Badeni J. O kaplanstwie i malzenstwie

O kapłaństwie, celibacie i małżeństwie z rozsądku z ojcem

Joachimem Badenim OP rozmawia Alina Petrowa-Wasilewicz

Kraków

Alina Petrowa-Wasilewicz: Każdy ksiądz ma swoją niepowtarzalną historię... Ojciec Joachim B adeni OP: Najciekawsze jest to, że ksiądz jest nosicielem najgłębszej tajemnicy, jaką można sobie wyobrazić. Taki młody człowiek, jakiś Jaś Kowalski, kilka lat był w seminarium, wkuł teologię, fi­ lozofię, potem nagle dotknięcie rąk biskupa i staje się nosicielem straszliwej tajemnicy, bo przemienia chleb w ciało Pańskie i wino w krew Pańską. To jest rzecz nie­ wyobrażalna w swojej potędze. Przemienienie... Myślę, że jest to większy cud niż stworzenie świata. I to Pan Bóg daje każdemu kapłanowi. Daje moc, wobec której nie jest zazdrosny. Choć Bóg wie, że jest wszechmocny i że jest źródłem mocy, nie zazdrości przekazania mocy tysiącom ludzi - tysiącom kapłanów i biskupów. Tak dwudziestoparoletni Jaś Kowalski po dotknięciu rąk biskupa zaczyna nosić największą tajemnicę, jaką można sobie wyobrazić: przemiany i przebaczenia przemiany chleba w ciało Pańskie i wina w Jego krew 5

oraz przebaczenia grzechów. Są grzechy, które tylko biskup może odpuścić. Na ogól jednak godziny spowia­ dania to są godziny cudownych działań Boskich przez wspomnianego już Jasia Kowalskiego, który ma lat 25. I to jest właśnie tajemnica sakramentu kapłaństwa. Pan Bóg nie lubi show i nigdy go nie robi, działa dyskret­ nie. Jest ukryty w tym, co drobne, bardzo niepozorne, na przykład w zanurzeniu w wodę, trzykrotnym polaniu głowy wodą, dotknięciu oliwą, w chlebie i winie, dotknię­ ciu ręki biskupa, słowie rozgrzeszenia. Zanurzeniem człowieka w życie Boże jest chrzest, natomiast namasz­ czenie przy końcu życia to symbol lepszego przejścia na tamten świat. Drobne sprawy kryją w sobie olbrzymie tajemnice i dlatego potrzebne jest wtajemniczenie. O to człowiek ochrzczony musi prosić... ... a szczególnie kaptan. Tak, inaczej będzie mechanicznym szafarzem sakra­ mentów. To jest niestety bardzo częste wśród nas, księ­ ży. Pamiętam, jak w jednej z parafii prowadzonej przez nasz zakon, podczas Mszy Świętej przyniesiono do chrztu dziecko. Wrzeszczało ono wniebogłosy, bo roz­ wiązywali mu kokardkę pod brodą, potem ksiądz szybko polał mu główkę trzykrotnie wodą, posmarował olejem świętym i dziecko wynieśli. Sprawa trwała pięć minut. Największa z tajemnic trwała pięć minut! Potem był dal­ szy ciąg Mszy Świętej. Trzeba coś zrobić, żeby ludziom 6

przypomnieć, wtajemniczyć ludzi. Robią to sekty, nie­ stety skutecznie. Wtajemniczają ceremoniami, skom­ plikowanym obrzędem, ćwiczeniami, medytacją. Robią swego rodzaju pokazówkę i to bardzo przyciąga ludzi. Przypuśćmy teraz, że ktoś po sesji medytacji jakiejś sek­ ty przychodzi na Mszę Świętą i to, co widzi, wydaje mu się niczym. Ksiądz przy ołtarzu podnosi opłatek do góry, potem podnosi do góry kielich. No cóż to jest? Ale Pan Bóg jest wszechmocny. On toleruje to, że Go ignoru­ ją, że Jego Boskie działanie jest pomijane albo tylko formalistycznie załatwiane. On działa pomimo braku gorliwości księży. Na tym polega wielkość kapłaństwa, która jest bardzo ukryta. Tego nie widać. Chrzest jest widzialny, bierzmowanie jest widzialne, Msza Święta jest widzialna, ale moc sakramentu kapłaństwa w ka­ płanie nie jest widzialna. Powinna być natomiast wyczu­ walna, promieniować na otoczenie. Łaska kontemplacji kapłana polega na odczuwaniu mocy Bożej we własnej duszy. Wtedy ten człowiek działa tajemnicą, jego gesty wyrażają tajemnicę, co jest bardzo ważne w czasie Eu­ charystii. To, że ksiądz odprawia Mszę Świętą popraw­ nie, ale nie podchodzi do tego jak do tajemnicy, widać od razu. To jest poprawnie odprawiona Msza Święta, obrzęd jak inne - mówi się: bez ducha. A chodzi o to, żeby jakoś przekazać ludziom tę tajemnicę Boga, ina­ czej wiara słabnie. Jeśli wiara nie jest tajemnicą życia Boskiego we mnie, to staje się ona bardzo płytka. Wtedy 7

argumentami takimi czy innymi można ją bardzo łatwo zlikwidować albo co najmniej osłabić. Czyli wtajemni­ czenie w każdy sakrament, a szczególnie w sakrament kapłaństwa, jest rzeczą najważniejszą. Jak to zrobić? Trzeba o tym pisać i mówić. Należy zachęcać, by diakon, który przygotowuje się do kapłaństwa, czy też kapłan już wyświęcony, prosił Boga o wtajemniczenie w Jego moc. Powinno się uświadamiać, że nie jest to jego własna, ale Boska moc w nim. Kapłan musi prosić, aby Pan Bóg wtajemniczył go w moc, którą mu przekazuje. Wtedy działanie kapłana będzie miało moc szerzenia tajemnicy Boga samego. Ksiądz niekoniecznie musi być przy ołtarzu. Może być w odwiedzinach, z kolędą, z wi­ zytą duszpasterską, ale w każdej sytuacji musi wiedzieć, że tam, gdzie idzie, zanosi tajemnicę Boga. Pamiętam taki wypadek z czasów, gdy pracowałem w naszej dominikańskiej parafii we Wrocławiu i chodzi­ łem po kolędzie. Przyszedłem do jednej z rodzin i wy­ czułem, że właśnie przetoczyła się tam burza rodzinna. To była prawdziwa walka. A więc co zrobić? Pouczać, coś tłumaczyć? Świeczki były zapalone, krzyż postawio­ ny, atmosfera uroczysta... Powiedziałem tylko: „Pomilczymy dłuższą chwilę”. Przez pewien czas nie mówili w ogóle, ja też. Po chwili pani domu powiedziała: „O, jaka tu dziwna cisza się stała”. Myślę, że Duch Święty 8

dał tę ciszę. Tajemnica kapłaństwa to tajemnica ciągłe­ go przekazywania mocy Bożej. Nie tylko przy ołtarzu, przy konfesjonale, ale na co dzień, gdy toczą się zwykłe rozmowy i niezależnie od tego, czy kapłan będzie w su­ tannie, w habicie czy też w ubraniu cywilnym. On musi wiedzieć, że jest nosicielem tajemnicy. I to wtajemniczenie kapłana w tajemnicę jego ka­ płaństwa, wyjaśnienie tego, byłoby - w moim widzeniu celem tej książki. Czy to się uda, czy nie, zależy od Pana Boga. Pan Bóg chce w określony sposób działać w świecie, który stworzył. Potrzebuje do tego kapłanów, którym prze­ kazuje swoją moc. W adhortacji apostolskiej Pastores dabo vobis Jan Paweł II pisze, że Bóg potrzebuje kapła­ nów, żeby realizować na ziemi swoją zbawczą misję. Właściwie ich w ogóle nie potrzebuje, bo Bóg sobie poradzi sam, ale ma chęć dzielenia się Sobą. To jest przedziwne u Pana Boga - dzieli się swoją mocą. Ta moc jest nieskończona, to wszechmoc. Wobec tego Pan Bóg, dzieląc się nią, w ogóle nie umniejsza swej mocy. Jeśli przekaże swoją moc przeistoczenia i przebaczenia kilku tysiącom kapłanów, Jego wszechmoc w niczym się nie umniejszy, podczas gdy wszelkie przekazanie władzy politycznej komuś innemu często ją zmniejsza, a ten, kto przekazuje tę władzę, zawsze się boi, że będzie ona źle użyta. Pan Bóg natomiast nie boi się, że kapłan źle 9

użyje swojej władzy albo nie użyje jej w ogóle, albo zdra­ dzi Go, albo będzie grzeszył. Ryzykuje słabość ludzką. Mimo tego ryzyka daje niesamowitą moc zwykłym lu­ dziom. Zasadniczo Pan Bóg nie wymaga studiów, ale Kościół słusznie wymaga kilkuletnich przygotowań. Jednak to przygotowanie winno być nie tylko spekulatywne: teologia, filozofia, ale nade wszystko duchowe. Żeby przygotować przez kilka lat tego zwykłego czło­ wieka do przeżycia tajemnicy Bożej, żeby go wtajem­ niczać stopniowo. To jest bardzo ważne. Najważniejsze jest szerzenie tajemnicy Boga.

Tego nikt nie odgadnie

Bóg wybiera sobie ludzi, których chce obdarzyć swoją mocą. Jak to jest z powołaniem? Jan Paweł II pisał, że tu jest wielka tajemnica. Dlaczego Bóg wybiera tak bardzo różnych ludzi, nieraz przeciętnych? Tego nikt nie rozwiąże. To jest nie do rozwiązania. Dlaczego Pan Bóg daje łaskę temu, a temu nie daje, daje kapłaństwo temu, a tamtego nie powołuje? To jest tajemnica woli Bożej. Samo powołanie natomiast win­ no być przyjęte jako wołanie - po-wołanie. Kiedy miody człowiek wstępuje do seminarium albo zakonu, myśli czasem tylko o tym, żeby być dobrym duszpasterzem, dobrym kaznodzieją, dobrym teologiem i to jest jego cel. Nie dla Boga lecz dla kariery duchownej. Taka po­ stawa to poniżenie wszystkiego. Są różne powody wstąpienia do seminarium. Niektórzy chcą być dobrymi księżmi. To jest bardzo ważne i przypuszczalnie wystarczy, ale nie ma w tym po­ dejścia do powołania jak do tajemnicy. Chcę być dobrym księdzem, to znaczy funkcjonalnie poprawnym: dobrze 11

mówić kazania, dobrze prowadzić parafię czy być do­ brym zakonnikiem, gdyż powołanie księdza diecezjalne­ go i zakonnika trochę się różni. Kandydat, który przychodzi z takimi pragnieniami, chce być tylko dobrym człowiekiem. Za mało myśli o tym, że to Pan Bóg go powołał. Dlaczego jego, a nie sąsiada, tego nikt nigdy nie odgadnie, natomiast musi czuć, że to Pan Bóg go powołał. I gdyby porzucił kapłań­ stwo, wystąpił albo uciekł z klasztoru czy z plebanii - co od czasu do czasu się zdarza - to zdradzi wołanie Boga. Być powołanym i odmówić Bogu, zdradzić Jego wołanie, to bardzo groźna sytuacja. Co z tym człowiekiem będzie potem, po śmierci? Miłosierdzie Boże nie zna granic, ale i tak jest to bardzo niebezpieczne, ponieważ nagle kapłan chce uciec od tajemnicy, która nadal w nim jest. Będąc wyświęconym, dalej nosi w sobie tajemnicę, ale ją bezcześci, dajmy na to, żyjąc niemoralnie. I na to Pan Bóg też się godzi. To jest tak ważne, aby ukazać tajem­ nicę przemiany chleba w ciało Jego Syna i wina w Jego krew oraz przebaczać każdemu, kto naprawdę żałuje za grzechy, że Pan Bóg godzi się na wszelkie możliwe grzechy kapłanów. To jest nie do pomyślenia. Ktoś, kto zakłada firmę, chce mieć w niej porządnych ludzi. Nie zatrudni osób nieporządnych, bo uważa, że one będą źle pracować. Według Pana Boga jest to rzecz drugorzęd­ na, jeśli człowiek ten działa w Jego imieniu. Wystarczy, żeby był, by przez tę obecność kapłana Pan Bóg bardzo 12

intensywnie zadziałał. Tam, gdzie on jest, tam jest też ta­ jemnica Boga. Jeśli jedzie tramwajem, tajemnica Boga też nim jedzie. Jeśli autobusem, i ona jest w autobusie. Kapłan musi mieć świadomość posiadania tajem­ nicy, straszliwej właściwie tajemnicy nad ciałem Boga. Tego sobie nie można wyobrazić, że Jaś Kowalski ma władzę nad ciałem Boga. To niesamowite. Władzę nad ciałem Boga, macierzyńską władzę, miała Matka Boża. Nie przemieniała, oczywiście, ale miała władzę posługi. Natomiast tutaj kapłan ma władzę przemiany, a potem służy, karmiąc lud Boży ciałem Pańskim. Daje jedyny, niepowtarzalny pokarm, który jest przeznaczony dla narodu wybranego. A o tym zapominamy, kiedy kapłan rozdaje komunię świętą. Człowiek jest człowiekiem, je­ steśmy wszyscy tacy sami. Robimy to machinalnie - płat­ kami, płatkami, płatkujemy cały kościół. Jak jest dużo ludzi, to setki, tysiące... Niestety, naszą słabością jest to, że nie potrafimy zachować tajemnicy, nie potrafimy nią działać. Jedynie ją przyjmujemy, kropka, koniec. Dzień święty, potem prymicje, uroczystości, jakby w rodzinie było wesele.

Mali ludzie, Hobbici

Mówi Ojciec, że absolutnie nie wiadomo, dlaczego je­ den zostaje powołany, a inny nie. Są przypadki, że ktoś chce być księdzem, a okazuje się, że Pan Bóg tego nie chce. Należy to zbadać i robi się to przez kilka lat semina­ rium. Ale nieraz widać, że Pan Bóg nie szuka też jakichś nadzwyczajnych ludzi do swojej służby. Nie, zupełnie nie. Te wielkie rzeczy daje małym lu­ dziom. To jest myśl Tolkiena. W jego trylogii Władca pierścieni występują mali ludzie, Hobbici. Są prawie niczym, a są nosicielami największych tajemnic. Jeden z nich nosi pierścień władzy. Ale wie, że tej złej władzy używać nie powinien. Tolkien jest bardzo głęboki. Jego książki są bardzo chrześcijańskie. Opowiedział nam mit, który jest bardzo chwytliwy, bo mity są bardzo ciekawe i ładne, i trafiają głęboko do człowieka. W Piśmie Świętym jest scena powołania Dawida przez Samuela. Izraelici chcieli mieć króla, a go nie mie­ li. Samuel udał się do Jessego Betlejemity i wśród jego synów szukał kandydata. Miał to być charyzmatyczny wódz. Jesse wzywał po kolei wszystkich synów, a Samuel 14

ciągle mówił: „To nie ten. Następny”. W końcu zapytał Jessego: „Czy to już wszyscy młodzieńcy?” (1 Sm 16,11). Odrzucał bowiem kolejnych, a Pan wyraźnie powiedział Samuelowi o jednym z synów: „Nie zważaj ani na jego wygląd, ani na wysoki wzrost, gdyż nie wybrałem go, nie tak bowiem człowiek widzi , bo czło­ wiek patrzy na to, co widoczne dla oczu, Pan natomiast patrzy na serce” (1 Sm 16,7). Jesse odpowiedział Samu­ elowi, że jest jeszcze Dawid, który pasie gdzieś bydło. „Zawołaj go, to jest ten” - od razu powiedział Samuel. Usłyszał głos Boży, bo był prorokiem, od razu wiedział, że Dawid ma być królem. Powołanie jest bardzo cieka­ wą rzeczą. Może być nagłe, może być wypracowane... Nie trzeba do tego mistyka. Może być też bardzo roz­ sądne: „chcę być dobrym księdzem”, a to wystarczy. To jest powołanie przez rozsądek. Jak małżeństwo z rozsądku, tak? Tak, może tak być. Chcę być dobrym księdzem!, słu­ żyć Panu Bogu jako ksiądz. Jeśli ktoś idzie do semina­ rium, żeby być dobrym księdzem, to wystarczy. Pan Bóg, może nie od razu, ale chce, żeby ten człowiek wiedział, że jest powołany. Gdy w czasie wojny zastanawiałem się, czy po wojnie mam być dominikaninem, czy nie, spotkałem w Maro­ ku, w Casablance, ojca Pery’ego Guere’a. Był ze Zgro­ madzenia Małych Braci Jezusa. Chodził w burnusie, na 15

którym miał serce i krzyż Pana Jezusa. „Co Ojciec my­ śli? Czy mam być dominikaninem, czy kamedułą? Albo to, albo to. Nie jestem pewny, ale w każdym razie jedno z tych dwóch. Raczej dominikanie”. Na to zwykle ksiądz by powiedział: „No tak, proszę pana, jeżeli pan ma czas, pan ma zdolności, pan ma ochotę... Proszę pana, pan się nadaje, więc niech pan próbuje wstąpić”. W ten sposób mówi się, powiedzmy, o podjęciu pracy w jakiejś firmie. Natomiast ojciec Pery Guere zamilkł na dłuższy czas, wyciszył się na może dwie, trzy minuty i mówi: „Proszę pana, niech pan powie tak: «Mów, Panie, sługa Twój słucha»”. Powiedział mi to z głębi tajemnicy obecności Boga w jego duszy. Były to słowa, które od razu do mnie trafiły. Trafiło to, co Pan Bóg przygotował dla siebie we mnie, trafiło to, co On przygotował dla mnie w tym ojcu, w jego słowie. Bardzo proste, a bardzo tajemnicze. Pio­ run we mnie strzelił! „Mów, Panie...”. To, co powiedział mi ojciec Pery Guere, wystarczyło: „Mów, Panie, sługa Twój słucha”. Słowa... ... Samuela, który sądził, że woła go Heli, a wołał go Bóg? „Mów, Panie, sługa Twój słucha”, czyli mam słuchać głosu wołającego mnie do zakonu. Ja mam go słuchać, a nie argumentować czy warto, czy nie warto, czy w Pol­ sce, czy gdzie indziej, jaki zakon - ten czy tamten. Mam tylko słuchać, a wtedy Pan Bóg mnie skieruje. I mnie 16

skierował, oczywiście przez Matkę Bożą, jeszcze rok przed wojną, do dominikanów. Obecność Boga musi wyprzedzać działanie u kapłana. Inaczej działa się bar­ dzo automatycznie. Robi się jedynie poprawnie, choć wszystko jest ważne. Czyli przyszły ksiądz przeżywa chwilę pewności: Bóg chce, żebym został kapłanem. Tak. Stanowi to podstawę przygotowania do przyję­ cia sakramentu kapłaństwa. To jest bardzo proste. Przez nałożenie rąk i odpowiednie modlitwy każdy biskup może święcić kapłana. Nie musi być to arcybiskup czy kardynał. Musi mieć jedynie władzę specjalną przekazy­ wania sakramentu kapłaństwa, czyli pełnię kapłaństwa. No tak, ale to właściwie jest łańcuch biskupich rąk, któ­ ry go prowadzi do samego Pana Jezusa i do apostołów? Sukcesja apostolska. Ojcze, mówiliśmy o tym, że to Pan Bóg sobie wybiera kapłanów, że oni nie muszą być najmądrzejsi, najinteligen­ tniejsi. Na przykład św. Jan Vianney był dość ograniczony umysłowo, miał ogromne trudności z nauczeniem się łaci­ ny. Uratowało go to, że biskup spytał, czy potrafi odmawiać różaniec. Potrafił, więc biskup udzielił mu święceń. Potem Jan Vianney byl wspaniałym, świętym proboszczem. Jest patronem wszystkich proboszczów. 17

Okazuje się, że dla Pana Boga materiał ludzki jest dru­ gorzędny. Ojciec mówi, że gdyby Kościół działał jak firma, to Pan Bóg dobierałby sobie najlepszych pracowników, tak żeby wszystko dobrze działało. A ta zasada u Pana Boga nie działa. Czego Bóg chce od człowieka, którego powołuje? Jeżeli nie zdolności, to właśnie gotowości do słuchania? Przyjęcia gotowości służenia Bogu w Jego tajemnicy. To wielkie dzieło kapłaństwa. To jest najważniejsze i to tworzy Kościół? Na przykład chcę wstąpić do dominikanów, bo oni mi się podobają. Chcę należeć do wspólnoty, organizacji dominikańskiej, pragnę być płomiennym kaznodzieją. Motywacją nie jest w tym przypadku tylko i wyłącznie Bóg. W gruncie rzeczy Pan Bóg takiego człowieka mało obchodzi. Tymczasem Pana Boga należy kochać całym sercem, całą duszą, ze wszystkich swoich sił. To powinien być prawdziwy powód pójścia tą drogą. A czy kandydat jest bardzo zdolny, czy zna języki, czy nie zna, to jest rzecz drugorzędna. Musi być człowiekiem gotowym słu­ chać Boga i gotowym dać się Bogu wtajemniczyć w Jego Boską tajemnicę. To jest kapłaństwo. Może być niezbyt inteligentny, niezbyt pracowity, choć przypuszczam, że będzie się starał, ale nie musi być jakimś genialnym pra­ cownikiem. 18

Musi być słuch, ucho zwrócone, to się liczy... Jak usły­ szeć ten głos? Trzeba prosić. „Mów, Panie, sługa Twój słucha. Mów, Panie”. Jak to jest z tym usłyszeniem, że się jest wybranym? To się albo wie, albo nie. Jest niepewność, więc trzeba czasu, żeby to zrozumieć. Ale zdarzają się wypadki nagłe, w dosłownym znaczeniu tego słowa. Tak było z Gwarą, dominikaninem sprzed stuleci. W średniowieczu były wą­ skie uliczki pełne błota. On był bardzo elegancki. Które­ goś razu jechał konno, jak to w średniowieczu. Nagle koń stanął dęba i Gwara spadł w to błoto. A na balkonach były dziewczyny, które zaczęły się z niego śmiać. Na to Gwara powiedział: „Jak tak, to idę na zakonnika”. Z tego wszyst­ kiego poszedł do zakonu. Takie powołanie. Może Pan Bóg pokazał mu nicość życia świeckiego? Pięknie ubrany spadł do błota. Wyglądał śmiesznie i dziewczyny się śmiały. Gdyby choć jedna okazała mu współczucie... A tak uznał, że nie są warte zachodu. Może się rozczarował. I zapragnął czegoś łepszego. Niektórzy księża mówią: „Od dziecka chciałem być księdzem”. Irzeczywiście, robi maturę i od razu zanosi papiery do seminarium. Tak, to się zdarza. Niezbyt często, ale bywa na pewno. 19

Do niedawna było to typowe. Obecnie coraz więcej jest kandydatów, którzy wstępują do seminarium po studiach, potrzebują lat dojrzewania. Jak usłyszeć, żeby w końcu powiedzieć: „Tak, rozumiem, chcesz, żebym został księ­ dzem”. Tego nikt nie wytłumaczy. To jest rzecz z serii „jest albo nie ma”, tajemnica ludzkiego serca. Ale pyta­ nie o powołanie trzeba sprawdzić u dobrego księdza, u dobrego spowiednika, żeby czasem nie było złudze­ nia. Zwykle takie powoływanie trwa długo. Echo tego głosu odzywa się w człowieku, wyraźnie to wiem. Nawet gdy nie chcę być kapłanem albo występuję z zakonu, porzucam kapłaństwo, echo tego głosu będę próbował zagłuszyć - jeśli w ogóle on był, bo powołanie przez głos Boga nie jest częste. Można go nie słyszeć, a tylko chcieć być dobrym księdzem. Takiego młodzieńca też przyjmą do seminarium. Ma przecież dobre wyniki w szkole średniej, dobre chęci i to wystarcza. Pan Bóg powołuje przez to, że rektor seminarium czy dominikanin, któ­ ry prowadzi sprawę powołań, uzna, że ten człowiek jest porządny, może być dobrym księdzem lub zakonnikiem. Mówimy tylko o księżach, a nie o zakonnikach, bowiem w rodzinie zakonnej jest trochę inaczej. Tam jest łatwiej, bo zakonnik ma wspólnotę. Ksiądz parafialny jest czę­ sto sam albo jest ich dwóch, trzech na plebanii, a w za­ konie jest ich kilku czy kilkunastu. Wspólnota bardziej podtrzymuje jednostkę. 20

Księża opowiadają również o takich przypadkach: „Wprawdzie czułem, że Pan Bóg mnie powołuje, ale ja ­ koś nie chciałem tego przyjąć, uciekałem”. I przez dłuższy czas trwała wewnętrzna wałka, sprzeciw. Tak może być, oczywiście. Pan Bóg czeka cierpliwie, bo On nigdy nie manipuluje, nigdy. Nie ma manipulacji, tylko propozycja powołania. Bóg wie, że musi być wol­ na, świadoma odpowiedź człowieka. Ze względu na Pana Boga. Tylko. Nie ze względu na karierę kapłańską. Ani na przymioty, o których człowiek marzy, o pozycji społecznej, szacunku? Słyszałem o księżach, którzy mówią: „Gdzie kryzys, jaki kryzys? U nas nigdy nie będzie bezrobocia”. To prawda. Nie wiadomo, wystarczy popatrzyć na puste francu­ skie kościoły. Sto lat temu francuscy księża może też tak mówili? Można powiedzieć: Ja chcę mieć spokojne życie, choć pracowite. Nie mam żony, to jest bardzo przykre­ j / e i wygodne. Wiem, że będę miał dożywotnie zajęcia, a potem dom starszych kapłanów... 21

Księży emerytów. ... a tam wikt i opierunek - życie mam zabezpieczone. A w świecie jest ciągła walka o byt. Ale za to, że ktoś ma wygodę braku walki o byt, musi być całkowicie oddany Bogu. Inaczej jest handlowanie, szukanie bezpieczeństwa. Musi być osobista relacja między kapłanem a Bogiem. „Nazwę was przyjaciółmi” - mówi Pan Jezus w Ewange­ lii. Gdzie jest ta przyjaźń? Powiedziałem, że ma być więź z Chrystusem? To nie wszystko. To ma być przyjaźń. Między kapłanem a Chrystusem ma być przyjaźń. Papież Jan Paweł Umówił, że podstawowa w życiu ka­ płana jest więź z Chrystusem. Oczywiście, to tajemnica więzi. Można powiedzieć obiektywnie, że podstawowa w życiu jest więź, ale czy tak jest u Kowalskiego, czy nie, to inna sprawa. Czy tę więź można sobie skonstruować? Myślę, że w pewnym sensie tak, unikając grzechu. Ale ona powinna być świa­ doma, a to nie jest takie proste. Ja powiem: „Proszę pana, ksiądz powinien mieć więź z Chrystusem”. „Do­ brze, ale gdzie ona jest?”. Mogę to werbalnie przyjąć, zgodzę się z tym, ale od pojęcia do zaistnienia tego, o czym jest mowa w pojęciu, jeszcze daleka droga. Na tym właśnie polega formacja kapłańska - usłyszeć ten głos, to wołanie, rozjaśnić je i w pełni sobie uświadomić. Zamiast głosu czasem przemawiają okoliczności i one, razem zebrane, tworzą głos Boży. Nie trzeba oczekiwać 22

od razu mistycznego przeżycia u przyszłego księdza. Nieraz wszystko na to się składa, wszystkie zdarzenia mówią: masz być księdzem. Młody hrabia traci majątek? Moje powołanie rzeczywiście umożliwił fakt, że wszystko straciłem, bo była presja rodziny, żebym się ożenił, przedłużył ród, aby urodziły się dzieci, które wszystko odziedziczą... Miałem trzy majątki i co z nimi miałem zrobić? Gdyby nie to, że wybuchała wojna i Sta­ lin mi je zabrał, nie wiem, czy bym wstąpił do zakonu, chyba nie dałbym rady. Do powołania trzeba podchodzić spokojnie. Nie wymagać od razu przeżycia mistycznego. To samo jest z wyborem żony czy męża. Czasem głos Boży mówi: „To jest ten człowiek”. Bywa, że kobiety tak mówią, na przykład, gdy Małgosia zobaczyła Jasia: „Ten człowiek będzie moim mężem”. Czyli nie archanioł czy choćby anioł, który przychodzi, a jakaś wewnętrzna wrażliwość człowieka na to, co Pan Bóg chce z nim zrobić? Tak, to o to chodzi i to musi być. Nie wystarczy tyl­ ko własna decyzja, ale decyzja ta musi być na modlitwie ciągle z Panem Bogiem konsultowana. Czytałam wspomnienia dominikanina ojca Tomasza Pawłowskiego, który opowiada, że miał jakąś sympatię 23

i ona go po prostu nie chciała. I to dla niego też był jakiś sygnał, że małżeństwo to nie jest jego droga. Utrata majątku albo odrzucenie przez dziewczynę to też jest znak. Glos Boży wyraził się w ten sposób, kon­ kretnymi wydarzeniami.... ... zewnętrznymi. I cały czas trzeba nasłuchiwać, co Pan Bóg mówi? Postacie na ikonach maluje się z jednym uchem odsłoniętym. Na przykład anioły, bo właśnie to są istoty, które słyszą wszystko, co Pan Bóg do nich mówi. Tak, to bardzo ładne.

Być taki jak on Wielu księży opowiada, że mają kapłanów, którzy są dla nich wzorcami. Podziwiali ich i mówili: „Chcę być ta­ kim księdzem”. Ojciec Góra, współbrat Ojca, miał stryja, proboszcza z Pałeśnicy. Ksiądz Jan Sochoń ma księdza Piotra, któremu poświęcił książkę. Te historie wyglądają na ojcowsko-synowski łańcuch łączący księży. Starszy po­ kazuje wzorzec pięknego życia, a młody mówi: „Chcę być taki, chcę go naśladować”i wstępuje do seminarium. Na pewno tak jest, ale myślę, że ważniejsza jest moja świadomość, iż dzięki temu księdzu - czy on jest spo­ wiednikiem, czy nie - wyraźnie pewne rzeczy we mnie się układają, bo odkrywam wolę Pana Boga. Pan Bóg przemawia i to, co ksiądz mówi, jest wyraźnie odpowie­ dzią na to, o co pytam. Ja spotkałem co najmniej dwóch takich księży w kluczowym momencie mojego życia. Pytam właśnie o takich księży, którzy byli ważni dla Ojca, ale jeszcze przed wstąpieniem do zakonu. Moje powołanie było nagłe. Przed wstąpieniem do zakonu nikogo takiego nie miałem. Miałem stryja infu­ łata, bardzo miły człowiek, ale żeby wzorzec, to nie... 25

To brat ojca? Syn brata mego dziadka. Bardzo go lubiłem, ale żeby jakiś specjalny wpływ na mnie miał, to nie. Ale zdaje się, że on kiedyś pytał Ojca: „Co tobie ci do­ minikanie zrobili?”. Nie, to mój proboszcz na wsi w Małopolsce wschod­ niej wiedział, że ja bardzo interesuję się dominikanami i był bardzo przeciwny temu, żebym do nich wstąpił. Po­ wiedział: „Nie warto do nich wstępować. Jeśli w ogóle stan duchowny, to seminarium, ale nie żaden zakon. To nic nie jest warte. Oni nic nie robią”. Wyraził się dość pogardliwie o dominikanach, dobrze pamiętam. Więc ze strony księży nie miałem raczej żadnej zachęty - oczywi­ ście przed wstąpieniem do zakonu. Ojciec nie miał oparcia, bo wzorzec jest jakimś opar­ ciem. Nie, jeszcze były dodatkowe pokusy. Bo jeśli chodzi o panny, niestety wszystkie były za mną. Ja zawsze po­ dejrzewałem, że chodzi im o pieniądze i tytuł i nie wyob­ rażałem sobie, żeby któraś powiedziała mi „nie”. Niech Ojciec przyzna, że poza tym, że był bogaty i z do­ brej rodziny, to jeszcze był Ojciec po prostu przystojny. Tego nie widzę zupełnie, oglądałem swoje zdjęcia. Tak głupiej buzi w życiu nie widziałem - pusta, bezna­ 26

dziejnie długa twarz. Mojej mamie naturalnie bardzo się podobałem, byłem bardzo elegancki. Moim zdaniem natomiast byłem zerem. Jeżeli jestem tym, kim jestem, to tylko dzięki zakonowi, formacji dominikańskiej, tylko i wyłącznie. Ludzie uważali mnie za bardzo mądrego. To mi mó­ wią świeccy. Natomiast ja szkoły podstawowe oblałem, w gimnazjum przepchałem się dzięki protekcjom. Skoń­ czyłem prawo. Dziekan, wręczaj ac mi dyplom magistra prawa, powiedział: „No, proszę pana, ja wiem, że pan z tego nie będzie żył, że panu chodzi tylko o dyplom”. Pierwszy rok oblałem, przez dziewczynę. Trudno się uczyć, kiedy ma się randkę. Ja nie mogłem. Uczyć się z dziewczyną? Dzisiaj tak robią, ale wtedy było to nie­ możliwe. Panowała inna obyczajowość. Rozproszenie całkowite i bez reszty. Prawo rzymskie, punkt pierwszy, a tu siedzi obok mnie ładna dziewczyna. Punkt pierwszy zaraz znika, nie ma śladu po tym punkcie pierwszym. Ale mam nadzieję, że żadnej nie skrzywdziłem, nie obiecy­ wałem małżeństwa. Zawsze jednak podejrzewałem, że chodzi o nazwisko, o majątek, o to wszystko - tak uwa­ żałem. Natomiast to, że jestem przystojny, do głowy mi nie przyszło. No dobrze, przystojny - to chyba widać po latach nadal Ojciec jest, to możemy już mówić otwarcie. Po­ nadto elegancki, na pewno świetnie wychowany, a poza 27

tym zamożny i z dobrej rodziny. Był Ojciec po prostu jak z bajki. Nie wiem, co by moja matka zrobiła dziewczynie, która dałaby mi kosza, nie wiem. Urwałaby jej piękną główkę. Co najmniej. „Jak mogłaś! Jak mogłaś odmówić! Słuchaj!”. To się nie zdarzyło. Zresztą nigdy się nie oświadczyłem, bo zawsze czułem, że małżeństwo, bycie z kobietą całe życie, to nie jest to, oj nie to, że to nie dla mnie. Do dzisiaj zresztą czuję to bardzo wyraźnie. Niezwykle cenię małżeństwo. Sakrament małżeństwa jest bardzo ciekawy i to, w jaki sposób Pan Bóg w nim działa. Moim zdaniem wszystkie zasady mistyki odnoszą się do małżeństwa: oczyszczenie, oświecenie, zjednocze­ nie. Wszystko to odbywa się w małżeństwie. W innym kontekście, oczywiście, niż u samotnego zakonnika, ale jest. Ale to nie moja droga. Czyli dosyć samotny był Ojciec, jeśli chodzi o wzorce. Do tego dochodził ciężki los dziedzica. Takie wzorce spotkałem już w zakonie. Był to Ema­ nuel Działa, bardzo świątobliwy, i Bernard Maria Przy­ bylski, bardziej znany. Bardzo świątobliwi byli, szczegól­ nie ojciec Emanuel, jak już wspomniałem. On już jest święty, tylko na ołtarze nie idzie, bo był chłopskiego po­ chodzenia. Woronieckiego natomiast pchają na ołtarze, bo, wiadomo, jest Woronieckim, księciem. 28

Myśli Ojciec, że arystokraci mają łatwiej? Na przykład sposób, w jaki ojciec Emanuel potrafił mnie prowadzić. Bardzo, bardzo dobrze. On był mistrzem nowicjatu? Nie, nie był. Ja już byłem kapłanem, to już nie był no­ wicjat. Jak się spowiadałem, bardziej chodziło mi o to, żeby się dowiedzieć, „jak ja wyglądam”. To było ważne. Nie moje grzechy, ale jak wyglądam, jaki jest mój postęp duchowy. No więc raz się spowiadam w tym duchu. Po­ wiedziałem swoje grzechy, ojciec Emanuel chwilę pomilczał i mówi: Ego te absolvo a peccatis tuis in nomine Patris et Filii, et Spiritus Sanctus1. Koniec spowiedzi. Byłem bar­ dzo rozczarowany, bardzo. A gdzie mowa o mnie? Gdzie mowa o mojej duszyczce, o moich wadach, ale i o moich cnotach? Gdzie to wszystko jest? Nie ma śladu. Trafił w dziesiątkę, w rosnącą pychę duchową. Trafił od razu. „To, co ty uważasz za ważne, to jest bez znaczenia właś­ ciwie. Ważne jest to, że chcesz się czegoś o sobie dowie­ dzieć, żeby być lepszym, czuć się lepszym”. Jesteś skoncentrowany na sobie, a nie szukasz Boga. No właśnie. Ojciec Emanuel już dawno nie żyje. Bar­ dzo imponował mi też Bernard Przybylski. Dlaczego? Był bardzo inteligentny i mądry. Był prawie moim idolem. 29

Czym Ojcu imponował? Nie wiem, całą swoją postawą, tradycją. Był uosobie­ niem zakonnej tradycji. Trudno dokładnie powiedzieć czym. Po prostu jako zakonnik bardzo mi imponował. To jest tak jak z ojcostwem - syn chce być jak ojciec, bo go akceptuje. Pokolenia księży tworzą duchową gene­ alogię. Chyba tak.

Bardzo mocni w duchu

Nudne filozofowanie może być bardzo mało skutecz­ ne, taka sucha argumentacja. Pamiętam bardzo dobrze, jak trudno było mnie przekonać do pięciu dowodów na istnienie Boga u św. Tomasza. Ponieważ ten klucz jest wskazany, a rozumowanie poprawne, to Pan Bóg, przy­ czyna pierwsza, istnieje. Jeśli nie ma przyczyny pierw­ szej, to nie ma niczego. Dowodzenie jest bezbłędne, ale nikogo nie przekona. Musi być inne podejście, które dotyka duszy człowieka, jego duchowości, nie tylko ro­ zumu. Ja jestem pół-Szwedem i czasem dziwię się, że Szwedów nawróciło w ciągu paru lat kilkunastu, czy iluś tam mnichów - benedyktynów, zdaje się, i cystersów chodzących boso, bez środków lokomocji, bez żadnej techniki audiowizualnej. Nawrócili całą Szwecję i Nor­ wegię jeszcze na dokładkę. Więc co to było? A dzisiaj jest ewangelizacja, wszelkie możliwe środki techniczne do dyspozycji, telewizja, Internet, można dotrzeć na każdą część globu albo samochodem, albo samolotem, a nie widać tak wielkich skutków. Można dojechać pra­ wie wszędzie, nie ma miejsca, gdzie nie dałoby się wylą­ 31

dować, a tu nie widać nawróceń na wielka skalę, jakie miały miejsce na początku średniowiecza. Jaki jest tego powód? Myślę, że ci misjonarze byli bardzo, bardzo mocni w duchu - nie w argumentacji, tylko w duchu. Działała przez nich moc Boża, moc Ducha Bożego i poganie się nawracali. W Sztokholmie jest słup kamienny, na którym znajduje się napis Ave Maria - runiczny napis, zdaje się z VIII wieku. Dziki Wiking napisał Ave Maria. A w dzi­ siejszych czasach jego potomek na pewno by tego nie zrobił, bo kto go przekona? To jest kwestia mocy ducha, a moc ducha jest w sakramencie kapłaństwa. Moc ducha przekracza Jasia Kowalskiego oraz wszel­ kie środki techniczne. Całkowicie i bez reszty. Jemu to powiedzą na teolo­ gii, ale on tego nie przeżyje. Przynajmniej wydaje mi się, że za mało przeżyje, gdyż otrzyma informacje o Bogu, informacje o tajemnicy, ale za mało będzie ją przeżywał. Dlatego powołany będzie do wtajemniczenia się w Boga i przekazania tajemnicy Boga, karmiąc ludzi Jego cia­ łem i krwią oraz przebaczając ludziom ich grzechy.

Obecność

Kapłani przekazują wiernym drożdże od Pana Boga? Przekazują wprost Pana Boga: „To jest ciało Pań­ skie”. Kiedy ksiądz podaje komunię świętą - co jest czasem bardzo męczące, gdy czyni to przez wiele go­ dzin, na przykład na odpuście - to podaje ciało Boga. „Ciało Chrystusa. Amen. Ciało Chrystusa. Amen. Ciało Chrystusa. Amen”. Musi to powtórzyć nieraz setki razy. Pan Bóg nie martwi się tym, że to jest masowe, choć masowość może wszystko spłycić. Gdyby był tylko je­ den ksiądz, który rozdaje w Polsce komunię świętą, to byłaby sensacja, byłyby do niego pielgrzymki. Tymcza# sem każdy ksiądz może odprawić Mszę Świętą właści­ wie w dowolnym momencie, jeśli chce. Oczywiście ma wyznaczone godziny sprawowania Eucharystii, ale może oprócz tego odprawiać o dowolnej porze. O dowolnej porze może dać ludziom Boga. Bo to, co nam daje, to jest ciało Boga, nie opłatki. X

Dzięki obecności tych sakramentów, choć sprawowanych często masowo, taśmowo, świat jednak się przemienia. 33

Wspominałem już wcześniej, że w Maroku w czasie wojny poznałem ojca Pery’ego ze zgromadzenia Ma­ łych Braci Jezusa. Miał kaplicę gdzieś tam u Berberów, w środku były napisy z Ewangelii w języku arabskim. Co­ dziennie odprawiał Mszę Świętą, wystawiał Najświętszy Sakrament do adoracji. Mówił mi, że ponieważ prawo koraniczne zakazuje - nawet pod groźbą kary śmier­ ci - głoszenia Ewangelii, to trzeba zapewnić obecność Syna Bożego pod postacią chleba. I on to robił. Było wielogodzinne wystawienie Najświętszego Sakramen­ tu w monstrancji, Msza Święta. Mówił, że ta obecność Boża przygotowuje tę ziemię do ewentualnej ewangeli­ zacji, głoszenia przyszłości. Najpierw obecność, potem głoszenie. Podobno Pan Jezus powiedział mu: „Gdyby Mnie tu nie było, Ciebie by tutaj też nie było. Ale gdyby nie było ojca Pery’ego, nie byłoby Pana Jezusa”. Obecność Najświętszego Sakramentu dyskretnie zmie­ nia świat. Tak, obecność Eucharystii gdzieś tam, w jakimś za­ kątku Maroka i wszędzie. Wniosek jest taki, że najpierw musi być obecność, a potem działanie. To bardzo istot­ ne, by kapłan najpierw był obecny w tajemnicy, tkwił w niej i dopiero potem działał, a nie działał od razu, praktycznie, nowocześnie, szybko, sprawnie. Sprawnie działa listonosz, policjant, urzędnik w banku posługu­ jący się komputerem. Jeśli natomiast chodzi o kapłana, 34

to najpierw musi być obecność Boga w nim działająca. Gdy o tym zapomina, wtedy jego działanie, sprawowa­ nie sakramentów jest ważne, ale nie tajemnicze. Ważne będzie przeistoczenie czy rozgrzeszenie, ale pozbawio­ ne istnienia tajemnicy, która, obecna w kapłanie, może być potem odczuwana przez świeckiego. Pamiętam taką spowiedź podczas wojny w 1940 roku w Marsylii. Zdaje się, że był to kościół misjonarzy. Przyszedłem, a ponie­ waż dobrze znam francuski, nie miałem problemu języ­ kowego. Klęknąłem przy kratkach, ciemno - nie było światełka. Usłyszałem tylko jedno zdanie: ,Jźh bien, mon fiłs - A więc, mój synu”, nic więcej. Do dziś pamiętam te słowa, bo to były słowa, które wypływały z obecności Boga w tym kapłanie. Sakramenty są ważne, choć sprawowane zaledwie po­ prawnie przez księdza formalistę. Pan Bóg wiedział o tym, wobec tego ustalił pewne warunki ważności sakramentu. Jeżeli one są spełnio­ ne, mimo bylejakości kapłana wszystko jest ważne. Na przykład do przeistoczenia potrzebny jest chleb - u nas pszenny, a na Wschodzie inny - i musi być wino grono­ we. Jeśli okaże się, że nie ma wina tylko jakiś sok poma­ rańczowy, to nie ma w ogóle Mszy Świętej. Podobno był taki przypadek na Ziemiach Odzyskanych po wojnie. Ktoś nie był kapłanem, ale urzędował jako proboszcz w poniemieckiej parafii. I wierni zauważyli, że on nigdy 35

nie konsekruje puszki, z której ma być rozdawana ko­ munia święta, bo chciał oszczędzić ludziom połykania opłatka. To było jakieś zawirowanie powojenne na Dol­ nym Śląsku, dziś nie ma po takich zdarzeniach śladu. Pan Bóg zdecydował, że wino musi być, bo Jego Syn przemienił wodę w wino. Wobec tego musi być wino, a jeśli nie ma wina, to nie ma Mszy Świętej. Taka formal­ ność, ktoś powie. No, dlaczego? Nie ma wina, to może zastąpić czymś innym, jakimś sokiem, może piwem na­ wet? Nie, ma być wino, autentyczne wino, obojętne, ja­ kie. U nas katolików jest przeważnie białe, we wschod­ nim Kościele - czerwone, ale musi to być autentyczne wino gronowe. Nie będzie tajemnicy, jeśli nie będzie wina. To jest ciekawe, dlaczego Pan Bóg związał tajem­ nicę Eucharystii z winem - z chlebem i z winem... Nie wynika z tego, że możemy wszystko formalizować, a my, księża, postępować formalnie. Kapłanowi ciężko jest wyjść ze schematów, z konwencji. Wiem po sobie, jak bardzo trudno jest nie popaść w rutynę. Nie wiem, czyja z tego wyszedłem do dzisiaj, ale staram się. W każdym razie, żeby dojść do tego, że codzienna Msza Święta jest wyrazem tajemnicy Eucharystii, a nie tylko obrzędem eucharystycznym, nie jest łatwo. Musi być dużo łaski Bożej. Bo sam człowiek może się wysilać, żeby się skupić, a to nic nie daje. On się skupia jak, przypuś­ ćmy, urzędniczy komputer. A tu jest inaczej - musi być natchnienie, po prostu skupienie duchowe, wewnętrz­ 36

ne. Wtedy jest to skupienie właściwe. Inaczej mamy do czynienia tylko z uwagą skierowaną na to, co ja robię. Tak postępuje każdy człowiek w swoim codziennym ży­ ciu. Z księdzem powinno być inaczej.

Przyjaźń z Chrystusem, czyli Krzyż Ojciec Święty Jan Paweł II napisał, że podstawowa w życiu kapłana jest więź z Chrystusem. Czyli przyjaźń. Co innego więź, co innego przyjaźń. Przyjaźń musi być, a to nie jest takie proste. Dlaczego? Nie wiemy, ilu tak naprawdę jest tych przyjaciół Pana Jezusa. Podobno św. Teresa od Dzieciątka Jezus powie­ działa Chrystusowi, który ubolewał, że ma tak mało przyjaciół: „Dlatego, że ich takie przykrości spotykają, Panie Jezu”. Czy to jest prawda, czy to Pan Jezus po­ wiedział, nie wiem. To jest prywatne objawienie, więc nie musi być przedmiotem wiary. Na pewno przyjaciele Jezusa będą cierpieć, na pewno. Przyjaźń z Bogiem jest podstawą dla kapłana. W czasie obrzędu święceń diakon słyszy: „Życie swoje dostosuj do tajemnicy krzyża Pańskiego”. No tak. 38

Czyli że bierze krzyż? Dla każdego człowieka jest krzyż. Bardzo ważna na­ tomiast, zwłaszcza dla księdza, jest kontemplacja krzy­ ża, każdego, nawet tego wiszącego na ścianie. Czyli co? Uklęknąć i kontemplować krzyż? Wszyscy, ale szczególnie księża, powinni klęczeć przed krzyżem. Ja mam takie okresy, kiedy tylko pa­ trzę na krzyż, na przykład w Wielkim Poście, ale poza nim też. Powinno się wtedy prosić o jakiś - myślę, że to jest bardzo ważne dla kapłana, jeżeli Pan Bóg będzie chciał - drobny udział w Męce Chrystusa na krzyżu, choćby minimalny, ale jednak. To jest bardzo ważne. Nie będzie to miało nic wspólnego z torturami, które przeżywał Syn Boży, ale można doświadczyć, co to zna­ czy wisieć na gwoździu. Co to znaczy, że człowiek wisi na gwoździu? Jeżeli patrzy się na to z wiarą, wtedy moż­ na otrzymać jakieś drobne przeżycie małego fragmentu tego bólu. Ten mały fragmencik jest jak opłatek eucha­ rystyczny. Mały opłatek to ciało Pańskie, a to małe prze­ życie Męki Pańskiej może nie jest rzeczywiście Euchary­ stią, ale może być bardzo, bardzo żywe w duszy kapłana. On codziennie tę Mękę Pańską przedstawia na ołtarzu i mówi: „To jest ciało Moje”. Oczywiście, dzisiaj jest to już ciało uwielbione. Kolejną, bardzo ważną rzeczą dla kapłana - może nawet ważniejszą od kontemplacji krzy­ ża, bo to pewnie nie jest tak częste - jest widzenie tego, 39

co on trzyma w ręce. To nie tylko opłatek i wiara w to, że to jest ciało Pańskie. Potrzebne jest przeżycie, że to, co trzymam, to jest ciało Boga. To chyba jest wielka laska? To jest łaska i powinna ona być u każdego kapłana. Ale nie dostaje się tego automatycznie? To musi być dane, to jest dar.

Najgłębsza potrzeba duszy Ojciec Święty w książce Dar i tajemnicą wydanej w 50. rocznicę święceń kapłańskich Jana Pawła II, napisał: „A dla mnie od pierwszych lat kapłaństwa sprawowanie Eucharystii stało się nie tylko najświętszym obowiązkiem, ale przede wszystkim najgłębszą potrzebą duszy”. No oczywiście. Najgłębsza potrzeba duszy... Ojciec mówi, że czasami sprawowanie Eucharystii robi się pospolite. Jan Paweł II był bardzo święty. Dla niego takie rze­ czy były oczywiste. Pewnego dnia wszystko staje się zwyczajne, cud nie za­ dziwia? Tak, wpada się w rutynę - rutyna sakramentu, rutyna tajemnicy... Tajemnica Boska zostaje zrutynizowana. To jest straszne. A Ojciec mówi, co zrobić, żeby cały czas mieć tę świa­ domość, że się trzyma ciało Boga. I to codziennie. 41

Jak uniknąć rutyny? Trzeba o to prosić. Myślę, że będzie to dane każde­ mu kapłanowi, jeśli będzie chciał. Sądzę, że będzie dane prawie każdemu. Wtedy ksiądz, dotykając, poczuje wy­ raźnie, że to nie jest opłatek, a ciało - ciało Pańskie. Dalej pod postacią opłatka, ale będzie to ciało Pańskie, jakby pulsowało. Potrzebne jest ciągle zdumienie? Tak, bo to jest bardzo dziwne, ale to prawda. To jest to, co naprawdę jest we Mszy Świętej. Jeśli się wypowiada sło­ wa przyjaciela codziennie: „To jest ciało Moje”, to trudno sobie wyobrazić, żeby nie było więzi między tym kapła­ nem a Chrystusem. Codziennie mówi Jego ciało. „To jest ciało Moje”. „Moje” - mówi w pierwszej osobie. Przyjaźń z Chrystusem powinna być bardzo dostępna, ale to ciągłe, codzienne powtarzanie niestety staje się po jakimś czasie rutyną. To, co jest nieskończoną tajemnicą, staje się for­ malnym obrzędem o określonej godzinie w ciągu dnia... ... a nie najgłębszą potrzebą duszy. To u Jana Pawła II było oczywiste. Czy to jest potrze­ ba duszy? U Papieża na pewno. A u takich mniej świętych? U zwykłych księży też ma być potrzeba. Gdyby nie odprawiło się któregoś dnia Mszy Świętej, to nie ma 42

tragedii. Choroba, podróż, coś takiego może stanąć na przeszkodzie, a to może nie zawsze jest wielką we­ wnętrzną potrzebą kapłana. Jednak, gdy już odprawia Mszę Świętą, powinno to być zawsze bardzo tajemnicze dotknięcie ciała Pańskiego. To jest istotne. Czy pragnę codziennie konsekrować, czy to jest pragnienie mojej duszy? Niekoniecznie. Jednak jeśli jej czasem nie ma z tych czy innych powodów, to nie ma tragedii, ale czuje się brak, to na pewno. Papież zawsze był świętym czło­ wiekiem, wspaniałym, ale nie każdy może być taki jak on, trudno się z nim porównywać. My mówimy o zwy­ kłych ludziach, nienajgorszych, myślę. O Jasiu Kowalskim... Co dalej się z nim dzieje? To jest niesamowite. Przypuśćmy, że mój znajomy Jaś Kowalski po święceniach nagle wchodzi do kościoła i może przemienić chleb w ciało Pańskie. Jak się udało alchemikowi przemienić metal w złoto, to była sensacja. Do tego cały czas musiał myśleć jak to zrobić, żeby prze­ mienić coś w złoto. Natomiast tutaj kapłan przemienia słowem chleb, zwykły chleb w ciało Pańskie. Nosi w sobie takie zdolności, że w każdej chwili może to zrobić. Młody Jaś Kowalski... Mama zachwycona - syn został księdzem. Teraz może jest trochę mniej takich mam. Mniej, na pewno. 43

Co powinno się wydarzyć?

Usłyszał głos Boga i idzie do seminarium zakonnego albo diecezjalnego. Co tam się powinno wydarzyć? Tego już nie wiem. U dominikanów jest trochę ina­ czej, bo jest okres studium. W zakonie jest inaczej niż w seminarium diecezjalnym. Myślę, że znacznie lepiej jest w zakonie. Dlaczego? Ponieważ jest tradycja pewnej duchowości. Przypuś­ ćmy, że dwaj bracia pragną wstąpić do zakonu. Jeden wybiera franciszkanów, drugi dominikanów. Po kilku latach formacji to są zupełnie różni ludzie. Formacja dominikańska jest bardzo silna, bardzo wyrazista. Czło­ wiek u nas formowany jest zupełnie inny od kolegi fran­ ciszkanina. Z tego nie wynika, że franciszkanin jest gor­ szy, ale jest zupełnie inny. Pan Bóg posługuje się wszelkim ludzkim materiałem. Nie wiedzieć czemu na przykład Jasiem Kowalskim. I ojcem Joachimem, jeśli ten jest chętny i podatny. 44

I wtedy wszystko będzie szło. Tak, nawet bez naszej szczególnej świadomości, jak w Boże Narodzenie 1942 roku, w Casablance, w Ma­ roku. Ja pytam: „Co Ojciec o tym sądzi?”, a on mówi: „Mów, Panie, sługa Twój słucha”. To było powiedziane wprost od Pana Boga. Słowa Boga pamięta się do samej śmierci, a gadanie ludzkie jest przeważnie puste. Każdy ksiądz mówi czasem takie rzeczy. Potem nawet nie pamięta, co mówił, a wierni po latach pamiętają, bo czułi, że to było wprost od Pana Boga. Ja myślę, że bardzo wielu księży to ma, niekoniecznie doktorzy teologii. Wolność Boga w wykorzystaniu materiału, narzędzia. Na pewno. Widać to na moim przykładzie. Skąd ja mam być mądry, przecież ja się fatalnie uczyłem - i na UJ, i w szkole średniej, wszędzie. Nie miałem najmniej­ szych sukcesów naukowych. Żadnych kazań nie potra­ fiłem napisać. Był taki prowincjał, który kazał pisać kazania. I napisałem w pocie czoła. Potem na homi­ letyce kazali mi napisać pierwsze kazanie. Napisałem i wrzuciłem do pieca, tak kompletnie głupie było. A po­ tem przez czterdzieści lat nigdy się do kazań nie przy­ gotowywałem, nigdy. Mówiono o mnie, pokpiwano, że przygotowuję się, wchodząc na ambonę po schodkach. Tymczasem ja widziałem ludzi, widziałem tekst Pisma 45

Świętego, to wiedziałem, co mówić, dość krótko. A nor­ malnie ksiądz do kazania musi się przygotować. To zna­ czy, że czegoś mu brakuje, bo ja mówię od razu. Kiedy stoi się przed ludem zgromadzonym w kościele, ma się przed sobą tekst Pisma Świętego - czytanie niedzielne czy z dnia powszedniego, od razu kojarzy się, co trzeba powiedzieć. Siedem, osiem minut, nie więcej. Jeśli mam napisać na przykład rozprawę „Marks a św. Tomasz”, to wtedy muszę pójść do biblioteki, czytać książki, w końcu to napisać. To jest praca naukowa. Ale głoszenie słowa do ludu Bożego powinno wypływać z wnętrza kapłana. Pytałem kiedyś profesora Krzysztofa Skubiszewskiego, ile czasu musi się przygotować do wykładu na temat Karty Praw Człowieka ONZ. A on odparł, że nie musi się przygotowywać, bo on w tym siedzi. No tak, kapłan rzeczywiście w tym siedzi, jeśli zna i przemodlił Pismo Święte, inaczej nudzi wiernych i sie­ bie. Musi w tym siedzieć. A jeżeli Pismo Święte nie jest jego żywiołem, to musi jak ten naukowiec iść do biblioteki i cytować, czyli czyta­ nia oddalają się od autentycznego życia? Do biblioteki idzie, zagląda w komputer, i szuka, szuka, szuka. Ale powstaje problem, jak ma się dzielić Pismem Świętym? Czy ma być egzegetą? Pamiętam, że 46

jak tu studiowałem jako kleryk, najgorszym i najbardziej nudnym wykładem o Piśmie Świętym była egzegeza. Po­ tworne nudy - wiwisekcja trupa. Było żywe słowo Boga, a wychodziła wiwisekcja trupa w wykonaniu tego profe­ sora, niestety. Ale myśmy mieli wtedy taki system: usta­ wiało się krzesło w określony sposób i potem się spało. Kleryk zawsze sobie poradzi w sytuacjach ekstremal­ nych, zawsze. Dzisiaj to niemożliwe. Dlatego naukowe podejście, pisanie mądrych analiz, to nie jest to. On, ten nasz Jaś Kowalski, musi siedzieć w tajemnicy słowa Bo­ żego. To nie jest proste. Słowo zawarte w Piśmie Świę­ tym, w całym Piśmie Świętym, musi być bardzo żywe dla niego, a to jest trudne. Żeby było żywe, musi się nim żywić. Musi być coś, co dla niego jest żywe. To jest działanie łaski u normalnego kapłana. Wtedy on z żywego słowa mówi żywe kazanie, krótkie, trwające kilka minut, nie więcej. Jakby to siedzenie w słowie bliżej określić? Przypuszczalnie musi być miłość słowa. Biblia, któ­ rą ksiądz ma na stole, musi być przedmiotem w rodza­ ju znaku miłości, bo to jest słowo Boga skierowane do mnie. Tak samo jak mąż odczytuje listy żony i traktuje jako coś cennego, czy listy od matki, przypuśćmy. Kazanie-list, mimo że są w nim opisane rzeczy dobre i złe, 47

widzi się raczej jako natchnione przez Boga. Trudno po­ wiedzieć. Żyć, siedzieć w słowie Bożym, to coś innego niż siedzieć w karcie ONZ - podobne, ale co innego. W Piśmie Świętym jest żywy Bóg. I ten tekst też jest dalej żywy. Pisany był dwa, trzy tysiące lat temu, a nadal jest żywy, bo cały czas jest na­ tchniony. Przypuszczam, że słowa ministra, choć bardzo ciekawe, będące komentarzem dokumentu ONZ, po­ woli zgasną, kiedy ten przestanie je wypowiadać. Pismo Święte natomiast ma życie do końca świata. Ale żeby siedzieć w tym żywym słowie Bożym, trzeba nie tylko znać teologię, egzegezę, która jest na pewno bardzo potrzebna, ale ponadto potrzebne jest natchnienie. Tak było w Odnowie w Duchu Świętym. Dziewczyny czytały Pismo Święte i podkreślały je na wszystkie strony. Pew­ ne teksty dla nich były bardzo żywe, potrafiły ożywić ro­ zumienie Pisma Świętego. A to były młode dziewczyny. Często naukowiec męczył nad tekstem, a one tym teks­ tem po prostu żyły. I to są dwie różne rzeczy. Tak. To zjawisko miało miejsce w okresie rozwoju Odnowy w Duchu Świętym i było dość powszechne. Jej członkowie mieli małe Pisma Święte, pisane bardzo drobnym drukiem, popodkreślane na wszystkie strony. Zdanie, które ich uderzyło, podkreślali. 48

Otrzymać natchnienie, żywy kontakt. Co jeszcze ma się stać z klerykiem w seminarium? O to trzeba już zapytać w seminarium. Ochrzanili by mnie, że zaczynam krytykować. Trzeba mówić o wątpliwościach, a poza tym Ojcu już nic nie zrobią. Seminarium powinno nauczać filozofii, teologii, a nade wszystko powinno uczyć, poprowadzić do przy­ jaźni z Chrystusem. Tak bym to ujął. Ale jak to zrobić? Adhortacja apostolska poświęcona kapłanom Pastores dabo vobis wymienia formację ludzką, duchową, in­ telektualną i duszpasterską. Więc jasne jest, że kandydat na kapłana musi być osobą dojrzałą, tak? Oczywiście. Formacja intelektualna też jest oczywistą sprawą. Musi gruntowanie poznać Pismo Święte, doktrynę, prawo koś­ cielne. Pewne minimum wiadomości, niekoniecznie bardzo dużo. Niekoniecznie, ale pewna podstawa jest absolutnie niezbędna. Tyle, ile wystarczyło św. Janowi Vianney’owi by być świetnym proboszczem. Tu potrzebna jest dosko­ 49

nała formacja duszpasterska. Ale czym jest właśnie ta du­ chowa formacja, czyli przyjaźń... ... z Chrystusem. Co to jest? I jak to zrobić? Ja myślę, że przez Eucharystię. Jest w seminarium codzienna Msza Święta, obowiązkowa oczywiście. W moim przekonaniu Eucharystia jest naj­ lepszą szkołą Boga. Ta Msza Święta, obojętne, czy to będzie obrzęd katolicki czy prawosławny (prawosławny jest o wiele bardziej tajemniczy), to jest najlepsza szkoła. Czytanie fragmentów z Pisma Świętego jako przygoto­ wanie do Eucharystii. Czytanie ze Starego Testamentu jest pierwsze, a potem drugie - listy św. Pawła. Poka­ zać, że cały Stary Testament, każdy tekst przygotowuje do Nowego, ponieważ Pismo Święte dąży do Chrystusa. Powinno przygotować do spotkania z Nim. Pan Jezus mówi uczniom, że o Nim jest u Mojżesza, w Psalmach i u proroków. W Torze była mowa o Jezusie, a jak stanął między nimi, to Żydzi Go zupełnie nie poznali. Uczeni w Piśmie ciągle krytykowali i choć znali doskonale Torę, nie po­ znali Syna Bożego. Czytanie, potem ofiara chleba i wina. Tym gestem ofiarniczym ofiaruję siebie, można tak po­ wiedzieć. Składając w darze chleb i wino, składam i sie­ bie. Tym gestem podnoszenia ofiaruję siebie, a potem 50

proszę, żeby w przemianie eucharystycznej dokonała się też moja przemiana. Dokonuję przemiany, aby rów­ nież we mnie nastąpiła jakaś moralna odnowa - przy­ najmniej u kapłana, choć powinna też i u wiernych, po każdym przeistoczeniu. A potem komunia święta. Jest i przemiana, i nakarmienie - dwa momenty Mszy Świę­ tej, które są bardzo pouczające, ale jak to uświadomić klerykom, nie wiem. Czy duch czasów nie ujawnia się także w seminariach, że kładzie się ogromny nacisk na zdobywanie wiedzy - co jest oczywiście ważne, absolutnie nie można tego nego­ wać - natomiast sprawy duchowe schodzą na drugi plan? A powinny być na pierwszym planie, czyli obecność, to jest życie wewnętrzne, a wiedza jako rzecz dodatko­ wa. Już sama obecność kapłana powinna być poucza­ jąca, oddziaływać na ludzi. A jak go do tego przygoto­ wać? To musi zrobić Pan Bóg. Człowiek nie jest w stanie tego uczynić. Łaska przygotowuje tę drugą łaskę - łaska przygotowania do większej łaski. To, co jest tajemnicze, jest też trudne. Łatwiej jest wy­ głosić ileś tam wykładów, uczyć konkretnych rzeczy, a tu wchodzimy w sferę tajemniczą, której nie da się zmierzyć, ocenić... Ważne jednak, żeby ciągle o tej tajemnicy mówić, pro­ sić, namawiać kleryków, by oni prosili o wtajemniczenie. 51

„Panie, daj mi poznać Twoją tajemnicę na tyle, na ile chcesz mi ją przekazać”. Owoce widać już po święce­ niach. Ludzie bardzo dobrze wyczuwają, czy ksiądz jest wtajemniczony, czy nie. Myślę, że nawet ateista wyczu­ wa. Ten wtajemniczony, zaprzyjaźniony z Chrystusem ksiądz jakoś inaczej odprawia Mszę Świętą... Coś inne­ go jest w tym, który jest wtajemniczony. Mówi o Kimś, kogo zna, a nie tylko to, co wie dzięki wykładom. Zna Boga i przekazuje Znajomego. Klerycy muszą poznać Chrystusa, którego mają za­ stąpić. Dziwne, żeby ktoś zastępował kogoś, w ogóle go nie znając. Byłby to nonsens. Przypuśćmy, że dyrektor jakiejś instytucji ma swojego zastępcę, który w ogóle go nie zna. To żaden zastępca. By mógł zastąpić swego dy­ rektora, musi go znać, wiedzieć, co on myśli, j ak zamierza rozwinąć fabrykę i tak dalej. O kapłanie mówi się alter Christi - „drugi Chrystus”. Kapłan wypowiada w imie­ niu Chrystusa słowa konsekracji i udziela rozgrzeszenia. Powinien Go znać, ponieważ ma zastąpić Syna Bożego na ziemi. Musi być wobec tego formowany w kierunku poznania Chrystusa. To logiczna chrystologia teologicz­ na. Ale to jest sucha nauka. Potem potrzebne jest jesz­ cze jakieś oddziaływanie duszpasterskie, żeby zachęcać, jakiś rodzaj modlitw, adoracja, by klerycy poznali Chry­ stusa, żywego Chrystusa. Poznanie samego pojęcia nie wystarczy. Kapłan, jak już mówiłem, ma poznać żywego Boga, musi Go znać. Jeden jest w tym kierunku obdaro­ 52

wany bardziej, inny mniej, ale jest to tak zwana mistyka. Obawiam się, że może w formacji kładziemy za mały akcent na poznanie osobiste Chrystusa. Jak to zmienić, nie wiem. Może Ojciec spróbuje? Do tego potrzebne jest Pismo Święte, jego egzegeza, a szczególnie Ewangelii. Są różne egzegezy. Ważne, żeby była dobra, żeby nie była wiwisekcją trupa. Ale są na szczęście bardzo dobrzy egzegeci, szczególnie na KUL-u. Czytałem egzegezę jednego profesora z KUL-u i bardzo mi się podobała - bardzo żywa, naukowa i żywa. W seminarium są zagrożenia: może wejść tylko w dewo­ cję albo tylko spekulacje naukowe. O to chodzi, żeby spekulacja ożywiała obecność Boga - naukowa speku­ lacja, przypuśćmy w tym wypadku chrystologii czy nauki o sakramencie Eucharystii. Jak to zrobić? Sam wykła­ dowca musi być żywy, czyli żyć Bogiem, przypuszczam. A co trzeba zrobić, żeby wychować kapłana? Ojciec był mistrzem nowicjatu w zakonie. Klerycy wiedzieli, że ja starałem się żyć Bogiem ży­ wym, oni to widzieli i być może im się to udzielało. Wte­ dy był zupełnie inny system, wojskowy, przyjęty z Anglii. Liczyło się tylko posłuszeństwo. Dzisiaj - na szczęście posłuszeństwo jest bardzo oczywistą sprawą. Klerycy są bardzo świadomi posłuszeństwa i wykonują różne rze­ 53

czy bez rozkazu. Wiele robią z własnej inicjatywy - w ra­ mach zakonu, ale bez rozkazu. A dawniej wszystko szło na komendę. Wychowanie musi łączyć w sobie wolność i posłu­ szeństwo, a także inicjatywy. Ja rządziłem trochę po wojskowemu i to było złe. Potem mnie odwołano z urzę­ du - i zupełnie słusznie. Powodem między innymi było to, że nie znam psychiki Polaków (jestem pół-Szwedem). Psychika zachodnia jest obiektywna. To, co obiektywnie zrozumiane, to obowiązuje. W przypadku Polaków tak nie jest. Polak, jeśli mu się coś podoba, to wykona, a jeśli mu się nie podoba - nie wykona. W Anglii, gdzie byłem w zakonie około trzech lat, czy w Szwecji to, co się obiek­ tywnie powiedziało, to wiązało. Jeśli wydałem klerykowi polecenie i trzy razy było niewykonane z jego winy, to odsyłałem młodzieńca do domu, gdyż nie był w stanie żyć w posłuszeństwie. To było przesadne, zbyt nerwo­ we, nerwicowe, z mojej strony. Dlatego moim zdaniem byłem bardzo niedobrym magistrem. Dzisiaj klerycy są znacznie lepsi, mają inicjatywę, muszą być czynni z włas­ nej inicjatywy.

Ta dzisiejsza młodzież

A dzisiejsi klerycy są... ... bardzo samodzielni, bardzo odpowiedzialni za swoją obecność w klasztorze. Czują się współgospoda­ rzami klasztoru. Dużo poprawiają, dużo pracują, dużo czyszczą, tak że moim zdaniem są bardzo dobrzy - lepsi od naszego pokolenia, zdecydowanie lepsi. Są znacznie inteligentniejsi, sprawniejsi w życiu. Jest ich dużo - nas było mało. Bardzo wesołe jest ich wspólne życie. Oni się ciągle śmieją. Nasz klasztorny refektarz to jest hor­ ror. Pani zobaczy wieczorem: pianino, zimno, po prostu horror. Ale im to nie przeszkadza, oni są we wszystkim zawsze niezwykle radośni, weseli, rozmowni. Obecne pokolenie naszych kleryków jest świetne. Bardzo lubię moich młodych współbraci. Są bardzo ciekawi, mądrzy, o wysokim poziomie inteligencji i nie­ samowicie pracowici. Robią mnóstwo rzeczy ponad pro­ gram. To na pewno elita młodzieży. Jest ich około setki. Zmagają się ze wszystkimi możliwymi trudnościami, rzecz jasna. Szczególnie trudne jest wytrwanie w czystości, ale to konieczne. Zaakceptowanie życia w czystości jest ogrom­ 55

nym kapitałem wartości. Klerycy mają dużą inicjatywę, wiele rzeczy sami proponują, sami się rządzą, ale mają w sobie zakodowane poczucie posłuszeństwa. Nie trzeba nimi komenderować - wiedzą, co mają robić. Kiedy ja byłem klerykiem, niczego nie robiłem bez komendy, ab­ solutnie niczego. Jak kazali, to robiłem, niechętnie. Nie kazali, to nic nie robiłem. A oni robią z własnej inicjatywy to, czego - jak przypuszczają - oczekują ich przełożeni. Mają oznaki gorliwości w szukaniu prawdy. Czyli są dojrzalsi? Aby być kapłanem, człowiek musi być dojrzały. Może mieć tylko 21 czy 22 lata, ale musi być dojrzały. Oczywi­ ście to jest jeszcze chłopaczek, ale ma dorosnąć, nauczyć się odpowiedzialności. Nie wiem, jak jest w seminariach diecezjalnych, jaka tam jest młodzież. Pamiętam ojca duchownego seminarium warszawskiego, księdza Ta­ deusza Huka - bardzo świątobliwy człowiek. Poznałem go wiele lat temu, gdy prowadziłem rekolekcje w semi­ narium warszawskim. Taki ojciec duchowny może wiele dać przyszłym księżom. Dzisiejsi klerycy trudniej podejmują decyzję o wstąpie­ niu do seminarium. Nieraz zgłaszają się po ukończeniu jakichś studiów, po latach pracy zawodowej. Tak czy inaczej takiego kleryka trzeba oczyścić, to na pewno. Musi poznać teologię pastoralną - istnieje cała 56

nauka o tym, jak prowadzić ludzi do Boga. Musi się tak­ że kierować intuicją, wyczuciem, miłością, być otwartym na łaski stanu. Jeśli ma z kimś rozmawiać, to nie może tego człowieka sklasyfikować: wiek taki a taki, płeć taka a taka, intuicja taka a taka. Musi się nauczyć patrzeć na człowieka. To jest to, co Jan Paweł II robił, i to musi mieć każdy kapłan - może nie na skalę Papieża, ale w każdym razie według swoich możliwości. Powinien się nauczyć widzieć człowieka, musi się nauczyć wartościo­ wych rozmów. Musi umieć rozmawiać jak z człowiekiem i nie stosować kategorii „ważny” - „mało ważny”, „mą­ dry” - „głupi”. Przed Bogiem wszyscy są równi i przyszły ksiądz powinien poznać kategorie Pana Boga. Nie znam się na wychowaniu. Z pewnością kleryk musi mieć życie wewnętrzne. Do tego życia wychowawca nie ma bezpo­ średniego dostępu, jedynie Pan Bóg ma. Ale myślę, że przy dobrej woli Pan Bóg pomaga wychowawcy i podpo­ wiada, co i jak zrobić, jak postępować. Musi być zachowana właściwa proporcja między teo­ rią i praktyką. Od dobrej teologii kleryk musi przejść do obecno­ ści; od Tego, o którym teologia pisze, do Tego, który jest Osobą. Dlatego ważna jest teologia świętych, bo świę­ ci znali Boga. Stąd, jeśli św. Tomasz pisze o Chrystusie, to pisze naukowo, ale o kimś dobrze znanym. Podobno kiedyś zastanawiał się, jak się mają jego traktaty teolo­ 57

giczne do samego Pana Boga. I miał widzenie - Chrystus mu powiedział: ,JBene scripsisti de me Thomas - Dobrze o Mnie napisałeś, Tomaszu”. Tomasz był święty. Tak jest. Jeśli zdarzy się bardzo zlaicyzowany teolog, który długo pracuje naukowo, robi karierę, niewiele się modli, to jego dzieło będzie poprawne logicznie, ale nie będzie żywe tylko martwe. A książki świętego będą żywe, na przykład św. Alberta, św. Tomasza, może ja­ kiegoś współczesnego dobrego teologa, który doświad­ czył Boga. Są tacy wartościowi teologowie. Ale dobry teolog nie zawsze musi być aż tak święty, bo gdy będzie pisał prawdę, nawet sucho, ożywi ją własnym życiem. Taką mamy nadzieję. Inaczej bardzo nudne podręczniki byłyby bezużyteczne, bo nie nauczyłyby tego, co uczył Chrystus. Nauczyłyby tylko rzeczy obiektywnie prawdzi­ wych, choć nie ożywionych obecnością Chrystusa - Jego Ducha.

s

Święcenia

Dochodzimy do momentu święceń kapłańskich. Co się wtedy dzieje? Każdy przyjmuje to inaczej. To jest bardzo silne prze­ życie przemiany. Niech Ojciec opowie... Boję się, żeby moje przeżycie nie rzutowało na wszystkich, bo każdy człowiek jest przecież zupełnie inny, każdy kapłan przeżywa to inaczej. Ale to powinno być bardzo żywe przeżycie obecności Bożej, obecności Ducha Świętego. Dla mnie takie właśnie było - bardzo żywe, naprawdę. Trudno je opisać. Zaczyna się przemia­ na - przemiana w zupełnie inny rodzaj życia. Tylko Ojciec otrzymał wówczas święcenia? Jako jedyny z naszego zakonu. A kto byt konsekratorem? Stanisław Rospond, jedyny wówczas biskup pomoc­ niczy w Krakowie. Ze mną było wyświęcanych kilku kle­ 59

ryków, ale nie dominikanów. Był jakiś diakon diecezjal­ ny, jakiś karmelita, jeden dominikanin i jeszcze klerycy z kilku innych zakonów. Kiedy to było? W 1950 roku. Pięćdziesiąt dziewięć lat temu. Tak, do­ kładnie pięćdziesiąt dziewięć lat temu. Przytoczę jesz­ cze zabawną opowieść. Przed Soborem Watykańskim II, zgodnie z rytem trydenckim, archidiakon mówił do bi­ skupa, podczas gdy myśmy leżeli krzyżem, twarzą ku ziemi: „Kościół Boży przedstawia Ci oto diakonów do święcenia”. Po łacinie na szczęście. Na to biskup: „A czy wiesz, czy są godni?”. „O ile ludzka godność pozwala, mają godność. Gdyby jednak ktoś był innego zdania, proszę niech wstanie i powie”. Po łacinie. „Ludu! Pro­ szę, niech wstanie i powie”. Na szczęście nikt w kościele tego nie rozumiał. Mogli ministranci powiedzieć, że ten diakon jest do niczego. „Surdat e dice contum... - Niech uważa na roztropność ludzką”. To są niesamowite rze­ czy, przerażające właściwie. A co Ojcu utkwiło w pamięci, poza bardzo mocnym poczuciem obecności? Nic poza tym. To jest najważniejsze. Tak, najważniejsze. Na pewno była radość. Odpra­ wienie pierwszej Mszy Świętej jeszcze w rycie przed60

soborowym, bardzo skomplikowane, pierwsze prze­ istoczenie. Między Mszą Świętą prymicyjną a Mszą Świętą, którą odprawiam dzisiaj, jest przepaść różnicy. Przepaść w dobrym sensie. Dzisiaj o wiele głębiej ją rozumiem niż w pierwszych latach mojego kapłaństwa, nie ma żadnego porównania. Wtedy jeszcze głównie obrzędowość była dla mnie na pierwszym miejscu - ob­ rzędowość we Mszy Świętej. Wykonywałem wszystkie obrzędy w sposób, jak przypuszczam, pobożny, ale nie było tego żywego widzenia, jakie mam dzisiaj, ani nie było widzenia żywego słowa w tekstach Mszy Świętej, jakie dzisiaj mam. Co pewien czas w każdej Mszy żyje jedno, drugie, trzecie święte słowo. Jako odpowiedź na moje wątpliwości, na moje pytania. Odpowiedź za­ wsze jest w mszale. I, co jest bardzo ciekawe, nie mogę czytać książek, ale zawsze słucham, co czyta przewod­ niczący celebry, i to mi właściwie zupełnie wystarcza. Nie potrzebuję książek. Co pewien czas w tej prefacji, w tej Męce uobecnionej, jest dokładna odpowiedź na moje pytania, na moje trudności. Przedziwne. Odpo­ wiedź Ducha Świętego w Kościele... Mszał to jest tak­ że dzieło teologów kościelnych. Nie jest to oczywiście nieomylne, bo ludzkie, ale natchnione przez Ducha Świętego. Dlatego Mszał rzymski jest źródłem wszel­ kiej wiedzy - taka ogromna, ciężka księga, zwykle bar­ dzo pięknie wydana, czasem posmarowana brudnymi palcami... 61 t

W ciągu lat zmieniło się spojrzenie księdza na Mszę Świętą? Niesamowicie się zmieniło! Msza nie tylko nie nudzi, ale staje się coraz nowsza, coraz bardziej odkrywa tajem­ nicę Chrystusa i Jego ofiary. Jest ofiarowana Ojcu - to się coraz doskonalej widzi. Na ołtarzu odpowiedzią jest ofiara Jego Męki Ojcu Przedwiecznemu, na każdym oł­ tarzu. Stąd chrześcijaństwo wschodnie bardzo ceni świę­ tą liturgię, szaty liturgiczne Wschodu są bardzo bogate. U nas są coraz prostsze, prawie protestanckie. Jest tylko alba z kapturkiem i stuła. I ornat. Jak się odprawia prywatnie albo półprywatnie poza kościołem, to można odprawiać tylko w habicie i stu­ le. Musi być stuła. Ale rozwój przeżycia Mszy Świętej jest niesamowity. Te same teksty co roku się powtarzają, ale żyją, coraz bardziej odżywają - raz ten fragment, raz ten, innym razem całość świeci. Światło bijące z trzy­ manej w ręce Hostii jest silniejsze. Koncelebrans otrzy­ muje połowę opłatka albo jakąś jego część, a gdy jest wielu koncelebransów, to główny celebrans dzieli duży opłatek na tyle części, ilu jest koncelebransów. Dosta­ je się do trzymania część tego głównego opłatka. Silnie świeci. Dopóki się go nie spożyje, to czuje się bardzo żywe światło Boga w tym fragmencie opłatka. Tego po­ rządku zupełnie się nie widzi na początku kapłaństwa. 62

Stopniowo, stopniowo następuje rozwój światła Boże­ go, głównie we Mszy Świętej - tej zwykłej, codziennej Mszy Świętej. To może być bardzo nudne. I myślę, że dla wielu księży Msza jest bardzo nudna. Zawsze ujawni się ludzka słabość, zawsze znajdzie się kilku takich znu­ dzonych księży. Ale ufamy, że dla większości kapłanów Msza Święta staje się coraz bardziej żywa, świeci życiem. To jest tajemnica. Tego człowiek świecki nie doświad­ cza. Doznaje czegoś innego, ale tego nie. To przedziw­ ne wrażenie życia, gdy się trzyma tę połówkę opłatka w ręce, to silne, żywe Światło i poczucie cielesności. Nie suchy opłatek, lecz poczucie żywej cielesności i żywego światła - to wszystko zarezerwowane jest tylko dla tego, który odprawia Mszę Świętą. Przeżyłem kiedyś pewne zdarzenie. W kościele tłok, kolejka do komunii świętej. Śpieszyłem się, wziąłem puszkę z komunikantami i trzymam ją. Nagle zobaczy­ łem, że wobec tego opłatka, który trzymam, cały wszech­ świat jest bez wartości, a przecież sam komunikant wart jest może około dwóch groszy. To olśnienie spadło na mnie nagle, zupełnie jak błyskawica, i znikło. Potem dałem Pana Jezusa jakiejś babci, która stała w kolejce do komunii. To jest możliwe. Kiedy kapłan przesypuje komunikanty z puszki do puszki, to się denerwuje, gdyż trzeba to robić szybko, bo ludzie czekają. Więc sypie się je jak orzeszki. Co robić? Ludzie czekają w kolej­ ce jednej, drugiej. Trzeba prosić: „Panie, daj mi widze­ 63

nie prawdy”. Nie jakiekolwiek widzenie, ale po prostu prawdy, że ten opłatek z mąki pszennej i wody to jest podstawa konsekracji, to jest Twoje ciało - żywe ciało, bo mnie i ludzi, którym je rozdaję, ma ożywiać. Niektó­ rzy to wiedzą. Rzeczywiście Ojciec odczuwa tę różnicę po konsekra­ cji? Doskonale odczuwam, bezbłędnie, za każdym razem. Mogę być bardzo zmęczony, mogę przeżywać wielkie cierpienia w czasie Mszy Świętej - okresowo mam ta­ kie - ale ta trzymana przeze mnie część opłatka zawsze świeci światłem życia. Myślę, że przeżywa to ogromna większość księży. Przynajmniej tak powinno być. Ale Pan Bóg ma swoje tajemnicze drogi; jednemu daje więcej, innemu mniej. To jest tak jak w tym sławnym przykładzie o pracownikach winnicy. Pracowali ciężko i dostali po dwa denary. Pod koniec dnia przyszli jeszcze inni do pracy i też dostali po dwa denary. No to pytamy się, dlaczego tak jest, przecież to niesprawiedliwe. Dla­ czego ci, którzy prawie nic nie robili, dostają tyle, co my, pracujący cały dzień? Chciałeś dwa denary, masz te dwa denary - słyszymy w odpowiedzi. Dlaczego ja nie mam być dobry? Komuś innemu też dam dwa denary. To jest tajemnica obdarowania...

Celibat

Gdy mówi się o księżach, największy nacisk kładzie się na sprawę celibatu. Czy jest to znak całkowitej przy­ należności do Boga? Jak właściwie kapłan powinien go przeżywać? Wydaje mi się, że najtrudniejszą rzeczą w życiu ka­ płana jest brak kobiety. O tym się często nie mówi. Przyjmuje się, że to jest załatwione. Zdaje mi się, że przed diakonatem przyszły kapłan diecezjalny podpi­ suje zobowiązanie celibatu. U nas w zakonie są śluby, to jest co innego - zakonnik jest poślubiony Bogu. Po­ przez uroczystą profesję jestem od 1948 roku poślubio­ ny Bogu. Jeśli grzeszę, to Go w pewien sposób osobiście zdradzam. Ale to jest stan zakonny, śluby zakonne, cze­ go ksiądz parafialny nie ma. On ma tylko zobowiązanie prawne do celibatu. Ta sytuacja chyba sprzeciwia się naturze, gdyż natural­ nym dążeniem człowieka jest przedłużenie gatunku. Naturę można przekroczyć, ale można ją też opano­ wać. I to jest możliwe. 65

Co dzieje się z tym naturalnym dążeniem? Może lepiej spojrzeć na bezżenność dla Boga jako na sytuację ponad naturą, a nie przeciwko niej. Pojawia się tu problem wyższości życia duchowego nad prokreacją. Jeśli w człowieku jest mocno rozwinięte życie du­ chowe, to jest ono zawsze żywsze od życia fizycznego. Jeśli taka osoba potrafi wejść w życie duchowe, to wtedy rozumie, że warto je przekazywać, nawet kosztem prokreacji biologicznej. Jeśli wierzy się bardzo w życie Boże w człowieku, wówczas chce się samemu to przekazywać słowem, przykładem, sakramentami. Zycie duchowe - w taki sposób trzeba przeżyć celi­ bat. On jest dla Kogoś i dla innych. Seks da się opa­ nować. Są takie ćwiczenia, które można stosować... Mi­ stycy wschodni, buddyjscy mnisi, doskonale sobie z tym radzą. Tego się nie uczy, niestety, ale myślę, że można opanować. A potem dzieje się coś takiego, że energia seksu musi być użyta do pracy umysłowej, dla ducha, a nie tyl­ ko być blokowana: nie, nie i nie. Jeśli się w ten sposób postępuje, to znaczy podchodzi do niej negatywnie, jak do czegoś groźnego, wtedy staje się ona nerwicogenna. Jeśli natomiast kapłan zrozumie, że energia sek­ su, która idzie w kierunku prokreacji, to energia życia, wtedy będzie się starał wejść w życie i skierować prokreację do źródła, jakim jest samo życie. To jest pewne ćwiczenie. Wtedy kobieta nie jest dla kapłana pokusą, 66

tylko źródłem. Wyrzeczenie się małżeństwa staje się dla niego źródłem nowej energii. Celem małżeństwa jest prokreacja, praca nad sobą, małżonkowie muszą zarabiać pieniądze. Tu natomiast jest tylko rezygnacja z prokreacji i zwrócenie się do samego źródła, którym jest życie. To na pewno jest trudne, bo w każdej kobiecie tkwi ogromna potrzeba macierzyństwa, a w mężczyźnie - oj­ costwa. Księża mówią, że najtrudniejsze nie jest cierpienie związane z brakiem współżycia, a to, że nie będzie się oj­ cem, że nie wychowa się następców. Wtedy trzeba zobaczyć ojcostwo duchowe. Każdy kapłan jest ojcem duchowym. Myślę, że jeśli mocno wierzy się w Boga, to On to wszystko ułatwi. Ale bę­ dzie to bardzo trudne i będzie dużo cierpienia. Poczucie samotności jest bolesne, więc myślę, że u nas, zakonni­ ków, wspólne życie to łagodzi. Natomiast kiedy młody ksiądz w parafii wraca do pokoju po ciężkiej pracy, za­ staje pustkę - nie ma nikogo. Zupełnie odmienna sy­ tuacja jest w małżeństwie. Mąż wraca z pracy do żony, która go pocieszy i nakarmi. Albo chociaż pokłóci się z nim. Albo coś będzie się działo, a tu cztery ściany i nic. Po ciężkiej pracy w parafii wraca do pokoju, gdzie są tylko cztery ściany. 67

Do tego trzeba się przyzwyczaić? Myślę, że trzeba szukać sposobów przeżywania tej sytuacji. W samotności można się bardzo dużo dowie­ dzieć. Na przykład ja piszę książki, bo bardzo dużo cza­ su spędzam sam. Nie jestem duszpasterzem, nie pracuję naukowo, prawie nigdy nie spowiadam - bardzo rzadko i tylko poszczególne osoby. Te dziewięć książek, które podyktowałem, powstały z samotności. Kiedy byłem duszpasterzem, nie robiłem tego. Teraz mam wygodną celę, nie mam żadnych problemów bytowych. Obiad mam zapewniony, wszystko jest załatwione. Mam dużo wolnego czasu. W tej sytuacji można albo się nudzić, albo szukać Boga. Można czytać prasę, non stop oglądać telewizję, siedzieć w internecie albo odrzucić to wszyst­ ko i znaleźć tylko Boga. Bo Pan Bóg mi zrobił specjal­ ną klauzurę: nie widzę rzeczy. Pani sylwetkę widzę, ale twarzy już nie. Piękno - nie widzę tego. Zupełnie nie dostrzegam tego, co by mnie rozproszyło. Mam kłopo­ ty z trafieniem do dziurki od klucza, z zegarkiem - nie wiem, która jest godzina, nie widzę dobrze. Ale to są kłopoty drugorzędne. Przez to, że słabo widzę i słyszę, jestem zasadniczo w izolacji od świata. I skąd się te książki biorą? Ja nigdy tematu specjalnie nie studiuję, bo nie czytam. Jak jest książka do napisa­ nia, to jakoś samo idzie, co jest, przypuszczam, wyni­ kiem świadomego i potrzebnego przebywania w obec­ ności Bożej, w Jego tajemnicy. Samotność z Bogiem jest 68

najwyższym rodzajem szkoły, jaki w ogóle istnieje. Tyle, że Pan Bóg sam uczy. Jeśli chce, żeby coś było zrobione, to nauczy, jak trzeba to zrobić. Ja nigdy nie przypusz­ czałem, że będę pisać książki, nigdy w życiu. Ojciec Kłoczowski mnie namówił i podyktowaliśmy Oko Opatrzno­ ści, a potem poszło samo. Ale zacząłem dzięki Janowi Andrzejowi Kłoczowskiemu. Myślę więc, że samotność jest bardzo męcząca, po­ woduje dużo cierpień, szczególnie psychicznych. To jest konsekwencja bycia sam na sam z Bogiem, które daje mądrość w najwyższym stopniu, nie tylko konkret­ ną wiedzę. Ale na to trzeba się zdecydować. Sam na sam z Bogiem to jest starość. Kiedy jestem na emerytu­ rze, już nie pracuję naukowo czy duszpastersko, jestem sam na sam z Bogiem. Wracam do najgłębszego nurtu mego powołania. Pan Bóg mnie powołał do siebie i te­ raz jestem z Nim. Koniec. Nie jestem duszpasterzem, naukowcem, teologiem ani nikim innym, tylko przeby­ wam sam na sam z Bogiem. Wreszcie czuję, że jestem powołany do samego Boga, a to wymaga zniesienia bardzo ciężkich cierpień, co zresztą dobrze opisuje św. Jan od Krzyża. Co mówi św. Jan od Krzyża? Pisze o nocy ciemnej, o tym, co wielu ludzi przeży­ wa, o tym, że ja Bogu w tym wierzę. Sam. Samotność z Bogiem jest może bardzo ciężka, ale Pan Bóg chce być 69

kochany mimo wszystko. Jak się to wszystko przeżyje, to wtedy człowiek mądrzeje. W adhortacji Pastores dabo vobis zostało mocno pod­ kreślone, że celibat powinien być przeżywany pozytywnie. Czyli nie tak, że Pan Bóg mi coś zabrał i czegoś zabronił, ale że daje. Co daje kapłanowi, który ślubuje celibat? Nie należy szukać w celibacie sensacji. Wyrzeczenie się miłości małżeńskiej powoduje poczucie samotności. To trzeba przyjąć, bo tę samotność chce zapełnić Pan Bóg. Ale kiedy i jak, tego ten ktoś nie wie. Trzeba Panu Bogu zaufać, wyrzekając się małżeństwa, ślubem czy­ stości w zakonie czy celibatem w kapłaństwie diecezjal­ nym. Pan Bóg nie zajmie miejsca kobiety, bo to byłoby śmieszne, ale uzupełni ten brak w sposób nadzwyczajny. Da kapłanowi coś, co nie jest kobietą ani kobiecością, tylko coś jeszcze doskonalszego, najlepszy dom, gdyż człowiek poślubiony Bogu nigdy nie może się zawieść. Z miłością Boga nie ma problemów, natomiast z kobie­ tą bywa raz tak, raz tak. Pytam o celibat dlatego, że żyjemy w czasach, które na­ dają mu jakieś super znaczenie. Wszędzie seks. Tak. Ksiądz, który wybiera celibat, uważany jest niemal za zboczeńca. Chociaż historia zna bardzo wielu ludzi, 70

którzy przeżyli w celibacie niezwykle harmonijne i owocne życie i byli spełnieni w dwustu procentach. A wiadomo doskonale, ile w małżeństwie jest zawo­ dów, ile rozczarowań, ile rozwodów. Jeśli natomiast ktoś jest poślubiony Bogu, nie może się zawieść. Pan Bóg jest zawsze wierny. Trzeba mocno wierzyć, że jeśli ofiaruję Panu Bogu wszystkie radości ojcostwa i małżeństwa, to wtedy Pan Bóg da mi Siebie. A puste miejsce wypełni nie tak jak kobieta kobiecością, lecz jakąś swoją, tylko swoją Boską obecnością. Ani kobieta, ani mężczyzna nie są w stanie tego dać. To jest coś całkiem innego, czyli tajemnica celibatu czy ślubu czystości. Brak w człowieku będzie wypełniony, a to jest właściwie cel mistyki, żywej obecności Boga w życiu kapłana. W przeciwnym wypad­ ku jest pustka. I kryzys. I potem kryzys, potem ucieczka z kapłaństwa. Pan Bóg da żywą obecność Siebie temu, kto świadomie wy­ rzeka się obecności drugiego człowieka w małżeństwie, dla Niego się wyrzeka. Nie dlatego, że nie chce kłopo­ tów z żoną czy dziećmi, ale mimo tego że chciałby mieć i żonę, i dzieci. Wie, że na to miejsce będzie mieć jakąś tajemniczą obecność miłości Boga, która będzie dosko­ nalsza od wszelkich rodzin, ale inną, zupełnie inną. Pan Bóg nie będzie kontrolował swoich stworzeń, tylko da Siebie, a On jest ponad wszelkie stworzenie. 71

I to jest zalążek płodności kapłana? Chyba tak - duchowej płodności kapłana, choć bę­ dzie odczuwał brak kobiety. Gdyby nie odczuwał braku kobiety, gdyby nie był w stu procentach mężczyzną, jego święcenia byłyby nieważne. Poprzez celibat Pan Bóg zaprasza właściwie do życia mistycznego. Żywa obecność Boga to jest właściwie mi­ styka. I to potem Pan Bóg daje księdzu, tak myślę, na co dzień. To jest życie z Bogiem naprawdę, ale to zawsze jest bardzo bolesne. Cierpienie jest wpisane w kapłań­ stwo. Krzyż musi być. Księża uciekający od kapłaństwa myślą, że z kobietą będzie raj. Żenią się i myślą, że będzie raj. Okazuje się, że nie jest to bardzo rajskie. Kobieta jest człowiekiem, ma swoje ograniczenia, a Bóg nie ma żadnych ograni­ czeń. Jeśli jestem poślubiony Bogu, to wtedy nie mogę się już zawieść. Bo Pan Bóg nigdy nie zawiedzie. Jest samą miłością, samą prawdą, samym bytem. A kobie­ ta jest tylko człowiekiem - dobrym, ale człowiekiem i zawsze może zawieść. Dzień ślubu to wielka radość, a potem jest jej coraz mniej. Przychodzą szare dni, kło­ poty. Ten obraz radości, sakramentu może nawet wtedy gdzieś zanika. Dzięki brakowi kobiety ksiądz zaczyna odkrywać ojco­ stwo duchowe. Chyba tak. 72

Zaczyna je lepiej rozumieć? A to zawsze wyjdzie łatwiej. Znamienne jest, że kapłaństwo Karola Wojtyły dojrze­ wało także dzięki kontaktom z rodzinami. Widział swoje kapłaństwo w powiązaniu z płodnością i rodzicielstwem. Oni byli razem - kapłan z małżeństwami. Życie rodzinne jest bardzo interesujące. Dla duchow­ nego rodzina jest bardzo ciekawa i ważna. Nie chodzi o żal spowodowany brakiem własnej rodziny, ale o to, że każda rodzina, z którą się przyjaźnię, a ja znam ich sporo, jest prawie lekcją teologii. Ciekawe na przykład, że w ro­ dzinie doświadczamy bogactwa miłości. Znam rodzinę, gdzie jest czwórka dzieci. Inna jest miłość matki do każ­ dego dziecka i inna jest miłość między małżonkami. Są tam cztery odmiany miłości - do syna, do córki, do męża, miłość rodzeństwa między sobą, bardzo żywa. To jest cały raj miłości - jedność w wielości. A w zakonie występuje tylko jedna miłość - do Boga. W rodzinie miłość Boska jest rozłożona na kilka osób, u nas tylko na Boga i na lu­ dzi, których Pan Bóg nam przysyła, żeby im pomagać. Cełibat jest obecnie powodem najostrzejszych ataków na Kościół. Także w Kościele słyszy się głosy; że trzeba go znieść. Co przemawia za zachowaniem celibatu? Całkowite uproszczenie życia wewnętrznego. Bo w rodzinie człowiek musi być dla współmałżonka, dla 73

dzieci. Kiedy byłem duszpasterzem i prosiłem: „Słuchaj, może byś zrobił to a to”, to słyszałem w odpowiedzi: „No nie, ja się spytam żony. Ja nie wiem. Ona na pewno nie pozwoli, jak ją znam”. A tu jest uproszczenie i dyspo­ zycyjność całkowita. Jeśli się wyrzekam żony i rodziny, upraszczam sobie życie całkowicie, tak że mogę łatwiej poddać się Duchowi Świętemu, o wiele łatwiej. Natu­ ralnie, Duch Święty doskonale działa w rodzinach, ale w pracy kapłańskiej musi być całkowita dyspozycyjność, a tę zapewnia celibat. Czyli jest się prostszym. Panu Bogu łatwiej używać ta­ kiego narzędzia. Mam taką ukochaną parę. Pobrali się wiele lat temu. Dobrze pamiętam ich ślub, jakby był wczoraj. Ona ma dzisiaj 67 lat. Była bardzo ładna, bardzo zgrabna. Jak była panną, zawsze przychodziła do mnie po poradę i siedziała, słuchała - cała w słuch zamieniona. Co ten Joachim tam opowiada? Po ślubie dalej mnie bardzo lubili, jej mąż jeszcze bardziej, ale jak ze mną rozma­ wiała, to była częściowo nieobecna. Słucha mnie jed­ nym uchem. Gdyby była chirurgiem, w czasie operacji rozcinałaby brzuch, a potem dzwoniła na komórkę: „Mamo, pamiętaj, Jackowi grysik masz dać”, następnie wyłączałaby komórkę i dalej rozcinała brzuch. Mimo że była w pracy, zawsze jej część zostawała w domu, przy dziecku. 74

Małżonkowie też są „po części” obecni. Święty Paweł pisał o tym w swoim liście, że jak się mężczyzna ożeni, to zabiega o żonę. No musi tak być, musi. Dlatego czasem angażujemy męża w kościele kosztem jego życia rodzinnego. Jeśli jest potrzeba, by pracował w jakichś sprawach kościelnych, to i tak w pierwszej kolejności musi się zająć żoną i dziećmi. To jest jego sakramentalny obowiązek. A to, że on wyko­ nuje pracę zaleconą przez księdza, jest na drugim miejscu. Ta praca może być bardzo ważna dla Kościoła, na przykład organizowanie rekolekcji, ale to jest na drugim miejscu. Na pierwszym jest sakrament. Dlatego ja dużo o sakra­ mencie małżeństwa mówię, żeby podnieść poziom szacun­ ku do seksu. Pani wie, kiedy małżeństwo jest ważne? Kiedy zostanie skonsumowane. Kiedy po ślubie nastąpi pożycie. Jeśli nie ma pożycia po ślubie, nie ma małżeństwa. Do tego stopnia Pan Bóg ceni seks, że jest on podstawą materii sakramentu. Nie­ samowite. Analogiczna sytuacja jest z chlebem i winem, czy z oliwą w sakramencie namaszczenia chorych. Tak Pan Bóg widzi seks. Ale rezygnacja z seksu, czegoś tak cennego i przez Pana Boga akceptowanego, ułatwia postawę: „Twój słu­ ga słucha”. Człowiek nie jest rozdarty, a bardziej scalony, uproszczony. 75

To jest szalenie upraszczające. Człowiek staje się dys­ pozycyjny dla Ducha Świętego. Kościoły wschodnie jednak mają tradycję i księża die­ cezjalni się żenią. Ale biskup nie. Czyli podobne doświadczenie du­ chowe - celibat daje dyspozycyjność. Biorą pod uwagę, że człowiek, który ma rodzinę jest „podzielony”. Mają przecież wielką tradycję.

Ksiądz i kobieta

Samotność boli księży, więc w niektórych z nich jest lęk przed kobietami, a kobiety potrafią to wyczuć. Kobie­ ty są zagrożeniem, mogą doprowadzić księży do upadku, w związku z tym stają się oni antyfeministami. Wielu księ­ ży deprecjonuje kobiety. Takie podejście do kobiet to grzech, po prostu grzech. Pogarda stworzenia Boga. Jeśli kapłana drażni ciało konkretnej kobiety, bo budzi w nim pożądanie, to on lekceważy to, co Pan Bóg stworzył. Jest atrakcyjna, bo musi taka być. Zwrócenie uwagi, że jakaś pani jest atrakcyjna, to jeszcze nie jest grzech. To jest normalna reakcja każdego mężczyzny, który takie rzeczy zauważa. Jeżeli ta kobieta jest kimś, kto w jakiś sposób budzi jego pożądanie, to pożądanie powinien oddać Bogu. Choć może być między nimi przyjaźń. Ja myślę, że wiele ko­ biet księżom pomaga - bez żadnego seksu, bez flirtów, na pewno. Czy w seminarium powinny być kobiety, które uczą księży? 77

O tym piszę w książce o kobiecie. Wpływ kobiety w Kościele jest bardzo ważny, także na księży. Myślę, że nie byłoby tylu „molestowiczów” wśród duchownych, gdyby księża profesorowie i wychowawcy radzili się przed święceniami kobiet, co myślą o danym kleryku. Nawet kobieta, która nie jest świętą, będzie miała intui­ cję. Wyczuje od razu, czy kandydat do święceń kapłań­ skich jest normalnym mężczyzną, czy na przykład ho­ moseksualistą. Intuicja. Kobieta idzie dalej w poznaniu niż spekulacja mężczyzny, o wiele dalej. Kobiety to wyczuwają... Przedstawiciele odmiennych pici lepiej się wyczuwają w pewnych sferach, prawda? Chyba tak. Ale czego miałyby ponadto uczyć? Teologii. Może też psychologii? Na pewno obecność kobiet w kształtowaniu kapłanów jest bardzo ważna, bo one wnoszą klimat intuicji i wiary. Kobieta ma łaskę w wie­ rze i łaskę intuicji - odczytuje tajemnice Boga. Bo to jest prawdziwe bogactwo - połączenie duchowo­ ści mężczyzny i kobiety. Obecność kobiety, także dla księdza, jest zawsze bardzo pouczająca. Ja sobie nie wyobrażam księdza, który krążyłby tylko wśród mężczyzn. To byłoby zubo­ żenie jego kapłaństwa. Kobieta jest nosicielem intuicji 78

życia, na pewno. Jeśli chcę zrozumieć życie, to muszę znać choć trochę psychikę kobiecą. W to miejsce, jak już wspominałem, Pan Bóg nie da super kobiety, tylko Siebie, a to jest coś całkiem innego - to nie jest małżeń­ stwo w sensie ludzkim. Będzie źródłem niesamowitego szczęścia, ale okupionego wielkim cierpieniem. I stąd krzyż jest bardzo ważny. Nie wierzę, że można być na końcu szczęśliwym bez znoszenia wcześniej cierpienia. To nierealne. Co jeszcze uderza w celibat? Bardzo waż­ ne jest, by wyrzekając się radości bycia z kobietą, nigdy nie gardzić ani nią, ani małżeństwem. Wtedy to wyrze­ czenie - poczucie samotności, bezsensu - będzie mniej bolesne. Potem, po dłuższym czasie, przychodzi głęboki, tajemniczy sens życia w celibacie. Dojrzały kontakt z kobietami był bardzo owocny w hi­ storii Kościoła. Święci mężczyźni i kobiety tworzyli wielkie dzieła. Św. Franciszek Salezy i św. Joanna de Chantal, św. Franciszek z Asyżu i św. Klara, św. Benedykt i św. Scho­ lastyka, jego siostra. Gdy św. Benedykt był u niej w klasz­ torze tuż przed jej śmiercią, chciała go zatrzymać na dłużej. Jednak brat nie chciał, ściśle trzymając się reguły zakonnej. Poprosiła więc Pana Boga, żeby sprawił, aby brat został. Po chwili lunął deszcz, no i Benedykt musiał się zatrzymać. „Ty mnie nie wysłuchałeś, ale Pan Bóg wy­ słucha!” - powiedziała Scholastyka Benedyktowi. 79

Potem były listy miłosne Jordana z Saksonii - gene­ rała zakonu dominikanów, drugiego po św. Domini­ ku - do Diany z Andało. Ona jest błogosławioną. Była z nim tego stopnia związana, że kiedy on wyjeżdżał, ona podobno mdlała. Jednak, gdy ją odwiedzał w klasztorze, dzieliła ich krata i nie było żadnych kontaktów fizycz­ nych, żadnych. Ale są listy Jordana. Ukazały się w no­ wym tłumaczeniu ojca Kruka. Bardzo ładne, to jest ero­ tyka. W brewiarzu napisano o bł. Dianie: erat elegantis formae. Elegantis formae - pięknie. Znaczy to, że bł. Diana była bardzo ładna. On też byl przystojny. Tak, on też... Ale średniowiecze było znacznie zdrow­ sze pod tym względem. Sprawy seksu w średniowieczu były o wiele zdrowsze. Dlaczego? Bo podejście do erotyzmu było bardzo proste. Nie było tej „seksmanii”, jaka jest w dzisiejszych czasach. W każdym razie, jak dziś się czyta o tamtej epoce, to wydaje się, że zawsze wszystko było proste. Dlaczego w średniowieczu była taka wspaniała cywilizacja? Ponie­ waż nie było kultu ciała. Natomiast w renesansie już był. 80

Potem stopniowo zaczął obowiązywać kult piękna, kult seksu, a w końcu ludzkość wylądowała w porno. Mówi Ojciec, że między księdzem lub zakonnikiem a kobietą przyjaźń jest możliwa?* Teoretycznie tak, ale praktycznie jest to bardzo trud­ ne, trzeba spełnić kilka warunków. Na pewno pojawi się zauroczenie kobietą. Nie wierzę, żeby ktoś przeszedł przez życie kapłańskie bez zakochania się. To jest nie­ możliwe. Normalny mężczyzna co pewien czas nagle zaskoczy: „Ach, Kasia jest fantastyczna!”. Zakocha­ nie - pozornie groźne - w istocie jest bez znaczenia, bo ważna jest miłość, a nie zakochanie. Każde małżeństwo powie, że zakochanie się kończy, a potem jest nudna, codzienna miłość. „Proszę ojca, ja nie wiem, co z nią zrobić. Jak mam ochotę, to idę na piwo. Potem wra­ cam do domu, a tam awantura, wrzask. Z matką razem się dobierają i zaczynają wrzeszczeć, nie wytrzymuję”. A ksiądz mówi: „Tak, musisz kochać żonkę”. „Jak to zrobić? Niech ksiądz poradzi”. A ksiądz nie wie... Nie­ stety, nie ma rady. Wszyscy klerycy są bardzo, bardzo przystojni. Przy­ puśćmy, że po święceniach jedzie taki na pierwszą pla­ cówkę i na pewno pół parafii będzie w nim zakochane, * Pytania oznaczone gwiazdką (*) i część odpowiedzi pochodzi ze spotkania kleryków dominikańskich z ojcem Joachimem w listo­ padzie 2007 roku.

81

a liceum i gimnazjum cale. Co z tym zrobić? Jest to bardzo przyjemne uczucie, kiedy ona mi się podoba i ja jej się też podobam. Jeśli będzie się u mnie spowiadać i jeśli ja jestem mistykiem, ona też będzie mistyczką. Kobieta z miejsca dopasowuje się do mężczyzny - spo­ sobem bycia, pobożnością. Do ukochanego księdza też się dopasuje. Co z tym zakochaniem zrobić?* Ważna jest prawda. Trzeba sobie powiedzieć: „Zgo­ da, w tej chwili jestem w okresie tak zwanego zakocha­ nia, ale z tego nic nie wynika prócz przyjemnego uczu­ cia. Nie będzie seksu, nie będzie pieszczot, nie będzie randki”. Pamiętam, że gdy byłem mistrzem nowicjatu, wyrzuciłem jednego kleryka za randki. Przypadkiem zo­ baczyłem go z okna. Powiedziałem mu: „Bracie, randka jest świetną rzeczą, ale nie w zakonie. Na randkę prosi­ my wystąpić”. I wystąpił. To uczucie powoli minie, na pewno, bo zakochanie zawsze mija. W małżeństwie prawie zawsze tak się dzie­ je po pewnym czasie, więc i w tym przypadku tak będzie. Trzeba to próbować obiektywizować. To jest uczucie ta­ kie: opisuję moje uczucie do Kasi Kowalskiej - jest ład­ na, zgrabna, ma piękne oczy. Pan Bóg chce, żeby każda kobieta była ładna. To grzech spowodował brzydotę. Gdy byłem w szpitalu po zawale, opiekowały się mną bardzo ładne rehabilitantki. Przyjaźniliśmy się. Kiwałem 82

nóżkami pod kontrolą ładnej dziewczyny. Kiedy wró­ ciłem do klasztoru, jedna z nich przyszła w odwiedzi­ ny - brzydka. Straciła urodę. Co się stało? Przespała się z chłopakiem i zbrzydła. Podobno jej ukochany tydzień może bez tego wytrzymać, a potem ma być to, co ma być. Grzech ją zbrzydził - ładna dziewczyna postarzała się po grzechu ciężkim. Potem wyszła za mąż i wszystko jest w porządku. Są czasem bardzo świątobliwe dziewczyny, ale to nieważne czy święta, czy ładna, zawsze to kobieta. Nie należy robić z tego problemu, panikować, ale spokojnie podchodzić do zakochania. Chyba że ona kusi. Podob­ no jest taki sport w jednym z kościołów w Krakowie, że dziewczyny specjalnie idą na Mszę, żeby speszyć młode­ go księdza przy ołtarzu. To się zdarza, ale z pewnością rzadko. Czy jest więc możliwa taka przyjaźń? Tak, ale dobrze jest, gdy obie strony są dojrza­ łe - ksiądz zakorzeniony w Bogu, kobieta zakorzeniona w Bogu - nasycone życie emocjonalne przez Pana Boga. Jeżeli nie, taki kontakt będzie uzupełnieniem pewnych braków. Zawsze potrzebna jest czujność. Mówiła Pani, że niektórzy księża boją się kobiet albo je lekceważą, czy jeszcze gorzej - lekceważą dzie­

ło Boga. To coś strasznego, że kapłan lekceważy dzieło Boga! To jest straszne! Również, gdy kapłan chce się wycofać z męskości, bo ma pokusy. Pogardza dziełem Boga, który go stworzył jako mężczyznę. A według pra­ wa kościelnego nie mężczyzny nie można święcić. Musi być normalny mężczyzna, by otrzymał święcenia, czy u nas w zakonie złożył wieczystą profesję. Czyli musi być popęd, to znaczy jak zobaczy ładną dziewczynę, to go ruszy. Więc co z tym zrobić? Są trzy punkty: acceptatio, confrontatio, transformatio.

Metoda przemiany seksu w siłę życiową Po pierwsze muszę się akceptować - fakt, że Pan Bóg stworzył mnie mężczyzną i że jestem Jego kapłanem. Wobec tego On bardzo szanuje moją wolną wolę i uwa­ ża mnie za człowieka, który szuka pewnych rozwiązań, bo jestem samodzielnym tworem Bożym. Więc powinno się wiedzieć, że seks to jest dar Boży. Nie diabeł wymyślił seks, bo to Pan Bóg stworzył człowieka z seksem. Czyli to, że kapłan widzi ładną kobietę i ona mu się podoba, to jest rzecz Boska, normalna reakcja mężczyzny, kapłana w sutannie czy habicie, na kobietę. Natomiast następstw tej reakcji, a więc powiedzmy flirtu, małżeństwa czy na­ wet stosunku, nie może już być. Jest bowiem podpisane prawne zobowiązanie do celibatu, a u nas w zakonie są śluby i całkiem inne podejście do Boga - ślubami, a nie tylko jakimś zobowiązaniem. A jaka to jest różnica? Jak między małżeństwem a umową o współpracę. Przypuśćmy, że przyjmuję panią do pracy i mówię: 85

„Proszę pani, ma pani pracę, ale urlopów macierzyń­ skich nie przewiduję w najbliższych dwóch latach. Po­ winna to pani wiedzieć. Pod takim warunkiem panią przyjmuję”. To jest celibat, może trochę lekceważąco opisany. Natomiast u nas w zakonie są śluby, czyli mię­ dzy mną a Bogiem od roku 1948 jest stosunek jak gdyby matrymonialny, czysto duchowy. Ja się oddaję Bogu, a Bóg oddaje się mnie. Jeśli grzeszę przeciw ślubowi czystości, posłuszeństwa, ubóstwa, to zdradzam miłość Boga do mnie. Posłuszeństwo jest mało aktualne. Ubó­ stwo wcale nie jest wielkie, bo mamy to, co potrzeba. Natomiast najtrudniejszy jest punkt trzeci, bo rzekomo mało ważny, czyli ślub czystości. To znaczy, że obowią­ zuje mnie nie tylko celibat, ale wyrzekam się wszelkich dobrowolnych aktów płciowych, łącznie z onanizmem. Ślubuję, że tego nie będzie. Tak samo jak mąż ślubował Pani wierność. Co z tą seksualnością zrobić? Jest ślub albo zobowiązanie prawne u kapłana die­ cezjalnego. Co z tym zrobić? Dochodzę do wniosku, że seksualność jest u kapłana darem Bożym, bo prowadzi do przekazywania życia. Jednak przekazywania życia i małżeństwa wyrzekam się ślubem czystości. Pozostaje we mnie moc życia, czyli seksualność, i ona jest ukie­ runkowana na kobietę. Można świadomie to seksualne ukierunkowanie przetworzyć, przemienić. Wielu kapła­ 86

nów ucieka od wszelkich kontaktów z kobietami, a to jest nerwicogenne, lękotwórcze. Kapłan musi zaakceptować, że w tej chwili, w sutan­ nie, w koloratce czy w habicie, siedząc sobie u nas, po­ żąda kobietę. Spokojnie sobie to uświadamia. Obiekty­ wizacja stanu emocjonalnego już ten stan emocjonalny trochę osłabi. Bo to jest pojęcie abstrakcyjne. Pojęcie zmysłowości własnej staje się trochę abstrakcyjne. To jest punkt drugi - konfrontacja, czyli confrontatio. Punkt trzeci to przemienianie, transformatio. Skupiam się na swoim wnętrzu, proszę oczywiście Matkę Bożą 0 pomoc i przemieniam to dążenie do kobiety w czystą siłę duchową. To z początku może trwać długo, trzeba czasu, ale potem przychodzi bardzo łatwo i szybko. Wy­ nikiem jest spokój, radość, wolność. Nie ma już u kapła­ na poczucia skrępowania widokiem kobiety. Pozostaje poczucie swobody, wolności, po prostu uduchowienia. 1 to daje dużo siły dla charakteru, wzmacnia i odświeża umysł oraz daje młodość. Natomiast nadmierne używa­ nia seksu czy wręcz uzależnienie się od niego osłabia ży­ cie i człowiek się starzeje. Dlatego kapłan, który potrafi przemieniać seksualność na życie, będzie długo świeży i młody. I długo będzie miał duże zdolności umysłowe, bo seksualność ożywia umysł, o ile wiem. Dlatego, jak już wspomniałem, ta przemiana, czyli transformatio, jest z początku bardzo trudna, wymaga ogromnej siły woli i oczywiście modlitwy. W pewnym momencie dokonuje 87

się przemiany - mam swoje wyobrażenie takiej przemia­ ny - i dalej jest seks, ale nie ma pożądania. Pożądanie wsiąkło do źródła życia, bo czuję się wolny, swobodny, znacznie mocniejszy duchowo i do tego jeszcze umysło­ wo sprawniejszy. To jest metoda znana mnichom bud­ dyjskim, ja tego nie wymyśliłem. Więc to jest konkretna rada na przeżywanie celibatu u kapłana diecezjalnego, no i ślubu czystości u zakonnika. To jest jedno. Czy moż­ na to głosić? Nie wiem. Ja uważam, że trzeba. Jak się to nie będzie podobało cenzurze, to skreślą. To, o czym wcześniej mówiłem, to rada praktyczna, ale bardzo trudna. No i trzeba to ćwiczyć. Zamiast jako pokutę dawać na spowiedzi różaniec - modlitwę bardzo piękną oczywiście - można by dać zadanie konkretnej walki z tym grzechem. Nie uciekać przed kobietą, nie bać się jej, nie lekceważyć też jako źródła pokusy, ale przemieniać w szacunek. Kobieta jest zawsze kobietą, ale nie jest już przedmiotem pożądania. Przynajmniej w bardzo nikłym sensie.

Niewyświęcone

Co Ojciec sądzi o święceniach dla kobiet? To jest śmieszne. Nie obrażę się, a spytam: dlaczego? To jest kolejny zarzut wobec Kościoła katolickiego, że nie święci kobiet. Dlaczego nie powinno się tego robić? „To jest ciało Moje”, „To jest kielich krwi Mo­ jej” - mówi kapłan w imieniu Chrystusa. Czy to może powiedzieć kobieta? Jak? To jest ciało i krew Chrystu­ sa - mężczyzny. A jak to powie kobieta, to jest totalne zafałszowanie. Ale kobieta może bardzo silnie działać w Kościele wpływem. Gdyby przestano się bać kobiet, ten wpływ byłby silniejszy. Wiele kobiet jest bardzo mą­ drych. Gdybym się miał pytać o swoje sprawy, to bym się spytał młodej dziewczyny z „Przystani”, z naszego dusz­ pasterstwa młodzieżowego. Tam spotkałem dwie takie. „Ojciec książkę pisze, cze­ kamy na nią”. Już czekają, nie mogą się doczekać. „To będzie o kapłaństwie” - ostrzegam. „Nie szkodzi” - od­ powiadają. Nie mogą się doczekać. To są młode dziew­ 89

czyny, bardzo miłe, proste, ładne, elegancko ubrane, ale bez przesady, bez eksponowania pewnych części ciała, tak żeby kusić wzrok, żeby na nie popatrzyć. Bardzo mnie lubią i rozumieją mistrza Eckharta, o którym pro­ wadziłem kiedyś konferencję. Dodam, że jak miałem konferencję o Eckharcie w jednym z klasztorów, to za­ konnicy nawet nie wiedzieli, kto to jest! Motocykl ame­ rykański? Nic nie wiedzieli. Ale to może jest walka o władzę? Kobiety, które chcą mieć święcenia, pragną władzy czy służby? Tak, to na pewno jest walka o władzę. Ale są kobie­ ty, które mają pozytywny wpływ na władzę. Myślę tu o Hannie Gronkiewicz-Waltz - prezydencie Warszawy. Świetnie wykonuje swoją pracę. Gdy była prezesem ban­ ku, zapytano ją: „Pani prezes, kiedy podnosi pani stopę procentową, czy pani się modli do Ducha Świętego?”. „Tak, modlę się zawsze”. Sensacja. Na nowych polskich banknotach jest data 25 marca - data Zwiastowania. To jej dzieło. Komunista płaci banknotami Zwiastowania, o czym nawet nie wie! Inny przykład - św. Katarzyna ze Sieny, która miała wielkie polityczne wpływy. Godziła miasta walczące ze sobą we Włoszech. Albo św. Jadwiga Królowa. Miałem kiedyś w celi reprodukcję obrazu przedstawiającego św. Jadwigę, nastolatkę, przyjmującą delegację Krzyżaków jak gdyby ówczesną broń pancerną, potęgę - w kościele /

90

na Piasku we Wrocławiu. I ona decydowała, rozsądziła sprawę, a Krzyżacy jej słuchali, bo była królową Polski. Miała niesamowitą władzę. Po zawarciu małżeństwa z Jagiełłą cała Białoruś oraz Litwa stały się chrześcijań­ skie. To jest ogromny wpływ kobiety na politykę. Jeszcze inna święta, Brygida Szwedzka, miała wpływ na całą Europę. Bardzo ciekawą kobietą była też Hildegarda von Bingen, święta mniszka. Pisała, kompono­ wała, miała wizje. Specjalnie przyjeżdżali do niej papie­ że, żeby się poradzić w sprawach Kościoła i się tego nie wstydzili. Zwykła kobieta też może udzielić dobrej rady, na przykład w sprawach rodzinnych, gdyż sporo o tym wie. Ksiądz ma rodzinie pomagać, ma prowadzić konsultacje rodzinne, a ona bardzo dobrze może mu radzić. Kobiety są świetne. Wszyscy powinni radzić się ko­ biet, posługiwać się ich intuicją. Gdybym zapytał się Soni - tej dziewczynki z „Przystani”, która napisała wstęp do Eckharta - czy mam się przenieść do innego klasztoru, odpowiedziałaby: „Ojciec będzie się tam źle czuć. U nas ojciec czuje się dobrze, ale tam będzie się źle czuć”. A prowincjał powie: „Proszę Ojca, ale Ojciec jest tam potrzebny”. Dziś na pewno tego nie powie, ale gdy­ bym był młodszy i on uznałby to za konieczne, musiał­ bym go posłuchać, bo to przełożony. Więc zapytałem się jej, a ona na to: „O, to źle. Ojciec będzie się tam fatalnie czuć”. Wyczuła od razu. „No, ale Ojciec musi, to trud­ 91

no, rozumiemy. Będziemy żałować, że Ojca nie będzie, ale Ojciec będzie się tam słabo czuć”. Zupełnie inna wrażliwość, ale mimo wszystkich swych zalet kobieta nie powie: „To jest ciało Moje”. Kapłaństwo to jest czysto męska instytucja apostolstwa. Mówienie przez kobietę: „To jest ciało Moje”, gdy cytuje się Chrystusa, jest nie do przyjęcia. A synod kościoła anglikańskiego uchwalił nie tylko ordynację kobiet, ale i święcenie kobiet na bi­ skupów. U nas w Polsce są mariawici. Odłączyli się od Kościoła katolickiego w XIX wieku i wprowadzili świę­ cenia kobiet. Zdaje się, że co najmniej dwie z nich są biskupami. To podobno bardzo dostojne starsze panie. Czyli kapłaństwo kobiet nie ma sensu, bo osłabia obraz Chrystusa, który wciełił się w ciało mężczyzny, a nie kobie­ ty z sobie tyłko znanych powodów i na apostołów wybrał mężczyzn? Tak, chyba tak.

Z delikatnością matki

Wróćmy do więzi z Chrystusem, o której Ojciec Świę­ ty Jan Paweł II mówił, ze ma być istotą, podstawą życia kapłana. To jest bardzo pięknie powiedziane, ale jak to ma praktycznie wyglądać? Jan Paweł II był bardzo mądrym, świętym papieżem, ale mówił rzeczy ogólne, do całego Kościoła, a każdy z milionów ludzi, do których się zwra­ cał, musi te prawdy zobaczyć we własnym życiu. Kiedy więź z Chrystusem jest najmocniejsza? Następuje Msza Święta, podczas niej po konsekracji kapłan podnosi H o­ stię i rzuca na ołtarz. Potem konsekruje kielich, podnosi go i stawia na ołtarz jak puszkę piwa: łup. Co jest z tą więzią? To jest więź? To jest fikcja. Jest więź, ałe stosunek tego kapłana jest lekceważący. Bóg został zlekceważony. Dlatego kapłan musi wie­ dzieć, co trzyma. Może to nie jest takie proste, bo to jest ciało Pańskie, ale kładzie się go na ołtarzu delikatnie. Nie zrzuca z wysokości dwóch centymetrów, tylko kła­ dzie na ołtarzu, na patenie i przyklęka. Następnie bie­ 93

rze się kielich z winem, konsekruje, podnosi się i stawia krew Boga, nie piwo. Krew Boga stawia się delikatnie na ołtarzu obok Hostii i znowu przyklęka. Jeśli kapłan robi to mechanicznie, to niestety zawsze grozi... ... spowszednieniem. Spowszednienie zawsze grozi, ale jak się kapłan modli do Matki Bożej, to Ona go od tego uchroni. To osoba, która najdelikatniej obchodziła się z Bogiem, to jest Jego Matka. Ona Go myła, czesała, ubierała. Tuliła do siebie. Żydowski chłopak bawił się na piasku jak każde dziecko, to jest normalne. Tam nie było dużo piasku. W pewnym momencie młoda dziewczyna mówi: „Jehoszua, chodź na obiad”. I ten mały chłopczyk - straszliwy Bóg Jahwe, Jego wcielony Syn - strzepuje piasek z rąk, idzie za mamą do domu i dostaje obiad, a potem idą na spacer. Trzyma mamę za rękę. To jest ten straszliwy Bóg Jahwe, Jego Syn, ten, który grzmiał na szczycie Horebu. To jest Wcielenie. To brzmi trochę śmiesznie: „Jahwe, Jehoszua, chodź na obiad”. Ale On słucha, po prostu słucha. Potem, gdy miał dwanaście lat w czasie święta Paschy idzie na wagary, nagle się „urywa”. Maryja i Jó­ zef wracają do Nazaretu, a On zostaje i naucza w świąty­ ni. Nie jest synem Józefa. Wie, że Jego Ojcem jest Bóg, a Jego miejscem świątynia. Ale potem wraca do domu 94

i jest posłuszny rodzicom. I u ich boku rośnie w łasce u Boga i ludzi. Kapłaństwo kształtuje Matka Boża. Proszę sobie wyobrazić, co to znaczy dotknięcie ma­ cierzyńskie Matki Niepokalanej. To jest szczyt subtel­ ności, szczyt kobiecości, szczyt mądrości. Mnie Matka Boża położyła tylko rękę na plecach. Było to bardzo de­ likatne, ale i bardzo stanowcze, lecz nie rozkaz. Pamię­ tam miejsce na plecach. „Masz iść do jednego kościoła”. Poszedłem i zobaczyłem siedzących tam ludzi w białych koszulach. Co to mogło być? Dominikanie. Tak zaczęło się moje powołanie. Dalej był głód Eucharystii. Codzien­ nie chodziłem do komunii świętej. A przed Soborem nie było Mszy wieczornej, bo obowiązywał dwunastogodzinny post, więc trzeba było się wybrać rano. I Matka Boża zagospodarowała głód Eucharystii. To jest Matka Boża w działaniu. Następnie, prowa­ dząc mnie, omijała wszystkie moje głupie decyzje. Bo grzechy niestety były, ale nie takie, które by zmieniły kierunek mojego życia. Lepiej się upić, wytrzeźwieć, wy­ spowiadać i wrócić do powołania, niż coś kombinować. Doświadczyłem Jej delikatności i każdy kapłan musi uczyć się od Niej gestów liturgicznych. To nigdy nie bę­ dzie tak delikatne jak dotknięcie macierzyńskie, nigdy, ale próbuję po męsku być naprawdę delikatny. Kładę Hostię na ołtarzu, na patenie, ściśle mówiąc, ale nie 95

zrzucam Jej. W kielichu jest krew Boga, która płynęła z krzyża z pięciu ran Chrystusa. Stawiam go na ołtarzu, a nie „ciach”, to nie jest piwo. Stąd kielich jest zwykle wewnętrznie pozłacany. Nieraz małżonkowie ofiaro­ wywali obrączki ślubne na pozłacanie kielicha. Dzisiaj często się tego nie robi, nie złoci. Ale wnętrza kielichów powinny być pozłacane. To znak, że to, co będzie w tym kielichu, to coś bardzo cennego. Podobno kardynał Wojtyła - nie wiem, czy to jest prawda - przypadkiem upuścił kiedyś Najświętszy Sa­ krament podczas rozdawania komunii świętej w koście­ le Mariackim. Był tłum, każdy chciał iść do kardynała. Opłatek spadł mu na ziemię. Podnosząc go, podobno się rozpłakał. I znowu chcę zapewnić: odpowiedź na wszystkie py­ tania, jakie sobie zadaję, mam w mszale. Wszystko tam jest, szczególnie w modlitwach, przed prefacją - prawie codziennie jest odpowiedź. Tylko trzeba słuchać, słu­ chać, słuchać. Sam nie odprawiam Mszy Świętych, tylko koncelebruję i ja dużo wiem z tego mszału. Dzisiaj na przykład dowiedziałem się bardzo dużo: że to, co ja ro­ bię, dziś będzie w mocy Boga. Tak ma być, tak Bóg mi powiedział. Więc ten gruby, ciężki mszał jest źródłem mojego umocnienia. Potrzebne są książki o teologii mi­ stycznej, potrzebne są żywoty mistyków, ale najpotrzeb­ niejszy jest po prostu mszał, słuchanie tego, co Duch Święty, który jest obecny w Kościele, mówi w mszale. 96

Może ta umiejętność nie przychodzi od razu, musi być specjalna łaska słuchania słowa Bożego w Piśmie Świę­ tym i słów najwybitniejszych ludzi Kościoła: świętych, apostołów i doktorów zawartych w mszale. Jest to naj­ cenniejsza nauka, jaka może być.

Syn wraca Spowiedź. Po pierwsze jest bardzo męcząca. W Polsce jest jesz­ cze spowiedź tzw. uszna. Na Zachodzie - z tego, co wiem - spowiedź uszna zanika. Nawet nie ma konfesjona­ łów. A u nas, w naszym dominikańskim kościele, spowiedź jest cały dzień; od godziny - zdaje mi się - ósmej rano, do ósmej czy dziewiątej wieczorem. Zawsze w konfesjona­ łach siedzi jeden ojciec albo dwóch ojców, czasem kilku. Jak się czuje miody ksiądz Kowalski, który ma straszli­ wą władzę związywania i rozwiązywania? No niestety często odczuwa to jako ciężką pracę, bo, jak już wspomniałem, to jest bardzo męczące. Dlaczego? Przez to, co mówią penitenci... Ja spowiadałem świę­ tych, można powiedzieć, na przykład jedną mturzystkę z Głuchołazów. Za komuny czytała w niedziele czytania. Świetnie to robiła. Tam każde słowo było wiarą, która sięgała w jej słowie aż do całego kościoła. Czuło się tę wiarę bijącą od dziewczyny w swetrze i dżinsach. Po­ 98

tem, jak już mówiłem, spowiadała się u mnie. Spowiedzi w ogóle nie pamiętam, ale pamiętam światło, które było za kratami - światło łaski. Potem, było to przed laty już, spotkałem jakąś wiej­ ską dziewczynę - tak wywnioskowałem po akcencie wiejskim i po chuście na głowie, którą zobaczyłem przez kratę konfesjonału. Wyspowiadała się i zapytała, czy może jeszcze zadać pytanie. Ja mówię: „Proszę bardzo”. „Dlaczego Pan Bóg chce, żeby Go chwalić? Przecież Jego chwała jest nieskończona. Nic mu nie możemy więcej dodać”. Czysta teologia. Odpowiedziałem za św. Tomaszem, że Pan Bóg chce, żeby Go chwalić, bo to na­ sze chwalenie Go uszczęśliwia. Rozpłakała się. Miała dar łez. Dziewczyna ze wsi. To są takie dwie sytuacje związane ze spowiedzią, które pamiętam. Ojciec mówi, że spowiedź to jest ciężka praca. Tak, ponieważ trzeba coś powiedzieć w ciągu kilku minut, osądzić trzydzieści lat czyjegoś życia; dwadzieś­ cia lat nie z Bogiem, trzydzieści bez spowiedzi... A tu jest kolejka - jedna, druga... I co wtedy spowiednik powinien zrobić? Robi, co może, i wtedy Duch Święty na pewno z góry pilnuje. Myślę, że Duch Święty... przemawia - nie bez­ pośrednio, ale oświeca, co powiedzieć. 99

Ale czy grzech przygnębia? Bo bardzo często straszne rzeczy słyszy się podczas spowiedzi. To zależy od księdza. Myślę, że - o dziwo - nie. Choć wiem, że taki przypadek był, że ktoś stracił powołanie, słuchając spowiedzi. Z drugiej strony dzięki spowiedzi ludzie się podnoszą. Ufamy, że tak. Jeśli mają wystarczający żal, to wtedy sakrament jest ważny, są rozgrzeszeni, czyli zostają przy­ wróceni Bogu, do jakiejś przejściowej świętości. Znałem młodą dziewczynę, studentkę, która miała jakieś hor­ monalne zaburzenia powodujące nadmierną pobudli­ wość. Mówiła: „Proszę Ojca, nawet nie wiem, z kim ja w łóżku jestem. Zdaje się, po kolei ze wszystkimi”. No więc wyspowiadała się, nie wiem, czy u mnie. W każdym razie wychodzimy na dziedziniec klasztoru w Poznaniu i widzę, że przy mnie idzie święta. Blask świętości od niej bił. Niestety nie za długo, gdyż pojechała potem do Zakopanego i po drodze poznała kogoś i z tym kimś wy­ siadła z pociągu - z powodu hormonów, oczywiście. On przebił ją bagnetem i umarła. To była dobra dziewczyna. Myślę, że teraz jest w niebie, mam nadzieję. Była bardzo nieszczęśliwa z tego wszystkiego. Czasami jest radośnie, na przykład jak się spowiada dzieci... Pamiętam taką sobotę na parafii w Poznaniu. Było sporo ślubów: para przy ołtarzu, druga para na klęczniku, trzecia wchodzi do kościoła, czwarta w bra­ 100

mie, piąta w taksówce. Sznur taki. Patrzę, a oni mają tak bezmyślne twarze, że można dostać depresji. Ja spowia­ dałem dzieci. Nie bardzo uważałem, co mówią. Wreszcie pytam się rutynowo małego: „A kiedy była twoja ostat­ nia spowiedź?”. A on mi na to: „Pięć minut temu”. Ale jak ktoś spowiada się po trzydziestu latach, to zna­ czy, że jakoś go Pan Bóg dotknął, a spowiednik jest pierw­ szym świadkiem. Też jest radośnie? Na pewno tak. Może być też tak, że go namówiła żona. Tak długo nudziła, że wreszcie się wyspowiadał. Myślę jednak, że to się da wyczuć, czy spowiada się, bę­ dąc pod komendą żony, czy mówi z przekonania. Na szczęście żadnych spowiedzi nie pamiętam, ale te dwa przypadki, o których wcześniej wspomniałem, tak, po­ nieważ od tych dwóch kobiet - maturzystki i jakiejś wiej­ skiej dziewczyny - biła świętość, prostota i świętość. Podobno coraz więcej osób chciałoby, żeby spowiedź była także kierownictwem duchowym, prowadzeniem do Boga. Zwykle jest. Żeby było kierownictwo, musi być osob­ na rozmowa, ale przy konfesjonale w Polsce, gdzie są ogonki, zwykle nie ma na nią czasu. Wtedy można się umówić z księdzem na spotkanie w rozmównicy. Ja tego nie lubię, bo trzeba bardzo uważać, ażeby nie wygadać tego, co się mówiło na spowiedzi. Ja dam się zabić, a nie 101

powiem nic z tego, co słyszałem na spowiedzi, ale mogę się zagadać. Dlatego nie lubię tych rozmów. Dawniej bardzo uważałem na spowiedników. Opowiadałem już o ojcu Emanuelu Dziale - synu kowala, którego z tego powodu nie chcą wynieść na ołtarze, i Bernardzie Marii Przybylskim - prowincjale, bardzo znanym, moim idolu. Spowiedź u nich to było kierownictwo duchowe na pew­ no. O prawdziwym kierowniku pisze św. Jan od Krzyża, w Żywym płomieniu miłości, trzeciej strofie: „... patrzyć, co Duch Święty działa w tym człowieku”. Nie narzucać siebie penitentowi, tylko patrzyć, co w nim się dzieje. To mało kto robi. Spowiednicy zawsze chcą urobić na podobieństwo własne drugiego człowieka, a to ma być kierownictwo Boga. Dlatego sztuka spowiadania polega na tym, że trzeba mieć dar rozeznania, co w tym czło­ wieku się dzieje, i potrafić pomóc Duchowi Świętemu wypełnić zadanie, które ma być wypełnione. Żeby tak robić, to trzeba samemu być poszukiwaczem Boga? Na pewno. Kapłan nawet musi nim być, jeśli w imie­ niu Boga mówi: „Ja ciebie rozgrzeszam”. „Jakim pra­ wem?” - pytali Żydzi Syna Bożego. Jakim prawem, przecież tylko Bóg może to zrobić! Tak samo jest w przy­ padku każdego spowiednika. W przypadku naszego młodego księdza Jana Kowalskiego również. Jakim prawem ten smarkacz może mnie rozgrzeszać? Mnie, 102

starego człowieka, który sto razy więcej wie od niego? Smarkacz będzie mnie rozgrzeszał? Ale skąd! Tymcza­ sem, jeśli będzie miał specjalne łaski spowiadania - jak każdy spowiednik - może to robić. Na czym one polegają? Na tym, że wie, co powiedzieć i jak. Opisałem jedną moją spowiedź w mojej autobiografii. Odbyła się u ka­ pucynów. Pani pewnie nie czytała tej autobiografii... Niestety nie. To nie jest niestety. Co się stało u kapucynów? Po moim spotkaniu z Matką Bożą w 1938 roku we Lwowie uczyniłem wotum. Ofiarowałem Jej złoty zegarek z Schaffhausen, bardzo drogi, niestety. Potem pomyśla­ łem, że to nie ma sensu właściwie. Wotum będzie wisiało w Częstochowie do końca świata, pochodzi ze cztery go­ dziny (dawniej nie było takich z bateriami). Lepiej ofia­ ruję ornat maryjny, biało-niebieski. Ale pytanie, jak to zrobić, aby zamienić śluby z zegarka na ornat? Pytałem i jeden z moich profesorów mówi: „Słuchaj, ty pójdź do jednego zakonu - lepiej nie mówić, do jakiego - oni ci to zamienią. Mają władzę zamieniania ślubów”. Powiedział mi, gdzie oni są. Znalazłem ten kościół. W konfesjona­ le siedział spowiednik. Klęknąłem, wyspowiadałem się 103

i potem mówię: „Proszę o zamianę ślubu złożonego Mat­ ce Bożej, z zegarka na ornat biało-niebieski, maryjny”. Spowiednik odezwał się, do dziś to pamiętam: „Kto takie głupie śluby robi? Słuchaj, Matka Boża jest w niebie, to nie potrzebuje zegarków. A ty chodziłeś na religię?”. Ja na to: „Nie chodziłem”. No to dostałem kazanie na ten temat. „Ja mam taką władzę, ja ci zamieniam zegarek na ornat biało-niebieski. A za grzechy wzbudzaj w sobie żal, bij się w piersi i mów «0, Jezu!»”. I zapukał trzy razy. Ze­ garek uratowany. Pojechałem z tym zegarkiem na wojnę. Gdy uciekałem z Maroka wpław do jednego z kutrów, fala zmyła zegarek. Dawniej był taki zwyczaj, że co się obiecało kobiecie, to się musiało dotrzymać. Czy to była mama, czy żona, czy dziewczyna - słowo dane kobie­ cie musiało być dotrzymane. A Matka Boża jest ponad wszystko. Wzięła ten zegarek? Wzięła. Fala zmyła, po­ szedł w Atlantyk. Gdzieś tam jest w przepaściach Atlan­ tyku. Mały, złoty zegarek z Schaffhausen. Widocznie był Ojciec do niego trochę przywiązany. Tego też dzisiaj nie ma. Dzisiaj kłamie się na prawo i lewo. A dawniej poczucie honoru mówiło: „Nie wolno kłamać, to jest niehonorowe”. Dzisiaj jest inaczej - to zrobiła okupacja, to znaczy kłamało się, żeby uratować życie. Natomiast na Zachodzie spowiedź zanika, ponoć zu­ pełnie. Papieże bardzo na to narzekają, ale nie ma rady. 104

Wydaje mi się, że jest taki etap życia wewnętrznego, kie­ dy Pan Bóg sam prowadzi człowieka. Trzeba być w tym przypadku ostrożnym, bo to może być fantazja. Mimo to są przypadki, gdy Pan Bóg sam prowadzi. Spowied­ nik jest potrzebny do rozgrzeszania od czasu do czasu, ale zasadniczo kierownictwo prowadzi Duch Święty, Chrystus, Jego Duch. Ale to wymaga długich, długich, długich lat wierności i posłuszeństwa Bogu. Wtedy być może... Są też tacy ludzie, którzy ciągle spowiadają się po to, żeby się uspokoić. To skrupulanci. To jakiś defekt? To jest nerwica. Od tego specjalistą był nasz współ­ brat ojciec Emanuel. Ja byłem bardzo niecierpliwy w konfesjonale. Moim zdaniem byłem złym spowiedni­ kiem, natomiast on - bardzo dobrym. Kiedyś mi mówi: „Wie Ojciec - on spowiadał wariatki - dziś była taka, mówiła dwie godziny, w kółko to samo”. On jest święty, moim zdaniem. Słuchał, choć było ciągle, ciągle, ciągle to samo. Jezuici mają opinię dobrych psychologów. Czasem może tej psychologii jest za dużo, a może to i dobrze. Pa­ miętam dziewczynę z wyraźnym darem modlitwy. Mia­ ła chłopca, no i dylemat, co robić - dar modlitwy, więc może zakon, żeby poświęcić całe życie modlitwie? A tu jest chłopak. Dominikanin powie: „Słuchaj, owszem, sakrament małżeństwa jest sakramentem, a powołanie 105

zakonne nie jest sakramentem. To inny stan i może na­ wet duchowo wyższy od duchowości tych ludzi z sakra­ mentu małżeństwa”. Ale takie rozważania nic nie poma­ gają, nic nie mówią człowiekowi, który oczekuje rady. Posłałem ją do jezuitów. Przez cztery kolejne tygodnie uczestniczy się wćwiczeniach ignacjańskich. Pod koniec przychodzi dzień, kiedy odprawiający rekolekcje szuka woli Bożej. Ona rozeznała, że jej drogą jest małżeństwo i wyszła za mąż bez poczucia winy. W takich wypadkach nie należy chodzić do dominikanów, tylko do jezuitów. To jest oczywiście bardzo dziwne, że dominikanin takich rad udziela. Ćwiczenia Ignacjańskie są bardzo popular­ ne. Dzisiaj trzeba podobno czekać czasem rok w kolej­ ce, żeby te rekolekcje odbyć. Rozeznają tak, że człowiek wie, jaka jest wola Boża w stosunku do niego. W tym wypadku dusza odchodzi bez poczucia, że Pana Boga nie posłuchała.

Co jest najważniejsze

Jakie są najważniejsze cechy dobrego księdza? Posłuszeństwo wobec Boga. Są dwie rzeczy dla Pana Boga ważne: wiara i posłuszeństwo. Kapłan ślubuje po­ słuszeństwo biskupowi. My tego nie robimy. Nikt nie przyrzeka prowincjałowi, ale ksiądz diecezjalny musi obiecać na święceniach biskupowi, który mówi: „Posłu­ szeństwo mnie i moim następcom”. Tylko tyle. Po pew­ nym czasie to robi się nawykowe. „Słuchaj, Izraelu”. Ale to dojrzewanie jest czasem nudne. W Księdze Wyjścia jest to świetnie opisane: marsz, pustynia, manna... Wiara. Nie ma rzeczy ważniejszej od wiary. Może miłość, ale miłość bez wiary jest niewiele warta. To tyl­ ko uczucie, zwykłe uczucie. Natomiast tam, gdzie jest wiara, jest niesamowita potęga. Syn Boży powiedział: „Gdybyście mieli wiarę jak ziarnko gorczycy, powie­ dzielibyście tej morwie: «Wyrwij się z korzeniem i prze­ sadź się w morze!», a byłaby wam posłuszna” (Łk 17,6). Dlatego wiara, to jest dynamit, straszliwa siła. Niektórzy męczennicy nie odczuwali bólu, tak silna była ich wiara. Najwyższą formą wiary jest męczeństwo. 107

Wiara jest bardzo piękna, wiara daje wiedzę. Ateiści są biedni, mają tylko „stop” na horyzoncie życia. Koś­ ciotrup - stop - koniec. Nic więcej nie będzie. Oni z tym się godzą. Myślimy, że to ich boli? Nie, oni w zgodzie z tym skończą życie, nie ma co o tym medytować. Ale każdy człowiek ma pragnienie życia, może to pragnie­ nie jedynie stracić. A zasadniczo to pragnienie życia jest potęgą. Prawdę o życiu wydaje tylko wiara. Wierzący wie, że będzie żyć. Cokolwiek się stanie, wie, że będzie żyć. Może być piekło, ale gdy będzie wierny i posłuszny Bogu, to będzie szczęśliwy na całą wieczność.

Ubóstwo

A ubóstwo? Pytam, bo brak ubóstwa najbardziej od­ stręcza obecnie wiernych od Kościoła. Na pewno. Wierni łatwo przebaczają księdzu grzechy obyczajowe, natomiast pazerność i wystawny tryb życia trudniej. Księża powinni zmienić ten wystawny tryb życia. O tym mówił Jan Paweł II. Widziałem kiedyś posie­ dzenie Episkopatu - rewia wspaniałych samochodów. Powinni mieć samochody średniej klasy. Są takie, na przykład skoda albo polonez. A tu były same luksusowe, przepiękne samochody. To bardzo razi. Ktoś przechodzi przez Częstochowę i widzi parking pełen luksusowych samochodów, na które prawie nikogo nie stać. Ale na to jest odpowiedź, że to często wierni ofiarują księdzu. No tak. Wierni lub firmy samochodowe, które liczą na promocję. W małych miejscowościach zwłaszcza lub na wsi ksiądz powinien mieć samochód (dzisiaj prawie każdy 109

ma samochód), ale taki zwykły, przeciętny, a nie luk­ susowy. Klasztory są bardzo skromne. I ja mam łazien­ kę - to prawda - małą, ale czasem ludzie mieszkają bez łazienki. To jest akurat konieczne, łazienka to higiena, ale może chodzić o wystawne urządzenie innych po­ mieszczeń. To może wiernych razić. Chodzi też o pewien styl życia. Nie tylko dobry samo­ chód, ale to, o czym Ojciec już mówił - pewność, że nie trzeba walczyć o kawałek codziennego chłeba, bo nam nie grozi bezrobocie. To jest wygoda życia za cenę braku rodziny. Czy to nie jest niebezpieczne? Oczywiście, że jest. Z jakiego powodu? Z powodu przywiązania. Kto się przywiązuje do rze­ czy materialnych, ten będzie miał bardzo długie posie­ dzenie w czyśćcu. Dlaczego? Bo przywiązał się do bałwana, a nie do Boga. Boga­ ctwo - nawet takie, do którego doszedł uczciwie - jest wtedy jego pogańskim bożkiem. Jakiekolwiek przywią­ zania są Bogu przeciwne, przeciwne całkowitej miłości Boga. Jest tylko konieczność bycia z Bogiem. Natomiast 110

reszta, w tym rzeczy materialne, mogą być i bardzo do­ brze, że są, ale jak ich nie ma, to też dobrze. Nie może być walki o cokolwiek z rzeczy materialnych. Widzi pani, jeśli dostanę jakieś pieniądze, muszę je oddać przeoro­ wi. Czasami dam potrzebującemu, ale wtedy mam czy­ ste sumienie, bo domyślam się, że przeor by się na to zgodził. Ale nie mogę sobie pieniędzy przywłaszczyć. To byłby dla mnie dyskomfort, gdybym sobie coś przywłasz­ czył bez wiedzy przeora. Zakonnik ma łatwiejszą sytuację, bo to jest związane ze śłubem. To jest ślub ubóstwa, a kapłan tego nie ma. Może mieć milion dolarów w banku - przypuśćmy - i to się nie sprzeciwia jego kapłaństwu. Ta pewność dnia jest wielkim bogactwem. Matka Jo­ lanta Olech, urszulanka, mówi, że i księża, i zakonnicy, i zakonnice „zmieszczannieli” - stali się drobnomieszczańscy. Mają wszystko zapewnione - jedzenie, ubranie, mieszkanie. Łatwo jest w takiej sytuacji zapomnieć o za­ leżności od Pana Boga. No, może łatwo, ale nie musi się. Najważniejsza jest kwestia, czy jest się przywiązanym do dobr, czy nie. Ja na przykład odziedziczyłem w spadku trzy miliony zło­ tych i przekazałem je dominikanom oczywiście. Prawnie 111

ja to dziedziczę, ale według prawa kościelnego złożyłem ślub ubóstwa, więc mają to dominikanie, a ja ani grosza. Ale gdybym miał milion dolarów, to myślę że nie przej­ mowałbym się tym specjalnie. Jeśli ktoś pochodzi z bo­ gatego rodu, to się nie przejmuje pieniędzmi, bo zawsze je miał. Ale jak ktoś jest z awansu społecznego, z nędzy, to się bardzo przywiązuje - siłą rzeczy. Wielu księży w Polsce pochodzi z ubogich rodzin... No właśnie. Dlatego może oni chcą pieniędzy, bo w dzieciństwie i młodości ciągle im czegoś brakowało. „Kto ma księdza w rodzie, tego bieda nie ubodzie”. Mą­ drość ludowa nie wzięła się z niczego. Jaki ma być ten ubogi sposób życia? Każdy musi iść po swojemu. Tu nie ma żadnych re­ guł. Albertyni mieli nędzę. Jedli obiad na podłodze jak nędzarze, którymi się opiekowali. To jest franciszkański ideał ubóstwa. A dominikanie powinni mieć tyle, ile po­ trzeba do życia i do pracy, do studium - dominikanin musi mieć dużo książek. To bardzo kosztowne. Bibliote­ ka dominikanów krakowskich jest bardzo bogata i świet­ nie skatalogowana. Ale wielu ludzi jest bezdomnych. Trzeba sprzedać wszystkie książki i kupić im mieszka­ nie. Tak zrobił św. Dominik - sprzedał wszystkie książki, jakie miał, a wtedy były one drogie... 112

Było to w czasie zarazy czy głodu w Palencji. ... i wszystko rozdał. Z taką sumą dzisiaj nic się nie zrobi, jeśli sprzeda się całą bibliotekę. Wtedy młodzi do­ minikanie nie będą mogli się uczyć, nie mieliby z czego. Czyli dla nas książki są potrzebne. Można wpaść w skru­ puły: mam o pięć książek za dużo, oddaję nadmiar, ale to byłoby śmieszne. Do pracy naukowej potrzeba tyle ksią­ żek, ile potrzeba. Konieczna jest tu roztropność. Można powiedzieć, że cały kler powinien żyć w nędzy, wtedy byłoby równo - głodni, w nędzy, bezdomni. Do naszego klasztoru przychodzi bezdomny, czasem na krużganki wchodzi. I niektórzy święci właśnie tacy są - zdaje się w Rzymie w XVIII wieku był taki, który był bezdomny z wyboru, dziad. Ale to jest specjalne powołanie - rzu­ cić wszystko i pójść za Nim. Miał je św. Antoni i wielu innych. Czyli to są sprawy indywidualne... Indywidualne i bardzo trudno tu ustalić jakieś nor­ my. Kiedy kapłan naprawdę chciałby być równy, musiał­ by być dziadem, bezdomnym dziadem, który śpi w parku na plantach na ławce. Ale trudno, żeby kanonik spał na plantach na ławce, a potem rano szedł do kancelarii. Jakieś minimum jest potrzebne. Tylko jeśli człowiek mówi, że sam będzie ustalać, to lubi sobie ustalać trochę lepiej, prawda? 113

Trochę lepiej, ale chodzi o to, żeby nie za dużo le­ piej. Nie kupię Skody, ale kupię Volvo czy BM W i to już gorzej. Parafianie się gorszą, na forach internetowych aż huczy o „pazerności czarnych”. (Tego proszę nie pisać). Dostałem - nie wiem, od kogo, anonimowo właściwie - wspaniałą czapkę z foki, świetną! Nieprzemakalną, ciepłą, lekką... Na szczęście pierwszym moim odruchem była chęć dania jej jakie­ muś dominikaninowi. Współbrat nie chciał przyjąć. Mó­ wił, że mu to nie pasuje. Dałem więc klerykowi, ale mu się nie podobała, bo była zbyt burżuazyjna dla niego. Wobec tego po kilku próbach przekazania tej czapki innym, sam ją zatrzymałem. Ale pierwszym odruchem była chęć oddania jej. Mam ją. Jutro w niej przyjdę. Jest bardzo elegancka. Mam znajomego lekarza, który świetnie zarabia, bardzo się lubimy. Wziął mnie w Bielsku do super skle­ pu. Kupił mi spodnie (dwie, trzy pary) i nawet kurtkę do tego. Tam był rząd kurtek, ja poprosiłem białą. Co się okazało? Calvin Clein - luksus, bardzo elegancka i wygodna. Jak się dowiedziałem, co to za specjał, pró­ bowałem ją komuś dać. Na jednego nie pasowała, za mała była. Jeszcze innemu też nie. Kolejny nie chciał. Wreszcie została u mnie. Jutro w niej przyjdę. Zobaczy Pani, jaka elegancka. Mnie się bardzo podoba. Pomy114

ślatem, że trzeba się pozbyć tego upodobania. Ale pró­ bowałem - nie dało się, nie wychodzi. Jakby Pan Bóg przeciwko coś miał. Kurtka jest bardzo elegancka i do­ kładnie przemyślana. Producent wciela się w noszącego ją - gdzie ma być kieszeń, jak głęboka, czy wewnętrzna ma być tu czy w innym miejscu. Wszystko jest starannie dopracowane i idealnie skomponowane. Jak w socjali­ zmie ktoś szył kurtki, to kieszenie były, byle tylko jakieś były. Natomiast kapitalista chce sprzedać jak najlepiej i musi przemyśleć, żeby to była możliwie najbardziej wygodna kurtka. Przy czym ona jest wspaniała i biała, i bardzo się boję, że mi się poplami. Więc to jest prze­ ciwko ubóstwu, ale próbuję się tego pozbyć. Księża też nie mogą, nikt nie chce się pozbywać, bo to trudne. Choć dzisiaj młodzież zakonna chodzi w byle czym, w tak zwa­ nych ciuchach. Jak obdartusy chodzą, w byle czym. Oj­ cowie też nie są wystrojeni, zupełnie. Jestem najbardziej wystrojonym dominikaninem w całym klasztorze. Przyzwyczajenia z lat młodości... Inni mają bardzo proste odzienie, prawie jak z ciucholandu. Jest zresztą taki przepis reguły św. Augusty­ na, biskupa z V wieku. Napisał, że ci, co szli do zgro­ madzenia z bogatego życia, mają mieć lepsze jedzenie i lepszą odzież. Na to ślubuje się profesję. Jak byłem klerykiem, próbowałem tłumaczyć magistrowi, że chcę żyć ściśle według reguły. Bardzo mu się to podobało. 115

Znaczyło to, że jestem gorliwym zakonnikiem. Na to ja mówię, że wobec tego chcę mieć lepsze jedzenie i lepszą odzież. Bardzo się oburzył. A tak jest napisane w regule, na to przysięgałem.

Szczęście

Co jest szczęściem życia kapłańskiego? Szczęściem kapłana zakonnego jest być poślubionym Bogu ślubami zakonnymi wieczystymi, posługa kapłań­ ska odprawiania Mszy Świętej, głoszenia kazania, słu­ chania spowiedzi. Msza święta to jest ofiara Tego, któ­ rego kocham, za mnie. Ten, któremu ślubowałem, wisi za mnie na krzyżu. To jest aspekt moralny - dodatkowa moralna więź, przez śluby, z samym Bogiem. A poza tym szczęście jest dane prosto. Od czasu do czasu Pan Bóg daje je tak po prostu. Nie wiadomo, skąd ono się bierze, ale jest. Przeraźliwie silne, bardzo wyraźne, nie trwa długo, bo to już niebo, ale jest wyraźne szczęście. Straszne. Powiedziałbym, że najbardziej zbliżone do tego szczęścia jest chyba szczęście po ślubie - tuż po ślubie albo w czasie ślubu. Dawniej błogosławiłem dużo ślubów i widziałem szczęście na twarzy panny młodej. Ojciec opowiadał o takich chwilach... Wyraźnie widzi się szczęście, ale ono nie trwa długo może okres poślubny, a potem gaśnie. „A bo to mój mąż 117

zawiódł”. Mąż nie jest taki, jaki myślała, że będzie. Jest dobry, ale nie taki. A tutaj nie ma możliwości zawieść się na szczęściu Boskim. To niemożliwe, to jest absolut szczęścia. To jest szczęście przy odprawianiu Mszy Świętej? Nie, w ogóle, samo szczęście jako takie. Spada na człowieka totalne szczęście. Nie na długo, bo człowiek by się tym nadto przejął, ale to jest szczęście nieziemskie zupełnie, nie z tego świata. Pan Bóg daje go, kiedy chce. Kapłan wyrzeka się szczęścia z kobietą, a może liczyć na to, że Pan Bóg da mu szczęście bez niej. Kobieta na pewno jest „szczęściodajna”. Jeśli chce, naprawdę może dać szczęście mężowi i dzieciom. Tylko nie zawsze jej się chce i nie zawsze potrafi. To się kończy, bo ludzie umierają, są rozłąki... To prawda, a Pan Bóg jest nieśmiertelny i zawsze to życie daje. I On daje własne szczęście, jak gdyby drob­ ny ułamek własnego szczęścia. Może jest ono zmody­ fikowane na rzecz stworzenia, ale to jest szczęście Bo­ skie, na pewno Boskie. Trudno je opisać. Ja kilka razy doświadczyłem takiego szczęścia. Człowiek zupełnie dębieje, gdy nagle coś takiego się dzieje, bo Pan Bóg zawsze działa nagle. My natomiast działamy powoli, ku medytacji. Dlatego ja nie jestem wielkim zwolenni­ 118

kiem medytacji, bo ją uprawiają buddyści. Jest to bar­ dzo ciekawe, ale zamyka człowieka w sobie. Medytacja to jedynie okres przejściowy, ale powinna przypominać widzenie - kontemplacja, czyli widzenie, a kontempla­ cja już jest szczęściem. Widzenie Boga jest szczęściem. O tyle, o ile można Go widzieć na ziemi. Mnie zakon dał to, że mogę Boga widzieć. Na pewno nie otrzymał­ bym tego od mojej rodziny - to jest ogromne szczęście. Poza kontemplacją tajemnic Boga istnieje oczywiście szczęście, ale prawdziwe jest w kontemplacji - widzenie Boga. Niedawno odwiedziła mnie moja ukochana para. Rozmawialiśmy, potem odprowadzili mnie do klauzury. Bardzo ich lubię (ona zbliża się do siedemdziesiątki, jest bardzo miła), ale mnie trochę zmęczyli. Otworzyłem drzwi do klauzury i owiało mnie szczęście i obecność Boga. Owiało mnie na korytarzu klasztornym, tam na górze, nagle, niespodziewanie, bo tak działa Pan Bóg. Szczęście - Bóg. Człowiek sobie kombinuje, kombinuje, a Pan Bóg „cyk” i już ma, niech się stanie. To jest właśnie urok Boga - On działa błyskawicznie. Jeśli człowiek jest przygotowany - jest to oczywiście mozolne przygotowa­ nie - to potem jest błysk działania Bożego. Czy zawsze tak jest? Oczywiście, że nie. Pan Bóg jest bardzo boga­ ty i robi różne rzeczy na różne sposoby i do każdego podchodzi inaczej. Ma jakieś sześć miliardów sposobów podejścia do człowieka. 119

Chce być unikalny w swojej miłości? I każdego traktuje inaczej przez caie życie człowieka, rozwija go. Bardzo się cieszę, że ten Jaś Kowalski mówi „Pan z Wami” do swojej mamy. Czytałem kiedyś list kle­ ryka do matki, w którym nauczał ją, jak ma być matką. Bardzo zabawne. Mama była zachwycona synem. Jaś Ko­ walski poucza mamę: „Mamusiu, rób to, rób tamto, tamto też, wszystko”, a ona jest od niego sto razy mądrzejsza, ale syn ją poucza, bo jest księdzem, więc teraz wszystko wie. Poza tym, że jest zabawny. Msza Święta, on stoi przy ołtarzu, ludzie go słucha­ ją, wszyscy na niego patrzą i odczuwa takie zadowolenie ambicjonalne. Msza Święta jest na początku bardzo cie­ kawa. Potem robi się coraz bardziej nudna, aż wreszcie odprawia się ją z obowiązku. Wyznaczą godzinę, ołtarz musi być. Lecz jeśli wytrwa się w tej nudzie, jeśli się ją przetrwa, wtedy zacznie się widzieć wymiar głębi Mszy Świętej. Powoli kapłanowi odsłoni się Msza Święta. Okaże się, że słowo nagle święci silniej, podniesienie świeci, bo Hostia jest żywa i to ona daje blask - żywe Ciało Chrystusa. W kielichu jest wino, ma smak wina, ale wiem, że to jest krew Boga. To się rozwija stopnio­ wo, tak, jak Pan Bóg chce, nie lawinowo, tylko etapami, całą mądrością Boga. Ja wiem dzisiaj tysiąc razy więcej niż w dniu święceń. S

/

120

Czyli to jest rzecz, która się rozwija... Ciągle, dynamicznie się rozwija. Ten sam ołtarz, te same ornaty, ten sam kielich, ten sam mszał. Mszał nag­ le się otwiera, jest bardzo mądry. Mnie mszał uczy, czy­ tanie mszału mnie uczy. To, co ksiądz - ten główny ce­ lebrans - odmawia. Ja oczywiście odmawiam tylko małe fragmenty, które muszę umieć na pamięć; odmawiam byle jak, bo zapominam - w nerwach tak się dzieje. Na przykład fragment o Memento (za zmarłych) czasem za­ pomnę, czasem się mylę, klekoczę, ale gdy jeszcze do­ brze widziałem i dobrze słyszałem, starałem się mówić z wiarą. Jak ta maturzystka z Głuchołaz. Osiemnastolet­ nia dziewczyna mówiła każde słowo z żywą wiarą. Ile lat ma dzisiaj? W 1965 roku miała osiemnaście, to dzisiaj ma... 61 lat. Stara kobieta Nie ma starych kobiet. Nie ma, na pewno. Ja wiem to po tej swojej Reni. Ona ma 67 lat i jest bardzo młoda. Ojcze, bycie kapłanem to jednak zadanie specjalne, prawda? Czasem jest tak, że Pan Bóg bardzo wyraźnie zazna­ cza, że ten kapłan jest Jego własnością. Do tego pro­ wadzi tak zwana święta niewola. Wie pani, co to jest ta „święta niewola”? To oddanie Matce Bożej. Jan Pa­ weł II to miał jako pracownik Solvay’u, jako kapłan, bi­ 121

skup, kardynał i papież. Jak święcił ołtarz w Łagiewni­ kach, kiedy był w Krakowie w 2002 roku, to skończył kazanie słowami: Totus Tuus, Totus Tuus. „Cały Twój”... Totus Tuus, Totus Tuus. Matka Boża potem to ofia­ rowanie całkowite przekazuje Bogu. Ja mam poczucie, że należę wyłącznie do Pana Boga. Pan Bóg jest o mnie chwilami zazdrosny. Jeżdżę do jednej rodziny. Ona świetnie gotuje (kaczka w jej wykonaniu jest fantazją), ma bardzo miłe dzieci. Kiedy ta pani była w ciąży, powie­ działa kiedyś: „Niech Ojciec położy mi rękę na brzuchu i pobłogosławi”. Groziło jej cesarskie cięcie. Dziecko wróciło do normalnego położenia i urodziło się normal­ nie. I ten mały Michaś, Miś, świątobliwie ochrzczony, mówi rzeczy bardzo Boskie. Kiedyś jego mama powie­ działa: „Ja cię urodziłam”, a on na to: „Mnie Pan Bóg urodził”. To samo mówi Pismo Święte. Gdy Ewa uro­ dziła Kaina powiedziała: „Pan mi dał człowieka, męż­ czyznę”. Powiedział: „Kocham mamę, tatusia - jak cały świat, a Mamę z nieba kocham”. Kiedyś wpadłem na pomysł, żeby o coś się modlił. On się modli taką swoją litanią, która trwa około trzech sekund, i musi się zgodzić na to, żeby się o coś czy za kogoś pomodlić. W naszym kościele jest osobna liturgia słowa dla dzieci, a potem wspólna liturgia eucharystyczna w kościele. Ale Michaś nie chce 122

iść do kaplicy razem z dziećmi, bo tam nie ma Pana Jezu­ sa i on czuje to doskonale. Świetnie czuje obecność ciała Pańskiego. Więc prosiłem, żeby się pomodlił w pewnej intencji. Mówi: „Nie, o to się musi Joachim pomodlić”. Skąd on to wie? Jest rodzina, kaczka na obiad... a Pan Bóg jest za­ zdrosny. Prawdą jest, że w niedzielę lubię dobrze zjeść. Mama Michasia jest bardzo ładna, tylko tego nie widzę na szczęście, i mąż zakochany w niej bez pamięci od dzie­ więtnastu lat. Dzieci też bardzo miłe. Jeździłem tam do nich, ale pewnej niedzieli nagle usłyszałem głos: Nie, nie jedź, „masz być ze Mną całą niedzielę”. Zostałem całą niedzielę, byłem u dominikanów w klasztorze. To jest zazdrość... „Masz być ze Mną” - tyle mi powiedział. Potem jesz­ cze czasem jeździłem do „Chińczyka” na dobre chińskie jedzenie (najlepsza na świecie jest kuchnia chińska). Znowu zakaz: „Masz być ze Mną”. Tak było też z Izrae­ lem: Pan był zazdrosny o swój lud. „Masz być ze Mną” to powtórzyło się kilka razy, może ze trzy, cztery. Jestem własnością Boga. Może przez to oddanie się Matce Bo­ żej? Bóg chce mnie mieć dla siebie. Choć ma cały świat, wszystkich aniołów, wszystkich świętych, to chce mieć mnie tu na ziemi dla Siebie w niedzielę. Bardzo dziwne. 123

Więc Pan Bóg ma takie zagrania. On jest nieskończenie oryginalny. Jest Dekalog, oczywiście, jest prawo Boże, ale Pan Bóg ma totalną swobodę działania. Nie można Go nigdzie zamknąć. Teolog poustawia wszystko: tutaj jest świat, tu to, tu tamto... Nie, całkiem inaczej jest. Dlatego, że swoboda, wolność Boga jest nieskończona i On robi dokładnie to, co chce. Nagle mi powiedział: „Masz nie jechać do tej rodziny, tylko masz zostać ze Mną w klasztorze”. Czuję, że gdybym pojechał mimo to, to nie wiem, co by się ze mną stało. Mógłby piorun ude­ rzyć, nie wiem. Padł wyraźny zakaz. Kiedy Ojciec oddał się w niewolę Maryi? W czasie wojny, w 1943 roku. Z początku to dobrze funkcjonowało, a potem uznałem, że Matka Boża bę­ dzie mogła mi wiele rzeczy załatwić, ale tego nie zrobi­ ła. Czyli wychowuje, a nie rozpieszcza. Teraz Jej prawie nie ma, tylko Jej Syn głównie jest - Trójca Święta. Do­ prowadziła mnie do Niego i sama się usunęła. Jest, ale trochę z boku. Swoje zrobiła - doprowadziła do Syna. W Gidlach jest malutka żelazna figurka Matki Bożej. Tam doznałem kilku łask. Taka mała, malutka Matka Boża... Tak, figurka. Hobbit... Tak, jak mały Hobbit.

Gorycz

Czasem wszystko traci smak. W życiu księdza pojawia się gorycz. Tajemnica może być przeżyta w dniu święceń, potem gdzieś się formalizuje, gubi, staje się dość banalna. Spo­ wiedź staje się banalna. Ja długo spowiadałem. Teraz tego nie robię, bo jestem głuchy. Wiem doskonale, czu­ łem, że w pewnej chwili zacząłem wszystko banalizować. Robiłem po prostu wszystko mechanicznie. Jeżeli były wystarczające warunki według podręcznika dla spo­ wiedników, to wtedy dawałem rozgrzeszenie i pukałem, a potem następny, i następny, i następny. Może inni spowiadają lepiej, niż ja spowiadałem, przypuszczalnie tak, ale powtórzę: grozi nam formalizacja sprawowania sakramentów. To samo z Mszą Świętą. Pamiętam, jak rok po świę­ ceniach zaczęła mnie nudzić. Ciągle to samo, ciągle to samo, te same ruchy, te same ceremonie, tylko czyta­ nia trochę inne. Mam do wyboru jakieś hobby na wolne chwile: hodowanie królików, jeżeli to jest klasztor wiej­ ski, albo zbieranie znaczków czy coś takiego, ale już się 125

Bogiem nie zajmuję. Pana Boga „załatwiam” w ciągu pół godziny o ósmej rano. Potem koniec, kropka, idę na śniadanie. To wtedy ze mną jest koniec i moje życie po­ woli przestaje mieć w ogóle sens. Pan Bóg na szczęście to zauważył i dał mi stopniowy rozwój świadomości ta­ jemnicy kapłaństwa, szczególnie tajemnicy Eucharystii. Oczywiście musi temu towarzyszyć odpowiednia asceza. Nie musi być heroiczna, wystarczy, żeby być porządnym człowiekiem, starać się nie popełniać żadnych grzechów w miarę możliwości człowieka. Powszednich grzechów oczywiście człowiek nie uniknie. Wtedy rozwija się od­ powiednio, prawie że bez większego wkładu człowieka, świadomość tajemnicy kapłaństwa, tajemnicy Euchary­ stii, tajemnicy zła i dobra, przebaczenia w konfesjonale. Jest taki zabawny dowcip, czytałem go w jakiejś książce. Morderca zabił i bardzo tego pożałował. Pole­ ciał niestety do jakiegoś duchownego niekatolickiego. „Proszę księdza, zabiłem”. „Ach, to policja!” - usłyszał w odpowiedzi. Szybko uciekł. Poleciał do kościoła kato­ lickiego. Był konfesjonał, ksiądz siedział, więc klęknął i mówi: „Ojcze, zabiłem”. A ksiądz mówi: „Ile razy? Bo to jest ciężki grzech”. Podejście tego księdza oczywiście nie było lekceważące, było bardzo współczujące. Ile razy wydarzyło się zło, które mam za chwilę w imieniu Chry­ stusa przebaczyć? To jest tajemnica. Człowiek staje się nosicielem tajemnicy kapłaństwa, tajemnicy Boga sa­ mego. Kapłan przyjmuje tajemnicę Boga w sakramen­ 126

tach, we wszystkich sakramentach, czasem w modlitwie i w innych darach Bożych. A kapłan przyjmuje i używa. Świecki człowiek używa, bo świadczy o Bogu, a kapłan przemienia ludzi w Synu Bożym, dając im komunię świę­ tą. „Kto Mnie spożywa, ten trwa we Mnie, a ja w Nim”, czyli największa mistyka może być zawarta w każdej komunii świętej. „Kto karmi się Moim ciałem i krwią, trwa we Mnie, a Ja w nim”. To jest tekst z Mszy Świętej. Posiadanie tajemnicy, bycie w pewnym sensie w niej, ma być normalnym stanem świadomości kapłana. Jakie są niebezpieczeństwa na tej drodze? No wszystkie. Straszliwa tajemnica. Nagle przestaje być tajemnicą, jest tylko nuda i bez­ sensowność. Rutyna? Tak, rutyna, nudna, ciężka, męcząca - spowiedzi, prowadzenia staruszków, prowadzenia dzieci pierwszokomunijnych... Proboszcz musi wszystko: od niemowlę­ cia do jubilata. A my dominikanie mamy swoje specjal­ ności. Ja miałem tylko młodzież akademicką. Inny ma tylko młodzież szkół średnich, jeszcze inny tylko mał­ żeństwa. Jest podział ról. Każdy u nas pracuje w tym, co mu dobrze idzie. A ksiądz parafialny musi wszystko 127

robić - chce, czy nie chce. Dom starców - „pogodnej je­ sieni” i przedszkole, jedno i drugie. To są wielkie wyma­ gania. U nas tego nie ma. Od przedszkolaków są specja­ liści. Jest jeden dominikanin, który świetnie się zna na upośledzonych umysłowo. Potrafi piszczeć tak jak oni i z nimi się dogaduje. To jego cel i przeor tego nie potrafi robić, tylko on. Proboszcz też nie zrobi. Czyli wspólno­ ta duszpasterska dzieli się zadaniami według zdolności poszczególnych jej członków. Ja nigdy nie byłem proku­ ratorem w klasztorze, czyli zaopatrzeniowcem. Uwiel­ biam bałagan cyfrowy. Natomiast byłem duszpasterzem akademickim i byłem za to bardzo chwalony, uznawany przez wielu ludzi. Czyli to, co umiałem robić - robiłem. Tego, czego nie umiałem robić - nie robiłem. A gdybym był świeckim, to musiałbym robić cokolwiek, choćby taksówką jeździć. Więc wrogiem życia kapłańskiego jest rutyna. Druga rzecz to samotność, czyli brak kobiety, po prostu, brak kogoś, kto zrozumie i pocieszy. To może być niebezpieczny stan, który może się skoń­ czyć zrzuceniem sutanny? To jest utrata sensu, niedostrzeganie sensu wszystkie­ go. Sensem jest Bóg, a jak ksiądz zupełnie nie zna Boga, to wszystko może się wydać kompletnym idiotyzmem. Mąż mówi: „Proszę Ojca, ja mojej żony nie kocham, moje życie nie ma żadnego sensu”. Ja mu tłumaczę, że 128

miłość nie jest kwestią uczuć, że to jest coś innego, ślu­ buje się nie uczucia, tylko miłość. „A, proszę księdza, to jest nieprawda, Ojciec tak sobie wyobraża. Ja z nią nie będę żył, bo jej nie kocham. Nie ma sensu to życie z Ka­ sią”. Kapłan traci sens życia z Bogiem, ponieważ Go w ogóle nie zna, nie poznał. Interesował się tylko pra­ cą, działalnością duszpasterską według pewnych reguł, a Bóg, który jest jedynym sensem życia kapłańskiego... ... byt poza obiektywem. Wobec tego, po co to wszystko? I nagle dostrzega sens w kobiecie... Czytałem kiedyś wywiad z benedykty­ nem, który wystąpił z zakonu. Mówił, że zrobił dużą ka­ rierę kościelną. Był rektorem w seminarium w Rzymie. Ale on nie czuł się dobrze w tej roli. Zycie urządziła mu Paula - Włoszka, sądząc po imieniu. Ona ukształtowa­ ła mu cały światopogląd. Czyli on nie miał powołania, bo potrzebna mu była kobieta, żeby mu urządzić życie, a nie Pan Bóg. Nie chciał, jako benedyktyn czy profesor seminarium, żeby Bóg ustawi! mu życie. Kapłaństwa było mu za mało, ojcostwo duchowe go nie pociągało. Kobieta jest mądra, wiedziała, co mu jest potrzebne, i ustawiła mu wszystko. Ożenił się. Pewnie wzięli ślub cywilny, a może dostał dyspensę? Paula usta­ wiła mu całe życie. To jest kobieta, proszę! Tego męż­ czyzna mężczyźnie nie zrobi nigdy. Mądry benedyktyn, mądry człowiek. 129

Kobieta nawet w sposób niegodny potrafi pocieszyć. Był kiedyś kandydat do zakonu. Trochę nienormalny, trochę debilowaty. Oczywiście go nie przyjęli, ale był bardzo pobożny, no i w wielkiej depresji. Znalazł na Plantach prostytutkę, u niej się przespał i ona go po­ cieszyła - za sto złotych. Niesamowite! Kobieta za pie­ niądze potrafi jednak pocieszyć. Powiedział mi: „Proszę Ojca, ona mnie pocieszyła”. Prostytutka... Ale też porozmawiali? Nie, nie było żadnej rozmowy. Ona go w łóżku pocie­ szała... Żadnej dyskusji. Rutyna, samotność... Co jeszcze jest niebezpieczne? Walka z przełożonymi, brak zgody z nimi. Dręczy go - przypuśćmy - stary proboszcz: on jest młody, ma swoje plany, a tu nie, nie zrobisz tego czy tamtego. Trud­ ności we współżyciu na plebani. Tego problemu w ogóle nie ma w klasztorach, ponieważ jest kilkudziesięciu ludzi i nie ma problemów międzyludzkich. Wszyscy ze wszyst­ kimi rozmawiają, nie ma żadnej oschłości ani wrogości, zupełnie - przynajmniej u dominikanów. Co ma robić ksiądz, który jest w konflikcie z przełożo­ nym? To jest drobiazg. Poprosić o przeniesienie do innej parafii i już. Jeśli go biskup przeniesie, znaczy, że Pan Bóg tego chciał. 130

Ale jeżeli nie, jeżeli zostaje z tym okropnym przełożo­ nym? To musi go znosić. Musi starać się poznać Boga w tej sytuacji. Musi, inaczej przepadnie. A gdzie jest sens Mszy Świętej, odprawianej tu bezmyślnie, machinal­ nie? Musi w tej codziennej Mszy Świętej, którą zna na pamięć, odszukać tajemnicę Boga. Będzie mu dana, na pewno. Najpierw się wyspowiada, a później będzie od­ prawiał, szukając kontaktu z Bogiem we Mszy Świętej. Modlitwa w konsekracji, w komunii, wszędzie, w całej Mszy Świętej. I wtedy brzemiona stają się lekkie? To Pan Bóg decyduje. Kapłan daje Panu Bogu moż­ liwość, aby się przybliżył do niego i pewnie Pan Bóg to uczyni. Ale kiedy i jak - tego nikt nie wie, nikt tego nie przewidzi. Ksiądz musi całkowicie Bogu zaufać. Nie może powiedzieć: „Pan Bóg mi za rok pomoże”. To by­ łoby śmieszne. Pan Bóg pomoże wtedy, kiedy zechce. Może w tej chwili pomóc, w tej, nagle. Na przykład ka­ płan będzie siedział przy stole i nagle się wszystko zmie­ ni. Będzie jadł kluski z makiem i nagle Pan Bóg zadzia­ ła. To jest właśnie urok Boga: działa nagle, nie wiadomo jak. Nagle błysk - już jest. Przy ołtarzu, oczywiście, ale nie tylko. Może się to stać gdziekolwiek. Ja miałem ta­ kich błysków kilka... Pan Bóg nagle coś zrobił, coś po­ wiedział, nagle, bez żadnego przygotowania. Trzeba być 131

„na nasłuchu”. „Mów Panie, sługa Twój słucha” - stale. A modlitwa, najpiękniejsza może po Ojcze nasz i Zdro­ waś Maryjo, to jest „Strzeż mnie, Panie, jak źrenicy oka. Ukryj mnie w cieniu Twych skrzydeł...”. To jest prze­ piękne, to jest czysta poezja, najpiękniejsza poezja świa­ ta, właściwie. „Strzeż mnie..., czuwaj źrenicą”, a czło­ wiek zaraz zasłania oko przed czymś. „Strzeż mnie jak źrenicę oka, ukryj mnie w cieniu Twych skrzydeł”. Bo Szekina - opiekuńcza obecność Boga - miała rzekomo skrzydła symboliczne, które chroniły Izrael. Trudny przełożony. Co jeszcze trudnego może być? Alkohol. Też z powodu samotności? Tak, kapłan może się rozpić. Albo kobieta, albo alko­ hol, albo jedno z drugim. To się zdarza, prawda? Tak. Ksiądz jest samotny. Bez trudu, mając pienią­ dze, kupi sobie alkohol, jaki zechce - najpierw drogi, potem coraz tańszy, wreszcie tak zwaną kapslowaną, czyli najtańszą, ważne, żeby mógł pić. I będzie się oczy­ wiście pocieszał albo spije się i będzie spał w jako tako lepszym samopoczuciu. A potem się rozchoruje i będzie chory na alkoholizm. Ucieczka w alkohol to duża poku­ sa samotności. 132

Czasem spotyka się księży zgorzkniałych - gorycz po­ rażki wypisana na twarzy. Nie widzą owoców swojego ka­ płaństwa. A to bardzo dobrze. Jestem sługą nieużytecznym (Ewangelia). Ale to naturalne, że człowiek chce zobaczyć dobre owoce swojego życia. Na pewno, ale jeżeli nie widzi, to znaczy, że ma nie widzieć. Jeśli robił, co mógł, jak najlepiej, to owoce są innego rodzaju. On ich nie widzi, ale Pan Bóg tak. Przy­ chodziła do mnie pewna buddystka, rozmawialiśmy. Czy ja ją nawracałem? Nie wiem, w każdym razie na wszelki wypadek nie rozmawiałem w tonie nawracają­ cym. Wczoraj u mnie była. Przyniosła prezent na imie­ niny - jakąś książkę historyczną. Nawrócona na katoli­ cyzm, podobno dzięki mnie, ale nie wiem, kiedy to się stało, nie mam pojęcia. Zawsze myślałem, że rozmowy z nią są bezowocne, że nic nie dają, a okazało się, że dały - z opóźnieniem, ale dały. To nieraz działa z opóź­ nieniem - ciągle nic, a potem przed śmiercią ktoś się nawraca, nie wiadomo dlaczego. Długo, długo, długo nic, a potem się nawraca. W niektórych środowiskach istnieje bardzo ostry sprze­ ciw wobec chrześcijaństwa i kapłaństwa. I to bardzo moc­ no dotyka księży. To też jest cierpienie. Nie spotkałem się z tym ani o tym nie słyszałem. 133

Ma Ojciec szczęście. Katecheza, praca z młodzieżą, fora internetowe, to też jest ich krzyż? To idzie dominikanom świetnie. A bardzo źle idzie niektórym księżom diecezjalnym. Praca w szkole to dla nich horror. Moim zdaniem lepsza byłaby osobna nauka religii, bo wtedy ludzie w parafii pomagaliby księżom i szło by dobrze, a w szkole to jest dramat. Kpią, wyśmiewają się i tak dalej. Ale tutaj mamy grupy młodzieży zwane „Beczka” i „Przystań”. To jest wspaniała młodzież, to elita. To jest ta dobra część, poza tym przychodzą dobrowol­ nie. W czasie święceń diakon słyszy: „Życie swoje dostosuj do tajemnicy krzyża Pańskiego”. To znaczy, że musi znieść krzyż. To odrzucenie przez młodzież, z którym spotyka się ksiądz, to jest przecież jakieś powtórzenie losu Pana Jezusa. Oczywiście, oczywiście. To szczególne cierpienie, ale wielu księży nie jest w sta­ nie tego znieść. Mogą znieść wiele innych rzeczy, ale nie to odrzucenie i tę bezowocność, jakieś poczucie jałowości swoich wysiłków. To jest bardzo częste źródło kryzysu i rozgoryczenia. 134

Ale jeśli kapłan jest wierzący, jeśli naprawdę jest wie­ rzący, to wie, że jego wysiłki są owocne, ale inaczej, nie według naszej logiki. Może te jego wysiłki podziałają z dużym opóźnieniem, jak niektóre lekarstwa, zaowocu­ ją za kilka lat, po jego śmierci nawet. Musi w to wierzyć. Jeżeli on naprawdę z wiarą działał dla Pana Boga, to tyl­ ko pozornie bezowocnie, tak jak było w przypadku Syna Bożego. Też Mu się nie udawało wiele rzeczy, pozornie, a jednak cały świat nawrócił. Tak samo kapłan - mimo że robi, co może, to go bardzo męczy i boli, ale owoce za­ wsze będą niezależnie od tego, jaki by on nie był. Trzeba zawierzyć, że będą. Kapłan nie działa tak jak, przypuś­ ćmy, sprzedawca śliwek: sprzedaje śliwki, ma duży suk­ ces. Ksiądz musiałby mieć coś podobnego. Sprzedaje to, co ma, i gdzie jest dochód? Nie ma dochodu. Jego wysi­ łek nie procentuje - procent zero. To samo może spot­ kać sprzedawcę śliwek. Mówi: „Mnie nic nie wychodzi, nie kupują tych śliwek, niedobre są, kwaśne”. Ale mimo że ze śliwkami będzie klęska, z Panem Bogiem nigdy. Sam Syn Boży poniósł totalną klęskę w pojęciu Izraela. Miał być królem Izraela, miał wypędzić Rzymian i nic nie zrobił. Co gorsza, był przeciwko synagodze. Mimo to nawrócił swoim niepowodzeniem, swoją śmiercią cały świat, całą ludzkość. I wiedział, że Jego śmierć na krzyżu będzie nieproduktywna w odczuciu wielu ludzi, nieskuteczna. Ciekawe to jest. W każdym razie musi być 135

wiara. Jeśli jej nie ma, to nie ma po co być księdzem. Lepiej od razu jechać z powrotem do mamy pierwszym tramwajem. Co ma zrobić kaptan, który jest w kryzysie? Stracił sens, osłabła jego wiara... Niech weźmie do ręki Noc ciemną św. Jana od Krzy­ ża, obie księgi: Noc bierną zmysłów i Noc bierną ducha. Tam to wszystko jest opisane. - zupełny zanik wiary, nonsens wszystkiego (Doktor Kościoła św. Jan od Krzy­ ża, koniec XVI wieku). U każdego to przebiega inaczej, ale w głównych zarysach to jest tam opisane. To jest straszny balast: ciemna noc zmysłów, ciemna noc ducha. Wszystko traci sens, nic nie wychodzi, wiara przestaje istnieć - ani śladu miłości Boga, ani śladu wiary. To jest najbardziej cenny postęp - po ciemku. Ale właśnie wtedy wielu odchodzi z kapłaństwa. Ponieważ nie wytrzymują tego. Chyba że była to ciemność grzechu, wtedy co innego. My mówimy tu o ciemności bez grzechu zupełnie. A ciemność grzechu? Kapłan grzeszy i jest ciemno. Wtedy występuje, to jest co innego. 136

Ostatnio było głośno o porzuceniu stanu kapłańskiego przez kilku znanych duszpasterzy. Ksiądz Tomasz Węcławski - rektor seminarium, ojciec Stanisław Obirek - jezuita, ojciec Tadeusz Bar­ tos - dominikanin. I tak niewielu występuje. Właściwie kapłaństwo porzucają księża mniej znani, tylko statysty­ ki nie podają ilu. Nie pamiętam, jaki procent odpada. Bardzo dużo w skali światowej, a w Polsce zdaje się wy­ raźnie mniej. Te odejścia ranią także wspólnotę. A Judasz odstąpił, ale nie zaszkodził. Kolegium apo­ stołów dalej działało. Czy można takiego księdza porównać do Judasza? Zależy, co on zrobił. Jeśli zdradził, to Judasz. Jeśli grzeszył, to jest zwykłym grzesznikiem. Grzech powodu­ je ciemność. To nawet bardzo dobrze, że tak jest. Jeżeli grzech powoduje ciemność, to ksiądz powinien to przy­ jąć jako pokutę. Jeśli kapłan zgrzeszył i zrobiło się ciem­ no w jego duszy, to dopiero to jest kara za grzech. To nie jest oczyszczenie, ale kara. Jeśli natomiast starał się żyć jak najlepiej i mimo to cierpi strasznie duchowo, to jest bardzo duży postęp. Co innego postęp w ciemnościach Boskich, a co innego postęp w ciemnościach diabła. To jest co innego. 137

A jeżeli zgrzeszy z kobietą, czy powinien odejść z ka­ płaństwa? Zależy od dalszego ciągu, od tego, jak na to patrzy. Może się wyspowiadać. To jest grzech, po prostu. Co in­ nego, jakby chciał się z nią ożenić, porzucić kapłaństwo. To jest co innego. A to jest zwykły grzech. Ciężki, oczy­ wiście, ale zwykły grzech. Odejście z kobietą jest prostsze. Chyba cięższe są przy­ padki, kiedy ksiądz zaczyna wątpić w sens swojego ka­ płaństwa? Tak, takie zwątpienie to może być po prostu próba, próba wierności. Powiedzieli Żydzi: „Jak było, tak było w Egipcie, ale jak był czosnek, były rybki, było coś”. Rzucili do sklepów, to było, a tutaj nic nie ma, tylko manna, ciągle manna. Mamy tego powyżej uszu. Ten Mojżesz nie wiadomo gdzie. Nie ma go, gdzieś sobie poszedł. Nie ma go, dość długo go nie ma. Słuchaj, zróbmy sobie coś normalnego, cielca złotego, będzie­ my tańczyć przy tym. Będzie tak jak wszyscy mają. Ja­ koś tam mają, jakąś tam Ziemię Obiecaną. Nie wie­ rzymy w to wszystko. Zwątpiliśmy, że w ogóle jest sens iść przez pustynię za obłokiem. To nie ma sensu, jeśli obłok nas prowadzi do Ziemi Obiecanej. Co to jest ta Ziemia Obiecana? Nie wiemy dokładnie, co to jest, czy warto w ogóle. A w Egipcie jak było tak było, ale było. Rybki były, czosnek był... 138

I cebula. Było coś tam, tak jak za komuny. Rzucili cytrusy na święta. A to jest próba wierności. Do kogo powinien się zwrócić ksiądz, który przeżywa taki mrok? Do kolegi z roku, do swojego biskupa? Do Pana Boga. Bo biskup jak to biskup. Myślę, że dobry biskup potrafi swoich księży prowadzić w spra­ wach duchowych, ale jeśli biskup nie może, bo nie ma czasu, to wtedy do Pana Boga wprost. Ludzie trochę za­ pomnieli, że można się zwrócić wprost do Pana Boga. Objawił przecież, że jest Ojcem, a do ojca przychodzi się wprost, bez podania, bez sekretariatu, nawet bez księdza. Ksiądz jest potrzebny, ale Pan Bóg sobie pora­ dzi bez księdza. Ja czasem mówię takie głupie rzeczy... Ktoś jest ciężko chory, konający. Bliscy wzywają księ­ dza. Ksiądz jedzie rowerem, łapie gumę i nie zdążył go wyspowiadać. Ów człowiek umarł bez księdza. Tragedia, przez gumę. Czy Pan Bóg zależy od tego? Nie, skąd! Pamiętam śmierć właściwie niewierzącego człowieka. Był bardzo mądry. Często rozmawialiśmy. Potrafił mi opisać działanie mózgu na przykład, bo był lekarzem. Nawet ja rozumiałem, co to znaczy. Miał raka śledziony, zdaje się. Wezwano mnie, no i klęczę przy jego łóżku, on jest nieprzytomny. Obok mnie klęczy zdaje się jego czwarta żona, więc mu mówię: „Żałuj za wszelkie zło, które w życiu zrobiłeś”. Kiwnął głową, załatwione. Ale 139

mnie wezwał, to jest zabawne. Ja miałem swego czasu opinię, że jestem specem od ciężkich przypadków przed śmiercią. Pamiętam, że kiedyś wezwano mnie tam, gdzie daw­ niej było KC, na Wielopole. Starszy mężczyzna leży w łóżku, obok niego stoi żona i mówi: „Ksiądz do cie­ bie przyszedł”. „Eee - mówi - eee”. „Badeni”. „Ooo, Badeni”. On pochodził ze Wschodu. Odwrócił się do mnie, do Badeniego wypada. Ale od Badeniego jeszcze daleko jest do rozgrzeszenia. Patrzę, na ścianie przy łóżku jest akwarela - Dwór w Małopolsce Wschodniej. Pytam więc: „Byłeś tam ?”. „Nie, bolszewicy go zburzy­ li” - odpowiada. A ja na to: „Chcesz umrzeć jak bol­ szewik, bez spowiedzi?”. Wyspowiadał się. Nagle na­ zwisko i akwarela zburzonego dworu spowodowała, że się wyspowiadał. Kiedyś w Poznaniu podchodzą do mnie jacyś nie­ znajomi, ja byłem „na cywila” zupełnie. „Proszę pana, ksiądz Badeni musi iść do chorego”. Odpowiedziałem: „Jest kapelan od tego wszystkiego”. „Nie, nie, musi ksiądz Badeni być, koniecznie”. Więc włożyłem habit, bo dominikanie spowiadają w habicie, podali mi adres. Idę tam, dzwonię. Otwiera mi młody człowiek. Ma tak zwane „lenonki”, takie małe druciane okularki, i kosmy­ ki -jakiś okropny hipis to był. Mówi: „Do babci”. Myślę sobie: „To dopiero będzie numer, ta babcia”. Odłożyłem płaszcz, żeby widziała habit. Na łożu siedzi stara kobieta 140

i mówi: „Archanioł do mnie przyszedł”. Okazało się, że była u spowiedzi miesiąc temu. Miałem przez pewien czas opinię, że sobie radzę z takimi upomymi konający­ mi, ale to mi potem przeszło. Tego już teraz nie robię. Kto powinien pomagać księżom, którzy przeżywają kryzys? Przyjaciel, ale głównie Pan Bóg. Niech się taki kapłan zwróci do Pana Boga jak do ojca: „Ojcze nasz...”. A wspólnoty modlitewne świeckich? Czy one mogą po­ móc? Mogą, na pewno. Klasztor na pewno pomoże. Wspól­ nota świeckich też, kobieta jakaś, znajoma, krewna, mama, ciocia, siostra. Jakaś bliska kobieta, nie obca, ale na przykład siostra zamężna, matka, jeśli żyje. Najczęściej przedstawia się księdza jako pasterza, który życie oddaje za owce. Malują Pana Jezusa z owieczką na ramionach. Jak to jest z tym umieraniem za owieczki? Musi być okazja albo ciężka harówa od świtu do nocy. To wyniszczy. Ksiądz, każdy człowiek się przed tym chro­ ni. Jak umrze z wycieńczenia, to będzie męczennikiem. Mnie to na szczęście nie grozi. Słyszy się czasem, że młodzi księża uważają, że są księżmi do godziny 16.00. 141

A potem już nie. Tak nie powinno być. Ksiądz powi­ nien być dyspozycyjny. Biuro kancelaryjne owszem, ma godziny przyjęć, ale reszta w każdej chwili ma być dla ludzi. Pamiętam, że kiedy byliśmy z ojcem Tomaszem Pawłowskim duszpasterzami, to byliśmy w każdej chwi­ li do dyspozycji. Ale to nie było strasznie ciężkie. Mło­ dzież przychodziła ze swoimi sprawami. Jest się prze­ męczonym, ale wtedy trzeba to ofiarować Bogu. Potem można poprosić o urlop, żeby mieć trochę spokoju, ale najpierw ofiara kapłańska, ofiara całopalna - wszystko się oddaje. Ale to niekoniecznie ma być ofiara w tym sensie, że kapłan aż umiera. Kapłan musi być dyspozycyjny, nade wszystko dla Boga. Ksiądz może być zadowolony z tego, że jest wszę­ dzie pożądany, że jest znany, popularny, do spowiedzi tłumy, wszyscy zapraszają go. Sukces duszpasterski. Jest tym wszystkim zachwycony. Męczące to jest dla niego, ale jest zachwycony. Ale jeśli nie robi tego dla Boga, to wtedy to wszystko nie jest niczym wielkim. Jed­ nak czasem Pan Bóg chce mieć kogoś dla siebie. Ksiądz zostaje wyświęcony, potem przekazuje tajemnicę Męki Chrystusa, ale czasem - przekonałem się o tym na włas­ nym przykładzie, ku memu zdziwieniu - Bóg chce ka­ płana tylko dla siebie. Eckhart pisze, że choćby ktoś był w najwyższej ekstazie, a bliźni prosi o zupkę, musi 142

przerwać ekstazę i dać mu zupkę. Jest pierwszeństwo posługi człowiekowi przed wszystkim. Natomiast zda­ rzyło mi się kiłka razy, że Pan Bóg chciał mnie mieć dla siebie - nie dla ludzi, tylko dla siebie. Kapłan służy ludziom nieraz samą obecnością i księ­ ża tego nie wiedzą. Jeśli on codziennie przemienia ciało Pańskie, prawie codziennie spowiada, to Bóg jest w nim. I kiedy kapłan idzie na przykład do jakiejś rodziny, to wtedy Pan Bóg przez niego działa tam, gdzie oni po­ trzebują. A ksiądz tylko siedzi i nic nie robi. Obecność wyprzedza działanie, w każdym razie powinna. Obec­ ność Boga w kapłanie wyprzedza jego działalność spo­ łeczną, apostolską. Jeśli natomiast ksiądz działa tylko sobą, to wtedy nic z tego nie wychodzi. Ja zawsze mówię o tym przykładzie nawrócenia Skandynawii. Kilkunastu zakonników, być może na koniach, bo tam jest trudny teren, wszędzie są jeziora, nawrócili całą Szwecję - bez środków audiowizualnych, bez transportu, bez niczego. A teraz są dostępne wszelkie możliwe środki audiowi­ zualne, telewizja, internet, samochody, samoloty, łodzie motorowe - wszystko, wszystko jest i co z tego wynika? Stosy papierków w kurii, instrukcje ewangelizacji i nic z tego nie wychodzi, zupełnie. Powiedział Ojciec, że można być popularnym duszpa­ sterzem. Do duszpasterza, który odniósł sukces, przycho­ 143

dzą tłumy, są kolejki do konfesjonału - to miłe. Zapra­ szają go na wykłady, rekolekcje. Czy nie ma wtedy pokusy gwiazdorstwa? Oczywiście, że jest. Można być jak gwiazda filmowa. Taki kapłan, którego wszędzie zapraszają, wszędzie chwalą, musi być bardzo świadomy, że to są tylko dary Boże, które przez niego działają. Ja to widzę. Byłem dość popularny jeszcze za czasów duszpasterzowania w Poznaniu, przez osiemnaście lat. Ale nagle zoba­ czyłem, skąd to się wzięło. Nie widzę żadnego mojego działania, które byłoby świadomie owocne, żadnego oprócz jedzenia dobrych obiadów, to pamiętam. Czyli przeze mnie działa Pan Bóg - nie ja, tylko Pan Bóg. Ja byłem zwykłym narzędziem, ale posłusznym, tylko tyle. A ludzie mnie często wychwalają, mówią, że jestem mą­ dry i tak dalej. To jest śmieszne, bo ja wiedzy nabytej nie miałem żadnej, prawie żadnej. Inteligencję mam wrodzoną, genetycznie wrodzoną, przypuszczalnie dość dużą, ale uczyłem się fatalnie, wszystkie egzaminy oblewałem. Nie mam żadnych powodów do zadowole­ nia z siebie, a napisałem dziewięć książek - dziewiąta jest ta. Skąd to się bierze? Z moich talentów? Skąd! Nie wiem, widocznie Pan Bóg tego chce. Ja nie pamię­ tam, co powiedziałem, nie pamiętam, co dyktuję, nie piszę, nie czytam, a książki te są bardzo popularne. Co pewien czas ludzie wychwalają, że to im dużo daje. 144

Chodzi o to, żeby nie zapominać, kto jest autorem? Tak, bo to, co cenne, nie jest moje, nie jest wystu­ diowane, nie jest wyczytane. Może trochę w Piśmie Świętym, ale idzie przeze mnie - nie ze mnie, ale przeze mnie. Jestem narzędziem, zwykłym narzędziem Pana Boga, „sługą nieużytecznym”. Są też księża, którzy są bardzo często obecni w me­ diach. W radio, w telewizji, ciągle coś komentują. Czy tu też nie ma pokusy gwiazdorstwa? Zależy. Wydaje mi się, że duchowni powinni być w mediach. Ja się robię trochę medialny, zdaniem kle­ ryków. Udzieliłem wielu wywiadów telewizyjnych. Nie boję się telewizji zupełnie. Muszę tylko włożyć kapę, ten czarny płaszczyk. Jestem wtedy taki bardziej domi­ nikański. Ale mnóstwa pytań zupełnie nie przyjmuję, nie wiem, co odpowiedzieć. I wtedy zawsze dane mi jest, comam powiedzieć. „Gdy staniecie między sędziami nie myślcie, co mówić. Ojciec da wam Ducha do mówienia tego, co trzeba”. Tu nie ma cienia pychy, przecież ja tego nie wiem, niczego nie wiem. U Ojca nie, ale u tych młodszych to może jest groźne. Dziennikarze telewizyjni mają takie określenie: „parcie na szkło”. Można popaść w pychę, oczywiście. Ale jak się ma świadomość, że to nie jest ze mnie, tylko przeze mnie, 145

że jest się tylko narzędziem, wtedy nie ma żadnego po­ wodu do pychy. A jak pycha jest, to człowiek jest total­ nie głupi wtedy. Przypisuje sobie mądrość Boga. To jest śmieszne, bardzo śmieszne. Zdarza się, że ksiądz w mediach kwestionuje naucza­ nie Kościoła. Ostatnio pewien kapłan zakwestionował nauczanie Kościoła na temat antykoncepcji. Bardzo trudny temat. Jan Paweł II był zupełnie prze­ ciwny antykoncepcji. Obecny papież chyba też, nawet jeszcze bardziej. Jest wiele rodzin, które stosują meto­ dy naturalne. Osobiście znam taką rodzinę, odwiedzam ich - wszystkie dzieci poczęte są z metody naturalnej. Był u nas ojciec Władysław Skrzydlewski, specjalista od spraw małżeństwa, miłości, seksu. Udowadniał, że to jest niezawodna metoda, ale wymaga bardzo pilnej obserwacji organizmu kobiety. On zawsze twierdził, że nikomu nie dał rozgrzeszenia, dopóki ten stosował an­ tykoncepcję. Księża są obecnie bardzo krytykowani. Myślę, że jest jeden powód tej krytyki - klerykalizm. Dominikanie są bardzo mało klerykalni. Ale młodzi księża też są coraz mniej klerykalni, a bardziej bezpo­ średni. Jest w nich coraz mniej pseudonamaszczenia, są bardziej naturalni, bardziej ludzcy, normalni, a jed­ nak będą mieć to, co miał Chrystus. O Jezusie mówili: 146

„Skąd on to wszystko wie, to jest syn cieśli przecież. Na­ wet jego matka, Maryja - często chodził z nią po wodę do studni. Nagle on mówi dziwnie, że był z jakąś mocą, inaczej mówi niż nasi uczeni w Piśmie”. Ksiądz powi­ nien być zupełnie normalny, bez żadnej pozy klerykalnej, bez żadnych namaszczeń, bez żadnego wynoszenia się, bez cienia tego wszystkiego. Przy tym powinien mó­ wić Boskie rzeczy. Wtedy zrobi wrażenie - być zupełnie normalnym, ale mówić rzeczy, które dokładnie trafiają w sedno. Skąd on to wie? On tego nie wie z siebie, a od Pana Boga. Ten dar ma wielu księży, prawie każdy ka­ płan może go mieć. Jednak nie wolno kapłanowi z tego powodu pouczać ludzi z góry. On ma im przekazywać tylko to, co Pan Bóg chce powiedzieć. Gdybym w tej ro­ dzinie, do której jeżdżę, zaczął wszystkich pouczać, jak być żoną, jak być mężem, jak być dzieckiem, to koniec ze mną - i koniec z obiadami przy okazji. Ale ja ich nie reformuję. Sławny ksiądz Twardowski powiedział: „Nie przyszedłem pana nawracać”. Nie od razu „hop” na człowieka. To Pan Bóg nawraca. Są tacy księża, którzy od razu moralizują, od drzwi, od samego wejścia. Naj­ pierw powinien zjeść obiad, a on od razu moralizuje. Martwi się, obiadu nie zje, bo od razu kaznodzieja z nie­ go wyłazi. To ludzi denerwuje, więc go więcej nie za­ proszą. Gdyby mówił wszystko normalnie, a przy okazji przekazywał ważne rzeczy, to byłoby to, co Tolkien ro­ bił w swoich powieściach. Pod piękną powłoką imitacji 147

przekazywał największe tajemnice wiary. Ale tego starsi czytelnicy zupełnie nie rozumieją, to bajeczki dla nich. Jak świeccy powinni towarzyszyć księżom? Bo ksiądz towarzyszy świeckim - to jest jasne. Ale powinna być też jakaś wzajemność... Osoba świecka może kapłana pocieszać, gdy ten na przykład jest sam ze starym proboszczem - przyjść do niego, pogadać, żeby odczuł normalny ludzki kontakt. Najważniejsza, oczywiście, jest modlitwa za księży. O wiele za mało wierzy się modlitwie, o wiele za mało. Modlitwa jest potęgą i ten, kto się modli, musi być przyja­ cielem Boga. Wtedy wszystko wyjdzie. Nie można ograni­ czać modlitwy tylko do tego, żeby Pan Bóg załatwił dobrą posadę, bo jak nic z tego nie wyjdzie, to rozczarowanie gotowe. Żeby modlitwa była skuteczna, człowiek musi być przyjacielem Boga - nieważne czy ksiądz, czy świecki. Gdy Benedykt X V I byt w Polsce, mówił do księży, że najważniejsza nie jest budowa Kościoła czy inne zajęcia. „Najważniejszą posługą księdza na rzecz współnoty jest modlitwa”. Bardzo mądrze, bardzo mądrze. No bo, poza tym ka­ płan jest człowiekiem modlitwy, dlatego mnie na przy­ kład natura kusi chwilami napisaniem książki o modli­ twie...

Dwie drogi

Samotność jest bardzo płodna, wiem to, bardzo płod­ na. W zakonie ona jest normą, w celi. W parafii może jest inaczej, bo jest gosposia, stały kontakt z parafiana­ mi, bo jest to, bo jest tamto, od rana do wieczora. Ale samotności można szukać także w parafii, trzeba szu­ kać. Jeśli kapłan jej nie szuka, wtedy celibat to sprawa bardzo bolesna i przykra. Celibat jest tylko pozornie negatywny. Samotność Chrystusa - On był strasznie samotny. Przecież kapłan ma wziąć część Jego krzyża. Wtedy po pewnym czasie, choć nie znikają cierpienia, pojawia się radość i miłość - tajemnicza miłość Boga, bardzo róż­ niąca się od miłości do kobiety czy w ogóle do świata. Ją - tę Boską miłość - można poznać doświadczalnie poprzez częstą komunię i Eucharystię. Częsta komunia święta po pewnym czasie zostawia ślad miłości, na pew­ no. I wtedy komunia święta zostawiła we mnie ślad mi­ łości Boskiej, podobny do miłości ludzkiej. Inaczej bym jej w ogóle nie poznał, gdybym nie poznał miłości „źród­ łowej” - jest podobna do ludzkiej, a zarazem zupełnie 149

inna. Wtedy ja to rozwijam, o tym myślę, medytuję i ta miłość zaczyna we mnie rosnąć, bardziej się we mnie zakorzenia. Nie będzie już potrzebna miłość człowieka, tylko miłość Boga, a to wszystko dzięki codziennej Eu­ charystii. Codzienna Msza Święta, codzienna komunia święta może dać świadomość przeżycia miłości Boskiej bardzo silnie, bardzo wyraźnie. Wtedy miłość do kobie­ ty dalej jest dobra, piękna, ale nie jest konieczna. Miłość jest bardziej ofiarna w małżeństwie niż u nas w zakonie. Przecież w małżeństwie żona i mąż są na służbie dzień i noc. Mnie nikt nie obudzi po obiedzie, gdy utnę sobie drzemkę. Diabeł śpi. A tu żona budzi i każe: „Wstawaj, wstawaj! Załatw węgiel dla mamy. Ty masz tam chody”. Mąż na to: „Zaraz, może nie teraz”. „Teraz, bo jest to pilna sprawa”. Musi więc wstać, ziewając, i iść załatwić ten węgiel, bo zima blisko. Zona o wiele więcej wymaga niż przeor. Przeor mało co wymaga, ale żona wymaga dużo. Jest po prostu lepszym formatorem. „Bo ty właśnie zawsze to robisz. Bo ty właśnie to, czy tamto. A ty mnie nie kochasz w ogóle”. I cały czas coś się dzieje w małżeństwie, nie ma chwili spokoju. Czasem jest spokój, ale nie często, z tego co ja wiem. Czyli miłość w małżeństwie jest zawsze trochę niespokojna. Miłość do kobiety - niespokojna. A czy jest miłość całkiem spokoj­ na? Miłość do matki, to tak, ale do żony nie bardzo. 150

Trzeba przypominać, że w małżeństwie też jest cierpie­ nie, że to normalne. Jest i to jeszcze jakie. Jest krzyż, umieranie, tak jak w kapłaństwie. Obie dro­ gi idą w tym samym kierunku. Tak jak u nas. Cierpienie jest wpisane w małżeństwo, na pewno. Na przykład bezsenność żony, która opieku­ je się dziećmi. Nie śpi całą noc i idzie potem do pracy. Mnóstwo wyrzeczeń, których my w zakonie nie mamy. Dlatego krzyż zawsze będzie i dla małżonków, i dla księ­ ży, ale myślę, że trzeba go przyjąć, a w celibacie trze­ ba wyraźnie przyjąć, ukochać ten krzyż. Wtedy będzie szczęście, ale przez krzyż. A w małżeństwie człowiek nie spodziewa się krzyża. Myśli, żeby było mu dobrze, żeby był dobrze karmiony i dobrze chowany. A tu nie zawsze to wychodzi. Zona ma złe humory, głowa ją boli, ma okres. Wtedy wszystko nie idzie. Jeśli kapłan wyrzeka się bardzo intymnej obecności drugiego człowieka, jak w małżeństwie, to po pewnym czasie powstaje bardzo żywa, intymna obecność Boga. Ale obecność Boga jest wewnątrz. Zona jest zawsze obok. Bóg w miłości jest zawsze wewnątrz człowieka, czyli nie ma miłości bliższej niż miłość Boga. A miłość żony będzie zawsze zmienna i zawsze będzie na dystans. Z Bogiem nie ma ani dystansu, ani zmienności. Zmien­ ność jest tylko u człowieka. Jeśli celibat jest przyjęty 151

świadomie jako zaślubienie miłości Bożej, to da to bar­ dzo intymną, bardzo bliską i silną miłość Boga, ale za cenę cierpienia, na pewno. To się niby wie, ale myślę, za mało tym się żyje.

Odźwierni nieba

Jeszcze nie mówiliśmy o wieczności. W sakramentach jest przedsmak raju, Eucharystia jest przedsmakiem raju. Ona zawiera w sobie zadatek raju. I każdy może na nią przyjść, nawet codziennie w niej uczestniczyć. W Polsce nie ma z tym problemu tyle jest kościołów i Mszy o każdej porze. Może przy­ stąpić do komunii, przyjąć ten mały opłatek, w któiym jest przedsmak raju. Bóg ukrywa się pod powłoką zwy­ czajną i powszechnie dostępną, bardzo prostą. To jest bardzo ciekawe. Boskie, a jednocześnie dostępne. To jest tajemnica raju - raj Boga jest zależny tu na ziemi od byle czego, od pospolitych rzeczy. Raj przyszły jest tak wielki, że żadne podobieństwo nie może go w pełni oddać, natomiast komunia święta może dać przedsmak tego raju. I ta komunia, przyjęta z wiarą, może czasem przerodzić się w kontemplację, w przedsmak tajemnic przyszłego życia, raju. Eucharystia, ciało i krew, w nich jest raj Chrystusa. On nam codziennie daje rajski po­ karm. I ksiądz ma wprowadzać ludzi w tę tajemnicę, że wieczność już tutaj jest. 153

Matka Teresa z Kalkuty mówiła, że ta bliskość raju jest możliwa dzięki kapłanom. Za mało o tym mówimy, za mało zachęcamy do szu­ kania szczęścia wiecznego, raju. My, księża, zamiast taśmowo błogosławić pary, powinniśmy wpierw ukie­ runkować narzeczonych, pokazać im, że małżeństwo to sakrament szczęścia. Nauki przedślubne są czasem ta­ kie nudne. Zdarzało mi się dawać ślub parom, które do­ słownie przeżywały ekstazę. Byłem świadkiem jak mąż czy żona widzą już siebie całkiem inaczej, jakby w mi­ stycznym świetle - odkrywają, że są inni. To było wyjście z siebie, ekstaza miłości w ramach sakramentu małżeń­ stwa. A narzeczona była córką milicjanta. Właśnie kapłan powinien pomóc ludziom inaczej spojrzeć na małżeństwo. Przecież małżeństwo dopiero wtedy jest ważne, gdy po ślubie nastąpi pełne zjedno­ czenie małżeńskie, więc seks jest Boski. Pan Bóg pod­ niósł to, co się dzieje w ramach seksu, do godności sa­ kramentu. Ksiądz ma wtajemniczyć. Poza tym potrafi patrzyć obiektywnie. Nieraz staje między mężem i żoną, między tajemnicą kobiety i tajemnicą mężczyzny. Nie jest zako­ chany, patrzy więc bardziej obiektywnie. To jedno z po­ wołań księży - patrzeć trochę z boku, być blisko główne­ go nurtu życia, ale nie w środku, towarzyszyć. Ale trzeba być bardzo, bardzo blisko tego nurtu. To jest problem życia kapłańskiego. Jak być blisko, bardzo blisko dziew­ 154

czyn bez poufałości. Dziewczyna wyczuje z miejsca, że ten ksiądz ulega jej urokowi. Wie, kiedy jest przyjazny i dobry, a kiedy ta relacja się zmienia, gdy zaczyna jej ulegać. Dziewczyna to wyczuje. To bardzo oczyszczają­ ce, świetna szkoła dla kobiet, ale dla księdza też. Być bardzo blisko, świetnie rozumieć, okazywać empatię, ale bez zaangażowania emocjonalnego. Kapłan powinien stawać przed wiecznością co dzień. Jest świadkiem przeistoczenia, ciągle udziela rozgrzesze­ nia, umożliwia ludziom wejście do nieba. Jest odźwier­ nym nieba. A skoro tak, powinien coś o wieczności i o niebie wiedzieć, żeby móc opowiedzieć. O niebie można opowiedzieć wiele i bardzo do nieba zachęcić. Przedstawić niebo w korzystnym świetle? Kapłan jest pośrednikiem raju, doprowadza ludzi do raju dzięki rozgrzeszeniu i karmieniu ich Bogiem. Mszę Świętą odprawia raz dziennie i wówczas daje ludziom przedsmak raju, gdy udziela im komunii świętej. Karmi ich ciałem Pańskim, a w konfesjonale przywraca ludziom drogę do raju, do Boga, nawet kilkudziesięciu osobom dziennie, gdy daje rozgrzeszenie. I jeszcze namaszczenie. Bardzo często otrzymują go ludzie tuż przed śmiercią, którzy są na granicy wiecz­ ności. Dlatego potrzebują pomocy, łaski Boga. Moż­ na się dzięki temu sakramentowi „wślizgnąć” do Pana Boga. Nawet, jeśli człowiek jest chropowaty grzechem, 155

namaszczony olejem, prześlizgnie się przez ciasną, jak mówił Pan Jezus, bramę do nieba. Jeśli człowiek ma grzech, utknie w tej bramie. Jeśli będzie namaszczony, wtedy wejdzie do nieba. Taki jest sens namaszczenia. W każdym kapłanie jest ślad tego pośrednictwa, dla­ tego sakrament kapłaństwa, który jest źródłem tego wszystkiego, zawiera ślad wszystkich dróg, prowadzą­ cych różnych ludzi do raju.

Moja duchowa ojczyzna* Specialite de la maison Ja zostałem uformowany przez dominikanów. My­ ślę, że jeśli w ogóle kimkolwiek jestem, to tylko dzięki dominikanom, formacji dominikańskiej, wyłącznie. Bez dominikanów byłbym zupełnym zerem. A teraz mnie chwalą. Mówiono o mnie, że jestem bardzo mądry. To jest zabawne. A ja się zastanawiam, skąd to się wzię­ ło, to jest niemożliwe. Ja przecież wszystko oblewałem, egzaminy ledwo zdawałem. Przez kobietę raz przepad­ łem. Rok przegrałem, musiałem powtarzać rok studiów, ale to raz tylko mi się zdarzyło. Żadnych osiągnięć na­ ukowych nie miałem. Moje studia to było mniej więcej plus trzy, najwyżej. Ja bardzo ciężko przeżywałem stu­ dia. Gdy wracałem z Anglii do Polski, dostałem takie karteczki, żebym je przekazał do prowincji macierzystej fr a te r Joachim ad studia ineptus - Brat Joachim jest do studiów niezdolny”. Z taką plamą przyjechałem jako kleryk o ślubach czasowych. Mimo to mówiono, że jestem mądry. Ale ja zupeł­ nie tego nie widzę u siebie. Moi znajomi cytują rzeczy, 157

które powiedziałem lat temu dwadzieścia, rzeczywiście bardzo mądre. A ja absolutnie nie przygotowywałem się do takiego mówienia, samo przyszło, tak jak wszystkie książki. Pamiętam tę o kobiecie: Kobieta, Boska tajem­ nica. Dyktowałem ją niby, ale jakoś to samo szło.Nigdy nie studiowałem kobiety jako takiej, nigdy nie czytałem jakichś opracowań czy wyników badań. Byłem duszpa­ sterzem, miałem dużo do czynienia z dziewczynami, oczywiście, ale to była taka... prawie rutyna. Codziennie 0 pewnych godzinach spotykałem je w duszpasterstwie. 1 nagle okazało się, że bardzo dużo wiem o kobiecie, choć nie miałem tej świadomości. A dobra reporterka, pani Judyta, tę wiedzę ze mnie wyciągnęła i świetnie po­ prowadziła rozmowę. Powstała książka o kobiecie. Ma duży nakład, bo to czyta babcia i czyta córka, i wnucz­ ka. Wczoraj mi ktoś mówił, że babcia jest zachwycona tą książką i córka też. Dziekanowi wydziału na jednej uczelni krakowskiej też bardzo się ta książka podobała. I on zachwalał, i potem matka kleryka, prosta wiejska kobieta. Czyli ta książka trafia do różnych ludzi. Coś w niej takiego jest, co jest udane. Po co Pan Bóg stworzył dominikanów?* Dominikanie są od słowa. To jest zakon, który zaj­ muje się głównie słowem, a więc umysłem, pracą umy­ słu. Mamy głosić słowo i do tego się przygotować. Nasz umysł powinien być ożywiony wiarą i miłością. Czyli, je­ 158

śli czytasz Biblię w stanie łaski, to wtedy jesteś uczestni­ kiem, według św. Tomasza, fizycznym natury Boga. Sie­ dzi młody braciszek na ławeczce, ma zeszycik, a siedzi jako uczestnik fizyczny i formalny natury Boskiej w nim. Czyli coś Boskiego jest w czytających Pismo Święte. Jest w stanie łaski, a on o tym nie wie, zapomina. Więc wcho­ dzę w naturę Boską, w świat natury Boskiej, czytam to, co jest Boskie, emanację mądrości Boskiej, czyli teksty Pisma Świętego. Z całym dziwactwem ówczesnego au­ tora, który te teksty natchnione zapisał. Każdy był inny, każdy pisał po swojemu, ale Pan Bóg sobie poradził z tymi dziwactwami autorów, oni nazywają się... pisarza­ mi świętymi, hagiografami. Studia, wydaje się, że zawsze są jednostajne. Ale trzeba tę nudę przekroczyć. Izrael właściwie nie chciał iść przed siebie, opierał się woli Pana na pustyni. Ciągle ta manna, ciągle to samo. Twierdzenie Ojca, że mistyka jest dla wszystkich, doty­ czy szczególnie dominikanów?* Ważna jest żywa wiara. Gdy się jest w stanie łaski, ta wiara jest żywa, żywa miłością. Mamy wszelkie podsta­ wy, żeby być mistykami. Nie będzie to taka wielka mi­ styka jak św. Teresy, św. Jana od Krzyża, ale mistyka na co dzień - potrzebna ludziom, głoszona z ambony, oni tego potrzebują. Oni, lud Boży, a często i niewierzący, z miejsca wyczują, czy w księdzu jest Duch Święty. Nie każdy będzie św. Faustyną Kowalską. Pan Jezus czekał 159

kiedyś na nią w kuchni. Miała bardzo ciężkie wiadro do podźwignięcia i martwiła się, czy zdoła je unieść. Nie tylko uniosła, ale nagle okazało się, że w tym wia­ drze są róże. Tego się zupełnie nie spodziewała. To nie dla nas, to jest dla siostry Faustyny. Ale widzenie do­ świadczalne prawdy, którą mam głosić słowem i poda­ wać Eucharystię, to jest nasze, właściwie nasze prawo. Nie prawo, które my dajemy, ale Pan Bóg nam je daje w chwili święceń. Nałożenie rąk biskupa daje nam to prawo. Temu wyświęconemu diakonowi Pan Bóg daje sam te prawa, żeby widział prawdę, której służy. D o­ minikanin szczególnie otrzymuje oprawę teologiczną, słowną, dyskusyjną. Ja byłem teologiem bardzo słabym, ale w Poznaniu, gdy byłem duszpasterzem, w dyskusji o Bogu byłem bardzo skuteczny. Dlatego, gdy kiedyś mi się nie udało, mówili: „No wiecie, nawet Joachima zagięli”. Zagięli, nie wiedział, co powiedzieć. Zagięli Joachima. Ogólne zadowolenie. Dominikanin z natu­ ry dyskutuje bardzo łatwo - dar słowa. Dyskutuje od razu. Obudzi się w nocy i już dyskutuje. Nie zawsze to jest skuteczne, ale samo idzie. To daje formacja zakon­ na dominikańska. I następny etap jest ważny. Ja jestem w dobrej sytuacji, bo nie widzę, nie słyszę, wobec tego tylko siedzę w celi i koniec. Zajmuję się kontemplacją. Czyli wtedy to wszystko się we mnie jak gdyby koncen­ truje, kondensuje. 160

Dominikanie powinni wciąż studiować. * Ale po to, żeby to przekazać ludziom. Takie jest hasło zakonu: „Contemplata aliis tradere - Dzielić się owocami kontemplacji”. Ja czasem powątpiewałem, czy ci ludzie, którzy siedzą w kościele i śpią, mają Ducha Świętego? Mają, doskonale wyczują kapłana, czy on jest w Duchu, czy nie. Oni nie wiedzą, co to znaczy „w Duchu”, ale mówią: „Proszę Ojca, ten ksiądz, on inaczej mówi. Mówi o Chrystusie, mówi z mocą. To jest syn Józefa, my go do­ brze znamy. Moja matka chodzi z Jego matką po wodę do studni. Ale jakoś inaczej mówi, z mocą mówi. Nie jak niektórzy doktorzy teologii”. To odkrywa nawet niewie­ rzący, a wierzący jest tym bardziej wrażliwy na sposób odprawiania Mszy Świętej, odmawiania modlitwy i mó­ wienia kazań, wie, czy tam jest światło, czy nie. Czym to światło jest, nie bardzo wiedzą, ale czują, że to jest coś innego. To nie jest ciemne, to jest jasne. W jakiś sposób trafia do nich. To będzie właśnie kaznodzieja, który czy­ ta na Mszy Świętej i głosi słowo Boże w świetle Słowa. Taki powinien być normalny stan dominikanina przy oł­ tarzu. Staje w świetle słowa. To jest bardzo proste, żadna metoda, nic, tylko cierpliwość, wiara, cierpliwość, wier­ ność. Wierność szukania prawdy Bożej, szukanie wierne mimo wszystko, mimo zmęczenia, mimo że coś się nie udało, że to nie wyszło, tamto nie wyszło. Trwanie tak jak trwał Izrael. Nie chciał, ale jednak potrafił. 161

Nie mamy rodzin, nie mamy tych wielkich emocji, które daje małżeństwo, ojcostwo. Zamiast tego są emo­ cje widzenia słowa. To jest bardzo emocjonujące, ale to jest zupełnie inny rodzaj emocji. Jak spotkam słowo Boże w Biblii czy w teologii św. Tomasza przypuśćmy, to jest zupełnie inna emocja. Wrażenie czysto duchowe, ale radosne, jasne. Jaka jest specyfika duchowości dominikańskiej?1' Kontemplacja teologii. Kontemplacja naukowa, któ­ ra rodzi się z myślenia, ze studium. Z odkrycia prawdy w nauce rodzi się odkrycie prawdy ukrytej. A wtedy to jest ponad wszelkim tekstem, sama prawda świeci w tym zdaniu, w tym rozdziale Pisma Świętego. I to jest nasza specjalność. Gdzie indziej, w innych zakonach tego nie ma. Powiązanie teologii i kontemplacji to jest nasza spe­ cjalność. Dawniej w zakonie była tylko dewocja, studium raczej nie. A dziś mamy dobrych teologów. Ojciec Ma­ teusz czy ojciec Jan Czopek są kapitalni. Młodzi, bardzo skromni. Jacek Salij - najlepszy teolog w Polsce. On ma syntezę, on widzi teologię całościowo. Niedawno mi po­ wiedział: „Wie Ojciec, ja czytam teraz po łacinie Sumę od początku”. Ma więc całościową syntezę mądrości św. Tomasza. I to może mieć każdy. Teologia żywa, ożywia prawidłowe widzenie wiary, jej tajemnic. Tajemnica słowa, poznanie słowa i kontem­ placyjne poznanie prawdy w tekście naukowym, poza 162

szatą czysto logiczną. I wtedy może się okazać, że ktoś więcej wie, niż studiuje, bo ma wiedzę wlaną. Można za­ liczyć egzaminy, Pan Bóg jest bardzo hojny i może dać mu światło w tekście, który studiuje. Tym się różnimy od franciszkanów czy jezuitów. Ale gdy ja studiowałem, nie było tyle nauki. Była de­ wocja, czyli uczucia. Ja byłem mniej uczuciowy, a ma­ gister patrzył, czy kleryk dużo je. Jak je, ma powołanie, podobno. Ale potem, po święceniach, wskazana była asceza. Pamiętam, jak podczas odpustu w Jarosławiu były lody waniliowe. Dość dużo sobie nałożyłem, a tu wchodzi magister: „Bracie, tyle lodów, a młodzi na to patrzą”. Ja mówię: „Co zrobić, jak zostawię, to się sto­ pią”. „Niech ojciec już zje, trudno”. To była przesadna gorliwość. Jaka jest rola św. Dominika w życiu dominikanina?* Wziąłbym od niego tylko jedno - i to wystarczy. Świę­ ty Dominik mówił z Bogiem albo o Bogu. Dosłownie tak robić to nie da rady, ale jednak trzeba to wziąć pod uwagę. Mówię do Boga albo o Nim. Jak głosić słowo, jak przemawiać do ludzi?* Tylko nie moralizować, bo to straszne, dewocja. Ale można mówić o Bogu tak jak w moich książkach. Chwa­ lą je, bo tam nie ma dewocji. Dużo mówi się o Bogu, ale bez dewocji. Czyli, niestety, w stylu moich książek. 163

Możemy pisać kazania. Więc ja pisałem kazania. Po­ nad sto napisałem. Takie głupie to było, że wrzuciłem do pieca wszystkie notatki. Jeszcze wtedy były piece, małe piecyki w każdej celi. Spaliłem, nonsens. Najpierw trzeba się przygotować, notatki pisać, uczyć się. Niekoniecznie uczyć się homiletyki, która zaleca swoisty styl: „Widzę was, dziewczyny kochane, kwiaty i lilie Pańskie. Przed wami, zebranymi u stóp Matki Przenajświętszej...”. Taki bardzo święty kaznodzieja, już nie żyje, wykrzykiwał: „Ludu Warszawy!” - bardzo wzniośle mówił. Dzisiaj to nie uchodzi, czasy są inne. „Ja pragnę” - wykrzykuje ka­ znodzieja i wykonuje gesty do nieba, do ziemi, do ludzi, do siebie - to wszystko won. Ale musi w kazaniach mó­ wić „ja”. Musi przed orzeczeniem kazania powiedzieć: „Panie, przymnóż mi w tej chwili wiary, żebym mówił Twoje słowa, Ewangelię, z wiarą”. I to pójdzie wtedy, a przygotowanie może być prawie żadne. Otwieram czy­ tania mszalne, widzę ludzi i już kazanie idzie. Siedem minut. To jest dziwne. Każdy dobry specjalista z głowy przekaże wiedzę, którą posiada. A my musimy mieć karteczkę, co chwila na nią patrzymy. Czegoś tu brakuje. W Ewangelii jest tekst napisany, który do nas powinien przemówić od razu. Widzę ludzi, oni czegoś potrzebują. Czytam i po czytaniu mówię. A w to trzeba uwierzyć mocno i mieć już światło Ewangelii odnalezione w tych czy innych punktach Pisma Świętego. Wtedy dla ludzi ten frag­ 164

ment z konkretnej niedzieli będzie świeci! - dla mnie i dla nich. Dla mnie - mówiącego - i dla nich, którzy to odbierają. Nie każdy będzie „na odbiorze”, zdolny do odbioru, ale będzie miał podane słowo świecące w jego życiu. Jeśli będzie otwarty, to je weźmie, jeśli nie, to ono wróci. Trudno, jego wola. Pan Bóg nigdy nie będzie ma­ nipulował ludźmi, ale nam da światło mówienia światłem słowa Ewangelii. Bo On sam jest światłością świata. Jak nie zgorzknieć w zakonie?* Dobre koleżeństwo bardzo pomaga. U kleryków, jak widzę, jest doskonałe koleżeństwo. I to w całym refekta­ rzu się widzi. Pogadać z kolegami, przejść się, pojechać gdzieś na rowerze, pograć w piłkę, w ping ponga albo w brydża, coś poczytać. To takie naturalne rady. Jeśli mimo to gorycz dalej siedzi, jest rada - niestety nieosiągalna w zakonie - zjeść dobry obiad. To jest zna­ na rzecz - na wszelkie depresje pomaga dobry obiad. Prosta rada, ale skuteczna. W zakonie trudna do reali­ zacji, czekam więc, aż pojadę do domu na święta, zjem coś dobrego i się zaraz pocieszę. Czymś się zająć. Święta Teresa, jak miała ciężkie, bolesne przeżycia mistyczne, odkryła, że najlepiej jest czymś się zająć. A depresyjnej siostrze dawała kurczaka. Karmelitanki nie jadły mięsa w ogóle, ale tutaj wyjątko­ wo kazała przygnębionej siostrze dawać kurczaka. Tam­ te nie jadły, tylko ona jadła. 165

Bardzo ważne jest koleżeństwo i z tego, co widzę u młodych braci, jest bardzo dobre, tak więc zgorzknieć nie jest tak łatwo. Tam, gdzie wszyscy mają milczeć, jest totalne gadulstwo. Czy to przeszkadza w kontemplacji? Nie. W kontemplacji przeszkadza przygnębienie, smu­ tek, zgorzknienie. A jak się wszyscy rozgadają, ale potem milczą w celi, kościele i kaplicy, to wtedy będzie dobrze, wtedy będzie wyraźny czas milczenia i czas mówienia, jak mówi Pismo Święte, a konkretnie Kohelet. Jan Paweł II mówił, że zawsze widzi człowieka. Nie­ zależnie od tego, czy to był Pigmej z dzidą, czy prezydent Stanów Zjednoczonych, ludzie, których spotykał, czuli, że zawsze widzi w nich człowieka - i ten z dzidą, i prezy­ dent. Jeśli czuję się zgorzkniały, to patrzę na współbra­ ci jako na współbraci - ludzi po prostu. Patrzę na nich. Na pewno są życzliwi. Czasami są antagonizmy między nimi, tak bywa, to normalne - ludzkie, antypatie, sym­ patie, gra, ale to nie przeszkadza. Na zgorzknienie jest dobre koleżeństwo. Pamiętam wojsko. Byłem w wojsku z komunistami, z Francuzami polskiego pochodzenia, wszyscy niewierzący. Po latach pisze do mnie jeden z nich (ten akurat nie był komuni­ stą) z Australii: „Przyjeżdżaj, kościół jest blisko, nawet bilet ci zafunduję”. W wojsku jest totalne koleżeństwo. Razem łazimy, razem leżymy w błocie, razem wszyst­ ko, wszystko. W klasztorze też razem sprzątamy, razem 166

wszystko robimy. Dlatego „razem” jest cenne, poczucie, że nie jestem sam. Przyjeżdżają goście i te dziady wszyst­ ko zaśmiecają, potem trzeba po nich sprzątać. A Japoń­ czycy zostawiają wszystko czyściuteńko. Tylko Japoń­ czyk zostawia czysty pokój w hotelu. A tutaj nie wiem, jacy ci goście są, ale na pewno napaskudzą i kleryk musi sprzątać. Robimy więc wszystko razem. Razem sprzą­ tamy, razem jemy śledzie wieczorami. Koleżeństwo jest tu inne niż w wojsku, ale jest bardzo duże. W małych klasztorach jest inaczej. W Warszawie, Szczecinie, we Wrocławiu pewnie nie, ale w małych każdy żyje bardziej osobno. Czy dominikanie mają jakieś wady i czego się powinni strzec?* Pychy. Począwszy od stroju. To jest najelegantszy strój w ogóle, moim zdaniem. Biały habit plus czarna kapa, kaptur. To jest zupełnie zabójcze. Podobno jedna pani wyciągnęła z zakonu kleryka, ale jak zdjął habit, powiedziała: Ueee... Nie podobał się jej. Pycha. Ja czułem się bardzo ważny po obłóczynach. Na początku chodziło się stale w habicie. A więc myślę, że pycha z powodu wyglądu. Pycha z powodu wiedzy. Nie należy narzucać własne­ go zdania. Nie udawać, że ja wszystko wiem. A bardzo łatwo jest w nią popaść - skończyć teologię i uznać, że wszystko wiem. Pycha jest dość typowa dla dominika­ 167

nów. Może być duma z zakonu, bo zakon jest wspaniały, choć na Zachodzie wymiera, nie ma powołań. Niedawno był w Krakowie młody Francuz i mówi tak: Ordre desordre - porządek i bałagan - tak się wyraził o swojej pro­ wincji. Pycha z tego, że wiemy, że mamy prawdę. Ten, kto ma prawdę i wie, że ma prawdę, powinien być bardzo pokorny, a czasem jest bardzo pyszny, zarozumiały. Ja zawsze miałem trudności z pokorą. Może dlatego, że przed wojną byłem wielkim właścicielem ziemskim. Czasami, jak któryś ze starszych ojców odezwie się do mnie i da odczuć, że jest ode mnie ważniejszy, to się złoszczę. To jest moja wada, ale staram się z nią wal­ czyć. Jesteśmy bardzo wrażliwi na krytykę. Jak ktoś skry­ tykuje kazanie, to straszna rzecz! Łobuz, drań, heretyk, podczas gdy cierpliwe wysłuchanie krytyki byłoby spraw­ dzianem pokory. Największy komplement, jaki otrzy­ małem co do kaznodziejstwa w Borku Starym, to wte­ dy, gdy mi kucharka powiedziała: „Ojcu to tak zgrabnie idzie”. Stara kobieta tak mi powiedziała. Jak rozumieć ascezę i ubóstwo w zakonie?* Asceza, tak uczyli mnie w Anglii, to zmęczenie i trud studiów, a potem obserwacja siebie. Czy ja zawsze rea­ guję swoją wrażliwością, czy jestem zdolny do obiektywi­ zacji tego, co przeżywam? Wszystko biorę emocjonalnie i subiektywnie - to cecha prawie każdego Polaka - czy 168

potrafię obiektywizować rzeczywistość, to, co koło mnie się dzieje? Czyli konieczne jest działanie umysłem. Umysł stwarza pojęcia, a uczucie stwarza wrażenia. Pojęciowa klasyfikacja wrażeń gasi uczucia. Przesadne uczucia, namiętności. Ubóstwa faktycznie w zakonie nie ma, bo każdy ma to, czego potrzebuje. Mój znajomy ma super motor, coś strasznego, zdaje się volvo, a to jest smok, może go pod­ nieść czterech ludzi. Przy mnie ruszał i w jednej chwili już go nie było. Tego w naszym życiu nigdy nie będzie, a to bardzo miła rzecz taki motor. Samochody są do dys­ pozycji, jeśli są potrzebne, a jeżeli ojciec jedzie do Ame­ ryki czy do Tajwanu, to dostaje bilet na podróż. Ważne, żeby nic nie gromadzić. Dlatego ja wszystko rozdawa­ łem. Staremu jest trudniej nie gromadzić, bo musi mieć coś ciepłego na sobie. Jak miałem za dużo, rozdawałem. Stary człowiek musi mieć dużo ciepłych skarpet, a mło­ dy człowiek chodzi boso. A książek trzeba mieć tyle, ile trzeba do studiowania. Nie widzę, nie słyszę, klauzura Boska - lepsza od kra­ ty i murów. Drobiazgów nie widzę, nie słyszę, dociera do mnie tylko to, co istotne. Z początku to jest bardzo przykre, ale potem człowiek coraz bardziej widzi okiem ducha. Im gorzej widzę wzrokiem fizycznym, tym lepiej widzę duchem. Denerwuje mnie, że emeryci nie wiedzą, co ze sobą zrobić albo robią coś byle robić. Oni powinni zająć się tylko tajemnicą Boga, bo spotkanie tuż tuż. 169

Istnieją dwie bardzo typowe dominikańskie ascezy. Niekoniecznie warto się biczować, to może mniej waż­ ne. Najważniejsze jest to, by nie dać się pokonać nudzie i konwencji obrzędów kościelnych, w których zawsze jest to samo: „Pan z Wami”. To bardzo ważne, jak się te sło­ wa wypowiada, bo musi być w nich przekonanie - „Pan z Wami”, w tej chwili z wami jest Pan! Obrzędy katoli­ ckie są bardzo proste, liturgia jest bardzo prosta. I to jest niezwykle zdradliwe, bo tu jest niesłychana głębia, którą można przeoczyć. Wcale nie jest łatwo tę głębię w pro­ stocie odczuć. Buddyzm jest bardzo atrakcyjny, sensa­ cja, Dalajlama. A tu co? „Pan z Wami” - mówi księżulo Kowalski, wczoraj go święcili. Mama zachwycona, bab­ cie wszystkie płaczą, ich kochany Jasio księdzem jest. To jest tylko kleryczek, taki zwykły człowiek. Otrzymuje dar. Eucharystia, Hostia konsekrowana i Pismo Święte. Szukamy światła, gdzie ono naprawdę jest, wierzę, że ono jest i proszę, żebym nie tylko wierzył, ale też w jakiś sposób doznawał tego egzystencjalnie. To jest naprawdę żywe ciało, natura słowa Pana. Więc to „prawie nic” jest wszystkim. Te małe opłatki - to jest to wszystko, to jest pełnia życia. Kto spożywa te opłatki, będzie żył wiecznie. ✓

Spis treści

Tego nikt nie odgadnie..................................................................

11

Mali ludzie, Hobbici......................................................................

14

Być taki jak o n ................................................................................

25

Bardzo mocni w duchu..................................................................

31

Obecność........................................................................................

33

Przyjaźń z Chrystusem, czyli Krzyż..............................................

38

Najgłębsza potrzeba duszy............................................................

41

Co powinno się wydarzyć?............................................................

44

Ta dzisiejsza młodzież....................................................................

55

Święcenia........................................................................................

59

Celibat............................................................................................

65

Ksiądz i kobieta..............................................................................

77

Metoda przemiany seksu w siłę życiową......................................

85

Niewyświęcone..............................................................................

89

Z delikatnością matki....................................................................

93

Syn wraca........................................................................................

98

Co jest najważniejsze....................................................................107 Ubóstwo..........................................................................................109

171

Szczęście........................................................................................ ^ Gorycz............................................................................................1^5 Dwie drogi......................................................................................149 Odźwierni n ieb a ............................................................................1^3 Moja duchowa ojczyzna* Specialite de la maison ......................157