42.Greg Egan - Diaspora

GREG EGAN DIASPORA Diaspora Przełożył Michał Jakuszewski

CZĘŚĆ PIERWSZA Yatima przyjrzało się otaczającym polis gwiazdom. Wszystkie emitowały światło o widmie przesuniętym w wyniku efektu Dopplera, tworząc na niebie nieruchome koncentryczne fale koloru — od ekspansji po konwergencję. Ve zastanawiało się, jak powinni się zachować, gdy wreszcie dościgną uciekających. Chcieli im zadać niezliczone pytania, ale przepływ informacji nie mógł być jednostronny. Od czego powinno zacząć, gdy transmutatorzy zapytają: „Dlaczego za nami podążaliście? Po co zapuściliście się tak daleko?”. Yatima czytało przedintrodusowe historie, opowiedziane na jednym poziomie, skrępowane fikcyjnymi założeniami mówiącymi, że indywidua są niepodzielne jak kwarki, a planetarne cywilizacje tworzą odrębne wszechświaty. Osobistej historii vir, podobnie jak dziejów całej Diaspory, nie sposób było wepchnąć w te wyimaginowane ramy. W rzeczywistym świecie było pełno struktur większych i mniejszych, prostszych i bardziej skomplikowanych niż jego maleńki fragment, na który składały się rozumne istoty oraz ich społeczeństwa. Potrzebna by była daleko posunięta ślepota na skalę i podobieństwo, by uwierzyć, że można ignorować wszystko, co leży poza tą płytką sadzawką. Nie chodziło po prostu o celowe zagrzebanie się w zamkniętym świecie syntetycznych panoram; cieleśni również nie byli odporni na tę ślepotę, podobnie jak nawet najbardziej dalekowzroczni obywatele. Transmutatorzy z pewnością również jej ulegali w jakimś okresie swej historii. Rzecz jasna, transmutatorzy musieli już wiedzieć o ogromnej, całkowicie martwej maszynerii niebieskiej, która skłoniła Diasporę do podróży na Swifta i dalej. Ich pytanie będzie brzmiało: „Dlaczego zapuściliście się tak daleko? Dlaczego porzuciliście pobratymców?”. Yatima nie mogło przemawiać w imieniu swego towarzysza podróży, ale odpowiedź vir leżała na przeciwległym końcu skali w królestwie rzeczy bardzo prostych i małych.

1 PSYCHOGENEZA SIEROTY Polis Konishi, Ziemia,

23 387 025 000 000 SCzK 15 maja 2975, 11:03:17,154 CzU

Konceptuarium było nieświadomym oprogramowaniem, starym jak samo polis Konishi. Jego podstawowe zadanie polegało na umożliwieniu obywatelom polis generowania potomstwa: dzieci jednego rodzica albo dwóch czy dwudziestu, stworzonych częściowo na ich podobieństwo, w innej części zgodnie z ich życzeniami, a w jeszcze innej losowo. Czasem jednak, mniej więcej raz na teratau, konceptuarium dawało początek obywatelowi niemającemu rodziców.

*** Każdy urodzony w Konishi obywatel wyrastał z ziarna umysłu, serii kodów instrukcji przypominających cyfrowy genom. Pierwsze ziarna umysłu przeniesiono z DNA przed dziewięcioma stuleciami, gdy założyciele polis stworzyli język formowania, mający kopiować w postaci cyfrowej zasadnicze procesy neuroembriologiczne. Podobna translacja musiała być jednak niedoskonała, pomijać biochemiczne szczegóły celem osiągnięcia szeroko pojętej równoważności funkcji. Nie było możliwości zachowania pełnej różnorodności genomu cielesnych. Ponieważ punktem wyjścia była zmniejszona pula cech, a dawne mapy oparte na DNA stały się przestarzałe, konceptuarium musiało się skupić na mapowaniu konsekwencji nowych wariacji. Odrzucenie wszelkich zmian mogłoby prowadzić do stagnacji, natomiast nieroztropne ich wprowadzanie narażałoby wszystkie dzieci na szaleństwo. Konishijskie ziarno umysłu dzieliło się na miliard pól: krótkich, sześciobitowych segmentów, z których każdy zawierał nieskomplikowany kod instrukcji. Kilkadziesiąt takich segmentów składało się na formery — proste podprogramy używane podczas psychogenezy. Wpływ nieprzetestowanych dotąd mutacji na piętnaście milionów współdziałających ze sobą formerów trudno było przewidzieć z góry. W większości przypadków jedyną pewną metodą było wykonanie wszystkich obliczeń, których dokonałoby przekształcone ziarno... co niczym się nie różniło od jego ożywienia i stworzenia umysłu bez jakichkolwiek przewidywań. Zgromadzona przez konceptuarium wiedza była zbiorem wyposażonych w adnotacje map konishijskiego ziarna umysłu. Najbardziej zaawansowane z nich były skomplikowanymi, wielowymiarowymi strukturami, o całe rzędy wielkości przerastającymi złożonością samo ziarno. Istniała też jednak prosta mapa, na której obywatele Konishi mogli śledzić postępy osiągnięte w ciągu stuleci przez konceptuarium. Miliard pól przedstawiono na niej jako równoleżniki, a sześćdziesiąt cztery możliwe kody instrukcji jako południki. Każde ziarno można było uważać za ścieżkę przebiegającą zygzakiem z góry na dół i definiującą kod instrukcji na każdym z pól. Tam, gdzie było wiadomo, że tylko jeden kod może prowadzić do udanej psychogenezy, wszystkie trasy na mapie wiodły do jednej wyspy albo wąskiego przesmyku, plamy ochry na oceanie błękitu. Pola infrastruktury budowały podstawową architekturę mentalną, wspólną dla wszystkich obywateli, nadając kształt zarówno ogólnej konstrukcji umysłu, jak i najdrobniejszym szczegółom podsystemów o kluczowym znaczeniu. Na innych obszarach mapy wyobrażono wachlarz możliwości: rozległy kontynent albo archipelag rozproszonych wysp. Pola cech oferowały wybór kodów, a każdy z nich wywierał znany wpływ na szczegóły struktury umysłu — od biegunowych przeciwieństw wrodzonego temperamentu lub estetycznych upodobań, aż po drobne różnice w architekturze neuronowej, znaczące mniej niż bruzdy na dłoni cielesnego. Te ostatnie przedstawiano w odcieniach zieleni —

ostro skontrastowanych bądź też wręcz nierozróżnialnych, zależnie od samych cech. Pozostałe pola, na których zmian wprowadzonych do ziarna dotąd nie przetestowano i nie sposób było niczego przewidzieć, uważano za nieokreślone. Każdy wypróbowany kod, znany element środowiska, przedstawiono tam szarą barwą na tle bieli: górski szczyt wystający ponad pokrywę chmur przesłaniającą wszystko na wschód i na zachód od niego. Z oddali nie można było dostrzec szczegółów. To, co kryło się pod chmurami, mógł ujawnić jedynie bezpośredni kontakt. Gdy konceptuarium tworzyło sierotę, wszystkie pola cech dostępne dla dobroczynnych mutacji wypełniało sprawdzonymi kodami wybranymi losowo, ponieważ nie było rodziców, których mogłoby kopiować czy którym musiałoby się przypodobać. Następnie wybierało tysiąc nieokreślonych pól i traktowało je podobnie, rzucając tysiąc kwantowych kości, by wybrać losową ścieżkę przez term incognita. Każda sierota była zwiadowcą wysyłanym na nieznane terytorium. I każda z nich sama była takim terytorium.

*** Konceptuarium ulokowało ziarno nowej sieroty pośrodku pamięci macicy — pojedyncza sekwencja informacji wisząca w próżni zer. Ziarno samo dla siebie nie znaczyło nic, równie dobrze mogłoby być ostatnim urywkiem nadawanej alfabetem Morse’a transmisji, mknącym przez próżnię obok odległej gwiazdy. Macica jednak była wirtualną maszyną mającą wykonywać zawarte w ziarnie instrukcje, kilkanaście dalszych warstw oprogramowania wiodło zaś do samego polis, tworząc migotliwą siatkę przełączników molekularnych. Ciąg bitów, łańcuch biernych danych, nic sam nie zrobi, niczego nie zmieni, ale wewnątrz macicy znaczenie ziarna osiągało pełną harmonię ze wszystkimi niezmiennymi zasadami położonych poniżej poziomów. Niczym karta perforowana włożona do krosna Jacquarda zmieniało się z abstrakcyjnej wiadomości w element maszyny. Po odczytaniu ziarna przez macicę, jego pierwszy former wypełniał otaczającą przestrzeń prostym wzorcem danych: pojedynczym, nieruchomym numerycznym pakietem falowym, wyrzeźbionym w pustce na podobieństwo miliarda perfekcyjnych szeregów piaskowych wydm. To pozwalało odróżnić każdy punkt od jego sąsiadów położonych wyżej bądź niżej na zboczu, lecz wszystkie grzbiety fal nadal były identyczne, a żadna dolina nie różniła się od innych. Pamięci macicy nadano postać trójwymiarowej przestrzeni, a cyfry zapisane w każdym punkcie implikowały czwarty wymiar. Wydmy były zatem czterowymiarowe. Następnie dodawano drugą falę, biegnącą pod kątem do pierwszej. Jej amplituda narastała miarowo, każdy kolejny grzbiet był wyższy od poprzedniego. Potem pojawiała się trzecia, czwarta i tak dalej, a każda z nich wzbogacała wzorzec, komplikując i naruszając jego symetrię: definiowała kierunki, wytyczała gradienty i ustanawiała hierarchię skal. Czterdziesta fala przepływała przez abstrakcyjną topografię, w której nie pozostał już żaden ślad po krystalicznej regularności jej początków. Jej grzbiety i doliny były kręte niczym linie papilarne. Nie każdy punkt stał się unikatowy, ale stworzono strukturę wystarczająco skomplikowaną, by mogła stać się frameworkiem dla wszystkiego, co się wydarzy. Ziarno wydawało polecenia rozsiania setki swych kopii po świeżo skalibrowanym środowisku. W drugiej iteracji macica odczytywała skopiowane ziarna. Z początku wszystkie dawały identyczne instrukcje, aż wreszcie nadchodziło polecenie przeniesienia każdego z nich na pole otoczone przez szczególny wzorzec danych: sekwencję grzbietów o kształcie charakterystycznym, lecz nie unikatowym. Ponieważ każde ziarno było osadzone na innym terenie, lokalne wersje owego charakterystycznego punktu miały różne położenia i macica zaczynała odczytywać instrukcje z różnych części ziaren. Same ziarna nadal pozostawały identyczne, ale każde z nich

wysyłało teraz w otaczającą przestrzeń odmienny zestaw formerów, tworząc fundamenty innego wyspecjalizowanego regionu psychoblasty, embrionalnego umysłu. To była prastara metoda: niezróżnicowane komórki macierzyste rozwijającego się kwiatu zawierały chemiczne instrukcje nakazujące im zmienić się w płatki albo listki kielicha, pręciki lub słupki; u owadzich poczwarek gradient stężenia pewnych białek uruchamiał odmienne sekwencje aktywności genowej, potrzebne do ukształtowania odwłoku, tułowia albo głowy. Konishijska wersja cyfrowa zachowywała esencję tego procesu — dzieliła przestrzeń na specjalnie oznaczone obszary, a potem pozwalała, by lokalne oznaczenia wpływały na wykonanie dalszych instrukcji, włączały i wyłączały wyspecjalizowane podprogramy, które z kolei powtarzały cały cykl na coraz mniejszą skalę, stopniowo przekształcając pierwsze, grubo ciosane struktury w cuda filigranowej precyzji. Podczas ósmej iteracji pamięć macicy zawierała sto bilionów kopii ziarna umysłu i nie potrzebowała ich już więcej. Większość nadal rzeźbiła w otaczającym je środowisku nowe szczegóły, ale niektóre dały sobie spokój z formerami i zastąpiły je nadajnikami, krótkimi pętlami instrukcji wysyłającymi strumienie impulsów do prymitywnych sieci tworzących się między ziarnami. Przewodami tych sieci były po prostu najwyższe grzbiety otworzone przez formery, impulsy zaś przypominały maleńkie groty strzał, jeden albo dwa stopnie wyższe od nich. Formery pracowały w czterech wymiarach, same sieci były zatem trójwymiarowe. Gdy macica tchnęła życie w owe konwencjonalne wyobrażenie, impulsy zaczynały mknąć jak biliard małych wagoników kursujących między bilionem stacji jednoszynowej kolejki o dziesięciu tysiącach poziomów. Niektóre nadajniki wysyłały impulsy z metronomową regularnością, inne zaś tworzyły serie pseudolosowe. Impulsy przemykały przez labirynty stale tworzących się sieci. Niemal każda ścieżka wciąż łączyła się z każdą inną, ponieważ nie podjęto jeszcze decyzji wyeliminowania zbędnych. Nowe formery, obudzone tym całym ruchem, zaczynały demontować nadmiarowe węzły, zachowując tylko te, do których jednocześnie docierała wystarczająca liczba impulsów, i wybierając z niezliczonych możliwości te ścieżki, które mogły działać synchronicznie. W powstającej sieci znajdowały się również ślepe uliczki, ale jeśli ruch na nich był wystarczająco intensywny, inne formery to zauważały i tworzyły przedłużenia. Fakt, że pierwsze strumienie danych nic nie znaczyły, był nieistotny. Dowolny sygnał wystarczał, by pomóc ożywić najprostszą maszynerię myśli. W wielu polis w ogóle nie hodowano nowych obywateli, tylko po prostu składano ich z gotowych podzespołów. Konishijska metoda zapewniała jednak swoistą pseudobiologiczną solidność i spójność. Systemy rozwijały się jednocześnie, wchodziły w interakcje, zanim się jeszcze uformowały, i samodzielnie rozwiązywały większość potencjalnych problemów wynikających z niedopasowania, nie potrzebując zewnętrznego budowniczego umysłów, który dopasowywałby wszystkie gotowe elementy, by zapobiec ewentualnej niezgodności. Pomimo całej tej organicznej plastyczności i licznych kompromisów, pola infrastruktury nadal mogły wyznaczać terytoria dla garstki standardowych podsystemów, identycznych u wszystkich obywateli. Dwa z nich były kanałami dla napływających danych — jeden przekazywał gestaltowy obraz, a drugi miał charakter linearny. Te dwa podstawowe tryby, wspólne dla wszystkich konishijskich obywateli, były odległymi potomkami wzroku i słuchu. Podczas dwusetnej iteracji sieroty, kanały były już w pełni uformowane, ale struktura wewnętrzna, do której przekazywały dane — sieci klasyfikujące je i umożliwiające ich zrozumienie — wciąż pozostawała nierozwinięta i niewypróbowana.

Polis Konishi kryło się dwieście metrów pod syberyjską tundrą, ale dzięki łączom światłowodowym i satelitarnym miało dostęp do danych ze wszystkich forów Koalicji Polis, sond orbitujących wokół planet i księżyców w całym Układzie Słonecznym, dronów krążących po lasach i oceanach Ziemi, oraz dziesięciu milionów rodzajów sensoriów, obrazowych albo abstrakcyjnych. Pierwszym problemem postrzegania było nauczenie się dokonywania wyboru w tym nadmiarze. Wewnątrz psychoblasty sieroty, na wpół uformowany nawigator podłączony do sterów kanałów wejścia zaczynał wysyłać serię zapytań o informację. W pierwszych kilku tysiącach przypadków jedyną odpowiedzią była monotonna seria kodów błędu. Zapytania były błędnie sformułowane lub odnosiły się do nieistniejących źródeł danych. W każdą psychoblastę wbudowano jednak skłonność do poszukiwania biblioteki polis (w przeciwnym razie trwałoby to tysiąclecia), nawigator zatem ponawiał próby, aż wreszcie odnajdywał odpowiedni adres i w kanałach uzyskał dane: gestaltowy obraz lwa, któremu towarzyszyła linearna nazwa tego zwierzęcia. Nawigator bezzwłocznie porzucał metodę prób i błędów, po czym pogrążał się w spazmie powtórzeń, raz po raz przywołując ten sam nieruchomy obraz lwa. Trwało to aż do chwili, gdy nawet najprostsze z embrionalnych dyskryminatorów przestały wreszcie wysyłać kolejne impulsy. Potem wracał do eksperymentowania. Stopniowo wykształcał się w miarę sensowny kompromis między dwoma rodzajami protociekawości sieroty: dążeniem do nowości oraz poszukiwaniem rekurencyjnych wzorców. Sierota zaczynała przeszukiwać bibliotekę, ucząc się odnajdowania strumieni powiązanych ze sobą informacji — sekwencyjnych obrazów ruchu, a potem również bardziej abstrakcyjnych łańcuchów odnoszących się do siebie danych. Nadal nic nie rozumiała, ale wbudowano w nią dążenie do wzmacniania zachowań zapewniających odpowiednią równowagę między spójnością a zmianą. Do klasyfikujących sieci sieroty napływały obrazy i dźwięki, symbole oraz równania, pozostawiające po sobie nie drobne szczegóły — postać w kosmicznym skafandrze stojącą na szarobiałej powierzchni na tle czarnego nieba czy spokojną, nagą sylwetkę rozpadającą się pod wpływem szarego roju nanomaszyn — lecz odcisk najprostszych regularności, najpospolitszych skojarzeń. Sieci odkryły okrąg/sferę: w obrazach słońca i planet, w źrenicy i tęczówce, w spadłych na ziemię owocach, w tysiącu różnych dzieł sztuki, artefaktów oraz wykresów. Poznały linearne słowo oznaczające „osobę” i podążyły za nim niepewnie ku regularnościom definiującym gestaltową ikonę „obywatela”, a także ku wspólnym cechom, które wykryły u wielu cielesnych oraz gleisnerowskich robotów. Podczas pięćsetnej iteracji z kategorii uzyskanych z danych zawartych w bibliotece zrodziła się horda maleńkich podsystemów w klasyfikujących dane sieciach: dziesięć tysięcy pułapek na słowa i obrazy, gotowych w każdej chwili się zatrzasnąć, dziesięć tysięcy rozpoznających wzorce monomanów nieustannie wypatrujących w strumieniu informacji swych wyspecjalizowanych celów. Między tymi pułapkami wkrótce wykształciły się pierwsze połączenia. Z początku pułapki używały ich tylko do dzielenia się opiniami oraz do prób wpływania na decyzje innych. Jeśli coś uruchomiło pułapkę na obraz lwa, pułapki na linearną nazwę tego zwierzęcia, odgłosy wydawane przez inne lwy, wspólne cechy ich behawioru (wylizywanie lwiątek, pościg za antylopami) uwrażliwiały się błyskawicznie. Niekiedy napływające dane uruchamiały całą serię pułapek, co wzmacniało ich powiązania, jednakże w innych przypadkach niecierpliwe pułapki reagowały

przedwcześnie. Rozpoznano obraz lwa i choć nie wykryto jeszcze słowa „lew”, przypisana mu pułapka reaguje, a pułapki na lizanie lwiątek i pościg za antylopami podążają za nią. Sierota uczy się przewidywać, mieć oczekiwania. Podczas tysięcznej iteracji połączenia między pułapkami rozwinęły się już w skomplikowaną sieć, w której pojawiły się nowe struktury — symbole, reagujące nie tylko na dane napływające z zewnątrz, lecz również na siebie nawzajem. Pułapka na obraz lwa sama w sobie była jedynie szablonem przykładanym do słowa, by stwierdzić, czy pasuje, a jej werdykt nie miał żadnych implikacji. Symbol tego zwierzęcia mógł pomieścić ich nieograniczoną ilość i można było go uruchomić w każdej chwili, nawet jeśli żaden lew nie był obecny. Zwykłe rozpoznanie ustąpiło miejsca pierwszym, słabym oznakom zrozumienia. Pola infrastruktury zbudowały już standardowe kanały wyjścia dla linearnych i gestaltowych danych, ale odpowiedni nawigator — potrzebny, by skierować wysyłane dane pod konkretny adres w Konishi lub poza nim — nie był jeszcze aktywny. Gdy nadeszła dwutysięczna iteracja, symbole zaczęły rywalizować ze sobą o dostęp do kanałów wyjścia. Używały szablonów swych pułapek, by powtarzać dźwięki albo obrazy, które nauczyły się rozpoznawać, i nie miało znaczenia, czy wypowiadają słowo „lew”, „lwiątko” czy „antylopa”, wysyłając je w pustkę, ponieważ kanały wejścia i wyjścia były ze sobą połączone. Sierota zaczyna słyszeć własne myśli. Nie całe pandemonium — nie może wypowiedzieć wszystkich słów jednocześnie ani nawet przekazać wszystkich gestaltowych obrazów. Każda scena zawarta w bibliotece wywoływała niezliczone skojarzenia, ale tylko kilka symboli mogło jednocześnie uzyskać dostęp do kształtujących się sieci tworzących język. A choć ptaki krążyły na niebie, trawa się kołysała, a za stadem zwierząt unosiły się w powietrzu tumany pyłu oraz chmury owadów — a także więcej, znacznie więcej — nim cała scena zniknęła, przewagę zyskały następujące symbole: „Lew ściga antylopę”. Wówczas zaskoczony nawigator odciął strumień zewnętrznych danych. Linearne słowa przechodziły od kanału do kanału, wyraźnie słyszalne na tle ciszy, a gestaltowe obrazy raz po raz przywoływały obraz pościgu, wyidealizowaną rekonstrukcję pozbawioną wszystkich zapomnianych szczegółów. Potem wspomnienie wygasło i nawigator ponownie sięgnął ku bibliotece. Myśli sieroty nigdy jednak nie kurczyły się do pojedynczego, uporządkowanego korowodu. Symbole uruchamiały się w coraz bogatszych i bardziej skomplikowanych kaskadach, ale dodatnie sprzężenie zwrotne ułatwiało skupienie, i umysł wypełniały najpotężniejsze ze zrodzonych w nim myśli. Sierota nauczyła się wyodrębniać jeden albo dwa wątki z trwającego bez końca dialogu tysięcy szeregów symboli. Nauczyła się tworzyć narrację własnych doświadczeń. Jej życie trwało już prawie pół megatau. Dysponowała słownictwem złożonym z dziesięciu tysięcy wyrazów, posiadała pamięć krótkotrwałą, oczekiwania sięgające kilkanaście tau w przyszłość oraz prosty strumień świadomości. Nadal jednak nie miała pojęcia, że na świecie istnieje coś takiego jak ona.

*** Konceptuarium przy każdej iteracji tworzyło mapę rozwijającego się umysłu, śledząc efekty działania nieokreślonych, randomizowanych pól. Świadomy obserwator mógłby na podstawie tych danych wyobrazić sobie tysiąc delikatnych, połączonych ze sobą fraktali, coś w rodzaju splątanych, pierzastych kryształów wyhodowanych w stanie nieważkości, z których wyrastały coraz cieńsze gałęzie przeszywające macicę — efekt odczytywania kolejnych pól, których wpływ

obejmował wciąż nowe pola. Konceptuarium niczego jednak nie wizualizowało. Po prostu przetwarzało dane i wyciągało wnioski. Jak dotąd żadna z mutacji najwyraźniej nie okazała się szkodliwa. Każda struktura w umyśle sieroty funkcjonowała w przybliżeniu zgodnie z oczekiwaniami, a wymiana informacji z biblioteką oraz inne sprawdzone strumienie informacji nie sugerowały żadnych zagrażających patologii. Gdyby psychoblasta została uszkodzona, w zasadzie nic nie powstrzymywałoby konceptuarium przed sięgnięciem do wnętrza macicy i naprawieniem wszystkich ułomnych struktur. Konsekwencje byłyby jednak równie nieprzewidywalne, jak skutki ożywienia samego ziarna. Lokalna „chirurgia” powodowała niekiedy niezgodności z resztą psychoblasty, natomiast zmiany wystarczająco szerokie, by zagwarantować sukces, mogły wymazać całą psychoblastę, zastępując ją zestawem elementów będących klonami zdrowych części. Niemniej, bierność również wiązała się z ryzykiem. Gdy psychoblasta uzyska świadomość, przyzna się jej obywatelstwo i interwencja bez jej zgody stanie się niemożliwa. Nie było to przy tym kwestią normalnego zwyczaju albo prawa. Tę zasadę wbudowano w najgłębsze poziomy polis. Obywatel pogrążający się w szaleństwie mógł przez całe teratau cierpieć dezorientację i ból, ponieważ jego umysł był zbyt uszkodzony, by autoryzować pomoc czy nawet wybrać wymazanie. Taka była cena autonomii: niezbywalne prawo do obłędu i cierpienia, nieodłączne od prawa do samotności i spokoju. Dlatego obywatele Konishi zaprogramowali konceptuarium tak, by w razie wątpliwości wybierało ostrożność. Cały czas obserwowało z uwagą sierotę, gotowe zakończyć psychogenezę przy pierwszej oznace dysfunkcji.

*** Wkrótce po pięciotysięcznej iteracji nawigator wyjścia sieroty zaczął wysyłać impulsy i rozpoczęło się przeciąganie liny. Wbudowano weń potrzebę szukania odpowiedzi, zwracania się do kogoś lub czegoś, kto jej udzieli. Natomiast nawigator wejścia od dawna przywykł do ograniczania się do biblioteki polis, i to przyzwyczajenie zawsze mocno nagradzano. Obu nawigatorów wyposażono w silne pragnienie wzajemnej harmonii, łączenia się z tym samym adresem, umożliwienia obywatelowi słuchania i mówienia w tym samym miejscu, co bardzo się przydawało przy prowadzeniu rozmów. Oznaczało to jednak, że dźwięki mowy sieroty oraz wysyłane przez nią ikony trafiały wprost do biblioteki, która ignorowała je całkowicie. Postawiony w obliczu całkowitej obojętności nawigator wyjścia wysłał sygnały tłumiące do sieci dyskryminatorów zmian, co zmniejszyło hipnotyczną atrakcyjność biblioteki, zmuszając nawigatora wejścia do zmiany przyzwyczajeń. Obaj nawigatorzy rozpoczęli dziwaczny, chaotyczny taniec, przeskakując od środowiska do środowiska, od polis do polis i od planety do planety w poszukiwaniu partnera do rozmów. Po drodze ujrzeli tysiąc przypadkowych fragmentów świata fizycznego: radarowy obraz burzy piaskowej szalejącej nad morzem wydm otaczającym północną czapę polarną Marsa, ledwie widoczny w podczerwieni warkocz małej komety rozpadający się w atmosferze Urana — wydarzenie, które nastąpiło przed dziesięcioleciami, ale do dziś utrzymywało się w selektywnej pamięci satelity. Natrafili nawet na przekaz wysyłany w czasie rzeczywistym przez drona zbliżającego się do stada lwów na wschodnioafrykańskiej sawannie, ale w przeciwieństwie do płynnych relacji zapisanych w bibliotece obraz sprawiał wrażenie uporczywie nieruchomego i po kilku tau nawigatorzy ruszyli w dalszą drogę. Gdy sierota wreszcie natrafiła na adres konishijskiego forum, ujrzała plac wyłożony małymi

rombami barwy mineralnego błękitu albo szarości. Tworzyły one wzorzec pełen nieuchwytnych regularności, które nigdy nie powtarzały się w pełni. Fontanna tryskała srebrnym płynem pod usiane chmurami niebo barwy wypalonego oranżu. Każdy strumień rozpadał się w połowie drogi w górę na zwierciadlane kropelki, błyszczące kulki przybierające kształt maleńkich, skrzydlatych świnek, które latały wokół fontanny po krzyżujących się ze sobą trasach, chrząkając radośnie, nim wpadały z powrotem do sadzawki. Plac otaczały kamienne krużganki, a ich wewnętrzne strony składały się w serię szerokich łuków oraz zdobnych kolumnad. Niektóre z łuków tworzyły niezwykłe zagięcia — escherowskie albo kleinowskie — przeszywające dodatkowe, niedostrzegalne wymiary. Sierota widziała podobne struktury w bibliotece i znała linearne nazwy większości z nich. Samo środowisko było na tyle zwyczajne, że nie miała na jego temat nic do powiedzenia. Widziała już też tysiące scen przedstawiających poruszających się, rozmawiających obywateli i jasno zdawała sobie sprawę, że to miejsce wygląda inaczej, choć nie potrafiła jeszcze określić, na czym polega różnica. Gestaltowe obrazy przypominały jej widziane przedtem ikony albo stylizowane wyobrażenia cielesnych w dziełach sztuki — były znacznie bardziej różnorodne i ruchliwe niż było to możliwe w przypadku prawdziwych cielesnych. Ich formy nie ograniczały wymogi fizjologii czy fizyki, lecz wyłącznie konwencje obrazowania — konieczność przekazania, poprzez wszystkie odmiany i subtelności, najważniejszego komunikatu: „Jestem obywatelem”. — Hej, wy — zwróciła się do forum. Linearne rozmowy między obywatelami były publicznie dostępne, ale ściszone proporcjonalnie do odległości w środowisku i sierota słyszała tylko jednostajny szmer. — Hej, wy! — spróbowała raz jeszcze. Ikona najbliższego obywatela — lśniąca, wielobarwna figura przypominająca posąg wysokości około dwóch delta — zwróciła się ku sierocie. Wbudowana struktura operatora wejścia skierowała punkt widzenia sieroty prosto na ikonę. Operator wyjścia, zmuszony do podążania za nią, obrócił w tę samą stronę ikonę sieroty — prostą, nieświadomą parodię ikony rozmówcy. Obywatel zalśnił niebiesko-złotym blaskiem, rozciągając w uśmiechu półprzezroczystą twarz. — Cześć, sieroto — powiedziało ve. Nareszcie odpowiedź! Detektor reakcji nawigatora wyjścia odciął swój krzyk znudzenia, tłumiąc niepokój napędzający poszukiwania, po czym wypełnił umysł sygnałami wyciszającymi wszystkie systemy, które mogłyby go odciągnąć od cennego znaleziska. — Cześć, sieroto — powtórzyła jak papuga sierota. Obywatel uśmiechnął się znowu. — Tak, cześć — odparło ve i zwróciło się z powrotem ku towarzyszom. — Hej, wy! Cześć! Nic się nie wydarzyło. — Obywatele! Wszyscy! Grupa zignorowała sierotę. Detektor reakcji zmniejszył ranking satysfakcji i nawigatorzy znowu poczuli się niespokojni. Nie aż tak, by opuścić forum, ale wystarczająco mocno, by zacząć się po nim poruszać. — Hej! Wszyscy! — wołała sierota, przemykając z miejsca na miejsce. Poruszała się bez pędu i inercji, bez grawitacji i tarcia. Wystarczyło nieco zmienić najmniej znaczące bity w zapytaniu o dane nawigatora wejścia, interpretowane przez środowisko jako położenie sieroty i kąt jej punktu widzenia. Odpowiadające im fragmenty przekazu nawigatora wyjścia określały, w którym miejscu i w jaki

sposób ikona oraz dźwięki mowy sieroty mieszały się z otoczeniem. Nawigatorzy nauczyli się zbliżać do obywateli, by łatwiej ich było usłyszeć. Niektórzy odpowiadali: „Cześć, sieroto”, zanim się odwrócili. Sierota odbijała echem ich ikony: uproszczone albo wymyślne, rokokowe bądź spartańskie, pseudobiologiczne, pseudoartefaktowe, formy o zarysach będących helisami ze świetlistego dymu albo wypełnione syczącymi gwałtownie wężami, ozdobione gorejącymi fraktalnymi inkrustacjami lub spowite w jednorodną czerń. Zawsze jednak widziała tę samą postać dwunożnej małpy, stałą kryjącą się pod szaleństwem różnorodności niczym wielka litera A w rękopisach iluminowanych przez stu szalonych mnichów. Stopniowo klasyfikujące napływające dane sieci sieroty zaczęły rozumieć, co odróżnia obywateli z forum od wszystkich ikon z biblioteki. Oprócz obrazu każda obecna tu ikona miała niewidoczny gestaltowy tag — cechę przypominającą indywidualny zapach cielesnych, ale bardziej zlokalizowaną i znacznie bogatszą w możliwości. Sierota nie pojmowała sensu tego nowego rodzaju danych, ale jej infotrop — nowo powstała struktura będąca rozwinięciem prostszych detektorów nowości oraz wzorców — zaczął reagować na ów deficyt zrozumienia. Jego uwagę przyciągnął ledwie uchwytny ślad regularności — ikona każdego obywatela miała unikatowy, niezmienny tag — i dał wyraz swemu niezadowoleniu. Sierota nie próbowała dotąd kopiować tagów, ale pod wpływem infotropu zbliżyła się do grupy trzech obywateli i przybrała postać jednego z nich, łącznie z tagiem. Reakcja była natychmiastowa. — Nie rób tego, ty idioto! — zawołał gniewnie obywatel. — Cześć! — Nikt ci nie uwierzy, jeśli spróbujesz się podawać za mnie, a już z pewnością nie ja. Rozumiesz? A teraz odejdź! Ve miało szarą skórę o metalicznym odcieniu. Dla emfazy rozświetliło tag, a potem znowu go przygasiło. Sierota uczyniła to samo. — Nie! — Obywatel zademonstrował drugi tag, sąsiadujący z oryginalnym. — Widzisz? Rzucam ci wyzwanie i nie potrafisz mi odpowiedzieć. Po co więc kłamiesz? — Cześć! — Idź sobie. Sierota była zachwycona. Nigdy dotąd nie przyciągnęła tak wielkiej uwagi. — Cześć obywatelu! Twarz barwy cyny niemal się roztopiła w geście przesadnego znużenia. — Czy nie wiesz kim jesteś? — zapytało ve. — Nie znasz własnej sygnatury? — To na pewno ta nowa sierota — zauważył ze spokojem drugi obywatel. — Jeszcze nie opuściła macicy. To twój najnowszy współpolitańczyk, Inoshiro. Powinnoś się ucieszyć na vir widok. Tego obywatela porastało krótkie, złotobrązowe futro. — Lew — odezwała się sierota. Spróbowała się upodobnić do nowego obywatela i nagle cała trójka wybuchnęła śmiechem. — Teraz chce być tobą, Gabriel — zauważył trzeci obywatel. — Jeśli ve nie wie, jak ma na imię, powinniśmy nazwać je idiotą — skwitował pierwszy, o skórze barwy cyny. — Nie bądź okrutny. Jesteśmy częściowym rodzeństwem i mogłobym ci pokazać twoje wspomnienia. Ikona trzeciego obywatela była jednolicie czarną sylwetką. — A teraz chce być Blanca.

Sierota zaczęła imitować po kolei każdego z trójki. Gdy wysyłała im gestaltowe obrazy oraz identyfikatory, w odpowiedzi wykrzykiwali dziwne, linearne dźwięki, które nic dla niej znaczyły: „Inoshiro! Gabriel! Blanca! Inoshiro! Gabriel! Blanca!”. Detektory specjalizujące się w krótkoterminowym rozpoznaniu wzorca dostrzegły związek między nimi i sierota przyłączyła się do linearnej recytacji. Kontynuowała ją przez pewien czas, gdy tamci umilkli, ale po kilku powtórzeniach wzorzec się wyjałowił. — Jestem Inoshiro — rzekł szaroskóry obywatel, przyciskając dłoń do vir piersi. — Jestem Gabriel — oznajmił złotofutry, również kładąc dłoń na vir piersi. Trzeci, będący czarną sylwetką, nadał swej dłoni cienki, biały zarys, by nie zniknęła na tle vir tułowia, nim powiedział: — Jestem Blanca. Sierota skopiowała po jednym razie zachowanie całej trójki, powtarzając ich linearne słowa oraz małpując gesty. Uformowały się symbole dla każdego z obywateli, łączące ich ikony oraz tagi z linearnymi słowami, mimo że ani one, ani słowa nie miały powiązania z niczym innym. — Jak dotąd wszystko idzie dobrze — stwierdził obywatel, którego ikona skłoniła wszystkich do wypowiedzenia słowa „Inoshiro”. — Ale jak ma zdobyć dla siebie imię? — Sieroty same nadają sobie imiona — odpowiedział obywatel o tagu powiązanym ze słowem „Blanca”. — Sieroty same nadają sobie imiona — powtórzyła echem sierota. Obywatel powiązany ze słowem „Gabriel” wskazał na powiązanego ze słowem „Inoshiro”. — Ve to...? — zapytał. — Inoshiro — odpowiedział obywatel powiązany ze słowem „Blanca”. Potem obywatel powiązany ze słowem „Inoshiro” wskazał z kolei na vir i zapytał: — Ve to? — Blanca — odpowiedział tym razem obywatel powiązany ze słowem „Blanca”. Sierota przyłączyła się do nich, wskazując tam, gdzie oni, sterowana przez wbudowane systemy pomagające jej zrozumieć geometrię środowiska i z łatwością uzupełniać wzorzec, nawet gdy nikt inny tego nie zrobił. I nagle obywatel o złotym futrze wskazał na sierotę. — Ve to? — zapytał. Nawigator wejścia przesunął punkt widzenia sieroty, próbując ustalić, na co wskazuje obywatel. Nie znalazłszy tam nic poza sierotą, przesunął punkt widzenia do tyłu, bliżej obywatela o złotym futrze, zrywając na moment kontakt z nawigatorem wyjścia. Sierota nagle ujrzała demonstrowaną przez siebie ikonę — prymitywne połączenie ikon trójki obywateli, czarne futro pomieszane z żółtym metalem — nie tylko jako słaby mentalny obraz napływający z połączeń międzykanałowych, lecz jako jaskrawy obiekt środowiskowy, podobny do trzech pozostałych. Na to właśnie wskazywał złotofutry obywatel powiązany ze słowem „Gabriel”. Infotrop wpadł w szał. Nie potrafił uzupełnić niedokończonego wzorca. Nie był w stanie odpowiedzieć na pytanie dotyczące niezwykłego czwartego obywatela. Ta luka wymagała uzupełnienia. Sierota przyglądała się, jak czwarty obywatel zmienia kształt i kolor... te zmiany idealnie harmonizowały z losowymi poruszeniami samej sieroty, niekiedy imitującej któregoś z trzech pozostałych obywateli, a w innych chwilach po prostu bawiącej się możliwościami gestaltowego przekazu. To zahipnotyzowało na moment detektory regularności, ale infotrop zaniepokoił się

jeszcze bardziej. Nieustannie próbował zestawiać wszystkie dostępne czynniki, aż wreszcie wyznaczył sobie krótkoterminowy cel: spowodowanie, by ikona szaroskórego „Inoshiro” zmieniła się tak samo, jak robiła to ikona czwartego obywatela. To spowodowało lekką przedwczesną reakcję odpowiednich symboli: mentalną wizję pożądanego zdarzenia. Choć jednak obraz wijącej się, pulsującej ikony z łatwością zyskał kontrolę nad gestaltowym kanałem wyjścia, to nie ikona Inoshiro się zmieniła, lecz ta, która reprezentowała czwartego obywatela, tak samo jak poprzednio. Nawigator wejścia przeniósł się spontanicznie w miejsce zajmowane przez nawigatora wyjścia i czwarty obywatel nagle zniknął. Infotrop ponownie odepchnął nawigatorów od siebie i czwarty obywatel pojawił się znowu. — Co ve robi? — zapytał obywatel „Inoshiro”. — Patrz i bądź cierpliwy — odpowiedział obywatel „Blanca”. — Może się czegoś nauczysz. Tworzył się już nowy symbol, reprezentujący niezwykłego czwartego obywatela — jedynego, którego ikona sprawiała wrażenie powiązanej wzajemną więzią z punktem widzenia sieroty, a także jedynego, którego poczynania sierota mogła z wielką łatwością przewidywać i kontrolować. Czy więc wszyscy obywatele byli bytami tego samego rodzaju — jak wszystkie lwy, antylopy albo okręgi — czy też nie? Powiązania między symbolami pozostawały niepewne. — To mnie nudzi! — oznajmił obywatel „Inoshiro”. — Niech kto inny zajmuje się dziećmi! — Ve zatańczyło wokół grupy, imitując kolejno ikony powiązane z „Blanca” i „Gabrielem”, nim wróciło do oryginalnej postaci. — Jak mam na imię? Nie wiem! Jaka jest moja sygnatura? Nie mam żadnej! Jestem sierotą! Jestem sierotą! Nie wiem nawet jak wyglądam! Gdy sierota zauważyła, że obywatel „Inoshiro” przyjmuje ikony dwóch pozostałych, popadła w dezorientację i omal nie porzuciła całego systemu klasyfikacji. Obywatel „Inoshiro” zachowywał się podobnie do czwartego, choć jego poczynania nie pozostawały w zgodności z intencjami sieroty. Stworzony przez sierotę symbol czwartego obywatela nadal śledził jego wygląd oraz położenie w środowisku, ale teraz zaczął również wyrażać esencję mentalnych obrazów oraz krótkoterminowych celów, tworząc podsumowanie wszystkich aspektów stanu umysłu, najwyraźniej powiązane w jakiś sposób z zachowaniem tego obywatela. Jednakże tylko nieliczne symbole miały jasno zdefiniowane granice. Większość przenikała się nawzajem i mieszała jak wymieniające plazmidy bakterie. Symbol obywatela „Inoshiro” skopiował niektóre struktury stanu umysłu symbolu czwartego obywatela, po czym zaczął je wypróbowywać. W pierwszej chwili ta umiejętność przedstawiania wysoce skompresowanych „wyobrażeń” i „celów” była bezużyteczna, ponieważ nadal pozostawała powiązana ze stanem umysłu sieroty. Sklonowana na ślepo maszyneria symbolu „Inoshiro” uparcie przewidywała, że obywatel „Inoshiro” zachowa się zgodnie z planami samej sieroty... a to się nigdy nie zdarzało. Powtarzające się niepowodzenia doprowadziły do uwiądu owych połączeń i maleńki, prymitywny model umysłu zachowany wewnątrz symbolu reprezentującego „Inoshiro” mógł swobodnie poszukiwać stanu umysłu najlepiej reprezentującego rzeczywiste zachowanie tego obywatela. Symbol wypróbowywał różne połączenia, rozmaite teorie, poszukując takiej, która byłaby najbardziej sensowna, aż wreszcie sierota uświadomiła sobie, że obywatel „Inoshiro” imituje czwartego obywatela. — Jestem sierotą! — zawołał czwarty obywatel. — Jestem sierotą! Nie wiem nawet jak wyglądam! — Ve jest sierotą! — oznajmił obywatel „Gabriel”, wskazując na czwartego obywatela.

— Ve jest sierotą — zgodził się obywatel „Inoshiro” ze znużeniem w głosie. — Ale dlaczego musi być takie tępe? Zainspirowana infotropem sierota spróbowała zagrać w grę „ve to”, tym razem używając w przypadku czwartego obywatela określenia „sierota”. Pozostali potwierdzili jej wybór i wkrótce to słowo powiązało się z symbolem reprezentującym czwartego obywatela.

*** Gdy trójka znajomych sieroty opuściła środowisko, czwarty obywatel pozostał na miejscu. Ve nie miało już jednak do zaoferowania więcej interesujących niespodzianek, sierota spróbowała więc bez powodzenia zaczepiać kilku innych obywateli, po czym wróciła do biblioteki. Nawigator wejścia opanował już najprostszy system indeksacji stosowany w tym miejscu, gdy więc infotrop poszukiwał sposobów domknięcia na wpół uformowanych w środowisku wzorców, udało mu się doprowadzić nawigatora do miejsc zawierających odniesienia do czterech tajemniczych linearnych słów, których używali obywatele — „Inoshiro”, „Gabriel”, „Blanca” i „Sierota”. Istniały strumienie danych powiązane z każdym z tych słów, choć najwyraźniej żaden z nich nie odnosił się do samych obywateli. Sierota ujrzała tak wiele przedstawiających cielesnych — często mających skrzydła — powiązanych z określeniem „Gabriel”, że zbudowała nowy symbol z odkrytych przez siebie regularności. Jednakże w bardzo niewielkim stopniu pokrywał się on z symbolem reprezentującym złotofutrego obywatela. Wielokrotnie oddalała się od prowadzonych przez infotrop poszukiwań; nawigatora wejścia przyciągały stare adresy, wytrawione w pamięci biblioteki. W pewnej chwili, przyglądając się scenie wyobrażającej brudne cielesne dziecko trzymające w rękach pustą drewnianą miskę, sierota poczuła się znudzona i wróciła na lepiej sobie znane terytorium. W połowie drogi natknęła się na scenę wyobrażającą dorosłego cielesnego, który przykucnął obok oszołomionego lwiątka i wziął je w ramiona. Lwica leżała na ziemi za nimi, nieruchoma i zakrwawiona. Cielesny pogłaskał lwiątko po głowie. — Biedne, małe yatima. Coś w tej scenie zafascynowało sierotę. — Yatima, yatima — wyszeptała do biblioteki. Nigdy dotąd nie słyszała tego słowa, ale jego brzmienie głęboko ją poruszyło. Lwiątko pisnęło. — Moja biedna, mała sierota — zanucił cielesny.

*** Sierota przemieszczała się między biblioteką a środowiskiem z pomarańczowym niebem i fontanną z latającymi świnkami. Czasami była tam trójka jej znajomych albo inni obywatele, z którymi można się było pobawić, w innych zaś przypadkach tylko sam czwarty obywatel. Ve przy prawie każdej wizycie wyglądało inaczej. Miało tendencję do przypominania najbardziej uderzającego obrazu widzianego przez sierotę w bibliotece w ciągu kilku ostatnich kilotau. Mimo to zawsze łatwo było je zidentyfikować: tylko ono stawało się widoczne dopiero po rozłączeniu nawigatorów. Dlatego po każdym przybyciu do tego środowiska sierota oddalała się od siebie, by przyjrzeć się czwartemu obywatelowi. Czasami poprawiała jego ikonę, upodabniając ją do jakiegoś wspomnienia albo dostosowując do estetycznych preferencji powstałych z klasyfikujących dane sieci, które to preferencje zrodziły się z kilkudziesięciu pól cech, a następnie pogłębiły je albo zmąciły strumienie napływających danych. Niekiedy sierota imitowała też cielesnego, który wziął na ręce lwiątko: wysokiego i smukłego, czarnoskórego i brązowookiego,

odzianego w fioletową szatę. Pewnego razu, gdy obywatel powiązany ze słowem „Inoshiro”, rzekł z udawanym smutkiem: „Biedna, mała sieroto, nadal nie masz imienia”, sierota przypomniała sobie tę scenę. — Biedne, małe Yatima — odparła. — Chyba już ma — zauważył złotofutry obywatel. Od tej pory wszyscy nazywali czwartego obywatela wyrazem „Yatima . Powtarzali go tak wiele razy i z takim naciskiem, że sierota związała się z nim równie mocno, jak ze słowem „Sierota”. — Yatima? — zawołał triumfalnie obywatel powiązany ze słowem „Inoshiro” do czwartego obywatela. — Yatima! Ha, ha, ha! Mam piątkę rodziców i piątkę częściowego rodzeństwa, i zawsze będę starszy od ciebie! — Inoshiro! — kazała odpowiedzieć czwartemu obywatelowi sierota. — Inoshiro! Ha, ha, ha! Nie miała jednak pojęcia, co powiedzieć dalej.

*** — Gleisnery przesuwają planetoidę — poinformowało sierotę Blanca. — W tej chwili, w czasie rzeczywistym. Chcesz to zobaczyć? Inoshiro i Gabriel już tam są. Na ikonie Blanca pojawił się nowy, niezwykły tag i po chwili ve zniknęło. Forum było prawie zupełnie puste: przy fontannie można było zobaczyć garstkę regularnych gości, ale sierota wiedziała, że ją zignorują. Był też — jak zwykle — czwarty obywatel. Blanca pojawiło się znowu. — O co chodzi? Nie potrafisz za mną podążyć, czy nie chcesz tam iść? Sieci analizy językowej sieroty zaczęły dostrajać uniwersalną gramatykę, którą w nich zakodowano, pośpiesznie dostosowując ją do linearnych konwencji. Słowa stawały się czymś więcej niż izolowanymi sygnałami przywołującymi symbole o jednoznacznym, niezmiennym znaczeniu. Subtelności związane z ich kolejnością, kontekstem oraz odmianą prowadziły teraz do kaskad rozmaitych interpretacji. Blanca pytało, czego chce czwarty obywatel. — Pobaw się ze mną! Sierota nauczyła się nazywać czwartego obywatela „ja” zamiast „Yatima”, ale to była tylko gramatyka, nie samoświadomość. — Chcę zobaczyć przesuwanie planetoidy, Yatima. — Nie! Pobaw się ze mną! Sierota zatańczyła z ekscytacją wokół vir, wyświetlając urywki niedawnych wspomnień: Blanca tworzące dzielone obiekty środowiskowe — wirujące numerowane bloki oraz podskakujące różnobarwne kule — i uczące sierotę interakcji z nimi. — Proszę bardzo! Oto nowa zabawa. Miejmy nadzieję, że szybko się uczysz. Blanca wyemitowało następny tag — podobny do poprzedniego, ale nie identyczny — po czym ponownie zniknęło... po to tylko, by zaraz pojawić się w odległości kilkuset delta. Sierota z łatwością zauważyła vir i natychmiast poszła w vir ślady. Blanca przeskoczyło znowu. I znowu, za każdym razem emitując przed zniknięciem nowy, nieznacznie zmieniony tag. Gdy tylko sierota poczuła się znudzona tą zabawą, Blanca zaczęło pozostawać na ułamek tau poza środowiskiem, zanim pojawiło się znowu. Sierota musiała poświęcać chwilę na próby odgadnięcia, gdzie ve zmaterializuje się następnym razem, w nadziei, że pierwsza dotrze w wyznaczone miejsce. Nie było w tym jednak żadnych regularności. Blanca losowo przenosiło po forum swój materialny cień — od krużganków aż po fontannę — i wszystkie domysły sieroty okazywały się nietrafne. To było frustrujące... ale do tej pory w zabawach Blanca zawsze krył się jakiś subtelny

ład, infotrop nie dawał więc za wygraną, raz po raz łącząc istniejące detektory wzorca w coraz to nowe koalicje w poszukiwaniu czegoś, co pozwoliłoby zrozumieć problem. Tagi! Kiedy infotrop porównał wspomnienie surowych gestaltowych danych emitowanych przez Blanca z adresami obliczanymi przez wbudowane sieci geometryczne w chwili, gdy sierota zauważyła vir, fragmenty obu sekwencji okazały się niemal identyczne. Raz po raz. Infotrop powiązał dwa źródła informacji ze sobą, rozpoznając w nich dwa sposoby nauczenia się tego samego i sierota zaczęła skakać po środowisku, nie czekając na pojawienie się Blanca. Za pierwszym razem, ich ikony nałożyły się na siebie i sierota musiała się odsunąć, nim jeszcze się przekonała, że Blanca naprawdę tu jest, co potwierdziłoby sukces, który niecierpliwy infotrop zdążył już sobie przyznać. Za drugim razem, instynktownie uniknęła kolizji, zmieniając nieco adres tagu, co nauczyła się robić, ścigając Blanca za pomocą wzroku. Za trzecim razem sierota wyprzedziła vir i pierwsza dotarła na miejsce. — Wygrałom! — Świetnie. Yatima! Podążyłoś za mną! — Podążyłom za tobą! — Czy pójdziemy teraz obejrzeć przesuwanie planetoidy? Jak Inoshiro i Gabriel? — Gabriel! — Jak rozumiem, to znaczy „tak”. Blanca przeskoczyło, sierota podążyła za nią i otoczony krużgankami plac zamienił się w miliard gwiazd. Sierota przyjrzała się nowemu, niezwykłemu środowisku. Gwiazdy świeciły na niemal wszystkich pasmach, od długich na kilometr fal radiowych aż po wysokoenergetyczne promieniowanie gamma. Gestaltową „przestrzeń kolorów” można było rozciągać bez końca. Sierota natrafiła w bibliotece na kilka astronomicznych obrazów wykorzystujących podobną paletę, ale większość środowisk i przedstawiających Ziemię scen nie wychodziła poza podczerwień i ultrafiolet. Nawet satelitarne obrazy powierzchni planet w porównaniu z tym wydawały się bezbarwne. Planety były za zimne, by świecić tak jasno w całym zakresie widma. W tej feerii kolorów dostrzegało się subtelne oznaki ładu — serie linii emisyjnych i absorpcyjnych czy gładkie zarysy promieniowania cieplnego — ale oszołomiony infotrop padł ofiarą przeładowania i po prostu pozwalał, by dane przezeń przepływały. Analiza będzie musiała zaczekać na tysiąc dalszych wskazówek. Gwiazdy nie miały żadnych geometrycznych cech. Przypominały odległe punkty, a ich adresów w środowisku nie sposób było obliczyć. Przez umysł sieroty przemknął jednak obraz poruszania się między nimi. Przez chwilę wyobrażała sobie możliwość ujrzenia ich z bliska. Zauważyła nieopodal grupkę obywateli. Gdy tylko odwróciła uwagę od tła gwiazd, spostrzegła dziesiątki podobnych skupisk rozproszonych po środowisku. Niektóre z ich ikon odbijały lokalne światło, ale większość po prostu się uwidaczniała, nie udając, że wchodzi w interakcję z blaskiem gwiazd. — Musiałoś przyprowadzić to coś? — zapytało Inoshiro. Spojrzawszy na vir, sierota zauważyła gwiazdę znacznie jaśniejszą od pozostałych, zdecydowanie mniejszą niż znajomy obraz na ziemskim niebie, ale tym razem nieosłoniętą przez powłokę gazów i pyłu. — Słońce? — Tak, to słońce — potwierdził Gabriel. Złotofutry obywatel unosił się w przestrzeni obok

Blanca, o zarysach równie ostrych jak zawsze i sylwetce jeszcze ciemniejszej niż zimne, rzadkie promieniowanie tła w przestrzeni między gwiazdami. — Dlaczego przyprowadziłoś Yatima? — poskarżyło się Inoshiro. — Jest za młode! Nic nie zrozumie. — Nie zwracaj na vir uwagi, Yatima — rzekło Blanca. Yatima! Yatima! Sierota świetnie wiedziała, gdzie się znajduje Yatima i jak ve wygląda! Nie potrzebowała już rozdzielać nawigatorów, żeby to sprawdzić. Ikona czwartego obywatela ustabilizowała się jako wysoki cielesny w fioletowej szacie, który zaopiekował się lwiątkiem w scenie przedstawionej w bibliotece. — Nie martw się, Yatima — rzekło do sieroty Inoshiro. — Spróbuję ci to wytłumaczyć. Gdyby gleisnery nie przesunęły planetoidy, za trzysta tysięcy lat — dziesięć tysięcy teratau — mogłaby uderzyć w Ziemię. Im prędzej to zrobią, tym mniej energii będzie trzeba zużyć. Nie mogły jednak przesunąć jej przedtem, bo równania są chaotyczne, i do tej chwili nie były w stanie stworzyć zadowalającego modelu jej trasy. Sierota nic z tego nie zrozumiała. — Blanca chciało, żebym zobaczyła przesunięcie! Ale ja wolałom pobawić się w coś nowego! — I co ve zrobiło? — zapytało ze śmiechem Inoshiro. — Porwało cię? — Podążałom za ver. Skakało i skakało... ale vir nie zgubiłom! Sierota wykonała kilka krótkich skoków wokół trójki znajomych, by zilustrować te słowa, choć nie przekazywało to raczej wrażenia, jakim było przeskakiwanie między środowiskami. — Psst. Zaczyna się — odezwało się Inoshiro. Sierota spojrzała w kierunku, w którym patrzyło ve, i zobaczyła w oddali nieregularną skalną bryłę. Jedną jej stronę oświetlało słońce, druga zaś kryła się w głębokim cieniu. Skała mknęła prosto na luźne skupisko obywateli. Oprogramowanie środowiska ozdobiło obraz planetoidy gestaltowymi tagami wypełnionymi informacjami na temat jej składu chemicznego, masy, momentu pędu oraz parametrów orbitalnych. Sierota poznała niektóre z tych pojęć w bibliotece, ale nie wiedziała jeszcze, co właściwie znaczą. — Jedna pomyłka lasera i cieleśni zginą w cierpieniach! W metalicznych oczach Inoshiro pojawił się błysk. — A na ponowną próbę zostanie tylko trzysta tysiącleci — zauważyło z przekąsem Blanca. Inoshiro zwróciło się w stronę sieroty i uspokajająco skinęło głową. — Ale nam nic nie grozi. Nawet gdyby katastrofa zniszczyła Konishi na Ziemi, mamy kopie bezpieczeństwa rozsiane po całym Układzie Słonecznym. Planetoida była już tak blisko, że sierota mogła obliczyć jej adres w środowisku oraz rozmiary. Była sto razy dalej niż najdalszy obywatel, ale zbliżała się szybko. Oczekujący widzowie ustawili się w przypominającą sferę powłokę o średnicy w przybliżeniu dziesięć razy większej niż średnica planetoidy. Sierota natychmiast zauważyła, że jeśli skała nie zmieni trajektorii, przemknie przez sam środek tej wyimaginowanej sfery. Wszyscy wpatrywali się z uwagą w planetoidę. Sierota zastanawiała się, na czym polega ta zabawa; ukształtował się ogólny symbol oznaczający wszystkich w środowisku, w tym również trójkę znajomych sieroty. Odziedziczył on charakteryzującą czwartego obywatela cechę posiadania przekonań dotyczących obiektów, która okazała się tak bardzo użyteczna w próbach przewidywania jego zachowania. Może wszyscy czekali, aż skała nagle przeskoczy w losowe miejsce, jak robiło to Blanca? Sierota była przekonana, że się mylą. Skała nie była obywatelem i nie mogła się z nimi bawić.

Zapragnęła, by wszyscy zapoznali się z prostą trajektorią skały. Raz jeszcze sprawdziła swe ekstrapolacje, ale nic się nie zmieniło. Kierunek i prędkość pozostawały niezmienione. Sierocie brakowało słów, by wyjaśnić to tłumowi... ale może gapie zrozumieją to dzięki obserwacji czwartego obywatela, podobnie jak ve uczyło się, obserwując Blanca. Sierota przeskoczyła prosto na ścieżkę planetoidy. Ćwiartka nieba zrobiła się szara i plamista, nieregularne wzniesienie widoczne po stronie słońca rzucało głęboki cień na zbliżającą się powierzchnię. Przez moment sierota była zbyt zdumiona, by się poruszyć, zahipnotyzowana jej skalą, prędkością oraz pokracznym, nic nieznaczącym majestatem. Potem zrównała prędkość z planetoidą i poprowadziła ją w stronę tłumu. Wszyscy zaczęli krzyczeć z ekscytacji. Ich słowa były odporne na fikcyjną próżnię, ale zdegradowane przez odległość w środowisku zmieniały się w pulsujący ryk. Sierota odwróciła się od planetoidy i zauważyła, że najbliżsi obywatele machają rękami bądź gestykulują. Symbol czwartego obywatela, bezpośrednio połączony z umysłem sieroty, doszedł już do wniosku, że czwarty obywatel posuwa się wzdłuż trajektorii planetoidy po to, by zmienić myśli innych obywateli. Tak oto model czwartego obywatela stworzony przez sierotę zyskał właściwość posiadania przekonań na temat tego, co myślą inni obywatele. Symbole reprezentujące Inoshiro, Blanca, Gabriela oraz cały tłum rzuciły się na tę innowację, pragnąc również ją wypróbować. Wpadłszy do sferycznego obszaru, sierota usłyszała śmiechy i aplauz innych. Wszyscy obserwowali czwartego obywatela, choć sierota zaczęła wreszcie podejrzewać, że nikomu tu nie było trzeba pokazywać trajektorii. Obejrzała się za siebie, by się upewnić, czy skała nie zmieniła kursu. Punkt na wzniesieniu rozjarzył się nagle w podczerwieni, a potem eksplodował blaskiem tysiąc razy jaśniejszym niż skąpana w słonecznym świetle skała. Jego cieplne widmo było gorętsze niż powierzchnia słońca. Sierota znieruchomiała, pozwalając się zbliżyć planetoidzie. Z krateru na wzniesieniu buchnęła fontanna rozżarzonego gazu. Obraz był pełen nowych gestaltowych tagów. Wszystkie były niezrozumiałe, ale infotrop wypalił w umyśle sieroty obietnicę: „poznam ich znaczenie”. Sierota kontynuowała sprawdzanie środowiskowych adresów punktów odniesienia, które śledziła, i wykryła minimalną zmianę kursu planetoidy. Czy rozbłysk i to maleńkie odchylenie były wszystkim, na co czekali widzowie? Czwarty obywatel mylił się, co do tego, co wiedzieli, co myśleli i czego chcieli... a teraz oni o tym wiedzieli? Implikacje odbijały się między symbolami, modele umysłów tworzyły swe zwierciadlane odbicia, a sieć poszukiwała sensu i stabilności. Nim planetoida zdążyła się zetknąć z ikoną czwartego obywatela, sierota przeskoczyła z powrotem do znajomych. Inoshiro było wściekłe. — Po co to zrobiłoś? Wszystko zepsułoś! Ty dzieciaku! — Co widziałoś, Yatima? — zapytało łagodnym tonem Blanca. — Skała przeskoczyła mały odcinek. Ale chciałom, by wszyscy pomyśleli... że tego nie zrobi. — Idiota! Zawsze musisz się popisywać! — Yatima? — zapytał Gabriel. — Dlaczego zdaniem Inoshiro poleciałoś po trasie planetoidy? Sierota się zawahała. — Nie wiem, co myśli Inoshiro. Symbole czterech obywateli ustawiły się w konfigurację, którą wypróbowywały już tysiąc razy — czwarty obywatel, Yatima, oddalone od pozostałych, wyodrębnione jako unikatowe, tym razem dlatego, że tylko vir myśli sierota mogła znać z całą pewnością. Gdy sieć symboli poszukiwała lepszych sposobów wyrażenia tej wiedzy, wzajemne połączenia zaczęły się zacieśniać, a te, które

były nadmiarowe, rozpadały się. Nie było żadnej różnicy między modelem przekonań Yatima dotyczących innych obywateli, zatopionym głęboko w vir symbolu... a modelami innych obywateli ulokowanymi w ich symbolach. Sieć w końcu uświadomiła sobie ten fakt i zaczęła odrzucać niepotrzebne stadia pośrednie. Model opinii Yatima przerodził się w szerszą sieć, obejmującą całą symboliczną wiedzę sieroty. A model przekonań Yatima dotyczących vir umysłu przerodził się w całościowy model tego umysłu: nie jego maleńki duplikat czy upraszczające streszczenie, lecz ciasną wiązkę połączeń z samym obiektem. Strumień świadomości sieroty przepłynął przez te nowe połączenia i sprzężenie zwrotne na moment odebrało mu stabilność. Myślę, że Yatima myśli, że myślę, że Yatima myśli... Potem jednak sieć symboli zidentyfikowała ostatnie nadmiarowe elementy, przecięła kilka wewnętrznych połączeń i regressus ad infinitum przeszedł w prosty, stabilny rezonans: Myślę. Myślę, że wiem, o czym myślę. — Wiem, o czym myślę — odezwało się Yatima. — Dlaczego uważasz, że to kogokolwiek obchodzi? — zapytało wyniośle Inoshiro. Konceptuarium po raz pięć tysięcy dwudziesty trzeci sprawdziło architekturę umysłu sieroty, porównując ją z obowiązującą w polis definicją samoświadomości. Wszystkie kryteria zostały spełnione. Konceptuarium wyłączyło tę swoją część, która kierowała macicą, a razem z nią zatrzymało też samą sierotę. Następnie zmodyfikowało lekko maszynerię macicy, umożliwiając jej niezależne działanie, co z kolei pozwalało przeprogramowywać ją od wewnątrz. Później skonstruowało sygnaturę dla nowego obywatela: dwie unikatowe liczby złożone z milionów cyfr — jedna prywatna, a druga publiczna — po czym wbudowało je w cyberkancelistę sieroty, niewielką strukturę, która do tej pory pozostawała w uśpieniu, aż wreszcie uruchomiły ją te klucze. Wysłało też do polis kopię publicznej sygnatury, by wpisano ją do katalogu. Na koniec konceptuarium przekazało wirtualną maszynę, która dotąd była macicą, w gestię systemu operacyjnego polis, wyrzekając się wszelkiej władzy nad jej zawartością. Uwolniło ją, niczym kołyskę rzuconą na fale strumienia. Maszyna była teraz egzojaźnią nowego obywatela: jego powłoką, nieświadomą skorupą. Obywatel mógł ją przeprogramowywać do woli, ale polis nie pozwoli, by dotknęło jej inne oprogramowanie. Kołyska była niezatapialna, chyba że od wewnątrz. — Przestań! — zażądało Inoshiro. — Kogo teraz udajesz? Yatima nie potrzebowało już odsuwać od siebie nawigatorów. Wiedziało, że vir ikona nie zmieniła postaci, ale emituje teraz gestaltowy tag, taki sam jak te, które zauważyło u innych obywateli, gdy po raz pierwszy odwiedziło środowisko z latającymi świnkami. Blanca wysłało do Yatima tag innego rodzaju. Zawierał on losową liczbę zakodowaną za pomocą publicznej połowy sygnatury Yatima. Nim ve zdążyło zadać sobie pytanie, co ona znaczy, cyberkancelista automatycznie rozwiązał ten problem: odkodował przekaz, zakodował go ponownie za pomocą publicznej sygnatury Blanca i odesłał z powrotem jako trzeci rodzaj tagu. Deklaracja tożsamości. Wezwanie. Odpowiedź. — Witaj w Konishi, obywatelu Yatima — rzekło Blanca i zwróciło się ku Inoshiro. Ve powtórzyło to samo wezwanie i mruknęło z niechęcią; — Witaj, Yatima. — Witaj w Koalicji Polis — dodał Gabriel.

Zdeprymowane Yatima gapiło się na trójkę znajomych, nie zwracając uwagi na ceremonialne słowa. Próbowało zrozumieć, co takiego się w ver zmieniło. Widziało znajomych, gwiazdy i tłum, wyczuwało własną ikonę... ale choć te zwyczajne myśli i spostrzeżenia toczyły się nadal bez przeszkód, w mrocznej przestrzeni za nimi zatańczyło pytanie nowego rodzaju: Czyje to są myśli? Kto widzi te gwiazdy i tych obywateli? Kto zastanawia się nad tymi myślami i tymi obrazami? Odpowiedź nadeszła nie tylko pod postacią słów, lecz również jako cichy dźwięk jednego z tysięcy symboli, który nagle podporządkował sobie wszystkie. Nie po to, by odbijać każdą myśl, lecz by powiązać wszystkie w jedną całość, zawrzeć je w sobie niczym skóra. Kto to myśli? Ja.

2 KOPALNIE PRAWDY Polis Konishi, Ziemia 23 387281 042 016 SCzK 18 maja 2975, 10:10:39,170 CzU

— Z czym masz trudności? Ikona Radiya była nagim szkieletem splecionym z większych i mniejszych gałęzi, o czaszce wykonanej z sękatego pniaka. Domowe środowisko vir było dębowym lasem. Ich spotkania zawsze odbywały się na tej samej polanie. Yatima nie było pewne, czy Radiya spędza tu wiele czasu, czy też podczas pracy całkowicie zanurza się w abstrakcyjnych przestrzeniach matematycznych. Tak czy inaczej, kompleks leśny ze swym złożonym, arbitralnym chaosem stanowił dziwnie harmonijne tło dla cechujących się spartańską prostotą obiektów, które ich dwójka wyczarowywała tam, by je badać. — Krzywizna przestrzenna. Nie potrafię zrozumieć, skąd się bierze. — Yatima stworzyło bryłę półprzezroczystej galarety, która krążyła między ver a Radiya na wysokości piersi. Bryła zawierała sześć czarnych trójkątów. — Jeśli zaczniemy od rozmaitości, to czy nie powinniśmy być w stanie narzucić jej dowolnej geometrii? — Rozmaitość była przestrzenią posiadającą wyłącznie wymiary i topologię. Nie było w niej kątów, odległości ani linii równoległych. Gdy ve mówiło, galareta rozciągała się i wyginała, a boki trójkątów kołysały się i wypaczały. — Myślałom, że krzywizna istnieje na wyższym poziomie, stanowi nowy zbiór zasad, które jesteśmy w stanie dowolnie kształtować. Na przykład, gdybyśmy tego zapragnęli, moglibyśmy zdecydować, że krzywizna wszędzie równa się zeru. — Ve wyprostowało wszystkie trójkąty, tworząc z nich sztywne, płaskie figury. — Ale teraz nie jestem już tego pewne. Istnieją proste, dwuwymiarowe rozmaitości, takie jak sfera, w których nie potrafię wyprostować geometrii. Ale nie umiem też udowodnić, że to niemożliwe. — A co z torusem? — zapytało Radiya. — Potrafisz nadać mu euklidesową geometrię? — Z początku nie potrafiłom. Ale potem znalazłom sposób. — Pokaż mi. Yatima wymazało bryłę galarety i stworzyło torus o szerokości jednego delta i wysokości jednej czwartej. Na jego białej powierzchni pojawiły się czerwone południki i niebieskie okręgi równoleżników. Ve znalazło w bibliotece standardowe narzędzie pozwalające traktować powierzchnię każdego obiektu jako środowisko. Zmieniało ono skalę wszystkiego, przesuwając fikcyjne promienie światła po liniach geodezyjnych i dodawało też niewielką grubość, by obserwator nie musiał się stawać dwuwymiarowy. Yatima uprzejmie oferowało adres Radiya, by mogło podążyć za ver, po czym wskoczyło do środowiska torusa. Yatima i Radiya znaleźli się na zewnętrznej krawędzi — „równiku” torusa — zwracając się przodem do południa. Na powierzchnię padały promienie światła i środowisko wydawało się bezkresne, choć Yatima wyraźnie widziało tyły ikon własnej i Radiya, odległe o jeden krótki obrót, a w luce między dwiema sylwetkami mogło wypatrzyć kolejne, dwukrotnie dalsze Radiya. Leśna polana zniknęła bez śladu. Nad nimi była tylko nieprzenikniona ciemność. Gdy ve patrzyło na południe, perspektywa była niemal linearna. Mogło się wydawać, że czerwone południki obiegające torus zmierzają ku odległemu punktowi zbiegu. Jednakże na

wschodzie i zachodzie niebieskie równoleżniki — które w pobliżu wydawały się niemal proste i równoległe — oddalały się od siebie gwałtownie, zbliżając się do krytycznej odległości. Promienie światła okrążające torus wzdłuż zewnętrznej krawędzi zbiegały się, jakby skupiała je soczewka powiększająca, w punkcie położonym naprzeciwko tego, z którego wyszły. Dlatego znacznie powiększony obraz maleńkiej plamki położonej na równiku po drugiej stronie torusa zasłaniał widok, odpychając na boki obrazy wszystkiego, co leżało na północ i na południe od niego. Za tym wyznaczającym połowę drogi punktem niebieskie linie znowu się zbiegały i przez pewien odcinek prezentowały coś przypominającego normalną perspektywę, nim zatoczyły pełen krąg i efekt się powtórzył. Tym razem jednak widok zasłaniał szeroki pas fioletu, z wąską czarną linią na szczycie, ciągnący się wzdłuż horyzontu — ikona Yatima zniekształcona przez krzywiznę. Gdyby Yatima odwróciło się o sto osiemdziesiąt stopni od Radiya, mogłoby też zobaczyć dwie inne wstęgi — zieloną i brązową — częściowo przesłaniające fioletową i czarną. — Geometria tego środowiska jest w oczywisty sposób nieeuklidesowa. — Yatima nakreśliło na powierzchni u ich stóp kilka trójkątów. — Suma kątów trójkąta zależy od tego, gdzie go umieścimy. Tutaj ma więcej niż sto osiemdziesiąt stopni, ale blisko wewnętrznej powierzchni mniej. Pośrodku to się prawie wyrównuje. Radiya skinęło głową. — W porządku. Jak zatem możesz wyrównać to wszędzie, nie zmieniając topologii? Yatima wysłało do obiektu środowiskowego serię tagów i panorama zaczęła się zmieniać. Rozciągnięte ikony na wschodnim i zachodnim horyzoncie kurczyły się, a niebieskie równoleżniki prostowały. Na południu wąski obszar linearnej perspektywy szybko się poszerzał. — Jeśli wygniemy walec, tworząc torus, linie równoległe do osi walca rozciągną się i powstaną okręgi o różnych obwodach. Stąd właśnie bierze się krzywizna. A jeśli spróbujemy zachować obwód okręgów, nie będziemy w stanie zapobiec ich stykaniu się, chyba że spłaszczymy walec. Ale to jest prawdą tylko w trzech wymiarach. Wszystkie linie siatki były teraz proste, a perspektywa w każdym punkcie stała się całkowicie linearna. Yatima i Radiya odnosili wrażenie, że stoją na bezkresnej płaszczyźnie. Tylko powtarzające się obrazy ich ikon świadczyły, że jest inaczej. Trójkąty również stały się płaskie. Yatima stworzyło dwie identyczne kopie jednego z nich, a następnie przysunęło wszystkie trzy do siebie, tworząc figurę dowodzącą, że suma ich kątów równa się stu osiemdziesięciu stopniom. — Topologicznie nic się nie zmieniło. Nie rozrywałom ani nie zlepiałom żadnych fragmentów powierzchni. Jedyna różnica to... Ve przeskoczyło z powrotem na leśną polanę. Torus wyglądał teraz jak powierzchnia krótkiego walca. Wielkie niebieskie okręgi równoleżników miały obecnie identyczne obwody, ale mniejsze, czerwone okręgi, południki, sprawiały wrażenie rozprasowanych w linie proste. — Obróciłom każdy południk o dziewięćdziesiąt stopni w czwartym wymiarze przestrzennym. Wydają się nam płaskie, bo patrzymy na nie z boku. Yatima przećwiczyło przedtem tę sztuczkę w mniejszej liczbie wymiarów: obróciło taśmę położoną między dwoma koncentrycznymi okręgami o dziewięćdziesiąt stopni w innej płaszczyźnie, ustawiając ją pionowo. Dzięki dodatkowemu wymiarowi cała taśma mogła mieć taki sam promień. W przypadku torusa wyglądało to tak samo: każdy pas położony między równoleżnikami mógł mieć identyczny promień pod warunkiem, że dało im się inną „wysokość” w czwartym wymiarze, by zachować ich odrębność. Yatima pomalowało cały torus na płynnie przechodzące w siebie odcienie zieleni, by ujawnić ukrytą czwartą współrzędną. Wewnętrzna i zewnętrzna powierzchnia „walca” miały taki sam kolor tylko na górnym i dolnym brzegu, gdzie

spotykały się w czwartym wymiarze. W innych miejscach odmienne odcienie wskazywały, że obie strony pozostają rozdzielone. — Świetnie — pochwaliło vir Radiya. — A teraz zrób to samo ze sferą. Yatima skrzywiło się w wyrazie frustracji. — Próbowałom! Intuicyjnie to wydaje się niemożliwe, ale to samo powiedziałobym o torusie, nim odkryłom właściwą sztuczkę. Stworzyło sferę, a potem przekształciło ją w sześcian. Niedobrze. W ten sposób krzywizna chowała się tylko w osobliwościach w wierzchołkach bryły, ale nie znikała. — Dobra. Dam ci wskazówkę. Radiya zmieniło sześcian w sferę i narysowało na niej trzy czarne koła wielkie: równik i dwa kompletne południki, oddalone od siebie o dziewięćdziesiąt stopni. — Na co podzieliłom powierzchnię? — Na trójkąty. Osiem trójkątów. Cztery na północnej półkuli i cztery na południowej. — Cokolwiek zrobisz z powierzchnią, powyginasz ją, rozciągniesz, obrócisz w tysiącu dodatkowych wymiarów, zawsze będziesz mogło podzielić ją w taki sam sposób, prawda? Osiem trójkątów opartych na sześciu punktach? Yatima zaczęło eksperymentować, odkształcając sferę na wiele różnych sposobów. — Chyba masz rację. Ale w czym mi to pomaga? Radiya milczało. Yatima uczyniło obiekt przezroczystym, by widzieć wszystkie trójkąty jednocześnie. Tworzyły coś w rodzaju prostej, zamkniętej siatki o sześciu węzłach. Ve wyprostowało wszystkie dwanaście linii, co z pewnością spłaszczyło trójkąty, ale jednocześnie przeobraziło sferę w foremny ośmiościan, wcale nie lepszy od sześcianu. Każda powierzchnia była całkowicie euklidesowa, lecz sześć ostrych kątów tworzyło skupiska nieskończenie gęstej krzywizny Spróbowało je rozprostować. To było łatwe, ale w rezultacie osiem trójkątów wygięło się w nieeuklidesowe kształty, takie same jak na sferze. Wydawało się „oczywiste”, że kątów i boków nie sposób jednocześnie uczynić płaskimi... ale Yatima nadal nie potrafiło odkryć powodu uniemożliwiającego pogodzenie ze sobą tych celów. Zmierzyło kąty czterech trójkątów stykających się w punkcie, który niedawno był wierzchołkiem ośmiościanu: 90, 90, 90, 90. To miało sens: żeby linie łączyły się ze sobą na płaszczyźnie bez żadnych zbędnych luk, suma kątów musiała wynosić trzysta sześćdziesiąt stopni. Ve wróciło do kształtu ośmiościanu i ponownie zmierzyło kąty: 60, 60, 60, 60. Suma równa dwustu czterdziestu stopniom była stanowczo za mała, by można je było ułożyć na płaszczyźnie. Każdy wynik mniejszy niż pełen okrąg zmuszał powierzchnię do zwijania się na podobieństwo wierzchołka stożka. Tak jest! To było sedno sprzeczności! Każdy wierzchołek potrzebował trzystu sześćdziesięciu stopni wokół siebie, by można go było przenieść na płaszczyznę... podczas gdy każdy płaski, euklidesowy trójkąt dawał ich tylko sto osiemdziesiąt. O połowę za mało. Gdyby więc trójkątów było dwa razy więcej, wszystko zgrabnie by się sumowało, ale przy sześciu wierzchołkach i tylko ośmiu trójkątach, płaskiej powierzchni po prostu nie wystarczało. Yatima z triumfalnym uśmiechem powtórzyło to rozumowanie. — Świetnie — odparło ze spokojem Radiya. — właśnie odkryłoś twierdzenie Gaussa-Bonneta, łączące charakterystykę Eulera z krzywizną całkowitą. — Naprawdę? Yatima poczuło, że zalewa vir fala dumy. Euler i Gauss byli legendarnymi górnikami prawdy, od dawna nieżyjącymi cielesnymi, których talentom tylko nieliczni zdołali dorównać.

— Nie do końca. — Radiya uśmiechnęło się lekko. — Powinnoś jednak sprawdzić jego dokładne brzmienie. Myślę, że jesteś już gotowe na formalny opis przestrzeni Riemanna. Ale jeśli to wszystko wydaje ci się zbyt abstrakcyjne, możesz bez obaw zaczekać chwilę i pobawić się kilkoma innymi przykładami. — W porządku. Yatima nie trzeba było mówić, że lekcja skończona. Uniosło rękę w geście podziękowania i wycofało z polany swą ikonę oraz punkt widzenia.

*** Przez chwilę znajdowało się poza wszelkimi środowiskami, izolowawszy kanały wejścia, sam na sam z vir myślami. Zdawało sobie sprawę, że nadal nie rozumie w pełni krzywizny — istniały dziesiątki innych sposobów myślenia o niej — ale przynajmniej pojęło kolejny fragment obrazu. Przeskoczyło do Kopalń Prawdy. Znalazło się w ogromnej przestrzeni o poprzeszywanych rdzawymi smużkami ścianach z ciemnej skały, agregatów szarych magmowych minerałów oraz brązowych glin. W podłoże jaskini wbudowano niezwykły, świetlisty obiekt: dziesiątki unoszących się w powietrzu iskierek zamkniętych w skomplikowanym zestawie eterycznych błon. Tworzyły one zagnieżdżone, koncentryczne rodziny, przypominające łupiny cebuli w wersji Salvadora Dali. Każda taka seria kończyła się bańką otaczającą jedną iskrę, a niekiedy dwie albo trzy. Błony poruszały się w ślad za ognikami w ten sposób, że żaden z nich nigdy nie wydostał się nawet poza wewnętrzną. W pewnym sensie Kopalnie Prawdy były po prostu kolejną przestrzenią indeksową. Setki tysięcy specjalistycznych działów biblioteki udostępniano w taki sam sposób. Yatima wdrapało się już na Drzewo Ewolucyjne, zagrało w klasy na Układzie Okresowym, przeszło alejami Linii Czasowych przedstawiających historię cielesnych, gleisnerów oraz obywateli. Przed pół megatau przepływało przez Eukariotyczną Komórkę, gdzie wszystkie białka, nukleotydy i węglowodany unoszące się w cytoplazmie wyposażono w gestaltowe tagi opisujące wszystko, co biblioteka miała do powiedzenia na temat danej cząsteczki. Jednakże w Kopalniach Prawdy tagi nie były tylko odniesieniami, lecz zawierały pełną treść definicji, aksjomatów bądź twierdzeń reprezentowanych przez obiekty. Kopalnie stanowiły niezależną całość. Przedstawiono w nich w pełni wszystkie matematyczne osiągnięcia cielesnych oraz ich potomków. Wyjaśnienia dostarczane przez bibliotekę mogły się okazać użyteczne, ale same prawdy były na miejscu. Świetlisty obiekt wbudowany w podłoże jaskini prezentował definicję przestrzeni topologicznej: zbiór punktów (iskry) połączony w „otwarte podzbiory” (zawartość jednej lub więcej błon) i określający, w jaki sposób punkty są połączone ze sobą, bez uciekania się do pojęć takich, jak „odległość” albo „wymiar”. Pomijając zbiór prosty, pozbawiony jakiejkolwiek struktury, nie mogłoby istnieć nic bardziej podstawowego. To był wspólny przodek właściwie wszystkich bytów godnych miana „przestrzeni”, nawet najbardziej egzotycznych. Do jaskini prowadził tylko jeden tunel, zapewniający połączenie z niezbędnymi pojęciami podstawowymi, wychodziło z niej zaś sześć następnych, opadających powoli ku „skale macierzystej” w poszukiwaniu rozmaitych implikacji definicji. Załóżmy, że T jest przestrzenią topologiczną... co z tego wynika? Ściany tych korytarzy wyłożono małymi klejnotami, a każdy z nich emitował pośredni wynik prowadzący do twierdzenia. Wszystkie tunele w kopalniach wybudowano ze stopni niepodważalnych dowodów. Z każdego twierdzenia, nawet najgłębiej ukrytego, można było dojść do wszystkich jego założeń. By zaś jednoznacznie określić, co rozumiemy przez „dowód”, wszystkie gałęzie matematyki posługiwały się własnym zestawem systemów formalnych: zbiorami aksjomatów, definicji oraz

zasad rozumowania, a także specjalistycznym słownictwem, potrzebnym do precyzyjnego formułowania twierdzeń i przypuszczeń. Gdy Yatima pierwszy raz spotkało Radiya w kopalniach, zapytało vir, dlaczego jakiś nieświadomy program nie mógłby po prostu posłużyć się systemami formalnymi używanymi przez górników, by automatycznie produkować kolejne twierdzenia, co oszczędziłoby wysiłku obywatelom. — Dwa to liczba pierwsza — odparło Radiya. — Trzy to liczba pierwsza. Pięć to liczba pierwsza. Siedem to liczba pierwsza. Jedenaście to liczba pierwsza. Trzynaście to liczba pierwsza. Siedemnaście to... — Przestań! — Gdybym się nie znudziło, mogłobym kontynuować aż do wielkiego kolapsu i nie odkryłobym nic więcej. — Ale moglibyśmy uruchomić kilka miliardów programów jednocześnie i każdy z nich prowadziłby poszukiwania w różnych kierunkach. Nawet gdyby niektóre z nich nigdy nie odkryły nic interesującego, nie miałoby to znaczenia. — A jakie „różne kierunki” byś wybrało? — Nie mam pojęcia. Wszystkie? — Kilka miliardów ślepych kretów nie umożliwi ci tego. Wyobraź sobie, że masz tylko jeden aksjomat, dany z góry, i dziesięć logicznych kroków, które możesz postawić, by formułować nowe zdania. Po jednym kroku masz dziesięć prawd do zbadania. — Radiya zademonstrowało w przestrzeni przed Yatima miniaturę kopalni o rozgałęziających się korytarzach. — Po dziesięciu krokach będzie ich dziesięć miliardów, dziesięć do dziesiątej. — Wachlarz tuneli w małej kopalni zmienił się już w nieczytelną plamę, ale Radiya wypełniło go dziesięcioma miliardami świetlistych kretów i czarna jak węgiel powierzchnia lśniła jasnym blaskiem. — Po dwudziestu krokach będzie ich dziesięć do dwudziestej. Za dużo, by można było zbadać wszystkie jednocześnie. Dziesięć miliardów razy za dużo. Jak wybierzesz właściwe? A może będziesz dzielić czas kretów między wszystkie ścieżki, co spowolni je tak bardzo, że staną się w praktyce bezużyteczne? — Krety rozproszyły odpowiednio swe światło i blask ich aktywności stał się ledwie dostrzegalny. — Wzrost eksponencjalny jest przekleństwem we wszystkich swych postaciach. Czy wiesz, że omal nie zniszczył cielesnych? Gdybyśmy byli wystarczająco szaleni, moglibyśmy spróbować zamienić całą planetę czy nawet Galaktykę w swego rodzaju maszynę, która dysponowałaby wystarczającą mocą obliczeniową... ale wątpię, by nawet w takim przypadku udało się nam dojść do Wielkiego Twierdzenia Fermata, nim wszechświat osiągnie swój kres. — Można by stworzyć bardziej skomplikowane programy — nie ustępowało Yatima. — Zdolne do rozróżniania. Niech uogólniają na podstawie przykładów, tworzą przypuszczenia... zmierzają do celów. — Może i dałoby się to zrobić — przyznało Radiya. — Przed Introdusem niektórzy cieleśni próbowali takiego podejścia. Jeśli ktoś żyje krótko, myśli powoli i łatwo odwrócić jego uwagę, prawie że sensowne byłoby pozwolić, żeby bezmyślne oprogramowanie wyszukiwało żyły, których sami nigdy nie znajdziemy przed śmiercią. Ale w naszym przypadku? Czemu mielibyśmy wyrzekać się przyjemności? Odkąd Yatima samo spróbowało górnictwa prawdy, nie mogło się z tym nie zgodzić. W żadnym środowisku, bibliotecznym pliku, satelitarnym przekazie czy przesyłanym przez drona obrazie nie można było znaleźć nic piękniejszego od matematyki. Wysłało zapytanie do

środowiska, które dla vir użytku podświetliło lazurowym blaskiem ścieżkę wiodącą do twierdzenia Gaussa-Bonneta. Ve odpłynęło powoli jednym z tuneli, czytając po drodze tagi powiązane z klejnotami. Uczenie się było dziwnym zajęciem. Yatima mogłoby polecić swej egzojaźni przekazywać wszystkie te dane prosto do vir umysłu. W jednej chwili pochłonęłoby kopię całych Kopalń Prawdy, niczym ameba połykająca planetę, ale to uczyniłoby fakty tylko nieco bardziej dostępnymi, a już z pewnością nie ułatwiłoby zrozumienia. By w pełni przyswoić sobie matematyczne pojęcie, trzeba było zobaczyć je w wielu różnych kontekstach, przemyśleć dziesiątki rozmaitych przykładów i odnaleźć co najmniej dwie albo trzy metafory pobudzające do intuicyjnych spekulacji. Krzywizna oznaczała, że suma kątów trójkąta mogła nie równać się stu osiemdziesięciu stopniom. Oznaczała, że trzeba niejednorodnie rozciągać bądź kurczyć powierzchnię, by uczynić ją płaską. Oznaczała, że nie ma miejsca dla linii równoległych, albo jest miejsce dla tak wielu, że Euklidesowi nigdy się o tym nie śniło. Zrozumienie pojęcia oznaczało splątanie go z innymi symbolami w danym umyśle tak głębokie, że zmieniało to jego sposób myślenia o wszystkim. Niemniej, w bibliotece pełno było zapisów ścieżek, po których dawni górnicy zmierzali ku twierdzeniom. Yatima mogłoby wszczepić do swego umysłu owe szczegóły razem z surowymi danymi, co dałoby vis dostęp do zarchiwizowanego zrozumienia tysięcy konishijskich obywateli, którzy przedtem podążali tą ścieżką. Odpowiednie wszczepki umysłowe pozwoliłyby vis bez wysiłku doścignąć wszystkich żyjących górników wdzierających się coraz głębiej w pokład węgla w wybranych pod wpływem natchnienia kierunkach... ale wtedy stałoby się tylko układanką, klonem poprzedników, zdolnym jedynie podążać ich śladem. Yatima wiedziało, że jeśli chce kiedyś zostać prawdziwym górnikiem, wysuwającym własne przypuszczenia i testującym je w pokładzie węgla, jak Gauss i Euler, Riemann i Levi-Civita, deRhan i Cartan, Radiya i Blanca, nie może korzystać ze skrótów. Jedyną drogą była osobista eksploracja kopalń. Nie mogło liczyć na to, że wyruszy w nowym kierunku, niewybranym dotąd przez nikogo, jeśli najpierw nie spojrzy świeżym wzrokiem na osiągnięte przedtem wyniki. Dopiero gdy stworzy własną mapę kopalń — pomarszczoną i poplamioną na typowy dla vir sposób, pełną ilustracji i notatek, jakich nikt przedtem nie sporządził — będzie mogło spróbować odgadnąć, gdzie kryje się kolejna bogata żyła nieodkrytych prawd.

*** Gdy wróciło na sawannę swego domowego środowiska, by pobawić się pokrytym wielokątami torusem, Inoshiro przysłało vis zaproszenie. Tag wniknął w środowisko niczym znajomy zapach przyniesiony przez wiatr. Yatima się zawahało. Cieszyło się tym, co teraz robiło, i właściwie nie chciało, by vis przerywano, ustąpiło jednak, odpowiedziało powitalnym tagiem i przyznało Inoshiro dostęp do środowiska. — Co to za paskudny syf? — zapytało Inoshiro, spoglądając z pogardą na minimalistyczny torus. Odkąd ve zaczęło odwiedzać Ashton-Laval, uważało się za autorytet w sprawie środowiskowej estetyki. Wszystko, co Yatima widziało w vir środowisku, wiło się nieustannie, świeciło w całym zakresie widma i miało wymiar fraktalny co najmniej dwa przecinek dziewięć. — Szkic dowodu na to, że krzywizna całkowita torusa równa się zeru. Chyba zrobię z niego stały element środowiska. Inoshiro jęknęło. — Już wpadłoś w łapy establishmentu. Sierota robi wszystko, co vis każą.

— Rozłożyłom powierzchnię na wielokąty — odparło z powagą Yatima. — Liczba powierzchni minus liczba boków plus liczba wierzchołków, czyli liczba Eulera, równa się zeru. — Ale nie na długo. Inoshiro nabazgrało na obiekcie linię, wyzywająco przecinającą jeden z sześciokątów. — Po prostu dodałoś nową powierzchnię i nowy bok. To się wyrównuje. Inoshiro podzieliło kwadrat na cztery trójkąty. — Trzy nowe ściany minus cztery nowe boki plus jeden nowy wierzchołek. W sumie zero. — Mięso dla kopalń. Logiczne zombie. Inoshiro otworzyło usta i wypuściło z siebie kilka losowych urywków rachunku zdań. Yatima parsknęło śmiechem. — Jeśli nie masz nic lepszego do roboty, niż mnie obrażać... Zaczęło wysyłać tag natychmiastowego wycofania dostępu. — Chodź obejrzeć nowe dzieło Hashim. — Może później. Hashim było jednym z artystów, z którymi Inoshiro zaprzyjaźniło się w Ashton-Laval. Yatima uważało większość ich prac za dziwaczne, choć nie było pewne, czy powodem są międzypolisowe różnice w architekturze umysłu, czy też vir indywidualny gust. Inoshiro z pewnością upierało się, że wszystko to jest „zachwycające”. — To efemeryczna prezentacja, w czasie rzeczywistym. Teraz albo nigdy. — Nieprawda. Mogłobyś ją dla mnie zarejestrować albo mogłobym wysłać reprezentanta. Inoshiro rozciągnęło twarz barwy cyny w przesadnym grymasie. — Nie bądź takim filistrem. Po zdefiniowaniu przez artystę parametry stają się święte. — Parametry Hashim są po prostu niezrozumiałe. Posłuchaj, wiem, że to mi się nie spodoba. Idź samo. Inoshiro zawahało się, pozwalając, by vir twarz powoli skurczyła się do normalnych rozmiarów. — Mogłobyś docenić sztukę Hashim, gdybyś tylko chciało. Gdybyś użyło odpowiedniego modyfikatora. Yatima spojrzało ze zdumieniem na vir. — Czy to właśnie robisz? — Tak. — Inoshiro wyciągnęło rękę i z wewnętrznej powierzchni vir dłoni wyrósł kwiat, zielono-fioletowa orchidea, która wyemitowała adres biblioteki Ashton-Laval. — Nie wspominałom ci o tym, bo mogłobyś powiedzieć Blanca... ave powtórzyłoby wszystko któremuś z moich rodziców. Wiesz, jacy oni są. Yatima wzruszyło ramionami. — Jesteś obywatelem. To nie ich interes. Inoshiro przewróciło oczami, prezentując swą najlepszą minę cierpiętnika. Yatima wątpiło, czy kiedykolwiek zrozumie, o co chodzi w rodzinach. Żadne z krewnych Inoshiro nie mogło w żaden sposób ukarać vir za korzystanie z modyfikatora, nie wspominając już o uniemożliwieniu vis tego. Wszystkie zawierające zarzuty wiadomości można było odfiltrować, a spotkania rodzinne przeradzające się w sesje oskarżeń po prostu opuścić. Mimo to rodzice Blanca — trójka z nich była również rodzicami Inoshiro — zdołali wymusić na vi zerwanie z Gabrielem (choćby tylko na krótko); jako że perspektywy egzogamii z Carter-Zimmerman najwyraźniej nie można było zaakceptować. Teraz, gdy znowu byli razem, Blanca z jakiegoś powodu musiało unikać Inoshiro, a także pozostałych członków rodziny, i Inoshiro nie powinno się już obawiać, że ve coś

wygada. Yatima poczuło się lekko urażone. — Nie powiedziałobym Blanca, gdybyś mnie o to poprosiło. — No pewnie. Myślisz, że nie pamiętam, że ve w praktyce cię adoptowało? — Tylko na czas, gdy byłom w macicy! Yatima nadal bardzo lubiło Blanca, ale ich spotkania nie były już tak częste, jak niegdyś. — No dobra — rzekło z westchnieniem Inoshiro. — Przepraszam, że nie powiedziałom ci wcześniej. Pójdziesz teraz obejrzeć to dzieło? Yatima raz jeszcze ostrożnie powąchało kwiat. Adres Ashton-Laval miał wyraźnie obcy zapach... ale to po prostu znaczyło, że jest nieznajomy. Poleciło egzojaźni zrobić kopię modyfikatora i przeanalizować go dokładnie. Wiedziało, że Radiya i większość pozostałych górników używa tego typu oprogramowania, by skupiać się na swej pracy, gigatau po gigatau. Każdy obywatel o umyśle choć w przybliżeniu modelowanym na umyśle cielesnego był narażony na dryft. Z upływem czasu nawet najwyżej cenione cele i wartości ulegały rozkładowi. Elastyczność była podstawowym elementem dziedzictwa cielesnych, ale po kilkunastu wirtualnych ekwiwalentach przeciętnej przedintrodusowej długości życia nawet najsilniejsza osobowość zaczynała się rozpływać w entropijnym chaosie. Żaden z założycieli polis nie wbudował w swe podstawowe modele mechanizmów stabilizacyjnych, nie chcąc, by cały gatunek skamieniał, rozpadając się na plemiona prowadzone przez garstkę pasożytniczych memów w samopodtrzymującą się monomanię. Uznano, że znacznie bezpieczniej będzie, jeśli każdy obywatel będzie mógł swobodnie wybierać z szerokiego zakresu modyfikatorów — działającego wewnątrz egzojaźni oprogramowania, które mogło wzmacniać najwyżej przez nich cenione wartości, gdy tylko owi obywatele poczują, że potrzebują podobnego wsparcia. Możliwość krótkoterminowych eksperymentów z wielokulturowością miała właściwie marginalne znaczenie. Każdy modyfikator oferował nieco inny pakiet wartości i estetyki, często oparty na budzących zadowolenie przodków elementach, których wspomnienie nadal zachowało się w umysłach większości obywateli, takich jak rytmy dni i pór roku czy harmonie i uszczegółowienia dźwięków, obrazów albo pojęć. Nowość. Wspomnienia i oczekiwania. Plotki, towarzystwo, empatia, współczucie. Samotność i cisza. Kontinuum ciągnęło się od prostych preferencji estetycznych poprzez emocjonalne skojarzenia aż po podstawy moralności i tożsamości. Yatima wyświetliło w środowisku przed sobą dokonaną przez egzojaźń analizę modyfikatora jako parę map tych struktur neuronowych, na które wpływał on najsilniej — jedną przed jego zastosowaniem, a drugą po nim. Mapy przypominały sieci. Sfery widoczne w każdym ich węźle reprezentowały symbole, a proporcjonalna zmiana ich wielkości demonstrowała wpływ modyfikatora. — Śmierć staje się dziesięć razy większa? Daj spokój. — Tylko dlatego, że z początku jest tak słabo rozwinięta. Yatima przeszyło vir jadowitym spojrzeniem, a potem przeszło na widok prywatny i zaczęło przyglądać się mapom z intensywnym skupieniem. — Zdecyduj się. Niedługo się zacznie. — Chcesz przerobić mój umysł na umysł Hashim? — Hashim nie używa modyfikatora. — Zatem to czysty talent? Czyż nie wszyscy artyści tak mówią?

— Po prostu się zdecyduj. Zgodnie z oceną egzojaźni Yatima ryzyko pasożytnictwa nie było wielkie. Jeśli ve będzie używało modyfikatora przez kilka kilotau, powinno być w stanie przestać. Yatima wyhodowało analogiczny kwiat na własnej dłoni. — Dlaczego ciągle mnie namawiasz na takie głupie numery? Twarz Inoshiro przybrała kształt gestaltowego symbolu niedocenianego dobroczyńcy. — Jeśli ja nie uratuję cię przed kopalniami, kto to zrobi? Yatima uruchomiło modyfikator. Vir uwagę natychmiast przyciągnęły pewne elementy środowiska: pasemko chmur na błękitnym niebie, odległe skupisko drzew, wiatr poruszający pobliską trawą. To było tak, jakby przełączyło się z jednej gestaltowej kolorowej mapy na drugą i niektóre obiekty stały się nagle wyraźniejsze, ponieważ zmieniły się bardziej od pozostałych. Po chwili efekt osłabł, ale Yatima nadal czuło się znacząco zmienione. Równowaga w przeciąganiu liny między symbolami w vir umyśle przesunęła się w inne miejsce, a stały szum świadomości brzmiał nieco inaczej. — Dobrze się czujesz? Inoshiro sprawiało wrażenie naprawdę zaniepokojonego i Yatima poczuło rzadko się zdarzający przypływ sympatii do vir. Inoshiro zawsze chciało vis pokazać, co znalazło podczas nieustannego przeszukiwania możliwości oferowanych przez Koalicję, ponieważ naprawdę chciało, by Yatima wiedziało, w czym może wybierać. — Chyba nadal jestem sobą. — Szkoda. Inoshiro przesłało vis adres i razem przeskoczyli do dzieła Hashim. Ich ikony zniknęły. Byli tu tylko obserwatorami. Yatima gapiło się na czerwonawe skupisko pulsujących części organicznych, półprzezroczystą mieszaninę płynów i tkanek. Jej poszczególne sekcje dzieliły się, rozpuszczały i organizowały na nowo. Całość przypominała embrion cielesnego, choć nie był to w pełni realistyczny portret. Metody obrazowania ciągle się zmieniały, odsłaniając rozmaite struktury. Yatima zauważyło sugestie delikatnych kończyn i narządów, uchwyconych w promieniach przenikającego obiekt światła; ostre zarysy kości w rozbłysku promieniowania X; pełną rozgałęzień sieć układu nerwowego, która pojawiła się nagle jako filigranowy cień, by rozpłynąć się od mieliny poprzez lipidy aż po chmurę neuroprzekaźników w pęcherzykach synaptycznych uwidacznianych metodą rezonansu magnetycznego przez impulsy o częstotliwości fal radiowych. Były tam teraz dwa ciała. Bliźnięta? Jedno z nich było jednak większe — chwilami znacznie większe. Oba wciąż zamieniały się miejscami, owijały wokół siebie albo rosły stroboskopowymi skokami w momentach, gdy długości fal, w których wyświetlano obraz, skakały po całej szerokości widma. Jedno z cielesnych dzieci zmieniało się w istotę ze szkła, jego nerwy i naczynia krwionośne przeobrażały się we włókna optyczne. Nagły rozbłysk oślepiająco białego światła ukazał żywe, oddychające bliźnięta syjamskie, rozcięte w niewiarygodny sposób, ukazujący nagie, szaro różowe mięśnie współdziałające ze stopami pamięciokształtu oraz piezoelektrycznymi aktuatorami. Elementy anatomii cielesnych i gleisnerów przenikały się nawzajem ze sobą. Scena obróciła się, przechodząc w dziecko-robota w cielesnej macicy; potem obróciła się znowu, ukazując świetlistą mapę umysłu obywatela, wbudowaną w mózg tej samej kobiety; potem zbliżenie ukazało ją, zwiniętą w pozycji płodowej w kokonie z optycznych i elektrycznych przewodów. Następnie spod skóry kobiety eksplodował rój nanomaszyn i wszystko rozproszyło

się w obłoku szarego pyłu. Dwoje cielesnych dzieci szło razem, trzymając się za ręce. Albo ojciec i syn, gleisner i cielesny, obywatel i gleisner... Yatima dało sobie spokój z próbami odróżnienia ich od siebie i pozwoliło wrażeniom przepływać przez vir swobodnie. Dwie postacie szły spokojnie główną ulicą miasta. Wieżowce powstawały wokół nich i obracały się w ruinę, dżungla i pustynia przybliżały się albo oddalały. Dzieło spontanicznie sprawiło, że punkt widzenia Yatima zaczął krążyć wokół postaci. Ve widziało, jak wymieniają spojrzenia, dotknięcia, pocałunki i ciosy — niezgrabne, ponieważ ich ręce zrosły się ze sobą w nadgarstkach. Zawierały pokój i stapiały się w jedną całość. Mniejsza postać posadziła sobie większą na ramionach, a potem ciało pasażera spłynęło na niosącego na podobieństwo piasku w klepsydrze. Byli rodzicem i dzieckiem, rodzeństwem, przyjaciółmi, kochankami, różnymi gatunkami. Yatima radowało się ich towarzystwem. Dzieło Hashim było destylacją idei przyjaźni, wewnątrz wszelkich granic i ponad nimi. Yatima cieszyło się, że to zobaczyło, nawet jeśli vir wrażenia były zasługą modyfikatora. Po chwili wszystkie obrazy się rozpłynęły i zostało tylko migotanie entropii w strumieniu czynnika chłodzącego Ashton-Laval. Środowisko zaczęło odsuwać punkt widzenia Yatima od przedstawionej w dziele pary. Przez kilka tau ve pozwalało mu na to, ale całe miasto przekształciło się w płaską, poprzeszywaną szczelinami pustynię i poza oddalającymi się sylwetkami nie było tam nic do oglądania. Ve przeskoczyło do nich, ale przekonało się, że musi ciągle korygować swe współrzędne tylko po to, by pozostać na miejscu. To było niezwykłe wrażenie. Yatima nie miało zmysłu dotyku, równowagi ani propriocepcji — konishijski model nie uznawał podobnych iluzji cielesności — ale środowisko próbowało „odepchnąć” vir i potrzeba opierania się temu była tak silna, że ve mogłoby niemal uwierzyć, że ma ciało. Postać zwrócona twarzą ku Yatima postarzała się nagle. Policzki jej zapadły, a oczy zaszły błoną. Yatima okrążyło sylwetki, próbując zobaczyć oblicze drugiej, ale środowisko cisnęło vir na pustynię, tym razem w przeciwnym kierunku. Ve zdołało wrócić do... matki i córki, a potem dwóch robotów, zdezelowanego oraz nowego i błyszczącego, a choć obie postacie nadal się obejmowały i trzymały za ręce, Yatima niemalże czuło próbującą je rozdzielić siłę. Ve obserwowało cielesną rękę ściskającą obleczone skórą kości, metal zaciskający się na ciele, ceramikę obejmującą metal. Wszystkie dłonie wyślizgiwały się powoli ze swych objęć. Yatima spoglądało w oczy każdej postaci; choć wszystko wokół zmieniało się nieustannie, one wciąż wpatrywały się w siebie. Środowisko rozszczepiło się na dwoje, ziemia się otworzyła, niebo pękło. Postacie się rozdzieliły. Yatima zostało odrzucone od nich, daleko na pustynię, z siłą tak wielką, że nie mogło się jej przeciwstawić. Zobaczyło w oddali sylwetki. Znowu były bliźniakami, z nieokreślonego gatunku, rozpaczliwie wyciągającymi ku sobie ręce nad poszerzającą się między nimi pustką. Koniuszki ich palców niemal się dotykały. Wreszcie połowy świata oddaliły się od siebie gwałtownie. Ktoś wrzasnął z gniewu i żalu. Środowisko pogrążyło się w ciemności, nim Yatima uświadomiło sobie, że to był vir własny krzyk.

*** Forum z fontanną z latającymi świnkami porzucono już dawno temu, ale Yatima umieściło jego znalezioną w archiwach kopię w swym domowym środowisku. Otoczony krużgankami plac leżał pośrodku rozległego, spalonego słońcem buszu. Opustoszały, robił wrażenie jednocześnie za

dużego i za małego. W odległości kilkuset delta znajdowała się kopia (w zmniejszonej skali) planetoidy, której przesunięcie widziało Yatima. W pewnej chwili wyobraziło sobie długi szlak tego typu pamiątek biegnący przez sawannę, mapę, nad którą mogłoby przelatywać, gdy tylko zapragnęłoby przypomnieć sobie punkty zwrotne swego życia... ale potem ten pomysł zaczął się wydawać vis dziecinny. Jeśli niektóre rzeczy, które widziało, zmieniły vir, to tak było i już. Nie miało sensu robić z nich pomników. Zatrzymało forum, ponieważ szczerze lubiło je odwiedzać, a czysta, przewrotna przyjemność, jaką sprawiał vis widok planetoidy, sprawiała, że nie miało ochoty się go pozbyć. Stało przez chwilę przy fontannie, patrząc, jak srebrzysta ciecz bez wysiłku drwi sobie z praw fizyki, których na wpół przestrzegała. Potem odtworzyło obok siebie ośmiościan, siatkę o sześciu wierzchołkach, którą pamiętało z lekcji z Radiya. Zawsze było dla vir oczywiste, że w żadnym z polis prawa fizyki nic nie znaczą. Większość obywateli również to rozumiała. Rzecz jasna, Gabriel się nie zgadzał, ale jego ustami po prostu przemawiała oficjalna doktryna Carter-Zimmerman. Fontanna mogła ignorować prawa dynamiki cieczy równie łatwo, jak stosować się do nich. Wszystkie jej zachowania były arbitralne. Nawet perfekcyjna parabola grawitacyjna na początku każdego strumienia, zanim uformowały się świnki, była tylko estetycznym wyborem, sama zaś estetyka stanowiła zanikającą pozostałość po cielesnych przodkach. Sieć ośmiościanu była jednak czymś innym. Yatima bawiło się obiektem, zniekształcając go drastycznie, rozciągając i wykręcając nie do poznania. Był nieskończenie plastyczny... ale pewne minimalne ograniczenia zmian, jakie ve mogło wprowadzić, pozostawały w pewnym sensie nienaruszalne. Bez względu na to, jak wykręcało jego kształt i ile dodatkowych wymiarów wprowadzało, siatka nie chciała się rozpłaszczyć. Mogło zastąpić ją czymś innym, na przykład siatką owiniętą wokół torusa, a potem uczynić ją płaską, ale to nie miałoby znaczenia — zupełnie jakby stworzyło nieświadomy obiekt w kształcie Inoshiro, zawlokło go do Kopalń Prawdy i ogłosiło, że udało się vis przyprowadzić tam swego najlepszego przyjaciela. Yatima doszło do wniosku, że obywatele polis są istotami złożonymi z matematyki. Leżała ona w sercu wszystkiego, czym byli i czym mogli się stać. Ich umysły mogły być bardzo elastyczne, ale w pewnym sensie podlegały tym samym głęboko zakorzenionym ograniczeniom, co sieć ośmiościanu, chyba że popełniłyby samobójstwo i wymyśliły się na nowo, wymazały siebie i skonstruowały na to miejsce kogoś nowego. Oznaczało to, że muszą mieć własne, niezmienne sygnatury matematyczne — podobne do liczby Eulera, ale przerastające ją komplikacją o wiele rzędów wielkości. W chaosie niezliczonych szczegółów każdego umysłu musiało się kryć coś, czego nie dotykał czas, nie zmieniał nagromadzający się ciężar wspomnień i doświadczeń, nie zmieniały wprowadzone przez sam umysł modyfikacje. Dzieło Hashim było piękne i wzruszające — potężne emocje, które wywołało, nie znikały nawet po wyłączeniu modyfikatora — ale Yatima nie miało zamiaru zmieniać wybranego powołania. Sztuka miała swoje miejsce, wpływała na pozostałości instynktów i popędów, które cieleśni w swej niewinności uważali ongiś za odbicie niezmiennych prawd, ale tylko w kopalniach ve będzie mogło odkryć prawdziwe niezmienne podstawy tożsamości i świadomości. Tylko w kopalniach mogło osiągnąć zrozumienie, kim naprawdę jest.

3 BUDOWNICZOWIE MOSTÓW Atlanta, Ziemia 23 387545 324 947 SCzK 21 maja 2975, 11:35:22,101 CzU

Klon Yatima obudził się w ciele gleisnera i poświęcił chwilę na rozważenie swej sytuacji. Wrażenie „przebudzenia” niczym się nie różniło od przybycia do nowego środowiska: nic nie zdradzało faktu, że cały vir umysł przed chwilą stworzono na nowo. Między subiektywnymi chwilami przetłumaczono vir z konishijskiego dialektu języka formowania, działającego na wirtualnej maszynie macicy albo egzojaźni, na gleisnerowską wersję, którą zupełnie obce wszystkiemu w polis ciało robota wykorzystywało bezpośrednio. W pewnym sensie ve nie miało własnej przeszłości, a tylko podrabiane wspomnienia i skopiowaną osobowość... lecz mimo to czuło się tak, jakby przed chwilą przeskoczyło z sawanny do dżungli jako ta sama osoba — i przedtem, i potem. Wszystkie inwarianty pozostały niezmienione. Tuż przed transkrypcją egzojaźń zawiesiła działanie oryginalnego Yatima i jeśli wszystko pójdzie zgodnie z planem, owej wersji nigdy nie będzie trzeba restartować. Klon Yatima działający w gleisnerze zostanie przeniesiony do Konishi (i ponownie przetłumaczony na tamtejszy język formowania), po czym zarówno konishijski oryginał, jak i uwięziona w gleisnerze wersja zostaną skasowane. Z filozoficznego punktu widzenia nie różniło się to zbytnio od przeniesienia z jednej fizycznej sekcji pamięci polis do drugiej — niewykrywalna czynność, której system operacyjny od czasu do czasu poddawał każdego obywatela celem defragmentacji pamięci. Subiektywnie zaś cała wyprawa zapewne wyglądałaby tak samo, gdyby zdalnie sterowali gleisnerami zamiast je zamieszkiwać. Jeśli wszystko pójdzie zgodnie z planem. Yatima rozejrzało się wokół w poszukiwaniu Inoshiro. Słońce dopiero przed chwilą wyszło zza horyzontu i jego promienie nie zdążyły się jeszcze przebić przez listowie. Mimo to system wzrokowy gleisnera zdołał utworzyć wyraźny, kontrastowy obraz. Między wysokimi liściastymi drzewami o grubych pniach rosły tu sięgające uda krzewy. Ich wielkie, obwisłe, soczewkowate liście miały ciemnozieloną barwę. Interfejs, który sklecili na spółkę, działał prawidłowo. Głowa i oczy gleisnera bez dostrzegalnej zwłoki przybierały pozycje, jakich wymagały przesyłane przez Yatima zapytania o dane. Ve funkcjonowało teraz osiemset razy wolniej i to najwyraźniej wystarczało, by maszyneria mogła nadążyć, pod warunkiem, że pamiętało, by nie próbować żadnych nieciągłych ruchów. Drugi opuszczony gleisner siedział w leśnym podszyciu obok vir. Jego tułów był pochylony, a ręce zwisały luźno. Polimerową skórę niemal całkowicie zakrywały mokre od rosy porosty oraz wąska warstewka przylegającej do niej gleby. Mały jak komar dron, którego użyli, by podłączyć się do procesorów robotów (to właśnie on je znalazł) nadal siedział przycupnięty na potylicy gleisnera, łatając maleńki otwór, który tam zrobił, by dotrzeć do światłowodowego rdzenia. — Inoshiro? — Linearne słowo wróciło do Yatima przez interfejs, wypełnione niezwykłymi rezonansami ciała gleisnera, stłumione w zaskakujących pasmach częstotliwości przez roślinność oraz wilgoć dżungli. Żadne echo środowiska nie mogłoby być tak... niezaplanowane. — Jesteś tu? Dron wzbił się z bzykiem do lotu, pozostawiając zabliźnioną ranę. Gleisner zwrócił się ku

Yatima. Osypywały się z niego wilgotny piasek i fragmenty zbutwiałych liści. Kilka wielkich czerwonych mrówek, nagle odsłoniętych, kreśliło nierówne ósemki na barku robota. Zdołały się jednak utrzymać. — Tak, jestem tu. Nie panikuj. Yatima zaczęło odbierać znajomą sygnaturę przez podczerwone łącze. Instynktownie przesłało wyzwanie i potwierdziło ją. Inoshiro poruszyło na próbę aktuatorami twarzy, zrzucając z niej brud i zbutwiałe liście. Yatima spróbowało pobawić się wyrazem własnej, ale interfejs ciągle wysyłał vis sygnały mówiące, że deformacje, które próbuje wykonać, są niemożliwe. — Jeśli chcesz wstać, strzepnę z ciebie trochę tego syfu. Inoshiro podniosło się płynnie. Yatima spróbowało przesunąć punkt widzenia ku górze i interfejs nakazał ciału robota podążyć za nim. Potem pozwoliło Inoshiro obijać i drapać vir ciało, nie zwracając zbyt wielkiej uwagi na odbierane tagi opisujące zmiany ciśnienia powietrza na „vir” polimerowej skórze. Zaplanowali interfejs tak, by przesyłał informacje o pozycji ciał gleisnerów, przekazywane przez urządzenia mechaniczne do wewnętrznych symboli reprezentujących ikony. Roboty z kolei miały replikować zmiany kształtu ikon (pod warunkiem, że nie będą one fizycznie niemożliwe ani nie spowodują upadku na ziemię), ale zdecydowały, że zrezygnują z zakrojonej na szeroką skalę przebudowy, która dałaby im głęboko zintegrowane wrażenia zmysłowe i instynkty ruchowe, jak u cielesnych. Nawet Inoshiro wzdrygnęło się przed perspektywą ofiarowania ich gleisnerom tak bardzo intensywnych doznań i skomplikowanych umiejętności po to tylko, by porzucić roboty przed powrotem do Konishi, gdzie podobne talenty będą równie bezużyteczne jak zdolność Yatima do kształtowania obiektów w tej nieprzyjaznej dżungli. Gdyby ich nowe wersje tak bardzo się różniły od poprzednich, całe doświadczenie za bardzo przypominałoby śmierć. Zamienili się rolami i Yatima oczyściło Inoshiro najlepiej, jak zdołało. Rozumiało wszystkie fizyczne zasady, które miały tu zastosowanie, i potrafiło poruszać rękami gleisnera niemalże bezbłędnie, wzbudzając odpowiednie ruchy swojej ikony... ale choć interfejs mógł wetować wszystkie poczynania, które zakłóciłyby skomplikowaną równowagę dwunożnego ruchu, było porażająco oczywiste, że kompromis, na jaki się zdecydowali, uczynił ich niewiarygodnie niezgrabnymi. Yatima przypomniało sobie widziane w bibliotece sceny przedstawiające cielesnych wykonujących proste zadania: naprawę maszynerii, przygotowanie jedzenia, zaplatanie sobie nawzajem włosów w warkocze. Gleisnery były jeszcze zręczniejsze, jeśli kierowało nimi odpowiednie oprogramowanie. Obywatele Konishi zachowali odziedziczoną po przodkach zdolność precyzyjnego kierowania ruchami dłoni — powiązaną z ośrodkami językowymi dla celów gestykulacji — ale wszelkie wysoce zaawansowane systemy manipulacji obiektami fizycznymi odrzucono jako nieistotne. Obiekty środowiskowe robiły to, co im polecono. Nawet matematyczne zabawki Yatima podlegały wyspecjalizowanym ograniczeniom, tylko w minimalnym stopniu przypominającym zasady obowiązujące w świecie zewnętrznym. — I co teraz? Inoshiro stało przez chwilę bez ruchu, uśmiechając się diabolicznie. Maszynowe ciało nie różniło się zbytnio od używanej zwykle przez vir ikony o skórze koloru cyny. Widoczny pod tymi wszystkimi plamami oraz przylegającymi do skóry fragmentami żywych organizmów polimer miał matową, metaliczną barwę, a struktura twarzy gleisnera była wystarczająco elastyczna, by stać się możliwą do rozpoznania karykaturą oryginału. Yatima poczuło, że wysyła tę samą ikonę co zawsze, przedstawiającą gibkiego cielesnego w fioletowej szacie. Było niemal zadowolone z tego, że nie może rozdzielić swych nawigatorów, by zobaczyć z zewnątrz własną, sfatygowaną

postać. — Trzydzieści dwa kilotau — zaczęło recytować Inoshiro. — Trzydzieści trzy kilotau. Trzydzieści cztery kilotau. — Zamknij się. Ich pozostawionym w Konishi egzojaźniom polecono dokładnie wyjaśniać wszystkim pytającym, co właściwie zrobili, by nikt nie pomyślał, że po prostu zapadli w katatonię. Mimo to Yatima poczuło bolesne ukłucie zwątpienia. Co pomyślą Blanca i Gabriel? A także Radiya oraz rodzice Inoshiro? — Chyba nie zamierzasz się teraz wycofać? Inoshiro popatrzyło na vir podejrzliwie. — Nie! — zawołało z irytacją Yatima. Bez względu na wszelkie wątpliwości nie mogło się już wycofać z tego szalonego planu. Inoshiro zapewniało, że to vir ostatnia szansa zrobienia czegoś „choć w minimalnym stopniu ekscytującego”, zanim zacznie używać górniczego modyfikatora i „utraci zainteresowanie czymkolwiek innym”, ale to po prostu nie była prawda. Modyfikator przypominał raczej kręgosłup niż kaftan bezpieczeństwa, wzmocniony szkielet wewnętrzny, a nie krępującą ruchy klatkę. Yatima odmawiało też Inoshiro, dopóki sobie nie uświadomiło, że ve jest zbyt uparte, by zrezygnować ze swych planów, nawet gdy się okazało, że żadne ze śmiałych, radykalnych przyjaciół vir z Ashton-Laval nie ma ochoty vis towarzyszyć. Yatima od dawna czuło skrywaną pokusę na myśl o wyjściu z czasu Konishi i spotkaniu z cielesnymi, choć równie dobrze mogłoby pozostawić całą tę sprawę w królestwie wiarygodnej fantazji. W ostatecznym rozrachunku wszystko sprowadziło się do jednego pytania: jeśli Inoshiro zrobi to samo, to czy staną się sobie obcy? Ku swemu zaskoczeniu Yatima przekonało się, że jest skłonne podjąć takie ryzyko. — Ale może lepiej nie zostawajmy tam na całe dwadzieścia cztery godziny — zasugerowało z wahaniem. Osiemdziesiąt sześć megatau. — A jeśli całe miejsce okaże się puste i nie będzie tam nic do oglądania? — To enklawa cielesnych. Nie będzie pusta. — Do ostatniego znanego kontaktu doszło przed kilkoma stuleciami. Mogli wymrzeć, przenieść się gdzie indziej... cokolwiek. Zawarty przed ośmioma stuleciami traktat zabraniał dronom i satelitom naruszania prywatności cielesnych. Kilkadziesiąt rozproszonych miejskich enklaw, w których ich własne prawa pozwalały im usunąć dzikie formy życia i zbudować gęsto zaludnione osady, powinno się uważać za nienaruszalne. Mieli własną globalną sieć łączności, ale żadne bramy nie łączyły jej z Koalicją. Ta separacja okazała się konieczna z powodu nadużyć, do których dochodziło już od czasów Introdusu. Inoshiro upierało się, że zdalne sterowanie ciałami gleisnerów za pomocą łącza satelitarnego z Konishi byłoby moralnym równoważnikiem wysłania drona, a satelity, zaprogramowane do przestrzegania traktatu, nie pozwoliłyby im na to. Jednakże dwa autonomiczne roboty, które wyjdą nagle z dżungli, by odwiedzić osadę, to całkiem inna sprawa. Yatima rozejrzało się po gęstym podszyciu. Oparło się bezużytecznemu pragnieniu przesunięcia punktu widzenia kilkaset metrów do przodu albo zamienienia się w wysoką wieżę, by lepiej zobaczyć teren przed nimi. Pięćdziesiąt kilotau. Pięćdziesiąt jeden. Pięćdziesiąt dwa. Nic dziwnego, że większość cielesnych tłumnie uciekła do rozmaitych polis, gdy tylko pojawiła się taka szansa. Jeśli choroby i starzenie się nie były dla nich wystarczającymi powodami, dochodziły jeszcze grawitacja, tarcie i bezwładność. Fizyczny świat był jednym wielkim labiryntowym torem przeszkód pełnym bezsensownych,

arbitralnych ograniczeń. — Lepiej ruszajmy w drogę. — Pójdź przodem, Livingstone. — To nie ten kontynent, Inoshiro. — Geronimo? Huck? Dorotko? — Daj spokój. Ruszyli na północ. Dron — ich jedyna forma kontaktu z polis — unosił się z cichym brzęczeniem za nimi, oferując szansę szybkiej ucieczki na wypadek, gdyby coś poszło źle. Mała maszyna podążała za nimi przez półtora kilometra, aż do granicy enklawy. Nie było tam żadnych znaczników, gęsta dżungla po obu stronach wyglądała tak samo, ale dron nie chciał przekroczyć wyimaginowanej linii. Nawet gdyby wybudowali własne urządzenie nadawczo-odbiorcze, by go zastąpić, w niczym by to im nie pomogło, ponieważ satelitarne łącza zaprojektowano tak, by pomijały ten region. Mogliby zmontować stację, która przekazywałaby ich transmisje spoza enklawy, ale teraz było już na to za późno. — Co najgorszego mogłoby nas spotkać? — zapytało Inoshiro. — Ruchome piaski — odpowiedziało bez chwili zastanowienia Yatima. — Jeśli w nie wpadniemy, nie zdołamy nawet nawiązać ze sobą kontaktu. Będziemy po prostu unosić się pod powierzchnią, dopóki nie wyczerpie się moc. — Sprawdziło zapasy paliwa vir gleisnera, kawałek zawieszonego w polu magnetycznym antykobaltu. — Za sześć tysięcy trzydzieści siedem lat. — Albo za pięć tysięcy dziewięćset dwadzieścia. Przez korony drzew zaczęły się przedzierać snopy słonecznego światła. Wśród gałęzi rozbrzmiewały ochrypłe głosy stadka różowo-szarych ptaków. — Ale egzojaźnie zrestartują nasze konishijskie wersje po dwóch dobach. Równie dobrze możemy popełnić samobójstwo, gdy tylko stanie się jasne, że nie wrócimy. Inoshiro przyjrzało się vis z zainteresowaniem. — Zrobiłobyś to? Yatima przemyślało tę kwestię. — Wolałobym żyć dalej. Ale nie samo, bez żadnego partnera do rozmów. Inoshiro milczało przez pewien czas, nim wreszcie uniosło prawą rękę. Wrażliwe na podczerwień plamki nadawczo-odbiorcze pokrywały całą ich skórę, ale najwięcej ich było na wewnętrznych powierzchniach dłoni. Yatima odebrało gestaltowy tag będący zapytaniem o dane. Inoshiro prosiło o zrzut vir umysłu. Mózgi gleisnerów miały mnóstwo nadmiarowych obwodów, i dwie osobowości pomieściłyby się w nich bez trudu. W Konishi wysłanie wersji samego siebie drugiemu obywatelowi byłoby czymś niewyobrażalnym. Yatima zetknęło dłoń z dłonią Inoshiro i wymienili zrzuty umysłu. Potem weszli do enklawy Atlanta. — Uaktualniamy co godzinę? — zapytało Inoshiro. — Może być.

*** Interfejs nieźle sobie radził z chodzeniem. Pozwalał im zachować pozycję pionową i maszerować miarowo naprzód, wykrywać przeszkody w podszyciu oraz zmiany ukształtowania terenu. Wykorzystywał w tym celu zmysł dotyku i równowagi gleisnera oraz dostępne obrazy, nie przejmując kontroli nad głową oraz oczami robota. Potknąwszy się kilka razy, Yatima nauczyło się spoglądać od czasu do czasu pod nogi, wkrótce jednak stało się jasne, że dobrze by było, gdyby oprogramowanie interfejsu było wystarczająco inteligentne, by zaszczepić w vir umyśle

pragnienie robienia tego w odpowiednich momentach, przypominające instynkty cielesnych. W dżungli nie brakowało małych ptaków i węży, jeśli jednak żyły tam inne zwierzęta, ukrywały się przed nimi albo uciekały, usłyszawszy ich kroki. W porównaniu ze spacerem przez analogiczny ekosystem w środowisku indeksowym, doświadczenie nie było zbyt ekscytujące, a interakcje z autentycznym błotem i prawdziwą roślinnością szybko traciły swą atrakcyjność. Yatima usłyszało, że coś przesunęło się na ziemi przed ver. Niechcący kopnęło zardzewiały metalowy przedmiot leżący pod krzakiem. Szło spokojnie przed siebie, ale Inoshiro zatrzymało się, by przyjrzeć się przedmiotowi, po czym krzyknęło z niepokoju. — Co to jest? — Replikator! Yatima odwróciło się i obniżyło punkt widzenia, by przyjrzeć się obiektowi dokładniej. Interfejs kazał vir ciału przykucnąć. — To tylko pusty pojemnik. Był niemal całkowicie spłaszczony, ale tu i ówdzie do metalu przylegały jeszcze resztki farby. Jej kolory wyblakły do ledwie rozróżnialnych odcieni szarości. Yatima wypatrzyło odcinek wąskiego, w przybliżeniu pionowego pasa o zmiennej szerokości, nieco jaśniejszego od tła. Przypominało to vis dwuwymiarowy obraz obróconej wstążki. Widziało też fragment okręgu, jeśli jednak miał to być znak ostrzegający przed zagrożeniem biologicznym, nie przypominał zbytnio tych, które znało. Nie studiowało jednak dotąd tego tematu zbyt dogłębnie. — Przedintrodusowa pandemia — odezwało się Inoshiro pełnym niesmaku szeptem. — Zrujnowała gospodarki całych państw. Wypaczyła wszystko: seksualność, tożsamość, rozmaite postacie sztuki i subkultury... pasożytowała na cielesnych tak powszechnie, że chyba tylko mieszkający na pustyni mnisi mieli szansę jej uniknąć. Yatima przyjrzało się z powątpiewaniem żałosnemu obiektowi. Nie mieli w tej chwili dostępu do biblioteki, a ve nie znało owej ery zbyt dobrze. — Nawet jeśli wewnątrz zachowały się jakieś pozostałości, z pewnością wszyscy mieszkańcy są już odporni, a my się raczej nie zarazimy... — Nie mówimy o nukleotydowych wirusach — przerwało z niecierpliwością Inoshiro. — Same cząsteczki są tylko losowym zestawem różnego syfu, głównie kwasu fosforowego. To spowite w nie memy były źródłem zakażenia. — Ve pochyliło się niżej i złożyło dłonie nad spłaszczonym pojemnikiem. — Kto wie, jak niewielki fragment wystarczy, by je zrestartować? Nie mam zamiaru podejmować ryzyka. Podczerwone emitery gleisnera można było przestawić na wielką moc. Wkrótce spomiędzy palców Inoshiro buchnął dym z palącej się roślinności. Wtem za nimi zabrzmiał czyjś głos. Strumień fonemów był dla nich pozbawiony znaczenia, ale interfejs szybko przełożył go na linearny język polis. — Nie musicie mi mówić. Rozpaliliście ogień, żeby przyciągnąć uwagę. Nie chcieliście zakraść się do nas niepostrzeżenie. Wstali i odwrócili się tak szybko, jak tylko pozwalały na to ich ciała. Cielesny stał kilkanaście metrów od nich. Miał na sobie ciemnozieloną szatę, poprzeszywaną złotymi nitkami. Rzecz jasna, nie emitował sygnatury i Yatima musiało świadomie tłumić głos instynktu, mówiący, że to nie jest prawdziwa osoba. Ve miało czarne włosy i oczy, skórę barwy miedzi oraz gęstą, czarną brodę, u cielesnego niemal z pewnością świadczącą, że to osobnik zróżnicowany płciowo, mężczyzna. To nie było „ve”, tylko „on”. Nie miał żadnych widocznych modyfikacji — skrzydeł, skrzeli czy

umożliwiającego fotosyntezę kaptura. Yatima nie chciało jednak wyciągać przedwczesnych wniosków. Ten powierzchowny konserwatyzm nie musi znaczyć, że mężczyzna jest statykiem. — Chyba nie zaproponuję uścisku rąk — rzekł cielesny. Wewnętrzne powierzchnie dłoni Inoshiro nadal lśniły słabym, czerwonym blaskiem. — A nie możemy wymienić sygnatur. Mamy problem z protokołem. Ale to dobrze. Rytuał wszystko psuje. — Zrobił kilka kroków naprzód. Podszycie płaszczyło się przed nim uniżenie, by stworzyć dlań ścieżkę. — Jestem Orlando Venetti. Witajcie w Atlancie. Przedstawili się mu. Oprogramowanie interfejsu miało dostęp do większości podstawowych języków, a elastyczność pozwalała mu uporać się ze zmianami, do których doszło w minionych stuleciach. Zidentyfikowało język cielesnego jako dialekt nowołacińskiego i wszczepiło go do umysłów Inoshiro oraz Yatima, łącząc z zawartymi w nich symbolami brzmienie nowych słów razem z ich linearnymi wersjami, a także wplatając alternatywne struktury gramatyczne w ich sieci analizujące i generujące mowę. Yatima miało wrażenie, że cały ten proces znacznie vir rozciągnął, ale vir symbole nadal były połączone w taki sam sposób jak poprzednio. Pozostało sobą. — Polis Konishi? Gdzie właściwie ono leży? — Sto... — zaczęło odpowiadać Yatima, ale Inoshiro przerwał vis serią ostrzegawczych tagów. Orlando nie przejął się tym zbytnio. — Pytam tylko z ciekawości. Nie chodziło mi o współrzędne do ataku balistycznego. Zresztą, jakie ma znaczenie, skąd przychodzicie, skoro już jesteście w ciele? A przynajmniej w fosforku indu i galu. Mam nadzieję, że te ciała były puste, kiedy je znaleźliście? — Oczywiście! — oburzyło się Inoshiro. — To dobrze. Myśl o tym, że po Ziemi krążą jeszcze prawdziwe gleisnery, jest zbyt przerażająca, by ją rozważać. Powinny wychodzić z fabryki z napisem „Zrodzone do próżni” na piersi. — Urodziłeś się w Atlancie? — zapytało Yatima. Orlando skinął głową. — Sto sześćdziesiąt trzy lata temu. W dwudziestym siódmym wieku miasto opustoszało. Przedtem była tu kolonia statyków, ale epidemia zniszczyła ich całkowicie, a nikt z zewnątrz nie chciał ryzykować zarażenia. Nowi założyciele przybyli z Turynu. Był wśród nich mój dziadek. — Zmarszczył lekko brwi. — Chcecie obejrzeć miasto, czy mamy tu stać przez cały dzień? Odkąd Orlando został ich przewodnikiem, wszelkie przeszkody zniknęły. Rośliny w jakiś tajemniczy sposób wyczuwały jego obecność i szybko na nią reagowały: liście unosiły się ku górze, kolce cofały jak rogi ślimaków, szeroko rozgałęzione krzewy zwijały się ciasno, a sterczące konary w jednej chwili zwisały bezwładnie. Yatima podejrzewało, że tubylec celowo przedłuża ten efekt, by oni również mogli przejść swobodnie. Nie wątpiło, że Orlando mógłby zostawić daleko z tyłu każdego niepożądanego gościa — chyba żeby posiadał on te same klucze molekularne. — Są tu gdzieś ruchome piaski? — zapytało pół żartem. — Nie, jeśli będziecie trzymać się blisko. Las kończył się bez ostrzeżenia. Jego skraj był chyba jeszcze gęściej zarośnięty niż większa część wnętrza, co pomagało zamaskować bliskość końca. Wyszli na rozległą, skąpaną w promieniach słońca równinę. Większą jej część pokrywały uprawy oraz ogniwa słoneczne. W oddali leżało miasto: rozległe skupisko niskich budynków. Wszystkie pomalowano na jaskrawe kolory, a ich kreślące geometrycznie precyzyjne łuki ściany oraz dachy krzyżowały się ze sobą i zachodziły na siebie, tworząc szaloną plątaninę.

— Mamy obecnie dwanaście tysięcy dziewięćdziesięciu trzech mieszkańców — oznajmił Orlando. — Ale nadal udoskonalamy rośliny uprawne i wspomagające trawienie symbionty. Za dziesięć lat powinniśmy być w stanie utrzymać cztery tysiące więcej ludzi przy tych samych zasobach. Yatima doszło do wniosku, że nie byłoby uprzejmie pytać o ich poziom śmiertelności. Pod wieloma względami cielesnym znacznie trudniej niż Koalicji było uniknąć kulturowej i genetycznej stagnacji, wyrzekając się jednocześnie szaleństwa eksponencjalnego wzrostu. Tylko prawdziwi statycy oraz garstka najbardziej konserwatywnych przekształconych zachowali geny zakodowanej śmierci, a pytanie o liczbę śmiertelnych wypadków mogłoby się wydać brakiem wrażliwości. Orlando roześmiał się nagle. — Dziesięć lat? Ile to byłoby dla was? Stulecie? — Około ośmiu tysiącleci — odpowiedziało Yatima. — O kurwa. — Ale właściwie nie można tego tak przeliczać — dodało pośpiesznie Inoshiro. — Niektóre proste zadania możemy wykonywać osiemset razy szybciej, ale wcale się tak szybko nie zmieniamy. — Imperia nie powstają i upadają w ciągu roku? Nowe gatunki nie wykształcają się przez stulecie? — Imperia są niemożliwe — zapewniło go Yatima. — A ewolucja wymaga olbrzymiej liczby mutacji i śmierci. Wolimy z rzadka wprowadzać drobne zmiany i czekać, co z nich wyniknie. — My też. — Orlando pokręcił głową. — Myślę jednak, że nie zachowamy tak ścisłej kontroli nad wydarzeniami przez osiem tysięcy lat. Szli w stronę miasta szeroką ścieżką, która sprawiała wrażenie zbudowanej wyłącznie z czerwonawobrązowej gliny, ale w rzeczywistości zapewne w owym materiale roiło się od mikroorganizmów zaprojektowanych tak, by nie pozwoliły mu zamienić się w pył albo błoto. Stopy gleisnera opisywały powierzchnię jako miękką, ale sprężystą. Nie zostawiały też w niej żadnych śladów. Ptaki krzątały się na polach, pochłaniając chwasty oraz owady. To były tylko domysły, ale Yatima podejrzewało, że gdyby zjadały same plony, następne żniwa byłyby bardzo ubogie. Orlando zatrzymał się, by podnieść ze ścieżki małą, ulistnioną gałązkę, z pewnością przyniesioną tu z lasu przez wiatr, po czym zaczął nią machać przed sobą. — Jak wita się dygnitarzy w polis? Czy przywykliście do tego, że sześćdziesiąt tysięcy pozbawionych świadomości niewolników rzuca wam pod nogi płatki róż? Yatima się roześmiało, ale Inoshiro poczuło się głęboko urażone. — Nie jesteśmy dygnitarzami! Jesteśmy chuliganami! Kiedy podeszli bliżej, Yatima zobaczyło ludzi chodzących szerokimi ulicami między tęczowymi budynkami albo stojących w grupach. Przypominali obywateli zgromadzonych na jakimś forum, nawet jeśli ich wygląd był znacznie mniej różnorodny. Niektórzy mieli ciemną skórę, jak ikona vir, istniały też inne równie mało znaczące różnice, ale wszystkich tych przekształconych można by z łatwością wziąć za statyków. Yatima zastanawiało się, jakie właściwie zmiany poddają próbom. Orlando wspominał o symbiontach w układzie trawiennym, ale to właściwie się nie liczyło. Nie musieli nawet zmieniać własnego DNA. — Kiedy zauważyliśmy, że się zbliżacie, trudno nam było zdecydować, kogo wysłać — ciągnął Orlando. — Nie dociera do nas zbyt wiele wiadomości z polis i nie mieliśmy pojęcia, jacy

będziecie. — Odwrócił się w ich stronę. — Moje słowa mają dla was sens prawda? Nie jest tak, że tylko sobie wyobrażam, że dochodzi do komunikacji? — Nie jest — zapewniło zdziwione Yatima. — Chyba że my też tylko to sobie wyobrażamy. Jak to, kogo wysłać? Czy niektórzy z was znają języki Koalicji? — Nie. — Dotarli już do granic miasta i ludzie gapili się na nich z nieskrywaną ciekawością. — Wkrótce wam to wyjaśnię. Albo zrobi to moja przyjaciółka. Aleje porastała krótka, ale gęsta trawa. Yatima nie widziało żadnych pojazdów ani zwierząt jucznych. Byli tu tylko cieleśni, przeważnie bosi. Między budynkami ulokowano kwietniki, stawy oraz strumienie, nieruchome i ruchome posągi, zegary słoneczne i teleskopy. Wszędzie było pełno światła i przestrzeni pod gołym niebem. Widziało też parki, wystarczająco duże, by puszczać w nich latawce albo grać w piłkę. Ludzie siedzieli i rozmawiali w cieniu niskich drzew. Skóra gleisnera wysyłała tagi opisujące ciepło słonecznych promieni oraz fakturę trawy. Yatima niemalże zaczynało żałować, że nie zmodyfikowało się w stopniu wystarczającym, by wchłaniać takie informacje instynktownie. — A co się stało z przedintrodusową Atlantą? — zapytało Inoshiro. — Z drapaczami chmur? Fabrykami? Blokami mieszkalnymi? — Niektóre nadal stoją. Porośnięte dżunglą, dalej na północ. Mogę was tam potem zaprowadzić, jeśli chcecie. — Dziękuję, ale nie będziemy mieli na to czasu — odezwało się pośpiesznie Yatima, nim Inoshiro zdążyło odpowiedzieć. Orlando pozdrawiał skinieniem głowy dziesiątki mijanych ludzi, do niektórych zwracał się po imieniu, a nielicznym przedstawił Yatima i Inoshiro. Yatima próbowało ściskać dłonie, które do vir wyciągali, co okazało się niezmiernie skomplikowanym problemem z zakresu dynamiki. Żaden z tubylców nie sprawiał wrażenia wrogo nastawionego, ale ich gestaltowe gesty dezorientowały Yatima, a wszyscy zaraz się oddalali, wypowiedziawszy kilka uprzejmych banałów. — Oto mój dom. Budynek miał jasnoniebieskie ściany, fasadę w kształcie litery S oraz pierwsze piętro, mniejsze i eliptyczne. — Czy to... jakiś rodzaj kamienia? Yatima pogłaskało ścianę, zwracając uwagę na tagi. Powierzchnia była gładka aż w submilimetrowej skali, lecz jednocześnie miękka i chłodna, jak kora, której dotykało w lesie. — Nie, to jest żywe. Ale tylko w niewielkim stopniu. Kiedy rosło, wszędzie wypuszczało gałązki i listki, ale teraz jego metabolizm wystarcza tylko na naprawy i odrobinę aktywnej klimatyzacji. Kurtyna paskowa zasłaniająca drzwi rozsunęła się przed Orlandem i goście weszli za nim do środka. Były tam poduszki, krzesła i nieruchome obrazy na ścianach. W licznych wpadających do wnętrza snopach słonecznego blasku tańczyły drobiny kurzu. — Usiądźcie, proszę. Spojrzeli tylko na niego. — Nie? W porządku. Możecie tu chwilę zaczekać? Wszedł po schodach na górę. — Naprawdę tu jesteśmy — stwierdziło z otępieniem Inoshiro. — Udało się nam. — Rozejrzało się po słonecznym pokoju. — Tak właśnie żyją. To nie wygląda najgorzej. — Pomijając skalę czasową. Inoshiro wzruszyło ramionami.

— Z czym się ścigamy w polis? Wyciskamy z siebie maksymalną prędkość, a potem staramy się, by to nas nie zmieniło. — I co w tym złego? — zapytało poirytowane Yatima. — Długowieczność nie ma wielkiego sensu, jeśli w rezultacie zmienisz się w kogoś zupełnie innego. Albo ulegniesz rozkładowi i będziesz już nikim. Wrócił Orlando w towarzystwie cielesnej kobiety. — To jest Liana Zabini. A to Inoshiro i Yatima z polis Konishi. Liana miała brązowe włosy i zielone oczy. Uścisnęła dłonie przybyszom. Yatima zaczęło już opanowywać tę sztukę, unikając zarówno nadmiernego oporu, jak i bezwładnego zwieszania kończyny. — Liana jest naszym najlepszym neuroembriologiem. Bez niej budowniczowie mostów nie mieliby szans. — Kto to są budowniczowie mostów? — zapytało Inoshiro. Liana zerknęła na Orlanda. — Lepiej zacznij od początku — poradził mężczyzna. Następnie przekonał wszystkich, by usiedli. Yatima w końcu sobie uświadomiło, że dla cielesnych ta pozycja jest wygodniejsza. — Tak siebie nazywamy — wyjaśniła Liana. — Kiedy założyciele przybyli tu z Turynu, trzy stulecia temu, mieli ściśle określony plan. Wiecie, że od czasu Introdusu w rozmaitych populacjach cielesnych wprowadzono tysiące sztucznych zmian genetycznych? — Wskazała na wielki obraz za swymi plecami. Portret zniknął, ustępując miejsca skomplikowanemu diagramowi przedstawiającemu odwrócone drzewo. — Różne grupy przekształconych wprowadziły modyfikacje o najrozmaitszych charakterystykach. Niektóre z nich były prostymi, pragmatycznymi adaptacjami do nowych środowisk albo sposobów odżywiania: metabolizm, układ trawienny, oddechowy czy mięśniowo-szkieletowy. W różnych punktach drzewa rozbłysły obrazy przedstawiające ziemnowodnych, skrzydlatych albo zdolnych do fotosyntezy przekształconych; zbliżenia zmodyfikowanych zębów, schematy zmienionych ścieżek metabolicznych. Orlando wstał i zasunął kotary, co poprawiło kontrastowość obrazów. — Zmiany środowiska często wymuszały też modyfikacje układu nerwowego, tworzące nowe instynkty. Na przykład, nikt nie poradzi sobie w oceanie bez odpowiednich odruchów wrodzonych. Pojawiła się gładkoskóra sylwetka ziemnowodnego stworzenia, płynącego powoli przez szmaragdową wodę. Ze szpar za vir uszami wydobywał się słaby strumień pęcherzyków powietrza. Przedstawiony przekrój pokazywał w barwnej skali stężenie rozpuszczonego gazu w vir tkankach i krwiobiegu, a dołączony do niego wykres demonstrował zakres bezpieczeństwa przy stopniowym wynurzaniu się. — Niektóre takie zmiany posunęły się jednak dalej niż samo wszczepienie nowych instynktów. — Drzewo zrobiło się wyraźnie cieńsze, nadal jednak miało trzydzieści, może czterdzieści gałęzi sięgających do współczesności. — Niektóre gatunki przekształconych zmieniły aspekty języka, postrzegania oraz procesów myślowych. — Jak małpy snów? — zapytało Inoshiro. Liana skinęła głową. — Na jednym z ekstremów. Ich przodkowie uwstecznili ośrodki językowe, cofając je do poziomu wyższych naczelnych. Nadal przerastają ogólną inteligencją wszystkie małpy, ale ich materialna kultura cofnęła się dramatycznie i nie są już w stanie się zmodyfikować, nawet gdyby chciały. Wątpię, by w ogóle rozumiały, skąd się wzięły. Małpy snów są jednak wyjątkiem.

Świadomie wyrzekły się stojących przed nimi możliwości. Większość przekształconych wprowadzała bardziej konstruktywne zmiany: rozwijały nowe sposoby mapowania w swych umysłach świata fizycznego i dodawały wyspecjalizowane struktury neuronowe, mające poradzić sobie z nowymi kategoriami. Niektórzy z nich potrafią intuicyjnie manipulować najbardziej skomplikowanymi, abstrakcyjnymi pojęciami z zakresu genetyki, meteorologii, biochemii albo ekologii z taką łatwością, z jaką statyk mógłby myśleć o kamieniu, roślinie albo zwierzęciu, posługując się „zdroworozsądkowymi” wyobrażeniami wykształconymi w wyniku milionów lat ewolucji. Są też tacy, którzy po prostu zmodyfikowali odziedziczone po przodkach struktury neuronowe, by się przekonać, jakie zmiany spowoduje to w ich sposobie myślenia, wyruszyli na poszukiwania nowych możliwości, nie mając na myśli żadnych ściśle określonych celów. Yatima poczuło niesamowite podobieństwo do własnej sytuacji, choć wszystko wskazywało na to, że vir mutacje nie zaprowadziły dotąd vir na nieznane wody. Jak ujęło to Inoshiro: „W tobie znaleźli wreszcie pole cech ideału dobrowolnego niewolnika kopalń. Rodzice nie przestaną prosić o te sympatyczne, zapewniające posłuszeństwo ustawienia «Yatima» przez następne dziesięć gigatau”. Liana rozłożyła ręce w geście frustracji. — Jedyny problem z całą tą eksploracją polega na tym, że niektóre gatunki przekształconych zmieniły się tak bardzo, że nie potrafią się już z nikim porozumiewać. Różne grupy podążyły każda swoją drogą, wypróbowując nowe rodzaje umysłów, a teraz ledwie mogą się nawzajem zrozumieć, nawet za pomocą oprogramowania pośredniczącego. Nie jest to przy tym tylko kwestia języka, a przynajmniej nie w prostym sensie, jak za czasów statyków, kiedy wszyscy mieli w zasadzie takie same mózgi. Od chwili, gdy różne społeczności zaczęły klasyfikować świat w odmiennych kategoriach i interesować się diametralnie różnymi sprawami, globalna kultura w przedintrodusowym pojęciu przestała być możliwa. Rozpadamy się na odrębne fragmenty. Tracimy siebie nawzajem. — Roześmiała się, jakby chciała umniejszyć wagę swych słów, Yatima widziało jednak, że ta sprawa żywo ją obchodzi. — Wszyscy postanowiliśmy zostać na Ziemi, wszyscy postanowiliśmy zachować organiczny charakter, ale i tak oddalamy się od siebie, zapewne szybciej niż wy w waszych polis! Stojący za krzesłem Liany Orlando położył dłoń na jej barku i lekko go uścisnął. Uniosła rękę i zacisnęła ją na dłoni Orlanda. Na Yatima wywierało to hipnotyczne wrażenie, ale starało się na to nie gapić. — A jaką rolę grają w tym budowniczowie mostów? — zapytało. — Staramy się wypełniać luki — wyjaśnił Orlando. Liana wskazała na przypominający drzewo diagram i za pierwszym zestawem gałęzi oraz między nimi zaczął wyrastać drugi. Nowe drzewo było znacznie bardziej zintegrowane. Gałęzi było więcej i znajdowały się bliżej siebie. — Wzięliśmy za punkt wyjścia neuronową strukturę przodków i zaczęliśmy co pokolenie wprowadzać do niej drobne zmiany. Nie modyfikujemy jednak wszystkich w taki sam sposób. Nasze dzieci nie tylko różnią się od rodziców, lecz również w coraz większym stopniu od siebie. Każde pokolenie jest bardziej różnorodne od poprzedniego. — Ale... czy nie to właśnie was zasmuca? — zdziwiło się Inoshiro. — Fakt, że ludzie coraz bardziej się od siebie oddalają? — Niezupełnie. Nie chcemy, by całe populacje przeskakiwały na przeciwne końce skali z powodu jakiejś cechy struktury neuronowej, prowadzącej do powstania dwóch odrębnych grup, których nic ze sobą nie łączy. Zawsze rozsiewaliśmy cechy jednorodnie po całym spektrum. W ten

sposób nikt nie jest odcięty od innych, nikt nie jest wyobcowany, ponieważ „krąg” każdego — grupa osób, z którymi może się z łatwością porozumiewać — zawsze pokrywa się z kręgiem kogoś innego i tak dalej, aż wreszcie całość obejmuje wszystkich. Bez trudu znajdziecie tu osoby, które ledwie mogą się porozumieć, różnią się od siebie w równym stopniu, co przekształceni z dwóch bardzo odległych gałęzi, ale zawsze łączy ich ze sobą łańcuch żyjących krewnych, tworzących most między nimi. Przy odpowiedniej liczbie podróżników — w tej chwili maksymalnie czterech — każdy budowniczy mostów może się porozumieć z innym. — A gdy już będą wśród nas ludzie zdolni rozmawiać z każdą z rozproszonych społeczności przekształconych w jej języku... — wtrącił Orlando. — Połączymy ze sobą wszystkich cielesnych na planecie. — To znaczy, że moglibyście zestawić łańcuch osób, który pozwoliłby nam rozmawiać z kimś znajdującym się na samej krawędzi procesu? — zapytało z żywym zainteresowaniem Inoshiro. — Z kimś zbliżającym się do najbardziej oddalonej grupy przekształconych? Orlando i Liana wymienili spojrzenia. — Jeśli zaczekacie kilka dni, to może się okazać możliwe — odpowiedział mężczyzna. — Potrzebna byłaby pewna doza dyplomacji. To nie jest magiczna sztuczka, którą potrafimy wykonać w każdej chwili. — Jutro rano musimy wracać — odparło Yatima. Wolało nie patrzeć na Inoshiro. Ve z pewnością przedstawiłoby mnóstwo argumentów za przedłużeniem pobytu, ale ustalili przedtem godzinę. — To prawda — zgodziło się Inoshiro po chwili krępującego milczenia. — Może następnym razem.

*** Orlando pokazał im warsztat genowy, w którym pracował przy montowaniu sekwencji DNA i sprawdzaniu ich działania. Poza swym głównym celem budowniczowie mostów pracowali też nad różnymi nieneuronowymi udoskonaleniami, takimi jak odporność na choroby i ulepszone mechanizmy regeneracji tkanek. Te modyfikacje mogli ze względną łatwością testować na bezmózgich zestawach narządów ssaków, zwanych żartobliwie przez Orlanda „podrobowymi drzewami”. — Naprawdę nie czujecie ich zapachu? Nawet się nie domyślacie, jakie macie szczęście. Orlando wyjaśnił, że budowniczowie mostów udoskonalili się do tego stopnia, że każdy z nich mógł zmodyfikować fragmenty własnego genomu, wstrzykując sobie dożylnie nowe sekwencje, wyposażone w primery substytutów enzymów zamknięte w lipidowej kapsułce z powierzchniowymi białkami przypisanymi do odpowiednich rodzajów komórek. Jeśli celem były prekursory komórek rozrodczych, modyfikacja stawała się dziedziczna. Kobiety budowniczych mostów nie tworzyły już wszystkich swych komórek jajowych w wieku płodowym, jak u statyków, lecz generowały je wtedy, gdy były one potrzebne. Do produkcji nasienia i komórek jajowych — nie wspominając już o przygotowaniu macicy do zagnieżdżenia się zarodka — dochodziło tylko po spożyciu odpowiednich hormonów pochodzących od zmodyfikowanych specjalnie w tym celu roślin. Mniej więcej dwie trzecie budowniczych mostów pozostało jednopłciowymi, reszta stała się hermafrodytami albo aseksualnymi osobnikami rozmnażającymi się przez partenogenezę, podobnie jak niektóre gatunki przekształconych. Po zwiedzeniu warsztatu Orlando oznajmił, że pora na obiad. Goście usiedli na podwórku i przyglądali się, jak je. Zgromadzili się tam też inni pracownicy zakładu. Niektórzy zwracali się do nich bezpośrednio, inni zaś korzystali z pośredniczących tłumaczy. Ich pytania często brzmiały

dziwacznie, nawet po długich konwersacjach między tłumaczem a pytającym. „Skąd mieszkańcy polis wiedzą, którymi częściami świata są?” „Czy w Konishi są obywatele, którzy jedzą muzykę?” „Czy ten, kto nie ma ciała, nie czuje się, jakby cały czas spadał bez przemieszczania się?” Sądząc po śmiechu, jaki wywoływały ich odpowiedzi, tłumaczenie w drugą stronę było równie niedoskonałe. Doszło do w pewnej mierze autentycznej komunikacji, ale opierała się ona na próbach i błędach, a przy tym wymagała wielkiej dozy cierpliwości. Orlando obiecał, że pokaże im fabryki i silosy, galerie i archiwa... ale pojawiali się wciąż nowi ludzie pragnący porozmawiać z gośćmi — albo chociaż pogapić się na nich — aż wreszcie zrobiło się późne popołudnie i ich plany przeszły w sferę fantazji. Niewykluczone, że mogliby zwiększyć tempo, przypominając gospodarzom, że ich czas jest cenny, ale po kilku godzinach myśl, że w jedną dobę mogliby dokonać więcej, zaczęła się wydawać absurdalna. Niczego nie można tu było przyśpieszyć. Błyskawiczne zwiedzanie miasta wyglądałoby jak akt przemocy. Po zmarnowaniu całego megatau Yatima miało coraz większe trudności z unikaniem myślenia o postępach, jakich mogłoby dokonać w Kopalniach Prawdy. Ve powtarzało sobie, że z nikim się nie ściga, a gdy wróci do domu, kopalnie nadal będą na miejscu. Wreszcie na podwórku za warsztatem zrobiło się tak tłoczno, że Orlando zaciągnął wszystkich do restauracji pod gołym niebem. O zmierzchu, gdy dołączyła do nich Liana, pytania zaczęły się wreszcie wyczerpywać, a większość tłumu podzieliła się na drobne grupy, z ożywieniem dyskutujące o gościach we własnym gronie. Ich czwórka również siedziała i rozmawiała pod gwiazdami, których blask był tu znacznie stłumiony przez atmosferę i przefiltrowany przez jej okno spektralne. — Pewnie, że widzieliśmy je z kosmosu! — pochwaliło się Inoshiro. — W polis sondy orbitalne są po prostu kolejnym adresem. — Ciągle mam ochotę powiedzieć: „Ale nie widzieliście ich na własne oczy!” — odparł Orlando. — Tyle że przecież widzieliście. W taki sam sposób, jak widzicie wszystko inne. — W taki sam sposób jak wszyscy inni — dodała drwiącym tonem wsparta na jego ramieniu Liana. — Fakt, że nasze umysły dzieli od naszych kamer zaledwie kilka centymetrów, nie czyni naszych doświadczeń doskonalszymi w jakiś magiczny sposób. — Masz rację — przyznał Orlando. — Ale to czyni. Pocałowali się. Yatima zastanawiało się, czy Blanca i Gabriel czasem to robią, czy Blanca zmodyfikowało się w sposób, który uczyniłby coś takiego możliwym i przyjemnym. Jednopłciowość Gabriela nie miała większego znaczenia, była jedynie kwestią samookreślenia, ale niemal wszyscy w CarterZimmerman udawali też, że mają materialne ciało. W Konishi samo pojęcie materialności, atawistyczną iluzję cielesności na ogół kojarzono z przymusem i sprawianiem kłopotów. Gdy czyjaś ikona blokowała w publicznym miejscu drogę ikonie kogoś innego, równało się to pogwałceniu autonomii. Ponowne powiązanie przyjemności w sferze miłości z pojęciami takimi jak siła i tarcie byłoby zwykłym barbarzyństwem. — Co kombinują gleisnery? — zapytała Liana. — Wiecie to? Kiedy ostatnio o nich słyszeliśmy, robiły coś w pasie planetoid, ale to było prawie sto lat temu. Czy część z nich opuściła Układ Słoneczny? — Nie osobiście — odparło Inoshiro. — Wysłały sondy do kilku najbliższych gwiazd, ale nie było w nich nic rozumnego. Kiedy się na to zdecydują, wyruszą tam osobiście, w kompletnych ciałach. — Ve parsknęło śmiechem. — Ich obsesją jest nie zostać obywatelami polis. Myślą, że jeśli zdejmą głowy ze swych ramion, by zaoszczędzić na masie, w następnym kroku całkowicie

rozstaną się z rzeczywistością. — Dajmy im jeszcze tysiąc lat, a osikają całą Drogę Mleczną, jak psy znaczące terytorium — skwitował z pogardą Orlando. — To niesprawiedliwe! — sprzeciwiło się Yatima. — Mogą mieć dziwaczne priorytety... ale nadal pozostają cywilizowane. W większym lub mniejszym stopniu. — Lepiej gleisnery niż cieleśni — stwierdziła Liana. — Wyobrażasz sobie statyków w kosmosie? Zapewne sterraformowaliby już Marsa. Gleisnery prawie nie tknęły planety. Niemalże ograniczyły się do obserwowania jej z kosmosu. Nie są wandalami. Nie są kolonistami. Orlando nie dał się przekonać. — Jeśli chcą tylko zbierać dane astrofizyczne, nie mają powodu opuszczać Układu Słonecznego. Widziałem plany: zasianie całych planet samoreplikującymi się fabrykami, wypełnienie Galaktyki maszynami von Neumanna... Liana pokręciła głową. — O takich sprawach poważnie myślano wyłącznie przed Introdusem, kiedy gleisnery jeszcze nie istniały. W dzisiejszych czasach to tylko propaganda. Protokoły Mędrców Maszyny. To my nadal pozostajemy najbliższymi dawnych popędów. Jeśli ktoś spieprzy sprawę i zacznie rosnąć eksponencjalnie, to zapewne właśnie my. Garstka innych budowniczych mostów przyłączyła się do debaty i spór trwał godzinami. — Jeśli podróże kosmiczne nie są tylko fantazją dla niedojrzałych kultur, to gdzie się podziali wszyscy ci obcy? — dopytywał się pewien agronom za pośrednictwem tłumacza. Yatima od czasu do czasu zerkało na bezbarwne niebo, wyobrażając sobie, że statek gleisnerów opada na Ziemię i zabiera ich do gwiazd. Może reaktywowane przez nich ciała zaczęły wysyłać wzywające pomocy sygnały... to była absurdalna myśl, dziwnie jednak było rozważać fakt, że nie jest w pełni niemożliwa. Nawet w najbardziej oszałamiającym astronomicznym środowisku, gdzie można było udawać, że przeskakuje się o lata świetlne i ogląda powierzchnię Syriusza w symulacji o największej możliwej rozdzielczości... nikomu nie groziło porwanie przez szalonych astronautów. — Kto wstanie o czwartej rano, żeby odprowadzić naszych gości do granicy? — zapytał Lianę Orlando tuż po północy. — Ty. — W takim razie lepiej pójdę się trochę przespać. — Nadal musicie to robić? — zdumiało się Inoshiro. — Nie pozbyliście się tej potrzeby? Liana zakrztusiła się nagle. — To by było tak, jakbyśmy pozbyli się wątroby! Sen ma kluczowe znaczenie dla psychiki ssaków. Jeśli się go usunie, otrzyma się psychotycznych kretynów o zaburzonej odporności. — Poza tym sen jest bardzo przyjemny — dodał z urazą w głosie Orlando. — Nie wiecie, co tracicie. Raz jeszcze pocałował Lianę, a potem się oddalił. Tłum w restauracji powoli rzedniał. Z czasem większość budowniczych mostów, która tu została, zasnęła na krzesłach, ale Liana nadal siedziała z gośćmi w coraz głębszej ciszy. — Cieszę się, że nas odwiedziliście — odezwała się wreszcie. — Mamy teraz most łączący nas z Konishi, a za jego pośrednictwem z całą Koalicją. Nawet jeśli nie wrócicie... opowiedzcie o nas u siebie. Nie pozwólcie, żebyśmy całkowicie zniknęli z waszych myśli. — Wrócimy! — zapewniło solennie Inoshiro. — I przyprowadzimy ze sobą przyjaciół. Gdy tylko zrozumieją, że nie wszyscy jesteście dzikusami, każdy będzie chciał was odwiedzić.

— Tak? — zapytała z łagodnym śmiechem Liana. — A Introdus się odwróci. I umarli wstaną z grobów. Nie mogę już się doczekać. — Wyciągnęła rękę nad blatem i dotknęła policzka Inoshiro. — Jesteś dziwnym dzieckiem. Będzie mi ciebie brakowało. Yatima czekało, aż Inoshiro odpowie z oburzeniem: „Nie jestem dzieckiem”, ale ve dotknęło tylko ręką twarzy w tym samym miejscu, w którym musnęła ją kobieta, i milczało. Orlando odprowadził ich do granicy, pożegnał się z nimi i dodał, że ma nadzieję zobaczyć ich znowu, Yatima podejrzewało jednak, że on również nie wierzy w ich powrót. Kiedy zniknął w dżungli, przeszło na drugą stronę granicy i wezwało drona. Maleńka maszyna wylądowała na vir karku i wkłuła się, by nawiązać kontakt z vir procesorem. Na karku gleisnera. Z procesorem gleisnera. — Ty wróć — odezwało się Inoshiro. — Ja tu zostanę. Yatima jęknęło. — Nie mówisz poważnie. Inoshiro gapiło się na vir, smętnie, ale nieustępliwie. — Przyszłom na świat w niewłaściwym miejscu. Mój dom jest tutaj. — Och, nie gadaj głupot! Jeśli chcesz emigrować, zawsze jest Ashton-Laval! A jeśli chodzi ci o to, żeby uciec przed rodzicami, możesz to zrobić wszędzie! Inoshiro usiadło w sięgających vir pasa chaszczach i rozpostarło ręce pośród listowia. — Zaczęłom czuć różne rzeczy. To już nie są tylko tagi. Nie tylko pożądanie abstrakcyjnej fasady. — Ve dotknęło dłońmi piersi, a potem zadudniło w nią pięściami. — To spotyka mnie. Moją skórę. Na pewno stworzyłom coś w rodzaju mapy danych... a potem ikona mojej jaźni wchłonęła ją, uczyniła częścią siebie. — Zaśmiało się ze smutkiem. — Może to rodzinna słabość. Jedno z mojego częściowego rodzeństwa znalazło sobie ucieleśnionego partnera... a teraz jestem tutaj i mam pieprzony zmysł dotyku. — Ve spojrzało na Yatima oczyma wypełnionymi gestaltowym przerażeniem. — Nie mogę teraz wrócić. To byłoby tak, jakbym... zdarło z siebie skórę. — Wiesz, że to nieprawda — odparło bez ogródek Yatima. — Jak myślisz, co cię tu spotka? Ból? Gdy tylko tagi przestaną napływać, cała iluzja się rozpłynie. Próbowało uspokoić Inoshiro, miało jednak trudności z wyobrażeniem sobie, co ve czuje. Czy to było tak, jakby świat wtargnął do vir ikony? Yatima czuło się wystarczająco zdezorientowane, kiedy interfejs dostosowywał ustawienie vir ikony do pozycji ciała gleisnera, to jednak przypominało raczej przestrzeganie konwencjonalnych reguł gry i nie wywoływało głębokiego poczucia pogwałcenia jaźni. — Pozwolą mi zamieszkać u nich — ciągnęło Inoshiro. — Nie potrzebuję jedzenia. Nie potrzebuję niczego, co cenią. Będę dla nich użyteczne. Pozwolą mi zostać. Yatima wróciło na drugą stronę granicy. Dron uwolnił się i odleciał z gniewnym bzykiem. Uklękło obok Inoshiro. — Powiem ci prawdę — rzekło łagodnym tonem. — Oszalałobyś przed upływem tygodnia. Jedno środowisko, na zawsze niezmienne? Co więcej, gdy tylko przestałobyś być nowością, uznaliby cię za dziwoląga. — Nie Liana! — Tak mówisz? A kim twoim zdaniem by się stała? Twoją kochanką? A może kolejnym rodzicem? Inoshiro skryło twarz w dłoniach. — Wracaj do Konishi, dobra? Zagrzeb się w swoich kopalniach.

Yatima zostało na miejscu. Ptaki skrzeczały, niebo jaśniało. Ich dwadzieścia cztery godziny dobiegały końca. Mieli jeszcze jedną dobę, nim ich dawne konishijskie jaźnie obudzą się na ich miejsce, ale z każdą minutą poczucie, że życie polis toczy się dalej, zostawiając ich za sobą, stawało się coraz silniejsze. Yatima rozważyło możliwość przeciągnięcia Inoshiro na drugą stronę granicy i polecenia dronowi ekstrakcji vir z ciała gleisnera. Mała maszyna nie była wystarczająco inteligentna, by rozumieć cokolwiek z ich poczynań. Nie pojęłaby, że gwałci w ten sposób autonomię Inoshiro. Sama ta myśl była wystarczająco niepokojąca, istniała też jednak inna możliwość. Yatima nadal miało najnowszy zrzut osobowości Inoshiro, przekazany w restauracji we wczesnych godzinach rannych. Ve z pewnością nie przekazałoby go po podjęciu decyzji o pozostaniu i jeśli Yatima obudzi zrzut w polis, nie będzie miało znaczenia, co się stało z klonem pozostawionym w ciele gleisnera... Skasowało zrzut. To nie były ruchome piaski. Takiej sytuacji nie przewidzieli. Czekało, klęcząc. Płynące z vir kolan tagi opisujące fakturę gruntu stały się irytującym, monotonnym strumieniem, a dziwaczny, niezmienny kształt narzucony vir ikonie stawał się coraz bardziej uciążliwy. Być może powodem był fakt, że i jedno, i drugie, stanowiło zwierciadlane odbicie frustracji vir. Czy tak właśnie zaczęło się to w przypadku Inoshiro? Czy jeśli ve zostanie tu dłużej, również zacznie się identyfikować ze stworzoną przez siebie mapą ciała gleisnera? Po blisko godzinie Inoshiro wstało i opuściło enklawę. Yatima podążyło z ulgą za ver. Dron wylądował na karku Inoshiro. Ve uniosło rękę, jakby chciało go strącić, powstrzymało się jednak. — Myślisz, że kiedyś tu wrócimy? — zapytało ze spokojem. Yatima zastanawiało się nad tym, długo i intensywnie. Czy bez niepowtarzalnego pragnienia, które ich tu przywiodło, warto byłoby poświęcić temu miejscu i tym przyjaciołom osiemset razy więcej czasu niż czemukolwiek innemu? — Wątpię.

CZĘŚĆ DRUGA — Próbuję zdecydować, co powinniśmy im powiedzieć — oznajmiło Yatima, gdy Paolo się obudził i dołączył do vir w środowisku. — Opowiedz im o G-1 Lac — odparł Paolo z ponurym śmiechem. — Już o nim wiedzą. — Znają je jako punkt na mapie. Ale nie wiedzą, co zrobiło. Nie wiedzą, co to oznacza. — Nie. — Yatima gapiło się na Weyla, położonego w samym środku przesuniętego ku fioletowi obszaru. Nie chciało antagonizować Paola pytaniami o Atlantę, ale nie zamierzało też unikać rozmowy. — Znasz Karpaia, prawda? — Tak — potwierdził Paolo, akceptując z bladym uśmieszkiem czas teraźniejszy. — Czy nie przebywał na Księżycu, kierując TERAGO? — Zrobił wszystko, co mógł — odpowiedział zimno Paolo. — To nie jego wina, że cała planeta pogrążyła się w lunatycznym śnie. — Zgadzam się. O nic go nie oskarżam. — Yatima rozpostarło ramiona w pojednawczym geście. — Po prostu zastanawiałom się, czy kiedykolwiek o tym wspominał. Czy mówił, jak wyglądało to z jego strony. Paolo z niechęcią skinął głową. — Tak. Ale tylko raz.

4 SERCE JASZCZURKI Obserwatorium Bullialdus, Księżyc 24 046104 526 757 SCzK 2 kwietnia 2996, 16:40:03,911 CzU

Karpal leżał na plecach na regolitowej powierzchni przez cały księżycowy miesiąc, wpatrując się w krystaliczną nieruchomość wszechświata, próbując go sprowokować do pokazania mu czegoś nowego. Robił to przedtem już pięć razy, ale w zasięgu jego niewzmocnionego wzroku nigdy nic się nie zmieniło. Planety krążyły po przewidywalnych orbitach, czasami można było też zobaczyć jasną planetoidę albo kometę, które jednak raczej przypominały statki kosmiczne przelatujące obok — były przeszkodami na pierwszym planie, przesłaniającymi właściwe pole widzenia. Gdy ktoś na własne oczy zobaczył Jowisza z bliska, zaczynał go uważać za źródło świetlnego zanieczyszczenia i elekromagnetycznego szumu, a nie za obiekt zasługujący na poważne zainteresowanie astronoma. Karpal pragnął, by na tle ciemności rozbłysła nieprzewidziana supernowa, marzył o odległej apokalipsie, od której detektory neutrin wpadną w szał. Nie obchodziły go spokojne koniunkcje w zegarowym mechanizmie Układu Słonecznego, godne uwagi i ekscytujące w takim samym stopniu, co terminowe przybycie promu z zapasami. Gdy Ziemia znowu była w nowiu, przerodziła się w czerwonawy dysk, ledwie widoczny na tle gorejącego słońca, Karpal wstał i poruszył ostrożnie rękami, by się upewnić, że żaden z jego aktuatorów nie został osłabiony przez stres termiczny. Gdyby tak się stało, jego nanomaszyny nie potrzebowałyby wiele czasu, by usunąć mikropęknięcia, ale każdy staw i tak wymagał sprawdzenia w działaniu, by można było wykryć problem i dokonać niezbędnych napraw. Wszystko działało prawidłowo. Wrócił powoli do baraku z instrumentami, ulokowanego na krawędzi krateru Bullialdus. Budynek był otwarty na próżnię, ale do pewnego stopnia chronił przyrządy przed ekstremalnymi temperaturami, twardym promieniowaniem i mikrometeorytami. Za nim majaczyła ściana szerokiego na siedemdziesiąt kilometrów krateru. Karpal ledwie dostrzegał stację laserową ulokowaną na jej szczycie, wprost nad barakiem. Same wiązki były niewidoczne, ponieważ nic tu nie rozpraszało światła, Karpal jednak nie potrafił sobie wyobrazić widoku krateru z góry, nie nakładając na niego niebieskiej litery L, spotykających się ze sobą pod kątem prostym linii łączących trzy punkty położone na obwodzie. Bullialdus był detektorem fal grawitacyjnych, elementem rozmieszczonego po całym Układzie Słonecznym obserwatorium znanego jako TERAGO. Pojedynczą wiązkę lasera rozszczepiano, jej części wysyłano w podróż pod kątem prostym, a następnie ponownie łączoną ją w całość. Choć przestrzeń wokół krateru rozciągała się i kurczyła tylko w stopniu równym jeden do dziesięciu do dwudziestej czwartej, wystarczało to, by grzbiety i doliny fal świetlnych obu wiązek traciły spójność, powodując fluktuacje w ich połączonej intensywności, odpowiadające subtelnym zmianom w geometrii przestrzeni. Pojedynczy detektor nie mógłby ustalić źródła podobnych odchyleń, podobnie jak termometr położony na regolicie nie pozwoliłby ustalić dokładnego położenia Słońca, jednakże porównanie danych zarejestrowanych w Bullialdusie z danymi z pozostałych dziewiętnastu placówek TERAGO umożliwiało zrekonstruowanie trasy czoła fali przechodzącej przez Układ Słoneczny i odtworzenie jej kierunku z precyzją na ogół wystarczającą, by zidentyfikować obiekt na niebie będący jej źródłem, a przynajmniej wysunąć prawdopodobne

hipotezy na ten temat. Karpal wszedł do baraku, który od dziewięciu lat był jego domem. Pod jego nieobecność nic się tu nie zmieniło. Szeregi komputerów optycznych i procesorów sygnałowych stojących pod ścianami wyglądały równie nieskazitelnie jak zawsze, a zestaw części zamiennych i narzędzia do makronapraw pozostawały mniej więcej tam, gdzie umieścił je na początku. Nie był zupełnie sam na Księżycu. Kilkanaście innych gleisnerów prowadziło badania paleoselenologiczne na biegunie północnym, ale nikt go jeszcze tu nie odwiedził. Prawie wszystkie gleisnery przebywały w pasie planetoid, trudząc się przy budowie floty międzygwiezdnej, wykonując prace pomocnicze albo, po prostu, towarzysząc pozostałym. Karpal również mógłby tam być, w samym sercu wydarzeń — dane zbierane przez TERAGO były dostępne wszędzie, a fizyczna obecność w jednym z obserwatoriów nie dawała zbyt wielu korzyści, ponieważ i tak trzeba było nadzorować naprawy we wszystkich dwudziestu. Skusiła go samotność, którą mógł tu znaleźć, szansa pracy bez przeszkód, poświęcania się jednemu problemowi przez cały tydzień, miesiąc albo rok. Leżenie przez cały miesiąc i wpatrywanie się w gwiazdy nie wchodziło w skład jego pierwotnych planów, ale zawsze spodziewał się, że popadnie w lekki obłęd, to zaś wydawało się tylko nieszkodliwą ekscentrycznością. Z początku obawiał się, że umknie mu jakieś ważne wydarzenie: wybuch supernowej albo pochłonięcie jednej bądź kilku gromad kulistych przez czarną dziurę w jądrze odległej galaktyki. Rzecz jasna, wszystkie dane zapisywano, lecz mimo że fale grawitacyjne potrzebowały tysiącleci, by tu dotrzeć, obserwowanie ich w czasie rzeczywistym było ekscytujące. Dla Karpala chwila obecna była wycinkiem głębokiej na dziesięć miliardów lat czasoprzestrzeni, zmierzającym ku niemu z prędkością światła. Później ryzyko, że w kluczowej chwili nie będzie go na stanowisku, stało się jedną z atrakcji. Elementem wyzwania. Karpal sprawdził główny ekran i roześmiał się łagodnie w impulsach podczerwieni. Słabe ciepło wróciło do niego, odbijając się od ścian baraku. Nic mu nie umknęło. Na liście znanych źródeł podkreślono Lac G-1 jako wykazujące anomalie, ale anomalie zawsze towarzyszyły temu obiektowi i trudno to było uznać za zaskakującą wiadomość. Poza rejestracją wszelkich nagłych katastrof, TERAGO nieustannie monitorowało też kilkaset źródeł periodycznych. Tylko wyjątkowo gwałtowne wydarzenia mogły wyprodukować impuls promieniowania grawitacyjnego wystarczająco potężny, by można go było wykryć po drugiej stronie wszechświata, ale nawet rutynowe ruchy orbitalne były źródłem słabego, lecz niezawodnego strumienia fal grawitacyjnych. Jeśli obiekty, o których mowa, były masywne jak gwiazdy, orbitowały wokół siebie z dużą prędkością i nie znajdowały się zbyt daleko, TERAGO mogło śledzić ich ruchy jak hydrofon podsłuchujący pracującą śrubę statku. G-1 Lacertae było parą gwiazd neutronowych położonych zaledwie sto lat świetlnych od Ziemi. Chociaż gwiazdy neutronowe były za małe, by można je było zobaczyć bezpośrednio — najwyżej około dwudziestu kilometrów średnicy — ich niewielka objętość produkowała pola magnetyczne i grawitacyjne pełnowymiarowej gwiazdy, i efekty ich działania na otaczającą materię bywały spektakularne. Większość gwiazd neutronowych odkrywano jako pulsary — ich wirujące pola magnetyczne tworzyły wiązkę fal radiowych, ponieważ ciągnęły za sobą naładowane cząstki elementarne z prędkością bliską prędkości światła — albo jako źródła promieniowania X czerpiące materię z chmury gazowej bądź też z normalnej gwiazdy będącej ich towarzyszem, a następnie rozgrzewające ją do temperatury milionów stopni przez kompresję po drodze na dno stromej, ciasnej studni grawitacyjnej. G-1 Lac miało już miliardy lat i wszelkie lokalne zapasy gazu lub pyłu mogące stać się źródłem promieniowania X dawno zniknęły, emisje

radiowe były zaś zbyt słabe, by można je było wykryć, bądź też skierowane w niekorzystną stronę. Cały układ był bardzo cichy w całym zakresie widma elektromagnetycznego i wyłącznie fale grawitacyjne emitowane przez krążące po zacieśniającej się orbicie martwe gwiazdy zdradzały ich istnienie. Ten spokój jednak nie miał trwać wiecznie. G-1a i G-1b dzieliło od siebie tylko pół miliona kilometrów i w ciągu najbliższych siedmiu milionów lat fale grawitacyjne uniosą ze sobą cały moment pędu, trzymający je z dala od siebie. Gdy wreszcie się zderzą, większa część ich energii kinetycznej zmieni się w intensywny rozbłysk neutrin z domieszką promieniowania gamma, po czym obie gwiazdy połączą się ze sobą i utworzą czarną dziurę. Z daleka neutrina będą stosunkowo nieszkodliwe, ale „domieszka” może się okazać poważniejszym zagrożeniem. Nawet sto lat świetlnych to nieprzyjemnie blisko dla życia organicznego. Bez względu na to, czy cieleśni będą jeszcze wtedy istnieć, Karpal lubił sobie wyobrażać, że ktoś podejmie się niewiarygodnie trudnego zadania, jakim będzie ochrona ziemskiej biosfery poprzez umieszczenie na drodze rozbłysku gamma wystarczająco wielkiej i nieprzezroczystej tarczy. Wreszcie znajdzie się jakieś sensowne zastosowanie dla Jowisza. Nie będzie to jednak łatwe. G-1 Lac leżało zbyt wysoko nad płaszczyzną ekliptyki, by wystarczyło proste przesunięcie jednej z planet w dogodny punkt na obecnej orbicie. Los G-1 Lac wydawał się nieodwracalny, a sygnały odbierane przez TERAGO z pewnością potwierdzały, że orbita stopniowo się zacieśnia. Jedna mała zagadka pozostawała jednak nierozwiązana: już na początku zaobserwowano, że G-1a i G-1b od czasu do czasu przyśpieszają na swej spiralnej orbicie z niewyjaśnionych powodów. Odchylenia nigdy nie były większe niż jeden promil — fale grawitacyjne na okres kilku dni przyśpieszały swój rytm o jedną nanosekundę — ale orbity większości podwójnych gwiazd neutronowych wyliczono bezbłędnie do granic możliwości pomiaru i nawet nanosekundowych odchyleń nie można było zlekceważyć jako błędów obserwacji albo pozbawionego znaczenia szumu. Karpal wyobrażał sobie, że ta tajemnica jako jedna z pierwszych ulegnie jego samotności i poświęceniu, ale wiarygodne wyjaśnienie nadal mu się wymykało, mimo upływu lat. Każde wystarczająco masywne trzecie ciało, zakłócające od czasu do czasu orbitę, musiałoby dodać własną, niepowtarzalną sygnaturę do promieniowania grawitacyjnego. Niewielkie chmury gazu napływające do układu i dające gwiazdom neutronowym coś, co mogłyby zamienić w pochłaniające energię strumienie, dzięki którym G-1 Lac rozbłysłoby jasnym promieniowaniem X. Hipotezy Karpala stawały się coraz śmielsze i bardziej szalone, wszystkie jednak upadały z braku dowodów albo czystej niewiarygodności. Energia i moment pędu nie mogły po prostu znikać w próżni, ale w tej chwili czuł się już prawie gotowy dać sobie spokój z próbami wyjaśnienia niezgodności w księgach sprzed stu lat. Prawie. Z westchnieniem męczennika dotknął podświetlonej na ekranie nazwy i pojawił się zapis fal grawitacyjnych z minionego miesiąca. Już na pierwszy rzut oka było oczywiste, że coś jest nie w porządku z TERAGO. Setki widocznych na ekranie fal powinny wyglądać identycznie, ich grzbiety powinny mieć taką samą wysokość, a sygnał powtarzać się regularnie z taką samą siłą w tym samym punkcie orbity. W drugiej połowie miesiąca nastąpił jednak gładki wzrost wysokości grzbietów, co musiało oznaczać, że kalibrację instrumentów TERAGO szlag trafił. Karpal z jękiem przerzucił się na inne periodyczne źródło, podwójną gwiazdę neutronową w gwiazdozbiorze Orła. Zobaczył tam naprzemienne niskie i wysokie grzbiety, ponieważ orbita była silnie eliptyczna, wysokość w obu podzbiorach okazała się jednak identyczna. Sprawdził dane z pięciu innych

źródeł. W żadnym nie znalazł cech świadczących o błędach kalibracji. Zdziwiony Karpal wrócił do danych z G-1 Lac. Przyjrzał się streszczeniu widocznemu nad obrazem fal i prychnął z niedowierzania. Według streszczenia, długość trwania jednego cyklu fali zmniejszyła się o prawie trzy minuty. To było śmieszne. Okres obrotu trwał około godziny i w ciągu 28 dni powinien się skrócić o 14,498 mikrosekundy, z marginesem błędu wynoszącym kilka niewyjaśnionych nanosekund. To musiał być jakiś błąd w oprogramowaniu analizującym dane. Doszło do uszkodzenia spowodowanego zapewne promieniowaniem kosmicznym. Kilka zniekształconych bitów w jakiś sposób uniknęło wykrycia i naprawy. Przełączył się na obraz pokazujący długość trwania cyklu fal zamiast ich samych. Zaczynał się tak, jak powinien — niemal niezmienne 3627 sekund — ale po około dwunastu dobach pozioma linia zaczęła opadać — z początku powoli, ale potem coraz szybciej. Ostatni punkt na krzywej znajdował się na wysokości 3456 sekund. Gwiazdy neutronowe mogły się przesuwać na szybsze, ciaśniejsze orbity, jedynie tracąc energię, która utrzymywała je z dala od siebie, a żeby przyśpieszyć o trzy minuty zamiast czternastu mikrosekund, musiałyby w ostatnim miesiącu utracić jej więcej niż w ciągu minionego miliona lat. — Bzdura. Karpal sprawdził wiadomości z innych obserwatoriów, ale nigdzie nie wykryto żadnej aktywności w gwiazdozbiorze Jaszczurki — ani śladu promieniowania rentgenowskiego czy ultrafioletowego, żadnych neutrin ani niczego w tym rodzaju. G-1 Lac musiałoby się pozbyć ilości energii równoważnej skutkom anihilacji Księżyca z Antyksiężycem tych samych rozmiarów. Nawet z odległości stu lat świetlnych raczej nie mogłoby to pozostać niezauważone. Brakująca energia z pewnością nie zmieniła się w promieniowanie grawitacyjne, ponieważ jego obserwowana moc wzrosła zaledwie o siedemnaście procent. A długość cyklu zmniejszyła się o około pięciu. Karpal dokonał w pamięci kilku obliczeń, po czym sprawdził je za pomocą oprogramowania analitycznego. Zwiększona długość fal grawitacyjnych dokładnie zgadzała się ze skalą skrócenia cyklu. Szybsze, ciaśniejsze orbity emitowały silniejsze promieniowanie grawitacyjne i niewiarygodne dane na każdym kroku zgadzały się z formułą. Nie potrafił wyobrazić sobie błędu w oprogramowaniu albo kalibracji, który zniekształciłby dane tylko z jednego źródła, w jakiś magiczny sposób zachowując poprawny stosunek między energią a częstotliwością fal. Sygnał musiał być autentyczny. A to znaczyło, że utrata energii wydarzyła się naprawdę. Co tam się działo? Czy może raczej, co się tam wydarzyło przed stuleciem? Karpal przyjrzał się kolumnie cyfr oznaczających odległości między gwiazdami neutronowymi, wyliczone na podstawie długości trwania jednego obrotu. Od chwili rozpoczęcia obserwacji dystans zmniejszał się miarowo o około czterdziestu ośmiu milimetrów na dobę. Jednakże w ciągu ostatnich dwudziestu czterech godzin gwiazdy zbliżyły się do siebie o ponad siedem tysięcy kilometrów. Karpalowi na moment zakręciło się w głowie z przerażenia. Szybko jednak zbył to śmiechem. Tak spektakularnie niepokojące zmiany nie mogły się długo utrzymywać. Pomijając fale grawitacyjne, energia z tak ogromnego kosmicznego koła zamachowego mogła odpływać tylko na dwa sposoby — poprzez opór gazu albo pyłu, co musiałoby prowadzić do prawdziwie astronomicznych temperatur (brak promieniowania ultrafioletowego lub rentgenowskiego wykluczał taką możliwość) bądź też przez grawitacyjny transfer energii do innego układu — jakiegoś niewidocznego intruza, na przykład małej czarnej dziury mijającej obie gwiazdy neutronowe w niewielkiej odległości. Jednakże TERAGO z pewnością wykryłoby już każdy obiekt

zdolny zaabsorbować więcej niż drobny ułamek momentu pędu G-1 Lac, a coś mniej masywnego zostałoby odrzucone na bok jak odprysk odbijający się od kamienia szlifierskiego bądź też rozpadłoby się na fragmenty niczym eksplodująca wirówka. Zamiast czekać godzinę na przybycie pełnych danych, Karpal wydał polecenie przeanalizowania informacji z sześciu najbliższych detektorów TERAGO. Nadal nie znalazł żadnych dowodów istnienia intruza, a tylko typowe cechy charakterystyczne układu złożonego z dwóch ciał, ale odpływ energii nie ustał ani nawet nie zwolnił. Nasilał się z każdą chwilą. Jak to było możliwe? Nagle przypomniał sobie dawny pomysł, który przez krótki czas rozważał jako prawdopodobny. Indywidualne neutrony zawsze mają biały kolor. Zawierają trzy kwarki — czerwony, zielony i niebieski — ściśle ze sobą związane. Jeśli jednak jądra obu gwiazd „rozpuściły się”, tworząc jeziora niezwiązanych kwarków zdolnych do losowego przemieszczania się, ich kolor nie musi w każdym miejscu się wyrównywać. Teoria Kozuch pozwalała na złamanie idealnej symetrii między czerwonymi, zielonymi i niebieskimi kwarkami. W normalnych warunkach było to wyjątkowo krótkotrwałe zjawisko, niewykluczone jednak, że wzajemne oddziaływania między gwiazdami neutronowymi mogły ustabilizować tę sytuację. Kwarki któregoś koloru stały się „miejscowo cięższe” w jednym z jąder, co spowodowało, że zapadły się nieco w głąb, nim przyciąganie innych kwarków wyciągnęło je z powrotem ku górze. Tymczasem w drugim jądrze kwarki tego samego koloru stałyby się lżejsze i wypłynęłyby na wierzch. Oddziaływania pływowe i rotacja z pewnością również odegrałyby w tym swą rolę. Różnica między kwarkami byłaby minimalna, ale jej skutki mogłyby się okazać dramatyczne. Dwie orbitujące wokół siebie, spolaryzowane gwiazdy neutronowe wyprodukowałyby potężne strumienie mezonów, które hamowałyby ich ruch orbitalny w podobny sposób, jak fale grawitacyjne. Tu jednak w grę wchodziły oddziaływania silne i w związku z tym utrata energii byłaby znacznie większa. Mezony niemal natychmiast rozpadłyby się na inne cząstki, ale to wtórne promieniowanie tworzyłoby ściśle skupione wiązki, a ponieważ Układ Słoneczny znajdował się wysoko nad płaszczyzną orbity G-1 Lac, nie można by ich było stąd zobaczyć. Z pewnością stałyby się wyraźnie widoczne po zderzeniu z materią międzygwiezdną, ale minęło dopiero szesnaście dni i wiązki nadal przeszywały obszar względnie wysokiej próżni, który gwiazdy neutronowe utworzyły wokół siebie w ciągu kilku miliardów lat. Cały układ przypominałby ogromne koło ogniste działające w przeciwną stronę. Iskry umykałyby do tyłu, w kierunku przeciwnym do ruchu wirowego. Jednakże, w miarę jak gwiazdy neutronowe wytracałyby moment pędu, umożliwiający im zachowanie dystansu, grawitacja zbliżałaby je do siebie i orbitowałyby coraz szybciej. Nanosekundowe odchylenia obserwowane w przeszłości mogły być spowodowane przez niewielkie skupiska ruchomych kwarków, tworzące się tylko na krótką chwilę, ale gdy jądra stopiły się całkowicie, proces nabrał lawinowego charakteru. Im bardziej gwiazdy neutronowe zbliżały się do siebie, tym większa była polaryzacja i tym potężniejsze strumienie mezonów, co z kolei przyśpieszało ich ruch po zacieśniającej się spirali. Karpal zdawał sobie sprawę, że obliczenia, potrzebne by sprawdzić tę teorię, będą straszliwie trudne. Problemy związane z interakcjami między oddziaływaniem silnym a grawitacją mogły powalić na kolana nawet najpotężniejszy komputer, a każdy model wystarczająco dokładny, by można było zaufać jego przewidywaniom, będzie działał znacznie wolniej niż w czasie rzeczywistym, co uczyni go w praktyce bezużytecznym. Jedyny sposób, by sprawdzić, jaki los czeka G-1 Lac, to zorientować się, dokąd prowadzą same dane.

Polecił analitycznemu oprogramowaniu nakreślić gładką krzywą przedstawiającą zmniejszanie się momentu pędu obu gwiazd neutronowych i ekstrapolować ją w przyszłość. Krzywa opadała coraz szybciej, z początku łagodnie, ale pod koniec bardzo ostro. Karpal poczuł, że ogarnia go zimna groza. Jeśli taki los ostatecznie czekał każdą podwójną gwiazdę neutronową, pomagało to rozwiązać prastarą zagadkę. Nie była to jednak dobra wiadomość. Od stuleci astronomowie obserwowali w odległych galaktykach potężne rozbłyski promieniowania gamma. Jeśli — jak podejrzewano — powodowały je zderzenia gwiazd neutronowych, to przed kolizją, gdy gwiazdy krążyły po najszybszych, najciaśniejszych orbitach, produkowane przez nie fale grawitacyjne powinny być wystarczająco silne, by TERAGO mogło je wykryć z odległości miliardów lat świetlnych. Nigdy jednak nie odebrano podobnych fal. Teraz zaczynało wyglądać na to, że strumienie mezonów emitowane przez G-1 Lac mogą zatrzymać orbitalny ruch obu gwiazd, gdy będzie je dzieliło od siebie kilkadziesiąt tysięcy kilometrów. Koło ogniste w końcu zatriumfuje i zgaśnie, a przed końcem nie nastąpi szaleńczy ruch po spirali, lecz spokojny, pełen gracji upadek, powodujący znacznie mniejszą emisję promieniowania grawitacyjnego. Wreszcie doszłoby do czołowego zderzenia dwóch jąder o rozmiarach gór i masie gwiazd, jakby odpychająca je od siebie siła odśrodkowa nigdy nie istniała. Spadłyby na siebie nawzajem z nieba, a gorący podmuch kolizji dałoby się wyczuć w odległości tysiąca lat świetlnych. Karpal gniewnie odepchnął od siebie tę wizję. Do tej pory nie miał nic poza trzyminutową anomalią w okresie obrotu oraz mnóstwem spekulacji. Ile była warta jego opinia po dziewięciu latach samotności i stanowczo zbyt wysokiej dawce promieniowania kosmicznego? Musi się skontaktować ze swymi współpracownikami z pasa planetoid i spokojnie przedyskutować z nimi wszystkie możliwości. Ale co, jeśli ma rację? Ile czasu zostało cielesnym, nim w gwiazdozbiorze Jaszczurki nastąpi rozbłysk promieniowania gamma sześć tysięcy razy jaśniejszy od Słońca? Raz po raz sprawdzał swe obliczenia, korygował krzywe stosownie do różnych wartości zmiennych, stosował wszystkie znane metody ekstrapolacji. Odpowiedź za każdym razem brzmiała tak samo. Cztery dni.

5 BERSTER Polis Konishi, Ziemia

24 046380271 801 SCzK 5 kwietnia 2996, 21:17:48,955 CzU

Yatima unosiło się nad swym domowym środowiskiem, oglądając kolosalną sieć ciągnącą się po pokrytym przez nią terenie tak daleko, jak mogło sięgnąć wzrokiem. Struktura miała dziesięć tysięcy delta szerokości i siedem tysięcy wysokości. Przebiegała przez nią skomplikowana krzywa przypominająca kolejki górskie, które widziało w Carter-Zimmerman i którymi jeździło z Blanca i Gabrielem, dla czysto wizualnej ekscytacji. „Tor” nie miał tu żadnej podpory, podobnie jak w C-Z, lecz po prostu wił się pośród czegoś, co wyglądało jak rusztowanie wzniesione przez szaleńca. Zmniejszyło wysokość, by przyjrzeć się dokładniej. Sieć, „rusztowanie”, była obrazem vir umysłu, opartym na serii zrzutów wykonanych przed kilkoma megatau. Przestrzeń wokół konstrukcji lśniła delikatnym, wielobarwnym blaskiem nasyconym polem abstrakcyjnej matematyki, zasadą pozwalającą na wyliczenie w dowolnym punkcie wartości wektora generowanej przez miliardy impulsów wędrujących ścieżkami neuronowymi. Przemierzająca całą sieć krzywa otaczała wszystkie te ścieżki i po zsumowaniu wszystkich liczb dostarczonych przez pole na całej jej długości, Yatima miało nadzieję zmierzyć pewne subtelne, lecz podstawowe wartości określające sposób przepływu informacji przez sieć. To był kolejny mały krok ku odkryciu niezmiennika świadomości: obiektywnej miary tego, czym właściwie jest, niezależnej od ciągle się zmieniających stanów umysłu i pozwalającej mu poczuć się odrębnym, spójnym bytem. Sam pomysł był stary i oczywisty — krótkotrwała pamięć musiała mieć sens, gromadzić się gładko na podstawie spostrzeżeń i myśli, a potem albo popadać w zapomnienie, albo przenosić się do archiwum pamięci długotrwałej. Sformalizowanie tego kryterium było jednak trudne. Losowy ciąg stanów umysłu nie wydawałby się spójną całością, ale to samo można było powiedzieć o wielu rodzajach wysoce uporządkowanych i skorelowanych wzorców. Informacja musiała płynąć w ściśle określony sposób, by bodźce zmysłowe i reakcje wewnętrzne mogły się gładko nakładać na poprzedni stan sieci. Otrzymawszy wiadomość od Inoshiro, Yatima bez wahania wpuściło vir do środowiska. Od ich ostatniego spotkania minęło już stanowczo zbyt wiele czasu. Zdziwiło się jednak na widok ikony, która pojawiła się w powietrzu obok vir. Matowoszarą powierzchnię pokrywały liczne rysy i dzioby, odbarwiła się też od korozji i gdzieniegdzie odpadała płatkami. Gdyby nie sygnatura, Yatima miałoby trudności z rozpoznaniem vir. Tego typu dekoracja robiła komiczne wrażenie, nie skomentowało jednak tego ani słowem. Inoshiro z reguły umiało traktować mody, którym ulegało, z należytą ironią, ale od czasu do czasu wykazywało się bolesną powagą. Yatima stało się dla niego persona non grata na blisko gigatau, po tym, jak zadrwiło z modnego przez krótki czas w Koalicji zwyczaju noszenia ze sobą oprawionego portretu własnej ikony, „starzejącego się” w przyśpieszonym tempie. — Co wiesz o gwiazdach neutronowych? — odezwało się Inoshiro. — Niezbyt wiele. Czemu pytasz? — A o bersterach promieniowania gamma? — Jeszcze mniej. Pod całą tą rdzą, Inoshiro sprawiało wrażenie poważnego, Yatima spróbowało więc przypomnieć sobie trochę szczegółów z krótkiego okresu, gdy interesowało się astrofizyką. — Wiem, że w milionach zwyczajnych galaktyk zaobserwowano jednorazowe rozbłyski

promieniowania gamma, rzadko powtarzające się drugi raz w tym samym miejscu. Statystycznie będzie to mniej więcej jeden rozbłysk w galaktyce na sto tysięcy lat... zatem gdyby nie były tak jasne, że można je wykryć z odległości kilku miliardów lat świetlnych, zapewne nadal byśmy o nich nie wiedzieli. Nie sądzę, by udało się jednoznacznie ustalić ich mechanizm, ale mogłobym to sprawdzić w bibliotece... — Nie ma sensu. Wszystko to jest już nieaktualne. Na zewnątrz coś się dzieje. Yatima wysłuchało wiadomości od gleisnerów, nie wierząc w nie do końca. Wbiło wzrok w puste niebo środowiska, spoglądając na wskroś przez ikonę Inoshiro. Oceany kwarków, niewidzialne strumienie mezonów, gwiazdy neutronowe spadające na siebie nawzajem... wszystko to brzmiało dziwacznie i tajemniczo, jak jakieś nadmiernie sprecyzowane twierdzenie na końcu ślepej uliczki. — Gleisnery zmarnowały mnóstwo czasu na upewnienie się, że wszystko to prawda — stwierdziło z goryczą Inoshiro. — Do rozbłysku pozostały niespełna dwadzieścia cztery godziny. Grupa obywateli Carter-Zimmerman próbuje się włamać do sieci łączności cielesnych, ale przewody mają osłonę z nanomaszyn, która okazała się zbyt skuteczna. Próbują też zmienić kody zabezpieczające satelitów i wysłać drony prosto do enklaw, ale jak dotąd... — Nie rozumiem — przerwało vis Yatima. — Dlaczego cielesnym miałoby coś grozić? Może i nie są tak dobrze osłonięci jak my, ale i tak mają nad głowami całą atmosferę! Jaki procent promieniowania gamma dotrze na powierzchnię? — Bliski zeru. Ale prawie całe dotrze do dolnych warstw stratosfery. Specjaliści od atmosfery z C-Z stworzyli szczegółowy model skutków katastrofy. Inoshiro podało Yatima adres i ve przejrzało pośpiesznie plik. Warstwa ozonowa nad ponad połową planety zostanie natychmiast zniszczona. Azot i tlen w atmosferze, zjonizowane przez promieniowanie gamma, połączą się ze sobą, tworząc sto miliardów ton tlenków azotu, trzydzieści tysięcy razy więcej, niż jest ich obecnie. Ta chmura nie tylko obniży temperaturę na powierzchni o kilka stopni, lecz również spowoduje, że okno ultrafioletowe pozostanie otwarte przez całe stulecie, działając jako katalizator powodujący niszczenie ozonu równie szybko, jak będzie się odtwarzał. W końcu cząsteczki tlenku azotu opadną do niższych warstw atmosfery, gdzie rozłożą się na nieszkodliwe składniki. Pozostałe cząsteczki spadną na ziemię jako kwaśny deszcz. — Wszystkie te prognozy zakładają pewien poziom energii rozbłysku — ciągnęło złowrogim tonem Inoshiro — ale to może być równie błędne jak wszystko, co w swym przekonaniu wiedzieliśmy o G-1 Lac. W najlepszym przypadku cieleśni będą musieli przebudować cały swój łańcuch pokarmowy. W najgorszym biosfera ucierpi tak poważnie, że w ogóle nie będzie w stanie podtrzymywać ich życia. — To straszne. Yatima czuło jednak, że wycofuje się w znużenie i rezygnację. Część cielesnych z pewnością umrze... ale cieleśni zawsze umierali. Gdyby pragnęli się uniezależnić od niepewnej gościnności świata fizycznego, już przed stuleciami mogli się przenieść do polis. Spojrzało z góry na swój wspaniały eksperyment. Inoshiro dotąd nie dało vis szansy, by o nim wspomnieć. — Musimy ich ostrzec. Musimy tam wrócić. — Wrócić? Yatima popatrzyło na vir ze zdziwieniem. — Ty i ja. Musimy wrócić do Atlanty. Pojawił się niewyraźny obraz: dwójka cielesnych, jeden z nich w pozycji siedzącej. Yatima

odniosło wrażenie, że widziało ich już kiedyś w jakimś dziele sztuki stworzonym przez Inoshiro. Musimy wrócić do Atlanty? Czy to był cytat z tego samego utworu? Wszystkie powtarzane przez Inoshiro slogany po pewnym czasie zaczynały brzmieć tak samo. „Wszyscy musimy uprawiać swoje ogrody”. „Musimy wrócić do Atlanty”. Yatima świadomie wysłało prośbę o pełne odtworzenie kontekstu cytatu. Z upływem czasu ve zdecydowało się na tworzenie warstw wspomnień — zamiast ich degradacji albo całkowitego wymazywania — nie chcąc, by vir myśli zalał paraliżujący nadmiar reminiscencji. Przenieśli się do dwóch porzuconych gleisnerów! Tylko ich dwójka, kiedy Yatima miało zaledwie pół gigatau. Byli nieobecni przez jakieś osiemdziesiąt megatau — w vir wieku musiało się to wydawać wiecznością — ale okazało się, że nawet rodzice Inoshiro nie przejęli się zbytnio tym młodzieńczym wygłupem. Dżungla. Miasto otoczone polami. Bali się ruchomych piasków, ale znaleźli przewodnika. Przez moment wstydziło się tak bardzo, że nie mogło nic powiedzieć. — Pochowałom ich — odezwało się wreszcie z odrętwieniem w głosie. — Orlanda, Lianę... budowniczych mostów. Pochowałom ich wszystkich. Pozwoliło, by całe wspomnienie zapadało w coraz głębsze warstwy, robiąc miejsce dla nowych zainteresowań, aż wreszcie nie mogło już przypadkowo wniknąć w vir myśli, oddziaływać na inne wspomnienia ani wpływać na vir przekonania czy nastroje. Cieleśni znowu stali się po prostu cielesnymi — odległymi i anonimowymi, egzotycznymi i pozbawionymi znaczenia. — Nie mamy wiele czasu — rzekło Inoshiro. — Wyruszysz tam ze mną czy nie?

*** Atlanta, Ziemia

24 046380 407 629 SCzK 5 kwietnia 2996, 21:20:04,783 CzU Gleisnery leżały dokładnie tam, gdzie je zostawili dwadzieścia jeden lat przedtem. Gdy tylko się ocknęli, polecili dronowi przesłać im plik z instrukcjami obsługi naprawczych nanomaszyn robotów. Yatima nerwowo obserwowało, jak programowalny szlam przepływający przez vir ciało zaczyna przetwarzać czubek wskazującego palca vir prawej dłoni w coś niepokojąco przypominającego strzelającą pociskami broń. To była łatwa część. Gdy system przekazywania introdusowych nanomaszyn był już gotowy, małej subpopulacji fabrykatorów polecono przystąpić do ich produkcji. Yatima obawiało się, że fabrykatory gleisnerów, nieprzeznaczone do równie skomplikowanych zadań, mogą sobie nie poradzić ze spełnieniem wymogów. Jednakże autotestująca procedura systemu Introdusu wysłała zachęcający raport: tylko niespełna jeden na dziesięć do dwudziestej atomów związano nieprawidłowo. Posługując się materiałem dostarczonym przez gleisnera, fabrykatory zdołały stworzyć trzysta dziewięćdziesiąt sześć dawek. Jeśli okaże się, że potrzeba ich więcej, budowniczowie mostów zapewne będą w stanie dostarczyć niezbędnych surowców. Po całej planecie rozsiano mnóstwo dobrze zaopatrzonych portali, w których każdy cielesny pragnący się przyłączyć do Koalicji mógł to uczynić, zawsze jednak uważano, że rozmieszczanie ich za blisko enklaw byłoby politycznie niewrażliwe. Najbliższy z nich dzieliło od Atlanty z górą tysiąc kilometrów. Inoshiro wykorzystało nanomaszyny swego gleisnera do budowy pary dronów przekaźnikowych, które zapewnią im stałą łączność z Konishi. Nikomu dotąd nie udało się przeprogramować satelitów tak, by akceptowały przekazy z enklaw. Yatima przyglądało się, jak błyszczące, owadopodobne maszyny formują się w półprzezroczystym pęcherzu na przedramieniu Inoshiro, a potem wydostają się na zewnątrz i znikają wśród liści. Oparli ich konstrukcję na istniejących dronach, ale ta prowizoryczna wersja nie musiała się przejmować wbudowanymi instrukcjami ani zobowiązaniami traktatowymi, mogła więc bezwstydnie oszukać satelity, skłaniając je do akceptacji sygnału przekierunkowanego z zakazanego regionu. Zatrzymali się tuż za granicą. Chcąc sprawdzić połączenie z Koalicją, Yatima zerknęło na wyprodukowany w C-Z obraz oparty na przekazach z TERAGO. Dwie ciemne kule podświetlone blaskiem gwiazd, ugiętym przez soczewkę grawitacyjną, przesuwały się przez ledwie widoczny spiralny przewód, ciasny zapis dawnych orbit, poszerzony przez niepewną ekstrapolację. Hipotetyczne strumienie mezonów pominięto całkowicie. Obrazy gwiazd neutronowych nadawały gestaltowe tagi wyrażające ich aktualne parametry orbitalne, podczas gdy ulokowane na spirali w regularnych odstępach punkty symbolizowały poprzednie i przyszłe położenia. Do tej pory orbita skurczyła się „tylko” o dwadzieścia procent — sto tysięcy kilometrów — ale proces był wysoce nieliniowy. Taka sama zmiana zajdzie teraz w około siedemnastu godzin, potem w pięć, następnie w jedną, a na koniec w niespełna trzy minuty. Wszystkie te przewidywania mogły się jednak okazać nieprecyzyjne i dokładna chwila rozbłysku pozostawała niepewna, z zakresem błędu równym co najmniej godzinie. Najbardziej prawdopodobna ścieżka oznaczała jednak, że G-1 Lac widziana z Atlanty znajdzie się wysoko nad horyzontem. Na półkuli od Amazonki aż po Jangcy warstwa ozonowa zostanie zdmuchnięta w jednej chwili. W Atlancie wydarzy się to w gorejącym blasku popołudniowego słońca. Ścieżka, którą Orlando poprowadził ich do enklawy, nadal była zapisana w systemach nawigacyjnych gleisnerów. Przedzierali się przez chaszcze tak szybko, jak tylko mogli, pragnąc

uruchomić alarmy i przyciągnąć uwagę. Yatima usłyszało po lewej nagły ruch gałęzi. — Orlando? — zawołało z nadzieją. Zatrzymali się, nasłuchując, ale odpowiedź nie nadeszła. — To chyba było tylko zwierzę — stwierdziło Inoshiro. — Zaczekaj. Widzę kogoś. — Gdzie? Yatima wskazało na małą, brązową dłoń, która zaciskała się na gałęzi jakieś dwadzieścia metrów od nich, próbując puścić ją powoli, żeby nie odskoczyła. — To chyba dziecko. — Jesteśmy przyjaciółmi! — zawołało Inoshiro po nowołacińsku, głośno, ale spokojnie. — Przynosimy wieści! Yatima poprawiło krzywą wrażliwości widmowej przyrządów optycznych gleisnera, dostrajając je do panującego pod gałęzią półmroku. Z luki między liśćmi patrzyło na vir ciemne oko. Po kilku sekundach ukryta twarz przesunęła się ostrożnie, by spojrzeć przez inną szparę. Yatima zrekonstruowało na podstawie tego ruchu zygzakowaty pas skóry łączący ze sobą dwoje oczu przypominających oczy lemura. Przesłało częściowy obraz do biblioteki, a potem przekazało jej werdykt Inoshiro. — Ve to małpa snów. — Strzelaj! — Słucham? — Wystrzel do vir z Introdusu! — Inoshiro znieruchomiało i umilkło na moment, przemawiając intensywnie w podczerwieni. — Nie możemy zostawić vir na śmierć! Widoczne za liśćmi oko małpy snów sprawiało wrażenie niesamowicie obojętnego. — Nie możemy zmuszać vir... — A co chcesz zrobić? Udzielić vis wykładu z fizyki gwiazd neutronowych? Nawet budowniczowie mostów nie potrafią dotrzeć do małp snów! Nikt nie zdoła wytłumaczyć vis sytuacji, ani teraz, ani nigdy! — Nie mamy prawa robić tego siłą — nie ustępowało Yatima. — Po drugiej stronie ve nie będzie miało przyjaciół ani rodziny. Inoshiro wydało z siebie odgłos pełen niesmaku i niedowierzania. — Możemy sklonować dla vir kilku przyjaciół! Damy vis środowisko takie jak to, i ledwie zauważy różnicę. — Nie przybyliśmy tu po to, by porywać ludzi. Wyobraź sobie, jak byś się czuło, gdyby jakieś obce istoty wtargnęły do polis i zabrały cię od wszystkiego, co znasz. — Nie — sprzeciwiło się Inoshiro, niemalże krzycząc z frustracji. — To ty sobie wyobraź, jak się ve poczuje, kiedy promieniowanie poparzy vir skórę tak mocno, że płyny ze spodu zaczną się sączyć na zewnątrz! Yatima poczuło zalewającą vir falę wątpliwości. Potrafiło sobie wyobrazić ukryte dziecko małp snów, które stało tam, czekając z lękiem, aż obcy sobie pójdą. Choć ledwie potrafiło zrozumieć pojęcie fizycznego bólu, wizje pogwałcenia fizycznej integralności poruszały vir głęboko. Biosfera była nieuporządkowanym światem, pełnym potencjalnych toksyn i patogenów, władały nim wyłącznie przypadkowe kolizje cząsteczek. Pęknięcie skóry przypominałoby poważną awarię egzojaźni, pozwalającą na losowy wyciek danych na zewnątrz, a jednocześnie nadpisującą i uszkadzającą przebywającego wewnątrz obywatela. — Może vir rodzina znajdzie kryjówkę w jakiejś jaskini — powiedziało z nadzieją Yatima. —

Gdy już poczuje skutki działania promieniowania ultrafioletowego. To nie jest niemożliwe. Liście zapewnią im ochronę przez pewien czas. Mogliby się żywić grzybami... — Ja to zrobię. — Inoshiro złapało prawą rękę Yatima i skierowało ją w stronę dziecka. — Przekaż mi kontrolę nad systemem strzelającym i samo to zrobię. Yatima próbowało się wyrwać, ale Inoshiro nie puszczało. Ta szarpanina zdezorientowała ich odrębne kopie oprogramowania interfejsu, które było za głupie, by się zorientować, że walczy ze sobą. Utracili równowagę. Przewracając się w chaszcze, Yatima niemal to poczuło: upadek, nieuniknione uderzenie. Bezradność. Usłyszało, że dziecko uciekło. Żadne z nich się nie ruszało. — Budowniczowie mostów wymyślą coś, by im pomóc — odezwało się po chwili Yatima. — Skonstruują jakąś tarczę chroniącą ich skórę. Mogliby uwolnić geny pod postacią wirusa... — I zrobią to wszystko w jedną dobę? Zanim wymyślą jakiś sposób na to, by wykarmić piętnaście tysięcy ludzi, gdy plony zmarnieją, ziemia zamarznie, a deszcz zmieni się w kwas azotowy, czy może później? Yatima nie potrafiło na to odpowiedzieć. Inoshiro wstało i pomogło vis się podnieść. Ruszyli bez słowa przed siebie.

*** W połowie drogi do skraju dżungli spotkało ich troje budowniczych mostów, dwie kobiety i mężczyzna. Wszyscy byli dorośli, ale wyglądali na młodych i nieufnych. Porozumienie okazało się trudne. — Jesteśmy Yatima i Inoshiro — powtórzyło cierpliwie Inoshiro. — Byliśmy tu już kiedyś, dwadzieścia jeden lat temu. Jesteśmy przyjaciółmi. — Wszystkie inne roboty, wasi przyjaciele, są na Księżycu — odpowiedział mężczyzna. — Tu nie ma żadnego z nich. Zostawcie nas w spokoju. Budowniczowie mostów trzymali się w odległości kilku metrów od nich. Odsunęli się trwożnie, gdy Yatima podeszło do nich, wyciągając rękę. — Nawet jeśli są za młodzi, żeby to pamiętać... nasza poprzednia wizyta powinna się stać legendą — poskarżyło się Inoshiro w podczerwieni. — Najwyraźniej się nie stała. — Nie jesteśmy gleisnerami! — nie ustępowało Inoshiro. — Jesteśmy z polis Konishi. Tylko zamieszkujemy te maszyny. Jesteśmy przyjaciółmi Orlanda Venettiego i Liany Zabini. Budowniczowie mostów sprawiali wrażenie, że nie znają tych nazwisk. Yatima zadało sobie z niepokojem pytanie, czy to możliwe, że oboje nie żyją. — Przynosimy ważne wiadomości. — Jakie wiadomości? — zapytała z gniewem jedna z kobiet. — Przekażcie je nam, a potem sobie idźcie! Inoshiro stanowczo pokręciło głową. — Możemy je przekazać tylko Orlandowi albo Lianie. Yatima zgadzało się z jego stanowiskiem. Zniekształcony, tylko w połowie zrozumiany przekaz mógłby wyrządzić nieopisane szkody. — Jak myślisz, co by zrobili, gdybyśmy spróbowali po prostu wejść do miasta? — zapytało Inoshiro w podczerwieni. — Powstrzymaliby nas. — Jak? — Na pewno mają jakąś broń. To zbyt ryzykowne. Zużyliśmy już większość naprawczych

nanomaszyn. Co więcej, jeśli wtargniemy tam nieproszeni, nigdy nam nie zaufają. Yatima spróbowało osobiście przemówić do budowniczych mostów. — Jesteśmy przyjaciółmi, ale nie potrafimy się z wami porozumieć. Moglibyście znaleźć tłumacza? — Nie mamy tłumaczy dla robotów — odpowiedziała druga kobieta niemal przepraszającym tonem. — Wiem. Ale na pewno macie tłumaczy dla statyków. Traktujcie nas tak, jakbyśmy byli statykami. Budowniczowie mostów wymienili zdziwione spojrzenia, a potem zbili się w grupkę, szepcząc coś do siebie. — Przyprowadzę kogoś — zapewniła druga kobieta. — Zaczekajcie. Oddaliła się. Dwoje pozostałych stało na straży, nie dając się wciągnąć w rozmowę. Yatima i Inoshiro usiedli na ziemi. Patrzyli na siebie, nie na cielesnych, w nadziei, że to ich uspokoi. Gdy tłumaczka wreszcie się zjawiła, było już późne popołudnie. Podeszła i uścisnęła ich dłonie, ale spoglądała na nich z nieskrywaną podejrzliwością. — Jestem Francesca Canetti. Podajecie się za Yatima i Inoshiro, ale każdy mógłby zamieszkać w tych maszynach. Czy możecie mi opowiedzieć, co tu widzieliście? Co robiliście? Inoshiro streściło szczegóły ich wizyty. Yatima podejrzewało, że przyjęto ich tak zimno między innymi z powodu przeprowadzonego w dobrej wierze „ataku” Carter-Zimmerman na sieć komunikacyjną cielesnych. Znowu poczuło ukłucie wstydu. Ve i Inoshiro mieli dwadzieścia jeden lat, by ustanowić bezpieczne połączenie między sieciami. Pomimo problemów z różnicą w subiektywnej prędkości upływu czasu, mogłoby to do tej pory zrodzić pewien stopień zaufania między nimi. Oni jednak nic nie robili. — Jakie wiadomości nam przynosicie? — zapytała Francesca. — Wiesz, co to jest gwiazda neutronowa? — zapytało Inoshiro. — Oczywiście. — Francesca roześmiała się, wyraźnie urażona. — Dziwnie usłyszeć takie pytanie od dwójki lotofagów. — Inoshiro milczało. — To pozostałość po wybuchu supernowej — uściśliła po chwili Francesca tonem wyrażającym powściągany resentyment. — Gęste jądro pozostałe po gwieździe zbyt masywnej, by utworzyć białego karła, ale za lekkiej, by stać się czarną dziurą. Czy mam mówić dalej, czy też to wystarczy, by was przekonać, że nie macie do czynienia ze zgrają wieśniaków, którzy cofnęli się do przedkopernikańskiej kosmologii? Inoshiro i Yatima naradzili się w podczerwieni i postanowili zaryzykować. Francesca sprawiała wrażenie, że rozumie ich równie dobrze, jak Orlando i Liana. Gdyby uparcie czekali na swych przyjaciół, sprowokowaliby zbyt wiele wrogości i stracili za dużo czasu. Inoshiro wyjaśniło sytuację bardzo klarownie. Yatima powstrzymało się przed uściślaniem i dodawaniem szczegółów, widziało jednak, że Francesca robi się coraz bardziej podejrzliwa. Łańcuch wniosków prowadzący od słabych impulsów odebranych przez TERAGO do wizji skutej lodem, spalonej promieniowaniem ultrafioletowym Ziemi był naprawdę bardzo długi. Gdyby chodziło o planetoidę albo kometę, cieleśni mogliby zrobić użytek ze swych optycznych teleskopów i niezależnie zinterpretować sytuację, nie mieli jednak detektorów fal grawitacyjnych. Musieli zaufać informacjom przekazywanym z trzeciej ręki. — Za mało z tego rozumiem, by zadać wam właściwe pytania — przyznała wreszcie Francesca. — Pójdziecie z nami do miasta, żeby przemówić do zgromadzenia? — Oczywiście — zgodziło się Inoshiro. — Mamy przemówić do reprezentantów wszystkich budowniczych mostów, za

pośrednictwem tłumaczy? — zapytało Yatima. — Nie. Zgromadzenie to wszyscy cieleśni, z którymi zdołamy się skontaktować. Przemówicie do całego świata.

*** Gdy posuwali się naprzód przez dżunglę, Francesca wyjaśniła im, że dobrze zna Lianę i Orlanda, ale Liana jest chora, nikt więc nie zawracał im głowy wiadomością o powrocie emisariuszy z Konishi. Gdy Atlanta wreszcie pojawiła się przed nimi, otoczona rozległymi zielonozłotymi polami, było to tak, jakby skalę problemów, przed którymi wkrótce staną budowniczowie mostów, ukazano im w hektarach gleby, megalitrach wody i tonach zboża. W zasadzie nie było żadnych powodów, by odpowiednio przystosowane życie organiczne nie mogło rozkwitać w nowym środowisku, stworzonym przez rozbłysk G-1 Lac. Zboża mogłyby korzystać z bardziej odpornych barwników, zdolnych wykorzystywać do fotosyntezy fotony promieniowania ultrafioletowego, ich korzenie wydzielałyby glikole, zmiękczające nawet najbardziej zamarzniętą glebę tundry, a ich biochemię można by przystosować do kwaśnej, przesyconej azotem gleby oraz wody. Innym gatunkom potrzebnym do zachowania równowagi biosfery w średnioterminowej perspektywie czasowej pomogłyby ochronne modyfikacje, natomiast cieleśni sami mogliby stworzyć dla siebie nowe osłony, które nawet w pełnym blasku słońca ochroniłyby ich przed śmiercią komórek oraz uszkodzeniami genetycznymi. W praktyce jednak wszelkie tego typu modyfikacje wymagałyby wyścigu z czasem. Na każdym kroku spotykałyby się z ograniczeniami związanymi z masą i odległością, entropią i inercją. Fizycznemu światu nie można było po prostu polecić się zmienić. Trzeba było nim manipulować, boleśnie i krok po kroku. Pod tym względem przypominał raczej matematyczny dowód niż środowisko. Gdy zbliżali się do miasta, nadciągnęły ciemne, nisko wiszące chmury. Ludzie na głównej alei stawali, by się przyjrzeć przybywającym w towarzystwie eskorty robotom. W rozproszonym świetle tłum sprawiał jednak wrażenie pogrążonego w dziwnym letargu. Yatima widziało, że ubrania mieszkańców są wilgotne, a ich twarze błyszczą od potu. Skóra gleisnera poinformowała vir, że temperatura otoczenia wynosi czterdzieści pięć stopni Celsjusza, a wilgotność sięga dziewięćdziesięciu trzech procent. Ve sprawdziło to w bibliotece: takich warunków na ogół nie uważano za przyjemne, powodowały też skutki metaboliczne i behawioralne, zależne od modyfikacji poszczególnych przekształconych. Kilku ludzi ich pozdrowiło, a jedna kobieta posunęła się nawet do tego, że zapytała, dlaczego wrócili. Yatima się zawahało, i Francesca zainterweniowała. — Emisariusze wkrótce przemówią do zgromadzenia. Wszyscy będą mogli wysłuchać wiadomości, jakie przynoszą. Zaprowadzono ich do wielkiego, przysadzistego budynku w kształcie cylindra, położonego blisko środka miasta. Przeszli przez hol i ruszyli korytarzem do sali, w której dominował długi drewniany stół. Francesca zostawiła ich tam z trójką strażników — nie sposób ich było uważać za kogokolwiek innego — i oznajmiła, że wróci za godzinę albo dwie. Yatima omal nie zaprotestowało, ale przypomniało sobie, że Orlando mówił, że trzeba by kilku dni, by zgromadzić wszystkich budowniczych mostów. Zorganizowanie w godzinę ogólnoplanetarnego zgromadzenia mającego przedyskutować dotyczące zagrożenia dla życia na Ziemi rewelacje dwóch samozwańczych, być może fałszywych obywateli Konishi, byłoby prawdziwym wyczynem dyplomatycznym.

Usiedli po jednej stronie długiego stołu. Strażnicy cały czas stali, a panująca cisza była przesycona napięciem. Wszyscy wysłuchali całej rozmowy o G-1 Lac, ale Yatima nie było pewne, ile z tego zrozumieli. — Mówiliście o promieniowaniu z kosmosu. Czy to początek wojny? — zapytał nerwowo jakiś mężczyzna, kiedy skończyli. — Nie — zapewniło stanowczo Inoshiro. — To naturalne zjawisko. Zapewne coś takiego wydarzyło się już na Ziemi przed setkami milionów lat. Być może nawet wiele razy. Yatima powstrzymało się od dodania: „Ale nigdy tak blisko i na taką skalę”. — Ale gwiazdy spadają na siebie szybciej, niż powinny. Skąd wiecie, że ktoś nie używa ich jako broni? — Spadają szybciej niż spodziewali się astronomowie. To znaczy, że astronomowie się mylili, błędnie pojmowali niektóre prawa fizyki. To wszystko. Mężczyzna nie dał się przekonać. Yatima spróbowało sobie wyobrazić obcy gatunek cechujący się moralnym niedorozwojem koniecznym do prowadzenia wojny, a jednocześnie tak zaawansowany technicznie, że potrafił manipulować gwiazdami neutronowymi. To była bardzo niepokojąca możliwość, ale równie nieprawdopodobna, jak wynalezienie bomby wodorowej przez wirusa grypy. Trójka budowniczych mostów przemówiła jednocześnie cichymi głosami, ale mężczyzna nadal był podekscytowany. — Cokolwiek się wydarzy, każdy, kto zechce przybyć do Konishi, będzie tam mile widziany — spróbowało go uspokoić Yatima. Mężczyzna roześmiał się, jakby w to wątpił. Yatima uniosło prawą rękę, demonstrując palec wskazujący. — To prawda. Mamy wystarczająco wiele introdusowych nanomaszyn... Inoshiro zaczęło wysyłać ostrzegawcze sygnały, nim jeszcze wyraz twarzy mężczyzny się zmienił. Tubylec złapał Yatima za nadgarstek, a potem uderzył vir ręką o stół. — Niech ktoś przyniesie pochodnię! — wrzeszczał. — I piłę! Jeden ze strażników opuścił salę, drugi zaś podszedł do nich ostrożnie. — Nikomu nie zrobilibyśmy tego bez jego zgody — zapewniło ze spokojem Inoshiro. — Chcieliśmy być przygotowani do zaproponowania wam imigracji, gdyby sprawy poszły źle. Mężczyzna uniósł wolną rękę ku vis, zaciskając pięść. — Nie zbliżaj się! Z twarzy kapał mu pot. Yatima nie próbowało się opierać, ale skóra gleisnera informowała vir, że mężczyzna naciska na nią z całej siły, jakby mocował się z jakimś straszliwym przeciwnikiem. — Co się naprawdę wydarzy? — zapytał mężczyzna Yatima, nie odrywając spojrzenia od Inoshiro. — Powiedz mi! Czy gleisnery odpalą w kosmosie swoje bomby, żebyście mogli zapędzić resztę ludzi do swoich maszyn? — Gleisnery nie mają żadnych bomb. Co więcej, szanują was znacznie bardziej niż nas. Ostatnie, czego by chcieli, to zmusić cielesnych do emigracji do polis. Stykali się już przedtem z dziwacznymi, błędnymi wyobrażeniami, ale nigdy z tak intensywną paranoją. Kobieta wróciła, niosąc małą maszynę, z której końca sterczał metalowy pręt wygięty w półokrąg. Włączyła urządzenie i pojawił się łuk błękitnej plazmy, łączący ze sobą końce pręta. Yatima poleciło introdusowym nanomaszynom rozpocząć odwrót do tułowia gleisnera przez naczynia systemu naprawczego w prawej ręce, Mężczyzna pochylił się jeszcze bardziej, a kobieta zaczęła odcinać kończynę wysoko nad

łokciem. Yatima nie marnowało energii nanomaszyn strumieniem pytań. Po prostu czekało, aż dziwne doświadczenie się skończy. Oprogramowanie interfejsu nie wiedziało, jak zareagować na informacje o uszkodzeniach ciała gleisnera, i nie chciało wniknąć do symbolu jaźni Yatima, by przeprowadzić analogiczną operację. Gdy łuk plazmy przebił się na drugą stronę i mężczyzna odciągnął odciętą kończynę robota, odpowiadająca jej część ikony Yatima sterczała z kikuta w przestrzeni mentalnej — coś w rodzaju fantomowej obecności, tylko w połowie uwolnionej od sprzężenia zwrotnego cielesności. Gdy ve odważyło się w końcu to sprawdzić, okazało się, że tylko piętnaście dawek introdusowych nanomaszyn zdołało dotrzeć w bezpieczne miejsce. Reszta uległa zniszczeniu albo została uszkodzona przez wysoką temperaturę w stopniu uniemożliwiającym naprawę. Yatima spojrzało mężczyźnie prosto w oczy. — Przybyliśmy w pokoju — oznajmiło z gniewem. — Nigdy nie pogwałcilibyśmy waszej autonomii. A wy ograniczyliście możliwości wyboru dla pozostałych. Mężczyzna bez słowa zamontował piłę plazmową na krawędzi stołu i zaczął przesuwać rękę gleisnera w tę i we w tę przez łuk, zamieniając delikatną maszynerię w szlakę i dym.

*** Gdy Francesca wróciła, sprawiała wrażenie oburzonej w równym stopniu informacją, że do enklawy wniesiono zakazane nanomaszyny, jak i nie do końca dyplomatycznymi improwizowanymi środkami, jakie zastosowano, by się jej pozbyć. Zgodnie z traktatem z roku 2190 Yatima i Inoshiro powinni natychmiast zostać wygnani z Atlanty, Francesca była jednak gotowa nagiąć zasady i pozwolić im przemówić do zgromadzenia. Ku zaskoczeniu Yatima strażnicy się na to zgodzili. Najwyraźniej byli przekonani, że publiczne przesłuchanie przez zebranych cielesnych będzie najlepszym sposobem na zdemaskowanie domniemanego spisku gleisnerów i Konishi. — Niemożliwe, by wszyscy byli tacy — odezwało się w podczerwieni Inoshiro, gdy szli korytarzem ku Sali Zgromadzeń. — Pamiętaj o Orlandzie i Lianie. — Pamiętam, że Orlando bredził o niegodziwych gleisnerach i ich złowieszczych planach. — A ja pamiętam, że Liana wyprowadzała go z błędu. Sala Zgromadzeń była wielkim cylindrycznym pomieszczeniem, przypominającym kształtem cały budynek. Okrągłą scenę otaczały koncentryczne kręgi krzeseł. Siedziały na nich tysiące budowniczych mostów. Za krzesłami i nad nimi, na ścianach walca, umieszczono wielkie ekrany, wyświetlające obrazy reprezentantów innych enklaw. Yatima od razu zauważyło ptakopodobnych i ziemnowodnych przekształconych, nie wątpiło jednak, że pod niezmodyfikowanym wyglądem pozostałych kryją się jeszcze dalej idące zmiany. Małpy snów nie miały przedstawicieli. Strażnicy zostali z tyłu, a ich Francesca zaprowadziła na scenę. Podzielono ją na trzy poziomy. Na zewnętrznym stało dziewięciu budowniczych mostów zwróconych twarzami ku audytorium, na środkowym zaś było ich trzech. — To są wasi tłumacze — wyjaśniła Francesca. — Róbcie przerwę po każdym zdaniu i czekajcie, aż wszyscy skończą. — Wskazała na lekkie zagłębienie pośrodku sceny. — Stańcie tam, żeby było was słychać. W innych miejscach będziecie niesłyszalni. Yatima zdążyło już zauważyć niezwykłą akustykę. Przechodzili przez obszary, w których dźwięki tła były przesadnie głośne, i takie, w których nie było ich w ogóle. Donośność głosu

Franceski również dziwnie fluktuowała. Z sufitu zwisały osobliwe akustyczne zwierciadła i odgrody, a skóra gleisnera informowała vir o nagłych gradientach ciśnienia, zapewne spowodowanych przez swoiste bariery albo soczewki. Francesca zajęła miejsce pośrodku sceny i przemówiła do zebranych: — Jestem Francesca Canetti z Atlanty. Wierzę, że przedstawiam wam Yatima i Inoshiro z polis Konishi. Zapewniają oni, że przynoszą nam poważne wieści. Jeśli to prawda, sprawa dotyczy nas wszystkich. Proszę, byście wysłuchali ich uważnie i zadawali im dociekliwe pytania. Odsunęła się na bok. — To miło z jej strony, że zadbała o naszą wiarygodność — mruknęło w podczerwieni Inoshiro. Następnie powtórzyło relację o G-1 Lac, którą przekazało Francesce w dżungli, czekając na tłumaczy i precyzując niektóre terminy w odpowiedzi na ich pytania. Trzej tłumacze z wewnętrznego kręgu mówili pierwsi, a dziewięciu zewnętrznych wygłaszało swe wersje później. Chociaż akustyka sali pozwalała niektórym mówić jednocześnie, trwało to boleśnie długo, Yatima potrafiło zrozumieć, że automatyzacja tego procesu kłóciłaby się ze wszystkimi wartościami kultury budowniczych mostów, powinni jednak opracować jakiś szybszy sposób do wykorzystywania w nagłych przypadkach. Może zresztą to zrobili, ale tylko z myślą o ściśle określonym zbiorze katastrof naturalnych. Gdy Inoshiro zaczęło opisywać przewidywane skutki rozbłysku na Ziemi, Yatima spróbowało ocenić nastrój audytorium. Gestaltowy obraz cielesnych, ograniczony wymogami anatomii, był znacznie mniej wyrazisty od oglądanego w polis, ve miało jednak wrażenie, że na coraz liczniejszych twarzach dostrzega wyraz konsternacji. W sali nie doszło do dramatycznej zmiany, postanowiło jednak optymistycznie interpretować to, co widziało. Wszystko było lepsze od paniki. Francesca moderowała odpowiedzi. Pierwsza nadeszła od przedstawiciela enklawy statyków. Mężczyzna mówił w dialekcie angielskiego i oprogramowanie interfejsu wprowadziło ten język do umysłu Yatima. — Nie macie wstydu. Nie oczekujemy honoru od symulakrów cieni zbiegłych tchórzy, ale czy nigdy nie zaprzestaniecie prób usunięcia ostatnich śladów witalności z oblicza Ziemi? — Statyk zaśmiał się bez wesołości. — Naprawdę wierzycie, że zdołacie nas zastraszyć tą absurdalną bajką o „kwarkach” i „promieniowaniu gamma” spadających z nieba, byśmy wszyscy potulnie ustawili się w kolejce do waszego mdłego wirtualnego raju? Czy wyobrażacie sobie, że kilka tanich, szokujących słów wystarczy, by skłonić nas do ucieczki z realnego świata pełnego bólu i ekstazy do waszej koszmarnej wizji zmierzania do doskonałości? — Popatrzył na nich z fascynacją pomieszaną ze wstrętem. — Czemu nie możecie siedzieć w swoich cytadelach niezmierzonej bezbarwności i zostawić nas w spokoju? Ludzie są upadłymi stworzeniami. Nigdy nie przyczołgamy się na brzuchach do waszej namiastki rajskiego ogrodu. Powiem wam jedno: zawsze będzie ciało, zawsze będą marzenia i obłęd, wojna i głód, tortury i niewolnictwo. Nawet językowa wszczepka nie pomagała Yatima dopatrzyć się w tym sensu. Tłumaczenie na nowołaciński brzmiało równie niezrozumiale. Ve zwróciło się do biblioteki z prośbą o wyjaśnienia. Najwyraźniej połowa przemowy składała się z odniesień do palestyńskiej rodziny toksycznych teistycznych replikatorów. — Myślałom, że religia dawno już zniknęła, nawet wśród statyków — wyszeptało z trwogą do Franceski. — Bóg umarł, ale frazesy pozostały. — Yatima nie mogło się zdobyć na zapytanie, czy tortury i

niewolnictwo również się zachowały, ale Francesca najwyraźniej odczytała wyraz vir twarzy, dodała bowiem: — To samo dotyczy niejasnej retoryki dotyczącej wolnej woli. Większość statyków nie jest skłonna do przemocy, ale panuje wśród nich przekonanie, że możliwość okrucieństwa jest warunkiem koniecznym cnoty. Filozofowie nazywają to błędem logicznym mechanicznej pomarańczy. W ich oczach autonomia czyni wszystkie polis czymś w rodzaju amoralnego piekła udającego raj. — Nie prosimy was o przybycie do polis, jeśli tego nie chcecie — mówiło Inoshiro, próbując odpowiedzieć statykowi po angielsku. — Nie próbujemy was okłamać ani zastraszyć. Chcemy tylko, żebyście byli przygotowani. — Zawsze jesteśmy przygotowani — zapewnił statyk z pogodnym uśmiechem. — To jest nasz świat, nie wasz. Rozumiemy niebezpieczeństwa, jakie się z nim wiążą. Inoshiro zaczęło z powagą mówić o schronieniach, świeżej wodzie i możliwościach znalezienia pewnych źródeł żywności. Statyk przerwał vis głośnym śmiechem. — Ostateczną obelgą było wybranie chwili milenium. Odwołanie się do przesądu dobrego dla upośledzonych dzieci. — Milenium będzie dopiero za gigatau! — zdumiało się Inoshiro. — To wystarczająco blisko, by wasza pogarda była oczywista. Statyk ukłonił się drwiąco i zniknął. Yatima gapiło się na pusty ekran, nie chcąc zaakceptować implikacji tego, co widziało. — Czy inni w jego enklawie słyszeli, co powiedziało Inoshiro? — zapytało Franceskę. — Garstka niemal z pewnością. — A czy mogą postanowić słuchać dalej? — Oczywiście. Nikt nie cenzuruje sieci. Zatem dla statyków była jeszcze nadzieja. Nie znaleźli się całkowicie poza ich zasięgiem, jak małpy snów. Następna odpowiedź nadeszła od przekształconej kobiety o całkowicie niezmodyfikowanym wyglądzie, mówiącej w języku niezrozumiałym dla biblioteki. Usłyszawszy tłumaczenie, kobieta poprosiła o więcej szczegółów dotyczących procesu pozbawiającego ponoć gwiazdy neutronowe momentu pędu. Inoshiro wszczepiło do swego umysłu szczegółową znajomość teorii Kozuch i nie miało problemów z odpowiedzią. Yatima chciało zachować świeżość niezbędną w kopalniach i rozumiało nieco mniej. Wiedziało jednak, że obliczenia łączące równanie Kozuch z dynamiką gwiazd neutronowych są straszliwie skomplikowane i to głównie proces eliminacji pozostawił polaryzację jako najprawdopodobniejszą teorię. Przekształcona kobieta słuchała ze spokojem. Yatima nie potrafiło określić, czy to zwykła uprzejmość, czy też ktoś wreszcie potraktował ich poważnie. Gdy tłumacz z zewnętrznego kręgu skończył, kobieta zgłosiła kolejną uwagę. — Przy tak słabych oddziaływaniach pływowych potrzeba by czasu wiele razy dłuższego niż wiek wszechświata, by lawinowa polaryzacja mogła doprowadzić do przezwyciężenia stanu utrzymania przez efekt tunelowy. Polaryzacja nie może być przyczyną. — Yatima było zdumione. Czy to stanowcze oświadczenie było błędem albo efektem pomyłki tłumacza, czy też kobieta naprawdę opierała swą tezę na solidnych podstawach matematycznych? — Przyznaję jednak, że obserwacje są jednoznaczne. Gwiazdy neutronowe się zderzą i dojdzie do rozbłysku. Przygotujemy się na to.

Yatima żałowało, że kobieta nie może powiedzieć więcej, ale szczegółowa dyskusja na ten temat z udziałem dwunastu tłumaczy trwałaby kilka dni. Wreszcie odnieśli drobne zwycięstwo i ve cieszyło się tym. Autopsja fizyki gwiazd neutronowych mogła zaczekać na później. Gdy Francesca wybrała następnego pytającego, kilka osób w sali wstało i skierowało się ku wyjściu. Yatima postanowiło uznać to za dobry znak. Nawet jeśli nie dali się w pełni przekonać, na wszelki wypadek podejmą kroki, które uratują życie setkom lub nawet tysiącom ludzi. Mając do dyspozycji rozbudowane wszczepki umysłowe oraz dostęp do biblioteki, Inoshiro z łatwością radziło sobie ze specjalistycznymi pytaniami. Gdy ziemnowodny przekształcony zapytał o szkody, jakie promieniowanie ultrafioletowe wyrządzi planktonowi oraz zmianę pH w powierzchniowych wodach oceanów, mogło odwołać się do modelu stworzonego w Carter-Zimmerman. Gdy jeden z budowniczych mostów siedzących w sali zakwestionował wiarygodność TERAGO, Inoshiro wyjaśniło, dlaczego przebicia z innego źródła nie mogą być przyczyną zaobserwowanych zmian w emitowanych przez gwiazdy neutronowe falach. Ve radziło sobie z niemal wszystkimi obiekcjami sugerującymi, że sprawa może nie być aż tak pilna — od subtelności fotochemii stratosfery aż po kwestię, dlaczego czarna dziura w gwiazdozbiorze Jaszczurki nie może się uformować wystarczająco szybko, by pochłonąć całe promieniowanie gamma i uratować Ziemię. Yatima poczuło, że wypełnia vir niespokojny podziw. Inoshiro pragmatycznie stało się dokładnie tym, czego wymagał od vir kryzys, wszczepiło sobie całą tę pożyczoną wiedzę, nie dbając o skutki dla vir osobowości. Zapewne postanowi później skasować większość tego wszystkiego. Yatima przypominało to utratę części ciała, ale Inoshiro najwyraźniej uważało podobną procedurę za mniej traumatyczną niż zamieszkanie w ciałach gleisnerów, a potem ich pozostawienie. Coraz więcej reprezentantów enklaw przerywało kontakt. Niektórzy wyraźnie dali się przekonać, inni nie, jeszcze inni zaś nie wysyłali żadnych sygnałów, które Yatima potrafiłoby odczytać. Kolejni budowniczowie mostów opuszczali salę, ale ich miejsce zajmowali inni, a niektórzy mieszkańcy Atlanty zadawali pytania z domów. Trzej strażnicy siedzieli do tej pory wśród widzów, pozwalając, by debata toczyła się swobodnie, ale teraz kobieta, która ucięła rękę Yatima, straciła wreszcie cierpliwość i raptownie wstała. — Przynieśli do miasta introdusowe nanomaszyny! Musieliśmy odciąć broń od vir ciała, bo inaczej na pewno już by jej użyło! — Wskazała na Yatima. — Czy temu przeczysz? Budowniczowie mostów zareagowali na to oskarżenie tak, jak w oczekiwaniach Yatima mieli zareagować na wiadomość o rozbłysku. Krzyczeli głośno i poruszali się z ożywieniem, a niektórzy nawet wstali i zaczęli wykrzykiwać obelgi ku scenie. Yatima zajęło miejsce Inoshiro w ognisku akustycznym. — To prawda, że przyniosłom nanomaszyny, ale podałobym je tylko tym, którzy by o to poprosili. Najbliższy portal jest tysiąc kilometrów stąd. Chcieliśmy zaoferować wam szansę migracji bez narażania się na ryzyko długiej podróży. Zamiast spójnej odpowiedzi rozległy się kolejne krzyki. Yatima gapiło się na setki rozgniewanych cielesnych, próbując zrozumieć przyczyny ich wrogości. Niemożliwe, by wszyscy byli takimi samymi paranoikami jak strażnicy. Sam rozbłysk był miażdżącym ciosem, w najlepszym razie zapowiadającym dziesięciolecia trudności... ale gorsze mogły być słowa o „szansie migracji”. Katastrofa zapędzi ich do polis tylko wtedy, jeśli najpierw wbije wszystkich w ziemię. Być może perspektywa Introdusu wydawała się

im nie tyle drogą ucieczki, szansą oszukania śmierci, ile upokorzeniem cielesnych przez umożliwienie im obserwowania własnej zagłady. Yatima podniosło głos, by się upewnić, że tłumacze vir usłyszą. — Popełniliśmy błąd, przynosząc tu nanomaszyny, ale jesteśmy tu obcy i kierowała nami ignorancja, nie zła wola. Szanujemy waszą odwagę oraz nieustępliwość i podziwiamy też wasze talenty. Prosimy tylko o to, byście nam pozwolili pomóc wam w walce o życie, jakie dla siebie wybraliście. Życie w ciele. Te słowa najwyraźniej podzieliły słuchaczy. Niektórzy zareagowali pogardliwymi okrzykami, inni zaś odzyskali spokój, a nawet okazywali entuzjazm. Yatima miało wrażenie, że prowadzi grę, którą ledwie rozumie, o stawki, jakich nawet nie śmie rozważać. Żadne z nich nie nadawało się do tego zadania. W Konishi nawet najgłupsze czyny co najwyżej raniły dumę drugiego obywatela, tu zaś kilka nieprzemyślanych słów mogło kosztować życie tysiące ludzi. Jeden z budowniczych mostów wykrzyczał słowa, które przetłumaczono jako: „Czy przysięgasz, że nie macie więcej introdusowych nanomaszyn i nie wyprodukujecie nowych?”. To pytanie uciszyło wszystkich w sali. Wśród bardzo różnorodnych budowniczych mostów musiał się znaleźć ktoś, kto wiedział, jak funkcjonują ciała gleisnerów. Strażnicy łypnęli ze złością na Yatima, jakby ve w jakiś sposób wprowadziło ich w błąd, nie wspominając o podobnej możliwości. — Nie mam ich więcej i nie wyprodukuję nowych. Ve rozpostarło ramiona, jakby chciało zaprezentować im niewinny fantom sterczący z kikuta, niezdolny dotknąć ich świata.

*** Zgromadzenie trwało przez całą noc. Ludzie przychodzili i odchodzili. Niektórzy dzielili się na grupy, by koordynować przygotowania do rozbłysku, inni zaś wracali z nowymi pytaniami. Wczesnym rankiem trzej strażnicy zgłosili wniosek o natychmiastowe wygnanie Yatima i Inoshiro z Atlanty. Przegrawszy głosowanie, opuścili salę. O świcie większość budowniczych mostów i wielu przedstawicieli innych enklaw sprawiała wrażenie przekonanych — przynajmniej do tego stopnia, że uznali, że z kalkulacji prawdopodobieństwa wynika, że opłaca się poświęcić środki na przygotowania, które mogą się okazać bezużyteczne. O siódmej rano Francesca powiedziała drugiej zmianie tłumaczy, żeby poszli się przespać. Sala nie była całkowicie pusta, ale garstka nadal przebywających tam ludzi pogrążyła się w pilnych rozmowach, a ekrany zgasły. Jeden z budowniczych mostów zasugerował, by znaleźli jakiś sposób na przeniesienie danych TERAGO do sieci łączności cielesnych. Francesca zaprowadziła ich do centrum łącznościowego Atlanty — wielkiego pomieszczenia w tym samym budynku — gdzie przy pomocy dyżurnej techniczki nawiązali kontakt z Koalicją za pośrednictwem dronów. Najtrudniejszym zadaniem wydawało się przetłumaczenie gestaltowych tagów na audiowizualne ekwiwalenty, znaleźli jednak w bibliotece stworzone przed stuleciami narzędzie służące do tego celu. Gdy wszystko było już gotowe, techniczka wyświetliła projekcję fal grawitacyjnych G-1 Lac oraz wyposażony w objaśnienia obraz orbit gwiazd neutronowych na dwóch wielkich ekranach nad swoją konsolą. Uproszczone wersje złożonych środowisk z polis wyglądały jak płaskie obrazy oprawione w ramki. W porównaniu z niedawną normą, częstotliwość fal wzrosła dwukrotnie, a przenoszona przez nie energia zwiększyła się dziesięć razy. G-1a i G-1b wciąż dzieliło od siebie ponad trzysta tysięcy kilometrów, ale utrzymujący się trend nadal implikował, że do nagłego upadku dojdzie około dwudziestej czasu uniwersalnego — drugiej po południu czasu lokalnego.

Każdy cielesny na planecie mający dostęp do choćby najprostszych urządzeń obliczeniowych mógł sam sprawdzić dane i potwierdzić ten fakt. Oczywiście, same dane mogły być fałszywe, Yatima sądziło jednak, że i tak będą bardziej przekonujące niż samo słowo vir albo Inoshiro. — Będę potrzebowała kilku godzin odpoczynku. — Francesca wlepiała wzrok przed siebie i przemawiała monotonnym głosem. Sceptycyzm w sprawie rozbłysku najwyraźniej opuścił ją już dawno, ciągle jednak nie okazywała żadnych emocji i do samego końca kierowała zgromadzeniem. Yatima pragnęło ją jakoś pocieszyć, ale jedynym, co leżało w vir możliwościach, było toksyczne, niedopuszczalne: „Nie wiem, jakie masz teraz plany”. Własnych planów również nie znało, ale Inoshiro zapytało: — Czy mogłabyś nas zaprowadzić do domu Liany i Orlanda?

*** Na dworze ludzie budowali zadaszone przejścia między budynkami, wozili taczkami do magazynów worki i beczki wypełnione prowiantem, kopali rowy, umieszczali w nich rury i rozpościerali brezentowe płachty, by stworzyć nowe, ocienione przejścia. Yatima miało nadzieję, że dotarła do nich informacja, że nawet odbite promieniowanie ultrafioletowe wkrótce będzie mogło parzyć albo oślepiać. Niektórzy budowniczowie mostów pracujący w słońcu mieli gołe ramiona bądź całe torsy, a każdy centymetr kwadratowy odsłoniętej skóry jakby epatował narażeniem. Niebo było ciemniejsze, niż ve kiedykolwiek widziało, ale nawet najgęstsze chmury zapewniały tylko słabą i niepewną osłonę. Zboże na polach było już w praktyce martwe. Przetrwanie enklawy w średnioterminowej perspektywie czasowej będzie zależało od zdolności mieszkańców do zaplanowania i stworzenia przystosowanych do nowych warunków gatunków, a następnie zasiania ich i zebrania plonów, nim wyczerpią się zapasy żywności. Pozostawała też kwestia energii. Atlantę w przeważającej części zaopatrywały w nią fotowoltaiczne rośliny, przystosowane do obecnych okien atmosferycznych. Botanicy z Carter-Zimmerman wysunęli już pierwsze wstępne sugestie. Inoshiro przedstawiło ich szczegóły na zgromadzeniu, a teraz wszystko było już dostępne w sieci. Cieleśni z pewnością uznają te propozycje za dzieło dyletantów, teoretyków posługujących się wyłącznie modelami, ale na początek lepsze to niż nic. Dotarli do domu. Orlando sprawiał wrażenie zmęczonego i zobojętniałego, ale przywitał ich ciepło. Francesca sobie poszła, a oni usiedli we trójkę w salonie. — Liana śpi — wyjaśnił mężczyzna. — To wirusowe zapalenie nerek. — Wpatrywał się tępo w przestrzeń między dwójką gości. — RNA nigdy nie zasypia. Ale ona wyzdrowieje. Powiedziałem jej, że wróciliście. Ucieszyła się. — Może Liana zaprojektuje dla was nową skórę i rogówki — zasugerowało Yatima. Orlando mruknął na znak uprzejmej zgody. — Powinniście oboje odejść z nami — oznajmiło Inoshiro. — Słucham? — Do Konishi. Yatima spojrzało na vir z przerażeniem. Powiedziało vis o ocalonych dawkach nanomaszyn, ale po reakcjach, z jakimi się dotąd spotykali, ta propozycja była szaleństwem. — Nie musicie znosić tego wszystkiego — ciągnęło spokojnie Inoshiro. — Tego strachu i niepewności. A co, jeśli wszystko pójdzie źle, a Liana nadal będzie chora? Jeśli nie zdążycie dotrzeć do portalu? Zastanów się nad tym. Jesteś jej to winien. Orlando nie patrzył na vir ani nie odpowiadał. Po chwili Yatima zauważyło łzy spływające do jego brody, ledwie widoczne na tle lśniącego potu. — Poradzimy sobie — oznajmił, ściskając głowę w dłoniach.

Inoshiro wstało. — Uważam, że powinieneś ją zapytać. Orlando uniósł powoli głowę. Sprawiał wrażenie raczej zdumionego niż rozgniewanego. — Ona śpi! — Nie sądzisz, że to jest wystarczająco ważne, by ją obudzić? Nie sądzisz, że ma prawo wyboru? — Jest chora i śpi. Nie będę jej na to narażał. Jasne? Rozumiesz to? Przyjrzał się twarzy Inoshiro. Ve ze spokojem odwzajemniło jego spojrzenie. Od chwili, gdy ocknęli się w dżungli, Yatima nigdy nie czuło się bardziej zdezorientowane, — Kurwa, ona jeszcze o niczym nie wie — ciągnął Orlando. Pod koniec zdania ton jego głosu zmienił się gwałtownie. Mężczyzna zacisnął pięści. — Czego chcecie? Dlaczego to robicie? Wpatrywał się w szarą, pozbawioną wyrazu twarz Inoshiro, aż wreszcie wybuchnął śmiechem. Krzywił się, śmiał gniewnie i ocierał oczy grzbietem dłoni, próbując wziąć się w garść. Inoshiro milczało. Wreszcie Orlando wstał z krzesła. — No dobra. Chodźmy na górę. Zapytamy Lianę, damy jej szansę wyboru. — Zaczął się wspinać na schody. — Idziecie? Inoshiro podążyło za nim, ale Yatima zostało na miejscu. Rozróżniało stąd trzy głosy, ale nie rozumiało słów. Nie było krzyków, ale kilkakrotnie na dłuższą chwilę zapadała cisza. Po piętnastu minutach Inoshiro wróciło na dół i natychmiast wyszło na ulicę. Yatima zaczekało na powrót Orlanda. — Przepraszam — powiedziało. Orlando uniósł ręce nad głowę, a potem pozwolił im opaść, jakby chciał zapomnieć o tym wszystkim. Sprawiał wrażenie spokojniejszego i bardziej zdeterminowanego niż poprzednio. — Powinnom poszukać Inoshiro. — Ehe. — Orlando zbliżył się nagle i Yatima wzdrygnęło się, oczekując przemocy. Gdzie się tego nauczyło? Mężczyzna jednak dotknął tylko vir ramienia. — Życz nam szczęścia. Yatima skinęło głową i odsunęło się. — Życzę.

*** Znalazło Inoshiro dopiero na granicy miasta. — Zwolnij! — zawołało do vir. Obejrzało się za siebie, ale się nie zatrzymało. — Zrobiliśmy to, po co tu przybyliśmy. Wracam do domu. Mogło wrócić do Konishi z dowolnego punktu. Nie musiało w tym celu opuszczać enklawy. Yatima nakazało swemu punktowi widzenia posuwać się naprzód szybciej i interfejs przełączył kroki ciała na inny tryb. Dogoniło Inoshiro na drodze wśród pól. — Czego się boisz? Że będziesz musiało tu zostać? — Gdy nadejdzie rozbłysk, część górnych warstw atmosfery zmieni się w plazmę i łączność satelitarna przez pewien czas będzie zakłócona. — TERAGO ostrzeże nas z wyprzedzeniem wystarczającym, byśmy zdążyli wysłać zrzuty jaźni. A co wydarzy się później? Niektórzy bardziej wrogo nastawieni budowniczowie mostów mogą się posunąć nawet do zabicia posłańców, gdy już sobie uświadomią, jak wygląda porozbłyskowa rzeczywistość, ale gdyby doszło do najgorszego, zawsze zdążą wykasować swe lokalne osobowości, nim zrobi się naprawdę nieprzyjemnie. — Nie boję się — zapewniło Inoshiro z niezadowoleniem. — Ale już ich ostrzegliśmy.

Siedzenie tu dłużej byłoby zwykłym podglądactwem. Yatima poważnie rozważyło vir słowa. — Nieprawda. Jesteśmy zbyt niezgrabni, byśmy mogli się przydać jako robotnicy, ale po rozbłysku będziemy jedynymi tu osobami z gwarantowaną odpornością na ultrafiolet. Wiem, że mogą się osłaniać i chronić oczy, nic nie jest niemożliwe, jeśli zachowają ostrożność, ale dwa roboty przystosowane do narażenia na nieosłonięte światło słoneczne zawsze mogą się przydać. Inoshiro nie odpowiedziało. Przez pole przemykały cienie o zamazanych zarysach, rzucane przez czarne, pierzaste chmury, niesione wiatrem nisko na niebie. Yatima obejrzało się, spoglądając na miasto. Chmury zbierały się w skupiska przypominające mroczne pięści. Intensywny deszcz mógłby być korzystny. Ochłodziłby okolicę, skłonił ludzi do schronienia się w budynkach i osłabiłby pierwsze uderzenie ultrafioletu. Byle tylko nie ukrył zbyt wiele, przez co budowniczowie mostów poczuliby się zbyt pewnie. — Myślałom, że Liana to zrozumie. — Inoshiro roześmiało się z goryczą. — Może i zrozumiała. — Co miała zrozumieć? Inoshiro pokręciło głową. Dziwnie było znowu ujrzeć vir w ciele robota, przypominającym raczej obraz vir utrzymujący się w umyśle Yatima niż ikonę aktualnie używaną przez vir w Konishi. — Zostań tu i pomóż im, Inoshiro. Proszę. To ty pamiętałoś o budowniczych mostów. To ty zawstydziłoś mnie i skłoniłoś do przybycia tutaj. Inoshiro zerknęło na vir z ukosa. — Wiesz, dlaczego dałom ci introdusowe nanomaszyny? Mogliśmy zamienić się rolami, ty mogłoś wyprodukować drony. — Dlaczego? — zapytało Yatima, wzruszając ramionami. — Dlatego, że ja już bym zużyło cały zapas. Wystrzeliłobym do tylu budowniczych mostów, ilu bym znalazło. Zwołałobym wszystkich w jedno miejsce i zabrało ze sobą, czy by tego chcieli, czy nie. Inoshiro szło dalej przed siebie równą polną drogą. Yatima zatrzymało się i przez chwilę śledziło vir wzrokiem. Potem ruszyło z powrotem do miasta.

*** Wędrowało po ulicach i parkach Atlanty, oferując informację, gdy tylko się odważyło. Podchodziło do każdego, kto nie był zajęty pracą ani nie okazywał jawnej wrogości. Przekonało się, że nawet bez pomocy oficjalnych tłumaczy często potrafi się porozumieć z małymi grupkami tubylców. Wszyscy wspólnie starali się zapełnić luki. Niezrozumiałe „jakie są granice czystości” przeradzało się w „czy możemy do tego stopnia zaufać niebu” wypowiadane przez człowieka spoglądającego na chmury, to zaś stawało się: „czy jeśli dziś spadnie deszcz, to nas poparzy?”. — Nie. Kwasowość wzrośnie dopiero za kilka miesięcy. Tlenki azotu potrzebują tak wiele czasu, by dotrzeć do dolnych warstw atmosfery. Przetłumaczone odpowiedzi sprawiały niekiedy wrażenie, że pokonały całą drogę wzdłuż wstęgi Möbiusa i wróciły odwrócone, Yatima trzymało się jednak nadziei, że cały sens nie wyparował po drodze i „góra” nie obróciła się naprawdę w „dół”. Około południa całe miasto wyglądało na opustoszałe. A może jak podczas oblężenia, gdy wszyscy znaleźli sobie jakieś kryjówki. Potem Yatima zauważyło grupkę łudzi budujących połączenie między dwoma budynkami. Mimo czterdziestostopniowego upału wszyscy nosili długie rękawy, rękawice oraz maski spawalnicze. Yatima ucieszyło się na widok ich ostrożności, niemalże jednak czuło przytłaczający, klaustrofobiczny ciężar ubiorów ochronnych.

Budowniczowie mostów najwyraźniej zachowali do dziś stworzoną przez ewolucję akceptację ograniczeń ciała, Yatima miało jednak wrażenie, że połowa przyjemności związanych z cielesnością rodzi się z prób przekraczania granic biologii, druga połowa zaś z minimalizacji innych przeszkód. Być może najbardziej szaleni z masochistycznych statyków ucieszą się z wszelkich przeszkód i niewygód, na jakie skaże ich G-1 Lac, i będą opowiadać poetyczne brednie o „realnym świecie pełnym bólu i ekstazy”, podczas gdy ultrafiolet będzie zdzierał z nich skórę, ale dla większości mieszkańców Ziemi z pewnością będzie to jednak oznaczało zniszczenie wolności, dla której warto było wybrać ciało. W jednym z parków Yatima zauważyło siedzisko zwisające na sznurach z metalowej ramy. Przypomniało sobie, że widziało ludzi kołyszących się na nim w przód i w tył. Od owej chwili minęła cała wieczność. Zdołało na nim usiąść i nie spaść, trzymając się sznura jedyną ręką, ale gdy poleciło interfejsowi wprawić wahadło w ruch, nic się nie wydarzyło. Oprogramowanie nie potrafiło tego zrobić.

*** O pierwszej fale grawitacyjne G-1 osiągnęły moc stukrotnie wyższą od wyjściowej. Nie miało już sensu czekać na przybycie danych z dwóch czy trzech najbardziej oddalonych detektorów TERAGO, by wyeliminować zakłócenia powodowane przez inne źródła. Dane z Bullialdusa napływały w czasie rzeczywistym, a coraz szybszy puls G-1 Lac był tak głośny, że zagłuszał wszystko na niebie. Fale wyraźnie się „ściskały”, każda była krótsza od poprzedniej, dwa ostatnie grzbiety dzieliło tylko piętnaście minut, co oznaczało, że gwiazdy neutronowe zbliżyły się do siebie na odległość dwustu tysięcy kilometrów. Za godzinę odległość stanie się dwukrotnie mniejsza, a po kilku następnych minutach skurczy się do zera. Do tej pory Yatima czepiało się wątłej nadziei na nagłą zmianę dynamiki, ale stworzona przez gleisnery ekstrapolacja, zakładająca narastające przyśpieszenie, do tej pory okazywała się prawidłowa. Siedzisko się zakołysało. Półnagie dziecko uczepiło się go, próbując przyciągnąć vir uwagę. Yatima gapiło się na vir bez słowa, pragnąc otoczyć odsłoniętą skórę dziecka swym odpornym polimerem. Rozejrzało się po opuszczonym placu zabaw w poszukiwaniu kogoś dorosłego, ale nikogo nie dostrzegło. Wstało. Dziecko nagle zaczęło płakać i wrzeszczeć. Yatima usiadło, a potem znowu wstało, spróbowało unieść vir jedną ręką, ale bez powodzenia. Dziecko walnęło pięścią w siedzisko. Yatima go posłuchało. Dziecko wdrapało się na vir kolana. Yatima zerknęło nerwowo na środowisko TERAGO. Dziecko rozpostarło ramiona, złapało za sznury i odchyliło się lekko do tyłu. Yatima skopiowało ten ruch i siedzisko zareagowało. Potem dziecko skłoniło się do przodu i Yatima ponownie zrobiło to samo. Kołysali się razem, wznosząc się coraz wyżej. Dziecko krzyczało z zachwytu, Yatima zaś było rozdarte między radością a przerażeniem. Spadło kilka kropel deszczu, po czym przesłaniające słońce chmury zrzedniały i rozstąpiły się. Nagła intensywność światła przyprawiała o szok. Yatima spojrzało na skąpany w słonecznym blasku plac zabaw — vir punkt widzenia wreszcie poruszał się gładko po tym świecie — i poczuło zalewający vir przypływ nadziei. To było tak, jakby w konishijskim ziarnie umysłu nadal kryła się zakorzeniona wiedza, że nawet najciemniejsze chmury z czasem się rozstąpią, po najdłuższej nocy wstanie świt, a najsroższa zima ustąpi miejsca wiośnie. Wszystkie przeszkody stawiane przez Ziemię na drodze jej mieszkańców były ograniczone, cykliczne i dawało się je przeżyć. Każde zrodzone w ciele stworzenie odziedziczyło geny przodków, którzy przetrwali

najstraszliwsze klęski, jakie mógł zesłać ten świat. To jednak nie było już prawdą. Światło słońca przebijające się przez chmury było teraz fałszem. Wszystkie instynkty mówiące, że przyszłość nie może się okazać gorsza od najgorszego, co wydarzyło się w przeszłości, stały się przestarzałe. Yatima od dawna zdawało sobie sprawę, że wszechświat poza Koalicją Polis jest kapryśny i niesprawiedliwy. Do tej pory nigdy nie miało to jednak znaczenia. Nigdy nie dotyczyło vir bezpośrednio. Nie było przekonane, czy potrafi bezpiecznie zatrzymać huśtawkę, znieruchomiało więc, nie zważając na skargi dziecka, i pozwoliło, by ruch wyczerpał się samoistnie. Potem zaniosło vir do najbliższego budynku, gdzie ktoś najwyraźniej wiedział, gdzie powinno się znaleźć, i wyszarpnął vir gniewnym gestem z objęć gleisnera. Chmury burzowe ponownie przesłoniły niebo. Yatima wróciło na plac zabaw i usiadło w bezruchu, by obserwować niebo, czekając, aż pozna nowe granice ciemności.

*** Za niespełna pięć minut gwiazdy neutronowe pokonają swą ostatnią pełną orbitę. Dzieliło je od siebie sto tysięcy kilometrów i krążyły po szybko zacieśniającej się spirali. Yatima wiedziało, że jest świadkiem końca procesu, który trwał pięć miliardów lat, lecz w skali kosmosu był czymś równie częstym i pozbawionym znaczenia, co śmierć jętki jednodniówki. Detektory promieniowania gamma pięć razy dziennie odbierały sygnały podobnych wydarzeń rozgrywających się w innych galaktykach. Niemniej G-1 Lac istniało już od tak dawna, że do wybuchu supernowych, które pozostawiły po sobie gwiazdy neutronowe, musiało dojść przed powstaniem Układu Słonecznego. Eksplozje wywołały fale przebiegające przez okoliczne obłoki gazu i pyłu, co doprowadziło do tworzenia się gwiazd. Nie było zatem niemożliwe, że to G-1a albo G-1b stworzyły Słońce, Ziemię i inne planety. Yatima żałowało, że nie pomyślało o tym, gdy Inoshiro przemawiało do statyków. Nadanie gwiazdom neutronowym nazw „Brahma” i „Siwa” mogłoby przydać im mitycznego podtekstu, potrzebnego do wyrwania cielesnych z irracjonalnego odrętwienia. Czcza metafora mogłaby uratować życie garstce ludzi. Pomijając ten fakt, nie miało znaczenia, czy G-1 Lac było dawcą życia, który wkrótce odsłoni dłoń, która odbiera, czy też miało spuścić deszcz promieniowania gamma na przypadkowe dzieci zupełnie innej umarłej gwiazdy. Rany, które zada, będą równie bolesne i równie bezsensowne. Sygnał przekazywany przez Bullialdusa przybierał na mocy, aż wreszcie osiągnął szczyt na wysokości dziesięć tysięcy razy przerastającej dawny poziom. Potem krzywa opadła gwałtownie. W środowisku przedstawiającym orbity, oba ramiona zacieśniającej się spirali ustawiły się w tej samej płaszczyźnie, a wąskie stożki niepewności wyrastające z obu gałęzi orbity zapadły się, tworząc jeden, półprzezroczysty tunel. Każda z gwiazd neutronowych była dla drugiej mikroskopijnym celem, seria bliskich chybień odwlekająca katastrofę o pięć albo dziesięć minut nie byłaby więc czymś niewyobrażalnym, werdykt jednak brzmiał tak, że zakres ruchów bocznych spadł poniżej granicy wykrywalności. Gwiazdy neutronowe połączą się ze sobą już za pierwszym razem. Za dwadzieścia jeden sekund. Yatima usłyszało, że ktoś krzyczy z bólu. Odwróciło wzrok od środowisk i omiotło plac zabaw spojrzeniem robota, przez moment przekonane, że cielesne dziecko uciekło rodzicom i wróciło, a pod groźnym niebem ludzie ruszyli na poszukiwania. Głos jednak był odległy i stłumiony. Nie widziało tu nikogo. Dziesięć sekund.

Pięć. Niech wszystkie modele okażą się błędne; niech horyzont zdarzeń pochłonie promieniowanie. Niech się okaże, że gleisnery kłamią, fałszują dane; że najbardziej paranoidalni cieleśni mieli rację. Niebo wypełniła łuna, olśniewająca kurtyna różowych i niebieskich wyładowań elektrycznych. Przez chwilę Yatima zastanawiało się, czy promieniowanie zniszczyło chmury, ale gdy vir oczy dostroiły się już do silniejszych bodźców, zobaczyło, że światło po prostu przez nie przenika. Chmury były tylko ledwie widocznym, brudnym tłem, przypominającym plamy na szybie okiennej. Za nimi tańczyły eteryczne wzorce podświetlone białym i zielonym blaskiem, delikatne kosmyki oraz wiry zjonizowanego gazu podążające za przepływami prądu o natężeniu miliarda amperów. Niebo pociemniało, a potem zaczęło migotać z częstotliwością około kiloherca. Yatima odruchowo sięgnęło do biblioteki polis, ale połączenie zostało przerwane. Zjonizowana stratosfera była nieprzezroczysta dla fal radiowych. Skąd ta oscylacja? Czy czarną dziurę otaczała powłoka neutronów, która dźwięczała niczym dzwon, opadając ku zagładzie, a jej pożegnalne promieniowanie gamma przesuwało się dopplerowsko to w tę, to w tamtą stronę widma? Migotanie nie znikało. Utrzymywało się za długo, by mogło być skutkiem samego rozbłysku. Co jednak wibrowało, jeśli nie były to pozostałości G-1 Lac? Promieniowanie gamma pozostawiało całą swą energię wysoko nad ziemią, rozbijając cząsteczki azotu i tlenu. Powstawała w ten sposób przegrzana plazma, a jej elektrony i jony dodatnie musiały wytracić miliard teradżuli, nim będą mogły połączyć się znowu. Większość tej energii pochłoną reakcje chemiczne, część z pewnością docierała zaś na ziemię pod postacią światła, ale potężne prądy przebiegające przez plazmę musiały też generować fale radiowe o niskiej częstotliwości, odbijające się raz po raz między powierzchnią a zjonizowaną teraz stratosferą. To właśnie było źródłem migotania. Yatima przypomniało sobie analizę z C-Z, z której wynikało, że w pewnych warunkach podobne fale mogą wyrządzić poważne szkody, choć tylko o lokalnym charakterze i pozbawione większego znaczenia w porównaniu ze stratami zadanymi przez ultrafiolet i globalne oziębienie. Poświata za chmurami zaczęła zanikać i niebo przeszył białoniebieski blask. Gdy między ziemią a chmurami rozbłysła druga rozwidlona błyskawica, Yatima ledwie to zauważyło. Grom był za głośny, by mogło go usłyszeć. Akustyczne instrumenty gleisnera wyłączyły się w samoobronie. Niebo gwałtownie pociemniało, jakby zaczęło się zaćmienie słońca. Plazma z pewnością wystygła już wystarczająco, by zaczęły się tworzyć tlenki azotu. Yatima sprawdziło informacje przesyłane przez vir skórę. Temperatura spadła z 41 do 39 stopni i obniżała się dalej. Znowu uderzył piorun i w jego blasku ve dostrzegło ciemne, postrzępione wiatrem chmury. Na trawie pojawiły się zmarszczki. Z początku wicher tylko kładł źdźbła, lecz po chwili Yatima zauważyło gromadzący się między nimi pył. Podmuchy stawały się coraz silniejsze, a wzrost ciśnienia powietrza przynosił też ze sobą podwyższoną temperaturę. Uniosło rękę pod gorący wiatr, próbując poczuć, jak przepływa on pod vir palcami, uświadomić sobie, jakby się poczuło, gdyby dotknęła vir ta niezwykła burza. Piorun uderzył w stojący po drugiej stronie placu zabaw budynek, który eksplodował, sypiąc na wszystkie strony rozżarzonymi węgielkami. Yatima zawahało się, ale po chwili ruszyło szybko ku ruinom. Nieopodal płonęły kępy trawy. Nie dostrzegało wewnątrz żadnego ruchu, ale w przerwach między błyskawicami było ciemno jak w bezgwiezdną noc. Kiedy węgielki oraz pożary trawy zgasły, nastała chwila, gdy ciemność spowiła wszystko. Yatima poszerzyło zakres wzroku gleisnera o podczerwień. Pośród gruzów

znajdowały się plamy o temperaturze ludzkiego ciała, ale ich kształt nie był jednoznaczny. Gdzieś krzyczeli rozgorączkowani ludzie, ale ich głosy nie sprawiały wrażenia dobiegających z budynku. Wiatr zagłuszał i zniekształcał dźwięki, uniemożliwiając określenie kierunku oraz odległości. Ulice opustoszały i Yatima czuło się jak w środowisku o ścieżce dźwiękowej składającej się z bezcielesnych głosów. Gdy zbliżyło się do budynku, brnąc pod wiatr, zorientowało się, że jest pusty. Plamy o temperaturze ciała były po prostu zwęglonym drewnem. Potem vir słuch znowu się wyłączył, a interfejs utracił równowagę. Padło twarzą na ziemię. Na vir siatkówkach zapisał się obraz — cień vir padający na trawę, czarny i ostro zarysowany na tle błękitnego światła. Podniosło się, odwróciło i zobaczyło, że pioruny uderzyły w trzy kolejne budynki. Domy były zwęglone, buchały z nich kłęby dymu, ich ściany pękły, a dachy się zawaliły. Pobiegło w tamtą stronę przez plac zabaw. Z ruin wyłazili ludzie, obdarci i krwawiący. Inni gorączkowo przeszukiwali gruzy. Yatima zauważyło na wpół zasypanego szczątkami mężczyznę. Oczy miał otwarte, lecz pozbawione wyrazu. Jego ciało, od uda aż po bark, przygniatał czarny fragment odłamanego drewna. Yatima wyciągnęło rękę, złapało za jeden koniec belki, a potem zdołało ją podnieść i odrzucić. Przykucnęło obok mężczyzny i nagle ktoś zaczął uderzać od tyłu w vir kark oraz ramiona. Odwróciło się, by zobaczyć, co się dzieje. Cielesny krzyczał od rzeczy i bił vir w twarz. Yatima, nadal kucając, odsunęło się niezgrabnie, podczas gdy ktoś próbował odciągnąć napastnika. Yatima wstało i oddaliło się. — Sęp! — wrzeszczał za ver cielesny. — Zostaw nas w spokoju! Zdezorientowane i zniechęcone Yatima uciekło. Burza stawała się coraz silniejsza i sklecone naprędce przez budowniczych mostów modyfikacje zaczęły się rozpadać. Wicher niósł ulicami zmięte brezentowe płachty, a dachy niektórych przejść rozpadły się i leżały na ziemi. Yatima spojrzało na ciemne niebo i przestawiło wzrok na ultrafiolet. Ledwie widziało dysk słońca. Na tej długości fali jego promienie z łatwością przechodziły przez pełną tlenków azotu stratosferę, ale i tak zatrzymywały je gęste chmury Inoshiro miało rację. Yatima nie mogło w niczym pomóc budowniczym mostów. Cieleśni pochowają swoich zabitych, zajmą się rannymi i odbudują zrujnowane miasto. Nawet w świecie, w którym ciemność w południe mogła ich oślepić, znajdą sposób, by przetrwać. Nie miało im nic do zaoferowania. Połączenie z Konishi nadal nie działało, ale ve nie chciało już dłużej czekać. Stało nieruchomo na ulicy, słuchając krzyków bólu i rozpaczy, i przygotowywało się na zagładę. Zapomnienie o tym wszystkim przyniesie vis tylko ulgę. Konishijska osobowość vir będzie pamiętała budowniczych mostów z lepszych czasów. Nagle niebo wypełnił ryk i błyskawice posypały się na ziemię niczym deszcz. Ulica przerodziła się w oślepiające staccato obrazów skąpanych w niebieskobiałym blasku. Z każdym nowym gorejącym zygzakiem cienie podskakiwały szaleńczo. Budynki eksplodowały jeden po drugim, tworząc nieustanną kaskadę nagłych pomarańczowych rozbłysków, sypiących skrami oraz wielkimi jak pięść fragmentami płonącego drewna. Spanikowani ludzie wybiegali ze swych niepewnych schronień, krzycząc i uchylając się przed pociskami. Yatima przyglądało się temu, bezradne, lecz zafascynowane. Umierająca stratosferyczna plazma odkryła sposób na dotarcie do powierzchni Ziemi. Emitowane przez nią fale radiowe przenosiły wielkie ilości jonów do dolnych warstw atmosfery, powodując ogromną różnicę potencjału elektrycznego między chmurami burzowymi a powierzchnią, aż wreszcie napięcie przezwyciężyło opór wypełnionego

pyłem powietrza i doszło do krótkiego spięcia, szybkiego oraz gwałtownego. Atlanta po prostu stała na drodze. Lokalne uszkodzenia, pozbawione znaczenia w skali globalnej. Yatima posuwało się powoli naprzód w elektrycznym błysku. Po cichu liczyło na uderzenie pioruna i łaskę amnezji, nie było już jednak w stanie świadomie podjąć decyzji o porzuceniu budowniczych mostów. Wygnani z domów ludzie kulili się pod naporem burzy. Było wśród nich wielu poparzonych, rannych i krwawiących. Jakaś kobieta przeszła obok vir, rozpościerając ramiona i unosząc twarz ku niebu. — I co z tego? — krzyczała wyzywająco. — I co z tego? Pośrodku ulicy siedziało dziecko, dorastająca dziewczynka. Połowa jej twarzy i odsłonięta ręka miały jaskraworóżową barwę i sączyła się z nich limfa. Yatima podeszło bliżej. Dziewczynka drżała. — Możesz uciec od tego wszystkiego. Przybyć do Koalicji Polis. Czy tego właśnie chcesz? Dziewczynka gapiła się tylko na vir, nie rozumiejąc vir słów. Krwawiła z jednego z uszu. Być może piorun ją ogłuszył. Yatima zajrzało do instrukcji obsługi naprawczych nanomaszyn gleisnera i odbudowało system dawkujący w lewym palcu wskazującym. Potem poleciło ocalałym dawkom Introdusu przenieść się w owo miejsce. Uniosło rękę i wycelowało w dziewczynkę. — Introdus? — zawołało. — Czy tego właśnie chcesz? Dziecko krzyknęło i zasłoniło twarz. Czy to znaczyło „nie”, czy po prostu przygotowywało się na szok? Dziewczynka się rozpłakała. Yatima odsunęło się, pokonane. Mogło uratować życie piętnastu ludziom, zabrać ich z tego bezsensownego piekła, ale jak mogło mieć pewność, czy rozumieją, co im ofiaruje?

Francesca. Orlando. Liana. Dom Orlanda i Liany znajdował się niedaleko stąd. Yatima wzięło się w garść i ruszyło przez chaos w tamtą stronę, mijając zniszczone budynki i przerażonych cielesnych. Pioruny biły coraz rzadziej, a ognioodporne budynki płonęły tylko w przypadku bezpośredniego trafienia, ale miasto wyglądało jak scena z epoki barbarzyństwa, gdy z nieba spadały bomby. Część domu nadal stała, ale trudno byłoby go poznać. Yatima trafiło we właściwe miejsce wyłącznie dzięki systemowi nawigacyjnemu gleisnera. Piętro uległo całkowitemu zniszczeniu, a na parterze ziały dziury w ścianach i suficie. Ktoś klęczał w cieniu, odgarniając szczątki na skraju wielkiej sterty. Najwyraźniej tam właśnie spadła większa część popiołów pierwszego piętra. — Liana? Yatima zerwało się do biegu. Postać zwróciła się ku vis. To było Inoshiro. Wyciągało ze sterty trupa. Pozostały z niego tylko kości i zwęglone ciało. Yatima spojrzało na zwłoki i wzdrygnęło się, zdezorientowane. Ta osmalona czaszka nie była symbolem w dziele sztuki stworzonym przez jakiegoś zblazowanego mieszkańca polis, lecz dowodem niedobrowolnego wymazania żyjącego umysłu. W fizycznym świecie takie rzeczy były możliwe. Śmierć kosmicznej jętki jednodniówki mogła do tego doprowadzić. — To Liana — odezwało się Inoshiro. Yatima próbowało przyswoić sobie tę wiadomość, ale nic nie poczuło. To nic dla vir nie znaczyło.

— Czy znalazłeś...? — Jeszcze nie. Głos Inoshiro był pozbawiony wyrazu. Yatima oddaliło się od vir i zaczęło skanować gruzy w podczerwieni, zastanawiając się, jak długo zwłoki mogą pozostać cieplejsze od otoczenia. Nagle usłyszało słaby dźwięk dobiegający od strony wejścia. Orlanda zasypały fragmenty spadającego sufitu. Yatima zawołało Inoshiro i we dwójkę szybko go uwolnili. Był ciężko ranny, miał zmiażdżone obie nogi i jedną rękę. Z rany w udzie tryskała mu krew. Yatima sprawdziło połączenie z Konishi — nie miało pojęcia, jak opatrywać podobne rany — ale albo stratosfera nadal była zjonizowana, albo jednego z dronów zniszczyła burza. Orlando gapił się na nich. Twarz miał poszarzałą, ale był przytomny. Jego oczy zdawały się o coś błagać. — Ona nie żyje — poinformowało go bez ogródek Inoshiro. Mężczyzna wykrzywił twarz w bezgłośnym grymasie rozpaczy. Yatima odwróciło wzrok. — Co mamy robić? — zapytało w podczerwieni — Przenieść go gdzieś, gdzie będą mogli opatrzyć jego rany? Zawołać kogoś? Nie mam pojęcia, jak załatwia się takie sprawy. — Rannych są tysiące. Nikt nie udzieli mu pomocy. Nie pożyje wystarczająco długo. — Nie mogą pozwolić mu umrzeć! — oburzyło się Yatima. Inoshiro wzruszyło ramionami. — Chcesz spróbować znaleźć połączenie i wezwać lekarza? — Wyjrzało na ulicę przez dziurę w ścianie. — Czy wolisz zanieść go do szpitala i liczyć na to, że przeżyje tę podróż? Yatima uklękło obok Orlanda. — Co mamy zrobić? Jest bardzo wielu rannych, nie wiem, ile czasu minie, nim zdołamy wezwać pomoc. Orlando ryknął z bólu. Słaby snop słonecznego blasku, przenikający przez dziurę w suficie, padł na skórę jego prawej ręki. Yatima uniosło wzrok. Burza się skończyła i chmury już się rozpraszały. Przesunęło się, by zasłonić światło, a Inoshiro przykucnęło za rannym, ujęło go pod pachy, uniosło lekko i pociągnęło po gruzach w cień. Ranione udo zostawiało szeroki ślad krwi. Yatima ponownie uklękło obok niego. — Nadal mam introdusowe nanomaszyny. Mogę ich użyć, jeśli tego pragniesz. — Chcę porozmawiać z Lianą — odpowiedział wyraźnie Orlando. — Zabierzcie mnie do niej. — Liana nie żyje. — Nie wierzę ci. Zabierzcie mnie do niej. Trudno mu było zaczerpnąć tchu, lecz mimo to uparcie wypowiadał kolejne słowa. Yatima odsunęło się i stanęło pod dziurą w suficie. W paśmie zwyczajnego światła słońce wyglądało jak nieszkodliwy pomarańczowy dysk, widoczny za brązową mgiełką stratosfery, ale w ultrafiolecie lśniło jaskrawym blaskiem na tle łuny rozproszonego promieniowania. Opuściło pokój i po chwili przywlokło ciało Liany, trzymając je za obojczyk. Orlando zakrył twarz zdrową ręką i rozpłakał się głośno. Inoshiro zabrało trupa. Yatima po raz trzeci uklękło obok mężczyzny i niezgrabnie wsparło dłoń na jego ramieniu. — Przykro mi, że ona nie żyje. Przykro mi, że to sprawiło ci ból. — Czuło, że ciałem Orlanda targa gwałtowne drżenie. — Czego pragniesz? Czy chcesz umrzeć?

— Powinnoś było stąd odejść, kiedy miałoś szansę — rzekło do vir w podczerwieni Inoshiro. — Tak? To czemu wróciłoś? Inoshiro nie odpowiedziało. Yatima zwróciło się ku vis. — Wiedziałoś o burzy, prawda? Wiedziałoś, że będzie aż tak źle! — Tak. — Inoshiro skinęło bezradnie dłonią. — Ale gdybym coś powiedziało, kiedy tu przybyliśmy, moglibyśmy nie mieć szansy przemówić do innych cielesnych. A po zgromadzeniu było już za późno. Wywołałobym panikę. Ściana frontowa pochyliła się ze skrzypnięciem do przodu, odrywając się od dachu. Na ziemię posypał się czarny pył. Yatima zerwało się na nogi i odsunęło, a potem wystrzeliło w Orlanda z Introdusu. Znieruchomiało. Ściana zatrzymała się na jakiejś przeszkodzie. Przechylała się niebezpiecznie, ale nie upadła. Przez ciało Orlanda przebiegały fale nanomaszyn. Wyłączały nerwy i zamykały naczynia krwionośne, by zminimalizować szok. Odczytywały ciało, a potem wykorzystywały je jako źródło energii, pozostawiając na gruzie wilgotne, różowe resztki. Po kilku sekundach wszystkie fale zbiegły się w jednym miejscu, nakrywając twarz mężczyzny szarą maską, która następnie dotarła do czaszki i wżarła się w nią. Kurczący się rdzeń złożony z nanomaszyn tryskał płynem i parą, odczytywał i kodował dane o kluczowych właściwościach połączeń synaptycznych, zmieniał mózg w jego coraz mniejszy opis, odrzucając wszystko, co nadmiarowe, jako odpadki. Inoshiro pochyliło się i uniosło ostateczny produkt, kryształową kulkę pamięci molekularnej zawierającą zrzut wszystkiego, czym był Orlando. — I co teraz? Ile dawek ci zostało? Yatima spojrzało z oszołomieniem na zrzut. Pogwałciło autonomię Orlanda. Rozerwało skórę drugiej osoby jak piorun albo rozbłysk ultrafioletu. — Ile? — powtórzyło Inoshiro. — Czternaście. — W takim razie lepiej je wykorzystajmy, dopóki możemy. Inoshiro wyprowadziło vir z ruin domu. Yatima strzelało z Introdusu do wszystkich napotkanych ludzi, którzy sprawiali wrażenie bliskich śmierci i nikt się nimi nie opiekował. Bezzwłocznie odczytywało zrzuty i przesyłało dane w podczerwieni do pamięci vir gleisnera. Zapisali jeszcze dwunastu budowniczych mostów, nim odnalazł ich tłum prowadzony przez strażników. Najpierw zaczęli ciąć Yatima. Przekazało dane Inoshiro, a potem podążyło za nimi. Nim skończyli niszczyć stare ciało vir, wróciło połączenie z Konishi. Drony przetrwały burzę.

6 DYWERGENCJA Polis Konishi, Ziemia 24 667272 518 451 SCzK 10 Grudnia 3015, 3:21: 55,605 CzU

Yatima spojrzało na Ziemię przez okno stanowiska obserwacyjnego. Tlenki azotu nie zasłaniały całkowicie powierzchni planety, ale jej większa część była widoczna w ledwie odróżnialnych odcieniach matowej, lekko rdzawej szarości. Tylko chmury i szczyty lodowców odróżniały się od tego tła. Odbijający się od nich blask rozświetlał stratosferę, ujawniając jej intensywną, czerwonawobrązową barwę. Rozpościerająca się ponad chmurami i śniegiem warstwa wyglądała jak rozkładająca się krew pomieszana z kwasem i ekskrementami: skażona, żrąca i zgniła. Rana pozostawiona przez jedno cięcie G-1 Lac, szybkie i niszczące, paskudziła się już od blisko dwudziestu lat. Stworzyło to środowisko na spółkę z Inoshiro. To była orbitalna stacja przesiadkowa, w której budzący się uchodźcy mogli ujrzeć obraz świata, który opuścili, równie realistyczny jak ten, który by zobaczyli, gdyby fizycznie unosili się wysoko nad jego kwasowym śniegiem i oślepiającym niebem. W rzeczywistości znajdowali się sto metrów pod ziemią pośrodku pustkowia, nie miało jednak sensu od razu konfrontować ich z tym klaustrofobicznym i pozbawionym znaczenia faktem. Stacja już opustoszała. Ostatni uchodźcy ruszyli w dalszą drogę, a nowych już nie będzie. Ostatnie utrzymujące się enklawy zniszczył głód. Nawet gdyby przetrwały jeszcze kilka lat, plankton i lądowa roślinność wymierały tak szybko, że całą planetę wkrótce dotknie śmiercionośny brak tlenu. Era ciała dobiegła końca. Niektórzy mówili o powrocie, o zaplanowaniu w bezpiecznych polis nowej, bardziej odpornej biosfery, którą następnie skonstruowano by cząsteczka po cząsteczce i gatunek po gatunku. Może i tak się stanie, choć poparcie dla tego planu już spadało. Można znosić trudności w imię przetrwania w znajomej postaci, ale reinkarnacja w obcym ciele na obcym świecie w imię samej tylko filozofii cielesności to coś całkiem innego. Jeśli uchodźcy pragnęli odtworzyć swe dawne życie, łatwiej im będzie pozostać w polis i stworzyć symulację utraconego świata. Yatima podejrzewało, że w ostatecznym rozrachunku większość z nich dojdzie do wniosku, że ceni swojskość znacznie wyżej niż abstrakcyjne rozróżnienia między realnym a wirtualnym ciałem. Pojawiło się Inoshiro, wyglądające spokojniej niż zwykle. Ich ostatnie wspólne wyprawy były straszliwym doświadczeniem. Yatima pamiętało wynędzniałych cielesnych, których odkryli w jednym z podziemnych schronów. Byli pokryci wrzodami oraz pasożytami i oszalali z głodu. Całowali dłonie i stopy swych maszynowych wybawców, po czym wymiotowali płynem odżywczym, który miał uzdrowić ich pełne wrzodów żołądki, a następnie wniknąć bezpośrednio do krwiobiegu. Inoshiro źle znosiło podobne rzeczy, ale w ostatnich tygodniach ewakuacji stało się znacznie spokojniejsze, być może uświadomiwszy sobie, że koszmar zbliża się wreszcie do końca. — Gabriel mówi, że w Carter-Zimmerman rozważa się plany podążenia w ślady gleisnerów — odezwało się Yatima. Gleisnery wysłały pierwszą zamieszkaną flotę międzygwiezdną piętnaście lat temu. Sześćdziesiąt trzy statki zmierzały do dwudziestu jeden układów gwiezdnych. — A po co? — zdumiało się Inoshiro. — Nie ma sensu odbywać dwa razy tej samej podróży.

Yatima nie było pewne, czy to żart, czy autentyczne nieporozumienie. — Nie zamierzają odwiedzać tych samych gwiazd. Rozpoczną drugą fazę eksploracji, skierowaną ku innym celom. Nie będą się też bawić w napęd termojądrowy, jak gleisnery. Polecą z klasą. Chcą stworzyć tunele czasoprzestrzenne. Twarz Inoshiro ukształtowała gestalt znaczący „jestem pod wrażeniem” z tak nietypową dla vir czystością i emfazą, że wszelkie dodatkowe elementy sygnalizujące sarkazm byłyby nadmiarowe. — Stworzenie odpowiedniej technologii może zająć kilka stuleci — przyznało Yatima. — Ale na dłuższą metę to rozwiązanie da im przewagę szybkości. Nie wspominając już o fakcie, że jest tysiąc razy bardziej eleganckie. Inoshiro wzruszyło ramionami, jakby nic z tego nie miało znaczenia, i odwróciło się, by podziwiać widok. Yatima było zdziwione. Spodziewało się entuzjastycznej reakcji, w porównaniu z którą vir ostrożna aprobata wydała się wręcz apatyczna. Jeśli jednak musiało bronić tego planu, to niech i tak będzie. — Coś przypominającego G-1 Lac może się nie powtórzyć tak blisko Ziemi przez miliardy lat, ale dopóki nie poznamy dokładnych przyczyn tego wydarzenia, pozostaje nam jedynie zgadywanie. Nie mamy nawet pewności, czy inne podwójne gwiazdy neutronowe będą się zachowywać tak samo. Nie możemy zakładać, że w każdym binarnym układzie dojdzie do zderzenia po przekroczeniu pewnego progu. G-1 Lac mogło być wyjątkowym przypadkiem, który nigdy już się nie powtórzy. Ale mogło też być najlepszą możliwością i wszystkie pozostałe binarne gwiazdy neutronowe zderzą się ze sobą znacznie szybciej. Po prostu tego nie wiemy. Dawna hipoteza strumienia mezonów nie utrzymała się długo. Nie zaobserwowano żadnych strumieni przemierzających przestrzeń międzygwiezdną, a szczegółowe symulacje ustaliły, że kolorowa polaryzacja jąder, aczkolwiek w zasadzie możliwa, jest skrajnie nieprawdopodobna. — Jakie szkody może teraz wyrządzić kolejny rozbłysk? — zapytało Inoshiro, spoglądając ze spokojem na umierającą Ziemię. — I w jaki sposób można by mu zapobiec? — W takim razie zapomnij o rozbłyskach gamma! Dwadzieścia lat temu myśleliśmy, że najpoważniejszym zagrożeniem dla Ziemi jest zderzenie z planetoidą! Nie możemy czuć się zbyt pewnie dlatego, że my przeżyliśmy tę katastrofę, a cieleśni nie. G-1 Lac dowiodło, że nie znamy zasad rządzących wszechświatem, a właśnie to, czego nie wiemy, może nas zabić. Wydaje ci się, że polis na zawsze zapewnią nam bezpieczeństwo? Inoshiro zaśmiało się cicho. — Nie! Za kilka miliardów lat Słońce powiększy się tak bardzo, że pochłonie Ziemię. Z pewnością wcześniej uciekniemy w pobliże innej gwiazdy... ale zawsze będzie nad nami wisiało jakieś zagrożenie, znane albo nie. A na koniec przyjdzie wielki kolaps, jeśli nic nie załatwi nas wcześniej. — Spojrzało z uśmiechem na Yatima. — Jaką bezcenną wiedzę może znaleźć CarterZimmerman wśród gwiazd? Tajemnicę tego, jak przetrwać sto miliardów lat zamiast dziesięciu? Yatima wysłało tag do środowiska; okno odwróciło się od Ziemi, a potem zamazane smugi ruchu gwiazd zamarły w bezruchu, tworząc obraz gwiazdozbioru Jaszczurki. Czarnej dziury nie można było wykryć na żadnej długości fali, w otaczającym ją regionie wysokiej próżni panował całkowity spokój, jak za czasów gwiazd neutronowych, Yatima wyobrażało sobie jednak, że widzi punkcik wypaczonej ciemności w połowie drogi między Hough 187 a 10 Lacertae. — Jak możesz nie chcieć zrozumieć czegoś, co przed chwilą dotarło do nas z odległości stu lat świetlnych i kosztowało życie pół miliona ludzi?

— Gleisnery wysłały już sondę do pozostałości G-1 Lac. — Ale mogą niczego nie odkryć. Czarne dziury połykają własną historię. Nie możemy liczyć na to, że cokolwiek tam znajdziemy. Musimy szukać gdzieś dalej. Może spotkamy inny, starszy gatunek, który będzie wiedział, co spowodowało kolizję. A może właśnie odkryliśmy powód, dla którego w Galaktyce nie roi się od gwiezdnych wędrowców. Rozbłyski promieniowania gamma załatwiły wszystkich, zanim mieli szansę się obronić. Gdyby G-1 Lac wydarzyło się tysiąc lat temu, nikt na Ziemi by nie ocalał. Ale jeśli rzeczywiście jesteśmy jedyną cywilizacją zdolną do podróży międzygwiezdnych, powinniśmy ostrzegać i ratować innych, a nie kryć się pod powierzchnią... Yatima umilkło. Inoshiro słuchało uprzejmie, ale vir lekki uśmieszek nie pozostawiał wątpliwości, że te słowa vir bawią. — Nie możemy nikogo uratować, Yatima. Nie możemy nikogo ostrzec. — Nie? W takim razie co robiłoś przez ostatnie dwadzieścia lat? Marnowałoś czas? Inoshiro pokręciło głową, jakby to pytanie było absurdalne. — To ty ciągle próbowałoś wyciągnąć mnie z kopalń do świata! — zawołało zdumione Yatima. — A teraz Carter-Zimmerman wyrusza do świata, próbując uchronić nas przed losem, który spotkał cielesnych. Możesz nie dbać o hipotetyczne obce cywilizacje, ale co z Koalicją? — Czuję wielkie współczucie dla wszystkich świadomych istot — zapewniło Inoshiro. — Ale nic na to nie poradzimy. Zawsze będzie cierpienie. Zawsze będzie śmierć. — Posłuchaj własnych słów! Zawsze! Zawsze! Mówisz jak ten replikator z kwasu fosforowego, który usmażyłoś pod Atlantą! Yatima odwróciło się, próbując się uspokoić. Wiedziało, że Inoshiro przeżyło śmierć cielesnych ciężej niż ve. Może powinno było zaczekać, zanim poruszyło ten temat. Może tak szybkie wspominanie o opuszczeniu Ziemi równało się brakowi szacunku dla ofiar. Było już jednak za późno. Musiało powiedzieć to, co zaczęło mówić. — Emigruję do Carter-Zimmerman. To, co robią, ma sens, i pragnę w tym uczestniczyć. Inoshiro pokiwało radośnie głową. — Zatem życzę ci powodzenia. — To wszystko? Życzę powodzenia i szczęśliwej podróży? — Yatima spróbowało coś wyczytać z vir twarzy, ale Inoshiro odwzajemniło się spojrzeniem niewinnym jak u psychoblasty. — Co się z tobą stało? Co sobie zrobiłoś? Inoshiro uśmiechnęło się błogo i uniosło rozpostarte dłonie. Ze środka ich wewnętrznych powierzchni wyrastały białe kwiaty lotosu. Oba emitowały identyczne tagi. Po chwili wahania Yatima podążyło za ich zapachem. To był stary modyfikator, pochowany w bibliotece Ashton-Laval. Skopiowano go przed dziewięciuset laty z jednego ze starożytnych replikatorów memetycznych będących plagą wśród cielesnych. Narzucał hermetyczny pakiet przekonań dotyczących natury jaźni oraz daremności wysiłków... a także otwarcie odrzucających wszelkie sposoby rozumowania mogące obnażyć fałszywość podstawowych założeń całego systemu. Analiza za pomocą standardowego narzędzia ujawniła, że modyfikator ma uniwersalnie samopotwierdzający się charakter. Ten, kto raz go uruchomił, nie mógł już zmienić zdania i nic nie mogło go do tego skłonić. — Byłoś za mądre na coś takiego — rzekło osłupiałe Yatima. — Za silne. Inoshiro zostało zranione przez G-1 Lac, dlaczego jednak nie zrobiło czegoś, co zmieniłoby sytuację? Co oszczędziłoby vis potrzeby skorzystania ze znieczulenia, które wymazało wszystko, czym ve kiedyś było?

— Jakie więc jestem teraz? — zapytało ze śmiechem Inoshiro. — Wystarczająco mądre, żeby być słabe? Czy wystarczająco silne, żeby być głupie? — Kim jesteś teraz...Yatima nie było w stanie tego dokończyć. Już nie Inoshiro. Stało bez ruchu obok vir, pełne żalu, gniewu i bezsilności. Nie przebywało już w świecie cielesnych, nie miało nanomaszynowych pocisków, które mogłoby wystrzelić w wyimaginowane ciało. Inoshiro dokonało wyboru, zniszczyło swą dawną osobowość i stworzyło nową, posłuszną wymogom starożytnych memów. Nikt nie miał prawa kwestionować vir decyzji, a tym bardziej odwracać jej siłą. Yatima sięgnęło do środowiska i zmiażdżyło satelitę, zmieniając go w kulę zgniecionego metalu unoszącą się między nimi. Pozostały tam tylko Ziemia i gwiazdy. Potem sięgnęło po raz drugi, pochwyciło niebo i odwróciło je na drugą stronę, tworząc świetlistą sferę spoczywającą na vir dłoni. — Nadal możesz opuścić Konishi. — Poleciło sferze wyemitować adres portalu do CarterZimmerman i wręczyło ją Inoshiro. — Cokolwiek zrobiłoś, zawsze pozostaje ci ten wybór. — To nie dla mnie, Sieroto — odparło spokojnie Inoshiro. — Życzę ci dobrze, ale widziałom już wystarczająco wiele. Zniknęło. Yatima unosiło się w ciemności przez długi czas, opłakując ostatnią ofiarę G-1 Lac. Potem cisnęło garstkę gwiazd przez pustkę i podążyło za nimi. Konceptuarium zauważyło, że sierota przechodzi przez portal, opuszczając polis Konishi. Miało dostęp do publicznych danych i wiedziało, co ve niedawno przeżyło. Zauważyło też, że inny obywatel Konishi podzielał vir doświadczenia, ale nie podjął takiej samej decyzji. Konceptuarium nie było zainteresowane szerokim rozsiewaniem konishijskich formerów, jakby były genowymi replikatorami. Jego celem było efektywne wykorzystanie zasobów polis do jego wzbogacenia. Nie sposób było wykazać związku przyczynowego, upewnić się, że to zmutowane formery sieroty są za to odpowiedzialne. Oprogramowanie konceptuarium nakazywało mu jednak w razie wątpliwości wybierać ostrożność. Oznaczyło zatem stare, niezmutowane wartości niezmutowanych pól sieroty jako jedyne prawidłowe kody, wszelkie inne odrzuciło zaś jako niebezpieczne i marnotrawne, by nigdy już z nich nie korzystać.

CZĘŚĆ TRZECIA — Teraz kolej na Kuźnię — oznajmił stanowczo Paolo. — Pomogłoś ją zaprojektować, prawda? — Nie posunęłobym się tak daleko. Odegrałom w tym tylko niewielką rolę. — Sukces ma tysiąc rodziców, ale porażka jest sierotą — skwitował Paolo. Yatima zatoczyło oczyma. — Kuźnia nie była porażką. Ale transmutatorzy z pewnością nie będą zainteresowani moim nadzwyczajnym wkładem w rozwój analitycznych metod modelowania relatywistycznej plazmy elektronowej. — Nie? No cóż, ja nigdy nie uczestniczyłem w pracach, więc wszystko, co im powiemy, będzie musiało pochodzić od ciebie. Yatima zastanowiło się nad tymi słowami. — Znałom dwie osoby, które odegrały naprawdę kluczową rolę. — Uśmiechnęło się. — Można by powiedzieć, że to historia miłosna. — Blanca i Gabriel? — Może powinnom powiedzieć „trójkąt”. — Kto jeszcze był w to wmieszany? — zapytał zdziwiony Paolo. — Nigdy jej nie spotkałom, ale pewnie się domyślasz, o kogo mi chodzi.

7 DZIEDZICTWO KOZUCH Polis Carter-Zimmerman, Ziemia 24 667274 153 236 SCzK 10 grudnia 3015, 3:49:10,390 CzU

Gabriel poprosił bibliotekę Carter-Zimmerman o pokazanie mu wszystkich zapisanych w archiwach schematów budowy umożliwiającego podróż tunelu czasoprzestrzennego. Tę kwestię badano już na długo przed tym, nim niezbędne technologie stały się choćby w teorii osiągalne — zarówno jako zadanie z zakresu fizyki teoretycznej, jak i z myślą o wskazówkach dla przyszłych cywilizacji. Odrzucenie owoców wysiłków starożytnych badaczy, by zacząć od zera, byłoby nie tylko marnotrawstwem, lecz również aktem niewdzięczności, Gabriel podjął się więc przejrzenia wszystkich metod i maszyn proponowanych w przeszłości, by wybrać dziesiątkę najbardziej obiecujących kandydatów do szczegółowego przebadania. Biblioteka natychmiast skonstruowała środowisko indeksowe zawierające 3017 innych planów, przedstawionych pod postacią konceptualnego drzewa ewolucyjnego, rozciągającego się w wyimaginowanej próżni środowiska na przestrzeni setek kilodelta. Gabriela na chwilę zatkało. Znał liczby, ale historia tematu przedstawiona w postaci wizualnej i tak wyglądała onieśmielająco. Możliwość podróżowania przez tunele czasoprzestrzenne rozważano od blisko tysiąclecia, a nawet dłużej, jeśli uwzględnić wczesne projekty oparte na ogólnej teorii względności. Jednakże dopiero po powstaniu teorii Kozuch owa dziedzina rozkwitła w pełni. Według tej teorii tunele czasoprzestrzenne były wszystkim. Nawet próżnia była pianką krótko żyjących tuneli, jeśli rozważało się ją w skali długości Plancka-Wheelera — dziesięć do minus trzydziestej piątej metra. Już w roku 1955 John Wheeler sugerował, że pozornie gładka czasoprzestrzeń ogólnej teorii względności może się w tej skali okazać splątanym labiryntem tuneli kwantowych. To jednak był tylko jeden z jego pomysłów. Dopiero po stu latach Renata Kozuch dopracowała go ze spektakularnym sukcesem, zmieniając tunele z marginalnych ciekawostek, daleko poza granicą wykrywalności, w najważniejsze struktury w całej fizyce. Cząstki elementarne były tylko wylotami tuneli. Elektrony, kwarki, neutrina, fotony, bozony W-Z, grawitony i gluony — wszystko to były jedynie wyloty dłużej żyjących wersji ulotnych tuneli czasoprzestrzennych wypełniających próżnię. Kozuch pracowała nad udoskonaleniem tej hipotezy przez ponad dwadzieścia lat, wykorzystując interesujące, lecz niekompletne rezultaty z kilkunastu innych dziedzin — od sieci spinowych Penrose’a aż po dodatkowe, zwinięte wymiary teorii strun. Dodając do czterech wymiarów czasoprzestrzeni sześć dodatkowych o mikroskopijnej skali, udało się jej zademonstrować, jak tunele o różnych topologiach mogą tłumaczyć właściwości wszystkich znanych cząstek. Nikomu nie udało się bezpośrednio zaobserwować tunelu Kozuch-Wheelera, ale model przez tysiąclecie poddawano doświadczalnym próbom i obecnie był powszechnie akceptowany — nie tylko jako najlepsze narzędzie do większości praktycznych obliczeń, lecz również jako odbicie podstawowego ładu świata fizycznego. Gabriel nauczył się teorii Kozuch już w macicy i zawsze uważał ją za najgłębszy i najbardziej klarowny obraz rzeczywistości, jaki kiedykolwiek stworzono. Masa cząstki była konsekwencją zaburzeń powodowanych przez nią w pewnej klasie tuneli — tych, które miały na obu końcach

wirtualne grawitony. Zakłócanie połączeń między tymi tunelami powodowało zakrzywienie czasoprzestrzeni, podobnie jak zmiana utkania koszyka prowadzi do powstania zagłębienia w jego powierzchni, ponieważ równoległe patyki zbliżają się do siebie. Prowadziło to też do powstania luźnych wątków: nowych tuneli, wyciśniętych z próżni przez „ciaśniejsze utkanie” tam, gdzie czasoprzestrzeń była zakrzywiona, co z kolei powodowało emisję promieniowania Hawkinga przez czarne dziury oraz jeszcze słabszego promieniowania Unruha przez zwyczajne obiekty. Ładunek elektryczny, kolor i zapach rodziły się z podobnych efektów, ale kluczową rolę grały tym razem wirtualne fotony, gluony oraz bozony W-Z znajdujące się w wylotach tuneli próżniowych, a także sześć zwiniętych wymiarów, na które grawitony były niepodatne. Spin był miarą obecności pewnego typu wielowymiarowego obrotu w wylocie tunelu. Połowa obrotu równała się połowie jednostki spinu. Fermiony — cząstki takie jak elektrony, o nieparzystej liczbie półobrotów — posiadały tunele, które również mogły się wyginać jak wstążki. Jeśli elektron obrócił się o trzysta sześćdziesiąt stopni, jego tunel czasoprzestrzenny zyskiwał albo tracił określony stopień skręcenia, a skutki tego były mierzalne. Bozony, takie jak fotony, miały tunele obrócone przy wylocie o trzysta sześćdziesiąt stopni, ale pełna rotacja ich nie zmieniała, ponieważ liczba obrotów w ich tunelach się wyrównywała. Pojedynczy bozon mógł się łączyć tylko ze sobą — być jedynym wylotem tworzącego pętlę tunelu — albo dzielić ten sam tunel z dowolną liczbą identycznych bozonów. Fermiony zawsze łączyły się ze sobą w parzystych liczbach, najprostszym przykładem był tunel z cząstką na jednym końcu i antycząstką na drugim. W warunkach skrajnego zakrzywienia czasoprzestrzeni, panujących we wczesnym okresie istnienia wszechświata, niezliczone tunele próżniowe zostały „wyciśnięte z utkania”, przechodząc do bardziej dotykalnej formy istnienia. Większość z nich utworzyła pary cząstka-antycząstka, jak elektrony i pozytony, w rzadszych przypadkach powstawały jednak mniej symetryczne połączenia, jak na przykład elektron na jednym końcu tunelu, a na drugim potrójne rozgałęzienie tworzące trzy kwarki składające się na proton. To był początek wszelkiej materii. Czystym przypadkiem próżnia wydzieliła z siebie nieco więcej tuneli elektron-proton niż ich tworzących antymaterię odpowiedników — pozytonantyproton — nim rozszerzyła się i ostygła w takim stopniu, że tworzenie się cząstek ustało. Gdyby nie ten minimalny, losowy nadmiar, wszystkie elektrony i protony uległyby anihilacji w zderzeniach z odpowiednimi antycząstkami i we wszechświecie nie byłoby nic, poza promieniowaniem tła niosącym się echem w pustej przestrzeni. Sama Kozuch wskazała w roku 2059, że jeśli ta wersja teorii wielkiego wybuchu jest prawidłowa, to każdy ocalały elektron musi być połączony z położonym w jakimś miejscu protonem. Zupełnie nowe tunele czasoprzestrzenne o znanych końcach można było tworzyć do woli, po prostu generując pary elektron-pozyton, ale istniejące tunele już przeszywały przestrzeń międzygwiezdną. Po dwudziestu miliardach lat dryfowania przez ewoluujący i rozszerzający się wszechświat, wiele cząstek wyrwanych z próżni w bliskim sąsiedztwie z pewnością oddaliło się od siebie na tysiące lat świetlnych. Było prawdopodobne, że każde ziarnko piasku i każda kropla wody na Ziemi zawiera bramy prowadzące do każdej z setek miliardów gwiazd w Galaktyce, a także trochę takich, które sięgały znacznie dalej. Kłopot w tym, że nic we wszechświecie nie mogłoby przeniknąć przez wylot tunelu cząstki elementarnej. Wszystkie znane cząstki miały powierzchnię równą jednej jednostce kwantowej i prawdopodobieństwo, by któraś z nich mogła przeniknąć przez tunel innej, równało się dokładnie zeru.

Ten problem nie był jednak nierozwiązywalny. Gdy elektron i pozyton zderzały się ze sobą, ich tunele łączyły się w jedną całość, a wyloty znikały. Powstawały przy tym dwa fotony promieniowania gamma, ale gdyby udało się połączyć nie koniec elektronowy z pozytonowym, lecz elektronowy z elektronowym, energia, zwykle tracona pod postacią promieniowania gamma, zostałaby uwięziona i mogłaby poszerzyć nowy, połączony tunel. Uzyskanie takiego połączenia wymagałoby skupienia umiarkowanej ilości energii — dwóch gigadżuli, wystarczająco wiele, by stopić sześciotonowy blok lodu — w przestrzeni mniejszej od tego bloku w takim samym stopniu, w jakim atom jest mniejszy od obserwowalnego wszechświata. Przez tunele łączące elektron z elektronem mogłyby się przedostać tylko pojedyncze cząstki elementarne, ale połączenie w jedną całość kilku miliardów takich tuneli poszerzyłoby przejście zamiast je wydłużyć, co pozwoliłoby dotrzeć na drugi koniec umiarkowanie skomplikowanej nanomaszynie. Gabriel słyszał pogłoski, że gleisnery rozważały opcję tuneli czasoprzestrzennych, ale postanowiły odłożyć ją na bok na kilka tysiącleci. Budowa konwencjonalnych gwiazdolotów musiała się wydawać trywialnym zadaniem w porównaniu ze stworzeniem technologii, jakiej wymagałoby rozdarcie wejść do międzygwiezdnych portali, które mieli u stóp. Niemniej, mogli wybierać spośród trzech tysięcy siedemnastu różnych projektów i któryś z nich z pewnością leżał w zasięgu możliwości Carter-Zimmerman, nawet gdyby wymagało to tysiąca lat pracy. Gabriel nie przejmował się jednak skalą czasową. Od dawna marzył o podobnym, zakrojonym na wielką skalę planie, który nadałby sens jego długowieczności. Nie mając celu, który zająłby mu stulecia, mógł jedynie dryfować między kolejnymi zainteresowaniami i estetykami, przyjaciółmi i kochankami, triumfami i rozczarowaniami. Zaczynać wciąż nowe życie co gigatau albo dwa, aż wreszcie nie byłoby żadnej różnicy, czy będzie żył dalej, czy też zastąpi go ktoś inny. Pełen nadziei, ruszył przez środowisko ku pierwszemu schematowi.

8 SKRÓTY Polis Carter-Zimmerman, Ziemia 51 479 998 754 659 SCzK 7 sierpnia 3865, 14:52:31,813 CzU

Blanca płynęło przez swój najnowszy świat, wyhodowany z nowej grupy symetrii oraz garstki formuł rekurencyjnych. Nad ver unosiły się gigantyczne odwrócone piramidy, z których wyrastały świetliste twory przypominające rokokowe żyrandole. Wokół vir rotowały i rosły pierzaste planarne kryształy, które nagle zaczęły się ze sobą zderzać i łączyć, tworząc nowe, niezwykłe obiekty, losowe origami zbudowane z diamentowych i szmaragdowych błonek. Na dole rozległy obszar pokrywały góry i kaniony, erodujące w przyśpieszonym tempie. Śnieżyca praw dyfuzji rzeźbiła w nich lśniące płaskowyże zielonej i niebieskiej barwy, niewiarygodne nawisy oraz wyniosłe, wielowarstwowe rzeźby poprzeszywane żyłami nieznanych chemii minerałów. W Konishi ve zapewne nazwałoby to „matematyką”. W C-Z trzeba było zwać to „sztuką”, ponieważ inne możliwości sugerowałyby wirtualny wszechświat bezpośrednio rywalizujący z realnym. Blanca było przerażone, gdy się przekonało, że po karnawale początkowego szoku inne polis popadły w samozadowolenie, ale nadal buntowało się przeciw coraz silniejszej w C-Z ortodoksji głoszącej, że badanie każdego systemu zasad pozbawionego związku z fizyką rzeczywistości równa się zgubnemu solipsyzmowi. Piękno świata fizycznego nie miało nic wspólnego ze szkodami, jakie mógł wyrządzić — to był tylko dogmat wymarłych statyków w nowej postaci — a wszystko z prostotą i spójnością rządzących nim praw. Blanca nie dało się przekonać zapewnieniom fizyków i inżynierów z C-Z, twierdzących, że celem ich wysiłków jest jedynie ochrona Koalicji przed następną niebezpieczną kosmiczną niespodzianką. To elegancja teorii Kozuch i wspaniałość samej Kuźni skłaniały ich do pracy. Gdyby podstawowe zasady albo plan konstrukcji były choć odrobinę brzydsze, dawno już daliby sobie z tym spokój. Obok vir pojawił się Gabriel. Jego futro natychmiast pokryły maleńkie kryształki. Blanca uniosło rękę i czułym gestem otrzepało mu ramiona. W odpowiedzi przycisnął dłoń do vir czarnej piersi wypełniając całą przestrzeń, w którą wtargnął, delikatnym ciepłem. Miejsca, w których ostra granica ikony Blanca traciła wyrazistość, były zdecydowanie najwrażliwsze, ponieważ można ich było dotknąć w trzech wymiarach. — W jednym z pierścieni doszło do neutralizacji. Gabriel sprawiał wrażenie zadowolonego, ale nic w jego głosie czy w gestaltowym obrazie nie zdradzało faktu, że cały zespół Kuźni pracował nad osiągnięciem tego celu przez ostatnie osiem stuleci. Blanca lekko skinęło głową w geście pełnym ciepła, które tylko vir kochanek potrafiłby dostrzec. — Przejdziesz ze mną na wolniejszy czas? Do dnia potwierdzenia? — zapytał Gabriel tonem sugerującym, że czuje się trochę winny, prosząc o to. Wiadomość o tym, że przed sześćdziesięcioma pięcioma godzinami pozyton w jednym z magnetycznych pierścieni Kuźni utracił ładunek i uciekł do pułapki laserowej, z pewnością dotarła na Ziemię przed chwilą. Potrzeba jednak będzie jeszcze prawie trzech godzin — dziesięciu megatau — by pojawił się mający kluczowe znaczenie komunikat z drugiego pierścienia

położonego na przeciwległym końcu akceleratora. Do tej pory Gabriel cierpliwie znosił wszystkie podobne opóźnienia, czekał tau po tau, godząc się z faktem, że manipulacja materią w skali odległości stu terametrów musi trwać długo, Blanca jednak z pewnością nie sądziło, by zasady moralne wymagały takiego postępowania. — Czemu by nie? Ujęli się za ręce w zaspie kobaltowej barwy, ich egzojaźnie zmieniły prędkość, a środowisko zsynchronizowało się z umysłem Blanca i zaczęło funkcjonować w tym samym tempie. Kiedy czekali, ve obserwowało twarz Gabriela. Oszukiwali tylko czas w stosunku milion do jednego, zamiast po prostu pokonać okres oczekiwania jednym skokiem. Nawet gdy nie chodziło o kwestie moralne, kontakt ze światem fizycznym wymagał zachowania równowagi. Czy powinno się skakać od jednego ważnego wydarzenia do drugiego, ogołacając swe życie z czegokolwiek innego? Zapewne nie, ale ile subiektywnego czasu można zmarnować między chwilami, na które czeka się naprawdę rozpaczliwie? Gabriel posuwał się przez czas w standardowym tempie Koalicji, głównie w ten sposób, że pracował nad skomplikowanymi planami wykorzystania tuneli czasoprzestrzennych, gdy wreszcie uda się je stworzyć, tylko od czasu do czasu okazując zainteresowanie budową i testowaniem maszynerii składającej się na Kuźnię. Zaczynało mu już brakować przyszłości, którą mógłby planować, jako że zdążył stworzyć strategię ostrożnej, nieeksponencjalnej eksploracji całego wszechświata. Lokalne tunele czasoprzestrzenne zapewne nie prowadziły do wszystkich możliwych miejsc, ponieważ od czasu swego powstania mogły się oddalić tylko w ograniczonym zakresie — maksymalnie kilkaset milionów lat świetlnych — ale w galaktykach na ich drugim końcu z pewnością znajdą się podobne tunele, które pozwolą sięgnąć dalej. Lekkie zamyślenie na twarzy Gabriela przerodziło się w satysfakcję, choć nie tak intensywną, by można ją było nazwać ulgą. — Przyszło potwierdzenie z drugiego pierścienia. Złapaliśmy obydwa końce. Blanca pociągnęło go za ramię, strząsając z jego futra deszcz niebieskich kryształków. — Gratulacje. Gdyby drugi zneutralizowany pozyton wymknął się w przestrzeń, nie sposób byłoby go odnaleźć. Przy odrobinie szczęścia wkrótce uda się im potwierdzić, że fotony mogą przechodzić przez tunel, ale potężne bombardowanie jednego wylotu spowoduje tylko strumyczek na drugim końcu. — Zastanawiam się, czy mogło nam się nie udać — mówił Gabriel. — No wiesz... popełniliśmy kilka błędów w planach i odkryliśmy je dopiero po stuleciach. I natrafiliśmy na te chaotyczne tryby wiązek elektronów, podczas których symulacje się załamywały i musieliśmy empirycznie mapować całą przestrzeń stanów, by znaleźć drogę metodą prób i błędów. Sto tysięcy drobiazgów zrobiliśmy błędnie, marnując czas i utrudniając sobie zadanie. Ale czy mogliśmy ponieść całkowitą klęskę, której nie dałoby się już naprawić? — Czy to pytanie nie jest nieco przedwczesne? — Blanca sceptycznie przechyliło głowę. — Zakładając, że to nie fałszywy alarm, właśnie udało się nam połączyć dwa końce Kuźni. To dobry początek, ale nie otwieramy jeszcze tunelu na Procjona. Gabriel uśmiechnął się dumnie. — Udowodniliśmy słuszność podstawowej zasady. Reszta jest tylko kwestią cierpliwości. Do chwili neutralizacji pozytonów, tunele Kozuch-Wheelera mogły się okazać tylko użyteczną fikcją, kolejną metaforą, która daje dobre przewidywania przy niskich energiach, ale po dokładniejszym przebadaniu szlag ją trafia. — Przerwał na chwilę. Wyglądał na lekko oburzonego własnymi

słowami. O tym zagrożeniu pracownicy Kuźni rzadko wspominali. — Ale teraz udowodniliśmy, że one naprawdę istnieją, a my potrafimy nimi manipulować. Co jeszcze mogłoby pójść źle? — Nie mam pojęcia. Jeśli chodzi o międzygwiezdne tunele czasoprzestrzenne, może potrwać dłużej niż ci się zdaje, nim znajdziemy taki, który nie będzie prowadził do serca gwiazdy ani do jądra planety. — Masz rację. Ale w każdym układzie część materii musi się znajdować w małych planetoidach albo w pyle międzyplanetarnym. W jakimś miejscu, z którego będziemy mogli łatwo się wygrzebać. Nawet jeśli nasze oceny są błędne o trzy rzędy wielkości, to i tak do odnalezienia i powiększenia nowego, nadającego się do użytku tunelu każdorazowo wystarczy rok albo dwa. Uznałobyś to za niepowodzenie? Gleisnery badają jeden nowy układ planetarny na stulecie i nazywają to sukcesem. — Nie. — Blanca doszło do wniosku, że musi postarać się bardziej. — A co powiesz na to? Przed chwilą udowodniłeś, że potrafisz połączyć dwa identyczne tunele elektron-pozyton elektronowymi końcami. A co, jeśli to nie zadziała, kiedy zastąpisz jeden z pozytonów protonem? Tylko pierwotne tunele elektron-proton dawały szansę utworzenia natychmiastowego skrótu do gwiazd. W obecnym doświadczeniu wykorzystywano świeżo utworzone pary elektron-pozyton wyłącznie po to, by oba końce tunelu były dostępne. Praca jedynie z tunelami elektron-proton mogłaby być teoretycznie łatwiejsza, ale nowe tunele tego typu można było tworzyć w użytecznym tempie tylko w warunkach przypominających panujące po wielkim wybuchu. Gabriel się zawahał i przez chwilę Blanca zastanawiało się, czy przejął się vir scenariuszem. — To skomplikowałoby sprawę — przyznał. — Ale teoria Kozuch jasno przewiduje, że gdy uderzymy elektron połączony z protonem drugim elektronem, połączonym z pozytonem, proton zmieni się w neutron, pozyton się zneutralizuje... a powstały w ten sposób tunel będzie jeszcze szerszy od tego, który przed chwilą stworzyliśmy. Jest już za późno na czcze spekulacje sugerujące, że teoria Kozuch może się okazać błędna. Dlatego... Zagrał vis palcami na nosie i skoczył do środowiska Kuźni. Blanca podążyło za nim. Widoczny przed nimi schemat przedstawiał cienki jak drut walec. Jego promień ukazano bez zachowania odpowiedniej skali, ale długość była prawidłowa, dziesięciokrotnie przekraczała średnicę orbity Plutona. Uwzględniono wszystkie orbity planetarne, ale cztery wewnętrzne — Merkurego, Wenus, Ziemi i Marsa — niknęły w blasku maleńkiego Słońca. Kuźnia była gigantycznym akceleratorem cząstek, składającym się z ponad czternastu bilionów unoszących się swobodnie w przestrzeni elementów. Każdy z nich miał mały żagiel świetlny, pozwalający mu zneutralizować słabe przyciąganie Słońca i utrzymać się razem z innymi w prostej linii o długości stu czterdziestu miliardów kilometrów. Żagle korzystały z wiązek emitowanych przez sieć napędzanych energią słoneczną laserów ultrafioletowych, krążących wokół Słońca wewnątrz orbity Merkurego. Dostarczały one również energii niezbędnej do napędzania akceleratora. Większość elementów stanowiły niezależne jednostki systemu PASER, ustawione jedna za drugą w dziesięciometrowych odstępach. Skupiały one ponownie wiązki elektronów i zwiększały energię każdej przechodzącej przez nie cząstki o około sto czterdzieści mikrodżuli. Mogłoby się wydawać, że to niewiele, ale dla każdego elektronu równało się to dziewięciuset bilionom woltów. PASER wykorzystywał efekt Schachtera: odpowiedni materiał poddawano działaniu światła laserowego, by wzbudzić jego atomy, a gdy przez wąski kanał wywiercony w materiale przechodziła naładowana cząstka, jej pole działało na otaczające ją atomy, które oddawały swą

energię. To było tak, jakby laser ładował niezliczone maleńkie katapulty, a potem cząstka powodowała, że wszystkie kolejno strzelały, a każdy wystrzał popychał ją lekko naprzód. Gęstość energii utrzymywana w każdym elemencie systemu PASER była ogromna. Blanca widziało zapis tego, jak wczesny model testowy eksplodował pod wpływem ciśnienia promieniowania. Nie była to jednak zbyt wielka eksplozja: jednostki były maleńkimi kryształkami o masie nieco poniżej grama. Spore planetoidy, o średnicy mierzonej w setkach metrów, wykorzystano jako źródła milionów ton surowców potrzebnych do budowy Kuźni, ale nawet najambitniejsi astroinżynierowie z Carter-Zimmerman zawetowaliby wszelkie plany przewidujące wyeksploatowanie Ceres, Westy albo Pallas. Blanca przeskoczyło na jeden z końców Kuźni, gdzie środowisko wyświetlało „na żywo” obraz z prawdziwego urządzenia — opóźniony o sześćdziesiąt pięć godzin, jakich potrzebował sygnał, by dotrzeć do Ziemi. Na obu końcach liniowego akceleratora w małych cyklotronach tworzono pary elektron-pozyton. Pozytony zatrzymywano w magnetycznych pierścieniach, natomiast elektrony przekazywano bezpośrednio do głównego akceleratora. Zmierzające z przeciwległych końców wiązki spotykały się pośrodku Kuźni, a teoria Kozuch przewidywała, że jeśli dwa elektrony o energii wystarczająco wysokiej, by przezwyciężyć odpychanie elektrostatyczne, zderzą się ze sobą czołowo, ich tunele powinny się połączyć. Same cząstki znikały bez śladu — lokalne pogwałcenie zarówno zasady zachowania ładunku, jak i energii — ale utratę ujemnego ładunku równoważyła neutralizacja pozytonów na końcach nowego tunelu, natomiast energia zaginionych elektronów objawiała się jako masa dwóch neutralnych cząstek, którymi stały się pozytony. Teoretycy pracujący dla Kuźni nazwali je „femtowylotami” albo FW, ponieważ spodziewano się, że ich średnica będzie wynosiła około femtometra. Blanca nadal zachowywało ostrożny sceptycyzm, wyglądało jednak na to, że wszystko rzeczywiście odbyło się zgodnie z przewidywaniami. Żadne instrumenty nie zarejestrowały zniknięcia, do którego doszło pośrodku Kuźni, ponieważ śledzenie strumienia elektronów i wykrycie jednego perfekcyjnego zderzenia pośród niezliczonych bliskich chybień byłoby niemożliwe. Jednakże pułapki otaczające pierścienie na obu końcach akceleratora jednocześnie pochwyciły neutralne cząstki o przewidywanej masie, ciężkie jak drobinki kurzu, ale mniejsze od jąder atomowych. Gabriel podążył za ver, a potem przeszli razem przez pomieszczenie zawierające pierścień magnetyczny i zatrzymali się nad pułapką laserową. Środowisko łączyło obraz dostarczany przez kamerę ze schematami tworzonymi na podstawie odczytów instrumentów. Wbrew wszelkim wymogom realizmu, widzieli domniemany FW jako czarną kropkę wysyłającą chełpliwe tagi. Zmieniający się gradient jasności przesuwał ją powoli przez pułapkę. Drobina odbijała wystarczająco wiele fotonów promieniowania ultrafioletowego, by lasery mogły kierować jej ruchami. Minie z górą godzina, nim FW opuści pułapkę, przechodząc do następnego etapu. Gabriel i Blanca przeszli na wolniejszy czas, choć nie w tak drastycznym stopniu jak poprzednio. — Czy reszta pracowników Kuźni tego nie obserwuje? Weszli do środowiska prywatnie. Nie widzieli innych użytkowników i byli dla nich niewidzialni. Gabriel celowo nadał adresowi taką postać. — Zapewne obserwuje. — Nie chcesz być z nimi w chwili, gdy ujrzycie dowód? — Najwyraźniej nie chcę. Gabriel ponownie wsunął dłonie do vir wnętrza, tym razem głębiej. Impulsy ciepła rozchodziły

się od punktu położonego w samym środku vir torsu. Blanca zwróciło się ku niemu i pogłaskało go po plecach, szukając miejsca, w którym zaczynało się futro, które — jeśli tylko tego zechciał — mogło się stać niemal nieznośnie wrażliwe. Kultura C-Z miała swoje problemy, ale w Konishi prosta wymiana przyjemności sformułowana w ten sposób byłaby czymś niewyobrażalnym. Nie stali się niewolnikami wcielenia; szkoda i przymus pozostawały niemożliwe. Jednakże obywatele Konishi uważali autonomię za świętą do granic absurdu. Niczym się pod tym względem nie różnili od statyków oddających cześć słabościom ciała. FW dotarł do komory promieniowania gamma, gdzie poddano go bombardowaniu serią potężnych impulsów. Długość fali fotonów promieniowania gamma wynosi około dziesięciu do minus piętnastej metra, mniej więcej tyle samo, co średnica FW. Długość fali nie miała nic wspólnego z wielkością wylotu tunelu, ale określała dokładność, z jaką można było go zlokalizować, by móc trafić w wyznaczony cel. — Dlaczego nie mogliście ulokować Kuźni tak, by opóźnienie było jednakowe z obu stron? — zapytało półżartem Blanca. Promieniowanie gamma powinno natychmiastowo dotrzeć do drugiego końca tunelu, ale znajdował się on trzy miliardy kilometrów dalej od Ziemi niż bliższy koniec, upłyną więc trzy godziny, nim się dowiedzą, co się tam wydarzyło sześćdziesiąt osiem godzin wcześniej. — To był kompromis — bronił się Gabriel tonem bliskim roztargnienia. — Musieliśmy unikać komet, zrównoważyć oddziaływanie grawitacji... Blanca podążyło za jego przykładem, wpatrując się w migotliwą łunę promieniowania gamma, i natychmiast zrozumiało, o czym myślał. To, co widzieli, otwierało przed nimi naprawdę niezwykłe możliwości. Z punktu widzenia hipotetycznego obserwatora, posuwającego się wzdłuż osi Kuźni ku jej dalszemu końcowi, przeniesione z prędkością nadświetlną fotony wyłonią się z tunelu wcześniej niż do niego weszły. Ta osobliwa kolejność wydarzeń była w głównej mierze akademickim problemem — podróżnik nawet jej nie zauważy, nim fotony z obu końców zdążą do niego dotrzeć — ale jeśli zabierze ze sobą wylot tunelu, łączącego go ze współpracownikiem podążającym za nim w drugim statku kosmicznym, gdy minie dalszy koniec Kuźni, będzie mógł polecić współpracownikowi zniszczyć źródło promieniowania gamma na bliższym końcu... nim zdąży ono wysłać fotony, które przed chwilą zobaczył. Gdy pracownicy Kuźni stworzą drugi tunel, będą mogli wykonać w rzeczywistości ten starożytny eksperyment myślowy. Najbardziej prawdopodobne rozwiązanie paradoksu odwoływało się do cząstek wirtualnych — wylotów tuneli próżniowych — poruszających się po pętli obejmującej zarówno tunel Kuźni, jak i ten, który ulokowano na statkach. Wirtualne cząstki nieustannie przemierzały wszystkie dostępne ścieżki przez czasoprzestrzeń, a choć pokonanie w zwyczajnej przestrzeni odległości między dwoma wylotami tuneli wymagało pewnego czasu, przejście przez tunel między statkami przeniesie je w przeszłość, co skróci czas potrzebny do pokonania całej pętli. Kiedy dwa statki kosmiczne zbliżą się do punktu, w którym wysłanie sygnału w przeszłość stanie się możliwe, czas przejścia przez pętlę stanie się bliski zeru i każdej wirtualnej cząstce będzie deptała po piętach armia jej sobowtórów o rosnącej eksponencjalnie liczebności — przyszłe wersje jej samej, które pokonały już tę drogę. Gdy zsynchronizują się ze sobą całkowicie, szybko rosnąca gęstość ich energii sprawi, że wyloty tunelu się zapadną, tworząc maleńkie czarne dziury, które z kolei znikną w rozbłyskach promieniowania Hawkinga. Nie tylko uniemożliwiało to podróże w czasie, lecz również miało inne poważne konsekwencje

praktyczne: gdy całą Galaktykę przeszyją tunele czasoprzestrzenne i w każdym z nich pojawią się pętle cząstek wirtualnych, nieostrożna manipulacja wylotami będzie mogła doprowadzić do zniszczenia całej sieci. — Już prawie czas — odezwał się Gabriel. — Czy...? Przeskoczyli na drugi koniec Kuźni, gdzie środowisko demonstrowało najświeższe dane. Do rozpoczęcia bombardowania promieniowaniem gamma pozostało jeszcze kilka minut. Drugi FW czekał w komorze obserwacyjnej. Skierowano na niego cylindryczny zestaw detektorów promieniowania gamma, a lasery poprawiały od czasu do czasu jego pozycję, by pozostał w samym środku. Odrobina rozproszonego ultrafioletu była jedynym, co świadczyło o jego obecności. Był znacznie trudniejszy do wykrycia niż pojedynczy atom. — Nie uważasz, że powinniśmy być z innymi? Blanca od tak dawna żyło z odległymi obietnicami Kuźni, że trudno było vis się wzruszyć tą pierwszą, mikroskopijną zapowiedzią. Jeśli jednak rzeczywiście stali na progu zmian, które ukształtują najbliższe dziesięć tysięcy lat historii Koalicji, z pewnością był to powód do publicznych obchodów. — Myślałem, że się ucieszysz. — Gabriel roześmiał się krótko, wyraźnie urażony. — Po ośmiu stuleciach oczekiwania, spędzimy tę chwilę razem. Czy to nic dla ciebie nie znaczy? Blanca pogłaskało go po plecach. — Jestem głęboko wzruszone, ale czy nie sądzisz, że jesteś to winien współpracownikom? Odsunął się gniewnie od vir. — W porządku. Jak sobie chcesz. Dołączmy do reszty. Przeskoczył. Blanca podążyło za nim. Gdy wrócili do środowiska w trybie publicznym, powiększyło się ono dla nich wielokrotnie. W przestrzeni nad komorą obserwacyjną unosiła się chyba z połowa obywateli Carter-Zimmerman i skalę obrazu zmieniono, by wszyscy się zmieścili. Gabriela natychmiast poznano. Wszyscy go otoczyli, składając gratulacje. Blanca odsunęło się na bok, słuchając podekscytowanych głosów. — Nareszcie! Wyobrażasz sobie, jak zareagują gleisnery, kiedy dolecą do najbliższej gwiazdy i dowiedzą się, że dotarliśmy tam przed nimi? Ikona tego obywatela wyobrażała klatkę w kształcie małpy, pełną maleńkich żółtych ptaszków, fruwających bez ustanku. — Będziemy unikać ich celów — odpowiedział dyplomatycznie Gabriel. — Tak zawsze wyglądał plan. — Nie chodziło mi o to, żebyśmy zbadali układ przed nimi. Wystarczy, że zostawimy łatwy do rozpoznania ślad. Blanca miało ochotę wtrącić, że jest mało prawdopodobne, by wśród pierwszych kilku tysięcy tuneli, które uda się im poszerzyć, znalazł się choć jeden prowadzący do któregoś z celów wybranych przez gleisnery, powstrzymało się jednak. Skacząc do krajobrazu, dostroili się do przeciętnej prędkości czasu używanej przez jego mieszkańców — spowolnionej około stu tysięcy razy. Ta prędkość jednak fluktuowała — niektórzy tracili cierpliwość, inni zaś starali się przedłużyć chwile napięcia. Blanca pozwoliło sobie na dryfowanie razem z przeciętną, ciesząc się wrażeniem płynięcia przez czas zgodnie z kaprysami tłumu. Wędrowało po środowisku, wymieniając uprzejme słowa z nieznajomymi. Trudno vis było poważnie traktować potężną maszynerię komory obserwacyjnej wkrótce po tym, jak doświadczyło tego wszystkiego w skali, która ledwie zostawiała vis miejsce na rozpostarcie ramion.

Zauważyło w oddali Yatima, pogrążone w rozmowie z innymi członkami zespołu, i poczuło zabawny przypływ pseudorodzicielskiej dumy, mimo że większość z tego, czego nauczyło sierotę, bardziej przydałaby się konishijskiemu górnikowi prawdy niż fizykowi z C-Z. Gdy chwila nadeszła, gapie zaczęli odliczać. Blanca poszukało wzrokiem Gabriela. Otaczała go grupka podekscytowanych nieznajomych, ale gdy tylko zauważył, że ve się zbliża, oddalił się od nich. — Pięć! Gabriel ujął vir rękę. — Przepraszam — powiedziało Blanca. — Cztery! — Nie chciałem być z innymi — odparł Gabriel. — Chciałem być tylko z tobą. — Trzy! W jego oczach rozbłysnął strach. — Modyfikator jest zaprogramowany, by mnie osłaniać, ale nie wiem, jak to zniosę. Jeden przenikalny tunel. Od tej pory to będzie produkcja masowa. To było całe moje życie. Uczyniłem z tego swój jedyny cel. — JEDEN! — Mógłbym znaleźć inny, wybrać go sobie, ale kim się wtedy stanę? Blanca uniosło rękę i dotknęło jego policzka, nie wiedząc, co powiedzieć. Vir modyfikator był znacznie mniej skupiony. Nigdy nie stanęło w obliczu tak raptownej zmiany. — ZERO! Tłum ucichł. Blanca czekało na głośny pomruk, brawa, krzyki triumfu. Cisza. Gabriel spojrzał w dół i po chwili ve uczyniło to samo. Femtowylot nadal odbijał ultrafioletowe światło lasera, ale nie pojawiło się żadne promieniowanie gamma. — Drugi wylot na pewno wysunął się z ogniska — stwierdziło Blanca. — Nie — zaprzeczył Gabriel z nerwowym śmiechem. — Byliśmy tam i instrumenty nic takiego nie zarejestrowały. Zgromadzeni wokół obywatele wygłaszali dyskretnym szeptem własne teorie, ale ich gestalt wyrażał raczej tolerancyjne rozbawienie niż wzgardę. Byłoby stanowczo za dobrze, gdyby po ośmiu stuleciach rozczarowań Kuźnia za pierwszym podejściem dała im niepodważalny dowód sukcesu. — To na pewno błąd kalibracji. Jeśli wylot się przesunął, ale według instrumentów nadal pozostawał w ognisku, to znaczy, że cały system trzeba skalibrować na nowo. — Tak. — Gabriel przesunął dłońmi po porastającym jego twarz futrze, a potem się roześmiał. — Czuję się, jakby zaraz miał nadejść koniec świata, ale kolejny błąd mnie ratuje. — Jeszcze jedna pomyłka, by złagodzić efekt zmiany Czegóż więcej mógłbyś pragnąć? — Ehe. — I co teraz? Wzruszył ramionami, nagle czując się zawstydzony całą tą sprawą. — Samo powiedziałoś, że zbudowanie Kuźni to dopiero początek. Jeszcze nie opletliśmy całego wszechświata tunelami czasoprzestrzennymi. W tym tempie pomyłki łagodzące efekt zmiany będą nam towarzyszyć przez następne osiemset lat.

*** Blanca poświęciło pół gigatau na eksplorację swego nowego wyimaginowanego świata, dostrajało jego parametry i tysiąc razy zaczynało od nowa, ale nigdy nie interweniowało

bezpośrednio w kształtowanie się środowiska. To było podstępne zachowanie, czyniło bowiem vir dzieło bardziej pseudofizycznym i mniej przypominającym sztukę, ale nikt nie musiał o tym wiedzieć. Kiedy zademonstruje je publicznie, wszyscy będą się zachwycać idealnym połączeniem spójności ze spontanicznością. Siedziało na brzegu wielkiego kanionu, obserwując chmury pyłu barwy zielonych liści opływające vir niczym jaskrawy, lecz eteryczny wodospad, gdy nagle pojawił się Gabriel. Blanca przez pewien czas martwiło się problemami z Kuźnią, ale po pierwszym megatau przestało zaprzątać sobie tym głowę. Wiedziało, że jakoś sobie poradzą. Zawsze sobie radzili ze wszystkimi przeszkodami. To była tylko kwestia nieustępliwości. — Promienie gamma wychodzą z dalszego wylotu — oznajmił spokojnie. — To cudownie! Na czym polegał problem? Złe ustawienie lasera? — Nie było żadnego problemu. Niczego nie naprawialiśmy. Nie wprowadziliśmy żadnych zmian. — To znaczy, że wylot sam wrócił do ogniska? Że przesuwa się wewnątrz pułapki ruchem wahadłowym? Gabriel zanurzył ręce w zielonym strumieniu. — Zawsze siedział w samym ognisku. Promienie gamma, które teraz widzimy, są tymi, które weszły do tunelu na samym początku. Znaczyliśmy wszystkie impulsy kodami czasowymi, pamiętasz? No więc, impuls, który pierwszy wyłonił się z tunelu, miał ten sam kod, co impuls, który wszedł do środka pięć i pół doby temu. Przejście trwało tyle samo czasu, co przez normalną przestrzeń. Dokładnie, co do pikosekundy. Przez ten tunel można przeniknąć, ale on nie tworzy skrótu. Ma sto czterdzieści miliardów kilometrów długości. Blanca wysłuchało w milczeniu tych słów. Pytanie go, czy jest pewien, nie byłoby chyba dobrym pomysłem. Zespół pracowników Kuźni z pewnością poświęcił kilka ostatnich megatau na poszukiwania łatwiejszej do zaakceptowana odpowiedzi. — Dlaczego? — zapytało wreszcie. — Macie jakieś pomysły? Gabriel wzruszył ramionami. — Jedyna sensowna odpowiedź, która się nam nasuwa, to że całkowita energia tunelu jest niemal w stu procentach zależna od rozmiarów i kształtu jego wylotów. To one wchodzą w interakcję z wirtualnymi grawitonami. Sam tunel może być tak długi albo krótki, jak tylko zapragniesz, a wyloty nadal będą miały taką samą masę. — Tak, ale to jeszcze nie powód, by tunel się wydłużył tylko dlatego, że jego wyloty oddaliły się od siebie w przestrzeni zewnętrznej. — Zaczekaj. Maleńka zmiana w całkowitej wartości energii jest zależna od długości. Jeśli tunel jest krótszy niż trasa w przestrzeni zewnętrznej, energia wirtualnych cząstek, które przez niego przechodzą, będzie nieznacznie wyższa od normalnej energii próżni. To znaczy, że jeśli tunel będzie mógł swobodnie zmieniać swą długość, by zminimalizować tę energię, wewnętrzna odległość między wylotami zrówna się z zewnętrzną. — Ale tunel nie może swobodnie zmieniać długości! Teoria Kozuch nie pozwala, by zrobił się dłuższy niż dziesięć do minus trzydziestej piątej metra. W sześciu dodatkowych wymiarach cały wszechświat nie ma większej szerokości! — Wygląda na to, że teoria Kozuch zawiera kilka nieścisłości — odparł z przekąsem Gabriel. — Najpierw G-1 Lac, do dziś niewyjaśnione, a teraz to. Gleisnery umieściły nieświadomą sondę na orbicie wokół czarnej dziury pozostałej po rozbłysku, ale nie udało się im wykryć niczego, co wyjaśniałoby przyczyny kolizji gwiazd

neutronowych. Siedzieli przez chwilę w milczeniu, zwieszając nogi nad kanionem, i obserwowali zieloną, opadającą kaskadami mgłę. Gdyby chodziło tylko o czysto intelektualne wyzwanie, Gabriel nie mógłby liczyć na nic lepszego. Teorię Kozuch trzeba będzie całkowicie zrewidować lub nawet zastąpić nową, a instrument, przy którego budowie spędził osiemset lat, będzie kluczowym elementem tej transformacji. Jedynie jako metoda stworzenia skrótu prowadzącego do gwiazd, Kuźnia okazała się całkowitą stratą czasu. — Dzięki tobie zbliżyliśmy się do prawdy — stwierdziło Blanca. — To nigdy nie jest porażką. Gabriel roześmiał się z goryczą. — Naprawdę? Już mówi się o stworzeniu tysiąca klonów Carter-Zimmerman i rozesłaniu ich na wszystkie strony, by doścignąć gleisnery. Gdyby natychmiastowa podróż przez tunele była możliwa, można by połączyć całą Galaktykę. Przeskakiwalibyśmy od gwiazdy do gwiazdy z równą łatwością, jak przenosimy się między środowiskami. A teraz jesteśmy skazani na fragmentację. Garstka klonów C-Z odleci do gwiazd, miną stulecia... a nim podróżnicy przyślą nam jakiekolwiek wieści, inne polis utracą zainteresowanie. Wszyscy oddalimy się od siebie. — Cisnął w przepaść garść pyłu, przyśpieszając jego upadek. — Chciałem zbudować sieć oplatającą cały wszechświat. Tym właśnie byłem: obywatelem, który złożył całość bytu w nasze dłonie. A kim jestem teraz? — Kimś, kto zapoczątkował nową rewolucję w nauce. — Nie. — Powoli pokręcił głową. — Nie mogę tego odwrócić. Potrafię żyć z porażką. Potrafię żyć z upokorzeniem. Potulnie podążę w kosmos za gleisnerami, wolniej od światła, i pogodzę się z tym, że nie ma lepszego sposobu. Ale nie oczekuj ode mnie, że ucieszę się z czegoś, co zatruło moje marzenia, i uznam to za triumfalne objawienie. Blanca przyglądało się mu, gdy wpatrywał się posępnie w dal. Myliło się przez wszystkie te stulecia. Elegancja teorii Kozuch nigdy nie wystarczała Gabrielowi. Szansa odkrycia zawartych w niej błędów i zastąpienia ich nowymi rozwiązaniami nie była dla niego żadnym pocieszeniem. Wstało. — Chodź. — Słucham? Ujęło go za rękę. — Skocz ze mną. — Dokąd? — Nie do innego środowiska. Tutaj. W przepaść. Gabriel popatrzył na vir niepewnie. — A po co? — Lepiej się poczujesz. — Wątpię w to. — W takim razie zrób to dla mnie. Uśmiechnął się ze smutkiem. — W porządku.

*** Stanęli na skalnej krawędzi, czując pył opadający wokół ich stóp. — Czuję się niepewnie, wiedząc, że zaraz wyrzeknę się kontroli nad ikoną — wyznał ze zdziwieniem Gabriel. — To na pewno jakiś atawizm. Wiesz, że nawet skrzydlaci przekształceni źle znosili nieważkość? Lot nurkowy był dla nich użytecznym manewrem, ale zachowali instynkty

nakazujące im zakończyć go jak najszybciej. — Tylko nie wpadnij w panikę i nie odleć, bo nigdy ci tego nie wybaczę. Gotowy? — Nie. — Gabriel wyciągnął szyję do przodu. Blanca ścisnęło mocno jego dłoń i postąpiło krok naprzód. Prawa rządzące wyimaginowanym światem sprawiły, że runęli w dół.

9 STOPNIE SWOBODY Polis Carter-Zimmerman, przestrzeń międzygwiezdna 58 315 855 965 866 SCzK 21 marca 4082, 8:06:03,020 CzU

Blanca czuło się zobowiązane odwiedzać Kadłub co najmniej raz do roku. Wszyscy w CarterZimmerman wiedzieli, że ve postanowiło doświadczać niekiedy subiektywnego czasu po drodze do Fomalhaut — pomimo decyzji Gabriela, który zdecydował się pozostawać przez cały czas w stanie zamrożenia — a właściwie istniał tylko jeden akceptowalny powód, by to robić. — Blanca! Nie śpisz! Enif już vir zauważył i popędził ku vis na wszystkich czterech kończynach, mknąc po naznaczonej śladami meteorytów ceramicznej powierzchni równie pewnie jak zawsze. Alnath i Merak podążali za nim, z nieco rozsądniejszą szybkością. Większość Oswaldów wykorzystywała ucieleśniające oprogramowanie do symulowania hipotetycznych cielesnych przystosowanych do życia w próżni, łącznie z hermetycznymi, zapewniającymi izolację cieplną skórami, zdolnością komunikowania się w podczerwieni, dłońmi o zmiennej przyczepności oraz symulowaną naprawą symulowanych uszkodzeń wywołanych promieniowaniem. Projekt był w pełni funkcjonalny, ale ponieważ każdy podróżujący między gwiazdami klon polis Carter-Zimmerman tylko niewiele przewyższał wielkością jedną z tych gwiezdnych szczeniąt, możliwość fizycznego podróżowania nie wchodziła w grę. Kadłub był jedynie wiarygodną fikcją, syntetycznym środowiskiem, łączącym prawdziwe niebo z wyimaginowanym gwiazdolotem o długości setek metrów i tysiące razy cięższym niż polis. Taki statek mógłby powstać w rzeczywistości tylko pod warunkiem, że opóźniliby diasporę o kilka tysiącleci, by wyprodukować wystarczająco wiele antywodoru służącego jako paliwo. Enif omal się nie zderzył z ver, ale zdążył skręcić na czas, ledwie się trzymając powierzchni. Bardzo lubił się popisywać umiejętnością poruszania się po Kadłubie, Blanca zastanawiało się jednak, co by zrobili pozostali, gdyby błędnie ocenił siłę przylegania i odleciał w kosmos. Czy pogwałciliby starannie symulowane prawa fizyki i sprowadzili go z powrotem za pomocą magicznej sztuczki, czy też na poważnie zorganizowaliby akcję ratunkową? — Obudziłoś się! Dokładnie po roku! — Zgadza się. Postanowiłom zostać waszym punktem równonocy wiosennej, by pomóc wam zachować harmonię z rytmami ojczystego świata. Blanca nie potrafiło się powstrzymać. Odkąd się przekonało, że modyfikator Oswaldów każe im połykać tego rodzaju astrobełkot, jakby był słowami pełnymi dogłębnej mądrości, posuwało się coraz dalej, by się przekonać, czy przetrwało w nich jakieś szczątkowe poczucie ironii, opierające się ich doskonałemu przystosowaniu do mentalnych rygorów podróży międzygwiezdnych. — Będziesz dla nas jak wschód czarnego słońca! — westchnął radośnie Enif. — Nostalgiczny powidok na naszej zbiorowej siatkówce! Pozostała dwójka dołączyła do nich i wszyscy zaczęli z powagą dyskutować o tym, jak ważne jest zachowanie synchronizacji ze starożytnymi cyklami Ziemi. Fakt, że wszyscy należeli do piątego pokolenia mieszkańców w C-Z i żadne z nich nigdy się nie zetknęło z porami roku, nie

zasługiwał na wzmiankę. Gdy polis Carter-Zimmerman stworzyło tysiąc swoich klonów i rozesłało je ku tysiącowi różnych celów, zdecydowana większość obywateli uczestniczących w Diasporze rozsądnie postanowiła zamrozić swe zrzuty jaźni, by czekały na chwilę przybycia na miejsce. Pozwalało to uniknąć zarówno nudy, jak i ryzyka. Jeśli zrzut, którego nie uruchamiano ani razu od chwili sklonowania, zostanie zniszczony, nie będzie żadnej straty, nie będzie śmierci. Wielu obywateli poleciło swym egzojaźniom zrestartować ich tylko po warunkiem, że układy, do których dotrą, okażą się dostatecznie interesujące, eliminując w ten sposób nawet ryzyko rozczarowania. Na drugim końcu skali można było z kolei znaleźć tych, którzy postanowili doświadczyć każdej z tysiąca podróży, a choć niektórzy z nich spowalniali upływ subiektywnego czasu tak bardzo, że redukowali każdą do zaledwie kilku megatau, reszta wyznawała osobliwe przekonanie, że subiektywny czas o tempie odziedziczonym po cielesnych jest jedynym „uczciwym” sposobem interakcji ze światem fizycznym. To właśnie oni wymagali najpotężniejszych modyfikatorów, by nie popaść w obłęd. — I co słychać? Co mnie ominęło? — Blanca pokazywało się na Kadłubie nie częściej niż raz albo dwa razy na rok, pozwalając Oswaldom wierzyć, że resztę czasu spędza w stanie zamrożenia. Ponieważ postanowiło, że spędzi na jawie tylko tę jedną, najkrótszą podróż, takie rozcieńczone podejście do Przeżycia Diaspory vir współpasażerowie z pewnością uznawali za konsekwentne, choć niekoniecznie zasługujące na pochwałę. Merak podniosła się na tylne łapy, marszcząc sympatycznie czoło. Żyły na jej gardle, ukryte pod fioletową skórą, pulsowały wyraźnie po krótkim sprincie. — Naprawdę tego nie widzisz? Odkąd byłoś tu ostatnio, Procjon przesunął się niemal o szóstą część stopnia! A Alfa Centauri prawie dwa razy więcej! — Zamknęła oczy. Na moment ogarnął ją zachwyt, za silny, by mogła mówić dalej. — Nie czujesz tego, Blanca? Musisz to czuć! To zachwycające wrażenie paralaksy, poruszania się w trójwymiarowej przestrzeni międzygwiezdnej. Blanca w myślach nazwało obywateli korzystających z tego modyfikatora — większość nich była gwiezdnymi szczeniętami, ale nie wszyscy — „Oswaldami”, od postaci z dramatu Ibsena Upiory, która pod koniec sztuki powtarza bez sensu: „Słońce. Słońce”. Gwiazdy. Gwiazdy. Kiedy nie odbierało im mowy z radości na widok przesunięcia paralaksy, hipnotyzowały ich fluktuacje gwiazd zmiennych albo powolne orbity nielicznych gwiazd podwójnych, których składniki łatwo można było oddzielić. Polis było za małe, by pomieściło się w nim prawdziwe obserwatorium astronomiczne, a zresztą gwiezdne szczenięta niewolniczo trzymały się swego pseudobiologicznego wzroku o ograniczonych możliwościach. Uwielbiały jednak kąpać się w blasku gwiazd i zachwycały je skale przestrzeni oraz czasu towarzyszące podróży, ponieważ przekształciły swe umysły tak, by każdy związany z nią szczegół wydawał się im bezgranicznie przyjemny, niezmiernie fascynujący i niewyobrażalnie znaczący. Blanca zostało z nimi przez kilka kilotau, pozwalając, by Enif, Alnath i Merak oprowadzali vir po wyimaginowanym statku, pokazywali setki maleńkich zmian, które zaszły na niebie, i wyjaśniali ich znaczenie, zatrzymując się od czasu do czasu, by przedstawić vir przyjaciołom. Gdy ve w końcu dało do zrozumienia, że vir czas już się kończy, zaprowadzili vir do dzioba, by pogapić się z czcią na cel ich podróży. W ciągu roku Fomalhaut pojaśniało wyraźnie, a ponieważ nie było żadnych pobliskich gwiazd oddalających się widocznie od niego, nawet Merak musiała przyznać, że ich cel właściwie nie wyróżnia się niczym szczególnym. Blanca nie miało serca im przypominać, że sami dobrowolnie się oślepili na najbardziej

spektakularny widok towarzyszący ruchowi polis: przy ośmiu procentach prędkości światła przesunięcie dopplerowskie w blasku Fomalhaut było za małe, by mogli je zauważyć. Samo środowisko opierało się na danych z kamer o czułości tak dużej, że wykrywały pojedyncze fotony, i rozdzielczości częstotliwościowej schodzącej poniżej angstrema, mogli więc to zobaczyć, gdyby zechcieli, ale sama myśl o omijaniu wcielenia poprzez bezpośrednią absorpcję tej informacji albo przedstawienia nieba w fałszywych kolorach, by wyolbrzymić efekt Dopplera, wzbudziłaby w nich grozę. Doświadczali podróży za pośrednictwem zmysłów wiarygodnych cielesnych gwiezdnych wędrowców i wszelkie udoskonalenia mogłyby tylko zaszkodzić owej autentyczności, otwierając drogę na szaleństwo abstrakcjonizmu. Pożegnało się z nimi do następnego razu. Biegali wokół vir, protestując głośno i błagając, żeby zostało, Blanca wiedziało jednak, że nie będą tęsknili za ver długo.

*** Wróciwszy do domowego środowiska, przyznało samo przed sobą, że wizyta naprawdę sprawiła vis przyjemność. Niewielka dawka niewyczerpanego entuzjazmu szczeniąt zawsze pomagała vis inaczej spojrzeć na dręczące vir obsesje. Vir aktualny krajobraz domowy był spękaną, szklistą równiną ciągnącą się pod ciemnopomarańczowym niebem. Srebrne, zmienne jak rtęć chmury unosiły się na prądach wstępujących zaledwie kilka delta nad powierzchnią, przechodziły drogą sublimacji w niedostrzegalną parę, a potem nagle kondensowały się na nowo i opadały niżej. Ziemię przeszywały wstrząsy wywołane przez płynące z chmur siły pozbawione odpowiedników w fizyce realnego świata. Blanca uczyło się już rozróżniać na niebie wzorce zapowiadające naprawdę potężne trzęsienia, ale precyzyjne zasady, skomplikowane, emergentne właściwości deterministycznych praw niższego poziomu nadal się vis wymykały. Ten świat, razem ze swą sejsmologią, był jedynie dekoracją i rozrywką. Prawdziwy powód, dla którego postanowiło doświadczać czasu podczas podróży, przeszywał środowisko zygzakiem długości kilodelta. Ślad odrzuconych wykresów opartych na teorii Kozuch, nieudanych prób rozwiązania problemu odległości, wkrótce stanie się największym elementem równiny, prześcigając pęknięcia spowodowane przez nawet najpotężniejsze trzęsienie. Blanca zawisło nad końcem owego szlaku, przyglądając się rezultatom swych niedawnych daremnych wysiłków. Kilka ostatnich megatau poświęciło na próby wprowadzenia brzydkiego systemu „poprawek wyższego rzędu” do oryginalnego modelu Kozuch, tworząc nieskończony ciąg tuneli wewnątrz tuneli. W nadziei, że suma ich długości może się złożyć na dowolnie wysoką, ale skończoną wartość, próbowało upchnąć fraktale długie na sto miliardów kilometrów w przestrzeni o dwadzieścia rzędów wielkości mniejszej od protonu. Przedtem próbowało grzebać w procesie tworzenia i anihilacji próżni, by skłonić czasoprzestrzeń wewnątrz tunelu do rozszerzania się i kurczenia, gdy tylko wyloty się przemieszczą. Żadne z tych podejść nie okazało się skuteczne. Spoglądając wstecz, Blanca cieszyło się z tego. Te wprowadzone ad hoc modyfikacje były zdecydowanie zbyt niezgrabne i nie zasługiwały na to, by być prawdziwe. Kuźnię przez długi czas wykorzystywano do produkcji antywodoru, mającego się stać paliwem dla Diaspory, po czym odzyskała ją grupka specjalistów od fizyki cząstek elementarnych z ziemskiego C-Z, którzy nie zniechęcili się całkowicie niepowodzeniem oryginalnego planu. Zbadali oni wszystkie znane cząstki aż do długości Plancka-Wheelera i dopóki nie powstawały przepustowe tunele czasoprzestrzenne, wyniki wszystkich doświadczeń pozostawały zgodne z teorią Kozuch. Zdaniem Blanca silnie sugerowało to, że identyfikacja typów cząstek z wylotami tuneli, zawarta w oryginalnej teorii Kozuch, jest słuszna. Pewne elementy zapewne należało

skorygować, a inne wykreślić bądź zastąpić nowymi, ale zasadnicza koncepcja leżąca w sercu nowej teorii powinna pozostać niezmieniona. Na Ziemi jednak tworzył się konsensus mówiący, że cały model Kozuch należy odrzucić. Sześć dodatkowych wymiarów, pozwalających na tworzenie się różnorodnych wylotów tuneli, opisywano już jako „matematyczną fikcję, która przez dwa tysiące lat prowadziła fizyków na manowce”, teoretycy wzywali zaś do bardziej „realistycznego” podejścia z purytańskim wigorem godnym biczowników. Blanca akceptowało myśl, że wszystkie trafne przewidywania teorii Kozuch mogą być jedynie „odbiciem” logicznej struktury topologii tuneli w zupełnie innym systemie. Ruch w polu grawitacyjnym obiektu wrzuconego do otworu przewierconego przez środek planetoidy podlegał tym samym prawom matematycznym co ruch obiektu połączonego z wolnym końcem wyidealizowanej, przytwierdzonej do podłoża sprężyny, ale przesadne wykorzystywanie jednego modelu jako metafory drugiego prowadziło do absurdu. Sukces modelu Kozuch mógł wynikać z faktu, że w większości przypadków był on po prostu wyjątkową metaforą jakiegoś głębiej ukrytego procesu, różniącego się od wielowymiarowych tuneli czasoprzestrzennych w takim samym stopniu, w jakim sprężyna różni się od planetoidy. Kłopot w tym, że ta konkluzja za dobrze się zgadzała z panującym w C-Z nastrojem cechującym się wzajemnymi oskarżeniami o niepowodzenie planu wykorzystania tuneli czasoprzestrzennych, narastającą niechęcią do innych polis, w narastającym stopniu wycofujących się ze świata fizycznego, a także coraz popularniejszą doktryną głoszącą, że uniknąć ich losu można tylko przez mocne zakotwiczenie kultury C-Z w podłożu bezpośrednich doświadczeń przodków i odrzucenie wszystkiego innego jako ulegania pokusom metafizyki. W takim klimacie sześć dodatkowych wymiarów Kozuch nie mogło być niczym więcej niż efektem błędnych koncepcji na temat rzeczywistości utrzymujących się przez pewien czas. Blanca pierwotnie zamierzało poświęcić temu problemowi dwadzieścia, góra trzydzieści tau, a potem przespać resztę podróży, usatysfakcjonowane tym, że trudziło się wystarczająco długo, by zrozumieć, jak niełatwo będzie odnaleźć rozwiązanie. Powtarzało sobie, że nie powinno zbytnio liczyć na to, że uda się vis wyprowadzić Gabriela z depresji, w jaką popadł po niepowodzeniu projektu Kuźni, aczkolwiek lubiło sobie wyobrażać, że gdy Gabriel się obudzi, przywita go wiadomością, że przetworzyło jego przygnębiającą „klęskę” w klucz do fizycznej teorii, która będzie władać przez następne dwa tysiące lat. Pozostawało jednak faktem, że Renata Kozuch stworzyła model wszechświata cechujący się niezrównaną elegancją. Rządził nim zestaw oszczędnych i harmonijnych praw, ale w biuletynach nadchodzących z Ziemi coraz częściej opisywano to wspaniałe osiągnięcie jako straszliwą pomyłkę, równie katastrofalną jak epicykle Ptolemeusza, błędną w takim samym stopniu jak flogiston i eter. Blanca uważało, że jest winne twórczyni tej teorii stanowczą obronę. Uruchomiło swój awatar Kozuch i w środowisku obok vir pojawił się obraz dawno nieżyjącej cielesnej. Renata Kozuch była ciemnowłosą kobietą o wzroście poniżej przeciętnej. Kiedy opublikowała swe arcydzieło, miała sześćdziesiąt dwa lata. W owej epoce był to bardzo nietypowy wiek na spektakularne osiągnięcia naukowe. Awatar nie miał świadomości, a tym bardziej nie był wiernym odtworzeniem umysłu Kozuch, która zmarła w pierwszych latach Introdusu. Nikt właściwie nie wiedział, dlaczego nie pozwoliła się zeskanować. Awatar miał jednak dostęp do jej upublicznionych opinii na wiele różnych tematów, potrafił też do pewnego stopnia czytać między wierszami i uzyskać w ten sposób pewną ilość niewypowiedzianych otwarcie informacji.

— Jaką długość może osiągnąć tunel czasoprzestrzenny? — zapytało go Blanca po raz trzydziesty siódmy. — Połowę obwodu włókna standardowego. Awatar, nie bez powodu, nadał głosowi Kozuch lekko zniecierpliwione brzmienie. A choć tworzył kreatywne parafrazy, sens odpowiedzi zawsze był taki sam: w przybliżeniu pięć razy dziesięć do minus trzydziestej piątej metra. — Włókna standardowego? — Awatar obrzucił vir spojrzeniem wyrażającym coś przypominającego irytację. — Przypomnij mi — poprosiło jednak nieustępliwie Blanca. Musiało wrócić do podstaw, przeegzaminować wyjściowe założenia modelu i zmodyfikować je tak, by odnaleźć sensowne rozwiązanie problemu odległości, ale pozostawić nienaruszone fundamentalne symetrie. Awatar ustąpił. Prędzej czy później zawsze podejmował współpracę, bez względu na to, jak postąpiłaby sama Kozuch. — Zacznijmy od dwuwymiarowego przestrzeniopodobnego przekroju wszechświata Minkowskiego, płaskiego i statycznego. To najprostsza z możliwych zabawek w tym kontekście. — Awatar stworzył półprzezroczysty prostokąt o długości około jednego delta i szerokości pół delta, a następnie wygiął go tak, że dwie połowy stały się równoległe do siebie, jedna o szerokość dłoni nad drugą. — Rzecz jasna, tutaj krzywizna nic nie znaczy. Jest konieczna do stworzenia diagramu, ale fizycznie nie wyraża się w żaden sposób. Blanca skinęło głową, czując się lekko zawstydzone. To było tak, jakby poprosiło Carla Friedricha Gaussa o wyrecytowanie tabliczki mnożenia. Awatar wyciął z diagramu dwa małe krążki — jeden na górnej płaszczyźnie, a drugi bezpośredni pod nim. — Jeśli chcemy połączyć te krążki tunelem czasoprzestrzennym, są na to dwa sposoby. — Wkleiła do diagramu cienki prostokątny pasek, łącząc mały odcinek obwodu górnego otworu z analogicznym fragmentem obwodu dolnego. Następnie poszerzył ten most na cały obwód, tworząc kompletny tunel. Przybrał on kształt klepsydry, zwężającej się w talii, ale nigdy niezamykającej się do końca. — Według ogólnej teorii względności, takie rozwiązanie powinno mieć ujemną energię w niektórych układach odniesienia, zwłaszcza jeśli jest przenikalne. Niemniej, oba wyloty mogłyby i tak mieć dodatnią masę. Dlatego przez pewien czas wypróbowywałam wersje korzystające z grawitacji kwantowej, ale nie udało mi się w ten sposób stworzyć modelu stabilnych cząstek. Awatar wymazał tunel w kształcie klepsydry, pozostawiając niepołączone ze sobą otwory, a potem wkleił wąski pasek między lewą stroną górnego obwodu a prawą stroną dolnego. Podobnie jak poprzednio, rozciągnął następnie pasek na całą długość okręgów, zawsze łącząc ze sobą punkty położone po przeciwległych stronach. Utworzył w ten sposób dwa stożki, łączące się w połowie odległości między otworami. — To rozwiązanie ma dodatnią masę. W gruncie rzeczy, jeśli ogólna teoria względności opisuje to prawidłowo, byłoby parą czarnych dziur dzielących tę samą osobliwość. Rzecz jasna, nawet w przypadku najcięższych cząstek elementarnych, promień Schwarzschilda jest mniejszy niż długość Plancka-Wheelera, w związku z czym kwantowa niepewność zakłóciłaby wszelkie mogące się utworzyć horyzonty zdarzeń, a być może nawet wygładziłaby samą osobliwość. Chciałam jednak odnaleźć prosty, geometryczny model kryjący się pod niepewnością. — I dlatego dodałaś nowe wymiary. Jeśli czterowymiarowe równania Einsteina nie oddają struktury czasoprzestrzeni w najmniejszej skali, to znaczy, że każdy „punkt stały” z modelu

klasycznego musi mieć pewien stopień swobody. — W rzeczy samej. — Awatar wskazał na diagram, w którym nastąpiła subtelna transformacja. Półprzezroczysta płachta przerodziła się w masę maleńkich pęcherzyków. Każdy z nich był identyczną, doskonałą sferą. To był wysoce stylizowany obraz — jakby ktoś przedstawił walec jako długą linię przylegających do siebie okręgów — ale Blanca rozumiało tę konwencję. Każdy punkt na diagramie, choć stały na dwuwymiarowej powierzchni, mógł teraz zająć dowolne miejsce na powierzchni swej maleńkiej sfery — Dodatkowa przestrzeń, w której może się znaleźć punkt, nazywa się „włóknem standardowym” modelu. Wiem, że nie jest długie ani się nie ciągnie, ale ten termin to dziedzictwo historii matematyki i jesteśmy na niego skazani. Zaczęłam od dwumiarowej sfery i zmieniłam ją na sześciowymiarową dopiero wtedy, gdy stało się jasne, że potrzebuję tylu wymiarów, żeby wytłumaczyć istnienie wszystkich cząstek. Awatar stworzył sferę wielkości pięści, unoszącą się nad głównym diagramem, po czym pokrył ją paletą kolorów, przechodzących płynnie jeden w drugi na całej powierzchni. — W jaki sposób umożliwienie każdemu punktowi poruszania się po dwuwymiarowej sferze pozwala ominąć osobliwość? Przypuśćmy, że zbliżamy się do centrum tunelu pod określonym kątem, i pozwalamy dodatkowym wymiarom zmieniać się tak, jak to zademonstruję. Awatar narysował na sferze białą linię biegnącą od bieguna północnego do równika. Na głównym diagramie natychmiast pojawiła się barwna linia — ścieżka prowadząca wprost do górnego stożka tunelu. Jej kolory brały się z linii nakreślonej na sferze i oznaczały wartości dwóch dodatkowych wymiarów przypisane każdemu punktowi. Gdy linia na sferze przekroczyła równik ścieżka przeszła do dolnego stożka. — To byłaby osobliwość, ale za chwilę pokażę ci, co się z nią stało. Awatar przedłużył południk ku biegunowi południowemu. Ścieżka biegnąca przez tunel zmierzała w dół drugiego stożka, aż wreszcie wyszła przez jego podstawę w normalną przestrzeń. — W porządku, to jest jedna linia geodezyjna. W klasycznej wersji wszystkie takie linie biegnące od jednego wylotu tunelu do drugiego skupiałyby się w osobliwość. Ale teraz... Awatar narysował na sferze drugi południk, ponownie zaczynając na biegunie północnym, ale zmierzając ku punktowi równika położonemu sto osiemdziesiąt stopni od pierwszego. Tym razem kolorowa ścieżka, która pojawiła się na diagramie przedstawiającym tunel czasoprzestrzenny, zbliżała się do jego górnego wylotu z przeciwnej strony. Podobnie jak poprzednio, gdy południk przekroczył równik sfery, ścieżka biegnąca przez tunel przeszła do dolnego stożka. Ponieważ oba stożki stykały się tylko wierzchołkami, ścieżka musiała przejść przez ten sam punkt, co poprzednia. Awatar wyjął jednak szkło powiększające i powiększył ów punkt, by Blanca mogło zobaczyć włókno standardowe. Na maleńkiej sferze widniały dwa kolorowe punkty, położone po przeciwległych stronach równika. Obie ścieżki nigdzie ze sobą nie kolidowały. Dodatkowe wymiary dały im przestrzeń potrzebą, by mogły się ominąć, mimo że w zwyczajnej przestrzeni przechodziły przez ten sam punkt. Awatar wskazał na diagram i nagle całą powierzchnię pokryły kolorowe oznaczenia dodatkowych wymiarów. Daleko od wylotów tuneli czasoprzestrzennych przestrzeń była jednolicie biała, co wskazywało, że dodatkowe wymiary nie podlegają tam jakimkolwiek ograniczeniom i nie sposób określić położenia żadnego z punktów na włóknie standardowym. Wewnątrz stożków przestrzeń przybierała jednak stopniowo określoną barwę — czerwoną w górnym, a fioletową w dolnym — potem zaś, blisko punktu zetknięcia, kolory zaczynały się gwałtownie zmieniać w zależności od kąta zbliżania — jaskrawozielony po jednej stronie górnego stożka, a intensywnie magentowy po drugiej. W dolnym stożku ten wzór się odwracał, po czym

przechodził gładko w fiolet, który z kolei blaknął do bieli. To było tak, jakby każdą ścieżkę przebiegającą skośnie przez stożek „uniesiono” nad dwuwymiarową powierzchnię na nieco inną „wysokość”, co pozwalało im „przejść” przez punkt środkowy bez ryzyka zderzenia. Jedyna realna różnica polegała na tym, że odpowiednik „wysokości nad powierzchnią” w dodatkowych wymiarach musiał się znajdować w przestrzeni, która zapętlała się w sobie, dzięki czemu linia zrotowana o trzysta sześćdziesiąt stopni mogła przez cały czas płynnie zmieniać „wysokość” i na koniec wrócić dokładnie do punktu wyjścia. Blanca spoglądało na diagram, starając się ujrzeć go z nowej perspektywy, mimo że wszystkie te pojęcia były dla vir do znudzenia znajome. — Sześciowymiarowa sfera generuje całą rodzinę cząstek, ponieważ dzięki niej można uniknąć osobliwości na różne sposoby. Powiedziałaś jednak, że zaczęłaś od dwuwymiarowej. Czy zrobiłaś to później, kiedy zaczęłaś pracować z trójwymiarową przestrzenią? — Nie. — Awatar sprawiał wrażenie lekko zdziwionego tym pytaniem. — Zaczęłam od tego, co tu widzisz. Od dwuwymiarowej przestrzeni i dwuwymiarowej sfery jako standardowego włókna. — Ale dlaczego dwuwymiarowa sfera? — Blanca skopiowało diagram, ale użyło jako standardowego włókna okręgu zamiast sfery. Tym razem również każda ze ścieżek przechodzących przez tunel czasoprzestrzenny miała w punkcie styku inny kolor. Główna różnica polegała na tym, że przechodziły do nowych barw bezpośrednio z bieli otaczającej przestrzeni, ponieważ nie było „północnego i południowego bieguna”, od których mogłyby się rozchodzić. — W dwuwymiarowej przestrzeni wystarczy jeden dodatkowy wymiar, by uniknąć osobliwości. — To prawda — przyznał awatar. — Ale wybrałam dwuwymiarowe włókno standardowe, ponieważ ten tunel ma dwa stopnie swobody. Jeden zapewnia, że linie geodezyjne nie krzyżują się w centrum, a drugi sprawia, że oba wyloty tunelu czasoprzestrzennego pozostają oddzielne. Gdyby włóknem standardowym był okrąg, odległość między wylotami musiałaby wynosić dokładnie zero, co byłoby absurdalnym ograniczeniem, jako że celem stworzenia modelu było imitowanie niepewności kwantowej. Blanca poczuło, że vir infotrop uruchomił się nagle, sfrustrowany, lecz jak zawsze pełen nadziei. Dotarli do sedna problemu odległości. Przesadzona wielkość stożków na diagramie mogła wprowadzać w błąd; grawitacyjna krzywizna zwyczajnej przestrzeni wokół cząstki elementarnej jest zaniedbywalna i w praktyce nie ma żadnego wpływu na długość tunelu. To ścieżki przechodzące przez tunel owijają się wokół dodatkowych wymiarów włókna standardowego, co pozwala im stać się odrobinę dłuższymi niż byłyby w przypadku, gdyby oba wyloty po prostu sklejono brzegami. A w rzeczywistości nieco więcej niż odrobinę. — Dwa stopnie swobody — zastanawiało się Blanca. — Szerokość tunelu i jego długość. Ale w twoim modelu wszystkie wymiary od samego początku grają obie te role, a jeśli nie dzielą się nimi równo, prowadzi to do absurdalnych wyników. — Próbowało zmieniać wartość włókna standardowego, by umożliwić powstawanie dłuższych tuneli, ale ta droga wiodła do katastrofy. Rozciągnięcie sześciowymiarowej sfery w sześciowymiarową elipsoidę o astronomicznych proporcjach umożliwiało tworzenie tuneli o długości stu miliardów kilometrów, takich jak ten, który wyprodukowała Kuźnia, lecz jednocześnie implikowało istnienie „elektronów” w kształcie kawałków strun o podobnej długości. Wszelkie zmiany topologii włókna standardowego — a nie tylko samego kształtu — zniszczyłyby związek między wylotami tuneli a cząstkami. — Może powinnam była zrobić to po twojemu, zacząć od okręgu jako metody niepozwalającej

liniom geodezyjnym się zetknąć — odezwał się awatar, brzmiąc nieco, jakby się bronił. — Ale w takim przypadku musiałabym wprowadzić drugi okrąg, żeby nie dopuścić do zetknięcia się wylotów, co zmieniłoby włókno standardowe w dwuwymiarowy torus. Przy takim podejściu, zabierając się do problemu symetrii cząstek, miałabym na głowie dwanaście wymiarów, po sześć do każdego z celów. To również mogłoby działać, ale byłoby dwukrotnie bardziej ekstrawaganckie. Po klęsce teorii strun trudno było kogokolwiek przekonać nawet do sześciu. — Wyobrażam to sobie — odpowiedziało odruchowo Blanca, nim w pełni zrozumiało sens słów awataru. Dotarł on do vir dopiero po chwili. Dwanaście wymiarów? Ve pozostawało pod tak silnym wpływem realistycznej reakcji, że nigdy nawet nie rozważało niczego więcej niż obrona sześciowymiarowego modelu Kozuch przed zarzutem „abstrakcjonizmu”. Dwukrotnie bardziej ekstrawaganckie? W dwudziestym pierwszym wieku, gdy nikt nie wiedział, jak długie są naprawdę tunele, z pewnością mogłoby się tak wydawać. Ale obecnie? Blanca wyłączyło awatar i rozpoczęło nową serię obliczeń. Sama Kozuch nigdy nie wypowiadała się tak otwarcie na temat wersji swych teorii przewidujących większą liczbę wymiarów, ale oparty na posiadanej przez awatar wiedzy domysł okazał się w stu procentach trafny. Podobnie jak dwuwymiarowy torus był rezultatem rozciągnięcia każdego punktu okręgu w drugi okrąg, prostopadły do pierwszego, zmiana każdego punktu w sześciowymiarową sferę prowadziła do powstania dwunastowymiarowego torusa, a dwunastowymiarowy torus jako włókno standardowe rozwiązywał wszystkie problemy. Symetrie cząstek i długość PlanckaWheelera jako średnica wylotów ich tuneli mogły wynikać z jednego zbioru sześciu wymiarów, a możliwość przybierania przez nie astronomicznych długości brać się z sześciu pozostałych. Jeśli dwunastowymiarowy torus był znacznie większy w sześciu wymiarach „długości” niż w wymiarach „szerokości”, dwie skale stawały się w pełni niezależne i odgrywały całkowicie odrębne role. W gruncie rzeczy najłatwiej było wyobrazić sobie nowy model tak samo jak dziesięciowymiarowy wszechświat Kozuch, ale z trzema poziomami zamiast dwóch. Sześć najmniejszych wymiarów grało tę samą rolę co poprzednio, każdy punkt w czterowymiarowej czasoprzestrzeni zyskiwał sześć dodatkowych, submikroskopijnych stopni swobody. Jednakże sześć większych wymiarów stawało się znacznie bardziej sensowne, jeśli role były odwrócone: zamiast oddzielnej sześciowymiarowej „makrosfery” dla każdego punktu w czterowymiarowym wszechświecie istniał oddzielny czterowymiarowy wszechświat dla każdego punktu w pojedynczej, ogromnej, sześciowymiarowej makrosferze. Blanca wróciło do diagramu tunelu czasoprzestrzennego nakreślonego przez awatar. Obraz łatwiej było teraz zinterpretować, jeśli przestrzeń wyprostowano. Można go było wtedy uważać za jeden z wielu przekrojów przez małą — i w związku z tym niemal całkowicie płaską — część makrosfery. Przekrój przez stos wszechświatów. Blanca zastąpiło pojedynczą mikrosferę pośrodku tunelu długim łańcuchem mikrosfer biegnącym od jednego do drugiego wylotu, łączącym ze sobą wirtualne tunele z próżni sąsiednich wszechświatów. W ten sposób każda cząstka elementarna od chwili jej powstania byłaby powiązana z tunelem czasoprzestrzennym o ustalonej długości, ale przenikalny tunel mógłby swobodnie wnikać do dowolnie długich objazdów. W przypadku femtowylotów stworzonych w Kuźni werdykt był jednoznaczny: ukradły z sąsiednich wszechświatów tak wiele próżni i rozciągnęły się w inne wymiary do tego stopnia, że wystarczyło to do wyrównania ich długości z odległością między wylotami w przestrzeni zewnętrznej.

Rzecz jasna, nikt w C-Z nie uwierzyłby w ani słowo z tego wszystkiego. To był abstrakcjonizm w najczystszej postaci. Hipotetyczne „sąsiednie wszechświaty” — nie wspominając już o „makrosferze”, którą tworzyły — zawsze pozostaną niemożliwe do zaobserwowania. Nawet jeśli tunel czasoprzestrzenny da się poszerzyć do tego stopnia, by mógł przez niego przeniknąć maleńki robot, spoglądając na boki będzie można zobaczyć tylko zniekształcony obraz samej maszyny, ponieważ światło będzie okrążało stanowiącą przekrój tunelu sferę. Inne wszechświaty nadal będą się znajdowały pod kątem dziewięćdziesięciu stopni do wszystkich kierunków, w które można spoglądać albo podróżować. Niemniej, problem odległości był rozwiązany, i to dzięki modelowi, który jedynie poszerzał teorię Renaty Kozuch i nie odrzucał żadnego z jej triumfów. Niech w ziemskim C-Z spróbują stworzyć coś lepszego! Ani ve, ani Gabriel nie mieli tam funkcjonujących wersji. Zostawili jedynie zrzuty, które miały być uruchomione tylko w nieprawdopodobnym przypadku zagłady całej Diaspory. Blanca przemyślało jednak tę sprawę i z niechęcią wysłało do domu biuletyn ze streszczeniem rezultatów, które osiągnęło. W końcu tego wymagał protokół. Nie miało znaczenia, czy vir praca zostanie tam wyśmiana i popadnie w zapomnienie. Zawsze będzie mogło bronić swych wniosków w Fomalhaut C-Z, gdy tylko obudzi się ktoś, z kim warto będzie dyskutować. Blanca przyjrzało się srebrnym chmurom krążącym po niebie. Zbliżało się wielkie trzęsienie, ale ve utraciło zainteresowanie sejsmologią. A choć w poszerzonym modelu Kozuch pozostały jeszcze tysiące kwestii do rozstrzygnięcia — na przykład, jak czterowymiarowe wszechświaty grające rolę „włókna standardowego” w makrosferze determinują swą własną, niezwykłą fizykę cząstek — chciało coś zostawić dla Gabriela. Razem sporządzą mapę realnego, choć nieosiągalnego wszechświata — fizyk i projektant środowisk, oboje będący matematykami. Blanca wyłączyło szklistą równinę, pomarańczowe niebo oraz chmury. W ciemności zbudowało hierarchię świetlistych sfer i puściło je w ruch wirowy wokół siebie. Następnie poleciło egzojaźni zamrozić vir do chwili przybycia do układu Fomalhaut. Wpatrywało się w światło, czekając, aż ujrzy minę Gabriela, gdy ten o wszystkim się dowie.

CZĘŚĆ CZWARTA Yatima spoglądało z nadzieją na gwiazdę, którą nazwali Weylem. Nawet jeśli nie była ostatnim ogniwem łańcucha, musiała być blisko. — Osiem i pół stulecia później Diaspora dotarła na Swifta. Od tej chwili wiesz tyle samo, co ja. — Zapomnij o Swifcie — odparł Paolo. — Co z Orfeuszem? — Z Orfeuszem? — Twój klon się tam nie obudził, ale to jeszcze nie znaczy... Yatima się roześmiało. — Gdyby nie Orfeusz, nie byłoby nas tutaj. On zmienił wszystko.

10 DIASPORA Polis Carter-Zimmerman, Ziemia 55 721 234 801 846 SCzK 31 grudnia 3999, 23:59:59,000 CzU

Czekając, aż sklonują go tysiąc razy i rozproszą w przestrzeni dziesięciu milionów sześciennych lat świetlnych, Paolo Venetti wylegiwał się w swej ulubionej ceremonialnej wannie, schodkowym sześciobocznym basenie ulokowanym na dziedzińcu z czarnego marmuru usianego złotymi plamkami. Przybrał kompletną tradycyjną anatomię. Z początku nie czuł się w niej zbyt wygodnie, ale ciepłe prądy omywające plecy i ramiona pozwoliły mu stopniowo pogrążać się w przyjemnym odrętwieniu. Taki sam stan mógłby natychmiast osiągnąć na żądanie, uważał jednak, że sytuacja wymaga naśladującego rzeczywistość rytuału, pełnej ozdobnych zakrętasów imitacji fizycznej przyczyny i skutku. Niebo nad dziedzińcem, bezchmurne i bezsłoneczne, miało izotropową barwę ciepłego błękitu. Gdy zbliżała się chwila Diaspory, mała, szara jaszczurka przemknęła przez podwórko, skrobiąc pazurami po marmurze, i przystanęła po drugiej stronie basenu. Paolo zachwycał się delikatnym rytmem jej oddechu. Zwierzątko przyglądało mu się przez pewien czas, aż wreszcie czmychnęło, znikając w otaczających dziedziniec krzewach winorośli. W środowisku pełno było ptaków i owadów, gryzoni i małych gadów. Nie tylko wyglądały dekoracyjnie, lecz również satysfakcjonowały bardziej abstrakcyjne poczucie estetyki, łamiąc surową radialną symetrię pojedynczego obserwatora i zakotwiczając symulację poprzez postrzeganie jej z wielu różnych punktów widzenia. Ontologiczne liny odciągowe. Nikt jednak nie pytał jaszczurek, czy chcą być sklonowane. Wyruszą z nimi w drogę, czy będą chciały, czy nie. Paolo czekał cierpliwie, gotowy na każdy z kilku możliwych losów.

11 DYWANY WANGA Polis Carter-Zimmerman, orbita wokół Orfeusza

65 494173 543 415 SCzK 10 września 4309, 17:12:20,569 CzU

Niewidoczny dzwon uderzył cicho trzy razy. Paolo zaśmiał się, zachwycony. Jeden ton oznaczałby, że nadal przebywa na Ziemi — z pewnością rozczarowanie, ale miałoby to też swoje zalety. Każdy, kto był dla niego ważny, mieszkał w Carter-Zimmerman, ale nie wszyscy z nich w tym samym stopniu brali udział w Diasporze. Jego ziemska jaźń nie utraci nikogo. Myśl, że pomógł wysłać bezpiecznie w drogę tysiąc statków, także sprawiała mu satysfakcję. Atrakcyjne było również pozostanie w Koalicji, podłączonej w czasie rzeczywistym do całej globalnej kultury. Dwa uderzenia oznaczałyby, że ten klon Carter-Zimmerman dotarł do układu planetarnego, w którym nie ma życia. Nim Paolo zdecydował, że każe się obudzić w takiej sytuacji, skorzystał ze skomplikowanego, choć pozbawionego świadomości modelu autopredykcyjnego. Zbadanie garstki obcych światów, choćby nawet i martwych, zapewne okaże się cennym doświadczeniem. Spore zalety miałby również fakt, że nie przeszkadzałyby im liczne środki ostrożności, konieczne w przypadku napotkania obcego życia. Populacja C-Z spadłaby o ponad połowę i wielu jego najbliższych przyjaciół byłoby nieobecnych, miał jednak pewność, że zdołałby nawiązać nowe przyjaźnie. Cztery uderzenia oznajmiałyby odkrycie inteligentnych obcych. Pięć, cywilizacji technicznej. Sześć, gwiezdnych wędrowców. Trzy tony oznaczały jednak, że sondy zwiadowcze odkryły niewątpliwe oznaki życia. To był wystarczający powód do radości. Do chwili przedstartowego klonowania — subiektywnie zaledwie moment przed odgłosem dzwonu — na Ziemię nie dotarły żadne komunikaty informujące, że gleisnery odkryły choćby najprostsze formy życia.

*** Nie było też gwarancji, że jakakolwiek część Diaspory C-Z je odkryje. Paolo zwrócił się do biblioteki polis z prośbą o informacje, i ta natychmiast przekazała do deklaratywnej pamięci jego symulacji tradycyjnego mózgu wszelkie dane potrzebne do zaspokojenia pierwszej ciekawości. Ten klon C-Z dotarł do Vegi, drugiej najbliższej gwiazdy spośród tysiąca wybranych celów, położonej dwadzieścia siedem lat świetlnych od Ziemi. Ich statek pierwszy dotarł na miejsce, ponieważ ten, który zmierzał do Fomalhaut, zderzył się z kawałkiem kosmicznych szczątków i zginął po drodze. Paolowi trudno było żałować dziewięćdziesięciu dwóch obywateli, którzy postanowili spędzić podróż na jawie. Nikt z nich nie był mu bliski przed klonowaniem, a te ich wersje, które z własnej woli zginęły w przestrzeni międzygwiezdnej przed dwustu laty, wydawały mu się równie odległe, jak ofiary G-1 Lac. Przyjrzał się swej nowej rodzinnej gwieździe przez kamery jednej z sond... i przez osobliwe filtry systemu wizualnego przodków. W tradycyjnych kolorach Vega wyglądała jak gorejący, niebieskobiały dysk, otoczony koronką protuberancji. Trzy razy cięższa od Słońca, dwukrotnie większa, dwukrotnie gorętsza i sześćdziesiąt razy jaśniejsza, szybko spalała wodór i miała już za sobą połowę swych pięciuset milionów lat na ciągu głównym. Jedyna planeta Vegi, Orfeusz, nawet dla najlepszych interferometrów w Układzie Słonecznym była tylko niezróżnicowaną plamką. Teraz Paolo patrzył na jej niebieskozielony sierp, odległy zaledwie dziesięć tysięcy kilometrów od Carter-Zimmerman. Orfeusz był ziemiopodobną planetą, zbudowaną z niklu, żelaza i krzemianów, nieco większą i cieplejszą od Ziemi — miliard

kilometrów łagodził żar Vegi — i niemal całkowicie pokrywała go woda. Paolo przeszedł na upływ czasu tysiąckrotnie wolniejszy od czasu cielesnych. C-Z okrążało teraz planetę w dwadzieścia subiektywnych tau, a za każdym obrotem światło dnia odkrywało nowy fragment powierzchni. Dwa wąskie kontynenty barwy ochry, o kręgosłupach ze skalistych łańcuchów górskich, otaczały zajmujące całe półkule oceany na podobieństwo nawiasów. Oba bieguny były pokryte przez oślepiające pola lodowe — znacznie większe na północy, gdzie wyszczerbione białe półwyspy rozjaśniały swym blaskiem mrok arktycznej zimy. Orfeańska atmosfera składała się głównie z azotu, którego ciśnienie było sześć razy wyższe niż na Ziemi. Zawierała też domieszkę pary wodnej i dwutlenku węgla, ale stanowczą za małą, by spowodować efekt cieplarniany. Wysokie ciśnienie atmosferyczne ograniczało parowanie wody. Paolo nie dostrzegał ani jednego pasemka chmur — a ciepłe oceany ułatwiały wiązanie dwutlenku węgla. Rozbłysk gamma był tu jeszcze silniejszy niż na Ziemi, ale planeta nie miała warstwy ozonowej, którą mógłby zniszczyć, a atmosferę rutynowo jonizowało intensywne ultrafioletowe promieniowanie Vegi, zatem zmiany w środowisku chemicznym i poziomie promieniowania na niskich wysokościach były stosunkowo małe. Cały układ według ziemskich pojęć był młody, nadal wypełniony pierwotnym pyłem. Jednakże większa masa Vegi oraz wyższa gęstość obłoku protogwiezdnego, z którego powstała, umożliwiły szybsze przejście przez urazy towarzyszące narodzinom: jądrowy zapłon i wczesne fluktuacje jasności, powstawanie planet i erę bombardowania. Według oceny biblioteki, Orfeusz od co najmniej stu milionów lat cieszył się względnie stabilnym klimatem i nie zagrażały mu poważniejsze impakty. To wystarczy, by mogło się pojawić prymitywne życie. Czyjaś dłoń mocno złapała Paola za kostkę i wciągnęła go pod wodę. Nie opierał się, pozwalając, by wizja planety odpłynęła. Tylko dwie inne osoby w C-Z miały wolny dostęp do tego środowiska, a jego ojciec nie wdawał się w takie zabawy ze swym już tysiącdwustuletnim synem. Elena ściągnęła go na samo dno basenu, nim wreszcie go uwolniła i zawisła nad nim triumfalnie. Jej ciemna sylwetka rysowała się na tle jasnej powierzchni. Przybrała postać cielesnej kobiety, ale z pewnością oszukiwała, bo mówiła bardzo wyraźnie, w ogóle nie produkując bąbelków. — Śpioch! Czekałam na to pięć megatau! Paolo udawał obojętność, ale szybko zaczynało mu brakować tlenu. Nakazał egzojaźni nadać ciału postać ziemnowodnego przekształconego — była ona biologicznie i historycznie autentyczna, choć żaden z jego przodków tak nie wyglądał. Jego zmodyfikowane płuca wypełniła woda, a zmodyfikowany mózg przywitał to z ulgą. — Czemu miałbym marnować świadomy czas, siedząc i czekając, aż sondy dokonają precyzyjnych obserwacji? Obudziłem się, gdy tylko dane stały się jednoznaczne. Tłukła go pięściami w pierś. Uniósł ręce i pociągnął ją na siebie, instynktownie redukując własną wyporność. Potoczyli się po dnie basenu, całując się namiętnie. — Wiesz, że jesteśmy pierwszym C-Z, które przybyło do celu? — zapytała Elena. — Statek lecący na Fomalhaut został zniszczony. Istnieje jeszcze tylko jedna nasza para. Na Ziemi. — I co z tego? Nagle sobie przypomniał. Elena postanowiła, że się nie obudzi, jeśli jakaś inna jej wersja napotkała już życie. Bez względu na to, jaki los spotka pozostałe statki, wszystkie inne wersje Paola będą musiały żyć bez niej. Z powagą skinął głową i znowu pocałował Elenę.

— I co powinienem powiedzieć? Że jesteś teraz dla mnie tysiąc razy cenniejsza? — Tak. — Ale co z tobą i ze mną na Ziemi? Pięćset razy byłoby bliższe prawdy. — W pięciuset nie ma poezji. — Nie bądź defetystką. Przebuduj sobie ośrodki językowe. Przesunęła dłońmi po bokach jego klatki piersiowej, docierając do bioder. Kochali się ze sobą w swych niemal tradycyjnych ciałach... i mózgu. Paolo zdziwił się do granic zapomnienia, gdy jego układ limbiczny włączył dopalacze, pamiętał jednak wystarczająco wiele z poprzedniego razu, by stłumić samoświadomość i ulec niezwykłemu porywaczowi. Nie przypominało to aktu miłosnego w cywilizowanej postaci. Przede wszystkim, wymiana informacji między nimi była minimalna. Doświadczenie cechowało się jednak surową intensywnością, typową dla wielu przyjemności przodków. Potem wypłynęli na powierzchnię i unosili się na niej pod świetlistym, bezsłonecznym niebem. W jednej chwili pokonałem dwadzieścia siedem lat świetlnych, pomyślał Paolo. Orbituję wokół pierwszej planety, na której odkryto obce życie. I niczego nie poświęciłem, nie porzuciłem niczego, co naprawdę cenię. To zbyt piękne, zbyt piękne. Przeszyło go ukłucie żalu na myśl o innych jaźniach. Trudno było sobie wyobrazić, że będzie im się wiodło równie dobrze bez Eleny i bez Orfeusza. Nie mógł już jednak nic na to poradzić. Co prawda, będzie miał czas, by skontaktować się z Ziemią, nim inne statki dotrą do swych celów, jeszcze przed sklonowaniem postanowił jednak, że nie pozwoli, by zmienne uczucia wpływały na jego wieloraką przyszłość. Niezależnie od tego, czy jego ziemska jaźń zgodzi się z tą opinią, obaj nie mieli prawa zmieniać kryteriów budzenia. Jaźń uprawniona do decydowania za tysiąc klonów odeszła. Nieważne, skonkludował Paolo. Inni odnajdą własne powody do szczęścia albo stworzą je sami. Zawsze była też szansa, że któregoś z nich obudzą cztery uderzenia w dzwon. — Gdybyś spał dłużej, ominęłoby cię głosowanie — poinformowała go Elena. Głosowanie? Sondy krążące po niskich orbitach zgromadziły już wszelkie dane o orfeańskiej biologii, możliwe do zdobycia w ten sposób. By osiągnąć coś więcej, trzeba będzie wysłać mikropróbniki do samego oceanu, a taka eskalacja kontaktu wymagała zgody dwóch trzecich mieszkańców polis. Nie było przekonujących powodów, by wierzyć, że obecność kilku milionów mikrorobotów spowoduje jakiekolwiek szkody. Jedyne, co po sobie zostawią, to kilka kilodżuli rozproszonego ciepła. Mimo to, pojawiła się frakcja zalecająca ostrożność. Głosiła ona, że obywatele Carter-Zimmerman mogą prowadzić obserwacje na odległość przez następne dziesięciolecie, a nawet tysiąclecie, zbierając coraz dokładniejsze dane i udoskonalając hipotezy, nim zdecydują się na wtargnięcie, a ci, którzy są innego zdania, mogą przespać ten czas albo znaleźć sobie jakieś inne zainteresowania. Paolo sięgnął do swej świeżo pozyskanej z biblioteki wiedzy o „dywanach” — jedynej orfeańskiej formie życia, jaką dotąd odkryto.

*** Były to unoszące się swobodnie w wodzie stworzenia żyjące w głębinach równikowych oceanów. Najwyraźniej, będąc zbyt blisko powierzchni, ginęły od promieni ultrafioletowych, ale typowe dla nich środowisko było tak dobrze osłonięte, że rozbłysk G-1 Lac nie był dla nich żadnym zagrożeniem. Dorastały do długości setek metrów, a potem rozpadały się na dziesiątki fragmentów, a każdy z nich rósł nadal. Założenie, że są to kolonie jednokomórkowych organizmów, coś w rodzaju gigantycznych krasnorostów, było kuszące, nie znaleziono jednak dotąd żadnych dowodów, które by je potwierdzały. Sondom trudno było określić choćby

przybliżony wygląd oraz podstawy behawioru dywanów przez kilometrową warstwę wody. Zdalne obserwacje w skali mikroskopowej, nie wspominając już o biochemicznych analizach, nie wchodziły w grę. Spektroskopia wykryła, że w powierzchniowych wodach jest pełno intrygujących molekularnych odpadków, jednakże ustalenie związków mogących je łączyć z żywymi dywanami byłoby równie trudne, co próby rekonstrukcji biochemii cielesnych na podstawie analizy pozostałych po nich popiołów. — Co o tym sądzisz? — zapytał Paolo, zwracając się w stronę Eleny. Jęknęła teatralnie. Kiedy spał, z pewnością wałkowano ten temat bez końca. — Mikropróbniki są nieszkodliwe. Mogą nam powiedzieć, z czego dokładnie są zbudowane dywany, nie usuwając z nich ani jednej cząsteczki. Co ryzykujemy? Szok kulturowy? Paolo z czułością ochlapał wodą jej twarz. Ten impuls najwyraźniej wywodził się z ziemnowodnego ciała. — Nie mamy pewności, czy nie są inteligentne. — Wiesz, co żyło na Ziemi dwieście milionów lat po jej powstaniu? — Może cyjanobakterie. A może nic. Ale to nie jest Ziemia. — Masz rację. Ale nawet w mało prawdopodobnym przypadku, że dywany są inteligentne, myślisz, że zauważyłyby obecność robotów milion razy od nich mniejszych? Jeśli nawet są zunifikowanymi organizmami, sprawiają wrażenie, że nie reagują na żadne bodźce z otoczenia. Nie zagrażają im żadne drapieżniki, nie muszą szukać pożywienia, a po prostu unoszą się na morskich prądach. Nie ma powodów, by posiadały jakiekolwiek złożone narządy zmysłów, nie wspominając już o takich, które działałyby w skali submilimetrowej. A jeżeli to kolonie jednokomórkowców i jedna z nich zderzy się z mikropróbnikiem i zarejestruje jego obecność powierzchniowymi receptorami... jakie szkody może to wywołać? Paolo wzruszył ramionami. — Nie mam pojęcia. Ale moja ignorancja nie gwarantuje bezpieczeństwa. Elena ochlapała go wodą. — Jedynym sposobem zaradzenia twojej ignorancji jest zagłosowanie za wysłaniem mikropróbników. Zgadzam się, że musimy być ostrożni, ale nasza obecność tutaj nie miałaby sensu, gdybyśmy nie sprawdzili, co się dzieje w oceanach. Nie chcę czekać, aż na tej planecie wyewoluuje coś wystarczająco inteligentnego, by wysyłać w kosmos lekcje biochemii. Jeśli nie jesteśmy skłonni podjąć od czasu do czasu minimalnego ryzyka, Vega zmieni się w czerwonego olbrzyma, nim zdążymy się czegokolwiek dowiedzieć. To była tylko rzucona mimochodem uwaga, ale Paolo spróbował sobie wyobrazić, że jest świadkiem podobnego wydarzenia. Czy za ćwierć miliarda lat obywatele Carter-Zimmerman będą debatować nad etycznymi aspektami interwencji mającej uratować Orfean, czy też utracą zainteresowanie i odlecą do innych gwiazd? A może przekształcą się w istoty całkowicie pozbawione nostalgicznego współczucia dla życia organicznego? To były wygórowane ambicje, jak na tysiącdwustulatka. Klon lecący na Fomalhaut zniszczyła kolizja z maleńkim odłamkiem skalnym. W układzie planetarnym Vegi kosmicznych odpadków było znacznie więcej niż w przestrzeni międzygwiezdnej. Choć to C-Z otaczały pola siłowe, a wszystkie jego dane kopiowano do wysyłanych w różne strony sond, nie stało się niezniszczalne tylko dlatego, że bezpiecznie przybyło do celu. Elena miała rację; muszą wykorzystać okazję. W przeciwnym razie równie dobrze mogliby się wycofać do swych hermetycznych światów i zapomnieć, że kiedykolwiek wyruszyli w tę podróż. — Nie możemy tu leżeć wiecznie. Wszyscy chcą się z tobą zobaczyć.

— Gdzie? Paolo poczuł pierwsze ukłucie tęsknoty za domem. Na Ziemi krąg jego przyjaciół zawsze spotykał się w obrazie krateru Pinatubo przekazywanym w czasie rzeczywistym przez satelity obserwacyjne. Nagranie nie będzie już tym samym. — Pokażę ci. Paolo ujął ją za rękę i podążył za nią, gdy przeskoczyła. Basen, niebo i dziedziniec zniknęły. Znowu ujrzał w dole Orfeusza... jego nocną półkulę, która jednak wcale nie była aż taka ciemna. Mentalna paleta Paola kodowała teraz wszystko — od bladego tła odbijających się od powierzchni długich fal radiowych, aż po wielobarwne migotanie produkowanych przez radioaktywne izotopy promieni gamma i rozproszone kosmiczne promieniowanie hamowania. Połowa abstrakcyjnej wiedzy, którą przekazała mu biblioteka, stała się teraz oczywista na pierwszy rzut oka. Gładko słabnące termiczne promieniowanie oceanu natychmiast mówiło mu „trzysta kelwinów”, podobnie jak charakterystyczne podczerwone tło atmosfery. Stał na długim dźwigarze, wyglądającym na zrobiony z metalu, na krawędzi ogromnej sfery geodezyjnej, otwartej na świetlistą katedrę kosmosu. Uniósł spojrzenie i zobaczył gwiaździste, przesłonięte pyłem pasmo Drogi Mlecznej, sięgające od zenitu aż po nadir. Świadomy blasku każdego obłoku gazowego, rozróżniający wszystkie linie absorpcji i emisji, Paolo miał niemal wrażenie, że galaktyczny dysk przecina go wpół. Niektóre gwiazdozbiory były zniekształcone, ale widok wydawał się mu raczej znajomy niż obcy. Poznawał po kolorze większość dawnych punktów orientacyjnych. Gdy już wiedział, gdzie się znajduje, zmiany jasności najbliższych gwiazd pomogły mu ustalić wybrany przez nich kierunek. Najbardziej przygasł oślepiająco ongiś jasny Syriusz. Paolo przeszukał niebo wokół niego. Pięć stopni na południe, według staroświeckich ziemskich miar, lśniło Słońce — słabe, ale łatwe do rozpoznania. Elena stała obok. Na pierwszy rzut oka się nie zmieniła, mimo że oboje uwolnili się od ograniczeń biologii. Konwencja tego środowiska imitowała fizykę rzeczywistych obiektów makroskopowych w próżni i w stanie nieważkości. Nie modelowało ono jednak żadnych procesów chemicznych, nie wspominając już o ciele i krwi. Oboje nosili teraz typowe ikony C-Z, solidne i dotykalne, ale pozbawione złożonej mikrostruktury, umysły zaś w ogóle nie były zanurzone w środowisku, lecz działały w egzojaźniach, bazując na języku formowania. Paolo cieszył się z powrotu do normalności. Od czasu do czasu wracał do postaci przodków, by ucieszyć ojca, a poza tym bycie cielesnym, póki trwało, sprawiało mu przyjemność, ale gdy się kończyło, zawsze czuł się, jakby zrzucił miliardoletnie okowy. Istniały polis, których obywatele uznaliby jego obecną strukturę za niemal równie archaiczną, on jednak uważał, że zachowuje odpowiednią równowagę. Lubił poczucie ucieleśnienia, zapewniane przez dotykalne powierzchnie i proprioceptywne sprzężenie zwrotne, ale tylko fanatyk upierałby się przy symulowaniu kilogramów zbytecznych trzewi, postrzeganiu każdego środowiska za pośrednictwem wadliwych narządów zmysłów i narażaniu swego umysłu na wszystkie nieprzyjemne kaprysy neurobiologii cielesnych. Ich przyjaciele zebrali się wokół, popisując się swobodną akrobacją w stanie nieważkości. Przywitali Paola, ganiąc go jednocześnie za to, że nie obudził się wcześniej. Był ostatnim z ich grupy, który wyszedł z hibernacji. — Jak ci się podoba nasze nowe, skromne miejsce spotkań? — Hermann unosił się obok Paola jako chimeryczne skupisko kończyn i organów zmysłów. W próżni mówił za pośrednictwem modulowanej podczerwieni. — Nazywamy je Satelitarnym Pinatubo. Wiem, że jest tu raczej pusto, ale obawialiśmy się, że jeśli odważymy się symulować spacery po powierzchni Orfeusza,

zaszkodzi to naszemu poczuciu ostrożności. Pacilo zerknął mentalnie na przesyłane przez sondę zbliżenie typowego skrawka stałego lądu — połać jałowych, czerwonych skał. — Na dole pustka jest chyba jeszcze większa. Korciło go, by dotknąć powierzchni, pozwolić, by jego prywatna wizja objęła kolejny zmysł, powstrzymał się jednak. Przebywanie w innym miejscu podczas rozmowy byłoby pogwałceniem etykiety. — Nie zwracaj uwagi na Hermanna. On chciałby zalać Orfeusza naszą obcoplanetarną maszynerią, nim zdążymy zbadać, jakie skutki to wywoła. Liesl była zielonoturkusowym motylem, mającym na skrzydłach ludzkie twarze tapowane złotem. Paolo był zaskoczony. Słowa Eleny wzbudziły w nim przekonanie, że jego przyjaciele osiągnęli konsensus, wszyscy popierają wysłanie mikropróbników, i tylko śpioch, który nie zaznajomił się jeszcze ze sprawą, mógłby się sprzeciwiać. — Jakie skutki? — zdziwił się. — Dywany... — Zapomnij o dywanach! Nawet jeśli rzeczywiście są tak proste, jak się wydaje, nie wiemy, co jeszcze może istnieć na dole. Gdy Liesl trzepotała skrzydłami, lustrzane odbicia twarzy, które na nich widniały, spoglądały na siebie nawzajem, jakby szukały wsparcia. — Przy neutrinowym obrazowaniu ledwie możemy osiągnąć przestrzenną rozdzielczość w metrach, a czasową w sekundach. Nic nie wiemy o mniejszych formach życia. — I nigdy się nie dowiemy, jeśli postawisz na swoim. Karpal, były gleisner, jak zwykle noszący kształt cielesnego, podczas ostatniego okresu spędzonego przez Paola na jawie był kochankiem Liesl. — Spędziliśmy tu dopiero ułamek orfeańskiego roku! Pozostało mnóstwo danych, które przy odrobinie cierpliwości możemy zdobyć nieinwazyjnie. W rzadkich przypadkach fale mogą wyrzucać na brzeg oceaniczne formy życia... — zauważyła Liesl. — To musiałyby być naprawdę rzadkie przypadki — przerwała jej z przekąsem Elena. — Pływy na Orfeuszu są zaniedbywalne, fale niskie, sztormów zaś jest bardzo niewiele. A wszystko, co wylądowałoby na brzegu, promieniowanie ultrafioletowe usmaży, nim zdążymy zobaczyć coś więcej niż to, co już obserwujemy w wodach powierzchniowych. — Niekoniecznie. Dywany sprawiają wrażenie wrażliwych na ultrafiolet, ale inne gatunki mogą mieć lepsze osłony, jeśli żyją bliżej powierzchni. Orfeusz jest też aktywny sejsmicznie. Powinniśmy przynajmniej zaczekać, aż tsunami wyrzuci na brzeg kilka kilometrów sześciennych oceanu i przekonamy się, co tam znajdziemy. Paolo się uśmiechnął. To mu nie przyszło do głowy. Być może warto zaczekać na tsunami. — Co możemy stracić, czekając kilkaset orfeańskich lat? — ciągnęła Liesl. — W najgorszym przypadku zgromadzimy podstawowe dane o klimatycznych regularnościach pór roku. Moglibyśmy też wypatrywać anomalii, sztormów i trzęsień planety, w nadziei, że zdobędziemy dzięki nim istotne informacje. Kilkaset orfeańskich lat? Kilka ziemskich tysiącleci? Paola opuściła niepewność. Gdyby chciał żyć w czasie geologicznym, emigrowałby do polis Lokhande, gdzie Zakon Kontemplacyjnych Obserwatorów przeszedł na czas tak wolny, że dla jego członków ziemskie góry erodowały w ciągu kilotau. Orfeusz wisiał na niebie pod nimi — piękna zagadka czekająca na rozwiązanie, domagająca się zrozumienia.

— A jeśli to będą tylko nieistotne informacje? — zapytał. — Jak długo będziemy czekać? Nie wiemy, jak rzadkie jest życie, w czasie czy w przestrzeni. Jeśli ta planeta jest cenna, równie cenna jest epoka, przez którą obecnie przechodzi. Nie wiemy, jak szybko ewoluuje orfeańska biologia. Gatunki mogą się pojawiać i znikać, podczas gdy my będziemy deliberować nad zagrożeniami związanymi ze zbieraniem dokładniejszych danych. Dywany i inne formy mogą wymrzeć, nim czegokolwiek się o nich dowiemy. Cóż to by było za marnotrawstwo! Liesl nie dawała za wygraną. — A jeśli nasz pośpiech zakłóci orfeańską ekologię? Albo kulturę? To już nie byłoby marnotrawstwo, tylko tragedia. Przed sformułowaniem odpowiedzi Paolo zasymilował wszystkie zapisane w ciągu prawie trzystu lat przekazy od swej ziemskiej jaźni. Wczesne komunikaty zawierały szczegółowe wszczepki umysłu. Przyjemnie było dzielić się ekscytacją towarzyszącą startowi Diaspory, widzieć niemal na własne oczy, jak tysiąc statków wyciętych przez nanomaszyny z planetoid odlatuje w blasku zrodzonego z anihilacji promieniowania gamma. Potem wszystko się uspokoiło i wróciła codzienna proza życia: Elena, przyjaciele, bezwstydne plotki, aktualne projekty badawcze Carter-Zimmerman, napięcia kulturowe między różnymi polis, nie do końca cykliczne konwulsje sztuki (estetyka percepcyjna znowu wyparła emocjonalną, choć Valladas z polis Konishi utrzymuje, że stworzyło nową syntezę ich obu). Po pięćdziesięciu latach, jego ziemska jaźń zaczęła pomijać pewne fakty. Gdy na Ziemię dotarła wiadomość o zagładzie klona zmierzającego do Fomalhaut, przekazy przerodziły się w czyste, gestaltowo-linearne monologi. Paolo to rozumiał. Tak właśnie należało postąpić. Oddalili się od siebie, a obcym nie posyła się wszczepek umysłu. Większość transmisji wysyłano do wszystkich statków bez różnicy. Jednakże przed czterdziestu dwu laty, jego ziemska jaźń wysłała specjalną wiadomość do klona zmierzającego na Vegę. „Nowy spektroskop księżycowy, który skończyliśmy budować w zeszłym roku, wykrył na Orfeuszu wyraźne ślady wody. Jeśli nasze modele są prawidłowe, powinny tam na was czekać wielkie oceany o umiarkowanej temperaturze. Zatem... życzę szczęścia”. Na obrazie widniały kopuły spektroskopu wyrastające ze skał niewidocznej strony Księżyca; wykresy przedstawiające spektralne dane Orfeusza; zestaw modeli planetarnych. „Być może się zdziwisz, że włożyliśmy tak wiele wysiłku, by ujrzeć z daleka to, co wkrótce będziecie mogli zobaczyć z bliska. Trudno to wytłumaczyć. Nie sądzę, by chodziło o zazdrość, czy nawet niecierpliwość. To raczej potrzeba niezależności. Znowu odżyła stara debata. Czy po niepowodzeniu projektu tuneli czasoprzestrzennych powinniśmy rozważyć możliwość przestawienia swych umysłów tak, by objęły przestrzenie międzygwiezdne? Jedna jaźń sięgająca tysięcy gwiazd, nie dzięki klonowaniu, lecz przez akceptację naturalnej skali czasowej wynikającej z prędkości światła. Między kolejnymi wydarzeniami mentalnymi mijałyby tysiąclecia, a lokalne problemy rozwiązywałyby systemy pozbawione świadomości”. W załączniku znajdowały się eseje zawierające argumenty za i przeciw. Paolo przyswoił sobie ich streszczenia. „Nie sądzę jednak, by ten pomysł zyskał szersze poparcie. Nowe projekty astronomiczne stanowią coś w rodzaju antidotum. Możemy obserwować gwiazdy z daleka, jak zawsze, musimy po prostu pogodzić się z faktem, że zostaliśmy z tyłu. Zastanawiam się jednak, co dalej. Historia nie może być naszą przewodniczką. Ewolucja też nie. Karta C-Z każe nam rozumieć i szanować

wszechświat... ale w jakiej postaci? Na jaką skalę? Z jakimi zmysłami, za pomocą jakich umysłów? Możemy się stać, kim tylko zechcemy. Przestrzeń stojących przed nami możliwości znacznie przerasta samą Galaktykę! Czy możemy zbadać te przestworza, nie gubiąc drogi? Cieleśni snuli fantazje o obcych, którzy przybywali, by «podbić» Ziemię, ukraść im ich «cenne» surowce, wytępić ich ze strachu przed «konkurencją»... jakby gatunek zdolny do takiej podróży mógłby nie mieć mocy, rozumu albo wyobraźni potrzebnych, by uwolnić się od przestarzałych biologicznych imperatywów. Podbój galaktyki to coś, co zrobiłyby bakterie wyposażone w statki kosmiczne — nie znając nic innego i nie mając wyboru. My znajdujemy się w przeciwnej sytuacji. Stoją przed nami niezliczone wybory. Dlatego właśnie poszukujemy innej cywilizacji gwiezdnych wędrowców. Zrozumienie przyczyn G-1 Lac jest ważne, astrofizyka przetrwania ma wielkie znaczenie, musimy jednak porozmawiać z innymi, którzy stanęli kiedyś przed tymi samymi wyborami i odkryli jak żyć, kim się stać. Potrzebujemy zrozumieć, co to znaczy zamieszkiwać wszechświat”.

*** Paolo przyglądał się niewyraźnym neutrinowym obrazom dywanów, poruszających się urywanymi szarpnięciami po jego dwunastościennym środowisku domowym. Dryfowały nad nim dwadzieścia cztery wystrzępione, podłużne sylwetki — córki większej całości, która przed chwilą się rozpadła. Modele sugerowały, że przyczyną tego procesu może być rozrywające działanie prądów oceanicznych, dające się odczuć, gdy rodzic osiąga krytyczną wielkość. Czysto mechaniczny rozpad kolonii — jeśli to rzeczywiście była kolonia — mógł mieć bardzo niewiele wspólnego z cyklem życiowym składających się na nią organizmów. To rodziło frustrację. Paolo przywykł do potopu danych na temat wszystkiego, co wzbudziło jego zainteresowanie, największe odkrycie Diaspory pozostawało zaś serią niewyraźnych, monochromatycznych obrazów. Nie można było tego akceptować. Zerknął na schematy neutrinowych detektorów próbników, nie dostrzegał jednak żadnych oczywistych sposobów ich udoskonalenia. Jądra atomowe wzbudzano w nich do wysokoenergetycznych, niestabilnych stanów, a potem utrzymywano w nich za pomocą precyzyjnie dostrojonych laserów gamma, które wykrywały stany własne o niższej energii szybciej, niż zdążyły one zaistnieć i doprowadzić do przeskoku. Zmiany w strumieniu neutrin rzędu jeden na dziesięć do piętnastej mogły zmienić poziomy energetyczne w stopniu wystarczającym, by zakłócić tę równowagę. Dywany jednak rzucały cień tak słaby, że nawet dzięki tej niemal doskonałej metodzie ledwie można było go wykryć. — Nie śpisz — odezwał się Orlando Venetti. Paolo się odwrócił. Ojciec stał na odległość wyciągniętej ręki od niego, prezentując obraz wytwornie ubranego cielesnego mężczyzny w nieokreślonym wieku. Z pewnością jednak starszego niż Paolo. Orlando nigdy nie zaprzestał podkreślać swego starszeństwa, mimo że względna różnica wieku między nimi spadła już do dwudziestu pięciu procent. Paolo wygnał dywany w przestrzeń za jednym z pięciokątnych okien i uścisnął dłoń ojca. Te fragmenty umysłu Orlanda, które mieszały się z umysłem jego syna, wyrażały radość, że Paolo obudził się z hibernacji, z czułością wspominały dawne wspólne przeżycia i miały nadzieję, że harmonia między ojcem a synem będzie się utrzymywać. Paolo pozdrowił go w podobny sposób, za pomocą starannie wyreżyserowanego „odsłonięcia” stanu swego umysłu. Był to raczej rytuał niż akt komunikacji, ale nawet w kontaktach z Eleną ustanawiał bariery. Nikt nie był absolutnie szczery wobec innej osoby, chyba że planował zespolić się z nią na stałe. Orlando wskazał głową dywany.

— Mam nadzieję że rozumiesz, jak bardzo są ważne. — Wiesz, że rozumiem. — Ale nie włączył tego w skład pozdrowienia. — Pierwsza obca forma życia. Jego ojciec zapewne jednak widział w tym klęskę zadaną przez C-Z gleisnerom. Roboty pierwsze dotarły do Alfy Centauri i pierwsze wylądowały na pozasłonecznej planecie, ale pierwsze życie było jak Apollo wobec sputników, jeśli ktoś chciał myśleć w takich kategoriach. — To właśnie jest haczyk, którego potrzebujemy, jeśli chcemy przyciągnąć uwagę obywateli marginalnych polis — kontynuował Orlando. — Tych, które jeszcze nie implodowały w solipsyzm. Nie sądzisz, że to nimi wstrząśnie? Paolo wzruszył ramionami. Obywatele Ziemi mogli sobie implodować w co tylko zechcą. To nie powstrzyma Carter-Zimmerman przed eksploracją fizycznego wszechświata. Orlanda nie zadowoli jednak nawet pokonanie gleisnerów. Jak wielu uchodźców z cielesności miał w sobie żyłkę misjonarza. Chciał, by wszystkie polis zrozumiały swe błędy i podążyły za C-Z do gwiazd. — W Ashton-Laval mają inteligentnych obcych — zauważył Paolo. — Nie sądzę, by wiadomość o gigantycznych wodorostach wzięła szturmem Ziemię. — W Ashton-Laval ingerowali w te swoje „symulacje ewolucji” tak często, że równie dobrze mogliby zbudować produkt ostateczny w akcie stworzenia trwającym sześć dni — odpowiedział jadowicie Orlando. — Chcieli mieć mówiące gady i, o dziwo, mają to, czego chcieli. W naszym polis są obywatele, którzy dzięki automodyfikacjom stali się bardziej obcy od obcych z Ashton-Laval. — W porządku — ustąpił z uśmiechem Paolo. — Zapomnijmy o Ashton-Laval. Ale zapomnijmy też o marginalnych polis. Postanowiliśmy, że będziemy cenić świat fizyczny. To właśnie nas definiuje, ale jest równie arbitralne jak każda inna hierarchia wartości. Dlaczego nie potrafisz się z tym pogodzić? Nie ma Jedynie Słusznej Drogi, na którą trzeba pałką zapędzić niewiernych. Orlando skinął dłonią, w połowie przyciągając obrazy dywanów z powrotem do pomieszczenia. — Zagłosujesz za mikropróbnikami? — Oczywiście. — Od tego wszystko teraz zależy. Kusząca wizja to dobry start, ale jeśli szybko nie wesprzemy jej szczegółami, na Ziemi wszyscy utracą zainteresowanie. — Utracą zainteresowanie? Miną pięćdziesiąt cztery lata, nim się dowiemy, czy ktokolwiek raczył choć zwrócić uwagę na nasze rewelacje. Orlando popatrzył na niego z rozczarowaniem. — Jeśli nie dbasz o inne polis, pomyśl o C-Z. To odkrycie nas wzmocni. Musimy je wykorzystać w maksymalnym stopniu. — A co u nas wymaga wzmocnienia? — zapytał zdziwiony Paolo. — Mówisz tak, jakby coś nam groziło. — Bo grozi. Jak myślisz, co z nami zrobi tysiąc pozbawionych życia światów? — Czy w tej chwili to nie jest już dyskusja akademicka? Ale w porządku, zgadzam się z tobą, że to wzmocni C-Z. Poszczęściło się nam. Jestem wdzięczny. Cieszę się z tego powodu. Czy to właśnie chciałeś usłyszeć? — Zbyt wiele spraw uważasz za oczywiste — odparł kwaśno Orlando. — A ty za bardzo się przejmujesz tym, co myślę. Nie jestem twoim... dziedzicem. — Czasami wydawało się, że jego ojciec nie potrafi się pogodzić z faktem, że samo pojęcie potomstwa utraciło swe archaiczne znaczenie. — Nie potrzebujesz mnie, bym w twoim imieniu zadbał o przyszłość Carter-Zimmerman. Albo o przyszłość całej Koalicji. Możesz uczynić to osobiście.

Orlando miał zranioną minę. Był to świadomy wybór, niemniej coś znaczył. Paolo poczuł ukłucie żalu, nie powiedział jednak nic, z czego mógłby się uczciwie wycofać. Jego ojciec podwinął rękawy złoto-karmazynowej szaty; był jedynym obywatelem C-Z, przy którym Paolo nago czuł się skrępowany. — Zbyt wiele spraw uważasz za oczywiste — powtórzył, a potem zniknął.

*** Cała grupa jego przyjaciół wspólnie obserwowała start mikropróbników. Zjawiła się nawet Liesl, choć wdziała żałobę, przybierając postać ogromnego ciemnego ptaka. Karpal głaskał nerwowo jej pióra. Hermann przybył jako stworzenie rodem z obrazów Eschera — segmentowany robak o sześciu nogach z łokciami, i stopach jak u cielesnego, lubiący zwijać się w krąg i toczyć po dźwigarach Satelitarnego Pinatubo. Paolo i Elena bez przerwy mówili to samo jednocześnie. Przed chwilą się kochali. Hermann przesunął satelitę na wyimaginowaną orbitę tuż poniżej sond i zmienił skalę środowiska tak, że dolna powierzchnia sondy — skomplikowany krajobraz modułów detekcyjnych i dysz kontrolujących wysokość — przesłaniała połowę nieba. Kapsuły atmosferyczne, ceramiczne krople o średnicy trzech centymetrów, wypadły z wyrzutni i pomknęły w dół niczym głazy, niknąć im z oczu, nim zbliżyły się do powierzchni Orfeusza choć o dziesięć metrów. Całość była dokładna do najdrobniejszych szczegółów, choć częściowo opierała się na przekazach w czasie rzeczywistym, częściowo na ekstrapolacji, a częściowo była zwykłą imitacją. Równie dobrze moglibyśmy pozostać przy czystej symulacji... i udawać, że lecimy w dół razem z kapsułami, pomyślał Paolo. Elena obrzuciła go spojrzeniem pełnym wyrzutu połączonego z poczuciem winy. Jasne... ale w takim razie po co w ogóle zawracać sobie głowę wysyłaniem sond? Czemu po prostu nie stworzyć symulacji wiarygodnego orfeańskiego oceanu pełnego wiarygodnych orfeańskich form życia? Albo symulacji całej Diaspory? W C-Z nie istniała zbrodnia herezji. Karta polis była deklaracją wartości wyznawanych przez założycieli, nie doktryną, którą trzeba było zaakceptować pod groźbą wygnania. Niekiedy przypominało to jednak chodzenie po linie. Trudno było podzielić wszystkie przypadki użycia symulacji na te, które pomagały w zrozumieniu fizycznego wszechświata (dobre), te, które były po prostu dogodne, rozrywkowe albo estetyczne (akceptowalne)... oraz te, które równały się zaprzeczeniu prymatowi realnych zjawisk (pora pomyśleć o emigracji). Głosowanie w sprawie próbników wygrali z nieznacznym marginesem: siedemdziesiąt dwa procent za, niewiele więcej niż wymagana większość dwóch trzecich głosów, przy pięciu procentach wstrzymujących się. Obywatele stworzeni po przybyciu do układu Vegi nie mieli prawa głosu... nie znaczyło to jednak, że ktokolwiek w Carter-Zimmerman choć pomyślał o oszustwie wyborczym. To byłoby niewyobrażalne. Paola zdziwiło tak niewysokie zwycięstwo. Nie zetknął się jeszcze z żadnym wiarygodnym scenariuszem opisującym szkody, jakie mogłyby wyrządzić próbniki. Zastanawiał się, czy istnieje jakiś inny, skrywany powód, pozbawiony związku z obawami o orfeańską ekologię czy hipotetyczną kulturę. Pragnienie przedłużenia przyjemności, jaką było badanie tajników planety? Miał odrobinę sympatii do takiego motywu... ale wysłanie sond w żaden sposób nie zmniejszy długoterminowej satysfakcji związanej z obserwowaniem ewolucji orfeańskiego życia i zmierzania ku jego zrozumieniu. — Modele erozji linii brzegowej wykazują, że północno-zachodni brzeg Lambdy tsunami zalewa średnio raz na dziewięćdziesiąt orfeańskich lat — odezwała się z przygnębieniem w głosie Liesl. Podesłała im dane i Paolo zerknął na nie. Wyglądały przekonująco, ale problem stał się już

akademicki. — Mogliśmy zaczekać. — Plaże są pokryte skamielinami, tak? — zapytał Hermann, machając do niej szypułkami ocznymi. — Nie, ale warunki raczej... — Nie próbuj się usprawiedliwiać! Hermann owinął ciało wokół dźwigara, wierzgając radośnie nogami. Zeskanowano go w dwudziestym pierwszym wieku, jeszcze przed powstaniem Carter-Zimmerman, ale od tego czasu minęło z górą teratau i zdążył wykasować większość epizodycznych wspomnień oraz kilkanaście razy przebudować swą osobowość. — Uważam się za własnego praprawnuka — wyznał kiedyś Paolowi. — Śmierć nie jest taka zła, jeśli umiera się krok po kroku. To samo dotyczy nieśmiertelności. — Próbuję sobie wyobrazić, jak się poczujemy, gdy inny klon C-Z natrafi na coś nieporównanie lepszego — odezwała się Elena. — Na przykład na obcych potrafiących tworzyć skrócone tunele czasoprzestrzenne, podczas gdy my będziemy tu tkwili, studiując tratwy z alg. Jej ikona była bardziej stylizowana niż zwykle — bezpłciowa, bezwłosa i gładka — a androginiczna twarz niczego nie wyrażała. Paolo wzruszył ramionami. — Jeśli potrafią skracać tunele czasoprzestrzenne, mogą nas odwiedzić. Albo podzielić się z nami tą wiedzą, żebyśmy połączyli Diasporę w jedną całość. Ale rozumiem, o co ci chodzi. Pierwsze obce życie, które odkryliśmy. Rachunek prawdopodobieństwa mówi, że zapewne nie okaże się bardziej skomplikowane od wodorostów. Ale to dobrze wróży. Wodorosty co dwadzieścia siedem lat świetlnych. Układy nerwowe co pięćdziesiąt? Inteligencja co sto? Umilkł, uświadomiwszy sobie, co czuje Elena. Decyzja, by nie budzić się więcej po odkryciu pierwszego życia, zaczęła się nagle wydawać złym wyborem, marnowaniem szans stworzonych przez Diasporę. Ofiarował jej wszczepkę umysłu, wyrażającą empatię i wsparcie, ale odmówiła. — Potrzebuję teraz ostrych granic jaźni — wyjaśniła. — Wolę sama sobie z tym poradzić. — Rozumiem. Pozwolił, by częściowy model Eleny, który pozyskał, gdy się kochali, zniknął powoli z jego pamięci, pozostawiając tylko zwyczajny, oparty na domysłach symbol, taki sam, jaki posiadał dla wszystkich znanych sobie osób. Paolo poważnie traktował odpowiedzialność związaną ze zbliżeniem. Jego poprzednia kochanka prosiła, by wykasował całą swą wiedzę o niej i poniekąd spełnił jej życzenie. Pamiętał o niej tylko to, że wyraziła taką prośbę. — Powierzchnia! — ogłosił Hermann. Paolo zerknął na odtworzenie obrazu przekazywanego przez sondy zwiadowcze. Kilka pierwszych kapsuł rozpadło się nad oceanem, uwalniając mikropróbniki. Nanomaszyny przetworzyły ceramiczne powłoki (a potem siebie) w dwutlenek węgla oraz kilka prostych minerałów — nic, czego nie zawierałyby mikrometeoryty nieustannie spadające na powierzchnię Orfeusza — zanim fragmenty zdążyły wpaść do wody. Mikropróbniki nie będą nadawały żadnych sygnałów. Zakończywszy zbieranie danych, wypłyną na powierzchnię i zmienią zakres odbijanego promieniowania ultrafioletowego. Sondy zlokalizują te punkciki i odczytają ich przekazy, nim próbniki ulegną samozniszczeniu równie gruntownemu, co kapsuły ochronne. — Powinniśmy to uczcić — stwierdził Hermann. — Idę do Serca. Kto pójdzie ze mną? Paolo zerknął na Elenę, ale ta pokręciła głową. — Idź sam. — Jesteś pewna?

— Tak! Idź. Jej skóra nabrała lustrzanego połysku, a w pozbawionej wyrazu twarzy odbijała się widoczna na dole planeta. — Nic mi nie jest. Chcę tylko przez pewien czas pobyć sama, żeby wszystko przemyśleć. Hermann owijał się wokół geodezyjnych dźwigarów satelity, wydłużając po drodze swe ciało i dobudowując nowe segmenty oraz nogi. — Chodźcie, chodźcie! Karpal? Liesl! Chodźmy to uczcić! Elena zniknęła. Liesl prychnęła pogardliwie i odfrunęła w dal, drwiąc z bezpowietrznego środowiska. Paolo i Karpal gapili się, jak Hermann staje się coraz dłuższy i szybszy, aż wreszcie w jednym skoku prędkości i zmiany opasał całą geodezyjną strukturę. Paolo odskoczył dalej ze śmiechem. Karpal podążył w jego ślady. Hermann zacisnął się jak wąż boa, rozkruszając na części całego satelitę. Przez chwilę unosili się bezwładnie — dwa stworzenia w kształcie cielesnych i gigantyczny robak, otoczeni chmurą wirujących metalowych odłamków, absurdalną kolekcją wyimaginowanych szczątków lśniących w blasku prawdziwych gwiazd.

*** W Sercu jak zwykle panował tłok, mimo że było większe, niż zapamiętał je Paolo, a Hermann skurczył się do normalnych rozmiarów, by nie wzbudzać sensacji. Ogromna mięśniowa komora sklepiała się łukowato nad nimi, pulsując wilgotno w rytm muzyki. Szukali najlepszego miejsca, by chłonąć tutejszą atmosferę. Po chwili znaleźli odpowiedni punkt i stworzyli dla siebie meble — stół oraz dwa krzesła. Hermann wolał stać i podłoga się poszerzyła, by zrobić dla niego miejsce. Paolo rozejrzał się wkoło. Pozdrawiał głośno tych, których poznawał po wyglądzie, ale nie zawracał sobie głowy sprawdzaniem sygnatur. Najprawdopodobniej spotkał już kiedyś wszystkich, którzy tu przebywali, nie chciał jednak poświęcać kilku kilotau na wymianę czczych uprzejmości z przypadkowymi znajomymi. — Cały czas monitoruję strumień danych napływających z naszego skromnego obserwatorium astronomicznego — oznajmił Hermann. — To moje antidotum na vegański prowincjonalizm. Wokół Syriusza dzieją się dziwne rzeczy. Widzimy promieniowanie gamma o temperaturze megakelwinów, fale grawitacyjne... a także niewyjaśnione gorące plamy na Syriuszu B. — Spojrzał na Karpala. — Jak myślisz, co planują roboty? — zapytał niewinnie. — Krążą plotki, że mają zamiar ściągnąć białego karła z orbity i wykorzystać go jako element gigantycznego statku kosmicznego. — Nigdy nie słucham plotek. Karpal zawsze prezentował się jako wierna reprodukcja swego dawnego ciała gleisnera. Porzucenie współplemieńców i przybycie do C-Z z pewnością wymagało sporej dozy odwagi. Nigdy nie przyjmą go z powrotem. — Czy to ma znaczenie, co robią? — zapytał Paolo. — Dokąd się wybierają i jak się tam dostaną? Miejsca jest pod dostatkiem, i dla nich, i dla nas. Nawet jeśli śledzą Diasporę i dotrą do układu Vegi, będziemy mogli wspólnie badać Orfean, nieprawdaż? Na komiksowym, owadzim obliczu Hermanna pojawił się wyraz udawanej trwogi. Jego oczy powiększyły się i oddaliły od siebie. — Ma znaczenie, jeśli przywloką tu białego karła. W następnym kroku zechcą zbudować sferę Dysona. — Ponownie spojrzał na Karpala. — Czy nadal odczuwasz pociąg do... no wiesz... inżynierii astrofizycznej?

— Wszelkie moje pragnienia tego rodzaju z pewnością zaspokoiła eksploatacja przez C-Z kilku megaton materiału z vegańskich planetoid. — Czy ktoś otrzymał ostatnio jakieś wiadomości z Ziemi? — zapytał Paolo, próbując zmienić temat. — Zaczynam odnosić wrażenie, że straciłem z nią kontakt. Ostatnia wiadomość, która do niego dotarła, była dziesięć lat starsza niż opóźnienie czasowe. — Niewiele straciłeś — uspokoił go Karpal. — Mówią tylko o Orfeuszu. Nowe księżycowe obserwatorium wykryło ślady wody. Sama możliwość wykrycia życia ekscytuje ich chyba bardziej niż nas pewność jego istnienia. Ich nadzieje są bardzo wygórowane. — To prawda — przyznał ze śmiechem Paolo. — Moja ziemska jaźń wyraźnie liczy na to, że Diaspora wykryje zaawansowaną cywilizację znającą rozwiązania wszystkich problemów egzystencjalnych dręczących Koalicję. Nie sądzę, by krasnorosty podzieliły się z nami wielką dawką kosmicznej mądrości. — Czy wiesz, że po starcie stopa emigracji z C-Z znacznie wzrosła? Emigracji i samobójstw. Hermann przestał się wić i kołysać, znieruchomiał niemal całkowicie, co świadczyło o rzadkiej u niego powadze. — Podejrzewam, że to właśnie było przyczyną rozpoczęcia programu badań astronomicznych. W ten sposób udało się powstrzymać ową falę, przynajmniej na krótki czas. Ziemskie C-Z wykryło wodę wcześniej niż którykolwiek z klonów Diaspory, a kiedy usłyszą, że znaleźliśmy życie, dzięki temu poczują się jego współodkrywcami. Paolo poczuł, że budzi się w nim niepokój. Emigracja i samobójstwa? Czy to dlatego Orlando był w tak ponurym nastroju? Jak bardzo rozbudziły się nadzieje po klęsce, jaką okazała się Kuźnia, i trzystu latach oczekiwania? Pomieszczenie wypełnił szmer ekscytacji, ton rozmów zmienił się nagle. — Pierwszy mikropróbnik wynurzył się na powierzchnię — wyszeptał Hermann pełnym kpiącego namaszczenia tonem. — Dane zaczynają napływać. Serce nie miało świadomości, ale było wystarczająco inteligentne, by odgadnąć pragnienia obecnych. Choć każdy mógł się prywatnie połączyć z biblioteką, by sprawdzić rezultaty, to jednak muzyka ucichła i pojawił się wielki, publicznie dostępny obraz przedstawiający streszczenie danych. Paolo musiał wyciągać szyję, by je zobaczyć, co było dla niego nowym doświadczeniem. Mikropróbnik stworzył obraz jednego z dywanów w wysokiej rozdzielczości. Widniał na nim oczekiwany, w przybliżeniu prostokątny kształt o długości około stu metrów. Jednakże przedstawiany przez neutrinowe tomogramy solidny blok o grubości dwóch bądź trzech metrów okazał się delikatną powierzchnią, cienką jak pojedyncza warstwa naskórka, ale pozwijaną w skomplikowane, wypełniające przestrzeń fałdy. Paolo sprawdził wszystkie dane. Pomimo patologicznego wyglądu, topologia była zupełnie płaska. Nie było w niej żadnych otworów ani rozgałęzień, a tylko pojedyncza powierzchnia, pełna meandrów tak szalonych, że z oddali sprawiała wrażenie dziesięć tysięcy razy grubszej niż w rzeczywistości. Paolo gapił się przez kilka sekund na płynny molekularny diagram, nim wreszcie pojął, co on oznacza. Dywan nie był kolonią jednokomórkowych stworzeń. Nie był też wielokomórkowym organizmem. To była pojedyncza cząsteczka, dwuwymiarowy polimer o ciężarze dwudziestu pięciu tysięcy ton. Olbrzymia płachta pozwijanego polisacharydu, skomplikowana siatka pentoz i heksoz, z której zwisały boczne łańcuchy alkilów i amidów. Przypominała nieco ścianę roślinnej komórki, tyle że ten polimer był znacznie mocniejszy od celulozy, a jego powierzchnia o dwadzieścia rzędów wielkości większa. — Mam nadzieję, że te kapsuły były w pełni sterylne — odezwał się Karpal. — Ziemskie

bakterie miałyby tu ucztę. Wielki pływający węglowodanowy obiad, pozbawiony jakichkolwiek zabezpieczeń. Hermann rozważył tę kwestię. — Być może. Gdyby miały enzymy zdolne rozłożyć coś takiego, a raczej w to wątpię. Zresztą nie ma szans, byśmy się o tym przekonali. Nawet jeśli w pasie planetoid zachowały się jakieś zarodniki bakterii z czasów pierwszych wypraw cielesnych, wszystkie statki Diaspory starannie sprawdzano po drodze, by wyeliminować groźbę zakażenia. Nie zawleczemy ospy do Ameryki. Paolo nadal był oszołomiony. — Ale jak coś takiego powstaje. Jak... rośnie? Hermann sprawdził to w bibliotece i odpowiedział, nim Paolo zdążył to zrobić. — Krawędź dywanu katalizuje własny wzrost. Polimer jest nieregularny, aperiodyczny. Nie ma żadnego pojedynczego fragmentu, który po prostu by się powtarzał. Najwyraźniej posiada około dwudziestu tysięcy podstawowych elementów strukturalnych, dwadzieścia tysięcy różnych polisacharydów tworzących bloki składające się na całość. — Paolo je zobaczył: długie sploty połączonych ze sobą łańcuchów biegnących przez całe dwieście mikronów grubości dywanu. Każdy miał w przybliżeniu kwadratowy przekrój i był połączony z czterema sąsiednimi w kilku tysiącach punktów. — Nawet na tej głębokości w oceanie jest pełno rodników generowanych przez promieniowanie ultrafioletowe, docierające tam z powierzchni. Wszystkie jednostki strukturalne w kontakcie z wodą przekształcają te rodniki w kolejne polisacharydy, tworząc kopie samych siebie. Paolo ponownie zajrzał do biblioteki, by zobaczyć symulację tego procesu. Miejsca aktywne rozsiane wzdłuż każdej jednostki wychwytywały rodniki na czas wystarczająco długi, by wytworzyły się między nimi nowe wiązania. Niektóre proste cukry wbudowywano bezpośrednio do polimeru, inne zaś uwalniano, by unosiły się w roztworze przez mikrosekundę czy dwie, aż będą potrzebne. Na tym poziomie używano tylko kilku prostych chemicznych sztuczek... ale ewolucja molekularna musiała się zacząć od garstki małych, zdolnych do autokatalizy fragmentów, z początku uformowanych przypadkowo, aż wreszcie powstał skomplikowany system, złożony z dwudziestu tysięcy wzajemnie replikujących się tworów. Gdyby „jednostki strukturalne” unosiły się swobodnie w oceanie, tworzona przez nie „forma życia” byłaby w praktyce niewidzialna. Łącząc się ze sobą, stawały się jednak dwudziestoma tysiącami barw w gigantycznej mozaice. To było zdumiewające. Paolo miał nadzieję, że Elena — gdziekolwiek w tej chwili była — połączyła się z biblioteką. Kolonia alg byłaby bardziej „zaawansowana”, ale to niewiarygodne, pierwotne stworzenie powiedziało im nieporównanie więcej o możliwościach genezy życia. Węglowodany grały tu wszystkie biologiczne role: nośnika informacji, enzymu, źródła energii i materiału budowlanego. Nic w tym rodzaju nie mogłoby przetrwać na Ziemi, gdy tylko pojawiły się tam organizmy zdolne się tym żywić. Jeśli kiedykolwiek powstaną inteligentni Orfeanie, nie będą mieli zbyt wielkich szans odkrycia śladów po tych dziwacznych przodkach. Karpal uśmiechał się tajemniczo. — O co chodzi? — zapytał go Paolo. — Płytki Wanga. Te dywany są zrobione z płytek Wanga. Hermann ponownie połączył się z biblioteką szybciej od niego. — Wang to był dwudziestowieczny matematyk, Hao Wang. A płytki to zbiór dowolnych kształtów mogących pokryć płaszczyznę. Płytki Wanga to kwadraty o różnokształtnych bokach, które muszą przystawać do komplementarnych boków sąsiednich kwadratów. Można pokryć całą

płaszczyznę płytkami Wanga, pod warunkiem, że na każdym kroku wybiera się odpowiedni element. Albo, jak w przypadku dywanów, stwarza się go. — Powinniśmy je nazwać dywanami Wanga, ku czci Hao Wanga — stwierdził Karpal. — Po dwudziestu trzech stuleciach jego matematyka ożyła. Paolo uważał, że to świetny pomysł, nie był jednak do końca przekonany. — Możemy mieć trudności z uzyskaniem dwóch trzecich głosów. On nie jest szeroko znany. — A komu potrzebne dwie trzecie głosów? — zapytał ze śmiechem Hermann. — Jeśli chcemy je nazywać dywanami Wanga, będziemy je tak nazywać i tyle. W C-Z używa się obecnie dziewięćdziesięciu siedmiu języków i mniej więcej połowę z nich stworzono po założeniu polis. Nie sądzę, by mieli nas wygnać za posługiwanie się własną nazwą. Paolo zgodził się z nim, lekko zawstydzony. Prawdę mówiąc, całkowicie zapomniał, że Hermann i Karpal nie rozmawiają z nim po nowołacińsku. Wszyscy trzej polecili swym egzojaźniom uznać tę nazwę za obowiązującą. Od tej chwili będą słyszeli „dywany” jako „dywany Wanga”, a gdy sami użyją tej nazwy w rozmowie z innymi, zostanie ona przetłumaczona w drugą stronę.

*** Na urządzone przez Orlanda przyjęcie z okazji odkrycia dokonanego przez mikropróbniki zaproszono niemal wyłącznie uchodźców z cielesności. Środowisko było bezkresnym, skąpanym w blasku słońca ogrodem. Stoliki zastawiono jedzeniem, a zaproszenie uprzejmie sugerowało przybycie w niezmodyfikowanej postaci przodków. Paolo spełnił grzecznie tę prośbę, choć tylko z pozoru. Stworzył symulację większości czynności fizjologicznych, ale kierował ciałem jak marionetką, pozwalając umysłowi zachować autonomię. Krążył od stolika do stolika, kosztując potrawy dla zachowania pozorów. Żałował, że Elena nie przyszła. Tylko niewielu gości rozmawiało o biologii dywanów Wanga. Większość po prostu cieszyła się ze zwycięstwa nad oponentami wysłania mikropróbników oraz upokorzenia, jakie spotka tę frakcję, kiedy stanie się oczywiste, że „inwazyjne” obserwacje nie wyrządziły żadnych szkód. Obawy Liesl okazały się bezpodstawne. W oceanie nie istniały żadne formy życia poza dywanami Wanga rozmaitych rozmiarów. Paolo, czując się po fakcie przewrotnie obiektywny, miał ochotę o czymś przypomnieć tym wszystkim zadowolonym z siebie ważniakom: „Tam mogło być wszystko. Niezwykłe istoty, delikatne i wrażliwe na sposoby, jakich nigdy nie zdołalibyśmy przewidzieć. Mieliśmy szczęście i tyle”. Spotkał się sam na sam z Orlandem właściwie przypadkowo. Obaj uciekali od różnych grup niesympatycznych gości i ich ścieżki skrzyżowały się na trawniku. — Jak twoim zdaniem przyjmą to w domu? — zapytał Paolo. — To pierwsze życie, prawda? Choćby nawet prymitywne. Powinno przynajmniej podtrzymać zainteresowanie Diasporą, dopóki nie odkryjemy następnej obcej biosfery. — Orlando sprawiał wrażenie przygnębionego. Być może pogodził się już z myślą o przepaści dzielącej ich skromne odkrycia od oczekiwań Ziemi, spodziewającej się wyników, które wstrząsną światem. — Przynajmniej chemia jest zupełnie nowa. Gdyby się okazało, że dywany są oparte na DNA i białku, połowa ziemskiego C-Z natychmiast umarłaby z nudów. Powiedzmy sobie szczerze, wszystkie możliwości DNA wysymulowano do cna. Paolo uśmiechnął się, słysząc takie herezje. — Nie uważasz, że gdyby natura nie potrafiła się zdobyć na odrobinę oryginalności, podważyłoby to wiarę w kartę? Gdyby solipsystyczne polis nagle wydały się bardziej pomysłowe

od samego wszechświata... — W rzeczy samej. Szli przez chwilę w milczeniu, aż wreszcie Orlando zatrzymał się i zwrócił ku synowi. — Już od jakiegoś czasu chcę ci o czymś powiedzieć. Moja ziemska jaźń nie żyje. — Słucham? — Proszę, nie rób zamieszania. — Ale... dlaczego? Czemu miałby to zrobić? Śmierć oznaczała samobójstwo. Nie istniała żadna inna przyczyna. — Nie wiem dlaczego. Czy to miało być wotum zaufania dla Diaspory... — Orlando kazał się obudzić tylko w przypadku natrafienia na obce życie. — ...czy może stracił nadzieję na dobre wieści od nas, a nie mógł znieść oczekiwania i ryzyka, że spotka go rozczarowanie. Nie podał powodu. Polecił tylko egzojaźni wysłać wiadomość o tym, co zrobił. Paolo był wstrząśnięty. — Kiedy to się wydarzyło? — Jakieś pięćdziesiąt lat po starcie. — Moja ziemska jaźń w ogóle o tym nie wspomniała. — To ja powinienem cię zawiadomić, nie on. — Nie zgodziłbym się z tą opinią. — Najwyraźniej się zgodziłeś. Paolo umilkł, zbity z tropu. Jak miał opłakiwać odległą wersję Orlanda w obecności tej, którą uważał za prawdziwą? Śmierć jednego klona była dziwnym półkońcem, czymś trudnym do ogarnięcia. Jego ziemska jaźń straciła ojca; jego ojciec stracił ziemską jaźń. Co jednak oznaczało to dla niego? Orlanda wyraźnie najbardziej niepokoił stan kultury ziemskiego C-Z. — Hermann mówił mi o wzroście liczby samobójstw oraz przypadków emigracji — zaczął ostrożnie Paolo. — Ale morale znacznie się poprawiło, odkąd spektroskop wykrył na Orfeuszu ślady wody. Kiedy się dowiedzą, że znaleźliśmy coś więcej niż woda... — Nie musisz mnie pocieszać — przerwał mu ostro Orlando. — Nie grozi mi, że pójdę w jego ślady. Stali na trawniku, zwróceni ku sobie twarzami. Paolo stworzył kilkanaście różnych kombinacji nastroju, które mógłby przekazać ojcu, ale żadna nie wydawała się odpowiednia. Mógł mu dać pełną wiedzę o wszystkim, co czuł, ale co właściwie ta wiedza oznaczałaby dla Orlanda? W ostatecznym rozrachunku zawsze pozostawało zespolenie albo pełna separacja. Nie było nic pośrodku. — Miałbym się zabić i pozostawić los Koalicji w twoich rękach? — zapytał Orlando. — Kurwa, chyba zwariowałeś. Ruszyli ze śmiechem przed siebie.

*** Karpal ledwie mógł zebrać myśli, żeby przemówić. Paolo mógłby mu zaoferować wszczepkę umysłu gwarantującą spokój i skupienie — wydestylowaną z jego własnych chwil najgłębszej koncentracji — był jednak przekonany, że Karpal nigdy by jej nie przyjął. — Dlaczego po prostu nie zaczniesz w dowolnym miejscu? — zapytał. — Przerwę ci, kiedy zaczniesz gadać od rzeczy. Karpal rozejrzał się z niedowierzaniem po białym dwunastościanie. — Naprawdę tu mieszkasz?

— Od czasu do czasu. — Ale to twoje domowe środowisko? Bez drzew? Bez nieba? Bez mebli? Paolo powstrzymał się przed powtórzeniem któregoś z opowiadanych przez Hermanna kawałów o naiwnych robotach. — Dodaję je, kiedy mam ochotę. No wiesz, to jak muzyka. Nie pozwól, by mój styl dekoracji wnętrz cię rozpraszał. Karpal stworzył sobie krzesło i usiadł na nim ciężko. — Dwa tysiące trzysta lat temu Hao Wang udowodnił bardzo ważne twierdzenie — zaczął. — Wyobraź sobie, że rząd płytek Wanga jest jak taśma danych w maszynie Turinga. Paolo już wcześniej poprosił bibliotekę o wszczepienie mu tego terminu. To była pierwotna wizja uniwersalnego urządzenia obliczeniowego, wyimaginowana maszyna przesuwająca się w przód i w tył wzdłuż taśmy o nieograniczonej długości i odczytującej oraz zapisującej symbole zgodnie z ustalonym zbiorem zasad. — Przy odpowiednim zbiorze płytek, wymuszającym właściwy wzorzec, następny rząd będzie wyglądał jak taśma po wykonaniu przez maszynę Turinga pierwszego etapu obliczeń. A następny rząd będzie wyglądał jak taśma po wykonaniu drugiego kroku i tak dalej. Dla każdej określonej maszyny Turinga istnieje zbiór płytek Wanga, które mogą ją symulować. Paolo ze zrozumieniem pokiwał głową. Nigdy nie słyszał o tym osobliwym wyniku, ale trudno było to uznać za niespodziankę. — Dywany muszą w każdej sekundzie wykonywać miliardy obliczeń. Ale to samo dotyczy cząsteczek otaczającej je wody. Nie ma fizycznych procesów, które nie wykonywałyby jakichś arytmetycznych działań. — To prawda. Ale w przypadku dywanów chodzi o coś więcej niż przypadkowe ruchy cząsteczek. — A może nie. Karpal uśmiechnął się, ale nic nie powiedział. — Słucham? Odkryłeś wzorzec? Nie mów, sam zgadnę. Nasz zbiór dwudziestu tysięcy polisacharydowych płytek Wanga przypadkowo składa się na maszynę Turinga obliczającą wartość liczby pi. — Nie. Składa się na uniwersalną maszynę Turinga. Zależnie od wyjściowych danych może obliczyć absolutnie wszystko. Każdy fragment podzielonego dywanu jest jak program wprowadzony do chemicznego komputera. A jego wzrost równa się uruchomieniu tego programu. — Aha. — Ciekawość Paola się obudziła, trudno mu jednak było sobie wyobrazić, w którym miejscu hipotetyczna maszyna Turinga ma głowicę odczytu-zapisu. — Próbujesz mi powiedzieć, że między dowolnymi dwoma rzędami zmienia się tylko jedna płytka? Tam, gdzie maszyna zostawia swój ślad na taśmie danych? Mozaiki, które widział, tworzyły skomplikowaną feerię barw. Żaden z rzędów nawet w przybliżeniu nie przypominał innego. — Nie, nie — zaprzeczył Karpal. — Oryginalny przykład Wanga dla uproszczenia sprawy działał jak standardowa maszyna Turinga, ale dywany przypominają raczej dowolną liczbę różnych komputerów, równolegle korzystających z częściowo pokrywających się zbiorów danych. To jest biologia, a nie zaprojektowana przez kogoś maszyna. Wszystko tu jest chaotyczne i szalone, jak, powiedzmy, genom ssaka. W gruncie rzeczy można nawet wykryć matematyczne podobieństwa z regulacją genową. Zidentyfikowałem sieci Kauffmana na każdym poziomie,

zaczynając od zasad układania płytek. Cały system balansuje na hiperadaptacyjnej granicy między statycznym a chaotycznym zachowaniem. Paolo przyswoił sobie to wszystko, korzystając z pomocy biblioteki. Najwyraźniej podobnie jak ziemskie formy życia dywany wyewoluowały kombinację trwałości i elastyczności pozwalającą im maksymalnie wykorzystać dobór naturalny. Wkrótce po uformowaniu się Orfeusza z pewnością pojawiły się tysiące różnych autokatalitycznych sieci chemicznych. Gdy jednak w pierwszych, traumatycznych tysiącleciach historii układu Vegi zmieniały się klimat oraz chemia oceanu, zdolność reakcji na ciśnienie ewolucyjne zapewniała przewagę, co w końcu doprowadziło do powstania dywanów. Obecnie, po stu milionach lat względnej stabilności, bez żadnych drapieżników i konkurentów — ich złożoność wydawała się nadmiarowa, ale dziedzictwo przeszłości pozostało. — Jeśli dywany stały się uniwersalnymi komputerami... i właściwie nie muszą już reagować na otoczenie... to co robią z całą tą mocą obliczeniową? — Pokażę ci — odparł z powagą Karpal. Paolo podążył za nim do środowiska, w którym unosili się nad schematem dywanu. Abstrakcyjny krajobraz ciągnął się w dal, pomarszczony jak prawdziwy dywan, ale poza tym mocno stylizowany. Każdy polisacharydowy element przedstawiono jako kwadratową płytkę o bokach w czterech różnych kolorach. Przylegające boki sąsiednich płytek miały komplementarne barwy, symbolizujące dopełniające się zarysy krawędzi samych płytek. — Jedna z grup mikropróbników zdołała wreszcie zanalizować pełną sekwencję niedawno oddzielonego fragmentu — wyjaśnił Karpal — choć to, od których krawędzi rozpoczął samodzielne życie, w znacznej mierze pozostaje kwestią domysłów, ponieważ całość rosła, kiedy próbniki ją badały. Skinął niecierpliwie dłonią i wygładził wszystkie zmarszczki oraz fałdy, by nie odwracały uwagi od meritum. Potem przesunęli się nad jeden z poszarpanych brzegów dywanu i Karpal uruchomił symulację. Paolo obserwował mozaikę rozrastającą się w stuprocentowej zgodności z zasadami dobierania płytek. To był uporządkowany matematyczny proces, wolny od komplikacji, takich jak przypadkowe zderzenia rodników z miejscami aktywnymi czy niedopasowanie brzegów dwóch sąsiednich płytek, prowadzące do rozpadu obu. Zwykła destylacja konsekwencji wyższego poziomu wszystkich tych przypadkowych ruchów. Karpal zaprowadził Paola na wysokość, z której mógł on dostrzec subtelnie tkane wzorce, nakładające się na siebie wielokrotne procesy periodyczne dryfujące wzdłuż rosnącej krawędzi, spotykające się ze sobą i niekiedy wchodzące w interakcję, a niekiedy przenikające przez siebie nawzajem. Ruchome pseudoatraktory, quasistabilne formy w jednowymiarowym wszechświecie. Drugi wymiar dywanu przypominał raczej czas niż przestrzeń, był trwałym zapisem historii krawędzi. — Jeden wymiar — odezwał się Karpal, jakby czytał w jego myślach. — To gorsze niż kraina płaszczaków. Żadnych powiązań ani złożoności. Co mogłoby się wydarzyć w podobnym systemie? Nic ciekawego, prawda? Klasnął w dłonie i środowisko eksplodowało wokół Paola. Przez jego sensorium przemknęły barwne smugi, owijające się wokół siebie, a potem rozpraszające w obłokach świetlistego dymu. — Nieprawda. Wszystko tu rozgrywa się w wielowymiarowej przestrzeni funkcyjnej. Zastosowałem do krawędzi transformację Fouriera, aż do ponad tysiąca składników, i we wszystkich znalazłem niezależną informację. Jesteśmy teraz w wąskim, szesnastowymiarowym

przekroju, ale zorientowanym tak, by jak najszczegółowiej pokazać zasadnicze części składowe. Paolo wirował w plamie pozbawionych znaczenia barw. Czuł się całkowicie zagubiony. Jego otoczenie wykraczało poza granice pojmowania. — Karpal, przecież jesteś gleisnerowskim robotem! Tylko szesnaście wymiarów? Jak mogłeś? — Jak myślisz, dlaczego przybyłem do C-Z? — W głosie Karpala, skądkolwiek mógłby dobiegać, pobrzmiewała uraza. — Myślałem, że jesteście tu bardziej elastyczni! — To, co robisz, jest... — Czym? Herezją? Nic takiego nie istniało. Przynajmniej oficjalnie. — Pokazywałeś to komuś jeszcze? — Pewnie, że nie. Kogo masz na myśli? Liesl? Hermanna? — To dobrze. Potrafię zachować milczenie. Paolo przeskoczył z powrotem do dwunastościanu, a Karpal podążył za nim. — Jak mam to ująć? Fizyczny wszechświat ma trzy wymiary przestrzenne plus czas. Dzieci Carter-Zimmerman zamieszkują wszechświat fizyczny. Fałszywe obietnice teorii Kozuch przez tysiąc lat powstrzymywały nas przed podróżą do gwiazd. Uwzględniające więcej wymiarów rozrywki umysłowe są dobre dla solipsystów. Już wypowiadając te słowa, Paolo uświadomił sobie, jak pompatycznie brzmią. — To jedyny sposób, by opisać to, co się tu dzieje — odpowiedział Karpal, raczej zdumiony niż urażony. — Jedyne rozsądne podejście. Czy nie chcesz poznać prawdziwej natury dywanów? Paolo poczuł pokusę. Zamieszkać w szesnastowymiarowym przekroju tysiącwymiarowej przestrzeni funkcyjnej? To nie była tylko czcza zabawa, lecz coś, co służyło zrozumieniu realnie istniejącego systemu fizycznego. I nikt nie musiał się o tym dowiedzieć. Uruchomił szybko działający model autopredykcyjny. Prawdopodobieństwo, że ulegnie pokusie po kilotau bolesnych rozterek, wynosiło dziewięćdziesiąt trzy procent. Nie byłby w porządku wobec Karpala, gdyby kazał mu czekać tak długo. — Będziesz mi musiał pożyczyć swój algorytm formowania umysłu — rzekł Paolo. — Moja egzojaźń nie wiedziałaby, od czego zacząć. Uporawszy się z tym zadaniem, wziął się w garść i przeskoczył z powrotem do środowiska Karpala. Przez chwilę nie dostrzegał nic poza takimi samymi bezsensownymi plamami jak poprzednio. Aż wszystko się nagle skrystalizowało. Wokół nich pływały jakieś stworzenia — wielokrotnie rozgałęzione rurki przypominające ruchome koralowce o jaskrawych odcieniach obejmujących całą mentalną paletę Paola. Karpal najwyraźniej próbował upchnąć w ten sposób choć część informacji, której nie mogło pomieścić tylko szesnaście wymiarów. Paolo przyjrzał się własnemu ciału. Niczego nie brakowało, ale widział otaczającą przestrzeń we wszystkich trzynastu wymiarach, w których było ono jedynie punktem. Pośpiesznie odwrócił wzrok. „Koralowiec” wydawał się jego przekształconemu sensorium znacznie bardziej naturalny. Wypełniał szesnastowymiarową przestrzeń we wszystkich kierunkach, a cienie sugerowały, że zajmuje ich o wiele więcej. Paolo nie miał wątpliwości, że stworzenie „żyje”. Robiło wrażenie nieporównanie bardziej organicznego niż sam dywan. — Każdy punkt w tej przestrzeni koduje jakiś quasiperiodyczny wzorzec w układzie płytek. Poszczególne wymiary reprezentują wartość pewnej charakterystyki, jak długość fali, choć ta analogia nie jest w pełni ścisła. Położenie w każdym z wymiarów odpowiada innym atrybutom wzorca, powiązanym z wykorzystywanymi przez niego płytkami. To znaczy, że zlokalizowane

systemy, które widzisz, zawierają po kilka miliardów wzorców o zbliżonych atrybutach na podobnej długości fali. Odsunęli się od pływających koralowców, przechodząc do ławicy czegoś, co przypominało meduzy. Oklapłe hipersfery poruszały strzępiastymi witkami (każda z nich bardziej materialna niż Paolo). Między nimi przemykały maleńkie, podobne do klejnotów stworzenia. Paolo zaczynał zauważać, że nic tutaj nie poruszało się jak stały obiekt dryfujący w normalnej przestrzeni; wydawało się, że ruch polega na migotliwej deformacji czołowej hiperpowierzchni, dostrzegalnym procesie demontażu i rekonstrukcji. Karpal był jego przewodnikiem po tajemniczym oceanie. Widziało się tu robaki w kształcie helisy, splatające się w grupy o nieokreślonej liczebności. Każde stworzenie rozpadało się nagle na kilkanaście wijących się odprysków, po czym ponownie składało się w całość, choć nie zawsze z tych samych elementów. Widziało się olśniewające, wielobarwne kwiaty bez łodyg, skomplikowane hiperstożki złożone z „pajęczynowo” cienkich piętnastowymiarowych płatków, a każdy z nich był hipnotycznym fraktalnym labiryntem pęknięć i kapilar. Widziało się pazurzaste monstra, wijące się skupiska ostrych owadzich odnóży, przypominające orgię dekapitowanych skorpionów. — Mógłbyś pokazać to wszystkim tylko w trzech wymiarach — odezwał się niepewnie Paolo. — To wykazałoby, że... tu jest życie. Ale to paskudnie by wszystkimi wstrząsnęło. Życie zanurzone w przypadkowych obliczeniach dywanów Wanga, pozbawione wszelkiej możliwości kontaktu ze światem zewnętrznym. To był afront dla filozofii obowiązującej w Carter-Zimmerman: jeśli natura stworzyła drogą ewolucji „organizmy” oddalone od rzeczywistości równie daleko, jak mieszkańcy najbardziej solipsystycznych polis, to co się stanie z uprzywilejowanym statusem fizycznego świata, klarownym rozróżnieniem między rzeczywistością a iluzją? I jak zareagują na to na Ziemi po trzech stuleciach wyczekiwania na dobre wieści z Diaspory? — Muszę ci pokazać jeszcze jedno — oznajmił Karpal. Nazwał te stworzenia „kałamarnicami”, z oczywistych powodów. Dotykały się nawzajem mackami w wyraźnie cielesny sposób. — Tu nie ma odpowiednika światła — wyjaśnił Karpal. — Obserwujemy to wszystko zgodnie ze stworzonymi ad hoc zasadami, które nie mają nic wspólnego z miejscową fizyką. Wszystkie tutejsze stworzenie zbierają informacje wyłącznie poprzez kontakt. Przy tak wielu wymiarach, w gruncie rzeczy jest to bardzo szeroki kanał. Jesteś świadkiem rozmowy przez dotyk. — A o czym rozmawiają? — To pewnie zwykłe plotki. Kontakty towarzyskie. Paolo wlepił spojrzenie w wijącą się masę macek. — Myślisz, że są świadome? Karpal uśmiechnął się szeroko w zredukowanej liczbie wymiarów. — Mają centralny układ sterujący z większą liczbą połączeń niż ludzki mózg. Dokonuje on korelacji danych zbieranych przez skórę. Sporządziłem mapę tego układu i zacząłem analizować jego działanie. Poprowadził Paola do następnego środowiska, reprezentującego strukturę danych w „mózgu” jednej z kałamarnic. Na szczęście był on trójwymiarowy i wysoce stylizowany. Półprzezroczyste barwne klocki reprezentowały symbole mentalne, a łączące je szerokie linie wskazywały na najważniejsze powiązania między nimi. Paolo widywał podobne diagramy umysłów obywateli. Ten był znacznie

mniej skomplikowany, lecz mimo to wydawał się niesamowicie znajomy. — To sensoryczna mapa otoczenia istoty — wyjaśnił Karpal. — Pełna ciał innych kałamarnic oraz nieprecyzyjnych danych o ostatnim znanym położeniu garstki mniejszych stworzeń. Jak widzisz, symbole aktywowane przez fizyczną obecność innych kałamarnic są powiązane z tymi... — Przesunął palcem wzdłuż linii połączenia. — ...reprezentacjami, które stanowią uproszczone miniatury tej całej struktury. „Ta cała struktura” była zestawem oznaczonym gestaltowymi tagami reprezentującymi przeszukiwanie pamięci, proste tropizmy i krótkoterminowe cele. Wszystkim, co wiąże się z istnieniem i działaniem. — Ta kałamarnica ma odwzorowania nie tylko ciał innych, ale również ich umysłów. I... — Wskazał na kolejny zestaw połączeń, prowadzących do kolejnej, już nie tak uproszczonej miniatury umysłu kałamarnicy. — ...Myśli również o tym, co myśli. Ja nazwałbym to świadomością, a ty? — Zatrzymałeś to wszystko dla siebie? — zapytał słabym głosem Paolo. — Dotarłeś tak daleko i nikomu nie powiedziałeś ani słowa? — Wiem, że to egoizm — przyznał z wyraźnym zawstydzeniem Karpal. — Ale kiedy odkodowałem interakcje wzorców płytek, nie mogłem się od tego oderwać choćby na chwilę, potrzebną, by komuś to wytłumaczyć. Zwróciłem się najpierw do ciebie, bo potrzebuję rady, jak najlepiej ogłosić tę wiadomość. Paolo roześmiał się z goryczą. — Jak najlepiej ogłosić, że pierwsza obca świadomość, jaką odkryliśmy, ukrywa się we wnętrzu biologicznego komputera? Że wszystko, co Diaspora miała udowodnić reszcie Koalicji, odwrócono do góry nogami? Jak najlepiej po trzystu latach podróży wyjaśnić obywatelom CarterZimmerman, że równie dobrze mogli zostać w domu i prowadzić symulacje możliwie najmniej podobne do fizycznego wszechświata? Karpal przyjął ten wybuch z dobrym humorem. — Myślałem raczej, że najlepiej by było wskazać, że gdybyśmy nie polecieli na Orfeusza i nie zbadali dywanów Wanga, nigdy nie mielibyśmy szansy powiedzieć solipsystom z Ashton-Laval, że wszystkie ich skomplikowane, wymyślone formy życia oraz egzotyczne, wyimaginowane wszechświaty bledną i tracą znaczenie w porównaniu z tym, co istnieje naprawdę i co mogła wykryć tylko Diaspora polis Carter-Zimmerman.

*** Paolo i Elena stali razem na krawędzi Satelitarnego Pinatubo, obserwując, jak jedna z sond kieruje swój maser na daleki punkt w przestrzeni. Paolo odnosił wrażenie, że dostrzega lekki blask mikrofal wędrujących przez otaczającą Vegę chmurę bogatego w żelazo pyłu. Umysł Eleny rozproszony po całym kosmosie? Lepiej o tym nie myśleć. — Kiedy spotkasz inne wersje mnie, które nie doświadczyły Orfeusza, mam nadzieję, że oferujesz im wszczepki umysłu, żeby nie były zazdrosne. Zmarszczyła brwi. — Hm. Zrobię to, czy nie? Trzeba było mnie o to zapytać, zanim się sklonowałam. Ale twoje klony nie będą miały powodów do zazdrości. Znajdziemy światy znacznie dziwniejsze niż Orfeusz. — Wątpię. Naprawdę tak sądzisz? — Nie zrobiłabym tego, gdyby było inaczej. Elena nie miała prawa wpływać na los zamrożonych klonów swej poprzedniej wersji. Ale każdemu wolno było emigrować.

Paolo ujął ją za rękę. Wiązkę wycelowano niemal prosto w Regulusa, jasnego i gorejącego ultrafioletowym blaskiem. Gdy jednak odwrócił wzrok, jego uwagę przyciągnęło chłodne, żółte światło Słońca. Obywatele vegańskiego C-Z przyjęli wiadomości o kałamarnicach z zaskakującym spokojem. Argumenty Karpala złagodziły wstrząs. Tylko pokonując tak daleką drogę w realnym, fizycznym wszechświecie, mogli dokonać podobnego odkrycia. To zdumiewające, jak pragmatyczni okazali się nawet najbardziej doktrynerscy obywatele. Przed startem „obcy solipsyści” byliby najtrudniejszą do przyjęcia myślą, najbardziej odrażającym odkryciem, jakiego mogłaby dokonać Diaspora, ale teraz, gdy ich istnienie okazało się faktem, wszyscy starali się spojrzeć na to w korzystniejszym świetle. Orlando stwierdził nawet, że to będzie najlepszy haczyk do przyciągnięcia uwagi marginalnych polis. „Wyruszcie w podróż przez realną przestrzeń, by poznać najbardziej obcą z rzeczywistości wirtualnych. Możemy to im sprzedać jako syntezę dwóch światopoglądów”. Paolo nadal jednak bał się o Ziemię, gdzie jego ziemska jaźń razem z innymi ciągle czekała z nadzieją na przewodnictwo. Czy wezmą sobie do serca przekaz od dywanów Wanga i wycofają się do swych hermetycznych światów, zapominając o fizycznej rzeczywistości? Rozbłysk gamma można było przetrwać. Wszystko można było przetrwać, wystarczyło zagrzebać się wystarczająco głęboko. — Gdzie są obcy, Elena? — zapytał żałośnie. — Tacy, których moglibyśmy spotkać? Z którymi moglibyśmy porozmawiać? Od których moglibyśmy się czegoś nauczyć? — Nie wiem — odpowiedziała i roześmiała się niespodziewanie. — Co się stało? — Coś mi właśnie przyszło do głowy. Może kałamarnice zadają sobie to samo pytanie?

CZĘŚĆ PIĄTA — Swifta widzieli na własne oczy — stwierdziło Yatima. — Chociaż mogłyby ich zaskoczyć pewne zmiany, które tam zaszły od chwili ich odlotu. — A także to, ile czasu potrzebowaliśmy, by dotrzeć do sedna sprawy — dodał z przekąsem Paolo. — Nikt nie jest doskonały. — Yatima się zawahało. — Miałom więcej do czynienia z techniczną stroną zagadnień od ciebie, ale i tak potrzebuję twojej pomocy, żeby złożyć wszystko w całość. — Dlaczego? Paolo kołysał się nerwowo na dźwigarze, którego się trzymał. — Opowiemy im, co się wydarzyło na Poincare? — Oczywiście. — W takim razie muszą się dowiedzieć więcej o Orlandzie.

12 CIĘŻKIE IZOTOPY Polis Carter-Zimmerman, przestrzeń międzygwiezdna 85 274 532 121 904 SCzK 4 lipca 4936, 1:15:19,058 CzU

Orlando Venetti obudził się po raz dwunasty w ciągu dziewięciu stuleci. W głowie miał jasno i był pełen nadziei, że C-Z zmierzające na Woltera dotarło do celu. Poprzednie pobudki były wywołane biuletynami z innych klonów polis, tym razem jednak zasnął, wiedząc, że nikt nie ma przybyć na miejsce przed nimi. Tym razem to Wolter stanie się sensacją, nawet jeśli miało to znaczyć tylko tyle, że dodadzą kolejny zestaw martwych światów do katalogu postorfeańskich rozczarowań. Przetoczył się i spojrzał na przyłóżkowy zegar. Jego bezcielesne cyfry lśniły w nieprzeniknionym mroku kabiny. Do chwili przybycia pozostało siedemnaście lat. Z pewnością ktoś w innym C-Z dokonał spóźnionego odkrycia, na tyle ważnego, że egzojaźń Orlanda postanowiła go obudzić. Poczuł się oszukany. Entuzjazm dla odkryć dokonanych w innych polis wygasł w nim już przed wieloma dziesięcioleciami, wiele lat świetlnych stąd. Leżał przez chwilę, przeklinając, aż wreszcie zaczęły wracać wspomnienia tego, co mu się śniło. Liana i Paolo sprzeczali się z nim w domu w Atlancie. Oboje starali się go przekonać, że Paolo jest jej synem. Gdy Orlando próbował im wytłumaczyć, co to jest psychogeneza, jego syn uśmiechnął się tylko drwiąco. — Spróbuj to zrobić w probówce! Orlando uświadomił sobie wtedy, że nie ma wyboru. Będzie musiał im opowiedzieć o G-1 Lac. A choć do tej pory wyobrażał sobie, że Paolo może wyjść z tego cało, teraz zrozumiał, że to niemożliwe. On również był cielesny. Roboty znajdą w ruinach trzy zwęglone trupy. Zamknął oczy i czekał aż ból ustąpi. Powiedział synowi, że podczas podróży pozostanie zamrożony, w całkowicie nieczynnym stanie. Nikomu się nie przyznał, że zamiast tego postanowił śnić. Postąpił rozsądnie, że zachował to w tajemnicy, biorąc pod uwagę Fomalhaut. Formalnie rzecz biorąc, drzemiący klon stawał się odrębną osobą. Losowy szum w ucieleśniającym oprogramowaniu gwarantował, że tak się stanie nawet bez odrębnych danych zmysłowych. Orlando jednak nie uważał tego za śmierć. Nawet popełnione na jawie samobójstwo jego ziemskiego klona nie równało się śmierci. Orlando zawsze zamierzał pod koniec Diaspory zjednoczyć się z każdym ze swoich klonów, który tego zapragnie, i utrata po drodze jednego albo dwóch nie wydawała mu się bardziej tragiczna, niż wymazanie z pamięci jednego albo dwóch dni na każdy tysiąc. Opuścił kabinę i ruszył boso po chłodnej trawie, zmierzając do brzegu latającej wyspy. W środowisku było ciemno jak w bezksiężycową noc na Ziemi, ale teren był płaski, a droga znajoma. Orlando z chęcią uwolnił się od nieprzyjemnego przymusu defekacji, ale nie miał zamiaru wyrzec się przyjemności opróżniania pęcherza, podobnie jak możliwości uprawiania seksu. Po utracie wszelkiego związku z biologicznymi imperatywami, oba te akty stały się całkowicie arbitralne, ale to tylko zbliżało je do innych, pozbawionych znaczenia przyjemności, takich jak muzyka. Jeśli warto było zachować Beethovena, to z pewnością oddawanie moczu również. Orlando manipulował jego strumieniem tak, że tworzył figury Lissajous, znikając w rozgwieżdżonym

mroku za skalną wyniosłością. Wpisał w Paola tylko niewielką część własnej natury, jak przystało dobremu budowniczemu mostów — tylko tyle, by łatwo im było się nawzajem zrozumieć. Ucieszy się, jeśli następne pokolenia będą się mogły radować wszystkimi możliwościami cyfrowej egzystencji. Gdyby jednak przebudował sam siebie, by spróbować podążyć w ich ślady, równałoby się to samookaleczeniu. Dlatego właśnie miał sny w dawnym stylu — niejasne, nieprzekonujące i niekontrolowane — zamiast czytelnych i szczegółowych, spełniających wszelkie życzenia fantazji albo obrzydliwie mdłych terapeutycznych psychodram, jakie śnili zasymilowani. Jego sny dochowywały wierności ssaczemu dziedzictwu i nigdy nie sprowadzą Liany z powrotem. Nie wciągną go też na pełną udręki ścieżkę alegorii i katharsis, mającą pogodzić go z myślą o utracie. Niczego nie odkrywały, nic nie znaczyły, niczego nie zmieniały. Gdyby jednak je wyciął albo przetworzył, czułby się tak, jakby własnoręcznie odciął sobie jakąś część ciała. Wolter wisiał nisko na niebie, w kierunku uważanym przez Orlanda za wschód. Był słabym, czerwonawym punkcikiem w oddali, w przybliżeniu dorównującym jasnością Merkuremu widocznemu z Ziemi, bardzo starą gwiazdą typu widmowego K5, o zaledwie jednej szóstej jasności Słońca. Pięć ziemiopodobnych planet i pięć gazowych olbrzymów, raczej w skali wielkości Neptuna niż Jowisza — wszystkie zaobserwowano bądź też wywnioskowano ich istnienie na podstawie zgromadzonych danych na długo przed startem Diaspory, ale indywidualne widma poszczególnych planet nadal wymykały się pomiarom, zarówno kolosalnych instrumentów z domu, jak i bardzo skromnego sprzętu posiadanego przez samo polis. — Co nam oferujesz? Azyl? Gapił się na gwiazdę. Mało prawdopodobne. Tylko kilka kolejnych martwych planet. Kilka dodatkowych lekcji na temat kruchości życia oraz obojętności sił, które je tworzą i niszczą. Wróciwszy do kabiny, Orlando zastanowił się nad możliwością zignorowania wezwania i położenia się spać. To albo była zła wiadomość — drugi Fomalhaut lub coś jeszcze gorszego — albo informacja o życiu tak trudnym do wykrycia, że jego zauważenie wymagało paru stuleci badań. Może na którymś z księżyców krążących wokół jednego z gazowych olbrzymów w układzie 51 Pegasi znaleziono w jakiejś niezauważonej przedtem szczelinie kilka skamieniałych mikrobów. Odkrycie trzeciej biosfery byłoby bardzo ważne, ale on znużył się już studiowaniem szczegółowych informacji o odległych światach w przedświtowej ciemności. Ale z drugiej strony, może orfeańskie kałamarnice zaczęły się wreszcie domyślać natury swych unoszących się w głębinach wszechświatów? Orlando roześmiał się ze znużeniem. Ogarnęła go zazdrość, ale również poczuł fascynację. Możliwość ewolucji kultury kałamarnic wystarczyła, by przekłuć balon jego obojętności. Klasnął w dłonie, i w kabinie zapaliło się światło. Usiadł na łóżku. — Raport — zażądał, zwracając się do ściany. Pojawił się tekst, streszczenie powodów, dla których egzojaźń go obudziła. Orlando nie lubił, żeby nieświadome oprogramowanie mu pyskowało. Wiadomość miała lokalne znaczenie, choć stojący za nią łańcuch wydarzeń rozpoczął się na Ziemi. Ktoś w ziemskim C-Z wynalazł udoskonalony, miniaturowy spektroskop, możliwy do zbudowania drogą nanomaszynowych modyfikacji modelu znajdującego się w polis. Lokalne oprogramowanie astronomiczne postanowiło tak właśnie zrobić, i dzięki nowemu instrumentowi udało się określić skład chemiczny dziesięciu planet Woltera. Pierwszą niespodziankę sprawiła najbliższa gwiazdy planeta, Swift. Jej atmosfera o ciśnieniu równym jednej piątej ziemskiego miała inny skład, niż się spodziewano — głównie dwutlenek

węgla i azot, ale znaleziono też znaczące ślady siarkowodoru oraz pary wodnej. Przyciąganie na Swifcie wynosiło tylko sześćdziesiąt procent ziemskiego, a średnia temperatura około siedemdziesięciu stopni Celsjusza, planeta utraciła więc prawie całą wodę w ciągu dwunastu miliardów lat swej historii. Ultrafioletowe promieniowanie rozłożyło ją na tlen i wodór, a ten drugi uciekł w kosmos. Druga niespodzianka polegała na tym, że siarkowodór najwyraźniej nie pozostawał w równowadze termodynamicznej z resztą atmosfery. Albo nowy siarkowodór wciąż napływał z wnętrza planety — mało prawdopodobne po dwunastu miliardach lat — albo był produktem ubocznym jakiegoś procesu chemicznego czerpiącego energię z promieniowania Woltera. Bardzo możliwe, że życia. To jednak trzecia niespodzianka sprawiła, że po skórze Orlanda przebiegł dreszcz. Była znacznie ciekawsza niż wszelkie wizje wrzących jezior pełnych cuchnących bakterii. Analiza widmowa wykazała, że w atmosferze Swifta nie ma nawet najmniejszego śladu zwyczajnego wodoru, węgla 12C, azotu 14N, tlenu 16O i siarki 32S. W ogóle nie było tam najpospolitszych w kosmosie izotopów, choć na pozostałych dziewięciu planetach Woltera występowały one w typowych proporcjach. Na Swifcie można było znaleźć jedynie deuter, węgiel 13C, azot 15N, tlen 15O i siarkę 34S, najcięższe stabilne izotopy każdego z tych pierwiastków. To tłumaczyło, dlaczego para wodna nadal jest obecna. Cięższe cząsteczki trzymały się bliżej powierzchni planety, i w przypadku rozszczepienia, deuter miał większą szansę pozostać na miejscu i ponownie połączyć się z tlenem. Nawet selektywna utrata lżejszego izotopu nie mogła jednak wyjaśnić tak bardzo nietypowego rozkładu. Atmosfera Swifta zawierała setki tysięcy razy więcej deuteru niż powinno go tam być w chwili formowania się planety. Oprogramowanie nie wypowiadało się na temat przyczyn tego faktu, Orlando nie miał jednak wątpliwości. Ktoś dokonał transmutacji tych izotopów. Ktoś celowo uczynił cięższą atmosferę planety, by przedłużyć jej życie.

13 SWIFT Polis Carter-Zimmerman, orbita Swifta 85 801 536954 849 SCzK 16 marca 4953, 15:29:12,003 CzU

Yatima zajmowało sondę sąsiadującą z sondą Orlanda. Obie widziało jako wysmukłe, wyposażone w płetwy wehikuły o długości około trzech delta, unoszące się nad płaską, czerwoną pustynią Swifta. W rzeczywistości sondy były sferami o średnicy pół milimetra, napędzanymi światłem Woltera, najczęściej unoszonymi przez wiatr, lecz czasami również generującymi siłę nośną przez ruch wirowy, albo posuwającymi się naprzód dzięki pompowaniu gazów atmosferycznych przez sieć kanałów wyłożonych molekularnymi rzęskami. Mimo wykorzystania zaawansowanego oprogramowania pilotującego, kręcenie kierownicą nie zawsze dawało pożądane rezultaty. — Oaza. — Gdzie? — zapytał Orlando, rozglądając się wkoło. — Na lewo od ciebie. Yatima jeszcze nie skręciło, nie chcąc uderzyć bokiem w Orlanda. Nie było prawdopodobne, by sondy się ze sobą zderzyły, a nawet gdyby do tego doszło, nic wielkiego by się nie stało, ale zaraz po przybyciu z Konishi, ve wbudowało w swoje programy nawigujące silną awersję wobec kolizji. Mieszkańcy Carter-Zimmerman nie lubili, gdy inni próbowali zająć to samo miejsce w środowisku. Orlando skierował swój wehikuł w lewo, i ruszyli w stronę oazy. To była kałuża o średnicy kilku metrów — kilkudziesięciu kilodelta w ich obecnej skali — wypełniona wodą uwięzioną pod polimerową membraną. Napięcie powierzchniowe nadało owej błonie kształt wklęsłego lustra, i odbijające się w nim bladokarmazynowe niebo wyglądało, jakby zawisło kilka centymetrów poniżej poziomu gruntu. W rzadkiej atmosferze Swifta czysta woda wrzała w temperaturze sześćdziesięciu stopni Celsjusza, deszcz mógł więc padać tylko po nocnej stronie, ale gdy wystarczająco wiele deszczówki nakryło skupisko zarodników, cała wyschnięta mikroekologia wracała do życia i starała się zatrzymać wodę tak długo, jak to tylko możliwe. Pokrywająca wodę błona ograniczała parowanie, a mieszanina rozmaitych związków chemicznych mogła podwyższać temperaturę wrzenia nawet o dziesięć stopni, ale popołudniem trwającego pięćset siedem godzin dnia ocalała już tylko garstka powstałych nocą oaz. Niemniej, miejscowe formy życia radziły sobie z wysuszeniem spowodowanym przez wyparowanie wody co najmniej równie dobrze, jak większość prymitywnych organizmów na Ziemi z zamarznięciem. Z bliska mogli zobaczyć zdumiewający świat ukryty pod półprzezroczystą powierzchnią. Mięsożerne rośliny w kształcie szerokich helis lśniły złoto-turkusowym blaskiem; jeden z rojów omijających ich trujące liście miał intensywną, ciemnoczerwoną barwę, inne zaś były błękitne jak przedrozbłyskowe niebo na Ziemi. Wszystkie formy życia na Swifcie na szeroką skalę wykorzystywały w swej biochemii siarkę. Owa biochemia była oparta na węglu, ale w pierwotnych czasach jakiś przypadek najwyraźniej sprawił, że siarka dzieliła jego strukturalną rolę. Jednym z efektów ubocznych były jaskrawe kolory. — Może wszystko to stworzono drogą inżynierii genetycznej — zastanawiało się Yatima. — W

celach dekoracyjnych. Może Swift był sterylną, pozbawioną atmosfery planetą do chwili, gdy ktoś tu przybył i zbudował ten ekosystem cząsteczka po cząsteczce, wykorzystując cięższe izotopy, żeby przetrwał nieco dłużej. To jak rzeźbienie w złocie dla uniknięcia korozji. — Nie. Gdziekolwiek są teraz transmutatorzy, to musiała być ich rodzinna biosfera — zapewnił Orlando z niezwykłą determinacją, jakby alternatywa była zbyt dekadencka i frywolna, by mógł ją brać pod uwagę. — Na pewno zastępowali izotopy powoli, wprowadzając je do istniejącej atmosfery przez tysiąclecia. To świadczy o szacunku, że nie otoczyli swego domu ochronną sferą, nie przesunęli jego orbity ani nie zmodyfikowali słońca. Zamiast tego wprowadzili zmiany na najniższym możliwym poziomie, poniżej biochemii. Yatima przeleciało swym wehikułem nad kałużą. Jaskrawozielone węgorze długości kilku milimetrów posuwały się wężowym ruchem, znacznie szybciej niż sonda. Czerwono-żółty pająk o dwunastu odnóżach chodził głową na dół po membranie, chwytając płaskie glisty, które żyły w jej wnętrzu. Yatima nie miało zbyt wiele sympatii dla jego ofiar, beztrosko żywiących się ochronnymi polimerami syntetyzowanymi i wydalanymi przez niemal wszystkie pozostałe gatunki. Z drugiej jednak strony, była to nisza błagająca o wypełnienie, a żadne z tych stworzeń niczego nie robiło świadomie. — Jeśli tak bardzo im zależało na ich biologicznych kuzynach, z pewnością nie spodziewali się G-1 Lac. Nie ma tu żadnych osłon przed rozbłyskiem promieniowania gamma. Orlando nie dał się przekonać. — Być może jedyne, co mogliby zrobić, było dla nich absolutnie niedopuszczalne. Z pewnością też wiedzieli, że nawet jeśli dojdzie do masowego wymierania, dali biosferze odporność potrzebną, by mogła się odbudować. Znaleźli na Swifcie tylko niewiele skamieniałości, trudno więc było im ocenić, w jakim stopniu rozbłysk zaszkodził miejscowemu życiu. Modele sugerowały, że większość istniejących gatunków powinna sobie dobrze poradzić, co raczej nie było zaskakujące, ponieważ były to te gatunki, które przetrwały, a nie reprezentatywna próbka przedrozbłyskowego życia. Materiał genetyczny krążył między pięcioma różnymi schematami kodowania w kolejnych pokoleniach; niektóre gatunki używały „czystych” schematów — zawsze najpierw Alfa, potem Beta, Gamma, Delta, a wreszcie Epsilon — podczas gdy inne w każdym pokoleniu mieszały ze sobą wszystkie pięć. Część biologów zapewniała, że wykryła genetyczne wąskie gardło spowodowane rozbłyskiem G-1 Lac, Yatima nie było jednak przekonane, czy ktokolwiek rozumie biochemię Swifta na tyle dobrze, by ocenić, jaki powinien być poziom różnorodności w normalnych warunkach. — To gdzie oni są? Czy połknął ich Introdus, czy może rozproszyła Diaspora? Skoro tak świetnie potrafisz odczytywać ich myśli, nie powinieneś mieć kłopotów z odpowiedzią na to pytanie. — Czy byłbym tu, gdybym uważał, że marnuję czas? — zapytał Orlando z niezachwianą pewnością siebie. W jego głosie pobrzmiewała ironia, ale Yatima nie sądziło, by to był tylko żart. Zbadali całą planetę z orbity, poszukując miast, ruin, anomalii masy, ukrytych pod ziemią budowli. Jednakże równie zaawansowana cywilizacja z pewnością zminiaturyzowałaby swe polis do stopnia niewykrywalności. Niewielką nadzieję stwarzała jedynie myśl, że skoro transmutatorom chciało się interweniować w los organicznego życia na Swifcie, mogą od czasu do czasu pokazywać się przy oazach. Yatima nie czuło optymizmu. Gdyby nadal przebywali na planecie, raczej nie mogliby nie zauważyć gości. Mimo to nie raczyli nawiązać kontaktu. A jeśli nie chcieli, by ich zauważono, raczej nie wyślą ociężałych, długich na milimetr sond, by pływały po kałużach. Ve obserwowało nietypowe półprzezroczyste stworzenie, przepływające pod sondą,

napędzane strumieniem wody, który wytwarzało, kurcząc swe puste w środku ciało. Yatima sądziło, że będzie przygotowane do badań podobnego świata, cierpliwego pomagania biologom w wyciąganiu dotyczących procesów ewolucyjnych wniosków, jakie mogła zaoferować nawet najskromniejsza pozaziemska biosfera. Nie znajdą tu nowych spektakularnych planów budowy ani cyklów życiowych, nowych strategii żerowania i rozmnażania, których nie wypróbowano przedtem na Ziemi, ale na poziomie molekularnym wszystko działało inaczej, i mieli do zbadania cały rozległy labirynt zupełnie nowych ścieżek biochemicznych. Jednakże myśl o transmutatorach nie pozwalała przejmować się takimi drobiazgami. Ich nieobecność — albo ich perfekcyjny kamuflaż — zmonopolizowała uwagę wszystkich, czyniąc ze skomplikowanej biochemii planety wyjątkowo długi przypis do znacznie bardziej fascynującej pustej strony. Yatima zwróciło się w stronę Orlanda. — Nie sądzę, żeby się ukrywali. Nie mogą być aż tak nieśmiali po tym, jak dali atmosferze widmo krzyczące: „Cywilizacja! Chodźcie nas odwiedzić!”. Zauważyliśmy to dopiero z bliska, ale nie trzeba daleko bardziej zaawansowanej technologii, by dostrzec coś takiego z odległości tysięcy lat świetlnych. Orlando nie odpowiadał. Cały czas wpatrywał się w kałużę, obserwując stado karmazynowych larw, które zmieniały skórę i pożerały nawzajem swe odrzucone powłoki. Yatima rozumiało, dlaczego tak mu zależy na kontakcie z transmutatorami. Pod koniec Diaspory, gdy jego rozproszone klony zjednoczą się na nowo, Ziemia znowu będzie się nadawała do zamieszkania, ale on nigdy nie będzie mógł bezpiecznie wrócić do ciała, dopóki nie wyjaśni się przyczyn G-1 Lac. Wszelkie stworzone w Koalicji teorie pozostaną równie podejrzane, jak dawne przekonanie, że do kolizji gwiazd neutronowych pozostało siedem milionów lat. Jeśli jednak transmutatorzy śledzili galaktyczną dynamikę od milionów lat i byli tak wspaniałomyślni, że zmodyfikowali atmosferę tej planety, atom po atomie, by ocalić swych odległych kuzynów przed zagładą, z pewnością nie poskąpią niemowlęcej cywilizacji kilku rad dotyczących długoterminowego przetrwania. — W porządku. — Orlando uniósł wzrok. — Może to widmo miało być sygnałem. Może właśnie o to im chodziło. Mogliby zachować atmosferę na tysiąc innych sposobów, ale wybrali metodę łatwą do zauważenia. — Myślisz, że chcieli przyciągnąć uwagę? Po co? — Żeby zwabić tu innych. — W takim razie czemu są tacy nietowarzyscy? A może to zasadzka? — Bardzo zabawne. — Orlando uniósł wzrok. — Masz rację. Nie ukrywają się przed nami. To absurd. Odeszli. Ale z pewnością zostawili coś po sobie. Coś, co chcieli nam pokazać. Yatima wskazało na oazę. — Myślisz, że zbudowali dekoracyjną sadzawkę i zaprosili całą Galaktykę, żeby ją podziwiała? — zapytał ze śmiechem Orlando. — W tej chwili nie wygląda zbyt imponująco — przyznało Yatima. — Ale nawet woda złożona z deuteru i tlenu 18O stopniowo wysycha. Sześć miliardów lat temu mogła być naprawdę spektakularna. Orlando nie dał się przekonać. — Może mylimy się co do biosfery. Może w chwili odejścia transmutatorów nie było tu żadnego życia. Mogło wyewoluować później. Uporczywe utrzymywanie się pary wodnej w atmosferze może być tylko skutkiem ubocznym metody, którą wybrali, by zwrócić na Swifta uwagę każdego, kto ma porządne spektroskopy i choć odrobinę inteligencji. — A my po prostu nie przeszukaliśmy planety wystarczająco dokładnie, by odnaleźć to, co na

niej zostawili? Przynęta nie zaliczała się do subtelnych, więc sama nagroda powinna być równie łatwa do zauważenia. Chyba że obróciła się już w proch i właśnie patrzymy na jej pozostałości. Orlando milczał przez chwilę. — W takim razie powinni byli użyć przynęty, która również by się rozpadła — odparł wreszcie z goryczą. Yatima powstrzymało się przed wspominaniem o trudnościach technicznych, jakie wiązałyby się z wyborem izotopów o odpowiednim okresie rozpadu połowicznego. — Mogli odwiedzić inne planety i zostawić tam coś bardziej trwałego — przyznało. — Następne C-Z, które przybędzie do wyznaczonego celu, może znaleźć jakiś artefakt... Umilkło. Coś odwróciło vir uwagę. Na granicy vir świadomości czaiła się inna możliwość. Odczekało kilka tau, ale nadal się nie objawiała. Zostawiło w środowisku Swifta vir ikonę z możliwością odbioru linearnych danych na wypadek, gdyby Orlando coś powiedział, po czym przeniosło gestaltowy punkt widzenia na mapę swego umysłu. Środowisko przedstawiało wielką, trójwymiarową sieć połączonych ze sobą, przypominających neurony obiektów, były one jednak symbolami, nie węzłami w sieci najniższego poziomu, przetwarzającej poszczególne impulsy danych. Każdy symbol lśnił z intensywnością proporcjonalną do wzmocnienia, jakie otrzymywał od pozostałych, dominujących już nad siecią — obiektów świadomego zainteresowania Yatima. Proste linearne kaskady szybko wypróbowywano, a potem hamowano je, jako stare. W przeciwnym razie vir umysł sparaliżowałyby banalne samowzmacniające się pętle, takie jak zimne/gorące albo suche/mokre. Natomiast nowe kombinacje symboli cały czas wysyłały impulsy, a jeśli wpadały one w silny rezonans z aktualną aktywnością, ich sojusz można było wzmocnić, a nawet pozwolić mu dotrzeć do świadomości. Myśl bardzo przypominała biochemię; ciągle dochodziło do milionów losowych kolizji, ale potrzebny był produkt o odpowiednim kształcie, mocno przylegający do istniejącego szablonu, który przyśpieszał proces w spójny sposób. Mapa była odtworzeniem zapisu w zwolnionym tempie. Yatima obserwowało wzorce impulsów kryjące się za irytującym wrażeniem, które nie chciało się skonkretyzować, nie zaś aktualne impulsy spowodowane aktem patrzenia na mapę. Oprogramowanie mapy przypisało sojuszowi, o który chodziło, odrębną barwę, ułatwiając jego zauważenie, choć przez przypadek nie przekroczył on progu samopodtrzymującej się aktywności. Impulsy wysyłały symbole oznaczające „izotop”, „trwały”, „oczywisty”... i „neutron”. Przez chwilę Yatima czuło zdumienie. Potem wrażenie logicznych połączeń wezbrało znowu i ve dokładnie wiedziało to, czego przedtem nie pomyślało do końca. Jeśli ciężkie, ale stabilne izotopy w atmosferze Swifta miały przyciągnąć uwagę do czegoś trwałego, cóż mogłoby być trwalsze niż same atomy? Izotopy nie były informacją od transmutatorów mówiącą: „Przybądźcie i zbadajcie ten świat w poszukiwaniu naszych bibliotek pełnych z trudem zdobytej wiedzy... mimo że mogły się już obrócić w proch”. Nie mówiły też: „Przybądźcie i zachwyćcie się tym życiem, które stworzyliśmy... mimo że mogło już wyginąć”. Przekaz izotopów brzmiał: „Przybądźcie i przyjrzyjcie się tym izotopom”. — Zwariowałoś? — krzyczał Orlando. — Co ty wyprawiasz? Yatima natychmiast przeskoczyło z powrotem do środowiska Swifta. Vir wehikuł na wpół zanurzył się w oazie. Nie ulegało też wątpliwości, że albo sama sonda, albo strumienie powietrza z jej dysz, przebiła membranę. Gdy wehikuł wzbił się w górę, odsłonięta woda eksplodowała bąblami o szerokości dziesiątków delta, które pękały, tworząc obłoki szybko się rozpraszającej pary. Choć powierzchnia wody wrzała, z rozerwanych brzegów błony wyrastały lepkie witki

unoszące się nad otworem. Kilka z nich spotkało się już ze sobą i połączyło, tworząc nad raną luźną siatkę mogącą służyć jako podstawa repolimeryzacji. Otwór był jednak za duży i buchająca para na spółkę z kipiącą wodą zniszczyły wątłe mostki. Membrana rozerwała się jeszcze bardziej. Nie sposób już było powstrzymać tego procesu. — To była głupota! Pierdolona głupota! Zabiłoś je! Yatima zawahało się, a potem przeskoczyło w konishijskim stylu do drugiego wehikułu i złapało Orlanda za ramiona. — Wszystko w porządku, Orlando! Przetrwają! Są do tego przystosowane! — Orlando odepchnął vir, wymachując rękami. Wrzeszczał z żalu i gniewu. Yatima nie próbowało już go dotykać, ale przyglądało mu się uważnie. — Przetrwają — powtórzyło spokojnie. To nie było do końca prawdą. Tylko jedna trzecia osobników przeżywała wrzenie wody i ponowne nawodnienie. Spojrzało w dół. Po całej oazie została jedynie plama błota, lepkie resztki trzymające się kilku pokrytych warstwą polimeru bąbli pary, które rozszerzały się powoli, zmierzając do pęknięcia. Wszystkie barwy życia Swifta połączyły się w lekko opalizujący brąz. Nie widziało się już pozostałości żadnego rozpoznawalnego planu budowy. Wyraźną geometrię funkcjonujących organizmów spłaszczono w dwuwymiarową bliskość wspomaganą chemicznymi markerami. Ten proces nie zawsze jednak był odwracalny, a kodowanie nie było w pełni jednoznaczne. Nawet przedstawiciele odrębnych gatunków pochwyceni razem przez nagłą suszę mogli po nawodnieniu stać się genetycznymi chimerami, wymieniającymi się nawzajem zarodnikami służącymi jako źródła tkanek dla ich zrekonstruowanych ciał. — Gdzie byłoś? — Twarz Orlanda promieniowała grozą i wzgardą. — To były prawdziwe, żywe stworzenia, a ty nie potrafiłoś nawet skupić na nich wzroku! — To musiał być nagły prąd zstępujący. Autopilot zapobiegłby wpadnięciu sondy do wody, gdyby tylko było to możliwe. — W żadnym wypadku nie powinnoś tak bardzo obniżać lotu! Lecieli na tej samej wysokości. — Posłuchaj — powiedziało Yatima. — Przykro mi, że tak się stało. Trzeba będzie zwiększyć margines bezpieczeństwa dla sond. Ale ziarnko piasku niesione wiatrem równie dobrze mogłoby wywołać taki sam skutek. Poza tym membrana i tak by pękła przed upływem dziesięciu minut pod wpływem ciśnienia pary. Wiesz o tym. Gniew odpłynął z jego oczu. Orlando odwrócił się, zasłaniając twarz rękoma. Yatima czekało w milczeniu. Już dawno temu uświadomiło sobie, że nie może w tej sprawie nic zrobić. — Myślę, że wiem, co transmutatorzy dla nas zostawili. — Wątpię w to. — Co dodajesz do wodoru, żeby uzyskać deuter? Co dodajesz do węgla 12C, żeby uzyskać izotop 13C? Orlando spojrzał na vir, widocznie ocierając niewidoczne łzy. Jego publiczna ikona mogła ujawniać jego prywatne poczucie ucieleśnienia bądź nie, nigdy się jednak nie nauczył gładko łączyć ze sobą obu poziomów, a teraz, gdy jego wściekłość ustąpiła, sprawiał wrażenie tak wątłego, jakby w każdej chwili mógł się rozsypać. Wystarczyłoby jeszcze tylko jedno rozczarowanie. — Mieliśmy odpowiedź przed oczami — stwierdziło Yatima. — Neutrony? — Tak. — Neutrony to neutrony. Co można w nich znaleźć? Co tutaj jest warte osiemdziesięciu dwóch

lat świetlnych podróży? — Neutrony to tunele czasoprzestrzenne. — Yatima uniosło ręce i stworzyło standardowy diagram Kozuch. Jeden jego koniec rozgałęział się na trzy części. — Jeśli nieżyjący klon Blanca miał rację, transmutatorzy mieli tyle stopni swobody, ile tylko ich potrzebowali, by uczynić neutrony Swifta jedynymi w swoim rodzaju.

14 WBUDOWANE PRZEJŚCIA Polis Carter-Zimmerman, orbita Swifia 85 801 737882 747 SCzK 18 marca 4953, 23:17:59,901 CzU

Yatima umówiło się na spotkanie z Orlandem w środowisku Bazy Liliput, dwudziestometrowej kopule pełnej naukowych instrumentów, usytuowanej na równikowym płaskowyżu, daleko od nizin o umiarkowanym klimacie, gdzie powstawały oazy. Kopułę i wszystko, co się w niej znajdowało, zbudowały konwencjonalne nanomaszyny, ale surowców nie sposób byłoby odnaleźć na miejscu bez wsparcia znacznie bardziej zaawansowanej technologii. Byłe gwiezdne szczenię imieniem Enif, które zmieniło modyfikatory po przybyciu do 51 Pegasi i z pasją zajęło się fizyką jądrową, skonstruowało pierwsze femtomaszyny sto lat przed przybyciem C-Z na Woltera. Wykorzystując luźno związane neutrony jąder halo na sposób przypominający chmury elektronowe zwyczajnych atomów, Enif zdołał zbudować „cząsteczki” pięć rzędów wielkości mniejsze od tych, które opierają się na wiązaniach elektronowych, a za ich pośrednictwem dotarł do femtomaszyn zdolnych przenosić protony i neutrony między poszczególnymi jądrami. Niezbędną nadwyżkę energii wiązania zatrzymywały jako deformację struktury. Na Swifcie ten wynalazek okazał się bezcenny. Normalne, lekkie izotopy pięciu transmutowanych pierwiastków były niezbędne do pewnych doświadczeń, a wiele innych pierwiastków rzadko występowało na powierzchni w jakiejkolwiek postaci. Musieli zaczekać dwa dni, nim komora stanie się wolna. W tej samej chwili, gdy Yatima znalazło się w środowisku, poprzednia aparatura, służąca do poszukiwania tlenu 16O w starych złożach mineralnych, rozpuszczała się na pierwiastki składowe, spływające do rezerwuaru. Komora miała powierzchnię jednego metra kwadratowego w skali jedno delta równa się jeden centymetr i sprawiała wrażenie wystarczająco dużej dla wszelkich wyobrażalnych doświadczeń, w rzeczywistości jednak była trochę przyciasna. Yatima znalazło w bibliotece plany analizatora przesunięcia fazowego neutronów, stworzone przez samego Michaela Sinclaira, który był studentem Renaty Kozuch. Gdy na Ziemię dotarły wiadomości o rozszerzeniach teorii Kozuch zaproponowanych przez Blanca, większość fizyków po prostu zlekceważyła ten model jako metafizyczny nonsens, ale Sinclair zbadał go dokładnie, pragnąc zaplanować doświadczenie, które osiągnie coś więcej niż teoretyczne wyjaśnienie post factum długości przenikalnych tuneli Kuźni. Pojawił się Orlando. Oprogramowanie środowiska nie za bardzo wiedziało, co zrobić z jego wydechami. W Bazie Liliput utrzymywano wysoką próżnię, i w pierwszej chwili przed Orlandem zmaterializował się obłoczek kryształków lodu powstałych z jego wystygłego tchnienia. Po chwili jednak jakiś podsystem zmienił zdanie i zaczął w magiczny sposób usuwać domniemane zanieczyszczenie, gdy tylko wydostawało się z ust gościa. Po zbudowaniu rusztowania analizatora nanomaszyny komory rozpoczęły pracę nad samym urządzeniem, wydobywając nici baru, miedzi i iterbu z rezerwuaru, a potem, przędąc z nich delikatne, szare cewki z nadprzewodzącego drutu, mające się składać na magnetyczne zwierciadło półprzezroczyste — dziwna nazwa dla elementu, który w rzeczywistości miał odbijać tylko pojedynczy neutron. Orlando z powątpiewaniem przyglądał się ich poczynaniom. — Naprawdę myślisz, że transmutatorzy liczyli na to, że ktoś wykona tak subtelne

doświadczenie? Yatima wzruszyło ramionami. — Co w nim subtelnego? Odległość między widmem deuteru i wodoru wynosi tylko kilka dziesięciotysięcznych, ale nie potrafimy sobie wyobrazić, by ktoś mógł jej nie zauważyć. — Poziom deuteru sześć tysięcy razy wyższy od normalnego nie jest subtelny — zauważył z ironią Orlando. — Podobnie jak para wodna cięższa o dwadzieścia procent. Ale cząstki, które zachowują się tak samo jak neutrony, dopóki nie rozszczepisz ich na dwa stany kwantowe, obrócisz jedną o ponad siedemset dwadzieścia stopni, a następnie zrekombinujesz, by sprawdzić ich względne fazy? To mi wygląda na subtelne. — Może tak. Ale transmutatorzy nie mieli zbyt wielkiego wyboru. Nie da się wyprodukować neutronów cięższych o dwadzieścia procent. Jedyne, co mogli robić, to otoczyć je innymi warstwami, by przyciągnąć do nich uwagę. Co czyni Swifta niezwykłym? Ciężkie izotopy w atmosferze. Co czyni niezwykłymi same izotopy? Dodatkowe neutrony, które zawierają. A same neutrony? W neutronie można zmienić tylko jedno, nie zmieniając go w coś zupełnie innego. Długość jego tunelu czasoprzestrzennego. Orlando sprawiał wrażenie, jakby miał zamiar się sprzeciwić, ale po chwili uniósł ręce w geście rezygnacji. Nie było sensu się spierać. Wkrótce i tak poznają odpowiedź. W wersji teorii Kozuch rozbudowanej przez Blanca, podobnie jak w tradycyjnej, większość tuneli czasoprzestrzennych powiązanych z cząstkami elementarnymi była tak samo krótka jak wąska, dwa wyloty — dwie cząstki — dzieliły ze sobą tę samą sześciowymiarową mikrosferę. To był najbardziej prawdopodobny stan tunelu czasoprzestrzennego powstałego z próżni. Taki tunel — w przeciwieństwie do przenikalnego — nie mógł swobodnie zmieniać długości po uformowaniu. Nie było jednak żadnego teoretycznego powodu, dla którego nie mogłyby istnieć dłuższe tunele — łańcuchy krótszych połączone końcami, szeregi mikrosfer rozciągające się na sześć dodatkowych makroskopowych wymiarów. Po utworzeniu byłyby stabilne, rzecz w tym, by wiedzieć, jak je zbudować. Zwyczajne zderzenia czołowe o wysokiej energii po prostu łączyły dwie mikrosfery w jedną.

*** Sinclair poddał próbom kilka bilionów elektronów, protonów i neutronów. Nie znalazł żadnych długich tuneli, ale to nie dowodziło, że są one fizycznie niemożliwe, a tylko potwierdzało, że występują w naturze bardzo rzadko. Jeśli transmutatorzy pragnęli pozostawić trwałe naukowe dziedzictwo, Yatima nie potrafiło sobie wyobrazić żadnej lepszej możliwości. Długie neutrony mogły rzucić światło na fundamentalną kwestię, z którą w innej sytuacji niemowlęca cywilizacja mogłaby się borykać przez tysiąclecia. Uwięzione w stałych izotopach na planecie krążącej wokół powoli się palącego słońca, pozostałyby dostępne przez trzydzieści albo czterdzieści miliardów lat. Było też możliwe, że pomagały one w rozwiązaniu problemu diametralnie przeciwnego niż sposób ich powstania: jak spowodować, by przenikalne tunele pozostały krótkie, co umożliwiłoby przemierzenie Galaktyki. Nanomaszyny przeszły od zwierciadła do drugiego zestawu cewek, mającego dokonać rotacji jednego ze stanów kwantowych neutronu, podczas gdy będzie on wędrował jednocześnie dwiema alternatywnymi ścieżkami. Na pierwszy rzut oka, nie było żadnego oczywistego sposobu na odróżnienie długiej postaci cząstki od krótkiej. Żadna z nich nie posiadała przenikalnego tunelu, nie można więc było wysłać przez nie sygnału i zmierzyć czasu. Sinclair uświadomił sobie jednak, że typowy podział cząstek na fermiony i bozony staje się nieco bardziej skomplikowany, gdy dopuści się istnienie długich cząstek. Klasyczne właściwości fermionu obejmują połówkową

wartość spinu oraz podporządkowanie zasadzie wykluczania Pauliego (która nie pozwala, by wszystkie elektrony w atomie oraz neutrony i protony w jądrze spadły do tego samego stanu o najniższym poziomie energii). Na rotację o trzysta sześćdziesiąt stopni fermiony reagują przesunięciem fazowym o sto osiemdziesiąt stopni w stosunku do niezrotowanej wersji. Fermion potrzebuje dwóch pełnych rotacji, siedmiuset dwudziestu stopni, żeby wrócić do tej samej fazy. Bozonom wystarcza jeden obrót, by znaleźć się z powrotem w punkcie wyjścia. Długa cząstka złożona z nieparzystej liczby fermionów zachowywałaby pierwsze dwie właściwości, lecz jeśli w jej skład wchodziły również bozony, ich obecność dawałaby się odczuć we wzorcu zmian zachodzących podczas rotacji. Długa cząstka o sekwencji tuneli fermion-bozonfermion-fermion, po jednym albo dwóch obrotach zachowywałaby się jak pojedynczy fermion, ale po trzecim natychmiast wróciłaby do poprzedniego stanu. Dalsza rotacja pozwoliłaby zbadać strukturę tunelu na jeszcze większą głębokość: dla każdego fermionu w łańcuchu trzeba by dwóch obrotów, żeby cząstka wróciła do początkowej fazy, dla bozonu zaś wystarczyłby jeden. Jak ujął to Orlando — szukając trójwymiarowej analogii, podczas gdy Yatima zaczęło gadać o teorii grup i topologii — to było jak zjeżdżanie w głąb tunelu czasoprzestrzennego na poręczy krętych schodów. Czasami po zatoczeniu pełnego kręgu przekonywałeś się, że nagły skręt poręczy odwrócił cię do góry nogami i musiałeś zatoczyć kolejny, by klatka schodowa odzyskała pierwotny wygląd. W innych przypadkach wystarczał prosty zakręt w lewo. Gdy nanomaszyny zakończyły pracę, podłączając źródło i detektory neutronów do złącza danych komory, Yatima pomyślało o skontaktowaniu się z Blanca. Jednakże, podczas ich jedynego spotkania, klon z Woltera nie wykazał nawet najmniejszego zainteresowania ideami wersji z Fomalhaut. Blanca we wszystkich wersjach odmawiało spowolnienia czasu do prędkości cielesnych, co w całej Diasporze stało się standardową praktyką po przybyciu do celu, i w rezultacie stało się raczej izolowane. Sinclair mógłby pragnąć zobaczyć eksperyment, ale będzie musiał zaczekać osiemdziesiąt dwa lata, ponieważ w ogóle nie wziął udziału w Diasporze. Yatima wskazało na przełącznik uruchamiający źródło neutronów. Był to tylko środowiskowy obiekt, wbudowany w ich pole widzenia przez maszynę, ale jego naciśnięcie przekaże sygnał, nakazujący Liliputowi przepuszczenie pierwszego neutronu. — Chcesz, żeby ten zaszczyt przypadł tobie? Orlando się zawahał. — Nadal nie jestem pewien, co bym wolał. Poznać egzotyczną fizykę transmutatorów... czy bawić się widokiem tego, jak szukasz wyjaśnień, kiedy się okaże, że się myliłoś. Yatima uśmiechnęło się spokojnie. — Nasze preferencje mają tę cudowną cechę, że w ogóle nie wpływają na wydarzenia. Po prostu naciśnij przełącznik. Orlando podszedł bliżej i zrobił to. Ekran ulokowany obok przełącznika — również będący obiektem środowiskowym — natychmiast wypełniły symbole, przesuwające się tak szybko, że zmieniały się w zamazaną plamę. Yatima spodziewało się krótkiego wzorca, powtarzającego się po pięciu, góra sześciu obrotach albo — jeśli ku vir rozczarowaniu okaże się, że neutrony są normalne — tylko po dwóch. Kilka segmentów powinno wystarczyć, by rozstrzygnąć sprawę, ale może transmutatorzy nie mieli kontroli nad całkowitą długością tunelu. — Czy to awaria sprzętu, czy niewiarygodny sukces? — zapytał Orlando. — Mam nadzieję, że to drugie. Yatima wysłało do ekranu gestaltowe polecenie ponownego odtworzenia zapisu. Jego pierwszy fragment pokazywał, jak neutron zmienia fazę w wyniku kolejnych obrotów:

Tuż poniżej wyświetlała się interpretacja:

FbFFbbFFFbbbFFFFbbbb...

— Fermion, bozon, fermion, fermion, bozon, bozon... — Daję słowo, że to nie oszustwo — zapewniło Yatima. — Wierzę ci. — Rachuba doszła do stu dwudziestu sześciu. Potem wzorzec się zatrzymał i jego miejsce zajęło coś znacznie trudniejszego do odczytania. Orlando wyglądał niemal na wystraszonego. — To wiadomość. Zostawili nam wiadomość. — Nie możemy tego wiedzieć. — To mógłby być ekwiwalent całej ich biblioteki polis. Powiązany w jeden neutronowy tunel czasoprzestrzenny. Uśmiechał się nerwowo. Yatima zastanawiało się, czy symulujące ciało oprogramowanie pozwoli mu wyjść z szoku. — A może to tylko dowód sztuczności. Nieprawdopodobna sekwencja, której nikt nie mógłby wziąć za naturalne zjawisko i podjąć próby jej wyjaśnienia, prowadzącej do wypaczenia jego fizyki. Nie wyciągaj przedwczesnych wniosków. Orlando skinął głową i otarł dłonią czoło. Wskazał na ekran, by przewinąć go naprzód, do najnowszych danych. Strumień nadal płynął, lecz wyraźnie wolniej. Każdy test dla określonej liczby obrotów trzeba było wykonywać kilka razy, by otrzymać wiarygodne statystycznie rezultaty, a po miliardzie obrotów i zmierzeniu interferencji nie można było po prosto dokonać kolejnej rotacji, by sprawdzić liczbę miliard jeden. Trzeba było zaczynać od początku. Czekali, aż wzorzec się powtórzy. Po dwudziestu dwóch minutach neutron się rozpadł, nie powtarzając się już więcej. Teoretycznie pozostały po nim proton powinien zachować tę samą sekwencję, ale Yatima nie przygotowało nic, co pozwoliłoby go schwytać, a poza tym trzeba by przebudować całą maszynę, żeby poradziła sobie z cząstką posiadającą ładunek. Ve poleciło analizatorowi przestawić się na znacznie większą częstotliwość obrotów. Drugi neutron szybko przekazał im tę samą sekwencję co pierwszy, i przeżył wystarczająco długo, by zacząć się powtarzać po sześć razy dziesięć do osiemnastej segmentów. Sześć eksabajtów danych nie równało się bibliotece polis, ale dawało miejsce na znacznie więcej niż podpis autora albo jakieś czcze subatomowe graffiti. Ekran przetłumaczył sekwencję na stylizowane kręte schody Orlanda, powykręcaną wstążkę przypominającą DNA, ale znacznie dłuższą niż jakikolwiek genom czy ziarno umysłu. Do tej chwili Yatima właściwie nie wyczuwało tu dotyku obcej cywilizacji. Niezwykły rozkład izotopów był jednoznaczny, ale zbyt amorficzny, by przekazywać cokolwiek poza informacją o swej sztuczności. Nie znaleźli żadnych ruin, pomników ani odprysków. Nie sposób też było określić, czy formy życia z oaz były biologicznymi kuzynami transmutatorów, ich sztucznie stworzonymi zabawkami, czy też pojawiły się przypadkowo i nie miały z nimi żadnego związku. Teraz jednak okazało się, że cała planeta jest pełna artefaktów starszych niż wszelkie piramidy czy drapacze chmur i zawierających więcej informacji niż papirusy albo dyski optyczne. I każdy pikogram atmosferycznego dwutlenku węgla zawiera trzysta miliardów tych artefaktów. Yatima spojrzało na Orlanda. — Czy ogłosimy to teraz, czy najpierw spróbujemy interpretacji?

W bibliotece było mnóstwo analizującego wzorce oprogramowania, efektu trzech tysięcy lat przygotowań na tę chwilę. Sprawdzono już za jego pomocą większość rozmaitych znalezionych na Swifcie genomów, bezskutecznie poszukując w nich ukrytych przekazów. Orlando zdołał się uśmiechnąć porozumiewawczo. — To nie jest tak, jakbyśmy się włamywali do grobowca. Niczego nie uszkodzimy samymi spojrzeniami. Yatima przeskoczyło do ksenolingwistycznego środowiska indeksowego, pomieszczenia pełnego gablot zawierających imitacje kamieni z Rosetty, kruche zwoje i manuskrypty oraz dziwaczne elektromechaniczne maszyny do łamania kodów. Zbudowało kanał łączący zapis neutronowych danych z łańcuchem tych programów analitycznych. Orlando podążył za ver i znaleźli się w sali o pokrytej dywanami podłodze, gdzie przyglądali się w milczeniu, jak rój niebieskobiałych świetlików symbolizujących dane przesuwa się od ikony do ikony. Dwunasta ikona w łańcuchu była staroświeckim kineskopowym ekranem i reprezentowała absurdalnie naiwny program, który Yatima uwzględniło wyłącznie dlatego, że wymagał bardzo niewiele czasu. Gdy tylko świetliki wylądowały na bakelitowej obudowie, ekran się włączył. Obraz zaczynał się jako pojedyncza, krótka, pionowa linia. Potem następowało powolne zbliżenie, ukazujące dziesiątki, a nawet setki podobnych linii. Yatima nie rozpoznawało tego wzorca, ale programowi to się udało: dolne początki linii oznaczały położenie gwiazd — Woltera i jego tła widzianych pod określonym kątem, około pięćdziesięciu milionów lat temu. O dziwo, nie był to rzut horyzontalny, ale prostokątny. Czy to coś mówiło o układzie zmysłowym transmutatorów? Yatima powstrzymało się od spekulacji. Mapy Ziemi sporządzano w najrozmaitszych postaciach — od rozłożonej na płaszczyźnie skórki pomarańczy aż po odbicie planety w gigantycznym krzywym zwierciadle. Żadna z tych perspektyw nic nie mówiła o naturze wzroku cielesnych. Orlando ciężko wypuścił powietrze. — Pikselowy obrazek? Czy to aż takie proste? — W jego głosie zabrzmiało coś bliskiego rozczarowaniu, po chwili jednak roześmiał się z zachwytem. Stare dobre obrazki zmieniające się z upływem czasu! To ci dopiero antidotum na abstrakcjonizm! — Przerwał na chwilę. — Nawet jeśli to tylko fragment danych. Yatima odbierało gestaltowe tagi wypakowane dodatkowymi informacjami, wysyłane przez ikonę kineskopu, ale Orlando uparcie odczytywał to samo pod postacią linearnego tekstu z okna translacyjnego wklejonego do środowiska przez jego egzojaźń. Na podstawie ruchu gwiazd okres dzielący od siebie poszczególne ujęcia oceniono na około dwustu lat. Oprogramowanie wyświetlało pięćdziesiąt obrazów na jedno tau, co odpowiadało dziesięciu tysiącom lat. Cały obraz był silnie stylizowany i miał binarny charakter — tylko czerń i biel, żadnych odcieni szarości. Program doszedł jednak do wniosku, że pionowe linie połączone z każdą z gwiazd są czymś w rodzaju skali jasności i podają odległość, w jakiej gęstość energii promieniowania danej gwiazdy spadała do sześćdziesięciu jeden femtodżuli na metr sześcienny. Przypadkowo lub nie, równało się to energii mikrofalowego promieniowania tła. W przypadku Woltera ta odległość równała się w przybliżeniu jednej osiemnastej roku świetlnego. Dzięki rzutowi prostokątnemu można było jednocześnie zobaczyć „linie jasności” kilkuset gwiazd, wszystkie w tej samej skali. W realistycznej perspektywie z dowolnego punktu Galaktyki prawie wszystkie kurczyłyby się ze wzrostem dystansu aż do granic niewidzialności, co uczyniłoby przekaz znacznie trudniejszym do odczytania. Jednakże w miarę poszerzania się widoku, wszystkie linie i tak się skurczyły do identycznych, jednopikselowych punktów. Yatima było

zdziwione, ale powstrzymywało się przed osądem. Gdy uwidoczniła się cała Droga Mleczna — nie do końca pod kątem prostym — obraz przestał się oddalać. Nagle pojawiła się krótka pionowa linia o długości tysiąca dwustu lat świetlnych, stercząca z płaszczyzny galaktycznego dysku. Zniknęła jednak już na następnym ujęciu. Yatima zadało sobie pytanie, jak mapa pokaże źródła radiacji aktywne przez mniej niż dwieście lat. Najprostszą metodą byłoby porównanie całkowitej wyemitowanej przez nie energii z dwustuletnią aktywnością przeciętnej gwiazdy. Przy takiej skali linia jasności długa na tysiąc dwieście lat świetlnych równałaby się impulsowi promieniowania o mocy porównywalnej z emisją Słońca w ciągu czternastu miliardów lat. Podobny rozbłysk powodowała kolizja dwóch gwiazd neutronowych. Neutrony ostrzegające przed gwiazdami neutronowymi? Czy to była kolejna z wielu ukrytych warstw przekazu? Co dwieście albo trzysta tysięcy lat gdzieś w Galaktyce dochodziło do rozbłysku. Krótsze linie wyrastały częściej. Większość zapewne reprezentowała supernowe, kilka odpowiadało ich znanym pozostałościom. — Czy to historia, czy przewidywania? — zapytał z powagą Orlando. — No cóż, sądząc po zawartości ciężkich izotopów w skorupie, transmutatorzy przeobrazili planetę co najmniej miliard lat temu. Jeśli ich prognozy wydarzeń z tak dalekiej przyszłości okazały się trafne, świadczyłoby to, że rozumieją dynamikę podwójnych gwiazd neutronowych znacznie lepiej niż astrofizycy z C-Z albo gleisnery. Nie sposób było ocenić, do jakiego stopnia udało im się przewidzieć dawne rozbłyski, poprzedzające nawet powstanie astronomii cielesnych, jeśli jednak okaże się, że prawidłowo określili czas kolizji G-1 Lac, trzeba będzie uznać ich prognozy za niezwykle wiarygodne. Yatima zerknęło na Orlanda, który cały czas wpatrywał się w ekran. Transmutatorzy mogli mu obiecać wieczne życie w ciele, bez groźby drugiego G-1 Lac. Mogli mu zagwarantować bezpieczny powrót na Ziemię i odzyskanie wszystkiego, co ongiś cenił. Około stu tysięcy lat przed chwilą obecną skala znowu zaczęła się zmieniać. Yatima przyglądało się z niepokojem, jak uwidacznia się Mgławica Andromedy, cała Grupa Lokalna, a po niej jeszcze odleglejsze gromady galaktyk. Potem, gdy do teraźniejszości zostało dwadzieścia sześć tysięcy lat, pojawiła się linia o długości prawie dwóch miliardów lat świetlnych, przeszywająca maleńką Drogę Mleczną. Obraz szybko zbliżył się znowu, akurat na czas, by pokazać rozbłysk gamma z dwóch tysięcy lat przed chwilą obecną: G-1 Lac. Transmutatorzy prawidłowo przewidzieli chwilę rozbłysku z dokładnością do dwustu lat oraz jego pozycję i energię z dokładnością do jednego piksela. Orlando milczał, gdy mapa odtwarzała zapis dotyczący następnych dwudziestu milionów lat. W tym czasie nie spodziewano się kolejnych rozbłysków gamma tak bliskich Ziemi, że mogłyby zagrozić biosferze. Jeśli jednak wszystkie przewidywania mapy były równie wiarygodne, dwadzieścia sześć tysięcy lat temu w jądrze Galaktyki doszło do wydarzenia, w porównaniu z którym zwyczajny rozbłysk gamma był pozbawiony znaczenia. Za tysiąc lat konsekwencje dotrą w końcu do tego regionu i nawet jeśli Diaspora, gleisnery i ziemskie polis natychmiast rozpoczną ucieczkę, impuls promieniowania, który je dogoni, będzie trzydzieści milionów razy potężniejszy od rozbłysku G-1 Lac.

*** — To niemożliwe — oznajmił stanowczo Paolo. — By wyprodukować tak wiele energii,

potrzebny by był grawitacyjny kolaps masy równej sześciu albo siedmiu miliardom mas Słońca. Yatima chciało się z nim spotkać po to, by porozmawiać o Orlandzie, a nie po raz tysięczny dyskutować o znaczeniu danych odkrytych w neutronach. Paolo jednak był wyraźnie zdeterminowany rozprawić się z kwestią eksplozji jądra, nim powie choć słowo na inny temat. Może i miał trochę racji. W obecnej chwili wiara lub niewiara w nadejście tego wydarzenia były podstawą wszystkiego. — Jądro Galaktyki zawiera nawet więcej masy, zależnie od tego, w którym punkcie wyznaczysz granicę. — Tak, ale wszystkie te gwiazdy krążą po orbitach. Nie wpadną w jednej chwili w gigantyczną czarną dziurę. Yatima roześmiało się bez wesołości. — Gwiazdy neutronowe z G-1 Lac też krążyły po orbitach. Miały się zderzyć dopiero za siedem milionów lat. Dlatego nie stawiałobym życia na zasadę zachowania momentu pędu, dopóki się nie dowiem, co się z nią wtedy stało. Paolo lekceważąco wzruszył ramionami. Ciężar dowodu nie spoczywał na nim. Nawet jeśli przekaz od transmutatorów odtworzono prawidłowo, wcale nie musieli mówić prawdy, a nawet jeśli mówili, to jeszcze nie znaczyło, że byli nieomylni. Faktycznie, do tej pory nie udało się wyjaśnić przyczyn rozbłysku G-1 Lac, ale nie musiało z tego wynikać, że zasady zachowania można ot, tak sobie odrzucić. Gdyby to był czysto teoretyczny spór, Yatima z chęcią zgodziłoby się z rozmówcą w każdym punkcie. Rozejrzało się po Sercu, próbując ocenić panujący tu nastrój. Goście rozmawiali cicho, skupieni w małe grupki. Byli podenerwowani i przygnębieni, ale dalecy od rozpaczy. Od chwili ogłoszenia odczytanych z neutronów danych, Yatima widziało w ich C-Z spektrum reakcji równie szerokie jak to, z którym się zetknęło wśród cielesnych, gdy usłyszeli o G-1 Lac. Wielu obywateli po prostu odmawiało pogodzenia się z myślą, że eksplozja jądra może być realnym zagrożeniem. Garstka pogrążyła się nawet w paranoidalnych fantazjach, w niczym nieustępujących tym, którym ulegali cieleśni. Głosili, że transmutatorzy celowo pozostawili fałszywą wiadomość, by wywołać u „konkurencyjnych” cywilizacji panikę prowadzącą do ich schyłku. Inni szukali czegoś, co pomogłoby przetrwać katastrofę. Schowanie się w cieniu planet osłoniłoby polis przed promieniowaniem gamma, ale strumień neutrin będzie niepowstrzymany i wystarczająco potężny, by uszkodzić nawet najstabilniejsze struktury molekularne. Najsensowniejsza propozycja, jaką Yatima do tej pory usłyszało, przewidywała zakodowanie danych wszystkich polis pod postacią sieci głębokich rowów w powierzchni planety, a następnie zbudowania ogromnej armii nieświadomych robotów w rozmaitych skalach, od nanomaszyn w górę, tak licznej, że istniały szanse, że garstka ich przetrwa i zdoła odbudować polis. — Przypuśćmy, że eksplozja już nastąpiła, a wiadomość jest ostrzeżeniem. — Paolo usiadł na krześle i spoglądał z sympatią na Yatima. — W takim razie dlaczego transmutatorzy, zadawszy sobie z czystej dobroci serca trud, by stworzyć całą planetę pełną zakodowanych neutronów, nie zostawili nam czegoś więcej niż nieakceptowalne fakty? Kilka wskazówek ułatwiających przetrwanie bardzo by się nam przydało. — Nie spisuj jeszcze na straty reszty danych. Mogą się w nich znajdować najróżniejsze rzeczy. Najlepsze byłyby wskazówki pozwalające skracać przenikalne tunele czasoprzestrzenne. A jeśli nie to, to chociaż niezawodna metoda pozwalająca zamykać i otwierać ich wyloty. Wtedy moglibyśmy się ukryć w jednym z nich jako strumień nanomaszyn i zaczekać na koniec katastrofy. Ta myśl wywoływała u Yatima ostry atak klaustrofobii, ale Gabriel posunął się jeszcze dalej i

zasugerował, że większa część danych, której do tej pory nie odcyfrowano, może zawierać samych transmutatorów — cyfrowe zrzuty jaźni zanurzone w cząstkach, w nadziei, że po eksplozji jądra pojawią się nowe formy życia, które ich odnajdą i zechcą obudzić do aktywnego bytowania. Jeśli jednak rzeczywiście tak było, nie zostawili żadnych oczywistych wskazówek dla tych, którzy zapragnęliby dołączyć do nich w tym azylu, a wiedzieli o eksplozji już od miliarda lat. Znacznie bardziej prawdopodobne było, że uciekli do innej galaktyki, czy to przez tunel czasoprzestrzenny, czy bardziej konwencjonalnymi metodami. — Myślisz, że użyli zwykłego pikselowego obrazu jako ostrzeżenia, a potem przerzucili się na jakiś diaboliczny system kodowania, by utrudnić dostęp do użytecznych rad? — zapytał Paolo. — Po co? Czyżby to miała być selekcja gatunków? Yatima pokręciło głową. — Wszystko, co zrobili, wydawało nam się z początku dziwaczne i niezrozumiałe, a gdy już zorientowaliśmy się, o co chodzi, stawało się jasne i oczywiste — odpowiedziało prosto, ignorując jego sarkazm. — Nie wierzę, by celowo próbowali zaciemnić sprawę. Nie wierzę też, że ich umysły różniły się od naszych aż tak bardzo, że grozi nam totalnie błędne zinterpretowanie czegoś, co wygląda na nieskomplikowany przekaz. Do tej pory najpoważniejszym błędem, jaki moglibyśmy popełnić, byłaby zbyt wczesna rezygnacja z prób interpretacji izotopów. Nie mogli jednak uniknąć przyjmowania pewnych założeń dotyczących naszego sposobu myślenia oraz technologii, z jakiej będziemy korzystać. Niektóre z tych założeń z pewnością były błędne. Z łatwością potrafię sobie wyobrazić cywilizację gwiezdnych wędrowców, która nawet przez milion lat nie wpadłaby na pomysł doświadczenia z fazami neutronów. Dlatego niewykluczone, że znaczenie pozostałych danych może pozostać przed nami ukryte... ale nie z powodu złej woli transmutatorów i nie dlatego, że cały ich sposób myślenia wykracza poza nasze pojmowanie. To po prostu będzie znaczyło, że mieliśmy pecha. Paolo zaprezentował swój pełen tolerancyjnej wesołości uśmieszek, jakby z niechęcią przyznawał, że vir wizja transmutatorów jest sympatyczna, choć naiwna. Yatima postanowiło wykorzystać okazję. — Cokolwiek sądzisz o samej mapie, nie zapominaj, że Orlando nie może jej zlekceważyć, jak ty. Wszystko w tej sprawie przypomina mu o G-1 Lac. — Wiem o tym. — Zerknął z irytacją na Yatima. — Ale fakt, że to przywołuje bolesne wspomnienia, jeszcze nie znaczy, że on ma rację. — Nie znaczy. — Yatima wzięło się w garść i mówiło dalej. — Chciałom tylko powiedzieć, że jeśli poprosi cię o podjęcie kroków, które zapewnią ci bezpieczeństwo... — Nie będę mu ustępował. — Paolo roześmiał się z oburzeniem. — I nie potrzebuję, żeby jacyś byli solipsyści z Konishi opowiadali mi o traumach uchodźców z cielesności. — Naprawdę? — Yatima przyjrzało się z uwagą jego twarzy. — Może i twoja mentalna architektura jest bliższa jego architekturze, ale zachowujesz się, jakbyś nie miał pojęcia, przez co przeszedł. Paolo odwrócił wzrok. — Wiem o Lianie. Ale co innego mógł zrobić? Zmusić ją do użycia Introdusu? Oboje podjęli tę samą decyzję. To nie była jego wina. — Uniósł wyzywająco spojrzenie. — Ocalenie mnie przed wybuchem jądra nie przywróci jej życia. — To prawda. Ale może też nie zaszkodzić Orlandowi. — Mógłbym żyć z myślą, że zmarnowałem tysiąc lat zakodowany w topografii jakiejś planety, nawet gdyby wszystkie zdrowe na umyśle osoby w Diasporze wyśmiewały się ze mnie —

odpowiedział po chwili ponurym tonem Paolo. — Ale jeśli zacznę mu ustępować, na czym to się skończy? Jeśli myśli, że potem wyemigruję do ciała razem z nim... — Nie martw się, nie myśli — zapewniło ze śmiechem Yatima. — A gdy już dorobi się gromadki małych cielesnych dzieci, zapewne wyrzeknie się ciebie całkowicie. Uzna cię za niefortunną pomyłkę i nigdy już się do ciebie nie odezwie. Mina Paola, z początku niepewna, szybko przeszła w otwarcie zranioną. — Żartowałom — uspokoiło go Yatima.

*** Blanca unosiło się w spokojnym oceanie złożonym z oddzielnych warstw pastelowych płynów o głębokości ćwierci delta każda, oddzielonych od siebie płaszczyznami nieprzejrzystego, niebieskiego koloidu. Jedynym źródłem światła była tu rozproszona bioluminescencja. Płynąc przez środowisko w vir stronę, Yatima zastanawiało się, czy uprzejmie byłoby zapytać o fizykę tego niezwykłego świata, nim przejdzie do sprawy vir tajemniczego zaproszenia. — Cześć, Sieroto. Gdy punkt widzenia Yatima przesuwał się z warstwy do warstwy, punkty zetknięcia koloidowych barier z nieprzeniknioną pustką Blanca wyglądały jak diagram ilustrujący metodę przedstawiania punktów krytycznych powierzchni za pomocą sekwencji krzywych. Elipsa przebiegająca przez vir ramiona zmieniała się w dwa owale na płaszczyźnie położonej poniżej. Oba dzieliły się na pięć mniejszych owali, które znikały na krótko przed tym, nim elipsa tułowia się rozszczepiła. Yatima nie mogło widzieć całej ikony jednocześnie i gestaltowy obraz Blanca wydawał się vis niemal nieczytelny. — Minęło sporo czasu. — Więcej dla ciebie niż dla mnie. Jak się masz? Ten klon oddalił się od Gabriela wkrótce po przybyciu do celu i, o ile Yatima wiedziało, nikt z ver nie rozmawiał od czasu ich ostatniego spotkania. Blanca zignorowało pytanie albo uznało je za retoryczne. — Przysłałoś mi interesujące dane. — Cieszę się, że się im przyjrzałoś. Nikt inny nie wie, co z nimi zrobić. Yatima wysłało vis tag wskazujący na sekwencję neutronów. Mimo że ve nie wykazywało zainteresowania Swiftem i transmutatorami, uprzejmość wymagała, by zawiadomić wszystkie vir klony o tym, że teorie Blanca z Fomalhaut się potwierdziły. — Przypominały mi ziemską biochemię. — Naprawdę? Pod jakim względem? Próbowano już zinterpretować dane wykraczające poza pikselowy obraz jako zapis swiftiańskiego genomu, Yatima wątpiło jednak, by nawet najbardziej ekscentryczne oprogramowanie stworzone przez dawne SETI próbowało czegoś tak absurdalnego, jak odczyt oparty na kodzie DNA. — To tylko odległe analogie ze zwijaniem białka. Oba kody są przykładami znacznie bardziej ogólnego problemu w n wymiarach... ale nie będę cię tym zanudzało. Blanca zrobiło serię otworów w koloidowych barierach przed sobą, tworząc przezroczystą pustkę, sferę o szerokości około dwóch delta. Potem wsunęło w ten obszar dłonie i między nimi pojawiła się splątana struktura przypominająca straszliwie powykręcany sznur paciorków. Była skomplikowana, ale z jakiegoś powodu nie sprawiała wrażenia organicznej. Przypominała raczej nanomaszynę, którą ktoś był zmuszony skonstruować z pojedynczej, linearnej cząsteczki, ukształtowanej wyłącznie przez kąty wiązań między kolejnymi atomami.

— Nie było tam nic do odcyfrowania, nic do odkodowania — mówiło Blanca. — Przeczytaliście wszystko, co było tam do przeczytania. Reszta neutronowej sekwencji to nie są dane. Służy do kontrolowania kształtu tunelu czasoprzestrzennego. — Kształtu? A jakie on ma znaczenie? — Pozwala tunelowi działać jako coś w rodzaju katalizatora. Yatima było oszołomione, ale część vir jaźni myślała: Jakie byłom głupie. To oczywiste. Neutrony służyły jako sygnał przyciągający uwagę z daleka, a potem, z bliska, jako ostrzegawczy przekaz. Powinno było się domyślić, że w pozostałej strukturze kryje się trzecia, zupełnie inna funkcja. — I co robi ten katalizator? Produkuje nowe długie neutrony? Czyżby stworzyli tylko jeden, a on zreplikował się na całej planecie? Blanca obróciło tunel, lecz nie w którymś z widzialnych wymiarów. Wyginał się dziwnie, gdy jego obraz rotował przez kolejne hiperpłaszczyzny. — Nie. Zastanów się nad tym, Yatima. Tutaj nie może nic katalizować. W tym wszechświecie nie ma odpowiedniego kształtu. Dla nas jest tylko zwykłym neutronem. Przeciągnęło tunel do diagramu Kozuch i zaczęło demonstrować jego interakcje ze zwyczajnymi, krótkimi cząstkami. — Jeśli uderzysz w niego neutrinem, antyneutrinem, elektronem albo pozytonem, efekt przesuwa się przez całą jego długość. Yatima patrzyło na to jak zahipnotyzowane. Przy każdej kolizji struktura ulegała charakterystycznej deformacji, mimo że tunele się nie rozszczepiały. Wyglądało to jak cząsteczka białka przechodząca przez kolejne metastabilne konformacje. — W porządku. Możemy zmienić jego kształt. Ale co z tego wynika? — Pewne próżniowe tunele czasoprzestrzenne stają się realne. Powstaje strumień cząstek. — Gdzie powstaje? Długi neutron wił się przez miliardy sąsiednich wszechświatów, ale ponieważ tunel nie otwierał się w żadnym z nich, jego obecność była ledwie zauważalna. Jeśli tutaj nie mógł niczego katalizować, to we wszechświatach, przez które tylko przechodził, były na to jeszcze mniejsze szanse. Blanca wysłało do diagramu gestaltowe instrukcje i nagle katalizator przeszyły dziesiątki splątanych, półprzezroczystych membran. Z chwilą uderzenia każdego elektronu albo neutrina katalizator zmieniał kształt, i jeden z blado zarysowanych próżniowych tuneli zmieniał się w dwa realne wyloty tunelu, oddalające się od siebie z wielką prędkością przez przestrzeń, w której był zanurzony katalizator. Ta przestrzeń była makrosferą. Długie neutrony były maszynami do tworzenia cząstek w makrosferze. Zachwycone Yatima wykonało przewrót w tył w warstwowym oceanie i zawisło w nim głową w dół. — Pozwól mi ucałować swe stopy. Jesteś genialne. Blanca wybuchło śmiechem. Odległy dźwięk dobiegał z jakiejś ukrytej części vir ciała. — To był trywialny problem. Gdybyś nie żyło w powolnym czasie, jak cieleśni, już dawno samo byś go rozwiązało. Yatima pokręciło głową. — Wątpię w to. — Zawahało się. — Myślisz, że transmutatorzy mogli... — Emigrować? Do góry! Czemu by nie? To krótsza droga niż do Andromedy.

Yatima spróbowało to sobie wyobrazić. Diaspora do makrosfery. — Chwileczkę. Jeśli cały nasz wszechświat, cała nasza czasoprzestrzeń jest dla fizyki makrosfery włóknem standardowym, wynika z tego, że cała nasza historia odpowiada tylko jednej chwili makrosferycznego czasu. Jest makrosferycznym odpowiednikiem czasu Plancka. W takim razie, jak transmutatorzy mogli stworzyć sekwencję cząstek rozciągniętą w czasie? Blanca wskazało na część katalizatora. — Przyjrzyj się uważnie tej domenie. Czasoprzestrzeń makrosfery jest utkana z próżniowych tuneli, tak samo jak nasza. To ten sam rodzaj sieci Kozuch-Penrose’a, tyle że używa pięciu wymiarów przestrzennych i jednego czasowego, zamiast trzech i jednego. — Yatima wróciło do normalnej pozycji, żeby lepiej widzieć, i przyjrzało się wielopłatowemu węzłowi, na który wskazywało Blanca. — Powiązali nasz czas z czasem makrosfery. To, co byłoby tylko ulotnym czasem Plancka, trwa jako rodzaj osobliwości. A ta osobliwość może emitować i absorbować cząstki w czasie makrosfery. Yatima było oszołomione. Transmutatorzy nie marnowali czasu na spektakularne akty wznoszenia astrofizycznych pomników, jakim mogłaby się oddawać potężna i znudzona cywilizacja — rzeźbienie planet, budowę sfer Dysona czy żonglerkę czarnymi dziurami. Modyfikując garstkę elektronów na tej z pozoru niczym się niewyróżniającej planecie, zsynchronizowali cały wszechświat ze strumieniem czasu niewyobrażalnie większej struktury. — Chwileczkę. Powiedziałoś... emitować i absorbować? Co się dzieje, jeśli osobliwość pochłania makrosferyczną cząstkę? — Drobna część katalizatora zmienia stan. W wyniku tego równie drobna część długich neutronów przechodzi rozpad beta, nawet jeśli znajdują się w teoretycznie stabilnych jądrach. Gdybyś monitorowało tonę atmosfery Swifta, mogłobyś wykrywać przypadki absorpcji ze skutecznością mniej więcej jeden na dziesięć miliardów. — Yatima przesunęło swój punkt widzenia na wysokość głowy Blanca i zauważyło, że ve przechyla ją w charakterystycznym geście rozbawienia. — Być może warto to sprawdzić. Niewykluczone, że makrosferyczne klony transmutatorów właśnie w tej chwili wysyłają sygnały do osobliwości. — Po miliardzie lat? Wątpię. Ale nadal mogą być blisko. Oryginalne wersje zapewne uciekły z Galaktyki, ale klony nie miałyby szczególnych powodów, by oddalać się od osobliwości. Zatem jeśli sami przeniesiemy się do makrosfery, może się nam uda ich odnaleźć. Jeśli zdołają nawiązać kontakt z transmutatorami, będą mieli szansę poznać przyczyny rozbłysku G-1 Lac oraz eksplozji jądra, co pomoże przekonać sceptyków do ratowania siebie. A jeśli nie będzie innego wyjścia, każdy, kto tylko zechce, będzie mógł uciec przed katastrofą do makrosfery. Yatima czuło narastający zawrót głowy. Odległy, hipotetyczny, sześciowymiarowy wszechświat postulowany przez Blanca z Fomalhaut stał się nagle równie realny, jak przestrzeń, w której istniała Diaspora. Równie realny i być może też równie dostępny. Cywilizacja gwiezdnych wędrowców, która uzyskała dostęp do makrosfery, byłaby jak bytująca w kropli wody bakteria, która nagle nauczyła się przemierzać kontynenty. Yatima czuło atawistyczną, pozostałą po przodkach pokusę zareagowania na niezwykłość i skalę tego objawienia paraliżującą bojaźnią. Starało się jednak skupić na kwestiach praktycznych. — Jak myślisz, czy jeśli uda się nam wystarczająco dokładnie poznać fizykę makrosfery, to czy zdołamy skłonić osobliwość do wyemitowania strumienia cząstek, które skupią się w funkcjonujący klon C-Z? A może lepiej byłoby zacząć od obłoku surowców, a potem stworzyć nanomaszyny, które zbudują polis?

— Moim zdaniem będziecie raczej potrzebowali czegoś w rodzaju femtomaszyn — odpowiedziało Blanca. — Femtomaszyn większych niż cały wszechświat. Chcesz poznać prawa fizyki makrosfery? Przesunęło się o kilka warstw w dół, a potem wsunęło rękę do niebieskiego koloidu. Gdy Yatima się zbliżyło, Blanca utworzyło czarną dłoń, odsłaniając niebieską kapkę emitującą gestaltowy tag. — Co to jest? — Pięć wymiarów przestrzennych i jeden czasowy. Czterowymiarowa sfera jako włókno standardowe. Fizyka, chemia, kosmologia, zasadnicze właściwości materii, interakcje z promieniowaniem, przykłady możliwych biologii... wszystko. -— Kiedy to zrobiłoś? — Miałom mnóstwo czasu, Sieroto. Zbadałom bardzo wiele światów. — Rozpostarło ramiona, by objąć nimi całe środowisko. — Każdy widziany przez ciebie punkt jest odrębnym zbiorem praw. — Przesunęło dłoń pod niebieską błoną, z której wydobyło prawa opisujące makrosferę. — To są sześciowymiarowe czasoprzestrzenie. Na dole masz pięciowymiarowe. Zauważ, że ta błona jest cieńsza. Ale siedmiowymiarowa również. Parzysta liczba wymiarów stwarza więcej możliwości. Kapka uciekła z dłoni Blanca i zmierzała z powrotem ku swemu miejscu w środowisku indeksowym, ale Yatima zapisało tag w pamięci. — Polecisz ze mną, Blanca? Do makrosfery? Blanca roześmiało się, pływając w słowach, tonąc w możliwościach. — Nie sądzę, Sieroto. Po co miałobym to robić? Już ją widziałom.

CZĘŚĆ SZÓSTA — Blanca powinno być z nami — stwierdziło Yatima. — I Orlando też. — Orlando czułby się tu nieszczęśliwy — odparł ze śmiechem Paolo. — Dlaczego? Mógłby podróżować przez dowolne środowiska i mieć wszelkie domowe wygody... — Nie znasz go tak dobrze, jak ci się zdaje. — Naprawdę? Oświeć mnie.

15 5+1 Polis Carter-Zimmerman, orbita Swifta 85 803 052 808 071 SCzK 3 kwietnia 4953, 4:33:25,225 CzU

Megatau przed klonowaniem, Paolo wreszcie zdołał zaciągnąć Orlanda na Wielką Wystawę Makrosferyczną. Grupa fizyków stworzyła środowisko — długą salę z łukowatym dachem ze szkła ołowiowego, przeszytym żebrami ze zgrzewnego żelaza. Pełno tam było eksponatów demonstrujących te atrybuty makrosfer, które można było przewidzieć z zadowalającą dozą pewności. Choć Orlando był zdeterminowany wziąć udział w ekspedycji, sprawiał wrażenie, że boi się stawić czoło egzotycznej rzeczywistości, w której zamieszka nowy klon C-Z. Paolo rozejrzał się po sali. Tylko niespełna stu obywateli postanowiło się sklonować, ale wystawę odwiedziła połowa polis. Teraz jednak była już prawie opustoszała, a kąt, pod którym padało światło, dopasowany do liczby gości, sugerował późne popołudnie. Podeszli do pierwszego eksponatu, porównującego studnie grawitacyjne w trzech i w pięciu wymiarach. Siatkowane powierzchnie dwóch okrągłych stołów uczyniono w magiczny sposób elastycznymi, dzięki czemu położone na nich kuliste ciężarki tworzyły lejkowate zagłębienia, a gradient w każdym z nich imitował siłę przyciągania wokół gwiazdy albo planety w innych wszechświatach. Siła przyciągania malała z odległością — na coraz większej płaszczyźnie proporcjonalnie do kwadratu odległości, a w czterowymiarowej hipersferze znacznie silniej, do jej czwartej potęgi. To była uproszczona, pseudonewtonowska wersja, ale Paolo nie miał zamiaru wybrzydzać. Trudno mu było ogarnąć precyzyjny sześciowymiarowy model krzywizny czasoprzestrzeni stworzony przez Blanca, i tylko prześlizgiwał się po najtrudniejszych fragmentach, w których równanie tensorowe Einsteina wyprowadzano przez przybliżenie interakcji między posiadającymi masę cząstkami a wirtualnymi grawitonami. — Te diagramy pokazują czysty potencjał pola grawitacyjnego, który zawsze generuje przyciąganie — odezwał się eksponat. Nagle pojawiła się bezcielesna dłoń i umieściła małe testowe cząstki na brzegach obu studni. Konsekwencje były łatwe do przewidzenia, obie cząstki natychmiast wpadły do środka. — Jeśli zaczyna się od stanu spoczynku, kolizja jest nieunikniona. Ale jeśli obiekt porusza się w inną stronę, to całkowicie zmienia dynamikę. Dłoń umieściła kolejną cząstkę na brzegu pierwszej studni. — Żeby sprawdzić, co naprawdę się dzieje, najlepiej śledzić ciało poruszające się na orbicie. — Siatka pokrywająca powierzchnię zaczęła wirować, śledząc cząstkę. W tej samej chwili kształt studni zmienił się drastycznie: środek leja odwrócił się na lewą stronę, tworząc wysoki, stromy szpic wystający ponad otaczającą lej powierzchnię. — W rotującym układzie odniesienia siła odśrodkowa dla określonego momentu pędu jest odwrotnie proporcjonalna do sześcianu odległości. Na małych odległościach odwrotność sześcianów dominowała nad odwrotnością kwadratów, zatem blisko centrum studni siła odśrodkowa przewyższała grawitację i gwiazda albo planeta położona blisko jej dna przeniosła się teraz w sąsiedztwo szczytu. Zewnętrzny obszar leja nadal opadał ku dnu, wokół szpica pojawiło się więc koliste zagłębienie — miejsce, w którym początkowy upadek z powierzchni przechodził we wspinaczkę.

Fragmenty podłogi, na których stali, zaczęły okrążać stół, pochylając się w razie potrzeby, by zwiedzający nie stracili równowagi. Orlando jęknął, poirytowany tą sztuczką, sprawiał jednak wrażenie, że mimo woli dobrze się bawi. Wyrównali prędkość z rotującym układem odniesienia, dzięki czemu cząstka sprawiała wrażenie poruszającej się tylko po niezmiennej linii radialnej. Przemieszczała się wewnątrz rowu, uwięziona w zagłębieniu energetycznej powierzchni. To ujęcie wyraźnie ukazywało, że apsydy jej eliptycznej orbity są po prostu najwyższymi punktami, do jakich może się wspiąć na centralny szpic albo na łagodniejszy zewnętrzny stok. Gdy pokaz się zakończył, eksponat zaoferował im trzy szanse umieszczenia cząstki na orbicie w drugiej studni grawitacyjnej. Orlando przyjął tę propozycję. Pierwsze dwie wstrzelone przez niego cząstki szybko spadły po spirali na dno, trzecia zaś uciekła poza krawędź stołu. Mruknął pod nosem, że wolałby być głuchy, niemy i ślepy. Eksponat przekształcił powierzchnię, by zademonstrować im skutki działania siły odśrodkowej. W pobliżu centrum odwrotnie proporcjonalna do czwartej potęgi odległości siła przyciągania dominowała nad odwrotnie proporcjonalną do kwadratu odległości siłą odpychania, zatem nawet gdy układ odniesienia zaczynał się obracać, studnia pozostawała studnią. Jednakże w większej odległości siła odśrodkowa zdobywała przewagę i zmieniała opadające zbocze we wznoszący się stok. A gdy stok się kończył i powierzchnia zaczynała opadać, zamiast kolistego rowu z pierwszej studni pojawiało się koliste wzniesienie. Cały schemat powierzchni energii potencjalnej z trójwymiarowego wszechświata był odwrócony do góry nogami. Eksponat zaczął ich obracać wraz z układem. Potem jego dłoń, obracająca się razem z nimi, umieściła cząstkę na zewnętrznym stoku wzniesienia. Zgodnie z oczekiwaniami, cząstka natychmiast z niego spadła, oddalając się od punktu środkowego po linii prostej. Druga cząstka, ulokowana na wewnętrznym stoku, wpadła prosto do studni. — Nie ma stabilnych orbit. — Orlando podniósł oddalającą się cząstkę i spróbował umieścić ją dokładnie na otaczającym centrum grzbiecie. Okazało się to jednak niemożliwe. Paolo zauważył w jego oczach błysk strachu. — No cóż, to przynajmniej oznacza, że G-1 Lac tam się nie powtórzy — zauważył z ironią. — Wszystko, co miało na siebie spaść, zrobiło to już dawno. Przeszli do następnego eksponatu, modelu kosmicznej ewolucji makrosfery. Gdy materia łączyła się w większe zgrupowania pod wpływem wzajemnego przyciągania grawitacyjnego wywodzącego się z początkowych fluktuacji kwantowych we wczesnej makrosferze, w pewnym momencie pojawiał się ruch wirowy i rozpraszał na wszystkie strony chmurę kondensującego się gazu albo proces „przekraczał próg” i kolaps trwał niepowstrzymanie. Układy planetarne, galaktyki, gromady galaktyk i gromady gromad — wszystkie stabilizowane przez ruch orbitalny — były tu niemożliwe. Jednakże fraktalna dystrybucja pierwotnych niejednorodności oznaczała, że końcowe produkty kolapsu bardzo się od siebie różniły masą. Dziewięćdziesiąt procent materii trafiało do ogromnych czarnych dziur, ale przewidywano też powstanie niezliczonych mniejszych skupisk, izolowanych w wystarczającym stopniu, by przetrwać przez dłuższy czas, w tym również setek bilionów obiektów pod względem stabilności i ilości produkowanej energii porównywalnych do gwiazd. Orlando spojrzał na Paola. — Gwiazdy bez planet. Gdzie w takim razie będą transmutatorzy? — Może na wokółgwiezdnej orbicie? Mogliby ją stabilizować za pomocą żagli świetlnych. — A z czego by je zbudowali? Nie ma tam planetoid ani innych źródeł surowców. Mogliby je wydobyć z osobliwości w chwili przejścia, ale potem musieliby eksploatować samą gwiazdę.

— To nie jest niemożliwe. Mogą też mieszkać na jej powierzchni, jeśli zechcą. Tam właśnie mogłoby powstać miejscowe życie. Orlando ponownie spojrzał na model, w którego skład wchodziło coś w rodzaju diagramu Hertzsprunga-Russella, przedstawiającego ewolucję temperatury i jasności gwiazd. — Nie sądzę, by było tam wiele wystarczająco chłodnych gwiazd. Poza brązowymi karłami, a te w jednej chwili zamarzną całkowicie. — Właściwie nie można porównywać temperatur. Jesteśmy przyzwyczajeni do tego, że reakcje jądrowe są o całe rzędy wielkości gorętsze od chemicznych, co czyni je nieprzyjaznymi dla biologicznego życia. Ale w makrosferze oba typy reakcji produkują zbliżone ilości energii. — Dlaczego? Ikona Orlanda nadal zdradzała niepewność, ale wyraźnie poczuł się zafascynowany. Paolo wskazał na położony dalej eksponat, umieszczony pod obracającym się transparentem z napisem FIZYKA CZĄSTEK. Czterowymiarowe włókno standardowe makrosfery produkowało znacznie mniejszy zestaw cząstek elementarnych niż sześciowymiarowe włókno normalnego wszechświata. Zamiast sześciu zapachów kwarków oraz leptonów istniało tylko po jednym, plus antycząstki. Były tam gluony, grawitony i fotony, ale nie było bozonów W i Z, pełniących funkcję mediatorów w zmianie zapachu przez kwarki. Trzy kwarki albo trzy antykwarki składały się na posiadający ładunek „nukleon” bądź „antynukleon”, podobne do zwykłego protonu i antyprotonu. Natomiast jedyny lepton i jego antycząstka bardzo przypominały elektron oraz pozyton. Nie istniała kombinacja kwarków analogiczna do neutronu. Orlando przyjrzał się tablicy cząstek. — Lepton nadal jest znacznie lżejszy od nukleonu, foton ma zerową masę spoczynkową, a gluony zachowują się w sposób typowy dla gluonów... co więc powoduje, że energia reakcji chemicznych zbliża się do energii reakcji jądrowych? — Widziałeś co się stało ze studniami grawitacyjnymi. — A co to ma do rzeczy? Aha. To samo dzieje się w atomie? Przyciąganie elektrostatyczne też jest odwrotnie proporcjonalne do czwartej potęgi odległości, i w związku z tym nie ma stabilnych orbit? — Zgadza się. — Chwileczkę. Orlando zacisnął powieki, z pewnością próbując sobie przypomnieć, czego nauczył się w szkole w starożytnych czasach cielesnych. — Czy zasada nieoznaczoności nie powstrzymuje elektronów przed spadnięciem na jądro? Nawet jeśli nie ma momentu pędu, przyciąganie jądra nie może ścisnąć fal elektronu zbyt mocno, ponieważ zawężanie jego pozycji zwiększa jego pęd. — To prawda, zwiększa. Ale w jakim stopniu? Przestrzenne zaciśnięcie fali wpływa w przeciwstawny sposób na rozkład jego pędu. Energia kinetyczna jest proporcjonalna do kwadratu pędu, więc w tym przypadku odwrotnie proporcjonalna. Zatem siła bezwładności, czyli zmiana energii kinetycznej z odległością, jest odwrotnie proporcjonalna do sześcianu. Twarz Orlanda rozbłysła na moment czystą radością zrozumienia. — To znaczy, że w trzech wymiarach proton nie może ściągnąć na siebie elektronu, ponieważ zasada nieoznaczoności działa równie skutecznie jak siła odśrodkowa. Ale w pięciu wymiarach to nie wystarcza. — Pokiwał powoli głową, jakby godził się z myślą, że to nieuniknione rozwiązanie. — Zatem fala leptonu zmniejsza się do rozmiarów nukleonu. I co dalej?

— Gdy lepton znajdzie się wewnątrz nukleonu, w stronę środka przyciąga go tylko ta część ładunku, która znajduje się bliżej niego niż on, o wartości w przybliżeniu proporcjonalnej do piątej potęgi odległości od punktu centralnego. Siła elektrostatyczna przestaje być odwrotnie proporcjonalna do czwartej potęgi odległości i staje się linearna. Studnia energetyczna nie jest bezdenna. Na zewnątrz nukleonu jest za stroma, by elektron mógł „oprzeć się” o jej boki, jak robi to w trzech wymiarach, ale w środku te ściany się łączą, tworząc paraboloidę. Przeszli do pierwszego eksponatu z dziedziny chemii, paraboloidalnej miski na dnie studni. Nałożono na nią półprzezroczystą, intensywnie niebieską sylwetkę o zarysie dzwonu, przedstawiającą falę leptonową w stanie najniższej energii. Orlando jej dotknął. Zamigotała, przechodząc w stan wzbudzony, a potem rozpadła się i uciekła z centrum pod postacią dwóch odrębnych płatków. Jednemu z nich przypisano kolor czerwony, dla zaznaczenia odwróconej fazy. Po kilku tau cała fala rozbłysła zielenią, spontanicznie emitując foton i ponownie spadła do najniższego poziomu energii. — Czy to jest makrosferyczny odpowiednik atomu wodoru? Paolo również trącił falę, próbując podnieść ją do wyższego poziomu energii. — Raczej skrzyżowanie atomu wodoru z neutronem. W makrosferze nie ma neutronów, ale nukleon o dodatnim ładunku z ukrytym wewnątrz leptonem o ujemnym może służyć jako całkiem niezła imitacja. Blanca nazwało je „wodoronami”. Jeśli spróbujesz połączyć ze sobą dwa wodorony, by uzyskać „wodoronową cząsteczkę”, otrzymasz coś, co raczej przypomina deuter. Eksponat podsłuchał jego słowa i uprzejmie zaprezentował animowaną demonstrację. Orlando ciężko westchnął. — Nie rozumiem, jak możesz do tego podchodzić z takim spokojem. Naprawdę jesteś pewien, że ktoś w C-Z potrafi zbudować całe polis, opierając się na tych zasadach? — Może i nie, ale jeśli im nie wyjdzie, nigdy się o tym nie dowiemy. Nie wyobrażam sobie, byśmy mogli zostać rozbitkami w makrosferze i patrzeć bezsilnie, jak sprzęt, na którym działamy, rozkłada się wokół nas. To będzie wszystko albo nic, funkcjonalne polis bądź bezładna chmura molekuł. — Tak ci się zdaje. Jak w ogóle mają wyprodukować molekuły, jeśli wszystkie wiązania chemiczne prowadzą do fuzji jądrowej? — Nie wszystkie. Jeśli połączy się w jedną całość wystarczająco wiele wodoronów, leptony wypełnią wszystkie poziomy energii, przy których są ciasno uwięzione w nukleonach, i te położone na zewnątrz będą wystarczająco odległe od jąder, by mogły je powiązać przy zachowaniu bezpiecznego dystansu. Trzeba wypełnić dwa najniższe poziomy całkowicie, co wymaga dwunastu leptonów. Dlatego każda stabilna cząsteczka musi zawierać kilka odpowiednio rozmieszczonych atomów o liczbie atomowej wynoszącej co najmniej trzynaście. Atom o liczbie atomowej dwadzieścia siedem może utworzyć piętnaście wiązań kowalencyjnych. To najbliższy w makrosferze odpowiednik węgla. Eksponat pokazał im trójwymiarowy cień pięciowymiarowej, złożonej z szesnastu atomów cząsteczki: jeden atom pierwiastka 27 połączony z piętnastoma wodoronami. — Możesz to uważać za podrasowaną wersję metanu — stwierdził Paolo. — Możesz odłączyć któryś z tych wodoronów i zastąpić go boczną gałęzią. W ten sposób możesz stworzyć dowolnie wymyślne struktury. Orlando wyglądał, jakby wrogowie opadli go ze wszystkich stron. Spojrzał w głąb sali, ku odległym eksponatom przedstawiającym spekulacje na temat biochemii oraz planów budowy ciała i coś przyciągnęło jego spojrzenie.

— Polimery w W-gwiazdka. Co to znaczy W-gwiazdka? Paolo spojrzał w tym samym kierunku. — To po prostu inna nazwa makrosfery. W to normalny wszechświat, a gwiazdka to matematyczny zapis symbolizujący jego „przestrzeń dualną”. To jest termin używany przy wszelkiego rodzaju odwróceniach ról. Wszechświat i makrosfera są dziesięciowymiarowe... ale ten pierwszy ma sześć małych wymiarów i cztery duże... a ta druga sześć dużych i cztery małe. Są swoimi odwróconymi wersjami. Paolo wzruszył ramionami. — Może to nawet i lepsza nazwa. „Makrosfera” podkreśla różnicę rozmiarów, ale ona nie ma większego znaczenia, bo jak już się tam znajdziemy, i tak będziemy operować mniej więcej w tej samej skali, co wszelkie porównywalne formy życia. Ważny jest fakt, że tamtejszą fizykę odwrócono na lewą stronę. Orlando uśmiechnął się blado. — O co chodzi? — zapytał Paolo. — „Na lewą stronę”. Miło się dowiedzieć, że tak brzmi oficjalny werdykt. Ja cały czas tak się czuję. — Zwrócił się w stronę syna. Na jego twarzy nagle pojawił się wyraz nagiego bólu. — Wiem, że nie jestem z krwi i kości. Że jestem programem, tak samo jak wszyscy. Ale nadal na wpół wierzę, że jeśli coś się stanie polis, będę mógł wyjść z jego ruin do realnego świata. Ponieważ dochowałem mu wiary. Ponieważ nadal żyję zgodnie z jego zasadami. — Opuścił wzrok, by przyjrzeć się swej odwróconej wewnętrzną powierzchnią ku górze dłoni. — W makrosferze wszystko to zniknie. Na zewnątrz będzie niepojęty dla nas świat. A wewnątrz będę tylko kolejnym solipsystą, spowitym kokonem urojeń. — Uniósł wzrok. — Boję się — wyznał po prostu. Wpatrywał się wyzywająco w twarz Paola, jakby chciał go sprowokować do zapewnienia, że podróż przez makrosferę nie będzie trudniejsza niż spacer przez egzotyczne środowisko. — Ale nie mogę odmówić. Muszę wziąć w tym udział. Paolo skinął głową. — W porządku — rzekł. — Ale w jednej sprawie się mylisz. — W jakiej? — Niepojęty świat. — Skrzywił się. — Skąd ci przyszedł do głowy taki syf? Wszystko można pojąć. Jeszcze sto eksponatów i zapewniam, że będziesz śnił w pięciu wymiarach.

16 DUALIZM Polis Carter-Zimmerman, W*

Orlando stał przed kabiną, obserwując, jak ostatnie widoczne ślady jego wszechświata znikają w oddali. Kopułę nieba nad Pływającą Wyspą wyposażono w otwór pozwalający ujrzeć makrosferę. Można w nim było zobaczyć tylko dwie blade gwiazdy; stacja, którą zbudowali obok osobliwości, była maleńkim, mrugającym światełkiem ulokowanym tuż ponad horyzontem na zachodzie, które jednak szybko przygasało. Sama osobliwość nie była widoczna z tak wielkiej odległości, ale sygnalizator stacji emitował strumień odbijających się od niej fotonów, by ustalić jej położenie. Jeśli ekipa na Swifcie przestanie produkować te fotony, osobliwość stanie się niewidoczna. Pozbawiona masy anomalia w próżni, mała jak cząstka subatomowa, byłaby niemal niemożliwa do odnalezienia. Ale z drugiej strony, jeśli nikt nie będzie wysyłał sygnału, nikt też nie będzie mógł go odebrać i nie będzie sensu przeszukiwać próżni, by odnaleźć rodzimy wszechświat. Wszelkie dane wysyłane do osobliwości spowodują tylko rozpad beta odrobiny neutronów na Swifcie i nic z tego nie wyniknie. Niektórzy się spodziewali, że osobliwość będą otaczały artefakty transmutatorów, Orlando nie był jednak zaskoczony, kiedy zobaczył, że okolica jest opustoszała. W końcu po drugiej stronie połączenia też nie było żadnej maszynerii. Sygnał słabł nienaturalnie szybko, jakby polis przyśpieszało gwałtownie. To był kolejny przejaw prawa odwrotności czwartej potęgi odległości. Każde oddziaływanie rozprzestrzeniające się we wszystkich kierunkach rozpraszało się tu szybciej. Orlando przyglądał się, jak uspokajający puls światła znika mu z oczu. Potem zaśmiał się ze swego instynktownego poczucia opuszczenia. Wszędzie można było znaleźć się daleko od domu. Na Ziemi omal kiedyś nie umarł z zimna i pragnienia niespełna dwadzieścia kilometrów od miejsca, w którym mieszkał. Skala nie miała znaczenia. Odległość nie miała znaczenia. Albo uda im się wrócić, albo nie. Nic, co mógł im uczynić ten wszechświat, nie równało się z powolną śmiercią na ziemskich pustkowiach. — Przegląd nieba — polecił środowisku. W widoku z Wyspy, będącej tylko dwuwymiarową kopułą, mógł się pomieścić jedynie wąski wycinek czterowymiarowego nieba makrosfery. Półkula kopuły mogła jednak przesuwać się po niebie, jak płaszczak mógłby dokonywać przeglądu zwyczajnej przestrzeni, przesuwając szparę, przez którą ją oglądał. Orlando widział pojawiające się i znikające gwiazdy. Widział ich znacznie mniej niż w Atlancie podczas pełni księżyca, niemniej, było zdumiewające, że mógł zauważyć ich tak wiele, choć były bardzo od siebie odległe i ich światło szybko słabło. Na wschodzie pojawił się jasny punkcik rdzawoczerwonego światła, który jednak szybko zniknął — Poincare, gwiazda położona najbliżej osobliwości i pierwszy cel ich wyprawy. Będą potrzebowali czterdziestu megatau, by tam dotrzeć, ale nikt nie czuł pokusy, by się zamrozić na czas podróży. Mieli za dużo problemów do rozważenia, za dużo rzeczy do zrobienia. Orlando wziął się w garść. — A teraz pokaż mi W-gwiazdka. Jego egzojaźń zareagowała na polecenie — złożyła jego gałki oczne w hipersfery, przebudowała siatkówki, tworząc z nich czterowymiarowe detektory, a także przetworzyła korę

wzrokową, poszerzając jego neuronowy model otaczającej przestrzeni tak, by mógł ogarnąć pięć wymiarów. Gdy świat wewnątrz jego głowy się poszerzył, Orlando krzyknął i zacisnął oczy, dręczony paniką oraz zawrotami głowy. Zrobił to już kiedyś w szesnastu wymiarach, żeby zobaczyć orfeańskie kałamarnice, ale to była tylko zabawa, oszałamiająca nowość, jak jazda na komecie czy pływanie pośród komórek krwi, wywołujące przypływ adrenaliny, ale pozbawione głębszego znaczenia. Makrosfera nie była grą. Była bardziej realna niż Pływająca Wyspa, bardziej realna niż jego symulowane ciało, a w tej chwili również niż ruiny Atlanty, ukryte w odległym fragmencie próżni. Była przestrzenią, przez którą mknęło w tej chwili polis, rzeczywistą areną, na której rozgrywało się wszystko, co czuł i myślał. Otworzył oczy. Widział teraz jednocześnie znacznie więcej gwiazd niż w rodzimym wszechświecie, ale sprawiały one wrażenie znacznie rzadziej rozrzuconych. Miały bez porównania więcej pustki do wypełnienia. Niemal się nad tym nie zastanawiając, zaczął łączyć punkty liniami, tworząc w swym umyśle proste gwiazdozbiory. Nie było tu przyciągających wzrok figur, nie było Skorpionów ani Orionów, ale zwykła linia prosta łącząca ze sobą dwie gwiazdy również mogła budzić zachwyt. Jego wzrok sięgał teraz poza zwykłe pole widzenia w dwóch prostopadłych do siebie kierunkach. Przyjaciel Paola, Karpal, sugerował, by nazwać je kwadralnym i kwintalnym, ale ponieważ nie było żadnych oczywistych sposobów odróżniania ich od siebie, Orlando wolał ogólny termin hiperpłaszczyzna. Sieci w jego nowej korze wzrokowej i związana z nimi mapa przestrzeni umożliwiły mu zmysłowe postrzeganie hiperpłaszczyznowych kierunków, ale nadal potrzebował świadomego wysiłku woli, by je zrozumieć. Z pewnością nie były pionowe; ta świadomość uderzyła go natychmiast. Kierunek przyciągania i podstawowa oś jego ciała nie miały z nimi nic wspólnego. Jeśli przypominał płaszczaka, który ogląda świat poza swoją płaszczyzną, ta płaszczyzna zawsze była pionowa, a jego wycinkowy wzrok rozciągał się teraz na boki. Nowe wymiary nie były też jednak lateralne. W przeciwieństwie do pionowego płaszczaka, boczne kierunki również miał zajęte. Gdy świadomie podzielił swe pole widzenia na lewą i prawą stronę, wszystkie czysto hiperpłaszczyznowe pary gwiazd znajdowały się po jednej z nich, podobnie jak wszystkie pionowe. A wbrew temu, co zdrowy rozsądek podpowiadał jako jedyną pozostałą możliwość, nie miał poczucia, że firmament nagle zyskał głębokość i gwiazdy wyskakują na niego jak holograficzne obrazy wyłaniające się z ekranu. Umysł Orlanda zawierał wszystkie te trzy zaprzeczenia jednocześnie. Jego anatomia z łatwości definiowała hiperpłaszczyznę, dopóki pamiętał, że jest ona prostopadła do wszystkich trzech osi jego ciała. Jeden z gwiazdozbiorów, zbliżony kształtem do krzyża, leżał niemal płasko na hiperpłaszczyźnie. Każda z czterech gwiazd znajdowała się na w przybliżeniu tej samej wysokości nad horyzontem, i miała prawie taki sam azymut na płaszczyźnie lewa-prawa, lecz mimo to nie leżały blisko siebie na niebie. W hiperpłaszczyznowych wymiarach były od siebie równie oddalone jak gwiazdy Krzyża Południa. Orlando spróbował jakoś nazwać ich położenia i zdecydował się na słowa sinister i dexter dla kwadralnej pary oraz gauche i droit dla kwintalnej. Było to jednak całkowicie arbitralne, jak przypisywanie kierunków róży kompasowej fikcyjnej mapie narysowanej na okrągłym kawałku papieru. Kilka stopni w kierunku lewo-gómo-dexter-gauche widział kolejne cztery gwiazdy, tym razem położone na lateralnej płaszczyźnie, płaszczyźnie „normalnego” nieba. Mentalne poszerzenie dwóch płaszczyzn i wizualizacja miejsca ich przecięcia były bardzo osobliwym doświadczeniem.

Stykały się ze sobą w jednym punkcie. Płaszczyzny powinny się przecinać wzdłuż linii prostych, ale te dwie nie chciały posłuchać tej zasady. Kwadralna linia między sinister a dexter gwiazdą Krzyża Hiperpłaszczyznowego przecinała pionową płaszczyznę pod kątem prostym do obu ramion Krzyża Pionowego... ale kwintalna linia również. Na niebie — i w jego głowie — były cztery linie, wszystkie przecinające się pod kątem prostym. A niebo i tak wydawało się płaskie. Orlando nerwowo opuścił wzrok. Widział gwiazdy znajdujące się poniżej horyzontu — nie na wskroś przez grunt, lecz wokół niego, jakby stał na wąskim, sterczącym klifie albo na ostro zakończonym słupie. Postanowił, że nie posiądzie umiejętności przekrzywiania głowy ani wyginania ciała poza trzy zwyczajne wymiary środowiska, choć oczy dosłownie wyłaziły mu z czaszki w hiperprzestrzennej płaszczyźnie, by pochwycić szeroki strumień dodatkowych informacji. Wyobraził sobie pionowego płaszczaka z dwojgiem oczu, jednym położonym powyżej drugiego, które nagle stały się sferyczne. Ich osie nadal obracały się tylko w płaskim świecie, ale soczewki, źrenice i pole widzenia wystawały poza niego. Ten kompromis nie tylko był anatomicznym absurdem, lecz również zaczynał wywoływać niepokojące połączenie zawrotów głowy z klaustrofobią. Wyspa miała zaniedbywalną szerokość w dodatkowych wymiarach i Orlando widział, że gdyby jego ciało choć odrobinę przemieściło się w hiperprzestrzennym kierunku, runąłby w przestrzeń jak pijany kosmiczny słupnik. Fizyczne ograniczenia, które to uniemożliwiały, sprawiały jednocześnie, że czuł się, jakby wciśnięto go między dwie szyby okienne albo padł ofiarą jakiegoś dziwacznego neurologicznego zaburzenia, które pozbawiło go możliwości poruszania się w niektórych kierunkach. — Przywróć mnie do normy. Jego pole widzenia zapadło się do rozmiarów maleńkiego wycinka. Przez chwilę czuł się tak irytująco umniejszony, że potrząsał głową jak szaleniec, próbując zrzucić klapki z oczu. Nagle jego wzrok wydał mu się cudownie normalny, a szerokie niebo makrosfery stało się zanikającym wspomnieniem dezorientującego złudzenia optycznego. Otarł pot z oczu. To był dopiero początek. Mała dawka rzeczywistości. Może zdobędzie się kiedyś na odwagę i wyruszy na wędrówkę w pełnym pięciowymiarowym środowisku, przywdziawszy pięciowymiarową anatomię. Pomijając niepokojącą możliwość, że spojrzy w dół i zobaczy własne organy wewnętrzne — jak płaszczak unoszący głowę nad płaszczyznę — istniało też niebezpieczeństwo, że jeśli nie doda dwóch dodatkowych wymiarów do symulacji swego ciała, będzie mu równie trudno zachować równowagę jak papierowej laleczce, jako że będzie mógł się przewracać w kierunkach hiperpłaszczyznowych. Jednakże nawet zdobycie anatomii oraz instynktów potrzebnych, by radzić sobie w pięciu wymiarach, byłoby zaledwie początkiem. Nigdy nie będzie końca kolejnym adaptacjom. Gdy był cielesnym, często nurkował z akwalungiem, ale bardzo trudno było mu się porozumieć z ziemnowodnymi zmodyfikowanymi. Transmutatorzy spędzili tu co najmniej miliard lat albo w przybliżeniu porównywalny okres makrosferycznego czasu, mierzonego w kategoriach najprawdopodobniejszych procesów biochemicznych bądź cybernetycznych. Rzecz jasna, byli rozumnymi istotami panującymi nad własnym przeznaczeniem, nie wyrzuconymi na brzeg rybami potrzebującymi odpowiednich mutacji, by przetrwać. Mogli się w ogóle nie zmienić. Mogli jak dobrzy realiści — albo abstrakcjoniści — trzymać się symulacji starego świata. Z upływem eonów mogli też jednak postanowić, że zaaklimatyzują się w nowym otoczeniu. A jeśli to zrobili, porozumienie może się okazać niemożliwe, chyba że ktoś spośród uczestników ekspedycji będzie gotowy spotkać ich w połowie drogi.

Chyba że ktoś będzie gotowy wybudować most.

*** Całą jedną ścianę penteraktowego środowiska zajmowało olbrzymie okno. Powiększony obraz Poincare widoczny za nim był znakomitym pretekstem do tego, by stać bezczynnie i się gapić. Orlando nadal czuł się głęboko skrępowany w publicznych pięciowymiarowych środowiskach. Chodziło nie tyle o to, że bał się upaść na twarz, co o silne poczucie, że fakt, że tego uniknął, nie jest tego zasługą. Jego pięciowymiarowe ciało wyposażono w wiele bezcennych odruchów, jak niemal z pewnością wszystkie makrosferyczne ciała. Polegając na tych obcych instynktach, Orlando odnosił jednak wrażenie, że zdalnie kieruje robotem, którego oprogramowanie zawierało tak wiele autonomicznych reakcji, że wszelkie instrukcje, jakie mu wydawał, były właściwie zbędne. Spojrzał na podstawę okna. Nawet najzwyklejsze szczegóły w pięciowymiarowej przestrzeni wywierały hipnotyzujące wrażenie. Miejsce zatknięcia tesseraktu okna z tesseraktem podłogi nie było linią, lecz w przybliżeniu sześcienną bryłą. Fakt, że Orlando widział całą jego objętość jednocześnie, mógł niemal mieć sens, jeśli wyobrażał sobie sześcian jako dolną hiperpowierzchnię przezroczystego okna, ale gdy sobie uświadomił, że każdy jego punkt jest jednocześnie punktem przedniej powierzchni nieprzezroczystej podłogi, wszelkie resztki poczucia normalności zniknęły. W przypadku Poincare podobne złudzenia byłyby absurdalne od samego początku. Nawet zarysy tego obiektu kłóciły się z wywodzącymi się ze starego świata wyobrażeniami Orlanda na temat krzywizn i proporcji. Już na pierwszy rzut oka zauważył, że czterowymiarowy dysk gwiazdy wypełnia tylko mniej więcej jedną trzecią wyobrażonego tesseraktu, w który go wbudowano — znacznie mniej niż w przypadku okręgu wpisanego w kwadrat. Jakaś nieprzystosowana do nowych warunków część osobowości Orlanda cały czas oczekiwała, że rozpięty między ośmioma punktami tesseraktu dysk zapadnie się w siebie. Rzecz jasna, nic takiego się nie stało. A gdy polis zbliżyło się do gwiazdy na tyle, by można było dostrzec zarysy kontynentów, Orlando był oszołomiony. Granice tych ogromnych pływających płyt skrystalizowanych materiałów były skomplikowane w stopniu wykraczającym poza możliwości trójwymiarowej natury. Żaden wyrzeźbiony przez wiatr krajobraz czy rafa koralowa nie mogłyby być tak bajecznie powykręcany jak ta sylwetka ciemnej skały, widoczna na tle świecącej magmy. — Orlando? Poruszał się powoli i rozważnie, planując każdy kolejny ruch, słuchając sugestii ciała, ale odmawiając działania na autopilocie. Paolo stał w tylno-lewo-dexter-gauche kierunku od niego i odwrócił się najpierw w płaszczyźnie horyzontalnej, a potem hiperprzestrzennej. Orlando był ślepy na sygnatury, ale jego korę wzrokową przebudowano tak, by mogła rozpoznawać pięciowymiarowe twarze równie skutecznie jak trójwymiarowe. Dzięki temu natychmiast rozpoznał w zbliżającym się czworonożnym stworzeniu swego syna. W makrosferze utrzymanie równowagi na dwóch nogach było jeszcze trudniejsze niż na drążku pogo na Ziemi. Jeśli włożyło się wystarczająco wiele wysiłku na dynamiczne balansowanie, wszystko było możliwe, ale nikt w C-Z nie wybrał sobie tak nieprawdopodobnego pięciowymiarowego ciała. Czworonóg na czterowymiarowej powierzchni miał tylko jeden stopień niestabilności; jeśli lewa i prawa para nóg definiowały prostopadłe linie na hiperprzestrzennej płaszczyźnie, powstawało w ten sposób coś w rodzaju krzyżowej podstawy. Pozostawał jedynie problem kołysania się w przód i w tył, nie gorszy niż dokuczający dwunogom na dwuwymiarowym gruncie. Sześcionożni mieszkańcy makrosfery byliby równie stabilni, jak

ziemskie czworonogi, pozostawały jednak wątpliwości, czy mógłby z nich wyewoluować poruszający się w pozycji pionowej gatunek o dwóch rękach. Osiem nóg najwyraźniej stwarzało tu większe szanse. Orlanda bardziej niż dynamika doboru naturalnego interesowały decyzje, przed którymi stanęli transmutatorzy, Paolo jednak zdecydował się na cztery ręce i cztery nogi. Nie były potrzebne żadne centauropodoblne przedłużenia tułowia. Hiperpłaszczyznowa przestrzeń wokół bioder i barków zapewniała wystarczająco wiele miejsca na dodatkowe stawy. — Elena zbadała widma absorpcyjne w przybrzeżnych regionach — oznajmił Paolo. — Z pewnością dochodzi tam do lokalnych katalizowanych reakcji chemicznych. — Katalizowanych reakcji chemicznych? Dlaczego nikt nie chce użyć słowa „życie”? — Stąpamy po niepewnym gruncie. W rodzimym wszechświecie moglibyśmy z całą pewnością określić, które gazy mogą być obecne w atmosferze wyłącznie jako biogeniczne. Tutaj wiemy tylko, które pierwiastki są reaktywne, ale jeśli chodzi o to, czy ich poziom w atmosferze może podtrzymywać jakiś nieorganiczny proces, jesteśmy skazani na zgadywanie. Nie ma tu prostego chemicznego sygnału mówiącego „życie”. Orlando zwrócił się ku widokowi Poincare. — Nie wspominając już o takim, który mówiłby „transmutatorzy”, nie „tubylcy”. — Do tego nie potrzeba chemicznego sygnału. Wystarczy ich zapytać. Myślisz, że mogli zapomnieć, kim byli? — Bardzo zabawne. Poczuł jednak, że przeszywa go dreszcz. Choć zaaklimatyzował się już w takim stopniu, że mógł stać na czterech nogach pośrodku penteraktu, nie popadając w całkowity obłęd, nie potrafił sobie wyobrazić, że mógłby zapomnieć o własnej przeszłości, własnym ciele, własnym wszechświecie. Jednakże transmutatorzy przebywali tu miliard razy dłużej. — Moja jaźń ze Swifta informuje mnie, że zaczęli wypisywać kopię polis na powierzchni Kafki. W jego głosie pobrzmiewała rezygnacja połączona z niesmakiem. Jeśli cała sprawa z eksplozją jądra okaże się nieporozumieniem, wykopanie tych gigantycznych rowów przejdzie do historii jako najbardziej niszczycielski czyn od ery barbarzyństwa. — Ale modele rekonstrukcyjnych robotów nadal nie wyglądają zbyt pewnie — kontynuował. — Szkoda, że transmutatorzy nie mieli nic do powiedzenia na temat widma neutrinowego. Całkowita energia wszystkich cząstek o wszystkich częstotliwościach jest właściwie bezwartościowa, gdy chodzi o prognozę uszkodzeń, a nasze oceny są wysoce niepewne, ponieważ nie wiemy, kiedy i z jakiego powodu ma nastąpić kolaps jądra. — Roześmiał się bez wesołości. — Może nie spodziewali się, że ktokolwiek spróbuje to przetrwać na miejscu. Może wiedzieli, że to niemożliwe. Dlatego zostawili nam klucze do makrosfery zamiast wskazówek, jak zbudować odporne na neutrina maszyny. Zdawali sobie sprawę, że gdy już będzie za późno na ucieczkę z Galaktyki, jedynym wyjściem będzie makrosfera. Orlando wiedział, że syn go prowokuje, zachował jednak spokój. — Nawet jeśli wybuchu jądra nie da się przetrwać, to jeszcze nie musi oznaczać końca. Tutejsza próżnia składa się z czterowymiarowych wszechświatów. Nawet jeśli nie możemy się do nich przedrzeć, na pewno istnieją inne osobliwości, połączenia utworzone od wewnątrz. Przy tak wielkiej liczbie wszechświatów muszą gdzieś istnieć gatunki równie zaawansowane jak transmutatorzy. — Niewykluczone. Muszą jednak być rzadkie, bo inaczej roiłoby się tu od nich. Orlando wzruszył ramionami. — Zatem jeśli cała Koalicja musi przenieść się do makrosfery bez możliwości powrotu, to

niech i tak będzie. Mówił z wyzywającym spokojem, ale ta perspektywa wydawała mu się niemal nie do zniesienia. Zawsze powtarzał sobie, że znajdzie drogę powrotu, że umrze w ciele i będzie miał cielesne dziecko, które go pochowa, na świecie, na którym będzie mógł obiecać tysiącom następnych pokoleń, że ogień i trucizna nie spadną na nie z nieba. Jeśli makrosfera była jedynym możliwym azylem, pozostawała mu tylko albo symulacja tego marzenia w trójwymiarowych środowisku, albo przywdzianie ciała o obcej biochemii tego wszechświata i wychowywanie dziecka na świecie bardziej surrealistycznym niż wszystko w Ashton-Laval. Paolo zdołał wyrazić skruchę na swej zmodyfikowanej twarzy w sposób widoczny dla zmodyfikowanych oczu Orlanda. — Zapomnij o podróżach w jedną stronę. Jeśli w ogóle zdołamy się porozumieć z transmutatorami, najpewniej powiedzą nam, że błędnie wszystko odczytaliśmy. Nie było żadnego ostrzeżenia i nie będzie wybuchu jądra. Po prostu źle zinterpretowaliśmy ich przekaz.

*** W kierunku Poincare wysłano sondy poruszające się po szybkich orbitach pozwalających na jednorazowy przelot. Orlando obserwował wciąż nowe obrazy przez nie przesyłane, ale ich instrumenty ledwie dotykały hiperpowierzchni gwiazdy topograficznymi pomiarami o średniej rozdzielczości i chemicznymi mapami. Ulotne wizje zachodzących na siebie łańcuchów górskich oraz magmowych równin wnętrza kontynentu wyglądały dziwnie organicznie dla jego ukształtowanej w starym wszechświecie wrażliwości. Były tam wietrzne płaskowyże pokryte spiralami przywodzącymi na myśl odciski palców, utworzone przez lawę kanały składające się na sieć bardziej skomplikowaną niż naczynia włosowate, fontanny zamarzniętej magmy o sterczących kolcach, przypominające rozrastające się szaleńczo grzyby. Niebo na Poincare zawsze było ciemne, ale krajobraz rozświetlał blask o długości fali analogicznej do bliskiej podczerwieni, generowany przez płynące z jądra ciepło. Pozostawał on na granicy energetycznej między przejściem fazowym leptonu a wibracjami cząsteczkowymi. W widmie absorpcyjnym atmosfery nad większą częścią wnętrza kontynentu dawało się wykryć ślady pierścieni i rozgałęzionych łańcuchów opartych na pierwiastku numer dwadzieścia siedem, ale najbardziej skomplikowane związki chemiczne można było znaleźć blisko brzegów. W przybrzeżnych regionach skupiały się też wysokie struktury niesprawiające wrażenia wiarygodnych produktów erozji albo tektoniki, krystalizacji bądź wulkanizmu. Te wieże były perfekcyjnie rozlokowane w miejscach pozwalających na maksymalne wykorzystanie różnicy temperatur między oceanami magmy a względnie chłodnym wnętrzem kontynentów. Nie było jasne, czy są miejscowymi odpowiednikami drzew, czy też jakiegoś rodzaju artefaktami. Drugą falę sond umieszczono na orbitach wymagających korzystania z napędu. Ocierały się one o zewnętrzne krawędzie swych wzniesień momentu pędu, zatem awaria silnika sprawi, że umkną w przestrzeń zewnętrzną zamiast roztrzaskać się o powierzchnię planety. Porównania skali z ojczystym wszechświatem pozostawały niepewne, ale jeśli wybrane przez nich pięciowymiarowe obiekty były dobrą miarą, na powierzchni Poincare zmieściłoby się dziesięć miliardów razy więcej mieszkańców niż na Ziemi, natomiast w szczelinach między obszarami, które przezwali lasami, a rozległymi pustyniami mogłoby się ukryć kilka tysięcy zaawansowanych technicznie cywilizacji. Stworzenie mapy całej gwiazdy w skali pozwalającej na odkrycie — albo wykluczenie obecności miasta wielkości choćby przedintrodusowego Szanghaju, równałoby się zbadaniu wszystkich ziemiopodobnych planet Drogi Mlecznej. Okalająca Poincare taśma obrazów przekazanych przez jedną z sond, która zakreśliła orbitę wokół hipersfery, była niesłychanie

drobnym wycinkiem i nawet po zatoczeniu pełnego kręgu przez satelitę była proporcjonalnie równie reprezentatywna, co jedno zdjęcie jakiegoś miejsca na zwyczajnej planecie. Gdy polis przeszło na odległą korygowaną orbitę, Orlando doszedł do wniosku, że widok z pokładu obserwacyjnego jest zbyt przytłaczający, zanadto skomplikowany i szczegółowy, by mógł go ogarnąć, lecz zarazem zbyt atrakcyjny, by nie podjąć próby. Każde spojrzenie było jak urywek gęstej, atonalnej muzyki. Mógł tylko albo się od niej odgrodzić, albo słuchać uważnie i nadal jej nie zrozumieć. Rozważył możliwość dalszych modyfikacji umysłu. Żaden tubylec czy zaaklimatyzowany w makrosferze przybysz nie zareagowałby na widok swego świata jak na narkotyczną halucynację, nie tyle panoramę, ile efekt nadmiernej stymulacji sieci sygnalizujących percepcyjne przeciążenie. Polecił egzojaźni jeszcze bardziej rozbudować swą korę wzrokową, wbudować w nią zestaw symboli odpowiadających na rozmaite czterowymiarowe kształty i trójwymiarowe zarysy — wszystko to były proste, wiarygodne formy, dla makrosferan zapewne nie bardziej egzotyczne niż góra lub głaz dla cielesnego. Widok Poincare stał się nagle normalniejszy, opisany przez nowe słownictwo, choć pozostał tysiąc razy gęstszy od jakichkolwiek satelitarnych obrazów Ziemi albo Swifta. Natomiast Pływająca Wyspa zmieniła się w nieznośny kaftan bezpieczeństwa dla jego zmysłów, trumnę z dziurą po gwoździu zamiast nieba. Wszystkie trójwymiarowe środowiska wyglądały tak samo. Nawet gdy w pełni odzyskał trójwymiarowy wzrok, nie był w stanie ogarnąć nowych symboli, nie tracąc wspomnień o Poincare. Nieustannie też odczuwał stymulacyjną dziurę, nieobecność tak rozpaczliwą, jakby cały świat nagle stał się jednorodnie biały. Mógłby też przeskakiwać między jednym a drugim zestawem symboli, między trzema a pięcioma wymiarami. Nieprzetłumaczalna część jego wspomnień pozostawałaby zapisana w egzojaźni. W praktyce stałby się dwiema różnymi osobami, własnym seryjnym klonem. Czy to byłoby takie złe? Istniało już pewnie z tysiąc jego wersji, rozsianych po całej Diasporze. Przybył tu jednak po to, by osobiście spotkać transmutatorów, a nie dać początek swemu makrosferycznemu bliźniakowi, który zrobi to z niego. Co więcej, wszystkie jego klony z Diaspory zjednoczą się dobrowolnie i wrócą na odrodzoną Ziemię — jeśli tylko będzie to możliwe — co jednak stanie się z klonem, który pośrodku dżungli oszalałby z powodu deprywacji sensorycznej, albo stanąwszy pod pustynnym niebem w środku nocy, krzyczałby zrozpaczony tak ograniczonym polem widzenia? Orlando uwolnił się od wszystkich udoskonaleń i poczuł się jak ofiara amnezji albo amputacji. Gapił się na Poincare z Pokładu Obserwacyjnego, bardziej osłupiały i sfrustrowany niż kiedykolwiek dotąd. Paolo zapytał go, jak sobie radzi. — W porządku — odparł. — Wszystko w porządku. Rozumiał co się dzieje: zawędrował tak daleko, jak tylko mógł, jeśli pragnął zachować nadzieję powrotu. Nie było tu stabilnych orbit. Mogłeś zbliżyć się do tego świata na dużej prędkości, zabrać wszystko, czego potrzebowałeś, i uciec albo pozwolić, by przyciąganie cię pochwyciło, opaść po spirali i rozbić się na powierzchni.

*** — Efekt jest raczej subtelny, ale we wszystkich miejscach, w których to sprawdzałam, cały ekosystem lekko im sprzyja. Nie można powiedzieć, by dominowały, gdy chodzi o liczebność czy

zużycie zasobów, ale w łańcuchu pokarmowym istnieją ogniwa zawsze, w taki czy inny sposób korzystne dla tego gatunku, które robią wrażenie zbyt silnych i stabilnych, by mogły mieć naturalny charakter. Elena zwracała się do większości osiemdziesięciu pięciu obywateli C-Z z W-gwiazdka, zebranych w małej sali. Dla odmiany było to środowisko trójwymiarowe i Orlando cieszył się, że ktoś inny również zapragnął odpocząć od makrosferycznej rzeczywistości. Na szczegółowych mapach Poincare nie znaleziono oczywistych śladów zaawansowanej technicznie cywilizacji, ale ksenolodzy zidentyfikowali dziesiątki tysięcy gatunków roślin i zwierząt. Podobnie jak na Swifcie, istniała możliwość, że transmutatorzy gdzieś tu się ukrywają, w jakimś dobrze zamaskowanym polis, Elena zapewniała jednak, że znalazła dowody bioinżynierii, a ich domniemanych beneficjentów nie ukrywało nic poza skromną skalą ich wysiłków. Ksenolodzy skonstruowali próbne modele ekologii wszystkich gatunków wystarczająco dużych, by ich przedstawicieli można było dostrzec z orbity, i żyjących w dziesięciu wybranych do analizy regionach. Mikroskopijne formy życia pozostawały kwestią spekulacji. Olbrzymie „wieże”, zwane teraz janusowymi drzewami, porastały większą część wybrzeża. Energię czerpały ze światła płynącego ze stopionego oceanu. Każde indywidualne drzewo cechowało się boczną asymetrią, która Orlandowi wydawała się niewiarygodnie dziwaczna. Od strony lądu ich liście były większe, bardziej pionowe i rzadziej rozmieszczone. Takie same morfologiczne różnice występowały między poszczególnymi drzewami, poczynając od tych bezpośrednio wystawionych na światło oceanu, aż po cztery bądź pięć mniej uprzywilejowanych szeregów rosnących za nimi. Liście pierwszego szeregu miały jaskrawobananową barwę na hiperpowierzchni zwróconej ku oceanowi, a intensywnie fioletową z drugiej strony. Drugi szereg wykorzystywał ten sam fiolet, by wychwytywać energię odpadkową pierwszego szeregu, a kolor zielononiebieski do wypromieniowywania własnej. Przy czwartym i piątym szeregu barwniki wszystkich liści nastrajały się na kolor „bliskiej podczerwieni”, przez co w „świetle widzialnym” wydawały się one jasnoszare. Te transformacje kolorów dochowywały wierności zmianom w długości fali, ale przejście między światłem widzialnym a podczerwienią z konieczności było arbitralne, nie ulegało bowiem wątpliwości, że wzrok różnych zamieszkujących Poincare gatunków jest wrażliwy na różne fragmenty widma. Ponieważ większość liści w „koronach” tych drzew była ustawiona niemal pionowo, zasłaniały widok sondom w znacznie mniejszym stopniu, niż gdyby zwracały się ku niebu, a przypadkowo rozmieszczone luki między nimi odsłaniały szerokie, dwuwymiarowe panoramy. Zaobserwowano zdumiewająco różnorodne leśne formy życia, od wielkich, zmiennocieplnych fruwających bądź szybujących drapieżników — wszystkie miały po osiem kończyn, jeśli liczyć skrzydła — aż po plamy czegoś, co przypominało grzyby, najwyraźniej żywiące się bezpośrednio samymi drzewami. Wielki obszar dostępnego do badań lasu, a także brak rytmu dnia i nocy oraz pór roku, pozwoliły ksenologom stosunkowo szybko wydedukować przebieg wielu cykli życiowych: tylko bardzo nieliczne gatunki rozmnażały się synchronicznie, a nawet one trzymały się tego samego rytmu tylko na niewielkich obszarach. Oznaczało to, że zawsze gdzieś można znaleźć osobniki każdego gatunku w dowolnym wieku. Młode niektórych z nich przychodziły na świat żywe i samowystarczalne, inne zaś dojrzewały we wszystkim, od toreb aż po przypominające jaja worki, w gniazdach albo w wiszących skupiskach, w guzkach pod korą janusowych drzew, w martwych, sparaliżowanych bądź niczego nieświadomych ofiarach, a nawet w trupach własnych rodziców. W głębi lądu las blokował światło oceanu, ale życie rozwijało się również w cieniu. Niektóre

zwierzęta oddalały się od wybrzeża, by opiekować się młodymi, a drapieżniki podążały za nimi, istniały też jednak lokalne gatunki, poczynając od roślin karmiących się odżywczymi substancjami wypłukiwanymi z lasu. Poincareańskie życie nie wykorzystywało jednego, uniwersalnego rozpuszczalnika, lecz kilka różnych, pospolitych związków, które były cieczami w przybrzeżnej temperaturze. Na sam las rzadko padał deszcz, a większe rzeki, wypływające z jałowego interioru, by zmienić się w parę po wpadnięciu do oceanu magmy, zawierały niewiele organicznych materiałów, na janusowe drzewa spadało jednak wystarczająco wiele gromadzącej się na dużych wysokościach rosy, która trafiała następnie w głąb lądu, wzbogacona organicznymi szczątkami, dostarczając paliwa wtórnemu ekosystemowi, w którego skład wchodziło kilka tysięcy gatunków. W tym również pustelnicy. Elena przywołała obrazy przedstawiające ocenę przepływu energii oraz substancji odżywczych dla drapieżnictwa, roślinożerności, pasożytnictwa oraz symbiozy. — Im szerszy zakres analizy, tym więcej pojawia się dowodów. Nie chodzi tylko o to, że pustelnikom nie zagrażają żadne drapieżniki ani dostrzegalne pasożyty. Nie muszą się też obawiać nadmiernego wzrostu populacji, braku pokarmu, ani chorób. Wszystkie pozostałe gatunki podlegają chaotycznej dynamice populacyjnej. Nawet drzewom janusowym zdarzają się okresy przegęszczenia i wymierania. Ale pustelnicy siedzą sobie w samym środku tej szalonej zmienności i nic złego im się nie dzieje. Można by pomyśleć, że całą biosferę zaprojektowano po to, by uchronić ich przed wszelkimi nieprzyjemnymi niespodziankami. Zaprezentowała pięciowymiarowy obraz i Orlando z niechęcią przestawił wzrok, by lepiej się mu przyjrzeć. Elena wyjaśniła, że pustelnicy są pozbawionymi kończyn, przypominającymi mięczaki stworzeniami, które mieszkają w nieruchomych strukturach, w połowie powstałych z wydzielin ciała jak muszle, a w połowie wykopanych w ziemi jak nory. Najwyraźniej większą część życia spędzali w tych jaskiniach, żywiąc się pechowymi zwierzętami, które wpadały do śliskiego wykopu prowadzącego prosto do ich części gębowej. Żaden drapieżnik nigdy nie wyewoluował narzędzi potrzebnych, by ich stamtąd wydobyć, a choć wiele gatunków było wystarczająco inteligentnych, by unikać wykopów, ofiar zawsze było pod dostatkiem. Żaden z sześciu milionów zaobserwowanych z orbity pustelników nie wydał dotąd potomstwa ani nie umarł. Karpal był sceptyczny. — To tylko płochliwy, osiadły gatunek, któremu sprzyjało szczęście przez krótki czas naszych obserwacji. Nie ufałbym ekstrapolacji sugerującej, że ich statystyczny czas życia musi być co najmniej sześć milionów razy dłuższy. Nie widzieliśmy dotąd znaczących fluktuacji temperatury skorupy. Kiedy się pojawiają, z pewnością powodują straszliwe zniszczenia. Powinniśmy przesunąć nasze zasoby na pustynie. Jeśli transmutatorzy w ogóle przebywają na Poincare, z pewnością trzymają się jak najdalej od miejscowego życia. Czemu mieliby ingerować w biosferę w interesie tych stworzeń? — Nie twierdzę, że to zrobili — odparła sztywno Elena. — Poincareanie mogli sami to wszystko zaplanować. — Widziałaś, żeby robili coś, co choćby w przybliżeniu przypominałoby biotechnologię? — Nie. Ale kiedy już umieścili się w nienaruszalnej niszy, czemu mieliby wprowadzać jakiekolwiek zmiany? — Nawet jeżeli są wystarczająco inteligentni, by zrobić coś takiego... — zaczął Orlando — ...jeśli ich wizją utopii jest siedzenie przez całą wieczność w jaskini i czekanie, aż jedzenie samo wpadnie im do gardła, co mogą wiedzieć o transmutatorach? Przed miliardem lat obok Poincare

mogło przemknąć dziesięć tysięcy gwiazdolotów o gorejących napędach, ale nawet jeśli pustelnicy rzeczywiście siedzą tu aż tak długo, nie będą o niczym pamiętali. Takie sprawy ich nie obchodzą. — Nie wiemy tego. Czy Carter-Zimmerman na Ziemi wygląda jak ognisko intelektualnej ciekawości? Czy jedno spojrzenie na ochronny pancerz polis powie ci, co zawiera jego biblioteka? Karpal jęknął. — Za bardzo się przejęłaś Orfeuszem. Jeden biologiczny komputer w oceanie jednej planety w innym wszechświecie to jeszcze nie dowód... — Jeden naturalny biologiczny komputer to jeszcze nie dowód, że ewolucja często prowadzi do ich powstania — przerwała mu Elena. — Ale czemu poincareańska cywilizacja nie miałaby sama ich stworzyć? Nikt nie odrzuca myśli, że każda technologiczna cywilizacja może przejść własny Introdus. Jeśli Poincareanie byli mistrzami biotechnologii, czemu nie mieliby stworzyć odpowiednio zmodyfikowanego biologicznego gatunku zamiast maszyn? — Zgadzam się! — poparł ją radośnie Paolo. — Pustelnicy mogą być żywymi polis, używającymi całego ekosystemu jako źródła energii. Ale nie musieli ich zbudować rodowici Poincareanie. Jeśli transmutatorzy tu przybyli i nie znaleźli inteligentnego życia, mogli przebudować ekosystem, by znaleźć dla siebie bezpieczną niszę, a potem stworzyć pustelników i emigrować do nich, by bezpiecznie zaczekać w trójwymiarowych środowiskach. Elena roześmiała się niepewnie, jakby podejrzewała, że z niej drwią. — A na co mieliby czekać? — Aż ewolucja stworzy tu jakiś gatunek, z którym warto będzie rozmawiać. Albo ktoś przybędzie. Jak my. Debata trwała dalej, ale nie wyciągnięto żadnych wniosków. Sądząc po zebranych dowodach, pustelnicy mogli być wszystkim, od przypadkowych beneficjentów doboru naturalnego, aż po sekretnych władców Poincare. Zarządzono głosowanie i Karpal przegrał. Pustynie były zbyt rozległe, by można je było przeszukać, jeśli nie miało się jasno określonego celu.

*** Orlando posuwał się powoli naprzód po świetlistej skale, jego jedyna stopa, szeroka i pulsująca, bezboleśnie rejestrowała kamyki swą podeszwą. Poza jaskinią czuł się nagi i bezbronny. Dwadzieścia kilotau zabawy w pustelnika, sterowania tą wędrującą po poincareańskiej pustyni marionetką, wystarczyło, by poczuł wobec nich odrobinę empatii. A może po prostu wolał patrzeć na ten świat przez wąski tunel, ponieważ nieco zawężało to pięciowymiarowy krajobraz. Gdy był już pewien, że sąsiad go widzi, wysunął dziewięć batut i wykonał gest numer siedemnaście, jedyną sekwencję, jakiej do tej pory nie próbował. Czuł się prawie tak, jakby unosił ręce i poruszał palcami, wykonując urywek języka migowego, coś, czego nauczył się na pamięć, nie wiedząc, co to znaczy. Czekał, zaglądając do tunelu, wypełnionego perłowym blaskiem ciała obcego, odbijającym się od ścian pod wieloma kątami. Nic. Prawdziwi pustelnicy opuszczali swe jaskinie niemal wyłącznie po to, by wybudować nowe. Pozostawało niejasne, czy wyrośli ze starych, szukali miejsca bogatszego w pożywienie, czy też uciekali przed jakimś niebezpieczeństwem albo niewygodą. Od czasu do czasu ścieżki dwóch nagich pustelników przecinały się. Po dziewięciu megatau obserwacji terenu przez rój

atmosferycznych próbników udało się zarejestrować siedemnaście takich spotkań. Pustelnicy nie walczyli ze sobą ani nie kopulowali, chyba że potrafili to robić za pomocą wydalin zbyt subtelnych, by można było je wykryć. Wysuwali tylko do dwunastu przypominających szypułki hiperwalców, nazwanych przez Elenę „batutami” i machali nimi do siebie nawzajem, gdy się mijali. Według teorii miały to być akty komunikacji, ale na podstawie tak maleńkiej próbki nie można było się niczego dowiedzieć o języku pustelników. Zdesperowani ksenolodzy zbudowali tysiąc robotów w kształcie obcych i kazali im wybudować własne jaskinie, położone nienaturalnie blisko autentycznych, w nadziei, że sprowokuje to jakąś reakcję. Tak się nie stało, ale zawsze pozostawała możliwość spotkania między robotem a pustelnikiem, jeśli jeden z nich zdecyduje się opuścić swoją jaskinię, by wybudować nową. Z reguły robotami kierowało nieświadome oprogramowanie, ale kilku obywateli zgłosiło się na ochotnika do tego zadania i Orlando sumiennie do nich dołączył. Zaczynał podejrzewać, że pustelnicy rzeczywiście są tacy głupi, na jakich wyglądają. Sprawiało mu to raczej ulgę niż rozczarowanie. Zmarnowanie tak długiego czasu na ich badania byłoby zdecydowanie mniejszym złem niż zaakceptowanie myśli, że inteligentny gatunek mógłby dobrowolnie skierować się w tę ślepą uliczkę. Spróbował spojrzeć na niebo, ale jego ciało nie było w stanie spełnić tego pragnienia. Nie mógł unieść tak wysoko wrażliwej na podczerwień hiperpowierzchni z przodu swego ciała. Pustelnicy, podobnie jak wiele innych poincareańskich form życia, korzystali przy obserwacji otoczenia z czegoś w rodzaju interferometrii. Zamiast tworzyć obrazy za pomocą soczewek, używali zestawów fotoreceptorów i analizowali różnice w fazie między promieniowaniem docierającym do różnych punktów. Ponieważ badacze musieli się ograniczać do obserwacji żywych pustelników oraz wykonywanych przez mikropróbniki sekcji martwych przedstawicieli innych gatunków, nikt właściwie nie wiedział, jak pustelnicy widzą świat. Kolor oraz rozmieszczenie receptorów wspierały jednak narzucającą się hipotezę, że postrzegają termiczne promieniowanie samego gruntu. Ogrzane przez ich ciała jaskinie, w których mieszkały, były nieco cieplejsze od otoczenia, co znaczyło, że spędzają życie w kokonie światła. Orlando regulował postrzeganą jasność w swej jaskini tak długo, aż wreszcie blask wydał mu się lekko kojący. To jednak było wszystko, co był skłonny uznać za przyjemnie w życiu pustelnika. Gdy małe, kolczaste ośmionogi wpadały mu do paszczy, odwracał się i wypluwał je przez drugi tunel prowadzący do jaskini. To mogły być głupie stworzenia, ale nie zamierzał mordować ich tylko po to, by osiągnąć empatię z pustelnikami albo przydać autentyczności imitacji, która zapewne od początku była wadliwa. Jego egzojaźń wkleiła do środowiska okno tekstu. Wrażenie było dziwnie dezorientujące. Dwuwymiarowy obiekt zajmował zaniedbywalny fragment jego pola widzenia — w obu hiperpłaszczyznowych kierunkach był cienki jak pajęczyna, ale słowa i tak przyciągały jego uwagę, jakby podsunięto mu je prosto pod oczy w trójwymiarowym środowisku, zasłaniając wszystko inne. Gdy świadomie przyjrzał się oknu, by przeczytać wiadomość, nawiedziło go silne poczucie déjà vu, jakby przyswoił już sobie wszystko za pierwszym spojrzeniem. C-Z ze Swifta straciło z nimi kontakt na blisko trzysta lat. Po stronie makrosfery połączenie przez cały czas pozostawało funkcjonalne, strumień fotonów generowanych przez osobliwość przeskoczył bezpośrednio od pakietu danych oznaczonego datą 4955 CzU, do następnego, pochodzącego z roku 5242. Jednakże obywatele C-Z ze Swifta właśnie wynurzyli się z długiego koszmaru. Przez cały ten czas zastanawiali się, czy niosące odpowiedzi rozpady beta pojawią się znowu.

Orlando przeskoczył z powrotem na Pływającą Wyspę, do kabiny i swego trójwymiarowego ciała. Siedział na łóżku i drżał. Nie byli odcięci. Jeszcze nie. Znajome pomieszczenie wyglądało uspokajająco i wiarygodnie, ale w całości było kłamstwem. Nic z widocznych tu rzeczy nie mogłoby istnieć poza polis: drewniana podłoga, materac, jego ciało, wszystko to było fizycznie niemożliwe. Zawędrował za daleko. Nie powinien w tym miejscu trzymać się wspomnienia o starym świecie. A z nowym nie potrafił się pogodzić. Nie był w stanie powstrzymać drżenia. Wpatrywał się w sufit, czekając, aż się rozstąpi i pozwoli, by rzeczywistość napłynęła do środka. Aż makrosfera uderzy go niczym piorun. — Powinienem był zginąć w Atlancie — wyszeptał. — Nikt nie powinien zginąć — odpowiedziała wyraźnie Liana. — Ani wtedy, ani wskutek wybuchu jądra. Może tak przestałbyś beczeć i zrobił coś pożytecznego? Orlando nie dał się nabrać ani na moment. To była słuchowa halucynacja, efekt stresu. Mimo to uczepił się tych słów jak liny ratunkowej. Liana wyprowadzi go z tego ataku użalania się nad sobą. Przynajmniej tyle z niej przetrwało w jego głowie. Skupił się z wysiłkiem woli. Osobliwość przeszła przez poślizg, co sugerowało, że stworzona przez transmutatorów kotwica z długich neutronów, łącząca stary wszechświat z czasem makrosfery, słabnie. Yatima, Blanca i inni niezwykle uzdolnieni eksperci od rozszerzonej teorii Kozuch nie przewidzieli niczego w tym rodzaju, co znaczyło, że nikt nie wie, czy i kiedy dojdzie do następnego poślizgu, a także ile stuleci może on potrwać. Jeszcze jeden czy dwa razy może jednak wystarczyć, by przeczekali eksplozję jądra. Ta wiadomość może skłonić innych do sklonowania polis i wyruszenia na poszukiwania transmutatorów. Niemniej, nawet bez kolejnego poślizgu mieli czas, by odwiedzić najwyżej dwie albo trzy gwiazdy. A choć wszystkie instynkty, jakie posiadał, mówiły mu, że pustelnicy to tylko głupie zwierzęta, owe instynkty były zbyt odległe od świata, który nauczył ich odróżniać gauche od droit. Imitowanie pustelników nie wystarczy, by do nich dotrzeć. Kierowanie robotem, przebudowa struktury ciała, pełzanie po hiperpowierzchni, wszystko to za mało. Nie było sensu udawać, że ten sam umysł może ogarnąć Ziemię i Poincare, W i W-gwiazdka, trzy wymiary i pięć, ucieczkę i zderzenie. Nikt nie mógł się ugiąć tak bardzo i uniknąć złamania. — Stwórz kopię tej kabiny — rozkazał swej egzojaźni Orlando. — Tutaj. — Wskazał na jedną ze ścian, która nagle stała się przezroczysta i pojawiła się za nią szczegółowa kopia pomieszczenia, niczym nieodwrócone odbicie w lustrze. — A teraz rozszerz ją do pięciu wymiarów. Z pozoru nic się nie zmieniło, ale przecież widział tylko trójwymiarowy cień. Wziął się w garść. — A teraz sklonuj mnie tam, w pięciowymiarowym ciele ze wszystkimi makrosferycznymi symbolami wzrokowymi. Nagle znalazł się w pięciowymiarowym środowisku. Roześmiał się i oplótł wszystkimi czterema rękami, starając się nie hiperwentylować. — Liana, proszę, tylko bez kawałów o Alicji. Musiał się skupić na odnalezieniu dwuwymiarowego przekroju tesseraktalnej ściany, za którą znajdowała się trójwymiarowa kabina. To było tak, jakby zaglądał do niej przez maleńką dziurkę. Jego oryginalna wersja, wyglądająca jak papierowa laleczka, przycisnęła dłoń do szyby w uspokajającym geście, starając się nie okazywać zbyt wielkiej ulgi. Prawdę mówiąc, bez względu na ogarniającą go panikę, on również czuł ulgę na myśl, że nie jest już zamknięty w tym

klaustrofobicznym wycinku świata. — A teraz połącz mnie ze środowiskiem robota — polecił, odzyskawszy dech w piersiach. Przeciwległa ściana stała się przezroczysta i zobaczył za nią hiperpowierzchnię Poincare. Robot nadal stał w odległości kilku delta od wejścia do jaskini prawdziwego pustelnika. — Usuń robota. Sklonuj mnie w nim, z obrazem ciała i zmysłami pustelnika oraz znajomością języka gestów Eleny. I... — zawahał się. — To był początek opadającej spirali. — Usuń wszystkie symbole odnoszące się do mojego starego ciała i dawnych zmysłów. Ve znajdowało się na hiperpowierzchni. Przez unoszące się w powietrzu czterowymiarowe okno widziało — za pomocą najlepszego przybliżenia wzroku pustelników, na jakie było stać ksenologów — pięciowymiarową kabinę i jej mieszkańca. Wszystkie kolory przetłumaczono na fałszywe odcienie ciepła. Cała scena była ewidentnie fizycznie niemożliwa — surrealistyczna i absurdalna. Trójwymiarowe środowisko oryginalnej kabiny było za małe i zbyt odległe, by można je było zobaczyć. Ve rozejrzało się po świecącej lekkim blaskiem okolicy. Wszystko wyglądało teraz naturalniej, było bardziej zrozumiałe i harmonijne. Elena wynalazła dla batut pustelników język gestów. Nie próbowała udawać, że ma on cokolwiek wspólnego z autentycznym, ale ta sztuczna wersja pozwalała obywatelom myśleć w gestach i obrazach zamiast w ich rodzinnych językach, a także porozumiewać się z egzojaźniami bez zakłócania symulacji anatomii pustelnika. Wysunęło wszystkie dwanaście batut i poleciło egzojaźni sporządzić kopię środowiska, a następnie sklonować vir raz jeszcze, z dalszymi modyfikacjami. Niektóre z nich wywodziły się z prowadzonych przez ksenologów obserwacji behawioru innych gatunków, inne ze starych notatek Blanca na temat możliwej struktury mentalnej makrosferan, jeszcze inne zaś z wyobrażeń vir dotyczących symboli, których potrzebowało, by lepiej dostosować swe ciało do wymogów tego świata. Trzeci zmodyfikowany klon Orlanda obejrzał się za siebie, zaglądając w tunel kolejnych środowisk. Zignorował swego bezpośredniego protoplastę, daremnie wypatrując niepojętego pradziadka. Gdzieś tam był świat, w którym żyła owa istota... ale ve nie potrafiło go nazwać ani dokładnie sobie wyobrazić. Symbole reprezentujące większość oryginalnych epizodycznych wspomnień zniknęły, i vir najsilniejszym dziedzictwem było dojmujące poczucie, że sprawa jest ważna. Niemniej, brzegi utraconych wspomnień nadal pozostawały bolesne, niczym pozostałości jakiegoś zapomnianego, pozbawionego fabuły i sensu snu o miłości i o własnym miejscu. Po chwili odwróciło się od okna. Jaskinia pustelnika nadal pozostawała poza vir zasięgiem, ale teraz łatwiej już było iść naprzód niż się cofać. Orlando spacerował po kabinie, ignorując wiadomości od Paola i Yatima, Siódmy klon przejął kontrolę nad robotem przed dziewięcioma kilotau i niemal natychmiast zdołał przekonać prawdziwego pustelnika do opuszczenia jaskini. Od tej pory cały czas wymieniali gesty. Gdy robot wreszcie opuścił pustelnika, by porozmawiać z szóstym klonem, Orlando zauważył, że wszyscy przyglądają się im z uwagą. Nawet pierwszy klon nie mógł oderwać od nich spojrzenia, jakby machanie batutami w pięciu wymiarach sprawiało mu estetyczną przyjemność, nawet jeśli nie rozumiał jego znaczenia. Orlando czekał, czując ucisk w brzuchu, podczas gdy przekaz pokonywał kolejne etapy drogi ku niemu. Co się stanie z tymi posłańcami — raczej jego dziećmi niż klonami — gdy już wykonają swoje zadanie? Budowniczowie mostów nigdy nie żyli w izolacji. Każdy z nich był podłączony do wielkiej podgrupy całej społeczności i te podgrupy zachodziły na siebie. Jego uczynek był

szaleńczym wypaczeniem owego etosu. — Mam dla ciebie dobrą i złą wiadomość. Jego czworonożny klon stał za oknem. Gdy poruszał głową w niewidocznych kierunkach, jego twarz zmieniała nieco kształt. Orlando podszedł do szyby. — Są inteligentni? Pustelnicy? — Tak. Elena miała rację. Dostosowali ekosystem do swoich potrzeb. W większym stopniu niż nam się zdawało. Są odporni nie tylko na zmiany klimatu i wahania liczebności populacji, lecz również na mutacje, pojawienie się nowych gatunków i właściwie wszystko poza zamianą Poincare w supernową. Cała reszta nadal może ewoluować wokół nich, ale oni siedzą w stałym punkcie zmieniającego się systemu. Orlando był wstrząśnięty. Tego typu długotrwała dynamiczna równowaga daleko wykraczała poza wszystko, o czym marzyli zmodyfikowani z Ziemi. To było co najmniej równie imponujące, jak wiązanie neutronów w supły. — Ale nie są... transmutatorami? Zredukowanymi do tego stanu? Cień twarzy jego klona zamigotał z wesołości. — Nie! Powstali na Poincare i nigdy go nie opuszczali. Nigdy nie podróżowali. Nie rób takiej zniesmaczonej miny. Też mieli swoją epokę barbarzyństwa i przeżyli katastrofy porównywalne z G-1 Lac. To jest teraz ich azyl. Ich nienaruszalna Atlanta. Jak możesz im tego żałować? Orlando nie potrafił na to odpowiedzieć. — Ale pamiętają transmutatorów — dodał klon. — I wiedzą, dokąd odeszli. — Dokąd? — Nawet najbliższa gwiazda mogła się okazać zbyt odległa, jeśli osobliwość wpadnie w kolejny poślizg. — Czy są na pustyni? Wewnątrz polis? — Nie. — Zatem na której gwieździe? Może jeszcze była nadzieja, jeśli zużyją całe paliwo na podróż w jedną stronę i zadowolą się wysłaniem sygnału do stacji zamiast wracać fizycznie. — Nie na gwieździe, a przynajmniej nie na takiej, którą pustelnicy potrafiliby wskazać. Nie ma ich już w makrosferze. — Chcesz powiedzieć, że... znaleźli drogę do innego czterowymiarowego wszechświata? Zdołali się do niego przedostać? Orlando ledwie śmiał w to uwierzyć. Jeśli to prawda, będą mogli sprowadzić wszystkich do makrosfery, zaczekać, aż promieniowanie osłabnie, a potem wykorzystać sztuczkę transmutatorów i wrócić do rodzimego wszechświata, nie przejmując się tym, czy na Kafce i Swifcie przetrwały jakieś roboty. Klon uśmiechnął się rzewnie. — Niezupełnie. Ale dobra wiadomość brzmi tak, że druga makrosfera jest czterowymiarowa.

CZĘŚĆ SIÓDMA Paolo wpatrywał się w przesunięte ku czerwieni gwiazdy, spoglądając ku osobliwości. — Szkoda, że nie byłem na jego miejscu. — Zbudowanie mostu do pustelników go nie zniszczyło — zauważyło Yatima. — Niewykluczone, że nadawał się do tego zadania lepiej niż ktokolwiek inny. Paolo pokręcił głową. — To i tak było zbyt wiele. — To lepsze, niż być zwykłym pasażerem. Lepsze niż bezużyteczność. Paolo spojrzał na vir. — Opowiedz mi o tym — poprosił z żalem.

17 PODZIELENIE JEDNOŚCI Polis Carter-Zimmerman, W* Orlando dał już sobie spokój z pięciowymiarowymi środowiskami. Zatrzymał się w cieniu środowiska Fabryki Długich Nukleonów, czekając, aż będzie mógł się pożegnać z Paolem. Środowisko było gęstym labiryntem rur i przewodów. Wszystkie tego typu elementy zawarte w realnym penteraktalnym budynku upchnięto tu do ciasnego sześcianu. W makrosferze nie istniało nic takiego jak „izotopy”, ale transmutatorzy zaznaczyli punkt, w którym ją opuścili, ogromną płytą niewiarygodnie czystych, odbijających światło minerałów, pierwotnie ulokowaną na jednym z „biegunów” Poincare, dwuwymiarowym okręgu zachowującym stałe położenie podczas ruchu obrotowego gwiazdy. Od tego czasu cały polarny kontynent przesunął się pod wpływem dryfu i rozpadł na fragmenty, ale znacznik nie stopił się ani nie zapadł w skorupę. Gdy już ambasador pustelników opisało jego skład, odnalezienie go było stosunkowo łatwe. Długie nukleony ukryte w skale zawierały tę samą mapę Drogi Mlecznej, co te ze Swifta, ale dołączono do nich katalityczną sekwencję, wchodzącą w interakcję z próżnią drugiej makrosfery. Bombardowanie nukleonów antyleptonami o energii wystarczająco wysokiej, by przezwyciężyć elektrostatyczne odpychanie spowoduje, że osobliwość w „W-dwie gwiazdki” wyemituje cząstki zwyczajnej materii. Natomiast wszelkie cząstki uderzające w osobliwość z drugiej strony będą modyfikowały interakcje między nukleonami a antyleptonami. Paolo, Elena i Karpal stali przed metaforyczną bramą do drugiej makrosfery, odziani w stare trójwymiarowe ciała, i wymieniali żarty z przyjaciółmi, których opuszczali. Większość spośród czterdziestu sześciu uczestników ekspedycji drugiego stopnia postanowiło zamrozić swe poincareańskie jaźnie. Miano je ożywić wyłącznie w przypadku, gdyby nie wrócili. Orlando pochwalał tę decyzję. Czuł się już znużony tymi podziałami na dwoje. Paolo zauważył go i podszedł bliżej. — Nie zmieniłeś zdania? — Nie. — Nie rozumiem cię. Tam jest zwyczajna fizyka, trzy wymiary przestrzenne i jeden czasowy. Galaktyki, planety, wszystko, co mieliśmy w starym świecie. A gdyby się okazało, że nie możemy się uratować przed wybuchem jądra... — W takim przypadku wrócę na Ziemię za pośrednictwem wiązki masera i osobiście przedstawię dowody całej Koalicji. Potem przejdę na drugą stronę. Ale nie przedtem. Paolo sprawiał wrażenie zdziwionego, pochylił jednak głowę w geście akceptacji. Orlando przypomniał sobie czasy, gdy modne były wszczepki umysłu i musieli tworzyć formalnie skomponowane pakieciki emocji, które przekazywali sobie nawzajem. Cóż to był za koszmar! Uściskał krótko syna, a potem odprowadzał go wzrokiem, gdy Paolo się oddalał. Obok pojawił się pierwszy z jego mostowych klonów. W rzeczywistości zamieszkiwał realistyczne pięciowymiarowe środowisko, ale rzucał tu cień, podobnie jak trójwymiarowe ciało Orlanda było widoczne w pięciowymiarowej przestrzeni jako pogrubiona wersja. — Znajdą transmutatorów i wrócą z fizyką, która wyjaśni przyczyny G-1 Lac i eksplozji jądra — zapewnił klon. — Wszyscy dadzą się przekonać i będą ocaleni. Powinieneś się cieszyć. — Transmutatorzy mogą już być milion lat świetlnych od osobliwości. A fizyka eksplozji jądra zapewne okaże się dla nas niepojęta.

— Wszystko można pojąć — odparł z uśmiechem klon. Orlando czekał, aż wszystkich czterdziestu sześciu podróżników przejdzie przez bramę. — Zachowam dla ciebie planetę, Orlando! — zawołało Yatima, unosząc rękę. — Nowa Atlanta! — Nie potrzebuję planety. Wystarczy mi mała wyspa. — Skoro tak mówisz. Yatima podeszło do ikony programu migracyjnego i zniknęło. — I co teraz? — zapytał Orlando, spoglądając na klona. Ambasador pustelników utraciło ochotę na rozmowy. Poznawszy ich sytuację, ve z chęcią przekazało im wszystko, co musieli wiedzieć, by podążyć za transmutatorami, ale odkąd ksenolodzy za pośrednictwem mostowych klonów zaczęły zawracać vis głowę pytaniami o historyczne bądź socjologiczne szczegóły, uprzejmie zasugerowało, by pilnowali własnego nosa i zostawili vir w spokoju. Mostowe klony nie miały nic do roboty, większość z nich zrobiła się więc niespokojna i przygnębiona. — Zależy, czego będziesz chciał — rzekł klon. — Przyjmę was wszystkich z powrotem — odpowiedział natychmiast Orlando. — Zjednoczę się z wami. — Naprawdę? — Klon uśmiechnął się znowu, jego twarz zamigotała. — Jak wielki ciężar możesz udźwignąć? Jak wiele tęsknoty za światem, którego nigdy już nie zobaczysz? Jak wiele klaustrofobii? Jak wiele... — zamachał palcami, jakby były batutami pustelnika — frustracji na myśl o słowach, których nie możesz już wypowiedzieć? Orlando pokręcił głową. — Nie dbam o to. Klon rozpostarł hiperprzestrzenne ramiona. Cienie jego dodatkowych kończyn skurczyły się, a potem wyrosły na nowo. — Siódmy klon chce zostać na Poincare. Na razie ve będzie korzystało z robota, dopóki nie wyprodukuje odpowiedniego ciała. Orlando nie był zaskoczony. Zawsze oczekiwał, że najniższa część mostu spadnie na powierzchnię. — A co z pozostałymi? — Chcą umrzeć. Pustelnicy nie są zainteresowani programem wymiany kulturalnej. Tu nie ma pracy dla tłumaczy. I nie chcą się zjednoczyć. — Decyzja należy do nich. Orlando poczuł nagłą ulgę pomieszaną z poczuciem winy. Mógłby postradać zdrowe zmysły, gdyby głowę wypełniły mu symbole pustelników, ale czułby się zobowiązany nigdy ich nie wykasować, nigdy nie usunąć jaźni, które wchłonął. — Ale ja chcę — ciągnął klon. — Zjednoczę się z tobą. Jeśli rzeczywiście tego pragniesz. Orlando przyjrzał się twarzy swego niezwykłego bliźniaka, zastanawiając się, czy to miała być drwina, czy raczej test. — Pragnę — zapewnił. — Ale czy ty jesteś pewien, że tego chcesz? Kiedy zjednoczę się z tysiącem pozostałych, jakie znaczenie będzie miało kilka megatau twoich doświadczeń w pięciowymiarowej przestrzeni? — Niewielkie — przyznał klon. — Będą maleńką ranką. Subtelnym bólem. Przypomnieniem, że kiedyś zaakceptowałeś coś tak wielkiego, że nie wierzyłeś, byś był do tego zdolny. — Chcesz, bym nadal czuł się niezadowolony, gdy już odnajdę azyl? — Tylko w niewielkim stopniu.

— Chcesz, żebym śnił w pięciu wymiarach? — Od czasu do czasu. Orlando wydał egzojaźni polecenie przygotowania drogi, a potem wyciągnął rękę do klona.

18 CENTRA STWORZENIA Polis Carter-Zimmerman, W**

Po siedemdziesięciu dziewięciu dniach spędzonych w drugiej makrosferze, Paolo nadal miał ochotę krzyczeć z radości. Okazało się, że osobliwość leży w głębi eliptycznej galaktyki i niebo wokół Satelitarnego Pinatubo znowu było pełne gwiazd. Poincare posiadała swe szczególne, straszliwe piękno, ale widok gwiazd o znajomych typach widmowych rozsianych wśród nowych konstelacji budził emocje zupełnie różne od wszystkiego, co czuł w makrosferze. Elena siedziała na dźwigarze obok niego, wymachując nogami. — Jaki jest stosunek objętości przestrzeni galaktycznej do międzygalaktycznej? — Tutaj? Nie jestem pewien. — Według przybliżonych ocen na podstawie pierwszych danych zebranych przez obserwatorium, mniej więcej jeden do tysiąca, zależnie od tego, jak zdefiniujemy halo galaktyczne — odpowiedział Karpal. — Zatem to tylko szczęśliwy zbieg okoliczności, że nie znaleźliśmy się milion lat świetlnych od najbliższej gwiazdy? — Hm? — Paolo rozważył tę kwestię. — Myślisz, że transmutatorzy wybrali pozycję osobliwości? Jak? — Próżnia to próżnia — zastanawiał się Karpal. — Dopóki nie stworzyli osobliwości, pytanie, który punkt tutejszej czasoprzestrzeni jest makrosferą, byłoby pozbawione znaczenia. Do tej chwili istniał tylko zbiór nierozróżnialnych kwantowych historii, zawierający wszystkie możliwości. Nie byli skazani na jakiś konkretny, z góry określony punkt. — Nie byli — zgodziła się Elena. — Ale gdyby dokonali losowego kolapsu tego zbioru historii, najprawdopodobniejszym rezultatem byłaby osobliwość położona w przestrzeni międzygalaktycznej. Zatem albo mieli wielkie szczęście, albo byli w stanie wpłynąć na kolaps. — Myślę, że to właśnie zrobili. Zmodyfikowali kształt tunelu, powodując, że przytwierdził się do przestrzeni o określonej krzywiźnie. — Niewykluczone. — Elena roześmiała się z frustracją w głosie. — To kolejne pytanie, które będziemy mogli im zadać, jeśli ich kiedyś znajdziemy. Paolo przyjrzał się celowi ich podróży. Noether była gorącą gwiazdą o sporej domieszce ultrafioletu w widmie. Krążyły wokół niej dwie ziemiopodobne, pozbawione wody planety. Transmutatorzy mogli woleć się osiedlić w tym czterowymiarowym wszechświecie niż w pierwszej makrosferze, Paolo nie liczył jednak zbytnio na to, by wybrali na swój dom układ Noether. W chwili ich przybycia nie była ona nawet gwiazdą najbliższą osobliwości, a już z pewnością nie najbardziej gościnną. Jeśli te planety okażą się opustoszałe, wystarczy jeszcze jeden poślizg osobliwości, by nie mieli już szans odnaleźć transmutatorów na czas. Zasugerował Orlandowi, że wielu obywateli zapewne zapragnie schronić się w makrosferze. W końcu jeśli się okaże, że błędnie zinterpretowali neutronową mapę i wszystko to był fałszywy alarm, nic nie będzie ich powstrzymywało przed powrotem. Orlando nie dał się przekonać. — Garstka obywateli nie wystarczy. Musimy przekonać wszystkich. W środowisku pojawił się segmentowany robak z sześcioma nogami cielesnego, owijający się

wokół dźwigara. Paolo był zaskoczony. Ikona wyglądała identycznie jak ta, której używał Hermann, ale on nie wyruszył nawet do pierwszej makrosfery. Robak nie emitował też żadnej sygnatury. — Czy to jakiś żart? — zapytał, spoglądając na Elenę. Popatrzyła na Karpala, który pokręcił głową. — Jeśli tak, to wszyscy jesteśmy jego ofiarami. Robak się zbliżył, poruszając szypułkami oczu. — Kim jesteś? — zawołała Elena. Każdy miał prawo wstępu do Satelitarnego Pinatubo, ale zjawianie się tu bez sygnatury było poważnym naruszeniem etykiety. — Nie chcecie mnie nazywać Hermannem? — odparło stworzenie głosem Hermanna. — A jesteś nim? — zapytał chłodno Karpal. — Nie. — W takim razie lepiej, żebyśmy cię tak nie nazywali. Robak pokręcił głową z boku na bok w geście bardzo typowym dla Hermanna. — Zatem możecie mnie nazywać ekspertem kryzysowym. — To również nieszczególnie nam odpowiada — odparła Elena. — Kim jesteś? — Nie wiem, jakiego rodzaju odpowiedzi oczekujecie — przyznał z wyraźnym przygnębieniem robak. Paolo przyjrzał się uważnie ikonie, ale nic nie zdradzało jej prawdziwej natury. W zakamarkach polis działały różne, niekiedy bardzo dziwne programy. Wszystkie ponoć były w pełni zrozumiałe i pozostawały pod kontrolą, ale z upływem tysiącleci niektóre z nich wyłaniały się w nieoczekiwanych miejscach. — Jakiego rodzaju oprogramowaniem jesteś? Czy to wiesz? Jeśli to nie był obywatel, będą mogli wezwać system operacyjny, by zbadał go dokładnie, ale uprzejmość wymagała, by najpierw zapytać go bezpośrednio. — Jestem ekspertem kryzysowym. Paolo nigdy nie słyszał o czymś takim. — Czy jesteś świadomy? — Nie. — Dlaczego używasz ikony naszego przyjaciela? — Dlatego, że wiecie, że nie mogę nim być, a to pomoże uniknąć dezorientacji. Stworzeniu udało się spowodować, że jego słowa zabrzmiały niemal rozsądnie. — Ale dlaczego w ogóle z nami rozmawiasz? — zapytał Karpal. — Witanie nowych przybyszy jest jedną z moich funkcji. Paolo parsknął śmiechem. — Elena i ja zaliczamy się do miejscowych, a jeśli jesteś automatycznym przyjęciem powitalnym Karpala, spóźniłeś się o tysiąc pięćset lat. Elena ujęła Paola za rękę. — Nie sądzę, by chodziło mu o nowych przybyszy do C-Z — powiedziała mu na prywatnym kanale. Paolo spojrzał na stworzenie, które sympatycznie zamachało szypułkami. — Skąd pochodzisz? — zapytał je. — Z jakiej części polis? Robak miał wyraźne trudności ze zrozumieniem tego pytania. — Z zewnętrznej? — zapytał niepewnie.

— Nie wierzę ci. — Spojrzał na Elenę. — Daj spokój! To jakiś dowcip! Jak ktokolwiek mógłby się włamać do polis podróżującego przez przestrzeń międzygwiezdną, przedostać się do środowiska i imitować Hermanna? — Wasze protokoły danych bardzo łatwo poddają się inspekcji — odparło stworzenie. — Wygląd Hermanna jest zakodowany w waszych umysłach. Paolo poczuł, że opuszcza go pewność. Transmutatorzy mogli być w stanie dokonać czegoś takiego: odczytać i odkodować całe polis w locie, odsłonić ich naturę i język, przeniknąć ich tajemnice. Ich własne orfeańskie jaźnie dokonały tej samej sztuki z dywanami, choć nie wchodziły czynnie do świata kałamarnic i nie próbowały nawiązać z nimi kontaktu. — Kto cię stworzył? — zapytała robaka Elena. — Inny ekspert kryzysowy. — A jego? — Kolejny ekspert kryzysowy. — Z ilu ekspertów kryzysowych składa się ten Łańcuch? — Z dziewięciu tysięcy siedemnastu. — A co było przedtem? Stworzenie zastanowiło się nad tym pytaniem. — Nie interesuje was nieświadome oprogramowanie na jakimkolwiek poziomie, prawda? — Wszystko nas interesuje — odparła cierpliwie — ale w pierwszej kolejności chcielibyśmy się czegoś dowiedzieć o świadomych twórcach systemu, który dał początek tobie. Robak wskazał jedną nogą ku niebu. — Wyewoluowali na planecie, ale teraz są bardziej rozproszeni. Każdy osobnik rozciągnął się na przestrzeni między milionem gwiazd. Z tego powodu są znacznie bardziej powolni od was i nie mogą przywitać was osobiście. — To była planeta w tym wszechświecie? — zapytał Karpal. — Nie. Przybyli tu w taki sam sposób jak wy, chociaż inną trasą. Robak stworzył unoszący się obok dźwigara diagram, który przedstawiał szereg zagnieżdżonych w sobie kul. Zaznaczona na nim droga prowadziła przez aż siedem wszechświatów. Druga trasa, łącząca ze sobą tylko trzy wszechświaty, łączyła się z pierwszą na szczycie. Zapewne wyobrażała ona drogę pokonaną przez C-Z. Stwórcy robaka nie przybyli tu przez tę samą makrosferę. Nigdy nawet nie zbliżyli się do Poincare, nie wspominając już o Swifcie. Nie byli transmutatorami. Paolo znowu stał się sceptyczny. Może to jednak był Hermann, przebrany za imitację samego siebie. Mógł imigrować bez zapowiedzenia przez łącza osobliwościowe albo ukrywać się do tej pory jako pasażer na gapę. Z pewnością nikt inny nie zrobiłby im tak wymyślnego kawału. — Siedem poziomów? — zapytał sarkastycznie. — Dlaczego tylko tyle? — Taka była długość ich podróży. Postanowili zatrzymać się tutaj. — Ale jest więcej poziomów? Mogli powędrować dalej? — Tak. — Skąd o tym wiesz? Robak zastąpił diagram innym, pokazującym dwie neutronowe gwiazdy na orbicie. — Zastanawiacie się nad losem takiego układu? Stworzenie spojrzało z powagą na Paola, który skinął głową, nie potrafiąc odpowiedzieć. Nawet Hermann nie żartowałby z G-1 Lac. Gwiazdy neutronowe krążyły powoli wokół siebie, ograniczone do półprzezroczystej

płaszczyzny reprezentującej ich wszechświat. Robak dodał dwie dalsze, położone powyżej i poniżej. Gwiazdy wędrowały losowo między nimi. W makrosferycznych wymiarach płaszczyzny dzielił od siebie kwant odległości. — Interakcje między tymi wszechświatami są bardzo słabe, ale istnieje krytyczna wartość momentu pędu, przy której osiąga on maksimum. — Wiemy o tym! — przerwał mu gniewnie Karpal. — To oddziaływanie jest za słabe, żeby wytłumaczyć G-1 Lac! Jego skutki są o całe rzędy wielkości słabsze od promieniowania grawitacyjnego. Efekt lawinowy również nie wchodzi w grę. Gdy system wytraca moment pędu i spada poniżej wartości krytycznej, sprzężenie słabnie gwałtownie i cały proces staje się nawet wolniejszy! — Przy jednym albo dwóch poziomach byłoby to prawdą — przyznało stworzenie. — Przy sześciu albo siedmiu również. Układ wytracałby drobny ułamek momentu pędu z powodu losowych interakcji z ciałami znajdującymi się w sąsiednich wszechświatach i efekt byłby pozbawiony znaczenia. Ale każdy czterowymiarowy wszechświat jest otoczony nie tylko przez wszechświaty sąsiadujące z nim w sześciu wymiarach makrosfery. Ani nawet nie jedynie w dziesięciu wymiarach za pośrednictwem wszechświatów znajdujących się w innych makrosferach. Istnieje nieskończenie wiele poziomów, nieskończona liczba dodatkowych wymiarów. To znaczy, że każdy czterowymiarowy wszechświat oddziałuje na nieskończenie wiele sąsiednich. Dwie dodatkowe płaszczyzny diagramu złożyły się w pół, tworząc cztery, a potem osiem, i zamknęły poruszające się po orbicie gwiazdy neutronowe w sześcianie. Następnie sześcian zmutował w całą serię wielościanów o wciąż rosnącej liczbie ścian. Każda z nich reprezentowała fragment sąsiedniego wszechświata. Wielościany stały się zamazane i przerodziły się w sferę pełną „pobliskich” gwiazd istniejących w sąsiednich wszechświatach. Każda z nich oddziaływała lekko na binarny układ gwiazd neutronowych. — Układ nie wytraca momentu pędu. — Robak umieścił pośrodku orbity strzałkę wskazującą w górę, poza płaszczyznę. — Dlatego właśnie siła sprzężenia nie słabnie, co przerwałoby interakcję. Przy każdym zbliżeniu kierunek wektora momentu pędu zmienia się nieco. Z czasem strzałka zaczęła się kołysać, oddalając się od pozycji pionowej. Jej wysokość nad płaszczyzną orbitalną reprezentowała fragment pozostający w normalnej, trójwymiarowej przestrzeni. W miarę, jak coraz bardziej oddalały się od oryginalnego kierunku, gwiazdy neutronowe zbliżały się do siebie. Nie wypromieniowywały momentu pędu pod postacią strumieni mezonów czy czegokolwiek innego, lecz konwertowały go na spin w dodatkowych wymiarach.

*** Karpal przyglądał się animacji z oszołomieniem na twarzy. Elena dotknęła jego ramienia. — Dobrze się czujesz? Skinął głową. Paolo wiedział, że — podobnie jak uchodźcy z cielesności — przyłączył się on do Diaspory po to, by poznać rozwiązanie tej zagadki. Siedział na Księżycu i obserwował, jak gwiazdy neutronowe spadają na siebie, nie mogąc powstrzymać tego procesu, podczas gdy tysiące cielesnych ginęły, ponieważ nikt nie potrafił wyjaśnić im, co się dzieje, nikt nie umiał ich przekonać o realności niebezpieczeństwa. Paolo również czuł się zdezorientowany. Transmutatorzy pozostawali nieuchwytni jak zawsze, ale to nieświadome narzędzie innej cywilizacji przed chwilą bez trudu odpowiedziało na pytanie, które skłoniło Diasporę do podróży przez trzy wszechświaty.

Czy może na połowę pytania. Przywołał mapę Drogi Mlecznej, na której wszystkie gwiazdy zaznaczono gestaltowymi tagami oznaczającymi masę i prędkość. — Potrafisz to odczytać? — Tak. Wiem, o co teraz zapytasz — dodał szczerze robak. — Jaki los czeka jądro? Paolo ucieszył się nagle, że stworzenie nie posiada świadomości. Odczytało umysły ich wszystkich, obnażyło je, jak wolno to było robić tylko kochankom, ale jeśli nie kłamało, przetwarzało tylko na oślep informację, by określić potrzebne im odpowiedzi, równie nieświadomie jak biblioteka polis. — Czy transmutatorzy mieli rację, czy się mylili? Zgadzasz się z ich przewidywaniami? — Nie do końca. Ekstrapolowali bardzo daleko w przyszłość, a galaktyki są złożonymi systemami. Nie mogli uniknąć błędów. — Ale jak poważne były te błędy? — zapytała Elena. — Gdy jądro się zapadnie, większość jego energii zamieni się w wielowymiarowy spin — odpowiedziało stworzenie. — Energia w tej postaci nie może oddziaływać z lokalnymi grawitonami, zatem cały region nie zamknie się tak szybko za horyzontem zdarzeń, jak wydarzyłoby się to pod nieobecność tego zjawiska. Nim to się wydarzy, energia wzrośnie wystarczająco, by rozpocząć generację nowej czasoprzestrzeni. — Miniaturowy wielki wybuch? — Karpal odsunął się nerwowo od dźwigara, jakby mogło mu to pozwolić szybciej ostrzec innych. — Centrum stworzenia pośrodku Galaktyki? — Tak. — Ale czy nowa czasoprzestrzeń nie będzie prostopadła do starej? — zapytała Elena. — Nie będzie bańką oddzieloną od starego wszechświata, zamiast do niego wnikać? Naszkicowała prosty diagram, wielką sferę i wyrastającą z niej mniejszą, połączone tylko wąskim przesmykiem. — Zgadza się. Ale ten mały wspólny obszar w galaktycznym jądrze osiągnie ekstremalną temperaturę, zanim się oddzieli, by utworzyć czarną dziurę. — Jak bardzo ekstremalną? — Wystarczająco wysoką, by rozbić jądra w promieniu pięćdziesięciu tysięcy lat świetlnych. Nic w Galaktyce nie ocaleje. Elena umilkła. Tutaj nic nie zobaczymy, pomyślał Paolo. Żaden punkcik promieniowania, przypominający daleki wybuch supernowej, nie upamiętni zagłady stu miliardów światów. Apokalipsa będzie niewidzialna. Paolo wiedział, że ekspert kryzysowy nie lituje się nad ich losem. Stworzenie mogło jedynie powtarzać formalne deklaracje, które zaprogramowano w nim dawno temu, przetłumaczywszy je najlepiej, jak potrafiło. Jego przekaz zdołał jednak utworzyć most nad przepaścią czasu, skali i kultur. — Sprowadźcie tutaj swych pobratymców. Z radością ich przywitamy. Miejsca wystarczy dla wszystkich.

CZĘŚĆ ÓSMA Yatima lubiło widok koncentrycznych, trójwymiarowych sfer o różnych kolorach, które rozbłyskiwały na niebie, gdy gwiazdy o jednakowym przesunięciu dopplerowskim skupiały się wokół miejsca, do którego zmierzali. To wydawało się znacznie bardziej empatyczne niż zwyczajne koncentryczne kręgi. Otaczały obraz Weyla tak ciasno, że ławo było uwierzyć, że tym razem transmutatorzy im się nie wymkną. — To pewnie koniec opowieści — stwierdził Paolo. — Od tej chwili będą znali terytorium lepiej od nas. — Może i tak. — Yatima się zawahało. — Ale jedno może ich zainteresować. — A mianowicie co? — Ty, Paolo. Miałeś wszystkie potrzebne informacje. Dzięki tobie cała Diaspora spełniła swoje zadanie. Dlaczego więc kontynuowałeś wędrówkę?

19 POŚCIG Polis Carter-Zimmerman, W**

Polis wróciło do osobliwości, by maksymalnie przyśpieszyć komunikację. W poincareańskim C-Z mówiono o kwarantannie, mającej ochronić je przed „zakażeniem” przez polis z drugiej makrosfery, dla Paola jednak nie miało to sensu. Ekspert kryzysowy zinfiltrował polis dzięki fizycznej manipulacji sprzętem na poziomie molekularnym. Samo oprogramowanie przesyłane z drugiej strony przez osobliwość nie mogłoby dokonać podobnej sztuczki. Był jednak gotowy zaczekać, aż owa frakcja przemyśli ten problem i uwolni się od paranoi. Równie dobrze mógł się kontaktować z poincareańskim C-Z stąd i nie czuł zbyt wielkiej potrzeby, by się tam przenosić. Wiadomość przekazano, i nie był już potrzebny. Niezależna weryfikacja nieskończeniewymiarowej teorii Kozuch przedstawionej przez eksperta, którą przeprowadzono w niezakażonym poincareańskim polis, potwierdziła, że w pełni zgadza się ona z danymi z G-1 Lac i produkuje te same przewidywania w sprawie eksplozji jądra. Orlando wyruszył w drogę jako wiązka masera, by osobiście przedstawić te wiadomości i po drodze zjednoczyć się ze swą swiftiańską wersją. Cała Diaspora, wliczając gleisnery, znajdowała się w promieniu dwustu pięćdziesięciu lat świetlnych od Swifta, jeśli więc nie będą mieli wielkiego pecha i nie przeszkodzi im kolejny poślizg osobliwości, wszyscy będą mieli szansę ucieczki. Jeśli zaś nie ufali niemal wszechpotężnym gwiezdnym łącznikom, jak nazwano twórców eksperta kryzysowego, zawsze będą mogli pozostać w pierwszej makrosferze. Paolo nie wątpił, że Orlando na spółkę ze swiftiańskimi wersjami Yatima i Karpala zdołają przedstawić tę sprawę wystarczająco dobrze, by przekonać każdego, kto całkowicie utracił kontakt ze światem fizycznym. Nawet sekwencje orfeańskich dywanów będzie można przenieść na drugą stronę i zasiać na innym świecie. To było najlepsze wyjście, na jakie mogli liczyć, ale Paolo czuł się sfrustrowany, zawstydzony i zbędny. Wiedział, że świadomie umniejsza znaczenie mapy transmutatorów z powodu G-1 Lac — dlatego, że miał już dosyć porównywania wszystkiego z cierpieniem Orlanda i jego utratą. Nawet na Poincare to Orlando musiał się poświęcić, by otworzyć drogę do drugiej makrosfery. Paolo po prostu przeszedł na drugą stronę osobliwości i prawda sama wpadła mu w ręce za darmo. A teraz będzie musiał czekać kolejne pięćset lat, aż Orlando wróci jako triumfator, prowadząc całą Koalicję w bezpieczne miejsce. Ekspert opowiedział Paolowi o sześciu tysiącach cywilizacji zamieszkujących jego galaktykę. Były wśród nich organiczne stworzenia o rozmaitych biochemiach i planach budowy, a także oprogramowanie działające w polis albo w robotach, oraz całe spektrum niemożliwych do zaklasyfikowania hybryd. Niektóre wywodziły się z drugiej makrosfery, inne zaś pokonały drogę równie daleką jak gwiezdni łącznicy Dwanaście zrodziło się w Drodze Mlecznej, i albo odczytało wiadomość transmutatorów i podążyło za nimi, albo niezależnie doszło do tych samych wniosków i wynalazło tę samą technologię. Nie brakowało więc przykładów, które mogły stać się modelami dla przyszłej ewolucji Koalicji. Jeśli zachowają odpowiednie protokoły, większość tych cywilizacji będzie otwarta na jakąś formę kontaktu z nowymi przybyszami, nawet jeśli byli oni beznadziejnie zacofani. Ale transmutatorzy tu nie zostali. Dotarli do tego wszechświata po gwiezdnych łącznikach, rozmawiali z nimi przez krótki czas i ruszyli w dalszą drogę.

Gdy Paolo usłyszał o planie Yatima, natychmiast poszedł do Eleny. Jej obecny domowy krajobraz był zieloną dżunglą na księżycu zawsze zwróconym tą samą stroną do wyimaginowanego gazowego olbrzyma. Planeta i jej pierścienie wypełniały jedną trzecią nieba. — Po co? — zapytała Elena. — W jakim celu mielibyśmy za nimi podążać? Tu są cywilizacje dysponujące równie zaawansowaną technologią. I mające równie długą historię. Co jest w nich takiego szczególnego, że nie znajdziesz tego u sześciu tysięcy innych kultur? — Mogli po prostu uciec przed eksplozją jądra, ale postanowili zrobić coś więcej. Przeszyła go spojrzeniem mówiącym: „Musisz się bardziej postarać”. — Większość tutejszych cywilizacji nie ma nic wspólnego z eksplozją jądra. Ponad tysiąc kultur rozwinęło się w tej galaktyce. — I wszystkie nadal tu będą, kiedy wrócę. Polecisz ze mną? Paolo spojrzał jej błagalnie w oczy. Roześmiała się. — Czemu miałabym z tobą lecieć? Sam nie wiesz, dlaczego to robisz. Kłócili się całe kilotau. Kochali się ze sobą, ale to nic nie zmieniło. Paolo bezpośrednio poczuł jej tolerancyjne zdziwienie, a ona zrozumiała jego niepokój. Ale to nie zbliżyło ich do siebie. Paolo otarł rosę ze skóry. — Czy mogę cię zachować w swym umyśle? Tuż poniżej świadomości? Żeby nie postradać zdrowych zmysłów? Elena westchnęła z udawaną tęsknotą. — Oczywiście, kochanie! Zabierz w swoją podróż medalionik z moim umysłem, a ja zabiorę w swoją medalionik z twoim. — W swoją podróż? — Tu jest sześć tysięcy kultur, Paolo. Nie zamierzam siedzieć przez pięćset lat w pobliżu osobliwości, czekając, aż zjawi się reszta Diaspory. — W takim razie uważaj na siebie. Sześć tysięcy kultur. I nie musiałby jej utracić. Przez chwilę Paolo był bliski zmiany zdania. — Będę uważała — zapewniła Elena spokojnym, opanowanym tonem.

20 NIEZMIENNIKI Polis Yatima-Venetti, Wn*

Widok nieba drugiej makrosfery niepokoił Yatima. Ve zastanawiało się, które kombinacje gwiazd są odbiciami indywidualnych łączników. Jeśli wierzyć ekspertowi, lokalne węzły sieci w każdym układzie gwiezdnym miały tylko milimetr szerokości i komunikowały się z innymi odległymi o lata świetlne za pomocą impulsów tak słabych i precyzyjnie wycelowanych, tak nieprzewidywalnych, gdy chodzi o długość fali, i pomysłowo zakodowanych, że tysiąc międzygwiezdnych cywilizacji powstało i przeminęło, nawet nie zauważając ich obecności. Ekspert nie chciał ujawnić, jaka jest natura jego struktury wewnętrznej, musiała ona jednak operować poniżej poziomu femtomaszyn, jeśli zdołała sforsować mechanizmy obronne polis. Jedna z popularnych teorii głosiła, że łącznikom udało się wbudować urządzenia obliczeniowe w wirtualne tunele czasoprzestrzenne próżni w całej galaktyce i eksperci działali w środowisku samej pustki, przenikając wszystko. — Rzucam nasiona — oznajmił Paolo. — W porządku. Złapał się dwóch dźwigarów satelity i cisnął garść kapsułek lądujących w kierunku przeciwnym do tego, w którym poruszali się po orbicie. Yatima się uśmiechnęło. To wyglądało bardzo teatralnie. Prawdziwe kapsułki wystrzelono w odpowiedzi na gest i ve nie potrafiło określić, w której chwili środowisko zamieniło wyimaginowane kapsułki Paola na autentyczny obraz zewnętrzny. Kozuch, planeta, wokół której krążyli, miała wielkość Merkurego i była niemal równie gorąca. Podobnie jak Swift, przyciągała uwagę już z odległości setek lat świetlnych dzięki ciężkim izotopom. Przynajmniej ten etap drogi łatwo było odnaleźć. Nanomaszyny zawarte w kapsułkach zbudują system manipulacji neutronami, a potem skonstruują polis w trzeciej makrosferze. Cała procedura — gdy już udało się ją opanować — była prostsza od lotu międzygwiezdnego. — Mam nadzieję, że wykorzystają ten sam znacznik, co na Poincare — odezwało się Yatima. — Jeśli w każdym sześciowymiarowym wszechświecie będziemy musieli odnaleźć kogoś, kto pamięta ich wizytę, to może potrwać bardzo długo. — Zbuduję most do każdego — zapewnił Paolo z wystudiowaną nonszalancją. — Jestem gotowy to zrobić. — Miło się dowiedzieć. — Nie możemy mieć pewności, że transmutatorzy powstali w naszym wszechświecie — ciągnął Paolo. — Zostawili mapę przedstawiającą eksplozję jądra, by tubylcy mogli ją odnaleźć, ale może przywędrowali tam z niższego poziomu i wcale nie uciekali przed katastrofą. — Sugerujesz, że w sześciu wymiarach czuliby się bardziej swojsko? Paolo wzruszył ramionami. — Chcę tylko powiedzieć, żebyśmy nie przyjmowali żadnych założeń. — Masz rację. Z punktu położonego na powierzchni planety Kozuch pod nimi zaczął wyrastać gigantyczny czarny dysk, czysto metaforyczna brama do następnej makrosfery. Yatima pamiętało czasy, gdy nikt w C-Z nie odważyłby się skalać realistycznego środowiska tego typu abstrakcjonizmem.

Widzieli w wypełniającej dysk ciemności pojedyncze gwiazdy, dwuwymiarowy rzut pola widzenia nowego polis. Yatima zajrzało w głąb rozszerzającej się studni. — Ja robię to z powodu kilku błędnie wybranych pól w ziarnie umysłu. Jak brzmi twoje usprawiedliwienie? Paolo nie odpowiedział. Yatima uniosło wzrok. — No cóż, powinieneś się okazać dobrym towarzyszem. Pociągnęło symbolicznie dźwigar w dół i satelita pomknął ku bramie.

*** Na gwieździe położonej najbliżej osobliwości w trzeciej makrosferze życie kwitło bujniej niż na Poincare, ale nie było tam znacznika ani żadnego dostrzegalnie inteligentnego gatunku, który mogliby zapytać o drogę. Następna była jałowa, a przynajmniej zbyt gorąca i burzliwa, by życie mogło wyewoluować na jej cienkich, kruchych płytach kontynentalnych. Jeśli w oceanach magmy istniało jakieś życie, nie byli w stanie go wykryć. Trzecia gwiazda była znacznie starsza i chłodniejsza, a jej skorupa zestaliła się całkowicie. Opasywał ją system ogromnych grobli, łatwo dostrzegalnych z orbity. Poprzecinana drogami hiperpowierzchnia przywodziła na myśl jakieś galaktyczne imperium rzymskie z fantastycznych opowieści tworzonych w starożytności, tyle że bez próżni oddzielającej od siebie wszystkie jego planety. — To jest to — stwierdziło Yatima. — Transmutatorzy. Gdy jednak się zbliżyli, z powierzchni nie dotarł do nich żaden sygnał. W ich środowiskach nie pojawiły się żadne imitacje dawno utraconych przyjaciół, mające ich przywitać; żaden niewidziany system obronny wpleciony w próżnię nie strącił ich z nieba. Druga fala próbników odkryła, że miasta albo konstrukcje, które groble ongiś łączyły ze sobą, leżą głęboko ukryte pod niemal jednorodną, pokrywającą całą gwiazdę warstwą gruzu. Najwyraźniej skorupa skurczyła się nagle, gdy w głębi gwiazdy otworzyła się bądź zamknęła jakaś jądrowo-chemiczna ścieżka. To zdumiewające, że groble nadal były widoczne. Nic więcej nie przetrwało. Na czwartej gwieździe znaleźli ślady prymitywnego życia, ale nie tracili czasu na ich dokładniejsze zbadanie. Był tam znacznik, wykonany z tego samego materiału, co na Poincare. Tym razem znajdował się znacznie bliżej sfery polarnej. Nadali tej gwieździe nazwę Yang-Mills. W przeszłości w Diasporze obowiązywała zasada „jedna osoba na jedno ciało astronomiczne”, ale to byłoby niesprawiedliwe, gdyby rozdzielili dwóch sławnych uczonych między różnymi wszechświatami albo dali jednemu gwiazdę będącą przejściem między nimi, a drugiemu jakiś pomniejszy pomnik. Czekając na ukończenie fabryki długich nukleonów, Yatima oglądało przekazywane za pośrednictwem dwóch osobliwości obrazy uciekinierów przed eksplozją jądra docierających do C-Z w W-gwiazdka. Było tam Blanca i dwóch Gabrieli; najwyraźniej niektóre z jego wersji nie chciały się zjednoczyć. Yatima szukało też Inoshiro, ale wszyscy uchodźcy pochodzili z różnych części Diaspory. Nie przybył jeszcze nikt z Ziemi. Tymczasem zbadali spektroskopami sto najbliższych układów gwiezdnych w czwartej makrosferze. Dwieście siedemdziesiąt lat świetlnych od nich znajdowała się planeta zaznaczona ciężkimi izotopami. Nadali jej nazwę Blanca. Gdy do niej dotrą, eksplozja jądra unicestwi już

Swifta, a cała migracja z ojczystego wszechświata stanie się starożytną historią. Yatima poleciło egzojaźni zamrozić vir na czas podróży. Kiedy się obudziło i przeskoczyło z domowego środowiska do Satelitarnego Pinatubo, przywitał vir spokojny głos Paola. — Utraciliśmy kontakt. — Jak? Gdzie? — Polis orbitujące wokół Yang-Mills nie może się skontaktować ze stacją osobliwościową. Jej sygnał zniknął z nieba. Pierwszą reakcją Yatima była ulga. Awaria sprzętu stacji nie była tak zła, jak poślizg lub rozpad osobliwości. Nie otrzymają już informacji z niższych poziomów, ale nic im nie przeszkodzi w fizycznym powrocie i naprawieniu po drodze uszkodzonej stacji. Chyba że nie tylko utraciła ona kontakt z odległym polis, lecz również zgubiła ślad sąsiadującej z nim osobliwości o średnicy równej długości Plancka. Cała druga makrosfera zniknęłaby wtedy dla nich jak włókno w stogu siana. Yatima spróbowało odczytać gestalt Paola. Najwyraźniej vir towarzysz rozważył już ten sam scenariusz. — Dobrze się czujesz? — zapytało. Paolo wzruszył ramionami. — Znałem ryzyko. — W każdej chwili możemy zawrócić, jeśli tego pragniesz. — Jeśli stacja uległa poważnym uszkodzeniom, i tak przybędziemy za późno. Albo straciliśmy już osobliwość, albo nie. Jeśli wrócimy kilka tysięcy lat wcześniej, to niczego nie zmieni. — Tylko to, że wcześniej poznamy swój los. Paolo pokręcił głową ze zdeterminowanym uśmiechem. — A co, jeśli wrócimy i przekonamy się, że wszystko poza łączem komunikacyjnym działa bezbłędnie? Wyjdziemy na kompletnych idiotów. Zmarnujemy całe stulecia. — Moglibyśmy lecieć dalej, ale jednocześnie wysłać swoje klony do trzeciej makrosfery, żeby zabrały polis do stacji i wszystko sprawdziły. Paolo spojrzał niecierpliwie na pokrytą kraterami powierzchnię Blanca. — Nie chcę tego zrobić. Nie chcę znowu podzielić się na dwie części i w połowie zawrócić. A ty? — Ja też nie chcę — zgodziło się Yatima. — W takim razie rzućmy nasiona i ruszajmy w dalszą drogę. W czwartej makrosferze Paolo spędził trochę czasu na jawie, zanurzając się w fizyce przestrzeni o pięciu plus jeden wymiarach, i zdołał skonstruować znacznie udoskonalony spektroskop. Dzięki temu zlokalizował znacznik transmutatorów w pobliżu osobliwości piątej makrosfery, na drugiej najbliższej gwieździe, którą nazwali Weylem. Znacznik nadal znajdował się na rotacyjnym biegunie. Yatima poleciło swej egzojaźni obudzić vir z hibernacji w połowie podróży. Stało teraz w pięciowymiarowej wersji Satelitarnego Pinatubo, czując, że rozpuszcza się w niemal bezgwiezdnym niebie. Pytanie, ile wszechświatów mieści garść tutejszej próżni, było pozbawione znaczenia. Rewelacje eksperta znaczyły, że nawet poniżej rodzimego wszechświata znajduje się nieskończona liczba poziomów. Być może w każdym wszechświecie istniały życie i cywilizacja, gwiezdni wędrowcy i długie cząstki. Jednakże nawet gwiezdni łącznicy czy transmutatorzy mogli pokonać tylko skończony dystans. Niewykluczone, że sto tysięcy poziomów poniżej rodzinnego wszechświata, w górę

posuwała się kolejna diaspora, o której nikt urodzony w Drodze Mlecznej nigdy nie usłyszy. Niemniej, ich Diaspora odkryła już ślad transmutatorów. Przestrzeń wokół nich była nieskończona, ale jeśli będą się trzymali tego tropu, nigdy ich nie zgubią. To była tylko kwestia czasu i cierpliwości. Po pewnym czasie Paolo się obudził i dołączył do vir. Usiedli na dźwigarze, planując spotkanie z transmutatorami. W miarę trwania rozmowy, Yatima stawało się coraz bardziej przekonane, że są już blisko. W szóstej makrosferze znaleźli artefakt unoszący się swobodnie w przestrzeni, miliard kilometrów od osobliwości. Miał nieregularny, w przybliżeniu sferyczny kształt i dwieście czterdzieści kilometrów szerokości — rozmiary sporej planetoidy. Naznaczyło go tylko niewiele śladów po zderzeniach z mikrometeorytami, ale znajdowali się daleko od pełnych kosmicznych śmieci układów planetarnych. Powierzchnia wyglądała na milion lat, może dwa. W bladym świetle gwiazd trudno było zbadać jej widmo. Czekali biernie przez całe megatau na jakieś oznaki życia, a potem drugie tyle na odpowiedź na sygnały w szerokim spektrum fal radiowych i podczerwieni, po czym zgodzili się zaryzykować muśnięcie powierzchni laserem. Nie spalono ich w odpowiedzi. Pomijając zanieczyszczenia międzygwiezdnym gazem i pyłem, powierzchnia składała się z czystego kwarcu, dwutlenku krzemu. Krzem 30Si i tlen 18O, najcięższe trwałe izotopy obu pierwiastków. Artefakt znajdował się w stanie termicznej równowagi z otoczeniem, ale to jeszcze nie dowodziło, że jest martwy. Ciepło odpadowe, entropię, przez skończony czas można było wlewać do ukrytego wewnętrznego radiatora. Wysłali na artefakt mikropróbniki, które wykonały jego tomografię za pomocą słabych fal sejsmicznych. Wszędzie miał identyczną gęstość — jednorodny, lity kwarc — ale rozdzielczość tej metody wynosiła tylko około milimetra. Mniejsze struktury pozostawały niewidoczne. — To może być działające polis — zasugerował Paolo. — Mogą czerpać energię i odprowadzać ciepło odpadowe przez przenikalny tunel czasoprzestrzenny. — Jeśli masz rację, to czy celowo nas ignorują? A może odwrócili się od świata zewnętrznego? — Nawet obywatele Ashton-Laval natychmiast by zauważyli, gdyby ktoś dotykał powłoki ich polis promieniem lasera. — A jeśli teraz nas ignorują, co się stanie, jeśli zrobimy coś na tyle spektakularnego, że przyciągniemy ich uwagę? — Możemy zaczekać tysiąc lat, by się przekonać, czy raczą się z nami skontaktować — zasugerował Paolo. Wysłali mały rój femtomaszyn, który wniknął pod powierzchnię. Po kilku metrach odnalazły strukturę, wzorzec maleńkich defektów w kwarcu. Analiza statystyczna wykazała, że defekty nie są losowe; prawdopodobieństwo przypadkowego wystąpienia pewnych przestrzennych korelacji było bliskie zeru. Cały kryształ był jednak statyczny, absolutnie niezmienny. To nie było polis. To był magazyn danych. Jego skala przyprawiała o zawrót głowy. Dane były upakowane prawie równie ciasno jak w ich własnej pamięci molekularnej, ale artefakt miał objętość pięćset bilionów razy większą niż całe ich polis. Uruchomili programy analizujące wzorce, by wyczytać coś z odprysków i fragmentów, ale bez powodzenia. Spowolnili czas, by przeskoczyć stulecie, podczas gdy femtomaszyny będą się zapuszczały coraz głębiej, a oprogramowanie zajmie się analizą zbieranych przez nie danych. Potem przeskoczyli tysiąclecie. Femtomaszyny znalazły kopię starej mapy galaktycznej, zapisanej w defektach kryształu i otoczonej niemożliwym do odczytania materiałem. To dodało

im odwagi i przeskoczyli kolejny tysiąc lat, okazało się jednak, że ich oprogramowanie nie jest w stanie odkodować innych danych. Choć ledwie musnęli ich powierzchnię, Yatima podejrzewało, że mogliby odczytać wszystko i nadal nic nie zrozumieć. — Orlando już nie będzie żył — odezwał się ni z tego, ni z owego Paolo z otępieniem w głosie. — Nie zostanie po nim nic, poza cielesnymi praprawnukami żyjącymi na jakiejś prowincjonalnej planecie w drugiej makrosferze. — Twoje inne jaźnie na pewno go odwiedziły, spotkały jego dzieci i pożegnały się z nim. Paolo przybrał postać cielesnych przodków i zapłakał. — Był budowniczym mostów — rzekło Yatima. — Stworzył cię po to, byś mógł dotknąć innych kultur. Chciałby, żebyś dotarł tak daleko, jak tylko zdołasz. Powierzchnia artefaktu była pełna długich neutronów, zawierających ten sam katalizator co zawsze. W sekwencji tuneli nadal była zakodowana mapa eksplozji jądra, mimo że nawet najdrobniejsza fluktuacja próżni w tym miejscu była wydarzeniem na nieporównanie większą skalę niż kataklizm pochłaniający całą Drogę Mleczną. Zbadali jeden z neutronów, zbudowali nowe polis w siódmej makrosferze i ruszyli w dalszą drogę. W pobliżu osobliwości unosił się kolejny artefakt, zbudowany z tego samego materiału, który pierwszy raz ujrzeli w znaczniku z Poincare. Artefakt był zimny, nieczynny i pełny mikroskopijnych defektów, podobnie jak pierwszy. Nie sposób było określić, czy zapisano w nim identyczne dane; mogli porównać jedynie maleńkie próbki obu. Oprogramowanie znalazło analogiczne sekwencje, ciągi bitów powtarzające się stosunkowo często w obu kryształach. Protokół zapisu pozostawał niezrozumiały, ale zapewne był taki sam. — W każdej chwili możemy zawrócić — powtórzyło Yatima. — Przestań to mówić! Wiesz, że to nieprawda. — Paolo roześmiał się, bardziej zrezygnowany niż rozgoryczony. — Poświęciliśmy na to sześć tysięcy lat. Dawni znajomi stali się dla nas obcymi. — To kwestia stopnia. Im prędzej wrócimy, tym łatwiej będzie się nam przystosować. Paolo nie dał się przekonać. — Minęliśmy już punkt, zza którego nie możemy wrócić z pustymi rękami. Jeśli teraz damy za wygraną, to będzie znaczyło, że nasza wyprawa od początku nie miała sensu.

*** W ósmej makrosferze znaleźli trzeci artefakt, a w następnej czwarty. Ich kształt i wielkość można było sensownie porównywać tylko między wszechświatami o tej samej liczbie wymiarów. Pomijając występujące niekiedy mikrokratery, różnice były ledwie zauważalne. Pobrali próbki z analogicznych fragmentów artefaktów, synchronizując ścieżki femtomaszyn na miarę swych możliwości, i przekonali się, że przeważająca część danych jest identyczna. Ale nie wszystkie. Ten sam wzorzec powtarzał się w dziesiątej, jedenastej i dwunastej makrosferze. Artefakty zmieniały nieco kształt. Dziesięć albo dwadzieścia procent bitów we wszystkich eksabitach danych zebranych w analogicznych pozycjach zmieniało się w każdym artefakcie. — One są jak szeregi płytek w orfeańskich dywanach — stwierdził Paolo. — Ale nie znamy dynamiki, nie rozumiemy zasad pozwalających przejść od układu do układu. Yatima rozważyło możliwość rozwiązania zagadki drogą inspekcji. — Nie mamy szans. Powinniśmy dać sobie spokój z próbami analizowania artefaktów, wydedukowania natury transmutatorów na podstawie ich technologii. Paolo z powagą skinął głową.

— Masz rację. Najszybciej zrozumiemy, czym są te artefakty, jeśli zapytamy o to ich twórców. Zautomatyzowali cały proces i polecili swym egzojaźniom spowolnić ich czas, a także zamrozić ich albo sklonować, gdyby okazało się to konieczne. Przyznali sobie ośmiowymiarowe zmysły i usiedli na dźwigarach w Satelitarnym Pinatubo o tej samej liczbie wymiarów, by obserwować pary pionowych, trzy— i pięciowymiarowych artefaktów, które krążyły wokół, pojawiając się i znikając. To było tak, jakby biegli po krętych schodach prowadzących od makrosfery do makrosfery, od wymiaru do wymiaru. Gdy dotarli do dziewięćdziesiątego trzeciego poziomu, polis straciło kontakt z osobliwością na dwunastym. Na dwieście siódmym poziomie osobliwość na dwudziestym szóstym pośliznęła się o dziesięć tysięcy lat. Yatima poczuło nagły atak paniki. — Wyszliśmy na durniów. To będzie trwało wiecznie. Cały czas są o krok przed nami. Tworzą te artefakty tak szybko, jak my możemy przeskakiwać. — Nie wierzysz w to. Czy nie powiedziałoś mi na Swifcie, że jesteś pewne, że nie są złośliwi? — Zmieniłom zdanie. Zgodzili się, że uciszą program zawiadamiający o przerwach w łańcuchu. Jeśli nie mieli zamiaru wracać, nie potrzebowali słuchać złych wieści. Artefakty mutowały powoli. Potem, po bilionowym poziomie, w każdym wszechświecie zaczęli nagle znajdować po dwa. Cały czas zachowywały tę samą pozycję względem siebie, choć dzieliły je od siebie setki kilometrów próżni. — Czy chcesz się zatrzymać, żeby sprawdzić, jak to zrobili? — zapytało Paola Yatima. — Nie. Nie mogli skrócić czasu rzeczywistego, potrzebnego do wykonania każdego przejścia, ale swój indywidualny czas spowalniali coraz bardziej, aż wreszcie zauważali tylko co dziesiąty, co setny, co tysięczny poziom. Pojawił się trzeci artefakt, a potem czwarty. Później zaczęły się zbliżać do siebie, poziom po poziomie aż wreszcie się połączyły. Trzy nowe artefakty pojawiły się jeden po drugim, zbliżając się do swego większego brata leżącego pośrodku. Gdy tylko zaczęły się z nim łączyć, wypączkował czwarty. Wielki artefakt zmienił kształt, stał się bardziej sferyczny. Skurczył się, urósł, ponownie skurczył i zniknął. Pozostał jedynie czwarty z drugiego zestawu mniejszych artefaktów — zbliżony rozmiarami do pierwszego, tego z szóstej makrosfery. Przetrwał przez dziesięć bilionów poziomów, zmieniając się tylko nieznacznie, a potem nagle skurczył się do jednej dziesiątej, jednej setnej oryginalnej wielkości. I zniknął. To był koniec ich drogi. Ostatnia osobliwość — 267 904 176 383 054 poziomów od rodzimego wszechświata — znajdowała się w międzygwiezdnej pustce. Skonwertowali środowisko i siebie z powrotem do trójwymiarowych wersji i rozejrzeli się wokół. Znajdowali się na płaszczyźnie spiralnej galaktyki i pas gwiazd przecinał niebo, jak w utraconej Drodze Mlecznej. Paolo zakołysał się ze śmiechem na dźwigarze. Yatima sprawdziło dane z obserwatorium. W pobliżu nie było nowych Swiftów, nowych bram z długich neutronów prowadzących w górę. Jeśli transmutatorów można było gdziekolwiek

znaleźć, to tylko tutaj. — I co teraz? Gdzie mamy ich szukać? Paolo obrócił się wokół dźwigara, którego się trzymał, a potem odbił się w przestrzeń. Oddalił się od satelity, koziołkując jak pijany, po czym zawrócił, gwałcąc prawa fizyki. — Na wprost przed nami. — Na wprost przed nami nic nie ma. — Nie teraz. Dlatego, że to koniec. Widzieliśmy już wszystko. — Nie rozumiem. Paolo zamknął oczy i wydusił z siebie słowa: — Artefakty były polis. Czym innym mogłyby być? Ale zamiast zmieniać dane w zawsze tym samym polis... budowali wciąż nowe, poziom po poziomie. Yatima przyswoiło sobie te słowa. — Ale dlaczego przestali? — Bo nie zostało im już nic do zrobienia. — Gestaltowy obraz Paola zawisnął gdzieś w połowie drogi między komiczną rozpaczą z powodu niepowodzenia ich poszukiwań, a czystą radością z powodu dotarcia do ich końca. — Widzieli już wszystko, co chcieli zobaczyć w świecie zewnętrznym. Przeszli przez co najmniej sześć wszechświatów i spędzili dwieście bilionów tyknięć zegara na myśleniu o tym. Budowaniu abstrakcyjnych środowisk, tworzeniu sztuki, analizowaniu własnej historii. Sam nie wiem, na czym. Nigdy tego nie odszyfrujemy. Nigdy nie będziemy wiedzieli na pewno, co tam się działo. Ale nie musimy tego wiedzieć. Czy chcesz ukraść te dane w poszukiwaniu tajemnic? Chcesz obrabować ich groby? Yatima pokręciło głową. — Ale nie rozumiem tych kształtów — ciągnął Paolo. — Zmian wielkości i liczby. — Ja chyba rozumiem. Wszystkie artefakty potraktowane jako całość tworzyły gigantyczną rzeźbę rozciągającą się na ponad biliard wymiarów. Transmutatorzy zbudowali strukturę większą niż wszystkie wszechświaty, ale tylko lekko dotykającą każdego z nich. Nie obrócili całych światów w gruzy, nie przebudowali galaktyk na swój obraz i podobieństwo. Wyewoluowali na jakimś odległym, skończonym świecie, i odziedziczyli po przodkach najcenniejszą ze wszystkich sprzyjających przetrwaniu cech. Powściągliwość. Yatima bawiło się przez chwilę modelem rzeźby, aż wreszcie znalazło właściwy sposób, by ją złożyć. Skonwertowało środowisko na pięciowymiarowe, a następnie pokazało rzeźbę Paolowi. Przedstawiała stworzenie o czterech nogach i czterech rękach, unoszące jedną z tych ostatnich wysoko nad głową. Nie miało palców, być może było to stylizowane, postintrodusowe wyobrażenie postaci przodków. Koniuszek jednej ze stóp znajdował się w szóstej makrosferze. Najwyższy punkt uniesionej ręki transmutatora był położony we wszechświecie jeden poziom pod nimi i sięgał ku górze. Ku nieskończonej liczbie poziomów leżących wyżej. Ku wszystkim światom, których nigdy nie zobaczy, nie dotknie, ani nie zrozumie. Przyjrzeli się zapisowi awarii łączności. Zostawili za sobą ponad siedem milionów zerwanych połączeń i ponad dziewięćdziesiąt miliardów lat zidentyfikowanego poślizgu. Było statystycznie niewiarygodne, żeby maszyneria nie utraciła do tej pory ani jednej z setek bilionów osobliwości w łańcuchu. A nawet gdyby mogli wrócić do drugiej makrosfery — albo do jakiegoś poziomu położonego powyżej, jeśli tamten wszechświat porzucono, gdy wyczerpało się paliwo jego gwiazd

— nic tam na nich nie czekało. Znana im ziemska kultura dawno już połączyłaby się z innymi kulturami drugiej makrosfery albo po prostu zmieniła się w coś, czego nie potrafiliby rozpoznać. Yatima odcięło strumień obrazów płynący z logu i rozejrzało się po pełnym gwiazd środowisku. — I co teraz? — Inne wersje mnie z pewnością zrobiły już wszystko, do czego jestem zdolny — odparł Paolo. — I przeżyły życie lepsze niż to, które mógłbym stworzyć dla siebie tutaj. — Moglibyśmy wędrować dalej. Poszukać lokalnych cywilizacji. — To byłaby długa, samotna podróż. — Jeśli pragniesz więcej towarzystwa, zawsze możemy je sobie stworzyć. — Masz piękną ikonę, Yatima, ale nie wyobrażam sobie, byśmy razem robili psychoblasty — odparł ze śmiechem Paolo. — Nie? — Yatima zastanawiało się przez chwilę. — Nie jestem jeszcze gotowe przestać. Nie boisz się umrzeć sam? — To nie będzie śmierć. — Paolo był spokojny, całkowicie zdeterminowany. — Transmutatorzy nie umarli, po prostu wyczerpali wszystkie zawarte w nich możliwości. Jestem przekonany, że ja zrobiłem to samo, w W-dwie gwiazdki... albo może nadal gdzieś to robię. Tutaj jednak znalazłem to, czego szukałem. Nie czeka mnie nic więcej. To nie jest śmierć. To finalizacja. — Rozumiem. Paolo przybrał postać przodka, po czym natychmiast zaczął drżeć i się pocić. — Ach, instynkty cielesnych. Zły pomysł. — Przeobraził się z powrotem i roześmiał z ulgą. — Tak lepiej. — Zawahał się. — Co zrobisz? — Pewnie zajmę się badaniami. Paolo dotknął ramienia Yatima. — W takim razie życzę szczęścia. Paolo zamknął oczy i podążył za transmutatorami. Yatima poczuło zalewającą vir falę żałoby, ale Paolo miał rację. Inne wersje żyły za niego, nic nie zostało utracone. Gdy żałoba przerodziła się w samotność, Yatima poczuło pokusę posłuchania tej samej logiki. Vir klony z pewnością już dawno temu zrobiły wszystko, o czym myślało, a także wiele więcej. Ale to nie wystarczało. Pewnych odkryć pragnęło dokonać samo. Po raz ostatni przyjrzało się niebu tego wszechświata, a potem przeskoczyło do kopii Kopalń Prawdy, którą zabrało ze sobą jeszcze z Konishi. Żeby wykorzystać wszystko, czym było, sfinalizować siebie, musiało odnaleźć niezmienniki świadomości — parametry vir umysłu, które pozostawały identyczne przez całą drogę, od sierocej psychoblasty, aż po podróżnika, który zawędrował zbyt daleko od domu. Yatima rozejrzało się po wysadzanym klejnotami tunelu i wyczuło proste pojęcia znajdujące się nieopodal — zbiory otwarte, spójność, ciągłość. Budziło stare wspomnienia, wskrzeszało skamieniałe symbole. Droga do pokładu węgla będzie długa, ale tym razem nic nie odwróci vir uwagi.

SŁOWNIK adres: Ciąg bitów oznaczających źródło albo miejsce przeznaczenia danych, na przykład plik w bibliotece, kamera w satelicie bądź miejsce w środowisku. Adresy mogą różnić się od siebie długością, i te same dane mogą mieć wiele adresów. bozon: Wszystkie cząstki elementarne można sklasyfikować jako bozony albo fermiony. Do bozonów zaliczają się między innymi fotony i gluony. Funkcja falowa dla dwóch lub więcej bozonów nie zmienia się w przypadku zamiany cząstek, a funkcja falowa dla jednego bozonu pozostaje niezmienna w przypadku rotacji o 360 stopni. Bozony mają spin będący wielokrotnością podstawowej jednostki momentu pędu. W teorii Kozuch wszystkie te właściwości wywodzą się z topologii tunelu czasoprzestrzennego powiązanego z cząstką. cielesny: Każdy biologiczny potomek Homo sapiens. Ci, których genom przekształcono, nazywają się zmodyfikowanymi, a ci, którzy mają tylko naturalne geny, są znani jako statycy. cyberkancelista: Zawarta w obywatelach polis struktura odpowiadająca za kodowanie i odkodowanie, w tym również potwierdzanie deklaracji tożsamości. Zobacz też sygnatura. CzU: Czas Uniwersalny — konwencjonalny system astronomiczno-polityczny służący identyfikacji fizycznego miejsca i czasu, równoważnik standardowego czasu Greenwich. Czasu Uniwersalnego używa się również w przestrzeni międzygwiezdnej, korzystając z układu odniesienia pozostającego w stanie spoczynku względem Słońca. delta: Podstawowa jednostka wszystkich środowiskowych adresów. Wzrost ikony obywatela zwykle wynosi dwa delta. Można używać wielokrotności bądź ułamków delta. Nie istnieje uniwersalna najmniejsza ani największa długość. długość Plancka-Wheelera: Długość, przy której niepewność kwantowa w strukturze czasoprzestrzeni powoduje, że klasyczna ogólna teoria względności traci zastosowanie. Wynosi około dziesięć do minus trzydziestej piątej metra, dwadzieścia rzędów wielkości mniej niż średnica jądra atomowego. egzojaźń: Nieświadome oprogramowanie mediujące między obywatelem a systemem operacyjnym polis. fermion: Wszystkie cząstki elementarne można sklasyfikować jako bozony albo fermiony. Do fermionów zaliczają się między innymi elektrony i kwarki oraz cząstki złożone z trzech kwarków, jak protony i neutrony. Funkcja falowa dla dwóch lub więcej fermionów w przypadku zamiany cząstek zmienia fazę na odwrotną, co prowadzi do reguły Pauliego, zgodnie z którą prawdopodobieństwo istnienia dwóch fermionów znajdujących się w tym samym stanie równa się zeru. Funkcja falowa dla jednego fermionu zmienia fazę na odwrotną w przypadku rotacji o 360 stopni i wraca do punktu wyjścia dopiero po 720 stopniach. Fermiony mają spin będący nieparzystą wielokrotnością połowy podstawowej jednostki momentu pędu. W teorii Kozuch wszystkie te właściwości wywodzą się z topologii tunelu czasoprzestrzennego powiązanego z cząstką. former: Mały podprogram wchodzący w skład programu formującego. forum: Publiczne środowisko. gestalt: (1) Format danych zawierający zarówno obrazy, jak i „tagi” przekazujące informacje różnego rodzaju. (2) Wizualny język oparty na ruchach ikon w kształcie cielesnych; poszerzona wersja przedintrodusowej komunikacji za pomocą gestów, wyrazu twarzy itd. gleisner: Świadomy robot o kształcie cielesnego. Mówiąc ściśle, zarówno gleisnery, jak i

obywatele polis są świadomym oprogramowaniem, a gleisnery w razie potrzeby przenoszą swoją osobowość do innego ciała i nie uważają, by zmieniło to ich tożsamość. Niemniej, w przeciwieństwie do obywateli polis, gleisnery przywiązują wielkie znaczenie do faktu, że działają na sprzęcie, który zmusza je do nieustannych interakcji ze światem fizycznym. hipersfera: N-wymiarowa, nieograniczona przestrzeń, którą można zanurzyć w (n+l)wymiarowej przestrzeni euklidesowej jako powierzchnię (albo hiperpowierzchnię) o wszystkich punktach jednakowo odległych od wybranego punktu centralnego. Na przykład, powierzchnia Ziemi jest 2-wymiarową sferą, natomiast hiperpowierzchnia czterowymiarowej gwiazdy albo planety byłaby 3-wymiarową sferą, choć same materialne planety nie są hipersferami w tym sensie. ikona: Charakterystyczny obraz identyfikujący program, tak, jak obywatel. Mogą mu towarzyszyć tagi gestaltowe. infotrop: Struktura wewnątrz obywateli Konishi odpowiedzialna za wykrywanie skomplikowanych, niedokładnie zrozumianych wzorców oraz koordynację prób ich zrozumienia. Introdus: Masowy napływ cielesnych do polis pod koniec dwudziestego pierwszego wieku. język formowania: Język programowania służący do budowy skomplikowanych struktur, takich jak świadome sieci neuronowe, za pomocą metod iteracyjnych wyabstrahowanych z procesów biologicznych. kanał wejścia: Struktura wewnątrz obywateli Konishi odbierająca dane od innych programów. kanał wyjścia: Struktura wewnątrz obywateli Konishi, wysyłająca dane do innych programów. Koalicja Polis: (1) Wspólnota obywateli wszystkich polis. (2) Fizyczna sieć komputerowa obejmująca wszystkie polis. krzywizna wewnętrzna: W przestrzeni Riemanna miara określająca, w jakim stopniu styczne do krzywej w jej dwóch punktach nie są do siebie równoległe. Jeśli przestrzeń Riemanna jest powierzchnią zanurzoną w przestrzeni euklidesowej, krzywizna wewnętrzna jest miarą krzywizny znajdującej się „wewnątrz” powierzchni, a nie prostopadłej do niej. linearny: (1) Format danych pochodzący od cyfrowego zapisu dźwięku. (2) Język wykorzystujący linearne dane, często używany w Koalicji Polis. linia geodezyjna: Linia o zerowej krzywiźnie geodezyjnej w przestrzeni Riemanna. Jeśli ta przestrzeń jest powierzchnią zanurzoną w przestrzeni euklidesowej, linie geodezyjne są albo liniami prostymi w przestrzeni zewnętrznej, albo zakrzywiają się w kierunku prostopadłym do powierzchni. Na przykład okrąg koła wielkiego na sferze jest linią geodezyjną, ponieważ z punktu widzenia mieszkańców sfery zakrzywia się on tylko w abstrakcyjnym wymiarze, prostopadłym do dwóch wymiarów sfery. małpa snów: Biologiczny potomek grupy zmodyfikowanych, którzy wyzbyli się umiejętności władania językiem. miejscowi: Obywatele polis stworzeni w nim drogą psychogenezy. modyfikator: Nieświadome oprogramowanie działające wewnątrz egzojaźni, które monitoruje umysł obywatela i dostraja go w razie potrzeby, by zachować wybrany pakiet estetyki, wartości itd. nawigator wejścia: Struktura wewnątrz obywateli Konishi wysyłająca do systemu operacyjnego polis prośby o przesłanie danych spod określonego adresu do kanałów wejścia obywatela.

nawigator wyjścia: Struktura wewnątrz obywateli Konishi wysyłająca do systemu operacyjnego polis prośby o przesłanie danych z kanałów wyjścia obywatela pod określony adres. nienaruszalność: Ochrona obywatela przed zmianą przez inne oprogramowanie bez otwarcie wyrażonej zgody. nieokreślone pole: W ziarnie umysłu pole, na którym wypróbowano tylko jeden kod instrukcji i efekty jego wariantów nie są znane. niezmiennik: Niezmiennikiem matematycznej struktury jest cecha, która pozostaje niezmieniona podczas pewnego rodzaju transformacji. Na przykład, liczbę Eulera dla powierzchni bez granic (jak sfera albo torus) oblicza się, dzieląc powierzchnię na wielokąty (jeśli to możliwe, zakrzywione), a następnie sumując liczbę wielokątów, odejmując liczbę linii potrzebnych do ich sformowania i dodając liczbę punktów, w których te linie się przecinają. To jest „niezmiennik topologiczny” powierzchni, ponieważ pozostaje stały bez względu na jej rozciąganie i zakrzywianie. obywatel: Świadome oprogramowanie, któremu przyznano zbiór niezbywalnych praw w danym polis. Lista tych praw w każdym polis jest inna, ale w ich skład zawsze wchodzi nienaruszalność, proporcjonalny udział w mocy obliczeniowej oraz nieograniczony dostęp do publicznych danych. penterakt: Pięciowymiarowa wersja sześcianu. Trójwymiarowy sześcian ma sześć kwadratowych ścian, dwanaście brzegów i osiem wierzchołków. Pięciowymiarowy penterakt ma dziesięć tesseraktalnych superścian, czterdzieści sześciennych hiperścian, osiemdziesiąt kwadratowych ścian, osiemdziesiąt brzegów i trzydzieści dwa wierzchołki. pierwsze pokolenie: Obywatele albo gleisnery zeskanowani z żywego ciała, w przeciwieństwie do tych, których stworzono przez psychogenezę. pole cech: W ziarnie umysłu pole, na którym różne kody instrukcji produkują bezpieczne warianty pewnych cech. pole infrastruktury: W ziarnie umysłu pole, w którym jeden kod instrukcji ma kluczowe znaczenie dla udanej psychogenezy. pole: Sześciowymiarowy segment ziarna umysłu, tworzący kod instrukcji w języku formowania. polis: (1) Komputer lub sieć komputerowa służąca jako infrastruktura dla wspólnoty świadomych programów. (2) Sama ta wspólnota. promień Schwarzschilda: Jeśli obiekt skurczy się do rozmiarów mniejszych niż jego promień Schwarzschilda, czeka go kolaps grawitacyjny, prowadzący do zamiany w czarną dziurę. Promień Schwarzschilda jest wprost proporcjonalny do masy obiektu. Dla masy Słońca wynosi około trzech kilometrów. przestrzeń euklidesowa: Przestrzeń euklidesowa o n wymiarach jest naturalną generalizacją dwuwymiarowej euklidesowej płaszczyzny, w której kwadrat całkowitej odległości między dwoma punktami równa się sumie kwadratów odległości między nimi w każdym z n wymiarów. Przestrzenie euklidesowe są prostymi przykładami bardziej ogólnego pojęcia przestrzeni Riemanna. przestrzeń Riemanna: Przestrzeń Riemanna jest rozmaitością, do której dodano dwa dodatkowe pojęcia — metrykę, która umożliwia określenie odległości między dwoma pobliskimi punktami, oraz spójność, pozwalającą określić, czy dwa kierunki w dwóch blisko położonych punktach są „równoległe”. W przypadku powierzchni zanurzonej w przestrzeni euklidesowej, odległość między dwoma bliskimi punktami w rozmaitości można zdefiniować jako odległość

między nimi w przestrzeni zewnętrznej, a kierunki w dwóch bliskich punktach można określić jako „równoległe”, jeśli różnica między nimi w przestrzeni zewnętrznej jest prostopadła do powierzchni. Na przykład, strzałka kompasu wskazująca północ na równiku jest „równoległa” w sensie riemannowskim do strzałki wskazującej północ na nieco większej szerokości geograficznej, choć nie wskazują dokładnie tego samego kierunku w przestrzeni zewnętrznej, różnica między tymi kierunkami jest prostopadła do powierzchni Ziemi. przestrzeń topologiczna: Abstrakcyjny zbiór punktów z minimalnym dodatkiem struktury określającej, w jaki sposób łączą się one ze sobą: zbiór pewnych podzbiorów punktów zdefiniowanych jako „zbiory otwarte” przestrzeni. Na płaszczyźnie euklidesowej zbiorami otwartymi są wnętrza kół o dowolnym promieniu albo sumy wnętrz takich kół. Punkt P nazywa się „punktem brzegowym” zbioru U, jeśli każdy zbiór otwarty zawierający P zawiera również co najmniej jeden punkt U, z czego wynika, że P może leżeć dowolnie blisko U, ale nie musi do niego należeć. Na przykład, każdy punkt na obwodzie koła będzie punktem granicznym jego wnętrza. Zbiór W nazywa się spójnym, jeśli nie można go podzielić na dwie części, U i V, takie, że V nie zawiera punktów brzegowych U. (Ósemka na płaszczyźnie jest spójna, ale wnętrza jej pętli nie). psychoblasta: Embrionalny umysł cyfrowy, przed przyznaniem obywatelstwa. psychogeneza: Stworzenie nowego obywatela przez uruchomienie ziarna umysłu albo inną metodą, jak złożenie ze specjalnie dobranych prefabrykowanych elementów. rozmaitość: Topologiczna przestrzeń o określonym wymiarze, ale pozbawiona właściwości geometrycznych. Dwuwymiarowa rozmaitość przypomina nieograniczenie rozciągliwą płachtę gumy o zerowej grubości, natomiast trójwymiarowa klocek z tego samego materiału, z tym, że części granicy tej wyidealizowanej „płachty” albo „klocka” można ze sobą łączyć, również na sposoby, które byłyby fizycznie niemożliwe w trzech wymiarach. Wzbogacenie rozmaitości o pojęcia odległości i równoległości czyni z niej przestrzeń riemannowską albo pseudoriemannowską. SCzK: Standardowy Czas Koalicji. System mierzenia czasu wewnętrznego używany w całej Koalicji Polis. SCzK mierzy się w „tau”, które upłynęły od chwili przyjęcia systemu, 1 stycznia 2065 CzU. Odpowiednik jednego tau w czasie rzeczywistym zmieniał się wraz z udoskonalaniem sprzętu polis. sfera: Zobacz hipersfera. skanowanie: Proces szczegółowej analizy danego żywego organizmu i stworzenia cyfrowej symulacji wszystkich jego części. spowolnienie czasu: Dla obywatela polis spowolnienie czasu równa się spowolnieniu działania vir umysłu, dzięki czemu ve szybciej postrzega zewnętrzne wydarzenia. statyk: Cielesny nieposiadający zmodyfikowanych genów. sygnatura: Unikatowy ciąg bitów, identyfikujący każdego obywatela Koalicji Polis. Pełna sygnatura składa się z prywatnego i publicznego segmentu. Prywatny segment zna tylko właściciel sygnatury. Każdy obywatel może użyć segmentu publicznego celem zakodowania wiadomości, którą może odkodować jedynie właściciel. symbol: Zawarta w umyśle reprezentacja skomplikowanego pojęcia albo bytu takiego jak osoba, klasa obiektów albo abstrakcyjna idea. środowisko: Symulacja fizycznej lub matematycznej przestrzeni, niekoniecznie trójwymiarowa. tag: Pakiet gestaltowych danych przekazujących różne niewizualne informacje. tau: Jednostka czasu wewnętrznego, używana w całej Koalicji Polis. Jej równoważnik w czasie

rzeczywistym początkowo się zmniejszał, w miarę postępów technologii, ale ustabilizował się koło roku 2750, gdy jej rozwój dotarł do fundamentalnych granic wynikających z praw fizyki. Subiektywne trwanie tau jest różne u różnych obywateli, zależnie od szczegółów architektury ich umysłów, ale poniżej podajemy przybliżone przeliczenie:

czas wewnętrzny czas subiektywny czas rzeczywisty (po 2750) 1 tau 1 sekunda 1 milisekunda 1 kilotau 15 minut 1 sekunda 100 kilotau 1 dzień 1 minuta 40 sekund 1 megatau 10 dni 16 minut 40 sekund 1 gigatau 27 lat 11 dni 14 godzin 1 teratau 27000 lat 32 lata

Teoria Kozuch: Tymczasowa jednolita teoria fizyki stworzona w połowie dwudziestego pierwszego wieku. Teoria Kozuch opisuje wszechświat jako dziewięciowymiarową wiązkę włóknistą. Jej wielkość w sześciu z tych wymiarów jest submikroskopijna i tylko cztery znajome wymiary czasoprzestrzeni są łatwo dostrzegalne. Cząstki takie jak elektrony są w rzeczywistości wylotami bardzo wąskich tuneli. Tę myśl pierwszy zasugerował dwudziestowieczny fizyk John Wheeler. Renata Kozuch stworzyła model, w którym własności poszczególnych cząstek zależą od tego, jak wyloty tuneli mogą być połączone ze sobą. tesserakt: Czterowymiarowa wersja sześcianu. Trójwymiarowy sześcian ma sześć kwadratowych ścian, dwanaście boków i osiem wierzchołków. Czterowymiarowy tesserakt ma osiem sześciennych hiperścian, dwadzieścia cztery kwadratowe ściany, trzydzieści dwa boki i szesnaście wierzchołków. tunel czasoprzestrzenny: Tunel czasoprzestrzenny jest „obejściem” w czasoprzestrzeni, podobnie jak podziemny tunel na Ziemi jest obejściem w stosunku do jej powierzchni. Droga przez tunel może być dłuższa albo krótsza niż odległość między jego wylotami w zwyczajnej przestrzeni. W teorii Kozuch wszystkie cząstki elementarne są wylotami bardzo wąskich tuneli czasoprzestrzennych. wiązka włóknista: Wiązka włóknista jest rozmaitością („przestrzenią całkowitą”) oraz schematem jej rzutowania prowadzącego do rozmaitości o niższej liczbie wymiarów („przestrzeni bazowej”). Na przykład, powierzchnia torusa jest dwuwymiarową rozmaitością, ale jeśli każdy wzdłużny okrąg zredukujemy do punktu, uzyskamy okrąg położony w płaszczyźnie równikowej torusa, jednowymiarową rozmaitość. Zbiór punktów w przestrzeni całkowitej odpowiadający danemu punktowi w przestrzeni bazowej nazywa się „włóknem” tego punktu (na przykład jeden ze wzdłużnych okręgów torusa). Włókna nie muszą być tożsame we wszystkich punktach, ale jeśli są, ich uogólnioną postać nazywamy włóknem standardowym wiązki. Tak więc torus jest wiązką włóknistą, której przestrzenią bazową jest okrąg, a włóknem standardowym drugi okrąg. W klasycznej teorii Kozuch wszechświat jest wiązką standardową, czterowymiarowa czasoprzestrzeń jego przestrzenią bazową, a sześciowymiarowa sfera włóknem standardowym. włókno standardowe: Zobacz wiązka włóknista, zanurzenie: Sposób umieszczenia mniejszej rozmaitości w większej, ułatwiający wizualizację jej właściwości. Na przykład, pewne dwuwymiarowe rozmaitości można zanurzyć jako powierzchnie w trójwymiarowej przestrzeni euklidesowej (sfera, torus, wstęga Möbiusa), natomiast inne (chociażby butelkę Kleina) można zanurzyć tylko w przestrzeni

czterowymiarowej. Wielkość i kształt powierzchni są właściwościami zanurzenia, nie samej rozmaitości — przykładowo sfera i elipsoida są dwoma różnymi zanurzeniami tej samej rozmaitości — ale zanurzenie w przestrzeni euklidesowej można niekiedy wykorzystać do nadania rozmaitości geometrycznych właściwości potrzebnych do przeobrażenia jej w przestrzeń Riemanna. ziarno umysłu: Program służący do konstruowania obywateli polis, napisany w języku formowania. W zapisie binarnym ziarno umysłu jest ciągiem złożonym z w przybliżeniu sześciu miliardów bitów. zmodyfikowany: Cielesny o przekształconych genach. zrzut: Plik zawierający pełen opis obywatela albo zeskanowanego cielesnego. Zrzut nie funkcjonuje jako program, w związku z czym jest subiektywnie zamrożony i niczego nie doświadcza.

ŹRÓDŁA Podstawowe zasady mentalnej architektury obywateli Konishi opierają się na teoriach ludzkiej świadomości stworzonych przez Daniela C. Dennetta i Marvina Minsky’ego. Szczegóły są jednak wyłącznie moim wymysłem i konishijski model ma opisywać nie współczesną ludzką świadomość, lecz jej hipotetycznego cyfrowego potomka. Teorie Dennetta i Minsky’ego są opisane w ich książkach: Daniel C. Dennett, Consciousness Explained, Penguin, London 1992 Marvin Minsky, The Society of Mind, Heinemann, London 1986 Teoria Kozuch jest fikcyjna. Koncepcję powiązania między cząstkami elementarnymi a wylotami tuneli czasoprzestrzennych zawdzięczamy Johnowi Wheelerowi, podczas gdy możliwość wytłumaczenia symetrii cząstek za pomocą topologii tuneli czasoprzestrzennych podsunęły mi sztuczka z pasem zaproponowana przez Diraca oraz demonstrator kwaternionów Louisa H. Kauffmana. Napotkałem te pomysły w następujących książkach: John Baez i Javier P. Muniain, Gauge Fields, Knots and Gravity, World Scientific, Singapore 1994 Louis H. Kauffman, Knots and Physics, World Scientific, Singapore 1993 G-1 Lacertae jest fikcją, a przyśpieszone zacieśnianie się jego orbity ma sens tylko przy przyjęciu zasad wymyślonej przeze mnie kosmologii. Najbliższy znany podwójny układ gwiazd neutronowych składa się z pulsara PSR BI 534+12 oraz jego towarzysza, dzieli go od nas 1500 lat świetlnych, a kolizji oczekuje się dopiero za jakiś miliard lat. Rozbłyski promieniowania gamma są realnie istniejącym zjawiskiem, choć pozostaje niejasne, czy ich przyczyną są zderzenia gwiazd neutronowych. Informacje na temat podwójnych gwiazd neutronowych, rozbłysków promieniowania gamma, promieniowania grawitacyjnego, astronomii grawitacyjnej oraz zachowania tuneli czasoprzestrzennych w ogólnej teorii względności zaczerpnąłem z następujących źródeł: S. L. Shapiro, S. A. Teukolsky, Black Holes, White Dwarfs and. Neutron Stars, Wiley, New York 1983 Tsvi Piran, Binary Neutron Stars, „Scientific American”, maj 1995 John G. Cramer, Gamma Ray Bursts, ,,Analog”, październik 1995 Kip S. Thorne, Black Holes and Timewarps: Einsteins Outrageous Legacy, Macmillan, London, 1995 Skutki wywołane przez rozbłysk G-1 Lac na Ziemi są czystą spekulacją, ale punktem wyjścia dla mnie były: Stephen Thorsett, Terrestrial Implications of Cosmological Gamma-Ray Burst Models, Astrophysical Journal Letters”, 1 maja 1995 Metoda przyśpieszania cząstek używana przez Kuźnię opiera się na tekście: Levi Schächter, PASER: particle acceleration by stimulated emission of radiation, „Physics Letters A”, 25 września 1995 (vol. 205, no. 5)

PODZIĘKOWANIA Część tej powieści jest przeróbką opowiadania Dywany Wanga opublikowanego w antologii Nowe legendy pod redakcją Grega Beara. Dziękuję Caroline Oakley, Anthony’emu Cheethamowi, Peterowi Robinsonowi, Annabelle Ager, Kate Messenger, Davidowi Pringle’owi, Lee Montgomeriemu, Gardnerowi Dozois, Sheili Williams, Gregowi Bearowi, Mike’owi Arnautovowi, Danowi Piponiemu, Philippowi Kellerowi, Sylvie Denis, Francisowi Valéry, Henri Dhellemmesowi, Gérardowi Kleinowi i Bernardowi Sigaud.