Artur Andrus Szczyt I

Spis treści Strona tytułowa Strona redakcyjna OBJAŚNIENIE SKRÓTÓW I PODSTAWOWYCH POJĘĆ ORAZ KILKA UWAG I DZIEŃ DOBRY, JESTEM Z KOBRY II DZYŃ, DZYŃ III CZY ZOSTANIE PAN MOJĄ ŻONĄ? IV NIE DOSYĆ V AUTORZY „IMA” PRZEDSTAWIAJĄ MARIĘ CZUBASZEK (rok 1975) WOJCIECH KAROLAK: VI AUTORZY „IMA” PRZEDSTAWIAJĄ ADAMA KRECZMARA (rok 1975) MARIA CZUBASZEK: AUTORZY „IMA” PRZEDSTAWIAJĄ MARIĘ CZUBASZEK (rok 1975) - ADAM KRECZMAR: AUTORZY „IMA” PRZEDSTAWIAJĄ MARIĘ CZUBASZEK (rok 1975) JONASZ KOFTA: AUTORZY „IMA” PRZEDSTAWIAJĄ JONASZA KOFTĘ (rok 1975) - MARIA CZUBASZEK: VII KRYSTYNA

KOFTA

(ŻONA

MIROSŁAWA,

BRATOWA

JONASZA)

PRZEDSTAWIA MARIĘ CZUBASZEK (rok 2011): AUTORZY „IMA” PRZEDSTAWIAJĄ JACKA JANCZARSKIEGO (rok 1975) MARIA CZUBASZEK: VIII AUTORZY „IMA” PRZEDSTAWIAJĄ MARIĘ CZUBASZEK (rok 1975) - JACEK JANCZARSKI:

IX X MARIA CZUBASZEK (BABCIA MAGGIE) W „SPADKOBIERCACH” (KILKA WYBRANYCH CYTATÓW) XI Maszynopis sztuki „Kwadrat” XII JAK ODNIOSŁEM SWÓJ PIERWSZY SUKCES XIII AUTORZY „IMA” PRZEDSTAWIAJĄ MARIĘ CZUBASZEK (fok 1975) - JAN TADEUSZ STANISŁAWSKI: XIV VENDETTA ALLA KOBIETTA XV ROK 2005 - MARIA CZUBASZEK ROZMAWIA SAMA ZE SOBĄ, UDAJĄC, ŻE ROZMAWIA Z WOJCIECHEM KAROLAKIEM: ROK 2011 - ARTUR ANDRUS, W IMIENIU MARII CZUBASZEK, ROZMAWiA Z PRAWDZiWYM WOJCiECHEM KAROLAKiEM: XVI NIE BYŁO ROZMOWY XVII XVIII PAN KABANOSKI XIX CENA NIE GRA ROLI XX XXI CUDOWNY WYNALAZEK XXII JOANNA JURANDOT (CÓRKA STEFANII GRODZIEŃSKIEJ) O ZNAJOMOŚCI OBU PAŃ (ROK 2011): PRZEŁOMOWA MARYSIA XXIII ROZMOWY Z MARIĄ MOJE ROZMOWY Z MARIĄ...

OBJAŚNIENIE SKRÓTÓW I PODSTAWOWYCH POJĘĆ ORAZ KILKA UWAG W związku z nadużywaniem w innych publikacjach skrótu „przyp.” (na przykład „przyp. tłum.”), który może być różnie odczytywany, bo występują nawet wulgarne słowa rozpoczynające się od „przyp.”, postanowiono utworzyć nowe skróty i wyjaśnić, co one oznaczają: inform. - informuje zawiad. - zawiadamia przyp. - przypomina sprawdz. - sprawdził wytł. - wytłumaczył zaprop. - zaproponował wtrąc. - wtrącił opow. - opowiedział uciesz. - ucieszył się AA - Artur Andrus W tekście pojawiają się często dwa pojęcia, które należy przybliżyć czytelnikowi przed rozpoczęciem czytania: Tapczan - miejsce, na którym zazwyczaj wyleguje się pies Marii Czubaszek w towarzystwie kilkunastu gumowych świnek. We wnętrzu tapczanu, podczas nieobecności psa spowodowanej wyprowadzeniem na spacer, odnalazło się to, czego niby nigdzie nie było zdjęcia, teksty, rysunki. [Tapczan znajduje się w pokoju pracy Marii Czubaszek, a zdjęcie tapczanu z pilnującym go psem w dalszej części książki. Nie powiem gdzie, uważny czytelnik sam trafi - wytł. AA]. Regał - regał, który stoi w tym samym pokoju, w którym jest tapczan. Kiedy wydawało się, że już więcej nic się nie znajdzie i paru rzeczy nie ma, znalazły się w teczkach, które leżały na regale. [Zdjęcia regału nie ma, bo to już byłaby przesada - wytł. AA]. Uwaga! Teksty autorstwa Marii Czubaszek cytowane w niniejszej książce pochodzą z różnych źródeł. Źródła zazwyczaj są podane. Jeśli teksty spisane są z archiwalnych taśm radiowych, podane są również nazwiska wykonawców. Czytelnik sam zobaczy, że będzie słyszał. To znaczy, czytając te teksty, będzie miał w uszach głosy największych polskich aktorów, którzy kiedyś je nagrali dla radia. Jest to pierwszy w świecie przypadek drukowanego audiobooka. Wykorzystano również fragmenty audycji „Autorzy »Ilustrowanego Magazynu

Autorów« przedstawiają...”, w których to radiowi koledzy Marii Czubaszek przedstawiali ją, a Maria Czubaszek przedstawiała ich. Są też zamówione współcześnie teksty różnych ludzi, ale to wszystko jest napisane. Zdjęcia są podpisane. Fragmenty podpisów wzięte w cudzysłów to dosłowne cytaty - tak Maria Czubaszek zareagowała na widok danego zdjęcia.

I

Artur Andrus: Yyyy... Maria Czubaszek: Ale będziemy skakać po tematach? Bo my w rozmowie skoczni jesteśmy. Możemy zacząć od purchawki... Dojdziemy do purchawki. Jak skończymy ten wywiad, to ja już będę purchawica. Mogę ci zrobić zdjęcie? Po co? Żeby ludzie zobaczyli, jak wyglądała Maria Czubaszek na początku tej rozmowy. Bo na koniec będę wyglądała jeszcze gorzej? To jest jakiś argument. Ale podobno w aparatach są programy do wygładzania zmarszczek. Masz taki? Mam, ale nie umiem włączyć. Masz jakieś zdjęcia z dzieciństwa? Jedno. Za to paskudne. Mała purchawka z dużym loczkiem. Bo za moich czasów, kiedy ciebie nie było jeszcze na świecie, dzieciom robili na czubku głowy loczek. Wzdłuż. To dobrze, że mnie wtedy jeszcze nie było. Naprawdę masz tylko jedno zdjęcie z dzieciństwa? Paskudne - jedno. Pozostałe jeszcze bardziej paskudne. Nawet z rodziną nie wychodziłam dobrze na zdjęciach. Poważnie, to reszta poginęła w czasie wojny. Było ich dużo, ojciec miał aparat i lubił fotografować, ja od dziecka nie lubiłam jak mi się robi zdjęcia. [Po otwarciu tapczanu, w którym były schowane albumy, znalazło się jeszcze kilka - nie na wszystkich Marysia siedzi, nie na wszystkich ma „takiego loczka”. Zdjęcia do wglądu na str. 19, 20, 29, 30 - inform. AA]. A nosiłaś albo nosisz jakieś zdjęcia w portfelu? Masz jakieś powieszone na ścianach w domu? Były na ścianach w domu rodziców? Nosiłam w portfelu zdjęcie mojej suczki Nikuni. Bo była wyjątkowej urody. Nie... Nie nosiłam zdjęć sympatii, mężów. Chociaż Wojtek [Karolak] urodą Nice prawie dorównuje. A na ścianach w domu też nie było zdjęć. W pokoju cioci wisiał święty obrazek, a w całym domu, łącznie z łazienką i toaletą, wisiały zegary. W ubikacji wisiał zegar z kukułką. To była pasja mojego ojca. Zegary, nie ubikacja. Nawet sobie chyba dorabiał, naprawiając zegary ścienne. I za darmo zegarki kolegów z pracy. Z wykształcenia był inżynierem, pracował w Banku Gospodarstwa Krajowego, a po godzinach dłubał. Mama tej pasji nie podzielała. Nie naprawiała zegarów ściennych? To by było, gdybyśmy w tej rozmowie ujawnili, że pochodzisz z rodziny zegarmistrzów amatorów. I że sama w wolnych chwilach bierzesz

okular i naprawiasz tryby szwajcarskich zegarków! Zmartwię cię, ale mnie pasja ojca też jakoś nie porwała! A mama po jego śmierci prawie wszystkie zegary porozdawała. Został jeden, piękny, wielki, stojący, którego mama nie dała rady dźwignąć. Wojtek marzył, żeby go mieć. Ale wstydził się Ulce [mamie] zaproponować, żeby mu go podarowała. Kiedyś przychodzimy, a zegara nie ma. Mama zachwycona: „Oj, jakie miałam szczęście, przyszedł taki pan, który zbiera starocie, dałam mu dwadzieścia złotych i zabrał”. Wojtek uwielbiał Ulkę, ale tego zegara długo nie mógł jej zapomnieć. Jedno zdjęcie widziałem gdzieś tutaj na stoliku. Portret Barbry Streisand. Z autografem! „To Maria Czubaszek! Best wishes and happy days”. Znacie się? A, to dostałam jako załącznik do paczki żywnościowej od Polańskiego.

Zdjęcie, które miało być zapowiedzią paczki od Polańskiego Słucham?

Zadzwonił jakiś człowiek. Parę dni temu. I pyta: Czy dotarła już przesyłka od Romana Polańskiego? Ja się roześmiałam, ale on bardzo poważnie, mówiąc z lekkim akcentem, trochę „z zagraniczna”, że jest asystentem pana Polańskiego i że sprawdza, bo od kilku tygodni jest strajk na poczcie we Francji i mogła przesyłka jeszcze nie dojść. Ten pan twierdził, że Polański uważnie śledził w Szwajcarii to, co się mówiło w Polsce na temat jego aresztowania, i słyszał moją rozmowę z panem Kuźniarem w TVN24, w której ja stanęłam w obronie Polańskiego. Zaczęłam skracać, powiedziałam coś w stylu „No to dobrze, to proszę pozdrowić ode mnie pana Polańskiego”, na co tamten „A to niewykluczone, że będzie pani miała sama okazję to zrobić, bo kiedy pan Polański przyjedzie do Polski, bardzo chciałby się z panią zobaczyć”. I że na przesyłkę mam czekać, bo na pewno dotrze. Paczka około pięciu kilogramów. Wojtek, któremu to opowiedziałam, zaczął się ze mnie śmiać, że się dałam w coś wkręcić, ale kiedy ten człowiek znowu wydzwaniał, powołując się na jakichś znajomych, którzy mogą to potwierdzić, trochę zwątpiłam. I uwierzyłam, że rzeczywiście dostanę coś od Polańskiego. Pięć kilogramów paczki z Francji - pewnie mąkę, cukier, makaron. Może proszek do prania? Przyszła? Do dzisiaj jeszcze nie. Albo strasznie długo te strajki na poczcie we Francji trwają, albo stwierdzili, że jedno zdjęcie mi wystarczy... A właśnie, bo ten pan powiedział, że na razie listem wysłał mi tylko zdjęcie z autografem Barbry Streisand. Bo słyszał, że tak ją lubisz? Nie. Tylko pani Streisand była akurat u pana Polańskiego i pomyślał sobie, że mi to sprawi przyjemność. A mąki jak nie było, tak nie ma. A może w tej paczce będzie pięć kilogramów zdjęć z autografami innych gwiazd filmowych, które akurat były u pana Polańskiego? Masz jakieś inne autografy? Miałam łyżkę z autografami. Łyżkę? Tak, taką piękną, olbrzymią, drewnianą. Chyba w cepelii kupił ją Jurek Dobrowolski i podarował mi na imieniny. Były na niej autografy Jurka, Wojtka Pokory, Andrzeja Stockingera. Andrzej wyrył na niej napis: „Niech ta łyżka będzie najpiękniejszym dniem Twojego życia”. Przez wiele lat stała w kuchni. Aż któregoś dnia wracam do domu, a pani, która wtedy u mnie sprzątała, z wyrazem zadowolenia na twarzy mówi: „No, wreszcie mi się udało doszorować tę łyżkę”. Umyła, wyczyściła, starła autografy. Myślałam, że ją uduszę! A jakieś listy trzymasz na pamiątkę?

Mam list od Janusza Minkiewicza, od Jacka Janczarskiego i telegram od Jurka Satanowskiego. Ale nie wiem gdzie. Gdzieś w papierach. Sama pisałaś listy? Kiedy Minkiewicz wyjeżdżał do Ameryki, napisałam mu swoje wymiary, żeby mi kupił sztruksy. Beżowe, takie jakie nosi mój ukochany Woody Allen. No, może nie takie obwisłe, jak on nosi, ale beżowe. Czyli teraz gdzieś w archiwum Minkiewicza może być list z obwodem pasa, bioder i długością nóg Marii Czubaszek. Miałam jeszcze rysunki Karolaka. To były głównie zające. Na przykład kiedy coś przeskrobał, rysował „Zająca w Kącie Wstydu”, takiego z klapniętymi uszami. Ale też nie wiem, gdzie są. Nie mam też żadnego pukla włosów wyrwanych komukolwiek, zasuszonych kwiatów. Poszukaj tych listów. Dobrze. A jak nie znajdę, to sama napiszę. Kto mi zabroni napisać sobie list od Minkiewicza? [W tapczanie nie było tego listu, ale znalazł się ten, w którym Marysia prosi o spodnie. Znalazły się też historyjki o Zającu i Zajączce. Wojciech Karolak przed snem rysował komentarz do jakiegoś zdarzenia. Z jednego z tych rysunków dowiadujemy się, gdzie i kiedy „to” się między Marią a Wojciechem zaczęło. To była codzienna, prywatna, nieprzeznaczona do publikacji korespondencja małżeńska. Zające i inne domowe rysunki Karolaka będą się pojawiały co jakiś czas do końca książki - zawiad. AA].

I ty mówisz, że masz nieciekawe życie? Bo oczywiście mnóstwo jest na świecie osób, którym Minkiewicz przywiózł dżinsy z Ameryki, a Polański obiecał wysłać paczkę! Ale jesteśmy jeszcze w czasach, w których na pewno nie nosiłaś dżinsów. Wychowałaś się na dobrym podwórku? W ogóle nie chodziłam na podwórko. Z dwóch powodów. Po pierwsze, przy moim

domu, na ulicy Rozbrat nie było podwórka, a po drugie, nawet gdyby było, to pewnie byłyby na nim dzieci. Więc wychowywałam, a raczej chowałam się przed nimi, w domu. Bo od dziecka nie przepadałam za dziećmi. Zwłaszcza za dziewczynkami. Wtedy żałowałam, że nie urodziłam się chłopcem. A teraz? Żałuję jeszcze bardziej. Mężczyźni mają łatwiej. Dlaczego? Bo kiedy na przykład od mężczyzny odchodzi kobieta, to odchodzi kobieta. A kiedy od kobiety odchodzi facet, to wali się jej cały świat. Tylko nie pytaj dlaczego. Bo? Nie wiem. Ale kobiety tak mają. Ale to raczej dylematy dorosłych kobiet. My na razie opowiadamy o dziecku. Może już nie z loczkiem, ale jeszcze nie z walącym się, z powodu odchodzącego faceta, światem. Krótko byłam dzieckiem. Postanowiłam szybko wydorośleć. Kiedy to ci się udało? Jak miałam osiem, góra dziewięć lat. Kiedy zarobiłam pierwsze pieniądze. Za co? Za zjedzenie szpinaku. Którego nie cierpiałam. Tłumaczenie, że jest zdrowy, nie przekonywało mnie. A pieniądze cię przekonały? Zdecydowanie. Bo już od dłuższego czasu zbierałam (do świnki) na wymarzonego pieska. Że na pieska, wiedziała tylko babcia. I to właśnie ona, w tajemnicy przed rodzicami, zmotywowała mnie do jedzenia szpinaku. Za każdą przełkniętą porcję płaciła mi chyba równowartość dzisiejszych pięciu złotych. To były moje pierwsze zarobione ciężko, ale uczciwie, pieniądze. I wtedy poczułam się dorosła. Bo nie wiedziałam jeszcze, że będąc dorosłym, można mieć pieniądze zarobione niekoniecznie ciężko i uczciwie. Teraz już to wiem, ale to wiedza czysto teoretyczna. Praktycznie nigdy nie udało mi się jej wykorzystać. Żałujesz? Szczerze? Nie nalegam. I za to, między innymi, tak cię lubię. A wracając do tego, kiedy poczułam się dorosła, to był jeszcze jeden moment. Wcześniej niż zarobiłam pierwsze pieniądze. Tylko wtedy nie zdawałam sobie z tego sprawy. Że świadczy o twojej dorosłości?

Właśnie. I odpowiedzialności. Zapytana przez kogoś z rodziny, kim chciałabym być, kiedy dorosnę, powiedziałam, że na pewno nie będę chciała być mamusią. I tak mi zostało, i tak mi się udało. Wtedy miałam natomiast nadzieję, że zostanę Indianinem. Nie Indianką? Nie. Bo Indianki wydawały mi się brzydkie, a Indianie przystojni. I wspaniali! Jak „Winnetou, czerwonoskóry gentleman”. Aha. Bo chyba nie wspomniałam, że kiedy dziewczynki w moim wieku czytały „Anię z Zielonego Wzgórza”, ja czytałam wyłącznie książki o Indianach. Może dlatego łatwiej mi było nawiązać kontakt z chłopcami? Za dziećmi, jak mówiłam, w ogóle nie przepadałam, za dziewczynkami zwłaszcza. I to się utrzymało do dziś. Nigdy nie miałam przyjaciółki. Były koleżanki ze szkoły, ze studiów, z pracy... Niektóre nawet lubiłam, ale z żadną się nie zaprzyjaźniłam. Dlaczego? Bo nie odczuwałam takiej potrzeby. Uważam, że przyjaźń damsko-damska, jeśli w ogóle istnieje, to jest przereklamowana. Taka jest moja wersja i będę się jej trzymać. Z kobietami trudniej mi się rozmawia. W pierwszej pracy, w radiowej reklamie, oprócz facetów były trzy panie. I tak zwane babskie rozmowy. Głównie o dzieciach. Jedno miało kolkę, drugiemu wyrzynały się ząbki (chyba mądrości, bo było wyjątkowo mądre), trzeciemu się ulewało. Albo wprost przeciwnie. Nie jestem pewna, bo te newsy mało mnie wciągały. Podobnie jak narzekania na mężów, którzy nie opuszczali deski, nie myli po kąpieli wanny i nie wynosili śmieci. Za to przynosili za mało pieniędzy. Kiedy więc panie mówiły o ”ciężkim okresie”, myślałam o braku płynności finansowej. A okazywało się, że one miały na myśli fizjologię. Te „dni, z których każdy jest nasz, jeśli podpaski dobre masz”. Nie miałam i nie mam ciekawości na ten temat. A może po prostu miałaś pecha i trafiałaś na kobiety, które nadają na innych falach? Niewykluczone. Ale jeśli, to ten pech zaczął mnie prześladować już w szkole. Dokładnie w klasie maturalnej, kiedy z liceum Batorego przeniosłam się do żeńskiego, imienia Narcyzy Żmichowskiej. Trzydzieści kilka dziewcząt w jednej klasie! To przecież gorzej niż w koszarach!!! Nie śmierdziało, ale bolało. Jurek Dobrowolski napisał kiedyś piosenkę „Najlepsze są panienki z bardzo dobrych domów”. Niestety, nie miał racji. Nigdy wcześniej ani później nie nasłuchałam się tylu koszarowych dowcipów, jak w tej szkole, do której chodziły właśnie takie panienki. Po koedukacyjnym, a głównie męskim Batorym uszy mi więdły! To dlaczego się przeniosłaś? W Batorym dostałam propozycję nie do odrzucenia. Powiedzieli, że jeżeli się nie

przeniosę, to dostanę złą opinię na studia. Narozrabiałaś? Nie bardzo. Chodziliśmy wieczorami w pobliskie Aleje Ujazdowskie. Jeden kolega miał gitarę, było jakieś wino. Ale spokojnie, bez żadnych rozrób. Niestety. W naszej klasie był jeden chłopak, którego nikt nie lubił. Syn ważnego działacza partyjnego. I przyszedł, bo chciał się z nami zakolegować. My nie chcieliśmy, on nalegał. Wkurzył nas i go opluliśmy. Następnego dnia poskarżył się w szkole, odbyło się przesłuchanie i winnym „zaproponowali” zmianę szkoły. Kto z tej propozycji nie skorzysta, dostanie złą opinię. Co w tamtych czasach w zasadzie przekreślało dostanie się na studia. A ja marzyłam o pójściu na dziennikarstwo. To było pół roku przed maturą. Chcąc nie chcąc (raczej opcja druga), przeniosłam się do Liceum imienia Narcyzy Żmichowskiej. Żeńskiego (co mnie odrzucało), ale najbliżej i z angielskim. Co mnie przekonało. O zmianie szkoły rodzicom nie powiedziałam, bo nie chciałam ich denerwować. Z tego samego powodu nie powiedziałam im również o terminie ustnych egzaminów maturalnych. Dowiedzieli się, kiedy już zdałam. Najpierw się ucieszyli, potem wkurzyli. Oczywiście nie dlatego, że zdałam, tylko że nie powiedziałam im o zmianie szkoły. Ale możemy zmienić temat? Bo co? Bo nie lubię grzebać w przeszłości. Co było, a nie jest. Coraz częściej odnoszę wrażenie, że niektórym trudno uwierzyć, że byłam kiedyś młoda. Ja wierzę. Nawet w to, że byłaś kiedyś dzieckiem. I to jest najgorsze. Bo zdaniem psychoanalityków źródeł większości naszych problemów ze sobą trzeba szukać w dzieciństwie. Więc gdyby człowiek od razu był dorosły, pewnie miałby mniej problemów. A poza tym ja naprawdę nie lubię wspominać. Podobnie jak wybiegać w przyszłość. Przychylam się do opinii, że są dwa dni, którymi nie należy się przejmować. To wczoraj i jutro. Zmuś się trochę. Pamiętasz wojnę? Urodziłam się niecałe trzy tygodnie przed wybuchem. Drugiej, a nie, jak może sądzisz, pierwszej. I pamiętam niewiele. Pamiętam natomiast dzień rozpoczęcia Powstania Warszawskiego. Byłyśmy z babcią na spacerze, zaczęły wyć syreny. Wróciłyśmy szybko do domu i z rozmowy rodziców dowiedziałam się, że wybuchło powstanie. Nie bardzo wiedziałam, co to znaczy. Potem wiedziałam tylko, że kiedy zaczynają wyć syreny (tak zwane krowy), trzeba uciekać do

piwnicy. Nie bałam się, ale nie lubiłam tego. Bo w piwnicy było mnóstwo ludzi, duszno i ciemno. A potem porobiło się jeszcze gorzej.

Mianowicie? Nie trzeba już było uciekać z mieszkania do piwnicy, ale z marszu z Warszawy.

Wtedy już się bałam. Rozumiem, ale nie bardzo. Dlaczego się bałam? Dlaczego trzeba było uciekać „z Warszawy z marszu”? Bo w pewnym momencie, chyba pod koniec powstania, Niemcy popędzili nas, z tłumem innych warszawiaków, do obozu. Pamiętam, że stali po bokach z karabinami, a my maszerowaliśmy, a raczej wlekliśmy się, do miejsca transportu. Wtedy właśnie niektórzy próbowali uciekać. Do mężczyzn strzelali (i na ogół trafiali), na kobiety z dziećmi przymykali czasem oko. Najczęściej za jakiś złoty pierścionek, naszyjnik czy coś w tym rodzaju. Mama, jak później opowiadała, wykupiła mnie, babcię i siebie za obrączkę i zegarek. Babcia dorzuciła złoty łańcuszek z krzyżykiem. Uciekłyśmy i jakimś cudem dotarłyśmy do Rawy Mazowieckiej. Ojciec wolał nie ryzykować i trafił do obozu w Stutthofie. Gdzie, jak potem opowiadał, każdą brukiew wymieniał na papierosa. Dzięki temu zresztą pewnie przeżył. Chyba żartujesz... Nic właśnie. Bez brukwi da się żyć. Bez papierosa, jeśli jest się nałogowym palaczem (a ojciec był), nie da rady. Wiem to po sobie. Czyli ten twój nałóg po ojcu? Niewykluczone. Tak przynajmniej uważała moja mama i miała to ojcu za złe. Więc wzięłam winę na siebie i przekonałam ją, że to on ma po mnie. Jak to? Tak to. Taka jest moja wersja i będę się jej trzymać. A wracając do Rawy Mazowieckiej. Jak długo tam mieszkałyście? Nie pamiętam dokładnie, ale mnie się dłużyło. Do momentu, kiedy złamałam sobie rękę. Oczywiście niechcący, a nie na złość mamie. A mimo to strasznie się zdenerwowała. A dlaczego tobie przestało się dłużyć? Bo kiedy siedziałam w domu, z ręką w gipsie, zaczął mnie odwiedzać mieszkający „przez ścianę” bardzo sympatyczny rosyjski żołnierz. Opowiadał mi o swojej córeczce, podobno w moim wieku, a kiedy chyba zorientował się, że bardziej interesują mnie zwierzątka, zaczął mi je rysować. Byłam zachwycona i nabrałam przekonania, że Rosjanie to wspaniali ludzie. Zmieniłaś później zdanie? Przestałam generalizować. Poznałam jeszcze kilku Rosjan i w większości byli bardzo fajni. W przeciwieństwie do Związku Radzieckiego. Pamiętam, jak na którymś Jazz Jamboree dzięki Karolakowi poznałam rosyjskiego dziennikarza, Aloszę Bataszewa. Przystojny,

inteligentny, dowcipny. Niestety tracił poczucie humoru, kiedy rozmowa schodziła na temat Związku Radzieckiego. Strasznie się nabzdyczał. I to już mi się nie podobało. Co gorsza, dotarły do nas plotki, że prawdopodobnie był w jakichś służbach, bo wtedy tylko tacy przyjeżdżali. Nie wiem, czy rzeczywiście tak było, ale mimo, że żadnych tajemnic od nas nie wyciągnął (bo ich nie znaliśmy), niesmak pozostał. I podejrzenie, że może nie wszyscy Rosjanie są tacy fajni jak ten z Rawy. Który małej dziewczynce z ręką w gipsie rysował zwierzątka. A wracając do wojny... Jeszcze raz powtórzę, że urodziłam się trzy tygodnie przed wybuchem drugiej, a nie pierwszej, więc oprócz tego, że pamiętać nie lubię, to za dużo pamiętać nie mogę. A z rodzinnych opowieści? Pamiętam jedną. O wilczycy Grigri. To znaczy mama mówiła, że to wilczyca, dzisiaj wiem, że to owczarek niemiecki. Jak „ogłaszali alarm dla miasta Warszawy”, rodzice ukrywali mnie w łazience. W becik i do wanny. Wydawało im się, że tak bezpieczniej. Ale przy którymś nalocie, kiedy tak zrobili, Grigri podobno dostała szału. Chwyciła zębami becik i mnie w tym beciku próbowała wyciągnąć z wanny. Rodzice nie mogli jej uspokoić, w końcu dali za wygraną i pierwszy raz zeszli ze mną, jak większość mieszkańców domu, do piwnicy. A kiedy po nalocie wrócili do mieszkania, okazało się, że tej łazienki, w której miałam być ukryta, już nie ma. Może stąd moja miłość do psów? W każdym razie na pewno, gdyby nie uratowała mi wtedy życia, nie miałabym szansy tak ich pokochać. Nieprawdaż? Prawdaż. Teraz szkoła. Do szkoły poszłam dopiero do czwartej klasy. ? Sama nie wiem dlaczego. Wiem tylko, że najpierw uczyłam się w domu. Codziennie przychodziła jedna pani, która uczyła mnie wszystkiego. Pisania, czytania i całej reszty, której uczą w szkole. Na szczęście bez wychowania fizycznego. To upiorne przeżycie zaczęło się dopiero w normalnej szkole. Na Czerniakowskiej. Do której początkowo odprowadzała i z której przyprowadzała mnie babcia. Lubiłam to drugie, to znaczy przyprowadzanie ze szkoły, bo szkoła mnie nudziła. Matematyka, fizyka mnie nie pociągały. Język polski bardziej, ale nie lubiłam lektur. Historyjki o ”Janku Muzykancie” czy „Anielce” w ogóle mnie nie wciągały. Rozczarowała mnie nawet „Nasza szkapa”. Choć zwierzątka kochałam. A z ludzi najbardziej Indian. Więc doczytywałam w domu. „Biały kieł”, „Bari, syn szarej wilczycy” czy „Kidi, dziecię obozu” i ”Winnetou, czerwonoskóry gentleman”. A w ogóle w szkole zaczęło się od awantur. O to, jak mówię. Bo zaciągałam. Cała moja rodzina

pochodziła ze Lwowa. Ja pierwsza urodziłam się w Warszawie, ale mówiłam jak lwowianka. Miałam straszne pretensje do babci i rodziców, że mówię nie tak jak warszawiacy, że dzieci się ze mnie śmieją. I starałam się ze swojego języka wyplenić „ta joj”, „batiar”, „pełechy”. Tylko po to, żeby udowodnić, że jestem prawdziwą warszawianką. Nie jestem „ogólnopolską” patriotką, ale mam wielki sentyment do Warszawy. Tylko poczęta zostałam we Lwowie, ale urodziłam się już w Warszawie. Rodzice przyjechali tutaj do pracy. Nie najlepiej trafili w czas, bo niedługo pomieszkali w wolnej Warszawie. Przeprowadzili się w tysiąc dziewięćset trzydziestym dziewiątym roku. Przyjechały też babcia i ciocia. To znaczy babcia i jej siostra. Babcia zakochała się w Warszawie, ale Lwów na zawsze pozostał dla niej najważniejszy. Dlatego też nigdy później nie chciała do Lwowa jechać, bo słyszała, jak bardzo się zmienił. Mówiła, że tak kocha to miasto, że chce sobie je pozostawić we wspomnieniach takim, jakie zapamiętała je sprzed wojny. Mama też odmawiała, kiedy proponowałam, że załatwię jakąś wycieczkę. Ale to nie było nieustanne wspominanie utraconego Lwowa. Dlatego o ich lwowskiej przeszłości wiem niewiele. Że mieszkali na ulicy Ruskiej, że ciocia szyła w bogatych domach, była taką prywatną krawcową, że mama chodziła do urszulanek, a potem została bibliotekarką. I to wszystko. W zeszłym roku na spotkaniu autorskim podeszła do mnie jakaś pani. Taka młodsza. No, wszystkie są młodsze ode mnie. Okazało się, że to moja stryjeczna siostra. Od niej się dowiedziałam, że dziadkowie ze strony ojca w Worochcie koło Lwowa mieli piękny pensjonat, który Rosjanie odebrali im po wojnie. Takie strzępy informacji. Ja chyba nigdy nie miałam ciekawości do takich spraw, a rodzice nie odczuwali potrzeby, żeby mi o tym opowiadać. Rzadko o tym myślę, właściwie tylko teraz na potrzeby tej rozmowy, ale według mnie tutaj duże znaczenie miało to, że moje dzieciństwo przypadało na czasy bezpośrednio po wojnie. Wtedy ludzie myśleli o innych rzeczach, o tym, żeby mieć gdzie zamieszkać, co jeść. Nie było takiej atmosfery, żeby siadać sobie przy stole i snuć rodzinne opowieści. Żyło się tym, co tu i teraz. Zresztą zostało mi to do dziś. Tutaj w Warszawie mieszkaliśmy wszyscy razem. Rodzice, ja, babcia i ciocia. Później jeszcze młodsza ode mnie o dwanaście lat siostra. Babcia z ciocią zajmowały się domem. Mama nie miała „sentymentu” do wychowywania dzieci. Kiedy urodziła się moja siostra, mama nawet nie wykorzystała urlopu macierzyńskiego, tylko od razu wróciła do pracy. Głównie babcia mnie wychowywała. Babcia nowoczesna, ciocia dewotka. Zupełne przeciwieństwa. Ciocia jak postać z ckliwej powieści. Babcia mówiła mi, że ciocia miała jakiegoś narzeczonego, który zginął. Przysięgła sobie, że już nigdy nikogo nie pokocha i że

nie wyjdzie za mąż. Twarda sztuka, dała radę. Nie pokochała i nie wyszła. Ciocia do kościoła chodziła codziennie. I próbowała mnie przekonać. Trochę jej się udało, był taki okres, trwało to jakieś dwa miesiące, kiedy i ja codziennie chodziłam do kościoła. Bo mi się strasznie pewien ministrant podobał. Ciocia była zachwycona, babcia z niedowierzaniem dopytywała się, co ja tak do kościoła chodzę? Na szczęście ministrant mną się nie zainteresował. Na szczęście? Bo, urażona, przestałam chodzić codziennie do kościoła.

DZIEŃ DOBRY, JESTEM Z KOBRY

(grali: Wojciech Pokora i Jacek Janczarski - rok 1972) - Dzień dobry, jestem z ”Kobry”. - Dzień dobry. - Mówiłem o profesorze S.? - Nie. - To opowiem. Otóż profesor S., z wykształcenia podróżnik, postanowił dokonać niezwykłego wyczynu. Postanowił przepłynąć Afrykę. - Jak to „przepłynąć Afrykę”? - Normalnie, wpław. Motylkiem. No więc kupił siatkę na motyle... - Chwileczkę, przecież Afryka to jest ląd. - Ląd. Czarny zresztą. - Czarny, nie czarny, ale przecież lądu nie można przepłynąć. - O to chodzi właśnie! I dlatego powiedziałem, że profesor postanowił dokonać wyczynu niezwykłego! - To nie jest niezwykłe, tylko to jest po prostu niemożliwe! - Taki pogląd istniał dotychczas. - A profesor przepłynął, tak? - No więc zaskoczę pana! - Przepłynął Afrykę motylkiem??? - Tak. To znaczy nie! Nie przepłynął niestety. Okazuje się, że nie wszystkie dotychczasowe poglądy są fałszywe. Ale nie o to chodzi. Otóż profesor przy okazji pobuszował trochę po buszu afrykańskim i oto pewnego dnia... Kiedy tak sobie buszował... Nagle spostrzega, proszę pana... lampę. - Lampę? W buszu? No ciekawe dosyć. - Profesora też to zaciekawiło. Podchodzi więc bliżej, wkłada okulary, patrzy... - i co? - Jednakowoż lampa. Więc szuka kontaktu, rozumie pan? Odsuwa zarośla i drętwieje! W zaroślach dwie literki!!! - Jakie literki? - R i T! - Nie rozumiem.

- Po prostu, to nie była, proszę pana, lampa, tylko lampart. Profesor nie zauważył ostatnich literek, bo zasłaniały je zarośla. - Dobrze, dobrze. Ale jak można pomylić lampę z lampartem? - A jednak można niestety. Można. Niech pan sobie w domu napisze te dwa słowa i zakryje w lamparcie dwie ostatnie literki - nie będzie żadnej różnicy. Poważnie teraz. - Poważnie? Ale przecież... Nieważne zresztą. No i co zrobił profesor? - No więc zdrętwiał. - To już pan mówił. - Raz. - No raz. - A profesor zdrętwiał drugi raz! Bo w zaroślach zobaczył drugiego lamparta! - W tej sytuacji to już nie jest duża różnica. - Pozornie, proszę pana. Profesor miał tylko jeden nabój, zresztą do syfonu akurat. - A to rzeczywiście, nie na wiele by mu się przydał. - O to chodzi, o to chodzi. Bo skąd w buszu syfon, prawda? - Nie o syfon chodzi, tylko o te lamparty. Ale co zrobił profesor? Niech pan powie. - No właśnie, co zrobił profesor? - Co zrobił profesor? - No co? No ja pana pytam właśnie. - No więc, wtedy profesor. Profesor. Wtedy... - No śmiało! Śmiało! - Panie, a skąd ja mogę wiedzieć? - A ja skąd mam wiedzieć? Przecież mnie przy tym nie było. - No dobrze, ale to pan zaczął opowiadać. - Skoro ja zacząłem, to pan może skończyć. - A to jest pomysł dosyć ciekawy. Do widzenia. - Do widzenia.

II Jedna z bohaterek twoich opowiadań miała na imię Stegna. Jeden z bohaterów, detektyw, nazywał się Sandomierz Bryndza-Pułtuski... Jego rodzice chcieli, żeby nazywał się Kazimierz, ale matka chrzestna się pomyliła... Porozmawiajmy o twoim imieniu i nazwisku. Ten zestaw - Maria Czubaszek - brzmi niebanalnie. Tylko wyjaśnijmy, że Czubaszek to nie jest moje panieńskie nazwisko. Janusz Minkiewicz, kiedy dowiedział się, że ja tak naprawdę (chociaż przez matkę chrzestną tylko na drugie) mam Alicja, a panieńskie nazwisko Bacz, powiedział, że to jest idealne nazwisko dla osoby piszącej. Alicja Bacz brzmi jak pseudonim autorki poczytnych kryminałów. Albo jak intrygująco brzmiałby tytuł moich wspomnień: Alicja Bacz, „Ocalona przez córkę szarej wilczycy”... To prawda, znacznie lepiej niż: Maria Czubaszek, „Uratowana przez Grigri”... Czubaszek od razu mi się nie spodobał. Domyślam się, że chodzi tylko o nazwisko? Nie tylko. Sam Czubaszek też nie był raczej w moim typie. Wyszłam za niego, żeby wyrwać się z domu. Niestety, wpadłam z deszczu pod rynnę. Kiedy więc się rozwiodłam i po paru latach wyszłam za Karolaka, myślałam, czyby nie zmienić nazwiska. Ale Karolak przekonał mnie, że nazwiska kończące się na „ak” nie są najlepsze. Bo jakoś idealnie pasują do zdań typu: „Panie Karolak, śniegu napadało, trzeba odgarnąć”. A teraz już jestem za stara, żeby się rozwodzić i wychodzić za jakieś fajne nazwisko. Imienia Maria też nie lubię. Rodzice ustalili, że jeśli urodzi się dziewczynka, to będzie Alicja. I niby się urodziła, ale pojawił się kłopot. Kiedy miałam być chrzczona, w Warszawie były już naloty, nikt nie chciał iść do kościoła. Jedna pani zgodziła się zostać matką chrzestną, ale uparła się, że w związku z tym, że jest wojna i że to pierwsza dziewczynka w rodzinie, to musi być Maria. Czyli, jak widać, sytuacja z Kazimierzem - Sandomierzem nie była całkowicie wymyślona. W domu nikt imienia Maria nie używał, jako Alicja funkcjonowałam też w szkole. Do matury. Dopiero wtedy trzeba było prostować w dokumentach i wpisywać wszędzie Maria. Gdybym sama decydowała, to chciałabym mieć na imię Szymon. Wojtek przywiózł mi kiedyś z zagranicy taki mały magnetofon. Magnetofon ma pokrowiec, a na pokrowcu jest napis „Szymon Czubaszek”. W ogóle bardziej mi się podobają imiona męskie. Wróćmy do zainteresowania językiem polskim. Byłaś jurorką ogłoszonego przez

„Gazetę Wyborczą” konkursu na najpiękniejsze polskie słowo. Masz jakieś swoje typy? „Taormina” i ”Galapagos”. Nie są co prawda polskie, ale to najpiękniejsze słowa świata. Taormina to z książki, Galapagos nie wiem skąd. Ale kojarzy mi się z największymi żółwiami. Lubisz? Uwielbiam rysunek Andrzeja Mleczki, na którym jest żółw i leżący słoń. I podpis, że w życiu każdego żółwia jest taki moment, kiedy musi komuś dać w mordę. Jesteś pewna, że na Galapagos są słonie? Wątpię. Nikt nie lubi dostawać w mordę. Mnie to nie grozi, bo na Galapagos się nie wybieram. Podobnie zresztą jak do Taorminy. Ale te dwa słowa są dla mnie piękne. To już wiem jak miałyby na imię twoje dzieci. Jakie dzieci??? Pieski mogłabym tak nazwać. Chociaż nie, pies musi się nazywać krótko. Góra dwie sylaby. Dłużej powinien za to żyć. A wiesz, że na potrzeby tej rozmowy zastanawiałam się, jak bym chciała, żeby wyglądało moje życie?

„Sama na plaży. Nie wiem gdzie”

Z mamą Ulką i suczką Dianą

Na balkonie z lalkami

Z ojcem i babcią Jadwigą

Ojciec Stanisław

Ciocia Stefania

Jak byś chciała, żeby wyglądało twoje życie na potrzeby tej rozmowy? Chciałabym się urodzić w Taorminie. A umrzeć na Galapagos. Nie tak szybko. Przepraszam. Cierpliwość nie jest moją najsilniejszą stroną. No więc chciałabym się urodzić w Taorminie jako bogata sierotka Marysia. Kiedyś już o tej sierotce gdzieś powiedziałam i mama zrobiła mi straszną awanturę. A tu chodzi o to, że ja chciałabym się urodzić bez zobowiązań, żeby nikt nie wiązał ze mną żadnych planów, nadziei. Żeby tylko powiązał ze mną swój spadek. Ale kto? Gdybyś urodziła się sierotką. Mógłby to być ktoś obcy. Kto by zapisał spadek b o g a t e j sierotce? Dlaczego? Choćby dlatego, żeby udowodnić, że bogaci coraz bardziej się bogacą. Tak jak biedni na ogół biednieją. Dlatego, jak wspomniałam, pragnęłabym urodzić się bogatą sierotką. Ale pragnienie nie ma szans. To zależy. Ja na przykład zapragnąłem tą rozmową sprawić ci pewien kłopot. Przejrzałem wywiady, które przeprowadzałaś z różnymi ludźmi. I pomyślałem, że chciałbym usłyszeć, jak odpowiadasz na swoje własne pytania. Czyli żeby co jakiś czas „Czubaszek pytała Czubaszek”. Rozmowę z pewną znaną dziennikarką zaczęłaś od pytania „Co jest najważniejsze w życiu?”. No więc co jest? Szczerze czy poprawnie? Jak chcesz. To pół na pół. Najpierw poprawnie, potem szczerze. Najważniejsze jest zdrowie. Zaraz po pieniądzach. Im dłużej żyję, tym bardziej uważam, że pieniądze są potrzebne do wszystkiego. I do tego, żeby być zdrowym - odpowiednio się odżywiać, wypoczywać i, kiedy zajdzie potrzeba, leczyć. I żeby zapewnić dobry start swoim dzieciom, i godną starość swoim rodzicom. I żeby być naprawdę niezależnym. Na przykład od swojego szefa. Człowiek, który pracuje wyłącznie, żeby wyżywić rodzinę i zapłacić rachunki, nie ma odwagi „postawić się” szefowi. Ba! Nawet miłość, która jest ponoć najważniejsza, kiedy ludzie myślą tylko o tym, jak związać koniec z końcem i co wsadzić do garnka, można włożyć między bajki. Tudzież między piękne piosenki, jak Osieckiej o ”kochankach z ulicy Kamiennej”. Dlatego dla pieniędzy większość ludzi gotowa jest zrobić wszystko. Łącznie z największym świństwem. Są, rzecz jasna, wyjątki. Które potwierdzają regułę. A co ty byłabyś gotowa zrobić dla pieniędzy?

Podejrzewam, że wszystko. Co by ewidentnie nie zaszkodziło innym. A gdybym miała duże pieniądze, zorganizowałabym wypasione schronisko dla wszystkich bezdomnych zwierząt. A gdyby jeszcze coś zostało, kupiłabym olbrzymi samochód Karolakowi, żeby mógł jeździć na koncerty ze swoimi ukochanymi organami Hammonda (które ważą sto osiemdziesiąt kilo). A gdyby jeszcze coś zostało, zafundowałabym mu usunięcie „podgardla” (które mnie nie przeszkadza, ale jego okropnie wkurza). A gdyby jeszcze coś zostało (choć wątpię), sobie palnęłabym pełny lifting twarzy. Żebym bez wstrętu mogła patrzeć w lustro. Niestety. Kiedy patrzę na swoje bardzo długie już życie, widzę, że wszystko poszło nie tak. Chciałam mało pracować, dużo zarabiać, szybko umrzeć. A jeśli nie, to na starość grać w pokera. Stara jestem, ale w pokera nie gram, bo na to trzeba mieć spore pieniądze. Jurek Satanowski twierdził wprawdzie, że poker to ciężki kawałek chleba, ale pewny, ale ja się przekonałam, że pewny, kiedy ma się pieniądze. Byłaś królową kasyna? Chciałabym. Ale też nie wyszło. W kasynie byłam tylko raz. I to przy okazji kręcenia sceny do serialu, którego byłam współscenarzystką. Wtedy w pokera już nie grałam. Wcześniej zdałam sobie sprawę, że za bardzo mnie wciąga i nie stać mnie na to. Dużo grałam, kiedy pracowałam jeszcze w ”Szpilkach”. Świetnym pokerzystą był nasz szef, Witold Filler. I zazwyczaj wygrywał. Nawet ze słabą kartą, bo mając pieniądze, śmiało blefował, a reszta bała się go sprawdzać. A kto nie wchodzi do gry bez pokera, ten nie wygrywa. Ja na początku parę razy wygrałam. Przez pomyłkę. Mając nędzną parę, myślałam, że to kareta. I śmiało przebijałam, aż pozostali wymiękli. Wiedzieli, że nie miałam zbyt dużo pieniędzy i że nie umiem blefować, więc myśleli, że skoro tak ostro idę, to na pewno mam mocną kartę. Ja zresztą, jak wspomniałam, też tak myślałam. I dzięki temu parę razy wygrałam. Ale kiedy później wiedziałam już, co mam w kartach oraz ile w kieszeni, zaczęłam przegrywać. Wszystko, co miałam, a nierzadko i więcej. Zdarzyło ci się przegrać dom lub samochód? Na szczęście nie posiadałam ani domu, ani samochodu. Ale honoraria, które miałam dopiero dostać, zdarzyło mi się przegrać kilkakrotnie. W końcu złapałam kontakt z rozumem i przeszłam na odwyk. Udało się? Z pokerem tak. Ale wkrótce pojawiły się różne gry losowe i konkursy telewizyjne - te, co to grasz i wygrywasz. Milion albo mercedesa. I, oczywiście, w związku z kłopotami z utrzymaniem płynności finansowej, poszłam w to jak Mańka w zboże. Przepraszam, jak Mańka poszła w zboże?

Chętnie. Jak przedtem w pokera. Zaczęło się od jakiegoś soku, który kupowałam Wojtkowi. Na kartonie było napisane, że jak się uzbiera ileś opakowań, coś z nich się wytnie i się gdzieś wyśle, to można coś wygrać. Kupowałam soki kartonami, wycinałam coś z opakowań i wysyłałam. W końcu dostałam zawiadomienie, że wygrałam. Co? Miałam nadzieję, że milion. Albo mercedesa. Wygrałam dwa, ale rowery. Pani, która mi je wydawała, przyznała się, że też grała, bo chciała wygrać taki rower dla syna. Ale nie miała szczęścia. A ponieważ ja, na szczęście, nie miałam syna (tylko męża), więc jeden rower jej dałam. Przecież Karolak na dwóch równocześnie by nie jeździł. Na tym jednym zresztą też raz tylko pojechał wokół domu i odstawił. I bardzo dobrze, bo Nika, nasza suka, widząc go na rowerze, była chyba bardziej zdziwiona, niż gdyby on zobaczył na rowerze ją. Sama nie próbowałaś? Dawno, dawno temu. Czyli w dzieciństwie. Kolega miał rower i czasem dawał mi się przejechać. Nie bardzo lubiłam, ale żeby nie robić mu przykrości, jeździłam. Dopóki mama nie zobaczyła kiedyś, jak jadę „bez trzymanki”, z nogami na kierownicy. Skończyło się awanturą i szlabanem na rower. Byłam chyba jedynym dzieckiem na świecie, które się ucieszyło, że rodzice dają mu na coś szlaban. Później, kiedy zaczęłam już pracować w radiu, kupiłam sobie skuter. Dokładnie lambrettę. Też jeździłaś bez trzymanki? Nie. Za to przez pierwsze pół roku bez prawa jazdy. Tylko z Czubaszkiem na tylnym siedzeniu. Też nie miał prawa jazdy? On akurat miał. Ale kiedy na przykład padało, bał się prowadzić. Więc ja musiałam. I nie bał się? Oczywiście, że się bał. Ale to był jego problem. A ja, za pół roku, zrobiłam prawo jazdy bez problemu. Nie chcę się chwalić... Bo nie ma czym. I tu się zdziwisz. Byłam najlepsza z całego kursu! Dzisiaj byś wsiadła na skuter? Nie. Bo się kiedyś wystraszyłam. Wpadłam w dziurę w jezdni i się potłukłam. Nic poważnego, ale uzmysłowiłam sobie, że mogło być znacznie gorzej. Że mogłam zostać kaleką i latami leżeć podłączona do czegoś, co by mnie utrzymywało przy życiu. Wbrew mojej woli, bo ja się tego życia tak kurczowo nie trzymam. O, chciałabym zginąć w katastrofie lotniczej. Gdybym, oczywiście, leciała sama, bo nie chciałabym, żeby ktoś jeszcze zginął. Ale ja -

bardzo chętnie. Trzask, prask i po wszystkim. Bardzo ciekawy pomysł - katastrofa bezzałogowego samolotu z Marią Czubaszek na pokładzie. Ale przypominam, że akurat rozmawiamy o szczęściu do wygranych, o tak zwanych uśmiechach losu. No to jeszcze, oprócz tych dwóch rowerów, wygrałam suszarkę do włosów, dużego krasnala i ”Zegar Odchudzający”. Nie wierzę! Też podejrzewałam, że to jakaś ściema. Ale nie. Naprawdę można dzięki niemu schudnąć. Wystarczy zaznaczyć na kartonowej tarczy dowolnie wybraną godzinę, na przykład szesnastą, i codziennie, o tej samej porze, przyjmować posiłek. Niezbyt obfity, ale urozmaicony. Liść sałaty, łyżka szpinaku, dwa koktajlowe pomidorki i trzy różyczki brokułów. To wszystko? Na całą dobę?!? Jeśli nie dasz rady, z czegoś możesz zrezygnować. Aha! I jeden dzień w tygodniu możesz sobie odpuścić. I jeść ile i co się chce? I nic nie jeść. Taka jednodniowa głodówka oczyszcza organizm i wspomaga odchudzające działanie zegara. Jeżeli przedtem człowiek nie padnie. Każda dieta wymaga ofiar. A wracając do moich wygranych... W końcu wygrałam samochód. Nie! Jak nie, jak tak? Trzeba było wysłać pięćdziesiąt naklejek jakiejś wody mineralnej. W zasadzie nic nie ryzykowałam, bo uczciwie napisali, że samochód gwarantowany. Jaki? Nie pisali. Ale jaki wygrałaś? Tylko nie mów, że czerwony. Bo co? Bo pytam o markę. Chyba volvo. Chyba? No chyba. Ale na pewno w skali jeden do pięćdziesięciu. Mniejszy od tego dużego krasnala! I wtedy już się ostatecznie wyleczyłam z tych wszystkich gier i konkursów. W nic nie gram, nie zbieram kuponów, już nie wierzę, że szczęście mi da pieniądze, chociaż cały

czas uważam, że pieniądze mogłyby mi dać szczęście. Jak się ma pieniądze, można je na przykład komuś dać. Myślę, że taki Gates daje tyle na cele charytatywne nie dlatego, że wypada, tylko dlatego, że sprawia mu to przyjemność. I oczywiście dlatego, że ma z czego. Więc, skoro nie urodziłam się bogatą sierotką Marysią, mogłabym być na przykład Paris Hilton. Nie dlatego, że jest młoda i piękna (choć to też ma swoje plusy i zalety), ale dlatego, że jest bogata. Wkurza mnie, jak ktoś mówi, że pieniądze szczęścia nie dają. Andrzej Poniedzielski twierdzi, że pieniądze szczęścia nie dają. Do piętnastu złotych. Powiem ci, że już kiedyś miałam dwadzieścia i też mi szczęścia nie dały.

DZYŃ, DZYŃ

(grali: Jerzy Dobrowolski i Wojciech Pokora - rok 1976) - Dzyń, dzyń. - Słucham. - Moje nazwisko Ptasznik. - Z Tyrolu? - Nie, z Warszawy. - A, to znam. - Zna mnie pan? - Pana? Nie. Warszawę. Urodziłem się tutaj. - Pozwoliłem sobie zadzwonić w związku z ogłoszeniem: „Piętrowy domek z ogródkiem na Żoliborzu zamienię na psa. Dzwonić...”. - Zgadza się, to jest moje ogłoszenie. Z tym tylko, że muszę pana uprzedzić... - Że dzwoniło już mnóstwo osób? Domyślam się. Ale czy sprawa jest jeszcze aktualna? - Zasadniczo tak. Z tym tylko, proszę pana... - Ja rozumiem, że musi pan przemyśleć wszystkie oferty. Ja rozumiem. Nie odpowie mi pan tak od razu. Szczerze mówiąc, pańskie ogłoszenie bardzo mnie zainteresowało. - No, nie pana jednego, niestety, wie pan. - Ale wie pan, trudno się dziwić. Piętrowy domek z ogródkiem, na Żoliborzu. Za psa. Aż trudno uwierzyć. - Sam bym ledwo w to uwierzył. - I naprawdę chce pan zamienić ten domek na psa? - Proszę pana, gdybym nie chciał zamienić, nie dawałbym ogłoszenia. Nieprawdaż? - Prawdaż. - Ale ja muszę pana uprzedzić, że w tym wypadku... - Że pies nie może być mieszańcem, tak? Domyślam się. - Niesłusznie. Ja nie jestem rasistą. Pan ma jakiego? - Co jakiego? Yyyy... Jakiego pan chce... To znaczy na razie nie mam żadnego, ale kupię takiego, jakiego pan sobie życzy. - Zaraz, zaraz. Poważnie chce pan kupić psa? - Oczywiście!!! - No, w takim razie czuję, że się dogadamy.

- Ja marzę o tym! - No więc ja mam, proszę pana. Wyżła. Po matce pudliczce i ojcu jamniku. Oboje medaliści zresztą. W swoich rasach naturalnie. - Szczeniak musi być oryginalny. - W każdym razie urody nie ma banalnej. - Domyślam się. Tylko... Przepraszam... Chyba źle pana zrozumiałem... Pan chce tego psa sprzedać? - Nie, ja chcę go zamienić. - Na innego psa? - Tak. Tylko nie na psa, a na domek. Piętrowy. Z ogródkiem. Na Żoliborzu. - Jak to? Przecież w ogłoszeniu podał pan odwrotnie: „Piętrowy domek z ogródkiem na Żoliborzu zamienię na psa”. - Zgadza się. Z tym tylko, że ogłoszenie wydrukowano odwrotnie. Zamienić rzeczywiście chcę, to jest prawda. Tylko nie domek na psa, a psa na domek. Reszta się zgadza co do literki. Interesuje mnie domek piętrowy na Żoliborzu. - Tak, tylko... - Co? Przecież sam pan powiedział, że chce pan kupić psa, nieprawdaż? - Prawdaż, ale... - No więc, proszę pana, zamiast kupować może pan to mieć drogą zamiany. Da mi pan domek, a ja dam panu psa. Gratis. Koniec. - Czy pan uważa, że ja jestem nienormalny? Psa za domek? - Zaraz, zaraz. Przecież pan proponował mi to samo. Przecież po to pan do mnie zadzwonił. Nie, proszę pana, ja też nie jestem wariatem, niestety. Natomiast proponuję panu zamianę. Rozsądną. - To znaczy? - Ja dam panu psa, a pan da mi domek. Zgoda? - E tam... (trzask słuchawki). - Wariat jakiś, czy co?

III Na co wydałaś pierwsze pieniądze, które sama zarobiłaś? Jeśli nie liczyć tych zarobionych w dzieciństwie, za zjedzenie szpinaku, było to, po pierwszym

roku

dziennikarki,

honorarium

za

praktyki

studenckie.

Wydałam

na

przefarbowanie się na brunetkę. A na co byś wydała ostatnie? Już wspomniałam - na schronisko dla zwierząt. Zresztą teraz też daję na zwierzątka. Zawsze jeden procent przy rozliczaniu się z fiskusem, poza tym co miesiąc wpłacam po sto złotych na wilki, rysie i foczki... Mam paru kolegów, którzy co miesiąc wydają więcej na foczki. Podejrzewam, że inne. Ja płacę na prawdziwe, pływające. Póki ludzie ich nie zatłuką. Na ich ratowanie wydałabym wszystkie pieniądze. I dokarmiam ptaki. Może kiedyś one będą mnie dokarmiały? A gdyby był warunek, jak w amerykańskich komediach, że fortunę możesz wydać tylko na siebie? Wspominałam. Zrobiłabym sobie pełen lifting. Wszystkiego. Żeby nie straszyć w telewizji. I żebym nie musiała uciekać sprzed telewizora, jak siebie zobaczę. Bo ja naprawdę uciekam. Ostatnio zobaczyłam siebie w komórce (przez pomyłkę włączyłam aparat fotograficzny) i z przerażenia aż nią rzuciłam. Koszmar! Dlatego chciałabym trochę ładniej wyglądać przed spaleniem. Bo ja muszę być spalona. Na złość tym wszystkim, którzy zabraniają palić, puszczę dymek jeszcze po śmierci. Do kremacji jeszcze dojdziemy. Teraz o studiach. Też nie lubiłaś? Też, ale z innych powodów niż podstawówki czy liceum. Nie spodziewałam się, że będzie coś o zwierzętach albo Indianach, ale po studiach dziennikarskich spodziewałam się zupełnie czegoś innego. Najpierw odstraszyła mnie od nich pani z kuratorium. Przed maturą były takie spotkania, pani pytała, kto się wybiera na jaki kierunek, i kiedy usłyszała, że ja chcę iść na dziennikarstwo, powiedziała, żebym sobie to wybiła z głowy. A powód był taki, że to były studia dla ideologicznie wyrobionej młodzieży, a ja nie należałam do ZMP Przestraszyłam się i złożyłam papiery na anglistykę. Anglistka ze strachu? Nie zostałam anglistką. Nawet niespecjalnie mi zależało, żeby zdać na te studia. Marzyłam tylko o dziennikarstwie, do niczego innego się nie przygotowywałam, z angielskiego byłam słaba. Na egzaminy poszłam na zupełnym luzie, potem wyjechałam na

wakacje przekonana, że się nie dostanę. Rodzice biegali codziennie na Krakowskie Przedmieście i sprawdzali listy przyjętych na studia. Zepsuli mi końcówkę wakacji telegramem o treści: „Ala, zostałaś przyjęta!”. Co miałam robić? Zaczęłam chodzić na anglistykę. W tym samym budynku (na Krakowskim Przedmieściu, ale vis-â-vis „głównego” uniwersytetu) było dziennikarstwo. Zaczęłam więc zamiast na zajęcia z anglistyki chodzić na wykłady z dziennikarstwa. Po jakimś czasie zwrócił na mnie uwagę prodziekan tego wydziału. Opowiedziałam mu, że na anglistykę trafiłam niechcący. Zaproponował, żebym po pierwszym roku zdała dodatkowy egzamin i przyjmą mnie na drugi rok dziennikarstwa. I tak się stało. Ale roku anglistyki nie zmarnowałam. Jak potem do Wojtka dzwonili jacyś muzycy ze Stanów, potrafiłam powiedzieć I don’t understand. Dobrze, a dziennikarstwo? Jedno wielkie rozczarowanie. W tamtych czasach to była szkoła polityczna. A mnie nie interesowała polityka, tylko radio. Myślałaś, że w tamtych czasach w radiu nie było polityki? Taka naiwna nie byłam. Do radia jednak mnie ciągnęło. I miałam nadzieję, że na wakacyjną praktykę (były takie po każdym roku) trafię na Malczewskiego albo (jeśli dopisze mi szczęście) na Myśliwiecką. Do Programu Trzeciego. Szczęście nie dopisało, pierwszą praktykę miałam w Krakowie, w ”Gazecie Krakowskiej”, drugą wprawdzie w Warszawie, ale w ”Przeglądzie Sportowym”. W gazecie nauczyłam się, a dokładnie - dostałam

Tekst zapisany na odwrocie zdjęcia pani redaktor z Myśliwieckiej. „Nie wiem, co to. Chyba coś dla Andrzeja Dąbrowskiego” nauczkę, że trzeba oszczędnie gospodarować pieniędzmi. Bo kiedy zaliczkę na poczet przyszłych honorariów przeputałam pierwszego dnia na krakowskim bazarku (chyba na dżinsy), potem nie miałam za co wykupić obiadów

w redakcyjnej stołówce. Na koleżeńską pożyczkę, choćby najmniejszą, nie było szans. To była bolesna lekcja. Nauczyła cię czegoś? Mówiłam. Że w Krakowie trzeba oszczędnie gospodarować pieniędzmi. A czego nauczyłaś się w warszawskim „Przeglądzie Sportowym”? Grać w ”makałko”. W przerwach zrobiłam sprawozdanie z mistrzostw juniorów w boksie i z jakiegoś meczu w kosza. Nie muszę dodawać, że ani o boksie, ani o koszu nie miałam zielonego pojęcia. Ale byłam wtedy na tyle młoda i ładna (choć bez przepychu), że redaktorzy sportowi z innych redakcji chętnie mi pomogli i dałam radę. Gorzej było na studiach. Zajęcia i wykłady nudne, towarzystwo nieciekawe. W tamtych czasach były punkty za dobre pochodzenie. Czyli robotnicze i chłopskie. Pierwsze powojenne pokolenie z indeksami. Ale były wyjątki. I to jakie! Na moim roku był Marek Piwowski, a rok wyżej Jacek Kalabiński, późniejszy dziennikarz Radia Wolna Europa i BBC, słynny tłumacz słynnego przemówienia Lecha Wałęsy w Kongresie Stanów Zjednoczonych. Z dziewczyn pamiętam tylko dwie. Marysię Michalską, która wpadła na genialny pomysł i puściła o sobie plotkę, że jest krewną jakiegoś ministra. Oczywiście nikt nie odważył się sprawdzić, czy to prawdziwa krewna prawdziwego ministra. Ona dopiero miała punkty za pochodzenie! I same piątki w indeksie! Drugą, którą pamiętam, była Natasza Iwaszkiewicz, nieudawana krewna Jarosława Iwaszkiewicza. Raz zaprosiła mnie na parę dni do Stawiska, gdzie uczyłyśmy się do jakiegoś egzaminu. Poznałaś Iwaszkiewicza? Po to głównie do tego Stawiska pojechałam! Żeby go poznać. Jaki był? Niestety, nie wiem. Bo go tam wtedy nie było. Ale możesz napisać, że był. Przecież nikt tego nie będzie sprawdzać. A będzie ciekawiej. Wolałbym, żebyś trzymała się faktów. Trzymam się. Ale wolałabym, żeby były ciekawsze. No więc skup się i przypomnij sobie coś ciekawego. Łatwiej byłoby mi coś ciekawego wymyślić. Jak choćby spotkanie z Jarosławem Iwaszkiewiczem. Przyjeżdżam do Stawiska i pierwszą osobą, którą spotykam. ...której n i e spotykasz, jest Iwaszkiewicz. Zaraz przejdziemy do spotkań z czasów studenckich, ale na razie sprawy formalne - skończyłaś studia? Bez żalu nie skończyłam, bo zaczęłam pracę w radiu.

No i teraz o kimś, kto sam nie napisał pracy magisterskiej, inni piszą. To znaczy o kim? O tobie. „Modyfikacje form fleksyjnych postaci słowotwórczej wyrazu”, „Zjawiska homonimii i wieloznaczności wyrazów”, „Łamanie zasad współpracy konwersacyjnej”, „Paralele i analogie w sytuacjach komicznych”. Wiesz co to? Domyślam się, że chodzi o pracę pani Eweliny. Tak jest. Na polonistyce Uniwersytetu Jagiellońskiego, w roku dwa tysiące piątym, pani Ewelina Paszko obroniła pracę pod tytułem „Dowcip językowy w słuchowisku radiowym Marii Czubaszek »Dym z papierosa«„. A ja nie miałam pojęcia, że ja to wszystko robię. Że modyfikuję, łamię, nie podejrzewałam siebie o paralele, że już o homonimii nie wspomnę. Na wszystko są w tej pracy dowody. Wynotowałem kilka. „zaknedlował” -...zaknedlować według Cioci znaczy tyle, co zakneblować knedlem ze śliwką. (Rozdział „Żartobliwe neologizmy słowotwórcze”) Jeśli wszedłeś między wrony, musisz krakać tak jak Johnny. - Może jak one? - Nie. Jeśli wszedłeś między wronę, musisz krakać tak jak onę. (Rozdział „Innowacje fleksyjne”) Ma złote serce. - I srebrny ząb. - Indyk myślał o niedzieli, a nożyce się odezwą. - Gdzie on pojechał? - Może tam, gdzie rosną poziomki? Albo gdzie cytryna dojrzewa? - Albo gdzie diabeł mówi dobranoc. - Tam kobiet nie pośle. (Rozdział „Kontaminacje frazeologizmów”) - Kazik sam przyjdzie do siebie! Jak to się mówi: przyjdzie koza do woza. - Jasne. A koza z wozu, babie lżej. (Rozdział „Zjawiska homonimii i wieloznaczności wyrazów”) - A jak myślicie - czy muszę przeczytać tę książkę? Dość gruba, niestety... - Myślę, że przynajmniej jedną książkę swego ulubionego autora wypada przeczytać! - Skoro wypada, to trudno. Miłość wymaga ofiar! (Rozdział „Łamanie zasad współpracy konwersacyjnej”)

I tak sto dwadzieścia stron przykładów, analiz, rozważań. Poważna sprawa. Spotkałyśmy się z panią Eweliną. Ona mi to wszystko opowiadała, a ja oczy miałam coraz większe. Jak Ibisz po operacji. Ja nic nie zrozumiałam, ale cieszę się, że pani Ewelina piątkę dostała. I że ktoś, dzięki temu, że ja nie skończyłam studiów, mógł zostać magistrem. Zatrzymajmy się przy twoim studiowaniu. A właściwie przy życiu studenckim. Dyskoteki? Kluby? Prywatki? Pola golfowe? Chodziłam do STS-u. Tam poznałam Janka Stanisławskiego, Staszka Tyma, Krysię Sienkiewicz, Agnieszkę Osiecką, Rysia Pracza, Maćka Pietrzyka. Wszyscy młodzi i zdolni. Teraz nierzadko wystarczy być młodym. Jeśli do tego jest się pięknym, to alleluja i do przodu! Zazdrościsz? Częściej się zadziwiam. Wtedy, tamtych z STS-u, podziwiałam. Zaprzyjaźniłaś się z Agnieszką Osiecką? Ponieważ chcesz, żebym trzymała się faktów, to była tylko znajomość. Dosyć luźna. Ale Agnieszka zawsze mi imponowała. Nie tylko zresztą tekstami. Podobał mi się jej sposób bycia i stosunek do życia. Mogę się mylić, bo to naprawdę była bardzo luźna znajomość, ale odnosiłam wrażenie, że dla niej najważniejsze były: pisanie, zakochiwanie i odkochiwanie się oraz alkohol. Ja natomiast pisać nigdy nie lubiłam (pewnie dlatego, że nie byłam w tym tak dobra jak ona), kochliwa nie byłam z natury (choć od mężczyzn nie stroniłam), a alkohol (nawet swego czasu w dużych ilościach) traktowałam wyłącznie towarzysko. Stąd w STS-ie sporo wypiłam. Ale, podkreślam, w dobrym towarzystwie. W Warszawie wtedy istniał wyraźny podział. Jedni chodzili do STS-u, inni do Stodoły. To nie były animozje jak w przypadku kibiców Wisły i Cracovii, ale towarzystwa były różne. Różnicę widać też było w programach. STS był bardziej satyryczny, zaangażowany. Stodoła była bardziej zabawowa. Wojtek, kiedy przyjeżdżał do Warszawy, bo wtedy jeszcze mieszkał w Krakowie, chodził do Stodoły. Bo tam był nastrój takiej typowej imprezy. Były tańce. Tam na przykład wywijał na parkiecie słynny Henio „Meloman”. Uwieczniony w piosence Wojciecha Młynarskiego „Fruwa twoja marynara”... W STS-ie marynary raczej nie fruwały. Było spokojniej. Bardzo się z nimi związałam. Nie zawodowo, niczego dla nich nie pisałam, ale towarzysko byłam bardzo związana. Bywały takie tygodnie, że bywałam tam codziennie. Vis-â-vis sądów, wtedy ta ulica nazywała się Świerczewskiego, za dzisiejszym kinem Muranów. Tam po przedstawieniach toczyło się życie towarzyskie. Oczywiście widziałam wszystkie spektakle, ale tak samo, a może bardziej, interesowało mnie to, co się działo po nich. Był barek, tam się piło, grało w brydża -

próbowali mnie tego nauczyć Jarecki i Abramow, ale tak jak poker mnie wciągnął, to brydż wcale. Tam poznałam Daniela Olbrychskiego. Poznałam! Wziął mnie za esbeczkę! Za co? Nie „za co?”, tylko „za kogo?”... Za esbeczkę! Kapusia! No bo jak nazwać żeńską odmianę esbeka? Esbeczka! Stałam przy barze, a on obok jakoś niezbyt pochlebnie wyrażał się o pewnej popularnej piosenkarce, którą znałam prywatnie. No to słuchałam, bo i tak było słychać wszędzie. Daniel nagle się odwrócił i do mnie coś w stylu: „A ty co podsłuchujesz? »Spółdzielnia Ucho«? Musisz to gdzieś zameldować?”. Wkurzyłam się i bez słowa wybiegłam z baru. Zatrzymał mnie Janek Stanisławski, który całą sytuację opanował - mnie uspokoił, a Daniela ochrzanił. Później nasze kontakty były już bardzo poprawne. A nawet bardzo się polubiliśmy. Daniel nigdy więcej przy mnie nie mówił źle o popularnych piosenkarkach, które znam prywatnie, ja już nigdy potem nie wybiegłam przez niego z baru. Teraz sobie uświadomiłam, że STS to było jedno z niewielu miejsc, w którym spotkałam fajne kobiety. Krysia Sienkiewicz, Kazimiera Utrata, śliczna Elżbieta Burakowska, Krysia Chimanienko, która tragicznie zginęła w wypadku samochodowym. Naprawdę ani wcześniej, ani później nie było takiego miejsca, w którym polubiłabym tyle kobiet naraz. A na prywatki chodziłaś? Niechętnie. Zawsze wolałam pójść do najgorszej knajpy (a takie w większości wtedy były) niż do prywatnego mieszkania. Choćby, największego w tamtych czasach, M-4. Bo? Na prywatkach były dla mnie zmorą „obowiązkowe” sałatki. Takie „drobno plute”, z majonezem. Specjalność każdej pani domu. A mnie już na sam widok robiło się (i robi) niedobrze. Stąd zresztą wzięło się moje określenie „brzydki jak majonez”. Mówiłam, że dziękuję, że nie lubię, wtedy słyszałam, że takiej jeszcze nie jadłam i muszę spróbować. Próbowałaś? Spróbowałabym nie! Więc próbowałam (dyskretnie) wyrzucić za tapczan albo do doniczki z jakimś kwiatkiem. Gdzie wylewałam również kupioną w Peweksie (za kupione w bramie dolary lub bony) whisky. Której też nie cierpiałam i nie cierpię. A co cierpisz? Od kiedy jestem stara, czyli już od dawna, wyłącznie campari. Z wodą i lodem. Jak się ubierałaś? Umiarkowanie. Miałam dżinsy, jakieś koszulki, jedną spódnicę. W ogóle nie miałam potrzeby kupowania ubrań. Jak Karolak zaprosił mnie na pierwszego sylwestra, skłamałam,

że nie mam ochoty, bo wstydziłam mu się przyznać, że nie mam się w co ubrać, że mam tylko dżinsy i bluzkę. Strasznie się wtedy pożarliśmy, bo dla Wojtka niepójście na sylwestra to była tragedia. To była nasza pierwsza awantura, dopiero pół roku później przyznałam mu się, że chciałam pójść, ale nie miałam się w co ubrać. Przeżywałaś okres buntu? Uciekałaś z domu? Nie uciekałam, ale zostałam wyrzucona. Po przefarbowaniu się na czarno. Jak już mówiłam, zrobiłam to po pierwszym roku studiów, żeby zrobić (jak mi się wydawało) przyjemność mamie. Bo była brunetką. Tymczasem ona, zamiast się ucieszyć, wkurzyła się i powiedziała, że albo wrócę do swojego blond, albo wynocha! No więc wyniosłam się. Wróciłam po dwóch dniach, niby po resztę rzeczy, a tak naprawdę z nadzieją, że będzie mnie próbowała zatrzymać. Specjalnie przyszłam wtedy, kiedy mama już wróciła z pracy, bardzo powoli pakowałam swoje rzeczy, czekając na jakieś „słuchaj, nie wygłupiaj się, zostań”. A tu nic. Mama milczała z zaciętą twarzą, więc i ja się zacięłam. Spakowałam się i wyszłam, trzaskając drzwiami. Wiedziałam, że nigdy już tam nie wrócę, ale nie wiedziałam dokąd pójść. W końcu wykombinowałam... Ale o tym później. Napięcie narasta? Powoli. To teraz szybko. Z mamą długo nie utrzymywałyśmy kontaktu, natomiast wpadał do mnie czasem ojciec. Pogadać, namawiać do powrotu, pożalić się, wypić piwo, bo w domu mama mu nie pozwalała. Kontakty z mamą potem się poprawiły, ale do domu nie wróciłam. To była świetna okazja, żeby się usamodzielnić. A bunt? Ja się nie buntowałam. Kładłam uszy po sobie i się wycofywałam. Nie wierzę w takie rzeczy, ale według znaku zodiaku jestem Lwem, a według kalendarza chińskiego Zającem. Więc choć chciałabym czasem zaatakować, boję się.

Pytanie z cyklu „Czubaszek pyta Czubaszek”. Jednego ze swoich rozmówców zapytałaś kiedyś, czym kieruje się w życiu: rozumem czy intuicją. A ty?

Staram się rozumem. Chociaż czasem go nie starcza, bo mały ten rozumek. A co do intuicji, to podejrzewam, że ja czegoś takiego w ogóle nie mam. Gdybym miała, tobym nie wyszła za pierwszego męża, boby mi intuicja podpowiedziała, że skoro przed ślubem nie był w moim typie, to i po ślubie nie będzie. Tym bardziej. Małżeństwo nie szkodzi tylko prawdziwej miłości. Zdaje się, że masz żartobliwy stosunek do instytucji małżeństwa. Chociaż to twoje z Wojtkiem wygląda na dobre. Takie jest. Od mniej więcej trzydziestu lat. Pomogę ci trochę. W wywiadzie z tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego piątego roku mówisz, że jesteście ze sobą już ponad dwadzieścia lat. Wtedy też to było mniej więcej. Nie wiemy dokładnie ile, bo gdzieś nam zginął ten cetelek z Urzędu Stanu Cywilnego. A jest dobre, bo po pierwszym nieudanym małżeństwie doszłam do wniosku, że rację miał ktoś, kto powiedział, że przed ślubem trzeba mieć oczy szeroko otwarte, a po ślubie trzeba je przymykać. I ja zaczęłam przymykać. Nie na zalety, zalety widzę, ale na wady przymykam. Po co ludzie się pobierają? Też się zastanawiam. Większość chyba dlatego, że tak się utarło. Kiedyś tak wypadało. Jak ktoś z kimś się spotykał albo chciał mieć dziecko, to brał ślub. Teraz się to zmieniło, ale dalej sporo ludzi pobiera się z przyzwyczajenia albo dla rodziny. A moim zdaniem ten papierek niczego nie daje. Gdybym w tej chwili była młoda i wolna, to bym już nie wyszła za mąż. Dla mnie to jest nawet cenniejsze, kiedy ludzie są ze sobą bez ślubu, bo to znaczy, że naprawdę coś ich łączy. A nie jakiś papierek. Który, jak widać po nas, można nawet zgubić i potem nie wiedzieć, jak długo jest się małżeństwem. Ważne, żeby coś prawdziwego łączyło. A poza tym, kiedy coś jest nie tak, można powiedzieć „do widzenia” i wyjść z walizeczką bez tych traumatycznych na ogół rozwodów. Chociaż mnie mój rozwód akurat rozbawił. Byłam pewna, że pójdzie łatwo, że szczerze powiem wysokiemu sądowi, że mąż nie był w moim typie, i dostaniemy rozwód bez żadnego orzekania winy. Tymczasem Czubaszek, choć na rozwód się zgodził, przyszedł do sądu z adwokatem. Co już mnie rozśmieszyło, bo przecież nie mieliśmy dzieci ani żadnego majątku do podziału. To po co ten adwokat? Sama powiedziałam Czubaszkowi „Bierz, co chcesz”. Okazało się, że chciał wszystko. Łącznie z trzema garnkami i tuzinem sztućców. Sama mu zapakowałam. Po rozwodzie dostałam jeszcze pismo z kancelarii z wezwaniem do zapłaty za adwokata. Zadzwoniłam, wyjaśniając, że nie ja miałam adwokata, tylko mój były mąż. Oddzwonili, że zgadza się, ale mój były mąż powiedział, że ja zapłacę. No to

zapłaciłam. Wolność kosztuje. Więcej nerwów kosztowałaby mnie rozmowa z Czubaszkiem. Niestety, nie minęło pół roku, a musiałam z nim jednak porozmawiać. W sprawie mieszkania. Po rozwodzie mieszkaliście nadal razem? Na szczęście nie. Już wcześniej udało mi się zamienić nasze M-4 na dwa M-2. Jedno, nowe i większe, Za Żelazną Bramą, drugie, używane i mniejsze, w wieżowcu na Ścianie Wschodniej. Mnie od razu spodobało się bardziej to drugie, ale nie dałam tego po sobie poznać. Dlaczego? Bo gdyby Czubaszek wiedział, że wolę to na Ścianie Wschodniej, też by je wolał. Wspaniałomyślnie więc zostawiłam mu prawo wyboru. Wybrał, tak jak się spodziewałam, większe. Nawet nie wiedział, że podczas całego naszego małżeństwa nie sprawił mi takiej przyjemności jak wtedy! Ledwo się powstrzymałam, żeby go nie ucałować! Pół roku później jeszcze trudniej było mi się powstrzymać, żeby go nie zabić. Mieszkanie na Ścianie Wschodniej miało jakąś minę? Wprost przeciwnie. Miało same plusy i zalety. Piętnaste piętro, z widokiem na Pałac Kultury, z Hortexem i Sezamem na dole, i bez Czubaszka. Aż tu nagle, na tablicy ogłoszeń przy recepcji, ogłoszenie: „Zamienię M-2 Za Żelazną Bramą na M-2 w tym domu”. Coś mnie tknęło i pytam portiera, kto dał to ogłoszenie. „Jakiś pan”. „Jak wyglądał?” dopytałam..Wysoki, w okularach...”. Więcej mówić nie musiał. Wiedziałam. On. Cały on.

„To był jakiś program o małżeństwach. I myśmy wygrali”

Czubaszek? A kto inny (bo wiem, że jest paru innych wysokich mężczyzn w okularach)...? Ale kto inny by wpadł na pomysł, żeby zamienić większe mieszkanie na mniejsze (bo wszystkie M-2 w moim wieżowcu były mniejsze od tych Za Żelazną Bramą) tylko po to, żeby z byłą żoną uczęszczać do jednego zsypu?!? Może chodziło mu nie tylko o to? To jeszcze gorzej! Zadzwoniłam wkurzona i powiedziałam, że jeśli mi to zrobi, to pożałuje. Pożałował? Nie. Tylko dlatego, że się wycofał. Powstrzymałaś się, żeby go nie ucałować? Tym razem bez problemu. Zwłaszcza że to była rozmowa tylko przez telefon. [W tapczanie odnalazł się, bardzo zniszczony, ale momentami czytelny, oryginał pozwu rozwodowego sporządzonego przez adwokata wynajętego przez pana Czubaszka, a opłaconego przez panią Czubaszek. W związku z tym, że Marysia może nie być obiektywna w ocenie przyczyn rozpadu małżeństwa, postanowiłem poniżej przytoczyć obszerne fragmenty tego dokumentu. W końcu kto jak kto, ale prawnik na pewno pisze prawdę. Pisownia oryginalna - inform. AA]. Zespół Adwokacki Nr 8 12.111.1969 Warszawa, ul. Nowogrodzka 18a Do Sądu Powiatowego dla m.st. Warszawy Wydział II Cywilny Warszawa Pozew o rozwód Związek małżeński zawarły strony w dniu 5 maja 1959 r. Umowa majątkowa małżeństwa nie była sporządzona. Małżeństwo jest bezdzietne. Pożycie stron nie układało się dobrze już w niedługi czas po ślubie, a to z powodu różnicy charakterów, a następnie wygaśnięcia uszuć. Z tego powodu małżonkowie po raz pierwszy rozeszli się już w 1961 r. i stan ten trwał przez okres ok. 2 lat. Usiłując ocalić ten związek strony zeszły się w 1963 r., ale stosunki między nimi nie ułożyły się lepiej i małżonkowie systematycznie oddalali się od siebie, tym bardziej, że oboje są dziennikarzami i każde z nich było coraz bardziej zaabsorbowane swoją pracą zawodową, co powodowało,

z uwagi na specyfikę tego zawodu, że małżonkowie coraz mniej się widywali. Ostatecznie związek ten rozpadł się przeszło dwa lata temu, od którego to czasu małżonkowie nie utrzymują ze sobą stosunków fizycznych, gdyż wspólnoty gospodarczej między nimi w zasadzie nigdy nie było, bowiem każde z małżonków gospodarowało swoimi pieniędzmi i z nich się utrzymywało... Utrzymywaliście kontakty po rozwodzie? Czyli po prawnym potwierdzeniu wygaśnięcia „uszuć” i zniesieniu wspólnoty gospodarczej, której między wami w zasadzie nie było? Jeszcze rzadsze niż przed rozwodem. I to zarówno, jak to nazwał adwokat, w sferze „stosunków fizycznych”, jak i wszelkich innych. Wspominałam chyba, że wyszłam za niego głównie dlatego, że chciałam wyrwać się z domu. Kiedy mama, za to, że za pieniądze z pierwszej praktyki zrobiłam się na brunetkę, wyrzuciła mnie z domu, nie miałam gdzie się podziać. Mieszkałam wtedy na Powiślu, więc najbliżej było mi do Czubaszka - kolegi z ”dziennikarki”, który, będąc już po AWF-ie, prowadził treningi wioślarskie w przystani nad Wisłą. Było blisko, więc do niego poszłam. Wyżaliłam mu się w klapy, że mama wyrzuciła mnie z domu i nie wiem, co robić. Zaprosił mnie do siebie. Mieszkał, jak się okazało, we Włochach pod Warszawą, w pokoju z kuchnią. I z matką. Ustaliliśmy, że powiemy jej, że przyjechałam na praktyki z Krakowa do Warszawy i nie dostałam akademika. Łyknęła to. Jemu zorganizowała materac nadmuchiwany w kuchni, mnie łóżko polowe w pokoju. I tak to się zaczęło. Mieszkanie było małe, mama czujna i nie akceptowała mojego palenia. No to coraz częściej wychodziliśmy do kawiarni. Ja chciałam na papierosa i kawę, on nie palił, pił tylko słodkie wina, których ja nie cierpiałam. Do dziś pamiętam ich nazwy. „Mistella” i ”Lacrima”. Matko Boska! I jeszcze zamawiał wuzetki, a ja nie znoszę słodyczy! Jednak z wdzięczności za to mieszkanie jadłam te wuzetki i piłam słodkie wino. Pęczniało mi w ustach, ale udawałam, że jest miło. Później trochę poprawiły się kontakty z moją mamą, zaczęłam przychodzić do domu, czasem odprowadzał mnie albo czekał na mnie Czubaszek. I wtedy moja mama znowu wkroczyła do akcji. Stwierdziła, że skoro sąsiedzi widzą, jak wystaje pod naszym domem, to albo przestanie wystawać, albo się pobierzemy. Nie lubiłam sama wracać do Włoch, więc się pobraliśmy. Z czego najbardziej ucieszyły się moja i jego mama. Każda oddzielnie, bo się nie znały. Jego wciąż była przekonana, że moi rodzice mieszkają w Krakowie. Wyraziła jednak nadzieję, że na nasz ślub do Warszawy przyjadą. Zdenerwowała się, kiedy powiedzieliśmy jej prawdę, ale przełknęła ją. Tak jak przedtem łyknęła kłamstewko o akademiku. Była łatwowierna. Do tego stopnia, że wierzyła nawet, że będziemy żyć długo i szczęśliwie.

Ty nie wierzyłaś? Nie trzymałam się kurczowo tej myśli. Jest taki przesąd, że małżeństwo jest udane, jeśli ślub odbędzie się w miesiącu, w którego nazwie występuje literka „r”. Kobieca intuicja kazała mi wybrać maj. Według innego przesądu, na ślubie panna młoda nie powinna mieć niczego czerwonego. Nie jestem przesądna, ale palnęłam sobie czerwony kostiumik. I jeszcze czerwoną chusteczkę na głowę, bo w przeddzień spuchłam od zęba. Radiowa dentystka, której powiedziałam, że jutro mam ślub, kazała mi przez całą noc trzymać w ustach figę. Trzymałam. Nie pomogło. Szłam do ślubu spuchnięta, dla niepoznaki okutana czerwoną chustką (w białe grochy) i wściekła, bo jeszcze sobie przypomniałam coś, co kiedyś powiedział mi Janusz Minkiewicz. Że od zębów puchną tylko kuchty. Uwierzyłaś? Nie. Ale zapamiętałam. Podobnie jak to, co powiedziała kiedyś ambasadorowa Michałowska. Która, notabene, jako Zientarowa napisała jeden z najlepszych moim zdaniem seriali - „Wojnę domową”. A jako ambasadorowa powiedziała, że obraża się tylko służba. Ale wracając do Minkiewicza. Oprócz tego, że uważał, jakoby od zębów puchły tylko kuchty, wyznawał zasadę - piłeś, nie jedz. Niewykluczone, że dzięki temu nigdy w życiu nie miałam kaca. A ile znasz osób, które mogą się pochwalić, że nigdy w życiu nie miały kaca dzięki wybitnemu satyrykowi? I nie puchły dzięki niemu... A po ślubie? Gorzej niż przed. Zawsze powtarzam, że prawdziwej miłości nie zaszkodzi nawet małżeństwo. Ale to nie był ten przypadek. Wprawdzie mówi się, że przeciwieństwa się przyciągają, ale my oddalaliśmy się coraz bardziej. Po dziesięciu latach zaproponowałam rozwód. Jak zareagował? Spokojnie, ale bez entuzjazmu. Jemu to małżeństwo nie przeszkadzało, a formalności rozwodowe, perspektywa zamiany mieszkania na dwa mniejsze przerastały go. Nie widział powodu, żeby w to brnąć. Postanowiłam powód mu pokazać. Namówiłam jednego z kolegów aktorów, żebyśmy dali się przyłapać w sytuacji dwuznacznej. Tak naprawdę z nim akurat nic mnie nie łączyło. Czy to znaczy, że z kimś innym. Cokolwiek to znaczy, nieważne. Najważniejsze, że wprawdzie z nim akurat nic mnie nie łączyło, na tyle dobrze się znaliśmy i na tyle był dobrym aktorem, że odegranie ze mną dwuznacznej scenki, która miała przekonać Czubaszka do rozwodu, to był dla niego mały pikuś.

A dla ciebie? Większy. Ale motywacja jeszcze większa. Cel uświęca środki. Również aktorskie. Miejscem akcji był mój pokój, czas - niespodziewany powrót męża do domu (choć, oczywiście, wiedziałam, kiedy wróci). My na tapczanie, lekko rozchełstani, na stoliku obok alkohol. Wydawało mi się, że każdy mężczyzna, kiedy przyłapie swoją żonę w takiej sytuacji, musi jakoś zareagować. Nie, żeby zaraz strzelać (choć Czubaszek miał wiatrówkę) i nawet nie jak w tym żarcie „Rogami, panie hrabio!”. Ale zareaguje. I miałam rację. Wydawało mi się. Zero reakcji? Takiej, jakiej się spodziewałam, zero. Zajrzał do pokoju, powiedział „Przepraszam” i spytał, czy nie moglibyśmy ściszyć muzyki, bo chciałby popracować. I wyszedł z pokoju. Kolega się podopinał i też wyszedł. Ja łudziłam się, że wróci. Czubaszek. Do tematu. Nie wracał, więc sama zaczęłam, że musimy porozmawiać. Poprosił, żeby później, bo pracuje. Ręce opadły mi jak płetwy. A następnego dnia. Opadły emocje? Nie moje. Powiedziałam, że jeśli po tym, co wczoraj zobaczył, wystąpi o rozwód, osobiście nie widzę powodu. Żeby się nie zgodzić. Spytał, czy to coś poważnego. Nie patrząc mu w oczy, potwierdziłam. „W takim razie - rzucił już w drzwiach, bo śpieszył się do pracy zajmij się tym”. Ucałowałaś go? Nie zdążyłam, bo już go nie było. Zawsze uważał, że najpierw obowiązki, potem przyjemności. Zajęłam się rozwodem i udało się. Często tak bywa, że jak się nie uda małżeństwo, to uda się rozwód. Mój uważam za bardzo udany. Podoba mi się zwyczaj, który niedawno przywędrował do nas z Zachodu - organizowanie przyjęć rozwodowych. Z takimi akcentami jak na przykład palenie sukni ślubnej albo welonu, wbijanie szpilek w zdjęcie ślubne. Za moich czasów tego jeszcze nie było, więc po rozwodzie poszłam tylko ze znajomymi do SPATiF-u. Namawiałam Czubaszka, żeby też poszedł, ale nie chciał. A ten jego adwokat przez przypadek wymyślił ciekawe pojęcie. „Uszucia” to są uczucia, których ma się już powyżej uszu. [Tu AA - przed chwilą pojawiła się w naszej rozmowie nazwa, która w dalszej części będzie często wracała. Może więc kilka słów wytłumaczenia: SPATiF to zasadniczo skrót od: Stowarzyszenie Polskich Artystów Teatru i Filmu. Ale dla bohaterki tej opowieści, tak jak dla większości warszawskich artystów, którzy wiedli bujne życie towarzyskie w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych ubiegłego wieku, SPATiF to wyłącznie nazwa restauracji. To legendarne miejsce spotkań aktorów, poetów, pisarzy, muzyków, całej warszawskiej elity artystycznej, mieściło się w Alejach Ujazdowskich pod

numerem 45].

CZY ZOSTANIE PAN MOJĄ ŻONĄ?

(czytał Wieńczysław Gliński, „Ilustrowany Tygodnik Rozrywkowy” - odc. 151 z 18 stycznia 1974) Moje małżeństwo z Heleną od początku uważałem za udane. Powiem więcej - nadal tak uważam. Jestem pewien, że gdyby Helena nie rzuciła mnie nazajutrz po ślubie, żylibyśmy ze sobą długo i szczęśliwie. Przynajmniej do rozwodu, który, jak przypuszczam, nie nastąpiłby wcześniej niż w innych udanych małżeństwach. Niestety, Helena zawsze była niecierpliwa i, jak już wspomniałem, zamiast poczekać do oficjalnego rozwodu, odeszła ode mnie nazajutrz po ślubie. Z nieznajomym mężczyzną zresztą. W każdym razie ja go nie znałem. Bo ona chyba go znała. I to osobiście. W noc porozwodową postanowiłem nigdy więcej się nie rozwodzić... To znaczy, nie żenić się... Co na ogół na jedno wychodzi. Ktoś kiedyś powiedział, że lepsza miłość bez małżeństwa niż małżeństwo bez miłości. Na pewno. Ale już po kilku tygodniach, tudzież po kilkunastu miłościach, straciłem tę pewność, niestety. Aż wreszcie zacząłem się zastanawiać, czy ludzie nie mogą kochać się mimo ślubu? Nie są to pewnie częste przypadki, ale jednak chyba się zdarzają? Postanowiłem zaryzykować i ożenić się po raz drugi. Zacząłem szukać odpowiedniej do tego celu kobiety. Zobaczyłem ją dwa dni później w autobusie. Pośpiesznym zresztą. Kiedy więc tylko udało mi się do niej dopchnąć, spytałem: - Bardzo przepraszam, czy nie chciałaby pani zostać moją żoną? Albo nie dosłyszała pytania, albo, nie wiadomo zresztą dlaczego, zdziwiło ją to. Na wszelki wypadek powtórzyłem: - Bardzo przepraszam, czy nie chciałaby pani zostać moją żoną? Spojrzała na mnie jakby lekko zdziwiona i powiedziała wymijająco: - Przepraszam, ale na tym przystanku wysiadam. Wysiadłem również. - No więc? - przypomniałem. - Jaka jest pani odpowiedź? Przyjrzała mi się uważniej. - Pan nie mówi chyba tego poważnie? - A to dlaczego? - zdziwiłem się. - Bardzo mi się pani podoba i zupełnie poważnie proponuję pani małżeństwo. Co w tym dziwnego? - Przecież pan mnie nie zna - zauważyła. Zgodnie zresztą z prawdą.

- Może to i lepiej, że pani nie znam? - zastanowiłem się i w tym samym momencie zrozumiałem, że mogło to zabrzmieć niezręcznie. - Yyy, bardzo często - zacząłem się tłumaczyć - im bliżej kogoś poznajemy, tym więcej dostrzegamy w nim wad. A ja chciałbym się ożenić z kobietą idealną. I właśnie teraz pani jest dla mnie ideałem. I dlatego zupełnie serio pytam: czy zechce pani zostać moją żoną?

IV W SPATiF-ie odbyło się również przyjęcie po moim ślubie z Wojtkiem. Była wynajęta sala, byli goście, głównie zresztą koledzy Wojtka - Andrzej Trzaskowski, Andrzej Dąbrowski, Jan Ptaszyn Wróblewski... Chociaż sala była zarezerwowana, wchodził, kto chciał. Na przykład Irek Iredyński, już nieżyjący, ale wtedy na szczęście jeszcze żył. Przyszedł do SPATiF-u, zobaczył, że coś się dzieje, więc wszedł. Przyjaźniliśmy się (Wojtek też go znał i lubił), więc się ucieszyliśmy. Ale kiedy usiadł koło mojej mamy, trochę się wystraszyłam. Bo ona, wychowanka lwowskich urszulanek, nie tolerowała wulgaryzmów. A Irek (którego mama znała tylko jako świetnego autora) nagminnie używał (ze swoistym zresztą wdziękiem, z francuskim „r”) słowa „kułwa”. Bałam się, że mama zwróci mu uwagę i porobi się niesympatycznie. Tymczasem mama, zachwycona towarzystwem znanego pisarza (szczęście bibliotekarki!), w ogóle nie zwracała uwagi na te jego „kułwy”. U mnie nie tolerowała „cholery” i ”dupy”, a gdyby przyjęcie potrwało trochę dłużej, Iredyński przekonałby ją do „kułwy” i wódki. Niewykluczone, że nauczyłby ją, jak zamrozić kota. Bo krążyły plotki, że kiedyś to zrobił. I poczęstował nim gości. Wiem, że tego nie zrobił. Przynajmniej na naszym weselu. Były tańce? Prezenty? Tańców nie było. Ty wiesz, że ja jestem skoczna, ale raczej w rozmowie. Tak, żeby przebierać nóżką, to nie bardzo. Więc były głównie rozmowy. A jeśli chodzi o prezenty, to dostaliśmy głównie zające. Żywe? Nie, ani nawet w formie pasztetu. Pluszowe zające. Wojtek, kiedy go poznałam, był już Zającem. Między innymi to mnie do niego przekonało, bo bardzo lubię zające. Ale żywe. Przedstawił się „Dzień dobry, Zając jestem”? Nie, ale jego koledzy mówili o nim per „Zając”. Dużo o Wojtku słyszałam, zanim go jeszcze poznałam. Na przykład Andrzej Dąbrowski opowiadał, że jest taki fajny facet, tyle że mieszka w Szwecji. A poza tym jest żonaty i ta żona jest piękna. To już mi się trochę mniej podobało, ale z drugiej strony mi nie przeszkadzało, bo po rozwodzie byłam pewna, że już drugi raz za mąż nie wyjdę. To właśnie na imieninach żony Andrzeja Dąbrowskiego zobaczyłam Wojtka po raz pierwszy. Weszłam, a na parapecie siedział Zając. Jak gołąb? Niedokładnie. Bo siedział na parapecie nie na zewnątrz, tylko wewnątrz. Kuchni.

Wyglądał bardzo malowniczo. Dżinsowe ubranko, ciemne okulary, długie włosy. W piklach. W czym? No dobrze - w puklach. Do ramion. Potem, kiedy je na szczęście ściął, tłumaczył, że to Michał Urbaniak kazał mu takie włosy nosić, bo tak podobno miał wtedy wyglądać prawdziwy jazzman. Dla mnie wyglądał naprawdę malowniczo. I co? Piorun? Porażenie miłosne? Nie przesadzaj! Mnie rzadko coś poraża. A burzy się nie boję. Wojtek uważa, że nie mam wyobraźni, bo kiedy walą pioruny, otwieram okna i wychodzę na balkon. A on się boi. Oprócz burzy na przykład jeszcze pająków. W ogóle nie jest zbyt odważny. Jak to Zając. Chociaż nie jestem pewna, czy wszystkie Zające boją się pająków. Skoro to nie był piorun sycylijski, to co to było? Zając na parapecie. A potem rozmowa. Okazało się, że w Szwecji, gdzie mieszkał od paru lat, dało się słuchać „Trójki” i Wojtek znał moje teksty z ”Ilustrowanego Tygodnika Rozrywkowego”. Bardzo mu się podobały, ale mnie wyobrażał sobie (nie wiadomo dlaczego) jako dużą blondynę z cienkim głosem i grubymi nogami.

Jego ideał? Wprost przeciwnie. Był mile zaskoczony, że zgadzał się jedynie kolor włosów. Bo po tych czarnych wróciłam już do naturalnych. A on miał wrócić za parę dni do Szwecji. Ale, domyślam się, nie wrócił? Bo się we mnie zakochał? A nie? Ano nie. W każdym razie nie wtedy. I jeszcze długo nie. Ale po tych imieninach u Dąbrowskich odwiózł mnie do domu. Tylko nie pytaj, czy zaproponowałam, żeby wpadł do mnie na kawę. Bo? Znów cię rozczaruję. Nie zaproponowałam. A on nie poprosił mnie o numer telefonu. Pomyślałam, że może to i lepiej, bo i tak pewnie by nie zadzwonił i byłoby mi przykro. Sprytnie to sobie wytłumaczyłaś. Innego wytłumaczenia nie było. Nieważne. Nazajutrz wchodzę do radia na Myśliwieckiej i kogo widzę?

Karolaka? Na parapecie? Nie. Na korytarzu. „A co ty tu - udałam zdziwienie - robisz?”. Okazało się, że umówił się z Dąbrowskim w sprawie piosenki, którą obiecał napisać dla niego przed wyjazdem. W tym momencie pojawił się Andrzej, więc po chwili ich zostawiłam. Wieczorem, już w domu, telefon. A jednak! Też tak pomyślałam. Ale dzwonił Andrzej. Czy jeśli Wojtek napisze muzykę, nie napisałabym tekstu? Powiedziałam, że może bym napisała, gdybym umiała. Ale w życiu nie napisałam piosenki. „To skąd wiesz - spytał - że nie umiesz?”. I dał do telefonu Karolaka. Przekonał cię? Nie. Zgodziłam się bez przekonania. Na próbę. Wojtek został wtedy w Polsce przez kilka dni, przychodził do mnie korzystać z telefonu. Czyli można powiedzieć, że dosłownie Andrzej Dąbrowski dał ci go do telefonu. Może to był tylko pretekst? W każdym razie wpadał do mnie czasem i pytał, czy może zadzwonić. Płacił? No co ty?! Czy ja wyglądam na kogoś, kto obok aparatu stawiałby skarbonkę na drobne za korzystanie z telefonu? Chociaż w paru takich domach byłam, gdzie stały jakieś szklane naczynka z monetami obok aparatów telefonicznych. Ale nie płacił. Powoli zaczynał się uzależniać finansowo. A ta zamówiona piosenka powstała. I teraz ją bardzo lubię. Nie dlatego, że to pierwsza nasza wspólna, ale dlatego, że podoba mi się początek: „Kochać można byle jak i byle kogo”. BYLE JAK (śpiewał Andrzej Dąbrowski) Kochać można byle jak I byle kogo. Ja kochałem właśnie tak, Nim przyszłaś ty. Byłaś mi już bardzo potrzebna, Wymyśliłem cię więc Kiedyś w barze nad ranem, Czując, że Znów sam zostanę. Kochać można byle jak

I byle za co. Ale tęskni się do dnia, Gdy przyjdzie ktoś, Ktoś, kto byle jak kochanym Za nic nie zechce być. Kto wszystko zechce brać, Kto wszystko zechce dać. Lub nic. Tak jak ja dziś. Kochać można byle jak I mimo wszystko. A ty nie chcesz nawet tak Pokochać mnie. A ja właśnie ciebie wymyśliłem Na miłość swą. I boję się wciąż dnia, Dnia, w którym kochać bym cię miał Też byle jak. Nie było porażenia piorunem, ale zrobił na mnie miłe wrażenie. Po pierwsze był inteligentny, po drugie wszyscy mówili, że jest naprawdę świetnym muzykiem. A ja uważam, że mężczyzna poza tym, że ma być inteligentny, to jeszcze. Powinien być świetnym muzykiem. Na przykład. W każdym razie powinien być kimś. Przez duże „Ka”. Jak Karolak? Właśnie. Nie lubię miernot. Facetów, bo kobitka jak jest młoda i ładna, to czasem wystarczy. Mężczyzna jeszcze musi być w czymś dobry. Chociaż, gdyby się okazało, że Wojtek na przykład jest świetnym hydraulikiem, to nie wiem, czy tak by mnie to ruszyło. A muzyk - jak najbardziej. Po kilku dniach wyjechał, a po paru miesiącach wrócił i ten powrót pamiętam, bo mnie strasznie wkurzył. Nigdy nie byłam przez mężczyzn rozpieszczana prezentami. I nie lubię takiego rozpieszczania. Mam swoją dumę. Zarabiam, więc sama się mogę rozpieścić. A Karolak przywiózł mi ze Szwecji piękne buty. Szalenie mi się spodobały, ale strasznie mnie to wkurzyło. Cóż ty sobie myślisz?! Że mnie nie stać na buty?! To była pierwsza, jeszcze przedmałżeńska awantura. Nie wyrzuciłam ich przez okno. Jakoś dałam się

przekonać, bo one były takie ładne. I potem już z każdej podróży Wojtek przywoził mi jakieś buty. Pierwsza awantura w związku jest najważniejsza! Kochać można byle jak, ale nie można się kłócić o byle co! Dzięki odpowiedniej awanturze mam teraz kolekcję pięknych szpilek. Wszystkie przechowuję, bo Wojtek nie lubi, jak się coś wyrzuca, i przywiązuje się nawet do prezentów, które mi podarował. Czasem tylko pożyczałam je znajomym, na przykład na ich śluby. Kobietom, bo nie mam zbyt wielu znajomych mężczyzn, którzy chodzą w damskich szpilkach. Ale pożyczałam w tajemnicy przed Wojtkiem, bo by się denerwował. Mamy zupełnie różny stosunek do przedmiotów. Ja chciałabym mieć ich jak najmniej, a do tych, które mam, w ogóle się nie przywiązuję. Na przykład zawsze marzyło mi się, żeby mieszkać w hotelu. Ale nie tak przez kilka dni. Na stałe. Lubię takie miejsca bezosobowe, takie, po których nie widać, kto w nich mieszka. Karolak, kiedy zobaczył mieszkanie, w którym mieszkałam już jakieś sześć lat, był pewien, że właśnie się tam wprowadziłam. Żadnych zdjęć, zasuszonych kwiatków, dzbanuszków. Dlatego uwielbiam hotelowe pokoje. I w podróż zabieram jak najmniej rzeczy. Wojtek odwrotnie - żaróweczka, lampka, kubeczek. Kiedy widzę, jak się pakuje, pytam, czy tapczanu nie zabiera. Bo on uważa, że wszystko może się przydać. I chce, żeby w hotelu było jak w domu. A ja bym chciała, żeby w domu było jak w hotelu. Żeby ktoś posprzątał, łóżeczko pościelił, kwiatki zmienił. O, właśnie, przypomniałam sobie. Brudna woda w kwiatkach. A w hotelu by zmienili. Nie myślałaś, żeby pierwsze buty, które dostałaś od Karolaka, wystawić na jakąś aukcję? Wiesz, za ile sprzedali sztuczną szczękę Churchilla? Ale to po jego śmierci! Gdyby sprzedawali za życia, nie byłaby taka droga. Poczekaj, po mojej śmierci. Chociaż Wojtek na pewno nie pozwoli tego sprzedać. Nie dlatego, że sam będzie chodził w tych butach. Czy dlatego, że po mnie. Tylko dlatego, że on to kupił, to są jego ulubione przedmioty, to niech to zostanie. Jak widać, ma parę wad. Jednak się pobraliście. Ma też parę zalet! A z tym ślubem to był jego autorski pomysł. Którego potem zresztą się przestraszył. W dniu ślubu, kiedy do mieszkania na Świętokrzyską przyjechał Jan Ptaszyn Wróblewski, który był naszym świadkiem, Wojtek zasłabł. Prawdziwy mężczyzna - bardzo wrażliwy, delikatny, nieprzyzwyczajony do stresu. Wtedy ja udawałam, że jest fajnie, że to żadna sprawa. A byłam pewna, że drugi raz wychodzić za mąż nie będę. Jego pierwsze małżeństwo też się rozpadło. Nie przeze mnie, tylko wcześniej. Wojtek uważa, że jak ludzie są ze sobą, to powinni się pobrać. Pomieszkiwał u mnie coraz częściej, więc trzeba było znaleźć większe mieszkanie. A wiedziałam, że bez ślubu nie ma na to szans. Wtedy

obowiązywały jakieś normy, artyści mieli dodatkowy przydział metrów. Nawet tacy jak my, nie bardzo ruchliwi. O, teraz wpadło mi do głowy, że ciekawe, czy tancerze mieli wtedy większe „normy metrażowe”. Bo przecież oni potrzebują więcej niż na przykład ktoś, kto siedzi przy klawiszu i coś komponuje albo przy maszynie i pisze. Więc może jakby Wojtek był tancerzem, to po ślubie dostalibyśmy większe mieszkanie? Z tym że gdyby był tancerzem, raczej bym za niego nie wyszła. Kobieta w tańcu, może to i najpiękniejszy widok. Ale facet w tańcu mniej mnie kręci niż koń w galopie czy statek pod żaglami. W każdym razie, wracając do naszego ślubu, możliwość załatwienia dodatkowych metrów kwadratowych to był jakiś argument. A innym, ważniejszym, była obietnica, że jak się pobierzemy, to on przestanie pić. To jest tajemnicą poliszynela, że miał wtedy problem z alkoholem. Uwierzyłam. Każda kobieta w to wierzy, co jest kolejnym dowodem na to, że kobiety są głupsze od mężczyzn. Znam wiele takich przypadków, kiedy ktoś przestaje pić, ale żadnego takiego, że facet przestał, bo żona go o to poprosiła.

Picie Wojtka trwało latami. Na szczęście wyszedł z tego. Trochę z moją pomocą, bo w pewnym momencie ostro postawiłam sprawę. Wyprowadziłam się z domu, przestraszył się, że odejdę. I że zostanie ze swoim problemem sam. Ale przez parę lat popełniałam te same błędy, które popełniają niemal wszystkie partnerki alkoholików - kryłam, pomagałam, kiedy „umierał” - załatwiałam alkohol albo odtrucie, wybaczałam i wierzyłam. Że uratuję człowieka. Można, ale nie w ten sposób. Wytłumaczył mi to lekarz, który próbował go z tego wyciągnąć. Pierwsza zasada to nie szkodzić. Czyli - nie pomagać. Albo się zapije, albo odbije się od dna. Albo, albo. Swoiste AA. To działa. Pewnie nie każda kobieta tak zaryzykuje i nie w każdym przypadku to pomoże. Ja się zdecydowałam i pomogło. Nie wierzę już, że nałogowiec skończy z nałogiem z miłości do partnerki. Chyba że tak jak w starym dowcipie: rzuciłem picie, rzuciłem palenie, teraz kolej na ciebie. Miłość przenosi góry, wynosi (czasem) śmieci, ale nie leczy z alkoholizmu. A tak w ogóle, miłość wydaje mi się przereklamowana. Oczywiście istnieje, ale głównie własna. Kochamy kogoś, kiedy nam jest z nim dobrze,

chcemy z nim być, bo wydaje się nam, że bez niego nie umiemy żyć. „Kochać”. To łatwo powiedzieć? Pewnie, że łatwo powiedzieć „Kocham cię”. Tylko że - zacytuję Rafała Bryndala w odpowiedzi „...można usłyszeć: Myślałem, że stać cię na więcej”. Usłyszałaś tak kiedyś od Wojtka czy, na wszelki wypadek, nie mówisz, że go kochasz? Mówię. I jemu to wystarcza. Zresztą, choć nie uważam, że z nikim innym nie byłoby mu tak dobrze jak ze mną, myślę, że najgorzej ze mną nie ma. Najlepszy dowód, że już tyle lat ze mną wytrzymuje. A ktoś kiedyś powiedział, że mężczyzna, który jest z jedną kobietą dłużej niż dwadzieścia lat, zasługuje na aureolę. Lepiej przyprawić mężowi aureolę niż rogi. Dobre! Choć moje. Zaskoczony? Już parę razy. A Wojtek potrafi cię jeszcze czymś zaskoczyć? Na to liczę. Że wyrzuci kiedyś, albo pozwoli, żebym ja wyrzuciła, wszystkie jego stare ubrania. Te, których od lat nie nosi i których na pewno nigdy już nie włoży. Wszystkie zepsute radia i do niczego niepotrzebne pudła po instrumentach, telewizorach, komputerach itp. Gazety sprzed dwudziestu i więcej lat. Słowem wszystko, co tylko zagraca mieszkanie i piwnicę. Aha. Zaskoczyłby mnie również, gdyby zaczął chodzić spać wieczorem, a budziłby się rano. No, powiedzmy przed południem. Czyli tak, jak teraz kładzie się spać. I gdyby przestał narzekać, że wszystkie sklepy i urzędy nie są czynne w nocy. Natomiast od pewnego czasu już mnie zaskoczył. Tym, że coraz częściej kupuje mi kwiaty. Bez okazji. Kiedyś nie kupował? Rzadziej. Więc kiedy zaczął ostatnio częściej, najpierw byłam zaskoczona. Aż w końcu go rozszyfrowałam. Jestem coraz starsza, a on chce, żebym jak najdłużej żyła. I dlatego kupuje ci częściej kwiaty?!? Oczywiście. Bo wtedy jestem szczęśliwa, a szczęśliwi żyją dłużej.

Kto tak powiedział? Ja.

Sypiesz tymi powiedzonkami jak z rękawa. Dopiero się rozkręcam. To zanim się rozkręcisz... Jakie prezenty Wojtek kupuje ci na imieniny, urodziny? Jak nie zapomni, to od lat kupuje mi perfumy. A przedtem, kiedy wyjeżdżał częściej za granicę, zawsze przywoził mi buty. Szpilki. Ale tak w ogóle to ja ani urodzin, ani imienin nie obchodzę. Chociaż imieniny mogłabym obchodzić jak angielska królowa urodziny - dwa razy w roku. W grudniu Marii i w czerwcu Alicji. Patrz! Angielska królowa jedne z urodzin też obchodzi w czerwcu! I na tym się kończą podobieństwa między mną a angielską królową. Trochę obchodzę imieniny Wojtka. To znaczy nie urządzam żadnego przyjęcia, ale kupuję mu prezent. Wodę Aramis. Zawsze? Zawsze. Kiedyś, na Gwiazdkę, kupowałam mu po dziesięć czystych kaset wideo. Jak go chciałam zaskoczyć, to kupowałam i kasety, i Aramisa. Prezentami raczej go nie zaskakujesz. A tak ogólnie? Zaskakujesz go czymś? Brakiem wrażliwości na piękno tego świata. Wojtek zwiedził niemal cały i na początku naszej znajomości mówił często, że chciałby mi pokazać Paryż, Nowy Jork, Londyn czy Alaskę. Szybko jednak zorientował się, że nie warto, bo mnie by to nie ruszyło. Zaskakuję go również całkowitą nieznajomością geografii, jak spytam go raptem: Gdzie jest Korea? Czy to jest daleko, czy blisko? Jemu się w głowie nie mieści, że można tego nie wiedzieć. A jednakowoż można! [W czasach, kiedy przeciętny Polak zarabiał miesięcznie równowartość dwudziestu dolarów, Wojciech Karolak zaproponował Marii Czubaszek, że da jej pięćdziesiąt za odręczne narysowanie mapy świata. Na szczęście udało się odnaleźć ten dokument publikujemy poniżej - uciesz. AA].

Podejrzewam, że dla Wojtka zaskakujące jest to, że ja z wiekiem nie zdobywam nowych informacji, tylko tracę stare. Komputer mam zapchany, ale ze swojej pamięci, z tej tutaj nad szyją, szybko potrafię dużo wyrzucić. Ty nigdy jeszcze nie żyłeś tak długo jak ja, to nie wiesz, jak dużo w takiej głowie przez te lata nazbierałoby się niepotrzebnych rzeczy. Ja je sobie szybko z głowy usuwam. Co jest bliżej: Korea czy Kazimierz nad Wisłą? I tu się zdziwisz. Bo to akurat wiem. Kazimierz to jedno z niewielu miejsc, w których dawno, dawno temu, kiedy byłam młoda, bywałam. Teraz jeżdżę trochę więcej - na festiwale kabaretowe, gdzie jestem jurorką, i na spotkania autorskie do bibliotek. W ostatnich latach nadrobiłam zaległości - byłam w Bogatyni, Piotrkowie, Ostrołęce, Gdańsku, Lidzbarku, Gorzowie. Ale kiedyś prawie nigdzie nie jeździłam. A już na pewno nie po to, żeby odpoczywać, wdychać świeże powietrze. I raz namówili mnie znajomi, żebyśmy pojechali do Domu Prasy w Kazimierzu. Byłam tam przez tydzień, ale tylko raz na rynku. Nie - dwa razy. Drugi w dniu wyjazdu - w piekarni na rynku kupiłam koguta, który wisiał potem na ścianie w domu przez osiem lat. Dopóki nie przyszli kiedyś do mnie koledzy z ”ITR-u” i ponieważ nie było pieczywa, Jurek Markuszewski go zjadł. Ośmioletniego koguta z ciasta. Dom Prasy jest na uboczu. Cudowny basenik, barek, wkoło same jary i wąwozy. Jeździliśmy tam później z Wojtkiem. Może z dwadzieścia razy. Zazwyczaj na dwa, trzy dni,

rzadziej na dłużej. Fajni ludzie przyjeżdżali. Głównie dziennikarze, ale nie tylko. Bywali na przykład Marek Piwowski i Andrzej Strzelecki. Wieczory w barku, potem ciąg dalszy w pokojach. Pewnego dnia kolega wyszedł po szklanki. Nie wrócił. Szukaliśmy go po tych jarach i wąwozach. Nazajutrz zgłosiliśmy jego zniknięcie recepcjonistce. A ona, niechętnie, ale zadzwoniła na milicję. Wrócił po tygodniu. Okazało się, że mieszkał u tej recepcjonistki. Poszedł do niej po szklanki i jakoś tak się zgadało, że tydzień mu zeszło. Wesoło było! Kierownik Domu Prasy miał piękną sukę - dożycę. Piękna suka dożyca miała cieczkę. Z całego Kazimierza zbiegały się do nas na górę wszystkie kundelki. Wszystkie identyczne, na grubych, szerokich łapach, z zakręconymi ogonkami. Mówiliśmy z Wojtkiem, że to „owczarki kazimierzowskie”. Żal było patrzeć, jak te bidule próbowały podskoczyć do pięknej dożycy pana kierownika. Wykopaliśmy więc cztery dołki, żeby mogła sobie w nich stanąć i zniżyć się do ich poziomu. Chcieliśmy trochę „podrasować” miejscowe „owczarki”. Niestety. W najważniejszym momencie pojawił się pan kierownik i nic z tego nie wyszło. Jego to nie śmieszyło, nas bardzo. A dzisiaj? Czym się rozśmieszacie? Chodzicie po osiedlu i kopiecie dołki dla zbyt wysokich suk? Nie, to była jednorazowa pomoc. A co do rozśmieszania - kiedyś, kiedy jeszcze często wybuchały awantury, Wojtek miał taką świnkę, która grała na perkusji. No co się śmiejesz? Mogłam być najbardziej wkurzona, a jak on w czasie awantury nakręcił świnkę, od razu mi przechodziło. Potem zaczęło mnie to wkurzać. Że tak mnie to potrafi rozbawić, że przez coś tak głupiego cała złość mi mija. Schowałam gdzieś świnkę i Wojtek musiał kombinować, czym innym mnie dobruchać. „Dobruchanie” to czas niedokonany udobruchania. Zanim ktoś się udobrucha, musi być przez kogoś dobruchany. Nie rozśmieszy mnie żartem, bo poczucie humoru mamy zupełnie różne. Jego na przykład bardzo śmieszą dowcipy rysunkowe. Mnie w ogóle. Musi mi kilka razy tłumaczyć, co w tym jest zabawnego. Czasem powie coś żartem i czeka na reakcję, a ja nic. Teraz, na wszelki wypadek, kiedy zaczyna coś mówić, a ja czuję, że to ma być dowcip, zaczynam rechotać w połowie opowieści, żeby myślał, że rozumiem. Niestety często zaczynam też rechotać wtedy, kiedy mówi coś poważnie. Nie zawsze trafiam.

NIE DOSYĆ (grali: Irena Kwiatkowska i Marian Kociniak, „Ilustrowany Magazyn Autorów” - odc. 50 z 28 lutego 1975)

(Kawiarnia. On siedzi przy stoliku, ona wbiega zdyszana). - Dzień dobry. Przepraszam, że się spóźniłam, ale miałam niesamowitą przygodę... - Co takiego? - Wyobraź sobie... Zamówiłeś coś? - To co zawsze - kawę i ciastko ptyś. - Och, mówiłam ci, że ptysie nie tylko mają mnóstwo kalorii, ale są do tego tuczące!!! - Wiem, ale zawsze je jesz. - Bo zawsze je zamawiasz. - Gdybym wiedział, że ich nie lubisz, nie zamawiałbym. - Ale gdybyś ich nie zamawiał, nie jadłabym ich nigdy. A gdybym ich nigdy nie jadła, to skąd mogłabym wiedzieć, że je lubię? Zastanów się... Ale nieważne. No więc posłuchaj, co mi się przydarzyło. - No właśnie. - Niesamowita historia. Film można by nakręcić. Masz kamerę? - Przy sobie nie. - Ale w domu masz? - W domu też nie, ale opowiadaj. - Przecież cały czas opowiadam! No więc, szykuję się właśnie do wyjścia, żeby spotkać się z tobą, kiedy zadzwonił telefon. Podniosłam więc słuchawkę i mówię: „Słucham”. Taki już mam zwyczaj. Mam to po dziadku. - Co? - To, że kiedy odbieram telefon, zawsze mówię „Słucham”! - Prawie wszyscy tak mówią. - Widocznie mają swój cel. Ale, proszę cię, nie przerywaj! Więc podnoszę słuchawkę, mówię „Słucham”, na to jakiś głos męski... - Przepraszam, po czym poznałaś, że męski? - Po tym, że na pewno należał do mężczyzny. Niewykluczone nawet, że do kolejarza. - Dlaczego?

- Bo wielu mężczyzn jest kolejarzami, nieprawdaż? Więc skoro ten głos, męski zresztą, należał do mężczyzny, to niewykluczone, że do kolejarza... Ale nie przerywaj mi!!! Na czym to ja...? - Męski głos powiedział... - Nic właśnie! O to chodzi, że nie powiedział ani jednego słowa. - Jak to? - Po prostu, milczał jak zaklęty. W słuchawce była absolutna cisza. - Dziwne. Chwileczkę... Ale skoro w słuchawce była absolutna cisza, to skąd wiesz, jaki to był głos? - Ten, który milczał? - Tak. No skąd wiesz, do kogo należał? - Jak to skąd? Skoro był męski, to na pewno należał do mężczyzny, a skoro do mężczyzny, to niewykluczone, że do kolejarza, przecież ci tłumaczyłam! - Poczekaj, Leontyno! Jeżeli w słuchawce nikt się nie odezwał, to nie słyszałaś żadnego głosu. A skoro nie słyszałaś, to skąd wiesz, że to był głos męski? - Stąd, że należał do mężczyzny!!! Niewykluczone, że do kolejarza!!! A słyszałeś, żeby kolejarz miał kobiecy głos? No... chyba że byłby kobietą. Ten mężczyzna nie był kobietą. No więc musiał mieć męski głos, nie rozumiesz tego? - Nie. - Dlaczego ja zawsze muszę wszystko rozumieć, a ty nie możesz zrozumieć najprostszych rzeczy?!? - Posłuchaj, nie denerwuj się... - Ale ja jestem zupełnie spokojna!!! Tylko staram się nie okazywać tego... No więc o co ci właściwie chodzi?! - O to, że skoro w słuchawce była cisza, to nie słyszałaś żadnego głosu. - Czy ja jestem Joanna d’Arc, żebym musiała słyszeć jakieś głosy?! Naprawdę, nie rozumiem, o co ci chodzi! - O to, że nie słysząc żadnego głosu, nie mogłaś wiedzieć, jaki to był głos. Męski czy kobiecy... - Gerwazy!!! Jestem zupełnie spokojna, ale za chwilę się zabiję! Ile razy mam ci powtarzać, że głos na pewno był męski, bo należał do mężczyzny! Niewykluczone, że do kolejarza!!! - W porządku. I co dalej? - No więc, głos męski uparcie milczał... Powtórzyłam więc „Słucham”...

- I co? - Cisza. - „Halo - zawołałam. - Kto mówi?”. - Przecież nikt nie mówił. - No właśnie. „Halo - poprawiłam się więc. - Kto dzwoni?”. - I co? - I wtedy usłyszałam głos kobiecy: „Tu Joanna, zastałam Tomka?”. - Nie rozumiem... Przecież mówiłaś, że to był głos męski... - Tak, bo na pewno należał do mężczyzny, niewykluczone, że do kolejarza. A później odezwał się w słuchawce głos kobiecy... Czy to nie dziwne? - Czy ja wiem? Ale może... Może po prostu pomyliłaś się? Może ten głos, który początkowo milczał, nie należał do mężczyzny? - Skoro był męski, to na pewno należał do mężczyzny! - Ale skoro nie słyszałaś głosu, to nie wiesz, czy to był głos. Czy to był na pewno mężczyzna. - Gerwazy! To twoim zdaniem mężczyznę można poznać tylko po głosie? Boże! Czy nie dosyć, że jesteś głupi, to jeszcze idiota?!!!

V Czymś jeszcze się różnicie? Wszystkim innym. Ja na przykład nie mam zwyczaju przejmować się rzeczami, na które nie mam wpływu. On siedzi przed telewizorem i narzeka. Wtedy ja wpadam w złość i mówię mu: „To idź się przykuj! Idź protestuj!”. Nie idzie... Tylko, żeby cię uspokoić, wyjmuje świnkę grającą na akordeonie... Na perkusji! Co byłoby śmiesznego, gdyby grała na akordeonie?!? A w ogóle to mówiłam, że gdzieś tę świnkę schowałam, tylko nie pamiętam gdzie. No więc nie nakręca jej, tylko sam się coraz bardziej nakręca. Wojtek jest potwornym pesymistą. Choć sam uważa, że jest realistą. Akurat! Z jego przekonaniem, że jak coś się może nie udać, to się na pewno nie uda. Kracze. I parę razy wykrakał. To jest różnica? Czyli ty jesteś optymistką? Jeżeli, to przez rozum. Żeby przełamać jego pesymizm. Bo dwie silnie dorosłe osoby, które siedzą i narzekają, i boją się, że skończą pod mostem, bo nie starczy im na czynsz, to już by było za dużo. Ale to, że tak czarno wszystkiego nie widzę, to chyba nie jest jeszcze optymizm. Raczej wiara (nie do końca uzasadniona), że jakoś to będzie, bo zawsze musi jakoś być. Nawet pod mostem. I że może się pod nim wyląduje, ale nie pod najgorszym? Że nie będzie przeciekał? Chociażby. Tak czy inaczej nauczyłam się, żeby niepotrzebnie nie mówić Wojtkowi o przykrych sprawach. Bo to niczego nie zmieni, może tylko pogorszyć sytuację. Kiedyś dla Warszawskiego Ośrodka Telewizyjnego pisałam tak zwane Buły. Byli: pani Buła i pan Buła - lalki, które komentowały aktualne wydarzenia. To było nadawane na żywo, codziennie oprócz sobót i niedziel, o siódmej rano. W telewizji, ze świeżo napisanymi tekstami, musiałam być za dwadzieścia szósta. Strasznie męczące, ale nieźle płatne. Poza tym miało tak zwaną oglądalność, a ekipa realizacyjna była wyjątkowo sympatyczna. Tak było przez dwa lata. Aż tu pewnego dnia przyjeżdżam, a któryś z operatorów mówi: „Pani Mario, nikt pani nie zawiadomił? Programu już nie ma”. Okazało się, że nowy dyrektor z dnia na dzień wyrzucił wszystko, co wprowadził poprzedni. Nawet nie oglądając „Buł”. A ”Buły” były wtedy naszym głównym źródłem utrzymania. Nie wiedziałam, jak mam Wojtkowi powiedzieć, że straciłam tę pracę. Wyobraź sobie, że ja przez dwa tygodnie jeszcze wychodziłam rano z domu, żeby myślał, że jadę do telewizji. Wiedziałam, że on tego nie ogląda, ale wie, że rano mam nagranie. Chodziłam więc godzinę po mieście, bo przecież o tej porze nie bardzo było

co ze sobą zrobić. A co do różnic między nami, to może jeszcze to, że Wojtek lubi wspominać, zwłaszcza czasy młodości, a ja nie. Było, minęło, nie ma do czego wracać. Dlatego, szczerze mówiąc, ta rozmowa jest dla mnie trudna. Staram się, grzebię w pamięci i boję się, że naprawdę było inaczej. Z drugiej strony się pocieszam, że prawda bywa na ogół nudna. Jest jeszcze coś, co was z Wojtkiem różni? Wąsy. Żeby nie było wątpliwości, on ma, ja nie. Chociaż, z wiekiem, taki dyskretny zaczyna mi się sypać. Ale depiluję. A on tylko przystrzyga. Poza tym jest infantylny, a. Możesz mieć proces o oszczerstwo. Masz dowody na jego infantylizm? Na przykład zamiłowanie do gadżetów. Aparat, kamera, komputer duży, komputer mały. Zabaweczki. Jak dziecko. Jak dziecko potrafi się też przy czymś uprzeć. Może nie tak, że rzuci się na podłogę i zacznie walić nóżkami, bo chce lizaka, ale jak sobie wymyśli, że chce jakieś specjalne okulary albo koszulkę, potrafi siedzieć trzy dni w Internecie, żeby to znaleźć i zamówić. A w sprawach zawodowych nie ma takiego uporu. Jak coś nie idzie jak po maśle, odpuszcza. Zresztą lekarz, który prowadził Wojtka w terapii antyalkoholowej, sam użył określenia „typ infantylny”. Że to podobno ma wielu mężczyzn. Jak się ma czegoś wyrzec, jak ma z czegoś zrezygnować (na przykład z alkoholu), to musi mieć coś zamiast. A Wojtek raczej nie rzuci się w łowienie ryb ani uprawianie sportu. Rzuciło go w Internet i elektroniczne zabawki. Jednej ze swoich rozmówczyń zadałaś kiedyś pytanie: „Do czego kobiecie potrzebny jest mężczyzna?”. No to do czego? Kilka lat temu, w telewizji, Zenon Laskowik złożył Polakom życzenia, które szalenie mi się spodobały. Życzył wszystkim zdrowia, szczęścia, pieniędzy i żeby jeszcze zawsze mieli jakiś powód do narzekania. I mnie się wydaje, że właśnie do tego kobiecie potrzebny jest mężczyzna. Żeby miała na kogo ponarzekać. We wszystkich innych sprawach da sobie radę. Zarabiać może sama, nie musi liczyć na utrzymanie przez faceta, dziecko może mieć przez in vitro, jak ma ochotę, to może skorzystać z płatnej miłości - zadzwonić i przyjedzie jakiś taki pan. Ale męża warto mieć, żeby było na kogo ponarzekać. Co zresztą chyba trochę widać w tym, co ja mówię na temat Wojtka?

AUTORZY „IMA” PRZEDSTAWIAJĄ MARIĘ CZUBASZEK (rok 1975) - WOJCIECH KAROLAK: Wpływ Marii Czubaszek na kształtowanie się kultury muzycznej jest ogromny. Zamiłowania i zdolności w tym kierunku przejawiała już od najwcześniejszych lat po uzyskaniu dyplomu magisterskiego. Będąc z urodzenia i - co ważniejsze - z wyboru duchowego stuprocentową warszawianką, tu właśnie, na równinach mazowieckich, rozwinęła najszerzej skrzydła swej twórczości. W tej sytuacji zrozumiały jest fakt, iż działalność zagraniczna pani Marii ma charakter marginalny, a jej wpływ na życie muzyczne za granicą jest raczej niewielki: kilkanaście mszy beatowych, zapomnianych jeszcze przed ich ukończeniem, coraz rzadziej już wykonywanych w prowincjonalnych kościółkach północnej Szwajcarii. Do bardziej znanych zaliczylibyśmy jedynie Sankt Gallen i Kaczorville, natomiast Niederschlumpfli, Oberschlumpfli czy Schweinpferdenmitsauerkrautdazu to nazwy dziś już przeciętnemu melomanowi nic niemówiące. Miejscowa ludność składa się z tubylców, którzy będąc urodzonymi autochtonami, odziedziczyli po swych przodkach zamiłowanie do tradycji. Poza tym zajmują się pilnowaniem dobytku. Na zainteresowania kulturalne nie ma więc czasu. Hymn wysp Hula-Gula „Sprawa ogólnie znana” to jakby jaśniejszy moment w działalności muzycznej Marii Czubaszek. Trzeba sobie jednak zdać sprawę z faktu, iż nie przyjął się nigdzie poza wyspami. W ogóle większość propozycji twórczych pani Marii trafiła za granicą na niesprzyjający grunt. Ich autorka posługuje się specyficznie polskim językiem, ciągle jeszcze za mało w świecie spopularyzowanym. Bezkompromisowość i potrzeba wyjścia naprzód nawet mało wyrobionemu odbiorcy muzyki to chyba najbardziej charakterystyczne cechy zagadkowej i pełnej konsekwencji osobowości Marii Czubaszek. Nie zabiega o tanią popularność i splendor roziskrzonej światłem kinkietów sali koncertowej. Pod pseudonimem artystycznym „M7” (to jej ulubiona cyfra) dokonuje adaptacji wielu znanych melodii ludowych, w czym znajduje licznych naśladowców. Pisze piosenki do poetyckich tekstów Stefana Friedmanna i Zygmunta Leśmiana. Ostatnio zajmuje się również muzyką jazzową. Jej osiągnięcia w tej dziedzinie charakteryzuje całkowity brak akordu G7, pełen swing i intelektualny umiar. Kierując się uzasadnioną rezerwą w stosunku do artystycznie podejrzanych nowalijek, odrzuca ostatnio styl retro. „Nigdy nie zostanę awangardzistką” - powie potem podczas jednej z naszych niekończących się rozmów o sztuce i samym życiu. Patrząc na nią wtedy, pomyślałem, że nie pozwoliłby jej na to jej nonkonformizm. Pomyślałem jeszcze, że Maria

Czubaszek jest jednak przede wszystkim... kobietą. Ale jej wkład w kształtowanie się kultury muzycznej jest ogromny!

VI Pasuje do was określenie „małżeństwo artystyczne”? Niektórzy uważają, że już samo „małżeństwo” do nas nie pasuje. Byliśmy już na pewno dwadzieścia lat po ślubie, kiedy pani recepcjonistka pracująca w sąsiednim domu bardzo przejęta opowiedziała portierce z naszego, że „ta Czubaszek chyba coś kręci z tym Karolakiem”. Nie brała pod uwagę tego, że możemy być małżeństwem. Raczej wyglądało jej to na „kręcenie”. A jeśli idzie o ”małżeństwo artystyczne”, to pasuje do nas w połowie. Bo tylko Wojtek jest prawdziwym artystą. Komponuje, gra, świetnie rysuje... Ty umiesz rysować? Parówkę pewnie bym narysowała. A znasz się na malarstwie? Coś w takiej sztuce cię pociąga? Nic! Zaraz, mówiłaś mi kiedyś o Beksińskim. O, tak! Jedyny Beksiński! Ale też się na jego twórczości nie znam. Widziałam parę obrazów. Szalenie mi odpowiada ich klimat. Bardziej interesuje mnie autor jako postać. Postać mroczna, bo jeżeli ktoś tak malował, to musiało być w nim coś mrocznego. Czytałam wszystkie wywiady z nim. Pamiętam, jak powiedział coś, pod czym też bym się podpisała. Że las bardzo by mu się podobał, gdyby tylko wyciąć drzewa i wszystko wyasfaltować. Świetny facet! Bo na przykład takie „Słoneczniki” van Gogha... Że takie radosne, żółciutkie... Bardzo lubię żółty kolor, ale akurat coś takiego to każdy mógłby namalować, jak by się zaparł. To znaczy każdy, kto zna podstawy techniki i w szkole nauczył się, że kwiatki to się tak maluje. Natomiast do namalowania czegoś takiego, jak malował Beksiński, nie wystarczy tylko znajomość warsztatu. A Wojtek się zna na malarstwie. Więc to on jest u nas artystą. Ja nie mam artystycznej duszy. Ja tylko piszę głupoty. Kiedy podczas spotkań autorskich pytają mnie, co mam teraz „na warsztacie”, to biorąc pod uwagę, że ostatnio moim warsztatem jest komputer, odpowiadam, że na warsztacie mam popiół i psią sierść. A na pytanie, skąd czerpię natchnienie, co mnie pcha do pisania, mówię, że konkretne zamówienie i niezapłacony rachunek. Ja nie lubię pisać, ale w związku z tym, że nic innego nie potrafię, to piszę. Nie żyję, żeby pracować, tylko pracuję, żeby żyć. Piszesz w nocy? W dzień? Na leżąco? Na stojąco? W absolutnej ciszy czy na przykład tylko przy włączonej wiertarce? Przy włączonym radiu. Nie lubię ciszy, więc zawsze sobie cicho szemrze radio. Mam

podzielną uwagę i umiejętność szukania pretekstu, żeby chociaż na chwilę przestać pisać. Więc jak tylko w radiu jest coś ciekawego, to robię głośniej i odrywam się od pracy. Pytałam parę osób o to, jak piszą, bo to ciekawe. Na przykład Katarzyna Grochola powiedziała mi, że zaczyna od końca, od wymyślenia ostatniego zdania, do którego dobudowuje resztę historii. Dla mnie najważniejszy jest początek, tak jak pierwsze wrażenie, kiedy się kogoś zobaczy. Do tego pierwszego zdania wymyślam ciąg dalszy. I dopóki nie wiem, do czego ta historia prowadzi, dopóki sama nie znam zakończenia, pisze mi się dobrze. Dlatego, moim zdaniem, mam znacznie lepsze początki niż końce tekstów. Bo jak już wiem, jak to się skończy, zaczyna mnie nudzić i szybko zmierzam do końca. Za szybko czasem. Nie lubię pisać do rymu. Nie cierpię pisać piosenek. Ale wystarczy spojrzeć na tytuły, żeby stwierdzić, że potrafisz: „Moim jest serce twe”, jako odpowiedź na „Twoim jest serce me” Lehara, „Ty, albo nigdy”, „Kaliskie tango” jako swojska wersja „Paryskiego tanga”. Gdyby powstały wcześniej, śpiewałaby je Ordonka, a gdyby jeszcze wcześniej - byłabyś gwiazdą wśród piszących libretta operetek. To moje? No widzisz, jakie głupoty! Uważam, że inni napisali takie piękne, że ja nie powinnam. Najpiękniejszą piosenką świata jest „The Man I love” Gershwina. Zmuszałam Wojtka, żeby mi to grał na organach Hammonda. I ”za narzeczeństwa” grywał. Uwielbiam wszystkie

„Też na Jazdowie. A pod to okno przychodził taki ekshibicjonista, którego dopiero kiedyś Janek Pietrzak przestraszył”

W radiu na Myśliwieckiej. „Wtedy można było z papieroskiem” piosenki Agnieszki Osieckiej. I Jonasza Kofty. Niedawno, po latach, usłyszałam jego tekst „Popołudnie”: Dobry wieczór, pewnie dziwisz się, kochanie, Że mnie widzisz tu samego w takim stanie. Co ma znaczyć ten jarzębiak, Ten popiół na dywanie? Usiłuję się pogłębiać, A w ten sposób jest najtaniej... To są piosenki! A te moje? No, może z kilku jestem zadowolona. „Wyszłam za mąż, zaraz wracam”, „Rycz, mała, rycz, płacz maleńka płacz, masz to u mnie od dziś”. Co do tej drugiej, śpiewanej przez grupę VOX, mało kto wie, że to ja napisałam. Natomiast często przypisywano mi cudze piosenki. Zwłaszcza te, które śpiewała Ewa Bem. Napisaliśmy z Wojtkiem parę piosenek dla Ewy i w pewnym momencie ludzie myśleli, że wszystko, co śpiewa Ewa Bem, to piosenki Karolaka i Czubaszek.

W czasie pisania siedzę. Na podłodze. Po turecku. To znaczy od pewnego czasu na poduszeczce, którą podarowała mi mama, żebym wilka nie dostała. Oparta o tapczan, na którym wyleguje się pies. Nie mam biurka, bo jak siedzę tak, że mi nogi dyndają, to nic mi do głowy nie przychodzi. Mam taki niski stoliczek, na nim komputer. A kiedyś maszyna do pisania. Piszę jednym palcem, „metodą dzięcioła”, zawsze jest wielka radość, kiedy znajdę tę właściwą literę. I wtedy jeszcze mocniej uderzam w klawisz. Sąsiad, który miał sypialnię dokładnie pod moim pokojem, błagał, żebym jakoś ciszej stukała, albo bardziej rytmicznie przynajmniej, żeby się dało spać. A jak ja mam stukać rytmicznie, jak nieraz dłużej szukam jakiejś litery? Ale dla wyciszenia pod maszynę położyłam dywanik. Pomogło? Nie wiem, bo się wyprowadził. Czyli nie pomogło. Myślisz? A dlaczego się wyprowadził? Bo chciał wykupić mieszkanie na własność, a w naszym domu nie można. To nie. On też tak powiedział. „Jak nie, to nie!”. I się wyprowadził. Ale nie, jak myślałem, z powodu twojego stukania. Też wymyśliłeś! A zgadnij co ja wymyśliłam, kiedy stuknęła mi siedemdziesiątka? Że ty stukniesz siedemdziesiątce? Jak to? No po prostu - podejdziesz na ulicy do jakiejś siedemdziesiątki i jej stukniesz. Nie biję się na ulicy. A w pomieszczeniach? Zdarzyło się. Opowiedz. To intrygujące. No na przykład kiedyś musiałam przyłożyć jakiemuś facetowi w obronie Wieśka Dymnego, który chciał mnie bronić, ale nie miał siły. Mów! Mów! Dobrze się zaczyna. Dymnego poznałam dzięki Wojtkowi. I jeszcze parę osób z Piwnicy pod Baranami. Piotra Skrzyneckiego, Krzysztofa Litwina. Ale najbardziej przypadliśmy sobie do gustu z Dymnym. Nigdy nie widziałam go na scenie, ale bardzo polubiłam prywatnie. Któregoś dnia przyjechał do Warszawy, następnego miał jechać do Wrocławia na plan filmu. Wiem, że jakoś załatwił mu tę rolę Jurek Markuszewski. Wiesiek wpadł do nas, do tej „ITR-owej”

grupy, po czym spośród panów z ”ITR-u” wybrał mnie na kompana dalszej części wieczoru. Może dlatego, że byłam najmniej panem, a może ze względu na przyjaźń z Karolakiem. W każdym razie traktował mnie jak dobrą znajomą. Wyszliśmy z Myśliwieckiej, poszliśmy do restauracji hotelu Warszawa. Trochę się bałam, bo słyszałam, że w Wieśku po wódce odzywa się natura prawdziwego górala. Że bywa zaczepny. A miał już trochę wypite, kiedy przyszedł do nas do radia. W każdym razie weszliśmy do restauracji, jeszcze coś wypiliśmy i jak to w takich lokalach bywa, trzech podchmielonych facetów zaczyna coś do mnie bełkotać. Wiesiek się wkurzył, rzucił się do nich, ale był już tak „chwiejny”, że dostał od któregoś. Nie mogłam zostawić przyjaciela w potrzebie. Ja przyłożyłam któremuś! Obroniłam Dymnego!

Rysunek, pamiątka po Dymnym To ty jesteś damski bokser. Raczej męska bokserka! Faceta biłam! Ale ja byłam po stronie dobra. I później też byłam dobra, i Wieśka nie zostawiłam bez pomocy. Mieszkałam tuż obok, na

Świętokrzyskiej. Zaprowadziłam go do domu, odstąpiłam łóżko, położyłam spać. A ja tradycyjnie na „skrętka fotelowego”. Wiedziałam, że rano ma jechać do Wrocławia. Obudziłam, ocuciłam. To znaczy całkiem obudzony i ocucony chyba nie był, bo kiedy szedł do łazienki, zatrzymał się przed wieszakami. Takimi małymi, przykręconymi do ściany, żeby można było na nich płaszcze wieszać. Patrzył na nie chwilkę, po czym zachwycony powiedział: „Jezu! Ty masz haczyki na koniki! A konika masz?”. Nie mogłam mu wytłumaczyć, że to na kurtki albo płaszcze. On mnie przekonywał, że „takie haczyki to są właśnie na koniki”. Zaparzyłam mu kawę, skoczyłam po piwo, o którym marzył, odprowadziłam na dworzec, wsadziłam do pociągu. Następnego dnia dzwoni Jurek Markuszewski z pytaniem, co się stało z Dymnym? Zniknął. Tydzień go szukali. Może w tym czasie szukał koników do haczyków? Masz po nim jakąś pamiątkę? Zostawił mi rysunek. Kiedy zwykle piszesz? Kiedy muszę. Pytam o porę. Rano, wieczorem, w nocy? Do psa Bimbra pisałam głównie w nocy. Bo najpierw byłam w redakcji, potem najczęściej w SPATiF-ie, więc to był jedyny czas na pisanie. Ale Bimber rzucał się na inne psy, więc postanowiłam wychodzić z nim wtedy, kiedy jeszcze mało innych jest na spacerze, czyli bardzo wcześnie rano. I po spacerze, gdy za wcześnie było do redakcji, zaczęłam pisać. I zobaczyłam, że to bardzo praktyczne. Napisać skoro świt co trzeba, a wieczorem móc dłużej posiedzieć w SPATiF-ie. A po nawet złapać jeszcze trochę snu. Teraz do SPATiF-u już nie chodzę, wieczory spędzam najczęściej przed telewizorem, ale trochę snu nadal lubię złapać. A co robisz, kiedy masz wszystkiego dosyć? Teraz się mówi o tym „reset”. Jak się „resetujesz”? To się też nazywa „ładowaniem akumulatorów”. Oczywiście papieros, kawa i włączony telewizor. Często nawet z wyłączonym dźwiękiem. Byle jakieś obrazki migały. Kiedy mieliśmy stary rosyjski telewizor, który się często psuł, Wojtek kupił taką świetlną kulę, w której pływały kolorowe kulki. Kiedy telewizor był w naprawie. Szłaś w kulki... A długo sypiasz? Wystarczająco. Około czterech godzin na dobę. Przysypiam wieczorem, koło dwudziestej pierwszej, tak na godzinę, dwie. Budzę się, oglądam telewizję, kawka, papieros. O drugiej wychodzę z psem, o trzeciej kładę się i wstaję koło piątej. Przecież to się nawet sprężyny w łóżku nie odkształcą! U mnie na pewno nie. Zwłaszcza że ja rzadko sypiam w łóżku.

A gdzie? Tutaj, na tym fotelu przed telewizorem. W pozycji na „skrętka”. Na dwie czy trzy godziny nie opłaca się kłaść do łóżka. Łóżko, a dokładnie kanapa, odkształca się Wojtkowi, bo on sypia dłużej. Przepraszam, to może niedyskretne pytanie - to on nie śpi razem z tobą w tym fotelu? On nie jest taki skrętny. A poważnie - spanie w jednym łóżku to koszmar! Łóżko może służyć nie tylko do spania, o czym przekonywałam się wielokrotnie, ale żeby spać razem? Wspominałam o naszym pierwszym wyjeździe z Wojtkiem do Domu Prasy w Kazimierzu. Byliśmy niedługo po ślubie, „te sprawy” były bardzo ważne, ale kiedy na miejscu okazało się, że dostaliśmy pokój z jednym dwuosobowym łóżkiem i nie można go było rozdzielić, wyjazd był zepsuty. I to nie jest tak, że na starość mi się tak porobiło, tylko zawsze tak miałam. Nawet jak bywałam w krótkich związkach, ktoś był u mnie, ja byłam u kogoś - jak było jedno łóżko, to nie zostałabym na noc.

Ale w jednym pokoju? Też niechętnie. Najlepiej, żeby były dwa. Nic tak nie dzieli jak wspólny pokój. Oprócz, rzecz jasna, łóżka. Z Czubaszkiem wynajmowaliśmy mieszkanie na Marszałkowskiej nad węgierską restauracją. To był krótki okres w naszym życiu, a może nawet można by powiedzieć w ”pożyciu”, kiedy było w miarę dobrze. Nieduże mieszkanie, umeblowane. Niestety. Był jeden tapczan. Szeroki, ale jeden. Spałam na podłodze. Czubaszek zapraszał na tapczan, ale nie dałam się namówić. Nie lubisz, jak w czasie snu ktoś ci chrapnie do uszka? Miźnie swoją owłosioną nogą o twoją wydepilowaną nóżkę?

Po pierwsze, mówiłam, że depiluję wąsik, a nie nóżki. Bo mi nie porastają. Po drugie, chrapy to u konia. A u mężczyzny nawet chrapki mnie nie kręcą. Nie znoszę tego! Wiem, że większość ludzi uważa to, co teraz mówię, za nienormalne, ale ja tak mam. Dla mnie to jest mniej więcej takie samo uczucie, jakby sobie postawić w ubikacji dwa sedesy i siadać na nich, żeby razem coś tam robić. Spanie to jest fizjologia. I nie widzę powodu, żeby się nią koniecznie dzielić z drugą osobą. Fizjologia, bo człowiek musi to robić. Wiem, bo próbowałam rzucić spanie. Wydawało mi się, że to strata czasu. I dwie noce mogę nie spać, trzeciej padam już jak nasza stara szkapa. A śpiący człowiek tylko w filmach wygląda zawsze ładnie. I ona przygląda mu się wzrokiem pełnym uwielbienia. Choćby, jak mawia mój ukochany Woody Allen, on przypominał ławicę śledzi. Albo spał „na popielniczkę”. Z otwartymi ustami. Popelina! Zwierzątka są śmieszne, jak śpią. Dlatego z psem mogę spać w jednym łóżku. Psy też chrapią. Nie wszystkie i nie głośno. Poza tym, jak mają zamknięte oczka, są wzruszające. Śpiący człowiek nie jest wzruszający. Nawet jak ma oczka? Nie przekonasz mnie, że w spaniu, ale takim prawdziwym spaniu z drugim człowiekiem, jest coś ładnego! Zresztą tak samo nie poświęcam się jedzeniu. Jem tylko dlatego, że muszę. Też próbowałam rzucić, ale wiem, że nie można całkiem. Że muszę czasem coś zjeść, żeby nie było jakichś problemów, żebym nie zasłabła. A nigdy nie zasłabłam z głodu. Właśnie może dlatego, że jestem rozsądna, że nawet jeśli jednego dnia zapomnę, to drugiego bez specjalnej ochoty, ale coś zjem. Ale żeby razem zasiadać do jedzenia? Celebrować parówki? A doszłaś już do takiego stanu, że nie dość, że nie będziesz spała z mężem w jednym łóżku, to nie pokażesz mu się rano bez makijażu? Miałam znajomą, która się chwaliła, że mąż nigdy jej nie widział niemalowanej. Zapytałam dlaczego. „Żeby - zachichotała - się nie przestraszył!”. Przyjrzałam się jej uważniej i pomyślałam, że jeżeli ona nieumalowana wygląda jeszcze gorzej, to rzeczywiście mógłby się przestraszyć. U mnie jest odwrotnie - umalowana nie wyglądam lepiej. A tak w ogóle, to nie mam okazji, żeby się pokazywać Wojtkowi rano. Bo zazwyczaj siedzi z nosem w komputerze i nie zwraca na mnie uwagi. A co do makijażu, to z przykrością muszę stwierdzić, że ja się nie potrafię malować. I bardzo tego żałuję. Dlatego lubię, jak mnie zapraszają do porannych programów telewizyjnych, bo wtedy mam przez panie charakteryzatorki zrobiony profesjonalny makijaż na cały dzień. I wtedy nawet Wojtek

czasem zauważa i pochwali. A jak się sama umaluję, to właściwie nie widać różnicy. Nie umiem. Nie chodzę w papilotach, nie nakładam na twarz maseczek. Dwa razy w życiu nałożyłam. Pies się zdziwił, jak mnie zobaczył! Wojtek pewnie też by się zdziwił. Wystarczy, że widziałam wzrok mojego psa. A skoro pies, który przecież na pewno uważa mnie za piękną osobę, tak to przeżył. Nie, tego Wojtkowi bym nie zrobiła. Natomiast zrobiłabym mu. To znaczy sobie bym zrobiła zabieg wstrzyknięcia botoksu. Mówiłaś. Wiem. Ja mogę o tym bez przerwy. Może lepiej w końcu to zrobić? Też uważasz, że powinnam? Nie! Ale skoro bez przerwy o tym mówisz. Dobra, dobra. Sama wiem, że powinnam. Bez przesady. Nie tak, żebym miała twarz gładką jak ściana, żeby piłkę można było od niej odbijać. Trochę, żeby mnie o połowę wyprostowało, żebym zamiast rowów i bruzd miała dyskretne roweczki. Zapytałaś Stefanię Grodzieńską, czy myślała kiedyś, że lepiej byłoby się urodzić później. Ty tak sobie kiedyś pomyślałaś? Mam mieszane uczucia. Czasem myślę, że w czasach kultu młodości warto byłoby być osobą młodą. Denerwują mnie moje zmarchy, chciałabym być młodsza, żeby lepiej wyglądać w telewizji. Z drugiej strony przynajmniej czymś się wyróżniam. Wszyscy młodzi i piękni, a ja wprost przeciwnie. Poza tym młodzi muszą teraz być energiczni, kreatywni i asertywni, uczyć się języków obcych, wyjeżdżać za granicę na studia albo do pracy i czynnie wypoczywać. W sumie nie zazdroszczę im. Wszystko to chyba potwornie męczące. Nawet wypoczynek. A ja „całkiem spokojnie wypiję szóstą kawę”, jak w piosence. Jak w piosence, to trzecią. Trzecią to ja wypijam rano, kiedy siadam do pisania. Drugą po przyjściu z psem ze spaceru, a pierwszą zaraz po przebudzeniu, przed wyjściem na spacer. Żeby na pusty żołądek nie palić. Młodość musi się wyszumieć, starość wypalić. Chociaż za czasów mojej młodości jedno drugiemu nie przeszkadzało. Można się było i wyszumieć, i wypalić. Palenie nikomu nie przeszkadzało. A teraz wszystkim. Zwłaszcza młodym. A ”wyszumiają się” też nie wszyscy. W domu, w którym mieszkamy, była do niedawna jakaś firma. Sami młodzi faceci. Może wojsko? Nie, doradztwo finansowe. Ale wszyscy faceci w jednakowych „mundurkach”.

Ciemne garniturki, białe koszulki, krawaty. Spotykałam ich często w pobliskich delikatesach. Wszyscy kupowali dietetyczne twarożki, suche pieczywo w paczkach i colę light. Nigdy żadnego alkoholu. Nawet piwa. Słyszałam ich rozmowy. Oni nigdy nie rozmawiali o dziewczynach. To na pewno nie wojsko... Przecież mówiłam. Nie rozmawiali też o sporcie, telewizji czy polityce. Tylko o finansach, tylko o sprawach zawodowych. Żadne głupoty ich nie interesowały. Nie miałabym z nimi o czym rozmawiać. Gdybym teraz była młoda, w życiu bym się nie związała z żadnym z nich. Chyba żeby był Zającem i kupił ci buty. A co z dziewczynami? Tym bardziej bym się nie związała. Choć nic nie mam przeciw takim związkom. Zwłaszcza kiedy widzi się takich facetów, jak tych w moim domu. Ale ja nie o tym. Jak widzisz dzisiejsze dziewczyny? Ładne, że aż przykro patrzeć. A te najładniejsze też pochłonięte. Pracą albo poszukiwaniem bogatego sponsora. A za twoich czasów? Praca tak nie pochłaniała, a sponsoring nie był tak poszukiwany. Podejrzewam, że choćby dlatego, że bogatych było mniej. Za to ciekawych ludzi było chyba więcej. Waligórski napisał: „Pokrak wprawdzie mieliśmy od metra, ale za to - co pokraka, to charakter”. To prawda. Najbardziej brakuje mi teraz ludzi, o których mówi się, że to „postać”. Takich, których wszyscy znają, którzy są oryginalni, niezwykli. Takich jak Iredyński, Minkiewicz czy wciąż jeszcze Głowacki. Kiedy czytam o fantazji dzisiejszych młodych, o tym, że ktoś pokazał gdzieś gołą pupę, to mi to nie imponuje. Może dlatego, że jestem już stara i nie takie rzeczy już widziałam? Czym się kiedyś szpanowało? Piło się wódkę z Minkiewiczem. Nosiło się pod pachą „Ulissesa”. Nie żeby zaraz czytać. Pod pachą niewygodnie się czyta. Właśnie. Na szczęście wystarczyło nosić. Ty przeczytałaś? Nie uwierzysz, ale jednym tchem. Całego? Od deski do deski? Od deski do jakiejś dwudziestej strony.

Aaa! To może o tobie było w piosence Jacka Janczarskiego i Adama Kreczmara: „Czemu cię nie nęci DESA i pociągu stukot kół? Czemu rzucasz »Ulissesa«, przeczytawszy strony pół?”. To nie o mnie. Przeczytałam całe dwadzieścia stron. [DESA - państwowe przedsiębiorstwo handlujące antykami i dziełami sztuki - wytł. AA]. W wydanej niedawno biografii Marilyn Monroe jest takie zdjęcie, kiedy czyta książkę. „Ulissesa”. Na Long Island. W stroju kąpielowym. Ja te dwadzieścia stron przeczytałam na Ścianie Wschodniej. Chyba w stroju wieczorowym. A raczej nocnym. Niewykluczone, że w bawełnianej koszulce w zajączki. To też był szpan. Może w Polsce. Nie zauważyłem w tej biografii zdjęcia Marilyn w bawełnianej koszulce w zajączki... A co do szpanowania - można było również zaimponować, opowiadając, że było się na premierze w STS-ie. Albo tak między wierszami napomknąć, że się zna Iredyńskiego, Cybulskiego, Głowackiego, Minkiewicza, Koftę, Dobrowolskiego, Młynarskiego, Kreczmara, Przyborę, Wasowskiego, Kwiatkowską, Pokorę, Łazukę. To robiło wrażenie. Ja znałam. Całych? Niektórych całych, niektórych fragmentami. Większość poznałam w radiu. Większość z tej większości jeszcze w Biurze Reklamy na Kopernika 34, do którego trafiłam na czwartym roku studiów. Studiami byłam już znudzona, więc kiedy pojawił się u nas na wydziale spiker radiowy Kazimierz Adamowski i powiedział, że szuka chętnych do pracy w biurze reklam, w którym ze względów prawnych nie mogą pracować prawdziwi dziennikarze, nie wahałam się ani chwili. Redakcja reklamy zajmowała się wymyślaniem sloganów reklamowych typu „Najlepsza do prania pralka Frania”, albo „Chcesz mieć motor, to sobie kup”. I opiekowała się nadawanym raz w tygodniu „Kabarecikiem Reklamowym”. Przydzielono mnie do pomocy technicznej. „Świeży wciąż, co tydzień nowy, Kabarecik Reklamowy” reżyserował Jurek Dobrowolski. Nagrywało się go popołudniami, po godzinach pracy biurowej, nieraz do późnego wieczora. Nikomu nie chciało się zostawać, więc oddelegowali najmłodszą. Wiem, że trudno w to uwierzyć, ale ja naprawdę byłam kiedyś najmłodsza. Zaczęłam od przynoszenia kawy i kanapek. Potem przepisywałam teksty i nanosiłam jakieś drobne poprawki. „Kabarecik” to było przedziwne zjawisko. Były skecze, piosenki, ale często słuchacz nie miał pojęcia, że to jest reklama. A zleceniodawcy za to płacili. Teraz to pewnie by się

nazywało kabarecikiem kryptoreklamowym. Albo antyreklamowym. Na przykład szło kryminalne słuchowisko, w którego końcowym fragmencie inspektor szukał kogoś, kto kogoś innego przejechał motorem. I kto się mógł domyślić, że to reklama motoru? Albo bohaterka mojego słuchowiska skarżyła się, że znowu ją się zmusza do jedzenia ryby. To była reklama ryby. Autorzy - Przybora, Minkiewicz, Marianowicz, Potemkowski, Osęka - wywalczyli sobie, że nie musieli używać nazw produktów. No bo jak Przybora miał napisać piosenkę o magnetofonie „ZK ileś tam”? Zresztą nazwy nie były konieczne, bo jak ktoś sobie wymarzył magnetofon, to i tak mógł kupić tylko taki, jaki był w sprzedaży, a był tylko jeden. Często, zwłaszcza Przybora i Minkiewicz, robili sobie żarty z tego reklamowania. Kiedyś ktoś wymyślił, żeby zareklamować buty. To głupie, bo przecież jak tylko buty pojawiały się w sklepach, to ludzie kupowali co popadło, nie zawsze zwracając uwagę nawet na rozmiar. Janusz Minkiewicz napisał „O nowym to bucie piosenka” na melodię „O Nowej to Hucie piosenka...”. Ostro zareagował cenzor. Bo to żarty z pieśni masowej. Jak jakiś państwowy potentat rybny zamówił reklamę makreli, Jeremi Przybora (albo Minkiewicz, nie pamiętam który) na melodię „To ostatnia niedziela” napisał „To ostatnia makrela”. W tym przypadku zleceniodawca miał wątpliwości, które ja musiałam rozwiewać. Pamiętam rozmowę telefoniczną z jakąś pracownicą państwowego potentata rybnego. „Czy to tak wypada, żeby piosenką samobójców zachęcać do kupowania makreli?”. „Ależ oczywiście, przecież każdy poleci i kupi makrelę, jak usłyszy tę piosenkę”. Łatwo się dawali przekonać. [Z cyklu „Rękopis znaleziony w tapczanie” piosenka reklamująca „Płynny Owoc” napisana przez Janusza Minkiewicza 16 czerwca 1969. Oto część rękopisu i fragmenty tekstu.].

Zanurzona sonda W społeczeństwo stwierdza, że Każdy mnie pożąda, Każdy chciałby tylko mnie... Nikt nie waży lekce, Nikt nie lekceważy mnie, W smukłej mej sylwetce Każdy widzi szczęście swe... Rozkoszy zdrój... Zapamiętaj, że to ja. Dobrodziej twój...

Zapamiętaj, że to ja. Okrągły rok Wciąż pamiętaj, że to jabłko, jabłko! Z jabłka jestem sok! Gdy przychodzą mrozy, Cenny każdy jest mój gram; Awitaminozy Żadne nie zagrożą nam... W domu, gdy są goście, Co zachować zdrowie chcą, Mną - toasty wznoście, Bruderszafty pijcie mną... W ”Kabareciku Reklamowym” napisałam pierwszy tekst. Zmusił mnie Jurek Dobrowolski. Długo zmuszał. Twierdził, że już wystarczająco po-napoprawiałam się cudzych tekstów, mogę napisać coś swojego. Ja się bałam, ale w końcu napisałam. Było chyba beznadziejne. Kazał napisać drugie, potem to drugie poprawić i powiedział, że nagramy. Parę lat temu próbowałam nawet się dowiedzieć, czy gdzieś to pierwsze nagranie może być w radiowych archiwach, ale chyba nie ma. Pamiętam, że w pierwszej audycji grał Bogumił Kobiela. To było coś o skrzypku, który miał skrzypiące drzwi. Albo kolana? Nie pamiętam. Przy okazji rozmowy o ”Kabareciku” w Biurze Reklamy przy Kopernika 34 możesz mnie zapytać, z czego jestem dumna. Żebyś nie zapomniał. No to, żebym nie zapomniał - z czego jesteś dumna? Z żartu, jaki wymyśliłam. Tam była taka pani, za którą nie przepadaliśmy. Wieczorami, kiedy my jeszcze nagrywaliśmy, ona już zaczynała sprzątać. Bo ona tam sprzątała. Nie lubiliśmy się nawzajem i nie ukrywaliśmy tego. Zaczęliśmy kombinować, jakby jej zrobić jakąś przykrość. I to ja wpadłam na pomysł, jak można ją przestraszyć! Wzięłam rajstopy, wypchałam je szmatami i powiesiłam na żyrandolu w pokoju, w którym nagrywaliśmy audycje. Z ulicy, przez okno, padało światło latarni i przy zgaszonym świetle wyglądało to jak nogi wisielca. Przyszła w nocy sprzątać. Narobiła wrzasku, pogotowie było. Śmieszne, nie? Yyyy... Ja tam jestem dumna. A ciebie można czymś wystraszyć? Ja się piekielnie boję myszy. Naprawdę. Jak mieszkaliśmy na piętnastym piętrze

wieżowca na rogu Marszałkowskiej i Świętokrzyskiej i dowiedziałam się, że w naszym bloku są myszy, wpadłam w panikę. Wojtek bał się wyjeżdżać. On wiedział, i ja to mówię śmiertelnie poważnie, że gdyby do domu weszła mysz i szłaby na mnie od strony drzwi, ja bym wyskoczyła przez okno. Hmm, mam pomysł na pewien żart. Tylko muszę sprawdzić, ile myszy się zmieści w rajstopach. Ale nie żartuj sobie! Ja mam traumatyczne wspomnienia z dzieciństwa. Dziadek chciał mnie kiedyś oswoić z myszką. Wiedział, że się boję, chociaż w ogóle kocham zwierzęta. Niósł, trzymając za ogonek, i mówił: „Zobacz, jakie to miłe zwierzątko, ono ci nic nie zrobi”. Wyskoczyłam przez okno. Tyle tylko, że to był parter. Z piętnastego piętra też bym wyskoczyła. Gdzieś przeczytałam, że jak się kobieta boi myszy, to znaczy, że ma problemy z seksem. Co ty czytasz??? Tego nie było w ”Ulissesie”. Naprawdę gdzieś tak napisali, chociaż mnie to nie dotyczy! Problemów z seksem nigdy nie miałam. Ale myszy się boję. Ale rozumiem, że w ”Kabareciku Reklamowym” nie płacili ci za straszenie sprzątaczek? W ”Kabareciku” napisałam pierwszą w życiu piosenkę. Na konkurs z okazji pięciolecia istnienia Biura Reklamy. Musiałam napisać, a nie miałam pojęcia, jak zacząć. Mieszkałam wtedy po sąsiedzku z Irkiem Iredyńskim. Który zresztą pisywał dla Biura Reklamy. To znaczy, miał pisywać. Bo zazwyczaj to było tak, że przyjmował zlecenie i nie pisał. Moim zadaniem było ściganie go, ściąganie na Kopernika. Zamykało się go w pokoju i dopóki nie napisał, nie miał prawa wyjść. No więc z tą piosenką poszłam do Iredyńskiego. To znaczy po piosenkę. Poszłam z flaszką wódki. Irek nie wyglądał tego ranka najlepiej, a na pewno nie wyglądał na kogoś, kto marzy o pisaniu piosenek. Ale ubłagałam, przekupiłam wódką i wymyślił początek: Pięć lat magicznym okiem mruga Reklama - kot zielonooki. Resztę już dopisałam sama. I wygrałam. Oczywiście podział honorarium nastąpił „przelewem” w SPATiF-ie. Później zaczęłam do „Kabareciku” pisywać regularnie „Dym z papierosa” - słuchowisko z Ciotką i Kaziem, w którym występowali Irena Kwiatkowska, Wojtek Pokora, Bohdan Łazuka. A reżyserował Dobrowolski. Jurek imponował mi profesjonalizmem. Nie ukrywajmy - „Kabarecik Reklamowy” to nie był teatr. Może nie była to też, jak sam mawiał, „Sztuka przez duże D”, ale na pewno forma chałtury. Nie były to takie

pieniądze, jakie się zarabia w reklamie dzisiaj, ale były bardzo przyzwoite. Ja zarabiałam wtedy w redakcji siedemset złotych miesięcznie. Autor za piosenkę dostawał tysiąc sto złotych. Jurek, tak jak wszyscy, robił to głównie dla pieniędzy, ale traktował bardzo poważnie. Nie odpuszczał. Andrzejowi Stockingerowi czy swojej żonie Joli Zykun kazał po osiem, dziewięć razy nagrywać krótką piosenkę o dorszu, bo przecież tego będą ludzie słuchali. To nic, że to głupoty. Ale musiały być perfekcyjnie wykonane. W pracy nie miało znaczenia to, czy się z kimś przyjaźni, czy kogoś lubi. Zawsze, kiedy miał jakiekolwiek uwagi, mówił wprost: „Wiesz, popraw tutaj... Ja bym tak nie powiedział... Kazio za słabo jest w konia zrobiony...”. I zawsze miał rację, więc grzecznie poprawiałam. Jurek szybko stał się dla mnie autorytetem. Ja się bardziej starałam, bo chciałam, żeby jemu się to podobało. Czytałaś „Wspomnienia moich pamiętników”? Tam jest zupełnie inny Dobrowolski. Poważny, smutny, nawet tragiczny. Czytałam. I byłam bardzo zaskoczona. Po pierwsze tym, że pisał takie rzeczy. Kiedy to robił? Jurek dużo pracował. Był przez jakiś czas szefem rozrywki w telewizji, jeździł na występy estradowe, pisał teksty do kabaretu. A jak nie pracował, to się męczył z nałogiem. To nie była żadna tajemnica, że dużo pił, że miał problemy z alkoholem. Co zresztą nie miało żadnego wpływu na jego pracę. Pracowaliśmy razem parę ładnych lat, Jurek nigdy nie przyszedł na nagranie już nie mówię pijany, ale nawet na kacu. Może nie był typem żartownisia, ale nie był też posępny. Tym bardziej piorunujące wrażenie robią jego pamiętniki. Nie miałam pojęcia, że tak przeżywa to, co się dzieje wokół. Wiedziałam, że nie jest miłośnikiem komuny, że wkurza go ten bałagan w kraju, to dziadostwo, ale na ten temat jakoś nigdy nie mówił. Może dlatego, że wiedział, że ja nie jestem zaangażowana politycznie, że polityka w ogóle mnie nie interesuje? Może dlatego, że traktował mnie jak kobietę? Nie chodzi o podrywanie, ale o inny rodzaj traktowania. Jurek lubił kobiety, przyjemnie było się spotkać, napić wódki, pogadać. Ale nie o poważnych sprawach. A jak widać, o takich myślał. I kto wie, czy to przeżywanie nie powodowało, że pił jeszcze więcej? Po jakimś czasie do mojego kierownika w Biurze Reklamy zadzwonił Jacek Janczarski z Programu Trzeciego Polskiego Radia i zaproponował, żebym napisała kilka słuchowisk dla „Trójki”. Słyszał moje teksty w ”Kabareciku”, ale też się nie domyślał, że one cokolwiek

reklamują.

Powiedział,

żeby tutaj

było

bez

reklamy,

ale

zabawnie.

Z przyjemnością się zgodziłam. Wtedy wszyscy słuchali „Trójki”, więc pisanie dla niej to była nobilitacja. Poprosiłam tylko, żeby to była ta sama grupa aktorów i ten sam reżyser, z którymi współpracowałam na Kopernika. Po paru nagraniach Jacek zaproponował, żebym do „Trójki” przeszła na stałe. Biuro Reklamy nie bardzo chciało się zgodzić, ale po

interwencji dyrektora Jana Mietkowskiego trafiłam do „Ilustrowanego Tygodnika Rozrywkowego”. I tu się zaczyna kolejny etap w moim życiu. Etap pod nazwą „ITR”. Czas najważniejszych przyjaźni, największej aktywności zawodowej, największego zapału. Pisało się w domu. W radiu się głównie nagrywało. Na Myśliwieckiej [siedziba Programu III Polskiego Radia - przyp. AA] codziennie bywał tylko Jacek Janczarski. Z racji funkcji - był kierownikiem redakcji.

Kabaret „Owca”. Od lewej: Andrzej Stockinger, Jerzy Dobrowolski. Z prawej od góry: Wojciech Pokora, Józef Nowak, Jerzy Turek

Janusz Minkiewicz i najprawdopodobniej Stefania Grodzieńska (zasłonięta portretem robotnicy). „To z tych czasów, kiedy Janusza jeszcze nie znałam”

Jonasz Kofta i Stefan Friedmann Na godzinę, dwie, ale też głównie ze względów towarzyskich, wpadał Adam Kreczmar. Siedział z nami w pokoju Marcin Wolski, ale on robił całkiem inne audycje - nie pisał dla „ITR-u”. Wszyscy zbiegali się na nagrania. Stefan Friedmann, Jonasz Kofta, Janek Stanisławski. Ale najważniejsza część tego życia to były wspólne wyprawy do SPATiF-u. Po każdym nagraniu. Jak było mniej czasu, to szło się naprzeciwko Myśliwieckiej nad kanałek, do budki z piwem. Ale na SPATiF prawie zawsze czas się znalazło, bo. O, do takiej partii bym mogła wstąpić - SBN - SPATiF Był Najważniejszy! Najsłynniejsze postacie tamtej Warszawy miały swoje stoliki. Miał Dygat, miał Janusz Minkiewicz. Teraz sobie uświadomiłam, że nie słyszałam, żeby jakakolwiek pani miała w SPATiF-ie swój stolik. Tylko panowie, i to tacy bardziej dorośli. A ci mniej dorośli przechodzili od stolika do stolika. Zresztą prawie wszyscy przemieszczali się pomiędzy stolikami. Żeby pogadać, żeby na „krzywy ryj” się napić. Mistrzem świata w dosiadaniu się do różnych stolików był Janusz Atlas. Po wódce stawał się trochę agresywny, jak to mawiał mój ojciec - „szukał pluskwy”. Ale wszyscy o tym wiedzieli i nie wdawali się z nim w żadne kłótnie. Nie wchodzili tam ludzie przypadkowi, nie można było tak sobie wejść z ulicy. Szatniarz, pan Franek, pilnował tego, kto wchodzi. Trzeba było być przez kogoś

wprowadzonym. Mnie wprowadził Jurek Dobrowolski. Przedstawił panu Frankowi: „To jest Maria Czubaszek, pani redaktor z radia. Jak ją znam, będzie tu przychodziła”. Potem, pamiętam, Marcin Wolski prosił mnie, żebym go wprowadziła do SPATiF-u. To go wprowadziłam. W SPATiF-ie można było spotkać Irka Iredyńskiego, Kazia Kaczora. Zresztą Kazio był powodem pierwszej sceny zazdrości, jaką mi zrobił Wojtek. Bez sensu, bo akurat z Kaziem łączyła mnie po prostu miła znajomość. Żadne sprawy męsko-damskie. Skąd miał wiedzieć, że nic was nie łączy? Mógł zapytać. A nie od razu awantura. Przy ludziach? W SPATiF-ie? A, nie! Na osobności. Wojtek jest dobrze wychowany. Zresztą ja go nawet nie zauważyłam. A to było tak, że chciał się ze mną umówić. Powiedziałam mu, że jestem zajęta. Ale nie powiedziałam, że będę zajęta w SPATiF-ie. I on znienacka wszedł, zobaczył mnie siedzącą z Kaziem Kaczorem, to się wycofał i dopiero później przystąpił do ataku. Że my już dwa miesiące jesteśmy razem, a ja się z innym facetem spotykam! Niedawno spotkałam Kazia w telewizji i wspominał to zdarzenie, mówiąc, że właściwie to jest nawet dumny, że Karolak był o niego zazdrosny. To jedyna scena zazdrości, jaką zrobił ci Wojtek? Nie, była jeszcze jedna. Tym razem poszło o Zbyszka Zapasiewicza. Ale to już związane jest ze „Ściekiem”, nie SPATiF-em. Bo ja zazwyczaj podążałam po lokalach „trasą Minkiewicza”. Janusz w SPATiF-ie jadł obiad. O tej porze nie pił. Napić się wracał wieczorem. Do wódki kelnerka podawała mu zawsze czarny chleb. Ale go nie jadł. Tylko wąchał. Jak już się spotkał z kim chciał, napił i nawąchał, szliśmy do Stowarzyszenia Dziennikarzy na Foksal. Oczywiście na drogę Janusz miał piękną srebrną piersiówkę. Żeby nie iść na sucho. A kończyło się na ogół w ”Ścieku” - nocnej knajpie w Stowarzyszeniu Filmowców Polskich. I potem, kiedy już się znaliśmy z Karolakiem, oprowadzałam go nieraz tą trasą. Któregoś dnia wchodzimy do „Ścieku”, przy drzwiach mijamy Zbyszka Zapasiewicza, który na mój widok powiedział: „O, Ewa mojego życia!”. Tak sobie chlapnął. Też nic nas nie łączyło, poza sympatią. Znaliśmy się z radia, lubiliśmy się. A Wojtek od razu pomyślał, że to nie wiadomo co znaczy. I nawet doszło do jakiejś wymiany zdań między nimi. Wojtek w ogóle nie miał intuicji. Był zazdrosny o tych, o których wcale nie miał powodu, a ci, o których mógłby, nawet mu na myśl nie wpadli. Mówię oczywiście o czasach narzeczeństwa, bo w małżeństwie już nie musiał być o nikogo zazdrosny. W każdym razie podejrzewał Bogu ducha winnych Kaczora i Zapasiewicza.

Kolejny dowód na, jak twierdzisz, „banalność” twojego życiorysu - wiesz, ile jest kobiet, które chciałyby być podejrzewane o romans z takimi postaciami? Ja nie chciałam, ale byłam. Teraz też jestem dumna z tych podejrzeń. Ale to dzięki pracy i warszawskim lokalom, a zwłaszcza SPATiF-owi, bo tam poznawałam takich ludzi. Tylko żeby nie wyszło, że tam się tylko piło. Jadło się? Niektórzy jedli. My z Adamem Kreczmarem zamawialiśmy zawsze parówki w sosie pomidorowym. Nigdy ich nie jedliśmy, ale myśleliśmy, że wypada coś zamówić. Tak tylko przyjść, żeby się napić? Chcieliśmy wyglądać na kulturalnych ludzi. Coś jeszcze się robiło oprócz picia i jedzenia? Ewentualnie niejedzenia zamówionych parówek? Na piętrze w SPATiF-ie odbywały się pokazy filmowe. Poszłam kilka razy z Januszem Minkiewiczem. A jak się zorientował, że przysypiam na filmach, postanowił zabierać mnie do kina Jutrzenka na Powiślu. To było kino na wolnym powietrzu, powiedział, że tam tak tną komary, że na pewno nie zasnę. Zaskoczyłam go! Komary żarły, a ja zasypiałam! Janusz z kolei zasypiał w teatrze. Pamiętam, kiedyś byliśmy w Teatrze Dramatycznym, siedzieliśmy w pierwszym rzędzie. Tylko się zaczęło, a on już kimał. I chrapał. A po spektaklu, już przebudzony, powtarzał „Matko Boska! Do miasta! Do miasta!”. U niego „Do miasta!” znaczyło „Do SPATiF-u!”. Nie pamiętam, żeby w SPATiF-ie zdarzały się jakieś burdy, awantury. Piło się dużo, ale nawet jak się ktoś upijał, to z klasą. Do przemieszczania się do innych lokali służyły zazwyczaj polewaczki. Kierowcy takich wozów, które miały nocą czyścić ulice, ustawiali się pod SPATiF-em, bo wiedzieli, że zaraz będzie wychodziło towarzystwo i będzie można zarobić parę groszy. Wsiadało się, mówiło, gdzie ma jechać, i jechało się z fasonem! Pamiętam taką podróż do mieszkania Wojtka Pokory. Na pewno jechał też wtedy Boguś Łazuka. I jeszcze jeden element takiej podróży. Po SPATiF-ie zazwyczaj strasznie się chciało pić. No to się brało mleko, które stało pod drzwiami mieszkań w blokach. Myślisz, że kradzież butelki mleka po czterdziestu latach się przedawnia? Zawsze można powiedzieć, że kradliście tylko te, które stały pod mieszkaniami członków partii i agentów Służby Bezpieczeństwa. I że w ten sposób walczyliście z tamtym reżimem. SPATiF był chyba jedynym miejscem w Warszawie, w którym w tamtych czasach młoda, samotna kobieta mogła się czuć bezpiecznie. W każdym innym lokalu od razu była traktowana jak panienka świadcząca wiadome usługi. Jak już mieszkałam na Świętokrzyskiej,

którejś nocy zabrakło mi papierosów. No to narzuciłam jakiś płaszczyk i biegnę do Adrii, bo najbliżej. A szatniarz do mnie: „Ale tu się płaci”. „No wiem, za papierosy się płaci” - nie miałam pojęcia, że on bierze mnie za panienkę, która chce iść popracować. „Co za papierosy? Za wejście!”. „A ja nie chcę wchodzić”. „Tu to na pewno nie będzie stała! Wyrzucę!” myślał, że klientów chcę sobie nałapać w szatni. À propos pracy. Wróćmy do radia. Trafiłam do Redakcji Rozrywki chyba w najlepszym czasie „Trójki”. Dyrektorem był wtedy Jan Mietkowski. Naprawdę znakomity facet. Wszyscy na Myśliwieckiej szczerze żałowali, kiedy odchodził, bo dostał „kopa w górę” i został ministrem kultury. Najczęściej w twoich wspomnieniach pojawiają się Adam, Jonasz i Jacek. Bo rzeczywiście z nimi czułam się najbardziej związana. Lubiliśmy się wszyscy, ale najintensywniej przyjaźniłam się właśnie z nimi trzema. Janek Stanisławski czy nasz reżyser Jurek Markuszewski wiedli trochę inne życie. Rzadko chodzili z nami do SPATiF-u. Jakby się to teraz powiedziało - nie imprezowali. Zabawne było pierwsze spotkanie Karolaka z moimi kolegami z ”ITR-u” w SPATiF-ie. Byli: Kreczmar, Janczarski, Kofta i ja. Siedzieliśmy zaraz przy wejściu. Zwróciliśmy uwagę na pewną parę, która weszła do środka. Widać, że wywołali jakieś poruszenie przy barze, że kelnerka wpada w popłoch. W skrócie okazało się, że to są Szwedzi i mówią tylko po szwedzku. A Wojtek akurat wrócił po ośmioletnim pobycie w Szwecji. Wstał, podszedł do nich i pomógł im się dogadać. I strasznie nas rozśmieszyło to, że ci państwo wychodząc ze SPATiF-u, mówili, że są bardzo mile zaskoczeni, że w Polsce ludzie tak dobrze mówią po szwedzku. No to po kolei - Adam.

W reżyserce, w radiu, na Myśliwieckiej

AUTORZY „IMA” PRZEDSTAWIAJĄ ADAMA KRECZMARA (rok 1975) - MARIA CZUBASZEK: Adam Kreczmar - jakim go sobie wyobrażałam, zanim go poznałam?

„Adaś. Jaki młodziutki!”

Aż trudno uwierzyć, ale Adama nie znałam osobiście blisko trzydzieści lat. Kawał czasu, a przeleciało jak z bicza trzasł! Poważnie. Może zresztą właśnie dlatego, kiedy go poznałam, miałam wrażenie, że znam go od dawna. Może nawet od urodzenia. Wrażenie to, myślę, potęgował fakt, że zanim poznałam go, znałam jego twórczość i wymyśliłam sobie jej autora bardzo konkretnie. A wymyśliłam go sobie - jak mi zresztą trafnie podpowiedział Jurek Markuszewski, który zna moje myśli lepiej chyba ode mnie - wymyśliłam sobie Adama jako człowieka renesansu. Człowieka, który jak piosenka (nierzadko z jego słowami) nie zna granic. Oczyma duszy widziałam więc go na dalekich wyspach Hula-Gula, nad modrym, pięknym Dunajem, na rzymskiej Via Appia, pod dachami Paryża i na Montparnasse, a także w londyńskim Hyde Parku. Widząc go w tych ciągłych wojażach, krzyczało coś we mnie słowami jego piosenki: „Jak cię, miły, zatrzymać?”. Kiedy tak we mnie coś krzyczało, czułam jednocześnie, że Adama nic i nigdy nie powstrzyma. Taki już jest niestety, a ściślej taki był w moich wyobrażeniach. Wymagający i egoista, żądający głosem nieznoszącym sprzeciwu „Daj” (to też jego piosenka). Wspaniałomyślny i dobroduszny, zawsze skory zaproponować: „Weź!”. Nigdy niepewny swego i zadręczający się pytaniem: „Czy moja?”. Wnikliwy obserwator, stwierdzający pesymistycznie, że dobrze nie jest, ale natychmiast zapewniający, że żyć nie zaszkodzi już nikomu. I wreszcie, co mnie najbardziej zmartwiło, platoniczny kochanek, który z nutką żalu, ale uczciwie, się przyzna: „Między nami nic nie było”. Takim właśnie wyobrażałam sobie Adama. Poważnie. Chłopięcego mężczyznę, średnio niskiego wzrostu, słusznej budowy, o włosach czarnych jak biały kruk, o dużych, okrągłych ze zdumienia oczach, o ustach bledszych od malin, z wiernym jamnikiem u nogi i z nieodłącznym remingtonem (to jest taka maszyna do pisania) w chlebaku. Ubrany niedbale, nonszalancko. Byle jaki smoking, byle jaka koszula z żabotem, byle jakie lakierki, cylinder, laseczka, jakiś kwiat wpięty niedbale w butonierkę - to wszystko. A jednakowoż w tej pozornej abnegacji - jakaś elegancja, jakaś prostota i niewymuszony wdzięk. Takim go sobie wyobrażałam. I wtedy właśnie poszłam na „Hyde Park” [sztuka Adama Kreczmara - premiera we wrześniu 1971 w warszawskim teatrze Ateneum - inform. AA]. Nie wiem dlaczego, ale „Hyde” skojarzył mi się z ”Hajdą”. Trojką zresztą. Może dlatego, że Adam napisał sporo romansów cygańskich? I natychmiast zobaczyłam Adama pędzącego w dwu-, a może nawet czterorurce zaprzężonej w trzy złote rumaki. Tańczącego rumbę, oglądającego „Rumcajsa”, zamawiającego do living roomu w Rumunii dwa rumsztyki, kompot z rumbarbaru i rum...

Iznowu ogarnął mnie lęk... „Jak cię, miły, zatrzymać?”... A jednakowoż czułam, że Adama nic i nigdy nie powstrzyma. To już po raz drugi miałam takie przeczucie. Taki już jest niestety. A ściślej, taki był w moich wyobrażeniach. Dziś mogę stwierdzić jedno - rzeczywistość przerasta wszelkie wyobrażenia.

„A tu Adaś już z wąsem” Naprawdę. Adam Kreczmar to nie tylko człowiek renesansu. To prawdziwy człowiek renesansu! Z Kazimierza Dolnego kablowała Maria Czubaszek. Od razu rzucało się w oczy, że jest inny. W sposobie mówienia, ubierania się. Robił wrażenie. Na przykład zegarek - nie tak jak wszyscy na pasku, tylko na chusteczce

zawiązanej na ręce. Kolor chusteczki od zegarka precyzyjnie dobrany do reszty stroju, na przykład do kapelusza. A wyniósł to pewnie z domu. Ze słynnej aktorskiej rodziny Kreczmarów. Czuło się, że Adam czuje, że rodzina zobowiązuje. Przepraszam, nie miało się rymować. Był nieuleczalnie chory. Dzięki staraniom rodziny często wyjeżdżał za granicę na operacje, ale lekarze nie dawali mu nadziei na długie życie. I rzeczywiście trzydzieści osiem lat to nie jest długo. Ale imponowało mi w nim, że nie rezygnował z tego życia. Jak ktoś mu mówił, że nie powinien palić, pić wina, które uwielbiał, zawsze mówił, że woli żyć krócej, ale po swojemu. Chyba najwrażliwszy z tej grupy. Kiedy Jacek, Stefan, ja cokolwiek pisaliśmy, zawsze gdzieś to musiało uciekać w stronę drwiny, żartu. Adam potrafił pisać poważnie i wzruszająco. Drwina i żart nie były mu koniecznie potrzebne. Na przykład ta jego cudowna piosenka o ”Chłopakach z naszej ulicy”. Znam ulicę niedługą, nieładną, Która dla mnie została stworzona, Na podwórku piłkarski stadion, Przy śmietniku Reduta Ordona. Kto na lody w upał pożyczy? Da parasol, gdy pada deszcz? Tylko chłopak z naszej ulicy I dziewczyna czasami też. O te bruki potłukłeś kolana, Grając dzielnie na lewej obronie, Tu dłużyła się noc przepłakana, Gdy dozorca cię z pasem dogonił. I na kogo można tu liczyć? Gdy nieszczęście kłuje jak jeż? Na chłopaków z naszej ulicy, Na dziewczyny czasami też. Czas w pośpiechu figle nam płata, Piłka toczy się w bramkę pustą, Wyrósł człowiek już z małolata I do kina puszczają na ósmą. Głupia wiosna kwiatami krzyczy, Czyjeś włosy pachną jak bez,

Patrzą chłopcy z naszej ulicy I dziewczyny na chłopców też. Potem człowiek zdoroślał ze szczętem, Został kimś, czyli zszedł na manowce, Już magistrem czy może docentem, Albo nawet obcokrajowcem. Lecz gdy sprawy masz zasadnicze, Tak się składa, że zajrzeć chcesz Do chłopaków na naszą ulicę I do dziewczyn czasami też. Czy ulica stoi jak stała? Czy gitary w zaroślach umilkły? Rozsypała się stara wiara, Ale przecież ludzie nie szpilki, I bez żadnych ubocznych przyczyn Dopomoże ci w świecie gdzieś Starszy pan niegdyś z naszej ulicy, Starsza pani czasami też. I jak w ogóle nie jestem sentymentalna, to to pisanie Adama mnie wzrusza i mi imponuje. Pamiętam takie rozmowy, kiedy zanosiło się na to, że jego żona może wyjechać z synkiem do Francji. Strasznie się zapalał, momentami nawet nas trochę rozśmieszał, mówiąc, że jego syn musi się wychowywać tutaj, pod polską budką z piwem. Z budką przesadzał, ale z wychowaniem tutaj, w Polsce, mówił jak najbardziej serio. Miał w sobie dużo patriotyzmu. Strasznie żałuję, że twórczość Adama jakoś poszła w zapomnienie. Piosenki Jonasza wracają, o Jacku czasem można usłyszeć w radiu, a o Adamie mówi się bardzo rzadko. Szkoda.

AUTORZY „IMA” PRZEDSTAWIAJĄ MARIĘ CZUBASZEK (rok 1975) - ADAM KRECZMAR: Wpływ Marii Czubaszek na niektóre problemy gastronomii. Czy pamiętacie? Do rondla lub średniej patelni wlewamy cztery, pięć łyżek oliwy. Gdy oliwa jest wrząca, przysmażamy w niej spory ząbek czosnku pokrajany na cienkie paseczki. Gdy silnie się przyrumieni, wyławiamy go z oliwy i odrzucamy, natomiast w oliwie podsmażamy krótko drobno posiekaną cebulkę, po czym dodajemy dwie filiżanki keczupu pomidorowego, łyżeczkę posiekanej pietruszki, szczyptę tymianku, pieprzu, soli do smaku. Gotujemy na małym ogniu, często mieszając, piętnaście minut. Tak, tak! Widzę już na twarzach słuchaczy błysk zrozumienia, jakby dalekiego światła, które wydobyło z mroku zapomnienia rzecz nam niezwykle drogą i bliską. Tak! To przepis na sos do potrawy zwanej u nas „piekielne jaja” - włoskie „uova in purgatorio”, znane w Stanach Zjednoczonych jako „Eggs in hell”, a w Niemczech „Eier in der Holle”. Ale mało kto wie, że rzeczywistym wynalazcą tego pomysłowego skrzyżowania pikantnego sosu z jajecznicą jest nasza wielka rodaczka Maria Czubaszek. Zawsze skromna, trzymająca się w cieniu, żyjąca tylko pracą. Nie została uwieczniona w dumnych, złoconych menu, jak Melba czy Nelson. Wstyd powiedzieć, nie ma do tej pory nawet Orderu Pomiana! Czas przerwać tę niezrozumiałą zmowę milczenia i przywrócić pamięci potomnych zasługi Marii! Wynalazek, jak większość wielkich odkryć, zdarzył się jej przypadkiem. Jest chłodny jesienny wieczór. Maria, zmęczona ukochaną pracą, krząta się po skromnej kuchni, szykując skromnymi rękami skromny posiłek. Ale zasoby jej są skromne. Wrzuca więc na patelnię wszystko, co pozostało w spiżarce, a gdy zażywa wreszcie pierwszą łyżkę potrawy, z uchylonych gwałtownie ust wyrywa jej się historyczny okrzyk: „Cóż za piekielne jaja!!!”. Anegdotę cytuję za Marią Lemnis i Henrykiem Vitry, wydaje się ona wszelako dość prawdopodobna dla tych, którzy znają wdzięk osobisty naszej wielkiej rodaczki. A teraz słuchajmy dalej: Cztery, do pięciu lekko ubitych widelcem jaj wlewamy do patelni i delikatnie mieszamy z sosem, po czym pozwalamy dojść potrawie przez piętnaście minut. Przygotowujemy grzanki. Na jeszcze ciepłe nakładamy warstwę jaj i posypujemy suto tartym serem gouda. „Piekielne jaja” możemy podać do herbaty, ale lepiej smakują z kieliszkiem czerwonego wytrawnego wina. Zdrowie Marii Czubaszek!

Czy mimo przyjaźni potrafiliście być wobec siebie szczerzy? Na przykład powiedzieć sobie, że jakiś tekst jest do niczego? Pewnie. Chyba nikt z tej grupy nie miał zbyt wysokiego mniemania o swojej twórczości, a na pewno już nie rozmawialiśmy o tym, nie zbieraliśmy się na wieczorkach poetyckich, na których słuchalibyśmy recytacji wierszy kolegów poetów. My się nawzajem bardzo ceniliśmy, co nie przeszkadzało nam żartować sobie ze swoich tekstów. Pamiętam, jak Adam, zaśmiewając się do łez, opowiadał o piosence „Żołnierz na warcie nie tańczy walca”. Tekst napisał razem z Jackiem Janczarskim. I któregoś dnia przychodzi do kabaretu Pod Egidą, w którym czasem występował, a tam przejęty profesor Kazimierz Rudzki mówi: „Słuchajcie, słyszałem dzisiaj w radiu piosenkę »Żołnierz na warcie nie tańczy walca«, co za idiota mógł napisać taki tekst?”. Troszkę się zdziwił, że ten idiota stoi właśnie przed nim. Podobnie zresztą mój Wojtek, jadąc samochodem z Jonaszem Koftą, głośno zastanawiał się nad kretynem, który napisał tekst piosenki „Do łezki łezka, aż będę niebieska”. Jonasz oczywiście zarechotał i przyznał się, że to jego.

AUTORZY „IMA” PRZEDSTAWIAJĄ MARIĘ CZUBASZEK (rok 1975) - JONASZ KOFTA: Wpływ Marii Czubaszek na rzeźbę terenu w centralnym masywie Himalajów Na początku było Słowo. Czyli Nazwa. Żebyś objął rzeczy wszechmiar i przyswoił. Teraz Nazwę ma już rzecz w zasadzie każda, Czy to leży, czy to wisi, czy też stoi. Żeby pamięć o człowieku związać z rzeczą, Monumenty stawiają i pomniki, Taką kolej rzeczy los na pewno przeczuł, Gdy wpisywał Marię C. do metryki. I pamięć o niej nie ustanie. Tak mi się zdaje, Gdy spoglądam na spiętrzone i wypiętrzone Himalaje. Na jaki bym nie spojrzał szczyt, Kojarzy mi się z Marią C. I sądzę, nie przesadzę zbyt, Gdy stwierdzę, że nie tylko mnie. Jej imię niezniszczalne jest! Słowo w kamień schwytane Sławi autorkę żartów i fraszek, Annapurna, Czomolungma, a nawet Mount Everest... Każdy szczyt ma swój Czubaszek.

AUTORZY „IMA” PRZEDSTAWIAJĄ JONASZA KOFTĘ (rok 1975) - MARIA CZUBASZEK: Maria Czubaszek podsłuchała, zanotowała, a nierzadko wymyśliła, co mówią o Jonaszu Kofcie. No więc: o Jonaszu Kofcie mówią wszyscy. Powiem więcej - mówią o nim prawie wszyscy. Mówią zresztą różnie, ale wyłącznie dobrze. Bo trudno oczywiście brać na serio wypowiedzi tych, którzy mówią o nim źle. Nie miejsce i nie czas na to, żeby zajmować się złośliwymi plotkami. Jako zupełnie bezstronna wielbicielka talentu Jonasza Kofty i obiektywna obserwatorka jego kolejnych sukcesów, przytoczę dziś wyłącznie zdania tych, którzy mówią o nim dobrze. Ewentualnie bardzo dobrze. Pierwszy raz usłyszałam o Jonaszu jako kilkunastoletnia dziewczynka. Mówiono wtedy, że zjadł go wieloryb. I wprawdzie nie znałam jeszcze osobiście Kofty, okropnie się tym zmartwiłam. Nie pomagały pocieszenia w rodzaju wyświechtanych stwierdzeń, że „wybrańcy wielorybów umierają młodo”. Bardzo długo nie mogłam się z tym pogodzić i w głębi serca ja już wtedy chyba wierzyłam, że Jonasz żyje. Niekoniecznie w brzuchu wieloryba. i rzeczywiście, kiedy parę lat później poznałam go osobiście, żył wśród nas. I żyje wśród nas długo i szczęśliwie do dzisiaj. Jest na ustach wszystkich, zwłaszcza tych, którzy o nim mówią. A mówią, jak już wspominałam, wyłącznie dobrze. Niektórzy nawet na tym nie poprzestają. Poważnie. Mówiąc o Jonaszu w samych superlatywach, w rodzaju: że jest to jeden z najzdolniejszych poetów tego pokolenia, znakomity satyryk i tak dalej, natychmiast dodają, że jest niestety leniwy, niesłowny, zarozumiały, w ogóle jakiś dziwny. Ale poza tym - cudowny facet. W kołach zbliżonych słyszałam niedawno zdanie, cytuję: „Kofty nie można nie lubić. Mimo tego, że lubić go nie można”. Natomiast Zygmunt Gesa, nieznany krytyk literacki, twierdzi: „Jonasz Kofta jest poetą skomplikowanym, a jego twórczość jest przez to prosta i bezpośrednia w swej intelektualnej i parapsychologicznej warstwie, trafiającej do słuchacza wprawdzie nie wprost, ale za to prosto do serca i wyobraźni. Stworzona prze niego »nisza ekologiczna« z pewnością przejdzie do historii literatury, a jego refleksyjny, żartobliwy smutek i melancholijny uśmiech poety w smutnym kolorze blue już trafił do piosenki (z jego słowami zresztą)”. Tak twierdzi Zygmunt Gesa. Sama go wymyśliłam. Naprawdę. A teraz już tak z mniej znanych osób. Jadąc onegdaj tramwajem, widziałam na własne oczy młodą dziewczynę, bardzo ładną, która mówiła do drugiej: „Wczoraj byłam na występie Kofty. Wygląda dokładnie tak, jak go sobie wyobrażałam - włosy na jeża, lekko przygarbiony,

no i śpiewał oczywiście tę swoją piosenkę »W Polskę idziemy, panowie«„. Na to druga: „A jak ja byłam na jego występie, to miał okulary i śpiewał »Do zakochania jeden krok«„. One tak mówiły. Naprawdę... Przepraszam, że to może brzmi jak plotki, ale ja to wszystko sama słyszałam. Zaprzyjaźniona ze mną pani magister twierdzi z kolei, że poznała Jonasza trzydzieści pięć lat temu, kiedy był jeszcze małym chłopcem w krótkich spodenkach. „Ale już wtedy, zamiast bawić się jak inne dzieci w piaskownicy, przesiadywał godzinami w tej »niszy ekologicznej« i wymyślał image swoim przyszłym bohaterom”. Tak mówi pani magister. Natomiast pan Wojciech Z. z Koszalina twierdzi, że to on odkrył i wylansował Koftę. I nie żałuje tego. W tej chwili, kiedy słyszy ją śpiewającą i grającą na gitarze, przypomina sobie małą dziewczynkę z kucykami, która godzinami przesiadywała mu na kolanach. „I dlatego - kiedy mi to opowiadał, zasępił się - wątpię, czy chodzi o jedną i tę samą osobę. Aż trudno przecież uwierzyć, aby ta mała dziewczynka z kucykami wyrosła na takiego faceta, z którym można konie kraść. Zwłaszcza że tamtej małej nie było Kofta, tylko chyba jakoś inaczej”. On tego nie pamięta. Co jeszcze mówią ludzie o Jonaszu? Na przykład Wojciech Karolak - organista, kompozytor, który nie lubi prawić komplementów i mówi szczerze, co myśli - powiedział Jonaszowi prosto w oczy: „Nie gniewaj się, stary, ale nie potrafię kłamać. I powiem ci jedno: jesteś wspaniały. Po prostu jesteś wspaniały!”. Tak mu wygarnął, a następnie narzucił na ramiona swoją ulubioną nieprzemakalną koftę i poszedł grać. A gra znakomicie - sama słyszałam. Naprawdę. Z kolei znakomity perkusista, Czesław Bartkowski, powiedział niedawno tak: „Jonasz, gdyby tylko zechciał, mógłby zostać najlepszym perkusistą na Majorce. Oczywiście pod warunkiem, że nauczyłby się grać na bębnach i pojechał na Majorkę”. Tak twierdzi „Mały” Bartkowski. Naprawdę. Sama słyszałam. Onegdaj byłam na przyjęciu, gdzie przez blisko godzinę mówiono o Kofcie. Niestety, ja spóźniłam się na to przyjęcie i kiedy weszłam, razem z Jonaszem zresztą, natychmiast zmieniono temat. Tak że nie wiem dokładnie, o czym mówili, ale domyślam się, że dobrze, bo byli to jego przyjaciele. No cóż, długo mogłabym jeszcze przytaczać opinie o Jonaszu. Bardzo różne, ale wszystkie dobre. Nierzadko bardzo dobre. Ze względu jednak na ograniczony czas naszego magazynu, zacytuję jeszcze tylko Jana Ptaszyna Wróblewskiego, który mówi: „PANOWIE, KOFTA SIĘ!”.

VII Słyszałeś o toastach onomatopeicznych? Na przykład: „Jan - Sebastian - Bach!”? No to Jonasz wymyślił chyba najlepszy: „Krzysztof - Willibald - Gluck!”. To też trochę mówi o jego erudycji. Niewielu poza Jonaszem wiedziało, kim jest Willibald Gluck, co oczywiście nie przeszkadzało nikomu w wychyleniu płynu po wzniesionym toaście. Jonasz był z tej grupy najbardziej oczytany, był największym erudytą. Bez sensu, żebym opowiadała o tym, jak wielkim poetą był. Bo to wielu już mówiło i wszyscy o tym wiedzą. Ale nie wszyscy wiedzą, że kiedy Stefan Friedmann przyszedł do Jonasza obejrzeć dopiero urodzonego syna, Jonasz dorysował temu kilkudniowemu dziecku wąsy. Tak chciał zaskoczyć przyjaciela! Że mu się syn od razu z wąsami urodził. Mądre? Yyyy... No bo my też tacy byliśmy. Jonasz nie tylko pisał piękne wiersze, ale również dziecku wąsy domalowywał. Godzinami potrafił mówić o jakiejś „niszy ekologicznej”. Nie miałam pojęcia, o czym on mówi, ale mówił tak pięknie, że cokolwiek by to znaczyło, słuchało się go z przyjemnością. Może ta „nisza ekologiczna” to byli ci jego dziwni znajomi, do których znikał raz na jakiś czas? Coś mieli ci faceci - Jurek Dobrowolski potrafił się zachwycać dziewczynami od fryzjera albo mówić, że strasznie go rajcuje taka panienka, co to pierogi leniwe w barze mlecznym podaje. Jonasz, nie w sprawach męsko-damskich, tylko ogólnożyciowych, znikał na parę dni, a czasem tygodni, i pomieszkiwał na przykład z lekko „szemranym” towarzystwem żyjącym z gonitw konnych na Służewcu albo świadczącym usługi kamieniarskie. Wtedy nie pokazywał się w SPATiF-ie, tylko szukał tego prawdziwego „życia Warszawy” w niezbyt wytwornych lokalach. Ale życie zakończył w SPATiF-ie. Był po operacji. Od naszej znajomej lekarki wiedziałam, że teraz musi na siebie uważać, że musi się prawie od nowa uczyć jeść, przełykać. Siedziałam tutaj w tym fotelu, Jonasz zadzwonił i zapytał, czy nie poszłabym z nim do SPATiF-u. A ja się przestraszyłam. Że coś mu się stanie, że nie będę mogła mu pomóc. I nie poszłam. I stało się. Zadławił się golonką. Wszyscy myśleli, że to zawał, położyli go na podłodze, czekali na karetkę. Z tej całej grupy zostaliśmy jeszcze tylko ja i Stefan Friedmann. Ja chętnie pogadam później o własnej śmierci, bo się nie krępuję, ale o śmierci kolegów nie chcę. Jonasz zaskakiwał. Nie tylko tym, co pisał. Na przykład zaskoczył mnie tym, że ma takiego fajnego brata. I że się nim nie chwali. Nie wprowadzaliśmy do swojego towarzystwa braci, sióstr, kuzynek, ciotek. Ja na przykład swojej siostry nigdzie ze sobą nie zabierałam, bo

wiem, że kompletnie by do nas nie pasowała. Nie byłoby o czym pogadać. Ale brat Jonasza naukowiec, fajny, mądry facet - ja bym się nim chwaliła. Nim i jego żoną.

KRYSTYNA KOFTA (ŻONA MIROSŁAWA, BRATOWA JONASZA) PRZEDSTAWIA MARIĘ CZUBASZEK (rok 2011): W ”Wielkiej Encyklopedii PWN” między fizjologiem CZUBALSKIM a CZUBATKĄ, ptakiem z rodziny SIKOR, który nie jest towarzyski, wykryłam lukę, którą należy natychmiast wypełnić. Mianowicie nie ma tu hasła CZUBASZEK. CZUBASZEK - bardzo rzadki w naszym pejzażu ptak, właściwie jedyny w swoim rodzaju, w odróżnieniu od Czubatki, jest bardzo towarzyski, choć wybredny, najchętniej kontaktuje się z ptakiem KAROLAKIEM (p. KAROLAK), który zwabił ją pięknym trylem, oraz podobnymi jej niebieskimi ptakami, z ptasiego radia i telewizji; właściwością CZUBASZKA jest nastroszony czub oraz barwne upierzenie skrzydeł i brzuszka, czerwone, niekiedy żółte lub nawet różowe, bo takie kubraczki nosi, posiada niezwykłą umiejętność wzbudzania radości w każdym, kto dysponuje choć odrobiną poczucia humoru. CZUBASZEK - Maria, ur. b. dobrze, w jakimś miejscu, w mieście (powiat taki to a taki), kobieta instytucja, od wielu lat działająca na terenie kraju, rozśmieszająca bardziej niż gaz rozśmieszający używany przez ZOMO (p. ZOMO), przeciwstawiana bywa patetycznej instytucji Matki Polki, Pierwsza Dama polskiej sceny kabaretowej, wybitna autorka wybitnych skeczy, dosadny przykład na to, że palenie nie zabija, zwłaszcza poczucia humoru; osoba nieoswojona z urządzeniami technicznymi, słynny jest jej telefon komórkowy, który należy wynosić ze studia radiowego czy telewizyjnego, gdyż ta autorka oraz jurorka kabaretowa nie potrafi go ponownie uruchomić, nie wie, co to jest „kod”, „pin”, błyszczy inteligencją całkiem innego rodzaju, spotkać ją można w nielicznych już przedziałach dla palących, rzadko bierze udział w życiu politycznym, a jednak była obecna na pamiętnym spotkaniu czarownic w Pałacu Prezydenckim, gdzie wygłosiła mowę, ma rzesze zwolenników, zakłada własną partię humorystów ŚMIESZNE PAŃSTWO, z której wystartuje na senatora, śmieszne projekty ustaw, ułatwiających życie obywatelom, przechowuje w swoich szufladach, zwyciężyła w konkursie VIVAT NIENAJPIĘKNIEJSI (2010), a jej krótkie przemówienie z tej okazji zostało zapisane w Annałach humoru.

nagranie „Vivat Nienajpiękniejsi”

[Wspomniane „spotkanie czarownic” odbyło się w Dniu Kobiet, 8 marca 2007. Na zaproszenie żony prezydenta RP Marii Kaczyńskiej do Pałacu Prezydenckiego przybyły znane polskie dziennikarki i pisarki, wśród nich Maria Czubaszek. Jednym z efektów spotkania był apel jego uczestniczek o niezmienianie zapisów Konstytucji RP dotyczących ochrony życia. To o tym wydarzeniu dyrektor Radia Maryja, ojciec Tadeusz Rydzyk, powiedział: „Nie nazywajmy nigdy, że szambo jest perfumerią”. Plebiscyt „Vivat Nienajpiękniejsi”, parodia wyborów najpiękniejszych Polaków, został zorganizowany przez redakcję programu telewizyjnego „Szymon Majewski Show”. Głosami telewidzów konkurs wygrali: Tomasz Karolak („za największą szparę między zębami polskiego show-biznesu”) i Maria Czubaszek, która sama wymyśliła dla siebie kategorię „Stara Ale Jara” (trzy paczki dziennie). Zachęcając do głosowania na siebie, mówiła m.in.: „Jestem Maria Czubaszek. Lubię kobiety. Wyłącznie takie, które są starsze i brzydsze ode mnie. Czyli, w zasadzie, nie lubię kobiet, bo takich nie ma. Głosujcie Państwo na mnie w plebiscycie »Vivat Nienajpiękniejsi«. Tylko szybko! Bo palenie zabija! Więc czasu nie ma!” - przyp. AA].

AUTORZY „IMA” PRZEDSTAWIAJĄ JACKA JANCZARSKIEGO (rok 1975) - MARIA CZUBASZEK: Motto: „Dopiąć swego”. Jacek Janczarski. Mówi się, że człowiek ujarzmia przyrodę. Ale bywa też odwrotnie. Nierzadko przyroda ma większy wpływ na człowieka niż człowiek na nią. Tak właśnie, moim prywatnym zdaniem, ma się rzecz z Jackiem Janczarskim. Do dwudziestego roku życia, będąc dzieckiem miasta, Jacek stykał się z przyrodą jedynie na lekcjach. I dopiero mając dwadzieścia jeden lat, zetknął się z nią osobiście. Pierwszy raz pojechał na wieś. Przyjechał, zobaczył i stało się. Bakcyl przyrody chwycił. Zauroczony pięknem naszych pól i topól, surową urodą ściernisk i kartoflisk, odurzony zapachem starych lip i młodej dziczyzny, Janczarski w cudownym jakowymś zachwyceniu i zapamiętaniu błądził przez całą noc po wrzosowiskach i bagnach, wciągany w jakąś urzekającą, nową przygodę. Przygodę z przyrodą. I odwrotnie. Zrywając leśne runo i polne kwiaty, baraszkując z płochliwą zwierzyną i ulotną ptaszyną, skacząc z kwiatka na kwiatek, ze swą nieodłączną siatką na motyle, krokodyle i goryle, nawet się nie obejrzał, kiedy nastał świt. Znużony zasnął w przydrożnej dziupli, gdzie gościnne wiewiórki i niedźwiedzie ze swych ramion zrobiły mu kołyskę. I utuliły go do snu. Wtedy właśnie przyśniło mu się, że jest gajowym Maruchą, wygnanym z gaju i żyjącym na łonie przyrody. Sen ten stał się zresztą dla Janczarskiego inspiracją w jego późniejszej twórczości sympatyczna postać gajowego Maruchy znana jest przecież doskonale słuchaczom naszego magazynu. Od tego dnia, który wypadł dokładnie w nocy z trzynastego na czternastego, Jacek zaczął coraz częściej wymykać się na spotkania z przyrodą. Wymykał się nierzadko ukradkiem, przebrany dla niepoznaki za globtrotera lub Pana Sułka. Godzinami buszował wówczas w zbożu, wdrapywał się na drzewa iglaste, liściaste, a także mieszane, karmił świstaki i borsuki. I słuchał. Słuchał, jak rośnie trawa, jak pszenica strzela w źdźbło, jak szumią jodły na gór szczycie. Tak więc dzięki umiłowaniu przyrody Janczarski nauczył się słuchać, a umiejętność ta miała niebagatelny wpływ na jego karierę zawodową. Łatwiej bowiem zostać dziennikarzem, gdy umie się słuchać ludzi. A nawet przełożonych. Janczarski wiele również skorzystał, podglądając zwyczaje zwierząt. Będąc ich bystrym obserwatorem tudzież imitatorem, przejął od nich wiele cech. I tak na przykład od mrówek nauczył się pracowitości, od czupurnych jagonek - brawurowej odwagi, od bojaźliwych cipiórów nieśmiałości, od wysiadujących swe małe zajęczyc - wytrwałości, czy wreszcie od brązowych niedźwiedzi - powagi i dostojności. Każdy, kto zna Jacka osobiście, a także uważnie śledzi jego twórczość, bez trudu odnajdzie w nim i w jego bohaterach wszystkie te cechy.

Ale przyroda wpłynęła nie tylko na postawę moralną i psychikę Jacka. Zaryzykuję twierdzenie, że wywarła również wpływ na jego wygląd. Ukształtowała go, dodajmy niezwykle kształtnie, na obraz swój i podobieństwo. Do dwudziestego roku życia będąc dzieckiem wątłym, cherlawym i bladym, od chwili nawiązania osobistych kontaktów z przyrodą Janczarski mężniał i czerstwiał z dnia na dzień. Wysmagany wiatrem, wysuszony słońcem i wybity gradem stał się mężczyzną żywcem wyjętym z powieści Hemingwaya. Strukturą torsu podobny do skał, o niebieskich oczach, przypominających błękit polnych chabrów i maków, o wypłowiałych na słońcu włosach koloru zboża jarego, zwinny jak górskie kozice i silny jak tur Jacek Janczarski tak idealnie wtapia się w krajobraz przyrody, że niepostrzeżenie stał się jej integralną częścią. Stał się swoistym akcentem naszego krajobrazu. I wprawdzie jedno ze swych ostatnich słuchowisk zatytułował „Zielone wzgórza Afryki”, wiadomo, że naprawdę zielono jest mu tutaj, u nas. I dobrze mu z tym. A nam dobrze z nim. Tak więc Jacek Janczarski dopiął swego.

VIII Wiesz, jak ja lubię jeździć na wycieczki. Nigdzie się nie ruszam. A jedną z Jackiem pamiętam. Jacek jako pierwszy w redakcji miał samochód. Dostał syrenkę od swojego ojca. Może kupioną za „Misia Uszatka”? [Ojciec Jacka, Czesław Janczarski, wymyślił sympatycznego misia z klapniętym uszkiem, który stał się potem bohaterem słynnych „Dobranocek” - przyp. AA]. Wybraliśmy się na wycieczkę pod Warszawę. Jacek, ja i Stefan Friedmann. Jak mnie znasz, to wiesz, że nie po to, żeby pochodzić po łące i łapać motyle. Skończyło się w knajpie. Zamówiliśmy golonkę i szampana. Stefan chciał być dowcipny i rzucił do pani kelnerki: „Tylko bardzo proszę, żeby szampan był ciepły”. „Jest tylko ciepły, bo nie mamy lodówki” - odpowiedziała kelnerka. Nici z żartu. Ale teraz konkretnie o Jacku. Zapytaj, czy był przystojny. Był przystojny? Adam był przystojniejszy. Ale Jacek nie był brzydki. Za to był bardzo fajny. Przed Adamem i Jonaszem czułam na początku pewien respekt. Obu traktowałam tak jak na przykład Przyborę. „Z szaconkiem”. Ale nie jak w ”Balu na Gnojnej”: „bo się może skończyć źle”, tylko dlatego, że mnie trochę onieśmielali. Z Jackiem było inaczej. Bezpośredni, miał największy z nich wszystkich dystans do swojej twórczości, nie imponowało mu jego stanowisko. Może nie było Bóg wie jak wysokie - kierownik redakcji - ale był szefem zespołu, który robił jedną z najpopularniejszych wtedy audycji radiowych w Polsce. A ja się szefów boję. Trzymam się na dystans. Paru wcześniej poznałam, to byli zazwyczaj dużo starsi panowie, niektórym się podobałam. Tego bałam się jak ognia! Nie byłam specjalnie ostrożna w znajomościach damsko-męskich, ale zawsze unikałam jakichkolwiek bliższych układów z facetami na stanowiskach. Jacek był pierwszym, którego się nie bałam. Po prostu był świetnym facetem. W paru sprawach byliśmy do siebie podobni: też miewał problemy finansowe, nie żył z ołówkiem w ręku, nie bardzo cenił swoją twórczość. Mówił, że inni mają talent, on ma smykałkę. Chociaż uważam, że tu trochę przesadzał - w ”Kocham pana, panie Sułku” czy w pisanej z Maćkiem Zembatym „Rodzinie Poszepszyńskich” było dużo talentu. W duecie z Adamem prowadzili „Ilustrowany Tygodnik Rozrywkowy”. Moim zdaniem Jacek był w tym lepszy. Miał świetny głos, ale co ważniejsze, był naturalniejszy. Adam, który pochodził ze słynnej rodziny aktorskiej, trochę pogrywał. Miał zresztą doświadczenie z kabaretu Pod Egidą Janka Pietrzaka. Adasia ciągnęło do występów, Jacka niespecjalnie. I to jego wycofanie, lekka niepewność dodawały mu w prowadzeniu „ITR-u” dużo wdzięku. Jacek był zabawny nie tylko w tym, co pisał. Był zabawny na co dzień. Maciek

Zembaty wrócił z Indii i zaprosił nas do siebie, żeby spróbować jakiegoś zioła, które stamtąd rzekomo przywiózł. Myśmy nigdy wcześniej czegoś takiego nie palili. Jacek był strasznie przejęty, powiedział, że nie możemy wracać samochodem, bo jego strasznie po tym „kręci”. Tyle tylko, że kilka dni później Maciek przyznał się nam, że to był koperek. A Jacka, jak widać, nawet koperek potrafił sponiewierać. Jak długo byliście parą? Parę lat. I było bardzo sympatycznie. To dlaczego się skończyło? Przestało być sympatycznie? Nie, sympatycznie było cały czas, nawet po rozstaniu. A rozstaliśmy się przez Krzyże. ? Wtedy wszyscy jeździli do Krzyży na Mazurach. Basia Wrzesińska, Markuszewscy. Każdy tam miał jakiś domek. A mnie to nigdy nie interesowało. Działka, domek wykluczone. Ja jestem człowiekiem miasta. Wyjazdy na wieś? W życiu! A ta moda na Krzyże już mnie zaczynała denerwować. Jacka ktoś namówił, żeby jechać, a ja się zaparłam, że nie. Wtedy Baśka Wrzesińska powiedziała „Słuchaj, jak ty nie pojedziesz, to ja wezmę Jacka i sama z nim pojadę”. „Ależ oczywiście, jedźcie”. Wiedziałam, że Basia podoba się Jackowi, była wtedy wolna, a ja akurat chyba miałam zamiar być wolna. Już wiedziałam, że chociaż Jacek jest fantastycznym facetem, to z nas nic nie będzie. Że on potrzebuje kobiety, która będzie nim sterować, która będzie dominująca. A ja taka nie jestem, nie nadaję się do rządzenia, kierowania, wychowywania. Basia owszem. Z Krzyży wrócili już jako para, a nam jakoś to się rozeszło. Jak w wierszu Jonasza Kofty: „Nie zabijaj tej miłości, daj spokojnie umrzeć jej”. I naprawdę spokojnie. Z Baśką nadal się przyjaźniłyśmy, nawet po powrocie z tych Krzyży zadzwoniła do mnie i zapytała, czy ja przypadkiem nie mam do niej żalu, że tak z Jackiem wyszło, ale on jej się tak bardzo podoba. Szczerze powiedziałam, że nie mam jej za złe. A nawet, prawdę mówiąc, ucieszyłam się, że to tak jakoś „z biegu” się skończyło. „Z biegu” się zaczęło i ”z biegu” się skończyło. Później, kiedy już byłam z Wojtkiem, Basia z Jackiem bywali u nas, my bywaliśmy u nich. Jak w porządnych amerykańskich filmach.

AUTORZY „IMA” PRZEDSTAWIAJĄ MARIĘ CZUBASZEK (rok 1975) - JACEK JANCZARSKI: Wpływ Marii Czubaszek na strukturę stosunków społecznych. Badania własne W badaniach struktury stosunków społecznych pewnej określonej grupy wygodniej jest zająć się jednym z czynników kształtujących taki, a nie inny układ. Dobrze, jeżeli czynnik ten jest dominującym stymulatorem więzi szczebli hierarchii wartości drabiny prestiżu układu ról społecznych. Trzeba zatem w naszych badaniach przyjąć Marię Czubaszek za taki właśnie Czynnik. I (choć to niełatwe) traktować Marię Czubaszek wyłącznie jako Czynnik, a nie jako koleżankę, było nie było, po piórze. Jak zatem nasz Czynnik funkcjonuje w strukturze stosunków społecznych? Wstępny pilotaż, mający na celu wyłączne określenie rozmiarów zjawiska, wykazał, że jego wielkość znacznie przerasta nasze na ten temat wyobrażenie. Runęły sny o prostym sondażu ankietowym! Powstała potrzeba zorganizowania kompleksowych badań socjometrycznych, podjęcia prac nad kwestionariuszem, zaangażowania setek ankieterów itd. Nie było już mowy o próbie losowej, w każdym razie o próbie niewielkiej. Aby uzyskać duże prawdopodobieństwo rzetelnej podstawy do wnioskowań, należało naszym zdaniem przebadać ankietowo około trzydziestu procent ludności naszego kraju, to jest dwanaście milionów ludzi. Ankieta nasza obejmowała dziesięć stron maszynopisu. Ponieważ spora część respondentów odmówiła udziału w badaniach, do naszych rąk trafiło zaledwie sto milionów stron. Zakodowanie takiego materiału, przed rzuceniem go oczywiście na maszyny liczące, zajęłoby około dziesięciu lat. A wtedy wyniki badań straciłyby na aktualności. Postąpiliśmy wobec tego w ten sposób, że na chybił trafił wybraliśmy sobie dziesięć wypełnionych ankiet. Zależało nam głównie na ich czytelności, ponieważ przy okazji okazało się, że ludzie po prostu bardzo brzydko piszą. Usiedliśmy sobie z kolegą nad tymi ankietami, zrobiliśmy sobie kanapki z masłem i żółtym serem, zaparzyliśmy herbatę... Holender! Pobrudziły nam się te ankiety. No to wybraliśmy sobie dziesięć następnych. Już czystych. I uważając, żeby ich nie pobrudzić... po prostu nie zaświnić... zabraliśmy się do jedzenia. Ser topniał, można powiedzieć, „w oczach”... Pieczywo też... Głodni po prostu byliśmy. Rozmowa toczyła się powoli, mówiliśmy głównie o ”zającach zresztą”, a także o Kaziu, o Ciotce, o wyspach Hula-Gula i o Alu Mc Kocie. W zamyśleniu darliśmy nasz cenny materiał badawczy. Na strzępy I stała się rzecz zdumiewająca! Z tych strzępów, okruchów, urywków wypowiedzi, zdawkowych deklaracji, nierozsądnych zobowiązań, potocznych powiedzonek wyłaniała się

jasna postać naszego Czynnika! Naszej drogiej koleżanki po piórze - Marii Czubaszek! Malował się portret czysty, choć nonsensowny. Prosty, choć zagmatwany. Pozytywny, choć nie bez odchyleń. Potem przyszło jeszcze parę osób, w tym Adam, Jonasz, Jasiek, Stefcio i Jureczek (z tym Zosia). Zachodziło słońce, zaciągnęliśmy firanki. Noc jak duży, czarny kot przebiegła nam drogę. Lało jak z cebra... [Z cyklu „Rękopis znaleziony w tapczanie” - rymowana laurka od Jacka Janczarskiego] Przyjmij, Mario, te kaczeńce, Lubisz przecież żółty kolor, Chciałem - wybacz - kupić więcej, Ale dość mnie nogi bolą. Nowe buty - ich to sprawa, Dosyć w sumie nieciekawa. Mocno w usta Cię całuję, W inne rzeczy też nie słabiej, Poczuj to - co ja sam czuję Aż do kresu życia (prawie!). Mario, Mario, Mario płocha, Strasznie, strasznie Ja Cię Kocham.

Pierzaczek

IX Byliście popularni w czasach „ITR-u”? Bardzo. Chociaż nie rozpoznawali nas ludzie na ulicy, bo to przecież było radio. Czuliśmy, że robimy coś fajnego i słuchacze to doceniają. Dzisiaj, jeśli zapraszają mnie do telewizji, to głównie dlatego, że stara. Że jak umrze, to będą mogli powiedzieć: „A jeszcze wczoraj u nas była”. Wtedy o ”ITR-ze” się mówiło, ludzie cytowali nasze teksty. Przecież wiesz, że nie bardzo poważnie siebie traktuję, ale wtedy naprawdę byłam dumna. Oznak sympatii mieliśmy mnóstwo. Na przykład w listach. Ja nawet dostałam propozycję od jakiegoś samotnego rolnika, że w spadku dostanę od niego całe gospodarstwo z inwentarzem. Kusił oborą, krową, hektarami ziemniaków, stajnią. Nie skusił. Wymarzone warunki do hodowli „Pierzaczków”... Wyjaśnijmy - wymyśliłaś takie stworzonko na potrzeby swoich radiowych słuchowisk. Jesteś w stanie opowiedzieć, jak „Pierzaczek” wygląda? Oczywiście! Nawet niedawno widziałam „Pierzaczka” w telewizji. Prowadził jakiś program rozrywkowy? Nie, przyniosła go w klatce Karolina Wajda. Teraz takie rzeczy pokazują w telewizji, że nie zdziwiłbym się, gdyby Karolina Wajda przyniosła w klatce prezentera programu rozrywkowego. Ale już nie przeszkadzam. No więc jak wygląda „Pierzaczek”? Karolina Wajda przyniosła do studia żywą kurę. Kiedy wymyślałam „Pierzaczka”, nie miałam pojęcia, że może być kurą. Taka kulka składająca się z białych piórek. Tylko kurka ma dzióbek i oczy, a u ”Pierzaczka” tego nie widać. Same piórka, ale wiadomo, że w środku tych piórek coś żyje, tylko to się nie pokazuje. [W tapczanie znalazło się nawet zdjęcie „Pierzaczka” z autografami aktorów występujących w słuchowisku „Dym z papierosa”. Takie zdjęcia wysyłano słuchaczom w nagrodę za udział w konkursach. Było dwie strony wcześniej, jeśli ktoś przegapił, proszę na chwilę wrócić - prosi AA]. A był jakiś konkretny powód zakończenia „ITR-u”? Ktoś wam powiedział, dlaczego już więcej nie będzie audycji? Wykończył ją dyrektor Janusz Wilhelmi. Ja wiem, że o zmarłych, w związku z ich „świętą pamięcią”, zwykło się, zwłaszcza w Polsce, mówić tylko dobrze. Ja nie mam takiego przekonania, że to był wspaniały człowiek. Pamiętam takie spotkanie, podczas którego powiedział, że on przyszedł do „Trójki”, żeby ratować „ITR”. I to „ratowanie” wyglądało tak,

że mobilizował cenzurę, bo jakaś część magazynku kabaretu Elita kojarzyła mu się z audycją Radia Wolna Europa. Wzywał Jacka i przepytywał, czy wie, jak się zaczynają wiadomości w Wolnej Europie? Jacek odpowiadał, że nie wie, na co Wilhelmi: „A to źle, bo trzeba wiedzieć, co wróg mówi”. Jakieś podchwytliwe zagrywki. A potem z dnia na dzień zdjął „ITR” i kazał powiedzieć na antenie, że to jest nasza decyzja, że zespół będzie robił inną audycję. Wtedy powstał „Ilustrowany Magazyn Autorów”, który nigdy poziomu „ITR-u” nie osiągnął. Cenzura i władze dalej się czepiały różnych fragmentów audycji. My już po tych przepychankach nie mieliśmy serca. Zaczęliśmy odpuszczać. O tym, jaki był klimat tego czasu i stosunek władz radia do nas, może świadczyć chociażby uroczystość wręczenia Złotych Mikrofonów. Byliśmy właśnie w trakcie nagrywania audycji. Pojawił się jakiś facet i na korytarzu, obok studia, a właściwie między studiem a ubikacją, wręczył nam najwyższe wyróżnienia Polskiego Radia. Bez rozgłosu, spod lady. Z tego co pamiętam, to nawet zabrakło mu kilku statuetek, nie wszyscy dostali. Nieprzyjemny był ten koniec, ale w sumie z radiem mam raczej pozytywne skojarzenia. A telewizja? Jest wśród tego, co pisałaś do telewizji, coś, do czego chętnie wracasz? Ja do niczego chętnie nie wracam. Do telewizji mam mniejszy sentyment. I większość rzeczy, które dla niej pisałam, traktowałam jako sposób na zarabianie, bo telewizja zawsze płaciła lepiej niż radio. W radiu zazwyczaj miałam wpływ na obsadę, była stała grupa wykonawców, to ja sugerowałam, kto powinien zagrać. W telewizji inaczej - oddawałam tekst i potem często go nie poznawałam. Bo przychodził ktoś na zastępstwo albo reżyser sobie wymyślił, że pasuje mu ktoś inny. A ja lubię pisać pod konkretnych aktorów. Wiem, jak to powie Irena Kwiatkowska, a jak Jurek Bończak. W telewizji na ogół nie miałam na to wpływu i dlatego różnie to wychodziło. Ale były takie programy, dla których lubiłam pisać. Te „Buły”, o których już opowiadałam. Jeszcze na przykład „Ekspres”. To był składankowy program, do którego pisało wielu autorów - między innymi Anatol Potemkowski, Janusz Osęka, chyba Wojtek Młynarski. Reżyserował Wowo Bielicki. Bardzo prosty pomysł w przedziale pociągu siedzą różni ludzie i rozmawiają na różne tematy. Ktoś wysiada, ktoś wsiada. To było robione wtedy, kiedy „ITR” albo „IMA”. Pamiętam, że Anatol pisał „Typki” - dialogi dla Dobrowolskiego i Pokory, występowało mnóstwo aktorów - pamiętam Krzysia Kowalewskiego, Andrzeja Stockingera, Zosię Czerwińską. Ja pisałam głównie dla Ireny Kwiatkowskiej i Lecha Ordona. [Tu AA - udało mi się dotrzeć do jednego, 33. odcinka „Ekspresu” z 1973 roku. Na końcu znajduje się informacja o autorach i wykonawcach, wśród nich pada nazwisko Czubaszek, ale poszczególne teksty nie są zapowiedziane czy opisane. Autorka oczywiście

nie ma zielonego pojęcia, które napisała. Akurat w tym odcinku nie wystąpiła Irena Kwiatkowska, zatem nie ma możliwości rozpoznania „po aktorach”, ale po pewnych charakterystycznych elementach języka Marii Czubaszek można się domyślić, które są jej autorstwa. Poniżej dwa fragmenty]. W przedziale trzech pasażerów (Pasażer 1 - Andrzej Stockinger, Pasażer 2 - Lech Ordon, Pasażer 3 - Aleksander Iwaniec). Pasażer 2 czyta gazetę Pasażer 1: Przepraszam pana, piszą coś o festiwalu? Pasażer 2: Eeee... Pasażer 3: Pewnie to samo co zawsze. Że niedobry, że trzeba coś z tym zrobić. Pasażer 2: Wszyscy krytykują, ale oglądają. Pasażer 1: Bo, po pierwsze, w czasie, kiedy są transmisje, nie ma nic innego, a po drugie nie uważam wcale, żeby te piosenki były aż takie niedobre. Pasażer 3: Jak na takie złe, to są nawet dobre. Pasażer 2: Ale jak na takie dobre, to są raczej marne niestety. A poza tym już te oceny jury, to są naprawdę czasem zaskakujące. Pasażer 1: Moim zdaniem jury powinno wybierać najlepsze piosenki, proszę panów, drogą losowania. Pasażer 3: No to jest jakiś sposób. Pasażer 2: Tylko marny dosyć. No bo skoro wynik miałby zależeć od losowania, to w ogóle po co jury? Pasażer 1: No, po to, żeby wybierać. Są to fachowcy w końcu. Pasażer 2: No dobrze, ale w takim razie po co losowanie? Pasażer 1: No, żeby było sprawiedliwie. Wie pan, przecież jurorzy też są ludźmi... Prawda... Poniekąd... I oceniają wykonawców i piosenki czasem subiektywnie. Najlepszy dowód, że są takie różnice w ocenach, prawda? A gdyby losowano piosenki, które mają zdobyć nagrody, byłoby bezstronnie. I dlatego powtarzam - jury powinno wybierać najlepsze piosenki drogą losowania! Pasażer 3: No tak, ale gdyby wygrywały piosenki drogą losowania, to skąd by była pewność, że to są najlepsze? Pasażer 1: Proszę pana! Na całym świecie na tego typu festiwalach wygrywają zawsze piosenki najlepsze! Po prostu! Dlatego powtarzam, że gdyby piosenki, które mają zdobyć nagrody, były losowane, to by wygrały, bo po prostu są najlepsze, prawda? Pasażer 2: Nie bardzo się z panem zgadzam, ale skoro już tak mówimy o tych festiwalach zagranicznych, to tak... My tak narzekamy na te polskie piosenki, narzekamy...

A jednak czasem wygrywają z zagranicznymi! Przepraszam pana, w ubiegłym roku, w Atenach, nasza piosenka wygrała! Pasażer 1: Tak? Widocznie inne były słabsze. Pasażer 2: Nie, no na pewno! Przecież gdyby były lepsze, to by nasza nie wygrała. Pasażer 1: Racja, proszę pana, racja. Ale wie pan, z drugiej strony - co to za sztuka wygrać ze słabszymi? Pasażer 3: Uważam, że to nawet nie fair. Poważnie. W przedziale czterech pasażerów (Pasażer 1 - Krzysztof Kowalewski, Pasażer 2 Andrzej Fedorowicz, Pasażer 3 - Krzysztof Wieczorek, Pasażer 4 - Andrzej Stockinger). Po chwili dosiadają się dwie pasażerki (Pasażerka 1 - Zofia Czerwińska, Pasażerka 2 - Ewa Borowik) Pasażerka 1: Dzień dobry, wolne są miejsca, tak? Pasażerka 2: Dzień dobry (Pasażer i pomaga ułożyć walizkę) O, dziękuję panu bardzo. Pasażer 1: Z urlopu? Pasażerka 2: Nie. Na urlop! Pasażer 1: Zazdroszczę pani. Ja z urlopu niestety. Pasażerka 2: Jak to? Pan jedzie z urlopu tym pociągiem? Pasażer 1: Tak. A dlaczego pani pyta? Pasażerka 2: No to znaczy, że pomyliłam pociąg! Pasażer 1: Dlaczego? Pasażerka 2: No bo ja jadę odwrotnie! Ja jadę na urlop! Pasażer 1: No to co z tego? Pasażerka 2: No jak można jechać na Mazury i z Mazur tym samym pociągiem?! Muszę wysiąść na następnej stacji! Może mi pan poda walizkę? Pasażer 1: Proszę bardzo. Pasażerka 2: Dziękuję bardzo, przepraszam. (Wychodzi z przedziału, pozostali pasażerowie śmieją się) Pasażer 1: Patrzcie państwo, taka młoda, a taka roztargniona. Chociaż i mnie się kiedyś też zdarzyło wsiąść do innego pociągu. Człowiek jest jednak roztargniony. No teraz na przykład, wyjeżdżając na urlop, zapomniałem z domu obrączki. Pasażerka 1: To się panom często zdarza. Pasażer 1: Podobno. Ale mnie dopiero pierwszy raz.

Pasażer 3: A od dawna pan żonaty? Pasażer 1: No... Już... Przeszło trzy miesiące. I pierwszy raz, wyjeżdżając, zapomniałem z domu obrączki. Pasażerka 1: To w ciągu tych trzech miesięcy niewiele pan chyba wyjeżdżał. Pasażer 1: Ani razu. Teraz pierwszy. Właśnie na urlop. No i obrączka niestety została w domu. Pasażerka 1: Dobrze, że pan sobie o niej przypomniał jeszcze na urlopie. Pasażerl: Prawda? I to tylko dzięki siostrze żony! Przypadkowo spotkaliśmy się na wczasach i ona właśnie zwróciła uwagę, że nie mam obrączki. Pasażerka 1: Na wczasach co drugi mężczyzna to kawaler. Pasażer 3: A co druga kobieta - mężatka. Pasażer 2: À propos. Mój przyjaciel poznał w zeszłym roku na wakacjach dziewczynę. Od razu zauważył, że miała obrączkę, ale jak to się mówi - miłość jest ślepa. Zakochał się bez reszty. Pasażerka 1: Zawsze bezpieczniej zakochać się w mężatce. Pasażer 2: Chwileczkę... No więc miłość od pierwszego wejrzenia. Przez całe dwa tygodnie! Wszędzie razem! Ale urlop się skończył. Pasażerka 1: I miłość pewnie też? Pasażer 2: Żaby... Żeby! Okazało się, że ona również jest z Warszawy. No i spotykali się nadal. Aha! Mój przyjaciel oczywiście przedstawił jej się jako kawaler. I proszę sobie wyobrazić, że po pewnym czasie dziewczyna przyznaje się, że nie jest mężatką! Pasażer 3: Tak jak przypuszczałem. Pasażer 2: Ale to jeszcze nie koniec. Gorsze, że mój przyjaciel... Pasażerka 1: Okazał się z kolei żonaty? Pasażer 2: Żeby! Wszyscy: Żaby! Pasażer 2: Żeby! Ale niestety! On naprawdę był kawalerem! No i w tej sytuacji, skoro ona była wolna, to nic nie stało na przeszkodzie, żeby się pobrali. Ślub odbył się pół roku temu. Pasażer 3: No cóż, nie każda przygoda wczasowa kończy się szczęśliwie, niestety. [Tu ponownie AA. W teczce, która leżała na regale, znalazł się jeszcze jeden tekst z ”Ekspresu”. Nie ma żadnej daty, ale jest adnotacja, że to opowieść oparta na autentycznym zadaniu z działu „Rozkosze łamania głowy” z ”Życia Warszawy” i że wykonują Irena Kwiatkowska (K) i Lech Ordon (O). Lech Ordon przegląda „Życie Warszawy”, Irena

Kwiatkowska wchodzi do przedziału]. K - Dobry wieczór. O - Dobry wieczór. Lubi pani rozwiązywać zagadki? K - Uwielbiam! Kiedyś jedną rozwiązałam! Tylko źle... O - To niech pani posłucha: „Każdy z czterech panów ma psa innej rasy. Oto garść informacji. Pies Cabas nie jest pudlem, pies Dabas zaś nie jest bokserem. Pies Abas nie jest spanielem, pies Babas zaś nie jest bokserem. Pan Abacki ma psa wilka, pan Babacki zaś ma psa Dabasa. Pan Cabacki ma psa Dabasa, pan Dabacki zaś ma psa spaniela. Pies Abas nie jest bokserem, pan Dabacki zaś nie ma psa Cabasa. W każdym z tych zdań jedna z informacji jest prawdziwa, druga fałszywa. Prosimy podać imiona i rasy psów posiadanych przez czterech panów. K - Chwileczkę... Można? (bierze gazetę, szybko „przelatuje”zadanie) Przecież to proste!!! Imiona psów - Abas, Babas, Cabas i Dabas! A rasy - wilk, nie pudel, nie bokser i nie spaniel. O - Przecież to nie jest rozwiązanie! K - Jak to nie?! Należy podać imiona psów i rasy! O - No właśnie! Ale trzeba powiedzieć, który pan jakiego ma psa! Podać jego imię i rasę! K - Pana? O - Nie! Psa! K - (patrząc w zadanie) Ale to nie jest napisane... O - W zadaniu nie może być rozwiązania! K - To skąd mam je wziąć?!? O - Z tych informacji, które są podane. Niech pani uważa... Pies Cabas nie jest pudlem, pies Abas zaś nie jest bokserem. K - No to dobrze mówiłam, niestety! Bokser nie jest spanielem, pies Babas zaś nie jest... Psem! O - Nie! Pan Abacki ma psa wilka, pan Babacki zaś nie jest... K - Spanielem! O - Przecież to nonsens! K - To znaczy... Że pan Babacki jest spanielem? O - Tak! To znaczy - nie! Pan Babacki nie jest spanielem!!! K - To tak jak pies Abas! Chwileczkę! (bierze gazetę) Pies Abas nie jest spanielem... A ponieważ pan Babacki też nie jest spanielem... Z tego wynika, że pan Babacki jest... Psem

Abasem! Albo... Odwrotnie! O - Ja oszaleję! K - Będzie pan żałować! (nadal patrząc w zadanie) Coś się tu nie zgadza... Raz jest napisane, że pies Abas nie jest spanielem, a raz, że nie jest bokserem... O - Może być pies, który nie jest ani spanielem, ani bokserem! K - Rzeczywiście... Na przykład jamnik... Szkoda, że nie podali, jakie ogony ma każdy z tych psów. O - Co by to dało? K - Bardzo dużo! Po ogonie łatwiej poznać rasę! Jeśli obcięty, to bokser. Albo spaniel. A jeśli nie obcięty, to wilk. Albo jamnik. O - Ale w zadaniu nie jest nic powiedziane o ogonach. K - No właśnie! A może po prostu się omylili? Może to nie chodzi o psy, tylko o. Muchy na przykład? O - Ależ... K - Na pewno! Bo co to za pies bez ogona? Na pewno chodzi o muchy! O - Skąd pani to przyszło do głowy?! K - Z tych danych! Niech pan posłucha... (patrzy w zadanie) Mucha Cabas nie jest pudlem, mucha Dabas zaś nie jest bokserem. Mucha Abas nie jest spanielem, mucha Babas zaś nie jest bokserem... No proszę! Wszystko się zgadza, niestety! O - Absurd! K - Dlaczego?Niech pan uważa... Pan Abackima muchę wilka, a... Nie! To coś bez sensu... Chwileczkę... Pan Abacki ma psa wilka, pan Babacki zaś ma muchę Dabas. W porządku! Mam już rozwiązanie!!! O - To znaczy? K - W tym zadaniu jest kruczek! Jasne! Bo skoro pan Abacki ma psa wilka, natomiast pan Babacki ma muchę Dabas... To co się stanie?! No, niech pan pomyśli! O - Już mi się wszystko pokręciło! K - Każdemu by się pokręciło! Ale ja na to wpadłam, niestety! Skoro pan Abacki ma psa wilka, natomiast pan Babacki ma muchę Dabas, z tego wynika, że pan Babacki niczego nie ma! O - Dlaczego? K - Bo wilk pana Abackiego zjadł muchę pana Babackiego! Ale sprytnie to wymyślili!!! O - Obawiam się jednak, że to pani rozwiązanie nie jest prawidłowe... Rozwiązanie

powinno wynikać z informacji podanych w zadaniu. K - W takim razie informacje są złe! Niestety! O - Nie rozumiem... K - Gdyby w zadaniu była mowa o muchach, a nie o psach, rozwiązanie byłoby prawidłowe, nieprawdaż?! O - Prawdaż, ale w zadaniu pytają o rasy i imiona psów! K - I dlatego pytanie jest nieprawidłowe! Niech się pan zastanowi! Jeżeli odpowiedź zależy od pytania, w takim razie pytanie powinno również zależeć od odpowiedzi! I co z tego wynika?! O -??? K - Że nie wszystkie pytania są słuszne, niestety! [Tu jeszcze raz AA. Marysia nie wspomniała o tym w czasie rozmowy o telewizji, ale trafiłem na kilka napisanych przez nią „Bajek dla dorosłych”. Kiedy to hasło wrzuciłem do wyszukiwarki, Internet zaproponował mi obejrzenie erotycznych filmów rysunkowych. Wyjaśniam - te, które pisała Maria Czubaszek, to inny rodzaj twórczości. Kilkuminutowa „Bajka dla dorosłych” była nadawana w latach siedemdziesiątych w niedzielne wieczory. Reżyserował Janusz Rzeszewski, narratorem był znakomity Jan Kobuszewski, występowali najwybitniejsi polscy aktorzy. Zachowane były wszelkie zasady prawdziwej bajki. Było: „Dawno, dawno temu.”, „Za górami, za lasami.”, był morał. Tylko treść dostosowana była do zainteresowań raczej dorosłego widza. Głównymi autorami tekstów bajek byli satyrycy, starsi koledzy Marii Czubaszek ze „Szpilek” - Joanna Wilińska, Feliks Derecki i Andrzej Nowicki. Na moje pytanie, czy to przez „Szpilki” dostała propozycję napisania tych bajek, Marysia odpowiedziała: „Chyba tak”, a na pytanie, co może o nich opowiedzieć, usłyszałem: „No, było kilka”. Po tak wyczerpującej opowieści nie pozostaje mi nic innego, jak zacytować poniżej jedną z ”Bajek dla dorosłych” autorstwa Marii Czubaszek. Ten odcinek pojawił się na antenie w 1977 roku, a wystąpili w nim: Narrator - Jan Kobuszewski, Król - Mieczysław Pawlikowski, Księżniczka Pistacja - Hanna Balińska, Królewicz - Bohdan Łazuka, Królowa Krystyna Borowicz, Marszałek - Lech Ordon, Służący - Bogusz Bilewski].

O ŚPIĄCYM KRÓLEWICZU Narrator: Dobry wieczór państwu. Żył sobie raz król... No bo nawet królowie żyją tylko raz. A że czasem król żył z królową, więc pewnego dnia został ojcem dorodnego chłopca. Królewicz rósł szybko i ani się król z królową nie obejrzeli, kiedy stuknęło mu osiemnaście lat. Zaczęli więc rozglądać się za synową. Spośród wielu kandydatek starających się o rękę królewicza wybrano piękną i majętną księżniczkę Pistację. Żeby zaś sprawę sfinalizować, zaaranżowano wieczorek zapoznawczy, na którym młodzi mieli się zapoznać, zakochać i zaręczyć. (Sala w zamku, suto zastawiony stół) Król: A co słychać u brata księżniczki? Księżniczka Pistacja: Za tydzień się żeni. Królewicz: Serdecznie mu współczuję...(ziewa) Przepraszam. To nie z niewyspania, tylko z nudów. Księżniczka Pistacja: Królewicz jak zawsze dowcipny. A wracając do małżeństwa mojego brata, to... Królewicz: Może mu się jeszcze jakoś uda z tego wywinąć. Król: Filipie! Bo pójdziesz do swego pokoju! Królewicz: Mogę... Mogę... Królowa: Może pokażesz księżniczce Pistacji swój pokój?

Księżniczka Pistacja: Bardzo chętnie zobaczę, jak królewicz mieszka. Królewicz: Normalnie. Jak królewicz. Królowa: A kto jest szczęśliwą wybranką brata księżniczki? Księżniczka Pistacja: Jego narzeczona. Królowa: No tak... (Królewicz zasnął na krześle, królowa szturcha go, król próbuje go zbudzić, krzycząc) Król: Filipie! Filipie! Księżniczka Pistacja: Ciii! Proszę go nie budzić! Jak to się mówi: ktoś musi spać, żeby ktoś mógł czuwać. Było mi bardzo miło poznać królewicza. Nawet nie spodziewałam się, że go zastanę w tak zdrowym śnie. Królowa: Nie... On nie z niewyspania... Tylko tak z nudów zasnął. Król: On jest tak nudny, że zasypia w swoim towarzystwie. Księżniczka Pistacja: Powinien więc zmienić towarzystwo... No, na mnie już czas. Król (do Marszałka): Odwieź księżniczkę. Marszałek: Proszę uprzejmie. Tędy. Tędy. (Księżniczka wychodzi odprowadzana przez Marszałka) Król: Wątpię, czy coś będzie z tego małżeństwa! Królowa: Może uda mu się jeszcze z tego wywinąć. Król: A to niby dlaczego ma mieć więcej szczęścia ode mnie? Skoro ja się ożeniłem, to i on się musi ożenić! Filipie!!! Filipie!!! Nie śpij!!! Bo cię ukradną!!! Ja się zabiję!!! Królowa: Będziesz, panie, żałować. Król: To będę! Narrator: Jak się zapewne państwo domyślają, król się nie zabił i nie miał czego żałować, natomiast królewicz się nie obudził i nikt go nie ukradł. Po całym królestwie rozeszła się wiadomość, że królewicz zapadł na jakąś tajemniczą śpiączkę, z której nie byłby go w stanie wyrwać nawet pocałunek pięknej królewny, nie mówiąc już o pocałunku księżniczki Pistacji. Król szalał ze złości, a królewicz spał jak suseł. (Komnaty zamkowe, król stoi obok armaty i strzela. Wbiega przerażona królowa) Królowa: Aaaa! Co się stało?! Król: Nic, wystrzeliłem z armaty. Królowa: O Boże, bo myślałam, że się coś stało. Król: Ale stanie się, jeśli on się nie zbudzi! Nie odpowiadam za siebie!!! Królowa: Nie musisz, mój panie, nie musisz. Za czyny króla odpowiadają inni. A jeżeli chodzi o naszego królewicza, to jest jeszcze jedna szansa. Przyszła do mnie we śnie mądra

wróżka. Król: E, nie znoszę lunatyczek... Królowa: A skąd ci przyszło do głowy, że to jest lunatyczka? Król: No, skoro chodzi we śnie?! Królowa: Nie! To ja spałam, nie ona! Otóż ta mądra wróżka powiedziała, że śpiący królewicz zbudzi się, jeżeli posłyszy bajkę, która nim wstrząśnie. Król: Nie, on jest już na te bajki uodporniony tak jak ja! Zresztą od dziecka jest nimi karmiony. Nie! Nic z tego! Królowa: Ale ja znam bajarza, który opowiada zupełnie nowe bajki. Król: No to cóż, nie mamy nic do stracenia. Chodźmy do niego z synem. Królowa: Pójdę z nim sama. Król: A nie, nie! Ja chcę wiedzieć, jakie to bajki krążą po moim królestwie. (Król wzywa służącego) Król: Zanieś królewicza do bajarza. Królowa nas poprowadzi. (Wychodzą) Narrator: Ku zdziwieniu króla, najlepszym bajarzem w królestwie okazał się jego osobisty marszałek. (Komnata marszałka) Król: Nie wiedziałem, marszałku, że opowiadałeś mi bajki. Marszałek: Przysięgam, że mówiłem ci prawdę. Bajkami zajmuję się wyłącznie po godzinach pracy. Królowa: Ale naszemu synowi musisz opowiedzieć najpiękniejszą bajkę, jaką znasz. Jeżeli nim wstrząśniesz - uratujesz go. Marszałek: Mam teraz jedną bajkę na warsztacie. Na licencji zagranicznej... Był raz sobie Tomcio Paluch, który byłby samotny jak palec, gdyby nie to, że miał siedmiu krasnoludków. Ale pojechał do wujenki i został mu tylko jeden, niestety. Był to wyjątkowo brzydki krasnoludek, niepodobny do innych. Tomcio Paluch postanowił go poddać „próbie na groch”. Pod materacem położył ziarenko grochu. Następnie na materac położył kilkanaście poduszek. I okazało się, że krasnoludek przez całą noc nie zmrużył oka. Uwierało go ziarenko grochu. Nie było najmniejszej wątpliwości, że jest krasnoludkiem. Ale Tomcio Paluch postanowił go poddać jeszcze jednej próbie. „Na wodę”. I wrzucił go do stawu. Brzydki krasnoludek pływał jak kaczątko... Nie było już teraz najmniejszych wątpliwości, że jest krasnoludkiem, tyle tylko, że brzydkim. I dlatego inne łabędzie poszturchiwały go i dziobały. Zrozpaczony krasnoludek popłynął w świat. I płynąc po morzach i oceanach, natknął się na

rybę-piłę. Tysiące ryb-pił... Pił, pił, pił... Jak smok. Aż pękł. Królowa: Ależ to wstrząsające! (Król, pokazując na śpiącego królewicza) Król: Ale nie dla naszego syna. Nie, nic z tego marszałku... Marszałek: Mam jeszcze jedną bajkę na warsztacie... Za górami, za lasami, przed siedmioma wiekami pewien młodzieniec zakochał się w pewnej dziewczynie. Pobrali się i żyli długo i szczęśliwie. Królewicz: Do rozwodu, tak? Marszałek: Nie, do śmierci. (Królewicz otwiera oczy, jest wyraźnie poruszony) Królewicz: Żyli długo i szczęśliwie? Aż do śmierci? Ależ to najpiękniejsza bajka, jaką słyszałem! Narrator: I zgodnie z przepowiednią mądrej wróżki, królewicz obudził się, następnie ożenił z księżniczką Pistacją i mieli dużo, dużo, dużo, dużo dzieci. A morał z tej bajki? Cóż, proszę państwa, nic tak nas nie mobilizuje do działania, jak powodzenie, nie mówiąc już o szczęściu, innych. Życzę państwu wiele szczęścia i dobrej nocy.

X A film? Miałaś jakieś propozycje? No jeszcze nie widzisz tych mocnych związków? A zapowiedź paczki od Polańskiego? A czytanie tej samej książki, co Marilyn Monroe? Chodzi mi o jeszcze bliższe. Związki twórcze. To też tylko kilka i raczej bez większych sensacji. Najpierw zgłosił się do mnie pan Józef Gębski - reżyser, który miał już pomysł na scenariusz i zaproponował mi pisanie dialogów. I napisałam. To był film „Filip z Konopi”. Jurek Bończak grał młodego architekta, Bożena Dykiel pomoc domową - Jańcię, która wychodzi za mąż za fryzjera Czesława, którego grał Wiesław Gołas. Występowali Laskowik ze Smoleniem. Trochę pamiętasz. Ile razy oglądałaś? Dwa. Pierwszy na premierze. Niech zgadnę - i drugi już po? Długo po. Całkiem niedawno powtarzali w telewizji i postanowiłam obejrzeć. Oglądałam z dużym niepokojem, bałam się, że to będzie straszne, że będę się wstydziła. Nie było takie złe. Ale znowu głównie dzięki aktorom, tam była świetna obsada. Wtedy też polubiłam pisanie dialogów. Nie przepadam za wymyślaniem historii, ale dialogi mogę pisać. Taka historyjka osadzona mocno w czasach PRL-u. Uroki życia w blokowisku, kłopoty z kupieniem czegokolwiek. Nie wiem, czy kogoś, kto nie zaznał tamtych czasów, może to jeszcze dzisiaj bawić. [To sprawdźmy, wynotowałem kilka dialogów z filmu „Filip z Konopi” - zaprop. AA]. Matka Krystyny Leskiej (Irena Byrska) zatrzymuje przejeżdżający osiedlową ulicą wóz cygański (?). Wysiada z niego konduktor (?) (Tadeusz Wojtych) i pokazuje drogę. Matka: Panie! Panie! A gdzie tu jest Gogola siedem? Konduktor: To niedaleko. Pójdzie pani tędy, tam gdzie miał być pasaż handlowy, ale go zdjęli z planu. Nie wiadomo, czy w ogóle handel się utrzyma... Potem skręci pani na prawo... Tam miała być szkoła taka, widzi pani... Też spadła z planu. I dojdzie pani do skrzyżowania z tą pękniętą rurą. No nie było jej w planie, więc zostawili, ale pękła i w zimie tam jest zawsze ślizgawka, ale pewnie też zlikwidują. No i potem przejdzie pani przez te deski, przez ten rozkop i jak pani nie spadnie, to ten drugi dom powinien być Gogola siedem. Ale tego bloku w ogóle nie ma, bo też spadł z planu. Matka: Jak to nie ma? Przecie jest!

Konduktor: No to jak pani wie lepiej, to po co się pani pyta?! Jańcia (Bożena Dykiel) rezygnuje z pracy u Krystyny Leskiej (Magda Wołłejko). Krystyna próbuje ją zatrzymać. Krystyna: Dam Jańci stówę więcej. Jańcia: Ale ja za mąż wychodzę. Krystyna: Za mąż? Za kogo? Jańcia: Za narzeczonego. Krystyna: Kto to taki? Jańcia: A taki mój jeden znajomy... Krystyna: Znajomy? Jańcia: No tak, bez znajomości to teraz nawet za mąż nie można wyjść. Takie czasy. Andrzej Leski (Jerzy Bończak) rozmawia z koleżanką z biura (Iwona Biernacka) o zakupach dla mającego się wkrótce urodzić syna Filipa. Koleżanka: Panie Andrzeju, a mówiłam panu, że na Marymoncie są kołyski? Wczoraj ktoś kupował. Albańskie kołyski, odrzuty z eksportu, piękne podobno! Leski: To my produkujemy albańskie kołyski? Koleżanka: Wie pan, jak nie mamy polskich, to produkujemy albańskie. Andrzej Leski (Jerzy Bończak) rozmawia ze swoim przełożonym w biurze architektonicznym (Wojciech Siemion) o międzynarodowym konkursie architektonicznym w Nigerii, którego Leski został laureatem.

Serial „Spadkobiercy” - Maggie Mekintosz Owens (Maria Czubaszek) i jej syn Jonathan (Artur Andrus)

Serial „Spadkobiercy” - babcia Maggie z wnuczkiem Georgem (Robert Górski) Przełożony: Rozumiem wasze podniecenie - pierwszy syn, druga nagroda... Leski: Nie! Nie! Nie! Pierwsza nagroda, drugi syn. Przełożony: A... Pierwsza nagroda? To pewnie coś ważnego. Za co to? Leski: Zaproponowałem, żeby centrum, które i tak musi sobie istnieć, przenieść na peryferie miasta. Przełożony: Uhu hu! Leski: Założyłoby się administrację, komunikację i w ten sposób, za jednym zamachem, zlikwidowałoby się slumsy. Przełożony: Imponujące! Leski: Taki wypadek już się raz zdarzył. Przełożony: Niewiarygodne?! Leski: No, i to u nas w Warszawie. Kiedy zrobiło się ciasno na Starówce, wszyscy przenieśli się na peryferie i tak powstało Nowe Miasto. To był właściwie prawie reportaż. Tak się wtedy żyło. A niektóre fragmenty były wprost z mojego życia. Na przykład ta bezczelna pomoc domowa Jańcia, której trzeba

usługiwać, robić herbatkę, która ochrzania swoich pracodawców, że dziecko rąk nie umyło. Ja miałam identyczną panią do pomocy w domu. Polecił mi ją Adaś Kreczmar. I kiedy tylko Hortensja. Tak naprawdę miała na imię Henryka, ale ja do niej mówiłam „Hortensjo”. Kiedy zorientowała się, że raczej nie będę krzyczeć i stać nad nią z batem, zaczęła używać życia! Po paru tygodniach było tak, że tylko wchodziła do domu, od razu siadała w fotelu i zasypiała. A ja głupia na paluszkach, żeby jej nie budzić. Kiedyś już się wściekłam, że śpi zamiast sprzątać, za co ma w końcu płacone, i kiedy tylko zobaczyłam, że otwiera oko, złośliwie zapytałam: „No co, pani Hortensjo? Może się pani jeszcze kawy napije?”. A ona spokojnie: „A pani zrobi”. Zaczęła przyprowadzać córkę, żeby ta się u nas wykąpała, bo w domu nie mają łazienki, a u Kreczmarów, u których też sprzątała, jakoś nie ma śmiałości. Któregoś dnia oznajmiła mi, że w sobotę przyjdzie tutaj do niej siostra. Z koleżankami. Że siostra pracuje w Horteksie i że zaprosiła je na ciasto. Tylko że nie powiedziała im, że ona tutaj sprząta. Tylko że tak tutaj sobie jest przyjacielsko. I czy ja mogłabym im podać ciasto? Wymyśliłaś to! Naprawdę tak było! To jest ta moja słynna asertywność. I pewnie Henryce Hortensji do dziś podawałabym ciasto i chodziłabym na paluszkach, żeby jej nie zbudzić, ale zauważyłam, że źle się odnosi do psa. A tego nie ścierpię! I pogoniłam! „Filip z Konopi” jest jedynym pełnometrażowym filmem, którego scenariusz pisałaś? Tak. Potem jeszcze zgłosił się taki inny pan i zaproponował pisanie scenariusza. Przedstawił się? Pewnie tak, ale nie pamiętam. Pamiętam, że zabrałam się do pisania, napisałam jakąś jedną trzecią i mi się znudziło. Nie lubię dużych form. Wolę krótko, szybko. Taki półgodzinny odcinek jeszcze daję radę, ale dłużej nie bardzo. Dlatego polubiłam pisanie do seriali. A tych pisałam sporo: „Lot 001”, „Na Wspólnej”, „BrzydUla”, jeszcze kilka jakichś pojedynczych odcinków różnych seriali. Oczywiście te pisałam już w grupie. Najpierw spotykaliśmy się i wymyślaliśmy akcję - co się będzie działo. Tego nie lubiłam, nie jestem dobra w takim wymyślaniu. Była taka duża tablica w pokoju i rozrysowywanie - co, kto i z kim, w którym odcinku. A że ten się spotka z tą, a z tamtą nie spotka. A potem poszczególne odcinki były rozdawane różnym autorom do rozpisania według tego schematu. I tu już mogłam pisać. Dwie noce bez snu i półgodzinny odcinek napisany. Przy pisaniu dialogów do „Lotu 001” poznałam Piotrka Jaska. To była jego pierwsza praca w Warszawie, potem został głównym scenarzystą właśnie „Na Wspólnej” i ”BrzydUli”. Wiesz, że pisze o tobie wiersze? Wiem, że pisze wiersze, bo jest poetą, ale na pewno nie o mnie.

Na moją prośbę, specjalnie do tej książki, coś napisał. Pisał miesiąc: Piotr Jasek ONA MARIA wszyscy na nią czekali a ona jak gdyby nigdy nic wyłoniła się z mgły bo ona zamiast się chwalić woli wyjść zapalić (śmiech) Wymyślił tę mgłę. Z mgły nigdy nie wychodziłam. Jeśli miał na myśli dym papierosowy, to ja z niego nigdy nie wychodzę! Miałam rację, mówiąc, że zdolny! Miesiąc roboty i taki poemat. Jesteś podejrzewana o autorstwo złotych myśli Violetty Kubasińskiej. [Jedna z postaci serialu „BrzydUla”, sekretarka, zabawnie przekręcająca różne powiedzenia. W tej roli wystąpiła Małgorzata Socha - wytł. AA]. Niesłusznie. Kilka wymyśliłam, ale tylko kilka. Powiedzonka Violetty wymyślał zawsze autor konkretnego odcinka. Ja nawet nie jestem w stanie ustalić, które to są moje. [Na szczęście są inni, którzy byli w stanie. Dzięki pomocy Piotra Jaska udało się ustalić, które z powiedzeń Violetty wymyśliła Maria Czubaszek. Kilka przykładów poniżej wtrąc. AA]. MÓWI VIOLETTA: Pasują do niego jak kwiatek do karety! Przecież ja tyram jak głupia za te marne grosze... Biegam, załatwiam, kseruję. Przecież ja mam tylko dwie lewe ręce! Żeby kogoś poznać, trzeba z nim zjeść beczkę dziegciu. Tylko że Ani ani widu, ani słychu, ani kukuryku! Będę świadkiem koronowanym. Było, minęło. Wszystko przemija. Nawet najdłuższa żmija. [To zdanie było wymyślone przez Marię, ale nie znalazło się w odcinku, do którego zostało napisane - dorzucił AA]. Skoro już jesteśmy przy serialach, to jeszcze może słówko o ”Spadkobiercach”. Dla wyjaśnienia czytelnikom, którzy nigdy się z nimi nie spotkali - to jest całkowicie improwizowany serial, parodia telewizyjnych oper mydlanych. Aktorzy na chwilę przed wyjściem na scenę dowiadują się, z kim grają i czego ma dotyczyć akcja - nic nie jest napisane, wszelkie sytuacje i dialogi tworzą się na żywo, na oczach widzów. Wymyślił to Darek Kamys, zielonogórski kabareciarz, grają artyści różnych kabaretów i zaproszeni goście.

Akcja rozgrywa się niby w Los Angeles. „Spadkobiercy” pojawiali się na przeglądach kabaretowych od połowy lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. W roku dwa tysiące ósmym zaczęli się pokazywać w telewizji. Maria Czubaszek występuje w roli Maggie Mekintosz Owens, matki milionera Jonathana Owensa, którego gram ja. To jest jedna z najprzyjemniejszych rzeczy, jakie mi się przytrafiły. I równocześnie jedna z bardziej stresujących. Uwielbiałam oglądać „Spadkobierców”, więc kiedy dostałam propozycję wystąpienia w nich, bardzo się ucieszyłam. I od tego czasu przestałam oglądać, bo nie jestem w stanie patrzeć na siebie. Mam pełną świadomość, jaka jest różnica pomiędzy mną a resztą. Wszyscy pozostali występują na estradzie, potrafią się znaleźć na scenie. Nie boję się mikrofonu, w końcu tyle lat występując w radiu, to nawet mój pies by się przestał denerwować, nie peszą mnie kamery. Ale żywi ludzie, a ”Spadkobiercy” są nagrywani z udziałem publiczności, potwornie mnie stresują. Takiego rasowego estradowca reakcje widzów nakręcają, mnie odwrotnie, mnie to jakoś peszy. Tremę mam straszną. Już po kilku odcinkach zorientowałam się, że jakoś daję sobie radę w kameralnych scenach, kiedy jestem z jedną osobą - ostatnio miałam taką scenę z Asią Kołaczkowską, moją serialową wnuczką Dorin - ale w scenach zbiorowych, kiedy jest dużo osób, zupełnie się zatracam. Wtedy wyczuwam swoją nieporadność, nie potrafię się przebić, a jak już mam coś na końcu języka, to już jest inny temat przerabiany. Trochę się miotam, ale „Spadkobierców” uwielbiam. Tak jak uwielbiałam „ITR”. Nie ze względu na to, co ja tam robiłam, ale dlatego, że uczestniczyłam w czymś fajnym. Cieszę się ze „Spadkobierców”, bo uważam, że to coś znakomitego. I zdaje się, że nie tylko ja tak uważam. Na spotkaniach autorskich coraz częściej jestem pytana, czy to naprawdę całkowicie improwizowane, czy mamy coś przygotowane? Nawet nie sądziłam, że tak dużo ludzi ogląda „Spadkobierców”. Masz coś takiego, że sama jesteś zaskoczona tym, co przed chwilą powiedziałaś? O, tak! Tam się często coś wyrwie! Ja tego nie pamiętałam, ale powiedział mi ktoś, kto oglądał. W pierwszym odcinku, w którym razem z Karolakiem wystąpiliśmy jako twoi rodzice, kiedy Wojtek powiedział o tobie, że żmiję na własnej piersi wychowałam, odpaliłam: „Ja? Ja go nie karmiłam piersią! Ja się brzydziłam!”. Gdybym się zastanowiła, to bym tego nie powiedziała. Po prostu to mi się wyrwało, ale to prawda. Wyrwała mi się prawda. Bo ja się rzeczywiście takich rzeczy brzydzę. Pamiętam - powiedziałaś, że od razu karmiłaś mnie „...naturalnie z butelki, żebym wiedział, z czego się pije w życiu”. Sama się brzydziłam ssać, dlatego mama od razu karmiła mnie butelką. I jak potem opowiadała, czasem w tej butelce miała tylko nieprzegotowaną wodę - to była wojna, naloty,

to skąd miała mieć coś innego? I teraz tak sobie kombinuję, że ja dlatego jestem taka zdrowa i uodporniona: bo zaraz po urodzeniu byłam karmiona nieprzegotowaną wodą.

Serial „Spadkobiercy” - Jonathan, Maggie, Dorin (Joanna Kołaczkowska) i George

MARIA CZUBASZEK (BABCIA MAGGIE) W „SPADKOBIERCACH” (KILKA WYBRANYCH CYTATÓW) Maggie stara się pomóc swojej wnuczce Dorin, której nie układa się pożycie. Jej narzeczony, Ken, ma kłopoty z potencją. Maggie: Ja przepraszam, że to powiem, ale jestem starsza, to mogę. Czy ty mu próbowałaś zrobić kiedyś... Kiedy jesteście sami, oczywiście... Pierożki?... Dorin: Robiłam. Z wiśniami. Nie pomaga. Maggie tłumaczy swojemu synowi Jonathanowi, jak z nim było. Maggie: Ja ci powiem, Jonathanie, jak z tobą było. My z ojcem chcieliśmy mieć dziewczynkę. A dziadek twój... Którego nie lubiłeś potem... Chciał mieć bardzo syna. I jak ty się urodziłeś, to ja zdecydowałam, że ty zdecydujesz, jak będziesz mieć osiemnaście lat, czy będziesz chłopcem, czy dziewczynką. Maggie i Dorin obgadują Jonathana. Dorin: A ty zauważyłaś, jaką on ma fryzurę? Maggie: Tu na głowie? Dorin: Na głowie. Maggie: Bo on w ogóle tak lubi się przeczesać... Bo on goli się w serduszko... Maggie rozmawia z Kenem (narzeczonym Dorin) na temat ich przyszłego ślubu. Maggie: Słuchaj. Kochasz ty Dorin? Ken: Oczywiście... Maggie: Ale często? Ken rozpacza, bo nie jest szanowany przez rodzinę Owensów. Wszyscy wyśmiewają go, że nie może spłodzić potomka. Ken:...I tak mnie wszyscy w dupę kopią! Maggie: Lepiej z tyłu niż przodu, bo już wtedy nic nie będzie. Jonathan: Mamo, to jest jakaś nowość... Można kogoś kopnąć w dupę z przodu? Maggie: Wiesz, jak ktoś jest cały dupa... To z każdej strony. Maggie opowiada Warrenowi (przyjacielowi rodziny) o wychowaniu Jonathana. Maggie: Ja go tak wychowywałam dosyć niechlujnie... On się sam chował. Na ogół się chował w szafie. Przede mną i przed dziadkiem, który go nie znosił. Dziadek w niego pomidorami rzucał. Dlatego ja uciekam od owoców takich. Bo to się źle kojarzy. Jonathan jest pod wrażeniem dziecka Harriet (jego byłej sekretarki i byłej agentki FBI). Odzywa się w nim instynkt, postanawia, że chce mieć wnuka i jemu przekazać wielomilionowy spadek. Maggie próbuje go zniechęcić.

Maggie: Synu, musimy porozmawiać. To znaczy ja będę rozmawiać, a ty słuchaj. Jonathan: Ty i tak tego nie zrozumiesz, bo ty nigdy nie miałaś życzliwości dla małych dzieci. Maggie: Bo ja nie jestem małostkowa... Jonathan: Wiesz, ja nawet nie miałem takiego uczucia w stosunku do swoich dzieci... Maggie: Ty w ogóle nie miałeś uczucia do dzieci. Masz to po mnie! Bo ja do ciebie też nie miałam. Jonathan: Może ja nie miałem instynktu ojcowskiego, ale instynkt dziadowski na pewno mam. I chcę być dziadkiem! Maggie: A ja nie chcę być dziadem! I chcę być bogata i chcę spadek po tobie dostać... Jonathan:...A wiesz, jaki jest pierwszy obrazek z dzieciństwa, jaki ja pamiętam? Maggie: Mamusia!!! Jonathan: Tak, jak siedzę na twoich kolanach, a ty mi śpiewasz kołysankę... Maggie: Byłam okrutna! Jonathan: Mamo, powtórzmy to! Ja ci usiądę na kolana, a ty mi zaśpiewaj kołysankę... Maggie:...Śpiewałam taką jedną piosenkę... „Mój mały, buzi daj, dokąd idę, nie pytaj, idę od ciebie daleko”. Tak ci śpiewałam. I poszłam. Ken dzieli się z Maggie swoim szczęściem po odnalezieniu ojca, którego nigdy wcześniej nie widział. Babcia użala się nad straconym dzieciństwem Kena. Maggie: Bo dzieciństwo bez ojca jest jak zając bez karabinu.

XI A do teatru na swoje sztuki chodziłaś? No, nie nachodziłam się! Nie tylko dlatego, że zbyt dużo ich nie napisałam, ale również dlatego, że jakoś nie miałam ciekawości. Wyobraź sobie, że ja już z góry wiedziałam, jak się taka sztuka skończy, więc nie siedziałabym, gryząc palce w oczekiwaniu na happy albo wprost przeciwnie end. No to po co? Chyba żeby zobaczyć, co wymyślił reżyser. A ci potrafili czasem wymyślić! Jedną z tych napisanych przez siebie kiedyś obejrzałam. I prawie nie poznałam. Nie zrozumiałam, o co chodzi, tak to zostało zagmatwane. Chcesz powiedzieć, że są tacy, którzy potrafią gmatwać bardziej od ciebie? Może nie bardziej, ale równie dobrze! I oni zazwyczaj reżyserują sztuki teatralne. A co do tych moich - nie chodziłam, bo a to na przykład nie przepadałam za aktorką, która w niej występowała, a to mam za daleko. Kilka lat temu napisałam coś takiego pod tytułem „Przepraszam, czy tu straszy?” i to jest wystawiane na zamku na Mazurach. Jak mnie znasz, to wiesz, że ja się nie rwę do wyjazdu na Żoliborz, a co dopiero mówić o wyprawie na Mazury, żeby zobaczyć coś, co sama napisałam. Chyba

największą

popularnością

z tych

moich

rzeczy

cieszył

się

taki

„kabareto-spektakl” grany najpierw w kawiarni Nowy Świat, a potem w teatrze Buffo, na początku lat osiemdziesiątych. Dwudziestego wieku!!! Ja wiem, że ty sobie myślisz, że w moich sztukach grała już Modrzejewska. Ten spektakl miał tytuł „Włącz kolor” i grali świetni aktorzy. Modrzejewska. Nie zareaguję na te zaczepki! Grali: Ela Zającówna, Ewa Decówna, Marek Kondrat, Wojtek Pokora i Wiktor Zborowski. Zawsze przy kompletach. To widziałam parę razy i podobało mi się. Głównie ze względu na aktorów. A najcieplejszą recenzję, i to od kogoś, na czyjej opinii bardzo mi zależało, dostałam za tekst sztuki „Nie truj, kochanie” granej potem pod tytułem „Kwadrat” w teatrze Kwadrat... To zrozumiałe, teatru „Nie truj, kochanie” nie było wtedy w Warszawie. Tu się mylisz. I wtedy, i dzisiaj co drugi teatr w Warszawie mógłby się nazywać „Nie truj, kochanie”, ale że Kwadrat wystawiał tę sztukę na swój jubileusz pięciolecia [w roku 1980 - wtrąc. AA], poproszono mnie o zmianę tytułu, żeby podkreślić wyjątkowość tego zdarzenia. Grali też świetni... Mo... Mo... że ja powiem, dobrze?! Joanna Jędryka, Halina Kowalska, Janusz Gajos

i Andrzej Zaorski, który też reżyserował. Muzykę skomponował Wojtek. A nie chcesz wiedzieć, kto tak dobrze wyraził się o moim tekście? A kto tak dobrze wyraził się o twoim tekście? Wojtek Młynarski. I nawet powiedział to przy mojej mamie. Co nie spowodowało zresztą, że urosłam w oczach mamy. Wojtek urósł. Że taki dobrze wychowany, że o jej córce dobrze się wyraził. [Poszukiwania tekstu „Nie truj, kochanie” trwały długo. W ZAiKS-ie nie było egzemplarza, była tylko adnotacja, że „autorka odebrała osobiście”. Nie było w archiwum teatru Kwadrat, nie było w tapczanie. Na szczęście, już na etapie opadania rąk i całkowitej rezygnacji, zajrzeliśmy na regał. Polecam następnym autorom książek o Marii Czubaszek rozpoczynanie pracy od przejrzenia regału. Ja tam znalazłem egzemplarz tej sztuki. Pięćdziesiąt trzy strony maszynopisu. Wybrałem kilka fragmentów - uciesz. AA].

Pismo z 1974 stwierdzające, że Maria Czubaszek ma za mały dorobek, żeby zostać członkiem ZAKR-u

Maszynopis sztuki „Kwadrat” „KWADRAT” albo „NIE TRUJ, KOCHANIE” (Sztuka w dwóch aktach, w jednym pokoju. Z kuchnią zresztą)

Osoby: Stegna - osobista narzeczona Adama, następnie Karola, wreszcie prawie żona Adama Lehara - była żona Karola, przelotna narzeczona Adama i przyszła żona Karola Adam - początkowo narzeczony Stegny, potem Lehary. Na koniec - przyszły mąż Stegny Karol - były mąż Lehary, następnie narzeczony Stegny. Na koniec przyszły mąż Lehary AKT I Stegna siedzi w fotelu i rozwiązuje krzyżówkę. Adam na tapczanie, twarz ma zasłoniętą gazetą. Stegna: Kochanie! Rzeka Nil na pięć liter. Adam: (nie reaguje) Stegna: Kochanie! Spisz? Adam: (zza gazety) Tak. Stegna: Znowu?! Przecież trzy dni temu spałeś!!! A wczoraj dałeś słowo, że rzucisz spanie! Przysięgałeś, że skończysz z tym raz na zawsze! Słyszysz?!? Adam: Nie! Stegna: Dlaczego?!? Adam: Bo śpię. Stegna: To obudź się!!! Adam: Dlaczego? Stegna: Bo chcę z tobą porozmawiać!!! Adam: Znowu? Przecież wczoraj rozmawialiśmy... Stegna:. Tyle razy ci mówiłam, żebyś nie czytał, kiedy śpisz! (zrywa mu z twarzy gazetę) Rozmowa Adama z Karolem. Karol pojawił się w domu Adama i Stegny pod pozorem sprzedaży konia - „oryginalnego, przedwojennego perszerona”. Karol:..Ale poważnie! Powinien pan skończyć z paleniem! Mój starszy brat, syjamski zresztą, palił dwadzieścia dziennie. I od miesiąca jest w szpitalu. Adam: Co mu jest?

Karol: Złamanie miednicy. Adam: Złamał miednicę przez palenie?!? Karol: Niestety. Zabrakło mu kiedyś papierosów i wyskoczył do kiosku. A że był po paru wódkach, wyskoczył przez okno, niestety. Adam: To nie złamał miednicy przez papierosy, tylko przez wódkę! Karol: Myli się pan! Wódkę zawsze ma w domu. To po co by po nią wyskakiwał?! Zgubiły go papierosy! I panu też radzę z tym skończyć. Już w obecności Stegny okazuje się, że Karol jest jej dawną miłością. Adam z Karolem wychodzą porozmawiać do kuchni. Po chwili pada strzał, Adam wychodzi z rewolwerem w ręku. Przerażona Stegna dowiaduje się, że zabił Karola. Stegna: Musimy ukryć gdzieś twoje ciało i jego rewolwer. To znaczy - odwrotnie. To prawdziwy rewolwer? Adam: Nie. Straszak. Stegna: Całe szczęście! Chwileczkę... W takim razie jak mogłeś go zabić? Skoro to straszak... Adam: On nie wiedział, kochanie, że to straszak. Był pewien, że to prawdziwy rewolwer. Stegna: Trzeba było mu powiedzieć!!! (biegnie do kuchni, słychać z drugiego planu) Karolu!!! Adam cię nie zabił! To nie był prawdziwy rewolwer! To był straszak! Słyszysz?!? Adam nie chce stawać na przeszkodzie dawnej miłości i postanawia oddać swoją narzeczoną Karolowi. Chce wyjść, Stegna i Karol próbują zatrzymać go na kolacji. Adam: Dziękuję, ale jestem po. Karol: O tej porze?! Po kolacji?! Adam: Dzisiaj wyjątkowo zjadłem wczoraj. AKT II Stegna leży na tapczanie. Karol siedzi w fotelu i rozwiązuje krzyżówkę. Stegna: Kochanie... Co byś powiedział, gdybym cię otruła? Karol: Nic. Chrząszcz na cztery litery... Stegna: Brzmi. Naprawdę nic byś nie powiedział, gdybym cie otruła? Karol: Naprawdę! Zastanów się! Gdybyś mnie otruła, to bym nie żył. Stegna: Niewątpliwie. Karol: A umarli mało dosyć mówią. „Brzmi” nie pasuje. O jedną literkę za dużo. Stegna: To napisz przez samo „ż”... Karol: (odkłada krzyżówkę). Może byśmy tak poszli do kina? Stegna: Ile razy mam ci powtarzać, że byłam już w kinie! Jeszcze jako dziecko!...

Karol:..Skoro w kinie już byłaś, to chodźmy do teatru. Stegna: Ustaliliśmy, że do teatru pójdziemy jutro. Karol: Ustaliliśmy to wczoraj. Stegna: Wiem. I dzisiaj to podtrzymuję. Jutro pójdziemy do teatru. Karol: Powtarzasz to codziennie! Stegna: Bo codziennie jutro jest jutro. Czy to moja wina? (dzwonek do drzwi) Karol: Spodziewasz się dziecka? Stegna: Chyba tak... Karol: Kiedy? Stegna: Za dziewięć miesięcy... (dzwonek nadal dzwoni) Karol: To kto to może być? Stegna: Czy ja wiem? Może tapicer? Karol: Jaki tapicer? Stegna: Nie wiem jaki! Przez drzwi nie widać! Karol: A mówiłem, że w drzwiach powinien być judasz! Moglibyśmy teraz zobaczyć! Stegna: Judasza nie widziałeś?! Zresztą wcale nie jest pewne, czy to judasz. Równie dobrze może to być listonosz. Karol: Bzdura! Był tydzień temu i przyniósł całą pocztę. Po co by dzisiaj znowu przychodził?! (dzwonek dzwoni) Stegna: No to nie wiem! Karol: Może sekser? Stegna: Może... Ale kto to taki? Karol: Człowiek, który określa płeć kurcząt. Stegna: To się spóźnił, niestety. Karol: Dlaczego? Stegna: Bo z naszego kurczaka zostało już tylko udko! A chyba niemożliwe, żeby po udku, w dodatku panierowanym, rozpoznał jego płeć? Karol: Jesteś, kochanie, skończoną idiotką. Stegna: Myślisz? Karol: Jasne! Podczas nieobecności Stegny w mieszkaniu zjawia się Lehara, która żąda od Karola

zgody na rozwód. Lehara:...Jeżeli mnie kochasz, to zgódź się!!! Karol: Zgodziłem się osiem lat temu, kochanie. Lehara: Jak to?! Co ty mówisz?! Karol: Mówię, że zgodziłem się na nasz rozwód osiem lat temu. Od ośmiu lat jesteśmy rozwiedzeni. Lehara: I dopiero teraz to mówisz?! Karol: Cały czas próbowałem, ale mi przerywałaś. Otóż dziesięć lat temu pobraliśmy się. I żyliśmy długo i szczęśliwie pół roku. Następnie poznaliśmy się... I wtedy okazało się, że nie jesteśmy dobraną parą. Wprost przeciwnie. Zaczęło się coś psuć... Wracałaś coraz wcześniej do domu... Lehara: Kiedyś wróciłam nawet o piątej rano! Pamiętam! Karol: Zdenerwowałem się wtedy, ale okazało się, że niepotrzebnie, bo mnie też nie było w domu. Wróciłem godzinę po tobie. Trwało to rok mniej więcej. Lehara: Tak! Potem przyszedł do nas mój narzeczony i poprosił cię o moją rękę!

Karol: A ja się zgodziłem. Pobraliście się i ja na tym weselu byłem, i miód i wino

piłem! Lehara: O ile pamiętam, piłeś głównie żytnią. Upiłeś się nawet! Karol: Z radości! Że tak dobrze wydałem cię za mąż! Stegna nieoczekiwanie wraca do domu. Karol nie chce, żeby spotkała jego byłą żonę, więc każe Leharze się ukryć. W związku z brakiem szafy - w kuchni (Stegna zagląda tam raz do roku). Tym razem jednak Stegna postanawia przygotować kolację. Staje w drzwiach kuchni. Stegna: Kochanie!!! To nasza kuchnia?!? Karol: (zrywając się) A co? Stegna: Bo jest tu jakaś pani... Karol: Pani? Aaa, zupełnie zapomniałem! Ta pani to pan z gazowni. Przyszedł naprawić lodówkę. Stegna: Nasza lodówka jest na gaz? Lehara: (wychodząc z kuchni) Okazuje się, proszę pani, że jednak nie. Karol: W takim razie... Niepotrzebnie się pan fatygował... Dziękujemy... Jak tylko kupimy nową, zadzwonimy. Stegna: Nowej lodówki nie trzeba chyba będzie naprawiać? Karol: Oczywiście... Tak... (wyraźnie chce, żeby Lehara wyszła) No to dziękujemy... (Lehara wychodzi, Karol z ulgą siada przy stole) Stegna: Kochanie... Karol: Tak... Stegna: Naprawdę dobrze się czujesz? Karol: Dlaczego? Stegna: Bo trochę się przestraszyłam... Że z tobą coś niedobrze... Karol: Dlaczego?! Stegna: Bo ten pan z gazowni to była kobieta... Karol: Tak? Nie zauważyłem! Stegna: No właśnie! Dlatego się zaniepokoiłam... Nie chciałam przy niej mówić... I tak była zaskoczona...

„To w ”Szpilkach”, jak dostawałam coś. Jakiś krzyż. Przecież tak bym nie chodziła.”

XII Przeczytałem gdzieś ostatnio, że walka z Władimirem Kliczką jest „bokserskim marzeniem” Tomasza Adamka. Ty masz jakieś zawodowe marzenia? Ale nie są związane ani z Kliczką, ani z Adamkiem. Pamiętam, że rozmawialiśmy o tym z Jackiem Janczarskim. On też miewał regularne problemy finansowe i kiedyś doszliśmy do wniosku, że z ”ITR-em” nie trafiliśmy w dobry czas. Bo gdyby „ITR” był później, to przy jego popularności na pewno dostalibyśmy jakieś propozycje wystąpienia w reklamie, a z tego byłyby pieniądze. I marzy mi się właśnie, żeby wystąpić w reklamie. Jak patrzę na młode dziewczyny, które reklamują krem przeciwzmarszczkowy. Cholera! Wzięliby taką purchawicę starą jak ja i wtedy by to było wiarygodne! Tylko komputerowo trzeba by było zrobić tak, że najpierw wyglądam tak jak normalnie wyglądam, a potem, po kremie, tak pięknie wyglądam. To jedyne marzenie zawodowe. A tak, żeby coś napisać? Zupełnie nie. A za to, co napisałaś, dostawałaś jakieś nagrody, odznaczenia? Niedawno, podczas jakiegoś spotkania autorskiego, od dziennikarza, który je prowadził, dowiedziałam się, że moja piosenka „Każdy as bierze raz” dostała nagrodę Programu Trzeciego Polskiego Radia [w 1978 roku - przyp. AA]. Wygrywałam też jakieś konkursy na słuchowiska, dostałam Nagrodę imienia Andrzeja Waligórskiego. Zresztą jak zadzwonili do mnie z informacją, że ją dostanę, poważnie powiedziałam: „Słuchajcie, ale ja jeszcze żyję!”. Andrzej już nie żył wtedy, no to myślałam, że to pośmiertna nagroda. Zresztą tak samo zareagowałam, kiedy zadzwoniła pani z Ministerstwa Kultury z informacją, że dostanę medal „Gloria Artis”. Przecież to już nawet nazywa się za poważnie jak na kogoś żyjącego. A skąd w ministerstwie mogą wiedzieć, czy ja jeszcze żyję? Zresztą źle zapisałam, pomyliłam dni i na uroczystość wręczenia nie przyszłam. Dzwoni do mnie ta sama pani i mówi „Pan minister czeka”. Przeprosiłam, przyznałam się, że pomyliłam, i mówię: „No to trudno, to znaczy, że nie dostanę”. Ale okazało się, że za trzy dni jeszcze będzie jedno wręczenie i ja dostałam razem z takim panem z opery, bardzo znanym barytonem, który był za granicą. Jesteś pewna, że baryton? No przecież z opery. Było bardzo uroczyście. My dwoje, pan minister, szampan. W pewnym momencie pan minister powiedział, że mnie zaprowadzi do ogródka. Pomyślałam, że on sobie pomyślał, że mi się siusiu chce, a toaleta zamknięta. A on wiedział, że ja palę! A w gabinecie nie można. I paliłaś z medalem?

Tak. Tak bardzo uroczyście. I miło. Chociaż ja wiem, że jestem w takim wieku, że już zaczynają przyznawać nagrody za to, że się jeszcze żyje. Te przedśmiertne. Bo może i pośmiertną jakąś dostanę? A jaką byś chciała? Pieniężną. A co ci z nich po śmierci? Dla psa i dla męża by były. Mieliby przynajmniej lepsze życie.

JAK ODNIOSŁEM SWÓJ PIERWSZY SUKCES

(„Na Wyspach Hula-Gula” - rok 1980) W ogłoszeniu podany był numer telefonu. I uwaga: „Dzwonić trzy razy”. Kiedy zadzwoniłem po raz trzeci, telefon odebrała kobieta. - Słucham... - Czy to numer 21-21-21? - To zależy. - Od czego? - Od systemu. W systemie dwójkowym mój numer istotnie jest 21-21-21. Natomiast w systemie trójkowym brzmi 212-121. - To by się mniej więcej zgadzało. Dzwonię w sprawie ogłoszenia. - Czy mógłby pan pofatygować się do mnie osobiście? - Naturalnie! O której mogę przyjechać? - Powiedzmy za pół godziny. - Mogę nie zdążyć... - W takim razie pójdźmy na kompromis. Przyjedzie pan za kwadrans, ale za to punktualnie. Zgoda? - Zgoda. A dokąd mam przyjechać? - Tutaj. - Jaki to adres? - Domowy. Czekam. Kiedy w kwadrans później zadzwoniłem, już nie telefonem, lecz dzwonkiem do drzwi, otworzyła mi młoda kobieta. Sądząc z wyglądu, bardzo ładna. - Przed chwilą dzwoniłem... - Wiem. Aż tutaj było słychać! Podała mi do pocałowania usta i poprosiła do pokoju. - Czy ma pan przy sobie moje ogłoszenie? - Pamiętam je na pamięć! „Młody, bez nałogów, o nienagannej prezencji, potrzebny od zaraz do odnoszenia sukcesów. Cel matrymonialny wykluczony. Telefon”. - Zgadza się. Czy ma pan pełną jasność? - W zasadzie tak! Tylko nie bardzo rozumiem, na czym miałaby polegać moja praca... - Na odnoszeniu sukcesów.

- Czy to byłaby praca na akord? - Nie. Miałby pan miesięczną normę. Powiedzmy dziesięć sukcesów. Za każdy sukces następny dostawałby pan dodatkowe wynagrodzenie. - Rozumiem. Boję się tylko, czy każdego miesiąca uda mi się odnieść dziesięć sukcesów. - Też się tego boję. Dlatego przewiduję okres próbny. - A jakie to mają być sukcesy? - Duże, małe, różne. Wynagrodzenie byłoby wprost proporcjonalne do wielkości odnoszonych przez pana sukcesów. To jak? Reflektuje pan? - Zasadniczo tak... A czy mogłaby pani zdradzić, skąd wziął się ten pomysł wynajęcia człowieka do odnoszenia sukcesów? - Stąd, że zauważyłam, iż ludzie, którzy mają na swym koncie wiele sukcesów, są na ogół bardzo zajęci. Postanowiłam więc przyjść im z pomocą. Postanowiłam mianowicie otworzyć punkt usługowy, który zajmowałby się odnoszeniem sukcesów tych ludzi do ich domów. - Czy to znaczy, że miałbym odnosić cudze sukcesy?! - Naturalnie! O, właśnie teraz zainteresowałam się pewnym młodym architektem, który przeprowadził niedawno ciekawy eksperyment. Zakończony pełnym sukcesem. Należy mu go odnieść. Pod wskazany adres. Proszę, oto on. - To jest ten sukces? - Nie. To jest ten adres. Sukces jest znacznie większy. Otóż ten młody człowiek zaprojektował pięciopiętrowy blok mieszkalny bez windy. I wszystko wskazuje na to, że mieszkańcy tego bloku nie będą narzekać na brak dźwigu. - Nawet ci z piątego piętra? - Zwłaszcza ci! - To ciekawostka. - A widzi pan! Nikt nie wierzył w sukces tego eksperymentu!

- A na czym on polega mniej więcej? - Na tym, że blok zbudowano odwrotnie. To znaczy na dole są najwyższe piętra. Parter jest na samej górze.

- Parter na piątym piętrze?!? - Otóż to. Na ten genialny pomysł młody architekt wpadł zupełnie przypadkowo. Zauważył mianowicie ciekawe zjawisko w innych blokach, w których często psują się windy. Okazało się, że na stojący dźwig narzekają przede wszystkim mieszkańcy wyższych pięter. Osoby mieszkające na parterze i na pierwszym piętrze nie skarżą się. - Raczej zrozumiałe! - No właśnie! I to nasunęło architektowi pomysł zbudowania bloku, w którym najwyższe piętro jest na samym dole. Natomiast parter - na górze. Dzięki temu nawet mieszkańcy piątego piętra nie narzekają na brak windy. Bo w eksperymentalnym bloku piąte piętro jest na parterze. - Za to tradycyjny parter jest na piątym piętrze! - - To prawda. Ale nawet jeśli ktoś mieszka na wysokim parterze, niech nie przesadza! Parter to jednak parter! Nieprawdaż? Prawdaż! Eksperyment - zakończył się więc pełnym, acz nieoczekiwanym sukcesem. Oto on. Pańskie zadanie polega na odniesieniu go pod wskazany adres. Byłem zbyt zaskoczony, żeby oponować. Wziąłem sukces oraz adres i wyszedłem. Przy chodniku zatrzymała się taksówka. Nie wierzyłem własnym oczom. Wolna taksówka niezjeżdżająca na Grochów?! To chyba sen! A jednakowoż to nie był sen. To był mój pierwszy, osobisty zresztą, sukces w nowej pracy!

XIII Wracając do występów. Powiedziałaś, że boisz się spotkań z żywymi ludźmi. Ale ostatnio coraz częściej się z nimi spotykasz. Bo ostatnio często zdarza mi się brać udział w spotkaniach autorskich. W bibliotekach, domach kultury. I te panie, które to przygotowują, naprawdę myślą, że ja sobie żartuję. A ja przed wyjściem na scenę czy do stolika z mikrofonem palę papierosa za papierosem i błagam, żeby mi nie mówiły, czy jest dużo ludzi. A zazwyczaj jest. Żywi ludzie mnie peszą. Bo patrzą, widzą zmarchy... I pewnie sobie myślą: „No, jeszcze starsza niż naprawdę”. A potem są pytania. Zazwyczaj ciekawe, ale pamiętam, że w czasie któregoś miejscowy dziennikarz zapytał, a właściwie stwierdził: „Pani Mario, ale że pani się zgodziła do takiej małej mieściny przyjechać...”. Zaczęłam odpowiadać: „No tak, mnie samą to dziwi, bo przecież ja w Polsce tylko Warszawa, może Kraków, a najczęściej to w ogóle Paryż, Londyn, Nowy Jork...”, ale przerwałam, bo zauważyłam, że on poważnie to traktuje. A poważnie, to myślę sobie, że w takich małych miejscowościach jest wdzięczniejsza publiczność. Że nie wyobrażam sobie takiego spotkania w Warszawie. Chyba żeby przyjechała Tina Turner. Twoja rówieśniczka. Chcesz powiedzieć, że jestem taką polską Tiną Turner bibliotek w małych miasteczkach? To ty się na nią powołałaś... Ale ty czasem mógłbyś zaprotestować przeciwko głupotom, które tutaj wygaduję. Chociaż parę podobieństw między nami by się znalazło. Na jej koncerty też przychodzi dużo ludzi, może nawet więcej niż na moje spotkania autorskie w Grudziądzu, Cegłowie czy Wejherowie. To nie na spotkaniu autorskim, ale też trochę mówi o tym, jak ludzie wyobrażają sobie moje życie. Jadę autobusem i widzę, że jakiś pan uważnie mi się przygląda. „To pani??? słychać, jak go to zdziwiło. - Pani Maria Czubaszek??? To pani autobusem jeździ????”. A ja na to: „Wie pan, dzisiaj wyjątkowo, bo jednym śmigłowcem mąż na nagranie poleciał, a w drugim gumę złapałam”. A wracając do spotkań, to prawie zawsze pojawia się jeszcze nie pytanie, ale stwierdzenie: „Ja myślałam, że pani większa jest, a pani taka drobinka”. I co ja mam odpowiedzieć? Mam gotowe: „Bo telewizja kłamie”. No bo może tak naprawdę ty jesteś większa? Tylko tego nie pokazuję po sobie? Na spotkaniach staram się być większa. Szpilki

i dawaj na scenę, jakbym miała co najmniej metr siedemdziesiąt pięć centymetrów! Nie powiem, że to polubiłam, bo trudno polubić coś, czego się człowiek ciągle boi, ale to jest sympatyczne. Parę razy się wzruszyłam. W jakiejś małej miejscowości, zima, straszna śnieżyca. Po spotkaniu podchodzą dwie panie. Młodsza prowadzi taką jeszcze starszą ode mnie, która mówi: „Wie pani, że ja pierwszy raz od pięciu lat dałam się wnuczce wyprowadzić z domu? Bo ja w ogóle nie wychodzę, ale jak się dowiedziałam, że pani będzie, to sama poprosiłam”. Albo w Wejherowie. Podchodzą jacyś państwo, okazuje się, że są niewidomi, że od lat słuchają „Trójki”, i w prezencie dają mi kasetę z moim słuchowiskiem, które przetłumaczyli na kaszubski i sami nagrali w tym języku. Zaskakuje mnie, że na takie spotkania przychodzą młodzi ludzie. Z własnej woli. Kiedyś co prawda trafiłam do szkoły na spotkanie z dziećmi, które były pewne, że przyszła Maria Konopnicka, ale na te spotkania, które mam teraz, przychodzą fani „Spadkobierców” albo tacy, których rodzice czy dziadkowie słuchali „ITR-u” i na przykład w domu były nagrania. Ale ciągle strasznie się tremuję podczas takich występów. A pierwszy, którego nigdy w życiu nie zapomnę, to był jeszcze w czasach „ITR-u”. Władze radia zaczęły się czepiać elitarności audycji. Że to dla studentów, dla inteligencji, że nie dla zwykłych szarych ludzi pracy. I wtedy ktoś wymyślił, żebyśmy pojechali na spotkanie ze stoczniowcami. To było w takiej wielkiej hali. I niewiele więcej pamiętam. Ze spotkania prawie nic. A z całego wyjazdu najbardziej zapamiętałam to, że jeden z naszych kolegów w hotelowym barze poderwał sobie panienkę o urodzie stoczniowego żurawia. No straszna po prostu. Ten typ inny z naszych kolegów nazwał „Kocmołuszkiem”. No więc ja najbardziej z tego wyjazdu zapamiętałam „Kocmołuszka” na peronie machającego łapką do naszego kolegi poety. „Przyjadę. Zadzwonię...”. Rozrywająca scena. Pewnie jeszcze bardziej musiało ją rozerwać, kiedy się zorientowała, że poeta dał jej zmyślony numer telefonu. Ale wracając do samego spotkania. Krzysiek Kowalewski mówi, że w takich sytuacjach dostaje zeza ze strachu. Ja dostałam zeza nóg, rąk, włosów, całego człowieka. Jacek Janczarski z Adamem Kreczmarem siłą wciągnęli mnie na scenę, bo stoczniowcy zaczęli pytać, gdzie jest Maria Czubaszek. Jak już stałam na scenie, ktoś powiedział, że mogli sobie kogokolwiek przywieźć i powiedzieć, że to jest Maria Czubaszek. Myśleli, że jesteś większa? ...I żeby udowodnili, że ja to ja. Adam zapytał: „Mańka, masz legitymację? Dawaj”. Trzęsącymi się rękami wyjęłam z trzęsącej się torebki legitymację radiową i puściłam w obieg. Pokazywali sobie, sprawdzali zdjęcie. I już do mnie nie wróciła, przepadła w tłumie stoczniowców.

Trochę naciągniemy historię, ale kto wie, czy to nie była ta iskra, która kilka lat później wywołała falę strajków i pchnęła Lecha Wałęsę do przeskoczenia przez płot, a Henrykę Krzywonos do zatrzymania tramwaju. À propos, czy twoje pisanie kiedykolwiek miało kontekst polityczny? Nigdy. Ale książkę „Na wyspach Hula-Gula” zadedykowałaś „...swojemu ulubionemu felietoniście, panu Jerzemu Jurkowi Urbanowi”. Felietoniście, a nie politykowi z czasów komuny. Dla wielu osób Urban zaczął się od czasu, kiedy był rzecznikiem rządu i budził we wszystkich złe emocje. Ja go poznałam w czasach, kiedy pisał świetne felietony do „Szpilek” jako Kibic. Felietony, do których najczęściej przyczepiała się cenzura, uwielbiane przez czytelników. W rankingu popularności wśród autorów „Szpilek” Urban zajmował wtedy pierwsze miejsce. Ale rzeczywiście było parę osób, które nie zwracając uwagi na to, że książka ukazała się w tysiąc dziewięćset osiemdziesiątym roku, były zaskoczone tą dedykacją. A ja do dziś uważam go za świetnego dziennikarza. A nawet go lubię za jego przekorę. Sama chciałabym taką mieć, ale brakuje odwagi. Żeby tak pod prąd. Że jak wypada coś powiedzieć, to się mówi coś zupełnie innego. Taką pełną niezależność oczywiście dają też pieniądze. Bo nie jest się uzależnionym od układów, od pracy, że jak się coś powie, to można wylecieć... Zresztą w książce „Na wyspach Hula-Gula” wykorzystałam też to, co Urban napisał o mnie. Pamiętam, że sympatyczna pani z wydawnictwa, która zajmowała się redakcją książki, zdziwiła się, kiedy powiedziałam, że chcę wykorzystać zamiast wstępu to, co o mnie napisał Urban. Bo to wcale nie było takie pochlebne. Ale zabawne. ...Było to w pewnym mieszkaniu, gdzie ludzie zbierają się czasem, żeby wódki nie pić oddzielnie. Dom ten leży akurat po drugiej stronie Wisły. Odbyła się tam dyskusja intelektualna na temat: czy pani Maria Czubaszek jest dziewicą? Są na ten temat, okazuje się, różne hipotezy: że tak i że nie, że kiedyś była, ale już nie jest, i przeciwnie, że nie jest, ale jeszcze będzie, że pół tak, a pół owak, że to jest pseudo literackie Janusza Głowackiego, a ten znów pseudonim przybrał Jerzy Edigey. Pseudonim pseudonimu nie może - wywodzono naruszony być cieleśnie. W istnienie Marii Czubaszek ani wierzę, ani nie wierzę. Jestem pod tym względem agnostykiem. Agnostykami zostają przeważnie ci, którym nie trafiło się zastanowić nad sprawą i wyrobić sobie poglądu. Pani Czubaszek nigdy nie widziałem, więc chyba nie istnieje, ale tak samo jest z biegunem północnym. Z drugiej strony, fotografia pani Czubaszek była w prasie, a bieguna chyba nie, co zwiększa prawdopodobieństwo istnienia pani Czubaszek.

O biegunie znowu jest w programie szkolnym, który o p. Czubaszek milczy... Jerzy Urban

(„Szpilki” nr 38 z 22 kwietnia 1974) Obecnie naród polski mówi językiem Marii Czubaszek, chociaż są tam naleciałości także z Janczarskiego czy Kreczmara, uchwytne, jeśli ktoś takie subtelności rozróżnia. Słyszałem i widziałem już tysiące Marii Czubaszkó-wien: wąsatych i siedzących na wózkach inwalidzkich, garbatych i zatrudnionych w usługach, mundurowych i chodzących służbowo w cywilu. Ostatnim wcieleniem imienia własnego Maria Czubaszek jest dla mnie czerstwy staruszek, który dla kawału prosił mnie do tańca na sylwestra, mówiąc: „Bynajmniej posiadam narzeczoną osobistą zresztą niestety”. Mnogość naśladowców M. Czubaszek zatarła już moją pamięć oryginału. Dotyczy to postaci i tekstów. Jerzy Urban

(„Szpilki” nr 4 z 22 stycznia 1978) A co do tej polityki. Wiem, że jak na przykład występuję w telewizyjnej „Dwójce”, którą podobno chwilowo przejęło SLD, to mają mnie za ich człowieka. Chociaż mówię na przykład o psach i celebrytach, nie zajmuję się polityką, to i tak ktoś tam swoje wie, że to chodzi o lewicowe psy i czerwonych celebrytów. Pojawię się w porannym programie w ”Jedynce”, to znaczy, że jestem z PiS-u. Jak wystąpię w TVN-ie, to na pewno w sprawie foczek, które sponsoruje PO. Teraz, jak ktoś słusznie powiedział, w Polsce w bułce jest więcej polityki niż mąki. Kiedyś tak nie było? Była polityka, a mąki brakowało. Chociaż nie przypominam sobie, żeby na przykład w latach siedemdziesiątych ktoś mi zarzucał sympatię dla PiS-u albo PO. Też polityka się do wszystkiego mieszała. Na przykład byli tacy, którzy dziwili się, że przeszłam z radia na etat do „Szpilek”. Nie brali pod uwagę tego, że przeszłam, bo nie miałam pracy, bo zlikwidowali moją audycję. Wiedziałam, że w radiu nie mam raczej czego szukać, że nie przejdę do audycji Marcina Wolskiego, zwłaszcza że mnie do niej nie zapraszał. W jakimś programie telewizyjnym poznałam naczelnego „Szpilek” Witolda Fillera, który zaproponował pracę. Więc wzięłam. Wszyscy tam wtedy trafiliśmy - Janek Pietrzak, Adam Kreczmar, Jacek Janczarski. Filler był mocno ułożony z tamtą władzą, więc pojawiały się komentarze z podtekstem: „A, ty u Fillera pracujesz”. Pewnie, że wolałabym pracować u kogoś innego, już nawet nie tylko ze względu na jego działalność polityczną, ale głównie na charakter. To

był furiat. Potrafił na kolegiach wrzeszczeć, tłuc szyby. Nie w oknach, ale takie, które leżały na biurkach. A że wariat z nadania partii? Wtedy wszyscy szefowie redakcji byli z takiego nadania. Nikt ci nigdy nie proponował wstąpienia do partii? Nie obiecywał, że to coś ułatwi, w czymś pomoże? Nikt z naszej „ITR-owej” grupy do partii nie należał. Mnie chyba nikt poważnie nie traktował, więc pewnie nie zależało im, żebym należała. Tylko raz spotkałam się z sugestią, że może powinnam. A to dziwna historia. Zgubiłam dowód. Zgłosiłam to, wyrobiłam nowy. Wyjeżdżaliśmy z radia na Targi Poznańskie. Sprzedawać traktory? Nie mam pojęcia po co, ale wiem, że to były Targi Poznańskie. Dzień przed wyjazdem odsunęłam tapczan i znalazłam tam stary dowód. W Poznaniu, podczas meldowania w recepcji, rozbawiona pochwaliłam się koledze, że ja mam dwa dowody. Zdaje się, że recepcja natychmiast zgłosiła to gdzie trzeba i już po kilku dniach w Warszawie przesłuchiwali mnie w pałacu Mostowskich. [Budynek stołecznej komendy Milicji Obywatelskiej - przyp. AA]. Smutny pan zapytał, czy to prawda, że ja mam dwa dowody, na to ja, w nadziei, że nie będzie taki smutny, jak zobaczy coś tak zabawnego, mówię, że tak, i pokazuję mu oba. Nie zaczął się uśmiechać. Zaczął drążyć: „A skąd pani to ma? A jak? A kiedy? A dlaczego?”. I to on wtedy jako jedyny zapytał, czy ja nie należę do partii i czy nigdy nie myślałam, żeby wstąpić. Może uznał, że przydaliby im się tacy sprytni, którzy potrafią sobie załatwić dwa dowody? Ale nie zachęcił. A do jakiejś współczesnej partii? Też mnie nikt nie namawiał. Raz tylko zapytali mnie, czy nie zechciałabym dołączyć do komitetu poparcia lewicowego kandydata na prezydenta. Powiedziałam, że nie zechciałabym, chociaż akurat o Marku Borowskim, bo to o niego chodzi, miałam dobre zdanie. Nie nalegali. Ja w ogóle uważam, że partie są niepotrzebne. Jakaś dyscyplina, głosowanie tak jak ktoś każe. Ludzie w partiach głupieją. Moim zdaniem wszyscy posłowie powinni być niezrzeszeni. Nie głosować na partie, tylko na konkretnych ludzi. Myślisz, że znałabyś każdego z kandydatów na wójta i wiedziałabyś, który lepszy? Na wójta w ogóle bym nie głosowała, bo po co mi w Warszawie wójt? Parę dni temu idę, tutaj na Narbutta jest taki ciemny zaułek, gdzie zawsze podchodzą do mnie tacy, co to im na butelkę zabrakło. Skrada się jakiś facet, a ja od razu „Nie mam drobnych!”. „Ale ja kandyduję w wyborach, tylko ulotkę chciałem wręczyć...”. I już poznałam kandydata na radnego. A co mnie to obchodzi, czy go popiera taka czy inna partia. Od razu widać, że

porządny, bo nie chce ode mnie pieniędzy. Nie podpisuję żadnych listów, apeli, petycji. No, chyba że w sprawie zwierząt. A miałaś jakieś przykrości dlatego, że zaczęłaś pisać do radia jeszcze w stanie wojennym? Ze strony znajomych? Żadnych. Wszyscy wiedzą, że ja się kompletnie w nic politycznego nie angażuję. A to było tak, że zadzwonili do mnie z radia z pytaniem, czy nie pisałabym jakiejś audycji rozrywkowej. Podobno przychodziło mnóstwo listów z prośbami, żeby coś uruchomić, że już tak ponuro jest w kraju, że może warto by było coś zabawnego nadać. Szły tylko jakieś powtórki, niczego nowego się nie robiło. Odpowiedziałam, że sama się tego nie podejmę, że może któryś z kolegów pisałby ze mną. Pierwszym, który wpadł mi do głowy, był Janek Stanisławski. A wpadł mi do głowy, bo poprzedniego dnia spotkałam go w sklepie. Przysięgam, że to był jedyny powód. Z Jankiem akurat z tej całej grupy „ITR-owej” byłam najmniej zaprzyjaźniona, chociaż znałam go najdłużej, bo jeszcze z występów w STS-ie. No, ale jak się kogoś spotka w sklepie, to można mu chyba taką propozycję złożyć? Zadzwoniłam. Zaczęłam mówić. On po prostu rzucił słuchawką. I tu odezwało się we mnie coś, czego zazdrościłam Urbanowi. Przekora. Wymyśliłam tytuł. Miało się to nazywać „À propos”. Że niby â propos czegoś, a tak naprawdę â propos niczego. Jakieś „drapieżne” teksty o tym, że ktoś pożycza wołowinę bez kości, a oddaje z kością, bo chce oddać z nawiązką. Albo bajka z morałem, że dzisiaj babcia zżarłaby wilka i jeszcze coś z niego jako cielęcinę sprzedała. Pomyślałam, że zadzwonię do aktorów i spytam, czy oni wzięliby udział w kompletnie niepolitycznym przedsięwzięciu i wykonywaliby moje głupoty. Boguś Łazuka zgodził się od razu. Reżyser, Andrzej Pruski, zaproponował Krystynę Królównę i Wiesia Drzewicza. Dołączył jeszcze Tadzio Sznuk, z którym bardzo się przyjaźniłam. Miał czytać wprowadzenia, streszczenia poprzedniego odcinka. Reakcja słuchaczy była bardzo pozytywna. Przyszło mnóstwo listów z podziękowaniami, ludzie cieszyli się, że jest rozrywkowa audycja. No może nie wszyscy się cieszyli. Tadek Sznuk zadzwonił po pierwszej audycji i powiedział, że musi się wycofać. Na drzwiach domu, w którym mieszkał, pojawiły się jakieś napisy, więc trochę się wystraszył. Ja wręcz przeciwnie - na ulicy spotykałam się z oznakami sympatii. Może z tymi oznakami na ulicy podchodzili ORMO-wcy? A listy do redakcji pisał sekretarz podstawowej organizacji partyjnej z tej samej redakcji? A ze Stanisławskim rozmawiałaś później na temat tej rozmowy telefonicznej? Nigdy. Ale się na siebie nie obraziliśmy. W sklepie spotkaliśmy się już kilka dni

później, serdecznie się przywitaliśmy. Jak gdyby nigdy nic. Zrozumiałam, że Janek jest tak mocno zaangażowany w ”Solidarność”, że mógł się zdenerwować taką propozycją. Może zbyt ostro zareagował, mógł po prostu powiedzieć, a nie rzucać słuchawką. Mam nadzieję, że Janek z kolei rozumiał, że w tej propozycji nie było niczego podłego. Ja nie byłam w harcerstwie, w ZMS-ie, w partii, to i w ”Solidarności” nie byłam. Chociaż jej kibicowałam. Ale co ma do tego jakaś audycja radiowa z głupotami?

AUTORZY „IMA” PRZEDSTAWIAJĄ MARIĘ CZUBASZEK (fok 1975) - JAN TADEUSZ STANISŁAWSKI: Tu Samodzielna Katedra Mniemanologii Stosowanej. Dzień dobry, mili słuchacze. Oto kolejny wykład o wyższości świąt Wielkiej Nocy nad świętami Bożego Narodzenia. Mało jest postaci na przestrzeni spisanych dziejów rodu ludzkiego, które by miały tak zbawienny wpływ na ludzkość jak Maria Czubaszek. Z jej imieniem na ustach Piotr eremita prowadzi przez Europę i na koniec wyprowadza z niej, już w jedenastym wieku, pierwszą wycieczkę „orbisowską” na Bliski Wschód. Aby cały jej skład osobowy wytopić w Morzu Śródziemnym. Ona to - Maria, też pod pretekstem Marii Egipcjanki, szukając złota, wynajduje destylację alkoholową. I wtedy Europa po raz wtóry chyli przed nią głowę. Z tą głową Europy lub Marii różnie zresztą bywało. Do dziś Anglia, ustami Szekspira, wynosi Marię pod niebiosa za to, iż rozsierdziwszy z premedytacją Elżbietę, z wdziękiem nie traci głowy, tylko kładzie ją pod topór jako podwalinę imperium brytyjskiego. Kiedy wszyscy już myślą, że to koniec, Maria Czubaszek, mając nadal głowę na karku i nie od parady, przenosi się na kontynent. I tu, jako kolejna żona dwóch polskich Salaterek... Przepraszam - Wazów, tak długo działa na nerwy szlachcie i magnatom próbami uczynienia Władysława i Kazimierza despotami, że rozsierdzony naród pozostaje nadal wierny teorii odmrożenia sobie uszu, właśnie Marii na złość, i trwa całe wieki w złotej wolności szlacheckiej. Maria Czubaszek jest szczęśliwa, ale to jej nie zadowala. Przedzierzgiwuje się w figlarną Marysieńkę i jeszcze czas jakiś denerwuje naród w Wilanowie i okolicach zwanych Warszawą. Niedługo jednak, bo pasje reformatorskie znowu porywają Marię Czubaszek. Czas nagli. Wiek dwudziesty zaczyna deptać po piętach. Maria staje się wtedy Teresą Austriacką i chcąc ulżyć narodowi, bierze na jakiś czas kawałek Galicji na wychowanie. Plany ma jednak szersze. W związku z nimi Maria Teresa dziecinnieje w swą córkę Marię Antoninę, wydaje się za Ludwika XVI i tak długo dokucza jakobinom swymi idiotycznymi odzywkami na temat świeżego pieczywka, że ci nie wytrzymują nerwowo i popychają Francję na drogę postępu, czyli rewolucji. Maria Czubaszek promienieje! Raz jeszcze błyśnie we Francji dla utwierdzenia swej pozycji jako Maria Ludwika Napoleonowa, aby potem spocząć już na stałe w Polsce, na zasłużonych laurach jako Konopnicka. Nie mylić z Konopacką. Od tego momentu w życiu Marii Czubaszek zaczyna się żmudny okres pracy organicznej od podstaw. Malczewski pisze o niej poematy opatrzone jej imieniem, Piotr Figiel

jak we śnie wzywa ją na jawie i na estradzie „Mario! Mario!” [chodzi o popularną wtedy piosenkę „Jaka jesteś, Mario” - inform. AA]. I wtedy następuje kolejna przekorna metamorfoza. Kiedy wszyscy mówią do niej z uwielbieniem „Mario! Mario!”, ona z uśmiechem, niekłamanym wdziękiem wysportowanym na AWF-ie mówi: „Małgośka mówią mi!”. Powstaje z tego wielka kupa śmiechu. I tak oto toczy się wpływ Marii Czubaszek na losy świata. Jeszcze tylko wynajdzie rad jako Maria Curie, jeszcze tylko schudnie jako Maria Callas, aby ujawnić się nam na koniec, osobiście zresztą, jako bez reszty już Maria Czubaszek, jak mówią Francuzi - Qubascheque. I to by było na tyle.

XIV I nic? Nie znajdziesz u siebie żadnej zasługi w walce z tamtym systemem? Może to, że przechowywałam kamerę Jacka Fedorowicza. Jacek był bardzo zaangażowany w ”Solidarność”, sama byłam kilka razy świadkiem rewizji w jego domu. Po prostu byliśmy u nich w odwiedzinach, a tu wchodzą smutni panowie i zaczynają przeszukiwać mieszkanie. No więc Jacek miał kamerę, którą wykorzystywał do nagrywania tych słynnych dzienników, które potem rozchodziły się na nielegalnie nagrywanych kasetach wideo. A że my mieszkaliśmy w domu „Dipservice”, w którym głównie mieściły się egzotyczne ambasady, było raczej pewne, że tutaj niczego szukać nie będą, i ta kamera przez jakiś czas leżała schowana u nas. O! Wiem! Fedorowiczowie byli jedynymi, którzy zwrócili mi uwagę na moje konszachty z reżimem. Pojechałam do nich cała dumna pochwalić się swoim pierwszym samochodem, fiatem I25p. A jako wyraz zachwytu usłyszałam: „Czyś ty oszalała?! Taki czerwony?! Taka komuna?!”. I potem miesiącami namawiali, żebym nie jeździła czerwonym samochodem, bo się kojarzy. Zdarza ci się tęsknić za komuną? Nie. Ale to przede wszystkim dlatego, że ja nie tęsknię za przeszłością. Nie żyję nią. To co było, jest dla mnie zamknięte, nie lubię do tego wracać, wspominać. Moje życie nie wiąże się z ustrojem. I dlatego ani nie czułam się kiedyś tak bardzo ciemiężona przez komunę, ani teraz nie czuję się tak bardzo wolna. Po raz kolejny wrócę do tego wątku - moim zdaniem pełną wolność dają człowiekowi pieniądze. Jeśli je mam - mogę robić co chcę, jeśli nie - nie jestem w pełni wolna. Uwielbiam, jak ktoś mówi: „Teraz Polacy mogą wszędzie jeździć”. Pitu, pitu! Ja nie lubię jeździć, ale na przykład chciałabym zobaczyć Galapagos. Nie na długo. Na trzy dni. Wsiąść w samolot, zobaczyć duże żółwie i wrócić. Mogę sobie chcieć! Wolno mi polecieć na Galapagos, ale nie mam na to pieniędzy. Więc dla mnie sama zmiana systemu nie oznacza jeszcze pełnej wolności. Ale, żeby było jasne - nie zazdroszczę tym, którzy jeżdżą na zakupy do Paryża czy na Galapagos. Ja generalnie nie lubię się ruszać z Warszawy. Podróże mojego życia to były wyjazdy do Bogatyni czy Lidzbarka. I gdyby tam były żółwie, to już by mi chyba wystarczyło. Za komuny żyło mi się łatwiej, zarabiałam mniej, ale też koszty życia były mniejsze. Teraz pracuję dużo więcej, a i tak muszę pożyczać pieniądze, bo tracę płynność finansową. Ale nie ma to nic wspólnego z tęsknotą. Jeśli o coś mogę mieć żal, pewnie tylko do siebie, to o to, że nie zadbałam o przyszłość. Może powinnam coś odłożyć, w coś inwestować - ja tak nie potrafię. Komuna

nie nauczyła też nas, zaczynających wtedy pisać, negocjacji finansowych. Wtedy czegoś takiego nie było. Były stawki i o pieniądzach się nie dyskutowało. A teraz to jest dla mnie jeden z najgorszych momentów każdej rozmowy zawodowej. Ten, w którym padnie pytanie „A ile pani za to chce?”. I zazwyczaj godzę się na pracę, za ile oni chcą, co często kończy się tym, że rzucam sen, bo mi nie starcza czasu, piszę, jadę taksówką i okazuje się, że to ja jestem stroną finansującą dzieło, bo honorarium nie starcza na kurs powrotny do domu. Po radiu wylądowałaś w ”Szpilkach”. Zdaje się, że nie była to praca, o której marzyłaś? Bo ja nie lubię pisać do druku. Wolę dla aktorów, do radia. Jak piszę, wyobrażam sobie, jak to przeczytają: Kwiatkowska, Łazuka, Bończak czy Pokora. W gazecie tego nie ma. Dlatego szybko przestawiłam się na wywiady z różnymi ludźmi i tym się głównie w ”Szpilkach” zajmowałam. Pisanie humorystycznych tekstów jakoś mi nie szło. Chociaż to, co tam się ukazywało, nawet się ludziom podobało. Był kiedyś ogłoszony plebiscyt, w którym czytelnicy oceniali autorów. Wygrał Urban, ja byłam druga. W ”Szpilkach” był inny styl pracy. Trzeba było się zrywać rano, bo już koło dziesiątej trzeba było być w redakcji. Raz w tygodniu odbywały się kolegia redakcyjne, w czasie których Filler okropnie wrzeszczał. Trzeba było jak w biurze trochę posiedzieć przy biurkach. Nawet jak się nic nie robiło, to trzeba było być. W ”Szpilkach”, tak samo jak w radiu, dzieliłam biurko z Adamem Kreczmarem. I bałam się wyjąć jakąś szufladę, bo puste butelki po winie wypadały. Janek Pietrzak był kierownikiem redakcji, byli ci moi koledzy z radia, a tak to raczej ludzie dużo od nas starsi. Anatol Potemkowski, Kazio Marianowicz, pani Joanna Wilińska. Może Marek Groński nie był starszy, a był w ”Szpilkach” już na długo przed moim przyjściem.

„Na wyjeździe ze »Szpilkami« pokazuję rysunek któregoś z naszych grafików”

„Jury. Chyba w Krakowie. Krzysiek Sadowski, ja, Poprawa (Jan) i Olga Lipińska” Żadnego życia towarzyskiego? Bez życia towarzyskiego się nie da! Obok, na rogu Brackiej, tam gdzie teraz jest kawiarnia Szpilka, była kiedyś Antyczna, nazywana przez tych starszych Marcem. Tam były dwa stoliki zarezerwowane dla redaktorów ze „Szpilek”. Na ścianach rysunki naszych grafików. Do Marca szło się codziennie tak koło jedenastej. No, to harówka jak przy piecu w hucie! Trzeba się było zrywać, żeby być o dziesiątej, a o jedenastej już w kawiarni. Co zrobić? Takie życie! Różnica pomiędzy SPATiF-em, do którego chodziliśmy z radia, a Antyczną była taka, że w tym pierwszym piło się wódkę, tutaj raczej koniaczek. Ale w jakim towarzystwie? Często bywał Eryk Lipiński ze swoją śliczną żoną Maruszką, przychodził Słonimski, wpadał Mrożek. Zresztą moja pierwsza i jedyna rozmowa z panem Mrożkiem nie wyglądała najprzyjemniej. To nasze „Szpilkowe” towarzystwo było już po kilku koniaczkach...

Czyli jedenasta trzydzieści? Mniej więcej. I nagle wszedł jakiś pan, którego wszyscy oprócz mnie znali osobiście. Przedstawiono nas sobie, a potem w czasie rozmowy, zdaje się, Anatol Potemkowski wspomniał, że ze względu na dziwactwa, które wypisuję, niektórzy uważają mnie za Mrożka w spódnicy. Taka „baba Mrożek”. Pan Mrożek się obruszył i powiedział krótko: „Nie sądzę”. Później już tam nie przychodził. Ale przychodził Janek Himilsbach. Głównie pożyczać pieniądze. Zaczynał od propozycji, żeby ktoś mu pożyczył dwieście złotych. Nie było chętnych, to po chwili opuszczał do stu. Kończyło się na pięćdziesięciu, które ktoś mu już pożyczał. To znaczy dawał, bo przecież wiadomo, że od Himilsbacha nikt nie chciał zwrotu. Ciekawe, czy gdyby ktoś wtedy powiedział, że niektórzy uważają cię za „Himilsbacha w spódnicy”, to też by przestał przychodzić? Mrożek? Himilsbach. A Mrożek zacząłby przychodzić pożyczać pieniądze? Dla Himilsbacha, który sam nie mógł przyjść? Co ty za bzdury wymyślasz?! Dobrze już, to wracajmy do tematu. Interesują mnie te wywiady. To z aktorami? Bo celebrytów wtedy jeszcze chyba nie było? Może i byli, ale nie wiedzieli, że się tak nazywają. A wywiady różne. Głównie z ludźmi, których znam i lubię. Na przykład Marek Kondrat, Janusz Gajos. Pamiętam też taki na temat zmiany płci... Z Markiem Kondratem? Czy Januszem Gajosem? Z lekarzem!!! Filler wymyślił, że w ”Szpilkach” będzie dział poświęcony seksowi. Przeczytałam w gazecie jakiś reportaż o mężczyźnie, który chciał zmienić płeć. Dotarłam do lekarza, który specjalizował się w takich operacjach. Naprawdę świetna rozmowa wyszła, wielu rzeczy się dowiedziałam. Nie minęły dwa tygodnie od ukazania się tego wywiadu... Jesteśmy jeszcze w redakcji, jeszcze nie zdążyliśmy wyjść do Marca... Czyli dziesiąta czterdzieści pięć? Pojawia się w redakcji, wydawało mi się, facet. Pyta o mnie, przedstawia się, podaje imię żeńskie. Zaprosiłam ją do kawiarni i rozmawiamy. Kobieta z jakiejś wsi na końcu świata przeczytała ten wywiad i postanowiła przyjechać, żeby prosić mnie o pomoc. Żebym ja coś zrobiła, żeby ona mogła zmienić płeć. „Przecież mogła pani zadzwonić. Jechać tyle kilometrów?”. „Proszę pani, u nas na wsi jest tylko poczta, gdybym ja do pani zadzwoniła w takiej sprawie, wszyscy by wiedzieli. I ja bym tam żadnego życia nie miała. Zresztą już mnie palcami pokazują”. Rozmawiałyśmy ponad godzinę. Opowiedziała mi, że ona tam

u siebie już żyje z jakąś panią, ale chciałaby tak do końca być mężczyzną. Żebym jakoś jej pomogła. Wyszłam do redakcji, zadzwoniłam do tego lekarza i spytałam, co robić. Powiedział, żeby się do niego zgłosiła, że to oczywiście nie jest takie proste i pewne, ale można spróbować. Udało się? Nie wiem, bo się wtedy tej całej sprawy przestraszyłam. I po tym jednym razie urwałam kontakt. Ona jeszcze podczas spotkania w kawiarni pocałowała mnie w rękę na pożegnanie, a jakiś czas potem wysłała mi kartkę, z której wynikało, że prawie się we mnie zakochała, że miałaby ochotę znowu się spotkać. Mam nadzieję, że jej się ułożyło. Ale nie ułożyło nam się razem.

VENDETTA ALLA KOBIETTA

(„Na wyspach Hula-Gula” - rok 1980) (Fragment pamiętnika magister N. nigdzie jeszcze niedrukowanego i nigdy jeszcze nienapisanego) Któż z nas nie oglądał w telewizji „Chłopów”! No więc ja akurat nie oglądałam. Nie chciałam się zasugerować. Zamierzam bowiem napisać książkę na podobny temat. Mam już nawet tytuł: „Mężczyźni”. Poza tym posiadam już sporo materiału, niestety. Jeśli chodzi o miłość, to do szesnastego roku życia byłam wierząca. Ale niepraktykująca. Jak większość dziewcząt marzyłam o tym, żeby jak najszybciej zakochać się, zaręczyć, wyjść za mąż i rozwieść. Moje marzenia spełniły się niemal jednocześnie. Wyszłam za mąż po maturze. Karol był młodym, niezdolnym poetą. Poza tym był tak cudownym mężem, że kiedy rzucił mnie w tydzień po ślubie, postanowiłam wychodzić odtąd wyłącznie za żonatych. Oczywiście, po uprzednim ich rozwiedzeniu. Parę miesięcy później poznałam Krzysztofa. W przeciwieństwie do Karola był zdolnym, ale za to niemłodym pisarzem. Nawet sporo wydawał! Miesięcznie około dziesięciu tysięcy. I wprawdzie w zasadzie nie było mnie stać na tak kosztownego męża, nieopatrznie zakochałam się w Krzysztofie. Podziwiałam jego urodę, jego talent, a zwłaszcza jego żonę! Ale - jak się okazało - bez wzajemności. Ona nie miała jakoś do mnie serca i postawiła sprawę na ostrzu noża: albo ja, albo ona. Nigdy nie przypuszczałam, żeby w takiej sytuacji Krzysztof mnie wybrał. Nawet mi to przez głowę nie przeszło! I rzeczywiście. Został z żoną. Postąpił słusznie. A jednakowoż było mi przykro. Na szczęście bardzo szybko przekonałam się, że czas jest najlepszym lekarzem. I odwrotnie zresztą. Czasem jest najlepszy lekarz. Zwłaszcza gdy ma się grypę. Tak jak wtedy ja. Poszłam więc do zakładowego lekarza, który był akurat okulistą. Urodę miał nienachalną, zarabiał bez przepychu, a jednakowoż straciłam do tego stopnia głowę, że wyszłam za niego. Bo miłość jest ślepa, niestety. Na szczęście, jak wspomniałam, mój mąż był okulistą. Może dlatego małżeństwo z nim tak szybko przywróciło mi wzrok? Nie wiadomo dokładnie. Fakt, że już po miesiącu przejrzałam na oczy. Jerzy żył ponad stan. Małżeński. Doniósł mi o tym lojalnie mój osobisty narzeczony, nie ukrywając, że przyjaciółka mego męża jest wcale, wcale. Postanowiłam zareagować choćby ze względu na narzeczonego. Rozmowa była tyleż krótka, co definitywna. Mąż odszedł nazajutrz. Narzeczony w parę dni później. W podróży porozwodowej poznałam Wojtka. To był mój ideał! Sama męskość! Cała

ona! Krótko przystrzyżone włosy opadające w miękkich puklach na ramiona, wysokie obcasy, na szyi wisiory, na rękach bransoletki, niepijący, niepalący, niepracujący. Kiedy więc w parę tygodni później załatwił mi taką posadę, że mogłam utrzymać nas oboje, postanowiłam wyjść za niego. Nawet nie wiedział, kiedy mi się oświadczył. Ale ja wiedziałam! Na weselu naszym były tłumy. Jak w piosence. Na trwałość naszego małżeństwa nikt nie liczył. Jak w życiu. Nikt, łącznie z moim mężem, nie wiedział, że tym razem potraktowałam swój związek poważnie. Bo ile razy, kombinowałam, można się rozwodzić? Wiele razy. Oczywiście. Ale po co? Skoro po każdym niemal rozwodzie ponownie wychodzimy za mąż, a z kolei coraz więcej małżeństw kończy się rozwodem, przychodzi kiedyś moment, w którym powinno się przerwać to błędne koło. A mnie wystarczająco już skołowali dwaj poprzedni mężowie. Trzeciego ja postanowiłam skołować. Zdecydowałam więc, że będę tolerancyjna. Dla niego. I dla siebie. Bo to właśnie jest, moim zdaniem, jedyną gwarancją trwałości współczesnego małżeństwa. I tak na przykład kiedy mój aktualny mąż pojechał na urlop z żoną mego chwilowego narzeczonego, wiedziałam, że postąpił źle. Pamiętałam jednakowoż, że małżeństwo jest na dobre i na złe. Kiedy więc wrócił, przywitałam go, jak gdyby nigdy nic. Jeśli liczył, że zażądam rozwodu, przeliczył się. To była moja mała zemsta za poprzednie niepowodzenia. Innym razem wrócił nieoczekiwanie o dzień wcześniej z delegacji. Wszedł tak cicho do pokoju, że omal mnie nie przestraszył. Ale zanim krzyknęłam, wybiegł z domu, trzaskając drzwiami. O co mu poszło? - zastanawiałam się. - Może o to, że nie byłaś sama? - zasugerował mój chwilowy narzeczony, który był przypadkiem świadkiem całej sceny. Nie wierzyłam. A jednakowoż miał rację, niestety. W nocy mój mąż zadzwonił z pobliskiej restauracji i powiedział, że jeśli jeszcze raz zastanie u mnie obcego mężczyznę, w dodatku w swoim szlafroku, to natychmiast przeprowadzi się do matki. - Nie możesz wymagać - zauważyłam spokojnie - żeby każdy mężczyzna, którego zapraszam na kolację, przychodził z własnym szlafrokiem. A do stołu musi przecież w coś się ubrać! Poza tym jak możesz mnie posądzać, że przyjmuję obcych mężczyzn?! Ten pan jest od dawna moim przyjacielem. Jestem z nim bardzo blisko. Bliżej niż z tobą. Mimo tych argumentów, w końcu nie do zbicia, mąż na tydzień przeprowadził się do matki. Choć wiedział, że u nas zaczyna się akurat malowanie. A jednakowoż wybaczyłam mu. Bo kobieta, która chce utrzymać swoje małżeństwo,

potrafi wszystko wybaczyć! I sobie, i mężowi. I to jest właśnie vendetta alla kobietta.

Nogi Marii Czubaszek sfotografowane w radiu (ale jeszcze na Kopernika) i wysłane jakiś czas później Wojciechowi Karolakowi do Szwecji

XV A jak się skończyło w ”Szpilkach”? Tak jak w wielu innych pismach po upadku komuny. Ktoś zaproponował, żeby może jakąś spółdzielnię stworzyć i żeby dalej samodzielnie prowadzić tytuł, ale okazało się, że nikt z nas nie ma smykałki do takich interesów. Toczył się proces z ”Czytelnikiem” o budynek „Szpilek” na placu Trzech Krzyży. I wyglądało na to, że uda się wygrać, bo zabrał się za to Eryk Lipiński. Eryk umiał się poruszać po urzędniczych korytarzach, wiedział jak, gdzie i co, i z kim. I kiedy już wszystko było wyprostowane i prawie pewne, Eryk zmarł i sprawa się rypła. „Szpilki” kupił jakiś biznesmen. Z lokalu przy placu Trzech Krzyży przeniesiono nas i powiedziano, że będziemy siedzieć kątem w redakcji „Piłki Nożnej”, której właścicielem był ten biznesmen. Poszliśmy nawet na jakieś jedno spotkanie - ja, Marek Groński, Janusz Atlas ale szybko się okazało, że raczej nic z tego nie będzie, że może na piłce ten pan się zna, ale na piśmie satyryczno-literackim nie bardzo. I się to wszystko porozłaziło. Marek zahaczył się w ”Polityce”, ja postanowiłam, że już nigdy więcej na etacie nigdzie pracować nie będę. Ale nie zarzuciłaś przeprowadzania wywiadów? Co jakiś czas dostawałam zamówienia z gazet. Po „Szpilkach” najwięcej takich rozmów zrobiłam dla „Gali” i ”Przekroju”. Zamówienia zawsze takie same: „Żeby było śmieszne”. No to się starałam. Nie ukrywam, że czasem je „dośmieszniałam”, coś dorzuciłam od siebie. Ale zawsze były autoryzowane. Pamiętam, że Janusz Gajos przysłał mi po przeczytaniu wywiadu maila: „Zrobiłaś ze mnie wysokiego blondyna, ale bardzo mi się to podoba”. Niektóre ukazały się potem w książce „Pytania tendencyjne i jeszcze jedno”. Jest wśród tych rozmów taka, której do końca życia nie zapomnisz? Rozmowa z Wojtkiem. Z Karolakiem. To chyba nie do gazety, tylko do książki z wywiadami. Gonił mnie termin, a Wojtek akurat gdzieś wyjechał. Doszłam do wniosku, że ja go przecież świetnie znam, to co mu będę głowę zawracać? I sama napisałam. I pytania, i odpowiedzi. Napisałam, wysłałam. Wojtek wrócił i pyta „A co z tym wywiadem?”. Myślałam, że mi podziękuje, a on się wkurzył. „Ty myślisz, że ja na twoje głupie pytania nie jestem w stanie odpowiedzieć?!”. Obrażony przeczytał i powiedział, że on by zupełnie inaczej odpowiadał. Bozia go pokarała, bo kiedy ukazała się książka, zadzwoniła pani z wydawnictwa i powiedziała, że wybierają niektóre z tych rozmów do promocji i najbardziej im się podoba wywiad z Karolakiem. [Tu AA - postanowiłem dać szansę Wojciechowi Karolakowi na odwet za rozmowę, której nie było. Poniżej przypominam wywiad, który zmyśliła w 2005 roku Maria Czubaszek,

a jeszcze niżej prawdziwą, przeprowadzoną w 2011 roku, rozmowę z Wojciechem Karolakiem. Chciałem sprawdzić, jak ten wywiad wyglądałby, gdyby był. Wojtek zarzekał się, że od tamtego razu nie czytał tego tekstu i nie pamięta, czego dotyczyła ta rozmowa na niby. Oczywiście nie dało się zadać dokładnie tych samych pytań, niektóre wątki pozbawione byłyby sensu, ale przynajmniej z części rozmowy można się zorientować, jaka jest różnica pomiędzy myślami prawdziwego Wojciecha Karolaka a wyobrażeniem, jakie na temat jego myśli ma jego żona, Maria Czubaszek].

ROK 2005 - MARIA CZUBASZEK ROZMAWIA SAMA ZE SOBĄ, UDAJĄC, ŻE ROZMAWIA Z WOJCIECHEM KAROLAKIEM: Maria Czubaszek: Wiem, że lubisz koty. A wiesz, czym mruczy kot? Wojciech Karolak: Jeszcze raz. Wiem, że lubisz koty. Bardzo. A wiesz, czym mruczy kot? Nie bardzo. To inaczej. Dlaczego kot mruczy, a pies nie? Widocznie nie ma powodów do mruczenia. A gdyby miał? To by miauczał... Co ja gadam! Mruczałby, oczywiście. Czym? Tym, czym kot. I wtedy można by powiedzieć, że kot mruczy tym, czym pies? Dokładnie. A nie mogłeś od razu tak powiedzieć? Że kot mruczy tym, czym pies? Na to wychodzi. Ale to bez sensu. Jakie pytanie, taka odpowiedź. To inne pytanie. Co było pierwsze? Kot. Dlaczego tak patrzysz? Pierwsze koty. Za płoty. Królestwo za konia, a oko za oko? Okay, pożartowaliśmy sobie, a teraz poważnie. Co było pierwsze? Jajko czy kura? Jajko. To jasne. Możesz jaśniej? Trzysta milionów lat temu były jajka, z których rodziły się gady. Ptaki pojawiły się później. A kury jeszcze później. A wracając do jajka. Co ma więcej białka? Żółtko czy białko? Oczywiście żółtko. Skąd to wszystko wiesz? Nie wiem. Strzelałem. Możesz grać w teleturniejach.

Każdy może. Ale nie każdy powinien. Powinno się mieć albo minimum wiedzy, albo wstydu. Zawsze można strzelić! Kulą w płot. Głupio potem... Jak zawsze przesadzasz. Już Sokrates powiedział: „Wiem, że nic nie wiem”. Dlatego nie brał udziału w teleturniejach. I pomyśleć, że kiedyś tacy ludzie bywali filozofami. Wstyd. Lepiej zmieńmy temat. Jak chciałbyś wyglądać? Jak jajko... Przepraszam. Jak Nicolas Cage. Dwadzieścia lat później? Raczej dwadzieścia kilo mniej. Niż on? Niż ja. Ja, dwadzieścia kilo temu. Ale przy wzroście metr osiemdziesiąt pięć najlepiej byłoby ważyć... jakieś sześćdziesiąt kilo. W ubraniu? No, nie. To już byłaby przesada. Chociaż... rzeczywiście. Mogłoby być w ubraniu. Właściwie człowiek powinien być zawsze w ubraniu. Zwierzęta są piękne, a człowiek... taki sobie. Powinien być wieszakiem, na którym dobrze wiszą piękne ubrania, na przykład marynarka Cage’a z ”Dzikości serca”. Rozumiem. Ale ponieważ nie masz takiej marynarki, to chciałbyś ważyć sześćdziesiąt kilo bez ubrania? Z dwojga złego wolę sześćdziesiąt kilo bez ubrania niż dziewięćdziesiąt trzy w ubraniu. Chyba że miałbym strasznie ciężkie ubranie... Amerykanie mówią, że nie można być za chudym. I za bogatym. Ale z odchudzaniem trzeba uważać. Już Gałczyński pisał, że „przez niejedzenie do głupoty, przez głupotę do szlagu”. Czyli jesteś okay? Fakt, że chudy nie jestem. Raczej wprost przeciwnie. Za bogaty chyba też nie? Jeszcze bardziej wprost przeciwnie. Więc i szlag cię nie trafia? Trochę mnie trafia. Mimo że nie jesteś chudy? Właśnie dlatego. No to jak to jest? Nic z tego nie rozumiem.

No właśnie! Prawda? Niby to logiczne, ale dosyć pogmatwane. A wolałbyś być chudy czy bogaty? Wolałbym być bogaty i chudy. I żeby mnie nic nie trafiało. Tak to by każdy wolał! A gdybyś miał wybierać? Ale dlaczego? Bo każdy ma prawo wyboru. Na tym polega między innymi demokracja. A wciąż nic lepszego nie wymyślono. Szkoda. Widocznie się nie przykładano. Strasznie niedbalstwo... A może czasu nie starczyło?Ja się nie śpieszę. Poczekam. Może mi się uda przeczekać. Czyli jednak jesteś optymistą? Aż tak daleko bym się nie posunął.

ROK 2011 - ARTUR ANDRUS, W IMIENIU MARII CZUBASZEK, ROZMAWiA Z PRAWDZiWYM WOJCiECHEM KAROLAKiEM: Artur Andrus: Zanim zaczniemy - ustalmy. Kiedy się dowiedziałeś, że już udzieliłeś swojej żonie wywiadu? Wojciech Karolak: Była na tyle uczciwa, że data mi do przeczytania jakiś tekst. Nie do autoryzowania. Tak tylko, żebym sobie przeczytał. I myślała, że się ucieszę. Podobał ci się? Nie. Bo się nabzdyczyłem, że ona już to zrobiła. A poza tym to nie był wywiad, tylko kolejny z jej tekścików. Pisanych krótkimi zdaniami. Zbiór szybkich piłek. A ja nie jestem specjalistą od szybkich piłek i to nie miało nic wspólnego ze mną. Uznałem, że tak nie wolno robić z kimś wywiad, nie rozmawiając z nim. Ze sobą samym można. Jeśli jest się wystarczająco inteligentnym. Ona oczywiście jest. To poeksperymentujmy. Będę się starał zadawać te same pytania w tych samych miejscach. To się raczej nie uda, bo Marysia jest precyzyjna w tym, co pisze. Dlatego uważam, że aktorzy nie byliby w stanie „haftować”, „sztukować” jej tekstów. Bo tam jedno wynika z drugiego. W swoim szaleństwie jest logiczna. Trudno. Najwyżej wyjdzie głupio. Zaczynajmy. Niby Maria Czubaszek: Wiem, że lubisz koty. A wiesz, czym mruczy kot? Naprawdę Wojciech Karolak: Mordką. To inaczej. Dlaczego kot mruczy, a pies nie? Chociażby po to, żeby ich nie pomylić. Poza tym psy uwielbiają szczekać, pies nie mruczy. Ale szczeka też mordką. To inne pytanie. Co było pierwsze? Jajo. Wszystko zaczęło się od jaja. Możesz jaśniej? Nie. Nie mogę, bo uważam, że to jest metafora na tyle zrozumiała, że nie ma powodu, żeby się wdawać w dalsze wyjaśnienia. Tym bardziej że jest to rozważanie natury ogólnej. Musiało być jajo, żeby coś powstało. Wszechświat się zaczął od jaja. A wracając do jajka. Co ma więcej białka? Żółtko czy białko? Białko. Skąd to wszystko wiesz? Ze szkoły wiem. I z mądrości. Z inteligencji.

Jak zawsze przesadzasz. Już Sokrates powiedział: „Wiem, że nic nie wiem”. Lepiej zmieńmy temat. Jak chciałbyś wyglądać? Fantastycznie! Chciałbym wyglądać jak gepard albo lampart. Taki piękny kot. Śmigły, z pięknymi grubymi łapami. Dwadzieścia lat później? No też. W ubraniu? Jeżeli by było odpowiednio eleganckie, to tak. Tylko, broń Boże, nie w bluzie z kapturem ani w adidasach. Rozumiem. Ale ponieważ nie masz takiej marynarki, to chciałbyś ważyć sześćdziesiąt kilo bez ubrania? Tak. Ale nie przy ludziach. Czyli jesteś okay? Tego to nie wiem. Czy jestem okay? Miałbym wątpliwości pewne. Trzeba zapytać mojego psa. A wolałbyś być chudy czy bogaty? Chudy. Tak to by każdy wolał! A gdybyś miał wybierać? To bogaty. Ale wiesz dlaczego? Bo mam nadzieję, że mógłbym być bogaty i chudy jednocześnie. Czyli jednak jesteś optymistą? Nie, ale po prostu dobrze kombinuję. Tylko nie zawsze mi wychodzi.

XVI Ostatnio rzadziej rozmawiasz z osobami popularnymi, częściej o nich piszesz. Właściwie częściej piszę o tym, co piszą o nich w kolorowych pismach. Przez parę lat prowadziłaś „Bieg przez plotki” w radiu, potem w Internecie blog i ”Magię magla”, których tematem jest życie celebrytów. Zdarzyło się, że któryś z opisywanych osobiście zareagował na to, co przeczytał? Dwa razy. Zaczęłam się podśmiewywać z tego, jaką sensacją dla kolorowych czasopism jest operacja nosa pewnej aktorki. Ona powiedziała o tym raz, a te pisma robiły z tego temat dyżurny przez jakieś trzy miesiące. No to sobie pożartowałam. Głównie z tych gazet. Kiedyś przychodzę do fryzjera, a on mówi: „Pani Mario, jest tutaj pewna aktorka, która bardzo chciałaby panią poznać”. Patrzę, a to właśnie ta. Zgadnij, po czym poznałam? Po nosie. I już sobie myślę, że dostanie mi się za te żarty, bo niestety ludzie często odbierają to właśnie jako naśmiewanie się z nich, a nie z tych, którzy o nich piszą. Tymczasem tutaj pełne zaskoczenie - pani rzuca mi się na szyję i dziękuje za to, że ja tak często o niej mówię. Była zachwycona! A drugą osobą był pan Piotr Rubik. Nie znam się na muzyce, Wojtek, który się zna, twierdzi, że pan Rubik skomponował świetne jingle, które pojawiają się w programach informacyjnych w TVP... Ale kiedy zaczęli w niektórych pismach ogłaszać rankingi najwybitniejszych polskich kompozytorów, gdzie w różnej kolejności pojawiali się Chopin, Penderecki, Rubik i Moniuszko, to wydało mi się to już przesadą. I coś lekko złośliwego na temat takiego rankingu napisałam. Kończąc przerobionym cytatem z utworu pana Rubika „Niech mówią, że to nie jest talent”. Parę dni po napisaniu tego na blogu zadzwoniła do mnie pani, którą znałam z jakichś zawodowych kontaktów, ale nie miałam pojęcia, że jest matką pana Rubika. I też myślałam, że dostanie mi się po nosie. Operowanym? Nie. Że dostanę po moim jeszcze nieoperowanym nosie za żarty z syna. A tutaj pani dziękuje mi za to, że tak świetnie piszę o jej synu i że on jest taki wdzięczny! Jakiś czas później spotkałam samego pana Rubika z narzeczoną. Zaraz... To samego? Czy z narzeczoną? Znasz taki wiersz „Są we dwoje, a jakoby jedno byli”? Nie znam. Nie masz prawa, bo ja to teraz wymyśliłam.

To już cały? Krótki. Może dlatego taki dobry. W każdym razie wtedy pan Rubik jeszcze raz osobiście podziękował mi za to, że tak dobrze o nim piszę. Kurczę, a ja nie pisałam o nim, pisałam o tym, co o nim piszą. I wcale nie tak dobrze! Efekt jest taki, że ja już niczego złośliwego w życiu o panu Piotrze Rubiku nie napiszę. Bo tak sobie myślę, że skoro powiedział, że tak fajnie. Że podziękował. To już nie wypada. Nie bardzo rozumiem. Ja też nie. Ale tak mam. Jakoś głupio mi złośliwie pisać o kimś, kto podszedł i podziękował za to, co o nim piszę. Będę pisała o tych, którzy nie podeszli. To dość prosty sposób na unikanie złośliwych komentarzy Marii Czubaszek. Wobec tego chciałbym teraz podejść i na wszelki wypadek serdecznie podziękować ci za to, co o mnie piszesz. A wracając do tekstu Urbana, w którym opisuje, jak to zastanawiano się w gronie kilku osób, czy Maria Czubaszek jest dziewicą. Wtedy jeszcze nie byłam.

„O! Z Przyborą! To w »Szpilkach«. Podpisuję mu moją książkę”

Nie o to chciałem zapytać. Podobno teraz można zostać ponownie dziewicą, jest taki wynalazek.

Porozmawiajmy

o wynalazkach

współczesności.

Które

uważasz

za

najważniejsze? Komputer, telefon komórkowy i tabletki antykoncepcyjne. Telefon komórkowy trochę przewidziałam, bo w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku pisałam słuchowiska, w których ciotka chodziła na plażę z telefonem. Tylko że wtedy to był żart, teraz to nikogo nie śmieszy. To, że komputer czy komórkę uważam za ważne wynalazki, nie znaczy, że sobie z nimi radzę. Komputer obsługuję jak maszynę do pisania. I umiem jeszcze coś wysłać przez Internet. Komórka służy tylko do dzwonienia. Dwa razy w życiu próbowałam wysłać SMS-a. Jednego - do ciebie - udało mi się, drugiego - do Krzyśka Kowalewskiego - już nie. Po dziesięciu minutach męki, szukaniu tych literek poddałam się i zadzwoniłam. Nie potrafię też sama włączyć i wyłączyć telefonu. Więc nie wyłączam. Ja opanowuję tylko takie

umiejętności, które przychodzą mi z łatwością. Czyli? O dziwo, na przykład jazda samochodem. To szybko opanowałam. To znaczy nie do końca, bo jeździć umiem, ale nie umiem parkować. Ale nie, że wcale! Muszę po prostu mieć dużo miejsca. Jak mieszkałam na Jazdowie, a pracowałam w ”Szpilkach”, do pracy jeździłam samochodem [tu AA - sprawdziłem w specjalnym programie internetowym, wyszło, że to jest odległość 1,2 km]. Parkowałam w połowie drogi, pod teatrem Buffo, bo tam było pusto. Janek Pietrzak zawsze złośliwie mówił: „Chodź, podwiozę cię do samochodu”. Myślałam, że nauka języków przychodzi mi z łatwością. Ale żadnego nie opanowałam. Strasznie podoba mi się włoski. I nawet nadarzyła się kiedyś okazja, żeby się go nauczyć. W radiu był taki moment, że po rozgłośni na Malczewskiego kręciło się bardzo dużo Włochów. Nie wiadomo kto to, skąd się wzięli, coś podejrzewaliśmy, że oni tam u siebie coś przeskrobali. Nie wiem - kurę zabili albo kogoś zamordowali. Jeden z nich, bardzo przystojny, bardzo sympatyczny, zaproponował, że będzie mnie uczył włoskiego. Na pierwszą lekcję umówiliśmy się w jego mieszkaniu. I wtedy się przestraszyłam. Że może ma wobec mnie jakieś zamiary. Bo jakoś tak zerkał w moją stronę. Idąc na lekcję, byłam pewna, że się na mnie rzuci. Bo przecież Włoch, to musi się rzucić! I całą drogę kombinowałam, co ja mam zrobić? Czy machnąć na to ręką i dalej się uczyć, bo nauka języków jest najważniejsza, czy uciekać. Nie doszłam do żadnego wniosku. Doszłam do jego mieszkania, a tam był jeszcze jego kolega. Jeszcze przystojniejszy. I co teraz? Jak się na mnie rzucą obaj? Ten mój „nauczyciel” poprosił, żebym przygotowała coś do jedzenia, bo jemu się zdawało, że każda kobieta umie coś ugotować. Nie wyprowadzałam go z błędu, bo zyskiwałam kilka minut na zastanowienie się, czy uczyć się włoskiego, czy dać odpór zalotom. Niestety, jak weszłam do pokoju, okazało się, że zaloty, owszem, już trwają. Między nimi. Uciekłam. Teraz pewnie bym została, ale wtedy jakoś mnie to ubodło, że żaden nie rzuca się na mnie, a rzucają się na siebie. I tak nie nauczyłam się włoskiego. Chociaż pewnie przyszłoby mi to z łatwością. A matematyki i historii nie nauczyłam się, bo były za trudne. A z robót domowych? Potrafię włączyć telewizor. Jak znajdę pilota. Nie mam pralki. To znaczy tam stoi coś takiego, co mama kiedyś kupiła. Ale nie potrafię włączyć. Mama zresztą kupowała parę takich rzeczy. Na przykład takie coś - jest drążek, a na końcu farfocle, i to się tak do wiadra wkłada. Też nie użyłam. Pani Zosia używa, dzięki niej mamy posprzątane. Czajniki niby miały gwizdki, ale gwizdek zawsze wypadł i czajnik się spalił.

Wydawało mi się, że garnków do gotowania na parze nie da się spalić, bo przecież tam jest woda. Da się spalić! Pani w sklepie z takimi urządzeniami już nawet nie pyta, po co przyszłam, tylko od razu podaje nowy garnek. Możesz sobie sprawdzić, ile garnków już spaliłam, bo zostają przykrywki. Mam jeden garnek i kilkanaście przykrywek. A, właśnie. Zapomniałam ci powiedzieć, że te żaroodporne rękawice, które mi ostatnio podarowałeś, też spaliłam. [Podarowałem cztery pary. Wystarczyły mniej więcej na miesiąc. Dowód spalenia obok - zawiad. AA]. Palisz coś jeszcze? Poza papierosami, garnkami i rękawicami żaroodpornymi? Właściwie tylko opon jeszcze nie paliłam. Nie tylko palę, ale i wypalam. Dziurki. W narzutach, fotelach, kanapach. To chyba rodzinne, Supron [tak się wabi aktualny pies Marii - inform. AA] wygryza dziurki.

Strona z kalendarza Marii Czubaszek (literą „A” zaznaczone dni spotkań z Arturem Andrusem na nagrania tego wywiadu) Może dlatego, że nie pali? Ja gdybym nie paliła, to pewnie też wygryzałabym dziurki w narzutach. A potrafisz coś ugotować? Parówki. Na początku naszej znajomości próbowałam Wojtkowi też coś innego upichcić. I zawsze recenzja była taka sama: „To jest fajne, bo to jest niepodobne do niczego”. A jak mu mówiłam, co to jest, to odpowiadał: „Tak? W życiu bym się nie domyślił”. Jak raz upiekłam szarlotkę, to prosił, żebym mu jej dolała, bo taka dobra. Czasem robię też coś na grillu elektrycznym. Tylko chyba za długo trzymam, bo z wszystkiego wychodzi mi drewienko. Wkładam rybę albo kurczaka, a po godzinie wyjmuję drewienko. Wojtek nie lubi,

pies nie ruszy, ja to czasem zjem. Ale żeby nie wyszło na to, że u mnie się niczego nie da zjeść. Uważam, że potrafię bardzo dobre hinduskie potrawy kupić w barze na mojej ulicy. Kiedyś bardzo mnie rozśmieszyło coś, co wyśledziła mama. Wycięła z kolorowego pisma, podany rzekomo przeze mnie, przepis na „kurczaka po meksykańsku”. Było moje zdjęcie, zdjęcie kurczaka. Powiem ci, że kurczaka nawet ładniejsze, chociaż on z takimi rozdziabanymi nóżkami, ja bez rozdziabanych nóżek. „Kurczak po meksykańsku według Marii Czubaszek”. Zauważyłaś, że w naszej rozmowie nie padają żadne daty? Są takie, które pamiętasz? Tysiąc czterysta dziesięć bitwa pod Grunwaldem, dziewięćset sześćdziesiąt sześć Chrzest Polski. A takie bardziej prywatne? Wiosna Ludów tysiąc osiemset czterdzieści osiem i data urodzin - dziewiąty sierpnia tysiąc dziewięćset trzydzieści dziewięć. I to wszystko. Przysięgam, nie pamiętam kiedy zrobiłam maturę, kiedy wyszłam za Czubaszka, kiedy się rozwiodłam, kiedy siostra do Australii wyjechała, kiedy poznałam Karolaka. Wystąpiliśmy z Wojtkiem w programie telewizyjnym „Taka miłość się nie zdarza”. To takie opowieści o długoletnich związkach, małżeństwach. Byliśmy już chyba dwudziestą parą, o której taki film kręcono, i pierwszą, która nie wiedziała, kiedy wzięła ślub. Nie obchodzimy żadnych rocznic. Czas to jest dla mnie wartość abstrakcyjna, ja nie wiem, co było dawno, co niedawno. Regularnie kłócę się z Wojtkiem na temat wieku Suprona. Ja jestem pewna, że on ma trzy lata. A Wojtek pokazuje mi nagranie wideo z Supronem sprzed siedmiu lat. To chyba nie może mieć trzech? Może gdybyś sobie wymyśliła łamigłówki, łatwiej byłoby zapamiętywać? ? Wywiad dla „Kobiety i Życia” z kwietnia osiemdziesiątego roku zaczęłaś od słów:....gdybym miała dwa razy tyle lat, ile mam, a do tego dodała połowę tych, które mam, to miałabym równo sto lat”. I co? Mam tak na szybko wymyślić? [bierze kartkę, notuje - wtrąc. AA]. Proszę bardzo - gdybym w tysiąc dziewięćset osiemdziesiątym roku miała równo sto lat, to dzisiaj miałabym sto trzydzieści jeden, czyli o pięćdziesiąt dziewięć więcej, niż mam teraz naprawdę. To może inaczej - ja będę podawał rok, a ty mów, czy masz jakieś skojarzenie. Tysiąc dziewięćset pięćdziesiąt sześć. Chciałabym powiedzieć, że się urodziłam. Ale niestety nie. Poznański Czerwiec i dojście Gomułki do władzy. Miałaś siedemnaście lat, nie bywałaś na wiecach, nie krzyczałaś „Wiesław!”?

Na żadnym nie byłam. Zresztą moi rodzice też nie. A coś więcej o Poznaniu mogliśmy wiedzieć co najwyżej od dziadka - ojca mojego ojca - który regularnie słuchał Wolnej Europy. Czego zresztą strasznie się bała moja mama i zawsze, kiedy dziadek przyjeżdżał i nastawiał radio, wpadała w panikę, że ktoś z sąsiadów usłyszy. Ale rodzice na temat Gomułki w domu nie rozmawiali. Nie pamiętam jakiegoś szczególnego nastroju. Ani entuzjazmu, ani przygnębienia. Tysiąc dziewięćset sześćdziesiąt osiem. To pamiętam jako coś okropnego. Wyrzucanie Żydów z Polski. Jedyny z kolegów mojej siostry, którego polubiłam, bardzo sympatyczny, inteligentny facet, syn jakiegoś dyrektora z LOT-u. Pamiętam, jak stoi i płacze, bo nie rozumie, dlaczego, jeśli czuje się Polakiem, musi z Polski wyjechać. Może przez to, że w ogóle nie interesowałam się polityką, było to wszystko dla mnie przede wszystkim niezrozumiałe. Przerażające, ale przede wszystkim niezrozumiałe. Tysiąc dziewięćset siedemdziesiąt. To pewnie jak u większości. Nie miałam pojęcia dlaczego, ale uwierzyłam, że będzie lepiej. I nawet przez jakiś czas było. Tysiąc dziewięćset osiemdziesiąt. „Solidarność”. To wiem. I najwięcej wtedy o ”Solidarności” dowiadywałam się od Jacka Fedorowicza. A wtedy mieliśmy bardzo częste kontakty z Fedorowiczami. Ale wiedziałam, że mimo sympatii dla tego ruchu, ważniejsza jest dla mnie zasada, że ja do niczego nigdy nie będę należała. Dlatego do „Solidarności” też się nie zapisałam. Czynnie nie uczestniczyłam, raczej obserwowałam. Ale też nie wpadłam w euforię. Jak Janek Pietrzak śpiewał „Żeby Polska była Polską” - przyznam szczerze - dreszcze mi po plecach nie przechodziły. Uważam, że jakiekolwiek uczucia, w tym uczucia patriotyczne, należy okazywać nieostentacyjnie. I jak widzę za dużo patosu, to już czuję, że to na pokaz. Trzynasty grudnia tysiąc dziewięćset osiemdziesiąt jeden. Pamiętam Jaruzelskiego ogłaszającego wprowadzenie stanu wojennego. To był wyraźny komunikat zapowiadający, że coś się zmieni. Przestraszyłam się. Że zacznie się strzelanina, że psa mi zabiją. Od razu pobiegłam do matki sprawdzić, czy u niej wszystko w porządku. I do Fedorowiczów. Trochę ten stan potrwał, ale po jakimś czasie zauważyłam, że może przyjemne to nie jest, ale żyć się da. W moim najbliższym otoczeniu nie było jakichś tragedii, nikogo nie internowali. Pusia Fedorowiczowa, osoba bardzo zaangażowana w pomoc dla „Solidarności”, używała takiego określenia „stanik wojenny”. I rzeczywiście dla mnie to nie był stan, tylko raczej „stanik”. Jakoś się żyło. Gdybym miała wnuki, których na szczęście

nie mam, to akurat o stanie wojennym bym nie opowiadała. Nie miałabym specjalnie o czym. A nawet gdybym miała - moi rodzice o wojnie mi nie opowiadali, to po co ja miałabym o ”staniku wojennym”? Mogę zgadnąć, jaki będzie następny rok, o który mnie zapytasz? Zgadnij. Tysiąc dziewięćset osiemdziesiąt dziewięć! No dobrze, niech będzie. Chociaż miałem ochotę jeszcze zapytać o rok osiemdziesiąty piąty. A coś ważnego się wtedy wydarzyło? Urodził się Rafał Blechacz, który już dwadzieścia lat później wygrał Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny imienia Fryderyka Chopina. Czytałam prasę, ale w osiemdziesiątym piątym roku nigdzie o tym nie pisali. Ukrywali to przed społeczeństwem! Ale z roku tysiąc dziewięćset osiemdziesiątego dziewiątego jeden moment pamiętam. Mogę

zgadnąć

który?

Joannę

Szczepkowską

ogłaszającą

w ”Dzienniku

Telewizyjnym” koniec komunizmu? Owszem, ale tutaj też mi nie szły ciarki po plecach. Tak jak przy „Żeby Polska była Polską”. Zresztą potem, ile razy sobie to przypominałam, to czekałam, że pojawi się Joanna Szczepkowska i coś ogłosi. Że Wałęsa został prezydentem, Szymborska dostała Nobla, a Kubica wygrał wyścig. Z osiemdziesiątego dziewiątego roku lepiej pamiętam inną scenę. Tutaj, w tym mieszkaniu, jak nastąpił ten przełom, do mojej suki - wtedy była Iga, takie „wilcze echo” wzięte ze schroniska na Paluchu - powiedziałam coś takiego: „Iga, czy ty sądziłaś, że doczekasz takich czasów, że się ustrój w Polsce zmieni?”. Bo ja naprawdę nie wierzyłam, że coś takiego nastąpi. Jak Iga zareagowała? Kompletnie ją zatkało. Nic nie powiedziała. Też się pewnie tego nie spodziewała. Jak widać, mnie zmiana systemu musiała ruszyć silnie, jeżeli nawet psu o tym powiedziałam.

NIE BYŁO ROZMOWY

(„Na wyspach Hula-Gula” - rok 1980) Temperatura w cieniu dochodziła do trzydziestu pięciu stopni. Plus. A on był w futrze. Brąz. - Nie gorąco panu w tym futrze? - Gorąco. A panu nie gorąco bez futra? - Jeszcze jak! Dlatego się dziwię, że pan tak w tym futrze... - Skoro panu bez futra także gorąco, to co za różnica? - Też racja. Pan stąd? - Nie. Stamtąd - wskazał przeciwległy brzeg rzeki. - Co tam jest? - Tam-tamy. - Pan jest Murzynem? - Nie. Dlaczego? - Zrozumiałem, że gra pan na tam-tamach. - Źle pan zrozumiał. Nie gram na tam-tamach, tylko pracuję przy tamach. To znaczy teraz ścinamy drzewa na tamy. - Aha! To pan jest drwalem! - Nie. Bobrem. Nie widać? - Szczerze mówiąc, to spod tego futra widać panu tylko nos! Przepraszam... - teraz dopiero dotarło do mnie, co powiedział - kim pan jest?! - Bobrem. Pomyślałem, że śnię. Na wszelki wypadek uszczypnąłem go. - Dlaczego pan mnie szczypie?!? - obruszył się. - Nie wie pan, że bobry są w Polsce pod ochroną?! - Oczywiście, że wiem... - wyjąkałem. - Wiem wszystko o bobrach, pisałem nawet kiedyś takie skecze. „Dzień dobry, jestem z bobry”... - Chyba z kobry. - A jak ja powiedziałem? - Z bobry. - To dobrze powiedziałem! - Co to jest - bobra?

- Drugi przypadek rzeczownika „bóbr”. Gramatyka zna takie przypadki. Kto? Co? Bóbr. Kogo? Czego? Bobra. Na przykład symbolem olimpiady w Montrealu był właśnie bobra. Wizerunek zresztą. - A dlaczego bobra? - Bo Kogo? Czego? A poza tym dlatego, że w Kanadzie żyją bobry. W Polsce i w Kanadzie. - Żyjemy poza tym w jednożeństwie. - Tego akurat nie wiedziałem! - Ja też. Ale żona przeczytała mi o tym niedawno w encyklopedii. A ja wierzę w encyklopedię! - A ja nie mogę uwierzyć, że pan jest bobrem! - Dlaczego? - Chociażby dlatego, że bobry nie mówią! - Jest pan tego pewien?!? - Oczywiście. - To ja nie wiedziałem! Ale tego nie ma nawet w encyklopedii, niestety! No więc skąd mogę wiedzieć, że bobry nie mówią!? Cóż... w takim razie - uśmiechnął się - nie było rozmowy!

XVII Upadek socjalizmu kojarzysz z suką Igą, w którymś momencie tej rozmowy użyłaś sformułowania: „Do psa Bimbra”. Dzielisz swoje życie na psy? Tak. No bo przecież nie na facetów! W ”Szpilkach” miałam koleżankę, która potrafiła z biegu wymienić imiona i nazwiska wszystkich swoich narzeczonych - wśród nich był na przykład pan Jaroszewicz. Podejrzewam, że gdybym była narzeczoną Jaroszewicza, to może też bym go zapamiętała. Ze względu na to, że niezbyt często ma się narzeczonych, których ojcowie są premierami. Teraz już częściej, bo szybciej się premierzy zmieniają, ale wtedy nie było to takie łatwe, zostać narzeczoną syna premiera. Ale do rzeczy - ja swoich nie pamiętam. To znaczy pamiętam, jak miał na imię pierwszy mąż, jak ma na imię Wojtek. Pamiętam, że pierwszym mężczyzną, w którym się zakochałam, był ten ministrant, ale jak miał na imię nie mam pojęcia. Jeszcze Bodzia pamiętam. Był kaskaderem i robił jakieś ciemne interesy. Mama była nim zachwycona. Przystojny, bogaty, ale ja się go zaczęłam bać. Kiedyś przyjechał po mnie do radia i powiedział, że jedziemy przepisać na mnie jego luksusowy zachodni samochód. On ma już dwa, jego ojciec ma dwa, a zarabia jako kaskader niewiele, to żeby ktoś się nie przyczepił, jeden musi być na mnie. Śledził mnie. Nikomu nic nie mówiąc, wyjechałam sama do Karpacza. Wracam z górskiej wędrówki do pobliskiego baru. Byłaś tak zmęczona górską wędrówką, że musiałaś się napić? Nie, to była wędrówka do baru. A górska, bo przecież byłam w górach. Więc wracam z tego baru, a gospodyni mi mówi, że był tu mój mąż i wynajął sobie pokój obok. Z opisu nie wyglądał na Czubaszka, a chwilowo miałam tylko jednego męża. Okazało się, że Bodzio. Szkoda mi było, bo przystojny, ale tak mnie wystraszył, że od niego uciekłam. A pozostałych nie pamiętam. Straciłaś rachubę, bo było ich tak wielu? Sporo ich było. Ja się bardzo nie przywiązywałam, szybko mi przechodziło. Na początku naszej rozmowy powiedziałaś, że podobał ci się stosunek Agnieszki Osieckiej do życia w ogóle, w tym również do facetów. Wypisałem coś z ”Listów na wyczerpanym

papierze”.

Kilka

fragmentów

listów

do

Jeremiego

Przybory.

Na

przykład:....mężczyźni byli u mnie zawsze na dalekim planie, gdzieś między łódką a ciotką z Piotrkowa”;....w ogóle nie przypuszczałam, że mężczyzna może zająć ważne miejsce w moim życiu. Miałam kącik w sercu dla chłopców, ale mieściło się to gdzieś między pisaniną a podróżami, przyjaźniami z ludźmi etc.”;....chłopcy byli mi potrzebni do gadania, do służenia, do przewożenia, ale szczerze mówiąc, to było mi trochę wszystko jedno, który to

chłopiec”. To jest dość dokładny opis mojego stosunku do chłopaków w młodości! Jedyna różnica to ta, że nie pływałam łódką i nie miałam ciotki w Piotrkowie. Teraz nawet modne jest bycie „singielką”. Ja nigdy nie byłam. Zawsze jakiś facet był w moim zasięgu. Z wiekiem taki zasięg się traci, a poza tym przestało mnie to interesować. A jak się zaczynało? Była jakaś reguła? Nawiązując do jednej z piosenek Jeremiego Przybory, czy najpierw „platonicznie pragnęłaś go, czy od razu sypialnie”? Myślę, że różnie bywało. Nierzadko bardzo różnie. Dziękuję za konkretną odpowiedź. Ale czym się kierowałaś, decydując, że to właśnie będzie twój narzeczony? Chyba niczym. Musiałam go polubić. Bo raczej nie wyglądem. Że tak bardzo musiał mi się spodobać fizycznie. Wiesz, trudno znaleźć kogoś tak urodziwego jak Woody Allen. Nie miałam takiego szczęścia. A, przepraszam! Raz się platonicznie zadurzyłam w czeskim hokeiście. Nie mam pojęcia, jak trafiłam na mecz hokeja, jakiś znajomy musiał mnie zaciągnąć, ale strasznie mi się spodobał jeden zawodnik. Nie pamiętam, jak się nazywał. Jakoś tak śmiesznie. Parę razy byłam na meczach tylko po to, żeby go zobaczyć. Siadałam w pierwszym rzędzie, mimo że się bałam, bo oni tam taką kulką rzucają. To się nazywa krążek... Bałam się, że oberwę. Oni byli w hełmach, a ja bez. Nie poznałam go osobiście, potem wyjechał. Ale robiłaś coś, żeby go poznać? No robiłam! Siedziałam. I patrzyłam. Ale nie starczyło odwagi, żeby po meczu pójść do szatni i tak znienacka zagadnąć, czy nie wie przypadkiem, którędy do kawiarni? Widziałaś go kiedyś bez kasku? Nie. Może dlatego mi się tak podobał?! [Po tym fragmencie rozmowy przeprowadziłem krótkie śledztwo. Zadzwoniłem do moich znajomych Słowaków i poprosiłem o podanie kilku „śmiesznych” nazwisk czechosłowackich hokeistów grających w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych. Żadne z nazwisk ich nie śmieszyło, ale ja wybrałem takie, które mogły śmieszyć Marysię. To mogli być: Jozef Golonka, Vlastimil Bubnik albo Stanislav Konopasek. Następnie odnalazłem w Internecie ich zdjęcia, żeby wydedukować, który z nich mógłby się jej najbardziej podobać fizycznie. I wtedy uświadomiłem sobie, że w kasku każdy mógł się podobać najbardziej. Niniejszy wywód obarczony jest dużym prawdopodobieństwem błędu, bo Marysia nie pamięta, w jakich to latach było, ja nie wiem, czy którykolwiek z wymienionych wyżej

kiedykolwiek grał w Warszawie, ale na potrzeby tej książki możemy przyjąć, że Maria Czubaszek platonicznie kochała się w Golonce, Bubniku albo Konopasku. To dodaje tej opowieści jakiegoś egzotycznego smaczku - wtrąc. AA]. Ale widzisz, to jednak jakieś zamiłowanie do sportu we mnie drzemie! Jest jeszcze jedna dziedzina sportu, którą się interesuję. I to od dzieciństwa. Dawno temu w okolicy Agrykoli odbywały się motorowe rajdy uliczne. Ojciec mnie zabierał i szalenie mi się takie rajdy podobały. Do dzisiaj jedyną dyscypliną sportu, która mi imponuje i którą oglądam w telewizji z wypiekami na twarzy, są wyścigi Formuły 1. A zaczęło się też od platonicznej miłości. Do Brazylijczyka - Ayrtona Senny. To był tak przystojny facet. Ktoś ostatnio napisał, że kobietom podoba się mężczyzna w tańcu. Słyszałam o kanonie piękna: statek pod żaglami, koń w galopie i kobieta w tańcu. Ale żeby mężczyzna w tańcu? Dla mnie symbolem piękna jest mężczyzna w bolidzie. No, może nie każdy. Schumacher w bolidzie już nie jest tak piękny jak Senna w bolidzie. Zresztą ze względu na urodę, a raczej brak urody Schumachera, na jakiś czas zarzuciłam oglądanie Formuły 1. Kiedyś było takie powiedzenie: „mężczyzna nie musi być piękny, ważne, żeby był ładniejszy od diabła”. Ja uważam, że mężczyzna nie musi być brzydki. Zwłaszcza w Formule 1. I większość z nich to rzeczywiście bardzo przystojni faceci. Mają piękne dziewczyny, na ogół modelki. Naprawdę śliczne dziewczyny, aż przykro patrzeć. Wróciłam do oglądania za czasów Kubicy, ale już nie z powodów męskiego piękna. Albo nie tylko dlatego. Teraz oglądam trochę ze złośliwości. Nie lubię Hamiltona, który ma szansę zostać mistrzem świata, więc oglądam trochę po to, żeby zobaczyć, jak mu się noga powinie. I naprawdę mnie to ekscytuje! Parę razy zdarzyło mi się zrezygnować z udziału w programach telewizyjnych, bo nakładały się na transmisje. Jak tydzień wcześniej próbowali się ze mną umówić, mówiłam: „Przepraszam, ale ja wtedy mam wyścigi”. Zatrzymajmy się na chwilę przy urodzie. Nie tylko hokeistów i kierowców rajdowych. Stwórz swój ranking najpiękniejszych kobiet i mężczyzn. Poza wszelką konkurencją i to w ramach obu płci jest Woody Allen. Ale poza nim, jeśli idzie o kobiety: najseksowniejszą kobietą świata była Marilyn Monroe, ze współczesnych Monica Bellucci, a z Polek - Ania Przybylska. Ania oprócz świetnego wszystkiego, czyli włosów, oczu, ust, uszu, nosa i tak dalej, ma rewelacyjny głos. Niedawno robiłam z nią wywiad i ten temat się pojawił. Mówi, że ten głos, jak to nazwała - „żwirek”, zawsze był sensacją. Kiedy była malutką dziewczynką, ludzie zachwycali się jej pięknymi dużymi oczami, ale kiedy się odezwała, sami robili duże oczy. A z facetów? Tu jest kłopot, bo Woody Allen, potem długo, długo nic. Wojtek, bo jest

moim mężem. I może. Paweł Deląg jest przystojnym facetem. Al Pacino - niestety trochę kurdupel, ale oczy ma wspaniałe. I jeszcze szalenie mi się podobał, był bardzo męski, nieżyjący już aktor Lee Marvin. Chociaż uroda męska jakoś mnie nie rzuca na kolana. A jeżeli chodzi o aktorów, to ja patrzę na nich jak na coś narysowanego. Wielu z nich na pewno jest nieprawdziwych. Stworzeni komputerowo. Ostatnio miałam się w programie telewizyjnym wypowiadać na temat filmu, w którym gra taki podobno bardzo przystojny aktor. Taki znany. On ma nawet jakieś nazwisko. A mnie nie poraził urodą. I nawet powiedziałam w tym programie, że on mi świneczkę przypomina, bo z przodu to tylko takie dwie duże dziurki od nosa ma. Bardzo fachowa recenzja. Wróćmy do prywatnej statystyki. Ilu było tych narzeczonych, tak ich nazwijmy - „niewyłącznie platonicznych”? Kilkunastu? E, więcej. Ale bierz pod uwagę, jaka ja stara jestem. I większość z nich to nie teraz, to gdzieś tam do któregoś roku... Którego? Odczep się! Niech będzie, że do tysiąc osiemset czterdziestego ósmego. Teraz często się czyta w różnych gazetach „Pamiętam mój pierwszy raz...”. Zaraz po tym pierwszym razie pewnie pamiętałam, ale żeby do teraz? Jestem pewna, że to było z facetem. Ale żeby zaraz tego faceta pamiętać? Ale za to psy pamiętam wszystkie. Pierwszy był Arguś. Zaraz, miałaś mówić o mężczyznach... Arguś był mężczyzną! Foksterier gładkowłosy. No dobrze, widzę, że to dla ciebie ciekawszy temat. Mów o psach. Miałam siedem lat, dostałam go na urodziny. Był przywieziony z Wrocławia. Arguś w wieku dziesięciu lat (on miał tyle, nie ja, ja już więcej) trafił do psiego szpitala na Grochowskiej. Jeździliśmy do niego na wizyty, takie jak w normalnym szpitalu. Psy zazwyczaj nie lubią słodyczy, Arguś uwielbiał napoleonki. I na każdą taką wizytę wiozłam mu napoleonkę. Druga - spanielka Diana, potem spaniel Bej. Potem był pies, którego dostałam od swojego pierwszego męża. I jedyny, można powiedzieć, „nieudany”. To znaczy wszystkie psy są udane, ale ten był nie do opanowania. Nazywał się King i był owczarkiem niemieckim. Ostry, rzucający się na wszystkich. Woziłam go na wczasy uspokajające do dziadków pod Olsztynek. To była trauma. W pociągu, z psem w kagańcu, bo bez kagańca wszystkich by pożarł. Dziadkowie mieli domek na wsi, więc myślałam, że może tam się wybiega, może sprawdzi się w pilnowaniu domu. Po tygodniu dziadek zadzwonił, żeby jednak zabrać Kinga, bo urządził sobie zabawę i wszystkim kurom wyrywa pióra z ogonów. Nie dość, że ze stresu

przestały się nieść, to stały się pośmiewiskiem całej wsi - wszystkie kury mojego dziadka chodziły po obejściu z gołymi tyłkami. Następna była Iga, tak zwane „wilcze echo” ze schroniska w Pruszkowie. Imię dostała po Idze Cembrzyńskiej, która wtedy występowała w mojej audycji i prawie się przyjaźniłyśmy. Suczka Iga żyła dwadzieścia dwa lata. Czyli jak na psa - biła rekordy długowieczności. Potem był Bimber, który trafił do mnie w taki sposób, że jeden z kolegów ze „Szpilek” powiedział mi, że jego wredna córka wyrzuciła psa. Psa, którego trzy lata wcześniej wzięła ze schroniska, wyrzuciła, bo poprawił im się status społeczny, zaczęli u nich w domu bywać lepsi goście, więc doszli z mężem do wniosku, że powinni mieć psa rasowego, że nie wypada mieć kundla. Poczekaj, nabiorę powietrza, żeby nie użyć tego słowa, które mi się ciśnie. Już. No więc tak trafił do mnie Bimber. Po Bimbrze była Nika - owczarzyca belgijska, która też była suczką po przejściach. Jej pierwsza pani dostała ją od narzeczonego. Z narzeczonym się rozstała, to i serca do psa już nie miała. A potem nagle pojawiła się szansa wyjazdu do Ameryki, więc trzeba było jakoś rozwiązać problem Niki. Na pytanie znajomej, co zrobi z suczką, odpowiedziała, że ona jest tak piękna, że po prostu zostawi ją na ulicy i na pewno ktoś weźmie. Na szczęście ta jej znajoma znała też mnie, więc jak to usłyszałam, natychmiast zabrałam Nikę do domu. A następny był Supron... [To ja opowiem historię Suprona. Pierwszy raz publicznie, w szczegółach, bo przez jakiś czas nawet Marysia nie była w tę historię wtajemniczana. To był mały spisek. Śmierć Niki była dla Marysi strasznym przeżyciem. Oczywiście od razu powiedziała, że już nigdy nie weźmie żadnego psa, bo kolejny raz nie byłaby w stanie takiego rozstania przeżyć. A ja oczywiście byłem pewien, że jakiś pies w domu Marysi i Wojtka powinien pojawić się jak najszybciej. Bo niewiele jest na świecie lepszych domów dla psa.

W Kazimierzu. Z ”owczarkiem kazimierzowskim”

Z Bimbrem po kąpieli. „To nie jest jego futro, tak go owinęłam w inne, żeby wysechł”

Z Niką. Na Mokotowie

Supron w towarzystwie gumowych świnek na słynnym tapczanie. Na moment przed skokiem

do gardła. Okazja przyszła sama. Przyszła korytarzem w radiu przy Myśliwieckiej. To na tym korytarzu moja redakcyjna koleżanka zapytała, czy nie znam kogoś, kto może wziąć psa ze schroniska. Że dzwoni do niej znajomy z Radomia, człowiek, który już niejedno psie nieszczęście widział, ale na to patrzeć nie może. To była psia rozpacz. Wiadomo było, że w schronisku żyć nie będzie. Plan był taki: koleżanka dała panu ze schroniska numer telefonu do Marysi, miał zadzwonić, mówiąc, że słyszał ją, jak wielokrotnie o psach mówiła w radiu i w telewizji. Miał zapytać, czy nie zna kogoś, kto mógłby pomóc w znalezieniu domu dla psa. Marysia obiecała, że popyta wśród znajomych. Po dwóch dniach pan z Radomia zadzwonił z informacją, że przypadkowo będzie jechał przez Warszawę i może pieska zabrać ze sobą. A po kolejnych dwóch, kiedy ja zadzwoniłem do Marysi, usłyszałem coś takiego: „Wiesz, jest u mnie piesek, któremu miałam poszukać domu. Ale tak mu się przypatruję. On ma tak nienachalną urodę, że chyba u mnie zostanie. Przecież Nika patrząc na niego z psiego nieba, na pewno nie będzie zazdrosna. Przez myśl jej nawet nie przejdzie, że to w ogóle jest pies - opow. AA]. ...W schronisku nazywał się jakoś inaczej... Grosik... Czy Guzik... Nie - Dropsik. Ale w związku z tym, że szybko się okazało, że on chowa wszystko co dostanie, czyli że jest mistrzem świata w zapasach, a parę dni wcześniej na Festiwalu Dobrego Humoru w Gdańsku byłam w jury, w którym był też znany zapaśnik Andrzej Supron, to tak się skojarzyło i tak już zostało. Pamiętam wszystko. Jak żyły, jak patrzyły, jak umierały. Jeśli pamiętam, że miałam złamaną nogę, to tylko dlatego pamiętam, że to był jakiś problem przy wyprowadzaniu psa na spacer. Ale oczywiście wychodziłam, bo co z tego, że mnie boli, skoro on czy ona musi wyjść? To jest naprawdę ważniejsze. Ja jakoś dokuśtykam. Opowiadasz Supronowi o swoich problemach? Oczywiście. O wszystkich. Wojtkowi nie mówię, bo on od razu zachowałby się jak prawdziwy mężczyzna - usiadłby i by się rozpłakał. A Supron wysłucha i zrozumie. Nie pomoże, ale wysłucha. On jest twardziel, popatrzy i wie, że jakoś dam radę. Właśnie gdzieś przeczytałam, że w Belgii wyprodukowali piwo dla psów. Bez alkoholu, ale na bazie chmielu, o zapachu wołowiny. Gdybym była facetem i lubiła piwo, codziennie wieczorem siadałabym ze swoim psem i wypijała piwo. Poczekam, może wymyślą campari o zapachu wołowiny. Nie chciałbyś mnie zapytać o to, czy napisałam w życiu jakiś poważny tekst?

Chciałbym. Bo to trzeba opowiedzieć właśnie przy okazji rozmowy o psach. Cierpienie zwierząt jest jedną z nielicznych rzeczy, którymi się naprawdę przejmuję. Nigdy na ten temat nie żartuję. I chyba jedyny poważny tekst, jaki w życiu napisałam, dotyczył śmierci moich piesków. LICZĘ NA TO ...Nie chciałabym być przy niczyjej śmierci. Zwłaszcza tych, których kocham. A ponieważ należą do nich również psy, kiedyś wydawało mi się okrutne, że żyją krócej niż ludzie. Osobiście przeżyłam już śmierć sześciu. Za każdym razem wydawało mi się, że już nigdy więcej żadnego psa! I rzeczywiście. Wydawało mi się. Prędzej czy później (na ogół prędzej) był, oczywiście, następny. Nie chciałam myśleć o tym, że kiedyś też go pewnie stracę. Myślałam natomiast, że może to jednak lepiej, że psy żyją krócej od nas? Lepiej dla nich. Nie dlatego, że mają pieskie życie. Bo mogą mieć fajne! I wierzę, że moje takie miały. Ale miały także godną śmierć. Taką, jakiej sama bym sobie życzyła. Poważnie. Bo kiedy staje się nieuchronna, niech będzie przynajmniej szybka i bezbolesna. Kiedy nie było już cienia nadziei, decydowałam się na uśpienie psa. To ja cierpiałam, nie on. I dlatego, choć wspomnienie śmierci każdego z nich jest dla mnie nadal traumą, pocieszam się, że tam, w swoim niebie (bo jeśli w ogóle jest jakieś, to psy idą do niego na pewno!) one wspominają mnie dobrze i kiedy do nich przyjdę, będą tak samo szczęśliwe, jak wtedy, kiedy przychodziłam do domu. I wyjdziemy na długi spacer. Liczę na to.

XVIII Przepraszam za patos - co jest sensem życia? Przepraszam za szczerość - życie nie ma sensu. Może inaczej - są ludzie, których życie ma sens. Na przykład pani Szymborskiej, Jeremiego Przybory, Stefanii Grodzieńskiej, Woody’ego Allena. Bo zrobili coś fajnego. Ale życie takiego kogoś jak ja, kto niczego sensownego nie stworzył? To, czy ja jestem, czy mnie nie ma, to jakie to ma znaczenie? Czy to ma jakiś sens? Nie ma sensu. Urodziłam się i muszę jakoś przeżyć do czasu, kiedy to się skończy. Co się śmiejesz? Bo się zastanawiam, czy tak bardzo o sensowności swojego życia przekonani są lub byli ci, których wymieniłaś. No, Woody Allen na pewno wie, że jego życie ma sens! Że jego filmy są świetne. Poza tym ma fajny stosunek do kobiet, z którymi bywał, czyli to miało jakiś sens. Co się śmiejesz? Bo zdaje mi się, że ty też masz fajny stosunek do facetów, z którymi bywałaś. No fantastyczny! Bo prawie żadnego nie pamiętam. A wracając do bezsensu tego, co napisałaś. Z taką pewnością mówisz o tym, że to jest słabe. Czy ty to kiedyś czytałaś? No więc właśnie ja wiem, jakie to jest, i mnie odrzuca. Nie jestem w stanie czytać swoich tekstów. A to o czymś świadczy, bo gdyby to było dobre, to by mnie wciągnęło. Tak jak zapewne Allena i Szymborską wciąga ich własna twórczość. Już widzę, jak pani Wisława codziennie w południe zasiada w krakowskiej kawiarni, żeby poczytać swoje wiersze, a Woody Allen wieczorami zaśmiewa się, oglądając swoje filmy. Ale wiem, że Allen lubi wiersze Szymborskiej. A ja lubię twoje teksty. Przepraszam. Zrozumiałem, co przed chwilą powiedziałem. Tylko czekać, jak ktoś życzliwy powie: jaki Allen, taka Szymborska. To zostawmy to. I jeszcze trochę o tym sensie życia. Jeżeli już ma w nim być coś sensownego, to to, żeby żyć fajnie, żeby mieć z niego przyjemność. Gdzieś przeczytałam, że życie jest za piękne, żeby żyć mądrze. I to jest prawda. Więc przepraszam cię bardzo, ale nie znajdziesz u mnie pochwały mądrego życia. No, chyba że mądre życie sprawia komuś przyjemność, to wtedy proszę bardzo, niech sobie tak żyje. A ja? Wiem, że palenie zabija. Chociaż jak widać, mnie zabija, zabija i jakoś zabić nie może, a przecież kiedyś coś zabić musi. A dla mnie palenie jest taką frajdą, że nie widzę powodu, żeby z niej rezygnować tylko dlatego, że ona skraca życie.

Nie potępiam ludzi, którzy wpadają w jakieś nałogi. Mam kolegę, który jest hazardzistą, przegrywa mnóstwo pieniędzy. Wiem, że to jest głupota, ale jeżeli jemu to sprawia frajdę. Chodzi tylko o to, żeby przyjemności, które sprawia się sobie, nie szkodziły komuś innemu. Ale rezygnować z nich nie należy. Gdzieś tu była zapalniczka. I o tym bezsensie życia byłaś przekonana od zawsze? Czy dorosłaś do takiego wniosku? Myślę tak od czasu, kiedy zaczęłam myśleć. Pamiętam taką rozmowę z Anatolem Potemkowskim. Często zapraszał mnie do barku Hotelu Europejskiego na moje ulubione campari. Ja miałam wtedy dwadzieścia dwa, dwadzieścia trzy lata. On musiał mieć czterdzieści. I coś się zgadało, ja zupełnie szczerze, w miłej kawiarnianej atmosferze powiedziałam: „Wiesz, ja bym chciała żyć do trzydziestki. Moim zdaniem życie po trzydziestce to jest zgroza. Trzydziestka to jest granica”. On tak dziwnie na mnie spojrzał, a ja dopiero sobie uświadomiłam, że mówię do kogoś, kto już dawno jest po trzydziestce. To kolejny dowód na to, że ja nie krępuję się powiedzieć, zanim pomyślę. Jakieś spektakularne wpadki? Mnóstwo! A jeszcze w połączeniu z moim całkowitym brakiem pamięci do twarzy i nazwisk! To jest jeden z powodów, dla którego ja prawie nigdzie nie bywam. Bo to mnie strasznie męczy. Jak się jest w moim wieku, jak się pracuje w radiu, w którym się spotyka mnóstwo ludzi, to ich się zna setki, ale przysięgam ci, że na każdym spotkaniu nie rozpoznaję trzech czwartych ludzi, którzy przychodzą się ze mną przywitać. To jakieś kalectwo! I wolę nie chodzić, bo pomyślą: „No idiotka jakaś, znamy się od dziesięciu lat, a ta mówi do mnie na pani”. Andrzej Ibis Wróblewski obraził się na mnie, kiedy mu się dziesiąty raz przedstawiałam. Przysięgam, że nie dla żartu! Poza kilkoma, z którymi mam stały kontakt, nie pamiętam twarzy. A taka spektakularna wpadka? To było już parę lat po upadku „Szpilek”. Byłam bez pracy, ktoś mnie zaprosił na jakieś przyjęcie. Nagle podchodzi do mnie facet, rzuca mi się na szyję: „Marysiu, jak się masz? Dawno się nie widzieliśmy”. Nie mówiłam ani jak się mam, ani że odnoszę wrażenie, że nigdy się nie widzieliśmy. Nie poznaję, ale udaję, że wiem kto to. „Musisz wpaść do mnie do ministerstwa, pogadamy, może jakoś z pracą będę mógł pomóc. Tu masz moją wizytówkę”. Informacja o pracy na tyle mnie zainteresowała, że zaczęła mnie zżerać ciekawość, kto to. Ale nie zabrałam okularów, więc nic nie przeczytam. Specjalnie wcześniej się zerwałam z przyjęcia, zamówiłam taksówkę, jadę do domu, biorę wizytówkę, wkładam okulary i... Dalej nie wiem, kto to jest! Tyle że jakiś dyrektor w Ministerstwie Kultury. Na drugi dzień zadzwoniłam, sekretarka nas umówiła, na trzeci dzień siedzę w jego

gabinecie, kawka, papieros. „No co tam, Marysiu, u ciebie? Mów”. „A wiesz, z pracą krucho” - mówię. „A u Wojtka jak tam?” - pyta. „A też z pracą krucho” - dociskam. „A »Szpilki« jak wspominasz?” - zmienia temat. „A wiesz, ogólnie w porządku. Tylko ten ostatni okres jakoś mniej przyjemnie. Miała się ukazać moja książka i tam był taki jeden ch... który nie wysłał jej do sprzedaży...”. Właściwie po słowie na ch... już mogłam wychodzić, bo właśnie przypomniałam sobie, kim jest ten facet. Kawy nie dopiłam. Tylko papierosa zgasiłam. Gdzieś tu była zapalniczka. Próbowałaś kiedyś rzucić palenie? Nigdy. Parę razy nie paliłam, kiedy się przeziębiłam. Jak miałam gorączkę, to coś takiego się działo, że nie mogłam palić. Wtedy wpadałam w panikę, co to będzie, jak mi tak zostanie? Gorączka minie, a ja dalej nie będę paliła!!! Ale na szczęście wracało do normy. Teraz, jak wyjeżdżam na dwa dni, zabieram ze sobą karton papierosów. Bo ktoś będzie chciał, żebym poczęstowała, a jedną paczkę na przykład zgubię. Muszę mieć zapas. A i tak już mi się zdarzało nieraz z popielniczki wygrzebywać pety. No co tak patrzysz? Spokojnie. Z mojej popielniczki. W domu. I dopalałam te co dłuższe. A potem te krótsze tylko jak już był za krótki, żeby trzymać w palcach, to się chwytało w spinkę do włosów i żeby chociaż jeden oddech złapać. Oj, zdarzało się przeszukiwanie wszystkich kieszeni, może gdzieś się zawieruszył jakiś złamany??? Może nie być jedzenia, ale papierosy muszą być. Mentolowe. Dlatego, że dużo i że mentolowe, Wojtek nazwał mnie „Zielonymi płucami Warszawy”.

Z Igą. Na Jazdowie

PAN KABANOSKI

(grali: Irena Kwiatkowska, Jerzy Dobrowolski - rok 1975) Około drugiej w nocy usłyszałam pukanie do okna. Dosyć mnie to zdziwiło, bo po pierwsze, pora była raczej mało typowa na niezapowiedzianą wizytę, a po drugie mieszkam na piętnastym piętrze. Zaciekawiona podeszłam więc do okna i rozsunęłam zasłony. Na parapecie, zewnętrznym zresztą, stał, z nosem rozpłaszczonym na szybie, mężczyzna. Kiedy otworzyłam, wskoczył do pokoju i wycedził przez zęby, przednie: - Myślałem już, że pani ogłuchła. Walę w okno jak głupi... - Przepraszam - przerwałam z kamienną twarzą pokerzysty. - Z kim mam przyjemność? - Moje nazwisko powie pani, niestety, wszystko. Kabanoski. Ponieważ nie zareagowałam, pomyślał widocznie, że nie dosłyszałam, bo powtórzył: - Kabanoski jestem. Powiem więcej, Andrzej Kabanoski. - A! Andrzej! - Zgadza się. Andrzej Kabanoski. A więc mówi to coś pani? - Oczywiście! Ale wyłącznie imię. Znam osobiście dwóch Andrzejów. Natomiast nazwisko Kabanoski słyszę pierwszy raz. - Ciekawe. Ale może to i lepiej akurat dla pani - powiedział z zagadkowym uśmiechem, siadając na fotelu i wskazując mi drugi. Usiadłam. Rozmowa wyraźnie się nie kleiła. - Nie chciałabym być niedyskretna - przerwałam krępujące milczenie - ale czy mógłby pan wyjaśnić cel swojej wizyty? - A wie pani, wiedziałem, że pani o to spyta. Poważnie. Ach, te kobiety, wszystko muszą wiedzieć! - No więc? Czemu zawdzięczam pańską wizytę? - Dojdziemy i do tego. Papierosa? - Dziękuję. Miesiąc temu rzuciłam palenie. - A ja znowu dwa miesiące temu rzuciłem spanie. - I jak się pan czuje? - Pysznie! Tyle tylko, że stale jestem jakby niewyspany. - Może dlatego, że od dwóch miesięcy pan nie śpi? - Może. Ale à propos, może byśmy się tak czegoś napili? - Niestety, nie mam akurat nic do picia. Oprócz alkoholu.

- Trudno, niech będzie. Po drugiej butelce żytniówki zaproponował, żebyśmy coś przekąsili. Niestety, w domu były tylko jajka. - Pewnie chłodnicze? - zapytał. - Nie! Prosto od baby. - W porządku, może być jajecznica. - A z ilu? - Z pięciu. O tej porze staram się jadać niewiele. Ale à propos baby, przypomniał mi się dowcip. Przychodzi baba do lekarza. Ten stwierdza u niej między innymi awitaminozę. „Wie pani, co to jest?”. Baba mówi, że nie. „A słyszała pani o witaminach?”. „Nie słyszałam, panie doktorze, bo ja od urodzenia jestem głucha jak pień i dlatego do pana przyszłam”. - Dobre! - A mnie się nie podoba niestety. Ale z racji swego zawodu jestem wyjątkowo wymagający, jeśli idzie o żarty. - A, to pan satyryk!!! - Nie, ślusarz. - Eee...Tak... A teraz wracając do pańskiej wizyty... - Nie, chwileczkę! Najpierw zapalimy. Oho! Skończyły mi się papierosy. Zaczął szukać po wszystkich kieszeniach. - No więc, niestety, ale muszę skoczyć po papierosy. - Ale o tej porze kioski zamknięte. - To skoczę na dworzec. I skoczył. Tą samą drogą, którą wszedł do mieszkania. Ponieważ, jak już wspominałam, mieszkam na piętnastym piętrze, po raz pierwszy przekonałam się naocznie, że palący rzeczywiście żyją krócej, niestety. I wprawdzie nigdy już się nie dowiem, czemu zawdzięczałam tajemniczą wizytę pana Kabanos-kiego, jednakowoż zawdzięczam jej wiele na pewno. Bo kiedy udowodnił mi, że nałóg palenia naprawdę skraca życie, łatwiej mi teraz nie palić. Papieroska?

XIX A co musiałoby się wydarzyć, żebyś rzuciła? Na pewno nie to, że lekarz mi powie, że jak nie rzucę, to skończy się to tragicznie. Zresztą tak samo było z moim ojcem. Ojciec bardzo dużo palił, w obozie jedzenie wymieniał na papierosy, a kiedy pod koniec życia lekarz powiedział mu, że dla ratowania zdrowia musi rzucić, ojciec nie ratował i nie rzucił. Więc jeśli chodzi o mnie, to chyba nie ma takiego czegoś, co zmusiłoby mnie do rzucenia. Jeśli weterynarz powiedziałby mi, że moje palenie szkodzi psu, zaczęłabym wychodzić na balkon, przy nim bym nie paliła, ale całkiem bym nie rzuciła. Jeszcze sobie uprzykrzać te resztki życia? Jedzenie nie sprawia mi przyjemności, jem tylko przez rozum, bo wiem, że coś trzeba zjeść. Spanie tak samo nie. Śmieszy mnie, jak ktoś się kładzie w kołderkę i tak się cieszy, że wreszcie się wyśpi. Ja przekimam przy telewizorze na fotelu i wystarczy. No więc tylko papierosy mi zostają. Ale nie namawiam. Jak ktoś chce, niech pali, jak nie - niech nie pali. Nie jestem pewna, czy to na pewno on, ale chyba Woody Allen powiedział: „Rzuciłem palenie. Zyskałem miesiąc życia. Padało”. Ja nie rzucę, choćby miało świecić słońce. Dużo z tego, co napisał Allen, pasuje do ciebie? Sporo. Na przykład: „Mój mózg jest moim drugim ulubionym organem”. Podejrzewam, że te nasze dwa pierwsze organy, to znaczy mój i Woody’ego Allena, trochę się różnią, ale są z tej samej grupy, mieszczą się mniej więcej w podobnej części człowieka. Uwielbiam to, co on wymyśla. Bo to naprawdę mądre. Weźmy takie zdanie: „Jeżeli nie masz dobrego partnera, to musisz mieć przynajmniej dobrą rękę”. Teraz można to trochę zmodyfikować, że jak nie masz dobrego partnera, musisz mieć zapas baterii. Ale żeby nie wyszło, że tylko to, co napisał o seksie, jakoś do mnie przemawia. Chociaż rzeczywiście, moja miłość do Allena zaczęła się od filmu „Wszystko, co chcielibyście wiedzieć o seksie, ale baliście się zapytać”. Dla mnie seks nigdy nie był czymś bardzo ważnym. Ktoś, kto powiedział, że seks jest przereklamowany, miał rację. I nie mówię tego tylko dlatego, że już jestem stara. Bo ja naprawdę kiedyś byłam młodsza. I też tak myślałam. Nie wierzę też w to, że każdy facet ciągle o tym myśli. Podobno co siedem sekund. Naprawdę miałam wielu znajomych, kolegów,

przyjaciół,

spędzałam

z nimi

mnóstwo

czasu,

razem

wyjeżdżaliśmy,

imprezowaliśmy, jak to się teraz mówi. Nie jestem idiotką, widziałabym to, gdyby oni ciągle tylko o tym jednym myśleli. Więc albo miałam do czynienia z nienormalnymi facetami, albo to ja tak na nich działałam, że wszystkiego im się odechciewało. Ale wierz mi, że to nigdy nie

był główny nurt naszych zainteresowań. Nie stroniłam od tego, wręcz przeciwnie, ale nie miało to nigdy bardzo dużego znaczenia. No tak, kiedyś to były baterie... Właśnie że nie! Nawet tych sprzętów na baterie wtedy nie było. Ja w ogóle dochodzę do wniosku, że ja żyłam w jakimś dziwnym świecie. Z powodów zawodowych, bo piszę o nich, muszę czytać wspomnienia naszych gwiazd. Jedna była molestowana, drugiej ksiądz rękę pod bluzkę włożył, znany aktor mówi, że się uzależnił od seksu w wieku dwunastu lat. I jeszcze to pamięta, mimo że ma teraz już prawie osiemdziesiąt! Wyciągają jakieś niezwykłe opowieści z dzieciństwa, z młodości. A ja nic! Ani nie byłam bita, ani rozpieszczana, ani nikt mi ręki pod bluzkę nie wkładał. Może dlatego prawie nic nie pamiętam? Jakieś to nudne, nieatrakcyjne. Byłaś na warszawskim koncercie „Woody Allen and his New Orleans Jazz Band”. Jakie wrażenia? Grali świetnie. A ja przede wszystkim byłam zachwycona tym, że z drugiego rzędu mogłam zobaczyć Allena. Przyznam, że z bliska jego uroda nie jest bardziej nachalna, ale zachwyt mi nie minął. Wręcz przeciwnie. Po koncercie jakiś dziennikarz zapytał, czy gdyby Woody Allen na chwilę przerwał i powiedział ze sceny: „Mario, chodź ze mną”, to czybym poszła? Oczywiście, że bym poszła!

To dlaczego nie poszłaś? Bo nie zapraszał.

Trzeba było iść bez zaproszenia! Nie korciło cię, żeby dostać się do jego garderoby? Poprosić o autograf, chwilę pogadać? Nie korciło. Po pierwsze, bałam się, że może się skończyć tak jak wtedy, kiedy Wojtek poszedł po koncercie do garderoby pewnego słynnego amerykańskiego muzyka. Wszedł, przedstawił się: „Nazywam się Wojciech Karolak”, na co tamten: „A to jest twój problem”. Po drugie, i tak nie mogłabym pogadać z nim o tym, o czym bym chciała. Dlaczego? Bo musiałabym wziąć ze sobą Karolaka, żeby tłumaczył. A on nie chciałby tłumaczyć rozmowy o śmierci, bo nie lubi tego tematu. A mnie by strasznie korciło, żeby właśnie o tym pogadać. Mówi się, że Woody Allen ma obsesję na tym punkcie, że panicznie się boi o swoje zdrowie. Zapytałabym go, czy on naprawdę boi się śmierci? Bo wydaje mi się, że on jest tak inteligentny, że nie powinien się bać. A ty się nie boisz? To znowu powołam się na Allena: „To nie tak, że boję się umrzeć. Po prostu nie chciałbym być w pobliżu, kiedy to się stanie”. Ja to tak rozumiem, że chciałabym być wtedy poza świadomością, dostać jakieś prochy, jakiegoś „głupiego jasia”. Śmierć uważam za coś tak samo naturalnego jak urodziny i życie po tych urodzinach. Nie lubiłabym codziennie umierać, tak jak nie lubię codziennie jeść, ale wiem, że trzeba. Najgorsza byłaby dla mnie świadomość, że to się nigdy nie skończy, że tak się będzie żyło i żyło. Ja wiem, że się skończy. Dla mnie. Bo tu się nic nie zmieni, moja śmierć nie będzie miała wpływu na życie na Ziemi, ale dla mnie to będzie koniec. Nie wierzę w życie pozagrobowe, nie wierzę w to, że gdzieś idzie jakaś dusza. Tym bardziej mnie dziwi, że ludzie wierzący, którzy wierzą w istnienie duszy, tak wielką wagę przywiązują do ciała po śmierci. Wiem, że ciału należy się szacunek, że należy je pochować, ale dla mnie życie człowieka kończy się z jego śmiercią. I nie ma w tym ani nic niezwykłego, ani dramatycznego. To jest naturalne. Chociaż może nie bardzo przyjemne. Dlatego zdecydowanie jestem za tym, żeby śmierć była szybka i bezbolesna. Najlepiej we śnie. W tej kwestii zwierzęta, no, może nie wszystkie, ale kochane zwierzęta domowe, mają lepiej od ludzi. Bo kiedy już wiem, że mojemu kochanemu psu nic nie pomoże, lekarze mówią mi, że to już koniec i ma przed sobą tylko cierpienie, ja mogę mu pomóc to cierpienie skrócić. I uważam, że tak samo powinno być z ludźmi. Byłam świadkiem trzech ludzkich śmierci. I zawsze to było straszne cierpienie. Wszyscy teraz mówią, że trzeba godnie żyć. Nie znoszę tego słowa, ale jeśli już miałabym go użyć, to również w stosunku do śmierci, człowiek powinien mieć prawo godnie umrzeć. Chciałabym mieć prawo samodzielnego decydowania

o swoim życiu. I jeśli chodzi o mnie, nie chciałabym swojego prawa decydowania ograniczać tylko do sytuacji beznadziejnej choroby. Po prostu może się człowiekowi odechcieć żyć. Liczę się z tym, że któregoś dnia mogę się obudzić i stwierdzić: „Kurczę, mam już dosyć, nie chce mi się dłużej”. Teoretycznie można zawsze popełnić samobójstwo, ale to nie jest takie łatwe. Bo co? Z okna wyskoczyć? I wszyscy będą stali i patrzyli na ulicy, jak się rozklapuję? Czy rzucić się pod pociąg? Nie dość, że to mało estetyczne metody, to zawsze istnieje ryzyko, że znajdzie się ktoś, kto uratuje człowieka. Powinno być tak, że człowiek idzie do lekarza, prosi o tabletkę, bo mu się nie chce już żyć... Próbowałaś? Raz. Zażyłam jakieś prochy i popiłam alkoholem. I wtedy wpadłam w panikę, co się stanie z moją suczką. Byłam po rozwodzie, Wojtka jeszcze nie znałam, sama się opiekowałam Igą. Zadzwoniłam do weterynarza i zapytałam, czy zaopiekuje się nią. Widocznie tak bełkotałam, że coś wyczuł. Przyjechał natychmiast, zawiózł mnie na pogotowie, gdzie mnie odratowali. Miałam o to do niego straszne pretensje, ale stało się. Żyję. Na razie. Był jakiś powód? Że żyję? Pewnie jakaś chwila namiętności rodziców. Że próbowałaś nie żyć. Nie musi być żadnego. Żadne nieszczęście, żaden dramat. Po prostu doszłam do wniosku, że już mnie reszta nie interesuje, że wystarczy. Że to moje życie nie jest aż tak bardzo udane, żeby się upierać przy tym, żeby żyć, żeby się go kurczowo łapkami trzymać. A mówiłam już, że chcę być spalona? Mówiłaś. I że to na złość tym wszystkim, którzy tępią palenie, jeszcze na koniec dymek ze mnie pójdzie? Mówiłaś. To widocznie prawda. Bo ja czasem mogę opowiadać jakieś głupoty, ale jak coś powtórzę dwa razy, to znaczy, że prawda. Ostatnio gdzieś przeczytałam, że być może będzie dopuszczalne rozsypywanie prochów, niekoniecznie tylko w urnie i do ziemi. Gdybyś mogła zdecydować. To chciałabym, żeby mnie rozsypali w SPATiF-ie. Wymieszałabym się z popiołem, który sama strząsnęłam na podłogę, nie trafiając papierosem w popielniczkę. A potem pani sprzątaczka by to zmiotła i po sprawie!

Wiem, że nie wierzysz, że tam, po drugiej stronie, coś istnieje. Ale załóżmy, że jest. Nie ma. Ale załóżmy, bo widzę, że ci zależy. To jak by wyglądało twoje niebo? Siedzę przy barze. Oczywiście palę, aniołki podają mi popielniczki. Obok dużo psów. Też przy barze. Dużo palących psów. Piją piwo wołowe. I sporo fajnych ludzi. Jacek Janczarski, Adaś Kreczmar, Jonasz Kofta, Jurek Dobrowolski. I tak sobie siedzimy przy barku i mówimy: „Po co to było się tak męczyć, jak tu jest tak fajnie?”. Żałowałaś kiedykolwiek, że nie macie dzieci? Nigdy! I Wojtek też nie żałuje, chociaż on bardziej lubi. Może inaczej - on mniej ode mnie nie lubi dzieci. Jakoś łatwiej i kulturalniej znosi ich towarzystwo. A dlaczego nie mamy? Bo byśmy nie wychowali i nie zapewnili im przyszłości. Przeszłości zresztą też byśmy dzieciom nie zapewnili. Nieraz, jak się znajdujemy w takiej trudnej sytuacji, kiedy nie mamy grosza, tylko same długi, to myślę sobie, że całe szczęście, że przynajmniej nie ma dzieci ani wnuków. Nigdy w życiu nie spotkałaś dziecka, na które patrzyłabyś z sympatią? Które by cię nie denerwowało? Raz widziałam jakieś fajne dziecko w reklamie. Na żywo nigdy! I dzieciństwo strasznie mnie denerwuje. Ja rozumiem, że to jest okres, przez który każdy człowiek musi przejść, ale jak słyszę te wszystkie „ti, ti,ti”, „oćko malutkie”, „koci, koci, łapki”, to dostaję szału. Cieszyć się tylko dlatego, że ktoś jest mały? Każdy kiedyś był. Poza tym dzieci są brzydkie. W przeciwieństwie do małych zwierzątek futerkowych, które są śliczne. Starość i dzieciństwo są nieestetyczne. Dzieci są łyse, pomarszczone, czerwone. Sama kiedyś taka byłaś. I dlatego mama szybko uciekła do pracy. Też jakoś nie miała serca do wychowywania dzieci. Widocznie miała to po mnie. Ale teraz poważnie. Nie zastanawiałaś się nigdy, co będzie, kiedy nie będziecie sobie sami radzić z najprostszymi czynnościami, a nie macie dzieci, które wam pomogą? Po pierwsze nie wierzę w to, że dzieci pomagają. Ty swojej mamie pomagałaś. Opiekowałaś się nią do końca. Są wyjątki, jak widać. Uważałam, że to jest moim obowiązkiem. Ale wiem, że teraz nie wszyscy tak uważają. Już w czasie choroby mamy zdarzały się takie komentarze znajomych, że po co to się tak męczyć, że można ją oddać do szpitala. Nie oddałam. Pielęgniarki z hospicjum, które przychodziły do mamy do domu, same mówiły, że coraz częściej ludzie po prostu starych ludzi oddają i nie interesują się nimi. To też jedna z niewielu

rzeczy, z których jestem dumna. Że mama dzięki mnie miała trochę lepsze życie. Ale to nie zmienia faktu, że uważam za strasznie głupie, jeśli ktoś twierdzi, że dzieci powinno się mieć po to, żeby na starość miał kto szklankę herbaty albo wody podać. Do tego to można mieć gosposię. Herbaty nie lubię. A jakoś się nie mówi „żeby ktoś na starość szklankę kawy i papierosa podał”. No to po co? A wody można sobie na zapas w takich plastikowych baniakach nakupić. Ale mieć dziecko po to, żeby ono się kiedyś miało odwdzięczać za to, że jest? Jakiś absurd!

A poza absurdem? Może jest jakiś cel? Przedłużanie gatunku. Ale jest tylu chętnych do przedłużania siebie, że ja nie czuję się w obowiązku. Poza tym uważam, że nie mam w genach niczego tak atrakcyjnego, co chciałabym komuś przekazać. Wojtek też niczego takiego atrakcyjnego nie ma, to po co to przeciągać? Poza tym odpowiedzialność! Ja uważam się za osobę bardzo odpowiedzialną i przeżywałabym koszmar, gdyby wyrósł jakiś bandyta. Pamiętam kłótnię z Baśką Wrzesińską. Obie byłyśmy po wódce i niewiele brakowało, a doszłoby do bójki. Ona dzieci uwielbia, a mnie znała już tak dobrze, że tym bardziej wkurzyło mnie, jak powiedziała: „A ja ci nie wierzę, bo każda kobieta chce mieć dziecko”. Nie każda! Niedawno gdzieś czytałam, to już jest naukowo udowodnione, że nie każda kobieta ma instynkt macierzyński. Ja na pewno nie mam! Ja na pewno nie mam! O, znowu prawda. Raz mi próbowali wmówić dziecko. Zadzwoniła jakaś pani i powiedziała, że poznała mojego syna. Strasznie się zdenerwowałam, bo pomyślałam, że ktoś chce może coś wyłudzić. Nie ode mnie, od niej. To był okres, kiedy słyszało się, że złodzieje okradają staruszki metodą „na wnuczka”. Ta pani więcej nie zadzwoniła, więc może rozeszło się po kościach i niczego jej ten „mój” syn nie ukradł? A sama też się uspokoiłam, bo po pierwsze, ode mnie nie miałby

czego wyłudzić, po drugie, to był rzekomo syn, a o wyłudzaniu „na syna” w telewizji nie mówili. Czyli tym bardziej „na wnuka” nie mogliby mnie okraść, bo wedle mojej wiedzy nie można mieć wnuka, jak się najpierw dzieci nie miało. Niech „Czubaszek spyta Czubaszek”. Zapytałaś Bożenę Dykiel o to, czy jest silniejsza psychicznie, czy fizycznie. Odpowiedziała, że fizycznie. A ty? A ja psychicznie. Oczywiście jeżeli chodzi o sprawy poważne. Bo w panikę mogą mnie wpędzić jakieś drobiazgi - że nie potrafię czegoś odkręcić albo zgubiłam kod do karty i znowu mi ją bankomat połknie. Ale w sprawach poważnych jestem opanowana, nie daję się ponieść emocjom i radzę sobie nawet w najtrudniejszych sytuacjach. Ojciec miał pięćdziesiąt dwa lata. Wyjechał z klasą mojej młodszej siostry na wycieczkę. Jako opiekun. Przypadkiem byłam wtedy w domu. Zadzwonił telefon. „Pani Bacz?”. „Tak”. „Mąż... - bo ktoś myślał, że to mama odebrała... - mąż umarł na dworcu i trzeba przyjechać ciało zidentyfikować”. I tyle. Tak po prostu. Nawet obcesowo. Wiedziałam, że nie mogę wpaść w histerię, że nie mogę tego powiedzieć mamie, bo wtedy to się dopiero zacznie! A mama siedziała obok. Powiedziałam jej, że ojciec źle się poczuł i muszę pojechać do niego do szpitala załatwić jakieś formalności. Ewa, moja siostra, też nie wiedziała, co się stało. Widziała tylko, że ojciec zasłabł i zabrała go karetka. Po powrocie nakłamałam im, że jest w szpitalu, że coś z sercem i jest w takim stanie, że na razie nie można go odwiedzać. Trzymałam to w tajemnicy przez dwa dni, sama musiałam się do tego przygotować, ogarnąć, żeby jakoś potem zapanować nad mamą. Zwłaszcza że wiedziałam, że pogrzeb to jeszcze nie koniec. I miałam rację. Po pogrzebie zaczęli się pojawiać „życzliwi”. Ci, którzy wiedzieli, że to ojciec utrzymywał rodzinę. Z ”dobrymi radami”. Żeby Ewa nie szła do liceum, tylko do szkoły zawodowej, bo to mniejsze koszty. Żeby mama zamieniła mieszkanie na mniejsze, bo przecież teraz będzie krucho z pieniędzmi. Zaparłam się i obiecałam mamie, że nic się nie zmieni, że ja im będę pomagać. Żeby Ewa szła do dobrej szkoły, żeby nie zamieniały mieszkania. I pomagałam. Ja się jednak w takich trudnych sytuacjach spinam. I daję radę, bo muszę. A w codziennych, takich głupotach, często się gubię. Porozmawiajmy jeszcze o rodzinie. Jakie masz kontakty z siostrą? Na początku były bardzo złe, teraz się poprawiły, bo nie mam żadnych. Siostrę mam na szczęście w Australii. Zaczęło się od tego, że kiedy się urodziła, ja miałam już dwanaście lat. Jak wspominałam, nie chodziłam na podwórko, nie miałam kontaktu z rówieśnikami, dzieci już wtedy nie lubiłam, co zostało mi do dzisiaj. I za siostrą też nie przepadałam. Gdyby to jeszcze był brat, to jakoś bym zniosła, ale dziewczynka? Byłam zazdrosna. Potem, kiedy

już można było z nią porozmawiać, okazało się, że nie mamy o czym. Zupełnie inne charaktery. To ona właśnie potrafiła przewracać oczkami, mówić mamusi, jak bardzo ją kocha. A ja wrzeszczałam i robiłam awantury. Ja marzyłam, żeby nie wychodzić za mąż i nigdzie z Warszawy nie wyjeżdżać, Ewa marzyła, żeby dobrze wyjść za mąż i wyjechać do Paryża. Udało jej się to dość szybko. To znaczy wyjazd do Paryża jej się udał, bo pierwsze małżeństwo nie bardzo. Potem, z dzieckiem urodzonym tutaj w Polsce, wyjechała do Australii. I to właściwie koniec naszych kontaktów. Pisała do mamy, do mnie nigdy. Mamę zaprosiła do siebie i mama pojechała do swojej ukochanej córeczki. I była pewna, że już tam zostanie. Pierwsze listy były pełne euforii. Po prostu bajka! Domek w Adelajdzie, ogródek też w Adelajdzie, bo przy domku. Nie ukrywam, że nawet miałam nadzieję, że mama tam zostanie, że skoro jej tak dobrze, to może siostra przejmie opiekę nad mamą, która już była starsza. Bo mamy mają to do siebie, że są starsze. Ale zachwyt z listu na list opadał. Oho, myślę, Ulka wróci. I wykrakałam. Wróciła. Ewa jeszcze raz przyjechała do Polski. Oczywiście zaprosiłam na kolację, ale oczywiście przy kolacji o coś się pokłóciłyśmy, coś powiedziałam, wybiegła, trzaskając drzwiami. I to był ostatni raz, kiedy widziałam moją siostrę. Jakieś piętnaście lat temu. I to, że przestała się kontaktować ze mną, rozumiem, ale przestała też pisać do mamy. A ona to bardzo przeżywała. Nie mówiła mi o tym, nie skarżyła się - niechęć do zwierzeń też ma widocznie po mnie - ale sąsiadka opowiadała, jak siedziała w oknie i wypatrywała listonosza. Żadnej kartki na imieniny, urodziny, święta. Mama zaczęła się bać, że może umarła. A ona wręcz przeciwnie - coraz bardziej żyła! Jej koleżanka opowiedziała mi, że już trzeciego męża zmieniła, że teraz ma jakiegoś Włocha. Dla mnie więzy krwi, fakt, że mamy tych samych rodziców, nie ma żadnego znaczenia. Dlatego też nie żałuję, że nie mamy kontaktu. Gdyby była fajna, to co innego. Nie przeszkadzałoby mi, że jest moją siostrą, może nawet byłoby miło mieć fajną siostrę. A teraz, jak o niej myślę, to się wkurzam. Że tak odstawiła mamę, że jej taką przykrość zrobiła. Mamę, która przez całe życie stawiała mi ją za wzór. Bo Ewunia taka grzeczna, schludna, bo nie pali. Jak Ewa się rozwiodła, mama prosiła, żeby nie mówić sąsiadkom. Bo co? Bo one wiedzą, że Ewa taka porządna. A co to, rozwód nie porządny? Oj, coś ja nie mam uczuć rodzinnych. I nie widać, żebyś tego żałowała. Bo nie żałuję. To jeszcze z pytań poważnych - jesteś patriotką? Jeżeli patriotyzm to jest przywiązanie do kraju, to nie jestem. Uważam, że mogłabym

żyć w wielu różnych krajach. Natomiast bardzo by mi brakowało Warszawy. Z całą Polską nie czuję się związana, ale z Warszawą bardzo! Mam tutaj parę miejsc, które mnie wzruszają, które lubię. Na przykład Ściana Wschodnia. Wieżowiec na rogu Marszałkowskiej i Świętokrzyskiej, w którym mieszkałam parę lat. Jak tam stoję na przystanku, zawsze odliczam do piętnastego piętra i patrzę w moje okna. Tam czułam, że jestem w Warszawie! Widok na Pałac Kultury, centrum miasta. Jak się przeprowadziłam na Mokotów, to już tak trochę w kartoflach byłam. Bardzo lubię Krakowskie Przedmieście i Łazienki. Do Łazienek w dzieciństwie chodziłam na spacery, tam było przedszkole mojej siostry. No i obok budynek radia na Myśliwieckiej. Mam do niego wielki sentyment. Sentyment sentymentem, ale uważasz Warszawę za ładne miasto? Mnie się podobała. Może dlatego, że ja prawie nic innego nie widziałam? Za granicą byłam tylko w NRD, Bułgarii i Rumunii. Wtedy Warszawa wydawała mi się ładna. Ale Wojtek, który widział kawał świata, twierdzi, że jest brzydka. Że można było na tych powojennych ruinach wybudować piękne miasto, a powstał kundel. On mi tak mówi od lat, a kropla drąży skałę. Trochę zaczynam mu wierzyć. Ale to nie zmienia faktu, że Warszawę kocham. Przecież można kochać coś brzydkiego. I denerwuje mnie, kiedy ludzie, którzy tutaj przyjechali - mieszkają, pracują, zarabiają - mówią, że Warszawy nie znoszą. Przecież można wyjechać. Mówiłam już, że nie bardzo się wzruszam, że nie lubię patosu. Ale z Warszawą związane jest wydarzenie, którego wspomnienie zawsze mnie wzrusza. Powstanie Warszawskie. Wkurzam się, jak słyszę dyskusje o sensie albo bezsensie powstania. Wiem, że zginęło mnóstwo ludzi, że powstanie było skazane na niepowodzenie, ale to była wielka rzecz. Ci młodzi ludzie walczący o swoje miasto. Uważam zresztą, że coś takiego mogło się zdarzyć tylko w Warszawie. I za to lubię to miasto. A dla tych ludzi, tych którzy walczyli, ale również warszawiaków, którzy po prostu nie uciekli, tylko zostali i tutaj to przeżywali, mam ogromny szacunek.

[Próbowałem namówić Marię Czubaszek do napisania krótkiego przewodnika po jej ulubionych miejscach w Warszawie. Skończyło się jak zawsze - powiedziała, że chętnie, po

czym nie napisała. A ja zauważyłem, że niezręcznie byłoby wracać do tego tematu. Postanowiłem więc skorzystać z metody, którą zastosował Wojciech Karolak, żeby pokazać, jak Marysia wyobraża sobie świat. Ustaliliśmy, że za pięćdziesiąt dolarów Maria Czubaszek narysuje plan Warszawy. Niby powinienem się targować, bo plan Warszawy powinien być tańszy od mapy świata, ale doszedłem do wniosku, że i tak wyjdę na tym lepiej niż Karolak, bo w ciągu trzydziestu lat znacznie zmniejszyła się wartość dolara. Efekt tego eksperymentu na poprzedniej stronie. Osobom, które chciałyby poruszać się po Warszawie, polecałbym zakup innych planów. Są dokładniejsze. Po narysowaniu tego, Marysia zorientowała się, że Saska Kępa wyszła jej po niewłaściwej stronie Wisły. Zaproponowała, że chętnie odda mi dziesięć dolarów za możliwość poprawienia rysunku. Nie przystałem na tę propozycję korupcyjną i postanowiłem opublikować pierwszą, niezmanipulowaną wersję - poinform. AA].

CENA NIE GRA ROLI

(„Na wyspach Hula-Gula” - rok 1980) Trzymał się za uszy i wykonywał jakieś dziwne ruchy. - Przepraszam, co pan robi? - Przyprawiam rogi. - Komu? - Sobie. Nie widać? - Jak się dobrze przyjrzeć... A można wiedzieć, po co przyprawia pan sobie rogi? - Dla hecy! - Wybiera się pan na bal kostiumowy? - Nic właśnie! Chcę zrobić kawał znajomemu, który jest myśliwym. Wybiera się na polowanie, no więc postanowiłem przebrać się za jelenia! Dobre? - Nie. - To pan nie ma poczucia humoru, niestety! Niech pan sobie wyobrazi taką sytuację... Jest pan myśliwym. I jest pan na polowaniu. W lesie. Iglastym zresztą. I nagle widzi pan jelenia. Co pan robi? - Widzę jelenia. - W porządku! Widzi pan i co robi? - Jeleń? - Tak! To znaczy - nie! Co pan robi? - Buduję mosty. Konkretnie - robię projekty. Jestem architektem. - Nie pytam, co pan robi w życiu, tylko w lesie! Na polowaniu! Widząc jelenia! - Uciekam. - Dlaczego? - Żeby mnie nie zobaczył. Bo wtedy pewnie by uciekł. A skoro założył pan, że jestem myśliwym, to nie chcę, żeby jeleń uciekł mi sprzed nosa. - I dlatego sam by pan uciekł? - Oczywiście! - To pan nie jest myśliwym! - Nie. Wspomniałem chyba, że jestem architektem. - Ale zakładamy, że wybrał się pan na polowanie! I jest pan w lesie! I widzi pan jelenia! I nie ucieka pan, tylko składa się do strzału! I nagle jeleń mówi do pana ludzkim

głosem: „Cześć, gruby! Co u ciebie?”. - Dziękuję, wszystko w porządku. - Tak pan mówi jeleniowi?! - Oczywiście, mówię jak jest. - To pan jest chyba nienormalny! - Dlaczego? - Skoro rozmawia pan z jeleniem... - Przecież wiem, że to nie jest prawdziwy jeleń, tylko pan. - Po czym pan pozna? - Po tych rogach. Natychmiast je poznam. Jeden to róg Świętokrzyskiej i Marszałkowskiej, a drugi to róg Wilczej i Kruczej. Przecież prawdziwe rogi jelenia są inne. - Trudno, żebym dla głupiego kawału zapuścił sobie prawdziwe rogi! I to dla pana! - Przecież ten kawał chce pan zrobić komuś innemu! - Chciałem! Ale już nie chcę! - Dlaczego? - Skoro natychmiast mnie rozpozna... - Jeśli nie odezwie się pan, może nie rozpoznać. - Poważnie? - Jasne! Tylko niech pan ukryje się w zaroślach. Bardzo możliwe, że weźmie pana za prawdziwego jelenia. - I myśli pan, że może do mnie strzelić? - Myślę, że tak. Skoro jest prawdziwym myśliwym... - Jest! I strzeli do nieprawdziwego jelenia! Wyobraża pan sobie jego minę, kiedy zobaczy, że nie zabił jelenia, tylko mnie?! Turlając się ze śmiechu, mężczyzna przyprawił sobie drugi róg (Wilczej i Kruczej) i pobiegł do lasu. Jak to jeleń. No cóż... Jeśli Polak chce zrobić w konia kogoś, kto szuka jelenia, cena nie gra roli, niestety.

XX Jaki masz stosunek do ludzi? Podchodzisz do nich ufnie czy ostrożnie? Uprzedzasz się na podstawie pierwszego wrażenia? Nie uprzedzam się, ale nie mam też dużej wstępnej sympatii do ludzi. Raczej się muszę przekonywać i im jestem starsza, z tym większą rezerwą do nich podchodzę. Odważniej zachowuję się w stosunku do zwierząt. Chociaż nikt z ludzi jakiegoś specjalnego świństwa mi nie zrobił, jestem nieufna i nie mam najlepszego zdania o ludzkości. Zresztą o sobie też. Większość z nas jest szalonymi egoistami. Zdarzają się wyjątki, ale człowiek jest raczej zły niż dobry. I nigdy nie zdarzyło się jakieś pozytywne zaskoczenie? Parę razy. I to o dziwo zaskakiwały mnie kobiety. Kazia Szczuka. Nie miałam o niej złego zdania, ale na podstawie tego, co widziałam w telewizji, myślałam, że to bardzo ostra pani, oszalała na punkcie feminizmu. A ja jestem raczej antyfeministką. Z ciekawości zaprosiłam ją kiedyś do audycji radiowej. Zapomniałam załatwić przepustkę, więc zbiegłam w ostatniej chwili i poprosiłam pana strażnika, żeby ją wpuścił do studia bez przepustki. A pan strażnik na to: „Oj, proszę pani, ja to bym się bał ją zatrzymać”. Ten pierwszy raz był bardzo ostrożny, ale byłam bardzo pozytywnie zaskoczona. Owszem, mamy inne poglądy, ale nie narzuca się z nimi, inteligentna, oczytana. Ja przez całe życie nie przeczytałam tylu książek, ile ona czyta w miesiąc. Zaczęłyśmy się częściej spotykać, głównie w porannych programach telewizyjnych. W czasie jakiejś rozmowy powiedziała, że ona sobie życia bez książek nie wyobraża. A ja sobie wyobrażam. I bez pisania, i bez czytania. A bez telewizora? No i dlatego właśnie nie mam o sobie najlepszego zdania. Bo raczej powinno się czytać. A ja oglądam te durnoty. Jadę do jakiegoś hotelu, mogłabym ze sobą zabrać jakąś książkę, bo przecież nie jest ciężka. A ja tylko wejdę do pokoju i od razu włączam telewizor. Rano gazeta, a wieczorem i w nocy telewizja. Natomiast zupełnie nie uzależniłam się od komputera. Nie „surfuję”, nie ma mnie na jakichś klasach, czatach, fejsbukach. Ale piszesz bloga. Ale nie potrafię na niego wejść. Ktoś mi kiedyś pokazywał, jak się tam wchodzi, ale zapomniałam. Ja wysyłam tekst, oni tam zamieszczają i koniec. Jak kiedyś w gazecie. Tak to traktuję. Jest termin, jest tekst.

www.mariaczubaszek.bloog.pl Mogę machnąć poniedziałek, 15 stycznia 2007 W życiu każdej kobiety przychodzi taki moment, w którym powinna zdecydować, ile ma lat. I tego się trzymać. Osobiście zrobiłam to, niestety, za późno. W każdym razie parę moich rówieśniczek ustaliło swój wiek wcześniej. Dzięki temu są teraz ode mnie młodsze. I tego się trzymają. Kiedyś mnie to śmieszyło, z czasem zaczęło wkurzać, a parę lat temu podsunęło pomysł napisania książki. A co?!? Ostatnio więcej osób pisze, niż czyta! Więc ja też mogę coś machnąć. O tym, co mnie boli. Początek napisał mi się prawie sam: „Alicja zbudziła się w środku nocy z uczuciem niepokoju. Leżała w ciemnościach i nasłuchiwała. Coś stuknęło. Ogarnęła ją panika. Czyżby stuknęła jej czterdziestka? Spodziewała się, że kiedyś to nastąpi. Ale nie tak wcześnie! Nie w jej wieku!”. Przeczytałam, co napisałam i pomyślałam: tylko tak dalej. Przepraszam. Pomyślałam: tylko co dalej?

I dalej myślę. Wczoraj np. wymyśliłam zakończenie książki. Będzie to cytat (z dopiskiem „27 lat później”) z sobotnio-niedzielnej gazety: „Pani Alicja (67 l.) z Tarnowa przez nieudolność lekarzy straciła nerkę. Zamiast przynajmniej zwykłego »przepraszam«, usłyszała od naczelnego lekarza: »Niech się pani cieszy, że w ogóle żyje! W pani wieku ludzie umierają!«„. I jak tu się nie cieszyć?!? PS Ale na książkę chyba machnę ręką. Wiedziałam, że mogę machnąć. Czego się nie robi dla przyjaciół? środa, 28 marca 2007 „Alicja lubiła szybkie samochody, expressowe pralnie, błyskawiczne zamki i wolnych mężczyzn. Kiedy więc dowiedziała się, zupełnie przypadkowo zresztą, że mężczyzna, z którym od pół roku się spotyka, jest żonaty, postawiła sprawę jasno. Albo żona, albo ona. Zaczął tłumaczyć, że jego małżeństwo od lat jest już tylko na papierze, że z żoną nie żyje... - To się rozwiedź - przerwała. - To nie jest takie proste. Wiesz, kto jest moim teściem? - Domyślam się - poleciała żartem - że ojciec twojej żony. I co z tego? - To, że ojciec jest dyrektorem - zrobił dramatyczną pauzę, ale nie pozwoliła mu skończyć. - Twoim teściem jest ojciec dyrektor?!? - Nie opowiadaj głupot! - zdenerwował się. - Ojciec mojej żony jest dyrektorem firmy, w której jestem wicedyrektorem! Jeśli rozwiodę się z jego córką, wyrzuci mnie! A gdzie ja znajdę drugą taką płacę? Chcesz mnie utrzymywać? Nie chciała. Tym bardziej że teraz dopiero zauważyła, że kiedy się zdenerwował, w kącikach ust zbierała mu się ślina. Ohyda! Nie okazując jednak obrzydzenia, zaproponowała, żeby zostali przyjaciółmi. Oboje wiedzieli, co to znaczy, a mimo to (a może właśnie dlatego) z ulgą zamknęła za nim drzwi. Kiedy jednak po chwili usłyszała znajomy dzwonek, otworzyła z bijącym sercem. Miała trochę oszczędności i może przez jakiś czas, dopóki nie znajdzie jakiejś pracy... - Przepraszam - uśmiechnął się nieśmiało - ale zapomniałem szczoteczki do zębów. Pozwolisz? Poprosiła, żeby poczekał, i sama poszła do łazienki. Czego się nie robi dla przyjaciół?”. Nie majstrować piątek, 27 kwietnia 2007 Mężczyzn można zmieniać jak rękawiczki. Ale mężczyzny zmienić nie można.

Z drania nie zrobisz anioła, z mięczaka twardziela, a z faceta typu macho - pantoflarza. Mężczyzna jest jaki jest i nie ma co przy nim majstrować. Im szybciej kobieta to zrozumie, tym lepiej dla niej. I dla niego. W przeciwnym wypadku, prędzej czy później, sprawa musi się rypnąć. Czasem zresztą z zupełnie innego powodu. Jak w przypadku bohaterki mojej książki. „Alicja od dawna już nie czekała na księcia z bajki. Po pierwsze, na bajki była za dorosła, a po drugie, tuż po rozwodzie prześladował ją koszmarny sen. Porywał ją otóż piękny i młody książę na białym koniu. Kiedy w porywie go całowała (księcia, nie konia), zamieniał się w żabę. I ona musiała tę żabę zjeść. Budziła się z niesmakiem, doszukując się podobieństwa między snem a jej byłym małżeństwem. Skończyło się rozwodem z podobnego powodu. Bo kiedy mąż spytał, czy jest ktoś inny, potwierdziła. - Możesz mi powiedzieć - był chyba bardziej zdziwiony niż zdenerwowany - kto jest tym szczęściarzem? - Ty - powiedziała. A ponieważ zdziwił się jeszcze bardziej, wyjaśniła, że jest zupełnie inny, niż kiedy się poznali. Naprawdę zmienił się do niepoznania”. I to jest najlepszy dowód na to, że kobieta nie powinna zmieniać mężczyzny. Jak będzie chciał, sam się zmieni. Najczęściej, niestety, nie z żaby w księcia, tylko wprost przeciwnie. Powiem więcej wtorek, 22 maja 2007 Córka mojej sąsiadki postanowiła przefarbować się na blond. Bo czarne włosy postarzają. Parę lat temu, kiedy była szatynką, wyglądała młodziej. Zauważyłam, że parę lat temu była po prostu młodsza. - To też - zgodziła się niechętnie. - Ale teraz, z tymi czarnymi włosami, wyglądam jak nic na trzydziechę! - A ile masz? - Trzydzieści - obruszyła się. - Ale wszyscy nie muszą o tym wiedzieć! Poza tym mężczyźni wolą blondynki. Powiedziałam, zgodnie zresztą z prawdą, że znam osobiście paru, którzy wolą blondynów. Przyznała, że ona też. Woli blondynów. - Może - spytałam - jesteś jak Madonna? - Też woli blondynów? - Nie tylko. Twierdzi, że jest gejem w kobiecym ciele. Otworzyła usta ze zdumienia, a zamknęła ziewnięciem. - Eee, tak to wszystkie jesteśmy gejami.

Powiem więcej. Prawie wszystkie. Bogata kobieta piątek, 13 lipca 2007 Kim jest Kim Kiyosaki? Zdaniem jej męża Roberta, jest „ucieleśnieniem wzoru do naśladowania dla współczesnych kobiet - jest zabawna, kochająca, miła, piękna, niezależna i bogata. W kwestii pieniędzy i inwestowania Kim wie, o czym mówi”. Przekonałam się o tym wczoraj, w warszawskim hotelu Hilton, gdzie (z udziałem autorki i jej męża) miała miejsce promocja jej pierwszej (a na pewno nie ostatniej) książki pt. „Kobieta bogata”. Jest to poradnik inwestycyjny dla kobiet, które pragną być samodzielne i niezależne finansowo. A która kobieta tego nie chce?!? Zwłaszcza kiedy Kim przywołuje „apel” Katharine Hepburn: „Kobiety, jeśli macie wybór pomiędzy pieniędzmi a seksapilem, wybierzcie pieniądze! Z biegiem lat te pieniądze staną się waszym seksapilem”. Wprawdzie pani Kiyosaki nawet bez pieniędzy byłaby (jak sądzę) niezwykle sexy, ale z pewnością lepiej być sexy z kasą niż bez. Słuchałam więc jej uważnie do momentu, kiedy się okazało, że ona akurat swoje bogactwo zawdzięcza głównie inwestowaniu w nieruchomości. Co zapewnia przepływ pieniędzy na jej konto. A ja i mój mąż 10 lat temu też zainwestowaliśmy w nieruchomość. Dokładnie w piętnastoletniego (wówczas) pontiaca. Samochód od dziewięciu lat stoi w warsztacie. I również zapewnia przepływ pieniędzy, tyle że nie na nasze konto, ale z naszego. Na potrzebne części. Oczywiście nie dlatego nie jestem bogata. Więc dlaczego? Według pani Kim każdy może się nauczyć mądrze inwestować. Już prawie uwierzyłam, kiedy powiedziała: „Nie ucz świni śpiewać. Bo ty stracisz czas, a świnia się zdenerwuje”. Lektura książki „Bogata kobieta” z pewnością nie będzie dla mnie stratą czasu. Ale czy mnie nie zdenerwuje? Nie wiem. Prawdziwa cnota ceny się nie boi wtorek, 3 sierpnia 2010 Im dłużej żyję, tym bardziej przychylam się do opinii, że wszystko jest na sprzedaż. Od pewnego czasu na przykład roi się w Internecie od ogłoszeń dziewczyn, które oferują na sprzedaż swoje dziewictwo. - Za ile? - zainteresowała się córka mojej sąsiadki. - Lepiej nie pytaj. - Dlaczego? - zdziwiła się. - Bo się zdenerwujesz. - Bo co? - Bo straciłaś niezłe pieniądze.

Myślałam, że się obruszy, skąd wiem, że straciła. Nie tylko pieniądze zresztą. Pomyliłam się. - To znaczy - spytała - ile? - Podobno od dwóch tysięcy euro do czterech milionów dolarów. - O, matko! - jęknęła. - Prawdziwa cnota - zauważyłam - ceny się nie boi. Z tym że te 4 miliony dolarów dostała dwudziestoletnia Amerykanka. Nasze dziewczyny żądają za cnotę najczęściej od dwóch do pięciu tysięcy euro. - Na waciki starczy! - zażartowała smętnie. - Tyle żądają, ale nie znaczy, że tyle dostają. Niektórzy panowie uważają, że to za drogo, i się targują. - Żenada! Czy ja wiem? Cena coraz częściej jest do negocjacji. Wiedzą to dziewczyny, które swoją cnotę sprzedają ponoć wielokrotnie. To prawda poniedziałek, 28 marca 2011 Od paru dni córkę mojej sąsiadki najwyraźniej coś gryzie. Pomyślałam więc, że wypada spytać, co się porobiło. Okazało się otóż, że portal „C-Date” opublikował ostatnio wyniki ankiety, z mieszkanką jakiego kraju mężczyzna chciałby pójść do łóżka. W sondażu wzięło udział kilkadziesiąt tysięcy facetów. Najwięcej, bo aż 68 procent, odpowiedziało, że z Hiszpanką. Zrozumiałam, że żałuje, że nie jest Hiszpanką. - I całe szczęście! - Dlaczego? - Bo nie znam hiszpańskiego! - Zapomniałam. To w czym problem? - W tym... - zrobiła dramatyczną pauzę - że Polki są na drugim miejscu. - I to cię tak martwi? - zdziwiłam się. - Że dopiero na drugim? - Nie że dopiero na drugim, ale że tuż za Hiszpankami! Są najbardziej pożądane! A wie pani, ile w Polsce jest Polek?!? - Sporo. A można wiedzieć, o co ci chodzi? - Boję się, że ten mój mnie zdradzi. - Mówiłaś - przypomniałam - że mu ufasz. - Bo ufam... - Więc dlaczego się boisz?

- Bo poprzedniemu też ufałam. A jednak mnie zdradził. - To dlaczego temu ufasz? - Bo zaufanie to podstawa związku. To prawda. Przepraszam środa, 13 kwietnia 2011 Mniej więcej co trzy miesiące córka mojej sąsiadki zrywa, definitywnie, ze swoim facetem. To znaczy - definitywnie postanawia z nim zerwać. Zdążyłam już się do tego przyzwyczaić. On zresztą też. Oboje wiemy, że nie zerwie. Podejrzewam nawet, że ona wie to również. Bo po pierwsze, go kocha... po swojemu, ale jednak, po drugie, nie ma powodu. Dokładnie - dowodu. Na to, że ją zdradza. A przez to właśnie (oczywiście nie przez brak dowodu, tylko przekonanie, że ją zdradza) postanawia, mniej więcej co trzy miesiące, definitywnie skończyć ten związek. - Dlaczego - spytałam wczoraj, po jej kolejnym postanowieniu o zerwaniu podejrzewasz, że cię zdradza? - A dlaczego - obruszyła się - miałby nie zdradzać? Wszyscy faceci zdradzają! - Nieprawda. - Może. Ale kiedy kobieta zaczyna coś podejrzewać, to znaczy, że mężczyzna już dawno to zrobił. - To przestań podejrzewać! Rozmawiałyśmy o tym niedawno i zgodziłaś się ze mną, że podstawą każdego związku jest zaufanie. - A pani - przypomniała - zgodziła się ze mną, że rudym i łysym ufać nie można. Bo rudy jest fałszywy, a łysy mógł być rudym. - Ale ten twój nie jest ani rudy, ani łysy! - O, matko! - zdenerwowała się. - Ale może wyłysieć! O tym nie pomyślałam. Przepraszam.

XXI Zacytowaliśmy przykładowe, uniwersalne fragmenty tekstów zamieszczonych na blogu. Większość dotyczy aktualnych wydarzeń, znanych postaci. Czytasz opinie internautów? Nie. Bo za bardzo przejmujesz się krytyką? Nie bardzo. Ani krytyką, ani pochwałami. Pamiętam, że kiedy Toeplitz zaprosił mnie do „Szpilek”. Toeplitz czy Filler? Filler później przyjął mnie na etat, ale zaczęłam do „Szpilek” pisać wcześniej, na zaproszenie Toeplitza. No więc, kiedy zaproponował współpracę, podczas takiego wstępnego spotkania powiedział szczerze: „Wie pani, bo ja prywatnie nie lubię tego, co pani pisze, mnie to nie śmieszy, ale wy teraz jesteście tak popularni...”. Nie wpadłam w rozpacz. Prawdę mówiąc, ta jego szczerość nawet mnie rozbawiła. Kiedyś dotarło do mnie również, że pan Wojtek Mann jakoś nie najlepiej się wyraził o tym, co robię. Że go nie śmieszy. I szczerze mówię, że się nie dziwię. Bo ja sama na temat tego, co piszę, mam nie najlepsze zdanie. Zawsze podkreślam, że jeśli to miało jakąkolwiek wartość, to dzięki aktorom, którzy to wykonywali. A że nie każdemu się podoba? To normalne. Zdarza się, że na ulicy podejdzie jakaś pani. „Pani Czubaszek? Mój mąż to panią uwielbia, ale ja to pani nie lubię”. I powtarza mi trzy razy, że nie lubi. Muszę się powstrzymywać, żeby nie parsknąć śmiechem, bo mogłoby to być źle zrozumiane. Że jestem zarozumiała. A mnie to bawi, bo ja tak samo o sobie myślę. Ani to śmieszne, ani fajne.

CUDOWNY WYNALAZEK

(„Na wyspach Hula-Gula” - rok 1980) Chodził na czworakach wokół drzewa. - Przepraszam - spytałem - zgubił pan coś? - Nie. - Myślałem, że pan czegoś szuka. - Szukam, niestety. Długopisu. - Skoro pan nie zgubił, to po co pan szuka? - Żeby znaleźć. Jest mi akurat potrzebny. Wpadłem przed chwilą na pomysł, żeby napisać sobie jakąś książkę. Mam dzisiaj wolny wieczór, a nie mam nic do czytania. No więc chciałbym sobie coś napisać. - A nie prościej kupić gotową książkę? Jest już parę napisanych. - Ja wiem. Pamiętam ze szkoły. Ale wolę sam sobie napisać. Tak jak lubię. Mam już nawet tytuł! „Cichy Don Juan”. - Albo „Cichy Don”, albo „Don Juan”. - To już było. I dlatego wykombinowałem „Cichego Don Juana”. Dobre?! - Powiem więcej. Takie sobie. - Nie szkodzi. Książka też będzie taka sobie. - A nie lepiej napisać dobrą? - Dobrą to już napisałem, niestety. - Gratuluję! A o czym była ta książka? - No więc tego akurat nie wiem. Nie udało mi się jej przeczytać. Bo napisałem, jak się okazało, po francusku. A ponieważ nie znam osobiście francuskiego, nie mogłem jej przeczytać, niestety! - Nie znając francuskiego, jakim sposobem napisał pan po francusku? - Przez pomyłkę! Człowiek jest omylny, niestety. Na szczęście znam tłumacza, który obiecał przetłumaczyć moją książkę z francuskiego na szwedzki. - A pan zna szwedzki? - Osobiście - nie. - Czyli i tak nie przeczyta pan swojej książki? - Nie szkodzi. Bo muszę panu wyznać, że nie przepadam za literaturą skandynawską. Nie mam czego żałować! - powiedział i podniósł się z czworaków.

- Znalazł pan długopis? - Nie. Ale przypomniałem sobie, że dzisiaj jest dobry film w telewizji. No więc nie muszę pisać książki. Obejrzę film. Po raz nie wiem który przekonałem się, że telewizja to cudowny wynalazek.

XXII Wróćmy do pozytywnych zaskoczeń poznanymi ludźmi. Jeszcze jakieś? Stefania Grodzieńska. Przypuszczałam, że jest świetną panią, ale nie podejrzewałam, że możemy przypaść sobie do gustu. Po pierwsze, była kobietą. Ale też wolała mężczyzn. I podejrzewam, że to nas zbliżyło. To, że nie przepadałyśmy za innymi kobietami. Jeden z kolegów, kiedy wchodziłam do SPATiF-u, mówił głośno: „O, przyszła pani Grodzieńska”. Taki żart. Bo rzeczywiście kobiet żyjących z pisania śmiesznych rzeczy, albo w moim przypadku głupot, jest niewiele. A wiesz, że dopóki cię nie poznała osobiście, też, delikatnie mówiąc, nie była twoją fanką? Wcale jej się nie dziwię. Też bym za sobą nie przepadała. Po pierwsze, byłam kobietą. Byłaś? A jakie to ma znaczenie w tym wieku? Czy jeszcze jestem? Publicznie mówiła, że kocha mojego męża Karolaka. I tu też jej się nie dziwię. Karolaka można kochać chociażby za to, że nie jest kobietą. Czytałaś, co napisała o tobie w książce „Nie ma z czego się śmiać”? Nie. Na przykład: „...ona nawet wygląda odpowiednio do swojego talentu: gdyby nie była niedużą, rozgadaną, ruchliwą kobietką, wokół której tworzą się powietrzne wiry, to trzeba byłoby przerobić ją na kogoś w tym rodzaju”. Nieduża na szczęście jestem... To znaczy chciałabym być wyższa... Zawsze mówiłam, że mam sto siedemdziesiąt pięć centymetrów wzrostu. Był moment, że nawet w to uwierzyłam. Bo jak ja sobie coś powtarzam, to ja w to wierzę. A ile masz naprawdę? Wolę nie mierzyć. Ale pewnie metr sześćdziesiąt góra. Na wysokich obcasach. Ja jestem z pokolenia kurdupli. Młode pokolenie jest wyższe. Rozgadana? Byłam. Teraz wydaje mi się, że jestem cicha rzeka. Jak czasem słowo wydobędę, to cud. Ruchliwa kobietka, wokół której tworzą się powietrzne wiry? No, byłam kiedyś pełna energii. Ale nie pamiętam, żeby mnie wiry wciągały. A pamiętasz, jakie pytanie zadałaś Stefanii w tej książce? Bo poprosiła cię o jedno

pytanie. Nie pamiętam. „Czy lepiej udawać głupszą, niż się jest, czy mądrzejszą?”. I co odpowiedziała? Najpierw ty odpowiedz. Moim zdaniem lepiej udawać głupszą. Po pierwsze, jeśli można udawać głupszą, niż się jest, to znaczy, że nie jest się tak całkiem głupią. Po drugie, kobiety inteligentne robią wrażenie przemądrzałych. Mężczyźni tego nie mają. A kobieta jak już coś wie, to zazwyczaj musi się tym popisać. Faceci chyba tego nie lubią. Więc ja mądrzejszej niż jestem nie udawałam. Bo nie mogłam. Wiedziałam, że siebie nie przeskoczę. A głupszą czasem udawałam. Również dlatego, że zależało mi na sympatii mężczyzn. A co Stefania odpowiedziała? Czy lepiej udawać głupszą, niż się jest, czy mądrzejszą? To podstępne pytanie. Natychmiast łeb mi spuchł od przykładów, których przytaczanie byłoby dla mnie szampańską zabawą, oraz, tu i ówdzie, okazją do zemsty. Kilka osób nie miałoby z czego się śmiać. A Ty z chichotem zatarłabyś ręce, ubawiona, że dzięki Tobie wyskoczyłam z imydżu dobrotliwej staruszki. Ale nie potraktuję Cię poważnie. Nie będę się popisywać, tylko odpowiem w myśl zasady, którą obie rzadko stosujemy, a która brzmi „czasem mniej znaczy więcej”. Marysiu, przecież my obie udajemy idiotki i wcale dobrze nam to wychodzi. Chyba że pojawia się prawdziwa idiotka. Wtedy jesteśmy pokonane. Niestety, oryginał zawsze wygrywa z imitacją. Nie ma z czego się śmiać. Rozmawiałyście na poważne tematy? Tak. Jak umierała moja mama, Stefania opowiadała o chorobie i długim umieraniu Jerzego Jurandota. O tym, jak w takich chwilach wystawiana jest na próbę miłość. Jak się traci siły, cierpliwość, wpada się w złość, mimo że się kocha. Dostałam od niej list. Mieszkałyśmy bardzo blisko, umawiałyśmy się na spotkania, ale jak to zwykle bywa, nie było czasu. Gdybym miała dożyć jej wieku, chciałabym się tak starzeć, być w takiej formie, mieć taki stosunek do życia, do ludzi. Co mi się nie uda na pewno. To znaczy, niestety może mi się udać dożyć dziewięćdziesięciu sześciu lat, bo jak widzę, kompletnie sobie z tym życiem nie radzę - chciałam żyć krótko i nic mi z tego nie wychodzi. Ale na pewno nie będę miała takiej pogody ducha, takiego dystansu. Dystans może mam, ale mam inny stosunek do ludzi. Stefania lubiła ludzi, ja się ludźmi nie zachwycam. Wolę zwierzęta.

JOANNA JURANDOT (CÓRKA STEFANII GRODZIEŃSKIEJ) O ZNAJOMOŚCI OBU PAŃ (ROK 2011): PRZEŁOMOWA MARYSIA Osoba, z którą jestem blisko spokrewniona, Stefania Grodzieńska, miała liczne zalety i nieliczne wady. Trwałość uczuć należała do obu kategorii. Wierna w przyjaźni, dochowywała równej wierności niechęci, kiedy ją do kogoś poczuła. Zdarzało się to niezwykle rzadko, ale kiedy już - to raz na zawsze. Czasem jej komentarze do nielubianych postaci wywoływały w mojej pamięci żart z chruszczowowskich czasów: Brnie dwóch mężczyzn przez tajgę. Mróz, wichura, że oddychać trudno, zlodowaciały śnieg sięga pasa i wciąż go przybywa. Jeden z mężczyzn mówi do drugiego: - Ech, kiedy Nikita Siergiejewicz kogoś nie lubi, to nie lubi! W takiej właśnie niechęci jedyną w życiu Stefanii dziurkę wywierciła Maria Czubaszek. Stefania nie cierpiała jej od pierwszego wejrzenia w jej tekst w ”Szpilkach”, na początku lat siedemdziesiątych. Owszem, z zapałem czytała te minifelietony, ale sarkała przy tym niemiłosiernie: - Co to ma być? Co za język... To ma być zabawne? A ta składnia! Pretensjonalne to jakieś... I w dodatku zrzyna. Jak Jurek Dobrowolski w radiu mówi „Jestem zdrowy, niestety” - to brzmi, bo to jego własny język. A tu? Wysilone i w dodatku cudze! A potem panie poznały się osobiście i Stefania zrozumiała, że to, co czytała, jest prawdziwą Marią Czubaszek. I że jej niechęć wynikała z różnicy pokoleń: Marysia (bo odtąd „ta Czubaszek” stała się Marysią) dokonuje przełomu w stylu, jaki Stefania przejęła od swoich mistrzów. A Stefania różnicy pokoleń nie uznawała niestety. I tak zaczęła się przyjaźń na śmierć i życie. Widywały się rzadko, ale warto było podsłuchiwać ich rozmowy, co - przyznaję - robiłam z niesłabnącym zapałem. Maria Czubaszek, jako jedna z nielicznych po Jurandocie, coś w Stefanii zmieniła. Na moim miejscu powiedziałaby: „Kiedy o tym myślę, ręce opadają mi jak płetwy”.

XXIII A jakichś „wygasłych” znajomości żałujesz? Na pewno jednej. Z Małgosią, pierwszą żoną Andrzeja Dąbrowskiego. To była znajomość z czasów „ITR-u”. Andrzej bywał w radiu na Myśliwieckiej, dużo nagrywał, to okres jego wielkiej popularności, czasy piosenek „Zielono mi”, „Przygoda z Marią”. Kiedyś zaprosił mnie do domu, mówiąc, że jego żona bardzo chciała mnie poznać. Już parę razy mówiłam, że do kobiet mnie niespecjalnie ciągnie. Poszłam na to spotkanie bez wielkiej radości i ciekawości. A tu zaskoczenie! Szalenie inteligentna pani, lekarka, wprawdzie z Krakowa, ale bardzo fajna, z dużym poczuciem humoru. Mogłabym się z nią zaprzyjaźnić. Wojtek wyjeżdżał, Andrzej wyjeżdżał, a ja Małgosię zaczęłam zabierać do SPATiF-u. Była bardzo zabawowa. I podobał mi się jej stosunek do dziecka. Sama mówiła, że ona kocha Piotrka, ale nie oszalała na jego punkcie. I rzeczywiście kochała, ale widziała jeszcze kawałek świata poza pieluchami. A jak chciała jeszcze więcej zobaczyć, to wynajmowała nianię. I nagle porobiło się tak, że Andrzej jej zabraniał spotykać się ze mną. Wprost mi powiedział, że ja mam na nią zły wpływ. Że ją rozprowadzam po SPATiF-ach, że wódkę pijemy. Pewnie że piłyśmy, ale to nie ja ją nauczyłam! Sama mówiła, że ma to rodzinnie. Ojciec ginekolog z Zakopanego, to wiadomo, że lubił się napić. Jej matkę poznałam - cudowna kobieta, też lubiła. Jak to żona ginekologa z Zakopanego. Wiadomo, że w SPATiF-ie nie piłyśmy herbaty, ale bez przesady! W SPATiF-ie u szatniarza Franka kupowało się dolary. Kupiłam kiedyś dwadzieścia. To była fortuna! Wracamy z Małgosią do mnie. Szukam. Zgubiłam. No, byłyśmy po paru wódeczkach. Pod filarami na placu Zbawiciela szukałyśmy przez pół nocy. Nie znalazłyśmy. No to z rozpaczy musiałyśmy się napić. Po trzech miesiącach Małgosia dzwoni i mówi: „Słuchaj, ty mi je dałaś do torebki. Znalazły się!”. No to z radości musiałyśmy się napić. I poważnie Andrzej Dąbrowski uważał, że ty masz zły wpływ na jego żonę? Coś podobnego! Naprawdę mnie tym wtedy wkurzył! Przecież Małgosia nie była dzieckiem, wiedziała, co robi. Mimo zakazów spotykałyśmy się dalej. I przetrwałyśmy nawet ich małżeństwo. Ale drugiego nie przetrwałyśmy. Małgosia wyszła za mąż za innego naszego kolegę, którego zresztą też bardzo lubiliśmy. Janek na pewno nie suszył jej głowy, nie zabraniał jej się ze mną spotykać. Ale sama zaczęła się zmieniać pod wpływem jego rodziny. Bo to bardzo porządna rodzina. Taka tradycyjna, z wyraźnym podziałem ról, obowiązkami mężczyzn, poświęceniami kobiet. Taki model, w którym uważa się, że kobieta nie powinna się raczej szwendać. A poza

tym, tak była zafascynowana swoim nowym mężem, pracowali w jednym szpitalu, spędzali ze sobą mnóstwo czasu. Ta nasza znajomość zaczęła przygasać. Tak to czasem porządna rodzina sprowadzi człowieka na manowce! Żartuję oczywiście. Bo to naprawdę fajni ludzie. Ale znajomości z Małgosią naprawdę mi żal. Zdarza ci się siebie samą przyłapać na czymś głupim? O matko! Rzadko zdarza mi się przyłapać siebie na czymś mądrym! Ja cały czas mam przekonanie, że wszystko robię bez sensu i głupio. I ciągle siebie tym zaskakuję. Na przykład postawię coś na gaz, kurkę dla Wojtka. I idę do swojego pokoju pisać. A przecież wiem, że to na jakiś czas się nastawia. Dopiero jak się smród spalenizny rozniesie po całym domu, to sobie przypominam, że trzeba zakręcić gaz. A Wojtek tylko z pobłażaniem mówi do Suprona: „O, czuć, że ciocia wróciła”. Bo ja dla Suprona ciocia jestem. Albo jak mnie namawiają do udziału w jakimś programie. Z góry wiem, że to jest zupełnie bez sensu, że nie mam tam nic do powiedzenia, że o pokazywaniu się nie wspomnę, bo pokazywać to się w żadnym programie nie powinnam. Zazwyczaj nie płacą, jadę na nagranie taksówką za własne pieniądze, wracam za własne pieniądze. Dopłacam, ale jadę. Wkurzona na siebie samą. Ale na miejscu już się uśmiecham, och, jak fajnie, dziękuję za zaproszenie. Mądre to? Nie potrafię odmówić, nie jestem asertywna i całe życie robię dobrą minę do złej gry. A potrafisz okazywać uczucia? Tylko złość. I tylko przy bardzo bliskich osobach. Pozytywnych emocji nie potrafię. Zdarza się czasem taki przypływ dobrego nastroju, ale nawet jak mam ochotę powiedzieć „kocham cię!”, to czuję, że brzmi.

Srebrne Jabłko 2011, nagroda czytelników miesięcznika „Pani”. „To białe wdzianko!

Wyglądam jak lodziarz Bambino!” to jakoś śmiesznie w moich ustach. Nieprawdziwie. A kłócić się z mamą czy z Wojtkiem - proszę bardzo! Potrafię się cieszyć. Nawet głupotami. Ale potrafię. Nie umiem się zwierzać, nie lubię mówić o swoich problemach. Zazwyczaj i tak nikt ich za mnie nie załatwi. To po co? Żeby usłyszeć: „Nie martw się, jakoś to będzie”? To sama sobie to mogę powiedzieć. W ogóle uważam, że tak naprawdę człowiek jest sam. Ja prawie nie choruję. Jedyna rzecz, jaka mnie czasem dopada, to jest przeziębienie i to często bardzo silne. W takich sytuacjach ludzie zazwyczaj mówią: „Oj, żeby ktoś był w domu, żeby miał kto szklankę herbaty podać, żeby zapytał, jak się czuję”. A ja mam jak zwierzątka - jak jest chore, to się zwinie, i żeby nikogo nie było w pobliżu. Żeby nikt się nade mną nie użalał. Wolę być sama. Tak samo, jak słyszę, że ludzie mają potrzebę pobycia razem w nieszczęściu, podtrzymywania się na duchu. Oczywiście, że przeżywam, ale wolę w samotności. Mówiłam już, że byłam bardzo związana z babcią. To chyba jedyna mocna więź, jaka łączyła mnie z kimkolwiek z rodziny. Babcia właściwie mnie wychowywała. Jej śmierć mocno przeżyłam. Pamiętam, że kiedy umarła, siostra i mama jakoś tak od razu razem, a ja uciekłam do małego pokoiku obok kuchni i siedziałam sama. Nie płakałam. Przeżywałam, mówiłam sama do siebie, czasem nawet używając mocnych słów. Ale nie potrafię tego pokazywać. Może ktoś nawet sobie pomyśleć, że zimna jestem. A to nieprawda. A radość? Też wolisz przeżywać w samotności? Chyba też. Chociaż radość już bardziej po mnie widać. Zupełnie odwrotnie niż u Wojtka. On się uwielbia zamartwiać i nie ukrywać tego. Jak umarł Miles Davis, to się prawie poryczał. Fakt, że wcześniej wypił, to nietrudno było się rozryczeć. Ale żeby się cieszyć? Nieraz widzi w telewizji jakiegoś sportowca, który stoi na podium i płacze ze szczęścia, to już mruczy pod nosem: „Jak to można się popłakać ze szczęścia?”. Jaki był najszczęśliwszy moment w twoim życiu? No, nie taki, że się popłakałaś, bo wiem, że to niemożliwe, ale miałaś poczucie szczęścia... Jak się dowiedziałam, że będę pracowała na etacie w ”Trójce”. Myślałam, że pana Boga za nogi złapałam. Zaraz będziemy kończyć. Przysięgam. Jeszcze tylko zadałbym dwa pytania z cyklu „Czubaszek pyta Czubaszek”. Pierwsze zadałaś Markowi Kondratowi. Trochę rozbudowane: „Ludzie dzielą się na bogatych i biednych, na mądrych i głupich, starych i młodych, kobiety

i mężczyzn. Co najbardziej dzieli?”. Pan Marek odpowiedział, że płeć. To już nieaktualne. Płeć czasem nawet łączy. Mężczyznę z mężczyzną albo kobietę z kobietą. Płci już się nie trzymamy kurczowo. Moim zdaniem najbardziej dzielą bogactwo i bieda. I tak było, jest i będzie zawsze. Że jedni mają dużo, inni nie mają nic. I jedni z drugimi się nie dogadają. A Krzysztofa Kowalewskiego zapytałaś, za kogo przebrałby się, idąc na bal maskowy. Odpowiedział, że za chudego. Ja też. Chudego w okularach. Za Woody’ego Allena. Nawet nie byłoby dużo przebierania. Wiek podobny, uroda w tych samych rejonach. Wiele nas łączy, jeśli idzie o wygląd. I może jeszcze jeden wiersz z cyklu „Polscy poeci o Marii Czubaszek”. Jeszcze ktoś napisał? Nie wierzę. A, poczekaj. Jeszcze Irek Iredyński wymyślił kiedyś coś rymowanego o mnie. Ale nawet tego nie zapisał, tylko wyrecytował mi w SPATiF-ie. Nie ma śladu po tym wierszu. Ale mam wiersz Andrzeja Poniedzielskiego. Maria, Maria Czubaszek - jak sama „nazwa” wskazuje, to ktoś, kto czubić się nawet i lubi, lecz nosi nad sobą daszek inteligencji, wrażliwości, dobroci i wigoru, poczucia humoru - właśnie! Nie - samopoczucia humoru. Przybyła chyba z takiego świata, że tu - jakoś jej ciągle dziwnie. Ze świata, który jeśli bywał i głupi, to - nienachalnie intensywnie.

Maria Czubaszek na Powązkach. Sesja ubierana dla „Playboya”.

Nie na „rozkładówkę”, bo w tym kontekście słowo „rozkładówka” mogłoby się źle kojarzyć No i? No pięknie! Tym „wigorem” trochę mnie zaskoczył. A jeszcze bardziej tą dobrocią. Ja nie jestem dobra. Może dla paru osób i zwierzątek. Ale tak ogólnie nie jestem dobra. Więc, jeśli on tak o mnie myśli, to znaczy, że mnie nie zna. Ale coś wspomina o inteligencji. To z kolei znaczy, że ma klasę! À propos klasy - doszła ta paczka od Polańskiego? Nie. To trzeba będzie wyjaśnić w następnej książce. A mogę ci zrobić zdjęcie? Chciałbym, żeby ludzie zobaczyli, jak wyglądała Maria Czubaszek na końcu tej rozmowy. Mam lepszy pomysł. Kilka dni temu miałam sesję do „Playboya”. Yyyy... Spokojnie! To nie była sesja rozbierana!!! Nawet wprost przeciwnie. Byłam w ubraniu i w worku foliowym. Na Powązkach. Dobrze, dajmy to zdjęcie, ale hasłem „Powązki” nie kończmy tej rozmowy. Wyobraź sobie, że masz wyjść za mąż za brytyjskiego następcę tronu. Nikt nie ma takiej wyobraźni. Spróbuj. I nie pochodzisz z arystokratycznego rodu. To już łatwiej mi sobie wyobrazić. Masz sobie wymyślić herb i motto, które będą twoimi znakami rozpoznawczymi. Papieros!!! A purchawka? No dobrze, papieros palący się w purchawce. Wyjaśnijmy jeszcze, skąd się wzięła purchawka. Po jakimś moim występie w telewizji zadzwonił zbulwersowany widz i powiedział, że przez te papierosy wyglądam jak purchawka. No to mamy też motto: „Papieros, Kawka i Purchawka”.

ROZMOWY Z MARIĄ

(„Na wyspach Hula-Gula” - rok 1980) Podobno kto pyta, nie błądzi. Możliwe. Ale na pewno kto pyta bez przerwy, jak Maria, ten może doprowadzić do szaleństwa. Na każde spotkanie Maria przygotowuje nowy zestaw pytań. I zaczyna się nasza Wielka Gra... - Jerzy... wolałbyś przeczytać książkę, która ma tysiąc stron, czy obejść dookoła świat, który ma tylko cztery strony? - Mario! Zlituj się! - No, już dobrze! - wycofała się. Ale tylko na chwilę. - A co wolałbyś mieć: rude włosy czy jamnika? - Rude włosy! - Dlaczego? - Bo na jamnika, w ogóle na psa, nie mam warunków. - A na rude włosy masz warunki? - Jak to? - Nie zrozumiałem. - A tak to! - wyjaśniła. - Kiedy ktoś ma rude włosy, ma na ogół jasną cerę, piegi i zielone oczy. A ty nic z tego nie masz, niestety! Nie mówiąc już o tym, że jesteś brunetem! - Gdybym miał rude włosy - usiłowałem się bronić - nie byłbym brunetem. - Gdyby ciocia miała wąsy, musiałaby się golić! - zauważyła nie bez racji i stanowczo stwierdziła: - Mów, co chcesz, ale ze swoją śniadą cerą nie masz warunków na rude włosy! - Gdybym miał rude włosy, to pewnie nie miałbym śniadej cery. - Ale gdybyś nie miał śniadej cery... - Maria była już lekko zdenerwowana - nie byłbyś brunetem! - Niewykluczone... - A widzisz! - triumfowała. - I dlatego przestań już z tym „gdyby”! No więc gdybyś zdecydował się na jamnika... - To co? - Tobyś się przekonał, że pies jest najwierniejszym przyjacielem! - Wiem, ale... - Ale - przerwała mi - nie zależy ci na przyjaźni, tak? - Zależy! - A jednakowoż - wycedziła - wolisz rude włosy od przyjaciela?

- Nie! - Teraz ja się zdenerwowałem. - Po prostu powtarzam, że nie mam warunków na psa! - A ja ci powtarzam, że na rude włosy też nie masz warunków! - i całe szczęście! Bo na pewno nie będę miał ani rudych włosów, ani jamnika! - Nigdy nic nie wiadomo - zauważyła. - Mój znajomy na przykład w czterdziestym roku życia nagle zrudział. Od herbaty zresztą. - Tego już mi nie wmówisz! - zaoponowałem słabo. - Przecież to znany fakt! Nie słyszałeś, że jasne rajstopy włożone do herbacianej esencji rudzieją? - Ale ja nie chodzę w rajstopach! - wrzasnąłem. - I dlatego nie zrudzieją ci od herbaty rajstopy, tylko włosy. Tak jak chcesz! - Nie chcę być rudy!!! - Ale wolisz mieć rude włosy niż jamnika - przypomniała. - Mimo że ja akurat nie cierpię rudych! - W porządku! - dałem za wygraną. - Wolałbym rudego jamnika. - Naprawdę? - ucieszyła się. - Naprawdę! - skłamałem dla świętego spokoju. - No więc tak przypuszczałam! I mam dla ciebie dobrą wiadomość! Od jutra będziesz miał jamnika! Cieszysz się?! Milczałem. - Nie musisz zresztą mówić! - Maria była rozpromieniona. - Wyobraź sobie, moi znajomi wyjeżdżają za granicę i chcą oddać swojego jamnika w dobre ręce! - Ale... - Powoli wracał mi głos. - Nie dziękuj! - przerwała. - To naprawdę drobiazg! A swoją drogą, ty to masz szczęście! Mało brakowało, a zostałbyś rudym! A tymczasem nie tylko że zostajesz brunetem, to jeszcze brunetem z rudym jamnikiem! I tak, zupełnie niechcący, zostałem szczęściarzem...

MOJE ROZMOWY Z MARIĄ... ...które miały stać się książką, odbywały się w różnych miejscach. Pierwsza w restauracji, kilkanaście następnych w domu Marysi i Wojtka, kilka w radiu, dwie w samochodzie, podczas podróży na spotkania autorskie. Z rozmowy na rozmowę musiałem sobie coraz bardziej „wyszarpywać” kolejną. Ale kiedy już udało się doprowadzić do spotkania, zawsze było miło. I suto. Na stole czekały kawa i napoje chłodzące, były świeże winogrona i słodycze. Wszystko dla mnie. Na koniec rozmowy - doskonałe danie z pobliskiej restauracji hinduskiej i lody. Danie i lody były już nie tylko dla mnie - załapywał się również Wojtek (w związku z czym, jak się później dowiedziałem, polubił te moje „wywiadowe” wizyty, bo dzięki nim w domu pojawiało się coś oprócz parówek). Ale dla Marysi nie był to łatwy czas. Nie cierpi wspomnień! I kiedy zorientowała się, że będę ją do nich zmuszał, bo przecież w tej sprawie ta książka, zaczęła mnie unikać. Nie znosi swojej twórczości! I kiedy było jasne, że będę nalegał, żeby przeczytała coś, co kiedyś napisała, przestawała odbierać telefon. Ma bardzo niefrasobliwy stosunek do swoich tekstów. Nie prowadzi żadnego archiwum, na pytanie „masz?” zazwyczaj odpowiada „gdzieś miałam”. To, co udało się tutaj zamieścić, spisane jest z taśm zachowanych w archiwum dawnej Redakcji Rozrywki Programu III Polskiego Radia, kilku nagrań telewizyjnych (za których zdobycie dziękuję Zuzie i Waldkowi). Jedyny egzemplarz wydanej w 1980 roku książki z tekstami kupił na aukcji internetowej i ukrywał przed żoną Wojtek. Ukrywał i dzięki temu nie zginęła. Ta rozmowa nie kończy się w jakimś logicznym momencie. Kończy się w momencie koniecznym dla ratowania naszej znajomości. Gdybym jeszcze kilka razy próbował ją zapytać o jakieś wspomnienie z dzieciństwa, znienawidziłaby mnie na zawsze. A poza tym gdzieś musiała się skończyć. Pozorna chaotyczność, nieszczegółowość i nieweryfikowalność faktów przedstawionych w tej rozmowie otwierają możliwość napisania kolejnych części wspomnień, pod tytułami: „Przypomniałam sobie”, „To było inaczej”, „Pomyliłam się” czy „Tajemnica paczki od Polańskiego”. Tylko kto zmusi Marię Czubaszek do poddania się kolejnym torturom odpowiedzi na pytania typu: „Jak to się zaczęło”? Wady tej rozmowy wynagradza jej wielka zaleta - szczerość. To, co Marysia tutaj opowiada, nie jest wymyślone. Takie było albo jest. Albo inaczej - tak jej się wydaje, że było, albo tak myśli, że jest. Na pewno nie ma w tym żadnej kreacji. Uwielbiam słuchać, kiedy ktoś inny prowadzi swoją „Rozmowę z Marią”. Zwłaszcza kiedy to jedno z pierwszych spotkań tego kogoś z Marią Czubaszek i państwo się nie znają.

Uwielbiam to zdziwienie na twarzy rozmówcy, wywołane jej komentarzem albo zadanym pytaniem. Bo ona naprawdę widzi świat inaczej. Ona uważa, że gorzej, że głupiej. Ale to nieprawda. Dowody? W czasie którejś olimpiady do studia Telewizji Polskiej zapraszano gości niezwiązanych ze sportem. Zaproszono Marię Czubaszek - osobę chyba najbardziej na świecie ze sportem niezwiązaną. Widziałem na własne oczy - to był dzień, w którym Robert Korzeniowski doszedł na metę drugi. Ale po chwili okazało się, że ten, który doszedł pierwszy, został zdyskwalifikowany. Szczęśliwa Maria Czubaszek obwieściła całemu światu, że oto Robert Korzeniowski zdobył dwa medale. No bo przed chwilą srebrny, a teraz złoty! Kiedy nasi wioślarze Robert Sycz i Tomasz Kucharski przypłynęli na metę pierwsi, Marysia zwróciła uwagę, że co z tego, że płynęli jedną łodzią? Tylko jeden z nich przypłynął jako pierwszy. Drugi był przecież trochę później, czyli już drugi. A poza tym cały ten wyścig był bez sensu, bo płynęli do tyłu. Rozmowa w domu, po powrocie z zakupów: Maria: Wojtek, zabrakło mi siedemnaście złotych. Masz może? Wojciech (poważnie): Wiesz, Marysiu, nie mam takiego banknotu. Maria (też poważnie): To jest taki banknot? Wojciech: Oczywiście, że jest! Maria: Zostaw mi, jak będziesz miał, bo ja jeszcze nie widziałam. I niech ktoś powie, że to głupie! A niby dlaczego? Bo ktoś ustalił, że są tylko dziesięcio - i dwudziestozłotowe, a pomiędzy nie ma? I nikomu, poza Marią Czubaszek, nie wpadnie do głowy takie proste pytanie: „Dlaczego nie ma banknotów siedemnastozłotowych?”! To jest tylko dowód na to, że wszyscy inni idą na łatwiznę, nie ona! Ilu macie znajomych, którzy zauważyli, że „jak nogi dyndają, to nic do głowy nie przychodzi”? Albo na basenie skaczą tylko na główkę, bo na nogi się boją? Ja kogoś takiego znam i bardzo się z tej znajomości cieszę. Cieszę się, że trafiłem kiedyś do radia, że tam poznałem Marysię, że ktoś zaproponował, żebym to właśnie ja spisał swoje „Rozmowy z Marią”, a ona się na to zgodziła. Mam nadzieję, że ta książka stanie się „najpiękniejszym dniem mojego życia”, i pewność, że „...zupełnie niechcący, zostałem szczęściarzem...”. Artur Andrus