà kszta∏t trapezu z nieregularnymi rozga∏´zieniami odchodzàcymi od podstawy... Krwistoczerwony wybuch pod powiekami. Co si´ dzieje? Agnes traci orientacj´. Przed oczami spr´˝yste zawirowania, rozedrgane impulsy w ciemnoÊci. Próbuje procedur ratunkowych, ale mleczne Êwiat∏o spowija jà w ciasnym kokonie niemocy. S∏yszy jednostajny, zgrzytliwy dêwi´k. W powietrzu taƒczà granatowe pierÊcienie. Nie mo˝e uciec, nie jest w stanie niczemu zapobiec. Âwiat∏o. Tysiàce lamp oÊwietla jej twarz, nie ra˝àc w oczy. W uszach gasnàce echo anielskich szeptów. Odleg∏y odg∏os gromu, kazanie ogniste. Bàdê wierna Bàdê odwa˝na Bàdê Êwiadoma Co znaczà te s∏owa, co znaczy to wszystko? Gdzie ja jestem? – Podejdê. Agnes unosi si´ z kolan. Niebo szarzeje od strony wzgórza, wiatr zamiata piasek i ko∏ysze po∏aciami suchej trawy. Stoi przed nià kobieta z twarzà zas∏oni´tà czarnym woalem. Halucynacja? Niebo rysujà zygzaki b∏yskawic. W oddali s∏ychaç grom. Nadciàga burza, choç powietrze jest suche i nie pada deszcz. Wpatrujà si´ w siebie wyczekujàc. – Nadszed∏ twój czas, niewiasto asto... asto... Proroctwo musi si´ wype∏niç e∏niç... e∏niç..., a przepowiednia ziÊciç... iÊciç... Z twojà pomocà i za twojà sprawà awà... awà... – Kim jesteÊ... K. Sandro? – Tà, która ma ci´ przygotowaç owaç... owaç... Uczyniç Êwiadomà. – Ale ja... Ja nic nie pojmuj´. Ja... – Pojmiesz w swoim czasie. Ju˝ nied∏ugo ugo... K. Sandra rozp∏ywa si´ we mgle. Agnes widzi bladoczerwony ksi´˝yc muskany przez chmury. Pod nim, rozpi´ty na krzy˝u, widnieje wielki ekran. Agnes widzi na nim siebie le˝àcà na stole operacyjnym. Oglàda w∏asnà Êmierç. W oddali, rozlane po niebie, jarzà si´ szkar∏atne litery u∏o˝one w mglisty, postrz´piony napis: In hoc signo vinces. Czuje na policzkach pierwsze krople deszczu.

A mo˝e to ∏zy? Pada na kolana. Ju˝ wie. W jednej chwili pojmuje wszystko.


– Umar∏a. Techmedka zapala Êwiat∏o w kabinie dla pow∏ok. Cia∏o kobiety le˝y pokryte k∏´bowiskiem kabli i kroplówek. Wbudowana w Êciany aparatura wskazuje zerowy poziom funkcji ˝yciowych. Po tylu latach ˝ycia bez ÊwiadomoÊci K. Sandra umar∏a. – Co z psychonautkà? – Zaleêli jà nieprzytomnà na pod∏odze kabiny. – Dokàd jà zabrali? – Do kliniki na badania. Nie wiadomo, co by∏o powodem zas∏abni´cia. – Czy jest ju˝ pokwitowanie z krematorium? – Zaraz przeÊl´ ci wydruk. – To chyba wszystko. No to tymczasem. – Na razie. Nie zapomnij, ˝e widzimy si´ po pracy! – Uhm. Obraz w skanerze zniknà∏.


– Wi´c gdzie jà zabrali? Dwie techmedki w s∏u˝bowych uniformach sz∏y w stron´ przebieralni. – S∏ysza∏am, ˝e z kliniki odes∏ali jà do Agencji Aborcyjnej. Podobno jest w cià˝y! – Odbi∏o jej? Chce oddaç p∏ód na eksperymenty? A mo˝e na bi˝uteri´? – Z jej pozycjà spo∏ecznà? Nie zapominaj, ˝e jest Srebrnà. – No to po co mia∏aby to robiç? – Jest jeden szczegó∏. Z karty personalnej wynika, ˝e nie poddawa∏a si´ zap∏odnieniu. – Przecie˝ to zab... – Ta sprawa to jedna wielka zagadka. Mówi´ ci, Cindy, zobaczysz ˝e b´dzie z tego grubsza afera. Skoƒczy∏y si´ przebieraç i wysz∏y na korytarz Instytutu. Za prostokàtnymi oknami tunelu widaç by∏o przelatujàce pojazdy. Z oddali nadp∏ywa∏y interwencyjne oblatywacze Stra˝y. Wszystkie w kierunku Agencji Aborcyjnej.

Marek Adamik


Kapitan Junona Helsen tar∏a oczy ze zdumienia. Takiego st´˝enia androidów w obr´bie jednej podstrefy nie widzia∏ dotàd nikt. Purpurowe morze syntetycznych cia∏ zalewa∏o plac przed centralnym poziomowcem Agencji. Niebo roi∏o si´ od Êwiate∏ oblatywaczy, ka˝dy wolny skrawek zaj´ty by∏ przez pojazdy Stra˝y. Na dachach pobliskich budowli rozlokowano dwie brygady snajperek. Na monitorach wyÊwietlano zbli˝enia t∏umu w ró˝nych uj´ciach i skalach. Zachowanie androidów wydawa∏o si´ dziwaczne. Fakt, ˝e wszystkie postàpi∏y wbrew wewn´trznym programom, móg∏ oznaczaç najgorsze. Rozwa˝ano dzia∏anie wirusa paraletycznego albo jednoczesne uszkodzenie uk∏adów dyrektywalnych. A jednak zachowywa∏y si´ biernie. Sta∏y w miejscu, z uniesionymi g∏owami, nie podejmujàc dzia∏aƒ. Jakby czeka∏y na rozkaz, polecenie uruchamiajàce t´ zbiorowà machin´. Kierowniczka Agencji zrobi∏a kwadratowe oczy. – CoÊ takiego! Ona nosi w brzuchu bachora? – Nie ma mowy o pomy∏ce – informowa∏a przez komputer lekarka z oddzia∏u po∏o˝nictwa. – Poczàtkowo myÊleliÊmy, ˝e to cià˝a urojona, ale szybko si´ okaza∏o, ˝e to klasyczna cià˝a wewnàtrzmaciczna. USG wykaza∏o, ˝e to co najmniej trzymiesi´czny p∏ód, a analiza hormonalna, ˝e... – ˚e co?

55

– Nie wiem, jak to mo˝liwe! W naszych bankach nie ma takich plemników. Ale wszystko wskazuje, ˝e ten p∏ód.... no, ˝e on jest... – No?! – P∏ci m´skiej. – Jasna cholera! To absurd! – Niestety, nie ma mowy o pomy∏ce, a jak mówi∏am... Kierowniczka agencji przerwa∏a jej. – Dzi´kuj´, doktor Errons; to wszystko, co chcia∏am wiedzieç. Prosz´ czekaç na dyspozycje. Twarz lekarki znikn´∏a z ekranu. – A ty co o tym sàdzisz? – spyta∏a kierowniczka zast´pczyni´ siedzàcà w pneumatycznym fotelu po przeciwnej stronie sto∏u. – RzeczywiÊcie niecodzienny przypadek... – Niecodzienny?! To zakrawa na paranoj´! – Mo˝na bardzo ∏atwo zaradziç tej paranoi – rzek∏a zast´pczyni zw´˝ajàc oczy. – Skrobanka? – I to jak najszybciej, ˝eby nikt si´ nie dowiedzia∏. – ˚eby nikt... Dobre sobie! Pó∏ oddzia∏u o niczym innym nie gada! – Nic na to nie poradzimy. Zgodnie z prawem, je˝eli cià˝a nie zosta∏a zg∏oszona do ewidencji, a obywatelka nie ma wpisu w karcie, taka cià˝a jest nielegalna. Spoczywa wi´c na nas ustawowy obowiàzek usuni´cia embriona. Takie jest prawo i taki jest regulamin naszej Agencji. Kierowniczka opada na fotel i przypala papierosa. – No to jazda z nià na sal´ operacyjnà. – Komputer? – W ˝adnym razie. Podajcie jej eter i czekajcie, a˝ si´ zjawi´. Zast´pczyni nie kryje zdumienia. – Czy˝byÊ?... – Zgad∏aÊ, z∏otko. Postanowi∏am, ˝e zakoƒcz´ t´ paranoj´ w∏asnor´cznie.


T∏um na placu przed budynkami Agencji nie mala∏. Jego zachowanie równie˝ nie ulega∏o zmianie, pozostawa∏o bierne i nie zawiera∏o agresji. W Centrali Stra˝y trwa∏o posiedzenie komendantury, ale nikt nie mia∏ poj´cia, co nale˝y dalej robiç. Przewa˝a∏y g∏osy, ˝e najrozsàdniej b´dzie zaczekaç na rozwój wypadków. Tak te˝ uczyniono. Oblatywacze krà˝y∏y nad obszarem podsfery 7b, znu˝one snajperki trwa∏y w pogotowiu, a jednostki interwencyjne Stra˝y oczekiwa∏y dalszych poleceƒ. Sytuacja uleg∏a zmianie pod wieczór.




56

Podnios∏a wzrok. Przed sobà mia∏a pos´pne wzgórze, z którego wyrasta∏y ku niebu trzy krzy˝e. Nietypowe krzy˝e, ka˝dy posiada∏ dwie ukoÊne belki odchodzàce od spojenia d∏u˝szego i krótszego drzewca. Na krzy˝u centralnym, najwi´kszym, wisia∏ owalny ekran, wyÊwietlajàcy holograficzne zdj´cia. Projekcja przysz∏oÊci. Ca∏kiem niedalekiej. Agnes oglàda∏a je, z wolna pojmujàc. Spoza mgie∏ eterowego zamroczenia wy∏awia∏a ostatnie obrazy, g∏osy i zapachy, niknàce razem z jej ÊwiadomoÊcià. Widzia∏a twarze – mnóstwo twarzy – pochylonych nad nià, ukrytych za sterylnymi maskami. Czu∏a uÊcisk na d∏oniach i stopach, unieruchomionych w aluminiowych klamrach. Ba∏a si´. Us∏ysza∏a nowy, niski g∏os nale˝àcy do brzydkiej, ponurej kobiety, której twarz okala∏ kilkudniowy zarost. Poczu∏a strach. Widzia∏a – ju˝ zupe∏nie przez mg∏´ – jak ta kobieta zak∏ada gumowe r´kawiczki i wyjmuje ze sterylizatora metalowy przyrzàd. Poczu∏a, jak klamry odje˝d˝ajà na bok, rozchylajàc jej nogi.

Mg∏a spowija wszystko. D∏oƒ z narz´dziem przesun´∏a si´ nad jej g∏owà. Uginajàc powieki pod ci´˝arem sennoÊci, wcià˝ mia∏a w pami´ci metalowy kszta∏t. Dziwnie znajomy. Kojarzony przez podÊwiadomoÊç z czymÊ, co niedawno widzia∏a. Co nape∏ni∏o jà grozà. Ale i otuchà. Odp∏ywa∏a w niebyt. Nie obudzi si´ z tego snu – wiedzia∏a o tym. ÂwiadomoÊç dopalajàca si´ jak stara Êwieca. Nie ma bólu. Nie ma nic. Ostatni blask p∏omienia, ostatni obraz na rubie˝ach pami´ci. Kszta∏t tego narz´dzia. Taki sam jak kszta∏t Nowego Krzy˝a. Mg∏a spowija wszystko.


Cichy szmer, ledwie s∏yszalny szept ginà∏ poczàtkowo w kakofonii krzyków i syren, zag∏uszany warczeniem pojazdów Stra˝y. Jednak szybko przebi∏ si´ przez mur jednostajnego szumu, po czym wzbi∏ si´ ku Êcianom i dachom budowli silnym i czystym chórem. Tysiàce mechanicznych g∏osów przemawia∏o na raz, a ich s∏owa nabiera∏y mocy i stanowczoÊci. Androidy przemawia∏y – coÊ kaza∏o im mówiç. Napi´cie wÊród jednostek Stra˝y ros∏o. Wyczekiwano, sposobiàc si´ na najgorsze. Je˝eli ruszà w stron´ miasta albo sforsujà wejÊcie kliniki – myÊla∏a Junona Helsen – zainterweniujemy zbrojnie. Jednym symultanicznym rozkazem upowa˝ni´ dziewcz´ta do otwarcia ognia. Nie ob´dzie si´ bez masakry, ale w tej sytuacji nale˝y wybraç mniejsze z∏o. Inaczej gotowe sterroryzowaç ca∏à stref´, a kto wie, czy nie inne rejony Platformy. Wielotysi´czny g∏os wzmaga∏ si´; niós∏ niezrozumia∏e s∏owa, wersy u∏o˝one w obcym j´zyku. Senat, zebrany na nadzwyczajnej sesji, obserwowa∏ transmisj´: – Zarejestrowaç ten be∏kot i pos∏aç do Instytutu Lingwistyki. Niech go odszyfrujà i przeÊlà nam t∏umaczenie. Pr´dko. Po pi´tnastu minutach pe∏nego napi´cia oczekiwania Êcienne ekrany sp∏yn´∏y powodzià liter. Przysz∏a odpowiedê z Instytutu: J´zyk, w jakim przemawiajà, to ∏acina. Obok zamieszczono t∏umaczenie: Wierz´ w jednego Boga, Ojca wszechmogàcego, Stworzyciela nieba i ziemi, wszystkich rzeczy widzialnych i niewidzialnych. I w jednego Jezusa Chrystusa Syna Bo˝ego Jednorodzonego, który z Ojca jest zrodzony przed wszystkimi wiekami... Senat milcza∏. A ogarni´ty panikà t∏um ruszy∏ naprzód, forsujàc bram´ kliniki. WÊród gapiów obserwujàcych zajÊcie podnios∏a si´ wrzawa. Snajperki si´gn´∏y po broƒ. Zanim ukszta∏towa∏em ci´ w ∏onie matki, zna∏em ci´; nim przyszed∏eÊ na Êwiat, poÊwi´ci∏em ci´ (Jr 1, 5). Ty bowiem utka∏eÊ mnie w ∏onie matki I dobrze znasz mojà dusz´. Nie tajna Ci moja istota, Kiedy w ukryciu powstawa∏em, utkany w g∏´bi ziemi (Ps 139, 15). Gniezno, 30 VIII 1996 r.

Wojciech Szyda

FILM Fantastyka literacka i filmowa uchodzi za dziedzin´, w której rozstrzygajà pomys∏y. JednoczeÊnie przekonujemy si´ stale, ˝e kwestia oryginalnoÊci ma w niej drugorz´dne znaczenie. „Kieszonkowy komputer dreszczowców science fiction”... hm, nie przypadkiem móg∏ Lem uk∏adaç taki schemacik na wyklejkach pierwszego wydania „Fantastyki i futurologii” ju˝ w 1970 roku. Ten komputer „dzia∏a” do dziÊ. W fantastyce powtarzajà si´ wi´c uj´cia, schematy, sytuacje – cz∏owiek wobec maszyny, czasu, przestrzeni, Obcego. Recenzje pe∏ne sà odwo∏aƒ do innych filmów, pomys∏y krà˝à w powietrzu i kiedy doktorant filmologii bierze na warsztat na przyk∏ad „Aliena” Scotta i „Saturn 3” Donena wychodzi mu, ˝e sà to dzie∏a prawie identyczne. Tymczasem, przy wszyst-

UKRYTY WYMIAR EVENT HORIZON. Re˝yseria: Paul Anderson. Scenariusz: Philip Eisner. Zdj´cia: Adrian Biddle, B. S. C. Efekty specjalne: Richard Yuricich, A. S. C. Muzyka: Michael Kamen. Wyst´pujà: Laurence Fishburne, Sam Neill, Kathleen Quinlan, Joely Richardson, Richard T. Jones, Jack Noseworthy, Jason Isaacs, Sean Pertwee. USA 1997.

kich podobieƒstwach konstrukcji, pierwszy to film wielki, drugi mierny. O ró˝nicy rozstrzygajà odcienie, niuanse i, przede wszystkim, emocje. Nawiàzanie do wielkiego mitologicznego zaplecza (fantastycznego i, szerzej, kulturowego) oraz zgranie tego z prawdà chwili. A wi´c prawda wewn´trzna. Proporcje. Tak˝e estetyka. Wynikiem – nieuchwytny fluid przep∏ywajàcy mi´dzy ekranem i widownià. Albo nie. Skróçmy dystans, bo wst´p rozrós∏ si´ ponad miar´. Mimo oczywistych nawiàzaƒ do sztandarowego w fantastyce „Aliena”, do wielkiej „Odysei...” Kubricka, najnowszy film Andersona robi bardzo dobre wra˝enie. Autor „Mortal Kombat” – luzackiej, kopanej i skakanej rozrywkowej pi∏y, da∏ nam tym razem dzie∏o rzetelnie dramatyczne. „Ukryty wymiar” wciàga od pierwszych scen, skojarzenia ze wspomnianà filmowà klasykà nie burzà transu, lecz dajà nadziej´. Tak dawno nie byliÊmy ju˝ z bohaterami fantastyki w starym, mo˝e nie dobrym, ale podniecajàcym kosmosie. Tak dawno nie czuliÊmy dreszczu niepokoju na widok kosmicznego „latajàcego Holendra”, na którym tajemnicze „coÊ” lub „ktoÊ” wygubi∏o za∏og´. Tak dawno nie prze˝ywaliÊmy rzetelnej grozy, kiedy owo „coÊ” lub „ktoÊ” bierze

I

F A N T A S T Y K A

MACIEJ PAROWSKI

57

FILM

I

F A N T A S T Y K A

si´ tak˝e za cz∏onków ekipy ratowniczej. „Latajàcym Holendrem” jest tytu∏owy prototypowy statek „Event Horizon” (w dos∏ownym t∏umaczeniu „Horyzont zdarzeƒ”, co odsy∏a nas ku efektom czarnodziurowym). Statek wyrusza w 2040 roku z misjà badawczà do granic Uk∏adu S∏onecznego, wkrótce przepada, po czym siedem lat póêniej wynurza si´ z niebytu w pobli˝u Neptuna. Odebrano z jego pok∏adu sygna∏y alarmowe i przera˝ajàce wrzaski, z których daje si´ odczytaç ∏aciƒskie, wi´c jakby odsy∏ajàce nas ku rejonom religijnym, wo∏anie o pomoc. Na pok∏adzie statku ratunkowego „Lewis & Clark” oprócz in˝ynierów, leka-

58

rzy, techników i oczywiÊcie kapitana Millera (Fishburne) znajdzie si´ te˝ ekstrawagancki dr Weir (Neill) konstruktor „Event Horizon” dr´czony koszmarami, w których pojawia si´ jego ˝ona zmar∏a przed laty Êmiercià samobójczà. Kiedy reszta ratowniczej za∏ogi postawi swe magnetyczne buty na odnalezionym statku i wkroczy mi´dzy wirujàce tam w niewa˝koÊci ró˝ne przedmioty, jà tak˝e zacznà dr´czyç koszmary na jawie, a próba, na jakà wystawi jà „Event Horizon”, oka˝e si´ niesamowita i przera˝ajàca. Film ma bardzo przyzwoità dramaturgi´ i dynamik´, ale spe∏nia si´ tak˝e w przemyÊlanej estetyce, ju˝ ona wprowadza do opowieÊci sensy dodatkowe. Nap´d grawitacyjny „Event...” sk∏ada si´, na podobieƒstwo staroÊwieckiego astrolabium, z wielkich wirujàcych pierÊcieni. Na powierzchniach transkosmicznego silnika, na owych pierÊcieniach dostrzegamy dziwne elementy dekoracyjne.

Sà one utrzymane w podobnej estetyce, w jakiej w „Hellraiserze” Barkera wykonano niesamowità Kostk´ Lemarchanda. Ta kostka, dopowiem tym, którzy filmu nie oglàdali ani ksià˝ki Barkera nie czytali, jest ∏àcznikiem mi´dzy naszym Êwiatem a straszliwà krainà Cenobitów. Cenobici to diab∏y, a zarazem pot´pieƒcy. Kostka Lemarchanda otwiera drog´ do piek∏a. I tak masowa, twarda space opera SF zamienia si´ w horror. Horror o odcieniu metafizycznym, religijnym. Bo horrorem w kosmosie okaza∏ si´ tak˝e „Alien”, ale tam przeciwnik ludzi by∏ ˝ywà istotà, myÊlàcym zwierz´ciem, perfekcyjnym, ˝ar∏ocznym, ale nie demonicznym. Chcia∏ ˝yç, rozmna˝aç si´; có˝ winien lew, ˝e musi po˝eraç ∏anie. Bohaterowie „Ukrytego wymiaru” stojà naprzeciw wroga innego rodzaju, innego w y m i a r u w∏aÊnie. „Event Horizon” jest jak wielki i nowoczesny hotel w „LÊnieniu” Kubricka, który màci w g∏owie pisarzowi i ka˝e mu pope∏niaç czyny okropne. I zjawy, które zjawiajà si´ w „LÊnieniu”, pe∏ni∏y podobnà rol´ jak teraz w filmie Andersona; natomiast podobieƒstwo z fantomami z „Solaris” Tarkowskiego/Lema jest tu analogià struktury, nie sensu. By∏a mowa o oryginalnoÊci, o kwestii powtórek. Wchodzi na na-

sze ekrany „Kontakt” Zemeckisa, Lipka pisze o nim na nast´pnych stronach, tam równie˝ mamy zjaw´ (w∏aÊnie jak z „Solaris”). Jest tam te˝ podpowiedziany Ziemianom przez Obcych statek do nadprzestrzennych podró˝y. Owo urzàdzenie czy obiekt okazuje si´ dziwnie podobne do... nap´du grawitacyjnego w maszynowni „Event Horizon”. MyÊli, uj´cia, schematy fabularne i scenograficzne latajà w powietrzu. Ale ornamentyka jest inna. Zemeckis za Saganem (autorem powieÊci „Kontakt”) opowiada innà histori´. Transprzestrzenna podró˝ mo˝e nas wi´c zaprowadziç ku anio∏om bàdê diab∏om. Obcy mo˝e si´ okazaç sojusznikiem bàdê wrogiem. Mo˝e próbowaç nas po˝reç, rozwaliç nam psychik´ albo zachowa si´ jeszcze zupe∏nie inaczej. Warianty... Nie mo˝na sobie wyobraziç premiera rzàdu, który na raz realizuje prawicowà i lewicowà polityk´. Ani dwu premierów rzàdzàcych jednoczeÊnie. Natomiast w fantastyce mo˝lia jest sytuacja, w której dwa filmy – jeden diabolizujàcy, drugi angelizujàcy Obcych – jednoczeÊnie zdobywajà powodzenie u tej samej widowni. Badajà ró˝ne warianty, a nie narzucajà wersji jedynie s∏usznej. Tak˝e dlatego fantastyka jest dziedzinà fascynujàcà, znacznie ciekawszà od polityki.

Maciej Parowski

KI N O M A N

KRZYSZTOF LIPKA

60

Literatura i kino SF próbujà od lat wysnuç przekonujàcà wizj´ spotkania ludzi z mieszkaƒcami obcych planet: od bzdurnej strzelaniny przypominajàcej raczej gr´ zr´cznoÊciowà („Dzieƒ Niepodleg∏oÊci”) poprzez zwariowane fantasmagorie („Marsjanie atakujà!”) a˝ po solidnie przygotowane, poparte naukowym baga˝em paradokumenty. Do tej ostatniej grupy nale˝y najnowszy film Roberta Zemeckisa „Kontakt” na podstawie powieÊci zmar∏ego w grudniu 1996 roku profesora astronomii Carla Sagana. Jest to jedyna beletrystyczna pozycja w dorobku Sagana, który publikowa∏ g∏ównie prace popularnonaukowe z zakresu astrofizyki. W Polsce ukaza∏y si´ „Kosmos” i „B∏´kitna kropka”. Film Zemeckisa jest doÊç wiernà adaptacjà powieÊci. Dr Ellie Arroway (w tej roli Jodie Foster, której zdecydowanie lepiej wychodzi aktorstwo ni˝ sex appel) w ramach badaƒ naukowych SETI prowadzi nas∏uch sygna∏ów radiowych dochodzàcych na Ziemi´ z kosmosu. Wyczekiwanie na znak spoÊród gwiazd staje si´ obsesjà, która wp∏ywa na ca∏e jej ˝ycie, niszczy m.in. nieêle zapowiadajàcy si´ romans z m∏odym religioznawcà Palmerem Jossem (nowe objawienie amerykaƒskiego kina – Matthew McConnaughey). Niektórzy zaczynajà uwa˝aç Ellie za lekko stukni´tà... do momentu, w którym sygna∏ z kosmosu naprawd´ nadchodzi! Przekaz z gwiazdy Wega zawiera zakodowane plany mi´dzygalaktycznego pojazdu obcych, mogàcego przetransportowaç jednà osob´ w odleg∏à przestrzeƒ kosmicznà. Kim b´dzie ta osoba? Ma jà wybraç prezydencka speckomisja, w której sk∏ad wchodzi m.in. odtràcony kochanek Ellie, Palmer Joss. „Kontakt” to film, jakiego dawno nie by∏o na naszych ekranach. Z jednej strony atrakcyjne kino SF (z du˝ym naciskiem na S!), z drugiej – moralitet o wznios∏ym przes∏aniu. Ellie i Palmer reprezentujà dwie skrajne postawy: nauk´ traktowanà czysto rozumowo i ˝arliwà religijnà wiar´. Ca∏a opowieÊç daje si´ sprowadziç do konfliktu (rywalizacji?) pomi´dzy dwoma sposobami poznania, dwoma Êwiatopoglàdami. Palmer wÊród gwiazd dostrzega dzie∏o Stworzenia, zaÊ Ellie to twardog∏owa ateistka, dla której uniwersalnym j´zykiem istot rozumnych jest matematyka (na marginesie: taka odpowiedê pada na zadane w filmie pytanie, dlaczego przekaz z Wegi nie jest po angielsku. By∏by to niez∏y przytyk do tanich filmów SF, w których kosmiczne rasy gl´dzà w j´zyku Amerykanów, gdyby nie to, ˝e... u Zemeckisa obcy równie˝ mówià po angielsku!!!). „Kontakt” stara si´ zrównowa˝yç obydwie postawy: przez wi´kszoÊç filmu na pierwszym miejscu stawiane jest m´drca szkie∏ko i oko, jednak w finale czucie i wiara Êwi´cà niekwestionowany triumf (planeta Wegan dziwnie przypomina obraz biblijnego Raju). Obraz Zemeckisa pod wieloma wzgl´dami jest podobny do „Odysei kosmicznej” – u Kubricka te˝ mieliÊmy do czynienia z „twardà SF”, która na koƒcu zamieni∏a si´ w surrealistycznà podró˝ do granic podÊwia-

B

I B L I O F I L

domoÊci. Podobne, halucynacyjne sceny mamy i tutaj, zresztà w filmie doÊç sporo jest naprawd´ ciekawych efektów specjalnych: kontrowersje wzbudzi∏o na przyk∏ad wmontowanie prawdziwych wystàpieƒ Billa Clintona w fikcyjne sceny. Natomiast genialna sekwencja wst´pna – wyprawa do kraƒców galaktyki wÊród kakofonii sygna∏ów radiowych – ma spore szanse wejÊç do historii kina. Z góry uprzedzam: to si´ oglàda tylko na du˝ym ekranie! „Kontakt” to tak˝e opowieÊç o samotnoÊci. Problem alienacji od lat dr´czy Amerykanów, co widaç w ich filmach i ksià˝kach. Kiedy poznajemy ma∏à Ellie, próbuje ona za pomocà krótkofalówki po∏àczyç si´ z ludêmi z odleg∏ych stron Êwiata (podobnie jak dzisiejsi u˝ytkownicy Internetu). Jednak ów kontakt, gdy zostanie nawiàzany, ogranicza si´ do ja∏owej wymiany zdaƒ: czeÊç, co s∏ychaç, jaka u ciebie pogoda. Obsesja Ellie powoduje, i˝ nie jest ona w stanie nawiàzaç bli˝szych wi´zi z w∏asnym otoczeniem, a jej najlepszym sojusznikiem staje si´ miliarder-samotnik (znakomity John Hurt) otoczony arsena∏em kamer i komputerów. Dopiero mi∏oÊç i cierpienie Palmera, wynikajàce z g∏´bokiej wiary, sà w stanie wzbudziç w Ellie ludzkie uczucia. Wiara i nauka – sojusznicy to czy wrogowie? Film Zemeckisa pokazuje ró˝ne sposoby rozwiàzania tej kwestii. Od religijnego (i naukowego) fanatyzmu po prób´ dialogu, porozumienia. „Kontakt” próbuje pogodziç obie opcje, dowodzi, ˝e nauka bez wiary nie jest mo˝liwa – i vice versa. Taka jest zresztà ca∏a fantastyka – wywodzi si´ z korzeni ÊciÊle racjonalnych, lecz jej owoce sà zrodzone z przekonania i nadziei, ˝e gdzieÊ tam, w kosmosie, ktoÊ na nas czeka.

KONTAKT CONTACT. Re˝yseria: Robert Zemeckis. Scenariusz: James V. Hart i Michael Goldenberg na podstawie powieÊci Carla Sagana. Zdj´cia: Don Burgess. Scenografia: Ed Verreaux. Muzyka: Alan Silvestri. Wyst´pujà: Jodie Foster, Matthew McConnaughey, John Hurt, James Woods, Tom Skerritt, Angela Basset i inni. USA 1997.

Nowego poprawnego przek∏adu s∏ynnej powieÊci SF Carla Sagana „Kontakt” dokona∏ znany autor SF Miros∏aw P. Jab∏oƒski. Poprzedni przek∏ad Macieja Boƒczy roi∏ si´ od b∏´dów. T∏umacz wykaza∏ ignorancj´ w dziedzinie astronomii i fizyki. Pisa∏ na przyk∏ad o trzecim stopniu aktywnoÊci radiowej t∏a czarnej dziury, podczas gdy chodzi∏o o promieniowanie reliktowe t∏a o temperaturze 3 K cia∏a doskonale czarnego. Ju˝ przek∏ad tytu∏ów rozdzia∏ów Êwiadczy∏ o niekompetencji Boƒczy: liczby transcendentalne zamiast liczby przest´pne, bia-

∏y dêwi´k zamiast bia∏y szum, liczby niepodzielne zamiast liczby pierwsze, naga pojedynczoÊç zamiast naga osobliwoÊç. W powieÊci na tle osobistego ˝ycia bohaterki – Ellie Arroway – rozpià∏ Sagan panoram´ prób nawiàzania kontaktu z cywilizacjami pozaziems`kimi (ETI). Wed∏ug relacji pi´ciu uczestników spotkania z przedstawicielami cywilizacji kosmicznych do Kontaktu dochodzi. Nie dochodzi zaÊ zdaniem obserwatorów zewn´trznych Projektu, czyli pozosta∏ych mieszkaƒców Ziemi, a zw∏aszcza rzàdów

supermocarstw, które notabene finansowa∏y Projekt. Choç to debiut literacki astrofizyka, Carl Sagan wykaza∏ si´ finezjà w owej wieloznacznej interpretacji Kontaktu, uwzgl´dnia bowiem równie˝ reakcje przedstawicieli ró˝nych religii. Przy okazji czytelnik polski bli˝ej zaznajamia si´ z obyczajowoÊcià amerykaƒskà (Êwietna krytyka reklamy!). Kiedy jednak krytycy piszà: „Kontakt” to, od czasów pisarstwa H. G. Wellsa, powieÊç o najwi´kszym ∏adunku wizjonerstwa naukowego! – ogarnia mnie zwàtpienie. Ksià˝ka Sagana bowiem – nie odbierajàc jej znaczenia – nawiàzuje do „G∏osu Pana” i „Solaris” Stanis∏awa Lema, wydanych w latach szeÊçdziesiàtych („Kontakt” w osiemdziesiàtych). PowieÊci Lema stanowi∏y chyba inspiracj´ dla „Kontaktu” – nawet lata akcji „G∏osu Pana” i „Kontaktu” niemal pokrywajà si´. Co prawda „G∏os Pana” jest bardziej profetyczny: uczeni ziemscy odbierajà modulowany, izotropowy strumieƒ neutrin, a nie zwyk∏e promieniowanie radiowe, dochodzàce jakoby z Wegi (co okazuje si´ nieprawdà). Natomiast nawiàzanie bezpoÊredniego „kontaktu” z obcym rozumem jest w powieÊci Sagana podobne do sytuacji z „Solaris”: przedstawicielami „innej cywilizacji” sà w obu przypadkach twory F, fantomy. Podobna jest wreszcie wieloznaczna wyk∏adnia kontaktu u obu autorów. Niestety, Carl Sagan ju˝ nie ˝yje. Nie mo˝na wi´c go zapytaç, czy czyta∏ utwory Lema i zosta∏ nimi zainspirowany.

Tamara Dworak Carl Sagan: KONTAKT. T∏um. Miros∏aw P. Jab∏oƒski. Zysk i S-ka 1997.

61

WÂ R Ó D

F A N Ó W

2

Zorganizowania Polconu ‘97 (11-14 IX) podjà∏ si´ Âlàski Klub Fantastyki. GoÊçmi honorowymi byli: Jadwiga Zajdel, Orson Scott Card, Kir Bu∏yczow, Rafa∏ A. Ziemkiewicz oraz Wiktor Bukato, dzia∏acz fandomu, t∏umacz i wydawca. Cztery dni Polconu to 76 spotkaƒ i dyskusji panelowych. By∏y rozmowy o literaturze:

„Krytyk a pisarz – alternatywa wykluczajàca”, „Kuchnia pisarza” – opowieÊç Jadwigi Zajdel o literackim warsztacie m´˝a, „Dwa prawa Huberatha” zwiastujàce prze∏om w drakonologii (nauce o smokach). Dyskusja panelowa „Bóg, szatan i poznanie” skoƒczy∏a si´ o pó∏nocy. Podczas forum wydawców prezentowa∏y si´ Zysk i S-ka, Rebis, MAG, Prószyƒski i S-ka, SuperNOWA. Jednà z sal Politechniki Âlàskiej, okupowali mi∏oÊnicy Tolkiena. Zwolennicy gier fabularnych i karcianych toczyli pojedynki podczas konkursów wydawnictwa MAG. Odby∏a si´ prezentacja pierwszego w kraju internetowego periodyku fantastów „Fahrenheit” (http://www.rej.com.pl/f). Prezentacja – turniej fantastycznych strojów mia∏a charakter aktorskich etiud, a ich bohaterowie taƒczyli, straszyli publicznoÊç, posilali si´ na jej oczach, odprawiali na scenie podejrzane gus∏a... Jury przyzna∏o nagrody za stroje i za inscenizacj´. Punkt kulminacyjny sobotniej gali to wr´czenie nagród ÂKF-u za ubieg∏y rok oraz rozstrzygni´cie plebiscytu na najlepszà

1. ZajdliÊci: z lewej Ziemkiewicz, z prawej Ko∏odziejczak. W Êrodku Jadwiga Zajdel. 2. Urodziny Ziemkiewicza (Panna i Smok). 3. Dawno nie widziany w Polsce Kir Bu∏yczow, autor opowiadaƒ guslarskich. 4. WejÊcie Czarnego Rycerza? Âmierci? Jeêdêca Apokalipsy?

64 4

3

powieÊç i opowiadanie 1996. „Âlàkf´” dla twórcy roku otrzyma∏ Marek S. Huberath, wydawcà roku zosta∏a Dorota Malinowska, a fanem roku Kazimierz Kielarski, prezes Zielonogórskiego Klubu Fantastyki „Ad Astra”. Najwi´ksze emocje wzbudzi∏a Nagroda imienia Janusza Zajdla. SzczodroÊç wydawnictw Zysk i S-ka oraz SuperNOWA zmieni∏a jej honorowy do niedawna charakter. Uczestnicy Polconu za najlepszà powieÊç uznali „Kolory sztandarów” Tomasza Ko∏odziejczaka (pozosta∏e nominacje: „Szko∏a” Dukaja, „Inquisitor” Inglota, „Chrzest ognia” Sapkowskiego, „Piek∏o dobrej magii” D´bskiego); a „Âpiàca królewna” Rafa∏a A. Ziemkiewicza jest w ich opinii najlepszym opowiadaniem (pozosta∏e nominacje: „Wielkie podzielenie” Dukaja, „Pó∏misek” Lewandowskiego, „Z powodu picia pod∏ego piwa” D´bskiego). Gdy Jadwiga Zajdel wr´cza∏a statuetki zrodzi∏o si´ podejrzenie, ˝e tegoroczne „Zajdle” przydzielono... wed∏ug wzrostu. Tomasz Ko∏odziejczak podzi´kowa∏ za wyró˝nienie i za˝àda∏ telefonu komórkowego, by zawiadomiç rodzin´. Âlàski Klub Fantastyki spisa∏ si´ na medal. By∏a codzienna gazetka. Informator zawiera∏ tak˝e opowiadania czwórki autorów obecnych na konwencie – w tym obu goÊci zagranicznych.

Iwona ˚ó∏towska

Fot. Micha∏ W. Dagajew

1

SPOTKANIE

Z

P I S A R Z E M

Komputery mnie zabijajà z Orsonem Scottem Cardem rozmawia Dominika Materska Fot. Micha∏ W. Dagajew

Orson Scott Card z autorkà wywiadu.

Dominika Materska: – To paƒska pierwsza wizyta w Polsce?

Orson Scott Card: – Tak. Nigdy dotàd nie by∏em w waszym kraju, ale musz´ powiedzieç, ˝e czuj´ si´ tu dziwnie znajomo: ulice Warszawy przypominajà mi Chicago. W USA jest tylu polskich emigrantów, ˝e ludnoÊç samej Polski wydaje mi si´ dobrze znana. We Francji czuj´ si´ znacznie bardziej obco. – Mimo rosnàcej popularnoÊci paƒskich licznie u nas wydawanych ksià˝ek, dla wielu polskich mi∏oÊników SF pozostaje Pan przede wszystkim autorem „Gry Endera”. Czy tak samo jest w Stanach? – Nie potrafi´ wyt∏umaczyç tego zjawiska, ale tak. „Ender” pozostaje bardzo specjalnà ksià˝kà w moim dorobku. Czytujà go zarówno dzieci, jak i doroÊli, wi´kszoÊç listów, jakie dostaj´ od czytelników, dotyczy w∏aÊnie tej powieÊci. Piszà do mnie nastolatkowie nale˝àcy do dwóch zupe∏nie ró˝nych grup. Pierwsza to dzieci wybitnie zdolne i przez to wyobcowane ze swojego Êrodowiska – uto˝samiajà si´ z Enderem i wyjàtkowo silnie prze˝ywajà jego przygody. Druga grupa to tzw. trudna m∏odzie˝, nastolatkowie odstajàcy od swoich rówieÊników – mniej zdolni, z kompleksami ni˝szoÊci; ci cz´sto piszà mi, ˝e „Ender” to pierwsza ksià˝ka w ich ˝yciu, którà sami przeczytali od poczàtku do koƒca i która ich zafascynowa∏a. MyÊl´, ˝e w „Grze Endera” uda∏o mi si´ uchwyciç uniwersalnà prawd´ psychologicznà, powiedzieç coÊ wa˝nego o samotnoÊci wÊród innych ludzi. Ka˝da epoka potrzebuje opowieÊci oddajàcych ducha jej czasów - „Ender” to w∏aÊnie opowieÊç wieku XX. Poza tym ka˝da epoka na nowo opowiada prastary mit o bohaterze poÊwi´cajàcym wszystko dla dobra ludzkoÊci lub narodu – potrzebujemy takiego w∏aÊnie mitu i podÊwiadomie szukamy dzie∏a, które opowie go j´zykiem naszych czasów. – To dlatego historia Endera przerodzi∏a si´ w ca∏y cykl ksià˝ek? – Przed przyjazdem do Polski prawie uda∏o mi si´ skoƒczyç ostatni tom przygód Endera. Postanowi∏em definitywnie skoƒczyç ten cykl. – Nie lubi Pan pisywaç sequeli? Dziwi´ si´, bo wi´kszoÊç pisywanych przez Pana powieÊci doczekuje si´ kolejnych tomów „dalszych przygód” bohaterów. Presja wydawców?

– Nienawidz´ sequeli i na dobrà spraw´ nigdy ˝adnego nie napisa∏em. – Jak to? – Weêmy na przyk∏ad cykl Endera. ˚adna z powieÊci tej serii nie zosta∏a pomyÊlana jako kontynuacja poprzedniej, wszystkie pomys∏y, szkice fabu∏ opracowa∏em wiele lat wczeÊniej. „Mówca Umar∏ych”, pozornie sequel „Gry Endera”, powsta∏ jeszcze, zanim napisa∏em „Gr´”. Nie pokazywa∏em nikomu maszynopisu, bo nie by∏em z tej ksià˝ki zadowolony – brakowa∏o jej ˝ycia. Dopiero potem, zupe∏nie przypadkiem, wpad∏em na pomys∏, by tytu∏owym bohaterem uczyniç doros∏ego ju˝ Endera i napisaç „Mówc´” na nowo. Podobnie by∏o i z kolejnymi cz´Êciami cyklu. MyÊl´, ˝e to dobrze, gdy u˝yte ju˝ pomys∏y i schematy ∏àczà si´ ze sobà w nowe konstelacje i wzajemnie zap∏adniajà. Choç musz´ przyznaç, ˝e cz´Êç fanów „Endera” by∏a zawiedziona „Mówcà”, powieÊcià znacznie dojrzalszà i pod wieloma wzgl´dami lepszà. Chcieli komercyjnego sequela – drugiej ksià˝ki o genialnym dzieciaku, grach wojennych i inwazji. A tu tymczasem min´∏o trzy tysiàce lat, Ender jest doros∏y i stajà przed nim dylematy natury moralnej... tak, cz´Êç czytelników poczu∏a si´ zawiedziona. – A przygody Alvina Stwórcy? To przecie˝ te˝ ciàg sequeli? – Tylko pozornie. „Alvina” obmyÊla∏em jako jednà wielkà ca∏oÊç i ju˝ w momencie pisania pierwszego s∏owa pierwszej ksi´gi wiedzia∏em, jak wszystko si´ skoƒczy. Zaplanowa∏em sobie trzy ksi´gi jednej wielkiej sagi, a nie powieÊç – zwartà ca∏oÊç i na si∏´ do niej doklejane sequele. Podczas pisania „Alvina” nastàpi∏o jedynie rozrastanie si´ Êrodka opowieÊci. Z tych zaplanowanych niegdyÊ trzech cz´Êci wielkiej powieÊci nie zdo∏a∏em przez kilka lat pisania dotrzeç jeszcze do cz´Êci drugiej, chocia˝ ksià˝ek o Alvinie wcià˝ przybywa – im wi´cej pisz´, tym wi´cej mam do powiedzenia. – Cykl o Alvinie jest w du˝ym stopniu oparty o autentyczne wydarzenia z poczàtkowego okresu paƒstwowoÊci USA, mówi si´ o nim nawet jako o historii alternatywnej Stanów. Czy paƒscy czytelnicy znajà histori´ w∏asnego kraju na tyle dobrze, ˝eby wychwyciç te aluzje i zrozumieç manipulacje, jakich pan dokonuje? – To wielki problem. Nie wiem jak w Polsce, ale w Stanach Êredni poziom wy-

kszta∏cenia jest zastraszajàco niski, wr´cz kompromitujàcy. Zdarza mi si´ dostawaç listy od ludzi, którzy po przeczytaniu „Alvina” piszà: „Nie wiedzia∏em do tej pory, ˝e George Washington zosta∏ Êci´ty”. Nie wychwytujà sposobu, w jaki zmieniam histori´, bo nie znajà jej wersji oryginalnej. Zdarzajà si´ jednak i przypadki odwrotne – czytelnicy g∏´boko historià zainteresowani, którzy wraz ze mnà bawià si´ w wàtki i sytuacje alternatywne. – Obie grupy czytelników w równym stopniu rozumiejà paƒskie przes∏anie? – Mam nadziej´, ˝e tak. Staram si´, aby zabawa w aluzje i alternacje by∏a dodatkowym elementem, czymÊ, co wzbogaca moje historie, ale nie stanowi do nich klucza. Przes∏anie opowieÊci o Alvinie, to, co naprawd´ chc´ w tych ksià˝kach przekazaç, jest zrozumia∏e dla wszystkich, którzy majà serca. Piszàc Alvina stara∏em si´ nie tyle zmieniç histori´ Stanów Zjednoczonych, ile jà przejaskrawiç tak, by prawdy historiozoficzne by∏y wyraêniejsze: mówi´ to, co dzia∏o si´ naprawd´, tylko w sposób ∏atwiejszy do zrozumienia. – Pisze Pan bezpoÊrednio na komputerze? – Proz´ tak. Word-processor to cudowne narz´dzie, pozwala na ∏atwiejsze i znacznie szybsze korekty. Jednak wiersze, teksty piosenek i dialogi sztuk teatralnych zapisuj´ r´cznie. Komputerowy ekran nie s∏u˝y im najlepiej. – Sàdzàc z paƒskich powieÊci, kocha Pan komputery i mo˝liwoÊci, jakie oferujà. – Jest to raczej mi∏oÊç-nienawiÊç. Kocham komputery, ale zdaj´ sobie spraw´, ˝e mnie powoli zabijajà. Mo˝e to brzmi paranoicznie, ale taka jest prawda. Gry komputerowe dzia∏ajà na niektórych ludzi, w tym i na mnie, jak silny narkotyk. Opanowujà najwa˝niejszà cz´Êç mózgu, oÊrodek odpowiedzialnoÊci. W grze trzeba zawsze coÊ zrobiç, czemuÊ zaradziç – s∏owem, poczuç si´ odpowiedzialnym za Êwiat. Podobna odpowiedzialnoÊç za rzeczywistoÊç, zadaniowe podejÊcie do ˝ycia stanowi o naszej wartoÊci jako istot ludzkich. Komputery powodujà, ˝e na∏ogowi gracze przestajà interesowaç si´ rzeczywistoÊcià, a wszystkie si∏y kierujà na Êwiaty fikcyjne. – Pan jest na∏ogowcem? – Tak. To sprawa charakteru – mój jest po prostu kompulsywny: podatny na na∏ogi. Dlatego te˝ nigdy nie pijam alkoholu –

  

65

  

66

SPOTKANIE

Z

boj´ si´, ˝e nie móg∏bym potem przestaç. Sà ludzie, którzy pijà troch´ i nie wpadajà w na∏óg, sà gracze, którzy grajà z komputerem partyjk´ lub dwie i czujà si´ znudzeni. Ja, niestety, do nich nie nale˝´. Czasem ogarnia mnie przera˝enie, kiedy pomyÊl´ o tych wszystkich ksià˝kach, których nie napisa∏em, bo zaj´ty by∏em grà. Dziesiàtki ksià˝ek. Teraz, lecàc do Polski, specjalnie nie zabra∏em ze sobà laptopa. Próbuj´ prze∏amaç na∏óg. Zobaczymy, co z tego wyjdzie. – Czy rosnàca popularnoÊç komputerów i filmów – kultury obrazkowej, nie zagra˝a Pana zdaniem przysz∏oÊci s∏owa pisanego, czy nie boi si´ pan, ˝e wkrótce ma∏o kto b´dzie chcia∏ czytaç SF? – To ju˝ si´ sta∏o. W Stanach nikt ju˝ nie kojarzy SF z ksià˝kami, reaguje si´ na to has∏o jak na nazw´ gatunku filmów. MyÊl´, ˝e taki proces jest nieunikniony. Epoka ksià˝ek po prostu si´ skoƒczy∏a, nie znaczy to jednak, ˝e skoƒczy∏ si´ czas opowieÊci. Ka˝da kultura potrzebuje przede wszystkim w∏aÊnie opowieÊci, bo tylko one nadajà kszta∏t naszemu ˝yciu. To, co nas spotyka, jest przypadkowe i chaotyczne, nie ma poczàtku ani koƒca, pozbawione jest wewn´trznej logiki. ˚eby zrozumieç Êwiat, ka˝da cywilizacja stwarza wi´c w∏asne mity, baÊnie, literatur´ i w ten sposób nadaje porzàdek rzeczywistoÊci. Wszyscy i zawsze potrzebujemy wi´c opowieÊci, ale z epoki na epok´ zmienia si´ sposób, w jaki „opowiadamy”. NiegdyÊ, oko∏o stu lat temu, przypad∏ ten najpi´kniejszy czas, kiedy nie by∏o ju˝ analfabetyzmu, a jeszcze nie wymyÊlono radia i telewizji – „z∏oty wiek” literatury rozrywkowej. Wtedy czytano du˝o i z przyjemnoÊcià. Tamta epoka, zresztà jak i wszystkie epoki, po prostu dobieg∏a koƒca. Nie znaczy to, ˝e ludzie przestali czytaç – pewna niewielka grupa b´dzie to robiç zawsze – ale zmieni∏o si´ medium dominujàce. Teraz historie czerpiemy g∏ównie z filmów. Nie uwa˝am, ˝eby to by∏o ani dobre, ani z∏e: nie mo˝na tego zmieniç, trzeba wi´c polubiç. – Lubi Pan pisaç scenariusze? – W kilkusetstronicowej ksià˝ce mog´ powiedzieç o wiele wi´cej ni˝ w godzinnym filmie, ale film dociera do znacznie wi´kszej liczby odbiorców. Nie zadaj´ sobie pytania, które medium wol´, staram si´ wykorzystywaç oba – ka˝de na swój sposób. MyÊl´ te˝, ˝e nie warto si´ skar˝yç, narzekaç, ˝e filmów powstaje wi´cej ni˝ ksià˝ek. To tak jakby z∏orzeczyç, ˝e malujà wi´cej obrazów ni˝ rzeêbià rzeêb, bo rzeêb´ trudniej wykonaç, a ludzie sà dziÊ leniwi. Nie, trzeba po prostu robiç lepsze filmy. – Prosz´ opowiedzieç o którymÊ ze swoich filmów. – Teraz pracuj´ nad serialem telewizyjnym dla nastolatków. Akcja filmu toczy si´ w amerykaƒskim liceum, do którego w ramach wymiany mi´dzyszkolnej przyje˝d˝a uczeƒ z Austrii. Potem okazuje si´, ˝e tak naprawd´ ch∏opiec ten przybywa z innej planety i ˝e dysponuje bramà pozwalajàcà przenosiç si´ do innych Êwiatów. Brama ta potrafi te˝ spe∏niaç ukryte ˝yczenia. Mam nadziej´, ˝e film odniesie sukces, a wtedy dotrze i do Polski. Najzabawniejsze jest to, ˝e scenariusz opar∏em na autentycznej historii – do szko∏y moich dzieci naprawd´ przyjecha∏ kolega z Austrii. Nie by∏ oczywiÊcie kosmità, chocia˝, kto to wie?

P I S A R Z E M – W Pana powieÊciach powraca motyw bohaterów zdeterminowanych przez w∏asnà genetyk´, skazanych na okreÊlony los i okreÊlony sposób ˝ycia. Taka jest Patience z „Glizdawców”, taki jest i „Ender”. Czy wierzy Pan, ˝e przeznaczenie zapisane jest w genach? – Nie. To, w co wierz´, to silna i niezale˝na dusza ludzka, nasze prawo do w∏asnych decyzji. Prosz´ mi wybaczyç ten górnolotny ton, ale musia∏em to powiedzieç. Jestem g∏´boko wierzàcy, a religia opiera si´ w∏aÊnie na za∏o˝eniu, ˝e mo˝emy wybieraç mi´dzy dobrem a z∏em. Prócz tej duszy jednak cz∏owieka determinuje bardzo wiele innych czynników, które cz´sto wydajà si´ silniejsze i wa˝niejsze ni˝ nasza wola. W przypadku niektórych ludzi w∏aÊnie geny sà silniejsze i wa˝niejsze. – Czyli jesteÊmy zdeterminowani przez naszà wrodzonà natur´? – W du˝ej cz´Êci tak. Piszàc swoje ksià˝ki próbowa∏em pokazaç, jak bardzo z∏o˝onym problemem jest rozgraniczenie tego, co w cz∏owieku od niego niezale˝ne i biologiczne, a tego, co mo˝na zmieniç si∏à woli. Przygotowujàc si´ do opisywania obcych cywilizacji studiowa∏em obyczaje pawianów i pierwszych zak∏adanych przez nie protocywilizacji. Stado rzàdzi si´ jasno zdefiniowanymi prawami, obowiàzujà tabu i dobre maniery, opisywane sà przypadki, gdy pawiany pos∏ugiwa∏y si´ prymitywnymi narz´dziami, a jednak ˝adne z ich osiàgni´ç nie jest przekazywane m∏odym, rozumna kultura po prostu nie powstaje. Sà tak podobne do ludzi, majà w ponad 90% ten sam materia∏ genetyczny, a jednak czegoÊ brak. One w nic nie wierzà, niczego nie chcà w sobie poprawiç. Nasza cywilizacja te˝ prze˝y∏a taki niebezpieczny moment bezwoli w latach szeÊçdziesiàtych. Ludzie postanowili wtedy daç si´ ponieÊç w∏asnym pop´dom zamiast pracowaç nad tym, by je zmieniç. Brak∏o im pasji i silnej woli. – Czyli to pasja i silna wola ró˝ni ludzi od pawianów? – I opowieÊci. Pawiany nie snujà przy ognisku opowieÊci o tym, jak wykonaç prymitywne narz´dzia i jak razem nimi pracowaç. Nie komunikujà si´. Dlatego przegra∏y swojà ewolucyjnà szans´. – Wracajàc do literatury. Co Pan czytuje dla siebie, jakie sà paƒskie ulubione „opowieÊci”? – Historia. Studiowa∏em, co prawda, literatur´ i to, ˝e na przyk∏ad znam Êwietnie Szekspira, wiele mi pomaga, ale po natchnienie si´gam do historii i antropologii. Jak ognia wystrzegam si´ krytyki literackiej. Zawsze powtarzam poczàtkujàcym pisarzom: idêcie na anglistyk´ i ukradnijcie list´ lektur. Przeczytajcie te ksià˝ki, ale nie czytajcie o tych ksià˝kach ani nie s∏uchajcie tego, co mówià o nich profesorowie. JeÊli któraÊ z ksià˝ek was zdenerwuje, nie wypowiadajcie si´ na ten temat w ˝adnym eseju krytycznoliterackim. Napiszcie o tym w lepszej ksià˝ce, w waszym „anty-Ulissesie” czy „antyHamlecie”. – Czy Pan sam odpowiedzia∏ kiedyÊ w ten sposób na powieÊç, która Pana denerwowa∏a? – Tak. Chodzi∏o o „Sm´tarz dla zwierzaków” Stephena Kinga. Poczàtek tej powieÊci jest Êwietny, w pewnym momencie lektury pomyÊla∏em sobie jednak – aha, to teraz ten dzieciak umrze, a po-

tem wróci jako „z∏y”. Ci, co znajà t´ ksià˝k´, wiedzà, ˝e dok∏adnie tak si´ sta∏o. „Sm´tarz” bardzo mnie rozz∏oÊci∏ – nie pisze si´ tak o Êmierci dziecka! Ksià˝ka o Êmierci powinna byç pe∏na bólu i mi∏oÊci! Dziecko nie mo˝e wróciç „z∏e”, wróci zawsze sobà. Tak powsta∏ pomys∏ mojego „anty-Sm´tarza” – „Lost Boys”. Ta opowieÊç dzieje si´ wspó∏czeÊnie w Pó∏nocnej Karolinie, na po∏udniu Stanów i w du˝ej cz´Êci opiera si´ o moje wspomnienia z dzieciƒstwa. – Brzmi jak streszczenie powieÊci g∏ównonurtowej. – Prócz jednego wàtku fantastycznego „Lost Boys” nale˝à w∏aÊciwie do g∏ównego nurtu. Jednak osobiÊcie uwa˝am, ˝e ca∏y podzia∏ na mainstream i SF jest sztuczny i fa∏szywy. WymyÊlili go akademiccy profesorowie, a dla nich dobra literatura to ta, którà rozumiesz tylko wtedy, jeÊli sam jesteÊ profesorem. Nie zadajà sobie trudu, by zrozumieç natur´ SF i czytajà jà tak samo jak swój „kanon” literacki – dopisujà metaforyczne lub symboliczne znaczenia tam, gdzie ich nie ma, a i nie rozumiejà naszych metafor. – A jak Pan zdefiniowa∏by t´ prawdziwà natur´ SF, o której Pan mówi? Czym ten gatunek jest wedle Pana? – SF to literatura opisujàca rzeczywistoÊç rzàdzàcà si´ prawami innymi ni˝ nasz Êwiat. Czytelnicy SF to z regu∏y ludzie inteligentni – poni˝ej pewnego poziomu nie si´ga si´ po te ksià˝ki. Nie majà oni zazwyczaj trudnoÊci ze zrozumieniem zasad rzàdzàcych Êwiatem opisywanym, sami potrafià wraz z autorem konstruowaç t´ nowà rzeczywistoÊç. Poj´cie „metafory” jest tu zupe∏nie zb´dne. Bardziej przydaje si´ znajomoÊç logiki. Czytelnicy SF to ci, który wolà czytaç nie o rzeczywistoÊci widzianej wprost, ale o jej przetransformowanej formie. – Wspomina∏ Pan, ˝e sam dla przyjemnoÊci czytuje histori´. JakiÊ konkretny okres historyczny, dzieje konkretnego kraju? – Szczególnie lubi´ histori´ nauki, ale interesuj´ si´ ca∏à historià, czytam wszystko, co mi wpadnie w r´ce. OczywiÊcie prowadz´ i w∏asne badania – fascynujà mnie „luki” w historii, takie miejsca, z którymi nie wiadomo, co dzia∏o si´ przez jakiÊ czas. Sto, dwieÊcie lat ca∏kowitego braku êróde∏ – a ile faktów, zdarzeƒ, opowieÊci straconych na zawsze! Najlepszym przyk∏adem mo˝e byç to, co dzia∏o si´ na Rusi tu˝ przed powstaniem Kijowa. Na ten temat nie mo˝na znaleêç dos∏ownie nic. Przynajmniej po angielsku. – Chcia∏abym poprosiç o ma∏e proroctwo. Co b´dzie za kilkadziesiàt lat z SF? Nie wyczerpie si´ i nie zacznie powtarzaç ogranych wàtków? – Nie. Póki ludzie nie zacznà pisaç wy∏àcznie o wampirach, jest wcià˝ nadzieja. Powtarzanie znanych wàtków to nic z∏ego i nie nale˝y myliç go z wyczerpaniem danego gatunku literackiego. Pisanie powieÊci stuprocentowo wtórnych, podobnych do siebie, to bzdura, zgoda. Ale takà samà bzdurà jest pogoƒ za nowoÊcià za wszelkà cen´, za nowym efektem specjalnym, za nowym szokiem. Nale˝y szukaç z∏otego Êrodka i próbowaç w oryginalny sposób tworzyç nowe ca∏oÊci ze znanych elementów.

Notowa∏a Dominika Materska

KRYTYCY Wi´kszoÊç z przepowiedni z∏otego wieku fantastyki si´ nie sprawdzi∏a. Nie by∏o nas na Marsie, nie podró˝ujemy w czasie ani nie porozumiewamy si´ telepatycznie. Najbli˝ej do ziszczenia ponurym wizjom przysz∏oÊci, kreÊlonym na kartach dwudziestowiecznych antyutopii.

Totalitaryzm wspomagany Bart∏omiej Chaciƒski Wraz z politycznà odwil˝à totalitarne wizje Orwella straszà nieco mniej ni˝ przed laty, ale „Nowy wspania∏y Êwiat” Aldousa Huxleya, karykatura zmutowanego spo∏eczeƒstwa dobrobytu, bardzo zyska∏ ostatnio na aktualnoÊci. Podobnie jak powieÊci Dicka i Lema, ale wczeÊniej od nich, straszy∏ wizjà dobrowolnej ucieczki od wolnoÊci pod skrzyd∏a opiekuƒczego paƒstwa, które karmi swoich obywateli szcz´Êciem w kapsu∏kach. Pod skrzyd∏a paƒstwa-dealera, którego doktryn´ pozwol´ sobie dla wygody nazwaç „totalitaryzmem wspomaganym”. Co prawda, ustrój taki jeszcze nie zaistnia∏ (choç gdyby nawet zaistnia∏, i tak pewnie byÊmy nie zdawali sobie z tego sprawy), ale jest dla niego doskona∏e pod∏o˝e. Z jednej strony komercjalizuje si´ kultura New Age, z drugiej na jej obrze˝ach wyrastajà takie nurty jak techno-multimedialne widowiska masowe (z akcentem na to ostatnie s∏owo). Pojawili si´ neuronauci – wspó∏czesne çpuny – i zwiàzane z nimi smart drugs, narkotyki powsta∏e jako uboczne produkty badaƒ laboratoryjnych. „Smart drugs” sà oznakà „higienizacji” tzw. kultury narkotyków, jej po∏àczenia z kultem zdrowia i doskonalenia, przejawem charakterystycznego dla New Age eksperymentatorstwa1 – czytamy w „S∏owniku poj´ç kultury postmodernistycznej”. Obok higienizacji mamy zaÊ przewrotnà kampani´ antynarkotykowà, której blisko do przes∏ania filmu „Trainspotting”: narkotyki to dno, ale i tak w ˝yciu nie ma nic lepszego. Mo˝e by wi´c je zalegalizowaç, a dystrybucj´ powierzyç paƒstwu na zasadzie zbli˝onej do przynoszàcego krocie monopolu alkoholowego? – pytajà co bardziej Êmiali i co s∏abiej oczytani w fantastyce.

Kreowanie rzeczywistoÊci To pierwsza sfera dzia∏alnoÊci paƒstwa-dealera. Zamiast obskurnych, industrialnych dzielnic robotniczych, pokazaç ludziom czyste promenady i wytworne restauracje. Sprawiç, ˝eby zamiast ziemniaków ze s∏oninà poczuli smak homara. Daç im wirtualny seks z Marylin Monroe i cotygodniowe wycieczki na Hawaje, a jednoczeÊnie zdezorientowaç do tego stopnia, by nie wiedzieli, gdzie koƒczy si´ sen, a zaczyna – jak to ujà∏ Edgar Allan Poe – sen we Ênie. Takà sytuacj´ prezentuje Stanis∏aw Lem w „Kongresie futurologicznym”.

Rozpylanie w powietrzu bàdê rozpuszczanie w wodzie substancji halucynogennych to pomys∏ nienowy, jednak przez Lema wykorzystany do maksimum. Równie˝ na nim oparte sà os∏awione Sex wars – inny sposób kreowania Êwiata, tym razem poprzez chemiczne zniesienie p∏odnoÊci. W obu przypadkach te dzia∏ania paƒstwa sà dyskusyjne. Ci, dla których najwa˝niejszà wartoÊcià jest prawda, b´dà takie metody krytykowaç, lecz pochwalà je hedoniÊci – bo niby czemu nie daç ludziom tego, o czym marzà, w zamian za prac´ i pos∏uszeƒstwo? Podobnie wizja karania zbrodniarzy torturami zadawanymi im w przestrzeni wirtualnej z opowiadania „Nie mam ust, a musz´ krzyczeç” Harlana Ellisona nie jest jednoznacznie naganna. Wr´cz przeciwnie – pragmatyk dostrze˝e w niej epokowà szans´ dla przecià˝onego wi´ziennictwa. Generujemy w g∏owie bandyty Êredniowieczne realia, w których doznaje ∏amania ko∏em i przypiekania nad otwartym ogniem. I niewa˝ne, czy wra˝enie takiego Êwiata wytwarzamy mu elektronicznie, czy za pomocà narkotyków. Nie przypadkiem gibsonowski termin neuromancer brzmi podobnie do wspó∏czesnego neuronauty – narkotykowego eksperymentatora, który otwiera wrota percepcji, aplikujàc sobie substancje psychotropowe. Ârodki nie sà najwa˝niejsze – totalitaryzmowi wspomaganemu przyÊwieca motto znane z filmowego „Nagiego lunchu” Cronenberga: Nic nie jest prawdà; wszystko jest dozwolone.

Wyp∏ata w towarze OczywiÊcie parafrazujàc ekonomiczne za∏o˝enie „nie ma darmowych obiadów” stwierdziç mo˝na, ˝e wirtualnych uciech gratis te˝ nikt nam nie przysporzy. A ju˝ tym bardziej paƒstwo, które – jak uczy historia – nie zalicza si´ do instytucji charytatywnych. Przyzwyczajono nas sàdziç, ˝e kto si´ szprycuje, ten si´ pracà nie haƒbi. Nie jest to wcale oczywiste. Twarde, doprowadzajàce do fizycznego uzale˝nienia narkotyki, dzia∏ajà mo˝e rozluêniajàco, ale g∏ód narkotyczny okazuje si´ czasem bodêcem mobilizujàcym. Ju˝ Baudelaire, opisujàc XIX-wiecznà rzeczywistoÊç w swoim traktacie „Sztuczne raje”, postrzega∏ narkomani´ nie tylko jako cho-

O

F A N T A S T Y C E

rob´ paso˝ytniczej arystokracji. Zwyczaj za˝ywania opium dotar∏ tak˝e do najni˝szych warstw spo∏eczeƒstwa: w Manchester w sobot´ po po∏udniu kontuary w aptekach zas∏ane sà pigu∏kami przygotowanymi na spodziewane wieczorem zapotrzebowanie; dla robotników z manufaktur opium stanowi najtaƒszà rozrywk´, gdy˝ z uwagi na niskie p∏ace nie mogà sobie pozwoliç na piwo czy wódk´2 – pisa∏ autor „Kwiatów z∏a”. Podobny poglàd spotykamy u Williama S. Burroughsa. „Panie Lee, po co sà panu potrzebne narkotyki?” – to pytanie zadawali mi cz´sto g∏upi psychiatrzy. Odpowiedê brzmi: „Potrzebuj´ opiatów, ˝eby rano wstaç z ∏ó˝ka, ogoliç si´, zjeÊç Êniadanie. Potrzebuj´ ich, ˝eby ˝yç”3 – czytamy w jego autobiograficznej powieÊci „åpun”. Narkoman opisywany przez Burroughsa ma wi´kszà motywacj´ do pracy ni˝ tylko prosta potrzeba utrzymania rodziny. ˚yje skromnie, nie wychodzi na ulic´, a wszystkie dochody przeznacza na konsumpcj´: çpa. Idealny typ obywatela – pod warunkiem, ˝e ma prac´ i pensja pozwala mu zaspokoiç g∏ód narkotyczny. Burroughs pisze te˝ o ubocznym dzia∏aniu opiatów (pochodnych opium). Po pierwsze – uwalniajà z na∏ogu alkoholowego, po drugie – neutralizujà niemal ca∏kowicie potrzeby seksualne cz∏owieka. Nie zapominajmy o programowej aseksualnoÊci dwudziestowiecznych totalitaryzmów: zarówno zimnego i cenzorskiego pod tym wzgl´dem komunizmu, jak i Orwellowej wizji literackiej z „Roku 1984”, w której stosunki damsko-m´skie w pewnych warunkach burzy∏y ustalony porzàdek spo∏eczny. Bohaterowi „åpuna” udaje si´ rzuciç twarde narkotyki, ale zaczyna eksperymentowaç z lekkimi. Interesuje si´ substancjà yage, dajàcà ponoç telepatyczne zdolnoÊci. Rosjanie wykorzystujà ten narkotyk w eksperymentach z niewolniczà si∏à roboczà. Chcà wywo∏aç stany automatycznego pos∏uszeƒstwa, nauczyç si´ w∏adaç czyimiÊ myÊlami 4 – czytamy u Burroughsa. Czy to wizja odleg∏a od rzeczywistoÊci paƒstwowego monopolu w obrocie alkoholem, od sytuacji na Ukrainie kilka lat temu, gdy nauczycielom p∏acono za prac´ talonami na wódk´? Wiadomo, ˝e czasami rozpijanie spo∏eczeƒstwa nie jest z∏à metodà utrzymania nad nim w∏adzy. Najsystematyczniej robili to Niemcy podczas okupacji. (...) Wyp∏ata alkoholem to sk∏adowa polityki rozpijania spo∏eczeƒstwa. Tak ˝e ja si´ czasem zastanawiam przy kwestii narkotyków, czy w którymÊ momencie nie mog∏yby one pos∏u˝yç do totalitarnego manipulowania spo∏eczeƒstwem5 – czytamy w wywiadzie z prof. Jerzym Vetulianim, specjalistà w dziedzinie psychofarmakologii.

Planowanie czasu wolnego To newralgiczny punkt ka˝dego totalitaryzmu – trzeba daç ludziom wentyl bezpieczeƒstwa, nie dopuÊciç do buntowniczego „przegrzania si´” t∏umu. „Trzy stygmaty Palmera Eldritcha” Philipa K.

  

67

68

O

F A N T A S T Y C E

Dicka proponujà taki wentyl w postaci narkotyku o nazwie Can-D (jak candy – cukierek) wraz z zestawami Perky Pat, nieco przypominajàcymi mikroÊwiat lalki Barbie, ale majàcymi t´ wy˝szoÊç, ˝e za pomocà Can-D mo˝na si´ w nie przenosiç. Pomys∏ rodem z mydlanej opery albo z Harlequina, ale wykonanie nowoczeÊniejsze. Co prawda, w Êwiecie Palmera Eldritcha Can-D by∏o zakazane, ale jego wytwórcy traktowali produkcj´ nie tylko jak biznes, lecz jak ˝yciowà misj´. W koƒcu s∏u˝y∏ przymusowo wysiedlanym z Ziemi kolonistom – pracownikom kopalni mieszkajàcym w n´dznych barakach. Moralna dwuznacznoÊç pojawia si´ wi´c i tutaj. W „Trzech stygmatach...” pe∏niàcy „mesjaƒskà” misj´ Eldritch sprowadza z uk∏adu Proximy inny narkotyk – Chew-Z. Wydaje si´, ˝e w przeciwieƒstwie do „totalitarnego” Can-D daje on bardzo indywidualne, nie poddajàce si´ zewn´trznemu modelowaniu halucynacje. Prawda jest taka, ˝e Chew-Z to jedynie wirus zbiorowego ob∏´du, nowej religii, której prorokiem by∏ Palmer Eldritch. Inne opisywane przez Dicka narkotyki s∏u˝à zwykle wzmacnianiu prze˝yç religijnych czy wr´cz nawiàzywaniu kontaktu z Bogiem. Podczas gdy bohaterowie jego ksià˝ek doznawali cudownego objawienia pod ich wp∏ywem, autorowi „Ubika” zdarza∏o si´ pisaç ca∏e ust´py powieÊci („Labirynt Êmierci”) po LSD, a amfetamina pozwala∏a mu produkowaç 60 stron maszynopisu dziennie. Sam wi´c uczyni∏ z siebie pod koniec lat szeÊçdziesiàtych literackiego wyrobnika na dopalaczach. W formie anegdoty mo˝na us∏yszeç czasem histori´ o tym, jak Dicka odwiedzi∏ w najgorszym, narkotykowym okresie Don Wollheim, by z∏o˝yç mu propozycj´: Phil, mo˝e napisa∏byÊ dla nas powieÊç pod tytu∏em „Cudowna broƒ”? Dick si´ zgodzi∏ i ksià˝ka powsta∏a. Podobnà rol´ substancje psychotropowe pe∏ni∏y w ksià˝kach Aldousa Huxleya. Znana z „Nowego wspania∏ego Êwiata” soma by∏a doÊç typowym narkotykiem, dzia∏ajàcym w niewielkich dawkach uspokajajàco, a w wi´kszych – odurzajàco. Pomaga∏a ludziom uniknàç „bólu Êwiata” i niepotrzebnych rozmyÊlaƒ o ˝yciu. Swoistà ewolucj´ w poglàdach Huxleya widaç natomiast w jego póênej (napisanej ju˝ po s∏ynnych „Wrotach percepcji”) pozytywnej utopii „Island”, gdzie autor gloryfikuje ulepszonà, przysz∏oÊciowà wersj´ LSD jako Êrodka generujàcego prze˝ycia religijne. Zmiana spojrzenia na narkotyki by∏a z pewnoÊcià wynikiem sporadycznych eksperymentów Huxleya z meskalinà i LSD, do

których sk∏oni∏ go zmar∏y niedawno prekursor neuronautyki, Timothy Leary. Pisarz podkreÊla∏ wielokrotnie, ˝e szuka takiego Êrodka, który, przy zachowaniu ostro˝noÊci, nie by∏by szkodliwy fizycznie ani spo∏ecznie. Na ∏o˝u Êmierci poprosi∏ ˝on´, aby zaaplikowa∏a mu LSD. Odchodzi∏ wi´c niejako przekonany do somy... Mo˝na znaleêç dla niego wyt∏umaczenie: przez ca∏e ˝ycie by∏ prawie niewidomy, wi´c pomys∏ otwarcia wrót percepcji nie narodzi∏ si´ u niego z nudów, jak u górników z Ganimedesa w „Trzech stygmatach Palmera Eldritcha”. Z drugiej strony, na co zwraca∏ uwag´ Timothy Leary, stulecia dominacji

KoÊcio∏a w Europie tak˝e mog∏y mieç zwiàzek z „psychodelicznà” otoczkà, jakà nios∏y nabo˝eƒstwa: pot´˝nà muzykà organowà, kolorowymi witra˝ami w oknach czy wonià kadzid∏a. To te˝ by∏ swoisty model sp´dzania wolnego czasu i – trzeba przyznaç – bardzo d∏ugo zdawa∏ egzamin.

Ekonomia równowagi Monopol na obrót narkotykami daje mo˝liwoÊci, o jakich nie Êni∏o si´ nawet najbardziej brutalnym dyktatorom. Stawia cz∏owieka uzale˝nionego w sytuacji pensjonariusza w zak∏adzie zajmujàcym si´ odtruwaniem – jak w kultowym filmie „Chappaqua” Conrada Rooksa, gdzie William S. Burroughs pojawia si´ na ekranie jako „Opium Jones”, cz∏owiek od przyznawania niewielkich dzia∏ek najbardziej spragnionym pacjentom. Ten, któremu narkomani li˝à buty w zamian za porcj´ makowego mi∏osierdzia. Nie b´dziesz? – pyta Burroughs na kartach „Nagiego lunchu” potencjalnych narkomanów. Ale˝ b´dziesz! – brzmi odpowiedê. Pensjonariusz takiego zak∏adu zrobi wszystko.

Podstawowe zasady narkotykowego monopolu mo˝na równie˝ przytoczyç za panem Lee: 1. Nie dawaj niczego za darmo. 2. Nigdy nie dawaj wi´cej ni˝ musisz (staraj si´ zawsze, ˝eby kupujàcy by∏ g∏odny i ka˝ mu czekaç). 3. Zawsze wszystko odbierz, jeÊli tylko mo˝esz.6 Ekonomia paƒstwa narkotykowego to Êwiat doskonale zrównowa˝onego rynku. Poda˝ na poziomie bliskim niedoboru utrzymuje wysokà cen´, skutecznie opró˝nia kieszeƒ obywatela i pozbawia go p∏ynnoÊci finansowej. Nie ma oszcz´dnoÊci, inwestycji, rynek ∏atwo opanowaç – z punktu widzenia paƒstwa totalnego jest to sytuacja wygodna. Narkotyki to biznes, klucz do w∏adzy nad WszechÊwiatem – jak w „Diunie” Franka Herberta, gdzie przyprawa, po pierwsze, umo˝liwia∏a nadprzestrzenne podró˝e, po drugie – uzale˝nia∏a ludzi, po trzecie – dawa∏a im prze˝ycia religijne. Trzy drogi dominacji skupione we w∏adzy nad jednà tylko substancjà. Kluczowà pozycjà z kr´gu rojeƒ o totalitaryzmie wspomaganym jest inna powieÊç Philipa Dicka – „Przez ciemne zwierciad∏o”. Idealny model paƒstwa totalnego. Mo˝na jà z powodzeniem interpretowaç jako opis kraju, gdzie w∏adz´ sprawuje narkotykowa mafia. W∏adza ta wie wszystko, bo odurzeni obywatele Êledzà samych siebie (sk∏adajà raporty, niczym bohater „Nagiego lunchu”). Dostaje pieniàdze z powrotem, bo agenci natychmiast przepuszczajà na Substancj´ A ca∏e pobory. Natomiast zamienionych w warzywa, niepotrzebnych ju˝ ludzi zsy∏a do zak∏adów przystosowawczych, ale to tylko pozór – tak naprawd´ idà do pracy przy uprawie narkotyku.

Departament kontroli Odgórne sterowanie losami pojedynczego cz∏owieka to jeden z ulubionych tematów Dicka. Pojawia si´ w jego najlepszych powieÊciach – zarówno w „Ubiku”, „Bo˝ej inwazji”, jak i w „P∏yƒcie ∏zy moje, rzek∏ policjant” czy „Galaktycznym druciarzu”. Ich bohaterowie cierpià na mani´ przeÊladowczà. KtoÊ kieruje ich losami, ktoÊ ich obserwuje. W „Przez ciemne zwierciad∏o” obserwujà samych siebie, przebrani w specjalne uniformy, kombinezony zak∏ócajàce – idealne ubrania dla ludzi-pionków, nic nie znaczàcych, nie majàcych ˝adnych szczególnych cech. Aktor Arctor – myÊli o sobie bohater powieÊci – Bob Aktor, którego wszyscy gonià – wróg publiczny numero uno7. Jednà z pierwszych oznak psychozy jest poczucie, ˝e cz∏owiek popada w psy-

Tomasz Sobierajski

  

KRYTYCY

choz´8 – czytamy w „VALISie” (RozmyÊlajàc o szaleƒstwie, Koniolub Grubas stopniowo pogrà˝a∏ si´ w szaleƒstwie9 – brzmi dalszy ciàg). Konsekwencjà tego twierdzenia jest fakt, ˝e utrzymujàc ludzi w ciàg∏ym strachu, ∏atwo im wszczepiç ob∏´d. Palenie marihuany i u ciebie wywo∏a l´ki i psychozy – g∏osi∏ slogan Towarzystwa Zapobiegania Narkomanii (cytat z pami´ci). RzeczywiÊcie – jest w tym zdaniu ziarno prawdy. Niektóre lekkie narkotyki indukujà do pewnego stopnia psychoz´ czy raczej, by pozostaç w zgodzie z psychologiem Timothym Learym, wzmacniajà ju˝ istniejàce w cz∏owieku l´ki. Winston Smith po marihuanie popad∏by zapewne w mani´ przeÊladowczà, w schizofreni´ i – jak wi´kszoÊç Dickowskich bohaterów – straci∏by kontakt z rzeczywistoÊcià. Z punktu widzenia Departamentu Kontroli naszego wyimaginowanego paƒstwa-dealera by∏aby to sytuacja bardzo po˝àdana. Odbiór Êwiata zewn´trznego kszta∏tuje narkotyczne wizje, a te z kolei wzmacniajà l´ki przed Êwiatem. Tworzy to coÊ w rodzaju samonap´dzajàcego si´ ko∏a strachu. OczywiÊcie, sà prostsze metody kontroli. ˚o∏nierze w „Wiecznej wojnie” Joe Haldemana biorà Êrodki pobudzajàce nienawiÊç do wroga na rozkaz dowództwa. Ale to ju˝ sfera zainteresowaƒ Departamentu Wojny. Rzecz jasna o tym, jak prowadziç dzia∏ania dywersyjne z zastosowaniem Êrodków halucynogennych i jak wprowadziç wszechdoktryn´ narkotykowego imperializmu, równie˝ coÊ niecoÊ na kartach fantastyki si´ znajdzie. Przecie˝ mo˝na zastosowaç psychodeliki w praktyce wojennej, na przyk∏ad jako gazy bojowe oddzia∏ujàce na system nerwowy. Wydaje si´, ˝e idealnà rzeczà by∏oby na przyk∏ad coÊ takiego, co spowoduje schizofreni´ w sztabie przeciwnika10 – sugeruje prof. Vetulani. A kiedy któryÊ z obywateli odmówi wspó∏pracy i stwierdzi, ˝e lepiej czuje si´, nie bioràc narkotyków? Có˝, zajrzyjmy ponownie do „Nagiego lunchu” Burroughsa: Co jest bardziej niepotrzebne ni˝ mak, jak si´ go nie potrzebuje? Odpowiedê: åpuny, kiedy nie çpajà.11

Bart∏omiej Chaciƒski Przypisy: 1. Tony Thorne: S∏ownik poj´ç kultury postmodernistycznej. T∏um. Zbigniew Batko, Muza 1995, s. 334. 2. Charles Baudelaire: Sztuczne raje. T∏um. Marek Kreutz, Piotr A. Majewski, Wydawnictwo G∏odnych Duchów 1992, s. 58. 3. William S. Burroughs: åpun. T∏um. Andrzej Ziembicki, Amber 1995, s. 43. 4. Tam˝e, s. 182. 5. „Sam kiedyÊ by∏em palaczem...”, [w:] bruLion, nr 1/95, s.108. 6. William S. Burroughs: Nagi lunch. T∏um. Edward Arden, Prima 1995, s. 8. 7. Philip K. Dick: Przez ciemne zwierciad∏o. T∏um. Tomasz Jab∏oƒski, Rebis 1996, s. 139. 8. Philip K. Dick: VALIS. T∏um. Lech J´czmyk, Rebis 1994, s. 14. 9. Tam˝e, s. 14. 10. „Sam kiedyÊ by∏em palaczem...”, [w:] bruLion, nr 1/95, s.118. 11. William S. Burroughs: Nagi lunch. T∏um. Edward Arden, Prima 1995, s. 13.

C

NO W E

oraz cz´Êciej autorzy piszàcy o stanie obecnym i zastanawiajàcy si´ nad przysz∏oÊcià kapitalizmu czy cywilizacji zachodniej si´gajà po analogie do okresu upadku Imperium Rzymskiego. Skorzystajmy i my z tej darmowej kopalni metafor. Jednà z cech póênego cesarstwa by∏ nadmiar biednej, nikomu niepotrzebnej ludnoÊci miejskiej. S∏owo proletarius oznacza∏o wed∏ug Cycerona kogoÊ, kto nie p∏aci podatków, a za to p∏odzi dzieci (od proles – latoroÊl). W odró˝nieniu od niewolników, którzy mieli zapewnionà misk´ i dach nad g∏owà, stanowili zbiorowisko ludzi wolnych, g∏odnych i potencjalnie destrukcyjnych. Panowano nad nimi za pomocà „chleba i igrzysk”. Dwie dominujàce pozycje w bud˝ecie cesarstwa stanowi∏y wojsko i „dary zbo˝owe dla ludu”, jed-

 R E D N I O W I E C Z E wa∏a te˝ „oper´ mydlanà” (najni˝szy jej gatunek znany jest pod nazwà serialu brazylijskiego), s∏u˝àcà do przykuwania uwagi samic proletów. Sà gry zr´cznoÊciowe i komputerowe, pornografia i pisma kobiece, poÊwi´cone plotkom i wró˝bom. Nasze spo∏eczeƒstwa wytworzy∏y wreszcie specyficznà form´ igrzysk zwanych demokratycznymi wyborami – rodzaj rozgrywanych co cztery lata (na wzór igrzysk olimpijskich?) zawodów o puchar kraju, których prawdziwym celem, obok dostarczania plebsowi rozrywki, jest okresowe roz∏adowywanie gniewu mas. (Znika przedmiot gniewu – zaczynamy nowà gr´). Szkoda, ˝e nie wypracowano rytua∏u okresowej likwidacji zad∏u˝eƒ, znanej chocia˝by staro˝ytnym Izraelitom pod nazwà jubileuszu.

Chleba i opium dla ludu! nak prawdziwym majstersztykiem socjotechniki by∏y igrzyska, które niczym te poldery, których zabrak∏o w czasie powodzi, odprowadza∏y uwag´ plebsu na bezpieczne tereny sportowego kibicowania. A je˝eli kibice wy∏adowali agresj´ we wzajemnych bójkach, to tym lepiej. Zdarza∏o si´, ˝e sprawa wymyka∏a si´ z ràk – w Cesarstwie Wschodnim dru˝yny kibiców „bia∏ych” i „zielonych” obala∏y i osadza∏y na tronie cesarzy. Dzisiaj w Êwiecie cywilizacji zachodniej, w Europie i Ameryce Pó∏nocnej te˝ mamy do czynienia z narastajàcym problemem „ludzi zbytecznych”. W Unii Europejskiej jest 20 milionów bezrobotnych. Niektórzy z nich sà ju˝ drugim pokoleniem ˝yjàcym z zasi∏ków – tych wspó∏czesnych „darów zbo˝owych”. Ni˝szà jeszcze od nich kast´ stanowià nielegalni imigranci, ˝ywiàcy si´ jakoÊ odpadkami cywilizacji, w której nie uczestniczà. Chleba na razie starcza, a co z igrzyskami? Od czasu staro˝ytnego Rzymu repertuar Êrodków zak∏ócajàcych fale mózgowe proletów niewàtpliwie uleg∏ powa˝nemu rozszerzeniu. Walki gladiatorów zosta∏y rozbudowane o nowe konkurencje (wyÊcigi samochodowe i motocyklowe choçby) i uzyska∏y opraw´, o jakiej nie Êni∏o si´ najbardziej marnotrawnym cezarom. Stworzono te˝ specjalny rodzaj muzyki (dzi´ki tzw. walkmanom mo˝na jà doprowadzaç bezpoÊrednio do czaszki), która za pomocà rytmicznych eksplozji w mózgowiu uniemo˝liwia wszelkie myÊlenie. Istnieje tak˝e rodzaj wyÊcigów muzycznych zwanych „listà przebojów”. Pod has∏em „wychowania bez stresów” obni˝ono poziom nauczania w szko∏ach dla plebsu, doprowadzajàc – zw∏aszcza w USA – do wzrostu analfabetyzmu (od upowszechnienia telewizji umiej´tnoÊç czytania przesta∏a byç niezb´dna do indoktrynacji mas). Telewizja wyproduko-

Jednà z metod utrzymywania ludu w ot´pieniu i pos∏uszeƒstwie jest stosowanie narkotyków. W Polsce zaborcy i inni okupanci u˝ywali w tym celu wódki, ale u˝ycie narkotyków te˝ ma swojà histori´. Przypomnijmy, ˝e w po∏owie ubieg∏ego stulecia Anglia prowadzi∏a „wojny opiumowe” przeciwko Chinom, wymuszajàc odwo∏anie dekretu cesarskiego z roku 1820, który zakazywa∏ importu opium do Chin. Zmuszanie do brania opium w zamian za jedwab i porcelan´ nie tylko oszcz´dza∏o srebra, ale i czyni∏o Chiƒczyków ∏atwiejszymi do sterowania. Naçpany kulis to dobry kulis – mawiali lordowie z Kompanii Wschodnioindyjskiej. Czy to mo˝liwe, ˝e i dzisiaj jakieÊ wp∏ywowe ko∏a sà zainteresowane rozpowszechnianiem narkotyków z powodów innych ni˝ ch´ç zysku? Wiemy, ˝e najbardziej znany ze Êwiatowych spekulantów finansowych Soros anga˝uje si´ w akcj´ na rzecz legalizacji handlu (niektórymi na razie) narkotykami. Nazywa si´ to ze wzgl´dów propagandowych depenalizacjà, a wi´c jakby „odkarnieniem”. Po polskich szko∏ach ju˝ krà˝à psychologowie, którzy uczà, ˝e „twarde” narkotyki sà wprawdzie be, ale „mi´kkie” sà cacy. Kryje si´ za tym g∏´boka pogarda dla plebsu i przekonanie, ˝e Êwiatu potrzebna jest elita, a reszt´ trzeba jakoÊ zneutralizowaç. Teoria ta, nigdy nie formu∏owana wprost, znana jest na rynku idei pod kryptonimem „20/80”, to znaczy dwadzieÊcia procent elity i osiemdziesiàt procent balastu. Je˝eli to prawda, to ktoÊ bawi si´ w Pana Boga i daje ludziom wolnà wol´, ˝eby sami si´ eliminowali z gry. A czytelnicy „Nowej Fantastyki” (dzi´ki Maciejowi Parowskiemu) wiedzà, kto jest ma∏pà Pana Boga.

Lech J´czmyk

69

RECENZJE

„N

ew York Times” uzna∏ „Wskrzesiciela” za jednà z siedmiu godnych odnotowania ksià˝ek roku 1995 – nie tylko w ramach literatury fantastycznej. PowieÊç jest eksperymentem, udanym stylistycznie, jednak dyskusyjnym pod ka˝dym innym wzgl´dem. To jakby psychoanaliza umys∏owoÊci i kultury kraju, gdzie tygiel ras i narodowoÊci sprawia, ˝e coraz trudniej odnaleêç to˝samoÊç. Magia wymkn´∏a si´ spod kontroli zakl´ç i gestów – z p´kni´cia mi´dzy ÊwiadomoÊcià i podÊwiadomoÊcià, fizycznoÊcià a metafizykà wype∏zajà potwory. Zmaterializowane wytwory naszej wyobraêni nie sà obce, ale przera˝ajà obrzydliwà dos∏ownoÊcià. Po takim Êwiecie-piekle oprowadza nas g∏ówny bohater, Dante (!) Ratkay. Jego przeznaczeniem jest t∏umaczyç ludziom, jak wspó∏˝yç z obcoÊcià i jà oswajaç. Pozostaje jednak tchórzem, zapada si´ we w∏asne wn´trze, hoduje obsesj´ Êmierci. „Wskrzesiciel” to bardzo ciekawy eksperyment przede wszystkim gatunkowy – ksià˝k´ Stewarta mo˝na nazwaç antyhorrorem. Autor du˝o pisze o obcoÊci, pos∏uguje si´ technikami powieÊci grozy, u˝ywa jej charakterystycznych gad˝etów, epatuje Êmiercià i obrzydliwoÊcià, choç nie straszy. Ksià˝ka budzi wstr´t, ale nie dotyka „nieznanego”, nie ma w niej niczego, czego byÊmy nie znali, nie wiedzieli, nie czuli. Jak cia∏o przygotowane do sekcji – w∏aÊciwie nie ma przed anatomem ˝adnych tajemnic. Rozk∏ad Êwiata pokazany jest niezwykle sugestywnie na poziomie stylu i fabu∏y. W charakterze leitmotivu pojawia

C

zym dla Âlàska powódê, tym dla Kalifornii trz´sienie ziemi. Rajska ta kraina le˝y na styku p∏yt litosferycznych (oceanicznej i kontynentalnej), które napierajà na siebie, co owocuje wstrzàsami. Ostatni wielki kataklizm z 1994 roku takie zrobi∏ wra˝enie na Arthurze C. Clarke’u, ˝e ten huknà∏ konspekt filmowego scenariusza na 850 s∏ów. M∏ody autor Mike McQuay zrobi∏ z tego po-

si´ podr´cznik z biblioteki ojca – „Anatomia” Graya. Jako dziecko Dante zobaczy∏ w nim zdj´cie cz∏owieka odartego ze skóry – rycina powraca obsesyjnie jako jeden z jego koszmarów. Sekcja zw∏ok jest nie tylko metaforà: bohater poddajàc si´ wizji Êmierci, materializuje zw∏oki i sam staje nad nimi ze skalpelem w r´ku. Umieranie we „Wskrzesicielu” dotyczy cia∏a, ale równie˝ umys∏u. Matka jednej z bohaterek zamkni´ta w domu starców traci pami´ç – segreguje stare zdj´cia i wyrzuca te, na których nie

Sekcja anio∏a poznaje ju˝ córki. S∏abnàca psychika ogarnia coraz mniejsze fragmenty rzeczywistoÊci. Dopóki to, co ukryte, pozostaje nie wypowiedziane, porzàdek zostaje zachowany. Dopiero wyciàgni´cie tego na Êwiat∏o dzienne sprawia, ˝e odwracamy si´ ze wstr´tem. Stewart jest mistrzem dwuznacznoÊci. Kiedy z oczu i ust umar∏ego wylatujà motyle albo wype∏zajà pajàki, nie wiemy, czy to niesmaczna metafora, czy opis faktu – wszystko jest mo˝liwe. Podobnie z „anio∏ami”, najwa˝niejszym elementem zaburzonego Êwiata Stewarta – ni to wampiry psychiczne, ni alter ego – mo˝na je uznaç za wytwór wyobraêni bohatera, metafor´ jego l´ku przed Êmiercià, ale te˝ za pe∏noprawny element Êwiata przedstawionego fantastycznej powieÊci. DwuznacznoÊç dotyczy równie˝ narracji. Co pewien czas narracja trzecioosobowa przerywana jest tzw. portretem. ma raz na zawsze skoƒczyç z trz´sieniami ziemi. Fabu∏a personalna rozgrywa si´ w klasycznym trójkàcie – Crane’a i jego najlepszego speca od geologicznych prognoz, Murzyna Dana Newcombe’a poró˝ni mi∏oÊç do tej samej kobiety. Odrzucony Newcombe przystaje do Narodu Islamskiego (amerykaƒscy Murzyni poszli Êladem Malcolma X i gre-

Tektoniczna apokalipsa

70

wieÊç „10 w skali Richtera” – trzeba przyznaç, interesujàcà. Lewis Crane w trz´sieniu z 1994 roku traci rodziców, dom i w∏adz´ w lewej r´ce. Wydarzenie determinuje reszt´ jego ˝ycia, czyniàc go wybitnym specjalistà od ruchów tektonicznych, twórcà metody pozwalajàcej przewidzieç wi´ksze kataklizmy. Rzecz dzieje si´ w latach dwudziestych i trzydziestych XXI wieku. Ciekawe to czasy, w USA rzàdzi chiƒska korporacja, która wykupi∏a amerykaƒski d∏ug bud˝etowy, na Êwiecie wznosi si´ fala islamska, po Izraelu zosta∏a radioaktywna pustynia, a ekonomiczne centrum Êwiata przesun´∏o si´ w rejon Pacyfiku. Poza tym znikn´∏a warstwa ozonowa i opalaç mo˝na si´ jedynie w Êwietle Ksi´˝yca. W takim Êwiecie Crane, geniusz z przymieszkà szaleƒca, usi∏uje stopiç ze sobà p∏yty litosferyczne, detonujàc na ich styku bomby wodorowe. Zabieg ten

mialnie przyj´li islam), organizacji walczàcej o utworzenie w Ameryce niepodleg∏ego paƒstwa czarnych muzu∏manów. Newcombe nienawidzi Crane’a i zrobi wszystko, aby zepsuç szcz´Êliwemu rywalowi marzenie jego ˝ycia – ujarzmienie Ziemi. PowieÊç to rzadki w naszych czasach przyk∏ad r z e c z y w i s t e j SF, gdzie nauka wspó∏istnieje na równych prawach z fantazjà. McQuay solidnie wg∏´bi∏ si´ w geologicznà problematyk´. Bardzo dobre sà opisy kolejnych faz kataklizmu, gdy spokojna, lita skorupa zmienia si´ w ciàgu kilkudziesi´ciu sekund we wrzàce bagno. Trafnie oddano zdumiewajàcà cech´ ludzkiego charakteru: nikt nie wierzy w nieodwo∏alnoÊç apokalipsy, a otrzeêwienie przychodzi dopiero, gdy pod nogami rozwiera si´ ziemia. Dotyczy to wszelkich kataklizmów, tak˝e powodzi. Ciekawa, momentami intrygujàca, nie zachwyca powieÊç w warstwie stylistycz-

Fragmenty te to monolog wewn´trzny anio∏a Jeta – nagle osoba, co do której nie mamy pewnoÊci, czy w ogóle istnieje, zaczyna odkrywaç nam swój Êwiatopoglàd. Jet robi zdj´cia – owe „portrety”, b´dàce dlaƒ pretekstem do rozwa˝aƒ o rzeczach wielkich – naturze pi´kna, zjawiskach spo∏ecznych, historii w∏asnej rodziny. Stewart zajmuje si´ równie˝, z mniejszym powodzeniem, analizà zbiorowej wyobraêni Ameryki i wydobywa jej znane skàdinàd obsesje. Mamy tu wi´c freudyzm stosowany, czyli bezsensowne pogadanki o êród∏ach zahamowaƒ, mamy kompleks Europy – l´k przed starà kulturà, przed tym, co zapomniane, a co przywo˝à ze sobà emigranci. Jest tu tak˝e t´sknota za utraconà harmonià ˝ycia i Êwiata, za filozofià z∏otego Êrodka – ten dawny porzàdek uosabia ojciec Dantego, lekarz i mi∏oÊnik literatury starogreckiej, który cytuje raz po raz staro˝ytne maksymy. Lektura „Wskrzesiciela” jest nieprzyjemna, budzi odruchowy protest. Jednak trudno nie doceniç ekwilibrystyki intelektualnej autora. Nieco chaotyczna i bardzo obrzydliwa metafora wspó∏czesnoÊci daje si´ te˝ czytaç jako historia alternatywna – jakby magia zacz´∏a przeciekaç do tego, co nazywamy rzeczywistoÊcià. Przeciek ten jest niewielki, zr´by Êwiata pozostajà te same, dochodzà jednak nowe czynniki i problemy, które Stewart stara si´ zg∏´biç.

Dominika Materska Ewa Popio∏ek Sean Stewart: Wskrzesiciel. T∏um. Micha∏ Jakuszewski. MAG 1997. Cena 13,90 z∏.

nej – trudno powiedzieç, na ile to wina niedoróbek pisarza, a na ile t∏umacza. Portrety psychologiczne wydajà si´ uproszczone, np. Lewis Crane to facet wr´cz zaprogramowany przez traumatyczne doÊwiadczenie z dzieciƒstwa, dlatego musi poÊwi´ciç ˝ycie maniakalnej obsesji. W psychologii amerykaƒskiej panuje moda na diagnoz´ „czym skorupka za m∏odu nasiàknie, tym na staroÊç tràci”. Nie opar∏ si´ McQuay (mistrz Clarke przyznaje mu w pos∏owiu autorstwo ksià˝ki) takiemu uproszczonemu podejÊciu. Tak˝e akces Newcombe’a do islamskich fanatyków wydaje si´ automatyczny. Równie dobrze, zawiedziony w mi∏oÊci, móg∏ wstàpiç do klasztoru. Fabu∏a nadto bywa przygi´ta dla potrzeb idei. „10 w skali Richtera” przypomina s∏ynne „Zatoni´cie Japonii” Sakyo Komatsu. Komatsu wyda∏ mi si´ autorem g∏´bszym, nie tak efektownym jak McQuay, ale bardziej przemawiajàcym do wyobraêni – mo˝e dlatego, ˝e Japoƒczyk skupi∏ si´ na werystycznym, sugestywnym opisywaniu dzieƒ po dniu zag∏ady swego kraju, a Amerykanin ambitnie duma∏ nad losem ca∏ego Êwiata, co musia∏o go rozpraszaç. Nie b´dzie móg∏ si´ poprawiç, bowiem zmar∏ wkrótce po napisaniu „10 w skali Richtera”. Szkoda – zapowiada∏ si´ jednak jako pisarska osobowoÊç.

Jacek Inglot Arthur C. Clarke, Mike McQuay: 10 w skali Richtera. T∏um. Tomasz Hornowski. Rebis 1997.

W

fantastyce amerykaƒskiej postaç szalonego naukowca, zwykle doktora fizyki, okrzep∏a ju˝ w pewien stereotyp: gdy trzeba na kogoÊ zrzuciç odium odpowiedzialnoÊci za skutki tzw. post´pu, natychmiast pojawia si´ jakiÊ dr Strangelove. Jest to uproszczony poglàd i ma∏o ambitny, prawd´ mówiàc, zabieg literacki. Ani fizycy nie pracujà za swoje i dla siebie, ani p∏ody ich ducha – teorie i formu∏y – nie przez nich tylko sà wykorzystywane. Wielokrotnie przywo∏ywa∏em alegori´ naukowca jako Êwini na smyczy, puszczanej na trufle, które po wykryciu zbiera ten, co smycz owà dzier˝y. W powieÊci „Doktor Bluthgeld”, wydawanej po angielsku jako „Dr Bloodmoney”, Philip K. Dick odstàpi∏ od swej zwyk∏ej powinnoÊci – demaskowania fa∏szu Êwiata. Miast tego unicestwi∏ ów Êwiat wywo∏ujàc III wojn´ Êwiatowà i temat tej powieÊci nie zawiera specjalnych podtekstów filozoficznych, stajàc si´ prostà (jak na Dicka) wizjà katastroficznà. W 1964 roku, kiedy powstawa∏ „Doktor Bluthgeld”, Dick w ka˝dej chwili spodziewa∏ si´ koƒca Êwiata i ciàgle patrzy∏ na zegarek. Czas by∏ istotnie niespokojny, konfrontacja dwóch systemów w pe∏ni, wydawa∏o si´, ˝e konflikt kubaƒski nie ma prawa rozejÊç si´ po koÊciach. U Dicka – akcja rozgrywa si´ napierw w 1981, potem w 1988 roku – do wojny istotnie dochodzi, najpierw toczy si´ ona na Kubie z zaanga˝owaniem po jej stronie Chin, potem bomby atomowe spadajà na ca∏à planet´ i dochodzi do Katastrofy. W pos∏owiu Dick t∏umaczy si´, dlaczego ta wizja mu si´ nie sprawdzi∏a. Nie dosz∏o do koƒca Êwiata, nie by∏o III wojny, inaczej wyglàda∏ rozwój za∏ogowych lotów kosmicznych. Ale, stwierdza z ulgà, prognozowanie nie jest zadaniem fantastyki naukowej. Trafnie natomiast, o czym sam równie˝ zapewnia, uda∏o si´ Dickowi oddaç sytuacj´

O

d czasu serii „Don Wollheim proponuje” Alfy antologie zachodniej SF przesta∏y si´ w∏aÊciwie u nas ukazywaç; teraz Prószyƒski i S-ka próbuje wróciç do tej tradycji. Jako ˝e Wollheim nie ˝yje, a zabrak∏o odwagi do dokonania samodzielnej selekcji, wybór pad∏ na antologi´ utworów nominowanych do Nebuli – nie jest jasne, dlaczego akurat z roku 1992. Zbiór sk∏ada si´ z oÊmiu opowiadaƒ, dwóch artyku∏ów krytycznych, czterech wspomnieniowych, jednego wiersza i jednej mikropowieÊci. W zamierzeniu mia∏o to zapewne pos∏u˝yç ukazaniu szerszego przekroju angloj´zycznej SF. K∏opot w tym, ˝e wszelkie antologie sà si∏à rzeczy ograniczone do form krótkich, a zachodni autorzy SF, szczególnie obecnie, preferujà powieÊci, coraz rzadziej „marnujàc” pomys∏y na nowele – stàd znaczna niereprezentatywnoÊç takich przeglàdów. Tym te˝ nale˝y t∏umaczyç w∏àczenie artyku∏u pióra encyklopedysty SF Johna Clute’a, sumujàcego dokonania powieÊciopisarzy SF w roku 1992. Wylicza w nim z pó∏ setki znaczàcych, jego zdaniem, tytu∏ów; niektóre zdà˝y∏y si´ ju˝ ukazaç w Polsce i wyglàda na to, i˝ zachwyty Clute’a sà mocno przesadzone. Odwrotnie w przypadku podsumowania dokonaƒ kina SF – tu autor nie okazuje litoÊci, za najlepszy obraz roku majàc francuskie „Delikatessen”. Przechodzàc do beletrystyki – proporcje tekstów trafionych do chybionych uk∏adajà si´ zdecydowanie na korzyÊç tych pierwszych. Dobre lub bardzo dobre sà: „Nawet

RECENZJE po Katastrofie. Wiadomo, ˝e zale˝nie od rozmiaru zniszczeƒ ludzkoÊç cofnie si´ w rozwoju o te par´ wieków, co mo˝e i dobrze, bo narzucone przez sytuacj´ ograniczenia zmuszà ludzi do powÊciàgni´cia wariactwa konsumpcyjnego. Spo∏eczeƒstwo przyjmie struktur´ typu wiejskiego – ka˝dy jest tu potrzebny ka˝demu, liczà si´ ci, którzy potrafià coÊ zrobiç czy naprawiç, populacja taka zbiera si´ w Êwietlicy, by wspólnie czegoÊ pos∏uchaç czy nad czymÊ si´ naradziç. Upadek mass-mediów tylko temu sprzyja (tu akurat nie by∏bym pewien wyboru Dicka, wydaje si´, ˝e zw∏aszcza TV od˝y-

Ryzyk fizyk ∏aby w mig, ale Dick piszàc „Bluthgelda” by∏ od nas g∏upszy a˝ o trzy dekady). WieÊ nie jest jednak antidotum na wszystko; kultura wiejska, tak wielbiona przez niektórych ministrów, te˝ ma swoje ograniczenia. WieÊ jest sterylna – rzecze Dick – pomys∏y pojawiajà si´ w miastach. Trafnie te˝ Dick oddaje przewartoÊciowania wywo∏ane kataklizmem. Pewne dawniej ma∏o przydatne osobniki awansujà w hierarchii spo∏ecznoÊci, inne spotyka degradacja. Przyk∏adem pierwszej tendencji jest u∏omny Hoppy Harrington, który chce sobie, nabierajàc znaczenia, powetowaç te wszystkie lata sp´dzone w kàcie, gdy nikt si´ nim nie interesowa∏. „Chce kosztem ca∏ego Êwiata wyrównaç swe upoÊledzenie”, sumuje Dick. Przeciwieƒstwem Hoppy’ego jest natomiast wirujàcy samotnie po orbicie pierwszy niedosz∏y osadnik na Marsie, Dangerfield, zmuszony po radykalnych zmianach szukaç dla siebie nowego miejsca w spo∏ecznoÊci. Jak zwykle u tego autora znajdujemy ró˝ne smaczki. Latajàcy wokó∏ Ziemi samotny astronauta przypomina ˝ywcem Krikaliewa, królowa” Connie Willis (publikowana w „NF”), „Koniec rzeczy” Gregory’ego Benforda (fizyka przechodzàca w metafizyk´; pokrewne „Kociàtku Schrödingera” Effingera i „W «Rialto«” Willis) oraz „Góra przysz∏a do Mahometa” Nancy Kress (doktor Judym w spo∏eczeƒstwie ostro zestratyfikowanym ekonomicznie pod∏ug jakoÊci posiadanego genomu). „Miasto Prawdy” Jamesa Morrowa to Êwiat z upowszechnionym uwarunkowaniem wymuszajàcym bezwzgl´dnà szcze-

którego rozpad Sowietów zasta∏ w przestrzeni i którego nie mia∏ kto zdjàç, bo wszyscy byli zaj´ci czym innym i nawet kosmodrom Bajkonur zaczà∏ nale˝eç do innego paƒstwa. Radiostacja satelitarna Dangerfielda przypomina dzisiejsze transmisje satelitarne, co prawda telewizyjne, ale zawsze. Spalony na wyrzutni w 1967 roku kosmonauta Chancellor okaza∏ si´ zapowiedzià podobnego zdarzenia w rzeczywistoÊci: w 1967 roku spalili si´ w kapsule çwiczebnej trzej Amerykanie, majàcy stanowiç za∏og´ „Apolla 7”, Grissom, White i Chaffee. Wreszcie wirusowe zapalenie koÊci, z którym masowo wracajà z Kuby ˝o∏nierze amerykaƒscy, przypomina autentyczne schorzenie zwane syndromem Zatoki Perskiej, bodaj do tej pory nie rozpracowane przez medycyn´. Trzecia zaÊ i najwa˝niejsza postaç symboliczna powieÊci, tytu∏owy profesor, wzbudza wy∏àcznie dezaprobat´ autora „Ubika”. Nienawidz´ go i nienawidz´ wszystkiego, co reprezentuje; przera˝ajà mnie Bluthgeldowie ˝yjàcy w naszym spo∏eczeƒstwie, oÊwiadcza Dick z emfazà. Jest to Êwiadectwem, do jakiego zaÊlepienia mogà doprowadziç rozumnego bàdê co bàdê cz∏owieka poglàdy lewicowe, którym wtedy ho∏dowa∏. Czy˝by Dick nienawidzi∏ neutronów albo reakcji ∏aƒcuchowej? Czy nie uÊwiadamia∏ sobie, ˝e Bluthgeld, ˚yd z Budapesztu (wzorowany na von Neumannie?) dzia∏a∏ w ramach paƒstwowych planów badawczych i jego badania, zakl´te w bomby, wojsko wykorzysta∏o nie pytajàc go o zdanie? OdpowiedzialnoÊç Bluthgelda nie ulega wàtpliwoÊci, ale kurczy si´ do indywidualnych wyrzutów sumienia wybitnego uczonego. Có˝, zawsze dobrze mieç koz∏a ofiarnego.

Marek Oramus Philip K. Dick: Doktor Bluthgeld. T∏um. Tomasz Jab∏oƒski. Rebis 1997.

grywa si´ w scenografii kosmosu czy obcych planet; ˝aden w przysz∏oÊci odleg∏ej o wi´cej ni˝ kilkadziesiàt lat. ˚aden te˝ nie epatuje futurystycznymi gad˝etami. Brak Êladów cyberpunku, fantasy czy horroru, wyjàwszy mo˝e fina∏ „Oddzia∏u”. Pod wzgl´dem repertuaru stosowanych chwytów kreacyjnych, sposobu postrzegania Êwiata, owego wspólnego wi´kszoÊci fantastów kodu wyobraêni – amerykaƒska SF wydaje si´ dreptaç w miejscu. Zastanawiajàce, bo to w krótkiej formie, gdzie wybuchajà genialni

1992: próba raportu roÊç; mikropowieÊç ta og∏oszona jest jako atak na New Age, lecz w rzeczywistoÊci zezwala na przeró˝ne interpretacje. Chyba nawet autor nie do koƒca wie, co napisa∏, rzecz jest filozoficznie bardzo ˝yzna. Natomiast za ewidentne pomy∏ki uznaç nale˝y p∏ytkà satyr´ politycznà „Danny leci na Marsa” oraz infantylne „Okulary Lennona”. GdzieÊ poÊrodku lokujà si´: znana z „NF” „Winlandia naszych snów” Kima Stanleya Robinsona, „Oddzia∏ lipcowy” S. N. Dyer (literacko przeci´tny rachunek sumienia lekarki po przejÊciach) oraz straceƒczo awangardowe „˚ycie jako uk∏adanka z kotami na wysoki po∏ysk” Michaela Bishopa. Ani jeden z wyliczonych tekstów nie daje si´ zaliczyç do hard SF pod∏ug definicji jeszcze sprzed kilkunastu lat. Tylko jeden roz-

debiutanci, a starzy mistrzowie ryzykujà eksperymenty, zwyk∏o si´ objawiaç oblicze jutrzejszej fantastyki. Gdyby szukaç w tym dosyç przypadkowym zestawie jakiejÊ myÊli przewodniej, mo˝na by zaƒ uznaç w ostatecznoÊci zagro˝enia zwiàzane z in˝ynierià genetycznà. Temat ten pojawia si´ jako g∏ówny bàdê drugoplanowy w trzech-czterech tekstach; w tym sensie antologia niesie informacj´, cokolwiek spóênionà, o rozwoju trendów w zachodniej SF. Lecz nawet poddana krytyce czysto literackiej wypada dosyç dobrze – to znaczy: warta lektury.

Jacek Dukaj Nebula ‘92. Wybór: James Morrow. T∏um. ró˝ni. Prószyƒski i S-ka 1997. Cena 16,50 z∏.

71

RECENZJE Teolodzy w sieci Bywajà wywody serio, a nawet traktaty, którym autorzy dla zwi´kszenia zasi´gu oddzia∏ywania nadajà powieÊciowà form´. PowieÊç „Sieç” wybitnego teologa z Poznania Tomasza W´c∏awskiego jest pu∏apkà w podwójnym sensie: tytu∏em i cyberpunkowà ok∏adkà chce zwieÊç fanatyków Internetu i zap´dziç do ksià˝ki. Druga zmy∏ka: sieç komputerowa jest tu tylko szczegó∏em scenograficznym. Chodzi o innà Sieç, która choç nie ludzkà r´kà uczyniona, a przecie˝ rozciàga si´ tu na naszych oczach i mo˝esz jej dotknàç, poczuç pod d∏onià jej sploty i odczuç pulsujàce w niej napi´cie i dr˝enie. PowieÊç W´c∏awskiego jest zakamuflowanym wyk∏adem teologii fundamentalnej, napisanym w formie listów przesy∏anych internetowo oraz fragmentów dyskusji, jakà toczà zbrojni w komputery teologowie. Jezus historyczny, na ile mo˝na wierzyç ewangelicznym przekazom o Jezusie, kontrowersje wokó∏ zmartwychwstania Jezusa, kwestia cudów, których dokona∏, Êrodowiska i czasów, z których si´ wywodzi∏ – oto niektóre zagadnienia fundamentalnej teologii, omawiane w „Sieci”. Wyk∏ady, napisane we wzgl´dnie przyst´pnej formie, przetykane sà doÊç wàt∏à fabu∏à: oprócz wymieniania listów bohaterowie rozmyÊlajà, podró˝ujà metrem, odwiedzajà biblioteki, walczà z sektà „Dzieci Âwiat∏oÊci”. „Sieç” zosta∏a dodatkowo wyposa˝ona w fantastyczne elementy rozsiane po fabule. Bohaterowie popadajà w dziwne stany; przenoszà si´ wtedy w czasy historyczne, Êwiadkujàc dyskusjom albo wydarzeniom. Odwiedzajà ich tajemnicze postacie na czele ze Starym Profesorem, lwie g∏owy na drzwiach mówià – jest wi´c tak, ˝e metafizyka, którà si´ ktoÊ zajmuje, przenika do jego Êwiata. Czy to zjawisko realne, czy tylko odczucie subiektywne, autor nie rozstrzyga. Teolodzy jego zdaniem to fantaÊci, którym mylà si´ czasy i miejsca. Gdy wi´c kilku teologicznych zapaleƒców wchodzi na Êcie˝k´ poznania, zamiar ten cieszy si´ tajnym poparciem samego Pana Boga. Dla krytyka zaÊ „Sieç” stanowi przyk∏ad analizy tekstu (biblijnego) na takim poziomie, jaki rzadko staje si´ udzia∏em zwyk∏ego kibica literatury.

Predator Tomasz W´c∏awski: Sieç. Znak 1997.

Fizyka i metafizyka

72

Jest to ju˝ pewien trend – bo trudno mówiç o podgatunku – owe powieÊci i opowiadania SF bioràce sobie za temat subtelnoÊci fizyki kwantowej. Przetransponowawszy regu∏y rzàdzàce mikroÊwiatem, nierzadko bezsensownie, w Êwiat makro, wybuchajà g´stà metafizykà, o rozmachu i poetycznoÊci ka˝àcych doszukiwaç si´ tu paralel z fantasy czy wr´cz czystà baÊnià. D∏ugie naukowe wywody, w co drugim zdaniu Heisenberg, przyspieszony kurs dla przysypiajàcych w szkole na lekcjach, i niby siedzi w tym Bóg, diabe∏, a co najmniej magia. Dan Simmons w „Wydrà˝onym cz∏owieku” poszed∏ w psychologi´ telepaty. Chodzi o powiàzanie idei umys∏u jako czo∏a fali stojàcej z fundamentami fizyki kwantowej, co prowadzi Simmonsa do solipsyzmu opartego na paradoksie obserwacji elektronu i do koncepcji zamkni´tych wszechÊwiatów wsobnych, a nawet ˝ycia po ˝yciu. Zwracam uwag´ na pewne pokrewieƒstwo z m∏odszym o trzy lata „Eksperymentem terminalnym” Sawyera, tam te˝ polowano na dusz´ za pomocà siatki z elektrodami i superkomputerów. Fabu∏a jest pretekstowa i sztucznie rozciàgni´ta, ca∏e wàtki – np. mafii i morderstwa czy psychopatki z rancza – sprawiajà wra˝enie dodanych dla nabicia obj´toÊci i po∏echtania nerwów czytelnika. Natomiast jako ju˝ chyba sta∏e

elementy prozy Simmonsa wskazaç nale˝y jego zami∏owanie do cytowania poezji oraz postaç stalowoszcz´kiej kobiety o upodobaniu do kastracji uwiedzionych m´˝czyzn (patrz: „Hyperion”; czy˝by jakiÊ uraz?). W czym mo˝na polegaç na Simmonsie, to poziom warsztatu: jest to literatura bez ˝adnej taryfy ulgowej. I, mimo wszystko, dobrze si´ jà czyta. Simmons wykona∏ kawa∏ porzàdnej roboty. Mo˝e jako opowiadanie by∏oby to lepsze – g´stsze, mocniejsze – ale i jako powieÊç prezentuje si´ wcale interesujàco.

Terminator Dan Simmons: Wydrà˝ony cz∏owiek. T∏um. Gra˝yna Grygiel i Piotr Staniewski. Prószyƒski i S-ka 1997. Cena 15,20 z∏.

Mrok w Toronto W Toronto miejski pejza˝ nie sk∏ada si´ tylko z ulic, budynków i ludzi, sà tam jeszcze skrzaty, trolle i inne istoty dostrzegalne tylko dla Widzàcych. Jeden skrzat ginie. Okazuje si´, ˝e do naszego Êwiata wtargnà∏ Adept Mroku; w dzieƒ przesilenia letniego chce otworzyç bram´ swym pobratymcom. Aby z nim walczyç, przybywa równy mu mocà Adept JasnoÊci. PowieÊç Tanyi Huff „Brama mroku i kràg Êwiat∏a” zak∏ada, ˝e nasza rzeczywistoÊç stanowi coÊ w rodzaju strefy buforowej pomi´dzy Dworami JasnoÊci i Mroku. Chcà nas u˝yç do wzmocnienia samych siebie i knujà – Mrok zw∏aszcza – nies∏ychane intrygi. PowieÊç Huff opowiada o zmaganiach obu Adeptów w Toronto, przy czym z∏y (szatan) pos∏uguje si´ ludêmi z w∏aÊciwym sobie prostactwem, zaÊ dobry (anio∏) musi najpierw zdobyç dobrowolnych sojuszników. Znajduje ich w osobach ulicznego grajka, upoÊledzonej umys∏owo dziewczyny, jej kota Toma, ˝ebraczki Ruth i opiekunki spo∏ecznej Daru. W tle plàcze si´ nadto policja, ale jej udzia∏ jest marginalny. Nie jest to dzie∏o wybitne. Sytuacj´ tego typu autorzy fantasy çwiczà w rozmaitych wariantach do znudzenia. Specjalnych innowacji autorka nie wprowadza. Szwankuje te˝ forma: zdania zamiast wynikaç z siebie zgrzytajà niemile i trà o siebie, niekiedy autorka nie bardzo wie, co poczàç z bohaterami, gdzie ich wys∏aç, jak uniknàç egzaltacji itp. Gdy Adept Mroku bierze gór´, w mieÊcie narasta przemoc i sypià si´ ofiary; gwa∏ci te˝ sobie i morduje dla rozrywki. Adept JasnoÊci jest w gorszej sytuacji: mo˝e wyró˝niç si´ tylko wzorowym zachowaniem. W koƒcowej scenie alianci dadzà ∏upnia Mrokowi i równowaga w naszym Êwiecie zostanie przywrócona. Odwagà i determinacjà wyró˝ni si´ zw∏aszcza kot, przywodzàc na myÊl walecznego Ryczypiska, mysz z „OpowieÊci z Narni” C. S. Lewisa. ZaÊ gdy od∏o˝ymy powieÊç Huff i si´gniemy po gazet´, z ∏atwoÊcià dostrze˝emy, ˝e Dwór Mroku wcale nie pasuje tak ∏atwo.

Kunktator Tanya Huff: Brama mroku i kràg Êwiat∏a. T∏um. Dorota ˚ywno. Zysk i S-ka. Cena 12,50 z∏.

Galaktyczna mia∏koÊç Nie jest dobrze, kiedy cz∏owiek utrzymuje si´ z pisania dwóch opowiadaƒ tygodniowo, jak ma to miejsce w przypadku Harry’ego Harrisona. Efektem takiego wyczynowego, taÊmowego stukania sà teksty mia∏kie, schematyczne, których puenty mo˝na odgadnàç w po∏owie lektury – czyli takie, jakie wesz∏y w sk∏ad zbioru „Galaktyczne sny”. Z owej przygn´biajàcej nijakoÊci wybijajà si´ dwa teksty – przede wszystkim wst´p, w którym Harrison barwnie opowiada o poczàtkach swej pisarskiej kariery. Wynika z niego wa˝ne zw∏aszcza dla m∏odego autora pouczenie – na-

wet w Stanach cz∏ek ˝ywiàcy ambicj´ utrzymywania si´ z pisania ˝yje z dnia na dzieƒ, i to g∏ównie z po˝yczek od przyjació∏. Drugim godnym uwagi tekstem jest opowiadanie „Przest´pstwo”, poruszajàce problem aborcji, i to w bardzo przewrotny sposób. Wraca tu Harrison do znanego ju˝ z „Przestrzeni! Przestrzeni!” motywu globalnego przeludnienia i g∏odu, co jego zdaniem doprowadzi pr´dzej czy póêniej do morderczej rywalizacji o ka˝dà przydzia∏owà misk´ kaszy. „Przest´pstwo” opisuje desperackà walk´ m∏odego ma∏˝eƒstwa o prawo do posiadania nadprogramowego dziecka. W tym Êwiecie powszechnego niedoboru obowiàzuje zasada „˝ycie za ˝ycie” – jeÊli ktoÊ ma si´ narodziç, ktoÊ musi odejÊç. Reszta opowiadaƒ w ma∏o oryginalny sposób eksploatuje znane od lat w SF motywy, np. pods∏uchiwanie ludzi poprzez czas i przestrzeƒ („I kto to mówi”), Êwiaty alternatywne („Z powrotem na Ziemi´”) czy g∏upim robocie i jego jeszcze g∏upszym w∏aÊcicielu („Zawsze s∏ucham misia”). Zwolennicy przygód Billa, bohatera Galaktyki, te˝ b´dà usatysfakcjonowani. Niestety, w wyborze zabrak∏o jednego choçby opowiadania, które bodaj odlegle przypomina∏oby Harrisona ze „Skalnego nurka”, chyba najlepszego kawa∏ka w jego karierze.

Karburator Harry Harrison: Galaktyczne sny. T∏um. Rados∏aw Kot, Jaros∏aw Kotarski. Rebis 1997.

Rozsypka Gene Wolfe wypracowa∏ w∏asnà, specyficznà metod´ opisu wykreowanego Êwiata. Nikt u Wolfe’a nie wie niczego do koƒca. Ta sama rzecz z ró˝nych punktów widzenia wyglàda ca∏kowicie odmiennie. Czytelnik musi podawaç w wàtpliwoÊç ka˝de twierdzenie, bo wszystko jest tu relatywne i zbytnie przywiàzanie si´ do jednej z interpretacji rych∏o go doprowadzi do ca∏kowitej dezorientacji. Metoda ta, konsekwentnie stosowana, potrafi owocowaç dzie∏ami tej miary, co „Ksi´ga Nowego S∏oƒca”. Wszelako w okresie gorszej pisarskiej formy – skazuje od razu na totalnà kl´sk´, i z tym w∏aÊnie mamy do czynienia w przypadku „Miasteczka Castleview”. Do tytu∏owego miasteczka sprowadza si´ przeci´tna amerykaƒska rodzina – ma∏˝eƒstwo z nastoletnià córkà – i ju˝ pierwszego dnia zaczynajà si´ dooko∏a jej cz∏onków dziaç dziwne rzeczy. Dziwne i, trzeba zaznaczyç, niezrozumia∏e; i takimi, po prawdzie, pozostajà do ostatniej strony. Konia z rz´dem temu, kto wyjaÊni, o co w tej powieÊci chodzi. GdzieÊ tak do dwóch trzecich czyta∏em jà jeszcze w miar´ spokojny, ˝e Wolfe poradzi sobie ze zgrabnym zwiàzaniem intrygi a rozwiàzaniem zagadek; potem jednak j´∏o narastaç we mnie podejrzenie, i˝ tym razem przeliczy∏ si´ ze swoimi mo˝liwoÊciami – bo liczba wàtków, postaci, tajemnic itp. nadal ros∏a lawinowo i nic nie zapowiada∏o fina∏u. I doprawdy trudno zakoƒczenie „Miasteczka” uznaç za fina∏ w rozumieniu sztuki budowania suspensu. Jedynymi wra˝eniami, jakie po nim czytelnikowi zostajà, sà konfuzja i irytacja. PowieÊç ta przypomina puzzle o tysiàcu elementów, pokryte czasami nawet bardzo ∏adnymi malunkami, jednak w ca∏oÊci nie przedstawiajàce ˝adnego konkretnego obrazu. Porównanie to nasuwa si´ tym mocniej, i˝ Wolfe chyba tak˝e w formie ekspozycji zamierzy∏ sobie naÊladowaç uk∏adank´, strzelajàc w odbiorc´ krótkimi, dok∏adnie przemieszanymi porcjami tekstu. Mo˝na „Miasteczko Castleview” uznaç za horror, fantasy, baÊniowà przypowieÊç o reinkarnacji króla Artura czy nawet SF (z Wolfem nigdy nie wiadomo).

Terminator Gene Wolfe: Miasteczko Castleview. T∏um. Jacek Manicki. MAG 1997. Cena 15,90 z∏.

NA U K A

I

S F

Gdyby zapytaç przypadkowych ludzi, co sàdzà na temat Êredniowiecznej i staro˝ytnej alchemii, w umys∏ach ich pojawi∏by si´ taki obraz: ciemna i brudna alchemiczna pracownia zastawiona stosami retort, s∏ojów, alembików, wielki piec, w którym pra˝à si´ tajemnicze substancje. Pan tego mrocznego królestwa, alchemik, to zniszczony m´˝czyzna, zaczytany w magicznej ksi´dze. Alchemia kojarzy si´ dzisiaj z oszustwem, bluênierstwem, g∏upotà. Wielu ludziom wydaje si´, i˝ jedynym celem alchemików by∏ kamieƒ filozoficzny – z∏oto i s∏awa, a nie poznanie otaczajàcego Êwiata. Z alchemii znamy jedynie symbole, archetypy, po których pi´∏a si´ dawna myÊl ludzka. Takim w∏aÊnie fa∏szywie rozumianym archetypem jest lapis philosophorum i sam hermetyzm.

Alchemia Êredniowieczna, czyli o Wielkim Dziele Jacek Komuda Hermes Trismegistos Dawnà alchemi´ europejskà doÊç cz´sto okreÊla si´ mianem nauki hermetycznej, bàdê po prostu hermetyzmem. Oba te terminy sà ze sobà ÊciÊle powiàzane. Ten ostatni to filozofia i kosmologia – pràd filozoficzny, zawierajàcy teori´ stworzenia i poznania przyrody. Alchemia, o której pisz´, wykorzystuje wiedz´ hermetycznà praktycznie, do realizacji pewnych celów – zbadania Êwiata, ludzi i Boga. Wedle alchemików ka˝dy cz∏owiek by∏ mikrokosmosem – zawiera∏ w sobie wszechÊwiat. A zatem poznanie jego tajemnic prowadzi∏o do poznania otoczenia i Boga. Zasadniczym celem alchemii by∏a wi´c wiedza. Stworzenie z∏ota mia∏o byç tylko pierwszym stopniem wtajemniczenia, krokiem na drodze do wielkiego dzie∏a. Hermetyzm i alchemia majà swój poczàtek w staro˝ytnej Grecji. Za ich twórc´ uznaje si´ Hermesa Trismegistosa, a stworzonà przezeƒ dziedzin´ filozofii nazwano od jego imienia hermetyzmem. W Êredniowieczu sàdzono cz´sto, i˝ Hermes Trismegistos by∏ królem któregoÊ ze staro˝ytnych paƒstw bàdê te˝ greckim kap∏anem. Nie jest to prawda. Twórcà alchemii i nauk ezoterycznych (tajemnych) nie by∏ tak˝e znany nam Hermes, mitologiczny syn Zeusa i tytanki Mai. Tak naprawd´ stanowi∏ on tylko cieƒ, uosobienie prawdziwego, wielkiego Hermesa, który prawdopodobnie ˝y∏ w czasach jeszcze wczeÊniejszych ni˝ znane nam, pradawne cywilizacje Grecji lub Egiptu. Byç mo˝e ten˝e wielki Hermes by∏ tak˝e odkrywcà innych nauk magicznych i magii. O randze tego, co uczyni∏, Êwiadczy sam jego przydomek – Trismegistos znaczy dos∏ownie „po trzykroç wielki”. Powstanie i rozwój greckiego hermetyzmu nie oznacza∏o jeszcze pe∏nego rozwoju alchemii jako nauki. W VI-V w. przed Chrystusem by∏ on po prostu pràdem filozoficznym i do pewnego stopnia religià. Dopiero w IV wieku, w wyniku podbojów Aleksandra Wielkiego, dosz∏o do zetkni´cia kultury greckiej z kulturà staro˝ytnego Egiptu. Kap∏ani tego kraju od dawna znali wiele tajemnych sztuk alchemicznych (jak choçby sztuk´ balsamowania czy barwienia tkanin). Z egipskiego wywodzi si´ sama nazwa alchemii. S∏owo chema oznacza∏o po prostu ziemi´. Na gruncie po∏àczenia hermetyzmu greckiego z ezoterycznymi sztukami egipskimi dosz∏o do powstania nauki zajmujàcej si´ badaniem tajemnic otaczajàcego Êwiata – alchemii. Sam Hermes Trismegistos uto˝samiony zosta∏ szybko ze swym egipskim odpowiednikiem – bogiem Thotem, wedle mi-

tologii wynalazcà mowy, pisma, medycyny, a tak˝e astrologii i magii. Hellenizm po∏àczy∏ tych bogów w jedno, stwarzajàc pe∏ny wizerunek Hermesa Trismegistosa. Co najciekawsze, Thot posiada∏ doÊç podobny przydomek, co syn Zeusa – „po trzykroç b∏ogos∏awiony”. Hermesowi Trismegistosowi przypisywano w staro˝ytnoÊci przeogromnà liczb´ dzie∏. Do Êredniowiecza dotrwa∏o tylko kilka z nich – np. odnalezione w XI wieku „Pisma hermetyczne” lub „MàdroÊç Hermesa”, znane jako Corpus Hermeticum. Dzie∏o to jest zbiorem osiemnastu rozpraw alchemicznych napisanych jakoby przez samego Wielkiego Hermesa. Omawiajà one koncepcj´ Êwiata, w ogólnym zarysie podobnà do biblijnego pi´cioksi´gu. I tak Bóg stworzy∏ Êwiat i cz∏owieka aktem swej woli, a cz∏owiekowi przekaza∏ rozum – logos, oraz umys∏ – nous. Cz∏owiek, zastanawiajàc si´ nad stworzeniem, mo˝e poznaç swego Stwórc´. To w∏aÊnie by∏o jednym z podstawowych celów alchemii i hermetyzmu. Poznajàc przyrod´, poznajàc w∏aÊciwoÊci ró˝norodnych substancji, szuka∏y one czegoÊ g∏´bszego – drogi do Boga... Drugie z dzie∏ Hermesa Trismegistosa to tzw.

Tabula Smaragdina – Tablica Szmaragdowa zawierajàca wszystkie tajemnice alchemii. Odnalezienie jej przypisywano Aleksandrowi Wielkiemu, który nakaza∏ kiedyÊ otworzyç grób pewnego egipskiego kap∏ana i znalaz∏ tam mumi´ trzymajàcà zielonà tablic´. Pierwszà wzmiank´ o Tabuli napotkaç mo˝na w wieku X, kiedy to Johann von Garlandia zwany Hortulanusem opisa∏ jà w jednym ze swoich dzie∏. Przedmiot ten znany by∏ ka˝demu Êredniowiecznemu alchemikowi od Madrytu a˝ po Kraków. KtoÊ, kto odczyta∏by i zrozumia∏ zawarty w nim przekaz, pozna∏by tajemnice niedost´pne dla wi´kszoÊci ludzi – zosta∏by w∏adcà Êwiata. Niestety, najprawdopodobniej nikt nigdy nie by∏ w stanie wydobyç na Êwiat∏o dzienne ukrytego w tekÊcie Tabuli przekazu. Nie wiadomo tak˝e, czy w ogóle ona istnia∏a. Problemem jest ju˝ sama jej wielkoÊç. Nie ma szmaragdu tak du˝ego, aby móg∏ zmieÊciç si´ na nim pe∏ny tekst zawarty na Tablicy. Byç mo˝e chodzi∏o zatem o plaster kamienia szmaragdowego koloru, na którym spisano s∏owa tajemnic Hermesa Trismegistosa. Hermetyzm grecki, poza stworzeniem swoistej filozofii Êwiata, tak wa˝nej dla alchemii, dokona∏ tak˝e wielu powa˝nych odkryç, bez których trudno wyobraziç sobie rozwój tej dziedziny w Êredniowieczu. By∏y

nimi przede wszystkim destylacja, narz´dzia i instrumenty alchemiczne, a tak˝e np. wynalazek „jaja filozoficznego”, o którym b´dzie jeszcze mowa. Wprowadzi∏ poj´cie substancji b´dàcej zasadniczym celem alchemii Êredniowiecznej – jej Wielkim Dzie∏em – poj´cie kamienia filozoficznego. Grecy i Egipcjanie tak˝e znali sztuk´ barwienia tkanin, sposoby otrzymywania z∏ota ze z∏otego piasku i wiele innych receptur. Pierwszym ze znanych staro˝ytnych alchemików by∏ Bolos Demokritos z Egiptu, dzia∏ajàcy ok. 200 roku p. n. e. w Aleksandrii. Pozostawi∏ po sobie wiele alchemicznych przepisów. Jeszcze wi´cej tajemnic – w tym sposób otrzymywania wielkich iloÊci z∏ota – podpatrzonych u egipskich kap∏anów pozostawi∏ w „Phisica et Mystica” ˝yjàcy w I w. przed Chrystusem Demokryt Nieznany. W Aleksandrii i Egipcie dzia∏aç mia∏a jedyna w historii kobieta parajàca si´ alchemià i astrologià – Maria ˚ydówka, twórczyni „jaja filozoficznego”, znajàca zapomniane pisma Moj˝esza, wiedzàca z czego mo˝na wytworzyç kamieƒ filozoficzny. Jej wielkà zas∏ugà mia∏o byç tak˝e zbudowanie wielu urzàdzeƒ alchemicznych. Staro˝ytnoÊç przekaza∏a alchemii Êredniowiecznej przede wszystkim filozofi´. Alchemiczny model Êwiata oparto na Platonie i Arystotelesie. Z filozofii greckiej wzi´∏a si´ koncepcja czterech ˝ywio∏ów, z których zbudowany by∏ Êwiat (ziemia, ogieƒ, powietrze i woda). Wielkie Elementale stanowi∏y podstawowy sk∏adnik wszystkich substancji przyrody. Oprócz tego np. wedle Empledoksesa z Akraganu w Êwiecie wyst´powa∏y tak˝e dwie si∏y: Mi∏oÊç (przyciàganie) i NienawiÊç (odpychanie). Mi∏oÊç rodzi∏a harmoni´ i porzàdek, NienawiÊç zaÊ nie∏ad i chaos. Te cztery podstawowe ˝ywio∏y wedle Platona mia∏y przechodziç jedne w drugie. Zakrzepni´ta woda tworzy∏a ziemi´, spalone powietrze by∏o ogniem. DoÊç ciekawie przedstawia∏y si´ koncepcje Êwiata. Wed∏ug Arystotelesa w jego Êrodku znajdowa∏a si´ ziemia – jako najci´˝sza. Otacza∏a jà woda, za którà nast´powa∏y powietrze i ogieƒ. Wedle tej koncepcji, niektóre ˝ywio∏y by∏y l˝ejsze od innych. Dzi´ki lekkoÊci przesuwa∏y si´ ku kraƒcom Êwiata, znajdowa∏y si´ wi´c w ciàg∏ym ruchu. Poza teoriami hermetycznymi alchemia grecka mia∏a te˝ odkrycia, których do dziÊ nie potrafimy zrozumieç. Najbardziej niesamowitym z nich by∏y tzw. wieczne lampy. Ju˝ w czasach nowo˝ytnych, w latach trzydziestych XVI wieku, znaleziono w Rzymie grobowiec Tullidy – córki Cycerona, zmar∏ej w roku 44 p. n. e. Gdy go otwarto, odkryto wewnàtrz lamp´, która zdawa∏a si´ p∏onàç

  

73

  

od chwili zamkni´cia grobowca, a wi´c przez ponad 1500 lat! Podobne znaleziska by∏y cz´ste. W Antiochii w VI wieku odnaleziono w murach miejskich lampk´ p∏onàcà, jak g∏osi∏ tekst na niej, od narodzenia Chrystusa, czyli przez ponad 500 lat. O tych êród∏ach Êwiat∏a nic nie wiemy. Umieszczane w grobach Greków, Rzymian i Egipcjan, oÊwiecaç mia∏y zmar∏emu drog´ w Êwiat pozagrobowy. Nie sà znane ˝adne szczegó∏y co do ich budowy. Wiadomo, ˝e natychmiast po otwarciu grobu i wyniesieniu lampy na zewnàtrz – gas∏a.

Alchemicy – s∏udzy szatana

74

Wraz z upadkiem Rzymu stracono wiele z dorobku staro˝ytnego hermetyzmu. Uczeni dowiadywali si´ o tajemnicach natury najcz´Êciej z arabskich ksiàg i traktatów. Gdy hermetyzm wyszed∏ z Egiptu, trafi∏ do Arkadii. W obu krajach powsta∏a alchemia, przej´ta póêniej przez Arabów. To w∏aÊnie oni ocalili przed zniszczeniem wiele sekretów staro˝ytnych, które pow´drowa∏y potem do Europy. SpoÊród arabskich traktatów alchemicznych wymieniç nale˝y przede wszystkim „Ksi´g´ siedemdziesi´ciu”, dzie∏o jednego z najwi´kszych alchemików Êwiata islamu – D˝abira (721-ok. 800), gdzie przedstawiono m. in. teori´ powstawania kamienia filozoficznego. Pierwszym Êredniowiecznym dokumentem alchemicznym jest pochodzàcy z XI wieku „Wykaz rozmaitych sztuk”, napisany przez nieznanego kap∏ana Theophiliusa. Znajdujà si´ w nim rozmaite przepisy. Oprócz sposobów farbowania tkanin, odnajdujemy tak˝e receptury na zrobienie z∏ota. Autor wyró˝nia dwa jego rodzaje: z∏oto arabskie, b´dàce po prostu stopem miedzi i z∏ota, i hiszpaƒskie. Do przyrzàdzenia tego ostatniego potrzeba czerwonej miedzi, krwi ludzkiej, proszku bazyliszka i octu. Alchemia szybko zdoby∏a w Europie znaczenie i s∏aw´. Jednà z pierwszych znanych osobistoÊci Êwiata nauki, zajmujàcà si´ sztukà Hermesa, by∏ Albert von Böllstadt, czyli Albert Magnus (1193-1280), który wyda∏ dwa wielkie dzie∏a: „Alchemia” i „O minera∏ach”. Alchemià parali si´ w Êredniowieczu ludzie uczeni – cz´sto lekarze, tak˝e ksi´˝a. Jednym z nich by∏ Johannes von Rupescis, Êredniowieczny zakonnik francuski, który w traktacie „O kwintesencji” zastanawia∏ si´ nad mo˝liwoÊcià przed∏u˝enia ˝ycia ludzkiego. O tym samym myÊla∏ tak˝e Arnold de Villanova (1235-1311), autor wielu traktatów, lekarz, pomawiany powszechnie o pakt z diab∏em. Z kolei badaniem Êwiata zajmowa∏ si´ najwi´kszy bez wàtpienia alchemik Êredniowiecza, Raimundus Lullus, autor „Testamentu”, dzie∏a o Bogu, Êwiecie i o stworzeniu kamienia filozoficznego. Jak ju˝ pisa∏em na wst´pie, zrobienie z∏ota nie by∏o podstawowym celem alchemii

Êredniowiecznej. Raczej otwiera∏o drog´ do wi´kszych dzie∏. Najwi´kszym z nich mia∏o byç poznanie Êwiata i dotarcie do Boga, a tak˝e – przede wszystkim – udoskonalenie cz∏owieka, odnalezienie leku na jego choroby i s∏aboÊci. Alchemia mia∏a s∏u˝yç ludziom, choç w doÊwiadczeniach bardzo cz´sto pos∏ugiwano si´ czarnà magià. Arystotelesowskie ˝ywio∏y, z których sk∏ada∏o si´ wszystko, mog∏y przechodziç jedne w drugie. Skoro tak, w ten sposób musia∏y zachowywaç si´ tak˝e substancje z nich zbudowane. Tak dochodzimy do jednego z podstawowych poj´ç alchemicznych –

transmutacji, to znaczy magicznej przemiany jednych pierwiastków w drugie, najcz´Êciej w z∏oto i srebro. Najwa˝niejszà z przemian sta∏a si´ w Êredniowieczu transmutacja o∏owiu w z∏oto. OczywiÊcie, alchemicy nie zajmowali si´ tym powodowani chciwoÊcià. Z∏oto by∏o im potrzebne do kosztownych badaƒ, ale istnia∏y i inne przyczyny tego stanu rzeczy. Przede wszystkim – metal ten uznawano za szlachetny, magiczny, obdarzony du˝à mocà. Transmutujàc zwyk∏y, pospolity o∏ów w z∏oto, osiàga∏o si´ doskona∏oÊç, zdobywa∏o umiej´tnoÊci Boga i rozpoczyna∏o Wielkie Dzie∏o. By∏ to pierwszy krok do poznania tajemnic WszechÊwiata. Kto umiej´tnoÊç wytwarzania z∏ota posiada∏, zyskiwa∏ zarazem wielkà w∏adz´ i powa˝anie. Jak w staro˝ytnoÊci, tak i w Êredniowieczu uwa˝ano, ˝e wystarczy zmieniç tylko kolor i ewentualnie wag´ danej substancji, aby otrzymaç z niej z∏oto lub srebro. Sàdzono powszechnie, i˝ transmutacja jest tym samym co proces barwienia tkanin. Barwiç mo˝na te˝ inne cia∏a – np. metale. Do trans-

mutacji potrzebne by∏y zatem tynktury – czyli barwniki, zmieniajàce w∏aÊciwoÊci danego pierwiastka. W Êredniowieczu znano dwie: Bia∏à i Czerwonà. Bia∏a transmutowaç mia∏a dowolny metal w srebro, Czerwona zaÊ w z∏oto. O ile Bia∏a nie zazna∏a szerokiego rozg∏osu, o tyle

Czerwona Tynktura zyska∏a wielkie znaczenie. Z czasem sta∏a si´ celem alchemii, Wielkim Dzie∏em, otwierajàcym przed cz∏owiekiem wszechÊwiat. Ju˝ wkrótce mianem Czerwonej Tynktury okreÊlaç zacz´to dziwnà substancj´ zwanà po ∏acinie lapis philosophorum, czyli „kamieniem filozoficznym”. To on stanowi∏ jeden z podstawowych celów hermetyzmu, marzenie ka˝dego wielkiego alchemika. Nie tylko zamienia∏ dowolny metal w z∏oto, ale tak˝e leczy∏ rany, stanowi∏ panaceum na wszystkie choroby Êwiata, przed∏u˝a∏ ludzkie ˝ycie, dawa∏ swemu posiadaczowi moc i w∏adz´. Pan kamienia filozoficznego stawa∏ si´ cz∏owiekiem doskona∏ym, zbli˝a∏ si´ do Boga, istnia∏ jakby ponad wszystkimi ludêmi. Niestety, niewielu ze Êredniowiecznych alchemików zbli˝y∏o si´ do tego idea∏u. Choç sposobów na jego sporzàdzenie znano bardzo wiele, usi∏owania badaczy spe∏za∏y na niczym. Lecz kamieƒ filozoficzny zap∏onà∏ na widnokr´gu alchemii tak jaskrawym blaskiem, ˝e alchemicy mieli szukaç go przez ca∏e Êredniowiecze i nast´pnà epok´. Nie wszystkie jednak myÊli alchemików krà˝y∏y wokó∏ Czerwonej Tynktury. W trakcie szukania kamienia filozoficznego zbadano i odkryto wiele nieznanych zwiàzków chemicznych. Jednym z wielkich odkryç alchemii wczesnoÊredniowiecznej by∏ proch strzelniczy, który ju˝ na prze∏omie VIII i IX wieku opisany zosta∏ dok∏adnie przez Marcusa Graecusa w „Ksi´dze traktujàcej o ogniach do spalania wrogów”, znanej jako „Ksi´ga Ogniowa”. Drugi z wielkich wynalazków, podobnie jak proch, znany jest i stosowany do dzisiaj. To w∏aÊnie alchemii zawdzi´czamy alkohol etylowy (C2H5OH), teoretycznie stosowany w Êredniowieczu jako rozpuszczalnik. Ju˝ oko∏o roku 1050 we W∏oszech otrzymano z destylacji wina spirytus, alkohol o wielkiej mocy zwany aqua ardens seu vitae – wodà ognistà, czyli wodà ˝ycia. Spirytus i alkohol uznawane by∏y przez alchemików Êredniowiecznych za lekarstwo wzmacniajàce organizm ludzki, a tak˝e... przed∏u˝ajàce ˝ycie. Johannes von Rupescis pisa∏ w swoim dziele „O kwintesencji”, i˝ przyczynà ludzkiej Êmierci jest zawsze powolne gnicie cia∏a ludzkiego. Aby je zahamowaç, a zatem przed∏u˝yç ˝ycie, nale˝a∏o stosowaç niezawodny lek – wod´ ˝ycia. Podobnie radzi∏ równie˝ Êwiat∏y alchemik Arnold de Vil-

NA U K A lanova, wedle którego jedynym Êrodkiem s∏u˝àcym d∏ugowiecznoÊci, by∏a wódka, przepraszam – aqua ardens. Ju˝ zatem Êredniowieczna alchemia zna∏a i lansowa∏a popularne i w naszych czasach twierdzenie, i˝ „pijàcy ˝yjà d∏u˝ej”. Ci, co zajmowali si´ wiedzà hermetycznà, byli jakby na marginesie spo∏eczeƒstwa. Zawsze stanowi∏a ona nauk´ tajemnà, otacza∏ jà

nimb niesamowitoÊci. Ludzie uwa˝ali ich za s∏ugi szatana, parajàce si´ czarnoksi´skimi kunsztami. Alchemicy obawiali si´, aby sekrety ich nauki nie wpad∏y w niepowo∏ane r´ce, stàd dzie∏a hermetyczne by∏y nadzwyczaj trudno dost´pne. W tym celu wypracowali w∏asny sposób opisu doÊwiadczeƒ – zazwyczaj bardzo zawi∏y, pe∏en porównaƒ, a nawet poetyckich metafor. Nazwy substancji i metali zast´powano nazwami planet lub symbolikà zaczerpni´tà z mitologii greckiej lub rzymskiej. Alchemicy pisali nawet erotyki: np. akt p∏ciowy by∏ symbolem ∏àczenia si´ i przenikania zwiàzków. Substancje porównywano cz´sto do roÊlin czy zwierzàt. Transmutacja nie stanowi∏a w oczach alchemików procesu fizycznego, lecz biologiczny – metale ∏àczy∏y si´ i p∏odzi∏y inne, podobnie jak zwierz´ta czy ludzie. To wszystko spowodowa∏o w efekcie, ˝e wiele tekstów jest dziÊ zupe∏nie nieczytelnych i bardzo trudno je zinterpretowaç. W ten sposób zagin´∏o bezpowrotnie mnóstwo tajemnic alchemii. Âredniowieczny koÊció∏ nie prezentowa∏ zrazu zbyt wrogiego stanowiska wobec nauki hermetycznej. Wprost przeciwnie – wielu papie˝y zajmowa∏o si´ czarnà magià i przeprowadza∏o alchemiczne doÊwiadczenia. Poglàdy hermetyków nie zawsze zgadza∏y si´ jednak z oficjalnym stanowiskiem KoÊcio∏a katolickiego. W roku 1317 Jan XXII wyda∏ bull´ „Spondent quas non exhibent”, gdzie nakazywa∏ Êcigaç, sàdziç i skazywaç alchemików jako typowych oszustów. Wkrótce po tym rozpocz´∏y si´ przeÊladowania, które kosztowa∏y wiele ludzkich istnieƒ. Co najciekawsze, ju˝ w roku 1330 wspominany Jan XXII kaza∏ swemu lekarzowi zamówiç alembik do destylacji. Janowi XXII chodzi∏o zapewne tylko o uzyskanie du˝ych iloÊci uniwersalnego leku przed∏u˝ajàcego ˝ycie, czyli alkoholu. ˚yczliwszy stosunek do alchemii mieli królowie i ksià˝´ta. OczywiÊcie, obawiali si´ szarlatanów podajàcych si´ za alchemików i oszustów, mogàcych wprowadziç do obiegu du˝e iloÊci fa∏szywego z∏ota, ale ch´tnie udzielali opieki i goÊciny znanym uczonym. Po prostu Êredniowieczni panowie bardzo potrzebowali z∏ota. W tym tkwi∏o wielkie niebezpieczeƒstwo, o którym pisa∏ ju˝ Albert Magnus w „Alchemii”. Zwykle cenà za opiek´ i pomoc ksi´cia mia∏a byç udana transmutacja o∏owiu w z∏oto. JeÊli uczony nie by∏ w stanie jej dokonaç, senior móg∏ wpaÊç we wÊciek∏oÊç. W najlepszym razie mog∏o skoƒczyç si´ to wygnaniem alchemika, cz´Êciej czeka∏ go stos. GoÊcina i opieka pana feudalnego mog∏a byç po prostu pu∏apkà, w którà wpadali naiwni. Âredniowiecznych alchemików cz´sto palono w pewien szczególny sposób: na stosie nie przywiàzywano ich do pala, lecz sadzano na zbudowanych z ˝elaznych pr´tów krzes∏ach. Alchemii nie wyk∏adano w Êredniowieczu na uniwersytetach. Aby zostaç alchemikiem, nale˝a∏o przez wiele lat terminowaç u któregoÊ z mistrzów. Zwykle nauk´ zaczynano od podstawowych dzie∏ Hermesa Trismegi-

stosa, zawartych w „Corpus Hermeticum”, dopiero potem si´gano po traktaty Alberta Magnusa, D˝abira lub Villanovy, a tak˝e teksty gnostyczne i filozoficzne, w tym oczywiÊcie dzie∏a Arystotelesa i Platona. Jeszcze innych rzeczy uczono si´ od mistrza, przypatrujàc si´ pracy. Uczeƒ pyta∏, nauczyciel odpowiada∏. Terminatorzy zwykle otrzymywali wiedz´ ustnà – niektóre sekrety alchemików by∏y tak strze˝one, ˝e wcale ich nie spisywano. Uczeƒ mia∏ obowiàzek dochowania tajemnicy, a bywa∏o i tak, ˝e po Êmierci mistrza nie potrafi∏ zrozumieç jego zapisków.

Wielkie Dzie∏o ˚aden szanujàcy si´ Êredniowieczny alchemik nie móg∏ obejÊç si´ bez w∏asnej pracowni. Zazwyczaj mieÊci∏a si´ ona w miejscu oddalonym od ˝ycia miejskiego. Chroni∏o to dzie∏a alchemika przed ciekawskimi, zapewnia∏o mu spokój i komfort. OczywiÊcie pracownia musia∏a posiadaç odpowiednie wyposa˝enie do eksperymentów. W ka˝dym wypadku niezb´dny by∏ piec zwany z arabska „atanorem”. Bardzo cz´sto szczegó∏y jego konstrukcji okrywa∏a tajemnica. Oprócz pieca pospolite wyposa˝enie pracowni stanowi∏y lampy, a tak˝e waga. Alchemia europejska posiada∏a w∏asny system okreÊlania ci´˝arów. Najwi´kszà jednostk´ stanowi∏ funt równy 12 uncjom (360 gramów). Ka˝da uncja dzieli∏a si´ na 8 drachm (30 gramów), ka˝da drachma na 3 skropu∏y (3,8 grama). Jeden skropu∏ równy by∏ 20 granom (1,2 grama), a jeden gran to 0,06 grama. Najwa˝niejszymi przedmiotami w pracowni by∏y oczywiÊcie naczynia alchemiczne. Mia∏y bardzo ró˝ny kszta∏t. Spotyka∏o si´ zlewki, dzbany, butelki, kolby, retorty, tygle, wanny i bardzo wiele innych, zrobionych przewa˝nie ze szk∏a. Bardzo cz´sto przypomina∏y one roÊliny, zwierz´ta, a nawet organy rodne cz∏owieka. Najwa˝niejsze z nich to przyrzàdy do destylacji: alembik i aludel, których tajemnic´ ukrywano starannie przed niepowo∏anymi. Naczynia alchemiczne ∏àczono zwykle szklanymi lub metalowymi rurkami, a uszczelniano i zlepiano glinà lub specjalnym kitem, którego sk∏adu niestety nie znamy. Poza tà aparaturà u˝ywano tak˝e ró˝nych rodzajów ziemi i nawozu koƒskiego, cenionego z powodu wydzielanego ciep∏a. Majàc gotowà pracowni´ i znajàc podstawowe traktaty hermetyczne, alchemik móg∏ przystàpiç do pracy. Przyjrzyjmy mu si´ raz jeszcze. Wedle „Summa perfectionis” (Zbiór doskona∏oÊci) z XIII wieku, kamieƒ filozoficzny, czyli Czerwona Tynktura, mogàcy zmieniaç dowolny metal w z∏oto, by∏ ˝ywà istotà. Powstawa∏, a w∏aÊciwie rodzi∏ si´ w podobny sposób jak zwierz´ czy cz∏owiek. Lapis philosophorum móg∏ rozmna˝aç si´ – p∏odzi∏ inne kamienie. Wielkie Dzie∏o by∏o wszystkim – doskona∏oÊcià, krokiem w stron´ Boga, jego màdroÊcià, najwy˝szà formà wytworu ludzkiego umys∏u. Czerwona Tynktura stanowi∏a coÊ spoza Êwiata, ale nie w sensie innoÊci. Kamieƒ nie by∏ rzeczà zbudowanà z obcej materii, a raczej czymÊ zupe∏nie niewyobra˝alnym dla cz∏owieka. Nie jestem m´˝czyznà ani kobietà, ani hermafrodytà, ani dziewicà, ani m∏odzieƒcem, ani starcem. Nie jestem ani rozpustny, ani cnotliwy, ale równoczeÊnie i tym, i tym. Nie zabija mnie ani g∏ód, ani stal, ani trucizna, ale zabijajà mnie wszystkie te rzeczy razem. Nie przebywam ani w niebie, ani na ziemi, ani w wodzie, ale wsz´dzie – czytamy o nim w alchemicznych traktatach.

I

S F

Nikt nie wàtpi∏, ˝e Czerwona Tynktura powstawaç mia∏a poprzez transmutacj´ najszlachetniejszych metali – z∏ota i srebra. Ju˝ D˝abir i inni alchemicy arabscy twierdzili, ˝e lapis philosophorum musi mieç w sobie choç czàstk´ jednego z metali doskona∏ych. Sam proces powstawania kamienia filozoficznego by∏ bardzo z∏o˝ony i trwa∏ ca∏e tygodnie. Zaczynano zwykle po zachodzie s∏oƒca, przy czym nie bez znaczenia by∏y odpowiednie koniunkcje planet. Do transmutacji oprócz z∏ota i srebra potrzebowano alkahestu – azotha m´drców, czyli uniwersalnego rozpuszczalnika (najprawdopodobniej przygotowanego w odpowiedni sposób alkoholu). Sk∏adniki te umieszczano we wn´trzu tzw. jaja filozoficznego wykonanego z mieszaniny miedzi, ˝elaza, o∏owiu i cyny. Na jego powierzchni wyryte by∏y zwykle magiczne symbole: ch∏opiec trzymajàcy s∏oƒce – oznaczajàcy z∏oto, dziewczyna z ksi´˝ycem – symbol srebra i Neptun z trójz´bem oznaczajàcy alkahest. Poniewa˝ kamieƒ rodzi∏ si´ jak ˝ywa istota, powstawaç musia∏ we wn´trzu kuli symbolizujàcej jajo, z którego bierze si´ tak cz∏owiek, jak i ka˝da ˝ywa istota. Nast´pnà czynnoÊç stanowi∏o umieszczenie jaja filozoficznego w atanorze i ogrzewanie go przez bardzo d∏ugi czas. Proces powstawania kamienia filozoficznego podzielony by∏ na tzw. siedem królestw, w których transmutujàce metale zmienia∏y swojà barw´ i w∏aÊciwoÊci. Trwa∏o to ca∏ymi tygodniami. W Królestwie Merkurego nast´powa∏o zw´glanie wszystkich trzech sk∏adników, które przybiera∏y odcienie o nieokreÊlonym kolorze. Potem nast´powa∏o Królestwo Saturna – sk∏adniki przybiera∏y kolor zieleni, który zmienia∏ si´ w czerƒ. Póêniej nast´powa∏o z kolei Królestwo Jowisza, gdzie czerƒ przechodzi∏a w bràz, a dalej Królestwo Diany – masa przybiera∏a barw´ bia∏à, stawa∏a si´ srebrem. Pierwszy etap transmutacji by∏ gotowy. Je˝eli wszystkie po∏àczone sk∏adniki ogrzewa∏o si´ dalej, nast´powa∏o Królestwo Wenery – masa przyjmowa∏a kolor pomaraƒczowy, a potem, w Królestwie Marsa, zaczyna∏a mieniç si´ wszystkimi kolorami t´czy. Oznacza∏o to, ˝e ca∏y proces zbli˝a si´ ku koƒcowi – zawartoÊç jaja filozoficznego stawa∏a si´ niewidzialna. Teraz musia∏o nastàpiç powolne ozi´bienie – Królestwo Apollina. Dopiero po och∏odzeniu w jaju znaleêç mo˝na by∏o proszek z maleƒkich ziarenek podobnych do maku, w kolorze jasnoczerwonym. Czerwona Tynktura, czyli kamieƒ filozoficzny, by∏ gotowy! Wykorzystanie lapis philosophorum do uzyskiwania z∏ota by∏o bardzo proste. Sposobów na transmutacj´ z∏ota z jego pomocà znano bardzo wiele. Posiadajàcy go alchemicy potrafili w krótkim czasie zmieniç wielkie iloÊci o∏owiu w z∏oto; wiadomo, ˝e czyni∏ tak np. Arnold de Villanova, o którym jego uczeƒ, Johann Anderas pisze w roku 1345, i˝ mistrz wielokrotnie przemienia∏ w z∏oto ca∏e sztaby o∏owiu. Sam Raimond Lullus podaje w jednym ze swoich dzie∏, w jaki sposób stosowaç Czerwonà Tynktur´: Weê z tego cennego medykamentu kawa∏ek nie wi´kszy od ziarenka grochu i wrzuç do 1000 uncji rt´ci, a zamieni si´ on w czerwony proszek. Z tego uncja dodana do 1000 uncji rt´ci zamienia wszystko w lek przed∏u˝ajàcy ˝ycie. Z niego uncja dodana do 1000 uncji rt´ci zamienia wszystko w z∏oto.

Jacek Komuda

75

RA Z

P R A W Ñ

„R

zeczpospolita” zamieÊci∏a w swoim Êrodowym dodatku o ksià˝kach list´ „wszystkich” (jak stwierdzono) nagród literackich w Polsce – coÊ ko∏o czterdziestu pozycji. OczywiÊcie, „wszystkich” istniejàcych w naszym kraju nagród literackich w wykazie nie by∏o. Owszem, wymieniono skrz´tnie wyró˝nienia przyznawane przez jakieÊ wiszàce na ministerialnych dotacjach pisemka, które sà w stanie rozprowadziç dok∏adnie tyle egzemplarzy, ile ich rozdadzà kumplom. Ale kto by chcia∏ tam znaleêç nagrod´ im. Janusza Zajdla, „SFinksa” czy „Âlàkf´”, srodze by si´ zawiód∏. Takich nagród w Polsce nie ma, a jeÊli nawet sà, to nie zaliczajà si´ one do nagród literackich, bo przyznawane sà za fantastyk´, a fantastyka, jak wiadomo, literaturà nie jest z za∏o˝enia.

nagrod´ dostanie dziewczyna z najwi´kszymi cyckami (prosz´ o wyrozumia∏oÊç – mówi∏em to po czterech nie nagrodzonych nominacjach, na dodatek w roku, kiedy ju˝ nawet na nominacj´ si´ nie za∏apa∏em). Ale, z drugiej strony, tak jest w∏aÊnie dobrze i tak byç powinno – tak, by nagroda nale˝a∏a do czytelników, by autorzy, choçby si´ nie wiem jak obruszali, musieli si´ pogodziç z ich werdyktami. To jest w∏aÊnie jedna z tych rzeczy, które dodajà polskiej fantastyce niezwyk∏ego spidu – ten coroczny niepokój, z jakim autor sprawdza nominacje, by potem albo si´ puszyç, albo wieszaç psy na pospólstwie, które si´ na nim nie pozna∏o. Gdy natomiast rzecz pozostaje ca∏kowicie w r´kach krytyków, ˝ycie literackie zamiera definitywnie. Zast´puje je lobbing. Rysiu,

. . . 3 . . . 2 . . . 1 . . .

Ukorz si´ krytyku, rzecze czytelnik

76

Hak leszczom w smak. Pisz´ o tym nie ˝eby si´ ˝aliç, tylko by podzieliç si´ pewnà obserwacjà. A mianowicie: wÊród owych czterdziestu paru wyró˝nieƒ, jakie funkcjonujà z ró˝nym powodzeniem w tzw. g∏ównym nurcie, nie ma ani jednego, które by by∏o przyznawane przez czytelników. Wszystkie owe „nagrody literackie”, jedna w drugà, zale˝à od gustów i upodobaƒ wàskich, kilku-, w najlepszym razie kilkunastoosobowych grup krytyków. W g∏ównym nurcie nie przeprowadza si´ ani jednego plebiscytu, w którym mogliby si´ wypowiedzieç czytelnicy. Mo˝e z obawy, by si´ nie pokaza∏o, i˝ ich nie ma. MyÊl´, ˝e pod tym wzgl´dem autor fantastyki jest w du˝o lepszej sytuacji od ka˝dego z g∏ównonurtowców. U nas bowiem odwrotnie: nie ma ani jednej nagrody, która by by∏a przyznawana przez jakieÊ jury z∏o˝one z krytyków. (KiedyÊ swoje nagrody przyznawa∏a „Fantastyka”, ale po przejÊciu na w∏asny garnuszek poskàpi∏a na to dudków)*. To zresztà przegi´cie w odwrotnà stron´ – przyda∏oby si´ jedno presti˝owe wyró˝nienie w typie amerykaƒskiej Nebuli, które by odzwierciedla∏o opini´ i gusty tzw. Êrodowiska. Fanowie majà swoje kryteria, dla zawodowców czasem niezrozumia∏e lub trudne do zaakceptowania. Pami´tam, ˝e mnie samemu zdarza∏o si´ g∏oÊno sarkaç nad listami nominacji do Zajdla i prorokowaç podniesionym g∏osem, ˝e jak tak dalej pójdzie, to na którymÊ Polconie

Zdzisiu, Misiu, ten jest kumplem tego, ten tamtego, z tym si´ pi∏o, o tamtym wypada dobrze mówiç, ten ma dobrà pras´, ów nie... Jest to wszystko sztuczne i martwe jak kwiaty z plastiku. Czytelnicy patrzà na te przepychanki z rosnàcym dystansem i oczywiÊcie nic nie mówià, bo przecie˝ g∏osu nie majà, ale, jak to ujà∏ klasyk, „g∏osujà nogami” – czy te˝, by byç Êcis∏ym, portfelami. To znaczy, podczas zakupów wyroki ca∏ej tej krytyki ignorujà. Czytam w „˚yciu” co nast´puje: Nominowana do nagrody literackiej NIKE i promowana w mediach (poÊwi´cono jej film w telewizji) ksià˝ka znanego polskiego autora sprzeda∏a si´ do tej pory w 10 egzemplarzach. To nie jest przyk∏ad odosobniony. Kilka lub kilkanaÊcie egzemplarzy – takie liczby dotyczà tak˝e innych cenionych przez krytyk´ ksià˝ek polskich autorów. A tymczasem ksià˝ki Wartona, jednog∏oÊnie odsàdzanego przez krytyk´ od czci i wiary, schodzà w nak∏adach si´gajàcych 60 tysi´cy egzemplarzy. „Statek” ¸ysiaka, który nie mia∏ ani jednej pozytywnej recenzji, pozostaje w sprzeda˝y od 1994 roku, si´gajàc ponoç zupe∏nie magicznego nak∏adu stu tysi´cy. Pewnie by mo˝na takich przyk∏adów znaleêç wi´cej, tylko po co? Gdyby krytycy mieli jeszcze cieƒ honoru, pope∏niliby wszyscy zbiorowe seppuku: ludzie po prostu majà ich najg∏´biej, gdzie tylko mo˝na! Ale ja si´ ludziom nie dziwi´.

F

Cz∏owieczy strach przed zbiorowà katastrofà nie jest wynikiem s∏abej znajomoÊci nas samych i otaczajàcego Êwiata i nie pochodzi ze Êlepej wiary w prorocze uzdolnienia dawnych i dzisiejszych czarodziejów. JesteÊmy jacy jesteÊmy, zawsze niepewni, zawsze troch´ lub bardzo zagro˝eni – chorób-

antastyka jako gatunek literacki nie unika tematyki totalnej katastrofy ludzkoÊci, koƒca Êwiata i rozwa˝aƒ eschatologicznych. Jednym z jej g∏ównych pytaƒ jest, co si´ b´dzie dalej dzia∏o z nami, z ludêmi. Interesujàcy paradoks, zw∏aszcza wobec nieuniknionej powszechnej ÊmiertelnoÊci.

Innego nie b´dzie? Ka˝dy umiera w samotnoÊci, ale istnieje obawa przed straszliwym, jednoczesnym i ca∏kowitym zniszczeniem ludzi. Wyra˝a jà noblista Czes∏aw Mi∏osz w znanym wierszu, opisujàcym codzienne, rutynowe czynnoÊci ludzkie, a zakoƒczonym zwrotem innego koƒca Êwiata nie b´dzie. To znaczy: innego ni˝ ten, co spotyka ka˝dego z nas, osobno, indywidualnie. Rozmija si´ to z niejasnymi twierdzeniami proroków w rodzaju Nostradamusa, który wró˝y∏, ˝e ludzkoÊç nagle zupe∏nie wyginie oko∏o roku 2000.

skami, wypadkami (które, jak zbadano, najcz´Êciej sami powodujemy), no i katastrofami pochodzàcymi z natury. Wielu wydaje si´ ju˝, ˝eÊmy naprawd´ panami tego Êwiata, ˝e wkrótce nawet Êmierci b´dziemy umieli stawiç czo∏o. Ale naturalna, przyrodnicza niepewnoÊç egzystencji nie mija, mimo cz∏owieczej mocy. Atakujà po˝ary zalesionych terenów czy powodzie – takie, jakie u nas wystàpi∏y. W ka˝dej chwili notujemy a˝ 1500 burz na naszej planecie. Przez 65 milionów lat

Zbyt wiele lat trwa∏a w∏adza kawiarnianych koterii nad literaturà, by mog∏o byç inaczej. Co znaczà w g... nurcie pe∏ne zachwytu recenzje i nagrody? Ano, wy∏àcznie to, ˝e wydawca albo autor ma dobre uk∏ady, ˝e nale˝y do jednej z wp∏ywowych koterii, ˝e po dotowanych redakcjach siedzà kumple jego kumpli i przyjaciele jego przyjació∏ (patrz hucpa z wylansowaniem przez krytyków z „Wyborczej” na wielki hicior ksià˝eczki ich redakcyjnej kole˝anki – kto po takim numerze b´dzie si´ jeszcze przejmowaç rekomendacjami krytyków?). A co znaczà recenzje mia˝d˝àce i brak nagród? Ano, wy∏àcznie to, ˝e autor nie nale˝y do uk∏adu i ˝e okupujàce ∏amy koterie go nie lubià (patrz choçby wspomniany ¸ysiak). ˚ycie literackie w Polsce sprowadzono do dna, a teraz jeszcze ryje si´ pod owym dnem pionowy tunel w dó∏. Czemu zawracam tym czytelnikom „Fantastyki” g∏ow´? Czas jakiÊ temu jeden z moich kolegów puszy∏ si´ na tych˝e ∏amach, jakie to dostojne powinnoÊci spoczywajà niby na krytyku, jak to niby strze˝e on Êwi´tego ognia przed zadeptaniem przez mot∏och, wskazuje goniàcej za komercjà t∏uszczy prawdziwe artystyczne g∏´bie. Przez litoÊç nie chcia∏em si´ nad nim pastwiç, ale skoro ju˝ przy tym jesteÊmy, proponuj´, aby si´ przyjrza∏ nakreÊlonej powy˝ej sytuacji polskiej krytyki, pog∏ówkowa∏ chwil´ i przesta∏ bzdurzyç. A po drugie, niektórzy z animatorów fantastyki objawiajà wzgl´dem g∏ównonurtowej krytyki jakiÊ ci´˝ki kompleks. Rozumiem, gdy chce si´ z fantastykà wyjÊç do nowych czytelników, tych od „Kameleona” i „Salamandry”, do studentów polonistyk i innych filologii – to jest sensowne. Ale wkupywanie si´ w ∏aski Êrodowisk, których zgodny zachwyt nie jest w stanie zapewniç sprzeda˝y 20 egzemplarzy ksià˝ki? Niech mnie diabli, jeÊli pojmuj´, po co niby mielibyÊmy jeÊç takà ˝ab´. Trzymajmy si´ swoich czytelniczych plebiscytów, nawet jeÊli czasem to i owo wyda si´ w nich nie takie. Generalnie, jak na razie dobrze na tym wychodziliÊmy i sàdz´, ˝e dobrze b´dziemy na tym wychodziç nadal.

Rafa∏ A. Ziemkiewicz * Sam wywodzisz, Rafale, ˝e lepiej, jeÊli nagradzajà Czytelnicy ni˝ Krytycy. „F” i „NF” w dodatku startuje w rankingu; nasi Autorzy dominujà na listach nominacji. Przyznajàc im swoje nagrody, uchybilibyÊmy idea∏om bezstronnoÊci. Nie przyznajàc – sprawiedliwoÊci. Dudki majà w tej sytuacji drugorz´dne znaczenie. (mp)

runà∏ prawdopodobnie na ten nasz stary glob tak pot´˝ny od∏amek któregoÊ z cia∏ niebieskich, ˝e spowodowa∏ totalnà Êmierç ówczeÊnie ˝yjàcych – niektórzy uczeni mówià, ˝e inteligentnych – jaszczurów, dinozaurów. Póêniej znikn´∏y ca∏e làdy i ludzkie na nich cywilizacje, takie jak Atlantyda. Co 300 tysi´cy lat spada na Ziemi´ jakiÊ wi´kszy od∏amek materii mi´dzyplanetarnej. A w 1989 r. 250 asteroid przelecia∏o w odleg∏oÊci zaledwie 800 tys. kilometrów. To kosmicznie ma∏a odleg∏oÊç. Mog∏o si´ zdarzyç, i˝ asteroidy uderzy∏yby w Ziemi´. Spowodowa∏oby to katastrof´. Niczym dziwnym wi´c sà nasze obawy, podsycane przez takie czy inne „proroctwa”. W ogromnym chaosie, w jakim powstaje wypadkowa zdarzeƒ Êwiatowych i naszych losów, mamy prawo czuç si´ zagubieni, chocia˝by nauka nie wiem jakimi koi∏a ten strach wynalazkami. Bójmy si´ wobec tego i nie bójmy koƒca Êwiata.

Adam Hollanek

FI L M

M

I

F A N T A S T Y K A

iesi´cznik „Cinema” postanowi∏ zarobiç troch´ grosza na powodzeniu, jakim cieszy si´ wersja specjalna „Gwiezdnych Wojen”. PoÊwi´ci∏ zatem 20 stron na przedruki ró˝nych materia∏ów reklamowych (przet∏umaczonych zresztà przez kogoÊ, kto chyba nigdy nie widzia∏ trylogii na w∏asne oczy, ale to ju˝ inna para kaloszy). By nawiàzaç do polskich realiów, poproszono ró˝ne osoby o wypowiedê na temat filmów Lucasa. Aktor Rafa∏ Królikowski po przyznaniu si´ do olbrzymiej fascynacji z czasu dzieciƒstwa, protekcjonalnie stwierdzi∏, ˝e obecnie woli oglàdaç „inne, znacznie bardziej interesujàce filmy”. Hmm. Wolno mu. Na ca∏e szcz´Êcie zachwyt nad „Gwiezdnymi Wojnami” nie jest przymusowy. Gn´bi mnie tylko pytanie, jakie sà te bardziej interesujàce filmy? „Hamlet” Zeffirelliego na przyk∏ad? Inne filmowe wersje Szekspira? Chocia˝ ze starym Willem te˝ mo˝e byç troch´ k∏opotu. W 1981 roku odby∏ si´ w Stratfordupon-Avon mi´dzynarodowy kongres szekspirowski, który zapisa∏ si´ w pami´ci przyby∏ych dzi´ki wyra˝onym tam szczególnym pomys∏om. W duchu bardzo zbli˝onym do wypowiedzi owego aktora stwierdzono, ˝e wspó∏czesna widownia jest zbyt wyrobiona, by wierzyç w widma, czarownice i elfy, nale˝a∏oby zatem usunàç te istoty z inscenizacji. Okaza∏o si´, ˝e Szekspir jest zbyt fantastyczny z ducha i treÊci jak na gusta pewnych ludzi. Powiedzmy to wprost: nasz ci on! Szekspir ma zresztà wi´cej zwiàzków z fantastykà, które mogà irytowaç purystów. Na przyk∏ad Patrick Stewart. Wybitny aktor teatralny, podpora Royal Shakespeare Company, chwalony w prasie szekspirowskiej za wiele znaczàcych ról. Fanom SF z kolei jest bardziej znany jako kapitan Picard ze statku kosmicznego „Enterprise” z serialu „Star Trek – Nast´pne pokolenie”. Zgodnie z legendà rozpowszechnianà przez trekkies, czyli fanów serialu, zrozpaczeni producenci, nie mogàc znaleêç odpowiedniego kandydata do roli kapitana Gwiezdnej Floty, postanowili si´ rozerwaç na „Burzy” Szekspira, wystawionej przez

Royal Shakespeare Company w∏aÊnie. Popatrzyli na scen´, na aktora, który si´ wcieli∏ w Prospera i krzykn´li: To on! To nasz Picard! Nie trzeba dodawaç, ˝e Patrick Stewart nie powiedzia∏, ˝e woli kr´ciç inne, „znacznie bardziej interesujàce filmy”, jak ten polski aktor. No, ale on chyba nie b´dzie zaproszony do udzia∏u w zacnej Royal Shakespeare Company. Gdy dowodzenie statkiem „Enterprise” objà∏ aktor szekspirowski, nikt nie by∏ zaskoczony, ˝e serial zaroi∏ si´ od szekspirowskich aluzji i cytatów. Z drugiej strony nie by∏o to równie˝ nic nowego, wpisa∏o si´ w tradycj´ oryginalnego „Star Treka” z lat szeÊçdziesiàtych, którego liczne epizody oparto na ró˝nych tekstach Szekspira. To w∏aÊnie mi´dzy innymi zyska∏o „Star Trekowi” ˝yczliwà widowni´ wÊród ceniàcych kulturalne podteksty serialu kó∏ akademickich. Nawiasem mówiàc, „Star Trek” bywa obecnie przez fantastów traktowany równie protekcjonalnie, co „Gwiezdne Wojny” przez wolàcego oglàdaç „znacznie bardziej interesujàce filmy” aktora. Nie do koƒca s∏usznie. „Star Trek” w latach szeÊçdziesiàtych by∏ eksperymentem, jednym z pierwszych takich seriali, atakiem fantastyki na telewizj´ i za∏o˝eniem tam przyczó∏ków. Dzi´ki „Star Trekowi” SF zacz´∏a trafiaç do masowego widza, powsta∏a widownia obeznana z j´zykiem fantastyki. Zdaniem niektórych krytyków w∏aÊnie to umo˝liwi∏o Lucasowi rozpocz´cie trylogii od sceny poÊcigu statków kosmicznych. Konwencja zosta∏a ustalona wczeÊniej. Oprócz stworzenia konwencji „Star Trek” ma jeszcze jednà wartà uwagi zas∏ug´, lub raczej zalet´. Dzi´ki cytatom i aluzjom do dzie∏ kultury – jak to niektórzy nazywajà – „wysokiej” stanowi doskona∏y or´˝ w walce z malkontentami odmawiajàcymi fantastyce racji bytu. Gotowi cenzurowaç Szekspira, by tylko oczyÊciç go z fantastycznych elementów, oskar˝ajà SF o schlebianie niskim gustom. Niskim? To co tu robi ten cytat z „Otella”, robaczku?

NASZ CI ON!

Ma∏gorzata Wieczorek

SF

N A

 W I E C I E

Majowy numer otwiera obszerna wypowiedê Dana Simmonsa, który w∏aÊnie opublikowa∏ czwarty (i ostatni, jak twierdzi) tom cyklu sk∏adajàcego si´ do tej pory z „Hyperiona”, „Zag∏ady Hyperiona” oraz „Endymiona”. „The Rise of Endymion”, bo taki tytu∏ nosi ksià˝ka, w gruncie rzeczy stanowi ca∏oÊç z tomem trzecim; powieÊç musia∏a zostaç rozdzielona ze wzgl´du na gigantycznà obj´toÊç. Traktuj´ jà jak silny reflektor, którego blask rozjaÊnia wi´kszoÊç mrocznych zakamarków w poprzednich tomach – mówi pisarz. – Co prawda nie wszystko staje si´ dzi´ki temu oczywiste, ale przynajmniej powinno byç bardziej zrozumia∏e. W numerze sporo o nagrodach. Nebule za rok 1996 zdobyli: w kategorii powieÊci Nicola Griffith za „Slow River”, w kategorii noweli Jack Dann za „Da Vinci Rising”, w kategorii d∏ugich opowiadaƒ Bruce Holland Rogers za „Lifeboat on a Burning Sea”, a w kategorii krótkich opowiadaƒ Esther M. Friesner za „A Birthday”. PowieÊç Stephena Baxtera „The Time Ships” zosta∏a uhonorowana Nagrodà im. Philipa K. Dicka, natomiast wÊród nominowanych do Hugo, oprócz doskonale znanych pisarzy, takich jak George R. R. Martin, Kim Stanley Robinson, Bruce Sterling i Ursula K. Le Guin, znalaz∏o si´ sporo twórców m∏odych, dopiero zaczynajàcych wielkà (oby!) karier´. Czy Jerry Oltion (nominacja w kategorii noweli), Maureen F. McHugh (jak wy˝ej) albo Suzy McKee Charnas (d∏ugie opowiadanie) zagoszczà d∏u˝ej na fantastycznym Parnasie? Sypn´∏o nowymi ksià˝kami. Kim Stanley Robinson ukoƒczy∏ powieÊç „Antarctica” (ciekawe, ˝e ksià˝ka najpierw uka˝e si´ w Wielkiej Brytanii), Terry Pratchett dostarczy∏ swemu brytyjskiemu wydawcy, z którym zresztà zamierza si´ wkrótce rozstaç, kolejny tom z cyklu o Âwiecie Dysku, Ray Bradbury natomiast – przypuszczalnie zach´cony wielkim zainteresowaniem, jakim ostatnio cieszà si´ jego klasyczne ju˝ utwory sprzed kilkudziesi´ciu lat – skompletowa∏ zbiór opowiadaƒ zatytu∏owany „Driving Blind”.

(anak)

Tekstów literackich w majowej „Ikarii” niewiele, za to d∏ugie. Najpierw „Eye for eye” Orsona Scotta Carda (nagroda Hugo 1988) – o sekcie b´dàcej zarazem rodzinà, uprawiajàcej krzy˝ówki bliskich krewnych, by uzyskiwaç dzieci obdarzone wyjàtkowymi psychicznymi zdolnoÊciami. Bohater, jej najlepszy produkt, potrafi, gdy si´ zdenerwuje, sprowadzaç na ludzi raka. Pozosta∏e teksty to „Nazywajcie mnie Joe” Poula Andersona, a z krajowych „Jednà niebieskà za trzy lisy” Jaroslava Mosteckiego. To ostatnie opowiada o odleg∏ej przysz∏oÊci, w której z powodu jakichÊ eksperymentów zrobi∏o si´ znowu zimno. Czyta si´ jak opowiadania Jacka Londona o ∏owcach futer na Pó∏nocy, chocia˝ w rzeczywistoÊci chodzi o po∏udnie Azji, a intryga dotyczy eksperymentów majàcych zamieniç ˝elazo w krwi ludzkiej w miedê. Po tym sukcesie ludzie przekszta∏cajà si´ w niebieskie zwierzàtka futerkowe. Ivan Adamovic przeprowadzi∏ wywiad z m∏odym czeskim lekarzem, trudniàcym si´ kolekcjonowaniem ksià˝ek SF – w tym przedwojennych, romansów Harlequina, dzie∏ mistycznych oraz albumów. W tej chwili jest w∏aÊcicielem ok. 3600 tytu∏ów

(co daje oko∏o 4000 woluminów, jeÊli wliczyç ksià˝ki w kilku wydaniach), w tym takie rzadkoÊci jak scenariusz Wellsa do filmu „Âwiat za sto lat”, wydany w latach trzydziestych po czesku w odcinkach przez jakàÊ gazet´. Ten˝e Adamovic przybli˝a czeskim czytelnikom fascynujàcà ksià˝k´ pod tytu∏em „Ghastly beyond belief”, zawierajàcà zbiór cytatów z ksià˝ek i filmów SF, a majàcà na celu ukazanie, jakie cuda, dziwy i bzdury mogà ukazaç si´ w druku i na ekranie. Ondrej Neff opisuje tym razem technologi´ nie tyle zakazanà, ile zmar∏à Êmiercià naturalnà. W 2003 roku pewien naukowiec wynalaz∏ przyrzàd do rejestracji snów (przy okazji zamordowa∏ swoich wspó∏pracowników). Twierdzi∏, ˝e prawdziwe ˝ycie ludzkie odbywa si´ we Ênie. Jego stacje komputerowe analizujàce sny mia∏y wykrywaç wszelkie nowe myÊli, które naukowcy rozwijaliby w nowe ga∏´zie wiedzy i techniki. Niestety, okaza∏o si´, ˝e na odczytywaniu snów wzbogaci∏ si´ jedynie przemys∏ pornograficzny. Najpopularniejszym filmem SF w zesz∏ym roku w Czechach by∏ „Dzieƒ Niepodleg∏oÊci”.

Anna Dorota Kamiƒska

Scott Edelman w artykule wst´pnym do lipcowego numeru wspomina z∏otà er´ SF lat czterdziestych do szeÊçdziesiàtych, fanziny w rodzaju „Astounding”, „Amazing” czy „Fantastic”, ˝ycie zakochanych w fantastyce nastolatków. ˚a∏uje, ˝e w dzisiejszych czasach internet zastàpi∏ spotkania fanów i ˝arliwe dyskusje. SF ukszta∏towa∏o niejeden wybitny umys∏ i osobowoÊç – wielu znanych naukowców w∏aÊnie tam ma swoje korzenie. Scott Edelman koƒczy stwierdzajàc, ˝e w czasach gdy SF kojarzy si´ z idiotycznymi kultami i og∏upiajàcymi grami, dobrze pami´taç o dawno minionym cudownym czasie, gdy fantastyka przyciàga∏a najzdolniejszych i najinteligentniejszych. Warto wiedzieç, co zawdzi´czamy tamtej epoce. W dziale recenzji uwag´ zwraca tekst poÊwi´cony „Destiny’s Road”, nowej powieÊci Larry’ego Nivena. Ta space opera rozgrywa si´ na planecie, gdzie ziemscy koloniÊci borykajà si´ z brakiem potasu – w biosferze pozbawionej tego pierwiastka ka˝de kolejne pokolenie rodzàcych si´ tu ludzi reprezentuje coraz to ni˝szy poziom inteligencji. Zdaniem recenzenta Nivenowi udaje si´ opowiedzieç doÊç prostà „kosmicznà” fabu∏´ tak, ˝e zamienia si´ ona w uniwersalnà parabol´. „Contact” – nowy film Roberta Zameckisa to temat dzia∏u filmowego. Ekranizacja bestselleru Carla Sagana to historia upartej astronom, która wyÊledzi∏a fale radiowe z uk∏adu Wegi – jej zdaniem komunikaty rozumnych istot. Rol´ astronom gra Jodie Foster. W dziale nauki grupa pisarzy i naukowców zwiàzanych mniej lub bardziej ÊciÊle z genetykà rozmawia na temat klonowania. Literatura fantastyczna ju˝ od dawna rozwa˝a∏a etyczne aspekty takiego procederu. Dzia∏ literacki tworzà opowiadania Gene O’Neilla, Thomasa Marcinko, Roberta Reeda i Dany Paxson. Numer uzupe∏nia galeria prac Rona Walotsky’ego, opatrzona komentarzem Joe Haldemana.

Ewa Popio∏ek Dominika Materska

NA

P

odczas ostatniej wizyty w ksi´garni odnios∏em wra˝enie, ˝e fantastyka – sàdzàc po liczbie ksià˝ek na pó∏kach – to czwarta cz´Êç ca∏ej produkcji wydawniczej. Kilkadziesiàt tytu∏ów SF i fantasy, ca∏e cykle powieÊciowe, wszystko do kupienia od zaraz – to˝ to marzenie senne ka˝dego SFana jeszcze 10 lat temu! A ok∏adki?! B∏yszczàce, kolorowe, pstrokate, a˝ trudno skupiç wzrok na tej jednej, wybranej. Coraz wi´cej ksià˝ek ma dobierane do treÊci ilustracje, chocia˝ wcià˝ dominujà ilustratorzy zagraniczni. Po prostu bardziej si´ op∏aca kupiç ksià˝k´ z oryginalnà ok∏adkà bàdê wybraç przeêrocze mniej wi´cej pasujàce do akcji powieÊci, ni˝ zatrudniç polskiego grafika. Wydawnictwa zaczynajà zlecaç projektowanie szaty graficznej serii jednemu plastykowi, co daje najcz´Êciej efekty in plus, wystarczy spojrzeç na serie „Salamandra” czy „Kameleon”. Sà te˝ minusy takiej metody – bardzo udana skàdinàd (pomys∏ i realizacja) seria wydawnictwa MAG, projektowana przez Huberta Czajkowskiego, zdradza braki w archiwum plastyka, gdy˝ w trzech ksià˝kach na cztery wykorzysta∏ w swoich kola˝ach fotografie tej samej osoby (sà to bodaj autoportrety). Inne pu∏apki unifikacji serii to zbyt daleko posuni´ta jednolitoÊç kolorystyki, tematyki i motywów ilustracyjnych. Nie ustrzeg∏a si´ tego seria Prószyƒskiego i S-ki. Gdyby zebraç dowolne 30 tytu∏ów ich serii, moglibyÊmy z grubsza podzieliç je na brunatno˝ó∏te, niebieskie i czarne, a wszystkie sà tak podobne do siebie, ˝e oglàdane w masie sà wprost nie do odró˝nienia. Nieêle prezentuje si´ seria SuperNOWEJ, chocia˝ i tu mo˝na mieç zastrze˝enia do kilku rysunków Bogus∏awa Polcha. PodejÊcie rodzimych wydawców do fantastyki jest stereotypowe. Miesza si´ konwencje, na ok∏adk´ powieÊci fantasy dajàc statki kosmiczne lub odwrotnie, zdobiàc powieÊci SF go∏à panienkà

K S I ¢ G A R S K I M

z mieczem w jednej r´ce i ∏ukiem w drugiej (to taki specjalny ∏uk, jednor´czny, ∏atwy w obs∏udze). Jedyny zwiàzek tej panienki z SF jest taki, ˝e owa chudzina, chcàc dêwigaç swój wylewajàcy si´ z ok∏adki biust, musi mieç tytanowy kr´gos∏up. Jeszcze zabawniejsze sà ok∏adki SF, przedstawiajàce panie ubrane jedynie w opaski na czole i poƒczoszki, wywijajàce mieczem i miotaczem antymaterii, w tle gwiazdolot lub sielski pejza˝yk (w domyÊle: miecz s∏u˝y za ro˝en, a blaster za m∏otek do wbijania gwoêdzi). Albo wojownicze dzierlatki odziane w nocne koszule (to taki rodzaj damskiej kolczugi), przedzierajàce si´ przez chaszcze pe∏ne krwio˝erczych bestyj.

Pstrokata rogacizna Redaktorki zaprzyjaênionego wydawnictwa okreÊlajà literatur´ fantasy mianem „rogate”, rogi bowiem sà cz´stym elementem na ok∏adkach fantasy – rogate smoki, rogate bóstwa, rogate monstra, rogaci m´˝czyêni (wikingowie, rzecz jasna, nie m´˝owie lekkoobyczajnych dam). Prze˝yliÊmy etykiety zast´pcze, prze˝yjemy i to. Przejdêmy do sierpniowej oferty wydawniczej. Od razu zaznaczyç trzeba, ˝e by∏ to najs∏abszy – jak dotàd – miesiàc tego roku, tylko 14 tytu∏ów. Najlepiej zaprezentowa∏ si´ Prószyƒski i S-ka, oferujàc pi´ç tytu∏ów. Z racji planowanego przyjazdu do Polski Orsona Scotta Carda ukaza∏y si´ jego dwie powieÊci: „Mistrz PieÊni” i „Lovelock”, pierwszy tom cyklu Mayflower, napisany we wspó∏pracy z Kathryn Kerr. Oprócz tego powieÊç Johna Varleya „Z∏oty Wiek” (w Polsce znana ze wczeÊniejszej ekranizacji pod oryginalnym tytu∏em „Millenium”, z Krisem Kristoffersonem w roli g∏ównej) i „Zamkni´ty Êwiat” Roberta Silverberga,

R Y N K U

stara, sprzed çwierçwiecza powieÊç, b´dàca rozwini´ciem jednego z opowiadaƒ. Ofert´ zamyka∏a powieÊç fantasy „Królewski skrytobójca” Robin Hobb, drugi tom cyklu Bastard. Wydawnictwo reklamowa∏o na tych ∏amach „Fabryk´ Os” Iaina Banksa jako fantastyk´, Êpiesz´ jednak donieÊç, ˝e ksià˝ka ta (ukaza∏a si´ w sierpniu) fantastykà nie jest, to raczej lekko surrealistyczna groza. Banks firmuje w∏asne ksià˝ki SF drugim imieniem Menzies, jeÊli wi´c na karcie tytu∏owej nie ma litery „M”, nie jest to fantastyka. Cztery ksià˝ki wyda∏ Amber, wszystkie nale˝à do cykli powieÊciowych. „Z∏ota królowa” Dave’a Wolvertona otwiera trylogi´ space opera pod tym samym tytu∏em, „Renegaci z Pern” Anne McCaffrey to ju˝ dziesiàty tom cyklu o smokach z planety Pern, „Zamkni´cie bram” Andre Norton kolejny odcinek o Âwiecie Czarownic, a „Conan i Amazonka” Johna Maddoxa Robertsa to ju˝ 44 wolumin z serii OpowieÊci o Conanie. Wymieniono tak˝e ok∏adk´ „Zaginionego Êwiata” Michaela Crichtona i z nowà cenà wypuszczono na rynek w nadziei, ˝e sukces ekranizacji Stevena Spielberga pozwoli jà sprzedaç. Zysk i S-ka wyda∏ dwie ksià˝ki. „W poszukiwaniu utraconej chwa∏y” Davida Gemmella to trzecia cz´Êç sagi Drenai, a na „Dziwne anio∏y” Kathe Koja warto zwróciç bacznà uwag´, to bardzo interesujàca autorka, operujàca na pograniczu fantastyki i horroru. MAG wyda∏ tak˝e dwie ksià˝ki, alternatywnà histori´ Wiliama Gibsona i Bruce’a Sterlinga „Maszyna ró˝nicowa”, a w serii Warhammer antologi´ „Âmiech mrocznych bogów”. Sierpniowà ofert´ zamyka poznaƒski Rebis z piàtà cz´Êcià cyklu „Magiczne królestwo” Terry’ego Brooksa, zatytu∏owanà „Napar czarownic”. NowoÊci nie by∏o wi´c wiele, ale kilka ksià˝ek wartych by∏o przeczytania.

Wojtek Sedeƒko

ZAPRENUMERUJ „NOWÑ FANTASTYK¢” – NIE PRZEGAPISZ ˚ADNEGO NUMERU

Po ile egz ka˝dego . numeru

Od którego numeru

Nowa Fantastyka

Numer poprzedniego zamówienia

Op∏ata (z∏)

Cena 1 egz. w prenumeracie (z∏)

Op∏ata pó∏roczna (z∏)

Op∏ata roczna (z∏)

1 2 ponad 2

2,90 2,60 2,40

17,40 31,20

34,80 62,40

Od którego numeru

Op∏ata (z∏)

Tytu∏

Po ile egz. ka˝dego numeru

Nowa Fantastyka

RAZEM Z¸

Numer poprzedniego zamówienia

Op∏aty za prenumerat´ jednego egzemplarza

Oferta wa˝na do 31 grudnia 1997 roku.

Liczba zamawianych egzemplarzy ka˝dego numeru

Tytu∏

Cena Cena Op∏ata Op∏ata w kiosku w prenu- pó∏roczna roczna 1 egz. meracie za 1 egz. za 1 egz. (z∏) 1 egz. (z∏) (z∏) (z∏)

Cztery Kàty

3,50

2,50

15,00

30,00

Dziecko

2,50

2,20

13,20

26,40

Fenix

3,90

2,90

17,40

34,80

Kuchnia

2,90

2,50

15,00

30,00

Kwietnik

2,20

1,60

9,60

19,20

Motomagazyn

2,90

2,20

13,20

26,40

Nowa Fantastyka

4,30

2,90

17,40

34,80

Poradnik Domowy

1,90

1,60

9,60

19,20

Âwiat Nauki

4,90

3,50

21,00

42,00

Wiedza i ˚ycie

3,90

2,90

17,40

34,80

Zwierzaki Zwierzaki + Zwierzaki-Plakat

1,80 2,75

1,60 2,20

9,60 13,20

19,20 26,40

Tytu∏

Po ile egz. ka˝dego numeru

Od którego numeru

Op∏ata (z∏)

Nowa Fantastyka

RAZEM Z¸

Numer poprzedniego zamówienia

RAZEM Z¸



Tytu∏

Nowa Fantastyka (cena 1 egz. w kiosku 4,30 z∏) Fenix (cena 1 egz. w kiosku 3,90 z∏) Wiedza i ˚ycie (cena 1 egz. w kiosku 3,90 z∏)

NF 11

NF 11

Aby zaprenumerowaç „Nowà Fantastyk´” lub któryÊ z pozosta∏ych miesi´czników, nale˝y wp∏aciç odpowiednià kwot´ na nasze konto bankowe, pos∏ugujàc si´ przekazem zamieszczonym na odwrocie. PÓ¸ROCZNÑ lub ROCZNÑ prenumerat´ mo˝na rozpoczàç od dowolnie wybranego miesiàca. W cen´ prenumeraty wliczyliÊmy koszty przesy∏ki pocztowej. Poniewa˝ odcinek przekazu docierajàcy do naszego banku jest dla nas zamówieniem, prosimy wype∏niç WYRAèNIE, DRUKOWANYMI LITERAMI wszystkie trzy odcinki przekazu, abyÊmy nie pope∏nili b∏´du adresujàc przesy∏ki. Prosimy o dokonywanie wp∏at z wyprzedzeniem CO NAJMNIEJ miesi´cznym, liczàc od zamawianego numeru czasopisma. Na przyk∏ad prenumerat´ zaczynajàcà si´ od numeru styczniowego nale˝y op∏aciç do koƒca listopada. Pytania dotyczàce prenumeraty krajowej lub zagranicznej oraz REKLAMACJE prosimy kierowaç:

NF 11

 korespondencyjnie pod adresem: Dzia∏ Prenumeraty, Prószyƒski i S-ka, skr. poczt. 21, 02-600 Warszawa 13  telefonicznie: pod numer 0-800-207-00 (po∏àczenie bezp∏atne) oraz pod warszawskie numery 49-70-29, 49-70-43, 48-20-88 (w godz.8–16)  poprzez e-mail: [email protected]

Szanowni Paƒstwo!

LISTA BESTSELLERÓW * WRZESIE¡ 1997

KOMU, KOMU...

Okazuje si´, ˝e warto zapraszaç znanych autorów z zagranicy. Zarówno po wizycie Pratchetta w maju, jak i Carda we wrzeÊniu sprzeda˝ ich ksià˝ek wzros∏a zauwa˝alnie. Obaj jednak byli traktowani jak uznani twórcy i zostali zauwa˝eni przez media: objechali Polsk´, udzielili mnóstwa wywiadów. Kto nast´pny w kolejce? Ksi´garnia Wysy∏kowa SF „Verbum 2”, Olsztyn, Lubelska 43a 1. Orson Scott Card: Badacze czasu (Prószyƒski i S-ka) 2. Arkadij i Borys Strugaccy: Z zewnàtrz (SR) 3. Terry Brooks: Napar czarownic (Rebis) 4. Jack Mc Devitt: Bo˝a maszyneria (Prószyƒski i S-ka) 5. Charles Sheffield: Proteusz 2200 (Alfa) 6. Elisabeth Ann Scarborough: Ostatnie schronienie (Alfa) 7. William Gibson, Bruce Sterling: Maszyna ró˝nicowa (MAG) 8. Robert Rankin: Ksi´ga prawd ostatecznych (Zysk i S-ka) 9. Stephen Baxter: P∏yw (Zysk i S-ka) Ksi´garnia „Pod Arkadami”, MyÊlenice, Piotra Skargi 1 1. Aleksander Olin: Komusutra (SuperNOWA) 2. Gordon R. Dickson: Âwi´ty smok i jerzy (Rebis) 3. Robin Hobb: Królewski skrytobójca (Prószyƒski i S-ka) 4. Kurt Vonnegut: Syreny z Tytana (Da Capo) 5. Ronald Green: Conan i mg∏y Êwiàtyni (Amber) Ksi´garnia „Oramus”*, Warszawa, M∏ynarska 9 1. Orson Scott Card: Badacze czasu (Prószyƒski i S-ka) 2. Ronald Green: Conan i mg∏y Êwiàtyni (Amber) 3. Robin Hobb: Królewski skrytobójca (Prószyƒski i S-ka) 4. Jack Mc Devitt: Bo˝a maszyneria (Prószyƒski i S-ka) 5. Stephen Baxter: P∏yw (Zysk i S-ka) 6. Aleksander Olin: Komusutra (SuperNOWA)

Chcia∏abym nawiàzaç KONTAKT z osobnikami, którzy podobnie jak ja czujà si´ osamotnieni we wszechÊwiecie. Odpisz´ na ka˝dy list. Jestem wielbicielkà serialu „Z archiwum X”, interesuj´ si´ zjawiskami paranormalnymi. Aneta, ul. Rydla 78a m. 1, os. S∏oneczne, SZCZECIN. JesteÊcie mi bardzo potrzebni, by móc normalnie funkcjonowaç w tym szarym i monotonnym Êwiecie. Uwielbiam literatur´ pi´knà, choç nie gardz´ równie˝ fantasy i SF. Lubi´ Ursul´ Le Guin, Roberta Silverberga, Asimova, Clarke’a etc. Nawià˝´ kontakt z ludêmi o podobnych zainteresowaniach, jak i z tymi, którym ˝ycie da∏o porzàdnego kopa w ty∏ek. Marcin Sosiƒski, ul. Bacciarellego 32 m. 5, 51-649 WROC¸AW. Poszukuj´ drugiej i trzeciej cz´Êci „Odysei Kosmicznej” Arthura C. Clarke’a (2010 i 2061 – s∏ysza∏am, ˝e wyda∏ je „Âwiat Ksià˝ki”, ale nie uda∏o mi si´ uzyskaç od nich ˝adnych informacji). LitoÊciwych prosz´ o kontakt: Monika åwiek, ul. Dewoƒska 13 m. 33, 25-637 KIELCE, Poland. Mam do odstàpienia ok. 100 ksià˝ek sensacyjnych, SF, fantasy i horrorów, autorów takich jak R. E. Howard, Clive Barker, D. R. Koontz, Graham Masterton, James Herbert, Stephen King, Andre Norton, Philip K. Dick, Jonathan Carroll, J. R. R. Tolkien, O. S. Card, Kingsley Amis, Robert Silverberg, Peter Straub, R. Ludlum, K. Follet. Ponadto odstàpi´: album Chrisa Achilleosa „Syreny”, gr´ „Bitwa na polach Pelennoru”, oraz czasopisma „Fenix” (1992-1994), „Fantastyka” i „Nowa Fantastyka” (19821995). Dok∏adnà list´ wyÊl´ po otrzymaniu koperty ze znaczkiem i z adresem zwrotnym. Grzegorz Haratyk, ul. Lipowska 6, 43-450 USTRO¡ (woj. bielskie). Poszukuj´ pierwszych dwudziestu numerów komiksu z serii „Kapitan ˚bik”. W zamian oferuj´ inne komiksy, fantastyk´, ksià˝ki SF, czasopisma, materia∏y o Sadze Lucasa. Mog´ zdobyç materia∏y, których w∏aÊnie poszukujesz. Andrzej Litwin, ul. Kiliƒskiego 8d m. 4, 44-193 KNURÓW. Odstàpi´ wydania luksusowe „W∏adcy PierÊcieni” J. R. R. Tolkiena i „Mgie∏ Avalonu” M. Z. Bradley w bardzo dobrym stanie. Krzysztof Babek, ul. B∏awatków 2a m. 6, 47-220 K¢DZIERZYN KOèLE. Poszukuj´ „Fantastyki” nr 2/85 i „Nowej Fantastyki” nr 8/95. ¸ukasz Haliƒski, Os. Wyszyƒskiego 4 m. 93, 82-100 NOWY DWÓR GDA¡SKI. Oferuj´ nast´pujàce pozycje ksià˝kowe: „Batman” Craiga Shawa Gardnera, „Ten zwariowany wszechÊwiat” Fredrica Browna, „Gry wojenne” Briana Stableforda, „Najeêdêcy z Centrum” tego˝ autora, „Neurony zbrodni” Lucyny Penciak, „Mnich” (tom 4) Ellisa Petersa, „KoÊciana r´ka” Karla Hansa Strobla, „Warstwy wszechÊwiata” Terry’ego Pratchetta, „Najdalszy brzeg” Le Guin, „Âwiat Rocannona” tej˝e autorki, „Indiana Jones i delfijska pu∏apka” Roba MacGregora, „Cz∏owiek-Terminal” Crichtona. Ponadto odstàpi´ komiksy: „Batman v. s. Predator”, oraz „Aliens v.s. Predator”. Dysponuj´ te˝ plakatami filmowymi (wszystkich ok. 200), wÊród których sà tak˝e te zwiàzane z SF. Sam poszukuj´ niektórych numerów „Thorgala”. Jakich – wymieni´ w liÊcie, gdy nawià˝´ kontakt. Marcin Drzewiecki, ul. Boya-˚eleƒskiego 8 m. 26, 85-858 BYDGOSZCZ. Poszukuj´ „Voyagera” nr 4 oraz fanzinu „Czerwony Karze∏” nr 1. Na wymian´ mam „SFinksa” nr 1, 2, 4, 5 i 6. Krzysztof Wszo∏ek, ul. ¸abendziƒskiego 2 m. 11, 85-796 BYDGOSZCZ.

*Nie jestem w∏aÊcicielem ani udzia∏owcem tej ksi´garni – Marek Oramus.

Ksi´garnia „U Izy”, Warszawa, Wilcza 71 1. Âmiech mrocznych bogów (MAG) 2. Arkadij i Borys Strugaccy: Z zewnàtrz (SR) 3. Margaret Weis, Tracy Hickman: Smoki wiosennego poranka (Zysk i S-ka) 4. Robin Hobb: Królewski skrytobójca (Prószyƒski i S-ka) 5. Aleksander Olin: Komusutra (SuperNOWA) „Verso” s.c., Szczecin (ksi´garnie „Verso”, Krzywoustego 71; „Arkady”, Grodzka 2; „Wspó∏czesna”, Wojska Polskiego 44; „W Stodole”, ÂwinoujÊcie, Monte Cassino 37) 1. J. R. R. Tolkien: W∏adca PierÊcieni (Zysk i S-ka) 2. Jonathan Carroll: Kraina Chichów (Rebis) 3. Marcin Wolski: Noc Bezprawia i inne szalone opowieÊci (SuperNOWA) 4. David Eddings: Belgarath czarodziej (Prószyƒski i S- ka) 5. Frank Herbert: Diuna (Zysk i S-ka) Rekomendujemy: Card, Strugaccy, Mc Devitt, Sheffield, Baxter, Olin, Vonnegut.

(MO)

„NOWA FANTASTYKA” W PRENUMERACIE TA¡SZA NI˚ W KIOSKU



Odcinek dla banku

Odcinek dla posiadacza rachunku

Potwierdzenie dla wp∏acajàcego

z∏

z∏

z∏

s∏ownie

s∏ownie

s∏ownie

WP¸ACAJÑCY

WP¸ACAJÑCY

WP¸ACAJÑCY

imi´

imi´

imi´

nazwisko

nazwisko

nazwisko

ulica, nr domu, nr mieszkania

ulica, nr domu, nr mieszkania

ulica, nr domu, nr mieszkania

kod pocztowy

kod pocztowy

kod pocztowy

miejscowoÊç

miejscowoÊç

miejscowoÊç

na rachunek

na rachunek

na rachunek

Prószyƒski i S-ka SA

Prószyƒski i S-ka SA

Prószyƒski i S-ka SA

02-651 Warszawa, ul. Gara˝owa 7 PBK SA XIII O/Warszawa

02-651 Warszawa, ul. Gara˝owa 7 PBK SA XIII O/Warszawa

02-651 Warszawa, ul. Gara˝owa 7 PBK SA XIII O/Warszawa

11101053-15600-2720-6-67

11101053-15600-2720-6-67

11101053-15600-2720-6-67

stempel

pobrano op∏at´

stempel

pobrano op∏at´

stempel

pobrano op∏at´

podpis przyjmujàcego

z∏

podpis przyjmujàcego

z∏

podpis przyjmujàcego

z∏

Terry Brooks POTOMKOWIE SHANNARY Czwarty tom monumentalnego cyklu SHANNARA. Ukaza∏y si´ ju˝ w tym roku: MIECZ SHANNARY, KAMIENIE ELFÓW i PIE¡ SHANNARY. W przygotowaniu DRUID SHANNARY.

Gordon R. Dickson ÂWI¢TY SMOK I JERZY Pierwszy w Polsce zbiór opowiadaƒ znanego autora. Tytu∏owa nowela sta∏a si´ zaczàtkiem s∏ynnej serii. Oprócz niej, m.in. o smokach, dziewcz´ciu-wilko∏aku oraz o tym, do czego mo˝e doprowadziç apetyt na kanapk´ z musztardà. Wkrótce: SMOK, EARL I TROLL.

Donald Barthelme KRÓL (seria Mistrzowie literatury) OpowieÊç o rycerzach króla Artura i ich udziale w II wojnie Êwiatowej autorstwa pisarza, który jak nikt parodiowa∏ stereotypy j´zykowe i myÊlowe amerykaƒskiej kultury masowej. W tej serii ostatnio ukaza∏y si´: WSCHÓD, ZACHÓD Salmana Rushdiego i ULTRAMARYNA Malcolma Lowry’ego.

Carlos Castaneda WEWN¢TRZNY OGIE¡ (seria z Wodnikiem) Kolejny tom z serii s∏ynnych prac Castanedy, guru pokolenia „dzieci kwiatów”. Autor wraca do spotkaƒ z don Juanem odbywajàcych si´ w stanie podwy˝szonej ÊwiadomoÊci. Ksià˝ka jest nast´pnym ogniwem spójnej, logicznej, choç niepoj´tej dla racjonalnego umys∏u kosmologii.

Arthur C. Clarke, Mike McQuay 10 W SKALI RICHTERA Lewis Crane jako siedmiolatek prze˝y∏ w Los Angeles katastrofalne trz´sienie ziemi w 1994 roku. Teraz ma 37 lat, jest sejsmologiem, autorem teorii pozwalajàcej przewidywaç wstrzàsy tektoniczne. Crane wie, ˝e zbli˝a si´ wstrzàs tektoniczny o druzgocàcej sile – 10 w skali Richtera.

Graham Masterton WOJOWNICY NOCY Horror. Wstrzàsajàca wyprawa w krain´ nocnych koszmarów. Gil, Susan i Henry dziwnym zbiegiem okolicznoÊci spotkali si´ na pla˝y nad Pacyfikiem. Natkn´li si´ tam na brutalnie okaleczone cia∏o m∏odej, pi´knej kobiety.

Wkrótce mi´dzy innymi: TUNEL TRANSATLANTYCKI Harry’ego Harrisona, UBIK Philipa K. Dicka (seria z Salamandrà), JOHNNY I BOMBA Terry’ego Pratchetta, a pod choink´: CA¸UJÑC UL Jonathana Carrolla (prapremiera Êwiatowa), DOKTOR BLUTHGELD Philipa Dicka (po raz pierwszy w Polsce) i OPOWIEÂCI NIESAMOWITE Davida Copperfielda.