Czarnoksieznicy z krainy osobliwosci (P2PNet pl)

Terry Pratchett Philip K. Dick C.S.Lewis I wielu innych

Czarnoksiężnik krainy osobliwości

The Wizards of Odd Comic Tales of Fantasy Humoreski fantasy Pod redakcją Petera Haininga Przełożyła Maciejka Mazan

Śmiechy za oba biorące się boki Igry

szydzące

z

trosk

marszczków

niegładkich. Przybądź! i jako chodzić zwykłaś, w skoki Na lekko nogi palczykach ruchawey Fantazne twoje kieruy do mnie kroki… John Milton (przełożył ks. Benedykt Lenartowicz)

WSTĘP

W dzieciństwie nie chciałem wieczorami zasypiać, leżałem godzinami, bo spodziewałem się, że nocą zobaczę Patałachy — pamiętacie je? Miały być podobne do grzybów, odbijały się od ziemi jak piłki i zawsze głośno sobie przytakiwały. Kto je naprawdę widział, nazywał po prostu cudakami. Patałachy były zabawne nie tylko z wyglądu. Zmywały talerze i noże przed obiadem, bo jak powiadały, dzięki temu nie musiały tego robić potem. Sadziły gotowane ziemniaki, żeby nadawały się do jedzenia od razu po wykopaniu. A zdarzyło się też, że kot dostał się do mleczarni i zaczął spijać mleko ze skopków. Co zrobiły Patałachy? Oczywiście nie przepędziły kota — przeniosły mleko. Jeśli czytelnik nadal czuje się niepewnie, pozwolę sobie odświeżyć mu pamięć. Patałachy to zaledwie jedne spomiędzy wielu magicznych kreacji CS. Lewisa w powieści, której nie powinno przegapić żadne dziecko — i którą powinno ponownie przeczytać jako dorosły: „Podróż «Wędrowca do Switu».” Ta książka ponad czterdzieści lat temu wprowadziła mnie w świat humoreski fantastycznej i od tej pory mam powody być jej wdzięczny. Kolejny przykład humoreski fantastycznej — tym razem kinowej — pozostaje wiecznie żywy w mojej pamięci, choć obejrzałem go już jako dorosły. Był to przebłysk geniuszu wszechstronnie utalentowanego scenarzysty i reżysera, niejakiego Woody Allena. Film stanowił coś w rodzaju futurystycznej satyry na seks, a omawiany epizod przedstawiał szalonego naukowca, który stworzył gigantyczną mobilną kobiecą pierś. Zgodnie z najlepszymi tradycjami horrorów i filmów klasy B, pierś

umknęła z laboratorium naukowca i tratowała wszystko na swojej drodze. Ale dobry stary Woody znalazł rozwiązanie problemu zbuntowanego cycka: w dramatycznym zakończeniu pochwycił go w pułapkę gigantycznego biustonosza. Dla tych, którzy nie pamiętają tytułu — film nazywał się „Wszystko, co chcielibyście wiedzieć o seksie, ale baliście się zapytać” (1972). Są to doświadczenia z różnych etapów mojego życia, lecz łączy je pewna fundamentalna cecha, coś, co CS. Lewis opisał jako klucz do fabuły fantastycznej — „porywająca osobliwość”. I tak doszedłem do, jak sądzę, najlepszego argumentu na rzecz atrakcyjności fantastyki w ogóle, a fantastyki humorystycznej w szczególności. We wszystkich utworach tego gatunku czytelnik znajdzie żywe

istoty,

zjawiska,

miejsca,

wydarzenia

niemożliwe

według

normalnych standardów lub nauki. Właśnie to ożywia wyobraźnię. A to, do jakiego stopnia owo ożywienie porywa umysł, stanowi o sukcesie lub porażce autora. Inny mistrz, profesor J.R.R. Tolkien, zauważył, że celem fantastyki jest wzbudzenie w czytelniku „podziwu i zdumienia”. Jeśli jeszcze dodamy „i rozbawienie go”, wówczas otrzymamy całkiem niezłą definicję humoreski fantastycznej i z pewnością cel zamieszczonych w tym zbiorze opowiadań. Jak wszystkie gatunki literackie, komiczna literatura fantastyczna ma liczne podgatunki. W tej książce starałem się uporządkować opowiadania w trzech działach. Pierwszy to „Czarnoksiężnicy i tentegesy”. Są to historie o magii i zjawiskach nadprzyrodzonych, które funkcjonują inaczej, niż powinny. Drugi dział, „Magią i mieczem”, wyewoluował z najstarszych form literackich, wcześniejszych od mitów greckich i

skandynawskich sag. Ten gatunek bohaterskiej fantastyki obecnie przeżywa coś w rodzaju rewolucji — herosi stali się o wiele bardziej zawodni, ich misje mają mniej uroku, a przeciwnicy… no, ale o tym już przekonacie się sami. „Kosmonauci i kosmici” to ostatnie i najnowsze osiągnięcie humoreski fantastycznej. Podróże kosmiczne na ogół uważa się za tak naukowe i zaawansowane technicznie, że strojenie sobie z nich żartów wydaje się niemal świętokradztwem — a jednak odważyli się na to niektórzy bardzo wybitni pisarze SF; w efekcie kosmonauci i kosmici pojawiający się w ostatniej części książki nie są ani nad—ludźmi, ani superinteligencją z innego świata, która w niezliczonych książkach, od przełomu wieków począwszy, ukazuje człowiekowi błędy jego postępowania w ramach czegoś w rodzaju mesjanistycznej krucjaty. Kiedy czytam takie opowiadania, przypomina mi się parę wersów z „Alicji w Krainie Czarów” Lewisa Carrolla, dzieła, które pośrednio i bezpośrednio wywarło silny wpływ na twórców tego gatunku. Są to słowa Szalonego Kapelusznika. Zauważa on z pewnością płynącą z osobistego doświadczenia: ;,Latasz sobie ponad światy niczym taca do herbaty”*. Twórcy fantastyki wprowadzili do naszej wyobraźni nie tace, ale wielką flotę różnych pojazdów, od niezdarnych marsjańskich trójnogów H.G. Wellsa po nieprawdopodobny TARDIS Doktora Who. Nie ma wątpliwości, że humorystyka fantastyczna wiele ze swej obecnej popularności

zawdzięcza

dwóm

moim

darczyńcom:

Terry’emu

Pratchettowi i Douglasowi Adamsowi. Pozostali pisarze również wnieśli istotny wkład, ale Pratchett i Adams zyskali sławę jako twórcy wyłącznie komicznych tekstów. Dlatego jestem szczególnie zadowolony, że obaj tak

chętnie zgodzili się przyczynić do powstania tej książki i ofiarowali mi opowiadania, których akcja rozgrywa się w świecie ich najbardziej znanych dzieł — Świecie Dysku, poruszającym się w przestrzeni kosmicznej na grzbietach czterech słoni, które podtrzymuje gigantyczny żółw, oraz przewodniku autostopowicza, opisującym nieprawdopodobną geografię galaktyki; to dwa kolejne przykłady „porywającej osobliwości”. Co więcej, obaj autorzy, sami dokonali korekty swoich opowiadań w tym pierwszym ich wydaniu w antologii. „Czarnoksiężnicy z Krainy Osobliwości” zawierają, moim zdaniem, najlepsze teksty komicznej literatury fantastycznej, jakie powstały w ostatnim wieku. Nie jest to wybór ostateczny — aby uwzględnić wszystkich twórców, trzeba by dużo bardziej opasłego tomu — ale w pełni reprezentacyjny. I mam nadzieję, że po każdym opowiadaniu czytelnik powtórzy inne słowa Lewisa Carrolla: „Zdziwniej i zdziwniej — powiedziała Alicja”*. Peter Haining Boxford, Suffolk

1 CZARNOKSIĘŻNICY I TENTEGESY OPOWIEŚCI O KOSMICZNYM ABSURDZIE

Terry Pratchett TEATR OKRUCIEŃSTWA

Obecnie gatunek humoreski fantastycznej zdominował Terry Pratchett, którego cykl powieści o Świecie Dysku — rozpoczęty w 1983 roku „Kolorem magii” — stanowi jeden z wydawniczych fenomenów ostatnich dziesięcioleci. Każdy nowy tytuł automatycznie staje się bestsellerem już w chwili wydania, wszystkie książki zostały przetłumaczone na osiemnaście języków, a Granada TV ma wkrótce zrealizować serial na ich podstawie. Z wyjątkiem ,Władcy pierścieni” J.R.R. Tolkiena cykl ten prawdopodobnie uczynił najwięcej dla popularyzacji fantastyki. Jednakże Pratchetta odróżnia od Tolkiena to, że wszystkie jego powieści są niesłychanie śmieszne. Świat Dysku to miejsce magiczne, spoczywa na grzbietach czterech olbrzymich słoni, które z kolei stoją na skorupie gigantycznego żółwia („płci nieznanej”) podróżującego przez gwiezdną nieskończoność. Świat ten zaludniają dziwaczne postaci, beznadziejny czarnoksiężnik Rincewind, szacowna wiedźma babcia Weatherwax, orangutan–bibliotekarz Niewidocznego Uniwersytetu, Śmierć, który przemawia literami drukowanymi i jeździ na białym koniu Pimpusiu, a zwłaszcza Bagaż, drewniana wielonoga skrzynia, wierny druh, a zarazem psychopatyczny morderca. Terry Pratchett (ur. 1948) przyznał, że literaturą fantastyczną zainteresował się po przeczytaniu „O czym szumią wierzby” Kennetha Grahame’a, kiedy chodził jeszcze do szkoły w rodzinnym mieście Beaconsfield. Wkrótce potem zaczął pisać opowiadania, a w wieku trzynastu lat dołączył do elitarnego grona pisarzy, którzy pierwszy tekst

opublikowali jako nastolatkowie — w wypadku Pratchetta była to krótka humoreska o komercjalizacji nieba i piekła, „The Hades Business” opublikowana na łamach pisma „Science Fantasy” w 1961 roku. Następnie Pratchett pracował jako dziennikarz w „Buck Free Press” a przez osiem lat pełnił rolę rzecznika prasowego Centralnego Zarządu Elektroenergetyki, zanim dzięki sukcesowi cyklu o Świecie Dysku zdołał zostać pisarzem na pełen etat. „Teatr okrucieństwa” jest opowiadaniem ważnym pod kilkoma względami. To jak dotychczas jedyne opowiadanie Pratchetta o Świecie Dysku, a pojawiło sęg tylko raz, w darmowym pisemku W.H. Smitha „Bookcase” z lipca–sierpnia 1993, gdzie zostało opublikowane w skrócie i nawet nie wspomniano o nim na okładce! Przed pierwszym wydaniem książkowym autor przywrócił „Teatrowi okrucieństwa” pierwotną postać. Historia ta jest perełką kosmicznego absurdu, wysoko stawiającą poprzeczkę wszystkim następnym opowiadaniom…

Był piękny letni poranek, jeden z tych, gdy człowiek cieszy się, że żyje. A ten konkretny człowiek faktycznie by się cieszył, gdyby żył. Nie ukrywajmy — był martwy. Trudno by było być bardziej martwym, chyba że po specjalnym szkoleniu. — No, no — powiedział sierżant Colon (z nocnego patrolu Straży Miejskiej Ankh–Morpork), zaglądając do notesu. — Na razie mamy takie przyczyny śmierci: a. Pobicie co najmniej jednym narzędziem tępym, b. Uduszenie pętem kiełbasy i c. Rozszarpanie przez co najmniej dwa zwierzęta o wielkich ostrych zębach. Co robimy, Nobby? — Aresztujemy podejrzanego, sierżancie! — Kapral Nobbs służbiście zasalutował. — Jakiego podejrzanego? — A tego — wyjaśnił Nobby, trącając zwłoki butem. — Moim zdaniem to wysoce podejrzane, że taki jest nieżywy. — Przecież to ofiara, Nobby. To jego zabili. — Ano tak. No to walnijmy mu też współudział. — Nobby… — W dodatku był pod wpływem. Możemy go wyhaczyć za nieżywość i nieobyczajność. Colon podrapał się po głowie. Aresztowanie trupa miało oczywiście swoje plusy, ale… — Rozumiem — rzekł powoli — że kapitan Vimes chce, by to się wyjaśniło. Przenieś to do strażnicy, Nobby. — A kiełbaski będzie można potem zjeść? — spytał kapral Nobbs.

*** Niełatwo być zwierzchnikiem policji w Ankh–Morpork, największym mieście Świata Dysku*. Istnieją może światy, jak dumał kapitan Vimes w co bardziej ponurych chwilach, gdzie nie ma czarnoksiężników (przez których zbrodnia doskonała stała się zjawiskiem banalnym) ani zombi (dochodzenie w sprawie morderstwa osiąga nowy próg dziwności, kiedy głównym świadkiem jest ofiara) i gdzie można być pewnym, że psy będą w nocy siedzieć na tyłkach, a nie włóczyć się i zagadywać różnych ludzi. Kapitan Vimes wierzył w logikę mniej więcej tak, jak człowiek na pustyni wierzy w istnienie lodu — to znaczy była czymś bardzo mu potrzebnym, aczkolwiek w tych okolicach niewystępującym. Jak to by było miło, pomyślał, chociaż raz rozwikłać jakąś zagadkę. Spojrzał na siną twarz zwłok na marach i doznał bladego przebłysku nadziei. Tu były ślady. Jeszcze nigdy przedtem nie widział przyzwoitego śladu. — To nie mógł być rabuś, kapitanie — powiedział sierżant Colon. — Z przyczyny, że kieszenie miał pełne pieniędzy. Jedenaście dolarów. — Nie powiedziałbym, że to je wypełniło — powiedział kapitan Vimes. — W pensach i półpensach. Zdumiewające, że portki wytrzymały. Drogą przenikliwej dedukcji doszedłem też, że robił w rozrywce. Miał w kieszeni wizytówki. „Chas Slumber, występy dla dzieci”. — Domyślam się, że nikt nic nie widział? — odgadł Vimes. — No cóż — powiedział gorliwie sierżant Colon. — Kazałem młodemu kapralowi Marchewie, żeby poszukał świadków. — Dałeś kaprala Marchewę do dochodzenia w sprawie morderstwa?

Samiuteńkiego? Sierżant podrapał się po głowie. — Taajest. Powiedziałem, że musimy znaleźć świadka. A on na to, czy znam kogoś bardzo starego i poważnie chorego? W magicznym Świecie Dysku zawsze istnieje jeden gwarantowany świadek każdego zabójstwa. Taką ma już robotę. Kapral Marchewa, najmłodszy funkcjonariusz straży, często robił na ludziach wrażenie prostaczka. Bo taki był. Niewiarygodnie prosty, ale mniej więcej tak, jak prosty jest miecz albo zasadzka. Był także prawdopodobnie

najbardziej

prostolinijnie

rozumującą

osobą

we

wszechświecie. Czekał przy łożu staruszka, który jeszcze parę sekund temu całkiem dobrze się bawił w jego towarzystwie, aż tu nagle zagaił na temat należnej mu nagrody. Teraz Marchewa wyjął notes. — Już wiem, że pan coś widział — powiedział. — Pan tam był. NO

JASNE,

powiedział

Śmierć.

PRZECIEŻ

MUSIAŁEM.

WYCZUWASZ. ALE TO BARDZO NIEREGULAMINOWE. — Widzi pan, na ile rozumiem prawo, był pan współuczestnikiem po fakcie. A może i przed faktem. MŁODZIEŃCZE, JA JESTEM FAKTEM. — A ja jestem funkcjonariuszem prawa — odparł kapral Marchewa. — Prawa trzeba przestrzegać, pan rozumie. CZYLI,

ŻE…

MAM…

NA

KOGOŚ

NAKABLOWAĆ?

ZAKAPOWAĆ? NIE. NIKT PANA SLUMBERA NIE ZABIŁ. NIE MOGĘ POMÓC. — No nie wiem. Chyba pan pomógł. O W MORDĘ.

Śmierć

oprowadził

wzrokiem

odchodzącego

Marchewę,

który

pochylając głowę, by zmieścić się w drzwiach, wyszedł z chałupy. NO DOBRZE, NA CZYM TO STANĄŁEM… — Najmocniej przepraszam — odezwał się z łóżka staruszek. — Tak się składa, że mam sto siedem lat, no nie? Cały dzień mam tu sterczeć? ACH, TAK. SŁUSZNIE. Śmierć naostrzył kosę. Po raz pierwszy pomógł policji w dochodzeniu. No, ale każdy ma swoją robotę. *** Kapral Marchewa przechadzał się po mieście krokiem swobodnym. Miał Teorię. Przeczytał książkę o Teoriach. Dodaje się do siebie wszystkie poszlaki i wychodzi Teoria. Wszystko musi pasować. Były kiełbaski. Ktoś musiał te kiełbaski kupić. Były pensy. Normalnie tylko jedna podgrupa ludzkiego gatunku płaci za wszystko pensami. Zgłosił się do kiełbaśnika. Namierzył grupkę dzieci i gawędził z nimi przez jakiś czas. Wrócił spacerkiem na miejsce zbrodni w zaułku, gdzie kapral Nobbs kredą obrysował kontury zwłok na ziemi (pokolorował, dodał fajkę i laseczkę, w tle zaś walnął parę drzewek i krzaków — przechodnie wrzucili mu do kasku siedem pensów). Przyjrzał się stercie śmieci na końcu zaułka, a potem usiadł na połamanej beczce. — No dobrze… możecie już wyjść — powiedział w niebyt. — Nie wiedziałem, że na świecie zostały jeszcze jakieś gobliny. Śmieci zaszeleściły. I wyszli — mały człowieczek w czerwonym

kapeluszu, z garbem i haczykowatym nosem, mała kobieta w czepcu, z jeszcze mniejszym dzieckiem na rękach, mały policjant, mały pies z falbanką na szyi i bardzo mały aligator. Kapral Marchewa siedział i słuchał. — On nas zmusił — powiedział mały człowieczek. Miał zaskakująco niski głos. — Bił nas. Nawet aligatora. Tylko tyle umiał, bić kijem. Zabierał wszystkie pieniądze, które ludzie dawali psu Toby’emu, i je przepijał. Uciekliśmy, a on nas złapał i rzucił się na Judy i dziecko, i upadł, i… — Kto uderzył go pierwszy? — spytał Marchewa. — My wszyscy! — Ale nie bardzo mocno — odparł Marchewa. — Jesteście za mali. Nie zabiliście go. Mam na to bardzo wiarygodnego świadka. Więc poszedłem i przyjrzałem się mu jeszcze raz. Udławił się czymś. Co to jest? — Podniósł małe skórzane kółko. — To stroik — powiedział mały policjant. — Do zmieniania głosu. Mówił, że nasze głosy nie są śmieszne. — „Mała rzecz, a cieszy!” — odezwała się kobietka i splunęła. — Miał to w gardle — powiedział Marchewa. — Radzę uciekać. Jak najdalej. — Myśleliśmy, że może by zacząć występować w zespole — powiedział przywódca gnomów. — Takie tam… sztuka eksperymentalna, teatr uliczny i tak dalej… — Z technicznego punktu widzenia był to atak — powiedział Marchewa. — Ale was nie aresztuję, bo szczerze mówiąc, nie widzę w tym sensu.

— Pomyśleliśmy, że damy przedstawienie. Jak trzeba. Nie będziemy się tłuc kijami ani rzucać niemowląt krokodylom… — To miały być przedstawienia dla dzieci? — On mówił, że to nowa jakość rozrywki. Powiedział, że chwyci. Marchewa wstał i wyrzucił stroik do śmieci. — Ludzie nigdy tego nie kupią — powiedział. — Tak się nie robi.

Lord Dunsany JAK NUTH ZAMIERZAŁ ZASTOSOWAĆ SWOJĄ SZTUKĘ NA GNOLACH

O ile dziś Terry Pratchett jest niekwestionowanym mistrzem komicznej fantastyki, człowiekiem odpowiedzialnym za powstanie tego gatunku był wybitny irlandzki ekscentryk, lord Dunsany (1878–1957), który niemal sto lat temu „stał się ojcem świata fantastyki w opowiadaniu” jak twierdzi historyk SF. Mikę Ashley. I tak jak Pratchett jest powszechnie znany ze swej siwiejącej wikingowskiej brody, czarnych fedor i namiętności do szybkich motocykli, jego urodzony w Irlandii poprzednik zasłynął ze względu na swoje obyczaje. Był znany jako najgorzej ubrany człowiek w Irlandii, zdarzało mu się czasami nosić dwa kapelusze naraz, opowiadania, powieści i sztuki spisywał gęsim piórem, a za swoje ulubione rozrywki uważał polowanie na grubego zwierza (w Afryce) i grę w krykieta (w Irlandii?) W początkach dwudziestego wieku zaczął publikować miniatury o dalekich krajach zamieszkanych przez czarnoksiężników, demony i pomniejszych bogów. Współcześni mu krytycy ze zdumieniem przyjęli jego zbiorki — „The Gods of Pegana” (1905), „The Sword of Welleran” (1908) i „The Book of Wonder” (1912), ale jednogłośnie obwieścili pojawienie się całkiem nowego zjawiska w fantastyce, głównie ze względu na poczucie humoru i satyryczne zacięcie Dunsanyego. Stopniowo jego pisarstwo zaczęło wywierać coraz większy wpływ na czytelników i innych pisarzy. Wysoki, kościsty arystokrata urodził się jako Edward John Moreton Drax Plunkett, ale zostawszy osiemnastym baronem Dunsany, skrócił

nazwisko, by lepiej wyglądało na okładkach książek. W młodych latach wykazał się odwagą jako żołnierz w wojnie burskiej i pierwszej wojnie światowej, a podczas drugiej wojny światowej dokonał słynnej ucieczki z okupowanej Grecji. Oprócz opowiadań napisał także liczne sztuki teatralne oraz cykl powieści fantastycznych o walce dobra ze złem, w tym. „The Chronicles of Don Rodriguez” (1922), „The King of Elflands Daughter” (1924) i „The Curse of ihe Wise Woman” (1933) Jego reputację

umocniły

długie

szeregi

„niestworzonych

historii”

opowiadanych przez członka klubu, niejakiego Jorkensa, swoimi wyczynami mogącego śmiało konkurować z legendarnym baronem Münchausenem. Opowiadanie „Jak Nuth zamierzał zastosować swoją sztukę na gnolach”, wykazujące przedziwną zbieżność z opowiadaniem Pratchetta, początkowo zostało opublikowane w skróconej formie — w roku 1911 w magazynie „The Sketch” — a w pełnej wersji ukazało się dopiero w następnym roku, po wydaniu „The Book of Wonder”. Podobieństwo do opowiadania Pratchetta nie kończy się tylko na tym; czytelnik z pewnością dostrzeże w nim te same elementy kosmicznego absurdu, który tak pociągał obu twórców, choć dzieli ich niemal trzy czwarte stulecia…

Pomimo wrzawy czynionej przez konkurencyjne firmy każdy człowiek interesu wie, iż w obecnych czasach nikt w branży nie posiada pozycji takiej jak pan Nuth. Dla osób spoza magicznego kręgu interesów jego nazwisko jest niemal nieznane. On nie musi się reklamować, jest spełniony. Jest nawet ponad współczesną rywalizację i jego rywale, pomimo przechwałek, o tym wiedzą. Wymagania ma umiarkowane, a dotyczy to zarówno płatności z dołu po dostarczeniu towarów, jak i późniejszego szantażu. Pan Nuth ma na względzie twoją wygodę. Jego umiejętności są niezawodne; widywałem już w wietrzną noc cienie, które poruszają się hałaśliwiej niż on. Z zawodu jest włamywaczem. Zdarza się, że goście zaproszeni do posiadłości wysyłają potem kupca, by się targował o gobelin, który tam zauważyli, mebel bądź obraz. To w złym guście; posiadacze wykwintniejszych manier dzień lub dwa po swej wizycie wysyłają Nutha. Ma on swoje sposoby na gobeliny, mało kto by się zorientował, że je wycięto. A często widząc wielki, nowy dom pełen starych mebli i portretów sprzed stuleci, mawiam do siebie: Te spróchniałe krzesła, ci przodkowie wielkości naturalnej i te rzeźbione mahonie są zasługą niezrównanego Nutha. Słysząc, iż użyłem słowa „niezrównany”, można by zripostować, że w dziedzinie włamań nazwisko Slitha stanowi szczyt niedosiężny i samotny; zdaję sobie z tego sprawę, lecz Slith to klasyk, żył dawno temu i nie znał współczesnej konkurencji. Poza tym zadziwiająca natura jego losu prawdopodobnie dodała Slithowi uroku, wyolbrzymiając w naszych oczach jego niezaprzeczalne osiągnięcia. Nie należy sądzić, iż z Nuthem łączą mnie jakiekolwiek więzy przyjaźni. Przeciwnie, w postępowaniu mym zawsze stałem po stronie

przyzwoitości, a on nie potrzebuje ode mnie referencji, gdyż jego pozycja w tym fachu jest wyjątkowa i stawia go pomiędzy tymi nielicznymi, którzy nie potrzebują reklamy. Moje opowiadanie zaczyna się w czasie, gdy Nuth mieszkał na Belgrave Square w dużym pustym domu wystawionym na sprzedaż; na swój jedyny w swym rodzaju sposób zaprzyjaźnił się ze stróżką. Mieszkanie spełniało wymagania Nutha, a kiedy zjawiał się ewentualny nabywca, by obejrzeć dom przed kupnem, stróżka wychwalała budynek słowami, jakie podsunął jej Nuth. — Gdyby nie szambo — mawiała — byłby to najwspanialszy dom w Londynie. Na tę uwagę gość zaczynał nerwowo wypytywać o szambo. Odpowiadała, że i ono jest dobre, ale nie tak dobre jak dom. Obchodząc pokoje, nie widzieli Nutha, ale Nuth tam był. Oto pewnego wiosennego poranka przybyła starsza pani w schludnej czarnej sukni i czepku w czerwone prążki, pytając o pana Nutha, a towarzyszył jej wielki niezdarny syn. Pani Eggins, stróżka, zerknęła na ulicę, a potem ich wpuściła i kazała zaczekać w salonie, wśród mebli utajonych pod prześcieradłami. Czekali długą chwilę, aż raptem poczuli zapach fajkowego tytoniu i oto ujrzeli Nutha stojącego dość blisko nich. — Na Boga — odezwała się starsza pani w czepku w czerwone prążki — a toście mnie nastraszyli! — 1 ujrzała w jego oczach, że nie tak należy się zwracać do pana Nutha. Nuth w końcu przemówił, a starsza pani wyjaśniła bardzo nerwowo, że jej syn jest młodzieńcem niczegowatym i już działa w branży, ale pragnie się rozwijać, ona zaś życzy sobie, by pan Nuth nauczył go fachu, z którego

będzie miał na chleb. Nuth najpierw zażądał referencji zawodowych, a gdy pokazano mu zaświadczenie od jubilera, z którym był bardzo blisko, koniec końców zgodził się przyjąć młodego Tonkera (gdyż tak się zwał niczegowaty młodzieniec) na czeladnika. Starsza pani w czepku w czerwone prążki wróciła do swojej wiejskiej chatki i co rano mówiła swojemu staremu: — Tonker, musimy na noc zamknąć okiennice, bo Tommy został włamywaczem. Nie wyjawię tu szczegółów nauki niczego sobie młodzieńca, gdyż ci, którzy już działają w tym fachu, i tak je znają, ci z innych branży dbają jedynie o swoje dobro, a dżentelmeni bez zajęcia, bez żadnego zawodu, nie zdołają należycie docenić stopniowego wysiłku, z jakim Tommy Tonker najpierw nauczył się chodzić w ciemnościach po nagich deskach usianych drobnymi przedmiotami, tak by nie uczynić najmniejszego hałasu, potem otwierać każde drzwi, na koniec się wspinać. Powiedzmy jedynie, że interesy kwitły, a do starszej pani o czepku w czerwone prążki od czasu do czasu przychodziły wspaniale raporty o postępach Tommy’ego Tonkera, spisywane w pocie czoła przez Nutha. Nuth we wczesnym wieku porzucił lekcje pisania, gdyż zdawał się żywić niejakie uprzedzenie do fałszerstwa, więc pisanie uznawał za stratę czasu. Wreszcie doszło do transakcji z lordem Castlenormanem w jego rezydencji w Surrrey. Nuth wybrał sobotnią noc, gdyż istniała szansa, iż dla rodziny lorda Castlenor — mana jest to dzień wypoczynku i o jedenastej w nocy w całym domostwie panuje cisza. Na pięć minut przed północą Tommy Tonker, pouczony przez pana Nutha, który czekał na dworze, powrócił z kieszenią pełną spinek do mankietów i pierścionków.

Nie była to kieszeń szczególnie wypchana, lecz paryscy jubilerzy nie mogliby skopiować jej zawartości, nie posyłając w tym celu specjalnie do Afryki, więc lord Castlenorman musiał pożyczyć kościane spinki do mankietów. Nikt nawet szeptem nie wymienił nazwiska Nutha. Gdybym rzekł, że go to ubodło, stwierdzenie to zabolałoby niektórych — współpracownicy Nutha utrzymują, że okoliczności nie miały wpływu na jego przenikliwe osądy. Dlatego powiem, że sprowokowało to geniusza do planu, jaki nie zrodził się dotąd w głowie żadnego włamywacza. Było to ni mniej, ni więcej, tylko włamanie do domu gnoli. I właśnie ten plan ów wstrzemięźliwy człowiek przedstawił Tonkerowi przy filiżance herbaty. Gdyby Tonker nie był już bliski szaleństwa z dumy z niedawnej transakcji i gdyby nie był zaślepiony uwielbieniem dla Nutha, pewnie by… lecz jest to płacz nad rozlanym mlekiem. Z całym szacunkiem zaoponował; rzekł, iż wolałby nie iść. Powiedział, że to nie w porządku, potem sam sobie zaprzeczył i w końcu w pewien wietrzny październikowy poranek, kiedy coś groźnego wisiało w powietrzu, wybrał się w towarzystwie Nutha do strasznego lasu. Nuth — porównawszy wagę drobnych szmaragdów do zwykłych kamyków — ustalił prawdopodobny ciężar owych architektonicznych ozdób, które gnole podobno kryją w swoim domostwie, gdzie mieszkają od najdawniejszych czasów. Postanowili ukraść dwa szmaragdy i nieść je między sobą w płaszczu, lecz gdyby okazały się zbyt ciężkie, mieli jeden natychmiast

porzucić.

Nuth

przestrzegł

młodego

Tonkera

przed

chciwością i wyjawił, że dopóki nie opuszczą straszliwego lasu, szmaragdy będą mniej warte od sera.

Wszystko zostało zaplanowane i oto ruszyli w milczeniu. Żadna ścieżka, czy to ludzka, czy bydlęca, nie wiodła w złowieszczy mrok drzew; od stu lat żaden kłusownik nie zastawiał tu sideł na elfy. W doliny gnoli wchodzi się tylko raz. Oprócz tego, co się działo w tych latach, same drzewa stanowiły ostrzeżenie, a nie miały one tego zdrowego wyglądu drzew, jakie sadzimy własnymi rękami. Najbliższa wioska znajdowała się spory szmat drogi od lasu. Wszystkie domy stały do niego tyłem i ani jedno okno nie wychodziło w jego stronę. W okolicy nie mówiono o owym lesie i nigdzie indziej o nim nie słyszano. W ten to właśnie las zapuścił się Nuth z Tommym Tonkerem. Nie mieli broni. Tonker prosił o pistolet, lecz Nuth odparł: „Strzał ściągnąłby nam to wszystko na głowy”. Więcej o tym nie wspominali. Szli przez las cały dzień, coraz dalej i dalej. Ujrzeli szkielet kłusownika z zamierzchłych czasów, przybity do drzwi w dębie; czasami dostrzegali pierzchającego przed nimi chochlika; raz Tonker nadepnął na suchy patyk i potem obaj leżeli w bezruchu przez dwadzieścia minut. Między gałęziami zalśniło płomienne światło zachodzącego słońca, zapadła noc, a oni szli dalej przy jasnym świetle gwiazd, tak jak przewidział Nuth, aż do strzelistego, smukłego domu, w którym skrycie zamieszkiwały gnole. Wszędzie wokół tego domu panowała taka cisza, że nadwątlona odwaga Tonkera nieco odżyła, ale doświadczonym zmysłom Nutha cisza ta zdała się zbyt głęboka. W dodatku niebo miało nieustannie ten sam wygląd, gorszy niż wypowiedziana klątwa, więc Nuth — co często się zdarza w chwili zwątpienia — miał dość czasu, by spodziewać się najgorszego. Mimo to nie porzucił swego zamiaru, lecz wysłał niczego sobie młodzieńca ze specjalistycznym sprzętem w postaci drabiny do starego

okna w zielonej futrynie. I w chwili, gdy Tonker dotknął zmurszałych desek, cisza, która dotąd — acz złowróżbna — była całkiem z tego świata, stała się nieziemska niczym dotyk upiora. Tonker usłyszał, że jego oddech mąci tę ciszę, serce łomocze jak szalony bęben podczas nocnego ataku, rzemień jego sandała stuka o szczebel drabiny, liście drzew oniemiały, a wietrzyk ustał; i Tonker zaczął się modlić, by jakaś mysz lub kret zmąciły tę ciszę, lecz żadne stworzenie się nie poruszyło, nawet Nuth się nie ruszał. I tam, choć jeszcze niedostrzeżony, niczegowaty młodzieniec podjął decyzję, do której powinien dojść już wcześniej: zostawi te kolosalne szmaragdy tam, gdzie są, i nie będzie miał nic więcej wspólnego z tym wąskim, wysokim domostwem gnoli, w dyrdy ucieknie z owego złowieszczego lasu, wycofa się z interesów i kupi sobie domek na wsi. Potem bezgłośnie zszedł i skinął na Nutha. Ale gnole obserwowały go przez dziuple wyborowane w pniach drzew i nieziemska cisza ustąpiła na rzecz gwałtownych wrzasków Tonkera pochwyconego od tyłu — wrzasków coraz gwałtowniejszych, aż stały się zupełnie niezrozumiałe. I nie należy pytać, dokąd zabrały go gnole, a ja nie powiem, co z nim zrobiły. Nuth przyglądał się temu zza węgła domu, pocierając brodę. Był troszeczkę zaskoczony, bo sztuczka z dziurami w drzewach była mu nieznana. Potem zwinnie ruszył w straszny las. — A czy złapały Nutha? — spytasz mnie, szlachetny czytelniku. — O nie, moje dziecko. — (Gdyż jest to dziecinne pytanie). — Nuth nigdy nie daje się złapać nikomu.

John Collier PIEKIELNICA

Postaci mitologiczne, które pojawiły się w łamiących zasady opowiadaniach lorda Dunsany’ego, osiągnęły wyższy szczebel rozwoju u Johna Colliera, urodzonego w Anglii pisarza, którego krytycy uznawali za spadkobiercę ekscentrycznego Irlandczyka. Jednakże Collier był bardziej zafascynowany postaciami z kręgu zła, jak diabeł, jego demoniczni pomocnicy i kobiety, choć temat traktował z sardonicznym humorem. Za zhiór opowiadań „Fancies and Goodnights” otrzymał w roku 1952 pierwszą w historii International Fantasy Award. Inne utrzymane w tym samym duchu opowiadania Colliera zostały wydane w zbiorze „Green Thoughts” (1932) i „The Devil and All” (1935), a jego powieść „His Monkey Wife” (1930) Anthony Burgess uznał za „pomniejszą klasykę”. Po pierwszym wydaniu w Ameryce tej opowieści o badaczu, którego szympansica Emily podstępem skłania do małżeństwa, rozpętała się burza, a w niektórych stanach omal nie zakazano jej rozpowszechniania! Kiedy zgiełk ucichł, bardziej obiektywne głosy stwierdziły, że książka jest alegorią pragnienia człowieka dwudziestego wieku pojednania się z dziką naturą — choć można ją także uznać za literacki żart, typowy dla owych czasów i autora. John Collier (1901–1980) pierwsze lata życia spędził w Anglii, lecz w połowie lat trzydziestych osiedlił się w Ameryce, gdzie zarabiał na życie pisaniem hollywoodzkich scenariuszy do tak wybitnych filmów jak „Sylvia Scarlett” Georgea Cukora (1935), „Afrykańska królowa” Johna Hustona na podstawie powieście C. S. Forestera (1952) i „I Am the Camera”

produkcji Henry Corheliusa (1955). Jednak nigdy nie utracił upodobania do pisania komicznej fantastyki. Wśród często zamieszczanych w antologiach przykładów takich opowiadań znajduje się „Thus I Refute Beelzy” — o losie, jaki czeka tych, którzy nie wierzą w niewidzialnego — przyjaciela małego chłopca, oraz „The Bottle Party” o komicznej — przygodzie dżina, który zawsze stawia na swoim. Opowiadanie „Piekielnica” wywodzi się z tego samego ducha, lecz jest mniej znane. Znajduje się w zbiorze, który otrzymał prestiżową nagrodę fantasy, w ten sposób potwierdzającą stałe miejsce humoresek fantasy w literaturze współczesnej.

Gdy tylko Einstein ogłosił, że wszechświat ma granice, ceny działek budowlanych w niebie i piekle skoczyły pod niebo. Liczne podrzędne diablęta, mieszkające w przytulnej nędzy w co bardziej odległych piekielnych prowincjach, nagle zostały wyeksmitowane ze swych żałosnych chałupin i nie miały środków na zakup nowych działek po nowych cenach. Nie pozostało im nic z wyjątkiem emigracji; rozpierzchły się po licznych nadających się do zamieszkania planetach naszego wszechświata; jedno przybyło do Londynu mniej więcej w porze północy w październiku zeszłego roku. Anioły w podobnym położeniu podejmowały podobne kroki. Przez przypadek jeden z nich wylądował o tym samym czasie w tej samej północnej dzielnicy. Gdy istoty tego rodzaju przybierają ludzką postać, mają przywilej wyboru płci. Skoro sprawy mają się, jak się mają, a anioły i diabły doskonale wiedzą co i jak, obie strony postanowiły stać się młodymi kobietami. Diabeł, gdy tylko dotknął ziemi, stał się Bella Kimberly, brunetką, anioł — równie piękną Evą Anderson, blondynką. Przez wzgląd na zasadnicze ograniczenia ich natury anioł nie może rozpoznać diabelstwa, podobnie jak demon nie może pojąć istnienia anielskiej cnoty. Gdy doszło do spotkania na Lowndes Crescent w St. John’s Wood, anioł poczuł niewinny pociąg do tego, co wydało mu się wyższą siłą i mocą diabelskiej natury, podczas gdy diabeł okazał rozkoszne zainteresowanie, jakie doznaje się na widok wonnego jagnięcego kotleta przypiekanego na ruszcie. Od razu jak dziewczyny się spotkały, obie spytały, czy ta druga nie zna odpowiedniego pensjonatu w sąsiedztwie. Podobieństwo ich potrzeb

doprowadziło je najpierw do serdecznego śmiechu, a potem do postanowienia wspólnego dzielenia pokoju i losu. Bella zasugerowała, że pora może być zbyt późna, by prosić o miejsce w godnym szacunku pensjonacie, zatem spędziły tę noc, przechadzając się po Hampstead Heath i rozmawiając o tym, jak zamierzają zarabiać na życie i jak będą się razem doskonale bawić, oraz o miłości, wreszcie o śniadaniu, co nie stanowi kolejności sprzecznej z naturą. Zjadły sadzone jajka w małym mlecznym barze na Heath Street, a potem znalazły ładny pokój na drugim piętrze kamienicy na Upper Park Road i wyruszyły na poszukiwanie pracy. Bella wkrótce zaangażowała się jako instruktorka tańca, a Eva, z nieco większym trudem, zapewniła sobie posadę harfistki w kinowej orkiestrze. Kiedy się już urządziły, zaczęły się bawić tak, jak to zwykle dziewczyny, plotkując i chichocząc na okrągło. Faktem jest, że Eva czasem rumieniła się od czubka głowy po pięty, słysząc, co mówi Bella, ale już pokochała swą mroczną przyjaciółkę, a jej bezczelny humor uznała za zniewalający. Podzieliły się przyjaźnie komodą i jednym łóżkiem, co nikomu nie wydało się niezwykłe, i nie wydawałoby się, nawet gdyby ich prawdziwe charaktery wyszły na jaw, gdyż nic bardziej banalnego niż anioł i diabeł na tym samym posłaniu, a gdyby było inaczej, życie byłoby piekielnie nudne dla niektórych z nas. W tej samej kamienicy mieszkał młodzieniec nieco tylko starszy od Belli i Evy; studiował architekturę i dotąd nie poznał miłości ani też nie dał się zwieść na długo jej podróbkom. Nazywał się Harry Pettigrew i nie był ani brunetem, ani blondynem, jakoś tak pomiędzy. Środki miał zdecydowanie ograniczone, a jego pokój znajdował się na

ostatnim piętrze, ale nie tak wysoko, by nie dolatywały do niego rozkoszne chichoty dziewcząt o tej cichej godzinie, kiedy powinien jeszcze się uczyć. Pragnął zejść na dół, zapukać do ich drzwi i spytać, z czego się tak śmieją, ale był zbyt nieśmiały. Jednakże gdy w jednym domu znajduje się troje młodych ludzi, wkrótce muszą się poznać; przy pierwszej okazji Bella zapomniała zamknąć na klucz drzwi łazienki — zapewne z tego powodu, że w piekle nikt się nie kąpie, zatem nie ma pomieszczeń kąpielowych, a zatem nie ma również drzwi od pomieszczeń kąpielowych. Była to niedziela; rzeczony młodzieniec schodził w szlafroku; nastąpiło małe zabawne spotkanie, w trakcie którego szczęśliwie nie zobaczył więcej, niż przyzwoity młody człowiek mógłby sobie życzyć. Mimo to wycofał się w wielkim pomieszaniu, gdyż nie miał bladego pojęcia o życzeniach przyzwoitych młodych kobiet. Jego pomieszanie było tak ogromne, że wchodząc na górę, nie liczył schodów ani podestów i otworzywszy drzwi, które wziął za swoje, ujrzał Evę w trzeciej pozycji ćwiczeń Mullera na mięśnie brzucha — i w niczym poza tym. Gdyż anioły z kolei, o czym wiadomo każdemu, są z racji swojej niewinności lub też prostoty niebiańskiego stroju znacznie mniej konwencjonalnie skromne niż ich mroczniejsze siostry. Eva pospiesznie, lecz bez paniki zarzuciła koc na ramiona. — Wydaje się pan dość zdenerwowany — powiedziała. — Nie ma powodu. Czy pragnie pan czegoś? — Nie chciałem… Wszedłem przez pomyłkę. To miło, że pani nie krzyczy ani się na mnie nie złości. Jeszcze przez chwilę wymieniali uprzejmości. W końcu Harry ośmielił

się na tyle, że zaproponował przechadzkę po Heath. Zanim Eva zdążyła odpowiedzieć, pojawiła się Bella i nie dostrzegłszy go, rzuciła z chichotem: — Wiesz, co mi się przydarzyło? A potem okazała arcyfiglarne zakłopotanie na jego widok. Przez to spotkanie utraciło nieco swej cudownej naturalności, za którą to przysługę Harry nie był tak wdzięczny, jak być powinien, gdyby wiedział, w jakie rejony — i z jakich rejonów — zmierza jego inklinacja. Prawda wygląda tak, że gdy w grę wchodzi diabeł i anioł, oba w kobiecej postaci, i gdy ujrzy je młodzieniec w dokładnie tych samych olśniewających okolicznościach, w pięćdziesięciu lub pięćdziesięciu pięciu przypadkach na sto wybiera on anioła, jeśli jest to miły młody człowiek i jeśli ma dość czasu do namysłu. Dlatego gdy tego popołudnia wszyscy troje znaleźli się na Hampstead Heath, Harry zwracał się do Belli bardzo grzecznie, lecz jedynie słowami, podczas gdy do Evy wystosowywał również pewne szczególne spojrzenia. Bella od razu dodała dwa do dwóch. Już się nie mogła doczekać długiego okresu życia w śmiertelnym grzechu z tym oto atrakcyjnym młodym człowiekiem, a potem odlotu z jego duszą. Dusza architekta, zwłaszcza

jeśli

ów

architekt

jest

zdecydowanym

propagatorem

palladianizmu, jest warta pięknej willi na sporej, doskonale położonej działce

w

najbardziej

upragnionej

dzielnicy

mieszkalnej

piekła.

Wyobraźcie sobie zgrozę tego bezdomnego diablęcia, do której można było porównać jedynie piekielną wściekłość odtrąconej kobiety, skoro diablę znajdowało się w jej anatomii. Bella widziała, że Harry z każdym dniem coraz cieplej spogląda na jej

jasnowłosą towarzyszkę, i uknuła plan dodania do ich towarzystwa czwartej osoby w postaci młodzieńca niemal równie smagłego jak ona sama, poznanego na kursie tańca i już niemal wystarczająco znajomego. Powiadomiła go, że przyjaciółka ma odziedziczyć znaczną sumkę. Ta sumka wraz z jasnymi loczkami i aurą niewinności obezwładniły panicza Dago, który poprosił Evę o możliwość złożenia jej wizyty. — Tylko się nie pchaj z łapami — powiedziała Bella — bo ona już się zabujała w Harrym Pettigrew, który mnie się należy. Wystarczy, że mu zasugerujesz, że ona ci daje; wtedy jego wysokość zmyje się piorunem, o ile go znam. Warto zauważyć, że słownictwo Belli było wyjątkowo wulgarne; to bardzo powszechna słabość diabląt. Jej partner taneczny, którego dobrze zaznajomiła z ukąszeniami zazdrości, wkrótce znalazł sposób, żeby zapoznać z nimi także Harry’ego. Na przykład pewnej niedzieli, gdy przechadzali się w arborealnym cieniu lasku Ken Wood, pod takim czy innym pretekstem sprawił, że Bella została w tyle z Harrym, a on wraz z Evą znaleźli się za zakrętem ścieżki. Otoczył dziewczynę ramieniem, nie dotykając jej w najmniejszym stopniu (gdyż zostałby surowo ofuknięty), lecz tak, by wyłaniający się zza zakrętu Harry sądził, że ta pospiesznie cofnięta dłoń spoczywała na przyzwalającej talii. Mało tego! Raz czy dwa zrobił gwałtowny ruch i zmieszał się, gdy Harry wchodził do pokoju, w którym został sam na sam z Evą. Nie cofnął się też przed wydaniem cichego cmoknięcia złożonymi w dziubek ustami, gdy za drzwiami usłyszał kroki rywala. Pewnego razu, gdy Bella wyjechała na weekend, posunął się aż do wrzucenia skarpetki przez okno

Evy. Tu przeszedł sam siebie. Harry, wracając z Evą z przechadzki, był tak zdruzgotany widokiem owej skarpetki, że nie zdołał dłużej cierpieć w milczeniu, lecz uprzednio spytawszy, do kogo może należeć owa skarpetka, wkrótce wyrzucił z siebie nagromadzone podejrzenia ostatnich tygodni i z niezmierzoną rozkoszą usłyszał zaprzeczenie, szczere, pełne mocy, przekonania i, nade wszystko, anielskie. Potem nastąpiła urocza scenka, podczas której odkryli, że ich miłość jest idealna. Prawdę mówiąc, brakowało jedynie jej dopełnienia, które wielu starożytnych filozofów, paru ojców Kościoła i wszyscy młodzi kochankowie uważają za zasadnicze. Dążenie do doskonałości leży w naturze ludzi, a utrzymywanie jej — w naturze aniołów; nasza młoda para była nieodrodnymi dziećmi swoich rodzajów i po drobnej przyjaznej dyskusji uzgodniła, że z dążeniem do doskonałości należy się przenieść do pokoju Evy w nocy, kiedy całe domostwo pogrąży się we śnie. Jeśli sama doskonałość okaże się niewystarczająca dla surowych sędziów, należy przypomnieć, że w niebie śluby ani małżeństwa nie występują, a w przypadku studentów architektury bardzo rzadko. Ale tak się akurat zdarzyło, że dokładnie tego popołudnia Bella naradzała się ze swoim sprzymierzeńcem nad jakimś śmiałym ruchem, dzięki któremu oboje mieli osiągnąć swoje upragnione cele. W końcu zdecydowali się na najśmielszy ze wszystkich: tejże nocy Bella postanowiła odwiedzić Harry’ego w jego sypialni, natomiast smagły tancerz miał odegrać Romea w sypialni Evy. Mniej więcej o północy udali się na Hampstead. Było ciemno choć oko wykol, ani śladu księżyca, gwiazdy zamglone; w wynajmowanych

pokojach nie paliło się światło, gdyż wszyscy spali. W oknie Harry’ego nie paliło się światło, bo go tam nie było. W oknie Evy nie paliło się światło, ponieważ on tam był. Bella, która o tym nie wiedziała, wchodzi na górę, nie znajduje Harry’ego i kładzie się w jego łóżku, by po powrocie zastał małą niespodziankę. Tancerz, który pojawił się chwilę później, idzie po omacku po schodach i zatrzymawszy się pod drzwiami Evy, słyszy pomruki, będące w istocie wyrazem ogromnego podziwu młodej pary dla doskonałości doskonałości. Tancerz dochodzi do wniosku, że znalazł się o piętro za nisko, więc idzie do pokoju wyżej i rzuca się na czekającą Bellę, która uradowana jego entuzjazmem, przegrywa walkę w bardzo przekonującym stylu. Minęło kilka godzin, kiedy to dobro radowało się szczęściem, które jest nagrodą za cnotę, a niegodziwość iluzją szczęścia, będącą pocieszeniem po występku. O pierwszym świcie nasz dobry Harry wygłosił bardzo zgrabne przemówienie dziękczynne dla swojej czarodziejki, której powiedział, że jest aniołem i przeniosła go do samego raju. Bella i jej towarzysz przeklęli się nawzajem z piekielnym żarem. Jednak na tyle realistycznie patrzyli na życie, że zgodzili się, iż lepsza dobra iluzja niż nic, i postanowili trwać w błędzie, czyniąc to w nieskończonej ciemności, choć tego, jak mi się zdaje, nie udało im się osiągnąć.

Henry Kuttner TWONK

Podstawowym elementem literatury fantastycznej od czasów Marka Twaina, Samuela Butlera i zwłaszcza Lewisa Carrolla były osobliwe istoty o wyjątkowych zdolnościach. „Twonk” to wywodzące się z tej tradycji dowcipne opowiadanie Henryego Kuttnera (1914–1958), który wielce podziwiał wyimaginowane światy Lewisa Carrolla, a kilka swoich najbardziej wybitnych tekstów nawet podpisał pseudonimem literackim Lewis Padgett. Tak właśnie było w przypadku poniższego opowiadania o istocie przejmującej władzę nad radioadapterem, po raz pierwszy opublikowanego w roku 1942. Historyk Peter Nicholls uznał je za klasykę humorystyki science fiction, w dodatku, jako zapewne pierwszy humorystyczny

tekst

fantastyki,

posłużyło

za

kanwę

dłla

filmu

pełnometrażowego, ustalając reputację Kuttnera jako wybitnego twórcy tego gatunku. Co osobliwe, pierwsze opublikowane w połowie łat trzydziestych opowiadania Henry’ego Kuttnera były horrorami dla „Weird Tales” choć większą popularność przyniósł mu cykl kpiarskich opowiadań o przemyśle filmowym w przyszłości, jak „Księżycowe Hollywood” (1938), „The Star Parade” (1938) i „The Seven Sleepers” (1940). Kuttner pisał nadzwyczaj zabawnie, niektóre jego utwory świadczą o fascynacji Lewisem Carrollem — w tym „Tubylerczykom spełły fajle”, „The Portal in the Picture” i bardzo popularny cykl o rodzinie Hogbenów. Porównywano go do Thorne’a

Smitha,

amerykańskiego.

wówczas

najpopularniejszego

humorysty

Na początku łat pięćdziesiątych Kuttner przeniósł się do Los Angeles, gdzie poświęcał się głównie pisaniu scenariuszy filmowych — nad czym bardzo ubolewają jego liczni wielbiciele. Zmarł nagle na zawał serca w wieku zaledwie 44 lat. Jednak zdążył obejrzeć w 1952 roku adaptację „Twonka” z wytwórni United Artists, z Hansem Conriedem, Billym Lynnem i Glorią Blondell. W filmie nie radio adapter, lecz telewizor stal się — przekaźnikiem mocy wysłanej, by zapanować nad życiem swoich posiadaczy. Tę wersję można dziś uznać za prekursorską w stosunku do ogromnie popularnego „Ducha” Stevena Spielberga z 1982 roku, choć współcześni odebrali film jako ledwie zawoalowany atak Hollywood na telewizję, nowe medium, budzące strach i nieufność. Arch Oboler, reżyser i autor adaptacji, od paru lat był jednym z producentów wiodącej krajowej rozgłośni radiowej!

Bałagan w Mideastern Radio był tak straszny, że Mickey Lloyd nie ogarniał nawet własnych ludzi. Pracownicy odchodzili i zatrudniali się gdzie indziej, za wyższą pensję. Więc kiedy wielkogłowy mały facecik w kombinezonie wywędrował z magazynu jakby nigdy nic, Lloyd tylko rzucił okiem na brązowy drelich — zakładowy — i powiedział łagodnie: — Gwizdek był pół godziny temu. Bierz się do roboty. — Rrr–oboty? — Facecik wypowiedział to słowo z niejakim trudem. Pijany? Lloyd jako kierownik nie mógł na to pozwolić. Odrzucił papierosa, podszedł i pociągnął nosem. Nie, to nie alkohol. Zerknął na identyfikator na kombinezonie. — Dwieście cztery, hm. Jesteś nowy. — Nowy. He? — Robotnik potarł rosnący guz na czole. Dziwaczny konus, łysy jak rura odkurzacza, ze skrzywioną, bladą buźką i małymi ślepkami, zamglonymi i zdumionymi. — No, Joe, ocknij się! — Lloyd zaczął tracić cierpliwość. — Pracujesz tu, nie? — Joe — powtórzył tamten w zadumie. — Pracujesz. Tak. Pracuję. Ja je robię. — Mówił dziwacznie, jakby miał rozszczepione podniebienie. Lloyd jeszcze raz zerknął na identyfikator, chwycił Joego za ramię i zaprowadził go przez halę. — To twoje stanowisko. Wskakuj. Wiesz, co robić? Konus wyprężył swoje nędzne ciałko. — Jestem… ekspertem. Robię je lepiej niż Ponthwank. — W porządku — powiedział Lloyd. — No to je rób. I odszedł. Facet nazywany Joe zawahał się, dotykając siniaka na głowie. Potem z

ciekawością przyjrzał się kombinezonowi. Skąd… a, tak. Wisiał w pomieszczeniu, z którego wyszedł. Jego ubranie oczywiście znikło podczas podróży… jakiej podróży? Amnezja, pomyślał. Spadł z… z czegoś… kiedy zwolniło i zatrzymało się. Jakaś dziwna ta ogromna hala z maszynami. Nie obudziła w nim żadnych skojarzeń. Amnezja, no właśnie. Jest robotnikiem. Wytwarza przedmioty. To, że otoczenie wydaje się nieznane, nic nie znaczy. Jest jeszcze oszołomiony. Zaraz umysł mu się oczyści. Już mu się oczyszcza. Praca. Joe zaczął myszkować po hali, by zmusić pamięć do działania. Ludzie w kombinezonach wykonują czynności. Proste, oczywiste czynności. Jakie dziecinne! Jakie proste! Może to przedszkole. Po chwili Joe dotarł do magazynu i obejrzał ukończone modele radioadapterów. Więc to tak. Niezdarne i pokraczne, ale nie jemu to oceniać. Nie. On ma składać twonki. Twonki. Ta nazwa znowu ożywiła jego wspomnienia. Oczywiście, że wie, jak się robi twonki. Robił je przez całe życie — specjalnie do tego go wyuczyli. Teraz robią inny model twonka, ale co tam! Dla zmyślnego robotnika to igraszka. Wrócił do warsztatu i znalazł puste stanowisko. Zaczął składać twonka. Od czasu do czasu wymykał się i kradł potrzebny materiał. Raz, gdy nigdzie nie znalazł wolframu, pospiesznie zbudował niezbędny gadżecik i wyprodukował go trochę. Jego stanowisko znajdowało się w dalekim kącie, w złym oświetleniu, choć dla Joego było całkiem jasno. Nikt nie zwracał uwagi na aparat, który szybko nabierał kształtów. Joe pracował z oddaniem. Nie zwrócił uwagi na

gwizdek w południe, a kiedy dzień pracy się skończył, jego praca też była ukończona. Może przydałaby się jeszcze jedna warstwa lakieru; aparatowi brakowało metalaku standardowego twonka. Ale pozostałe nie miały metalaku. Joe westchnął, wpełzł pod ławę, nie znalazł relaksomaty i zasnął na podłodze. Po paru godzinach się obudził. Fabryka była pusta. Dziwne! Może godziny pracy się zmieniły. Może… Poczuł w głowie coś dziwnego. Sen rozproszył mgły amnezji, ale oszołomienie pozostało. Mamrocząc pod nosem, postawił twonka w magazynie i porównał z innymi. Na pierwszy rzut oka był identyczny z radioadapterem najnowszego modelu. Naśladując inne odbiorniki, Joe zakamuflował i ukrył rozmaite organy i reaktory. Wrócił do hali. I wtedy resztki mgły opuściły jego umysł. Ramiona drgnęły mu konwulsyjnie. — Na wielkiego Snella! — jęknął. — A niech to! Wpadłem na wykrot czasowy! Rozejrzał się ze zdumieniem i popędził do składziku, z którego wyłonił się na początku dnia. Zdjął kombinezon i odwiesił na haczyk. Następnie podszedł do kąta, pomacał wokół siebie, pokiwał głową z zadowoleniem i usadowił się w powietrzu, półtora metra nad podłogą. A potem zniknął. *** — Czas — powiedział Kerry Westerfield — jest zakrzywiony. Ostatecznie wraca w punkt wyjścia. To podwojenie. — Oparł stopy na wygodnie wystającym kamieniu kominka i przeciągnął się rozkosznie.

Martha szczękała w kuchni butelkami i szklankami. — Wczoraj o tej porze wypiłem martini — dodał Kerry. — Krzywa czasowa wskazuje, że teraz powinienem wypić następne. Słuchasz, aniele? — Nalewam — powiedział anioł z oddali. — Więc rozumiesz mój argument. Oto następny. Czas opisuje spiralę zamiast kola. Jeśli nazwiesz pierwszy krąg A, drugi to A plus 1 — rozumiesz? To znaczy, że dziś będą dwa martini. — Wiem, do czego zmierzasz — odezwała się Martha, wchodząc do przestronnego salonu z dębowym belkowanym sufitem. Była niska, ciemnowłosa, uderzająco piękna. Jej kraciasty fartuszek wyglądał nieco absurdalnie w zestawieniu ze spodniami i jedwabną bluzką. — A nie produkują ginu odpornego na nieskończoność. Oto twoje martini. — Wykonała numer z shakerem i zaczęła manipulować szklankami. — Mieszaj powoli — ostrzegł Kerry. — Nigdy nie potrząsaj. A… jest. — Przyjął drinka i przyjrzał mu się z upodobaniem. Jego czarne, przetykane siwizną włosy zalśniły w blasku lampy, gdy pociągnął łyk. — Dobre. Bardzo dobre. Martha pila powoli, przyglądając się mężowi. Miły facet ten Kerry Westerfield. Czterdzieści parę lat, atrakcyjnie brzydki, z szerokimi ustami i od czasu do czasu, gdy zastanawiał się nad życiem, sardonicznym błyskiem oka. Byli małżeństwem od dwunastu lat i to im pasowało. Blady blask słońca wpadał przez okna, wyłaniając z ciemności aparat pod ścianą przy drzwiach. Kerry patrzył na niego z przyjemnością. — Kupa forsy — zauważył. — No, ale… — Co? A. Ci panowie się namęczyli, wnosząc go po schodach. Może włączysz?

— A ty nie włączyłaś? — Już ten stary był skomplikowany — powiedziała Martha z pewnym zażenowaniem. — Ach, te gadżety. Człowiek się gubi. Moja młodość to patefon. Nakręcało się korbką, z tuby wychodziły dziwne odgłosy. To rozumiem. A teraz wciskasz guzik i już. Mrugające światełka, wybór brzmienia, płyty obustronnie nagrywane… ty pewnie się na tym rozumiesz. Ja nawet nie chcę. Kiedy odtwarzam płytę Crosby’ego na takim supersprzęcie, Bing wydaje mi się zawstydzony. Kerry zjadł oliwkę. — Puszczę Debussy’ego. — Skinął głową w stronę stołu. — A dla ciebie jest nowy Crosby. Najnowszy. Martha podskoczyła radośnie. — Mogę, mogę? — Aha. — Ale musisz mnie nauczyć. — To proste — powiedział rozpromieniony Kerry, czule spoglądając na aparat. — Niczego sobie są te gadżety. Tylko myśleć nie potrafią. — Żeby jeszcze zmywać umiały — mruknęła Martha. Odstawiła szklankę, wstała i znikła w kuchni. Kerry włączył lampę i pochylił się nad nowym radiem, najnowszym modelem Mideastern, ze wszystkimi nowymi udoskonaleniami. Było drogie, ale co tam. Stać go. A stare się już psuło. Okazało się, że aparat nie jest podłączony. Nigdzie nie było żadnych przewodów — nawet uziemienia. Pewnie jakaś nowość. Wbudowana antena i uziemienie. Kerry przykucnął, wcisnął wtyczkę do kontaktu. Załatwiwszy to, otworzył aparat i z ciekawością przyjrzał się pokrętłom.

Promień błękitnawego światła uderzył go w oczy. Gdzieś w głębi aparatu rozległo się ciche, znaczące tykanie. Raptem ustało. Kerry zamrugał, pokręcił gałkami i przełącznikami i zaczął obgryzać paznokieć. Radio odezwało się dalekim głosem: — Profil psychologiczny oszacowany i zarejestrowany. — He? — Kerry poruszył gałką. — A to co? Stacja amatorska… nie, oni nie nadają na tych falach. Hm… — Machnął ręką i podszedł do półki z płytami. Gdzie jest „Łabędź z Tuoneli”? A, jest, obok „Finlandii”. Usiadł i położył otwarty album na kolanach. Wolną ręką wysupłał z kieszeni papierosa, włożył między wargi i zaczął macać na stoliku za plecami, szukając zapałek. Pierwsza, którą zapalił, zgasła. Wrzucił ją do kominka i już miał sięgnąć po następną, kiedy jego uwagę zwrócił cichy odgłos. Radio szło przez pokój w jego stronę. Nie wiedzieć skąd pojawiła się macka, chwyciła zapałkę, potarła nią o blat stolika od spodu — tak jak zrobił to Kerry przed chwilą — i przytknęła ogienek do papierosa. Odruch zadziałał. Kerry zaciągnął się i wypuścił powietrze w ochrypłych papierosowych kaszlnięciach. Zgiął się wpół, bez tchu, na chwilę oślepiony. Kiedy odzyskał wzrok, radio stało pod ścianą. Zagryzł dolną wargę. — Martha! — zawołał. — Wstawiam zupę — odpowiedziała z kuchni. Kerry podszedł do radia i przyjrzał mu się uważnie. Wtyczka była wyjęta z kontaktu. Włożył ją ostrożnie na dawne miejsce. Przykucnął i przyjrzał się nogom aparatu. Wyglądały na pieczołowicie

wykończone drewno. Badawczy dotyk nie zdradził mu nic więcej. Drewno — twarde i sztywne. Jak, do diabła… — Obiad! — zawołała Martha. Kerry wrzucił papierosa do kominka i powoli wyszedł z pokoju. Żona, stawiająca sosjerkę na stół, przeszyła go wzrokiem. — Ile martini sobie chlapnąłeś? — Jedno. Chyba na chwilę przysnąłem. Tak, z pewnością. — No, siadaj — poleciła Martha. — Ostatnia szansa, żeby się najeść moimi kluskami, przynajmniej na ten tydzień. Kerry w roztargnieniu sięgnął po portfel, wyjął kopertę i rzucił ją żonie. — Twój bilet, aniele. Nie zgub. — O? Mam własny przedział! — Martha wsunęła miejscówkę do koperty i zaklaskała radośnie. — Jesteś w dechę. Ale dasz sobie radę beze mnie? — Hm? Hmmm… chyba tak. — Kerry posolił awokado. Otrząsnął się i jakby oprzytomniał z lekkiego otępienia. — Jasne, nic mi nie będzie. Jedź do tego Denver i pomóż Carol urodzić dziecko. Rodzina się powiększy. — No cóż, moja jedyna siostra… — Martha uśmiechnęła się krzywo. — Wiesz, jaka jest ona i Bill. Kompletnie im odbiło. W tej chwili potrzebują uspokajającej ręki. Nie było odpowiedzi. Kerry się zadumał nad talerzem. Mruknął coś o wielebnym Bede. — Co znowu? — Jutro wykład. Z jakiegoś dziwnego powodu w każdym semestrze na nim utykamy. A, co tam.

— Przygotowałeś wykład? Kerry przytaknął. — Jasne. Od ośmiu lat wykładał na uniwersytecie i do tego czasu już się powinien wciągnąć! Potem, przy kawie i papierosach, Martha zerknęła na zegarek. — Prawie pora. Skończę się pakować. Talerze… — Ja pozmywam. — Kerry poszedł za żoną do sypialni, czyniąc daremne próby pomocy. Po jakimś czasie zniósł walizki do samochodu. Martha usiadła obok i ruszyli na dworzec. Pociąg przyjechał o czasie. Pół godziny po jego odjeździe Kerry zaparkował w garażu, wszedł do domu i ziewnął potężnie. Był zmęczony. No tak, więc zmywanie, potem piwko i książka w łóżku. Rzuciwszy niepewne spojrzenie na radio, wszedł do kuchni i zabrał się do mycia talerzy. Zadzwonił telefon w przedpokoju. Kerry wytarł ręce w ścierkę i odebrał. Był to Mike Fitzgerald, wykładowca psychologii na uniwersytecie. — Czółko, Fitz. — Czółko. Martha wyjechała? — No. Właśnie ją odwiozłem na pociąg. — Może byśmy pogadali? Mam niezłą szkocką. Wpadniesz na jednego? — Chętnie bym wpadł — powiedział Kerry, znowu ziewając. — Ale padam. Jutro jest wielki dzień. Odłożymy? — Jasne. Właśnie skończyłem poprawiać prace i naszła mnie chęć pogimnastykować umysł. Co się stało? — Nic. Poczekaj. — Kerry odłożył słuchawkę na bok. Z kuchni dobiegały jakieś odgłosy. Co do cholery?

Zatrzymał się w drzwiach, skamieniały, z wytrzeszczonymi oczami. Radio zmywało talerze. Po chwili wrócił do telefonu. — Co jest? — spytał Fitzgerald. — Moje nowe radio — rzekł Kerry ostrożnie. — Zmywa naczynia. Fitz przez chwilę nie odpowiadał. Jego śmiech był odrobinę niepewny. — Tak? — Oddzwonię — dodał Kerry i rozłączył się. Przez chwilę stal w bezruchu, zagryzając wargę. Wrócił do kuchni i stanął w progu. Radio stało tyłem do niego. Kilka giętkich macek manipulowało talerzami, wprawnie chlustały na nie gorącą wodą z mydlinami, następnie szorowały małą szczotką, spłukiwały i ustawiały schludnie w metalowej suszarce. Te macki były jedyną oznaką nietypowych czynności. Nogi były zdecydowanie nieruchome. — E! — odezwał się Kerry. Żadnej odpowiedzi. Boczkiem ominął radio, by przyjrzeć się mu z bliska. Macki wyłaniały się ze szczeliny pod pokrętłem. Wtyczka dyndała w powietrzu. Więc nie ma prądu. Ale jak… Cofnął się i wygrzebał z kieszeni papierosa. Radio natychmiast się odwróciło, wzięło zapałkę z pudełka na kuchence i podeszło. Kerry przyjrzał się jego nogom. Nie mogły być drewniane. Zginały się, elastyczne jak guma, przy każdym kroku… tego czegoś. To radio chodziło osobliwym przyczajonym kroczkiem, jak nic innego na świecie. Zapaliło Kerry’emu papierosa i wróciło do zlewu, gdzie znów zajęło się zmywaniem. Kerry zadzwonił do Fitzgeralda. — Nie żartowałem. Mam jakieś halucynacje czy co. To cholerne radio

właśnie przypaliło mi papierosa. — Czekaj! — W głosie Fitzgeralda brzmiała rozterka. — Robisz mi kawał, tak? — Nie. I nie wydaje mi się, żeby to były halucynacje. To twoja działka. Możesz tu przyjechać i mnie przebadać? — W porządku. Za dziesięć minut. Przygotuj drinka. Rozłączył się, a Kerry, odłożywszy słuchawkę na widełki, odwrócił się i ujrzał radio zmierzające z kuchni do salonu. Jego kanciasta, pudełkowata sylwetka miała w sobie coś subtelnie przerażającego, jakby to był goblin. Kerry zadrżał. Poszedł za radiem i znalazł je na dawnym miejscu, nieruchome i obojętne. Otworzył pokrywę adapteru, przyjrzał się pokrętłom, igle gramofonu, innym przyciskom i gadżetom. Nic ostentacyjnie niezwykłego. Znowu dotknął nóżek. Jednak nie były z drewna. Jakby plastikowe, ale dość twarde. A… a może jednak to drewno. Trudno było stwierdzić, nie naruszając lakieru. Kerry odczuwał naturalną niechęć do krojenia nożem nowego nabytku. Uruchomił radio, bez problemu znajdując lokalne rozgłośnie. Dźwięk był dobry. Niezwykle dobry, pomyślał. Gramofon… Wybrał na chybił trafił „Wejście bojarów” Halvorsena, położył płytę, zamknął wieko. Nie rozległ się żaden dźwięk. Dochodzenie ujawniło, że igła porusza się rytmicznie wzdłuż rowka, ale bez słyszalnego efektu. No więc? Kerry zdjął płytę w chwili, gdy rozległ się dzwonek do drzwi. Był to Fitzgerald, chudy, surowy mężczyzna o ogorzałej, pomarszczonej twarzy i rozwichrzonej burzy szpakowatych włosów. Wyciągnął wielką, kościstą

dłoń. — Gdzie mój drink? — Czółko, Fitz. Chodź do kuchni, zrobię. Koktajl? — Dobra. — W porządku. — Kerry poprowadził go. — Tylko jeszcze nie pij. Chcę ci pokazać mój nowy nabytek. — Ten co zmywa? — spytał Fitzgerald. — I co jeszcze robi? Kerry dał mu szklankę. — Nie odtwarza płyt. — A, wiesz… mały kłopot, jeśli odwala robotę w domu. Przyjrzyjmy się. — Fitzgerald wszedł do salonu, wybrał „Popołudnie fauna” i podszedł do radia. — Nie jest włączone. — To mu wcale nie przeszkadza — odparł Kerry z dzikim spojrzeniem. — Baterie? — Fitzgerald położył płytę i poruszył gałkami. — Zobaczmy… — Rozpromienił się tryumfująco. — No i co? Gra. Grało. — Spróbujmy ten kawałek Halvorsena. Masz. — Podał płytę Fitzgeraldowi, który poruszył gałką i zaczekał, aż ramię się uniesie. Tym razem gramofon odmówił gry. „Wejście bojarów” mu się nie podobało. — A to zabawne — mruknął Fitzgerald. — Pewnie płyta jest uszkodzona. Spróbujmy następną. Z „Dafnis i Chloe” nie było żadnego problemu. Za to aparat w milczeniu wzgardził „Bolerem” tego samego kompozytora. Kerry usiadł i wskazał krzesło. — To niczego nie dowodzi. Chodź tutaj i się przyglądaj. Na razie nic nie

pij. Słuchaj… uważasz, że jesteś zupełnie normalny? — Jasne. No więc? Kerry wyciągnął papierosa. Aparat przeszedł przez pokój, po drodze zabierając pudełko zapałek i uprzejmie podał mu ognia. Potem wrócił na posterunek pod ścianą. Fitzgerald się nie odezwał. Po chwili wyjął papierosa z kieszeni i zastygł. Nic się nie wydarzyło. — I co? — spytał Kerry. — Robot. To jedyne możliwe wytłumaczenia. Skąd go masz, jak Petrarkę kocham? — Nie bardzo się zdziwiłeś. — Zdziwiłem się. Ale już widywałem roboty. Westinghouse je testował, wiesz. Ale to… — Fitzgerald postukał się paznokciem w ząb. — Kto to wyprodukował? — A skąd mam wiedzieć, do diabła? Pewnie fabryka. Fitzgerald zmrużył oczy. — Czekaj. Czegoś nie rozumiem… — A co tu rozumieć. Kupiłem ten aparat parę dni temu. Stary oddałem. Dostarczono go dziś po południu i… — Kerry wyjaśnił, co zaszło. — Czyli nie wiedziałeś, że to robot? — Absolutnie! Kupiłem to jako radio. I… i… i to dziadostwo wydaje mi się prawie żywe. — E tam. — Fitzerald pokręcił głową, wstał i uważnie przyjrzał się aparatowi. — To nowy model robota… Najlepiej jutro skontaktuj się z Mideastern i sprawdź. — Rozkręćmy obudowę i zajrzyjmy — zaproponował Kerry.

Fitzgerald nie miał nic przeciwko, ale eksperyment okazał się niemożliwy. Pozornie drewniane panele nie były zesrubowane i nie sposób było znaleźć metody otworzenia skrzynki. Kerry starał się zadziałać śrubokrętem, najpierw ostrożnie, potem z czymś w rodzaju tłumionej furii. Nie zdołał ani podważyć panelu, ani nawet zadrasnąć ciemnej, gładkiej powierzchni skrzyni. — Cholera! — powiedział w końcu. — No, dlaczego nie. To robot, Ale nie wiedziałem, że potrafią takie robić. I dlaczego w radiu? — Mnie nie pytaj. — Fitzgerald wzruszył ramionami. — Sprawdź jutro. To pierwszy krok. Oczywiście jestem dość zaskoczony. Skoro wynaleziono nowy rodzaj wyspecjalizowanego robota, dlaczego wsadzili go do radia? I jak się poruszają te nogi? Nie mają rolek. — Też się nad tym zastanawiam. — Kiedy się poruszają, wyglądają… jak gumowe. A nie są. Są twarde jak… jak drewno. Albo plastik. — Boję się go — wyznał Kerry. — Chcesz u mnie przenocować? — Nie… chyba nie. To… ten robot nie zrobi mi krzywdy. — Nie sądzę, żeby chciał. Pomagał ci, tak? — Aha — powiedział Kerry i poszedł zrobić następnego drinka. Dalsza rozmowa nie prowadziła do niczego. Fitzgerald wrócił do domu parę godzin później, dość zmartwiony. Nie był tak beztroski, jak udawał, żeby oszczędzić Kerry’emu nerwów. Pojawienie się w normalnym życiu czegoś tak kompletnie niespodziewanego budziło cichą grozę. Ajednak, tak jak powiedział, robot nie wydawał się złowrogi.

*** Kerry położył się z nowym kryminałem. Radio poszło za nim do sypialni i delikatnie wyjęło mu książkę z ręki. Kerry instynktownie po nią sięgnął. — Hej! Co, do diabła… Radio wróciło do salonu. Kerry za nim, w samą porę, by zobaczyć, że książka wraca na półkę. Po chwili Kerry poddał się, zamknął drzwi na klucz i zapadł w niespokojny sen, który trwał aż do świtu. W szlafroku i kapciach poczłapał do salonu. Aparat stał na dawnym miejscu i wyglądał, jakby się w życiu z niego nie ruszał. Kelly, dość blady, zrobił sobie śniadanie. Było mu dane wypić tylko jedną filiżankę kawy. Radio pojawiło się, karcąco odebrało mu drugą filiżankę i wylało ją do zlewu. Tego było dla Kerry’ego Westerfielda za wiele. Chwycił kapelusz i płaszcz i wybiegł z domu. Miał makabryczne wrażenie, że radio za nim pójdzie, ale nie poszło, z pożytkiem dla jego zdrowia psychicznego. Zaczął się poważnie niepokoić. Przed wykładem zadzwonił do Mideastern. Przedstawiciel nie miał o niczym pojęcia. To standardowy model, najnowszy. Jeśli oczywiście ma pan jakieś zastrzeżenia, firma z radością… — Wszystko gra — przerwał Kerry — ale kto to produkuje? Tego chciałbym się dowiedzieć. — Jedną chwileczkę. — Nastąpiła pauza. — Przysłano to z działu pana Lloyda. To jeden z naszych brygadzistów. — Chciałbym z nim porozmawiać.

Lloyd na nic się nie przydał. Po głębokim namyśle przypomniał sobie, że aparat znalazł się w magazynie bez numeru seryjnego. Dodano go później. — Kto zrobił tę sztukę? — Nie wiem. Ale chyba mogę się dowiedzieć. To ja jeszcze zadzwonię. — Proszę nie zapomnieć — powiedział Kerry i poszedł do auli. Wykładem na temat wielebnego Bede nie odniósł wielkiego sukcesu. Przy obiedzie spotkał Fitzgeralda, który spojrzał z ulgą, kiedy Kerry zbliżył się do jego stolika. — Dowiedziałeś się czegoś więcej o robocie? — spytał. W zasięgu słuchu nie było nikogo więcej. Kerry usiadł z westchnieniem i zapalił papierosa. — Nic a nic. Co za przyjemność zrobić to samemu. — Zaciągnął się. — Dzwoniłem do firmy. — I…? — Nic nie wiedzą. Oprócz tego, że nie miał numeru seryjnego. — To może coś znaczyć — orzekł Fitzgerald. Kerry opowiedział o incydentach z książką i kawą, a Fitzgerald zapatrzył się w zadumie w swoje mleko. — Dałbym ci jakieś testy psychologiczne. Przesadna stymulacja ci nie służy. — To był kryminał! — Przyznaję, robot trochę przesadził. Ale rozumiem, dlaczego tak postąpił, choć nie wiem, jak zdołał… — Zawahał się. — Nie posiadając inteligencji. — Inteligencji? — Kerry oblizał wargi. — Nie jestem taki pewien, że to

zwykła maszyna. I nie oszalałem. — Nie oszalałeś. Ale powiedziałeś, że robot był w salonie. Skąd wiedział, co czytasz? — Jeśli nie promienie rentgena i zdolność do superszybkiego skanowania i przyswajania, to już sam nie wiem. Może po prostu nie chce, żebym cokolwiek czytał. — Coś w tym jest. Słyszałeś o teoretycznych maszynach tego rodzaju? — O robotach? — Czysto teoretycznych. Wiesz, twój mózg jest koloidem. Złożonym, skomplikowanym, ale powolnym. Załóżmy, że wytworzysz gadżet o zespole wielu milionów radioatomów w materiale izolującym. W efekcie powstaje mózg, Kerry. Mózg o fantastycznej ilości mechanizmów, wchodzących w interakcje z prędkością światła. Lampa radiowa reguluje przepływ prądu, kiedy działa z częstotliwością czterdziestu milionów sygnałów na sekundę. I, teoretycznie, radioatomowy mózg rodzaju, o jakim wspomniałem, mógłby opanować percepcję, poznanie, proces myślowy, reakcję i zmianę postępowania w setnej tysięcznej sekundy. — W teorii. — Tak myślałem. Ale chętnie bym się dowiedział, skąd pochodzi twoje radio. Zjawił się goniec. — Telefon do pana Westerfielda. Kerry przeprosił i odszedł od stolika. Kiedy wrócił, marszczył brwi w wyrazie zaskoczenia. Fitzgerald spojrzał na niego pytająco. — Niejaki Lloyd z fabryki Mideastern. Rozmawiałem z nim w sprawie radia.

— Coś wiadomo? Kerry pokręcił głową. — Nie. No, niewiele. Nie wie, kto złożył aparat. — Ale złożyli go w fabryce? — Tak. Jakieś dwa tygodnie temu, lecz w papierach nie mają, kto nad nim pracował. Lloyda to bardzo zdziwiło. Jeśli radio powstaje w fabryce, wiedzą, kto je składał. — No i…? — No i nic. Spytałem, jak się otwiera obudowę, a on powiedział, że bardzo prosto. Wystarczy odśrubować płytę z tyłu. — Tam nie ma śrub — zauważył Fitzgerald. — Wiem. Milczeli przez chwilę. — Dałbym pięćdziesiąt dolców, żeby się dowiedzieć, czy ten robot naprawdę powstał zaledwie dwa tygodnie temu — rzekł Fitzgerald. — Bo co? — Bo radioatomowy mózg potrzebuje treningu. Nawet w takich sprawach jak zapalanie papierosa. — Widział, jak to robię. — I poszedł za twoim przykładem. Zmywanie… hm, pewnie indukcja. Jeśli ten wynalazek przeszedł szkolenie, to jest robotem. Jeśli nie… — Fitzgerald urwał. — Tak? — Kerry wstrzymał oddech. — To nie wiem, co to za cholera. Wykazuje takie podobieństwo do robota, jak my do eohippusa. Ale jedno wiem na pewno, Kerry. Żaden współczesny naukowiec nie ma wystarczającej wiedzy, żeby zbudować…

toto. — Walczysz z faktami. On został zbudowany. — Ale jak, kiedy, przez kogo? To właśnie mnie martwi. — No tak. Za pięć minut mam zajęcia. Wpadniesz wieczorem? — Nie mogę. Mam wykład. Ale potem do ciebie zadzwonię. Kerry wyszedł. Usiłował wyrzucić z głowy tę kwestię. Nawet mu się udało. Kolację zjadł samotnie w restauracji. Zaczął odczuwać ogólną niechęć do powrotu do domu. Tam czeka goblin… — Brandy — powiedział do kelnera. — Ale podwójna. Dwie godziny później podjechał taksówką pod dom. Był potężnie pijany. Ziemia kołysała mu się pod stopami. Niepewnie ruszył na ganek, z przesadną ostrożnością wspiął się po schodkach i wszedł do domu. Włączył lampę. Radio wyszło mu na powitanie. Macki, cienkie, lecz mocne jak z metalu, delikatnie go chwyciły i unieruchomiły. Poczuł ostry spazm strachu. Szarpnął się desperacko i usiłował krzyknąć, ale w gardle mu wyschło. Z panelu radia wystrzelił promień żółtego światła, oślepił go. Przesunął się w dół, skupił na jego piersi. Nagle Kerry poczuł pod językiem dziwny smak. Po chwili promień zgasł, macki znikły, a aparat powędrował pod ścianę. Kerry dowlókł się resztką sił na fotel i dopiero tam odetchnął. Był trzeźwy. A to było absolutnie niemożliwe. Czternaście kolejek brandy oznacza sporo promili alkoholu we krwi. Nie da się machnąć czarodziejską różdżką i nagle wytrzeźwieć. A jednak właśnie tak się stało. Ten… robot chciał dobrze. Ale Kerry wolałby pozostać pijany.

Wstał ostrożnie i wyminąwszy radio szerokim łukiem, podszedł do biblioteczki. Jednym okiem zezując na aparat, wziął kryminał, który usiłował przeczytać wczoraj wieczorem. Tak jak się spodziewał, radio wyjęło mu go z ręki i odłożyło na półkę. Kerry, pamiętając słowa Fitzgeralda, zerknął na zegarek. Czas reakcji: cztery sekundy. Wziął Chaucera i zastygł, ale radio nawet nie drgnęło. Ale kiedy wybrał książkę historyczną, została mu delikatnie odebrana. Czas reakcji: sześć sekund. Kerry znalazł tom historyczny dwa razy grubszy. Czas reakcji: dziesięć sekund. Aha. Więc robot naprawdę czyta te książki. To oznacza obecność promieni rentgenowskich i superszybkich reakcji. Święty Jacku z pierogami! Zaczął eksperymentować z innymi książkami, zastanawiając się nad kryteriami wyboru. „Alicja w Krainie Czarów” została mu wyrwana z ręki; wiersze Millaya — nie. Sporządził listę w dwóch kolumnach, do późniejszej analizy. Zatem robot nie był jedynie służącym. Był cenzorem. Ale jaki miał wzorzec porównawczy? Po chwili Kerry przypomniał sobie o jutrzejszym wykładzie i zaczął wertować notatki. Kilka kwestii wymagało weryfikacji. Z pewnym wahaniem znalazł niezbędny podręcznik — a robot mu go odebrał. — Chwila — powiedział Kerry. — Ja tego potrzebuję. Usiłował wyszarpnąć książkę z macki — bez skutku. Aparat był niewzruszony. Spokojnie odłożył książkę na półkę. Kerry zagryzł wargę. Sytuacja go trochę przerosła. Ten cholerny robot

był jak klawisz. Boczkiem zbliżył się do książki, porwał ją i wybiegł na korytarz, zanim radio zdążyło drgnąć. Aparat ruszył za nim. Słychać było cichy tupot jego… stóp. Kerry prysnął do sypialni i zamknął drzwi na klucz. Czekał z łomoczącym sercem. Gałka delikatnie się obróciła… Cienka jak drucik rzęska wpełzła pod drzwiami i zaczęła manipulować kluczem. Kerry skoczył nagle i zasunął zasuwkę. Ale i to nie pomogło. Precyzyjne narzędzia robota — wyspecjalizowane czułki — odsunęły ją, a potem radio otworzyło drzwi, weszło do pokoju i ruszyło na Kerry’ego. Kerry doznał ataku paniki. Z cichym jękiem rzucił książką w aparat, który pochwycił ją zgrabnie. Najwyraźniej tylko o nią mu chodziło, bo od razu się odwrócił i wyszedł z zakazanym tomem w objęciach, niezgrabnie się kołysząc na giętkich nóżkach. Kerry zaklął pod nosem. *** Zadzwonił telefon. Mówił Fitzgerald. — Jak sobie radzisz? — Masz może „Literaturę społeczną przez wieki” Cassena? — Chyba nie. Bo co? — Więc muszę iść jutro do biblioteki na uniwerku. — Tu Kerry wyjaśnił, co zaszło. Fitzgerald gwizdnął cicho. — Wtrąca się, co? Hm, ciekawe… — Boję się drania. — Nie sądzę, żeby miał złe zamiary. Mówisz, że cię otrzeźwił?

— Aha. Promieniem światła. — Możliwe. Wibracyjny odpowiednik chlorku tiaminy. — Światło? — Światło słoneczne zawiera witaminy, rozumiesz. Ale to nieważne. On cenzuruje twoje lektury — i najwyraźniej czyta książki w błyskawicznym tempie. Ten gadżet to nie zwyczajny robot. — Co ty powiesz — powiedział Kerry ponuro. — To Hitler. Fitzgerald się nie roześmiał. — Może przenocujesz u mnie? — zaproponował dość rozsądnie. — Nie — uparł się Kerry. — Żadne takie owakie radio nie wygoni mnie z mojego domu. Prędzej zdzielę je siekierą. — No… pewnie wiesz, co robisz. Zadzwoń do mnie, jeśli… jeśli się coś wydarzy. — Dobra. Kerry odłożył słuchawkę. Wszedł do salonu i zmierzył radio zimnym spojrzeniem. Co to za cholera? I co knuje? Z pewnością to nie zwyczajny robot. Z niemal równą pewnością nie jest żywy, w tym sensie, w jakim jest żywy koloidowy mózg. Z zaciśniętymi ustami Kerry przekręcił gałkę. Z głośnika buchnął pulsujący, gorączkowy swing — nic nadzwyczajnego. Więc? Więc nic. Nie ma odpowiedzi. Poszedł spać. Następnego dnia przyniósł do pracy „Literaturę społeczną” Cassena, by pokazać ją Fitzgeraldowi przy obiedzie. — O co chodzi? — Patrz tutaj. — Kerry furknął stronami i zatrzymał się na pewnym

akapicie. — Czy to coś dla ciebie znaczy? Fitzgerald przeczytał. — Aha. Chodzi o to, że indywidualizm jest niezbędny do tworzenia literatury. Tak? — Nie wiem. — Hm? — Coś mi się dzieje z głową. Fitzgerald zmierzwił włosy. — Ale jak to? Nie całkiem… — Z samego rana — powiedział Kerry gniewnie i cierpliwie — poszedłem do biblioteki i znalazłem książkę. Przeczytałem, czemu nie. Ale nic dla mnie nie znaczyła. Same słowa. Wiesz, jak to jest, kiedy jesteś wykończony i za dużo czytałeś? Trafiasz na zdanie wielokrotnie złożone i mózg ci się zacina. Właśnie to mam. — Przeczytaj teraz — powiedział Fitzgerald cicho i przysunął mu książkę. Kerry usłuchał. Podniósł głowę z krzywym uśmiechem. — Na nic. — Przeczytaj na głos. Przerobię to z tobą, krok po kroku. Ale i to nie pomogło. Kerry był kompletnie niezdolny do przyswojenia sobie sensu akapitu. — Może to blokada semantyczna. — Fitzgerald podrapał się W ucho. — Pierwszy raz ci się to zdarzyło? — Tak… nie. Nie wiem. — Masz po południu zajęcia? Nie? Świetnie. Jedźmy do ciebie. — Dobrze. — Kerry odsunął swój talerz. — Nie jestem głodny. Jak

tylko będziesz gotowy… *** Pół godziny później stali nad radiem. Wydawało się całkiem nieszkodliwe. Fitzgerald zmarnował trochę czasu, usiłując podważyć panel, ale w końcu skapitulował. Znalazł kartkę i długopis, usiadł naprzeciwko Kerry’ego i zaczął zadawać pytania. W pewnym momencie przerwał. — Poprzednim razem o tym nie wspomniałeś. — Pewnie zapomniałem. Fitzgerald postukał się w zęby ołówkiem — Hm. Kiedy radio po raz pierwszy ożyło… — Zaświeciło mi w oczy błękitnym światłem. — Nie to. Co powiedziało? Kerry wytrzeszczył oczy. — Co powiedziało? — Zawahał się. — „Profil psychologiczny sprawdzony i zarejestrowany”, coś takiego. Myślałem, że trafiłem na jakiś kwiz. Myślisz… — Czy te słowa brzmiały zrozumiale? Dobra angielszczyzna? — Nie, teraz sobie przypomniałem — spochmurniał Kerry. — Były trochę niewyraźne. Ściśnięte samogłoski. — Mhm. Idźmy dalej. Przystąpili do testu skojarzeniowego. Kiedy skończyli, Fitzgerald był zaniepokojony. — Chciałbym porównać te wyniki z ostatnim testem, który ci zrobiłem

parę miesięcy temu. Wydają mi się dziwne… cholernie dziwne. Czułbym się o wiele lepiej, gdybym dokładnie wiedział, czym jest pamięć. W dziedzinie mnemoniki — sztucznej pamięci — zrobiliśmy wielkie postępy. Ale może to wcale nie to. — He? —

Ta…

maszyna.

Albo

ma

sztuczną

pamięć,

przeszła

wyspecjalizowany trening, albo przystosowała się do innego środowiska i warunków kulturowych. Miała na ciebie wpływ, i to duży. Kerry oblizał wyschnięte usta. — Jak to? — Zainstalowała ci w mózgu blokady. Jeszcze nie określiłem ich związku między sobą. Kiedy to zrobię, może dojdziemy do jakichś wniosków. Nie, to nie robot. To znacznie więcej. Kerry wyjął papierosa; aparat podszedł i mu go zapalił. Obserwowali to z cichą zgrozą. — Lepiej przenocuj dziś u mnie — zaproponował Fitzgerald. — Nie — odparł Kerry. Wzdrygnął się. Następnego dnia przy obiedzie Fitzgerald szukał Kerry’ego, ale nie znalazł. Zadzwonił do domu; odebrała Martha. — Kiedy wróciłaś? — Godzinę temu. Moja siostra się pospieszyła i urodziła dziecko beze mnie, więc już jestem. — Zamilkła. Jej ton zaniepokoił Fizgeralda. — Gdzie jest Kerry? — Tutaj. Możesz przyjechać? Martwię się. — Co z nim? — No… nie wiem. Przyjeżdżaj natychmiast.

Fitzgerald odłożył słuchawkę, zagryzając wargi. Martwił się. Kiedy krótką chwilę potem zadzwonił do drzwi Westerfieldów, nie mógł opanować nerwów. Ale na widok Marthy się uspokoił. Poszedł za nią do salonu. Natychmiast spojrzał na radio, które wyglądało jak dawniej. Kerry siedział bez ruchu przy oknie. Miał rozszerzone źrenice i tępy, oszołomiony wyraz twarzy. Fitzgeralda rozpoznał bardzo powoli. — Cześć, Fitz — powiedział. — Jak się czujesz? — Fitz, co się dzieje? — wtrąciła Martha. — Czy on jest chory? Mam zadzwonić do lekarza? Fitzgerald usiadł. — Zauważyłaś w tym radiu coś dziwnego? — Nie. Dlaczego? — Więc posłuchaj. Opowiedział jej całą historię. Martha słuchała z niedowierzaniem. W końcu powiedziała: — Nie całkiem… — Jeśli Kerry wyjmie papierosa, radio mu go zapali. Chcesz zobaczyć, jak to działa? — N… nie. Tak. Chyba. — Martha miała ogromne oczy. Fizgerald dał Kerry’emu papierosa. Wydarzyło się to, czego się spodziewał. Martha nie powiedziała ani słowa. Kiedy radio wróciło na miejsce, zadrżała i podeszła do Kerry’ego. Mąż spojrzał na nią obojętnie. — Jemu jest potrzebny lekarz. — Tak. — Fitzgerald nie wspomniał, że lekarz może być zupełnie

bezradny. — Co to za maszyna? — Coś więcej niż robot. Zmienia Kerry’ego. Kiedy sprawdziłem jego profil psychologiczny, okazało się, że się zmienił. Kerry prawie zupełnie stracił inicjatywę. — Nikt na świecie tego nie potrafi… Fitzgerald łypnął na nią spode łba. — Też tak pomyślałem. Zdaje się, że to produkt dobrze rozwiniętej kultury, zupełnie odmiennej od naszej. Może marsjańskiej. Tak wyspecjalizowany

przedmiot

w

naturalny

sposób

pasuje

do

skomplikowanej kultury. Ale nie rozumiem, dlaczego wygląda dokładnie tak jak radioadapter z Mideastern. Martha dotknęła ręki Kerry’ego. — Kamuflaż? — Ale po co? Byłaś jedną z moich najlepszych studentek. Spójrz na to logicznie. Wyobraź sobie cywilizację, w której taki gadżet byłby całkiem na miejscu. Posłuż się rozumowaniem indukcyjnym. — Staram się. Nie potrafię jasno myśleć, Fitz, martwię się o Kerry’ego. — Nic mi nie jest — odezwał się Kerry. Fitzgerald zetknął dłonie czubkami palców. — To nie tyle radio, ile strażnik. W tej innej cywilizacji być może każdy człowiek ma takiego, a może jedynie garstka — ci, którzy ich potrzebują. Dzięki temu nie wychylają się poza szereg. — Niszczy inicjatywę? Fitzgerald rozłożył ręce. — Nie wiem! W przypadku Kerry’ego tak zadziałało. Nie wiem, jak u innych.

Martha wstała. — Nie ma co dłużej gadać. Dzwonię po lekarza. Potem zdecydujemy, co z tym zrobić. — Wskazała radio. — Szkoda by było to zniszczyć, ale… — Spojrzenie Fitzgeralda było naładowane determinacją. Aparat wyszedł z kąta tym przyczajonym, kołyszącym kroczkiem. Fitzgerald poderwał się z krzesła, ale macki śmignęły jak baty i go pochwyciły. Jasny promień zaświecił mu w oczy. Niemal natychmiast wszystko znikło; macki cofnęły się, radio wróciło na miejsce. Fitzgerald stał w bezruchu. — Fitz! — krzyknęła Martha drżącym głosem. Fitzgerald się zawahał. — Tak? O co chodzi? — Jesteś ranny? Co ci zrobiło? itzgerald trochę się zdziwił. — Ranny? Czemu? Nie… — Radio! Co ci zrobiło? Spojrzał na aparat. — Coś nawala? Przepraszam, ale nie znam się na technice. — Fitz. — Podeszła i chwyciła go za rękę. — Posłuchaj mnie. — Słowa padały z jej ust jak grad. Radio. Kerry. Rozmowa. Fitzgerald patrzył na nią tępo, jakby nie całkiem rozumiał. — Chyba dziś jakoś zgłupiałem. Nie pojmuję, o czym mówisz. — O tym radiu, przecież wiesz! Mówiłeś, że zmieniło Kerry’ego… — Martha umilkła. Fitzgerald absolutnie nie rozumiał. Martha zachowywała się dziwnie. Osobliwie! Zawsze uważał, że to zrównoważona dziewczyna, a teraz

wygaduje takie bzdury. Przynajmniej on nie mógł rozgryźć znaczenia jej słów; nie miały dla niego sensu. I dlaczego ona mówi o radiu? Czy było wadliwe? Kerry twierdził, że to dobry nabytek, ze świetnym brzmieniem i najnowszymi gadżetami. Przez jedną ulotną chwilę Fitzgerald się zastanawiał, czy Martha nie oszalała. Powiedział jej, że nie może dłużej zostać, bo zaraz się spóźni na wykład. Nie zatrzymywała go. Była biała jak kreda. Kerry wyjął papierosa. Radio podeszło z zapałką. — Kerry! — Tak, Martho? Głos miał martwy. Spojrzała na to… radio. Z Marsa? Z innego świata, innej cywilizacji? Jakiej? Czego chciało? Co chce osiągnąć? Wyszła z domu, poszła do garażu. Powróciła, mocno ściskając trzonek siekiery. Kerry widział, jak Martha podchodzi do radia i unosi siekierę. Z aparatu wystrzelił promień światła i Martha znikła. W popołudniowym słońcu wzbiła się garstka pyłu. —

Unicestwienie

ataku

formy

życia

—

powiedziało

radio,

zniekształcając słowa. Kerry’emu mózg wywinął fikołka. Zrobiło mu się niedobrze — oszołomienie i straszna pustka. Martha… Zawrzało w nim. Instynkt i uczucia walczyły z czymś, co je dusiło. Nagle tamy puściły, blokady znikły, zapory pękły. Kerry krzyknął ochryple, niezrozumiale i zerwał się na równe nogi. — Martha! — ryknął. Marthy nie było. Rozejrzał się. Gdzie…

Co się stało? Nie pamiętał. Znowu usiadł, trąc czoło. Odruchowo sięgnął po papierosa. Wywołał natychmiastową reakcję. Radio podeszło z zapaloną zapałką. Kerry wydał gardłowy, mdlący dźwięk i zerwał się na równe nogi. Wszystko pamiętał. Chwycił siekierę i rzucił się na aparat, szczerząc zęby w konwulsyjnym grymasie. Znowu błysnęło. Kerry zniknął. Siekiera łupnęła o dywan. Radio

wróciło

na

miejsce

i

znowu

znieruchomiało.

Z

jego

radioatomowego mózgu rozległo się ciche tykanie. — Podmiot z gruntu nieodpowiedni — powiedziało po chwili. — Eliminacja konieczna. Klik! — Przygotowania do następnego podmiotu ukończone. Klik. *** — Bierzemy — powiedział chłopak. — Nie będziecie żałować. — Agent się uśmiechnął. — Jest tu cicho i zacisznie za całkiem rozsądną cenę. — Nie bardzo — odezwała się dziewczyna. — Ale dokładnie tego szukaliśmy. Agent wzruszył ramionami. — Oczywiście nieumeblowany byłby tańszy, ale… — Od ślubu nie zdążyliśmy jeszcze kupić mebli. — Chłopak objął żonę.

— Podoba ci się, skarbie? — Hm… Kto tu mieszkał? Agent podrapał się po policzku. — Niech sprawdzę… Jacyś Westerfieldowie. Dom trafił na rynek z tydzień temu. Ładny. Gdybym sam nie miał domu, wziąłbym ten. — Fajne radio — powiedział chłopak. — Nowy model, co? — Podszedł przyjrzeć się z bliska. — Chodź — ponagliła go dziewczyna. — Popatrzmy jeszcze na kuchnię. — Dobra, skarbie. Wyszli z pokoju. Z korytarzu dobiegł miodopłynny, coraz cichszy głos agenta. Ciepłe popołudniowe słońce ukośnie wpadało przez okna. Przez chwilę było cicho. A potem… Klik!

Eric Frank Russell STRASZNIE WIELKA SIŁA

Koncepcja

nieudolnych

kosmitów

i

zawodnych

robotów,

w

przeciwieństwie do superistot, które zagrażały rodzajowi ludzkiemu od czasów „Wojny światów” H. G. Wellsa, wiele zawdzięcza angielskiemu pisarzowi Ericowi Frankowi Russellowi, który w latach czterdziestych i w początkach

pięćdziesiątych

napisał

zapładniające

wyobraźnię

opowiadania osnute wokół tych tematów. W historiach takich jak „Diabologic” (1955) czy „The Space Willies” (1956) niezdarni przybysze z kosmosu dają się bez trudu wystrychnąć na dudka. W cyklu o Jayu Score pojawia się robot z poczuciem humoru, wyglądający i zachowujący się dokładnie jak człowiek. Tworząc te pionierskie teksty, Russell czerpał natchnienie z teorii Charlesa Forta, amerykańskiego badacza zjawisk niewyjaśnionych, a zwłaszcza z jego przekonania, że rodzaj ludzki stanowi „własność” Obcych. W rzeczy samej, przez kilka lat Russell pełnił rolę angielskiego reprezentanta Fortean Society do czasu, gdy wymogi pracy zmusiły go do opuszczenia tego stanowiska. Erie Frank Russell (1905–1978) traktował koncepcje Forta poważnie, jednak nie powstrzymał się przed kpiną, za co szybko spotkała go nagroda — zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych, gdzie jego ironiczny styl często wydawał się bardziej amerykański niż styl rodzimych autorów. Nikogo chyba nie zaskoczy fakt, że Russell wywarł wielki wpływ na licznych autorów SF, a jeden z jego największych amerykańskich admiratorów, Algis Budrys, napisał o nim w sierpniu 1984 roku w „Fantasy and Science Fiction”: „Był twórcą cudownie frapujących tekstów z niespodziewanym

jadem — lecz jakimż był mądrym i dowcipnym człowiekiem, pisarzem, którym każdy gatunek literacki powinien się szczycić. Mimo takich dowodów akceptacji Russell zupełnie rzucił — pisanie po roku 1960, choć w latach późniejszych wyszło kilka zbiorów jego opowiadań, w tym „With a Strange Device” (1964J i „Like Nothing on Earth” (19751 Wśród opowiadań o robotach jednym z najzabawniejszych jest „Strasznie wielka siła”opublikowana w sierpniowo–wrześniowym wydaniu „Fantastic Universe”. Jest to historia o rzekomo idealnym automacie, który bezbłędnie wypełnia instrukcje — lecz istotnie, w stylu Erica Franka Russela kryje się żądło, typowe dla jego tekstów, a jednocześnie na nowo podkreślające wagę jego wkładu w gatunek humorystycznej fantastyki.

Wurmser — tłusty, łysiejący, o oczach jak szklane kulki — nasycił się widokiem Williama Smitha, mlasnął i powiedział: — Oto jesteś — kompletny, wypróbowany i sprawdzony, żołnierz Szóstej Rzeszy. — A za tobą pójdą tysiące — dodał Speidel. — Albo dziesiątki tysięcy. Albo miliony. — Był wysoki, chudy, kanciasty i wyglądał jak wygłodniały sęp. Trzeci obecny w pokoju, Kluge — ostrzyżony najeża, z obwisłymi policzkami i zimnym spojrzeniem wysokiego rangą oficera — zauważył ostro: — Lepiej nie dzielić skóry na niedźwiedziu. — Zaszczycił Williama Smitha powątpiewającym spojrzeniem. — Najpierw musimy odkryć, czy ten cywilny manekin jest tak skuteczny, jak twierdzicie. — Chce się pan założyć? — spytał Speidel. — Nie interesują mnie zyski z porażek — powiadomił go zimno Kluge. — Dla mnie liczą się wyłącznie sukcesy. — Przekona się pan — powiedział Wurmser. Odwrócił się i warknął do Williama Smitha: — Wstać! William Smith wstał. Był średniego wzrostu, przystojny, koło trzydziestki, zadbany i z wyglądu inteligentny. — Nazwisko? — Smith. William Smith. — Cel? — Niszczyć silę na rozkaz moich panów. Kluge nasrożył brwi i spytał: — Jak?

— Każdego nominowanego poproszę o dobrowolną rezygnację z siły. Jeśli odmówi, umrze. — Jak? — nalegał Kluge. — Zaszczepię w nim pragnienie śmierci, które będzie w nim rosło aż po kres. — Nienawidzisz siły? — spytał Wurmser. — Nienawidzę siły — potwierdził William Smith. Kompletna obojętność jakoś dodawała mocy jego słowom. — Właśnie co do tego mam złe przeczucia — powiadomił Kluge Speidela. — Zadałem sobie trud zasięgnięcia z paru źródeł wiadomości na temat hipnozy. Wszystkie są zgodne: człowieka nie można zmusić do uczynku sprzecznego z jego naturalnymi inklinacjami, czegoś, co sprzeciwia się jego zasadom moralnym. — To prawda, jeśli chodzi o hipnozę. — Speidel wyszczerzył zęby. — Ale on nie działa hipnozą. Proszę mnie nie pytać, jaką metodą działa, bo nie wiemy. Jest to coś, co odkryliśmy przez przypadek. — Pełna władza nad umysłem — podsunął Wurmser. — I to skuteczna! Niektórzy wschodni mistycy potrafią i czasami siłą woli wprowadzają się w nirwanę lub, innymi słowy, śmierć. Zwykle zajmuje im to parę dni. Sekcja zwłok nie wykazuje przyczyny organicznej. — Wskazał Williama Smitha.

—

On

potrafi

załatwić

każdą

ofiarę

jeszcze

lepiej.

Wypróbowaliśmy go na paru skazańcach, szumowinach. Korkowali po paru godzinach, minutach… — Zachichotał zimno. — Z przyczyn naturalnych. — Królik doświadczalny o małym rozumku to jedno — uznał niewzruszony Kluge — człowiek o silnej woli to drugie. W czasie wojny

trzeba pokonać niezłomnego przeciwnika. — On to potrafi — zapewnił Speidel z absolutną pewnością. — Potrafi prowadzić wojnę tak przebiegle, że przeciwnik nie zorientuje się nawet, że się zaczęła. — Dni planowania bitew przeminęły — dołączył Wurmser z nutką złośliwości. — Koniec rzucania rzesz pionków przeciwko innym rzeszom pionków. To superszachy dwudziestego pierwszego wieku. Zostawiamy pionki w spokoju, a figury zdejmujemy jedną po drugiej. Znikają z szachownicy ot tak, z przyczyn naturalnych. — Znam tę technikę. — Kluge niecierpliwie machnął ręką. — W końcu miałem swój udział w jej opracowywaniu. Fakt, że nasze metody będą drastycznie odmienne od wszystkich innych z przeszłości, nie czyni wojny w mniejszym stopniu operacją militarną. Tak to widzę. Dlatego zachowuję stosowną ostrożność. — Nie większą niż my. — Speidel podał mu jakiś dokument. — Proszę spojrzeć. Oto pierwsza krótka lista ofiar. To bez wyjątku mężczyźni o żelaznej woli i wybitnej sile osobistej. Czy zauważył pan coś szczególnego? — Nie ma wśród nich liczących się przywódców opozycji — stwierdził Kluge. — Zatem opozycjoniści nie wyczują niebezpieczeństwa, zanim skończymy pierwszą prawdziwą próbę — odparł Speidel. — Nie zainteresują się, nie będą żywić podejrzeń. Wszyscy ci silni ludzie z listy mają tak mało wspólnego z wrogą machiną wojenną, że ich przedwczesne zejście posłuży jedynie dezorientacji, kiedy zaczniemy na poważnie. — Zgadzam się. — Kluge oddał mu kartkę. — Wytężył pan

wyobraźnię. Proszę przyjąć moje gratulacje. — Dziękuję, generale

pułkowniku.

—

Speidel

był wyraźnie

pochlebiony. Oddał listę Williamowi Smithowi. — Załatw ich. William Smith schował listę do kieszeni i wziął kapelusz. Jego regularne rysy nie wyrażały żadnych emocji. Mógłby być młodym żonkosiem z przedmieścia, od niechcenia idącym do skrzynki na listy. — Masz wszystkie dokumenty i paszporty? — spytał go Wurmser. — Mam. — Potrafisz myśleć? — Potrafię. — Pod żadnym pozorem nie powrócisz przed wykonaniem zadania? — Nie powrócę — zapewnił spokojnie William Smith. — A w poważnym niebezpieczeństwie, gdy nie będzie innego wyjścia…? — Wcisnę czerwony guzik, który jest osadzony w mojej piersi, i w ten sposób unicestwię siebie. — Sięgnął ręką ku kurtce. — Nie dotykaj tam! — wrzasnął Wurmser, odruchowo się cofając. — Nie dotykaj, dopóki nie będzie zdecydowanie żadnego innego wyjścia. — Nerwy, co? — odezwał się Speidel. — Czerwony guzik nie jest taki wrażliwy. W przeciwnym razie nie dałbym mu dziesięciu minut życia. Proszę mi wierzyć, trzeba zdrowo przycisnąć. — Niech będzie — mruknął Wurmsor — ale on ma ciężką rękę i nie należy sądzić jego dotyku po pańskim czy moim. — Wzdrygnął się. Oblizał wyschnięte wargi i powiedział do Williama Smitha: — Możesz odejść. William Smith włożył kapelusz i oddalił się bez słowa. Obecni w pokoju

patrzyli za nim w milczeniu, dopóki nie zamknął drzwi, po długiej chwili Wurmser odetchnął z ulgą. — Potraficie wytwarzać, pan i Speidel, zmyślnych żołnierzy z plastiku i metalu. Ale sami nie zabłyśniecie jako żołnierze — zauważył Kluge. — I co z tego? Dni mięsa armatniego przeminęły. — Ha! — Kluge robił wrażenie, że choć dostraja się do nowej rzeczywistości, tęskni za przeszłością. Dawne wojny były łatwiejsze do prowadzenia; oznaczały ustalone i znajome zasady. Newton P. Fisher wydźwignął swoje obfite cielsko z limuzyny i nadął obwisłe policzki. Patrzył zimno na potulnego, dobrze ubranego młodzieńca, który czekał w pobliżu. — Bez komentarza — warknął. — Zjeżdżaj, ale już! — Proszę pozwolić… — Ja ci pozwolę! — Newton P. Fisher łypnął na niego strasznym wzrokiem. — Już mi daliście w kość, dziennikarze. Zjeżdżaj w podskokach do swojego szamba! — Proszę posłuchać, nazywam się Smith, William Smith. — W oczach Smitha coś uporczywie płonęło. — Gdyby tylko zechciał mi pan poświęcić minutkę… — Pawson! — Fisher obejrzał się na osiłka z siną szczęką, który wysiadł za nim z samochodu. — To śmierdzi. Zrób z tym coś. — Wyzywającym szarpnięciem za klapy obciągnął marynarkę i wmaszerował pompatycznie do budynku. Pawson, założywszy masywne ramiona na wielkiej piersi, spojrzał wojowniczo na odtrąconego dziennikarza i zauważył, że pismak nie jest zniechęcony.

— Po co było nękać szefa? — Pan Fisher posiada wielką siłę. — No jasne — zgodził się Pawson. — I co z tego? — Musi ją oddać. — Taaa? A komu? Tobie? — Niech Bóg broni — powiedział William Smith żarliwie. — Do głowy by mi nie przyszło. — Fisherowi też — zapewnił go Pawson. Zamachał rękami. — Dobra, wszystkie świrki do domu. — Ale… — Spadaj! — ryknął Pawson. — Zaszyj się gdzieś i dumaj nad życiem, a jeśli chcesz, możesz życzyć szefowi śmierci. — Już to zrobiłem. — Wiliam Smith lekko uchylił kapelusza i odszedł. Niewzruszony, niespiesznie, przedziwnie pewny siebie. Obserwujący go Pawson zerknął porozumiewawczo na szofera i postukał się włochatym paluchem w czoło. Szofer się uśmiechnął. — Nie rozdawał ulotek. — To nie będę musiał drzeć. — Pawson ruszył z wolna do budynku, w którym zniknął Fisher. — Czekaj tutaj, Lou, szef nie zabawi długo. — Wszedł do środka. Oparły o kierownicę szofer dłubał w zębach, gapił się na ulicę, rozmyślał o świrach w ogólności oraz ostatnim egzemplarzu w szczególności. Egzemplarz znikł z pola widzenia. Pawson pojawił się trzy, cztery minuty później. Wypadł na dwór ciężkim galopem. Dotarł do samochodu i oparł się o drzwi. Wodził wzrokiem po ulicy. Jego rysy wyglądały jak odciśnięte w skwaśniałym

cieście. Po chwili wyzipał: — Kurde! — Coś się stało? — spytał szofer. — W sumie nic. — Pawson zaczerpnął kolejny haust powietrza. — Tylko szef właśnie na dobre się przekręcił. *** W brukselskim gabinecie nic nie sugerowało, że Raoul Lefevre jest najpotężniejszym człowiekiem w Belgii i jednym z czterdziestu najważniejszych ludzi świata. Nie wskazywało na to także nic w wyglądzie samego Lefevre’a. Szczupły, zwinny, smagły, mógłby się wtopić w każdy tłum. — Proszę usiąść. — Po angielsku mówił doskonale. — Więc miał pan kontakt ze zmarłym Newtonem P. Fisherem. Jego zgon był wielkim wstrząsem. Zaburzył tok mnóstwa spraw. — Tak miało być — odpowiedział William Smith. — Wiele z nich nie ruszy z miejsca przez wiele miesięcy, być może lat, a… — Lefevre rzucił rozmówcy przenikliwe spojrzenie. — Co pan przed chwilą powiedział? — Tak miało być. — A co to ma znaczyć? — Chaos postfisherowy został zaprojektowany. Lefevre pochylił się nad biurkiem. — W raportach prasowych nie było sugestii, że śmierć Fishera została

zaplanowana — rzekł powoli. — Czy utrzymuje pan, że to morderstwo? — Egzekucja — poprawił William Smith. Lefevre przyjrzał się mu nieufnie. — Kto pana do mnie przysłał z tą wiadomością? — Przyszedłem, by tak rzec, automatycznie. — Dlaczego? — Ponieważ jest pan następny na liście. — Następny? — Lefevre nie rozumiał. — Na jakiej liście? Na czyjej liście? — Mojej. — Powiedzmy to wprost. Czy chce mnie pan ostrzec, że uzyskał pan z jakiegoś źródła spis osób skazanych na śmierć, że Fisher był na tej liście pierwszy, a ja jestem drugi? — Dokładnie tak — zgodził się William Smith z dziwnie płonącymi oczami. — Choć może pan ocalić życie, dobrowolnie rezygnując ze wszystkich liczących się wpływów. — Kto tak powiedział? — Ja. — Ach! — Lefevre wstał ze zbolałą miną i przycisnął guzik w ścianie. — Przeczuwam, że uzyskał pan widzenie podstępem. Nie ma pan żadnych związków z Fisherem. Jest pan po prostu wariatem. Od dawna mnie nachodzą wariaci, na moim stanowisku to nieuniknione. — Odwrócił się do osoby, która zjawiła się na wezwanie. — Emilu, proszę wyprowadzić pana Smitha. Dopilnuj, żeby nie wrócił. — Nie będzie takiej konieczności — zapewnił William Smith. — Spełniłem zadanie.

Wyszedł w towarzystwie milczącego Emila, czując ponure spojrzenie Lefewe’a. Przeszedł przez ulicę, znalazł ławkę na skwerku przed gabinetem Lefevre’a i usiadł, wpatrzony nieruchomo w okno na piętrze. Od czasu do czasu

skupiał

uwagę

na

kablach

wizjowoksu,

jakby

szacował

przechodzące przez nie niedosłyszalne i niewidzialne drgania — ale zawsze wracał spojrzeniem do okna. Godzinę i czternaście minut później długi srebrzysty automobil stanął przed głównym wejściem i wysiadł z niego brodaty mężczyzna. Wbiegł do środka, trzymając małą czarną walizeczkę. Ale William Smith nadal obserwował okno i kable. Po chwili ktoś zasłonił okno. William Smith już nie czekał na karawan. *** Ignace Tatarescu wygładził czarny, obcisły jak druga skóra mundur, poprawił na szyi czarno–złotą wstążkę wysadzanego klejnotami orderu, ostrożnie umieścił roziskrzony krzyż wzdłuż potrójnego rzędu medali. — Ten Smith zjawił się w niedogodnej porze — mruknął do lokaja. — Jednak ma dobre referencje i poświęcę mu parę minut. — Przejrzał się w dużym lustrze. — Zawsze mogę poświęcić komuś parę minut. Gdzie byłby ten świat, gdybym nie miał minut pod dostatkiem? — Oto jest pytanie, ekscelencjo. — No tak. Wprowadź go. Podaj kawę z koniakiem i słodycze na małym stoliku. — Dumnym krokiem podszedł do ulubionego miejsca przy kominku, przybrał ulubioną pozę i wytrwał w niej do wejścia gościa. —

Pan Smith? — Tak, ekscelencjo. — Proszę usiąść. — Tatarescu osunął się na ozdobny fotel i przesunął dwoma palcami wzdłuż kantów spodni. — Dlaczego prosił pan o audiencję? — Jest pan silny. — Oczywiście — napuszył się Tatarescu. — Świat potrzebuje silnych ludzi. Dlatego jestem silny. — Zbyt silny — powiedział William Smith z nieruchomym spojrzeniem, nie mrugając powiekami. — Cóż za dyplomata! — Tatarescu się roześmiał. — Uzyskał audiencję i od razu wykorzystuje ją na krytykę moje pozycji, o którą — pozwól sobie powiedzieć, młody człowieku — walczyłem długo i zaciekle. — Tym większa szkoda — zauważył William Smith. — Co? Co to znaczy? — Tym trudniej będzie panu z niej zrezygnować. — Nie mam najmniejszego zamiaru z niczego rezygnować. Tatarescu poddaje się dopiero po śmierci. — Sam pan to powiedział — rzekł William Smith. Ignace Tatarescu rzucił mu wściekłe spojrzenie wyćwiczone do perfekcji. — Jeśli to groźba, nie zapominaj, że nie jesteśmy tak samotni, jak się wydajemy. Jeden ruch z twojej strony będzie oznaczał twój koniec. — Podniesionym głosem zawołał w stronę drzwi: — Odprowadzić pana Smitha do głównej bramy! — A potem oznajmił gościowi: — Audiencja skończona. Nigdy więcej nie otrzyma pan u mnie następnej.

— Nie — zgodził się William Smith. — To oczywiste. Wybrawszy sobie akurat ten moment, by spojrzeć prosto w dziwne oczy Smitha, Tatarescu ujrzał w nich coś ulotnego, czego nie powinno tam być, coś wielkości łebka od szpilki, bardzo oddalonego, coś nieziemsko olśniewającego, intensywnego, porywającego, nieodpartego. Wydawało mu się, że to coś pcha jego mózg na nową i niechcianą ścieżkę. Wyprostował się, wstał jak lunatyk. — Nigdy… nigdy! — krzyknął ochryple. — Zobaczymy. — William Smith skłonił się w pas, wycofał ku nasrożonym strażnikom czekającym za progiem i pozwolił się odprowadzić. Opuścił pokój w milczeniu. Znalazłszy się na dworze, wspiął się ścieżką na szczyt górującego nad pałacem wzgórza i usiadł po turecku. Zadumał się, wpatrzony w ozdobny budynek, aż nadszedł zmierzch i w pobliskim mieście zaczęły się zapalać światła. Nadal tam siedział, czekając w ciemnościach. Gdy dzwony w mieście zaczęły bić monotonnie, głośniki wyryczały wieści na ulice i aleje. — Al Marechal Murte! Nie ma już Tatarescu! *** Za slumsami Tangeru, na opustoszałym krańcu ulicy Ouled Nails, znajduje się Sharia Ahmed Hassan, długa, mroczna i brudna uliczka. Tędy ostrożnie lawirował William Smith. Licząc niskie drzwi osadzone w masywnym murze, dotarł do tych, do których zmierzał, pociągnął za sznur dzwonka i zaczął cierpliwie czekać.

Wkrótce pojawił się Arab o ostrych rysach, który przyjął jego wizytówkę. William Smith usłyszał człapanie pantofli w mrocznych zakamarkach dziedzińca i daleki, cichy szmer: — Giaur! Minęło wiele ospałych minut, zanim Arab powrócił, skinął i poprowadził go przez dziedziniec i niezliczone korytarze do komnaty wyłożonej grubymi dywanami, gdzie przy niskim ośmiokątnym stoliku siedział stary człowiek o siwej brodzie. Starzec miał orli nos i kaprawe, lecz przenikliwe oczy. Dłonie trzymał schowane w obszernych rękawach. — Jestem William Smith. Starzec skinął głową i odezwał się zgrzytliwym głosem: — Tak jest napisane na pańskiej wizytówce. — Pan Abou ben Sayyid es Harouma? — Jam jest. Co z tego? — Z mojej listy wynika, że jest pan proszony o powrót w zapomnienie, z którego pan przybył. — Doprawdy? Jest pan zdumiewająco szczery. — Abou ben Sayyid wyciągnął z rękawa dłoń i pogładził brodę. — W moim długim życiu bywałem obiektem zadziwiających propozycji i wielu pomysłowych gróźb. Mimo to nie sposób nie zauważyć, że jestem bardzo daleki od śmierci. — Nie bardzo — sprostował William Smith. — Bliżej niż pan sądzi. Abou ben Sayyid westchnął z rezygnacją i uderzył w gong. — Pełnia. O tej porze szewc Hakim zawsze dostaje pomieszania rozumu. Żegnam pana. — Zjawili się biegiem trzej służący. Abou rzucił im niecierpliwie: — Ciąży mi brzemię lat, a on mnie zmęczył. Zabierzcie

go. Położył się bezwładnie, by udowodnić swoje słowa. Stanowił łatwy cel. William Smith wrócił na uliczkę. Drzwi zamknęły się z łoskotem. Sznur dzwonka zwisał nieruchomo. Stojąc pod ścianą, z rękami wbitymi w kieszenie, Smith odczekał jakieś czterdzieści minut, kiedy z domu rozległo się straszne zawodzenie. — Aiiiii! Aiiiiiii! Odszedł pod zamglonym księżycem. Na krótkiej, eksperymentalnej liście królików doświadczalnych ostatnie nazwisko należało do niejakiego Salvadora de Marelli. Salvador nie był przenikliwy jak Lefevre, okrutny jak Tatarescu ani chytry jak Abou ben Sayyid. Był wybitnym oportunistą o ponadnormatywnym farcie — i łudził się, że szczęście nigdy go nie opuści. Salvador był jowialny jak każdy fartowny hazardzista. Przyjął Williama Smitha i śmiał się, śmiał się, śmiał. Aż umarł ze śmiechu. *** Wurmser, Speidel i Kluge czekali na powrót William Smitha. Dwaj pierwsi radowali się i tryumfowali, ostatni nie tracił spokoju. Nie musieli wypytywać swojego narzędzia o wynik akcji. Radio i wideo już ich o wszystkim powiadomiły. William Smith wszedł cicho, powiesił kapelusz i stanął na środku pokoju. Wydawało się, że pozycja stojąca jest dla niego naturalna. Jak przystało maszynie, nie siadał bez zaproszenia lub rozkazu. — Idealny — oznajmił Speidel, zacierając z zadowoleniem ręce.

Spojrzał na Klugego. — Idealny, nawet jeśli chodzi o natychmiastowy i posłuszny powrót. Bumerang, który natychmiast powraca, żebyśmy mogli go użyć jeszcze raz. Czy uleczyłem pański sceptycyzm? — Nic nie uleczy mojego sceptycyzmu — powiedział Kluge. — Na przykład byłoby znacznie lepiej, gdyby nie musiał spotykać się z ofiarami twarzą w twarz i wdawać w jałowe dyskusje. — Niemożliwe! Musi nawiązać bliski kontakt mentalny, by za — implantować pragnienie śmierci z opóźnionym zapłonem. Nie można tego zrobić na odległość. Gdyby tak było, nie byłby nam w ogóle potrzebny. — Wiem, wiem — powiedział Kluge. — Dlatego przyznaję, że stworzyliście cenną broń. — A jak! — napuszył się Wurmser. — 1 zadziałała dokładnie z naszym programem. — Na tyle cenną — ciągnął Kluge, nie zwracając na niego uwagi — że zwróciłem na nią uwagę odpowiednich władz. Nie powinna być dłużej naszym sekretem. — Dyskrecja będzie nadal konieczna — zauważył Speidel. — Nie jestem kretynem — warknął Kluge. — Podobnie jak władze. Misja powielenia i nakierowania tej nowej zrobotyzowanej broni zostanie przeprowadzona z rozwagą i skutecznie. By rozproszyć jawne rozdrażnienie Klugego, Speidel odwrócił się do Williama Smitha i powiedział: — Słyszałeś? Powstanie armia Smithów. William Smith przemówił głosem suchym i beznamiętnym jak zwykle. — Umożliwiliście mi myślenie. Zatem myślałem. — I…? — spytał Speidel.

— Daliście mi także możliwość odczuwania intensywnego wstrętu do prywatnej siły. Więc nienawidzę siły. — I słusznie — zgodził się Speidel, z rozbawieniem puszczając oko do kolegów. — Dzięki mnie wy zyskujecie siłę — zauważył William Smith. Speidel i Wurmser znieruchomieli. Kluge wyprostował ramiona. — Konkluzja jest oczywista i niemożliwa do uniknięcia — ciągnął William

Smith.

—

Doszedłem

do

niej,

ponieważ

tak

mnie

zaprogramowaliście. Muszę was zniszczyć. Wurmser zaczął się cofać, mówiąc piskliwie: — Nie możesz wszczepić nam pragnienia śmierci. Przewidzieliśmy to ryzyko i założyliśmy ci blokadę. Możesz wyrażać swoją wolę tylko wtedy, gdy damy ci taki rozkaz. Musisz być posłuszny rozkazom. Zrozumiałeś? — Rozumiem. — William Smith mówił z przerażającym brakiem krwiożerczości. — Wiem także, że możecie mnie rozebrać na części z równą łatwością, jak mnie złożyliście. Ale wkrótce stworzylibyście tysiące moich sobowtórów. — Gdzie miotacz? — Speidel powiódł wzrokiem dokoła. — On nie ma instynktu przetrwania, pozwoli się spalić, przecież to manekin. Czy ktoś ma miotacz? Kluge pokręcił głową, nadal wpatrzony w Williama Smitha. — A jednak nie mogę wam przekazać przymusu śmierci — zastanawiał się William Smith, ani zadowolony, ani zasmucony z tego powodu. — To zabronione. W moich obwodach znajduje się blokada. Zresztą i tak nie mógłbym wam tego narzucić. — Dlaczego? — spytał Kluge.

— Bo wtedy ja posiadłbym siłę. Zostałbym sam, obarczony tym, do zniszczenia czego jestem przyuczony. — No to masz zgryz, co? — mruknął Kluge. — Zaplątałeś się w wywody logiczne — dodał Speidel. — „Wychudły jest, ma głodny wygląd, myśli zbyt wiele” * — zacytował Wurmser, czując przypływ odwagi. — To niebezpieczne — przypomniał Kluge, wyprężony jak na paradzie. William Smith mruknął bardziej do siebie niż do słuchaczy: — Ten impas jest bardziej oczywisty niż rzeczywisty, ponieważ rozwiązanie jest proste. Zostało we mnie wbudowane. Jest to wyjście awaryjne… i logiczny koniec. — Jego ręka zawisła nad piersią. — A to jest sytuacja awaryjna. — Nie! — krzyknął Wurmser. — Nie! Zatrzepotał rękami ze zgrozą. Speidel rzucił się do drzwi. Kluge trwał jak skamieniały, zahipnotyzowany, bez ruchu. — Nieee!!! — zawył Wurmser. Ręka uderzyła w pierś dokładnie w ukryty czerwony przycisk. Eksplozja zniszczyła

całą

ulicę

i

wyrzuciła

w

niebo

roztrzaskanych na pył cegieł. W tym przycisku kryła się strasznie wielka siła.

ogromną

kolumnę

Ray Bradbury TENTEGES

W

humorystycznej

literaturze

fantastycznej

roi

się

od

najdziwaczniejszych i niemal niemożliwych do opisania przedmiotów o różnych stopniach przydatności lub złośliwości — vide Bagaż Terry’ego Pratchetta, o którym wspomniałem wcześniej. A jednak te tentegesy, dżinksy, gadżety i inne od lat stanowią element gatunku, co wykazuje poniższe opowiadanie, napisane pół wieku temu przez pisarza nazywanego „kapryśnym fantastą wywodzącym się ze starej tradycji”. Pisarstwo Raya Bradbury’ego (ur. 1920) jest właściwie trudne do sklasyfikowania ze względu na wyjątkowe połączenie ciepłych uczuć do małomiasteczkowej Ameryki jego dzieciństwa z podróżami kosmicznymi i życiem na innych planetach. Sławę zdobył dzięki trzem klasycznym powieściom SF, „Kroniki marsjańskie” (1950), „Człowiek ilustrowany” (1951) i „451 stopni Fahrenheita”

(1953),

wszystkie

zostały

z

różnym

powodzeniem

zekranizowane. Bradbury często mówił, jak wiele jego pisarstwo zawdzięcza Henry’emu Kuttnerowi, również reprezentowanemu w tej książce, który zachęcał go do pierwszych prób literackich, nawet napisał zakończenie jednego z pierwszych opublikowanych tekstów Bradbury’ego. W rezultacie nie powinno dziwić, że w dość licznych jego opowiadaniach pojawia się komizm,

a

humorystyczne

incydenty

występują

niespodziewanie,

zaskakując czytelnika konwulsyjnym rozbawieniem. Typowe przykłady, które przychodzą tu na myśl, to „Genie Troubłe” (1940), „The Mad Wizards of Mars” (1949), „The Inspired Chicken Motel” (1969),

„Colonel Stonesteel’s Genuine Home–Made Truly Egyptian Mummy” (1989) oraz wspaniały zbiór wierszy „When Elephant Last in the Dooryard Bloomed” (1973). We wczesnych latach pisarstwa Bradbury rozpaczliwie usiłował się dostać na strony prestiżowego magazynu „Astounding Stories”. Jego redaktorem był legendarny John W. Campbell, autor klasycznej powieści o najeźdźcy

z

kosmosu

„Who

Goes

There?”

(1938),

dwukrotnie

zekranizowanej pod tytułem „Coś” Od roku 1937 aż do śmierci w 1971 Campbell zajmował fotel redaktora w „Astunding Stories” i przyczynił się do odkrycia i spopularyzowania Isaaca Asimova, Roberta Heinleina, L. Rona Hubbarda i wielu innych. Przez kilka lat Bradbury bez powodzenia wysyłał Campbellowi swoje teksty, aż wreszcie w październiku 1943 roku osiągnął cel dzięki zaakceptowanemu „Tentegesowi” Opowiadanie to stanowi dowód — o ile ktoś go potrzebuje — że Ray Bradbury mógłby bez trudu stać się mistrzem humorystycznej fantastyki, gdyby nie wolał się poświęcić innym nurtom science fiction.

Przed sklepem zebrał się tłum. Crowell chyżym krokiem ruszył w ten tłum, z twarzą smutną i pociągłą. Rzucił przez chude ramię spojrzenie, pomamrotał do siebie i zaczął torować sobie w ciżbie szeroką drogę — i to szybko. Sto metrów za nim przy krawężniku zatrzymał się z pomrukiem niski, lśniący i czarny garbus. Drzwi trzasnęły i tłuścioch o szarej twarzy wygrzebał się ociężale na zewnątrz, z wyrazem cichej, nagiej nienawiści. Z przodu siedzieli dwaj ochroniarze. Gyp Crowell już zwątpił w sens tej ucieczki. Był zmęczony. Zmęczony przekazywaniem wiadomości przez radio co noc i budzeniem się co rano z gangsterami na wycieraczce tylko dlatego, że wspomniał, iż „pewien tłuścioch jest odpowiedzialny za pewne szwindle w zakładach produkcji plastiku”. A oto i rzeczony tłuścioch. Jego czarny garbus sunął za Crowellem z Pasadeny aż tutaj. Crowell zgubił się w tłumie. Przez głowę przepełzla mu obojętna myśl: Dlaczego ten tłum tak się interesuje sklepem? Z pewnością był niezwykły, ale w południowej Kalifornii wszystko jest niezwykłe. Przebił się przez wewnętrzny krąg, spojrzał na wielkie szkarłatne litery na wystawach z niebieskiego szkła, odczytał je bez zmiany wyrazu chudej, niezmiennie smutnej twarzy. Napis głosił: TETAMY TENTEGESY WICHAJSTRY USTROJSTWA TAKIEOWAKI COSIE

GADŻETY TOŚMO DŻINKSY TOTAKI Crowell przyjął to z kamiennym spojrzeniem. Więc to jest temat, który szef kazał mu zrobić? Gówniana drobnica. Początkujący dziennikarz by sobie poradził. Potem pomyślał o Stevie Bishopie, grubasie z bronią i ochroniarzami. Tonący brzytwy się chwyta. Wyjął notes, zapisał parę nazw — dżinksy, tentegesy — i zrozumiał, że Bishop nie będzie do niego strzelać w tym tłumie. Jasne, może miał prawo po groźbie ujawnienia i szantażu Gypa — te trójwymiarowe kolorowe zdjęcia… Crowell przecisnął się do przejrzystych drzwi sklepu, pchnął je i wszedł do środka. Tu będzie bezpieczny, a ponadto zrobi zlecony temat. Sklep był rzęsiście oświetlony, w wystroju dominowały dwie barwy — niebieska i biała. Crowellowi zrobiło się zimno. Naliczył siedemnaście gablotek i sprawdził ich zawartość na chybił trafił beznamiętnym spojrzeniem martwoszarych oczu. Zza gablotki z niebieskiego szkła wyskoczył malutki łysy człowieczek. Crowell musiał powściągnąć chętkę, żeby go pogłaskać ojcowsko po głowie. Ta łysa pała była stworzona do głaskania. Malutki miał twarz kanciastą, pożółkłą jak stara gazeta. — Tak? Crowell przywitał się spokojnie, niespiesznie. Skoro tu wszedł, musiał coś powiedzieć. No to powiedział: — Chciałbym kupić… wichajster. — Głos miał równie żałobny jak

nastrój. — Dobrze, dobrze — odpowiedział malutki. Zatarł ręce. — Nie wiem dlaczego, ale jest pan pierwszym klientem. Tamci tylko stoją i śmieją się z mojego sklepu. No tak… zatem z którego roku wichajster pan sobie życzy? I jaki model? Crowell nie miał pojęcia. Czuł wyłącznie zdziwienie, ale jego twarz tego nie wyrażała. Ruszył do realizacji tematu, jakby wszystko o nim wiedział. Teraz nie było czasu na przyznawanie się do niewiedzy. Udał, że zastanawia się nad problemem, w końcu oznajmił: — Sądzę, że model z 1973 roku wystarczy. Nic zanadto nowoczesnego. Malutki właściciel sklepu wytrzeszczył oczka. — Ach. Ach. Widzę, że jest pan człowiekiem określonych decyzji i gustów. Proszę za mną. — I śmignął pomiędzy gablotkami. Zatrzymał się przed jedną, w której spoczywało… coś. Mógł to być wał korbowy, jednak przypominał kuchenną półkę z kilkoma

kolczykami

dyndającymi

wzdłuż

metalowej

krawędzi,

podtrzymującą trzy zakrzywione elementy, sześć mechanizmów, których Crowell nie potrafił rozpoznać, a na wierzchu plątaninę witek przypominających sznurówki. Crowell wydal gardłowy odgłos, jakby zadławił się guzikiem. Potem przyjrzał się uważniej. Uznał, że malutki jest po prostu konkursowym idiotą, ale to zdanie zachował głęboko w zagłodzonym mózgu. Właściciel sklepu stał w stanie ekstatycznego szczęścia, z lśniącymi oczami, wargami rozchylonymi ciepłym uśmiechem, rękami założonymi na piersi. Pochylał się wyczekująco. — Podoba się panu? — spytał.

Crowell ponuro skinął głową. — Taaak. Tak, to się chyba nada. Ale widywałem lepsze modele. — Lepsze! — wykrzyknął malutki. Wyprężył się. — Gdzie? Gdzie?! Crowell mógł stracić rezon. Nie stracił. Po prostu wyjął notes, zaczął w nim gryzmolić i rzucił tajemniczo: — Pan wie gdzie… — Miał nadzieję, że to wystarczy. Wystarczyło. — Och! — westchnął właściciel sklepu. — Więc i pan wie. Jakże wspaniale mieć do czynienia z koneserem. Jakże cudownie. Crowell zerknął w okno, za rozchichotany tłum. Grubas, jego goryle i czarny garbus znikli. Na jakiś czas dali sobie spokój z pościgiem. Schował notes do kieszeni, położył rękę na gablocie z wichajstrem. — Bardzo mi się spieszy Czy mogę to zabrać? Nie mam pieniędzy, ale proponuję wymianę. Może tak być? — Zdecydowanie tak. — Dobrze. — Crowell, opędzając się od złego przeczucia, sięgnął pod luźną szarą bluzę i wyciągnął metalowy przyrząd, stary wycior do fajki, który dobre dni miał już za sobą. Był złamany i wygięty w dziwny kształt. — Proszę. Takiowak. Model z 1944 roku. — Och. — Malutki westchnął ze zgrozą. Podniósł na Crowella przerażone oczy. — Ależ to nie jest takiowak! — E… nie? — Ależ skąd! — Ależ skąd — powtórzył ostrożnie Crowell. — To cosiek — powiedział malutki, otwierając szeroko oczy. — A i to nie cały, tylko część. Pan sobie zrobił figielek, tak, panie… — Crowell. Tak. Figielek. Właśnie. Jeśli pan pozwoli… Wymienimy

się? Bardzo mi się spieszy. — Tak, tak. Załaduję towar na platformę, żeby mógł go pan dowieźć do samochodu. Chwileczkę. Człowieczek błyskawicznie wytrzasnął skądś mały wózek, na który przeniósł wichajster. Pomógł Crowelłowi dotoczyć go do drzwi. Tam Crowell się zatrzymał. — Chwileczkę. — Wyjrzał. Czarnego garbusa nie było w zasięgu wzroku. — W porządku. Mały człowieczek odezwał się głosem zduszonym ostrożnością: — Tylko proszę pamiętać, niech pan nie zabija tym wichajstrem na prawo i lewo. Proszę być… wybrednym. Tak, właśnie tak, wybrednym i krytycznym. Zapamięta pan? Crowell przełknął średniej wielkości gulę w gardle. — Zapamiętam — powiedział i w pośpiechu zakończył transakcję. *** Z dzielnicy Wilshire do domu w Brentwood dojechał niskopoziomową trasą. Nikt go nie śledził. Tego był pewien. Nie wiedział, jakie plany przewidział Bishop na parę następnych godzin. Nie wiedział. Nie obchodziło go to. Zatonął w następnej fali melancholii. To podły, pokręcony świat, w którym wszyscy muszą się zeszmacić, żeby jakoś żyć. Ten gruby goryl Bishopa… Jego uwagę przyciągnęło urządzenie na fotelu obok. Spojrzał na nie i wyrwał mu się cichy, chrapliwy śmieszek. — Więc jesteś wichajstrem? — odezwał się. — Ha. Wszyscy mają

własnego robaka. Bishop plastik, ja szantaż, ten mały kretynek wichajstry i tentegesy. A i tak myślę, że mały jest z nas wszystkich najmądrzejszy. Swym białym garbusem zjechał z odgałęzienia trasy i zanurzył się w boczny tunel wychodzący pod jego blokiem. Zaparkował w garażu, uważnie się rozejrzał, zatargał wichajster na górę, otworzył drzwi z zamkiem szyfrowym, wszedł, zamknął drzwi i postawił wichajster na stole. Nalał sobie trochę brandy. Po chwili ktoś zapukał cicho, spokojnie i bardzo powoli. Nie było sensu tego odwlekać. Crowell otworzył. — Cześć, Crowell. Tłusty mężczyzna w progu miał twarz jak gotowana wieprzowina, zimna i obwisła. Powieki zasłaniały przekrwione zielone oczy. Cygaro w ustach poruszało się w takt słów. — Fajnie, że wróciłeś. Czekałem na ciebie. Crowell cofnął się, a grubas wszedł. Usiadł, założył ręce na okrągłym brzuchu i powiedział: — No więc? Crowell przełknął ślinę. — Nie trzymam zdjęć tutaj. Tłusty się nie odezwał. Z wolna rozplótł dłonie, sięgnął do kieszeni, jakby po chusteczkę, ale wyjął mały paralizator. Zimna niebieska stal. — Zmieniłeś zdanie? Crowell wiedział, że jego smutna blada twarz wygląda jeszcze smutniej zroszona zimnym potem. Napięły mu się ścięgna szyi. Usiłował myśleć, lecz mózg miał zabetonowany, twardy, gorący i nagle wściekle przerażony. Ale na zewnątrz tego nie było widać. Patrzył na Bishopa,

broń, pokój kołyszący się w górę i w dół. A potem zobaczył ten… wichajster. Bishop odbezpieczył broń. — Gdzie wolisz? W głowę czy pierś? Mówią, że szybciej się umiera, jeśli najpierw sparaliżuje się mózg. Ja osobiście wolę poruszać serca. A ty? — Czekaj — powiedział Crowell niedbale. Zmusił się do wolnych ruchów. Usiadł, przez cały czas ze świadomością, że palec Bishopa drży na wrażliwym spuście. — Nie zabijesz mnie, raczej podziękujesz za powiadomienie o największym wynalazku naszych czasów. Na obfitej twarzy Bishopa nie drgnął ani jeden mięsień, ani jedna zmarszczka. Cygaro się zakołysało. — Streszczaj się, Crowell. Nie mam czasu na ploteczki. — Masz masę czasu — rzekł Crowell spokojnie. — Zdobyłem idealną śmiercionośną broń. Możesz nie wierzyć, ale zdobyłem. Spójrz na ten automat na stole. Broń ani drgnęła, błękitnie metaliczna. Oczy Bishopa uciekły w bok, powróciły. — No i…? — No i jeśli mnie wysłuchasz, będziesz największym królem plastiku, jaki kiedykolwiek wysiadł na brzeg Pacyfiku. Chyba tego chcesz, nie? Oczy Bishopa rozszerzyły się o włos, znowu się zwęziły. — Grasz na zwłokę? — Słuchaj, Bishop, wiem, kiedy mam przerąbane. Dlatego mówię ci o tym… o tym cholernym wichajstrze. — O czym?

— Nazywam go wichajstrem. Jeszcze nie znalazłem nazwy. — Jego mózg kipiał, gorączkowo, w desperacji wyrzucał z siebie kolejne pomysły. Jeden pomysł się ostał. Graj na zwłokę, dopóki nie zdołasz przejąć broni. Blefuj. Blefuj jak cholera… Crowell odchrząknął. — To… to radiomorderca — skłamał. — Trzeba mu tylko podać namiary, a zabije każdego. Bez hałasu. Bez niczego. Bez śladu. Zbrodnia doskonała, Bishop. Wchodzisz? Bishop pokręcił głową. — Spiłeś się. Robi się późno… — Czekaj — rzucił Crowell, nagle pochylając się w przód z rozjaśnionymi szarymi oczami. — Nie ruszaj się. Mam cię namierzonego. Ten automat jest w ciebie wycelowany. Zanim tu wszedłeś, nastawiłem go na odpowiednią częstotliwość. Tylko piśnij, a cię rozwali! Cygaro Bishopa upadło na podłogę. Ręka z bronią drgnęła. Crowell dostrzegł szansę. Jego mięśnie spięły się w zwięzły, kamienny kłąb. Z ust padły słowa: — Dobra, Bishop! Maszyno, działaj! Zabij Bishopa! I z tymi słowami Crowell skoczył. Poczuł, że opuszcza krzesło, zarejestrował zaskoczenie na twarzy Bishopa. Manewr dezorientujący zadziałał. Broń wystrzeliła. Srebrny promień ze skwierczeniem minął ucho Crowella i rozbryznął się na ścianie. Crowełł wyciągnął obie ręce po Bishopa, po broń. Ale nie załatwił Bishopa. Bishop już nie żył. Wichajster załatwił go pierwszy.

*** Crowell zrobił sobie drinka. I następnego. Wóda wypływała mu uszami. I ciągle nie mógł zapomnieć, jak Bishop wyglądał… po śmierci. Bishop umarł — ale jak? Jakby go dźgnięto, zastrzelono, uduszono, porażono prądem — jakby… no… wyczuwacie? Jakby… nie żył. No właśnie, dokładnie. Nie żył. Crowell wypił sobie raz jeszcze na tę okoliczność. Spojrzał na ścianę sypialni i uznał, że w następnych minutach musi się spodziewać goryli, którzy tu wpadną w poszukiwaniu szefa. Ale nie mógł znieść myśli, że miałby pójść do salonu i zobaczyć Bishopa leżącego na podłodze obok… wichajstra. Zadrżał. Po dwóch następnych kolejkach, które nawet nie musnęły jego mózgu, zajął się pakowaniem ubrań. Nie wiedział, dokąd wyjeżdża, ale wyjeżdżał. Miał już opuścić dom, kiedy audio wydało dźwięk gongu. — Tak? — Pan Crowell? — To ja. — Tu mały człowiek ze sklepu z tentegesami. — A, tak. Witam. — Czy zechciałby pan znowu wpaść do sklepu? I proszę przynieść ze sobą wichajster. Dobrze? Obawiam się, że oszukałem pana na tym modelu. Mam tu inny, o wiele lepszy. Crowellowi głos uwiązł z gardle. — Ten wydaje się funkcjonować doskonale.

Rozłączył się i obiema rękami przytrzymał zdrowe zmysły, żeby nie spłynęły mu w buty. Nigdy nie zamierzał nikogo zabijać. Sama myśl mu się nie podobała. A teraz znalazł się w jeszcze większym zagrożeniu. Teraz ci goryle, ci mordercy nie ustaną, dopóki… Zacisnął zęby. Więc niech przyjdą po niego. Nie będzie uciekał. Zostanie w mieście, będzie pracował jakby nigdy nic. Miał już dość tego interesu. Nie obchodziło go, czy go zastrzelą, czy nie. Jak zaczną strzelać, będzie się śmiać z radości. Chociaż po co stwarzać niepotrzebne problemy? Zniesie tłuściocha… zwłoki… do garażu, położy na tylnym siedzeniu białego garbusa, pojedzie w jakieś puste miejsce, pogrzebie go, a goryli powstrzyma wiadomością, że porwał Bishopa. Tak, dobry pomysł. Łebski gość z tego Crowella. — No dobra… Usiłował unieść rozłożyste ciało Bishopa. Nie potrafił. W końcu wichajster go wyręczył. Crowell został na górze, dopóki zadanie nie zostało wykonane. Nie podobał mu się widok wichajstra przy pracy ze zwłokami. *** — A, pan Crowell. — Mały właściciel sklepu otworzył lśniące szklane drzwi. Na dworze nadal stał tłumek. — Widzę, że przywiózł pan wichajster. Doskonale. Crowell postawił urządzenie na ladzie, myśląc pospiesznie: No tak. Może teraz padną wyjaśnienia. Trzeba zachować subtelność, żadnych pytań wprost. Trzeba…

— Niech pan słucha, panie Jakiś, nie mówiłem, ale jestem reporterem audio. Chciałbym zrobić reportaż o panu i pańskim sklepie dla Audiowiadomości. Ale wolałbym, żeby pan opowiedział o wszystkim własnymi słowami. — Wie pan o ustrojstwach tyle samo co ja. — Tak? — Zasugerował mi pan… — A, tak. Oczywiście. Ale zawsze lepiej cytować kogoś innego. Rozumie pan? — Posługuje się pan mglistą logiką, lecz zgadzam się na współpracę. Pańscy słuchacze pewnie będą się chcieli dowiedzieć wszystkiego o moim sklepie z tentegesami, co? No więc trzeba było przemierzyć tysiące lat, żeby go wyhodować. — Kilometrów — poprawił Crowell. — Lat — powtórzył malutki. — Oczywiście — powiedział Crowell. — Można by nazwać mój sklep energetycznym rezultatem wadliwej niestosownej semantyki, a te urządzenia — wynalazkami robiącymi wszystko zamiast czegoś. — A, oczywiście — powiedział Crowell głosem bez wyrazu. — Zatem kiedy ktoś pokazuje komuś innemu pewną część mechaniczną samochodu i nie potrafi sobie przypomnieć jej nazwy, co robi? Crowell doznał olśnienia. — Mówi na to dżinks, gadżet albo toto. Tak? — Zgadza się. A jeśli kobieta rozmawia z inną kobietą o swojej pralce, trzepaczce do jajek, szydełkowaniu lub robieniu na drutach i, padając

ofiarą psychologicznej blokady, zapomina właściwego semantycznego nazewnictwa, co powie? — Powie: „Bierzesz toto i tentegujesz nim w tym ustrojstwie. Chwytasz totakie i przerzucasz nad tym wichajstrem” — wyrecytował Crowell jak uczeń, który nagle zrozumiał matematykę. — Właśnie! W ten sposób dochodzimy do narodzin niepoprawnego semantycznego nazewnictwa, którym możemy opisać wszystko, od gniazda czapli po skrzynię biegów garbusa. Tenteges może być nazwą mopa lub peruki. Jest to określenie używane bez ograniczeń przez wszystkich w pewnej kulturze. Tenteges to nie jeden przedmiot. To tysiąc przedmiotów. A zatem moim dziełem jest przetworzenie w energii połączonej sumy wszystkich przedmiotów, które można opisać jako tenteges. Wszedłem do umysłów niezliczonych cywilizowanych istot ludzkich, wyekstrahowałem ich opinie o tym, co dla nich jest wichajstrem, o tym, co nazywali tentegesem, i z surowej energii atomowej stworzyłem fizyczne urządzenie z tych myślowo niepoprawnych nazw. Innymi słowy, moje wynalazki to trójwymiarowe reprezentacje idei semantycznych. Ponieważ umysły ludzkie tworzą tentegesy ze wszystkiego, od trzepaczki do dywanów po klucz francuski, moje wynalazki podążają tym samym tropem. Wichajster, który dziś zaniósł pan do domu, potrafi zrobić niemal wszystko, czego pan od niego będzie wymagać. Wiele tych wynalazków ma funkcje robotyczne, z racji faktu, że zostały w nich zawarte zdolności ruchu, myśli i mechanicznej wszechstronności. — Potrafią zrobić wszystko? — No, nie wszystko. Na ogól wynalazki te mają około sześćdziesiąt

różnych

procesów,

wszystkich

pozaziemskich,

we

wszystkich

kombinacjach, o wszystkich kształtach i rozmiarach. Każde z moich dzieł ma inny zestaw funkcji. Niektóre są wielkie. Inne małe. Niektóre z tych wielkich mają wiele, bardzo wiele funkcji. Te małe mają tylko jedną lub dwie proste. Nie istnieją dwa jednakowe. Proszę pomyśleć, ile czasu, przestrzeni i pieniędzy oszczędza pan, kupując tenteges! — Aha — mruknął Crowell. Pomyślał o trupie Bishopa. — Pański wichajster jest wszechstronny, że proszę siadać. — A to mi przypomina — powiedział właściciel sklepu — ten model cośka z 1944 roku, na który się z panem wymieniłem. Gdzie pan go dostał? — Dostał? Pan mówi o tym wy… eee, cośku? No więc… więc… — Nie musi pan dbać o dyskrecję. Mamy wspólne tajemnice handlowe. Sam go pan zrobił? — No… kupiłem go i popracowałem nad nim. Hm… mocą myśli, pan rozumie. — Więc pan zna tajemnicę? Zdumiewające! Myślałem, że tylko mnie znana jest metoda przemiany myśli w formę energii. Geniusz! Studiował pan w Rruhre? — Nie. Zawsze żałowałem, że tam nie dotarłem. Nie miałem okazji. Musiałem sam walczyć z życiem. Niech pan posłucha, chciałbym oddać ten wichajster w zamian za inne urządzenie. Ten mi nie odpowiada. — Nie? Dlaczego? — No, po prostu nie. Zbyt niezdarny. Proszę mi dać coś prostego. Prostego, pomyślał, żeby było wiadomo, jak działa. — Jakie urządzenie odpowiadałoby panu tym razem?

— Proszę o… gadżet. — Z jakiego roku? — Czy rok to taka wielka różnica? — A, znowu pan zrobił figielek, co? Crowell przełknął ślinę. — Żartuję. — Oczywiście wie pan, że w każdym roku spomiędzy tysięcy typ gadżetu i jego nazwa będą się różnić. Cosiek z roku 1965 będzie w 1492 etceterą. Albo ettubrutusem w czasach Cezara. — A pan nie żartuje? — spyta! Crowell. — Nie. Nieważne. Poproszę o mój gadżet i idę do domu. To słowo — „dom” — go zaskoczyło. Na razie powrót tam nie byłby zbyt mądry. Powinien się ukrywać przez jakiś czas, dopóki nie wyśle gorylom wiadomości, że uwięził Bishopa. Tak. Tak trzeba. Tak jest najbezpieczniej. Na razie ciekawił go ten sklep, ale nie aż tak, żeby miał się otaczać takimi strasznymi urządzeniami jak wichajster. Tymczasem mały człowieczek mówił: — Dam panu całą kasetkę ustrojstw ze wszystkich okresów historycznych. Mam tego nadmiar, a na razie nikt oprócz pana nie traktuje mnie poważnie. Dziś nie sprzedałem nic. Dość to przygnębiające. Crowell pożałował człowieka, ale… — Coś panu powiem. Mam w domu puste pomieszczenie. Proszę mi przysłać towar za kilka dni, a ja go przejrzę i wezmę to, co mi przypadnie do gustu. — Nie może pan zabrać ze sobą paru już teraz? — poprosił człowieczek.

— Chyba nie mogę… — O, to bardzo małe przedmioty. Naprawdę. Proszę, pokażę. Parę małych pudełeczek takichowaków i tamtakich. Proszę. Proszę spojrzeć. — Pochylił się za kontuarem, wyjął sześć pudełek, które w objęciach Crowella sięgnęłyby mu do brody. Crowell otworzył jedno. — Dobra, wezmę. Same sitka, nożyki, wyciskarki, gałki do drzwi i stare holenderskie fajki z morskiej pianki. Jasne. To mogę wziąć. — Wyglądały niegroźnie. Były małe, nieskomplikowane. Nie miały w sobie nic niepokojącego. — O, dziękuję! Dziękuję. Niech to pan położy na tyle garbusa, gratis. Chętnie pozbędę się ich ze sklepu. Przez ostatnie lata zrobiłem tyle energetycznych tworów, że z ulgą się ich pozbędę. Smutno mi i żal, kiedy na nie patrzę. Proszę. *** Crowell z pełnym naręczem poczłapał do białego garbusa i rzucił towar na tylne siedzenie. Pomachał człowieczkowi, powiedział, że wróci za parę dni, i odjechał. Przez tę godzinę spędzoną w sklepie z histerycznie radosnym właścicielem i w oślepiającym świetle zapomniał na jakiś czas o gorylach Bishopa i samym Bishopie. Garbus szumiał. Jadąc do centrum, ku studiu Audio, Crowell usiłował zdecydować, jakie postępowanie będzie najroztropniejsze. Sięgnął z ciekawością do tyłu i wyjął jeden mały gadżet. Była to fajka. Na jej widok

zachciało mu się palić, więc nabił ją tytoniem z kapciucha i zapalił na próbę, ostrożnie. Świetna. Doskonała fajka. Rozkoszował się dymem, kiedy w lusterku wstecznym zauważył, że jadą za nim dwa czarne garbusy. Nie można było nie poznać tych przyczajonych, hebanowych stworów o potężnej mocy. Zaklął cicho i przyspieszył. Garbusy nie zostawały w tyle; z każdą chwilą nabierały prędkości. W jednym siedziały dwa zakapiory, w drugim — też dwa. — Zatrzymam się i powiem, że ich szef jest moim zakładnikiem — powiedział Crowell do siebie. W rękach zakapiorów w czarnych samochodach lśniła broń. Crowell zrozumiał, że będą najpierw strzelać, potem pytać. Tego nie miał w planach. Miał w planach ukrycie się, zadzwonienie do nich i przedstawienie ultimatum. A oto go ścigali. Nie będzie miał szansy wyjaśnić, od razu go kropną. Dodał prędkości. Na czoło wystąpił mu pot. Zaczął żałować, że oddał wichajster do sklepu. Mógłby się nim posłużyć, tak jak niechcący posłużył się w przypadku Bishopa. Tentegesy i Gadżety! Aż krzyknął z ulgi. Może… Sięgnął na tylne siedzenie i dziko rozgrzebał plątaninę dżinksów. Żaden nie wyglądał na obdarzony nadzwyczajnymi umiejętnościami, ale spróbować zawsze można. — Dobra, dżinksy, do roboty! Bronić mnie, cholera! Rozległ się suchy klekot i coś metalowego łupnęło koło ucha Crowella, śmignęło na zewnątrz na przezroczystych szklanych skrzydłach w stronę

wrogiego samochodu i walnęło w niego frontalnie. Nastąpił wybuch zielonego ognia i szarego dymu. Takiowak — połączenie

dziecięcego

mechanicznego

samolociku

z

ładunkiem

wybuchowym — wykonał swoje zadanie. Crowell przycisnął panel podłogowy i pogonił garbusa. Drugi samochód wciąż go ścigał. Nie dawali się zniechęcić. — Na nich! — krzyknął Crowell. — Oni też! Usuńcie ich, jak tylko umiecie! Wyrzucił za okno dwa pudełka tamtaków. Kilka wzbiło się w powietrze. Pozostałe potoczyły się nieszkodliwie po cemencie. W powietrzu zalśniły dwa pociski. Wyglądały jak staroświeckie nożyczki z błyszczącymi ząbkowanymi ostrzami,

z dołączonym

mechanicznym napędem antygrawitacyjnym. Leciały z wizgiem wzdłuż bulwaru, aż dotarły do czarnego garbusa. Wleciały z błyskiem przez otwarte okna. Czarny garbus miotnął się i koziołkując, zjechał z szosy. Eksplodował w nagłym wściekłym ogniu. *** Crowell opadł na fotel. Dał garbusowi zwolnić, zakręcił i zjechał na pobocze, stanął. Miał przyspieszony oddech. Serce mu łomotało. Teraz już w domu nikt nie będzie na niego czekać, napadać, obezwładniać, wypytywać, grozić. Śmieszne, nie czuł ulgi ani radości. Czuł się mrocznie, nieszczęśliwie, niezręcznie. Świat to kiepski adres zamieszkania. W ustach miał gorzki

smak. Pojechał do domu. No, może się polepszy. Może. Wyjął resztę pudełek z tentegesami i wysiadł. Pneumowindą pojechał na górę. Otworzył pudełka i zaczął w nich grzebać. Nadal miał w ustach fajkę, po tym całym zamieszaniu. Był zdenerwowany. Musiał zapalić, żeby uspokoić myśli. Nabił fajkę tytoniem i rozpalił. Ten mały człowieczek chyba ześwirował, że dał mu to wszystko. Niebezpiecznie jest posiadać taką wiedzę. Najróżniejsi nieodpowiedni ludzie mogliby wejść w jej posiadanie, wykorzystać ją. Roześmiał się i pyknął z fajki. Od tej pory będzie grać w pierwszej lidze. Z pomocą malutkiego ze sklepu zmusi te plastikowe grube ryby, żeby tańczyły, jak im zagra, płaciły mu, były posłuszne wszystkim jego zachciankom. Niech ich diabli. Ale to wydało mu się strasznie fatygujące. Usiadł, nasrożył się, zastanowił, znów poddał się pesymizmowi. Po co robić cokolwiek dla tego świata? Po co dalej się męczyć życiem? Był taki zmęczony. Czasami, jak dziś w nocy i przez tyle innych podczas długich lat, czuł, że dobrze by było, gdyby bandyci go dogonili i potraktowali szczodrze paralizatorem. Czasami, gdyby miał w dłoni broń, sam by sobie rozwalił mózg. Rozległa się eksplozja. Crowell poderwał się gwałtownie. Zesztywniał i osunął się na kolana. Zapomniał o fajce w ustach — zapomniał, że to tentegesowy gadżet. A gadżet przypomniał mu o tym w nieprzyjemnie zabójczy sposób.

Philip K. Dick ODPOWIEDNIA OPRAWA

Starożytne manuskrypty, dokumenty i książki to kolejny niemal nieodzowny składnik humorystycznej literatury fantastycznej — a niewielu znajdziemy twórców lepiej wykwalifikowanych do pisania o tym niż Philip K. Dick (1928–1982), który jest dziś uważany za jednego z najbardziej idiosynkratycznych przedstawicieli tego gatunku. Jakiś czas temu wyznał, że lektura klasycznej greckiej tragedii „Bachantki” Eurypidesa była „jedną z najbardziej kształtujących sił w moim życiu umysłowym i duchowym” i obudziła w nim potrzebę tworzenia historii o iluzorycznych i nierealnych

światach. Podobnie jak Terry Pratchett,

był także

wielbicielem Kennetha Grahame’a; w wywiadzie udzielonym w 1980 roku nakreślił parę interesujących paraleli pomiędzy wykorzystywaniem mesjanistycznych postaci w rodzaju Pana i Dionizosa w tekstach Grahame a i Eurypidesa. Dick — tęgi, brodaty osobnik, w latach sześćdziesiątych głośny z powodu fascynacji substancjami halucynogennymi, którym w owym czasie poświęcał wiele miejsca w swoich tekstach — łączył prowadzenie sklepu z płytami oraz programu o muzyce klasycznej w kalifornijskiej rozgłośni z pisaniem opowiadań i powieści. Wkrótce stał się obiektem kultu czytelników po obu stronach Atlantyku. Jego pierwszy opublikowany tekst „Gdzie kryje się wub” (1952) stanowił wyraźną zapowiedź ironicznego i często komicznego stylu, który miał się stać jego znakiem rozpoznawczym i który osiągnął swoje apogeum w „Doktorze Bluthgeldzie” (1965), „Płyńcie łzy moje, rzekł policjant” (1974), powieści wyróżnionej nagrodą

John W. Campbell Memoriał Award, i „Czy androidy śnią o elektrycznych owcach?! w roku 1982 zekranizowanej jako „Blade Runner” z Harrisonem Fordem. Opowiadanie „Odpowiednia oprawa” po raz pierwszy zostało opublikowane latem 1968 roku w „Famous Science Fiction” za którym zamieszczamy przedruk.

Rozeźlony prezes Obelisk Books rzucił z rozdrażnieniem: — Nie chcę go widzieć. Rzecz jest już w druku, jeśli w tekście znalazł się jakiś błąd, nic już nie poradzimy. — Ale skoro to taki istotny błąd… — przekonywała panna Handy — Jeśli on ma rację… Pan Brandice twierdzi, że cały rozdział… — Czytałem jego list. Rozmawiałem z nim też przez widfon. Wiem, co utrzymuje. — Masters podszedł do okna swego gabinetu, spojrzał chmurnie na jałową, poznaczoną kraterami powierzchnię Marsa, na którą spoglądał

od

tylu

dziesiątków

lat.

Pięć

tysięcy

egzemplarzy,

wydrukowanych i oprawionych, pomyślał. A z tego połowa w tłoczonej złotem skórze marsjańskiego wuba. Najbardziej elegancki, kosztowny materiał, jaki można znaleźć. Już i tak dokładamy do tego wydania, a teraz to. Na jego biurku leżał egzemplarz rzeczonej książki, „De Rerum Natura” Lukrecjusza we wzniosłym, szlachetnym tłumaczeniu Johna Drydena. Barney Masters gniewnie odwracał sztywne białe stronice. Kto by się spodziewał, że na Marsie jest taki znawca tego starożytnego tekstu? A człowiek czekający w gabinecie obok był zaledwie jedną z ośmiu osób, które

napisały

lub

zadzwoniły

do

Obelisk

Books

w

sprawie

dyskutowanego ustępu. Dyskutowanego? Tu nie było różnicy zdań: ośmiu miejscowych znawców łaciny miało rację. Teraz trzeba wymyślić, jak ich skłonić do spokoju, do zapomnienia, że kiedykolwiek czytali wydanie Obelisku i znaleźli rzeczony skiepszczony ustęp. Masters dotknął przycisku interkomu na biurku i powiedział do recepcjonistki:

— Dobrze, proszę go przysłać. W przeciwnym razie tamten nigdy nie odejdzie; taki typ będzie czatować na zewnątrz. Naukowcy z zasady tacy są; mają nieskończoną cierpliwość. W drzwiach ukazał się wysoki siwy mężczyzna w staroświeckich okularach w terrańskim stylu, z aktówką w ręku. — Dziękuję panu — powiedział, wchodząc. — Pozwoli pan, że wytłumaczę, dlaczego moja organizacja uważa błąd tego rodzaju za tak istotny. — Usadowił się za biurkiem, energicznie otworzył aktówkę. — Przecież jesteśmy planetą skolonizowaną. Wszystkie nasze dewizy, wierzenia, artefakty i zwyczaje przybyły do nas z Terry. SZPAJK uważa, iż wydając tę książkę… — SZPAJK? — przerwał Masters. Słyszał tę nazwę pierwszy raz w życiu, ale i tak jęknął. Najwyraźniej jedna z wielu czujnych grup oszołomów, kontrolujących wszystkie publikacje, lokalne, marsjańskie i sprowadzone z Terry. — Strażnicy Zniekształceń i Podrabianych Artefaktów Jako Takich — wyjaśnił Brandice. — Mam przy sobie autentyczne, poprawne terrańskie wydanie „De Rerum Natura”, tłumaczenie Drydena, tak jak w pańskim lokalnym wydaniu. — Przez nacisk na słowie „lokalny” powstało wrażenie czegoś obleśnego i drugorzędnego, jakby wydawnictwo samym procederem drukowania książek robiło coś obraźliwego. — Rozważmy nieautentyczne interpolacje. Najpierw wskazane jest, by pan przestudiował mój egzemplarz — położył na biurku Mastersa otwartą, sfatygowaną terrańską książkę — w której ustęp jest w postaci poprawnej. A następnie egzemplarz własnego wydania, ten sam ustęp. — Obok stareńkiej

niebieskiej książeczki położył okazały, urodziwy egzemplarz w skórze wuba, wydany przez Obelisk Books. — Wezwę mojego redaktora — powiedział Masters. Przycisnął guzik interkomu i rzucił pannie Handy: — Proszę zaprosić tu Jacka Sneada. — Tak jest. — Cytując z wydania autentycznego — powiedział Brandice — otrzymujemy metryczne naśladownictwo łaciny. — Nerwowo odchrząknął i zaczął czytać: Tak też, gdy nas nie będzie, gdy zerwie się ciała i duszy Spójność, która nas tworzy, nic nie zdoła nas wzruszyć Wtedy, bo nas nie będzie i nic nie wydarzy się dla nas Ani pobudzi czucie, choćby ziemia zmieszana Z morzem, a może z niebem szalały w swych odmętach.* — Znam ten ustęp — rzucił ostro Masters; ten człowiek traktował go jak nauczyciel głupie dziecko. — Te wersy znikły z pańskiego wydania, a na ich miejscu pojawił się fragment nie wiadomo jakiego pochodzenia. Proszę pozwolić… — Wziął wytworną, oprawioną w skórę wuba wersję Obelisk, przekartkował ją, odnalazł właściwe miejsce i zaczął czytać: Tak też, gdy nas nie będzie, gdy zerwie się ciała i duszy Spójność, która nas tworzy, nic nie zdoła nas wzruszyć. Oko, póki śmiertelne, zobaczyć nie mogłoby tego, Że kres nasz ziemski znaczy jeno szczęścia wiecznego

Początek; wówczas morza przestwór niepojęty Po naszej śmierci przed nami roztoczy odmęty… Przeszył go wzrokiem i z trzaskiem zamknął książkę w skórzanej oprawie. — A najbardziej mnie oburza — oznajmił — że we fragmencie tym zawarte jest przesłanie stojące w sprzeczności z całą książką. Skąd się wzięło? Ktoś to musiał napisać, choć nie Dryden ani Lukrecjusz. — Zmierzył Mastersa wzrokiem, jakby podejrzewał jego osobiście. Do gabinetu wszedł redaktor Jack Snead. — On ma rację — powiedział z rezygnacją do pracodawcy. — A to tylko jedna zmiana tekstu z jakichś trzydziestu; przeryłem się przez wszystko, odkąd zaczęły przychodzić listy. A teraz zaczynam badać nasz nowy katalog publikacji z listy jesiennej — dodał głucho. — W kilku także znalazłem zmiany. — Byłeś ostatnią osobą, która czytała tekst przed oddaniem do składu. Czy wtedy były w nim te błędy? — Zdecydowanie nie. A osobiście czytam szczotki; w nich także nie było zmian. Pojawiły się dopiero w oprawionych egzemplarzach. A konkretnie w tych ze złoceniami i w skórze wuba. Egzemplarze ze zwykłymi okładkami są w porządku. Masters wytrzeszczył oczy. — To przecież to samo wydanie. Zeszło z tych samych maszyn. Prawdę mówiąc, nawet nie planowaliśmy tego ekskluzywnego wydania w kosztowniejszych oprawach; dopiero w ostatniej chwili przegadaliśmy to i dział finansowy zaproponował, żeby połowa wydania była w skórze wuba.

— Zdaje się — powiedział Jack Snead — że będziemy musieli się wnikliwiej przyjrzeć kwestii skóry marsjańskiego wuba. Godzinę później słaniający się, postarzały Masters w towarzystwie redaktora Jacka Sneada usiadł naprzeciwko Luthera Saper — steina, przedstawiciela handlowego firmy futrzarskiej Flawless In — corporated; od niej wydawnictwo dostało skórę wuba, w którą oprawiono książki. — Przede wszystkim — odezwał się Masters rześkim profesjonalnym tonem — co to jest skóra wuba? — Zasadniczo — rzekł Saperstein — w sensie, w którym zadał pan to pytanie, jest to skóra marsjańskiego wuba. Wiem, że niewiele to panom mówi, ale przynajmniej jest to punkt wyjścia, postulat, co do którego wszyscy możemy się zgodzić, od którego można zacząć, by zbudować coś bardziej imponującego. Dla lepszego zrozumienia proszę pozwolić, że wprowadzę panów w naturę wuba. Jego skóra jest ceniona, ponieważ — oprócz innych powodów — jest rzadko spotykana. Skóra wuba jest rzadko spotykana, bo wub bardzo rzadko umiera. Chcę przez to powiedzieć, że jest niemal niemożliwością zabić wuba. Nawet wuba chorego lub starego. A nawet kiedy się go zabije, jego skóra żyje dalej. Ta cecha stanowi unikalny walor jego roli jako ozdoby domu lub, jak to jest w panów przypadku, długowiecznej oprawy cennych książek. Masters westchnął i spojrzał w okno tępym wzrokiem, a Saperstein mamrotał dalej. Redaktor robił krótkie sekretne notatki z mrocznym wyrazem na młodej energicznej twarzy. — Towar, dostarczony panom na życzenie… — ciągnął Saperstein — a proszę pamiętać, to wyście przyszli do nas, nie my do was… ten towar stanowił

najściślej

wyselekcjonowane,

idealne

skóry

z

naszego

olbrzymiego inwentarza. Te żyjące skóry lśnią wyjątkowym swoistym blaskiem; nie przypominają niczego innego na Marsie ani naszej rodzimej Terrze. Jeśli się rozerwie lub zadraśnie taką skórę, sama się naprawia. Futro z każdym miesiącem rośnie i staje się coraz bujniejsze, więc z czasem wasze tomy będą się stawać coraz bardziej wykwintne, a przez to wysoce poszukiwane. Za dziesięć lat mięsistość tych oprawnych w futro wuba książek… — Więc skóra jest żywa — przerwał Snead. — Interesujące. A wub, jak pan mówi, jest tak zwinny, że dosłownie nie można go zabić. — Rzucił Mastersowi szybkie spojrzenie. — Każda z trzydziestu paru zmian w tekście naszych książek dotyczy nieśmiertelności. Zmiana u Lukrecjusza jest charakterystyczna — w tekście oryginalnym czytamy, że człowiek jest śmiertelny, że nawet jeśli istnieje życie po śmierci, nie ma to znaczenia, ponieważ człowiek nie zachowa wspomnień ze swojego ziemskiego życia. Nowy ustęp mówi bezczelnie o przyszłym życiu, co jest zupełnym odstępstwem od filozofii Lukrecjusza. Zdaje sobie pan sprawę, co widzimy, prawda? Filozofię cholernego wuba, narzuconą różnym autorom. I tyle, koniec, kropka. — Urwał i wrócił do gryzmolenia w milczeniu. — Jak skóra, nawet wiecznie żywa, może mieć wpływ na zawartość książki? — spytał Masters. — Tekst jest już wydrukowany, kartki wycięte, tomy sklejone i zszyte. To przeczy rozsądkowi. Nawet jeśli oprawa, ta cholerna skóra, nadal żyje, a trudno mi w to uwierzyć. — Przeszył Sapersteina wzrokiem. — Jeśli żyje, to dzięki czemu? — Mikroskopijnym cząsteczkom jadalnym w atmosferze — oznajmił sucho Saperstein. Masters wstał.

— Idziemy. To idiotyczne. — Wdycha te cząsteczki — dodał Saperstein — przez pory. Mówił z godnością, nawet karcąco. Jack Snead nie wstał wraz ze swym pracodawcą. Przeglądając notatki, odezwał się z namysłem: — Niektóre poprawione teksty mnie bardzo zainteresowały. Są różne, od kompletnego odwrócenia sensu pierwotnego ustępu — i intencji autora — jak w przypadku Lukrecjusza, po bardzo subtelne, niemal niewidoczne poprawki… jeśli to odpowiednie słowo, będące w większej zgodzie z doktryną życia wiecznego. Oto prawdziwe pytanie: czy stoimy jedynie w obliczu opinii pewnej konkretnej formy życia, czy też wub mówi z doświadczenia? Poemat Lukrecjusza jest wspaniały, bardzo piękny, fascynujący — jako dzieło poetyckie. Ale jego wydźwięk filozoficzny może być niesłuszny. Nie wiem. To nie moja dziedzina, ja tylko redaguję książki, nie piszę ich. Dobry redaktor w żadnym wypadku nie powinien na własną rękę ingerować w tekst autora. Ale to właśnie robi ten wub, a raczej powubowa skóra. — Zamilkł. — Chciałbym wiedzieć, czy dodała coś wartościowego — powiedział Saperstein. — Pod względem literackim? Czy filozoficznym? Z punktu widzenia poezji lub literatury stylistyka tych wstawek nie różni się od oryginałów ani na plus, ani na minus; zdołała się na tyle wtopić w styl autora, że kto nie zna pierwotnego tekstu, nawet tego nie zauważy. — Dodał z namysłem: — Taki ktoś by się nie zorientował, że to mówi skóra. — Chodziło mi o filozoficzny punkt widzenia. — No cóż, jest to zawsze to samo przesłanie, monotonnie powtarzane.

Śmierć nie istnieje. Idziemy spać, budzimy się w lepszym życiu. To, co zrobiła w „De Rerum Natura”, jest typowe. Inne wstawki są podobne. — Byłoby interesującym eksperymentem — odezwał się z namysłem Masters — oprawić w skórę wuba Biblię. — Już to zrobiłem — powiedział Snead. — I…? — Oczywiście nie miałem czasu przeczytać wszystkiego. Ale zerknąłem na listy Pawła do Koryntian. Zrobiła tylko jedną poprawkę. Ustęp zaczynający się od „Oto ogłaszam wam tajemnicę…” jest cały wydrukowany wielkimi literami. I powtórzyła „Gdzież jest, o śmierci, twoje zwycięstwo? Gdzież jest, o śmierci, twój oścień?” dokładnie dziesięć razy, wszystko wielkimi literami. Najwyraźniej wub się zgadzał, to jego filozofia, a raczej teologia. — Snead dodał jeszcze, ważąc każe słowo: — Zasadniczo jest to dysputa teologiczna… między czytelnikiem a skórą marsjańskiego zwierzęcia, które wygląda jak krzyżówka wieprza z krową. Dziwne. — I znowu wrócił do notatek. Po znaczącej pauzie odezwał się Masters: — Myśli pan, że wub ma wiadomości z dobrego źródła? Jak pan powiedział, to może nie być tylko opinia pewnego konkretnego zwierzęcia, któremu udaje się unikać śmierci; to może być prawda. — Według mnie wub nie tylko nauczył się unikać śmierci; wręcz robi to, czego naucza. Dając się zabić i obedrzeć ze skóry, która — wciąż żywa — staje się okładką książek, pokonuje śmierć. Żyje dalej. I to lepszym życiem. Mamy tu do czynienia nie tylko z posiadającą własne zdanie lokalną żywą istotą; zetknęliśmy się z organizmem, który dokonał tego, w co my nadal wątpimy. Oczywiście, że on wie. To żyjące potwierdzenie

jego doktryny. Fakty mówią same za siebie. Jestem bliski, by mu uwierzyć. — Może wieczne życie jest dla niego — zgodził się Masters — ale niekoniecznie dla nas. Wub, jak zauważył pan Saperstein, jest wyjątkowy. Skóra żadnego innego stworzenia na Marsie, Lunie czy Terrze nie potrafi żyć, wchłaniając życie mikroskopijnych cząsteczek z atmosfery. To, że ona to potrafi… — Szkoda, że nie potrafimy się porozumieć ze skórą wuba — powiedział Saperstein. — Próbowaliśmy, my z Flawless, odkąd po raz pierwszy zauważyliśmy to pośmiertne życie. Ale nie znaleźliśmy sposobu. — A my z Obelisk tak — odparł Snead. — Nawet już dokonaliśmy eksperymentu. Wydrukowałem jednozdaniowy tekst, pojedynczy wers głoszący: Wub, inaczej niż wszystkie inne żyjące stworzenia, jest nieśmiertelny. Potem kazałem go oprawić w skórę wuba i przeczytałem znowu. Zmienił się. Oto on. — Przekazał Mastersowi cienką, pięknie oprawioną książeczkę. — Proszę go przeczytać w obecnej postaci. Masters odczytał na głos: — Wub, nie inaczej niż wszystkie inne żyjące stworzenia, jest nieśmiertelny. Oddał Sneadowi książeczkę. — No tak, ograniczył się do dodania „nie”. Niewielka zmiana, trzy litery. — Ale pod względem znaczenia to jest bomba — odparł Snead. — Otrzymujemy odpowiedź zza grobu. No bo spójrzmy prawdzie w oczy. Z technicznego punktu widzenia futro wuba jest martwe, ponieważ wub, na którym wyrosło, nie żyje. Jesteśmy cholernie blisko dostarczenia

niepodważalnego dowodu na istnienie życia po śmierci. — Oczywiście jest jeszcze coś — odezwał się Saperstein z wahaniem. — Mówię o tym niechętnie; nie wiem, jakie to ma znaczenie. Jednak marsjański wub, pomimo całej swej niezwykłej — nawet nadprzyrodzonej — zdolności do zachowania życia, jest pod względem umysłowości głupi. Na przykład terranski opos ma mózg trzy razy mniejszy od mózgu kota. Mózg wuba stanowi jedną piątą mózgu oposa. — No cóż — powiedział Snead — Biblia powiada: „Ostatni będą pierwszymi”. Może skromny wub podpada pod ten paragraf. I tego się trzymajmy. Masters zerknął na niego. — Chciałbyś żyć wiecznie? — No pewnie. Jak każdy. — Ja nie — oznajmił Masters zdecydowanie. — Dość mam kłopotów już teraz. Jeszcze mi tylko brakuje życia po życiu w postaci okładki… czy czegokolwiek innego. — Ale potajemnie zaczął myśleć inaczej. Zupełnie inaczej. — Wubowi to by się spodobało — zgodził się Saperstein. — Zostać oprawą książki, leżeć sobie na półce rok po roku, wdychać mikroskopijne cząsteczki z powietrza. I pewnie medytować. Czy co tam robią wuby po śmierci. — Myślą o teologii — odezwał się Snead. — Wygłaszają kazania. — A do szefa dodał: — Rozumiem, że nie będziemy już oprawiać książek w skórę wuba. — Nie w celach handlowych — zgodził się Masters. — Nie na sprzedaż. Ale… — Nie mógł się pozbyć przekonania, że w tym się kryje jakieś

zastosowanie. — Tak się zastanawiam, czy skóra wykazywałaby ten sam wysoki poziom długowieczności, gdyby zrobić z niej co innego. Na przykład zasłony. Albo pasy transmisyjne. Albo podściólkę do żołnierskich hełmów. I kasków dla baseballowych graczy. — Ukazały mu się możliwości niezliczone… lecz mgliste. Będzie musiał to przemyśleć. Bez pośpiechu. — W każdym razie — powiedział Saperstein — moja firma nie zgadza się na wypłacenia wam odszkodowania. Właściwości skóry wuba były podane do wiadomości publicznej w broszurze, którą wydrukowaliśmy w tym roku. Kategorycznie twierdzimy… — Dobra, nasza strata — rzucił Masters z irytacją, machając ręką. — Dajmy spokój. — A do Sneada powiedział: — A w tych trzydziestu iluś ustępach, w które ingerowała, wyraźnie mówi, że życie po śmierci jest przyjemne? — Zdecydowanie. „Kres nasz ziemski znaczy jeno szczęścia wiecznego początek”. To najlepsze podsumowanie, ten wers wsadzony do „De Rerum Natura”, wszystko w nim jest. — Wieczne szczęście — powtórzył Masters, kiwając głową. — Oczywiście nie jesteśmy na Ziemi, tylko na Marsie. Ale przypuszczam, że to nieważne, po prostu chodzi o życie, gdziekolwiek się toczy. — I znowu, z jeszcze większa powagą, zatonął w rozmyślaniach. — Wydaje mi się — podjął po chwili — że abstrakcyjne rozmowy o życiu po śmierci to jedno. Ludzie robią to od pięćdziesięciu tysięcy lat; Lukrecjusz pisał przed dwoma tysiącami. Bardziej interesuje mnie nie wielki ogólny obraz filozoficzny, lecz konkretny fakt istnienia skóry wuba, nieśmiertelności, która się w nim zawiera. — Zwrócił się do Sneada: — Jakie jeszcze

książki w nią oprawiłeś? — „Wiek rozumu” Toma Paine’a — odparł Snead, posłużywszy się listą. — Rezultaty? — Dwieście sześćdziesiąt siedem pustych stron. A w samym środku jedno słowo: fuj. — Dalej. — „Britannica”. Oprawa właściwie niczego nie zmieniła, ale dodała całe artykuły. O duszy, wędrówce dusz, piekle, potępieniu, grzechu, nieśmiertelności. Cały tom dwudziesty czwarty nabrał wydźwięku religijnego. — Podniósł wzrok. — Mówić dalej? — Jasne — powiedział Masters zatopiony w rozważaniach. — „Suma teologiczna” Tomasza z Akwinu. Tekst zostawiła nietknięty, ale od czasu do czasu dorzucała wers z Biblii: „Litera bowiem zabija, Duch zaś ożywia”. Raz po raz. „Zaginiony horyzont” Jamesa Hiltona. Shangri–La okazuje się wizją życia po śmierci, które… — Dobrze — przerwał Masters. — Już zrozumieliśmy. No więc co możemy z tą skórą zrobić? Najwyraźniej nie można w nią oprawiać książek — przynajmniej takich, z którymi się nie zgadza. — Ale zaczął już dostrzegać inne zastosowanie, o wiele bardziej osobiste. I dalece przewyższające wszystko, co skóra wuba mogła zrobić dla książek lub książkom, a nawet z każdym nieożywionym przedmiotem. Kiedy tylko dorwie się do telefonu… — Szczególnie interesująca — ciągnął Snead — jestjej reakcja na tom zebranych dzieł psychoanalitycznych jednego z najwybitniejszych żyjących freudystów naszych czasów. Zostawiła wszystkie artykuły bez

zmian, ale na końcu dodawała to samo zdanie. — Zachichotał. — „Lekarzu, lecz się sam”. Ma poczucie humoru. — Aha — mruknął Masters. Nieustannie myślał o telefonie i tej jednej bardzo ważnej rozmowie. Powróciwszy do swojego gabinetu w Obelisk Books, wykonał wstępny eksperyment — by się przekonać, czy pomysł się sprawdzi — Ostrożnie owinął w skórę wuba żółtą filiżankę i spodeczek z porcelany, swój ulubiony okaz z prywatnej kolekcji. Potem, po długich rozmyślaniach i oporach, położył zawiniątko na podłodze i, z całą mocą, postawił na nim nogę. Filiżanka nie pękła. Chyba nie pękła. Wówczas rozwinął paczuszkę. Miał rację; owinięta w skórę wuba filiżanka nie dała się zgruchotać. Zadowolony usiadł za biurkiem i zastanowił się po raz ostatni. Otoczka ze skóry wuba uczyniła kruchy, przemijający przedmiocik niezniszczalnym. A więc doktryna zewnętrznego życia wiecznego zadziałała w praktyce — dokładnie tak jak się spodziewał. Zadzwonił do prawnika. — Chodzi o mój testament — powiedział do słuchawki. — Wie pan, ten najnowszy, który spisałem parę miesięcy temu. Chciałbym dodać klauzulę. — Tak jest — rzucił rześko prawnik. — Proszę strzelać. — To drobiazg. Ma związek z moją trumną. Chcę, by moi spadkobiercy byli zobowiązani do wyłożenia jej w całości, na wieku, dnie i po bokach, skórą wuba. Z Flawless Incorporated. Chcę stanąć przed moim Stwórcą odziany, by się tak wyrazić, w futro wuba. Zrobię lepsze wrażenie. — Roześmiał się nonszalancko, ale głos miał śmiertelnie poważny, a jego

prawnik to usłyszał. — Jeśli tego pan sobie życzy. — Panu radzę to samo — dodał Masters. — Dlaczego? — Proszę się zapoznać z domowym kompendium wiedzy medycznej, które wydamy w przyszłym tygodniu. I dopilnować, żeby nabyć tom oprawiony w skórę wuba. Będzie się różnić od pozostałych. — I znowu pomyślał o trumnie wyłożonej skórą wuba. Głęboko pod ziemią, z nim w środku, z żywym futrem wuba, rosnącym i rosnącym. Byłoby interesujące ujrzeć siebie w tej wersji, którą da odpowiednia oprawa ze skóry wuba. Zwłaszcza po kilku stuleciach.

Ursula K. Le Guin REGUŁA IMION

Postać czarnoksiężnika, — posługującego się magią cudotwórcy była pewnie najważniejsza we wszystkich wielkich opowieściach fantasy; zwłaszcza w cyklach książek takich pisarzy, jak J.R.R. Tolkien, C. S. Lewis i oczywiście Terry Pratchett. Do tej listy musimy dodać Trylogię o Ziemiomorzu Ursuli K. Le Guin, w której pisarka stworzyła spójny magiczny świat wraz z jego historią, geografią, językiem, ludem i obyczajami, zaakceptowany tak przez krytykę, jak i czytelników. Trzy tomy składające się na ów cykl, „Czarnoksiężnik z Archipelagu” (1968), „Grobowce Atuanu” (1972) i „Najdalszy brzeg” (1972), były zaopatrzone w dokładne mapy, by czytelnik mógł odnaleźć miejsca, w których rozgrywały się poszczególne epizody — obecnie stały element każdej powieści fantasy. Twórczyni Ziemiomorza, Ursula Kroeber Le Guin (ur. 1929) twierdziła, że teksty lorda Dunsannyego obudziły jej zainteresowanie zrodzonymi z fantazji światami. Urodzona w Ameryce absolwentka lingwistyki romańskiej napisała swój pierwszy cykl opowieści osadzonych w wyimaginowanym kraju, będąc jeszcze dzieckiem, ale publiczną uwagę zwróciła na siebie doskonałą space opera „Świat Rocannona” wydaną w 1966 roku. Znamię prawdziwego wielkiego talentu przyniosła jej wydana trzy lata później „Lewa ręka ciemności” pełna bogatej fantazji opowieść o pozaziemskim, zasypanym wiecznym śniegiem świecie Gethen, którego lud ma zdolność do przybierania dowolnej płci. Dzięki tej książce otrzymała nagrody Hugo i Nebula, a także miejsce w pierwszym rzędzie

współczesnych pisarzy, które udało się jej utrzymać w dalszej karierze pisarskiej. Trylogia o Ziemiomorzu dzieje się na egzotycznym archipelagu, a opisuje naukę i późniejsze dzieje czarnoksiężnika Geda. Dla czytelników, którzy nie znają tych książek, „Reguła imion” może stanowić idealne wprowadzenie, ponieważ została napisana w 1964 roku, przed powieścią, i jest jednym z dwóch opowiadań, w których pisarka przedstawia swój czarnoksięski świat. Nawet ci czytelnicy, którzy dobrze znają trylogię, niewątpliwie znajdą w tym pierwowzorze wydawniczej legendy nieodpartą mieszankę humoru i magii.

Pan Podgórski wyszedł spod swojej góry uśmiechnięty i zdyszany. Przy każdym oddechu z jego nozdrzy wystrzeliwał podwójny obłoczek pary, śnieżnobiałej w porannym słońcu. Pan Podgórski spojrzał w jasne grudniowe niebo i uśmiechnął się jeszcze szerzej, ukazując śnieżnobiałe zęby. Potem zszedł do wioski. — Dzień, panie Podgórski — mówili mieszkańcy, kiedy ich mijał na wąskiej uliczce między domami o stożkowatych dachach z szerokimi okapami, przypominających czerwone rozłożyste kapelusze muchomorów. — Dzień, dzień! — odpowiadał każdemu. (Jak wiadomo, życzenie komuś dobrego dnia sprowadza pecha, proste stwierdzenie pory dnia zupełnie wystarczało w miejscu tak przesyconym Wpływami jak wyspa Sattins, gdzie nieostrożny przymiotnik mógłby zmienić pogodę na tydzień). Wszyscy rozmawiali z nim, niektórzy z czułością, inni z czułą pogardą.

Był

na

tej

wysepce

najbliższym

odpowiednikiem

czarnoksiężnika, a jako taki zasługiwał na szacunek — ale jak można szanować małego grubaska w wieku pięćdziesięciu lat, drepczącego ze stopami zwróconymi do środka, prychającego parą i uśmiechniętego? Jako fachowiec także nie stanowił objawienia. Jego fajerwerki były dość wyrafinowane, ale eliksiry słabe. Kurzajki, które zaklinał, często wracały po trzech dniach; zaczarowane przez niego pomidory nie bywały większe od kantalup; w nieczęstych przypadkach, kiedy w przystani Sattins zatrzymywał się obcy statek, pan Podgórski zawsze zostawał pod swoją górą — jak wyjaśniał, ze strachu przed złym okiem. Innymi słowy był takim czarnoksiężnikiem, jak wyłupiastooki Gan cieślą: z braku laku. Mieszkańcy wioski w tym pokoleniu jakoś sobie radzili z kiepsko osadzonymi drzwiami i nieskutecznymi zaklęciami, a rozdrażnienie

rozładowywali, traktując pana Podgórskiego dość bezceremonialnie, jak zwyczajnego znajomego z wioski. Nawet zapraszali go na obiad. Raz on zaprosił niektórych i wydał prawdziwe przyjęcie ze srebrem, kryształami, adamaszkiem, pieczoną gęsią, musującym andrades rocznik 639 i śliwkowym puddingiem ze śmietankowym sosem, ale przez cały posiłek tak się denerwował, że to zabiło całą przyjemność, a poza tym już pół godziny później wszyscy znowu byli głodni. Nie lubił, kiedy ktoś zjawiał się w jego jaskini, nawet w przedsionku, poza który właściwie nikt się dotąd nie zapuścił. Na widok ludzi zbliżających się do góry zawsze truchtem wybiegał im na spotkanie. „Usiądźmy sobie pod sosnami!”, mawiał z uśmiechem, machając w stronę świerkowego zagajnika, a jeśli padał deszcz: „Pójdziemy na drinka do karczmy, dobrze?”, choć wszyscy wiedzieli, że nie pijał niczego mocniejszego od studziennej wody. *** Pewne dzieci z wioski, które kusiła ta zamknięta grota, szperały, gmerały i węszyły pod nieobecność pana Podgórskiego, ale małe drzwi prowadzące do wewnętrznej komnaty były zamknięte zaklęciem i raz w końcu było to zaklęcie skuteczne. Zdarzyło się, że paru chłopców, sądząc, że czarnoksiężnik jest na zachodnim brzegu, gdzie leczył chorego osła pani Ruuny, przyniosło łom i siekierę, ale na pierwszy cios siekiery w drzwi z wewnątrz dobiegł ich ryk gniewu i buchnęła chmura fioletowej pary. Pan Podgórski wrócił do domu wcześniej. Chłopcy uciekli. Nie gonił ich i chłopcom nic się nie stało, choć powiadali, że nikt, kto tego nie słyszał,

nie

uwierzyłby,

jak

straszny,

hucząco–wyjąco–sycząco–

przerażający ryk potrafi wydać ten grubasek. Dziś pan Podgórski przyszedł do miasteczka z zamiarem kupienia trzech tuzinów świeżych jajek i funta wątróbki, a także wstąpienia do chaty kapitana Fogeno w celu odnowienia zaklęcia widzenia na oczach staruszka (dość bezskutecznego w przypadku odklejonej siatkówki, ale pan Podgórski nie tracił nadziei), a w końcu pogawędki ze starą kumą Guld, wdową po budowniczym koncertin. Przyjaciele pana Podgórskiego byli na ogół starzy. Silni młodzieńcy z wioski go onieśmielali, a dziewczęta od niego stroniły. — Tak często się uśmiecha, że robię się przy nim nerwowa — mówiły, wydymając usteczka i okręcając na palcu jedwabiste kędziorki. „Nerwowy”

było

nowomodnym

słowem,

a

wszystkie

matki

odpowiadały pochmurnie: — Nerwowa, akurat! Już prędzej niemądra. Pan Podgórski jest bardzo szacownym czarnoksiężnikiem! Pożegnawszy się z kumą Guld, pan Podgórski minął szkołę, która w owych czasach znajdowała się na rynku. Ponieważ nikt na wyspie Sattins nie potrafił czytać ani pisać, nie było w niej książek do czytania ani ławek do wycinania inicjałów, ani tablicy do ścierania, ani nawet budynku. W deszczowe dni dzieci spotykały się na stryszku wspólnej stodoły i siano wchodziło im w majtki. Gdy świeciło słońce, nauczycielka Palani zabierała je tam, gdzie akurat miała ochotę. Dzisiaj, otoczona trzydziestką zainteresowanych

dzieci

do

lat

dwunastu

i

czterdziestu

niezainteresowanych owiec do lat pięciu, wykładała istotny przedmiot z programu nauczania: regułę imion. Pan Podgórski nieśmiało przystanął, żeby posłuchać i popatrzeć. Palani — pulchne, ładne dwudziestoletnie

dziewczę — stanowiła uroczy widok w zimowym słońcu, wśród owiec i dzieci, pod bezlistnym dębem, na tle wydm, morza i przejrzystego, jasnego nieba. Mówiła z przejęciem, z buzią zaróżowioną od wiatru i słów. — Teraz już znacie reguły imion, dzieci. Są dwie i obowiązują na każdej wyspie świata. Jak brzmi pierwsza? — Niegrzecznie jest pytać kogoś, jak ma na imię! — zawołał gruby, ruchliwy chłopczyk, któremu przerwał pisk małej dziewczynki: — Moja mama mówi, że nie wolno, nikomu mówić swojego imienia! — Tak, Suba. Tak, Popi, nie piszcz, kochanie. Zgadza się. Nigdy nie pytamy nikogo o imię. Nigdy nie zdradzamy własnego imienia. A teraz zastanówcie się minutkę i powiedzcie, dlaczego nazywamy naszego czarodzieja panem Podgórskim. — Uśmiechnęła się nad kędzierzawymi główkami i wełnistymi grzbietami do pana Podgórskiego, który rozpromienił się i nerwowo ścisnął torbę z jajkami. — Bo mieszka pod górą! — odpowiedziały dzieci. — Ale czy to jego prawdziwe imię? — Nie! — odparł tłusty chłopczyk, a Poppy pisnęła: — Nie! — Skąd wiadomo, że nie? — Bo przybył tu całkiem sam, więc nikt nie znał jego prawdziwego imienia, więc mógł nam nie mówić i nie powiedział…! — Bardzo dobrze, Suba. Popi, nie krzycz. Zgadza się. Nawet czarnoksiężnik nie może zdradzać swojego prawdziwego imienia. Kiedy skończycie szkołę i odbędziecie Przejście, zostawicie swoje dziecinne imiona i zachowacie jedynie te prawdziwe, o które nie wolno pytać i których nie wolno zdradzać. Skąd się wzięła ta reguła?

*** Dzieci milczały. Owce beczały cicho. Pan Podgórski odpowiedział na pytanie: — Bo imię jest obiektem — powiedział nieśmiało, cichym, zachrypniętym głosem — a prawdziwe imię jest prawdziwym obiektem. Kto wymówi imię, ma władzę nad obiektem. Czy mam rację, proszę pani? Palani uśmiechnęła się i dygnęła, najwyraźniej trochę zawstydzona. A on ruszył truchtem ku swojej górze, przygarniając jajka do piersi. Nie wiadomo dlaczego przez tę minutę patrzenia na Palani i dzieci bardzo zgłodniał. Zamknął wewnętrzne drzwi pospiesznym urokiem, ale chyba w zaklęciu był jakiś przeciek, bo wkrótce nagi przedsionek groty wypełnił się zapachem smażonych jajek i wątróbki. Wiatr był tego dnia łagodny i świeży, zachodni. W południe przywiał małą łódkę na jasne fale przystani Sattins. Kiedy wyłoniła się zza cypla, zauważył ją bystrooki chłopiec. Jak każde dziecko na wyspie znał każdy żagiel i maszt floty rybackiej. Ruszył biegiem ulicą, wołając: — Obca łódź, obca łódź! Ta samotna wyspa była bardzo rzadko odwiedzana przez łodzie z równie samotnej wyspy na Wschodnich Rubieżach bądź przez śmiałków z Archipelagu. Gdy łódź znalazła się przy brzegu, ludzie z wioski wylegli na jej powitanie, w ślad za nią ściągali do domu rybacy, a pasterze, poławiacze małży i zbieracze ziół zbiegali zasapani ze skalistych wzgórz ku portowi. Ale drzwi pana Podgórskiego pozostały zamknięte. Na pokładzie był tylko jeden człowiek. Stary kapitan Fogeno — gdy go

o tym powiadomiono — ściągnął nad niewidzące oczy białe brwi i oznajmił: — Samotnie żeglować po Dalekich Rubieżach może tylko czarodziej lub czarnoksiężnik, bądź też mag… Tak więc mieszkańcy wioski z zapartym tchem oczekiwali, że raz w życiu ujrzą maga, jednego z potężnych Białych Magów z bogatych, obwarowanych

wewnętrznych

wysp

Archipelagu.

Bardzo

się

rozczarowali, gdyż podróżnik był dość młody, przystojny, z czarną brodą. Pozdrowił ich wesoło z pokładu i wyskoczył na ląd jak każdy marynarz cieszący się z przybicia do brzegu. Przedstawił się od razu jako morski handlarz. Ale kiedy powiedzieli kapitanowi Fogeno, że miał ze sobą dębową laskę, staruszek pokiwał głową. — Dwóch czarnoksiężników w jednej osadzie — rzekł. — Źle! I jego usta zamknęły się z kłapnięciem jak pysk starego karpia. *** Ponieważ obcy nie mógł im zdradzić swego imienia, nadali mu natychmiast własne: Czarnobrody. I obdarzyli go wielką uwagą. Wiózł niewielki, różnorodny ładunek materiałów, sandałów i piór piswi do obszywania opończy, jak również tanich kadzideł, kamieni lewitacyjnych, wybornych ziół i wielkich szklanych korali z Venway — jak zwykle domokrążcy. Wszyscy z Sattins przybyli, żeby popatrzeć, pogawędzić z podróżnikiem i może coś kupić — „Na jego pamiątkę!”, zaskrzeczała kuma Guld; jak wszystkie kobiety i dziewczęta z wioski była pod wrażeniem zuchwałej urody Czarnobrodego. Wszyscy chłopcy także się

przy nim skupili, by posłuchać, jak opowiada o podróżach na dalekie, obce wyspy Rubieży lub opisuje wielkie, bogate wyspy Archipelagu, Wewnętrzne Drogi, redy białe od statków, a także złote dachy Havnoru. Mężczyźni chętnie słuchali jego opowieści, ale niektórzy się zastanawiali, dlaczego handlarz podróżuje samotnie, i z namysłem przyglądali się jego lasce. Pan Podgórski przez cały czas siedział pod swoją górą. — Pierwszy raz widzę wyspę bez czarnoksiężnika — rzekł pewnego wieczora Czarnobrody do kumy Guld, która zaprosiła jego, swojego siostrzeńca i Palani na herbatkę z tataraku. — Co robicie, kiedy bolą was zęby albo krowy tracą mleko? — No jakże, mamy pana Podgórskiego! — odparła staruszka. — O ile to jakaś pociecha — mruknął jej siostrzeniec Birt, zarumienił się jak dziewczyna i rozlał herbatę. Birt był rybakiem, potężnym, dzielnym, mrukliwym młodzieńcem. Kochał swoją nauczycielkę, ale jedynym wyznaniem miłości, na jakie się zdobył, było wręczanie koszy świeżych makreli kucharce jej ojca. — O, więc macie czarnoksiężnika? — spytał Czarnobrody. — Czy jest niewidzialny? — Nie, tylko bardzo nieśmiały — powiedziała Palani. — Jesteś tu zaledwie od tygodnia, a widujemy tu tak niewielu obcych… Ona także się zarumieniła, ale lekko i nie rozlała herbaty. Czarnobrody uśmiechnął się do niej. — Prawdziwy swojak z wyspy, co? — Nie — powiedziała kuma Guld. — Nie bardziej niż ty. Jeszcze herbatki, siostrzeńcze? Ale tym razem niech zostanie w filiżance. Nie, mój

drogi, Przybył tu łodzią jakieś… cztery lata temu. Dzień po skończeniu połowu złotośledzi, pamiętam jak dziś, bo na Wschodnim Strumieniu zbierali sieci, a tego samego ranka pastuch Pondi złamał nogę. Może pięć lat temu. Nie, cztery. Nie, jednak pięć, bo tego roku cały czosnek wybiło. Więc przypłynął jednożaglową łupinką pełną skrzyń i kufrów, i tak powiada do kapitana Fogeno, który wtedy nie był jeszcze ślepy, choć tak stary, że Bóg mi świadkiem, mógłby oślepnąć i dwa razy: „Słyszałem pogłoski — powiada — że nie macie żadnego czarodzieja ni czarnoksiężnika, więc może wam go potrzeba?”. „A jakże, jeśli to biała magia” — odpowiada kapitan i aniś się obejrzał, a pan Podgórski rozgościł się w jaskini pod górą i zaklęciem wyleczył kota kumy Bełtow z parchów. Futro odrosło szare, a kot był ryży. Dziwacznie potem wyglądał. Zdechł zeszłej zimy podczas mrozów. Kuma Beltow strasznie się przejęła tą kocią śmiercią, biedactwo, bardziej niż jak jej stary utonął na Long Banks w roku długiego połowu śledzi, kiedy ten oto mój siostrzeniec Birt jeszcze ganiał w koszulce. Birt znowu rozlał herbatę, Czarnobrody uśmiechnął się szeroko, a kuma Guld gadała aż do zmroku. *** Następnego dnia Czarnobrody na przystani naprawiał przeciekającą łódź, co szło mu jakoś niesporo, i wciągał na ogół milkliwych wyspiarzy w pogaduszki. — Która należy do waszego czarnoksiężnika? — spytał. — Czy też może ma łódź magów, którą chowa się do łupiny orzecha, gdy nie jest

potrzebna? — Nie — powiedział rybak. — Ma ją w swojej jaskini, pod górą. — Zaciągnął łódź, w której przybył, do groty? — Ano tak. A jakże. Sam pomagałem. Cięższa niż ołów. Aż potąd wielkich skrzyń, a w nich aż potąd ksiąg z zaklęciami, tak powiedział. Cięższa niż ołów. — Rybak odwrócił się tyłem, wzdychając statecznie. Siostrzeniec kumy Guld, naprawiający w pobliżu sieć, podniósł głowę znad roboty i spytał równie statecznie: — Może chciałbyś się spotkać z panem Podgórskim? Czarnobrody odwzajemnił spojrzenie Birta. Mądre czarne oczy spotkały się ze szczerymi błękitnymi na długą chwilę; potem Czarnobrody uśmiechnął się i powiedział: — Tak. Zaprowadzisz mnie do tej góry? — Ano pewnie, jak tylko skończę — odparł Birt. A kiedy sieć została naprawiona, wraz z przybyszem z Archipelagu wyruszył wioskową uliczką ku wysokiej zielonej górze. Lecz gdy mijali rynek, Czarnobrody powiedział: — Poczekaj chwilę, przyjacielu. Nim się spotkamy się z twoim czarnoksiężnikiem, muszę ci opowiedzieć pewną historię. — Opowiadaj — powiedział Birt, siadając w cieniu wiecznozielonego dębu. — Jest to historia, która rozpoczęła się sto lat temu i dotąd nie skończyła, choć może wkrótce, bardzo niedługo… W samym sercu Archipelagu, gdzie wyspy tłoczą się jak muchy do miodu, znajduje się wysepka Pendor. Władcy Pendoru w dawnych czasach wojny przed Ligą mieli wielką potęgę. Do Pendoru napływały łupy wojenne, okupy, lenna i

dawno temu zgromadzono tam wielki skarb. Potem z dalekich stron na Zachodnich Rubieżach, gdzie na wulkanicznych wyspach rodzą się smoki, przybył wielce potężny smok. Nie taki jak te przerośnięte jaszczurki, które wy, z Zewnętrznych Rubieży, nazywacie smokami, lecz wielki, czarny, skrzydlaty, mądry i przebiegły potwór, i jak wszystkie smoki nade wszystko miłujący złoto i drogocenne kamienie. Zabił morskiego władcę i jego żołnierzy, a lud Pendoru nocą uciekł na łodziach. Wszyscy umknęli i zostawili smoka owiniętego wokół wież Pendoru. I tak leżał sto lat, szorując łuskowatym brzuchem po szmaragdach, szafirach 1 złotych monetach. Opuszczał Pendor tylko raz na rok lub dwa, gdy zgłodniał. By się pożywić, napadał pobliskie wyspy. Czy wiesz, co jadają smoki? Birt skinął głową i szepnął: — Dziewice. — Otóż to. No, tego nie można było znosić w nieskończoność, podobnie jak świadomości, że śpi na takim skarbie. Więc kiedy Liga urosła w siłę, a Archipelag nie był już tak zajęty wojnami i piractwem, postanowiono przypuścić atak na Pendor, wygnać smoka i zdobyć złoto i klejnoty dla skarbca Ligi. Liga zawsze łaknie pieniędzy. Tak więc pięćdziesiąt wysp wyszykowało wielką flotę, a na dziobach siedmiu najpotężniejszych statków stanęło siedmiu magów i pożeglowali na Pendor… I do niego dotarli. Wyszli na ląd. Domy stały puste, talerze na stołach pokrył stuletni kurz. Kości starego morskiego władcy i jego ludzi leżały na salach zamku i schodach. A pokoje w wieży śmierdziały smokiem. Jednak samego smoka nie było. I nie było skarbu, nawet jednego brylancika jak ziarnko maku, nawet jednego srebrnego paciorka… Wiedząc, że nie zdoła odeprzeć siedmiu magów, uciekł potajemnie. Ruszyli jego śladem i

dowiedzieli się, że poleciał na Udrath, opuszczoną wyspę na północy. Poszli jego śladem i co znaleźli? Znowu kości. Kości smoka. Ale skarbu nie było. Jakiś czarnoksiężnik, nieznany czarnoksiężnik nie wiadomo skąd, musiał go pokonać w pojedynku — a potem uciekł ze skarbem, spod nosa samej Ligi! *** Rybak słuchał uważnie, z kamienną twarzą. — Musiał to być czarnoksiężnik potężny i mądry — ciągnął Czarnobrody — bo po pierwsze, zabił smoka, a po drugie, uciekł bez śladu. Władcy i magowie z Archipelagu nie mogli wyśledzić, skąd przybył ani dokąd odszedł. Już prawie postanowili zrezygnować. To było zeszłej wiosny; odbywałem trzyletnią podróż po Północnych Rubieżach i akurat wróciłem. A oni poprosili mnie o pomoc w odnalezieniu nieznanego czarnoksiężnika.

Bardzo

sprytnie.

Bo

nie

tylko

sam

jestem

czarnoksiężnikiem, jak pewnie niektórzy kmiotkowie już zgadli, ale także spadkobiercą władców Pendoru. Ten skarb mnie się należy. Jest mój i wie, że należy do mnie. Głupcy z Ligi nie mogli go znaleźć, bo nie jest ich własnością. Należy do domu Pendoru, a wielki szmaragd, gwiazda hordy, Zielony Kamień Inalkil, zna swojego pana. Spójrz! — Czarnobrody uniósł dębową laskę i krzyknął głośno: — Inalkilu! Czubek

laski

zapłonął

zielenią,

ostrym

zielonym

blaskiem,

oszałamiającą mgłą w kolorze kwietniowej trawy, a jednocześnie laska drgnęła w dłoni czarnoksiężnika, pochyliła się, przekrzywiła, aż wycelowała prosto w górę przed nimi.

— W dalekim Havnorze nie świeciła tak jasno — mruknął Czarnobrody — lecz wskazywała dobrze. Inalkil odpowiedział, gdy go wezwałem. Klejnot zna swego pana. A ja znam złodzieja i go pokonam. To potężny czarnoksiężnik, który dał radę smokowi. Lecz ja jestem potężniejszy. A chcesz wiedzieć dlaczego, kmiotku? Bo znam jego imię! Czarnobrody mówił coraz bardziej arogancko, a spojrzenie Birta stawało się coraz bardziej tępe, coraz mniej widzące… lecz na te słowa Birt drgnął, zamknął usta i spojrzał bystro na przybysza z Archipelagu. — Jak się dowiedziałeś? Czarnobrody uśmiechnął się i nie odpowiedział. — Czarna magia? — Cóż innego? Birt gapił się tępo i nic nie mówił. — Jestem władcą Pendoru, kmiotku, i odbiorę złoto, które zdobyli moi ojcowi, i klejnoty, które nosiły moje matki, i Zielony Kamień! Gdyż mnie się należą. A ty możesz opowiedzieć innym wioskowym kpom, jak pokonałem tego czarnoksiężnika i odszedłem. Zaczekaj tutaj. Możesz też iść ze mną i patrzeć, jeśli się nie boisz. Nigdy więcej nie będziesz miał okazji ujrzeć wielkiego czarnoksiężnika w rozkwicie mocy. — Czarnobrody odwrócił się i bez jednego spojrzenia wstecz ruszył pod górę ku grocie. Birt poszedł za nim bardzo powoli. Zatrzymał się w sporej odległości od groty, usiadł pod głogiem i patrzył. Przybysz z Archipelagu zatrzymał się; sztywna, ciemna sylwetka, samotna na tle zielonej połaci góry, przed rozdziawioną paszczą jaskini. Stał w zupełnym bezruchu. Nagle zatoczył laską koło nad głową, a szmaragdowy blask rozsiał się wokół niego.

— Złodzieju, wyjdź! — krzyknął. Z groty dobiegł brzęk, jakby ktoś upuścił garnek, i buchnęła chmura kurzu. Przestraszony Birt skulił ramiona, spuścił głowę. Kiedy znowu spojrzał, Czarnobrody stał bez ruchu, a w wejściu groty, zakurzony i rozczochrany, stał pan Podgórski. Wydawał się mały i żałosny, jak zwykle ze stopami zwróconymi do wewnątrz, małymi krzywymi nóżkami w czarnych nogawicach, bez laski — nigdy nie nosi laski, pomyślał nagle Birt. — Kim jesteś? — spytał pan Podgórski cichym ochrypłym głosem. — Jestem panem Pendoru, złodzieju! Przybyłem po swój skarb! *** Na to pan Podgórski z wolna poróżowiał jak zwykle, kiedy ludzie traktowali go niegrzecznie. Ale potem znowu zmienił kolor. Zmienił kolor na żółty. Włosy mu się zjeżyły, wydał kaszlący ryk — i stał się żółtym lwem, sadził susami po zboczu góry prosto na Czarnobrodego, obnażając białe kły. Ale Czarnobrodego już tam nie było. Na spotkanie lwa popędził gigantyczny tygrys w kolorze nocy i błyskawicy… Wówczas lew zniknął. Przed jaskinią nagle stanął wysoki zagajnik, czarny w zimowym słońcu. Tygrys, zorientowawszy się w pół skoku, zapłonął ogniem, stał się płomieniem sięgającym suchych czarnych gałęzi… Wtedy zagajnik zniknął. Z górskiego zbocza wystrzeliła katarakta, srebrzysta rwąca woda spadła z hukiem na ogień. Ale ognia już nie było…

Przez chwilę przed wytrzeszczonymi oczami rybaka stały dwie góry — zielona, którą znał, i nowa, nagi brązowy pagórek gotowy wchłonąć rwącą wodę. Wszystko stało się tak szybko, że Birt zamrugał, a jak skończył, zamrugał znowu i jęknął, bo to, co ujrzał teraz, było o wiele gorsze. Katarakta zmieniła się w smoka. Czarne skrzydła rzuciły cień na całą górę, stalowe szpony sięgały po łup, a spomiędzy czarnych, łuskowatych, rozdziawionych warg wystrzelił ogień i para. U stóp potwornej bestii stał Czarnobrody i zanosił się śmiechem. — Przybieraj kształty, jakie ci się spodoba, mały panie Podgórski! — kpił. — Potrafię ci dorównać kroku. Ale ta zabawa zaczyna mnie nużyć. Chcę odebrać mój skarb, mój Inalkil. Więc, wielki smoku i mały czarnoksiężniku, przybierz swój prawdziwy kształt. Rozkazuję ci mocą twego prawdziwego imienia — Yevaud! Birt nie mógł drgnąć, nawet mrugnąć. Kulił się, zapatrzony, czy tego chciał, czy nie. Ujrzał czarnego smoka unoszącego się w powietrzu nad Czarnobrodym. Ujrzał ogień wysuwający się jak liczne języki z otwartej paszczy,

strumień

pary

z

czerwonych

nozdrzy.

Ujrzał

twarz

Czarnobrodego, która stała się biała, biała jak kreda, i drżące wargi wśród brody. — Twoje imię jest Yevaud! — Tak — odparł smok potężnym, chrapliwym, syczącym głosem. — Moje prawdziwe imię brzmi Yeavaud, a to jest moja prawdziwa postać. — Ale smok zginął… na wyspie Udrath znaleźli smocze kości… — To był inny smok — powiedział smok i spadł jak jastrząb z rozpostartymi szponami. Birt zamknął oczy.

Kiedy je otworzył, niebo było czyste, a zbocze góry puste. Pozostała tylko czerwonoczarna plama, stratowana ziemia i parę śladów szponów na trawie. Rybak Birt wstał i popędził przed siebie. Pędził przez plac, płosząc owce na prawo i lewo, pędził ulicą do domu ojca Palani. Palani była w ogrodzie, pieliła nasturcje. — Chodź ze mną! — krzyknął. Dziewczyna otworzyła szeroko oczy. Chwycił ją za rękę i pociągnął za sobą. Trochę piszczała, ale się nie opierała. Popędził z nią prosto na przystań, pchnął ją na pokład „Królewny”, odcumował, wziął wiosła i zaczął wiosłować co sił. Mieszkańcy wyspy Sattius myśleli, że nigdy nie przestaną opowiadać, jak to siostrzeniec kumy Guld, Birt, stracił rozum i uciekł z nauczycielką tego samego dnia, kiedy domokrążca Czarnobrody zniknął bez śladu, zostawiając wszystkie swoje pióra i paciorki. Ale przestali po trzech dniach. Mieli inne rzeczy do obgadania, gdyż pan Podgórski wreszcie wyszedł ze swej groty. Pan Podgórski uznał, że skoro jego prawdziwe imię nie jest już tajemnicą, może porzucić przebranie. Chodzić mu było o wiele trudniej niż latać, a poza tym już bardzo, bardzo dawno nie jadł nic konkretnego.

2 MAGIĄ I MIECZEM HEROICZNE HISTORIE FANTASY

Stephen Donaldson MITOLOGICZNY ZWIERZ

Heroiczna literatura fantasy, którą czasami określa się „Magia i miecz” ma obecnie swojego supergwiazdora Stephena Donaldsona Cur. 1947), którego cykl „Kroniki Thomasa Covenanta Niedowiarka” stał się wydawniczą sensacją od pierwszej publikacji w 1977 roku. Książki zostały uznane za „porównywalne do Tolkiena w najlepszej formie” co podkreślało istnienie kolejnego pisarza podążającego za już dobrze ugruntowaną tradycją. Aczkolwiek fantastyczne historie heroiczne sięgają starogreckich wypraw, ogólnie się przyjmuje, że określenie „Magia i miecz” ukuł w 1960 roku amerykański pisarz Fritz Leiber (o którym więcej na dalszych stronach tej książki), by wyodrębnić kategorię, gdzie dzieła J. R. R. Tolkiena i T. H. White’a (trylogia „Był sobie raz na zawsze król”) zajmują jeden kraniec spektrum, a drugi — twórczość Edgara Rice Burroughsa (cykl o Marsie) i Roberta E. Howarda CConan Barbarzyńca). W nieunikniony sposób te dzieła bujnej wyobraźni, o akcji osadzonej głównie w wyimaginowanych światach, w której mali i wielcy wojownicy oraz awanturnicy ścierają się z nadprzyrodzonym wrogiem, były pełne heroicznych wyczynów i rozlewu krwi. Humor prawie w nich nie występował — choć, czego dowiedzie ta część książki, sam gatunek daje pole do popisu. Głównym bohaterem „Kronik” Stephena Donaldsona jest trędowaty. Pisarz wpadł na taki pomysł, gdyż dzieciństwo spędził w Indiach, gdzie jego ojciec pracował jako chirurg ortopeda i często miał do czynienia z trędowatymi; stąd właśnie wzięła się postać Thomasa Covenanta.

Pierwsza trylogia „Kronik” została ukończona dziesięć lat później, kiedy Donaldson wrócił do Ameryki. Czterdziestu siedmiu wydawców odrzuciło ogromny rękopis, wreszcie autor zakotwiczył na stałe w Ballantine Boohs, wydawcy Tolkiena na Amerykę. Natychmiastowy sukces w Stanach Zjednoczonych został szybko powtórzony w Anglii, gdzie przez zaledwie — półtora roku sprzedano niemal pół miliona egzemplarzy. Od tego czasu Donaldson stworzył szereg — jak to sam nazywa — „operowych fantazji”; opisuje w nich obce, piękne, przedziwne krajobrazy, w których pomimo wiecznie obecnego poczucia zagrożenia jego szczególny rodzaj dzikiej magii daje nadzieję — czysta esencja heroicznej fantasy. „Mitologiczny zwierz” to jedno z jego nielicznych opowiadań, opublikowane w „Magazine of Fantasy and Science Fiction” w styczniu 1979 roku. Jest to zabawne wykorzystanie klasycznego tematu fantasy na tle przyszłej technokracji.

Norman był idealnie bezpiecznym, idealnie normalnym mężczyzną. Mieszkał z żoną i synem, także idealnie bezpiecznymi, idealnie normalnymi, w świecie idealnie normalnym, idealnie bezpiecznym. Tak było przez całe jego życie. Zatem kiedy obudził się tego ranka, czuł się jak zwykle idealnie. W żaden sposób nie przeczuwał, co już się zaczynało mu przydarzać. Jak

zwykle

obudził

się

na

sygnał

biomitera

cybernetycznie

wbudowanego w jego nadgarstek, i jak zwykle w pierwszym odruchu przycisnął wypustkę aktywującą czytnik biomitera. Czytnik przez chwilę zalśnił zielenią małego ekranu. Jak zwykle widniało na nim: „Wszystko w porządku”. Nie ma się czego bać. Jak zwykle nie miał najbledszego pojęcia, co by zrobił, gdyby na czytniku pojawiło się coś innego. Sally już wstała. Jej sygnał rozlegał się przed jego sygnałem, żeby miała czas skorzystać z łazienki i przystąpić do szykowania śniadania. W ten sposób unikali nieprzyjemnego poganiania się. Natychmiast stoczył się z łóżka i ruszył do łazienki, żeby nie spóźnić się do pracy i żeby jego czekający w kolejce syn Enwell nie spóźnił się do szkoły. Wszystko w łazience wyglądało tak samo jak zwykle. Choć Sally przed chwilą z niej korzystała, próżniowa umywalka była nieskazitelnie czysta. A toaleta jak nowa. Na desce nie było czuć nawet ciepła jego żony. Wszystko było idealnie bezpieczne, idealnie normalne. Tylko jego odbicie w lustrze się zmieniło. Guz na środku czoła wydał mu się bez sensu. Nigdy wcześnie go nie widział. Odruchowo zerknął na biomiter, ale znowu ujrzał na nim: „Wszystko w porządku”. Uznał, że to prawda. Nie czuł się chory — a był

niemal jedyną znaną sobie osobą, która wiedziała, co znaczy słowo „chory”. Guz w ogóle go nie bolał. A jednak trochę niepokoił. Norman ufał biomiterowi. On by mu powiedział, gdyby coś złego się działo. Ostrożnie zbadał guz. Był twardy jak kość. Właściwie chyba przynależał do jego czaszki. Wydawał się znajomy; Norman sięgnął w głąb pamięci, w książki, które kiedyś przeczytał, aż znalazł to, o co mu chodziło. Jego guz wyglądał jak podstawa rogu nosorożca lub wyrostek młodego rogu jelenia. Widywał takie na ilustracjach. To było jeszcze bardziej bez sensu. Skrzywił się. Wrócił do pokoju, żeby się ubrać, a potem ruszył do kuchni na śniadanie. Sally właśnie stawiała jego jedzenie na stole — ten sam sok, płatki i sojową szynkę co zawsze, idealnie bezpieczne produkty, które miały mu dać energię na cały ranek, nie tucząc i nie trując. Usiadł, żeby zjeść, jak zawsze. Ale kiedy Sally usiadła naprzeciwko niego, spojrzał na nią i spytał: — Co ja mam na czole? Jego żona miała okrągłą twarz bez wyrazu. Z czasem jej rysy z wolna się rozmyły. Spojrzała przelotnie na jego guz, ale jej oczy pozostały takie same. — Dobrze się czujesz? — spytała. Dotknął wyrostka biomitera i pokazał jej, że wszystko z nim w porządku. Odruchowo sprawdziła własny biomiter i otrzymała tę samą odpowiedź. Znowu na niego spojrzała. Tym razem i ona zmarszczyła brwi. — Tego nie powinno tu być — powiedziała. Do kuchni wszedł Enwell i Sally zaczęła przygotowywać mu śniadanie.

Enwell rósł. Gapił się na jedzenie, jakby był bardzo głodny, a potem rzucił się na nie. Norman nie musiał nic mówić. Biomiter Enwella zaszumiał cicho i wyświetlił żółte, sympatyczne litery: ,Jedz wolniej”. Enwell usłuchał, wzruszając ramionami. Norman uśmiechnął się na widok posłuszeństwa syna, a potem znowu zmarszczył brwi. Ufał swojemu biomiterowi. Biomiter powinien mu wyjaśnić, skąd ten guz na czole. Norman wybrał odpowiedni kod i wystukał na wyświetlaczu: „Potrzebuję lekarza”… lekarz będzie wiedział, co się z nim dzieje. Biomiter odpowiedział: „Wszystko w porządku”. To go nie zdziwiło. Była to standardowa procedura — biomiter odwalał swoją działkę, którą było uspokojenie go. Znowu wystukał: „Muszę się widzieć z lekarzem”. Tym razem zielone literki odpowiedziały natychmiast: „Masz zwolnienie z pracy. Idź do pokoju 218 w Budynku Medycznym”. Biomiter Enwella zasygnalizował, że pora do szkoły. — Muszę lecieć — wymamrotał chłopiec, wstając od stołu. Jeśli dostrzegł guz na czole ojca, to nie zastanawiał się na nim na tyle, żeby coś powiedzieć. Wkrótce potem opuścił dom. Jak zwykle punktualnie. Norman znowu potarł guz. Był coraz bardziej zaniepokojony. Pohamował chęć ponownego spojrzenia na biomiter. Po śniadaniu pożegnał się z Sally, jak zawsze, idąc do pracy. Poszedł do garażu i wsiadł do mobila. Przypiąwszy się, wystukał na konsolecie: „Budynek Medyczny”. Wiedział, gdzie go szukać, nie dlatego że tam wcześniej był (prawdę mówiąc, żaden jego znajomy nigdy w nim nie był), ale ponieważ

znajdował się w zasięgu wzroku od Biblioteki Narodowej, gdzie pracował. Kiedy adres został potwierdzony, mobil wysunął się z garażu gładko na balonowych oponach (model idealnie bezpieczny) i wsunął się w idealnie normalny ruch uliczny. Wszystkie domy na tej ulicy wyglądały identycznie, jak okiem sięgnąć w obie strony, a Norman jak zwykle nie rzucił im ani spojrzenia. Nie musiał uważać w ruchu, ponieważ mobil wszystkim się zajął. Fotel był idealnie wygodny. Norman rozluźnił się w pasach bezpieczeństwa i starał się nie martwić o guz, dopóki mobil nie dowiózł go do krawężnika przed Budynkiem Medycznym. Budynek był o wiele wyższy i dłuższy niż Biblioteka Narodowa, ale poza tym obie budowle wyglądały tak samo. Obie były puste, jeśli nie liczyć pracowników, a pracownicy byli tu, ponieważ potrzebowali zatrudnienia, a nie dlatego że była tu jakaś robota. Obie miały też identyczny rozkład. Norman bez najmniejszego kłopotu znalazł drogę do pokoju 218. Pokój 218 znajdował się w Skrzydle Diagnostycznym. W poczekalni stało biurko z komputerem, bardzo podobnym do tego, którego Norman używał w bibliotece, a za biurkiem siedziała młoda kobieta o żółtych włosach i zagubionym spojrzeniu. Na widok wchodzącego Normana zagapiła się na niego, jakby był chory. Pod jej spojrzeniem musiał dotknąć guza i zmarszczyć brwi. Ale ona nie patrzyła na jego czoło. Po chwili powiedziała: — Minęło tyle czasu… zapomniałam, co się robi. — Może powinienem się przedstawić. — Może — powiedziała. W jej głosie brzmiała ulga. — Tak, chyba tak.

Jak się pan nazywa? Powiedział jej. Poprzyglądała się tablicy rozdzielczej i wcisnęła jakiś guzik, uruchamiający program. — Co teraz? — spytał. — Nie wiem — wyznała. Chyba się jej nie podobało takie zagubienie. Norman także nie wiedział, co teraz. Ale niemal natychmiast drzwi gabinetu się otworzyły. Kobieta wzruszyła ramionami, więc Norman po prostu tam wszedł. Gabinet miał być urządzony przytulnie, ale coś się zepsuło w wentylacji i teraz wszystko tonęło w kurzu. Norman usiadł na jedynym krześle, wzbijając kurz, od którego się rozkaszlał. — Jestem doktor Brett — odezwał się jakiś głos. — Zdaje się, że ma pan kaszel. Głos dochodził z konsoli naprzeciwko krzesła. Najwyraźniej doktor Brett był komputerem, wyglądającym dokładnie jak dyrektor Biblioteki Narodowej. Norman odruchowo się rozluźnił. Zaufanie do komputera przychodziło mu naturalnie. — Nie — powiedział. — To przez kurz. — A, kurz. Zanotuję, że trzeba go usunąć. — Głos brzmiał mądrze, staro i bardzo chrypiąco. Po chwili odezwał się znowu: — Moje skanery chyba się popsuły. Wydaje mi się pan zdrowy. — Mój biomiter twierdzi, że wszystko u mnie w porządku — rzekł Norman. — W takim razie moim skanerom nic nie dolega. Ma pan żelazne zdrowie. Dlaczego pan przyszedł? — Mam na czole guz.

— Guz? — zamruczał doktor Brett. — Wydaje mi się zdrowy. Jest pan pewien, że nie jest naturalny? — Tak. — Przez chwilę Normana ogarnęła nienaturalna irytacja. Dotknął guza. Pod palcami czuł wyrostek twardy jak kość… nie, twardszy, twardy jak stal, jak magnacyt, jak wolfdiamenty. Zaczął się dziwić, po co w ogóle się tu fatygował. — Oczywiście, oczywiście — powiedział doktor. — Sprawdziliśmy pańskie akta. Nie urodził się pan taki. Jak pan sądzi, co to jest? Pytanie zaskoczyło Normana. — A skąd mam wiedzieć? Myślałem, że pan mi powie. — Oczywiście. Może mi pan zaufać. Powiem panu wszystko, co panu wyjdzie na dobre. Po to tu jestem. Pan o tym wie. Dyrektor Biblioteki Narodowej wyraża się o panu bardzo pochlebnie. Jest to w pańskich aktach. Pod wpływem głosu maszyny Norman przestał się irytować. Ufał swojemu biomiterowi. Ufał doktorowi Brettowi. Usadowił się wygodnie, by wysłuchać, czym jest jego guz. Ale nawet tym drobnym ruchem wzbił obłok kurzu. Kichnął dwa razy. Doktor Brett powiedział: — Chyba się pan zaziębił. — Nie — powiedział Norman — To przez kurz. — A, kurz — odparł doktor Brett. — Dziękuję za wizytę. — Dziękuję za…? — zdziwił się Norman. Nagle poczuł wielki niepokój. Poczuł, że musi uważać. — Nie powie mi pan, co to jest? — Nie ma się czym martwić. Jest pan zupełnie zdrowy. To przejdzie za parę dni. Dziękuję za wizytę.

Drzwi były otwarte. Norman wbił wzrok w komputer. Dyrektor się tak nie zachowuje. To było dziwne. Ale nie zadawał dalszych pytań. Stał się ostrożny. — Dziękuję, doktorze — powiedział i wyszedł z gabinetu. Drzwi się za nim zamknęły. Kobieta nadal siedziała przy biurku w poczekalni. Skinęła Normanowi dłonią. — Może pan mi pomoże — powiedziała. — Tak? — Pamiętam, co mam teraz zrobić. Po wizycie mam odebrać instrukcje lekarza — stuknęła palcem w konsoletę — i upewnić się, że pan je rozumie. Ale jeszcze nigdy tu nikogo nie było. A kiedy dostałam tę pracę, nie powiedziałam im… — odwróciła wzrok — że nie umiem czytać. Norman ją zrozumiał. Oczywiście potrafiła odczytać własny biomiter — to potrafili wszyscy. Ale poza tym nikt już nie uczył się czytania. Enwell z pewnością nie uczył się go w szkole. Czytanie już nie było potrzebne. Nikomu z wyjątkiem ludzi z Biblioteki Narodowej. Norman nie znal nikogo oprócz siebie, kto umiałby czytać. Dlatego nikt już nie przychodził do biblioteki. Ale teraz był ostrożny. Uśmiechnął się uspokajająco do kobiety i obszedł biurko, żeby spojrzeć na konsolę. Kobieta klepnęła w ekran, żeby aktywować odczyt. Na ekranie natychmiast zajarzyły się jaskrawoczerwone litery. Głosiły: TAJNE POZOREM

POUFNE

OSOBISTE

POWTARZAM

POD

PRYWATNE ŻADNYM

POD

ŻADNYM

POZOREM

NIE

POKAZYWAĆ TEJ DIAGNOZY PACJENTOWI ANI NIE UJAWNIAĆ

JEJ TREŚCIcyklcyklcyklcykl Potem nastąpił ciąg cyfr, których Norman nie rozumiał. Następnie litery układały się w: ABSOLUTNY ODDZIAŁOWI

PRIORYTET POGOTOWIA

NATYCHMIAST W

SZPITALU

PRZEKAZAĆ POWTARZAM

ODDZIAŁ POGOTOWIA ABSOLUTNY PRIORYTETcyklcyklcyklcykl — Przekazać — powiedziała kobieta. — To znaczy, że mam to wysłać do szpitala. Sięgnęła do przycisku, którym wysyła się wiadomość. Norman chwycił ją za przegub. — Nie — powiedział. — To wcale tego nie znaczy. To znaczy coś innego. — O — zdziwiła się kobieta. Jaskrawoczerwone litery krzyczały: DIAGNOZAcyklcyklcyklcyklcyklcyklcyklcyklcyklcyklPACJENT CIERPI NA ROZLEGŁĄ GENETYCZNĄ USTERKĘ NIEZNANEGO POCHODZENIA

ROZPOCZĘTA

CAŁKOWITA

POWTARZAM

CAŁKOWITA PRZEMIANA STRUKTURALNA TRANSMUTACJA NlEODWRACALNAcyklcyklcyklcyklcyklcyklcyklcyklcyklcyklcyklcyklc yklcyklcyklcyklcyklcyklcyklcyklcyklcyklcyklcyklcyklcyklcyklcyklcyklcy klPACJENT STANIE SIĘ NIEBEZPIECZNY I BĘDZIE BUDZIĆ STRACH W INNYCH POWTARZAM BĘDZIE BUDZIĆ STRACH LECZENIE

cyklcyklcyklcyklcyklcyklcyklcyklcyklcykl

ZALECANE

BADANIE LECZ DESTRUKCJA NIEODWOŁALNA POWTARZAM NIEODWOŁALNA

POWTARZAM

NIEODWOŁALNA

ZE

SKUTKIEM NATYCHMIASTOWYMcyklcyklcyklcykl cyklcyklcyklcykl — Co tu jest napisane? — spytała kobieta. Norman przez chwilę nie odpowiadał. Jego guz stał się twardy jak magnacytowy gwóźdź wbity w czaszkę. — Tu jest napisane, że powinienem wypocząć. Że za ciężko pracowałem. Że powinienem pójść do szpitala, jeśli jutro nie poczuję się lepiej. — Zanim kobieta zdążyła go powstrzymać, przycisnął guzik czyszczący pamięć komputera. Z takiego samego komputera korzystał w Bibliotece Narodowej i umiał się z nim obchodzić. Usunąwszy tekst, zaprogramował komputer tak, żeby usunął wszystko, co zdarzyło się tego dnia. Następnie wprowadził program kasujący, który miał wyczyścić cały komputer. Nie wiedział, co mu z tego przyjdzie, ale co tam. Spodziewał się, że kobieta będzie się starała go powstrzymać, ale nie. Nie miała pojęcia, co on robi. Pocił się, miał zbyt szybkie tętno. Był tak niespokojny, że rozbolał go żołądek. To się mu nigdy dotąd nie zdarzyło. Wyszedł z gabinetu, nie odzywając się do kobiety. Kolana mu dygotały. Idąc korytarzem Skrzydła Diagnostycznego,

widział

niebieskie,

krzepiące

litery

biomitera:

„Wszystko będzie w porządku”. *** Najwyraźniej udało mu się wszystko wykasować. Przez parę następnych

dni nie spotkały go żadne konsekwencje raportu doktora Bretta. Zanim wrócił z Budynku Medycznego do domu, ekran biomitera odzyskał swoją spokojną zieleń: „Wszystko w porządku”. Zrobił to z premedytacją. Nie czuł się dobrze. Czuł niepokój — Ale nie chciał, żeby biomiter wysłał go do Szpitala Głównego. Więc kiedy jechał mobilem do domu, z wysiłkiem odzyskał pozory spokoju. Dotykanie czoła w dziwny sposób go krzepiło i po chwili puls, ciśnienie, oddech i odruchy odzyskały zwykłą stabilność. W domu wszystko wydawało się idealnie bezpieczne, idealnie normalne. Co rano budził się na sygnał biomitera, na sygnał biomitera szedł do pracy, jadł obiad na sygnał biomitera. To uspokajało. Uspokajało go, że biomiter tak dobrze się nim zajmuje. Bez niego mógłby przepracować cały dzień bez jedzenia, czytając, sortując górę porzuconych książek w magazynie, przenosząc je do komputera informacyjnego. W takich chwilach zapominał o niepokoju. Pod koniec dnia wracał do domu na sygnał biomitera. Ale w domu obawy powracały. Coś się w nim działo. Każdego ranka widział w lustrze coraz większy guz. Teraz był to wyraźny róg — spiczasty wyrostek, biały jak kość. Miał w sobie mnóstwo siły. Kiedy osiągnął dziesięć centymetrów, Norman wypróbował go na lustrze. Lustro było ze staloszkła, więc nie mogło się stłuc i nikt się nie mógł o nie skaleczyć. Ale on zarysował je czubkiem rogu. Bez wysiłku. Na łydkach z tyłu i na karku kiełkowały mu kępki zupełnie białych włosów, jasnych jak niebo. Z krzyża wystawało mu coś jakby ogon. Ale nie to budziło jego obawy. Nie obawiał się, że ktoś ze szpitala mógłby się zjawić, żeby go unicestwić. O tym w ogóle nie myślał. Był

ostrożny; nie pozwalał sobie na żadne myśli, które mogłyby sprowokować biomiter do wezwania pomocy. Nie, czuł niepokój, ponieważ nie mógł pojąć, co Sally i Enwell robią w sprawie tego, co się z nim dzieje. Nie robili nic. Nie dostrzegali zachodzących w nim zmian, całkiem jakby wyglądał tak samo jak zwykle. Wszystko dla nich było całkowicie normalne, całkowicie bezpieczne. To go początkowo niepokoiło. Potem gniewało. Dzieje się z nim coś ważnego, a oni tego nawet nie widzą. W końcu pewnego ranka przy śniadaniu zirytował się tak, że nie mógł już być ostrożny. Biomiter Enwella zasygnalizował, że pora do szkoły. — Muszę iść — wymamrotał chłopiec i wstał od stołu. Wkrótce potem wyszedł z domu. Norman patrzył za nim. Potem zwrócił się do Sally: — Kto go tego nauczył? Nie podniosła wzroku znad sojowej szynki. — Czego? — Chodzić do szkoły. Słuchać biomitera. Myśmy tego nie zrobili. Sally miała pełne usta. Nie odzywała się, dopóki nie przełknęła. Potem stwierdziła: — Wszyscy tak robią. Powiedziała to tak, że mięśnie mu się napięły. Po plecach spłynęła mu strużka potu. Przez chwilę zapragnął walnąć ręką w stół — uderzyć tym twardym płaskim miejscem na dłoni. Nabrał pewności, że mógłby stół roztrzaskać. Potem jego biomiter wydał sygnał. Norman automatycznie podniósł się z krzesła. Wiedział, co robić. Zawsze wiedział, co robić na sygnał biomitera. Poszedł do garażu, wsiadł do mobila. Przypiął się pasami do

fotela. Nie zauważył, co robi, dopóki nie zobaczył, że jego ręce wystukują adres Szpitala Głównego. Natychmiast skasował adres, rozpiął pasy i wysiadł. Serce biło mu zbyt szybko. Biomiter niepytany wyświetlił: Jedź do szpitala. Wszystko będzie w porządku”. Litery były żółte. Normanowi ręce drżały, ale wystukał na wyświetlaczu: „Wszystko w porządku”. Potem wrócił do domu. Sally sprzątała w kuchni, jak zawsze po śniadaniu. Nie spojrzała na niego. — Sally — odezwał się. — Chcę z tobą porozmawiać. Coś się ze mną dzieje. — To pora sprzątania kuchni. Słyszałam sygnał. — Posprzątasz później. Chcę z tobą porozmawiać. Coś się ze mną dzieje. — Słyszałam sygnał. Teraz jest pora sprzątania kuchni. — Spójrz na mnie — powiedział. Nie spojrzała. Pracowicie zgarniała resztki sojowej szynki do próżniowego zlewu, gdzie zostały wessane. — Spójrz na mnie — powtórzył. Wziął ją za ramiona i odwrócił do siebie. Nie miał z tym kłopotów. Był silny. — Spójrz na moje czoło. Nie spojrzała. Wykrzywiła twarz, poczerwieniała, zaczęła płakać. Szlochała bez końca. Nogi odmówiły jej posłuszeństwa, bo kiedy ją puścił, osunęła się na podłogę, zwinęła w kłębek i łkała. Jej biomiter wyświetlił błękitem: „Wszystko będzie dobrze. Wszystko będzie dobrze”. Ale ona tego nie widziała. Płakała, jakby się bała. Normanowi zrobiło się niedobrze, ale ostrożność wróciła. Zostawił żonę

i poszedł do garażu. W mobilu wprowadził adres o dziesięć numerów dalej. Mobil płynnie opuścił garaż i włączył się w idealnie normalny ruch uliczny. Kiedy zaparkował pod wskazanym adresem, Norman nie wysiadł. Siedział i patrzył na swój dom. Wkrótce potem podjechała karetka. Do jego domu weszli mężczyźni w białych fartuchach. Wynieśli Sally na noszach. Ostrożnie wsunęli nosze do karetki i odjechali. *** Nie wiedząc, co robić, wystukał na konsolecie mobila adres Biblioteki Narodowej i pojechał do pracy. Jego ostrożna część osobowości wiedziała, że nie zostało mu wiele czasu. Wiedział (wszyscy wiedzieli), że biomiter jest jego przyjacielem. Ale wiedział także, że niedługo biomiter go zdradzi. Rebelia jego genów zanadto przybrała na sile. Nie da się dłużej utrzymywać w tajemnicy. A on ciągle nie wiedział, co się z nim dzieje. Chciał wykorzystać ten czas na dowiedzenie się tego, o ile zdoła. Biblioteka była najlepszym adresem. Ale kiedy dotarł do biurka z takim samym komputerem jak ten w poczekalni doktora Bretta, nie wiedział, co robić dalej. Nigdy przedtem niczego nie poszukiwał. Nie znał nikogo, kto by to robił. Miał za zadanie sortować książki, wprowadzać je do bazy danych. Nawet nie wiedział, czego szuka. Wpadł na pomysł. Wszedł do bazy danych i zaprogramował ją na autoskanowanie. Potem wprowadził pytanie, posługując się kodem informacji prywatnych, mającym zapobiec przedostaniu się pytania i

odpowiedzi do ogólnego łącza biblioteki i zaniepokojeniu dyrektora. Spytał: „Mam kopyta, ogon, białe włosy i róg na czole. Czym jestem?”. Po krótkiej chwili na ekranie pojawiły się liczby informujące, że odpowiedź pochodzi z encyklopedii z roku 1976. Tom wydano przed stu laty, ale i tak stanowił najnowszy egzemplarz w bibliotece. Najwyraźniej ludzie od dawna nie zawracali sobie głowy pisaniem encyklopedii. Potem na ekranie pojawiło się: ODPOWIEDŹcyklJEDNOROŻECcyklcyklcyklcyklcyklcyklcykl

—

cyklcyklcyklcyklcyklPRZEKAZUJĘ DANEcyklcyklcyklcyklcyklcykl — cyklcyklcykl Obawy stały się dotkliwsze. Norman poczuł kwaśny smak w ustach. JEDNOROŻEC

TO

MITOLOGICZNY

ZWIERZ

NA

OGÓŁ

OPISYWANY JAKO DUŻY KOŃ Z POJEDYNCZYM ROGIEM NA CZOLEcyklcyklcyklcyklcyklcyklcyklcyklcyklcykl Pot zalewał mu oczy. Zanim odzyskał wzrok, przepadło mu parę wersów. REPREZENTOWAŁ

CNOTĘ

I

CZYSTOŚĆ

CHOĆ

ZAATAKOWANY WALCZYŁ ZACIEKLE OBŁASKAWIAŁ GO DOTYK

DZIEWICY

W

NIEKTÓRYCH

INTERPRETACJACH

JEDNOROŻEC JEST ŁĄCZONY Z MATKĄ BOSKĄ W INNYCH

OZNACZA

CHRYSTUSA

ZBAWICIELAcyklcyklcyklcyklcyklcyklcyklcyklcykl Potem, ku jego zaskoczeniu, na ekranie ukazał się obraz. Jednorożec stał dęba na mocnych nogach, jasny jak gwiazdy. Jego oczy lśniły. Grzywa falowała jak na wietrze. Długi biały róg był potężny jak słońce. Na ten widok obawy Normana zmieniły się w radość. Jednorożec był piękny. Piękny. I on stanie się piękny. Bardzo długo zatrzymał obraz na ekranie i wpatrywał się w niego, wpatrywał… Ale kiedy jego radość trochę ustąpiła, a ekran oślepł, zaczął myśleć. Miał wrażenie, że myśli po raz pierwszy w życiu. Jego myśli były klarowne, konieczne i szybkie. Rozumiał, że jest w niebezpieczeństwie. Groziło mu niebezpieczeństwo ze strony biomitera. Mały przedmiot, metaczujnik monitorujący jego ciało w poszukiwaniu oznak choroby, był połączony z wielkimi komputerami Szpitala

Głównego.

Kiedy

metabolizm

przekroczy

parametry

bezpieczeństwa i normalności, biomiter wezwie mężczyzn w białych fartuchach. Po raz pierwszy w życiu Normana to zaciekawiło. Poczuł, że musi się dowiedzieć więcej. Bez wahania wprowadził pytanie do komputera, korzystając z kodu informacji prywatnych. Spytał: „Pochodzenie biomitera?”. Na ekranie natychmiast ukazały się liczby i zaczął biec tekst: OGÓLNOŚWIATOWA

PRZEMOC

ZBRODNIA

WOJNA

SZALEŃSTWO DWUDZIESTEGO WIEKU LUDZKOŚĆ ZDOLNA DO

SAMOZAGŁADY DECYDUJĄCĄ PRZYCZYNĄ BYŁ STRACH POWTARZAM STRACH BADANIA DOWIODŁY LUDZKOŚĆ BEZ LĘKU

NIEAGRESYWNA

NORMALNAcyklcyklcyklcyklcyklcyklcyklPOLICJA

EDUKACJA

POKOJOWE ROKOWANIA ZAWIODŁY W KONTROLOWANIU STRACHU

JEDNOSTEK

LUDZKICH

LECZ

NORMALNE

JEDNOSTKI NIESKŁONNE DO PRZEMOCY WOJNA TRAKTATY POLICJA

BROŃ

ZBĘDNA

JEŚLI

JEDNOSTKI

SIĘ

NIE

BOJĄcyklcyklcyklcyklcyklcyklcykllezeniecyklcykłcyklcyklcyklcyklcyklc yklBIOMITER

SIEĆ

MEDY

—

KOMPUTEROWA

ZAPOCZĄTKOWANA

W

CELUcyklcyklcyklcyklcyklcyklcyklWSZYSTKIE

JEDNOSTKI

MONITOROWANE POD KĄTEM FIZJOLOGICZNYCH OBJAWÓW EMOCJI

STRESU

CHOROBY

WSZCZEPIONE

WYUCZONE

REAKCJE BY KONTROLOWAĆ ZACHOWANIE STRACH***PATRZ ODRUCH

PAWŁOWA

MODYFIKA.CJA

ZACHOWANIA

PODŚWIADOMOŚĆ HIPNOZAcyklcyklcyklcyklSUKCES PROGRAMU BIOMITERA DOWODZI STRACH NIE ISTNIEJE GDZIE KONTROLA PORZĄDEK… Nagle zielone litery zgasły, a na ekranie zaczęły się wysnuwać czerwone wersy. DANE

SKASOWAĆ

SKASOWAĆcykłcyklcyklcyklcykllNFORMACJE

POWTARZAM ZASTRZEŻONE

NIEDOSTĘPNE BEZ ZGODY DYREKCJI BIBLIOTEKI NARODOWEJ

KOD

DOSTĘPU

PRZED

AKTYWACJĄ

PROGRAMU

INFORMACYJNEGOcyklcyklcyklcyklcykl Wokół rogu Normana pojawiły się zmarszczki. Nie wiedział, co się stało. Może przypadkiem natknął się na informację od zawsze zastrzeżoną i automatycznie uruchomił program kasujący. A może dyrektor właśnie złamał jego kod informacji prywatnej. Jeśli przerwa była automatyczna, nadał mu nic nie groziło. Ale jeśli dyrektor go obserwuje, nie zostało mu wiele czasu. Musiał się tego dowiedzieć. Wstał od biurka i poszedł do gabinetu dyrektora. Dyrektor był bardzo podobny do doktora Bretta. Norman mógłby rozbić dyrektora jednym kopniakiem swojej twardej stopy. Wiedział, co robić. — Panie dyrektorze… — zaczął. — Tak, Normanie? — odezwał się dyrektor. Głos miał ciepły i mądry, całkiem jak doktor Brett. Norman mu nie ufał. — Wszystko w porządku? Chcesz iść do domu? — Wszystko w porządku — odparł Norman. — Chciałbym zabrać parę książek. — Zabrać parę książek? — powtórzył dyrektor. — Co przez to rozumiesz? — Chcę wynieść parę książek. Zabrać je do domu. — Bardzo dobrze — zgodził się dyrektor. — Zabierz je. Do końca dnia masz wolne. Potrzebujesz odpoczynku. — Dziękuję — powiedział Norman. Był ostrożny. Miał już to, czego chciał. Wiedział, że dyrektor go obserwuje. Wiedział, że dyrektor rozmyślnie włamał się do jego kodu informacji prywatnych. Wiedział, że

dyrektor przekazał te informacje Głównemu Szpitalowi i że powiedziano mu, iż on, Norman, jest niebezpieczny. Nikomu nie wolno wynosić książek z Biblioteki Narodowej. Wynoszenie książek jest zakazane. Zawsze. Nawet dyrektor nie może złamać tej zasady, chyba że działa w programie alarmowym. Norman nie był już bezpieczny. Ale się nie spieszył. Nie chciał, żeby Szpital Główny myślał, że się boi. Mężczyźni w białych fartuchach będą go ścigać szybciej, jeśli pomyślą, że się ich obawia. Szedł spokojnie, jakby był idealnie bezpieczny, idealnie normalny, ku stertom, w których przechowywano książki, zanim zostaną posortowane i wprowadzone do komputera. Nie silił się na dokładność czy precyzję. Miał mało czasu. Wziął tylko te książki, które mógł unieść, tylko te, których na pewno chciał: wziął „Maskę, jednorożca i Mesjasza”, „Indeks bajek, mitów i legend”, „Wiedzę barbarzyńców”, „Encyklopedię mitologiczną Larousse’a”, „Maski Boga” i „Księgę fantastycznych stworzeń”. Będzie ich potrzebował, kiedy jego transformacja się dopełni. One mu powiedzą, co robić. Wyszedł z Biblioteki Narodowej, tuląc książki do szerokiej piersi jak skarb. *** Ostrożna część jego osobowości spodziewała się kłopotów z mobilem, ale ich nie było. Zajechał do domu tak jak zawsze. Okazało się, że Sally nie wróciła. Enwell nie wrócił do domu. Norman wiedział, że więcej ich nie zobaczy. Został sam.

Zdjął ubranie, ponieważ jednorożce go nie noszą. Potem usiadł na podłodze w salonie i zaczął czytać książki. Nic nie rozumiał. Znał prawie wszystkie słowa, ale nie pojmował, co wyrażają. Początkowo był sobą rozczarowany. Bał się, że nie będzie bardzo dobrym jednorożcem. Ale potem uświadomił sobie prawdę. Nic nie rozumiał, bo jeszcze nie był gotowy. Jego transformacja się nie dopełniła. Kiedy się dopełni, będzie mógł zrozumieć te książki. Radośnie zakołysał rogiem. Potem, ponieważ był ostrożny, do wieczora uczył się na pamięć „Księgi fantastycznych stworzeń”. Chciał się chronić, na wypadek gdyby książki mu się zgubiły lub zniszczyły. Po zmroku nadal uczył się na pamięć i nie czuł zmęczenia. Z rogu czerpał siłę. Ale potem zaczął słyszeć pomruk w powietrzu. Cichy i kojący. Nie wiadomo było, od kiedy się rozlega. Dochodził z biomitera. Znalazł w nim jakieś głęboko ukryte miejsce, które zareagowało posłuszeństwem. Norman położył się na kanapie i zasnął. Ale to nie był znany mu sen. Nie był spokojny i bezpieczny. Coś w nim się sprzeciwiało, opierało się temu kojącemu pomrukowi. Miał dzikie sny. Wzbudzały silne uczucia, najsilniejszy — niepokój. Ten niepokój był tak dojmujący, że musiał być strachem. Zmusił go do otwarcia oczu. W salonie paliły się wszystkie światła, a wokół niego stali czterej mężczyźni w białych fartuchach. Każdy trzymał iniektor. Wszystkie iniektory były wycelowane w niego. — Nie bój się — powiedział jeden z nich. — Nie zrobimy ci krzywdy. Wszystko będzie w porządku. Wszystko będzie dobrze. Norman mu nie uwierzył. Widział, że mocno ściskają swoje iniektory. Widział, że się boją. Bali się jego.

Zerwał się z kanapy i skoczył. Nogi miał niezwykle silne. Skok poniósł go nad głowami pielęgniarzy. Przelatując, kopnął jednego w czoło. Pojawiły się plamy krwi na fartuchu. Pielęgniarz upadł i już się nie poruszył. Najbliższy

wystrzelił

z

iniektora.

Ale

Norman

zablokował

przeszywający rozbryzg twardą, płaską powierzchnią dłoni. Jego palce stuliły się w kopyto; uderzył pielęgniarza w pierś. Przewrócił go. Pozostali usiłowali uciec. Bali się. Biegli do drzwi. Norman skoczył za nimi i dźgnął jednego rogiem. Pielęgniarz jakby wystrzelił w przód. Wpadł na drugiego i razem runęli na ziemię. Upadli i już się nie ruszali. Jeden miał zakrwawione plecy. Biomiter Normana ryczał czerwienią: Jesteś chory. Jesteś chory”. Pielęgniarz, którego Norman uderzył pięścią, jeszcze żył. Łapał powietrze. Śmierć powlokła mu twarz bielą, ale jeszcze zdołał wystukać wiadomość na biomiterze. Norman odczytał ruchy palców. Mówiły: „Zapieczętować dom. Uwięzić go. Dostarczyć gaz paraliżujący”. Norman podszedł bliżej. — Dlaczego? — spytał. — Dlaczego chcesz mnie zabić? Ten człowiek był zbyt bliski śmierci, żeby się bać. — Jesteś niebezpieczny — powiedział. Rzęził, z ust wypłynęła mu krew. — Śmiertelnie niebezpieczny. — Dlaczego? Co się ze mną dzieje? — Transmutacja. Atawizm. Psychiczny regres. Stajesz się czymś, co nigdy nie istniało. — Nigdy nie istniało? — Pewnie byłeś pogrzebany w podświadomości. Przez cały czas. Nigdy

nie istniałeś. Ludzie cię zmyślili. Bardzo dawno temu. Wierzyli w ciebie. Bo musieli. Bo się bali. Z ust znowu wypłynęła mu krew. — Jak to się mogło stać? — Głos miał bardzo słaby. — Uśpiliśmy strach. Nie ma już strachu. Nie ma przemocy. Jak to się mogło stać? Potem przestał oddychać. Ale oczy nadal miał otwarte, wpatrzone w sprawy, których nie rozumiał. Norman poczuł głęboki smutek. Zabijanie mu się nie podobało. Jednorożec nie jest mordercą. Ale nie miał wyboru. Został przyparty do muru. Jego biomiter darł się: Jesteś chory”. Nie zamierzał znowu dać się zaatakować. Uniósł przegub i dotknął biomitera czubkiem rogu. Kawałki metalu odpadły, a po jego ręce popłynęła jaskrawoczerwona krew. Potem już nie zwlekał. Wziął z sofy poszwę, schował do niej książki jak do worka i chciał wyjść z domu. Drzwi się nie otworzyły. Zostały zamknięte na masywne stalowe skoble, które widział pierwszy raz w życiu. Pewnie były wbudowane w dom. Najwyraźniej mężczyźni w białych fartuchach — albo medykomputery — byli gotowi na wszystko. Ale nie na jednorożca. Zaatakował drzwi rogiem. Róg miał twardy jak stal, twardy jak magnacyt. Twardy jak wolfdiamenty. Drzwi otworzyły się z rozmachem, a on wyszedł w noc. Wówczas ujrzał kolejne karetki. Otaczały jego dom ze wszystkich stron. Nie wiedział, dokąd uciekać, więc ruszył galopem przez ulicę i wpadł w drzwi domu naprzeciwko. Domu jego przyjaciela Barto. Poszedł do

przyjaciela po pomoc. Ale kiedy Barto, jego żona i dwie córki zobaczyli Normana, ich twarze wykrzywił strach. Córki zaczęły zawodzić jak syreny. Barto i jego żona upadli na podłogę i zwinęli się w kłębki. Norman wypadł przez drzwi kuchenne i znalazł się na uliczce dostawczej pomiędzy dwoma rzędami domów. Biegł tą uliczką długo. Zapomniał o smutku, którym przejął go strach przyjaciela. Poddał się wielkiej radości ze swej siły. Był silniejszy od pielęgniarzy w białych fartuchach, szybszy niż karetki. 1 nie miał się czego bać. Medykomputery nie mogły go same ścigać. Bez biomitera nie mogły nawet go odnaleźć. I nie miały broni do walki z nim, z wyjątkiem mężczyzn w białych fartuchach i karetek. Był wolny, silny i po raz pierwszy w życiu szalał z radości. Kiedy zaczęło się rozwidniać, wspiął się na dachy domów. Tu czuł się bezpiecznie, a gdy ogarnęła go senność, zasnął zwrócony twarzą do nieba. Tak minęło mu parę dni — na przemierzaniu miasta, czytaniu książek i uczeniu się ich na pamięć — w oczekiwaniu, aż transformacja się dopełni. Jeśli potrzebował jedzenia, napadał sklepy spożywcze, choć zgroza napotkanych ludzi go smuciła. A stopniowo jego zapotrzebowanie najedzenie zaczęło się zmieniać. Potem nie musiał już chodzić do sklepów. Brykał nocą w parkach, skubał trawę i kwiaty, biegał ze rżeniem wśród drzew. Jego przemiana nadal trwała. Twarz mu się wydłużyła, zęby stały się silniejsze, grzywa i ogon gęste i bujne. Jego stopy zmieniły się w kopyta, zrogowaciała część dłoni się rozrastała. Białe włosy koloru księżycowego blasku pokryły całe jego ciało, utworzyły powiewne kępy na kostkach nóg

i przegubach. Róg miał długi i ostry. Stawy zaczęły się zginać w nowy sposób. Przez jakiś czas trochę go bolało, ale wkrótce stało się naturalne. Zmieniał się w jednorożca. Stawał się piękny. Czasami serce mało mu nie pękło z radości, jaką wypełniała go ta zmiana. Ale nie opuścił miasta. Nie opuścił ludzi, którzy się go bali, choć na widok ich strachu czul dojmującą samotność, jakiej wcześniej nie znał. Czekał. Było w nim coś, co się jeszcze nie wypełniło. Początkowo sądził, że po prostu czeka na koniec przemiany. Ale stopniowo zaczął rozumieć, że to czekanie jest rodzajem poszukiwania. Był sam — a jednorożce nie powinny być samotne. Szukał ludzi, który mogliby być tacy jak on, ludzi przechodzących przemianę. W końcu pewnej nocy ujrzał potężną, wysoką budowlę Szpitala Głównego. Zaprowadziły go tu poszukiwania. Jeśli istnieją ludzie podobni do niego, mogli zostać złapani przez ludzi w białych fartuchach, uwięzieni na

Wydziale

Pogotowia.

Mogli

leżeć

bezradni,

badani

przez

medykomputery, które planują ich zagładę. Na tę myśl chrapy rozdęły mu się gniewnie. Tupnął przednią nogą. Wiedział, co musi zrobić. Schował worek z książkami w bezpiecznym miejscu. Potem pochylił głowę i pogalopował, by zaatakować szpital. Drzwi frontowe wyważył rogiem. Ruszył z tętentem po korytarzach. Ludzie pierzchali przed nim ze zgrozą. Mężczyźni i kobiety chwytali iniektory i chcieli do niego strzelać, ale odtrącał ich rogiem i padali. Parł przed siebie, poszukując Oddziału Nagłych Wypadków. Szpital Główny miał taki sam rozkład jak Budynek Medyczny i Biblioteka Narodowa. Łatwo było odszukać drogę. Wkrótce znalazł się

wśród licznych pomieszczeń pogotowia. Otwierał drzwi wierzgnięciem, zaglądał do środka, sprawdzał salę za salą. Były pełne pacjentów. Na pogotowiu dużo się działo. Nie spodziewał się znaleźć tylu chorych i niebezpiecznych ludzi. Ale żaden z nich nie był tym, którego szukał. Nie przechodzili przemiany. Umierali na choroby fizyczne lub umysłowe. Jeśli przywieziono tu ludzi takich jak on, to już ich unicestwiono. Serce zalała mu szkarłatna wściekłość. Pędził galopem korytarzami. I nagle znalazł się w wielkiej sali, gdzie w szeregach stały medykomputery. Ich ekrany lśniły ku niemu złowrogo, a głosy krzyczały Usłyszał

kilka

wrzeszczących

jednocześnie:

„Ostateczny

alarm!

Aktywować cały zapas gazu paraliżującego! Gaz na wszystkie piętra! Chciały go zabić. Chciały zabić wszystkich w szpitalu. Medykomputery były z magnacytu i plazmy. Obwody miały ognioodporne. Ale nie były odporne na jego róg. Kiedy je zaatakował, zaczęły płonąć białym ogniem, olśniewającym jak słońce. Słyszał syk gazu w powietrzu. Wziął głęboki wdech i rzucił się galopem do wyjścia. Gaz syczał na wszystkich korytarzach szpitala. Pacjenci zaczęli umierać. Mężczyźni i kobiety w białych fartuchach zaczęli umierać. Norman już uznał, że nie zdąży wybiec ze szpitala, zanim będzie musiał zaczerpnąć tchu. Po chwili od ognia medykomputerów zapalił się gaz. Zbiorniki tlenu wybuchały. Sale zabiegowe zajęły się ogniem. Wobec tego potężnego żaru płonącego magnacytu i plazmy gaśnice były bezradne. Kiedy wybuchły cylindry z gazem paraliżującym, rozprysnęły się z taką mocą, że roztrzaskały podłogi i ściany.

Norman skoczył w drzwi i pogalopował drogą, byle dalej od huczącej pożogi. Zaczerpnął głęboko powietrza i zatrzymał się na końcu drogi, by strząsnąć iskry z grzywy. Potem odwrócił się, by popatrzeć na pożar szpitala. Początkowo był na drodze sam. Ludzie mieszkający w sąsiedztwie nie wyszli z domów. Bali się. Nie starali się pomóc ludziom, który uciekali przed płomieniami. I nagle spomiędzy domów wyszła młoda dziewczyna. Podeszła, żeby popatrzeć na pożar. Norman podbiegł ku niej. Stanął przed nią dęba. Nie uciekła. Miała na czole guz, jak wyrostek rogu nosorożca lub jelenia. Uśmiechała się, jakby patrzyła na coś pięknego. A w jej oczach wcale nie było lęku.

F. Anstey PRZYGODA ZE SZKLANĄ KULĄ

Wyprawa na smoki stanowi jeden z najbardziej eksploatowanych tematów heroicznej fantasy. Wydaje się słuszne, że temat ten powinien tu reprezentować autor, którego nazwisko wygląda niemal jak anagram słowa „fantasy” Wybitny amerykański krytyk Everett E Błeiler w swoim „Przewodniku po nadnaturalnej fikcji” (1983) nazwał F. Ansteya „dziewiętnastowiecznym prekursorem humorystycznej literatury fantasy”, a jego wpływ uznał za rozległy. Komiczne arcydzieło „Vice–Versa” (1882), o zamieniających się ciałami ojcu i synu, oraz „The Tinted Venus” (1885), gdzie posąg starożytnej greckiej bogini ożywa, były trawestowane przez takich pisarzy, jak John Collier i Thorne Smith, a także adaptowane na potrzeby filmu i telewizji; natomiast tematy z opowiadań „Przygoda ze szklaną kulą” i „A Bohemian Bag” — opublikowanych w roku 1906 — stały się natchnieniem dla kilku współczesnych prac literackich. Przykładem tego pierwszego przypadku jest wkład Roberta Blocha do tej książki (sir. 159), natomiast obdarzona własnym rozumem torba podróżna Ansteya znowu ożyła jako jedyny w swoim rodzaju i pokręcony Bagaż Terry’ego Pratchetta! F. Anstey to pseudonim Thomasa Ansteya Guthrie (1856–1934) utworzony w wyniku pomyłki drukarza. Nieszczęśnik źle odczytał podpis „F. Anstey” ,lecz pisarz, z typowym dla siebie poczuciem humoru, przeszedł nad pomyłką do porządku i postanowił podpisywać w ten sposób swoje dalsze prace. Anstey miał zostać prawnikiem, lecz jego pierwsza powieść „Vice –Versa” osiągnęła taki sukces, że porzucił palestrę i skupił

się na pisaniu fantastycznych opowieści, z ktorych wiele ukazało się w „Punchu” i innych gazetach czasów wiktoriańskich. Kiedy w roku 1915 niespodziewanie zupełnie porzucił twórczość pisarską, by tłumaczyć sztuki Moliera dla londyńskich teatrów, jego sława nieco przygasła, a wkład do humorystycznej literatury fantasy został doceniony, dopiero gdy twórcy filmowi i telewizyjni zajęli się adaptacją jego tekstów. „Przygoda ze szklaną kulą” to Anstey w swojej szczytowej formie. Opisuje dzieje tchórzliwego prawnika (czyżby cień dawnego kolegi?) który niespodziewanie wchodzi w świat szklanej kuli i dowiaduje się, że przypadła mu rola zabójcy smoków…

Zanim przystąpię do relacji z doświadczenia, które, czego jestem w pełni świadom, wielu wyda się tak osobliwe, że niemal — o ile nie zupełnie — niewiarygodne, słusznie będzie wyjaśnić, że jestem prawnikiem z kilkuletnią praktyką i nie uważam się — ni też, zgodnie z mymi wiadomościami i przekonaniem, nigdy mnie za takiego nie uważano — za osobę nadmiernie wybitną w dziedzinie imaginacji. Było to zeszłego roku, w tygodniu Bożego Narodzenia. Z mej kancelarii w New Square, Lincoln’s Inn, wracałem do domu piechotą — jak to mam w zwyczaju, chyba że pogoda czyni taki ruch na świeżym powietrzu zbyt nieroztropnym — i po drodze wstąpiłem do sklepu z zabawkami z zamiarem kupienia jakiegoś rozsądnego prezentu dla chrześniaka. Jak się należało spodziewać o tej porze roku, w sklepie było tłoczno i musiałem czekać, zanim któryś subiekt zdołał mi usłużyć. Czekając, zwróciłem uwagę na zabawkę stojącą przede mną na kontuarze. Była to szklana kula wielkości umiarkowanie dużej pomarańczy. W środku umieszczono odwzorowanie fasady zamku, przed którą stał ludzik trzymający za sznurek mały balon w kształcie gruszki, w paski czerwone i niebieskie. Kula wypełniona była płynem z białymi pyłkami unoszącymi się w roztworze, tak że poruszone, dawały efekt miniaturowej burzy śnieżnej. Nie znajduję usprawiedliwienia dla tak dziecinnego zachowania, z wyjątkiem okoliczności, w których nie mogłem znaleźć lepszego zajęcia — ale potrząsałem kulą i przyglądałem się malutkim śnieżnym płatkom wirującym w płynie, aż pochłonęło mnie to tak, że całkiem zapomniałem o otoczeniu. Tak bardzo, że nieszczególnie mnie zdziwiło, gdym się przekonał, że płatki padają i topnieją na rękawie mego płaszcza. Przed

sobą miałem masywną bramę ponurej, warownej budowli, którą w pierwszej chwili wziąłem za więzienie Holloway, choć nie pojmowałem, jak mogłem tak dalece zboczyć z drogi. Jednak rozejrzawszy się, nie dostrzegłem żadnego śladu podmiejskich rezydencji i pojąłem, że jakimś sposobem zawędrowałem w okolice zupełnie mi nieznane, lecz wyraźnie oddalone od wielkomiejskich rejonów. Zdało mi się, że najlepszym postępowaniem będzie zapukanie do drzwi i spytanie stróża, gdzie jestem i jak trafić do najbliższej stacji kolejowej; jednak zanim zdołałem wprowadzić moją intencję w czyn, otworzyło się okienko w bramie i wyjrzał jegomość o wiekowej i szacownej aparycji. Nie wyglądał na zwykłego odźwiernego, lecz nosił szczególną liberię, jak mi się zdało, szambelańską — wprawdzie nigdym nie widział szambelana, lecz tak go sobie wystawiałem. Ów zaś jegomość wydał się na mój widok wyraźnie kontent. — Jesteś mile witany, szlachetny panie! — rzekł cienkim, skrzypiącym głosem. — Mojej nieszczęsnej pani nie zabraknie obrońcy w tym smutnym losie, choć już niemal straciła nadzieję na twe przybycie! Wyjaśniłem, że nie byłem umówiony, jestem po prostu obcym człowiekiem, który zjawił się w tych okolicach czystym przypadkiem. — Rzecz to nieistotna, skoroś przybył — powiedział ów jegomość na swój staroświecki sposób — gdyż jako żywo, pani moja pilnie potrzebuje każdego, kto gotów jest zająć się jej sprawą! Tłumaczyłem, że jestem członkiem palestry, a skoro, jak rozumiem, jego pani znajduje się w kłopotach, w których moja osoba może jej służyć pomocą, jestem gotów doradzić jej najlepiej, jak potrafię, i reprezentować ją, o ile uznam, że jej sprawa tego wymaga.

— O, wymaga, naprawdę wymaga! — wykrzyknął staruszek. — Lecz nie rozprawiajmy dłużej po próżnicy bez ochrony, której, jak się zda, obecnie nie posiadasz — dodał zawile. — Narażasz się na zbędne niebezpieczeństwo. Zechciej wejść czym prędzej! Nie sądziłem, żebym naprawdę ryzykował zaziębienie, lecz zastanowiło mnie, dlaczego nie przyszło mi na myśl rozłożyć parasola. Dopiero wówczas ujrzałem, że prawą rękę mam już zajętą trzymaniem sznurka, do którego przytwierdzony był kołyszący się w powietrzu pstry balon. Był to tak niestosowny rekwizyt dla każdego prawnika, a zwłaszcza takiego, który proponuje swe usługi w najwyraźniej poważnej sprawie, że na chwilę nieco straciłem rezon. Lecz wkrótce przypomniałem sobie, że jakiś czas temu wszedłem do sklepu z zabawkami, i doszedłem do konkluzji, iż pewnie zakupiłem ten balon jako upominek dla mego chrześniaka. Chciałem się z tego wytłumaczyć, lecz staruszek nagle wciągnął mnie za bramę i zatrzasnął ją tak gwałtownie, że przecięła sznurek. Ujrzałem balon wznoszący się po drugiej stronie muru, aż tuman śniegu ukrył go przez mym wzrokiem. — Nie kłopocz się jego utratą — rzekł szambelan. — Spełnił już swą misję, gdyż doprowadził cię do naszych wrót. Jeśli rzeczywiście sądził, że ktokolwiek mógłby skorzystać z tak ekscentrycznego środka transportu, musiał z pewnością mieć nie po kolei w głowie. Zacząłem się lękać, że postąpiłem nieroztropnie, przyjmując jego zaproszenie. Jednakże zabrnąłem już za daleko, by się wycofać, więc zezwoliłem poprowadzić się do jego pani. Powiódł mnie przestronnym dziedzińcem do

bocznego wejścia, a potem po kręconych schodach i opustoszałymi korytarzami, przez puste antyszambry, aż dotarliśmy do wielkiej komnaty oświetlonej mdłym światłem z góry i zawieszonej gobelinami. Tam mnie zostawił, mówiąc, że powiadomi swą panią o mym przybyciu. Wkrótce zjawiła się w wejściu. Jakie

żałuję

mej

niezdolności

—

częściowo

wynikającej

z

niedostatecznego oświetlenia apartamentu — do opisania jej w sposób bliski precyzji. Była dość młoda — choć nie bardzo, śmiem zauważyć, gdyż przekroczyła osiemnasty rok życia — i odziana bogato, acz fantastycznie w jakąś migotliwą suknię. Długie włosy miała rozpuszczone, co (chociaż muszę rzec, że w jej przypadku efekt nie był odstręczający) w przypadku osoby dorosłej zawsze wydawało mi się dowodem abnegacji, i przez chwilę niemal wątpiłem, czy jest zupełnie przy zdrowych zmysłach. Lecz, choć najwyraźniej była w stanie wielkiego podekscytowania, nie dostrzegałem w jej słowach żadnych oznak umysłowej aberracji. Jej wygląd także był zdecydowanie przyjemny i właściwie nie przypominam sobie, żebym kiedykolwiek poczuł na pierwszy rzut oka takie zainteresowanie klientką. — Przeczże to prawda?! — zawołała. — Czy naprawdę przybyłeś mi na ratunek? — Moja droga młoda damo — rzekłem, dochodząc do wniosku, że wszelkie usprawiedliwienia tego, co można było uznać za niebywałe natręctwo, nie są tu potrzebne. — Dano mi do zrozumienia, że potrzebujesz mych usług, i jeśli to prawda, mogę jedynie rzec, że oddaję je w zupełności do twojej dyspozycji. Proszę się tylko opanować i przedstawić, tak wyraźnie i zwięźle, jak to możliwe, materialne fakty twej

sprawy. — Niestety! — Załamała ręce, które przypominam sobie jako wyjątkowo piękne. — Jestem najbardziej nieszczęśliwą księżniczką na całym świecie. Ufam, że trudno mnie posądzać o snobizm, lecz przyznaję, nieco mnie połechtał fakt, że zostałem zaszczycony zaufaniem damy tak szlachetnej proweniencji. — Wasza wysokość, słyszę to z największym smutkiem — odrzekłem, przypominając sobie, że tak należy się zwracać do księżniczki. — Lecz się lękam — dodałem, gotując się do wysłuchania jej poleceń — że nie na wiele się przydam, jeśli nie wprowadzisz mnie głębiej w szczegóły. — Z pewnością nie możesz nie wiedzieć, iż jestem we władzy złego wuja, tego tyrana! Mogłem wyjaśnić, iż jestem człowiekiem zbyt zajętym, by śledzić najnowsze skandale w rodzinie królewskiej, lecz się powstrzymałem. — Zakładam zatem — rzekłem — że jesteś, pani, sierotą, a rzeczony krewny jest pani jedynym opiekunem? Gestem potwierdziła moje domysły. — Uwięził mnie w tym ponurym zamczysku — oznajmiła — i stopniowo odbierał sługi. Został mi tylko ten zgrzybiały, lecz wierny człek, którego już spotkałeś. Naturalnie odpowiedziałem, że było to karygodne nadużycie władzy, i spytałem, czy znane są jej motywy takiego postępowania wuja. — Postanowił, że wyjdę za jego syna — wyjaśniła — do którego odczuwam nieodparty wstręt! — Być może — ośmieliłem się zasugerować — istnieje ktoś inny, kto…

— Nie ma nikogo, gdyż nigdy nie pozwolono mi spojrzeć na żadnego innego konkurenta. Trzymają mnie w niewoli, póki nie zgodzę się na ten znienawidzony związek, a prędzej umrę! Lecz ty uratujesz mnie przed tym strasznym losem! Gdyż po cóż innego się tu znalazłeś? — Byłbym wielce nieudolny, pani, gdybym nie mógł znaleźć wyjścia z sytuacji będącej w gruncie rzeczy nader pospolitą. Zmuszając cię do ślubu wbrew twej woli, twój opiekun okazał się oczywiście zupełnie niegodny sprawowania nad tobą opieki. Prawo stoi zdecydowanie po twojej stronie. — Istotnie, niegodny! — zgodziła się. — Lecz nie dbam o to, kto jeszcze jest po mej stronie, dopóki ty jesteś mym obrońcą. Ale jakim sposobem mnie uratujesz? —

Biorąc

pod

uwagę

zaistniałe

okoliczności,

najlepszym

postępowaniem będzie wniosek o nakaz doprowadzenia. Wówczas staniesz przed sądem i sędzia podejmie decyzję, jaka wyda mu się najsłuszniejsza. Według wszelkiego prawdopodobieństwa odbierze twemu wujowi prawa i uczyni sąd twoim opiekunem. Wytłumaczenie damom nawet najprostszych kwestii procedury sądowej zawsze sprawia kłopoty, a moja księżniczka nie stanowiła wyjątku od tej reguły. Zdawała się nie mieć najmniejszego pojęcia o władzy, jaką posiada każdy sąd. — Panie, zapominasz — rzekła — że mój wuj, znany w tych okolicach czarnoksiężnik i mag, z pewnością wyśmieje taki sąd. — W tym przypadku — odrzekłem — zasłuży na pogardę sądu. Poza tym jeśli jego lokalna reputacja odpowiada pani opisowi, mamy przeciw niemu kolejny argument. Gdy zdołamy dowieść, że drogą jakiejkolwiek subtelnej sztuki, środka lub narzędzia starał się narzucić swą wolę

poddanym jego królewskiej mości, zostanie sądzony na mocy aktu o włóczęgostwie z 1824 roku jako opryszek i włóczęga. Może za to dostać i pół roku! — O, panie! — zawołała z pewną irytacją, jak mi się wydało. — Marnujemy jedynie cenny czas na jałowe rozmowy, z których niestety nie pojmuję ni słowa! Zbliża się godzina, gdy muszę stanąć przed mym wujem, a jeśli nadal będę się sprzeciwiać jego woli, jego pomsta będzie iście straszliwa! — Wystarczy, jeśli go przekażesz mnie — powiedziałem. — Sądzę, że zdołam drogą osobistej rozmowy przedstawić mu nieco bardziej rozsądny pogląd na jego pozycję. Jeśli spodziewasz się go niedługo, może powinienem tu pozostać do jego przyjścia? — Na szczęście dla nas obojga jest nadal daleko stąd! Czy nie pojmujesz? Jeśli mam być uratowana, musi to nastąpić wprzódy, nim on się tu znajdzie, w przeciwnym razie jestem zgubiona! Czy to możliwe, że przybywszy z tak daleka, marnotrawisz czas, nic nie robiąc? Zanim odpowiedziałem, strawiłem nieco chwil na zastanowienie. W końcu rzekłem: — Po głębokim namyśle doszedłem do przekonania, że — jako iż najwyraźniej obawiasz się, pani, jakiejś formy fizycznej przemocy ze strony wuja, gdy tylko znajdzie cię w tych murach — mogę być całkowicie usprawiedliwiony, porzucając zwykłe formalności i usuwając cię natychmiast spod jego opieki. W każdym przypadku wezmę tę odpowiedzialność na siebie… bez względu na ryzyko, na jakie mogę się narazić. — Proszę, wybacz mi moją niecierpliwość — odezwała się z miłą dla

oka pokorą. — Powinnam od razu zrozumieć, że mogę bezpiecznie oddać się w opiekę tak dwornemu i nieustraszonemu rycerzowi! — Jestem pewien, że rozumiesz, iż jako kawaler nie mogę ci ofiarować schronienia pod mym dachem. Proponuję, że umieszczę cię pod opieką moje starej ciotki w Croydon — oczywiście, zależnie od twojej aprobaty — dopóki nie przedsięweźmiemy innych środków. Zakładam, że niedługo będziesz się przygotowywać do podróży? — Co tu przygotowywać?! — krzyknęła. — Nie zwlekajmy, pierzchajmy czym prędzej! — Zalecam, byś przynajmniej wzięła sakwojaż. Zdążysz zabrać wszystkie potrzebne rzeczy, gdy twój sługa będzie szykował pojazd. Potem nie zatrzyma nas tu już nic. — Nic?! Więc tak niewiele robisz sobie ze smoka, że mówisz o nim w równie niedbały sposób? Nie mogłem powściągnąć uśmiechu, takim zaskoczeniem było spotkanie z księżniczką w jej wieku, nadal wierzącą w bajki. — Sądzę — oznajmiłem — że w tych czasach smok nie stanowi przeszkody, której musielibyśmy poświęcać uwagę. Najwyraźniej nie powiadomiono cię, że taki potwór nie może już istnieć. Innymi słowy — nie żyje. — Więc go zabiłeś! — zawołała, a jej oczy zalśniły podziwem. — Czemuż się tego nie domyśliłam! Smok nie żyje — teraz nawet mój wuj nie ma władzy, by mnie tu zatrzymać. Tak wiele miesięcy nie śmiałam wyglądać przez okno, lecz teraz mogę znowu ujrzeć światło dnia, nie trwożąc się! Mówiąc to, odsunęła kotary, ukazując wielkie wykuszowe okno, i zaraz

potem odskoczyła z krzykiem zgrozy. — Dlaczego mnie zwodzisz? — zawołała z gniewną naganą. — Smok żyje, jest tam. Spójrz! Spojrzałem. Z okna rozciągał się widok na tyły zamku, do tej pory dla mnie niewidoczne. Ujrzałem tam coś tak niespodziewanego, że nie mogłem wręcz uwierzyć świadectwu własnych oczu. Nad blankami zewnętrznego muru wznosiła się ogromna rogata głowa osadzona na długiej, giętkiej szyi i obracająca się z wolna z boku na bok ze złowieszczą czujnością. Choć reszta okropieństwa ginęła za murem, ujrzałem dosyć, by przyjąć, że nie może to być nic innego niż smok — i to straszliwy. Teraz pojąłem, dlaczego szambelan tak mnie ponaglał, bym wszedł do zamku, choć wolałbym, żeby wyraził się wówczas bardziej dosadnie. Stałem zapatrzony — lecz nie uczyniłem żadnej uwagi. Szczerze mówiąc, nie czułem się wówczas do tego zdolny. Pierwsza odezwała się księżniczka. — Zdajesz się zdumiony, panie, a jednak nie mogłeś nie wiedzieć, że mój wuj umieścił tego krwiożerczego stwora, by strzegł murów i pożarł mnie, jeśli ośmielę się uciec. — Mogę jedynie powiedzieć, że z tą kwestią zapoznaję się po raz pierwszy. — Jednak jesteś mądry i silny. Z pewnością znajdziesz sposób i uwolnisz mnie od potwora! — Jeśli pozwolisz, zasłonię znowu okno — zaproponowałem — by móc się zastanowić… Czy słusznie zakładam, że ta bestia jest własnością twego wuja?

Przyznała, że tak właśnie jest. — Więc chyba widzę wyjście — rzekłem. — Można oskarżyć twojego wuja o puszczanie tak niebezpiecznego zwierzęcia samopas, ponieważ najwyraźniej nie znajduje się pod stosowną opieką. A jeśli złoży się taki wniosek do sądu, na mocy aktu prawnego z 1871 roku twój wuj, pani, otrzyma nakaz natychmiastowego unicestwienia groźnego zwierza. — Nie znasz mego wuja — powiedziała z odrobiną szyderstwa — skoro sądzisz, że unicestwi jedynego smoka, jaki mu pozostał, wyłącznie na życzenie innego człowieka! — Dopóki tego nie zrobi, będzie płacić grzywnę w wysokości dwudziestu szylingów dziennie — oznajmiłem. — W każdym razie mogę ci obiecać, że jeśli tylko zdołam się stąd wydostać, nie będziesz dłużej narażona na jego gniew. — Czyś całkiem pewien, że to ci się uda?! — Praktycznie już mi się udało. Przedstawię wniosek — przy założeniu, że bezpiecznie dotrę do domu — jutro z samego rana i jeśli zdołam przekonać ławę sędziowską, że akt rozciąga się nie tylko na psy, lecz każdego groźnego czworonoga, właściwie zwycięstwo już jest nasze! — Jutro! Jutro! — powtórzyła niecierpliwie. — Czy muszę ci jeszcze raz powtórzyć, że nie możemy zwlekać? Panie, musisz własną ręką mnie uratować przed tym ohydnym gadem! Muszę przyznać, iż księżniczka miała zupełnie ekstrawagancki pogląd na związek prawnika i klienta. — Skoro można go opisać jako gada — rzekłem — to nie powinienem odczuwać najmniejszych oporów przed przypuszczeniem na niego ataku. — Więc to zrobisz?! — zawołała, jak zwykle zupełnie nie pojmując

sensu mych słów. — Powiedz, że to zrobisz — dla mojej obrony! Występując z tym apelem, wyglądała tak porywająco, że wprost nie miałem serca zranić jej jawną odmową. — Nie ma powodu — tłumaczyłem — to jest żadnego rozsądnego powodu, dla którego nie miałbym wystąpić z radością w twej obronie, pani. Ale jeśli się zastanowisz, natychmiast zrozumiesz, że w cylindrze i surducie, pozbawiony wszelkiej broni z wyjątkiem parasola, nie miałbym nawet cienia szansy przeciwko smokowi. Byłbym beznadziejnie niedopasowanym przeciwnikiem. — Prawdę powiedziałeś — odparła ku mojej wielkiej satysfakcji. — Nie mogłabym żądać od mego obrońcy, by przystępował do tak nierównej walki. Więc nie lękaj się o to. Klasnęła w dłonie, przywołując szambelana, który pojawił się tak szybko, iż — jak sądzę — nie mógł się znajdować w wielkiej odległości od dziurki do klucza. — Ten dworny dżentelmen — oznajmiła — podjął się spotkania ze smokiem, o ile zostanie stosownie wyposażony do tak niebezpiecznego starcia. Usiłowałem zauważyć, że nadała moim uwagom znaczenie, jakiego w nich nie zawarłem, lecz staruszek wybuchnął tak gwałtownym podziękowaniami i błogosławieństwami, iż nie zdołałem wtrącić ani słowa. — Zaprowadzisz go do zbrojowni — rozkazała księżniczka — i dopilnujesz, by znalazł zbroję i broń stosowną dla tak wspaniałego rycerza. Panie — dodała — w takiej godzinie nie znajduję właściwych słów. Nie mogę ci nawet wyrazić wdzięczności tak, jak powinnam. Ale

wiem, że w mojej sprawie zrobisz wszystko, co możesz. Gdybyś miał przegrać… Urwała, najwyraźniej niezdolna do zakończenia zdania, lecz nie było to konieczne. Wiedziałem, co będzie, jeśli przegram. — Lecz nie przegrasz — podjęła. — Coś mi mówi, że wrócisz do mnie z wiktorią, a wówczas… wówczas… jeśli zażądasz ode mnie jakowejś nagrody — tu oblała się boskim rumieńcem — a nawet mojej ręki, nie będę ci jej wzbraniać. Jeszcze nigdy w całej mojej karierze zawodowej nie znalazłem się w trudniejszym położeniu. Rozsądek podpowiadał, że oczekiwanie ode mnie, który jestem jedynie prawnym doradcą, takich usług jest zupełnym niepodobieństwem. Nawet gdybym wywiązał się z nich z powodzeniem — co było, ujmując oględnie, wątpliwe — moja praktyka zapewne poważnie by ucierpiała, gdyby rozeszła się wieść, że mam związek z taką sprawą. A co do specjalnego honorarium, które tak hojnie mi zaproponowała, oczywiście nie wchodziło w rachubę. W moim wieku małżeństwo z płochą osiemnastoletnią kobietą — w dodatku księżniczką — byłoby raczej zbyt ryzykownym eksperymentem. A jednak — czy to dlatego, że choć jestem kawalerem w średnim wieku, nadal mam w naturze pociąg do niespodziewanych romantycznych i rycerskich czynów, czy też z innego powodu, którego nie potrafię wyjaśnić — okazało się raptem, że całuję wyciągniętą do mnie rączkę i odchodzę bez słowa, by stoczyć w obronie księżniczki walkę z piekielną bestią. Nie mogę stwierdzić, że z tego powodu rozpierała mnie radość, ale cóż — poszedłem. Podążyłem za szambelanem. Prowadził mnie innymi schodami niż te,

którymi tu wszedłem, a potem przez ogromną kuchnię o sklepionym suficie, opuszczoną przez wszystkich z wyjątkiem karakanów, których były roje. Wyłącznie dla podtrzymania rozmowy zrobiłem uwagę na temat ich liczebności i nachalności, i spytałem, dlaczego nie przedsięwzięto żadnych środków, by usunąć tak oczywistą niewygodę. — Niestety, szlachetny panie — odparł, potrząsając sędziwą siwą głową — oczyszczanie kuchni z robactwa to zadanie dziewek kuchennych, a wiele czasu minęło, odkąd ostatnia znikła z naszych komnat! Naszła mnie skłonność, by zapytać, gdzie znikły — lecz nie uczyniłem tego. Uznałem, że odpowiedź może się okazać przygnębiająca. Już i tak w zaistniałej okoliczności nie odmówiłbym whisky z wodą, ale szambelan mi jej nie zaproponował, a ja nie chciałem naprowadzać go na tę myśl z obawy, że zostanę źle zrozumiany. I tak doszliśmy do zbrojowni. Na ścianach wisiały bardzo nieliczne zbroje, wszystkie żałośnie zardzewiałe, lecz szambelan zdejmował jedną po drugiej i niezdarnie starał się je na mnie zapiąć. Na nieszczęście ani jedna nie okazała się, że tak powiem, zdatna do użytku, gdyż nie sądzę, by ktokolwiek mógł walczyć ze smokiem w zbroi zbyt ciasnej. — Obawiam się, że to na nic — rzekłem szambelan owi, niechętnie wdziawszy własny strój. — Sam widzisz, że nie ma tu niczego, co by na mnie pasowało! — Lecz nie możesz, panie, przystąpić do starcia ze smokiem w swoim obecnym odzieniu! — obruszył się. — To czyste szaleństwo! Ucieszyło mnie, że staruszek ma dość rozsądku, by to dostrzec. — Całkowicie podzielam twoje zdanie — odrzekłem — i wierz mi, mój

czcigodny przyjacielu, jestem jak najdalszy od tego zamiaru. Rzecz w rym, że gdybyś… nie proszę, byś się narażał na niepotrzebne ryzyko, lecz gdybyś zdołał odwrócić uwagę smoka jakąś działalnością po jednej stronie zamku, mógłbym się po cichu wymknąć drugimi drzwiami po jego innej stronie. — Więc jestżeś takim łotrem, że mógłbyś zostawić damę na pewną zgubę?! — Nie ma potrzeby lżyć mnie obraźliwymi słowami. Nie miałem zamiaru twojej pani porzucić. Bądź tak dobry i poinformuj ją, że niechybnie wrócę jutro z bronią, która zakończy sprawę smoka skuteczniej niż wasze staroświeckie lance i topory! Gdyż już zdecydowałem, że mam przed sobą tylko tę jedną drogę. Pewien mój przyjaciel większą część roku spędzał za granicą na polowaniu na grubego zwierza, lecz wówczas szczęśliwym zrządzeniem losu bawił w mieście. Wiedziałem, że chętnie pożyczyłby mi szybkostrzelny karabin i naboje, a ja, jako były ochotnik i strzelec, uznałem, że sytuacja przemawia na moją korzyść, nawet gdybym nie zdołał — na co liczyłem — przekonać przyjaciela, by na tej wyprawie dotrzymał mi towarzystwa. Ale szambelan obrał mniej optymistyczny pogląd na tę sprawę. — Zapominasz, panie — zauważył grobowo — że aby tu powrócić, najpierw musisz spróbować opuścić te bezpieczne mury, a skoro jesteś bezbronny, oznacza to natychmiastową śmierć! — Nie jestem przekonany. W końcu smok nie uczynił żadnego wysiłku, by mi zabronić tu wstępu. Zatem istnieje co najmniej możliwość, że nie będzie się sprzeciwiać mojemu odejściu.

— Zapewne nie dostał rozkazu bronienia wstępu. O tym nic mi nie wiadomo. Jednak jednego jestem całkowicie pewien — nikt nie wyjdzie stąd niepożarty. — Lecz czy nie zdołałbym wydostać się poza jego zasięg, zanim się zorientuje, że to czynię? — podsunąłem. — Lękam się — rzekł staruszek tragicznie — że stwór ów nie zaprzestanie podążać po twoich śladach, dopóki nie zasypie ich śnieg. — To mi nie przyszło do głowy — przyznałem. — Lecz istotnie, wydaje mi się to zupełnie prawdopodobne. Zatem czy według ciebie lepiej będzie, gdy pozostanę tu, gdzie jestem? — Dopóki nie wróci czarnoksiężnik, gdyż, jeśli się nie mylę, może to nastąpić lada chwila, a wówczas twój pobyt, panie, z całą pewnością szybko dobiegnie końca. — Nie chcesz chyba powiedzieć, że byłby tak nieludzki, by rzucić mnie na pożarcie temu strasznemu smokowi? Bo do tego by się to sprowadziło. — Chyba że siłą myśli lub rozumu pokonasz potwora… A zdawało mi się, żeś przybył tutaj z tym zamiarem. — Mój poczciwino, nie mam pojęcia, po co i jak tu przybyłem, lecz z pewnością nie pragnąłem ani nie spodziewałem się spotkać smoka. Jednakże zaczynam widzieć całkiem wyraźnie, że jeśli nie znajdę jakiegoś sposobu, by skończyć z bestią — i to niezwłocznie — ona skończy ze mną. Pytanie, jak, do diaska, mam to uczynić? I nagle doznałem natchnienia. Przypomniałem sobie karakany i to, co szambelan powiedział o kuchennych mających je tępić. Spytałem, jakich metod używały do tego celu, lecz tak przyziemne szczegóły zdecydowanie wykraczały poza jego obowiązki i nie mógł mi udostępnić tych informacji.

Dlatego też wróciłem do kuchni, gdzie przystąpiłem do uważnych poszukiwań, nie bez pewnej nadziei na powodzenie. Zrazu moje wysiłki szły na marne, lecz w końcu, gdy już byłem w desperacji, na zakurzonej półce spiżarni znalazłem to, czego szukałem. Było to gliniane naczynie zawierające pewną pastę, w której — pomimo pleśniowej narośli na powierzchni — natychmiast rozpoznałem miksturę o udowodnionym śmiercionośnym działaniu na robactwo. Zawołałem szambelana i spytałem, czy zechce mi przynieść bochenek białego chleba, co uczynił z widocznym zdumieniem. Ukroiłem kromkę ze środka i właśnie smarowałem ją grubo pastą, gdy chwycił mnie za ramię. — Stój! — zawołał. — Czy pochopnie szukasz śmierci, nim wybije twoja godzina? — Nie musisz się niepokoić — uspokajałem go — to nie dla mnie. A teraz zechciej uprzejmie pokazać mi drogę na jakąś część dachu, z której będę miał dostęp do smoka. Dygocząc od stóp do głów, wskazał mi schody na wieżę, jednak nie zaofiarował się mi towarzyszyć. Schody te zaprowadziły mnie na dach, który okazał się czymś w rodzaju bastionu. Ostrożnie podpełzłem na jego skraj, wyjrzałem — i tu po raz pierwszy otworzył mi się pełny widok na potwora przyczajonego tuż pode mną. Nie wiem, na ile skłonności do przesady mają w takich sprawach ludzie z natury precyzyjni, lecz poczyniwszy wszelkie poprawki na mój podekscytowany stan, nie sadzę, bym był daleki od prawdy, twierdząc, że wymiary bestii nie mogły być o wiele — jeśli w ogóle — mniejsze od rozmiarów Diplodocus carnegii, którego model stoi w Muzeum Historii Naturalnej, aczkolwiek smok był o wiele bardziej przerażający.

Nie cofam się przed szczerym wyznaniem, że ogromnie się strwożyłem i ogarnął mnie niemal nieodparty impuls wycofania się tą samą drogą, jaką przyszedłem, zanim bestia mnie dostrzeże. A jednak nie była pozbawiona także swoistego piękna; ośmielę się rzec, że stanowiła urodziwy okaz swojego gatunku, a szczególnie uderzyło mnie wspaniałe ubarwienie łusek, okazalszych niż u nawet największych pytonów. Mimo to dla nieprzyzwyczajonego oka smok zawsze musi mieć w sobie coś, co budzi większą zgrozę niż podziw, a ja nie miałem wówczas nastroju, by jedynie go podziwiać. Smok był skulony, z głową odchyloną w tył i złożoną między skrzydłami, jak to ma w zwyczaju drób, i zdawał się rozkoszować krótką drzemką. Przypuszczam, że nieświadomie zdradziłem moją obecność, gdyż nagle na jego pozbawionych powiek oczach uniosły się błony niczym rolety i przeszyło mnie zimne, zaciekawione spojrzenie. Wówczas smok dźwignął się i z wolna wyciągnął szyję, aż jego straszliwy łeb zrównał się z blankami. Nie muszę mówić, że wówczas czym prędzej wycofałem się w miejsce, w którym — jak uznałem — nie grozi

mi

bezpośrednie

niebezpieczeństwo.

Lecz

miałem

dość

przytomności umysłu, by przypomnieć sobie, w jakim celu tu przyszedłem i, nadziawszy przygotowaną kromkę na szpic mojego parasola, wyciągnąłem ją na całą długość ramienia w stronę potwora. Sądzę, że nie był ostatnio karmiony. Błyskawicznie wsunął głowę między blanki, kłapnął straszliwie zębami — i kromka wraz z parasolem znikła w jego wielkiej czerwonej paszczy. Smoczy łeb się cofnął. Usłyszałem ohydne chrupanie miażdżonych drutów parasola. Potem zapadła cisza. Znowu podpełzłem na skraj dachu i spojrzałem w dół. Bestia oblizywała

łuskowate szczęki z wielkim smakiem, jakby — co było dość prawdopodobne — parasol wydał się jej opancerzonemu podniebieniu niezwykłym delikatesem. Po chwili spokojnie ułożyła się, by strawić tę przekąskę. Na ten widok moje serce się ścisnęło. Bo jeśli z taką łatwością pożarła alpakowy parasol z hebanową rączką, to czy pasta na karaluchy może odnieść jakikolwiek zauważalny skutek? Byłem głupcem, pokładając nadzieję w tak niepewnej sprawie. Zaraz smok zjawi się po dokładkę — a ja już nic nie mam! Jednak z czasem wydało mi się, że w zachowaniu gada dostrzegam nieznaczne symptomy niepokoju. Początkowo były drobne — nagłe drgnienie, zmrużenie wyłupiastych oczu, dotąd niezauważalne — ale błysnęła mi nadzieja. Następnie ujrzałem, że wielki grzebień na jego grzbiecie z wolna zaczyna się jeżyć, a szczecina wokół jego szczęk staje dęba. Smok zaczął mocno bóść pyskiem swój wydatny oliwkowy brzuch, najwyraźniej będący przyczyną jego dyskomfortu. Choć niewiele mi wiadomo o smokach, nawet dziecko by dostrzegło, że ten konkretny okaz pada ofiarą poważnej niedyspozycji. Ale czy przez parasol, czy maść na karakany? Co do tego mogłem jedynie snuć domysły, a los mój — i księżniczki — zależał od właściwej diagnozy! Jednak nie pozostałem długo w niepewności. Bestia wydała gardłowy ryk — najohydniejszy dźwięk, jaki zdarzyło mi się słyszeć — a potem nie jest mi wiadome, co konkretnie się stało. Zdaje się, że smok miał jakiś atak. Wił się i tarzał, młócąc powietrze wielkimi skórzastymi skrzydłami i skręcał się w stopniu, który — gdybym

nie widział tego na własne oczy — uznałbym za niemożliwy nawet dla smoka. Zachowanie to trwało jakiś czas, po czym smok się rozplatał i jakby uspokoił, lecz nagle wygiął się w potężny łuk i trwał w zupełnym bezruchu z rozpostartymi skrzydłami przez co najmniej pół minuty. Upadł na bok, dysząc, prychając i dygocząc jak monstrualny automobil, aż wreszcie wyciągnął się na całą długość i legł sztywny, nieruchomy. Jego wspaniale barwy stopniowo przygasły do ołowianej szarości… Było po wszystkim — trucizna na robactwo okazała się skuteczna. Nie mogę powiedzieć, że oddałem się uniesieniu. Nie jestem pewien, czy nie odczułem nawet niezadowolenia z siebie. Zabiłem smoka, to prawda, jednak metodą, której nie polecałbym świętemu Jerzemu ze względu na jej całkowitą sprzeczność ze sportowymi zasadami, nawet jeśli okoliczności nie dawały wyboru. Jednakże ocaliłem księżniczkę, o co w gruncie rzeczy chodziło, i nie było potrzeby jej powiadamiać o niczym więcej z wyjątkiem nagiego faktu zgonu smoka. Właśnie miałem zejść i poinformować ją, że może swobodnie opuścić zamek, kiedy w powietrzu rozległ się szum, a obejrzawszy się, ujrzałem frunącego ku mnie przez nadal padający śnieg starszego pana o odpychającym

wyglądzie,

najwyraźniej

w

stanie

największego

wzburzenia. Był to wuj księżniczki. Nie wiem, jak to się stało, ale aż do tej chwili nie zdawałem sobie sprawy z ekstremalnie nieprofesjonalnego zachowania, do którego doprowadziła moja impulsywność. Teraz dostrzegłem, choć zbyt późno, że biorąc prawo we własne ręce i podając trującą substancję zwierzęciu, które

acz niebezpieczne, stanowiło własność innej osoby, dopuściłem się czynu niegodnego szacownego prawnika. Bez wątpienia było to spowodowanie szkody, o ile nie zniszczenie cudzej własności, co można by potraktować nawet jako przestępstwo kryminalne. Więc gdy czarnoksiężnik wylądował na dachu, uznałem, że nie pozostaje mi nic innego niż najbardziej żarliwe przeprosiny. Jednak czując, że lepiej będzie oddać mu pierwszeństwo głosu, uniosłem cylinder i zaczekałem, by usłyszeć, co ma do powiedzenia… — Czy ktoś się panem zajął? — brzmiało zdanie, które usłyszałem. Zarówno słowa, jak i ton dalece odbiegały od mych oczekiwań. Ku memu największemu zdumieniu przekonałem się, że blanki i czarnoksiężnik znikły. Znowu byłem w sklepie z zabawkami, wpatrzony w szklaną kulę, w której leniwie wirował śnieg. — Życzy pan sobie tę kulę ze śniegiem? — ciągnął subiekt. — Sprzedajemy je w dużych ilościach. Bardzo odpowiedni i godny polecenia prezent dla dziecka, a ten rozmiar kosztuje jedynie szylinga, choć mamy także większe. Kupiłem tę kulę — ale nie podarowałem jej chrześniakowi. Wolałem zatrzymać ją dla siebie. Oczywiście moja przygoda była jedynie ułudą… choć to dziwne, gdyż nawet w nocy moje sny — te nieliczne — nigdy nie dotyczą takich tematów, jak zamki, księżniczki i smoki. Mój

przyjaciel

doświadczeniu,

naukowiec,

twierdzi,

że

któremu to

zwykły

opowiedziałem przypadek

o

tym

autohipnozy

zainicjowany długim wpatrywaniem się w szklaną kulę. Ale ja nie jestem przekonany. Nie mogę się pozbyć myśli, że jest w tym

coś więcej. Wieczorami nadal spoglądam w kulę, lecz choć od czasu do czasu powracam w śnieżną zadymkę, na razie nigdy nie udało mi się dostać do zamku. Może i dobrze; choć nie miałbym nic przeciwko następnemu spotkaniu z księżniczką, prawdopodobnie już dawno — dzięki mej pomysłowości — opuściła mury zamku… a nie mogę rzec, że płonę szczególną żądzą spotkania z czarnoksiężnikiem.

James Branch Cabell SPRAWY W POICTESME

Najwcześniejszy cykl komicznych fantazji heroicznych znajdujemy w satyrycznych książkach o Poictesme amerykańskiego pisarza Jamesa Brancha Cabella, który zaczął od „The Eagles Shadow” (1904) i co roku — przez niemal dwadzieścia lat — publikował kolejny tytuł, kończąc na „The Lineage of Lichfield” w roku 1922. Znane pod zbiorczym tytułem „The Biography of the Life of Manuel” opowieści te są osadzone w średniowiecznym świecie — który autor w ogólnych zarysach wzorował na trzynastowiecznej Prowansji — i dotyczą nadzwyczajnych przygód Manuela Odkupiciela, młodego świniopasa, wielkoluda, który wyrusza na poszukiwanie szczęścia; towarzyszy mu najpierw wielki czarnoksiężnik Miramor Lluagor, a potem Niafer, młoda kobieta w przebraniu chłopca. Według Cabella Manuel jest albo wielkim bohaterem z misją ratowania swego narodu, albo — tu cytuję — „obleśnym huncwotem, na oślep zataczającym się od tajemnicy do tajemnicy, z żałosnym bylejactwem, nie rozumiejącym niczego, zachłannym we wszystkich żądzach i zawsze przepojonym tchórzostwem” Mimo takiego konfliktu opinii Manuel zaczął sobie zjednywać zwolenników, jednocześnie zadziwiając i czasem oburzając amerykańskich krytyków literackich. Został uznany za wysoce indywidualnego twórcę heroicznej fantasy, który z kolei wywarł wpływ na późniejszych pisarzy, na przykład Jamesa Blisha (przez jakiś czas wydającego pismo „Cabell Society”) oraz Philipa Jose Farmera w jego czteroksięgu „The Maker of Universes” (1965–1970).

James Branch Cabell (1879–1958) urodził się w Richmond w stanie Wirginia, gdzie spędził dużą część życia jako lokalny dziennikarz. Szczególnie interesował się genealogią, co dało mu inspiracji do pierwszych sardonicznych fantazji napisanych na początku XX wieku. Dzięki badaniom opracował wyimaginowany świat Poictesme, choć cykl na dobre ruszył dopiero w 1919 roku wraz z opublikowaniem kontrowersyjnego obscenicznego tomu „Jurgen! Wyczyny pogańskiej bogini seksu Anaitis w mieście Cockaigne tak rozwścieczyły władze, że Cabell stanął przed sądem za obrazę moralności, a w Bostonie wydano zakaz rozpowszechniania książki. Natychmiast „Jurgen” i Cabell stali się gwiazdami — przy sprzymierzeńcach w rodzaju H.L. Menckena, który ogłosił tom za „dzieło geniusza”, autor zyskał błyskawiczną sławę, a cykl o Poictesme trafił na łisty bestsellerów. Dziś erotyczne nutki w „Jurgenie”, ograniczone głównie do podwójnych znaczeń, zabawnych, lecz nigdy obraźliwych, wydają się całkiem niewinne. Tym, co Everett F Błeiler nazywa „podwalinami satyrycznej literatury fantasy” była książka „Figures of Earth” opublikowana w 1921 roku. Oto pochodzący z niej autonomiczny epizod, który moim zdaniem oddaje charakter tekstu, będącego niezaprzeczalnie kolejnym kamieniem milowym w humorystyce fantastyki.

W Poictesme snują opowieści, jak to Manuel i Niafer pojechali trochę na wschód, a potem zawrócili ku ciepłemu południu i jak znaleźli kapłana, który ich zaślubił, i jak Manuel skonfiskował dwa konie. Mówią także o tym, jak Manuel wyszedł zwycięsko ze spotkania z raczej przerażającym smokiem w La Fleche, a w pobliżu Orthes wdał się w zwadę z Groachem, którego pokonał i uwięził w skórzanej flaszy, lecz twierdzą, że poza tym podróż przebiegła bez ciekawych wydarzeń. — Już wszystkie zobowiązania znikły, moja droga Niafer — mówił Manuel, gdy odpoczywali po jego walce ze smokiem. — Będziemy teraz podróżować wszędy, by ujrzeć krańce tego świata i je osądzić. — Najdroższy, myślałam o tym i jestem pewna, że byłoby zachwycająco, gdybyż tylko ci ludzie nie byli tak bezgranicznie straszni. — Co chcesz powiedzieć, kochany okruszku? — Widzisz, Manuelu, skoro sprowadziłeś mnie z raju, ludzie będą mówić, że powinieneś dać mi w zamian za królestwo rozkoszy co najmniej wygodną i stateczną ziemską rezydencję. Tak, najdroższy, wiesz, jacy są ludzie, a zawistnicy będą z upodobaniem powtarzać wszędzie, że zaniedbałeś tak oczywisty obowiązek, jeśli dalej będziesz wędrować, by ujrzeć i ocenić krańce tego świata, o który zresztą nieszczególnie dbasz. — Więc cóż, jeśli nawet tak będzie? — Manuel po pańsku wzruszył ramionami. — Gadaniem nie zrobią krzywdy. — Tak, lecz takie bezustanne wędrowanie do zakątków, o których nikt nie słyszał, będzie ludzi drażnić. Oczywiście nic bardziej by mnie nie uradowało niż wyprawa wraz z tobą po przygodę i nic dla mnie nie znaczy, że jestem księżną. Z pewnością nie dbam o pałac, o piękne stroje i zbytnio by mnie nużyły zajmowanie się moimi rubinami, codzienne uczty

i bezustanna asysta służących. Lecz widzisz, kochany, po prostu nie mogłabym znieść, że ludzie źle myślą o moim drogim małżonku, i by do tego nie dopuścić, jestem gotowa wytrzymać to wszystko. — Och, ach! — Manuel z irytacją szarpnął się za krótką siwą bródkę. — Żadne zobowiązanie nie rodzi innych tak szybko jak to! Więc co każesz mi zrobić? — Oczywiście musisz wziąć żołnierzy od króla Ferdinanda i wygnać tego okropnego Asmunda z Poictesme. — A niech mnie! To takie proste? Mam się tym zająć dziś po południu? — Manuelu, mówisz bez zastanowienia, gdyż z całą pewnością nie zdołasz odbić całego Poictesme dzisiejszego popołudnia. — O! — Nie, nie w pojedynkę, ukochany mój. Najpierw będziesz musiał sprowadzić żołnierzy do pomocy, konnych i pieszych. — Najdroższa moja, chciałem tylko powiedzieć… — A nawet wówczas pewnie trochę czasu upłynie, nim zabijecie wszystkich Północnych. — Niafer, pozwól mi wyjaśnić… — Poza tym Poictesme jest dość daleko stąd. Nie dasz rady tam się dostać tego popołudnia. Manuel zakrył jej usta ręką. — Niafer, kiedy wspomniałem o odzyskaniu Poictesme tego popołudnia, zaryzykowałem subtelny żart. Nigdy więcej nie zastosuję w twojej obecności ironii, gdyż przeczuwam, że nie doceniasz mojego poczucia humoru. Tymczasem powtarzam ci: nie, nie, po tysiąckroć nie! Miano księcia Poictesme brzmi dobrze, pieści ucho, lecz nie dam się

zakorzenić w paru łopatach ziemi. Nie, gdyż dano mi tu tylko jedno życie, więc chcę zobaczyć ten świat i wszystkie krańce tego świata, by mocje osądzić. Jam jest Manuel, który kieruje się własnym rozumem i własnymi pragnieniami — zakończył z mocą. Niafer w płacz. — Wprost nie mogę znieść tego, co ludzie o tobie powiedzą. — No, no, moja droga! — Manuel na to. — Uspokój się! Niafer wciąż płakała. — Tylko się rozchorujesz! — ostrzegł Manuel. Niafer płakała nadal. — Decyzję już podjąłem — rzekł Manuel — więc na Boga, co ci z tego przyjdzie? Niafer jęła płakać głośniej i rozpaczliwiej. Wielki bohater siedział zrezygnowany, jego szerokie ramiona obwisły. Wściekle kopnął ciężki, lśniący zielenią łeb smoka, nadal broczący brzydką posoką u jego stóp, ale z tego też nic mu nie przyszło. Zwycięzca smoka został zwyciężony. Nie miał żadnej broni przeciwko temu potopowi, słona powódź przemoczyła jego zdecydowanie i zatopiła niezależność. Poczuł, że jego młodość przeminęła. — Dobrze więc — rzekł w końcu — przemierzmy Loir i jedźmy na południe, by poszukać twojej piekielnej korony z rubinami, twoich sług i twojego pięknego pałacu. I tak na Boże Narodzenie szlachetny, potężny, siwowłosy wojownik przyjechał do króla Ferdinanda, do cytrynowego gaju za królewskim pałacem. Tam świątobliwy król, wyposażony w aureolę i gęsie pióro, miał zwyczaj czynić pomniejsze cuda w każdą środę i sobotę. Król orzekł, że Dom Manuel pięknie dojrzał i wyszlachetniał, lecz —

dziad jeden! — co do żołnierzy i zdobycia Poictesme, to całkiem inna sprawa. Stwierdził, że potrzebuje swoich żołnierzy do własnych celów, czyli natychmiastowego podbicia Kordoby. A tu jeszcze książę de Gatinais i markiz di Paz także przybyli z tą samą szaloną prośbą, jeden chce żołnierzy do walki z Filistynami, drugi z Katalończykami. — Wszyscy, którym kiedykolwiek nadałem lenno, nagle potrzebują żołnierzy — burczał król — a gdyby któryś z was miał trochę rozumu, zachowalibyście podarowane wam ziemie. — Pomyliliśmy się! — zakrzyknął młody książę de Gatinais z niezmiernym animuszem. — Nie w osądzie, lecz spodziewając się wsparcia ze strony suzerena. Była to najzupełniejsza prawda, lecz takie bolesne prawdy nieczęsto bywają rzucane w twarz królowi i świętemu. Cienkie brwi Ferdinanda powędrowały w górę. — Tak sądzisz? Musimy to zbadać. Cóż to jest na przykład? Wskazał basen, przy którym podlewano cytrynowe drzewa. Książę spojrzał na żółty owoc unoszący się w basenie. — Panie — powiedział de Gatinais — to cytryna, która spadła z jednego z drzew. — Więc sądzisz, że to cytryna. A co ty o tym myślisz, di Paz? — pytał dalej król. Markiz był politykiem, który nieczęsto ryzykował. Podszedł na skraj basenu i przyjrzał się dokładnie, zanim wydał osąd; powrócił z uśmiechem. — Ach, panie, w istocie wygłosiłeś przebiegłe kazanie przeciw pochopnym osądom, gdyż aczkolwiek nad basenem rośnie drzewo

cytrynowe, pod nim unosi się na wodzie pomarańcza. — Więc sądzisz, markizie, że to pomarańcza. A co ty o tym sądzisz, książę Poictesme? Di Paz ryzykował nieczęsto, a Manuel nie robił tego wcale. Wszedł do basenu i chwycił owoc unoszący się na wodzie. — Królu — rzekł, mądrze mrugając jasnymi oczami — to połówka pomarańczy. — Oto człowiek, który nie daje się łacno zwieść próżnym pozorom tego świata i który ceni prawdę bardziej od suchych butów — oznajmił król Ferdinand. — Książę Manuelu, dostaniesz żołnierzy, a wy musicie zaczekać, aż dorównacie w trafności osądu księciu Manuelowi, co — pozwólcie sobie powiedzieć — jest cenniejsze od wszelkich lenn, jakie miałbym do zaofiarowania. Gdy nastała wiosna, Manuel wkroczył do Poictesme na czele bardzo zacnej armii i wezwał księcia Asmunda, by oddał mu cały kraj. Asmund, który z powodu klątwy chochlika chodził nieustannie rozwścieczony, odpowiedział haniebnymi epitetami i zaczęła się wojna. Manuel oczywiście nie znał się na dowodzeniu, ale król Ferdinand wyznaczył na jego oficera Kondeusza de Tohil Vaca. Dom Manuel prezentował się okazale w złotej zbroi, a widok jego tarczy z rozbrykanym ogierem i mottem „Mundus vult decipi” stał się w walce sygnałem dla bardziej przyzwoitych z jego przeciwników do wyróżniania się w którejś części potyczki. Oszczercy szeptali, że podczas narad i publicznych dyskusji Dom Manuel dźwięcznie powtarzał rozkazy i opinie, które mu podsuwał Tohil Vaca; jakkolwiek było, oficjalne przemowy księcia Poictesme budziły we wszystkich życzliwe uczucia, które rezerwuje się

dla zaufanych przyjaciół, tak więc nikt nie ucierpiał. Przeciwnie, Dom Manuel wyćwiczył nieoceniony dar publicznego przemawiania, a we wszystkich podbitych i zajętych miastach wygłaszał pełne mocy perory do ocalałych mieszkańców, zanim kazał ich powiesić, nawołując wszystkich prawomyślnych do zmiażdżenia zbrojnej władzy Asmunda. Poza tym wykazywał, że jest to walka, jakiej świat nigdy nie znał, walka mająca na wieki położyć kres wojnom i zaprowadzić wieczny pokój dla dzieci wszystkich ludzi. Nigdy, czego przekonująco dowodził, ludzie nie walczyli o bardziej chwalebną sprawę. I przemawiał tak wciąż i wciąż, a te wzniosłe myśli doskonale wszystkim robiły. — Jakże wspaniale przemawiasz! — mówiła Niafer z podziwem. Manuel spoglądał na nią dziwnie i odpowiadał: — Zarabiam na twój dom, kochana, i płace twoich służących, i pewnego dnia te werbalne klejnoty staną się prawdziwą koroną. Gdyż sądzę, że mój dawny znajomy miał rację, wykazując różnicę między ludźmi i zwierzętami. — O tak, w rzeczy samej — powiedziała Niafer bardzo poważnie i nie przywiązała do tego żadnego znaczenia, lecz ogólnie uznała, że rozmawia z Manuelem o czymś wzniosłym i bogobojnym. Gdyż Niafer, zostawszy księżną Poictesme, była obecnie pobożną chrześcijanką i nikt nigdzie nie miał szczerszego szacunku do głosów pełnych powagi. — Na przykład — ciągnęła — powiadają mi, że te twoje piękne przemowy wywarły taki wpływ hen, daleko, na Filistynów, że ich królowa Stultitia zaproponowała nam przymierze i obiecała wysłać ci lekką kawalerię i tarany. — Prawda, obiecała je wysłać, ale nie wysłała. — Mimo to, Manuelu, przekonasz się, że moralny wpływ jej aprobaty

będzie nieoceniony, i to jest najważniejsze. — Tak, tak — rzekł Manuel niecierpliwie. — Mamy mnóstwo moralnego poparcia i pięknych przemów, a na południu mamy też świętego, który czyni dla nas cuda, ale Asmund ma armię wspaniałych zabijaków, a oni nie cenią moralności i retoryki bardziej niż starego opiłka paznokcia. Tak więc walki trwały przez całą wiosnę, a w Poictesme wydawały się bardzo ważne i wyjątkowe, tak jak zwykle wydają się wojny ludziom w nie uwikłanym; i tysiące mężczyzn ginęły, ku rozpaczy ich matek i ukochanych, a często i żon. Nastąpiła także tradycyjna ilość niesłychanych wojskowych zbrodni, okrucieństw, występków, podpaleń i tak dalej, a ofiary brały swoje cierpienia tak poważnie, że aż dziwnie pomyśleć, jak nieistotny miało to wszystko wynik. Gdyż ta nadzwyczajna rzeź miała miejsce tak dawno temu, że teraz nie jest warta fatygi, jakiej wymaga przedstawienie nieuważnemu słuchaczowi walki rycerzy pod Perdigon bądź niegdyś głośnej bitwy druciarzy, bądź też ponownego opisu, w jaki sposób nieugięci przedstawiciele Montors zostali uwięzieni w klatce i przez pomyłkę zabici; ani też relacji o tym, jak Północni spalili most z łodzi w Manneville; i jak Asmund nastąpił na przepaloną belkę podczas katastrofalnego oblężenia Evre i spadł dziesięć metrów w dół pomiędzy wrogów, i złamał nogę, lecz spisywał się tak chwacko, że bezpiecznie wyszedł z opresji; i jak w Lisuarte wieśniacy odparli zwolenników Manuela kosami, widłami i pałkami. Czas zmył znaczenie tych dawnych heroicznych czynów, jak kolor spiera się z nędznych ubrań; tak więc kronikarze postępują roztropnie, odtrącając niezanurzonymi w atramencie piórami epizod o dzielnych

sjeneńczykach i ich zielonej truciźnie w Bellegar — de, a także o tamtejszych

czynach

antypapieża

i

skąpią

papieru

na

opisanie

nadzwyczajnej metody, za pomocą której chudy Tohil Vaca obłożył podatkiem każdy komin w Poictesme. Obecnie nawet nie jest możliwe obudzić choćby blade zainteresowanie garnczkami płonącej siarki, łoju i niegaszonego wapna, które opróżniano z murów Storisende ku niewygodzie ludzi Manuela. Gdyż choć była to wojna heroiczna, z paradą najróżniejszych wysoce moralnych celów i z najbardziej dźwięcznymi przemowami obu stron, jakoś nie zdołała doprowadzić do reformacji rodzaju ludzkiego; a po ustaniu mordów i ogólnych zniszczeń świat toczył się dalej zupełnie tak samo jak po wszystkich innych wojnach, ledwie świadom, że zainwestowano bez zysku wiele czasu i wysiłku, i przekonany, że byłoby niechwalebnie to przyznawać. Dlatego też wystarczy rzec, że wszędzie było masę zabijania i rozpaczy, i że w czerwcu Kondeusz de Tohil Vaca został wzięty do niewoli i zgładzony

w

dość

okrutnie

żartobliwy

sposób,

wymagający

niekonwencjonalnego zastosowania rozgrzanego pogrzebacza, a wojska Manuela, pokonane, znalazły się z rozsypce.

Fredric Brown PIERŚCIEŃ HANSA CARVELA

Klasyczne

humorystyczne

dzieło

François

Rabelais’go,

który

rubasznemu humorowi rabelaisowskiemu użyczył własnego nazwiska, zawiera kilka opowieści o niedoskonałych bohaterach, które dostarczyły natchnienia nowoczesnym pisarzom, takim jak autor poniższej humoreski. Rabelais’go, francuskiego mnicha, spotkał ten sam los co Jamesa Brancha Cabella — jego teksty zostały zakazane, choć najpopularniejsza książka, ,Wielkie a nieocenione kroniki o potężnym a przeogromnym wielkoludzie Gargantui” (1532) oraz jej uzupełnienie, „Pantagruel”, które ukazało się w tym samym roku — oba opublikowane pod mianem Alcofri bas Nasier (anagram prawdziwego imienia i nazwiska) — są obecnie zasłużenie uważane za dwa z najwspanialszych i najbardziej inspirujących dzieł satyrycznych świata. Fredric Brown (1906–1972) urodził się w Cincinnati, a zanim został pisarzem w pełnym wymiarze godzin, pracował jako urzędnik i dziennikarz. Jest obecnie ceniony w równym stopniu za swoje powieści detektywistyczne, jak science fiction i fantasy. W „Kto jest kim w science fiction” (1976) Brian Ash twierdzi: „Szczególny zachwyt budzi jego humor i satyra”. Wielki talent humorystyczny Browna po raz pierwszy ujawnił się w jednym z jego najwcześniejszych tekstów, „Placet is a Crazy Place” (1946), który okrzyknięto najlepszym opowiadaniem w historii na temat komicznie nieprawdopodobnego świata. Te i inne perełki spod jego pióra znalazły się później w zbiorze „Space on My Hands” (1951), „Nightmares and Geezenstacks” (1961) oraz „Daymares” (1968).

Jego pozycję mistrza literatury humorystycznej ustaliły na dobre dwie powieści: „Ten zwariowany wszechświat” (1949), satyryczne ukazanie alternatywnej Ziemi, gdzie różne konwencje science fiction stały się rzeczywistością, i „Precz z Marsjanami” (1955), w których mali zieloni najeźdźcy okazują się — przeciwieństwem tych z klasycznego tekstu H.G. Wellsa. Brown jest także autorem najkrótszego w historii tekstu SF: „Ostatni człowiek na Ziemi siedział samotnie w pokoju. Rozległo się pukanie do drzwi…’’Miał też wielki talent do parodiowania tekstów lubianych przez siebie pisarzy, jak Rabelais i James Branch Cabell; skłonność tę ilustruje poniższy tekst, opublikowany po raz pierwszy w 1961 roku i wykazujący podobieństwo do stylu obu wspomnianych autorów. Pod tytułem autor dodał słowa: „Ponownie opowiedziane i nieco zmodernizowane na podstawie tekstów Rabelais’go”

Pewnego razu żył we Francji dostatni, lecz nieco podstarzały jubiler, Hans Carvel. Był nie tylko pracowity i uczony, ale i sympatyczny. Był też miłośnikiem kobiet i choć nie żył w celibacie i za niczym nie tęsknił, tak się złożyło, że pozostał kawalerem aż do — no, powiedzmy, że był w okolicach sześćdziesiątki i nie wnikajmy, jak bliskie były to okolice. W tym wieku zakochał się w córce rządcy, dziewczynie młodej i pięknej, pełnej temperamentu i życia, kąsku godnym króla. I poślubił ją. Po paru tygodniach na ogół szczęśliwego pożycia Hans Carvel zaczął podejrzewać, że jego młoda żona, którą nadal gorąco kochał, może mieć ociupinkę zbyt bujny temperament. To, co mógł jej ofiarować — oprócz pieniędzy, których miał w bród — nie mogłoby jej ukontentować. Czy powiedziałem „nie mogłoby”? Nie ukontentowało. Naturalną koleją rzeczy zaczął podejrzewać, a potem zyskał niemal pewność, że żona uzupełnia swoje życie miłosne kilkoma — a może nawet licznymi — młodszymi mężczyznami. Ta myśl nie dawała mu spokoju. Dręczyła go do granic szaleństwa, które niemal co noc sprowadzało na niego koszmary. Pewnej nocy w jednym z tych koszmarów ujrzał siebie rozmawiającego z diabłem. Wyjaśnił swój dylemat i zaproponował tradycyjną zapłatę za coś — cokolwiek — co go upewni o wierności żony. Wjego śnie diabeł chętnie kiwnął głową i powiedział: — Dam ci magiczny pierścień. Znajdziesz go po przebudzeniu. Jak długo będziesz go nosić, twoja żona absolutnie i pod żadnym pozorem nie zdoła być ci niewierną bez twojej wiedzy i zgody. Diabeł zniknął, a Hans Carvel się przebudził.

I przekonał się, że w istocie ma na palcu pierścień, a jakże, a to, co mu obiecał diabeł, także się ziściło. Ale jego młoda żona także się obudziła, poruszyła się i powiedziała: — Hans, kochany, nie palec. Nie palec się tam wkłada.

Fritz Leiber PRZYNĘTA

Amerykański pisarz SF Fritz Leiher, autor określenia „Magia i miecz”, był takie twórcą Fafryda i Szarego Kocura, dwóch wyjątkowych awanturników, których czytelnicy poznali w 1939 roku. To on wpadł na mistrzowski pomysł uczynienia jednego potężnym siłaczem, a drugiego — małym, zwinnym i inteligentnym. Ich dokonania, o których Leiber pisał przez całe życie, to mieszanka dramatu i łotrzykowskiego humoru, rozpoczęta pierwszym tomem pod jakże słusznym tytułem „Two Sought Adventure” (1939) i kontynuowana w opowiadaniach i powieściach, między innymi „Swords Against Wizardry” (1968), „Swords Against Death” (1970) i „Swords and Ice–Magic” (1977). W udzielonym w 1982 roku wywiadzie Leiher twierdził: „Połączenie lektur mojej młodości, Roberta E: Howarda i Jamesa Brancha Cahella, doprowadziło mniej więcej do powstania Fajryda i Kocura — z niewielkim dodatkiem mojej wiedzy o norweskich sagach mitologicznych”. Fafryd jest w mniejszym stopniu nadczłowiekiem niż Conan Howarda — to wysoki, kościsty Nordyk, jak twierdzą niektórzy, wzorowany na samym autorze — natomiast Szary Kocur łączy cechy jego rozbrykanego przyjaciela z college’u, Harryego Fischera, który wprowadził go w świat literatury fantastycznej, i psotnego nordyckiego boga Loki. Królestwo, w którym żyją, Lankmar, Leiber opisał niegdyś jako coś w rodzaju „Bagdadu na wybrzeżu Pacyfiku”. Fritz Leiber (1910–1992) urodził się w Chicago. Był synem aktora szekspirowskiego i przez jakiś czas występował z trupą ojca. Opuściwszy

scenę, przez dwanaście lat pracował jako zastępca wydawcy „Science Digest” aż do sukcesu swojej powieści „Conjure Wife” (1943), historii o czarach na współczesnym uniwersytecie, dzięki której mógł w pełni poświęcić się pisarstwu. Książka została dwukrotnie przeniesiona na ekran i zaadaptowana do telewizyjnego cyklu „Moment of Fear”. Pisał też horrory, science fiction i fantasy z gatunku „Magia i miecz”, dzięki którym zdobył wielbicieli i miano Wielkiego Mistrza Amerykańskiej Literatury Fantastycznej. Zamieszczona poniżej opowieść o Fafrydzie i Szarym Kocurze, spierających się o dziewczynę nadziemskiej urody, jest dla mnie jedną z najzabawniejszych w jego całym dorobku. Została pierwotnie napisana dla pisma „Whispers” w grudniu 1973 roku.

Fafryd z Północy śnił o wielkiej górze złota. Szary Kocur z Południa, jeszcze przemyślniejszy na swój wiecznie rywalizujący sposób, śnił o górze brylantów. Nie odrzucił na razie wszystkich żółtawych, ale podejrzewał, że już teraz jego roziskrzona sterta musi być warta więcej niż lśniąca Fafryda. Skąd wiedział, co się śni Fafrydowi, było tajemnicą dla wszystkich istot w Newhon, może z wyjątkiem Szyłby o Twarzy Bezokiej i Ningobła Siedmiookiego, czarnoksiężników, mistrzów odpowiednio Kocura i Fafryda. Może chodziło o jakiś potężny, czarnopiwniczny umysł wspólny dla tych dwóch. Obudzili się jednocześnie, Fafryd odrobinkę wolniej, i usiedli. Pomiędzy ich pryczami znajdował się obiekt, który przyciągnął ich uwagę. Ważył około pięćdziesięciu kilogramów i miał metr sześćdziesiąt wysokości, długie proste czarne włosy, kremowobiałą skórę i wyrafinowane kształty, jak smukła szachowa figura Króla Królów wyrzeźbiona z jednego kawałka księżycowego kamienia. Obiekt wyglądał na trzynaście lat, ale jego usta uśmiechały

się

chłodnym

uśmieszkiem

zadowolonej

z

siebie

siedemnastolatki, a lśniące, głębokie oczy miały barwę pierwszego błękitnego roztapiającego się lodu z Wieku Zlodowacenia. Oczywiście obiekt był nagi. — Jest moja! — rzucił Szary Kocur, jak zwykle pierwszy do zwady. — Nie, moja! — zawołał niemal jednocześnie Fafryd, lecz tym „nie” zdradził, że Kocur był pierwszy. — Jestem swoja własna i niczyja więcej, z wyjątkiem dwóch lub trzech jurnych półdiabłów — oznajmiła naga dziewczyna, choć każdemu z osobna rzuciła najbardziej rusałczane pożądliwe spojrzenie.

— Będę z tobą o nią walczył — zaproponował Kocur. — A ja z tobą — potwierdził Fafryd, z wolna wyciągając Szarą Rózgę z pochwy przy pryczy. Kocur także wyciągnął Skalpel z osłony ze szczurzej skóry. Obaj herosi unieśli się z posłań. W tej chwili tuż za dziewczyną ukazały się dwie osoby, według wszelkich oznak na niebie i ziemi — znikąd. Obie miały co najmniej trzy metry wysokości. Musiały się pochylić, by nie uderzyć głową w sufit. Pajęczyny załaskotały je w spiczaste uszy. Ten po stronie Kocura był czarny jak kute żelazo. Wyciągnął miecz, który też wydawał się z żelaza. Jednocześnie drugi przybysz — dla odmiany biały jak kość — obnażył srebrzysty miecz, prawdopodobnie ze stali. Ten naprzeciwko Kocura wymierzył gruchoczący kości cios w czubek jego głowy. Kocur odparował, a broń jego przeciwnika ze zgrzytem odskoczyła w lewo. Następnie, zgrabnie wywijając swym rapierem, Kocur ściął czarnemu czortowi głowę, która upadła na podłogę z ohydnym szczękiem. Biały demon postawił wszystko na cios w dół. Lecz Fafryd, pochwyciwszy jego ostrze w wir przeciwny ruchowi wskazówek zegara, przeszył go na wylot, a srebrzysty miecz o najcieńszy włos ominął jego prawą skroń. Nadąsana nimfetka tupnęła bosą piętą i znikła w niebycie bądź piekle. Kocur chciał wytrzeć broń o pościel, lecz przekonał się, że nie ma takiej potrzeby. Wzruszył ramionami. — Cóż za niefortunny obrót twoich spraw, kamracie — rzekł tonem kpiącego żalu. — Teraz nie będziesz mógł poswawolić z rozkoszną

dzierlatką, rzuciwszy ją na swoją stertę złota. Fafryd odsunął się na bok, by wytrzeć Szarą Rózgę o swoją pościel, lecz i jej ostrze było czyste. Zmarszczył brwi. — Jakże ci współczuję, najlepszy z przyjaciół — użalił się. — Teraz nie będziesz mógł jej posiąść, wijącej się z dziewczęcym zapamiętaniem na twoim brylantowym posłaniu, co by rzucało tęczowe blaski na jej jasną skórę. — Pomijając te zniewieściałe artystyczne bzdury, skąd wiedziałeś, że śnię o brylantach? — spytał Kocur. — Skąd wiedziałem? — zadał sam sobie pytanie zdziwiony Fafryd. Wreszcie wykręcił się następującą odpowiedzią: — Chyba stąd, skąd ty wiedziałeś, że śni mi się złoto. Dwa niezwykle długie trupy wybrały sobie akurat ten moment, by zniknąć, a odcięte głowy wraz z nimi. — Kocurze — oznajmił Fafryd tonem mędrca — zaczynam sądzić, że w dzisiejsze wydarzenia wmieszały się siły nadprzyrodzone. — Albo halucynacje, o wielki filozofie — rzekł z pewnym rozdrażnieniem Kocur. — Nic podobnego, gdyż widzisz, że zostawili swą broń. — Rzeczywiście — ustąpił Kocur, drapieżnie przyglądając się ostrzom z kutego żelaza i stali. — Za coś takiego można dostać piękną cenę na dworze Curio. Wielki Gong Lankmaru, dobiegający z oddali przez ściany, wy — grzmiał dwanaście pogrzebowych tonów południa, gdy grabarze zatapiają łopaty w ziemi. — Omen po fakcie — oznajmi! Fafryd. — Teraz wiemy, skąd się wzięła

ta nadnaturalna moc. Z Kraju Cieni, celu wszystkich pogrzebów. — Tak — zgodził się Kocur. — Książę Śmierć, gorliwy chłopczyna, zrobił na nas kolejny zamach. Fafryd opryskał twarz zimną wodą z wielkiej misy pod ścianą. — No i trudno — przemówił pomiędzy chlupotami. — Ale przynętę dał ładną. Szczerze mówiąc, nic tak jak giętkie dziewczę, użyte bądź tylko ujrzane nago, nie budzi apetytu na śniadanie. — W rzeczy samej — odpowiedział Kocur, mocno zamknąwszy oczy i szybko przetarłszy twarz dłonią pełną białej brandy. — Była dokładnie takim niedojrzałym kąskiem, który ci zaostrza capi apetyt na ledwie rozkwitłe dziewice. W ciszy, która zapadła, gdy ustało pluskanie, Fafryd spytał niewinnie: — Komu zaostrza capi apetyt?

Robert Bloch DOBRA RYCERSKA ROBOTA

Następne opowiadanie stanowi przykład na nieustanne wykorzystywanie tematu polowania na smoka. Tradycję starych sag, którą F. Anstey wprowadził w dwudzieste stulecie, w nowej postaci ożywił Robert Bloch, prawdopodobnie najbardziej znany ze swojej powieści „Psychoza” (1959) i filmu Alfreda Hitchcocka na jej podstawie, lecz również ceniony jako autor fantastyki zabarwionej czarnym humorem. Z początku pisał głównie horrory. W latach czterdziestych opublikował w „Fantastic Adventures” cykl opowiadań o Leftym Feepie, dowcipnym oczajduszy. Tytuły mówią same za siebie: „Time Wounds Ali Heels” „Jerk the Giant Killer” „Genie with the Light Brown Hair” i „Stuporman”. Czytelnicy przyjęli ten cykl z prawdziwym entuzjazmem. Robert Bloch (1917–1994) urodził się w Chicago, ojczystym mieście legendarnych brukowcowych „Weird Tales”, więc nic dziwnego, że jego pierwsze horrory ukazały się właśnie na tych łamach. Wkrótce zaczął popuszczać cugli swemu upiornemu poczuciu humoru i parodiował wielu wybitnych twórców opowiadań o sprawach nadprzyrodzonych, od H.P Lovecrafta po Stephena Kinga. Sukces „Psychozy” otworzył mu drzwi do przemysłu

filmowego

i

pozwolił

napisać

liczne

scenariusze

do

hollywoodzkich filmów, jak również do cyklu antologicznych filmów zrealizowanych

w

Anglii

przez

Amicus,

a

opartych

na

jego

opowiadaniach. W1975 roku Bloch został uhonorowany nagrodą za dorobek życiowy na First World Fantasy Convention. Zginął tragicznie w 1994 roku.

Jednak jego talent żyje dalej — zwłaszcza w opowiadaniach, takich jak ta przekomiczna historia o zabójcy smoków szalejącego w Ameryce lat trzydziestych, gdzie jako wzór literacki niezaprzeczalnie — posłużył Damon Runyon, sławny kronikarz twardzieli o miękkich sercach. W tym opowiadaniu, po raz pierwszy opublikowanym w listopadzie 1942 roku w „Unknown Worlds” Bloch naśladuje styl pisania Runyona — zawsze w czasie teraźniejszym — lecz ujawnia również swój specyficzny dowcip.

Daję gaz do dechy, powietrze wpada do furgonetki, a przekleństwa wypadają, bo mam wrażenie, że dziś rano wstałem lewą nogą w nocnik. W dawnych czasach gęba mi się nie zamykała do chłopaków z ferajny, jak to się wyrwę, skończę z tym, kupię domek na wsi i będę hodować kury. No to hoduję te kury i bardzo bym chciał wrócić do dawnych czasów gorącego piekła. Czasem jest tak, że człowiek w coś wdepnie, a dziś wdepnąłem ze dwa albo trzy razy, niech to szlag. Może macie to szczęście, że nie mieszkacie na prowincji, więc rzucę parę szczegółów, by dowieść, że gość, który to mówi, nie strzępi gęby na darmo. Dziś budzę się o czwartej rano w związku z tym, że pięćdziesiąt tysięcy wróbli zorganizowało wiec komunistyczny pod moim oknem. Obijam sobie golenie o taczkę na podwórzu, bo kibel jest daleko. Ubrawszy się, bawię się w berka z pięćdziesięcioma kurakami, z którymi się wybieram na targ, i kiedy zabawa się kończy, mam na sobie więcej piór niż senator, którego Indianie przyjmują do plemienia w kronice filmowej. Potem muszę już tylko załadować kury na furgonetkę, pojechać osiemdziesiąt kilometrów do miasteczka, opchnąć drób i wrócić — a wszystko o suchym pysku. Pysk mogę sobie umoczyć dopiero w przydrożnej knajpie, gdzie muszę zapłacić dziesięć dolców Cienkiemu Tommy’emu Malloonowi za ochronę. Tak wygląda początek mego dnia i to wyjaśnia, dlaczego nie całkiem rozpiera mnie dobry humor. Nie ma na to rady, ale trzymam twarz — przeważnie za butelką, którą wywożę ze sobą z domu. No i po paru głębszych jest mi już prawie lepiej i prawie jestem gotów zaprzestać jęków i kwęków, kiedy nagle widzę przydrożną reklamę.

Nie wiem, jak to jest z wami. Ze mną jest tak: w ogóle nie lubię reklam, a ze wszystkich reklam, których nie lubię, „syjamskich brzytew” nie lubię jak sukinkot. Stoją takie szeregiem przy autostradzie, a na każdym jest fragment wierszyka, więc kiedy się je minie wszystkie, zna się całą poezję o „syjamskich brzytwach”. Brzmi jak rymowanki, którymi się karmi szczeniaków w przedszkolach, a ja nie mam żadnych ciepłych uczuć do przedszkolnych rymowanek. W każdym razie na widok pierwszej planszy zionąłem ogniem i łyknąłem sobie znowu. Ale nie mogłem wytrzymać, żeby nie przeczytać, co tam jest napisane, bo zawsze tak robię. A było napisane: NA CO CI BRODA A trochę dalej na następnym: JAK STARY CHWAST Wkrótce dojechałem do trzeciego z: CHWYTAJ ZA BRZYTWĘ I raptem zaczynam się cieszyć jak głupi, bo mam nadzieję, że ktoś się pomylił i na czwartej planszy będzie: I W SZYJĘ CHLAST! Więc niecierpliwie czekam na ostatni, wypatruję, oczy wychodzą mi z głowy — i wdeptuję hamulec. Nie, nie widzę plakatu. Na drodze coś stoi. Dwa cosie. Jedno z tych cosiów to koń. A raczej przypomina konia najbardziej ze wszystkiego, co jestem skłonny zobaczyć po czterech kolejkach. Jest to koń pod jakąś serwetą czy namiotem, który zakrywa mu nogi i kark. Co tu gadać, ten koń ma na głowie maskę z otworami na oczy, jakby wstąpił do

Ku–Klux–Klanu. To drugie coś siedzi na koniu. Jest całe srebrne, od stóp do głów, a z głowy wyrasta mu długie pióro. Wygląda toto jak mężczyzna i ma w jednej ręce długi, ostry kij, a w drugiej pokrywę od kubła na śmieci. Jak tak sobie patrzę, mam pewność tylko co do jednego. To nie jest samotny kowboj. Podjeżdżam ciutek bliżej i moje piękne błękitne oczy powiadamiają mnie, że gapię się na faceta w zbroi, a ten długi ostry kij jest czterometrową włócznią z brzytwą na czubku. To, kim jest i dlaczego się tak przebrał, może się okazać bardzo interesujące dla niektórych formacji, na przykład policji stanowej, ale ja jestem bardzo daleki od wstąpienia w te szeregi. Jestem także bardzo daleki od Cienkiego Tommy’ego Malloona, który czeka na moje dziesięć dolców za ochronę. Więc widząc przed sobą zaporę w postaci tego żywego skupu złomu, wystawiam leb za okno i odzywam się tonem donośnym, lecz uprzejmym: — Zjeżdżaj z drogi, bracie! Co się okazuje błędem jak jasna i ciasna cholera. Gość w nierdzewnym garniaku patrzy tylko na zbliżający się do niego samochód i przechyla zakuty łeb na widok pary buchającej z chłodnicy. Opary zaczynają się wydobywać z dźwiękami puzonu, bo mocno przydeptuję gaz, i zdaje się, że to przeważa szalę w oczach zakutego. — Łojezu! — wyje głos zza przyłbicy. — Smok! I od razu nastawia tę swoją kopię, spina konia i dawaj na moją furgonetkę. — Za wodza i Anglię! — ryczy na tle szczękania. I pruje jak mały

czołg. Ta jego czterometrowa dzida celuje prosto w moją chłodnicę, a ja nie chciałbym, żeby mi przebił silnik, więc oczywiście zjeżdżam mu z drogi. Z tego powodu chłodnica znajduje się jeszcze bardziej pod kreską i wypuszcza tyle pary, że można by nadąć tuzin kongres — menów. Koń staje dęba, a blaszak kwiczy i zamiast kopią uderzyć w moją chłodnicę, wali w szybę, która tego nie wytrzymuje. Ja też. Zatrzymuję furgonetkę i wysiadam. — Słuchaj, facet — zaczynam rozsądnie. — Aha! — dobiega głos spod przyłbicy. — Czarnoksiężnik! — 1 tu zasunął tekst, którego długo nie zapomnę: — Stójże, gdyż oto przemówił Pallagyn! Nie mam nastroju na przemowy, więc podchodzę do niego, machając łyżką do opon. — Wybiłeś mi okno, nie? Świrujesz na publicznej autostradzie, nie? Zaraz ci… auć! Osobiście nie jestem zwolennikiem wykrzykiwania „auć” przy wszystkich okazjach, z burleską włącznie, ale ten zakuty łeb zsiada z konia i widzę, że wymachuje ostrym dwumetrowym mieczem. A dwumetrowy miecz świstający przy szyi zasługuje na chociaż jedno „auć” moim skromnym zdaniem. Moim skromnym zdaniem było także lepiej uskoczyć, o ile nie życzę sobie golenia ze strzyżeniem. Mam fart, bo ten człowiek–konserwa musi się poruszać wolno. Uchylam się pod jego gardą i łyżką do opon walę go po zakutej bani. Bez rezultatu.

Król metalurgii rzuca miecz i wydaje kolejny ryk, a ja znowu traktuję go po hełmie łyżką. I dalej bez efektu. Efekt uzyskuję za trzecim razem. Łyżka pęka. A on chwyta mnie żelaznym ramieniem i jestem załatwiony. Przychodzi mi do głowy, że jest kiepsko jak jasna cholera, bo mój sparring — partner sięga do pasa po sztylet. No to daję mu kopa. Mogę tylko go pchnąć nogą, ale nawet nieźle to wychodzi. Siedemdziesiąt kilo samej zbroi traci równowagę, a facet w środku nie ma wyjścia, musi się przewrócić razem z nią. I się przewraca, na wznak. Wtedy skaczę mu na pierś i podnoszę żaluzję na jego hełmie. — Stój, dość! — rozlega się ze środka. — Upraszam cię, przestań! — Dobrze, staruszku. Ale otwieraj tę skrzynkę pocztową. Chcę zobaczyć twarz idioty, który usiłuje mnie wrobić w wypadek drogowy z masą złomu. Tamten podnosi klapę i widzę fioletową twarz ozdobioną rudymi wąsiskami. Są też niebieskie oczy, które spoglądają w dół zawstydzone. — Tyżeś pierwszy, o czarnoksiężniku, który ujrzał twarz pokonanego sir Pallagyna z Czarnej Baszty — mamrocze. Podrywam się z jego piersi, jakby mnie prąd kopnął. Odloty to ja toleruję tylko w przypadku samolotów i ptactwa. — Muszę się zbierać — gadam. — Nie wiem, coś za jeden ani dlaczego się tu włóczysz, i może powinienem cię odstawić, gdzie trzeba, ale mam pilną sprawę, jasne? No to spadam. Odwracam się, ale jeszcze zaznaczam: — Poza tym nie nazywam się O. Czarnoksiężnik. — Jakże to — odpowiada gość, nazywający się sir Pallagynem. Podnosi

się z ziemi przy akompaniamencie głośnych zgrzytów. — Jesteś czarnoksiężnikiem, albowiem ujeżdżasz smoka ziejącego ogniem i dymem. Zastanawiam się, jak zieje w tej chwili ogniem i dymem Cienki Tommy Malloon, więc zwracam na niego niewielką lub żadną uwagę i pakuję się do furgonetki. Wtedy ten Pallagyn podbiega pędem i wrzeszczy: — Stój! — Po co? — Mój wierzchowiec i broń należą ci się prawem wygranej. Coś mi zaskakuje we łbie i choć to zupełnie od czapy, zaczynam się wciągać. — Moment. Coś ty za jeden i skądżeś się przyplątał? — Jakże to — odpowiada on — już mówiłem, o czarnoksiężniku, jestem sir Pallagyn z Czarnej Baszty, wysłany tu czarodziejską mocą przez Merlina z dworu króla Artura w Camelocie. A zaplątałem się w troki — dodaje, wpychając pod metal wystające strzępki materiału. — Hę? — To wszystko, na co mnie stać. — Skoroś mnie pokonał w uczciwej walce, prawem zwycięzcy przejmujesz mego wierzchowca i broń. — Wydaje z siebie coś jakby odgłos karabinu maszynowego. — Merlin bardzo się rozsierdzi, gdy o tym usłyszy, głowę daję. — Merlin? — Merlin, Szary Czarodziej, który wysłał mnie z tą misją. To on przeniósł mnie w czasie, bym zdobył Kapadocki Taburet. Nie jestem kompletny chomąt z prowincji — co można by pomyśleć, widząc, jak sprawdzam pisownię tych słów — a kiedy coś mi tyka w bani, to znaczy, że myślę, ale z trudem.

Wiem, że mam do czynienia z najgorszym z możliwych czubków — takim czubatym, że aż mu uszami wychodzi — ale w jego słowach jest trochę sensu. Raz byłem na filmie o tym królu Arturze i Merlinie, widziałem także jakieś osobistości w zbroi, które nazywano rycerzami, co znaczy, że byli cynglami króla Artura. Mieli melinę z wielkim kamiennym stołem na środku i nic, tylko szukali kłopotów i ganiali wte i wewte z różnymi misjami — co oznaczało zgarnianie rzeczy, które do nich nie należały, albo ratowanie pięknych dam przed innym rycerzami. Ale podejrzewam, że wszystko to było ze sto lat temu, w dodatku w Europie,

gdzie

już

zamienili

zbroje

na

kolorowe

koszule,

a

improwizowane rozróby na normalne mecze za biletami. A ten tekst o przeniesieniu się w czasie, by coś znaleźć, to praktycznie niemożliwość, chyba że się wierzy w teorię Einsteina, a ja nie wierzę i wolę Jane Fondę. Mimo to sytuacja jest trochę dziwna, więc pytam: — Chcesz mi wmówić, że przybywasz z dworu króla Artura, a jakiś magik wysłał cię na poszukiwania? — W rzeczy samej, o czarowniku. Merlin pouczył mnie, że mi nie uwierzą — mówi Pallagyn ze smutkiem. Gryzie wąsa, i to bez masła. Zaraz się rozbeczy. — Ja ci wierzę, stary — mówię, żeby się rozweselił i wreszcie spłynął. — Więc przyjmij mego wierzchowca i broń, jak wymaga prawo potyczki. Właśnie wtedy dociera do mnie, że wolałbym sobie chlapnąć. Więc to robię. Od razu humor mi się poprawia. Wychodzę i zbliżam się do tej wyścigówki na owies.

— Nie wiem, co robić z twoim czworonożnym salami — mówię — ani z twoim zestawem do manikiuru. Ale jeśli cię to uszczęśliwi, biorę. I łaps chabetę za uzdę, i do furgonetki z nią. Spuszczam rampę i wprowadzam konia na pakę. Wracam, a tu sir Pallagyn wpycha mi na przednie siedzenie stertę blaszanych ciuchów. — Złożyłem je na smoku — powiadamia mnie. — To nie smok — wyjaśniam. — To ford. — Ford? Merlin nie wspominał o takim stworze. — Siada obok swojego złomu i gapi się ze strachem na kierownicę, jakby go miała ugryźć. — Hej, a ty dokąd? — Z tobą, o czarnoksiężniku. Zbroja i broń są twoje, lecz muszę iść za nimi, nawet w niewolę. To prawo misji. — Strasznie się przejmujesz tymi prawami. Słuchaj, nie biorę autostopowiczów. Potem zerkam na zegarek i widzę, że dochodzi dziesiąta, a przypomina mi się, że z Cienkim Tommym byłem umówiony na ósmą. Więc myślę: A czemu nie? Podwiozę świrka kawałek, wyrzucę go w jakichś ostępach i zapomnę o nim. Może dowiem się, czy w Baycrest, gdzie mamy miejscowy wariatkówek, ktoś za nim nie wypłakuje oczu, i odwiozę go. Ale terminy mnie gonią, więc włączam silnik. Ten cały Pallagyn wydaje przez wąsy jakby gwizd, więc pytam: — Co jest, brachu, chce ci się pić? — Nie — jęczy — lecz lecimy! — Lecimy siedemdziesiąt na godzinę — wyjaśniam. — Spójrz na szybkościomierz. — Siedemdziesiąt czego? Szybkościomierz?

We łbie mi tyka coś na kształt bomby zegarowej. Ten okaz nie udaje! Spoglądam znowu na jego zbroję i widzę, że to czysta żywa stal — nie przebrania karnawałowe, ale gruba jak trzeba, odstawiona w taki rzucik w srebrze i złocie. A on nie wie, co to jest samochód i szybkościomierz! — Musisz się napić — mówię i podaję mu butelkę. — Miód? — pyta on. — Nie, Haig&Haig. Łyknij se. Przechyla flachę i ciągnie efektowny haust. Wydaje ryk i czerwienieje bardziej niż jego wąsiska. — A niechże mnie! — drze się. — Ty władasz czarną magią! — Chwila, moment. Daj se na luz. Poza tym nie jestem czarnoksiężnikiem. Jestem farmerem i nie udawaj głupka, boja mam już dość. Po chwili robi się spokojniejszy i zaczyna mnie wypytywać. Nawet się nie obejrzałem, a tłumaczę mu, kim jestem i co robię, a po następnym łyku już mi się to nie wydaje takie pokręcone. Nawet kiedy mi opowiada, jak ten cały Merlin rzucił na niego czar i wysłał w czasie z misją. Łykam to gładziutko, jak ostatni haust. Przerywam i mówię, żeby mnie nazywał Butch. Po paru chwilach jesteśmy praktycznie jak kumple z wojska. — Ty zwij mnie Pallagynem — mówi. — Mogę zwać, Pal. Jeszcze jednego? Tym razem jest ostrożniejszy, ale jakoś go to nie zabiło, bo oblizuje się i nawet nie poróżowiał. — Czy mogę spytać o cel twej podróży, o Butchu? — pyta po minutce. — Mógłbyś — odpowiadam. — Jest tam, na wprost. Pokazuję budynek,

do którego zmierzamy. To gospoda The Blunder Inn, w tej szczurzej norze Cienki Tommy Malloon trzyma swój kapelusz i kaburę. I to właśnie klaruję Palowi. — Nie wygląda mi to na szczurzą norę — zauważa. — Każde miejsce, w którym się zagnieździ Cienki Tommy, musi być szczurzą norą — mówię — bo Cienki Tommy jest szczurem. Zbir marny, lecz mocarny. Ale muszę tam iść i zapłacić mu dziesięć dolarów za ochronę, bo inaczej podleje mi lucernę benzyną. — Co powiadasz? — Otóż to, Pal. Mam małą farmę i muszę płacić Cienkiemu Tommy’emu dziesiątaka tygodniowo, bo będę miał kłopoty, na przykład znajdę w paszy dla kur tłuczone szkło względnie granat w silosie. — Płacisz zbójnikom, by nie niszczyli ci zbiorów? Czy nie rozważniej byłoby wytropić złoczyńców i ukarać ich? — Już ja wiem, kto zniszczy mi farmę, jak nie zapłacę. Cienki Tommy. — Ach, mniemam, że już pojmuję. Jesteś kmiotkiem, a ów Cienki Thomas jest twym panem. Nie wiem czemu, ale ten Pallagyn jakoś tak to powiedział, że wyszedłem na frajera. A walnąłem sobie dość procentów, żeby się oburzyć. — Nie jestem kmiotkiem! — wrzeszczę. — I od dawna czekam, żeby się z Cienkim Tommym rozliczyć. Więc dziś mu nie zapłacę i powiem mu to prosto w to, co nazywa swoją twarzą. Pallagyn słucha mnie z wielką uwagą, bo jest coś na bakier z angielskim i gramatyką, ale chwyta, o co chodzi. — Słowa godne prawdziwego rycerza — mówi. — Będę ci towarzyszyć

w tej misji, gdyż serce moje składnia się ku twemu niezłomnemu pragnieniu i nienawiści do Cienkiego Thomasa. — Siedź, gdzie siedzisz — mówię szybko. — Sam to załatwię. Cienki Tommy nie lubi, kiedy w jego melinie obcy zjawiają się za dnia bez zapowiedzi, a tyś się ubrał tak, że w tło się nie wtopisz. Więc zostaniesz tutaj i się napijesz. Po czym wysiadam i zasuwam w dyrdy do knajpy. Moje serce także zasuwa w podskokach, bo pewnie się boi, że jak zrobię, co chcę zrobić, to Cienki Tommy zatrzyma je na amen. Co się mu czasami zdarza, kiedy się wkurzy, zwłaszcza o kasę. Mimo to pochodzę do baru no i proszę, Cienki Tommy siedzi i poleruje kieliszki. W bokserskich rękawicach. Ale jak się przyjrzeć, widać, że to nie rękawice, tylko jego łapy. Cienki Tommy wcale nie jest cienki, rozumiecie, ale tak na niego mówią, bo waży ze sto siedemdziesiąt kilo — jak zrzuci ciuchy, co mu się zdarza raz na miesiąc, gdy bierze kąpiel. — No, jesteś! — mówi głosem klawisza. — Witaj, Cienki Tommy. Jak tam? — Pokażę ci, jak tam, jeśli mi piorunem nie wyskoczysz z tych dziesięciu dolców — warczy. — Wszyscy inni byli tu dwie albo i trzy godziny temu, a ja czekam, żeby iść do banku. — To idź — ja na to. — Czyja cię zatrzymuję? Cienki Tommy odkłada kieliszek i przechyla się przez bar. — Dawaj — mówi przez zęby. A zęby ma wielkie i żółte, wszystkie wyszczerzone w nie bardzo przyjemnym uśmiechu. Ja też się uśmiecham, bo skąd Tommy ma wiedzieć, że kolana mi się

trzęsą? — Nie mam nic dla ciebie — mówię. — Prawdę powiedziawszy, po to tu przyszedłem: żeby cię poinformować, że od tej chwili nie potrzebuję ochrony. — Ha! — ryczy Cienki Tommy, wali łapskiem w bar i leci dookoła niego, z cholernie wielką prędkością jak na kogoś jego gabarytów. — Bertram! — woła. — Roscoe! Bertram i Roscoe to jego kelnerzy, ale Tommy nie woła ich, żeby mnie obsłużyli. Wybiegają z zaplecza i widzę, że mają już doświadczenie w tych sprawach, bo Bertram dyguje pałkę, a Roscoe ma finkę. Ten nóż martwi mnie bardziej, bo mam praktycznie pewność, że Roscoe nie jest harcerzem. Jeszcze tego dobrze nie zobaczyłem, a Cienki Tommy skacze mi prawie na łeb i chce mnie walnąć w szczękę. Uchylam głowę w samą porę, ale druga ręka Cienkiego Tommy’ego trafia mnie w bok i odrzuca prawie pod ścianę. Upadam na krzesło, a wtedy Bertram i Roscoe są już gotowi mnie obsłużyć. Kiedy upadam, jeden podnosi krzesło i chce mnie nim zdzielić w globus. Wrzeszczę i chwytam solniczkę ze stołu. Wpycham ją w gębę Bertramowi i biorę zamach, by sypnąć pieprzem w oczy Roscoe, kiedy Cienki Tommy nadbiega galopem, wydziera finkę z ręki Roscoe i przypiera mnie do baru. Nagle za drzwiami słychać trzask i ktoś wrzeszczy: — Łojezu! Pendragon i Pallagyn! Do środka wparowuje sir Pallagyn. W jednej ręce ma miecz, w drugiej

pustą butelkę, a odwaga mu bucha z uszu. Najpierw rzuca butelką, która trafia Bertrama w skroń, w chwili gdy udało mu się wydłubać solniczkę z paszczy. Bertram osuwa się na ziemię z czymś w rodzaju jęku. Roscoe i Tommy oglądają się na niego. — Ty, to jakiś ten, robociarz, jak w science fiction! — zauważa Cienki Tommy. — Aha — mówi Roscoe i nagle robi się bardzo zajęty, bo Palla — gyn zasuwa do niego z mieczem. Prawdę mówiąc, jest tak zajęty, że aż się potyka o krzesło i wywala na ryj, którym ląduje w spluwaczce. Pallagyn już ma go zdzielić, lecz Cienki Tommy puszcza mnie i wydaje ryk. Chwyta pałkę i nóż tą samą ręką i rzuca. Oczywiście oba odbijają się od hełmu Pallagyna, więc Cienki Tommy robi eksperyment z krzesłem. Rzecz jasna też się nie udaje, no to sięga po stół. Pallagyn tylko się odwraca, czemuś zdziwiony, i rusza na niego. A Cienki Tommy się wycofuje. — Nie… nie… — mówi. Sięga do kieszeni i wyciąga starą dobrą spluwę. — Uważaj! — ryczę, usiłując dobiec do Tommy’ego, zanim strzeli. — Pochyl się, Pal, pochyl! Pallagyn pochyla się, ale jest ciągle w ruchu, a ta jego zbroja jest tak ciężka, że nie może się zatrzymać, jeśli nie chce się przewrócić. Kula przelatuje mu nad głową, lecz sir Pallagyn leci dalej i wpada prosto na Cienkiego Tommy’ego, waląc go z dyni w bebech. Cienki Tommy mówi tylko: „Uuuf!” i siada, trzymając się za brzuch tam, gdzie dostał hełmem, a na twarzy robi się normalnie zielony. Pallagyn wyjmuje miecz, ale mówię:

— Nie trzeba. To mu da do myślenia. Cienki Tommy odlatuje, ale jeszcze udaje mu się wyszeptać: — Kto to jest? — Mój nowy ochroniarz — powiadamiam go. — Więc na twoim miejscu trzymałbym się z daleka z granatami od mojej farmy, bo on ma uczulenie na owoce egzotyczne. Po czym wychodzimy i wsiadamy do samochodu. — Dzięki, Pal — mówię. — Nie tylko nastraszyłeś tego goryla, ale jeszcze uratowałeś mi życie. Mam u ciebie dług, kimkolwiek jesteś, a gdyby Cienki Tommy nie podawał takiej pryty, wrócilibyśmy i postawiłbym ci drinka. — To błahostka — mówi Pallagyn. — Odwdzięczę się pewnego razu. Jesteś moim kumplem. — Atoli mniemam, że mógłbyś mi pomóc już teraz. — Jak? — Jakże! Przecież muszę wypełnić misję. Merlin przysłał mnie tu, bym odszukał Kapadocki Taburet. — Nie znam się na nowych knajpach — mówię. — Już nie jestem miastowym chłopakiem. — Kapadocki Taburet — mówi Pallagyn, nie zwracając na mnie uwagi — to stół, na którym spocznie Święty Graal, gdy go znajdziemy. — Święty Graal? No i Pallagyn zaczyna mi opowiadać długą baśń o tym, jak to mieszka w zamku z tym swoim królem Arturem i kupą innych cyngli, którzy także są rycerzami jak on. O ile coś z tego kumam, nic nie robią, tylko siedzą przy stole i walczą ze sobą, więc wygląda mi na to, że król Artur nie panuje nad swoją bandą.

Mózgiem tego towarzystwa jest ten jakiś Merlin, bardzo zasłużony stary piernik z branży magicznej. Co rusz wysyła chłopaków, żeby ratowali porwane damy albo dawali po nerkach innym bandytom, ale tak naprawdę kręci go tylko Święty Graal. Nie całkiem chwytam, co to jest ten Święty Graal — jakiś puchar sportowy czy amfora i ktoś im toto podiwanił z chałupy gdzieś w średniowieczu. Ale wszyscy się normalnie palą, żeby go znaleźć, włącznie z takimi wielkimi szychami jak sir Galahad i sir Lancelot. Kiedy Pallagyn wspomina o nich, coś mi tam dzwoni, więc naturalnie pytam i dowiaduję się trochę o dawnych czasach, rycerzach i ich życiu, i o turniejach — to mniej więcej to samo co mecz, tylko bez kasy — i wielu innych sprawach, które bardzo interesują takiego naukowca amatora jak ja. Ale skracając długaśną historię, Merlin na razie jeszcze nie namierzył tego Świętego Graala, choć co rusz wysyła kogoś na poszukiwanie. Ale poza tym to łebski gość i potrafi, dajmy na to, zaliczyć odlot i ujrzeć przyszłość. Na przykład powiedział królowi Arturowi, że za jakiś czas będzie miał kłopoty, i Pallagyn mówi, że to całkiem możebne, bo on sam zauważył, że sir Lancelot zaczyna gruchać do gołębicy Artura. Ale co tam plotki, Merlin zobaczył w przyszłości między innymi ten Kapadocki Taburet, czyli świętą relikwię, na której się postawi Świętego Graala. Więc stary wariat wzywa sir Pallagyna i zaznacza, że wysyła go z misją dla chwały Anglii, żeby znalazł ten stołek pod Świętego Graala i go przyniósł. Merlin może mu pomóc tylko tak, że rzuci na niego czar i wyśle w przyszłość w czasy, gdzie zobaczył ten taboret. I mówi mu jeszcze trochę o tych czasach i kraju, posypuje go proszkiem

i raptem Pallagyn siedzi na koniu na środku autostrady stanowej, gdzie go znalazłem. — Wiesz, nie jest to najbardziej prawdopodobna historia świata — mówię, kiedy Pallagyn przestaje nawijać. — Jednakoż tu jestem — odpowiada, co jest równie dobrą odpowiedzią jak każda inna. Przez chwilę zdaje mi się, że wiem, jak się musi czuć, wyrwany ze swoich czasów, rzucony na nowy teren, nawet bez samochodowej mapy do pomocy. A ponieważ to dobry chłop i uratował mi życie, dochodzę do wniosku, że mogę się przynajmniej wysilić. — Czy ten stary ćpun zdradził ci, gdzie szukać? — pytam. — Merlin? W rzeczy samej, wspomniał o Domu Przeszłości. — Jakim domu? — Nazwał go Domem Przeszłości. — Pierwsze słyszę — mówię. — Chyba że chodziło mu o dom pogrzebowy. Ale nie dam się zawlec do hotelu dla sztywniaków. Mówię to w chwili, gdy wjeżdżamy na moje podwórko. Zatrzymuję samochód. — Walnijmy sobie najpierw jakiś lunch — sugeruję. — Może coś nam przyjdzie do głowy. — Lunch? — Powiedzmy. Chleb. — Tutaj? — Aha. To moja hawira. Wyłuskuję Pallagyna z samochodu i prowadzę do środka. Potem ja robię żarcie, a on siedzi w kuchni i zadaje tysiące podchwytliwych pytań. W

ogóle nic o niczym nie ma pojęcia. Okazuje się, że w jego czasach tyle mieli tej cywilizacji co brudu za paznokciem. Facet nie ma pojęcia, co to jest kuchenka ani gaz, i już chwytam, dlaczego ludzie mówią „mroczne wieki” — okazuje się, że gość w życiu nie widział elektrycznego światła. Więc tłumaczę mu jak dziecku o samochodach, pociągach, samolotach, traktorach i statkach parowych, a potem się łamię i daję mu parę rad, jak trzeba się zachowywać w społeczeństwie. Mówię mu o mafii, rozróbach, glinach, polityce i wyborach. Potem rzucam parę informacji naukowych — o karabinach maszynowych, samochodach opancerzonych, gazie łzawiącym, granatach i odciskach palców… same gorące nowinki. Bardzo trudno wyklarować takie sprawy komuś tak nieobyte — mu, ale Pallagyn jest mi strasznie wdzięczny, że staram się go wprowadzić w życie. Pokazuję mu nawet, jak sieje nożem i widelcem, i okazuje się, że takie fanaberie nie funkcjonują na dworze króla Artura. Ale nie jestem nauczycielką i nie rozwiążemy w ten sposób problemu sir Pallagyna, którym jest zdobycie tego całego Taburetu. Więc teraz znowu ja zaczynam go wypytywać, co to takiego, jak to wygląda i gdzie zdaniem Merlina można go znaleźć. A on się przyznaje, że wie tylko jedno: ma szukać w Domu Przeszłości i Merlin to zobaczył w pijanym widzie. — To wielki dom — mówi. — A Taburetu strzeże człowiek w błękicie. — Posterunek? — dziwię się. — Jest w przezroczystej trumnie — dodaje.

W życiu czegoś takiego nie widziałem, choć podobno Śmierdziel Raffelano spoczywa w takiej, odkąd w zeszłym roku zatruł się ołowiem. — Można go oglądać, lecz nie dotykać — przypomina sobie Pallagyn. I nagle doznaję olśnienia. — Jest pod szkłem — mówię. — W muzeum. — Pod szkłem? — Nie wysilaj się — mówię. — No jasne, strażnik. Dom Przeszłości to miejskie muzeum. Klaruję mu, co to takiego muzeum, a potem zaczynam kombinować. — Najpierw trzeba wyczuć, gdzie go trzymają. Potem wymyślimy, jak go rąbnąć. — Rąbnąć? — Ukraść, Pal. Słuchaj… wiesz, jak wygląda? — W rzeczy samej. Merlin opisał go z najdrobniejszymi szczegółami, bym się nie pomylił i nie przyniósł fałszywego Taburetu. — Dobra. No to gadaj. — Zatem jest to ordynarny drewniany zydel z nieheblowanych desek, o czterech krótkich nogach w rogach. Barwy brązowej. Mierzy ledwie cztery dłonie wysokości. Jest prosty, bez ozdób ni pozłoty, gdyż uczynili go, jak umieli, dobrzy ojcowie kapadoccy. — Starczy — mówię. — Chyba mam ogólne pojęcie. Zaczekaj tu i podkształć się trochę. Podaję mu pisemko z kobitkami. Schodzę do piwnicy, a gdy wracam po pewnym czasie, sir Pallagyn podchodzi do mnie ze szczękiem, cały nabuzowany. — Mówże, cóż to za nadobna dama? — pyta, pokazując mi zdjęcie

kociaka w bikini. — Klnę się, wygląda jak Pani z Jeziora. Aczkolwiek z większymi… z większymi… — Święta prawda, Pal — zgadzam się. — Z dużo większymi, jak cholera. Ale patrz, czy to coś wygląda jak ten twój stołek? — Na krew Odyna! On ci jest! Skąd go masz? — Wiesz, to zwykły stary grat z piwnicy. Był podnóżkiem, ale zdarłem z niego tapicerkę i zeskrobałem lakier. Teraz musisz tylko dać Merlinowi znak, żeby machnął różdżką i cię sprowadził, no i daj mu to. W życiu się nie połapie, a ty oszczędzisz sobie masę kłopotu. Pallagyn trochę przygasa i znowu zaczyna żuć rudego wąsa. — Lękam się, sir Butchu, że twa moralność nie sięga wyżyn. Zostałem obarczony misją, nie mógłbym z czystym sumieniem przynieść fałszywego Taburetu. Teraz staje się jasne, że wsiąkłem. Oczywiście łatwo byłoby powiedzieć temu bląszakowi, żeby sam sobie latał za swoją misją, ale jakoś mam wrażenie, że jestem mu coś winien. — Dobra, teraz ja coś piorunem załatwię, a ty zaprowadź cha — betę do stajni. Wrócisz na gotowe. — Klniesz się na honor? — pyta on, nagle uśmiechnięty. — Miałbym nie? Puknij się. A ten głupek naprawdę się puknął! Walnął w siebie pięścią, że aż mu przyłbica spadla. — Dobra, nieważne — macham ręką. — Ty się zajmij chabetą, resztę zostaw mnie. Wychodzi z brzękiem, a ja sięgam po telefon. Po jego powrocie jestem gotowy.

— Ruszamy, wsiadaj do furgonetki — zapraszam. — Jedziemy po ten twój stołek. — Czy tak? Azali naprawdę jedziemy w tę misję razem, sir Butchu? — Żadnych pytań — zaznaczam. — W drogę. Widzę, że coś tam majdruje przy pisemku. Widzi, że widzę, i rumieni się. — Pragnę nosić przy sobie wizerunek tej pięknej damy, jak jest w zwyczaju podczas misji — przyznaje się i upycha zdjęcie kociaka w hełmie, tak że nad czołem wystają mu tylko jej nogi. — Dla mnie w porządku, Pal. Ale chodź, musimy jechać. Chwytam pół litra, fałszywy Taburet i przecinak do szkła. Idziemy do samochodu. Droga jest długa, a ja mam masę czasu, by wyjaśnić sir Pallagy — nowi sytuację w terenie. Opowiadam mu, jak zadzwoniłem do muzeum i upewniłem się, czy mają na składzie ten taboret. Potem rozłączyłem się i zadzwoniłem innym głosem, mówiąc, że chcę im podarować akurat zbywającą mi zbroję, którą przyślę. — Niezły ruch, nie? — pytam. — Nie pojmuję. Jak rozmawiałeś z muzeum, skoro ono jest w mieście, a… Ręce opadają. — Jestem czarnoksiężnikiem — mówię. — Jednak nie pojmuję twego planu. Na co zbroja w Domu Przeszłości? — No jak, przecież to zabytek. Nie wiesz, że nikt już nie chodzi w zbroi? Mamy kamizelki kuloodporne. — Jednak jak zamierzasz… rąbnąć… Taburet? — Nie kapujesz? Wniosę cię do muzeum jako pustą zbroję. Kiedy

zobaczymy Taburet, postawię cię w kącie, potem zamkną muzeum, a ty spokojniutko rąbniesz, co trzeba. Możesz przeciąć gablotę, zamienić Taburet na fałszywy i nikt się nie kapnie do następnego ranka. Proste. — Na Najświętszą Panienkę, to arcyprzebiegłe! Sam przyznaję, że klawy pomysł mi się trafił. Ale zauważam, że wokół nas pojawiają się inne samochody, więc zatrzymuję furgonetkę i zaznaczam: — Od tej chwili jesteś tylko zbroją, w środku z niczym. Przejdziesz na tył, żeby społeczeństwo nie gapiło się na ciebie jak głupie, i leż spokojnie. Jak dojedziemy do muzeum, wyciągnę cię, a ty się nie ruszaj. Zapamiętasz? — Jako żywo. Więc Pallagyn wskakuje na tył furgonetki, kładzie się, a ja jadę do miasta. A uprzednio pociągam sobie parę razy, bo troszkę mnie noszą nerwy, jako że już dawno nie byłem na robocie. Gdy dojeżdżam do centrum, nie mogę powiedzieć, że odlatuję, ale podłoga mi się gibie pod nogami. Dlatego zdarza mi się przypadkiem musnąć zderzak samochodu przede mną, jak się zatrzymujemy w korku. Szczerze mówiąc, muskam go tak, że odpada. To wielki czarny rolls, a drzwi otwiera stary bialas z podłym pyskiem, wychyla się i zaznacza: — No i co, kmiocie? — Kogo nazywasz kmiotem, ty stary łysy pawianie? — odpowiadam w nadziei, że się dogadamy. — Aaaa! — mówi białas i wyłazi ze swego rupiecia. — Jefferson, rusz się, pomóż mi z tym marginesem.

Zabawne, od razu mnie poznał, a na pewno widzi mnie pierwszy raz na oczy. No, ale świat jest mały. Szofer, który wyłazi za nim, jest o wiele za duży jak na ten mały świat. Nie tylko duży, ale wredny, i rusza prosto na mnie ze starym białasem. — Może byś się zmył pomoczyć nogi? — podsuwam, nadal bardzo dyplomatycznie, żeby uniknąć kłopotów. Ale białas nie potrafi skorzystać z dobrej rady. — Dawaj swoje prawo jazdy — warczy. — Trzeba walczyć z piratami drogowymi, który rozbijają cudze samochody. — Aha — mówi wielki szofer i wsadza wielki czerwony pysk w moje okno. — Może ten gość trochę zwolni, jak będzie jechał z podbitymi ślipiami. — Chwila, moment — zgłaszam uwagę. — Bardzo przepraszam, jeśli was stuknąłem i wyszedłem z nerw, ale jadę do muzeum z pilną misją. Spójrzcie na tylł ciężarówki, a zobaczycie zbroję, którą mam dostarczyć. Okazuje się, że jednak nie jest to taka zmyślna uwaga. Bo jak zobaczyłem, że białas z szoferem maszerują na mnie, miałem tyle przytomności umysłu, że rzuciłem butelkę whisky na tyl samochodu. No i sir Pallagyn się do niej dorwał, więc kiedy białas zajrzał do środka, ujrzał rycerza chlejącego aż miło. Pal na widok starego znieruchomiał z ręką w powietrzu, a przyłbica opadła mu na butelkę. — A to co? — warczy białas. — Że jak? — Co ta butelka robi w hełmie? I dlaczego ręka ją trzyma? — A ja wiem? Rano, jak rozpakowałem, to już tak było.

— Coś się tu nie zgadza — upiera się stary białas. — W tamtych czasach nie pili whisky. — To bardzo stara whisky — zauważam. — Chętnie wierzę — mówi on bardzo przykrym tonem. — O ile można sądzisz po twoim oddechu. Zdaje się, że trzeba cię aresztować za jazdę pod wpływem, — Zaraz — włącza się Jefferson, wielki szofer. — A może to nawet nie jego samochód? Może nawet ukradł tę zbroję? Białas szczerzy się jak hiena. — A o tym nie pomyślałem. No, mój panie… — I rzuca się na mnie. — Skoro tak wiele wiesz o tej zbroi, może zdradzisz mi nazwisko jej właściciela. — Eee… sir Pallagyn z rycerzy Okrągłego Stołu — bełkoczę. — Pallagyn? Pallagyn? Nigdy nie słyszałem — syczy białas. — Nie siedział przy Okrągłym Stole. — Bo pod nim leżał — mówię. — Straszny moczymorda. — Skandal! To jakieś oszustwo. — Pan patrzy! — wrzeszczy Jefferson. — Whisky! Wszyscy się oglądamy, no i fakt: whisky znika z butelki, bo Pallagyn ją sobie po cichutku ciągnie. — Oszustwo! — powtarza znowu białas i uderza w hełm laską. — Mów, skąd to ukradłeś? — huczy Jefferson, chwytając mnie za kołnierz. A białas furt puka w hełm. — Odstąp, na świętego Jerzego! — ryczy Pallagyn i siada. — Odstąp, bo ci gardziel rozpłatam, ty kpie zgrzybiały! Białas zastyga z laską w powietrzu i gębą rozdziawioną tak szeroko, że

mógłby połknąć kanarka. Pal dostrzega laskę i chwyta za miecz. — Więc potyczka, tak?! — ryczy. A wokół nas obywatele trąbią klaksonami i gapią się jak idioci, ale na widok Pallagyna, który się podnosi i zaczyna wymachiwać tym swoim scyzorykiem, bardzo szybko odjeżdżają. — Robot! — mamrocze białas. — Aa! Jestżem li chrobokiem? — 1 tu Pallagyn zaczyna wymachiwać kozikiem w stronę białasa. — E! Przestań! — rozdziera się szofer i puszcza mnie. Skacze do rycerza, który wali go po łbie butelką whisky. Wielki goryl pada i leży cichutko. Białas przez jakiś czas pląsa wokół niego, a potem leci do swojego samochodu. — Jestem w radzie powierniczej muzeum! — ryczy. — I ten przedmiot, czymkolwiek jest, nie znajdzie się w kolekcji. Czary! To wymarzony moment, żeby pojawił się glina, no i właśnie tak się dzieje. Daję znak Palowi, żeby się nie ruszał, i chwytam pana władzę za klapy. — Ten człowiek i jego szofer wjechali we mnie tyłem — kabluję. — Szofer jest pijany, wystarczy powąchać. Nawet film mu się urwał. Ten stary to też pijak, aleja… — wskakuję do samochodu i przydeptuję gaz — ja się bardzo spieszę, żeby zawieźć tę zbroję do muzeum i nie chcę wnosić oskarżenia. — Zaraz… — mówi gliniarz, lecz ja wyrywam do przodu. Ginę za zakrętem, zanim się połapał, co i jak. W międzyczasie sztorcuję Pallagyna na perłowo ze szlaczkiem. — Od tej pory — powiadam — ani się waż drgnąć, choćby nie wiadomo

co. Zrozumiano? — Hep — odpowiada Pallagyn. — Wniosę cię do muzeum tylko wtedy, jeśli będziesz cichy i nieruchomy. — Hep. — No i jesteśmy — mówię, parkując na tyłach wielkiego szarego budynku, od strony rampy. — Hep. — Zamknij się — warczę. Pallagyn zamyka przyłbicę. — Nie, czekaj. — Nadal ma czkawkę, więc zrywam pióro i wpycham mu do pyska. — Teraz bądź cicho i resztę zostaw mnie — mówię. Biorę stołek pod pachę, a przecinak do kieszeni. Potem otwieram tylne drzwi i wywlekam Pallagyna na ziemię. — Uuuuu! Oooo! — dochodzi spod przyłbicy. — Morda w kubeł! Jazda! Nie tak łatwo przydygować Pallagyna za ręce, ale udaje mi się go wciągnąć na rampę i za próg. A tam stoi strażnik. — Nowa zbroja — powiadamiam go. — Gdzie tu macie złomowisko? — Ha, ha. Nikt mi nie mówił o spodziewanej dostawie. No cóż, radź sobie. Doktor Peabody pewnie jutro każe to ustawić. Przygląda mi się, jak czerwony na gębie usiłuję przeciągnąć Pallagyna. — Śmieszne, że takie to ciężkie. Myślałem, że zbroje są lekkie. — Ta ma ciężkie gacie — informuję go. — Może byś tak pomógł? Bierze Pallagyna z drugiej strony i niesiemy go przez sto korytarzy do wielkiej sali. Pod ścianami jest w niej masę innych zbroi, niektóre zwisają na drucie z

sufitu, ale ja dostrzegam coś innego i wyrywa mi się prychnięcie. Oczywiście na środku sali znajduje się szklana gablotka, a w środku stoi sobie zydelek, wypisz wymaluj jak ten pod moją pachą. Stawiam stołek na ziemi, a strażnik dopiero teraz go dostrzega. — Co tam masz? — pyta. — Zbroja miała na tym stać — wyjaśniam. — To komplet. — Hm. No, postaw go pod ścianą. Muszę wracać do drzwi. Odchodzi. Szybko się orientuję w terenie. Sala jest pusta. Robi się ciemno i tak sobie myślę, że zaraz będą zamykać. — Jesteśmy — szepczę. — Hep — odpowiada Pallagyn. Podnosi przyłbicę i ogląda Taburet. — W rzeczy samej, jego właśnie szukam — szepcze. — Tysiąckrotne dzięki. — Zapomnij. Teraz musisz tylko poczekać, aż się bardziej ściemni, i rąbnąć go. Podchodzę do gablotki i stukam w nią. — Patrz no — mówię. — Ale fuks. Otwiera się od tylu, nawet nie trzeba ciąć. Ale Pallagyn nie uważa. Rozgląda się wśród zbroi na ścianach. — Gawain! — prycha. — Co? — Oto jako żywo zbroja sir Gawaina! — syczy. — Z Bractwa Okrągłego Stołu! — Nie gadaj! — W rzeczy samej. A tam stoi tarcza sir Sagramore’a! A juści! Poznaję herb Eldeforda, gdyż jest on kuzynem sir Kaya. I Maligainta…

Dalej zasuwa nazwiska kumpli, łażąc ze szczękiem i pukając w starą blachę, która jak dla mnie wygląda na złomowisko. — Jestem wśród przyjaciół — chichocze. — Tak? Nie bądź taki pewien. Jeśli ci faceci z muzeum się dowiedzą, co kombinujesz, to możesz cmoknąć swoją misję na dobranoc. Do roboty, ale już! Muszę wracać. — Popycham go do gablotki. — Stanę na czujce — szepczę. — Ty zamień Taburety. Gazem! No i staję i filuję, a Pallagyn podchodzi do gabloty, starając się za głośno nie szczękać. Jest ciemno, cicho i straszno. Pal szybko radzi sobie z gablotą, ale ma kłopot z wydobyciem Taburetu, bo go przybili gwoździami. On stęka i szarpie, a ja się trzęsę, bo całkiem możliwe, że zaraz tu przyleci strażnik. — Ten twój Merlin to, nie powiem, cwaniak. Niby to miał pomagać rycerzom, a tu widzę, że palcem nie rusza. — Muszę ci podziękować za moje powodzenie — mówi Pallagyn — gdyż oto moja misja się zakończyła! I wydziera Taburet, a ten fałszywy stawia na jego miejsce. Znowu zamyka gablotę i maszeruje przez salę. Tyle że na samym środku z piskiem pada na kamienną posadzkę, bo się pośliznął lebiega. Rozlega się głośny trzask, jakby nastał koniec świata. No i nastał. W korytarzu słychać wrzaski i tupoty. Doskakuję do Pallagyna i pomagam mu wstać, ale ledwie mu się udało wyprostować, do sali wpada oddział strażników i zaczyna się robić gorąco.

— Stój, złodzieju! — ryczy facet z przodu i cała grupa dawaj na nas. Ja szarpię się z oknem, Pallagyn usiłuje znieruchomieć, ale na ich widok wydaje okrzyk wojenny, rzuca Taburet i wyciąga miecz. — Odstąpcie, bo wypruję wam wątroby! — wyje. I ogląda się na mnie. — Pospiesz się, sir Butchu, i pomyślnie salwuj się ucieczką, a ja będę odpierać nikczemników. — Oddawaj to żelastwo — mówię, chwytając miecz. — Ja ich powstrzymam, a ty wracaj galopem do swojego Merlina i zanieś mu stołek. — Tu jest, ludzie! — słyszę nowy głos. W drzwiach ukazuje się ni mniej, ni więcej, tylko stary białas we własnej osobie, a za jego plecami tak z ośmiu gliniarzy. Potem gliniarze są przed nim, bo lecą prosto na nas, aż się kurzy. Gruby sierżant bardzo zdecydowanie wyciąga broń. — Za króla i Anglię! — ryczy Pallagyn i daje pierwszemu gliniarzowi po łysinie płazem miecza. — Piekło i szatani! — ryczy sierżant. Strzela, a pocisk odbija się od hełmu Pallagyna. — Superman! — wrzeszczy inny gliniarz. — Brać go, chłopcy! — drze gębę białas. Normalnie cyrk na kółkach. Łomoczę sierżanta w kark, a Pal wkracza do akcji z mieczem. Ale sześciu innych zagania nas w kąt, a za nimi zjawiają się strażnicy. Co jednego położymy, to nadchodzą następni. Kłębią się wokół nas jak sfora terierów przy stercie śmieci. — Z nami koniec — zipię między ciosami. — Bądź dobrej… ych… myśli! — ryczy Pallagyn. Rąbie aż miło. Nagle potyka się i upuszcza miecz. Dwaj gliniarze skaczą na niego, zanim zdążył

się podnieść. Sierżant znowu wyjmuje broń i celuje we mnie. Chłopaki chwytają nas i popychają przed siebie. A Pallagyn nagle zamyka oczy. — Merlinie! — szepcze. — Pomocy! Dzieje się coś bardzo niezwykłego. Słyszę szczęk i drapanie dochodzące z ciemnych kątów sali. A potem znowu hałas, taki jak robi zbroja Pallagyna, tylko głośniejszy. — Za Artura i Anglię! — ryczy Pallagyn. — Gawain, Sagramore, Eldevord, Maligaint! — Oto przybywamy! Z ciemności wypada pół tuzina zbroi, ale teraz siedzą w nich faceci. To te zbroje ze ścian i widzę, że banda Pallagyna przybyła. — Merlin wysyła pomoc! — stęka Pallagyn. A potem łapie za miecz i wkracza do akcji. Pozostali już młócą gliniarzy i słychać szczęk blachy. Niektórzy stróże prawa uciekają, strażnicy też skaczą do drzwi. Jak tylko do nich dobiegają, zbroje wiszące na ścianach spadają im na łeb. Minutka i jest po wszystkim. Pallagyn stoi na środku sali, trzymając Taburet, a faceci w zbrojach tłoczą się wokół niego. — Misja zakończona — mówi Pallagyn. — Dzięki Merlinowi i obecnemu tu sir Butchowi… Aleja tam już nie jestem obecny. Wymykam się przez okno, i to gazem, bo miałem już dość kłopotów i nie chcę się mieszać w czary–mary i związki zawodowe magików. Więc nie zostaję, tylko przeskakuję przez parapet.

Wcześniej widzę jakąś błyskawicę czy coś, choć może mi się tylko wydaje. W każdym razie oglądam się jeszcze raz i okazuje się, że sala muzeum jest pusta. Na podłodze leży mnóstwo gliniarzy, a wokół stoi od cholery pustych zbroi, bez nikogo w środku. Szukam zbroi Pallagyna i nie widzę jej. Więc przecieram oczy i idę do furgonetki, którą odjeżdżam stamtąd do wszystkich diabłów. Tak to jest i mam masę do przemyślenia w drodze do domu. Na powietrzu trzeźwieję i przypominam sobie, że od ranka jestem praktycznie non stop napruty. Szczerze mówiąc, byłem pod gazem, zanim spotkałem tego Pallagyna, jeśli w ogóle go spotkałem, a nie sobie wyobraziłem. Bo kiedy oglądam się na muzeum, już go nie widzę i zaczynam się zastanawiać, czy sobie tego nie ukręciłem ze snów i procentów. To mnie drąży i wiem, że wszystko, co się stało w muzeum, nie dotrze do prasy, bo panowie gliny są drażliwi w takich kwestiach, a o ile mi wiadomo, nic nie znikło. Potem dochodzę do wniosku, że może Cienki Tommy Malloon mi to powie, jeśli do niego wpadnę, więc w drodze do domu zatrzymuję furgonetkę przy jego gospodzie i wchodzę do środka. Za barem stoi tylko Bertram, który na mój widok robi się bardzo uprzejmy. — Chciałbym pomówić z Cienkim Tommym — mówię. Bretram przełyka ślinę. — Jest na górze, położył się. Nie czuje się dobrze, odkąd walnąłeś go dziś w brzuch. — Jak to ja go walnąłem? — pytam. — Chyba mój kumpel.

— Przyszedłeś sam — mówi mi Bertram. Rzuca mi przeciągłe spojrzenie, ale w knajpie są klienci, więc tylko wzruszam ramionami i wychodzę. Przez resztę drogi do domu jestem cały w nerwach, bo myślę sobie, że albo Bertram łże, albo ja zwariowałem. A tak sobie myślę, że pewnie byłbym wariat, gdybym przyznał, że wydarzyło się coś tak porąbanego. I tak to dla mnie wygląda. Jestem trzeźwy, na dziś skończyłem się wygłupiać. Jeśli dam sobie spokój z procentami, nie będę już widywał rycerzy w zbrojach, ględzących od rzeczy o magikach i misjach. Było, minęło i już będę grzeczny. Pasuje mi ten układ, więc stawiam furgonetkę w garażu. A potem wysiadam i znowu zaczynam kląć jak jasna cholera. Bo nagle mam już całkowitą pewność, co było, a czego nie było. Ponieważ w garażu stoi ta cholerna chabeta z maską na głowie, którą kazałem sir Pallagynowi odstawić do stajni. Nie wiecie, czy ktoś nie kupiłby okazyjnie konia? Ma tylko tysiąc dwieście lat.

Brian W. Aldiss BIEDNY MAŁY WOJOWNIK

Podobnie jak poprzednie opowiadanie, „Biedny mały wojownik” też mówi o wyprawie z misją, ale w tym wypadku misję powierza współczesnemu człowiekowi ogromny stwór z czasów prehistorycznych — brontozaur. Choć temat poszukiwania wymarłych stworzeń został dobrze zbadany w literaturze fantastycznej od czasów powieści Edgara Rice Burroughsa i nawet wcześniejszych, rzadko go traktowano w sposób humorystyczny, a Brian Aldiss tak właśnie do tego podszedł. Jego opowiadanie zdobyło szeroki poklask od czasu pierwszej publikacji w „Fantasy and Science Fiction Magazine” w kwietniu 1958 roku. Brian Wilson Aldiss Cur. 1925 w Norfolk) pracował jako sprzedawca w księgarni i redaktor literacki w „Oxford Mail” Dzięki takim utworom jak „Non stop” (1958), „Cieplarnia” (1962), „Siwobrody” (1964) i „Brothers of the Head” (1977) zdobył sławę jednego z wiodących brytyjskich przedstawicieli science fiction. Dał w nich też wyraz swemu poczuciu humoru i zamiłowaniu do żartów, ale talent do pisania humoresek ujawnił w „Primal Urge” (1961), sugestywnej opowieści o seksualnym przyzwoleniu, która w początkach lat sześćdziesiątych wywarła znaczny wpływ na publikowanie opowiadań z pierwiastkiem seksualnym w magazynach SF W „Barefoot in the Head” (1969) rozprawił się z narkotykami w stylu porównywanym do Jamesa Joyce’a, a we „Frankenstein Unbound” (1973) powrócił do czasów Mary Shelley, by odkryć prawdziwą genezę jej klasycznej powieści. Rok później wydał „The Eighty–Minute Hour: A Space Opera” (1974), bujną komedię pełną

żartów i ekstrawaganckich pomysłów, po której ukazały się dwie książki spoza nurtu SF jeszcze bardziej bogate w jego szyderczy humor: „The Hand–Reared Boy” (1970) i „Soldier Erect” (1971). Opowiadanie „Biedny mały wojownik” może nie jest typowe dla twórczości Briana Aldissa, lecz stanowi wspaniałą, humorystyczną opowieść, bez której ten zbiór nie mógłby być pełny.

Claude Ford dokładnie wiedział, jak się poluje na brontozaura. Pełznie się przez błoto wśród wierzb, pomiędzy małymi pierwotnymi kwiatkami o płatkach zielonych i brązowych jak boisko do piłki nożnej, przez błoto jak mleczko do twarzy. Spogląda się na stwora rozwalonego wśród trzcin, o ciele równie wdzięcznym jak skarpeta pełna piasku. Gadzina tam leży, grawitacja wciska mu zad w bagno, a on przesuwa nozdrzami wielkimi jak królicze nory tuż nad trawą, szerokim półkolem, chrapliwie szukając pożywnych trzcin. Jest piękny: oto zgroza w swym największym rozkwicie zatoczyła pełne koło i wreszcie znikła we własnym odbycie. Oczy lśnią wigorem palucha tygodniowego trupa, a nawozowy oddech i futro w prymitywnych jamach usznych są szczególnie godne polecenia każdemu, kto ma skłonność do czułych wypowiedzi o dziełach Matki Natury. Ale kiedy ty, mały ssak z przeciwstawnym kciukiem i samopowtarzalną, półautomatyczną,

dwulufową

cyfrową

sześćdziesiątkąpiątką

z

celownikiem teleskopowym, nierdzewną i potężną, suniesz pod tymi niegdysiejszymi wierzbami, najbardziej cię pociąga skóra tej przerośniętej jaszczurki. Wydaje ona zapach równie wibrujący jak basowe nuty fortepianu. Przy niej skóra słonia wydaje się strzępkiem pomarszczonego papieru toaletowego. Jest szara jak wikingowskie morza, masywna jak fundamenty katedry. Pełzają po niej — widzisz je aż stąd — małe brązowe wszy, zamieszkujące te szare wąwozy i kaniony, wesołe jak duchy, okrutne jak kraby. Gdyby któraś na ciebie skoczyła, pewnie złamałaby ci kręgosłup. A kiedy któryś z tych pasożytów przystaje, by oprzeć nogę na kręgu brontozaura, widać, że i sam niesie na sobie ładunek bumelantów, wielkich jak homary, bo jesteś już blisko, och, tak blisko, że słyszysz

łomotanie prymitywnego serca zwierza, przedsionków fantastycznie zgranych z komorami. Pora słuchania wyroczni minęła. Znalazłeś się poza etapem omenów, teraz suniesz po śmierć, swoją lub jego; przesądom na dziś dziękujemy, teraz tylko twoje wątłe nerwy, dygoczące mięśnie, niewidocznie splątane pod lśniącą od potu skórą, krwawa chętka, by zabić smoka, są jedyną odpowiedzią na twoje modły. Już mógłbyś strzelić. Zaczekaj tylko, niech ten malutki koparkowy łeb zatrzyma się znowu, by przełknąć snop sitowia, wtedy jednym niewypowiedzianie

wulgarnym

hukiem

możesz

pokazać

całemu

obojętnemu jurajskiemu światu, że oto patrzy w wylot lufy zdobyczy ewolucji. Wiesz, dlaczego się zatrzymałeś, choć udajesz, że nie wiesz. To dobrze

znane,

dręczące

sumienie,

twarde

jak

kij

baseballowy,

długowieczne jak żółw, wkroczyło do akcji; pełznie przez wszystkie zmysły i jest potworniejsze niż tamten gad. Pełznie przez namiętności, mówiąc: Oto zbyt łatwy cel, Angliku! Przez inteligencję, szepcząc, że nuda, ten drapieżnik o nienasyconym głodzie, znowu na ciebie spadnie, gdy będzie po wszystkim. Przez nerwy, szydząc, że kiedy nurt adrenaliny przestanie płynąć, zaczną się wymioty. Przez mistrza za siatkówką, wmuszając w ciebie urodę widoku, który widzisz. Oszczędź nam tego nędznego, wyświechtanego słowa „uroda”. O mamuśku, czy to pokaz slajdów, czy już z tego nie wyrośliśmy? „Oto na grzbiecie tego gigantycznego stworzenia widzimy okrągły tuzin — proszę państwa, pozwolę sobie podkreślić tę okrągłość — barwnie upierzonych ptaków, pyszniących się barwami, których moglibyście się raczej spodziewać na bajecznej plaży Copacabana. Są tak krągłe, ponieważ

żywią się resztkami ze stołu bogacza. Spójrzcie na to urocze ujęcie! Oto brontozaur unosi ogon… czyż nie cudne? Prawda, jak pięknie wyłaniają się te balaski z jego drugiego końca? Ile w tym urody, proszę państwa, dostawa prosto do konsumenta. Ptaki walczą obecnie o te kąski. Hej, wystarczy dla wszystkich, dostawa jest na okrągło, a poza tym i wy jesteście już wystarczająco krągłe… Więc nie pozostaje wam nic innego, jak tylko wskoczyć na zad waszej restauracji i czekać na następną porcję. A teraz, gdy słońce zachodzi na jurajskim zachodzie, powiedzmy: Smacznego!”. No nie, grasz na zwłokę, a to jest dzieło życia. Zastrzel zwierza i skróć swoje cierpienia. Biorąc odwagę we własne ręce, unosisz ją do ramienia i spoglądasz przez celownik. Następuje straszliwy grzmot, o mało nie odbiera ci przytomności. Dygocząc, rozglądasz się dokoła. Potwór spokojnie żuje, pełen ulgi, choć wzniecił taki huragan, że morza występują z brzegów. Rozgniewany (a może to jakieś subtelniejsze doznanie?) wyskakujesz z zarośli i stajesz przed nim, i ta jawna postawa jest typowa dla opałów, w które rzuciły cię twoja dbałość o siebie i innych. Dbałość? A może znowu coś subtelniejszego? Dlaczego miałbyś być zdezorientowany tylko dlatego, że pochodzisz ze zdezorientowanej cywilizacji? Ale tę kwestię rozstrzygniesz później, jeśli będzie jakieś później, co te gigantyczne oczy, obślepiające cię całego z odległości dwóch kroków, podają w wątpliwość. Byle tylko nie samymi szczękami, o potworze, lecz także kopytami i, jeśli tak ci będzie wygodniej, całym tym spiętrzonym masywem! Niech ta śmierć będzie patosem, heroicznym eposem. Z oddali dobiega chlupot, jakby stado hipopotamów igrało w prastarym

błocie, a chwilę potem na głowę spada ci potężny ogon, długi jak niedziela i powalający jak sobotnia noc. Uskakujesz, bo musisz uskoczyć, lecz bestia i tak nie trafiła, bo jest nie bardziej precyzyjna niż byłbyś ty, gdybyś musiał trafić wieżowcem w wyraka. Uczyniwszy to, najwyraźniej ma poczucie spełnionego obowiązku. Zapomina o tobie. Sam pragnąłbyś umieć tak szybko zapominać; w końcu z tego powodu przebyłeś taki kawał drogi. „Ucieknij przed wszystkim”, napisali w broszurze o podróży w czasie, co znaczy, że uciekasz od Claude’a Forda, małżonka (równie niewydarzonego jak jego imię) makabrycznej żony Maude. Maude i Claude Ford. Nie potrafią się dopasować do siebie ani do świata, w którym się urodzili. Oto najlepszy powód, by znaleźć się tutaj i strzelać do gigantycznych jaszczurów — o ile byłeś takim idiotą, że się łudzisz, iż sto pięćdziesiąt milionów lat wte czy wewte zrobi choć mikroskopijną różnicę w bagnie ludzkiego mózgu. Mógłbyś choć spróbować powstrzymać te głupie, rozmamłane myśli, ale one nigdy się nie zatrzymują od czasów cocacoleniwych dni dorastania. Boże, gdyby dorosłość już nie istniała, nie trzeba by jej było wymyślać! A dorosłość powoli przywraca ci dość równowagi, byś znowu spojrzał na potężny masyw tego tyranowegetarianina, w którego życie wtargnąłeś z takim mieszanym pragnieniem życia — śmierci, buzujący wszystkimi uczuciami, do jakich jest zdolny ludzki orga(ni)zm. Tym razem czarny lud jest prawdziwy, Claude, tak jak chciałeś, i tym razem naprawdę musisz się z nim policzyć, zanim on się odwróci i policzy z tobą. Jeszcze raz unosisz swoją kumpelkę spluwę i czekasz, aż znajdziesz wrażliwe miejsce. Jaskrawe ptaki kołują, wszy skaczą jak psy, bagno jęczy, a bron — tozaur brodzi w nim i zanurza małą główeczkę w żółtą jak żółć maź,

szukając

niestrawionych

resztek

pokarmowych.

Obserwujesz

to,

rozedrgany jak nigdy w swoim rozedrganym życiu i liczysz, że katharsis na zawsze wyciśnie ostatnią kroplę palącego lęku z twojego ciała. No dobrze, powtarzasz sobie wariacko raz po raz, a twoja dwudziestowieczna edukacja za milion dolarów idzie na marne, no dobrze, no dobrze. Kiedy wypowiadasz to po raz fafnasty, ta obłędna głowa wynurza się z wody jak zbłąkany pociąg i wżera się w ciebie spojrzeniem. Wżera się łakomie. Gdyż jego żujące szczęki o wielkich tępych trzonowcach jak betonowe słupy poruszają się w górę i w dół, przez pozbawioną warg paszczę wycieka bagienna woda, rozbryzguje się u twych stóp, przesyca ziemię. Zioła i zielenina, pędy i pąki, słoma i szlam, wszystko to widać w tych miażdżących szczękach, a także — miotające się, miażdżone lub miotane rybki, małe skorupiaki, żaby — wszystkie skazane na ten sam los w straszliwym, paszczliwym korowodzie ku ruchom robaczkowym. Rozlega się glup–glup–glupanie, a błotoszczelne oczy nadal ci się przyglądają. Te stwory dożywały dwustu lat, napisali w broszurze podróży w czasie, a ten konkretny stwór najwyraźniej tego dokonał, bo jego spojrzenie liczy setki lat, mnóstwo lat pławienia się w bezgranicznej bezmyślności, aż do momentu, kiedy nabrały bełkotliwej mądrości. Bo spoglądasz jakby w niepokojący mglisty basen: doznajesz psychicznego szoku, wypalasz z obu luf we własne odbicie. Bang — bang, kule dum — dum, wielkie jak King — Kong, ruszają do celu. Te stuletnie oczy, zamglone i święte, gasną bez wahania. Te klasztory będą zamknięte do dnia Sądu Ostatecznego. Twoje odbicie zostało wydarte, wykrwawione z nich na zawsze. Po ich okaleczonych

płaszczyznach z wolna suną w górę błony mrużne, jak brudne całuny zasłaniające nieboszczyka. Szczęka nadal z wolna żuje, równie powoli, jak powoli opada głowa. Powoli po pomarszczonej skórze policzka spływa zimna gadzia krew. Wszystko dzieje się powoli w tej upiornej erze powolności i wiesz, że gdybyś to ty zarządzał dziełem stworzenia, znalazłbyś dla niego salę wystawową mniej rozdzierającą niż Czas. Nieważne! Zalejmy pyski, szlachetni panowie, gdyż Claude Ford zabił bezbronne stworzenie. Niech nam żyje Claude Klawy! Obserwujesz z zapartym tchem, jak gadzi łeb dotyka ziemi, jak długometrażowa szyja dotyka ziemi, jak te szczęki zamykają się na dobre. Patrzysz i czekasz, aż zdarzy się coś jeszcze, ale nic się nie zdarza. I nic się nigdy nie zdarzy. Mógłbyś tam stać i patrzyć jeszcze przez sto pięćdziesiąt milionów lat, lordzie Claude, i nic by się nie zdarzyło. Stopniowo potężne ścierwo twojego brontozaura, z miłością ogryzione do czysta przez drapieżnika, zatonie w mazi, coraz bardziej pogrążając się mocą własnego ciężaru. Potem wody się spiętrzą i dobre stare morze — zdobywca — wtargnie tu z niedbałością oszusta rozdającego chłopcom słabe karty. Szlam zacznie się osadzać na gigantycznym grobie powoli, powoli… Łoże starego brontozaura może się wypiętrzyć, a potem znowu opaść, i tak z dziesięć razy, łagodnie, żeby go nie obudzić, choć skały osadowe otoczą go szczelnie ze wszystkich stron. W końcu, gdy obrośnie go grobowiec wspanialszy niż te, którymi się pysznią indyjscy radżowie, moc Ziemi znowu go wyniesie na swych ramionach, aż — ciągle uśpiony — legnie w Górach Skalistych, wysoko nad poziomem Pacyfiku. Ale to nie ma dla ciebie znaczenia, Claude Siepaczu, gdyż odkąd robaczek życia w czaszce stwora zmarł, reszta nie jest twoją sprawą.

Nie masz już żadnych uczuć. Jesteś tylko trochę zmęczony. Spodziewałeś się dramatycznych konwulsji na ziemi łub ryków; z drugiej strony cieszy cię, że stworzenie najwyraźniej nie cierpiało. Jesteś — jak wszyscy ludzie okrutni — sentymentalny. Jesteś — jak wszyscy ludzie sentymentalni — bojaźliwy. Bierzesz broń pod pachę i obchodzisz dinozaura, żeby się napatrzyć, nasycić zwycięstwem. Mijasz niezdarne kopyta, obchodzisz septycznie biały masyw brzucha, omijasz lśniącą i jakież myśli prowokującą jamę odbytu, w końcu ustawiasz się pod górami i dolinami grzbietu od nosa po ogon. Teraz twoje rozczarowanie jest oczywiste i uwierające jak wizytówka: potwór nie jest nawet w połowie tak wielki, jak się spodziewałeś. Nie jest, na przykład, nawet w połowie tak wielki, jak tkwiący w twojej głowie obraz ciebie i Maude. Biedny mały wojowniku, nauka nigdy nie wynajdzie nic, co by wspomogło gigantyczną śmierć, jakiej pragniesz w śródziemnych jamach twojego ojojowego, trwożliwego, drażliwego id! Nie zostało ci nic innego, jak tylko osunąć się do czasomobilu, z brzuchem pełnym depresji. Widzisz, oto kolorowe kałożerne ptaki już się połapały w prawdziwym stanie rzeczy: jeden po drugim rozwijają garb ze skrzydeł i lecą, niepocieszone, nad bagnem, do innego żywiciela. Wiedzą, kiedy sytuacja zmienia się na gorsze, i nie czekają, aż przegonią je sępy; porzućcie wszelką nadzieję wy, którzy tu wybebeszacie. Ty także się odwracasz. Odwracasz się, lecz zastygasz w bezruchu. Nie zostało ci nic prócz powrotu, prawda, lecz twoim celem nie jest AD 2181, jest nim Maude. I Claude. Jest cała ta straszna, beznadziejna, niekończąca się szarpanina, by dostosować się do nadmiernie skomplikowanego otoczenia, by stać się

kółkiem w machinie. Twoja ucieczka w Wielką Prostotę Jurajską, by znowu zacytować broszurę, była chwilowa i już po niej. Więc zastygasz, a kiedy zastygłeś, coś ląduje z rozmachem na twoich plecach, wgniata ci twarz głęboko w smaczne błoto. Szarpiesz się i krzyczysz, a homarze szczypce drą twój kark i gardło. Usiłujesz sięgnąć po broń, ale nie możesz, więc konwulsyjnie się przetaczasz i po chwili podobne do kraba stworzenie wżera się w twoją pierś. Szarpiesz za jego pancerz, lecz ono z chichotem odgryza ci palec. Zapomniałeś, że skoro zabiłeś brontozaura, pasożyty go porzucą, a dla takiego małego grzybka jak ty będą o wiele bardziej niebezpieczne niż dla dawnego żywiciela. Walczysz, starasz się, wierzgasz co najmniej trzy minuty. Wtedy już masz na sobie całe stado tych stworzeń. Oczyszczają z miłością twoje ścierwo. Spodoba ci się w Górach Skalistych; nic nie poczujesz.

Avram Davidson DZIWNY PTASZEK

Jeśli istnieje zmyślony świat, zdolny rywalizować z Ankh–Morpork Terryego Pratchetta, to jest nim Scytia–Panonia–Transbałkania, gdzie cesarski czarodziej, doktor Engelhert Eszterhazy, dokonuje hohaterskich czynów. W napisanym w 1988 roku artykule „The Inchoation of Eszterhazy” Avram Davidson wyjaśniał, że natchnienie do napisania cyklu czerpał z tajemnych symboli ujrzanych w klasycznym niemieckim filmie „Gabinet doktora Caligari” którego nigdy nie zdołał wyprzeć z pamięci. „Stopniowo uświadomiłem sobie, że w Europie Wschodniej istniało cesarstwo tak doszczętnie zniszczone, że nikt już o nim nie pamięta, coś w rodzaju monarchii austro–węgierskiej; że skoro było cesarstwo, musiał być i cesarz, że cesarz miał czarnoksiężnika, że czarnoksiężnik poruszał się po ulicach kraju Bella (BELgrade/ViennA *) w pojeździe parowym; że cesarz nazywa się Ignac Ludwik, a czarnoksiężnik Engelhert Eszterhazy”. Ten pomysł tak rozognił wyobraźnię Davidsona, że autor napisał pierwsze osiem opowiadań w zaledwie sześć tygodni, tworząc cały świat dziwacznych ludzi, ciekawych zwyczajów i nadzwyczajnych wypadków, które natychmiast podbiły serca czytelników. Sukces dalszych kistorii o dokonaniach doktora Eszterhazyego zaowocował powstaniem fanklubu w USA, szczegółowej mapy Scytii–Panonii–Transbałkanii autorstwa Johna Westfalia i pochwałami pisarza SF Johna Clutea, który uznał Davidsona za jednego z najwybitniejszych współczesnych pisarzy Ameryki o „uderzającym wykształceniu i dowcipie’’ Avram Davidson (1923–1993) na świat przyszedł w Nowym Jorku. Jak

sam pisał, kształcił się „w lokalnych szkołach, który to proces niemal trwale pozbawił mnie zdolności do uczestnictwa w jakiejkolwiek użytecznej działalności” Po odbyciu służby w amerykańskiej marynarce wojennej

podczas

drugiej

wojny

światowej

podejmował

się

najróżniejszych prac, w tym pasania owiec, zbierania pomidorów i patroszenia ryb, zanim w 1954 roku sprzedał pierwsze opowiadanie „Mój chłopak zwie się Jello” do „Fantasy i Science Fiction”. Za inne, „Or All the Seas with Oysters” dostał w 1958 roku nagrodę Hugo. „Dziwny ptaszek” to jedno z późniejszych opowiadań o Eszterhazym, po raz pierwszy opublikowane w zimowym wydaniu magazynu „Weird Tales” z rocznika 1988/89. Kto po raz pierwszy spotka się z tym bohaterem, po przeczytaniu

paru następnych stron prawdopodobnie nie będzie

potrzebować dalszych zachęt, by odnaleźć jego inne przygody…

— Ale dlaczego kanał? — Taniej, więcej i lepsza dostawa wiktuałów. — O. Książę Roldran Vlox (skracając jego tytuły do minimum, no bo co z tego, że jest Von Stuartem y Fitz–Guelfem) właśnie „przypadkiem wpadł”, żeby porozmawiać z doktorem Engelbertem Eszterhazym na temat planowanego kanału łączącego Ister z Dunajem… właściwie było kilka propozycji kanałów, a każda zawierała subpropozycję: czy powinny przebiegać przez całe Moczary Vloxa (Błota, jak je czule nazywano… a jak je nazywał czasem sam książę, Błota Roldzia) ? Powinien się skierować w prawo czy raczej w lewo? A może w ogóle nie powinien biec dokładnie przez nie, lecz wykorzystać ich nadmiar wody jako system kanałów dopływowych? A jeśli — lecz znowu — z jednej strony O Ile, a z drugiej O Tyle… — Cóż to znowu za nowy obraz na ścianie, Bertuś? — spytał nagle Gość. Gospodarz zaczął tłumaczyć. — Aaaa — powiedział Gość. — Te śmieszne francuskie faramuszki, co? Zawsze masz jakieś śmieszne faramuszki… Angielskie sportowe, francuskie rozrywkowe… — Przybyłe w gości oczy uważnie oglądały obrazy na ścianie. — Cholernie śmieszny obrazek… cały ze śmiesznych plamek… — Roldziu, masz zupełną rację. I świetne oko. Natychmiastowa odpowiedź: — Bo ich nie marnuję na czytanie, ot co. Masę facetów chce wiedzieć o książce: „Czy są w niej momenty?”. Niektórzy pytają: „Czy zawiera masę

faktów?”. Mnie interesuje tylko jedno: „Czy ma duże litery?”. Nie będę ryzykować, że popsuję sobie oczy i będę musiał nosić monokl. Człowiek musi przede wszystkim polować, rozumiesz. — Nie zrobił żadnych innych aluzji do faktu, że jego gospodarz czasami nosił monokl. Eszterhazy wrócił do kwestii kanałów. — Oto szkic propozycji zlewiska… tak, Lemkotch? — Lord Grumpkin! — oznajmił dzienny odźwierny. Po tych słowach pojawił się dość niski mężczyzna okazałej postawy, o czerwonej, lśniącej, wesołej twarzy. Pojawiło się także po nich krótkie uściślenie

pracodawcy

Lemkotcha

odnośnie

właściwego

sposobu

zwracania się do profesora Johanno Błumpkinna, cesarskiego geologa; jak również wyraz twarzy odźwiernego, wskazujący, iż jest on zawsze lojalnym i posłusznym sługą doktora (medycyny, prawa, muzyki, filozofii, nauk ścisłych i literatury), a wszystkie te nazwy to dla takich ignorantów jak on (dzienny odźwierny) jeden diabeł; po czym skłonił się jak zwykle krótko i wyszedł. Zostawił po sobie lekką woń przaśnego rumu, przaśnego tytoniu, przaśnego mężczyzny i przaśnego mydła… choć przaśnego mydła było za mało, żeby usunąć pozostałe wonie. W pokoju pachniało także niebielonym woskiem, którym nacierano — polerowano, jeśli wolicie — mahoń mebli; księciem Vłoksem, przez niektórych porównywanym do mokrego wilka (może niekoniecznie ze względu na twarz), samym Eszterhazym (mydło Pearsa i ociupinka laurowego płynu po goleniu) i profesorem

Blumpkinnem

(męska

woda

kolońska

Jenkinsona;

zdecydowanie więcej niż ociupinka). Plus hawańskimi cygarami, dostarczanymi przez starą firmę Freibourg i Treyer z Haymarket — Londyn znajduje się daleko od Belli, stolicy trójmonarchii Scytii–Panonii–

Transbałkanii (czwartego co do wielkości cesarstwa Europy), lecz Hawana także, skoro o tym mowa. — Panowie, zdaje się, że już się znacie — odezwał się Eszterhazy, dodając mimo to: — Książę Vlox, profesor Blumpkinn. — I dodał jeszcze: — Przepraszam cię, Han, że służący przekręcił twoje nazwisko. Blumpkinn machnął ręką. — Nazwanie mnie mianem najdrobniejszej monety w jego rodzimej prowincji przypomniało mi o mej prawdziwej wartości. Aaa, plany kanału. Mam nadzieję, że kiedy zacznie się kopanie, nie zapomnicie o mnie, jeśli trafią się jakieś interesujące skamieniałości. Nie jest pewne, czy książę Vlox potrafiłby rozpoznać interesującą skamieniałość, nawet gdyby walnęła go w piszczel bądź też ugryzła w pośladek, lecz Eszterhazy skinął głową z powagą. On wiedział, jak należy załatwiać takie sprawy. W zamian za powiadomienie o odkryciu „takich tam śmiesznych dyrdymałek z elfickiego kamienia, co ich używały stare znachorki” — używały je do wszystkiego, od opuszczonych żołądków po danie cholernie dobrej nauczki mężowi skaczącemu na boki; ale teraz wyszły już z mody — zdecydowanie powinno się zrewanżować informacjami

o

wszelkich

interesujących

skamieniałościach,

nieinteresujących skamieniałościach i nawet nieskamieniałościach w ilościach wystarczających, by wybrukować cały planowany kanał… o ile w ogóle będzie jakiś kanał… — A skoro o tym mowa — dodał Blumpkinn i wyjął dwa wielkie arkusze w okładkach tak wielkich, że mogłyby zawierać Słoniowe Foliały. — Zgodnie z obietnicą przyniosłem ci, doktorze, stykówki nowych fotocynkowych wizerunków archeopteryksa, ukazujące o wiele więcej

szczegółów, niż można było dotąd osiągnąć… sam popatrz. Doktor Bert wcisnął monokl, obejrzał wizerunki i przyznał, że faktycznie widzi. Książę Vlox rzucił okiem, odwrócił wzrok, spoczął nim z

dużo

większym

zainteresowaniem

na

śmiesznym

francuskim

faramuszku… mężczyźni, kobiety, woda, trawa, dzieci, kobiety, kobiety. .. a wszystko skomponowane z setek malutkich kropek, plamek… punktów, można powiedzieć… co się widzi wyraźnie z bliska bądź jeśli się ma oko myśliwego. — Tak, oto niezredukowane palce i pazury, oddzielne i niezrośnięte śródręcze, nieptasi wyrostek ogonowy, wszystkie żebra niezakrzywione i cienkie, ani ptasie, ani szczególnie gadzie, cienki wyrostek kruczy, kręgosłup wolny aż po kość krzyżową i bardzo długi ogon… Głos przycichł do pomruku. Profesor Blumpkinn, być może sądząc, że niegrzecznie jest ignorować drugiego gościa, odezwał się: — Oto, książę Vloksie, jest ów sławny archeopteryks liczący sobie setki milionów lat, którego plotkarskie gazety dość nieściśle okrzyknęły tak zwanym odnalezionym ogniwem między gadami a ptakami… proszę zwrócić uwagę na ostre zęby i pióra… ten niestety nie posiada głowy… a tu… Książę Vlox, który nie należał do najbardziej zachłannych studentów paleontologii, powiedział: — Tak. Tego widziałem. — Aaa… w Londynie? Czy Berlinie? — Nie byłem ani tam, ani tam. Blumpkinn otworzył usta. Opanował się. Przybrał minę rozbawioną, sarkastyczną, wreszcie uprzejmą. Eszterhazy z wolna podniósł wzrok.

— Co chcesz powiedzieć, Roldziu? „Tego widziałem”? Jak to? Książę Vlox powtórzył w lekkim naciskiem, że tego widział. Po czym wytrzeszczył oczy i spojrzał, żeby w pełni uzmysłowić im znaczenie czasownika „widzieć”. — Co chcesz… a… widziałeś. Kiedy widziałeś, gdzie widziałeś? — Na naszych ziemiach. Nie pamiętam kiedy. Co ma znaczyć, czy jestem pewien? Ja nie potrzebuję monokla, żeby coś zobaczyć. Dlaczego miałbym nie być pewien? O co chodzi? Blumpkinn i i Eszterhazy przez chwilę mówili jednocześnie. O co chodzi? Na całym świecie istnieją tylko dwa znane okazy archeopteryksa! Jeden w Londynie, drugi w Berlinie — pomyśleć tylko, co by oznaczał trzeci! Nie tylko dla nauki, lecz dla Scytii–Panonii–Transbałkanii i jej prestiżu! Vlox wstał z czymś jakby westchnieniem. Najwyraźniej temat przestał go porywać… prawdopodobnie dlatego, że jego rodzina i jej prestiż były nieporównanie starsze od trójmonarchii i jej prestiżu. — No, więc załatwione. Muszę się zbierać. Pełne ręce roboty. Dostawca wina. Rusznikarz. Karetnik. Partyjka karciąt w Piekielnej Dziurze. Dopilnować, czy skończyli wymieniać tapicerkę w mojej salonce. Dostawca tytoniu… Nowa waga do prochu… Czy mogę załatwić dla was jakieś sprawunki, jak powiadają? Ha, ha! Coś ci powiem, Bertuś, za cholerę nie wiem, na co ci ten dziwny ptaszek, ale zamienię go na to śmieszne francuskie malowidło. — Wdział wyświechtaną czapkę z foczej skóry (chroniącą przed piorunami) i pelerynę ze skóry bizona (także mocno podniszczoną, ale obecnie niełatwo znaleźć bizona), wziął dębową laskę, wykonał typowe roldziowe skinienie, ani leniwe, ani energiczne, i

wyszedł na Little Turkling Street, gdzie oczekiwał go powóz (jak powiadają). Niektórzy panowie z prowincji utrzymywali w Belli rezydencje w postaci domu lub mieszkania. Książę Roldran wolał utrzymywać stajnię i sypiać na stryszku. Ze smakiem i zapachem, bezsprzecznie. Parę chwil milczenia. Książę roztaczał aurę obecności tego rodzaju, że jego odejście pozostawiło wyczuwalną pustkę. Blumpkinn: — Co powiesz, doktorze? Czy książę jest zupełnie… — (wahanie) — godny zaufania? Eszterhazy (zdejmując monokl): — W niektórych sprawach bez dwóch zdań. Nie zawahałby się rzucić z gołymi rękami na wściekłego wilka, żeby cię ratować. W innych? Cóż… powiedzmy, że skamieniałości nie całkiem stanowią jego terytorium łowieckie. Zobaczymy. Każdy rodzaj skamieniałości powinien być interesujący. Gdybyż stare czarownice zostawiły jakieś po sobie! Cesarski geolog zamrugał. — Tak… gdyby… choć przypuszczam… wyobraź sobie, doktorze, że miały zwyczaj rozcierać na pył kości dinozaurów i zmieszawszy je z chlebem i oliwą, karmić nimi ciężarne kobiety! — To samo zaleciły mojej kochanej matce. Bo czemu nie? Wapń, pojmujesz. Cesarski geolog (król — cesarz Ignac Ludwik, ustanawiając tę funkcję, miał nadzieję na znalezienie złota, a skoro go nie znaleziono, wzruszył ramionami i poszedł na inspekcję nowych butów piechoty) zamrugał raz jeszcze.

— Tak — powiedział — bo czemu nie. Wapń… pojmuję. *** Parę lat wcześniej opublikowano książkę „Od Baraniej Głowy po Piaszczysty Przylądek na grzbiecie wielbłąda, pióra Przyjezdnego” (Głasscocke i Gromthorpe, nr 3, Minories, 12/–), a Eszterhazy przetłumaczył ją na współczesny gocki, podobnie jak następne tomy „Wiosłem i żaglem w górę rzeki Fly” i „W poszukiwaniu Poundmakera”, plus „Ogólne badania terytoriów Północnego Zachodu” (do nabycia w księgarni Szenthbelessela w pobliżu New Model Road za dwa dukaty sztuka lub wszystkie trzy za pięć dukatów, każde z jedenastoma półtonowymi ilustracjami oraz patriotyczną zakładką gratis; katalog można zamówić pocztą). Przy okazji tych tłumaczeń nawiązał przyjaźń z autorem. Newton Charles Enderson nie był tak naprawdę przyjezdny, był od tego jak najdalszy; był rodowitym Australijczykiem, dopiero teraz wziął sobie urlop na uniwersytecie Wschodniej Australii i miał nadzieję dokonać nowych odkryć na ziemiach trójmonarchii. Do delty Istru wpadało parę niezbyt dobrze zbadanych — przynajmniej niezbyt dobrze zbadanych przez naukowe ekspedycje; całkiem dokładnie zbadali je nadrzeczni Tatarzy, Romanou i wszystkie inne nieprowadzące dokumentacji ludy, które zapuszczały się tu od czasów (i przed czasami; znajdowano tu szkatułki z bursztynem i greckie amfory) Getów (którzy mogli być, a mogli nie być spokrewnieni ze scytyjskimi Gotami) — raczej leniwych dróg wodnych. A Przyjezdny Enderson zapragnął, by Eszterhazy wraz z nim wybrał się na wyprawę… w pirodze. Eszterhazy zaś bardzo

tego chciał. Istniało parę rodzajów pszczołojadów, które nigdy nie znalazły się na rycinie, nie wspominając już o fotografii; oczywiście muzeum posiadało ich skóry, podobnie jak kilka akwareli zrobionych dawno temu przez osobę, którą nazywano po prostu Angielką, jednakże ich autorka, skryta za półprzejrzystą zasłoną skromności, wycofała się w swe rodzime północne mgły, pozostawiając po sobie jedynie parę malowideł. — Jednak lękam się, że nasze wolne terminy się nie zgrają. Bardzo tego żałuję. Przyjezdny też żałował. — Muszę wrócić na początek semestru. — A ja na zebranie Komitetu Planowanego Kanału. Cóż… wiem, że podróż masz zaplanowaną równie precyzyjnie jak Phileas Fogg, więc daj mi znać, kiedy wrócisz, a ja zaproszę cię na porządny obiad, żeby ci powetować niewygody. W tym kraju jest pewna osoba, która obiecała mi piękną tłustą pulardę, a trufle także pewnie będą smaczne, więc… Przyjezdny wydal charkot, który mu służył za śmiech, odgłos budzący zgrozę tak wśród białych, jak i Aborygenów. — Ja nie żaden europejski smakosz — powiedział. — Wychowałem się na podpłomykach i kangurzynie. Z rzadkim dodatkiem baraniny, dyni i puddingu z łojem. Nieraz się jadło papugę — mówili mi, że to kurak, po waszemu kurczę — i w ogóle nie widzę różnicy. Ale oczywiście chętnie zjem to, co dasz i narzekać na będę… A, właśnie. Nie spodziewaj się za bardzo — ani w ogóle — że zidentyfikuję i przywiozę te twoje pszczołojady. Ni cholery nie znam się na ornitologii. Oficjalnie jestem profesorem ekonomii politycznej, ale tak naprawdę podróżnikiem. Za to

chętnie ci przekażę notatki. I z tymi słowy się rozstali. *** Dwie wiadomości. Nie minie dzień, a przybędzie wiejska pularda. Ponadto — o rozpaczy — siostra szwagierki wdowy Orgats, gospodyni i kucharki, Zachorzała na Opuszczony Żołądek. Czy prosi o poradę lekarską? Elficki kamień? Nie, żąda opieki szwagierki siostry. Dom, z pomocą podległej służby, może przez krótką chwilę sam sobą zarządzać. — A Malta, którą osobiście wybrałam, będzie dla pana dochtora bardzo zacnie gotować, póki nie wrócę. Malta, pomyślał pan dochtor, prawdopodobnie została także osobiście wybrana, by pan dochtor przypadkiem nie ujrzał w niej stosownej zastępczyni na stałe — nie była specjalnie inteligentna — ale głośno powiedział tylko tyle: — Jutro przywiozą specjalną pulardę na obiad dla zagranicznego gościa, może nie przypominać dokładnie tych, które sprzedają tu na kurzym rynku w mieście, więc uprzedzam, byś oddała jej sprawiedliwość. Malta parę razy w ukłonie opuściła głowę — dziękować Bogu, nie żołądek — i powiedziała: — O święci aniołowie, wasza niemożność, co mam ugotować, to ugotuję galanto, gdyż pani zapisała mi wielkie drukowane słowa na pięknej tablicy. Umie czytać i ma przepis? No, no. Spodziewajmy się najlepszego. Przyjezdny może nie będzie miał nic przeciwko — albo i nie zauważy — jeśli posiłek nie spełni standardów, lecz przecież Eszterhazy też będzie

musiał to zjeść. A, co tam. *** Dach Wielkiej Komnaty jednakże nie zawalił się na zebrany Komitet Planowanego Kanału, lecz wydarzyło się wiele innych spraw, których Eszterhazy miał nadzieję jednak nie przeżyć. Prezes zapomniał notatek z ostatniego zebrania i nie chciał słyszeć o pominięciu czytania pro hac vice, więc wszyscy musieli zaczekać, dopóki nie przywieziono ich w powolnym powozie, o ile nie na furze albo wręcz wozem zaprzęgniętym w woły.

Potem

delegacja

konserwatystów

zażyczyła

sobie

najpoważniejszego zapewnienia, że wszelkie ziemie zaanektowane na potrzeby kanału zostaną zakupione po pełnej cenie rynkowej; następnie, na długo przed tym, jak konserwy dały się zadowolić, delegacja robociarzy nabiła sobie do kolektywnego łba, że przy budowie kanału mogą zostać zatrudnieni ich towarzysze, robotnicy azjatyccy, i zażądała pozytywnych gwarancji, że tak się nie stanie. Następnie reprezentacja handlu zażyczyła sobie podobnych pocieszanek odnośnie cegieł i kamienia budowlanego — nie tylko że nie zostaną sprowadzone z Azji, ale i w ogóle spoza granic cesarstwa — „Nawet gdyby miał być z Pannonii!” — o co delegacja Pannończyków czemuś się obraziła. Okrzyki „W kwestii formalnej!”, „Zdrada!”, jak również „Co chce ukryć komitet?” oraz „Usunąć poprzednie pytanie!” nie dawały się uciszyć. A Eszterhazy uświadomił sobie, iż z całą pewnością przepadnie mu prawie całe spotkanie z Endersonem.

Więc posłał wiadomość, że posiłek ma się rozpocząć bez niego, oraz przeprosiny dla gościa wraz z zapewnieniem, że on (Eszterhazy) dołączy do niego, gdy tylko to się stanie możliwe. „Gdy tylko” w końcu nastąpiło, choć Eszterhazy bał się już, że do tego nie dojdzie. Wychodząc z Wielkiej Komnaty, natknął się na profesora Blumpkinna niemal we łzach. — Przepadł mi obiad! — oznajmił rozpaczliwie cesarski geolog (choć nie wyglądał na kogoś, kogo ominęło wiele posiłków). — Nie przygotowali go dla mnie w domu, a w restauracji nie mogę jadać, bo mam delikatny żołądek; jeśli cokolwiek jest tłuste, niedogotowane lub rozgotowane, to wzbiera we mnie żółć i przez wiele dni mam niestrawność! — Więc chodź do mnie, Johanno — powiedział Eszterhazy. — Chętnie! Można by zapytać, czy pularda nie ma końca — ale pularda była zamierzona zaledwie jako atrakcja jednego dania z wielu; kucharka z Belli prędzej dałaby się stratować słoniowym krowom, niż zaniedbałaby przyrządzenia paru Dań Dodatkowych, jak je nazywano, w razie sytuacji alarmowej. Łakomy gość mógłby się stać Niefortunnym Incydentem w zagranicznym pensjonacie, lecz nie w dobrze zarządzanym domu w Belli: Cóż za szczęście! Bóg — który daje apetyt — pobłogosławił tego człowieka! I uzgodnionym sygnałem dawano znak do przyniesienia któregoś Dania Dodatkowego. Mijając bramę wjazdową Wielkiego Ratusza, wokół którego tłoczyły się pojazdy, Eszterhazy uniósł rękę i czerwony kabriolet parowy śmignął spod pobliskiego pasażu; niemal nie zdążył się zatrzymać, a Schwebel —

inżynier — przeskoczył na tył, by ładować antracyt; Eszterhazy przejął ster. Jego gość, z szacunkiem wciągnąwszy zapach cedrowej stolarki (woskowane „wyrazy życzliwości księcia Vloksa”), usiadł obok. — A to co? — spytał odźwierny portiera, obserwując sprawną pracę przy sterze. — A to tyn dochtór Eszterhazy, czarnoksiężnik cesarza — powiedział portier do odźwiernego. — Więc to ón! A to dziwny ptaszek! I obaj musieli się ruszyć, gdyż delegacje zaczęły się wysypywać na zewnątrz, żądając powozów, karet, kariolek, fiakrów i trojek. Jednakże nikt nie wolał o kabriolet parowy. — Nie obrazisz się, jeśli wejdziemy przez kuchnię? — spytał doktor (o licznych doktoratach, lecz nielicznych, bardzo nielicznych potrzebach) profesora. Który odpowiedział, że mogliby wejść i przez komin. — Nie słyszysz, jak mi burczy w brzuchu? Poza tym zawsze przyjemnie jest zajrzeć do dobrze prowadzonej kuchni. — Blumpkinn z przyjemnością potrząsał ręcznym dzwonkiem, by ostrzegać przechodniów — parowy pojazd był niemal bezszelestny — i woźniców płochliwych koni. — Umiarkowana ilość niezapowiedzianych wizyt sprzyja utrzymywaniu dobrze prowadzonej kuchni. Poza tym, w związku z zastępczą kucharką i gościem o bardzo delikatnym żołądku, kontrola — jakkolwiek krótka — była dobrym pomysłem. Chwilę później dotarli na miejsce — ale cóż to stoi w zaułku? Ciężki wiejski wóz, a przy drzwiach ktoś w płóciennym płaszczu obsypanym piórami, ktoś tupiący i zdziwiony.

— Powiadam jeszcze raz, że hodowca pulard Puckelhaube kazał mi przywieźć tego wiejskiego ptaka i wziąć za niego szylinga i pól! Nie moja wina, że się spóźniłem, drogi wokół Wielkiej Komnaty pełne wozów! Ale, podobnie jak najstarszy syn króla Islandii, kucharka Malta była niewzruszona. — Zwiedział się, że jestem tu na zastępstwie — odrzekła, biorąc się pod boki — i już mnie chce oszwabić! Ale w tym domu nie dostaniesz szylinga i pół! Wiejską kurę przywieźli parę godzin temu, z wyrazami szacunku od innej firmy, i teraz zagraniczny gość ją zajada. Już mi stąd, bo… — tu ujrzała Eszterhazy’ego, dygnęła i wskazała dostawcę, wciąż gotowa do wyjaśnień i sporów. Nie otrzymała takiej sposobności. — Weź tego ptaka i zapłać, później wyjaśnimy sprawę — rzekł Eszterhazy. — Daj mu szklankę piwa — polecił jeszcze przez ramię. Rozżalenie przybysza natychmiast się ulotniło. Pieniądze miały trafić do jego pracodawcy, ale piwo zostanie przy nim… przynajmniej na jakiś czas. Za stołem, z serwetką włożoną w rozpięty kołnierzyk, ogorzały i najwyraźniej bardzo zadowolony siedział Newton Charles (Przyjezdny) Enderson i spokojnie jadł. Równie spokojnie odłożył ogryzioną kość na talerz, na którym ułożył już schludnie cały szkielet. Pewnie zawsze tak postępował, nawet w przypadku papuziny i kangurzyny. Eszterhazy otworzył oczy w najwyższym niedowierzaniem. Blumpkinn otwierał i zamykał usta jak brzana, względnie karp. — W7itajcie na pokładzie — powiedział Przyjezdny, podnosząc głowę. — Szkoda, żeście nie zdążyli. Po podróży nabrałem apetytu, że ha. — Na

skraju talerza leżało jedno, trochę dziwne piórko. Może Malta usłyszała gdzieś, jak się podaje bażanta. — Mój Boże! — krzyknął Blumpkinn. — Patrz! Oto kręgosłup wolny aż po kość krzyżową! I bardzo długi ogon, jak również cienki wyrostek kruczy, wszystkie żebra niezakrzywione i cienkie, ani ptasie, ani szczególnie gadzie, oddzielne i niezrośnięte śródręcze, niezredukowane palce i pazury… — Całkiem niezłe — oznajmił Enderson, dotykając ust serwetką. — Jak mówiłem, nie odróżniłbym jednego ptaka od drugiego, ale złe to nie było. Dość podobne do bambusowej kury — goanny albo iguany, jakbyście wyją nazwali. Choć tu trochę za daleko na północ jak na… ale oczywiście to z importu! Wyrazy szacunku dla szefa kuchni! Nawiasem mówiąc, dostawca powiedział, że więcej już ich nie ma… cokolwiek to ma znaczyć… Ty to umiesz podjąć gościa, nie ma co! Z zadowoleniem oderwał kęs chleba i umoczył go w sosie truflowym. Potem znowu podniósł głowę. — A skoro mowa o wyrazach szacunku — dodał — kto to jest książę Vlox? — Rozumiem, że francuski obraz zniknął — powiedział Eszterhazy.

3 KOSMONAUCI I KOSMICI KOMICZNE OPOWIEŚCI KOSMICZNE

Douglas Adams MŁODY ZAPHOD NA RATUNEK

Trzecią kategorię humoresek fantastycznych stanowią historie o nieprawdopodobnych

obcych

światach

i

komicznych

przygodach.

Podobnie jak dwie poprzednie kategorie, i ta posiada długą historię oraz współczesnego gwiazdora Douglasa Adamsa, twórcę cyklu, który on sam nazywa „niezmiernie nieściśle nazywaną trylogią autostopowicza”. Tekst, który swoją premierę miał w czwartym programie radia BBC jako „Autostopem przez Galaktykę”, odniósł fenomenalny sukces w książkach i telewizji — i jego popularność nie gaśnie. Pierwotny cykl radiowy był nadawany w marcu i kwietniu 1978 roku i przedstawiał

dzieje

Forda

Prefecta,

który

zbiera

materiały

do

standardowego przewodnika po wszechświecie; podróżuje z przyjacielem Arthurem Dentem i spotyka najróżniejsze odmiany dziwnych obcych, w tym niezapomnianego dwugłowego oszusta Zaphoda Beeblebroxa. Następnie Adams przerobił tekst na bestsellerową powieść, którą wydano w roku 1979. Po niej nastąpiły: „Restauracja na końcu wszechświata” (1980), „Życie, wszechświat i cała reszta” (1982), „Cześć, i dzięki za ryby” (1984) oraz „W zasadzie niegroźna” (1992). Powieści te inspirowały powstanie najróżniejszych gadżetów — płyt podkoszulek, długopisów — nie wspominając już o cyklu telewizyjnym, kilku komiksach i filmie kinowym. Douglas Adams (1952–2001) na świat przyszedł w Cambridge. Zapoznając się z angielską literaturą na uniwersytecie, zaczął kształtować swój talent komiczny, pisząc teksty do sławnego „Footlights Review” Po

ukończeniu studiów przez parę lat dostarczał tekstów radiu i telewizji, a także pisał, występował i czasami reżyserował w Londynie, Cambridge i na festiwalu Edinburgh Fringe. Jak sam mówił, bywał „w różnych momentach życia portierem w szpitalu, budowniczym stodół, czyścicielem kurników, ochroniarzem, producentem radiowym i koordynatorem scenarzystów przy «Doktorze Who»„ Pomysł na przewodnik dla autostopowicza podróżującego po kosmosie, jak mówił, przyszedł mu do głowy,

kiedy

jeździł

autostopem

po

Europie

z

przewodnikiem

autostopowym w plecaku. Pewnej nocy uświadomił sobie, patrząc w niebo, że historia o „międzygałaktycznym przerzucaniu kartek” może stanowić podstawę dla nowego rodzaju SE Wówczas przystąpił do pracy nad pilotem radiowego słuchowiska, pierwotnie noszącego tytuł „The Ends of the Earth”. Pomimo kompletnego braku reklamy szybko zyskał wiernych słuchaczy i tak narodziła się legenda. W1981 roku tekst został zaadaptowany na potrzeby telewizji i znowu podhił nowe terytorium, stając się pierwszym brytyjskim serialem telewizyjnym, zrealizowanym w systemie stereo i przy użyciu grafiki komputerowej, która towarzyszyła zapiskom z przewodnika, czytanym przez Petera Jonesa. Krytycy uznali to za „pierwszy między galaktyczny multimedialny epos”. Douglas Adams napisał tylko jedno opowiadanie o kosmicznym autostopowiczu, „Młiody Zaphod na ratunek”, opisuje w nim „wczesny epizod z życia Zaphoda Beehlehroxa, który zdradza kolejną podpowiedz odnośnie pytania, dlaczego Ziemia została/zostanie zniszczona”. Na potrzeby tej książki autor specjalnie opracował oryginalną wersję z roku 1986, która — dzięki ponownej publikacji — dodaje nowego wymiaru tej nadzwyczajnie popularnej historii…

Wielka jednostka latająca sunęła szybko nad powierzchnią uderzająco pięknego morza. Od późnego poranka aż do teraz sunęła tam i z powrotem wielkimi szerokimi łukami i w końcu zwróciła na siebie uwagę miejscowych mieszkańców wyspy, spokojnych, miłujących owoce morza ludzi, którzy zebrali się na plaży i mrużąc oczy przed oślepiającym słońcem, usiłowali dostrzec, co to takiego. Każda wykształcona, doinformowana osoba, która z niejednego pieca chleb jadła i niejedno widziała, pewnie zrobiłaby uwagę, jak bardzo jednostka przypomina szafkę katalogową — wielką i niedawno wybebeszoną szafkę katalogową, leżącą szufladami do góry i fruwającą. Jednak wyspiarze, którzy posiadali doświadczenia innego rodzaju, odnieśli przemożne wrażenie, że jednostka bardzo mało przypomina homara. Rozmawiali z ożywieniem ojej kompletnym braku szczypców, sztywnym, pozbawionym giętkości korpusie i fakcie, że zdawała się mieć największe trudności z pozostaniem na ziemi. Ta ostatnia cecha wydawała się im szczególnie zabawna. Wykonali sporo podskoków w miejscu, żeby zademonstrować głupiej istocie, iż dla nich pozostanie na ziemi jest najłatwiejsze pod słońcem. Jednak wkrótce rozrywka zaczęła tracić swój powab. W końcu skoro stało się zupełnie jasne, że jednostka nie jest homarem, i skoro ich świat został pobłogosławiony obfitością jednostek będących homarami (z których dobre pół tuzina maszerowało apetycznie po plaży w ich stronę), nie mieli powodu marnować więcej czasu na to coś, lecz postanowili niezwłocznie udać się na późny obiad z homara. Dokładnie w tym momencie jednostka zatrzymała się nagle w

powietrzu, a następnie fiknęła koziołka i runęła w ocean z wielkim rozbryzgiem wody, który wypędził krzyczących ludzi pomiędzy drzewa. Parę minut później, gdy znowu wyłonili się nerwowo, ujrzeli jedynie gładko zabliźniony krąg wody i parę bulgoczących baniek. Dziwne, powiedzieli do siebie między kęskami najlepszego homara, jakiego można dostać w Galaktyce Zachodniej, to już drugi raz tego roku. Jednostka nie będąca homarem zanurkowała pionowo na głębokość siedemdziesięciu metrów i tam zawisła w gęstym błękicie. Wokół niej kołysały się ogromne masy wody. Wysoko nad nią, gdzie woda była czarodziejsko przejrzysta, błysnęła migotliwa ławica ryb. Poniżej, gdzie światło docierało z trudem, kolor wody pogłębiał się do mrocznego i dzikiego błękitu. Tu, na głębokości siedemdziesięciu metrów, sączyło się blade słońce. Wielki, jedwabistoskóry morski ssak przepłynął leniwie obok, badając jednostkę z rodzajem półzainteresowania, jakby do pewnego stopnia spodziewał się znaleźć tu coś w tym rodzaju, a potem popłynął dalej ku rozmigotanemu światłu. Jednostka zaczekała parę minut, robiąc pomiary, i zanurzyła się na kolejne trzydzieści metrów. Na tej głębokości zrobiło się na poważnie ciemno. Po paru chwilach wewnętrzne światła jednostki zgasły, a przez tę sekundę, jaka upłynęła, zanim zewnętrzne reflektory nagle przeszyły mrok, jedyne widoczne światło dochodziło z małego, mgliście oświetlonego różowego neonu głoszącego: „Korporacja Beeblebroxa, Ratownictwo i Konkretne Wariactwa”. Ogromne snopy światła skierowały się w dół, wyłoniły z mroku ogromną ławicę srebrnych ryb, które pierzchły w bezgłośnej panice.

W mrocznym pokoju kontrolnym, ciągnącym się szerokim łukiem od tępego dziobu jednostki, cztery głowy pochylały się wokół ekranu komputera, który analizował bardzo, ale to bardzo słabe i przerywane sygnały emanujące głęboko z morskiego dna. — To — zdecydował w końcu właściciel jednej z głów. — Czy możemy mieć całkowitą pewność? — spytał właściciel innej. — Stuprocentową — odpowiedział właściciel pierwszej głowy. — Masz stuprocentową pewność, że statek, który rozbił się na dnie tego oceanu, to statek, o którym mówiłeś, że na sto procent nigdy się nie rozbije? — spytał właściciel dwóch pozostałych głów. — Dobra, tylko pytam — dodał, unosząc dwie ręce. Dwaj urzędnicy z Ministerstwa Bezpieczeństwa i Uspokajania Cywili odpowiedzieli na to bardzo zimnym spojrzeniem, ale główny, a raczej dwugłówny załogant w ogóle tego nie zauważył. Rzucił się na fotel pilota, otworzył dwa piwa — jedno dla siebie, drugie dla siebie — i oparł nogi na konsolecie. — Cześć, mała — powiedział do ryby przepływającej za ultra — szkłem. — Panie Beeblebrox… — zaczął cicho niższy i mniej uspokajający urzędnik. — No? — spytał Zaphod, walnąwszy nagle pustą puszką o jakieś co bardziej wrażliwe przyrządy. — Gotowi do nurkowania? To jazda. — Proszę pozwolić, że coś ustalimy z idealną jasnością. — A ustalajmy. Może na początek to: Czemu mi nie powiecie, co naprawdę jest na tym statku? — Powiedzieliśmy — oznajmił urzędnik. — Produkty uboczne.

Zaphod wymienił ze sobą zmęczone spojrzenia. — Produkty uboczne. Produkty uboczne czego? — Procesów. — Jakich procesów? — Zupełnie bezpiecznych. — Święta Zarkano Wustra! — wykrzyknęły chórem obie głowy Zaphoda. — Tak bezpiecznych, że musieliście zbudować zarkową pływającą fortecę, żeby zabrała te produkty uboczne do najbliższej czarnej dziury i wrzuciła do środka! Tylko że nie dotarła do niej, bo pilot zmienił trasę — tak? — żeby wpaść na homara…? No dobra, facet jest w porządku, ale… Przyznajcie się wreszcie, najwyższa pora, to danie główne, to szambo osiągające masę krytyczną, to… to… kompletna językowa porażka! — Dosyć! — ryknęła prawa głowa na lewą. — Powtarzamy się! Dla uspokojenia Zaphod mocno chwycił pozostałą puszkę z piwem. — Słuchajcie, chłopaki — podjął po chwilowym milczeniu i kontemplacji. Dwaj urzędnicy nie odpowiedzieli. Rozmowa na tym poziomie nie stanowiła celu ich marzeń. — Ja chcę tylko wiedzieć, coście mi tu sprowadzili. Dziabnął palcem w przerywane sygnały sączące się przez ekran komputera. Nic z nich nie rozumiał, ale z wyglądu zupełnie mu się nie podobały. Jakieś kulfony z masą liczb i czegoś tam jeszcze. — Pęka, tak?! — krzyknął. — Ma ładownię pełną epsilonicznych promieniujących aorystycznych prętów czy czegoś tam, co usmaży cały sektor przestrzeni kosmicznej na miliardy lat, i właśnie pęka. Tak to jest? Po to właśnie schodzimy? Czy może mam po wyjściu z tego wraku mieć więcej głów?

— To nie jest wrak, panie Beeblebrox — — oznajmił urzędnik. — Statek ma gwarancję absolutnego bezpieczeństwa. Nie może pękać. — Więc co wam tak zależy, żeby na niego popatrzyć? — Lubimy patrzyć na rzeczy idealnie bezpieczne. — Grrrrr! — Panie Beeblebrox — powiedział urzędnik cierpliwie. — Czy mam panu przypomnieć, że czeka pana zadanie do wykonania? — Aha, może jednak mi się nagle odechciało. Myślicie, że kto ja jestem, że kompletnie nie mam moralnych czegoś tam, jak to się nazywa, takie moralne sprawy? — Skrupuły? — Skrupułów, dziękuję i w ogóle? No? Obaj urzędnicy czekali spokojnie. Odkaszlnęli lekko, żeby coś robić. Zaphod wydał westchnienie typu „na co ten świat schodzi”, żeby się odciąć od zaistniałej żenady, i obrócił się na siedzeniu. — Statek! — zawołał. — No? — odpowiedział statek. — Rób to co ja. Statek rozważał to przez parę milisekund, a potem, dwukrotnie sprawdziwszy wszystkie śluzy, z wolna, nieubłaganie, w mglistym blasku reflektorów, zaczął osuwać się w najgłębsze głębiny. *** Dwieście metrów. Czterysta.

Osiemset. Tu, przy ciśnieniu osiemdziesięciu atmosfer, w lodowatych głębiach, gdzie nie dociera światło, natura przechowuje swoje najgorętsze wyobrażenia. Półmetrowe koszmary pojawiały się dziko w jaskrawym świetle, ziewały i znikały z powrotem w czerni. Tysiąc metrów. W mglistych światłach statku po ciemnych obrzeżach przemykały tajemnice z oczami na czułkach. Stopniowo topografia zbliżającego się w oddali dna oceanu zyskiwała coraz większą wyrazistość na komputerowych ekranach, aż w końcu można było dostrzec kształt odcinający się wyraźnie od otoczenia. Wyglądał jak ogromna, przechylona cylindryczna forteca, gwałtownie rozszerzająca się w połowie, by pomieścić ciężką warstwę metalu, w której trzymano wspomniany ładunek i którą konstruktorzy uważali za niezniszczalny, najbardziej bezpieczny statek kosmiczny w historii. Przed startem struktura materiału w tym miejscu była obtłukiwana, taranowana, poddawana wybuchom i wszelkim atakom, które według budowniczych mogła przetrwać, co udowadniało, że potrafi je przetrwać. Pełne napięcia milczenie w kokpicie wyraźnie nabrało ciężaru właściwego, gdy stało się jasne, że ta właśnie część dość gładko pękła na pół. — Właściwie to zupełnie bezpieczne — oznajmił urzędnik. — Została zaprojektowana tak, że nawet jeśli statek pęknie, ładownia nie może doznać uszczerbku.

*** Tysiąc czterysta i dwadzieścia pięć metrów. Cztery inteligentne kombinezony Głębinurex z wolna wyszły przez otwarty luk jednostki ratowniczej i ruszyły kaczym krokiem w ulewie światła ku potwornemu kształtowi majaczącemu mrocznie w morskiej nocy. Poruszały się z rodzajem niezdarnej gracji, niemal nieważkie, choć przygniatał je cały wodny świat. Zaphod zadarł prawą głowę ku czarnym przestrzeniom nad sobą i przez chwilę w jego czaszce dźwięczał niemy ryk zgrozy. Zerknął w lewo i z ulgą ujrzał, że druga głowa jest zajęta beztroską obserwacją transmisji meczu brockiańskiego ultrakrykieta na ekranie hełmu. Nieco za nim po lewej szli dwaj urzędnicy z Ministerstwa Bezpieczeństwa i Uspokajania Cywili, tuż przed nim po prawej kroczył pusty kombinezon niosący sprzęt i sprawdzający drogę. Minęli potężną rozpadlinę w statku kosmicznym „Miliardoletni Bunkier” z przetrąconym kręgosłupem i zaświecili do środka latarkami. Pomiędzy rozdartymi i powykręcanymi śluzami o grubości pół metra majaczyła zmiażdżona maszyneria. Teraz mieszkała tu rodzina wielkich przezroczystych węgorzy i chyba to sobie chwaliła. Pusty skafander szedł przed nimi wzdłuż całej gigantycznej mrocznej burty statku, sprawdzając wejścia do komór powietrznych. Trzecie z kolei otworzyło się opornie i ze zgrzytem. Wcisnęli się w nie i czekali przez parę długich minut, podczas gdy mechanizmy pomp zmagały się z ohydnym ciśnieniem oceanu i z wolna umieszczały na jego miejsce równie ohydne ciśnienie powietrza i gazów obojętnych. W końcu wewnętrzne

drzwi rozsunęły się i wpuściły ich do mrocznej zewnętrznej części ładowni. Musieli minąć jeszcze kilka przebezpiecznych drzwi Tytan– Super–Wypas, które urzędnicy otwierali licznymi kwarkowymi kluczami. Wkrótce zawędrowali tak daleko w superstrzeżone rejony, że nawet rozgrywki ultrakrykieta zaczęły blednąc i Zaphod musiał się przełączyć na rockową wideostację, która ma zasięg wszędzie. Rozsunęły się ostatnie drzwi i znaleźli się w pomieszczeniu wielkim jak grobowiec. Zaphod przesunął światłem latarki po przeciwległej ścianie i trafił prosto na wrzeszczącą twarz o dzikich oczach. Zaphod też wrzasnął — w kwincie zmniejszonej — rzucił latarkę i ciężko klapnął na podłogę, a raczej na ciało, które leżało tam spokojnie jakieś pół roku, a na dosiądnięcie zareagowało eksplozją ogromnej gwałtowności. Zaphod zastanowił się, co ma z tym zrobić, i po krótkiej, lecz piekielnie gwałtownej wewnętrznej debacie uznał, że najlepszym rozwiązaniem będzie omdlenie. Oprzytomniał parę minut później i zaczął udawać, że nie wie, kim jest, gdzie jest i jak się tu znalazł, ale nikt tego nie kupił. Potem zaczął udawać, że pamięć mu nagle wróciła i że szok doprowadził go do kolejnego zemdlenia, ale niechciana pomoc pustego kombinezonu — którego zaczął serdecznie nie znosić — zmusiła go do pogodzenia się z otoczeniem. Otoczenie było mdło, ale rzęsiście oświetlone i nieprzyjemne pod wieloma względami, z których najbardziej oczywistym była barwna dekoracja części statku zmarłym i nieodżałowanym oficerem nawigacji na podłodze, ścianach i suficie, a szczególnie na dolnej części kombinezonu Zaphoda. Efekt był tak obezwładniająco ohydny, że nie będziemy do niego już wracać, jedynie krótko odnotujemy fakt, iż Zaphod zwymiotował do

kombinezonu, który następnie zdjął i wytarł — po odpowiedniej modyfikacji hełmu — pustym skafandrem. Niestety, smród zepsutego powietrza w statku, jak również widok jego własnego kombinezonu, paradującego w nonszalanckich festonach wnętrzności, doprowadził go do ponownych wymiotów, co stanowiło problem, ponieważ od tego czasu on i kombinezon musieli po prostu nauczyć się z sobą żyć. No. Wystarczy na ten temat. Koniec obrzydliwości. To znaczy tej konkretnej obrzydliwości. Właściciel krzyczącej twarzy uspokoił się w dość nieznacznym stopniu i bełkotał niezrozumiale w wielkim zbiorniku żółtego płynu — awaryjnym zbiorniku podtrzymującym życie. — To szaleństwo — bulgotał — szaleństwo! Mówiłem mu, że zawsze możemy spróbować tego homara w drodze powrotnej, ale dostał świra. Obsesji! Mieliście tak kiedyś z homarem? Boja nie. Według mnie jest jakiś gumowaty i nieprzeżuwalny, i wcale nie taki smaczny. O niebo wolę eskalopki i tak mu powiedziałem. O Zarkonie, tak powiedziałem! Zaphod gapił się na niezwykłą zjawę miotającą się w zbiorniku. Człowiek ten był przytwierdzony do najróżniejszych przewodów podtrzymujących życie, a jego głos bełkotał z głośników i odbijał się wariacko w całym statku, powracając jako upiorne echo z głębi dalekich korytarzy. — I tu zbłądziłem! — wrzasnął szaleniec. — Powiedziałem, że wolę eskalopki, a on, że tak mówię, bo nie jadłem prawdziwego homara, jakiego się jadało tam, skąd pochodzą jego przodkowie, czyli tutaj i że mi udowodni. Powiedział, że to nie problem, że tutejszy homar jest wart całej podróży, co dopiero małego zboczenia z kursu i przysiągł, że potrafi

zapanować nad statkiem w atmosferze, ale to było szaleństwo, szaleństwo! — zawył i umilkł, przewracając oczami, jakby to słowo obudziło w jego mózgu piekło. — Statek wyrwał się spod kontroli! Nie mogłem uwierzyć, cośmy narobili, i tylko po to, żeby udowodnić kwestię homara, który naprawdę jest przereklamowany, strasznie przepraszam, że ja tak ciągle o homarach, zaraz postaram się zamknąć, ale od tylu miesięcy, odkąd jestem w tym zbiorniku, o nich myślę, potraficie sobie wyobrazić, jak to jest, utknąć w statku na wiele miesięcy z tymi samymi facetami, jedzącymi podłe żarcie, kiedy wszyscy jak jeden gadają o homarach, a potem przez pół roku pływać w zbiorniku i o tym myśleć. Obiecuję, że się postaram i przestanę o tych homarach, naprawdę. Homary, homary, homary — dość! Coś mi się zdaje, że tylko ja przeżyłem. Tylko ja zdążyłem do awaryjnego zbiornika, nim zatonęliśmy. Wysłałem sygnał alarmowy i poszliśmy na dno. To katastrofa, tak? Kompletna katastrofa, a wszystko dlatego że jeden facet lubił homary. Czy wy mnie w ogóle rozumiecie? Trudno mi się zorientować. Popatrzył na nich pytająco, a jego mózg zdawał się z wolna opadać w dół niczym jesienny liść. Zamrugał i spojrzał na nich ze zdziwieniem, jak małpa przyglądająca się osobliwym rybom. Z zaciekawieniem skrobał pomarszczonymi palcami w szklaną ścianę pojemnika. Małe, pękate żółte bąbelki uleciały z jego ust i nosa, zaplątały się na chwilę w pukiel włosów i uleciały w górę. — O Zarkonie, o niebiosa — wymamrotał żałośnie do siebie. — Jestem odnaleziony. Jestem uratowany. — No tak — odezwał się rześko urzędnik — w każdym razie odnaleziony.

Podszedł do rzędu komputerów na środku sali i zaczął szybko sprawdzać na głównym monitorze statku rozmiary zniszczeń. — Komory aorystycznych prętów są nietknięte — oznajmił. — Jasna ciasna dingo bingo! — warknął Zaphod. — Na pokładzie są aorystyczne pręty. Pręty aorystyczne stanowiły akcesoria używane w obecnie na szczęście porzuconej formie produkcji energii. Kiedy polowania na nowe źródła energii w pewnym momencie stały się szczególnie gorączkowe, pewien zdolny młodziak nagle zauważył, że jedynym miejscem, które nigdy nie wykorzystywało dostępnej energii, jest… przeszłość. I w nagłym przypływie krwi do głowy, które takie olśnienia lubią powodować, jeszcze tej samej nocy wynalazł sposób pobierania tej energii. Nie minął rok, a potężne szlaki przeszłości zostały osuszone z całej energii i po prostu zdewastowane. Tych, którzy twierdzili, że przeszłość należy zostawić nietkniętą, oskarżono o folgowanie niezwykle kosztownej formie sentymentalizmu. Przeszłość zapewniała bardzo tanie, bogate i czyste źródło energii, zawsze można było założyć Naturalne Rezerwaty Przeszłości, jeśli ktoś byłby gotów zapłacić za ich utrzymanie, a co do twierdzenia, że eksploatacja przeszłości zubaża przyszłość, no cóż, może i tak, trochę, ale skutki były nieocenione i naprawdę trzeba zachować wyczucie proporcji. Dopiero kiedy uświadomiono sobie, że teraźniejszość faktycznie ubożeje i że przyczyną tego są te egoistyczne zachłanne psuje z przyszłości, robiące dokładnie to samo, wszyscy uświadomili sobie, że należy całkowicie i na zawsze zniszczyć każdy pręt aorystyczny wraz ze straszną tajemnicą ich wytwarzania. Oznajmiono, że to dla dobra

dziadków i wnuków, ale oczywiście chodziło o wnuki ich dziadków i dziadków ich wnuków. Urzędnik z Ministerstwa Bezpieczeństwa i Uspokajania Cywili wzruszył lekceważąco ramionami. — Są idealnie bezpieczne — oznajmił. Zerknął na Zaphoda i nagle dodał z nietypową szczerością: — Na pokładzie jest coś gorszego. Przynajmniej — dodał, stukając w ekran komputera — mam nadzieję, że jest na pokładzie. Drugi urzędnik odwrócił się do niego gwałtownie. — Co ty gadasz, do cholery? — warknął. Pierwszy znowu wzruszył ramionami. — To nie ma znaczenia. On może sobie gadać, co mu się podoba. Nikt mu nie uwierzy. Dlatego postanowiliśmy wykorzystać jego, a nie występować oficjalnie, prawda? Im dziwniejszą opowie historię, tym bardziej wyjdzie na szalonego awanturnika, który wszystko zmyśla. Może nawet powiedzieć, że to powiedzieliśmy, i wyjdzie na paranoika. — Uśmiechnął się przyjemnie do Zaphoda, który kipiał z wściekłości w kombinezonie pełnym wymiocin. — Możesz nam towarzyszyć — dodał — jeśli chcesz. — Widzisz? — powiedział urzędnik, przyglądając się ultratytanowym zewnętrznym pieczęciom ładowni z prętami aorystycznymi. — Idealnie bezpieczne, idealnie zabezpieczone. To samo powiedział, kiedy minęli ładownie z bronią chemiczną tak potężną, że łyżeczka od herbaty mogła zatruć śmiertelnie całą planetę. To samo powiedział, mijając ładownie z zeta — aktywnymi składnikami tak potężnymi, że łyżeczka od herbaty mogła wysadzić całą planetę w

powietrze. To samo powiedział, mijając ładownie z hetta–aktywnymi składnikami tak potężnymi, że łyżeczka od herbaty mogła napromieniować całą planetę. — Jak to dobrze, że nie jestem planetą — wymamrotał Zaphod. — Nie masz się czego bać — uspokoił go urzędnik Ministerstwa Bezpieczeństwa i Uspokajania Cywili. — Planety tą bardzo bezpieczne. Zakładając… Urwał. Zbliżali się do ładowni najbliższej miejsca, w którym tył statku kosmicznego „Miliardoletni Bunkier” był pęknięty. Korytarz był tu powyginany i zniekształcony, a podłoga mokra i miejscami lepka. — Hu ha — powiedział urzędnik. — Hu jak cholera ha. — Co jest w tej ładowni? — spytał Zaphod. — Produkty uboczne — oznajmił drugi urzędnik i znowu się zamknął. — Produkty uboczne? — spytał Zaphod cicho i uparcie. — Czego? Żaden urzędnik mu nie odpowiedział. Natomiast bardzo ostrożnie sprawdzili wejście do ładowni i przekonali się, że siły, które zdeformowały cały korytarz, rozdarły pieczęcie. Jeden lekko dotknął drzwi. Otwarły się. W środku była ciemność z paroma mętnymi żółtymi światełkami głęboko w środku. — Czego? — syknął Zaphod. Ważniejszy urzędnik odwrócił się do drugiego. — Jest tu kapsuła ucieczkowa — powiedział — w której załoga miała opuścić statek przed wystrzeleniem go w czarną dziurę — wyjaśnił. — Chyba dobrze będzie się przekonać, że nadal tam się znajduje. Drugi urzędnik skinął głową i odszedł bez słowa. Pierwszy urzędnik

cicho skinął na Zaphoda. Wielkie mętne żółte światła lśniły jakieś pięć metrów od nich. — Przyczynę — powiedział cicho — dla której wszystko na tym statku jest, jak utrzymuję, bezpieczne, stanowi fakt, że nikt nie jest na tyle szalony, żeby ich użyć. Nikt. Przynajmniej nikt na tyle szalony nigdy się do nich nie zbliży. Każdy do tego stopnia obłąkany lub niebezpieczny uruchomiłby głęboko zakorzenione sygnały alarmowe. Ludzie bywają głupi, ale nie aż tak głupi. — Produkty uboczne — syknął Zaphod raz jeszcze; musiał syczeć, żeby nie było słychać, jak mu drży głos — czego? — Eee… projektantów. — Co? — Korporacja Sirius Cybernetics otrzymała wielki grant na badania, by zaprojektować i wyprodukować syntetyczne osoby wykonujące rozkazy. Wyniki badań były wyjątkowo katastrofalne. Wszystkie „osoby” okazywały się amalgamatami cech, które po prostu nie mogły koegzystować w naturalnie występujących formach życia. Na ogół były to biedne, żałosne odmieńce, ale niektóre okazały się bardzo, ale to bardzo niebezpieczne. Niebezpieczne, ponieważ nie budziły u innych sygnałów alarmowych. Potrafiły przenikać przeszkody, tak jak duchy przenikają przez ściany, ponieważ nikt nie zauważał niebezpieczeństwa. Najbardziej niebezpieczne były trzy identyczne okazy — zostały umieszczone w tej ładowni, by wraz z całym statkiem zniknąć z tego wszechświata. Nie są złe, raczej proste i czarujące. Ale to najbardziej niebezpieczne stworzenia, jakie kiedykolwiek egzystowały, ponieważ nie istnieje nic, czego nie zrobią, jeśli będą mogły, i nic, czego im nie wolno

robić… Zaphod spojrzał na mętne żółte światła, podwójne mętne żółte światła. W miarę jak wzrok mu się przyzwyczajał, dostrzegł, że te światła otaczają trzecią przestrzeń, gdzie leży coś połamanego. Na podłodze lśniły mokre lepkie plamy. Zaphod i urzędnik podeszli ostrożnie ku światłom. W tej chwili w słuchawkach rozległy się cztery słowa drugiego urzędnika. — Kapsuła znikła — powiedział cierpko. — Znajdź ją! — warknął towarzysz Zaphoda. — Określ dokładnie, gdzie znikła. Musimy wiedzieć, gdzie znikła! Zaphod podszedł do dwóch pozostałych zbiorników.

Krótkim

zerknięciem stwierdził, że w każdym unosi się identyczne ciało. Przyjrzał się jednemu uważniej. Ciało — starszy pan — unosiło się w gęstym żółtym płynie. Starszy pan był sympatyczny, miał mnóstwo przyjemnych zmarszczek od śmiechu. Jego włosy wydawały się nienaturalnie gęste i ciemne jak na kogoś w jego wieku, a prawa ręka nieustannie machała w przód i tył, w górę i dół, jakby ściskał dłonie niekończącemu się szeregowi niewidzialnych duchów. Uśmiechał się dobrotliwie, bełkotał i bulgotał jak drzemiące niemowlę i od czasu do czasu zdawał się trząść lekko ze śmiechu, jakby właśnie opowiedział sobie dowcip, którego dotąd nie znał albo nie pamiętał. Machał, uśmiechał się, gaworzył, małe żółte bąbelki zbierały się mu na wargach i wydawał się mieszkańcem odległego świata prostych snów. W słuchawkach rozległa się nagle kolejna cierpka wiadomość. Planeta, do której zmierzała kapsuła ucieczkowa, została zidentyfikowana. To Sektor Galaktyczny ZZ9 ZZ Alfa. Zaphod znalazł przy zbiorniku mały głośnik i włączył go. Mężczyzna w żółtym płynie gaworzył łagodnie o lśniącym mieście na wzgórzu.

Usłyszał także, jak urzędnik z Ministerstwa Bezpieczeństwa i Uspokajania Cywili wydaje powiadomienie, że w zaginionej kapsule ucieczkowej znajduje się niejaki „Reagan” i że na planecie w ZZ9 ZZ Alfa musi być zaprowadzone „idealne bezpieczeństwo”.

H.G. Wells DIABELNIE DZIKIE OSŁY

Nie powinno zaskakiwać, że H.G. Welles, „ojciec założyciel współczesnej literatury science fiction”, jak go nazywano, pisywał także humoreski SF. W końcu był to człowiek, który przez tuzin lat i niemal w równie wielu powieściach. — od „Wehikułu czasu” (1895) po „Pierwszych ludzi na księżycu” (190D i „In the Days of the Comet” (1906) wypracował podstawowe struktury akcji i materiał tematyczny, na którym

zbudowano

współczesną

literaturę

science

fiction.

Jego

największym osiągnięciem mogło być wprowadzenie przybysza z kosmosu jako najeźdźcy w ,Wojnie światów” (1898), mniej znany jest jego wkład w humorystykę — jak opowiadania „The Truth About Pyecraft” „The Story of the Last Trump” i komedia o sprawach innego świata, „The Inexperienced Ghost”, zekranizowana w 1945 roku. Herbert George Wells (1866–1946) był synem sklepikarza. Studiował w londyńskiej School of Science, co zainspirowało jego wyobraźnię, mającą zmienić literaturę na zawsze. Jednak dopiero w późniejszych pracach Wells najwyraźniej zaprezentował swoje zainteresowanie fantastyką — na przykład w „Star Begotten: A Biological Fantasia” (1937), gdzie mowa o kosmicznych promieniach z Marsa, „The Camford Visitation” (1937), o kpiącym głosie, który zakłóca życie na uniwersytecie, i „Ali Aboard for Ararat” (1941), jak to Bóg prosi Noego o zbudowanie drugiej arki i tym razem

zostawienie

ludzi

własnemu

losowi.

W

niektórych

jego

wcześniejszych utworach, jak „The Chronić Argonauts” (1888), „The Advent of the Flying Man” (1893) i „The Flowering of the Strange

Orchid” (1894), także dają się zauważyć elementy subtelnego humoru. Opowiadanie „Diabelskie dzikie osły” zostało niesłusznie zapomniane. Wells napisał je około 1908 roku; mieszkał wtedy w Sandgate koło Folkestone i prawie na pewno tam osadzona jest akcja. To komiczna fantazja o pewnym autorze i jego spotkaniu z chyba najlepiej znanym „obcym” ze wszystkich — jeszcze jeden dowód na to, że Wells daleko wyprzedzał swoich współczesnych w tworzeniu literatury fantastycznej, a także w wyznaczaniu przyszłych standardów…

Był raz sobie pewien Autor, który gonił za sławą i dostatkiem w przyjemnej willi na południowym wybrzeżu Anglii. Pisywał opowiadania przyjemnej natury i cieszył się rosnącą publiczną estymą, starannie nikogo nie urażając i starając się jedynie sprawiać przyjemność. Ożenił się w stosownych i godnych akceptacji romantycznych okolicznościach z damą, która w nieregularnych odstępach czasu pisywała wiersze o regularnym metrum, stał się ojcem małej córeczki, której cytowane powiedzonka wielce zwiększały jego popularność, a niektórzy z najznamienitszych ludzi tego kraju zapraszali go na obiad. Był zastępcą lorda gubernatora i przyjacielem premiera, tytuł szlachecki za osiągnięcia w literaturze nie stanowił dla niego kwestii odległej przyszłości i nawet Nagroda Nobla, przy założeniu odpowiedniej długowieczności, nie znajdowała się zupełnie poza jego zasięgiem. A tak wielkie, powodzenie nie zwiodło go podstępnie na manowce zadufania niegodne Anglika. Pamiętał o męskich cnotach i prostocie, których oczekuje się od autorów. Palił fajkę, a nie doskonałe cygara, mimo że mógłby sobie na nie pozwolić. Obcinał włosy krótko i nigdy nie pozował. Nie wynosił się ponad ludzi z niższych warstw. Z zasady podróżował trzecią klasą, by studiować charaktery, które opisywał w swych zachwycających powieściach; chadzał na długie spacery i siadywał w gospodach, zagadując łudzi; wypytywał swego ogrodnika. I choć pracował systematycznie, nie zaniedbał dbałości o ciało, któremu groziła niejaka pulchność, a dokładniej — pulchność zlokalizowana, nie rozlana ogólnie po całym ciele, lecz uwypuklająca jego obwód od frontu. Ta wypukłość była jego jedyną troską. Dbał o sprawność, grał w tenisa i codziennie, w pluchę czy pogodę, wybierał się na co najmniej godzinną wyprawę…

A jednak ten człowiek, tak reprezentacyjny dla literatury edwardiańskiej — gdyż historia niniejsza rozpoczyna się za panowania dobrego króla Edwarda — pomimo swych godnych pozazdroszczenia osiągnięć i widoków na przyszłość był skazany na najbardziej wyczerpujące i podejrzane przygody, nim jego życie dobiegło do niegodnego kresu… Ponieważ nie powiedziałem wam o nim wszystkiego. Czasem — porannym czasem — stawał się drażliwy i miewał zwady z przyrządami do golenia. Nachodziły go także niezwykłe nastroje, kiedy wydawało mu się, iż piękne życie w przyjemnej willi, zamożność, sława i pisanie książek zawsze dobrotliwych, gramatycznych i nieco dystyngowanych w nieobraźliwy sposób jest tak nudne i nieznośne, że istota obdarzona duszą narażoną na potępienie nie mogłaby go znieść. Co jedynie wykazuje, że Bóg, składając go, nie zapomniał o tym, co zwykle w takich przypadkach zawiera się w wątrobie… Zima nad morzem jest mniej sympatyczna i bardziej wyzywająca niż lato, a zdarzały się dni, kiedy ów Autor niemal musiał się zmuszać do zdrowych, niezbędnych nawyków życiowych, gdy wicher z południowego zachodu srożył się nad jego willą, ryczał w kominach i bił w okna falami deszczu, i obiecywał przemoczyć owego Autora całkowicie i rozpaczliwie, jego kołnierz, przeguby i łydki, kiedy tylko wystawi nos za próg. A szare fale, które widywał z okna, wtaczały się w głąb lądu pod gwałtownymi szarymi nawałnicami deszczu, szereg za szeregiem, by rozbić się na skałach wielkimi, pierzastymi fontannami piany i ciskać mu w oczy pachnący solą rozbryzg. Lecz Autor mężnie wdziewał onuce i przeciwdeszczową pelerynę, brał największą wrzoścową fajkę i wyruszał wprost w zawieruchę, wiedząc, że dzięki temu w porze pisania po herbacie

będzie o wiele pogodniejszy. Pewnego takiego dnia wyprawił się z domu. Bardzo dziarsko wędrował po nadmorskich ogrodach pełnych żwiru, tamaryszków i ligustrów, zdecydowany wyjść poza przystań i dotrzeć na szczyt wschodniego klifu, zanim zwróci swą twarz ku przyjemnościom ognia, żony, herbaty i tostu z masłem… I gdzieś, być może kilometr od domu, zdał sobie sprawę, że jakiś dziwaczny jegomość usiłuje się z nim zrównać. Ujrzał w nim bardzo żałosnego czarnego człowieka w zatłuszczonym, niebiesko–czarnym odzieniu palacza, być może Hindusa z parowca w przystani, nieco utykającego. Mijając to indywiduum, Autor doznał przelotnej myśli, jak wielu rzeczy na świecie autorzy nie znają, jak wiele, na przykład, to drżące, skulone ciało mogłoby ukrywać w sobie, jak nieoszacowaną wartość „lokalnego kolorytu” mogłoby ujawnić, gdyby tylko ktoś mógł go przejąć, by „włożyć” do swych wielce godnych polecenia powieści. Dlaczego nie czerpie się tych źródeł? Czynił tak na przykład Kipling z jak najpomyślniejszym efektem… I tu Autor uświadomił sobie, że owa tajemnica przyspiesza, by go dogonić. Zwolnił kroku… Istota nie prosiła o ogień; błagała o pudełko zapałek. Co osobliwe, całkiem dobrą angielszczyzną. Autor, klepiąc się po kieszeniach, uznał, że nigdy nie widział twarzy tak żałosnej. Nie była to żadną miarą twarz robiąca dobre wrażenie: o orlim nosie, uniesionych brwiach, ciemnych, zapadniętych, przekrwionych oczach, zbyt do siebie zbliżonych, o nieuczciwych ustach w kształcie litery V i przemoczonej koziej bródce. A jednak była w pewien dziki, zwierzęcy

sposób atrakcyjna i budziła litość. W głowie Autora rozbłysła nagle myśl: Dlaczego, zamiast chodzić i myśleć po próżnicy w tej straszliwej pogodzie… dlaczego nie zaprowadzić tego człowieka do domu, do ciepłego, suchego gabinetu, nie dać mu gorącego napitku i czegoś do palenia, i czemu go nie wypytać? Zdobyć coś technicznego i z pierwszej ręki, co zakasuje Kiplinga. — Diabelny ziąb! — krzyknął tonem życzliwym a forkasztelowym. — I jeszcze gorszy — odrzekł dziwny palacz. — Piekielny dzień! — dodał Autor, z jeszcze większą mocą. — Proszę mi nie przypominać piekła — odrzekł palacz tonem niepocieszonego żalu. Autor znowu klepnął się po kieszeniach. — Złapiecie szatańskie przeziębienie. Słuchajcie, człowieku… niech to diabli! Nie macie ochoty na gorący grog? *** Scena przenosi się do gabinetu Autora — węgle w kominku płoną, palacz siedzi ociekający i parujący, z nogami za kratą, Autor zaś krząta się po pokoju, dyrygując przygotowaniami gorących napojów. Autor wyraźnie odczuwa skrępowanie nie tylko ze względu na palacza, ale i na siebie. Palacz prawdopodobnie nigdy dotąd nie przebywał w domu żadnego pisarza; prawdopodobnie nie może wyjść z podziwu na widok rzędów książek, wygód, komfortu i kompetencji tego domu, uprzejmej osobistości, która go zabawia… Tymczasem Autor nie zapomina, że palacz jest materiałem, „egzemplarzem”, że trzeba go oglądać,

obserwować. Więc pozuje i obserwuje, aż w końcu ze zdumienia wywołanego przez obserwowany obiekt zapomina o pozowaniu. Ponieważ ten palacz jest osobliwszy, niż powinien być jakikolwiek palacz… Nie przyjmuje po prostu gorącego napoju; poucza swego gospodarza, jak bardzo gorący musi być napój, żeby go zadowolić. — Czy można tu wsypać coś nazywanego czerwonym pieprzem? Próbowałem go parę razy. Jest dobry. Gdyby mógł pan tu wsypać odrobinę czerwonego pieprzu… — Naprawdę będzie to wam smakowało? — A jeśli nie ma dużo wody, mógłby pan to podpalić? Albo dać mi wrzące, z rondelka? Z pieprzem i tak dalej. Cudowne chłopiska z tych palaczy! Autor sięgnął po dzwonek i kazał przynieść czerwony pieprz. A gdy potem podszedł do kominka, ujrzał coś, co natychmiast zlekceważył jako złudzenie optyczne, miraż w chmurach pary buchającej z jego gościa. Palacz siedział skulony jak najbliżej ognia, a czarne ręce trzymał nie nad ogniem, lecz w ogniu, trzymał je przyciśnięte do dwóch czerwonych, rozżarzonych stert węgla… Obejrzał się przez ramię na Autora, drgnął jak winowajca i Autor natychmiast ujrzał, że ręce znajdują się jednak w pewnej odległości od węgli. Potem zaczęli palić. Autor wyjął jedno ze swych wielkich cygar — gdyż choć sam był zapalonym fajczarzem, gości częstował cygarami; a potem, znowu uderzony czymś osobliwym, wycofał się w kąt pokoju, gdzie małe owalne lusterko pozwalało mu palacza dyskretnie obserwować. I oto ujrzał… Ujrzał, że palacz, zerknąwszy na niego ukradkiem, obrócił cygaro,

umieścił jego zapalony koniec w ustach, mocno wciągnął powietrze i wypuścił nosem strumień iskier i dymu. Jego oświetlona ogniem twarz wyrażała diaboliczną ulgę. Potem z wielkim pośpiechem znowu odwrócił cygaro i obejrzał się na Autora. Autor z wolna obrócił się ku niemu. — Smakuje wam cygaro? — spytał po jednej z tych chwil wspólnego milczenia, które przełamują lody. — Zachwycające. — Dlaczego je palicie odwrotnie? Palacz pojął, że go przyłapano. — To taka sztuczka z kotłowni. Przeszkadza to panu? Nie sądziłem, że pan zauważy. — Palcie, jak się wam podoba — powiedział Autor. Było to niczym połykanie ognia na wiejskim jarmarku. Gość włożył palące się cygaro w usta i wydmuchnął nozdrzami iskry. — Ach! — westchnął z nutą autentycznej przyjemności. A potem, z cygarem nadal w kąciku ust, odwrócił się do kominka i zaczął gołymi rękami poprawiać płonące węgle, czyniąc z nich wielką lśniącą stertę. Ujmował płomieniste, rozżarzone do białości grudy, jak kto inny brałby grudki cukru. Autor obserwował go w zadziwieniu. — A niech mnie! — zawołał. — Twardy naród z was, palaczy. Palacz wypuścił z dłoni żarzący się węgiel. — Zapomniałem — powiedział i nieco się odsunął. — Czy to nie trochę… przesadne? — spytał Autor. — To też jakaś sztuczka? — Twardniejemy tam, na dole — powiedział palacz i zamilkł dyskretnie, gdy zjawił się służący z czerwonym pieprzem.

Autor zabrał się do mieszania napoju o mocy, którą jeszcze dziesięć minut temu uważał za zabójczą. Gdy skończył, palacz dodał jeszcze więcej czerwonego pieprzu i zaczął pić. — Nie całkiem rozumiem, dlaczego wasza dłoń nie zajmuje się płomieniem — odezwał się Autor. — Niepalna — oznajmił gość, odstawiając szklankę. — Czy mogę prosić jeszcze kropeleczkę? Tylko brandy z pieprzem, jeśli pan tak łaskaw. Płonąca brandy z pieprzem. Nie dbam o wodę, chyba że w postaci rozgrzanej pary. I gdy Autor nalewał kolejną szklaneczkę tego płomienistego napitku, palacz podrapał się w matowe czarne włosy na skroni. Natychmiast przestał, popatrując łajdacko na Autora, podczas gdy Autor popadł w przerażenie. Gdyż w zakolu tego kanciastego, wysokiego, wąskiego czoła przez chwilę spomiędzy włosów ukazała się dziwaczna guzowata narośl oraz czubek ucha — spiczastego ucha! — Aaaaach! — powiedział Autor z rozszerzonymi oczami. — Aaaaach! — powiedział palacz z beznadziejnym bólem. — Ależ wy nie jesteście…! — Wiem, wiem, że nie jestem. Wiem… jestem diabłem. Biednym, zagubionym, bezdomnym diabłem. Nagle, gestem nieopisanej rozpaczy, rzekomy palacz ukrył twarz w dłoniach i zalał się łzami. — Jedyny człowiek, który zachował się wobec mnie przyzwoicie — załkał. — A teraz… wyrzuci mnie pan na tę przeklętą wilgoć i zimno… Ten piękny ogień… Dobry trunek… Niemal jak w domu… Tylko po to, żeby mnie udręczyć! Buuuu!

Trzeba odnotować na korzyść naszego małego Autora, że przezwyciężył chwilową zgrozę, szybko obszedł stół i poklepał ramię owego brudnego palacza. — No, no! — powiedział. — Nie zwracajcie uwagi na moją nie — grzeczność. Proszę się poczęstować drinkiem. Pijcie do diabła i trochę. Nie wyrzucę was, jeśli jesteście nieszczęśliwi — w taki dzień. Zjedzże garść pieprzu, człowieku, i pozbieraj się. Biedny diabeł nagle chwycił go za ramię. — Nikt dla mnie nie jest dobry — załkał. I na pulchną drobną rączkę Autora spadły jego łzy — palące łzy. *** Wszystkie naprawdę cudowne wydarzenia następują dość nagle i bez szczególnego nacisku na swoją cudowność, a to nie stanowiło wyjątku od generalnej zasady. Nasz Autor pocieszał swego diabła, jakby nie było to nic innego niż przypadkowe spotkanie z nieszczęśliwym dzieckiem, a diabeł wyrażał swój żal i skrępowanie w sposób, który w tamtym momencie wydawał się jak najbardziej naturalny. Najwyraźniej był to diabeł o słabym charakterze i niejasnym powołaniu, złamany trudami i okrucieństwem, co rzuca ciekawe światło na ogólny stan niezrozumienia kwestii diabolicznych, gdyż Autor uczynił z pewną litością odkrycie, iż diabeł może być nieszczęśliwy i mieć złamane serce. Przez długi czas jego najbardziej szczere i uporczywe pytania nie spotkały się z odpowiedzią inną niż ta, że jego gość znajduje się na wygnaniu z wielce ciepłego i nadzwyczaj zabawnego kraju. Dopiero po hojnych porcjach brandy i

pieprzu pełne łkań wyznania nieszczęsnej istoty przybrały formę spójnej i zrozumiałej narracji. Wówczas stało się oczywiste, że ta osoba należy do najpodlejszego rodzaju infernalnych mieszkańców i że jego rolą w mrocznym królestwie Plutona było obserwowanie i pilnowanie stada grzesznych stworzeń, znanych naszemu Autorowi pod nazwą diabelskich dzikich osłów, które pasły się na łąkach nad Styksem. Jak zrozumiał, były to bestie nieusłuchane, niebezpieczne i zuchwałe, posłuszne jedynie pewnej formule przekleństw, które natychmiast doprowadzały je do porządku. Przekleństw tych diabelski gość nie chciał powtórzyć; gdyby to uczynił w innym przypadku, niż zwracając się do jednego z dzikich osłów, wyzwoliłby — jak wyjaśnił — nawałnice najgorszego gatunku. Sama myśl o nich doprowadzała go do ataku dreszczy. Jednak dał Autorowi do zrozumienia, że rzucanie tych klątw w drodze z dzikimi osiami na pastwiska i z pastwisk na polach elizejskich stanowiło całkiem niezgorszą rozrywkę. Pasterze rywalizowali ze sobą, kto rzuci najgłośniejszą, żeby aż sklepienie niebieskie się zatrzęsło. A skoro o tych sprawach mowa, biedna istota przekazała wizję diabolicznego życia, która Autorowi wydała się niezmiernie przyjemna dla każdego, kto by posiadał odpowiednią ku temu konstytucję. Było to jak sielanki Teokryta na tle ognia: diabły woziły swych podopiecznych po płonących ulicach i gawędziły, siedząc w płomienistych żywopłotach, rozkoszując się ciepłym, suchym wietrzykiem (który, jak się zdaje, jest szczególnie rześki dzięki nutce siarki) oraz patrząc na harpie, furie i wiedźmy krążące w niezmiennym zmierzchu tego piekielnego nieba. Raz po raz zdarzały się święta, a wówczas brało się obiad i wędrowało na

siarkowe kratery, zbierając siarczane kwiatki i łowiąc w jeziorach wrzącej smoły dusze lichwiarzy, wydawców i agentów nieruchomości. Jest to dobry sport, gdyż lichwiarze, wydawcy i agenci nieruchomości zawsze chętnie dają się złapać; tłoczą się wokół haczyków, zaciekle walczą o przynętę, a także protestują zaciekle i zabawnie przeciwko zasadom i regułom nakazującym im natychmiastowy powrót w ogniste jezioro. Czasami w czasie wakacji ów konkretny diabeł wybierał się na saletrowe wydmy, gdzie rośnie diabelskie ziele i kwitnie mordownik, na przystań promu, gdzie Wielka Droga prowadzi wśród sklepów i banków Via Dolorosa do Nowego Sądu, i obserwował tłumy potępieńców przybywających

parowymi

promami

Zjednoczonego

Towarzystwa

Charona. To przyglądanie się parowcom wydaje się równie popularne tam jak w Folkestone. Niemal codziennie przybywają notable, a jako że diabły są bardzo dobrze poinformowane o ziemskich sprawach — gdyż oczywiście wszystkie ziemskie gazety idą prosto do piekła, czy można by się spodziewać czego innego? — dostają owacje nieoszacowanej intensywności. Wiwaty lub buczenie słychać aż na pastwiskach, gdzie pasą się dzikie osły. I to właśnie doprowadziło tego szczególnego diabła do zguby. Zawsze interesował się karierą czcigodnego W. E. Gladstone’a… Czuwał nad dzikimi osłami. Znał ryzyko. Znał karę. Ale kiedy usłyszał ogromną wrzawę, gdy dobiegły go żarliwe głosy z płomienistej ulicy, wołające: „To wreszcie Gladstone!”, kiedy ujrzał, że dzikie osły pasą się spokojnie i w sposób nie budzący podejrzeń, pokusa okazała się zbyt silna. Wymknął się. Ujrzał wielkiego Anglika, po krótkiej walce sprowadzonego na ląd. Dołączył do skandowania: „Mowa! Mowa!”. Usłyszał pierwszą

rozkoszną obietnicę działania na rzecz autonomii, które powinno w końcu przerwać ostatnie słabe ogniwa Niebiańskiej Kontroli… A tymczasem dzikie osły uciekły — zgodnie z zasadami i proroctwami… Mały Autor siedział i przysłuchiwał się owej dziwnej opowieści, która ani przez chwilę nie wydała mu się niewiarygodna. Za jego sieczonym deszczem oknem zataczające się łodzie rybackie podskakiwały i kołysały się w drodze powrotnej do portu Folkestone… Dzikie osły uciekły. Wydostały się na świat. A zwierzchnicy postawili biednego pasterza przed sądem, zastraszyli i oznajmili mu wyrok: musi iść na ziemię i znaleźć dzikie osły, i wypowiedzieć pełną litanię klątw, których poza tym nie wolno powtarzać, jej mocą opanować je i przyprowadzić z powrotem do piekła. Albo to — albo nasypać im soli na ogony. Wszystko jedno. Musi je sprowadzić, jednego po drugim, zaklęciem i przekleństwem sprowadzić na bydlęcy prom. A dopóki wszystkich nie złapie i nie sprowadzi, nie wolno mu wracać w ciepło i wygody życia, do jakich przywykł. Oto wyrok i kara. I wsadzili go w łuskę szrapnela i wystrzelili w gwiazdy, a kiedy trochę doszedł do siebie, ruszył w świat. Ale nie znalazł dzikich osłów. Wkrótce zaprzestał prób. Zaprzestał prób, ponieważ dzikie osły, raz wyrwawszy się na wolność, wykształciły najbardziej zdumiewające talenty. Na przykład potrafiły ukrywać się pod najróżniejszymi ludzkimi postaciami, a od normalnych istot ludzkich odróżniało je tylko — jak głosiła drukowana instrukcja, którą otrzymał ich pasterz, tracąc pracę — że „ich ogólne zachowanie pozostaje właściwe dla diabelskiego dzikiego osła”.

— I jaką interpretację możemy tu narzucić? — spytał przysłuchujący się Autor. A jest jedna noc w roku — Noc Walpurgii — gdy dzikie osły stają się wielkimi, czarnymi, dzikimi osłami, wierzgają zadnimi nogami i ryczą. Muszą to robić. — Ale wtedy, oczywiście — powiedział diabeł — dokładają starań, by zamknąć się gdzieś, gdy poczują, że to nadchodzi. Jak większość słabych charakterów, diabeł palacz był kompletnym egoistą. Chętnie użalał się nad swoimi nieszczęściami oraz ogólną niesprawiedliwością, z jaką go potraktowano, a nie dbał i nie zważał na osobliwości dzikich osłów, która to sprawa najbardziej ekscytowała i interesowała Autora. Dalej zanudzał go swoją smętną historią, a Autor raz po raz musiał mu przerywać pytaniami, by uzyskać jasny obraz sytuacji. Główną wymówką diabła w sprawie jego niemrawości była zasadnicza nieznajomość natury ludzkiej. — O ile się na tym rozumiem — rzekł — wszyscy mogą być dzikimi osłami. Raz spróbowałem… — Czegoście spróbowali? — Formuły. Wie pan. — Tak? — Na człowieku, co się nazywał sir Edward Garson. — I…? — Uch! — powiedział diabeł. — Kara? — Nie wspominajmy o tym. Był tylko zawodowym prawnikiem i politykiem, który utracił poczucie wartości… Skąd ja to miałem

wiedzieć…? Ale nasi ludzie z pewnością umieją sprawić ból… Jak się wydaje, po tym zajściu ów biedny diabeł całkowicie zaprzestał wysiłków, by odzyskać swoich zagubionych podopiecznych. Usiłował żyć chwilą i uczynić egzystencję na ziemi jak najbardziej znośną. Stało się jasne, że nienawidzi świata. Uważał go za zimny, mokry, pełen przeciągów… — Nie mogę zrozumieć, dlaczego wszyscy upierają się żyć na powierzchni — powiedział. — Gdybyście zeszli pod nią… Szukał ciepła i suchości. Na jakiś czas znalazł coś w rodzaju ukojenia przy obsłudze pieca szybu wentylacyjnego w kopalni, lecz potem zastąpiono go elektrycznym wentylatorem. W czasach zatrudnienia przeczytał barwną relację o wielkich upałach nad Morzem Czerwonym i przyszło mu na myśl, że gdyby dostał pracę jako palacz na indyjskim liniowcu, mógłby w czasie rejsu zażyć paru dni prawdziwego szczęścia. Przez jakiś czas wrodzona bierność stała mu na przeszkodzie w realizacji projektu, lecz w końcu, po paru gorzkich doświadczeniach bezdomności w grudniu w Londynie, zdołał zaokrętować się na statek płynący do Indii — tylko po to, żeby utknąć w Folkestone w wyniku awarii śruby. I tak się tu znalazł! Zamilkł. — Lecz co z dzikimi osłami? — spytał Autor. Żałosne, ciemne oczy spojrzały na niego bez nadziei. — Czy nie mogły spłatać wielu figli? — spytał Autor. — Ich figle nigdy się nie kończą — oznajmił przygnębiony diabeł. — Ale w końcu je złapiesz? — Uch! — powiedział palacz, starając się o tym nie myśleć.

*** Obecnie

duch

romantycznej

przygody

drzemie

w

najbardziej

niespodziewanych miejscach, a wspominałem wam już o niezadowoleniu naszego pulchnego Autora. Od paru lat był niczym tląca się bomba. Teraz wybuchnął. Nagle stał się podekscytowany, pełen energii, natchnienia, napędu. Stanął nad skulonym diabłem. — Ależ mój drogi brachu! — rzekł. — Musisz się wziąć w garść. Musisz się lepiej postarać. Te rozszalałe bestie mogą płatać najróżniejsze figle! Podczas gdy ty zamykasz oczy… I tak dalej. Cała przemowa. — Gdyby tylko ktoś mi towarzyszył… Ktoś, kto zna ten świat. W gorączce chwili Autor pociągnął whisky. Zaczął bardzo szybko chodzić po pokoju, robiąc krótkie, ostre gesty. Wiecie, jak ten rodzaj emocji czasami w człowieku wzbiera. — Musimy rozpocząć działania od jakiegoś centrum — oznajmił. — Może na początek od Londynu. Nie minęły dwie godziny, a wyruszyli — ów Autor i ów diabeł — z misją. Wybrali się w płaszczach i ciepłej bieliźnie — Autor w pełni wyposażył diabła, w podwójny komplet ekstragrubych barchanów — by odnaleźć diabelskie dzikie osły i odesłać je do piekła — Autor tak postanowił — w najkrótszym możliwym czasie. Na zdjęciu ujrzycie go z lornetką pod pachą dla lepszej obserwacji podejrzanych obiektów; w kieszeni, zawiniętą w pergamin, ma sporą ilość soli, by jej użyć, jeśli

przypadkiem znajdzie dzikiego osła, nie mając pod ręką diabła z jego sekwencją przekleństw. Tak więc wyruszył. I przypuszczał, że kiedy wyłapie i załatwi dzikie osły, wówczas powróci do swojej miłej małej willi i miłej małej żony, a także do swojej malej córeczki, która tak zabawnie mówiła, do swojej popularności, wielkiej popularności o złoconych brzegach i — jeśli nie liczyć wzmożonego prestiżu — będzie dokładnie takim człowiekiem, jakim był zawsze. Niewiele wiedział o tym, że ktokolwiek przyjmuje do siebie diabła i wyrusza z nim na wyprawę, ten wyrusza na wyprawę, z której nie ma powrotu… Już nigdy.

C.S. Lewis ANIOŁY MIŁOSIERDZIA

Fantazje H.G. Wellsa wywarły wpływ na wielu późniejszych pisarzy, co widać także w klasycznej trylogii CS. Lewisa o nieustraszonym filologu podróżniku, doktorze Ransomie — „Z milczącej planety” (1938), „Perelandra” (1943) i „Ta ohydna siła” (19451 W przedmowie do pierwszej książki Lewis wspomniał o swoim długu wobec Wellsa, a w trzeciej przedstawił swego mentora — w ledwie zamaskowanej postaci i dość niepochlebnej roli cwaniackiego dziennikarza Horace Julesa. W notce na końcu „Tej ohydnej siły” — którą opisał jako „niestworzoną historię o diabelstwie” — dodał: „Kto chciałby poznać dalsze losy Numinora i Prawdziwego Zachodu, musi (niestety!) zaczekać na publikację, która w dużym stopniu nadal istnieje jedynie w rękopisach mojego przyjaciela, profesora J.R.R. Tolkiena” Wśród innych wybitnych dziel Lewisa znajdują się „Listy starego diabla do młodego” (1943), porady jak pochwycić ludzkie dusze, „The Great Dworce” (1945), fantazja o niebie i piekle, oraz bardzo popularny cykl fantasy siedmiu książek dla dzieci, „Kroniki Narnii” publikowany w latach 1950–56. Clive Staples Lewis (1898–1963) urodził się w Belfaście. Po ukończeniu Oxfordu oddal się karierze akademickiej i w końcu został profesorem, specjalistą od średniowiecznej i renesansowej literatury angielskiej w Magdalen College, gdzie zaprzyjaźnił się serdecznie z dwoma innymi akademikami Williamsem.

piszącymi Lewis

był

fantasy, żarliwym

J.R.R.

Tolkienem

apologetą

i

Charlesem

chrześcijaństwa,

co

znajdowało wyraz w większości jego książek — choć dzięki talentowi i

poczuciu humoru jego historie nie nudzą czytelników hti religijnych inklinacji. Co osobliwe, napisał bardzo niewiele opowiadań; jedno z nich idealnie pasujące do tego zbioru — „Anioły miłosierdzia” po raz pierwszy opublikowane w styczniu 1958 roku w „Fantasy and Science Fiction”. Najwyraźniej zainspirował go artykuł w „Saturday Review” zmaja 1955 na temat Miski jego sercu: „Dzień, w którym wylądujemy na Marsie”. Doktor Robert S. Richardson napisał w nim: „Jeśli podróże kosmiczne i kolonizacja planet w końcu staną się możliwe na dość szeroką skalę, wydaje się, iż możemy być zmuszeni najpierw do tolerowania, a w końcu otwartej akceptacji stosunku do seksu, który obecnie stanowi tabu w naszym modelu społeczeństwa… Ujmując to wprost, czy dla powodzenia projektu nie będzie niezbędne wysyłanie na Marsa w regularnych odstępach czasu miłych dziewcząt, by rozładować napięcie i wzmocnić morale?”. Ta myśl zaintrygowała Lewisa, a jej rezultatem jest poniższe małe arcydziełko, któremu czas i zmiana stosunku do seksualności nie zdołały uczynić szkody.

Mnich, jak go nazywano, usadowił się na polowym krześle koło pryczy i spojrzał w okno na szorstki piasek i czarnoniebieskie niebo Marsa. Nie zamierzał zaczynać „pracy” jeszcze co najmniej przez dziesięć minut. Oczywiście nie tej pracy, do wykonania której został tu sprowadzony. Był w zespole meteorologiem, a jego praca na tym polu była w dużej mierze wykonana; dowiedział się wszystkiego, czego można się było dowiedzieć. W ograniczonym promieniu, który mógł badać, nie istniało nic do obserwowania przez co najmniej dwadzieścia pięć dni. A meteorologia nigdy nie była jego prawdziwym celem. Wybrał trzy lata na Marsie jako najbliższy współczesny odpowiednik pustelni na pustyni. Przybył tu, żeby medytować, kontynuować powolną, stałą przebudowę tej wewnętrznej struktury, której przebudowa według niego była głównym celem życia. A teraz

dziesięciominutowy

odpoczynek

dobiegł

końca.

Rozpoczął

wyrobioną formułką: „Łagodny i cierpliwy Mistrzu, naucz mnie mniej potrzebować ludzi, a bardziej kochać ciebie”. Potem do rzeczy. Nie mógł tracić czasu. Czekało go zaledwie pół roku tego pozbawionego życia, grzechu, cierpienia odosobnienia. Trzy lata minęły szybko… ale kiedy rozległ się krzyk, zerwał się z krzesła z czujnością marynarza. Botanik

z

sąsiedniej

kabiny

zareagował

na

ten

sam

krzyk

przekleństwem. W chwili, gdy go usłyszał, patrzył w mikroskop. Można oszaleć. Nic, tylko przeszkadzają. Równie dobrze mógłby pracować na środku Piccadilly, a nie w tym piekielnym obozie. A jego praca i tak była wyścigiem z czasem. Jeszcze pół roku… a dopiero zaczął. Marsjańska flora, te maleńkie, niewiarygodnie odporne organizmy, pomysłowość ich sposobów przeżycia we wszystkich niemal niemożliwych warunkach — uczta życia. Zignorowałby ten krzyk, ale potem rozległ się dzwonek.

Wszyscy do głównej sali. Jedyną osobą, która w chwili, gdy rozległ się krzyk, nie robiła nic, był kapitan. Dokładniej mówiąc, usiłował (jak zwykle) przestać myśleć o Clare i zabrać się do oficjalnego dziennika. Clare przerywała mu z odległości

sześćdziesięciu

milionów

kilometrów.

To

absurdalne.

„Potrzebowałbym pomocnej dłoni” napisał… dłoni… jego dłonie… jego własne dłonie, dłonie, poczuł je, dłonie z oczami, wędrujące po jej ciepło– chłodnej, miękko–jędrnej, gładkiej, ustępliwej, opierającej się witalności. — Cicho bądź, bardzo cię proszę — powiedział do jej fotografii na biurku. I znów do dziennika, aż do fatalnych słów „przyczyniały mi pewnego niepokoju”. Niepokój — o Boże, co może się dziać teraz z Clare? Skąd miał wiedzieć, czy w tej chwili jeszcze jest jakaś Clare? Wszystko może się zdarzyć. Był idiotą, że przyjął tę pracę. Jaki inny nowożeniec na świecie postąpiłby w ten sposób? Ale wszystko wydawało mu się takie rozsądne. Trzy lata straszliwego rozdzielenia, ale potem… o, byli urządzeni na resztę życia. Miał obiecaną placówkę, o której jeszcze parę miesięcy temu nie śmiałby marzyć. Nigdy więcej nie będzie musiał lecieć w przestrzeń. I wszystkie te produkty uboczne, wykłady, książki, prawdopodobnie tytuł naukowy. Mnóstwo dzieci. Wiedział, że ona chce, a on też, w jakiś dziwny sposób (jak zaczął sądzić). Ale niech to diabli, dziennik. Od nowego akapitu… a potem rozległ się krzyk. Wydał go jeden z dwóch szczeniaków, tych techników. Od kolacji przebywali razem. Paterson stał w otwartych drzwiach kabiny Dicksona, przestępując z nogi na nogę i kołysząc drzwiami, a Dick — son siedział na koi i czekał, aż Paterson wyjdzie. — O czym ty mówisz, Paterson? — powiedział. — Kto w ogóle

wspominał o kłótni? — Bardzo to piękne, Bobby, ale nie jesteśmy przyjaciółmi jak kiedyś. Przecież wiesz. Nie, nie jestem ślepy. Prosiłem cię, żebyś mi mówił Clifford. A ty zawsze taki oficjalny. — A, do diabła z tym! — krzyknął Dickson. — Jestem gotowy zaprzyjaźnić się z tobą i wszystkimi, w normalny sposób, ale te pogaduszki, jak dwie uczennice — tego nie zniosę. Raz na zawsze… — Hej, patrz, patrz, patrz! — przerwał mu Paterson. Wtedy właśnie Dickson krzyknął, wybiegł kapitan i zadzwonił, i za dwadzieścia sekund wszyscy tłoczyli się za największym oknem. Jakieś sto pięćdziesiąt metrów od obozu statek kosmiczny wykonywał piękne lądowanie. — O rany! — wykrzyknął Dickson. — Przysłali zmianę przed czasem. — A niech to! Całkiem w ich stylu — powiedział botanik. Ze statku wysiadło pięć osób. Nawet kosmiczne skafandry nie ukryły, że jedna była bardzo gruba; poza tym niczym się nie wyróżniały. — Otworzyć śluzę — rozkazał kapitan. *** Drinki z ich ograniczonego zapasiku krążyły wokół stołu. Kapitan rozpoznał w dowódcy przybyszy starego znajomego, Fergusona. Dwaj byli zwyczajnymi młodzieńcami, dość miłymi z wyglądu. Lecz dwaj pozostali… — Nie rozumiem — powiedział kapitan. — Kto właściwie… oczywiście

jesteśmy

zachwyceni

waszym

przybyciem,

ale

co

właściwie…? — Gdzie jest reszta twoich ludzi? — spytał Ferguson. — Mieliśmy niestety dwie ofiary. Sackville i doktor Burton. Wyjątkowo wredna sytuacja. Sackville spróbował zjeść coś, co nazywamy marsjańską rzeżuchą. W parę minut dostał wariackiego szału. Powalił Burtona, a Burton — przez czysty pech — upadł niefortunnie na tamten stół. Skręcił sobie kark. Przywiązaliśmy Sackville’a do pryczy, ale do wieczora umarł. — Nie przyszło mu do łba, żeby najpierw zrobić eksperyment na śwince morskiej? — spytał Ferguson. — Przyszło — odezwał się botanik. — W tym cały problem. Śmieszne jest to, że świnka przeżyła. Jednak jej zachowanie było niezwykłe. Sackville błędnie wywnioskował, iż rzeżucha zawiera alkohol. Wydawało mu się, że wynalazł nowego drinka. Kłopot w tym, że skoro Burton nie żyje, nikt nie potrafi zrobić wiarygodnej sekcji zwłok Sackville’a. Pod obserwacją ta roślina wykazuje… — Aaa — przerwał jeden z przybyszy, którzy się dotąd nie odzywali. — Musimy się strzec nadmiernego upraszczania. Wątpię, czy prawdziwym wytłumaczeniem jest substancja roślinna. Chodzi o stres i napięcie. Wszyscy, nie zdając sobie z tego sprawy, jesteście w wysoce niestabilnym stanie, czego przyczyny nie stanowią tajemnicy dla wykształconego psychologa. Niektórzy z obecnych zastanawiali się nad płcią tej istoty. Włosy miała bardzo krótkie, nos bardzo długi, usta bardzo cienkie, podbródek ostry, a sposób bycia władczy. Głos zdradzał — naukowo rzecz ujmując — kobietę. Za to nikt nie miał najmniejszych wątpliwości co do płci jej najbliższej sąsiadki, tej grubej.

— Och, jej — sapnęła. — Nie teraz. Powiadam ci od razu, jestem taka zgrzana i słaba, że jeśli nie przestaniesz, zacznę krzyczeć. Pewnie nie macie na podorędziu czegoś takiego jak porto z cytryną? Nie? Więc może jeszcze kropelka ginu? Żołądek mi się wywraca. Mówiąca była przekobieca i dobiegała siedemdziesiątki. Włosy miała niezbyt skutecznie ufarbowane na kolor zbliżony do musztardowego. Puder (tak mocno perfumowany, że mógłby wykoleić pociąg) leżał jak łachy śniegu w skomplikowanych wąwozach jej pomarszczonej twarzy o wielu podbródkach. — Stać! — ryknął Ferguson. — Żeby nie wiem co, nie dawać jej ani ociupinki więcej! — Łachudra bez serca — orzekła stara kobieta z jękiem i czule lubieżnym uśmiechem wycelowanym w Dicksona. — Proszę wybaczyć — odezwał się kapitan. — Kim są te… hm… damy i co to wszystko znaczy? — Czekałam na okazję, by wyjaśnić — odezwała się Chuda i odchrząknęła. — Każdy, kto śledził Świat — Opinie — Trendy w kwestii problemów

rodzących

się

z

aspektu

psychologicznego

zdrowia

międzyplanetarnej komunikacji, będzie świadom coraz powszechniejszej zgody, iż tak nadzwyczajny postęp w nieunikniony sposób wymaga daleko sięgających ideologicznych poprawek. Psychologowie są obecnie w pełni świadomi, że silne ograniczenia potężnych biologicznych potrzeb przez przedłużający się czas może mieć nieprzewidywalne skutki. Pionierzy podróży kosmicznych są bardzo narażeni na to niebezpieczeństwo. Byłoby nieracjonalne, gdyby pozwolono tak zwanej etyce przeszkadzać w ich ochronie. Dlatego musimy odważnie stawić czoło poglądowi, że

niemoralność, tak jak ją dotychczas nazywano, nie może być dłużej uważana za nieetyczną… — Nie rozumiem — odezwał się Mnich. — Chodzi jej o to — powiedział kapitan, który był dobrym lingwistą — że nie można już dłużej uważać za niemoralne tego, co nazywacie cudzołóstwem. — Otóż to, skarbeńku — powiedziała Gruba do Dicksona. — Jej chodzi tylko o to, że biedny chłopczyk potrzebuje od czasu do czasu kobiety. To całkiem naturalne. — Zatem istotne jest — ciągnęła Chuda — by skłonne do poświęceń kobiety zrobiły pierwszy krok. Niewątpliwie narazi je to na obmowę ze strony wielu ignorantów. Otuchę winny czerpać ze świadomości, iż spełniają nieodzowną funkcję w historii postępu gatunku ludzkiego. — Ona chce powiedzieć, że powinniście tu mieć kokotki, kaczorku — wyjaśniła Gruba Dicksonowi. — No wreszcie! — odpowiedział z entuzjazmem. — Trochę się późno połapali, ale lepiej późno niż wcale. Przywieźliście dużo dziewczyn na tym statku? I dlaczego ich nie przyprowadziliście? A może już idą? — Nie możemy twierdzić — ciągnęła Chuda, która najwyraźniej nie zauważyła wtrętu — że reakcja na nasz apel była taka, jak sobie życzyliśmy. Personel pierwszej jednostki Damskiej Afrodyzjakalno– Medyczno–Terapeutycznej

Akcji

Międzyplanetarnej

(w

skrócie

DAMTAM) nie jest może… no cóż. Wiele wybitnych kobiet, moich uniwersyteckich koleżanek, nawet zasłużonych, do których się zwracałam, wykazało się zdumiewającym wstecznictwem. Ale przynajmniej początek został zrobiony. Tak więc — zakończyła pogodnie — oto jesteśmy.

Przez czterdzieści sekund trwało milczenie pełne zgrozy. Potem Dickson, przez którego twarz już przeszły pewne konwulsje, bardzo poczerwieniał; wyciągnął chusteczkę i zakrztusił się, jakby usiłował zdusić kichnięcie, wstał gwałtownie, odwrócił się plecami do towarzystwa i ukrył twarz. Stał lekko pochylony i widać było, że trzęsą mu się ramiona. Paterson poderwał się i podbiegi do niego, ale Gruba, wśród niezliczonych stęknięć i falowania, także się podniosła. — Do roboty, ptysiu — warknęła do Patersona. — Skaranie boskie z takimi. Po chwili jej potężne ramiona otaczały Dicksona; osaczyło go jej ciepłe, falujące macierzyństwo. — No, synuś — powiedziała — wszystko będzie dobrze. Nie płacz, dziubdziusiu. Nie płacz. Biedny chłopczyk. Biedactwo. Już ja cię pocieszę. — Zdaje mi się — zauważył kapitan — że ten młodzieniec się śmieje, nie płacze. W tym momencie Mnich zasugerował łagodnie, że pora na posiłek. *** Parę godzin później towarzystwo rozstało się na jakiś czas. Dickson (pomimo wszystkich jego wysiłków Gruba zdołała usiąść obok niego; nieraz przez przypadek piła z jego szklanki), ledwie przełknąwszy ostatni kęs, oznajmił nowo przybyłym technikom: — Bardzo chciałbym obejrzeć wasz statek, jeśli można. Można by się spodziewać, że dwaj mężczyźni, którzy tak długo byli uwięzieni w tym samym statku i dopiero parę minut temu zdjęli

skafandry kosmiczne, będą się ociągać z ponownym ich przywdzianiem i powrotem. Tak z całą pewnością sądziła Gruba. — Iii tam — odezwała się. — Nie rób zamieszania, synku. Na jakiś czas mają już dość tego sakramenckiego statku, tak samo jak ja. I po co to tak biegać, w dodatku z pełnym brzuchem. Ale obaj młodzieńcy wykazali się zadziwiającym posłuszeństwem. — Oczywiście. Właśnie to chciałem zaproponować — powiedział pierwszy. — Dla mnie w porządku, stary — dodał drugi. I wszyscy trzej w rekordowym tempie znaleźli się za śluzą. Przez pustynię, po drabince, zdjąć hełmy i: — Do stu piorunów, po co ściągacie nam na łeb te dwie wiedźmy? — spytał Dickson. — Co, nie podobają się? — odparł ten z cockneyem. — A u nas myśleli, że już was ciutek roznosi. Co za niewdzięczność, żebym w domu nie nocował. — Bardzo śmieszne — wycedził Dickson. — Ale nie dla nas. — Dla nas też nie było, pojmujecie — odezwał się przybysz z wymową oksfordzką. — Osiemdziesiąt pięć dni z nimi, nie ma zmiłuj. Po pierwszym miesiącu nieco się nudzą. — Od cholery i trochę — dodał ten z cockneyem. Nastąpiła chwila zdegustowanego milczenia. W końcu Dick — son spytał: — Kto, na litość, i dlaczego, na litość, ze wszystkich kobiet na świecie posłał na Marsa akurat te dwie potwory? — A co, spodziewasz się londyńskich gwiazd na tym zadupiu? —

zdziwił się ten z cockneyem. — Mój drogi przyjacielu — dodał jego kolega — czy to nie zupełnie oczywiste? Jaka inna kobieta, niezmuszana, przyjedzie i zamieszka w tej upiornej okolicy — z racjonowaną żywnością — i będzie się zadawać z półtuzinem

kompletnie

nieznanych

jej

mężczyzn?

Rozrywkowe

dziewczyny się nie zgodzą, bo wiedzą, że na Marsie nie ma rozrywek. Zwyczajna profesjonalna prostytutka się nie zgodzi, dopóki będzie miała choć cień nadziei na podryw w najtańszych dzielnicach Liverpoolu lub Los Angeles. Więc dostaliście taką, która tej nadziei nie ma. Poza tym przyjechać zgodziłaby się tylko raszpla, która wierzy w te bajdy o nowej etyce. I ją też dostaliście. — Proste, co nie? — dodał ten z cockneyem. — Każdy — powiedział drugi — z wyjątkiem Matołków z Wysokich Stołków przewidziałby to od pierwszego kopa. — Jedyna nadzieja w kapitanie — powiedział Dickson. — E, cwaniaczku — powiedział ten z cockneyem — jak ci się zdaje, że możecie odesłać zamówiony towar, toś się omylił jak nigdy w życiu. Nie da rady. Nasz kapitan miałby bunt na pokładzie, jakby się ośmielił. A się nie ośmieli. Też ma potąd. Jak my. Teraz wasza kolej. — Sprawiedliwość musi być — dodał drugi. — Myśmy swoje już przeżyli. — No tak — westchnął Dickson. — Niech nasi szefowie się o to kłócą. Ale pewnych spraw nawet zdyscyplinowany mężczyzna nie może znieść. Ta cholerna belferka… — Właściwie wykłada na uniwersytecie Redbrick. — Tak — powiedział Dickson po długiej pauzie. — Mieliście mnie

oprowadzić po statku. To mi trochę ukoi nerwy. *** Gruba mówiła do Mnicha: — I, drogi ojcze, wiem, że uznasz mnie za najgorszą grzesznicę. Nie zrezygnowałam, gdy mogłam. Kiedy zmarła moja bratowa… chciał, żebym z nim zamieszkała, a pieniędzy nie brakowało aż tak. Ale ja robiłam to dalej, zmiłuj się Jezusie, dalej i dalej. — Dlaczego, córko? — spytał Mnich. — Czerpałaś z tego radość? — No, nie ze wszystkiego. Nigdy nie byłam wybredna. Ale widzisz, ojcze… o, kiedyś był ze mnie niezły towar, choć teraz nikt by się nie domyślił… a tym biednym dżentelmenom to dawało tyle przyjemności. — Córko, nie jesteś daleka od bram raju. Lecz zbłądziłaś. Chęć dawania jest dobra, ale nie zmienisz fałszywych pieniędzy na prawdziwe tylko dlatego, że je rozdasz. *** Kapitan także dość szybko odszedł od stołu, prosząc Fergusona, by odprowadził go do kabiny. Botanik skoczył za nim. — Jedną chwileczkę, panie kapitanie, jedną chwileczkę — rzucił rozgorączkowany. — Jestem naukowcem. Już i tak pracuję pod bardzo wielką presją. Mam nadzieję, że nikt nie zgłaszał skarg z powodu mojego wycofania się ze wszystkich obowiązków, które tak nieustannie zakłócają mi pracę. Ale jeśli ktoś się spodziewa, że będę marnować czas, zabawiając

te odrażające samice… — Protestować będzie pan mógł, kiedy wydam rozkaz działania wykraczającego poza pańskie kompetencje — oznajmił kapitan. *** Paterson został z Chudą. Jedyną częścią ciała, jaka kiedykolwiek interesowała go w dowolnej kobiecie, były jej uszy. Lubił opowiadać kobietom o swoich kłopotach; zwłaszcza o niesprawiedliwości i braku serca innych mężczyzn. Niestety, dama powzięła błędne przekonanie, że rozmowa będzie dotyczyć albo medycyny afrodyzjakalnej, albo wykładu na temat psychologii. W gruncie rzeczy nie widziała powodu, dla którego tych dwóch spraw nie można połączyć; jedynie niewykształcony umysł nie potrafi się zajmować więcej niż jednym problemem naraz. Różnica między tymi dwoma koncepcjami rozmowy stanęła na drodze jej sukcesowi. Paterson stracił humor; dama pozostała pogodna i cierpliwa jak góra lodowa. — Ale jak mówiłem — warczał Paterson — strasznie mnie wkurza, kiedy facet jeszcze przed chwilą zachowywał się przyzwoicie, a potem… — To właśnie dowodzi mojej tezy. W nienaturalnych warunkach musi dochodzić do zaistnienia tych napięć i błędnych ocen. A zakładając, że oczyścimy oczywiste rozwiązanie ze wszystkich tych łączących się z nim sentymentalnych lub, co jest równie szkodliwe, lubieżnych skojarzeń z epoką wiktoriańską… — Ale to jeszcze nie wszystko. Proszę posłuchać. Zaledwie dwa dni temu…

— Chwileczkę. Należy to uznać za zastrzyk jak każdy inny. Jeśli raz zdołamy przekonać… — Jak mężczyzna ma czerpać przyjemność… — Zgadzam się. Kojarzenie tego z przyjemnością (co jest wyłącznie złudzeniem nastolatków) może doprowadzić do nieoszacowanych szkód. Z racjonalnego punktu widzenia… — Ale pani oddala się od tematu. — Chwileczkę… Dialog trwał. *** Skończyli oglądać statek kosmiczny. Był zdecydowanie piękny. Potem nikt już nie pamiętał, kto pierwszy powiedział: — Każdy mógłby nawigować taki statek. Ferguson palił w milczeniu, podczas gdy kapitan czytał jego list. Ani razu nie spojrzał w stronę kapitana. Kiedy w końcu rozpoczęła się rozmowa, w kabinie zapanowała tak przemożna wesołość, że minął bardzo długi czas, nim zabrali się do trudnej części tej sprawy. Kapitan początkowo dostrzegał tylko jej zabawną stronę. — No — powiedział w końcu — lecz poważna strona też istnieje. Chociażby ta bezczelność! Czy im się wydaje… — Ale trzeba pamiętać — powiedział Ferguson — że tu mają do czynienia z całkiem nową sytuacją. — Nowa? Cholera! Czym się różnimy od mężczyzn na statku wielorybniczym albo handlowym w dawnych czasach? Albo na północno

— zachodniej granicy? To taka sama nowość jak to, że kiedy brakuje jedzenia, ludzie są głodni. — Niby tak, ale trzeba pamiętać o nowym świetle współczesnej psychologii. — Zdaje się, że te dwie upiorne baby od przyjazdu już liznęły trochę nowszej psychologii. Czy naprawdę im się wydaje, że każdy mężczyzna na świecie jest tak łatwopalny, że rzuci się w ramiona jakiejkolwiek kobiety? — Jasne! Zaczną nawijać, że pan i pańska załoga jesteście nienormalni. Bym się nie zdziwił, jakby zaczęły wam przysyłać sztuczne hormony. — Czy im się wydaje, że mężczyźni zgłaszają się na ochotnika do takiej pracy, jeśli nie mogą — bądź nie sądzą, że mogą, albo nie chcą spróbować, czy mogą — obywać się bez kobiet? — Właśnie o to się rozchodzi, że to ta nowa etyka. — Daj pan spokój, stary draniu. Co tu nowego? Kto kiedykolwiek usiłował żyć w czystości, z wyjątkiem mniejszości kierującej się religią lub akurat zakochanej? Będą wstrzemięźliwi na Marsie, tak jak byli wstrzemięźliwi na Ziemi. A co do większości, czy ktoś się kiedyś wahał przed zaznaniem przyjemności, kiedy mogli ją znaleźć? Profesjonalistki lepiej się na tym znają. Czy widział pan kiedyś miasto portowe lub garnizonowe bez zatrzęsienia burdeli? Co za idioci z tej grupy doradczej rozpętali te nonsensy? — Banda starych głupich bab (w spodniach na dokładkę), co lubią seks, naukę i chcą czuć się ważne. A to daje im trzy przyjemności naraz, kapujesz pan. — No więc, Ferguson, pozostaje nam tylko jedno. Wezwę tutaj pańską

Miss Przejrzałości albo Belfrzycę. A pan tylko… — Nie strzęp pan gęby po próżnicy. Ja swoje zrobiłem. Kolejnego rejsu z tą trzodą nie zniosę. Moje chłopaki tak samo. Doszłoby do buntu i morderstwa. — Ale pan musi, ja… W tym momencie na zewnątrz coś błysnęło oślepiająco i ziemia zadrżała. — Mój statek! Mój statek! — krzyknął Ferguson. Obaj wytrzeszczyli oczy na puste piaski. Statek najwyraźniej wykonał fantastyczny start. — Co się stało? — spytał kapitan. — Chyba nie… — Bunt, dezercja i kradzież rządowego statku, to się stało — wyjaśnił mu Ferguson. — Moje chłopaki i pański Dickson pryskają do domu. — Ale na Boga, oberwie im się jak diabli! Złamali sobie karierę. Zostaną… — A jak! Nie ma co. I jeszcze kombinują, że się tanim kosztem wykręcili. Nie miną dwie noce, a sam pan zobaczysz dlaczego. W oczach kapitana mignęła nadzieja. — Chyba nie zabrali tych kobiet ze sobą? — Stuknij się pan w arbuz. A jak arbuz wysiada, to nastaw pan ucha. W gwarze ożywionych rozmów w świetlicy, z każdą chwilą głośniejszym, kobiece głosy brzmiały nieznośnie wyraźnie. *** Koncentrując się przez wieczorną medytacją, Mnich pomyślał, że chyba zanadto się skupiał na tym, by „mniej potrzebować”, i pewnie dlatego

czeka go kurs (dla zaawansowanych) pod nazwą „kochać więcej”. Potem przez jego twarz przemknął skurcz uśmiechu, nie całkiem wesołego. Myślał o Grubej. Cztery sprawy utworzyły wyrafinowany akord. Po pierwsze, okropność wszystkiego, co uczyniła i wycierpiała. Po drugie, litość. Po trzecie, śmieszność jej przekonania, że nadal może budzić pożądanie. Po czwarte, jej błogosławiona nieświadomość tej zupełnie odmiennej urody, która już w niej istniała i która — z Bożą pomocą i tymi nędznymi wskazówkami, jakie mógłby jej dać — pewnego razu wyniesie ją wysoko w światłość, obok Magdaleny. Ale zaraz! W akordzie brzmiała jeszcze piąta nuta. — O Panie! — szepnął. — Wybacz — a może Cię to bawi? — również moją bezmyślność. Przypuszczałem, że wysyłasz mnie w podróż liczącą sześćdziesiąt milionów kilometrów tylko dla mojej duchowej wygody.

Reginald Bretnor GNURRY WYLEŹLI Z DHEWNA

Opublikowana w 1950 roku — pierwsza opowieść o „szalonym dżeniuszu papie Schimmelhornie” oznajmiła nadejście nowej ery wyrafinowanego dowcipu w fantastyce naukowej. Następne historie wielkiego, błękitnookiego, białobrodego jegomościa z Europy Środkowej, który przybył do Ameryki, by rozpocząć nowe życie, porzuciwszy Genewę, gdzie pracował jako zegarmistrz i woźny, były w jaskrawy sposób odmienne od wszystkich dotychczasowych komediowych cyklów SF i natychmiast stały się hitem magazynu „Fantasy and Science Fiction”. W pierwszej, „Gnurry wyleźli z dhewna”, papa Schimmelhom przybywał do Stanów Zjednoczonych, w późniejszych osiedlił się w New Haven, gdzie obecnie pracuje jako majster fabryczki zegarów z kukułką Heinricha Luedesinga — o ile nie zajmują go niebywałe przygody lub nie stara się umknąć przed sokolim okiem żony, by oddać się ulubionej rozrywce jako niepoprawny podrywacz pięknych dziewcząt. Smaczek tych historii można ocenić na podstawie trzech typowych tytułów: „Papa Schimmelhom and the S.O.D.O.M. Serum” „Count von Schimmelhom and the Time–Pony” oraz wspaniałego opowiadania „The Ladies of Beetlegoose Nine” opowiadania o porwaniu staruszka przez wyłącznie kobiecą załogę pojazdu kosmicznego. Reginald Bretnor (1911–1992) na świat przyszedł na Syberii, w 1919 roku przyjechał do Ameryki. Jego wczesne teksty dotyczą różnych tematów, od teorii militarnej po rzemiosło science fiction, a pierwsze opowiadanie, „Maybe Just a Little One” ukazało się w roku 1947 w

„Harpers Magazine” Po nim napisał kilka tradycyjnych opowiadań SF, zanim rozpoczął cykl o papie Schimmelhornie. Sukces go zainspirował i tak

powstała

seria

humorystycznych

miniaturek

pisanych

pod

pseudonimem Grendel Briarton — co jest anagramem jego imienia i nazwiska — o pociesznym podróżniku w czasie, Ferdinandzie Feghoocie, z których każda kończyła się żartobliwą sentencją. Parę z nich znalazło się w opublikowanym w 1962 roku zbiorze „Through Time and Space with Ferdinand Feghoot”, a Bretnor dodawał później w regularnych odstępach czasu następne teksty cyklu. Jednak tutaj zamieszczamy owo rewolucyjne opowiadanie, które wywarło tak duży wpływ na literaturę SF i jej czytelników. Z pewnością należy do najzabawniejszych w całym tym zbiorze.

Gdy papa Schimmelhorn przeczytał o wojnie z Bobowią, kupił pudełko na lunch, zapakował tajną broń w szary papier i pierwszym autobusem pojechał prosto do Waszyngtonu. Wkrótce po południu stanął u głównej bramy Urzędu Tajnej Broni, w komplecie z pudełkiem, brodą i fagotem. Tak jest — fagotem. Rozpakował swoją tajną broń. Wyglądała jak fagot. Różnica nie rzucała się w oczy. Kapral Jerry Colliver, pełniący służbę przy bramę, nijakiej różnicy nie widział. Wiedział tylko, że Urząd Tajnej Broni to kpiny w żywe oczy, specjalnie dla świrów, by przestały truć ludziom za uszami, że przydział mu się trafił nędzny, że musi się przemęczyć całe popołudnie, zanim spotka się z Katie. — Czen topry, szołnieszyku! — ryknął papa Schimmelhorn. Kapral Colliver mrugnął do dwóch szeregowców, którzy opalali się z nim na schodach strażnicy. — Wróć w Boże Narodzenie, Święty Mikołaju — powiedział. — Zamknięte z powodu inwentaryzacji. — Nie! — oburzył się papa Schimmelhorn. — Nie mogę tak długo na uhlopie bycz. Poza tym mam tajną bhoń. Wpuszcz mnie! Kapral wzruszył ramionami. Rozkaz to rozkaz. Czuby czy nie czuby, a wpuszczać trzeba. Sięgnął za siebie i przycisnął guzik „świrek”, żeby na wszelki wypadek zaalarmować lekarzy. Potem, podzwaniając kluczami, podszedł do bramy i ją otworzył. — Tajna broń, co? Pewnie za tydzień cała wojna będzie wygrana i szlus. — Tydżeń? — Papa Schimmelhorn ryknął śmiechem. — Szołnieszyku, ty czekaj! Za dwa dni szlus! Jam dżeniusz! Gdy przekraczał próg, kapral Colliver przypomniał sobie o przepisach i

spytał surowo, czy papa posiada na lub przy sobie materiały wybuchowe. — Ho, ho, ho! Nie czeba matehiałów, żeby wyghacz wojnę! Na, zo hobicz, hewiduj mnie! Kapral go zrewidował. Zrewidował pudełko na lunch, zawierające jedno jajko na twardo, dwie kanapki z szynką i jabłko. Sprawdził fagot, potrząsając nim i zaglądając do środka, by się upewnić, że jest pusty. — Dobra, papciu — powiedział, skończywszy. — Możesz szorować dalej. Ale ten flet to tu lepiej zostaw. — To nie flet jest — poprawił go papa Schimmelhorn. — To gnurr– pfeife. I muszę zabhacz, bo to moja tajna broń. Kapral, który chętnie by sobie przez godzinkę popiskał „Przyjdź do mnie przez żytko”, wzruszył filozoficznie ramionami. — Barney — powiedział do szeregowca — zabierz dziadka do Sekcji Siódmej. A kiedy żołnierz ruszył, prowadząc za sobą papę Schimmelhor — na, przycisnął guzik „świrek” jeszcze dwa razy, tak na wszelki wypadek. — We łbie się nie mieści — zauważył. Oczywiście nie wiedział, że papa Schimmelhorn mówił jedynie świętą prawdę. Nie wiedział, że papa Schimmelhorn jest naprawdę geniuszem, że gnurry zakończą wojnę w dwa dni i że wygra ją papa Schimmelhorn. *** Dziesięć minut po pierwszej pułkownik Powhattan Fairfax Pollard nadal trwał w błogosławionej nieświadomości istnienia papy Schimmelhorna. Był wysoki, chudy i żylasty. Nosił oficerki od Peala, ostrogi i śliwkowe

koszule, które stanowiły ostatni krzyk mody w forcie Huachuca w latach dwudziestych. Nie wierzył w tajną broń. Nie wierzył nawet w bomby atomowe, czołgi, karabiny bezodrzutowe i atak z powietrza. Wierzył natomiast w konie. Pentagon odwołał go na emeryturę i powierzył mu dowodzenie Urzędem Tajnej Broni, a on okazał się właściwym człowiekiem na właściwym miejscu. Przez cztery miesiące urzędowania tylko jeden wynalazca — gość o wyjątkowo rozsądnych poglądach na juczne siodła — został wysłany na wyższy szczebel. Pułkownik Pollard siedział za biurkiem, dyktując jasnowłosej sekretarce z korpusu kobiecego tekst z otwartego egzemplarza „Współczesne polowanie z oszczepem na dzika” autorstwa generał majora Wardropa. Zbierał materiały do własnej pracy, która miała nosić tytuł „Miecz i dzida w rzemiośle wojennym przyszłości”. Obecnie, w połowie cytatu podkreślającego zalety bengalskiej włóczni, raptem przerwał. — Panno Hooper! — oznajmił. — Przyszła mi do głowy myśl! Katie Hooper prychnęła. Skoro musi być taki oficjalny, dlaczego nie mówi „sierżancie”? Inni oficerowie zawsze zwracali się do niej „moja droga” albo „skarbie”, przynajmniej w cztery oczy. A on tylko „panno”, no ludzie! Znowu prychnęła i powiedziała: — Tak jest. Pułkownik Pollard chrząknął, najwyraźniej dla oczyszczenia umysłu. — Mogę uznać za ogólną regułę — zaczął — iż mania tej tak zwanej naukowej broni stanowi poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa Stanów Zjednoczonych. Zmierzając ku nieodwracalnej nauce wojny, budujemy jedną niesprawdzoną broń po drugiej, antybron przeciwko tej broni,

antyantybroń i… i tak dalej. Uzbrojeni po zęby w teorie i złudzenia, wkrótce możemy odczuć swą impotencję — panno Hooper, czy pani mnie słyszy? — impotencję… Panna Hooper zachichotała wrednie i powiedziała: — Tak jest. — …wobec ataku jakiegoś Attyli! — krzyknął pułkownik. — Jakiegoś współczesnego Czyngis–chana, jeszcze nienarodzonego, który zmiecie naszych klekoczących techników jak plewy i kawalerią zdobędzie swoje imperium! Milion muzyków na koniach może… Ale światu nie było dane poznać, co może, a czego nie może milion muzyków na koniach. Drzwi otworzyły się z rozmachem. Z poczekalni dobiegł krótki, ostry pisk. Młody pulchny oficerek przeleciał przez pokój, wyhamował ostro przed biurkiem pułkownika, zasalutował dziko. — Ooooo! — zatchnęła się Katie Hooper, szeroko otwierając wielkie błękitne oczęta. Twarz pułkownika raptem skamieniała. A młody oficer odzyskał oddech na tyle, by krzyknąć: — Mój Boże, sir… to się stało! Porucznik Hanson nie był żołnierzem zaprawionym w bojach; był naukowcem. Nie poprosił o spotkanie. Wszedł bez pukania, w najbardziej niewojskowy sposób. I… i… — PANIE! — ryknął pułkownik Pollard. — GDZIE PAŃSKIE SPODNIE?! Gdyż spodni porucznik Hanson ewidentnie nie posiadał. Nie miał także skarpetek ani butów. A poszarpane poły jego koszuli ledwie zakrywały strzępy szortów.

— MÓWŻE PAN, DO CHOLERY! Porucznik zerknął z roztargnieniem na swoje dolne kończyny i zaczął dygotać. — O… one je zjadły! — wybuchnął. — To usiłuję panu powiedzieć! Bóg jeden wie, jak on to robi! Ma z osiemdziesiątkę i jest… majstrem z fabryki zegarów z kukułką! Ale ta broń jest idealna! I działa, działa, działa!!! — Wybuchnął histerycznym śmiechem. — Gnurry wyleźli z dhewna! — zaśpiewał, klaszcząc w ręce. Tu pułkownik Pollard podniósł się z krzesła, przeskoczył przez biurko i przystąpił do uspokajania porucznika Hansoną metodą energicznego potrząsania. — Hańba! — krzyknął mu w ucho. — Proszę się odwrócić! — rozkazał zarumienionej Katie Hooper. — NONSENS! — ryknął, gdy porucznik usiłował coś marudzić o gnurrach. — Zo jest nonzens? — zaciekawił się stojący w progu papa Schimmelhorn. Porucznik wskazał chybotliwie pułkownika Pollarda. — Gnurry jest nonzens! — zachichotał. — On tak powiedział. — Ha! — nasrożył się papa Schimmelhorn. — Pokaszę ci, szołnieszyku! Pułkownik eksplodował. — Żołnierzyku?! ŻOŁNIERZYKU?! Stać na baczność, jak do ciebie mówię! BACZNOŚĆ, DO CHOLERY. Papa Schimmelhorn oczywiście go zlekceważył. Uniósł do ust swoją tajną broń i oto w pokoju rozjęczaly się pierwsze takty „Pójdźcie do kościółka pośród drzew”.

— Panie Hanson! — wściekał się pułkownik. — Aresztować tego człowieka! Odebrać mu ten instrument! Pod sąd z nim! W tym momencie gnurry wyleźli z dhewna. Niełatwo opisać gnurra. Czy potraficie sobie wyobrazić stworzenie koloru myszowatego, wielkości myszy, o sylwetce knura, lecz jakby migotliwe? Z kciukami z przodu i tyłu, łysym różowym ogonem i żółtymi oczami za dużymi o parę rozmiarów? I z trzema rzędami ostrych zębów w paszczy? Potraficie? No, to mniej więcej jest tak — tylko że nikt nigdy nie widział jednego gnurra. One nie występują w przyrodzie pojedynczo. Kiedy gnurry wyłażą z dhewna, to wychodzą jak jasna cholera. Jak lemingi, tylko bardziej — milionami milionów. I wychodzą, żeby zjeść. Gnurry wyleźli z dhewna akurat, gdy papa Schimmelhorn dotarł do „kościółka w dolinie”. Dotarły do połowy podłogi i zeżarły pół dywanu, zanim skończył: „Obrazek z lat dziecinnych, ach milszy mi od innych”. Potem ruszyły na porucznika Pollarda. Porucznik, który dosiadł swego biurka, zaczął siec naokoło szpicrutą. Katie Hooper wspięła się na szafkę katalogową, podkasała spódnicę i krzyczała głośno. Porucznik Hanson, bezpieczny, bo już goły, nie ustąpił z pola i rżał w niesubordynowany sposób. Papa Schimmelhorn przestał buczeć i zawołał: — Się nie sthachaj, szołnieszyku! — I znowu zaczął jakąś zupełnie nierozpoznawalną melodię, która w ogóle nie brzmiała jak melodia. Gnurry natychmiast znieruchomiały. .Lękliwie obejrzały się za siebie. Przełknęły resztki tapicerki z krzesła porucznika, zamigotały jasno i wydały mdląco skrzypiący dźwięk, po czym, podwinąwszy ogony, znikły

w boazerii. Papa Schimmelhorn wbił wzrok w oficerki pułkownika, o dziwo nietknięte, i wymamrotał: — Hm, hozumiem! Przyjrzał się lubieżnie, z uznaniem Katie Hooper, która natychmiast opuściła spódnicę. Walnął się w pierś i oznajmił: — Moje gnurry zudowni są! —

Ccc…?

—

pułkownik

wykazywał

objawy

silnego

urazu

psychicznego. — Gdzie to polazło? — Skąd wylazło — wyjaśnił papa Schimmelhorn. — Czyli skąd? — Czyli ze wczohaj! — A… absurd! — Pułkownik stoczył się z biurka i padł na krzesło. — Wczoraj ich tu nie było! Papa Schimmelhorn przyjrzał mu się z politowaniem. — Natuhalnie! Nie było, bo wczohaj było wtedy dzisiaj. One są tu wczohaj, gdy wczohaj jest już wczohaj. To hóżnicajest. Pułkownik Pollard rzucił błagalne spojrzenie porucznikowi Hansonowi. — Być może, potrafię to wyjaśnić — powiedział porucznik, którego system nerwowy wyraźnie zyskał na drugiej wizycie gnurrów. — Mogę złożyć raport? — Tak, tak, oczywiście. — Pułkownik Pollard chętnie chwycił się tej brzytwy. Porucznik Hanson przysunął krzesło i — gdy papa Schimmelhorn podszedł do Katie poflirtować — zaczął mówić cicho i bardzo poważnie: — To absolutnie niewiarygodne. Wszystkie rutynowe testy wykazują, że

w najlepszym wypadku jest to pierwszorzędny kretyn. Rzucił szkołę w wieku jedenastu lat, poszedł na czeladnika i pracował jako zegarmistrz, dopóki nie stuknęła mu pięćdziesiątka. Jeszcze parę lat temu był woźnym w Genewskim Instytucie Fizyki Wyższej. Następnie przyjechał do Ameryki i dostał obecną pracę. Ale ważne jest to o Genewie. Koncentrowali się tam na kontynuacji pracy Einsteina i Minkowskiego. Pewnie musiał mnóstwo podsłuchać. — Ale skoro to kretyn… — Pułkownik słyszał o Einsteinie i wiedział, że to naprawdę bardzo głębokie. — Na co mu to mogło się zdać? — W tym właśnie rzecz! To kretyn na poziomie świadomości. Podświadomie jest geniuszem. Jakimś cudem część jego mózgu wchłonęła te wiadomości, przyswoiła je i wyprodukowała ten fagot. Jest w nim dziwny mały kryształek w kształcie litery L, wprawiony w stroik i kiedy się dmucha, kryształ wibruje. Nie wiemy, dlaczego to działa, ale działa! — Pan mówi o… e… czwartym wymiarze? — Właśnie. Choć wczoraj zostało za nami, gnurry — nie. Są tu teraz. Kiedy dzień, który stanie się naszym wczoraj, dla nich będzie dzisiaj. — Ale… ale jak się ich pozbył? — Mówi, że gra tę samą melodię od tyłu i odwraca efekt. Papa Schimmelhorn, który właśnie namawiał Katie Hooper do pomacania jego bicepsa, odwrócił się. — Sobaszycie! — ryknął śmiechem. — Wkhótce gnurr–pfeife przemówi do whoga! Zfysięszymy! Pułkownik się spłoszył. — Jest niewypróbowana, niezatwierdzona. Potrzebne… eee… dalsze badania… próby polowe… pomiary.

— Nie mamy czasu, sir. Stracimy element zaskoczenia! — Złożymy regulaminowy raport przez odpowiednie kanały — oznajmił pułkownik. — To cholerna machina, tak? Nie można im wierzyć. Jak zawsze. To sprzeczne z zasadami wojny. I wówczas porucznik Hanson doznał natchnienia. — Ale, panie pułkowniku — powiedział — nie będziemy walczyć za pomocą gnurr–pfeife! Naszą prawdziwą bronią są gnurry, a to nie maszyny, lecz zwierzęta! Najwięksi generałowie używali zwierząt do działań wojennych! Gnurry nie interesują się żyjącymi stworzeniami. Pożerają wszystko inne — wełnę, bawełnę, skórę, nawet plastik — a ich liczba jest po prostu astronomiczna. Na pańskim miejscu natychmiast zwróciłbym się do ministra! Pułkownik wahał się przez chwilę — ale tylko przez chwilę. — Hanson — oznajmił z mocą — trafiliście w sedno! W samo sedno! I sięgnął po telefon. *** Organizacja operacji „Gnurr” zajęła niespełna dwadzieścia cztery godziny. Minister obrony narodowej — naradziwszy się z prezydentem i sztabem generalnym — osobiście pospieszył wykonać wstępne badania tajnej broni papy Schimmelhorna. Do zmroku stało się wiadome, że gnurry potrafią: a. kompletnie pokryć wszystko w promieniu dwustu metrów od gnurr– pfeife w niespełna dwadzieścia sekund b. obeżreć do naga cały oddział piechoty wyposażonej w broń

chemiczną w jedną minutę osiemnaście sekund c. wrąbać zawartość pięciu magazynów kwatermistrzowskich w nieco ponad dwie i pół minuty oraz d. wyleźć z dhewna na sygnał gnurr–pfeife emitowany przez starannie chroniony nadajnik krótkofalowy. Stało się także jasne, że istnieją tylko trzy skuteczne metody uśmiercenia gnurra — zastrzelenie, skąpanie w płynnym ogniu lub zrzucenie na niego bomby atomowej — a gnurry są zbyt liczne, by którąś z tych metod było warto zastosować. Nad ranem pułkownik Powhattan Fairfax Pollard — ponieważ był jedynym wyższym rangą oficerem, który kiedykolwiek widział gnurra, i ponieważ wiedziano, że ma słabość do zwierząt — został mianowany generałem broni i otrzymał dowództwo tej operacji. Porucznik Hanson, jako jego adiutant, nagle stał się majorem. Kapral Colliver awansował na sierżanta sztabowego, przypuszczalnie dlatego że znalazł się na miejscu w porze opadów manny. A Katie Hooper odbyła krótką, lecz intensywną randkę z papą Schimmelhornem. Nikt nie był zadowolony. Katie skarżyła się, że papa Schimmelhorn i jego gnurry mają w głowie jedno i to samo, ale on ma inną technikę. Jerry Colliver, który regularnie umawiał się z Katie, pieklił się, że ten atletyczny stary cap zaniżył mu wyniki z Hooper do zera. Major Hanson ocknął się wobec możliwości, że ktoś inny oprócz wroga wysłucha audycji papy Schimmelhorna. Nawet generał Pollard był zbolały… — Mogłem przymknąć oczy na wszystko, Hanson — oznajmił kwaśno

— ale nie na to, że nazwał mnie żołnierzykiem! Tego nie ścierpię! Sztuka wojny nie toleruje braku dyscypliny. Rozmawiałem z nim o tym, a on powiedział tylko: „Fszystko w poszątku, szołnieszyku! Ty możesz mi mófić papa”. Major Hanson zdyscyplinował twarz i zauważył: — Więc może będzie mu pan tak mówić? W końcu ludzkie podejście do żołnierza tworzy historię. — A, tak… historia. — Generał pomilczał refleksyjnie. — Hm, może i tak, może i tak. Napoleona zawsze nazywano małym kapralem. — Panie generale, niepokoi mnie jedno. Jak nadać sygnał, żeby nasi go nie słyszeli? Zakładam, że pewnie coś w tej sprawie wymyślili, bo nie ustaliliby ofensywy na piątą rano. To już za cztery godziny. — Skoro o tym wspominasz — powiedział generał Pollard, wytrącony z zamyślenia — faktycznie przyszła instrukcja… panno Hooper, proszę mi przynieść tę notkę z G–l, jeśli łaska… Dziękuję. Oto i ona. Zdaje się, że postanowili, eee… zaszyfrować sygnał. — Zaszyfrować? — Tak, tak. I wysłałem stosowne rozkazy operacyjne. Widzicie, wywiad parę tygodni temu doniósł, że wróg wie, jak rozkodować wszystko, co w ten sposób nadajemy. Kiedy pan… eee, papa Schimmelhorn zacznie nadawać, zakodujemy go, ale nie damy klucza naszym ludziom. Zakłada się, że usłyszy go od pięciu do piętnastu nieprzyjacielskich odbiorników. Jego sygnał będzie stanowić etap pierwszy. Kiedy się zakończy, wyłączymy mikrofony, a on zagra na odwrót. To będzie etap drugi, by pozbyć się gnurrów występujących lokalnie.

— Wydaje się rozsądne — powiedział major Hanson ze zmarszczonymi brwiami. — 1 całkiem sprytne, o ile wszystko się powiedzie. A jak nie? Czy nie powinniśmy mieć czegoś w odwodzie? Znowu zmarszczył brwi. A potem, jako że generał najwyraźniej nie miał żadnych przemyśleń na ten temat, zajął się swoimi obowiązkami. Dokonał ostatecznej inspekcji specjalnego dźwiękoszczelnego pomieszczenia, w którym miał buczeć papa Schimmelhorn. Wyznaczył okna obserwacyjne — jedno dla prezydenta, ministra i generała Pollarda, jedno dla szefa sztabu wraz z jego odpowiednikami z marynarki i lotnictwa, następne dla łącznika z wywiadu i ostatnie dla sztabu roboczego operacji „Gnurr”, włącznie z nim samym. Za dziesięć piąta, kiedy wszystko było gotowe, on martwił się dalej. — Niech pan posłucha — szepnął do papy Schimmelhorna, prowadząc go ku ważnym drzwiom. — Co zrobimy, jeśli te pańskie gnurry się tam rozszaleją? Za skarby świata nie zdoła ich pan zwabić z powrotem w dhewno! — Się nie sthachaj, szołnieszyku! — papa Schimmelhorn walnął go w plecy. — Mam jeszsze jeden thik, zo nie mófiłem wam! I udzieliwszy tej mglistej pociechy, zamknął za sobą drzwi. — Gotowe! — rzucił sierżant Colliver. Napięcie narastało. Sekundy upływały. Generał sięgnął po szablę, której nie miał. Dokładnie o piątej… — DO ATAKU! — ryknął. Nad

mikrofonami

zapaliło

się

czerwone

światełko.

Schimmelhorn zaczął buczeć „Kościółek w leśnej głuszy”. Gnurry oczywiście wyleźli z dhewna.

A

papa

Gnurry wyleźli z dhewna, a z ich żółtych oczu wyzierał głód. Zalały podłogę. Zaczęły się piętrzyć. Naparły na potężne nogi papy Schimmelhorna,

pracując

jak

diabli

malutkimi

ząbkami

niczym

maszynkami elektrycznymi. Pod tą powodzią znikły papy spodnie, jak również jego kraciasty płaszcz, krawat, kołnierzyk, frędzle brody. A papa Schimmelhorn, całkowicie niewzruszony, usunął wielki fagot poza zasięg gnurrów i wybuczał: „Pójdźcie, pójdźcie, pójdźcie. Pójdźcie do kościółka pośród drzew”. Oczywiście major Hanson nie słyszał gnurr–pfeife, ale śpiewał tę pieśń w szkółce niedzielnej i teraz te słowa brzmiały mu w głowie. Wers po wersie, zwrotka za zwrotką — uderzyła go straszliwa myśl, że papa Schimmelhorn dał się przewrócić, wciągnąć, zatopić… A potem usłyszał głos generała Pollarda, już nie spokojny… — Go… gotowi do etapu drugiego? — Go… gotowi! — odpowiedział sierżant Colliver. Przed papą Schimmelhornem błysnęło zielone światełko. Przez chwilę nic się nie zmieniło. Potem gnurry się zawahały. Lękliwie obejrzały się przez włochate ramionka. Zamigotały. Zaczęły się wycofywać.

Płynęły

wstecz,

wstecz,

wstecz,

zostawiając

papę

Schimmelhorna samego, tryumfującego i golusieńkiego jak święty turecki. Drzwi otworzyły się i papa wyszedł — by przyjąć gratulacje i odzienie, a także (ku wielkiemu rozdrażnieniu sierżanta Collivera) odrzucić zaproszenie z Białego Domu na rzecz randki z Katie. Czynne etapy operacji „Gnurr” zostały zakończone. Jednakże w dalekiej Bobowii królował chaos. Później dowiedziano się, że jedenaście odbiorników wywiadowczych rozszyfrowało sygnał gnurr–

pfeife

i

że

fale

gnurrów

zatopiły

jedenaście

dużych

miast

nieprzyjacielskich. Do siódmej piętnaście wszystkie stacje w Bobowii — z wyjątkiem paru peryferyjnych, ogarniętych histerią — przestały nadawać. Do ósmej militarna aktywność Bobowian zamarła na wszystkich arenach. O dziesiątej dwadzieścia zdumiona prasa dowiedziała się, że lada chwila można się spodziewać kapitulacji Bobowii… Prezydent otrzymał od marszalissimusa Bobowii prośbę o pozwolenie na przylot do Waszyngtonu z szefem sztabu, członkami gabinetu i garstką krewnych. I czyjego Ekscelencja Prezydent — depeszował marszalissimus — będzie tak uprzejmy i wyśle na lotnisko kogoś z dziewiętnastoma parami amerykańskich spodni, nowych bądź używanych? W wiadomości nie było nic o Dniu Zwycięstwa. Kiedy tylko na ulicach ukazały się gazety — BOBOWIA KAPITULUJE! ATOMOWE MYSZY POŻERAJĄ WROGA! STRATEGIA SZWAJCARSKIEGO GENIUSZA PRZYCZYNĄ WYGRANIA WOJNY! — tłumy oszalały. Od Maine po Florydę, od Kalifornii po Cape Cod palono światła, w mroku ryczały syreny, dzwony i klaksony, milion gardeł ochrypło do śpiewania „Pójdźcie do kościółka pośród drzew”. Następnego dnia, gdy tłum telewizyjnych kamer wprowadził cały naród w część oficjalną paktu kapitulacyjnego, generał Pollard i papa Schimmelhorn zostali uhonorowani na efektownej publicznej ceremonii. Papa Schimmelhorn otrzymał podziękowanie od obu izb kongresu. Harvard, Princeton, MIT i liczne wyznaniowe uczelnie z Teksasu przyznały mu akademickie zaszczyty. Papa przemówił zwięźle na temat zegarów z kukułką, gnurrów i Katie Hooper. Generał Pollard, przedstawiony do licznych krajowych i zagranicznych

odznaczeń, przemówił obszernie na temat wykorzystania zwierząt w rzemiośle wojennym przyszłości. Podkreślił, że spomiędzy wszystkich zwierząt konie są najlepiej dostosowane do normalnych celów militarnych, i rozważył szczegółowo wiele bitew i kampanii, w których się sprawdziły. Właśnie przechodził do mieczów i lanc, kiedy nagłe przybycie majora Hansona skróciło imprezę. Hanson dojechał tu na sygnale. Zostawił swoją eskortę i przebiegł przez scenę. Blady i zdyszany dopadł prezydenta i choć starał się szeptać, jego głos dotarł do ucha generała. — Gnu… gnurry — wykrztusił. — Są w Los Angeles! Generał natychmiast dorósł do sytuacji. — Proszę o uwagę! — krzyknął w mikrofony. — Ceremonia dobiegła końca. Możecie się uważać… e… a… ODMASZEROWAĆ! Zanim widzowie zdążyli zareagować, dołączył do grupki wokół prezydenta, a Hanson przedstawił wszystkim rozwój wypadków. — To była grupa badawcza! Opracowali maszynę deszyfrującą, całkiem nową, lepszą niż nieprzyjacielska. Nie wiedzieli. Wypróbowali ją na papie. Zrobili nagranie. I dziś je odtworzyli! Los Angeles jest zalane! Nastąpiły długie chwile rozpaczliwego milczenia. A potem: — Panowie — powiedział prezydent cicho — jesteśmy na tej samej łodzi co Bobowia. General jęknął. Ale ku ogólnemu zaskoczeniu papa Schimmelhorn roześmiał się głośno. — O ho, ho, ho! Się nie kłopocz, szołnieszyku! Zaufaj stahemu papie Schimmelhorn. W Bobowii gnurry wszędzie! U nas tylko w Los Angeles, gdzie to nie phoblem! Poza tym mam sztuczkę, co wam nie mówiłem! —

Mrugnął przebiegle. — Gnurry się czegoś boją… — Na Boga! Czego?! — wykrzyknął minister. — Koni — powiedział papa Schimmelhorn. — Przez te zapachy. — Koni? Powiedziałeś: koni? — Generał wierzgnął. Z oczu sypnęły mu iskry. — KAWALERIA! — zagrzmiał. — Musimy mieć KAWALERIĘ! *** Nie marnowano czasu. W ciągu godziny generał broni Powhattan Fairfax Pollard, jedyny starszy rangą oficer kawalerii wiedzący cokolwiek na temat gnurrów, został awansowany do rangi generała armii i otrzymał najwyższe dowodzenie. Major Hanson został dowódcą brygady, która to zmiana statusu nieco go ogłuszyła. Sierżant Colliver otrzymał patent oficerski. Generał Pollard przystąpił do natychmiastowego i zdecydowanego działania. Spożytkował cały roczny budżet wojsk lotniczych. Wszystko choćby odlegle przypominające konia, siodło, uzdę lub kopkę siana zostało przewiezione na zachód w zarekwirowanych pociągach i ciężarówkach. Byli oficerowie kawalerii i podoficerowie, niezależnie od wieku i stopnia zmęczenia życiem, zostali przewiezieni przez wściekłych pilotów do punktów zbornych w Orego — nie, Nevadzie i Arizonie. Każdy, kto widział konia choćby z daleka, dostał powołanie do służby. Meksyk wysłał parę oddziałów na zasadzie pożyczki. Prasa miała używanie. GOŁE GWIAZDY HOLLYWOOD WALCZĄ Z GNURRAMI! — obwieszczała niejedna strona tytułowa pełna zdjęć. „Life” poświęcił specjalne wydanie generałowi armii Pollardowi, Jebowi

Stuartowi, marszałkowi Neyowi, Belizariuszowi, szarży Lekkej Brygady pod

Bałakławą

oraz

AR

50–54,

Szkole

Kawa

—

lerzystów

Nieuzbrojonych. Journal–American” donosił na podstawie wiarygodnych informacji, że widziano ducha generała Custera wchodzącego do mesy oficerskiej w Fort Riley w Kansas. Szóstego dnia generał Pollard miał gotowy największy oddział kawaleryjski w historii świata. Jej dyscyplina i wygląd pozostawiały wiele do życzenia. Umiejętności jeźdźców były, delikatnie rzecz ujmując, nierówne. Jednak morale było silne i… — Nigdy więcej — oznajmił generał korespondentom, którzy przeprowadzali z nim wywiad w jego kwaterze w Phoenix — nie wolno pozwalać, by politycy i długowłosi teoretycy przekonali nas do porzucenia sprawdzonych od dawna zasad wojny i powierzenia losu narodu tym… gadżetom. Generał wyciągnął szablę i wskazał nią mapę. — Nasza strategia jest prosta — oznajmił. — Siły gnurrów minęły pustynię Mohave na południu i wtargnęły do Arizony. W Nevadzie skupiły się pod Reno i Virginia City. Jednak ich główna ofensywa zdaje się kierować ku granicy Oregonu. Jak wiecie, mam pod rozkazami ponad dwa miliony jeźdźców, jakieś trzysta dywizji. Za godzinę ruszą. Zmusimy gnurry do wycofania się w trzech głównych grupach — na południu, w centrum, na północy. Potem, kiedy zajęty przez nie teren znacznie się ograniczy, papa… eee, to jest pan Schimmelhorn zagra na swoim instrumencie przez system przenośnych głośników. Tu generał dał znak, że wywiad się skończył, i dosiadłszy wspaniałego gniadego wałacha, daru obywateli Louisville, odgalopował, by samolotem

przenieść się na miejsce operacji. Nie trzeba dodawać, że jego sposób prowadzenia wojny z gnurrami wykazywał najwyższy stopień inicjatywy i energii, jak również idealne zrozumienie niezmiennych zasad strategii i taktyki. Aczkolwiek pewne zazdrosne

indywidua

w

Pentagonie

nazywały

później

kampanię

„zaganianiem Krasuli”, pozostaje faktem, że zdołał odnieść totalne zwycięstwo w pięć tygodni — na całe miesiące, zanim Bobowia wpadła na pomysł obiecania Planu Pięcioletniego w celu uspodnienia społeczeństwa. Gnurry zostały nieubłaganie zmuszone do odwrotu. Ich mdlące skrzypienie niosło się całymi kilometrami. Nocami ich migotanie rozświetlało niebo. Na południu, gdzie rozmieszczenie ich sił zostało ograniczone przez pustynię, wystarczyły trzy buczenia na wspak, by doprowadzić do ich upadku. W centrum, gdzie sytuacja okazała się nadspodziewanie trudna, trzeba było siedemnastu. Na północy sytuację załatwiło dwanaście. W każdym wypadku buczenie na wspak niosło się nad obszarem kilkuset kilometrów kwadratowych z wielkich głośników na wozach lub niesionych w plecakach. Odnotowano niezliczone akty jednostkowego heroizmu, a Jerry Colliver, obdarty z czterech par bryczesów, został osobiście odznaczony na polu walki przez generała Pollarda. Oczywiście parę gnurrów zdołało się wymknąć — ale żyjące w okolicach kotowate, które z frustracji aż miauczały, rozprawiły się z nimi szybko. Co to licznych przypadków braku dyscypliny, do których dochodziło podczas przemarszu zwycięskich oddziałów przez całkiem dosłownie obnażone miasta, rozradowani mieszkańcy wkrótce je wybaczyli i zapomnieli.

W tajemnicy, by uniknąć niewybrednego entuzjazmu zachwyconych tłumów, generał Pollard i papa Schimmelhorn wrócili samolotem do Waszyngtonu i trzeba było trzech pełnych oddziałów z dobytymi szablami, by utorować dla nich drogę. Jednak wreszcie dotarli do Pentagonu. Ramię w ramię ruszyli ku gabinetowi generała, a w drzwiach zatrzymali się na chwilę. — Papo! — powiedział generał Pollard, wskazując gnurr–pfeife z czcią. — Przeszliśmy do historii! I, na Boga, to jeszcze nie koniec! — Ja! — zgodził się papa Schimmelhorn, mrugając znacząco. — Lecz dziś, szołnieszyku, będzie bzyku — bzyku! Mam handkę z Katie. Dla ciebie przyphowadzi koleszankę ona. Generał Poolard się zawahał. — Czy to nie będzie… czy to nie zaszkodzi… eee… dyscyplinie? — Się nie thoskaj, szołnieszyku! Nikt nie poczebuje wiedziecz! — rzekł papa Schimmelhorn ze śmiechem… i otworzył drzwi. *** Stało tam biurko generała. Obok niego stał generał brygady Hanson, czemuś strapiony. Pod ścianą stał porucznik Jerry Colliver, wrednie uśmiechnięty, władczo opasując ramieniem talię Katie Hooper. A na krześle generała siedziała bardzo sztywna starsza pani w bardzo sztywnej czarnej sukni, stukając bardzo sztywną parasolką w suszkę do atramentu. Na widok papy Schimmelhorna przestała stukać i wycelowała parasolkę w niego. — Jest! — syknęła. — Myszlalesz, że uciekniesz? Żeby psucz piękny

fagot kuzyna Antona, sthaszycz myszy i uwodzicz żołniehskie panny? Odwróciła się do Katie Hooper i wymieniły babskie spojrzenia tryumfu i zrozumienia. — Szczęszczę, że zadzwoniłasz i powiedziałasz — dodała. — Miłe dziewczę. Widzisz, co khyje szę pod owczą skóhą. Wstała, przeszła przez cały pokój i wyrwała gnurr–pfeife papie Schimmelhornowi. Zanim ktokolwiek zdołał ją powstrzymać, wyrwała z niego stroik… i zmiażdżyła obcasem kryształek w kształcie litery L. —

Tehaz

—

wykrzyknęła

—

koniec

gnurrów,

koniec

bezgaciowociałemświecenia! Generał Pollard gapił się w tępym zdumieniu, Jerry Colliver chichotał złośliwie, a starsza pani wzięła mocno biednego papę Schimmelhorna za ucho. — Do domu! — rozkazała, prowadząc go do drzwi. — Gdzie nie ma szołniehek i czeka malowanie! Papa Schimmelhorn, zdruzgotany, poszedł, nie stawiając oporu. — Do ficenia! — powiedział z rozpaczą. — Muszę whacacz z mamą. Ale mijając generała Pollarda mrugnął jak zawsze. — Się nie thoskaj, szołnieszyku — szepnął. — Znowu jej physnę. Jam dżeniusz!

Arthur C. Clarke LATAJĄCY SPODEK KAPITANA WYXTPTHLLA

Za początki ery „latającego spodka” lub UFO można uznać 24 czerwca 1947 roku, kiedy amerykański pilot Kenneth Arnold ujrzał na niebie nad Mount Baker w stanie Waszyngton coś, co opisał jako zbiór bardzo jasnych świateł lecących „jak spodek, gdyby go rzucić na wodę” Jego szczegółowy raport z tego dziwnego spotkania, który później rozwinął w książce „The Corning of the Saucers” (1952), rozpoczął coś, co okazało się ogólnokrajową obsesją na tle latających spodków, rodząc tysiące doniesień o obserwacjach, setki fotografii i znaczny zbiór książek. Zainteresowanie latającymi spodkami podsyciły filmy będące kontynuacją „The Day the Earth Stood Still” (1951), któremu przypisuje się wkład w popularyzację latających spodków, a zwłaszcza przypuszczenia, że sterują nimi nadludzko inteligentni Obcy. Pierwszą powieścią na ten temat był „Star oflll Omen” Dennisa Wheatleya, wydany w 1952 roku. Kilku pisarzy pisywało historie o UFO, wśród nich Henry Kuttner („Or Else” 1953), Theodore Sturgeon („Spodek samotności” 1953) i Fritz Leiberw swojej doskonałej powieści o kosmicznym gościu, .Wędrowiec” (1964). Prawdopodobnie pierwszym pisarzem, który zmierzył się z tym tematem w opowiadaniu, był Arthur C. Ciarkę w skrzącym się dowcipem „Latającym spodku kapitana Wyxtpthlla” zamieszczonym w „Marvelś Science Stories” w kwietniu 1951 roku — numerze sławnym ze względu na zamieszczenie obszernej dyskusji o artykule L. Rona Hubbarda „Homo superior — nadchodzimy!” Pochodzący z Somerset Arthur Charles Clarke (ur. 1917) był czynnym

fanem SF, jeszcze zanim stał się jednym z wielkich mistrzów tego gatunku, autorem powieści sprzedających się w milionach egzemplarzy i spełniających się jedno po drugim przewidywań odnośnie przestrzeni kosmicznej. Jego sławę ugruntował film „2001: Odyseja kosmiczna” (1968), zrealizowany przez Stanleya Kuhricka na podstawie opowiadania „Posterunek”. Choć twórczość Ciarkę a jest poświęcona głównie tematom mistycznej transcendencji i uczenia się od obcej inteligencji, jego poczucie humoru

ujawniało

się

przez

całą

drogę

pisarską

w

krótkich

opowiadaniach — jeden z jego najwcześniejszych zbiorów, „Tales From the White Hart” (1957), jest pełen komicznych momentów, a tomy późniejsze, jak „The Nine Billion Names of God” (1967) i „The Wind From the Sun” (1972), zawierają kilka opowiadań o przezabawnych, przewrotnych pointach. Poczucie humoru Clarke’a w najbardziej kpiarskiej postaci zawiera się w poniższym opowiadaniu o uprowadzeniu przez UFO.

Latający spodek zszedł pionowo w dół spomiędzy chmur, zahamował jakieś dwadzieścia metrów nad ziemią i usadowił się z wyraźnym podskokiem na skrawku porośniętego wrzosami trzęsawiska. — To — odezwał się kapitan Wyxtpthll — było paskudne lądowanie. Oczywiście nie wyraził tego dokładnie tymi słowami; dla ludzkich uszu jego uwaga zabrzmiałaby raczej jak gdakanie rozeźlonej kwoki. Główny pilot Krtclugg odwinął trzy macki z panelu kontrolnego, rozprostował wszystkie cztery nogi i wyciągnął się wygodnie. — Nie moja wina, że automatyka znowu wysiadła — burknął. — Ale czego się spodziewać po statku, który powinien pójść do kasacji pięć tysięcy lat temu? Gdyby te skąpe biurwy z planety bazy… — Dobra, dobra! Jesteśmy w jednym kawałku, więc i tak lepiej, niż się spodziewałem. Powiedz Crysteel i Danstorowi, żeby tu przyszli. Chcę z nimi zamienić słówko, nim pójdą. Crysteel i Danstor pochodzili najzupełniej ewidentnie z innego gatunku niż reszta załogi. Mieli tylko po jednej parze nóg i rąk, brakowało im oczu na potylicy i wykazywali inne fizyczne niedostatki, których ich koledzy ze wszystkich sil starali się nie dostrzegać. Jednakże te same defekty sprawiły, że stali się oczywistymi kandydatami do tej szczególnej misji, gdyż trzeba było tylko minimalnej charakteryzacji, by uszli za ludzi wobec każdej kontroli — z wyjątkiem najściślejszej. — Czy jesteście całkowicie pewni, że rozumiecie rozkazy? — spytał kapitan. — Oczywiście — odparł Grysteel, nieco urażony. — Nie po raz pierwszy nawiązuję kontakt z prymitywnym gatunkiem. Odebrałem wykształcenie w kierunku antropologii…

— I dobrze. A język? — A, to już sprawa Danstora, ale potrafię się już wysławiać dość płynnie. To bardzo prosta mowa, a przecież wszyscy od paru lat studiujemy ich programy radiowe. — Jeszcze jakieś spostrzeżenia przed odejściem? — E… jedna sprawa. — Crysteel zawahał się lekko. — Z tych audycji wynika jasno, że ich system społeczny jest bardzo prymitywny, a zbrodnia i bezprawie szerzą się powszechnie. Wielu bogatszych obywateli musi korzystać z pomocy tak zwanych detektywów lub agentów specjalnych, by bronić swego życia i mienia. Wiemy, że to wbrew przepisom, lecz zastanawialiśmy się… — Tak? — No więc czulibyśmy się o wiele bezpieczniej, gdybyśmy mogli zabrać ze sobą parę rozrywek Mark III. — Nigdy w życiu! Stanąłbym przed sądem polowym, gdyby w bazie się o tym dowiedzieli. Przypuśćmy, że zabijecie paru tubylców — wtedy miałbym na karku Urząd Polityki Międzygwiezdnej, Radę Ochrony Aborygenów i z dziesięć innych. — Problem powstanie także, jeśli nas zabiją — zwrócił mu uwagę Crysteel ze znacznym wzburzeniem. — Przecież jest pan odpowiedzialny za nasze bezpieczeństwo. Pamięta pan tę radiową sztukę, o której panu opowiadałem? Opisywała typowy dom — lecz przez pierwsze pół godziny mieli tam dwa morderstwa! — No cóż, niech będzie. Ale dostaniecie tylko Marka II — nie chcemy, żebyście w razie kłopotów narobili zbyt wielkich szkód. — Wielkie dzięki, to prawdziwa ulga. Będę się zgłaszać co trzydzieści

minut, zgodnie z poleceniem. Powinniśmy wrócić za parę godzin. Kapitan Wyxtpthll odprowadził ich wzrokiem, dopóki nie znikli za szczytem wzgórza. Westchnął głęboko. — Dlaczego spomiędzy wszystkich na statku musieli to być akurat ci dwaj? — Inaczej nie da rady — odpowiedział pilot. — Prymitywne gatunki boją się wszystkiego, co obce. Gdyby zobaczyli nas, rozpętała — by się ogólna panika i ani byśmy się obejrzeli, a zaczęłyby padać na nas bomby. W tych sprawach nie można się spieszyć. Kapitan Wyxtpthll z roztargnieniem zaplatał macki, jak zwykle, kiedy się martwił. — Oczywiście. Jeśli nie wrócą, zawsze mogę odlecieć i zaraportować, że planeta jest niebezpieczna. — Wyraźnie się rozchmurzył. — Tak, to by oszczędziło masy kłopotów. — I zmarnowałoby miesiące, które poświęciliśmy na badania — zgorszył się pilot. — Nie będą zmarnowane. — Kapitan rozwinął się ruchem niedoścignionym dla ludzkiego oka. — Nasz raport przyda się następnemu statkowi badawczemu. Proponuję złożyć kolejną wizytę za… no, powiedzmy: pięć tysięcy lat. Do tego czasu może się tu ucywilizują — choć szczerze mówiąc, wątpię. *** Samuel Higginsbotham zasiadł właśnie do przekąski złożonej z sera i cydru, kiedy ujrzał dwie sylwetki zbliżające się aleją. Wytarł usta

wierzchem ręki, ostrożnie odstawił butelkę pomiędzy narzędzia do przycinania żywopłotu i z lekkim zdziwieniem patrzył na nadchodzącą parę. — Dzieńdoberek — powiedział wesoło pomiędzy kęsami sera. Przybysze się zatrzymali. Jeden ukradkiem wertował książeczkę pełną — gdyby Sam mógł to wiedzieć — tak powszechnie używanych zwrotów i wyrażeń jak: „Prognoza pogody — ostrzeżenie przed porywistym wiatrem”, „Łapy w górę — mam cię na muszce!” i „Wzywam wszystkie radiowozy!”. Danstor, który nie potrzebował wspomagać pamięci takimi akcesoriami, zareagował niezwłocznie. — Dzień dobry, człowieku — powiedział wyraźnie jak spiker BBC. — Czy mógłbyś nam wskazać drogę do najbliższego sioła, wioski, małego miasta bądź innego cywilizowanego skupiska tego rodzaju? — He? — spytał Sam. Popatrzył na przybyszy podejrzliwie, dopiero teraz dostrzegając, że ich ubrania są jakieś dziwne. Normalnie nie nosi się, zamajaczyło mu, swetra do eleganckiego garnituru w prążki, fasonu lubianego przez miastowych. A gość, który ciągle gmerał w książeczce, miał na sobie regularną suknię wieczorową, która wyglądałaby bez zarzutu, gdyby nie wściekły zielono — czerwony krawat, buciory z ćwiekami i płócienny kaszkiet. Crysteel i Danstor postarali się, jak umieli, ale obejrzeli zbyt wiele sztuk telewizyjnych. Kiedy się weźmie pod uwagę, że nie mieli żadnego innego źródła informacji, ich odzieżowe rozkojarzenie staje się bardziej zrozumiałe. Sam podrapał się po głowie. Zagraniczniaki, pomyślał. Nawet miastowe by się tak nie wyszykowały. Wskazał drogę i podał im szczegółowe wskazówki z takim akcentem, że

nikt rezydujący poza zasięgiem nadajnika zachodnioregionalnego BBC nie pojąłby więcej niż jedno słowo na trzy. Crystee i Danstor, których rodzima planeta znajdowała się tak daleko, że pierwsze sygnały Marconiego jeszcze do niej nie dotarły, zrozumieli jeszcze mniej. Ale zdołali uzyskać ogólny obraz i wycofali się w zwartym szyku, rozważając, czy ich znajomość angielszczyzny jest tak dobra, jak się spodziewali. I tak nastąpiło i przeminęło, w sposób całkiem niepozorny i bez śladu w podręcznikach historii, pierwsze spotkanie ludzkości i istot Stamtąd. — Przypuszczam — odezwał się Danstor w zamyśleniu, lecz bez wielkiego przekonania — że on by się nie nadał? To by nam oszczędziło wiele kłopotu. — Niestety, nie. Sądząc po jego ubraniu i pracy, którą najwyraźniej wykonywał, nie mógł być bardzo inteligentnym i cennym obywatelem. Wątpię, czy w ogóle mógłby zrozumieć, kim jesteśmy. — Następny! — powiedział Danstor, wskazując przed siebie. — Nie rób gwałtownych ruchów, które mogą obudzić niepokój. Idź naturalnie i daj mu się odezwać pierwszemu. Mężczyzna szedł zdecydowanie ku nim, nie okazał najmniejszych oznak rozpoznania i zanim się połapali, już znikał w oddali. — No! — powiedział Danstor. —

To

nieistotne

—

odparł

filozoficznie

Crysteel.

—

On

prawdopodobnie także na nic by się nie przydał. — To żadne wytłumaczenie złych manier! Obejrzeli się z pewną urazą na oddalające się plecy profesora Fitzsimmonsa, który w najstarszym stroju do wędrówek, pochłonięty trudnym aspektem teorii atomu, oddalał się drogą. Po raz pierwszy

Crysteel zaczął podejrzewać z niepokojem, że nawiązanie kontaktu nie będzie tak proste, jak to optymistycznie założył. Małe Milton było typową angielską wioską, przycupniętą u stóp gór, których wysokie ściany kryły obecnie tak doniosłą tajemnicę. Tego letniego poranka przebywało w niej niewiele osób, ponieważ mężczyźni poszli już do pracy, a kobiety jeszcze sprzątały po wyczerpującym zadaniu bezpiecznego usunięcia swych panów i władców z drogi. W rezultacie Crysteel i Danstor dotarli niemal na środek wioski, zanim doszło do pierwszego spotkania, w którym udział wziął wiejski listonosz wracający rowerem na pocztę po zakończeniu obchodu. Był w paskudnym humorze, gdyż musiał dostarczyć pocztówkę za pensa na farmę Dodgsona, parę kilometrów poza jego normalną trasą. W dodatku cotygodniowa paczka z praniem, które kanonier Evans wysyłał swojej troskliwej matce, była o wiele cięższa niż zwykle — i nic dziwnego, bo zawierała cztery zwędzone z wojskowej kuchni puszki wołowiny. — Przepraszam — odezwał się Danstor uprzejmie. — Nie mogę się zatrzymać — rzucił listonosz, który nie miał nastroju do pogawędek. — Muszę zrobić drugi objazd. — I zniknął. — To już naprawdę szczyt! — zaprotestował Danstor. — Czy wszyscy będą tacy? — Po prostu trzeba się uzbroić w cierpliwość — powiedział Crysteel. — Pamiętaj, że ich obyczaje znacznie różnią się od naszych. Trzeba czasu, by zyskać ich ufność. Miewałem już takie problemy z prymitywnymi gatunkami. Każdy antropolog musi tego przywyknąć. — Hm — mruknął Danstor. — Proponuję zapukać do paru domów. Przynajmniej nie będą mogli uciekać.

— Bardzo dobrze — zgodził się Crysteel z powątpiewaniem. — Ale omijaj wszystko, co wygląda na świątynię, w przeciwnym razie wpakujemy się w kłopoty. Komunalne mieszkanie wdowy Tomkins trudno by było pomylić — nawet będąc najbardziej doświadczonym badaczem — z sanktuarium. Starsza

pani

okazała

upragnione

ożywienie

na

widok

dwóch

dżentelmenów na jej progu i nie dostrzegła niczego osobliwego w ich stroju. Przez głowę przemknęła jej wizja niespodziewanego spadku lub reporterów z gazety, pytających ojej setne urodziny (właściwie skończyła dopiero dziewięćdziesiąt pięć lat, ale udało się jej to zachachmęcić). Wzięła tabliczkę, którą trzymała zawieszoną przy drzwiach, i wyszła wesoło na powitanie gości. — Musicie mi to napisać — wymamlała z uśmiechem, podając im tabliczkę. — Od dwudziestu lat jestem głucha. Crysteel i Danstor spojrzeli na siebie z przerażeniem. Była to kompletnie niespodziewana przeszkoda, ponieważ jedyne pisane symbole widywali w telewizyjnych reklamach i do tej pory nie rozszyfrowali ich w pełni. Ale Danstor, który posiadał niemal fotograficzną pamięć, sprostał sytuacji. Bardzo niezręcznie ujął kredę i napisał zdanie, które, w co miał powody wierzyć,

było

w

powszechnym

użytku

podczas

takich

pauz

komunikacyjnych. Zagadkowi goście odeszli w smutku, a stara pani Tomkins dalej wpatrywała się w zdumionym niedowierzaniu w znaki na tabliczce. Dopiero po pewnym czasie rozszyfrowała te symbole — Danstor popełnił kilka błędów — a i to nie na wiele się jej zdało.

PRZEPRASZAMY ZA USTERKI Tylko tyle Danstor zdołał z siebie wykrzesać, ale starsza pani nigdy nie rozgryzła tej zagadki. W następny domu nie mieli więcej szczęścia. Drzwi otworzyła młoda dama, której słownik składał się głównie z chichotów i która w końcu rozsypała się kompletnie i zatrzasnęła im drzwi przed nosem. Słuchając zduszonego histerycznego śmiechu, Cristeel i Dantor zaczęli podejrzewać ze ściskaniem serca, że ich podszywanie się pod normalne istoty ludzkie nie jest tak skuteczne, jak miało być. Natomiast pani Smith spod trójki była aż zbyt chętna do rozmowy — w tempie stu dwudziestu słów na minutę, z akcentem równie niezrozumiałym jak akcent Sama Higginsbothama. Danstor przeprosił, kiedy tylko zdołał wcisnąć słowo od siebie, i poszedł dalej. — Czy ktoś tu w ogóle mówi tak jak w radio? — lamentował. — Jak oni rozumieją własne programy, skoro wszyscy mówią inaczej? — Myślę, że wylądowaliśmy w nieodpowiednim miejscu — powiedział Crysteel, gdyż nawet on zaczął tracić optymizm. Oklapł jeszcze bardziej, kiedy w krótkich odstępach czasu wzięto go mylnie za ankietera, przyszłego

kandydata

konserwatystów,

sprzedawcę

odkurzaczy

i

handlarza z miejscowego czarnego rynku. Po szóstej bądź siódmej próbie skończyły się im gospodynie domowe. Drzwi otworzył kościsty wyrostek ściskający w spoconej łapie coś, co natychmiast zahipnotyzowało gości. Był to magazyn, na którego okładce widniała gigantyczna rakieta zmierzająca w górę ku obrośniętej kraterami planecie, zdecydowanie nie mogącej być Ziemią. W tle na ukos biegły

słowa: „Obłędne opowiadania o pseudo–nauce. Cena: 1 szyling 3 pensy”. Crysteel spojrzał na Danstora z miną typu „czy myślisz to co ja?”, którą kolega odwzajemnił. W końcu znaleźli kogoś, kto niechybnie ich zrozumie. Pełen otuchy Danstor zwrócił się do młodzika. — Zdaje się, że możesz nam pomóc — powiedział uprzejmie. — Jest nam bardzo trudno znaleźć tu zrozumienie. Widzisz, właśnie przybyliśmy z kosmosu na tę planetę i chcemy się skontaktować z waszym rządem. — Aha — odpowiedział Jimmy Williams, który jeszcze nie całkiem powrócił na Ziemię z imaginacyjnych przygód wśród zewnętrznych księżyców Saturna. — Gdzie jest was statek? — W górach; nie chcieliśmy nikogo przerazić. — Czy to rakieta? — Nie, na litość. Rakiety są przestarzałe od tysięcy lat. — To jak działa? Na energię atomową? — Chyba tak — powiedział Danstor, który był dość cienki z fizyki. — A jest jakaś inna? — W ten sposób nigdzie nie dotrzemy — zniecierpliwił się w końcu Crysteel. — To my musimy zadawać pytania. Dowiedzieć się, gdzie są jacyś urzędnicy, z którymi możemy się spotkać. Z głębi domu rozległ się stentorowy głos: — Jimmy, kto to? — Dwaj… mężczyźni — powiedział Jimmy z odrobiną powątpiewania. — Przynajmniej wyglądają jak mężczyźni. Przybyli z Marsa. Zawsze mówiłem, że do tego dojdzie. Rozległ się grzmiący hałas, z mroku wyłoniła się dama o rozmiarach słonia i minie drapieżnika. Przeszyła spojrzeniem przybyszów, rzuciła

okiem na pismo, które trzymał Jimmy, i wyciągnęła wnioski. — Powinniście, się wstydzić! — wrzasnęła, ruszając na Crysteela i Danstora. — Mało, że mam syna nicponia, który marnuje czas na czytanie tych bredni, jeszcze mu dorośli mężczyźni we łbie mieszają. Przybysze z Marsa, patrzcie państwo! Może jeszcze w latającym spodku! — Przecież nie mówiłem o Marsie… — zaprotestował Danstor słabo. Trzask! Zza drzwi dobiegły odgłosy gwałtownej szamotaniny, charakterystyczny dźwięk dartego papieru i żałosny lament. I tyle. — No tak — odezwał się w końcu Danstor. — Gdzie spróbujemy teraz? I dlaczego powiedział, że przybyliśmy z Marsa? To nawet nie jest najbliższa planeta, o ile dokładnie pamiętam. — Nie wiem — odpowiedział Crysteel. — Ale podejrzewam, że to naturalne, iż zakładają nasze przybycie z jakiejś pobliskiej planety. Przeżyją wstrząs, dowiedziawszy się prawdy. Mars, też coś! Tam jest jeszcze gorzej niż tutaj, sądząc z raportów. — Najwyraźniej naukowy obiektywizm zaczął go opuszczać. — Dajmy sobie na razie spokój z domami — zaproponował Danstor. — Na zewnątrz muszą być jacyś ludzie. Stwierdzenie to okazało się bardzo trafne, bo nie uszli daleko, a znaleźli się wśród małych chłopców robiących niezrozumiale, lecz ewidentnie niegrzeczne uwagi. — Czy mamy ich zjednać podarkami? — spytał Danstor lękliwie. — Wśród zacofanych ras to na ogół się sprawdza. — A masz przy sobie podarki? — Nie, myślałem, że może ty… Zanim Danstor zdążył skończyć, ich dręczyciele wzięli nogi za pas i

znikli w bocznej uliczce. Zbliżała się majestatyczna postać w błękitnym mundurze. Crysteelowi zaświeciły się oczy. — Policjant! Prawdopodobnie podąża na dochodzenie w sprawie morderstwa. Ale może zechce nam poświęcić minutę — dodał bez większej nadziei. Posterunkowy Hinks przyjrzał się obcym z pewnym zdziwieniem, lecz udało mu się nie zdradzić swych uczuć brzmieniem głosu. — Witam panów. Czegoś szukacie? — Właściwie tak — powiedział Danstor najbardziej przyjaznym i kojącym tonem. — Może zechce nam pan pomóc. Widzi pan, właśnie wylądowaliśmy na tej planecie i musimy nawiązać kontakt z władzami. — He? — powiedział wstrząśnięty posterunkowy Hinks. Nastąpiła długa chwila milczenia; choć niezbyt długa, gdyż posterunkowy Hinks był młodzieńcem inteligentnym i nie przewidywał spędzenia życia w randze wioskowego konstabla. — Zatem właśnie wylądowaliście, tak? Zakładam, że w statku kosmicznym? — Zgadza się — przyświadczył Danstor z ogromną ulgą wobec braku niedowierzania, a nawet agresji, które takie stwierdzenia często prowokowały na co bardziej prymitywnych planetach. — No, no! — powiedział posterunkowy Hinks tonem — jak miał nadzieję — budzącym zaufanie i życzliwość. (Nie żeby to miało jakieś znaczenie, gdyby zaczęli wariować — wyglądali mu na cherlaków) . — Proszę mi powiedzieć, czego sobie życzycie, a sprawdzę, co możemy zrobić. — Jakże się cieszę — powiedział Danstor. — Widzi pan,

wylądowaliśmy w tym raczej odludnym miejscu, by nie budzić paniki. Najlepiej będzie trzymać naszą obecność w jak największej tajemnicy, dopóki nie skontaktujemy się z waszym rządem. — Absolutnie was rozumiem — odpowiedział posterunkowy Hinks, rozglądając się pospiesznie, by sprawdzić, czy mógłby przez kogoś posłać wiadomości do swojego sierżanta. — A co proponujecie uczynić wtedy? — Obawiam się, że nie możemy wyjawiać naszych dalekosiężnych planów odnośnie Ziemi — powiedział Danstor chytrze. — Mogę jedynie stwierdzić, że ta część wszechświata jest badana i przygotowywana do rozwoju, i że jesteśmy całkowicie pewni, iż możemy wam pomóc pod wieloma względami. — To miło z waszej strony — oznajmił posterunkowy Hinks kordialnie. — Moim zdaniem najlepiej będzie, jeśli pójdziecie ze mną na posterunek, a stamtąd zadzwonimy do premiera. — Bardzo dziękujemy — powiedział Danstor z wdzięcznością. Poszli ufnie z policjantem — aczkolwiek wykazywał nieznaczną tendencję do ociągania się za ich plecami — aż na wiejski posterunek. — Tędy, panowie — powiedział uprzejmie Hinks, wprowadzając ich do pomieszczenia dość kiepsko oświetlonego i nie najlepiej umeblowanego, nawet jak na te nieco prymitywne warunki. Zanim zdołali w pełni oszacować otoczenie, rozległ się szczęk i ujrzeli oddzielające ich od przewodnika wielkie drzwi złożone w całości z żelaznych prętów. — A teraz nic się nie martwcie — rzekł posterunkowy Hinks. — Za minutę wracam. Crysteel i Danstor spojrzeli na siebie z dziką podejrzliwością, która raptem pogłębiła się do straszliwej pewności.

— Zostaliśmy zamknięci! — To więzienie! — Co teraz zrobimy? — Nie wiem chłopaki, czy kumacie po angielsku — rozległ się w mroku leniwy głos — ale dajcie człowiekowi spokojnie pospać. Po raz pierwszy obaj więźniowie dostrzegli, że nie są sami. Na pryczy w kącie celi leżał nieco sfatygowany młodzieniec, który przeszywał ich niechętnym spojrzeniem przekrwionego oka. — Na litość! — rzucił nerwowo Danstor. — Przypuszczasz, że to niebezpieczny przestępca? — W tej chwili nie wygląda bardzo niebezpiecznie — odparł Crysteel z większą dozą słuszności, niż przypuszczał. — A was za co zgarnęli? — spytał nieznajomy, podnosząc się chwiejnie. — Wyglądacie, jakbyście szli na bal przebierańców. Au, moja biedna głowa! I znowu osunął się na pryczę. — Niesłychane! Zaniknąć kogoś tak chorego! — użalił się Danstor, który miał miękkie serce. Potem dodał po angielsku: — Nie wiem, dlaczego tu trafiliśmy. Powiedzieliśmy temu policjantowi, kim jesteśmy i skąd pochodzimy, i wtedy to się stało. — No a kim jesteście? — Właśnie wylądowaliśmy… — E tam, nie ma sensu przechodzić przez to jeszcze raz — przerwał Crysteel. — On nam nigdy nie uwierzy. — Ej! — powiedział nieznajomy, jeszcze raz siadając. — W jakim języku mówisz? Czegoś takiego nigdy nie słyszałem.

— No dobrze — zwrócił się Crysteel do Danstora. — Właściwie możesz mu powiedzieć. I tak nie mamy nic do roboty, dopóki ten policjant nie wróci. W tej samej chwili posterunkowy Hinks był zajęty szczerą rozmową z kierownikiem miejscowego szpitala psychiatrycznego, twierdzącym uparcie, że wszyscy jego pacjenci są na miejscu. Jednak obiecał staranną kontrolę i kontakt. Zastanawiając się, czy całe to zajście nie jest jakimś kawałem, posterunkowy odłożył słuchawkę i po cichu zbliżył się do celi. Trzej więźniowie byli pogrążeni w przyjaznej rozmowie, więc oddalił się na paluszkach. Nie zaszkodzi dać im szansę na ochłonięcie. Potarł ostrożnie oko, przypomniawszy sobie walkę, jaką musiał stoczyć z panem Grahamem z celi o świcie tego samego dnia. Młodzieniec zdążył już w dużej mierze wytrzeźwieć po nocnych hulankach, których w najmniejszym stopniu nie żałował. (W końcu człowiek ma prawo, kiedy otrzyma wreszcie dyplom i ujrzy na nim „cum laude”). Ale zaczął się obawiać, że jest nadal pod wpływem, bo Danstor przestawił mu swoją opowieść i zamilkł, nie spodziewając się zrozumienia. W tych okolicznościach, pomyślał Graham, najlepszym wyjściem jest jak najbardziej rzeczowe zachowanie, dopóki halucynacje się nie znudzą i nie pójdą sobie. — Jeśli naprawdę macie w górach statek kosmiczny — zauważył — to pewnie możecie się z nim skontaktować i poprosić, żeby ktoś was uratował? — Chcemy to załatwić sami — oznajmił Crysteel z godnością. — Poza

tym nie znasz naszego kapitana. Są bardzo przekonujący, pomyślał Graham. Cała historia zadziwiająco trzyma się kupy. A jednak… — Trochę mi trudno uwierzyć, że potraficie budować statki międzygwiezdne, ale nie możecie się wydostać z żałosnego wiejskiego posterunku. Danstor spojrzał na Crysteela, który niespokojnie zaszurał nogami i po chwili namysłu powiedział: — Moglibyśmy się wydostać bez trudu, ale nie chcemy sięgać po środki przemocy, o i Je nie są bezwzględnie konieczne. Nie masz pojęcia, jakie problemy powodują i ile raportów trzeba potem wypełniać. Poza tym jeśli się wydostaniemy, przypuszczam, że wasze lotne oddziały złapią nas, zanim wrócimy na statek. — Nie w Little Milton — uśmiechnął się Graham. — Szczególnie jeśli przedostaniemy się do Białego Jelenia tak, żeby nas nie zatrzymali. Mój samochód tam stoi. — O! — Danstor się ożywił, nagle podniesiony na duchu. Wdał się w ożywioną dyskusję z Crysteelem. Potem, bardzo ostrożnie, wyjął z wewnętrznej kieszeni mały czarny cylinder, obchodząc się z nim z mniej więcej taką samą wprawą, co nerwowa stara panna trzymająca po raz pierwszy w życiu naładowaną broń. Jednocześnie Crysteel ze znaczną prędkością oddalił się w przeciwległy kąt celi. Dokładnie w tym momencie Graham zrozumiał z nagłą lodowatą pewnością, że jest trzeźwy jak drut i że historia, którą usłyszał, jest ni mniej, ni więcej, tylko prawdą. Nie było zamieszania ani kłopotu, żadnych snopów elektrycznych iskier

ani barwnych promieni, lecz spora część ściany rozsypała się cicho i utworzyła piramidkę piasku. Do celi wpadły potoki słońca, a Danstor, z głośnym westchnieniem ulgi, schował tajemniczą broń. — Więc chodźmy — ponaglił Grahama. — Czekamy na ciebie. Nie było pogoni, ponieważ posterunkowy Hinks nadal spierał się przez telefon, i miało upłynąć jeszcze parę minut, zanim ów inteligentny młody policjant wrócił do celi i przeżył największy szok swego oficjalnego życia zawodowego. Nikt w Białym Jeleniu nie zdziwił się szczególnie na widok Grahama; wszyscy wiedzieli, gdzie i jak spędził noc, i wyrazili nadzieję, że miejscowy sąd obejdzie się z nim wyrozumiale, kiedy go wezwie. Crysteel i Danstor z ponurymi przeczuciami wsiedli na tył niewiarygodnie rozklekotanego bentleya, którego Graham czule nazywał Rózią. Ale silnik pod zardzewiałą maską był niczego sobie i wkrótce z rykiem wyruszyli z Little Milton z prędkością siedemdziesięciu kilometrów na godzinę. Była to uderzająca demonstracja relatywizmu szybkości, ponieważ Crysteel i Danstor, którzy przez parę ostatnich lat podróżowali spokojnie w przestrzeni z prędkością paru milionów kilometrów na sekundę, jeszcze nigdy w życiu się tak nie bali. Kiedy Crysteel zdołał odzyskać dech, wyjął mały przenośny nadajnik i wezwał statek. — Wracamy! — ryknął przez wycie wiatru. — Mam dość inteligentną istotę ludzką. Spodziewajcie się nas… ups! — przepraszam… właśnie przejechaliśmy przez most — za dziesięć minut. Co proszę? Nie, oczywiście, że nie. Nie mieliśmy najmniejszego kłopotu. Wszystko poszło zupełnie gładko. Do widzenia. Graham obejrzał się tylko raz, by sprawdzić, jak sobie radzą jego

pasażerowie. Widok był raczej niepokojący, ponieważ zwiało im uszy i włosy (które nie zostały przyklejone porządnie) i zaczęli być podobni do siebie. Graham nawet podejrzewał — z pewnym uczuciem dyskomfortu — że jego nowym znajomym brakuje także nosów. No cóż, z czasem można się przyzwyczaić do wszystkiego. A w latach, które go czekały, miał mieć tego mnóstwo. *** Resztę oczywiście wszyscy znacie, jednak pełna historia pierwszego lądowania na Ziemi i szczególnych okoliczności, w jakich ambasador Graham stał się reprezentantem ludzkości we wszechświecie jako takim, nigdy nie została zrelacjonowana. Po usilnych perswazjach wyciągnęliśmy główne szczegóły bezpośrednio od Crysteela i Danstora podczas naszej pracy w Ministerstwie Spraw Pozaziemskich. W świetle ich sukcesów na Ziemi stało się zrozumiałe, że zwierzchnicy powinni wybrać ich do nawiązania pierwszego kontaktu z tajemniczymi i zagadkowymi sąsiadami Marsjanami. W świetle powyższych dowodów jest także zrozumiałe, dlaczego Crysteel i Danstor tak niechętnie przystąpili do tej misji — i właściwie wcale nas nie dziwi, że od tej pory słuch o nich zaginął.

Isaac Asimov PLAYBOY I OŚLIZŁE BÓSTWO

W miarę upływu lat większość pisarzy science fiction wyrażała niewiarę w latające talerze w tekstach albo otwarcie wrogich UFO, bądź też kpiących z przypuszczenia, że mogłyby stanowić pojazdy Obcych. Do czołówki sceptyków należał Isaac Asimov, przez długie lata jedna z najhardziej wpływowych postaci we współczesnej literaturze SF, autor licznych artykułów krytykujących „spodkomanię”. W czasie swego zadziwiającego płodnego życia wydał niemal pięćset tytułów, wśród nich znajdziemy kilka opowiadań, przeważnie utrzymanych w humorystycznej tonacji, w których ten pogląd jest bardzo jaskrawo przedstawiony. Do tej kategorii zalicza się napisane w 1960 roku dla „Amazing Stories” opowiadanie „Playboy i oślizłe bóstwo” a jego powstanie wiąże się z interesującą historią. Do napisania go zainspirował autora artykuł w „Playboyu”

zatytułowany

„Dziewczęta

dla

oślizłego

bóstwa”

ubolewający nad faktem, że ówczesne czasopisma SF unikają seksu i już nie zamieszczają niegdyś popularnych opowiadań o wyłupiastookich potworach, które „uganiają się po okolicy i zdzierają odzienie z Ziemianek, ukazując ich śnieżne łona” Artykuł wpadł w oko redaktor naczelnej „Amazing Stories” Cele Goldsmith, która uznała, że zaczepka domaga się riposty. Oto co wyjawia w notce do pierwszej publikacji „Playboya i oślizłego bóstwa” w wydaniu listopadowym: „Poprosiliśmy jednego z najbardziej seksownych autorów SF, by stworzył opowiadanie specjalnie dla nienasyconego «Playboya» i udowodnił mu, że literatura SF nie zapomniała, iż sex jest najważniejszą rzeczą we wszechświecie”

Isaac Asimov (1920–1992) urodził się w Smoleńsku w Związku Radzieckim, jako dziecko wyemigrował z rodzicami do Nowego Jorku. Odkrywszy literaturę SF na stronach tanich pisemek z lat trzydziestych, rozpoczął własną drogę pisarską od przełomowego cyklu o imperium liczącym milion światów, trylogią o Fundacji (która dzięki uzupełnionemu tuż przed śmiercią tomowi „Narodziny Fundacji” stała się tetralogią). W następnych latach zapewnił sobie trwałą sławę, opracowując zasady nazwane później „prawem robotyki’’ przedstawione w opowiadaniach wydanych pod tytułem „Ja, Robot” (1950) i „Rest of the Robots” (1964) W późniejszym życiu Asimov coraz bardziej skłaniał się do prac nieliterackich, w których przedstawiał naukowe odkrycia i kosmiczną technologię laickiemu czytelnikowi językiem prostym i jasnym. Jednak jego poczucie humoru nigdy nie przygasło i zbiory „The Isaac Asimov Treasury of Humour” (1971) oraz „Asimov Laughs Again” (1992) skrzą się

elokwentnym

dowcipem.

Przypomnijmy

figiel

spłatany

najsłynniejszemu światowemu pismu z rozebranymi dziewczynami.

— Ależ to dwa gatunki — powiedział kapitan Garm, przyglądając się uważnie stworzeniom wychowanym na planecie widocznej w dole. Jego organy optyczne nastawiły ostrość, wybałuszając się w przód. Barwopłat nad nimi zalśnił w szybkich rozbłyskach. Botax

doznał

ciepłego

uczucia

wygody,

znowu

przechodząc

kolorozmiany po miesiącach spędzonych w komórce szpiegowskiej na planecie, gdzie usiłował cokolwiek zrozumieć z modulowanych fal dźwiękowych, jakie emitują tubylcy. Komunikacja za pomocą błysku była niemal jak powrót do domu w odległym ramieniu Perseusza w Galaktyce. — Nie dwa gatunki — odpowiedział — lecz dwie postaci tego samego gatunku. — Nonsens, wyglądają zupełnie inaczej. Dość persjańsko, dzięki niech będą Istnieniu. Nie są tak obrzydliwe z wyglądu jak inne obce formy życia. Rozsądny kształt, rozpoznawalne kończyny. Ale bez barwopłatu. Potrafią mówić? — Tak, kapitanie. — Botax pozwolił sobie na dyskretnie dezaprobujący pryzmatyczny wtręt. — Szczegóły znajdują się w moim raporcie. Te stworzenia tworzą fale dźwiękowe za pomocą gardła i ust, coś w rodzaju skomplikowanego kaszlu. Sam nauczyłem się to robić. — W skrytości ducha był z tego dumny. — To bardzo trudne. — Pewnie aż od tego mdli. No cóż, to uzasadnia te ich płaskie, niewysuwane oczy. Niemożność przemawiania kolorem czyni oczy w zasadzie bezużytecznymi. Ale czemu twierdzisz, że to jeden gatunek? Ten z lewej jest mniejszy i ma dłuższe macki, czy co to tam jest, a także inne proporcje. Ma wybrzuszenia tam, gdzie ten drugi nie ma. Czy są żywe? — Żywe, lecz aktualnie nieprzytomne, kapitanie. Zostały poddane

psychokuracji dla powstrzymania strachu, by można ich było bez trudu badać. — Ale czy są warte badania? Jesteśmy spóźnieni i musimy jeszcze odwiedzić co najmniej pięć ważniejszych światów. Utrzymywanie pola czasowego jest kosztowne. Wolałbym je odesłać i przenieść się dalej… *** Botax

wyraźnie

dygotał

z

niepokoju

na

całym

wilgotnym,

wrzecionowatym ciele. Wychylił walcowaty język, wygiął i przykrył płaski nos, oczy schował do środka. Rozcapierzoną trzypalczastą dłonią zrobił przeczący gest. Przemówił niemal wyłącznie ciemną czerwienią. — Niech nas Istnienie broni, kapitanie! Żaden świat nie ma dla nas większego znaczenia niż ten. Być może, stanęliśmy w obliczu poważnego kryzysu. Te stworzenia mogą być najniebezpieczniejszą formą życia w Galaktyce, właśnie dlatego że występują w dwojakiej postaci. — Nie rozumiem. — Kapitanie, zadanie zbadania tej planety okazało się niezmiernie trudne, gdyż jest ona jedyna w swoim rodzaju. Ledwie pojmuję jej osobliwości. Na przykład niemal wszystkie istoty na tej planecie występują w dwojakim rodzaju. Brak słów, by to opisać, brak nawet terminologii. Mogę je nazywać jedynie formą pierwszą i drugą. Oni za pomocą swoich dźwięków to małe nazywają „kobietą”, a to duże „mężczyzną”, więc są świadome owej różnicy. Garm skrzywił się. — Co za obrzydliwa forma komunikacji.

— I, kapitanie, aby powstały młode, te dwie formy muszą ze sobą współpracować. Kapitan, który z ciekawością i zarazem odrazą pochylił się, by z bliska obejrzeć okazy, wyprostował się nagle. — Współpracować? A to co za bzdura? Nie istnieje bardziej fundamentalny przywilej życia niż ten, że każda żywa istota wydaje swoje młode metodą własnej wewnętrznej komunikacji. W przeciwnym wypadku czy warto by było żyć? — Jedna forma w istocie wydaje życie, lecz druga musi z nią współpracować. — Jak? — Trudno było to określić. Jest to coś bardzo prywatnego. Poszukiwałem w dostępnych mi formach literatury i nie znalazłem żadnych bezpośrednich, jasnych opisów. Ale zdołałem dokonać dedukcji. Garm pokręcił głową. — Idiotyzm. Pączkowanie to najświętsza, najbardziej prywatna funkcja świata. Na dziesiątkach tysięcy planet przebiega tak samo. Jak powiedział wielki fotobard Levuline, „Czas pączkowania, czas pączkowania, ów słodki, rozkoszny czas pączkowania”… — Kapitanie, pan nie rozumie. Ta współpraca form doprowadza w jakiś sposób (i tu nie mam pełnej jasności w jaki) do mieszanki i rekombinacji genów. Dzięki temu w każdym pokoleniu pojawiają się nowe kombinacje cech. Odmiany się mnożą, zmutowane geny ujawniają się niemal natychmiast, podczas gdy w zwykłym procesie pączkowania trwa to tysiące lat. — Chcesz powiedzieć, że geny jednego osobnika mogą się łączyć z

genami drugiego? Wiesz, że to kompletnie idiotyczne w świetle wszystkich zasad fizjologii komórki? — Tak być musi — powiedział Botax nerwowo pod wybałuszonym spojrzeniem kapitana. — Ewolucja jest przyspieszona. Ta planeta roi się od gatunków. Podobno zamieszkuje tu milion dwieście pięćdziesiąt różnych gatunków. — Prędzej tuzin i ćwierć. Nie przyjmuj zbyt pochopnie wszystkiego, co znajdziesz w tubylczej literaturze. — Sam widziałem tuzin drastycznie odmiennych gatunków na małym obszarze. Powiadam panu, kapitanie, dajmy tym istotom czas, a drogą mutacji wykształcą intelekt tak potężny, że zapanują nad nami i będą rządzić Galaktyką. — Dowiedź, że ta współpraca istnieje, wywiadowco, a rozważę twoje wnioski. Jeśli nie zdołasz, uznam twoje wymysły za bzdury i ruszymy dalej. — Potrafię to udowodnić. — Rozbłyski koloru Botaxa przybrały intensywny kolor żółtozielony. — Te stworzenia są wyjątkowe w jeszcze inny

sposób.

Przewidują

kroki,

których

jeszcze

nie

podjęły,

prawdopodobnie w konsekwencji ich wiary w szybkie zmiany, których są nieustannymi świadkami. Dlatego mają słabość do literatury dotyczącej podróży kosmicznych, których jeszcze nie dokonali. Przetłumaczyłem ich określenie na tego rodzaju teksty jako „fikcja naukowa”. A zatem czytywałem niemal wyłącznie fikcję naukową, gdyż uznałem, że w swych marzeniach i fantazjach obnażą siebie i zagrożenie, jakim są dla nas. I właśnie na podstawie tej fikcji naukowej wydedukowałem metodę ich międzypostaciowej współpracy.

— Jak to osiągnąłeś? — W tym świecie istnieje periodyk, który czasami publikuje fikcję naukową, jednakże poświęconą niemal w całości różnym aspektom owej współpracy. Nie wypowiada się zupełnie otwarcie, co jest irytujące, lecz uparcie bazuje na aluzjach. Jego nazwę mogę przetłumaczyć na błyski jako „Rozrywkowy Młodzieniec”. Dedukuję, że jego zarządca interesuje się jedynie współpracą międzypostaciową i szuka jej wszędzie, z uporem i naukowym zacięciem, który budzi mój podziw. Znalazłem przykłady współpracy opisanej w fikcji naukowej, a zatem kierowałem się materiałem z jego periodyku. Z tych opowieści nauczyłem się, w jaki sposób doprowadzić do owej współpracy. Kapitanie, błagam, kiedy współpraca zostanie zakończona i ujrzy pan młode na własne oczy, proszę rozkazać, by z tego świata nie zostawiono ani atomu. — No cóż — powiedział kapitan Garm ze zmęczeniem — przywróć im pełną świadomość i rób szybko, co musisz. *** Marge Skidmore nagle oprzytomniała. Bardzo dokładnie pamiętała stację kolejową o zmroku. Była niemal pusta, obok niej stal jeden mężczyzna, drugi na końcu peronu. W oddali właśnie rozległ się stukot nadjeżdżającego pociągu. Potem nastąpił błysk, poczucie wywracania się na lewą stronę, mglista wizja wrzecionowatej istoty ociekającej śluzem, pęd w górę, a teraz… — Boże — powiedziała z drżeniem. — To tu jest! I jeszcze drugie. Poczuła mdłości i wstręt, lecz nie strach. Prawie się ucieszyła, że się nie

boi. Cicho stojący mężczyzna obok niej, wciąż w zmiętej fedorze, był tym samym, którego widziała na peronie. — Pana też złapali? — spytała. — I kogo jeszcze? Charlie Grimwold, czując się oklapły i obrzmiały, usiłował podnieść rękę, żeby zdjąć kapelusz i przygładzić rzadkie włosy, które nie całkiem zasłaniały łysinkę. Okazało się, że ręka porusza się z wysiłkiem wobec jakiegoś elastycznego, lecz coraz silniejszego oporu. Opuścił ją i spojrzał ponuro na stojącą przed nim kobietę o szczupłej twarzy. Miała trzydzieści parę lat, jak mu się wydało, ładne włosy i twarzową sukienkę, ale w tej chwili chciał się tylko znaleźć gdzie indziej i wcale mu nie pomogło, że ma towarzystwo, nawet damskie. — Ja tam nie wiem — powiedział. — Ja tylko stałem na peronie. — Ja też — powiedziała szybko Marge. — A potem błysnęło. Nic nie słyszałem. No i jestem tutaj. Pewnie ludziki z Marsa, Wenus czy skąd tam jeszcze. Marge potakiwała z ożywieniem. — Też tak pomyślałam. Latający spodek? Pan się boi? — Nie. To śmieszne. Może zwariowałem. A może dopiero się przestraszę. — Zabawne. Ja też się nie boję. Boże, idzie jeden. Jeśli mnie dotknie, zacznę krzyczeć. Pan patrzy na te wężowate rączki. I tę pomarszczoną skórę, o, jakie to oślizłe. Niedobrze się robi. Botax zbliżył się ostrożnie i powiedział, głosem jednocześnie zgrzytliwym i skrzeczącym, lecz najbliższym imitacji tembru tubylców: — Istoty! Nie zrobimy wam krzywdy. Lecz musimy was spytać, czy zechcecie wyświadczyć nam tę przysługę i współpracować.

— Rany, to mówi! — powiedział Charlie. — Jak to współpracować? — Razem. Ze sobą — powiedział Botax. — He? — Charlie spojrzał na Marge. — Pani wie, o co mu chodzi? — Nie mam najmniejszego pojęcia — odpowiedziała wyniośle. — Chodzi mi o… — zaczął Botax i tu użył zwięzłego określenia, które raz usłyszał w roli synonimu owego procesu. Marge zrobiła się czerwona. — Co?! — krzyknęła. Botax i kapitan Garm przyłożyli ręce do środkowych rejonów ciała, by zakryć audiopłaty, które zadrżały boleśnie od decybeli. — Coś takiego! — Marge trajkotała gwałtownie i niemal niezrozumiale. — Jestem mężatką, ty… gdyby był tu mój Ed, dopiero byś od niego usłyszał. A ty, cwaniaczku — odwróciła się do Charliego pomimo gumowatego oporu — nie wiem, kto ty jesteś, ale jeśli myślisz… — Kobito, kobito — odezwał się Charlie z desperackim zażenowaniem. — To nie był mój pomysł. Ja nie z tych, co odmawiają pięknym paniom, ale też jestem żonaty. Mam troje dzieci. Pani posłucha… — Co tam się dzieje, wywiadowco? — spytał kapitan Garm. — Te kakofoniczne dźwięki są okropne. — No cóż… — Botax błysnął krótkim purpurowym płatem zażenowania. — To skomplikowany rytuał. Początkowo muszą okazywać opory. To potęguje późniejszy rezultat. Po tej wstępnej fazie muszą zdjąć skórę. — Muszą się obedrzeć ze skóry? — Nie dosłownie. To sztuczna skóra, którą zdejmuje się bezboleśnie, i jest to nieuniknione. Zwłaszcza w przypadku tej mniejszej postaci.

— Więc dobrze. Powiedz im, żeby zdjęły skórę. Doprawdy, to mi nie sprawia przyjemności. — Nie sądzę, żebym powinien polecić mniejszej postaci zdjąć skórę. Uważam, że lepiej uważnie śledzić rytuał. Mam tu wyjątki z opowieści o podróżach kosmicznych, o których ów człowiek z „Rozrywkowego Młodzieńca” wyrażał się w superlatywach. W tych opowieściach skóry zdejmuje się z użyciem siły. Tu na przykład mamy opis wypadku, który „zabrał się ostro do sukienki dziewczyny, niemal zdzierając ją z jej smukłego ciała. Przez sekundę czuł ciepłą jędrność jej na poły nagiego biustu na swoim policzku…” i tak dalej. Widzi pan, zdzieranie, zdejmowanie za pomocą siły, działa jako stymulant. — Biust? — powtórzył kapitan. — Nie znam takiego błysku. — Wymyśliłem go, żeby oddać znaczenie. Chodzi o te wybrzuszenie na górnej części korpusu mniejszej postaci. — Rozumiem. No to powiedz, żeby większy zerwał skórę z mniejszego… co za obrzydlistwo. Botax zwrócił się do Charliego: — Zechce pan uprzejmie zerwać sukienkę dziewczyny z jej smukłego ciała? W tym celu zneutralizuję pole obezwładniające… Marge zrobiła wielkie oczy i odwróciła się jak fryga ku Charliemu w nagłej wściekłości. — Nie waż się, ty… żebyś się nie poważył mnie tknąć, ty maniaku seksualny! — Ja? — upewnił się Charlie żałośnie. — A bo to mój pomysł? Pani się wydaje, że ja nic, tylko chodzę i zrywam kiecki komu popadnie? Słuchaj pan — odwrócił się do Botaxa — ja mam żonę i trójkę dzieciaków. Jak

stara się dowie, że się włóczę i zrywam sukienki, to oberwę. Pan wiesz, co robi moja żona, kiedy tylko zerknę na jakąś kobitkę? Słuchaj… — Nadal się opiera? — spytał niecierpliwie kapitan. — Najwyraźniej — odpowiedział Botax. — Obce otoczenie, pan rozumie, może mieć wpływ na przedłużenie tego etapu współpracy. Ponieważ wiem, że nie sprawia to panu przyjemności, sam wykonam ten etap rytuału. W opowieściach o podróżach kosmicznych często występuje informacja, że to zadanie wykonują gatunki pozaziemskie. Na przykład tutaj — i zaczął kartkować notatki — opisują dość okropny gatunek. Istoty z tej planety mają raczej niemądre wyobrażenia, pan rozumie. Nie przychodzi im do głowy, by wyobrazić sobie tak przystojnych osobników jak my, całych w powabnym śluzie. — No to już, już! Nie zmarnuj całego dnia — powiedział kapitan. — Tak jest. Tu jest napisane: „Kosmita podszedł do dziewczyny. Krzycząc histerycznie, znikła w uścisku potwora. Szpony szarpnęły na oślep jej ciało, drąc tunikę na strzępy”. Widzi pan, tubylcza istota krzyczy z powodu stymulacji, gdy usuwa się jej skórę. — No to jazda, Botax, usuwaj. Ale proszę cię, nie pozwalaj na żadne krzyki. Już i tak cały się trzęsę od tych fal dźwiękowych. *** Botax zwrócił się uprzejmie do Marge: — Jeśli pani pozwoli… Łopatowaty palec zrobił taki ruch, jakby chciał się zaczepić o dekolt sukienki.

Marge drgnęła rozpaczliwie. — Nie dotykaj. Nie dotykaj! Pobrudzisz śluzem. Słuchaj, to jest sukienka za dwadzieścia cztery dolary dziewięćdziesiąt pięć centów od Ohrbacha. Nie zbliżaj się, potworze. O, jakie toto ma oczy! — Zdyszała się od desperackich wysiłków, by unikać łapczywej pozaziemskiej łapy. — Oślizły wyłupiasty potwór, patrzcie go! Czekaj, sama zdejmę. A pójdziesz z tym śluzem, jak Bozię kocham! Zaczęła się szarpać z suwakiem, a Charliemu rzuciła na stronie płomienne ostrzeżenie: — Nie waż się patrzeć. Charlie zamknął oczy i wzruszył ramionami z rezygnacją. Marge zdjęła sukienkę. — Teraz dobrze? Zadowolony? Palce kapitana Garm drgnęły nieszczęśliwie. — To jest ten biust? Dlaczego drugie stworzenie patrzy w inną stronę? — Opory, opory — powiedział Botax. — Poza tym biust jest jeszcze zakryty. Należy zdjąć inne skóry. Kiedy biust się obnaży, wygląda jak białe kule. Mam tu rysunki, wizualne wyobrażenia, które zamieszczono na zewnętrznych okładkach magazynów o podróżach kosmicznych. Jeśli zechce się pan z nimi zapoznać, przekona się pan, że na każdym jest obecne stworzenie z wyeksponowanym biustem. Kapitan powiódł zamyślonym spojrzeniem od ilustracji do Marge i z powrotem. — Co to jest kość słoniowa? — To kolejny wymyślony przeze mnie błysk. Oznacza on kieł jednego z wielkich mniej inteligentnych stworzeń tej planety.

— Aha. — Kapitan Garm nabrał pastelowej zieleni satysfakcji. — To wszystko wyjaśnia. Ta mała istota należy do sekty wojowników, a to są kły, którymi unicestwia wroga. — Nie, nie. Są dość miękkie, jak rozumiem. — Mała brązowa ręka Botaxa machnęła w ogólnym kierunku dyskutowanych obiektów, a Marge pisnęła i odskoczyła. — Więc w jakim celuje posiadają? — Sądzę — powiedział Botax po solidnym namyśle — że używają ich do karmienia młodych. — Młode je pożerają? — spytał kapitan z głębokim niepokojem. — Nie całkiem. Te obiekty produkują płyn, którym żywi się młode. — Żywi się płynem z żywego ciała? Błeee. — Kapitan zakrył głowę wszystkimi trzema ramionami, w tym celu przywołując na pomoc środkowe nadprogramowe. Wysunął je z pochwy tak gwałtownie, że omal nie przewrócił Botaxa. — Oślizły, wytrzeszczony, trzyręki potwór! — krzyknęła mu Marge prosto w oczy. — Właśnie — odezwał się Charlie. — Dobra, dobra, tylko się nie gap. — Słuchaj, kobieto, staram się nie patrzeć. Botax znowu się zbliżył. — Pani, czy zechcesz usunąć resztę? Marge wyprostowała się na tyle, na ile pozwalało jej pole obezwładniające. — Nigdy! — Jeśli chcesz, ja to usunę. — Nie dotykaj! Na litość boską, nie dotykaj. Patrzcie tylko, jakie toto

oślizłe. Już dobrze, sama zdejmę. — A robiąc to, mamrotała coś pod nosem i rzucała palące spojrzenia w stronę Charliego. *** — Nic się nie dzieje — powiedział kapitan z największą dezaprobatą — a to tutaj to chyba wybrakowany okaz. Botax uznał to za obelgę dla swojej skuteczności. — Sprowadziłem panu dwa idealne okazy. Co się dzieje z tym stworzeniem? — Biust nie składa się z kul. Wiem, co to kule, a na tych obrazkach, które mi pokazałeś, tak są opisane. To są wielkie kule. Tymczasem w przypadku tego stworzenia dysponujemy jedynie małymi fałdami suchej tkanki. W dodatku są częściowo odbarwione. — Nonsens — oznajmił Botax. — Musi pan uwzględnić margines swobody dla naturalnych odmian. Przedstawię problem samemu stworzeniu. Odwrócił się do Marge. — Pani, czy twój biust jest wybrakowany? Marge otworzyła szeroko oczy i przez chwilę walczyła ze sobą. — Coś takiego! — wydusiła z siebie w końcu. — Może nie jestem Giną Lollobrigida ani Anitą Ekberg, ale wszystko ze mną w porządku, piękne dzięki. O rety, żeby tu był mój Ed. — Odwróciła się do Charliego. — Słuchaj no, powiedz temu wytrzeszczonemu oślizłe — mu stworzeniu, że mojemu sprzętowi nic nie brakuje. — Kobito — odezwał się cicho Charlie — przecież nie patrzę,

pamiętasz? — Aha, nie patrzysz, bujać to my. Podglądałeś jak cholera, więc możesz już otworzyć ślipia i wystąpić w obronie damy, jeśli jesteś choć trochę dżentelmenem, na co pewnie nie ma co liczyć. — No — odezwał się Charlie, popatrując z ukosa na Marge, która wykorzystała tę okazję, by wziąć wdech i wyprostować ramiona — ja tam się nie lubię mieszać w takie delikatne sprawy, ale chyba jesteś w porządku. — Chyba?! Oślepłeś czy jak? Kiedyś dotarłam do finałów Miss Brooklynu, jakbyś nie wiedział, a zdyskwalifikowali mnie z powodu talii, nie… — Dobra, dobra — powiedział Charlie. — Są piękne. Słowo honoru. — Energicznie pokiwał głową w stronę Botaxa. — Są w porządku. Żaden ze mnie ekspert, rozumiesz, ale dla mnie są w porządku. Marge odetchnęła. *** Botax odczuł ulgę. Odwrócił się do Garma. — Większa postać wyraża zainteresowanie, kapitanie. Stymulant działa. Teraz pora na ostateczny krok. — A mianowicie? — Na to nie ma błysku. Zasadniczo polega to na umieszczeniu narządu do jedzenia i mówienia na analogicznym narządzie drugiej istoty. Wymyśliłem błysk na ten proces, o taki: pocałunek. — Czy mnie w końcu przestanie mdlić? — jęknął kapitan.

— To punkt szczytowy. We wszystkich opowieściach, kiedy skóry zostaną zerwane, stworzenia wczepiają się w siebie kończynami i angażują się szaleńczo w palące pocałunki, by przetłumaczyć jak najwierniej najczęściej używaną frazę. Oto przykład, tylko jeden, wzięty na chybił trafił: „Objął dziewczynę, chciwie szukając ustami jej warg”. — Może jedno stworzenie pożera drugie — wyraził przypuszczenie kapitan. — Ależ skąd — zniecierpliwił się Botax. — To były płomienne pocałunki. — Jak to płomienne? Dochodzi do pożaru? — Nie dosłownie. Jak sobie wyobrażam, jest to metoda wyrażenia faktu, że temperatura się podnosi. Im wyższa temperatura, tym bardziej udana produkcja młodych. Zatem gdy duża postać dozna odpowiedniej stymulacji, musi jedynie umieścić usta na ustach drugiej postaci, by wyprodukować młode. Młode nie powstanie bez tego etapu. Jest to ta współpraca, o której mówiłem. — I to wszystko? Tylko ten… — Kapitan zrobił gest schodzenia się, ale nie mógł się przemóc, by wypowiedzieć to błyskiem. — To wszystko — przyświadczył Botax. — W żadnej opowieści, nawet w „Rozrywkowym Młodzieńcu” nie znalazłem opisu dalszej aktywności fizycznej w związku z tworzeniem młodych. Czasami po całowaniu piszą szereg symboli, na przykład małych gwiazdek, ale wnioskuję, że to oznacza tylko więcej pocałunków; jedna gwiazdka — jeden pocałunek, kiedy chcą wyprodukować większą liczbę młodych. — W tej chwili tylko jedno, proszę. — Oczywiście, kapitanie.

Botax odezwał się z dobitnością pełną powagi: — Zechce pan pocałować tę damę? — Facet, ja się ruszyć nie mogę. — Oczywiście uwolnię pana. — Dama mogłaby mieć coś przeciwko. Marge się nasrożyła. — Możesz się założyć o te twoje buciory, że nie mam ochoty. Trzymaj się z daleka. — Chciałbym, kobito, ale co oni zrobią, jeśli się sprzeciwię? Pani zrozumie, nie chcę ich rozwścieczyć. Możemy po prostu — pani rozumie — tak się cmoknąć po wierzchu. Marge zawahała się, dostrzegłszy słuszność uwagi. — Dobrze. Ale żadnych numerów. Nie mam zwyczaju stawać tak przed każdym jak popadnie, jasne? — Jasne. Ja tu niewinny. Musi to pani przyznać. — Zaślinione potwory — mruknęła gniewnie Marge. — Pewnie im się wydają, że są jakimiś bogami czy czym tam, że tak poniewierają człowiekiem. Oślizłe bóstwa, ot co! *** Charlie podszedł do niej. — Jeśli można… Zrobił lekki ruch, jakby chciał uchylić kapelusza. Potem położył niezdarnie ręce na jej nagich ramionach i pochylił się z ustami ułożonymi w drżący dziubek. Marge napięła mięśnie, że aż na szyi pojawiły się jej zmarszczki. Ich

usta się spotkały. Kapitan Garm zabłysnął trwożnie. — Nie wyczuwam wzrostu temperatury. — Jego termoczuła macka wyciągnęła się na pełną długość z czubka głowy i tak pozostała, drżąca. — Ja też nie — powiedział Botax, raczej zdezorientowany — ale robimy wszystko zgodnie ze wskazówkami z opowiadań o podróżach kosmicznych. Myślę, że jego kończyny powinny się bardziej wyciągnąć — o, właśnie tak. Widzi pan, to się sprawdza. Ramię Charliego niemal z roztargnieniem objęło miękki, nagi korpus Marge. Na chwilę Marge osunęła się nań zemdlona, a potem nagle gwałtownie

rzuciła

się

na

pole

obezwładniające,

które

nadal

przytrzymywało ją solidnie. — Puszczaj. — Słowa zabrzmiały stłumione pod naporem warg Charliego. Ugryzła go i Charlie odskoczył z dzikim krzykiem. Dotknął dolnej wargi i spojrzał na palce, szukając krwi. — Kobito, zgłupiałaś? — spytał z pretensją. — Zgodziliśmy się na cmoknięcie i tyle. Co pan kombinujesz? Co się tu dzieje? Najpierw te obślinione stwory zachowują się jak jakieś bóstwa, teraz to? Playboy pan jesteś czy jak? *** Kapitan Garm błyskał gwałtownie na niebiesko i żółto. — Gotowe? Jak długo się czeka? — Wydaje mi się, że to się musi dziać natychmiast. W całym wszechświecie jak musisz pączkować, to pączkujesz, wiadomo. Nie ma

czekania. — Tak? Myśląc o tych obrzydliwych obyczajach, które mi opisywałeś, chyba już nigdy więcej nie zapączkuję. Skończmy wreszcie, bardzo proszę. — Jeszcze chwilka, kapitanie. Ale chwile mijały, a błyski kapitana z wolna zabarwiły się zadumanym pomarańczem. Botax niemal zupełnie przygasł. W końcu spytał z wahaniem: — Zechce mi pani wybaczyć, ale kiedy zacznie pani pączkować? — Kiedy zacznę co? — Produkować młode. — Jajuż mam dziecko. — Ale produkować młode w tej chwili. — Nie sądzę. Jeszcze nie jestem gotowa na nowe dziecko. — Co? Co? — dopytywał się kapitan. — Co ona mówi? — Zdaje mi się — powiedział Botax słabo — że w tej chwili nie zamierza produkować młodych. Barwopłat kapitana błysnął gwałtownie. — Wiesz, wywiadowco, co sobie myślę? Myślę, że masz chory, zboczony umysł. Z tymi stworzeniami nic się nie dzieje. Nie ma między nimi współpracy, nie będzie żadnych młodych. Moim zdaniem to dwa różne gatunki, a ty się ze mną bawisz w jakieś głupie gierki. — Ale… — zaczął Botax. — Żadnych ale! Mam dosyć. Zdenerwowałeś mnie, wzburzyłeś mi żołądek, doprowadziłeś do mdłości, obrzydziłeś całą ideę pączkowania i zmarnowałeś mój czas. Chodzi ci tylko o strony tytułowe i własną sławę. Już ja dopilnuję, żeby wszyscy się na tobie poznali. Teraz pozbądź się tych

stworzeń. Oddaj tamtemu jego skóry i odstaw oboje tam, gdzie je znalazłeś. Koszty tak długiego utrzymania pola czasowego powinienem spłacić z twojej pensji. — Ale… — Odstaw ich, powiadam. Odstaw ich w to samo miejsce o tej samej chwili. Chcę, żeby ta planeta była nietknięta, i dopilnuję, żeby nietknięta pozostała. — Rzucił jeszcze jedno wściekłe spojrzenie na Botaxa. — Dwa gatunki, dwie postaci, biusty, pocałunki, współpraca. Ha! Jesteś idiotą, wywiadowco, jak również głąbem i przede wszystkim chorym, bardzo chorym stworzeniem. *** Nie było dyskusji. Rozdygotany Botax zakrzątnął się wokół odstawienia stworzeń. Stali na peronie, rozglądając się gwałtownie. Otaczał ich zmrok, a w oddali właśnie rozległ się stukot nadjeżdżającego pociągu. — Proszę pana, czy to się naprawdę zdarzyło? — spytała z wahaniem Marge. Charlie skinął głową. — Ja to pamiętam. Przepraszam, że panią zawstydziłem. To nie przeze mnie, to znaczy, pani wie, przecież pani nie taka ostatnia. Właściwie to pani .niczego kobitka, ale za bardzo się wstydziłem, żeby to powiedzieć. Uśmiechnęła się. — Wszystko w porządku. — Może chce pani wypić ze mną kawę, żeby się odprężyć? Moja żona

właściwie jeszcze się mnie nie spodziewa. — Tak? No, Ed wyjechał z miasta, a synka oddałam do matki. Nie muszę się spieszyć do domu. — To chodźmy. Właściwie już się poznaliśmy. — No myślę — roześmiała się. Wypili parę koktajli, a potem Charlie nie mógł jej przecież puścić samej do domu po ciemku, więc odprowadził ją do drzwi. Marge poczuła się zobowiązana zaprosić go na chwilę do środka. Tymczasem na pokładzie statku kosmicznego zdruzgotany Botax uczynił ostatni wysiłek, by udowodnić swoją rację. Podczas gdy Garm przygotowywał statek do odlotu, Botax pospiesznie nastawił łącze wizorekranu, by po raz ostatni spojrzeć na swoje okazy. Skupił obraz na Charliem i Marge w jej mieszkaniu. Jego macka zesztywniała, rozmigotał się migotliwą tęczą kolorów. — Kapitanie! Kapitanie! Niech pan spojrzy, co robią teraz! Ale w tej samej chwili statek wyprysnął z pola czasowego.

Larry Niven W MOJEJ MASZYNIE CZASU JEST WILK

Podróże w czasie stały się w literaturze fantastycznej bardzo popularnym tematem od czasów pionierskiej powieści H. G. Wellsa „Wehikuł czasu” (1895) i tak pozostało po telewizyjnym evergreenie „Doktorze

Who”.

Wielu

kontynuatorów

tego

tematu

napisało

opowiadania o ludziach przemierzających czas w nadzwyczajnych machinach, na przykład „Cały czas świata” (1952) Arthura C. Ciarkę’a i „The Waitahits” Erica Franka Russella (1955), jak również całe powieści, jak „Kryptozoik” (1967) Briana Aldissa i „Wbrew wskazówkom zegara” (1967) Philipa K. Dicka. Jednak żaden pisarz nie zmierzył się z tym tematem z większą inwencją, werwą i komizmem niż Larry Niven. W jego cyklu „Tales of Known Space” znajdziemy wybitną historię o podróży w czasie („World of Ptaws” 1966), i fantazję o wykorzystaniu krioniki w społeczeństwie

przyszłości

(„A

World

out

of

Time”

1976).

Najzabawniejszy jest cykl o Hanville Svetzu, „nieznoszącym zwierząt podróżniku w czasie” który po raz pierwszy ukazał się w „Get a Horse” w „Fantasy and Science Fiction” z października 1969 roku, a serca czytelników zdobył na stałe po publikacji „Bird in ihe Hand” w roku następnym. Laurence van Cott Niven (ur. 1938) na świat przyszedł w Kalifornii. Ukończył studia matematyczne. Za „Pierścień” (1970) otrzymał nagrody Hugo i Nebula w 1971 roku. Jego szczególny dar polega na pomysłowości w dziedzinie technologicznego wyposażenia, które wydaje się w najwyższym stopniu prawdopodobne. W opowiadaniach Nivena prócz

skomplikowanej fabuły i żywej akcji znajdziemy dużo szyderczego humoru, kpiącego ze słabostek istot ludzkich, który zyskał mu czytelników na całym świecie. Jego space opera „The Mote in Gods Eye” (1974) — o pewnych niesympatycznych Obcych szalejących po naszej galaktyce — jest bardzo ceniona. Tutaj zamieszczamy opowiadanie o podróży w czasie Hanville’a Svetza, po raz pierwszy opublikowane w czerwcu 1971 roku.

Stara kabina wysięgnikowa nie miała dobrych urządzeń sterowniczych, ale to się właściwie nie liczyło. Svetz nie ścigał jakiegoś konkretnego wymarłego zwierzęcia. Ra Chen kazał mu brać, co w ręce wpadnie. Svetz skierował kabinę do preindustrialnej Ameryki, gdzieś w środku kontynentu, około 1000 roku ery przedatomowej. Niewiele istot ludzkich, wiele zwierząt. Może znajdzie bizona. A kiedy podszedł do okna, ukazała mu się przestronna biała połać. Svetz nie miał zamiaru przybywać w środku zimy. Przelotnie się zastanowił, czy nie wrócić znowu do strumienia czasu i skorzystać z przerywacza. Skok w inną datę, znowu skok na chybił trafił. Ale przerywacz był nowy, nieprzetestowany, a Svetz nie zamierzał go testować na sobie. Poza tym wycieczka w przeszłość kosztowała ponad milion komercjali. Skorzystanie z przerywacza prawie podwoiłoby ten koszt. Ra Chen byłby niezadowolony. Ledwie Svetz otworzył drzwi, omal nie zamarzł na śmierć. Od progu widać było tylko biel, z czymś jednym białym skaczącym w dalekiej dali. Svetz strzelił w niego kryształem rozpuszczalnego środka usypiającego. Na miejsce dotarł prętolotem. Teraz, gdy zwierzę się już nie ruszało, trudno było je znaleźć. Miało kolor śniegu, z wyjątkiem czerwieni otwartej paszczy i czarnych poduszek łap. Svetz ostrożnie zidentyfikował arktycznego wilka. W zwierzyńcu będzie się prezentować całkiem nieźle. Svetz zgodziłby się na cokolwiek, byle tylko opuścić tę mroźną dzicz. Poczuł niezwykłe zadowolenie z siebie. Szybka, łatwa misja. W kabinie przetoczył uśpioną bestię w coś podobnego do przejrzystego

plastikowego worka i przypiął pasami do obłej ściany kabiny. Sam usiadł wygodnie w zagłębieniu ściany naprzeciwko, a kabina ruszyła w kierunku pionowym do wszystkich kierunków. Grawitacja dziwnie się zmieniła. Głowę Svetza także okrywał przezroczysty worek, którego krawędź przylegała do skóry szyi. Teraz Svetz zerwał go i rzucił. System powietrzny działał; niepotrzebny już był worek filtrujący. Ale wilk nie mógłby oddychać powietrzem wieku industrialnego. Bez filtra zbierającego trucizny udusiłby się na śmierć. W czasach Svetza wilki były gatunkiem wymarłym. Czas na zewnątrz przelatywał we wściekłym tempie. W środku wlókł się ślimaczo. Svetz, umoszczony w kulistym wnętrzu kabiny wysięgnikowej, wpatrywał się w wilka wyglądającego jak wkomponowany w zagłębienie sufitu. Jeszcze nigdy nie widział żywego wilka. Tylko na obrazkach w książeczkach dla dzieci… i nawet te książeczki były wykradzione z dalekiej przeszłości. Więc dlaczego ten wilk wydawał mu się taki znajomy? Bestia była potężna, może nawet tak duża jak Hanville Svetz, który był mężczyzną szczupłym i drobnokościstym. Zwierz ziajał, jego boki unosiły się i opadały. Język miał dług i czerwony, zęby białe i ostre. Jak psy, przypomniał sobie Svetz. Psy w zwierzyńcu, w szklanej gablocie z tabliczką: PIES współczesność

Psy, jako jedyne okazy ze zwierzyńca, nie były zamknięte za zapieczętowanym szkłem dla swojego bezpieczeństwa. Inne zwierzęta nie mogły oddychać powietrzem na zewnątrz. Psy mogły. W bardzo dosłownym znaczeniu tego słowa były dziełem jednego człowieka. Lawrence Wash Porter żył pod koniec okresu industrialnego, pomiędzy 50 a 100 rokiem ery poatomowej, kiedy miliardy ludzi umierały na choroby płuc, a nieliczne miliony dostosowały się do warunków. Porter postanowił uratować psy. Dlaczego psy? Jego motywy pozostały nieznane, ale metody zdradzały geniusza. Zebrał przedstawicieli każdej rasy świata i krzyżował je ze sobą przez wiele psich pokoleń i większość swojego życia. Dni psich konkursów się skończyły. Na świecie nie pozostał ani jeden pies czystej krwi. Ale dzięki wigorowi mieszańców powstał nowy gatunek. Te superkundle potrafiły oddychać powietrzem ery industrialnej, bogatym w dwutlenek węgla i azot, perfumowanym czystą benzyną i kwasem siarkowym. Psy umieszczono za szkłem, ponieważ ludzie się ich bali. Zbyt wiele gatunków wyginęło. Ludzie roku 1100 ery poatomowej nie byli przyzwyczajeni do zwierząt. Wilki i psy… czy mogą się ze sobą krzyżować? Svetz spojrzał w górę na śpiącego wilka i zamyślił się. Psy budziły w nim sympatię i antypatię zarazem. Psy za szkłem szczerzyły zęby w uśmiechach i machały ogonami, kiedy dzieci się zbliżały. Psy lubią ludzi. Ale ten wilk, nawet we śnie… Svetz zadrżał. Najbardziej w swojej pracy nie lubił powrotu do domu z obcym, niebezpiecznym wymarłym zwierzęciem. Za pierwszym razem

schwytany koń poważnie uszkodził panel kontrolny. Podczas ostatniej misji struś kopniakiem złamał mu trzy żebra. Wilk zaczął się niespokojnie poruszać… i coś się w nim zmieniło. Coś się zmieniało przez cały czas. Ten pysk był chyba krótszy? Przednie łapy

osobliwie

się

wydłużyły;

tylne

zaczęły

się

rozsuwać

i

rozprostowywać. Svetz zachłysnął się i natychmiast zapomniał o wilku. Dusił się, umierał. Chwycił worek filtrujący i rzucił się na urządzenia sterownicze. *** Wytoczył się z kabiny, zrobił trzy kroki i upadł. Za jego plecami niewidzialne zanieczyszczenia wysączały się na otwartą przestrzeń. Słońce zachodziło za spiętrzone pomarańczowe chmury. Svetz leżał tam, gdzie upadł. Rzygał, walczył o oddech. Pod sobą miał dywan, zielony i mokry, pachnący roślinami. Nie znał tego zapachu i nie od razu uświadomił sobie, że dywan jest żywy. W tym momencie było mu to obojętne. Wiedział tylko, że system powietrzny kabiny usiłował go zabić. Biorąc pod uwagę jego samopoczucie, misja się prawie powiodła. Niewiele brakowało. Powietrze stało się trujące, kiedy mijał 30 rok poatomowy. Pamiętał, że ściskał przerywacz i czekał, czekał. Cuchnące powietrze drażniło jego nozdrza, zaciskało gardło, darło tchawicę. Czekał dwadzieścia łat, odczuwając w nich każdą sekundę. W 50 roku poatomowym pociągnął za przerywacz i dławiąc się, wypadł z kabiny. Przynajmniej dotarł do czasów industrialnych. Mógł oddychać powietrzem.

To przez tego konia, pomyślał bez zdziwienia. Trzy lata temu koń dźgnął swoim niebezpiecznie ostrym rogiem panel kontrolny. Obsługa powinna to naprawić. Naprawiła. Ale coś się musiało przetrzeć. Za każdym razem, gdy mijałem jego klatkę, tak na mnie łypał… wiedziałem, że w końcu mnie dorwie, pomyślał Svetz. Zauważył, że w ręce ma worek filtrujący. Nie żeby… Usiadł gwałtownie. Zewsząd otaczała go zieleń. Mokry zielony dywan był żywy; wyrastał z czarnego podłoża. Szorstki, powykręcany słup wznosił się z ziemi, zwieńczony

wybuchem

czerwonych

i

żółtych

papieropodobnych

kształtów. Pod słupem leżały inne kolorowe, zmięte papierki. W powietrzu latało chaotycznie coś, co nie było maszyną, coś małego, trzepotliwego i świergotliwego. Wszystko było żywe. Przedindustrialna dzicz. Svetz włożył worek filtrujący na głowę i pospiesznie wygładził krawędź na szyi, by go szczelnie zamknąć. Czysty przypadek, że jeszcze nie zamknął. Zaczekał, aż rozedmie się wokół jego głowy. Membrana o wybiórczej przepuszczalności będzie wpuszczać i wypuszczać właściwe gazy, aż skład powietrza będzie… będzie… Svetz dławił się, szarpał za worek. Zdarł go i odrzucił ze szlochem. Najpierw układ wentylacyjny, teraz worek filtrujący! Kto je uszkodził? Jak również kalendarz inercyjny — Svetz znalazł się co najmniej na sto lat przed rokiem 50 ery poatomowej. Ktoś usiłował go zabić.

Svetz rozejrzał się dziko dokoła. W górze, na przestronnym zielonym dywanie, zobaczył kanciastą, stromą formację pomalowaną na różne odcienie spłowiałej zieleni. Musiała być sztucznym tworem. Tam mogą być ludzie. Czy… Nie, nie może prosić o pomoc. Kto by mu uwierzył? I zresztą jak miałby mu pomóc? Jego jedyna nadzieja w kabinie. A czasu zostało mu bardzo niewiele. Kabina wysięgnikowa spoczywała parę metrów dalej; czarny okrąg drzwi na obłej ścianie. Druga strona zdawała się rozpływać w nicości. Nadal tkwiła przytwierdzona do reszty machiny czasu w roku 1108 p. a., w kierunku, którego oczy nie potrafiły dostrzec. Svetz zawahał się przed drzwiami. Jego jedyna nadzieja w wyłączeniu systemu wentylacyjnego. Wstrzymać oddech i… Woń zanieczyszczeń znikła. Wciągnął powietrze. Tak, znikła. System wentylacyjny sam się wyczerpał, wypluł zanieczyszczenia na otwarte powietrze. Nie ma potrzeby go niszczyć. Svetz aż osłabł z ulgi. Wszedł do środka. O wilku przypomniał sobie dopiero na widok worka filtrującego, rozdartego i pustego. Potem ujrzał intruza nad sobą, z szorstką gęstą sierścią, płonącymi żółtymi ślepiami, pazurzastymi rękami rozłożonymi szeroko, by zabić. *** Kraina była mroczna. Na wschodzie pojawiło się parę gwiazd, choć

niebo na zachodzie nadal miało kolor ciemnej czerwieni. W powietrzu coś pachniało. Wschodził księżyc w pełni. Svetz chwiejnie wspinał się po zboczu, brocząc krwią. Dom na górze był wielki i stary. Wielki jak miejski blok, piętrowy. Rozciągał się we wszystkich kierunkach, jakby szalony architekt budował go pod wpływem kaprysów zmieniających się z chwili na chwilę. Okna na piętrze były wyposażone w balustrady z kutego żelaza, a okiennice na obu kondygnacjach miały takież klamki, malowane na ten sam zgaszony odcień zieleni. Okiennice były z drewna, w innym odcieniu zieleni. Wszystkie zamknięte. Nigdzie nie było ani odrobiny światła. Drzwi zbudowano dla kogoś mierzącego cztery metry. Gałka była ogromna. Svetz chwycił ją oburącz i naparł całym ciałem, a i tak nie chciała się obrócić. Jęknął. Rozejrzał się za obiektywem kamery wizjera, ale jej nie znalazł. Jak się zorientują, że przyszedł? Nie mógł znaleźć także dzwonka. Może w środku nikogo nie ma. Trudno odgadnąć, do czego służy ten budynek. Był zbyt wielki na dom rodzinny, zbyt rozgałęziony, żeby służyć jako hotel lub pensjonat. Może to fabryka albo magazyn? Ale co produkuje, co przechowuje? Svetz obejrzał się w stronę kabiny. Dostrzegł mgliste mżenie wewnętrznych świateł. Dostrzegł także jakiś ruch na żywej zieleni pokrywającej zbocze góry. Jasne kształty, i to niejeden. Idą w jego stronę? Svetz zabębnił w drzwi pięściami. Nic. Zauważył coś ze złocistego metalu, bardzo ozdobnego, wysoko na drzwiach. Dotknął, pociągnął, puścił. Stuknęło.

Ujął to oburącz i raz po raz zaczął łomotać gałką o płytkę. Rozległo się rytmiczne klekotanie. Ktoś powinien je usłyszeć. Coś świsnęło mu koło ucha i łupnęło w drzwi. Kamień wielki jak pięść. Svetz odwrócił się z dzikim spojrzeniem. Białe kształty były bliżej. Dwunogie, zgarbione. Wyglądały zbyt człekopodobnie — albo za mało. Drzwi się otworzyły. Była młoda, mogła mieć szesnaście lat. Skórę miała bardzo jasną, a włosy i brwi bieluteńkie, piękne. Odzienie zakrywało ją od szyi po kostki, ale obnażało ramiona. Była rozespana i zła, gdy mu otworzyła drzwi — ręcznie, a były ciężkie. Potem ujrzał Svetza. — Pomocy — powiedział. Jej oczy zrobiły się ogromne. Uszy także się poruszyły. Powiedziała coś, co Svetz zrozumiał z trudem, bo przemawiała w starożytnej amerykańskiej mowie. — Czym jesteś? Nie mógł mieć do niej pretensji. Jego ubranie, nawet w dobrym stanie, nie pasowało do tego okresu. Ale bluzę miał rozdartą aż do pępka, podobnie jak skórę. Jego twarz i pierś znaczyły cztery pionowe równoległe krwawe pręgi. Zeera udzielił mu lekcji amerykańskiego. Powiedział starannie: — Jestem podróżnikiem. Jakiś zwierz, potwór, odebrał mi pojazd. Najwyraźniej sens słów do niej dotarł. — Biedaku! Jaki zwierz? — Jak człowiek, ale cały włochaty, ze straszną twarzą i pazurami… pazurami…

— Widzę ich ślady. — Nie wiem, jak się tam dostać. To… — zadrżał. Nie, nie potrafił jej tego powiedzieć. To było szaleństwo, kompletne szaleństwo, to przekonanie, że jego wilk stał się krwiożerczym humanoidalnym potworem. — Trafił mnie tylko raz. W twarz. Mogę go zabić, ale potrzebuję broni. Masz bazookę? — Jakie śmieszne słowo! Nie wydaje mi się. Wejdź do środka. Czy trolle cię niepokoją? — Wzięła go za ramię, wciągnęła do środka i zatrzasnęła drzwi. Trolle? — Jesteś dziwny — powiedziała. — Wyglądasz dziwnie, pachniesz dziwnie, ruszasz się dziwnie. Nie wiedziałam, że na świecie istnieją tacy ludzie. Musisz pochodzić z bardzo dalekiego kraju. — Bardzo — powiedział Svetz. Czuł, że jest bliski zemdlenia. Wreszcie był bezpieczny. Tylko dlaczego włosy na karku uparcie mu się jeżą? — Nazywam się Svetz — powiedział. — A ty? — Wrona. — Uśmiechnęła się do niego, bez lęku, pomimo całej jego osobliwości… a rzeczywiście musiał się jej wydawać dziwny, bo ona z pewnością wyglądała dziwnie w oczach Hanville’a Svetza. Skórę miała białą jak prześcieradło, bujne włosy też białe, jak stuletnia staruszka. Jej nos, bardzo szeroki i płaski, zwyczajnej dziewczynie ująłby urody. Tymczasem do twarzy Wrony pasował doskonale, ale jej twarz była osobliwa, uszy za duże, niemal spiczaste, oczy zbyt szeroko rozstawione, uśmiech baaardzo szeroki… a Svetzowi to się podobało. Widział uśmiech pełen zaciekawienia, radości i ani trochę nie za szeroki. Mocny uścisk jej dłoni był przyjazny i kojący. Choć paznokcie miała nieprzyjemnie długie i

ostre. — Powinieneś odpocząć, Svetz — powiedziała. — Moi rodzice wstaną dopiero za godzinę. Potem naradzą się, jak ci pomóc. Chodź ze mną, zaprowadzę cię do wolnej sypialni. Poszedł za nią przez pokój, w którym głównym sprzętem był wielki prostokątny stół i podwójny rząd krzeseł z wysokimi oparciami. Pod ścianą stał wielki piec mikrofalowy, a obok niego półmisek z jakimiś… czerwonymi przedmiotami. Miały z grubsza kształt stożka, każde było wielkości ramienia silnego mężczyzny, każde z białą plamką na szerszym końcu. Svetz nie miał pojęcia, co to jest, ale kolor mu się nie spodobał. Kolor krwi. — Och! — zawołała Wrona. — Powinnam spytać. Jesteś głodny? Svetz nagle poczuł, że tak. — Macie drożdże? — Nie znam tego słowa. Czy to są drożdże? Tylko to mamy. — Eh, nieważne. — Svetzowi żołądek skurczył się na samą myśl o zjedzeniu czegoś w tym kolorze. Nawet gdyby się okazało, że to roślina. Kiedy dotarli do jego sypialni, Wrona podtrzymywała go z boku. W luksusowo wielkim pokoju stało łoże szerokie, lecz niskie — na wysokości piętnastu centymetrów od podłogi — i bez pościeli. Wrona pomogła mu się położyć. — Za tymi drzwiami jest miednica, jeśli znajdziesz dość sił. Wypocznij, Svetz. Wezwę cię za jakieś dwie godziny. Svetz położył się na wznak. Kręciło mu się w głowie. Usłyszał, że Wrona wychodzi. Była bardzo dziwna. A on musiał się wydać jej osobliwy. Dobrze, że nie

wezwała nikogo, by go opatrzył. Lekarz zauważyłby różnicę. Nigdy nie przyszło mu do głowy, że prymitywne ludy będą tak różne od jego narodu. Tysiąc lat upłynęło między tymi czasami a teraźniejszością. Musiały zajść ogromne zmiany adaptacyjne do innego powietrza i wody, do DDT i innych składników jedzenia, do stopniowego wymierania jadalnych roślin i zwierząt, aż pozostały tylko drożdże, do wyższego poziomu hałasu, mniejszej przestrzeni do ruchu, większej zależności od lekarstw… Dlaczego mieliby nie być inni? Cud, że ludzkość w ogóle przetrwała. Wrona nie bała się jego odmienności, nie odpychały ją zadrapania na jego twarzy i piersi. Była tylko rozbawiona i zainteresowana. Pomogła mu, nie zadając zbyt wielu pytań. I za to ją polubił. Zapadł w drzemkę. Ból głębokich zadrapań, lepkość ubrania nie dawały mu spać spokojnie. Naszły go koszmary. Coś wielkiego i ciemnego, pól człowiek, pół bestia, sięgało ku niemu, by chlasnąć go przez twarz. Raz za razem. Po jakimś nieokreślonym czasie obudził się zupełnie, natychmiast próbując rozpoznać piżmowy, nieznany zapach. Nic z tego. Rozejrzał się po obcym pokoju, który z poziomu podłogi wydawał się jeszcze bardziej obcy. Wysoki sufit. Jedna zamarznięta kula, nie większa od księżyca w pełni, świeciła tak słabo, że pokój pełen był cieni. Kraty z kutego żelaza na oknach; za nimi czarna noc. Dziw, że w ogóle się obudził. Przedindustrialne powietrze już dawno powinno go zabić. Ten dzień się wlecze gnuśnie, pomyślał. I uciekł przed wspomnieniem stworzenia z kabiny. Wyszczerzona twarz, spiczaste uszy, podwójny rząd

spiczastych białych zębów. Pazurzasta ręka, wyciągając się ku niemu, śmigająca w dół. Koszmarne przekonanie, że wilk zmienił się w to coś. Niemożliwe. Zwierzęta nie zmieniają kształtu w ten sposób. Coś musiało się zakraść, kiedy Svetz walczył o powietrze. Wygoniło wilka lub go zabiło. Ale przecież istnieją legendy o takich stworach, prawda? Mają po dwa, trzy tysiące lat, wszędzie na świecie są historie o ludziach, którzy potrafią się zmienić w zwierzęta i odwrotnie. Usiadł. Poczuł przeszywający ból w piersi. Dopiero po chwili mógł ostrożnie wstać. Ruszył do łazienki. Kurki dały się odkręcić bez trudu. Svetz zmoczył ręcznik ciepłą wodą. Widział w lustrze, jak wyłania się spod zakrzepłej krwi. Blady, smukły młody

mężczyzna o rzadkich jasnych włosach… i z dziwnie

zdeformowaną brodą i czołem. To chyba przez to lustro, pomyślał. Prymitywne rzemiosło. Mogło być gorzej. Czy pierwsze lustra nie były dwuwymiarowe? Usłyszał przeraźliwy gwizd za jego drzwiami sypialni. Wyjrzał i zobaczył Wronę. — Dobrze, że wstałeś — powiedziała. — Ojciec i wujek Wrocky chcą się z tobą widzieć. Kiedy wyszedł, znowu poczuł ten ulotny piżmowy zapach. Ruszył za Wroną ciemnym korytarzem, podobnie jak jego pokój oświetlonym tylko jedną białą oszronioną kulą. Dlaczego bliscy Wrony tak lubią mrok? Mają elektryczność. I dlaczego spali po zachodzie słońca? A śniadanie na nich czekało… Wrona otworzyła drzwi i zaprosiła go gestem.

Svetz zawahał się na krok przed progiem. W pokoju było równie ciemno jak na korytarzu. Tu czuł silniejszy zapach. Drgnął, bo jakaś dłoń zamknęła się na jego ramieniu — dziwna dłoń, owłosiona, twarde paznokcie utworzyły krąg uwierających punktów — a szorstki męski głos zagrzmiał: — Zapraszam, panie Svetz. Córka powiada, że jest pan podróżnikiem w potrzebie. W mdłym świetle Svetz zauważył mężczyznę i kobietę siedzących na krzesłach bez oparcia. Oboje byli białowłosi jak Wrona, ale włosy kobiety wyróżniały się szerokim czarnym pasmem. Drugi mężczyzna popchnął Svetza w stronę innego krzesła bez oparcia. Także miał czarne znaki: jedną czarną brew, czarny łuk wokół jednego ucha. A Wrona stała tuż za nim. Svetz powiódł po nich wzrokiem, dostrzegł, jacy są do siebie podobni, jak odmienni od Hanville’a Svetza. Strach uderzył mu do głowy jak mocny narkotyk. Svetz był ksenofobem. Wszyscy byli podobni do siebie. Bujne białe włosy i brwi, czarne znamiona. Wąskie czarne paznokcie. Szerokie płaskie nosy i szerokie, bardzo szerokie usta, ostre białe trójkątne zęby, wysokie, spiczaste, ruchome uszy, żółte oczy, włochate dłonie. Svetz osunął się ciężko na zydel z poduszką. — Pewnie grawitacja musi być większa — zauważył jeden z mężczyzn, ten większy, który ciągle stał. — Prawda, Svetz? Pochodzisz z innego świata. Najwyraźniej nie jesteś w pełni człowiekiem. Powiedziałeś Wronie, że jesteś podróżnikiem, ale nie wytłumaczyłeś, z jak daleka przybywasz. — Z bardzo daleka — powiedział Svetz słabo. — Z przyszłości.

Mniejszy mężczyzna był poruszony. — Z przyszłości? Podróżujesz w czasie? — Jego głos zmienił się w warkot. — Twierdzisz, że staniemy się tacy jak ty? Svetz aż się wzdrygnął. — Nie. Z całą pewnością. — Mam nadzieję. — Myślę, że z czasem musieliście się odłączyć. Pochodzicie od wilków, prawda? Nie od małp. — Tak, oczywiście. Siedzący mężczyzna obejrzał go od stóp do głów. — Jest podobny do trolla. Bez urazy, Svetz. Svetz, otoczony przez ludzi — wilki, usiłował się odprężyć. Na próżno. — Co to jest troll? Wrona przysiadła na brzeżku jego zydla. — Musiałeś je widzieć na trawniku. Trzymamy ze trzydzieści. — Zupełne małpy — dodał mniejszy mężczyzna. — Importowane z Afryki, gdzieś w zeszłym stuleciu. Nadają się do pilnowania i na mięso. Ale trzeba z nimi uważać. Rzucają czym popadnie. — Poznajmy się — wtrącił nagle drugi. — Wybacz nam te maniery, Svetz. Ja jestem Flakee Wrocky. To mój brat Flakee Worrel i Brenda, jego żona. Moją bratanicę już znasz. — Jestem zaszczycony — powiedział Svetz głucho. — Powiadasz, że zabłąkałeś się w czasie? — Tak sądzę. I to gnuśwa, daleko — powiedział Svetz. — Utknąłem na mieliźnie. Bogowie mieli mnie w opiece. To pewnie przez tego konia… — Konia? — wtrącił Wrocky.

— Konia. Trzy lata temu koń zniszczył moją kabinę. Mieli mija naprawić. Podejrzewam, że znowu coś się zepsuło i kabina osunęła się w czasie w bok, zamiast w przód. Do świata, gdzie zamiast Homo habilis wyewoluowały wilki. Bogowie wiedzą, gdzie wyląduję, jeśli spróbuję wrócić. Potem sobie przypomniał. — Ale możecie mi pomóc. Jakiś potwór rządzi się w mojej kabinie. — W kabinie? — W ruchomej części machiny czasu. Pomożecie mi pozbyć się potwora? — Oczywiście — powiedział Worrel. A jednocześnie Wrocky powiedział: — Raczej nie. Okaż mi cierpliwość, Worrel. Svetz, gdybyśmy przepędzili potwora z twojej kabiny, wyświadczylibyśmy ci niedźwiedzią przysługę. Starałbyś się wrócić do swoich czasów, tak? — Gnuśwa, tak! — Ale tylko byś się coraz bardziej gubił. Przynajmniej w naszym świecie można jeść normalnie i oddychać powietrzem. Hodujemy rośliny na paszę dla trolli, możesz się nauczyć je jeść. — Nie rozumiesz. Nie mogę tu zostać. Jestem ksenofobem! Wrocky zmarszczył brwi. Nastawił ciekawie uszu. — Co? — Boję się inteligentnych istot, które nie są ludźmi. Nie mam na to wpływu. To wrodzone. — O, na pewno się do nas przyzwyczaisz. Svetz powiódł wzrokiem od jednego samca do drugiego. Można było

dość łatwo rozpoznać przywódcę. Wrocky mówił dużo głośniej i niższym głosem niż Worrel, był większy od niego, a białe futro tworzyło mu na szyi lwią grzywę. Worrel usiłował walczyć o pozycję. Kobiety od chwili, gdy Svetz wszedł do pokoju, nie odezwały się ani słowem. Wrocky dawał wyraźnie do zrozumienia, że on tu rządzi. I nie chciał, żeby Svetz ich opuścił. — Nie rozumiesz — powiedział Svetz z rozpaczą. — Powietrze… — urwał. — Co z powietrzem? — Powinno mnie już zabić. Z dziesięć razy. Właściwie dlaczego nie zabiło? — Dziwne, że przestał się nad tym zastanawiać. — Musiałem się przystosować — powiedział na poły do siebie. — W tym rzecz. Kabina zbyt blisko minęła tę granicę historii. Moje dziedzictwo się zmieniło. Moje płuca zaadaptowały się do przedindustrialnego powietrza. Gnuśwa! Gdybym nie wcisnął guzika przerywacza, pewnie bym się dostosował z powrotem! — Więc możesz oddychać naszym powietrzem — powiedział Wrocky. — Dalej nie rozumiem. Nie macie żadnego przemysłu? — Oczywiście — powiedział zaskoczony Worrel. — Samochodów spalinowych i samolotów? Silników diesla? Statków? Chemicznych nawozów, środków owadobójczych… — Nie, żadnych takich. Nawozy chemiczne wypłukują się i zatruwają wodę. Jedyne środki owadobójcze, o jakich słyszałem, śmierdziały pod niebiosa. Nigdy nie wyszły poza etap eksperymentalny. Większość pojazdów porusza się na baterie. — Kiedyś była moda na silniki spalinowe — dodał Wrocky. — Nie

chwyciła.

Śmierdziały.

Ludziom

w

środku

oczywiście

to

nie

przeszkadzało, bo smród zostawiali za sobą. W szczytowym momencie mieliśmy ponad dwieście samochodów, buczały po Detroit i zatruwały powietrze. Pewnej nocy społeczeństwo zeszło się w zgraję i rozerwało samochody na strzępy. Jak również właścicieli. — Zawsze uważałem, że ludzie mają wrażliwsze nosy niż trolle. — Wrona wyczuła mój zapach, na długo zanim ja wyczułem ją — zauważył Svetz. — Wrocky, to nas donikąd nie doprowadzi. Ja muszę wrócić do domu. Chyba przystosowałem się do powietrza, ale to nie wszystko. Nigdy nie jadłem nic oprócz drożdży, wszystko inne wyginęło dawno temu. Bakterie… Wrocky pokręcił głową. — Gdziekolwiek się udasz, twoja zepsuta maszyna czasu będzie cię odstawiać w coraz bardziej egzotyczne środowisko. Świat może się skończyć na tysiąc sposobów. Przypuśćmy, że trafisz na taki koniec świata? Albo tylko miniesz go o włos? — Ale… — A tutaj dostaniesz wolną łapę. Będziesz gościem honorowym. Pomyśl, ile możesz nas nauczyć. Ty, który urodziłeś się w społeczności wydającej pojazdy podróżujące w czasie! Więc o to chodziło. — O nie. Nie możecie wykorzystać mojej wiedzy — powiedział Svetz. — Nie jestem mechanikiem. Nie mógłbym was nauczyć niczego. Poza tym nie znieślibyście efektów ubocznych. Zbyt wiele dawnych cywilizacji zostało zbudowanych na petrochemii. I plastiku. Palony plastik daje najdziwniejszy…

— Ale nawet największe rezerwy ropy naftowej nie wystarczą na zawsze. W waszych czasach musieliście znaleźć inne źródła energii. — Żółte oczy Wrocky’ego przewiercały go na wylot. — Kontrolowana fuzja wodorowa? — Nie potrafię wytłumaczyć, jak to się robi! — zawołał rozpaczliwie Svetz. — Nie znam się na fizyce plazmowej! — Fizyce plazmowej? Co to jest fizyka plazmowa? — Manipulowanie zjonizowanymi gazami za pomocą elektromagnetyki. Musicie mieć fizykę plazmową. — Nie mamy, ale na pewno możesz nam udzielić cennych wskazówek. Już mamy bomby wodorowe. Podobnie jak Europejczycy… ale o tym możemy porozmawiać później. — Wrocky wstał. Jego czarne paznokcie odcisnęły ślady na ramieniu Svetza. — Przemyśl to, Svetz. A, i czuj się w domu jak u siebie, ale na dwór nie wychodź bez eskorty. Trolle, rozumiesz. *** Svetz wyszedł z jadalni z zawrotami głowy. Wilki nie pozwolą mu odejść. — Cieszę się, że zostaniesz — zaszczebiotała Wrona. — Lubię cię. Na pewno ci się tu spodoba. Pozwól, oprowadzę cię po domu. W głębi korytarza jedna mrożona kula lśniła mętnie w ciemności, jak pełnia wniesiona do domu. Noc… stworzenia nocy. Wilki. — Jestem ksenofobem — rzekł. — Nic na to nie poradzę. Taki się urodziłem.

— O, nauczysz się nas lubić. Już teraz trochę mnie lubisz, prawda? — Wyciągnęła rękę i podrapała go za uchem. Przebiegł go dreszcz rozkoszy, niespodziewanie ostry, aż przymknął oczy. — Tędy — powiedziała. — Dokąd idziemy? — Przyszło mi na myśl pokazać ci trolle. Svetz, naprawdę pochodzisz od trolli? Nie mogę uwierzyć! — Powiem ci, kiedy je zobaczę. — powiedział. Przypomniał sobie Homo habilis ze zwierzyńca. Był człowiekiem, doradcą, dopóki sekretarz — generał nie rozkazał poddać go regresowi. Przeszli przez jadalnię; Svetz zauważył na talerzach nie dające się pomylić z niczym kości. Zadrżał. Jego przodkowie żywili się mięsem, tu trolle były prymitywnymi zwierzętami, czymkolwiek mogłyby być w świecie Svetza — ale zadrżał. Nie mógł myśleć, głowa zaczęła mu ciążyć. Musi się stąd wydostać. — Jeśli myślisz, że wujek Wrocky jest twardy, powinieneś poznać europejskiego ambasadora — powiedziała Wrona. — I może poznasz. — Przychodzi tutaj? — Czasami. — Wrona warknęła głucho. — Nie lubię go. To inny gatunek. Tu wilki wyewoluowały w ludzi; tak mówi nam nasz nauczyciel. W Europie było inaczej. — Nie sądzę, żeby wujek Wrocky pozwolił mi się z nim spotkać. Albo nawet opowiedział mu o mnie. — Svetz potarł oczy. — Masz szczęście. Herr Dracula dużo się uśmiecha i mówi mnóstwo brzydkich rzeczy uprzejmym tonem. Dopiero po chwili… Svetz! Co się dzieje?

Svetz jęknął. — Moje oczy! — Sięgnął wyżej. — Moje czoło! Nie mam już czoła! — Nie rozumiem. Svetz dotykał twarzy opuszkami palców. Jego brwi stanowiły włochatą gąsienicę na grubym, masywnym kostnym nawisie. Od nawisu czoło cofało się pod kątem czterdziestu pięciu stopni. A jego broda… broda także znikła. Szczęka przechodziła w szyję. — Cofam się, zmieniam się w trolla — powiedział Svetz. — Czy jeśli całkiem zmienię się w trolla, oni mnie zjedzą? — Nie wiem. Nie pozwolę im! — Nie. Zabierz mnie do kabiny. Jeśli nie pójdziesz ze mną, trolle mnie zabiją. — Dobrze, ale co z potworem? — Teraz łatwiej sobie z nim poradzę. Nic mi nie będzie, tylko mnie tam zaprowadź. Proszę! Wzięła go za rękę i zaprowadziła. Lustro nie kłamało. Zmieniał się już wtedy, dostosowywał się do tej ścieżki historii. Najpierw jego płuca utraciły zdolność przyswajania normalnego powietrza. Tu nie było czasów industrialnych. Ale nie było też Homo sapiens… Wrona otworzyła drzwi. Svetz wciągnął w nozdrza zapach nocy. Węch wyostrzył mu się nadnaturalnie. Wyczuł trolle, zanim je zobaczył, wspinające się ku niemu po zboczu, przez żywy zielony dywan. Jego palce same się zakrzywiły, zapragnęły broni. Trolle były trzy. Otoczyły Svetza i Wronę pierścieniem. Jeden niósł białą kość. Wszystkie poruszały się wyprostowane, na dwóch nogach, ale

szły tak, jakby bolały je stopy. Były bezwłose jak ludzie. Małpie głowy osadzone na ludzkich ciałach. Homo habilis, krwiożercza małpa z równin. Przodek człowieka. — Nie zwracaj na nie uwagi — odezwała się niedbale Wrona. — Nie zrobią nam krzywdy. — Zaczęła schodzić ze zbocza. Svetz szedł tuż za nią. — Nie powinien mieć tej kości! — zawołała przez ramię. — Kości im nie dajemy. Używają ich jako broni. Czasami krzywdzą się nawzajem. Raz jeden dobrał się do żelaznej rękojeści zraszacza i zabił nią ogrodnika. — Nie zamierzam mu tego odbierać. — Co to za oślepiające światło? Z twojej kabiny? — Tak. — Nie jestem do tego przekonana. — Zatrzymała się nagle. — Wujek Wrocky ma rację. Tylko się bardziej zgubisz. Tu przynajmniej będziesz miał opiekę. — Nie. Wujek Wrocky się myli. Widzisz ciemny kraniec kabiny, jak się rozpływa w nicości? Nadal jest przytwierdzony do reszty machiny czasu. Ona mnie w siebie wciągnie. — O! — Nie wiadomo, jak długo krążyła po ścieżkach czasu. Może odkąd ten gnuśwowaty koń ubódł urządzenia sterownicze tym swoim gnuswowatym rogiem. Nikt tego dotąd nie zauważył. No bo jak? Nikt dotąd nie zatrzymał machiny czasu w połowie drogi. — Svetz, konie nie mają rogów. — Mój ma. Za ich plecami rozległ się jakiś hałas. Wrona obejrzała się w ciemność,

której oczy Svetza nie mogły przeniknąć. — Ktoś musiał nas zauważyć! Chodź! Pociągnęła go ku oświetlonej kabinie. Zatrzymali się tuż przed wejściem. — Myśli stają mi kołkiem — wybełkotał Svetz. — Język też. — Co zrobimy z potworem? Nic nie słyszę. — Nie ma potwora. Teraz jest już tylko człowiek z amnezją. Był niebezpieczny jedynie na etapie przemiany. Zajrzała do środka. — Coś takiego, masz rację! Proszę pana, czy może pan… Svetz, on mnie nie rozumie. — Pewnie że nie. No bo jak? Wydaje mu się, że jest białym ark — tycznym wilkiem. — Svetz wszedł do środka. Białowłosy człowiek — — wilk wycofał się w kąt, obserwując go nieufnie. Bardzo przypominał Wronę. Svetz uświadomił sobie, że trzyma gałąź. Ręka musiała ją chwycić, nie powiadamiając o tym mózgu. Zatoczył koło, trzymając broń w pogotowiu. Obudził się w nim nierozumny gniew. Intruz! Ten człowiek nie miał co robić na terytorium Svetza. Człowiek — wilk cofnął się, w skośnych oczach miał przerażenie i szaleństwo. Nagle wyskoczył na zewnątrz i rzucił się biegiem. Trolle gnały tuż za nim. — Może twój ojciec go wykształci — powiedział Svetz. Wrona przyglądała się urządzeniom kontrolnym. — Jak się tym posługujesz? — Zobaczmy. Nie jestem pewien, czy pamiętam. — Svetz potarł drastycznie cofające się czoło. — To zamyka drzwi…

Wrona wcisnęła klawisz. Drzwi się zamknęły. — Czy nie powinnaś być na zewnątrz? — Chcę pojechać z tobą. — A. — Myślenie sprawiało mu straszne trudności. Spojrzał na panel sterowania. Entliczek, pentliczek, ten guziczek? Nacisnął. 1 Swobodny spadek. Wrona pisnęła. Pojawiła się grawitacja, skierowana promieniście na zewnątrz ze środka kabiny. Przyparła ich do ścian. — Kiedy moje płuca wrócą do normy, prawdopodobnie zasnę — uprzedził Svetz Wronę. — Niech cię to nie niepokoi. Czy powinien jej powiedzieć coś jeszcze? Usiłował sobie to przypomnieć. A, tak. — Nie możesz już wrócić do domu. Nigdy więcej nie znajdziemy tej ścieżki historii. — Chcę zostać z tobą — powiedziała Wrona. — W porządku. W głębokich czeluściach machiny czasu pojawiła się mgła. Gwałtownie się scaliła… i kabina Svetza wróciła, spóźniona o wiele godzin. Drzwi otworzyły się automatycznie. Ale Svetz nie wysiadł. Musieli wyciągać go za ręce z powietrza pachnącego zwierzęciem i wiciokrzewem. — Zaraz dojdzie do siebie. Nałóżcie namiot filtrujący na to drugie — rozkazał Ra Chen. Stanął nad Svetzem z rękami założonymi na piersi. Czekał. Svetz zaczął oddychać. Otworzył oczy. — Już dobrze — odezwał się Ra Chen. — Co się stało? Svetz usiadł. 1 — Daj pomyśleć. Wróciłem do przedindustrialnej Ameryki. Była cała

zaśnieżona. I… trafiłem wilka. — Mamy go w namiocie. Co potem? — Nie. Wilk uciekł. Wypędziliśmy go. — Svetz otworzył szeroko oczy. — Wrona! Wrona leżała na boku w namiocie filtrującym. Sierść miała gęstą i bujną, białą z czarnymi znakami. Sylwetką przypominała wilka, lecz była bardziej zwarta, miała dużą głowę, krótki pysk i ciasno zwinięty ogon. Leżała z zamkniętymi oczami. Wydawało się, że nie oddycha. Svetz ukląkł. — Pomóżcie mija stąd zabrać! Nie widzicie różnicy między wilkiem i psem? — Nie. Po co przywoziłeś psa? Mamy dziesiątki psów. Svetz nie słuchał. Zerwał namiot filtrujący i pochylił się nad Wroną. — To chyba pies. Bardziej pies niż wilk. Ludzie udomawiali oba gatunki. Przystosowała się do naszej ścieżki historii. I naszego powietrza. — Svetz spojrzał na szefa. — Musimy oddać na złom tę starą kabinę. Zboczyła w czasie. — Bierzesz w pracy dopalacze? — Opowiem ci wszystko o… Wrona otworzyła oczy. Powiodła wokół wzrokiem w rosnącej panice, dopóki nie dostrzegła Svetza. Spojrzała na niego pytająco. — Zajmę się tobą. Nie martw się — rzekł do niej Svetz. Podrapał ją za uchem, zanurzając palce głęboko w miękkie futro. Do Ra Chena powiedział: — W zwierzyńcu nie potrzebują więcej psów. Ona może zamieszkać ze mną. — Odbiło ci? Zamieszkasz ze zwierzęciem, ty? Nienawidzisz zwierząt!

— Uratowała mi życie. Nie pozwolę trzymać jej w klatce — odparł Svetz z determinacją. — Proszę bardzo, zatrzymaj toto! Zamieszkajcie razem! Pewnie nie zamierzasz mi oddać tych dwóch milionów komercjali, które nas kosztowała? Tak mi się zdawało. — Ra Chen prychnął zdegustowany. — W porządku, zobaczmy twój raport. I panuj nad tym zwierzem, dobrze? Wrona uniosła nos i wciągnęła powietrze. Potem zawyła. Dźwięk poniósł się echem w całym instytucie, ludzie odwracali głowy lękliwie. Zaskoczony Svetz też zaczął węszyć i zrozumiał. Powietrze było pełne wyziewów petrochemicznych, dwutlenku węgla, azotu i siarki. Industrialne powietrze, powietrze, którym Svetz oddychał przez całe życie. I które znienawidził.

Kurt Vonnegut NA1IE

Człowiek, który pisał z takim czarnym humorem o przyszłości i z taką ironią mówił o końcu świata, jest idealnym kandydatem na zakończenie tomu humoresek fantastycznych. Fakt, że kariera Kurta Vonneguta wykazuje osobliwe paralele do pierwszego autora w tomie, Terryego Pratchetta, czyni go jeszcze lepszym kandydatem, gdyż obaj całkiem niezależnie od siebie ukształtowali wspaniały absurdalny styl pisania. Yonnegut pracował w Ameryce jako specjalista od public relations w General Electric Company. Rozgłos zyskał dzięki powieści „Syreny z Tytana” (1959) o dziwacznym kraju Obcych noszących miano Tralfamadorian i o Kościele Boga Doskonałe Obojętnego. Obecnie posiada ogromną rzeszę wielbicieli rozciągającą się daleko poza grono fanów fantastyki. Jego teksty są również pełne tej samej komicznej inwencji co teksty Pratchetta, a jednak jest to z pewnością pierwsze spotkanie owych dwóch niekwestionowanych mistrzów gatunku na stronach tej samej książki. Kurt Vonnegut (1922–2007) na świat przyszedł w Indianapolis, gdzie jego ojciec i dziadek ze strony ojca pracowali jako architekci. Kiedyś napisał: „Gdzieś w Niemczech znajduje się strumień o nazwie Vonne — to właśnie źródłosłów mojego dziwnego nazwiska”. Wkrótce po zatrudnieniu w General Electric Company zaczął publikować w pismach takich jak „Fantasy and Science Fiction”, „Galaxy” i „Worlds of If”. Później napisał powieści, które zapewniły mu status pisarza kultowego, w tym „Pianolę” (1953), w której maszyny przejmują panowanie nad światem,

„Kocią kołyskę” (1963), przedstawiającą Bokonona, wynalazcę religii składającej się w całości z kłamstw, „Rzeźnię numer pięć” (1969), w której znowu pojawiają się Tralfamadorianie, oraz „Śniadanie mistrzów” (1973), o pisarzu science fiction, Kilgore Troucie, którego absurdalne historyjki — pojawiają się w książeczkach z pornografią Wiele opowiadań Vonneguta ukazało się w tomie — Witajcie w małpiarni” (1969) lecz zamieszczone poniżej stanowi rzadki wczesny okaz, po raz pierwszy zaprezentowany w „Worlds of If” w styczniu 1962 roku. „NA1IE” dotyczy życia i śmierci w przyszłości, a wizja Vonneguta wraz z jego mrocznym humorem stanowi idealny finał tego tomu.

Wszystko było idealne. Nie było więzień, slumsów, domów wariatów, ludek, biedy, wojen. Wszystkie choroby zostały pokonane. Starość też. Śmierć, z wyjątkiem wypadków, stała się przygodą dla ochotników. Populacja Stanów Zjednoczonych ustabilizowała się na liczbie czterdziestu milionów dusz. Pewnego pogodnego poranka w chicagowskim szpitalu położniczym Edward K, Wehling jr. czekał, aż jego żona urodzi. Był jedynym czekającym. W obecnych czasach nie rodziło się wiele dzieci. Wehling był pięćdziesięciosześciolatkiem — szczenięcy wiek w społeczeństwie, w którym średnia wieku wynosiła sto dwadzieścia dziewięć lat. Prześwietlenie ujawniło, że jego żona urodzi trojaczki. Były to jego pierwsze dzieci. Młody Wehling skulił się na krześle, twarz schował w dłoniach. Był tak wymięty, nieruchomy i bezbarwny, jakby chciał się stać dosłownie niewidzialny. I to mu się właściwie udało, ponieważ w poczekalni panował rozgardiasz i rozprzężenie. Krzesła i popielniczki odsunięto od ścian., Podłoga była usłana poplamionymi płachtami. W pomieszczeniu zmieniano wystrój. Zmieniano wystrój, by upamiętnić człowieka, który zgodził się umrzeć. Sardoniczny staruszek, liczący jakieś dwieście lat, siedział na drabince i malował mural, który mu się nie podobał. W czasach, gdy ludzie starzeli się w dostrzegalny sposób, jego wiek można by oszacować na jakieś trzydzieści pięć lat. Na tyle dotknęła go starość, zanim wynaleziono na nią lekarstwo.

Mural przedstawiał bardzo schludny ogród. Mężczyźni i kobiety w bieli, doktorzy i pielęgniarki, skopywali ziemię, sadzili drzewka, robili opryski, rozsypywali nawóz. Mężczyźni i kobiety w fioletowych uniformach pielili chwasty, ścinali rośliny stare i chore, grabili liście, wywozili odpadki do kubłów na śmiecie. Nigdy, nigdy, przenigdy — nawet w średniowiecznej Holandii czy starożytnej Japonii — ogrody nie były bardziej oficjalne, bardziej zadbane. Każda roślinka otrzymywała odpowiednią ilość ziemi, światła, wody, powietrza i składników odżywczych. Korytarzem nadchodził sanitariusz, śpiewając pod nosem popularną piosenkę: Nie chcesz mnie całować już, kochanie? To posłuchaj, co ze mną się stanie. Z fioletową panną ja umówię się, A świat niech mnie cmoknie, wiesz już gdzie. Skoro miłość ma poszła na marne, niech się miejsce nie marnuje przynajmniej. Przez nieczułą kobietę opuszczam planetę, moje miejsce niech jakieś dziecko zajmie. Sanitariusz spojrzał na mural i muralistę. — Bardzo prawdziwe — zauważył. — Właściwie mogę sobie wyobrazić, że stoję na środku tego wszystkiego. — Skąd pewność, że już w to nie wdepnąłeś? — spytał malarz.

Uśmiechnął się jak satyr. — Tytuł brzmi: „Szczęśliwy ogród życia”, wyczuwasz? — Jak to miło ze strony doktora Hitza — powiedział sanitariusz. *** Na muralu jeden z mężczyzn w bieli miał twarz doktora Benjamina Hitza, głównego położnika. Hitz był mężczyzną powalająco przystojnym. — Zostało mnóstwo twarzy do wypełnienia — zauważył sanitariusz. Chodziło mu o to, że twarze wielu sylwetek na muralu nadal stanowiły białe plamy. Wszystkie plamy miały zostać wypełnione podobiznami ważnych osobistości z personelu szpitalnego bądź chicagowskiego biura Federalnego Urzędu Umarzania. — Musi być miło umieć robić rysunki podobne do czegoś — zauważył sanitariusz. Twarz malarza ścięła się w wyrazie szyderstwa. — Myślisz, że jestem dumny z tego knota? — spytał. — Myślisz, że według mnie tak właśnie wygląda życie? — A jak według pana wygląda życie? Malarz wskazał upaćkaną płachtę. — To jest dobry przykład. Tylko w ramki oprawić i będzie elegancki obraz, dużo uczciwszy niż ten tutaj. — Ponury z pana staruszek, co? — Czy to zbrodnia? Sanitariusz wzruszył ramionami. — Jak wam się tu nie podoba, dziadku… — powiedział i skończył

skrótem telefonicznego numeru, pod który mieli dzwonić ludzie mający już dość życia. Jedynkę w numerze czytało się „raz”. Numer brzmiał: NA1IE. Był to numer telefoniczny instytucji, której fantazyjne przydomki brzmiały:

„Automat”,

„Dyskoteka”,

„Puszka”,

„Parowar”,

„Odwszawiacz”, „Łatwo i Przyjemnie”, „Zegnaj mi, Matko”, „Wesoły Chuligan”, „No to buźka”, „Beczka Śmiechu”, „Mikser”, Jutro będzie lepiej” i „Tylko nie pękaj”. „Na razie” było numerem telefonu miejskich komór gazowych Federalnego Urzędu Umarzania. *** Malarz sanitariuszowi zagrał na nosie. — Jak uznam, że pora się zbierać — powiedział — to nie pójdę do Beczki Śmiechu. — Aaa, zosiek–samosiek? — odpowiedział sanitariusz. — Strasznie wszystko upaćkasz, dziadku. Może byś trochę pomyślał o ludziach, którzy będą musieli, po tobie sprzątnąć? Malarz nieobyczajnym gestem zademonstrował brak troski o uczucia pozostałych przy życiu. — Świat sobie poradzi nawet jeszcze bardziej upaćkany, jeśli chcesz znać moje zdanie. Sanitariusz roześmiał się i poszedł dalej. Wehling, oczekujący ojciec, wymamrotał coś, nie podnosząc głowy. Potem znowu zamilkł.

Do poczekalni wmaszerowało obcesowe, budzące grozę babsko na szpilach. Buty, pończochy, trencz, torbę i furażerkę miała fioletowe, w odcieniu, który malarz nazwał „kolorem winogron w dzień Sądu Ostatecznego”. Medalion na jej fioletowym chlebaku był symbolem Oddziału Służb Federalnego Urzędu Umarzania — orzeł siedzący na obrotowej bramce. Kobieta miała mocny puszek na twarzy — szczerze mówiąc, po prostu wąsy. Osobliwą cechą hostess komory gazowej było to, że choćby w chwili rekrutacji były nie wiadomo jak śliczne i kobiece, po mniej więcej pięciu latach zaczynały im rosnąć wąsy. — Tam mam iść? — spytała malarza. — Bardzo wiele zależy od tego, w jakiej sprawie — odpowiedział. — Pani nie względem rodzenia, co? — Powiedziano mi, że mam pozować do jakiegoś obrazu. Moje nazwisko Duncan Leora — powiedziała i zrobiła pauzę. — Co ludzi zamyka w komorach — dodał malarz. — Co? — Nieważne. — To absolutnie piękny obraz — oznajmiła. — Wygląda jak jakiś raj co najmniej. — Mniej — mruknął malarz. Z kieszeni fartucha wyjął listę nazwisk. — Duncan,

Duncan,

Duncan…

Mam!

Jest

pani

uprawniona

do

unieśmiertelnienia. Widzi tu pani jakieś beztwarzowe ciało, na które mam nasadzić pani głowę? Zostało nam parę pierwszorzędnych. Powiodła tępym wzorkiem po muralu. — Rety! Jak dla mnie wyglądają tak samo. Nie znam się na sztuce.

— Sztuka jest sztuka, co? W porządasku. Jako mistrz sztuk pięknych polecałbym to ciało tutaj. — Wskazał kobiecą postać bez twarzy, niosącą suche łodygi do pieca na odpadki. — No tak — powiedziała Leora Duncan — ale to śmieciarze, prawda? Aja jestem zatrudniona w służbie. Nie robię w odpadkach. Malarz klasnął w ręce w kpiącym zachwycie. — Twierdzi pani, że się nie zna na sztuce, a zaraz potem udowadnia, że wie o niej więcej ode mnie! Oczywiście niosąca snop jest nieodpowiednia dla hostessy! Żniwiarka, kosiarka — to bardziej w pani charakterze. — Wskazał postać w fiolecie, odpiłowującą suchą gałąź jabłoni. — Może ona? Podoba się pani? — Ojej! — Kobieta zarumieniła się, zawstydziła. — Ależ… ależ wtedy będę tuż obok doktora Hitza! — To panią irytuje? — spytał. — Ojejuśku, skąd! Ale… ale… to taki zaszczyt! — Aaa. Pani go podziwia, co? — A kto go nie podziwia? — odparła, wpatrzona z czcią w portret Hitza. Był to wizerunek opalonego, siwowłosego, wszechmocnego Zeusa liczącego sobie trzysta czterdzieści lat. — Kto go nie podziwia? — powtórzyła. — To on założył pierwszą komorę gazową w Chicago. — Nic nie zachwyci mnie bardziej — powiedział malarz — niż umieszczenie pani obok niego po wsze czasy. Odpiłowywanie konara — czy to się pani wydaje stosowne? — Przecież robię coś podobnego — powiedziała. Mówiąc o swojej pracy, była doprawdy zbyt skromna. Jej zadaniem było zapewnienie komfortu ludziom, których zabijała.

Kiedy Leora Duncan pozowała do portretu, do poczekalni wkroczył doktor Hitz we własnej osobie. Miał dwa metry czternaście centymetrów i promieniał znaczeniem, osiągnięciami i radością życia. — Aaa, panna Duncan! Panna Duncan! — powiedział i zażartował: — Co pani tu robi? Tutaj ludzie nie odchodzą. Tutaj przychodzą! — Będziemy na tym samym malowidle — powiedziała nieśmiało. — Dobrze! — rzekł doktor Hitz kordialnie. — A właśnie, niczego sobie obrazek, prawda? — Jestem zaszczycona, że będę na nim wraz z panem. — Coś pani powiem — odparł. — To ja jestem zaszczycony, że znajdę się w pani towarzystwie. Bez takich jak pani kobiet ten nasz wspaniały świat nie byłby możliwy. Zasalutował jej i ruszył do drzwi sali porodowej. — Niech pani zgadnie, jaki poród właśnie odebraliśmy — powiedział. — Nie zgadnę — odpowiedziała. — Trojaczki! — powiedział. — Trojaczki! — powtórzyła. Jej zdumienie zrodziły legalne implikacje zaistnienia trojaczków. Prawo mówiło, że żaden noworodek nie może przeżyć, o ile rodzice dziecka nie znajdą kogoś, kto na ochotnika zgodzi się umrzeć. Trojaczki, jeśli miały przeżyć w komplecie, wymagały zgłoszenia trzech ochotników. — Czy rodzice mają trzech ochotników? — spytała Leora Duncan. — Kiedy ostatni raz się dowiadywałem, mieli jednego i usiłowali jakoś uciułać dwóch kolejnych. — Nie sądzę, żeby im się udało. U nas nikt nie zamawiał trzech sesji. Same single, chyba że ktoś zgłosił się po moim wyjściu. Jakie to

nazwisko? — Wehling — odezwał się czekający ojciec. Usiadł prosto, z czerwonymi oczami, nieświeży. — Edward K. Wehling jr., oto nazwisko szczęśliwego tatusia. Uniósł prawą rękę, spojrzał w ścianę, roześmiał się chrapliwie i nieprzyjemnie. — Obecny — dodał. — O, pan Wehling — powiedział doktor Hitz, — Nie zauważyłem pana. — Niewidzialny człowiek — powiedział Wehling. — Przed chwilą otrzymałem wiadomość, że urodziły się trojaczki — powiedział doktor Hitz. — Są zdrowe, tak jak matka. Właśnie do nich zmierzam. — Hura — powiedział Wehling głucho. — Jakoś się pan nie cieszy — zauważył doktor Hitz. — Jaki człowiek by się nie cieszył na moim miejscu? — spytał Wehling. Machnął dłońmi, co miał symbolizować beztroską prostotę. — Muszę tylko zdecydować, które dziecko będzie żyć, potem odstawić dziadka ze strony matki do Wesołego Chuligana i wrócić tu z pokwitowaniem. *** Doktor Hitz stanął nad Wehlingiem i zwrócił się do niego dość surowo: — Pan nie jest zwolennikiem kontroli populacji? — Uważam, że jest idealnie ścisła — odparł Wehling sztywno. — Wolałby pan wrócić do dawnych dobrych czasów, kiedy populacja

Ziemi liczyła dwadzieścia miliardów i miała osiągnąć czterdzieści, osiemdziesiąt, sto sześćdziesiąt miliardów? Czy wie pan, co to są pestkowce? — Nie — burknął Wehling. — Pestkowce, drogi panie, to te małe kuleczki, te drobne miękkie gronka składające się na owoc jeżyny — powiedział doktor Hitz. — Bez kontroli urodzeń istoty ludzkie byłyby ściśnięte na powierzchni naszej starej planety jak pestkowce na jeżynie! Proszę o tym pomyśleć! Wehling furt tylko gapił się w ten sam punkt na ścianie. — W roku 2000 — ciągnął doktor Hitz — zanim naukowcy wkroczyli do akcji i ustalili to prawo, nie było nawet dość wody do picia i nic do jedzenia z wyjątkiem wodorostów, a jednak ludzie nadal upierali się przy swoim prawie do mnożenia się jak króliki. Oraz przy prawie do wiecznego życia, jeśli to możliwe. — Ja chcę mieć te dzieci — powiedział Wehling cicho. — Wszystkie trzy. — Ależ oczywiście. To bardzo ludzkie. — I nie chcę, żeby mój dziadek umarł — dodał Wehling. — Nikt nie jest szczęśliwy, zabierając bliskich krewnych do Beczki Śmiechu — powiedział doktor Hitz łagodnie i współczująco. — Wolałabym, żeby ludzie tego tak nie nazywali — odezwała się Leora Duncan. — Co? — spytał doktor Hitz. — Wolałabym, żeby ludzie nie mówili na to Beczka Śmiechu i tak dalej. Przez to stwarza się błędne wrażenie. — Ma pani zupełną rację — powiedział doktor Hitz. — Proszę mi

wybaczyć. — Poprawił się, nazwał miejskie komory gazowe ich oficjalną nazwą, nazwą, której nikt nigdy nie używał w rozmowie. — Powinienem był powiedzieć: do Studia Etycznego Samobójstwa. — Tak brzmi o wiele lepiej — wyraziła opinię Leora Duncan. — Pańskie dziecko… to, które zdecyduje się pan zatrzymać — powiedział doktor Hitz — będzie za sprawą kontroli populacji żyło na szczęśliwej, przestronnej, czystej, bogatej planecie. W ogrodzie takim jak ten na muralu. — Pokręcił głową. — Dwieście lat temu, w czasach mojej młodości, tu było piekło, które nie mogłoby przetrwać nawet dwadzieścia lat dłużej. A teraz mamy przed sobą stulecia pokoju i dostatku aż po kres wyobraźni. Uśmiechnął się promiennie. Jego uśmiech zbladł, gdy Wehling wyciągnął rewolwer. Wehling zastrzelił doktora Hitza. — Jest już miejsce dla jednego. Strasznie wielkiego jednego. A potem zastrzelił Leorę Duncan. — To tylko śmierć — wyjaśnił jej, kiedy padała. — Proszę! Miejsce dla dwojga. A potem zastrzelił siebie, robiąc miejsce dla trojga swoich dzieci. Nikt nie przybiegł. Najwyraźniej nikt nie słyszał strzałów. Malarz siedział na szczycie drabiny, w zamyśleniu przyglądając się żałosnej scenie. *** Malarz dumał nad żałobną zagadką życia, które domaga się przyjścia na

świat, a po przyjściu na świat domaga się przynoszenia owoców… mnożenia się i jak najdłuższego życia — by robić na tej bardzo małej planecie wszystko, co będzie musiało trwać wiecznie. Wszystkie odpowiedzi, które przyszły malarzowi do głowy, były ponure. A nawet jeszcze bardziej ponure niż Beczka Śmiechu, Wesoły Chuligan i Łatwo Przyszło, Łatwo Poszło. Myślał o wojnie. Myślał o zarazie. Myślał o głodzie. Wiedział, że nigdy więcej nie będzie malować. Upuścił pędzel na płachty chroniące podłogę. A potem uznał, że dość się już nażył w Szczęśliwym Ogrodzie Życia, i powoli zszedł z drabiny. Ujął broń Wehlinga, szczerze zamierzając się zastrzelić. Ale nie miał odwagi. A potem dostrzegł budkę telefoniczną w kącie poczekalni. Wszedł do niej, wykręcił dobrze zapamiętany numer: NA1IE. — Federalny Urząd Umarzania — odezwał się bardzo ciepły głos hostessy. — Kiedy najbliższy wolny termin? — spytał bardzo ostrożnie. — Prawdopodobnie możemy pana wpisać na późne popołudnie. Albo nawet wcześniej, jeśli ktoś odwołał sesję. — W porządku. Niech mnie pani wpisuje — powiedział malarz i przeliterował swoje nazwisko. — Dziękuję panu — powiedziała hostessa. — Pańskie miasto panu dziękuje, pański kraj dziękuje, pańska planeta dziękuje. Ale najgorętsze podziękowania wyrażają przyszłe pokolenia.

PODZIĘKOWANIA

Jako redaktor tego zbioru chciałbym wyrazić wdzięczność Colinowi Smythe i Maggie Phillips i wspomnieć o szczególnej pomocy w wyborze opowiadań, jakiej udzielił mi nieżyjący już Robert Bloch. Podziękowania ode mnie i wydawnictwa niech przyjmą wymienieni poniżej autorzy, ich wydawcy i agenci za pozwolenie włączenia ich opowiadań do tomu: Colin Smythe Limited za „Teatr okrucieństwa”, Copyright©1993 i 1996 Terry Pratchett; A.P. Watt Literary Agency za Jak Nuth wy — zamierzał zastosować swoją sztukę na gnolach” lorda Dunsany’ego i „Diabelskie dzikie osły” H.G. Wellsa; Alfred A. Knoph za „Piekielnicę” Johna Clliera; EJ. Carnell Literary Agency za „Strasznie wielką siłę” Erica Franka Russella i „Przynętę” Fritza Leibera; Scott Meredith Literary Agency za „Twonka” Henry’ego Kuttnera, „Odpowiednią oprawę” Philipa K. Dicka i „Latający spodek kapitana Wyxtpthlla” Arthura C. Clarke’a; Abner Stein Ltd za „Tentegesa” Raya Bradbury’ego; Ziff — Davis Publishing Company za „Regułę imion” Ursuli K. Le Guin oraz „Playboya i oślizłe bóstwo” Isaaca Asimova; Mercury Press Inc. za „Mitologicznego zwierza” Stephena Donaldsona, „Gnurry wyleźli z dhewna” Reginalda Bretnora i „W mojej maszynie czasu jest wilk” Larry’ego Nivena; Random Publishing Group za „Sprawy w Poictesme” Jamesa Branch Cabel — la; Elizabeth C. Brown za „Pierścień Hansa Carvela” Fredrica Browna; A.M. Heath Literary Agency za „Dobrą rycerską robotę” Roberta Blocha; Curtis Brown Literary Agency za „Biednego małego wojownika” Briana Aldissa; Terminus Publishing Company, Inc. za „Dziwnego ptaszka” Avrama Davidsona; Ed Victor Ltd i Completely Unexpected Productions Ltd za

„Młody Zaphod na ratunek” Douglasa Adamsa; spadkobiercy CS. Lewisa za .Aniołów miłosierdzia” CS. Lewisa; Digest Productions Corporation za „NA1IE” Kurta Vonneguta Jr.