Bates H William - Naturalne i samoleczenie wzroku_a

DR WILLIAM H.BATES

Naturalne leczenie wzroku bez okularów (Beter eyesight without glasses) (Tłum. Robert Palusiński)

BOB FINGERBILD

Samoleczenie wzroku metodą dr Bates’a (-) (Tłum. Jerzy Wnuk)

1

OD TŁUMACZA Doktor William Horatio Bates był bez najmniejszych wątpliwości geniuszem na miarę XX wieku. W wieku przyspieszonego postępu naukowo-technicznego wyprzedził swoją epokę o całe stulecie, co w czasach wcześniejszych oznaczałoby minimum kilkaset lat. To jeden z aspektów znamionujących cechy geniuszu. Kolejne cechy to tytaniczna praca i zdolność do wysunięcia całkowicie nowej teorii, której założenia diametralnie różniły się od współczesnych mu naukowych ustaleń, nota bene niewiele różniących się od aktualnych poglądów oficjalnie lansowanych przez okulistykę w zakresie ogólnej fizjologii, mechaniki i optyki funkcjonowania oka. Miarą jego geniuszu i tytanicznej pracy były dziesiątki tysięcy wyleczonych pacjentów, a niejako skutkiem ubocznym, głęboki ostracyzm środowiska medycznego. Chociaż teoria Bates'a jest często kwestionowana w części teoretycznej, jako oparta na błędnych założeniach, to jednak nikt nie kwestionuje setek tysięcy udokumentowanych przypadków osób, które dzięki jego metodzie odzyskały prawidłowy wzrok. Warto w tym miejscu dodać, że jak zwykle w takich sytuacjach do Bates'a trafiały najtrudniejsze przypadki, osoby najbardziej zdesperowane, którym nikt nie potrafił pomóc. To co jest również znamienne dla genialnych odkryć, to fakt że postać i sama metoda Bates'a jest stosunkowo mało znana i chociaż dzięki niemu na całym świecie żyją miliony dobrze widzących osób, to na naszym rodzimym gruncie mało który okulista w ogóle słyszał o takiej postaci i tej metodzie leczenia wzroku. Dr William H. Bates urodził się w Newark w Stanie New Jersey w 1860 r. Ukończył Cornell University w 1881, stopień medyczny uzyskał w 1885 w College of Physi-cians and Surgeons. Rozpoczął praktykę w Nowym Jorku, równocześnie pracując w Manhattan Eye and Ear Hospital, Bellevue Hospital (1886-1888) i w New York Eye Infirmary (1886-1896). Otrzymał tytuł profesora w wieku 26 lat, prowadził prace badawcze odkrywając wraz z zespołem między innymi adrenalinę, wykładał w New York Postgraduate Medical School and Hospital w latach 1886-1891. W 1886 zrezygnował z pracy w szpitalach zajmując się przez szereg lat pracami badawczymi. Po powrocie do praktyki pracował w Harlem Hospital (1907-1922). Książkę „Better Eyesight Without Glasses" opublikował po raz pierwszy w 1919 r., a więc niemal po trzydziestu latach leczenia pacjentów, pracy badawczej i naukowej — w wieku 59 lat. Metoda Bates'a została rozwinięta i udoskonalona (o ile było to w ogóle możliwe) przez szereg jego następców i obecnie jest powszechnie uznawana, stosowana i nauczana w instytutach naturoterapii na całym świecie. Bates prezentując wyniki swoich badań i

2

rewelacyjne rezultaty stosowania swojej metody był w ostrej opozycji do naukowego establishmentu swoich czasów. Jak można zauważyć, ta książka jest w dużej mierze'polemiką z powszechnie wówczas akceptowanymi teoriami i praktyką leczenia wad i chorób oczu. Co więcej ta książka i zawarte w niej treści nie przystają również do współczesnych nam poglądów okulistów końca XX wieku. Posłużę się tutaj cytatami z pozycji wydanej w 1993 r. przez wydawnictwo W.A.B. Autorstwa okulisty dr Guy Lefebvre pt. „Zaburzenia wzroku" (wyd. oryg. 1991 r.). Przedstawione w niej opinie i poglądy jako żywo przypominają teorie z końca XIX w. cytowane przez Bates'a: „(...) To pierwsze oznaki starczej nadwzroczności. Nie denerwuj się jednak, bo to nie żadna choroba. To efekt stwardnienia soczewki, która traci elastyczność i nie może odpowiednio się przekształcić, by umożliwić widzenie z bliska. Jedynym lekarstwem są okulary (sic!). Wątpliwe pocieszenie, że nikogo to nie ominie".(str. 101) Cóż za defetystyczna i pesymistyczna postawa. Przecież to tak jakby powiedzieć choremu pacjentowi: „wkrótce pan umrze, nie ma dla pana lekarstwa, możemy dać panu tylko środki przeciwbólowe. Ale niech się pan nie martwi, przecież każdy umiera". W zestawieniu z faktami, z tysiącami udokumentowanych przypadków wyleczenia starczowzroczności, wreszcie po zapoznaniu się z rozdziałem 16 książki Bates'a traktującym o tej wadzie, czytelnik zyska możliwość wyrobienia sobie poglądu na to, jak można określić stanowisko francuskiego okulisty. Inne nie mniej ponuro brzmiące wersy zaczerpnięte z tej aktualnej publikacji wyrażają opinie o beznadziejnie złych rokowaniach w przypadkach innych wad wzroku: „(...) krótkowzroczność zwykła często zaczyna się w wieku szkolnym i czasami rozwija się bardzo gwałtownie. Na Boże Narodzenie dziecko czytało jeszcze 10/10, a podczas letnich wakacji nie widziało statku w dali i mrużyło oczy. Już przy krótkowzroczności l dioptria widoczność zmniejsza się o 2/10. Co roku będzie się zwiększać i nie ma na to rady. (sic!) w końcu sama się ustabilizuje (...). Czy można powstrzymać jej rozwój? Niestety nie, i nie ma znaczenia, czy nosi się okulary stale czy nie, czy zaczęło się je nosić wcześnie czy późno. I tak się rozwija. Nawet gdy pozornie się ustabilizuje, zawsze możliwy jest jej rozwój (...). Jedno jest pewne. Krótkowzroczność nie maleje z wiekiem", (str. 91) Po zapoznaniu się z treścią książki Bates'a, czytelnik zdobędzie świadomość tego, że rzeczywiście jedno jest pewne: czas zmienić ustalone przed z górą stu laty poglądy dotyczące funkcjonowania i wad wzroku. 3

O ile same założenia i teoretyczne podstawy metody Bates'a bywały przyczyną sporów, o tyle nikt nie kwestionował jego rzeczywistych, nieraz graniczących z cudotwórstwem udokumentowanych w pracach naukowych i archiwach dokonań. Przypadki wyleczeń pozornie beznadziejnych przypadków, były przedmiotem badań i dociekań wielu współczesnych Bates'owi okulistów podejrzewających oszustwo naukowe, a nawet szarlatanerię. Jednakże sam Bates był zarówno lekarzem jak i naukowcem i jego praca spełniała wszelkie wymogi metodologii jak i weryfikacji przeprowadzonych badań i eksperymentów. Na koniec sami wyleczeni z przeróżnych chorób i wad wzroku stanowili naoczne świadectwo skuteczności metody. Najbardziej chyba znanym przykładem jest historia wybitnego pisarza A. Huxley'a, który w wyniku długotrwałej i ciągle pogarszającej się wady wzroku, pomimo stosowania coraz mocniejszych szkieł, doszedł do stanu, gdy jego podstawowe zajęcie — czytanie, w wieku 46 lat stało się niemożliwe. Jego jedno oko było w stanie rozróżnić jedynie światło i ciemność, drugie zaś przy pomocy bardzo silnych okularów i ciągłym zakrapianiu atropiny pozwalało rozróżniać znaki wielkości 25 centymetrów z odległości niecałych trzech metrów. Przy czym widzenie powodowało bezustanne zmęczenie i napięcie. W 1939 r. Huxley po kilku miesiącach intensywnych ćwiczeń reedukacji wizualnej, mógł czytać bez okularów, zaś niemal niewidzące uprzednio oko, rozpoznawało na tablicy Snella literę wielkości 3 centymetrów z odległości 30 cm. To co wydaje się najbardziej znamienne u Bates'a to podejście do pacjenta i jego choroby. Bates nie zastanawiał się, tak jak to czynią niemal wszyscy okuliści w jaki sposób dobrać pacjentowi najlepsze szkła. On myślał o tym jak można naprawdę pomóc danemu pacjentowi, czyli jak go wyleczyć z dolegliwości tak aby był w stanie zdrowia, czyli równowagi organizmu, aby mógł normalnie widzieć. Powiedzmy sobie jasno, że przepisanie okularów przez okulistę pacjentowi z wadą wzroku, absolutnie nie przybliża go do zdrowia! Często bywa nawet zupełnie odwrotnie. To tak jakby do chirurga przyszedł pacjent ze złamaną nogą, a ten patrząc na niego, nie składając i nie gipsując mu nogi obdarowałby pacjenta wózkiem inwalidzkim i proszkami uśmierzającymi ból, mówiąc: „no o co chodzi, przecież może się pan poruszać." Bates nie dawał wózka, on jak prawdziwy lekarz po prostu leczył ludzi z ich dolegliwości. Ciekawym i jakże nowatorskim wątkiem w pracach Bates'a było odkrycie wzajemnych powiązań ciała, umysłu, pamięci i wyobraźni. Funkcjonowanie i sposób działania zastosowanych przez Bates'a technik stało się tak naprawdę zrozumiałe na 4

gruncie współczesnej psychologii, dopiero w ostatnich dwudziestu latach. Techniki pracy z wyobraźnią, ruchy i ustawienie pozycji ciała, ogólna koncepcja relaksacji, paradoksalna technika „gorszego widzenia", nakładanie obrazu wyobrażonego na rzeczywisty, technika punktu, nacisk na stresogenne podstawy chorób oczu i ich nierozłączny związek z umysłem, to wszystko są przecież odkrycia psychologii końca lat 70. i 80. naszego stulecia! Odkrycie efektu sprzężenia zwrotnego, przy którym wyleczenie wady wzroku, a często samo dojście pacjenta do stanu „centralnej fiksacji" pozwala na uwolnienie chorego od stresu stricte psychologicznego, to rzecz tak doniosła, że psychologowie i psychiatrzy powinni chylić czoła, gdyż daje im to narzędzie do obejścia metody i drogi analizy danego przypadku, na rzecz działania bezpośredniego poprzez skoncentrowanie się na (w tym przypadku) zmyśle wzroku i ewentualne późniejsze pogłębienie efektu terapeutycznego tradycyjnymi technikami. Bates z iście amerykańskim pragmatyzmem, bynajmniej nie pomijając kwestii etiologii choroby, skoncentrował się głównie na pytaniu jak ją wyleczyć. Stąd też niektóre z proponowanych przez niego ćwiczeń mogą się wydać paradoksalne i absurdalne, lecz one głównie i to w skuteczny sposób odpowiadają na pytanie: jak? Pragnę w tym miejscu zwrócić uwagę na fakt, że jedna z bardzo skutecznych psychologicznych technik terapeutycznych rozwinięta pod koniec lat osiemdziesiątych naszego stulecia, NLP (programowanie neurolingwistyczne) jest jakby żywym odbiciem praktycznych idei Bates'a. Na bazie NLP można wyjaśnić tak wysoką skuteczność metody Bates'a. Zakładając, że w ciągu naszego życia ukształtowaliśmy w naszej psychice i w naszym ciele zespół programów odpowiadających na sytuacje powtarzalne i podobne, i że mamy niemal stuprocentową tendencję do powtarzania i stosowania tych programów (w dosyć ubogiej i niewielkiej wbrew pozorom wariacji), możemy stwierdzić, że posiadamy (w przypadku wady wzroku) „program" niewłaściwego używania zmysłu wzroku. Tak, tak, całego

zmysłu,

a

nie

tylko

oka.

Jedynym

możliwym

rozwiązaniem

jest

„przeprogramowanie" tej niepożądanej tendencji, czy też sytuacji. Te programy na poziomie fizjologicznym to tendencja do przebiegu informacji w mózgu po stale tych samych sieciach neuronowych, kodujących metodą ciągłych powtórzeń wciąż ten sam układ. Czy ten układ jest ogólnie korzystny czy nie z punktu widzenia naszych interesów, dla naszego superkomputera — mózgu nie ma najmniejszego znaczenia. Zmiana programu wymaga wytworzenia nowej neuronowej „ścieżki" informacyjnej i nie jest to takie proste. Otóż w świetle ostatnich odkryć, techniki zaproponowane przez Bates'a dzięki zastosowaniu paradoksu, wizualizacji, nakładania obrazów wyobrażonych na faktycznie 5

widziane, lub prawie widziane, poprzez widzenie „gorsze" tam gdzie dotychczas widziało się lepiej, oraz dzięki rewelacyjnej, niemal mistycznej (o czym za chwilę) technice czarnej kropki, okazują się być ogromnie skuteczne w owym „przeprogramo-wywaniu" ścieżek neuronowych, którymi podążały dotychczas impulsy z bitami informacji. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę psychologów na to, jak niezmiernie ważne i doniosłe w znaczeniu są implikacje wynikające z odkrytych przez Bates'a korelacji pomiędzy poprawą stanu zdrowia oczu i zdrowia psychosomatycznego, a co za tym idzie, zadziwiających postępów w nauce dzieci w klasach (szkołach) specjalnych (rozdz. 22), jak również na wpływ wielomiesięcznego procesu leczenia wzroku na wyleczenie chorych na ciężką nerwicę (rozdz. 23). Rzecz, która teraz u progu XXI w zaczyna docierać do naszej świadomości, została następująco zdiagnozowana przez Bates'a: „napięcia wzroku i wynikająca z niego wada refrakcji, jest tylko zewnętrznym przejawem napięcia umysłowego". Bates

oczywiście

nie

rozpatrywał

zagadnień

wad

wzroku

z

powyżej

zaprezentowanego punktu widzenia. Z prostotą geniuszu swojego rodaka Edisona doszedł do wniosku, że jeżeli zaszedł proces powiedzmy niekorzystny, to należy go odwrócić. Zatem jeżeli przy bliskowzroczności oś gałki ocznej jest zbytnio wydłużona, to dlaczego nie miałaby z powrotem ulec spłaszczeniu. Jeżeli zaś przy dalekowzroczności uległa spłaszczeniu, to też nie ma przeszkód, żeby ją wydłużyć. Odpowiedź na pytanie jak, zajęła mu ponad dwadzieścia lat naukowych badań i dociekań, lecz na szczęście dla nas ta odpowiedź zawarta jest w tej oto książce. Niektórzy mogą twierdzić, że Bates nie był tak bardzo odkrywczy i nowatorski, jako że metody leczenia wzroku podobne w założeniach, a nawet sposobach obecne były we wschodnich systemach leczniczych i medytacyjnych od tysięcy lat. Technika relaksacji to pierwszy z licznych przykładów, inny to centralna fłksacja, której dokładny odpowiednik nazywa się tratak w medycynie ajurwedycznej, a liczne sylaby, mandałe lecznicze, jantry i specjalne leczące wzrok obrazki z sylabami (zobacz tył okładki) wraz z odpowiadającymi im technikami patrzenia na nie, mogą stanowić odpowiedniki dynamicznej relaksacji wzroku osiąganej w Ba-tes'owskich ćwiczeniach przesuwania i kołysania. Lecz wielkość Bates'a polega na samodzielnym dojściu do tych rozwiązań i spójności całego systemu, wobec braku jakiegokolwiek odpowiednika w systemie nauki zachodniej czy wschodniej. Te nasuwające się zbieżności ze wschodnimi systemami leczenia i medytacji wskazują na fakt jak wielką ilość wiedzy i informacji czerpał Bates z własnego 6

doświadczenia i własnej intuicji. Jest coś fascynującego nawet w tak prostym ćwiczeniu jak palming. Osobiście cierpię na niewielką wadę bliskowzroczności i tłumacząc tę książkę zacząłem wypróbowywać niektóre spośród podanych ćwiczeń. Doświadczenie z palmingiem okazało się niespodziewanym przeżyciem. Polegało to po pierwsze na tym, iż okazało się że zobaczenie czarnego koloru wcale nie jest takie łatwe jak się to na pozór wydaje! Początkowo wykonując to ćwiczenie od razu zobaczyłem dość intensywny czarny kolor, ale szybko zorientowałem się, że sam siebie po prostu oszukuję, że przesuwają się jaśniejsze, a nawet żółtawe plamy, jakieś błyski i że wcale nie jest czarno, ale dość szaro. Palming okazał się swoistym testem prawdy. Miarą stopnia samooszu-kiwania się. Wówczas zgodnie z sugestią Bates'a zacząłem przypominać sobie czarne przedmioty, takie jak fortepian, gumowce, lakierki, kot, studnia, dziura itp. I proszę sobie wyobrazić, że te przedmioty nie chciały być przed oczyma mojej wyobraźni stuprocentowo czarne, nie chciały osiągnąć takiej czerni jaką prezentowały w rzeczywistości. Gdy jednak okiem wyobraźni udałem się w głąb wyimaginowanej studni, zrobiło się coraz ciemniej i po jakimś czasie prawie całkiem czarno. I wtedy zdarzyła się rzecz niesłychana, mój umysł zareagował nagłym lękiem i rozjaśnił obraz. Poczułem brak odniesienia i poczucia bezpieczeństwa w tego rodzaju absolutnej czerni, na zasadzie: lepsze znane piekiełko niż nieznany raj. Było to dotknięcie nieznanego, stanu pełnej relaksacji wzroku, stanu od którego mój umysł niechętny zobaczeniu odległych przedmiotów nieświadomie cały czas umyka. I natychmiast pojawiła się refleksja: proste ćwiczenie, a jakie walory poznawcze. Inne refleksje to narzucające się relacje pomiędzy systemami medytacyjnymi praktykowanymi

szczególnie

w

buddyzmie

tybetańskim

wadżra-jana,

oraz

we

wcześniejszej od buddyzmu tybetańskiej tradycji dzogczien i bon. Otóż systemy te wykorzystują w wielkiej mierze techniki medytacyjne oddziaływujące między innymi na zmysł wzroku. O ile wadżrajana kładzie nacisk na budowane w wyobraźni wizualizacje przedstawiające najróżniejsze sceny wypełnione postaciami bodhissatwów, daków, dakiń i nieraz wielkiej liczby innych postaci, odwzorowanych na tradycyjnych malowanych na płótnie obrazach — tankach. O tyle system dzogczien stosuje metody bardziej „inwazyjne", czyli długotrwałe wpatrywanie się w niebo, przestrzeń, a nawet w słońce. Kolejną techniką w dzogczien to 49-dniowe odosobnienie adepta w absolutnej ciemności. Takie odosobnienie w ciemności to przecież niemalże długotrwały palming. Tybetańczycy są przekonani, że oczy łączą się specjalnym kanałem energetycznym bezpośrednio z sercem. Ten kanał nosi nazwę kati i łączy oczy z pustą fizjologicznie przestrzenią wewnątrz fizycznego serca, gdzie mieści się cielesny odpowiednik wyższego stanu 7

uogólnionej świadomości rigpa. Kolejną wskazówką pozwalającą domniemywać, że rozwój poprawnie pracującego zmysłu wzroku może prowadzić do rozwoju ducha, są zdolności siddhi rozwijane przez wielkich praktykujących joginów. Jedną z takich zdolności to nadzwyczajnie ostry wzrok (np. możliwość przeczytania na znajdującej się na horyzoncie butelce napisu „Coca-Cola"). Umysł i ciało działają na zasadzie sprzężeń zwrotnych. Jeżeli usprawnimy, któryś z naszych organów, usprawnimy także umysł. Wzrok to nasza główna brama percepcji otaczającego świata. Bates stwierdził, że dobrze ześrodkowany wzrok, to dobrze ześrodkowany umysł. Dobry wzrok to także wzrok zrelaksowany. Mając takie właśnie „dobre spojrzenie" na pewno możemy nie obawiać się żadnych chorób, czy to umysłowych, czy to cielesnych, bowiem każda choroba bierze swój początek z umysłu. Dzięki tej książce możemy wyleczyć nasz wzrok. Doprowadzić go do optymalnego, zdrowego i naturalnego stanu. Możemy odzyskać spokój w oczach i spokój umysłu. Mieć lepsze spojrzenie na świat. Nie jest to kolejne dzieło będące owocem objawienia jakiegoś dyletanta. Jest to owoc kilkudziesięcioletniej pracy naukowej, badawczej i przede wszystkim terapeutycznej lekarza, który osobiście wyleczył dziesiątki tysięcy pacjentów z wad i chorób oczu. Geniusza, który żył na przełomie wieków, i który ze zrozumiałych względów nie bardzo jest znany i doceniany przez okulistów, a szczególnie optyków. OBY TA PRACA PRZYNIOSŁA KORZYŚĆ I POŻYTEK WSZYSTKIM, KTÓRZY SIĘ Z NIĄ ZETKNĄ.

ROZDZIAŁ L TEORIA I FAKTY Większości autorów prac naukowych z dziedziny okulistyki wydaje się, że ostatnie słowo o problemach refrakcji (odchylenie fal światła wewnątrz oka) zostało wypowiedziane. Zgodnie z przedstawionymi teoriami to ostatnie słowo brzmi bardzo przygnębiająco. Obecnie niemal każdy człowiek ma jakąś formę błędu refrakcji. Na choroby te, które nie tylko powodują pogorszenie się samopoczucia, ale często są dokuczliwe i niebezpieczne, nie ma sposobu leczenia, środków łagodzących, oprócz optycznych protez — znanych jako okulary. We współczesnych warunkach życia nie istnieją także sposoby profilaktyki. Jest dobrze znanym faktem, że ciało człowieka nie stanowi doskonałego mechanizmu, podczas procesu ewolucji natura kilkakrotnie popełniła błąd polegający na

8

niedostatecznym przystosowaniu. Pozostawiła na przykład takie „skamieniałości" jak wyrostek robaczkowy. Ale o największą nieudolność podejrzewa się ją przy konstrukcji oka. Okuliści jednomyślnie twierdzą, że organ wzroku nigdy nie został przystosowany do takiego sposobu używania jaki mamy obecnie. Ewolucja oka była zakończona tysiące lat przed wynalezieniem druku, sztucznego oświetlenia, czy kina. W czasach prehistorycznych oko doskonale służyło pierwotnemu człowiekowi. Był on myśliwym, pasterzem, rolnikiem, wojownikiem. Potrzebował przeważnie dalekowzroczno-ści, stąd oko w stanie wypoczynku (braku napięcia) jest przystosowane do dalekowzroczności. W normalnym stanie wrażenia wzrokowe powinny być odbierane w sposób równie pasywny jak to ma miejsce w przypadku zmysłu słuchu, nie wymagając jakiegokolwiek napięcia mięśni. Krótkowzroczność, jako stan przejściowy, była wyjątkiem wymagającym dostosowania napięcia mięśni na tak krótki okres, że stawało się to osiągalne bez jakiegokolwiek dostrzegalnego obciążenia mechanizmu akomodacji (dostosowania widzenia oka z różnych odległości). Nowe wymagania wobec oka pojawiły się w sposób niezaprzeczalny, gdy człowiek nauczył się porozumiewać z innymi za pomocą słowa pisanego i drukowanego. Obejmowały one początkowo pewną grupę osób, lecz stopniowo rozszerzały się na coraz to większą populację, aż do czasów współczesnych, gdy dotyczy to wszystkich mieszkańców cywilizowanych krajów. Kilkaset lat temu, nawet książęta nie uczyli się czytać i pisać. Teraz zmuszamy każdego do chodzenia do szkoły, bez względu na to, czy sobie tego życzy, czy nie. Nawet malutkie dzieci są wysyłane do przedszkoli. Kilka pokoleń temu książki były drogie i nie tak rozpowszechnione, jak obecnie. Dzisiaj, dzięki wszelkiego rodzaju stacjonarnym i obwoźnym bibliotekom stały się dostępne dla każdego. Nowoczesne gazety, z nie kończącymi się kolumnami źle wydrukowanej papki do czytania, są ogólnie dostępne dzięki opracowaniu technologii pozyskiwania papieru z drewna, co jest zaledwie wczorajszym odkryciem. Także stosunkowo niedawno świece zostały zastąpione przez różne formy sztucznego oświetlenia, co skłania nas do przedłużania naszych zajęć i rozrywek na te godziny, podczas których człowiek prymitywny zmuszony był wypoczywać. Wynalazek kina staje się dopełnieniem tego destrukcyjnego procesu. Czy byłoby rozsądne oczekiwać, że Natura winna przewidzieć cały ten rozwój i stworzyć organ, który mógłby podołać wszystkim nowym wymaganiom? Powszechnie akceptowane przeświadczenie dzisiejszej okulistyki mówi nam, że Natura nie mogłaby tego dokonać i że tego nie zrobiła, jak również powiada się, że chociaż proces cywilizacji 9

zależy bardziej od zmysłu wzroku, niż od któregokolwiek z innych zmysłów, organ wzroku został niedostatecznie przystosowany do stojących przed nim zadań. Wiele faktów wydaje się potwierdzać taki wniosek. Podczas gdy prymitywny człowiek, jak się okazuje, niewiele cierpiał z powodu wad wzroku, można śmiało stwierdzić, że z pośród dziesięciu osób w wieku powyżej 21 lat, żyjących w cywilizowanych warunkach, dziewięcioro z każdej dziesiątki cechować będzie wada wzroku. Wraz z wiekiem proporcje wzrastają tak, że staje się niemal niemożliwe znalezienie osoby w wieku 40 lat pozbawionej wad wzroku. Większość statystyk udowadnia takie zestawienie. Od ponad stu lat lekarze poszukują sposobów, aby naprawić szkody wyrządzone ludzkiemu oku przez cywilizację. Niemcy, dla których ta sprawa ma znaczenie militarne wydali miliony dolarów na różne badania, jednakże bez żadnego pożytku. Większość metod, które w sposób tajny były stosowane w celu leczniczym lub profilaktycznym pomagało niewiele, albo wcale. Niektóre przedstawiały pełen nadziei obraz sytuacji, ale ich wnioski końcowe były pozbawione całkowicie faktów. Niewiele powiedziano o tryumfującej metodzie postępowania, czyli używaniu sztucznych soczewek, które kompensują błąd refrakcji oka, oprócz tego, że wynalazek ten neutralizuje efekty działania wielu czynników, podobnie jak kule umożliwiają kulawemu spacer. Panuje także przekonanie, że okulary pomagają czasem powstrzymać proces pogarszania się wzroku, lecz każdy okulista wie, że ich przydatność do tego celu jest znikoma. W przypadku myopii (krótkowzroczności), począwszy od roku 1916 niektórzy okuliści stwierdzili, że okulary i dotychczasowe metody leczenia „niestety nie przynoszą pożytku" zarówno w profilaktyce, jak i w zapobieganiu powiększania się błędu refrakcji lub rozwoju bardzo poważnych komplikacji, z którymi jest to często związane. Moje obserwacje zgromadzone w trakcie ponad trzydziestu lat badań procesu refrakcji ludzkiego oka w pełni potwierdziły wnioski co do nieprzydatności wszystkich wymienianych metod profilaktyki i leczenia błędów refrakcji. Bardzo wcześnie wysnułem przypuszczenie, że nie istnieją dostępne środki służące rozwiązaniu tego problemu. Każdy okulista wie z doświadczenia, że teoria o nieuleczalności błędów refrakcji nie odpowiada zaobserwowanym faktom. Wcale nierzadkie są przypadki spontanicznego ozdrowienia lub zmiany jednej formy wady na inną. Mocno zakorzenione przyzwyczajenie każe raczej ignorować te kłopotliwe fakty, niż je wyjaśniać. Na szczęście dla tych, którzy uważają za konieczne podtrzymywanie starych teorii za wszelką cenę, rola jaką przypisuje się soczewce oka w akomodacji oferuje w większości przypadków wiarygodny sposób 10

wytłumaczenia. Zgodnie z tą wykładaną na uczelniach teorią, oko by widzieć na różne odległości zmienia swoją ogniskową poprzez zmianę krzywizny soczewek. Zatem aby wyjaśnić zmienność w teoretycznie trwałym błędzie refrakcji, teoretycy opracowali bardzo pomysłową ideę, zgodnie z którą soczewki mają możliwość zmiany swojej krzywizny nie tylko dla celów prawidłowej akomodacji, lecz również w celu wyrównania lub wytworzenia błędów akomodacji. W przypadku hipermetropii (współcześnie, aczkolwiek nie całkiem prawidłowo nazywanej dalekowzrocznością, ponieważ pacjent z wadą tego typu nie może widzieć ostro ani z daleka, ani z bliska) gałka oczna jest za bardzo cofnięta i wszystkie promienie światła — zarówno te pochodzące z odbicia od przedmiotów znajdujących się blisko, jak i te pochodzące od przedmiotów oddalonych, ogniskują się poza siatkówką, zamiast na niej. W przypadku miopii (krótkowzroczności) odległość do siatkówki jest zbyt duża i podczas gdy rozbieżne promienie z blisko położonych obiektów dochodzą do punktu na siatkówce, to promienie biegnące równolegle pochodzące z odbicia od przedmiotów odległych, nie osiągają siatkówki. Przypuszcza się, że obie te wady są trwałe, jedne nabyte, drugie wrodzone. Zatem osoby, które raz wykazują hipermetropię lub krótkowzroczność, zaś innym razem są wolne od tych wad lub ich stopień się zmniejsza wykluczają wysunięcie przypuszczenia, że nastąpiła u nich zmiana w ukształtowaniu gałki ocznej. Z tego powodu w przypadku zmniejszenia lub zaniku hipermetropii proponuje się nam wiarę w to, że oko w procesie widzenia zarówno z bliska, jak i z daleka, powoduje wzrost krzywizny soczewki wystarczający do tego, aby skompensować w całości lub częściowo spłaszczenie gałki ocznej. W krótkowzroczności — przeciwnie — powiada się, że oko działa na odwrót w celu wytworzenia odmiennych, gorszych warunków. Zgodnie z teorią należy wierzyć, że tzw. „mięsień rzęskowy" (obwódka rzęskowa) kontroluje kształt soczewek poprzez możliwość większego lub nieco mniejszego trwałego skurczu, przez co utrzymuje soczewki w stanie wypukłym. Te kuriozalne stwierdzenia dotyczące dokonań oka wydają się nienaturalne nawet laikowi, ale okuliści wykazują tendencję do pobłażliwego traktowania tych zjawisk jako wrodzonych dla organu wzroku, tak że podczas dopasowywania okularów stało się zwyczajem zakrapianie atropiny — kropli znanych każdemu, kto odwiedzał okulistę, aby sparaliżować mięsień rzęskowy i tym samym zapobiec zmianom krzywizny w soczewkach, a więc doprowadzić do uwydatnienia „ukrytej hipermetropii" i pozbycia się „oczywistej bliskowzroczności". 11

Uważa się, że interferencja soczewek ma wpływ jedynie na zmniejszanie stopnia wady refrakcji i to tylko podczas pierwszych lat życia człowieka. Dla osób w starszym wieku, a zwłaszcza po przekroczeniu czterdziestego piątego roku życia, nigdy nie znaleziono wiarygodnego wytłumaczenia. Zaniknięcie astygmatyzmu lub zmiany w jego postaci powodują jeszcze większe zakłopotanie wśród teoretyków. Ta wada wzroku jest z reguły spowodowana niesymetrycznymi zmianami w zakrzywieniu rogówki objawiającymi się niemożnością ześrodkowania promieni światła w jakimkolwiek punkcie. Co powoduje, że oko ma jedynie ograniczone możliwości przezwyciężenia tego stanu. Dodatkowo astygmatyzm może pojawiać się i znikać z równą łatwością jak inne wady refrakcji. Jest dobrze znanym faktem, że niektóre osoby mogą same wytwarzać ten stan. Niektórzy potrafią wytworzyć wadę trzech dioptrii (dioptria jest siłą ześrodkowania (focusing) potrzebną do zogniskowania równoległych promieni światła w jeden punkt na odległość jednego metra). Osobiście potrafię wytworzyć wadę o wielkości 1,5 dioptrii. Badając tysiące par oczu w New York Eye and Ear Infirmary, jak również w innych lecznicach, obserwowałem wiele przypadków w których błędy refrakcji spontanicznie cofały się lub zmieniały swoją formę i nie byłem w stanie tych faktów ani zignorować, ani przekonująco wyjaśnić z pomocą ortodoksyjnych teorii, nawet jeśli takowe były dostępne. Jeżeli błędy refrakcji są nieuleczalne, nie mogą tym samym spontanicznie się cofać, ani zmieniać swojej formy. Z biegiem lat odkryłem, że krótkowzroczność i hipermetropia, podobnie jak astygmatyzm mogą być wywoływane na życzenie, że krótkowzroczność nie jest, jak sądzono przez długi czas, związana z używaniem wzroku do oglądania blisko położonych obiektów, ale jest związana z napięciem oka obserwującego obiekty dalekie. Napięcie przy patrzeniu blisko jest związane z hipermetropia, ponadto żaden błąd refrakcji nie był trwałym uwarunkowaniem. Odkryłem także, że niewielkie wady wzroku mogą być wyeliminowane, zaś wady poważniejsze mogą być znacznie zmniejszone. Próbując rozwiązać te problemy przebadałem dziesiątki tysięcy par oczu i im więcej gromadziłem faktów, tym trudniejsze stawało się pogodzenie ich z panującymi teoriami. Na koniec przeprowadziłem serię badań oczu człowieka i niższych zwierząt — rezultaty, które przekonały zarówno mnie jak i innych badaczy wykazały, że to nie soczewki spełniają zasadniczą rolę w procesie akomodacji, ale że proces dostosowania oka potrzebny do ostrego widzenia na różne odległości jest taki sam jak w aparacie fotograficznym i odbywa się poprzez zmianę długości tego organu dzięki pracy mięśni 12

znajdujących się na zewnątrz gałki ocznej. Równie przekonujące były dowody, że błędy refrakcji, włączając w to starczowzroczność (presbjopia — zesztywnienie soczewek, powodujące trudności akomodacji i utrudniające bliskie widzenie) nie są spowodowane zmianami organicznymi polegającymi na zmianie kształtu gałki ocznej lub na organicznych zmianach w soczewkach, ale na funkcjonalnych przeszkodach w pracy mięśni na zewnątrz gałki ocznej i z tego powodu są możliwe do wyeliminowania. Przedstawiając te wyniki badań jestem w pełni świadomy, że podważani bezdyskusyjny od blisko stulecia stan wiedzy o oftalmologii (okulistyce), ale do moich wniosków doszedłem dzięki faktom w sposób na tyle przemyślany, iż sam jestem teraz zdziwiony swoimi niegdysiejszymi wahaniami. W tym czasie znacznie zmniejszyłem moją wadę krótkowzroczności, jednakże chciałbym pozostać na tyle konserwatywny, żeby rozróżniać krótkowzroczność czynnościową, którą jestem w stanie wyeliminować albo zmniejszyć, od krótkowzroczności organicznej, którą zgodnie z ortodoksyjną tradycją chwilowo zgadzam się traktować jako nie poddającą się poprawie.

ROZDZIAŁ 2 SYMULTANICZNA RETINOSKOPIA Większość moich informacji dotyczących sposobu działania oka zdobyłem dzięki retinoskopii symultanicznej, czyli klinicznym badaniom siatkówki. Retinoskop jest urządzeniem używanym do badania i pomiarów refrakcji oka. (Pozwala skierować strumień światła poprzez odbicie od lustra.) Elektryczne lub naturalne światło za pomocą lustra jest kierowane wąskim strumieniem do oka poprzez źrenicę. Patrząc poprzez przyrząd można zaobserwować część źrenicy wypełnionej światłem, która w normalnym ludzkim oku, z uwagi na zabarwienie siatkówki ma czerwonawo-żółty kolor. Jeżeli oko jest dokładnie skierowane na punkt z którego czynimy obserwacje, możemy także zauważyć cień na krawędzi źrenicy i właśnie zachowanie się tego zaciemnienia w trakcie ruchów lustra w różnych kierunkach pozwala na zdiagnozowanie stanu refrakcji oka. Jeżeli aparat jest używany z odległości sześciu stóp1 od badanego oka, a cień porusza się w kierunku przeciwnym

do

ruchów zwierciadła,

oko wykazuje

krótkowzroczność. Jeżeli cień porusza się w tym samym kierunku co zwierciadło, oko jest w stanie normalnego, prawidłowego widzenia lub wykazuje hipermetropię. W przypadku hipermetropii ruch jest bardziej wyraźny niż w stanie normalnym i fachowiec może zazwyczaj określić różnicę pomiędzy tymi dwoma stanami na podstawie charakteru tego ruchu. W przypadku astygmatyzmu ruch jest zupełnie inny w różnych południkach.

13

(Południk jest pionową linią przeprowadzoną patrząc od przodu pomiędzy biegunami gałki ocznej.) Aby wyznaczyć stopień błędu lub prawidłowo dokonać rozróżnienia pomiędzy hiperme-tropią a stanem normalnym lub też pomiędzy różnymi rodzajami astygmatyzmu, z reguły stosuje się próby z soczewkami umieszczonymi przed 1

1 stopa to 30,48 centymetra. okiem badanego. Jeżeli lustro jest wklęsłe zamiast płaskiego, powyżej opisane ruchy będą odwrócone, jednakże płaskie lustra są współcześnie najczęściej używane. Tablica Snella2, oraz próbne soczewki mogą być używane jedynie w szczególnie sprzyjających warunkach, ale retinoskop może być używany wszędzie. Jest nieco łatwiej stosować go w zaciemnionym pomieszczeniu, niż przy pełnym świetle, ale może być używany w każdych warunkach, nawet przy ostrym świetle słońca świecącym wprost do oka. Może być także stosowany w bardzo niesprzyjających warunkach. Aby zmierzyć refrakcję za pomocą testu Snella lub próbnych soczewek potrzeba sporo czasu, nawet do kilku godzin. Z pomocą retinoskopu można ten czas ograniczyć do kilku sekund. Za pomocą wcześniejszych metod nie byłoby możliwe otrzymanie jakichkolwiek informacji o refrakcji oka np. baseballisty w momencie obrotu, uderzenia piłki i w chwili po uderzeniu. Ale przy pomocy retinoskopu staje się całkiem łatwe określenie czy jego wzrok jest prawidłowy, czy też jest krótkowidzem, daleko-widzem, astygmatykiem w czasie gdy wykonuje wymienione czynności. Jeżeli zaobserwujemy jakieś błędy refrakcji, możemy dokładnie określić ich stopień poprzez szybkość poruszania się zaciemnienia. Przy użyciu tablicy z testem (np. Snella) oraz próbnych soczewek wyniki badań są określone poprzez relacje pacjenta z tego co on widzi. Jednakże podczas badań pacjent częstokroć bywa na tyle podenerwowany, że nawet nie wie co widzi lub nie potrafi rozróżnić, które okulary poprawiają jego widzenie, a które pogarszają. Ponadto ostrość wzroku nie jest wiarygodnym dowodem dotyczącym refrakcji. Pacjent z dwiema dioptriami krótkowzroczności może widzieć dwa razy lepiej od innego pacjenta z takim samym błędem refrakcji. Wyniki badań uzyskane za pomocą tablic testowych są w rzeczywistości całkowicie subiektywne, podczas gdy badania za pomocą retinoskopu są w całości obiektywne, niezależne w najmniejszym stopniu od wypowiedzi pacjenta. Reasumując: o ile badanie refrakcji poprzez użycie tablic oraz próbnych soczewek wymaga sporej ilości czasu i może być wykonane jedynie w specjalnie stworzonych sztucznych warunkach, zaś rezultaty nie zawsze są wiarygodne, o tyle retinoskop może być używany we wszystkich

14

2

Herman Snellen (1835-1908) słynny holenderski oftalmolog, profesor oftalmologii na uniwersytecie w Ultrechcie, dyrektor Netherlandic Eye Hospital. Współcześnie używane standarty ostrości wzroku zostały opracowane i zaproponowane przez niego, podobnie jak sposób badania ostrości wzroku. Tablica sprawdzająca (Snella) służy do mierzenia ostrości wzroku. normalnych i nienaturalnych warunkach w zastosowaniu zarówno do oka człowieka, jak i zwierząt, zaś na rezultatach jego prawidłowego zastosowania można w pełni polegać. Retinoskop nie może znajdować się bliżej niż sześć stóp od oka, w przeciwnym wypadku badany może stać się podenerwowany, zaś refrakcja, z powodów, które będą omówione później, ulegnie zmianie i tym samym wyniki badań nie będą wiarygodne. Przy badaniu zwierząt staje się często konieczne badanie z jeszcze większej odległości. Od trzydziestu lat używam retinoskopu do badania refrakcji oka. Przebadałem oczy dziesiątkom tysięcy dzieci szkolnych, setkom niemowląt, tysiącom zwierząt takich jak koty, psy, króliki, konie, krowy, ptaki, żółwie i ryby. Używałem retinoskopu gdy badani byli zrelaksowani oraz gdy byli podekscytowani, również gdy ja sam byłem zdenerwowany, gdy byli przebudzeni i podczas snu, a nawet gdy byli pod wpływem chloroformu. Badania prowadziłem w ciągu dnia i w nocy, gdy badani byli wypoczęci oraz gdy byli zdenerwowani, gdy usiłowali widzieć i gdy nie robili wysiłków, wówczas gdy kłamali i gdy mówili prawdę, gdy powieki były częściowo przymknięte przysłaniając część źrenicy, gdy źrenica była rozszerzona, a także gdy była zwężona, gdy oko poruszało się ze strony na stronę, z góry na dół i w innych kierunkach. W ten sposób odkryłem wiele faktów, które nie były wcześniej znane i których nie byłem w stanie pogodzić z dotychczasową wiedzą w tej dziedzinie. Doprowadziło to do przeprowadzenia eksperymentów, o których już wspomniałem. Wyniki zgodne były z moimi wcześniejszymi ustaleniami i spowodowały odrzucenie w całości wiedzy prezentowanej przez ortodoksyjną oftalmologię na temat akomodacji i błędów refrakcji.

ROZDZIAŁ 3 PRAWDA O AKOMODACJI Wyniki moich eksperymentów udowodniły, że soczewka nie odgrywa roli w procesie akomodacji. Ten fakt jest potwierdzony przez liczne badania oczu dorosłych i dzieci o normalnym wzroku, z wadami refrakcji, a także z ambliopią (niedowidzeniem o nieokreślonej przyczynie) oraz u dorosłych po usunięciu soczewek z powodu katarakty. Jak już zostało powiedziane dooczne zakropienie atropiny powoduje (jak się przypuszcza) zablokowanie procesu akomodacji poprzez sparaliżowanie mięśnia

15

kontrolującego kształt soczewek. Ten model działania jest generalnie akceptowany przez każdą książkę o tej tematyce, tak więc w celu wyeliminowania przypuszczalnego wpływu soczewek na stan refrakcji stosuje się to lekarstwo podczas dopasowywania okularów do oczu pacjenta. W dziewięciu przypadkach na dziesięć otrzymywane wyniki zastosowania atropiny podtrzymują teorię zgodnie z którą używa się tych kropli, ale w dziesiątym przypadku tak się nie dzieje i każdy okulista z jakimkolwiek doświadczeniem odnotował ten co dziesiąty przypadek. Wiele spośród nich zostało odnotowanych w fachowej literaturze i wiele z nich mogłem zaobserwować w toku mojej praktyki. Zgodnie z teorią atropina powinna ujawniać

ukrytą

dalekowzroczność

w

przypadkach

widzenia

normalnego

lub

dalekowzrocznego, oczywiście pod warunkiem, że pacjent jest w wieku, w którym soczewki zachowują swoją elastyczność. Jednakże faktyczny stan jest taki, że atropina czasami

wywołuje

krótkowzroczność

albo

zmienia

dalekowzroczność

w

krótkowzroczność, a u osób powyżej siedemdziesiątego roku życia spowoduje zarówno któtko- jak i dalekowzroczność, gdyż przypuszcza się, że ich soczewki są twarde jak kamienie, jak również w wielu przypadkach są zajęte przez kataraktę. Pacjenci z pozornie normalnym wzrokiem po użyciu atropiny rozwiną daleko- lub krótkowzroczny astygmatyzm albo astygmatyzm mieszany. W pozostałych przypadkach lekarstwo nie przeszkadza w akomodacji, ani nie zmienia refrakcji w żaden sposób. Ponadto badani po zastosowaniu atropiny dzięki rozluźnieniu oczu byli zdolni do odczytania czcionek o rozmiarze 5 pt (najmniejszy typ czcionki używany obecnie — zobacz ilustrację — przykład w rozdz. 14) z odległości piętnastu centymetrów. Ponadto przypuszczalnie atropina daje odpoczynek oczom przynosząc ulgę przepracowanym mięśniom. W leczeniu zeza i niedowidzenia często stosowałem atropinę w lepszym oku przez okres ponad roku w celu zachęcenia do używania niedowidzącego oka. Pod koniec tego czasu, wciąż pod wpływem atropiny, oczy stawały się zdolne przez okres kilku (czasem mniej) godzin do czytania czcionek o rozmiarze 5 pt z odległości piętnastu centymetrów. Poniższy przykład jest jednym z wielu przypadków, które mógłbym zacytować. Chłopiec w wieku dziesięciu lat cierpiał na dalekowzroczność, lewe lepsze oko miało wadę trzech dioptrii. Po zakropieniu atropiny dalekowzroczność wzrastała do czterech i pół dioptrii, zaś widzialność obniżyła się do poziomu 20/200 (200/200 to stan normalny, gdzie licznik wskazuje na odległość w stopach z jakiej pacjent może widzieć literę na tablicy testowej np. Snella, zaś mianownik wskazuje na odległość z jakiej ta litera winna być rozpoznawana). Przy pomocy wypukłych szkieł o mocy czterech i pół dioptrii 16

pacjent mógł widzieć na odległość, zaś po dodaniu następnego wypukłego szkła czterech dioptrii, był zdolny czytać czcionki 5 pt z odległości dwunastu i pół centymetra. Atropina była stosowana przez okres jednego roku, zaś źrenica była rozszerzona maksymalnie. W międzyczasie prawe oko było leczone moją własną metodą, która zostanie tutaj opisana. Z reguły oko, które jest w ten sposób leczone przenosi poprawę swego stanu na drugie, jednak w tym przypadku tak się nie stało. Po upływie roku ostrość wzroku prawego oka stała się normalna (tzn. bez wady), ale stan lewego oka był bez zmian, dokładnie taki sam jak przed rokiem, czyli 20/200 ostrość na odległość przy niemożności czytania bez okularów. Stopień dalekowzroczności nie zmienił się. Wciąż pod wpływem atropiny, przy rozszerzonych do maksimum źrenicach poddałem to oko osobno leczeniu i po upływie pół godziny ostrość widzenia stała się normalna zarówno z daleka jak i z bliska, tekst złożony 5 pt czcionką został odczytany z odległości piętnastu centymetrów, wszystko to bez okularów. Zgodnie z teorią, obwódka rzęskowa powinna być całkowicie sparaliżowana nie tylko chwilowo, ale trwale przez cały rok. Oko nie tylko pokonało cztery i pół dioptrii dalekowzroczności, ale jeszcze dodatkowe sześć dioptrii akomodacji, czyniąc łączną poprawę dziesięciu i pół dioptrii. Osobom przywiązanym do powszechnie akceptowanych teorii pozostaje teraz wyjaśnić jak takie fakty pogodzić z nie przystającą do nich teorią.

Również godny uwagi był przypadek sześcioletniej dziewczynki, która miała dwie i pół dioptrii w prawym/lepszym oku i sześć dioptrii w drugim w połączeniu z jedną dioptrią astygmatyzmu. Z lepszym okiem pod wpływem atropiny, przy maksymalnie rozszerzonej źrenicy, oboje oczu było leczone przez ponad rok, pod koniec tego czasu, przy użyciu 17

atropiny w prawym oku, prawe i lewe oko było zdolne do czytania pięciopunk-towego pisma z odległości piętnastu centymetrów, prawe oko radziło sobie nieco lepiej niż lewe. W ten sposób, pomimo atropiny, prawe oko nie tylko poprawiło dwie i pół dioptrii dalekowzroczności, ale dodatkowe sześć dioptrii akomodacji, uzyskując łącznie osiem i pół dioptrii poprawy. Aby wyeliminować ewentualność ukrytej dalekowzroczności w lewym oku — które początkowo miało sześć dioptrii — zastosowałem atropinę w tym oku, zaprzestając podawania w prawym i prowadziłem ćwiczenia oczu jak poprzednio. Pod wpływem lekarstwa nastąpił nieznaczny nawrót dalekowzroczności, ale wzrok szybko wrócił do normy i chociaż atropina była stosowana codziennie, co dawało maksymalne rozszerzenie źrenicy, pięciopunktowe pismo było odczytywane z piętnastu centymetrów bez okularów przez cały ten okres. Wobec tego trudno jest zrozumieć jaki mógłby być związek mięśnia rzęskowego z możliwościami akomodacji u tej pacjentki podczas stosowania przez ponad rok atropiny w każdym oku.

Rys. 2. Mięśnie zewnętrzne oka. Jak już powiedziałem, zgodnie z bieżącymi teoriami atropina paraliżuje mięsień rzęskowy przez co zapobiega się zmianie krzywizny w soczewkach i ustaje akomodacja. Jeżeli pomimo długotrwałego stosowania atropiny pojawia się zjawisko akomodacji, staje się oczywiste, że musi być ono spowodowane innym czynnikiem lub czynnikami, niż soczewki i mięsień rzęskowy. Oczywista sprzeczność takich przypadków z powszechnie akceptowaną teorią jest przytłaczająca i zgodnie z tymi teoriami inne fakty i zjawiska cytowane w tym rozdziale są równie niewytłumaczalne. Z drugiej strony wszystkie wspomniane fakty są całkowicie zgodne z rezultatami moich eksperymentów przeprowadzonych na mięśniach oczu zwierząt oraz z moimi obserwacjami obrazów odbitych od różnych części gałki ocznej. W sposób uderzający potwierdzone zostały także

18

wyniki eksperymentów z atropiną, które wykazały, że atropina nie może całkowicie i trwale sparaliżować procesu akomodacji, o ile nie została wstrzyknięta głęboko do oczodołu dosięgając mięśni ukośnych (ob-liquus) (zob. rys. 2), które są naprawdę odpowiedzialne za akomodację, nie można natomiast zapobiec dalekowzroczności podczas elektrycznej stymulacji gałki ocznej, która podobnie jak użycie atropiny paraliżuje mięśnie proste (rectus). Jak już to zostało odnotowane, dobrze znany jest fakt, że po usunięciu soczewek z powodu katarakty oko często przejawia równie ostry wzrok jak przed operacją. Widziałem wiele takich przypadków. Pacjenci potrafili czytać w okularach do dali pismo 5 pt z odległości 12-18 cm (to wielkie utrudnienie czytać z tak małej odległości), a jeden mężczyzna potrafił czytać w ogóle bez okularów. We wszystkich wypadkach retino-skop wykazywał, że pojawiający się proces akomodacji był rzeczywisty i prawidłowy nie z powodu stosowania którejś z opracowanych metod, ale z powodu właściwego dostrojenia ogniskowej do pożądanej odległości. Wyeliminowanie starczowzroczności (zob. rozdz. 16) musi stanowić kolejny dodatek do klinicznych świadectw negujących aktualną teorię akomodacji. Zgodnie z teorią, w której soczewki są czynnikiem dokonującym akomodacji, takie zmiany są wyraźnie niemożliwe. Fakt, że wypoczynek usprawnia wzrok w presbiopii był odnotowany przez innych badaczy i był wyjaśniany przypuszczeniem, że wypoczęty mięsień rzęskowy jest zdolny przez krótki okres czasu wywrzeć wpływ na stwardniałe soczewki. O ile takie wyjaśnienie może być stosowane do wczesnych stadiów tej przypadłości zdarzających się chwilami, nie może mieć zastosowania przy trwałej poprawie wzroku osiągniętej w ten sposób, gdzie soczewki jak to się powiada „twarde jak kamień" mogą być „naprawione" w każdej chwili. Prawda nabiera mocy wraz z nagromadzeniem faktów. Robocza hipoteza nie może zostać uznana za prawdziwą, jeżeli choć jeden fakt do niej nie przystaje. Dotychczasowym teoriom

wyjaśniającym

błędy

refrakcji

i

akomodacji

zaprzecza

wielka

ilość

nieprzystających faktów. Przez ponad trzydzieści lat mojej klinicznej praktyki nie zaobserwowałem

ani

jednego

przypadku,

który

nie

potwierdzałby

mojego

przeświadczenia, że soczewki i mięsień rzęskowy nie mają nic wspólnego z akomodacją, zaś zmiany w ukształtowaniu gałki ocznej od których zależą błędy refrakcji nie są trwałymi stanami. Przeprowadzone przeze mnie kliniczne obserwacje są wystarczające do udowodnienia prawdziwości moich twierdzeń. Są także wystarczające do wykazania jak błędy refrakcji mogą być wytwarzane „na życzenie" oraz jak mogą być wyeliminowane 19

chwilowo w ciągu kilku minut, jak również trwale poprzez przedłużone leczenie.

ROZDZIAŁ 4 ZMIENNOŚĆ REFRAKCJI Teoria głosząca, że błędy refrakcji są spowodowane trwałym zniekształceniem gałki ocznej, prowadzi w sposób naturalny do wniosku, że błędy refrakcji są stanem nieprzemijającym oraz że normalny wzrok jest również niezmienny. Ponieważ jest to powszechnie akceptowana teoria, nie budzi zdziwienia pogląd, że oko jest maszynerią zawsze doskonale pracującą. Nie ma zatem znaczenia, czy oglądany obiekt jest znany, czy zupełnie obcy, czy oświetlenie jest dobre, czy otoczenie jest przyjemne, czy odrażające. Nawet w warunkach napięcia nerwowego, czy choroby oczekuje się od oka normalnej refrakcji i prawidłowego wzroku przez cały czas. Rzeczywistość nie bardzo pasuje do tego punktu widzenia, ale jest to z reguły tłumaczone błędami w pracy mięśnia rzęskowego lub pomijane milczeniem. Jednakże gdy uda nam się zrozumieć w jaki sposób gałka oczna jest zawiadywana przez otaczające ją mięśnie, jak momentalnie reaguje na ich działanie, możemy z łatwością spostrzec, że nie ma takiego stanu refrakcji, czy to z wadą, czy bez, który byłby nieprzemijający. Taki wniosek można potwierdzić za pomocą retinoskopu i tego typu fakty zauważyłem na długo przed eksperymentami wspomnianymi w poprzednim rozdziale. Podczas trzydziestu lat poświęconych badaniom refrakcji znalazłem kilka osób, które mogły utrzymać doskonały wzrok, to znaczy bez błędów refrakcji — tylko kilka minut za jednym razem, nawet w najbardziej sprzyjających warunkach. Często widziałem refrakcję zmieniającą się sześć i więcej razy na sekundę we wszystkich możliwych zakresach, od dwudziestu dioptrii bliskowzroczności do stanu normalnego. Podobnie nie spotkałem oczu o stałym lub niezmiennym błędzie refrakcji. Wszystkie osoby z błędami refrakcji miały częste przerwy podczas dnia i nocy — chwile normalnego widzenia, gdy ich krótko-, dalekowzroczność, czy astygmatyzm całkowicie zanikały. Rodzaje wad również ulegały zmianie, krótkowzroczność zmieniała się w dalekowzroczność, ą jedne formy astygmatyzmu w inne. Spośród tysięcy przebadanych dzieci w wieku szkolnym w ciągu jednego roku, ponad połowa miała normalny wzrok, ale ani jedno z nich nie miało ostrego wzroku w każdym oku w ciągu całego dnia. Ich wzrok mógł być dobry rano i niedoskonały po południu lub niezbyt ostry rankiem, ale doskonały popołudniem. Wiele dzieci mogło czytać litery na tablicy prawidłowo, lecz nie były do tego zdolne przy innym rodzaju

20

tablicy. Wiele mogło doskonale odczytywać litery alfabetu, ale nie mogło rozróżnić innych liter tej samej wielkości w podobnych warunkach. Stopień niedoskonałego widzenia był dość szeroko rozdzielony od jednej trzeciej do jednej dziesiątej badanych lub mniej. Czas trwania obserwowanych wad był równie zróżnicowany. Podobny stan odnotowuje się wśród niemowląt. Większość badaczy uważa niemowlęta za dalekowzroczne, niektórzy sądzą iż są krótkowzroczne. Moje własne badania wykazały, że refrakcja u niemowląt podlega ciągłym zmianom. Używając atropiny poddałem obserwacji dziecko przez cztery kolejne dni, począwszy od drugiej godziny życia. Do obu oczu zakropiono 3% roztwór atropiny, źrenice uległy rozszerzeniu do maksimum co zostało odnotowane podobnie jak inne fizjologiczne objawy użycia atropiny. Pierwsze badanie wykazało mieszany astygmatyzm. Na drugi dzień stwierdzono dalekowzroczny astygmatyzm, a na trzeci dzień astygmatyzm krótkowzroczny. Czwartego dnia jedno oko było normalne, bez wad, a drugie wykazywało prostą krótkowzroczność. Podobne, zmienne wyniki były odnotowywane w szeregu innych przypadków. To, co jest prawdą u dzieci i niemowląt, jest równie prawdziwe w odniesieniu do osób dorosłych w każdym wieku. Wśród osób w wieku siedemdziesięciu lat, które skarżyły się na częściową utratę wzroku o różnym stopniu i nasileniu retinoskop zawsze wykazywał błąd refrakcji. Mężczyzna w wieku osiemdziesięciu lat, o oczach w normie i zwykłej ostrości wzroku, skarżył się na okresy zaburzeń w widzeniu, które trwały od kilku minut

do

godziny.

W

okresach

gorszego

widzenia

retinoskop

wykazywał

krótkowzroczność o mocy czterech i więcej dioptrii. Podczas snu warunki refrakcji w oku są rzadko, o ile w ogóle normalne. Osoby z normalnym wzrokiem na jawie, w trakcie snu wykazują krótko-, dalekowzroczność i astygmatyzm. Jeżeli zaś mają jakąś wadę wzroku na jawie, to w czasie snu ta wada ulega powiększeniu. Z tego powodu ludzie budzą się rano ze zmęczeniem oczu większym niż o innych porach dnia, a nawet z poważnym bólem głowy. Jeśli badany jest pod wpływem eteru, chloroformu lub jest z innych przyczyn nieprzytomny, błędy refrakcji także są wytwarzane lub wzrastają. Błąd refrakcji jest zawsze zauważany, gdy oko ogląda nieznany obiekt. Stąd bierze się przysłowiowe zmęczenie spowodowane oglądaniem obrazów, czy innych przedmiotów w muzeum. Dzieci o normalnym (ostrym) wzroku, które nie mają problemów z odczytaniem literek o wysokości 0,8 cm z odległości dziesięciu stóp, zawsze mają kłopoty z odczytaniem nieznanego pisma na szkolnej tablicy pomimo, że litery mogą mieć 5 cm wysokości. Nieznane lubwidziane po raz pierwszy mapy wywołują taki sam efekt. Nigdy 21

nie widziałem dziecka, ani nauczyciela, którzy mogliby spoglądać na mapę, bez zbliżenia się do niej. Kształt niemieckiej czcionki posądza się o ogólnie słabą ostrość wzroku wśród Niemców, ale jeśli niemieckie dziecko próbuje czytać łacińskie litery, natychmiast wykazuje czasową dalekowzroczność. Niemieckie, greckie, czy chińskie pismo, zawsze będzie wywoływało taki sam efekt u dziecka, czy osoby przyzwyczajonej do łacińskich liter. Profesor Herman Cohn z Wrocławia1 odrzuca myśl, wedle której niemieckie liternictwo (gotyk) jest męczące dla oczu. Przeciwnie, uważa że po monotonnym, długim czytaniu łacińskiego druku prawdziwą przyjemnością jest powrót do naszego ukochanego niemieckiego. Ponieważ niemiecki kształt liter jest mu bliższy niż jakikolwiek inny, uważa że te litery pozwalają wypoczywać jego oczom. Użyteczność, jak to słusznie zauważył, ma wielkie znaczenie w tej sprawie. Dzieci uczące się czytać, pisać, rysować, czy szyć zawsze cierpią na defekt widzenia z powodu nieprzyjaznego charakteru nieznanych linii lub obiektów nad którymi pracują. Nagłe wystawienie się na ostre światło lub szybkie, czy gwałtowne zmiany oświetlenia, może spowodować zaburzenia wzroku trwające w niektórych przypadkach tygodniami, a nawet miesiącami (zob. rozdz. 16). Hałas bywa także przyczyną defektów widzenia przy dotychczas normalnym wzroku. Wszyscy mamy zaburzenia w widzeniu gdy nagłe usłyszymy niespodziewany głośny hałas. Znane dźwięki nie obniżają jakości widzenia, podczas gdy nieznane zawsze tak czynią. Dzieci z cichej wiejskiej szkoły mogą cierpieć przez długie miesiące po przeprowadzce do hałaśliwego miasta. W szkole mogą nie podołać swoim obowiązkom, ponieważ ich wzrok jest upośledzony. Jest to zatem wielka niesprawiedliwość i krzywda dla takich dzieci, gdy nauczyciele krzyczą na nie, karzą je i w ten czy inny sposób poniżają. Pod wpływem psychicznych i cielesnych niedomagań, takich jak: ból, kaszel, gorączka, przegrzanie, przeziębienie, depresja, gniew, czy lęk, wytwarzane są błędy refrakcji, zaś w oku które już na nie cierpi, wady ulegają pogłębieniu. Niestałość refrakcji oka jest odpowiedzialna za wiele innych niepoliczalnych wypadków. Często tylko z powodu chwilowej utraty zdolności widzenia ludzie giną pod kołami samochodów przy przechodzeniu przez ulicę. Wypadki na skrzyżowaniach, na morzu, katastrofy podczas wojskowych operacji, wypadki samolotów itd., często są spowodowane tym, że osoby za nie odpowiedzialne cierpiały na chwilową utratę wzroku. Do tego wszystkiego należy dopisać trudności przez jakie musi przebrnąć każdy badacz tematu wynikające z zebranych statystyk dotyczących błędów refrakcji. Większość 22

przeprowadzonych w tej tematyce badań trudno porównywać z szeregiem innych z uwagi na różne warunki w jakich były przeprowadzane. Istnieje możliwość przeprowadzenia badań najlepszej pary oczu na świecie w taki sposób, że badany okaże się niezdolny do służby wojskowej. Z drugiej strony test może być tak skonstruowany, że oczy o poziomie ostrości widzenia wyraźnie poniżej przeciętnej, mogą w przeciągu kilku minut osiągnąć stopień widzenia wymagany do odczytania tablicy testu w sposób bezbłędny.

ROZDZIAŁ 5 CZYM SĄ DLA NAS OKULARY Prawdopodobnie Florentyńczycy mylili się uważając swojego ziomka Sa-lvino degli Armati za wynalazcę soczewek współcześnie używanych do korygowania wad refrakcji. Istnieje wiele różnych opinii co do źródeł pochodzenia tego przyrządu, ale ogólnie uważa się, że takie urządzenia były znane na długo przed czasami Salvino degli Armati. Już Rzymianie musieli znać sztukę wspomagania mocy oka, ponieważ Pliniusz pisze, że Neron używał do oglądania igrzysk w Colosseum „wklęsłego klejnotu osadzonego w pierścieniu". Jeżeli to rzeczywiście Salvino degli Armati pierwszy wyprodukował tę „wzrokową pomoc", współcześni mu winni się modlić o odpuszczenie jego grzechów. Jakkolwiek jest prawdą, że niektórym osobom okulary poprawiły komfort i ostrość widzenia, oraz zmniejszyły ból, to innym zwiększyły tortury, zawsze czyniąc większe lub mniejsze szkody, zaś w najlepszym przypadku nigdy nie usprawniły widzenia doprowadzając do stanu normalnego. Fakt, że okulary nie mogą nigdy doprowadzić wzroku do stanu normalnego widzenia, może być w prosty sposób udowodniony przez przykład patrzenia na jakikolwiek kolor poprzez mocno wypukłe lub wklęsłe szkło. Zauważymy, że kolory oglądane gołym okiem są o wiele bardziej intensywne, a ponieważ percepcja form jest uzależniona od percepcji koloru, taki stan rzeczy powoduje gorszą widzialność zarówno form jak i koloru przy patrzeniu przez szkła. Patrząc przez okno, możemy zaobserwować, że nawet płaskie szkło powoduje obniżenie jakości postrzegania formy i koloru. Kobiety noszące okulary przy małych wadach wzroku, mogą dostrzec swoje upośledzenie postrzegania kolorów poprzez to, że przy porównywaniu kupowanych w sklepie przedmiotów po prostu zdejmują okulary. Trzeba jednakże dodać, że przy poważnie nadwyrężonym wzroku, kolory mogą być widziane wyraźniej w okularach niż bez nich. Z przytoczonych w poprzednim rozdziale faktów, wynika w sposób oczywisty, że okulary muszą szkodzić oczom. Czasem nie jest możliwe widzenie przez okulary aż do

23

momentu gdy oko nie wykształci takiego błędu refrakcji, do korekty którego zostały przepisane założone szkła. Błędy refrakcji w oku pozostawionym samemu sobie nigdy nie są niezmienne. Jeżeli ktoś może dobrze widzieć przy pomocy wklęsłych, wypukłych, czy astygmatycznych szkieł oznacza to jedynie, że został osiągnięty trwały poziom błędu refrakcji, który w przeciwnym wypadku nie musiałby być stały. Z ostatnich badań wynika, że przypuszczenie, iż wady samoistnie ulegają stopniowemu pogorszeniu, leży wyłącznie w sferze naszych oczekiwań. Gdy ludzie raz założą okulary, ich moc musi być stopniowo powiększana, aby osiągnąć poziom ostrości wzroku zapewniony przez poprzedzającą parę szkieł. Osoby ze starczowzrocznością, które z powodu niemożności odczytania małego druku założyły okulary, zbyt często po pewnym czasie stwierdzają, że nie są w stanie odczytać większych liter, których widoczność do tej pory nie sprawiała im kłopotu. Osoby krótkowzroczne o ostrości wzroku 20/70 po założeniu okularów dających im ostrość 20/20, stwierdziły po kilku tygodniach, że ostrość ich wzroku bez wspomagania obniżyła się do 20/200. Ludzie, którzy w wyniku rozbicia swoich okularów poruszają się bez nich przez tydzień, albo dwa często obserwują u siebie poprawę wzroku. Nie zawsze odnotowywanym faktem jest każdorazowa poprawa wzroku w przypadkach zarzucenia zwyczaju noszenia okularów. To,

że

oko

ludzkie

jest

niedostosowane

do

noszenia

okularów

jest

niezaprzeczalnym faktem. Każdy okulista zdaje sobie z tego sprawę, że pacjent musi przyzwyczaić się do noszenia okularów, co w niektórych przypadkach nigdy się nie udaje. Pacjenci o wysokim stopniu krótkowzroczności lub dalekowzroczności, mają wielkie trudności z przyzwyczajaniem się do pełnej korekcji i czasami nigdy im się to nie udaje. Mocno wklęsłe szkła wymagane przy wysokim stopniu krótkowzroczności sprawiają wrażenie, że obserwowane obiekty wydają się znacznie mniejsze niż jest to w rzeczywistości, podczas gdy wypukłe szkła pozornie powiększają przedmioty. Są to nieprzekraczalne utrudnienia. Pacjenci z dużym astygmatyzmem cierpią na tak bardzo nieprzyjemne doznania, iż są przestrzegani o koniecznym założeniu okularów na długo przed planowanym wyjściem z domu. Z reguły takie trudności są przezwyciężane, ale często tak się nie zdarza, są także osoby, które przyzwyczaiły się do używania okularów za dnia, ale nigdy nie udało się im używać ich w wygodny sposób nocą. Wszystkie okulary w większym lub mniejszym stopniu ograniczają pole widzenia. Nawet przy bardzo słabych szkłach pacjenci są niezdolni do wyraźnego widzenia, o ile nie spoglądają poprzez centrum soczewek. Konieczność ustawienia ram obrazu pod właściwym kątem do pola widzenia powoduje nie tylko wynikające z tego ograniczenia, ale także nadmierną nerwowość 24

skutkującą zawrotami i bólem głowy. Z tego powodu nie posiadają także możliwości dowolnego spoglądania okiem w różnych kierunkach. Trzeba przyznać, że współcześnie wykonywane okulary teoretycznie pozwalają widzieć pod każdym kątem, ale w praktyce rzadko udaje się uzyskać pożądany efekt. Trudności z utrzymaniem czystości szkieł to jedno z większych utrudnień w noszeniu okularów, na nieszczęście nie jedyne. W wilgotne i deszczowe dni ulegają zaparowaniu. W trakcie upałów pocenie się może wywołać podobny efekt. W zimie ulegają zaparowaniu z powodu oddechu. Każdego dnia ulegają zabrudzeniu z powodu kurzu, wilgoci, dotyku palców, dlatego bardzo rzadko można uzyskać wyraźny widok oglądanych obiektów. Podobnie ostre światło odbite od szkieł jest bardzo irytujące i może być np. na ulicy niebezpieczne. Z powodu aktywnego stylu życia okulary mogą sprawić sporo kłopotów żołnierzom, marynarzom, sportowcom, pracownikom fizycznym i dzieciom nie tylko dlatego, że mogą ulec rozbiciu, ale także dlatego, że często zmieniają ogniskową, szczególnie w przypadku okularów noszonych z powodu astygmatyzmu. To, że okulary nie poprawiają wyglądu mogłoby się wydawać nie warte poruszenia, gdyby nie fakt, że złe samopoczucie nie poprawia ogólnego stanu zdrowia, ani wzroku. W chwili gdy zaszliśmy już tak daleko w kierunku nakreślenia obrazu tego co uważamy za niezbędne, trzeba zauważyć osoby, które niedawno w swojej nieświadomości założyły okulary, co stanowi dla nich psychiczną torturę, zaś widok w lustrze daleki jest od przyjemności. Założenie okularów dziecku można porównać z chorobą serca u dorosłego... Jeszcze pokolenie temu okulary były używane wyłącznie jako pomoc w pokonywaniu poważnych wad wzroku, lecz obecnie okulary są przepisywane wielkiej liczbie osób, które chcą po prostu widzieć lepiej niż dotychczas. Jak to zostało wyjaśnione w rozdz. l, uważa się, że oko dalekowidzące jest zdolne do samodzielnej poprawy swych niedomogów poprzez zmianę krzywizny soczewki na skutek aktywności mięśnia rzęskowego. Ta zdolność nie jest przypisywana oku krótkowzrocznemu, ponieważ wzrost wypukłości soczewek, który jak się przypuszcza powoduje zjawisko akomodacji, może jedynie

powiększyć

trudności.

Ponieważ

astygmatyzm

z

reguły

towarzyszy

krótkowzroczności, panuje przekonanie, że może-przyczynić się do zmian zakrzywienia soczewek. Teoria prowadzi do jednoznacznych wniosków, zgodnie z którymi oko z jakimkolwiek błędem refrakcji, o ile jest otwarte, nie jest w praktyce nigdy wolne od nieprawidłowych aktów akomodacji. 25

Innymi słowy zakłada się, że ten przypuszczalny mięsień akomodacji dźwiga na sobie nie tylko normalny wysiłek związany z ogniskowaniem oka na różne odległości, ale także dodatkowy ciężar kompensowania błędów refrakcji. Takie wyjaśnienia mogą naturalnie tłumaczyć poważne napięcia w systemie nerwowym i usunięcie tych napięć — które jak się zakłada, powodują funkcjonalne upośledzenie systemu nerwowego —jest równoczesne z poprawą widzenia uzyskaną po założeniu przepisanych okularów. Jednakże, jak to zostało wykazane, soczewki nie mają znaczenia, ani w procesie akomodacji, ani w korekcie wad refrakcji. Zatem na obniżenie napięcia wpływają inne niż wyżej wymienione okoliczności. Wyjaśnione zostało także, że przy normalnym wzroku nie występuje błąd refrakcji, zaś zewnętrzne mięśnie gałki ocznej pozostają rozluźnione. Zatem napięcie tych mięśni, które winno ulec zmniejszeniu nie występuje. Gdy występuje napięcie tych mięśni, okulary mogą skorygować ich wpływ na refrakcję, ale stopień napięcia nie może wskutek tego ulec zmniejszeniu, a nawet jak to było wykazane musi ulec pogorszeniu. Jednakże osoby o normalnym wzroku, które założyły okulary w celu zmniejszenia przypuszczalnego naprężenia mięśni, często odczuwają wskutek tego poprawę. Jest to imponujący efekt sugestii, oraz płaskich szkieł — wiara czyni cuda. Wielu pacjentów mówiło mi o poprawie licznych dolegliwości dzięki okularom, które — jak odkryłem — miały płaskie szkła. Jednym z tych pacjentów był optyk, który sam wykonywał swoje okulary, nie miał więc co do nich żadnych złudzeń, tym niemniej zapewniał mnie, że bez ich założenia cierpi na bóle głowy. Niektórzy pacjenci są tak bardzo podatni na sugestię, że można obniżyć ich dyskomfort lub poprawić wzrok za pomocą prawie każdego rodzaju założonych szkieł. Widziałem osoby z dalekowzrocznością noszące szkła dla krótkowidzów z uczuciem wielkiego komfortu, oraz ludzi bez astygmatyzmu zadowolonych ze szkieł przeznaczonych do korekty tej wady wzroku. Wiele osób potrafi sobie wyobrazić, że widzą lepiej przez okulary, które tak naprawdę obniżają ich możliwości widzenia. Parę lat temu pacjent, któremu przepisałem okulary, konsultował się z oftalmologiem o znacznie większej reputacji ode mnie. Wyrażając się lekceważąco o szkłach, przepisanych przeze mnie, dał mu nową parę okularów. Pacjent powrócił do mnie, aby powiedzieć, o ile lepiej widzi przez nową parę okularów. Przebadałem jego wzrok w nowych szkłach i stwierdziłem, że o ile moje dawały w tym przypadku ostrość 20/20, o tyle te drugie umożliwiały widzenie z ostrością jedynie 20/40. Ten prosty przykład wyjaśnia, że pacjent był tak bardzo zahipnotyzowany dobrą 26

reputacją lekarza, iż był przekonany o poprawie wzroku, pomimo gorszego widzenia w rzeczywistości. To przekonanie było na tyle mocne, że pomimo oczywistych wyników na tablicy Snella, które wykazywały, że w nowych okularach może .widzieć jedynie połowę tego co w poprzednio przepisanych, pacjent nie dał się przekonać, że jest w błędzie. Jeżeli okulary nie zmniejszają bólu głowy i innych nerwowych objawów, zakłada się, że jest to spowodowane niedostatecznym dopasowaniem okularów, a niektórzy lekarze wraz ze swoimi pacjentami wykazują zdumiewający poziom cierpliwości i wytrwałości w połączonych staraniach mających na celu dopasowanie idealnych szkieł. Pacjent, który cierpiał z powodu bólu głowy u podstawy czaszki, tylko u jednego fachowca przymierzał szkła sześćdziesiąt razy, a oprócz tego odwiedził wielu innych specjalistów od chorób oka i nerwobóli zarówno w Stanach, jak i w Europie. Przy pomocy metod prezentowanych w tej książce, został uwolniony od bólu w ciągu pięciu minut i w tym samym czasie chwilowo odzyskał normalne (ostre) widzenie. Na szczęście wiele osób, którym przepisano okulary nie ubiera ich, dzięki czemu unikają nie tylko wrażenia dyskomfortu, ale także szkodliwego wpływu na ich oczy. Inni o mniejszej niezależności myślenia, większym stopniu masochizmu lub po prostu nastawieni przez okulistów, poddają się wielkiej ilości zbytecznych tortur, które trudno sobie nawet wyobrazić. Jedna z takich pacjentek nosiła okulary przez dwadzieścia pięć lat, pomimo że nie chroniły jej od ciągłych cierpień i obniżały możliwość widzenia do takiego stopnia, że musiała patrzeć ponad oprawkami okularów, jeśli musiała coś zobaczyć z daleka. Jej okulista zapewniał ją, że może spodziewać się najgorszych konsekwencji w wypadku nie używania okularów. Strofował ją także za praktykowanie patrzenia ponad okularami zamiast przez nie. Ponieważ refrakcja oka jest w stanie ciągłej zmiany i nawet pod wpływem atropiny zmienia się z minuty na minutę, precyzyjne dopasowanie szkieł jest oczywiście niemożliwe. W niektórych przypadkach fluktuacja zmian jest na tyle duża lub pacjent jest na tyle niepodatny na sugestię, że nie uzyskuje się żadnej poprawy, zaś korekcyjne szkła powodują dodatkowy dyskomfort. Można stwierdzić, że okulary są w najlepszym przypadku niezbyt zadowalającym substytutem normalnego widzenia.

ROZDZIAŁ 6 PRZYCZYNY I LECZENIE BŁĘDÓW REFRAKCJI W tysiącach przypadków zostało wykazane, że każde nieprawidłowe działanie mięśni zewnętrznych gałki ocznej jest powiązane z napięciem i wysiłkiem oka, oraz że każde zmniejszenie stanu napięcia powoduje prawidłową pracę mięśni, przy czym w tym

27

drugim przypadku wszystkie błędy refrakcji znikają. Oko może być ślepe, może cierpieć na zanik nerwu optycznego, na kataraktę, na choroby siatkówki, ale dopóki nie usiłuje widzieć, dopóty zewnętrzne mięśnie pracują normalnie i nie powstają błędy refrakcji. Ten fakt dostarcza nam środków do tego, aby wszystkie te przypadłości, tak długo uważane za nieuleczalne, uznać za zdolne do poprawy. Wykazane zostało ponadto, że za każdym błędem refrakcji kryje się inny rodzaj napięcia. Badania nad obrazami odbitymi od różnych części gałki ocznej potwierdziły wcześniejsze obserwacje. Krótkowzroczność (lub zmniejszanie się dalekowzroczności) jest zawsze związana z napięciem przy patrzeniu w dal na odległość, podczas gdy dalekowzroczność (albo zmniejszanie się krótkowzroczności) zawsze wiąże się z napięciem przy patrzeniu na bliskie obiekty. Te fakty mogą być zweryfikowane w ciągu kilku minut przez każdego, kto umie posługiwać się retinosko-pem, przy założeniu, że instrument nie zostanie przysunięty do badanego na odległość bliższą niż sześć stóp. Dla oka, które uprzednio miało normalny wzrok, napięcie związane z bliskim widzeniem jest wywołane przez chwilową dalekowzroczność w jednym lub we wszystkich meridianach. Co oznacza, że oko jest, albo w całości dalekowzroczne, albo wytworzona zostaje jakaś forma astygma-tyzmu, a dalekowzroczność stanowi jej część. W oku dalekowzrocznym wada ulega powiększeniu we wszystkich lub w jednym meridianie. Gdy krótkowzroczne oko ulega napięciu przy próbie ujrzenia bliskiego obiektu, wada ta ulega zmniejszeniu i może się wytworzyć emmetropia (okoliczności, w których oko jest zogniskowane dla promieni równoległych, co jest normalne dla widzenia dalekiego, lecz staje się błędem refrakcji przy bliskim oglądzie), gdzie oko ogniskuje się jak dla widzenia dalekiego i usiłuje zobaczyć bliskie obiekty. W niektórych przypadkach emmetropia może przerodzić się w dalekowzroczność w jednym lub we wszystkich meridianach. Wszystkim zmianom tego typu towarzyszy wzrost napięcia i pogorszenie się ostrości wzroku, chociaż ból i zmęczenie z reguły zatrzymują się na pewnym określonym poziomie. Patrząc z drugiej strony, oko o początkowo normalnym wzroku, ulegając naprężeniu przy patrzeniu na odległość, wytwarza chwilową krótkowzroczność w jednym lub we wszystkich meridianach, zaś w oku krótkowzrocznym wzrasta dotychczasowa wada. Jeśli dalekowzroczne oko napina się przy patrzeniu na odległość, może powstać ból i zmęczenie, ale dalekowzroczność zmniejsza się, zaś ostrość widzenia ulega poprawie. Ten interesujący efekt jest całkowitym przeciwieństwem okoliczności powstałych przy widzeniu bliskich obiektów wysilonym okiem krótkowzrocznym. W niektórych przypadkach dalekowzroczność ulega przekształceniu w emmetropię przy całkowitym 28

zaniku wszystkich objawów napięcia. Taki stan może dalej przekształcić się w krótkowzroczność, gdzie stan napięcia będzie wzrastał wraz z jej wzrostem. Innymi słowy, oko wysilające się przy bliskim widzeniu, staje się bardziej płaskie niż miało to miejsce wcześniej, spłaszczone w jednym lub we wszystkich meridianach. Jeżeli proces rozpoczął się od wydłużenia gałki ocznej może przejść poprzez stan emmetropii, w którym oko jest kuliste, do dalekowzroczności, gdzie oko ulega spłaszczeniu, zaś w przypadku niesymetryczności tych zmian wraz z innymi wadami wykształci się astygmatyzm. W przeciwieństwie do poprzedniej sytuacji, oko podlegające napięciu podczas patrzenia na odległość staje się bardziej okrągłe niż uprzednio i może przejść od stanu spłaszczonego, poprzez emmetropię, do wydłużonej postaci typowej dla bliskowzroczności. Przy niesymetryczności tych zmian ponownie wraz z innymi wadami wykształci się astygmatyzm. To co zostało powiedziane o normalnym oku, stosuje się w równym stopniu do oczu poddanych zabiegowi usunięcia soczewek. W wyniku takiego zabiegu z reguły wytwarza się dalekowzroczność, ale tam gdzie uprzednio występowała wysoka krótkowzroczność, usunięcie soczewek może być niewystarczające do skorygowania tej wady i oko pozostanie krótkowzroczne. W pierwszym przypadku napięcie przy widzeniu na odległość zmniejsza dalekowzroczność, a wyostrzenie wzroku na bliski dystans wzmacnia ją; w drugim wypadku patrzenie na odległość wzmacnia krótkowzroczność, zaś skierowanie wzroku na bliski punkt zmniejszają. Wiele oczu z afazją lub po usunięciu soczewek, przez pewien czas po operacji usunięcia soczewek wykazuje napięcie charakteryzujące bliskie widzenie, wytwarzając tak dużą dalekowzorczność, że pacjent nie jest w stanie czytać zwykłego druku, zaś siła akomodacji wydaje się być całkowicie stracona. Później, gdy pacjent oswaja się z nową sytuacją, napięcie zanika i oko staje się zdolne do prawidłowego zogniskowania na bliskich obiektach. Obserwowano także rzadkie przypadki, w których wykazano dobrą widzialność zarówno z bliska jak i z daleka bez używania okularów — gałka oczna ulegała takiemu wydłużeniu, że w znacznym stopniu kompensowała utratę soczewek. Zaobserwowane u człowieka zjawisko związane z napięciem w oku, zostało także odnotowane podczas badań nad zmysłem wzroku u zwierząt. Wiele psów uzyskiwało krótkowzroczność po spowodowaniu u nich napięcia przy widzeniu odległych obiektów. Pewnemu bardzo pobudliwemu psu z (jak wykazało badanie retinoskopem) normalną refrakcją, pozwolono powąchać kawałek mięsa. Pies stał się bardzo pobudzony, podniósł uszy oraz brwi i machał ogonem. Następnie mięso zostało odsunięte na odległość 29

dwudziestu stóp. Pies wyglądał na niezadowolonego, ale nie stracił swojego zainteresowania. W chwili gdy nadal patrzył na mięso, zostało ono włożone do skrzynki. Dało się zauważyć jego zmartwienie. Napinał wzrok próbując zobaczyć co stało się z mięsem, zaś retinoskop wykazał, że stał się krótkowzroczny. Należy dodać, że taki eksperyment można przeprowadzić tylko ze zwierzętami posiadającymi dwa mięśnie ukośne (obliquus). U zwierząt, u których te mięśnie są w stanie szczątkowym, albo występuje tylko jeden, w żadnych warunkach nie pojawia się zdolność do wydłużania gałki ocznej. Przede wszystkim napięcie oczu wiąże się z napięciem umysłu i we wszystkich przypadkach gdzie występuje napięcie umysłowe, zanika mentalna kontrola wzroku. W obrazie anatomicznym rezultaty napięcia związanego z widzeniem na odległość, mogą przedstawiać się tak samo, jak widzenie bliskiego obiektu bez napięcia wzroku, ale w jednym przypadku oko wykonuje to czego życzy sobie umysł, a w drugim nie. Te fakty wystarczająco wyjaśniają dlaczego wraz z postępem cywilizacji następuje pogorszenie się wzroku społeczeństwa. W warunkach cywilizowanego życia umysł człowieka podlega ciągłemu napięciu. Współczesny człowiek ma więcej powodów do zmartwień, niż miał ich jego niecywilizowany przodek. Gdyby człowiek pierwotny pozwolił sobie na nerwicę, zostałby po prostu wyeliminowany, ale człowiek cywilizowany przeżywa i przekazuje swój charakter potomkom. Zwierzęta poddane czynnikom cywilizacji reagują dokładnie w ten sam sposób co ludzka istota. Badałem wiele domowych i żyjących w niewoli zwierząt, które w wielu wypadkach wykazywały krótkowzroczność, chociaż nigdy nie miały okazji czytać, szyć, czy pisać. Pogorszenie się widzenia na odległość nie jest bardziej szczególną właściwością cywilizowanego świata niż niedostatki w bliskim widzeniu. Bliskowzroczni, jakkolwiek lepiej widzą obiekty bliskie niż dalekie, nigdy nie widzą równie dobrze jak oko o normalnym wzroku, zaś dalekowzroczni, których jest nieco więcej, po prostu widzą gorzej bliskie niż oddalone przedmioty. Lekarstwem nie jest zatem unikanie dalekiego lub bliskiego widzenia, ale pozbycie się umysłowego napięcia, które jest powodem niedoskonałego działania oka w obu przypadkach. Tysiące przypadków wykazało, że jest to wykonalne. Przy zachowaniu odpowiednich warunków wszyscy potrafimy się zrelaksować. We wszystkich nieskomplikowanych błędach refrakcji podczas patrzenia na czystą ścianę, bez usiłowania widzenia, napięcie oka zostaje usunięte. Aby utrzymać stan trwałej relaksacji potrzeba czasami odpowiedniej ilości czasu i wiele pomysłowości. Ta sama metoda nie 30

może być stosowana u wszystkich. Ilość sposobów w jaki pacjenci napinają wzrok jest nieskończona, więc ilość metod likwidujących napięcia oka powinna być niemal równie liczna. Wszystkie najskuteczniejsze metody zawsze mają ten sam końcowy efekt: relaksację. W trakcie ciągłych powtórzeń, częstych ćwiczeń i stosowania wszelkich możliwych sposobów należy kłaść nacisk na to, że dobry wzrok można osiągnąć wyłącznie poprzez relaksację. Osoby, które dowiedziały się, że wypoczynek, czy relaksacja rozwiąże ich problemy ze wzrokiem, pytają się dlaczego poprawa nie następuje w trakcie snu. Odpowiedź na to pytanie znajduje się w rozdziale 4. Rzadko kiedy (o ile w ogóle) oko bywa zrelaksowane podczas snu i jeżeli znajduje się w stanie napięcia podczas czuwania, to napięcie z pewnością w mniejszym lub większym stopniu trwa nadal, podobnie jak napięcie w innych partiach ciała. Pomysł, żeby dać oczom wypocząć poprzez nie używanie ich jest także błędny. Oczy zostały stworzone do patrzenia i jeżeli będąc otwarte nie widzą, to z tego powodu, że są pod tak wielkim napięciem i mają tak wielki błąd refrakcji, że nie mogą widzieć. Bliskie widzenie, chociaż jest spowodowane działaniem mięśni, nie wymaga napięcia wzroku w większym stopniu niż widzenie na odległość, przy którym mięśnie w ogóle nie biorą udziału. Użycie mięśni nie powoduje koniecznie zmęczenia. Niektórzy mogą biegać długie godziny bez zmęczenia. Wiele ptaków podczas snu opiera się tylko na jednej nodze, ich palce mocno ściskają kołyszącą się gałąź, zaś mięśnie wydają się nie być zmęczone pojawiającym się napięciem. Gdy umysł jest wypoczęty nic nie jest w stanie zmęczyć oczu, jeżeli zaś działa w stanie napięcia nic nie może dać oczom wypoczynku. Prawie każdy zaobserwował, że oczy łatwiej się męczą gdy czytamy coś męczącego lub trudnego do zrozumienia, niż podczas czytania interesującej książki. Uczeń może przesiedzieć całą noc czytając powieść nawet bez jednej myśli o swoich oczach, lecz jeżeli spróbowałby siedzieć całą noc nad podręcznikami szybko stwierdziłby, że jego oczy są bardzo zmęczone. Uczennica, której wzrok jest tak ostry, że mogłaby widzieć gołym okiem księżyce Jowisza, z uwagi na swój wstręt do matematyki staje się krótkowzroczna podczas ćwiczeń z arytmetyki. Czasami warunki w jakich osiągana jest relaksacja są wielce zadziwiające. Pewna kobieta była zdolna do poprawy swoich błędów refrakcji gdy patrzyła na tablicę Snella z ciałem pochylonym pod kątem około czterdziestu pięciu stopni, przy czym stan relaksacji utrzymywał się gdy później powracała do postawy wyprostowanej. Chociaż pozycja nie należała do najbardziej naturalnych, kobieta była przekonana, że w ten sposób poprawi 31

sobie wzrok i dlatego tak właśnie czyniła. Czas jaki jest potrzebny do uzyskania trwałej poprawy wzroku jest kwestią wielce zróżnicowaną i bardzo indywidualną. W niektórych przypadkach wystarczy pięć do piętnastu minut. Wierzę że niedługo będzie można każdemu pomóc w poprawie wad wzroku w krótkim czasie. Jest to wyłącznie kwestia zebrania większej ilości opisanych przypadków i takiego ich przedstawienia, aby mogły być szybko przyswojone. Aktualnie często trzeba prowadzić leczenie tygodniami, a nawet miesiącami, chociaż przypadki wad nie są ani większe, ani nie mają dłuższej historii, niż te które udało się wyleczyć w krótkim czasie. W większości wypadków, w celu uniknięcia powrotu wady, ćwiczenia muszą być kontynuowane codziennie przez kilka minut. Ponieważ widok znajomych przedmiotów powoduje zmniejszenie napięcia wzroku, codzienne czytanie np. tablicy Snella jest zazwyczaj wystarczające dla tego celu. Przydatne jest także (szczególnie przy słabym bliskim widzeniu) czytanie druku tak blisko oczu jak jest to tylko wykonalne. Gdy poprawa wzroku jest całkowita, staje się na zawsze trwała — niestety trudno jest stwierdzić czym jest to, co zwykle nazywamy normalnym wzrokiem, z racji nieograniczonych możliwości oka. Również w takich przypadkach ćwiczenia mogą być z korzyścią kontynuowane: nie istnieje możliwość określenia granic mocy wzroku człowieka, wzrok zawsze można usprawnić. Codzienna praktyka sztuki widzenia jest także potrzebna do uniknięcia tych wzrokowych pomyłek, za które każde oko jest odpowiedzialne, a przy których zazwyczaj nie ma znaczenia doskonały wzrok. Oczywiście nie istnieje taki trening, który niezależnie od okoliczności zabezpieczałby nas całkowicie od takich pomyłek, ale codzienne czytanie małych oddalonych literek znacznie obniży tendencję do napięć w oku, w wypadku zaistnienia niesprzyjających okoliczności. Taki trening jest zatem potrzebny osobom, którym zależy na zdrowym wzroku. Generalnie, osoby które nigdy nie nosiły okularów łatwiej osiągają poprawę od tych, którzy je noszą, zatem okulary powinny zostać odrzucone na początku leczenia. Jeżeli jest to niewykonalne z powodu zbyt wielkiego dyskomfortu lub z innych przyczyn (praca, itp.), ich używanie musi być ograniczone — to jednak zawsze opóźnia poprawę. Sposób leczenia wad refrakcji poprzez relaksację przynosi korzyści osobom w każdym wieku, ale dzieci z powodu ich elastyczności osiągają efekty znacznie szybciej niż dorośli. Jeżeli są w wieku poniżej dwunastu, a nawet szesnastu lat, wada zostaje zwykle wyeliminowana w ciągu kilku dni, tygodni lub miesięcy, najdalej w ciągu roku poprzez proste, codzienne ćwiczenia np. z tablicą Snella. 32

ROZDZIAŁ 7 NAPIĘCIE Chwilowe warunki mogą przyczynić się do napięć, które wytworzą błędy refrakcji, ale ich podłoże tkwi w błędnych nawykach myślenia. Próbując temu zaradzić, lekarze muszą zmagać się z przekonaniem mówiącym 0 tym, że każdy dobrze wykonany czyn wymaga wysiłku. To przekonanie jest nam wtłaczane już od kołyski. Na tym opiera się cały system edukacji, zaś wychowawcy mieniący się „nowoczesnymi" partycypują w tym, przemycając pod różnym przebraniem tę ideę jako niezbędną pomoc w procesie nauczania. Naturą oka jest zdolność widzenia, tak jak naturą umysłu jest zdolność przyswajania wiedzy i wszelkie wysiłki ingerujące w ten naturalny proces nie tylko są bezużyteczne, ale udaremniają realizację założonych efektów. Stosując różnorodne środki przymusu można wtłoczyć do pamięci dziecka wiele różnych faktów, ale nie można w ten sposób sprawić, by nauczyło się czegokolwiek. Fakty pozostaną (o ile w ogóle pozostaną) spróchniałą kłodą w mózgu. Nie wniosą niczego do zdrowego procesu myślenia, a ponieważ nie zostały przyswojone w sposób naturalny 1 nie zostały zasymilowane, spowodują zniszczenia we wrodzonych impulsach umysłu nakierowanych na zdobywanie wiedzy. Z chwilą opuszczenia szkoły dziecko może nie tylko niczego nie wiedzieć, ale w większości przypadków może nie być już więcej zdolne do uczenia się. W ten sposób, poprzez wysiłek można chwilowo wyostrzyć wzrok, ale nie można doprowadzić go do stanu normalnego. Jeżeli taki wysiłek staje się trwałym czynnikiem, wzrok może ulec silnemu pogorszeniu, a nawet może ulec uszkodzeniu. Bardzo rzadko pogorszenie lub niezdolność widzenia spowodowana jest wadami konstrukcyjnymi oka. Spośród dwóch równie dobrych par oczu, jedna utrzyma doskonały wzrok do końca życia, zaś druga straci ostrość widzenia już w przedszkolu tylko z tego powodu, że jedne będą patrzeć bez wysiłku, zaś drugie przeciwnie. Oko o wzroku normalnym nigdy nie usiłuje widzieć. Jeżeli z jakiegoś powodu — ciemności lub zbyt dużej odległości — nie może widzieć jakiegoś szczegółu, przesuwa się na inny punkt. Nigdy nie próbuje uwypuklić tego punktu przez wpatrywanie się weń, jak czyni to przez cały czas oko o niedoskonałym wzroku. Jeżeli tylko oko usiłuje widzieć — natychmiast zanika normalne widzenie. Osoba może oglądać gwiazdy normalnym wzrokiem, lecz jeśli spróbuje policzyć poszczególne gwiazdy w którejś konstelacji, prawdopodobnie wykaże krótkowzroczność, ponieważ takie

33

usiłowania skutkują z reguły wysiłkiem dla oka. Pewien pacjent potrafił widzieć na planszy testowej literę K normalnym wzrokiem, lecz poproszony o policzenie dwudziestu siedmiu kątów, które zazwyczaj ma ta litera, tracił całkowicie ostrość. Stan napięcia w oku, które nie widzi na odległość jest oczywistością, ponieważ — jak to już wykazałem — oko w stanie spoczynku jest dostosowane do dalekiego widzenia. Jeżeli ktoś twierdzi, że nic nie robi chcąc widzieć na odległość, musi być w błędzie. Kształt gałki ocznej podczas patrzenia na odległość nie może ulec zmianie bez odpowiedniego napięcia. Napięcie jest także przyczyną złego widzenia z bliskiej odległości, ponieważ mięśnie odpowiadające na polecenie bliskiego widzenia płynące z mózgu, robią to bez żadnego napięcia. Tylko poprzez wysiłek można zapobiec wydłużeniu się oka przy patrzeniu z bliska. Tylko w stanie całkowitego spoczynku - „rozluźnienia", oko widzi doskonale. Każdy ruch czy to oka, czy obserwowanego obiektu skutkuje błędem refrakcji. Przy pomocy retinoskopu można wykazać, że nawet konieczne ruchy gałki ocznej powodują drobne błędy refrakcji, natomiast kino pozwoliło na udowodnienie w praktyce niemożności ostrego widzenia poruszających się obiektów. Gdy ruch widzianego obiektu jest wystarczająco powolny, pogorszenie widzenia jest na tyle niewielkie, że staje się niezauważalne, lecz jeśli obiekty znajdują się w szybkim ruchu, mogą być postrzegane jedynie jako rozmazane plamy. Z tego powodu trzeba było wynaleźć takie urządzenie, które pokazywałoby ruchome obrazy w taki sposób, że każdy obraz byłby widziany tylko przez jedną szesnastą część sekundy. Ruchome kino nigdy tak naprawdę nie było w ruchu. Akt widzenia jest pasywny. Rzeczy są widziane, tak jak są odczuwane lub słyszane, czy smakowane bez użycia wysiłku, czy aktów działania ze strony doświadczającego odczuć podmiotu. Przy doskonałym wzroku litery na tablicach testujących, idealnie czarne i doskonale odróżniające się od tła, oczekują na ich rozpoznanie. Nie muszą być odszukiwane, one tam są. Wadliwy wzrok organizuje poszukiwania i łowy. Oko podąża za literami. W celu ich zobaczenia wytwarza się wysiłek. Przypuszczalnie mięśnie człowieka nigdy nie są w stanie pełnego wypoczynku. Naczynia krwionośne z ich powłoką mięśni nigdy nie odpoczywają. Nie ustają w pracy nawet podczas snu. Lecz normalny stan nerwów zmysłowych — słuchu, wzroku, smaku i dotyku to stan spoczynku. Można na nie oddziaływać, lecz same nie mogą działać. Nerw wzrokowy, siatkówka i centra wzroku w mózgu są tak samo pasywne jak paznokieć. W ich budowie nie ma niczego co mogłoby umożliwić im działanie, jeśli natomiast zacznie się na nie oddziaływać siłami z zewnątrz, ich efektywność w każdym przypadku ulegnie 34

zmniejszeniu. Źródłem wszystkich zewnętrznych oddziaływań obciążających oko jest umysł. Każda myśl o jakimkolwiek wysiłku przekazuje sygnał do oka i każdy tego rodzaju impuls powoduje zmiany w kształcie gałki ocznej, obniżając wrażliwość w centrum wzroku. Jeśli ktoś chce uniknąć wad refrakcji, musi porzucić myślenie o wysiłkach. Każdy rodzaj umysłowego napięcia zawsze, w świadomy lub nieświadomy sposób, powoduje napięcie oczu i jeśli napięcie przenika do procesu widzenia każdorazowo wytwarza się błąd refrakcji. Pewien uczeń, który był zdolny odczytać dolną linię liter na tablicy Snella z odległości dziesięciu stóp, po reprymendzie otrzymanej od nauczyciela nie był w stanie odczytać wielkiego C widocznego normalnie z odległości dwustu stóp. Sporo dzieci może doskonale widzieć dopóki ich matka znajduje się w pobliżu, ale jeśli matka opuści pomieszczenie, stają się natychmiast bliskowzroczne z powodu napięcia o podłożu lękowym. Nieznane przedmioty dlatego wytwarzają napięcie wzroku, a w konsekwencji błąd refrakcji, gdyż poprzedza je napięcie umysłu. Ktoś może mieć dobry wzrok w momencie wypowiadania prawdy, ale jeżeli powie coś co nie jest prawdą (nawet bez intencji wprowadzenia kogoś w błąd) lub wyobraża sobie coś czego nie ma pojawi się błąd refrakcji, ponieważ nie można stwierdzić lub wyobrazić sobie czegoś nieprawdziwego bez żadnego wysiłku. Mogę rościć sobie prawo do odkrycia twierdzenia, że mówienie kłamstw jest szkodliwe dla wzroku i jakkolwiek wiele innych okoliczności może mieć wpływ na defekty widzenia, ten fakt może być łatwo udowodniony. Jeżeli ktoś potrafi czytać wszystkie małe litery na dolnej linii tablicy testowej i rozmyślnie lub przez nieuwagę pomyli którąś z nich, retinoskop wykaże błąd refrakcji. W wielu przypadkach prosiłem badanych o podanie ich nieprawdziwego wieku lub o wyobrażenie sobie, że są starsi lub młodsi o jeden rok i zawsze w tych wypadkach retinoskop wykazywał błąd refrakcji. Dwudziestopięcioletni mężczyzna podczas patrzenia na czystą ścianę bez usiłowania widzenia nie wykazywał błędów refrakcji, ale gdy powiedział, że ma dwadzieścia sześć lat lub ktoś inny mu to powiedział albo próbował to sobie wyobrazić, stawał się krótkowzroczny. Ten sam efekt pojawiał się, gdy oświadczał, że ma dwadzieścia cztery lata, albo gdy sobie to wyobrażał. Gdy stwierdzał lub przypominał sobie prawdę, jego wzrok wracał do normy, ale przy błędnym wyobrażeniu lub wypowiedzi, jego refrakcja również stawała się błędna. Napięcie umysłowe może spowodować wiele innych rodzajów napięcia wzroku. 35

Zgodnie z oświadczeniami najwyższych autorytetów istnieje tylko jeden rodzaj napięcia wzroku, niedefiniowany stan wynikający z tak zwanego „nadużycia wzroku" lub przemęczenia powodującego nieprawidłowy kształt gałki ocznej. Mogę wykazać, że istnieje nie tylko różny stan napięcia dla każdego zróżnicowanego błędu refrakcji, ale że różny rodzaj napięcia odpowiada większości wad i chorób oka. Napięcie, którego konsekwencją jest błąd refrakcji nie jest tym samym, które powoduje zeza, kataraktę, jaskrę (choroba, w której gałka oczna staje się zbyt twarda), niedowidzenie, zapalenie spojówek, czy brzegów powiek lub chorób nerwu wzrokowego, czy siatkówki. Wszystkie te przypadłości mogą występować z niewielkim błędem refrakcji i podczas leczenia jednego rodzaju napięcia ulegają poprawie inne rejony, gdzie współwystępuje napięcie. Czasem zdarza się, że stany napięcia związane z takimi chorobami jak katarakta i jaskra mijają bez usunięcia napięć powodujących błędy refrakcji. Nawet ból, który tak często towarzyszy błędom refrakcji nie jest nigdy spowodowany tym samym napięciem, które było powodem błędów. Niektórzy krótkowidze nie mogą czytać bez bólu lub poczucia dyskomfortu, lecz większość z nich nie cierpi z powodu tej niedogodności.

Gdy

osoba

dalekowzroczna

spogląda

na

oddalony

obiekt

dalekowzroczność ulega zmniejszeniu, lecz ból i dyskomfort może się powiększyć. Jakkolwiek istnieje wiele różnych rodzajów napięć, istnieje tylko jedna metoda leczenia ich wszystkich — relaksacja. Zdrowie oczu zależy od stopnia ukrwienia, zaś na krążenie w wielkiej mierze wywiera wpływ sposób myślenia. Gdy myślenie pozostaje w normie — to znaczy, że nie towarzyszy mu ekscytacja, czy napięcie — krążenie krwi w mózgu oraz dopływ krwi do nerwu wzrokowego oraz ośrodki wzroku w mózgu pozostają w normie, podobnie jak i sam proces widzenia. Jeżeli myślenie odbiega od normy, zaburzeniu ulega krążenie, zaś dopływ krwi do ośrodków wzroku i nerwu wzrokowego zostaje zmieniony, zdolność widzenia ulega obniżeniu. Możemy świadomie kreować myśli, które zakłócą krążenie i obniżą ostrość wzroku. Możemy także świadomie tworzyć myśli, które podtrzymują krążenie w normie, pomagając w leczeniu błędów refrakcji i wielu innych chorób oczu. Żaden bezpośrednio skierowany wysiłek nie może usprawnić naszego widzenia, ale możemy zrobić to w sposób pośredni poprzez naukę kontrolowania naszych myśli. Możecie nauczyć ludzi jak wytworzyć błąd refrakcji, zeza, jak widzieć dwa obrazy jednego obiektu: jeden ponad drugim, albo obok siebie lub pod każdym pożądanym kątem, po prostu dzięki nauczeniu ich myślenia w szczególny sposób. Jeśli myśli wywołujące zaburzenia zostaną zastąpione stanem relaksacji, zez ulegnie zanikowi, podwójne widzenie 36

i błędy refrakcji zostaną skorygowane. Jest to prawdziwe w równym stopniu dla wad istniejących od dawna, jak i dla wad wywołanych na żądanie. Stopień ich zaawansowania i czas trwania nie ma znaczenia, ich wyeliminowanie zostanie osiągnięte tak szybko jak tylko pacjent będzie zdolny zreorganizować się i utrzymać kontrolę nad myślami. Każdy błąd refrakcji, zez, czy każdy inny rodzaj funkcjonalnego zaburzenia wzroku ma przyczyny w myśleniu — błędnym sposobie myślenia — i rozprasza się tak szybko, jak tylko proces myślenia ulegnie relaksacji. Największy stopień błędu refrakcji może zostać skorygowany w ciągu kilku sekund, w tym samym czasie może zniknąć zez, zaś ślepota spowodowana niedowidzeniem może zostać wyleczona. Jeśli stan relaksacji będzie chwilowy, poprawa wzroku będzie chwilowa. Jeśli relaksacja będzie długotrwała, poprawa będzie również trwała. Ten stan relaksacji nie może jednak zostać osiągnięty przez jakikolwiek rodzaj wysiłku. To jest fundamentalna zasada, którą należy zrozumieć. Dopóki myśli się świadomie lub nieświadomie, że zmniejszenie napięcia można osiągnąć poprzez inny rodzaj napięcia, dopóty wyleczenie będzie niemożliwe.

ROZDZIAŁ 8 CENTRALNA FIKSACJA Oko jest miniaturową kamerą, w wielu przypadkach działającą w taki sam sposób, jak nieożywiony aparat używany w fotografii. Jednakże pod jednym względem te dwa instrumenty dzieli olbrzymia różnica. Czułość kliszy fotograficznej jest równa w każdym jej miejscu, z drugiej zaś strony, siatkówka oka posiada punkt maksymalnej czułości, a każda inna jej część proporcjonalnie do oddalenia od tego punktu jest coraz mniej czuła. Ten punkt maksymalnej czułości nazywa się fovea centralis, czyli dokładnie: „dołek centralny". Budowa siatkówki — bardzo delikatnej membrany, której grubość waha się od 1,53 mm —jest bardzo złożona. Składa się z ośmiu warstw, z których tylko jedna jest zdolna do odbioru bodźców wzrokowych. Ta warstwa jest pokryta miniaturowymi pręcikami, różnymi w formie i w zróżnicowany sposób rozmieszczonymi. W centrum siatkówki znajduje się niewielkie okrągłe wzniesienie, znane — od zabarwienia jakie przybiera po śmierci i czasami w życiu — macula lutea, czyli żółta plamka. W centrum, plamki znajduje się fovea, głębokie wklęśnięcie o ciemnym zabarwieniu. W środku tego zagłębienia nie ma pręcików, zaś ciałka stożkowe są wydłużone i bardzo blisko ściśnięte. Pozostałe warstwy siatkówki stają się w tym miejscu bardzo cieniutkie albo w ogóle

37

zanikają, tak że stożki są pokryte ich ledwie dostrzegalnym śladem. Poza centrum fovea, stożki stają się grubsze i liczniejsze i są przemieszane z pręcikami, których liczba wzrasta w pobliżu granic siatkówki. Dokładne działanie tych pręcików i stożków nie zostało wyjaśnione, ale jest faktem, że w centrum fovea, gdzie wszystkie elementy, oprócz stożków i związanych z nimi komórek ulegają zanikowi, znajduje się miejsce najostrzejszego widzenia. W miarę oddalania się od tej plamki, ostrość widzenia gwałtownie maleje. Dlatego też oko o wzroku normalnym widzi tylko część każdej rzeczy najlepiej, zaś inne części gorzej, proporcjonalnie do ich oddalenia od punktu maksymalnej ostrości. Zmiany powyższego pozwalają stwierdzić organiczną lub czynnościową utratę centralnej fiksacji. Przy normalnym wzroku czułość fovea jest w normie, lecz przy wadach wzroku, bez względu na ich przyczyny, czułość fovea'y jest obniżona, tak że oko widzi równie dobrze albo nawet lepiej innymi partiami siatkówki. Wbrew powszechnym mniemaniom, część obrazu dobrze widzianego przy normalnym wzroku jest wyjątkowo mała. Podręczniki podają, że z odległości dwudziestu stóp z pełną ostrością można widzieć tylko powierzchnię o średnicy 1,2 cm, ale każdy kto próbował z tej odległości widzieć w całości małe literki na tablicy Snella (których średnica może być nawet mniejsza niż 1,2 cm) natychmiast wykazuje krótkowzroczność. Przyczyną dysfunkcji w centrum widzenia jest napięcie umysłowe, ponieważ każdy przypadek nieprawidłowej pracy oka, zarówno jego funkcji, jak i wad organicznych, łączy się z umysłowym stanem napięcia i przez to musi być połączony z utratą centralnej fiksacji. Jeżeli umysł znajduje się pod napięciem, oko z reguły staje się mniej lub bardziej ślepe. W pierwszej kolejności nieświadome staje się centrum widzenia, częściowo lub całkowicie, stosownie do stopnia napięcia. Jeżeli stan napięcia jest odpowiednio wysoki, siatkówka może być w całości lub częściowo uszkodzona. Jeżeli wystąpiła wada w centralnym widzeniu i stało się ono całkowicie lub częściowo niemożliwe, niemożliwe jest dobre widzenie punktu, na który skierowany jest wzrok — najlepiej widoczne nie są bynajmniej obiekty widziane na wprost, ponieważ wrażliwość siatkówki stała się taka sama we wszystkich jej miejscach lub (by to lepiej określić) stała się lepsza w innym obszarze niż w swoim centrum. Z tego powodu we wszystkich rodzajach wad wzroku, nie można najlepiej widzieć tego na co się aktualnie patrzy. Takie uwarunkowanie jest czasami na tyle ekstremalne, że dana osoba może patrzeć tak daleko od oglądanego obiektu, na ile jest to możliwe i dopiero wtedy widzi go na tyle dobrze, jakby patrzyła nań na wprost. W przypadku jednej z moich pacjentek 38

posunęło się to do tego stopnia, iż mogła ona widzieć jedynie poprzez krawędź siatkówki w pobliżu nosa. Innymi słowy nie mogła widzieć swoich palców na wprost twarzy, lecz dopiero wtedy, gdy znajdowały się na zewnątrz od oka. Pacjentka miała niewielki błąd refrakcji wykazujący (jak to jest w przypadku każdej wady refrakcji) zewnętrzną fiksację. Napięcie, które wytworzyło jedną wadę było jednak różne od stanu napięcia będącego przyczyną drugiej z wad. Pacjentka była badana zarówno w Stanach, jak i w Europie przez specjalistów, którzy upatrywali przyczyn jej niedowidzenia w chorobie nerwu wzrokowego lub w mózgu. Przywrócenie wzroku poprzez relaksację udowodniło, że choroba była spowodowana pospolitym napięciem umysłowym. Nawet niewielka nie-centralna fiksacja, jest na tyle nienaturalna, że może w równym stopniu spowodować ból i dyskomfort w ciągu kilku sekund przy próbie widzenia obszaru 8-10 cm2 z odległości dwudziestu stóp (lub mniejszej), jak i 2 cm2 przy bliskim widzeniu. W tym samym czasie retinoskop wykaże błędy refrakcji. Jeżeli taki rodzaj napięcia stanie się nawykiem, doprowadzi do wszelkiego rodzaju zmian chorobowych oka, stając się źródłem większości kłopotów ze wzrokiem zarówno mających podłoże czynnościowe, jak i organiczne. W stanach przewlekłych dyskomfort i ból może przestać się pojawiać i jego zaistnienie u osoby, która zaczyna leczenie może być znakiem zachęcającym do pracy. Gdy oko posiada zdolność do centralnej fiksacji, posiada nie tylko nieskazitelny wzrok, ale jest ciągle wypoczęte i może być używane bez zmęczenia przez nieograniczoną ilość czasu. Jest spokojne i otwarte, nie zauważa się nerwowych poruszeń, przy patrzeniu na odległość obydwie osie widzenia są równoległe. Innymi słowy nie ma mięśniowych niedo-magań. Ten fakt ogólnie jest nieznany. Fachowa literatura stwierdza, że niedomagania mięśniowe zdarzają się w oczach o normalnym wzroku, ale ja nigdy nie widziałem takiego przypadku. Mięśnie twarzy i całego ciała pozostają rozluźnione i gdy opisywany stan jest zwykły i naturalny nie ma zmarszczek lub ciemnych podkówek wokół oczu. W przeciwieństwie do tego w większości przypadków złej fiksacji oko szybko ulega zmęczeniu i ten stan wyraża się napięciem i wysiłkiem na twarzy. Przy pomocy oftalmoskopu (przyrządu za pomocą którego obserwuje się wnętrze oka), można stwierdzić, że gałka oczna porusza się w nieregularnych interwałach z jednej strony na drugą, pionowo lub w innych kierunkach. Te ruchy są czasem na tyle widoczne, że można je odkryć podczas zwykłego badania, wykazując czasem podobieństwo do oczopląsu. Można także odnotować nerwowe poruszenia powiek, zarówno przy normalnym badaniu, jak i przez delikatne dotknięcie powieki przy patrzącym równocześnie drugim oku. Osie 39

widzenia obu oczu nigdy nie są równoległe, zaś ich odejście od stanu normalnego może być na tyle znaczące, iż bywa przyczyną wytworzenia się zeza. Zaczerwienione spojówki i krawędzie powiek, łzawienie, zmarszczki i cienie wokół oczu są innymi symptomami odśrodkowej fiksacji. Odśrodkowa fiksacja jest objawem napięcia i jest leczona przez wszystkie metody zmniejszające napięcie, ale w niektórych przypadkach wyleczenie następuje natychmiast po uzyskaniu zdolności wykazania zjawiska centralnej fiksacji w oku. Podczas doświadczalnego wykazywania pacjentowi faktu, że nie widzi najlepiej tam gdzie aktualnie patrzy, ale patrzy tam gdzie jest wystarczająca odległość od punktu, który chciałby zobaczyć i że patrząc bezpośrednio na punkt pożądany widzi go gorzej, pacjent w pewnym stopniu staje się zdolny do zredukowania odległości dzielącej go od punktu pożądanego patrzenia i miejsca faktycznego skierowania wzroku, aż do chwili gdy może bezpośrednio widzieć szczyt małej litery wyraźnie, zaś jej dół gorzej lub patrząc na dół litery widzieć jej szczyt gorzej. Im mniejsza jest litera oglądana w ten sposób lub im mniejsza jest odległość, z jakiej pacjent patrzy na fragment litery widząc pozostałą jej część niewyraźnie, tym większy jest stopień relaksacji i tym lepszy wzrok. Gdy już możemy patrzeć na dół litery i widzieć gorzej jej szczyt lub patrzeć na szczyt i widzieć jej dół gorzej, osiągamy możliwość widzenia litery doskonale czarnej i wyraźnej. Początkowo taki stopień widzenia będzie się pojawiał jedynie w przebłyskach: litera pojawi się wyraźnie na moment po czym rozpłynie się. Ale stopniowo dzięki ciągłym ćwiczeniom centralna fiksacja stanie się nawykiem. Większość ludzi patrząc na dół wielkiego C na tablicy Snella z łatwością widzi szczyt litery gorzej, ale w nielicznych przypadkach nie tylko jest to niewykonalne, ale również niemożliwe staje się odnalezienie takiej odległości, z której byłyby widoczne największe

litery.

Te

ekstremalne

przypadki

wymagają

czasami

specjalnego

potraktowania. Po pierwsze trzeba pokazać takim osobom, że wcale nie widzą najlepiej w momencie, wpatrywania się w punkt (literę), a potem pomóc im widzieć dany obiekt gorzej w momencie, gdy patrzą obok niego, niż w chwili gdy nań spoglądają bezpośrednio. Pomocne okazało się użycie silnego światła, jako jednego z punktów fiksacji lub dwóch świateł oddalonych o pięć lub dziesięć stóp. Osoba patrząca z poza światła, będzie mogła z łatwością widzieć je jako mniej jasne, niż w procesie niewyraźnego widzenia czarnej litery przy patrzeniu obok niej. W następstwie tego stanie się łatwiejsze gorsze widzenie litery przy patrzeniu „nie — na wprost" niej. W poniżej przedstawionym przypadku ta metoda 40

została z powodzeniem zastosowana. Kobieta o wzroku 3/200 relacjonowała, że widzi wielkie C lepiej patrząc na punkt o kilka stóp w bok, niż bezpośrednio na C. Zwracała uwagę na to, że przy tym sposobie patrzenia jej oczy szybko stają się zmęczone, a ostrość widzenia pogarsza się. Została poproszona o patrzenie na jasny obiekt około trzech stóp od tablicy i to przyciągnęło jej uwagę w takim stopniu, że była zdolna widzieć wielką literę gorzej, po czym mogła popatrzeć z powrotem na literę i widzieć ją lepiej. Przekonała się, że może robić jedną z dwóch rzeczy: patrzeć obok i widzieć literę lepiej niż robiła to wcześniej, albo patrzeć obok i widzieć ją gorzej. Następnie nauczyła się widzieć gorzej litery przy spoglądaniu obok nich na odległość trzech stóp. Później mogła sukcesywnie skracać dystans do dwóch stóp, jednej, piętnastu centymetrów, przy postępującej poprawie widzenia. W końcu mogła patrzeć na dół litery widząc gorzej jej szczyt lub patrzeć na szczyt widząc dół litery gorzej. Dzięki ćwiczeniom stała się zdolna do patrzenia w ten sam sposób na małe litery, aż w końcu czytała linię dziesiątek (linia liter normalnie odczytywana z odległości dziesięciu stóp) z dwudziestu stóp. Tą samą metodą uzyskała zdolność czytania czcionek o rozmiarze 5 pt, początkowo z odległości trzydziestu cm, a później z siedmiu i pół cm. Wyłącznie dzięki tym prostym środkom uzyskała możliwość lepszego widzenia tego na co patrzyła. Najwyższy stopień odśrodkowej fiksacji ma miejsce w przypadkach wysokiego stopnia krótkowzroczności. Ponieważ w tych przypadkach najlepsze widzenie ma miejsce przy bliskich odległościach to najlepsze wyniki uzyskuje się poprzez praktykę „gorszego widzenia" na tę odległość. Odległość ulega stopniowo powiększeniu, aż staje się możliwe robienie tych ćwiczeń z odległości dwudziestu stóp. Jedna z moich pacjentek mająca dużą wadę bliskowzroczności, relacjonowała, że im dalej patrzy od źródła elektrycznego światła, tym lepiej je widzi, ale dzięki naprzemiennemu patrzeniu na światło z bliska oraz patrzeniu z dala od niego, w krótkim czasie uzyskała zdolność wyraźniejszego widzenia przy patrzeniu bezpośrednim na wprost, niż przy spoglądaniu obok. Później mogła powtarzać to ćwiczenie z odległości dwudziestu stóp i wówczas doświadczyła ogromnego poczucia ulgi. Jak powiedziała: nie ma słów, które mogłyby dostatecznie opisać to uczucie. Każdy nerw wydawał się być zrelaksowany, a uczucie komfortu i rozluźnienia wypełniło jej całe ciało. Wkrótce potem nastąpił szybki postęp. W krótkim czasie posiadła umiejętność patrzenia na część najmniejszych literek tablicy Snella, przy jednoczesnym gorszym widzeniu reszty, a następnie mogła czytać litery z odległości dwudziestu stóp. Na podobnej zasadzie na jakiej poparzone dziecko boi się ognia, niektóre osoby korzystają ze świadomego ćwiczenia „gorszego widzenia". 41

Dzięki zdobytej wiedzy o tym w jaki sposób powstały ich wady wzroku, w sposób świadomy unikają nieświadomego napięcia, które spowodowało te wady. Gdy stopień odśrodkowej fiksacji nie jest na tyle wielki, żeby nie mógł ulec powiększeniu, to z powodu nabytej wiedzy o tym, jak można ją powiększać. Gdy ktoś świadomie pogarsza swój wzrok i powoduje dyskomfort, a nawet ból, poprzez usiłowanie zobaczenia wielkiego C lub całej linii liter równie dobrze w tym samym czasie, poprzez to uzyskuje większą zdolność do skorygowania nieświadomego wysiłku oka skierowanego na próbę widzenia wszystkich części małej powierzchni wyraźnie i jednocześnie zarazem. Podczas nauki dobrego widzenia obiektu na który się patrzy, z reguły najbardziej przydatne jest myślenie o punkcie nie obserwowanym bezpośrednio, jako o miejscu widzianym mniej wyraźnie, zamiast myślenia o obiekcie, który chcemy widzieć najlepiej, gdyż przy tym drugim sposobie myślenia, w większości przypadków pojawia się tendencja powiększania się stanu napięcia, w którym oko już pracuje. Tylko wtedy część obiektu może być widziana dobrze, gdy umysł zgodzi się widzieć większość tego obiektu niewyraźnie. Wraz z powiększającym się stopniem relaksacji powiększa się powierzchnia gorzej widzianej części obrazu, aż do momentu gdy najlepiej widziana część stanie się zaledwie punktem. Ograniczenia widzenia zależą od stopnia centralnej fiksacji. Widząc wszystkie litery tak samo, ktoś może być zdolny do odczytania znaku z odległości pół mili, ale jeśli pomyśli że może zobaczyć jedną literę najlepiej, stanie się zdolny do odczytania małych literek, których istnienia nie podejrzewał. Nadzwyczajny wzrok dzikich ludzi, którzy mogą widzieć nagim okiem obiekty, do zauważenia których większość cywilizowanych ludzi potrzebuje teleskopów jest sprawą centralnej fiksacji. Niektórzy potrafią widzieć pierścienie Saturna lub księżyce Jowisza gołym okiem. Nie wynika to w żadnym stopniu z nadzwyczajnej budowy ich oczu, ale z faktu że osiągnęli wyższy stopień centralnej fiksacji, niż większość cywilizowanych ludzi. Gdy oko osiąga centralną fiksację zanikają nie tylko wszystkie błędy refrakcji i zaburzenia czynnościowe, lecz także zostaje wyleczonych wiele zaburzeń organicznych. Nie jestem w stanie wyznaczyć ograniczeń tych leczniczych możliwości. Nie chciałbym tutaj wyrokować, że jaskra, katarakta w stadium początkowym oraz syfilityczne zapalenie tęczówki mogłyby zostać wyeliminowane za pomocą centralnej fiksacji, ale jest faktem, że te choroby zanikały z chwilą osiągnięcia centralnej fiksacji. Poprawa była często widoczna już po kilku minutach i w niektórych przypadkach okazywała się trwała. Jednakże trwała poprawa wymaga znacznie przedłużonego leczenia. Wszelkiego rodzaju 42

stany zapalne, włączając w to zapalenie rogówki, tęczówki, spojówki, różnych warstw gałki ocznej, a nawet nerwu wzrokowego, ulegały poprawie dzięki centralnej fiksacji, gdy inne metody wcześniej zawiodły. Infekcje, jak również choroby spowodowane zatruciem białkowym, durem brzusznym, grypą, syfilisem, rzeżączką także wykazywały poprawę dzięki centralnej fiksacji. Nawet w przypadku dostania się ciała obcego do oka, dopóki utrzymywana jest centralna fiksacja, nie występuje zaczerwienienie oraz ból. Ponieważ centralna fiksacja nie jest możliwa bez kontroli umysłu, centralna fiksacja oka oznacza również centralną fiksację umysłu. To także oznacza zdrowie we wszystkich partiach ciała, gdyż wszystkie czynności organizmu człowieka zależą od umysłu. Nie tylko wzrok, lecz także wszystkie inne zmysły — dotyk, smak, słuch i węch — korzystają z pożytków centralnej fiksacji. Wszystkie życiowe procesy — trawienie, przyswajanie, wydalanie — ulegają poprawie i usprawnieniu. Ustępują czynnościowe i organiczne objawy chorób. Znacznie wzrasta sprawność umysłu. Zaobserwowane dotychczas korzyści osiągnięte dzięki centralnej fiksacji są, krótko mówiąc, na tyle duże i liczne, że winny stać się przedmiotem dalszych badań.

ROZDZIAŁ 9 PALMING Wszystkie metody zmierzające do wykorzenienia błędów refrakcji są po prostu różnymi sposobami osiągania stanu relaksacji, przy czym większość ludzi uważa, że najłatwiej osiągnąć taki stan przy zamkniętych oczach. Z reguły zmniejsza się wówczas napięcie występujące przy patrzeniu co w takich przypadkach powoduje chwilową lub dłużej trwającą poprawę widzenia. Większość ludzi doświadczy korzyści dzięki zwykłemu zamknięciu oczu i z naprzemiennym pozostawaniem w tym stanie przez kilka minut (lub dłużej) oraz otwieraniem oczu i patrzeniem na tablicę przez sekundę (lub krócej). Z reguły w bardzo krótkim czasie odnotowuje się przebłyski polepszonego widzenia. Niektórzy, przy zastosowaniu tych środków, chwilowo odzyskują niemal normalne widzenie, zaś czasami w rzadkich przypadkach, uzyskiwana była całkowita poprawa w czasie krótszym od jednej godziny. Jednakże przez zamknięte powieki dociera do oka część światła, zaś stan znacznie większej relaksacji może być osiągnięty poprzez wyeliminowanie dopływu światła. Dokonuje się tego poprzez zasłonięcie oczu środkiem dłoni (palce krzyżują się na czole), tak aby uniknąć nacisku na gałki oczne. Ta praktyka nazwana przeze mnie „palming", jest

43

tak skuteczna w zmniejszaniu stanu napięcia, że wszyscy czasami ją stosujemy i dzięki niej większość ludzi potrafi osiągnąć pożądany stopień relaksacji. Ale nawet z zamkniętymi i całkowicie zasłoniętymi przed światłem oczami, ośrodki wzroku w mózgu mogą być nadal zaburzone, oko nadal może być pod wpływem napięcia i zamiast widoku niewyobrażalnie czarnego pola, kompletnej czerni, jaka powinna być normalnie widoczna, gdy nerw wzrokowy nie jest poddawany działaniu promieni świetlnych, dana osoba będzie widzieć iluzje świateł i kolorów przebiegających we wszystkich kierunkach od niedoskonałej czerni (odcienia szarości) do kalejdoskopu przejawień tak żywych obrazów, że wydających się jak faktycznie widziane oczami. Z reguły im gorsza wada wzroku, tym liczniejsze, żywe i dłużej trwające są te pojawiające się obrazy. Jednak niektóre osoby o bardzo złym wzroku bardzo szybko zdrowieją, ponieważ potrafią niemal doskonale robić „palming" od samego początku. Zaburzenia umysłu czy ciała, takie jak: zmęczenie, głód, gniew, zmartwienia czy depresja także przyczyniają się do gorszej jakości widzenia czerni podczas palmingu. Często pacjenci, którzy w normalnych warunkach potrafią dobrze widzieć czerń, pod wpływem bólu lub choroby stają się do tego niezdolni. Zobaczenie doskonałej czerni możliwe jest tylko przy pomocy zrelaksowanego umysłu i jest niemożliwe dopóki występuje wada wzroku, ale niektórzy mogą bez trudu przybliżyć się do czerni w takim stopniu, w jakim ulega poprawie ich wzrok i o ile poprawie ulegnie wzrok o tyle wzrośnie głębia widzianej czerni. Osoby, którym nie udaje się zobaczyć nawet w przybliżeniu czerni podczas palmingu, stwierdzają, że zamiast czarnego pola widzą smugi lub przepływające obłoki szarości, błyski światła, czerwone, niebieskie, zielone, żółte, itd. plamy. Czasami zamiast nieruchomej czerni widziane są przepływające poprzez pole widzenia czarne chmury. W innych przypadkach czerń pojawia się na kilka sekund, a potem zastępowana jest przez inny kolor. Zróżnicowanie wrażeń wzrokowych obserwowanych u osób, które nie widzą dobrze czerni jest bardzo liczne i czasami kuriozalne. Niektórzy byli pod takim wrażeniem pojawiających się kolorów, że nie można było ich przekonać, że w rzeczywistości wcale nie występowały i nie mogli widzieć ich swoimi oczami. Jeżeli inne osoby przy zamkniętych i zasłoniętych oczach widziały jasne światła czy kolory, ci pierwsi dopuszczali możliwość, iż te zjawiska mogą być iluzjami, ale gdy sami powtarzali ćwiczenie nadal twierdzili, że postrzegają rzeczywistość, ponieważ nie kontrolowali swojej wyobraźni. W tych najtrudniejszych przypadkach dobrze wykonywany palming łączy się z 44

praktyką wszystkich metod poprawy wzroku opisanych w innych rozdziałach. Z przyczyn, które będą opisane w następnym rozdziale, dla większości tego typu osób wielce korzystne może być przypominanie sobie czarnego obiektu. Z odległości, z której kolor jest najlepiej widoczny, powinni patrzeć na taki obiekt, zamknąć oczy i zapamiętać kolor, po czym powtarzać do czasu, gdy pamięć nie zrówna się ze wzrokiem. Następnie, utrzymując czerń w pamięci, powinni w sposób już opisany zakryć dłońmi zamknięte oczy. Jeżeli pamięć czerni jest dobra, cała „widziana" przestrzeń będzie czarna. Jeżeli tak się nie stało lub nastąpiły zmiany w obrazie czerni, należy otworzyć oczy i spojrzeć na czarny obiekt od nowa. Dzięki tej metodzie wiele osób uzyskuje niemal doskonałą zdolność widzenia czerni w krótkim czasie, ale sporo spośród nich, nawet ci, których wzrok nie jest bardzo zły, ma ogromne trudności w stałym utrzymywaniu takiego stanu. Nie mogąc utrzymać w pamięci czerni dłużej niż przez trzy do pięciu sekund, nie potrafią również dłużej jej widzieć. Takim osobom pomaga centralna fiksacja. Mogąc zobaczyć pewną część obiektu jako ciemniejszą od całości, stają się zdolni do zapamiętania małej powierzchni przez dłuższy czas, niż byłoby to możliwe dla większej i dzięki temu są w stanie widzieć czerń przez dłuższy okres czasu. Przydatne jest także umysłowe przesuwanie uwagi (zob. rozdz. 12) z jednego czarnego obiektu na drugi lub z jednej jego części na inną. Niemożliwe jest widzenie, pamiętanie, czy wyobrażanie sobie czegokolwiek nawet przez czas jednej sekundy, bez przesuwania uwagi z jednej części na inną lub na inny obiekt i powrót uwagi. Próby statycznego postrzegania zawsze spowodują napięcia. Ci, którzy sądzą, że w sposób ciągły pamiętają czarny obiekt, w sposób nieświadomy porównują go z czymś mniej czarnym lub nieustannie zmieniają jego zabarwienie i położenie. Nawet takiej prostej rzeczy jak kropka nie da się utrzymać w pamięci jako nieruchomej i doskonale czarnej, przez okres dłuższy od jednej części sekundy. Jeżeli zmiana uwagi nie dokonuje się nieświadomie, trzeba ją wywołać w sposób świadomy. Na przykład przypominać sobie czarny kapelusz, czarny but, czarną aksamitną sukienkę, czarną pluszową zasłonę, fałdę w czarnej sukni lub zasłonie, zatrzymując każdą z tych rzeczy w pamięci nie dłużej, niż przez jedną sekundę. Dla wielu osób korzystne okazało się przypominanie sobie wszystkich doskonale czarnych liter alfabetu po kolei. Inni preferowali przesuwanie się z jednego małego obiektu, takiego jak kropka, na inny lub „bujanie" takim obiektem w sposób, jaki będzie opisany później (zob. rozdz. 12). Następująca metoda w kilku przypadkach wykazała dużą przydatność. Gdy ktoś widzi coś, co uważa za doskonale czarne, niech w wyobraźni położy na tym tle kawałek 45

białej kredy, zaś na tej kredzie literę F równie czarną jak otoczenie. Wkrótce całe pole stanie się równie czarne, jak najczarniejsza część litery F. To ćwiczenie może być powtarzane wiele razy, aż do trwałej poprawy stopnia zaczernienia pola. Niemożliwa jest pamięć doskonałej czerni bez uprzedniego jej zobaczenia. Jeżeli ktoś widział ją w sposób niedoskonały, najlepsze co może zrobić, to pamiętać ją w ten sposób. Bez wyjątku wszyscy, którzy potrafią odczytać czcionkę 5 pt z bliska, bez względu na to, jak wielka jest ich krótkowzroczność lub jak wielkie mogą być zmiany chorobowe wewnątrz oka, są w stanie lepiej widzieć czerń z zamkniętymi i zasłoniętymi oczami od osób z dalekowzrocznością lub z astygmatyzmem. Wynika to z tego, że krótkowzroczni niedowidzący nawet na bliską odległość, widzą z bliska lepiej, niż osoby dalekowzroczne, czy astygmatycy na jakikolwiek dystans. Jednakże osoby o wysokim stopniu krótkowzroczności mają często kłopoty z palmingiem, nie potrafią wizualizować czerni dłużej niż jedną, dwie sekundy nie tyle z tego powodu, iż nie potrafią dobrze widzieć czerni, ile z powodu wysiłku, jaki wkładają w proces widzenia. Wszystkie pozostałe choroby oka powodujące niedostatecznie dobre widzenie czerni, powodują trudności przy palmingu. W niektórych przypadkach kolor czarny nigdy nie jest widziany jako czarny, lecz pojawia się szary, żółty, brązowy lub nawet jasno czerwony. W takich przypadkach lepiej jest poprawiać wzrok innymi metodami, które zostaną opisane później, przed podjęciem prób palmingu. Z reguły osoby niewidome mają większe trudności z „widzeniem" czerni, niż osoby widzące, lecz mogą się wspomagać przypominaniem sobie znajomych przedmiotów widzianych przed utratą wzroku. Niewidomy malarz, który przy pierwszych próbach palmingu wciąż „widział" kolor szary, w końcu zobaczył czerń przy pomocy przypominania sobie czarnej farby. Nie miał w ogóle percepcji światła i straszliwie cierpiał, lecz z chwilą po jawienia się percepcji czerni ból rozproszył się, zaś po otwarciu oczu zobaczył światło. Nawet niezbyt dobra pamięć czarnego koloru jest użyteczna, gdyż z jej pomocą można widzieć i wizualizować coraz głębszą czerń, a to powoduje stopniową poprawę wzroku. Popatrz na literę na tablicy Snella z takiej odległości, z której najlepiej widzisz kolor, następnie zamknij oczy i zapamiętaj obraz. Jeżeli palming powoduje u ciebie relaksację, to stanie się możliwe wyobrażenie głębszego odcienia czerni niż ten widziany uprzednio. Zatem można sobie wyobrazić ciągły proces pogłębiania się czerni i ten stopień pogłębionej czerni może być w następstwie „przełożony" na literę umieszczoną na tablicy. Dzięki pogłębianiu i kontynuacji tego ćwiczenia, czasami jest uzyskiwane w bardzo krótkim czasie doskonałe widzenie czerni, a co za tym idzie doskonały wzrok. Im glebszy 46

jest odcień czerni wyobrażony przy zamkniętych oczach, tym łatwiej można go sobie przypomnieć podczas spoglądania na litery tablicy Snel-la. Im dłużej trwa palming, tym większy wytwarza się stan relaksacji i tym ciemniejszy jest odcień czerni, zarówno pamiętanej, jak i widzianej. Należy jednak zaznaczyć, że niektóre osoby mogą wykonywać poprawnie palming przez krótki okres czasu, lecz przy zbyt długim wykonywaniu ćwiczenia zaczynają odczuwać napięcie. Nie można jednak tutaj osiągnąć sukcesu poprzez wysiłek lub przez usiłowanie „skoncentrowania się" na czerni. Zwyczaj owe rozumienie koncentracji oznacza czynienie lub myślenie tylko o jednej rzeczy — w tym wypadku jest to niemożliwe, a pragnienie osiągnięcia niemożliwego powoduje napięcie, które niweczy cały efekt. Umysł człowieka nie potrafi myśleć tylko o jednej rzeczy. Może myśleć w większym stopniu o jednej rzeczy, niż o innych i wtedy pozostaje w stanie wypoczynku, ale nie może myśleć tylko o jednej rzeczy. Pewna kobieta, która chciała widzieć tylko czerń, usiłując zignorować kalejdoskop kolorów, który wkraczał w jej pole widzenia, stwarzała coraz gorszą sytuację w miarę nasilania prób usunięcia kolorów. W końcu doprowadziło to do takiego napięcia, że musiała oddać się pod opiekę lekarską, zanim mogła podjąć na nowo ćwiczenia. Zaleciłem tej kobiecie przerwanie palmingu i przy otwartych oczach przypominanie sobie, tak wielkiej liczby kolorów, jak tylko jest to możliwe, przy możliwie doskonałym zapamiętywaniu każdego z nich. W ten sposób, biorąc byka za rogi, poprzez świadome doprowadzenie umysłu do „błądzenia" większego, niż w stanie nieświadomym, uzyskała zdolność do krótkotrwałego palmingu. Niektóre szczególne obiekty mogą być łatwiejsze do zapamiętania od innych. U wielu osób czarne futro było optymalnym przykładem, podobnie jak czarny aksamit, jedwab, popelina, atrament, litery na tablicy Snella. Bliskie danej osobie przedmioty są łatwiejsze do przypomnienia, niż rzeczy nieznane. Pewna krawcowa wyobrażała sobie kawałek czarnego jedwabiu, jako najbardziej czarny obiekt z możliwych do przypomnienia. Jeżeli przed palmingiem oglądane są czarne litery, pacjent z reguły w równym stopniu pamięta czerń liter, jak i białe tło. Jeśli utrzyma przez kilka sekund w pamięci czerń, to zwykle całe tło i pole widzenia staje się czarne. Z drugiej strony ludzie często mówią, że pamiętają czerń doskonale, chociaż wcale nie dzieje się tak naprawdę. Trudno powiedzieć, czy jest to wpływ palmingu na proces widzenia. Jeżeli nie odnotowuje się w takich przypadkach poprawy widzenia po otwarciu oczu, można to wykazać przybliżając czerń do oczu niezbyt dobrze pamiętającego ją pacjenta. 47

Chociaż z reguły najłatwiejszym kolorem do zapamiętania jest kolor czarny (z przyczyn, które będą wyjaśnione w następnym rozdziale), czasami w przypadku niemożności wyobrażenia sobie czerni stosuje się z powodzeniem następującą metodę. Przypomnij sobie gamę kolorów — jasno czerwony, żółty, zielony, niebieski, purpurowy, a zwłaszcza biały — wszystkie w możliwie najbardziej intensywnych odcieniach. Nie zatrzymuj na żadnym z nich uwagi na czas dłuższy niż jedna sekunda. Ćwicz tak przez pięć do dziesięciu minut. Następnie wyobraź sobie możliwie najbardziej biały kawałek kredy o średnicy ok. jednego centymetra. Zauważ kolor tła. Z reguły będzie to odcień czerni. Jeżeli tak się stało, sprawdź czy jest możliwe przypomnienie sobie czegokolwiek bardziej czarnego lub zobaczenie czegoś bardziej czarnego z otwartymi oczami. We wszystkich przypadkach, gdzie jest zapamiętana biała kreda w doskonały sposób, tło będzie na tyle czarne, że stanie się niemożliwe przypomnienie sobie przy zamkniętych oczach lub zobaczenie czegoś czarniejszego po ich otwarciu. Dobrze wykonany palming jest jedną z najlepszych, spośród znanych mi metod, bezpiecznej relaksacji całego układu nerwowego, włącznie z nerwami odpowiedzialnymi za wzrok. Gdy w ten sposób uda się osiągnąć doskonały stan relaksacji, co zostaje wykazane poprzez zdolność do zobaczenia doskonałej czerni, dzięki pozostawaniu w tym stanie (relaksacji) przy oczach otwartych, wzrok danej osoby ulega trwałej poprawie. Równocześnie ból oczu i głowy, a nawet w innych częściach ciała zanika całkowicie. Przy niższym poziomie relaksacji, większość pozytywnych efektów ulega rozproszeniu po otwarciu oczu, zaś uzyskany stopień poprawy nie utrzymuje się stale. Innymi słowy: im większy jest poziom osiągniętej poprzez palming relaksacji, tym bardziej i tym dłużej utrzymuje się po otwarciu oczu. Jeśli udało ci się wykonać palming w sposób doskonały — będziesz w stanie utrzymać osiągnięty stan relaksacji po otwarciu oczu i nie utracić go. Przy (jeszcze) niedoskonałym palmingu, uda ci się zaobserwować jedynie część uzyskanych korzyści (po otwarciu oczu), na krótko — czasami tylko przez kilka chwil. Nawet najmniejszy stopień relaksacji jest przydatny, gdyż dzięki niemu można osiągnąć coraz większą jej głębię. Należy pogratulować osobom, którym udawało się skutecznie stosować palming od samego początku, ponieważ zawsze podlegali bardzo szybkiemu wyleczeniu. Bardzo spektakularnym przykładem jest przypadek blisko siedemdziesięcioletniego mężczyzny, u którego występowała złożona dalekowzroczność, astygmatyzm i starczowzroczność, dodatkowo skomplikowana przez początkowe stadium katarakty. Ten mężczyzna od z górą czterdziestu lat używał okularów do dali, zaś od lat dwudziestu stosował także okulary do 48

czytania. Z powodu zmętnienia soczewek stał się niezdolny do wykonywania swojej pracy nawet z pomocą okularów, zaś inni lekarze nie dawali mu żadnej nadziei na poprawę jego stanu za wyjątkiem operacji. Gdy stwierdził, że palming mu pomaga, zapytał: „Czy można ćwiczyć za dużo?" „Nie" — odpowiedziałem— „palming jest po prostu odpoczynkiem dla oczu i nie można sprawić, aby oczy były za bardzo wypoczęte". Kilka dni później powrócił i powiedział: „Doktorze, to było nudne, strasznie nudne, ale zrobiłem to". „Co było nudne?" — zapytałem. „Palming" — odpowiedział — „ćwiczyłem bez przerwy przez dwadzieścia godzin". „Przecież nie mógł Pan tego robić przez dwadzieścia godzin bez przerwy" — odrzekłem niedowierzająco — „musiał Pan robić przerwy na posiłki". Wtedy opowiedział mi, że od czwartej rano aż do północy nic nie jadł, jedynie pił duże ilości wody i praktycznie cały czas poświęcił na robienie palmingu. Jak powiedział, musiało to być rzeczywiście nudne, ale zarazem warte tego „wysiłku". Gdy patrzył na tablicę Snella bez okularów, odczytywał dolną linię liter z odległości dwudziestu stóp. Potrafił także odczytać z odległości piętnastu centymetrów tekst złożony pięciopunktową czcionką. Znacznemu zmniejszeniu uległo zmętnienie soczewek, zaś w ich centrum rozproszyło się całkowicie. Dwa lata później stan wzroku tego pacjenta nie uległ zmianie. Jakkolwiek palming pomaga większości osób, to pewna mniejszość jest niezdolna do zobaczenia czerni i próba relaksacji osiągana w ten sposób powoduje jedynie wzrost napięcia. Poprzez zastosowanie różnych metod wymienionych w tym rozdziale, w większości przypadków można zachęcić pacjentów do skutecznego palmingu, lecz gdy doświadczane trudności są zbyt wielkie, z reguły lepszym i szybszym rozwiązaniem będzie odstawienie tej metody do czasu, gdy wzrok nie ulegnie poprawie poprzez zastosowanie innych środków. Niektórzy stają się wówczas zdolni do widzenia czerni podczas palmingu, ale inni odnoszą sukces dopiero po wyleczeniu wzroku.

ROZDZIAŁ 10 POMOC PAMIĘCI W PROCESIE WIDZENIA Umysł znajduje się zawsze w stanie doskonałej relaksacji w chwili, gdy jest zdolny do doskonałego przypomnienia sobie jakiegokolwiek wrażenia zmysłowego. Gdy oczy są otwarte — wzrok odnajduje stan normy (ostrego widzenia), jeżeli się je zamknie i zakryje

49

tak aby wykluczyć dostęp światła, można zobaczyć doskonale czarne pole — czyli absolutne nic. Jeżeli potrafisz perfekcyjnie przypomnieć sobie tykanie zegara lub zapach, czy smak, twój umysł znajduje się w stanie wypoczynku przy zakrytych i zamkniętych oczach zobaczysz doskonałą czerń. Jeżeli twoja pamięć zmysłu dotyku będzie równa temu, co odczuwasz w rzeczywistości, po odcięciu źródła światła do twoich oczu nie będziesz widział niczego oprócz czerni. Jeśli potrafisz znakomicie przypomnieć sobie, przy zamkniętych i zasłoniętych oczach, brzmienie utworu muzycznego, nie zobaczysz nic ponad doskonałą czerń. Ale w przypadku każdego z tych zjawisk nie łatwo jest sprawdzić poprawność pamięci, co także ma odniesienie dla kolorów innych niż czarny. Wszystkie inne kolory, włączając w to biały, zmieniają się w zależności od ilości światła, jakie na nie pada i są jedynie na tyle dobrze widoczne, jak to jest możliwe dla normalnego oka, które je postrzega. Lecz jeśli wzrok jest w normie, czarny jest tylko czarnym, zarówno w przyćmionym, jak i w pełnym świetle. Jest równie czarny zarówno z bliska, jak i z daleka, mała powierzchnia jest równie czarna, jak duża, a nawet faktycznie wydaje się czarniejsza. (Czarny jest ponadto znacznie bardziej czytelny niż jakikolwiek inny kolor, nie ma nic czarniejszego od farby drukarskiej, jest przy tym najbardziej rozpowszechniony.) Dlatego też, poprzez pamięć koloru czarnego zyskujemy możliwość pomiaru własnego stopnia relaksacji. Jeżeli możemy przypomnieć sobie czerń niemal doskonałą, nasz poziom relaksacji jest prawie doskonały. Jeżeli ktoś wcale nie może sobie wyobrazić czerni, jego stan relaksacji jest bardzo słaby lub prawie żaden. Te fakty można z łatwością udowodnić dzięki zastosowaniu symultanicznej retinoskopii. Absolutnie doskonała pamięć jest niezmiernie rzadka, na tyle rzadka, że można nie brać jej pod uwagę, ale niemal doskonała pamięć, którą moglibyśmy nazwać normą, może być osiągnięta przez każdego pod pewnymi warunkami. Przy tego rodzaju pamięci koloru czarnego retinoskop wykazuje, że wszystkie błędy refrakcji uległy korekcji. Przy pamięci poniżej normy, ten stan zostanie wykazany w oku. Jeżeli będzie podlegać wahaniom, cień retinoskopu także będzie podlegał fluktuacjom. Wyniki badań retinoskopem są w rzeczywistości bardziej wiarygodne od zeznań pacjentów. Często pacjenci oświadczają i mocno wierzą w to, że wizualizują doskonałą czerń lub jej odcień określony przez nas jako norma, podczas gdy retinoskop wykazywał błąd refrakcji. Fakt, że pamięć w takich przypadkach nie jest równa zmysłowi wzroku można wykazać poprzez przybliżanie tablicy Snella do takiej odległości, z której czarne litery będą widziane najlepiej. Osoba czytająca łatwo może zademonstrować, że w 50

warunkach napięcia oczu i umysłu nie sposób wyobrazić sobie koloru w sposób perfekcyjny, gdy dochodzi do tego świadomy wysiłek widzenia połączony z wpatrywaniem się, częściowym zamknięciem oczu, marszczeniem brwi lub równoczesną próbą zobaczenia wszystkich liter w danej linii naraz. W takich warunkach okaże się, że przypominanie koloru jest niemożliwe lub jest wyłącznie cząstkowe. Różnica w stopniu wady wzroku, pomiędzy oczami danej osoby, może być dokładnie zmierzona długością czasu zapamiętania czarnej kropki przy patrzeniu na tablicę Snella obydwoma oczami, a następnie z zamkniętym lepiej widzącym okiem. Osoba o normalnym wzroku w prawym oku i połowie normalnej wizji w oku lewym, patrząc na tablicę testową obydwoma oczami może zapamiętać kropkę nieprzerwanie przez dwadzieścia sekund, po zamknięciu lepszego oka zdolność zapamiętania kropki ograniczy się do dziesięciu sekund. Osoba o połowie normalnej wizji w oku prawym i ćwierci normalnej wizji w oku lewym może zapamiętać kropkę przez dwadzieścia sekund przy obu otwartych oczach i tylko sześć sekund z zamkniętym lepszym okiem. Trzecia osoba o normalnym wzroku w prawym oku oraz jedną dziesiątą normalnej wizji w oku lewym, mogła zapamiętać kropkę przez dwadzieścia sekund przy otwartych oczach i tylko przez dwie sekundy przy zamkniętym lepszym oku. Innymi słowy, jeżeli prawe oko jest lepsze od lewego, pamięć jest lepsza przy otwartym prawym oku, niż przy otwartym lewym, zróżnicowanie jest wprost proporcjonalne do różnicy w wadzie wzroku pomiędzy oczami. Związek pomiędzy relaksacją i pamięcią ma ogromne znaczenie praktyczne w leczeniu zmian czynnościowych oka. Wrażenia zmysłowe dochodzące do oka z umysłu dostarczają bardzo mało informacji o stanie ich napięcia, choć przecież ten stan napięcia jest przyczyną cierpienia. Ale dzięki sposobom umożliwiającym zapamiętywanie czarnego koloru pacjent zawsze może wiedzieć, czy jest pod wpływem napięcia, czy też nie i dzięki temu może zapobiegać okolicznościom, które powodują stres. Bez względu na rodzaj używanej metody poprawy wzroku zawsze doradzam pacjentom, aby utrzymywali w pamięci mały obraz zaczernionej powierzchni, jak np. kropka, by dzięki temu mogli rozpoznać i uniknąć okoliczności powodujących stan napięcia. W niektórych przypadkach wyłącznie dzięki tym sposobom, w bardzo krótkim okresie czasu uzyskano całkowite wyleczenie. Jedną z zalet tej metody jest to, że nie wymaga ona tablic, oraz że bez względu na porę dnia, czy nocy oraz niezależnie od wykonywanej czynności, zawsze można stworzyć warunki pozwalające doskonale przypomnieć sobie obraz czarnej kropki. Stan umysłu w jakim może być skutecznie wizualizowana czarna kropka, nie może 51

być osiągnięty przez jakikolwiek rodzaj wysiłku. Pamięć nie może być wynikiem relaksacji, lecz musi być przez nią poprzedzona. Jest osiągana tylko w chwilach relaksu i utrzymuje się na tyle długo, na ile nie mają wpływu przyczyny powodujące stan napięcia, ale nie można w pełni wyjaśnić jak to się dzieje, podobnie jak wielu innych do końca nie wytłumaczalnych zjawisk psychologicznych. Wiemy tylko tyle, że w pewnych uwarunkowaniach — które można nazwać sprzyjającymi — stopień relaksacji jest wystarczający dla przypomnienia wizji czarnej kropki, a także to, że poprzez ciągłe poszukiwanie takich okoliczności, chory staje się zdolny do pogłębienia stopnia relaksacji oraz przedłużenia czasu jej trwania, tak że na koniec jest zdolny do przebywania w tym stanie także w niesprzyjających warunkach. Dla większości ludzi, palming stwarza najbardziej sprzyjające warunki dla przypominania sobie czerni. Gdy napięcie związane z widzeniem zostanie obniżone poprzez wyeliminowanie światła, chory jest z reguły zdolny utrzymać w pamięci obraz czarnego obiektu przez kilka sekund lub dłużej, i ten okres relaksacji może zostać wydłużony na jeden z dwóch sposobów. Pierwszy to spoglądanie z centralną fiksacją na czarny przedmiot z najkorzystniejszej dla danej osoby odległości, przy której oczy są najbardziej zrelaksowane, drugi sposób to mentalne przesuwanie „wzroku" z jednego czarnego obiektu na inny lub z jednej jego czarnej części na drugą. Dzięki tym sposobom, a także prawdopodobnie pod wpływem innych, nie do końca wyjaśnionych czynników, większość osób, prędzej czy później, staje się zdolna do przypominania sobie czerni przez nie-określenie długi czas przy oczach zarówno zamkniętych jak i otwartych. Przy otwartych oczach i spoglądaniu na czystą powierzchnię, bez udziału świadomego wysiłku włożonego w proces widzenia, poziom nieświadomego napięcia obniża się do tego stopnia, że dana osoba jest zdolna do wyobrażenia sobie czarnej kropki, zaś wszystkie błędy refrakcji — jak wykazuje retinoskop — zostają skorygowane. Ten stan rzeczy okazuje się być niezmienny i dopóki powierzchnia wydaje się być czysta, zaś dana osoba nie zaczyna przypominać sobie widzianych rzeczy lub wyobrażać w sposób niedoskonały, dopóty pamięć i wizja zostaną utrzymane. Jednakże wraz z poprawą widzenia, szczegóły tła mogą stać się dostrzegalne lub dana osoba może wspomnieć tablicę Snella, którą niezbyt ostro widziała, na skutek czego powróci napięcie związane z widzeniem i obraz kropki zostanie utracony. Podczas patrzenia na podłoże, na którym nie ma nic szczególnego do zobaczenia, dystans nie odgrywa żadnej roli dla pamięci, ponieważ dana osoba może spoglądać na tę powierzchnię bez względu na to, gdzie ona się znajduje bez udziału napięcia ze strony 52

wzroku. Jednakże przy patrzeniu na litery lub inne detale, pamięć jest tak dobra, jak dogodna jest odległość, z której widoczność danej osoby jest najlepsza, ponieważ z tej odległości oczy i umysł są bardziej zrelaksowane niż w sytuacji, gdy te same litery, czy obiekty są oglądane z odległości, z której ostrość widzenia nie jest równie dobra. Poprzez ćwiczenie centralnej nk-sacji z najlepszej wybranej odległości, jak również dzięki użyciu innych skutecznych metod poprawy wzroku „pamięć" czarnej kropki może być znacznie poprawiona, w niektórych przypadkach bardzo szybko. Jeśli osiągnięta w tych sprzyjających okolicznościach relaksacja jest znakomita, dana osoba będzie zdolna utrzymać ją w sytuacji, gdy umysł świadom jest wrażeń wzrokowych napływających z odległości niedogodnej. Jednak takie przypadki są bardzo rzadkie. Z reguły poziom osiągniętej relaksacji jest niedoskonały i dlatego w niesprzyjających warunkach jeszcze się obniża. Dotyczy to także postrzeganych z niedogodnej odległości liter, czy innych obiektów. W tych okolicznościach wrażenia wzrokowe są na tyle nieprzyjemne, że kiedy tylko jakiś detal zaczyna być dostrzegany z odległości, z której nie był wcześniej widoczny, pacjent zazwyczaj traci stan relaksacji, a wraz z nim „pamięć kropki". W rzeczywistości napięcie oczu może pojawić się nawet wcześniej niż pacjent mógłby stać się świadomy obrazu odbitego na jego siatkówce, co dokładnie zilustruje następujący przypadek. Kobieta w wieku pięćdziesięciu pięciu lat miała wadę krótkowzroczności co w połączeniu z innymi wadami wzroku nie pozwalało jej na widzenie wielkiego C na tablicy Snella z odległości większej niż l stopa. Również poruszanie się po domu, oraz na ulicy nie było możliwe bez udziału drugiej osoby. Przy spoglądaniu na zieloną ścianę, bez usiłowania widzenia jej, stała się zdolna do wyobrażenia sobie w pamięci doskonale czarnej kropki, a także do zobaczenia małego obszaru tapety zarówno z odległości jak i z bliska. Gdy podeszła do ściany, została poproszona o położenie ręki na klamce od drzwi, co wykonała bez wahania. „Ale ja nie widzę klamki", pośpieszyła z wyjaśnieniem. W rzeczywistości widziała ją na długo przed tym zanim położyła na niej rękę, ale gdy tylko została zasugerowana idea zobaczenia klamki, pacjentka straciła „pamięć kropki", a wraz z nią polepszony wzrok i gdy ponownie próbowała znaleźć klamkę, nie mogła tego uczynić. Gdy kropka jest utrzymywana w pamięci w sposób doskonały podczas patrzenia na litery na tablicy Snella, litery są świadomie lub nieświadomie lepiej widoczne; niemożliwe jest przebywanie w tym samym czasie zarówno w stanie napięcia, jak i relaksacji. Jeżeli ktoś zrelaksuje się wystarczająco, aby pamiętać kropkę, musi być również wystarczająco 53

zrelaksowany aby zobaczyć literę (w sposób świadomy lub nieświadomy). Z drugiej strony litery, zarówno te na które ktoś patrzy, jak i te w liniach ponad nimi, oraz pod spodem także stają się bardziej widoczne. Zazwyczaj świadomość postrzegania liter jest bardzo rozpraszająca i powoduje z reguły zanik „pamięci kropki". Jak już to odnotowałem, wśród niektórych osób stan napięcia powraca nawet wcześniej niż następuje świadome rozpoznanie liter. W ten sposób ludzie zostają postawieni przed wielkim dylematem. Stan relaksacji umożliwiający podtrzymywanie w pamięci czarnej kropki poprawia ich wzrok, zaś rzeczy które widzą przy pomocy tej poprawionej wizji powodują utratę relaksacji i pamięci kropki. Bardzo znamienne jest dla mnie w jaki sposób te trudności są przezwyciężane. Niektóre osoby są zdolne dokonać tego w ciągu pięciu minut lub pół godziny. Dla innych ten proces jest długi i nużący. Z taką sytuacją można radzić sobie na wiele sposobów. Jeden z nich to zachowanie w pamięci kropki przy patrzeniu nieco w bok od tablicy testowej, powiedzmy o stopę, następnie nieco bliżej, na koniec zaś spoglądanie pomiędzy liniami. W ten sposób dana osoba może widzieć litery peryferyjnie bez utraty kropki, po dokonaniu tego będzie mogła pójść krok dalej i patrzeć bezpośrednio na literę bez utraty kontroli nad swoją pamięcią. Jeśli to się nie udaje, może patrzeć tylko na jedną część litery — z reguły na dolną — lub widzieć, czy też wyobrażać sobie kropkę jako część litery, spostrzegając, że reszta litery jest mniej czarna i mniej wyraźna od części bezpośrednio oglądanej. Patrząc w ten sposób można osiągnąć zdolność lepszej wizualizacji czarnej kropki, niż przy oglądaniu całej litery naraz. Jeżeli litera jest widziana równie wyraźnie w całości, doskonała „pamięć czarnej kropki" jest w takim przypadku zawsze stracona. Następnym krokiem jest zauważenie czy dół litery jest prosty, zakrzywiony, czy też otwarty bez utraty równoczesnej wizji kropki. Gdy to się uda, dana osoba może próbować robić takie same spostrzeżenia z bokami i górą litery, utrzymując tak jak poprzednio kropkę na dole litery. Taki sposób obserwowania oddzielnych części, pozwala z reguły na widzenie całej litery bez utraty „pamięci kropki", jednak w rzadkich przypadkach zdarza się, że to nie działa i wówczas potrzebna jest inna praktyka. W jednym z przypadków poskutkowała następująca metoda. Mężczyzna

z

wadą

piętnastu

dioptrii

krótkowzroczności

był

bardzo

zdezorientowany tym co zobaczył, gdy jego wzrok poprawił się dzięki „pamięci kropki", kierował wzrok na bok od tablicy Snella lub na jakieś inne obiekty. Zauważał, że litery i inne szczegóły są coraz bardziej wyraźne. Przez około tydzień krążył wokoło nieustannie 54

próbując oszukać swój prawidłowy wzrok. Ponieważ jego pamięć uległa poprawie, stawało się to dla niego coraz trudniejsze i pod koniec tygodnia po prostu niemożliwe. Patrząc z odległości dwudziestu stóp na dolną linię liter jego wizualizacja czarnej kropki była znakomita, zapytany zaś o to czy mógłby zobaczyć litery, odpowiedział: „Nie mogę dopomóc w zobaczeniu ich". Niektóre osoby opóźniają swój powrót do zdrowia przez całodzienne ozdabianie otoczenia kropkami, zamiast prostego utrzymywania kropki w pamięci. Nie tylko nie jest to dobry sposób, ale dodatkowo powoduje stan napięcia. Kropkę można z korzyścią wyobrazić sobie jako składową część czarnej litery na tablicy Snella, ponieważ przeważnie oznacza to wyobrażenie sobie jednej części litery jako czarniejszej; ale nie można dobrze sobie tego wyobrazić na innym podłożu niż kolor czarny i próba wyobrażenia sobie takiego obrazu na innym tle powoduje zaburzenie wizji. Im mniejszy jest obszar wyobrażonej czerni u danej osoby, tym większy jest wykazany stopień relaksacji, jednakże niektóre osoby na początku łatwiej zapamiętują większy obszar, podobnie jak część którejś z liter na tablicy Snella widzą jako bardziej czarną niż całą resztę. Takie osoby mogą rozpocząć pracę z wielkim C, przechodząc później do mniejszych liter, a w końcu do kropki. Dzieje się tak z tego powodu, że mały obszar łatwiej jest zapamiętać niż duży, a jego czerń jest intensywniejsza. Wiele osób uważa, że zamiast kropki łatwiej jest im utrzymywać w pamięci obraz dwukropka z jedną kropką czarniejszą od drugiej, albo cały zestaw kropek z jedną czarniejszą od pozostałych lub też kropkę nad małym I czy J. Inni z kolei w miejsce kropki wolą przecinek. Na początku, dla większości ludzi pomocne jest nieustanne przesuwanie „spojrzenia" z jednej spośród tych czarnych powierzchni na inną lub z jednej części powierzchni na drugą, przy czym doświadczają wrażenia kołysania lub pulsowania wytworzonego przez tego rodzaju przesuwanie obrazu (zob. rozdz. 12). Gdy „pamięć kropki" staje się udoskonalona, jeden przedmiot może być utrzymywany w pamięci bez przerwy, bez pomocy przesuwania, podczas gdy kołysanie będzie doświadczane w czasie odpowiednich ćwiczeń. Chociaż czarny jest z reguły najlepszym kolorem do zapamiętania niektórzy czują się nim znużeni lub przygnębieni i preferują pamięć białego lub jakiegoś innego koloru. Obiekty znajome, albo kojarzące się z przyjemnymi doznaniami są często łatwiejsze do zapamiętania od tych, których nie darzymy szczególnym zainteresowaniem. Wzrok jednej z kobiet uległ poprawie dzięki pamięci żółtej maselnicy, zaś innej dzięki zdolności zapamiętania opala z jej pierścionka, gdy nie mogła utrzymać „pamięci kropki". 55

Cokolwiek ktoś uważa za najłatwiejsze do zapamiętania — jest najlepsze do zapamiętania, ponieważ pamięć dotąd nie będzie doskonała dopóki nie stanie się to łatwe. Gdy „pamięć kropki" staje się nawykiem, nie tylko przestaje być ciężarem, ale staje się wielką pomocą w innych procesach umysłowych. Gdy umysł zaczyna pamiętać jedną rzecz lepiej od innych, uzyskuje zdolność centralnej fiksacji. Zdolność ta wzrasta w taki sposób jak uzyskiwana jest poprawność widzenia dzięki wykorzystaniu centralnej fiksacji. Innymi słowy umysł osiąga największą wydajność w stanie wypoczynku i relaksacji i nigdy nie będzie rozluźniony dopóki jedna z rzeczy nie będzie lepiej pamiętana od wszystkich innych. Gdy umysł znajduje się w takim stanie, że kropka jest doskonale utrzymywana w pamięci, pamięć innych rzeczy także ulega poprawie. Pewna studentka opowiadała jak podczas egzaminów nie mogąc znaleźć odpowiedzi na pytanie przypomniała sobie kropkę i odpowiedź sama przyszła do niej. Gdy sam nie mogę sobie przypomnieć imienia pacjenta, przywołuję „pamięć kropki" — i oto — mam! Muzyk, który miał doskonały wzrok i doskonale potrafił wizualizować kropkę miał perfekcyjną pamięć muzyczną, lecz muzyk z wadą wzroku, nie potrafiący utrzymać w pamięci kropki, nie potrafił grać bez nut, ta „ułomność" minęła wraz z poprawą wzroku i pamięci wzrokowej. W skrajnych przypadkach napięcie towarzyszące postrzeganiu liter na tablicy jest tak przerażające, że badani stwierdzali iż podczas patrzenia nie tylko nie mogli pamiętać o kropce, ale zapominali nawet swojego imienia. Dokładność „pamięci kropki" można mierzyć nie tylko przez porównanie ze wzrokiem, lecz także stosując poniższe testy: Gdy „pamięć kropki" jest doskonała, jest też natychmiastowa. Jeżeli potrzeba kilku sekund lub dłuższego czasu, aby uzyskać tę pamięć, to nie jest ona doskonała. Prawidłowa „pamięć kropki" jest nie tylko natychmiastowa, lecz także ciągła i długotrwała. Gdy kropka jest wizualizowana prawidłowo, natychmiast pojawia się normalny wzrok. Jeśli prawidłowy obraz jest uzyskiwany po sekundzie lub dwóch, można zawsze wykazać, że „pamięć kropki" jest niedoskonała podobnie jak wzrok. „Pamięć kropki" jest także testem sprawdzającym stan relaksacji. To środek sprawdzający, dzięki któremu dana osoba wie czy jej oczy i umysł znajdują się w stanie wypoczynku. Może to zostać porównane z manometrem maszyny parowej, który nie ma nic wspólnego z silnikiem, lecz posiada wielkie znaczenie do dostarczania danych informujących o możliwościach mechanizmu wykonującego daną pracę. Gdy kropka jest 56

czarna, wiadomo że mechanizm oka znajduje się w dobrej formie. Później kropka, czy inne środki pomocne dla widzenia nie są więcej potrzebne, podobnie jak silnik nie potrzebuje manometru dla prawidłowego działania. Mężczyzna, który dzięki metodom prezentowanym w tej książce doszedł do możliwości widzenia zarówno teleskopowego jak i mikroskopowego, w odpowiedzi na zapytania badaczy zainteresowanych „bez-okularowym" leczeniem błędów refrakcji wyjaśnił, że nie tylko nic nie czyni aby uniknąć nawrotu choroby, ale nawet zapomniał w jaki sposób był leczony. Odpowiedź nie usatysfakcjonowała pytającego, ale jest to zobrazowanie sytuacji, w której dana osoba po skutecznej poprawie wzroku nie potrzebuje podejmować żadnych świadomych działań mających utrzymać ten stan, chociaż leczenie zawsze można kontynuować z licznymi korzyściami, gdyż nawet nadzwyczajny wzrok może ulec poprawie.

ROZDZIAŁ 11 WYOBRAŹNIA JAKO POMOC W WIDZENIU Nasz umysł widzi bardzo obszernie, zaś oczy tylko częściowo. Zjawisko widzenia zależy od interpretacji wrażeń odebranych z siatkówki. To co widzimy to nie obraz na siatkówce, ale nasza interpretacja tego wrażenia. Nasz odbiór wielkości, koloru, formy i kierunku kształtowany jest w zależności od zinterpretowania przez umysł obrazu na siatkówce. Księżyc w zenicie wygląda na mniejszy niż nad horyzontem, chociaż punkt widzenia (pod względem optycznym) jest ten sam i odbicie na siatkówce powinno być takie same. Jednak nad horyzontem umysł w sposób nieświadomy porównuje jego obraz z obrazem położonych poniżej obiektów, podczas gdy w zenicie nie ma punktów odniesienia. Postać człowieka na wysokim budynku, czy na szczycie masztu żaglowca dla szczura lądowego wygląda na malutką, ale dla marynarza ma normalne wymiary, gdyż jest on przyzwyczajony do oglądania postaci ludzkich w takich sytuacjach. Osoby o normalnym wzroku używają pamięci lub wyobraźni jako pomocy w widzeniu, przy niedoskonałym wzroku można wykazać, że wadliwe jest nie tylko oko, ale także pamięć i wyobraźnia, zatem umysł dodaje swoje wady do wadliwego obrazu na siatkówce. Nie ma dwóch osób o normalnym wzroku, które mogłyby odbierać taki sam obraz danego obiektu. Ich interpretacja tego co odbija się na siatkówce będzie się różniła o tyle, o ile różne są ich osobowości, zaś przy wadach wzroku ta interpretacja będzie znacznie bardziej zróżnicowana. W rzeczywistości zostanie odbita utrata mentalnej kontroli, która jest odpowiedzialna za błędy refrakcji. Gdy oko nie jest skupione, umysłowi

57

także brakuje skupienia. Zgodnie

z

powszechnie

akceptowanym

punktem

widzenia,

większość

nieprawidłowości w widzeniu wytwarzanych przez błąd refrakcji oka jest odpowiednio przypisane samemu zjawisku istnienia tego błędu. Przypuszcza się, że niektóre z tych nieprawidłowości wynikają z chorób mózgu lub siatkówki. Wielokrotność obrazów łączy się z astygmatyzmem, choć tylko dwukrotność można by prawidłowo przypisać takiemu sposobowi tłumaczenia (gdyż nikt nie posiada więcej niż dwoje oczu). Niektóre osoby stwierdzają, że widzą pół tuzina obrazów, albo i więcej, inni pacjenci z astygmatyzmem widzą tylko jeden. Można z łatwością udowodnić, że niewłaściwa ogniskowa odnosi się tylko do małej części takich przypadków, a ponieważ wszystkie mogą być poprawione poprzez korektę błędu refrakcji przy użyciu relaksacji, staje się oczywiste, że nie mogą być one spowodowane żadnymi organicznymi chorobami. Jeżeli porównamy obraz na matówce aparatu fotograficznego w chwili gdy nie jest ona właściwie zogniskowana, ze wzrokowymi wrażeniami umysłu w czasie gdy oko nie jest zogniskowane, zauważymy ogromną różnicę pomiędzy nimi. Przy niewłaściwej ogniskowej aparat fotograficzny zamienia kolor czarny w odcienie szarości i zamazuje kontury obrazu, lecz wytwarza te efekty w sposób standardowy i ciągły. Na błonie aparatu fotograficznego niedoskonały obraz czarnej litery będzie równie niedoskonały we wszystkich jej częściach, zaś to samo dostosowanie ogniskowej zawsze wytworzy ten sam obraz. Jednakże żywe oko o niewłaściwej ogniskowej stworzy niedoskonały obraz, który w wyobraźni widzącego będzie ulegał ciągłym zmianom, bez względu na to czy ogniskowa zmienia się, czy też nie. Będzie więcej szarości w jednej z części obrazu, zaś zarówno odcień jak i umiejscowienie szarości może zmieniać się w szerokim zakresie w bardzo krótkim odstępie czasu. Jedna część litery może wydawać się szara, podczas gdy reszta jest czarna. Poszczególne kontury mogą być widziane lepiej od innych; linie pionowe mogą wydawać się czarne podczas gdy poziome będą szare i na odwrót. Z kolei czarny może zamieniać się w brązowy, żółty, zielony, albo nawet czerwony. Takie zamiany w kamerze są niemożliwe. Z kolei mogą się pojawiać plamki koloru, albo czerni, bądź to na odcieniach szarości, bądź na białych połaciach. Mogą pojawić się także plamki bieli lub kolorów na czerni. W aparacie fotograficznym, czy w kamerze, niewłaściwie nastawiona ogniskowa wytwarza obraz obiektów nieco większych niż obraz przy prawidłowej ogniskowej, lecz przy podobnym stanie oka obraz odbierany przez umysł może być zarówno większy jak i mniejszy od widzianego normalnie. Wielkie C może wydawać się mniejsze z odległości 58

dziesięciu stóp, niż z odległości stóp dwudziestu, albo dziesięciu cm. Dla niektórych może się wydawać większe z odległości dwudziestu stóp, zaś dla innych mniejsze. Przy niewłaściwej ogniskowej, forma obiektów oglądanych przez pacjentów często wydaje się być zniekształcona, podczas gdy ich umiejscowienie również wydaje się podlegać zmianom. Obraz może być podwójny, potrójny lub zwielokrotniony. Również oglądany obiekt, albo poszczególne części obiektów mogą być zwielokrotnione, podczas gdy inne obiekty lub ich części mogą pozostać pojedyncze. Nic podobnego nie może się zdarzyć w kamerze, czy aparacie fotograficznym. Zdjęcia pochodzące z dwóch aparatów fotograficznych o tak samo nieprawidłowo ustawionej ogniskowej będą takie same. Jeżeli dwoje oczu ma w ten sam sposób nieprawidłową ogniskową, odbicia obrazu na siatkówce każdego z nich będą podobne, ale wrażenia odebrane przez umysł będą całkowicie różne w zależności od tego czy oczy należą do jednej osoby, czy też do różnych osób. Jeżeli oko o prawidłowym wzroku patrzy na jakiś obiekt przez okulary, refrakcja ulega zmianie, spowodowane tym szarości i rozmazania są jednakowe i stałe, ale oko, które ma taki sam błąd refrakcji, jaki został wytworzony za pomocą okularów, doświadcza tych zjawisk jako różnorodnych i zmiennych. Podstawową zasadą, jaką należy zrozumieć jest to, że wszystkie te zaburzenia wizji (o których będzie więcej w późniejszym rozdziale) są iluzjami i nie są spowodowane wadą oka. Jeśli ktoś wie, że dana rzecz jest iluzją — staje się mniej podatny na to by widzieć ją ponownie. Gdy staje się świadomy, że to co widzi jest wyobrażeniem, pomaga mu to na wzięcie wyobraźni pod kontrolę, jako że doskonała wyobraźnia jest niemożliwa bez doskonałej relaksacji, doskonała wyobraźnia nie tylko koryguje błędną interpretację obrazu z siatkówki, ale koryguje błędy refrakcji. Wyobraźnia jest bardzo zbliżona do pamięci, chociaż różni się od niej. Wyobraźnia jest uzależniona od pamięci, ponieważ rzeczy mogą być wyobrażone jedynie na tyle dobrze na ile mogą być przypomniane. Nie możesz sobie wyobrazić zachodu słońca, jeżeli go nigdy nie widziałeś. Jeżeli zaczniesz sobie wyobrażać niebieskie słońce, retinoskop wykaże, że stajesz się krótkowidzem. Ani wyobraźnia, ani pamięć nie może być doskonała dopóki umysł nie zostanie doskonale zrelaksowany. Dlatego przy doskonałej pamięci i wyobraźni także wzrok jest doskonały (dopóki oko nie ma jakiegoś fizycznego defektu). Wyobraźnia, pamięć i wzrok są połączone, gdy jedno z nich jest w dobrej formie pozostałe także są bez wad, gdy jednemu z nich coś dolega — wszystkie cierpią w równym stopniu. Jeżeli wyobrazisz sobie literę w sposób doskonały, zobaczysz że ta litera i inne litery w 59

pobliżu staną się bardziej wyraźne, ponieważ niemożliwe jest zrelaksować się i wyobrazić sobie, że widzisz bardzo dobrze literę, gdy w tym samym czasie utrzymuje się stan napięcia i wzrok widzi niedostatecznie ostro. Jeśli wyobrazisz sobie doskonałą kropkę na dole litery, będziesz równie dobrze widział całą literę, gdyż nie możesz wytworzyć mentalnego obrazu idealnej kropki nakładając go zarazem na niedoskonale widzianą literę. Jak to już zostało podkreślone w poprzednim rozdziale możliwe jest nieuświadomione widzenie. W niektórych przypadkach ludzie mogą wyobrażać sobie idealną kropkę, co wykazuje retinoskop, bez świadomości widzenia litery, często zdarza się to na krótko przed osiągnięciem świadomości tego, bez utraty obrazu kropki. Gdy dana osoba jest skłonna uwierzyć, że litery mogą zostać wyobrażone i potrafi sobie je wyobrazić bez usiłowania patrzenia lub porównywania tego co widzi z tym co sobie wyobraża (co zawsze powoduje napięcie), czasami przy pomocy wyobraźni osiąga się bardzo znaczące rezultaty. Niektórzy stają się zdolni do odczytania liter na dolnej linii tablicy natychmiast, gdy tylko uzyskają zdolność do wyobrażenia sobie jednej litery jako widocznej w sposób idealnie czarny i wyraźny. Większość jednak jest tak zmieszana tym co dostrzega dzięki poprawie wzroku za pomocą wyobraźni, że nawet traci tę ostatnią. Jedna sprawa to zdolność do precyzyjnego wyobrażenia sobie litery, a druga to zdolność do widzenia litery jak również i innych liter bez utraty kontroli nad wyobraźnią. Przy krótkowzroczności z powodzeniem stosowana jest następująca metoda: Popatrz najpierw na literę z odległości, z której widzisz najlepiej. Następnie zamknij oczy i zapamiętaj ją. Powtarzaj tak długo, aż pamięć litery będzie niemal równie dobra jak widok litery z bliska. Z odległości 20 stóp od tablicy Snella, popatrz na czyste tło oddalone o 30 cm lub nieco więcej w bok od tablicy i ponownie przypomnij sobie literę. Zrób to samo w odległości piętnastu, a później ośmiu cm. Przy ostatnim zadaniu zauważ pojawienie się liter na tablicy, czyli w peryferyjnym polu widzenia. Jeżeli pamięć jest dobra, litery będą w miejsce szarych, blado-czarne, te znajdujące się bliżej punktu centralnej fiksacji będą czarniejsze od tych znajdujących się dalej. Stopniowo zmniejszaj odległość pomiędzy punktem fiksacji oraz literą do miejsca gdzie będziesz mógł patrzeć prosto, wyobrażając sobie zarazem, że widzisz równie dobrze jak pamiętasz. Czasami dobrze jest podczas tego ćwiczenia zamknąć i zakryć oczy i przypomnieć sobie literę lub kropkę doskonale czarną. Rozluźnienie i kontrola umysłowa osiągnięta w ten sposób jest pomocna w osiąganiu kontroli podczas patrzenia na tablicę. Osoby z powodzeniem stosujące tę metodę są nieświadome tego, że podczas wizualizacji idealnej litery jednocześnie patrzą na niedoskonały pierwowzór i nie 60

rozproszają się, gdy ich wzrok zostaje poprawiony dzięki wyobraźni. Wiele osób może przypominać sobie bardzo dobrze przy zamkniętych oczach lub patrząc w miejsce gdzie nie mogą zobaczyć litery, ale gdy tylko na nią popatrzą pojawia się stan napięcia i utrata kontroli nad pamięcią. Dlatego też — z uwagi na to, że wyobraźnia zależy od pamięci, nie są w stanie wizualizować w wyobraźni litery. W takich przypadkach zwykłem stosować sposób opisany w poprzednim rozdziale. Zaczynam od kwestii: „Czy potrafisz wyobrazić sobie czarną kropkę na dole danej litery i w tym samym czasie być zdolnym do wyobrażenia sobie, że widzisz literę?" Czasami pacjenci potrafią to zrobić, ale z reguły nie są do tego zdolni. W takim przypadku zapytuję ich, czy potrafią wyobrazić sobie część litery, zwykle jej dół. Gdy potrafią sobie wyobrazić jej prostą, krzywą, czy otwartą część (jak to bywa w takich przypadkach), potrafią także wyobrazić sobie jej boki i górną część, utrzymując kropkę na dole. Ale nawet po dojściu do tego etapu, mogą dalej istnieć przeszkody w wyobrażeniu całej litery bez utraty wizji kropki. Muszę zachęcać pacjentów poprzez przybliżanie i oddalanie tablicy. Wyobraźnia poprawia się proporcjonalnie do stopnia zbliżenia się do punktu, w którym wzrok jest najlepszy, gdyż w tym stanie oczy są najbardziej zrelaksowane. Jeżeli chodzi o patrzenie na ścianę, na której nie ma niczego szczególnego do oglądania, odległość nie ma znaczenia, ponieważ nie wytwarza się wysiłku prowadzącego do zobaczenia. Ogromnie pomocne przy dodawaniu odwagi ludziom podczas wyobrażania sobie, że widzą litery jest bezustanne i ciągłe powtarzanie: „Oczywiście, że nie widzisz litery. Nie proszę cię o to żebyś ją widział. Proszę cię jedynie o to, żebyś sobie wyobraził, że widzisz ją idealnie czarną i wyraźną". Gdy ludzie za pomocą wyobraźni stają się zdolni do zobaczenia znanej litery, uzyskują także zdolność do zastosowania tej samej metody w stosunku do jakiejś nieznanej litery, Wynika to z tego, że w chwili gdy tylko część litery, taką jak na przykład powierzchnia kropki, możemy sobie wyobrazić jako idealnie czarną, cała litera jest widziana jako czarna, jakkolwiek początkowo wzrokowa percepcja tego zdarzenia może nie pozostawać w umyśle na tyle długo, abyśmy stali się tego świadomi. Starając się rozróżnić nieznane litery dana osoba odkrywa, że jej dokładne wyobrażenie jest niemożliwe dopóki nie odpowiada ono prawdziwemu obrazowi. Dlatego też, jeżeli litera którą sobie wyobrażamy, albo jej część jest odmienna od faktycznego jej wizerunku, jej mentalny obraz jest mglisty i nietrwały, dokładnie tak jak litery, których nie widzimy ostro. 61

Ilość sposobów jakim może ulec zaburzeniu wyobraźnia jest bardzo liczna. Istnieje jedna droga do prawidłowej wizualizacji i nieskończona ilość sposobów niedoskonałego wyobrażania. Prawidłowa droga jest łatwa. Umysłowy obraz wyobrażonej rzeczy przychodzi tak szybko jak myśl i może pozostać utrzymany trwale w mniejszym lub większym stopniu. Zły sposób jest trudny. Obraz przybywa powoli i jest zarówno krótkotrwały, jak i zmienny. Łatwo to udowodnić przez wyobrażenie sobie (oczy zamknięte) czarnej litery tak dobrze, jak to jest możliwe, a następnie należy wyobrazić sobie tę samą literę, jako widzianą nieostro. To pierwsze może być z reguły łatwo wykonalne, ale okaże się, że bardzo trudno wyobrazić sobie, iż czarna litera z wyraźnymi konturami jest szara z rozmazanymi krawędziami i zamglonymi otwartymi polami oraz niemożliwe jest stworzenie takiego obrazu mentalnego, który utrzymywałby się trwale przez dostatecznie długi okres czasu. Litera będzie miała różne kolory, kształt i umiejscowienie w polu widzenia, dokładnie tak jak ma to miejsce w przypadku nieostro widzianej litery i tak jak stan napięcia oczu z wadą wzroku wytwarza dyskomfort i ból, wysiłek włożony w błędne wyobrażenie czasami skutkuje bólem. W przeciwieństwie do tego, im bliższy doskonałości jest centralny obraz danej litery, tym łatwiej i szybciej się pojawia i tym bardziej jest trwały. Przy użyciu wyobraźni odnotowano kilka spektakularnych przypadków wyleczenia wzroku. Mężczyzna, lekarz, noszący okulary od czterdziestu lat, nie potrafiący bez nich odczytać wielkiego C z odległości dwudziestu stóp, został wyleczony w ciągu piętnastu minut wyłącznie dzięki wyobrażaniu, że widzi czarną literę. Poproszony o opisanie wielkiego C widzianego bez pomocy okularów powiedział, że dla niego wygląda ono szaro, zaś otwór w literze jest przyciemniony przez szarą chmurę do tego stopnia, że wątpi w to, czy koło litery C jest w ogóle otwarte. Z kolei po przysunięciu tablicy na bliską odległość powiedział, że litera była czarna w sposób doskonały, a otwór i wnętrze litery było doskonale białe, bez chmurek szarości. Po ponownym oddaleniu tablicy przypominał sobie czerń na tyle żywo, że był w stanie wyobrazić sobie, że widzi literę czarną w stopniu równie mocnym, jak przy patrzeniu na nią z bliskiej odległości, z otworem i środkiem doskonale białym, dlatego też zobaczył literę na tablicy idealnie czarną i wyraźną. W ten sam sposób stał się zdolny do odczytywania linii siedemdziesiąt (trzecia od góry na tablicy Snella) i podążał w ten sposób w dół tablicy, aby po pięciu minutach uzyskać ostrość wzroku pozwalającą na odczytanie z odległości dwudziestu stóp linii liter, którą przy normalnym wzroku odczytuje się z odległości 10 stóp. Następnie otrzymał do czytania 62

pięciopunktowy druk. Litery wydały mu się szare i nie mógł ich odczytać. Jego uwaga była przywiązana do faktu, że litery powinny być naprawdę czarne i natychmiast po wyobrażeniu sobie, że widzi je jako czarne, uzyskał zdolność odczytania ich z odległości dwudziestu pięciu cm. Wyjaśnieniem tego nadzwyczajnego wyzdrowienia jest zwykła relaksacja. Wszystkie nerwy w ciele doktora podczas wyobrażania sobie czerni liter były zrelaksowane i rozluźnione i w trakcie uświadamiania sobie, że zaczyna widzieć litery na tablicy, utrzymywał kontrolę swojej wyobraźni. Dzięki temu nie powodował ponownego napięcia i podczas patrzenia na litery widział je jako czarne, tak jak je sobie wcześniej wyobraził. Doktor nie miał nawrotu wady wzroku i kontynuował proces jego usprawniania. Około roku później odwiedziłem go w gabinecie i spytałem go jak mu idzie. Odpowiedział, że ma doskonały wzrok zarówno na dystans jak i bliski. Potrafił odróżniać samochody po drugiej stronie Hudson River, oraz siedzących w nich ludzi. Mógł także odczytywać nazwy statków pływających po rzece, co inni ludzie potrafili zrobić jedynie przy pomocy lornetki. Równocześnie nie miał żadnych trudności z czytaniem gazet i udowodnił mi to czytając na głos fragmenty artykułów. Byłem zdziwiony i zapytałem jak tego dokonał. „Robiłem to co mi powiedziałeś" — odrzekł. „Co ci powiedziałem?" — spytałem. „Powiedziałeś mi, żebym każdego dnia ćwiczył z tablicą Snella, co uczyniłem, oraz żebym czytał najmniejszy możliwy druk codziennie, co także robiłem". Kolejny mężczyzna, u którego wysoka krótkowzroczność dodatkowo była skomplikowana przez postępujący zanik nerwu wzrokowego, przy czym wielu lekarzy odbierało mu nadzieję na poprawę jego stanu, uzyskał poprawę tak wielką i w tak szybkim czasie, dzięki pomocy swojej wyobraźni, że pewnego dnia w moim gabinecie kompletnie stracił nad sobą panowanie. Podnosząc tablicę, którą trzymał w ręce, rzucił nią w poprzek pokoju. „To zbyt piękne, żeby mogło być prawdziwe", — wykrzyknął — „Nie mogę w to uwierzyć. Możliwość wyleczenia i strach przed niepowodzeniem, to więcej niż mogę wytrzymać". Z pewną trudnością uspokoiłem go i zachęciłem do dalszych ćwiczeń. Później był w stanie czytać małe litery na tablicy jak osoba o normalnym stanie wzroku. Następnie dałem mu do czytania mały druk. Patrząc na czcionkę 5 pt , od razu powiedział, że dla 63

niego nie jest możliwe odczytanie tak małego druku. Powiedziałem mu jednakże, aby zastosował taką samą procedurę, jaka okazała się pomocna przy widzeniu na odległość. Było to wyobrażenie sobie czarnej kropki na fragmencie literki podczas trzymania druku w odległości piętnastu cm. Po kilkukrotnym sprawdzeniu „pamięci kropki", stał się zdolny do wyobrażenia sobie, że widzi doskonale czarną kropkę na jednej z małych literek. Wówczas ponownie stał się nerwowy i zapytany w czym problem, powiedział: „Zaczynani czytać pięciopunktowy druk i boję się, że utracę kontrolę na sobą". Kolejny przykład to przypadek kobiety z dużą krótkowzrocznością połączoną z początkowym stadium katarakty. W ciągu kilka dni wzrok uległ poprawie z 3/200 (z trzech stóp widziała duże C) do 20/50 (z 20 stóp widziała litery w linii 50). Zamiast stopniowo przechodzić w dół tablicy, dokonała natychmiastowego skoku z linii pięćdziesiąt do linii dziesiątek. Po przybliżeniu tablicy na odległość 7,5 cm poprosiłem, by popatrzyła na literę O (z tej odległości widziała ją wyraźnie), a następnie o wyobrażenie, że widzi kropkę na dole litery, oraz że dół litery jest najbardziej zaczernioną częścią. Gdy już potrafiła to zrobić z bliska, odległość stopniowo była zwiększana, aż potrafiła zobaczyć O z odległości 2 stóp. Potem umieściłem tablicę w odległości dziesięciu stóp, zaś ona wykrzyknęła: „Doktorze, to niemożliwe! Litera jest zbyt mała. Zacznijmy od jakiejś większej." Jednakże po piętnastu minutach potrafiła odczytać małe O w linii dziesiątek z odległości dwudziestu stóp.

ROZDZIAŁ 12 PRZESUWANIE WZROKU I KOŁYSANIE Gdy oko o normalnym wzroku patrzy na literę, bez względu na to czy jest ona daleko czy blisko, może się wydawać, że litera pulsuje, albo porusza się w różnych kierunkach: na boki lub z dołu do góry, czy w obu tych kierunkach. Jeśli przenosi się wzrok z litery na literę lub z jednej strony litery na jej drugi brzeg, to nie tylko litera, ale nawet cała linia liter, czy tablica może sprawiać wrażenie przesuwania się. Ten pozorny ruch wynika z przesuwania się oka i zawsze jest skierowany w przeciwnym kierunku do ruchu oka. Jeśli ktoś patrzy na szczyt litery, litera znajduje się poniżej linii wzroku i dlatego wydaje się poruszać w dół. Jeśli ktoś patrzy na podstawę litery, litera jest powyżej linii widzenia i wydaje się poruszać do góry. Jeśli ktoś patrzy na lewo od litery to jest na prawo od linii widzenia i sprawia wrażenie poruszenia się w prawo. Patrząc na prawo, litera jest na lewo od linii wzroku i wydaje się zmierzać na lewą stronę.

64

Osoby o normalnym wzroku rzadko są świadome tej iluzji i mogą mieć trudności z jej doświadczeniem, lecz w każdym przypadku z jakim miałem do czynienia, po upływie pewnego czasu można to było zademonstrować. Przy wadach wzroku litery mogą wydawać się nieruchome, albo nawet poruszać się w tym samym kierunku co oko. Dla oka niemożliwe jest zatrzymanie się w jednym miejscu przez czas dłuższy od jednej sekundy. Jeżeli tego spróbujemy, wytworzy się napięcie i widok stanie się nieostry. Można to łatwo udowodnić poprzez próbę utrzymania spojrzenia na jednej części litery przez wystarczająco długi okres czasu. Bez względu na to jak dobry byłby wzrok, widok zacznie się zamazywać, rozpraszać bardzo szybko i czasami wysiłek włożony w próbę utrzymania tego stanu spowoduje ból. W przypadku nielicznych wyjątkowych osób, obserwowany punkt może wydawać się utrzymywany w nieruchomym polu widzenia przez dostateczną ilość czasu i dana osoba może myśleć, że utrzymuje nieruchome spojrzenie, ale wynika to tylko z tego, że ruchy oka są tak szybkie, iż widziane obiekty wydają się tym samym symultanicznie nakładającymi się obrazami. Gdy wzrok jest prawidłowy ruchy oka nie są widoczne, ale bezpośrednie badanie oftalmoskopem zawsze może je wykazać. Przy badaniu jednego oka, w czasie gdy drugie spogląda na małą powierzchnię wprost przed sobą, badane oko (które podąża za ruchem drugiego) wykonuje ruchy w różnych kierunkach po zmieniającej się orbicie, z góry na dół, z dołu do góry oraz na boki. Przy normalnym wzroku te ruchy są niezmiernie szybkie i nie towarzyszą mu żadne objawy wysiłku. W przeciwieństwie do tego, przesuwanie oka z wadą wzroku jest wolniejsze, zakres ruchów obszerniejszy, przesunięcia są gwałtowne, urywane i wykonywane z objawami wysiłku. Wykazano także, że oko jest zdolne do tak szybkich ruchów, że oftal-moskop nie jest w stanie ich zarejestrować. Prawidłowo widzące oko może odczytać czternaście liter na dolnej linii tablicy Snella z odległości dziesięciu lub 15 stóp, w przyćmionym świetle, tak szybko, że wydaje się jakby to było wykonane w jednej chwili. Ponadto należy dodać, że aby rozpoznać litery w takich warunkach, trzeba wykonać około czterech przesunięć oka na każdej literze. Gdy patrzymy z bliska, nawet gdy tylko jedna część litery jest dobrze widziana, możemy ją rozpoznać, ale z daleka rozpoznanie litery bez wykonania przesunięć oka z góry na dół i z boku na bok jest niemożliwe. Trzeba ponadto dokonać przesunięć wzroku z litery na literę, robiąc w czasie jednej sekundy około siedemdziesięciu przesunięć. Linia z małymi literami na tablicy Snella ma mniej niż stopę długości i 0,6 cm wysokości i wymaga około siedemdziesięciu przesunięć na sekundę, aby zobaczyć ją całą, 65

w jednej chwili. Potrzeba wielu tysięcy ruchów oka, aby zobaczyć obszar wielkości ekranu w kinie, ze wszystkimi jego detalami, takimi jak osoby, zwierzęta, drzewa, itd. Żeby zobaczyć szesnaście takich powierzchni na sekundę, jak to robimy w kinie, potrzebna jest niewyobrażalna szybkość ruchów oka. Nie tylko ludzkie oko i umysł są zdolne do takiej szybkości działania, jednak aby działo się to bez napięcia i wysiłku, z maksymalną efektywnością, zarówno oko, jak i umysł muszą być w stanie rozluźnienia. Wprawdzie każdy ruch oka powoduje błąd refrakcji, jednak gdy ruch jest nieznaczny to błąd jest minimalny. Z reguły przesunięcia są tak szybkie, że nie pozostają na tyle długo, aby wady refrakcji mogły być wykryte za pomocą retinoskopu. Ich obecność może zostać dostrzeżona dopiero po zredukowaniu szybkości ruchów do czterech-pięciu na sekundę. Czas podczas którego oko jest w stanie rozluźnienia jest znacznie dłuższy od czasu, w którym występuje błąd refrakcji. Dlatego też przy normalnych przesunięciach oka błędy refrakcji nie wykazują swojej obecności. Im szybsze są nieświadome przesunięcia oka, tym lepsza jest wizja, ale jeżeli ktoś usiłowałby być świadomym zbyt szybkich przesunięć, wytworzy stan napięcia. Niezbędnym warunkiem prawidłowego widzenia jest nieustanne przesuwanie oka i te przesunięcia są uderzającą ilustracją mentalnej kontroli niezbędnej w procesie prawidłowego widzenia. Proces ten wymaga doskonałej umysłowej kontroli aby przeanalizować tysiące myśli i wrażeń w ciągu sekundy, zaś każdy punkt fiksacji (zatrzymania wzroku) musi być przemyślany oddzielnie, ponieważ niemożliwe jest myślenie o dwóch rzeczach lub dwóch częściach jednej rzeczy naraz. Oko z wadą wzroku usiłuje dokonać rzeczy niemożliwej poprzez patrzenie skoncentrowane na jednym punkcie przez wystarczająco długi czas — to znaczy poprzez gapienie się. Gdy patrzy na nieznaną literę i nie widzi jej, przedłuża wpatrywanie się w nią z wysiłkiem zmierzającym do jej lepszego zobaczenia. Takie zmagania zawsze skazane są na niepowodzenie i stają się znaczącym czynnikiem doprowadzającym do wady wzroku. Jedna z najlepszych metod jaką dotychczas odkryliśmy polega na świadomym naśladowaniu nieświadomych przesunięć oka występujących w normalnym oku i na doświadczaniu poruszających się obrazów wytworzonych przez takie przesunięcia. Bez względu na to czy oko jest bez wad, czy z wadami refrakcji, świadomie wykonywane przesunięcia wzroku i kołysanie stanowią wielką korzyść i pomoc dla oka. Nie tylko oczy z wadą wzroku, ale także normalnie widzące ulegają poprawie dzięki takim ćwiczeniom. Przy wadach wzroku przesuwanie (jeżeli jest prawidłowo wykonywane) daje oczom relaks i wypoczynek w stopniu równie wielkim jak palming, i zawsze zmniejsza lub koryguje 66

błąd refrakcji. Oko bez wady wzroku nigdy nie próbuje zatrzymać się na jednym punkcie przez czas dłuższy od jednej sekundy, a gdy się przesuwa (jak to było wyjaśnione w rozdz. 8), to zawsze widzi gorzej poprzedni punkt fiksacji. Gdy oko przestaje się szybko poruszać i widzieć gorzej przesunięty punkt, wzrok także przestaje być prawidłowy, kołysanie zostaje zatrzymane lub wydłużone, a czasami odwrócone. To są kluczowe zagadnienia przy leczeniu za pomocą przesuwania wzroku. Żeby zobaczyć poprzedni punkt fiksacji jako gorszy, oko z wadą wzroku musi patrzeć znacznie dalej od niego, niż oko o normalnym wzroku. Jeżeli oko przesuwa się na przykład tylko o 0,6 cm, może widzieć poprzedni punkt fiksacji równie dobrze, albo równie źle jak przedtem i zamiast rozluźnienia oczu osiąganemu dzięki przesuwaniu, jego napięcie będzie wzrastać, nie pojawi się kołysanie, zaś ostrość widzenia obniży się. Z odległości kilkunastu centymetrów oko może być zdolne do „odpuszczenia pierwszego punktu fiksacji i jeżeli ten punkt nie będzie utrzymywany przez okres dłuższy od jednej sekundy, dzięki przesuwaniu wytworzy się stan rozluźnienia oka i tym samym będzie możliwe odczuwanie stworzonej iluzji kołysania. Uzyskane korzyści są tym większe im krótsze przesunięcia, ale nawet bardzo długie przesuwanie — trzy i więcej stóp — pomaga tym, którzy nie mogą osiągnąć krótszej odległości. Z drugiej strony, gdy ktoś jest już zdolny do wykonywania krótkich przesunięć, długie przesunięcia pogarszają wizję. Kołysanie jest potwierdzeniem tego, że przesuwanie zostało wykonane poprawnie i gdy się pojawia, widoczność zawsze ulega poprawie. Możliwe jest przesuwanie bez poprawy wzroku, ale nie można wytworzyć złudzenia kołysania bez poprawy; gdy będzie można to zrobić przy długich przesunięciach, należy stopniowo skracać zakres ruchu, aż dana osoba będzie mogła wykonać przesuwanie z góry do dołu najmniejszej literki na tablicy, czy gdziekolwiek i w tym czasie utrzymywać kołysanie. Później może stać się zdolna do uzyskania świadomości pozwalającej na postrzeganie kołysania liter bez świadomego przesuwania. Bez względu na wielkość wady wzroku zawsze możliwe jest przesuwanie i doświadczenie kołysania, tak długo jak długo poprzedzający punkt fiksacji wzroku jest gorzej widoczny. Nawet diplopia i poliopia (podwójne i wielokrotne widzenie, każde z osobna) nie stanowią przeszkody (w pewnej mierze) w poprawie wzroku. Przeważnie oko z wadą wzroku jest zdolne do przesunięć z jednej strony tablicy Snella na drugą lub z punktu powyżej tablicy do punktu poniżej niej, oraz do zaobserwowania, że w pierwszym przypadku tablica wydawała się poruszać z boku na bok, podczas gdy w drugim przypadku 67

wydawała się poruszać w pionie. Pacjenci cierpiący z powodu wysokiego stopnia fiksacji peryferyjnej, aby zobaczyć pierwszy punkt fiksacji jako gorszy podczas ćwiczenia przesuwania, będą potrzebowali skorzystać z niektórych metod opisanych w rozdz. 8. Jednakże z reguły osoby, które nie mogą widzieć „gorzej" z odległości, mogą to łatwo robić z bliska, jako że wzrok z tej odległości jest najlepszy nie tylko w krótkowzroczności, ale równie często przy dalekowzroczności. Gdy odczucie kołysania zostanie wytworzone z bliska, odległość może być stopniowo powiększana, aż do momentu gdy ta sama rzecz będzie odczuwana z odległości 20 stóp. Jako sposób rozluźnienia i relaksacji oczu, poza ich zamknięciem, czy też palmingiem, kołysanie i przesuwanie wzroku jest najbardziej owocną metodą. Dzięki tej metodzie przeplatanej z relaksacją oczu i późniejszym naprzemiennym przesuwaniem, osoby z bardzo poważnymi wadami wzroku osiągały czasami chwilowe lub trwałe wyleczenie w ciągu kilku tygodni. Przesuwanie można wykonywać szybko lub powoli, stosownie do stanu widzenia. Początkowo, przy szybkim przesuwaniu może wystąpić napięcie, a wtedy punkt z którego się przesuwamy nie będzie widziany gorzej i nie uzyska się efektu kołysania. W miarę postępów szybkość może ulec zwiększeniu. Przeważnie jednak nie można doświadczyć kołysania, jeśli przesuwanie jest szybsze niż dwa, trzy razy na sekundę. Do kołysania z reguły może być użyty mentalny obraz litery w sposób równie dobry jak rzeczywistej litery na tablicy. Dla niektórych osób odwrotna sytuacja też jest prawdziwa, ale dla większości ludzi kołysanie literą w umyśle jest łatwiejsze niż z faktycznym obrazem. Gdy staje się to wykonalne, łatwiej jest potem wykonać kołysanie literami na tablicy Snella. Dzięki zamiennemu stosowaniu kołysania umysłowego i wizualnego, czasami uzyskuje się błyskawiczne postępy. Gdy tylko ulegnie poprawie stopień relaksacji, kołysanie umysłowe może zostać skrócone, aż do wyobrażenia sobie kołysania literą o wielkości gazetowej kropki. Gdy staje się to możliwe, okazuje się być łatwiejsze od kołysania większą literą, zaś wiele osób osiąga w ten sposób ogromne korzyści. Bez względu na to jak wielki jest błąd refrakcji, wszyscy uzyskują częściową albo całkowitą poprawę wzroku (co zostaje wykazane przez retinoskop) przynajmniej przez okres sekundy, w chwili gdy udaje się im zastosować z powodzeniem przesuwanie i kołysanie. Czas poprawy może być tak krótki, że dana osoba może nie być tego świadoma, ale staje się dla niej możliwe wyobrażenie sobie ostrego widzenia i dzięki temu staje się 68

możliwe utrzymanie stanu relaksacji na tyle długo by dotarła do niej świadomość poprawionej ostrości wzroku. Na przykład po okresie patrzenia w bok od tablicy dana osoba może z powrotem spojrzeć na wielkie C i chwilowo (ok. sekundy) błąd refrakcji może być zmniejszony, bądź skorygowany, co wykaże retinoskop. Jeszcze wtedy może nie pojawić się świadomość poprawionej wizji. Jednakże poprzez wyobrażenie wielkiego C jako widzianego lepiej, osiągnięty stopień relaksacji może być wystarczająco przedłużony w czasie, aby stał się dostrzegalny poprzez swoje efekty. Gdy mentalne, czy wizualne kołysanie jest wykonywane z powodzeniem, można stać się świadomym poczucia relaksacji jako ogólnego kołysania. To wrażenie odnosi się do każdego obiektu, który pojawi się w naszej świadomości. Ruch może zostać wyobrażony w każdej części ciała do której skierujemy naszą uwagę. Może być też skierowany w stronę krzesła na którym się siedzi lub nakierowany na jakikolwiek przedmiot w pokoju, albo gdziekolwiek, gdzie tylko można sięgnąć pamięcią. Budynki, miasto, cały świat może zostać rozkołysany. Dana osoba będąc świadoma tego „uniwersalnego kołysania" może zapomnieć o obiekcie od którego rozpoczęła kołysanie, ale tak długo jak długo jest utrzymywana zdolność utrzymywania ruchu w kierunku przeciwnym do pierwotnego ruchu oczu, albo ruchu wyobrażonego w umyśle, stan relaksacji pozostanie utrzymany. Jeżeli jednak zmieni się kierunek wystąpi napięcie. Wyobrażenie uniwersalnego kołysania nie jest trudne przy zamkniętych oczach i niektórzy szybko potrafią to robić także z otwartymi oczami. Później uczucie relaksacji, które towarzyszy kołysaniu, może być odczuwane bez świadomości tego ostatniego, ale kołysanie zawsze się pojawi gdy o nim pomyślimy. Stan napięcia stanowi jedyną przyczynę przeszkadzającą w kołysaniu. Niektórzy wkładają dużo wysiłku w to, aby kołysać literami. Takie wysiłki są zawsze przeszkodą. Oczy i umysł nie kołyszą literami, ale same się kołyszą. Oko może przesuwać się spontanicznie. Jest to praca mięśni kierowana motorycznymi impulsami, ale kołysanie harmonizuje z naturalnym przesuwaniem wzroku. Ono nie powoduje relaksacji, ale jest jej rezultatem; chociaż samo w sobie nie posiada wartości, jest podobnie jak kropka bardzo cenną wskazówką pozwalającą stwierdzić czy stan relaksacji pozostaje utrzymany. W różnych przypadkach przydatne są następujące ćwiczenia przesuwania: Nr l (a) Popatrz na literę na tablicy Snella. (b) Przesuń wzrok na literę w tej samej linii na tyle daleko, aby pierwszą (tą poprzednio widzianą) zobaczyć gorzej. 69

(c) Ponownie popatrz na pierwszą widząc (lub nie) drugą gorzej. (d) Patrz na litery naprzemiennie przez kilka sekund, widząc gorzej tę, która nie jest aktualnie oglądana. Prawidłowe wykonanie ćwiczenia pozwala lepiej widzieć obie litery, przy czym powinno pojawić się wrażenie ruchu z boku na bok w kierunku przeciwnym do ruchu oka. Nr 2 (a) Popatrz na dużą literę. (b) Popatrz na mniejszą literę z daleka od dużej. Ta większa powinna być wówczas gorzej widoczna. (c) Spójrz z powrotem (na dużą), (d) Powtórz sześć razy. Przy poprawnym wykonaniu obie litery będą lepiej widoczne, zaś tablica będzie się poruszać do góry i na dół. Nr 3 Przesuwanie wzroku według powyższych metod umożliwia widzenie litery w linii lepiej od innych, oraz (z reguły) zobaczenie jej ostrego obrazu w trakcie krótkich przebłysków. Żeby ciągle widzieć literę potrzebujemy uzyskać zdolność przesuwania wzroku ze szczytu litery do jej podstawy lub z jej podstawy do szczytu, widząc gorzej część na którą nie patrzymy bezpośrednio, wytwarzając przy tym wrażenie pionowego kołysania. (a) Popatrz ponad szczytem litery, tak aby widzieć jej podstawę, albo całą literę gorzej (nieostro). (b) Popatrz na punkt wystarczająco daleko poniżej podstawy litery, aby widzieć jej szczyt, albo całą literę gorzej. (c) Powtórz sześć razy. Poprawne wykonanie pozwala na poprawę widzenia, oraz wytwarza wrażenie ruchu litery do góry i na dół. Stopniowo przesunięcie powinno zostać skrócone tak, aby było możliwe przesuwanie wzroku pomiędzy szczytem i podstawą litery przy jednoczesnym utrzymywaniu kołysania. Teraz litera jest widoczna przez cały czas. Jeśli ćwiczenie się nie udaje, rozluźnij oczy, zrób palming i spróbuj ponownie. Można także ćwiczyć przesuwanie z jednej strony litery na jej drugą stronę (lub pomiędzy punktami znajdującymi się po bokach liter), albo z jednego jej rogu do punktu umieszczonego za jej drugim rogiem. Nr 4 (a)

Popatrz na literę z odległości, z której jest najlepiej widoczna. Przy 70

krótkowzroczności będzie to zapewne punkt odległy o stopę lub mniej od twarzy. Przesuwaj wzrokiem od szczytu do podstawy litery dopóki nie będziesz widział (na zmianę) jednej części gorzej od drugiej, oraz do czasu gdy stopień zaczernienia litery nie ulegnie poprawie i nie zostanie wytworzona iluzja kołysania. (b) Teraz zamknij oczy i ćwicz mentalne przesuwanie ze szczytu do podstawy litery. (c)

Otwórz oczy i popatrz na czystą ścianę powtarzając punkt (b). Porównaj

zdolność do mentalnego przesuwania i kołysania z możliwościami robienia tego wzrokowo z małej odległości. (d)

Następnie popatrz na literę z daleka i ćwicz przesuwanie ze szczytu do

podstawy. Poprawne wykonanie charakteryzuje się poprawą widzenia i wrażeniem kołysania. Nr 5 Niektóre osoby, szczególnie dzieci widzą lepiej gdy ktoś wskazuje im literę. W innych przypadkach stanowi to przeszkodę. Jeżeli stwierdzimy, że metoda wskazywania jest pomocna, należy postępować w następujący sposób: (a) Każ komuś położyć koniec palca w punkcie położonym 7-10 cm poniżej litery. Niech ćwicząca osoba spogląda na literę i przesuwa wzrok na koniec palca widząc gorzej literę. (b) Zmniejszaj dystans pomiędzy palcem a literą, początkowo do 5-8 cm, potem do 3-5 cm, a na koniec do l cm, postępując cały czas jak w punkcie (a). Ta metoda zastosowana prawidłowo pozwala na widzenie szczytu i podstawy litery i na naprzemienne gorsze widzenie każdej z tych części przy jednoczesnym wytworzeniu wrażenia kołysania. W następstwie tego możliwe stanie się ciągłe widzenie litery. Nr 6 Przy niedostatecznej wizji, co często zdarza się gdy ktoś patrzy na małą literę, któraś z większych liter w liniach powyżej, albo nawet wielkie C na szczycie tablicy wygląda na czarniejszą, niż litera na którą patrzymy. Uniemożliwia to prawidłowe zobaczenie mniejszej litery. Żeby skorygować ten rodzaj fiksacji peryferyjnej, popatrz na literę która jest najlepiej widoczna i przesuń wzrok na mniejszą literkę. Jeśli ci się to uda, po kilku chwilach mała literka wydawać się będzie czarniejszą od dużej. Jeśli po kilku próbach nie uzyskasz powodzenia, rozluźnij oczy przy pomocy palmingu i spróbuj jeszcze raz. Można ponadto przesuwać spojrzenie z dużej litery do punktu znajdującego się w pewnej odległości poniżej małej litery, stopniowo przybliżając się do niej w miarę 71

poprawy widzenia. Nr 7 Przesunięcia wzroku z tablicy oddalonej o 3 lub 5 stóp na tablicę zawieszoną w odległości 10 lub 20 stóp okazuje się częstokroć skuteczne, jako że nieświadoma pamięć litery widzianej z bliska pomaga przenieść ten obraz na bardziej oddaloną tablicę. Te zróżnicowane metody przesuwania wzroku ludzie będą odczuwać w sposób bardzo odmienny; jako mniej lub bardziej satysfakcjonujące. Jeśli nie udaje się zastosować z powodzeniem którejś z metod, należy po dwóch lub trzech próbach poniechać jej i spróbować czegoś innego. Kontynuowanie ćwiczeń, które nie przynoszą prawidłowych rezultatów jest pomyłką. Skutkiem niepowodzeń jest stan napięcia, zaś jego przedłużanie nie przynosi niczego dobrego. Jeżeli ćwiczenia z tablicą są niemożliwe, można używać do tego celu innych obiektów. Można na przykład przesuwać wzrok z jednego okna oddalonego budynku na inne lub z jednej jego części na drugą, z jednego samochodu na inny lub z jednej jego części na następną, wytwarzając w każdym z tych przypadków iluzję poruszania się tych obiektów w kierunku przeciwnym do ruchu oczu. Rozmawiając z ludźmi można przesuwać wzrok z jednej osoby na następną lub z jednego fragmentu twarzy na następny. Podczas czytania książki lub gazety można robić świadome przesuwanie z jednego słowa lub litery na kolejne, albo z jednej części litery na inną. Ponieważ przesuwanie wzroku i kołysanie angażują całą osobę do wykonywania tego ćwiczenia, często stają się najbardziej skuteczną metodą osiągania stanu relaksacji i w niektórych przypadkach przynoszą bardzo znaczące rezultaty wyłącznie dzięki unaocznieniu faktu, że wpatrywanie się pogarsza widzenie, zaś przesuwanie wzroku je poprawia.

Pewna

rnoja

pacjentka,

szesnastoletnia

dziewczyna

z

postępującą

krótkowzrocznością, bardzo szybko się wyleczyła przy pomocy przesuwania wzroku. Przyszła do mojego gabinetu w bardzo mocno przyciemnionych okularach, na skutek takiej ochrony przed światłem, była na tyle oślepiona, że jej oczy były prawie zamknięte i miała wielkie trudności z wyszukaniem drogi podczas poruszania się po pokoju. Jej ostrość wzroku wynosiła 3/200 (widziała ostro wielkie C z odległości 3 zamiast 200 stóp). Zabroniono jej czytania, grania z nut na pianinie i musiała porzucić myśl o kontynuowaniu nauki w szkole średniej. Jej nadwrażliwość na światło została wyleczona w ciągu kilku minut za pomocą nasłoneczniania przy zamkniętych oczach (zob. opis w rozdz. 24). Następnie posadziłem ją na wprost tablicy, poleciłem rozluźnić oczy, a następnie spojrzeć na wielkie C. Na ułamek 72

sekundy jej wzrok poprawił się i na skutek powtarzanych ćwiczeń, mogła dostrzec, że nawet najmniejszy wysiłek włożony w proces widzenia każdorazowo powoduje pogorszenie widzenia. Poprzez naprzemienne patrzenie poza tablicę, a następnie na litery w krótkich odstępach czasu (poniżej l sek.) wzrok pacjentki uległ tak szybkiej poprawie, że w ciągu pół godziny osiągnął niemal normalną ostrość widzenia dla patrzenia na odległość. Później dałem jej do czytania czcionkę o wielkości 5 pt. Pierwsza próba czytania natychmiast spowodowała poważny ból. Poleciłem zastosować tę samą procedurę, która była przeprowadzona wcześniej z użyciem tablicy Snella. W ciągu kilku minut przez alternatywne patrzenie w bok i na pierwszą literę każdego słowa potrafiła czytać bez wysiłku, dyskomfortu, czy bólu. Wyszła z mojego gabinetu bez okularów, widząc drogę przed sobą bez żadnych trudności. Wielu innych pacjentów także skorzystało z dobrodziejstw tej prostej metody.

ROZDZIAŁ 13 ZŁUDZENIA WZROKOWE Osoby z wadą wzroku zawsze podlegają złudzeniom wzrokowym, podobnie jak ludzie z normalnym wzrokiem. O ile jednak iluzje normalnego wzroku wynikają ze stanu relaksacji, o tyle złudzenia osoby z wadą wzroku są spowodowane stanem napięcia. Niektóre osoby z wadami refrakcji mają nieliczne iluzje, inni znacznie więcej, ponieważ napięcie, które powoduje błąd refrakcji nie jest tym samym rodzajem napięcia, które jest odpowiedzialne za wrażenia iluzji. Złudzenia wadliwego wzroku mogą być związane z postrzeganiem koloru, wielkości, lokalizacji i formy oglądanych obiektów. Mogą zawierać w sobie pojawianie się rzeczy, które nie istnieją i wiele innych zadziwiających i interesujących przejawów. Złudzenia koloru Gdy dana osoba widzi czarne litery i jest przekonana, że są szare, żółte, brązowe, niebieskie lub zielone, to cierpi z powodu złudzeń (iluzji) dotyczących koloru. To zjawisko nie stanowi o odróżnianiu kolorów. Osoba nie odróżniająca kolorów (daltonizm) nie potrafi rozróżnić kilku barw, z reguły nie rozróżnia niebieskiego i zielonego. Ta niezdolność jest stała i niezmienna. Osoba cierpiąca na złudzenie koloru nie widzi fałszywie kolorów w sposób stały i niezmienny. Podczas patrzenia na tablicę, czarne litery mogą wydawać się jej początkowo szare, ale innym razem mogą przybrać odcienie żółci, niebieskiego lub brązu. Niektórzy zawsze widzą czarne litery jako czerwone; dla innych wydają się one być czerwonymi

73

tylko okazjonalnie. Chociaż wszystkie litery są tego samego koloru, niektórzy mogą widzieć duże litery jako czarne, zaś małe jako żółte lub niebieskie. Przeważnie, bez względu na to jakim wydaje się dany kolor duże litery są widziane jako ciemniejsze. Często różne kolory pojawiają się w tej samej literze, jej część jest widziana jako czarna, a reszta może być szara lub w jeszcze innym kolorze. Plamki czerni lub też innego koloru mogą pojawiać się na białym tle, jak również plamki bieli lub innej barwy mogą zaistnieć na czerni. Złudzenia rozmiarów Duże litery mogą wydawać się małe, a małe dużymi. Jedna litera może mieć normalne wymiary, podczas gdy inna o tej samej wielkości i z tej samej odległości może wydawać się większa lub mniejsza niż normalnie. Litera może mieć normalne wymiary z bliska i z daleka, ale w środku tej odległości może mieć tylko połowę tych wymiarów. Jeżeli dana osoba potrafi ocenić rozmiar litery w każdej odległości, aż do dwudziestu stóp, jej wzrok jest w normie. Jeśli rozmiary zmieniają się wraz ze zmianami odległości, to cierpi na złudzenie rozmiarów. Na duże odległości ocena rozmiarów jest zawsze niedoskonała, ponieważ wzrok nie jest perfekcyjny przy takich odległościach, nawet jeśli jest w normie przy zwykłych odległościach. Gwiazdy wydają się być kropkami, ponieważ wzrok nie ma możliwości widzieć dobrze obiektów z takich odległości. Świeca widziana z odległości pół mili wydaje się być mniejsza niż z bliska, ale widziana przez teleskop dający precyzyjny obraz z tej odległości, będzie miała te same rozmiary co z bliska. Wraz z poprawą widzenia wzrasta zdolność do prawidłowego oceniania rozmiarów. Skorygowanie wady refrakcji wyłącznie za pomocą okularów, pozwala na podobne ocenianie rozmiarów jak czyni to normalne oko, jednakże ta zdolność może się znacznie różnić wśród osób mających ten sam błąd refrakcji. Osoba o dziesięciu dioptriach krótkowzroczności, nosząca okulary korekcyjne może (rzadko) być zdolna do prawidłowego

oceniania

wymiarów.

Kolejna

osoba

o

tym

samym

stopniu

krótkowzroczności i takich samych okularach może widzieć rzeczy o połowę, albo dwie trzecie mniejsze niż w rzeczywistości. Jak z tego wynika błąd refrakcji ma niewiele wspólnego z nieprawidłową percepcją rozmiarów. Złudzenia formy Okrągłe litery mogą wydawać się kwadratowe lub trójkątne. Litery proste mogą jawić się jako zakrzywione. Litery o regularnych kształtach mogą wydawać się bardzo nieregularne. Okrągłe litery mogą sprawiać wrażenie, że posiadają w środku szachownicę, 74

albo krzyż. Krótko mówiąc istnieje nieskończona różnorodność możliwych do zobaczenia zniekształconych form. Na ten rodzaj wady wzroku wpływają takie czynniki jak: oświetlenie, odległość i otoczenie. Wiele osób widzi prawidłową formę litery po zakryciu innych liter, lecz tracą tę umiejętność gdy inne litery są widoczne. Pokazanie wskaźnikiem umiejscowienia litery pomaga niektórym ją zobaczyć. Innym wskaźnik może tak bardzo przeszkadzać, że tym bardziej nie mogą zobaczyć litery. Złudzenia ilości Często osoby z wadami wzroku obserwują zwielokrotnienie obrazu, zarówno przy patrzeniu obydwoma oczami, jak i przy widzeniu jednym tylko okiem. Sposób w jaki te zwielokrotnione obrazy przejawiają swoje istnienie jest czasami ogromnie ciekawy. Na przykład pacjent ze starczow-zrocznością czyta wyraz HAS normalnie obojgiem oczu. Słowo PHONES czyta prawidłowo okiem lewym, lecz gdy czyta je prawym okiem widzi podwójnie literę P, której wyobrażony widok jest usytuowany nieco na lewo od rzeczywistej litery. Lewe oko chociaż widziało prawidłowo słowo PHONES, zwielokrotniało ostrze szpilki, podczas gdy główka pozostawała pojedyncza w chwili gdy szpilka ustawiona była pionowo. Po zmianie pozycji na poziomą, ostrze szpilki widziane było pojedynczo, a główka była zwielokrotniona. Gdy ostrze szpilki zostało położone poniżej małej literki, obraz ostrza ulegał czasami podwojeniu, podczas gdy literka pozostawała w normie. Za tego rodzaju zjawiska nie odpowiada żaden błąd refrakcji. Są to wyłącznie sztuczki umysłu. Ilość sposobów wskutek których powstają zwielokrotnione obrazy jest nieskończona. Są one czasami umiejscowione pionowo, czasem poziomo lub ukośnie, a czasami w formach okręgów, trójkątów i innych figur. Ich liczba również może wahać się od dwóch do trzech, czterech i więcej. Mogą być nieruchome, albo zmieniać swoją pozycję w różnym tempie. Wykazują także nieskończoną różnorodność kolorów, włącznie z bielszym od tła odcieniem bieli. Złudzenia lokalizacji Kropka postawiona przy literze, na tym samym poziomie co podstawa litery, może sprawiać wrażenia zmiany swojej pozycji na wiele różnych i zadziwiających sposobów. Jej odległość od litery może się zmieniać. Może nawet pojawić się po drugiej stronie litery. Może także wydawać się być ponad albo poniżej linii. Niektórzy postrzegają litery ustawione w nieregularnym szyku. W przypadku słowa AND litera D może zająć miejsce N lub pierwsza litera może zamienić się miejscami z ostatnią. Te wszystkie rzeczy są umysłowym złudzeniem. Czasami litery wydają się być 75

dalej niż ma to miejsce w rzeczywistości, mogą wydawać się odległe o milę. Osoby zakłopotane złudzeniem odległości zapytują czasami, czy nie uległa zmianie pozycja tablicy. Złudzenia nieistniejących obiektów Przy wadach wzroku umysł nie tylko przekręca widziane przez oko obrazy, ale ponadto wyobraża sobie, że widzi nieistniejące rzeczy. Pośród złudzeń tego typu znajdują się ruchome cętki, które tak często zdają się pojawiać przed oczami obciążonymi wadą wzroku, a nawet przed oczami bez wad. Te cętki naukowo zwane muscae yolitantes lub „latającymi muszkami", chociaż nie mają istotnego znaczenia, nie są niczym innym jak napięciem umysłu. Pochłaniają jednakże tak wiele uwagi i z reguły alarmują dotknięte nimi osoby na tyle mocno, że zostały dłużej omówione w rozdziale 19. Złudzenia uzupełniania kolorów Osoba z wadą wzroku po odwróceniu spojrzenia od czarnego, białego albo jaskrawo kolorowego obiektu i po zamknięciu oczu często przez kilka sekund wyobraża sobie, że widzi obiekt w dopełniającym, albo niemal uzupełniającym kolorze. Jeżeli obiekt jest czarny na białym tle, biały obiekt będzie widziany na czarnym tle. Jeśli obiekt jest czerwony, może być widziany jako niebieski, zaś jeśli jest niebieski może się wydawać czerwony. Te iluzje, które są znane jako powidoki mogą być także (chociaż nieco rzadziej) być dostrzegane przy otwartych oczach skierowanych na jakiekolwiek tło i często są na tyle żywe, że wydają się być rzeczywiste. Złudzenia koloru słońca Osoby o normalnym wzroku widzą słońce w kolorze białym, jest to najbielsza biel, lecz jeśli występuje wada wzroku może pojawić się niemal każdy kolor — czerwony, zielony, purpurowy, żółty, itd. Przez niektóre osoby z wadą wzroku było ono nawet opisywane jako całkowicie czarne. Z przyczyn atmosferycznych zachodzące słońce jest zwyczajowo postrzegane jako czerwone, ale w wielu przypadkach te przyczyny nie są wystarczające do zmiany koloru słońca, podczas gdy ono nadal dla osób z wadą wzroku wydaje się być czerwone, gdy osoby z prawidłowym wzrokiem widzą je jako białe. Gdy czerwień

słońca

jest

tylko

złudzeniem

i

nie

jest

spowodowana

warunkami

atmosferycznymi, obraz słońca utrwalony na błonie aparatu fotograficznego będzie biały, podobnie jak promienie zogniskowane przez soczewkę szkła powiększającego. To samo odnosi się do czerwieni księżyca. Ciemne plamki, które pojawiają się po spoglądaniu w Słońce Większość ludzi po patrzeniu na słońce widzi czarne lub kolorowe plamy, które 76

mogą pozostać przez okres od kilku minut do (nawet) roku i dłużej, lecz nigdy nie są trwałe. Te plamy są także iluzjami i nie są spowodowane, jak się zwykło przypuszczać, żadnymi organicznymi zmianami w oku. Nawet całkowita ślepota, która czasem jest chwilowym efektem parzenia na słońce, jest wyłącznie błędnym zinterpretowaniem przez oko zjawiska sensorycznego. Złudzenie migotania gwiazd Myśl, że gwiazdy migoczą została utrwalona w piosenkach, w opowiadaniach i generalnie jest akceptowana jako naturalny porządek rzeczy, lecz można udowodnić, iż to, co bierze się za migotanie, jest zwykłą iluzją umysłu. Wady wzroku jako złudzenie i ich przyczyny Każde złudzenie posiadania wady wzroku jest rezultatem napięcia umysłowego. Gdy umysł jest z jakiegoś powodu zaniepokojony, bardzo łatwo może się pojawić iluzja każdego typu. Nie tylko ten rodzaj napięcia różni się od napięcia powodującego błędy refrakcji, lecz można wykazać, że każdemu z poszczególnych rodzajów złudzeń odpowiada odmienny rodzaj napięcia. Zmiany koloru niekoniecznie muszą wpływać na rozmiar czy formę obiektów, czy też powodować innego rodzaju złudzenia. Można widzieć doskonale kolor litery, albo części litery bez rozpoznawania jaka to jest litera. Aby dokonała się zmiana czarnej litery na niebieską, żółtą, czy na inny kolor potrzebne jest wytworzenie nieświadomego napięcia, które przypomni lub spowoduje wyobrażenie koloru, o którym mowa. Zmiana formy obiektu wymaga nieświadomego napięcia pozwalającego zobaczyć omawianą formę. Przy małej dozie praktyki każdy może nauczyć się wytwarzać złudzenia formy, czy koloru poprzez świadome napięcie wytwarzane w taki sam sposób, w jaki inni czynią to nieświadomie. Jeżeli złudzenie zostanie spowodowane w ten sposób, będzie można stwierdzić także fiksację peryferyjną oraz błąd refrakcji. Rodzaj napięcia będący przyczyną zwielokrotnienia obrazu różni się od napięcia powodującego złudzenia koloru, rozmiarów i formy. Większość osób po kilku próbach z łatwością może na własne życzenie wytworzyć poliopię (zwielokrotnienie widzianego obrazu). O ile napięcie jest wystarczająco duże, wpatrywanie się lub zezowanie pozwala z reguły widzieć jeden przedmiot podwójnie. Poprzez patrzenie ponad źródłem światła lub nad literą, próbując zarazem widzieć je równie dobrze jak przy bezpośrednim spojrzeniu na obiekt, możnaxwytworzyć złudzenie wielu świateł, czy liter ustawionych pionowo. Przy wystarczająco silnym napięciu może ich być około tuzina. Patrząc w bok od światła czy litery albo ukośnie pod dowolnym kątem, obrazy będą ustawione poziomo albo ukośnie. Żeby zobaczyć obiekty w błędnej lokalizacji, jak to ma miejsce w przypadku 77

słowa, gdzie pierwsza litera zajmuje miejsce ostatniej, potrzebna jest dawka fiksacji peryferyjnej oraz nauka wyobrażania sobie sytuacji niecodziennych. Czarne lub kolorowe plamy widziane po patrzeniu na słońce, podobnie jak dziwne kolory, które wydają się spowodowane przez słońce, są także rezultatem napięcia umysłowego. Gdy ktoś staje się zdolny do spoglądania na słońce bez napięcia (zob. rozdz. 24), zjawiska tego rodzaju natychmiast znikają. Powidoki były łączone z reguły ze zmęczeniem siatkówki, przypuszczało się, że była ona zanadto pobudzana przez pewien rodzaj koloru, tak że nie mogła go już dłużej postrzegać i dlatego szukała ulgi w dopełniającym kolorze. Zgodnie z tym, można przypuszczać, że zmęczonym patrzeniem na czarne C na tablicy przykładowo ulgę przyniesie zobaczenie białego C. Takie wyjaśnienie tego zjawiska jest bardzo proste, ale zbyt trudno w nie uwierzyć. Oczy zamknięte nie mogą widzieć i gdy w tych warunkach wydaje im się, że widzą, jest oczywiste, że pacjent cierpi na mentalne złudzenie, w którym siatkówka nie ma żadnego udziału. Ponadto może widzieć nie istniejące przedmioty i jeżeli widzi na przykład wielkie C na tle zielonej ściany (na której nic takiego się nie znajduje), staje się oczywiste, że pacjent cierpi na złudzenie mentalne. W rzeczywistości powidoki wykazują zwyczajną utratę psychicznej kontroli i przydarzają się w warunkach, gdy występuje wada refrakcji, która także jest spowodowana utratą kontroli umysłu nad procesem widzenia. Każdy może spowodować u siebie wrażenie powidoku poprzez próbę wyraźnego zobaczenia naraz całego wielkiego C — czyli w warunkach napięcia — lecz można także spoglądać na obiekt długo, dzięki centralnej fiksacji, bez tego typu efektów ubocznych. Przy niedoskonałym wzroku widzimy z reguły migoczące gwiazdy, ale nie znaczy to, że tak jest w rzeczywistości. Z tego powodu staje się oczywiste, że stan napięcia powodujący zjawisko migotania różni się od napięcia powodującego wady refrakcji. Jeżeli ktoś spogląda na gwiazdy bez usiłowania zobaczenia ich, one nie migoczą i jeśli pojawia się iluzja migotania, można ją usunąć przy pomocy „kołysania gwiazdą". Z drugiej strony można spowodować także migotanie planet, a nawet księżyca, jeżeli ktoś „napnie się" wystarczająco mocno, chcąc je dokładnie zobaczyć. Złudzenia normalnego wzroku Złudzenia, którym podlega normalny wzrok mieszczą w sobie wszystkie zjawiska zachodzące podczas centralnej fiksacji. Gdy oko o prawidłowym wzroku patrzy na literę na tablicy najlepiej widzi punkt, na którym skupiony jest wzrok, zaś wszystkie pozostałe rzeczy, znajdujące się w polu widzenia, wydają się mniej wyraźne. W rzeczywistości cała 78

litera, a nawet wszystkie litery mogą być widziane jako doskonale czarne i wyraźne, zaś wrażenie, że jedna część litery jest czarniejsza od reszty jest złudzeniem. Jednakże Normalne oko może przesuwać się tak szybko, że stworzy wrażenie iż cała linia małych literek widziana jest równie dobrze i jednocześnie. Oczywiście taki obraz nie występuje na siatkówce. Każda litera jest widziana osobno, jak to zostało wykazane w poprzednim rozdziale, zatem litery widziane z odległości 10 czy 20 stóp nie mogą zostać rozpoznane, dopóki oko nie zrobi ok. czterech przesunięć na każdej z nich. Żeby wytworzyć wrażenie równoczesnego obrazu czternastu liter, na siatkówce musi zostać zreprodukowanych, około sześćdziesięciu-siedemdziesięciu obrazków (przy czym każdy z nich jest postrzegany z jednym punktem wyraźniej widzianym od innych). Myśl, że te litery są równocześnie widziane, jest iluzją. Spotykamy się tutaj z dwoma różnymi rodzajami iluzji. W pierwszym przypadku wrażenie przeniesione do mózgu zgadza się z obrazem wytworzonym na siatkówce, ale nie odpowiada faktom. W drugim przypadku wrażenia odbierane przez umysł zgadzają się z faktami, ale nie odpowiadają obrazowi na siatkówce. Prawidłowo widzące oko z reguły widzi tło na jakim wydrukowana jest litera, jako bielsze niż w rzeczywistości. Patrząc na litery na tablicy Snella widać białe paski na marginesach liter, a przy czytaniu drobnego, pięciopunktowego pisma widać je pomiędzy liniami liter. We wnętrzu liter biel jest bardziej intensywna niż w rzeczywistości. Osoby, które nie potrafią czytać pięciopunktowej czcionki, mogą dostrzegać tę iluzję mniej wyraźnie. Im biel jest wyraźniej widziana, tym lepszy jest stan wzroku i jeżeli świadomie potrafimy sobie to złudzenie wyobrazić (przy prawidłowym widzeniu jest to wyobrażane nieświadomie) wzrok ulegnie poprawie. Jeżeli zakryjemy linie drukowane pięciopunktową czcionką, paski pomiędzy nimi rozproszą się. Gdy popatrzymy normalnym wzrokiem na litery przez szkło powiększające, złudzenie nie zniknie, ale intensywność bieli i czerni ulegnie osłabieniu. W podobnym przypadku percepcja tego złudzenia przez oko z wadą wzroku znacznie się poprawi, niemniej pozostanie znacznie mniej intensywna, niż biel i czerń widziana okiem bez wad. Opisywane szczegółowo w poprzednim rozdziale złudzenie ruchu wytwarzane przez przesuwanie, musi być także zaliczone do złudzeń charakterystycznych dla prawidłowego widzenia, w dodatku musi być to percepcja obiektów znajdujących się w pozycji pionowej. To ostatnie jest najbardziej zdumiewającym ze wszystkich złudzeń. Ułożenie głowy nie ma znaczenia, podobnie jak nieważny jest fakt, że obraz na siatkówce jest odwrócony, my zawsze widzimy rzeczy prawidłowo - pionowo -stojące. 79

ROZDZIAŁ 14 WIDZENIE W UTRUDNIONYCH WARUNKACH Według ogólnie akceptowanych zasad higieny dotyczących ochrony wzroku, niezmiernie ważna jest troska o unikanie wpływu dużej ilości niekorzystnych czynników, których jakże często nie sposób uniknąć i pod wpływem których wiele osób ma nieprzyjemne przeświadczenie, że sami sobie „zepsuli wzrok". Jasne, sztuczne, czy przyćmione światło, nagłe zmiany jego natężenia, mała czcionka, czytanie w pojazdach, czy też w pozycji leżącej i temu podobne, od dawna były określane jako „szkodliwe dla oczu". Przerażająco szkodliwy efekt tych czynników został opisany w wielu tomach publikacji zalegających w bibliotekach. Wszystkie te supozycje są całkowicie sprzeczne z prawdą. Gdy korzystamy z naszych oczu w sposób prawidłowy w niesprzyjających warunkach, wzrok nie tylko nie ulega pogorszeniu, ale nawet odnosi z nich korzyści, ponieważ w takich okolicznościach do lepszego widzenia potrzebny jest większy stopień relaksacji, niż w odpowiednio lepszych warunkach. Wprawdzie niekorzystne warunki początkowo mogą powodować poczucie dyskomfortu, nawet dla osób o prawidłowym wzroku, ale uważne przebadanie wielu przypadków pozwoliło udowodnić, że poważne niedogodności pojawiały się tylko u osób z wadą wzroku. Jednak i te osoby (jeśli ćwiczyły centralną fiksację) szybko przystosowywały się do tego typu okoliczności i dzięki nim uzyskiwały szereg korzyści. Chociaż oczy zostały stworzone do tego by reagować na światło, generalny lęk przed wpływem tego czynnika na organy wzroku kieruje zarówno profesjonalnymi medykami, jak i laikami. Przy wielu chorobach niektórzy pacjenci mają wrażenie, że są przetrzymywani tygodniami, miesiącami, a nawet latami w ciemnym pokoju, albo że mają zabandażowane oczy. A oto przykład czcionki 5 pt. Kładziemy się na plecach, na niezbyt miękkim (i nie zapadniętym) łóżku, lub materacu. Pod głową niewielka poduszka. Zamykamy oczy i oddychamy swobodnie, ręce wzdłuż tułowia. Wyobrażamy sobie, że całe ciało staje się coraz to bardziej ciężkie, że powosie lekko w materac, staramy się odczuć kontakt i dotyk całego naszego ni z podłożem na którym leżymy. Wyobrażamy sobie, że nasza lewa noga staje się coraz bardziej miękka i ciężka. Jakby była zrobiona z miękkiego ołowiu, tak że praktycznie nie jeste-

Ten powszechny strach przed światłem oparty jest na nader kruchej podstawie. Nie można oczywiście zaprzeczyć, że oślepiające źródło światła może chwilowo wywołać nieprzyjemne objawy, ale zarówno kliniczne jak i eksperymentalne badania, mające określić patologiczny wpływ światła na oczy albo trwałe pogorszenie wzroku pod

80

wpływem

silnego

światła,

wykazały

wyłącznie

jego

pozytywny

wpływ.

W

przeprowadzonych przeze mnie eksperymentach stosowanie silnego źródła światła nigdy nie spowodowało dłuższej niesprawności wzroku. To nie światło, ale właśnie ciemność jest niebezpieczna dla oka. Dłuższe odcięcie od źródła światła zawsze obniża zdolność widzenia i może przyczynić się do stanów zapalnych oka. Powszechna obawa przed czytaniem małych liter lub wykonywaniem precyzyjnych robót przy słabym oświetleniu jest także pozbawiona podstaw. Tak długo, jak długo światło jest wystarczające, aby widzieć bez poczucia dyskomfortu, nie jest to szkodliwe i może być pożyteczne. Przypuszcza się, że nagłe kontrasty w natężeniu światła mogą być szczególnie szkodliwe dla oka, lecz nie znalazłem żadnego potwierdzenia dla tego rodzaju teorii. Nagłe zmiany światła niewątpliwie stanowią kłopot dla wielu osób, ale daleko im do czynników patogennych. We wszystkich obserwowanych przeze mnie przypadkach stwierdziłem ich korzystne oddziaływanie. Osoby z wadą wzroku cierpią z powodu niedostosowania wynikającego z pogorszenia wizji spowodowanej zmianami intensywności światła. Pogorszenie widzenia zawsze jest chwilowe i jeżeli oko jest wytrwale eksponowane w takich warunkach, okaże się to korzystne dla wzroku. Polecam ćwiczenia polegające na naprzemiennym czytaniu w jasnym i przyćmionym świetle lub na przechodzeniu z ciemnego do jasnego pokoju i odwrotnie. Nawet tak szybkie i raptowne zmiany światła, jakie wywołuje obraz filmowy są na dłuższą metę korzystne dla oczu. Zawsze doradzam osobom z wadą wzroku częste wizyty w kinie i ćwiczenie tam centralnej fiksacji. Takie osoby szybko przystosowują się do błyskającego światła i dzięki temu lepiej tolerują inne rodzaje oświetlenia i odbicia światła. Przypuszcza się, że czytanie jest jednym z koniecznych negatywnych czynników cywilizacji, przy czym panuje przekonanie, że unikanie małego druku i stwarzanie szczególnie korzystnych warunków do czytania może zminimalizować szkodliwy wpływ tej czynności. Wykonano szeroko zakrojone badania dotyczące wpływu różnych krojów pisma na wzrok dzieci w wieku szkolnym, wielkości czcionki, jej odcienia, odstępu pomiędzy literami, przestrzeni pomiędzy liniami, długości linii, itd. Dzieci mogą się nudzić książką wydrukowaną małymi literami, ale nie widziałem nigdy żadnego powodu, który pozwalałby przypuszczać, że ich oczy (lub jakiekolwiek inne oczy), mogłyby ponieść szkodę w wyniku czytania tego rodzaju czcionki. Przeciwnie, czytanie pięciopunktowego pisma, wykonywane bez uczucia dyskomfortu, niezmiennie okazywało się być korzystne, przy czym pozytywny efekt zwiększał się wraz z przyciemnianiem światła, przy którym 81

można jeszcze czytać i z przybliżaniem tekstu do oczu. Przy użyciu tych prostych środków poważny ból oczu znikał w ciągu kilku minut, a nawet natychmiast. Wynika to z tego, że pięciopunktowy tekst nie może być czytany w półmroku i blisko oczu dopóki oczy nie są zrelaksowane, podczas gdy duży druk można czytać przy dobrym świetle i z normalnej odległości w sytuacji gdy oczy znajdują się w stanie napięcia. Gdy można odczytać go w niesprzyjających warunkach, czytanie normalnego druku

w

standardowych

okolicznościach

ulega

ogromnej

poprawie.

Przy

krótkowzroczności, napięcie związane z widzeniem pięciopunktowego tekstu może być pożyteczne, ponieważ stopień krótkowzroczności zawsze ulega zmniejszeniu, gdy wytwarza się napięcie spowodowane patrzeniem na bardzo bliskie obiekty, co czasami przeciwdziała tendencji do wytwarzania stanu napięcia przy patrzeniu na odległe przedmioty,

które

to

napięcie

zawsze

jest

związane z

powstawaniem

wady

krótkowzroczności. Dla niektórych krótkowidzów korzystne jest nawet samo napięcie związane z patrzeniem na druk tak mały, że nie może być odczytany. Wiele osób w trosce o swój wzrok unika czytania w pojazdach, lecz w związku z postępem cywilizacji muszą one spędzać znaczną część czasu w środkach komunikacji i spora grupa nie ma możliwości czytania w innym czasie. Byłoby zatem bezowocne oczekiwać, że zaprzestaną praktykowania lektury podczas podróży. Na szczęście teoria o szkodliwości czytania w trakcie jazdy nie jest oparta na faktach. Oglądanie poruszających się obiektów początkowo powoduje napięcie i pogorszenie się ostrości widzenia, lecz jest to tylko chwilowe zjawisko i wraz z praktyką poprawia się ostrość widzenia. Czytanie w pozycji leżącej to chyba najbardziej i najczęściej zwalczane przyzwyczajenie rzekomo niszczące wzrok. Na szkodliwość tego rodzaju aktywności przytaczano szereg wymyślnych argumentów, lecz ten sposób czytania jest na tyle przyjemny, że prawdopodobnie niewiele osób przejęło się grożącymi konsekwencjami. Z satysfakcją mogę oświadczyć, iż odkryłem, że te „konsekwencje" działają raczej z korzyścią niż ze szkodą na wzrok. Podobnie jak przy używaniu wzroku w innych nie sprzyjających okolicznościach jest dobrą rzeczą móc czytać na leżąco, zaś czynność ta wraz z praktyką staje się coraz łatwiejsza. W pozycji wyprostowanej, z dobrym światłem padającym znad lewego ramienia, można czytać przy pewnym stopniu napięcia wzroku, ale w pozycji leżącej, przy niekorzystnym ustawieniu światła oraz czytanych stron, czytanie jest możliwe tylko w stanie relaksacji. Każdy, kto potrafi czytać leżąc bez poczucia dyskomfortu, nie powinien mieć najmniejszych trudności przy czytaniu w normalnych warunkach. 82

Widzenie w utrudnionych warunkach jest dobrym treningiem umysłowym. Początkowo umysł może być rozproszony niesprzyjającym otoczeniem, lecz po przystosowaniu się do tego rodzaju otoczenia, w miarę poprawy psychicznej kontroli wzrok ulega poprawie. Rekonwalescent nie musi od razu uprawiać maratonu, nie można także oczekiwać od osoby z wadą wzroku, aby (bez odpowiedniego przygotowania) wpatrywała się w południowe słońce. Lecz, tak jak osoba poważnie chora, może stopniowo wzmacniać swoje siły, że nie straszny będzie dla niej maraton, tak oko z wadą wzroku może być przyuczone do stanu poprawnego widzenia, gdzie warunki widzenia postrzegane ogólnie jako rujnujące wzrok, staną się nie tylko bezpieczne dla oczu, ale nawet korzystne.

ROZDZIAŁ 15 OPTIMUM I PESIMUM CZYLI TO CO NAJLEPSZE I TO CO NAJGORSZE Niemal we wszystkich przypadkach wad wzroku spowodowanych błędami refrakcji istnieje taki obiekt albo obiekty, które mogą być widziane z normalną ostrością wzroku. Nazwałem te obiekty mianem „optimum". Z drugiej strony są takie obiekty, które osoby o prawidłowym wzroku widzą zawsze w sposób niedoskonały, wytwarzając przy tym błąd refrakcji dostrzegalny podczas badania za pomocą retinoskopu. Te obiekty zostały przeze mnie nazwane „pesimum". Dany obiekt może stać się optimum albo pesimum zgodnie z tym w jaki sposób oddziaływuje na umysł. Można to w łatwy sposób wytłumaczyć. Dla wielu dzieci twarz matki to optimum, zaś twarz nieznanej osoby stanowi pesimum. Pewna krawcowa zawsze potrafiła nawlec cieniutką jedwabną nitkę na igłę nr 10 bez użycia okularów, podczas gdy musiała zakładać okulary przy przyszywaniu guzików, gdyż nie widziała dziurek. Była także nauczycielką krawiectwa i uważała, że dzieci są głupie, ponieważ nie potrafią określić różnicy pomiędzy odcieniami czerni. Mogła dobierać kolory bez porównywania ich z przykładami, chociaż nie mogła zobaczyć czarnej kreski na fotografii, która nie była cieńsza od jedwabnej nici, nie mogła także zapamiętać obrazu czarnej kropki. Pewien bednarz zatrudniony przez lata jako brakarz przy taśmie, gdzie w szybkim tempie przesuwały się beczki, potrafił bez problemów zauważyć ich wady, chociaż jego wzrok przy patrzeniu na inne obiekty wykazywał bardzo dużą wadę. Osoby ze znacznie lepszym wzrokiem nie potrafiły wskazać beczek z defektami. Znajomość tego rodzaju obiektów pozwala na patrzenie na nie bez napięcia wzroku — czyli bez usiłowania widzenia ich. Dlatego beczki stanowiły optimum dla kontrolera

83

jakości, zaś oko igły i kolory jedwabiu dla krawcowej. Przedmioty i postacie nieznane zawsze stanowią pesimum, jak to zostało wykazane w rozdziale 4. W innych przypadkach trudno jest wytłumaczyć tendencje umysłu do czynienia z jednych obiektów pesimum, a z innych optimum. Nie można także wyjaśnić, dlaczego jeden obiekt może być w pewnych okolicznościach i w pewnej odległości optimum, a w innych przypadkach już nie. Pośród tych wszystkich niepoliczalnych optimów często bywa jednym z nich szczególna litera na tablicy Snella. Jeden z moich pacjentów potrafił widzieć literę K w linii 40, 15 i 10 (stóp), lecz nie był w stanie rozróżnić żadnej innej litery w tych liniach, chociaż większość tego typu pacjentów potrafi widzieć inne litery z uwagi na to, że ich obrys jest znacznie bardziej prosty niż ma to miejsce w przypadku litery K. Pesimum może być równie kuriozalne i niewytłumaczalne jak optimum. Litera V w swych zarysach jest tak prosta, że większość może ją widzieć, przy niemożności zobaczenia innych liter w tej samej linii. Pomimo tego niektóre osoby są niezdolne do rozróżnienia jej z jakiegokolwiek dystansu, chociaż mogą czytać inne litery w tym samym słowie, czy linii na tablicy. Inne osoby z kolei będą niezdolne nie tylko do rozpoznania litery V w słowie, ale także do przeczytania jakiegokolwiek słowa zawierającego tę literę. Ich wzrok ulega pogorszeniu zarówno przy patrzeniu na pesimum jak i na inne obiekty. Niektóre litery albo obiekty stają się pesimum wyłącznie w szczególnych okolicznościach. Litera może stać się pesimum w sytuacji gdy znajduje się na końcu lub na początku linii lub zdania, zaś nie być nim w innych przypadkach. Gdy zwrócimy uwagę pacjenta na fakt, że litera widziana w jednej pozycji powinna być na zdrowy rozum widziana również dobrze w innych miejscach, taka litera często przestaje być pesimum bez względu na jej umiejscowienie. Podobnie jak optimum, pesimum może zaniknąć, by zamanifestować później swoją obecność. Może się zmieniać w zależności od oświetlenia i odległości. Obiekt, który stanowi pesimum w stonowanym oświetleniu może nim nie być w ciemniejszym lub jaśniejszym oświetleniu. Pesimum dla dwudziestu stóp może nim nie być z odległości 1,2 czy 30 stóp, zaś obiekt, który stanowi pesimum przy patrzeniu na wprost, może być widoczny przy widzeniu peryferyjnym. Dla większości osób tablica Snella to pesimum. Jeżeli potraficie ją prawidłowo widzieć, możecie zobaczyć niemal wszystko na świecie. Często pacjenci, którzy nie mogą zobaczyć liter na tablicy, potrafią dobrze widzieć inne obiekty o tej samej wielkości z takiej samej odległości. Błąd refrakcji ulega powiększeniu podczas patrzenia na litery widziane niewyraźnie, a nawet przy patrzeniu na litery, których w ogóle nie można widzieć 84

lub których widoczności dana osoba nie jest świadoma. Dana osoba może patrzeć na czystą białą tablicę bez błędu refrakcji, lecz jeśli spojrzy na dolną część tablicy Snella, nawet po zakryciu widocznych liter, gdy tablica wydaje się równie biała jak widziana poprzednio czysta tablica — zawsze można wykazać błąd refrakcji. Mówiąc w skrócie, pesimum mogą stanowić obiekty czy litery, których widzenia dana osoba nie jest świadoma. To zjawisko jest bardzo rozpowszechnione. Gdy tablica znajduje się w peryferyjnym polu widzenia może wpływać na pogorszenie jakości widzenia obiektu oglądanego na wprost. Przykładowo dana osoba może patrzeć z odległości na powierzchnię pokrytą zieloną tapetą i widzieć kolor równie dobrze jak z bliska, lecz jeśli tablica, na której litery nie są dobrze (albo wcale) przez nią widziane zostanie umieszczona w sąsiedztwie oglądanej powierzchni, retinoskop może wykazać błąd refrakcji. W miarę poprawy wzroku zmniejsza się ilość liter na tablicy, które stanowią pesimum, wzrasta zaś liczba tych, które są optimum do czasu, gdy cała tablica nie stanie się optimum. Pesimum podobnie jak i optimum jest wytworem umysłu. Czasami wiąże się z napięciem w trakcie widzenia (optimum nie ma takich powiązań). Nie jest spowodowane błędem refrakcji, ale zawsze wytwarza taki błąd i w chwili gdy zanika stan napięcia, zanika także pesimum i przekształca się w optimum.

ROZDZIAŁ 16 STARCZOWZROCZNOŚĆ: PRZYCZYNY I LECZENIE Wśród ludzi żyjących w warunkach współczesnej cywilizacji siła ako-modacji oka stopniowo ulega zmniejszeniu. W większości przypadków wydaje się być całkowicie stracona u ludzi w wieku sześćdziesięciu — siedemdziesięciu lat, całkowicie uzależnionych od okularów w wypadku bliskiego widzenia. Niewiele jest informacji dotyczących tego zjawiska wśród ludów pierwotnych i żyjących z dala od cywilizacji. Niektórzy oftalmolodzy utrzymują, że u osób, które używają swojego wzroku głównie do bliskiego widzenia ta wada jest o wiele rzadsza (o ile w ogóle występuje), niż wśród osób, które przeważnie potrzebują widzenia na dystans jak rolnicy czy marynarze, inni twierdzą coś całkiem przeciwnegoJednakże osoby, które nie mogą czytać, bez względu na ich wiek, poproszeni o spojrzenie na drukowane pismo wykazują wady wzroku w zakresie bliskiego widzenia, chociaż ich ostrość widzenia w odniesieniu do bliskich i znanych obiektów może być doskonała. Jeżeli chodzi o tego typu osoby w wieku czterdziestu pięciu — pięćdziesięciu

85

lat wniosek, że siła akomodacji ich oczu jest osłabiona, nie stanowi wystarczającego wyjaśnienia. Młody analfabeta też tego lepiej nie zrobi, zaś młody student, który bez trudu potrafi czytać z bliska łacińskie pismo, zawsze wykaże symptomy wady wzroku przy próbie czytania staroangielskiego, greckiego, czy chińskiego za pierwszym razem. Ludziom u których siła akomodacji obniżyła się do tego stopnia, że mają trudności z czytaniem i pisaniem powiada się, że mają presbiopię albo — mówiąc bardziej pospolicie — Starczowzroczność. Ta choroba jest ogólnie akceptowana zarówno przez lud jak i przez naukowców jako jedna z nieuniknionych skutków starzenia się. Powszechne obniżanie się siły akomodacji wraz z wiekiem przypisuje się stwardnieniu soczewek, co powoduje ich spłaszczenie obniżając możliwości refrakcji w połączeniu ze zwiotczeniem i atrofią mięśnia rzęskowego. W większości przypadków ów regres jest tak regularny, że wymyślono tabele pokazujące jakiego stopnia ostrości wzroku można oczekiwać w danym wieku. Zgodnie z tym, co tam napisano, prawie możliwe jest przepisywanie okularów bez badania wzroku danej osoby lub patrząc na to z drugiej strony, można określić wiek danej osoby z dokładnością do roku lub dwóch biorąc do ręki czyjeś okulary. Zgodnie ze smutnym zestawieniem tych tabelek, trzydziestolatek może dowiedzieć się, że stracił połowę swojej pierwotnej siły akomodacji, czterdziestolatek dwie trzecie, zaś u sześćdziesięciolatka ta siła w ogóle nie istnieje. Jednakże żyje duża ilość osób nie odpowiadających temu schematowi. Wiele osób w wieku czterdziestu lat potrafi czytać pismo 5 pt z odległości dziesięciu cm, chociaż według tabel powinni stracić tę siłę wkrótce po ukończeniu dwudziestu lat. Gorsza sprawa, że są ludzie, którzy w ogóle nie mają zamiaru stać się starczowzroczni. Oliver Wendell Holmes wspomina o jednym z takich przypadków w książce The Auto-crat of the Breakfast Table. „Żyje obecnie w Stanie Nowy York", pisze, „pewien starszy gentlemen, który natychmiast po stwierdzeniu faktu pogarszania się jego wzroku podjął ćwiczenia koncentrujące się głównie na czytaniu najdrobniejszego z dostępnych druków przechytrzając w ten sposób swoim uporem prawa natury. Teraz ten starszy pan wyczynia za pomocą swojego pióra nadzwyczajne sztuki, wykazując przy tym, że jego oczy muszą mieć jakość mikroskopu. Nie potrafię powiedzieć jak wiele psalmów i fragmentów ewangelii potrafi on umieścić na okręgu wielkości połowy dziesięciocentówki". Spotyka się także ludzi, którzy odzyskują zdolność do bliskiego widzenia po jej uprzedniej utracie przed piętnastoma (i więcej) laty, są także takie osoby, które wykazując starczowzroczność w stosunku do niektórych obiektów, do innych mają prawidłowy 86

wzrok. Na przykład wiele krawcowych może nawlekać nitkę gołym okiem, zaś retinoskop wykazuje przy tym, że ich oko prawidłowo ogniskuje promienie światła odbite od tych obiektów, jednakże nie potrafią one czytać, ani pisać bez użycia okularów. Od kiedy jestem tego świadomy zawsze dostrzegam ten ostatni z wymienionych przypadków, są one znane także wszystkim okulistom bez względu na ich doświadczenie. Można o nich usłyszeć na spotkaniach stowarzyszenia oftalmologów, są także opisywane w czasopismach medycznych, lecz jeśli przychodzi do napisania książki objaśniającej takie przypadki, większość artykułów poruszających ten temat powtarza stare stwierdzenie, że presbiopia jest: „naturalnym wynikiem starzenia się". Martwa ręka niemieckiej nauki ciągle uciska intelekty i powstrzymuje nas przed zawierzeniem ewidentnym świadectwom naszych zmysłów. Niemiecka oftalmologia wciąż jest świętością i nie istnieją takie fakty, które uprawniałyby do zdyskredytowania jej. Szczęśliwie dla tych, którzy czują się powołani do obrony starych teorii, krótkowzroczność opóźnia nadejście presbiopii, zaś zmniejszanie się rozmiarów źrenicy, które często zdarza się w późnym wieku, wywołuje efekt ułatwiający widzenie na bliską odległość. Zatem odnotowane przypadki osób, które w wieku powyżej pięćdziesięciu pięciu lat bez trudu czytają bez użycia okularów, mogą być łatwo wyjaśnione przypuszczeniem, iż te osoby muszą być bliskowidzami lub że ich źrenice są nadzwyczajnie małe. Jeżeli jednak przebadamy taki przypadek, sprawa może nie być wcale taka prosta, ponieważ dana osoba może być bardzo daleko od wady krótkowidzenia, wykaże zaś wadę dalekowzroczności, zaś źrenice będą się charakteryzować normalnymi rozmiarami. Nie pozostanie zatem nic innego do zrobienia jak zignorować takie przypadki. Utrzymanie się zdolności do bliskiego widzenia albo powrót po uprzedniej utracie takiej zdolności w podeszłym wieku bywa przypisywane nienaturalnym zmianom w kształcie soczewek. W tego rodzaju przypadkach wypukłość soczewek w początkowym stadium katarakty, dostarcza bardzo wygodnego i wiarygodnego wyjaśnienia. W przypadkach

przedwczesnej

przeświadczeniu o

presbiopii

przytacza

się

wyjaśnienia

oparte

na

„przyspieszonej sklerozie soczewek i zwiotczeniu mięśnia

rzęskowego" i jeżeli będziemy obserwować takie przypadki jak przykład krawcowej, która potrafi nawlekać igłę, choć nie może już czytać gazet, bez wątpienia zostaną wynalezione jakieś wyjaśnienia tego rodzaju prawidłowości zgadzające się z niemieckim punktem widzenia. Prawda o starczowzroczności jest taka, iż nie jest to „normalny efekt procesu starzenia się", ponieważ można jej zarówno przeciwdziałać, jak i wyeliminować ją. Jest 87

ona spowodowana bynajmniej nie stwardnieniem soczewek, ale stanem napięcia przy patrzeniu na bliską odległość. Niekoniecznie musi to być powiązane z wiekiem, jako że zdarza się to w niektórych przypadkach w wieku dziesięciu lat, a w innych wcale nie występuje, chociaż dane osoby mogą być bardzo zaawansowane w tak zwany „presbiotyczny" wiek. To prawda, że soczewki twardnieją wraz z wiekiem, podobnie jak twardnieją kości i zmienia się struktura skóry, ale ponieważ soczewki nie są istotnym czynnikiem w procesie akomo-dacji, ten fakt nie ma większego znaczenia. Zatem gdy w niektórych przypadkach soczewki stają się bardziej wypukłe albo wraz z wiekiem mogą tracić swoją siłę refrakcji, to można także zaobserwować soczewki pozostające w doskonale przejrzystym stanie i w niezmienionym kształcie w wieku dziewięćdziesięciu lat. Jako że mięsień rzęskowy także nie bierze udziału w procesie akomodacji, jego zwiotczenie bądź atrofia nie mogą być łączone z obniżeniem się siły akomodacji. Presbiopia jest w gruncie rzeczy formą dalekowzroczności, w której głównie upośledzone jest bliskie widzenia, natomiast widzenie na odległość, wbrew temu co się powszechnie sądzi, jest także w każdym przypadku pogorszone. Rozróżnienie pomiędzy tymi dwoma wadami nie zawsze jest proste. Osoba dalekowzroczna nie jest w stanie czytać 5 punktowego pisma, zaś osoba w „wieku presbiopii" może je czytać bez objawów trudności, mając przy tym kłopoty z widzeniem na odległość. W obydwu przypadkach będą występować obie wady, chociaż dana osoba może być tego nieświadoma. Zostało wykazane, że gdy oko wytwarza stan napięcia w celu zobaczenia bliskiego obiektu, ogniskowa jest zawsze w jednym albo we wszystkich meridianach przesunięta dalej, niż to miało miejsce wcześniej. Przy pomocy symultanicznej retinoskopii można wykazać, że starczowzroczna osoba próbująca bezskutecznie czytać pięciopunktową czcionkę, będzie zawsze miała przesuniętą ogniskową znacznie dalej, niż miało to miejsce przed dokonywaniem tej próby. Wskazuje to na fakt, że niemożność czytania była spowodowana stanem napięcia. Nawet myśl o dokonaniu tego rodzaju wysiłku będzie powodować napięcie w takim stopniu, że zmieni się refrakcja i będzie występować ból, dyskomfort i zmęczenie, które nie były doświadczane przed patrzeniem na tak mały druk. Ponadto, gdy osoba ze starczowzrocznością pozwoli wypocząć oczom poprzez zamknięcie ich lub palming, będzie zawsze zdolna przynajmniej przez kilka chwil czytać pięciopunktowy tekst z odległości dziesięciu cm, co ponownie wskazuje na to, że wada wzroku nie jest spowodowana organicznymi zmianami oka, ale stanem napięcia przy patrzeniu. Gdy napięcie zostanie trwale wyeliminowane, presbiopia także zostaje na trwałe usunięta. Zdarzało się to nie tylko w kilku sporadycznych przypadkach, lecz w bardzo 88

wielu i to we wszystkich grupach wiekowych poczynając od sześćdziesięciolatków poprzez siedemdziesięciolatków i osoby osiemdziesięcioletnie. Pierwszym wyleczonym ze starczowzroczności pacjentem byłem ja sam. Po udowodnieniu za pomocą eksperymentów na zwierzętach, że soczewki nie biorą udziału w procesie akomodacji, wiedziałem, że presbiopia musi być uleczalna. Lecz zdawałem sobie sprawę z tego, iż nie mogę oczekiwać jakiegokolwiek zaakceptowania moich rewolucyjnych odkryć do jakich doszedłem, dopóki będę nosił okulary z powodu przypuszu-czalnej utraty siły akomodacji przez moje soczewki. Cierpiałem zatem z powodu maksymalnego stopnia presbiopii. Siła mojej akomodacji równa była zeru i miałem poważny problem z dopasowaniem okularów, ponieważ okulary, które umożliwiały mi czytanie pięciopunktowego druku z odległości 33 cm nie pozwalały na to już z odległości 30 czy 36 cm. Gdy usiłowałem zobaczyć coś z bliska bez okularów retinoskop wykazywał, że moje oczy są zogniskowane jak przy patrzeniu w dal, gdy zaś próbowałem zobaczyć coś z daleka, oczy były zogniskowane jak do widzenia z bliska. Moim problemem było zatem znalezienie sposobu odwrócenia mojej niesprawności i doprowadzenia oczu do możliwości ogniskowania się na punkcie, który w danej chwili życzyłem sobie widzieć. Konsultowałem mój problem z licznymi specjalistami chorób oczu, lecz moje rozmowy z nimi były podobne do tych, jakie prowadził św. Paweł z Grekami, czysty obłęd. ,,Twoje soczewki są twarde jak kamienie" — mówili. „Nikt nic nie może dla ciebie zrobić". Wtedy poszedłem do neurologa. Przebadał mnie retinoskopem i potwierdził moje spostrzeżenia co do specyficznego przestawienia sposobu akomodacji moich oczu, lecz nie miał żadnego pomysłu co do tego jak mógłby mi pomóc. Powiedział, że musi się skonsultować z jednym ze swoich kolegów i poprosił mnie o przyjście w przyszłym miesiącu, co uczyniłem. Wówczas oświadczył, że doszedł do wniosku iż istnieje tylko jeden człowiek, który mógłby mnie wyleczyć i jest nim dr William H. Bates z Nowego Jorku. „Dlaczego tak uważasz?" zapytałem. „Ponieważ wydaje mi się, że jesteś jedynym człowiekiem, który mógłby coś wiedzieć na ten temat" — odpowiedział. W ten sposób byłem zdany na samego siebie. Na szczęście spotkałem dżentelmena, bez medycznego wykształcenia, który był łaskaw zostać moim asystentem. Przez wiele 89

długich i nużących godzin z wielką uprzejmością trwał przy retinoskopie, podczas gdy ja usiłowałem znaleźć jakiś sposób akomodacji oka właściwej dla czynności czytania, gdy chciałem czytać, zamiast dotychczasowego ustawienia akomodacji do dali. Pewnego dnia patrząc na zawieszony na ścianie obraz skały Gibraltaru zauważyłem na niej kilka czarnych plamek. Wyobraziłem sobie, że te plamki są otworami jaskiń i że w tych jaskiniach znajdują się poruszający się ludzie. Gdy to zrobiłem moje oczy zogniskowały się na odległość umożliwiając czytanie. Następnie popatrzyłem na ten sam obrazek z odległości pozwalającej normalnym oczom czytać, cały czas wyobrażając sobie, że te plamki były jaskiniami z ludźmi w środku. Retinoskop wykazał, że moje oczy podjęły akomodację oraz że byłem zdolny do odczytania podpisu pod obrazkiem. W ten sposób na pewien czas pomogłem sobie używając wyobraźni. Później odkryłem, że gdy wyobrażałem sobie litery jako czarne, mogłem widzieć je jako czarne, gdy zaś widziałem je jako czarne, potrafiłem rozróżniać ich kształty. Nie można nazwać moich postępów błyskawicznymi, ale po sześciu miesiącach mogłem czytać gazety z pełnym poczuciem komfortu. To doświadczenie było niezwykle ważne, ponieważ zawierało w sobie wszystkie objawy, jakie później zaobserwowałem u innych pacjentów ze starczowzrocznością. Na szczęście dla moich pacjentów leczenie innych osób jest znacznie krótsze, niż to miało miejsce w tym pierwszym przypadku. Niekiedy, całkowite i trwałe wyleczenie zostało

osiągnięte

w

ciągu

kilku

minut.

Pewien

pacjent,

który

z

powodu

starczowzroczności nosił okulary od dwudziestu lat poprawił sobie wzrok za pomocą metody wyobraźni w czasie krótszym od piętnastu minut. W jego przypadku po poproszeniu o odczytanie 5 punktowych liter, odrzekł iż nie jest w stanie tego zrobić, ponieważ wszystkie litery są szare i wyglądają tak samo. Przypomniałem mu, że druk został wykonany za pomocą farby drukarskiej i że nie ma nic bardziej od niej czarnego. Zapytałem go czy widział kiedykolwiek farbę drukarską. Odrzekł, że tak. Czy przypomina sobie jak bardzo była czarna? Tak. Czy wierzy w to, że te litery są równie czarne jak farba, którą widział a zarazem sobie przypominał? Stwierdził, że tak i wtedy odczytał litery, a ponieważ poprawa wzroku okazała się trwała, oświadczył, że go zahipnotyzowałem. W innym przypadku dziesięcioletnia starczowzroczność została wyleczona równie szybko przy pomocy tej samej metody. Po przypomnieniu pacjentowi, że litery których nie mógł odczytać są czarne, pacjent odrzekł, że o tym wie, lecz one wyglądają na szare. „Jeżeli Pan wie że one są czarne, a widzi je Pan jako szare" — powiedziałem — „to 90

musi je Pan sobie wyobrażać jako szare. Przypuśćmy, że wyobrazi Pan sobie te litery jako czarne. Może Pan to zrobić?" „Tak" — odpowiedział — „Mogę wyobrazić sobie, że są czarne". Po czym zaczął czytać litery. Takie ekstremalnie szybkie wyzdrowienia są rzadkie. W dziewięciu przypadkach na dziesięć uzyskiwany postęp jest znacznie wolniejszy i potrzebne jest zastosowanie wszystkich metod powodujących relaksację, stosowanych przy leczeniu innych błędów refrakcji. W najtrudniejszych przypadkach starczowzroczności ludzie często cierpią z powodu iluzji złudzeń koloru, wielkości, formy i zwielokrotnienia obrazu w chwili gdy próbują czytać pięciopunktowy tekst, podobnie jak osoby z dalekowzroczno-ścią, astygmatyzmem i krótkowzrocznością podczas próby czytania liter na tablicy testowej z dali. Nie są w stanie przypomnieć sobie albo nawet wyobrazić tak małej rzeczy, jak mała czarna plamka podczas próby widzenia z bliska, ale jednocześnie pamiętają ją doskonale, gdy nie usiłują widzieć. Ich wzrok na dystans często nie jest doskonały i zawsze poniżej normy, choć mogą sądzić, że jest prawidłowy. Dokładnie jak ma to miejsce w innych przypadkach błędów refrakcji, poprawa w widzeniu na odległość powoduje także lepsze widzenie z bliska. Jednakże bez względu na stopień trudności danego przypadku i wiek pacjenta, zawsze jest odnotowywany pewien stopień poprawy widzenia i jeżeli leczenie było prowadzone wystarczająco długo, osiągano całkowicie normalny stan ostrości wzroku. Przeświadczenie o tym, że starczowzroczność jest normalnym efektem starzenia się organizmu jest przyczyną wielkiej liczby osób z wadami wzroku. Gdy osoby, które osiągają „wiek presbiotyczny" doświadczają trudności przy czytaniu, bardzo chętnie zakładają okulary, często nawet bez fachowej medycznej konsultacji. W niektórych przypadkach takie osoby mogą być faktycznie starczowzroczne, w innych doświadczane trudności mogą być chwilowe, jednak dane osoby mogą pomyśleć, że już nie są takie młode więc to co się dzieje z ich wzrokiem jest zgodne z działaniem natury i że nie należy się jej sprzeciwiać. Lecz gdy już założy się okulary, w przeważającej większości przypadków, właśnie one spowodują wadę wzroku, którą miały wyleczyć lub jeżeli taka wada występuje, tylko ją pogorszą, czasami w bardzo szybki sposób o czym każdy okulista doskonale wie. Bywa i tak, że po kilku tygodniach (jak to zostało już opisane w rozdz. 5) dana osoba spostrzega, że nie może już bez okularów odczytać dużych liter, które przed rozpoczęciem ich używania nie sprawiały trudności w czytaniu. W przeciągu pięciu91

dziesięciu lat zanika siła akomodacji oka i dana osoba może czuć się szczęśliwa, jeżeli w tym czasie nie zapadnie na kataraktę, jaskrę lub zapalenie siatkówki. Tylko w wyjątkowych przypadkach oko nie poddaje się tym sztucznie stworzonym i narzuconym mu warunkom, lecz w takich przypadkach odbywają się zadziwiające długotrwałe zmagania z tymi negatywnymi wpływami. Pewna kobieta w wieku siedemdziesięciu lat nosiła okulary od lat dwudziestu i wciąż była zdolna do odczytania czcionki 5 pt, a także miała prawidłowy wzrok przy patrzeniu na odległość bez używania szkieł. Jak mówiła: „okulary męczą jej wzrok i zamazują obraz", lecz ona pomimo częstej chęci odrzucenia, ich wciąż nosiła okulary, ponieważ kiedyś powiedziano jej, że jest to potrzebne dla jej wzroku. Jeżeli jakaś osoba stwierdza, że dotyka ją starczowzroczność lub przybliża się do „wieku presbiotycznego" może, zamiast zakładać okulary, podążać za przykładem dżentelmena wspomnianego przez dr Holmes'a i wykonywać ćwiczenia polegające na czytaniu najmniejszych dostępnych czcionek. Wówczas idea głosząca tezę, że obniżenie się siły akomodacji jest „normalnym rezultatem procesu starzenia się organizmu" wkrótce umrze naturalną śmiercią.

ROZDZIAŁ 17 ZEZ I AMBLIOPIA: PRZYCZYNY Ambliopia — niedowidzenie przy zezie, amblyopia ex enopsia — osłabienie wzroku z powodu nieużywania go. Ponieważ mamy dwoje oczu, jest rzeczą oczywistą, że musi zaistnieć proces widzenia dwóch obrazów. Aby te dwa obrazy zostały połączone w jedną całość w umyśle, potrzebna jest perfekcyjna harmonia współdziałania pomiędzy tymi dwoma organami. Podczas patrzenia na oddalony obiekt, osie widzenia oczu muszą być równoległe, natomiast przy patrzeniu na obiekty nieco bliżej położone, powiedzmy bliżej niż 20 stóp, osie muszą zbiegać się dokładnie pod tym samym kątem. Brak tego typu harmonii w działaniu jest znany jako zez i jest jednym z najbardziej przykrych defektów oczu, nie tylko z powodu obniżenia się jakości widzenia, ale także z powodu utraty symetrii w wyrażającej największą ekspresję części twarzy, co z kolei przyczynia się do powstania przykrego defektu urody. Ta choroba od dawna wprowadza w zakłopotanie naukowców. O ile teorie opisujące w naukowych opracowaniach przyczyny powstania zeza przybliżają się w niektórych przypadkach do ich wyjaśnienia, o tyle w praktyce wiele przypadków pozostaje niewyjaśnionych, zaś wszystkie metody leczenia

92

ocenia się pod względem rezultatów, jako bardzo niepewne. Idea wyjaśniająca, że brak harmonii w ruchach oka jest spowodowany współwystępującą i odpowiadającą im nierównowagą sił w mięśniach poruszających okiem w oczodołach, wydaje się na tyle naturalna, że ta teoria została niemal natychmiast powszechnie zaakceptowana. Przeprowadzane chirurgiczne operacje początkowo miały wielkie wzięcie, ale dziś są doradzane przez większość autorytetów wyłącznie jako ostateczny środek ratunku. Sporo osób dzięki takim operacjom wiele skorzystało, lecz najlepsza operacyjna korekta zeza jest wyłącznie przybliżona, zaś w wielu przypadkach wada ta uległa pogorszeniu, podczas gdy pełne odzyskanie równego jakościowo widzenia obydwoma oczami — czyli możliwości połączenia dwóch wzrokowych obrazów w jedną całość — zostało w tragiczny sposób na zawsze zaprzepaszczone. W chwili obecnej teoria tłumacząca powstawanie zeza na skutek niesymetrycznej pracy mięśni wyjaśnia ten problem na tyle nie wystarczająco, że gdy zasugerowano, iż zez jest schorzeniem powstającym w wyniku powiększającego się błędu refrakcji — dalekowzroczność byłaby zatem odpowiedzialna za powstanie zeza zbieżnego, zaś krótkowzroczność powodowałaby zeza rozbieżnego — zostało to także powszechnie zaakceptowane. Ta teoria również nie wyjaśnia w sposób satysfakcjonujący problemu i teraz opinie świata medycznego są podzielone pomiędzy różnymi teoriami. Aby którąkolwiek z tych teorii uznać za wiarygodną, najpierw koniecznie musi ona wyjaśnić wielką liczbę skomplikowanych faktów. Niepewność co do wyników operacji korygujących mięśnie oka, jest wystarczającym powodem do nabrania wątpliwości co do teorii bazującej na stwierdzeniu, że zez jest wadą spowodowaną niewłaściwą pracą mięśni. W wielu przypadkach wykazano paraliż co najmniej jednego z tych mięśni w oku, które nie zezowało. Wyleczenie porażenia mięśni nie zawsze skutkuje wyleczeniem zeza, podobnie wyleczenie zeza nie zawsze powoduje poprawę stanu niedomagających mięśni. Jeden ze znanych oftalmologów zarejestrował, tak wielką liczbę przypadków nie poddających się leczeniu za pomocą ćwiczeń umożliwiających połączone widzenie, że w tego typu przypadkach przepisywał leczenie operacyjne. Inny zauważył, że większość osób dalekowzrocznych nie zezuje, co zmusiło go do stwierdzenia, że dalekowzroczność nie może być przyczyną zeza bez uwzględnienia innych współwy-stępujących przyczyn. To, że stan wzroku nie jest istotnym czynnikiem w wytworzeniu zeza, potwierdziła wielka ilość faktów. To prawda, że zez występuje z reguły w połączeniu z błędami refrakcji, lecz niektóre jednostki zezują mając minimalny błąd refrakcji. Jest także prawdą, 93

że większość osób ze zbieżnym zezem wykazuje się dalekowzrocznością, chociaż u wielu innych pacjentów tego się nie stwierdza. Niektóre osoby z przypadkiem zbieżnego zeza są krótkowzroczne. Bywają także osoby ze zbieżnym zezem z jednym okiem prawidłowym, a drugim dalekowzrocznym, krótkowzrocznym lub nawet niewidome na drugie oko. Z reguły w oku, które skręca wzrok jest gorszy, niż w tym, które patrzy prosto, ale zdarzają się odwrotne przypadki. Przy ślepocie pary oczu, oba mogą być na wprost lub jedno może skręcać. Z jednym dobrym i jednym ślepym okiem, oba mogą być ustawione prosto. Im bardziej ślepe jest oko, tym większą wykazuje tendencję do zezowania, lecz często zdarzają się wyjątki i w rzadkich przypadkach oko o wzroku niemal prawidłowym może być trwale skręcone. Zez może także zaniknąć i ponownie powrócić, jak również zez zbieżny może zamienić się w rozbieżny i na odwrót. Przy takim samym błędzie refrakcji, jedna osoba może zezować, inna nie. Trzecia z kolei będzie zezować innym okiem. A czwarta początkowo będzie zezować jednym okiem, a następnie drugim. U piątej osoby stopień tej wady będzie się zmieniał. Jedni będą się dobrze czuć bez okularów, czy innego leczenia, inni będą potrzebować pomocy. Stosowane metody leczenia mogą dawać trwałą, bądź tymczasową poprawę, zaś nawroty wady mogą się zdarzać zarówno przy noszeniu okularów jak i bez nich. Nawet przy niewielkim błędzie refrakcji, jakość widzenia okiem zezującym jest gorsza od tej okiem patrzącym prosto i z reguły nie sposób znaleźć przyczyny tego stanu rzeczy w wadach budowy oka. Istnieje znaczna rozbieżność opinii co do tego, czy ten specyficzny błąd wynika z zeza, czy też jest powodem zezowania, przeważa jednakże opinia, że to zez wpływa na pogorszenie się wad wzroku. Znalazło to odzwierciedlenie w nazwie nadanej temu schorzeniu amblyopia ex anopsia (osłabienie wzroku z powodu nie używania go) — gdyż uważa się, że umysł pomija obraz dochodzący z wadliwego oka, aby uniknąć podwójnej wizji Spotkałem jednakże wiele par oczu z zezem, które nie miały ambliopii, można także spotkać tę przypadłość u osób, które nigdy nie zezowały. W literaturze traktującej o tym temacie, pełno jest stwierdzeń o niemożliwości leczenia ambliopii, zaś w popularnych opracowaniach doradza się rodzicom zezujących dzieci, aby jak najszybciej rozpoczynali leczenie zeza z uwagi na grożącą utratę wzroku w oku, które zezuje. Jeden z ważniejszych oftalmologów stwierdził, że nie należy się spodziewać większych wyników w leczeniu ambliopii w wieku powyżej szóstego roku życia, podczas gdy inny powiedział: „czynności siatkówki nigdy nie powrócą do normalnego stanu, nawet jeżeli przyczyny zaburzeń wzroku zostały usunięte ..." Jest to 94

dobrze rozeznane w przypadku, gdy dobrze widzące oko traci wzrok na jakiś czas, ale wzrok w przypadku ambliopii często powraca w pełni do normy. Ponadto jedno oko może być w pewnym czasie obarczone tą wadą, a kiedy indziej nie. Przy zakryciu dobrze widzącego oka, oko zezujące może mieć na tyle dużą ambliopię, że z trudnością rozróżni dzienne światło od ciemności, lecz po otwarciu obydwu oczu, wzrok w oku zezującym może się okazać równie dobry, jak w oku patrzącym na wprost, a czasem nawet lepszy. W wielu przypadkach am-bliopia występuje na zmianę to w jednym, to w drugim oku. Podwójne widzenie zdarza się często wyłącznie w przypadku zeza i gdy tak się dzieje ma to bardzo zadziwiające formy. Gdy oczy skierowane są do środka, obraz widziany przez prawe oko, powinien być (zgodnie z wszelkimi prawami optyki) widziany po prawej stronie, zaś obraz widziany przez lewe oko winien być przesunięty na lewo. Przy oczach zwróconych na zewnątrz sytuacja powinna być odwrotna. Lecz często usytuowanie obrazów jest odwrócone, obraz widziany przez prawe oko w przypadku zeza zbieżnego jest widziany po lewej stronie, zaś widok dochodzący z lewego oka widziany jest ze strony prawej. W przypadku zeza rozbieżnego sytuacja jest odwrotna. Taki stan rzeczy znany jest pod nazwą „paradoksalna diplopia". Trzeba wszelako zaznaczyć, że osoby o wzroku niemal prawidłowym, patrzące doskonale na wprost, mogą wykazywać obydwa rodzaje takiego podwójnego widzenia. Żadna z przedstawionych teorii nie wyjaśnia wszystkich okoliczności związanych z tą wadą wzroku, gdyż tak naprawdę można udowodnić, że we wszystkich przypadkach zeza występuje specyficzny stan napięcia i usunięcie tego napięcia pociąga za sobą we wszystkich przypadkach wyleczenie z zeza, podobnie jak ma to miejsce w przypadku amblio-pii i błędów refrakcji. Jest oczywiste, że wszyscy o normalnym wzroku potrafią zrobić zeza „na życzenie" poprzez napięcie odpowiednich mięśni. Nie jest to trudna do wykonania czynność i wiele dzieci bawi się w ten sposób, dostarczając swoim rodzicom nieuzasadnionego lęku, iż ten chwilowy zez stanie się trwałą przypadłością. Wytworzenie zeza zbieżnego jest stosunkowo łatwe. Dzieci z reguły czynią to poprzez napięcie wzroku ześrodkowane na widzeniu końca swojego nosa. Wytworzenie zeza rozbieżnego jest trudniejsze, lecz po krótkiej praktyce osoba o normalnym wzroku może zgodnie ze swoją wolą odwracać na zewnątrz zarówno jedno, jak i oboje oczu. Możliwe jest także zwrócenie jednego oka do góry albo na dół lub jednego na dół i drugiego do góry oraz w dowolnym żądanym kierunku. Każdy rodzaj zeza może być wykonany „na życzenie" poprzez odpowiadający mu rodzaj napięcia. Z reguły przy takim wywołanym na życzenie zezie odnotowuje się pogorszenie widzenia, zaś pomiar siły 95

odpowiednich mięśni wykazuje ich słabość korelującą z danym sposobem zezowania.

ROZDZIAŁ 18 ZEZ I AMBLIOPIA: LECZENIE Oczywisty wniosek wynikający z poprzednich rozważań pozwala stwierdzić, że zez i ambliopia, podobnie jak błędy refrakcji są zaburzeniami wyłącznie czynnościowymi. Ponieważ zawsze poddają się leczeniu przy pomocy zredukowania i usunięcia stanu napięcia z nimi związanego, w celu wyeliminowania tych wad należy stosować wszystkie metody, które powodują stan relaksacji wzroku i centralną fiksację. Podobnie jak ma to miejsce w przypadkach błędów refrakcji, zez zanika, zaś ambliopia zostaje skorygowana tak szybko, jak szybko dany pacjent osiągnie wystarczającą kontrolę nad umysłem, pozwalającą na utrzymywanie w pamięci obrazu doskonale czarnej kropki. Dzięki tej metodzie obydwie wady mogą być czasowo usunięte, zaś ich trwałe wyeliminowanie jest już tylko kwestią zamiany tego chwilowego stanu w trwałą i nieprzemijającą jakość. Jednym z lepszych sposobów osiągnięcia kontroli umysłu (w zakresie zmysłu wzroku) w przypadku zeza, jest świadome nauczenie się powiększania tej wady lub wytwarzania odmiennego rodzaju zeza. Typowym przykładem może być tutaj przypadek kobiety, która cierpiała na rozbieżnego, pionowego zeza obu oczu. Gdy lewe oko patrzyło na wprost, prawe skręcało na zewnątrz i do góry, gdy prawe było usytuowane prosto lewe skręcało w dół i na zewnątrz. W obydwu oczach występowała ambliopia i podwójne widzenie z postrzeganiem obrazów czasami po właściwej, a czasami po przeciwnej stronie. Kobieta cierpiała na bóle głowy, przepisane okulary i inne metody leczenia nie przynosiły żadnego efektu, tak że zdecydowana była poddać się operacji. Chirurg, do którego zwróciła się z tym projektem, podczas badania stwierdził w tym przypadku tak wiele nieprawidłowo pracujących mięśni, że poprosił mnie o opinię, które z nich powinny być zoperowane. Pokazałem tej pani, jak w sposób świadomy może powiększać swojego zeza i zaleciłem chirurgowi, by leczył jej oczy przy pomocy reedukacji wzroku bez operowania. Podjęli ćwiczenia i po upływie niecałego miesiąca pacjentka nauczyła się odruchowo poruszać oczami. Początkowo robiła to patrząc na ołówek trzymany na wysokości nosa, lecz później potrafiła to robić bez użycia ołówka, zaś na koniec potrafiła wytworzyć każdy rodzaj zeza „na życzenie". Leczenie nie było przyjemne, ponieważ robienie nowych rodzajów zeza lub powiększanie już istniejącej wady sprawiało jej ból, lecz poskutkowało całkowitym i trwałym wyleczeniem zarówno zeza jak i ambliopii. Ta sama metoda z

96

powodzeniem była stosowana w stosunku do innych pacjentów. Niektórzy nie wiedzą czy patrzą prosto na dany obiekt, czy też nie. Może im pomóc druga osoba dostrzegająca skręcenie oka i nakierowu-jąca je w patrzeniu bliższym właściwemu kierunkowi. Gdy skręcające oko patrzy wprost na dany obiekt, napięcie podczas widzenia zmniejsza się, w konsekwencji czego ulega poprawie wzrok. Zakrycie dobrego oka nieprzeźroczystym ekranem, czy matowym szkłem okularu, zachęca zezujące oko do bardziej prawidłowej pracy, szczególnie gdy ostrość widzenia nie jest prawidłowa. W przypadku dzieci w wieku poniżej siedmiu lat, zez może być z reguły leczony przy użyciu atropiny. Stosuje się dwa razy dzienne zakrapianie jednoprocentowego roztworu atropiny do jednego lub obu oczu, przez szereg miesięcy, czasem ponad rok. Atropina utrudnia dziecku widzenie i sprawia, że światło słoneczne jest odbierane jako nieprzyjemne. Aby przezwyciężyć te trudności, dziecko musi się zrelaksować, a relaksacja leczy zeza. Rezultaty leczenia osiągane dzięki reedukacji wzroku w przypadku zeza i ambliopii są czasami tak szybkie, że wydają się być niewiarygodne. Następujący przykład jest jednym z wielu, które mogłyby być wymienione. Jedenastoletnia dziewczynka miała zbieżnego pionowego zeza lewego oka. Ostrość widzenia tego oka na dystans wynosiła 3/200, podczas gdy widzenie z bliży było na tyle niedoskonałe, że uniemożliwiało czytanie. Wzrok w prawym oku był prawidłowy zarówno z bliży jak i z dali. Gdy zjawiła się w moim gabinecie nosiła okulary, lecz bez żadnych korzystnych rezultatów. Wielkie C widziała lepiej gdy patrzyła swoim lewym okiem trzy stopy w bok od litery, niż patrząc wprost na nią. Lecz gdy poprosiłem ją o policzenie palców mojej dłoni trzymanej 3 stopy od tablicy, przyciągnęło to na tyle jej uwagę, że była w stanie widzieć „gorzej" wielką literę. Duże wrażenie zrobił na niej fakt, że patrząc obok tablicy mogła ją zgodnie ze swoim życzeniem widzieć lepiej albo gorzej. Poprosiłem ją o zwrócenie uwagi na fakt, że gdy widziała literę gorzej jej wzrok się poprawia, zaś podczas gdy widzi ją lepiej wzrok ulega pogorszeniu. Po kilkukrotnym przesuwaniu wzroku z tablicy na punkt oddalony o 3 stopy od niej, przy jednoczesnym spostrzeganiu, że to poprzednie miejsce widziane jest jako gorsze, jej wzrok uległ poprawie do ostrości 10/200. Jej zdolność do przesuwania i „gorszego widzenia" rosła tak szybko, że w ciągu dziesięciu dni jej wzrok uzyskał normalną ostrość w obu oczach, zaś po następnych dwóch tygodniach poprawił się do 20/10 (normalne 10/10), podczas gdy czcionka o rozmiarze 5 pt mogła być odczytywana przez każde jej oko w zakresie odległości od 7,5 cm do 50 cm. W ciągu następnych trzech tygodni ostrość jej wzroku wynosiła 20/5 przy sztucznym 97

świetle, mogła także czytać fotograficznie pomniejszaną czcionkę z odległości 5 cm. Testy zostały przeprowadzone dla obu oczu razem, jak i dla każdego z osobna. Potrafiła w równie dobrym stopniu odczytywać zarówno poznaną wcześniej tablicę testową, jak i całkiem obcą. Poradziłem jej aby kontynuowała leczenie w domu, by zapobiec nawrotowi wady, lecz po upływie trzech lat nic takiego nie nastąpiło. Podczas ćwiczeń w gabinecie oraz w domu, dobre oko było zasłaniane nieprzeźroczystym ekranem, lecz nie noszono go w innym czasie. Podobny jest przypadek czternastoletniej dziewczynki, która zezowała od dzieciństwa. Wewnętrzny mięsień prosty (rectus) prawego oka został przecięty w wieku dwóch lat, lecz nadal ściągał oko do środka. Dziewczynka nie chciała nosić okularów z zaślepką na zdrowym oku, ponieważ koledzy dokuczali jej z tego powodu i nabrała przekonania, iż jest to bardziej rzucające się w oczy od zeza. Pewnego dnia zgubiła w śniegu okulary, lecz ojciec natychmiast dostarczył jej następną parę. Wówczas oświadczyła, że czuje się chora i nie może chodzić do szkoły. Wyjaśniłem jej ojcu, że jest to reakcja nerwowa polegająca na zastąpieniu chorobą stosowanego aktualnie leczenia. Ponieważ sytuacja nie ulegała zmianie, ani poprawie poprosiłem, aby przyszła do mnie. W obecności ojca udało się ją przekonać, że powinna kontynuować leczenie, ona zaś natychmiast wzięła się do pracy z taką energią i zrozumieniem, że w ciągu pół godziny wzrok w jej zezującym i ambliopicznym oku uległ poprawie z 3/200 do 20/30. Stała się także zdolna do odczytania czcionki 5 pt z odległości 30 cm. Powróciła do szkoły nosząc okulary z zaślepką na dobrym oku, ale gdy chciała coś zobaczyć, spoglądała jednak ponad okularami. Jej ojciec chodził z nią do szkoły i nalegał by używała gorzej widzącego oka w miejsce lepszego. Uświadomiła sobie w końcu, że najprostszą drogą wyjścia z kłopotów będzie stosowanie się do moich instrukcji i w ciągu tygodnia zez poddał się korekcie, zaś dziewczyna odzyskała prawidłowy wzrok w obydwu oczach. Na początku leczenia z odległości 3 stóp nie była w stanie policzyć palców ręki gorzej widzącym okiem, zaś po trzech tygodniach (wliczając w to zmarnowany przez nią czas) nie miała już żadnych problemów ze wzrokiem. Gdy powiedziałem jej o tym, to co ją najbardziej zaniepokoiło, to kwestia ewentualnej konieczności założenia okularów z zaślepką w przyszłości. Zapewniłem ją, że dopóki nie powróci wada, dopóty nie będzie musiała zakładać tych okularów. Taka konieczność nigdy się nie zdarzyła. W trzecim przypadku ośmioletnia dziewczynka cierpiała od dzieciństwa na zeza i ambliopię. Wzrok w prawym oku był na poziomie 10/40, a w lewym 20/30. Okulary nie dawały poprawy. Posadziłem dziecko w odległości 20 stóp od tablicy z prawym — 98

gorszym okiem zasłoniętym. Skierowałem jej wzrok na wielką literę na tablicy z prośbą o odnotowanie jej wyrazistości. Następnie powiedziałem jej, żeby popatrzyła 3 stopy w bok od tablicy zwracając jej uwagę na fakt, że już nie widzi tej wielkiej litery tak dobrze, jak miało to miejsce wcześniej. Stopniowo przybliżaliśmy punkt fiksacji coraz bliżej litery, aż do chwili, gdy stwierdziła, że chociaż patrzy tylko kilka—kilkanaście centymetrów od litery, nadal widzi ją w gorszym stopniu. Gdy patrzyła na małą literę, z łatwością rozpoznawała, że zewnętrzna fiksacja odsunięta już o dwa centymetry w bok zmniejsza jej ostrość widzenia. Potem nauczyła się jak zwiększać ambliopię lepszego oka (tego, które było zakryte podczas otrzymywania instrukcji zwiększających zewnętrzną fiksację, czyli naukę „gorszego widzenia słabszym okiem), co zostało osiągnięte w ciągu kilku minut. Powiedziałem jej, że przyczyną jej wadliwego wzroku jest przyzwyczajenie do patrzenia na wybrane obiekty tylko jedną częścią siatkówki, znajdującą się z boku prawdziwego centrum widzenia. Doradziłem jej by popatrzyła prosto na tablicę testową. W ciągu pół godziny wzrok w lewym oku osiągnął normę, podczas gdy w prawym poprawił się z 10/40 do 10/10. Po dwóch tygodniach została w pełni wyleczona.

ROZDZIAŁ 19 PRZEPŁYWAJĄCE PLAMKI: ICH PRZYCZYNY I LECZENIE Jedną z częściej ostatnio zgłaszanych przypadłości pogarszających jakość widzenia, jest wcześniej wspomniana przypadłość znana jako muscae yohtantes albo latające muszki. Te pływające cętki są zwykle ciemne lub czarne, lecz czasami wydają się być białymi balonikami, zaś w rzadkich przypadkach przyjmują wszystkie kolory tęczy. Poruszają się dosyć szybko, z reguły po zakrzywionych liniach przed oczami i zawsze wydają się być tuż poza punktem fiksacji. Jeżeli ktoś próbuje spojrzeć wprost na nie, wydają się zawsze poruszać nieco szybciej i dalej. Stąd ich nazwa. Literatura traktująca o tym zjawisku pełna jest przeróżnych spekulacji co do źródeł pochodzenia tych przewidzeń. Niektórzy łączą je z obecnością pływających plamek — martwych komórek lub ich szczątków — w ciele szklistym1, przeźroczystej substancji wypełniającej w czterech piątych gałkę oczną. Uważa się, że podobne plamki na powierzchni rogówki mogą być także odpowiedzialne za taki stan rzeczy. Istnieją także domniemania, że plamki mogą być spowodowane przepływaniem łez po powierzchni rogówki. Latające muszki są na tyle powszechne w krótkowzroczności, że przypuszcza się iż

99

stanowią jeden z jej symptomów, jakkolwiek zdarzają się i w innych wadach refrakcji, jak również i u osób o prawidłowym wzroku. Są łączone z zaburzeniami krążenia, trawienia, złym funkcjonowaniem nerek, a ponieważ tak wiele zdrowych osób również cierpi na tę przypadłość, zakłada się, że mogą stanowić objawy początkowych stadiów choroby. Dzięki temu schorzeniu biznes medyczny dobrze prosperuje i byx

Tak jest to między innymi tłumaczone w aktualnie wydawanych książkach, np. w cytowanej w rozdz. „Od tłumacza" pozycji G. Lefebvre „Zaburzenia wzroku" [od red].

łoby naprawdę trudno opisać ogrom psychicznych cierpień, jakie mogą spowodować te niepozorne plamki, co zilustrują poniższe przykłady. Pewien duchowny, który był na tyle zaniepokojony pojawiającymi się przed oczyma plamkami, że wybrał się do swojego okulisty, dowiedział się, że może to być objaw choroby nerek, oraz że w wielu przypadkach kłopotów z nerkami, ostrzegawczym sygnałem może być choroba siatkówki. Zatem w regularnych odstępach czasu, wyruszał do tego specjalisty przebadać swoje oczy, a gdy tylko,ów doktor zmarł, począł natychmiast rozglądać się za kimś, kto mógłby wykonywać okresowe badania. Jego lekarz domowy skierował go do mnie. Trudno powiedzieć czy byłem równie dobrze znanym lekarzem, jak poprzedni oftalmolog, ale zdarzyło się pewnego razu, że wytłumaczyłem lekarzowi rodzinnemu jak należy używać oftalmoskopu, gdy inni specjaliści nie potrafili tego zrobić. Zapewne dlatego stwierdził, że muszę wiedzieć wszystko o sposobie używania tego instrumentu, zaś to czego ów duchowny potrzebował w szczególności, to kogoś zdolnego do przeprowadzenia badania wnętrza oka i natychmiastowego wykrycia najmniejszych pojawiających się znaków świadczących o zbliżającej się chorobie nerek. Zatem pacjent ów przybył do mnie, ja zaś przeprowadziłem bardzo szczegółowe badanie jego oczu. Wyszedł szczęśliwy, bo nie mogłem znaleźć niczego złego w jego oczach, lecz potem systematycznie do mnie wracał wyłącznie w celu sprawdzenia stanu swego zdrowia. Pewnego dnia, gdy byłem poza miastem, wpadł mu popiół do oka i udał się do innego okulisty w celu usunięcia go. Gdy wróciłem późno w nocy, napotkałem go na progu moich drzwi. Jego historia była godna politowania. Nowy lekarz przebadał oftalmoskopem oczy i zasugerował możliwość jaskry, opisując tę chorobę jako bardzo podstępną, mogącą pozbawić go nagle wzroku i która może być potwornie bolesna. Gdy dowiedział się, że pacjent był wcześniej informowany o niebezpieczeństwie zapadnięcia na chorobę nerek, wyraził sugestię, że również wątroba i serce mogą być nie w porządku i doradził dokładne badanie tych organów.

100

Raz jeszcze przebadałem oczy duchownego, ze szczególnym uwzględnieniem ciśnienia w gałce ocznej, pozwoliłem mu naciskać moje oczy i porównać ze swoimi, aby mógł sam zobaczyć iż wcale nie stały się twarde jak kamienie, co w końcu pozwoliło mi przekonać i uspokoić go. W innym ze znanych mi przypadków, pewien powracający z Europy mężczyzna patrząc na białe chmury pewnego dnia dostrzegł latające muszki pojawiające się przed jego oczami. Skonsultował to z lekarzem okrętowym, który powiedział mu, że są to bardzo poważne objawy i mogą świadczyć o zbliżającej się ślepocie. Mogą także oznaczać początki obłędu, jak również inne nerwowe i organiczne przypadłości. Doradził mu jak najszybszą konsultację ze swoim domowym lekarzem, jak również ze specjalistą chorób oczu, co niezwłocznie uczynił. Było to dwadzieścia pięć lat temu, ale nigdy nie zapomnę przerażającego stanu rozbicia nerwowego i lęku w jakim znajdował się ten człowiek w chwili, gdy do mnie przyszedł. Był to stan znacznie gorszy, niż w przypadku duchownego, który był gotów przyznać, że jego lęki są nieracjonalne. Bardzo dokładnie przebadałem oczy i stwierdziłem, że całkowicie odpowiadają normie. Ostrość wzroku była prawidłowa zarówno w bliży, jak i w dali. Kolor, kształt i ciśnienie wewnątrz gałki ocznej były prawidłowe i nawet przy użyciu silnie powiększającego szkła nie mogłem znaleźć żadnych zmętnień ciała szklistego. Krótko mówiąc nie było żadnych symptomów jakiejkolwiek choroby. Powiedziałem temu mężczyźnie, że nic złego nie dzieje się z jego oczami, a także pokazałem mu wielkie ogłoszenie w pewnej gazecie, w którym jakiś szarlatan opisywał przerażające rzeczy jakie mogą się przydarzyć pacjentom wkrótce po zauważeniu latających plamek przed oczami, o ile nie zaczną dostatecznie szybko zażywać lekarstwa zachwalanego w ogłoszeniu w cenie jednego dolara za butelkę. Zauważyłem, że to ogłoszenie, które ukazuje się codziennie we wszystkich większych gazetach w mieście i prawdopodobnie również w innych miejscowościach, musi kosztować masę pieniędzy i pewnie przynosi też pokaźne zyski. Musi być oczywiście wielka liczba osób cierpiących na tego rodzaju objawy i jeżeli byłyby one rzeczywiście na tyle poważne, na ile się w to wierzy, to w społeczeństwie pojawiłaby się wielka masa niewidomych i oszalałych ludzi, których jak dotąd nie widać. Mój pacjent wyszedł w nieco lepszym stanie, lecz o godzinie jedenastej (jego pierwsza wizyta miała miejsce o dziewiątej) przyszedł raz jeszcze. Nadal widział latające muszki i wciąż się ich obawiał. Ponownie przebadałem jego oczy, robiąc to równie 101

uważnie jak poprzednio i ponownie udało mi się przekonać go, iż nic złego się nie dzieje. Po południu nie było mnie w gabinecie, ale powiedziano mi, że znowu przyszedł piętnaście po trzeciej. O siódmej przyszedł raz jeszcze, tym razem ze swoim domowym lekarzem — moim starym przyjacielem. Powiedziałem do tego ostatniego: „Proszę, zrób coś żeby ten człowiek pozostał w domu. Muszę pobierać opłaty za jego wizyty, ponieważ zajmują mi tak wiele czasu, lecz jest mi wstyd brać od niego pieniądze, ponieważ nic złego się z nim nie dzieje." Nie wiem co mu powiedział mój przyjaciel, lecz pacjent więcej już nie wracał. Nie widziałem wtedy jeszcze o muscae volitantes tyle ile mi wiadomo teraz lub na tyle dużo, aby uwolnić obu opisanych mężczyzn od ich ogromnego zaniepokojenia. Mogłem im powiedzieć, że ich oczy są zdrowe, lecz nie wiedziałem jak wyleczyć ich z tych objawów, które są po prostu złudzeniem spowodowanym psychicznym napięciem. Plamki są powiązane z odpowiednim stopniem wykazywanej wady wzroku, ponieważ osoby o niedoskonałym wzroku zawsze wykazują napięcie podczas widzenia, lecz także osoby, których wzrok normalnie jest prawidłowy mogą je czasami dostrzegać, gdyż nikt nie ma optymalnego wzroku przez cały czas. Większość ludzi może zobaczyć muscae yolitantes podczas patrzenia na słońce lub na jakąkolwiek jednolitą jasną powierzchnię, taką jak oświetlona światłem słonecznym biała kartka papieru. Dzieje się tak dlatego, że większość ludzi wykazuje stan napięcia patrząc na tego rodzaju powierzchnię. Innymi słowy plamki mogą być widziane tylko w wypadku działania oczu i umysłu w stanie napięcia i zawsze zanikają, gdy napięcie zostanie usunięte. Jeżeli ktoś potrafi przypominać sobie małą literkę na tablicy testowej widzianą za pomocą centralnej fiksacji, plamki natychmiast znikną albo przestaną się poruszać. Lecz jeżeli ktoś spróbuje przypomnieć sobie dwie lub więcej literek, jako widzianych równie dobrze w tym samym czasie, plamki ponownie pojawią się i będą się poruszać. Z reguły bardzo łatwo wyleczyć napięcie będące przyczyną muscae yolitantes. Nauczycielka, którą muszki nękały od wielu lat, trafiła do mnie z powodu znacznego pogorszenia się tych objawów. W ciągu pół godziny udało mi się poprawić jej lekką krótkowzroczność i gdy jej wzrok wrócił do normy, plamki zniknęły. Następnego dnia wróciła, lecz ta druga wizyta przyniosła trwałą poprawę. Później potrafiła stosować sama leczenie w domu i nie miała już więcej kłopotów. Lekarz, który cierpiał na ustawiczne bóle głowy oraz na muscae yolitantes, patrząc na tablicę testową potrafił odczytać jedynie 20/70, podczas gdy retinoskop wykazywał zróżnicowany astygmatyzm, pacjent zaś widział plamki. Gdy patrzył na białą ścianę lub na 102

białą tablicę nadal widział plamki, a retinoskop wykazywał astygmatyzm. Ale gdy podczas patrzenia na te powierzchnie potrafił wyobrazić sobie czarną plamkę równie dobrze jak gdyby ją widział, nie było już plamek, a retinoskop nie wykazywał błędów refrakcji. W ciągu kilku dni wyleczył się całkowicie z astygmatyzmu, muscae yolitantes, bólów głowy, jak również z chronicznego zapalenia spojówek. Jego oczy, które wcześniej były na wpół przymknięte, otworzyły się szeroko, a twardówka stała się biała i czysta. Potrafił bez problemów czytać w tramwajach oraz — co zrobiło na nim największe wrażenie — mógł siedzieć całą noc przy swoich pacjentach, nie mając trudności z oczami następnego dnia.

ROZDZIAŁ 20 LECZENIE W DOMU Nie dla wszystkich jest możliwe znalezienie kompetentnego lekarza. Jako że metody opisywane w tej książce są stosunkowo nowe, może być bardzo trudno odszukać w sąsiedztwie lekarza, który by je rozumiał, a nie każdy jest w stanie podejmować dalekie podróże z powodu braku pieniędzy lub czasu. Chciałbym powiedzieć tym osobom, że dla wielkiej liczby osób możliwa jest korekta wad wzroku bez pomocy lekarza, czy kogokolwiek innego. Można poprawić swój wzrok i aby osiągnąć ten cel nie jest konieczne zrozumienie wszystkiego co zostało napisane w tej książce, czy w innych pozycjach. Wszystko to co jest potrzebne to zastosowanie się do kilku prostych wskazówek. Przymocuj tablicę testową1 (Np. tę załączoną do książki, l stopa to 30,48 cm.) na

ścianie w odległości 10, 14, czy 20 stóp i przeznacz pół minuty (albo więcej) dziennie na czytanie najmniejszych literek, jakie możesz widzieć, każdym okiem z osobna, zakrywając drugie dłonią, tak aby nie naciskać ręką gałki ocznej. Rejestruj kiedy i jakich dokonałeś postępów. Najprościej robić to metodą stosowaną przez okulistów, którzy zapisują stan wzroku w formie ułamka, gdzie odległość z jakiej odczytywana jest litera zapisywana jest jako licznik, a odległość z jakiej powinna być odczytana jest mianownikiem. Cyferki powyżej linii liter albo z boku tablicy testowej wskazują odległość z jakiej te litery powinny być odczytane przez osoby o wzroku normalnym. Zatem jakość widzenia 10/200 będzie oznaczać, że wielkie C, które standardowo powinno być czytane z odległości 200 stóp, nie może być widziane z odległości powyżej dziesięciu stóp. Zdolność widzenia 20/10 oznacza, że linia dziesiątek, którą normalne oko w zwyczajnych okolicznościach powinno odczytać z odległości nie większej niż 10 stóp, jest widziana z dwukrotnie większej odległości. Taka ostrość widzenia jest powszechna u osób stosujących moje metody.

103

Kolejnym, nawet jeszcze lepszym testem wzroku jest porównywanie stopnia zaczernienia liter z bliska i z daleka oraz przy dobrym i niedostatecznym oświetleniu. Jak to już wyjaśniłem, przy dobrym wzroku czerń nie zmienia się pod wpływem oświetlenia albo zmiany odległości. Jest tak samo czarna z daleka i z bliska, w przyćmionym i w dobrym świetle. Jeżeli wydaje ci się, że litery pod wpływem zmiany warunków zmieniają swój stopień zaczernienia, może to oznaczać, że masz wadę wzroku. Dzieci w wieku poniżej dwunastu lat, które nie nosiły okularów, mogą zazwyczaj skorygować swój wzrok przy użyciu powyższych metod w czasie od trzech do dwunastu miesięcy. Dorośli, którzy nie nosili jeszcze okularów odczuwają poprawę w ciągu tygodnia - dwóch, a jeżeli ich stan nie jest bardzo zły, mogą odzyskać optymalną jakość wzroku w ciągu trzech-sześciu miesięcy. Jednakże dzieci i dorośli, którzy nosili już okulary mają większe trudności z wyleczeniem wzroku i muszą stosować metody osiągania stanu relaksacji opisane w innych rozdziałach tej książki. Muszą także poświęcić na to większą ilość czasu. Absolutnie koniecznym warunkiem jest porzucenie okularów. Jeżeli chcemy uzyskać całkowite wyleczenie nie możemy stosować półśrodków. Nie zakładajcie słabszych okularów, ani też nie używajcie ich w szczególnych przypadkach. Osoby, które nie są w stanie zrobić wszystkiego bez okularów, nie wyglądają na takich, którzy potrafiliby się sami wyleczyć. Dzieci i dorośli, którzy nosili okulary będą zmuszeni do przeznaczenia jednej godziny więcej na codzienne ćwiczenia z tablicą testową, jak również muszą znaleźć dodatkowy czas na praktykę z innymi obiektami. Dobrze jest mieć dwie tablice testowe, jedną do używania z bliska, gdzie może być widziana lepiej, a drugą zawieszoną w odległości 10, czy 20 stóp. Bardzo pomocne jest przesuwanie wzroku z bliższej tablicy na odleglejszą, gdyż nieświadoma pamięć liter widzianych bliżej pomaga w zobaczeniu tych liter z daleka. Ogromną pomocą będzie zapewnienie sobie obecności osoby o prawidłowym wzroku. Dla osób, których przypadki są trudne do wyleczenia będzie, bardzo trudne, o ile nie niemożliwe, wyleczenie się samemu bez pomocy nauczyciela. Nauczyciel, jeżeli ma być rzeczywiście pomocny, musi sam być zdolny do osiągnięcia korzyści z zaprezentowanych tutaj metod. Jeżeli jego wzrok jest na poziomie 10/10 musi potrafić poprawić go na 20/10 lub lepiej. Jeżeli może czytać tekst pięciopunktowy z odległości 30 cm, musi stać się zdolny do czytania go z odległości 15 lub 8 cm. Musi mieć także wystarczającą kontrolę nad swoją pamięcią wzrokową, aby móc zapobiegać wadom i leczyć je. Osoba z wadą wzroku nie będzie mogła służyć skuteczną pomocą w 104

uporczywych i trudnych przypadkach. Nikt nie może być przewodnikiem w stosowaniu metod, jeżeli sam nie potrafi posłużyć się nimi z sukcesem. Rodzice, którzy chcą ochraniać i poprawiać wzrok swoich dzieci, powinni zachęcać je do codziennego czytania tablicy testowej. Takie tablice powinny znajdować się w każdym

domu,

gdyż

przy

właściwym

używaniu,

zawsze

uchronią

przed

krótkowzrocznością i innymi błędami refrakcji. Zawsze wpływają na poprawę widzenia, nawet jeżeli jest ono prawidłowe. Ćwiczenia z tablicą będą korzystnie wpływać na funkcjonowanie systemu nerwowego. Rodzice sami powinni poprawiać swój wzrok doprowadzając go do stanu prawidłowej ostrości, tak aby dzieci nie musiały naśladować nieprawidłowych metod stosowania oczu i aby nie wpływała na nie atmosfera wprowadzająca w stan napięcia. Powinni się także nauczyć zasad centralnej fiksacji, aby móc potem nauczyć tego swoje dzieci.

ROZDZIAŁ 21 LECZENIE W SZKOLE: METODY, KTÓRE ZAWIODŁY Żaden temat w oftalmologii, nawet problem akomodacji nie był przedmiotem tylu badań i dyskusji, jak przyczyny i możliwości zapobiegania krótkowzroczności. Ponieważ przypuszcza się, że dalekowzroczność wynika w głównej mierze z wrodzonej deformacji gałki ocznej i podobnie ma być w przypadku astygmatyzmu, nie zastanawiano się nad wyjaśnieniem tych chorób lub nad środkami zapobiegania im. Jednakże przypadek krótkowzroczności wydaje się być wadą nabytą. Dlatego stanowi to problem o wielkim praktycznym znaczeniu, nad którym wiele światłych umysłów poświęciło lata pracy. Zgromadzono wiele tomów statystyk dotyczących tej przypadłości i nadal trwają badania. W bibliotekach temat ten wypełnia wiele miejsca. Lecz przeczytanie całego tego materiału daje niewielkie rozjaśnienie problemu i w większości pozostawia czytelnika w stanie beznadziejnej konfuzji. Nie można nawet dojść do żadnego wniosku co do przewagi określonych rodzajów dolegliwości, ponieważ nie zastosowano jednolitych standardów i metod badawczych, jak również żaden z badaczy nie wziął pod uwagę faktu, że refrakcja oka nie jest stanem stałym, lecz podlega ciągłym zmianom. W każdym bądź razie nie ma wątpliwości co do tego, że większość dzieci w chwili pójścia do szkoły nie ma wad wzroku, oraz że zarówno liczba przypadków, jak i stopień ich krótkowzroczności wzrasta wraz z ilością lat przebytych w szkole. Na ten problem pierwszy zwrócił uwagę profesor Herman Cohn w relacji ze swoich badań przeprowadzonych na ponad dziesięciu tysiącach niemieckich dzieci. Stwierdził

105

krótkowzroczność u jednego procenta dzieci w Realschulen1, 30-35% w gimnazjach i 5354% w szkołach zawodowych. Jego badania zostały powtórzone w wielu miastach Europy i Ameryki, a te wyniki z niewielkimi wahaniami zostały wszędzie potwierdzone. Wada została jednogłośnie przypisana nadmiernej pracy oka skoncentrowanego na bliskim widzeniu, chociaż zgodnie z teorią głoszącą, że to soczewki są czynnym elementem w akomodacji oka, jest dosyć trudno wyjaśnić dokładnie dlaczego bliskie widzenie może wytworzyć taki efekt. Przy założeniu, że akomodacja jest spowodowana wydłużeniem się osi gałki ocznej, można by dosyć łatwo zrozumieć dlaczego nadmierny stopień akomodacji mógłby wytworzyć trwałe wydłużenie. Ale dlaczego nadmierna ilość siły akomodacji soczewek powoduje zmianę nie w kształcie tego właśnie organu, ale w kształcie gałki ocznej? Proponowano wiele odpowiedzi wyjaśniających tę kwestię, ale żadna nie zasłużyła na miano zadowalającej. Wiele autorytetów twierdzi, że w przypadku dzieci sprawa wygląda w ten sposób, że ponieważ powłoka oka jest u nich znacznie bardziej delikatna, niż w późniejszym wieku, to nie jest ona w stanie przeciwdziałać ciśnieniu wewnątrz oka spowodowanym bliskim widzeniem. W przypadku innych wad wzroku takich, jak dalekowzroczność i astygmatyzm, które uważa się za wrodzone, zakłada się, że to gwałtowne wysiłki w akomodacji przy patrzeniu na różną odległość wytwarzają zaburzenia i napięcie, które są pomocne w rozwijaniu krótkowzroczności. Jeżeli ta wada rozwija się u osoby dorosłej, wyjaśnienie musi zostać zmodyfikowane, by odpowiadać danemu przypadkowi, zaś fakt że sporą liczbę przypadków odnotowano wśród osób żyjących na wsi, tudzież u innych osób rzadko używających oczu do bliskiego widzenia, pozwolił autorytetom dokonać podziału na dwie klasy, z których jedna jest spowodowana przez nadmierne używanie wzroku do bliskiego patrzenia, a druga ma odmienne przyczyny, przy czym ta druga grupa została tradycyjnie powiązana z obciążeniami dziedzicznymi. Ponieważ nie można zrezygnować ze szkolnictwa, uwaga została skierowana na zminimalizowanie przypuszczalnych złych efektów czytania, pisania i innej pracy, przy której wymagane jest bliskie widzenie. Różne autorytety stworzyły precyzyjne i dokładne reguły określające rozmiar czcionek używanych w podręcznikach, długość linii, ich oddzielenie, odległość z jakiej książka powinna być czytana, ilość i sposób oświetlenia, budowę ławki, długość czasu w jakim oko może być używane bez zmiany ogniskowej, i tak dalej. Wymyślono nawet podpórki do twarzy, aby utrzymać oczy w przepisowej odległości od ławki, oraz aby zapobiec garbieniu się, co jak przypuszczano było przyczyną przekrwienia gałki ocznej i pośrednio jej wydłużenia. Niemcy z charakterystyczną dla nich 106

sumiennością, nadal stosują te narzędzia tortur. Cohn nigdy nie pozwala swoim dzieciom pisać bez nich, „nawet jeśli siedzą przy najlepszym z możliwych biurek". Wynik tych prewencyjnych działań nie jest zachwycający. Niektórzy badacze sygnalizują nieznaczne zmniejszenie się odsetka dzieci krótkowzrocznych w szkołach, w których zastosowano profilaktyczne zalecenia, ale w ogólnym rozrachunku szkodliwy efekt procesu nauczania nie został w najmniejszym stopniu wyeliminowany. Kolejne badania związane z tym tematem jedynie powiększyły skalę trudności, gdyż wykazały że szkoły nie są w tak dużym stopniu odpowiedzialne za wykształcenie czynników łączonych z przyczynami powstawania krótkowzroczności. Jak to stwierdziła American Encyclopedia of Ophthalmology „teoria głosząca, że krótkowzroczność jest spowodowana ciągłym patrzeniem na blisko znajdujące się obiekty, zwłaszcza w warunkach miejskich i w słabo oświetlonych pomieszczeniach nie znajduje potwierdzenia w statystyce." W jednym z przeprowadzonych w Londynie badań, w którym starannie dobrano szkoły, tak aby wykluczyć wszelkie różnice, które mogłyby pochodzić z różnic rasowych, socjalnych czy stosowanej higieny, stwierdzono większą stosunkowo liczbę dzieci krótkowzrocznych w budynkach lepiej oświetlonych, niż w obiektach, gdzie oświetlenie było gorsze. Odkryto także, że ilość dzieci krótkowzrocznych w szkołach, w których ogranicza się zadania związane z koniecznością bliskiego patrzenia jest taka sama, jak w szkołach, w których wymagania stawiane sile akomodacji oka są większe. Ponadto tylko mniejszość dzieci staje się krótkowzroczna, chociaż wszystkie dzieci poddane są takim samym warunkom środowiskowym. Nawet u tego samego dziecka jedno oko może być bliskowzroczne, podczas gdy drugie pozostanie w normie. Teorii o wpływie czynników zewnętrznych na powstawanie krótkowzroczności nie da się pogodzić z faktem, że w tych samych warunkach oczy różnych ludzi, a nawet poszczególne oczy jednego człowieka zachowują się odmiennie. Z powodu trudności związanych z pogodzeniem tych faktów z wcześniejszymi teoriami, istnieje tendencja do przypisywania tej wady skłonnościom do obciążeń dziedzicznych. Lecz nie ma satysfakcjonujących dowodów, które uzasadniałyby tę teorię, a fakt, że ludnie pierwotni, mający zawsze dobry wzrok stają się równie szybko jak wszyscy inni krótkowzroczni w warunkach współczesnej cywilizacji (jak np. badani Indianie w Carlisle Institute) wydaje się być konkretnym dowodem przeciw powyższym sugestiom. Przewaga krótkowzroczności, niedoskonałość wszystkich teorii wyjaśniających jej 107

przyczyny, nieskuteczność wszystkich metod prewencyjnych doprowadziły niektórych reputowanych autorów do konkluzji, że wydłużenie się osi gałki ocznej jest naturalnym fizjologicznym procesem adaptacji do potrzeb cywilizacyjnych. Przeciw takiemu punktowi widzenia przytoczę dwa jeszcze nie wymieniane argumenty. Jeden to fakt, że oko krótkowzroczne wcale nie widzi równie dobrze, jak oko o normalnym wzroku, nawet z bliska, i drugi, to fakt, że takie oko ma tendencję do powiększania swojego defektu z bardzo poważnymi konsekwencjami często kończącymi się ślepotą. Jeżeli natura miałaby zaadaptować oko do warunków cywilizacji poprzez wydłużenie kuli, zrobiłaby to w bardzo niezgrabny sposób. Większość autorytetów zgadza się z istnieniem dwóch rodzajów krótkowzroczności: jeden rodzaj to fizjologiczny lub przynajmniej nieszkodliwy, a drugi patologiczny. Jednak z uwagi na to, że trudno jest z całą pewnością stwierdzić czy dany przypadek będzie miał tendencję do pogarszania swej wady, czy też nie, to owe rozróżnienie istnieje bardziej w teorii, niż w praktyce. Do tego bagna beznadziei i sprzeczności doprowadziły nas błędne prace badawcze nagromadzone na przestrzeni setek lat. Ale w świetle prawdy problem okazuje się bardzo prosty. Dzięki faktom przedstawionym w rozdziale 6, łatwo można zrozumieć dlaczego wysiłki zmierzające do zapobieżenia krótkowzroczności zawiodły. Wszystkie wysiłki zostały skierowane w stronę zmniejszenia stanu napięcia przy bliskim patrzeniu, pozostawiając napięcie związane z widzeniem oddalonych obiektów i całkowicie ignorując napięcie psychiczne, które leży u podłoża napięcia zmysłu wzroku. Istnieje bardzo wiele różnic pomiędzy warunkami w jakich kształtują się dzieci plemion pierwotnych i uwarunkowaniami, jakim poddane są dzieci w warunkach cywilizacji. Wśród nich znajduje się fakt, że jedne z nich uczą się z książek i posługują się słowem pisanym na papierze, a inne nie. W trakcie nauczania dzieci są zamykane w czterech ścianach na długie godziny pod nadzorem nauczycieli, którzy czasami są nerwowi i zirytowani. Dzieci są nawet przymuszane do pozostawania przez długi okres czasu w tej samej pozycji. Rzeczy, których powinny się nauczyć są czasem przedstawione w sposób kompletnie zniechęcający, znajdują się pod bezustannym przymusem myślenia o tym, w jaki sposób otrzymać dobry stopień i nagrodę zamiast myśli o zdobywaniu wiedzy dla jej czystej wartości poznawczej. Niektóre dzieci znoszą te nienaturalne warunki lepiej od innych. Wiele nie może wytrzymać napięcia i w ten sposób szkoły stają się wylęgarnią nie tylko krótkowzroczności, lecz także wszystkich innych błędów refrakcji.

ROZDZIAŁ 22 108

LECZENIE W SZKOŁACH: METODY, KTÓRE POSKUTKOWAŁY Powtórzmy bardzo ważną zasadę: nie możesz niczego dobrze zobaczyć, jeżeli tego nie widziałeś już wcześniej. Gdy oko patrzy na nieznany obiekt, zawsze w większym lub mniejszym stopniu, podczas patrzenia na niego, podlega stanowi napięcia wytwarzając tym samym błąd refrakcji. Gdy dzieci patrzą na nieznany napis czy figurę na czarnej tablicy, odległe mapy, diagramy, czy na obrazki, retinoskop zawsze wykazuje, że są krótkowzroczne, chociaż ich wzrok w innych okolicznościach jest całkowicie prawidłowy. To samo dzieje się, gdy oko dorosłego spogląda na jakiś nieznany mu obiekt z daleka. Jednakże gdy oko spojrzy na znany mu obiekt, efekt jest całkowicie odmienny. Nie tylko może oglądać bez napięcia, ale napięcie powstałe podczas wcześniejszego patrzenia na nieznaną rzecz ulega zmniejszeniu. Te fakty dostarczają nam środków do przezwyciężenia psychicznego napięcia, jakiemu podlegaj ą dzieci w wyniku działania nowoczesnego systemu edukacji. Jest niemożliwością zobaczyć coś prawidłowo, gdy umysł znajduje się w stanie napięcia i jeśli dzieci odprężą się podczas patrzenia na znajome im obiekty, stają się zdolne, czasami w niewiarygodnie krótkim czasie, do osiągnięcia tego poziomu relaksacji również podczas patrzenia na nieznane obiekty. Odkryłem ten fakt podczas badania oczu wielu setek dzieci w wieku szkolnym w Grand Forks w Północnej Dakocie. W wielu przypadkach dzieci, które nie mogły przeczytać wszystkich liter na tablicy testowej za pierwszym razem, robiły to przy drugiej albo trzeciej próbie. Gdy przebadano całą klasę, dzieci, którym nie udało się odczytać liter za pierwszym razem, prosiły o ponowną próbę i wówczas często okazywało się, że potrafiły prawidłowo odczytać wszystkie litery. Te przypadki były na tyle częste, iż nie było możliwości uniknięcia wniosku, że w jakiś sposób ich wzrok ulegał poprawie dzięki czytaniu tablicy testowej. W jednej z klas trafiłem na chłopca, który początkowo wydawał się być bardzo krótkowzroczny, ale który dzięki niewielkiej zachęcie odczytał wszystkie litery na tablicy. Nauczycielka zapytała mnie o wzrok tego chłopca, ponieważ uważała go za bardzo krótkowzrocznego. Gdy powiedziałem, że jego wzrok jest w normie, nie dowierzała mi i zasugerowała, że chłopiec mógł się nauczyć liter na pamięć lub że ktoś mu podpowiadał. Powiedziała, że nie jest on w stanie czytać napisów na czarnej tablicy, ani widzieć map, wykresów, czy diagramów wiszących na ścianie, nie potrafił także rozpoznać ludzi idących po drugiej stronie ulicy. Poprosiła mnie żebym sprawdził jego wzrok jeszcze raz, co

109

zrobiłem pod jej nadzorem, w sposób bardzo uważny, eliminując starannie ewentualne źródła błędów, które wcześniej zasugerowała. Ponownie chłopiec przeczytał wszystkie litery na tablicy. Następnie nauczycielka napisała kilka słów i figur na szkolnej tablicy i poprosiła go o przeczytanie ich. Zrobił to prawidłowo. Później napisała dodatkowe słowa, które zostały odczytane równie dobrze. Na koniec poprosiła go o powiedzenie, która jest godzina na zegarze znajdującym się w odległości 25 stóp, co też uczynił poprawnie. Trzy inne przypadki były podobne, wzrok, który uprzednio szwankował przy patrzeniu na odległe obiekty, w ciągu kilku chwil przeznaczonych na sprawdzanie wzroku stał się prawidłowy. Nie jest więc dziwną rzeczą, że po takich doświadczeniach nauczycielka poprosiła o pozostawienie na stałe tablicy testowej w klasie. Dzieci były zachęcane do czytania najmniejszych liter jakie widziały ze swego miejsca siedzenia przynajmniej raz dziennie, obydwoma oczyma i każdym oddzielnie, oko nie używane było zakrywane wnętrzem dłoni w taki sposób, aby uniknąć nacisku na gałkę oczną. Ci, którzy mieli wadę wzroku byli zachęcani do częściejszego patrzenia na tablicę testową, ale zachęty nie były potrzebne, gdy stwierdzili, że dzięki tym ćwiczeniom mogą widzieć czarną tablicę szkolną pozbywając się przy tym bólu głowy i innych nieprzyjemnych objawów, wynikających ze zmęczenia oczu. W innej klasie, gdzie było czterdzieścioro dzieci w wieku 6-8 lat, trzydzieścioro wykazało prawidłowy wzrok podczas badania. Środkiem zaradczym w tej sytuacji były ćwiczenia w patrzeniu na odległość pod nadzorem nauczycielki i przy użyciu tablicy testowej. Ta nauczycielka zauważyła, że rokrocznie od piętnastu lat, wszystkie dzieci mogły prawidłowo widzieć litery na tablicy szkolnej na początku roku szkolnego. Lecz przed wakacjami niemal wszyscy bez wyjątku nie widzieli dobrze z odległości większej, niż 10 stóp. Po nauczeniu się ćwiczenia ze znajomymi obiektami znajdującymi się w centrum fiksacji, nauczycielka umieściła tablicę testową w klasie i codziennie wykonywała z dziećmi ćwiczenia. W wyniku tego, przez następne osiem lat, spośród dzieci znajdujących się pod jej opieką, ani jedno nie doświadczyło pogorszenia wzroku. Nauczycielka tej klasy łączyła niezmiennie pogarszający się stan wzroku swoich podopiecznych podczas roku szkolnego z faktem, że jej klasa znajdowała się w przyziemiu i miała słabe oświetlenie. Ale nauczyciele z innych klas mieli takie same doświadczenia i po wprowadzeniu tablic testowych, zarówno do dobrze, jak i do słabo oświetlonych pomieszczeń, przy codziennym czytaniu ich przez dzieci, zjawisko pogarszania się wzroku przestało występować, a nawet wzrok dzieci ulegał poprawie. Wzrok dzieci, który był 110

poniżej normy w większości przypadków ulegał poprawie do stanu normalnego, podczas gdy dzieci, które miały normalny wzrok, z reguły jeszcze go usprawniały z 20/20 do 20/15 lub 20/10. Dzięki tym ćwiczeniom eliminowana była nie tylko krótkowzroczność, ale także ulegało poprawie widzenie bliskich obiektów. Rozporządzeniem kuratora Oświaty w Grand Forks wprowadzono ten system do wszystkich szkół w mieście, gdzie był stosowany bez przerw przez osiem następnych lat. Przez ten czas wskaźnik krótkowzroczności wśród dzieci został zmniejszony z sześciu procent do niecałego jednego procenta. Sześć lat później ten sam system wprowadzono do niektórych szkół w Nowym Jorku, obejmując opieką około dziesięć tysięcy dzieci. Jednakże wielu nauczycieli zaniedbywało stosowanie tablic testowych, nie mogąc uwierzyć w to, że ta prosta metoda, całkowicie odmienna od nauk propagowanych wcześniej w tej dziedzinie, mogłaby spowodować pożądane rezultaty. Inni trzymali tablice w ukryciu, wyciągając je jedynie na czas codziennych ćwiczeń, żeby dzieci o nich nie zapomniały. W ten sposób nie tylko wytwarzali pewien rodzaj ograniczenia i oddzielenia, ale dodatkowo przeciwdziałali właściwym celom ćwiczeń, które polegają na umożliwieniu dziecku codziennych ćwiczeń w patrzeniu na oddalone, aczkolwiek bliskie i znajome obiekty. Z drugiej jednak strony, znaczna liczba nauczycieli stosowała ćwiczenia wytrwale i w sposób właściwy, i w ciągu roku szkolnego mogli przedstawić raport, z którego wynikało, że spośród trzech tysięcy dzieci mających wady wzroku, ponad tysiąc przy pomocy tych właśnie metod odzyskało prawidłowy wzrok. Niektóre spośród tych dzieci, tak jak to było w przypadku dzieci z Grand Forks, zostały wyleczone w ciągu kilku minut. Także wzrok wielu spośród nauczycieli uległ całkowitej poprawie, w niektórych przypadkach stało się to bardzo szybko. Czasami efekty stosowania tego systemu były zadziwiające, ale władze oświatowe i specjaliści od „szklanych oczu" nie mogli się z tym jakoś pogodzić i z czasem używanie tablic testowych w celu poprawy wzroku zostało zarzucone. W klasie dzieci o opóźnionym rozwoju, gdzie nauczycielka odnotowywała stan wzroku dzieci na przestrzeni wielu lat, odkryliśmy, że stan ten znacznie się pogarszał, gdy zbliżał się termin kolejnych badań. Jednakże gdy tylko wprowadziliśmy tablice testowe, nastąpiła poprawa. Wtedy przyszedł lekarz miejscowej służby zdrowia, który przebadał wzrok dzieci i przepisał wszystkim okulary, nawet tym, których wzrok był całkiem dobry. Przerwaliśmy wtedy ćwiczenia z zastosowaniem tablicy, ponieważ nie można ich wykonywać prawidłowo, gdy dzieci były poubierane w okulary przepisane przez lekarza. 111

Jednakże bardzo szybko dzieci zaczęły gubić, rozbijać, i niszczyć swoje okulary. Wiele mówiło, że okulary powodują u nich ból głowy lub, że bez nich czują się lepiej. W ciągu miesiąca większość tych dostarczonych przez służbę zdrowia „pomocy" po prostu się rozproszyło. Nauczycielka poczuła się wówczas upoważniona do wznowienia ćwiczeń z tablicą. Korzyści były natychmiastowe. Zarówno wzrok jak i zdolności umysłowe dzieci ulegały równoczesnej, symultanicznej poprawie i wkrótce wiele spośród nich zostało skierowanych do normalnych klas, gdyż stwierdzono, że osiągane przez nie postępy w nauce są równie szybkie, jak dzieci uczących się w zwykłych klasach. Kolejna nauczycielka relacjonowała równie interesujące doświadczenie. Pracowała z klasą dzieci, których poziom nauki był znacznie gorszy od innych. Wielu było opóźnionych w nauce, niektórzy byli uporczywymi wagarowiczami i wszyscy mieli wady wzroku. Tablica testowa została zawieszona w miejscu ogólnie widocznym, zaś nauczyciel wypełniał dokładnie moje instrukcje. Po sześciu miesiącach wszystkie oprócz dwójki dzieci miały prawidłowy wzrok, zaś tych dwoje znacznie zmniejszyło swoją wadę. Najgorsze łobuzy i wagarowicze zostały przyzwoitymi uczniami. W celu uniknięcia wątpliwości co do przyczyn poprawy wzroku wśród dzieci, przeprowadziliśmy testy porównawcze z użyciem tablic testowych oraz bez nich. W jednym z przypadków sześcioro dzieci było badanych z wadą wzroku codziennie przez tydzień bez używania tablic. Nie odnotowano poprawy. Następnie zainstalowaliśmy tablicę i przykazaliśmy tej grupie codziennie czytać na niej literki. Po tygodniu wszyscy uzyskali poprawę, w tym pięcioro odzyskało zupełnie prawidłowy wzrok. Przy badaniach innej grupy dzieci z wadami wyniki były podobne. Podczas tygodnia, w którym nie używano tablic testowych nie odnotowano poprawy, lecz po tygodniu ćwiczeń w czytaniu na odległość przy użyciu tablicy, wszyscy wykazali znaczącą poprawę, zaś z końcem miesiąca wzrok wszystkich badanych był w normie. Aby uniknąć wątpliwości co do wiarygodności zapisów stanu wzroku dokonywanych przez

nauczycieli, w niektórych

przypadkach

dyrektorzy szkół

kontaktowali się ze służbą zdrowia w celu przysłania fachowych sił, które badały stan wzroku wychowanków i zawsze gdy zostało to wykonane, adnotacje dokonane przez nauczycieli okazywały się prawidłowe. Pewnego dnia przebywając w mieście Rochester w stanie Nowy Jork, spotkałem się z tamtejszym kuratorem okręgowym i opowiedziałem mu o moich metodach zapobiegania krótkowzroczności. Okazał się być tym bardzo zainteresowany i zalecił wprowadzenie tych metod do jednej ze szkół. Zrobiłem to i po trzech miesiącach przesłano 112

mi raport wykazujący, że wzrok wszystkich dzieci uległ poprawie, a spora liczba dzieci odzyskała prawidłowe widzenie. Jednakże moje metody w późniejszym czasie spotkał taki sam koniec, jaki miał miejsce w Nowym Jorku. Moja metoda była stosowana w wielu miastach i zawsze wzrok dzieci ulegał poprawie, a wiele spośród nich osiągało prawidłowe widzenie w ciągu kilku minut, dni, tygodni lub miesięcy. Próbując znaleźć negatywne strony mojej metody należy podkreślić, że nie tylko poprawiła ona stan wzroku wszystkim używającym jej dzieciom, ale nigdzie nie zanotowano przypadku pogorszenia się jakości widzenia. Dlatego jest oczywiste, że ten sposób musi zapobiegać krótkowzroczności. Nie można tego powiedzieć o jakiejkolwiek innej metodzie zapobiegania krótkowzroczności stosowanej uprzednio w szkołach. Wszystkie inne metody bazowały na idei tłumaczącej przyczyny powstawania krótkowzroczności nadmiernym wysiłkiem oczu przy bliskim patrzeniu, i wszystkie spośród nich okazały się nieskuteczne. Jest oczywiste, że ta metoda musi być także skuteczna w zapobieganiu innym wadom wzroku, a więc rozstrzyga problem, który wcześniej nie był nawet brany poważniej pod uwagę ze względu na to, że daleko-wzroczność i w większości przypadków astygmatyzm, zwykło się uważać za wady spowodowane czynnikami dziedzicznymi. Jednakże każdy kto potrafi posługiwać się retinoskopem może w ciągu kilku minut wykazać, że obie te przypadłości są wadami nabytymi. Bez względu bowiem na to, jak wielki jest stopień dalekowzroczności czy astygmatyzmu, stan widzenia oka staje się w pełni normalny, gdy spogląda ono na czystą powierzchnię bez usiłowania widzenia. Można także udowodnić, że gdy dzieci uczą się czytać, pisać, rysować, szyć, czy też robić cokolwiek innego, co wymaga patrzenia na nieznajome przedmioty z bliska, zawsze wytwarzana jest dałekowzroczność albo dalekowzroczny astygmatyzm. To samo dotyczy osób dorosłych. Te fakty dobitnie uświadamiają nam, że dzieci potrzebują przede wszystkim edukacji oczu. Żeby zrobić większy postęp w nauce, muszą najpierw być zdolne do patrzenia na obce im litery, czy obiekty z bliska bez napinania oczu. We wszystkich przypadkach, w których stosowano moją metodę, zostało udowodnione, że można to osiągnąć dzięki codziennym ćwiczeniom w patrzeniu na odległość przy zastosowaniu tablicy testowej. Gdy dzięki tym sposobom widzenie na odległość ulegało poprawie, dzieci niezmiennie potrafiły używać swoich oczu bez napinania wzroku przy patrzeniu z bliska. Metoda jest skuteczniejsza, gdy nauczyciel nie używa okularów. Dzieci nie tylko naśladują wzrokowe nawyki nauczyciela, który nosi okulary, ale także napięcie nerwowe 113

nauczyciela, którego wyrazem jest wadliwy wzrok. W klasach równorzędnych, z takim samym oświetleniem, tam gdzie nauczyciel nosił okulary wzrok dzieci zawsze był gorszy, niż w klasach porównywalnych, gdzie nauczyciel nie nosił okularów. W jednym z przypadków badałem wzrok dzieci, których nauczycielka nosiła okulary i stwierdziłem bardzo zły stan. Nauczycielka wyszła na przerwę i po jej wyjściu raz jeszcze przebadałem dzieci. Wyniki były znacznie lepsze. Gdy nauczycielka wróciła, zapytała o wzrok jednego, bardzo nerwowego chłopca. Stanęła przed nim i powiedziała: „Teraz, gdy pan doktor powie ci żebyś przeczytał literki, zrób to". Chłopiec nie mógł nic zobaczyć. Potem stanęła za nim i wynik był taki sam, jak w czasie gdy nie było jej w klasie. Chłopiec przeczytał wszystkie litery na tablicy. Aktualnie w szkołach całych Stanów mamy miliony dzieci z wadami wzroku. Wynikające z nich ograniczenia nie pozwalają dzieciom w pełni korzystać z możliwości, jakie stwarza system oświaty, pogarszając ich stan zdrowia i prowadząc do marnotrawienia pieniędzy podatników. Jeżeli zgodzimy się tolerować taki stan rzeczy, będzie to w równym stopniu szkodliwe, jak i kosztowne dla tych dzieci przez całe ich życie. W wielu przypadkach stanie się źródłem trwałego nieszczęścia i cierpienia. Przy czym wszystkie te przypadki mogą zostać wyleczone, zaś ewentualnym, nowo powstającym przypadkom wad, można zapobiegać poprzez nowo powstały program profilaktyki, polegający na nieskomplikowanym codziennym odczytywaniu liter na tablicy. Dlaczego nasze dzieci miałyby być skazane na cierpienie i noszenie okularów z powodu nie zastosowania tej prostej metody leczenia? Koszty są prawie żadne. W wielu przypadkach nawet nie potrzebne byłoby kupowanie tablic testujących, gdyż są one w wyposażeniu szkolnych gabinetów lekarskich. Nie stanowi to także dodatkowego obciążenia dla nauczycieli, zaś poprawa wzroku, zdrowia, zdolności i dyspozycji umysłowych ich wychowanków znacznie ułatwi im pracę. Nie znalazł się ponadto nikt, kto mógłby zasugerować, że ta metoda mogłaby okazać się w jakiejkolwiek mierze szkodliwa. Instrukcja dotycząca stosowania w szkołach tablic testowych, w celu poprawy jakości widzenia Należy zawiesić tablicę testową na stałe na ścianie klasy i poprosić dzieci o codzienne odczytywanie najmniejszych liter, jakie z miejsca gdzie siedzą, mogą zobaczyć. Należy to wykonywać każdym okiem oddzielnie, zakrywając w tym czasie drugie dłonią w taki sposób, aby uniknąć nacisku na gałkę oczną. Zabiera to niewiele czasu i jest wystarczającym ćwiczeniem pozwalającym poprawić wzrok wszystkich dzieci i wyeliminować wszystkie błędy refrakcji po kilku miesiącach, a czasem po roku-dwóch. 114

Dzieci z wyraźną wadę wzroku powinny być zachęcane do częstszego czytania tablicy. Dzieci noszące okulary nie powinny wykonywać ćwiczeń, ponieważ przypuszczalnie znajdują się pod opieką lekarską i te ćwiczenia niewiele im pomogą dopóki noszone będą okulary. Choć nie jest to bezwzględnie konieczne, wielką pomocą będzie zapisywanie systematycznie dokonywanych pomiarów wzroku każdego ucznia, począwszy od czasu wprowadzenia tej metody w odstępach przynajmniej rocznych (lub częściej). Zapisów i pomiarów może dokonywać nauczyciel. Rejestracja powinna zawierać imię, nazwisko, wiek ucznia, ostrość wzroku przy badaniu na odległości 20 stóp oraz datę. Na przykład: Janek Kowalski w. 10 lat 10.09.1997 r. L.O. (lewe oko) 20/40 P.O. (prawe oko) 20/40 Janek Kowalski w. 11 lat 20.01.1998 r. L.O. 20/30 P.O. 20/15 Pewien wskaźnik liczby dzieci o wzroku powyżej normy jest absolutnie konieczny. Przynajmniej raz w roku osoba dobrze zapoznana z tą metodą powinna odwiedzić każdą klasę w celu udzielenia odpowiedzi na zadawane pytania, zachęcając nauczycieli do kontynuowania stosowania tej metody i dokonania statystycznych sprawozdań ze skuteczności prowadzonych ćwiczeń. Nie ma jednak takiej potrzeby, aby wizytator, czy nauczyciele lub dzieci musieli znać się na fizjologii działania oka.

ROZDZIAŁ 23 UMYSŁ I ZDOLNOŚĆ WIDZENIA Jak powiedziałem, wadliwy wzrok jest wynikiem nie dość optymalnego działania umysłu. Okulary mogą zneutralizować czasami wpływ niekorzystnego oddziaływania umysłu na oczy i sprawić, że dana osoba poczuje się znacznie lepiej co poprawi podniesie działanie jej funkcji psychicznych do pewnego poziomu, lecz nie spowodują one zasadniczego zmniejszenia napięcia psychicznego, a poprzez utrwalenie złych nawyków widzenia spowodujemy pogorszenie się sytuacji. Można łatwo wykazać, że spośród wielu funkcji umysłu, które ulegają osłabieniu wraz z pogorszeniem się wzroku najbardziej poszkodowana jest pamięć. Ponieważ większa część procesu nauczania polega na gromadzeniu danych w pamięci i z uwagi na to, że inne

115

procesy umysłowe są zależne od zaznajomienia się z tymi danymi, łatwo można zrozumieć jak niewiele można osiągnąć przez zwyczajne założenie okularów przez osobę, która ma „kłopoty z oczami". Nadzwyczajna pamięć członków niepiśmiennych plemion przypisywana była ich nieznajomości sposobów gromadzenia danych w innej formie, niż w ich pamięci, dzięki czemu ta ostatnia rozwinęła się stosownie do potrzeb. Ale znając związki pomiędzy pamięcią i wzrokiem, bardziej sensowne będzie przypuszczenie, że pojemność pamięci u ludzi z plemion pierwotnych jest większa, z tego samego powodu z jakiego mają tak ostry wzrok, czyli z umiejętności utrzymywania umysłu w stanie relaksacji. Ten rodzaj pamięci, podobnie jak ostrość wzroku ludzi pierwotnych, spotyka się także wśród ludzi żyjących w warunkach współczesnej cywilizacji. Jeżeli przeprowadzono by takie badania, to bez wątpienia okazałoby się, że nadzwyczajna pamięć współwystępuje z nadzwyczajnie dobrym wzrokiem, jak to miało miejsce w przypadku, który ostatnio miałem okazję obserwować. Obiektem badań była młoda dziewczyna o wzroku tak znakomitym, że potrafiła widzieć gołym okiem księżyce Jowisza, co zostało potwierdzone przez porównanie wykonanych przez nią rysunków tycfi satelitów z rysunkami wykonanymi przy użyciu teleskopu. Jej pamięć była równie nadzwyczajna. Mogła recytować całą zawartość książki po przeczytaniu jej i nauczyła się więcej łaciny bez nauczyciela w ciągu kilku dni, niż jej siostra (która miała sześć dioptrii krótkowzroczności) przez kilka lat. Pamiętała co jadła w restauracji pięć lat wcześniej i przypominała sobie imię kelnera, numer budynku i ulicę, na której stała. Pamiętała również w co była ubrana wówczas, a także w co były ubrane inne osoby przy tej okazji. To sarno miało miejsce z każdym innym wydarzeniem, które przyciągnęło jej zainteresowanie, a ulubioną zabawą jej rodziny było pytanie jej o rodzaj menu i o to jak byli ubrani poszczególni ludzie w trakcie okolicznościowych imprez. Gdy dwoje ludzi różni się wzrokiem, można stwierdzić, że ich pamięć będzie się różnić w takim samym stopniu. U dwóch sióstr, z których jedna miała dobry wzrok określony jako 20/20, a druga 20/10, stwierdzono, że czas potrzebny im do nauczenia się ośmiu wersów wiersza różnił się w takim samym stopniu jak ich wzrok. Jedna z nich, której wzrok był określony jako 20/10 potrzebowała na nauczenie się tych ośmiu wersów piętnastu minut, a druga ze wzrokiem 20/20 potrzebowała trzydziestu minut. Po palmingu siostra z normalnym wzrokiem nauczyła się następnych ośmiu wersów w ciągu dwudziestu jeden minut, podczas gdy ta ze wzrokiem 20/10 mogła skrócić swój czas o dwie minuty. Innymi słowy umysł drugiej siostry pracował już w normalnych 116

lub prawie normalnych warunkach i niewiele mogła poprawić jego stan przez zastosowanie palmingu. Lecz pierwsza siostra mogła uzyskać stan relaksacji i stąd wyniknęła poprawa jej pamięci. Nawet jeżeli występuje różnica w widzeniu pomiędzy poszczególnymi oczami tej samej osoby, można wykazać, jak to już było podkreślone w 10 rozdziale, że wystąpi różnica w pamięci w zależności od tego czy oboje oczu będzie otwarte, czy też lepsze z nich będzie zamknięte. Pamięci nie można wysilać, podobnie jak nie da się wysilić wzroku. Przypominamy sobie coś bez wysiłku, podobnie jak widzimy coś pod warunkiem nie wysilania się. Im bardziej usiłujemy sobie coś przypomnieć albo zobaczyć, tym mniej jesteśmy do tego zdolni. Rzeczy, które zapamiętujemy są rzeczami, które nas interesują, zaś powodem dla którego mamy trudności z nauczeniem się niektórych tematów jest nasze znudzenie się nimi. Gdy jesteśmy znudzeni nasz wzrok pogarsza się. Nuda jest czynnikiem, który powoduje psychiczne napięcie, a w tym stanie niemożliwe jest prawidłowe funkcjonowanie oka. Wspomniana na początku rozdziału dziewczyna o wzroku nadzwyczajnie ostrym, mogła zacytować z pamięci całą książkę w przypadku zainteresowania się nią. Ale nie cierpiała matematyki i anatomii, i nie tylko nie mogła się nauczyć dobrze tych przedmiotów, lecz podczas kontaktu z tymi zagadnieniami stawała się bliskowzroczna. Potrafiła czytać literki o wysokości 0,6 cm z odległości 20 stóp przy słabym oświetleniu, lecz poproszona o odczytanie cyfr o wysokości 3-5 cm w dobrym świetle z odległości 10 stóp pomyliła połowę z nich. Poproszona o dodanie dwóch do trzech początkowo powiedziała cztery (później pięć), zaś podczas zajmowania się tym nieprzyjemnym tematem, retinoskop cały czas wykazywał jej krótkowzroczność. Gdy poprosiłem ją, żeby zajrzała do wnętrza mojego oka za pomocą oftalmoskopu nie mogła nic zobaczyć, chociaż stopień ostrości wzroku potrzebny przy obserwacji wnętrza oka jest znacznie mniejszy, niż przy oglądaniu księżyców Jowisza. Przeciwieństwem tego przypadku była młoda, krótkowzroczna kobieta, której pasją była matematyka i anatomia. Nauczyła się posługiwać oftalmoskopem równie łatwo, jak dalekowidząca dziewczyna nauczyła się łaciny. Prawie natychmiast dostrzegła nerw wzrokowy i zauważyła, że jego centrum jest bardziej białe, niż otoczenie. Widziała jaśniejsze tęt-niczki i ciemniejsze żyłki, widziała także jaśniejsze smugi w naczyniach krwionośnych. Nawet niektórzy specjaliści nie potrafią tak dobrze widzieć, zaś nikt nie 117

może tego uczynić, jeśli nie ma prawidłowego wzroku. Dlatego też jej wzrok musiał ulec chwilowej poprawie podczas oglądania wnętrza oka. Oglądane przez nią cyfry, chociaż poniżej normy były lepiej przez nią widziane, niż litery. W tych obu przypadkach zdolność do uczenia się i zdolności do widzenia szły w parze z zainteresowaniami. Jedna z nich mogła czytać fotograficznie pomniejszoną Biblię i cytować dosłownie to co przeczytała, jak również widzieć księżyce Jowisza, ale nie mogła zobaczyć wnętrza oka, ani cyferek o połowę większych od widzianych literek, ponieważ te rzeczy nudziły ją. Ale gdy zasugerowałem jej, że byłoby niezłym żartem zaskoczenie jej nauczyciela, który zawsze rugał ją za brak postępów w matematyce, za pomocą osiągnięcia dobrej oceny w zbliżającym się egzaminie, jej zainteresowanie przedmiotem znacznie się zwiększyło i potrafiła się na tyle dobrze przygotować, że zdobyła 78 punktów (na 100). W drugim przypadku „przeciwnikiem" były litery. Kobieta nie była zainteresowana większością tematów, którymi się zajmowała i dlatego w wyniku unikania tych tematów rozwinęła u siebie nawyk krótkowzroczności. Ale gdy poprosiłem ją o popatrzenie na przedmioty budzące jej największe zainteresowanie, jej wzrok stał się normalny. Krótko mówiąc, jeżeli ktoś nie jest zainteresowany oglądanymi obiektami, jego umysł wymyka się spod kontroli i bez tego rodzaju „kontroli umysłu" nie można ani widzieć, ani się uczyć. Nie tylko pamięć, ale także wszystkie inne rodzaje aktywności umysłowej ulegają poprawie wraz z odzyskaniem normalnej ostrości wzroku. Na porządku dziennym są doświadczenia, gdzie osoby dzięki wyleczeniu swojego wzroku, odkryły że ich zdolność do wykonywania swojej pracy znacznie wzrosła. Niespełna siedemdziesięcioletni księgowy, który od czterdziestu lat nosił okulary, po odzyskaniu normalnej ostrości wzroku odkrył, że bez używania okularów potrafi pracować znacznie szybciej, poprawniej oraz z mniejszym zmęczeniem, niż kiedykolwiek miało to miejsce w całym jego życiu. W okresach szczególnego nawału pracy albo gdy nie miał pomocy, pracował w niektóre tygodnie od siódmej rano do jedenastej wieczór i obstawał przy tym, że czuje się mniej zmęczony, niż rano po rozpoczęciu pracy. Poprzednio, chociaż nie pracował ciężej, niż inni koledzy w biurze, zawsze odczuwał ogromne zmęczenie. Odnotował także poprawę samopoczucia. Pracując tyle lat w biurze i wiedząc tak dużo o biznesie, przy którym pracowali także jego koledzy, często był proszony o radę. Tego rodzaju odrywanie od pracy, zanim jego wzrok stał się prawidłowy, bardzo go denerwowało i często tracił panowanie nad sobą. Jednakże po wyleczeniu wzroku takie rzeczy nie były w stanie go zirytować. W innym przypadku udało się wyleczyć wraz ze wzrokiem początki choroby 118

psychicznej. Lekarz, który odwiedził już wielu neurologów i okulistów trafił do mnie, nie dlatego iżby wierzył w stosowane przeze mnie metody, ale dlatego, że nie pozostało mu już nic innego. Przyniósł ze sobą całkiem niezłą kolekcję okularów przepisanych przez różnych specjalistów, z których każda para była różna. Powiedział mi, że nosi okulary od wielu miesięcy bez żadnych oznak poprawy, oraz że gdy je zdejmuje sprawy wcale nie wyglądają gorzej. Zmiana otoczenia także mu nie pomogła. Za radą znanego neurologa zaprzestał nawet na kilka lat praktyki i wyjechał na wieś na rancho, lecz te wakacje wcale mu dobrze nie zrobiły. Przy badaniu jego oczu nie znalazłem zmian organicznych, ani błędów refrakcji. Jednak jego wzrok spełniał normę jedynie w trzech czwartych, przy czym cierpiał na podwójne widzenie i całą gamę nieprzyjemnych dolegliwości ubocznych. Widywał ludzi stojących na głowach i małe diabełki tańczące na dachach budynków. Miał także szereg innych iluzji, zbyt licznych na to, aby tutaj o nich wspominać. W nocy jego wzrok był na tyle niedobry, że miał trudności z odnalezieniem drogi, idąc zaś wiejską drogą, był przekonany, że znacznie lepiej będzie widział odwracając oczy w bok, patrząc na drogę boczną stroną siatkówki, zamiast jej częścią centralną. W różnych odstępach czasu, bez żadnych zwiastunów i bez utraty świadomości, miał napady ślepoty. To sprawiało mu najwięcej kłopotów, gdyż był cenionym i doświadczonym chirurgiem i obawiał się, że mógłby mieć taki atak podczas operacji. Miał bardzo słabą pamięć. Nie potrafił przypomnieć sobie koloru oczu żadnego z członków swojej rodziny, chociaż widywał ich codziennie od lat. Nie mógł także przypomnieć sobie koloru swojego domu, ilości pokoi na poszczególnych piętrach, czy też innych szczegółów. Twarze i nazwiska pacjentów i przyjaciół przypominał sobie z największym trudem abo wcale. Leczenie tego człowieka okazało się bardzo trudne, głównie dlatego, że był pełen nieskończonej ilości błędnych idei dotyczących działania oka, szczególnie w jego własnym przypadku. Upierał się przy tym, że każda z nich powinna być omówiona i podczas tych długotrwałych dyskusji poprawa nie następowała. Codziennie całymi godzinami przemawiał i perswadował. Jego logika była cudowna, niemal nie do zaprzeczenia, a jednocześnie całkowicie błędna. Jego zewnętrzna fiksacja miała tak duży stopień, że gdy patrzył pod kątem czterdziestu pięciu stopni w bok od wielkiego C na tablicy, widział tę literę jako równie czarną jak podczas patrzenia wprost na nią. Napięcie potrzebne do wytworzenia takiego stanu rzeczy było przerażające i powodowało ogromny astygmatyzm, lecz pacjent nie był 119

tego świadom i nie mogłem go przekonać, że w odczuwanych przez niego symptomach nie było nic nienormalnego. Gdy widział literę w całości, tłumaczył że musi ją widzieć tak czarną jak ona jest w rzeczywistości, ponieważ nie jest daltonistą. W końcu potrafił spojrzeć w bok od jednej małej literki na tablicy i zobaczyć ją jako gorzej widzianą, niż przy patrzeniu wprost na nią. Osiągnięcie tego etapu zajęło osiem czy dziewięć miesięcy, lecz gdy się to udało pacjent powiedział, że czuje się tak jakby zdjęto wielki ciężar z jego umysłu. W całym ciele doświadczył cudownego uczucia rozluźnienia i relaksacji. Poproszony o przypomnienie sobie czarnego koloru, po uprzednim zamknięciu i zasłonięciu oczu, powiedział, że nie może tego zrobić gdyż widzi każdy kolor tylko nie czarny. Normalnie, gdy nerw wzrokowy nie jest poddawany działaniu światła, czarny kolor powinien być w takich warunkach widoczny. Ponieważ był zapalonym piłkarzem w czasie nauki w szkole średniej, odkrył w końcu, że potrafi sobie przypomnieć czarną piłkę. Poprosiłem go, żeby wyobraził sobie, że ta piłka została wrzucona do morza i tam została zabrana przez odpływ, stając się stopniowo coraz mniejsza, lecz nie mniej czarna. Potrafił to dobrze zrobić i napięcie odpływało razem z piłką, do chwili, gdy piłka zmniejszyła się do rozmiarów najmniejszej kropki w gazecie. Wówczas napięcie całkowicie odpłynęło. Objawy ustąpiły na tak długi okres czasu, jak długo pacjent utrzymywał w pamięci czarną plamkę, ale z uwagi na to, że nie potrafił pamiętać o niej przez cały czas, zasugerowałem jeszcze jeden sposób na osiągnięcie trwałego wyleczenia. Polegał on na świadomym pogorszeniu wzroku, przeciwko czemu chirurg gwałtownie zaprotestował. „Wielkie nieba!" wykrzyknął. „Czyż mój wzrok nie ma już dość, bez uczynienia go gorszym?" Jednakże po tygodniu przekonywania, zdecydował się wypróbować tę metodę, zaś wynik okazał się niezwykle satysfakcjonujący. Po nauczeniu się dostrzegania dwóch lub więcej świateł w miejscu, gdzie w rzeczywistości było jedno, za pomocą wytworzonego napięcia będącego wynikiem próby widzenia w sposób równie dobry zarówno punktu znajdującego się ponad źródłem światła, jak i samego światła — tak jak gdyby było widziane przy patrzeniu wprost na nie, mężczyzna ów uzyskał zdolność unikania nieświadomego stanu napięcia powodującego podwójny i zwielokrotniony obraz i dzięki temu nie był już więcej niepokojony przez zbyteczne obrazy. Inne złudzenia zostały wyleczone za pomocą podobnych sposobów. Jedną z ostatnich iluzji, którą trzeba było rozproszyć było jego przekonanie, że do utrzymywania czerni w pamięci czy przypomnienia sobie czerni potrzebny jest wysiłek. Trudno było przezwyciężyć opór jego racjonalnego umysłu, ale po pokazaniu wielu 120

przykładów, udało mi się go przekonać, że nie potrzeba do tego używać żadnego wysiłku i gdy zdał sobie z tego sprawę, zarówno jego wzrok, jak i stan psychiczny, natychmiast uzyskały pełne wyleczenie. Na koniec leczenia potrafił czytać 20/10 abo i lepiej, pomimo wieku 55 lat, czytał także czcionkę 5 pt w zakresie odległości od 15 do 60 cm. Nocna ślepota ustąpiła, podobnie jak napady ślepoty w dzień, opowiadał mi także o kolorze oczu swojej żony i dzieci. Pewnego dnia powiedział do mnie: „Doktorze, dziękuję ci bardzo za to, co uczyniłeś dla moich oczu, ale nie mam słów mogących wyrazić wdzięczność jaką czuję do ciebie, za to, co zrobiłeś dla mojej psychiki". Kilka lat później zadzwonił do mnie, aby powiedzieć, że nie nastąpił nawrót żadnego z objawów. Wszystkie te fakty pozwalają zrozumieć, że problemy związane ze wzrokiem są znacznie ściślej związane z umysłem, niż zwykło się przypuszczać i że nie mogą być rozwiązane za pomocą umieszczenia wklęsłych, wypukłych, czy astygmatycznych soczewek przed oczami.

ROZDZIAŁ 24 PODSTAWOWE ZASADY LECZENIA Celem wszystkich metod stosowanych w leczeniu wad wzroku bez użycia okularów jest zapewnienie rozluźnienia, czy też relaksacji w pierwszym rzędzie umysłu, a następnie oczu. Stan relaksu zawsze poprawia wzrok. Wysiłek zawsze go pogarsza. Osoby, które pragną poprawić swój wzrok powinny rozpocząć od przekonania się o tym osobiście. Aby wykazać, że stan napięcia pogarsza proces widzenia, pomyśl o czymś nieprzyjemnym, o poczuciu fizycznej niewygody albo o czymś widzianym niewyraźnie. Przy oczach otwartych zauważysz obniżenie się jakości wizji. Spróbuj także zobaczyć w równie dobrym stopniu całą literę na tablicy testowej albo wpatrz się w jedną jej część przez jakiś czas. Ten stan niezmienności pogorszy widzenie i może spowodować, że litery znikną. Kolejnym objawem napięcia jest drżenie powiek, które może być zaobserwowane przez drugą osobę abo odczuwane przez pacjenta poprzez przyłożenie palców. Możemy to skorygować poprzez odpowiednie wydłużenie czasu wypoczynku. Wiele osób traci możliwość chwilowej poprawy wzroku, osiąganej przy pomocy zamknięcia oczu, z uwagi na zbyt krótki czas ich zamknięcia. Dzieci dadzą odpoczynek swoim oczom przez odpowiednio długie ich zamknięcie, jeżeli będą do tego zachęcone przez asystującą im osobę. Wielu dorosłych również potrzebuje nadzoru.

121

Rozluźnianie oczu Najprostszy sposób w jaki oczy mogą wypocząć, to zamknięcie ich na pewien czas i równoczesne myślenie o czymś przyjemnym. Jest to zawsze pierwsza rzecz jaką robimy i bardzo mało jest osób, które nie osiągnęłyby dzięki temu chociaż chwilowej korzyści. Palming Znacznie większy stopień rozluźnienia można osiągnąć dzięki zamknięciu i zakryciu oczu dłońmi tak, aby wykluczyć dostęp światła. Zamknij oczy i zakryj je wnętrzem obu dłoni, palce skrzyżowane na czole. Samo wyłączenie wrażeń wzrokowych jest czasami wystarczające do wytworzenia stanu głębokiego relaksu, chociaż zdarza się, że napięcie może wzrosnąć. Prawidłowo wykonany palming z reguły pozwala doświadczyć szeregu innych wrażeń charakterystycznych dla stanu relaksacji. Samo zakrycie i zamknięcie oczu jest nieskuteczne, jeżeli w tym samym czasie nie nastąpi usunięcie napięcia psychicznego. Jeśli wykonujesz palming w sposób doskonały, zobaczysz pole czerni niemożliwe do przypomnienia go sobie w inny sposób, wyobrażenia sobie, czy też zobaczenia czegokolwiek czarniejszego i w chwili, kiedy będziesz w stanie to zrobić, twój wzrok będzie prawidłowy. Kołysanie Udowodniono, że kołysanie nie tylko poprawia wzrok, lecz także zmniejsza lub leczy ból, uczucie dyskomfortu i przemęczenia. Stań w szerokim na jedną stopę rozkroku pod kątem prostym do ściany pokoju. Podnieś nieco lewą piętę ponad podłogę podczas obracania ramionami, głową i oczami w prawo, do chwili gdy twoje ramiona będą się znajdować równolegle do ściany. Teraz po postawieniu lewej pięty na podłodze, obracaj ciałem w lewo, unosząc piętę prawą. Patrząc naprzemiennie to na prawą, to na lewą ścianę, zwracaj uwagę na to, aby głowa i oczy poruszały się wraz z ruchem ramion. Gdy ćwiczymy kołysanie z łatwością, bez przerw, bez wysiłku i bez zwracania uwagi na poruszające się przedmioty, można stwierdzić stopniowe zmniejszanie się napięcia mięśni i nerwów (zapamiętaj jednak, że im krótsze kołysanie potrafisz wykonać prawidłowo, tym większy będzie efekt leczniczy). Widziane przedmioty będą się poruszały ze zróżnicowaną szybkością. Obiekty umieszczone niemal na wprost ciebie, będą pozornie osiągać szybkość ekspresowego pociągu i powinny być bardzo rozmazane. Bardzo ważną rzeczą jest unikanie próby wyraźnego zobaczenia obiektów, które wydają się poruszać z dużą szybkością. Kołysanie pomaga szczególnie osobom cierpiącym na napięcie wzroku podczas snu. Tuż przed zaśnięciem i zaraz po przebudzeniu należy wykonać w takich przypadkach 122

co najmniej piętnaście „bujnięć". Pamięć Przy prawidłowym wzroku umysł pozostaje zrelaksowany, umysł jest rozluźniony także w przypadku posiadania bardzo dobrej pamięci. Dlatego można wyleczyć wzrok dzięki użyciu pamięci. Wszystko, co twoja pamięć uważa za przyjemne, przyczynia się do zrelaksowania umysłu, ale dla celów poprawy wzroku, użycie małych czarnych przedmiotów, takich jak kropka albo literka pięciopunktowa jest z reguły najbardziej odpowiednie. Najlepiej jest wykonywać ćwiczenia pamięci z oczami zamkniętymi i zasłoniętymi, ale wraz z postępem praktyki będzie możliwe pamiętanie o tych obiektach również przy otwartych oczach. Przy bardzo dobrze wykształconej pamięci, przy zakrytych i zamkniętych oczach, obraz pięciopunktowej litery będzie sprawiał wrażenie (podobnie jak przy jej oglądaniu w rzeczywistości) trwania w niewielkim ruchu, zaś białe przestrzenie wewnątrz litery będą wydawać się bardziej białe, niż otaczające tło. Jeżeli nie potrafisz stworzyć takiego obrazu w pamięci, przesuwaj „spojrzenie świadomie" z jednej strony litery na drugą stronę, wyobrażając sobie, że białe wnętrze litery jest bielsze od tła. Gdy tak uczynisz, litera będzie się pozornie poruszać w kierunku przeciwnym do wyobrażonego ruchu oka i będziesz zdolny do utrzymania jej w pamięci przez nieokreślenie długi czas. Codzienne czytanie małych, znanych literek z możliwie najodleglejszego dystansu, z jakiego mogą być widziane, stanowi wypoczynek dla oczu, gdyż oko zawsze w pewnym stopniu relaksuje się poprzez patrzenie na znajome mu przedmioty. Wyobraźnia Wyobraźnia jest blisko powiązana z pamięcią, ponieważ bez trudu możemy sobie wyobrazić coś jedynie wtedy, gdy dobrze to pamiętamy, a w leczeniu wad wzroku trudno byłoby oddzielić te dwie funkcje. Widzenie jest w wielkiej mierze kwestią wyobraźni i pamięci. Ponieważ zarówno wyobraźnia jak i pamięć nie działają dobrze bez stanu relaksacji, praca nad usprawnieniem tych cech umysłu poprawia nie tylko interpretację obrazu odbitego na siatkówce, ale sam obraz. Gdy wyobrażasz sobie, że widzisz literę na tablicy testowej, to rzeczywiście ją widzisz, ponieważ nie można w jednej chwili rozluźnić psychiki i wyobrażać sobie doskonałego obrazu litery, a zarazem wytwarzać napięcia poprzez nieostre widzenie jej w tym samym czasie. Następująca metoda wykorzystująca wyobraźnię w wielu przypadkach przyniosła szybkie efekty. Popatrz z bliska na największą widzianą literę na tablicy, z reguły potrafisz zaobserwować, że mały obszar ok. 5 cm2 wydaje się czarniejszy od reszty, wtedy zakryj 123

gorzej widzianą część litery. Ponownie część eksponowanej powierzchni powinna wydać się czarniejsza od reszty. Gdy raz jeszcze zakryjesz gorzej widzianą część powierzchni litery, powierzchnia maksymalnego zaczernienia ulegnie kolejnej redukcji. Gdy lepiej widziana część litery zostanie pomniejszona do wymiarów litery z linii znajdującej się poniżej, wyobraź sobie, że taka litera zajmuje tę powierzchnię i jest zarazem czarniejsza od reszty (większej) litery. Następnie popatrz na literę z linii poniżej i wyobraź sobie, że jest czarniejsza od tej większej litery. Jeśli potrafisz to zrobić, będziesz mógł od razu zobaczyć litery w dolnej linii. Błysk lub mignięcie Ponieważ to właśnie wysiłek jest czynnikiem psującym wzrok, wiele osób z wadami wzroku po pewnym okresie wypoczynku i rozluźnienia potrafi zobaczyć dany obiekt przez ułamek sekundy. Jeżeli oczy zostaną zamknięte zanim powróci nawyk napięcia zdarza się, że tą drogą szybko zostaje osiągnięty trwały stan relaksacji. To ćwiczenie nazwałem „błyskiem" lub „mignięciem"i wiele osób, które nie mogły poprawić wzroku innymi metodami, zyskało dzięki niemu pomoc. Rozluźnij przez kilka minut oczy poprzez zamknięcie ich albo przez palming i potem popatrz przez ułamek sekundy na literę na tablicy testowej lub na pięciopunk-tową literę w przypadku kłopotów z bliskim widzeniem. Natychmiast zamknij oczy i powtórz cały proces. Centralna fiksacja Przy normalnym patrzeniu oko widzi najlepiej tylko pewną część wszystkiego na co spogląda, zaś cały pozostały obraz jest widziany proporcjonalnie gorzej w zależności od odległości przesunięcia od punktu najlepiej widzianego (fovea centralis). Przy wadach wzroku niezmiennie stwierdza się, że oko próbuje zobaczyć znaczną część swojego pola widzenia w tym samym czasie w sposób równie dobry. Wywołuje to ogromny stan napięcia zarówno dla oka jak i dla umysłu, co każdy o prawidłowym wzroku może w łatwy sposób stwierdzić próbując zobaczyć wystarczająco duży obszar w tej samej jednostce czasu. Przy bliskim widzeniu nawet próba zobaczenia okręgu o średnicy 0,6 cm w ten sposób spowoduje dyskomfort i ból. Wszystkie ćwiczenia rozluźniające wzrok powodują odzyskanie normalnej siły centralnej fiksacji. Można ją także odzyskać przez świadomą praktykę i czasami jest to najszybsza i najłatwiejsza droga wyleczenia wzroku. Gdy zaczynasz w sposób świadomy widzieć pewną część pola widzenia lepiej, niż resztę, staje się możliwe zredukowanie najlepiej widzianej powierzchni. Jeżeli będziesz patrzył na wielkie C umieszczone na karcie testowej od jej podstawy do szczytu widząc część, na którą nie patrzysz bezpośrednio, gorzej niż część na 124

którą skierowałeś wzrok, będziesz potrafił zrobić to samo z literami w następnej linii i w ten sposób możesz podążać w dół tablicy, aż staniesz się zdolny(a) do patrzenia w ten sposób (od góry do dołu liter) na litery w najniższej linii widząc część litery, nie oglądaną bezpośrednio, jako gorzej widoczną. W takim przypadku uzyskasz zdolność odczytania tych liter. Jako że małe przedmioty nie mogą być widziane bez centralnej fiksacji, czytanie pisma o rozmiarze pięciu punktów (jeżeli jest wykonalne) jest jednym z lepszych ćwiczeń, zaś im ciemniejsze jest światło przy którym możesz czytać i im bliżej oka może być trzymany druk, tym lepiej dla ciebie. Leczenie słońcem Dla prawidłowo widzących oczu, pozostających w stanie rozluźnienia i relaksacji, światło słońca jest niezbędne. Jeżeli jest to możliwe, zaczynaj dzień od wystawienia zamkniętych oczu na słońce. Kilka minut dziennie takiej kuracji powinno być pomocne przy licznych schorzeniach. Rozpocznij przyzwyczajanie się do mocnego światła słonecznego poprzez wystawianie zamkniętych oczu na słońce. Żeby zapobiec objawom napięcia poruszaj głową lekko na boki. Po pewnym czasie i przyzwyczajeniu się do światła w ten sposób, podnieś nieco górną powiekę i popatrz na dół, na promienie słoneczne odbijające się od twardówki. Mrugaj jeżeli masz na to ochotę lub jeżeli poczułeś, że zmniejsza się stopień twojej relaksacji. Przy nasłonecznianiu nie ma potrzeby ograniczeń czasowych. Jak ćwiczyć z tablicą Snella 1. Powieś tablicę na stałe w dobrze oświetlonym miejscu na ścianie. 2. Stań (lub usiądź) w odległości 10 do 20 stóp od tablicy, na tyle daleko, na ile potrafisz odczytywać litery bez napinania wzroku. Nad każdą linią liter znajdują się małe cyferki wskazujące odległość. Ponad wielkim C na górze jest liczba 200. Zatem wielkie C przy normalnym wzroku można przeczytać z odległości 200 stóp. 3. Załóżmy, że możesz przeczytać z tej odległości tylko piąty rząd liter. Zauważ, że ostatnią literą w tej linii jest R. Teraz zastosuj palming utrzymując w pamięci obraz R. Jeżeli będziesz pamiętać, że lewa strona litery jest prosta, prawa częściowo zakrzywiona, a jej podstawa otwarta (z białym polem), będziesz mieć całkiem dobry mentalny obraz R przy zamkniętych oczach. Ten pamięciowy obraz pomoże ci zobaczyć literę znajdującą się bezpośrednio poniżej R, którą jest T. Zastosuj ten sam sposób do jakiejkolwiek linii, której ostrość widzenia jest niedostateczna: zauważ ostatnią literę ostatniej czytelnej dla ciebie linii, zrób palming, stwórz w pamięci dobry obraz ostatniej widzianej litery i stwierdzisz, 125

że ostrzej widzisz literę znajdującą się bezpośrednio pod nią. 4.

Jeżeli teraz utkwiłeś wzrok w ostatniej literze, zauważysz, że wszystkie

pozostałe litery w tej linii zaczynają się rozmazywać. Korzystnie jest zaraz po zobaczeniu ostatniej litery szybko zamknąć oczy, następnie je otworzyć i wykonać przesunięcie wzroku do pierwszej figury w tym rzędzie. Później zamknij oczy i zapamiętaj pierwszą literę. Poprzez zamykanie oczu po każdej widzianej literze będziesz mógł przeczytać wszystkie litery w tym rzędzie. Rozluźnianie oczu przy pomocy tablicy testowej zajmuje nie więcej, niż minutę. Jeżeli spędzisz pięć minut na porannych ćwiczeniach z tablicą, stanie się to wielką pomocą w ciągu całego dnia. Trzymaj także zapisy testów sprawdzających, aby móc sprawdzić swoje postępy. Notuj ostrość wzroku w formie ułamka, gdzie odległość z jakiej odczytujesz literę jest licznikiem, zaś dystans z jakiego powinna być dana linia odczytana stanowi mianownik. Na przykład: 20/20 to norma, 10/20 jest poniżej normy, a 25/20 jest lepszym wzrokiem od normy.

DODATEK A DODATEK DO WYDANIA POLSKIEGO Ten dodatkowy rozdział został napisany specjalnie do pierwszego polskiego wydania „Naturalne leczenie wzroku" W.H. Bates'a z zamiarem uzupełnienia niektórych idei i metod, jakie zostały stworzone na bazie metody Bates'a w ciągu blisko siedemdziesięciu lat od czasu opublikowania pierwszego wydania jego książki pt. „Better Byesight Without Glasses". Uważny Czytelnik z pewnością dostrzeże jak kompletna i komplementarna jest Metoda Bates'a, gdyż ćwiczenia uczniów i następców Ba-tes'a prezentowane w tym dodatku stanowią niemal wyłącznie rozwinięcie i wariacje na temat metod opracowanych dziewięćdziesiąt lat temu przez twórcę nowoczesnej wizjonetyki, jak zwykło się nazywać system reedukacji wzroku bazujący na odkryciach Bates'a. Jak napisał Bates liczba ćwiczeń i technik usprawniających wadliwy wzrok może być równa ilości ludzi z wadami wzroku i niemal w każdym przypadku konieczne okazują się niewielkie modyfikacje stosowanego ćwiczenia. W wielu przypadkach okazuje się, że pacjenci znając ogólną zasadę sami opracowują najkorzystniejsze dla siebie techniki. Ponadto jak stwierdził Bates, jeżeli któreś z wykonywanych ćwiczeń sprawia trudności, czy kłopoty w realizacji, tak że podczas jego wykonywania może wystąpić mniej lub bardziej świadomy stres (stan napięcia) należy zarzucić wykonywanie tego ćwiczenia i

126

przejść do następnego wykonywanego swobodnie i w stanie rozluźnienia (co nie znaczy, że będzie to od razu komfortowa i rekreacyjna przejażdżka). Dlatego też zdecydowaliśmy dla dobra Naszych Czytelników i osób stosujących metodę Bates'a przedstawić możliwie największą ilość aktualnie stosowanych i skutecznych w różnych wadach wzroku ćwiczeń. Większość przedstawionego na następnych stronach materiału została nam udostępniona za pośrednictwem E-mailu i sieci Internet w zbiorze pytań i odpowiedzi (FAQ) skompilowanych przez Vic'a Cinc'a. Odpowiedni adres to: vicceextro.ucc.su.oz.au lub http://www.usyd.edu.au/-vicc/home.html Całość nosi tytuł „Natural Vision Freąuently Asked Questions" Podobnie jak „Natural Vision FAQ" tak i ten „Dodatek do wydania polskiego" jest materiałem wolnym od ograniczeń prawa autorskiego, pod warunkiem, że jego dystrybucja i powielanie nie będzie przedmiotem sprzedaży, lub jakiegokolwiek innego komercyjnego wykorzystywania. ZARÓWNO

„NATURAL

VISION

FAQ",

JAK

i

TEN DODATEK

JEST DEDYKOWANY

JEGO ŚWIĄTOBLIWOŚCI TENZIN GYATSO CZTERNASTEMU DALAJ LAMIE. OBY ZASŁUGI PŁYNĄCE Z ROZPOWSZECHNIANIA TEGO MATERIAŁU O NATURALNYM LECZENIU WZROKU PRZYNIOSŁY KORZYŚĆ WSZYSTKIM CZUJĄCYM ISTOTOM. Jak wykazał w dziesiątkach tysięcy przypadków osobistej praktyki dr Bates, a później w przypadkach liczonych w setkach tysięcy — jego następcy, wzrok zarówno prawidłowy jak i cechujący się wadami może zostać usprawniony. W Stanach Zjednoczonych piloci sił zbrojnych, i linii lotniczych przechodzą kursy świadomego widzenia w celu poprawy wzroku. Wyleczenie wad wzroku w znaczącej większości przypadków jest całkowicie możliwe. Przypadłości takie jak krótkowzroczność, astygmatyzm i nadwzroczność (dalekowzroczność) mogą być w pełni skorygowane, lub przynajmniej można osiągnąć znaczącą poprawę, jest to uzależnione od warunków indywidualnych, motywacji, oraz wrodzonych zdolności przystosowawczych procesów postrzegania wzrokowego. Pomimo tego co zostało tutaj powiedziane, prosimy nie brać niczego co zostało napisane w tym „Dodatku" — „na wiarę". Wszystko należy weryfikować za pomocą własnego umysłu, rozumu, doświadczeń i dociekań. Praktyka systemu reedukacji wzroku — wizjonetyki, jak zwykło się określać 127

ostatnimi czasy ten coraz bardziej rozbudowany i skuteczny system, jest kwestią rozwinięcia prawidłowych nawyków widzenia i zintegrowania ich z normalnym codziennym życiem, co powoduje wyparcie i zastąpienie szkodliwych wzorców patrzenia zestresowanym okiem. Leczenie wzroku nie jest więc sprawą wykonywania codziennych półgodzinnych ćwiczeń, a następnie powrotu do starego szkodliwego rodzaju percepcji. Skuteczna terapia polega na uświadomieniu sobie złych nawyków, przekształcenia ich w taki sposób, aby stały się prawidłowymi przyzwyczajeniami poprzez powtarzanie ich na tyle długo, aż staną się one podświadome. Innymi słowy terapia wzroku polega na wykształceniu trwałego nawyku naturalnego sposobu patrzenia, który staje się samoleczącą aktywnością pozwalającą na wytworzenie i rozszerzenie nowych ścieżek neuronowych w mózgu.

OKULARY To co stwierdził w swoich badaniach Bates znajduje pełne potwierdzenie w najnowszych doświadczeniach. Noszenie okularów i szkieł kontaktowych pogarsza wzrok. Szkła i plastikowe soczewki w okularach zmniejszają ilość dochodzącego do oka światła. Kolor jest zawsze bardziej wyrazisty gdy widzimy go nagim okiem, niż poprzez jakąkolwiek soczewkę. Z uwagi na to, że kolor w percepcji kształtów stanowi znaczącą funkcję, określone formy nie są tak dobrze postrzegane w okularach jak bez nich. Ponadto mocno wklęsłe szkła stwarzają złudzenie, że oglądane obiekty są mniejsze niż w rzeczywistości (przy bliskowzroczności), a przy szkłach wypukłych obiekty wydają się być większe (przy nadwzroczności). Ponieważ błędy refrakcji zmieniają się z dnia na dzień i z godziny na godzinę, a nawet z minuty na minutę, praktycznie nie istnieje możliwość dokładnego dopasowania szkieł korekcyjnych. Warto także zwrócić uwagę na rzadko wspominany w różnych publikacjach fakt, że okulary z tzw. szkłami korekcyjnymi powodują (zwłaszcza w przypadkach postępującej błiskowzroczności) pełne uzależnienie, które objawia się nie tylko niemożnością jakiegokolwiek funkcjonowania bez okularów, ale także klasycznym dla wszelkiego typu uzależnień (w tym od alkoholu i od narkotyków) „zespołem odstawie-niowym". Dlatego też przy leczeniu metodą Bates'a terapeuci dokładnie tak samo jak w przypadku leczenia uzależnień opowiadają się za dwoma sposobami leczenia. Pierwszy „klasyczny" wymaga całkowitego zaprzestania noszenia okularów w przypadku podjęcia kuracji, drugi proponuje metodę „stopniową" poprzez wspomaganie z użyciem w przypadkach koniecznych szkieł o mniejszej mocy.

128

Próbując po raz pierwszy przeżywać świat bez pomocy sztucznych środków wspomagania wzroku, zetkniemy się już w kilka minut później z dwoma niezbyt prostymi przeżyciami: w indywidualnie zróżnicowany sposób odczujemy narastanie uczucia bezsilności oraz spostrzeżemy, że nawet przy zupełnie prostych pracach nasza sprawność pogorszy się znacznie (w zależności od nasilenia wady) w stosunku do analogicznych prac wykonywanych w okularach. Poznałam ludzi krótkowzrocznych o wadzie tylko trzy dioptrie, którzy ulegali uczuciu paniki już w kilka sekund po zdjęciu okularów, stojąc w obliczu identycznych co zwykle codziennych sytuacji. Jak również ludzi, których uczucia bezsilności były mniejsze, mimo znacznie większej wady, sięgającej niejednokrotnie nawet dziesięciu dioptrii. Pozwala to na wyciągnięcie wniosku, że to nie samo nieostre widzenie prowokuje stany paniki lub niepewności, lecz przede wszystkim stopień indywidualnych zdolności do pokonywania trudności. Najwyraźniej widać to przy pierwszej próbie funkcjonowania bez okularów1. Może to stanowić pierwszy krok w kierunku poznania własnych odczuć w krańcowych sytuacjach oraz przyjrzenia się własnym reakcjom i uczuciom, wynikającym z głębokich warstw podświadomości. Zaakceptowanie tych całkowicie osobistych trudności będzie funkcjonowało zawsze ręka w rękę ze świadomością odpowiedzialności. Jest to zjawisko korzystne, uczące nas czegoś zupełnie nowego: mianowicie, że za stan własnych oczu możemy być w równym stopniu odpowiedzialni jak za nadwagę, dolegliwości trawienne czy stany napięciowe w ciele i duszy. Zacząć powinno się od stopniowego uwrażliwiania się na stan własnych oczu, czyli w ciągu dnia powinniśmy dość często zadawać sobie pytania: jak w tej chwili czują się moje oczy? Czy są wytężone? Czy są podrażnione i zaczerwienione? Czy nie chciałbym ich najchętniej zamknąć? Jeśli nauczymy się więc dbać o oczy, nauczymy się jednocześnie dbać o siebie, czyli zadawać sobie pytania: Jak się czuję w tej chwili? Czy jestem rozdrażniony i przemęczony? Czy sytuacja jest już na tyle nieznośna, że najchętniej zamknęłoby się oczy, by nie wiedzieć o niczym i niczego nie widzieć? Przy takim postępowaniu już w stosunkowo krótkim czasie doświadczamy wyraźnych powiązań pomiędzy ogólnym samopoczuciem a jakością wzroku. Jest to prosta relacja: gdy cały organizm w wyniku zmęczenia (lub innych przyczyn) ma osłabioną sprawność, to i oczy są mniej sprawne. Doświadczenie takie można powtarzać właściwie 129

w każdych warunkach i niemal zawsze się sprawdza. Jeśli wypróbujemy więc na sobie tę relację, przeżyjemy pierwszą prawdę, którą „przeocaaliśmy" do tej pory. W konsekwencji tego będziemy musieli nauczyć się lepszego obchodzenia z naszym narządem wzroku, niż do tej pory. Większość obarczonych wadą wzroku twierdzi w tym momencie, że przecież są dookoła ludzie, którzy wymagają od swych oczu znacznie więcej, nadwerężają je przy każdej okazji, a mimo to widzą dobrze. Jest to całkowicie słuszna obserwacja, nie uwzględnia ona jednak całokształtu.

OD CZEGO ZACZĄĆ? Zaczynamy od przebadania stanu zdrowia naszych oczu, oraz od określenia wady i ostrości wzroku. Dobrze byłoby to zrobić u okulisty, który słyszał o metodzie Bates'a, można to także wykonać samemu zgodnie z tablicami i wskazówkami zawartymi w tej książce. Znając dobrze stan zdrowia swoich oczu można dobrać najskuteczniejsze dla siebie ćwiczenia i metody. Oznaczenie początkowej ostrości wzroku pozwoli także na dokonanie porównań, do tego początkowego stanu. Dzięki temu można mieć punkt odniesienia, pozwalający ocenić miarę dokonanych postępów. Jako że ludzie różnią się pomiędzy sobą, nie określono ogólnej, standardowej procedury postępowania. Kierując się sugestiami i przykładami zawartymi w książce Bates'a oraz w tym dodatku, każdy może znaleźć i twórczo rozwinąć podane techniki i z powodzeniem dopasować je do własnego przypadku, potrzeb i możliwości. Cały przedstawiony materiał jest generalną sugestią co do idei i stosowanych metod, ale z racji tego, że każdy jest indywidualnym przypadkiem, jest to w głównej mierze klucz do pozytywnych i szybkich zmian. Poprawa wzroku, jak to wykazał Bates jest w większości przypadków natychmiastowa. Jeżeli jesteś krótko-, daleko- wzroczny, lub cierpisz na astygmatyzm, możesz się o tym przekonać już po kilku minutach palmin-gu i zanotowaniu wyników testu. Działanie palmingu jest początkowo krótkotrwałe, ale jego początkowo krótkotrwałe pozytywne efekty, wraz z zastosowaniem innych ćwiczeń stopniowo będą się przedłużać w czasie i w swoim działaniu. Należy jednak zapamiętać, że nie ma cudownych natychmiastowych ozdrowień (chyba, że trafi, się na lekarza z taką praktyką i z taką znajomością metody jak sam Bates), chwilowe przebłyski natychmiastowego ostrego widzenia mogą wystąpić już pierwszego dnia ćwiczeń, ale ten stan chwilowego dobrego widzenia wymaga ćwiczeń i utrwalenia, co może trwać tygodniami, miesiącami, a nawet latami. Wszystko uzależnione jest od

130

indywidualnych cech swoistych dla każdego przypadku, stopnia otwartości do przyjęcia zmian, zdolności dostosowawczych i motywacji.

CO TO JEST WIZJONETYKA I PARĘ INNYCH DEFINICJI Wizjonetyka,

zwana

także

okulistyką

behewioralną

jest

współczesnym

rozwinięciem i kontynuacją leczenia wzroku metodą Bates'a. Stanowi złożony terapeutyczny

system

leczenia

neuromięśniowych,

neurofizjo-logicznych

i

neurosensorycznych zaburzeń upośledzających proces widzenia. Wizjonetyka rozpatruje większość problemów zaburzeń wzroku, wad i chorób jako zewnętrzny wyraz zaburzeń psychosomatycznych obecnych w podświadomości człowieka, spowodowanych stresem, związanym z trudnościami adaptacyjno-kompensacyjnymi.

BŁĄD REFRAKCJI Sytuacja, w której na siatkówce nie zostaje wytworzony prawidłowy, ostry obraz. Większość błędów refrakcji, to minimalne zmiany w oku, często wyrażające się wielkością dziesiętnych części milimetra. Wystarczy popatrzeć na różnicę w grubości pomiędzy środkiem, a brzegiem soczewki kontaktowej, aby dostrzec jak w rzeczywistości w kategoriach fizycznych mały jest ten problem. Emocjonalna natura widzenia Każdy z nas postrzega świat jako zbiór metafor. Te metafory reprezentują nasz system przekonań i wierzeń, oraz sposób w jaki odbieramy i odczuwamy świat przedstawiony naszym zmysłom. Każdy ma prawo do posiadania swojego indywidualnego zbioru metafor. Ale nikt nie ma prawa twierdzić, że któryś z tych zbiorów jest bardziej prawidłowy i bardziej właściwy od innych. Systemy przekonań są relatywne w stosunku do każdej jednostki, niektóre po prostu mogą być bardziej przystające do określonych uwarunkowań, niż inne. Terapia reedukacji wzroku polega na użyciu zewnętrznych środków w taki sposób, by umożliwić wgląd wewnątrz siebie samego, swoich emocji i metafor, które stosujemy w życiu, a szczególnie w uaktywnianiu i używaniu naszych ciał. Natura twoich metafor (zespołów

wierzeń,

przekonań,

wyobrażeń,

sposobów

postrzegania,

przenośni)

odzwierciedla się w naturze twoich psychofizycznych problemów i vice versa. Krótki test •

Co działo się z tobą i twoim otoczeniem w czasie, gdy pierwszy raz założyłe(a)ś okulary?

• Dlaczego chcesz poprawić swój wzrok i widzenie?

131

• Jak wyglądały pierwsze kontakty z twoim okulistą? • Czego się obawiasz? Jak poszczególnego rodzaju lęki wpływają na to czego nie chcesz zobaczyć? • Co jest niedostępne dla Ciebie przy twoim obecnym stanie wzroku? • Jakie odnosisz korzyści z twojego obecnego stanu wzroku? • Jak wyglądały twoje doświadczenia z nauką czytania? • Jaki masz stosunek do swoich okularów? • Jaki wzrok mają twoi rodzice? Bliskowzroczność Miopia, krótkowzroczność jest niezdolnością ostrego widzenia oddalonych obiektów. Fizjologia tego zjawiska polega na tym, że wytworzony w oku obraz zostaje zogniskowany przed siatkówką, pozostawiając zamazany widok padający na plamkę żółtą (macula). Przyczyny tego zjawiska mogą być różne: wydłużona oś gałki ocznej na linii pomiędzy soczewką, a siatkówką (najczęściej wymieniana przyczyna), soczewka może wykazywać nadmierną akomodację, lub może być zmieniony stopień zakrzywienia rogówki, albo soczewki. Same soczewki mogą ulec nieznacznemu przemieszczeniu, co bywa spowodowane także zbyt wielkim ciśnieniem w oku. Znanym powodem jest cukrzyca i ogólnie zły stan zdrowia. Poważne stresy i problemy emocjonalne mogą być przyczyną przejściowego pogorszenia się wzroku w tym zakresie. Nieliczne przypadki są spowodowane genetycznymi wadami pigmentacji siatkówki. W kategoriach emocjonalnych krótkowzroczność jest rodzajem zamknięcia się w sobie i wycofaniem się. Jest wyrazem niedowierzania w to co się widzi i sposobem patrzenia na świat wypełnionym lękiem (mniej lub bardziej uświadomionym). Krótkowzroczność często wskazuje na utratę poczucia bezpieczeństwa i uogólnionym zbyt wielkim dążeniu do zobaczenia. Krótkowzroczność wskazuje także na umysł krytyczny, analityczny, osądzający i mający zbyt wielką skłonność do przywiązywania wagi do szczegółów. Soczewki krótkowidzów mają wartość ujemną i tak też pozwalają im się czuć. Koncentrują ponadto światło na plamce żółtej pozbawiając pozostałą część siatkówki udziału w procesie widzenia. Widzenie peryferyjne jest stosowane do umiejscowienia siebie w czasie i w przestrzeni. Dzieci w przypadku porzucenia i odrzucenia mają tendencję do rozwijania wysokiego stopnia krótkowzroczności. Dalekowzroczność Hipermetropia, albo nadwzroczność. Jest to wada, w której oko wykazuje tendencję 132

do ogniskowania obrazu poza siatkówką. Z reguły nie stanowi problemu przy niewielkich wadach i może być przezwyciężona za pomocą akomodacji. Większość ludzi rodzi się dalekowzrocznymi. Przyczyny powstawania tej wady nie są dobrze zrozumiane, podobnie jak wszystkie inne zagadnienia związane z problemami widzenia. Najczęściej wymienianą przyczyną jest niedostateczna długość gałki ocznej, inne możliwości to odklejenie siatkówki, niedostateczna akomodacja itd. itd. W wymiarze psychicznym nadwzroczność jest rodzajem zdystansowania się od czasu teraźniejszego i kwestii ważnych tu i teraz. Dalekowzroczność może być także rodzajem patrzenia poprzez filtr lęku. Uwaga dalekowzrocznych jest kierowana w przyszłość i na zewnątrz. Just Do It! czyli Do dzieła! Gdy często pytano niektórych ludzi, którzy dokonali wielkich i na pozór niemożliwych rzeczy, w jaki sposób to zrobili, odpowiedź często była zadziwiająco prosta i głęboka zarazem: „Nikt mi nie powiedział, że to niemożliwe". Problemy ze wzrokiem niemal zawsze towarzyszą napięciom i zwiotczeniu poszczególnych grup mięśni. Na przykład w krótkowzroczności często jest to wyrażane napięciem czoła, szczęk, szyi, ramion, odcinka lędźwiowego kręgosłupa i łydek. Najlepsze rezultaty osiąga się, gdy postrzegamy ciało i umysł w sposób holistyczny i ich wzajemne napięcie jest równie ważne jak problemy oczu. Masaż jest doskonałą formą relaksacji dla ciała. Zacznij od twarzy, przy czym zapamiętaj, które rejony są najbardziej napięte. Następnie zrób masaż szyi i obracaj ramionami. Przy pomocy drugiej osoby możesz zrobić masaż pleców, nóg i łydek, jeżeli odczuwasz napięcie w tych rejonach ciała. Zastosuj relaksację ciała — umysłu zgodnie z metodami treningu autogennego Schulza, lub podobnie (zob. opis w książce „Samoleczenie wzroku"). • Czy sen redukuje napięcie? Tak i nie. Jeżeli dana osoba znajduje się w stanie napięcia przez cały dzień, to zabiera ze sobą ten stan do łóżka. Nawet podczas snu, oczy co pewien czas są bardzo aktywne podczas fazy REM (Rapid Eye Move-ment) — fazy, w której mamy sny — co pozwala raz jeszcze unaocznić jak bardzo wyobraźnia, myślenie i wszystkie inne funkcje mózgu są związane z oczami. Niektórzy stwierdzą, że ich wzrok najlepszy jest po przebudzeniu, zapewne jako rezultat snu, podczas gdy inni odczują rano znaczące pogorszenie. Efekt snu na jakość wzroku może być spowodowany stanem napięcia w jakim się znajdowałe(a)ś w chwili 133

położenia się do łóżka, ilością światła w pokoju podczas snu, kolacją itd. Generalnie można stwierdzić, że jeżeli potrafisz się całkowicie zrelaksować zanim położysz się spać (zob. ćwiczenia np. palming, kołysanie itp.), wpływ snu na twoje oczy następnego ranka będzie bardzo pozytywny. Niestety nieświadome powiązania neuronowe przewodzące stany napięcia z umysłu do włókien mięśni nie podlegają kuracji podczas snu, ani rozluźnieniu. Okulary — cz. II Jeżeli nosisz okulary od dłuższego czasu, przystosowanie się do obywania się bez nich może być dosyć trudne. Z reguły najgorszy jest pierwszy tydzień, ale być może będziesz mile zaskoczony tym jak szybko potrafisz zaadoptować się do nowych warunków. Podstawowym problemem jest przekroczenie bariery psychologicznej; większość ludzi natychmiast wykrzyknie: „Nic nie widzę", podczas gdy w rzeczywistości treść tego okrzyku brzmi: „Nie widzę wyraźnie". W takiej sytuacji widzenie umysłem przejmuje priorytet nad widzeniem oczami, co znaczy że uczysz się rozróżniać stopnie „niewidzenia" i stajesz się świadomy dokładnie tego co widzisz. Po rozwinięciu tego rodzaju sposobu patrzenia będziesz w stanie natychmiast ocenić stan swojego wzroku. Niektóre osoby potrafią ocenić ostrość swojego wzroku na podstawie spojrzenia na dostępny skrawek czerni, ponieważ nauczyli się, że wraz z pogorszeniem ostrości widzenia czerń staje się szara, zaś aktualnie widziany odcień szarości wskazuje na obecny stan wzroku. Zainteresuj się tym co dokładnie w tej chwili (bez okularów) widzisz? Na ile różni się to od tego co chciałbyś zobaczyć? Czy linie są wyraźniejsze w jednym szczególnym położeniu? Czy widzisz podwójnie, albo jeszcze więcej obrazów? Która część twojego pola widzenia jest wyraźniejsza? Czy któreś z twoich oczu jest mocniejsze? Czy to się zmienia? Czy jakość twojego widzenia ulega zmianie w ciągu dnia? Oczywiście przy podejmowaniu decyzji o pozbyciu się okularów trzeba kierować się głównie zdrowym rozsądkiem, zatem wskazane jest szczególnie przy poważnych wadach wzroku towarzystwo drugiej osoby zwłaszcza w nieznanym terenie, na ulicy itp. Okulary słoneczne W świetle doświadczeń Bates'a i praktyków jego metody w ciągu następnych osiemdziesięciu lat, zostało niezbicie wykazane, że okulary słoneczne są całkowicie zbędne, a o konieczności ich noszenia prawdopodobnie przekonują nas wyłącznie ich producenci. Ćwiczenia takie jak naświetlanie, nasłonecznianie przy zamkniętych i półotwartych oczach skutecznie eliminują napięcie i stres wynikający z lęku przed 134

światłem, powodującym mrużenie oczu. Oczywiście dotyczy to normalnych warunków słonecznego dnia i nie odnosi się do specyficznych warunków lodowo-śniegowych przestrzeni, odbijających w każdym krysztale lodu refleksy słońca w zenicie. Ponadto zwiększona wrażliwość na światło bardzo często jest spowodowana spożytymi substancjami, jak np. lekarstwa, szczególnie zaś leki psychotropowe, barbiturany i niektóre krople do oczu (atropina). Mruganie Pamiętaj o częstym mruganiu. Ludzie z wadami refrakcji wykazują tendencję do mrugania w rytmie rzadszym niż 20 mrugnięć na minutę. Zbyt mała częstotliwość mrugania prowadzi do gapienia się, lub zeza. Prawidłowe mruganie daje odpoczynek oczom, gimnastykuje zewnętrzne mięśnie gałki ocznej, nawilża rogówkę, masuje gałkę oczną i zmusza źrenicę do zwężania się i rozszerzania. Praca przy monitorach komputerowych powoduje wysuszenie oka i w tej sytuacji częstsze mruganie pomaga nawilżyć prawidłowo rogówkę. Niektórzy stosują umieszczanie karteczek przy klawiaturach komputerów przypominających o częstym mruganiu. Jak oddychać? Oczy zużywają jedną trzecią ilości tlenu jaka jest potrzebna na przykład do pracy serca. Jeżeli twój oddech jest płytki, albo słaby, rozejrzyj się za jakimiś dotleniającymi ćwiczeniami (spacer lub aerobic). Żeby poprawnie oddychać nie trzeba zbyt wiele ćwiczeń. Wystarczy: umiejętność oddychania przeponowego, prawidłowa — prosta postawa (ramiona cofnięte), drożny nos i sama świadomość tego, że się oddycha (np. powoli „śledząc wewnętrznym okiem" drogę powietrza np. do pępka i z powrotem). John Selby doradza ćwiczenie, które łączy oddychanie, wizualizację, relaksację i świadomość posiadania oczu, nazywając tę praktykę „oddychanie oczami". Usiądź wygodnie na krześle z plecami prostymi i zamkniętymi oczami, rozluźnij ciało. Spokojnie oddychaj nosem i wyobrażaj sobie, że twoje oczy wdychają i wydychają powietrze będąc częścią tego samego rytmicznego cyklu oddychania, tak jakby twoje oczy stały się płucami. Wyobrażaj sobie również, że zdrowie, siła, spokój i energia wpływają do twoich oczu wraz z każdym oddechem. Na umiejętność prawidłowego oddychania korzystnie wpływają wszystkie ćwiczenia oddechowe rozwinięte przez wschodnie systemy medytacji, takie jak joga, chikung, itd. Co naprawdę widzę? Oto punkt wyjściowy całego systemu. Stań się świadomy tego co widzisz bez 135

wydawania osądów zarówno co do jakości widzenia, jak i widzianych obiektów. Po prostu odnotuj w świadomości stopień zamazywania się konturów, zauważ czy widzisz obraz pojedynczo, podwójnie, czy w większych ilościach. Na ile jednolite jest twoje pole widzenia? Co dzieje się jeżeli wpatrujesz się w jeden punkt zbyt długo? Czy widziane linie są bardziej wyraźne w jednym z kierunków? Czy jedno z oczu widzi ostrzej od drugiego? Czy w poszczególnych oczach widzisz ten sam kolor? Czy jakość twojego wzroku ulega zmianie w różnych okresach dnia? Czy stan wzroku zmienia się w zależności od twojego samopoczucia i stanu zdrowia? Przeprowadź w ten sposób szczegółową obserwację swojego zmysłu wzroku. Centralna fiksacja II Ostrość widzenia zależy od zdolności zogniskowania wpadającego do oka światła na plamce żółtej (macula). Im mniejszy jest stan napięcia oka, tym bardziej zbliża się ono do kształtu idealnego i tym lepsze będzie zogniskowanie promieni światła na plamce żółtej, w jej centrum fovea centrahs. Super ostry wzrok polega na super precyzyjnym zogniskowaniu, albo wyostrzeniu promieni światła dokładnie w centrum powierzchni plamki żółtej. Oczywiście patrząc w ten sposób widzimy bardzo małą powierzchnię, ale mimowolne, błyskawiczne ruchy (do 70 razy na sekundę) oka pozwalają zbudować w umyśle obraz dowolnie wielkiej powierzchni. Do ćwiczenia tej umiejętności Bates często używał tablicy testowej. Poniższe ćwiczenie nie wymaga stosowania takiej tablicy i może zostać bez problemów włączone w cykl dnia powszedniego przy użyciu dowolnie wybranych obiektów. Ćwicz najpierw osobno każdym okiem, a następnie obydwoma. Patrząc na szczyt największej litery na tablicy, jej dolna część powinna być gorzej widoczna od szczytu. Przy problemach ze wzrokiem, pacjentom nader rzadko udaje się odnotować takie spostrzeżenie. Patrz dookoła litery i znajdź taki punkt widzenia, z którego dostrzeżesz, że szczyt największej litery widziany jest najostrzej. Niektórzy osiągają to poprzez patrzenie się w jedno miejsce i równoczesne obracanie głową. Niektórzy stwierdzają, że ich punkt centralnej fiksacji przy oddaleniu 20 stóp od tablicy umiejscowiony jest kilka stóp od niej! Zdobycie świadomości tego co się widzi jest podstawowym narzędziem prowadzącym do odzyskania prawidłowego wzroku. Niektórzy uważają, że wszystko co widzą jest w równym stopniu niewyraźne, co nie może być prawdą. Dostrzeżenie delikatnych różnic w polu widzenia wymaga intymnego i bliskiego kontaktu z własnym umysłem. W takich przypadkach pomocne jest nauczenie się w pierwszym rzędzie 136

rozwijania zdolności widzenia umysłem (wizualizacji). Po zlokalizowaniu punktu największej ostrości przesuwaj płynnie wzrok w dół i w górę litery do miejsca najlepiej widzianego. Wykonaj to ćwiczenie sześć razy i zastosuj palming przez minutę. Powtarzaj ten cykl tak długo jak długo nie będzie to dla ciebie męczące. Stopniowo dystans pomiędzy tym na co patrzysz i punktem o najlepszej ostrości stanie się coraz krótszy i zacznie się ogniskować na plamce żółtej. Bardzo ważnym aspektem centralnej fiksacji jest paradoksalne zjawisko polegające na tym, że dopuszczamy do świadomości fakt, iż większość dostrzeganego pola widzenia może być niewyraźna. To z kolei powoduje większą relaksację, skutkującą powrotem lepszego wzroku w całym polu widzenia. W niektórych trudniejszych przypadkach Bates stosował punkty świetlne zamiast liter w celu zwiększenia efektu przyciągnięcia uwagi umysłu. Jeżeli widzisz wszystko rozmazane w takim samym stopniu i nie udało ci się osiągnąć większych sukcesów w odnalezieniu twojego punktu o największej ostrości, możesz spróbować tej właśnie metody. Przy wysokim stopniu bliskowzroczności, lepiej jest czasami podjąć próbę odnalezienia punktu najostrzejszego widzenia z bliska poprzez patrzenie na zadrukowaną stronę. Gdy patrzysz prosto na daną literę, możesz spostrzec, że któraś z innych liter wykonuje podskoki w twoim kierunku. O ćwiczeniach — wskazówki ogólne Wszystkie ćwiczenia zawsze wykonujemy bez okularów. Jeżeli zdecydowałeś się zastosować metodę Bates'a, powinieneś także zrezygnować z noszenia okularów na codzień (w najgorszym przypadku założyć słabsze szkła). Należy także racjonalnie wyważyć proporcje pomiędzy ćwiczeniami pasywnymi (palming, przesuwanie, kołysanie) i aktywnym widzeniem. W początkowej fazie pasywne ćwiczenia relaksacyjne powinny dominować w 90% nad metodami aktywnymi i nigdy nie powinny przekroczyć granicy poniżej 50% poświęconego ogólnie czasu na stosowanie metody Bates'a. Gdy tylko wystąpi napięcie, zmęczenie, zniechęcenie natychmiast należy zrobić palming i dłuższą przerwę. Pamiętaj, że to właśnie stan napięcia wspólny dla wzroku i umysłu jest przyczyną wad wzroku. Mięśnie, które dotychczas wykonywały inny rodzaj pracy, albo w ogóle nie były używane, łatwo mogą ulec przemęczeniu. Twoja intuicja i zdrowy rozsądek podpowie ci czego potrzebują twoje oczy. Postawa żądnego sukcesu sportowca nie jest wskazana (chyba że wykonujesz palming, albo kołysanie), gdyż taki stan zawsze wytwarza napięcie związane z oczekiwaniem i roszczeniami szybkiego sukcesu. Z reguły wyraźna i nagła 137

poprawa przydarza się nie w czasie ćwiczeń, ale w trakcie odpoczynku po wykonaniu postawionych sobie zadań. Dosyć często podczas wykonywania prostych ćwiczeń można doświadczyć nagłego i spontanicznego powrotu normalnego (ostrego) widzenia. Początkowo są to tylko krótkie przebłyski, ale stopniowo ulegają wydłużeniu w czasie. Bardzo często takie przebłyski wprowadzają łudzi w stan dodatkowego napięcia i pacjenci usiłują niejako wymusić powrót tego chwilowego stanu. Takie działania pod wpływem stresu są całkowicie bezowocne. Użyteczne wówczas będzie powtarzanie sobie w myśli takiego na przykład tekstu: „Zdarzyło się raz, zdarzy się ponownie". Przesuwanie II Wykonaj następujące ćwiczenie i zaadoptuj je tak, by mogło stać się rutynowo wykonywaną codzienną czynnością. Przesuwanie może być praktykowane w każdej chwili i z każdym obiektem. Popatrz na literę na tablicy. Przesuń wzrokiem w tej samej linii, tak aby pierwsza litera była widziana mniej wyraźnie. Przesuń wzrok z powrotem na pierwszą literę, widząc niewyraźnie tę drugą. Przesuwaj spojrzenie w ten sposób sześć razy. Sprawdź czy litera wydaje się przesuwać w kierunku przeciwnym do ruchu oka. Zauważ także czy jakość widzenia liter poprawiła się po sześciu naprzemiennych przesunięciach. Jeżeli stworzyłe(a)ś stan napięcia, lub wysiłku próbując spowodować ruch liter w kierunku przeciwnym do przesunięć oka, odpocznij i zastosuj przez kilka minut palming, następnie spróbuj znowu. Przesuwanie jest często o wiele bardziej skuteczne w połączeniu z palmingiem. Jeżeli punkt, z którego wyruszyłeś nie wydaje się mniej wyraźny po dokonaniu przesunięcia na drugą literę, spróbuj rozszerzyć zakres przesunięcia. Możesz nawet potrzebować przerzucić wzrok w poprzek liter, albo nawet wykroczyć poza tablicę. W przypadkach krótkowzroczności, można początkowo stosować to ćwiczenie z bliska, przy lepszej ostrości obrazu. Jeżeli po kilku próbach nie uda ci się wytworzyć, albo zauważyć przeciwnego ruchu uciekających liter, odpocznij i zastosuj palming. Wraz z wprawą i praktyką przesunięcia staną się stopniowo coraz krótsze i szybsze, odpowiadając stopniowej poprawie wzroku. Krawędzie — ćwiczenie opracowane przez Lisette Schol Usiądź wygodnie bez okularów i wybierz sobie jakiś obiekt tuż poza granicą twojego wyraźnego widzenia. Powoli i precyzyjnie obrysuj krawędzie tego obiektu, podążając wzdłuż jego konturów. Użyj swojego nosa jako wskaźnika i poruszaj swoją głową tak jakbyś obrysowywał wybrany obiekt. Następnie powróć do tego obiektu, jeżeli przedtem obrysowałeś jego krawędzie zgodnie z ruchem wskazówek zegara, to teraz 138

wykonaj to w przeciwnym kierunku. Książki i gazety. Ćwiczenie opracowane przez Meir Schneider Odwróć książkę odwrotnie niż normalnie przy czytaniu i śledź wzrokiem krawędzie liter. Nie próbuj rozpoznawać liter, tylko podążaj wzrokiem za ich obrysem, oddychaj często i jeszcze częściej mrugaj. Rysowanie nosem. Wyobraź sobie długi ołówek przyczepiony do końca twojego nosa. Staraj się nim rysować i pisać litery na wyobrażonym ekranie poruszając całą głową. Pisanie z zamkniętymi oczami. Napisz na kartce A4 krótkie zdanie dużymi literami. Powtórz to zdanie kilka razy, próbując za każdym razem zmniejszać wielkość liter. Po każdym napisanym zdaniu możesz otworzyć oczy, ale nie zakładaj okularów. Kołysanie krótkie Idea przewodnia jest taka sama jak w przypadku kołysania opisanego przez Bates'a, tyle że poruszamy tylko szyją zamiast całego ciała także w kierunku pionowym (tak, tak), czy też kreśląc ósemki poziome i pionowe. Można dodatkowo trzymać jakiś przedmiot np. ołówek w ręce przed sobą, mimochodem rejestrując jego pozornie odwrotny kierunek ruchu w stosunku do tła. W ten sposób włączamy do kołysania elementy przesuwania. Ćwiczenia usprawniające akomodację Żonglowanie, podrzucanie i podbijanie piłki, tenis stołowy. Żonglowanie jest znakomitym sposobem na poprawienie centralnej fiksacji i rozwinięcia współpracy pomiędzy systemami wzrokowymi. Zawsze wykonuj te ćwiczenia będąc rozluźnionym, podążaj wzrokiem za ruchem piłki, nie zapominaj o oddychaniu i mruganiu. Zoom przy użyciu kciuka Wyciągnij przed siebie rękę z podniesionym kciukiem. Spójrz na kciuk, widząc go dokładnie i ostro na tle pozostałego niewyraźnie postrzeganego pola widzenia. Teraz popatrz na tło i zauważ, że twój kciuk podzielił się na dwa obrazy. Kieruj wzrok naprzemiennie na kciuk i odległe tło. Szybka ręka To ćwiczenie jest zalecane przez Lisette Scholl jako szczególnie pomocne w stanach napięcia obwódki (mięśni) rzęskowej. Zakryj swoją prawą ręką lewe oko i wyciągnij przed siebie lewą rękę, wnętrzem dłoni do siebie, przesuwając ją w lewo na tyle na ile pozwała na to zakres widzenia prawego oka. Skieruj wzrok na lewą dłoń i szybko ją 139

przybliż na odległość kilku centymetrów od prawego oka. Gdy tylko obraz dłoni się wyostrzy natychmiast powróć dłonią do pozycji wyjściowej. Zmuszaj prawe oko do szybkiej zmiany ogniskowej. Wykonaj to ćwiczenie kilka razy i zmień ćwiczące oko i rękę.

SWOBODNE PATRZENIE Do wykonania tego ćwiczenia potrzebne są dwie kartki papieru formatu A5, z wymalowanym czarnym flamastrem znakiem X na środku każdej z nich, oraz czarna kartka papieru formatu A4. Czarną kartkę przypinamy do ściany i na jej środku mocujemy jedną z białych kartek ze znakiem X. Tekst tego ćwiczenia warto nagrać sobie na taśmę. Jeżeli nie jest to możliwe należy kogoś poprosić, by w trakcie jego wykonywania odczytywał nam pomału zamieszczony poniżej opis — do czasu, aż dokładnie opanujemy jego wykonanie. Jeśli żadna z tych możliwości nie wchodzi w rachubę, warto przed rozpoczęciem ćwiczenia nauczyć się go na pamięć. Ćwiczenie to bowiem składa się z wielu szczegółowych instrukcji i jedynie dokładne ich wykonanie może zagwarantować sukces. Wielu ludziom ćwiczenie to może wydawać się przesadnie dokładne i z tego powodu osoby te odczuwają przed nim podświadomy opór. Początkowo przezwyciężenie tego oporu wydaje się niemożliwe i lepiej jest zdobyć się na cierpliwość i przerwać ćwiczenie, niż kontynuować je czując wzrastające napięcie i złość. Przy każdym następnym wykonaniu z pewnością uda się posunąć o krok naprzód. Korzystnie jest wprowadzić element odprężający w trakcie wykonywania tego ćwiczenia, na przykład zastosować podkład muzyczny w tle - spokojne odprężające utwory na harfę, gitarę klasyczną lub muzykę barokową. Zamieszczona poniżej szczegółowa instrukcja jest pomyślana dla krótkowidzów. Jeśli jesteś dalekowidzem — przeczytaj szczegółowy aneks zamieszczony na końcu opisu, gdyż dalekowidze wykonują to ćwiczenie dokładnie odwrotnie. Ćwiczenie można wykonywać stojąc lub siedząc. Na ścianie na wysokości oczu mamy kartkę czarnego papieru na której centralnie jest usytuowana biała kartka z czarnym znakiem X. Drugą kartkę papieru ze znakiem X trzymamy w ręku. Oddalamy się od kartki na ścianie dokładnie na odległość granicy ostrości naszego wzroku, tak aby znak X wydawał się już lekko rozmyty. Następnie unosimy rękę z drugą kartką papieru nieco poniżej linii oczu. Oddychamy głęboko i mrugamy oczkami. Koncentrujemy wzrok na literze X znajdującej się na kartce trzymanej w ręku, odsuwamy ją od siebie maksymalnie,

140

aż do pełnego wyprostu ręki, a następnie, nie odrywając wzroku od znaku X, szybkim ruchem przywodzimy ją do samego nosa. Ćwiczenie powtarzamy dziesięć razy, następnie głęboko oddychamy i mrugamy. Następnie ustawiamy kartkę trzymaną w ręku tak by widzieć ostro znak X (normalny wzrok: — ca 35 cm.) i poruszamy głową lekko w górę i w dół, przy czym wzrok powinien przesuwać się po lewej krawędzi kartki. Powinno się przy tym wydawać, że kartka przesuwa się pionowo w przeciwną stronę. Ćwiczenie z przesuwaniem powtarzamy również dziesięciokrotnie. Utrzymując rytmiczny ruch głowy przenosimy wzrok na lewą krawędź białej kartki umocowanej na czarnym tle na ścianie. Czubkiem nosa zakreślamy dziesięciokrotnie jej lewą krawędź. Również kartka na ścianie powinna sprawiać wrażenie jakby poruszała się w kierunku przeciwnym do ruchów głowy. Teraz widzimy to, co również powinniśmy dostrzec przy omiataniu wzrokiem kartki trzymanej w ręku. Wydaje się, że na krawędzi kartki powstaje bardzo jasna pionowa kreska. Jest to dowód na prawidłowe wykonanie ćwiczenia. Utrzymujemy ruch głowy. Powtarzamy całe ćwiczenie w pamięci przy zamkniętych oczach. Kartka w ręce, lewa krawędź dziesięć razy — krawędź się rozjaśnia. Następnie kartka na ścianie — powtórzenie dziesięć razy — krawędź się rozjaśnia. Teraz otwieramy oczy i rozpoczynamy ćwiczenie z górną krawędzią. Prowadzimy czubek nosa delikatnie z lewa na prawo i z prawa na lewo wzdłuż poziomej krawędzi. Ponownie widzimy białą kreskę. Kręcimy dziesięć razy głową i wydaje się, że kartka przesuwa się w przeciwnym kierunku. Teraz kierujemy wzrok na kartkę na ścianie i powtarzamy śledzenie górnej krawędzi kręcąc łagodnie dziesięć razy głową — w efekcie krawędź się rozjaśnia. Następnie zamykamy oczy i powtarzamy to w pamięci, utrzymując jednak skręty głowy w lewo i w prawo. Nie zapominamy przy tym o głębokim, spokojnym oddychaniu. Otwieramy oczy i kilka razy mrugamy. Powtarzamy całość omiatając wzrokiem dolną krawędź kartki trzymanej w ręku. Następnie to samo wykonujemy z dolną krawędzią kartki umocowanej na ścianie. Potem znowu powtarzamy to ćwiczenie w pamięci przy zamkniętych oczach i utrzymanych ruchach głowy. Otwieramy oczy i omiatamy wzrokiem (i końcem nosa) wszystkie cztery krawędzie kartki trzymanej w ręku — przez cały czas utrzymując ruch głowy z prawa na lewo i z powrotem. Powinno się wydawać, że obramowana jaśniejszymi liniami kartka papieru każdorazowo przesuwa się w przeciwnym kierunku. Powtarzamy dziesięć razy. Następnie w identyczny sposób postępujemy z kartką na ścianie, by na koniec odtworzyć to ćwiczenie przy zamkniętych oczach. Następnie otwieramy, oczy rzucając 141

przelotne spojrzenie na znak X znajdujący się na kartce trzymanej w ręku. Zamknij oczy i wyobraź sobie ten znak z taką dokładnością, na jaką jesteś w stanie się zdobyć, kręcąc przy tym dalej głową. Jeśli mamy kłopoty z przypomnieniem sobie dokładnego obrazu znaku X, otwieramy ponownie na krótko oczy, spoglądając na znak trzymany w ręku. Zamykamy oczy i końcem nosa rysujemy czarny znak w powietrzu. Teraz otwieramy oczy, by spojrzeć na znak X trzymany w ręku. Zamykamy oczy i wyobrażamy sobie znak X znajdujący się na ścianie i w myślach sprowadzamy go bliżej. Znak widziany przed zamkniętymi oczyma powinien być intensywnie czarny. Jeśli w tym momencie nie możemy sobie wyobrazić ostrego, wyraźnego, głęboko czarnego znaku X przed oczyma, lepiej ćwiczenie przerwać. Nie należy się jednak denerwować — stosujemy krótki relaks — na przykład ćwiczymy krótkie kołysanie i jeśli mamy ochotę, możemy zacząć od początku lub przełożyć wykonanie tego ćwiczenia na następny dzień. Jeżeli jednak udało się ostro i wyraźnie wyobrazić sobie głęboko czarny znak X przed oczami, otwieramy je i przelotnie patrzymy na znak na ścianie. Powinniśmy go zobaczyć równie ostro i wyraźnie. Ważne jest przy tym, by nie koncentrować spojrzenia bezpośrednio na znaku, lecz raczej na białej krawędzi lub poniżej. Zazwyczaj ostre widzenie znaku X na ścianie osiąga się na mniej niż jedną sekundę, z rzadka dłużej niż kilka sekund. Niektórzy widzą ostro jedynie fragmenty obrazu. Te mianowicie, które poprzednio przy zamkniętych oczach byli sobie w stanie wyobrazić. Jeśli udało się osiągnąć przebłysk ostrego widzenia, jest to dowodem na skuteczne przeprowadzenie ćwiczenia i jednocześnie podstawą do wyciągnięcia wniosku, że jesteśmy w stanie ponownie nauczyć się odprężonego i swobodnego patrzenia, przechytrzając

tym

samym

dotychczasowe,

nieprawidłowe

nawyki

świadomego

postrzegania (i niepostrzegania). Aneks dla dalekowidzów Dla dalekowidzów sposób wykonywania tego ćwiczenia jest zasadniczo identyczny, jednak z jedną ważną różnicą: dalekowidz ustawia się w takiej odległości od ściany, by znak X widzieć ostro i wyraźnie, natomiast znak X trzymany w ręku przybliża do granicy ostrości wzroku tak, aby był rozmyty i niewyraźny. Na koniec ćwiczenia należy spojrzeć na kartkę trzymaną w ręku — ostry i wyraźny znak X jest dowodem, że ćwiczenie się powiodło.

LUSTRO DO LECZENIA ASTYGMATYZMU

142

Rys. 3. Diagram do ćwiczenia „Lustro". „Lustro" jest niezastąpionym narzędziem pomocnym w leczeniu przypadków astygmatyzmu. Rysunek nr 3 należy dwukrotnie powiększyć na dobrej jakości kserografie i pokolorować fluoryzującymi pisakami służącymi do podkreślania tekstu. Kolory nie są najważniejsze, można nawet zostawić rysunek czarno-biały, ale my proponujemy użycie koloru jasno żółtego i jasno pomarańczowego. Podkreśl każdą „szprychę" koła pomarańczowym pisakiem i wypełnij przestrzeń pomiędzy szprychami kolorem żółtym. Wewnętrzne koło pozostaw białe. Jasne kolory pomagają uaktywnić umysł i stymulują wszystkie meridiany oka. Teraz rysunek jest podobny do tęczówki. Zawieś go na oknie na wysokości oczu i odsuń się na taką odległość, abyś mógł rozróżnić większość linii bez okularów. Popatrz teraz na linie blisko środka. Co zauważasz? Jeżeli jesteś astygmatykiem stwierdzisz, że linie w niektórych kierunkach wydają się być ciemniejsze niż w innych. Wykonaj następujące doświadczenia: spróbuj poruszać głową, albo patrzeć na „lustro" z boku. Próbuj patrząc obwieść spojrzeniem wewnętrzne i zewnętrzne koło. Spróbuj przejść wzrokiem poza koło. Zapamiętaj co widziałeś w każdym z tych przykładów. Spróbuj pomrugać, albo ziewnąć. Wykonaj przez minutkę, albo dwie palming. Zasłaniaj każde z oczu osobno i sprawdź czy jest różnica w widzeniu poszczególnymi oczami. Jeżeli jesteś „typowym" astygmatykiem, linie poziome powinny wydawać się wyraźniejsze i ciemniejsze od linii pionowych. Możesz także zauważyć, że przestrzeń

143

pomiędzy liniami zbliżonymi do poziomu jest większa niż odległości pomiędzy pionowymi „szprychami". W niektórych przypadkach można stwierdzić, że wewnętrzne koło nie jest idealnie okrągłe. Spróbuj popatrzeć na „lustro" w swoich okularach. Jeżeli twoje okulary w pełni korygują astygmatyzm, wówczas wszystkie linie powinny być równie czarne, a odległości pomiędzy nimi identyczne. Jeżeli twoje okulary nie korygują prawidłowo astygmatyzmu, wówczas nadal niektóre spośród linii będą ciemniejsze od innych. Ćwiczenia z „lustrem" Lustro do leczenia astygmatyzmu daje bezpośredni i pełny obraz twojej wady. Możesz używać go jako narzędzia działającego na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Lustra — w którym wszystkie zmiany, jakie uda ci się uzyskać i jakie nauczysz się wytwarzać będą się natychmiast odbijać. Powiedzmy, że linie poziome wydają się być dla ciebie ciemniejsze. Twoim zamiarem jest sprawić, aby ciemniejsze stały się linie pionowe. Zacznij od zdjęcia sztucznych soczewek, rozluźnienia się i kilku głębszych oddechów. Mrugaj i oddychaj w naturalnym rytmie. Znajdź linię, która jest najbledsza i poruszaj okiem powoli i dokładnie w górę i w dół tej linii wyobrażając sobie, że staje się ona coraz ciemniejsza i czarniej-sza. Powtarzaj sobie, że jesteś zrelaksowan(a)y (oby tak było naprawdę) i wyobrażaj sobie, że linia staje się coraz to ciemniejsza. Kluczowym zagadnieniem jest zrelaksowanie twoich oczu na tyle na ile potrafisz. Być może zechcesz rozpocząć to ćwiczenie od masażu twarzy wokół oczu i kilku minut palmingu. Po pewnym czasie praktyki, będziesz w stanie sprawić, że linia w dowolnie wybranym przez ciebie kierunku jest ciemniejsza od pozostałych ale twoim celem jest uczynienie ich wszystkich równie ciemnymi. Jeżeli jesteś bliskowzroczny, to warto zawiesić kółko w oknie, aby uzyskać większy kontrast pomiędzy czernią i fluoryzującymi kolorami twojego „lustra", możesz także sprawdzić rzutem oka za okno, jaki efekt na twój wzrok ma zabawa z kółkiem. Pomocne jest także zawieszenie kółek w pracy, w domu, aby w czasie przerw w pracy można było wykonać serię ćwiczeń i sprawdzić co w rzeczywistości dzieje się z oczami. „Lustro" astygmatyczne pozwoli ci przekształcić twoje zwyczajowe wzrokowe zniekształcenia w taki sposób, że będą one pracować z korzyścią dla ciebie. Ćwiczenia percepcji wzrokowej Widzenie jest w głównej mierze funkcją umysłu. Widzenie jest naszą interpretacją 144

wrażeń odbitych na siatkówce. Bates stwierdził, że gdy umysł-oko nie jest zogniskowane, umysł-mózg także znajduje się w rozproszeniu. Wyobrażanie sobie, że możesz widzieć dobrze, skieruje twój umysł w tym kierunku. Wyobraźnia opiera się na pamięci i jej sposób zastosowania w procesie odzyskiwania dobrego wzroku jest podobny. Cierpliwość jest kolejnym ważnym czynnikiem pomagającym w stosowaniu metody Bates'a. Napięcie wytworzone w związku z oczekiwaniami szybkich postępów jest szkodliwe, o wiele lepiej jest użyć wyobraźni i pozwolić na dokonanie się zmian w swoim własnym czasie, na ich spontaniczne i „samoistne" nadejście.

INTEGRACJA PERCEPCJI John Selby zaproponował doskonałe ćwiczenie służące do rozszerzania postrzegania. Selby wyróżnił cztery rodzaje percepcji: postrzeganie ruchu, postrzeganie formy, postrzeganie koloru i percepcja objętości, albo przestrzeni. Często ograniczamy naszą świadomość nie korzystając z niej w pełni i koncentrując się wyłącznie na jednym lub dwóch jej rodzajach. Wypowiedz w pamięci słowo „ruch" i obejrzyj swoje otoczenie próbując dostrzec w nim ruch, lub jego brak. Wraz z drugim oddechem powtórz „kształt" i dodaj świadomość kształtu, czy formy, linii i struktury obiektów. Przy trzecim oddechu powtórz „kolor" i dodaj percepcję koloru. Na koniec wraz z czwartym oddechem wykonaj krótką powtórkę wszystkich trzech poprzednich spostrzeżeń i odnieś je do wszystkiego innego co pozostało, po czym umiejętnie zlokalizuj te wrażenia w przestrzeni, jak również uświadom sobie samą przestrzeń zarówno zajmowaną przez obiekt jak i rozciągającą się przed, za i wokół niego (odległość, szerokość, wysokość). To wszystko może stać się naprawdę przyjemnym doświadczeniem. Ten zabieg można stosować w odniesieniu do każdego obiektu i można go z łatwością wykonywać co godzinkę, aż nie stanie się nieświadomym nawykiem. Filmy Jedno z ulubionych ćwiczeń Aldousa Huxley'a, polegające na kilkakrotnym oglądaniu (oczywiście bez okularów) tego samego filmu na dużym kinowym ekranie, z każdorazową zmianą rzędu, wyłącznie w celu użycia ruchomego obrazu i koloru do pobudzenia zmysłu wzroku. Błysk Rzuć szybko okiem na jakąś scenę, czy obiekt, bez zamiaru dokładnego zobaczenia go. Szybko zamknij oczy i powtórz sobie w pamięci to co zobaczyłeś. Błysk jest mentalnym rodzajem mrugania.

145

Czarna kropka Narysuj czarną kropkę za pomocą najbardziej czarnego z dostępnych tuszy (atramentu). Badaj kolor tej kropki, tak aby stała się tobie doskonale znajoma, aby przypomnienie sobie jej czerni i kształtu było możliwe w każdej chwili. Popatrz na jakąś (niewyraźnie widzianą) literę na tablicy i „połóż" na jej fragmencie swoją kropkę. Porównaj różnicę w kolorach. Nie musisz widzieć wyraźnie litery. Zamknij oczy i ponownie wyobraź sobie swoją czarną kropkę, otwórz oczy i raz jeszcze postaw ją na fragmencie litery. Czy intensywność czarnego koloru kropki zmienia się, czy też nie? Powtórz z innymi literami. Metoda „czarnej kropki" była jedną z najbardziej lubianych i skutecznych metod stosowanych przez Bates'a w leczeniu swoich pacjentów. Bates odkrył zadziwiające sprzężenie zwrotne związane z możliwością wyobrażenia i wywoływania z pamięci idealnie czarnej kropki. Jeżeli pacjent potrafił po otworzeniu oczu utrzymać jej idealnie czarny kolor i kształt (z reguły jednak w początkowym okresie leczenia kropka „bladła"), a następnie nałożył ją na literę na tablicy testowej, to okazywało się, że potrafił wyraźnie zobaczyć tę (i inne) literę. Moment utrzymania w pamięci, po otworzeniu oczu obrazu czarnej kropki jest po prostu chwilą, w której wzrok pracuje normalnie, uwolniony od nawykowego stanu napięcia. Ponieważ wraz ze zmysłem wzroku umysł także podlega relaksacji, metoda czarnej kropki znalazła zastosowanie w procesie przypominania sobie zapomnianych faktów. Jeżeli nie możesz sobie czegoś przypomnieć, wyobraź sobie swoją czarną kropkę i koncentrując się na tym, aby jej czerń nie zbladła i nie zszarzała, staraj się nakierować ją w ten region umysłu, w którym podejrzewasz istnienie tymczasowo zapomnianego faktu, czy zdarzenia. Kładąc nań obraz swojej kropki, powoli zaczną pojawiać się wszystkie potrzebne chwilowo zapomniane szczegóły. Czasami samo przywołanie z pamięci wyobrażenia czarnej kropki powoduje nagły i dokładny przypływ pożądanych wspomnień. Jeżeli uda ci się umiejscowić kropkę na literze, a ona nie straciła swojego głęboko czarnego koloru, spróbuj przesuwać kropkę po konturach tej litery. Jeżeli ci się to uda, to być może ze zdumieniem spostrzeżesz, iż potrafisz wyraźnie odczytać tę literę! O — wahadło Ćwiczenie opracowane przez Margaret Corbett. Zamknij oczy i wyobraź sobie okrągłą, dużą czarną literę O. Tak jak gdyby to była tarcza zegara, postaw dużą czarną kropkę na miejscu godziny 12 i 6. Traktując swój nos jak długi ołówek, przy nadal zamkniętych oczach obrysuj krawędź litery O tam i z 146

powrotem pomiędzy punktami odpowiadającymi godzinie 12 i 8. Następnie powtórz ten wahadłowy ruch pomiędzy punktami odpowiadającymi godzinom 3 i 9. Powtarzaj ten cykl sześć razy. Zapamiętywanie domina Ćwiczenie opracowane przez Rosanes Berrett. Ustaw kostki domina, z tradycyjnie białymi kropkami na czarnym tle, w rzędzie obrócone kropkami do ciebie i rozstawione co 3 cm na wysokości twojego wzroku. Odsuń się na taką odległość, z której zaczynasz widzieć rozmazane kropki. Popatrz na pierwsze domino po czym zamknij oczy i wyobraź sobie, że wizualizujesz je w tylnej części twojego mózgu. Staraj się w wyobraźni wyostrzyć ten obraz, aż nie stanie się jasny i wyraźny. Otwórz oczy i popatrz na to samo domino. Powtórz sześć razy, a potem powtórz to z pozostałymi kostkami. Można stosować to ćwiczenie z kartami do gry i starym typem kalendarzy. Droga koloru Ćwiczenie opracowane przez Martin Sussman. Usiądź wygodnie, zamknij oczy i oddychaj swobodnie. Wyobraź sobie, że twoje lewe oko jest wypełnione jasno-żółtym światłem, tak jakby słońce wpadło do niego. Powoli przemieszczaj to żółte słoneczne światło do tyłu, wzdłuż nerwu wzrokowego do centrum wzrokowego w lewej tylnej części kory mózgowej, później przesuń światło w prawo i wzdłuż prawego nerwu optycznego powróć do prawego oka. Kołysanie ołówkowe Kołysanie ołówkowe jest odmianą kołysania krótkiego i może być praktykowane w małym pomieszczeniu podczas siedzenia, czy w przerwach w pracy. Przy tym rodzaju kołysania, obiektem bliskim może być ołówek, pióro, długopis, czy też własny palec, trzymany pionowo w odległości piętnastu centymetrów przed nosem. Kołysząc głową z jednej strony na drugą, można obserwować pozorny ruch ołówka w poprzek bardziej oddalonych przedmiotów. Oczy należy co pewien czas zamykać i kontynuować ten pozorny ruch wewnętrznym okiem wyobraźni. Podczas otwarcie oczu można spoglądać kolejno na ołówek, jak i na bardziej oddalone przedmioty w poprzek których ołówek odbywa swoją pozorną drogę.

ZEZ Zrelaksuj się poprzez zakrycie dłońmi oczu; następnie weź ołówek i trzymaj go na

147

odległość wyciągniętej ręki, na wysokości oczu, z czubkiem skierowanym w stronę nosa. Po czym przybliżaj ołówek coraz bliżej siebie normalnie mrugając oczami. Kiedy ołówek będzie już blisko twarzy, zmień jego pozycję z poziomej na pionową. Trzymaj go tak, bezpośrednio na wysokości nosa, po prawej strome w odległości około dziesięciu centymetrów od twarzy. Należy skupić się na ołówku i aby uniknąć wytrzeszczania oczu, trzeba przesuwać szybko uwagę ze szczytu, do jego podstawy. Należy wykonać to pół tuzina razy, potem spojrzeć ponownie przez szczyt ołówka na jakiś oddalony przedmiot w drugim końcu pokoju. Gdy oczy pozostają skupione na tym oddalonym obiekcie, ołówek umiejscowiony bliżej oczu będzie sprawiał wrażenie rozdwojonego. Dla równolegle ustawionych oczu, te dwa ołówki będą wyglądały, jakby były oddalone od siebie o około dziesięć centymetrów. Ale tam, gdzie występuje brak równowagi mięśni, dystans między dwoma obrazami ołówka okaże się dużo mniejszy. (A jeśli chodzi o silnego zeza, to zjawisko to w ogóle nie da się zaobserwować.). Gdy te dwa obrazy będą widziane zbyt blisko siebie, należy zamknąć oczy, „odpuścić sobie" i wyobrazić, że ciągle jeszcze patrzymy na ten oddalony przedmiot, przy czym odległość między tymi dwoma obrazami ołówka powinna zostać trochę zwiększona. Gdy wyraźnie wyobrazimy sobie normalny obraz, to oczy automatycznie zmierzać będą do takiego położenia, w którym będą mogły zaopatrzyć umysł w środki do widzenia właśnie takiego obrazu. W związku z tym, gdy otworzymy ponownie oczy i spojrzymy jeszcze raz w rzeczywistości na ten oddalony przedmiot, to te dwa obrazy ołówka poprzednio widziane w mniejszym odstępie, będą teraz sprawiały wrażenie (oczywiście jeśli twój obraz wyobraźni był czysty i dokładny) dalej od siebie oddalonych. Ponownie zamknij oczy i powtórz cały proces, tym razem wyobrażając sobie jednak, że ołówki są jeszcze dalej od siebie oddalone; po czym ponownie otwórz oczy i zweryfikuj swoją wyobraźnię. Rób to dalej, aż do czasu, gdy obydwa obrazy będą od siebie mniej więcej tak oddalone, że będą odpowiadały obrazom rzeczywiście oddalonych obrazów ołówka. Gdy to zostanie już osiągnięte, należy zacząć kołysać głową delikatnie z jednej strony na drugą, spokojnie i regularnie mrugając oczyma i oddychając, tak jak to robimy zazwyczaj — i oczywiście nie przestawać patrzeć na ten oddalony przedmiot. Te dwa obrazy ołówka będą sprawiały wrażenie ruchu w przeciwnym kierunku do ruchu głowy, ale zachowają swoją odległość od siebie. Ćwiczenie to można powtarzać często w przeciągu całego dnia, jeśli wprowadzeniem do niego będzie odprężenie poprzez przykrycie oczu dłońmi i towarzyszyć mu będzie swobodne mruganie i regularne oddychanie. Natychmiastowym 148

rezultatem będzie nie zmęczenie, lecz odprężenie i rozluźnienie mięśni; a długotrwałym następstwem będzie stopniowa poprawa dawno nabytych nawyków nierównowagi mięśni. Relaksacja ogólna (czcionka 5 pt) Kładziemy się na plecach, na niezbyt miękkim łóżku, lub materacu. Pod głową niewielka poduszka. Zamykamy oczy, oddychamy swobodnie, ręce wzdłuż tułowia lub oparte na kolcach biodrowych. Wyobrażamy sobie, że całe ciało staje się coraz to bardziej ciężkie, że powoli od tego ciężaru zaczynamy zapadać się lekko w materac, staramy się odczuć kontakt i dotyk całego naszego ciała, każdego centymetra powierzchni z podłożem na którym leżymy. Wyobrażamy sobie, że nasza lewa noga staje się coraz bardziej miękka i ciężka. Jakby była zrobiona z miękkiego ołowiu, tak że praktycznie nie jesteśmy zdolni jej unieść. To samo powtarzamy z nogą prawą i z rękami. Następnie staramy się zaobserwować wewnętrznym okiem, stan rozluźnienia mięśni naszych kończyn i to samo próbujemy zrobić z najtrudniejszym miejscem do rozluźnienia, czyli okolicą barków, szyi i karku. Jeśli nam się to udaje chociażby częściowo — co możemy sprawdzić już w ten sposób, że poczuliśmy istnienie naszych mięśni i kończyn — to już jest dobrze i może być tylko lepiej. Następnie przechodzimy naszym wewnętrznym okiem na teren naszej twarzy, na której znajduje się wielka ilość prawie zawsze napiętych mięśni mimicznych. Próbujemy rozluźnić te mięśnie, pozwalamy opaść ciężkim policzkom, zauważamy czy mamy zaciśnięte szczęki, czy też zęby jedynie lekko się dotykają. Następnie próbujemy zaobserwować co dzieje się wokół naszych oczu, czy brwi są ściągnięte, czy podniesione w zdziwieniu, pozwalamy, aby powieki stawały się coraz to cięższe i swoim własnym ciężarem opadały na dół. Następnie zaczynamy obserwować co robi nasz oddech. Chodzi o to, aby nie twierdzić, że to ja oddycham, ale że oddech, jakby własnym istnieniem sam dla siebie wydychał powietrze, które potem w opróżnione płuca Aby zająć czymś umysł zaczynamy liczyć oddechy, l wdech, 2 wydech, 3 wdech, 4 wydech, i tak dalej do 10. Nieparzysta wdech, parzysta liczba wydech. Powoli staramy się przedłużyć wydech przy liczbie parzystej. Wydech powinien być długi równy i mocny. Po takim wydechu powietrza nie trzeba wdychać - ono samo wpada do płuc. Powietrze po pewnym czasie powinno nawet dochodzić dalej, jakby omijając, czy też przelatując przez płuca, powinno wpaść do brzucha, a nawet do nóg. Przy wydłużonym wydechu, wydychamy powietrze właśnie z brzucha. Nie musimy ruszać klatką piersiową. Oddychanie to praca przepony, która znajduje się poniżej klatki piersiowej, a więc dla naszych potrzeb powiedzmy w brzuchu. Po kilku dziesiątkach, o ile nie zapomnieliśmy o liczeniu, kończymy nasz relaks poprzez powolne i jak najbardziej świadome tego ruchu, otwarcie powiek. Akt ruchu i wstawania powinien być bardzo powolny, pozwalający na uświadomienie sobie pracy szkieletu i mięśni. Po kilku tego rodzaju sesjach będziemy mniej więcej wiedzieli, co to znaczy odprężenie, rozluźnienie się, relaks.

10 WSZYSTKIE METODY ZMIE20 RZAJĄCE DO WYKORZENIENIA BŁĘDÓW REFRAKCJI SĄ PO 35 50 75 100

PROSTU RÓŻNYMI SPOSOBAMI OSIĄGANIA STANU RELAKSACJI PRZY CZYM WIĘKSZOŚĆ LUDZI UWAŻA, ŻE NAJŁATWIEJ OSIĄGNĄĆ TAKI STAN PRZY ZAMKNIĘTYCH OCZACH. Z REGUŁY ZMNIEJSZA SIĘ WÓWCZAS NAPIĘCIE WYSTĘPUJĄCE PRZY PATRZENIU, CO W TAKICH PRZYPADKACH POWODUJE CHWILOWĄ LUB DŁUŻEJ TRWAJĄCĄ POPRAWĘ WIDZENIA. WIĘKSZOŚĆ LUDZI DOŚWIADCZY KORZYŚCI DZIĘKI ZWYKŁEMU ZAMKNIĘCIU OCZU l POZOSTAWANIEM W TYM STANIE PRZEZ KILKA MINUT Z NAPRZEMIENNYM OTWIERANIEM OCZU l PATRZENIEM NA TABLICĘ.

Ostrość wzroku dla bliży (w procentach) przy odległości równej 30 cm.

WSTĘP Mamy przyjemność oddać na Państwa ręce wyjątkową książkę, która pozwoliła wielu osobom na polepszenie jakości wzroku, a także w przeważającej liczbie przypadków, na całkowite wyleczenie wzroku, czy też, co jest bardziej właściwym określeniem, przywrócenia stanu normalnego widzenia. O powodzeniu i skuteczności tej metody może zaświadczyć, niezbyt może chlubny przykład przedwojennych Niemiec, gdzie poborowych z wadą wzroku kierowano najpierw

149

do ośrodków reedukacji wzroku stosujących metodę Batesa, a ewentualnie później do optyka dla doboru odpowiednich szkieł. Innym słynnym przykładem jest przypadek światowej sławy filozofa i pisarza A. Huxley'a, który pod kierownictwem uczennicy Batesa, M. Corbett, ze stanu graniczącego ze ślepotą, po kilku miesiącach doszedł do możliwość czytania bez okularów. Metoda reedukacji wzroku dr Batesa, znana i stosowana w Stanach Zjednoczonych i w zach. Europie od blisko 100 lat, u nas w Polsce stosowana od niedawna pod nazwą „Sztuka świadomego widzenia", oparta jest na założeniu, że narząd wzroku, podobnie jak inne narządy człowieka (ruchu, krążenia itd.) posiada zdolności adaptacyjne, regeneracyjne i podlega skutecznej rehabilitacji. Wzrok można ćwiczyć, doskonalić, doprowadzać do stanu normalnego widzenia w wypadku wad wzroku, niektórych chorób i konieczności noszenia okularów, jednakże w przypadkach poważnych wad wzroku, chorób oczu, przed przystąpieniem do ćwiczeń opisanych w niniejszej książce, należy się skonsultować z prowadzącym lekarzem okulistą. Jednym z podstawowych założeń dr Batesa było stwierdzenie, że podobnie jak złamana kończyna w wyniku ćwiczeń i zabiegów rehabilitacyjnych może być doprowadzona do stanu pełnej sprawności, tak i narząd wzroku można, w wyniku ćwiczeń i zabiegów rehabilitacyjnych, doprowadzić do stanu pełnej sprawności, czyli ostrości widzenia, bez konieczności używania okularów. Zgodnie z założeniami dr Batesą, okulary i sztuczne soczewki są tym samym dla oczu, czym kule dla osoby ze zrośniętą po złamaniu nogą. Osoba, która nie odrzuci kuli i nie zacznie normalnie chodzić (często za pomocą zabiegów rehabilitacyjnych i usprawniających), nigdy nie odzyska sprawności w niegdyś złamanej kończynie. Podobnie osoba z wadą wzroku, jeżeli nie odrzuci swoistych kuł dla oczu — czyli sztucznych soczewek — okularów i nie podejmie zabiegów rehabilitacyjnych, czyli reedukacji i usprawniania narządu wzroku, poprzez stosowanie systematycznych ćwiczeń opisanych w niniejszej książce, nigdy nie uzyska efektu poprawy wzroku, a wręcz przeciwnie może liczyć jedynie na pogorszenie jakości widzenia i noszenie co raz to mocniejszych szkieł przepisanych przez okulistę. Trzeba zatem stwierdzić z całą jasnością tego faktu, że przepisywanie okularów w wypadku wad wzroku, jest jedynie łagodzeniem objawów choroby — porównywalnym do podawania środków przeciwbólowych w wypadku złamania ręki, zamiast jej nastawienia i unieruchomienia w opatrunku gipsowym. Zatem oczy poprzez zaopatrzenie w parę dodatkowych soczewek, mogą widzieć z pierwotną ostrością, lecz nie jest to w żadnym przypadku oddziaływanie na przyczynę 150

wady wzroku, czy schorzenia. Jest to krótko mówiąc oszukiwanie receptorów wzrokowych w mózgu za pomocą odpowiednio wygiętego szkiełka. Okuliści i optycy proponujący tego rodzaju pomoc osobom z wadą wzroku dalecy są od maksymy medicus curat, natura sanat, czyli: „lekarz leczy natura uzdrawia". W tym wypadku trudno mówić o leczeniu (chyba że protezę uznamy za lekarstwo), a szklanej soczewce w plastikowej obudowie niezmiernie jest daleko do natury, a tym samym do jej uzdrawiającej mocy. Te vis medicatrix naturae, to siły naturalne organizmu, które są obecne w każdym i są pobudzane bądź to poprzez ćwiczenia i zabiegi rehabilitacyjne stymulujące naturalne siły obronne organizmu i mechanizmy samoregulacji, bądź to poprzez zastosowanie odpowiedniego lekarstwa. Okulary i odpowiednio dobrane soczewki korygują konkretne odchylenia refrakcji, którą uważa się za przyczynę danej wady. W Większości przypadków następuje natychmiastowa poprawa możliwości widzenia. Jednakże czy wskutek tego narząd wzroku ulega poprawie? Czy zostaje wyeliminowana przyczyna wady wzroku? Działanie sztucznych soczewek to działanie objawowe. Oczy wspomagane okularami stają się coraz słabsze i z upływem lat będą potrzebowały coraz silniejszych szkieł dla zwalczania symptomów.

ROZDZIAŁ L LECZMY PRZYCZYNY, A NIE OBJAWY! Jeżeli można mówić o spojrzeniu na wady wzroku, to należy rozpoznać dwie postawy: Pierwsza — pesymistyczna, zakłada, że organy wzroku nie są w stanie samoistnie się uzdrowić, brakuje im vis medicatrix naturae, a więc wadliwy wzrok jest praktycznie rzecz biorąc nieuleczalny. Można go jedynie wspomóc okularami. Powyższe stwierdzenie przeczy naszemu doświadczeniu życiowemu, albowiem każdy organ ciała, po spełnieniu odpowiednich warunków; jak podanie odpowiednich lekarstw, zabiegi lecznicze, lepsze odżywianie, właściwa terapia itd., jest uleczalny. Wynikałoby zatem z tego „pesymistycznego" punktu widzenia, że jedynie wzrok jest jakimś dzi-wadłem i odstaje od reszty naszego ciała w sposób niespodziewanie negatywny. Drugi sposób widzenia — sformułowany po raz pierwszy przez dr Batesa jest optymistyczny i zakłada, że podobnie jak choroby i nabyte wady naszych wszystkich narządów, także narząd wzroku jest uleczalny, możliwe jest więc uleczenie przyczyn wad wzroku dzięki vis medicatrix naturae, pobudzonych przez odpowiednie ćwiczenia

151

reedukacji wzroku. Metoda dr Batesa zakłada, że człowiek poprzez złe używanie narządu wzroku, doprowadza ten delikatny narząd do rozstroju i wad. Dlatego też podstawowym działaniem zmierzającym do poprawy jakości widzenia, jest ponowna nauka świadomego widzenia, czyli reedukacja. Można zauważyć, że człowiek kulejący na jedną nogę, spowoduje po kilku tygodniach skurcz mięśni, przez co nie będzie mógł wyprostować nogi i dopiero długotrwałe ćwiczenia i zabiegi rehabilitacyjne pozwolą mu na pełne wyprostowanie przykurczonej nogi oraz ponowną naukę prawidłowego chodzenia — czyli reedukację. Dr Bates doszedł do wniosku, że większość wad wzroku spowodowana jest nieprawidłowym używaniem narządu wzroku. Złe nawyki używania oczu są zawsze ściśle powiązane ze stanem ich nadwyrężenia i napięcia. To napięcie oddziaływuje w równym stopniu na ciało, jak i na ducha. Organizm człowieka stanowi jedną całość. Napięcie nerwowe spowodowane np. lękiem, powoduje napięcie mięśni w rejonie szyi, tak jakbyśmy chcieli ochronić głowę od uderzenia z tyłu (oczywiście w odpowiednio mniejszym stopniu). Sprzężenie i powiązanie napięcia- nerwowego z napięciem mięśniowym jest tak duże, że terapeuci leczący znerwicowanych pacjentów, o dużym poziomie lęku zaobserwowali dwie prawidłowości. Pierwsza to bóle mięśniowe w okolicach szyi spowodowane stałym napięciem, czasami przerost mięśni karku i spowodowany tym lekki garb u góry kręgosłupa, druga zaś prawidłowość to zauważalne zmniejszenie się poziomu lęku, jeżeli w wyniku masażu, relaksu, zabiegów fizykoterapeutycznych udało się doprowadzić do rozluźnienia mięśni karku, szyi i ramion. Dr Bates odkrył, że poprzez przyswojenie sobie technik edukacyjnych stan napięcia w organie wzroku, jak również w całym organizmie ulega zmniejszeniu. Następowało to po przyswojeniu sobie przez jego pacjentów metod relaksowania oczu i umysłu, co bezpośrednio powodowało poprawę wzroku i odchylenia refrakcji. Aldous Huxley w swojej książce „The art of seeing" pisze: „Praktykowanie technik reedukacji służy wyrobieniu sobie nawyków dobrego widzenia, mających zastąpić niepoprawne przyzwyczajenia odpowiedzialne za wadliwy stan wzroku i w wielu przypadkach powrotowi funkcji doprowadzających do kompletnej i stałej normalizacji. Jest ogólnie przyjętą zasadą fizjologiczną, że poprawa funkcjonowania idzie w parze z poprawą stanu napięcia tkanek. Oko, jak stwierdza dr Bates, nie stanowi żadnego wyjątku od tej zasady. Każdy pacjent po nauczeniu się sposobów relaksowania napiętego wzroku i przyswojeniu sobie prawidłowego nawyku widzenia, otwiera przed sobą możliwość sprawdzenia w praktyce vis medicatnx naturae. W wielu przypadkach wraz z 152

polepszeniem funkcjonowania następuje kompletny powrót sił zdrowotnych i organiczna integracja chorego oka. Dr Bates zmarł w 1931 r. i do momentu swej śmierci pracował nad udoskonaleniem swojej metody. Ponadto jego uczniowie rozsiani po całym świecie opracowali masę nowych zastosowań sformułowanych przez niego zasad. Poprzez przyswojenie sobie tych technik wszelkiego rodzaju cierpienia u wielu kobiet, mężczyzn i dzieci zostały z powodzeniem zredukowane do normalności lub przynajmniej do tego stanu zbliżone. Dla każdego, kto przestudiował selekcję tych przypadków, lub osobiście przeszedł przez proces reedukacji wizualnej, niemożliwe jest, aby jeszcze powątpiewał w istnienie metody leczenia wadliwego wzroku, która jest nie tylko symptomatyczna, lecz prawdziwie etiologiczna. Metody, która nie poprzestaje na neutralizowaniu wad, lecz dąży do całkowitego usunięcia psychologicznych i fizycznych przyczyn choroby. Jednakże, pomimo tak długiego okresu czasu, jaki upłynął odkąd poznano techniki dr Batesa, pozostają one nie uznane przez profesjonalnych optometrów i lekarzy."

CZĘŚĆ L TROCHĘ TEORII W starożytnych Indiach już 2000 lat p.n.e. znano i doceniano wzajemne powiązania zmysłu wzroku i umysłu, czego przykładem są jan-try i mandale. Wpatrywanie się w centralny punkt tej mandali przez 3-7 minut, powoduje znakomity relaks dla oczu i umysłu. 153

ROZDZIAŁ 2 PATRZEĆ TO JESZCZE NIE ZNACZY WIDZIEĆ, CZYLI CZYM JEST PROCES WIDZENIA W czasach dr Batesa powszechnie akceptowaną hipotezą tłumaczącą zdolność akomodacji oczu do widzenia bliskiego i dalekiego, była hipoteza Helmholtza, która tę zdolność wyjaśniała działaniem mięśnia (obwódki) rzęskowego otaczającego soczewkę oka. Jednakże ta hipoteza nie wyjaśniała wszystkich okoliczności wad wzroku, dlatego też Bates doszedł do wniosku, że głównym narzędziem akomodacji jest nie soczewka, ale zewnętrzne mięśnie gałki ocznej. Eksperymenty przeprowadzone przez Batesa wykazały, że akomo-dacja gałki ocznej i ostrość widzenia jest prawidłowa, jak również jej ogniskowa zarówno dla bliskich jak i oddalonych obiektów obserwacji dzięki skracaniu i wydłużaniu osi gałki ocznej jako całości. Ponieważ ta książka zajmuje się praktyczną stroną zastosowania sztuki świadomego widzenia dr Batesa i ma na celu przedstawienie metody skutecznie poprawiającej działanie zmysłu wzroku, nie ma głębszej potrzeby teoretycznego uzasadniania tego co funkcjonuje i zdaje egzamin w praktyce, podobnie jak nie ma potrzeby poznawania zasad działania telewizora, żeby go włączyć i obejrzeć film. To na co Bates jako pierwszy zwrócił uwagę, był fakt, że w procesie widzenia współdziałają na równorzędnych zasadach partnerstwa oczy, system nerwowy i umysł. Jakiekolwiek zakłócenia któregoś z tych elementów powodują zakłócenia w ostrości widzenia, lub nawet utratę wzroku w poważniejszych zaburzeniach. Tak więc począwszy od pierwszego elementu, czyli oka, łatwo można zauważyć, że zmęczenie oczu, obce ciało w oku, lub inne fizyczne uszkodzenia powodują utratę pełnej ostrości widzenia. Kolejnym elementem jest układ nerwowy, którego komórki przekazują obraz powstały na siatkówce do odpowiednich obszarów mózgu. Jeżeli jesteśmy zmęczeni, albo jesteśmy pod wpływem silnego stresu, wzruszenia, czy środków działających na układ nerwowy, łatwo możemy zauważyć zaburzenia w procesie widzenia, takie jak: plamy (czerwone lub czarne), falowanie obrazu, brak ostrości widzenia. Umysł chociaż jest niemożliwy do oddzielenia od układu nerwowego, został tutaj wyodrębniony, ponieważ jest tym elementem na który możemy świadomie wpływać i poprzez który możemy oddziaływać zarówno pośrednio na układ nerwowy, jak i bezpośrednio na narząd wzroku. Także i tutaj są możliwe zaburzenia, czego najlepszym

154

przykładem niech będzie utrata wzroku na skutek wstrząsającego przeżycia, czy uderzenia w głowę, pomimo sprawnego układu nerwowego, jak również oczu. W znacznym uproszczeniu można powiedzieć, że proces widzenia rozpoczyna się pojawieniem się obrazu na siatkówce oka (przy udziale odpowiedniej ilości światła widzialnego). Lecz nie jest to jeszcze widzenie, ponieważ na siatkówce pojawia się jedynie zbiór różnokolorowych plam i tę część procesu widzenia można określić jako postrzeganie. Po postrzeganiu następuje grupowanie plam, gdzie poszczególne ich zbiory podlegają rozróżnieniu i selekcji. Pogrupowane plamy zaczynają przybierać postać przedmiotów. To na co skierowany jest wzrok usytuowane jest z reguły w centralnym punkcie siatkówki, w okolicy plamki żółtej i fovea centralis, gdzie znajduje się okolica najostrzejszego widzenia i jest to zarazem przedmiot, czy postać, która skupia naszą uwagę i odróżnia się od pozostałego pola widzenia. Po spostrzeżeniu i selekcji kolorowych plam na te bardziej i mniej ważne następuje końcowy etap procesu widzenia —rozpoznawanie. W tym miejscu wkracza nasz potężny komputer, czyli umysł, który poszczególnym bardziej i mniej ważnym zbiorom kolorowych plamek nada znaczenie i nazwę. Podzieli grupy plam na przedmioty bliżej i dalej oddalone, o takich czy innych kolorach. Zatem, aby do naszej świadomości dotarł, w jakiejś sensownej formie, obraz tego co widzimy, umysł musi zinterpretować i przetworzyć, zgodnie z doświadczeniem jakie przechowujemy w pamięci, zbiór kolorowych plamek odbity na siatkówce naszego oka. Te wszystkie trzy procesy, a więc postrzeganie, selekcjonowanie i rozpoznawanie przebiegają praktycznie jednocześnie i bezustannie (o ile mamy otwarte oczy). Zatem proces widzenia jest ciągłą kooperacją oka i umysłu przy współudziale i przewodnictwie układu nerwowego. Każde działanie poprawiające umysłową część procesu widzenia, poprawi automatycznie część postrzegania i selekcjonowania widzianego obrazu. Na tej regule nierozerwalności i zwrotnego sprzężenia oczu i umysłu oparta jest zasada metody dr Batesa. Można zatem stwierdzić za cytowanym już A. Huxley'em, że: Wyraźnie widzenie jest efektem właściwego postrzegania i poprawnego rozpoznawania. Jakiekolwiek usprawnienie możliwości rozpoznawania przyczyni się do usprawnienia towarzyszącej sile postrzegania, produktu postrzegania i rozpoznawania, które razem stanowią widzenie. Irydiologia, to dziedzina medycyny, która pozwala odczytać ze zmian w wyglądzie tęczówki oka, jakie organy człowieka zostały zaatakowane przez chorobę. Organizm 155

stanowi jedną nierozerwalną całość, gdzie niedomagania jednego narządu mogą znaleźć odbicie w zmianie funkcjonowania, albo wyglądzie innego organu. Tak więc całościowy, holistyczny sposób patrzenia na zdrowie człowieka, wskazuje na fakt, że gorsze funkcjonowanie organizmu może być także przyczyną pogorszenia się jakości widzenia. Wszyscy dobrze wiemy, że czasami rzecz, czy wydarzenie, które w normalnych warunkach wydawałoby się bez znaczenia, potrafi czasami wyprowadzić nas z równowagi i doprowadzić do wybuchu złości czy chwilowej depresji. Podobnie jest z organem wzroku, czasami bez uświadomionej przyczyny funkcjonuje po prostu gorzej. O ile u osób prawidłowo używających tego organu zmiany jakości widzenia są niemal niezauważalne, o tyle osoby wysilające swój wzrok, odczuwają pogorszenie jakości widzenia w sposób wyraźny. Jeżeli w takich przypadkach ten stan się przedłuża, kierują się do okulisty, który przepisuje okulary nie badając przyczyn choroby, która może mieć miejsce w np. zwiększonej ilości sresów dnia codziennego. Po krótkiej adaptacji do sztucznych soczewek, widzialność jest rzeczywiście lepsza, ale wada wzroku zostaje utrwalona na długi okres czasu z tendencją do pogarszania się tego stanu. Szczególnie u dzieci spotykamy się z łatwością przeniesienia napięć psychicznych, emocjonalnych zaburzeń, długotrwałych napięć na organy ciała. Mówimy wówczas o zaburzeniach psychosomatycznych. Bardzo często te zaburzenia objawiają się właśnie wadami wzroku. Wówczas najgorszym z możliwych rozwiązań jest przepisanie okularów. Takim częstym przykładem są trudności z czytaniem i nauką czytania. Niewłaściwe używanie wzroku powoduje napięcia, wytrzeszczanie i zmęczenie oczu, a co za tym idzie irytację dziecka, niemożność skupienia uwagi i całą serię narastających skutków powodujących pogarszanie się wyników w nauce czytania i brak postępów, a nawet czasami widoczny regres. W takich przypadkach trudności w widzeniu to jedyna informacja jaką rodzice i naucyciele otrzymują od dziecka, po czym wyruszają do okulisty, aby ten problem załatwić. Poza omówionymi przypadkami zaburzeń psychicznych, napięć emocjonalnych, aspektów psychosomatycznych, na uwagę zasługują również często nie zauważane przyczyny leżące w chorobach nerek, trzustki czy migdałów, a nawet u osób wrażliwych — meteopatów, zmiany pogodowe. Wiele łagodnych chronicznych zaburzeń, stanów chorobowych, czy nawet wad postawy, nie powodując organicznych uszkodzeń oczu, przyczynia się do ich wadliwego funkcjonowania, co na dłuższą metę skutkuje wadą wzroku. 156

Jak zauważył F.M. Aleksander większość krótkowzrocznych pacjentów, którzy poddawali się jego leczeniu poprzez korektę wad postawy ciała, charakteryzowało się przygarbieniem oraz wysunięciem i pochyleniem głowy ku przodowi. Tak więc krótkowzroczność może być przyczyną, ale także i skutkiem nieprawidłowej sylwetki. Aleksander notował przypadki (niestety jedynie wśród dzieci), w których poprzez naukę prawidłowego trzymania głowy i szyi w stosunku do całego tułowia, dzieciom krótkowzrocznym powracał prawidłowy wzrok. Warto przy tym podkreślić fakt, że techniki Aleksandra są stosowane głównie w celu wyeliminowania napięć psychicznych poprzez redukcję napięć w układzie mięśniowo- szkieletowym człowieka. Tak więc rozluźnienie mięśni, a co za tym idzie usunięcie napięć psychicznych i relaksacja umysłu, powoduje także usunięcie napięć w mięśniach gałki ocznej. W metodzie dr Batesa umiejętność pasywnego i dynamicznego relaksu zarówno oczu jak i umysłu jest pierwszą i podstawową techniką pozwalającą na stosowanie ćwiczeń przynoszących poprawę widzenia. Zatem ogólna umiejętność rozluźniania mięśni, oraz relaks umysłu, plus przyjęcie prawidłowej postawy ciała, musiało przynieść korzyść u krótkowzrocznych dzieci, gdyż było nieświadomym zastosowaniem podstawowych technik metody dr Batesa. Jak wykazał w dziesiątkach tysięcy przypadków osobistej praktyki dr Bates, a później w przypadkach liczonych w setkach tysięcy — jego następcy, wzrok zarówno prawidłowy jak i cechujący się wadami może zostać usprawniony. W Stanach Zjednoczonych piloci sił zbrojnych, i linii lotniczych przechodzą kursy świadomego widzenia w celu poprawy wzroku. Wyleczenie wad wzroku w znaczącej większości przypadków jest całkowicie możliwe. Przypadłości takie jak krótkowzroczność, astyg-matyzm i nadwzroczność (dalekowzroczność) mogą być w pełni skorygowane, lub przynajmniej można osiągnąć znaczącą poprawę, jest to uzależnione od warunków indywidualnych, motywacji, oraz wrodzonych zdolności przystosowawczych procesów postrzegania wzrokowego. Liczba ćwiczeń i technik usprawniających wadliwy wzrok może być równa ilości ludzi z wadami wzroku i niemal w każdym przypadku konieczne okazują się niewielkie modyfikacje stosowanego ćwiczenia. W wielu przypadkach okazuje się, że pacjenci znając ogólną zasadę sami opracowują najkorzystniejsze dla siebie techniki. Ponadto jak stwierdził Bates, jeżeli któreś z wykonywanych ćwiczeń sprawia trudności, czy kłopoty w realizacji, tak że podczas jego wykonywania może wystąpić mniej lub bardziej świadomy stres (stan napięcia) należy zarzucić wykonywanie tego ćwiczenia i przejść do następnego 157

wykonywanego swobodnie i w stanie rozluźnienia (co nie znaczy, że będzie to od razu komfortowa i rekreacyjna przejażdżka). Pomimo tego co zostało tutaj powiedziane, prosimy nie brać niczego — „na wiarę". Wszystko należy weryfikować za pomocą własnego umysłu, rozumu, doświadczeń i dociekań. Praktyka systemu reedukacji wzroku — wizjonetyki, jak zwykło się określać ostatnimi czasy ten coraz bardziej rozbudowany i skuteczny system, jest kwestią rozwinięcia prawidłowych nawyków widzenia i zintegrowania ich z normalnym codziennym życiem, co powoduje wyparcie i zastąpienie szkodliwych wzorców patrzenia zestresowanym okiem. Leczenie wzroku nie jest więc sprawą wykonywania codziennych półgodzinnych ćwiczeń, a następnie powrotu do starego szkodliwego rodzaju percepcji. Skuteczna terapia polega na uświadomieniu sobie złych nawyków, przekształcenia ich w taki sposób, aby stały się prawidłowymi przyzwyczajeniami poprzez powtarzanie ich na tyle długo, aż staną się one podświadome. Innymi słowy terapia wzroku polega na wykształceniu trwałego nawyku naturalnego sposobu patrzenia, który staje się samoleczącą aktywnością pozwalającą na wytworzenie i rozszerzenie nowych ścieżek neuronowych w mózgu.

ROZDZIAŁ 3 DLACZEGO ŹLE WIDZIMY — CZYLI O PRZYCZYNACH Jak to zostało stwierdzone w poprzednim rozdziale, proces widzenia jest zależny w głównej mierze od naszego umysłu. Dlatego też dzięki odpowiedniemu używaniu naszego umysłu jesteśmy w stanie opanować sztukę świadomego widzenia i poprzez to wpłynąć na poprawę jakości naszego widzenia, oraz na stan naszego wzroku. Napięcie psychiczne, stany nerwicowe, lękowe i stresy powodują napięcie naszych mięśni, w tym także mięśni gałki ocznej, odpowiedzialnych za jakość i ostrość widzenia. Jak stwierdził dr Bates dopiero powtórnie nabyta umiejętność zrelaksowanego widzenia przy użyciu rozluźnionego wzroku (tę umiejętność posiadają wszystkie niemowlęta), pozwala na korektę wad wzroku. Jednakże jest prawie niemożliwe nabycie umiejętności rozluźniania mięśni gałki ocznej, bez nabycia podstawowych technik ogólnej relaksacji ciała i umysłu. Z drugiej strony techniki metody dr Batesa, jakkolwiek przewidziane dla zmysłu wzroku, siłą nierozerwalnej całościowej natury człowieka, oddziaływu-ją na cały organizm, w tym także na system nerwowy, uspokajając go i nauczając rozluźniania nie

158

tylko mięśni gałki ocznej, lecz także całego ciała. Zatem zastosowanie metod dr Batesa ma zbawienny wpływ nie tylko na narząd wzroku, ale na cały organizm, ze szczególnym uwzględnieniem systemu nerwowego. Z drugiej strony należy zauważyć, że u osób mocno znerwicowanych, o dużym poziomie lęku, nauka rozluźniania mięśni i ogólnego relaksu jest bardzo utrudniona, a czasami nawet niemożliwa. Warto zwrócić uwagę na dostrzegalne sprzężenie pomiędzy napięciem nerwowym, a napięciem organu wzroku. Niemożność dostrzeżenia jakiegoś obiektu powoduje zdenerwowanie i irytację, która z kolei jest przyczyną zwiększonego napięcia mięśni gałki ocznej, co w konsekwencji powoduje wtórne obniżenie jakości widzenia i tak dalej, w formie niekończącego się koła ciągle wzrastającego napięcia. W tym kole wzajemnie napędzającego się napięcia, charakterystycznego szczególnie dla dalekowidzów i osób z rozbieżnym zezem, trudno po pewnym czasie zorientować się co jest przyczyną, a co skutkiem takiego stanu. O wpływie stanów psychicznych na jakość widzenia mówią takie powiedzenia jak: „być ślepym z wściekłości", „pociemniało w oczach", czy, że „świat stał się szary i ponury". Negatywne stany psychiczne jak żal, smutek, złość, wybujała ambicja, zawiść, powodują nie tylko wrzody żołądka, czy choroby serca, ale także upośledzenie wzroku, ponieważ wzrok jak żaden inny organ jest związany z umysłem i od niego zależny. Nie ma możliwości widzenia, czyli końcowego etapu tj. rozpoznawania bez udziału umysłu. Stan psychiczny w jakim się znajdujemy oddziaływuje nie tylko na funkcjonowanie mięśni gałki ocznej, ale również na końcową fazę procesu widzenia, czyli rozpoznawanie. W rozpoznawaniu

główną

rolę

gra

pamięć,

która

określonym

postrzeganym

i

wyselekcjonowanym obiektom przypisuje odległość, barwę i znaczenie, ale także ważną rolę odgrywają w prawidłowym widzeniu nasze emocje, które pozwalają w niedostatecznie oświetlonych miejscach zauważać nieistniejących bandziorów, pająki czy węże w sposób realny, niemalże namacalny i rzeczywisty. Kolejnym czynnikiem, który wpływa na złą jakość widzenia i jest zarazem zależny od naszego umysłu, a tym samym jesteśmy w stanie nad nim panować to uwaga, a właściwie jej brak i rozproszenie. Uwaga jest elementem niezbędnym w procesie widzenia. To uwaga pozwala wyodrębnić i wyselekcjonować przedmiot widzenia, oraz określić zakres pola widzenia. Uwaga pozwala wyselekcjonować i odseparowć określone przedmioty (zjawiska, osoby) w polu widzenia, odnaleźć je w pamięci, nadać im odległość, wielkość, sens i znaczenie. 159

Dla potrzeb sztuki świadomego widzenia uwagę można podzielić na uwagę spontaniczną i uwagę świadomą. Uwagą spontaniczną dysponujemy od czasów dzieciństwa i jest ona wspólna dla całego królestwa zwierząt. Ten rodzaj uwagi pozwala nam podnosić nogę przy przechodzeniu ulicy i wkraczaniu na chodnik, bez potrzeby koncentrowania się na tym, że krawężnik poiożony jest wyżej od jezdni. Ten sam rodzaj uwagi spontanicznej pozwala lwu czatować u wodopoju, na nieświadome jego obecności zwierzęta. Uwaga świadoma pozwala nam skupić się na określonej czynności; jak nawlekanie nitki na igłę, szycie na maszynie, rozwiązywanie krzyżówek, czy nauka. Dziecko uczące się wiersza na pamięć będzie wykazywać uwagę świadomą, ale to samo dziecko bawiące się na podwórku wykazuje uwagę spontaniczną. Psychologowie stwierdzili, że stan uwagi jest stanem dynamicznym, umysł i myśli krążą wokół tematu w nieustannym, aczkolwiek niewielkim ruchu. Tę właśnie właściwość umysłu i oka zauważył w swoich badaniach dr Bates, który stwierdził, że podczas prawidłowego widzenia, gałka oczna podlega ciągłym minimalnym ruchom, zgodnym z tym na co aktualnie nakierowana jest uwaga umysłu. Zatem ciągły ruch oczu przy powstrzymywaniu poruszaniem ciała jest zasadą prawidłowej uwagi w sztuce świadomego widzenia. Próba powstrzymywania tych minimalnych ruchów oka, powoduje nienaturalną pracę oczu i jest sprzeczna zarówno z naturalnym procesem widzenia jak i z naturalnym stanem uwagi.Takie zatrzymanie oczu powoduje ich napięcie, zmrużenie powiek, uczucie napięcia psychicznego, wytrzeszczenie oczu, pogorszenie krążenia krwi w nieprawidłowo użytkowanym organie ciała. Chęć lepszego widzenia poprzez wytężanie i unieruchomienie wzroku powoduje jedynie pogorszenie sytuacji. Napięte mięśnie gałki ocznej nie są w stanie prawidłowo zadziałać, a stan wytężania się i związanego z tym psychicznego napięcia powoduje dodatkowe napięcie mięśni pogarszające i tak już nie najlepszą sytuację. To co jest istotne w ćwiczeniu świadomego widzenia, to jakby nieobecność świadomego „Ja". Zatem widzenie powinno odbywać się spontanicznie, bez napięć wynikających z naszej chęci, czy też konieczności ujrzenia kogoś, czy czegoś. Na tym poziomie sztukę świadomego widzenia można porównać do innych sztuk, jak na przykład do sztuk walki, a zwłaszcza japońskiej sztuki strzelania z łuku, gdzie łucznik dopiero wtedy ma szansę oddania celnego strzału, gdy zapomina o swojej osobie, o swoim „ja" i w sposób spontaniczny pod koniec długiego wydechu wypuszcza strzałę, tak jakby to ona 160

sama odleciała w kierunku niewiadomego, a zarazem skutecznie trafionego celu. Inny przykład to chiński, taoistyczny termin wu-wei, który oznacza działanie bez działania, a więc czyn, który nie jest poprzedzany myślą, czy jakimś planem. W praktyce może to być na przykład uchwycenie spadającego ze stołu przedmiotu (szklanki lub butelki z drogocennym płynem). Taką spadającą rzecz uda się schwytać, gdy czyn nie będzie poprzedzony świadomym zamiarem, analizą działania w stylu: o, leci butelka,

wiec

„Ja"

powinienem ruszyć się do przodu, wyciągnąć rękę, otworzyć dłoń i ją pochwycić. Jeśli rozpoczniemy taki proces myślowy, to nie zdążymy się nawet ruszyć, a butelka w tym czasie rozbije się o podłogę. Zatem nie jest to „nie-działanie", w znaczeniu bezczynności, tylko akcja, która wyprzedza myśl, i pomimo tego (a może właśnie z tego powodu) jest właściwa i skuteczna. Na tym prostym przykładzie można zauważyć, że gdy nasze świadome „ja" nie jest zaangażowane.nie powstaje intencja, chęć zadziałania i cały skomplikowany proces myślenia, proste czynności mogą być wykonywane w sposób naturalny i bezbłędny. Żądza widzenia, zauważenia czegoś na czym zależy naszemu „ja", powoduje zarówno napięcie psychiczne jak i napięcie narządu wzroku i w znacznym stopniu uniemożliwia, oraz upośledza proces widzenia. Można zauważyć, że podobnie rzeczy się mają z procesem przypominania sobie faktów, czy zdarzeń. Dopóki wysilamy swój umysł i czynimy wysiłek aby sobie coś przypomnieć, dopóty nasze starania są bezowocne. Gdy jednak wysiłek naszego „ja" ulegnie rozproszeniu i przestajemy wysilać się w pocie czoła, nagle po takim „odpuszczeniu sobie", przypominamy sobie tę pozornie niemożliwą do przypomnienia rzecz. Sztuka widzenia jest więc porównywalna na tym poziomie do szeregu innych dziedzin szeroko pojmowanej sztuki, gdzie czynnik tzw. „ja", świadomej i mocno odczuwanej chęci osiągnięcia celu, powoduje napięcia, które uniemożliwiają zrealizowanie

celu.

Sztuka

świadomego

widzenia

wymaga

zatem

świadomej,

nierozproszonej uwagi, przy jednoczesnym dynamicznym rozluźnieniu zmysłu wzroku i jednoczesnym optymalnym napięciu systemu nerwowego. To w jaki sposób taki stan osiągnąć jest przedmiotem i treścią drugiej praktycznej części tej książki. Sztuka świadomego widzenia jest często nazywana metodą reedukacji wzroku i tego też terminu bardzo często używał twórca tej metody, twierdząc, że reedukacja jest jedynie

sposobem

powrotu

do

stanu

normalności,

przywróceniem

normalnego

funkcjonowania zmysłu wzroku w organizmie. Nie ma powodów dla których organ wzroku jakim jest oko, miał być czymś innym dla organizmu niż organ trawienia jakim są np. jelita. W ten sposób wyleczenie jelit z kolki, czy uporczywych zaparć za pomocą 161

lekarstw czy innych

zabiegów

jest

jedynie powrotem do

stanu normalnego

funkcjonowania. Dlaczego więc w leczeniu wad wzroku nie dąży się do przywrócenia stanu normalnego oka, lecz zamiast tego przepisuje się człowiekowi okulary? Przecież to tak jakby człowiekowi cierpiącemu na zaparcia, zamiast leczenia wstawić jakąś rurę w miejsce jelit z ewentualnie podłączonym na końcu odkurzaczem, w celu rozwiązania tego problemu. Okulary jak już zauważyliśmy nie leczą wzroku. Okulary jedynie stanowią rodzaj zewnętrznej pomocy, protezy, czy inwalidzkiego wózka, który ułatwia doraźnie widzenie, utrwalając jednakże stan wady wzroku i nie pozwalając na jego poprawę, czyli powrót do normalności. Z tego też powodu, osoby, które podejmują ćwiczenia wg metody dr.Batesa, muszą zrezygnować z noszenia okularów, na czas podjęcia próby poprawy widzenia poprzez zastosowanie tych ćwiczeń. Wzrok stymulowany dodatkową szklaną soczewką okularu, ma tendencję do dostosowywania się do zmienionej przez tę sztuczną soczewkę perspektywy widzenia. Tak więc wykonywane ćwiczenia, przy jednoczesnym ciągłym noszeniu sztucznej protezy, nie doprowadzą wzroku do pierwotnego stanu naturalnego. Dlatego dobrze jest rozpocząć ćwiczenia w trakcie urlopu, gdy używanie okularów nie jest niezbędne do wykonywania np. zawodu. Osoby o dużej wadzie wzroku, mogą się posiłkować szkłami o zmniejszonej (np. o 1-2) liczbie dioptrii. Warto także podkreślić w tym miejscu, że jakakolwiek książka z instrukcjami nie zastąpi doświadczonego instruktora, zwłaszcza w przypadku poważnych wad wzroku1. Zawsze bezpośredni kontakt doświadczonego lekarza, czy instruktora będzie lepszy od najlepiej napisanej książki, jednakże książka wydaje się być czymś lepszym od niczego i mam nadzieję będzie stanowić zachętę do samodzielnej pracy, doskonalonej następnie pod okiem instruktora. Opisane tutaj ćwiczenia w żadnym wypadku nie mogą pogorszyć wad wzroku, a mogą poprawić jakość widzenia, aż do osiągnięcia stanu normalnego i na pewno spowodują poprawę samopoczucia osób stosujących metodę dr Batesa. Techniki metody dr Batesa są pożyteczne we wszystkich przypadkach złego funkcjonowania zmysłu wzroku i przyniosły poprawę widzenia dziesiątkom tysięcy osób na całym świecie. Najbardziej znanym przykładem jest historia wybitnego pisarza, filozofa A. Huxley'a, który w wyniku długotrwałej i ciągle pogarszającej się wady wzroku, pomimo stosowania coraz mocniejszych szkieł, doszedł do stanu, gdy jego podstawowe zajęcie — czytanie, w wieku 46 lat stało się niemożliwe. Jego jedno oko było w stanie rozróżnić jedynie światło i ciemność, drugie zaś przy pomocy bardzo silnych okularów i ciągłym zakrapianiu atropiny pozwalało rozróżniać znaki wielkości 25 centymetrów z odległości 162

niecałych 3 metrów. Przy czym widzenie powodowało bezustanne zmęczenie i napięcie. W 1939 r. Huxley po kilku miesiącach intensywnych ćwiczeń reedukacji wizualnej, mógł czytać bez okularów, zaś niemal niewidzące oko rozpoznawało na tablicy Snella literę wielkości 3 centymetrów z odległości 30 cm.

CZĘŚĆ II TROCHĘ PRAKTYKI

ROZDZIAŁ 4 WIĘCEJ ŚWIATŁA! W naszych czasach, pomijając fobię spowodowaną opowieściami o zagrożeniu 163

dziurą ozonową, daje się zauważyć strach przed światłem. Ten strach można zaobserwować tylko w tzw. cywilizowanych, wysoko uprzemysłowionych krajach, wyłącznie wśród gatunku ludzkiego i przejawia się od lat sześćdziesięciu noszeniem ciemnych plastikowych zasłaniaczy, czyli tzw. okularów przeciwsłonecznych. Trudno znaleźć racjonalne uzasadnienie dla konieczności noszenia ciemnych szkiełek na nosie w słoneczne dni. Od tysięcy lat słoneczne dni nie stanowiły dla gatunku ludzkiego żadnej przeszkody, a i dzisiaj w wielu krajach człowiek za ciemnymi szkiełkami wzbudza powszechne zdziwienie, jeśli nie śmiech i politowanie. Nie czas i miejsce na doszukiwanie się przyczyn tej nienaturalnej mody. Można sobie tylko zadać szereg pytań; czy jest to efekt kampanii reklamowych sprytnie przeprowadzonych przez firmy okularnicze, czy też lęk przed spojrzeniem drugiemu człowiekowi prosto w oczy, a może atawistyczny lęk przed „złym" spojrzeniem, czy też tęsknota do ukrycia się w mrok bezpiecznej jaskini. Bez względu na to jaka jest prawdziwa przyczyna tego stanu rzeczy, można śmiało stwierdzić, że jest to objaw i manifestacja powszechnego lęku przed światłem, który można także zauważyć u wielu osób charakteryzujących się grymasami twarzy, przymykaniem powiek, mrużeniem

oczu,

krótko

mówiąc

zwiększonym

napięciem

narządów

wzroku.

Odzwyczajone od normalnego natężenia światła oczy, reagują w sposób nienaturalny i ulegają napięciu i natężeniu, które jest przyczyną dolegliwości odbieranych przez człowiekajako zły wpływ działania światła słonecznego na oczy. W tym miejscu zostaje błędnie zdiagnozowana przyczyna1. Z drugiej strony wiele osób wskutek niewłaściwego używania narządu wzroku ma stałe napięte mięśnie gałki ocznej (być może cierpi już na lekką 0,5-1 dioptrii wadę wzroku), które są przemęczone i uszkodzone i z tego powodu oczy i umysł nie potrafią właściwie reagować na silne światło, które w takich warunkach sprawia ból napiętym i przemęczonym narządom wzroku. Takie doświadczenie bólu powoduje lęk przed światłem, zaś stan lękowy przekazywany jest do mięśni gałki ocznej i powoduje efekt wzmocnienia napięcia i niedogodności.

JAK POZBYĆ SIĘ LĘKU PRZED ŚWIATŁEM? Proces przyswojenia sobie prawidłowych reakcji na światło, jest jednym z podstawowych sposobów postępowania w sztuce świadomego widzenia. Tak jak wyeliminowanie lęków natury psychicznej można przeprowadzić poprzez naukę rozluźniania mięśni w sytuacjach stresujących, najpierw poprzez wyobrażenie sobie takiej sytuacji, zaobserwowanie napięć i rozluźnienie mięśni, a potem poprzez stopniowe

164

przybliżanie się do takiej stresującej sytuacji (np. jazda windą) z ciągłym zwróceniem uwagi na rozluźniony tonus mięśni. Tak samo postępujemy w przypadku zwalczania lęku związanego z obawą przed zbyt silnym światłem. Istotą ćwiczeń ze światłem słonecznym jest właśnie nabycie umiejętności biernego relaksu zmysłu wzroku w obliczu świecącego słońca i następne płynne przeniesienie tego stanu w stan dynamicznego relaksu narządu wzroku, który jest warunkiem koniecznym do uzyskania idealnego widzenia. Tak więc osoba obawiająca się światła słonecznego i uzależniona od ciemnych okularów nie będzie w stanie doprowadzić swojego wzroku do normalnego widzenia, dopóki nie pozbędzie się lęku przed światłem, który to lęk uniemożliwi jej dynamiczne odprężenie — warunek niezbędny zdrowego widzenia. 1

Historia „Łyska z pokładu Idy" z powieści Gustawa Morcinka, a także jego współtowarzyszy — koni eksploatowanych w kopalniach, bez dostępu do naturalnego światła jest przykładem na to, jak bardzo szkodliwy jest dla wzroku brak światła i niedostateczne oświetlenie. Konie pociągowe nie wychodzące na powierzchnię ziemi po pewnym czasie po prostu traciły wzrok. Światło nie jest szkodliwe Osoby o odmiennej opinii, nawet wyrażanej nieświadomie poprzez mrużenie oczu, czy noszenie słonecznych okularów, będą musiały przekonać się o tym w sposób stopniowy. Naświetlanie Przyzwyczajenie do światła słonecznego rozpoczynamy od ćwiczeń przy oczach zamkniętych. Usiądź wygodnie na krześle, lub na leżaku, twarzą do słońca. Postaraj się rozluźnić (ćwiczenia relaksacyjne), zamknij oczy i kierując się odczuciem zwiększającego się ciepła i coraz większej jasności, skieruj twarz i oczy w kierunku słońca odchylając głowę do tyłu2. Poruszaj lekko głową w prawo i w lewo, wykonując niewielkie, ale dosyć szybkie ruchy. Poruszaj głową swobodnie i lekko, starając się utrzymać efekt rozluźnienie mięśni i relaksu w całym ciele, ze szczególnym uwzględnieniem mięśni twarzy, szyi i barków. Pamiętaj, że powieki są bardzo ciężkie i same opadają, a gałki oczne to kulki wody, które zupełnie swobodnie sobie pływają w zagłębieniach oczodołu. Nieustanny ruch głowy jest bardzo ważny, aby nie dopuścić do zbyt długiego naświetlenia jednej tylko części siatkówki. Dla osób zbyt wrażliwych na światło słoneczne zaleca się rozpoczynanie kąpieli słonecznych od skierowania twarzy na niebo zamiast bezpośrednio na tarczę słońca.

165

Dopiero po pewnym czasie, gdy uda się już wykonać kilka kąpieli bez napinania mięśni i mrużenia powiek, czy innych skurczów będących objawem napięcia, można skierować twarz na krótki czas do słońca. W wypadku odczucia jakichkolwiek dolegliwości, należy głowę odwrócić od słońca, zaś oczy zasłonić na chwilę dłońmi. Po czym można kontynuować ćwiczenie. 2

Te ćwiczenia można także przeprowadzać przed lampą-reflektorkiem (skupiona wiązka światła, a nie żyrandol) z żarówką o mocy 150 W, w odległości maximum 2 m, umieszczoną na wysokości wzroku. W ostatnich latach, tę metodę, z użyciem specjalnych lamp (i oczywiście Słońca) stosuje się w leczeniu depresji nasilającej się w okresach zimowych. Hipotetycznie jest to spowodowane właśnie brakiem światła i wynikającym stąd niedoborem wytwarzanej w szyszynce melatoniny. Ćwiczenie można wykonywać do 3 minut, z ewentualnymi przerwami na zasłanianie oczu dłońmi w razie potrzeby. Powtarzać kilka razy (3-6) w ciągu dnia. Osoby, które stwierdzą, że potrafią wykonywać kąpiel słoneczną z zamkniętymi powiekami bez jakichkolwiek napięć mięśniowych, mogą spróbować kąpieli w wariancie z jednym okiem otwartym. Przy zachowaniu możliwie pełnego relaksu i rozluźnienia, zakrywamy jedno oko dłonią, drugie pozostawiając otwarte, kręcąc głową tak jak poprzednio, przejeżdżamy okiem tam i z powrotem przez tarczę słońca, mrugając przy tym szybko i swobodnie powiekami. Po minucie powtarzamy ćwiczenie z drugim okiem, zakrywając to, które przed chwilą było poddawane kąpieli słonecznej. Zmieniamy i zasłaniamy kolejno oczy co ok. minutę, aż do momentu gdy nie ustąpi poświata, nie przekraczając pięciu minut na jedno oko. Staramy się przy tym pamiętać o swobodzie, relaksie i rozluźnieniu całego ciała, a zwłaszcza mięśni gałki ocznej.

Zdaniem dr Batesa, kąpiele słoneczne, dzięki bakteriobójczym właściwościom promieni słonecznych, działają leczniczo na różne stany zapalne oczu i powiek. Powodują 166

ponadto rozluźnienie szkodliwego napięcia mięśni gałki ocznej, spadek czułości na oślepiające i jaskrawe oświetlenie, likwidują lęk przed światłem, konieczność marszczenia brwi, mrużenia oczu i noszenia okularów słonecznych. Stanowią także wstępny etap nauki relaksacji pasywnej i dynamicznej oczu, co jest jak już powiedzieliśmy, niezbędnym warunkiem reedukacji wzroku. Ćwiczenia takie jak naświetlanie, nasłonecznianie przy zamkniętych i półotwartych oczach skutecznie eliminują napięcie i stres wynikający z lęku przed światłem, powodującym mrużenie oczu. Oczywiście dotyczy to normalnych warunków słonecznego dnia i nie odnosi się do specyficznych warunków lodowo-śniegowych przestrzeni, odbijających w każdym krysztale lodu promienie słońca. Zwiększona wrażliwość na światło bardzo często jest spowodowana spożytymi substancjami, jak np. lekarstwa, szczególnie zaś leki psycho-• tropowe, barbiturany i niektóre krople do oczu (atropina). W takiej sytuacji nie należy naświetlać oczu. Uwaga: nigdy nie patrzeć unieruchomionym wzrokiem bezpośrednio w słońce. Należy przesuwać wzrok poniżej lub powyżej tarczy słońca.

ROZDZIAŁ 5 FOCUSING, CZYLI ZEŚRODKOWANIA, ALBO CENTRALNA FIKSACJA Bates stwierdził, że ze względu na budowę oka, przy dobrym oświetleniu, idealnie wyraźny obraz rejestrowany jest tylko w centralnej części siatkówki macula lutea w punkcie najostrzejszego widzenia — fovea centralis. Obrazy zarejestrowane zewnętrzną częścią siatkówki, mają mniej wyraźne kształty i mniej intensywne kolory od tych zarejestrowanych w części centralnej — fovea centralis i muszą być w związku z tym dodatkowo obrabiane przez umysł, który jakby „dodaje" brakujące elementy ostrości i kolorystyki czerpiąc z zasobów pamięci. W nocy przy minimalnym oświetleniu, najlepsze postrzeganie można odnotować, na zewnętrznych stronach siatkówki, gdyż ilość światła jest niedostateczna, by zogniskować się w fovea centralis. Dlatego też, w nocy lepsze jet widzenie „peryferyjne", a więc, to co dostrzegamy „kątem oka", niż to na co bezpośrednio patrzymy. Patrząc na kartkę papieru z odległości 30 centymetrów, możemy zarejestrować i zauważyć wzrokiem całą stronę, ale to co będzie widziane z zadowalającą ostrością, będzie stanowić okrąg o średnicy jednego centymetra. Jeżeli kartka stanowi zadrukowaną stronę, to najbardziej precyzyjnie widoczna będzie sylaba złożona z co najwyżej trzech liter, a

167

przy większych literach, tylko jedna litera. Okrąg o średnicy jednego centymetra w tym przykładzie, to obszar widzenia, obraz padający na macula lutea, zaś najostrzej widziana litera, to obraz padający na punkt fovea centralis. Pozostała część widzianej kartki, to widzenie peryferyjne, nie rejestrowane przez naszą świadomą uwagę. Opisane zjawisko jest różnie określane w literaturze, np. w niektórych pozycjach stosuje się nazwę: „focusing", czyli zogniskowanie, ześrodkowanie, ale także skupienie uwagi, czy promieni światła. Jak już to zostało powiedziane, świadoma uwaga ma charakter dynamiczny i jest powiązana z mikroruchami oka. Podobnie wzrok i naturalny sposób patrzenia ma charakter dynamiczny i polega na ciągłych mniejszych, lub większych ruchach oka i związanym z tym faktem świadomej uwagi. Ponieważ umysł przemieszcza nieustannie swoją uwagę na poszczególne części obserwowanego obiektu, oczy podążają automatycznie za wskazaniami umysłu, tak że następuje nieuświadomiony focusing oczu na obserwowanym detalu, czyli promienie światła odbijane przez obserwowany w danym momencie element obrazu padają bezpośrednio na macula i fovea centralis. Ten stan można także dla naszych potrzeb określić nazwą centralnej fiksacji. Aby obserwować obiekt z maksymalną wyrazistością, czyli z centralną fiksacją, oko musi wykonywać nieustanne, minińąalne i trudne do określenia pod względem ilości i kierunków ruchy, przesuwające spojrzenie z jednego na drugi punkt obserwowanego przedmiotu, czy obiektu. Gdy występuje brak takich przesunięć, staje się niemożliwe widzenie poszczególnych części przedmiotu z centralną fiksacją, co powoduje nieostrość widzenia całości obrazu. Swobodny ruch oka jest jego naturalnym stanem i jest niezbędny dla prawidłowo funkcjonującego zmysłu wzroku. Bez tej swobody występuje napięcie i usztywnienie mięśni gałki ocznej, co może być przyczyną wady wzroku. Naturalny stan ruchu jest spontanicznie wykazywany przez małe dzieci i niemowlęta, niemniej w późniejszym okresie życia człowieka, ta wrodzona umiejętność centralnej fiksacji, zostaje zagubiona przez dorastającego i dorosłego człowieka, co wywołuje napięcia w narządzie wzroku, zmęczenie, niewłaściwe jego używanie, w końcu zniekształcenia tego narządu zmysłu, z błędami refrakcji włącznie. Nieprzypadkowo słowa: „gapienie się", czy „wytrzeszczanie oczu", są odpowiednikiem stanu w którym patrzymy, ba nawet się intensywnie wpatrujemy w coś, lub kogoś, a nie widzimy. Gapienie się i wytrzeszczanie oczu, to stan w którym nasze przystosowane do nieustannych minimalnych ruchów gałki oczne są unieruchomione! Unieruchomienie oczu musi być nierozerwalnie związane ze stanem 168

napięcia i pogorszenia się wizji, jest zaprzeczeniem stanu normalnego czucia i prawidłowego widzenia. To tak jakbyśmy próbowali zjeść hot-doga za pomocą nosa. Bez zmienności i opanowania (czy też nie-zagubienia) centralnej fiksacji niemożliwe jest prawidłowe widzenie. Ćwiczenie usprawniające centralną fiksację Patrząc na szczyt największej litery na tablicy, jej dolna część powinna być gorzej widoczna od szczytu. Przy problemach ze wzrokiem, pacjentom nader rzadko udaje się odnotować takie spostrzeżenie. Patrz dookoła litery i znajdź taki punkt widzenia, z którego dostrzeżesz, że szczyt największej litery widziany jest najostrzej. Niektórzy osiągają to poprzez patrzenie się w jedno miejsce i równoczesne obracanie głową. Inni stwierdzają, że ich punkt centralnej fiksacji przy oddaleniu 20 stóp od tablicy umiejscowiony jest kilka stóp od niej! Zdobycie świadomości tego co się widzi jest podstawowym narzędziem prowadzącym do odzyskania prawidłowego wzroku. Niektórzy uważają, że wszystko co widzą jest w równym stopniu niewyraźne, co nie może być prawdą. Dostrzeżenie delikatnych różnic w polu widzenia wymaga intymnego i bliskiego kontaktu z własnym umysłem. W takich przypadkach pomocne jest nauczenie się w pierwszym rzędzie rozwijania zdolności widzenia umysłem (wizualizacji). Po zlokalizowaniu punktu największej ostrości przesuwaj płynnie wzrok w dół i w górę litery do miejsca najlepiej widzianego. Wykonaj to ćwiczenie sześć razy i zastosuj palming przez minutę. Powtarzaj ten cykl tak długo jak długo nie będzie to dla ciebie męczące. Stopniowo dystans pomiędzy tym na co patrzysz i punktem o najlepszej ostrości stanie się coraz krótszy i zacznie się ogniskować na plamce żółtej. Bardzo ważnym aspektem centralnej fiksacji jest paradoksalne zjawisko polegające na tym, że dopuszczamy do świadomości fakt, iż większość dostrzeganego pola widzenia może być niewyraźna. To z kolei powoduje większą relaksację, skutkującą powrotem lepszego wzroku w całym polu widzenia. W niektórych trudniejszych przypadkach Bates stosował punkty świetlne zamiast liter w celu zwiększenia efektu przyciągnięcia uwagi umysłu. Jeżeli widzisz wszystko rozmazane w takim samym stopniu i nie udało ci się osiągnąć większych sukcesów w odnalezieniu twojego punktu o największej ostrości, możesz spróbować tej właśnie metody. Przy wysokim stopniu bliskowzroczności, lepiej jest czasami podjąć próbę odnalezienia punktu najostrzejszego widzenia z bliska poprzez patrzenie na zadrukowaną 169

stronę. Gdy patrzysz prosto na daną literę, możesz spostrzec, że któraś z innych liter wykonuje podskoki w twoim kierunku.

ROZDZIAŁ 6 TECHNIKI URUCHAMIAJĄCE OCZY I UMYSŁ Techniki, które nauczają centralnej fiksacji, w sposób bezpośredni pozwalają na zauważenie i doświadczenie faktu, że niemożliwe jest na przykład postrzeganie każdej części, jakiejś płaszczyzny z tą samą dokładnością i ostrością widzenia. Techniki pośrednie pozwalają oczom i umysłowi przyswoić nawyk ruchu, metodami przesuwania obszaru najostrzejszego widzenia, z jednego elementu na kolejny, tego samego obserwowanego obiektu. Początkowo należy skoncentrować się, nie na próbie osiągnięcia efektu centralnej fiksacji, gdyż takie próby jeżeli będą nieskuteczne (a w większości wypadków początkowo takie właśnie są), spowodują dodatkowe zbędne napięcie oczu, ale na metodach pośrednich mających za zadanie zwiększenie ruchliwości oczu i umysłu. Bujanie się Kilka poniżej przedstawionych technik dr Bates nazwał „bujaniem się", mają one na celu przekonanie uczących się sztuki widzenia, o pozornym ruchu obiektów świata zewnętrznego, a poprzez to ułatwienie odczucia i zrozumienia istoty ruchu, co pomaga również odczuwać stan znieruchomienia oka. Bujanie krótkie Należy wybrać sobie dwa przedmioty w polu widzenia, najlepiej pionowe i niezbyt szerokie (np. stojąc w oknie może to być framugai oddalone drzewo w ogrodzie, czy róg naprzeciwległej kamienicy lub bloku), jeden przedmiot blisko, drugi zaś w oddaleniu. Stajemy w szerokim rozkroku, ok. l m przed oknem, opuszczamy ramiona, barki i szyja rozluźnione i zaczynamy łagodnie kołysać ciałem, przerzucając ciężar ciała z jednej nogi na drugą, rytmicznie i niezbyt szybko. Głowa pozostaje nieruchoma w stosunku do ramion i wraz z nimi wykonuje ruch podobny do wahadła zegara. Zakres ruchu - szerokość balansu głowy nie powinien być większy niż trzydzieści centymetrów. Patrzymy prosto przed siebie nie starając się widzieć ostro ani przedmiotu bliskiego (np. okienna framuga), ani przedmiotu oddalonego (np. drzewo).

170

Staramy się rozluźnić, patrzeć, ale nie widzieć. Przy przechyleniu w prawo przedmiot bliski (framuga) przesuwa się w lewo w stosunku do przedmiotu odległego (np. drzewa), przy przechyle w lewo przedmiot bliższy pozornie wędruje na tle oddalonego w stronę prawą. Po kilkunastu takich przechyleniach, należy nie przerywając bujania, zamknąć oczy i wyobrazić sobie ten pozorny ruch framugi okiennej w poprzek drzewa. Następnie otwieramy oczy i ponawiamy obserwację ruchu bliższego przedmiotu — w naszym przypadku framugi, przez kilkanaście buj-nięć, po czym znowu zamykamy oczy i bujając się oczyma wyobraźni obserwujemy pozorny ruch framugi. Ćwiczenie należy wykonywać od 1-5 minut podczas jednej sesji. Bujanie ołówkowe Bujanie ołówkowe jest odmianą bujania krótkiego i może być praktykowane w małym pomieszczeniu podczas siedzenia, czy w przerwach w pracy. Przy tym bujaniu obiektem bliskim może być ołówek, pióro, długopis, czy też własny palec, trzymany pionowo w odległości piętnastu centymetrów przed nosem. Bujając głową z jednej strony na drugą, można obserwować pozorny ruch ołówka w poprzek bardziej oddalonych przedmiotów. Oczy należy co pewien czas zamykać i kontynuować ten pozorny ruch wewnętrznym okiem wyobraźni. Podczas otwarcia oczu można spoglądać kolejno na ołówek, jak i na bardziej oddalone przedmioty w poprzek których ołówek odbywa pozorną drogę. Bujanie długie Stajemy w lekkim rozkroku, ręce na biodrach i wykonujemy pełny skręt bioder, tułowia i głowy, najpierw w lewo, a potem z powrotem w prawo. Przy skręcie w lewo

171

ciężar ciała zostaje przesunięty na lewą stopę, zaś prawa pięta zostaje lekko uniesiona do góry. I odwrotnie przy skręcie w prawo lewa pięta zostaje lekko uniesiona do góry.

Ruch rozpoczynamy oczami, po czym podąża tułów, biodra i całe ciało. Po rozpoczęciu ruchu wzrok pozostaje nieruchomy, dodajemy jedynie swobodne mruganie oczami. Nie należy zwracać uwagi na jakiekolwiek rzeczy, w poruszającym się polu widzenia wzroku. Oczy wykonują wędrówkę po okręgu i należy całkowicie biernie pozwolić przesuwać się obrazom, bez najmniejszych prób zobaczenia tego co się aktualnie przesuwa. W ten sposób pozwalamy wypocząć umysłowi, pozwalając oczom na patrzenie się, dla samego aktu patrzenia. Doświadczamy wówczas faktu, że można patrzeć, a nie widzieć, bez szkody dla naszego samopoczucia, co pozwala odetchnąć naszej psychice i zrelaksować umysł. Dzieci bawiące się w „bąka", a więc kręcące się w koło, czynią to nie tylko po to, aby odczuć zawroty głowy, ale w ten sposób instynktownie pozwalają wypocząć zmysłom wzroku. Żonglowanie Żonglowanie można wykonać jedną, a jeszcze lepiej dwoma piłeczkami, lub na przykład pudełkami zapałek. Trzymając po jednej piłce w każdej ręce, podrzucamy jedną z nich do góry i w tym czasie przekładamy drugą do pustej ręki i tak dalej. W tym ćwiczeniu nie chodzi bynajmniej o sprawność rąk, ale o poprawę ruchliwości wzroku i centralnej fiksacji. Siedząc nieruchomo, śledzimy tor lotu piłeczki, podążając za nią wzrokiem. Nie 172

wolno patrzeć w górę oczekując pojawienia się piłeczki w polu widzenia. Oczy podążają swym ruchem za ruchem piłeczki. Ćwiczenie to można też wykorzystać w plenerze, dla poprawienia tolerancji wzroku na obecność światła słonecznego. Zaczynając podrzucanie i obserwację lotu piłek na ciemnym tle np. drzew, szybko mrugając powiekami, stopniowo skierowujemy się w stronę bardziej oświetlonej części nieba, kończąc podrzucanie krótką sekwencją przy twarzy zwróconej do słońca. W ten sposób możliwe jest połączenie dynamicznego relaksu, ćwiczenia centralnej fiksacji i kąpieli słonecznej zarazem. Kostki Kostki mogą służyć nie tylko do gry, ale także jak się okazuje do ćwiczeń usprawniających nasze widzenie, a zwłaszcza do wykształcenia poprawnego nawyku centralnej fiksacji. Należy wziąć trzy, lub cztery kości, rzucić je na stół, przerzucić szybko wzrokiem z jednej na drugę, po sekundzie spojrzeć w bok, lub zamknąć oczy i wypowiedzieć liczby zauważone na górnym boku. Jeżeli zabawę wykonuje dwoje lub więcej osób (np. nauczyciel i dzieci), to rzucający powinien po sekundzie zakryć kostki i pytać o te liczby. Ta technika udoskonala szybki ruch oczu i uwagę.

ROZDZIAŁ 7 ODPOCZYNEK DLA OCZU, CZYLI PODWÓJNY RELAKS Dla potrzeb sztuki widzenia relaks, czyli odprężenie, rozluźnienie się można podzielić na dwa rodzaje: relaks (odprężenie) pasywny i relaks (odprężenie) dynamiczny. Aby opisać stan relaksu pasywnego oczu wg metody Batesa, trzeba najpierw wspomnieć o sposobie relaksacji i odprężenia całego organizmu, gdyż trudno dać odpoczynek oczom poprzez rozluźnienie ich mięśni, jeśli całe ciało pozostanie napięte. Relaks to stan organizmu, w którym mięśnie człowieka ulegają rozluźnieniu, oddech jest zwolniony i pogłębiony, częstotliwość skurczów serca ulega spowolnieniu, zmienia się oporność skóry, itd. Istnieje cały szereg innych objawów, które charakteryzują ten stan, ale nie ma to dla nas praktycznego zastosowania. W trakcie głębokiego relaksu organizm wypoczywa na tyle mocno, że 15 minut relaksu zastępuje z powodzeniem 3-godzinną drzemkę. Aby doświadczyć stanu relaksu należy wykonać następujące ćwiczenie:

173

Relaksacja ogólna Kładziemy się na plecach, na niezbyt miękkim (i nie zapadniętym) łóżku, lub materacu. Pod głową niewielka poduszka (ideałem jest twarde podłoże, kilka książek pod głową i gruby wałek np. z koca, pod kolanami). Zamykamy oczy i oddychamy swobodnie, ręce wzdłuż tułowia lub oparte na kolcach biodrowych. Wyobrażamy sobie, że całe ciało staje się coraz to bardziej ciężkie, że powoli od tego ciężaru zaczynamy zapadać się lekko w materac, staramy się odczuć kontakt i dotyk całego naszego ciała, każdego centymetra powierzchni z podłożem na którym leżymy. Wyobrażamy sabie, że nasza lewa noga staje się coraz bardziej miękka i ciężka. Jakby była zrobiona z miękkiego ołowiu, tak że praktycznie nie jesteśmy w stanie jej unieść. To samo powtarzamy z nogą prawą i z rękami. Następnie staramy się zaobserwować wewnętrznym okiem, stan rozluźnienia mięśni naszych kończyn i to samo próbujemy zrobić z najtrudniejszym miejscem do rozluźnienia, czyli okolicą barków, szyi i karku. Jeśli nam się to udaje chociażby częściowo, co możemy sprawdzić w ten sposób, że w ogóle poczuliśmy istnienie naszych mięśni i kończyn (co w codziennym życiu jest jakby niezauważalne, chyba że przy uderzeniu się), to już jest dobrze i może być tylko lepiej. Następnie przechodzimy naszym wewnętrznym okiem w rejon naszej twarzy, na której znajduje się wielka ilość prawie zawsze napiętych mięśni mimicznych. Próbujemy rozluźnić te mięśnie, pozwalamy opaść ciężkim policzkom, zauważamy czy mamy zaciśnięte szczęki, czy też zęby jedynie lekko się dotykają. Następnie próbujemy zaobserwować co dzieje się wokół naszych oczu, czy brwi są ściągnięte, czy podniesione w zdziwieniu, pozwalamy, aby powieki stawały się coraz to cięższe i swoim własnym ciężarem opadały na dół. Następnie zaczynamy obserwować co robi nasz oddech. Chodzi o to, aby nie twierdzić, że to ja oddycham, ale że oddech, jakby własnym istnieniem sam dla siebie wydychał powietrze, które potem w opróżnione płuca samo wpada. Aby zająć czymś umysł zaczynamy liczyć oddechy, l wdech, 2 wydech, 3 wdech, 4 wydech, i tak dalej do 10. Nieparzysta wdech, parzysta liczba wydech. Powoli staramy się przedłużyć wydech przy liczbie parzystej. Wydech powinien być długi równy i mocny. Po takim wydechu powietrza nie trzeba wdychać — ono samo wpada do płuc. Powietrze po pewnym czasie powinno nawet dochodzić dalej, jakby omijając, czy też przelatując przez płuca, powinno wpaść do brzucha, a nawet do nóg. Przy wydłużonym wydechu, wydychamy powietrze właśnie z brzucha. Nie musimy ruszać klatką piersiową. Oddychanie to praca przepony, która znajduje się poniżej klatki piersiowej, a więc dla 174

naszych potrzeb powiedzmy w brzuchu. Po kilku dziesiątkach, o ile nie zapomnieliśmy o liczeniu, kończymy nasz relaks poprzez powolne i jak najbardziej świadome tego ruchu, otwarcie powiek. Akt ruchu i wstawania powinien być bardzo powolny, pozwalający na uświadomienie sobie pracy szkieletu i mięśni. Po kilku tego rodzaju sesjach będziemy mniej więcej wiedzieli, co to znaczy odprężenie, rozluźnienie się, relaks.

Palming albo zasłanianie Najważniejszą techniką odprężania pasywnego, jest technika nazwana przez Batesa zasłanianiem.

Usiądź przy stole (biurku), oprzyj na nim łokcie i zasłoń oczy dłońmi, tak, aby nie naciskać gałek ocznych i żeby było umożliwione mruganie. Palce powinny spoczywać na czole, dolna część dłoni oparta na kości policzkowej, krawędzie zaś stykaję się bez nacisku z nosem. Cała rzecz w tym, aby do otwartych oczu uniemożliwić dostęp światła. Zasłanianie można również wykonać siedząc na krześle, opierając łokcie na kolanach. Osoby o wypoczętym organie wzroku, przy braku dostępu światła, stwierdzą, że

175

ich obszar widzenia jest w całości wypełniony jednolitą czernią. Osoby u których funkcjonowanie wzroku jest nieprawidłowe będą miały z początku poważne trudności z osiągnięciem efektu pełnej czerni przed oczyma. Pole widzenia wskutek napięć w obrębie gałki ocznej, oraz związanych z tym napięć psychicznych, będzie wypełnione szarymi chmurami, ciemnością w świetliste prążki, ruchem świateł i kolorów. Wraz z osiągnięciem pasywnego odprężenia oczu, te niekorzystne wrażenia ulegną zanikowi. Aby jednakże tego dokonać należy w takim przypadku postąpić następująco: • nie staraj się „na siłę" zobaczyć czerni (ani czegokolwiek), przypomnij sobie ćwiczenie relaksacyjne i spróbuj rozluźnić mięśnie, ze szczególnym uwzględnieniem karku, barków, szyi, oraz okolic oczu, a zwłaszcza powiek, które powinny swobodnie opadać i podnosić się; • patrząc przed siebie, ani daleko, ani zbyt blisko, nie starając się niczego zobaczyć, zacznij liczyć oddech od jeden do dziesięciu, tak jak to zostało opisane w technice relaksu; • po pewnej liczbie prób (a nawet przy pierwszej) odczucie widzenia czerni przyjdzie samo z siebie i będzie oznaczało nabycie umiejętności pasywnego relaksu. Ćwiczenie pasywnego relaksu wzroku stosujemy przez ok. 5 minut i można je zastosować tak często jak to jest nam potrzebne, gdyż jest to najlepszy spośród znanych sposobów odpoczynku dla zmęczonych oczu. Dwie sesje relaksu, plus krótka kąpiel słoneczna na godzinę, pozwala przedłużyć niemal dwukrotnie czas pracy przy ekranie komputera! Oddychanie Bates, oraz późniejsi badacze tematu zauważyli, że osoby z wadami wzroku cechują się podwyższonym stopniem napięcia nerwowego, a co za tym idzie mięśniowego. W tym łańcuchu wzajemnych powiązań różnych napięć, trudno czasami jest dociec co jest przyczyną, a co skutkiem. Dla nas najważniejszy jest fakt, że jeżeli usunie się skutecznie jedno z tych napięć, wpłynie to bez wątpienia korzystnie na pozostałe upośledzone funkcje organizmu w tym także na proces widzenia. U osoby u której mięśnie gałki ocznej, system nerwowy, oraz mięśnie np. obręczy barkowej są nieustannie napięte, ma prawo bez najmniejszych wątpliwości wystąpić wada wzroku, oraz nieprawidłowy sposób oddychania. A zatem jakość i sposób oddychania są ściśle powiązane z jakością widzenia. Osoba wytężająca wzrok, czyli wytrzeszczająca oczy, bezwiednie wstrzymuje oddech powodując utratę naturalnego rytmu oddychania i 176

pogorszenie krążenia w mięśniach gałki ocznej, tworzy jeszcze gorsze warunki widzenia i wpada w błędne koło osoby wysilającej wzrok. Oczy zużywają 1/3 ilości tlenu, jaka jest potrzebna do pracy serca. Z drugiej strony patrząc, poprawa jakości oddychania i nawet sama świadomość oddechu, zmniejsza stany napięcia zarówno mięśniowego jak i nerwowego, oraz samego narządu wzroku, co jest warunkiem niezbędnym do uzyskania poprawy widzenia. Jakość widzenia zależy w dużej mierze od jakości krążenia, a ta z kolei jest uzależniona od pracy serca i właśnie od oddychania. O ile na pracę serca nie mamy bezpośredniego wpływu, o tyle poprawne oddychanie możemy uzyskać i z powodzeniem stosować. Jest godne zauważenia, że jeżeli podczas czytania tego tekstu weźmiemy głębszy wdech, a potem zrobimy długi i pogłębiony wydech to podczas wydechu litery tego tekstu będą wyraźniej widoczne. Jest to skutek chwilowej poprawy jakości krążenia w głowie wskutek większej ilości tlenu w krwi i nieznacznego skurczu żył szyjnych podczas wydechu. By lepiej oddychać, wystarczy sama świadomość oddechu. To znaczy obserwacja wewnętrznym okiem jak działają nasze płuca i przepona. Znajdując się na świeżym powietrzu stań w lekkim rozkroku i zacznij wydychać powietrze. Gdy wydech będzie się miał ku końcowi i w płucach pozostanie niewiele powietrza, zrób lekki skłon, oprzyj dłonie o uda i za pomocą przepony i mięśni brzucha wypchnij z siebie resztę powietrza. Powoli prostując się, pozwól, aby powietrze samo wpadło do twoich płuc. Postaraj się, aby doszło aż do brzucha, tak jakby wypełniało nie klatkę piersiową, ale właśnie brzuch. Powtórz to ćwiczenie trzy razy. Następnie w pozycji stojącej ćwicz samą świadomość oddychania, staraj się oddychać brzuchem czyli przeponowe, obserwując wewnętrznym okiem drogę oddechu aż w okolice pępka. Wydech powinien być długi i mocny, a wdech krótki. Po głębokim wydechu powietrze samo „wpada" do płuc i nie ma potrzeby „brać" wdechu. W tym czasie obserwuj krajobraz, nie koncentrując się na żadnym z jego elementów, gdyż głównie zwracasz uwagę na to, jak twój organizm oddycha, jednocześnie w sposób automatyczny (zwłaszcza w otoczeniu zieleni) dokonuje się odprężenie dynamiczne zmysłu wzroku. Oddychamy zawsze przez nos. Ćwiczenie świadomego oddychania trzeba wykonywać co najmniej przez pięć 177

minut dziennie, ale nic nie stoi na przeszkodzie, aby je wykonywać przez 24 godziny na dobę, gdyż dobre oddychanie jest podstawą nie tylko właściwego widzenia, ale głównie jest podstawą dobrego zdrowia. Mruganie Mrugnąć do kogoś okiem, czy „puścić oko", jest jednoznaczne z uświadomieniem sobie, że mamy powieki. Wbrew pozorom wiele osób o tym nie wie i zamiast mrugać powiekami, naciera oczy pięściami tylko z tego powodu, że w wyniku nienaturalnego używania wzroku napinali wytrzeszczone oczy, nie dopuszczając powiek do spełniania ich funkcji. Funkcje i zadania mrugania to: nasmarowanie i oczyszczenie łzami oczu oraz chwilowy odpoczynek pasywny (zasłanianie) poprzez odgrodzenie od źródła światła. Obecne w powietrzu tony kurzu osadzają się nie tylko na szybach, ale także na powierzchni naszych oczu, dlatego częste i swobodne mruganie jest niezbędne do oczyszczania i nawilżania powierzchni oczu. Osoby używające wzroku w sposób naturalny mrugają często i bez trudu. Niestety, tam gdzie występuje napięcie, a więc u osób z wadą wzroku, istnieje tendencja do zbyt rzadkiego mrugania i do pracy powiek w naprężeniu. Motyl Osoby mrugające zbyt rzadko i ze zbyt dużym napięciem, muszą świadomie przyswoić sobie nawyk częstego i swobodnego mrugania. Ćwiczenie jest bardzo proste, nie wymaga wysiłku i stanowi jednocześnie formę dynamicznego relaksu narządu wzroku. Należy wykonać 6-10 szybkich swobodnych mrugnięć, po czym wykonać kilkusekundowe zasłanianie zamkniętych lekko oczu, następnie 10-20 mrugnięć i ponowne kilkusekundowe zasłanianie. Całość wykonujemy przez ok. l minutę. Aby nabyć nawyku prawidłowego mrugania, warto powtarzać to krótkie ćwiczenie co godzinę. Ta technika podobnie jak zasłanianie jest szczególnie cenna dla relaksu zmęczonych oczu np. przy pracy z komputerem. W połączeniu z zasłanianiem, daje potężny efekt relaksu i odpoczynku dla zmęczonych oczu. Błysk Zwiększenie ruchliwości oraz możliwości rozpoznających i analizujących umysłu, jak również całego zmysłu wzroku rozwija technika nazwana przez dr Batesa „błyskiem". Błysk jest przeciwieństwem wytrzeszczania oczu, jest to stan w którym widzimy, nie zdając sobie z tego sprawy. Rozpoznawanie i cała praca analityczna umysłu jest w 178

znacznej mierze ograniczone i wyłączone, zaś narząd wzroku w tym sposobie widzenia jest bardziej świadomy od rozpoznającego umysłu. "

Błysk"

to

sposób

nauczenia

się

i

wykorzystywania

w

praktyce

nieuświadomionego widzenia. Widzenie nieuświadomione to stan w którym nasze ciało, a właściwie jego mięśnie reagują bezpośrednio na zaobserwowaną sytuację, bez udziału procesu rozpoznawania przez umysł i analitycznego myślenia. Tak więc idąc ulicą nasz wzrok może zaobserwować niebezpieczeństwo w postaci np. spadającej dachówki i w tym samym czasie nasze ciało wykonuje ruch, który pozwala nam uniknąć obrażeń. Gdybyśmy w tym czasie włączyli do działania świadomy, rozpoznający i analizujący umysł, w typie np.. „ o leci dachówka, może mnie stuknąć, trzebaby się uchylić", nie zdążylibyśmy wykonać żadnego ruchu i otrzymalibyśmy cios w czaszkę. Inny, niewykorzystywany powszechnie rodzaj nieuświadomionego widzenia, to obrazy mijane za szybą samochodu (gdyż kieowca patrzy głównie na drogę przed sobą), czy nawet mijane wystawy sklepów, które nie przyciągnęły naszej uwagi. Jednak w chwili w której podnosimy nogę, aby wejść na stopień, czy chodnik, korzystamy w sposób „automatyczny" z naszego nieuświadomionego widzenia. Fakt, że na coś nie zwracamy uwagi, nie znaczy że tego nie widzimy. Czasami jest nam dane przypomnieć sobie coś czego „nie widzieliśmy" w sposób świadomy. Osoby z wadami wzroku patrząc na różne obiekty, często po prostu ich nie widzą, lub odbierają ich obraz jako niewyraźną, mniej lub bardziej kolorową plamę. Jednakże obraz postrzeganego przedmiotu, po odwróceniu się, lub zamknięciu oczu może pojawić się spontanicznie w wyobraźni. Jest to częstokroć bardzo słaby i niewyraźny obraz, a nawet tylko i wyłącznie przypuszczenie i wyobrażenie tego co mogłoby być zobaczone. Jeżeli takie osoby nie będą „na siłę" próbowały sobie wyobrazić obserwowanego przedmiotu, lecz po prostu z zamkniętymi oczami rozluźnią się i okiem wyobraźni „zmaterializują" w umyśle ten przedmiot, to w wielu przypadkach okaże się, że ich przypuszczenia były trafne i zgodne z rzeczywistością. Przy nabytej wadzie wzroku, krótkie i szybkie spojrzenie, przy szybkim i swobodnym mruganiu, a więc w stanie dynamicznej relaksacji wzroku, bez angażowania rozpoznającego umysłu, pozwala ku zdumieniu patrzącego rozpoznać i odtworzyć normalnie niewidziane przedmioty w stanie pasywnego odprężenia, przy „zasłanianiu", które następuje chwilę potem. Świadczy to o możliwościach naturalnego widzenia przez organy wzroku i o możliwościach poprawy każdej wady wzroku. Ćwiczenie „błysku" Domino 179

Należy zaopatrzyć się w kostki domina lub karty do gry (gorszy wariant, wybieramy karty bez figur) i rozsypać w zasięgu ręki. Wykonaj 2-5 minutowe zasłanianie ( str ...) Nie otwierając oczu wybierz losowo którąś z kostek domina i trzymając ją pionowo w wyciągniętej, wyprostowanej ręce, rzuć na nią błyskawiczne spojrzenie (tylko jedno). Następnie natychmiast zamknij oczy. Przy zamkniętych oczach powiedz sobie co widziałeś w górnej części domina, a następnie co w dolnej. Następnie otwórz oczy i sprawdź trafność odczytu. Jeśli trafiłeś i wynik jest prawidłowy, to świetnie. Jeśli się pomyliłeś, to też doskonale. Przede wszystkim nie wolno się wysilać i poprzez to napinać i wytrzeszczać oczu. Nie gramy o pieniądze, ale bawimy się w zgaduj-zgadulę. Próbuj dalej, pamiętaj chodzi o relaks zarówno twój jak i (tym samym) twoich oczu. Ćwicz 5-10 minut, co 10 „losów" wykonaj krótkie zasłanianie. Dla naszych celów domino można wykonać samemu z białego kartonu. Można eksperymentować z odległością patrzenia i wielkością domina. Wariant dla dzieci (plus ewentualna nauka liter 5-7 lat) Z takiej odległości, z której dziecko nie widzi wyraźnie, pokaż dziecku literę (domino, krótki wyraz np. „dom", „kot") na krótkie otwarcie oczu. (Dziecko powinno już znać alfabet, lub część liter, tzn. te które są pokazywane). Niech zaraz zamknie oczy i w wyobraźni chwyci ten przedmiot (literę) rączką w powietrzu. Następnie wykonując ruch ręką i „łapiąc" w zamkniętą dłoń, niech przybliży zamkniętą rączkę ze „złapaną" np. literą do twarzy, otworzy oczy i dłoń i niech „przeczyta" literę z otwartej dłoni, tak jak by tam była napisana, jak na białej kartce. Czasami wynik może pojawić się nawet po kilku sekundach. W miarę, jak czas rozpoznawania będzie coraz krótszy, możemy rozpocząć próby widzenia na odległość, (początkowo graniczną) z jakiej dziecko dotychczas w ogóle nie rozpoznawało liter. Rezultaty są zdumiewające ! Przede wszystkim jednakże należy pamiętać: żadnych stresów, to nie jest nauka, ani zawody! Zły wynik to też jest dobry wynik! Należy traktować to ćwiczenie jako zabawę, jak zgaduj-zgadulę. Jako rodzice też powinniśmy się poddać atmosferze zabawy, musimy uwolnić się od jakichkolwiek napięć i oczekiwania na wynik. Zabawa powinna 180

być wartością sama dla siebie. Pamiętajmy, zły wynik to też dobry wynik. I jeszcze jedna ważna uwaga. W tej zabawie z dzieckiem należy powstrzymać się nie tylko od wyrażania naszego zawodu, gdy coś nie wyjdzie („zły wynik to też dobry wynik"), ale także od naszego entuzjazmu, nadmiernej radości, oklasków, czy jakiejkolwiek formy nagradzania (czekoladki, cukierki, zabawki), gdyż oczekiwanie na nagrodę (czy nie daj Boże karę) spowoduje u dziecka efekt napięcia przeniesiony automatycznie do narządu wzroku i zniweczy cel wykonywanego ćwiczenia. Dla dziecka sama świadomość, że dorosły doskonale się razem z nim bawi, jest wystarczającą nagrodą i radością. Pamiętajmy, że większość wad wzroku jest wynikiem napięć psychofizycznych przeniesionych do narządu wzroku. Ćwiczenie „błysku" możemy przeprowadzać w każdej chwili i o każdej porze (pominąwszy prowadzenie samochodu), w ten sposób, że rzucamy spojrzenie na jakiś przedmiot będący poza zasięgiem naszego wzroku, następnie zamykamy oczy i sprawdzamy, czy obraz przedmiotu pojawi się, czy też nie pojawi się w naszej wyobraźni. To krótkie spojrzenie musi być bezwiedne, bez intencji zobaczenia tego przedmiotu, bez wysilania się, czy też wytrzeszczania oczu, po prostu tyle ile trzeba, żeby podnieść i opuścić powieki. Nie rozpamiętujmy tego „błysku", ot błysnęło, zobaczyło się przy zamkniętych oczach, czy też nie, to zupełnie nieważne. Idźmy dalej. Fizjologiczny proces widzenia nie jest do końca zbadany. Prawdopodobnie widzimy i pamiętamy absolutnie wszystko, ale ponieważ nie jest to nam potrzebne, to nie korzystamy z tych absolutnych możliwości naszego umysłu. To co jest pewne to fakt, że jeżeli będziemy pracować nad procesem widzenia w wyobraźni, to ośrodki odpowiedzialne w mózgu za widzenie, będą pracować tak, jakby obraz „wyobrażony" był rzeczywiście widziany przez oczy. Daje to automatyczne sprzężenie zwrotne takie, że nasze oczy zaczynają pracować tak jak chce tego nasza wyobraźnia i nasz umysł, tak jakby oczy rzeczywiście widziały. Proces wizualizacji działa także w drugą stronę; osobom z wadą wzroku trudniej przychodzi precyzyjne „zbudowanie w wyobraźni" danego obiektu. Jednak z czasem proces wizualizacji ulega stopniowej (czasem radykalnej) poprawie. Najprostszym tego przykładem jest następujące ćwiczenie: Odpływający statek Usiądź wygodnie w fotelu, rozluźnij się, zamknij oczy. 181

Wyobraź sobie, że stoisz na nabrzeżu portu, naprzeciw przycumowanego wielkiego transatlantyka w połowie jego długości. Żeby zobaczyć jego rufę, musisz skręcić głowę w prawo, żeby zobaczyć dziób, musisz skręcić głowę w lewą stronę. Na kilku pokładach widzisz rozmawiających pasażerów. Niektórzy trzymają nerwowo w rękach papierosa, inni piją ze szklanek i butelek napoje chłodzące, niektórzy stoją patrząc na ląd, inni przechadzają się po pokładach. Na mostku kapitańskim wydano rozkazy do odpłynięcia. Powoli ogromny statek odbija od brzegu. W miarę jak się oddala widzisz coraz mniej szczegółów na pokładach. Okna i postacie ludzi są coraz mniejsze. Wokół statku zaczyna rozpościerać się coraz większa przestrzeń zajęta przez morze. Świeci słońce. Statek stopniowo coraz bardziej się oddala. Staje się coraz mniejszy i widać coraz więcej morza. Na koniec statek jest już bardzo daleko, znajduje się na pełnym morzu, powoli staje się malutkim punkcikiem na horyzoncie, w miejscu, gdzie wielka niebieska przestrzeń nieba łączy się z zieloną powierzchnią morza. Teraz spróbuj odwrócić kierunek zdarzeń i niech statek powoli przypłynie z daleka w twoim kierunku, stając się coraz większym. Powtórz w myślach kilka razy oddalanie się i zbliżanie statku. Stopniowo przyspieszaj ten proces. Za każdym razem statek musi dopłynąć do linii horyzontu i stać się ledwie dostrzegalnym, malutkim punkcikiem. Nie przerywając wyobrażenia odpływającego i przybliżającego się statku, spróbuj zaobserwować jak ta wizualizacja wpływa na twoje gałki oczne i na ich faktyczny ruch. To ćwiczenie, chociaż odbywa się przy zamkniętych oczach wpływa znakomicie na mięśnie i refrakcję gałki ocznej. Stanowi także znakomity relaks. Ćwicz przez 5 minut. Oczywiście „statek" może być zastąpiony jakimkolwiek obiektem w ruchu, a ilość szczegółów w miarę powtórzeń może stopniowo narastać. Regułą jest wyobrażanie sobie obiektów i scen przynoszących nam przyjemne odczucia (byle nie za bardzo — gdyż wywołamy niepożądane napięcie).

ROZDZIAŁ 8 RUCH I JESZCZE RAZ RUCH Ruch jest nierozerwalnie związany z życiem. Jest niemalże jego synonimem. Przeciwieństwem ruchu jest bezruch, stąd powiada się: „zamarł w bezruchu". Bez ruchu nie ma życia. Bez ruchu nie ma widzenia. Stan bezruchu gałki ocznej, narządu wzroku, to „wybałuszone gały", gapiowatość, załzawiony i mętny wzrok, niemożność poprawnego widzenia. Jak już zostało powiedziane, proces poprawnego

182

widzenia i uwagi składa się z minimalnych, bezustannych aktów ruchu. Ludzie o prawidłowym wzroku, podczas uważnej obserwacji jakiegoś obiektu, utrzymują oczy w takim położeniu, że te przesuwają się w sposób ciągły, minimalny i nieświadomy z jednego punktu tego obiektu na kolejny punkt (z szybkością do 70 razy na sekundę). Osoby z wadami wzroku, czyli ze wzrokiem uszkodzonym, używanym w sposób nienaturalny, doprowadzają do ograniczenia takich ruchów i zaczynają przez to wytrzeszczeć oczy. Stąd staje się w takim przypadku niezbędne przyswojenie sobie nawyku drobnych przesunięć wzroku, zagubionego w trakcie życia człowieka. Ten tak potrzebny i niezbędny do prawidłowego widzenia ruch oczu, można i należy ćwiczyć podobnie jak i inne elementy sztuki świadomego widzenia. Jednym z najlepszych ćwiczeń mających na celu usprawnienie przesuwania spojrzenia zostało wymyślone i opisane przez Margaret D. Corbett w jej książce pt. „How To Improve Yours Eyes" i zostało nazwane: Kalendarz z uwagi na fakt, że do wykonywania tego ćwiczenia znakomicie nadaje się kalendarz, który posiada cyfry i litery o różnej wielkości. Tak więc pożądana byłaby kartka z kalendarza, na której jednocześnie mieściłyby się oznaczenia literowe dni tygodnia (wt., śr., czw., itd), oraz dni od 1-30 (31) poprzedzającego miesiąca małymi literami i cyframi (np. u góry kartki kalendarza), podobnie zapisany byłby miesiąc bieżący, ale większymi (najlepiej dwukrotnie) cyframi i literami, oraz miesiąc następny o wielkości czcionek jak ubiegły — u dołu kartki kalendarza. Taki arkusz z różnej wielkości literami i cyframi odpowiada z wyglądu tablicy Snella, do testowania wzroku u okulistów. Jednak zawieszenie tablicy Snella na ścianie we własnym

mieszkaniu

mogłoby

powodować

niepotrzebne

napięcia,

wywołane

wspomnieniem stresu związanego z każdorazową wizytą u okulisty. Należy jednakże dodać, że tablica Snella, przy założeniu że nie wywołuje najmniejszych stresów u ćwiczącego, oraz że ćwiczący bardzo dobrze zapoznał się ze wszystkimi znakami na tablicy, może spełnić bardzo dobrze funkcje kalendarza w ćwiczeniach przesuwania spojrzenia. Przy braku odpowiedniego kalendarza, czy też tablicy Snella, możemy wykonać przyrząd pomocny w naszych ćwiczeniach według poniżej przedstawionego rysunku. Litery i cyfry (oczywiście po powiększeniu) najlepiej wykonać z gotowych i dostępnych liter do naklejania na kartce formatu A3, lub poziomej A4. Bardzo ważne jest aby były naklejone (lub namalowane) równo i nie różniły się odcieniami, czy stopniem 183

nasycenia koloru. Większe powinny mieć ok. 1,2-2,5 cm wysokości (jest to uzależnione od możliwości wzrokowych ćwiczącego), mniejsze o połowę mniejsze, tego samego kroju czcionki. Pracę z kalendarzem rozpoczynamy od relaksu, czyli od zasłaniania, podobnie jak przed ćwiczeniami z dominem. Kalendarz należy zawiesić w dobrze oświetlonym miejscu (nawet bezpośrednio w świetle słońca). Zwykłe światło żarówki zawieszonej u sufitu nie wystarczy, dlatego należy nań skierować dodatkowe bezpośrednie źródło światła. Dla osoby siedzącej, kalendarz powinien znajdować się na wysokości oczu, w odległości takiej, aby można było bez trudu dojrzeć największe cyfry.

184

Po wstępnym 3-5 minutowym zasłanianiu oczu, ćwicz w następujący sposób: Przekręć głowę w lewo, tak jakbyś chciał spoglądać przez swoje lewe ramię, po czym przekręć głowę z powrotem, delikatnie i niezbyt szybko, aż do momentu gdy wzrok napotka cyfrę „l" dużych liter „kalendarza". Zapamiętaj widok tej cyfry. Następnie zamknij oczy. Oddychaj spokojnie i głęboko, bujając jednocześnie miarowo głową, tak aby nie wypaść z rytmu. Po kilku sekundach przekręć głowę, aż zobaczysz swoje prawe ramię, otwórz oczy i przekręcaj z powrotem głowę (oczy przesuwaj ą się równo z głową), aż do momentu, gdy wzrok napotka cyfrę „2". Zamknij ponownie oczy, przekręć głowę w lewo i

185

następnie z powrotem do „3" i tak dalej według podanego wzoru. Gdy dojdziesz spojrzeniami do ostatniej cyfry w dolnym rzędzie, nie przerywaj, lecz płynnym ruchem oczu obserwuj biały obszar tuż pod linią druku, przez trzy, cztery wahnięcia głowy. Następnie zasłoń oczy na jedną minutę. Proszę zwrócić uwagę na sposób oddychania. W czasie wszystkich ćwiczeń zwracaj uwagę na oddychanie. Nie musi być perfekcyjne. Jeśli tylko zwraca się nań uwagę — oddychanie samo się poprawia, pogłębia, ustala swój równy rytm, zaś narząd wzroku i całe ciało ulega rozluźnieniu — pamiętaj o oddechu. Teraz zwróć oczy na cyfrę „l" drukowaną dużymi literami, następnie skieruj wzrok w dół na lewo na małą „l". Popatrz tylko przez chwilę i zamknij oczy. Odpręż się, jak oddychasz? Ponownie otwórz oczy na dużej cyfrze „l" i zjedź na dół w prawo do małej „l". Ponownie zamknij oczy, zrelaksuj się, cały czas równomiernie oddychaj . Teraz otwórz oczy na dużej „2", następnie popatrz na małą „2" po lewej stronie. Zamknij oczy, oddech. Ponownie spójrz na dużą „2" i przesuń wzrok na małe „2" po prawej stronie. Znowu zamknij oczy, odpręż się. Powtarzaj ćwiczenie z kolejnymi liczbami w ten sam sposób. Jeśli ćwiczenie byłoby zbyt męczące, ćwicz do 10, potem do 20, a następnie do 30. Po krótkiej przerwie biernego relaksu-zasłanianie, można przystąpić do następnej fazy tego ćwiczenia. Z zamkniętymi oczyma, pomyśl sobie o jakiejś liczbie od jeden do trzydziestu jeden. Załóżmy, że pomyślałeś sobie o liczbie numer „siedemnaście". Otwórz więc oczy tak szybko, jak tylko to potrafisz, zlokalizuj swoją „siedemnastkę" wpierw na kalendarzu drukowanym dużymi cyframi, a następnie na „kalendarzu z małymi cyframi po lewej stronie". Po czym równo, spokojnie oddychając, zamknij oczy. Otwórz je ponownie na dużej „siedemnastce" i spuść wzrok na odpowiednią małą cyfrę po prawej stronie. Jeszcze raz zamknij oczy, oddychaj równomiernie, pomyśl sobie o jakiejś innej liczbie i powtórz z nią to samo ćwiczenie. Po dziesięciu lub dwunastu powtórzeniach możesz przejść do kolejnego etapu tego cyklu ćwiczeń. W tym ćwiczeniu powracamy do drobnych przesunięć spojrzenia, których uczymy się poprzez wykonywanie systematycznych i krótkich, rytmicznych ruchów wahadłowych oczu, skierowanych na litery i cyfry. Spójrz na wielką „jedynkę". Na początku zwróć uwagę na jej szczyt, potem na podstawę, po czym skieruj wzrok jeszcze raz na szczyt i 186

ponownie na podstawę przez cały czas natężając umysł. W górę i w dół, w górę i w dół, dwa lub trzy razy. Po zrobieniu tego zamknij oczy, rozluźnij się i oddychaj głęboko, ale łagodnie. Następnie otwórz ponownie oczy i powtórz całe ćwiczenie na wielkiej „dwójce". Po przejściu w ten sposób przez „pół miesiąca", skieruj wzrok na cyfrę drobno drukowanego „kalendarza" i zacznij od początku, jeśli zaistnieje potrzeba — przysuń bliżej krzesło. Metodę tę należy urozmaicać ruchem poziomym, przerzucając wzrok z jednej strony danej liczby na drugą, zamiast w górę i w dół, w pionie. Poza tym, nie ograniczaj się wyłącznie do liczb. Ćwicz również z takimi oznaczeniami skrótów dni i tygodni jak - Pon., Wt., Śr. i tak dalej. Wykonaj drobne, pionowe przesunięcia wzroku od szczytów do podstaw tych liter i z jednej na drugą ich stronę w poziomie, a w przypadku szerszych i bardziej kanciastych znaków przekątnie, z rogu do rogu. Litery i liczby należą do najbardziej znanych nam obiektów w naszym sztucznym świecie, oraz do przedmiotów o największym dla nas znaczeniu i dlatego też musimy je wyraźnie widzieć. Z tego też powodu jest szczególnie wskazane, abyśmy nabyli nawyk drobnych przesunięć wzroku podczas obserwacji. Świadome praktykowanie tych właśnie opisanych wahadłowych przesunięć doprowadzi do automatyzmu w postrzeganiu, co jest ważne w życiu. Kiedykolwiek będziemy patrzeć na litery lub cyfry, będziemy nieświadomie i automatycznie zmierzali do wykonywania drobnych przesunięć spojrzenia, te przesunięcia skłonią oczy i umysł do wykonywania swych zadań z centralną fiksacją i w ten sposób doprowadzą do poprawy naszego spostrzegania i rozpoznawania, co z kolei wpływa na jakość efektu końcowego — naszego widzenia. Dobrym

uzupełnieniem

ćwiczeń

z

kalendarzem

jest

sposób

patrzenia

„analitycznego". Ten sposób patrzenia jest możliwy do przeprowadzania w dowolnej chwili, czasie i miejscu. Można ćwiczyć zarówno na dużych obiektach jak na przykład budynki, oraz na małych elementach jakimi są np. litery. Każda próba obejrzenia dużego budynku we wszystkich jego szczegółach, jako całości, z równą wyrazistością jest skazana na niepowodzenie. Zamiast podejmowania takich nieudanych prób, powinniśmy w tym samym czasie trenować zdolności ruchu naszego zmysłu wzroku. Można tego dokonać w następujący sposób: oglądając budynek kieruj swój wzrok kolejno na jego okna, próbuj „obrysowywać" wzrokiem zewnętrzne Krawędzi okien, popatrz jak jest ułożona dachówka, ile ma kominów, drzwi, przesuń wzrokiem po obrysie zewnętrznym całego budynku, wzdłuż, rynny, piorunochrona itd. Po takiej szczegółowej analizie spróbuj ponownie popatrzeć na całość budowli bez wytężania 187

wzroku. Zastanów się, czy zauważasz różnicę w postrzeganiu. Podobnie możemy postępować z mniejszymi od domu obiektami otaczającej nas rzeczywistości, włącznie z mijającymi nas osobami. Przy bliższym kontakcie patrząc analitycznie na twarz swojego rozmówcy, obserwuj kolejno elementy twarzy przerzucając wzrok z jednego punktu na inny. Twarz nie jest wielkim obiektem, twoje oczy nie będą sprawiały wrażenia „rozbieganych", przy przesuwaniu spojrzenia z np. górnej prawej powieki na lewe ucho, z ucha na podbródek, z podbródka na czoło, z czoła na drugie oko itd. Po takim „analitycznym" obejrzeniu twarzy twojego rozmówcy, ponownie spojrzyj rozluźnionym wzrokiem na całość twarzy i spróbuj uchwycić różnicę w ostrości widzenia. Takie częste patrzenie „uruchomionym" wzrokiem spowoduje powrót zmysłu wzroku do naturalnego stanu ciągłych mikroruchów gałki ocznej, oraz do prawidłowego widzenia z „centralną fiksacją". Inne ćwiczenie, które możemy bardzo często wykonywać jako np. przerwę w czytaniu, to analityczne patrzenie na znane litery. Podczas patrzenia na litery i cyfry można przejechać wzrokiem po konturach litery, czy cyfry, zaobserwować jaką przestrzeń wypełniają sobą te litery, jak jest zagospodarowana pozostała powierzchnia, poza literami i naokoło nich, ile i jakich jest w danej literze kątów, itp. Ćwiczenie z literą Dobrym ćwiczeniem nie tylko na ruchliwość wzroku, ale i na poznanie alfabetu, jest analityczny „rozbiór" liter, który nie tylko usprawnia nasz wzrok, ale powoduje dodatkowe zakodowanie kształtu litery w pamięci, a poprzez to lepsze „rozpoznawanie" w umyśle, co wydatnie usprawnia proces widzenia liter, tekstu i czytania. Wybierz możliwie dużą literę, np. „H" z nagłówka gazety. Popatrz najpierw na lewą pionową kreskę, najpierw na całej jej długości, później w jej dolnej części, środkowej i górnej, następnie rzuć okiem ponownie na podstawę tej kreski i znowu na całą jej długość. Zauważ, że lewa kreska sprawia wrażenie wyraźniejszej i ciemniejszej od prawej. Teraz powtórz to samo ćwiczenie z prawą kreską litery „H". Następnie wybierz również duże „H", ale z nieco mniejszego nagłówka i powtórz cały proces raz jeszcze. To samo można robić z innymi literami i cyframi jak np. „E", „B", „3", z ich poziomymi, górnymi i dolnymi kreskami i brzuszkami. Po pewnym czasie dojdziesz do zaskakującego wniosku, że widzisz bez okularów połowę litery, której normalnie w całości nie widziałeś w sposób dostatecznie ostry i wyraźny. 188

W stanach relaksu wzroku i dynamicznego odprężenia może przejawiać się spontaniczny przejaw ostrego widzenia bez okularów. Takie przebłyski normalnej wizji mogą trwać początkowo tylko kilka, kilkanaście sekund. Później wydłużają się do kilku minut. Zdarza się to nawet na wczesnym etapie nauki relaksacji, a zwłaszcza po osiągnięciu pewnego stopnia dynamicznego odprężenia wzroku. Notowane są nieliczne przypadki, że już po kilku dniach wstępnych ćwiczeń rozluźniających, powraca pierwotna, spontaniczna zdolność widzenia rozluźnionym zmysłem wzroku, a wraz z nim ostrość widzenia. Jednakże w większości przypadków te „przebłyski" normalnego widzenia trwają na tyle krótko, na ile pacjent potrafi utrzymać stan dynamicznego relaksu. Nie należy jednak lekceważyć doniosłej roli takich przypadków dla powodzenia terapeutycznego w procesie reedukacji wzroku, gdyż właśnie te „przebłyski" dają wiarę w powodzenie stosowania metody i ćwiczeń oraz pozwalają na wytrwałą i systematyczną pracę. Czasami takie przebłyski mogą wywołać euforię i stan wzruszenia połączonego z płaczem. Mogą także, niestety wywołać nadzieję na osiągnięcie błyskawicznych efektów i jeżeli praktykujący sztukę świadomego widzenia, będzie zanadto „pazerny" na osiągnięcie szybkiegi o trwałego rezultatu, może wytworzyć w sobie nieświadomie stan podwyższonego napięcia, który zniweczy jego wysiłki. Tym niemniej należy stwierdzić ze spokojem, iż wraz z opanowywaniem umiejętności dynamicznego relaksu wzroku, przebłyski wyraźnego widzenia będą występowały coraz częściej i będą stawały się coraz dłuższe, aż do naturalnego ciągłego stanu poprawnego widzenia. Takie

przebłyski

są

częstym

i

bardzo

cennym

doświadczeniem

osób

praktykujących sztukę świadomego widzenia, zaś fakt że przedmioty, które normalnie pozostają zamglone, lub zgoła niewidoczne, mogą zostać w sposób ostry i wyraźny zobaczone, zaświadcza o tym, że jakkolwiek z początku krótkotrwały i tymczasowy stan relaksu psychofizycznego, mięśniowego, redukujący napięcia w zmyśle wzroku i w samym oku, wpływa w efekcie na poprawę funkcjonowania oczu i tymczasową poprawę refrakcji. Jak z tego wynika, wady wzroku nie są stanem nieodwracalnym. Oto kolejne proste ćwiczenie służące poprawie ruchliwości wzroku. Proszę podnieść do góry wskazujące palce obu dłoni w odległości ok. 60 cm od twarzy. Odstęp pomiędzy palcami powinien wynosić ok. 40 cm. 189

Spójrz na prawy palec. Będzie on widoczny wyraźniej od lewego, objętego wyłącznie widzeniem peryferyjnym. Odwróć głowę i popatrz na lewy palec, powinien być wyraźniej i ostrzej widoczny od palca prawego w tej chwili. Powoli zbliżaj palce do siebie. W trakcie zbliżania spójrz po sześć razy na każdy palec, aż do momentu (włącznie), w którym się zetkną. Palec na który aktualnie spoglądasz (nawet po zetknięciu się), powinien być za każdym razem wyraźniej widoczny od tego drugiego. Powtórz ćwiczenie 10 razy.

ROZDZIAŁ 9 TECHNIKI POPRAWIAJĄCE RUCHLIWOŚĆ WZROKU POPRZEZ PRACĘ WYOBRAŹNI Ponieważ wzrok i jego sprawność zależą w równej mierze od oczu jak i od stanu umysłu, wszystkie ćwiczenia które będą usprawniać nasze wyobrażenie widzenia, automatycznie wpływają na poprawę funkcjonowania i sprawność narządu wzroku, a także na jego funkcjonalne i organiczne niedomagania. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na fakt, że proces widzenia kończy się aktem rozpoznawania przedmiotu przez umysł. Tak więc doskonalenie widzenia w wyobraźni i w pamięci powoduje polepszenie samej funkcji rozpoznawania. Znakomite ćwiczenie wpływające na usprawnienie czynności gałki ocznej poprzez pracę w sferze wyobraźni zaproponował uczeń dr Batesa, dr R. Arnau. Jest to rodzaj przesuwania spojrzenia za pomocą umysłu wpływający na fizyczny narząd akomodacji, w sposób który nie występuje w przypadku wahadłowego przesuwania wzroku. Ćwiczenie dr. Arnau Wyobraź sobie, że trzymasz elastyczny gumowy krążek, który można zginać tak, że łatwo przyjmuje formę elipsy (wydłużonego „jajowego" kółka) po jego ściśnięciu, oraz że po zaprzestaniu nacisku natychmiast wraca do swojej postaci okręgu. Zaniknij oczy i obserwuj swój wymyślony krążek, przebiegając wewnętrznym okiem wokół jego formy. Następnie w wyobraźni naciśnij palcem wskazującym i kciukiem na boki krążka, tak aby uformowała się pionowo ułożona elipsa. Spójrz przez chwilę na tę elipsę, następnie rozluźnij rękę i pozwól krążkowi powrócić do swojej poprzedniej formy.

190

Teraz przesuń kciuk i palec wskazujący z boków krążka na jego górę i dół i naciśnij tak, aby przekształcił się w elipsę ułożoną poziomo. Zwolnij rękę z uścisku i patrz na boki krążka powracające do swojej pierwotnej formy okręgu. Następnie znowu zmień ułożenie swojej ręki, naciśnij, rozluźnij dłoń, zmień ułożenie i tak dalej 10-15 razy cykl zmian. Proszę nie rezygnować z wyobrażenia sobie naciskającej ręki, to pozorne uproszczenie ćwiczenia, chociaż wydaje się logiczne, psuje znaczną część terapeutycznego aspektu tego ćwiczenia. To ćwiczenie pozwala nam dodatkowo uzmysłowić sobie, jak silne i nieprzerwane są ruchy mięśni podczas trwania cyklu „uzmysławiania" sobie. Chociaż oczy są zamknięte i „nie widzą", wszystkie mięśnie odpowiedzialne za refrakcję i akomodację działają i to działają w sposób prawidłowy w stanie dynamicznego relaksu. Ćwiczenie dr R. Arnau jest odpowiednie do stosowania we wszystkich wadach wzroku, a w szczególności w przypadkach krótkowzroczności. Pisanie i rysowanie z zamkniętymi oczami Ćwiczenia pisania i rysowania przeprowadzane w wyobraźni z zamkniętymi oczami, możemy rozpocząć od faktycznego pisania z zamkniętymi oczami. Przygotuj sobie dużą (A4) białą kartkę i pióro, albo cienkopis. Usiądź przy stole, lub biurku. Zamknij oczy i napisz dowolne krótkie zdanie u góry strony. Na przykład „Ala ma kota". Staraj się napisać pod spodem to samo zdanie ciągle pomniejszając litery, aż do najmniejszych mikroskopijnych rozmiarów, (dlatego najlepszy jest rysik, lub cienkopis), cały czas nie otwierając oczu trzy-cztery razy (oprócz pierwszego). Następnie, w dalszym ciągu nie otwierając oczu, napisz pod spodem to samo zdanie trzy-cztery razy, stopniowo powiększając litery, aż do normalnie pisanych rozmiarów, lub jeszcze większych. Powtórz ćwiczenie na nowej czystej kartce, 3-4 razy. Zauważ, że stopniowo pismo staje się coraz wyraźniejsze, oraz że potrafisz pisać literki, których normalnie, ze względu na ich mały rozmiar, nie potrafisz odczytać bez okularów. To samo ćwiczenie można wykonywać poprzez rysowanie jakiegoś powtarzanego tego samego wzoru, znaku, czy kółka. Teraz możemy odłożyć nasze przybory do pisania i rozpocząć pisanie i rysowanie wyłącznie w sferze wyobraźni. Wyobraź sobie, że siedzisz przy biurku, masz przygotowany papier do pisania, 191

pióro, lub cienki pędzelek i w swojej wyobraźni, mając zamknięte oczy na środku pierwszej kartki papieru narysuj okrągłą czarną kropkę. Skoncentruj się na białym tle przylegającym do lewej strony kropki, teraz przesuń (w wyobraźni) spojrzenie na prawą stronę kropki. Przesuwaj rytmicznie spojrzenie tam i z powrotem. Zauważ, że kropka, podobnie jakby to miało miejsce w rzeczywistości, sprawia wrażenie ruchu - przesuwania się. W lewo, gdy przesuwasz wzrok w prawo i w prawo, gdy przesuwasz wzrok w lewo. Następne ćwiczenie umysłowego uruchamiania zmysłu wzroku wygląda następująco: Wyobraź sobie, że na czystej kartce papieru namalowałeś dwie kropki oddalone o ok. 10 cm jedna od drugiej, pomiędzy nimi, ale ok. 2-3 cm poniżej, namalowałeś okrąg o średnicy ok 1,5 cm. Okrąg w twojej wyobraźni powinien być bardzo mocno czarny, zaś biała przestrzeń w środku intensywnie śnieżno-biała. Teraz swoim okiem wyobraźni przesuń spojrzenie z kropki po lewej stronie do kropki po prawej stronie okręgu. Powtarzaj rytmicznie przesunięcia kilkanaście razy. Zauważ, że okrąg będzie się „przesuwał" w kierunku przeciwnym do ruchu twojej uwagi. Kolejne ćwiczenie przypomina nieco wyobrażenie kłamiącego Pinokia. Wyobraź sobie, że twój nos uległ przedłużeniu o około 20-25 cm. Zakończeniem twojego nowego nosa jest ołówek. Tak więc twój nos (w wyobraźni) przybrał formę dwudziestocentymetrowego ołówka. Spróbuj teraz twoim nowym piszącym organem, rozpocząć rysowanie okręgów na wyobrażonej kartce papieru. Na pewno szyja nie jest tak sprawna jak pisząca ręka, więc początkowo rysowane kółka będą lekko kanciaste. Spróbuj to (możliwie duże) koło obrysować 6-10 razy. Na pewno kolejne kółka będą coraz bardziej okrągłe, a obwód po którym rysujesz coraz grubszy. Następnie, nie odrywając „ołówkonosa" od rysunku, przejedź kilka razy linią prostą przez środek okręgu zaczynając od prawej strony do lewej i z powrotem. Potem przejedź po obwodzie \ okręgu i zrób taką samą linię z góry do dołu i z dołu do góry. Dojedź do środka okręgu — miejsca przecięcia się tych dwóch linii i po skosie poprowadź do góry kolejną linię do granic okręgu, a potem z powrotem, przez środek na dół po przekątnej. Później wyprowadź odpowiednią linię w lewo do góry i na dół, w prawo i kilka razy po niej przeciągnij. Gdy masz już podzielone kółko na osiem części przez cztery średnice, zakończ rysunek wbiciem ołówka w miejsce przecięcia się tych czterech linii. 192

Nie otwierając oczu i nie rezygnując z tworzenia dzieł swoim nowym instrumentem do rysowania, weź (w wyobraźni) kolejną czystą kartkę, możliwie jak największą (jak tablica szkolna) i narysuj olbrzymią leżącą na boku ósemkę — znak nieskończoności. Płynnie przekręcaj głową od jednego do drugiego ramienia i przejedź po tym znaku 10-15 razy, sprawdź czy czubek „ołówkonosa" przesuwa się po narysowanych liniach, czy też nie. Doskonale sprawdza się rysowanie nosem klucza wiolinowego, ślimaka, czy sprali. Te ćwiczenia można i należy kontynuować poprzez ćwiczenie pisania różnych liter, słów, swojego podpisu, stosując utrudnienia poprzez stopniowe zmniejszanie wielkości liter. Chociaż to ćwiczenie może się wydać zabawne i dziecinne, jest wbrew pozorom niezwykle skuteczne w metodzie reedukacji wizualnej. Zakończ ćwiczenia kilkuminutowym zasłanianiem. Książki i gazety — ćwiczenie opracowane przez Meir Schneider. Odwróć książkę odwrotnie niż normalnie przy czytaniu i śledź wzrokiem krawędzie liter. Nie próbuj rozpoznawać liter, tylko podążaj wzrokiem za ich obrysem, oddychaj często i jeszcze częściej mrugaj.

ROZDZIAŁ 10 KRÓTKOWZROCZNOŚĆ Techniki i ćwiczenia, które zostały już w tej książce opisane, mogą i powinny być stosowane przy wszystkich wadach wzroku. Poniżej zostanie podane to, na co należy zwrócić szczególną uwagę przy reedukacji wzroku, ze szczególnym uwzględnieniem krótkowzroczności. Fizjologia tego zjawiska polega na tym, że wytworzony w oku obraz zostaje zogniskowany przed siatkówką, pozostawiając zamazany widok padający na plamkę żółtą (macula). Przyczyny tego zjawiska mogą być różne: wydłużona oś gałki ocznej na linii pomiędzy soczewką, a siatkówką (najczęściej wymieniana przyczyna), soczewka może wykazywać nadmierną akomodację, lub może być zmieniony stopień zakrzywienia rogówki, albo soczewki. Same soczewki mogą ulec nieznacznemu przemieszczeniu, co bywa spowodowane także zbyt wielkim ciśnieniem w oku. Znanym powodem jest cukrzyca i ogólnie zły stan zdrowia. Poważne stresy i problemy emocjonalne mogą być przyczyną przejściowego pogorszenia się wzroku w tym zakresie. Nieliczne przypadki są spowodowane genetycznymi wadami pigmentacji siatkówki.

193

W kategoriach emocjonalnych krótkowzroczność jest rodzajem zamknięcia się w sobie i wycofaniem się. Jest wyrazem niedowierzania w to co się widzi i sposobem patrzenia na świat wypełnionym lękiem (mniej lub bardziej uświadomionym). Krótkowzroczność często wskazuje na utratę poczucia bezpieczeństwa i uogólnionym zbyt wielkim dążeniu do zobaczenia. Krótkowzroczność wskazuje także na umysł krytyczny, analityczny, osądzający i mający zbyt wielką skłonność do przywiązywania wagi do szczegółów. Soczewki krótkowidzów mają wartość ujemną i tak też pozwalają im się czuć. Koncentrują ponadto światło na plamce żółtej pozbawiając pozostałą część siatkówki udziału w procesie widzenia. Widzenie peryferyjne jest stosowane do umiejscowienia siebie w czasie i w przestrzeni. Dzieci w przypadku porzucenia i odrzucenia mają tendencję do rozwijania wysokiego stopnia krótkowzroczności. Krótkowzroczność, to prawie zawsze stan nabyty, z reguły w okresie dzieciństwa. Ta wada wzroku u dzieci ma swoje przyczyny w kilku niekorzystnych zjawiskach, które w krótkim okresie czasu występują niemal jednocześnie. Głównym elementem wydaje się być czynnik psychologiczny stresu związanego zarówno z nauką, przyswajaniem wiedzy, elementem współzawodnictwa występującym wśród uczniów, oraz chęcią otrzymywania dobrych ocen (bądź unikania złych), jak i (w głównej mierze) z faktem nauki czytania i pisania oraz przyswajania w związku z tym zupełnie nowych w dużej mierze abstrakcyjnych elementów wizualnych jakimi są litery i cyfry. Te elementy nie występują w przyrodzie jako naturalny składnik otoczenia, dlatego też, dziecko jest zmuszone zaprząc nie tylko spostrzeganie, ale także w procesie rozpoznawania pamięć i techniki skojarzeń. Ten proces nauczenia się nowych, nienaturalnych i wysoce abstrakcyjnych, oraz umownych obiektów musi wytwarzać stan napięcia psychicznego, który z kolei w łatwy i bezpośredni sposób może się przekształcić w wadę wzroku, gdyż to właśnie tym narządem w głównej mierze, dziecko pracuje w szkole. Do tego można dodać częstokroć niedostateczne oświetlenie sal lekcyjnych, jak również źle zaprojektowane dla narządu wzroku podręczniki, gdyż to nie wielkość liter decyduje o komforcie pracy wzroku, ale ich rozstawienie, grubość, stopień zaczernienia i kontrast. Bez wątpienia najbardziej efektywna praca reedukacyjna wzroku, szczególnie w skomplikowanych przypadkach, zostanie przeprowadzona pod kontrolą doświadczonego instruktora sztuki świadomego widzenia, ale nie ulega wątpliwości, że każdy może czerpać 194

korzyści z zaprezentowanych tutaj ćwiczeń i technik. Dla krótkowidza ogólnie i powszechnie stosowana technika zasłaniania, po pewnym okresie wpatrywania się w intensywne zaczernienie powinna być połączona z wyobrażaniem sobie oddalających się obiektów (np. ćwiczenie „Statek"). Zatem można sobie wyobrażać sytuację, gdy stoimy na wiadukcie i obserwujemy przejeżdżający pod nami i później oddalający się pociąg, sunący po nieskończenie długich szynach aż do granic horyzontu, niezmiernie mały punkcik na samym końcu wizualizacji, nawet znikający za horyzontem. Dla krótkowidzącego jest to częstokroć jedyna droga do uruchomienia, początkowo w ograniczonym zakresie, akomodacji prawidłowej dla normalnie widzącego oka, oraz jest to sposób na pozbycie się barier i ograniczeń narzuconych przez dotychczasowy upośledzony ogląd świata. Ten rodzaj wyobrażonego widzenia oddalających się i przybliżających się przedmiotów, czy osób można modyfikować na różne sposoby np.: zawody sportowe — biegacze, pływacy, znikający za horyzontem tabun koni, rybacy na łodziach wyruszający na połów itd. Po kilku minutach takiej pracy wizualizacyjnej, należy (jeżeli jest to akurat możliwe) przeprowadzić krótką kąpiel słoneczną i przejść do ćwiczeń określonych w poprzedniej części pozycji jako bujanie (zarówno krótkie jak i długie). Ćwiczenia analitycznego patrzenia, jak i ćwiczenia usprawniające ruch oka, oraz nawyk centralnej fiksacji (focusingu), można stosować bez modyfikacji dla tej wady wzroku. Ćwiczenia z kalendarzem wymagają niewielkiego dostosowania, dla tej wady wzroku. Należy zacząć od takiej odległości, z której bez specjalnego wysiłku będą widoczne duże cyfry. Ćwiczenia należy rozpoczynać obydwoma oczami, tak jak to zostało opisane w ćwiczeniach z kalendarzem. Po krótkim czasie (2-3 min.), należy zakryć jedno oko opaską lub chustką i rozpocząć ćwiczenie od nowa każdym okiem osobno. To oko, które widzi gorzej wymaga więcej pracy i odpowiednio dłuższego okresu ćwiczeń. Nie należy jednakże zapominać o odpoczywaniu poprzez zasłanianie. Im większe wydaje się zmęczenie, tym dłuższe powinny być okresy odpoczynku. Przypominam też o nie noszeniu okularów po rozpoczęciu regularnych ćwiczeń, 195

chyba że tego wymaga wyjątkowość sytuacji jak np. prowadzenie samochodu, chodzenie po zatłoczonych ulicach itp. Po kilku dniach regularnych (5-10 razy dziennie) ćwiczeń, oraz przyzwyczajania oczu i umysłu do widzenia bez pomocy okularów, przesuń swoje miejsce siedzenia o 3060 centymetrów od kalendarza i kontynuuj ćwiczenia z tej zwiększonej odległości. Po kilku tygodniach powinno być możliwe ćwiczenie z jeszcze większej odległości. Oczy krótkowidza wymagają częstych ćwiczeń pozwalających na zmianę ogniskowej z bliskiej na daleką. Z tego powodu należy wykonać, lub zakupić mały model naszego „kalendarza", gdzie duże litery i cyfry będą wielkości cyferek na ręcznym męskim zegarku, zaś małe proporcjonalnie mniejsze. W ostateczności możemy zaopatrzyć się w mały reklamowy kalendarzyk wielkości i tej strony książki. Niezbędne stanie się bardzo dobre zapoznanie się z graficznym ułożeniem cyfr poszczególnych 12 miesięcy. To zapoznawanie zostanie połączone z ćwiczeniem ruchliwości narządu wzroku. Taka forma kalendarza jest nam znana podobnie jak cyfry na nim wydrukowane, dlatego też, ku naszemu zdziwieniu bardzo łatwe stanie się rozpoznawanie cyferek z odległości, z której przy pierwszej próbie wydawałoby się niemożliwe dostrzeżenie czegokolwiek na tak małym kawałku kartonika. Jednakże nasz umysł i nasza pamięć podpowiadają nam kształt poszukiwanych cyferek, przez co nasz wzrok nie wytęża się i pozostaje rozluźniony, co pozwala nam na zobaczenie na wpół w wyobraźni, na wpół w rzeczywistości cyferek normalnie niedostrzegalnych. Nie ma tutaj znaczenia fakt, czy ten obraz jest podpowiadany przez umysł, gdyż wyostrzone widzenie wcześniej, czy później zostanie i tak przyswojone przez wzrok. W celu zapoznania się z małym kalendarzykiem przy zachowaniu jednoczesnego dynamicznego relaksu wzroku wykonaj następujące ćwiczenie: Postaw kalendarzyk na podwyższeniu, w dobrze oświetlonym miejscu na wysokości oczu, w takiej odległości, żeby cyferki oznaczające kolejne dni miesiąca stały się lekko rozmazane i nieostre. Spróbuj zobaczyć cyfrę „l" w pierwszym miesiącu np. w styczniu. W takich kalendarzykach jedynkę jest z reguły najłatwiej odnaleźć, gdyż usytuowana jest po lewej stronie na początku słupków z dniami miesiąca. Dzięki temu, że wiesz jak wygląda „l" pomimo niewyraźnego obrazu będzie to stosunkowo proste zadanie. Następnie zacznij przerzucać spojrzenie po jedynkach kolejnych miesięcy. Najpierw jak najdalej po przekątnych, potem po prostych możliwie daleko, a potem po coraz bliżej od siebie leżących miesiącach. To samo powtórz z cyfrą 30 i 31, gdyż jest równie łatwa do zlokalizowania — na 196

końcu słupka. To że nie widzisz, czy to jest 30, czy 31 (29-28) nie ma najmniejszego znaczenia, chodzi o ruch oczu. Ku twojemu zdziwieniu może się okazać, że jednak zauważasz, która cyfra to 30, a która 31. Wykonaj relaks przez zasłanianie, a następnie przybliż się do kalendarzyka, tak aby widzieć cyferki na granicy ostrości. Teraz ćwicz przerzucanie spojrzenia z dowolnie wybranej cyfry miesiąca, odszukując ją w kolejnych słupkach (np. 7, 16 itd.), nie zatrzymując wzroku na żadnej z nich na dłużej niż i sekundy. Co pewien czas wykonuj przerwę na zasłanianie, a co dwie, trzy przerwy spójrz na nazwę miesiąca i dokonaj analitycznego patrzenia np. na literę „E" w każdym z miesięcy, w którym się ona znajduje (podobnie z innymi literami). Można także stosować odpowiednie ćwiczenia z tablicą Snella (np. zamieszczonej w książce „Naturalne leczenie wzroku".). Ćwiczenie na dwa kalendarze Ćwiczenie na dwa kalendarze ma na celu usprawnienie akomodacji oka krótkowidzącego i zmiany ogniskowej. Należy je wykonywać zarówno dwojgiem oczu, jak i z jednym zasłoniętym. Zakładamy, że masz "kalendarz" zarówno duży, jak i mały. Usiądź na przeciw „kalendarza dużego", który powinien znajdować się na wysokości oczu w odległości będącej granicą „ostrego" widzenia. Mały kalendarzyk trzymaj na tyle blisko oczu, aby cyfry były wyraźnie widoczne. Popatrz na duże „l" na małym kalendarzu, a następnie spójrz na dużą jedynkę z dużego „kalendarza". Zamknij oczy i odpręż się, pamiętaj o prawidłowym oddychaniu. Powtarzaj to ćwiczenie z kolejnymi cyframi, zarówno równocześnie dwojgiem oczu, jak i z jednym okiem zasłoniętym (na zmianę). Stopniowo zwiększaj odległość od dużego kalendarza. Przy pierwszych objawach zmęczenia i napięcia w oczach, należy zrobić przerwę na zasłanianie, a gdy to już nie pomaga, zakończyć ćwiczenie. Należy ćwiczyć tak często jak to jest możliwe (3-10 razy dziennie), jednakże bez przesadnego forsowania się, gdyż techniki stosowane przy napiętym i zmęczonym wzroku nie są skuteczne. Korzystnym urozmaiceniem w rekonwalescencji krótkowidzów, mogą być próby czytania podejmowane z większej niż zazwyczaj odległości (i bez okularów), przy zachowanym stanie dynamicznego odprężenia, praktykowanie techniki „Błysku", także w warunkach codziennego życia, a więc z okien autobusu, czy tramwaju. Można także zastosować metodę kilkukrotnego obejrzenia tego samego filmu w kinie, przy stopniowym 197

(co kolejny seans) przesuwaniu się o kilka rzędów krzeseł do tyłu. Swobodne patrzenie Do wykonania tego ćwiczenia1 potrzebne są dwie kartki papieru formatu A5, z wymalowanym czarnym flamastrem znakiem X na środku każdej znich, oraz czarna kartka papieru formatu A4, Czarną kartkę przypinamy do ściany i na jej środku mocujemy jedną z białych kartek ze znakiem X. Tekst tego ćwiczenia warto nagrać sobie na taśmę. Jeżeli nie jest to możliwe należy kogoś poprosić, by w trakcie jego wykonywania odczytywał nam pomału zamieszczony poniżej opis — do czasu, aż dokładnie opanujemy jego wykonanie. Jeśli żadna z tych możliwości nie wchodzi w rachubę, warto przed rozpoczęciem ćwiczenia nauczyć się go na pamięć. Ćwiczenie to bowiem składa się z wielu szczegółowych instrukcji i jedynie dokładne ich wykonanie może zagwarantować sukces. Wielu ludziom ćwiczenie to może wydawać się przesadnie dokładne i z tego powodu osoby te odczuwają przed nim podświadomy opór. Początkowo przezwyciężenie tego oporu wydaje się niemożliwe i lepiej jest zdobyć się na cierpliwość i przerwać ćwiczenie, niż kontynuować je czując wzrastające napięcie i złość. Przy każdym następnym wykonaniu z pewnością uda się posunąć o krok naprzód. Korzystnie jest wprowadzić element odprężający w trakcie wykonywania tego ćwiczenia, na przkład zastosować podkład muzyczny w tle - spokojne odprężające utwory na harfę, gitarę klasyczną lub muzykę barokową. Zmieszczona poniżej szczegółowa instrukcja jest pomyślana dla krótkowidzów. Jeśli jesteś dalekowidzem — przeczytaj szczegółowy aneks zamieszczony na końcu opisu, gdyż dalekowidze wykonują to ćwiczenie dokładnie odwrotnie. Ćwiczenie można wykonywać stojąc lub siedząc. Na ścianie na wysokości oczu mamy kartkę czarnego papieru na której centralnie jest usytuowana biała kartka z czarnym znakiem X. Drugą kartkę papieru ze znakiem X trzymamy w ręku. Oddalamy się od kartki na ścianie dokładnie na odległość granicy ostrości naszego wzroku, tak aby znak X wydawał się już lekko rozmyty. Następnie unosimy rękę z drugą kartką papieru nieco poniżej linii oczu. Oddychamy głęboko i mrugamy oczkami. Koncentrujemy wzrok na literze X znajdującej się na kartce trzymanej w ręku, odsuwamy ją od siebie maksymalnie, aż do pełnego wyprostu ręki, a następnie, nie odrywając wzroku od znaku X, szybkim ruchem przywodzimy ją do samego nosa. Ćwiczenie powtarzamy dziesięć razy, następnie głęboko oddychamy i mrugamy. Następnie ustawiamy kartkę trzymaną w ręku tak by widzieć ostro znak X (normalny wzrok: — ca 35 cm.) i poruszamy głową lekko w górę i w dół, przy czym wzrok powinien przesuwać się po lewej krawędzi kartki. Powinno się przy tym wydawać, 198

że kartka przesuwa się pionowo w przeciwną stronę. Ćwiczenie z przesuwaniem powtarzamy również dziesięciokrotnie. Utrzymując rytmiczny ruch głowy przenosimy wzrok na lewą krawędź białej kartki umocowanej na czarnym tle na ścianie. Czubkiem nosa zakreślamy dziesięciokrotnie jej lewą krawędź. Również kartka na ścianie powinna sprawiać wrażenie jakby poruszała się w kierunku przeciwnym do ruchów głowy. Teraz widzimy to, co również powinniśmy dostrzec przy omiataniu wzrokiem kartki trzymanej w ręku. Wydaje się, że na krawędzi kartki powstaje bardzo jasna pionowa kreska. Jest to dowód na prawidłowe wykonanie ćwiczenia. Utrzymujemy ruch głowy. Powtarzamy całe ćwiczenie w pamięci przy zamkniętych oczach. Kartka w ręce, lewa krawędź dziesięć razy — krawędź się rozjaśnia. Następnie kartka na ścianie — powtórzenie dziesięć razy — krawędź się rozjaśnia. Teraz otwieramy oczy i rozpoczynamy ćwiczenie z górną krawędzią. Prowadzimy czubek nosa delikatnie z lewa na prawo i z prawa na lewo wzdłuż poziomej krawędzi. Ponownie widzimy białą kreskę. Kręcimy dziesięć razy głową i wydaje się, że kartka przesuwa się w przeciwnym kierunku. Teraz kierujemy wzrok na kartkę na ścianie i powtarzamy śledzenie górnej krawędzi kręcąc łagodnie dziesięć razy głową — w efekcie krawędź się rozjaśnia. Następnie zamykamy oczy i powtarzamy to w pamięci, utrzymując jednak skręty głowy w lewo i w prawo. Nie zapominamy przy tym o głębokim, spokojnym oddychaniu. Otwieramy oczy i kilka razy mrugamy. Powtarzamy całość omiatając wzrokiem dolną krawędź kartki trzymanej w ręku. Następnie to samo wykonujemy z dolną krawędzią kartki umocowanej na ścianie. Potem znowu powtarzamy to ćwiczenie w pamięci przy zamkniętych oczach i utrzymanych ruchach głowy. Otwieramy oczy i omiatamy wzrokiem (i końcem nosa) wszystkie cztery krawędzie kartki trzymanej w ręku — przez cały czas utrzymując ruch głowy z prawa na lewo i z powrotem. Powinno się wydawać, że obramowana jaśniejszymi liniami kartka papieru każdorazowo przesuwa się w przeciwnym kierunku. Powtarzamy dziesięć razy. Następnie w identyczny sposób postępujemy z kartką na ścianie, by na koniec odtworzyć to ćwiczenie przy zamkniętych oczach. Następnie otwieramy, oczy rzucając przelotne spojrzenie na znak X znajdujący się na kartce trzymanej w ręku. Zamknij oczy i wyobraź sobie ten znak z taką dokładnością, na jaką jesteś w stanie się zdobyć, kręcąc przy tym dalej głową. Jeśli mamy kłopoty z przypomnieniem sobie dokładnego obrazu znaku X, otwieramy ponownie na krótko oczy, spoglądając na znak trzymany w ręku. Zamykamy oczy i końcem nosa rysujemy czarny znak w powietrzu. Teraz otwieramy oczy, by spojrzeć na znak X trzymany w ręku. Zamykamy oczy i wyobrażamy sobie znak X znajdujący się na ścianie i w myślach sprowadzamy go bliżej. Znak widziany przed zamkniętymi oczyma powinien 199

być intensywnie czarny. Jeśli w tym momencie nie możemy sobie wyobrazić ostrego, wyraźnego, głęboko czarnego znaku X przed oczyma, lepiej ćwiczenie przerwać. Nie należy się jednak denerwować — stosujemy krótki relaks — na przykład ćwiczymy krótkie kołysanie i jeśli mamy ochotę, możemy zacząć od początku lub przełożyć wykonanie tego ćwiczenia na następny dzień. Jeżeli jednak udało się ostro i wyraźnie wyobrazić sobie głęboko czarny znak X przed oczami, otwieramy je i przelotnie patrzymy na znak na ścianie. Powinniśmy go zobaczyć równie ostro i wyraźnie. Ważne jest przy tym, by nie koncentrować spojrzenia bezpośrednio na znaku, lecz raczej na białej krawędzi lub poniżej. Zazwyczaj ostre widzenie znaku X na ścianie osiąga się na mniej niż jedną sekundę, z rzadka dłużej niż kilka sekund. Niektórzy widzą ostro jedynie fragmenty obrazu. Te mianowicie, które poprzednio przy zamkniętych oczach byli sobie w stanie wyobrazić. Jeśli udało się osiągnąć przebłysk ostrego widzenia, jest to dowodem na skuteczne przeprowadzenie ćwiczenia i jednocześnie podstawą do wyciągnięcia wniosku, że jesteśmy w stanie ponownie nauczyć się odprężonego i swobodnego patrzenia, przechytrzając

tym

samym

dotychczasowe,

nieprawidłowe

nawyki

świadomego

postrzegania (i niepostrzegania). Aneks dla dalekowidzów Dla dalekowidzów sposób wykonywania tego ćwiczenia jest zasadniczo identyczny, jednak z jedną ważną różnicą: dalekowidz ustawia się w takiej odległości od ściany, by znak X widzieć ostro i wyraźnie, natomiast znak X trzymany w ręku przybliża do granicy ostrości wzroku tak, aby był rozmyty i niewyraźny. Na koniec ćwiczenia należy spojrzeć na kartkę trzymaną w ręku — ostry i wyraźny znak X jest dowodem, że ćwiczenie się powiodło.

ROZDZIAŁ 11 DALEKOWZROCZNOŚĆ Hipermetropia, albo nadwzroczność. Jest to wada, w której oko wykazuje tendencję do ogniskowania obrazu poza siatkówką. Z reguły nie stanowi problemu przy niewielkich wadach i może być przezwyciężona za pomocą akomodacji. Większość ludzi rodzi się dalekowzrocznymi. Przyczyny powstawania tej wady nie są dobrze zrozumiane, podobnie jak wszystkie inne zagadnienia związane z problemami widzenia. Najczęściej wymienianą przyczyną jest niedostateczna długość gałki ocznej, inne możliwości to odklejenie siatkówki, niedostateczna ako-modacja itd. itd.

200

W wymiarze psychicznym nadwzroczność jest rodzajem zdystansowania się od czasu teraźniejszego i kwestii ważnych tu i teraz. Dalekowzroczność może być także rodzajem patrzenia poprzez filtr lęku. Uwaga dalekowzrocznych jest kierowana w przyszłość i na zewnątrz. Wadę dalekowzroczności można podzielić na dwa rodzaje: Hipero-pia, która występuje u młodych ludzi i trwa do późnej starości, oraz presbiopia inaczej zwana starczowzrocznością, występującą i ujawniającą się u ludzi po czterdziestce, a nawet później. Zgodnie z doświadczeniami i pozytywnymi wynikami stosowania sztuki świadomego widzenia przez dr Batesa i jego następców można stwierdzić, że wszystkie formy dalekowzroczności można częściowo, lub całkowicie doprowadzić do stanu normalnego widzenia. O tym jak bardzo wady wzroku mogą wpływać na cały organizm człowieka, niech świadczy fakt, że hiperopia (dałekowzroczność) bardzo często wywołuje złe samopoczucie i bóle w okolicy skroniowej, zaś gdy jest połączona z chociażby minimalnym zezem rozbieżnym np. w jednym oku, staje się przyczyną bólów i zawrotów głowy oraz nudności. Sztuczne soczewki i lekarstwa mogą czasami zmniejszyć powyższe dolegliwości, ale notowane są przypadki wieloletniego występowania wymienionych objawów, które zostały usunięte dopiero wraz z przyczyną tzn. po skutecznym zastosowaniu metody reedukacji wzroku dr Batesa. Presbiopia, czyli starczowzroczność jak sama nazwa wskazuje, zwykło się uważać za jeden ze skutków ubocznych ogólnego starzenia się organizmu i postępującego pogorszenia się funkcjonowania wszystkich organów człowieka. Z drugiej strony rzecz ujmując, żyje znaczna liczba osób w podeszłym wieku, które nie zgłaszając potrzeby noszenia okularów, przeczą tezie nieuchronnego pogarszania się wzroku, wraz z postępującym wiekiem. Jakkolwiek trudno zaprzeczyć tezie, że w podeszłym wieku następuje w mniejszym, lub większym stopniu utwardzenie się i zmętnienie soczewki oka, jak również pogorszenie stanu mięśni gałki ocznej, to należy stwierdzić, że techniki metody dr Batesa stanowią skuteczne antidotum, na te niekorzystne zmiany. W reedukacji stanu dalekowzroczności, w tym przypadku hipero-pii, pomocne są wszystkie techniki i ćwiczenia, które wprowadzają oczy i umysł w stan dynamicznego relaksu, a więc: zasłanianie, bujanie, ćwiczenia zwiększające ruchliwość wzroku, ćwiczenie „błysku" na bliską odległość. Do tych wymienionych i opisywanych już ćwiczeń konieczne jest dołączenie 201

ćwiczeń w wyobraźni, oraz technik usprawniających refrakcję i „focusing" (czyli centralną fiksację). Techniki usprawniające refrakcję są analogiczne do tych, które zostały opisane w rozdziale o krótkowzroczności, tylko jakby „odwrócone" w drugą stronę. Na przykład: spoglądamy na duży „kalendarz" z dużej odległości, tak że jest wyraźnie widoczny, a następnie przerzucamy spojrzenie na mały kalendarzyk trzymany na granicy nieostrego widzenia. Oczywiście w obu przypadkach chodzi o odnalezienie tej samej cyfry. Większość ćwiczeń z kalendarzem opisanych w rozdziałach o usprawnieniu ruchu oka, oraz o krótkowzroczności można wykonywać z powodzeniem, z tym, że te dotyczące krótkowzroczności należy niejako przestawić o 180 stopni dla potrzeb dalekowidza. Jak należy przestawiać ćwiczenia przedstawię na pierwszym przykładzie ćwiczenia wyobraźni. Tak jak krótkowidz, stojący na wyobrażonym wiadukcie kolejowym obserwował oddalające się po niekończącym się torze pociągi, znikające za horyzontem, tak dalekowidz powinien obserwować nadjeżdżający i zbliżający się do niego z bardzo daleka pociąg, który w miarę jak się przybliża ujawnia coraz więcej szczegółów, włącznie z tymi najdrobniejszymi. Na przykład: jednym ze szczegółów może być coraz wyraźniej i bliżej widoczny reflektor pociągu, który najpierw jest białą (nie zapaloną) plamką, później daje się w nim wyróżnić metalowe obramowanie i płaskie okrągłe szkło, później można dostrzec za szkłem żarówkę, a w tej żarówce wyróżnić druciki podtrzymywane przez bardziej sztywne pręciki. I tak dalej, ze wszystkimi dostrzegalnymi elementami. Ważne, żeby pociąg się zbliżał, a w miarę jego zbliżania się nie zmniejszała się ostrość i wyrazistość „widzenia". Sposób widzenia dalekowidza powoduje, że czytany przez niego tekst, sprawia wrażenie szarego i niewyraźnego. W wyniku stosowania podstawowych metod sztuki świadomego widzenia takich jak zasłanianie, słoneczne kąpiele, bujanie, ćwiczenia usprawniające ruchomość wzroku, w sposób pośredni ten stan rzeczy ulega zmianie. Na poprawę tej wady w sposób bezpośredni wpływamy poprzez zastosowanie technik ćwiczenia w pamięci i w wyobraźni. Metoda pracy z „kalendarzami" dalekowidza powinna wyglądać następująco: Wybierz jedną z dużych cyfr, lub liter dużego kalendarza, zamknij oczy i rozluźnij się. Zwróć uwagę na intensywność czerni druku i zauważ, że ten sam kolor, z taką samą intensywnością, został zastosowany przy druku małego „kalendarza", które są widzialne jako szare i niewyraźne. 202

Teraz wyobraź sobie którąś z małych liter, lub cyfr, małego „kalendarza" i postaw na szczycie tej dotychczasowo szarej literki (lub cyferki) czarną kropkę, na dole tego znaku umieść taką samą, a może (jeśli to możliwe) jeszcze czarniejszą kropkę. Przejedź swoim wewnętrznym okiem wyobraźni po tej literce z góry na dół i z dołu do góry kilkakrotnie. Czarne kropki na dole i na górze powinny rozmazywać się po kształcie litery, powodując jej coraz głębsze zaczernienie. Po pewnym czasie mała literka (cyferka) w wyobraźni powinna być wyraźnie widoczna, przekształcić się z szarej i rozmazanej w kontrastujący z białym tłem czarny symbol, przy nie zmienianiu swej wielkości. To ćwiczenie w wyobraźni spróbuj powtórzyć w rzeczywistości z jedną z literek, lub cyfr małego „kalendarza". Być może będziesz widział wyraźnie tylko przez krótki moment, po czym widok cyfry ulegnie ponownemu rozmazaniu. Wtedy powtórz ćwiczenie w pamięci i wyobraźni. Ćwicz 10-20 razy. Następne ćwiczenie jest w pewnym sensie odwrotnością poprzedniego i polega na wyobrażeniu białej przestrzeni, która pozostaje pomiędzy czarno odwzorowanymi formami liter. Spróbuj na chwilę, w wyobraźni skoncentrować się na czerni liter, czy cyferek małego „kalendarza", następnie przerzuć wzrok twojej wyobraźni na białą przestrzeń, która znajduje się wewnątrz litery, czy cyfry, a także zaobserwuj białe tło pomiędzy, oraz pod i ponad literami. Staraj się wyobrazić te białe przestrzenie jako coraz bielsze i coraz jaśniejsze. Bielsze niż mogą być w rzeczywistości. Po krótkiej koncentracji na efekcie pogłębionego dostrzegania bieli tła pomiędzy i wewnątrz liter, otwórz oczy i kontynuuj ćwiczenie postrzegania białego tła na małym „kalendarzu" pomiędzy, wewnątrz, ponad i pod cyframi, czy literami. Zauważ, czy podczas tego ćwiczenia pogłębiła się automatycznie czerń niejako pomijanych liter i cyfr, oraz czy dostrzegasz kontrast na granicy czarnego druku i białego tła. Ćwiczenia polegające na dostosowywaniu umysłu i oczu do zmiany refrakcji, ogniskowej przy oglądaniu przedmiotów z bliskiej i dalekiej odległości są przydatne i pożyteczne zarówno dla krótko- jak i dla dalekowidzów i zostały opisane w poprzedniej części poświęconej ćwiczeniom na krótkowzroczność. Starczowzroczność, jak wynika z doświadczeń osób stosujących metodę dr Batesa, jest uleczalna i większość osób stosujących tę metodę zanotowało znaczną poprawę jakości widzenia, aż do uzyskania stanu normalnego widzenia. Starczowzroczność, której 203

przejawem jest niemożność wyraźnego i dokładnego widzenia blisko ustawionych przedmiotów, powinna być reedukowana poprzez stosowanie niemalże wszystkich technik sztuki świadomego widzenia, dobieranych według indywidualnych potrzeb i upodobań (oprócz tych na krótkowzroczność). Oprócz technik opisanych powyżej, poprawiających jakość widzenia w przypadku dalekowzroczności, warto w tym przypadku położyć nacisk na ćwiczenia polepszające warunki i możliwości czytania. W warunkach uzyskania (poprzez odpowiednie ćwiczenia) umiejętności osiągnięcia i utrzymania stanu dynamicznego odprężenia zmysłu wzroku, staje się możliwe (początkowo przez krótki okres czasu) rozpoznawanie i czytanie liter bez pomocy okularów. Ponieważ takie czytanie może szybko okazać się męczące, gdy tylko pojawi się napięcie, należy natychmiast przerwać ćwiczenie i wykonać relaks poprzez zasłanianie. Uwaga! Nigdy nie należy wykonywać ćwiczeń w stanach napięcia zmysłu wzroku i zmęczenia. Niezbędnym warunkiem skuteczności ćwiczeń jest wykonywanie ich w stanie dynamicznego odprężenia! Próby czytania tekstu poprzez „wysilanie" wzroku, jego wytężanie i napięcie mogą spowodować nawet pogorszenie się wady. Tak więc podczas prób czytania tekstu bez okularów, należy robić częste przerwy w celu zasłaniania, nasłoneczniania i bujania. Ćwiczenie czytania należy wykonać w następujący sposób: Przeprowadzamy serię ćwiczeń relaksujących narząd wzroku, po czym umieszczamy książkę z drobnym drukiem, w bardzo dobrze oświetlonym miejscu. Patrz na stronę spokojnie, bez najmniejszego wysiłku, równomiernie oddychając i nie zapominając o mruganiu oczyma. Pozwól oczom wędrować wzdłuż białej przestrzeni pomiędzy liniami druku. Nie próbuj widzieć liter czy słów. Przebiegaj wzrokiem po białych pasach tak jakbyś czytał te linie. Początkowo trzymaj książkę w wyprostowanych rękach i stopniowo ją przybliżaj do odległości ok. 30 cm. Co pewien czas rób przerwy na zasłanianie i kąpiel słoneczną. Jeżeli w trakcie tego ćwiczenia litery, lub słowa stały się bardziej widoczne, nie próbuj ich jeszcze czytać! Jeżeli w trakcie ćwiczenia jakieś słowo staje się bardziej widoczne, weź książkę z dużymi literami (np. czytanki dla dzieci) i starając się zachować sposób widzenia w stanie dynamicznego odprężenia przeczytaj jeden-dwa wersy. Stopniowo zwiększaj skalę trudności, nie zapominając o podstawowych warunkach, jak oddech, mruganie, odprężenie. 204

ROZDZIAŁ 12 ASTYGMATYZM Astygmatyzm występuje wtedy, gdy promień krzywizny rogówki nie jest równy we wszystkich południkach. Promienie świetlne przechodzące przez to zniekształcone środowisko skupiają się w sposób nieprawidłowy. Stan ten w wielu przypadkach nie jest stały i podlega wahaniom. Okulary usztywniaj ą rogówkę w takim akurat zmienionym stanie w jakim znajdowała się w chwili badania u okulisty. Dla astygmatyka nauczenie się sztuki pasywnego i dynamicznego relaksu wzroku i takiego właśnie sposobu widzenia, po odłożeniu na bok okularów, wydaje się być jedyną alternatywną drogą prowadzącą do poprawy stanu narządu wzroku. Dla osób

astygmatycznych najlepsze są

ćwiczenia z

zakresu

ćwiczeń

poprawiających ruchliwość wzroku, zaś w tym przedziale ćwiczenia z dominem. Oprócz ćwiczenia, które już zostało opisane, godne polecenia są następujące techniki, wymagające zaopatrzenia się w komplet domina o możliwie największym zestawie kostek. Ustaw na wysokości wzroku (np. na brzegu stołu) trzy poziome rzędy domina po 8-10 sztuk w rzędzie, można je do czegoś prowizorycznie przymocować, albo przykleić. Obok w odległości ok. 30 cm postaw luzem dwie kostki, wszystkie tak, by były widoczne. Następnie oddal się od kostek domina, patrząc na te dwie oddzielone na odległość granicy ostrego widzenia. Wykonaj krótkie zasłanianie, po czym tak szybko, jak to jest możliwe, wymawiaj liczby w górnych połówkach pierwszego rzędu domina, a następnie w dolnych, po czym w górnych i dolnych połówkach na przemian, a następnie w kolejnych rzędach. Należy pamiętać, że nie są to zawody sportowe, ani żaden inny rodzaj wyczynu, dlatego trzeba zachować zrelaksowany umysł i wzrok. Oczy swobodnie przesuwają się z jednej kostki domina na drugą, oddychamy równo i swobodnie i równie swobodnie mrugamy. Po każdym rzędzie wykonaj zasłanianie. Zastosuj modyfikacje polegające na spoglądaniu na kostki po przekątnej, to na górne połówki, to na dolne, policz ilość kropek w 3, 6, 12 kolejnych połówkach domin itd. Trudniejsza wersja tego ćwiczenia wymaga przytwierdzenia rzędów domina do jakiegoś podłoża (np. karton), tak aby można było je trzymać i poruszać w powietrzu. Trzymając kartonik 8-10 cm przed oczami, poruszaj nim poziomo tam i z powrotem w zakresie ruchu 15-20 cm. W czasie, gdy kartonik z dominem przesuwa się w prawo, przekręć głowę w lewą

205

stronę i na odwrót. W ten sposób przesuwające się kropki domina tworzą przed oczami mniej lub bardziej nieprzerwaną linię. Nie należy starać się dostrzegać pojedynczych kropek, praktycznie jest to niemożliwe, po prostu należy rozluźnić wzrok i poddać się widokowi jaki się sam ukazuje. Po jednej-dwóch minutach należy zmienić kierunek na pionowy. Trzymając kostki domina w dogodny sposób przed oczami, w odległości 8-10 cm, tym razem pionowo, rozpoczynamy pionowy ruch kostkami domina, w górę i w dół, odpowiednio poruszając głową także w górę i w dół, ale w rytmie przeciwnym tzn. kartonik w górę — głowa w dół. Być może to ćwiczenie jest śmieszne, zabawne, może sprawiać wrażenie niepoważnego, a wrażliwe osoby z poważnym astygmatyzmem przyprawiać o chwilowe nudności, lub zawroty głowy, ale wbrew pozorom wymienione tutaj ćwiczenia pomogły wielu osobom dotkniętym astygmatyzmem. A oto jeszcze jedno proste ćwiczenie wpływające na poprawę ruchliwości wzroku, tak upośledzoną u osób astygmatycznych. 12 kostek domina ustawiamy na krawędzi stołu. Siadamy naprzeciwko w zasięgu naszego widzenia i rozpoczynamy „bujanie" oczami, tak szybko jak to jest możliwe z lewej strony rzędu na prawą, od końca do końca. Należy spróbować podczas tego ruchu policzyć liczby górnych połówek, najlepiej jest to wykonać w jednym „przejeździe". Pomyłki nie mają istotnego znaczenia. Następnie robimy to samo z dolnymi połówkami. Jaka jest suma górnych połówek? A jaka dolnych? Teraz popatrz na pierwszą kostkę i spróbuj przypomnieć sobie jakie liczby są na górnych połówkach kostek następnych. Sprawdź. Przejedź teraz wzrokiem jeszcze trzy razy i sprawdź w pamięci jakie są kolejne liczby w dolnych połówkach kostek patrząc na pierwszą kostkę w rzędzie. Powtórz to samo z dolnymi i górnymi połówkami na raz. Nie przejmuj się błędnymi wynikami, nie chodzi tutaj o pamięć, czy o stopień z matematyki, ale o twój wzrok.

LUSTRO DO LECZENIA ASTYGMATYZMU „Lustro" jest niezastąpionym narzędziem pomocnym w leczeniu przypadków astygmatyzmu. Rysunek nr 3 należy dwukrotnie powiększyć na dobrej jakości kserografie i pokolorować fluoryzującymi pisakami służącymi do podkreślania tekstu. Kolory nie są

206

najważniejsze, można nawet zostawić rysunek czarno-biały, ale my proponujemy użycie koloru jasno żółtego i jasno pomarańczowego. Podkreśl każdą „szprychę" koła pomarańczowym pisakiem i wypełnij przestrzeń pomiędzy szprychami kolorem żółtym. Wewnętrzne koło pozostaw białe. Jasne kolory pomagają uaktywnić umysł i stymulują wszystkie meridiany oka. Teraz rysunek jest podobny do tęczówki. Zawieś go na oknie na wysokości oczu i odsuń się na taką odległość, abyś mógł rozróżnić większość linii bez okularów. Popatrz teraz na linie blisko środka. Co zauważasz? Jeżeli jesteś astygmatykiem stwierdzisz, że linie w niektórych kierunkach wydają się być ciemniejsze niż w innych. Wykonaj następujące doświadczenia: spróbuj poruszać głową, albo patrzeć na „lustro" z boku. Próbuj patrząc obwieść spojrzeniem wewnętrzne i zewnętrzne koło. Spróbuj przejść wzrokiem poza koło. Zapamiętaj co widziałeś w każdym z tych przykładów. Spróbuj pomrugać, albo ziewnąć. Wykonaj przez minutkę, albo dwie palming. Zasłaniaj każde z oczu osobno i sprawdź czy jest różnica w widzeniu poszczególnymi oczami.

Diagram do ćwiczenia „lustro". Jeżeli jesteś „typowym" astygmatykiem, linie poziome powinny wydawać się wyraźniejsze i ciemniejsze od linii pionowych. Możesz także zauważyć, że przestrzeń pomiędzy liniami zbliżonymi do poziomu jest większa niż odległości pomiędzy pionowymi „szprychami". W niektórych przypadkach można stwierdzić, że wewnętrzne koło nie jest idealnie okrągłe.

207

Spróbuj popatrzeć na „lustro" w swoich okularach. Jeżeli twoje okulary w pełni korygują astygmatyzm, wówczas wszystkie linie powinny być równie czarne, a odległości pomiędzy nimi identyczne. Jeżeli twoje okulary nie korygują prawidłowo astygmatyzmu, wówczas nadal niektóre spośród linii będą ciemniejsze od innych. Ćwiczenia z „lustrem" Lustro do leczenia astygmatyzmu daje bezpośredni i pełny obraz twojej wady. Możesz używać go jako narzędzia działającego na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Lustra — w którym wszystkie zmiany, jakie uda ci się uzyskać i jakie nauczysz się wytwarzać będą się natychmiast odbijać. Powiedzmy, że linie poziome wydają się być dla ciebie ciemniejsze. Twoim zamiarem jest sprawić, aby ciemniejsze stały się linie pionowe. Zacznij od zdjęcia sztucznych soczewek, rozluźnienia się i kilku głębszych oddechów. Mrugaj i oddychaj w naturalnym rytmie. Znajdź linię, która jest najbledsza i poruszaj okiem powoli i dokładnie w górę i w dół tej linii wyobrażając sobie, że staje się ona coraz ciemniejsza i czarniejsza. Powtarzaj sobie, że jesteś zrelaksowan(a)y (oby tak było naprawdę) i wyobrażaj sobie, że linia staje się coraz to ciemniejsza. Kluczowym zagadnieniem jest zrelaksowanie twoich oczu na tyle na ile potrafisz. Być może zechcesz rozpocząć to ćwiczenie od masażu twarzy wokół oczu i kilku minut palmingu. Po pewnym czasie praktyki, będziesz w stanie sprawić, że linia w dowolnie wybranym przez ciebie kierunku jest ciemniejsza od pozostałych ale twoim celem jest uczynienie ich wszystkich równie ciemnymi. Jeżeli jesteś bliskowzroczny, to warto zawiesić kółko w oknie, aby uzyskać większy kontrast pomiędzy czernią i fluoryzującymi kolorami twojego „lustra", możesz także sprawdzić rzutem oka za okno, jaki efekt na twój wzrok ma zabawa z kółkiem. Pomocne jest także zawieszenie kółek w pracy, w domu, aby w czasie przerw w pracy można było wykonać serię ćwiczeń i sprawdzić co w rzeczywistości dzieje się z oczami. „Lustro" astygmatyczne pozwoli ci przekształcić twoje zwyczajowe wzrokowe zniekształcenia w taki sposób, że będą one pracować z korzyścią dla ciebie.

ROZDZIAŁ 13 ZEZ Dla osób z bardziej skomplikowanymi rodzajami zeza, niezbędna jest pomoc wykwalifikowanego instruktora, gdyż przy tego rodzaju wadach, wrażenie odczuwania

208

dynamicznego relaksu może być mylnie zinterpretowane i niewłaściwie zastosowane. Nie znaczy to, że techniki dynamicznego i pasywnego relaksu mogłyby być źle zastosowane i wykonane, ale że następujące po nich ćwiczenia mogłyby być wykonywane przy nie usuniętym w dostatecznym stopniu napięciu zmysłu wzroku. Wówczas te ćwiczenia nie polepszyły sytuacji praktykującego sztukę świadomego widzenia. Podkreślić jednakże należy, że metody i ćwiczenia relaksu zarówno pasywnego jak i dynamicznego są ze wszech miar zalecane, nawet w najcięższych przypadkach schorzeń wzroku. Mała, często niedostrzegalna wada wzroku, to znaczy rozbieżność jednego lub obu oczu, nieznaczne zaburzenie równowagi mięśni oczu może być przyczyną złego samopoczucia, zarówno jak chodzi o napięcie zmysłu wzroku, jak i ogólnego samopoczucia, z bólem głowy i nudnościami włącznie. Oto bardzo dobry przykład ćwiczenia stosowany w przypadku zeza opisany w książce A. Huxley'a „The Art of Seeing": Zrelaksuj się poprzez zakrycie dłońmi oczu; następnie weź ołówek i trzymaj go na odległość wyciągniętej ręki, na wysokości oczu, z czubkiem skierowanym w stronę nosa. Po czym przybliżaj ołówek coraz bliżej siebie normalnie mrugając oczami. Kiedy ołówek będzie już blisko twarzy, to zmień jego pozycję z poziomej na pionową. Trzymaj go tak bezpośrednio na wysokości nosa po prawej jego stronie w odległości około dziesięciu centymetrów od twarzy. Należy skupić się na ołówku i aby uniknąć wytrzeszczania oczu, trzeba przesuwać szybko uwagę ze szczytu do jego podstawy. Należy wykonać to pół tuzina razy, potem spojrzeć ponownie przez szczyt ołówka na jakiś oddalony przedmiot w drugim końcu pokoju. Gdy oczy pozostają skupione na tym oddalonym obiekcie, ołówek umiejscowiony bliżej oczu będzie sprawiał wrażenie rozdwojonego. Dla równolegle ustawionych oczu, te dwa ołówki będą wyglądały, jakby były oddalone od siebie o około dziesięciu centymetrów. Ale tam, gdzie występuje brak równowagi mięśni, dystans między dwoma obrazami ołówka okaże się dużo mniejszy. (A jeśli chodzi o silnego zeza, to zjawisko to w ogóle nie da się zaobserwować.) Gdy te dwa obrazy będą widziane zbyt blisko siebie, należy zamknąć oczy, „odpuścić sobie" i wyobrazić, że ciągle jeszcze patrzymy na ten oddalony przedmiot, przy czym odległość między tymi dwoma obrazami ołówka powinna zostać trochę zwiększona. Gdy wyraźnie

wyobrazimy sobie normalny obraz, to oczy

automatycznie zmierzać będą do takiego położenia, w którym będą mogły 209

zaopatrzyć umysł w środki do widzenia właśnie takiego obrazu. W związku z tym, gdy otworzymy ponownie oczy i spojrzymy jeszcze raz w rzeczywistości na ten oddalony przedmiot, to te dwa obrazy ołówka, poprzednio widziane w mniejszym odstępie, będą teraz sprawiały wrażenie (oczywiście jeśli twój obraz wyobraźni był czysty i dokładny) dalej od siebie oddalonych. l znowu zamknij oczy i powtórz ten cały proces, tym razem wyobrażając sobie jednak, że ołówki są jeszcze dalej od siebie oddalone; po czym ponownie otwórz oczy i zweryfikuj swoją wyobraźnię. Rób to dalej, aż do czasu, gdy obydwa obrazy będą od siebie mniej więcej tak oddalone, że będą odpowiadały obrazom rzeczywiście oddalonych obrazów ołówka. Gdy to zostanie już osiągnięte, to należy zacząć bujać delikatnie z jednej na drugą stronę głową, spokojnie i regularnie mrugając oczyma i oddychając, tak jak to robimy zazwyczaj — i oczywiście nie przestawać patrzeć na ten oddalony przedmiot. Te dwa obrazy ołówka będą sprawiały teraz wrażenie ruchu w przeciwnym kierunku do ruchu głowy, ale zachowają swoją odległość od siebie. Ćwiczenie to można powtarzać często w przeciągu całego dnia, jeśli wprowadzeniem do niego będzie odprężenie poprzez przykrycie oczu dłońmi i towarzyszyć

mu

będzie

swobodne

mruganie

i

regularne

oddychanie.

Natychmiastowym rezultatem będzie nie zmęczenie, lecz odprężenie i rozluźnienie mięśni; a długotrwałym następstwem będzie stopniowa poprawa dawno nabytych nawyków nierównowagi mięśni. Kolejny rozdział prezentuje krótki esej autorstwa cytowanego już A. Huxley'a dotyczący czytania. Czytanie, jak już to było wspominane jest niezmiernie trudną czynnością dla naszego wzroku. Często jest też praktykowane nawet przez kilkanaście godzin dziennie, co może rodzić napięcia w organach wzroku i rzeź to powodować wady tego narządu.

ROZDZIAŁ 14 CZYTANIE Gdy jesteśmy dotknięci jakąś wadą wzroku, to szczególnie podczas czytania nachodzą nas silne pokusy, aby nieprawidłowo używać oczu i umysłu. Zainteresowanie tym co czytamy pogłębia nasze, jakże ludzkie, dążenie do posiadania wytyczonego celu. Tak bardzo chcemy przeczytać jak najwięcej w możliwie jak najkrótszym czasie, że kompletnie zaniedbujemy prawidłowe i naturalne metody, dzięki którym moglibyśmy to osiągnąć. Niewłaściwe funkcjonowanie staje się nawykiem, a przez to osłabiamy nasz

210

wzrok. Pierwszą rzeczą, którą powinniśmy uczynić to zdać sobie sprawę, że podczas czytania bardzo chcemy osiągnąć cel, i że takie usilne dążenie do wytyczonego celu jest tylko samoośmieszaniem się. Następnie, podczas każdego czytania, musimy ograniczyć swoją niecierpliwość i intelektualną żarłoczność. W początkowych etapach reedukacji wzroku, bez częstego odpoczynku i odprężenia się, wyraźne i nie wymagające wysiłku czytanie nie może być niestety osiągnięte. Innymi słowy, relaks jest jedną z elementarnych zasad, dzięki której możemy zrealizować swój cel, którym jest odczytanie jak największej ilości jakiegoś pisma w jak najkrótszym czasie i z możliwie najmniejszym stopniem zmęczenia, ale za to z największym stopniem sprawności intelektualnej. W związku z tym, powinniśmy ograniczyć naszą niecierpliwość i zachłanność w celu dostarczenia oczom i umysłowi odprężenia, którego tak usilnie potrzebują, a którego ich bezustannie pozbawiamy poprzez nawyki niewłaściwego używania. Przyswajając sobie następujące proste zasady, z pewnością dostarczymy naszym oczom i umysłowi odpowiedniego odprężenia: Pierwsza: Na końcu każdego lub co drugiego zdania zamykaj, na sekundę lub dwie, oczy. „Odpuść sobie" i wyobraź ostatnie przeczytane słowo i następujące po nim znaki przestankowe. Po ponownym otworzeniu oczu spójrz na to słowo i znaki przestankowe, które okażą się o wiele wyraźniejszymi niż były w trakcie czytania. Po tym możesz powrócić do swego zadania. Druga: Przerywaj czytanie na końcu każdej lub co drugiej strony na kilka minut, aby móc zakryć oczy dłońmi. Chciwym łowcom sukcesu z pewnością będzie się to wydawało na j nieznośni ej szą przeszkodą i niewygodą, ale powinni oni zdać sobie sprawę z tego, że przerwy te łatwiej i szybciej doprowadzą ich do celu, zaś pewne specyficzne „upokorzenie" ich zniecierpliwienia okaże się prawdopodobnie bardzo budujące dla charakterów. Trzecia: Jeżeli jest osiągalne światło słoneczne, to przed przykryciem oczu dłońmi nastaw je do niego, wpierw zamknięte, później otwarte i powtórz to jeszcze raz. Jeżeli jednak słońca nie ma, to spraw im taką kąpiel pod silną, elektryczną lampą. Czwarta: Podczas czytania usiądź tak, abyś dogodnie mógł widzieć zawieszony na przeciwległej ścianie kalendarz lub jakiś inny dobrze znany arkusz papieru zapisany dużymi literami. Od czasu do czasu odrywaj wzrok od swojej książki, aby spojrzeć analitycznie na litery lub cyfry tego kalendarza. Jeżeli natomiast czytasz przy świetle dziennym, to spoglądaj na jakiś oddalony obiekt za oknem. 211

Piąta: Do pomocy lepszego czytania mogą zostać zaangażowane pamięć i wyobraźnia. Przerwij czasami czytanie, „odpuść sobie" i zapamiętaj przeczytaną pojedynczą literę lub całe słowo. Obserwuj je swym wewnętrznym okiem na płaszczyźnie białego tła. Następnie wyobraź sobie, że to tło jest jeszcze bielsze niż było w rzeczywistości. Otwórz ponownie oczy, spójrz na biel wokół i w środku tych liter i spróbuj widzieć je tak białym, jak te, które sobie poprzednio wyobraziłeś z zamkniętymi oczyma. Jeszcze raz zamknij oczy i powtórz to ponownie. Po dwóch lub trzech powtórzeniach zakryj na chwilę oczy dłońmi i powróć do czytania. Alternatywnie możesz zamknąć oczy, przypomnieć sobie właśnie widzianą literę, wziąć wymyślone pióro i postawić kropki intensywnej czerni na jej szczycie i u jej podstawy, lub na jej prawym i lewym boku. Przesuwaj teraz uwagę z kropki na kropkę pół tuzina razy, po czym otwórz oczy i wyobraź sobie, że widzisz idealnie takie same kropki intensywnej czerni na tej prawdziwej literze i kilkakrotnie powtórz całe ćwiczenie, zakryj oczy dłońmi i możesz kontynuować czytanie. Szósta: w rozdziale poświęconym dalekowzroczności podano kilka sposobów, dzięki którym dalekowidzowie mogli poprawić swój wzrok podczas czytania poprzez swobodne patrzenie na mikroskopijny druk — przede wszystkim na białe przestrzenie między kolejnymi wierszami. Ćwiczenie to nie ogranicza się tylko do starszych ludzi z uszkodzonym wzrokiem. Ktokolwiek, kto odczuwa trudności przy czytaniu może z korzyścią, przed i w czasie czytania, używać tej metody. Tyle o tych prostych technikach odprężania, którymi każda sesja z książką powinna być rozpoczynana i przerywana. Rozważmy teraz odpowiedni sposób samego aktu czytania. Tutaj, tak jak i we wszystkich innych sytuacjach widzenia, największymi wrogami są napięcia, nieprawidłowo pokierowana uwaga i wytrzeszczanie oczu. W celu zlikwidowania tych przeszkód należy w trakcie czytania pieczołowicie przestrzegać następujących prostych zasad: Pierwsza: Nie wytrzeszczaj oczu i nie trzymaj sztywno i przez długi czas bez ruchu powiek. Często mrugaj i oddychaj łagodnie, głęboko i rytmicznie. Druga: Nie wytrzeszczaj oczu i nie staraj się równie dobrze widzieć wszystkich części całej linii lub frazy. Utrzymuj nieprzerwany ruch oczu i uwagi, a w ten sposób wprowadzisz do gry centralną fik-sację. Najlepiej ci się powiedzie, gdy pozwolisz oczom na nieprzerwane przebieganie w tą i z powrotem wzdłuż białej przestrzeni pod linią druku, który aktualnie jest odczytywany. Wyrazy i litery będą tak dostrzegane, jakby były między 212

krótkimi następującymi po sobie przesunięciami wzroku. Na początku technika czytania, polegająca na szybkich ruchach oczu po białych przestrzeniach pomiędzy wierszami, może sprawić wrażenie czegoś niepokojącego. Lecz po krótkim czasie stwierdzimy, że to w niemałym stopniu przyczyniło się do wyraźnego i nie wymagającego wysiłku czytania. Litery i słowa będą widziane o wiele łatwiej, gdy znajdują się, tak powiedziawszy, w locie, niż gdy pozostają unieruchomione przez niewzruszone gapienie się, są też łatwiej odbierane jako przerwy w jednolicie białym tle, niż gdy patrzy się na nie, jak na rzeczy istniejące tylko dla samych siebie i wymagające w dodatku odszyfrowania. Trzecia: Podczas czytania nie marszcz brwi. Marszczenie brwi jest oznaką nerwowego napięcia mięśni w obrębie oczu i nieprawidłowo skierowanej uwagi wraz z wysiłkiem poświęconym widzeniu. Z osiągnięciem dynamicznego odprężenia i prawidłowego funkcjonowanią mięśni, nawyk marszczenia brwi zniknie. Ale jego odejście może zostać jeszcze przyspieszone, a psychiczne i fizyczne napięcie usunięte, poprzez częste akty rozmyślnego powstrzymywania się od niego. W środku czytania, skoncentruj się raptownie na czole i przyłap mięśnie twarzy na tym zabronionym triku. Potem zamknij na moment oczy „odpuść sobie wszystko" i umyślnie pogłaszcz brwi. Czwarta: Nie przymykaj powiek podczas czytania. Odmiennie do marszczenia brwi przymykanie powiek ma swój sens. Poprzez przymykanie powiek ograniczamy wielkość naturalnego pola widzenia i w ten sposób pozbawiamy się niektórych z wywołanych bodźców (i części rozproszonego światła), dochodzących do oczu z nie obserwowanej części czytanej strony. Większość osób z wadami wzroku czyta przez wąską szparkę między rzęsami, ale tendencja ta jest szczególnie zauważana wśród tych, u których występuje zmętnienie rogówki lub innych, w normalnych przypadkach, przejrzystych tkanek oka. Nieprzejrzysto-ści takie powstają w analogiczny sposób do parujących cząsteczek wody zawieszonych w powietrzu jesiennego poranka; rozpraszają światło w rodzaj świetlnej mgły, przez którą trudne jest wyraźne widzenie. Częściowe przymknięcie powiek sprawia, że duża część oświetlonego pola widzenia zostaje zredukowana, a w ten sposób zostaje jednocześnie zredukowana gęstość mgły spowodowana rozproszeniem światła. Ale zwężenie szczeliny między powiekami wymaga ciągłego skurczu mięśni. Skurcz ten zwiększa napięcie wkoło oczu i odbija się wzmożeniem

napięć

psychologicznych

w

umyśle.

Patrzenie

spomiędzy

wpół-

przymkniętych powiek jest niewątpliwie sposobem na natychmiastowe polepszenie wzroku; ale za to natychmiastowe polepszenie trzeba będzie zapłacić w przyszłości — podniesionym napięciem, zmęczeniem i postępującym, dalszym osłabieniem zdolności 213

widzenia. Dlatego też, jest bardzo istotne znalezienie jakiejś metody korygującej tą niepożądaną tendencję. Świadome odprężenie powiek, tak aby pozostawały nienapięte i otwarte na swą normalną szerokość, nie będzie niestety wystarczające. Prawdopodobnie wzrok będzie przez to jeszcze gorszy niż był w przeszłości, tak że przez zwykłą samoobronę musielibyśmy powrócić do naszych starych i złych nawyków. Na szczęście, istnieje jednak bardzo prosta mechaniczna metoda, dzięki której można osiągnąć ten sam efekt co przy przymkniętych powiekach. Zamiast likwidować braki skupienia i niepotrzebne oświetlenie w odbiorniku tzn. w oku, musimy likwidować je w samym źródle — na drukowanej stronie. Wszystko co do tego potrzebujemy, to arkusz grubego, czarnego papieru, linijka i ostry nóż. Weź wystarczającą ilość czarnego papieru, aby przykryć, powiedzmy, połowę przeciętnej wielkości strony książki. W środku kartki wytnij otwór trochę dłuższy od przeciętnego wiersza i wystarczająco szeroki, aby pomieścił w sobie dwa wiersze (szerokość tego otworu może być dostosowana do indywidualnych życzeń i do różnych rozmiarów liter. Można to osiągnąć za pomocą paska czarnego papieru, przesuwanego od góry tego otworu, aż do momentu, gdy osiągniemy oczekiwaną szerokość. W tym też miejscu przymocujemy ten pasek spinaczami biurowymi). Gdy wszystko zostało już przygotowane, połóż czarny papier na otwartej stronie książki, dolną krawędzią otworu, mniej więcej trzy milimetry, poniżej aktualnie czytanego wiersza. Gdy dojdziesz już do końca jednego wiersza przesuń otwór w dół do następnego i tak dalej. Ten absurdalnie prosty pomysł okaże się z pewnością pomocny każdemu, komu czytanie sprawi jakąkolwiek trudność. Tym, którzy cierpią na nieprzejrzystość rogówki lub innej tkanki oka, podwoi to wyrazistość odczytywanego tekstu — i to wtedy, gdy powieki zostaną całkowicie otwarte i odprężone. Czytanie przez otwór ułatwi metodę stosowaną przeciwko wytrzeszczaniu oczu, o której przed chwilą mówiłem, polegającą na szybkim przesuwaniu w tą i z powrotem naszego wzroku po białej przestrzeni bezpośrednio pod linią druku. Wyraźna krawędź czarnego papieru działa, jak pewnego rodzaju szyna, po której spokojnie i głęboko przejeżdżać mogą oczy. Ponadto, zadanie fantazyjnego widzenia białych przestrzeni pomiędzy wierszami bielszymi niż są w rzeczywistości zostanie ułatwione, gdy te białe przestrzenie będą obserwowane (następnie zapamiętane) wspólnie z tworzącą kontrast czarną ramką. 214

W szczególnych przypadkach nawyk próbowania jednoczesnego zobaczenia zbyt dużej ilości tekstu można błyskawicznie skorygować poprzez używanie nie dłuższego, niż dwa centymetry otworu. Otwór taki pozwoli osobie z niego korzystającej widzieć tylko tyle z danej linii, ile może zostać przyjęte przez macula lutea; a szybkie przesuwanie wzroku wewnątrz tej ograniczonej przestrzeni wprowadzi do gry fo-vea. W ten sposób pobudzony

zostanie

centralny

obszar

siatkówki

i

doprowadzony

do

takiego

funkcjonowania, jaki jeszcze nigdy mu się nie przydarzył, gdy podejmowano próby jednoczesnego widzenia całych fraz i wersetów z taką samą wyrazistością. Ten mały otworek powinien być w miarę szybko przesuwany z jednego na kolejne słowo wzdłuż jednej linii, a czytanie z jego pomocą będzie na początku prawdopodobnie raczej irytujące. Aby tę niedogodność ograniczyć do minimum, zmieniaj kolejno otwór z długiego na krótki. Nie powinno sprawić większych trudności podjęcie na krótki czas jakiegoś przykrego zadania, tym bardziej jeśli się myśli, że dzięki niemu będzie możliwe nabycie pozytywnych nawyków funkcjonowania wzroku.

ROZDZIAŁ 15 NIE TRAĆ OCZU PRZY KOMPUTERZE Rozdział ten jest kierowany głównie do osób, które godzinami patrzą w ekrany komputerów, monitory, etc. Taka praca bardzo męczy wzrok, warto więc wiedzieć jak wynikające stąd zagrożenia można zmniejszyć. Szkodliwe czynniki A oto uproszczona lista szkodliwych czynników: 1. Skupianie wzroku ciągle na tej samej odległości. 2. Promieniowanie monitora. 3. Cząsteczki kurzu rozpędzone w polu elekrostatycznym monitora. 4. Drgania obrazu. 5. Niekorzystne relacje świetlne. Ad. 1. Firmy produkujące oprogramowanie wymyślają coraz to nowe rozwiązania plastyczne, które mają przyciągnąć wzrok — wciągnąć siedzącego przed komputerem w wirtualną przestrzeń na płaszczyźnie. Wszystko to służy łatwiejszemu skupianiu uwagi na ekranie, ale nie jest dla wzroku całkiem naturalne. Można temu stosunkowo prosto zaradzić wykonując co jakiś czas, któreś z opisanych wcześniej ćwiczeń. Szczególnie polecane są wszystkie ćwiczenia odprężające i poprawiające ruchliwość wzroku opisane w rozdziałach 6-8. Dodatkowe ćwiczenia dla pracujących przy komputerach umieszczono na

215

końcu książki. Ad.

2.

Szczególnie

dokuczliwie

promieniują

monitory

starego

typu.

Promieniowanie to można osłabić ekranami ochronnymi. Monitory nowej generacji charakteryzują się bardzo niskim poziomem szkodliwego promieniowania. Ad.

3.

Naładowane

cząsteczki

kurzu

ulegają

przyspieszeniu

w

polu

elektrostatycznym monitora i uderzają w oko. W rezultacie oko jest bombardowane tysiącami drobinek kurzu. Radą na to jest stosowanie uziemianych ekranów ochronnych. Przy nowszych monitorach taki ochronny ekran nie jest już potrzebny. Możemy łatwo poznać czy nasz komputer posiada monitor stanowiący zagrożenie pod tym względem. Wystarczy zbliżyć do ekranu kartkę papieru. Jeżeli przylgnie ona do jego powierzchni, to nie jest dobrze. Powinna się zsunąć pod własnym ciężarem. Ad. 4. Niestabilność obrazu bardzo szybko daje się we znaki. Nie idzie tylko o wyraźne drgania, ale także o te, których na pozór nie widzimy. Radą na to jest dobra karta graficzna i dobry monitor, niekiedy pomaga zmiana rozdzielczości (jeśli pracujemy w trybie graficznym). Ad. 5. Jeżeli monitor umieszczony jest na tle jasnego okna to musimy go mocno rozjaśnić, a to z kolei podnosi poziom promieniowania, etc. Wymienione zagrożenia można nazwać bezpośrednimi, ale trzeba wspomnieć o jeszcze jednym problemie. Otóż praca przy komputerze nie uchodzi za ciężką, pracujemy często nawet wtedy, kiedy chorujemy: bo nie ma nas kto zastąpić, bo czas nagli... Ale w tym okresie zażywamy często leki, których skutki uboczne uwidaczniają się jako stany uczuleniowe powiek i spojówek. Takimi lekami są: epinefryna, penicyliny, salicylany, sulfonamidy, kortykosteroidy, środki znieczulające miejscowo. Nie wyczerpuje to całej listy, ale zahacza o grupę często używanych środków. Istnieją też leki, które wywołują uczulenie na światło: pochodne tiazydu, cyklaminiany, estrogeny, sulfonamidy, tetracykliny, olejki syntetyczne, barwniki... Musimy sobie zdać sprawę z tego, że wszystkie te wymienione szkodliwe czynniki przyspieszają proces starzenia się wzroku. Nasilają one bowiem różne przemiany fizykochemiczne, biochemiczne, które mogą prowadzić do uszkodzenia komórek oka. Część tych zmian jest odwracalna, niektórym możemy zapobiegać dbając o odpowiednie składniki w pożywieniu, ale niektórych niestety nie potrafimy odwrócić. Jakie mogą być konsekwencje przeciążania wzroku przy komputerze? Różne, zależy to od naszych predyspozycji. Warto jednak podejść do tej problematyki w następujący sposób: wszystkie te szkodliwości nie dają o sobie znać, dopóki organizm jest 216

w stanie zachować równowagę w tym obszarze. Dopiero kiedy mechanizmy adaptacyjne są niewystarczające, odczuwamy rozmaite dolegliwości. Wydaje się to naturalnym myśleniem, wręcz banalnym — nieprawdaż? Dlaczego w takim razie większość osób odwołuje się do terapii zastępującej miast regulacyjnej? Dwa podejścia do terapii A teraz przykład „z życia wzięty". Pan Nowaic pracuje w telewizji, jest grafikiem komputerowym. Jego praca polega na przygotowywaniu różnego rodzaju „zajawek", przerywników graficznych, a wszystko to na określoną porę — „na wczoraj". Od pewnego czasu dokuczały mu oczy, doskwierało uczucie piasku pod powiekami, denerwowały zaczerwienione brzegi powiek. Pogorszyła się ostrość widzenia. Okulista stwierdził niewielką krótkowzroczność i przepisał okulary, aby nie przeciążać wzroku. Zaczęło się dosyć typowo. Sezon grypowy, część obsady studia rozchorowała się na dobre. Nowak został praktycznie sam i spędził kilkadziesiąt godzin w pracy. Jakoś przetrwał przeziębienie — pomogła aspiryna i mocna kawa. Co prawda oczy miał jak królik, więc ktoś mu podrzucił krople. Sulph...coś, takie kapsułki, trzeba było obciąć końcówkę. Pomogło na pewien czas i to radykalnie, ale po kilku tygodniach krople przestały pomagać. Pan Nowak wybrał drogę terapii zastępującej. Krople zastąpiły wysiłek organizmu. A przecież wszystkie te dokuczliwe objawy były informacją, że przeciążył wzrok. Uruchomione zostały mechanizmy naprawcze, przekrwienie wzmagało metabolizm1. Tymczasem Nowak zareagował jak przy infekcji. Krople do uczu zażywane przez dłuższy czas skutecznie wyjałowiły środowisko i w miejsce bakterii, które miały •'Istnieje też możliwość, że była to reakcja uczuleniowa na aspirynę i światło monitora. tam siedlisko od urodzenia2 pojawiły się inne bakterie, albo grzyby. Ustaliła się nowa równowaga, niekorzystna. Na czym polega podejście regulacyjne. Idea jest następująca. Traktujemy organizm jako autorytet w swoich sprawach. Jeżeli pojawiają się jakieś objawy, jest to prawdopodobnie najszybszy sposób przywrócenia równowagi. Co należy więc zrobić. Otóż zastosować takie bodźce, które „popychają" organizm w tę samą stronę, aby szybciej mógł pokonać potrzebną drogę3. Takich bodźców dostarcza metoda homeopatyczna. To i owo o homeopatii Homeopatia zaliczana jest do metod regulacyjnych. Jej środki mają za zadanie

217

pobudzić organizm. Wyróżnia się jednak tym, że dobór środków jest specyficzny dla rodzaju zaburzenia. Odróżnia to home-opatię od innych, niespecyficznych metod regulacyjnych, w których pobudza się cały organizm licząc na to, że znajdzie siły na zwalczenie procesu chorobowego. Do tych metod zaliczyć można leczenie dietą, balneoterapię, klimatoterapię, itp. Rolę takiej nieswoistej terapii regulacyjnej bardzo często może odegrać, zalecona przez lekarza, zmiana trybu życia4. Niekiedy granica pomiędzy metodami regulacyjnymi a zastępującymi bywa bardzo płynna. Jeżeli idzie o fitoterapię to w zależności od sposobu stosowania ziół, może to być terapia regulacyjna, albo chemioterapia. Ale wróćmy do homeopatii — nazwa tej metody leczenia pochodzi od greckich słów Homoios = podobny, pathos = cierpienie. To bardzo dobrze określa sposób postępowania. Otóż choremu podaje się taki środek, który u zdrowej osoby wywołuje objawy podobne tym, jakie obserwujemy u chorego. 2

Niektórzy może wiedzą o tym, że dziecko po urodzeniu kładzie się matce na brzuchu — pozwala to miedzy innymi na skolonizowanie skóry noworodka przez bakterie mające siedlisko na skórze matki. Wraz z mlekiem matki noworodek otrzymuje informację o tych bakteriach, nie stanowią one dlań zagrożenia, wręcz przeciwnie. 3 Oczywiście jest to bardzo grube uproszczenie, zaledwie zarys idei, która przekłada się na bardzo skomplikowany ciąg reakcji i bodźców. Samo pojęcie równowagi (homeostazy) jest bardzo złożone. *Gdyby pan Nowak zaraz po tym długim dyżurze wyjechał na dwutygodniowy urlop prawdopodobnie zmiany chorobowe nie zdążyłyby się utrwalić. Środki homeopatyczne nie działają bezpośrednio na czynnik chorobotwórczy, ich zadaniem jest pobudzić oraganizm, pchnąć go we właściwym kierunku. Ponieważ organizm sam wie, gdzie jest „właściwy kierunek" to źle dobrany środek po prostu nie zadziała. Tym samym nie wywołuje skutków ubocznych5. Przy doborze środka homeopatycznego ważne jest aby rzeczywiście był podobny. Dlatego trzeba uważnie zanalizować swoje odczucia, szczególną uwagę zwracając na czynniki, które nasilają lub osłabiają objawy. W homeopatii określa się to mianem modalności. Niekiedy jedna taka modalność pozwala wybrać odpowiedni środek z trzech na pozór odpowiednich. Pani M. zaobserwowała u siebie natępujące objawy: nie mogła wręcz znieść światła monitora, przeszkadzało jej bardzo światło świetlówek, źrenice miała rozszerzone, spojówki jasnoczerwone, jakby wypełnione krwią, oczy suche, palące, a wszystko zaczęło się „wczoraj po południu", kiedy dla ochłodzenia atmosfery w pracy kilkakrotnie otworzyła okno. Objawy powyższe znajdziemy w opisie środka Belladonna i rzeczywiście kilka 218

dawek Belladonna D6 wyeliminowało chorobę w ciągu dwóch dni. Wszystkie wymienione objawy przyczyniły się do wyboru środka. Nadwrażliwość na światło, przeciąg, zaczerwienienie spojówek, gwałtowne pojawienie się objawów, wysuszenie śluzówek... Oczywiście ktoś może powiedzieć, że pani M. wcale nie musi pracować przy komputerze, aby tak chorować. Wystarczy, że będzie regularnie otwierać okno. Cóż, być może to prawda, ale będzie jej się to zdarzać częściej niż innym — jeżeli przeciąża wzrok. A że choruje podobnie — cóż, informatycy mają oczy jak wszyscy. 5

Jeżeli byśmy jednak taki środek zażywali wiele tygodni mogłyby się pojawić niektóre objawy charakterystyczne dla danego środka. W ten sposób prowadzi się zresztą homeopatyczne badania leków i gromadzi wiedzę zawartą w opisach działania środków homeopatycznych. Ochotnicy zażywają środek nie wiedząc o nim nic, następnie analizuje się objawy jakie się u nich pojawiają. Na podstawie tych objawów, które cofają się natychmiast po odstawieniu środka, stosuje się go w leczeniu. Tego typu badań nie należy się obawiać ponieważ w homeopatii stosuje się bardzo duże rozcieńczenia wyjściowych substancji, często niemierzalne analitycznie. Przede wszystkim profilaktyka Chińskim medykom płacono, kiedy wszyscy byli zdrowi. Jeżeli kogoś dopadła choroba, nie był chętny do płacenia. W nowoczesnym społe-czeńswie oczywiście takie „absurdalne" pomysły są niedopuszczalne. Lekarz prowadzi przecież interes oparty na istnieniu chorych. Coś jeść musimy W pożywieniu nie powinno brakować choliny, lecytyny, witaminy C, i witamin B — czyli substancji, od których zależy synteza acetylo-choliny. Oprócz wpływu na koncentrację, procesy zapamiętywania, acetylocholina odgrywa zasadniczą rolę w utrzymaniu fizjologicznej wilgotności błon śluzowych. Trzeba także pamiętać o tym, że procesy starzenia się komórek są przyspieszane jeżeli brakuje naturalnych antyutleniaczy, substancji, które wspomagają naturalne enzymy komórkowe w walce z wolnymi rodnikami. Naturalne antyutleniacze to witaminy C, E, A. Ta ostatnia występuje właściwie w dwóch formach, samej witaminy A zwanej retinolem i prowitaminy zwanej B-karotenem. Karoten jest przetwarzany w aktywną witaminę w miarę potrzeby, a sam też odgrywa rolę wygaszacza wolnych rodników, więc niewielki jego nadmiar nie jest szkodliwy. Poniżej zestawiono niektóre najważniejsze substancje z ich najbogatszymi źródłami. Cholina — źródłem choliny są kiełki pszenicy, orzeszki ziemne, wątroba cielęca, pełnoziarniste pieczywo.

219

Witamina C — jej źródłem są przede wszystkim owoce, np. czarnej porzeczki, dzikiej róży, kiwi, owoce cytrusowe. Istotnym źródłem witaminy C są także ziemniaki. Wiele osób zażywa witaminę C w tabletkach. W takim jednak przypadku jest to źródło samej tylko wyizolowanej witaminy. Witaminy B — bogatym ich źródłem są drożdże piwne, kiełki pszenicy, soja, pestki słonecznika, pełnoziarniste pieczywo, jogurt... Witamina B^ jest syntetyzowana przez mikroorganizmy, może się znajdować w serze, produktach mlecznych, rybach i jajkach. Witamina E — dobrym źródłem tej witaminy są migdały, pestki słonecznika, orzechy włoskie, laskowe i ziemne. B-karoten znajduje się w marchwi, morelach, brokułach, melonach, dynii. Substancji, których nie może braknąć w pożywieniu jest znacznie więcej, ale nie ma tu miejsca na ich opis. Zajmuje się tym dietetyka. Jeżeli jednak nie mamy ochoty się tym zajmować z różnych powodów, to najlepszym wyjściem wydaje się „suplementacja". Ale musi to być robione „z głową"6. Profilaktyka ziołowa i homeopatyczna i... Niektóre rośliny mogą działać ochronnie na wzrok — zmniejszają przykre dolegliwości, łagodzą podrażnienia, działają przeciwza-palnie. Kompres z wacika nasączonego odpowiednim naparem może sprawić naszym oczom wielką ulgę. Jakie zioła warto tu wziąć pod uwagę? Przede wszystkim ziele świetlika i koszyczki rumianku pospolitego. Zioła te można łatwo zakupić w aptekach, sklepach Herba-polu. Niekiedy dostępne są w postaci tzw. fixów, torebek, które ułatwiają robienie naparów. W jaki sposób sporządzamy napar — najprościej jest zalać zioła wrzątkiem w termosie, odczekać minutę i zakryć termos. Po około pół godzinie napar jest gotowy, gorący i aromatyczny. Inne sposoby przygotowywania są z reguły zbyt absorbujące, aby były przestrzegane. Odpowiednie proporcje to łyżka ziół na szklankę wody. Jeżeli idzie o środki homeopatyczne to w profilaktyce sprawdzają się się następujące środki Ruta D6 i Euphrasia D6. Sprzedaje się je w postaci kropli — taka ciecz zawiera około 40% alkoholu etylowego — dostępne są także w postaci granulek. Granulki te, to sacharoza nasączona odpowiednim środkiem. Zwykle wystarcza zażywać po 10 kropli w odrobinie wody, doustnie dwa razy dziennie, najlepiej około pół godziny przed jedzeniem, tzn. na pusty żołądek. Nie stosować ich do wkraplama do oczu, me jest to ani pożyteczne, ani przyjemne. Co do granulek zażywa się zwykle po 5, przetrzymując pod językiem 6

Cały system uzupełniania pożywienia o niezbędne, a rzadko występujące 220

substancje opracowała np. firma FOREVER LIVING PRODUCTS, która za pomocą sieci bezpośrednich dystrybutorów rozprowadza miedzy innymi przetwory z Aloe barbadensis — leczniczej odmiany aloesu. dopóki się same nie rozpuszczą7. Oczywiście zażywamy je także na „pusty żołądek". Nie trzeba zażywać ich ciągle, wystarczy w okresach nasilonej pracy i spowodowanego tym zmęczenia oczu. Najlepiej wypraktykować, który z tych środków najbardziej nam odpowiada, a potem schować w szufladzie biurka, aby był pod ręką. Jeżeli nie mamy (powinna to być zwykła woda, niegazowana) to możemy wkropić sobie bezpośrednio na język 6-10 kropli. Niektórzy homeopaci uważają ten sposób za szybszy, bo środek wchłaniany jest już w jamie ustnej. Niekiedy bardzo skuteczne są kąpiele oczu. Wykonanie ich jest proste — trzeba mieć tylko czystą wodę. Zanurzamy twarz w wodzie i kilkakrotnie otwieramy i zamykamy oczy. Zamiast czystej wody możemy używać wody z dodatkiem naparu ze świetlika, rumianku, lub odwaru z nasion kopru włoskiego. 7

Dotyczy to granulek firmy Boiron. Granulki te są stosunkowo duże. Granulki innych firm mają zwykle zakrętkę-dozownik, która pozwala odmierzyć odpowiednią jednorazową dawkę.

ROZDZIAŁ 16 LECZENIE ZAPALENIA SPOJÓWEK Niektóre środki homeopatyczne Samoleczenie ma swoje granice, jeżeli w ciągu kilku dni nie nastąpi zdecydowana poprawa, jeżeli w oku tkwi jakieś obce ciało nie powinniśmy odwlekać wizyty u lekarza. W każdym razie nie należy sobie wkraplać do oczu kropli, które „bardzo pomogły koleżance". Aconitum napellus Stosuje się przy chorobach wywołanych zimnym ale suchym wiatrem, przeciążeniem oczu, niekiedy podrażnieniem mechanicznym. Najważniejsze objawy to: • gwałtowne pojawienie się objawów; • suche, gorące i zaczerwienione spojówki; • częste mruganie; • bóle oczu (piekące i uciskowe) — nasilają się przy poruszaniu okiem; • zimny okład (nawet z samej wody) zmniejsza chwilowo ból; • powieki stwardniałe, obrzęknięte i wrażliwe na zimne powietrze; • jeżeli pojawiają się łzy, to na ogół nocą.

221

Aconitum stosujemy w potencji D6 (10 kropli) lub CHS (5 granulek), pięć razy dziennie, przez okres trzech do pięciu dni. Jest to także jeden z najczęściej stosowanych środków w początkowym okresie grypy1. Charakterystyczny jest wtedy niepokój, wysoka gorączka przy suchej na ogół skórze, duże pragnienie i szybkie, twarde 1

Dobrym wprowadzeniem do homeopatycznego leczenia grypy jest książka „Homeopatyczne leczenie chorób przeziebieniowych". tętno. Zwykle pojawienie się potu sprawia ulgę. W takich przypadkach stosujemy go podobnie jak przy zapaleniu spojówek. Atropa Belladonna Stosuje się przy chorobie wywołanej głównie wilgotnym zimnym wiatrem, przeciągiem, umyciem włosów lub ścięciem ich na krótko, promieniowaniem UV, nadmiarem światła słonecznego (np. jazdą na nartach w wysokich górach, bez odpowiednich okularów). Najważniejsze objawy: • bardzo szybkie wystąpienie objawów; • silna nadwrażliwość na sztuczne światło; • rozszerzone źrenice, niekiedy lekki wytrzeszcz; • silnie zaczerwienione spojówki; • początkowa suchość może się przerodzić w obfity łzotok; • początek choroby często około 15. lub wieczorem (ok. 21.); •

bóle palące, niekiedy sprawiają wrażenie wyładowania. Dawkowanie: zwykle 5 x dziennie po 10 kropli (D6) lub po 5 granulek (CHS), przez 3-5 dni. Belladonna podobnie jak Aconitum jest stosowana w chorobach przeziębieniowych. W takich przypadkach charakterystyczna jest wahającą się wysoka gorączka,

zaczerwieniona i spocona twarz oraz wysuszone śluzówki. Dawkowanie podobne jak w przypadku zapalenia spojówek. Z reguły poprawa jest szybko widoczna. Apis mellifica Przyczyną może być uczulenie jak również infekcje. Niekiedy stan zapalny może pojawić się bardzo szybko. Najważniejsze objawy: • znaczne obrzęki (tak spojówek, jak i powiek); • silne zaczerwienienie; • wrażliwość na światło i dotyk; • bóle palące, kłujące; • obfity łzotok;

222

• objawy nasilają się w cieple, poprawa w chłodzie; Dawkowanie 3x dziennie po 10 kropli (D6) lub 5 granulek (CH5), przez kilka dni lub dłużej. Euphrasia officinalis Bodajże najczęściej stosowany środek. Stosuje się go w stanach ostrych, jak i przewlekłych. Przyczyną może być przeciążenie, alergia, także infekcje. Środek stosowany profilaktycznie. Najważniejsze objawy: • wrażliwość na światło nasilająca się w miarę upływu dnia; • bóle uciskowe, palące, zmuszają do mrugania; • uczucie piasku pod powiekami; • obfity łzotok, łzy są ostre i drażniące; • spojówki lekko obrzęknięte i zaczerwienione; •

z czasem wydzielina z oczu może stać się ropna, a wtedy rano oczy są sklejone wydzieliną;

• źrenice przeważnie zwężone. Dawkowanie: Euphrasia stosowana jest przeważnie 3-5 x dziennie po dziesięć kropli (D6) lub 5 granulek (CH9), przez okres kilku do kilkunastu dni. Jest to środek stosowany także w katarze siennym czy zapaleniu zatok czołowych. Pulsatilla pratensis Przyczyną choroby może być uczulenie, przeciążenie, infekcje, powikłania po niektórych chorobach wirusowych. Zasadnicze objawy: • łzotok z wrażeniem suchości zwiększający się na świeżym powietrzu; • wrażenie piasku w oczach — nasilające się w cieple; • powieki obrzęknięte, swędzące, niekiedy piekące — nasilające się wieczorem, ulgę przynosi pocieranie powiek; • nadwrażliwość na światło. Pulsatilla jest środkiem stosowanym w wielu schorzeniach, działa głęboko, warto dlatego zwrócić uwagę na to, że osoby podatne na leczenie tym środkiem na ogół lepiej czują się na świeżym powietrzu, nie znoszą przegrzanych, dusznych pomieszczeń, łatwo zmieniają nastroje. Częściej stosuje się go u kobiet. Dawkowanie: 3x dziennie 10 kropli (D6) lub 5 granulek (CH5). Jeżeli dodatkowo pokrywają się objawy natury ogólnej lepiej może zadziałać wyższa potencja np. D12, CH9, CH15. Rhus toxicodcndron Przyczyną choroby na ogół jest wilgotne zimno, przemoczenie, przemęczenie. 223

Najważniejsze objawy: • światłowstręt; • łzotok, często ropna wydzielina — obfite i bardzo drażniące — powieki bolą jak pokaleczone; • rano oczy sklejone; • bóle oczu palące, nasilają się w ruchu; • pryszczyki i owrzodzenia na spojówkach. Środek bywa także skuteczny przy doleczeniu mechanicznych podrażnień oka. Dawkowanie: 3x dziennie 10 kropli (D6) lub 5 granulek (CHS), przez kilka, kilkanaście dni. Ruta graveolens Środek ten wskazany jest po przemęczeniu wzroku. Główne objawy to: • uczucie bolesnego przemęczenia wzroku; • spojówki zaczerwienione; • ból piekący, nasila się przy natężaniu wzroku, przy sztucznym świetle; • ulgę przynosi ciepło, np. ciepły okład. Dawkowanie: 2x dziennie 10 kropli (D6) lub 5 granulek (CH7). Najlepiej zaraz po przebudzeniu się i przed snem, przez kilka dni. Profilaktycznie: w okresach nasilenia pracy, dwa, trzy razy dziennie. Staphysagria Środek jest bardzo skuteczny w przypadku jęczmienia. Likwiduje zarówno stan zapalny towarzyszący jęczmieniowi, jak i zapobiega nawrotom choroby. Często pomaga przy gradówkach, stwardnieniach brzegów powiek. Zwykle obserwuje się łzotok przy wrażeniu suchości oczu nasilającym się rano i wieczorem. Bóle mają charakter piekący i nasilają się przy poruszaniu oczami. Niekiedy ból zdaje się promieniować do zębów. Dawkowanie: 3x dziennie 10 kropli (D6) lub 5 granulek (CHS), przez tydzień. Staphysagria jako środek profilaktyczny u osób ze skłonnościami do jęczmienia stosowana jest zwykle w wysokich potencjach (CH30). Niektóre zioła Jest cały szereg ziół, które mogą być skuteczne w leczeniu zapaleń spojówek. Trzeba jednak mieć świadomość, że istnieją granice samo-leczenia. Jeżeli nie ma wyraźnej poprawy w ciągu 3-4 dni lub jeżeli przyczyną jest uraz, trzeba się niezwłocznie udać do specjalisty. Kiedy choroba ma charakter nawrotowy najlepszym rozwiązaniem wydaje się konsultacja z homeopatą. 224

Z wielu ziół leczących stany zapalne spojówek wybraliśmy kilka — kierując się ich skutecznością i dostępnością. Jednym z najskuteczniejszych środków jest miąższ ze świeżego liścia aloesu. Warto uprawiać w domu aloes drzewiasty, nie sprawia kłopotów, a jego działanie lecznicze jest wręcz zadziwiające2. Bardzo skutecznym środkiem jest odwar z liści babki lancetowatej. Jedną łyżkę ziół zalewa się trzema szklankami wody i powoli ogrzewa doprowadzając do delikatnego wrzenia, pod przykryciem. Po pięciu minutach odstawiamy odwar na kwadrans i przecedzamy. Można go stosować do kompresów lub przemywań — zużyć w ciągu dnia3. Innym cennym środkiem jest kwiat bzu czarnego. Do sporządzenia odwaru trzeba wziąć l łyżkę kwiatów na szklankę wody. Sposób przygotowywania odwaru jest podobny, jak dla liści babki, wystarczy jednak utrzymywać wrzenie przez 2-3 minuty. Odwar ten ma także działanie przeciwbólowe. Stosujemy go głównie do okładów. Bardzo często stosuje się napar z kwiatów rumianku pospolitego. Napar taki można łatwo przyrządzić nawet w pracy, zalewając łyżeczkę kwiatów szklanką wrzącej wody i odstawiając na kwadrans pod przykryciem. Wygodniejszy jest rumianek w torebce, nie trzeba wtedy przecedzać naparu. Można go stosować zarówno do przemywań, jak i do kompresów. Klasycznym środkiem jest ziele świetlika łąkowego. Już nazwa rośliny wskazuje na jej działanie. Możemy stosować napar sporządzony z łyżki ziół zalanych w termosie szklanką wrzątku. Napar stosowany jest do przemywania oczu i do kompresów. 2

Trzeba jednak zwrócić uwagę na to, jaki to aloes. Nie wszystkie mają tak wyraźne

działanie lecznicze. 3

Babka lancetowata jest bardzo popularną rośliną, ale jeżeli chcemy ją zebrać sami,

to powinniśmy znaleźć czyste stanowisko, z daleka od miasta i drogi. Można używać zgniecionych świeżych liści babki lancetowatej. Babka szerokolistna ma nieco słabsze działanie.

ROZDZIAŁ 17 DODATKOWE ĆWICZENIA WZROKU PRZYDATNE W PRACY PRZY KOMPUTERZE Zoom przy użyciu kciuka Wyciągnij przed siebie rękę z podniesionym kciukiem. Spójrz na kciuk, widząc go dokładnie i ostro na tle pozostałego niewyraźnie postrzeganego pola widzenia. Teraz

225

popatrz na tło i zauważ, że twój kciuk podzielił się na dwa obrazy. Kieruj wzrok naprzemiennie na kciuk i odległe tło. Szybka ręka To ćwiczenie jest zalecane przez Lisette Scholl jako szczególnie pomocne w stanach napięcia obwódki (mięśni) rzęskowej. Zakryj swoją prawą ręką lewe oko i wyciągnij przed siebie lewą rękę, wnętrzem dłoni do siebie, przesuwając ją w lewo na tyle na ile pozwala na to zakres widzenia" prawego oka. Skieruj wzrok na lewą dłoń i szybko ją przybliż na odległość kilku centymetrów od prawego oka. Gdy tylko obraz dłoni się wyostrzy natychmiast powróć dłonią do pozycji wyjściowej. Zmuszaj prawe oko do szybkiej zmiany ogniskowej. Wykonaj to ćwiczenie kilka razy i zmień ćwiczące oko i rękę. Mruganie Pamiętaj o częstym mruganiu. Ludzie z wadami refrakcji wykazują tendencję do mrugania w rytmie rzadszym niż 20 mrugnięć na minutę. Zbyt mała częstotliwość mrugania prowadzi do gapienia się, lub zeza. Prawidłowe mruganie daje odpoczynek oczom, gimnastykuje zewnętrzne mięśnie gałki ocznej, nawilża rogówkę, masuje gałkę oczną i zmusza źrenicę do zwężania się i rozszerzania. Praca przy monitorach komputerowych powoduje wysuszenie oka i w tej sytuacji częstsze mruganie pomaga nawilżyć prawidłowo rogówkę. Niektórzy stosują umieszczanie karteczek przy klawiaturach komputerów przypominających o częstym mruganiu. Czarna kropka Narysuj czarną kropkę za pomocą najbardziej czarnego z dostępnych tuszy (atramentu). Badaj kolor tej kropki, tak aby stała się tobie doskonale znajoma, aby przypomnienie sobie jej czerni i kształtu było możliwe w każdej chwili. Popatrz na jakąś (niewyraźnie widzianą) literę na tablicy i „połóż" na jej fragmencie swoją kropkę. Porównaj różnicę w kolorach. Nie musisz widzieć wyraźnie litery. Zamknij oczy i ponownie wyobraź sobie swoją czarną kropkę, otwórz oczy i raz jeszcze postaw ją na fragmencie litery. Czy intensywność czarnego koloru kropki zmienia się, czy też nie? Powtórz z innymi literami. Metoda „czarnej kropki" była jedną z najbardziej lubianych i skutecznych metod stosowanych przez Batesa w leczeniu swoich pacjentów. Bates odkrył zadziwiające sprzężenie zwrotne związane z możliwością wyobrażenia i wywoływania z pamięci idealnie czarnej kropki. Jeżeli pacjent potrafił po otworzeniu oczu utrzymać jej idealnie czarny kolor i kształt (z reguły jednak w początkowym okresie leczenia kropka „bladła"), a 226

następnie nałożył ją na literę na tablicy testowej, to okazywało się, że potrafił wyraźnie zobaczyć tę (i inne) literę. Moment utrzymania w pamięci, po otworzeniu oczu obrazu czarnej kropki jest po prostu chwilą, w której wzrok pracuje normalnie, uwolniony od nawykowego stanu napięcia. Ponieważ wraz ze zmysłem wzroku umysł także podlega relaksacji, metoda czarnej kropki znalazła zastosowanie w procesie przypominania sobie zapomnianych faktów. Jeżeli nie możesz sobie czegoś przypomnieć, wyobraź sobie swoją czarną kropkę i koncentrując się na tym, aby jej czerń nie zbladła i nie zszarzała, staraj się nakierować ją w ten region umysłu, w którym podejrzewasz istnienie tymczasowo zapomnianego faktu, czy zdarzenia. Kładąc nań obraz swojej kropki, powoli zaczną pojawiać się wszystkie potrzebne chwilowo zapomniane szczegóły. Czasami sarno przywołanie z pamięci wyobrażenia czarnej kropki powoduje nagły i dokładny przypływ pożądanych wspomnień. Jeżeli uda ci się umiejscowić kropkę na literze, a ona nie straciła swojego głęboko czarnego koloru, spróbuj przesuwać kropkę po konturach tej litery. Jeżeli ci się to uda, to być może ze zdumieniem spostrzeżesz, iż potrafisz wyraźnie odczytać tę literę! 0 — wahadło Ćwiczenie opracowane przez Margaret Corbett. Zamknij oczy i wyobraź sobie okrągłą, dużą czarną literę O. Tak jak gdyby to była tarcza zegara, postaw dużą czarną kropkę na miejscu godziny 12 i 6. Traktując swój nos jak długi ołówek, przy nadal zamkniętych oczach obrysuj krawędź litery O tam i z powrotem pomiędzy punktami odpowiadającymi godzinie 12 i 8. Następnie powtórz ten wahadłowy ruch pomiędzy punktami odpowiadającymi godzinom 3 i 9. Powtórz ten cykl sześć razy. Droga koloru Ćwiczenie opracowane przez Martin Sussman. Usiądź wygodnie, zamknij oczy i oddychaj swobodnie. Wyobraź sobie, że twoje lewe oko jest wypełnione jasno-żółtym światłem, tak jakby słońce wpadło do niego. Powoli przemieszczaj to żółte słoneczne światło do tyłu, wzdłuż nerwu wzrokowego do centrum wzrokowego w lewej tylnej części kory mózgowej, później przesuń światło w prawo i wzdłuż prawego nerwu optycznego powróć do prawego oka. Ćwiczenia percepcji wzrokowej Widzenie jest w głównej mierze funkcją umysłu. Widzenie jest naszą interpretacją wrażeń odbitych na siatkówce. Bates stwierdził, że gdy umysł-oko nie jest zogniskowane, umysł-mózg także znajduje się w rozproszeniu. Wyobrażanie sobie, że możesz widzieć 227

dobrze, skieruje twój umysł w tym kierunku. Wyobraźnia opiera się na pamięci i jej sposób zastosowania w procesie odzyskiwania dobrego wzroku jest podobny. Cierpliwość jest kolejnym ważnym czynnikiem pomagającym w stosowaniu metody Bates'a. Napięcie wytworzone w związku z oczekiwaniami szybkich postępów jest szkodliwe, o wiele lepiej jest użyć wyobraźni i pozwolić na dokonanie się zmian w swoim własnym czasie, na ich spontaniczne i „samoistne" nadejście. Integracja percepcji John Selby zaproponował doskonałe ćwiczenie służące do rozszerzania postrzegania. Selby wyróżnił cztery rodzaje percepcji: postrzeganie ruchu, postrzeganie formy, postrzeganie koloru i percepcja objętości, albo przestrzeni. Często ograniczamy naszą świadomość nie korzystając z niej w pełni i koncentrując się wyłącznie na jednym lub dwóch jej rodzajach. Wypowiedz w pamięci słowo „ruch" i obejrzyj swoje otoczenie próbując dostrzec w nim ruch, lub jego brak. Wraz z drugim oddechem powtórz „kształt" i dodaj świadomość kształtu, czy formy, linii i struktury obiektów. Przy trzecim oddechu powtórz „kolor" i dodaj percepcję koloru. Na koniec wraz z czwartym oddechem wykonaj krótką powtórkę wszystkich trzech poprzednich spostrzeżeń i odnieś je do wszystkiego innego co pozostało, po czym umiejętnie zlokalizuj te wrażenia w przestrzeni, jak również uświadom sobie samą przestrzeń zarówno zajmowaną przez obiekt jak i rozciągającą się przed, za i wokół niego (odległość, szerokość, wysokość). To wszystko może stać się naprawdę przyjemnym doświadczeniem. Ten zabieg można stosować w stosunku do każdego obiektu i można go z łatwością wykonywać co godzinkę, aż nie stanie się nieświadomym nawykiem. Emocjonalna natura widzenia Każdy z nas postrzega świat jako zbiór metafor. Te metafory reprezentują nasz system przekonań i wierzeń, oraz sposób w jaki odbieramy i odczuwamy świat przedstawiony naszym zmysłom. Każdy ma prawo do posiadania swojego indywidualnego zbioru metafor. Ale nikt nie ma prawa twierdzić, że któryś z tych zbiorów jest bardziej prawidłowy i bardziej właściwy od innych. Systemy przekonań są relatywne w stosunku do każdej jednostki, niektóre po prostu mogą być bardziej przystające do określonych uwarunkowań, niż inne. Terapia reedukacji wzroku polega na użyciu zewnętrznych środków w taki sposób, by umożliwić wgląd wewnątrz siebie samego, swoich emocji i metafor, które stosujemy w życiu, a szczególnie w uaktywnianiu i używaniu naszych ciał. Natura twoich metafor (zespołów

wierzeń,

przekonań,

wyobrażeń, 228

sposobów

postrzegania,

przenośni)

odzwierciedla się w naturze twoich psychofizycznych problemów i vice versa. Krótki test • Co działo się z tobą i twoim otoczeniem w czasie, gdy pierwszy raz założyłe(a)ś okulary? • Dlaczego chcesz poprawić swój wzrok i widzenie? • Jak wyglądały pierwsze kontakty z twoim okulistą? • Czego się obawiasz? Jak poszczególnego rodzaju lęki wpływają na to,.; czego nie chcesz zobaczyć? • Co jest ukryte przed tobą przy twoim obecnym stanie wzroku? • Jakie odnosisz korzyści z twojego obecnego stanu wzroku? • Jak wyglądały twoje doświadczenia z nauką czytania? • Jaki masz stosunek do swoich okularów? • Jaki wzrok mają twoi rodzice? Życzę Tobie wytrwałości, możesz wierzyć lub nie — dzięki tej książce wiele osób usprawniło i wyleczyło swój wzrok. Powodzenia, powodzenia... Autor.

229