Don Wallace - To bedzie moj dom

Copyright © Don Wallace 2014 Copyright for the Polish edition © Wydawnictwo Pascal. Wszelkie prawa zastrzeżone Tytuł oryginalny: The French House Tytuł: To będzie mój dom Autor: Don Wallace Tłumaczenie: Katarzyna Bieńkowska Konsultacja językowa: Monika Motkowicz Redakcja: Ewa Ressel Korekta: Katarzyna Zioła-Zemczak Projekt graficzny okładki: Studio KARANDASZ Projekt okładki oryginalnej: Jennifer K. Beal Davis, jennykate.com; Tom Hallman Zdjęcia na okładce: Dreamstime.com: Aleksandar Radovanovic; iStock: Tweetyclaw, DigiClicks, Elenathewise, Tree4Two, kaetana_istock Mapa: Jacek Majerczak Redaktor prowadząca: Agnieszka Górecka Redaktor naczelna: Agnieszka Hetnał Wydawnictwo Pascal sp. z o.o. ul. Zapora 25 43-382 Bielsko-Biała www.pascal.pl Bielsko-Biała 2015 ISBN 978-83-7642-592-4 eBook maîtrisé par Atelier Du Châteaux

Dla Mindy i Rory’ego Każde z nas może opowiedzieć własną historię, odwołując się do losu, szczęścia lub wyboru, i nigdy nie będziemy wiedzieć z całą pewnością, co właściwie kieruje naszym życiem. Sheena Iyengar, The Art of Choosing (Sztuka wyboru)

Dzie​sięć naj​waż​niej​szych fak​tów do​ty​czą​cych Bel​le-Île

1. Leży z dala od lądu ni​czym usma​ż o​n a na ma​śle tłu​sta sola, ale szkie​let ma z błę​kit​n o​z ie​lo​n e​‐ go gra​n i​t u. 2. Znaj​du​je się na Oce​a nie Atlan​t yc​kim, dzie​sięć mil od wy​brze​ż y Bre​t a​n ii, w Za​t o​ce Bi​skaj​‐ skiej. 3. Twar​de kli​f y o ostrych zę​bach uno​szą ku gó​rze jej zło​ci​ste pola ni​czym ofia​rę dla daw​n ych bo​‐ gów. 4. Sto pięć​dzie​siąt dwie małe wio​ski, z któ​rych więk​szość li​czy za​le​d​w ie po kil​ka do​m ów, wy​‐ grze​w a​ją się w słoń​cu w do​li​n ach prze​ci​n a​n ych przez szem​rzą​ce po​t o​ki albo kulą się pod osło​n ą ni​skich pa​gór​ków. 5. Każ​da osa​da ma wła​sny cha​rak​t er, har​m o​n o​gram i hi​sto​rię. Każ​da ma też swo​ją kro​w ę. I ta​‐ jem​n i​cę. (Do kogo na​le​ży ta kro​wa?). 6. Każ​da wio​ska współ​dzie​li rytm dnia ze wszyst​kim in​n ym, po​n ie​w aż ży​cie wy​spy re​gu​lu​ją pły​w y oce​a nu. Far​m y, pla​ż e, ska​li​ste wy​brze​ż e, zwo​dzo​n e mo​sty, ło​dzie ry​bac​kie, mał​ż e za​‐ grze​ba​n e w mule, roz​t ań​czo​n e sar​dyn​ki, któ​re wkrót​ce sta​n ą się da​n iem dnia wy​pi​sa​n ym kre​dą na ta​bli​cy przed na​le​śni​kar​n ią Gu​e rveur, na​w et sznu​ry roz​chy​bo​t a​n ych tu​ry​stów na ro​w e​rach blo​ku​ją​cych dro​gi na wy​spie – wszyst​ko zda​je się wzma​gać i słab​n ąć, uno​sić i opa​‐ dać, zgod​n ie z od​pły​w a​m i i przy​pły​w a​m i, któ​re nad​cho​dzą dwa razy w cią​gu dnia i dwa razy w cią​gu nocy. 7. Jest tu pięk​n ie, czę​sto dra​m a​t ycz​n ie pięk​n ie. 8. Ale jak za​w sze, pięk​n o ma swo​ją cenę. W lip​cu i sierp​n iu jest tu za dużo tu​ry​stów, cho​ciaż są bło​go​sła​w ień​stwem dla lo​kal​n ej go​spo​dar​ki. Ist​n ie​je pre​sja, by od​sprze​da​w ać pola upraw​n e pod nowe in​w e​sty​cje. Pro​blem sta​n o​w i za​n ie​czysz​cze​n ie śro​do​w i​ska, głów​n ie z po​w o​du prze​sta​rza​łych szamb. Mło​dzi lu​dzie nie mogą zna​leźć pra​cy na mia​rę swo​je​go wy​kształ​ce​‐ nia i mu​szą prze​n o​sić się na sta​ły ląd. Moja żona Min​dy, któ​ra opu​ści​ła swo​je ro​dzin​n e Ha​‐ wa​je, wie, że to może być bo​le​sne: gdy czło​w iek raz wy​je​dzie, jego ży​cie zmie​n ia się bez​‐ pow​rot​n ie. 9. Wy​spa tar​ga​n a jest sta​rym i wciąż nie​z a​ż e​gna​n ym dra​m a​t em. Gdy przy​by​w a się do Le Pa​la​‐ is, oto​czo​n e​go mu​rem por​t u po osło​n ię​t ej stro​n ie wy​cho​dzą​cej na fran​cu​skie wy​brze​ż e, na​‐ szym oczom otwie​ra się wi​dok ślicz​n y jak z pocz​t ów​ki. Na za​chod​n im brze​gu, traf​n ie na​‐ zwa​n ym Côte Sau​v a​ge, Dzi​kim Wy​brze​ż em, wy​spa rów​n ież pre​z en​t u​je wa​lecz​n e ob​li​cze, ale po​z o​sta​je uwię​z io​n a w burz​li​w ym związ​ku ze zdra​dziec​ką Za​t o​ką Bi​skaj​ską i bo​le​śnie od​czu​w a zmien​n e na​stro​je mo​rza. Kli​f y się kru​szą, ciem​n e zwa​ły wo​do​ro​stów za​ście​ła​ją pla​ż e, walą się całe rzę​dy cy​pry​sów, roz​dzie​ra​jąc zie​m ię ko​rze​n ia​m i. Ry​ba​cy i tu​ry​ści zo​sta​ją za​bra​n i przez wodę, by stać się przy​n ę​t ą dla kra​bów. Po sztor​m ie wcze​snym ran​kiem wy​‐ spa pró​bu​je prze​ko​n ać, że jej siń​ce nic nie zna​czą, my​dląc wam oczy roz​świe​t lo​n y​m i słoń​‐ cem mgła​m i i wyż​szy​m i od czło​w ie​ka hał​da​m i pia​n y gro​m a​dzą​cy​m i się w za​t ocz​kach i po​t o​‐ kach. Ale cień prze​m o​cy w jej oczach nie daje wam spo​ko​ju. Ni​g ​d y nie od​wra​c aj​c ie się ty​łem do mo​rza.

10. Rów​n o​cze​śnie kli​m at wy​spy ła​go​dzi przy​jem​n e łech​t a​n ie ko​n iusz​ka Golf​sztro​m u. Jest tu mnó​stwo słoń​ca, mniej desz​czu niż na sta​łym lą​dzie, zda​rza​ją się też okre​sy roz​iskrzo​n ej szkli​stej ci​szy, któ​ra la​t em przy​n o​si cza​sa​m i coś, co miej​sco​w i na​z y​w a​ją beau temps, pięk​n ą po​go​dą: dzień lub dwa cie​płej, bez​w ietrz​n ej ja​sno​ści i spo​ko​ju o psy​cho​de​licz​n ym nie​m al​ż e cha​rak​t e​rze, kie​dy to krzy​ż a​ki tka​ją wy​sa​dza​n e dia​m en​t a​m i rosy ar​ra​sy wzdłuż ście​ż ek w do​li​n ie, pod no​ga​m i śmi​ga​ją lśnią​ce zie​lo​n e jasz​czur​ki, a lu​dzie roz​m a​w ia​ją szep​t em peł​n i in​stynk​t ow​n e​go lęku i czci. In​n y​m i sło​w y, ta wy​spa nie bez po​w o​du nosi na​z wę Bel​le-Île, czy​li Pięk​n a Wy​spa.

Wskazówki

Po otwarciu domu Bonjour et bienvenue, Witajcie! Jest kil​ka rze​czy, któ​re trze​ba zro​bić na​t ych​m iast po otwar​ciu domu. Prze​czy​t aj​cie pro​szę uważ​n ie WSZYST​KIE po​n iż​sze wska​z ów​ki. Po pierw​sze, prze​pra​szam, je​śli oce​a n był wzbu​rzo​‐ ny pod​czas prze​pra​w y pro​m em. Mamy na​dzie​ję, że nikt nie cier​piał na cho​ro​bę mor​ską. Je​śli ko​goś jed​n ak do​pa​dła, pro​szę spraw​dzić i oczy​ścić po​de​szwy jego (oby nie wa​szych) bu​t ów. Uwa​ga: Nie za​czy​n aj​cie się roz​pa​ko​w y​w ać ani pić tego moc​n e​go drin​ka, choć jest jak naj​‐ bar​dziej za​słu​ż o​n y, ani uga​n iać się za ko​t a​m i, jasz​czur​ka​m i czy gwiazd​ka​m i fil​m o​w y​m i, żeby nie wiem jak były uro​cze, do​pó​ki nie wy​ko​n a​cie wszyst​kich wstęp​n ych za​dań. W prze​ciw​n ym ra​z ie może dojść do ma​łej ka​t a​stro​f y, ta​kiej jak brak go​rą​cej wody do ką​pie​li, albo i więk​szej, w ro​dza​ju od​krę​co​n ych kra​n ów za​le​w a​ją​cych pię​t ro. Ale być może jesz​cze nie do​t ar​li​ście na miej​sce. Może czy​t a​cie z wy​prze​dze​n iem (za​le​ca​n e) albo też, jak my przed trzy​dzie​stu laty, przy​je​cha​li​ście i oto sto​icie w sa​m ym środ​ku ma​łej wio​‐ ski, nie ma​jąc po​ję​cia, gdzie je​ste​ście ani gdzie znaj​du​je się cha​t a, któ​rą mu​si​cie od​szu​kać, nie wi​dząc ni​g​dzie żad​n ej na​z wy uli​cy ani nu​m e​ru domu. Je​śli je​ste​ście w tej dru​giej sy​t u​a cji, na​le​‐ ży mieć na​dzie​ję, że scho​w a​li​ście te wska​z ów​ki w ta​kie miej​sce, skąd bę​dzie je ła​t wo wy​jąć. Bo się wam przy​da​dzą.

Jak znaleźć dom Wy​obraź​cie so​bie wio​skę jako ro​w er le​ż ą​cy na boku wśród pól. Na​sze pierw​sze py​li​ste skrzy​ż o​‐ wa​n ie to pia​sta tyl​n e​go koła, któ​rej szpry​chy wy​z na​cza​ją czte​ry cie​n i​ste dro​gi. Na​le​ż y wy​brać tę po pra​w ej, bie​gną​cą pod górę. Pierw​szy dom, któ​ry mi​n ie​cie, spra​w ia wra​ż e​n ie pra​w ie za​w a​lo​n e​go lub opusz​czo​n e​go. W oknach nie ma szyb, a ka​m ien​n e ścia​n y bez za​pra​w y mu​rar​skiej po​ra​sta wi​n o​rośl, któ​ra

zda​je się je​dy​n ym, co je przy​t rzy​m u​je. Może zo​ba​czy​cie dam​ską bie​li​z nę su​szą​cą się tu i ów​dzie na krza​kach. Albo małe kot​ki. Praw​do​po​dob​n ie nie uda się wam do​strzec Su​z an​n e, zwłasz​cza je​śli prze​czu​ła wasz przy​jazd czy też w ogó​le przy​by​cie ko​goś ob​ce​go, ale to jej dom. Na​stęp​n y, w środ​ku na​sze​go sze​re​gu trzech bu​dyn​ków, jest mały wą​ski do​m ek, po​m a​lo​w a​‐ ny lśnią​cą bia​łą far​bą, z ró​ż o​w y​m i i zie​lo​n y​m i zdo​bie​n ia​m i pod oka​pem oraz wo​kół okien i drzwi. Wszy​scy wy​krzy​ku​ją, jaki to on jest ślicz​n y i do​sko​n a​ły, więc śmia​ło, wy też piszcz​cie: „Jaki słod​ki!”. Przy​w y​kli​śmy już do tego. Data jego bu​do​w y zo​sta​ła wy​ry​t a na nad​pro​ż u: MDCC​CXLII. Pew​n ie ta cheł​pli​w a pa​ra​a n​‐ tycz​n ość po​do​ba się tu​ry​stom, ale do wa​szej wia​do​m o​ści: to nie jest nasz dom. Nasz dom to ten na​stęp​n y, idąc ścież​ką w górę, ku nie​bu i za​cho​do​w i słoń​ca. Jest star​szy od tego ślicz​n e​go z datą – wła​ści​w ie w ca​łej wio​sce za​cho​w ał się tyl​ko je​den bu​dy​n ek star​szy od na​sze​go – ale tym, co robi naj​w ięk​sze wra​ż e​n ie na miej​sco​w ych, jest fakt, że ni​g​dy nie trzy​‐ ma​n o w nim zwie​rząt go​spo​dar​skich. Na Bel​le-Île to świa​dec​t wo naj​w yż​szej kla​sy. Jak​by was to cie​ka​w i​ło, dom zo​stał zbu​do​w a​n y po​n ad sto osiem​dzie​siąt lat temu, a przez cały ten czas trze​ba było je​dy​n ie wy​m ie​n ić de​ski pod​ło​go​w e i łup​ko​w e da​chów​ki – jed​n o i dru​gie raz. Ka​m ien​n e ścia​n y i więk​szość be​lek są ory​gi​n al​n e. Mamy na​dzie​ję, że to wszyst​ko wy​w rze na was wy​star​cza​ją​co duże wra​ż e​n ie, żeby od​w ró​‐ cić wa​szą uwa​gę od łusz​czą​cej się far​by, od​kry​t ych ka​bli i po​gię​t ych gwoź​dzi, od po​pę​ka​n ych szyb szaf​ki, ko​śla​w ych me​bli, któ​re wy​glą​da​ją tak, jak​by w każ​dej chwi​li mia​ły się roz​le​cieć, od po​pla​m io​n ych smo​łą zie​lo​n ych ny​lo​n o​w ych sie​ci ry​bac​kich za​w ie​szo​n ych mię​dzy kro​kwia​m i jak ha​m a​ki, po​czer​n ia​łe​go ko​m i​n a i tak da​lej. Ale mamy świa​do​m ość, że spra​w a jest bez​n a​dziej​n a. Nic nie za​t rze fak​t u, że wła​ści​w ie ku​pi​li​śmy ru​inę, któ​ra na​dal, po tylu la​t ach, cze​ka na re​‐ mont. Do​brze cho​ciaż, że nas tam nie ma i nie wi​dzi​m y wa​szych min. To miał być żart, jak​by co. Więc śmia​ło, śmiej​cie się – z tego dow​ci​pu, z tego domu, z nas. Przy​w y​kli​śmy do tego.

Klucz… …jest u Su​z an​n e. Tak, wła​ści​ciel​ki tej dru​giej ru​iny w na​szym sze​re​gu do​m ów. Ta star​sza pani jest na​szą bre​t oń​ską przy​ja​ciół​ką i byłą pa​ster​ką, za​w sze szy​kow​n ie ubra​n ą w nie​bie​ską su​‐ kien​kę i nie​bie​ski far​t uch w kwiat​ki. Jej czar​n e wło​sy mogą spra​w iać wra​ż e​n ie, jak​by ni​g​dy nie wi​dzia​ły wnę​t rza sa​lo​n u fry​z jer​skie​go Elle-Lui Sa​lon du Co​if​f eur w Le Pa​la​is, ale to nie​praw​da. Su​z an​n e cho​dzi do fry​z je​ra ja​kieś czte​ry razy w roku. Jest koło osiem​dzie​siąt​ki. To wspa​n ia​ła ogrod​n icz​ka – w ca​łej wio​sce ro​sną jej kwia​t y. Cho​dzi po oko​li​cy z sa​dzon​ka​m i w kie​sze​n iach nie​bie​skie​go far​t u​cha i wsu​w a je w szcze​li​n y w ka​m ien​n ych mu​rach i w luki w za​ro​ślach. My​ślę, że nimi roz​m a​w ia. (W każ​dym ra​z ie po​ru​sza war​ga​m i). Je​ste​śmy pra​w ie pew​n i, że Su​z an​n e to se​kret​n a dru​id​ka, wy​w o​dzą​ca się z We​n e​t ów, Cel​‐ tów czy jak tam na​z y​w a się ta kul​t u​ra się​ga​ją​ca cza​sów przed​chrze​ści​jań​skich. Wte​dy to Rzy​‐

mia​n ie pod wo​dzą Ju​liu​sza Ce​z a​ra pod​bi​li Ga​lię oraz Bry​t a​n ię i ze​pchnę​li wszyst​kich ucie​ka​ją​‐ cych cel​t yc​kich Bry​t ów i Bre​t oń​czy​ków do śle​pe​go za​uł​ka, ja​kim był pół​w y​sep zwa​n y Bre​t a​n ią. Su​z an​n e ma ta​kich wła​śnie nie​z wy​kłych przod​ków i spę​dzi​ła całe ży​cie na ob​sza​rze o pro​m ie​‐ niu trzech mil od na​szej wio​ski. Wy​brze​ż e Bre​t a​n ii znaj​du​je się w od​le​gło​ści za​le​d​w ie dzie​się​ciu mil i ła​t wo prze​pra​w ić się tam z Bel​le-Île pro​m em, ale dla Su​z an​n e rów​n ie do​brze mo​gło​by to być dzie​sięć ty​się​cy, je​śli wziąć pod uwa​gę licz​bę jej od​w ie​dzin na sta​łym lą​dzie. Wio​ska Ker​bor​dar​do​ué za​w sze była pięk​n a, ale gdy zja​w i​li​śmy się w niej po raz pierw​szy, jej uro​da po​z o​sta​w a​ła w ukry​ciu. Na​t o​m iast od​kąd Su​z an​n e wpro​w a​dzi​ła się tu przed dwu​dzie​stu laty, głów​n a dro​ga pro​w a​dzą​ca od jej ka​m ien​n ej szo​py do na​sze​go domu sta​ła się mi​n ia​t u​ro​‐ wym Wi​szą​cym Ogro​dem Ba​bi​lo​n u, peł​n ym ki​w a​ją​cych wiel​ki​m i gło​w a​m i hor​t en​sji, drob​n ych czer​w o​n ych i żół​t ych aza​lii, zu​chwa​le ru​m ia​n ych róż, fio​le​t o​w ych hia​cyn​t ów, sto​kro​t ek, a ostat​‐ nio dzię​ki roz​m o​kłej zie​m i w miej​scach, gdzie co wie​czór płu​cze​m y na​sze de​ski sur​f in​go​w e i kom​bi​n e​z o​n y pian​ko​w e, tak​ż e de​li​kat​n ych fio​le​t o​w o-bia​łych li​lii, któ​re Su​z an​n e prze​sa​dza tu z od​w ie​dza​n ych przez sie​bie ba​gien​n ych oko​lic i ukry​t ych źró​de​łek. Je​śli cho​dzi o samą Su​z an​n e, to jest nie​śmia​ła. Po​ro​z u​m ie​w a się za po​śred​n ic​t wem swo​ich kwia​t ów, de​li​kat​n e​go jed​n o​z ęb​n e​go uśmie​chu i ko​ro​n ek. Kie​dy spo​t ka​li​śmy ją (a ra​czej do​strze​‐ gli​śmy) po raz pierw​szy, do​słow​n ie przed nami ucie​ka​ła. Prze​m y​ka​ła po wio​sce tu i tam, zbyt szyb​ko, by ją do​go​n ić, a co do​pie​ro za​t rzy​m ać na chwi​lę roz​m o​w y. Przez ja​kiś czas wszy​scy na​‐ zy​w a​li ją La Fem​me Sau​va​g e, Dzi​ka Ko​bie​t a. Zga​dzam się, to nie​f or​t un​n e prze​z wi​sko. Prze​sta​li​śmy go uży​w ać po tym, jak do​strze​gli​śmy Su​z an​n e, sie​dząc przy ogro​do​w ym sto​le przed do​m em Gwe​n ed, ka​w a​łek da​lej przy tej sa​m ej ulicz​ce. Wśród go​ści było paru dość na​dę​t ych pa​ry​ż an, wy​n aj​m u​ją​cych dom z datą MDCC​CXLII, są​sia​du​ją​cy z na​szym. Ktoś z nich po​sta​n o​w ił dla dra​ki za​kraść się od tyłu i z za​sadz​ki wy​sko​‐ czyć na Su​z an​n e, za​glą​da​ją​cą nie​śmia​ło przez ży​w o​płot. „La Fem​me Sau​va​g e!” – za​śmie​w a​li się, pa​t rząc, jak z roz​w ia​n ą spód​n i​cą i far​t u​chem prze​ska​ku​je przez rów niby wiel​ki pod​sta​rza​ły kró​li​czek i ucie​ka gdzieś w pola. Nie są​dzę, by kie​dy​kol​w iek było mi bar​dziej wstyd niż wte​dy, bo sie​dzia​łem tam i nic nie po​w ie​dzia​łem. Je​stem prze​ko​n a​n y, że to przez tych pa​ry​ż an trze​ba było przez cały rok na​m a​w iać Su​z an​‐ ne, by wró​ci​ła do wio​sko​w e​go ży​cia. Za​jął się tym le vi​c om​te, wi​ceh​ra​bia, sta​ry gbu​ro​w a​t y pa​‐ triar​cha na​szej wio​ski. Mam na​dzie​ję, że bę​dzie​cie mie​li oka​z ję go po​z nać. Ary​sto​kra​t ycz​n y, acz de​m o​kra​t ycz​n y w swo​im po​strzę​pio​n ym czar​n ym swe​t rze. „Le Vic” pry​cha po​gar​dli​w ie: „trop snob”, „co za sno​by”, ile​kroć jego bar​dziej wy​kwint​n i go​ście za​dzie​ra​ją nosa – a wie​lu robi to w po​czu​ciu, że tego wła​śnie wi​ceh​ra​bia ocze​ku​je. Le Vic trak​t u​je Su​z an​n e z po​błaż​li​w ą, lecz ser​decz​n ą uwa​gą, zda​jąc so​bie, jak są​dzę, spra​w ę, że obo​je są przed​sta​w i​cie​la​m i gi​n ą​ce​go ga​t un​ku – wio​sko​w y hra​bia i pa​ster​ka – więc mają wię​‐ cej wspól​n e​go ze sobą na​w za​jem niż z póź​n iej​szy​m i przy​by​sza​m i. Jego dom znaj​du​je się na sa​m ym po​cząt​ku na​szej uli​cy, obok ruin, któ​rych ma​low​n i​czą ruj​n a​cję pie​czo​ło​w i​cie pod​t rzy​m u​‐ je sam Le Vic, jego żona Yvon​n e oraz ich dzie​ci, Thier​ry i Phi​lip​pe, pod​czas gdy ich wła​sny bie​lo​‐ ny wap​n em dom jest bar​dzo za​dba​n y.

Na​w ia​sem mó​w iąc, to wła​śnie Su​z an​n e wy​dzier​ga​ła ko​ron​ko​w e fi​ran​ki, któ​re zdo​bią na​sze okna, praw​dzi​w e cu​deń​ka. Kie​dy ją po​z dro​w ić, ru​m ie​n i się ni​czym osiem​dzie​się​cio​let​n ia na​sto​‐ lat​ka. Więc je​śli nie​z byt pew​n ie czu​je​cie się we fran​cusz​czyź​n ie albo je​ste​ście zde​n er​w o​w a​n i lub zmę​cze​n i po dłu​giej po​dró​ż y, a nad​szedł już póź​n y wie​czór, nie przej​m uj​cie się. Sama bę​dąc nie​śmia​ła, Su​z an​n e jest bie​gła w du​ka​n iu. Ale pod​czas gdy ona sama uni​ka to​w a​rzy​stwa, za​z wy​czaj nie​t rud​n o ją zna​leźć. Na ogół krę​ci się gdzieś w po​bli​ż u. Je​śli nie ma jej w szo​pie u szczy​t u na​szej ulicz​ki, sprawdź​cie w go​spo​‐ dar​stwie, do któ​re​go pro​w a​dzi dro​ga od​cho​dzą​ca od środ​ka pierw​sze​go tu​n e​lu z drzew, któ​rym tu je​cha​li​ście. Su​z an​n e re​gu​lar​n ie od​w ie​dza tam Ma​da​m e Mor​ga​n e, swo​ją naj​lep​szą przy​ja​ciół​‐ kę jesz​cze z dzie​ciń​stwa. Ma​da​m e Mor​ga​n e sta​n o​w i ka​m ień wę​giel​n y na​szej wio​ski, nie tyle z po​w o​du ak​t yw​n o​ści, jak Le Vic do​glą​da​ją​cy ruin czy Su​z an​n e kwia​t ów, ale ze wzglę​du na sta​t us ostat​n iej miesz​kan​‐ ki osa​dy, któ​ra uro​dzi​ła się tu​t aj, miesz​ka​ła tu i pra​co​w a​ła przez całe ży​cie (nie li​cząc czte​rech lat na sta​łym lą​dzie pod​czas hi​t le​row​skiej oku​pa​cji). Li​czy​m y się z jej sło​w a​m i. Jej obec​n ość na​‐ da​je wagę przy​pad​ko​w e​m u spo​t ka​n iu, jej apro​ba​t a ma zna​cze​n ie. Sło​w o ostrze​ż e​n ia: jej dez​‐ apro​ba​t a jest dru​z go​czą​ca. Ta wdo​w a po rol​n i​ku nosi po​pu​lar​n e oraz wpły​w o​w e na​z wi​sko i sta​n o​w i, wraz z Su​z an​n e, ostat​n ie ogni​w o łą​czą​ce Ker​bor​dar​do​ué z bre​t oń​ską tra​dy​cją agrar​n ą. (Brzmi to dość pre​t en​sjo​‐ nal​n ie, wiem, ale okle​pa​n e okre​śle​n ie „chłop​stwo” by​ło​by ob​raź​li​w e i nie​ści​słe. Ci lu​dzie są wła​‐ ści​cie​la​m i i ko​w a​la​m i wła​sne​go losu). Do Ma​da​m e Mor​ga​n e na​le​ż ą oko​licz​n e pola, a kie​dy tu przy​je​cha​li​śmy, po​sia​da​ła tak​ż e tu​z in krów. W prze​ci​w ień​stwie do Su​z an​n e wy​szła za mąż oraz ma dzie​ci i wnu​ki. Z tego po​w o​du za​w sze mówi się o niej ma​d a​me, pani, a o Su​z an​n e ma​‐ de​mo​isel​le, pan​n a. Żeby zna​leźć klucz do na​sze​go domu, trze​ba po​w ie​dzieć po fran​cu​sku: „Je cher​c he à Su​zan​ne pour la clé du ma​ison Wal​la​c e”. Do​słow​n ie zna​czy to: „Szu​kam Su​z an​n e dla klu​cza do domu Wal​‐ la​ce’ów”. Da​lej, spró​buj​cie to po​w ie​dzieć: „Ży szersz. La kle. Dju mezą Ło​las” (Wall-Ass). I pro​szę, sta​‐ raj​cie się nie chi​cho​t ać1).

1) Nazwisko Wallace w angielskiej transkrypcji francuskiej wymowy (wall-ass) znaczy „ścienny dureń” lub „ścienna dupa” (przyp. tłum.).

Och, Min​dy mówi, że mój fran​cu​ski zno​w u jest nie​po​praw​n y. Wła​ści​w e zda​n ie brzmi… Su​‐ per, te​raz nie chce mi po​w ie​dzieć! •

Mię​dzy sobą lu​bi​m y na​z y​w ać nasz dom Chez Je​a n​n ie, na cześć ostat​n iej przed​sta​w i​ciel​ki pierw​szej ro​dzi​n y, któ​ra tu miesz​ka​ła. Je​a n​n ie (Guer’ch) Mor​ga​n e była ciot​ką, mat​ką albo bab​‐ ką wie​lu miesz​kań​ców wio​ski, w tym rów​n ież Ma​da​m e Mor​ga​n e. Po​dob​n o try​ska​ła ener​gią i ra​do​ścią ży​cia. Ale tu​byl​cy, nie​sen​t y​m en​t al​n i, jak to wie​śnia​cy na ca​łym świe​cie (w każ​dym ra​z ie tak czy​t a​łem w książ​kach pi​sa​n ych przez sen​t y​m en​t al​n ych mia​sto​w ych), ku na​sze​m u zdzi​w ie​n iu nie do​ce​n i​li tego ge​stu, choć mie​li​śmy naj​lep​sze in​t en​cje. Dla nich ten dom jest nasz i mó​w ią o nim jako o „dju mezą Wall-Ass”. Nie​z byt to dla nas po​chleb​n e, zga​dzam się. No do​bra, do​t ar​li​ście na miej​sce. Oto dal​sze wska​z ów​ki: Elek​t ry​ka. Kie​dy otwo​rzy​cie drzwi, po pra​w ej stro​n ie zo​ba​czy​cie oszklo​n ą szaf​kę. Tam znaj​du​ją się włącz​n i​ki elek​t rycz​n e i za​w o​ry wody. Woda. W tej sa​m ej szaf​ce, na dole, są rury in​sta​la​cji wod​n ej wraz z za​w o​rem od​ci​n a​ją​cym. Otwórz​cie za​w ór do koń​ca. Uwa​ga: na zimę zo​sta​w ia​m y od​krę​co​n e kra​n y, żeby rury nie po​pę​‐ ka​ły. Pro​szę, idź​cie od razu na górę i sprawdź​cie kur​ki przy wan​n ie i umy​w al​ce, je​śli je​ste​ście pierw​szy​m i użyt​kow​n i​ka​m i w tym roku, bo wte​dy kra​n y pry​cha​ją, a chwi​lę po​t em try​ska z nich woda. Boj​ler. Żeby pod​łą​czyć wodę do boj​le​ra, po​dejdź​cie do sza​f y ścien​n ej na​prze​ciw​ko oszklo​n ej szaf​ki. Jest peł​n a sprzę​t u spor​t o​w e​go (ra​kiet te​n i​so​w ych, ki​jów gol​f o​w ych, płetw, ma​sek i fa​jek do nur​ko​w a​n ia, ku​szy, ko​stiu​m ów pian​ko​w ych, fris​bee, kul do gry; mo​ż e​cie z tego wszyst​kie​go ko​rzy​stać po tym, jak już wy​ko​n a​cie wszyst​kie kro​ki tych wska​z ó​w ek). Chce​cie do​pu​ścić wodę do boj​le​ra. W tym celu zaj​rzyj​cie za zbior​n ik wody – u jego pod​sta​w y przy ścia​n ie zo​ba​czy​cie czar​n y prze​łącz​n ik. Ustaw​cie go rów​n o​le​gle do pod​ło​gi. Po​w in​n i​ście usły​szeć pstryk​n ię​cie. Uwa​ga: nie do​t y​kaj​cie czer​wo​n e​go kur​ka. Nikt nie wie, do cze​go on słu​ż y. Są​dzi​m y, że jest po​łą​czo​n y z ta​jem​n ym rdze​n iem go​rą​cej mag​m y, któ​ra znaj​du​je się pod wy​‐ spą, a po włą​cze​n iu spo​w o​du​je świa​t o​w ą ka​t a​stro​f ę. Za ja​kieś trzy, czte​ry go​dzi​n y bę​dzie​cie mie​li go​rą​cą wodę. I bę​dzie na​praw​dę go​rą​ca. Bar​‐ dzo! Uwa​ż aj​cie, żeby się nie po​pa​rzyć. Je​śli jest was wię​cej, bierz​cie prysz​n ic – trzy​m a​jąc w ręku tę koń​ców​kę w kształ​cie słu​chaw​ki te​le​f o​n icz​n ej po​łą​czo​n ej z kra​n em za po​m o​cą węża. Na pew​n o do​strze​gli​ście brak za​słon​ki prysz​n i​co​w ej, więc pro​szę, ko​rzy​staj​cie z na​t ry​sku, sie​dząc w wan​n ie. W prze​ciw​n ym ra​z ie woda, któ​rą roz​pry​ska​cie po ca​łej ła​z ien​ce, z całą pew​n o​ścią prze​n ik​n ie przez szpa​rę w pod​ło​dze, zbie​rze się na su​f i​cie po​n i​ż ej i wresz​cie kap​n ie – plusk! – na stół w ja​dal​n i aku​rat w mo​m en​cie, gdy po​sta​w i​cie na nim przed głod​n y​m i go​ść​m i sa​łat​kę, sole meu​ni​ère i tar​t ę cy​t ry​n o​w ą. Za​z wy​czaj wody w zbior​n i​ku wy​star​cza na ja​kieś trzy i pół po​rząd​n ych prysz​n i​ców z rzę​du pod ko​n iec dnia, po pla​ż y, kie​dy naj​bar​dziej ich po​t rze​bu​je​cie. Poza tym woda szyb​ko na​grze​w a się po​n ow​n ie. Mimo to ten, komu przy​pad​n ie owo ostat​n ie pół prysz​n i​ca, bę​dzie się czuł wy​‐ sta​w io​n y do wia​t ru, więc uwa​ż a​m y, że po​m oc​n a oka​ż e się ro​t a​cja „pierw​szej ką​pie​li” – przy​kła​‐

do​w o: „Dziś jako pierw​szy bie​rze prysz​n ic Da​v id! Wczo​raj run​dę roz​po​czy​n ał Rory”. W ten spo​‐ sób nikt nie za​m ar​z ​n ie, a oso​ba z upodo​ba​n iem oku​pu​ją​ca ła​z ien​kę – a nie​w ąt​pli​w ie taka się tra​f i – szyb​ko na​uczy się umiar​ko​w a​n ia. (Uwa​ga do ro​dzeń​stwa, ku​z y​n ów i ro​dzi​ców ta​kich ła​z ien​ko​w ych oku​pan​t ów: kie​dy usły​szy​‐ cie, że w ła​z ien​ce leje się woda z kra​n u, mo​ż e​cie uznać za wska​z a​n e roz​po​czę​cie zmy​w a​n ia przy uży​ciu ogrom​n ych ilo​ści go​rą​cej wody). Ła​z ien​ka. Znaj​du​je się na gó​rze. Obok se​de​su zo​ba​czy​cie pu​deł​ka z che​m i​ka​lia​m i do szam​ba, któ​re nada​dzą wszyst​kie​m u słod​ki za​pach. Na​le​ż y umie​ścić dwa opa​ko​w a​n ia w musz​li klo​z e​t o​‐ wej i spłu​kać. Mimo to cza​sa​m i da się wy​czuć cha​rak​t e​ry​stycz​n y mdlą​cy za​pach, jak​by wy​z ie​w y uno​szą​ce się nocą, kie​dy cała wio​ska żyje za za​m knię​t y​m i drzwia​m i, a okna po​kry​w a​ją się mgieł​ką od tych wszyst​kich ko​lej​n ych ką​pie​li. Na​le​ż y igno​ro​w ać ten odór, bo zwra​ca​n ie na nie​go uwa​gi tyl​‐ ko go za​chę​ca. Tyl​ko dla ko​biet: za​uważ​cie, że w ła​z ien​ce znaj​du​je się tyl​ko jed​n o ma​leń​kie lu​ster​ko oraz w ca​łym domu nie ma żad​n ych in​n ych. Jest to ce​lo​w e dzia​ła​n ie dla wa​sze​go wła​sne​go do​‐ bra. Mo​ż e​cie oczy​w i​ście myć twarz oraz cze​sać wło​sy rano i po pla​ż y, poza tym jed​n ak za​le​ca​‐ my pie​lę​gno​w a​n ie ty​po​w e​go dla Bel​le-Île wy​glą​du swo​bod​n e​go spor​t o​w o-nad​m or​skie​go za​n ie​‐ dba​n ia, pa​su​ją​ce​go do opa​le​n i​z ny Coco Cha​n el, nad któ​rą pra​cu​je​cie. To samo ty​czy się ubrań. Ni​g​dy nie prze​bi​je​cie Fran​cu​z ek w Pa​ry​ż u, ale tu​t aj wszy​scy ro​bią so​bie prze​rwę od nad​‐ mier​n ych sta​rań. Te ku​ror​t o​w e na​w y​ki – prze​bie​ra​n ie się w nową kre​a cję trzy razy dzien​n ie – mo​ż e​cie spo​koj​n ie za​w ie​sić na koł​ku aż do po​w ro​t u na sta​ły ląd. I pro​szę, za​po​m nij​cie o ob​ca​‐ sach. Tra​dy​cyj​n e Bre​t on​ki nie bez po​w o​du no​si​ły drew​n ia​n e sa​bo​t y. Nie chce​cie prze​cież ugrzę​‐ znąć w bło​cie z po​w o​du szpi​lek od Ma​n o​lo Blah​n i​ka. Ta​kie za​n ie​dba​n ie sta​n o​w i osob​n y styl: le spor​tif. Och, Min​dy mówi, że chy​ba zgłu​pia​łem, je​śli są​dzę, że Fran​cuz​ki się tu nie sta​ra​ją. A niech to… A te​raz pod​kre​śla, że nie za​po​m nia​ła tam​t e​go lata, kie​dy to na​sza są​siad​ka, gwiazd​ka fil​‐ mo​w a, po​ło​ż y​ła swój ręcz​n ik tuż obok mo​je​go, zdję​ła pun​kroc​ko​w y T-shirt i od​sło​n i​ła to okrop​‐ ne czar​n e bi​ki​n i. Do​bra, do​bra – nie zda​w a​łem so​bie spra​w y z tego, co się dzie​je, do​pó​ki, no wie​cie, się nie sta​ło… (No i nie mia​łem po​ję​cia, że pa​t rzysz, skar​bie). Tyl​ko dla męż​czyzn: je​śli ma​cie dzie​ci płci mę​skiej, do​brze by było, gdy​by ta​t uś za​de​m on​‐ stro​w ał, jak dzia​ła kla​pa od se​de​su czy też jak nie dzia​ła, kie​dy usi​łu​je​cie wy​si​kać się na sto​ją​co. W mo​m en​cie, kie​dy aku​rat naj​m niej się tego spo​dzie​w a​cie – łup! – kla​pa opa​da jak gi​lo​t y​n a. Nie przej​m uj​cie się, je​śli spar​t a​czy​li​ście tę pre​z en​t a​cję. Na​w et je​śli wasz syn za​cznie mo​‐ czyć się w nocy, bo omal nie am​pu​t o​w a​li​ście so​bie wła​sne​go człon​ka, ma​cie szczę​ście – nie bez po​w o​du Bel​le-Île bywa na​z y​w a​n a „wy​spą psy​chia​t rów”. W Kar​bor​dar​do​ué jest dwóch, ko​lej​n i trzej miesz​ka​ją w są​sied​n ich wio​skach, a na pla​ż y wszy​scy sia​da​ją ra​z em, co uła​t wia za​się​gnię​‐ cie nie​f or​m al​n ej po​ra​dy.

Ku​chen​ka/pie​kar​n ik. We Fran​cji uży​w a się pro​pa​n u do go​t o​w a​n ia, co jest cie​ka​w e, je​śli po​m y​‐ śleć o jego zna​ko​m i​t ym ku​char​skim ro​do​w o​dzie i o tym, że w Ame​ry​ce zbior​n ik z pro​pa​n em ko​ja​rzy się z gril​lem w ogro​dzie lub z pik​n i​kiem na par​kin​gu przed me​czem fut​bo​lo​w ym. Pod zle​w em znaj​du​je się nie​bie​ska bu​t la z pła​skim okrą​głym za​w o​rem na szczy​cie. Na​le​ż y go od​krę​cić do koń​ca. Od​cze​kaj​cie mi​n ut​kę i włącz​cie pal​n ik, po czym przy​łóż​cie do nie​go na pró​bę za​pa​lo​n ą za​pał​kę. Uwa​ga: na noc za​krę​ca​m y bu​t lę ga​z o​w ą. (Pew​n ie to już ta​kie neu​ro​‐ tycz​n e ame​ry​kań​skie po​dej​ście, ale kie​dy prze​czy​t a​cie o pie​kar​n i​ku, zro​z u​m ie​cie nasz punkt wi​dze​n ia). Waż​n a uwa​ga od​n o​śnie pie​kar​n i​ka: nie​ste​t y, stał się on tak nie​prze​w i​dy​w al​n y, że mu​si​m y po​w ie​dzieć: sta​raj​cie się uni​kać uży​w a​n ia go. Po​krę​t ła nic nie zna​czą, więc mo​ż e​cie są​dzić, że go wy​łą​czy​li​ście, a on ra​do​śnie na​peł​n ia się ga​z em. Ist​n ie​je przy​czy​n a, dla któ​rej te gał​ki są za​w od​n e. Pew​n e​go po​po​łu​dnia Devo, star​szy ku​‐ zyn na​sze​go syna Rory’ego, na​peł​n ił ku​chen​kę ga​z em, za​n im za​pa​lił pie​kar​n ik. Wy​buch, któ​ry w wy​n i​ku tego na​stą​pił, po​z ba​w ił go brwi i za​pusz​cza​n ej wła​śnie ma​łej bród​ki. Wy​strze​lił tak​ż e po​krę​t ła na całą kuch​n ię. Na obro​n ę Deva trze​ba po​w ie​dzieć, że pró​bo​w ał tyl​ko za​im​pro​w i​z o​‐ wać piz​z ę na cie​ście fran​cu​skim, któ​rej za​ż ą​dał Rory. Rory wie​dział, jak się włą​cza ku​chen​kę, ale był zbyt le​n i​w y, żeby się zwlec z „pe-efa” (jest to skrót, któ​ry przy​ję​li​śmy dla „pie​przo​n e​go fo​t e​la”, czy​li dla ma​łej ka​n ap​ki jak dla la​lek, o któ​rą chłop​cy biją się każ​de​go dnia). Tak więc Rory dyk​t o​w ał De​v o​v i sto​sow​n e wska​z ów​ki, wy​le​gu​jąc się na pe-efie niby ja​kiś mło​do​cia​n y Ka​li​gu​la, tak się jed​n ak zło​ż y​ło, że omi​n ął część mó​w ią​cą o na​t ych​m ia​sto​w ym za​pa​le​n iu za​pał​ki, aż upły​n ę​ło parę mi​n ut. Min​dy i ja zo​sta​li​śmy po​t em rzecz ja​sna oskar​ż e​n i przez chłop​ców o to, że po​szli​śmy sur​f o​‐ wać za​m iast go​t o​w ać, jak po​w in​n i​śmy byli na mocy Uni​w er​sal​n e​go Ro​dzi​ciel​skie​go Ko​dek​su Kar​n e​go. Zda​je mi się, że jed​n o po​krę​t ło wciąż jest gdzieś wbi​t e w ścia​n ę. Po​z o​sta​łe dyn​da​ją na ku​chen​ce i tyl​ko uda​ją, że dzia​ła​ją. (Słu​chaj​cie, usi​łu​je​m y na​pra​w ić ten pie​kar​n ik od trzech lat, ale fa​chow​cy ja​koś za​w sze mają co in​n e​go na gło​w ie – cho​ciaż​by tę gwiazd​kę fil​m o​w ą, słyn​n ą z mor​do​w a​n ia twar​dzie​li i no​‐ sze​n ia ga​t ek z czar​n e​go błysz​czą​ce​go wi​n y​lu, któ​ra stra​szy w tym upior​n ie bia​łym zam​ku za wio​ską). Aha, prze​pis na piz​z ę z kieł​ba​są cho​ri​z o z wy​ko​rzy​sta​n iem go​t o​w e​go cia​sta z su​per​m ar​ke​t u (nie cia​sta fran​cu​skie​go – Devo im​pro​w i​z o​w ał) znaj​du​je się w szu​f la​dzie z no​ż a​m i. Z ko​lei prze​pi​sy na słyn​n ą cze​ko​la​do​w ą pił​kę fut​bo​lo​w ą Min​dy i na na​le​śni​ki Ma​da​m e Mor​ga​n e są w szu​f la​dzie z fo​lią alu​m i​n io​w ą i kor​ko​cią​giem. Uwa​ga: ta nie​z no​śnie go​rą​ca, trzę​są​ca się i roz​‐ pa​da​ją​ca ko​lej​ka, któ​rą je​cha​li​ście dzi​siaj na czu​bek pół​w y​spu, gdzie znaj​du​je się przy​stań dla pro​m ów, na​z y​w a się le tire-bo​uchon. Kor​ko​ciąg. Spryt​n ie, co? In​n ych prze​pi​sów nie ma, książ​ki ku​char​skiej też nie. Po pro​stu ku​puj​cie do​bre lo​kal​n e pro​‐ duk​t y i go​t uj​cie. Uży​w aj​cie ma​sła do ja​jek i soli, a oli​w y do wszyst​kie​go in​n e​go, nie​w aż​n e, czy to zwie​rzę, ro​śli​n a czy mi​n e​rał. A je​śli znaj​dzie​cie tor​bę świe​ż ych sar​dy​n ek pod drzwia​m i, nie za​da​w aj​cie żad​n ych py​t ań – pędź​cie pro​sto do gril​la.

Ko​m i​n ek. Dzia​ła spraw​n ie. Kie​dy ku​po​w a​li​śmy ten dom, był to bo​daj je​dy​n y po​z y​t yw w oczach na​sze​go są​sia​da Franc​ka. Tak czy owak, nie do​kła​daj​cie za dużo do ognia, zwłasz​cza na po​cząt​‐ ku, żeby dym zdą​ż ył po​le​cieć w górę ko​m i​n a i wy​su​szyć go po dłu​giej zi​m ie. Ogień w ko​m in​ku po ca​łym dniu na pla​ż y to miła spra​w a. Nie bój​cie się prze​ko​n ać o tym na wła​snej skó​rze. W prze​ci​w ień​stwie do pro​pa​n u, drew​n o pali się bez nie​spo​dzia​n ek, w prze​w i​dy​w al​n ym tem​pie. P.S. Grill na​le​ż y wy​sta​w ić z ko​m in​ka na pra​w ą stro​n ę domu, tam, gdzie bia​ła ścia​n a sty​ka się z szorst​kim ka​m ien​n ym mu​rem szo​py. W tym miej​scu wła​śnie przez całe lato gril​lu​je​m y te sar​dyn​ki, któ​re zna​leź​li​ście na pro​gu, po​dob​n ie jak ko​t le​t y ja​gnię​ce z mię​sa lo​kal​n ych ja​gniąt, pa​sia​ste bas​sy, ma​kre​le, kieł​ba​ski mer​gu​e z i chi​po​la​t a. Wy też mo​ż e​cie to zro​bić! P.P.S. Ro​w er też na​le​ż y wy​do​stać z ko​m i​n a, za​n im za​cznie​cie roz​pa​lać. Je​śli uda wam się umo​co​w ać łań​cuch tak, żeby nie spa​dał, mo​ż e​cie śmia​ło na nim jeź​dzić. Nie py​t aj​cie, dla​cze​go tam go trzy​m a​m y. To opo​w ieść na inną oka​z ję.

Ryzykowne atrakcje To dzi​ka i su​ro​w a wy​spa, co sta​n o​w i część jej uro​ku. Nie je​ste​śmy bo​ją​cy​m i dud​ka​m i, ale pew​n e miej​sca, sy​t u​a cje, pły​w y i wa​run​ki oce​a nicz​n e omi​ja​m y sze​ro​kim łu​kiem. Na przy​kład tę pięk​n ą roz​le​głą pla​ż ę: na Don​n ant przy​pływ się​ga sied​m iu me​t rów, a kie​dy woda wzbie​ra, po​ja​w ia​ją się ogrom​n e grzy​w a​cze, któ​rym sta​w ić czo​ło zdo​ła​ją tyl​ko mi​strzo​w ie – dziec​ko lub sła​by pły​‐ wak mogą mieć kło​po​t y. Lu​dzie tam toną. A je​śli cho​dzi o tę gi​gan​t ycz​n ą, głę​bo​ką na trzy​dzie​‐ ści me​t rów pod​m or​ską ja​ski​n ię za​z na​czo​n ą na wszyst​kich ma​pach tu​ry​stycz​n ych, Grot​t e de L’Apo​t hi​ca​ire​rie, zy​ska​ła pocz​t ów​ko​w ą re​n o​m ę ze wzglę​du na wy​jąt​ko​w e pięk​n o – a tak​ż e na to, że co roku po​chła​n ia paru tu​ry​stów. Na wrzo​so​w i​skach nie bra​ku​je kol​co​li​stów i ostów, któ​re mogą po​rwać wam kost​ki na strzę​‐ py. Zu​peł​n ie jak w Psie Ba​s ke​rvil​le’ów jest tu parę skal​n ych otwo​rów od​pły​w o​w ych, w tym je​den głę​bo​ki na trzy​dzie​ści me​t rów, Le Trou de Va​z en. Kli​f y od stro​n y Côte Sau​v a​ge, Dzi​kie​go Wy​‐ brze​ż a, są bar​dzo stro​m e i ostre. Po​n ie​w aż jest tam tyle za​t o​czek i grot ku​szą​cych was z góry, ła​t wo moż​n a so​bie wy​obra​z ić, że wy​star​czy zejść na dół po tych ska​li​stych że​ber​kach i zro​bić so​‐ bie ro​m an​t ycz​n y pik​n ik na od​lu​dziu. No cóż, gdzie​n ie​gdzie to się może udać, gdzie in​dziej nie. Więc pil​n uj​cie swo​ich dzie​ci na skra​ju Côte Sau​v a​ge. I nie trać​cie zdro​w e​go roz​sąd​ku, za​chwy​ca​‐ jąc się tymi osza​ła​m ia​ją​cy​m i wi​do​ka​m i z góry; tu jest na​praw​dę wy​so​ko i bar​dzo ła​t wo o upa​‐ dek. Ja​kie inne ry​z y​kow​n e atrak​cje cze​ka​ją tu na was? Żony, zro​z u​m ia​ły​ście alu​z ję do gwiazd​ki fil​m o​w ej? Chło​py, na​przód patrz! Nie roz​dzia​w iać ust i wcią​gnąć brzu​chy. Nie pro​po​n uj​cie jej po​m o​cy do​m o​w ej. Ko​bit​ki, je​śli ma​rzy wam się mała ze​m sta, spró​buj​cie flir​t u à la fra​nça​ise. Po​‐ dob​n o przy​jeż​dża tu​t aj John​n y Depp, a jego dziew​czy​n a na pew​n o od​w ró​ci wzrok. (W koń​cu jest Fran​cuz​ką, praw​da?). O ro​m an​t ycz​n e rady mo​ż e​cie po​pro​sić ko​bie​t ę o wy​glą​dzie Cy​gan​ki,

któ​ra krą​ż y po wio​sce o zmierz​chu, cała w pa​ste​lo​w ych wo​a lach ni​czym eme​ry​t o​w a​n a wer​sja Ste​v ie Nicks. Była ko​chan​ką Mar​lo​n a Bran​do. Se​rio. Po​w i​n ie​n em tak​ż e wspo​m nieć o by​kach. Wy​glą​da na to, że we fran​cu​skich rol​n i​ków wstą​pił duch ry​w a​li​z a​cji lub też po​czu​li się za​gro​ż e​n i w swym sta​t u​sie i za​czę​li ku​po​w ać byki roz​pło​do​‐ we, za​m iast po​le​gać na sztucz​n ym za​płod​n ie​n iu. Rzecz w tym, że owi rol​n i​cy by​w a​ją co​kol​‐ wiek nie​f ra​so​bli​w i, je​śli cho​dzi o dba​łość o swo​je ła​god​n ie na​e lek​t ry​z o​w a​n e ogro​dze​n ia; czę​sto są to zresz​t ą sła​be po​je​dyn​cze dru​t y, ła​do​w a​n e aku​m u​la​t o​rem sa​m o​cho​do​w ym. Wiem, że ta prze​stro​ga może się wam wy​dać moc​n o na wy​rost, ale je​śli za​uwa​ż y​cie, że wiel​kie pry​cha​ją​ce by​dle z ostry​m i ro​ga​m i wy​ka​z u​je czyn​n e za​in​t e​re​so​w a​n ie wami lub wa​szą czer​w o​n ą wia​t rów​ką, jak to się kie​dyś przy​da​rzy​ło mnie, naj​roz​sąd​n iej by​ło​by wiać w te pędy, zdej​m u​jąc rów​n o​cze​śnie wy​ż ej wspo​m nia​n ą wia​t rów​kę i rzu​ca​jąc ją na ja​kiś krzak, sa​m e​m u zaś sko​czyć do głę​bo​kie​go wą​w o​z u peł​n e​go kol​cza​stych je​ż yn. Ja prze​ż y​łem tę przy​go​dę, więc może i wam się uda. •

Zobaczmy… Czy o czymś nie zapomniałem? A, tak… Za na​szym do​m em dro​ga skrę​ca w lewo i prze​cho​dzi w tu​n el drzew oraz usia​n y li​ść​m i pod​jazd. Gdy bę​dzie​cie iść pod górę po​m ię​dzy wy​so​ki​m i prze​ry​w a​n y​m i ży​w o​pło​t a​m i, nie​w ąt​pli​‐ wie nie​co oszo​ło​m ie​n i po​dró​ż ą i nad​m ia​rem wra​ż eń, przy​cią​ga​n i za​cho​dem słoń​ca lub też, wcze​snym ran​kiem, po​py​cha​n i ła​god​n ie w ple​cy cie​płą mi​go​t li​w ą dło​n ią wscho​dzą​ce​go słoń​ca, uwa​ż aj​cie na czer​w o​n y sznu​rek. Je​śli zo​ba​czy​cie, że coś ta​kie​go za​gra​dza wam dro​gę, nie idź​‐ cie ani kro​ku da​lej. Gdzieś w po​bli​ż u znaj​du​je się łucz​n icz​ka zen, mie​rzą​ca wła​śnie z trzy​m e​t ro​w e​go kle​jo​n e​go war​stwo​w o łuku ky​udo. Jest cała ubra​n a na bia​ło, ma czar​n ą szar​f ę i czer​w o​n ą opa​skę na gło​‐ wę. Przed każ​dym strza​łem me​dy​t u​je czter​dzie​ści mi​n ut. Nie wi​dzi was ani nie sły​szy, wpa​‐ trzo​n a jest w ma​leń​ką bia​łą pa​pie​ro​w ą tar​czę, przy​pię​t ą w od​le​gło​ści czter​dzie​stu me​t rów. Cze​kaj​cie. Cze​kaj​cie. Cze​kaj​cie na stu​kot tra​f ie​n ia. Albo na świst prze​la​t u​ją​cej strza​ły. Po​t em mo​ż e​cie iść da​lej. Nie za​t rzy​m uj​cie się, żeby się przed​sta​w ić. Gwe​n ed wła​śnie to​czy woj​n ę z ra​kiem, a to po​w aż​n a spra​w a, do​słow​n ie kwe​stia ży​cia i śmier​ci. Ma jesz​cze jed​n ą strza​łę do wy​cią​gnię​cia i wy​strze​le​n ia tego dnia, wa​sze​go pierw​sze​go w Ker​bor​dar​do​ué. Wierz​‐ cie mi, nie chce​cie wejść Gwe​n ed w dro​gę.

Nagłe wypadki

Po​li​cja. To nie do koń​ca praw​da, że na Bel​le-Île nie ma po​li​cji. La​t em dwóch czy trzech żan​dar​‐ mów za​w sze śmi​ga po ron​dzie w Le Pa​la​is w nie​bie​skich land ro​v e​rach, wy​pi​su​jąc man​da​t y i spraw​dza​jąc pla​kiet​ki z nor​m a​m i emi​sji spa​lin oraz do​w o​dy re​je​stra​cyj​n e po​jaz​dów. Pa​m ię​t aj​‐ cie o za​pię​ciu pa​sów bez​pie​czeń​stwa – ich brak to gwa​ran​t o​w a​n y man​dat. W Ko​dek​sie Na​po​le​‐ ona nie ma li​t o​ści dla tych, któ​rzy nie za​pi​n a​ją pa​sów. Na Bel​le-Île po​li​cja na​praw​dę jest nie​po​t rzeb​n a, bo nie ma tu prze​stęp​czo​ści. No do​bra, parę lat temu ja​kiś pod​stęp​n y zło​dziej buch​n ął mi wę​giel do gril​la i to nie raz, a dwa razy. To do​pie​ro in​t ry​ga na mia​rę Aga​t hy Chri​stie! Ale praw​dzi​w a prze​stęp​czość? Bar​dzo nie​w ie​le. Och, oczy​w i​ście wszy​scy mamy swo​je opo​‐ wie​ści o ulu​bio​n ych mor​der​stwach, za​rów​n o tych wy​ja​śnio​n ych, jak i nie​w y​ja​śnio​n ych, ale to są tyl​ko opo​w ie​ści i wy​spiar​skie plot​ki. (Nie​udo​w od​n io​n a po​z o​sta​je zwłasz​cza po​gło​ska o tu​ry​stach przy​jeż​dża​ją​cych tu, żeby za​m or​do​w ać swo​je mat​ki. Cała masa psy​chia​t rów spę​dza​ją​cych lato na wy​spie uwa​ż a za bar​dziej praw​do​po​dob​n e, że ta myśl po​ja​w ia się do​pie​ro po przy​by​ciu, naj​‐ pew​n iej po przej​rze​n iu menu na zam​ku nad mo​rzem i zo​rien​t o​w a​n iu się, że nie mogą so​bie obo​je po​z wo​lić na ho​m a​ra). Ist​n ie​je tak​ż e nie​w i​dzial​n a, ale po​n oć bar​dzo ak​t yw​n a siat​ka prze​m yt​n i​cza, wy​ko​rzy​stu​ją​‐ ca szyb​kie ło​dzie mo​t o​ro​w e, któ​re kur​su​ją wzdłuż wy​brze​ż a od Por​t u​ga​lii po Korn​w a​lię i wy​‐ mie​n ia​ją ła​dun​ki eks​t a​z y, ha​szy​szu i ko​ka​iny, prze​w o​ż ąc jed​n o​cze​śnie nie​le​gal​n ych imi​gran​‐ tów z pół​n oc​n ej Afry​ki. To, co i skąd o tym wiem, le​piej za​cho​w ać na inną oka​z ję i opo​w ie​dzieć nad ku​f lem piwa w ha​ła​śli​w ym ba​rze dla ma​ry​n a​rzy na na​brze​ż u Le Pa​la​is. (A po​t em, gdy chwiej​n ym kro​kiem bę​dzie​m y wra​cać do domu, roz​pły​n ie​m y się we mgle. Przy​pad​ko​w i świad​‐ ko​w ie usły​szą gło​śny plusk, ale ni​cze​go nie zo​ba​czą, a na​sze cia​ła ni​g​dy nie zo​sta​n ą od​n a​le​z io​‐ ne). Ogól​n ie rzecz bio​rąc, nie bę​dzie​cie po​t rze​bo​w a​li po​li​cji. Teo​re​t ycz​n ie. Straż po​ż ar​n a. Na​t o​m iast je​śli zda​rzy się wam ja​kiś na​gły wy​pa​dek, dzwoń​cie do stra​ż y po​ż ar​‐ nej, czy​li Les Pom​p iers. Oni zaj​m u​ją się wszyst​kim, w tym rów​n ież wzy​w a​n iem po​go​t o​w ia, ra​‐ tow​n i​ków czy he​li​kop​t e​ra ra​t un​ko​w e​go. Je​śli ktoś wy​sa​dzi dom w po​w ie​t rze, uży​w a​jąc pie​kar​‐ ni​ka na pro​pan, wpad​n ie do stud​n i, zła​m ie nogę albo uwięź​n ie w wą​w o​z ie peł​n ym je​ż yn, niech wzy​w a Les Pom​p iers. Czy mam ich nu​m er? Nie. My w ogó​le nie mamy te​le​f o​n u. O te​le​f o​n ach. Pa​m ię​t aj​cie, że przy​je​cha​li​ście tu na wa​ka​cje, ale je​śli na​praw​dę mu​si​cie za​dzwo​‐ nić gdzieś z ko​m ór​ki, bę​dzie​cie mu​sie​li pod​je​chać sa​m o​cho​dem, ro​w e​rem albo pójść pie​cho​t ą do głów​n ej dro​gi, usta​w ić się przy dwóch men​hi​rach, tych sto​ją​cych gła​z ach sprzed pię​ciu i pół ty​sią​‐ ca lat, i wy​m a​chi​w ać pię​ścią (trzy​m a​ją​cą ko​m ór​kę, ma się ro​z u​m ieć) w kie​run​ku nie​ba, prze​kli​‐ na​jąc przy tym siar​czy​ście. To w każ​dym ra​z ie naj​w y​raź​n iej dzia​ła w przy​pad​ku pa​ry​ż an. Och, i pa​m ię​t aj​cie, żeby stać twa​rzą w kie​run​ku wschod​n im – nie z ja​kichś mi​stycz​n ych czy re​li​gij​n ych po​w o​dów, ale dla​t e​go, że tam wła​śnie znaj​du​je się naj​bliż​szy prze​kaź​n ik.

Kwe​stie zdro​wot​n e. Pani dok​t or Pley​bien, któ​rą mo​ż e​m y po​le​cić w głów​n ym mie​ście, Le Pa​la​is, to ener​gicz​n a, peł​n a we​rwy oso​ba, o du​ż ym ape​t y​cie in​t e​lek​t u​a l​n ym i ero​t ycz​n ym, któ​ry tak mała wy​spa może tro​chę ogra​n i​czać. Wspo​m i​n am o tym dla​t e​go, że nie​ste​t y rzu​ci​ła prak​t y​kę le​kar​ską w dia​bły i po​pły​n ę​ła w rejs mie​rzą​cym dwa​dzie​ścia me​t rów slu​pem z ca​łym ha​re​m em po​t en​cjal​n ych chło​pa​ków. Po​dej​rze​w am, że zo​sta​w ia za sobą kil​w a​t er zła​m a​n ych serc i roz​bi​‐ tych mał​ż eństw. A tak w ogó​le, je​śli bę​dzie​cie po​t rze​bo​w a​li kon​sul​t a​cji le​kar​skiej, za​py​t aj​cie w ap​t e​ce w mie​‐ ście. My​ślę, że mogę was za​pew​n ić, iż uzna​cie fran​cu​ski sys​t em opie​ki zdro​w ot​n ej za re​w e​la​‐ cję. Och, a je​śli bę​dzie​cie po​t rze​bo​w a​li psy​chia​t ry? Po pro​stu za​pu​kaj​cie do któ​rych​kol​w iek drzwi w wio​sce. Ist​n ie​je duże praw​do​po​do​bień​stwo, że ja​kie​goś znaj​dzie​cie. Albo jesz​cze le​piej znajdź​cie ja​kie​goś miesz​kań​ca, któ​ry tyl​ko cze​ka na to, żeby za​pro​sić ko​goś na kawę i miłą dłu​‐ gą po​ga​w ęd​kę. To może być bar​dzo krze​pią​ce, na​w et je​śli nie mó​w i​cie po fran​cu​sku. Ja nie mó​‐ wi​łem, w każ​dym ra​z ie nie​w ie​le, przez dłu​gi czas – i spójrz​cie na mnie te​raz. No, w każ​dym ra​z ie mi​n ę​ło ład​n ych parę lat, od​kąd za​pro​po​n o​w a​łem ko​m uś, że obe​t nę mu pe​n i​sa, bę​dąc świę​cie prze​ko​n a​n y, że pro​po​n u​ję sko​sze​n ie traw​n i​ka… A te​raz, gdy to wszyst​ko zo​sta​ło po​w ie​dzia​n e, wi​t aj​cie w Ker​bor​dar​do​ué, naj​pięk​n iej​szej wio​sce na ma​gicz​n ej Bel​le-Île! Tyl​ko nie do​t y​kaj​cie tej czer​w o​n ej rącz​ki na boj​le​rze z go​rą​cą wodą.

Rozdział pierwszy

Far breton Dzień jak co dzień w Kerbordardoué Wsta​ję o ósmej, przed in​n y​m i. La​t em na tej sze​ro​ko​ści geo​gra​f icz​n ej słoń​ce nie za​cho​dzi przed wpół do dzie​sią​t ej albo i dzie​sią​t ą, więc mam po​czu​cie, że jest jesz​cze wcze​śnie. Roz​ko​szu​jąc się ci​szą i po​ru​sza​jąc się ni​czym bre​t oń​ski nin​ja, na​sta​w iam wodę, za​pa​lam ku​chen​kę ga​z o​w ą, po ci​chu myję kie​lisz​ki do wina, ta​le​rzy​ki de​se​ro​w e i pu​ste bu​t el​ki z ubie​głe​go wie​czo​ru. Ostroż​n ie otwie​ram okno na​prze​ciw​ko ja​dal​n e​go sto​łu. Ol​brzy​m i kwit​n ą​cy krzew ła​du​je się do środ​ka. Co wie​czór trze​ba go wy​py​chać na ze​w nątrz, ni​czym ostat​n ie​go nie​t rzeź​w e​go go​ścia. Wdy​cham prze​sy​co​n e za​pa​chem ziół po​w ie​t rze, słu​cham bzy​cze​n ia psz​czół. Pla​cyk jest pu​sty, wio​ska mil​‐ czą​ca, nie​bo ró​ż o​w e od słoń​ca prze​n i​ka​ją​ce​go przez pu​szy​stą nad​m or​ską mgieł​kę. De​li​kat​n y chrzęst żwi​ru pod no​ga​m i sy​gna​li​z u​je po​ja​w ie​n ie się Su​z an​n e. Idzie z rę​ka​m i sple​cio​n y​m i za ple​ca​m i, a za nią bie​gnie mały ko​t ek. Ko​bie​t a ma na so​bie zwy​kły nie​bie​ski far​‐ tuch na zwy​kłej nie​bie​sko-czar​n ej szmi​z jer​ce, ten sam strój, któ​ry no​si​ła co​dzien​n ie przez ostat​n ie dzie​sięć lat, a pew​n ie w ogó​le przez całe swo​je do​ro​słe ży​cie. Ko​ciak do​ska​ku​je jej do pięt i trą​ca brzeg su​kien​ki. Su​z an​n e pod​cho​dzi do wgłę​bie​n ia w mu​rze. Dzię​ki od​n óż​kom, któ​re umie​ści​ła w wil​got​‐ nych szcze​li​n ach mię​dzy nie​rów​n y​m i ka​m ie​n ia​m i, po​w stał praw​dzi​w y Wi​szą​cy Ogród Ba​bi​lo​‐ nu. Jej pal​ce cią​gle mają ja​kieś za​ję​cie, upy​cha​ją i po​pra​w ia​ją sa​dzon​ki. Su​z an​n e wy​ry​w a kil​ka pę​dów, żeby scho​w ać je do kie​sze​n i far​t u​cha i prze​sa​dzić gdzie in​dziej. Po​t em znów spla​t a dło​‐ nie za ple​ca​m i i ru​sza da​lej w górę ulicz​ki, mija nasz dom, omia​t a wzro​kiem kwia​t y i krze​w y ro​sną​ce na wą​skim skraw​ku na​sze​go ogro​du, w więk​szo​ści za​sa​dzo​n e i do​glą​da​n e przez nią pod na​szą nie​obec​n ość, kie​dy by​li​śmy w Sta​n ach. Gdy​by pod​n io​sła wzrok, zo​ba​czy​ła​by mnie. Ale Su​z an​n e, jak więk​szość star​szych miesz​kań​ców wy​spy, sta​ra się nie za​glą​dać w okna ani otwar​t e drzwi. A w każ​dym ra​z ie, je​śli już to robi, uwa​ż a, żeby nie dać się przy​ła​pać. Syk wody wy​plu​w a​n ej przez czaj​n ik wy​ry​w a mnie z za​pa​t rze​n ia i przy​w o​łu​je z po​w ro​t em do ku​chen​ki. Su​z an​n e pew​n ie i tak wie, że na nią pa​t rzę.

Stuk-stuk-stuk. Gdzieś za​czy​n a się pra​ca. Wy​glą​dam przez wy​dzier​ga​n e przez Su​z an​n e ko​‐ ron​ko​w e fi​ran​ki w okien​ku drzwi i do​strze​gam krót​ko ostrzy​ż o​n ą gło​w ę uno​szą​cą się nad li​n ią spa​dzi​ste​go, kry​t e​go da​chów​ką da​chu wy​so​kiej obo​ry po dru​giej stro​n ie pla​cy​ku. Trzy​m a​jąc w ustach z tu​z in gwoź​dzi, Loup kła​dzie na miej​sce ko​lej​n e łup​ko​w e da​chów​ki i stu​ka stuk-stukstuk. Ko​lej​n a da​chów​ka po​ło​ż o​n a, dzie​w ięć ty​się​cy wciąż cze​ka. Loup, umię​śnio​n y fa​cet z ogrom​n ym ta​t u​a żem przed​sta​w ia​ją​cym jego owczar​ka nie​m iec​‐ kie​go na bi​cep​sie, sa​m o​dziel​n ie re​m on​t u​je dłu​gi wą​ski bu​dy​n ek. Przy​w ró​cił ka​m ien​n ym, bu​do​‐ wa​n ym bez za​pra​w y mu​rar​skiej ścia​n om ze​w nętrz​n ym daw​n e pro​ste pięk​n o. Sam mu​siał się na​uczyć tej sie​dem​n a​sto​w iecz​n ej tech​n i​ki. Usu​n ął prze​gro​dy dla by​dła i po​ło​ż ył pod​ło​gę ze sta​‐ rych, oca​lo​n ych skądś dę​bo​w ych de​sek, a po​t em tam, gdzie kie​dyś gnieź​dzi​ły się i sra​ły ja​skół​ki, zro​bił pię​t er​ko. Pro​ro​ku​ję tej obo​rze świe​t la​n ą przy​szłość: bu​dy​n ek, któ​ry przez czter​dzie​ści lat stał za​po​m nia​n y i po​pa​dał w ru​inę, wkrót​ce bę​dzie moż​n a uznać za ele​ganc​ką za​byt​ko​w ą cha​‐ tę. Pa​ry​ż an​ki będą za​sta​w iać si​dła na Lo​upa, ale po​m ie​sza im szy​ki i prze​chy​t rzy je jego pierw​‐ sza mi​łość, pra​ca. Tym​cza​sem jesz​cze je​den sczer​n ia​ły ząb w krzy​w ym uśmie​chu Ker​bor​dar​do​‐ ué zo​sta​n ie zre​kon​stru​owa​n y. Odzia​n a w sty​lo​w e bla​do​n ie​bie​skie ciu​chy do bie​ga​n ia blon​d​w ło​sa żona z Za​w zię​t ej Pary wy​cho​dzi na pla​cyk i robi szyb​ki ze​staw skło​n ów oraz ćwi​czeń roz​cią​ga​ją​cych. Pięt​n a​ście lat temu para ta ku​pi​ła pu​stą par​ce​lę na​prze​ciw​ko nas, pole chwa​stów po​szat​ko​w a​n e za​rdze​w ia​ły​‐ mi że​la​z ny​m i przę​sła​m i, któ​re kie​dyś pod​t rzy​m y​w a​ły dach ja​kie​goś bu​dyn​ku go​spo​dar​cze​go. Przy​ję​li​śmy z Min​dy utra​t ę na​sze​go wi​do​ku – błę​kit​n e​go pasa mo​rza – ze sto​ic​kim spo​ko​jem. Są​dzi​li​śmy, że pew​n e​go dnia te przę​sła mo​gły​by sta​n o​w ić za​gro​ż e​n ie dla na​sze​go syna i in​‐ nych dzie​ci z wio​ski. Ale za​n im mie​li​śmy oka​z ję po​z nać ową parę, zło​ż y​ła ona w Ma​irie de Sau​z on, czy​li w me​‐ ro​stwie, urzę​dzie miej​skim, pla​n y bu​do​w y ogrom​n ej trzy​pię​t ro​w ej re​z y​den​cji. Kie​dy wy​star​‐ cza​ją​ca licz​ba osób rzu​ci​ła okiem i je za​t ka​ło, Gwe​n ed Łucz​n icz​ka prze​szła do ofen​sy​w y z wy​ko​‐ rzy​sta​n iem swe​go uro​ku oso​bi​ste​go. Para zmio​t ła ją w proch. Gwe​n ed przed​sta​w i​ła nasz pro​‐ test w me​ro​stwie, ale zo​sta​ła od​pra​w io​n a jako wła​ści​ciel​ka je​dy​n ie let​n ie​go domu, mimo że jej dzia​dek po​cho​dził z Bel​le-Île, a ona przy​jeż​dża​ła tu przez całe ży​cie. Kie​dy po​in​f or​m o​w a​ła mera o prze​pi​sach za​ka​z u​ją​cych wzno​sze​n ia trzy​pię​t ro​w ych bu​dyn​‐ ków, po​t rak​t o​w ał ją pro​t ek​cjo​n al​n ie. To prze​bra​ło miar​kę. Gwe​n ed prze​szła od domu do domu z pe​t y​cją, pierw​szą, jak mó​w io​n o, w hi​sto​rii wy​spy. Pe​t y​cję pod​pi​sa​ła mniej wię​cej po​ło​w a wła​‐ ści​cie​li let​n ich do​m ów, ale nie my – Gwe​n ed mia​ła po​czu​cie, że udział un étran​g er Améri​c a​in, cu​‐ dzo​z iem​ca Ame​ry​ka​n i​n a, przy​n ie​sie od​w rot​n y sku​t ek. Ro​do​w i​ci miesz​kań​cy po​sta​n o​w i​li nie skła​dać pod​pi​sów, tak sil​n a jest tu​t aj nie​chęć do na​rzu​ca​n ia in​n ym swo​je​go zda​n ia. Kie​dy Gwe​‐ ned wró​ci​ła do me​ro​stwa, mer wzru​szył ra​m io​n a​m i. „Ma​da​m e, ni​g​dy jesz​cze nie przed​sta​w io​‐ no nam pe​t y​cji i to nie jest mo​m ent, żeby wpro​w a​dzać ta​kie po​m y​sły”. Los tej par​ce​li po​z o​stał więc w rę​kach owdo​w ia​łej ma​t riar​chi​n i na​szej wio​ski, wła​ści​ciel​ki oko​licz​n ych pól. Mowy nie było, żeby su​ro​w a i po​w ścią​gli​w a Ma​da​m e Mor​ga​n e pod​pi​sa​ła coś rów​n ie na​chal​n e​go jak pe​t y​cja, zgo​dzi​ła się jed​n ak udać na pocz​t ę, są​sia​du​ją​cą z Ma​irie de Sau​‐

zon, a mer był aku​rat w urzę​dzie, któ​re​go sze​ro​ko otwar​t e drzwi wy​cho​dzi​ły na uli​cę. Oczy​w i​‐ ście przy​w i​t ał się z nią. Wda​li się w po​ga​w ęd​kę. Wła​ści​w ie nie po​ru​sza​li tego te​m a​t u. W pew​‐ nym mo​m en​cie on wspo​m niał drwią​co „o tych wszyst​kich głup​stwach”. Ona od​par​ła, że nowy dom bę​dzie „za wy​so​ki”. Za wy​so​ki? Mer zmarsz​czył brwi. Pierw​szy plan zo​stał od​rzu​co​n y. Dru​gi obej​m o​w ał dwa pię​t ra – ale rów​n ież ogrom​n e szkla​n e ścia​n y. To aku​rat było dla mera ła​t wiej​sze do od​rzu​ce​n ia. Rze​czy​w i​ście, ist​n ie​ją prze​pi​sy za​bra​n ia​ją​ce ta​kich rze​czy. Bel​le-Île cie​szy się sta​t u​sem dzie​‐ dzic​t wa na​ro​do​w e​go, któ​ry szcze​gó​ło​w o okre​śla kwe​stię bu​do​w y i re​n o​w a​cji bu​dyn​ków. W od​w e​cie para wy​bu​do​w a​ła dom bez żad​n ych okien wy​cho​dzą​cych na pla​cyk, co nam cał​‐ kiem od​po​w ia​da, od​kąd pu​ste bia​łe ścia​n y po​ro​sły nie​co blusz​czem. Nie pa​m ię​t am, żeby w cią​gu tych pięt​n a​stu lat któ​reś z nich choć raz po​m a​cha​ło nam na po​w i​t a​n ie. Szko​da. No cóż. Oni nie są stąd. Oni nie są na​w et od ko​goś, jak po​w ia​da​ją ko​le​sie od ma​chi​n y po​li​‐ tycz​n ej w Chi​ca​go. My przy​n aj​m niej je​ste​śmy od „ko​goś” – i chwa​ła Bogu. Od Gwe​n ed. To ona nas tu zwa​bi​ła – za​pro​si​ła nas na Bel​le-Île, gdy przed pięt​n a​stu laty wa​łę​sa​li​śmy się po Eu​ro​pie, po tym jak roz​‐ wia​ło się na​sze ma​rze​n ie o tym, żeby miesz​kać i pi​sać w Pa​ry​ż u. Daw​n o temu Min​dy była jej stu​dent​ką w ra​m ach mię​dzy​n a​ro​do​w e​go pro​gra​m u wy​m ia​n y uni​w er​sy​t ec​kiej. Gwe​n ed udo​‐ stęp​n i​ła nam swój dom, a w re​z ul​t a​cie zmie​n i​ła całe na​sze ży​cie. Żona od​bie​ga sek​sow​n ym truch​ci​kiem, w kla​sycz​n ym sty​lu le jog​g ing. Na​bie​ram ły​ż ecz​ką czar​n e kop​czy​ki ta​n iej kawy z su​per​m ar​ke​t u, rów​n ie do​brej i aro​m a​t ycz​n ej co któ​re​kol​w iek z tych dro​gich zia​ren, ja​kie ha​ła​śli​w ie mie​lę w na​szej no​w o​jor​skiej kuch​n i, i na​le​w am wrząt​ku do stoż​ko​w a​t e​go fil​t ra ko​le​bią​ce​go się na czub​ku brą​z o​w e​go czaj​n icz​ka mo​de​lo​w a​n e​go ręcz​n ie przez na​sze​go skan​dy​n aw​skie​go są​sia​da garn​ca​rza. Na​gle w gło​w ie roz​brzmie​w a mi głos: „Mo​‐ je​go wła​sne​go jur​n e​go Duń​czy​ka z są​siedz​t wa…”. To żart mo​jej sio​stry z jej od​w ie​dzin sprzed roku, tro​chę nie fair – cho​ciaż garn​carz rze​czy​‐ wi​ście ła​z ił za Anne po swo​jej pra​cow​n i wśród pól. Ależ miał wi​do​ki na to uwo​dze​n ie: do​rod​n e żół​t e głów​ki gry​ki chy​lą​ce się na wie​t rze, da​lej ciem​n y, gę​sty, zie​lo​n y pas cy​pry​sów chro​n ią​cych od wia​t ru, a jesz​cze da​lej bez​kre​sne roz​iskrzo​n e sta​lo​w o​n ie​bie​skie mo​rze. Atlan​t yk. Czy​sty ho​‐ ry​z ont. Jego opa​lo​n e pal​ce ugnia​t a​ły ra​m ię Anne, a zna​la​z ł​szy wię​cej mię​śni, niż się spo​dzie​w ał, wy​krzyk​n ął po an​giel​sku: „Ale je​steś sil​n a!”. Pod​n ie​co​n y, jak​by wy​obra​ż ał ją so​bie ubi​ja​ją​cą ma​‐ sło w jego go​spo​dar​stwie wi​kin​ga albo idą​cą za płu​giem, z nie​m ow​la​kiem w zgię​ciu każ​de​go łok​cia. – Mer​c i – od​par​ła, przy​w o​łu​jąc cały swój fran​cu​ski. Wy​rwa​ła mu się, trze​po​cząc rzę​sa​m i. – Nie​ste​t y na​praw​dę mu​si​m y już iść. – I po​m y​śleć tyl​ko – wes​t chnę​ła Anne tam​t e​go dnia, gdy od​jeż​dża​li​śmy na roz​chwia​n ych ro​w e​rach, a garn​carz ma​chał ża​ło​śnie do na​szych ple​ców. – Gdy​bym z nim ucie​kła, mo​gli​by​śmy miesz​kać w są​sied​n ich wio​skach i od​w ie​dzać się na​w za​jem w po​rze pod​w ie​czor​ku. – By​ło​by miło – stwier​dzi​ła Min​dy.

– Mo​gli​by​śmy pić earl greya w fi​li​ż an​kach ro​bio​n ych przez mo​je​go wła​sne​go jur​n e​go Duń​‐ czy​ka z są​siedz​t wa. – Anne! – wy​krzyk​n ę​ła Min​dy ze śmie​chem. Et vo​ilà! Ten żart przy​lgnął do garn​ca​rza jak uszko do fi​li​ż an​ki. Min​dy za​w sze mówi, że Anne jest dla niej jak sio​stra, któ​rej ni​g​dy nie mia​ła. Śmie​ją się ra​‐ zem, żar​t u​ją, ra​z em sur​f u​ją w Hun​t ing​t on Be​a ch. Tyle że nie dość czę​sto ją wi​du​je​m y. Po​n ie​‐ waż w róż​n ych po​rach dnia Anne jest mat​ką, żoną, ma​co​chą, cór​ką, na​uczy​ciel​ką w szko​le, tre​‐ ner​ką gol​f a i pi​sar​ką, je​stem pe​w ien, że nikt nie wi​du​je jej dość czę​sto. Miesz​ka​n ie na prze​ciw​‐ le​głych wy​brze​ż ach Ame​ry​ki też nie po​m a​ga, co jest na​szą winą, bo prze​pro​w a​dzi​li​śmy się do No​w e​go Jor​ku. Gdy tak tu sie​dzia​łem, pa​t rząc, jak kawa ka​pie do brą​z o​w ych fi​li​ż a​n ek garn​ca​rza, tę​sk​n i​łem za sio​strą i my​śla​łem o tym, jak trud​n y mu​siał być dla niej ten wy​jazd. Ścią​gnię​cie tu Anne to nasz sza​lo​n y plan. Zło​ści się, że przez całe ży​cie miesz​ka​ła w na​szym ro​dzin​n ym mie​ście. Parę razy omal z nie​go nie wy​je​cha​ła, ale z ja​kie​goś po​w o​du przy gra​n i​cach mia​sta za​w sze za​w ra​ca​‐ ła. Gdy za pierw​szym ra​z em już mia​ła uciec z Long Be​a ch na rocz​n e sur​f in​go​w e sa​f a​ri po Mek​‐ sy​ku i Ame​ry​ce Po​łu​dnio​w ej ze swo​im chło​pa​kiem, ich sa​m o​chód ze​psuł się przy wjeź​dzie na au​‐ to​stra​dę. Nasi ro​dzi​ce ostro na​sko​czy​li na chło​pa​ka i mło​dzi ze​rwa​li. Za​n im w ogó​le o tym wszyst​kim usły​sza​łem, Anne była już za​rę​czo​n a z sy​n em part​n e​ra w in​t e​re​sach na​sze​go ojca – fa​cet, o ile wiem, oświad​czył się na polu gol​f o​w ym. Anne uro​dzi​ła dwo​je dzie​ci, a mał​ż eń​stwo za​czę​ło się sy​pać. Może i wy​je​cha​ła​by na po​łu​dnie, żeby za​cząć wszyst​ko od po​cząt​ku, ale w tym sa​m ym ty​go​dniu stwier​dzo​n o u niej raka gar​dła IV stop​n ia. Roz​w ie​dzio​n a i wy​le​czo​n a po cu​dow​n ej ope​ra​cji i ra​dio​t e​ra​pii, zna​la​z ła so​bie fa​ce​t a. Ale on nie chciał się an​ga​ż o​w ać. Po​t em po​ja​w ił się jej ak​t u​a l​n y męż​czy​z na, sto​larz, któ​ry sur​f o​w ał i czy​t ał „New Yor​ke​ra”. Ide​a ł, praw​da? Wy​szła za nie​go. Ale już po​ja​w i​ły się pew​n e na​pię​cia. Na​sto​let​n ia cór​ka Anne ro​bi​ła jej strasz​n e nu​m e​ry. A poza tym wszyst​kim pew​n ość sie​bie mo​jej sio​stry pod​ko​py​w a​ła inna, głęb​sza udrę​ka. Zwie​rzy​ła mi się, że do​strze​gła sche​m at rzą​dzą​cy jej ży​ciem, i przy​się​gła, że zwie​je któ​re​goś dnia, żeby nie wiem co, choć​by tyl​ko do Seal Be​a ch, tuż poza gra​n i​ca​m i hrab​stwa. Kie​dy po​m a​ga​łem Anne zor​ga​n i​z o​w ać uciecz​kę na Bel​le-Île, pod​su​w a​łem jej roz​kła​dy lo​t ów i pla​n y przy​jaz​du ca​łej ro​dzi​n y. Oko​licz​n o​ści sprzy​się​gły się, by zre​du​ko​w ać licz​bę osób tyl​ko do niej i jej syna. Gdy się wa​ha​ła, do​star​cza​łem ra​cjo​n al​n e uza​sad​n ie​n ia wa​ka​cji od wy​bu​cho​w ej cór​ki, pra​cy na​uczy​ciel​ki, od sta​re​go psa, kota i ro​ślin, i… ach, tak, od troj​ga dzie​ci jej męża w co dru​gi week​e nd. Zde​cy​do​w a​n ie po​t rze​bo​w a​ła chwi​li wy​t chnie​n ia, ar​gu​m en​t o​w a​łem. Jak się oka​z a​ło, sku​t ecz​n ie. Nie zda​w a​łem so​bie na​t o​m iast spra​w y, ja​kie to było sa​m o​lub​n e z mo​jej stro​n y. Wszy​scy ci lu​dzie ko​cha​li ją i mie​li do niej słusz​n e pra​w a. Za​czy​n a​łem ro​z u​m ieć, że tak na​praw​dę chcia​‐ łem, by po​t wier​dzi​ła mi waż​n ość Bel​le-Île. Chcia​łem zo​ba​czyć Bel​le-Île jej ocza​m i. I ob​ser​w o​‐ wać, jak za​ko​chu​je się w tej wy​spie. Po tylu kry​t ycz​n ych uwa​gach na​szej ro​dzi​n y na te​m at wy​‐

bo​ru aku​rat tego miej​sca, a nie cze​goś bli​ż ej ro​dzin​n ej Ka​li​f or​n ii, chcia​łem, żeby do​strze​gła, jak bar​dzo ta wy​spa jest po​dob​n a do wszyst​kich tych idyl​licz​n ych za​t o​czek i plaż Pa​cy​f i​ku, któ​re zna​li​śmy jako dzie​ci, za​n im po​ja​w i​ły się bul​do​ż e​ry i nowe osie​dla. Tu było tak jak wte​dy tam, tyl​ko jesz​cze le​piej. Chcia​łem ofia​ro​w ać to Anne, a po​t em z pew​n o​ścią bę​dzie ro​bić tak jak my – sta​rać się tu wra​cać co roku. Trak​t o​w a​łem już z Min​dy Bel​le-Île jako nasz wspól​n y dru​gi dom, usta​n o​w io​n y wbrew pro​‐ te​stom na​szych ro​dzin. Te​raz, jak każ​da dy​sy​denc​ka re​pu​bli​ka, wer​bo​w a​li​śmy no​w ych człon​‐ ków, a po​n ie​w aż Anna była ja​śnie​ją​cym świa​t eł​kiem, pro​m ycz​kiem wśród Wal​la​ce’ów, po​sta​‐ wi​łem ją w ob​li​czu kon​f lik​t u lo​jal​n o​ści, ka​ż ąc jej wy​bie​rać po​m ię​dzy nami a resz​t ą ro​dzi​n y. Ona to wi​dzia​ła. Ja do tej pory nie. Kie​dy już do​pią​łem swe​go i Anne przy​je​cha​ła, oczy​w i​ście była sobą. Trze​cie​go dnia po​by​t u ze​szłe​go lata pa​t rzy​ła, jak przy​go​t o​w u​ję wszyst​ko na pik​n ik w Ukry​t ej Gro​cie Pły​w a​ją​cych Jasz​‐ czu​rek, do​kąd wy​bie​ra​li​śmy się z chło​pa​ka​m i. „Chcę za​grać na tym trzy​n a​sto​doł​ko​w ym polu gol​f o​w ym – oznaj​m i​ła. – Na polu gol​f o​w ym Sa​rah Bern​hardt. Pierw​szym za​ło​ż o​n ym przez ko​‐ bie​t ę. Mo​gła​bym po​t em sprze​dać re​la​cję ma​ga​z y​n o​w i »Golf for Wo​m en« i zwró​ci​ła​by mi się więk​szość kosz​t ów po​dró​ż y”. Od​rzu​ci​ła gło​w ę do tyłu i ro​z e​śmia​ła się, jak​by już czu​ła do​t yk wia​‐ tru we wło​sach. „Ty też mo​ż esz o tym na​pi​sać, Don​n y. I ty, Min​dy. Mo​ż e​m y za​ro​bić tyle for​sy, że star​czy nam na co​dzien​n e obia​dy w Hôtel du Fart”. – Du Pha​re – po​pra​w i​ła ją Min​dy, śmie​jąc się z prze​kor​n ej wy​m o​w y Anne, znie​kształ​ca​ją​cej na​z wę naj​bar​dziej ma​low​n i​czej re​stau​ra​cji na na​szej wy​spie 2). – Wymawia się „far”, a to znaczy latarnia morska.

2) Po angielsku fart to dość nie​cen​z u​ral​n e sło​w o, ozna​cza​ją​ce pier​dze​n ie, pusz​‐ cza​n ie bą​ków (przyp. tłum.).

– Za​raz! A jak się na​z y​w a ten de​ser, któ​ry je​dli​śmy w Hôtel du Pharrrrt? – Far Bre​t on. – Bre​t oń​skie ciast​ko z la​t ar​n i mor​skiej? – Nie​e ee… Anne ba​w i​ła się tak do​brze, znie​kształ​ca​jąc ję​z yk fran​cu​ski, że po​czu​łem wręcz za​z drość. Nor​m al​n ie to była moja rola. Na obie​dzie w Hôtel du Pha​re uda​w a​ła, że każ​da po​z y​cja w menu wpra​w ia ją w za​kło​po​t a​n ie, fru​its de mer sta​w a​ły się „owo​ca​m i kla​czy” 3), a nie owocami morza i tak dalej, aż doszliśmy do gumiastego deseru z jajek i suszonych śliwek, zwanego „Far Breton”.

3) Po angielsku słowo mare – klacz, wy​m a​w ia się po​dob​n ie jak fran​cu​skie mer – mo​rze (przyp. tłum.).

– Za​raz, jak to moż​li​w e, że pha​re ozna​cza la​t ar​n ię mor​ską, a far ciast​ko? – Pierw​sze z tych słów jest fran​cu​skie, a dru​gie bre​t oń​skie – wy​ja​śni​łem. – No, my​ślę, że dla was Far Bre​t on ozna​cza „słod​ką od​le​głość” 4) – rzuciła ostrym tonem.

4) Po angielsku słowo far zna​czy da​le​ko, da​le​ki, od​le​gły (przyp. tłum.).

Ką​śli​w ość ze stro​n y Anne za​sko​czy​ła mnie. – Jak to? – Nie wy​star​czy​ło wam Far Bre​t on – od​par​ła żar​t o​bli​w ie oskar​ż y​ciel​skim to​n em. – Mu​sie​li​‐ ście wy​brać Far, Far Bre​t on, da​le​ko, da​le​ko. – Słu​chaj, ja lu​bię Long Be​a ch. – Na​sze ro​dzin​n e mia​sto. – Oka​z u​jesz to w dość dziw​n y spo​sób, wy​jeż​dża​jąc dzie​sięć ty​się​cy mil stam​t ąd. – Tyl​ko pięć. Po​patrz na Min​dy. Ha​w a​je leżą jesz​cze da​lej. – Da​le​ko, da​le​ko, da​le​ko. – Anne krę​ci​ła gło​w ą. Zro​z u​m ia​łem alu​z ję: by​li​śmy za da​le​ko. Cho​ciaż wciąż nie wie​dzia​łem od kogo, mo​głem się do​m y​ślić: od mamy. Jed​n ak Anne nie by​ła​by sobą, gdy​by na​t ych​m iast nie skie​ro​w a​ła ostrza zło​śli​w o​ści prze​ciw​‐ ko so​bie sa​m ej. – A ja wciąż nie mogę się wy​rwać z Long Be​a ch. To aku​rat wy​w o​ła​ło we mnie wy​rzu​t y su​m ie​n ia. Mia​łem po​czu​cie, że czy​t a mi w my​ślach, są​dzi, że moim zda​n iem nie dość ko​rzy​sta z ży​cia. Tkwi w ro​dzin​n ym mie​ście, ska​z a​n a na cią​‐ głą po​w ta​rzal​n ość. Nie wie​dzia​łem, co jej od​po​w ie​dzieć. • Moje po​ran​n e za​m y​śle​n ie do​bie​ga koń​ca, gdy nasz je​de​n a​sto​let​n i syn Rory i syn Anne, Da​v id, zbie​ga​ją na dół i kłó​cą się chwi​lę, w któ​rym z wi​kli​n o​w ych fo​t e​li któ​ry z nich ma usiąść. Nie ma żad​n ej róż​n i​cy, nie li​cząc ich usta​w ie​n ia. Naj​bar​dziej upra​gnio​n y jest od​le​gły kra​n iec sto​łu. Mam​ro​czą „dzień do​bry”, po czym rzu​ca​ją się na cze​ka​ją​ce na nich kub​ki z go​rą​cym ka​kao i chru​pią​ce krom​ki su​edo​ise – ro​dza​ju szwedz​kie​go chle​ba. „Ależ tu​t aj też wszyst​ko jest cią​głą po​w ta​rzal​n o​ścią” – po​w i​n ie​n em był od​po​w ie​dzieć Anne. Gdy​by tyl​ko przy​je​cha​ła rów​n ież w tym roku – ale ona za​m iast tego przy​sła​ła tyl​ko swo​je​go ogrom​n e​go na​sto​lat​ka, żeby nas tu ob​ja​dał. Na szczę​ście ko​cha​m y Deva, tego mie​rzą​ce​go metr dzie​w ięć​dzie​siąt li​ce​a li​stę. Co wię​cej, przy​w iózł ze sobą ko​per​t ę z pie​n iędz​m i i z na​pi​sem „Daj​‐ cie mi jeść” na wierz​chu. Min​dy była jesz​cze na gó​rze i pi​sa​ła w dzien​n i​ku. Te​raz scho​dzi po scho​dach na kawę i chrup​ki chleb. Zo​sta​ła nam je​dy​n ie reszt​ka dże​m u je​ż y​n o​w e​go w sło​iku, ale mamy mnó​stwo ma​sła. Tyl​ko we Fran​cji sma​ru​je​m y chleb ma​słem. Nie ma sen​su ro​bić tego w Sta​n ach; pró​bo​‐ wa​łem, ale smak w ni​czym nie przy​po​m i​n ał nie​z rów​n a​n e​go fran​cu​skie​go beur​re.

Chru​piąc i sior​biąc, chłop​cy po​chy​la​ją się nad sza​chow​n i​cą i za​czy​n a​ją usta​w iać fi​gu​ry. – Nie! – wy​krzy​ku​je Min​dy. – Żad​n ych sza​chów, do​pó​ki nie spraw​dzi​cie, czy są grzy​w a​cze. Min​dy nie może za​pla​n o​w ać so​bie dnia, je​śli nie wie, czy są fale. – Hmm – od​po​w ia​da Devo. – Żad​n e​go la​t a​n ia nad wodę, do​pó​ki nie dam mu mata. Prze​su​w a swój pio​n ek. – Nie do​sta​n ie​cie lun​chu, je​śli nie spraw​dzi​cie fal. Hop-hop! Już! – Min​dy gło​śno klasz​cze w dło​n ie. Wczo​raj chłop​cy za​czę​li grać w sza​chy i nie wy​szli z domu aż do póź​n e​go po​po​łu​dnia. To zu​peł​n ie roz​w a​la nasz plan dnia, ja​ki​kol​w iek by on był. Groź​ba bra​ku lun​chu za​z wy​czaj dzia​ła. W prze​ciw​n ym ra​z ie, je​śli zo​sta​w ia​m y chłop​ców sa​m ym so​bie, ist​n ie​je po​w aż​n e ry​z y​ko, że po po​w ro​cie w wy​n i​ku po​łą​cze​n ia ape​t y​t u Deva i na​szej ku​chen​ki po kil​ku wy​bu​chach po​z ba​‐ wio​n ej po​krę​t eł nie za​sta​n ie​m y domu. – Twój ruch. – Zro​bię wam omlet, je​śli spraw​dzi​cie te​raz fale – bła​ga Min​dy. – Hmmm. Z czym? – Z cho​ri​z o, po​m i​do​ra​m i i se​rem gruy​è re. – Do​bra. – Devo spo​glą​da na Rory’ego. Na​stęp​n ie obaj z ło​sko​t em od​su​w a​ją fo​t e​le i pę​dzą do drzwi. Przy klam​ce do​cho​dzi do sza​m o​t a​n i​n y, któ​rą Rory prze​gry​w a, bę​dąc o trzy​dzie​ści cen​t y​m e​t rów niż​szym i czter​dzie​ści kilo lżej​szym od swe​go star​sze​go ku​z y​n a. Ale jest szyb​szy i pierw​szy do​bie​ga do ro​w e​rów opar​t ych o sto​do​łę Gwe​n ed. Z jed​n e​go spa​da łań​cuch, z dru​gie​go nie. Do​cho​dzi do ko​lej​n ej prze​py​chan​ki. – Wresz​cie spo​kój – mru​czę. – Jesz​cze kawy? – Ja​sne. I omlet. – Hej! – Chcę tro​chę po​pi​sać, kie​dy jest ci​cho. Tu​t aj za​w sze pa​n u​je taki ha​łas. Tro​chę prze​sa​dza, zwa​ż yw​szy, że w No​w ym Jor​ku stę​ka​ją śmie​ciar​ki, śpie​w a​ją pi​ja​cy, awan​t u​ru​ją się by​w al​cy klu​bów, pro​sty​t ut​ki za​cze​pia​ją prze​chod​n iów, a po​t em wy​z y​w a​ją się na​w za​jem pod na​szy​m i okna​m i od pół​n o​cy do świ​t u. Ale wszyst​ko jest względ​n e. Ro​z u​m iem to. Przez okno wi​dzę, jak chłop​cy śmi​ga​ją w dół po​ry​t ą ko​le​ina​m i dro​gą. Za​ci​skam zęby i cze​‐ kam na ło​skot krak​sy na za​krę​cie na dole. Nic się nie dzie​je. Do​brze. Spraw​dza​n ie fal ozna​cza, że mamy przy​n aj​m niej dwa​dzie​ścia czte​ry mi​n u​t y spo​ko​ju – dzie​sięć mi​n ut chłop​cy pe​da​łu​ją jak sza​le​n i głów​n ą dro​gą, jadą skró​t em przez pola, zjeż​dża​ją w dół zdra​dziec​ką piasz​czy​stą dro​gą do szo​sy, znów pe​da​łu​ją jak sza​le​n i aż do skrę​t u do wio​ski Ker​hu​e l, prze​jeż​dża​ją przez Ker​hu​e l, omi​ja​jąc bie​ga​ją​ce swo​bod​n ie kury, śpią​ce psy i jed​n o​okie koty, a po​t em pe​da​łu​ją jak sza​le​n i aż do kli​f u i punk​t u wi​do​ko​w e​go. Nie da się na​le​ż y​cie oce​n ić fal z koń​ca dro​gi, więc będą mu​sie​li po​biec aż na kra​w ędź kli​f u, co zaj​m ie im trzy mi​n u​t y. Wy​‐ ma​ga​m y od nich szcze​gó​ło​w ych od​po​w ie​dzi na wszyst​kie na​sze py​t a​n ia, co ozna​cza ob​ser​w o​‐ wa​n ie fal co naj​m niej przez dwie mi​n u​t y, cho​ciaż wo​le​li​by​śmy dzie​sięć. Dro​ga po​w rot​n a trwa tro​chę kró​cej, bo jest mniej jaz​dy pod gór​kę.

– Może zdą​ż y​m y? – Min​dy kiwa gło​w ą w stro​n ę scho​dów i uno​si jed​n ą brew. – No… – Pa​t rzę na ze​ga​rek. – Dwa​dzie​ścia mi​n ut. Spo​glą​da​m y na sie​bie, od​li​cza​jąc se​kun​dy. Kie​dyś chłop​cy ob​ró​ci​li w dzie​w ięt​n a​ście. Wy​m ie​‐ nia​m y spoj​rze​n ia: Zbyt ry​z y​kow​n e. Mało od​prę​ż a​ją​ce. – Do​bra – mówi Min​dy. – Przy​pil​n uj, żeby opłu​ka​li nogi przed wej​ściem do domu. Wra​cam do ku​chen​ki. Sie​kam czo​snek i ce​bu​lę, kro​ję pla​ster​ki twar​dej hisz​pań​skiej kieł​ba​sy cho​ri​z o, od​m ia​n ę Don Mo​ro​n i, któ​rą co roku szmu​glu​ję do Sta​n ów. Na pa​t el​n i lą​du​ją tak​ż e po​‐ kro​jo​n e w kost​kę zie​lo​n e pa​pry​ki i po​m i​do​ry. Gdy się pod​sma​ż a​ją, roz​bi​jam do mi​secz​ki sześć ja​jek, do​da​ję tro​chę mle​ka i mie​szam. Z ło​pat​ką w dło​n i pod​cho​dzę do fron​t o​w ych drzwi, otwie​ram je i sta​ję boso na be​t o​n o​w ym schod​ku, no​szą​cym śla​dy desz​czu i wa​ka​cyj​n ych stóp. Przez skłę​bio​n e hor​t en​sje za​sła​n ia​ją​ce jej po​dwór​ko przed do​m em i fron​t o​w e wej​ście od stro​n y pla​cy​ku prze​dzie​ra się Gwe​n ed, trzy​m a​‐ jąc wy​so​ko w gó​rze ja​kiś pa​pier. – Och, Don! Mam list od Da​n ie​la! – Ma na so​bie pro​stą su​kien​kę w kwia​t y, z głę​bo​kim okrą​‐ głym de​kol​t em od​sła​n ia​ją​cym in​t en​syw​n ą opa​le​n i​z nę i zło​t ą kul​kę na łań​cusz​ku wi​szą​cą mię​‐ dzy pier​sia​m i. Na no​gach nosi sznur​ko​w e espa​dry​le, któ​re roz​sła​w i​li Gene Kel​ly i Bri​git​t e Bar​‐ dot. Na Gwe​n ed za​w sze moż​n a po​le​gać, je​śli cho​dzi o efek​t ow​n e wej​ście. Prze​cho​dzi na fran​cu​ski ze wzglę​du na mój co​dzien​n y tre​n ing gra​m a​t ycz​n y. Roz​m a​w ia​m y o Da​n ie​lu, jej synu, któ​ry miesz​ka w Sta​n ach Zjed​n o​czo​n ych. Zna​lazł pra​cę w szpi​t a​lu jako spe​‐ cja​li​sta od te​ra​pii po​przez sztu​kę. Ży​cie jest do​bre. Jego żona pró​bu​je swo​ich sił w pi​sa​n iu ar​t y​‐ ku​łów do ga​z et. Czy na​pi​szę do niej, żeby prze​ka​z ać ja​kieś rady i sło​w a za​chę​t y? Oczy​w i​ście. Przy​po​m i​n a​jąc so​bie o ku​chen​n ych obo​w iąz​kach, rzu​cam się, żeby zsu​n ąć pod​sma​ż o​n e ja​‐ rzy​n y na ta​lerz i wlać na pa​t el​n ię ubi​t e jaj​ka. Gwe​n ed ma​cha mi i idzie da​lej dro​gą, z li​stem w dło​n i. Po​dej​rze​w am, że za​t rzy​m a się przy pro​stym ka​m ien​n ym dom​ku Su​z an​n e. A po​t em, je​śli Le Vic opa​la się, a jego sy​n o​w ie i żona pra​cu​ją w ogro​dzie, Gwe​n ed przy​sta​n ie przy bia​łych szta​chet​kach jego pło​t u na krót​ką po​ga​w ęd​kę, po czym ru​szy da​lej do Ma​da​m e Mor​ga​n e. To zna​czy, je​śli nie skrę​ci do domu Wy​bit​n ych Uczo​n ych. Tak, chy​ba do nich zaj​dzie. Ich cór​ki mają wiel​ki ta​lent mu​z ycz​n y, wszy​scy wró​ż ą im wspa​n ia​łą ka​rie​rę, a skrzyp​ce jed​n ej i al​t ów​ka dru​giej umi​la​ją nam wszyst​kim czas przez całe lato. Po​t em ko​lej na Céle​ste i Hen​ry’ego, wio​‐ sko​w ych psy​chia​t rów (Freu​dy​stów). Tak, Ker​bor​dar​do​ué to plot​kar​ski raj dla wszyst​kich, ale szcze​gól​n ie dla ro​dzi​ców z syn​dro​m em pu​ste​go gniaz​da, ta​kich jak Gwe​n ed. Mamy tu wszyst​‐ ko, cze​go nam trze​ba. • Gdy Gwe​n ed od​cho​dzi, trzy​m a​jąc w gó​rze list ni​czym fla​gę, uśmie​cham się. Gdy​by tyl​ko moja Anne mo​gła zo​ba​czyć ją te​raz, nie by​ła​by wo​bec niej taka po​dejrz​li​w a. – Po​w iedz mi coś wię​cej o Gwe​n ed – za​ż ą​da​ła Anne na po​cząt​ku wi​z y​t y. – To jej dom tam, nad na​szym? To wła​śnie ona? Po​w ód, dla któ​re​go tu je​ste​ście? Mó​w i​łeś, że jest pro​f e​so​rem.

A poza tym? – Cza​row​n i​cą? – od​par​łem. – Nie! Chy​ba nie na​praw​dę? – Mama uwa​ż a, że pró​bo​w a​ła uwieść tatę za po​m o​cą ja​kie​goś elik​si​ru. – Co? Nie wie​rzę! Min​dy, Don​n y zmy​śla, praw​da? – Od​pra​w ia​ła ja​kieś cza​ry – po​t wier​dzi​ła Min​dy. – Na oczach wa​szej mat​ki rzu​ca​ła urok na wa​sze​go ojca. I to na​praw​dę na nie​go po​dzia​ła​ło. – Nie do wia​ry! Co za dzi​w acz​n a hi​sto​ria! Jak niby rzu​ci​ła ten urok? – Pod ko​n iec po​by​t u wasz oj​ciec ska​le​czył się w nogę w ho​t e​lo​w ym ba​se​n ie i rana ule​gła za​‐ ka​ż e​n iu. Gwe​n ed za​uwa​ż y​ła to, kie​dy pi​li​śmy ra​z em apéri​tif. Więc po​szła do swo​jej stud​n i, wy​‐ ję​ła garść ta​kie​go ośli​z głe​go zie​lo​n e​go mchu i zro​bi​ła z nie​go okład. Przy​ło​ż y​ła mu go do go​le​n i. – Opo​w ia​dasz ja​kieś baj​ki. Obo​je zmy​śla​cie. Don​n y? Czy to praw​da, co mówi Min​dy? – Mogę tyl​ko po​w ie​dzieć, że to było na​praw​dę dziw​n e. Sam nie wie​rzy​łem wła​snym oczom. Gwe​n ed prze​m a​w ia​ła do nie​go ko​ją​cym gło​sem, a tata miał na twa​rzy bło​gi uśmiech. Nie po​t ra​f ił ode​rwać od niej wzro​ku. – Chcesz po​w ie​dzieć, że nie po​t ra​f ił ode​rwać wzro​ku od jej cyc​ków – spro​sto​w a​ła Min​dy. – Wciąż po​chy​la​ła się tuż przed nim. Uda​ło jej się ja​koś nie​po​strze​ż e​n ie roz​piąć gór​n y gu​z ik. – I chcesz po​w ie​dzieć, że on się dał na to na​brać? Tata? Nie​e eee! – Ko​bie​t y mają swo​je spo​so​by. – Min​dy przy​bra​ła mą​drą minę. – A zwłasz​cza Fran​cuz​ki. – Zda​je mi się, że ona mnie tro​chę prze​ra​ż a. – Anne wzdry​gnę​ła się nie​co. – I… nie mogę się już do​cze​kać, kie​dy ju​t ro przyj​dzie do nas na obiad. – Wy​buch​n ę​ła śmie​chem. – Co szy​ku​je​‐ cie? – Lot​te, czy​li mię​t u​sa, po​m i​do​ry, fa​sol​kę szpa​ra​go​w ą, cho​ri​z o, cu​ki​n ię, sa​ła​t ę i kozi ser. – Ooooch. Don​n y, gdzie na​uczy​łeś się go​t o​w ać? – Za​w sze go​t o​w a​łem. Jako skaut, w col​le​ge’u. – Ale nie tak. Pró​bo​w a​łam two​jej kuch​n i w San​t a Cruz. To gdzie? – Tu​t aj. – Kto cię na​uczył? Gwe​n ed? – Nie… – Anne wpa​t ry​w a​ła się we mnie upo​rczy​w ie, więc po​pra​w i​łem się na krze​śle i roz​‐ po​czą​łem: – Chy​ba za​czą​łem sma​ko​w ać je​dze​n ie, tak na​praw​dę sma​ko​w ać, kie​dy Min​dy pierw​‐ szy raz za​bra​ła mnie do Fran​cji. Naj​pierw sy​ci​łem się sma​kiem, póź​n iej za​czą​łem zwra​cać uwa​‐ gę na skład​n i​ki, a po​t em za​czą​łem prak​t y​ko​w ać w No​w ym Jor​ku. Mie​siąc na Bel​le-Île, a po​t em przez resz​t ę roku usi​łu​ję od​t wa​rzać prze​pi​sy i sma​ki. W No​w ym Jor​ku moż​n a zdo​być wszyst​ko. No, pra​w ie. Od lat nie ja​dłem do​brej ame​ry​kań​skiej brzo​skwi​n i. – Nie​sa​m o​w i​t e – stwier​dzi​ła Anne. – Wiesz, ma​cie tu cały osob​n y świat. Chcę tu spę​dzać wię​cej cza​su. Mogę przy​je​chać w przy​szłym roku? – No chy​ba! – Ale już wte​dy mia​łem pew​n e wąt​pli​w o​ści. •

Chłop​cy wró​ci​li, pod​jeż​dża​ją na ro​w e​rach pod dom i wrzesz​czą przez okno. – Nie ma fal! – Je​ste​ście pew​n i? – py​t am. – Kto był w wo​dzie? – Nie było ni​ko​go. – Mo​ż e​cie być ci​szej z ła​ski swo​jej?! – woła Min​dy przez man​sar​do​w e okno na gó​rze. – Prze​pra​sza​m y. – My​śla​łam, że osza​le​ję, słu​cha​jąc two​jej znie​kształ​co​n ej fran​cusz​czy​z ny przez cały ra​n ek. Mu​sie​li​ście oma​w iać te wszyst​kie nie​m oż​li​w e ba​n a​ły aku​rat pod moim oknem? – Pora na​kar​m ić ma​m u​się – mó​w ię do chłop​ców na tyle gło​śno, żeby Min​dy usły​sza​ła. Na​kar​m ie​n ie jej ozna​cza po​dzie​le​n ie omle​t u – ku zgro​z ie Deva – oraz po​kro​je​n ie chle​ba i wy​ło​ż e​n ie ma​łych ko​z ich ser​ków od zna​jo​m ej sprze​daw​czy​n i se​rów, któ​ra do​ce​n ia mój fran​‐ cu​ski. Po​m i​do​ry, sa​ła​t a, oli​w a i ocet. U dołu scho​dów wo​łam: „Lunch!”. Jest do​pie​ro je​de​n a​sta, ale je​dze​n ie pod​sy​ca do​bry hu​m or i wszel​ki ruch. A my po​t rze​bu​je​m y ru​chu. Chłop​cy wy​cią​ga​ją ku​sze, ma​ski i ko​stiu​m y pian​ko​w e i roz​m a​w ia​ją o ry​bach, któ​re dziś upo​‐ lu​ją, kie​dy wresz​cie wy​ru​szy​m y. Je​dzą, po czym wra​ca​ją do swo​jej par​t yj​ki sza​chów. Czas sta​je w miej​scu. Chwy​t am książ​kę i sia​dam na cien​kim be​t o​n o​w ym gzym​sie, któ​ry bie​gnie wo​kół fun​da​m en​t ów domu; prze​bie​ram pal​ca​m i w tra​w ie. Wo​kół bzy​czą psz​czo​ły. Ja​skół​ki zni​ż a​ją lot i po​ły​ka​ją owa​dy. Mija go​dzi​n a. Król zo​stał osa​czo​n y, par​t ia pod​da​n a. – Chodź​m y! – woła Rory. Ła​du​je​m y ja​skra​w ą re​kla​m ów​kę ze skle​pu wol​n o​cło​w e​go i pa​sia​ste tor​by Lan​côme, cuch​n ą​ce te​raz sło​n y​m i ry​bi​m i wnętrz​n o​ścia​m i i pia​skiem, pa​ku​je​m y do słom​‐ ko​w e​go ko​sza ręcz​n i​ki, ter​m os z go​rą​cą kawą, cia​stecz​ka, pił​kę i kij do Wif​f le’a oraz „He​rald Tri​bu​n e”. W ostat​n iej se​kun​dzie do​łą​cza do nas Min​dy, upie​ra​jąc się, że​by​śmy przy​pię​li jej de​skę sur​‐ fin​go​w ą do ba​gaż​n i​ka na da​chu sa​m o​cho​du. Sta​ry re​n ault za​pa​la, dy​m iąc i dy​go​cząc. Gdy ja wal​czę z krztu​szą​cym się gaź​n i​kiem, do​da​jąc po tro​chu gazu, spo​m ię​dzy ży​w o​pło​t ów wy​ła​n ia się ja​skra​w y sa​m o​chód gwiazd​ki fil​m o​w ej, któ​ra miesz​ka na sa​m ej gó​rze na​szej ulicz​ki. Gwiazd​ka ma na so​bie oku​la​ry w sty​lu Gre​t y Gar​bo, a na gło​w ie chust​kę ja​poń​skiej czer​w o​n ej ar​m ii, pro​sto z fil​m u Go​dar​da (w któ​rym nie gra​ła). Jej ja​sno​w ło​sej cór​ki, w wie​ku Rory’ego, nie wi​dać ni​g​dzie, dzię​ki Bogu. Cho​ciaż może to nie​do​brze – po​w in​n i​śmy mieć na nią oko. Do​ra​‐ sta​ła w Hol​ly​w o​od, a w jej wy​bu​cho​w ej na​t u​rze jest coś z Lind​say Lo​han. Gdy gwiaz​da fil​m o​w a prze​jeż​dża, mogę wy​co​f ać wóz i wy​kie​ro​w ać go w dół po​ry​t ej ko​le​‐ ina​m i dro​gi. Ko​ły​sząc się i bu​cha​jąc nie​bie​skim dy​m em, prze​ci​ska​m y się mię​dzy zbi​t y​m i w masę hor​t en​sja​m i Su​z an​n e. Głów​ki kwia​t ów ude​rza​ją​ce o szy​by przy​po​m i​n a​ją mi che​e r​le​‐ ader​ki wy​m a​chu​ją​ce pom​po​n a​m i ku pił​ka​rzom wy​cho​dzą​cym z tu​n e​lu na sta​dion. Sześć me​t rów da​lej sil​n ik ga​śnie przed do​m em Le Vi​com​t e’a. „Rick” i Yvon​n e sie​dzą w kar​‐ di​ga​n ach i fla​n e​lo​w ych spodniach pod pa​ra​so​lem i gra​ją w kar​t y, pod​czas gdy je​den z ich sy​n ów, Thier​ry, ro​z e​bra​n y do pasa, pali pa​pie​ro​sa i ła​du​je chwa​sty do otwar​t e​go pa​le​n i​ska w po​z ba​w io​‐

nej da​chu szes​n a​sto​w iecz​n ej ru​inie. Wszy​scy ma​cha​ją i po​z dra​w ia​ją nas, gdy usi​łu​ję po​n ow​n ie uru​cho​m ić sa​m o​chód. Wresz​cie ru​sza​m y pod górę tu​n e​lem z drzew. Ma​da​m e Mor​ga​n e umy​ka pod​jaz​dem, jej sy​‐ no​w a idzie w prze​ciw​n ą stro​n ę do wła​sne​go domu. Wi​t a​m y się ski​n ie​n iem gło​w y. Wresz​cie wy​jeż​dża​m y na otwar​t e pola. Ale tu z prze​ciw​ka je​dzie inny sa​m o​chód. To Pier​re-Lo​uis i Si​do​‐ nie, ko​lej​n a para psy​chia​t rów – la​ka​n i​ści – któ​rzy miesz​ka​ją dzie​sięć wio​sek od nas. Za​t rzy​m u​‐ je​m y się obok sie​bie i ga​w ę​dzi​m y przez otwar​t e okna, po​da​jąc so​bie dło​n ie; uma​w ia​m y się na apéri​tif na na​stęp​n y dzień i je​dzie​m y da​lej. Je​ste​śmy pra​w ie na miej​scu. – Boże, tyle cza​su zaj​m u​je tu​t aj zro​bie​n ie cze​go​kol​w iek! – Min​dy wier​ci się z roz​draż​n ie​‐ niem obok mnie. Skrę​ca​m y w lewo i mi​ja​m y daw​n y sklep sur​f er​ski, przy​w ró​co​n y z po​w ro​t em do roli wiej​skiej cha​t y, nie ma też ram​py, na któ​rej de​sko​rol​kow​cy ćwi​czy​li za​w rot​n e ewo​lu​cje. Chwi​lę póź​n iej prze​jeż​dża​m y obok ukry​t e​go za gę​stą pa​li​sa​dą z pro​stych wy​so​kich arau​ka​rii domu praw​n i​ka pra​cu​ją​ce​go dla Waż​n ej Ga​z e​t y. Po se​rii ser​pen​t y​n o​w ych za​krę​t ów oraz zjeż​dża​n ia z pia​sko​w ych dróg na as​f al​t o​w e i od​‐ wrot​n ie, po mi​n ię​ciu po​sia​dło​ści Ma​je​sta​t ycz​n ej Ma​da​m e, Któ​ra Wal​czy​ła w Ru​chu Opo​ru i Prze​ż y​ła Au​schwitz, do​cie​ra​m y do su​ro​w ej „Vil​la​ge de Mer​de”, czy​li „Gów​n ia​n ej Wio​ski”, jak na wła​sny uży​t ek na​z y​w a​m y to chło​sta​n e wia​t rem sku​pi​sko do​m ów, i to​czy​m y się po​w ol​n ym sla​lo​m em po​m ię​dzy ko​t a​m i, kacz​ka​m i, ku​ra​m i, świ​n ią, grup​ką ma​łych dzie​ci w ka​lo​szach, chla​‐ pią​cych się w je​z io​rach zwie​rzę​cych kup, a wresz​cie mię​dzy koń​m i i ku​ca​m i sze​t landz​ki​m i, osio​‐ dła​n y​m i i go​t o​w y​m i do jaz​dy. Po​ney Bleu à vo​tre se​rvi​c e, Mon​s ieur et Ma​d a​me! Sta​g es, ran​d on​nées, pro​me​na​d es… Staj​n ia Po​n ey Bleu do usług, Pa​n o​w ie i Pa​n ie! Jaz​dy na ma​n e​ż u, jaz​dy te​re​n o​w e, spa​ce​ry… – Sprawdź​m y fale – mówi Min​dy na na​stęp​n ym roz​dro​ż u. Chłop​cy na​rze​ka​ją, ale wy​raź​n ie mają po​czu​cie winy. Pew​n ie dziś rano na​w a​li​li. Ale też chłop​cy za​w sze mają po​czu​cie winy. Mi​ja​m y przy​cup​n ię​t e bie​lo​n e domy, znów wy​jeż​dża​m y na otwar​t e pola, ostroż​n ie wy​prze​‐ dza​m y ro​w e​rzy​stów i nie​licz​n e, pół​przy​t om​n e pary, pcha​ją​ce wóz​ki z dzieć​m i w szcze​rym polu. Jest i Dédé, pe​da​łu​ją​cy na swo​im sta​rym gra​cie. To wła​ści​ciel ziem​ski, po​t ęż​n y fa​cet w nie​bie​‐ skim kom​bi​n e​z o​n ie i ka​lo​szach, na wiel​kiej gło​w ie ma cy​kli​stów​kę, w dło​n i trzy​m a bla​sza​n e wia​der​ko, wy​bie​ra się na je​ż y​n y pod​czas prze​rwy na lunch. „Co jest na lunch?” – pyta Devo. Bo, choć to się wy​da​je nie​w ia​ry​god​n e, na​de​szła już pora lun​chu. Dro​ga koń​czy się pod sta​rym wa​łem obron​n ym for​t u, rzym​skie​go albo cel​t yc​kie​go, wy​ko​‐ rzy​sta​n e​go póź​n iej przez Na​po​le​ona, a jesz​cze póź​n iej przez Niem​ców pod​czas oku​pa​cji. Te​raz to tyl​ko po​ro​śnię​t y tra​w ą krąg przy żwi​ro​w a​n ym par​kin​gu. Ze skra​ju kli​f u spo​glą​da​m y na Don​n ant, naj​bar​dziej zmien​n ą pla​ż ę pod słoń​cem. Po ja​kiejś mi​n u​cie Min​dy po​dej​m u​je de​cy​‐ zję, że zo​sta​je, by się prze​ko​n ać, czy przy​pływ nie wzbu​rzy choć tro​chę sła​bych szkli​stych fal. Od​cze​pia swo​ją żół​t ą de​skę i za​rzu​ca na ra​m io​n a ple​cak z ręcz​n i​kiem, kom​bi​n e​z o​n em pian​ko​‐ wym i dru​gim lun​chem. Scho​dzi w dół kli​f u po wą​skim wy​stę​pie skal​n ym, stą​pa​jąc pew​n ie na pła​skich sto​pach z sze​ro​ko roz​sta​w io​n y​m i pal​ca​m i – na Ha​w a​jach to się na​z y​w a sto​py luau. Na

dole paru na​szych zna​jo​m ych sur​f e​rów uno​si się na de​skach na lśnią​cym zie​lo​n ym mo​rzu i gada. Sko​ro mama po​szła, at​m os​f e​ra w sa​m o​cho​dzie sta​je się ple​m ien​n a. Devo bie​rze ku​szę i wsu​w a wie​ko​w ą ka​se​t ę do od​t wa​rza​cza. Jest tyl​ko jed​n a pio​sen​ka, któ​ra na​da​je się na wy​pra​‐ wę z ku​szą na ryby: Stand! gru​py Sly and the Fa​m i​ly Sto​n e. Zjeż​dża​jąc w dół kar​bo​w a​n ą piasz​‐ czy​stą dro​gą i wznie​ca​jąc tu​m a​n y ku​rzu, śpie​w a​m y na całe gar​dło, po czym ha​m u​ję w samą porę. Dzi​siej​sze miej​sce do nur​ko​w a​n ia to ska​li​sty fiord z pla​ż ą peł​n ą okrą​głych ka​m ycz​ków. Kil​‐ ka me​t rów od brze​gu pod​z iem​n y stru​m ień two​rzy pod​w od​n e źró​dło słod​kiej wody na piasz​czy​‐ stym pod​ło​ż u. Gru​be ło​dy​gi wo​do​ro​stów ko​ły​szą się w wol​n ym ryt​m ie fal. Gdy chłop​cy dają mi znak, że woda jest w po​rząd​ku, ru​szam pie​szo wą​ską ścież​ką pod górę i wra​cam po​szar​pa​n ym skra​jem kli​f u Côte Sau​v a​ge ku Don​n ant. Bio​rę ze sobą płe​t wy, na wy​pa​dek, gdy​by była fala, ale jed​n o spoj​rze​n ie na Min​dy i resz​t ę, uno​szą​cych się le​n i​w ie na de​skach, wy​star​cza, że​bym wo​lał zo​stać sam, ale su​chy. Wra​ca​jąc znów ścież​ką nad za​t ocz​kę, czu​ję, że słoń​ce przy​bli​ż a się i wy​dzie​la po​t ęż​n e fale cie​pła nad wrzo​so​w i​skiem. Gąb​cza​ste kęp​ki mchu pod mo​imi sto​pa​m i wy​pusz​cza​ją ma​leń​kie czer​w o​n e, nie​bie​skie i bia​łe kwia​t usz​ki, a kol​co​list bły​ska żół​t o. Na​w et kol​ce skrzą się za​chę​ca​‐ ją​co. Kie​dy do​cie​ram na wzno​szą​cy się nad fior​dem klif, chłop​cy znaj​du​ją się do​kład​n ie pode mną i pły​w a​ją po​w o​li ja​kieś sto me​t rów od ka​m ie​n i​stej pla​ż y. Nur​ku​ją głę​bo​ko i wy​n u​rza​ją się na po​w ierzch​n ię, try​ska​jąc wodą z fa​jek do nur​ko​w a​n ia. Idę na dół i sa​do​w ię się na pła​skiej skal​n ej pół​ce, któ​ra jest w mia​rę wy​god​n a, kła​dę się na ręcz​n i​ku i otwie​ram ga​z e​t ę. Co kil​ka mi​n ut do​bie​ga mnie krzyk, Rory i Devo ob​m y​śla​ją stra​t e​‐ gie, jak wy​w a​bić swo​je ofia​ry na otwar​t e wody. Uci​n am so​bie drzem​kę. Gdy znów otwie​ram oczy, wi​dzę tłu​stą żół​t a​w o​z ie​lo​n ą rybę na​bi​t ą na ku​szę, któ​rą mie​rzy we mnie szczę​ka​ją​cy zę​‐ ba​m i stwór w szkla​n ej ma​sce i o si​n ych war​gach. Ryba i chło​piec wy​glą​da​ją ude​rza​ją​co po​dob​‐ nie. • Na ra​z ie nur​ko​w a​n ie na fior​dzie za​owo​co​w a​ło po​je​dyn​czą vie​il​le, war​ga​czem o mięk​kim mię​sie bez spe​cjal​n e​go sma​ku. Trze​ba uzu​peł​n ić go jesz​cze jed​n ą rybą, więc wska​z a​n a bę​dzie wi​z y​t a w Sau​z on, naj​bliż​szym mie​ście. Będę mu​siał tło​czyć się w tłu​m ie na na​brze​ż u, kie​dy przy​pły​n ie łódź. Ta per​spek​t y​w a spra​w ia, że de​lek​t u​ję się lek​t u​rą „He​rald Tri​bu​n e”, wy​ci​ska​jąc do ostat​n iej kro​pli wszyst​kie nie​przy​dat​n e in​f or​m a​cje z dwu​dzie​stu dwóch stron ga​z e​t y. Ta​be​le fi​n an​so​w e, wia​do​m o​ści o eu​ro​pej​skiej pił​ce noż​n ej, wło​skiej po​li​t y​ce – je​śli pi​szą o tym po an​giel​sku, prze​‐ czy​t am wszyst​ko. Wresz​cie chłop​cy są zmę​cze​n i, ścią​ga​ją kom​bi​n e​z o​n y pian​ko​w e i kła​dą się na go​rą​cych ska​‐ łach. Po​t em ła​du​je​m y sprzęt do sa​m o​cho​du i je​dzie​m y piasz​czy​stą dro​gą, pod​ska​ku​jąc na ko​le​‐ inach wiel​ko​ści ma​łych ka​n io​n ów. Pod​jeż​dżam z po​w ro​t em pod sta​ry wał obron​n y i scho​dzi​m y

po ska​łach, gdzie za​sta​je​m y Min​dy zmar​z ​n ię​t ą i go​t o​w ą do po​w ro​t u. Her​ba​t a z ter​m o​su i krom​ka chle​ba z se​rem sta​w ia​ją ją na nogi. Po​sta​n a​w ia wró​cić do wio​ski pie​cho​t ą przez do​li​n ę, żeby się roz​grzać i na​cie​szyć spo​ko​jem w domu. Chłop​cy do​łą​cza​ją do gro​m ad​ki in​n ych dzie​cia​‐ ków gra​ją​cych w nogę na dłu​gim mo​krym pa​sie pia​sku, po​z o​sta​w io​n ym przez od​pływ. Za​czy​n a się mecz. Mi​n ę​ła już fran​cu​ska pora lun​chu. W prze​rwie mię​dzy piasz​czy​sty​m i wy​dma​m i, tam gdzie Les Sau​ve​teurs en Mer, ra​t ow​n i​cy, usta​w i​li drew​n ia​n e schod​ki po​ja​w ia​ją się pla​ż o​w i​cze. Całe ro​‐ dzi​n y nio​są skła​da​n e krze​sła, na​m io​t y, pa​ra​w a​n y, pa​ra​so​le i dmu​cha​n e łód​ki. Małe dzie​ci pła​‐ czą, mło​dzież bie​ga, sy​piąc wo​kół pia​skiem. Za​czy​n a się stu​kot nie​koń​czą​cych się roz​gry​w ek pad​dle​bal​la. Ra​t ow​n i​cy prze​cha​dza​ją się tam i z po​w ro​t em po pla​ż y w ja​skra​w o​po​m a​rań​czo​‐ wych ka​m i​z el​kach ra​t un​ko​w ych i kom​bi​n e​z o​n ach fir​m y Spe​e do, no​sząc pod pa​chą wo​do​od​por​‐ ne krót​ko​f a​lów​ki i płe​t wy do pły​w a​n ia. Ta ele​gan​cja sama w so​bie jest uspo​ka​ja​ją​ca. Dla mnie na​stał mo​m ent: te​raz albo ni​g​dy, więc chwy​t am płe​t wy i ru​szam w stro​n ę wody, ża​łu​jąc, że Rory, Devo i ja nie za​sta​n o​w i​li​śmy się le​piej, za​n im za​w ar​li​śmy nasz pakt, żeby ni​‐ g​dy nie wkła​dać kom​bi​n e​z o​n ów pian​ko​w ych do sur​f o​w a​n ia bez de​ski. Tem​pe​ra​t u​ra wody wy​‐ no​si szes​n a​ście stop​n i! Och, cze​go się nie robi, żeby za​im​po​n o​w ać dzie​cia​kom i po​ka​z ać im, co to praw​dzi​w a tę​ż y​z na i wy​t rzy​m a​łość… Oczy​w i​ście, chcę rów​n ież za​im​po​n o​w ać Fran​cu​z om. Po​ka​z ać im, że je​ste​śmy praw​dzi​w y​m i Ame​ry​ka​n a​m i, Ka​li​f or​n ij​czy​ka​m i, Ha​w aj​czy​ka​m i, ob​da​rzo​n y​m i przez stwór​cę nad​ludz​kim wy​‐ czu​ciem oce​a nu i ją​dra​m i, któ​re w lo​do​w a​t ych tem​pe​ra​t u​rach kur​czą się do roz​m ia​rów ro​dzy​‐ nek. Nie mogę za​w ieść mo​jej dru​ż y​n y. Prze​szy​w a mnie dreszcz, ale za​n u​rzam się w pierw​sze się​ga​ją​ce ko​stek fale i roz​po​czy​n am he​ro​icz​n ą wę​drów​kę do stre​f y ude​rze​n io​w ej od​da​lo​n ej sto me​t rów od brze​gu. Czter​dzie​ści pięć mi​n ut póź​n iej wy​n u​rzam się i za​sta​ję pół wio​ski wy​le​gu​ją​cej się na go​rą​‐ cym pia​sku. Lu​dzie pod​ry​w a​ją się na nogi i ca​łu​ją mnie w po​licz​ki (wzdry​ga​jąc się, ja​kie są zim​‐ ne): Céle​ste i Hen​ry, psy​chia​t rzy z na​szej wio​ski; Si​do​n ie i Pier​re-Lo​uis, psy​chia​t rzy miesz​ka​ją​cy dzie​sięć wio​sek da​lej; Yvon​n e, żona Le Vi​com​t e’a; i jesz​cze garst​ka zna​jo​m ych z in​n ych wio​sek albo wręcz z Pa​ry​ż a. Gwe​n ed leży na ręcz​n i​ku w dys​kret​n ej od​le​gło​ści trzy​dzie​stu me​t rów – po​dob​n ie jak Min​dy woli spo​kój i ci​szę, a mniej zgieł​ku i za​m ie​sza​n ia. Okre​śla​ją​ce ów zgiełk i za​m ie​sza​n ie dzi​w acz​n e an​giel​skie sło​w o rhu​b arb, któ​re ozna​cza rów​n ież ra​bar​bar, ni​g​dy nie stra​ci​ło zdol​n o​ści wy​w o​ły​w a​n ia we Fran​cji śmie​chu. Mecz pił​ki noż​n ej zo​sta​je za​koń​czo​n y i chłop​cy z kil​ku wio​sek ukła​da​ją w krę​gu ręcz​n i​ki, po czym rzu​ca​ją się na opa​ko​w a​n ia cia​ste​czek: Le Pe​t it Eco​lier, Sa​bles Beur​re Nan​t a​is i pra​w o​śla​‐ zo​w e pian​ki w po​le​w ie z cze​ko​la​dy i skór​ki po​m a​rań​czo​w ej, któ​rych na​z wę wy​po​w ia​da​m y z nie​słab​n ą​cym en​t u​z ja​z mem: „Go​oters” 5). Dziewczyny przysuwają bliżej ręczniki, przyłączając się do kręgu. Para starszych nastolatek zapala papierosy, wywołując tym zgorszone spojrzenia dorosłych – nie licząc Sidonie, która zwraca się do jednej z dziewcząt:

5) Słowo to ma w amerykańskim slangu wiele znaczeń, od zwałów tłuszczu na brzuchu przez cipkę po… sraczkę (przyp. tłum.).

– Kop​sniesz szlu​ga? May I bum a smo​ke? – pyta po an​giel​sku z ka​m ien​n ą twa​rzą. Spo​glą​da na mnie? Bum jest po​praw​n e, Don? To nie to samo, co ass, dupa, praw​da 6)?

6) Po angielsku bum zna​czy wy​ż e​brać, wy​łu​dzić, ale tak​ż e ty​łek; ass to dupa w ame​ry​kań​skim an​giel​skim; w bry​t yj​skim an​giel​skim ass ozna​cza osła, dupa na​t o​m iast to arse (przyp. tłum.).

Przy​t a​ku​ję, ale mąż Céle​ste, Hen​ry, kiwa pal​cem. – Nie, bum to dupa, ale tyl​ko dla An​gli​ków. Tak, Don? – Nie, Hen​ry – od​po​w ia​dam. – Nie na​le​ż y za​po​m i​n ać, że dla An​gli​ków, pour les An​g la​is dupa to arse. Mąż Si​do​n ie, Pier​re-Lo​uis, ude​rza się w czo​ło. – Och, ależ oczy​w i​ście! Słyn​n a an​giel​ska dupa. Dzie​cia​ki czer​w ie​n ią się, sta​ra​ją się nie oka​z y​w ać szo​ku, ale są bar​dzo zmie​sza​n e. Pacz​ka pa​pie​ro​sów lą​du​je z po​w ro​t em w to​reb​ce. Punkt dla psy​chia​t rów. Wszy​scy chi​cho​czą, wy​m ie​n ia​‐ jąc dwu​z nacz​n e uwa​gi i na​stęp​n a go​dzi​n a mija w pla​ż o​w ej wie​ż y Ba​bel: Fran​cu​z i usi​łu​ją mó​w ić po an​giel​sku, fran​cu​skie na​sto​lat​ki ćwi​czą slang ame​ry​kań​skich ra​pe​rów z ame​ry​kań​ski​m i chłop​ca​m i, a sa​m ot​n y do​ro​sły Ame​ry​ka​n in zwra​ca się do męż​czyzn jako do ko​biet, do ko​biet jako do męż​czyzn, a o sa​m ym so​bie mówi na prze​m ian w oby​dwu ro​dza​jach – dla psy​chia​t rów to z pew​n o​ścią wi​z ja raju. Znów po​ja​w ia się pił​ka i chłop​cy za​czy​n a​ją rzu​cać ją do sie​bie, co​raz bar​dziej przy​bli​ż a​jąc się do mo​rza. Na ich znak dźwi​gam się z ręcz​n i​ka i do​łą​czam do nich – ruch, po​t rze​bu​je​m y wię​cej ru​chu! Bie​ga​n ie przy​w ra​ca cie​pło moim koń​czy​n om. Mija ko​lej​n a go​dzi​n a. O czwar​t ej słoń​ce wciąż ja​sno świe​ci i znaj​du​je się wy​so​ko na nie​bie, ale we​dług fran​cu​skich re​guł robi się póź​n o. Lu​dzie zbie​ra​ją się i drep​czą mię​dzy wy​dma​m i w stro​n ę par​kin​gu. Wła​śnie kie​dy za​sta​n a​w iam się, co wy​kom​bi​n o​w ać na obiad (prze​ga​pi​łem łódź ry​bac​ką w Sau​z on), do​‐ strze​gam Min​dy idą​cą po pia​sku ze słom​ko​w ym ko​szem peł​n ym sa​la​m i, ja​błek, ba​gie​t ek, bu​ra​‐ ków z so​sem wi​n e​gret i świe​ż o upie​czo​n ym owal​n ym cia​stem. – Hmm – mówi Devo, mie​rząc cia​sto wzro​kiem. – Cze​ko​la​do​w a pił​ka fut​bo​lo​w a. Mija ko​lej​n a go​dzi​n a. Przy Min​dy roz​m o​w a prze​cho​dzi z po​w ro​t em na fran​cu​ski, zbyt szyb​ka i sub​t el​n a jak dla mnie, więc mogę tyl​ko przy​t a​ki​w ać i uśmie​chać się. Tłum na pla​ż y rzed​n ie. Tych dwa​dzie​ścia albo trzy​dzie​ści osób, któ​re po​z o​sta​ły roz​pro​szo​n e na pół mili pia​sku i w ska​li​stych za​uł​kach, na​le​ż ą do spe​cy​f icz​n ej ka​t e​go​rii pla​ż o​w i​czów: to za​‐

ko​cha​n i, zbie​ra​cze skar​bów wy​rzu​co​n ych przez mo​rze i kil​ko​ro rdzen​n ych miesz​kań​ców wy​spy, któ​rzy przy​szli po​pły​w ać po pra​cy. Wie​lu z nich zna​m y. Wszy​scy je​ste​śmy wdzięcz​n i, że o tej po​rze dys​kret​n e mach​n ię​cia dło​n ią mogą za​stą​pić zwy​cza​jo​w e wsta​w a​n ie, pod​cho​dze​n ie i ca​ło​‐ wa​n ie się w po​licz​ki. Gło​śny gwizd ozna​cza, że Les Sau​ve​teurs en Mer koń​czą dy​ż ur. Praw​dzi​w i kró​lo​w ie pla​ż y – wszy​scy ich po​z dra​w ia​ją, gdy wol​n ym kro​kiem zmie​rza​ją do swo​jej szo​py. Hen​ry, Céle​ste, Si​do​‐ nie i Pier​re-Lo​uis mó​w ią, że też mu​szą już iść. Nie przyj​m u​je​m y pro​po​z y​cji, by do​łą​czyć do nich na apéri​tif, a oni nie na​le​ga​ją, wie​dząc z dłu​gie​go do​świad​cze​n ia i z za​ska​ku​ją​co szcze​rej roz​‐ mo​w y, że przy pew​n ych sta​n ach mo​rza po pro​stu nie scho​dzi​m y z pla​ż y. Na​sza wio​ska pod​n o​si się jak je​den mąż, wszy​scy zbie​ra​ją ręcz​n i​ki i ru​sza​ją przez wy​dmy w stro​n ę tra​w ia​stej do​li​n y. Wy​cho​dząc z pla​ż y, mi​ja​ją się z ko​lej​n ą zmia​n ą: to miej​sco​w i sur​f e​‐ rzy li​czą​cy na wie​czor​n ą falę. So​li​ści scho​dzą po kli​f ach ni​czym kozy, trzy​m a​jąc de​ski pod pa​chą i już ubra​n i w pian​ko​w e kom​bi​n e​z o​n y. Inni wraz z ro​dzi​n a​m i prze​kra​cza​ją piasz​czy​stą gar​‐ dziel ka​n io​n u, ob​ju​cze​n i ni​czym be​du​iń​skie ka​ra​w a​n y. Jest siód​m a, a więc prze​by​w a​m y na dwo​rze od pię​ciu go​dzin. Ale do​pie​ro te​raz za​czy​n a się praw​dzi​w a ak​cja. Nad​cho​dzi przy​pływ, po​ran​n e fal​ki za​m ie​n i​ły się we wzbu​rzo​n e mo​rze z dwie​m a wy​raź​n y​m i li​n ia​m i po​środ​ku, za​ła​m a​n ia​m i po obu stro​n ach spo​w o​do​w a​n y​m i ska​li​‐ sty​m i wy​sep​ka​m i ob​ra​m ia​ją​cy​m i pla​ż ę, a na​w et po​rząd​n ą pły​ci​z ną, gdzie sza​le​ją dzie​ci pod okiem opie​ku​n ów. Sur​f e​rzy to głów​n ie miesz​kań​cy Bel​le-Île, ale jest też kil​ku sta​łych wa​ka​cyj​‐ nych go​ści. Ra​t ow​n i​cy scho​dzą i przy​łą​cza​ją się do nas, zdej​m u​jąc po​m a​rań​czo​w e ka​m i​z el​ki. Wszy​scy są w wo​dzie! Do​łą​czam do Rory’ego, Da​v i​da i Mar​ca, syna Céle​ste i Hen​ry’ego, two​rząc wraz z nimi bry​‐ ga​dę bo​dy​sur​f e​rów z od​kry​t ą pier​sią. Ska​cze​m y na głów​kę i ko​pie​m y no​ga​m i w roz​pę​dzo​n ej pia​n ie. Osiem mi​n ut póź​n iej je​ste​śmy za li​n ią grzy​w a​czy, uno​sząc się na roz​ko​ły​sa​n ym Atlan​‐ ty​ku i spo​glą​da​jąc na kli​f y oraz zło​ci​ste piasz​czy​ste wy​dmy lśnią​ce w wie​czor​n ym słoń​cu. Go​‐ dzi​n ę póź​n iej na​dal tam je​ste​śmy, plus mi​n us kil​ku przy​ja​ciół, któ​rzy przy​szli lub po​szli, i sza​le​‐ je​m y na fa​lach. Słoń​ce po​w o​li za​cho​dzi, ale mógł​bym przy​siąc, że woda jest te​raz cie​plej​sza. To z po​w o​du fal oczy​w i​ście – na​sze ma​szy​n ow​n ie są za​si​la​n e nie​usta​ją​cym prze​bie​ra​n iem no​ga​m i, nur​ko​w a​‐ niem, ma​cha​n iem rę​ka​m i, a co naj​w aż​n iej​sze przy​pły​w em ad​re​n a​li​n y przy zjeż​dża​n iu ze stro​‐ me​go czo​ła fali, plu​ska​n iu się we wgłę​bie​n iu zie​lo​n ej mor​skiej ram​py oraz po​ko​n y​w a​n iu ko​lej​‐ nych od​cin​ków, mi​ja​jąc przy​ja​ciół pły​w a​ją​cych obok i sły​sząc ich peł​n e uzna​n ia gwiz​dy. Wspi​n am się na grzbiet wiel​kiej fali, gdy za​czy​n a się prze​w ra​cać, zsu​w am się z niej na pier​‐ si i kie​ru​ję w sam śro​dek wod​n ej tuby. W środ​ku przez chwi​lę pa​n u​je sy​czą​ca ci​sza, po czym ścia​n y wody im​plo​du​ją. Za​ła​m u​ją​ce się fale wcią​ga​ją mnie w pod​w od​n y świat, któ​ry prze​cho​dzi od ja​sno​ści do ciem​n o​ści, to​cząc mnie i ob​ra​ca​jąc. Moje sto​py ude​rza​ją o piasz​czy​ste dno na głę​‐ bo​ko​ści przy​n aj​m niej trzech me​t rów, a fala prze​w a​la się nade mną w ci​szy ni​czym wo​do​spad! Moc​n e przy​t rzy​m a​n ie na dnie, po czym zo​sta​ję gwał​t ow​n ie wy​pusz​czo​n y ze zwo​jów oce​a nu, któ​ry mówi: „No do​bra, tym ra​z em cię oszczę​dzę. Ale nie pró​buj tego wię​cej”.

Da​le​ko na brze​gu, na pla​ż y wśród na​ra​sta​ją​cych cie​n i, wi​dzę ma​leń​kie punk​ci​ki lu​dzi idą​‐ cych po pia​sku. Przy​był po​obied​n i kon​t yn​gent. A my wciąż ocią​ga​m y się z wyj​ściem z wody.

Rozdział drugi

Le Grand Detour (rok zerowy) Nie za​w sze tak było. Praw​dę po​w ie​dziaw​szy, pięt​n a​ście lat temu nie wie​dzie​li​śmy, że Bel​le-Île w ogó​le ist​n ie​je. Wte​dy jed​n ak, po tym, jak na​sza wy​m a​rzo​n a po​dróż do Pa​ry​ż a oka​z a​ła się nie​w y​pa​łem, Gwe​n ed za​rzu​ci​ła na nas sieć swych cza​rów. Ni​czym Kir​ke w Ody​s ei uwię​z i​ła nas w kró​le​stwie na wy​spie. I za​n im zo​rien​t o​w a​li​śmy się, co się świę​ci, było już za póź​n o. • Bel​le-Île uka​z a​ła się na ho​ry​z on​cie: ni​ska, ciem​n a li​n ia brze​go​w a pod bez​k​się​ż y​co​w ym noc​‐ nym nie​bem i szyb​ko prze​su​w a​ją​cym się szkwa​łem. Gdy pod​sta​rza​ły, na​pę​dza​n y sil​n i​kiem wy​‐ so​ko​pręż​n ym prom uno​sił się na wzbu​rzo​n ych fa​lach i opa​dał gwał​t ow​n ie po dru​giej stro​n ie, a ścia​n y zie​lo​n ej wody za​le​w a​ły za​ry​glo​w a​n e okna na głów​n ym po​kła​dzie, Min​dy i ja z nie​po​‐ ko​jem wy​t ę​ż a​li​śmy wzrok, usi​łu​jąc wy​pa​t rzeć ja​sne świa​t ła, któ​re mo​gły​by ozna​czać ho​t el, ka​‐ wiar​n ię na wol​n ym po​w ie​t rzu, co​kol​w iek świad​czą​ce​go o ży​ciu. Ale zdo​ła​li​śmy doj​rzeć je​dy​n ie parę zna​ków na​w i​ga​cyj​n ych na dłu​gim ka​m ien​n ym fa​lo​chro​n ie, o któ​ry fale roz​bi​ja​ły się na bia​łe ko​ron​ko​w e fi​ran​ki. Było po dzie​w ią​t ej wie​czo​rem w piąt​ko​w y wie​czór w po​ło​w ie mroź​n e​go stycz​n ia. Nikt nie miał na nas cze​kać na na​brze​ż u. Gwe​n ed uprze​dzi​ła też, że po se​z o​n ie nie ma żad​n ych tak​só​‐ wek ani au​t o​bu​sów. Kie​dy po​przed​n ie​go dnia za​t asz​czy​li​śmy na​sze ple​ca​ki i spo​n ie​w ie​ra​n e psy​chi​ki na próg domu Gwe​n ed w To​urs, śre​dnio​w iecz​n e​go mia​sta, sły​n ą​ce​go jako wro​t a do do​li​n y Lo​a ry i jej zam​ków, są​dzi​li​śmy, że pod jej mat​czy​n ą pie​czą spę​dzi​m y tam week​e nd na mi​łych roz​m o​‐ wach, roz​ko​szo​w a​n iu się bo​skim je​dze​n iem i wy​śmie​n i​t ym wi​n em. Nasz ob​jazd Eu​ro​py, na któ​ry oszczę​dza​li​śmy przez po​n ad pięć lat, oka​z ał się pa​smem nie​szczęść: Lon​dyn był kosz​t ow​‐ nym roz​cza​ro​w a​n iem, Pa​ryż ka​t a​stro​f ą, w pa​n i​ce po​le​cie​li​śmy do Aten, a na​stęp​n ie z po​w o​du strasz​li​w e​go mi​stra​lu od​w o​ła​n o pro​m y i zo​sta​li​śmy uwię​z ie​n i na grec​kiej wy​spie San​t o​ri​n i – na sześć ty​go​dni! Sześć ty​go​dni tkwi​li​śmy w bie​lo​n ej wap​n em ja​ski​n i, je​dząc fetę i ka​pu​stę…

Mie​li​śmy więc kry​z ys. Oka​z a​ło się jed​n ak, że Gwe​n ed jest w środ​ku wła​sne​go kry​z y​su. Tego wie​czo​ru, gdy przy​je​cha​li​śmy, jej na​sto​let​n i syn Da​n iel wy​rzu​cił ma​szy​n ę do pi​sa​n ia z okna sy​‐ pial​n i, po czym jej mąż – księ​go​w y z ele​ganc​ką bród​ką – wstał na​gle od sto​łu i zszedł do piw​n i​‐ cy na wina pod​li​czać ra​chun​ki z ca​łe​go ty​go​dnia. Rano Gwe​n ed po pro​stu wrę​czy​ła nam kart​kę ze wska​z ów​ka​m i, jak do​t rzeć do jej bre​t oń​skie​go wiej​skie​go domu na wy​spie, na któ​rej uro​dził się jej dzia​dek. Po​szli​śmy na dwo​rzec ko​le​jo​w y i ni​czym zom​bie wy​ru​szy​li​śmy nad zim​n e atlan​t yc​kie wy​brze​ż e Bre​t a​n ii. Roz​t ar​gnio​n a i szorst​ka Gwe​n ed nie dała nam mapy wy​spy ani na​w et sen​sow​n e​go opi​su po​ło​ż e​n ia wio​ski. Na szczę​ście pa​pie​ro​w a pod​kład​ka pod ta​lerz z ka​f ej​ki w por​cie, gdzie pi​li​śmy ostat​n ią kawę przed wej​ściem na po​kład pro​m u, ujaw​n i​ła nam kształt wy​spy. Wy​glą​da​ła jak sola albo flą​dra le​ż ą​ca na boku, a to wy​obra​ż e​n ie spra​w i​ło tyl​ko, że zgłod​n ie​li​śmy. Sła​n ia​jąc się pod cię​ż a​rem ple​ca​ków, ze​szli​śmy z tra​pu na mo​kre ka​m ien​n e na​brze​ż e. Wy​ko​rzy​sta​li​śmy pod​kład​kę, pi​sząc na niej „Don​n ant”, na​z wę du​ż ej pla​ż y, któ​ra – jak są​dzi​li​śmy – po​w in​n a znaj​do​w ać się bli​sko wio​ski Gwe​n ed, i usta​w i​li​śmy się przy szo​sie z wy​sta​w io​n y​m i kciu​ka​m i. Nie​licz​n e auta z pro​m u szyb​ko od​je​cha​ły. Było wietrz​n ie, zim​n o, ciem​n o. Już mie​li​śmy dać za wy​gra​n ą, gdy na​gle je​den z sa​m o​cho​dów, któ​ry już nas mi​n ął, za​w ró​cił i za​t rzy​m ał się przy nas. Brat i sio​stra, star​si od na​szych ro​dzi​ców, je​cha​li do ro​dzin​n e​go domu. – Don​n ant to na​sza wio​ska, ale my was nie zna​m y – zwró​cił się męż​czy​z na do Min​dy. – A zna​m y tu wszyst​kich. Do​kąd na​praw​dę zmier​z a​cie? •

Dokąd naprawdę zmierzacie? Do​bre py​t a​n ie. Gdy​by Min​dy trzy​m a​ła się wy​t y​czo​n e​go dla niej kur​su, pew​n ie pro​w a​dzi​ła​by prak​t y​kę ad​w o​kac​ką w Ho​n o​lu​lu, a nie włó​czy​ła​by się z wy​sta​w io​n ym kciu​kiem po fran​cu​skiej wy​spie. A gdy​bym ja trzy​m ał się mego przy​ro​dzo​n e​go pra​w a jako Ka​li​f or​n ij​czyk w trze​cim po​‐ ko​le​n iu, rów​n ież po​dą​ż ał​bym inną ścież​ką – pew​n ie miał​bym ja​kąś po​sa​dę w ga​z e​cie, co by mnie w skry​t o​ści du​cha nu​dzi​ło, i za​m ę​czał​bym in​n ych prze​chwał​ka​m i, jak to wo​lał​bym wy​pra​‐ wić się do Mek​sy​ku, żeby pić mez​cal i śpie​w ać z ma​ria​chi. Za​baw​n e, jak Bel​le-Île wszyst​ko to zmie​n i​ła. Ale naj​pierw trze​ba było tam do​t rzeć. A za​‐ nim to mo​gło się zda​rzyć, Min​dy i ja mu​sie​li​śmy się spo​t kać, po​brać i wpa​ko​w ać w śle​py za​ułek, z któ​re​go nie wi​dzie​li​śmy uciecz​ki. To wszyst​ko tak ła​t wo nam się uda​ło dzię​ki de​cy​z ji, że zo​‐ sta​n ie​m y pi​sa​rza​m i. Pod​czas gdy na​sze uni​w er​sy​t e​t y dzie​li​ło od sie​bie sie​dem​dzie​siąt mil, kie​‐ dy już wkro​czy​li​śmy na ten pi​sar​ski szlak, nie mie​li​śmy in​n e​go wyj​ścia: mu​sie​li​śmy wy​lą​do​w ać w Iowa City, gdzie było wła​ści​w ie nie​unik​n io​n e, że jako dwo​je miesz​kań​ców Za​cho​du na warsz​t a​t ach dla pi​sa​rzy wej​dzie​m y do baru, zmie​rzy​m y się wzro​kiem, wy​m ie​n i​m y obe​lgi i za​‐ ko​cha​m y się w so​bie.

By​li​śmy parą lek​ko​m yśl​n ych dzie​cia​ków z wia​t rem we wło​sach, któ​rym się wy​da​w a​ło, że pod​bi​ją świat za po​m o​cą prze​n o​śnych elek​t rycz​n ych ma​szyn do pi​sa​n ia, a te​raz za​w ieź​li​śmy na​sze pro​m ien​n e uśmie​chy i iry​t u​ją​cą pew​n ość sie​bie z po​w ro​t em w ro​dzin​n e stro​n y. Pier​w ot​‐ nie za​m ie​rza​li​śmy się po​brać w gma​chu sądu okrę​go​w e​go w Iowa City, w koń​cu jed​n ak przy​‐ sta​li​śmy na praw​dzi​w y ha​w aj​ski ślub w Ho​n o​lu​lu. Za​t rzy​m a​li​śmy się na week​e nd w Long Be​a ch, gdzie moi ro​dzi​ce za​re​z er​w o​w a​li duży stół w co​un​t ry clu​bie, żeby się nami po​chwa​lić. Je​den z naj​star​szych przy​ja​ciół na​szej ro​dzi​n y pod​‐ szedł do nas, po​ło​ż ył ręce na ob​ru​sie i ob​rzu​cił Min​dy prze​cią​głym spoj​rze​n iem. „No – ode​z wał się. – Dzię​ki Bogu nie jest czar​n a!”. To był bez​po​śred​n i przy​t yk do mnie i mego ojca. Kie​dy by​łem w szko​le śred​n iej, w du​chu walk o pra​w a oby​w a​t el​skie przy​pro​w a​dzi​łem czar​n o​skó​re​go ko​le​gę, Mi​cha​e la, na gril​la do klu​‐ bu, któ​ry nie uzna​w ał do​t ych​czas in​t e​gra​cji ra​so​w ej. Po​t em tata za​pro​po​n o​w ał ciem​n o​skó​re​go przy​ja​cie​la ro​dzi​n y, Bil​la, na człon​ka klu​bu. Kan​dy​da​t u​ra zo​sta​ła od​rzu​co​n a, a ojca przez ja​kiś czas uni​ka​n o i nę​ka​n o. Ktoś ukradł mu wręcz buty do gol​f a z szaf​ki, a co gor​sza jego fir​m a praw​n i​cza stra​ci​ła klien​t ów. Po​dob​n ie trak​t o​w a​n o mamę, gdy jako prze​w od​n i​czą​ca ko​m i​sji szkol​n ej na​rzu​ci​ła do​w óz dzie​ci do szko​ły au​t o​bu​sem w ca​łym okrę​gu w ra​m ach rów​n o​w a​ż e​n ia sta​t y​styk ra​so​w ych w szko​łach śred​n ich. Przez chwi​lę by​łem zbyt osłu​pia​ły, żeby za​re​a go​w ać na tę uwa​gę na te​m at Min​dy. Po​t em wsta​łem i za​czą​łem wy​m a​chi​w ać pię​ścią (te​raz nie bar​dzo już pa​m ię​t am, jak to się robi), ale na szczę​ście moi krew​n i nas roz​dzie​li​li. Od​w ró​ci​łem się do Min​dy, któ​ra wy​glą​da​ła na wstrzą​śnię​‐ tą. „Wi​t aj w Long Be​a ch, skar​bie”. W Ho​n o​lu​lu przy​ję​t o nas znacz​n ie ser​decz​n iej. Na przy​ję​ciu w The Wil​lows ko​lej​n i go​ście pod​n o​si​li się z miejsc, żeby wy​ko​n ać na na​szą cześć im​pro​w i​z o​w a​n y ta​n iec hula przy mu​z y​ce Irm​gard Alu​li Trio. To była duża i pięk​n a cha​otycz​n a im​pre​z a – Ko​re​a ń​czy​cy, Ha​w aj​czy​cy, bia​li An​glo​a me​ry​ka​n ie, Ja​poń​czy​cy, sur​f e​rzy, hi​pi​si i szef po​li​cji Ho​n o​lu​lu – a po​t em spę​dzi​li​śmy resz​t ę lata, pi​sząc, sur​f u​jąc i gril​lu​jąc z ro​dzi​n ą na Dia​m ond Head. Jed​n ak i tam były na​pię​cia. Mat​ka Min​dy to fi​li​gra​n o​w a ko​re​a ń​ska pięk​n ość, za​n u​rzo​n a w pi​kant​n ym pa​pry​ko​w ym so​sie go​ju​jang, wy​cho​w a​n e na plan​t a​cji ana​n a​sów nie​gdy​siej​sze cu​‐ dow​n e dziec​ko, ge​n iusz pia​n i​stycz​n y i se​ryj​n a mał​ż on​ka nie​od​po​w ied​n ich męż​czyzn. W mia​rę jak zbli​ż ał się nasz wy​jazd, za​czę​ła szem​rać i cho​dzić za Min​dy po domu. Kil​ka​krot​n ie roz​m o​w y przy ko​la​cji kon​cen​t ro​w a​ły się na jej sa​m ej lub jej sy​n ów żar​t o​bli​w ych opo​w ie​ściach o „wci​rach, ja​kie da​w a​ła mama” – a naj​go​rzej za​w sze ob​ry​w a​ła Min​dy. Gdy za​py​t a​łem o to póź​n iej, usły​‐ sza​łem, że „mama taka już jest”. No cóż, mnie tam moja te​ścio​w a wy​glą​da​ła na po​w aż​n y przy​pa​dek dok​t o​ra Je​kyl​la i pana Hyde’a. Za​czę​li​śmy wy​cho​dzić z domu na całe dnie, a w nocy ba​ry​ka​do​w ać się w na​szym po​ko​‐ ju. Ostat​n ie​go wie​czo​ru przy​szła do nas o pół​n o​cy, wa​li​ła w drzwi i krzy​cza​ła, że​bym ją wpu​ścił, bo musi roz​pra​w ić się z Min​dy i „tą jej śmier​dzą​cą miną” raz na za​w sze. Głos mia​ła lo​do​w a​t y i na​praw​dę prze​ra​ż a​ją​cy. Wró​ci​ła z klu​czem i otwo​rzy​ła drzwi, ale za​sło​n i​łem wła​snym cia​łem

moją nowo po​ślu​bio​n ą mał​ż on​kę. Chęć czy​n ie​n ia prze​m o​cy biła od niej ni​czym ja​kieś eg​z o​‐ tycz​n e per​f u​m y. Ucie​kli​śmy na​stęp​n e​go dnia, do​t ar​li​śmy do domu póź​n o i spa​li​śmy spo​koj​n ie, bez​piecz​n i i peł​n i wdzięcz​n o​ści, w mo​jej dzie​cię​cej sy​pial​n i. Rano ze​szli​śmy na śnia​da​n ie zbyt póź​n o, żeby je zjeść z ro​dzi​n ą, bo tro​chę się po​przy​t u​la​li​śmy. Na dłu​gim sto​le w ja​dal​n i le​ż ał nowy ob​rus, sta​ły kwia​t y i ład​n e wło​skie ta​le​rze ze świe​ż ym me​lo​n em. Nio​słem wła​śnie Min​dy kawę z kuch​n i, gdzie po​ca​ło​w a​łem mamę na dzień do​bry, gdy spo​strze​głem, że je​den z do​m o​w ych ko​t ów liże me​lo​n a Min​dy. „Hej! Zmy​kaj!” – krzyk​n ą​łem i ze​pchną​łem zwie​rza​ka ze sto​łu. Trzy mi​n u​t y póź​n iej by​li​śmy już za​pa​ko​w a​n i i wy​jeż​dża​li​śmy, wy​rzu​ce​n i przez moją fi​li​‐ gra​n o​w ą ru​do​w ło​są pięk​n ą mat​kę, gra​ją​cą na for​t e​pia​n ie, kształ​co​n ą na eli​t ar​n ym uni​w er​sy​‐ te​cie cór​kę plan​t a​t o​rów ba​w eł​n y z Po​łu​dnia, któ​rej ary​sto​kra​t ycz​n e ma​n ie​ry za​w sze wy​da​w a​ły mi się rów​n ie na​pu​szo​n e jak wata cu​kro​w a. Mama nie biła nas, gdy do​ra​sta​li​śmy, tak jak Dol​ly Min​dy, ale po​ra​ż a​ją​cy słow​n y wy​buch, jaki wy​m ie​rzy​ła w nas, kie​dy ucie​ka​li​śmy z domu tam​t e​‐ go dnia, prze​ra​stał wszyst​ko, cze​go kie​dy​kol​w iek i gdzie​kol​w iek do​świad​czy​łem. A to wszyst​ko z po​w o​du kul​ki bia​łe​go pu​chu imie​n iem Skar​bu​lek. Co się ta​kie​go sta​ło, że w cią​gu nie​ca​łych dwu​dzie​stu czte​rech go​dzin obie na​sze mat​ki nie​‐ za​leż​n ie od sie​bie osią​gnę​ły tę samą tem​pe​ra​t u​rę wrze​n ia? W przy​pad​ku Dol​ly moż​n a było po​‐ dej​rze​w ać roz​ż a​le​n ie, że jej je​dy​n a cór​ka wresz​cie wy​rwa​ła się z domu, by żyć ta​kim ży​ciem, ja​kie​go chcia​ła, za​m iast zo​stać i wspie​rać ro​dzi​ciel​kę. Dol​ly tak​ż e za​koń​czy​ła swo​ją edu​ka​cję mu​z ycz​n ą w Iowa, a na​w et była wol​n ym słu​cha​czem na za​ję​ciach w ra​m ach warsz​t a​t ów dla pi​‐ sa​rzy. Ale ni​g​dy nic nie zro​bi​ła ze swo​im wy​kształ​ce​n iem i żyła na koszt ro​dzi​ców oraz z ali​‐ men​t ów na dziec​ko. A te​raz, we​dług jej pry​m i​t yw​n ych fi​n an​so​w ych kal​ku​la​cji, na​sze mał​ż eń​‐ stwo sta​n o​w i​ło za​gro​ż e​n ie dla jej głów​n e​go źró​dła przy​szłych do​cho​dów, czy​li przy​pusz​czal​n ie bi​t ej-aż-sta​n ie-się-mięk​ka-jak-gli​n a Min​dy, któ​rą ja by​łem zde​t er​m i​n o​w a​n y wy​rwać z jej szpo​n ów na za​w sze. W przy​pad​ku mo​jej mamy pew​n e symp​t o​m y rów​n ież po​ja​w ia​ły się od lat. Nie była uro​dzo​‐ nym po​li​t y​kiem, jak tego wy​m a​ga​ła jej pra​ca, ani nie za​cho​w y​w a​ła się na​t u​ral​n ie i swo​bod​n ie poza ści​słym krę​giem ro​dzi​n y. Wzię​cie na sie​bie roli fi​gu​rant​ki w wal​ce o pra​w a oby​w a​t el​skie w mie​ście i w szko​le, któ​ry​m i tar​ga​ły za​m iesz​ki, sta​n o​w i​ło oczy​w i​ście nie lada wy​czyn. Ale była to rów​n ież de​kla​ra​cja nie​pod​le​gło​ści wo​bec jej wła​snej fi​li​gra​n o​w ej, ogni​stej, po​łu​dnio​w ej, gra​‐ ją​cej na for​t e​pia​n ie mat​ki. Jak prze​ko​n u​je się o tym więk​szość z nas, nie spo​sób cał​kiem się wy​rwać z mat​czy​n e​go uści​sku. My​ślę, że nie do​ce​n ia​ła tak​ż e – albo w ogó​le nie chcia​ła przy​jąć do wia​do​m o​ści – neu​ro​t ycz​n e​go na​pię​cia wy​n i​ka​ją​ce​go z jej po​cho​dze​n ia z po​łu​dnio​w ej ro​dzi​‐ ny, w któ​rej w jej wy​cho​w a​n iu po​m a​ga​ły czar​n e słu​ż ą​ce, a póź​n iej z ży​cia to​w a​rzy​skie​go sku​‐ pio​n e​go wo​kół co​un​t ry clu​bu nie​przyj​m u​ją​ce​go ani czar​n ych, ani Ży​dów. Kie​dy mama się po​‐ sta​w i​ła – w dniu, gdy klub po​pro​sił ją o wy​pro​w a​dze​n ie ży​dow​skiej przy​ja​ciół​ki z lun​chu dla ko​‐ mi​t e​t u ro​dzi​ciel​skie​go – praw​do​po​dob​n ie nie zda​w a​ła so​bie spra​w y, że bę​dzie mu​sia​ła ro​bić to raz po raz przez resz​t ę ży​cia. Gdy po​par​ła szkol​n e au​t o​bu​sy, na​ra​z i​ła sie​bie i nas na po​n ad pięt​n a​ście lat ob​sce​n icz​n ych te​le​f o​n ów i gróźb śmier​ci, po​t rak​t o​w a​n ych na tyle po​w aż​n ie, że

otrzy​m a​li​śmy ochro​n ę po​li​cyj​n ą. Je​stem dum​n y z mamy: ni​g​dy się nie wy​co​f a​ła. Ale gdy czwór​ka jej dzie​ci wy​je​cha​ła na stu​dia, my​ślę, że prze​n io​sła tro​chę za dużo uczuć na koty. Te​‐ raz, gdy wal​ka o pra​w a oby​w a​t el​skie na​le​ż a​ła szczę​śli​w ie do prze​szło​ści, nie mo​gła się do​cze​kać eme​ry​t u​ry i ży​cia spę​dza​n e​go na grze w gol​f a i bry​dża. A tu ja na​ra​z i​łem na szwank jej po​z y​‐ cję to​w a​rzy​ską, gro​ż ąc, że dam w mor​dę sta​re​m u ra​si​ście, a do tego strą​ci​łem ze sto​łu jej uko​‐ cha​n e​go Skar​bul​ka. Wy​je​cha​li​śmy więc z Min​dy. Do​brze jest być mło​dym, uta​len​t o​w a​n ym i ra​t o​w ać się uciecz​‐ ką, ale przy​dał​by się jesz​cze ja​kiś plan. My go nie mie​li​śmy. W re​z ul​t a​cie parę lat po ślu​bie zna​‐ leź​li​śmy się w Ivy Tow​n e, w li​czą​cym czte​ry​sta lo​ka​li kom​plek​sie miesz​kal​n ym w by​dlę​cym mia​stecz​ku z jed​n y​m i świa​t ła​m i ulicz​n y​m i w Ka​li​f or​n ij​skiej Do​li​n ie Cen​t ral​n ej. Pod​czas gdy Min​dy stu​dio​w a​ła na wy​dzia​le pra​w a, ja wio​dłem ży​cie tym​cza​so​w e​go po​m oc​n i​ka biu​ro​w e​go, wę​dru​jąc po róż​n ych spe​cja​li​stycz​n ych biu​rach cha​rak​t e​ry​stycz​n ych dla uni​w er​sy​t e​t u rol​n i​cze​go, z któ​rych naj​bar​dziej pa​m ięt​n y był Wy​dział Wie​dzy o Mię​sie. Mi​n ę​ły dłu​gie dwa lata, za​n im pod​ła​pa​łem po​sa​dę dzien​n i​ka​rza spor​t o​w e​go w lo​kal​n ej ga​z e​cie „Wo​odland-Da​v is Da​ily De​m o​‐ crat” (na​kład dwa​n a​ście ty​się​cy eg​z em​pla​rzy). Pew​n e​go ran​ka, w ko​lej​n y desz​czo​w y zi​m o​w y dzień, pod​n ie​śli​śmy gło​w y znad owsian​ki i ro​z ej​rze​li​śmy się do​oko​ła. „To nie jest mój pięk​n y dom. To nie jest moje pięk​n e ży​cie. I czło​w iek za​da​je so​bie py​t a​‐ nie…”. Mówi się, że Ame​ry​ka​n ie mają jed​n ą od​po​w iedź na wszyst​kie ży​cio​w e pro​ble​m y, a mia​n o​‐ wi​cie – prze​pro​w adz​kę. W na​szym przy​pad​ku po​sta​n o​w i​li​śmy pójść na ca​łość i wró​cić do na​‐ szych pierw​szych na​rze​czeń​skich ma​rzeń. Min​dy, bę​dąc na stu​diach praw​n i​czych, do​sta​ła sty​‐ pen​dium li​t e​rac​kie i bar​dzo chcia​ła zro​bić jesz​cze jed​n o po​dej​ście do pi​sar​skie​go ży​cia. Gdy tyl​ko skoń​czy stu​dia i zda koń​czą​cy apli​ka​cję eg​z a​m in, wy​ko​n a​m y na​praw​dę śmia​ły ruch i prze​pro​‐ wa​dzi​m y się do No​w e​go Jor​ku. Tam wci​śnie​m y na​sze po​w ie​ści pierw​sze​m u agen​t o​w i, któ​ry nie za​t rza​śnie nam drzwi przed no​sem. A po​t em ru​szy​m y w dal​szą dro​gę, do Pa​ry​ż a bez bi​le​t u po​‐ wrot​n e​go. Cho​ciaż fi​n an​so​w a​li​śmy tę wy​pra​w ę z pie​n ię​dzy, któ​re do​sta​li​śmy po ślu​bie na chiń​ską por​‐ ce​la​n ę, a nie fran​cu​ską eska​pa​dę, cie​szy​łem się na myśl, że wy​n aj​m ie​m y w Pa​ry​ż u przy​t ul​n e miesz​kan​ko i bę​dzie​m y pi​sać przy są​sied​n ich ka​w iar​n ia​n ych sto​li​kach z mar​m u​ro​w ym bla​t em na bul​w a​rze St. Ger​m a​in. Do​brze bę​dzie strzą​snąć z sie​bie pe​sty​cy​do​w y osad z farm po​m i​do​‐ rów, ota​cza​ją​cych Ivy Town, po​czuć, jak to jest wę​dro​w ać, my​śleć i spa​ce​ro​w ać ra​z em w ob​cym miej​scu, a na gra​n i​cy pod​dać kon​t ro​li na​sze ba​ga​ż e i na​sze ame​ry​kań​skie tro​ski. Wła​śnie skoń​‐ czy​łem dwa​dzie​ścia sie​dem lat i by​łem w sta​n ie przed​w cze​sne​go wy​pa​le​n ia trwa​ją​cą szes​n a​‐ ście go​dzin dzien​n ie przez sześć dni w ty​go​dniu ha​rów​ką je​dy​n e​go dzien​n i​ka​rza spor​t o​w e​go w ga​z e​cie. Ob​słu​gi​w a​łem całą ska​lę od ośmio​lat​ków z Ma​łej Ligi aż po osiem​dzie​się​cio​ośmio​let​‐ nie​go gra​cza w krę​gle, któ​ry wła​śnie za​li​czył swo​je pierw​sze zbi​cie. („Czas do stra​ce​n ia” – tak za​t y​t u​ło​w a​łem ar​t y​kuł o tym ostat​n im, co z ja​kie​goś po​w o​du nasz wy​daw​ca uznał za ob​raź​li​‐ we).

Na​sze ro​dzi​n y mia​ły oczy​w i​ście inne zda​n ie. Usły​sze​li​śmy, że nam od​bi​ło, go​rzej – że całe ży​cie bę​dzie​m y że​bra​ka​m i – ta​kim wła​śnie pro​roc​t wem ob​rzu​ci​ła nas Dol​ly, kie​dy po​w ia​do​m i​li​‐ śmy ją o na​szym wy​jeź​dzie. Ale nie mu​sie​li​śmy przed ni​kim się tłu​m a​czyć: to były na​sze pie​‐ nią​dze i na​sze ży​cie. Fakt, że znaj​do​w a​li​śmy się w epi​cen​t rum miaż​dżą​cej re​ce​sji w pew​n ym sen​sie oka​z ał się po​m oc​n y. Nikt nie chciał za​t rud​n ić świe​ż o upie​czo​n ych praw​n i​czek ani dzien​‐ ni​ka​rzy spor​t o​w ych z ma​łe​go mia​stecz​ka, zwłasz​cza ta​kich, któ​rzy wo​le​li​by pi​sać dłu​gie li​rycz​‐ ne po​w ie​ści, jak Min​dy, czy też luź​n e, roz​cią​gnię​t e po​w ie​ści​dła, jak ja. I gdy​by​śmy na​praw​dę od​da​li na​sze cen​n e ma​szy​n o​pi​sy w ręce agen​t ów, może pew​n e​go pięk​n e​go po​ran​ka obu​dzi​li​‐ by​śmy się w Pa​ry​ż u i od​kry​li, że je​ste​śmy wiel​ki​m i sła​w a​m i emi​gra​cji, jak Fit​z ge​rald, He​m in​‐ gway i Ma​iler. Póź​n iej pró​bo​w a​li​śmy ra​cjo​n a​li​z o​w ać na​sze​go pe​cha, stwier​dza​jąc, że po tym, jak Min​dy zda​ła eg​z a​m in koń​czą​cy apli​ka​cję, bu​ja​li​śmy tro​chę w ob​ło​kach. Na​t ych​m iast za​‐ mknę​li​śmy na​sze ka​li​f or​n ij​skie ży​cie, od​da​jąc wszyst​ko do ma​ga​z y​n u albo za​w o​ż ąc do mo​ich ro​dzi​ców, a po​t em za​szy​li​śmy się w gór​skiej chat​ce, żeby do​koń​czyć na​sze książ​ki. Tak na​praw​‐ dę nie było po​śpie​chu, ale z ja​kie​goś po​w o​du upar​li​śmy się przy ter​m i​n ie, któ​ry sami so​bie na​‐ rzu​ci​li​śmy, żeby we wrze​śniu móc je​chać do Eu​ro​py. Śpie​sząc się ze skoń​cze​n iem wła​śnie tego, od cze​go uza​leż​n ia​li​śmy na​szą przy​szłość – czy​li ksią​ż ek – spra​w i​li​śmy je​dy​n ie, że owa wy​m a​‐ rzo​n a przy​szłość sta​ła się mniej praw​do​po​dob​n a. Tym​cza​sem, za​m iast wy​ru​szyć la​t em, na​sze spóź​n ie​n ie ozna​cza​ło, że prze​m ie​rzy​m y Atlan​t yk w ob​li​czu wcze​snej i ostrej zimy. Ale i tak się zde​cy​do​w a​li​śmy. Pierw​szy roz​dział tego, co mia​ło być ro​kiem spę​dzo​n ym w Pa​ry​ż u, roz​po​czął się w uro​czym miesz​kan​ku przy rue Mo​uf​f e​t ard, pit​to​re​s que et vi​vant, ma​low​n i​czej i ży​w ej, wci​śnię​t ym od góry i od dołu po​m ię​dzy głu​chych i wście​kłych eme​ry​t ów, któ​rzy tu​pa​li drew​n ia​ka​m i, pusz​cza​li na cały re​gu​la​t or ra​dio od rana do nocy i wie​sza​li na ścia​n ach kul​t o​w e pla​kiet​ki Waf​f en SS. Ucie​kł​‐ szy przed tą spo​łecz​n o​ścią eme​ry​t o​w a​n ych na​z i​stow​skich ko​la​bo​ran​t ów – skó​rza​n e szor​t y po​‐ win​n y były dać nam do my​śle​n ia – le​d​w ie zdą​ż y​li​śmy się wpro​w a​dzić do dru​gie​go miesz​kan​ka, gdy jego okna i świe​t lik w da​chu zo​sta​ły za​sło​n ię​t e im​pre​gno​w a​n ym bre​z en​t em i ro​bot​n i​cy za​‐ czę​li ciąć cien​ką bla​chę elek​t rycz​n y​m i pi​ła​m i i za​glą​dać do na​szej sy​pial​n i co​dzien​n ie o szó​stej rano, żeby zo​ba​czyć, czy do​brze się ba​w i​m y. Roz​po​czy​n ał się wła​śnie pla​n o​w a​n y na rok re​m ont bu​dyn​ku, o któ​rym nasz go​spo​darz za​‐ po​m niał nas po​in​f or​m o​w ać. Mrok, deszcz, śnieg, pisk elek​t rycz​n ych pił i stu​kot ni​t ow​n ic: to nie był Pa​ryż na​szych ma​rzeń. Ko​lej​n e dru​z go​czą​ce od​kry​cie – przy​je​cha​li​śmy o sześć​dzie​siąt lat za póź​n o, żeby po​z nać Ger​t ru​dę Ste​in! – po​gar​szał jesz​cze fakt, że co chwi​la wpa​da​li​śmy na ban​dy Ame​ry​ka​n ów o ta​kich sa​m ych udrę​czo​n ych spoj​rze​n iach. Gdy​bym miał wska​z ać je​den szcze​gół, któ​ry prze​kłuł mój mały ba​lo​n ik pew​n o​ści sie​bie – prze​ko​n a​n ie, że ro​bi​m y coś ory​gi​n al​n e​go – by​ła​by to licz​ba prze​by​w a​ją​cych na emi​gra​cji Ame​‐ ry​ka​n ów, któ​rzy spro​w a​dza​li z oj​czy​z ny pa​pier to​a ​le​t o​w y. Mo​ż e​cie mi wie​rzyć, nic nie ze​t rze wa​szych ma​rzeń w drob​n y mak tak sku​t ecz​n ie jak ko​la​cja w to​w a​rzy​stwie ro​da​ków w szes​n a​‐ stej dziel​n i​cy, pod​czas któ​rej pan domu bie​rze was na bok i pro​po​n u​je do​brą cenę za sze​ścio​rol​‐ ko​w e opa​ko​w a​n ie pa​pie​ru to​a ​le​t o​w e​go Char​m in.

Pew​n e​go zim​n e​go i ciem​n e​go gru​dnio​w e​go dnia pę​kli​śmy i ucie​kli​śmy z Pa​ry​ż a. Na​stęp​‐ nym przy​stan​kiem była So​f ia, gdzie przy​w i​t a​ła nas za​m ieć śnież​n a, po​t em Ate​n y, gdzie ści​ga​‐ ła nas ta sama śnie​ż y​ca, więc uda​li​śmy się da​lej na Kre​t ę, a w koń​cu na San​t o​ri​n i. Za​n im znów do​pa​dły nas grad, śnieg i wi​chu​ra, zdą​ż y​li​śmy wy​n a​jąć ja​ski​n ię za​w ie​szo​n ą na skra​ju trzy​stu​‐ me​t ro​w e​go kli​f u nad dy​m ią​cą wul​ka​n icz​n ą kal​de​rą. Ja​ski​n ia była chłod​n a, ale miła, otyn​ko​w a​‐ na od we​w nątrz, a od ze​w nątrz bie​lo​n a wap​n em. Zbior​n ik na desz​czów​kę na da​chu do​star​czał wody do kra​n u i prysz​n i​ca. Cho​ciaż do​w ie​dzie​li​śmy się tego do​pie​ro póź​n iej, wio​ska opu​sto​sza​ła po strasz​li​w ym trzę​sie​‐ niu zie​m i przed trzy​dzie​stu laty – jak zna​lazł dla pary pi​sa​rzy zwie​w a​ją​cej przed wścib​ski​m i i kry​t ycz​n y​m i ro​dzi​n a​m i, jak rów​n ież ob​ró​co​n y​m i wsty​dli​w ie wni​w ecz ma​rze​n ia​m i. Gdy​by na​‐ sza miesz​kal​n a pół​ka skal​n a wpa​dła do mo​rza któ​rejś bu​rzo​w ej nocy, za​bie​ra​jąc nas ze sobą, nikt by się o tym nie do​w ie​dział. Bez wzglę​du na to, co pi​sa​li​śmy w na​szej ja​ski​n i, dzień po dniu, mie​li​śmy po​w aż​n ą kon​ku​‐ ren​cję ze stro​n y wi​do​ku z loży na tlą​cy się wul​kan, któ​ry spra​w iał, że mimo naj​gor​szej od dwu​‐ dzie​stu lat po​go​dy w Eu​ro​pie, sie​dzie​li​śmy z no​sa​m i przy​ci​śnię​t y​m i do szy​by. Żeby nie trząść się z zim​n a, owi​ja​li​śmy się we wszyst​kie ubra​n ia i co pół go​dzi​n y pi​li​śmy kawę roz​pusz​czal​n ą. Ży​w i​li​śmy się ka​pu​stą, fetą, jo​gur​t em, sar​dyn​ka​m i w pusz​ce i okrą​gły​m i bo​chen​ka​m i chle​ba. Mie​li​śmy jed​n ą je​dy​n ą książ​kę, Ulis​s e​s a, któ​re​go po​cię​li​śmy na czę​ści do czy​t a​n ia, ręcz​n ą ma​szy​n ę do pi​sa​n ia, któ​rą się dzie​li​li​śmy, i ryzę pa​pie​ru. Kie​dy cho​dzi​li​śmy na dłu​gie wy​ciecz​ki wzdłuż wy​brze​ż a, z wyrw i szcze​lin, strza​ska​n ych po trzę​sie​n iu zie​m i sto​ków ły​pa​ły na nas szkie​le​t y, któ​rym znisz​czo​n o sar​ko​f a​gi. W dwóch za​dy​m io​n ych ka​f ej​kach na wy​spie za​m a​w ia​li​‐ śmy na zmia​n ę góry ma​ka​ro​n u albo sto​sy sma​ż o​n ych sty​n ek po​da​w a​n ych w za​t łusz​czo​n ym brą​z o​w ym pa​pie​rze. Mu​sie​li​śmy przy​z nać, że był to kiep​ski mo​m ent w na​szym ży​ciu. Na​sze ma​rze​n ia oka​z a​ły się śmie​chu war​t e. Na​sze po​w ie​ści od​rzu​co​n o. Nie mie​li​śmy po​ję​cia, co da​lej ro​bić. Myśl o po​‐ wro​cie do domu wy​da​w a​ła się wstręt​n a. Pra​w ie ze sobą nie roz​m a​w ia​li​śmy. Pa​m ię​t am naj​gor​‐ szą dla mnie chwi​lę. Roz​pacz​li​w ie pra​gnąc do​t rzeć ja​koś do Min​dy, zna​leźć coś, co mo​gło​by ją za​in​spi​ro​w ać, za​in​spi​ro​w ać nas, roz​ło​ż y​łem mapy tu​ry​stycz​n e na zim​n ej pod​ło​dze i czy​t a​łem na głos na​z wy wysp roz​rzu​co​n ych po ca​łym Mo​rzu Egej​skim, Joń​skim, Ad​ria​t y​ku. Nic, nic… Min​dy mil​cza​ła za​w zię​cie. „Mo​gli​by​śmy wró​cić do Aten… – Za​w ie​si​łem głos, wi​dząc jej minę. – Sły​sza​łem, że na Ro​dos jest miło. Ale to bar​dzo bli​sko Tur​cji, więc chy​ba nie chce​m y tam je​chać”. – A ty chcesz? – na​sko​czy​ła na mnie. – Nie. – Więc cze​go chcesz? – Chcę, że​byś była szczę​śli​w a, po pierw​sze. – Dla​cze​go ja je​stem taka waż​n a? A ty? – My​ślę, że był​bym szczę​śli​w y, gdy​bym wie​dział, że ty je​steś. Wbi​ła we mnie wzrok. – Nie mogę uwie​rzyć, że w ogó​le to po​w ie​dzia​łeś.

Po​w le​kli​śmy się do tej sa​m ej sta​rej ka​f ej​ki. Na lunch je​dli​śmy ma​ka​ron, więc na ko​la​cję będą małe sma​ż o​n e ryb​ki. A prze​cież te małe ryb​ki były cho​ler​n ie smacz​n e. Na​z y​w a​ły się me​ri​‐ des. Ja​dło się je pal​ca​m i, jak po​pcorn. W ja​ski​n i na gó​rze miesz​ka​li nasi je​dy​n i są​sie​dzi, któ​rzy mó​w i​li tro​chę po an​giel​sku, włą​‐ cza​jąc w to co​dzien​n e po​z dro​w ie​n ie: „Dzień do​bry, Ame​ry​ko!” wy​krzy​ki​w a​n e nam do ko​m i​n a. Po​dob​n ie jak my byli zbie​gły​m i ar​t y​sta​m i: Ra​ili ete​rycz​n ą star​szą fiń​ską ma​lar​ką, a Mi​che​le – szwaj​car​skim rzeź​bia​rzem uchy​la​ją​cym się od służ​by woj​sko​w ej (pa​ra​dok​sal​n ie w neu​t ral​n ej Szwaj​ca​rii jest to bar​dzo po​w aż​n e prze​stęp​stwo). Mie​li​śmy tak​ż e wład​cze​go mło​de​go go​spo​da​‐ rza imie​n iem Yan​n i, swe​go ro​dza​ju oszu​sta, któ​ry wy​n aj​m u​je ni​cze​go nie​podej​rze​w a​ją​cym tu​‐ ry​stom ja​ski​n ie nie​z dat​n e do za​m iesz​ka​n ia po trzę​sie​n iu zie​m i. Mó​w ił tro​chę po an​giel​sku i przy​n iósł nam kom​plet bia​łych jak kość żło​bio​n ych fi​li​ż a​n ek ze spodecz​ka​m i, w któ​rych mie​li​‐ śmy po​da​w ać po​po​łu​dnio​w ą Ne​sca​f é jemu i jego przy​ja​cio​łom. Yan​n i wy​py​t y​w ał nas tak​ż e co​‐ dzien​n ie o na​sze „no​w o​cze​sne” mał​ż eń​stwo: „Upra​w ia​cie seks? W Gre​cji męż​czy​z na upra​w ia seks z żoną tyl​ko raz, w noc po​ślub​n ą. Po​t em nie ma sek​su”. „Upra​w ia​li​ście dziś seks?”. „Ile razy upra​w ia​li​ście dziś seks?”. „Niem​ka upra​w ia seks z męż​czy​z ną, a jej mąż nie dba o to. A twój mąż?”. Do​sze​dłem do wnio​sku, że mu​sia​ło być oczy​w i​ste, iż nie upra​w ia​m y sek​su. By​li​śmy zbyt zmar​z ​n ię​ci i przy​gnę​bie​n i. Mu​siał ob​ser​w o​w ać to każ​dej zimy. Ow​szem, uzna​łem, każ​dej zimy Yan​n i do​sko​n a​lił swo​ją gad​kę i tak dłu​go grał na ner​w ach nowo poj​m a​n ej pary, aż pęk​n ie. I na ogół pę​ka​ły, roz​pa​da​ły się, tak jak to uka​z u​ją róż​n e opo​w ia​da​n ia i za​gra​n icz​n e fil​m y – żona szła do owło​sio​n e​go, peł​n e​go wi​go​ru, zio​n ą​ce​go czosn​kiem go​spo​da​rza-pro​sta​ka, któ​ry w tej po​n u​rej oko​li​cy uosa​bia ży​cie, a mąż za​bie​rał swo​ją zra​n io​n ą dumę i upo​ko​rzo​n ą mę​skość do ta​w er​n y, żeby pić ouzo. Ta​kie oto przy​pa​dło nam to​w a​rzy​stwo. Za​m iast He​m in​gwaya, Ste​in i Fit​z ge​ral​da wy​m ie​‐ nia​ją​cych bon moty w Café Les Deux Ma​gots mie​li​śmy Yan​n ie​go i jego przy​ja​ciół, jego ojca i mat​‐ kę, w któ​rych sa​lo​n ie mu​sie​li​śmy skła​dać nie​dziel​n e po​po​łu​dnio​w e wi​z y​t y – w ra​m ach re​w an​ż u za po​ż y​cze​n ie nam cen​n e​go (jak się oka​z a​ło) ślub​n e​go ser​w i​su do kawy. My z ko​lei po​dej​m o​‐ wa​li​śmy nocą zwa​rio​w a​n ą parę pod​sta​rza​łych an​giel​skich emi​gran​t ów, któ​rzy za​rzu​ca​li so​bie na ra​m io​n a pla​sti​ko​w ą am​f o​rę z nek​ta​ri i mó​w i​li pi​jac​ki​m i za​gad​ka​m i. Przy​je​cha​li, żeby zo​ba​‐ czyć świe​ż o od​ko​pa​n e ru​iny w Akro​t i​ri, i zo​sta​li tak dłu​go, aż sami ob​ró​ci​li się w ru​inę. My nie za​t rzy​m a​li​śmy się tam na aż tak dłu​go. I nie pę​kli​śmy. Na​słu​cha​li​śmy się dość pio​se​‐ nek Joni Mit​chell, żeby roz​po​z nać za​gro​ż e​n ie. W koń​cu otrzą​snę​li​śmy się z na​szych zmar​‐ twień i wy​szli​śmy z tego do​świad​cze​n ia ze świe​ż y​m i gło​w a​m i i cuch​n ą​cy​m i la​n o​li​n ą swe​t ra​m i z szorst​kiej weł​n y. Znów za​czę​li​śmy cho​dzić na spa​ce​ry w desz​czu i gra​dzie, za​glą​da​jąc do mi​‐ noj​skich gro​bów i pra​w o​sław​n ych ka​pli​czek ze lśnią​ce​go mar​m u​ru we​t knię​t ych w wą​skie gór​‐ skie ko​le​iny. Słu​cha​li​śmy na​w et ze współ​czu​ciem, kie​dy Yan​n i opła​ki​w ał swo​ją utra​co​n ą mi​łość, Niem​kę, któ​ra przy​je​cha​ła na lato, a po​t em ani razu na​w et nie na​pi​sa​ła. A w roz​m o​w ach usi​ło​‐ wa​li​śmy okre​ślić miej​sca, któ​re ko​ja​rzy​ły nam się z naj​bar​dziej trans​cen​dent​n y​m i chwi​la​m i na​sze​go ży​cia, żeby stwier​dzić, gdzie na​praw​dę chce​m y się zna​leźć. Wy​glą​da​ło na to, że to albo

małe wio​ski, albo ukry​t e za​kąt​ki więk​szych miast, po​cząw​szy od Tonggs, raju dla sur​f e​rów, gdzie Min​dy do​ra​sta​ła w Ho​n o​lu​lu, Idyl​l​w ild, gór​skiej chat​ki mo​jej ro​dzi​n y w Ka​li​f or​n ii, aż po kre​t eń​skie osa​dy, któ​re mi​ja​li​śmy w dro​dze na San​t o​ri​n i: Agios Ni​ko​la​os, Krit​sia, Lato. W tej ma​leń​kiej wio​sce Ime​ro​v i​gli, li​czą​cej czwo​ro miesz​kań​ców, gdzie się​gnę​li​śmy dna, za​czę​li​śmy tak​ż e sta​w ać na nogi. Są​dzi​li​śmy, że bę​dzie to ostat​n i przy​sta​n ek na​szej eu​ro​pej​skiej wy​pra​‐ wy, ale ten mie​siąc w bie​lo​n ej wap​n em ja​ski​n i był tak na​praw​dę po​cząt​kiem. Kre​t a i San​t o​ri​n i cze​goś nas na​uczy​ły: lu​bi​li​śmy wy​spy. Lu​bi​li​śmy lu​dzi, któ​rych przy​cią​ga​ły, i lu​bi​li​śmy ich ro​do​w i​t ych miesz​kań​ców. Oraz izo​la​cję. Nie prze​szka​dza​ły nam sztor​m y i su​ro​‐ we wa​run​ki, je​śli by​li​śmy na sa​m ym skra​ju. To w Pa​ry​ż u kom​plet​n ie się roz​sy​pa​li​śmy. Wy​glą​‐ da​ło na to, że cy​w i​li​z a​cja nam nie słu​ż y. Może tak jak za​gu​bio​n a no​w o​cze​sna para z fil​m u ka​‐ ta​stro​f icz​n e​go kla​sy B mu​sie​li​śmy sta​n ąć nad prze​pa​ścią wy​cho​dzą​cą na wul​kan, żeby się otrzą​snąć. W Boże Na​ro​dze​n ie szli​śmy przez ry​n ek Thi​ry, mia​stecz​ka po​ło​ż o​n e​go w cen​t rum wy​spy, gdy ja​kiś męż​czy​z na wy​biegł z gma​chu pocz​t y. „Te​le​f on do pań​stwa!” – po​ka​z y​w ał na migi i krzy​czał. Nie​sa​m o​w i​t e, ale dzia​dek Min​dy z Ho​n o​lu​lu, Pe​e paw, przez kil​ka go​dzin cze​kał na li​n ii, pła​cąc za mię​dzy​n a​ro​do​w e po​łą​cze​n ie, na wy​pa​dek gdy​by jego ulu​bio​n a wnucz​ka aku​rat prze​cho​dzi​ła obok. A miał waż​n e wie​ści. Min​dy zda​ła eg​z a​m in koń​czą​cy apli​ka​cję: była praw​‐ nicz​ką i mo​gła otwo​rzyć wła​sną prak​t y​kę. Gdy wszyst​ko prze​ga​da​li​śmy, Min​dy za​dzwo​n i​ła do pani pro​f e​sor, u któ​rej zo​sta​w i​li​śmy na stry​chu na​m iot i sprzęt kem​pin​go​w y, żeby umó​w ić się na ode​bra​n ie na​szych rze​czy w dro​dze po​w rot​n ej. Bo wra​ca​li​śmy do domu. Prze​ż y​li​śmy na​szą przy​go​dę. Sen się skoń​czył. I, wie​cie, wła​ści​w ie po​czu​li​śmy ulgę, że wresz​cie się obu​dzi​li​śmy. • Pani pro​f e​sor miesz​ka​ła w To​urs, gdzie Min​dy spę​dzi​ła rok jako stu​dent​ka Uni​w er​sy​t e​t u Stan​‐ for​da. Jak wie​lu z nas, któ​rzy chcą zo​stać pi​sa​rza​m i, Min​dy tro​chę sza​la​ła na stu​diach. My, mło​‐ dzież z Za​cho​du, lu​bi​li​śmy ręcz​n ie skrę​ca​n e pa​pie​ro​sy albo przy​n aj​m niej bez fil​t ra, a whi​sky czy​stą. Mie​li​śmy zde​cy​do​w a​n e po​glą​dy: po​t ra​f i​li​śmy wy​kłó​cać się o wyż​szość pi​sa​n ia ręcz​n ie nad pi​sa​n iem na ma​szy​n ie! Pi​ja​n i reszt​ka​m i lat sześć​dzie​sią​t ych po​t ra​f i​li​śmy tak​ż e w bar​dziej sza​lo​n e noce ko​ły​sać się w upo​je​n iu w ob​skur​n ych sa​lach kon​cer​t o​w ych, ta​kich jak Fil​l​m o​re i Win​t er​land, słu​cha​jąc The Gra​t e​f ul Dead, Jef​f er​son Air​pla​n e i Qu​ick​si​lver Mes​sen​ger Se​rvi​ce. Oczy​w i​ście w głę​bi du​szy by​li​śmy do​bry​m i, grzecz​n y​m i dzie​cia​ka​m i z wy​kształ​co​n ych miesz​czań​skich ro​dzin, nie​m niej jed​n ak w tam​t ym roku w To​urs Min​dy ob​ra​ca​ła się w śro​do​w i​‐ sku znacz​n ie od sie​bie star​szych i bar​dziej wy​t wor​n ych osób, usi​łu​ją​cych opa​n o​w ać re​gu​ły fran​‐ cu​skie​go ży​cia i ję​z y​ka, wy​kła​da​n e przez bu​dzą​cą re​spekt Ma​da​m e Gu​e del. Gdy Min​dy pod​ję​ła wy​z wa​n ie, Ma​da​m e G prze​ko​n a​ła się do niej, a po za​koń​cze​n iu se​m e​‐ stru za​pro​si​ła ją, żeby zo​sta​ła dłu​ż ej i do​świad​czy​ła ży​cia w praw​dzi​w ym fran​cu​skim domu ze wspa​n ia​łą at​m os​f e​rą słod​kiej cy​w i​li​z a​cji, sztyw​n y​m i za​sa​da​m i, usta​lo​n y​m i po​ra​m i, for​m al​n o​‐

ścią męża o szpi​cza​stej bród​ce, któ​ry za​sia​dał u szczy​t u sto​łu, za​rzą​dzał piw​n i​cą na wina, a w śro​dy i so​bo​t y śpie​w ał w śre​dnio​w iecz​n ym chó​rze, groź​n ym na​pię​ciem ni​czym z Truf​f au​t a bi​ją​cym od jej na​sto​let​n ie​go syna Da​n ie​la ma​rzą​ce​go o ka​rie​rze pi​sar​skiej, no i z samą Gwe​‐ ned, z któ​rą te​raz mó​w i​ły so​bie po imie​n iu i któ​ra na pro​gu swe​go domu za​m ie​n ia​ła się z pani pro​f e​sor w sym​bol żeń​skiej Fran​cji, straż​n icz​kę do​m o​w e​go ogni​ska oraz ka​płan​kę kuch​n i, do​‐ brych ma​n ier, kul​t u​ry, a zwłasz​cza roz​m o​w y. Moż​n a po​w ie​dzieć, że Gwe​n ed opa​n o​w a​ła cha​os, jaki po​z o​sta​w i​ła po so​bie Dol​ly, i dała Min​dy mat​kę, któ​ra za​cho​w y​w a​ła się jak mat​ka, mo​gła wie​le ją na​uczyć, a przy tym mia​ła cier​pli​w ość i sta​n ow​czość, by tego do​ko​n ać, mat​kę zdol​n ą od​w o​łać się do lep​sze​go wcie​le​n ia Min​dy – któ​re by​ło​by n’est-ce pas?, fran​cu​skim wcie​le​n iem – i ni​g​dy, prze​n ig​dy nie pod​n io​sła​by na nią ręki. No więc zo​sta​ło to po​w ie​dzia​n e. Dzwo​n iąc z bud​ki te​le​f o​n icz​n ej w Thi​rze, Min​dy wy​buch​n ę​ła pła​czem, gdy usły​sza​ła głos swo​jej na​uczy​ciel​ki. „Wy​da​jesz się zmę​czo​n a, Min​dy – po​w ie​dzia​ła Gwe​n ed po chwi​li tak​t ow​‐ ne​go mil​cze​n ia. – My​ślę, że po po​w ro​cie po​w in​n i​ście po​je​chać do mo​je​go domu na wy​spie, żeby od​po​cząć i dojść do sie​bie”. „Mój dom na wy​spie”. A gdzie to jest? – spy​t a​ła Min​dy, po​cią​ga​jąc no​sem. Bo na pew​n o nie na Ha​w a​jach, gdzie mat​ka pew​n ie rzu​ca​ła​by w nią za​sta​w ą sto​ło​w ą. Na Bel​le-Île, skąd po​cho​dził dzia​dek Gwe​n ed. W Ker​bor​dar​do​ué, gdzie Gwe​n ed ku​pi​ła sta​ry wiej​ski dom i po​w o​li, stop​n io​w o, zgro​m a​dzi​ła ka​‐ wał​ki zie​m i i bu​dyn​ki go​spo​dar​cze, żeby stwo​rzyć so​bie schro​n ie​n ie. Te​raz to mógł być nasz azyl. Mu​sie​li​śmy po​pa​t rzeć na mapę, żeby w ogó​le zna​leźć Bre​t a​n ię, a po​t em Za​t o​kę Bi​skaj​ską. Sama wy​spa nie zo​sta​ła uzna​n a za wy​star​cza​ją​co dużą, żeby ją za​z na​czyć – była to pew​n ie jed​n a z kro​pek roz​rzu​co​n ych na głę​bo​kim błę​kit​n ym mo​rzu. Ale przyj​rze​li​śmy się oko​li​cy i usi​‐ ło​w a​li​śmy mniej wię​cej okre​ślić jej po​ło​ż e​n ie na pod​sta​w ie po​sia​da​n ej wie​dzy. Wresz​cie po​pa​‐ trzy​li​śmy na sie​bie i za​da​li​śmy so​bie py​t a​n ie: dla​cze​go po mie​sią​cu spę​dzo​n ym na tak od​lud​n ej wy​spie jak San​t o​ri​n i mie​li​by​śmy od razu wy​ru​szać na inną wy​spę, nie​m al rów​n ie od​lud​n ą, do wio​ski, któ​ra wy​da​w a​ła się tak od​izo​lo​w a​n a od świa​t a jak Ime​ro​v i​gli, w do​dat​ku w środ​ku zimy? Dla​cze​go po pro​stu nie spa​ko​w ać ple​ca​ków i nie wró​cić do domu? „Więc cze​go chcesz?” – spy​t a​ła Min​dy w chwi​li na​sze​go naj​gor​sze​go kry​z y​su na San​t o​ri​n i. Po​z or​n ie nic się nie zmie​n i​ło. Żad​n e z nas nie po​t ra​f i​ło od​po​w ie​dzieć na to py​t a​n ie. Ale i tak się zgo​dzi​li​śmy. Zu​peł​n ie, jak​by​śmy mu​sie​li prze​m ie​rzyć cały świat w po​szu​ki​w a​n iu tej wła​ści​‐ wej wy​spy i nie mo​gli spo​cząć, póki jej nie znaj​dzie​m y.

Rozdział trzeci

Trzecia wyspa Trzy lata póź​n iej na​sza dru​ga zima w No​w ym Jor​ku była naj​gor​sza w ca​łej de​ka​dzie. Zbyt wie​‐ le razy tło​czy​li​śmy się z Min​dy w zbi​t ym tłu​m ie na przy​stan​ku au​t o​bu​so​w ym, bro​dząc w za​‐ spach roz​m o​kłe​go brud​n e​go śnie​gu i ga​piąc się na ja​kiś pla​kat biu​ra po​dró​ż y, umiesz​czo​n e​go tam, żeby nas ku​sić. Na zdję​ciach pra​w ie za​w sze znaj​do​w a​ła się ja​kaś ka​ra​ib​ska albo grec​ka wy​spa – jak na złość, czę​sto na​sze wła​sne San​t o​ri​n i. Wraz z in​n y​m i mi​s éra​b les, nie​szczę​śni​ka​‐ mi, wpa​t ry​w a​li​śmy się w te pla​ka​t y bez​w styd​n ie, pół​przy​t om​n i z tę​sk​n o​t y. Też chcie​li​śmy ta​‐ kiej wy​spy. Kto by nie chciał? Pew​n e​go zi​m o​w e​go dnia, kie​dy sta​łem na ko​ry​t a​rzu przed na​szym cia​snym, nie​le​gal​n ie pod​n a​ję​t ym miesz​kan​kiem, ścią​ga​jąc prze​m o​czo​n e buty, Min​dy po​de​szła do drzwi, trzy​m a​jąc w ręku kart​kę zło​ż o​n ą na tro​je: list. Z chwi​lą gdy za​czę​ła czy​t ać go na głos, ude​rzył pio​run. Na​‐ gle prze​m ó​w i​li bo​go​w ie. Wy​bra​li ludz​ki głos, żeby nas nie od​stra​szyć – głos ko​bie​t y mó​w ią​cej z fran​cu​skim ak​cen​t em. Zna​jo​m y głos. Gwe​n ed Gu​e del pi​sa​ła, żeby „prze​ka​z ać nam pew​n ą wieść”, jak to ory​gi​n al​n ie uję​ła. Usły​sze​li​śmy ją wśród grzmo​t ów – chy​ba że to moje ser​ce tak wa​li​ło: „Mały do​m ek, w dość mar​n ym sta​n ie, zo​stał wy​sta​w io​n y na sprze​daż w wio​sce”. Gwe​n ed Gu​e del nie była tak na​praw​dę bo​gi​n ią, ale za to pierw​szą Fran​cuz​ką, jaką kie​dy​kol​‐ wiek spo​t ka​łem. A na pod​sta​w ie opo​w ie​ści Min​dy stwo​rzy​łem so​bie jej im​po​n u​ją​cy wi​z e​ru​n ek, za​n im jesz​cze po​z na​łem ją oso​bi​ście. Wra​ż e​n ia, ja​kie zgro​m a​dzi​łem przez lata – od tam​t ej pierw​szej zimy jesz​cze parę razy od​w ie​dzi​li​śmy Bel​le-Île – uskła​da​ły się na bły​sko​t li​w ą, lecz su​‐ ro​w ą po​stać do​brej wróż​ki, baj​ko​w ej mat​ki chrzest​n ej: swo​ją różdż​ką mo​gła wy​cza​ro​w ać nam zło​t e pan​t o​f el​ki, ale tak​ż e prze​m ie​n ić nas w osły. Po​n ie​w aż Min​dy za​w sze cho​dzi​ła wo​kół Gwe​n ed na pa​lusz​kach, mnie też się to udzie​li​ło. Jej in​t e​lek​t u​a l​n a ener​gia była wy​czer​pu​ją​ca. Na​w et w kuch​n i ska​ka​ła i dźga​ła, lek​ka i zwin​n a, jak​by bra​ła udział w wal​ce na noże, w któ​rej rolę ar​bi​t ra peł​n ił La​ro​us​s e Ga​s tro​no​mi​q ue: „Uwa​ż aj, cie​la​ku! En gar​d e, ma tête de veau!”. Drob​n a i mod​n a, bar​dziej zmy​sło​w a niż inne zna​n e mi pa​‐

nie pro​f e​sor, zda​w a​ła się wa​bić męż​czyzn, by sku​pia​li się wo​kół niej, cały czas twier​dząc, że in​‐ te​re​su​je ją je​dy​n ie ich umysł. Przede wszyst​kim jed​n ak Gwe​n ed ba​w i​ła się w na​uczy​ciel​kę. Przy każ​dej oka​z ji ko​ry​go​w a​ła ak​cent i gra​m a​t y​kę Min​dy. Ana​lo​gicz​n ie, ob​n i​ż a​jąc po​przecz​kę o do​brych kil​ka stop​n i, za​da​w a​‐ ła so​bie trud, by uświa​do​m ić mi moje edu​ka​cyj​n e i kul​t u​ral​n e bra​ki. Oczy​w i​ście nie​umyśl​n ie. Cho​ciaż może jed​n ak. Dla Gwe​n ed umysł był wszyst​kim. Wszel​kie bra​ki na​le​ż a​ło roz​po​z nać i roz​pra​w ić się z nimi su​m ien​n ie i nie​z włocz​n ie. Li​czy​ła się wie​dza. I kul​t u​ra. Sans bla​g ue, bez żar​t ów, ależ ta Gwe​n ed była kul​t u​ral​n a! Co nie prze​szka​dza​ło jej za​sta​w ić na nas si​deł z bez​‐ względ​n o​ścią god​n ą agen​t a nie​ru​cho​m o​ści. „… w dość mar​n ym sta​n ie…” – po​w tó​rzy​ła Min​dy, trzy​m a​jąc list w dło​n i i pa​t rząc na mnie. Uśmie​cha​ła się. Ja też. „Mar​n y stan” mógł ozna​czać tyl​ko jed​n o: ta​n io.

Czy byliśmy stuknięci? Może lep​szym sło​w em by​ło​by: ocza​ro​w a​n i. Cho​ciaż żar​t o​w a​li​śmy so​bie z tego, w Gwe​n ed Gu​‐ edel na​praw​dę kry​ło się coś z cza​row​n i​cy – w no​w o​cze​snym, szy​kow​n ym sen​sie, jak z Updi​‐ ke’a. Cho​ciaż nie po​t rze​bo​w a​ła ja​sno​w i​dze​n ia, żeby się do​m y​ślić, że ta kon​kret​n a wio​ska na wy​spie za​pa​dła nam w pa​m ięć. Mimo to fakt, że na​pi​sa​ła do nas ni z tego, ni z owe​go, był bez​pre​ce​den​so​w y. Mi​n ę​ły trzy lata, od​kąd sta​n ę​li​śmy przed jej do​m em – a ona na​stęp​n e​go ran​ka po​ka​z a​ła nam drzwi, wy​‐ krzy​ku​jąc tyl​ko za nami: „Je​stem pew​n a, że wy​spa wam się spodo​ba!”. Na​sza wi​z y​t a mia​ła po​t rwać ty​dzień albo dwa, ale prze​cią​gnę​ła się do mie​sią​ca, a po​t em do dwóch. Od​z y​ska​li​śmy z Min​dy ra​dość ży​cia, po czym na​bra​li​śmy jej jesz​cze tro​chę, aż do​ko​n a​li​‐ śmy no​w e​go od​kry​cia na wła​sny te​m at: nie po​t ra​f i​li​śmy stam​t ąd wy​je​chać. Na​sze ro​dzi​n y w Sta​n ach, a na​w et sama Gwe​n ed da​w a​li nam do zro​z u​m ie​n ia, że pora wra​cać i sta​w ić czo​ło rze​czy​w i​sto​ści, ale my ni​czym para Pio​t ru​siów Pa​n ów nie chcie​li​śmy do​ro​snąć. Głu​pio mi to przy​z nać, ale Gwe​n ed mu​sia​ła nas wy​rzu​cić. Ale ta na​sza nie​chęć do wy​jaz​du mu​sia​ła zro​bić na niej wra​ż e​n ie, bo na​pi​sa​ła do nas tak, jak​by to było wczo​raj. Bo też dla nas wła​ści​w ie było. Jako nie​w ol​n i​cy co​dzien​n ej no​w o​jor​skiej ha​rów​ki spo​glą​da​li​śmy wstecz na „czas na wy​spie” jak na okno, przez któ​re pew​n e​go dnia znów bę​dzie​m y mo​gli wyjść na zie​leń​szy, zdrow​szy świat. My​śle​li​śmy o Bel​le-Île pod​czas ciem​n ych nocy, kie​dy mu​sie​li​śmy dojść do sie​bie po ja​kimś nie​po​w o​dze​n iu, na przy​kład wte​dy, gdy zo​sta​łem za​pro​szo​n y na dru​gą roz​m o​w ę w spra​w ie pra​cy do „New Yor​ke​ra” tyl​ko po to, żeby być świad​kiem, jak re​dak​t or bie​rze te​le​f on i uma​w ia mnie na spo​t ka​n ie w czymś zwa​n ym „Mo​t or​Bo​a ting & Sa​iling”, gdzie będę „bar​dziej pa​so​w ał”. Albo wte​dy, kie​dy agent Min​dy za​dzwo​n ił z in​f or​m a​cją, że nie​chcą​cy za​po​dział gdzieś ma​szy​‐ no​pis jej po​w ie​ści na cały rok, przez cały czas zwra​ca​jąc się do niej „Pen​n y”. Albo z ko​lei taki

dro​biazg, jak zna​le​z ie​n ie uto​pio​n e​go i ugo​t o​w a​n e​go ka​ra​lu​cha w si​t ecz​ku do her​ba​t y po tym, jak skoń​czy​li​śmy już roz​ko​szo​w ać się earl grey​e m. Po ta​kich no​w o​jor​skich chwi​lach po​cie​sza​li​śmy się siel​ski​m i wiej​ski​m i sce​n a​m i, na​szy​m i skar​ba​m i, któ​re mo​gli​śmy w każ​dej chwi​li wy​jąć i po​t rzą​snąć nimi, żeby je oży​w ić, ni​czym wi​‐ docz​ki w krysz​t a​ło​w ych przy​ci​skach do pa​pie​ru. W sło​n ecz​n iej​sze dni, kie​dy na​bie​ra​li​śmy na tyle śmia​ło​ści, żeby snuć pla​n y na przy​szłość, jed​n o z nas rzu​ca​ło cza​sem py​t a​n ie – w ro​dza​ju: „Moim ma​rze​n iem był​by mały do​m ek w ta​kim miej​scu jak Ker​bor​dar​do​ué. A two​im?”. „Też”. Więc oczy​w i​ście pro​po​z y​cja Gwe​n ed po​chle​bi​ła nam, co bez wąt​pie​n ia było zgod​n e z jej in​‐ ten​cją. Co jed​n ak nie zmie​n ia​ło fak​t u, że ten po​m ysł za​kra​w ał na sza​leń​stwo. Kie​dy czło​w iek żyje za sie​dem​n a​ście ty​się​cy do​la​rów rocz​n ie, ku​po​w a​n ie wiej​skich do​m ów na wy​spie nie na​le​‐ ży do pierw​szej dzie​siąt​ki prio​ry​t e​t ów fi​n an​so​w ych. Poza tym już za​m iesz​ka​li​śmy na wy​spie – tej du​ż ej, zwa​n ej Man​hat​t a​n em – choć mu​szę przy​z nać, że ro​bi​ła co mo​gła, by nas z sie​bie strzą​snąć, tak jak pies otrzą​sa się z pcheł. Trzy​m a​‐ li​śmy się reszt​ka​m i sił, pra​cu​jąc na po​sa​dach dla świe​ż ych ab​sol​w en​t ów w wie​ku trzy​dzie​stu lat. No i były Ha​w a​je, gdzie Min​dy uro​dzi​ła się i wy​cho​w a​ła. Je​śli po​t rze​bo​w a​li​śmy wa​ka​cji na wy​‐ spie, za​w sze mo​gli​śmy za​t rzy​m ać się u jej mamy w ele​ganc​kim, sta​rym, opa​n o​w a​n ym przez ter​m i​t y domu przy Dia​m ond Head, żeby tło​czyć się w nim z jej czte​re​m a brać​m i i da​w ać od​pór chło​pa​kom mamy, jeść ko​re​a ń​skie reszt​ki i sur​f o​w ać prak​t ycz​n ie tuż za pro​giem. Ale oto ob​ja​‐ wi​ła się Gwe​n ed, z pa​ła​ją​cy​m i ocza​m i, oznaj​m ia​jąc nam, że po​t rze​bu​je​m y jesz​cze jed​n ej – trze​ciej – wy​spy od​da​lo​n ej o trzy ty​sią​ce mil. I sta​ło się coś, cze​go nie ro​z u​m iem do dziś, po tylu la​t ach: po​słu​cha​li​śmy jej. – Nie za​szko​dzi chy​ba za​py​t ać, ile kosz​t u​je – po​w ie​dzia​łem. Min​dy kiw​n ę​ła gło​w ą, my​śląc to samo, co ja: ta​n io. – Od​pi​szę jej. – Dom w Ker​bor​dar​do​ué. Cie​ka​w e któ​ry to. – Za​dzwo​n ię do niej. Min​dy po​ło​ż y​ła dłoń na czar​n ym ba​ke​li​t o​w ym te​le​f o​n ie ścien​n ym, jed​n ym z re​lik​t ów z lat czter​dzie​stych w na​szym miesz​ka​n iu, któ​re skła​da​ły się na dusz​n ą at​m os​f e​rę kap​su​ły cza​su. To było oczy​w i​ście wy​z wa​n ie. Czy na​dal by​li​śmy sza​le​n i? Lek​ko​m yśl​n i? Nie​skrę​po​w a​n i? Czy na​‐ praw​dę są​dzi​li​śmy, że jest ja​ki​kol​w iek sens po​dą​ż ać tą śle​pą ulicz​ką, poza tym, że umoc​n i​m y w ten spo​sób wcze​śniej​sze złe de​cy​z je i bę​dzie​m y pod​sy​cać ma​rze​n ia, któ​re do​pro​w a​dzi​ły nas do tego, że ży​li​śmy w pod​z ie​m iu, ko​rzy​sta​jąc z czar​n e​go ryn​ku miesz​ka​n io​w e​go, co wy​m a​ga​ło od nas cią​głej czuj​n o​ści, pil​n o​w a​n ia, żeby nie rzu​cać się w oczy ni​czym ucie​ki​n ie​rzy przed wy​‐ mia​rem spra​w ie​dli​w o​ści? In​n y​m i sło​w y, czy to na​dal by​li​śmy my? •

Mi​n ął mie​siąc, dwa, trzy. Te​m at cią​gle po​w ra​cał. Ulu​bio​n ym środ​kiem ko​m u​n i​ka​cji Gwe​n ed był od​ręcz​n ie na​pi​sa​n y list w dum​n ej an​gielsz​czyź​n ie, któ​re​go uło​ż e​n ie nie​w ąt​pli​w ie prze​dłu​ż a​ło cały pro​ces. Każ​dy mu​siał prze​m ie​rzyć Atlan​t yk, zo​stać prze​czy​t a​n y i prze​dys​ku​t o​w a​n y, po czym Min​dy od​po​w ia​da​ła sta​ran​n ą fran​cusz​czy​z ną, trzy​m a​jąc słow​n ik pod ręką. Wszyst​ko to cią​gnę​ło się jak dzie​w ięt​n a​sto​w iecz​n a po​w ieść epi​sto​lar​n a. Wresz​cie jed​n ak Gwe​n ed zdo​by​ła klucz i mo​gła obej​rzeć wnę​t rze. Po​in​f or​m o​w a​ła nas: „Z ża​lem do​n o​szę, iż dom nie jest w do​‐ brym sta​n ie”. Naj​bar​dziej jed​n ak zmar​t wił ją brak ogro​du. Żeby nie mieć na​w et ta​ra​su, gdzie moż​n a by sie​dzieć po po​łu​dniu, ani miej​sca na za​sa​dze​n ie kwia​t ów – to nie do po​m y​śle​n ia. Nic dziw​n e​go, że dom tak dłu​go cze​kał na na​byw​cę. „Nie mogę w do​brej wie​rze do​ra​dzać wam jego kup​n a – na​pi​sa​ła Gwe​n ed. – Do​pó​ki nie prze​pa​t rzę nie​ru​cho​m o​ści w in​n ych wio​skach”. By​li​śmy roz​cza​ro​w a​n i. Przy​z wy​cza​ili​śmy się już do my​śli, że to nasz dom, w na​szej wio​sce, na na​szej wy​spie. Za​czę​li​śmy już oszczę​dzać pie​n ią​dze, na wszel​ki wy​pa​dek. Przez dłu​gi czas Gwe​n ed nie pi​sa​ła. Ro​z u​m ie​li​śmy to. Mia​ła swo​je na​ucza​n ie, ro​dzi​n ę w To​‐ urs, pre​sję wy​n i​ka​ją​cą z by​cia przed​sta​w i​ciel​ką La Fran​c e Fémi​ni​ne zaj​m u​ją​cą się mę​ż em, jego piw​n i​cą z wi​n a​m i i na​sto​lat​kiem, któ​ry rzu​cał ma​szy​n a​m i do pi​sa​n ia. Wie​dzie​li​śmy, że może od​w ie​dzać Bel​le-Île tyl​ko pod​czas wa​ka​cji szkol​n ych. Ale po paru mie​sią​cach my na​pi​sa​li​śmy do niej. Od​po​w iedź przy​szła mie​siąc póź​n iej, z in​f or​m a​cją, że ro​z ej​rzy się po wy​spie la​t em. Mi​n ę​‐ ły ko​lej​n e mie​sią​ce. Za​n im zno​w u na​pi​sa​ła, upły​n ął pra​w ie rok. Dro​d zy przy​ja​c ie​le, za​łą​c zam li​s tę do​s tęp​nych do​mów na Bel​le-Île. Jak wi​d zi​c ie, ten dom w są​s iedz​twie jest naj​tań​s zy. Oglą​d a​‐ łam jesz​c ze inny za 120 000 fran​ków, ale to ru​ina, wil​g ot​na, po​zba​wio​na słoń​c a. Słoń​c e jest dużą za​le​tą domu w Ker​b or​d ar​d o​ué. Oczy​wi​ś cie, twier​d zę, że w lip​c u i sierp​niu nie jest zbyt przy​jem​nie, bo wszy​s cy tam par​ku​ją. Cena wy​no​s i obec​nie 300 000 fran​ków. Nie są​d zę, żeby było moż​li​we jej ob​ni​że​nie. Na​le​ży do​li​c zyć po​‐ dat​ki (+12,5%) oraz przy​naj​mniej 200 000 fran​ków na to, by móc tam za​miesz​kać. Dach jest pe​łen dziur i trze​b a go wy​mie​nić. W środ​ku jest je​d en kran z zim​ną wodą, ale nie ma umy​wal​ki. …Po roz​wa​że​niu wszyst​kie​g o, je​s tem prze​ko​na​na, że to nie jest zły in​te​res. By​łam w środ​ku i za​s ko​c zy​ło mnie, że dom jest cał​kiem su​c hy i zdro​wy. Na gó​rze mo​że​c ie urzą​d zić dwie albo trzy sy​p ial​nie, na dole ład​‐ ną, dużą kuch​nię, mniej wię​c ej wiel​ko​ś ci mo​je​g o śred​nie​g o po​ko​ju, sy​p ial​nię i mały po​ko​ik. Za ja​kieś 550 000 fran​ków – w su​mie – mo​że​c ie mieć ład​ny dom. Oczy​wi​ś cie wszyst​ko trze​b a od​b u​d o​wać. …By​ła​b ym szczę​ś li​wa, ma​jąc Was jako są​s ia​d ów. Po​mo​g ła​b ym Wam, jak tyl​ko zdo​łam, je​ś li cho​d zi o do​ra​d ze​nie do​b rych firm bu​d ow​la​nych na Bel​le-Île. Na Wa​s ze szczę​ś cie je​d en do​lar jest te​raz wart z 10 000 fran​ków. Prze​s y​łam ser​d ecz​no​ś ci dla Was oboj​g a Gwe​ned

Wró​ci​li​śmy do punk​t u wyj​ścia. Dom na​dal nie miał żad​n e​go te​re​n u na ogród, wy​glą​da​ło na to, że coś nie​przy​jem​n e​go dzie​je się z par​ko​w a​n iem w okre​sie let​n im, a dach miał dziu​ry. Moż​n a by po​m y​śleć, że coś z tego (albo i wszyst​ko ra​z em) po​w in​n o skło​n ić nas do za​sta​n o​w ie​n ia. A jed​n ak ta myśl nie chcia​ła umrzeć. Co spra​w ia​ło, że tam​t ej dru​giej zimy wciąż pi​sa​li​śmy li​sty i roz​m a​w ia​li​śmy przez te​le​f on z Gwe​n ed Gu​e del? Nie mie​li​śmy na to ani cza​su, ani pie​‐ nię​dzy, w ogó​le nie po​w in​n i​śmy my​śleć o wy​spach, wio​skach i do​m ach. Na​w et te​raz na​praw​dę tego nie ro​z u​m iem – ani nas. Wiem tyl​ko, że obo​je bar​dzo chcie​li​śmy się wy​rwać. Z tego świa​‐ ta, z na​sze​go ży​cia, z wy​ko​n y​w a​n ej pra​cy, z cza​sów, w ja​kich ży​li​śmy. Im dłu​ż ej Gwe​n ed do nas mó​w i​ła, tym sze​rzej otwie​ra​ły się na​sze umy​sły. Może my​śle​n ie o niej jako o cza​row​n i​cy nie było zbyt uprzej​m e z na​szej stro​n y, zwa​ż yw​szy na jej wcze​śniej​‐ szą szczo​drość, do​bre ma​n ie​ry i su​ro​w ą pro​f e​sor​ską po​sta​w ę. Ale nie było też cał​ko​w i​cie bez​‐ pod​staw​n e. Bo kie​dy Gwe​n ed mó​w i​ła, my na​praw​dę wi​dzie​li​śmy. Bo to mo​gło być na​sze. W każ​dym ra​z ie tak nam pod​szep​t y​w a​li bo​go​w ie. Sły​sze​li​śmy. Wi​dzie​li​śmy. Te​raz, kie​dy za​m y​ka​li​śmy wie​czo​rem oczy, kie​dy bu​dzi​li​śmy się rano, kie​dy ko​ły​sa​li​śmy się w rytm me​t ra szar​pią​ce​go na za​krę​cie i kie​dy się krzy​w i​li​śmy, sły​‐ sząc prze​raź​li​w y pisk ha​m ul​ców, wi​dzie​li​śmy na​szą wy​spę. Kie​dy szli​śmy na pół​n oc od Hell’s Kit​chen w West Fi​f ties i na​gle zna​leź​li​śmy się w ma​łej za​‐ nie​dba​n ej dziel​n i​cy fran​cu​skich pral​n i che​m icz​n ych i re​stau​ra​cji o brud​n ych szy​bach, z escar​g ots à la Bo​ur​g u​ignon​ne i crêpes Su​zet​te w menu, wi​dzie​li​śmy na​szą wy​spę. Kie​dy po​szli​śmy zo​ba​czyć za​gra​n icz​n y film w sta​rej Tha​lii i oka​z a​ło się, że to Biz​nes​men i gwiaz​d y, dziw​n a, osza​ła​m ia​ją​ca opo​w ieść o ma​łej wio​sce na pół​n o​cy Szko​cji, wi​dzie​li​śmy na​szą wy​spę. Moż​n a po​w ie​dzieć, że wi​dzie​li​śmy wy​spę wszę​dzie i we wszyst​kim. Tak na​praw​dę po​strze​ga​li​śmy ją przez pry​z mat za​w od​n ej pa​m ię​ci. Pod​czas na​szej pierw​‐ szej wi​z y​t y przy​po​m i​n a​li​śmy roz​bit​ków, wdra​pu​ją​cych się na ląd i usi​łu​ją​cych się ro​z e​z nać w ob​cym miej​scu, któ​re​go ję​z yk i oby​cza​je są dla nich nie​z ro​z u​m ia​łe. By​li​śmy oszo​ło​m ie​n i, nie​‐ zdar​n i i nie​pew​n i, przede wszyst​kim jed​n ak wdzięcz​n i za to, że ży​je​m y, i peł​n i na​boż​n ej czci dla miej​sca, któ​re nas oca​li​ło. Wszyst​ko, co tam na​po​t y​ka​li​śmy – każ​da musz​la, cie​n i​sta dróż​ka, ka​m ien​n a cha​t a i miesz​ka​n iec wio​ski – było dla nas pierw​sze w swo​im ro​dza​ju i sta​n o​w i​ło ar​‐ che​t yp dla wszyst​kich in​n ych. Trzy lata póź​n iej wy​spa, o któ​rej ma​rzy​li​śmy i któ​rą wy​cza​ro​w a​ła dla nas Gwe​n ed, była głów​n ie zmie​n ia​ją​cym kształt od​bi​ciem na​szej pry​w at​n ej mi​t o​lo​gii. Je​śli cho​dzi o nie​pod​w a​ż al​‐ ne fak​t y, wszyst​ko, co o niej wie​dzie​li​śmy, zmie​ści​ło​by się pew​n ie na po​je​dyn​czej kart​ce pa​pie​‐ ru. Ale mie​li​śmy po​czu​cie, że roz​po​czę​ła się na​stęp​n a faza na​szej po​dró​ż y. Nie mie​li​śmy już nad nią kon​t ro​li. Gdy​by​śmy się te​raz za​t rzy​m a​li, mu​sie​li​by​śmy żyć z go​ry​czą wo​bec na​szych po​ro​n io​n ych ma​rzeń, wie​dząc, że ob​la​li​śmy swe​go ro​dza​ju spraw​dzian – spraw​dzian Gwe​n ed. Tak, w pew​‐ nym sen​sie to wszyst​ko spro​w a​dza​ło się do niej. Kto inny miał​by czel​n ość pi​sać do pary za​gu​‐

bio​n ych Ame​ry​ka​n ów, przy​z y​w ać nas, chwy​t ać nas za me​t a​f o​rycz​n e kar​ki i ob​w iesz​czać wca​le nie tak oczy​w i​stą praw​dę z nie​prze​jed​n a​n iem wieszcz​ki: PO​TRZE​BU​J E​CIE. TEJ. WY​SPY.

Rozdział czwarty

Pierwszy rzut oka Z ze​w nątrz dom był pla​m i​sto​sza​ry, bia​ła far​ba daw​n o wy​bla​kła, pod oka​pa​m i wid​n ia​ły pla​m y, a gdzie​n ie​gdzie stru​py od​kru​szo​n e​go tyn​ku. Po​pę​ka​n y i po​dziu​ra​w io​n y dach za​pa​dał się ni​czym grzbiet sta​rej szka​py. Odra​pa​n e okien​n i​ce wi​sia​ły krzy​w o na za​w ia​sach, część li​ste​w ek była wy​ła​m a​n a. Szy​by były po​pę​ka​n e albo cał​kiem po​w y​bi​ja​n e; w dziu​rach roz​cią​ga​ły się pa​ję​czy​n y, gę​ste od ku​rzu i zwłok ata​ku​ją​cych tłum​n ie owa​dów. Na​le​ż ał do sze​re​gu bu​dyn​ków, z któ​rych ża​den nie wy​glą​dał na za​m iesz​ka​n y. Na pół​n oc​‐ nym krań​cu z tego, co pa​rę​set lat temu mo​gło być czy​imś do​m em, po​z o​stał je​dy​n ie stos ka​m ie​‐ ni. Na koń​cu po​łu​dnio​w ym, u dołu wą​skiej, po​ry​t ej ko​le​ina​m i dro​gi sta​ła su​ro​w a, po​z ba​w io​n a okien ka​m ien​n a szo​pa. Były dwie kan​dy​da​t u​ry na nie​ru​cho​m ość, któ​ra mia​ła być na​sza: pierw​‐ szą sta​n o​w ił mały kwa​dra​t o​w y, kan​cia​sty bu​dy​n e​czek z dwoj​giem okien i datą wy​ry​t ą nad drzwia​m i, kry​ją​cy w so​bie pe​w ien po​t en​cjał, no a dru​gą… o rety… czy to na​praw​dę może być ten? Dwa lata póź​n iej, po dłu​giej i wy​czer​pu​ją​cej prze​pra​w ie – po​dróż tu​t aj, ści​śle bio​rąc, za​ję​ła nam dwa dni: naj​pierw sa​m o​lo​t em, po​t em wy​n a​ję​t ym sa​m o​cho​dem i stat​kiem – wresz​cie sta​‐ li​śmy przed na​szym do​m em. Oto był, po dzie​w ię​ciu la​t ach wy​n aj​m o​w a​n ia bun​ga​lo​w ów i miesz​kań, pierw​szy dom, któ​ry mo​gli​śmy na​praw​dę na​z wać na​szym wła​snym, znaj​du​ją​cy się do​god​n e dwa i pół ty​sią​ca mil od miej​sca, gdzie rze​czy​w i​ście miesz​ka​li​śmy. Ser​ce po​de​szło mi do gar​dła. To sza​leń​stwo było cał​ko​w i​cie moją winą. Usi​łu​jąc nie pa​t rzeć, jak Min​dy wy​m io​t u​je, mo​głem my​śleć tyl​ko o jed​n ym: „O mój Boże, co ja na​ro​bi​łem?!”. Min​dy tak na​praw​dę wi​dzia​ła to po raz pierw​szy w tej wła​śnie chwi​li, bo cho​ciaż obo​je wy​‐ tę​ż a​li​śmy pa​m ięć po tym, jak Gwe​n ed po​in​f or​m o​w a​ła nas, że dom wy​sta​w io​n o na sprze​daż, za nic nie mo​gli​śmy so​bie przy​po​m nieć, jak wła​ści​w ie wy​glą​da. Mimo że pod​czas tam​t e​go zi​‐ mo​w e​go po​by​t u prze​cho​dzi​li​śmy tuż obok nie​go co​dzien​n ie przez trzy mie​sią​ce, nie po​t ra​f i​li​‐ by​śmy wska​z ać go wśród in​n ych. Pew​n ie od​ru​cho​w o od​w ra​ca​li​śmy wzrok. Co po​w in​n o dać nam do my​śle​n ia. War​t o było tak​ż e wci​snąć pau​z ę, kie​dy szef Min​dy nie zgo​dził się dać jej urlo​pu,

żeby mo​gła po​le​cieć i obej​rzeć dom. Mnie uda​ło się wy​w al​czyć po​z wo​le​n ie na po​dróż za​gra​‐ nicz​n ą, ale mia​łem tyl​ko dwa​dzie​ścia czte​ry go​dzi​n y na Bel​le-Île, pod​czas któ​rych mu​sia​łem do​ko​n ać oce​n y i pod​jąć de​cy​z ję. Min​dy na​le​ga​ła, że​bym le​ciał sam, cho​ciaż mój mó​w io​n y fran​‐ cu​ski z tru​dem nada​w ał się na​w et do za​m ó​w ie​n ia un grand café. Za​się​gnąw​szy po​ra​dy fran​cu​‐ skie​go praw​n i​ka na Man​hat​t a​n ie, za​pi​sa​ła mały no​t e​sik wy​ra​ż e​n ia​m i i py​t a​n ia​m i, po czym we​pchnę​ła mnie do sa​m o​lo​t u. Bon voy​a ge! A te​raz po​m i​m o tego, co zo​ba​czy​łem i cze​go po​ż a​ło​w a​łem pod​czas mo​jej bo​ha​t er​skiej wy​‐ pra​w y, trzy​m a​łem w gar​ści cięż​ki klucz z ku​t e​go że​la​z a. Nasz klucz. Tym​cza​sem Gwe​n ed i jesz​‐ cze je​den są​siad, Franck, cze​ka​li grzecz​n ie, aż Min​dy skoń​czy wy​m io​t o​w ać. Jak gdy​by moż​n a się było spo​dzie​w ać ta​kiej re​a k​cji pod​czas oglę​dzin swe​go świe​ż o ku​pio​n e​go domu. Min​dy była w cią​ż y, co od​kry​li​śmy kil​ka ty​go​dni po tym, jak po​w ie​dzia​łem: oui, oui, oui na​‐ szej no​w iut​kiej ru​inie. Jej dłu​gie wło​sy opa​dły ku zie​m i, kie​dy zgię​ła się wpół, bla​da, nie tyl​ko od po​ran​n ych mdło​ści, lecz rów​n ież po na​szej wczo​raj​szej wi​z y​cie w jed​n o​gwiazd​ko​w ej re​stau​ra​cji w dro​dze na prom. Min​dy po raz pierw​szy od mie​sią​ca po​z wo​li​ła tam so​bie na drin​ka i mu​sia​ła pójść na górę do to​a ​le​t y. Olśnio​n a wi​do​kiem kwit​n ą​cej gru​szy w ogro​dzie na ty​łach lo​ka​lu, szarp​n ę​ła za​m knię​t e okno, żeby po​czuć tak​ż e za​pach. Okno nie otwo​rzy​ło się jed​n ak do środ​ka, tyl​ko na ze​w nątrz, a moja bied​n a dziew​czy​n a zo​sta​ła ude​rzo​n a w tył gło​w y. Kie​dy się ock​n ę​ła, wi​sia​ła za oknem, z rę​ka​m i w po​w ie​t rzu i tył​‐ kiem w gó​rze, zu​peł​n ie nie pa​m ię​t a​jąc, jak się tam zna​la​z ła. Ze​szła na salę do​pie​ro po pół​go​‐ dzi​n ie. Kel​n e​rzy, któ​rzy ze sto​ic​kim spo​ko​jem za​bra​li na​sze przy​staw​ki z po​w ro​t em do kuch​n i, po​da​li je po​n ow​n ie pod srebr​n y​m i klo​szo​w y​m i przy​kryw​ka​m i, w ża​den spo​sób nie oka​z u​jąc, że coś jest nie tak. Po​n ie​w aż tam​t e​go dnia było tam tyl​ko dwo​je in​n ych go​ści, być może na​praw​dę uwa​ż a​li, że nic się nie sta​ło. Min​dy po​t ra​f i za​cho​w ać ka​m ien​n ą twarz, kie​dy chce. Nie przy​z na​ła się, co za​szło w Chez Me​la​n ie, do​pó​ki nie skoń​czy​li​śmy jeść, nie za​pła​ci​li​śmy i nie ru​szy​li​śmy w dal​szą dro​gę – po​‐ dob​n ie te​raz: wy​pro​sto​w a​ła się, otar​ła usta, ro​z ej​rza​ła się do​oko​ła i spy​t a​ła ra​do​śnie: „Czy drzwi już otwar​t e? Mo​ż e​m y wejść do środ​ka? To na co cze​ka​m y?”. Nie pró​bo​w a​łem in​t er​pre​t o​w ać wy​ra​z u twa​rzy Min​dy ani czy​t ać jej w my​ślach. Mia​łem je​‐ dy​n ie przy​t ła​cza​ją​ce po​czu​cie po​m ył​ki i wy​czer​pa​n ia. Bo to nie był dom. Miał po​dob​n o sto pięć​‐ dzie​siąt pięć lat, ale wy​da​w ał się znacz​n ie star​szy. Wy​glą​dał jak kom​plet​n a ru​de​ra. – Wi​dzi​cie ka​m ie​n ie uży​t e do bu​do​w y ścian i fun​da​m en​t ów? A da​chów​ki? – za​gad​n ę​ła Gwe​‐ ned po​god​n ym pro​f e​sor​skim to​n em. – Po​cho​dzą z ka​m ie​n io​ło​m u w wą​w o​z ie za moim po​lem. Wi​dzie​li​śmy ten ka​m ie​n io​łom, te​raz po​ro​sły drze​w a​m i i krza​ka​m i je​ż yn. Szko​da, że da​‐ chów​ki były po​pę​ka​n e, po​ła​m a​n e i po​pla​m io​n e po​m a​rań​czo​w ym li​sza​jem, tak że nada​w a​ły się tyl​ko do wy​rzu​ce​n ia. Nie mi​n ę​ło pięć mi​n ut, od​kąd zło​ż y​łem pod​pis na umo​w ie kup​n a, gdy no​‐ ta​riusz po​in​f or​m o​w ał mnie, że je​śli przed zimą nie po​ło​ż y​m y no​w e​go da​chu, dom się za​w a​li. Z pew​n o​ścią była to po​chop​n a oce​n a. Cze​ka​li​śmy na dru​gą opi​n ię, z ust praw​dzi​w e​go eks​per​t a, któ​ry wła​śnie je​chał spo​t kać się z nami, ar​chi​t ek​t a i przed​się​bior​cy bu​dow​la​n e​go, na​z wi​skiem De​n is Le​Re​v eur.

Wy​m ie​n i​li​śmy peł​n e nie​do​w ie​rza​n ia uśmie​chy, kie​dy po raz pierw​szy usły​sze​li​śmy, jak się na​z y​w a: De​n is Ma​rzy​ciel? Sta​n ę​li​śmy pod fron​t o​w y​m i drzwia​m i i obaj z Franc​kiem wspól​n y​m i si​ła​m i pchnę​li​śmy je de​li​kat​n ie, acz zde​cy​do​w a​n ie, aż otwar​ły się ze skrzy​pie​n iem. Sta​re de​ski ugi​n a​ły nam się pod no​ga​m i, gdy za​czę​li​śmy iść przez kuch​n ię, ale nie za​szli​śmy da​le​ko, bo na​gle Franck za​padł się pra​w ie po ko​la​n a. „O-la-la! Quel désa​s tre! Co za ka​t a​stro​f a!” – wy​krzyk​n ął, wpa​t ru​jąc się w za​gi​‐ nio​n e łyd​ki i sto​py. Na​sza ulga, kie​dy się ro​z e​śmiał, gra​n i​czy​ła z hi​ste​rią. Od tej chwi​li stą​pa​li​śmy ostroż​n ie je​dy​n ie w miej​scach, gdzie bel​ki pod​t rzy​m y​w a​ły pod​ło​gę od spodu. Chwy​ci​łem Min​dy za ło​kieć, gdy obo​je wpa​t ry​w a​li​śmy się w ko​m i​n ek, w nagą czar​n ą dziu​rę pa​le​n i​ska, skąd roz​cho​dzi​ły się po ścia​n ach wąsy sa​dzy. Wy​glą​da​ły jak mac​ki ośmior​n i​cy. Brzyd​kie dziu​ry ob​ry​so​w a​n e czar​n ą pu​szy​stą ple​śnią wska​z y​w a​ły miej​sca, gdzie kie​dyś znaj​do​‐ wa​ły się ku​chen​ka, zlew i blat. Ku​chen​n e ścia​n y były całe w pla​m ach i żół​t ym na​lo​cie – śla​dach sta​re​go, li​czą​ce​go sto pięć​dzie​siąt pięć lat tłusz​czu, pry​ska​ją​ce​go na​oko​ło. Po le​w ej stro​n ie wid​‐ nia​ły drzwi. „Czy tam jest sy​pial​n ia?”. W pro​gu Min​dy sta​n ę​ła jak wry​t a na wi​dok wil​got​n e​go od​pa​da​ją​ce​go tyn​ku i wi​szą​cych po​ury​w a​n ych ka​bli elek​t rycz​n ych. Zu​peł​n ie jak​by po​kój wy​cią​‐ gał do niej gni​ją​ce tru​pie ra​m io​n a. Pa​t rzy​łem, jak roz​glą​da się po izbie. Gdy za​ci​snę​ła war​gi, uświa​do​m i​łem so​bie na​gle, że ta mrocz​n a jak gro​bo​w iec prze​strzeń, z jed​n ym tyl​ko oknem wy​cho​dzą​cym na pla​cyk, przy​po​m i​n a​ła układ na​sze​go no​w o​jor​skie​go miesz​ka​n ia. Min​dy uwiel​‐ bia​ła otwie​rać okna na prze​strzał i ko​cha​ła na​t u​ral​n e świa​t ło. Nie​n a​w i​dzi​ła na​sze​go miesz​ka​‐ nia. Dla​cze​go wcze​śniej nie do​strze​głem tego nie​f or​t un​n e​go po​do​bień​stwa? – Wiem, to wy​m a​ga pra​cy. Ale mó​w i​łaś, że je​śli… – Czu​ję pleśń. Co za roz​cza​ro​w a​n ie. Gdy usły​sze​li​śmy o nim po raz pierw​szy – „mały do​m ek w wio​sce!” – wy​obra​z i​li​śmy so​bie, że bę​dzie jak cha​t a Gwe​n ed po dru​giej stro​n ie dro​gi. Za​ko​cha​li​śmy się w tych ciem​n ych ni​skich bel​kach stro​pu, w oknach z ko​ron​ko​w y​m i fi​ran​ka​m i, w bia​łych, ręcz​n ie tyn​ko​w a​n ych ścia​n ach ob​w ie​szo​n ych mie​dzia​n y​m i ron​dla​m i i ta​le​rza​m i z Qu​im​per. Gwe​n ed opo​w ia​da​ła nam co praw​da o la​t ach pra​cy, któ​rą mu​sia​ła wło​ż yć w od​re​m on​t o​w a​n ie swo​jej cha​‐ ty, ale nie słu​cha​li​śmy jej. Głu​pio przy​z nać, ale mie​li​śmy nie​ja​sne wra​ż e​n ie, że nasz dom bę​dzie po​dob​n y do jej. Że stał pu​sty, ale nie​n a​ru​szo​n y, ni​czym chat​ka z pier​n i​ka z ba​śni bra​ci Grimm, go​t o​w a do na​t ych​‐ mia​sto​w e​go za​m iesz​ka​n ia, gdy tyl​ko usu​n ie się Babę Jagę sto​ją​cą przy drzwiach pie​ca. Ale nie. To była ru​ina, praw​dzi​w a ka​t a​stro​f a. To na​w et nie był dom – już nie. To kie​dyś był dom i może znów nim bę​dzie. Ale na ra​z ie mo​gli​śmy po​w ie​dzieć naj​w y​ż ej, że wy​m a​ga​n y bę​‐ dzie: re​m ont eks​t re​m al​n y. Okrusz​ki cia​sta sy​pa​n e przez Gwe​n ed do​pro​w a​dzi​ły nas do ruin domu. Co po​w i​n ie​n em był prze​w i​dzieć, ale by​łem zbyt śle​py, żeby to zo​ba​czyć, za​n im zło​ż y​‐ łem pod​pis na wy​krop​ko​w a​n ej li​n ii. – To był za​w sze naj​bar​dziej sło​n ecz​n y dom w ca​łej wsi – po​w ie​dzia​ła Gwe​n ed, jak za​w sze nie​prze​jed​n a​n a. Sły​sza​łem zgrzyt sta​li w jej gło​sie. To nie mo​m ent na wa​ha​n ie. Przy​je​cha​li​‐

śmy tu po to, żeby na​kre​ślić plan ata​ku. – Wy​schnie, kie​dy usu​n ie się sta​ry tynk. Ścia​n y są z ka​‐ mie​n ia. Te​raz nie bu​du​je się już ta​kich do​m ów. – Nie mogę od​dy​chać! – Wstrzą​sa​n a ata​kiem kasz​lu, Min​dy szar​pa​ła to​reb​kę. Gwe​n ed zmarsz​czy​ła brwi. – Du​szę się! Min​dy na oślep prze​pchnę​ła się obok niej i po​pę​dzi​ła do drzwi po skrzy​pią​cych i trzesz​czą​‐ cych de​skach pod​ło​gi, któ​re na szczę​ście wy​t rzy​m a​ły. Wy​sze​dłem za nią i przy​t rzy​m a​łem jej to​‐ reb​kę, żeby mo​gła wy​grze​bać in​ha​la​t or. Z wy​t rzesz​czo​n y​m i ocza​m i wcią​gnę​ła daw​kę al​bu​t e​ro​‐ lu, od​cze​ka​ła pół mi​n u​t y i za​a pli​ko​w a​ła so​bie jesz​cze jed​n ą. Sa​piąc z obu​rze​n iem, po​t rzą​snę​ła rdza​w ą grzy​w ą. – Su​per, ten dom uak​t yw​n ia moją ast​m ę. – Zna​łem już ten szyb​ki, pa​n icz​n y od​dech i prze​‐ wra​ca​n ie ocza​m i z wy​praw na po​go​t o​w ie. Na​gle chwy​ci​ła mnie za przed​ra​m ię. – Dziec​ko! My​‐ ślisz, że to za​szko​dzi dziec​ku? Oto​czy​łem ją ra​m ie​n iem, nie do​t y​ka​jąc jej jed​n ak, bo wie​dzia​łem, że to tyl​ko na​si​li jej klau​‐ stro​f o​bię. – Nie martw się. Dziec​ku nic nie bę​dzie. Dom też prze​t rwa. Wszyst​ko się uło​ż y. Sły​sza​łaś Gwe​n ed. I pa​m ię​t aj, że stał za​m knię​t y przez pięć lat. Po​t rze​bu​je tyl​ko tro​chę słoń​ca i świe​ż ej far​by. Zo​ba​czysz… By​łem pra​w ie prze​ko​n a​n y. Ale przez otwar​t e drzwi wi​dzia​łem, że Gwe​n ed i Franck są po​‐ grą​ż e​n i w roz​m o​w ie i mają bar​dzo po​w aż​n e miny. Franck wy​ko​n ał więk​szość prac sto​lar​skich w domu Gwe​n ed, żeby do​ro​bić so​bie do tych mar​n ych gro​szy, ja​kie za​ra​biał na czar​t e​ro​w a​n iu ża​glów​ki. Był w na​szym wie​ku, pra​co​w ał jako na​uczy​ciel w li​ceum, za​n im prze​n iósł się na Bel​‐ le-Île wraz z żoną, Ines. Bar​dzo się z nimi za​przy​jaź​n i​li​śmy pod​czas tam​t ej zimy w wio​sce i cie​szy​li się z na​sze​go po​w ro​t u. Ale wy​raz twa​rzy Franc​ka był po​sęp​n y. – Skąd weź​m ie​m y pie​n ią​dze? – spy​t a​ła Min​dy. – Nie mu​si​m y z ni​czym się śpie​szyć – od​par​łem. – Mo​ż e​m y po​cze​kać do przy​szłe​go roku z roz​po​czę​ciem re​m on​t u. A do tej pory do​sta​n ę awans i pod​w yż​kę… – Ale do​lar spa​da te​raz. Wśród wie​lu cie​ka​w ych rze​czy, ja​kich Min​dy na​uczy​ła mnie o Fran​cji, ob​se​sja do​t y​czą​ca kur​‐ sów wa​lut była chy​ba naj​bar​dziej ezo​t e​rycz​n a, tuż obok umie​jęt​n o​ści od​róż​n ie​n ia ob​dar​t e​go ze skó​ry kró​li​ka od ob​dar​t e​go ze skó​ry kota na sto​isku mię​snym przy rue Mo​uf​f e​t ard. Ale szyb​ko za​sko​czy​łem, kie​dy 3,41 fran​ka w sto​sun​ku do do​la​ra prze​ło​ż y​ło się na: „Nie bę​dzie cro​is​san​t ów na śnia​da​n ie, mon amo​ur”. Tak dzia​ło się pod​czas mo​je​go pierw​sze​go po​by​t u we Fran​cji, wte​dy kie​dy Ame​ry​ka była sła​‐ ba. W ostat​n im roku, po​m ię​dzy pierw​szym li​stem Gwe​n ed w spra​w ie domu a moją wi​z y​t ą na Bel​le-Île dwa mie​sią​ce temu, ta pro​por​cja zmie​n i​ła się na 10 do 1, w efek​cie ob​n i​ż a​jąc cenę nie​‐ mal o dwie trze​cie. W tym roku tak​ż e, ma​jąc na celu kup​n o tego domu – wciąż nie​w i​dzia​n e​go, za to wy​obra​ż a​n e​go – Min​dy pod​ła​pa​ła pra​cę w ma​ga​z y​n ie „Gla​m o​ur”, a ja do​sta​łem pod​w yż​kę w „Mo​t or​Bo​a ting & Sa​iling”. Ob​cię​li​śmy wy​dat​ki i oszczę​dza​li​śmy każ​dy grosz. Bra​li​śmy do​dat​‐ ko​w e zle​ce​n ia, ubie​ga​li​śmy się o sty​pen​dia li​t e​rac​kie, star​t o​w a​li​śmy w kon​kur​sach.

I nie​sa​m o​w i​t ym tra​f em na​sze wy​sił​ki opła​ci​ły się. Obie po​w ie​ści, nad któ​ry​m i pra​co​w a​li​‐ śmy, do​sta​ły na​gro​dę Ja​m es Mi​che​n er’s Co​per​n i​cus So​cie​t y w wy​so​ko​ści sied​m iu i pół ty​sią​ca do​la​rów. Ja otrzy​m a​łem tak​ż e na​gro​dę Mek​sy​kań​skie​go Mi​n i​ster​stwa Tu​ry​sty​ki w wy​so​ko​ści pię​ciu​set do​la​rów za ar​t y​kuł o Baja Ca​li​f or​n ia i przy​w io​z łem do domu kom​plet wa​li​z ek od Ame​‐ ry​kań​skie​go Sto​w a​rzy​sze​n ia Su​w a​ków (nie zmy​ślam) za ry​su​n ek sa​t y​rycz​n y przed​sta​w ia​ją​cy na​m iot w Cen​t ral Par​ku za​pro​jek​t o​w a​n y po to, by po​m ie​ścić ro​sną​ce ego Do​n al​da Trum​pa. Spo​t ka​ło nas tyle do​bre​go, że obo​je za​czę​li​śmy wie​rzyć, iż Bel​le-Île i Ker​bor​dar​do​ué przy​‐ no​szą nam szczę​ście. Wy​glą​da​ło na przy​kład na to, że nie mo​głem wziąć udzia​łu w lun​chu pra​‐ so​w ym albo kon​f e​ren​cji i nie wy​grać cze​goś w lo​t e​rii bi​le​t ów wstę​pu. Ze​staw noży do ste​ków, dar​m o​w y po​byt w Ra​m a​da Inns na te​re​n ach fa​brycz​n ych, lot ba​lo​n em. Trud​n o było oprzeć się po​czu​ciu, że nie​ocze​ki​w a​n ie ży​je​m y w kra​inie cza​rów, acz​kol​w iek dziw​n ie na​szpi​ko​w a​n ej no​‐ ża​m i. Aku​rat w mo​m en​cie, gdy stan na​sze​go kon​t a wy​n iósł pięt​n a​ście i pół ty​sią​ca do​la​rów, wła​‐ ści​cie​le domu ugię​li się. Oka​z a​ło się, że to pię​cio​ro kłó​cą​ce​go się ro​dzeń​stwa, z któ​rych nikt nie miesz​kał ni​g​dy w Ker​bor​dar​do​ué. Zmę​cze​n i na​szym pół​t o​ra​rocz​n ym wa​ha​n iem, pod​da​li się i ob​n i​ż y​li cenę o po​ło​w ę, do stu pięć​dzie​się​ciu ty​się​cy fran​ków, czy​li do​kład​n ie pięt​n a​stu ty​się​cy do​la​rów we​dług obec​n e​go prze​licz​n i​ka. Trak​t u​jąc to jako znak, zna​la​z łem spo​sób, by po​łą​czyć za​gra​n icz​n y re​por​t aż dla mo​je​go ma​ga​z y​n u z krót​kim wy​sko​kiem na Bel​le-Île, po​le​cia​łem tam, spę​dzi​łem parę go​dzin na oglę​dzi​n ach domu z Gwe​n ed oraz Franc​kiem i… „O mój Boże, co ja na​ro​bi​łem?!”. Wy​da​li​śmy wszyst​ko, co mie​li​śmy, i jesz​cze tro​chę – bo za​po​m nie​li​śmy o wli​cze​n iu tego dwu​n a​sto​ipół​pro​cen​t o​w e​go po​dat​ku na po​czą​t ek. Gwe​n ed wy​ło​n i​ła się te​raz z fron​t o​w ych drzwi i ob​da​rzy​ła nas swo​im cha​ry​z ma​t ycz​n ym uśmie​chem. Bio​rąc głę​bo​ki wdech i roz​po​ście​ra​jąc ra​m io​n a, po​w ie​dzia​ła: – To wspa​n ia​ły dom, Min​dy. Bę​dzie​cie tu bar​dzo szczę​śli​w i. Czu​ję to. Nie chcąc oka​z ać sła​bo​ści przed daw​n ą pa​n ią pro​f e​sor, Min​dy wy​pro​sto​w a​ła się i wy​pię​ła pierś ni​czym żoł​n ierz na de​f i​la​dzie. – To co te​raz? Czy ten czło​w iek przy​je​dzie? – De​n is Le​Re​v eur po​w i​n ien być tu lada chwi​la. – Gwe​n ed od​w ró​ci​ła się na pię​cie i raz jesz​‐ cze rzu​ci​ła okiem na dom. – To wraż​li​w y mło​dy ar​chi​t ekt, no i oczy​w i​ście jest miej​sco​w y. To waż​n e przy re​n o​w a​cji ta​kie​go domu. Wraż​li​w y, mło​dy i miej​sco​w y – De​n is Ma​rzy​ciel był tak​ż e spóź​n io​n y. Okrą​ż y​li​śmy pla​cyk, po​pa​t ru​jąc na dom, od​m ie​rza​jąc kro​ka​m i jego dłu​gość i za​glą​da​jąc za nie​go na przy​le​głą szo​pę, któ​rej na​gie ka​m ien​n e ścia​n y zdra​dza​ły ozna​ki roz​pa​du. – Czy to też na​le​ż y do nas? – spy​t a​ła Min​dy. – Nie – od​rze​kła Gwe​n ed. – Boję się, że może po​cią​gnąć za sobą na​szą ścia​n ę. Może mo​gli​by​śmy ją ku​pić? Co? Oto sta​li​śmy tu​t aj kom​plet​n ie spłu​ka​n i i cze​kał nas kosz​t ow​n y re​m ont, a Min​dy chcia​ła po​w ięk​szyć na​sze małe im​pe​rium. Nie wie​dzia​łem tego jesz​cze, ale to był pierw​szy sy​gnał, że

moją żonę do​pa​dła cho​ro​ba fran​cu​skich wie​śnia​ków: kom​pul​syw​n e pra​gnie​n ie po​w ięk​sza​n ia swo​ich wło​ści, bez wzglę​du na po​w ód czy po​t rze​bę. – Nie są​dzę. – Za​brzmia​ło to szorst​ko i po​dejrz​li​w ie. Czyż​by mia​ła po​czu​cie winy w związ​ku z tym, w co nas wpa​ko​w a​ła? Bar​dziej praw​do​po​dob​n e było to, że sły​szę po pro​stu nową Gwe​n ed. Pod​czas mo​jej brze​‐ mien​n ej w skut​ki wi​z y​t y przed pa​ro​m a mie​sią​ca​m i by​łem za​sko​czo​n y, że ob​cię​ła wło​sy. Przed​‐ tem mia​ła je do ra​m ion i upi​n a​ła w luź​n y kok, a te​raz były nie​m al bru​t al​n ie krót​kie. Poza tym schu​dła dzie​sięć kilo albo i wię​cej. A przez te dwa mie​sią​ce zmi​z er​n ia​ła jesz​cze bar​dziej. Bro​da i po​licz​ki za​ostrzy​ły jej się i nie było to zbyt ko​rzyst​n e. Mi​m o​w ol​n ie za​sta​n a​w ia​łem się te​raz, na ile to skut​ki che​m io​t e​ra​pii, a na ile roz​w o​du. Dziś jak na ra​z ie Gwe​n ed ni​cze​go nam nie wy​ja​śni​ła. Opie​ra​li​śmy się na do​m y​słach. Cho​‐ ciaż po​w tó​rzy​łem Min​dy, co usły​sza​łem i za​uwa​ż y​łem pod​czas tam​t ej wi​z y​t y, wi​dzia​łem, że to do niej jesz​cze nie do​t ar​ło albo też nie cał​kiem mi uwie​rzy​ła. Może są​dzi​ła, że to wina mo​jej ogra​n i​czo​n ej fran​cusz​czy​z ny. Ale na​w et po na​szym przy​jeź​dzie, gdy prze​ko​n a​ła się, że przy​‐ naj​m niej fi​z ycz​n e zmia​n y w Gwe​n ed są praw​dzi​w e, Min​dy skru​pu​lat​n ie uni​ka​ła tego te​m a​t u. To była w koń​cu jej uko​cha​n a pani pro​f e​sor, jej men​t or​ka. Kie​dy Gwe​n ed bę​dzie go​t o​w a, sama nam wszyst​ko po​w ie. Ale taka aniel​ska cier​pli​w ość to nie dla mnie. Moja była już na wy​czer​pa​n iu, zwłasz​cza że to​w a​rzy​szy​ła jej ab​so​lut​n a pa​n i​ka co do słusz​n o​ści pod​ję​t ej de​cy​z ji. A sko​ro Min​dy ma​rzy​ła bez​‐ tro​sko o kup​n ie no​w ych ruin, to py​t a​n ie wy​da​w a​ło się nie​uchron​n e: „Czy Gwe​n ed – na​sza men​t or​ka, muza i mat​ka chrzest​n a w Ker​bor​dar​do​ué – umie​ra?”. • W maju, już kie​dy ma​cha​łem do niej z gór​n e​go po​kła​du pro​m u, wy​czu​łem w Gwe​n ed ja​kąś zmia​n ę. Po​t em były bu​z ia​ki na po​w i​t a​n ie, mały me​n u​e t na​prze​m ien​n ych po​licz​ków: un, deux, tro​is… qu​a tre. Ten czwar​t y po​ca​łu​n ek, wy​m ie​n ia​n y przez bar​dzo bli​skich przy​ja​ciół, z nie​z nacz​‐ nym opóź​n ie​n iem, za​w sze mnie za​ska​ki​w ał. Na​stęp​n ie Gwe​n ed uśmiech​n ę​ła się i za​czę​ła mó​‐ wić po fran​cu​sku, jak​by chcia​ła spraw​dzić, czy przy​pad​kiem ja​kimś cu​dem Don nie obu​dził się wresz​cie dziś rano z umie​jęt​n o​ścią bie​głe​go po​słu​gi​w a​n ia się jej oj​czy​stym ję​z y​kiem. Zer​ka​jąc na nią ukrad​kiem z uko​sa, gdy pro​w a​dzi​ła sa​m o​chód, uświa​do​m i​łem so​bie, że ob​‐ cię​ła wło​sy. Wy​glą​da​ła no​w o​cze​śnie, mło​dziej. No, fry​z u​ra tak dzia​ła. Za​py​t a​łem po fran​cu​sku, czy jej mąż tak​ż e przy​je​chał. – Nie. – Ma się do​brze? – Do​brze. – A twój syn, Da​n iel? – By​łem za​do​w o​lo​n y, że od​po​w ia​da krót​ko, umoż​li​w ia​jąc mi za​cho​‐ wa​n ie ryt​m u.

– Su​p er​b e! Wspa​n ia​le! Co ja bym dała za to, żeby móc po​ż yć jesz​cze dwa​dzie​ścia lat i zo​ba​‐ czyć, na kogo wy​ro​śnie. W moim pro​ce​sie trans​la​cji na​stą​pił zgrzyt. Chy​ba się prze​sły​sza​łem? Zer​k​n ą​łem na Gwe​‐ ned. Je​cha​ła da​lej, po​god​n a, ale rów​n ież cze​ka​ła na moją od​po​w iedź z psot​n ym uśmie​chem. Więc na​praw​dę to po​w ie​dzia​ła, a w każ​dym ra​z ie coś w tym sty​lu. Usi​łu​jąc sfor​m u​ło​w ać ja​kąś sen​sow​n ą wy​po​w iedź, za​n im upły​n ie zbyt dużo cza​su, wy​pa​li​łem: „Peut-être c’est néces​s a​ire d’ache​ter un co​eur ar​ti​fi​c iel”. Może trze​ba bę​dzie ku​pić sztucz​n e ser​ce. Co​kol​w iek to mia​ło zna​‐ czyć. W Ker​bor​dar​do​ué, nie tra​cąc cza​su, ra​z em z Franc​kiem po​ka​z a​li mi nasz po​t en​cjal​n y dom. Z wy​łą​czo​n ym prą​dem spra​w iał okrop​n e pierw​sze wra​ż e​n ie. Ocią​ga​li​śmy się z odej​ściem ni​‐ czym go​ście na źle zor​ga​n i​z o​w a​n ym przy​ję​ciu, usi​łu​jąc pod​t rzy​m y​w ać roz​m o​w ę, aż za​padł zmrok i prze​sta​li​śmy co​kol​w iek wi​dzieć. Pod swo​im wła​snym do​m em Gwe​n ed za​py​t a​ła mnie, czy me​dy​t u​ję. Nie? No cóż, w ta​kim ra​z ie je​śli nie mam nic prze​ciw​ko temu, ona, Franck i jego żona Ines za​m kną się w dojo. W dojo? Uśmiech​n ę​ła się. „W mo​jej sta​rej obo​rze”. To jesz​cze nie ko​n iec za​ga​dek. Na obiad po​da​ła mi​n ia​t u​ro​w e we​ge​t a​riań​skie da​n ie, po któ​‐ rym ja, wy​głod​n ia​ły po po​dró​ż y, le​ż a​łem w roz​pa​czy na łóż​ku z bur​czą​cym brzu​chem. Gdzie się po​dzia​ła moja Gwe​n ed, ku​chen​n a tor​re​a dor​ka, po​grom​czy​n i cie​lę​ci​n y? W gło​w ie kłę​bi​ły mi się jesz​cze inne my​śli. Gwe​n ed za​da​ła już so​bie z na​sze​go po​w o​du tyle tru​du, a prze​cież by​łem pe​w ien, że Min​dy nie bę​dzie chcia​ła tego domu, kie​dy go jej opi​szę. A wte​dy ja zo​sta​n ę sam ze słyn​n ym roz​cza​ro​w a​n ym uśmie​chem Gwe​n ed. Ta per​spek​t y​w a prze​peł​n ia​ła mnie nie​m al​ż e lę​kiem. Na​stęp​n e​go ran​ka, prze​cho​dząc obok sy​pial​n i Gwe​n ed, zo​ba​czy​łem na ścia​n ie nowe czar​‐ no-bia​łe zdję​cie, przed​sta​w ia​ją​ce ły​sie​ją​ce​go Ja​poń​czy​ka w śred​n im wie​ku, ubra​n e​go w zwy​kłe bia​łe ki​m o​n o i sie​dzą​ce​go po tu​rec​ku na sło​m ia​n ej ma​cie. Cze​goś ta​kie​go zu​peł​n ie bym się nie spo​dzie​w ał po moim oso​bi​stym sym​bo​lu Fran​cji. By​łem nie tyl​ko roz​cza​ro​w a​n y, a wręcz po​ra​‐ żo​n y. Czy to kar​m a, iro​n ia losu, prze​jaw bo​skie​go po​czu​cia hu​m o​ru? Mia​łem już bra​t a w si​khij​‐ skim tur​ba​n ie, prak​t y​ku​ją​ce​go od​dech ognia, od​kąd z praw​n i​ka za​m ie​n ił się w jo​gi​n a, dwie sio​‐ stry lak​t o​owo​w e​ge​t a​rian​ki oraz mat​kę – zwo​len​n icz​kę na​uki chrze​ści​jań​skiej i wy​z naw​czy​n ię kró​lo​w ej ży​w ie​n io​w ych mód Ade​le Da​v is oraz bo​gi​n i li​ber​t a​riań​skie​go kul​t u Ayn Rand. Ostat​‐ nie, cze​go się spo​dzie​w a​łem, to prze​m ia​n a Ker​bor​dar​do​ué w ko​m u​n ę New Age. Tego ran​ka raz jesz​cze obej​rze​li​śmy dom, ro​bił rów​n ie przy​gnę​bia​ją​ce wra​ż e​n ie, a po​t em, po lun​chu, po​szli​śmy na spa​cer przez na​szą do​li​n ę, cy​pry​so​w ą ale​ją na łąkę i ba​gna. Szli​śmy da​‐ lej u pod​n ó​ż a tra​w ia​stych wydm, aż do​t ar​li​śmy na na​szą roz​le​głą, sier​po​w a​t ą pla​ż ę, Don​n ant, ob​ra​m io​n ą stro​m y​m i kli​f a​m i, gdzie z każ​dej ska​ły po​pa​t ry​w a​ło mą​dre i sen​n e oko: za​ka​m u​f lo​‐ wa​n e sta​n o​w i​sko nie​m iec​kich dział. Na szczy​cie wy​so​kiej wy​dmy Gwe​n ed uło​ż y​ła się w doł​ku i ge​stem po​le​ci​ła mi zro​bić to samo obok.

– Te​raz prze​by​w a​łeś tu wy​star​cza​ją​co dłu​go, żeby przy​po​m nieć so​bie, jak to jest. Wi​dzia​łeś dom. I co za​m ie​rzasz? – Je​chać z po​w ro​t em, po​roz​m a​w iać z Min​dy, po​ka​z ać jej zdję​cia. – Chciał​byś za​dzwo​n ić do niej dziś wie​czo​rem? Myśl, żeby sko​rzy​stać z zim​n e​go czar​n e​go te​le​f o​n u Gwe​n ed, któ​ry dzwo​n ił tak rzad​ko, że ani Min​dy, ani ja nie roz​po​z na​w a​li​śmy na​w et jego dźwię​ku, nie przy​szła mi ja​koś do gło​w y. – To chy​ba do​bry po​m ysł. – Bo no​t a​riusz nie są​dzi, że dom bę​dzie dłu​ż ej do ku​pie​n ia przy tej ce​n ie. Twier​dzi, że te​raz co​raz rza​dziej sprze​da​je się sta​re nie​ru​cho​m o​ści. Tyl​ko brak grun​t u spra​w ił, że tego nikt wam jesz​cze nie sprząt​n ął sprzed nosa. Je​steś w ogó​le za​in​t e​re​so​w a​n y? – Och, tak. Ale mu​szę po​roz​m a​w iać z Min​dy i… – Oczy​w i​ście. Tak czy owak, je​śli je​steś za​in​t e​re​so​w a​n y, wła​ści​w ie mu​sisz spo​t kać się z no​‐ ta​riu​szem. Umó​w i​łam się z nim na ju​t ro, na dzie​sią​t ą rano. Gwe​n ed z bło​gą miną pa​t rzy​ła na mo​rze. Mia​łem po​czu​cie, jak​bym zo​stał bez​ce​re​m o​n ial​‐ nie wy​rwa​n y z przy​jem​n e​go snu, i te​raz ma​rzy​łem tyl​ko o tym, żeby spać da​lej. Ale nie mo​‐ głem, po​m i​m o opa​li​z u​ją​cych pia​sków Don​n ant i fal jak z masy per​ło​w ej. Uświa​do​m i​łem so​bie, że nie mam wy​bo​ru. Gwe​n ed chcia​ła nas zmu​sić do pod​ję​cia jed​n o​z nacz​n ej de​cy​z ji, za​n im stąd wy​ja​dę. Zna​ła mnie, nas za do​brze. Je​śli nam się zda​w a​ło, że mo​ż e​m y wiecz​n ie żyć ma​rze​n ia​‐ mi, Gwe​n ed była zde​t er​m i​n o​w a​n a po​ło​ż yć temu kres. Jak po​w ie​dział kie​dyś po​e ta: „Od​po​w ie​dzial​n ość za​czy​n a się w ma​rze​n iach”. Wy​czer​pa​li​śmy nasz przy​dział ma​rzeń, te​raz przy​szła pora, by wziąć za nie od​po​w ie​dzial​n ość. A na wy​pa​dek, gdy​by to jesz​cze do mnie nie do​t ar​ło, le​d​w ie wró​ci​li​śmy do jej domu, Gwe​n ed po​da​ła mi te​le​‐ fon. – Po pierw​sze: gdzie to jest? Za do​m em Gwe​n ed? – spy​t a​ła Min​dy bez tchu. – Nie uwie​rzysz. W sa​m ym środ​ku wsi, przy pla​cy​ku, w tym sze​re​gu sto​ją​cym przo​dem do dro​gi. Nie wiem, jak mo​gli​śmy go prze​oczyć. Gwe​n ed twier​dzi, że to naj​such​sze miej​sce w ca​łej wsi i naj​star​szy z za​cho​w a​n ych bu​dyn​ków. – W ja​kim jest sta​n ie? – W dość opła​ka​n ym. – To oczy​w i​ste, sko​ro nikt w nim nie miesz​kał od pię​ciu lat! Czy jest duży? Sły​sząc pod​n ie​ce​n ie w jej gło​sie, za​pra​gną​łem na​gle zba​ga​t e​li​z o​w ać i tak już skrom​n e uro​ki domu. – Dwie izby, to wszyst​ko. – Taki jak na​sze miesz​ka​n ie? Czy mniej​szy? Zdą​ż y​łem to wy​m ie​rzyć kro​ka​m i. – Mniej wię​cej dwa razy taki. – Czy​li duży! – Praw​dę mó​w iąc, spra​w ia wra​ż e​n ie ma​łe​go. Min, to tyl​ko dwie izby. Nie ma ła​z ien​ki, nie ma miej​sca na fos​s e sep​ti​q ue.

– Więc bę​dzie​m y mu​sie​li cho​dzić w pole? – Gwe​n ed mówi, że jest ja​kiś nowy ro​dzaj wy​m yśl​n e​go se​de​su ze spe​cjal​n ą pra​są ter​m icz​‐ ną, któ​ry mo​gli​by​śmy za​in​sta​lo​w ać. Ja​kaś pani w Le Pa​la​is po​dob​n o ma taki. – Boże, i jak tu nie ko​chać Fran​cu​z ów! A co z ku​chen​ką? – Obo​je ma​rzy​li​śmy o tym, żeby odzie​dzi​czyć sta​ry bre​t oń​ski piec ku​chen​n y opa​la​n y drew​n em, a tak​ż e lit clos, swe​go ro​dza​ju łóż​ko-sza​f ę, a do tego może parę ręcz​n ie rzeź​bio​n ych drew​n ia​n ych sa​bo​t ów i garść ko​ron​ko​‐ wych fi​ra​n ek, naj​le​piej z ta​ki​m i ha​f to​w a​n y​m i pa​w ia​m i, ja​kie ma Gwe​n ed, ale nie​ko​n iecz​n ie. – Nie ma ku​chen​ki, nie ma na​w et zle​w u. W ogó​le nie ma bie​ż ą​cej wody. Sta​rusz​ka ko​rzy​‐ sta​ła ze stud​n i na pla​cy​ku. Min​dy wes​t chnę​ła. – Więc trze​ba bę​dzie w to wło​ż yć mnó​stwo pra​cy. – Min, to ru​ina. – Czy​li ka​pi​t al​n y re​m ont? – Gwe​n ed i Franck twier​dzą, że trze​ba bę​dzie wy​m ie​n ić więk​szą część pod​ło​gi i stro​pu, bo drew​n o zmur​sza​ło. – Ter​m i​t y? – Franck twier​dzi, że nie. – No nie wiem… – Min​dy umil​kła na chwi​lę, a w tle sły​sza​łem przy​t łu​m io​n y gwar mię​dzy​‐ kon​t y​n en​t al​n ych fal ra​dio​w ych pul​su​ją​cy ryt​m icz​n ie. – Ty je​steś na miej​scu, po​w in​n i​śmy go ku​‐ pić? – To nie fair. To musi być wspól​n a de​cy​z ja. – No a czy Ker​bor​dar​do​ué wciąż jest ta​kie samo? – Nie zmie​n i​ło się. – Więc uwa​ż am, że po​w in​n i​śmy to zro​bić. Wzią​łem głę​bo​ki od​dech. Ostat​n io czu​łem ta​kie na​pię​cie, kie​dy oświad​czy​łem się Min​dy, na par​kie​cie póź​n o​n oc​n ej im​pre​z y w Iowa City, gdy tań​czy​li​śmy wol​n y ta​n iec do mu​z y​ki Mo​‐ town, oto​cze​n i krę​giem in​n ych stu​den​t ów po​dy​plo​m o​w ych. Mia​łem wte​dy po​czu​cie, że kie​dy ta​n iec się skoń​czy, stra​cę swo​ją szan​sę. Po​dob​n e ob​ja​w y – ciar​ki na ple​cach i wy​pie​ki na twa​rzy – wy​stą​pi​ły u mnie te​raz. Ale tym ra​z em nie mia​łem przed sobą twa​rzy Min​dy i tro​chę pa​n i​ko​‐ wa​łem. – Spraw​dza​łeś ca​d a​s tre, ka​t a​ster nie​ru​cho​m o​ści? A pla​n y za​go​spo​da​ro​w a​n ia grun​t ów wo​kół wio​ski? Py​t a​łeś o usa​g es ru​raux? – Ju​t ro spo​t y​kam się z no​t a​riu​szem w tych wszyst​kich spra​w ach. – No cóż. Od​n io​słem wra​ż e​n ie, że z tru​dem od​dy​cha. Na​gle ten ma​syw​n y czar​n y te​le​f on wy​dał mi się jesz​cze cięż​szy. – To bę​dzie nasz pierw​szy po​w aż​n y mał​ż eń​ski za​kup. Czy my zwa​rio​w a​li​śmy? Nie mamy na​w et sa​m o​cho​du – do​da​ła ze śmie​chem. – Chy​ba już naj​w yż​szy czas. No wiesz, po dzie​w ię​ciu la​t ach.

Co​raz trud​n iej było nam roz​m a​w iać. Sły​sze​li​śmy na​w za​jem swój od​dech. – Jak twój fran​cu​ski? – za​py​t a​ła na​gle. Wzru​szy​łem ra​m io​n a​m i. – Twój no​t e​sik oca​lił mi ży​cie. – Ju​t ro słu​chaj uważ​n ie. Za​pi​suj od​po​w ie​dzi na swo​je py​t a​n ia, a jesz​cze le​piej niech no​t a​‐ riusz za​pi​sze ci je w no​t e​sie. – Do​bra, do​bra… Boję się, że ten te​le​f on bę​dzie Gwe​n ed kosz​t o​w ać for​t u​n ę. Ko​cham cię. – Ja też cię ko​cham. Do​brze się spi​sa​łeś, Mło​dy Stru​dlu. Klap​n ą​łem bez​w ład​n ie na fo​t el. Mło​dy Stru​del – prze​z wi​sko Min​dy dla nie​z dar​n e​go, pro​‐ mien​n e​go ja​sno​w ło​se​go mło​dzień​ca w szor​t ach, któ​re​go wszy​scy w Eu​ro​pie, gdzie​kol​w iek się zja​w ia​li​śmy, bra​li za Niem​ca – miał po​czu​cie, że tym ra​z em już się nie wy​w i​n ie. • Kie​dy odło​ż y​łem słu​chaw​kę, po​sze​dłem po​szu​kać go​spo​dy​n i. Chy​ląc gło​w ę pod wierz​bo​w ą al​‐ tan​ką, zna​la​z łem Gwe​n ed pod​le​w a​ją​cą ogród. – Wy​glą​da na to, że się zde​cy​du​je​m y. Kiw​n ę​ła gło​w ą i roz​cią​gnę​ła usta w nie​z nacz​n ym uśmie​chu. – Bar​dzo się cie​szę. Chodź, po​m o​ż esz mi ze​brać tro​chę tych pysz​n ych ma​leń​kich mar​che​w ek na obiad. Kie​dy wnie​śli​śmy sa​ła​t ę i wa​rzy​w a do kuch​n i, Gwe​n ed spy​t a​ła mnie, czy chciał​bym pójść z nią w pew​n e wy​jąt​ko​w e miej​sce. Wy​cho​dząc z jej domu, skrę​ci​li​śmy w dro​gę wy​cho​dzą​cą z wio​ski, omi​ja​jąc pole nie​doj​rza​łe​go zie​lo​n e​go zbo​ż a. – Sły​sza​łam o tym od lat – mó​w i​ła Gwe​n ed – ale lu​dzie tu​t aj są bar​dzo nie​uf​n i wo​bec ob​‐ cych. Tak, uwa​ż a​ją mnie za obcą – do​da​ła – cho​ciaż mój dzia​dek uro​dził się na Bel​le-Île. To dla​‐ te​go, że nie miesz​kam tu na sta​łe. W każ​dym ra​z ie pew​n e​go dnia, kie​dy by​łam w le​sie i zbie​‐ ra​łam szysz​ki so​sno​w e do ko​m in​ka, trza​ska​ją z nich ta​kie cud​n e iskry, przy​pad​kiem zo​ba​czy​‐ łam sta​rusz​kę wcho​dzą​cą w le​śne po​szy​cie w miej​scu, gdzie nie ma żad​n ej ścież​ki. W jed​n ej chwi​li tam była, w na​stęp​n ej po pro​stu znik​n ę​ła. Mu​sia​łam się prze​ko​n ać, do​kąd po​szła. Te​raz też by​li​śmy w le​sie, pod bal​da​chi​m em z gę​stych ga​łę​z i. Ko​ro​n y za​sa​dzo​n ych w sze​ściu rzę​dach arau​ka​rii po​łą​czy​ły się, two​rząc przy​po​m i​n a​ją​ce tu​n e​le przej​ścia. Zie​m ia była cał​ko​w i​‐ cie po​kry​t a igła​m i i zda​w a​ła się sprę​ż y​n o​w ać pod no​ga​m i. – Roz​po​z na​łam tę sta​rusz​kę – cią​gnę​ła Gwe​n ed. – Po​ja​w i​ła się w wio​sce kil​ka mie​się​cy temu. Po​dob​n o przez całe ży​cie miesz​ka​ła w go​spo​dar​stwie w Ti-ne-ue, gdzie była pa​ster​ką. Te​‐ raz zaj​m u​je cha​t ę na koń​cu wa​sze​go sze​re​gu do​m ów, bez prą​du i wody. Może ją wi​dzia​łeś. Jest odro​bi​n ę, jak wy to mó​w i​cie… po​m y​lo​n a? Nie od​z y​w a się do ni​ko​go, roz​m a​w ia tyl​ko z Ma​da​m e Mor​ga​n e, z któ​rą pija kawę. – Wy​da​je mi się, że nie tak daw​n o ją wi​dzia​łem – od​par​łem. – Pa​t rzy​ła zresz​t ą na nasz dom. Ciem​n o​w ło​sa, w nie​bie​skiej su​kien​ce?

– To ona. Ostat​n io do​w ie​dzia​łam się o niej wię​cej, ale to opo​w ieść na inną oka​z ję. Gwe​n ed wy​pro​w a​dzi​ła nas z lasu pod ogro​dze​n ie z dru​t u kol​cza​ste​go na skra​ju wy​ż y​n y. Wi​‐ dzie​li​śmy stąd na​stęp​n ą val​lon, do​lin​kę, znaj​du​ją​cą się za na​szą. Mię​dzy nami a wą​ską dro​gą roz​cią​ga​ły się wzbu​rzo​n e fale je​ż yn i roz​le​głe oce​a nicz​n e pły​ci​z ny pa​pro​ci wi​ru​ją​cych na wie​‐ trze i owi​ja​ją​cych się wo​kół pni po​sza​rza​łych od wi​chu​ry so​sen. Ni​ż ej, na skra​ju dro​gi, trze​po​t a​ły sre​brzy​ste li​ście to​po​li. Dro​ga wy​da​w a​ła się nie​do​stęp​n a, ale Gwe​n ed prze​szła nad dru​t em kol​cza​stym do wą​skiej prze​cin​ki. Stro​m a błot​n i​sta ścież​ka wiła się pod skal​n ym na​w i​sem wśród ol​brzy​m ich pa​pro​ci, omi​ja​jąc krza​cza​stą ko​pu​łę utwo​rzo​n ą przez kil​ka tar​ga​n ych wia​t rem drzew, któ​rych ga​łę​z ie splo​t ły się ze sobą. Mi​n ę​li​śmy tę plą​t a​n i​‐ nę, gdy na​gle Gwe​n ed roz​gar​n ę​ła ga​łę​z ie, schy​li​ła się i znik​n ę​ła w gąsz​czu. Po​sze​dłem w jej śla​dy. Zna​leź​li​śmy się w na​t u​ral​n ej ni​szy przy​po​m i​n a​ją​cej ko​ściel​n ą nawę. Z tyłu za​m y​kał ją ka​m ien​n y mur, po czę​ści ręcz​n ie cio​sa​n y, w więk​szo​ści jed​n ak bę​dą​cy sza​ro​czar​n ym od​sło​n ię​‐ tym pod​ło​ż em skal​n ym. Wo​kół ze​w nętrz​n ej kra​w ę​dzi skar​ło​w a​cia​łe drzew​ka wiły się jak tan​‐ ce​rze, wy​cią​ga​jąc wło​cha​t e, po​ro​słe mchem ra​m io​n a w eks​t a​t ycz​n ym tań​cu. Nie​re​gu​lar​n e ka​‐ mien​n e blo​ki two​rzy​ły sie​dzi​ska wzdłuż muru. Ze szcze​lin​ki wśród mchów ciur​ka​ła woda, zbie​‐ ra​jąc się w skal​n ym wgłę​bie​n iu. Kie​dy zo​ba​czy​łem ten szem​rzą​cy stru​m y​czek wy​pły​w a​ją​cy z ukry​t e​go źró​dła, by​łem za​ła​t wio​n y. – To źró​deł​ko – po​w ie​dzia​ła Gwe​n ed. – Ona wie​dzia​ła, że tu jest. Ale to coś wię​cej. Przy​‐ pusz​czam, że to miej​sce kul​t u dru​idów. Ona wy​ry​w a​ła tu za​ro​śla. – Ta sta​rusz​ka? – La Fem​me Sau​va​g e. Tak ją na​z y​w a​ją. – Gwe​n ed usia​dła na jed​n ym z ka​m ien​n ych blo​ków. – Nie wia​do​m o, kim byli dru​idzi. Wie​m y tyl​ko, że wzno​si​li men​hi​ry, jak te li​czą​ce dzie​sięć ty​się​cy lat ka​m ie​n ie w Car​n ac, bu​dow​la w Sto​n e​hen​ge, ale po co to ro​bi​li, sta​n o​w i za​gad​kę. Po​dob​n o uwa​ż a​li źró​dła za świę​t e. Miesz​kań​cy Bel​le-Île uda​ją, że te ka​m ie​n ie zdu​m ie​w a​ją ich tak jak wszyst​kich, ale po​t em czło​w iek wi​dzi róż​n e rze​czy i za​czy​n a się za​sta​n a​w iać. Cho​ciaż​by te sta​‐ re krzy​ż e w Lan​n o i Her​lin. To dru​idz​kie oł​t a​rze, li​czą​ce po​n ad pięć ty​się​cy lat, w czter​n a​stym wie​ku prze​ro​bio​n e przez chrze​ści​jan. Nie zo​ba​czysz ich ni​g​dy bez wień​ca ze świe​ż ych kwia​t ów. – Gwe​n ed do​t knę​ła czo​ła. – Wiesz, wi​dzia​łam na wła​sne oczy, jak La Fem​me Sau​va​g e prze​m a​‐ wia do wa​szej stud​n i w wio​sce. Gwe​n ed za​pro​po​n o​w a​ła, że​by​śmy po​sie​dzie​li chwi​lę w mil​cze​n iu w tej al​ko​w ie. Po chwi​li wska​z a​ła przez do​li​n ę ciem​n y brzeg ska​ły. – To ka​m ie​n io​łom, skąd sie​dem​dzie​siąt lat temu wy​do​by​t o łup​ko​w e płyt​ki na wasz dach. Na​w ia​sem mó​w iąc, ta sta​rusz​ka ma na imię Su​z an​n e – do​da​ła ze zna​czą​cym uśmie​chem, da​jąc mi do zro​z u​m ie​n ia, że je​śli ku​pi​m y tę ru​inę, po​z na​m y znacz​n ie wię​cej ta​jem​n ic. Kiw​n ą​łem gło​w ą, ale tak na​praw​dę wy​star​czy​ły mi tam​t e sło​w a: „To źró​deł​ko”. Do​ra​sta​łem na przed​m ie​ściach po​łu​dnio​w ej Ka​li​f or​n ii, tak pła​skich, że miej​sca​m i znaj​do​w a​ły się po​n i​ż ej po​‐ zio​m u mo​rza. Praw​dę mó​w iąc, Long Be​a ch za​pa​da​ła się wręcz wsku​t ek wy​pom​po​w y​w a​n ia spod niej ca​łej tej ropy naf​t o​w ej. Mó​w io​n o nam, że przy​po​m i​n a​ją​ca pa​si​ko​n i​ka, ki​w a​ją​ca się bez prze​rwy pom​pa wiert​n i​cza wpom​po​w y​w a​ła wodę mor​ską z po​w ro​t em pod zie​m ię, że​by​śmy

wszy​scy nie po​grą​ż y​li się w ot​chła​n i. To nas by​n aj​m niej nie prze​ra​z i​ło ani nie strau​m a​t y​z o​w a​‐ ło, a je​dy​n ie przy​da​ło pod​n ie​ce​n ia ro​dem z fil​m u kla​sy B za​ba​w om na pu​stych par​ce​lach, któ​re były na​szy​m i re​z er​w a​t a​m i jasz​czu​rek, po​la​m i bi​t wy i ju​raj​ski​m i sa​w an​n a​m i. Ta ubi​t a zie​m ia mo​gła się pod nami za​w a​lić w każ​dej chwi​li! Ale kie​dy skoń​czy​łem dwa​n a​ście lat, ostat​n ia pu​sta par​ce​la znik​n ę​ła. Jej prze​strzeń fi​z ycz​‐ ną za​ję​ła za​bu​do​w a sze​re​go​w a. To był szok – ta​jem​n i​cza siła wchło​n ę​ła kra​jo​bra​z y mego dzie​‐ ciń​stwa rów​n ie szyb​ko i nie​odwo​łal​n ie, jak od​ku​rzacz mo​jej mat​ki wcią​gał ku​rzo​w e koty. Przez wszyst​kie lata uczęsz​cza​n ia do szkół​ki nie​dziel​n ej ani razu nie prze​ż y​łem smut​ku tak głę​bo​kie​‐ go jak ten, któ​ry czu​łem po utra​cie ostat​n iej po​ła​ci tar​ga​n ych wia​t rem dzi​kich traw. Mniej wię​cej w tym sa​m ym cza​sie, kie​dy ostat​n ia pu​sta par​ce​la za​m ie​n i​ła się w ko​lej​n y wie​lo​po​z io​m o​w y dom, przy​sze​dłem do ko​ścio​ła z kie​sze​n ia​m i peł​n y​m i ro​puch, któ​re ukry​łem w ko​szy​ku na Bi​blie, kie​dy wier​n i wsta​li, by od​śpie​w ać ja​kąś pieśń. Sfe​ra fi​z ycz​n a, któ​rą wia​ra mo​jej mat​ki lek​ce​w a​ż y​ła jako nie​istot​n ą, zna​la​z ła się na​gle w cen​t rum uwa​gi wszyst​kich. Na​‐ gle nie wia​do​m o skąd po​ja​w ił się gąb​cza​sty dy​w an z ży​w ych istot i nie cał​kiem zda​jąc so​bie z tego spra​w ę, zor​ga​n i​z o​w a​łem ko​n iec zor​ga​n i​z o​w a​n ej re​li​gii – przy​n aj​m niej dla mnie. Naj​dziw​n iej​sze w tym wszyst​kim było to, że pod​czas gdy inni wrzesz​cze​li, po​ra​ż e​n i brzy​‐ do​t ą tych istot, któ​re wtar​gnę​ły do domu bo​ż e​go, ja po​z o​sta​w a​łem w sta​n ie swe​go ro​dza​ju na​‐ boż​n e​go sku​pie​n ia, po​dzi​w ia​jąc ich nie​sa​m o​w i​t ą wi​t al​n ość. Odej​ście z Ko​ścio​ła nie spo​w o​do​w a​ło więk​szych zmian w moim ży​ciu. By​n aj​m niej nie szu​‐ ka​łem złych wpły​w ów, jako dwu​n a​sto​la​t ek wo​la​łem po pro​stu prze​by​w ać na ło​n ie na​t u​ry – co w Long Be​a ch nie było ła​t we. Na szczę​ście mój oj​ciec był wiel​kim skau​t em (naj​do​słow​n iej wiel​‐ kim, kie​dy stał w swo​im do​ro​słym mun​du​rze) i po​świę​cał wie​le week​e n​dów na to, żeby Dru​ż y​‐ na 78 mo​gła jeź​dzić na bi​w a​ki. Pod​czas jed​n ej z ta​kich wy​cie​czek, w ostat​n ie wa​ka​cje przed pój​‐ ściem do gim​n a​z jum, do​świad​czy​łem – jak są​dzę – pierw​sze​go praw​dzi​w e​go prze​ż y​cia re​li​gij​‐ ne​go. Od​da​liw​szy się od mo​jej dru​ż y​n y w gó​rach San Ber​n ar​di​n o, cały dzień prze​le​ż a​łem na kło​dzie prze​rzu​co​n ej nad tra​w ia​stym wgłę​bie​n iem w gór​skiej łące, trzy​m a​jąc twarz kil​ka cen​‐ ty​m e​t rów nad ukry​t ym źró​dłem słod​kiej wody i ob​ser​w u​jąc, jak wy​do​by​w a się na po​w ierzch​n ię. Było to źró​dło rze​ki San Ja​cin​t o. Pa​t rząc, jak ja​sne zia​ren​ka pia​sku prze​sy​pu​ją się i wi​ru​ją pod wpły​w em nie​w i​dzial​n ej siły, wresz​cie po​czu​łem ła​sko​t a​n ie ob​ja​w ie​n ia, taki epi​f a​n icz​n y kuk​sa​‐ niec w że​bra. Coś po​dob​n e​go przy​t ra​f i​ło mi się tam​t e​go dnia z Gwe​n ed przy źró​deł​ku Su​z an​n e. I na​dal mi się zda​rza w Ker​bor​dar​do​ué. Źró​dła są świę​t e w każ​dej kul​t u​rze, a wie​le z nich na Bel​le-Île ma po​dob​n o szcze​gól​n ą moc. Na jed​n ej ze sta​rych map, na któ​re na​t ra​f i​łem na wy​spie, z dru​‐ giej po​ło​w y szes​n a​ste​go wie​ku, wio​ska ozna​czo​n a jest sze​re​giem krót​kich po​z io​m ych li​n ii (wska​z u​ją​cych na to, że kie​dyś roz​cią​ga​ły się tu ba​gna), prze​kre​ślo​n ych trze​m a pio​n o​w y​m i kre​‐ ska​m i. To wy​glą​da jak za​pis nu​t o​w y. Te pio​n o​w e kre​ski pió​ro kar​t o​gra​f a na​ry​so​w a​ło z roz​m a​chem i lek​kim za​gię​ciem u góry, jak​by cięż​ka czar​n a kro​pla atra​m en​t u mia​ła spły​n ąć w dół. „Pu​its et Cha​p el​le”, tak le​gen​da wy​ja​‐ śnia te ozna​cze​n ia, z ty​po​w ą dla map la​ko​n icz​n o​ścią: „Źró​dła i Ka​pli​ca”.

„Pu​its et Cha​p el​le” – w brzmie​n iu tych słów kry​je się coś krze​pią​ce​go, cu​dow​n e​go wręcz. I te na​sze wody po​dob​n o na​praw​dę mają szcze​gól​n e wła​ści​w o​ści, cho​ciaż po​z o​sta​je przed​m io​t em spo​ru, ja​kie kon​kret​n ie. W naj​star​szej hi​sto​rii wy​spy je​dy​n ie Ker​bor​dar​do​ué spo​śród stu pięć​‐ dzie​się​ciu dwóch wio​sek za​słu​ż y​ło na zwię​z ły opis: „Mówi się, że to sie​dzi​ba Dia​bła”. My? Dia​bel​ska czy nie, cu​dow​n a moc wód Ker​bor​dar​do​ué i Bel​le-Île z pew​n o​ścią za​dzia​ła​ła tam​‐ te​go brze​m ien​n e​go w skut​ki dnia – a tak​ż e na​stęp​n e​go, kie​dy po​je​cha​li​śmy spo​t kać się z no​t a​‐ riu​szem w Le Pa​la​is. • To było dłu​gie i cie​ka​w e spo​t ka​n ie. Mon​sieur Le No​t a​ire upew​n ił się, czy na pew​n o ro​z u​m iem, że do domu nie przy​n a​le​ż y ża​den te​ren, że plac jest wspól​n y, a dro​ga prze​bie​ga​ją​ca tuż pod okna​m i – pu​blicz​n a. W tym miej​scu Gwe​n ed po​ru​szy​ła kwe​stię szam​ba. No​t a​riusz wy​ra​z ił ubo​‐ le​w a​n ie, że nie​ste​t y nie, nie ma na nie miej​sca. Gwe​n ed kiw​n ę​ła gło​w ą i opi​sa​ła, z na​ra​sta​ją​‐ cym en​t u​z ja​z mem, słyn​n y elek​t rycz​n y se​des z pra​są ter​m icz​n ą, za​in​sta​lo​w a​n y przez pew​n ą roz​t rop​n ą pa​n ią w Le Pa​la​is. No​t a​riusz chwi​lę słu​chał, po czym za​czął wy​rzu​cać z sie​bie po​t o​ki słów. Też już o tym wie​dział! Urzą​dze​n ie dzia​ła​ło na za​sa​dzie wy​ko​rzy​stu​ją​cych za​a wan​so​w a​n e tech​n o​lo​gie pie​ców uży​‐ wa​n ych do wy​pa​la​n ia ce​ra​m icz​n ych ele​m en​t ów sil​n i​ków od​rzu​t o​w ych. Było to fa​scy​n u​ją​ce: od​‐ cho​dy zbie​ra​ły się w ko​m o​rze, gdzie po na​ci​śnię​ciu gu​z icz​ka pod​da​w a​n o je dzia​ła​n iu bar​dzo wy​‐ so​kich tem​pe​ra​t ur, któ​re wy​su​sza​ły je i pra​so​w a​ły w ma​leń​ką ko​stecz​kę, go​t o​w ą do wy​rzu​ce​‐ nia. Wspa​n ia​łe! Co za wy​n a​la​z ek! Nie było przy​kre​go za​pa​chu, tyl​ko dość znacz​n y ra​chu​n ek za elek​t rycz​n ość. Nie mógł się do​cze​kać, kie​dy zo​ba​czy nasz sys​t em w ak​cji, gdy już go za​in​sta​lu​‐ je​m y. Kiw​n ą​łem gło​w ą. Sko​ro mia​łem przy​z wo​le​n ie Min​dy, nie po​z o​sta​ło mi nic in​n e​go, jak pod​pi​sać po​je​dyn​czą kart​kę pa​pie​ru, swe​go ro​dza​ju przed​w stęp​n e zrze​cze​n ie się wszyst​kich na​szych pie​n ię​dzy, co do gro​sza. Na​stęp​n ie wró​ci​li​śmy do wio​ski na ko​lej​n y spar​t ań​ski lunch z Gwe​n ed (te​raz nie bur​cza​ło mi już w brzu​chu, tyl​ko po​pi​ski​w a​ło). A je​śli li​czy​łem na drin​ka dla uczcze​n ia mo​ich nie​w ąt​pli​w ych – zda​w a​ło​by się – za​sług, nic z tego. Po​n ie​w aż za​m ie​rza​łem wy​je​chać na​z a​jutrz wcze​snym ran​kiem, Gwe​n ed za​pro​po​n o​w a​ła po​ż e​gnal​n y spa​cer w stro​n ę pla​ż y. Znów szli​śmy zna​jo​m ą ścież​ką, te​raz już moją, na​szą ścież​‐ ką. Wdra​pa​li​śmy się na wy​so​ką wy​dmę i zna​leź​li​śmy na​sze doł​ki z wi​do​kiem na ha​ła​śli​w e mo​‐ rze. – Jak się być może zo​rien​t o​w a​łeś, do​ko​n u​ję re​w i​z ji mo​je​go ży​cia – oznaj​m i​ła Gwe​n ed, kie​‐ dy już się usa​do​w i​li​śmy i pa​t rzy​li​śmy, jak słoń​ce za​cho​dzi po​w o​li nad spie​n io​n y​m i sze​re​ga​m i grzy​w a​czy. Był to hip​n o​t y​z u​ją​cy i uspo​ka​ja​ją​cy wi​dok, przez co na chwi​lę za​po​m nia​łem o zmar​‐ z​n ię​t ych sto​pach. – W tym roku mu​sia​łam do​ko​n ać du​ż ej zmia​n y. Po pro​stu do​szłam do wnio​‐ sku, że nie mogę dłu​ż ej żyć jako swe​go ro​dza​ju wy​ide​a li​z o​w a​n y wi​z e​ru​n ek sa​m ej sie​bie, ta​kiej, jaką chcie​li​by we mnie wi​dzieć inni. Fran​cja to trud​n e miej​sce dla ko​bie​t y.

Od​par​łem, że też cza​sa​m i na​cho​dzi​ła mnie taka myśl – nie że​bym był ko​bie​t ą, rzecz ja​sna. Ale zo​rien​t o​w a​łem się, że ma bar​dzo dużo ob​cią​ż eń: pro​w a​dze​n ie domu, za​ję​cia ze stu​den​t a​‐ mi, by​cie mat​ką, żoną… – Mój mąż ma ko​chan​kę – prze​rwa​ła mi. – Och. – Kie​dy do​pro​w a​dzi​łam do kon​f ron​t a​cji, po​w ie​dział, że z niej nie zre​z y​gnu​je. Prze​pro​w a​‐ dzi​łam się do osob​n e​go miesz​ka​n ia w To​urs. W ra​m ach za​dość​uczy​n ie​n ia po​pro​si​łam o ten dom na Bel​le-Île. Jej mąż, miły, śpie​w a​ją​cy w chó​rze księ​go​w y ze schlud​n ie przy​strzy​ż o​n ą bród​ką, z par​ką za​‐ strze​lo​n ych przez sie​bie cie​t rze​w i wi​szą​cą na kro​kwiach gan​ku oraz piw​n i​cą z wi​n a​m i, z któ​rej był taki dum​n y – ten czło​w iek, w moim wy​obra​ż e​n iu wzór dżen​t el​m e​n a, w peł​n i za​a n​ga​ż o​‐ wa​n y w spra​w y du​cha, tra​dy​cji, lo​kal​n ej spo​łecz​n o​ści, daw​n ych ry​t u​a łów – był tak​ż e ty​po​w ym zdra​dza​ją​cym Fran​cu​z em? Ja​kie to smut​n e. Bied​n a Gwe​n ed. Co za pa​lant, my​śla​łem. Wy​m am​ro​t a​łem wy​ra​z y współ​czu​cia. Ski​n ę​ła gło​w ą, pa​t rząc na mo​rze, w swo​im ka​f ta​n ie w fio​le​t o​w e pa​ski, z nową krót​ką fry​z u​rą, któ​ra przy​po​m nia​ła mi nie​ja​sno coś, co kie​dyś prze​‐ czy​t a​łem: że ko​bie​t y ob​ci​n a​ją wło​sy na krót​ko, kie​dy wda​ją się w ro​m ans. Pew​n ie to był ar​t y​kuł w któ​rymś tych z wiecz​n ie mło​dych nu​m e​rów „Elle” le​ż ą​cych na sto​si​ku w to​a ​le​cie Gwe​n ed. – Jest jesz​cze coś – po​w ie​dzia​ła. – Otrzy​m a​łam dużą dia​gno​z ę. Dużą dia​gno​z ę? Otu​li​ła się ka​f ta​n em, twarz pa​ła​ła jej w ostat​n ich pro​m ie​n iach za​cho​dzą​ce​‐ go słoń​ca, tak sil​n ych i sko​śnych, że pia​sek i spłasz​czo​n e przez wiatr tra​w y wy​da​w a​ły się zło​t e. – To rak. W pier​si. Dość po​w aż​n y. Oba​w iam się, że nie po​ż y​ję dłu​go. To bę​dzie bar​dzo trud​‐ ne dla mo​je​go syna. Bied​n y Da​n iel. Na​gle na​sza roz​m o​w a w sa​m o​cho​dzie na​bra​ła sen​su. Ale w ta​kim ra​z ie… Chwi​lecz​kę! A co z nami? My​śląc to, zda​w a​łem so​bie spra​w ę, jak pod​le to brzmi, na​w et nie​w y​po​w ie​dzia​n e. Ale w tam​t ym mo​m en​cie czu​łem, że mu​szę być uczci​w y – bru​t al​n ie uczci​w y, choć​by tyl​ko wo​bec sie​bie sa​m e​go – sko​ro nikt inny nie był. Więc oni wszy​scy wie​dzie​li: Gwe​n ed, Franck, Ines, no​‐ ta​riusz… Wszy​scy mu​sie​li być wta​jem​n i​cze​n i. Taki mały wio​sko​w y spi​sek. Za​m y​dli​li oczy pa​rze Ame​ry​ka​n ów, żeby uwol​n i​ła ich od zgni​łe​go jaja pod po​sta​cią wa​lą​ce​go się domu. „Za​raz. Spo​koj​n ie. Wiesz, jaki jest twój pro​blem: za mało wia​ry w lu​dzi. To prze​kleń​stwo pi​‐ sa​rza, dzien​n i​ka​rza, ko​goś, kto wi​dział z bli​ska tro​chę za dużo ludz​kich pro​ble​m ów. Waż​n e, żeby do​dat​ko​w o nie po​gor​szyć spra​w y: to nic nie po​m o​ż e. Do​bra, do​bra… Ale, cho​le​ra, sta​ry, nie jest ła​t wo”. Sie​dzia​łem w swo​im doł​ku i pa​t rzy​łem w słoń​ce, aż pla​m y za​czę​ły la​t ać mi przed ocza​m i i la​t a​ły na​dal, na​w et kie​dy już za​m kną​łem po​w ie​ki. Trze​ba przy​z nać, że Gwe​n ed wie​dzia​ła, kie​dy za​cho​w ać mil​cze​n ie. Oczy​w i​ście mu​sia​ła zda​w ać so​bie spra​w ę, że za​sta​n a​w iam się, kie​dy i ile po​w ie​dzieć Min​dy. „Ko​cha​n ie? Wiem, że wła​śnie ku​pi​li​śmy ten zruj​n o​w a​n y dom, na któ​ry na​m ó​w i​ła nas Gwe​‐ ned, w pew​n ym sen​sie li​cząc na to, że zwią​ż e​m y na​sze ży​cie z jej ży​ciem. No więc oka​z u​je się, że jest pe​w ien pro​blem, wła​ści​w ie parę pro​ble​m ów. Po pierw​sze, dom jest w gor​szym sta​n ie,

niż wszy​scy da​w a​li do zro​z u​m ie​n ia, więc bę​dzie​m y mu​sie​li wła​do​w ać w nie​go wszyst​kie pie​‐ nią​dze, ja​kie mamy, oraz te, któ​rych nie mamy. Po dru​gie – jak​by tego było mało – ona umie​ra. To zna​czy, Gwe​n ed. Tak, umie​ra. Wiem, te​raz mi o tym mówi. Och, i wiem, że to sza​leń​stwo, ale omal nie za​po​m nia​łem o czymś jesz​cze. Do tego wszyst​kie​go jesz​cze się roz​w o​dzi”. Su​per. Gwe​n ed po​ru​szy​ła się. – Wie​rzysz w re​in​kar​n a​cję? Wzru​szy​łem ra​m io​n a​m i, mimo wszyst​ko nie chcąc ura​z ić umie​ra​ją​cej być może i ma​ją​cej się wkrót​ce roz​w ieść do​brej wróż​ki sie​dzą​cej obok mnie. Po​grze​ba​łem w wor​ku z na​pi​sem New Age, szu​ka​jąc ja​kiejś ade​kwat​n ej od​po​w ie​dzi. – Nie. Ale parę razy prze​ż y​łem dość sil​n e déjà vu. Gwe​n ed wsta​ła i otrze​pa​ła nogi z pia​sku. – Mu​sisz mi kie​dyś o nich opo​w ie​dzieć. Wra​cam do domu, żeby po​m e​dy​t o​w ać. – Za​czą​łem tak​ż e się pod​n o​sić. – Nie, zo​stań. My​ślę, że po​w i​n ie​n eś po​pa​t rzeć, jak słoń​ce za​cho​dzi nad Don​n ant pierw​sze​go wie​czo​ru po tym, jak zo​sta​łeś pro​p rie​ta​ire, wła​ści​cie​lem. Mi​łych wra​ż eń. Uśmiech​n ę​ła się, od​w ró​ci​ła i za​czę​ła wspi​n ać mo​z ol​n ie na wy​dmę, ni​czym ja​kiś be​du​iń​ski mę​drzec w gru​bym fio​le​t o​w ym ka​f ta​n ie. Nie po raz pierw​szy traf​n ie od​ga​dła; chcia​łem zo​stać sam z moją pla​ż ą i mo​imi my​śla​m i. „Z któ​rych więk​szość do​t y​czy cie​bie, Gwe​n ed, cie​bie i two​jej za​gad​ko​w ej de​cy​z ji, by zwa​bić nas na wy​gna​n ie”. Tego wie​czo​ru Gwe​n ed wy​da​ła uro​czy​stą ko​la​cję. Sta​n o​w i​ła ona dra​m a​t ycz​n y kon​t rast z moim pierw​szym po​sił​kiem we fran​cu​skim domu, któ​ry przed laty ja​dłem u niej pew​n ej nie​‐ dzie​li. Wte​dy olśni​ło mnie, jak ści​śle ele​gan​cja wią​ż e się z pro​sto​t ą: mi​ska żół​t ej zupy z dyni, je​‐ dwa​bi​stej od roz​pusz​czo​n e​go ma​sła, za​pie​kan​ka z ziem​n ia​ków prze​kła​da​n a gruy​è re i par​m e​‐ za​n em, je​den pla​ste​rek wę​dzo​n ej w domu szyn​ki, któ​ra wi​sia​ła na stry​chu, a po​t em przy​pra​‐ wio​n a na ostro sa​ła​t a, na de​ser zaś – co było dla mnie naj​w ięk​szym od​kry​ciem – ka​w a​łek doj​‐ rza​łe​go owo​cu. Tam​t en po​si​łek sta​n o​w ił do​w ód na to, że naj​w aż​n iej​sza jest ja​kość skład​n i​ków. Z ko​lei dzi​siej​szy wy​da​w ał się prze​z na​czo​n y na strajk gło​do​w y. Po zu​pie ze świe​ż ych po​m i​do​‐ rów Gwe​n ed na​ło​ż y​ła na każ​dy ta​lerz ma​leń​ki kop​czyk ryżu, pla​ste​rek go​t o​w a​n ej na pa​rze dyni, tar​t ą mar​chew​kę i kil​ka mi​n ia​t u​ro​w ych bruk​se​lek. Nie wiem, co mnie bar​dziej zdu​m ia​ło: to, że dzie​ci Franc​ka i Ines pa​ła​szo​w a​ły wszyst​ko bez ko​m en​t a​rza, czy to, że Franck i Ines co chwi​la wy​da​w a​li okrzy​ki za​chwy​t u – bo to było zwy​kłe, naj​z wy​klej​sze je​dze​n ie, ja​kie kie​dy​kol​‐ wiek ja​dłem we Fran​cji: po​da​n e bez żad​n ych przy​praw, bez ma​sła, pra​w ie bez go​t o​w a​n ia. Przed laty, kie​dy wró​ci​łem do Ka​li​f or​n ii po mo​jej pierw​szej wi​z y​cie we Fran​cji, za​raz po przy​jeź​dzie naj​krót​szą dro​gą po​pę​dzi​łem do su​per​m ar​ke​t u i na​ku​pi​łem pro​duk​t ów, któ​rych przez całe ży​cie uni​ka​łem, przede wszyst​kim ma​sła, ale tak​ż e śmie​t a​n y i cie​lę​ci​n y. Dla mnie Fran​cja ozna​cza​ła ob​f i​t ość. Dzi​siaj to nie była Fran​cja, ale ja​kiś żart. – Tout di​rec​te​ment du jar​d in! Wszyst​ko pro​sto z ogro​du – oznaj​m i​ła Gwe​n ed trium​f u​ją​co. – Tout bio​lo​g i​q ue! Wszyst​ko na​t u​ral​n e. – Ça a un goût extra​or​d i​na​ire. Sma​ku​je wspa​n ia​le – po​świad​czy​ła Ines.

– Su​p er​b e. Zna​ko​m i​t e – po​t wier​dził Franck. – Tout bio​lo​g i​q ue! Do​bra, ka​pu​ję, ka​pu​ję: ja​rzy​n y były z ogro​du i eko​lo​gicz​n e. Ale chy​ba ni​g​dy nie zro​z u​m iem, jak oni zdo​ła​li prze​cią​gać ten po​si​łek przez dwa​dzie​ścia mi​n ut, a co do​pie​ro przez go​dzi​n ę. Żeby do​t rzy​m ać im tem​pa, mu​sia​łem sku​bać swój ryż po jed​n ym ziarn​ku. A je​śli cho​dzi o roz​‐ mo​w ę, któ​ra kie​dyś sta​n o​w i​ła moc​n ą stro​n ę Gwe​n ed i przy​w o​dzi​ła na myśl bieg z prze​szko​da​‐ mi w po​sta​ci ak​t u​a l​n ych wy​da​rzeń i li​t e​rac​kich afo​ry​z mów, tym ra​z em zde​cy​do​w a​n ie ku​la​ła. Ines zer​k​n ę​ła nie​śmia​ło na Gwe​n ed. – Mogę po​m e​dy​t o​w ać z tobą ju​t ro rano? – Oczy​w i​ście. Dzie​ci uśmiech​n ę​ły się pro​m ien​n ie do mat​ki, jak​by wła​śnie zdo​by​ła bi​le​t y do zoo. Spoj​rza​‐ łem na Franc​ka, spo​dzie​w a​jąc się z jego ust ja​kiejś dow​cip​n ej uwa​gi. Ale nie, on też ki​w ał z uzna​n iem gło​w ą. „Wszy​scy za​m ie​n i​li się w wa​rzy​w a – my​śla​łem. – Zu​peł​n ie jak w Żo​nach ze Step​ford. Sta​ry, nie masz po​ję​cia, w co się wpa​ko​w a​łeś, taka jest praw​da. A ile z tego ośmie​lisz się po​w ie​dzieć Min​dy?”. • Co wie​dzia​ła Min​dy? Set​ki razy pró​bo​w a​łem po​w ie​dzieć jej o Gwe​n ed i o sta​n ie domu, ale ona jak​by nie chcia​ła słu​chać. Jed​n ak na​w et te​raz, sto​jąc na pla​cu przed tą wa​lą​cą się ru​iną, nie po​‐ tra​f i​łem od​gad​n ąć jej my​śli. Co było nie​t y​po​w e z jej stro​n y i bar​dzo dla mnie nie​przy​jem​n e. Nie umia​łem stwier​dzić, czy zda​w a​ła już so​bie spra​w ę z roz​m ia​rów ba​gna, w któ​re wdep​n ę​li​‐ śmy, czy apro​bo​w a​ła to ja​koś, czy też po pro​stu nad​ra​bia​ła miną. Może cze​ka​ła na wła​ści​w y mo​m ent, kie​dy bę​dzie mo​gła na​sko​czyć na mnie na osob​n o​ści. Za​słu​ż y​łem na to. Ale chcia​łem wie​dzieć. Ta nie​pew​n ość mnie do​bi​ja​ła. Wła​śnie gdy mia​łem za​cząć się ka​jać, Gwe​n ed od​w ró​ci​ła się gwał​t ow​n ie. Z dołu dro​gi dał się sły​szeć war​kot sil​n i​ka, a chwi​lę póź​n iej wy​ło​n ił się za​okrą​glo​n y przód po​obi​ja​n ej fur​go​n et​ki ci​‐ tro​e na. Je​chał w na​szą stro​n ę, prze​ci​ska​jąc się po​w o​li mię​dzy hor​t en​sja​m i, ko​ły​sząc się na wy​‐ bo​jach. Za kie​row​n i​cą: De​n is Ma​rzy​ciel, któ​ry oka​z ał się wy​so​kim, po​w aż​n ym fa​ce​t em, w oku​‐ la​rach bez opra​w ek, o przy​stoj​n ej twa​rzy i zmierz​w io​n ych wło​sach. W dżin​sach i gru​bym roz​pi​‐ na​n ym swe​t rze, spod któ​re​go wy​glą​da​ła ba​t y​sto​w a ko​szu​la, mógł​by ucho​dzić za no​w o​cze​sne​go an​giel​skie​go po​sia​da​cza ziem​skie​go, ta​kie​go co to jeź​dzi po Lon​dy​n ie land ro​v e​rem. Ro​z u​m ia​‐ łem te​raz, dla​cze​go Gwe​n ed opi​sa​ła go jako miej​sco​w e​go hu​la​kę i chło​pa​ka o sza​lo​n ych po​m y​‐ słach. Ale te​raz oże​n ił się i ustat​ko​w ał, za​pew​n i​ła nas, i był je​dy​n ym miesz​kań​cem Bel​le-Île z upraw​n ie​n ia​m i ma​ître d’œu​vre en bâti​ment, czy​li przed​się​bior​cy bu​dow​la​n e​go. Gdy ści​ska​li​śmy so​bie dło​n ie na po​w i​t a​n ie, De​n is Le​Re​v eur z wy​raź​n ą ulgą przy​jął fakt, że ro​z u​m ie fran​cusz​czy​z nę Min​dy. Moje nie​skład​n e du​ka​n ie skwi​t o​w ał po​w aż​n ym kiw​n ię​ciem gło​w y. Ale kie​dy przy​szła pora na przy​w i​t a​n ie z Franc​kiem, do​strze​głem na​gły chłód. Sły​sze​li​‐ śmy, jak Franck mó​w ił, że miej​sco​w i nie są za​chwy​ce​n i tym, że na wy​spę przy​jeż​dża​ją obcy

w po​szu​ki​w a​n iu pra​cy. Jako nie​w y​kwa​li​f i​ko​w a​n y sto​larz, na​w et je​śli po​dej​m o​w ał je​dy​n ie drob​‐ ne zle​ce​n ia, żeby wy​kar​m ić ro​dzi​n ę, sta​n o​w ił praw​dzi​w e za​gro​ż e​n ie dla nie​któ​rych miej​sco​‐ wych. Gdy Franck zro​z u​m iał alu​z ję i wy​co​f ał się tak​t ow​n ie, Le​Re​v eur roz​luź​n ił się nie​co. Zgod​n ie z wstęp​n y​m i usta​le​n ia​m i Gwe​n ed prze​ję​ła do​w o​dze​n ie. – Min​dy i Don chcie​li​by po​z nać two​je zda​n ie na te​m at tego, ile pra​cy wy​m a​ga dom jesz​cze przed zimą, a ile moż​n a prze​ło​ż yć na póź​n iej. Ze​chciał​byś zaj​rzeć do środ​ka? Le​Re​v eur rzu​cił nam oboj​gu po​w aż​n e i jak​by prze​pra​sza​ją​ce spoj​rze​n ie, po czym od​po​w ie​‐ dział z miną le​ka​rza, któ​ry wy​szedł do po​cze​kal​n i, żeby po​in​f or​m o​w ać krew​n ych o dra​m a​t ycz​‐ nym sta​n ie pa​cjen​t a. – By​łem już w środ​ku dziś rano – po​w ie​dział po fran​cu​sku, a Min​dy szyb​ko prze​t łu​m a​czy​ła mi pół​gło​sem jego sło​w a, jak zwy​kle to ro​bi​ła. Wzru​szył ra​m io​n a​m i. – C’est to​tal. Le toit, le fond, le bois, les plan​c hes, tout est fo​utu. To kom​plet​n a ru​ina. Dach, fun​da​m en​t y, drew​n o, de​ski, wszyst​ko zmar​n o​w a​n e. Jego po​cią​gła twarz wy​dłu​ż y​ła się jesz​cze bar​dziej, kie​dy spoj​rzał na nas znad tych swo​ich oku​la​rów bez opra​w ek, żeby wy​ra​z ić naj​głęb​sze współ​czu​cie. Tym ra​z em gwał​t ow​n y wdech Min​dy nie był skut​kiem ast​m y. – Mer​d e! – Gwe​n ed wzdry​gnę​ła się z dez​a pro​ba​t ą. Le​Re​v eur kiw​n ął gło​w ą. – Czy na​praw​dę nie da się prze​ło​ż yć prac? Le​Re​v eur po​w o​li po​krę​cił gło​w ą. Wska​z u​jąc za​pad​n ię​t ą li​n ię da​chu, stu​lił dło​n ie, żeby zo​bra​‐ zo​w ać ścia​n y, po czym roz​w arł je na​gle. Wy​dął po​licz​ki i dmuch​n ął: Puf! Ru​chem gło​w y wska​z u​‐ jąc ster​t ę ka​m ie​n i i zwa​lo​n ych ścian przy koń​cu dro​gi, ru​inę, któ​rą po​dzi​w ia​łem ze wzglę​du na jej ma​low​n i​czość, po​w ie​dział coś, cze​go Min​dy nie mu​sia​ła mi tłu​m a​czyć: na​stęp​n ej wio​sny bę​‐ dzie​m y dum​n y​m i wła​ści​cie​la​m i ta​kie​go wła​śnie sto​su gru​z ów. Min​dy i ja po​pa​t rzy​li​śmy na sie​bie. By​łem w sta​n ie my​śleć je​dy​n ie o sal​dzie na​sze​go kon​t a wy​n o​szą​cym pięć​set do​la​rów. Za​raz po​t em za​czą​łem się za​sta​n a​w iać, czy są może jesz​cze ja​‐ kieś kon​kur​sy, w któ​rych do​t ąd nie star​t o​w a​li​śmy. Wie​dzia​łem jed​n ak, że to na nic. Ta​kiej dziu​ry nie mo​gły za​peł​n ić żad​n e wy​gra​n e w lo​t e​‐ riach bi​le​t ów wstę​pu. •

Mały domek we Francji. Tego właśnie chcieliśmy. Ale cze​go chcia​ła od nas Gwe​n ed? Póź​n iej – kie​dy roz​w a​ż a​li​śmy to wszyst​ko wie​le lat po tej pa​m ięt​n ej wy​pra​w ie, któ​ra za​w a​‐ ży​ła na ca​łym na​szym ży​ciu – za​sta​n a​w ia​łem się, czy to nie był ja​kiś ata​w i​stycz​n y zew. Może spra​w i​ło to ob​cię​cie wło​sów, przy​po​m i​n a​jąc jej o Jo​a n​n ie d’Arc pro​w a​dzą​cej ar​m ię swo​ich wy​‐ znaw​ców. Może che​m io​t e​ra​pia obu​dzi​ła w jej krwi coś, co ob​ja​w i​ło Gwe​n ed, że jej po​w o​ła​n iem

jest stać się mi​stycz​n ym cen​t rum wio​ski, w któ​rej nie​koń​czą​ce się let​n ie wie​czo​ry prze​cho​dzi​ły w cel​t yc​ki zmierzch, a ży​cie to​czy​ło się na wiecz​n ej sce​n ie. Czy Gwe​n ed wcie​li​ła się w kie​row​n icz​kę ob​sa​dy re​a li​z o​w a​n ej wła​snym sump​t em pro​duk​cji, Pro​spe​ro z bre​t oń​skie​go Bri​ga​do​on, w ogó​le nie my​śląc o tym, co to ozna​cza dla nas? Z po​cząt​‐ ku tak. W grę wcho​dzi​ło my​śle​n ie ma​gicz​n e, może nar​cyzm. Ale w kal​ku​la​cjach Gwe​n ed za​‐ wsze kry​ło się pew​n e da​le​ko​sięż​n e wy​ra​cho​w a​n ie. Od​kry​cie tego za​ję​ło nam pra​w ie trzy​dzie​ści lat, ale w pew​n ym sen​sie czy​n i​ła ona przy​go​t o​w a​n ia nie tyl​ko z po​w o​du zmian swo​jej wła​snej, oso​bi​stej sy​t u​a cji, lecz tak​ż e przez wzgląd na ży​cie wio​ski już po jej śmier​ci. Na​t o​m iast jed​n o przy​pusz​cze​n ie na​su​n ę​ło nam się dość szyb​ko, acz​kol​w iek za póź​n o, żeby za​po​biec lo​so​w i, któ​ry przy​padł nam w udzia​le: że to wszyst​ko było wy​n i​kiem nie​po​ro​z u​m ie​‐ nia. Gwe​n ed są​dzi​ła, że je​ste​śmy bo​ga​ci. Jako mała dziew​czyn​ka la​t em 1944 roku wi​dzia​ła Ame​ry​ka​n ów ja​dą​cych na ra​t u​n ek w swo​ich sher​m a​n ach, roz​da​ją​cych po​lo​w e ra​cje żyw​n o​ścio​‐ we i cze​ko​la​dę. Może li​czy​ła na to, że woj​ska pan​cer​n e zja​w ią się i tym ra​z em. Oca​lą Ker​bor​‐ dar​do​ué, po czym wy​co​f a​ją się z wdzię​kiem. Gwe​n ed nie mo​gła wie​dzieć na​t o​m iast, jak ogrom​n ym wy​sił​kiem było dla nas do​t ar​cie tu, gdzie by​li​śmy, i wią​z a​n ie koń​ca z koń​cem w na​‐ szym skrom​n ym ży​ciu na Man​hat​t a​n ie. Cho​ciaż​by na​sza sy​t u​a cja miesz​ka​n io​w a była w tam​‐ tym okre​sie śmiesz​n ie nie​pew​n a i nie​le​gal​n a. Gdy​by​śmy stra​ci​li to pod​n a​ję​t e miesz​kan​ko, nie mie​li​by​śmy żad​n e​go punk​t u za​cze​pie​n ia w tym mie​ście. Wszyst​ko w No​w ym Jor​ku było taką wal​ką: zna​le​z ie​n ie miesz​ka​n ia, pra​cy, miej​sca, gdzie da się ro​bić pra​n ie i nikt nie ukrad​n ie na​‐ szych rze​czy z su​szar​ki. Ży​w i​li​śmy się ka​w ał​ka​m i piz​z y i wodą mi​n e​ral​n ą Selt​z er. Co się zaś ty​‐ czy ku​po​w a​n ia domu za gra​n i​cą: zgod​n ie z obo​w ią​z u​ją​cy​m i w Ame​ry​ce neo​kal​w iń​ski​m i nor​‐ ma​m i biu​ro​w y​m i, mia​łem pra​w o do ca​łych pię​ciu dni wol​n ych w roku plus dwa dni cho​ro​bo​w e​go do wy​ko​rzy​sta​n ia za zgo​dą pra​co​daw​cy. Za​kła​da​jąc, że na​dal chcie​li​śmy wi​dy​w ać na​sze ro​dzi​n y na Za​chod​n im Wy​brze​ż u i w Ho​n o​lu​lu przy​n aj​m niej raz w roku – a my z pew​n o​ścią chcie​li​śmy – kie​dy wła​ści​w ie mie​li​by​śmy jeź​dzić do Fran​cji? Może Gwe​n ed nie po​t ra​f i​ła so​bie wy​obra​z ić, że je​ste​śmy bied​n i i nie mamy wa​ka​cji, po​n ie​‐ waż od po​n ad dzie​się​ciu lat wy​kła​da​ła w ra​m ach pro​gra​m u za​gra​n icz​n ych za​jęć dla stu​den​t ów Uni​w er​sy​t e​t u Stan​f or​da. W jej oczach „Mło​dzi Ame​ry​ka​n ie” – jak z pio​sen​ki Da​v i​da Bo​w ie – stry​w ia​li​z o​w a​li swo​je dzie​dzic​t wo we Fran​cji. Dużo pi​li​śmy, nie uczy​li​śmy się ję​z y​ka i tę​sk​n i​li​‐ śmy za po​rząd​n y​m i ham​bur​ge​ra​m i, pro​f a​n u​jąc do tego naj​bar​dziej wy​ra​f i​n o​w a​n ą kuch​n ię świa​t a za​w i​ja​sa​m i ket​chu​pu. Cho​ciaż cza​sa​m i prze​ja​w ia​li​śmy odro​bin​kę wi​go​ru, mo​ral​n o​ści i roz​m a​chu No​w e​go Świa​t a, ogól​n ie rzecz bio​rąc my, dzie​ci wy​z wo​li​cie​li z roku 1944, roz​cza​ro​‐ wa​li​śmy ją. To czy​n i​ło jej wia​rę w nas tym bar​dziej wzru​sza​ją​cą, choć nie naj​le​piej ulo​ko​w a​n ą. Jako stu​‐ dent​ka Min​dy jak naj​bar​dziej za​pa​m ię​t a​ła ad​res je​dy​n ej re​stau​ra​cji w To​urs, gdzie po​da​w a​n o ham​bur​ge​ry (i to z ket​chu​pem, z praw​dzi​w ym He​in​z em). Gwe​n ed ni​g​dy się o tym nie do​w ie​‐ dzia​ła. Gwe​n ed za​dę​ła więc w swój róg ni​czym Ro​land na pust​ko​w iu, w po​czu​ciu cał​ko​w i​t ej bez​n a​‐ dziei. Czy od​po​w ie​m y na jej we​z wa​n ie? Sko​ro wi​dzie​li​śmy Ker​bor​dar​do​ué, jak mo​gli​by​śmy od​‐

mó​w ić? Bez wzglę​du na to, jak męt​n e były jej po​bud​ki, w jesz​cze jed​n ej kwe​stii Gwe​n ed wy​po​w ie​‐ dzia​ła się cał​kiem ja​sno: se​rio uwa​ż a​ła, że mo​gli​by​śmy po​m óc oca​lić osa​dę. Zna​li​śmy Ker​bor​‐ dar​do​ué, kie​dy było czyn​n ą wio​ską, to zna​czy nie prze​szło jesz​cze na ciem​n ą stro​n ę – stro​n ę tu​ry​sty​ki. Ale zmia​n y, któ​rych wszy​scy się bali, nad​cią​ga​ły szyb​ko. Ostat​n ie sta​do krów zo​sta​ło sprze​da​n e, a ostat​n ia go​spo​dy​n i wy​dzier​ż a​w i​ła swo​je pola. Mo​gli​by​śmy po​m óc za​cho​w ać du​szę wio​ski w nie​n a​ru​szo​n ym sta​n ie, wy​ja​śni​ła w jed​n ym ze swo​ich li​stów. Na wy​spę przy​jeż​dża​ło zbyt wie​lu ob​cych, szu​ka​ją​cych oka​z ji. Gdy​by pu​sty dom w cen​t rum tra​f ił w nie​w ła​ści​w e ręce, mo​gło​by to ozna​czać ko​n iec Ker​bor​dar​do​ué. „I wie​‐ cie co? – do​da​ła, koń​cząc z roz​m a​chem ów zgub​n y pierw​szy list. – Miesz​kań​cy wio​ski pod​da​li to pod gło​so​w a​n ie. Chcą was, a nie ko​goś ob​ce​go, nie ko​lej​n e​go Niem​ca”. Tak na​pi​sa​ła Gwe​n ed, a my w to uwie​rzy​li​śmy. Chcą nas? Pa​t rząc z per​spek​t y​w y cza​su, wiem, że nie mie​li​śmy żad​n ych szans.

Rozdział piąty

Dom za granicą: cztery łatwe listy Co jest po​t rzeb​n e w domu: • 4 krze​sła • stół • łóż​ko • po​ściel (?) • łyż​ki, wi​del​ce, noże – Don, rok dru​g i Za​w sze przy​w o​z ić: • pi​kant​n y sos Lo​uisia​n a • cur​ry w prosz​ku • płe​t wy do pły​w a​n ia • kro​ple do uszu dla pły​w a​ków • książ​ki po an​giel​sku • lamp​ki do czy​t a​n ia (2) i ba​t e​rie • płyn prze​ciw ko​m a​rom • su​szar​kę do wło​sów (?) • whi​sky – Don, rok pią​ty Za​w sze przy​w o​z ić (uak​t u​a l​n io​n e): • de​skę sur​f in​go​w ą • kom​bi​n e​z on pian​ko​w y • CIE​PLEJ​SZE swe​t ry

• książ​ki PO AN​GIEL​SKU • mo​ski​t ie​rę • Mo​n o​po​ly, sza​chy • pił​kę i kij do wif​f le’a – fris​bee • pił​kę fut​bo​lo​w ą Nerf • ra​kie​t y te​n i​so​w e • kije gol​f o​w e • od​t wa​rzacz CD • pły​t y CD • kon​w er​t er prą​du (bar​dzo waż​n e) • su​szar​kę (!) – Don, rok ósmy Przy​w ieźć: • pre​z en​t y dla dzie​ci: na​klej​ki z Ha​w a​jów, wi​sior​ki itd. • pre​z en​t y dla sur​f e​rów: T-shir​t y z logo Lo​cal Mo​t ion, na​lep​ki na tyl​n y zde​rzak • pre​z en​t y, do​ro​śli: pa​m iąt​ki z No​w e​go Jor​ku • Su​z an​n e: apasz​ka • Ma​da​m e Mor​ga​n e: apasz​ka • Gwe​n ed: ha​w aj​ski na​szyj​n ik z mu​sze​lek • buty do sur​f o​w a​n ia i wosk do sur​f o​w a​n ia w zim​n ej wo​dzie – Min​d y, rok sie​d em​na​s ty

Rozdział szósty

Letnie plany Po na​szej ka​t a​stro​f al​n ej wi​z ji lo​kal​n ej sie​dzie​li​śmy wraz z De​n i​sem Le​Re​v eur wo​kół ogro​do​‐ we​go sto​łu Gwe​n ed i pi​li​śmy drin​ki, któ​rych bar​dzo po​t rze​bo​w a​li​śmy. Gwe​n ed nie uzna​je moc​‐ nych trun​ków, ale w tym mo​m en​cie na​w et Kir Roy​a le był bło​go​sła​w ień​stwem. Po​gry​z a​li​śmy oliw​ki, a Le​Re​v eur tłu​m a​czył, ja​kie kro​ki po​dej​m ie w na​szej spra​w ie jako ma​ître d’oeu​vre en bâti​‐ ment. Naj​pierw przy​go​t u​je pla​n y, pro​jek​t y ar​chi​t ek​t o​n icz​n e, któ​re przed​sta​w i w Ma​irie de Sau​‐ zon, me​ro​stwie na​sze​go okrę​gu. Za​kła​da​jąc, że zo​sta​n ą tam za​t wier​dzo​n e, za​cznie tak​ż e zbie​rać ofer​t y pod​w y​ko​n aw​ców i wy​kwa​li​f i​ko​w a​n ych ro​bot​n i​ków. Ra​z em zło​ż ą się one na kosz​t o​rys, zwa​n y po fran​cu​sku de​vis, wy​m a​w ia się „dej-vi”. Na​stęp​n ie sią​dzie​m y ra​z em i przej​‐ rzy​m y po​szcze​gól​n e pro​jek​t y, ich prze​w i​dy​w a​n e kosz​t y, wpro​w a​dzi​m y ewen​t u​a l​n e zmia​n y, wy​bie​rze​m y ja​kość ma​t e​ria​łów i za​z na​jo​m i​m y się ze wszyst​ki​m i szcze​gó​ło​w y​m i wy​t ycz​n y​m i. Kie​dy już za​a k​cep​t u​je​m y cały do​ku​m ent, pod​pi​sze​m y go. Od tej chwi​li umo​w a na wszyst​kie pra​ce i kosz​t y bę​dzie praw​n ie obo​w ią​z u​ją​ca. Czy zro​z u​m ie​li​śmy? Tak. Czy na pew​n o zro​z u​m ie​li​śmy? Kiw​n ę​li​śmy gło​w a​m i. Le​Re​v eur spoj​rzał na Gwe​n ed. – To zna​czy – po​w ie​dzia​ła Gwe​n ed swo​ją pre​cy​z yj​n ą an​gielsz​czy​z ną – że bę​dzie​cie zo​bo​‐ wią​z a​n i do za​pła​t y, żeby nie wiem co. Fran​cja ma inny ko​deks praw​n y niż Sta​n y Zjed​n o​czo​n e, jak Min​dy wie. Je​śli nie za​pła​ci​cie, zo​sta​n ie​cie uzna​n i za win​n ych i mo​ż e​cie pójść do wię​z ie​n ia, za​n im jesz​cze spra​w a zo​sta​n ie roz​pa​t rzo​n a. Ach, słyn​n y Code Na​p o​léon, Ko​deks Na​po​le​ona. Jako stu​dent​ka pra​w a Min​dy za​w sze lu​bi​ła dys​ku​sje na te​m at re​f orm ce​sa​rza do​t y​czą​cych feu​dal​n ych oby​cza​jów. Naj​w ięk​szą róż​n i​cą ko​‐ dek​su w sto​sun​ku do an​glo​a me​ry​kań​skie​go pra​w a było od​rzu​ce​n ie do​m nie​m a​n ia nie​w in​n o​ści oraz ha​b e​a s cor​p us. Tak jak po​w ie​dzia​ła Gwe​n ed, moż​n a było zo​stać aresz​t o​w a​n ym i wtrą​co​‐ nym do wię​z ie​n ia aż do pro​ce​su bez moż​li​w o​ści ape​la​cji. To za​w sze przy​pra​w ia​ło Min​dy o dresz​czyk roz​ko​szy. Ale ni​g​dy nie przy​szło jej do gło​w y, że może to do​t y​czyć nas oso​bi​ście.

– Na ra​z ie nic nie pod​pi​su​je​cie – cią​gnę​ła Gwe​n ed, na​dal po an​giel​sku. – De​n is z ra​do​ścią przy​go​t u​je de​vis, ale bę​dzie mu​siał się śpie​szyć, żeby przed​sta​w ić go wam przed wy​jaz​dem. Ob​da​rzy​ła go swo​im naj​m il​szym uśmie​chem, gdy słu​chał – uważ​n y, acz bez​rad​n y. Uświa​do​‐ mi​łem so​bie, że po​dob​n ie jak ja w biu​rze no​t a​riu​sza, kie​dy fi​n a​li​z o​w a​li​śmy umo​w ę, był w za​sa​‐ dzie zda​n y na ła​skę tłu​m a​cze​n ia Gwe​n ed. Przy​szło mi na​t o​m iast do gło​w y, że De​n is nie mu​‐ siał trzy​m ać nam nad gło​w ą to​po​ra pod po​sta​cią Ko​dek​su Na​po​le​ona. Miał coś lep​sze​go: dez​‐ apro​ba​t a Gwe​n ed bę​dzie trzy​m ać nas w ry​z ach. – No więc, De​n is, mam do cie​bie py​t a​n ie. – Mó​w iąc po fran​cu​sku, Gwe​n ed ma​n ew​ro​w a​ła rów​n ie zręcz​n ie jak pro​ku​ra​t or ma​glu​ją​cy nie​spo​dzie​w a​n e​go świad​ka. – Don i Min​dy chcą mieć ma​ison sa​ine. De​n is Le​Re​v eur ski​n ął gło​w ą. – Oui, une ma​ison sa​ine, c’est bon. Wpa​t ry​w a​łem się w nich zdez​o​rien​t o​w a​n y. Czy fran​cu​skie „sa​ine” zna​czy to samo co an​‐ giel​skie „sane”? Czy oni na​praw​dę mó​w i​li, że chce​m y domu zdro​w e​go na umy​śle? Czy to była alu​z ja do sta​n u na​szych psy​chik? A może ja​kieś freu​dow​skie prze​ję​z y​cze​n ie? Nic z tych rze​czy, wy​ja​śni​ła Min​dy. „Sa​ine” zna​czy zdro​w y, tyl​ko w tro​chę in​n ym sen​sie. Cho​dzi ra​czej o zdro​w ie du​cho​w e. Ach tak, czy​li jed​n ak o psy​che. Zdro​w y w prze​ci​w ień​stwie do zwa​rio​w a​n y. Roz​m o​w a sta​ła się jesz​cze bar​dziej ezo​t e​rycz​n a, gdy Gwe​n ed znów zwró​ci​ła się do De​n i​sa. – Don i Min​dy chcą mieć na gó​rze dwie sy​pial​n ie. Czy bę​dziesz prze​strze​gać za​sa​dy zło​t e​go środ​ka? De​n is kiw​n ął gło​w ą. – Oczy​w i​ście, dom za​cho​w a wła​ści​w e pro​por​cje. – Więc to zna​czy, że nie pod​n ie​siesz li​n ii da​chu wy​ż ej niż w są​sied​n im bu​dyn​ku. Zga​dza się? Min​dy rzu​ci​ła mi za​sko​czo​n e spoj​rze​n ie. Te sy​pial​n ie trak​t o​w a​li​śmy jako pew​n ik; omó​w i​li​‐ śmy już tę kwe​stię z Gwe​n ed, po raz pierw​szy na​t o​m iast była mowa o li​n ii da​chu i za​sa​dzie zło​t e​go środ​ka. Wie​dzia​łem, co my​śli Min​dy. Bę​dzie​m y mu​sie​li uwa​ż ać, żeby Gwe​n ed nie prze​‐ ję​ła ste​ru zbyt zde​cy​do​w a​n ie. To był w koń​cu nasz dom. I na​sze pie​n ią​dze. Wszyst​kie na​sze pie​n ią​dze – któ​rych nie mie​li​śmy. De​n is si​lił się na dy​plo​m a​cję: – Li​n ia da​chu mo​gła​by być wyż​sza, ale to oczy​w i​ście nie wy​glą​da​ło​by zbyt ład​n ie. Ale je​śli go nie pod​n ie​sie​m y, po​ko​je nie będą od​po​w ied​n io wy​so​kie. Moim zda​n iem to za​brzmia​ło tak, jak​by De​n is da​w ał nam do zro​z u​m ie​n ia, że nie tyl​ko mo​gli​by​śmy mieć wyż​szy dach, ale wręcz po​w in​n i​śmy. Nasz są​siad – któ​ry nie miesz​kał w swo​‐ im domu i któ​re​go ni​g​dy nie po​z na​li​śmy – na​uczy się z tym żyć. Bę​dzie mu​siał: mie​li​śmy wspól​n ą ścia​n ę. Min​dy naj​w y​raź​n iej po​m y​śla​ła to samo, bo skwa​pli​w ie wy​chy​li​ła się do przo​du. – No, je​śli na​praw​dę pan uwa​ż a, że po​ko​je będą za małe… Gwe​n ed ude​rzy​ła młot​kiem ni​czym li​cy​t a​t or.

– Dach musi być tej sa​m ej wy​so​ko​ści co w są​sied​n im domu. Bo mu​si​m y za​cho​w ać pro​por​cje i dla​t e​go, że są​siad ni​g​dy nie wy​ba​czy Do​n o​w i i Min​dy i może na​w et wnieść skar​gę w Ma​irie de Sau​z on, a tam mogą uznać, że dach po​w i​n ien zo​stać ob​n i​ż o​n y, co by​ło​by okrop​n ie kosz​t ow​‐ ne. Ja​sne, Don i Min​dy? Ta na​gła gwał​t ow​n ość Gwe​n ed spra​w i​ła, że wszy​scy stchó​rzy​li​śmy. Przy​t ak​n ę​li​śmy, a w na​‐ szych (wkrót​ce ca​łych w gu​z ach) gło​w ach po​ja​w i​ły się wi​z je cho​dze​n ia w kuc​ki i wa​le​n ia łbem w ni​ski strop sy​pial​n i. De​n i​so​w i wy​raź​n ie ulży​ło. Czy ukry​w ał swo​je wąt​pli​w o​ści do​t y​czą​ce pod​w yż​sze​n ia li​n ii da​‐ chu? Być może. Nie​ła​t wo było go roz​szy​f ro​w ać, tego De​n i​sa Ma​rzy​cie​la. Na​stęp​n ą kwe​stią były okna sy​pial​n i na gó​rze, co do któ​rych Gwe​n ed rów​n ież mia​ła zde​cy​‐ do​w a​n e po​glą​dy. – Okna nie mogą być za duże, je​śli mają przy​le​gać do da​chu. De​n is przy​t ak​n ął. – Duże okna w da​chu to zły po​m ysł. Będą prze​cie​kać. I za​gro​ż ą jego in​t e​gral​n o​ści. – W ta​kim ra​z ie może le​piej za​m on​t o​w ać je​dy​n ie świe​t lik. Kie​dy Gwe​n ed po​pa​t rzy​ła na nas, cze​ka​jąc, aż wy​ra​z i​m y zgo​dę, uświa​do​m i​łem so​bie, że to tak​ż e za​pla​n o​w a​ła. Sy​pial​n ia bez okien, je​dy​n ie ze świe​t li​kiem wpusz​cza​ją​cym do środ​ka męt​‐ ny pro​m y​czek? W ta​kim ra​z ie bę​dzie​m y miesz​kać w ni​skiej no​rze zu​peł​n ie po​z ba​w io​n ej świa​‐ tła. Gdy już bra​łem drżą​cy głę​bo​ki od​dech, żeby wy​ra​z ić pierw​szy w ży​ciu sprze​ciw wo​bec Gwe​‐ ned Gu​e del – wie​dząc, że może to mieć nie​opi​sa​n e kon​se​kwen​cje i to by​n aj​m niej nie do​bre – roz​legł się grom​ki okrzyk Min​dy: – Mu​si​m y mieć okna! Gwe​n ed spoj​rza​ła na nią za​sko​czo​n a, z dez​a pro​ba​t ą uno​sząc brwi. – Ale u wa​szych są​sia​dów ich nie ma. Mon​t u​jąc okna, za​bu​rzy​cie wy​gląd ich domu. – Je​stem ar​t yst​ką – oznaj​m i​ła Min​dy po fran​cu​sku. – Dziec​kiem sło​n ecz​n ych ha​w aj​skich wysp. I za dłu​go cier​pia​łam w na​szej ciem​n ej klit​ce w No​w ym Jor​ku. Cza​sa​m i mam po​czu​cie, że za​raz osza​le​ję. Osza​le​ję! Kie​dy je​stem na Bel​le-Île, mu​szę mieć świa​t ło. Świa​t ło! Szy​ko​w a​li​śmy się na gwał​t ow​n y pro​t est, ale ani Gwe​n ed, ani De​n is nie wy​da​w a​li się zszo​‐ ko​w a​n i tym cri de co​eur, gło​sem ser​ca. Być może we Fran​cji na​le​ż y wy​ra​ż ać swo​je zda​n ie w dra​m a​t ycz​n y spo​sób, żeby zo​sta​ło po​t rak​t o​w a​n e po​w aż​n ie. W każ​dym ra​z ie w za​t wier​dzo​‐ nej ko​lum​n ie wstęp​n e​go de​vis zna​la​z ło się jed​n o okno na gó​rze. Naj​w y​raź​n iej zdro​w y na umy​‐ śle dom wy​m a​gał sza​leń​czej wal​ki. Miło było wy​grać run​dę, ale Gwe​n ed już prze​cho​dzi​ła do na​stęp​n ej. – Ko​lor pły​t ek na li​n ii da​chu po​w i​n ien być czar​n y, jak są​dzisz, De​n is? – Są​siad​ka wy​bra​ła czer​w o​n e – od​parł De​n is, wy​cią​ga​jąc szy​ję. – Pew​n ie jej się zda​je, że miesz​ka​m y na Côte d’Azur, La​z u​ro​w ym Wy​brze​ż u, a nie na Côte Sau​v a​ge, Dzi​kim Wy​brze​ż u. – Roześmiał się. – Tradycyjnym kolorem jest czarny. A zatem czarny. Gwe​n ed splo​t ła dło​n ie na bla​cie sto​łu, jak​by spra​w a była przy​pie​czę​t o​w a​n a, ni​czym po​ke​‐ rzy​sta, któ​ry nie musi do​bie​rać kart. De​n is przy​glą​dał się da​cho​w i jesz​cze chwi​lę, po czym nie​‐

znacz​n ie wzru​szył ra​m io​n a​m i. – Nie są​dzi​cie, że to mo​gło​by wy​glą​dać tro​chę dziw​n ie, gdy​by czar​n e płyt​ki za​czy​n a​ły się tam, gdzie koń​czą się czer​w o​n e? Gwe​n ed są​dzi​ła nie​w ąt​pli​w ie, że jako rdzen​n e​m u miesz​kań​co​w i Bel​le-Île spodo​ba mu się tra​dy​cyj​n y wy​bór, ale i te​raz nie zdra​dzi​ła żad​n ych emo​cji. – Cie​ka​w y punkt wi​dze​n ia – przy​z na​ła. – Może Don i Min​dy mo​gli​by za​pro​po​n o​w ać, że wy​m ie​n ią jej płyt​ki na czar​n e. Min​dy roz​bły​sły oczy, a ja omal nie za​chły​sną​łem się Kir Roy​a le, ale De​n is wy​prze​dził nas, za​uwa​ż a​jąc, że płyt​ki na li​n ii da​chu po​bli​skiej obo​ry rów​n ież były czer​w o​n e. Wo​bec cze​go Gwe​‐ ned zgo​dzi​ła się, że w pew​n ych oko​licz​n o​ściach jed​n o​li​t ość ko​lo​ru prze​bi​ja tra​dy​cję. Po tym kom​pro​m i​sie usta​lił się pe​w ien rytm. Gwe​n ed albo De​n is roz​da​w a​li re​m on​t o​w e kar​t y, na​stęp​n ie pod​bi​ja​li staw​kę albo cze​ka​li, żeby zo​ba​czyć, ile my po​sta​w i​m y, po czym spraw​dza​li. Było mnó​stwo kwe​stii do roz​w a​ż e​n ia, wie​le par​t ii do ro​z e​gra​n ia. Ale przy​n aj​m niej za​czę​li​śmy ro​z e​z na​w ać się w re​gu​łach gry. Jed​n ak w mia​rę trwa​n ia dys​ku​sji z ja​kie​goś po​w o​du za​czą​łem ro​bić się otę​pia​ły, roz​ko​ja​rzo​‐ ny. Mu​sia​łem się upo​m i​n ać, że po​w i​n ie​n em być w peł​n i za​a n​ga​ż o​w a​n y w bu​do​w ę na​sze​go wy​m a​rzo​n e​go domu. To była w koń​cu je​dy​n a szan​sa, a wy​bo​ry, ja​kich do​ko​n a​m y te​raz, będą nas ra​do​w ać bądź drę​czyć przez na​stęp​n ych pięć​dzie​siąt lat. Jed​n ak zer​ka​jąc na oko​licz​n e domy i na plac, czę​ścio​w o wi​docz​n e z po​dwór​ka Gwe​n ed, mru​ga​łem ocza​m i w ja​snym świe​t le po​po​łu​dnia i wy​peł​n iał mnie emo​cjo​n al​n y za​m ęt, przy​po​m i​n a​ją​cy strach. A prze​cież wo​kół pa​‐ no​w a​ła taka ci​sza i spo​kój. I na​gle zro​z u​m ia​łem. To słoń​ce. Przed​t em by​w a​li​śmy tu tyl​ko w okre​sie zi​m o​w e​go Sturm und Drang, bu​rzy i na​po​ru. Ko​cha​li​‐ śmy at​m os​f e​rę Côte Sau​v a​ge: sza​le​ją​ce sztor​m y, ście​lą​ce się mgły, bał​w a​n y ata​ku​ją​ce bru​t al​n ie pla​ż e i kli​f y. Wpa​da​li​śmy w praw​dzi​w ą eu​f o​rię, gdy na chwi​lę przez chmu​ry prze​bi​ło się słoń​ce, świe​t li​ste zło​t e stru​m ie​n ie pa​da​ją​ce na zie​m ię ni​czym świa​t ła re​f lek​t o​rów po​szu​ki​w aw​czych z gra​n a​t o​w o​czar​n ych chmur szy​bu​ją​cych po nie​bie. Te​raz wszyst​ko się zmie​n i​ło. To było go​rą​ce od​sło​n ię​t e słoń​ce. Przez chwi​lę za​sta​n a​w ia​łem się wręcz, czy nie chwy​cić Min​dy za ło​kieć i nie za​w o​łać: „Hej, wi​dzisz? Świe​ci słoń​ce! Chodź​m y na pla​ż ę!”. Ale mie​li​śmy ko​lej​n e stro​n y de​vis do omó​w ie​n ia, za​n im bę​dzie​m y mo​gli od​po​cząć. To była ta prze​ra​ż a​ją​ca gor​sza stro​n a by​cia wła​ści​cie​lem domu we Fran​cji. Spo​glą​da​jąc na Min​dy, wi​‐ dzia​łem, że ona ma taką samą ocho​t ę uciec, jaka za​w sze nas na​cho​dzi​ła, choć​by po to, żeby przejść się na wrzo​so​w i​sko. Tym​cza​sem tkwi​li​śmy tu​t aj, oma​w ia​jąc kwe​stię „płyt​ki czer​w o​n e kon​t ra czar​n e”, zmu​sze​n i sie​dzieć na krze​słach przez całą – jak się nam wy​da​w a​ło – wiecz​n ość. Ta ga​da​n i​n a była nie do znie​sie​n ia, sko​ro wo​kół nę​ci​ła nas cała wy​spa. Wpa​dli​śmy do​kład​n ie w tę samą pu​łap​kę, któ​rej sta​ra​li​śmy się unik​n ąć. Pa​n i​ko​w a​łem w skry​t o​ści du​cha i zo​sta​w i​łem dal​sze roz​m o​w y na gło​w ie Min​dy. Stop​n io​w o wio​ska znów na​bra​ła ostro​ści. Gdy przy​gnę​bie​n ie opa​dło, po​czu​łem przy​pływ dumy z po​w o​du na​szej naj​lep​szej i za​dzi​w ia​ją​co sta​łej ce​chy jako pary: swe​go ro​dza​ju roz​m yśl​‐

nej lek​ko​m yśl​n o​ści. W prze​ci​w ień​stwie do wie​lu ró​w ie​śni​ków albo na​sze​go ro​dzeń​stwa da​li​śmy nogę, wy​rwa​li​śmy się, po​szli​śmy wła​sną dro​gą. Nie ustat​ko​w a​li​śmy się. I wy​szli​śmy z tego zwy​cię​sko. Bel​le-Île po​łą​czy sta​łość, któ​rej tak się za​w sze ba​li​śmy, z na​szym no​w o​jor​skim try​‐ bem ży​cia, gdzie kom​bi​n o​w a​li​śmy jak się dało, a i tak za​w sze z tru​dem wią​z a​li​śmy ko​n iec z koń​cem. Kry​ła się w tym ja​kaś lo​gi​ka, rów​n o​w a​ga, ja​kiej szu​ka​li​śmy przez całe ży​cie. I może tym ra​z em wresz​cie ją osią​gnie​m y. A je​śli cho​dzi o ten cią​gły lek​ki strach… „To ja​sne, że dziw​n ie się czu​jesz! Ni​g​dy przed​t em nie by​łeś wła​ści​cie​lem ani nie re​m on​t o​w a​łeś domu! A co do​pie​ro ru​iny domu. Nie mó​w iąc już o ru​inie domu we Fran​cji. Ni​g​dy na​w et nie ku​po​w a​łeś no​w ych me​bli”. Nic dziw​n e​go, że by​li​‐ śmy sko​ło​w a​n i i czu​li​śmy dys​kom​f ort. Ni​g​dy wcze​śniej nie sie​dzie​li​śmy tak z ar​chi​t ek​t em ani na​w et ze sto​la​rzem. To cud, że De​n is w ogó​le nas słu​chał. Czyż​by nie wie​dział, że je​ste​śmy idio​t a​m i? Do​sze​dłem do wnio​sku, że nie​z a​leż​n ie od no​w o​ści do​świad​cze​n ia oraz tego tłu​ste​go, ob​n a​‐ żo​n e​go, le​n i​w e​go słoń​ca, tym, co po​t ę​go​w a​ło na​szą dez​orien​t a​cję, był układ sił. Trój​kąt​n y, ale nie chcie​li​śmy się do tego przy​z nać. Za​czy​n a​li​śmy więc się de​n er​w o​w ać. Pora użyć mo​jej pi​sar​skiej su​per​m o​cy i zo​rien​t o​w ać się, co się, u dia​bła, dzie​je. Na szczy​cie trój​ką​t a znaj​do​w a​ła się Gwe​n ed. Wy​ko​rzy​sty​w a​ła swój au​t o​ry​t et mo​ral​n y jako sa​m o​z wań​cza straż​n icz​ka wio​ski i na​sza mat​ka chrzest​n a. Bio​rąc pod uwa​gę roz​le​głe re​m on​t y, ja​kich sama do​ko​n a​ła, swo​je miej​sco​w e ko​rze​n ie oraz nie​pod​w a​ż al​n ą fran​cu​skość, uzur​po​w a​ła so​bie przy​‐ wódz​t wo, zwa​bia​jąc nas tu​t aj, wy​bie​ra​jąc dom, a na​w et ar​chi​t ek​t a. Sta​w i​ła się na to spo​t ka​n ie w peł​n i prze​ko​n a​n a, że przej​m ie nad nim kon​t ro​lę, a tę jej po​t rze​bę wła​dzy po​t ę​go​w a​ło jesz​‐ cze ty​ka​n ie śmier​t el​n o​ści. Z ja​kie​goś po​w o​du ro​bi​ła wszyst​ko, by po​z wo​lić na jak naj​m niej zmian w na​szym domu. Dru​gi wierz​cho​łek trój​ką​t a sta​n o​w ił De​n is Le​Re​v eur. Jako mło​dy ar​chi​t ekt na po​cząt​ku ka​‐ rie​ry za​w o​do​w ej, a tak​ż e miej​sco​w y ry​w a​li​z u​ją​cy o klien​t ów z pa​ry​ski​m i fa​chow​ca​m i był w roz​‐ ter​ce. Po​t rze​bo​w ał na​sze​go zle​ce​n ia, ale ta​kie​go, któ​re wy​w rze do​bre wra​ż e​n ie na les au​tres, „in​n ych”, jak okre​śla​n o oso​by spo​z a wy​spy. Re​n o​w a​cja bre​t oń​skiej cha​t y bez okien na pię​t rze mo​gła nie wy​star​czyć. Gwe​n ed spo​dzie​w a​ła się być może, że De​n is przy​sta​n ie na wszyst​kie jej żą​da​n ia, ale on miał wła​sną wi​z ję. Cze​kał jed​n ak, aż przy​je​dzie​m y i usią​dzie​m y wraz z nim przy sto​le, za​n im ją wy​ja​w i. Tak wła​śnie wi​dzia​łem układ sił. De​n is ki​bi​co​w ał nam i mógł oka​‐ zać się dużo bar​dziej ela​stycz​n y, niż za​kła​da​ła Gwe​n ed. Był w po​dob​n ym wie​ku co my, a w oczach miał ło​bu​z er​skie iskier​ki. Oka​z ał też za​rów​n o za​kło​po​t a​n ie, jak i au​t en​t ycz​n e współ​czu​cie wo​bec na​szej sy​t u​a cji – bo i cze​m u miał​by tego nie ro​bić? To my by​li​śmy klien​t a​m i, a nie Gwe​n ed. Oczy​w i​ście nie mo​gli​śmy tak po pro​stu prze​ka​z ać ste​ru De​n i​so​w i. Bez wąt​pie​n ia chęt​n ie by wy​ko​rzy​stał do cna to zle​ce​n ie od pary Ame​ry​ka​n ów o wy​pcha​n ych kie​sze​n iach, dzie​ci nie​gdy​‐ siej​szych Jan​ke​sów. Mu​sie​li​śmy li​czyć się z wza​jem​n y​m i ustęp​stwa​m i i być czuj​n i, żeby nie ustę​po​w ać za bar​dzo. Ale przy​n aj​m niej De​n is zgo​dził się za​cho​w ać za​sa​dę zło​t e​go środ​ka i za​‐ pew​n ić nam dom zdro​w y na umy​śle. Wszyst​ko mo​gło więc pójść do​brze. Praw​da?

Kie​dy spoj​rza​łem na Min​dy, uśmiech​n ę​ła się do mnie. Mógł​bym przy​siąc, że do​sko​n a​le wie​‐ dzia​ła, co my​ślę. Nie mu​sie​li​śmy zo​stać idio​t a​m i na za​w sze. Po raz pierw​szy w na​szym upar​‐ tym ży​ciu zna​leź​li​śmy coś, co mo​gło spra​w ić, że od​po​w ie​dzial​n ość sta​n ie się po​ry​w a​ją​ca.

Rozdział siódmy

Zobaczyć i uwierzyć – Do​brze się spi​sa​li​ście – oznaj​m i​ła Gwe​n ed, kie​dy De​n is po​je​chał, a my zje​dli​śmy lunch. Por​cje były nie mniej skrom​n e niż tam​t e sprzed paru mie​się​cy, poza tym nie było chle​ba, rzecz nie​‐ mal​ż e nie do po​m y​śle​n ia we fran​cu​skim domu. Praw​do​po​dob​n ie Gwe​n ed zo​ba​czy​ła moją minę, bo ze zmarsz​czo​n ym czo​łem za​py​t a​ła, czy to moż​li​w e, że​bym ja​kimś cu​dem na​dal był głod​n y. – Och, nie. – Duch ry​w a​li​z a​cji, obu​dzo​n y pod​czas oma​w ia​n ia de​vis, nie po​z wa​lał mi przy​‐ znać się do sła​bo​ści. – Miło mi to sły​szeć – od​par​ła. – Da​n iel, kie​dy ostat​n io przy​je​chał do domu, do​stał sza​łu! Czło​w iek za​po​m i​n a, ile tacy chłop​cy mu​szą jeść, zwłasz​cza Ame​ry​ka​n ie. Nie​co ura​ż o​n y tym po​rów​n a​n iem w skry​t o​ści du​cha ki​bi​co​w a​łem Da​n ie​lo​w i, któ​re​go ostat​‐ nio wi​dzia​łem pięć lat temu, jak wy​rzu​cał przez okno ma​szy​n ę do pi​sa​n ia. Gdy się ma tak kon​‐ tro​lu​ją​cą mat​kę jak Gwe​n ed, odro​bi​n a bun​t u tyl​ko wy​cho​dzi czło​w ie​ko​w i na zdro​w ie. Gwe​n ed kla​snę​ła w dło​n ie. – Może by​śmy wzię​li ro​w e​ry i po​je​cha​li na pla​ż ę? – spy​t a​ła, wy​w o​łu​jąc tym wes​t chnie​n ia ulgi z na​szej stro​n y. W koń​cu po to wła​śnie tu przy​je​cha​li​śmy. Wresz​cie szcze​gó​ły re​m on​t u mo​‐ gły tro​chę po​cze​kać. Wy​cią​gnę​li​śmy z szo​py Gwe​n ed trzy​bie​gow​ce, wsko​czy​li​śmy na nie i po​‐ mknę​li​śmy w dół, la​w i​ru​jąc mię​dzy wy​bo​ja​m i, ha​m u​jąc na za​krę​cie, po czym sta​jąc na pe​da​‐ łach, żeby po​ko​n ać pierw​sze wzgó​rze. Kie​dy mi​ja​li​śmy sta​re go​spo​dar​stwo za na​szym do​m em, zo​ba​czy​li​śmy jego wła​ści​ciel​kę, Ma​da​m e Mor​ga​n e, w zna​jo​m ym ja​sno​n ie​bie​skim far​t u​chu za​rzu​co​n ym na ciem​n iej​szą błę​kit​‐ ną szmi​z jer​kę. Gdy za​ha​m o​w a​li​śmy z pi​skiem, żeby się przy​w i​t ać, ko​bie​t a cof​n ę​ła się gwał​t ow​‐ nie, cho​w a​jąc się w ciem​n ym tu​n e​lu two​rzą​cych łuk wią​z ów. Mam​ro​cząc coś i krę​cąc gło​w ą, znik​n ę​ła za drzwia​m i swe​go domu. – Nie po​z na​ła was. My​śli, że je​ste​ście tu​ry​sta​m i – po​w ie​dzia​ła Gwe​n ed. – Nie​n a​w i​dzi lata i tych wszyst​kich ob​cych. Wpad​n ie​m y do niej wie​czo​rem, żeby was jej przy​po​m nieć.

Wzru​sza​jąc ra​m io​n a​m i, po​je​cha​li​śmy da​lej. Ża​ło​w a​łem jed​n ak, że się nie za​t rzy​m a​li​śmy. Ma​da​m e Mor​ga​n e była nie tyl​ko na​szą są​siad​ką od tyłu, ale ser​cem i du​szą Ker​bor​dar​do​ué. To pod jej drzwi skie​ro​w a​li​śmy się w pierw​szej ko​lej​n o​ści tam​t e​go póź​n e​go stycz​n io​w e​go wie​czo​‐ ru, szu​ka​jąc klu​cza do domu Gwe​n ed. Po​de​szli​śmy ci​chut​ko, na pa​lusz​kach, wzię​li​śmy głę​bo​ki wdech i za​pu​ka​li​śmy. Usły​sze​li​śmy ja​kiś ło​skot w głę​bi domu i py​t a​ją​ce wo​ła​n ie, Min​dy od​krzyk​‐ nę​ła coś w od​po​w ie​dzi. Od​su​n ię​t o ry​giel, drzwi uchy​li​ły się i w szpa​rze uka​z a​ła się gło​w a o roz​‐ czo​chra​n ych wło​sach i z wy​t rzesz​czo​n y​m i z obu​rze​n ia ocza​m i. „Nam rów​n ież miło pa​n ią po​z nać, Ma​da​m e”. Na​stęp​n e​go ran​ka, na​sze​go pierw​sze​go na Bel​le-Île, le​ż e​li​śmy w łóż​ku, dy​go​cząc z zim​n a i przez le​d​w ie ode​m knię​t e po​w ie​ki oraz ko​ron​ko​w e fi​ran​ki pa​t rzy​li​śmy na Ma​da​m e Mor​ga​n e, któ​ra wo​ła​ła i gwiz​da​ła pod na​szym oknem. Z po​cząt​ku my​śle​li​śmy, że to ze​m sta za wczo​raj​‐ szą wie​czor​n ą wi​z y​t ę. Po​w o​li jed​n ak za oknem prze​szedł sznur krów, wle​kąc się w stro​n ę ogrom​n e​go sto​gu sia​n a. Ma​da​m e Mor​ga​n e unio​sła wi​dły na tle wcho​dzą​ce​go słoń​ca i za​czę​ła nad swo​im ra​m ie​n iem roz​rzu​cać kro​w om kępy sia​n a. W pew​n ym mo​m en​cie od​w ró​ci​ła się i po​‐ pa​t rzy​ła pro​sto w na​sze okno. Spo​sób, w jaki spoj​rze​n ie jej błę​kit​n ych oczu prze​n ik​n ę​ło przez cie​n iut​kie ko​ron​ko​w e fi​ran​ki, jak​by wy​pa​t ry​w a​ła na​szych twa​rzy, był trud​n y do znie​sie​n ia o tak wcze​snej po​rze. Prze​w ró​ci​li​śmy się na dru​gi bok i spa​li​śmy da​lej, ale kie​dy obu​dzi​li​śmy się ja​kiś czas po​t em, zo​ba​czy​li​śmy, że Ma​da​m e na​dal stoi przy sto​gu z wi​dła​m i w dło​n i i znów wpa​t ru​je się w nas przez okno. Jej twarz po​z o​sta​w a​ła w cie​n iu, a wy​ra​z i​sta smu​ga po​ran​n e​go słoń​ca prze​ci​n a​ła sko​śnie jej pierś niby szar​f a. – Wy​glą​da jak Śmierć prze​bra​n a za Skaut​kę – wy​szep​t a​łem. – To się robi upior​n e – jęk​n ę​ła Min​dy. – Nie mo​ż e​m y cze​goś zro​bić? Wsta​łem i pod​sze​dłem do okna, usi​łu​jąc za​cią​gnąć sztyw​n e ak​sa​m it​n e za​sło​n y. – Cze​kaj! – krzyk​n ę​ła Min​dy. – Włóż coś na sie​bie! Ale Ma​da​m e Mor​ga​n e nie po​ru​szy​ła się. Ni​czym nie zdra​dzi​ła świa​do​m o​ści fak​t u, że po dru​giej stro​n ie szy​by stoi nagi Ame​ry​ka​n in. Skon​ster​n o​w a​n y za​su​n ą​łem za​sło​n y. Tro​chę póź​n iej tego sa​m e​go dnia Min​dy bez tchu wpa​dła do domu po roz​m o​w ie z żoną Franc​ka na uli​cy. – Tro​chę to trwa​ło, ale w koń​cu to z niej wy​cią​gnę​łam. Ma​da​m e ma ka​t a​rak​t ę. – No to co? – Wpa​t ru​je się w nasz dom nie dla​t e​go, że nas wi​dzi, ale dla​t e​go, że nie wi​dzi. Przez resz​t ę zi​m o​w e​go po​by​t u na Bel​le-Île od cza​su do cza​su coś czu​li​śmy, od​w ra​ca​li​śmy się i wi​dzie​li​śmy ją sto​ją​cą gdzieś tam, ka​w ał od nas, na na​gim za​ora​n ym polu ziem​n ia​ków – ma​‐ leń​ka fi​gur​ka, le​d​w ie wi​docz​n a na tle wia​t ro​chron​n e​go pasa ciem​n ych, wil​got​n ych cy​pry​sów, prze​szy​w a​ją​ca nas swo​im nie​w i​dzą​cym spoj​rze​n iem. Przy​z wy​cza​ili​śmy się do tego. Ale nie po​t ra​f i​li​śmy się zmu​sić, żeby zajść do jej go​spo​dar​‐ stwa, zgod​n ie ze wska​z ów​ka​m i Gwe​n ed, i ku​pić ma​sła albo ja​jek. Wy​raz twa​rzy Ma​da​m e Mor​‐ ga​n e był tak su​ro​w y, jej pa​n i​ka i szok tam​t e​go wie​czo​ru, kie​dy przy​je​cha​li​śmy, tak gwał​t ow​n e, że praw​dę po​w ie​dziaw​szy, za​czę​li​śmy się jej tro​chę bać. Uzna​li​śmy, że mniej kło​po​t li​w e bę​dzie

prze​je​chać ro​w e​rem pięć mil do Le Pa​la​is i tam zro​bić za​ku​py. Ale pew​n e​go dnia, gdy jed​n a ze sprze​daw​czyń na​bi​ja​ła nam wła​śnie w ka​sie cenę ja​jek, do skle​pu we​szła, uru​cha​m ia​jąc dzwo​‐ ne​czek przy drzwiach, Ma​da​m e M. we wła​snej oso​bie. Za​baw​n e, jak by​stry sta​w ał się jej wzrok, kie​dy tego na​praw​dę po​t rze​bo​w a​ła. – Co, czyż​by moje jaj​ka nie były dość do​bre? – burk​n ę​ła. Wy​ją​kaw​szy prze​pro​si​n y, ucie​kli​śmy ze skle​pu, ale zdą​ż y​li​śmy jesz​cze usły​szeć, jak Ma​da​m e Mor​ga​n e zwra​ca się do jed​n ej ze skle​pi​ka​rek i stwier​dza z po​gar​dli​w ym prych​n ię​ciem, że Min​‐ dy mówi po fran​cu​sku jak imi​grant​ka. Dro​ga po​w rot​n a trwa​ła dłu​gą go​dzi​n ę i cali się spo​ci​li​‐ śmy, pe​da​łu​jąc to w górę, to w dół, a na​sze upo​ko​rze​n ie jesz​cze się wzmo​gło, gdy mi​n ę​ła nas si​w o​w ło​sa awan​t ur​n i​ca na mo​t o​ro​w e​rze, wio​z ą​ca w obu tor​bach przy sio​deł​ku ster​czą​ce do po​‐ ło​w y masz​t u ba​giet​ki. Zno​w u Ma​da​m e M.! Gdy wraz z za​pad​n ię​ciem zmro​ku do​t ar​li​śmy do wio​ski, roz​pa​ko​w a​li​śmy łap​czy​w ie za​ku​py, by od​kryć, że przez moje sza​leń​cze pe​da​ło​w a​n ie jaj​ka się zbi​ły. Cały ple​cak mi prze​siąkł. W efek​cie na ko​la​cję mie​li​śmy je​dy​n ie cien​ką zup​kę. Roz​sąd​n ie by​ło​by do​ku​pić wię​cej ja​jek od Ma​da​m e Mor​ga​n e. Ale jed​n o​cze​śnie był to naj​gor​szy z moż​li​w ych sce​n a​riu​szy, więc oczy​w i​ście Min​dy wy​sła​ła tam mnie. Czy le​gen​dar​n y urok Mło​de​go Stru​dla, a zwłasz​cza jego znie​kształ​‐ co​n a wy​m o​w a i ma​low​n i​cze mie​sza​n ie ro​dza​jów i my​le​n ie za​im​ków oso​bo​w ych, wzbu​dzą li​‐ tość za​m iast po​gar​dy? Kie​dy wró​ci​łem, schy​la​jąc się w ni​skich ku​chen​n ych drzwiach i po​da​jąc Min​dy jed​n o jaj​ko, wy​w ią​z a​ła się ła​t wa do prze​w i​dze​n ia roz​m o​w a. – Tyl​ko jed​n o? Jak to? I nic nie po​w ie​dzia​łeś? Przy​po​m nia​łem jej zna​czą​ce spoj​rze​n ie Ma​da​m e na dwa​n a​ście ja​jek, któ​re ku​pi​li​śmy w Le Pa​la​is. Min​dy za​sta​n o​w i​ła się, po czym wsta​ła z wes​t chnie​n iem i wzię​ła kurt​kę z wie​sza​ka. – Chodź, przej​dzie​m y się tam. – Po co? Do​pie​ro stam​t ąd wró​ci​łem. – Bo ją ob​ra​z i​li​śmy. – Min​dy zdję​ła z gwoź​dzia na ścia​n ie wi​kli​n o​w y kosz na za​ku​py, za​w a​‐ ha​ła się, po czym się​gnę​ła po sa​m ot​n e jaj​ko i wrę​czy​ła mi je. – Gwe​n ed mnie ostrze​ga​ła. Miesz​kań​cy Bel​le-Île są bar​dzo draż​li​w i. Ła​t wo się ob​ra​ż a​ją i dłu​go ży​w ią ura​z ę. Nie chce​m y, żeby Ma​da​m e Mor​ga​n e po​skar​ż y​ła się na nas Gwe​n ed, tak jak na tego chło​pa​ka od Ne​ila Youn​ga. – Czy​li mło​dzień​ca, któ​ry przy​je​chał ra​z em z pa​ro​m a in​‐ ny​m i ame​ry​kań​ski​m i stu​den​t a​m i, grał na gi​t a​rze i or​ga​n i​z o​w ał zbio​ro​w e śpie​w a​n ie, prze​cią​‐ ga​ją​ce się do póź​n a w nocy. Miesz​kań​cy wio​ski ni​g​dy wcze​śniej nie sły​sze​li Ne​ila Youn​ga i cier​‐ pie​li ka​t u​sze. Je​śli wie​rzyć Gwe​n ed, nie​ustan​n y re​f ren: „Niech to cię nie po​ko​n a. To tyl​ko zam​‐ ki pło​n ą” spra​w ił, że kro​w om skwa​śnia​ło mle​ko, a kury prze​sta​ły zno​sić jaj​ka na kil​ka ty​go​dni. – Ale sko​ro wie​dzia​łaś o tym wcze​śniej? – spy​t a​łem. – Nie chcę jeść brud​n ych wiej​skich ja​jek! Moż​n a od nich do​stać sal​m o​n el​li. Po​krę​ci​łem gło​w ą na ta​kie ro​z u​m o​w a​n ie. Mie​li​śmy do wy​bo​ru za​ry​z y​ko​w ać cho​ro​bę albo umrzeć z gło​du. Na​sze żo​łąd​ki osta​t ecz​n ie zwy​cię​ż y​ły i Min​dy za​pu​ka​ła do drzwi są​sied​n ie​go go​spo​dar​stwa. Usły​sze​li​śmy szu​ra​n ie krze​sła i drzwi się otwo​rzy​ły. Przy​bie​ra​jąc moż​li​w ie naj​‐

bar​dziej po​t ul​n ą minę i słod​ki ak​cent ro​dem z To​urs, Min​dy cza​ro​w a​ła Ma​da​m e Mor​ga​n e so​‐ len​n y​m i wy​ra​z a​m i skru​chy i wsty​du, co​f a​jąc się aż do na​sze​go póź​n e​go przy​by​cia pierw​sze​go wie​czo​ru i za​n ie​dba​n ia w zło​ż e​n iu wi​z y​t y od tam​t ej pory. Nie​z mien​n ie gniew​n e spoj​rze​n ie ko​bie​t y zła​god​n ia​ło – do​pó​ki nie zo​stał po​ru​szo​n y te​m at ja​jek. Dzia​ła​jąc ostroż​n ie, Min​dy po​dzię​ko​w a​ła za to jed​n o jaj​ko i spy​t a​ła, czy ofia​ro​w a​n ie go nie spra​w i​ło jej kło​po​t u, a może unie​m oż​li​w i​ło Ma​da​m e Mor​ga​n e upie​cze​n ie cia​sta albo usma​ż e​n ie na​le​śni​ków? Bo je​śli tak, za​w sze mo​ż e​m y je zwró​cić. Na znak Min​dy wy​ją​łem jaj​ko z kie​sze​n i ko​szu​li i trzy​m a​łem je w gó​rze. „Non, non, non – od​par​ła Ma​da​m e. – Ju​t ro kury znio​są nowe”. No cóż, Min​dy wy​pu​ści​ła po​‐ wie​t rze, w ta​kim ra​z ie może to rze​czy​w i​ście praw​da, jak zda​je się wspo​m i​n a​ła Ma​da​m e Gu​‐ edel, że da się tu do​stać jaj​ka? Może na​w et tyle, że wy​star​czy ich do wy​kar​m ie​n ia tego wiel​kie​‐ go tę​pa​w e​go Ame​ry​ka​n i​n a, któ​ry szwen​da się po oko​li​cy i mówi po fran​cu​sku go​rzej niż kacz​‐ ka? Zgro​m i​łem Min​dy wzro​kiem, ale ona wpa​t ry​w a​ła się bła​gal​n ie w Ma​da​m e M. – Beur​re aus​s i. – I ma​sło, do​da​ła Ma​da​m e Mor​ga​n e. – En​trez. Od​su​n ę​ła się na bok, a my schy​li​li​śmy gło​w y w ni​skich drzwiach i we​szli​śmy do dusz​n ej za​‐ gra​co​n ej izby. Była wą​ska, a jej nie​gdyś żół​t e ścia​n y po​kry​w ał lep​ki bru​n at​n y osad sta​ro​ści, dymu, ma​sła, pa​pie​ro​sów, ko​ciej sier​ści, ry​bich łu​sek i kto wie cze​go jesz​cze. Pod jed​n ą ścia​n ą stał ni​czym nie​n a​kry​t y stół, pod dru​gą ogrom​n a ciem​n a sza​f a. Pa​le​n i​sko było małe, po​czer​n ia​ła dziu​ra wy​ło​ż o​n a za​dy​m io​n y​m i płyt​ka​m i. Dwu​pal​n i​ko​w ą ku​chen​kę pod​łą​czo​n o do bu​t li ga​z o​w ej. Po​czu​łem draż​n ią​cy noz​drza za​pach amo​n ia​ku. Przy sto​le sie​dział męż​czy​z na: bar​dzo sta​ry, chu​dy, o wą​skiej gło​w ie, wą​sa​t y, nie​go​lo​n y od wie​lu dni, ze sto​ją​cym dęba wiech​ciem wło​sów, o głę​bo​ko osa​dzo​n ych oczach, za​szłych mgłą i wpa​t rzo​‐ nych w prze​strzeń przed sobą. Ma​da​m e Mor​ga​n e wska​z a​ła nam krze​sła po na​szej stro​n ie sto​łu. „Café?” – spy​t a​ła. To aku​‐ rat zro​z u​m ia​łem, jako że „café” było pierw​szym sło​w em, ja​kie wy​do​by​w a​ło się z mo​ich ust w wie​le po​ran​ków w lo​do​w a​t ym Pa​ry​ż u. Jej pro​po​z y​cja o siód​m ej wie​czo​rem wzru​szy​ła mnie. Wy​glą​da​ło na to, że od​bę​dzie​m y praw​dzi​w ą wi​z y​t ę to​w a​rzy​ską. Min​dy przy​w o​ła​ła swo​je naj​lep​sze ma​n ie​ry, do​sko​n a​lo​n e w roz​m o​w ach z Gwe​n ed i jej ro​‐ dzi​n ą, ale rów​n ież wpo​jo​n e przez jej Gram​m y Nez, bez​kom​pro​m i​so​w ą i – trze​ba to po​w ie​dzieć – onie​śmie​la​ją​cą oso​bę, któ​ra miesz​ka​ła sama w la​sach Con​n ec​t i​cut i ubi​ja​ła zwie​rzę​ce skó​ry ogrom​n y​m i mło​t a​m i (w ce​lach in​t ro​li​ga​t or​skich) ni​czym ja​kaś po​stać z baj​ki. Pod​czas gdy sta​rzec i ja uni​ka​li​śmy swe​go wzro​ku, spo​glą​da​jąc pod ką​t em pro​stym w sto​‐ sun​ku do sie​bie na​w za​jem, Min​dy i Ma​da​m e Mor​ga​n e roz​m a​w ia​ły w mia​ro​w ym ryt​m ie: nie​‐ śpiesz​n ym, od​m ie​rza​n ym przez czas po​t rzeb​n y do za​go​t o​w a​n ia wody i za​pa​rze​n ia kawy. Każ​‐ dą ko​lej​n ą uwa​gę prze​ry​w a​ło mie​sza​n ie ły​ż ecz​ką i wrzu​ca​n ie ko​stek cu​kru do fi​li​ż a​n ek, a za​‐ sad​n i​czym te​m a​t em po​z o​sta​w a​ła po​go​da i jej wpływ na ro​śli​n y i zwie​rzę​t a. – Le temps n’est pas beau, oui? – Non, mais c’est très beau pour les fleurs, n’est-ce pas? – Qui, pour les fleurs, il n’est pas trop mau​va​is.

Na​gle zna​la​z łem ana​lo​gię dla tego iry​t u​ją​ce​go wal​ca po​dwój​n ych prze​czeń: pro​szo​n e her​‐ bat​ki z dzie​ciń​stwa uwiel​bia​n e przez moją po​łu​dnio​w ą bab​kę, Gigi. Te wszyst​kie go​dzi​n y nudy po szkół​ce nie​dziel​n ej w koń​cu się opła​ci​ły. Jak się o tym wcze​śniej prze​ko​n a​łem w Ime​ro​v i​gli, w po​ko​ju dzien​n ym Gre​ka Yan​n ie​go i jego ro​dzi​ców, za​sad​n i​czą róż​n i​cę mię​dzy miej​ską a wiej​‐ ską psy​cho​lo​gią naj​le​piej da się wy​ja​śnić na przy​kła​dzie po​dej​ścia do cza​su. Roz​m o​w a peł​z ła w spo​sób za​do​w a​la​ją​cy Ma​da​m e. Do​pie​ro po dwu​dzie​stu mi​n u​t ach ode​‐ zwał się sta​rzec: wy​m am​ro​t ał ja​kieś py​t a​n ie. Ma​da​m e Mor​ga​n e od​par​ła: – Lui? Améri​c a​in. – Améri​c a​in? – W koń​cu skie​ro​w ał na mnie wzrok. – Oui. – Kiw​n ą​łem gło​w ą na po​t wier​dze​n ie. On też kiw​n ął. – Améri​c a​in – po​w tó​rzył. – Pas Al​le​mand. Na​gle sza​f a za​czę​ła trząść się i stu​ko​t ać. Dał się sły​szeć wy​so​ki i gda​czą​cy dźwięk – jak​by wy​da​ła go kura. Co tam było? Czy to stam​t ąd Ma​da​m e bra​ła swo​je jaj​ka? Drzwi sza​f y otwo​rzy​‐ ły się i wy​ło​n i​ła się zza nich gło​w a drob​n ej sta​rusz​ki o ustach otwar​t ych sze​ro​ko jak u pi​skla​ka, skó​rze bia​łej i po​m arsz​czo​n ej, upstrzo​n ej ma​leń​ki​m i czer​w o​n y​m i kro​pecz​ka​m i na obu po​licz​‐ kach. Mó​w i​ła coś, a w każ​dym ra​z ie usi​ło​w a​ła, tym​cza​sem Ma​da​m e Mor​ga​n e wsta​ła, po​de​szła do pół​ki i wy​ję​ła ze szklan​ki z wodą ma​leń​ką sztucz​n ą szczę​kę. Wło​ż yw​szy zęby, sta​ru​szecz​ka świer​go​t a​ła w pod​n ie​ce​n iu, z błysz​czą​cy​m i ocza​m i. To była zde​cy​do​w a​n ie naj​star​sza oso​ba, jaką kie​dy​kol​w iek wi​dzia​łem, praw​do​po​dob​n ie rów​n ież naj​‐ drob​n iej​sza. Pu​szy​sta po​ściel we​w nątrz sza​f y przy​po​m i​n a​ła watę wy​ście​ła​ją​cą tek​t u​ro​w e pu​‐ deł​ko. Wsta​li​śmy, żeby zło​ż yć wy​ra​z y usza​n o​w a​n ia – kie​dy świer​go​czą​ca pta​szy​n a wy​cią​gnę​ła ręce, Min​dy uję​ła je de​li​kat​n ie w swo​je dło​n ie, żeby je ogrzać. Wró​ci​ła woń amo​n ia​ku, jesz​cze sil​n iej​sza. Mi​n ął ko​lej​n y kwa​drans, za​n im Ma​da​m e Mor​ga​n e za​su​ge​ro​w a​ła, że może już pora spać. W koń​cu kro​w y już po​snę​ły. Ma​leń​kiej pta​szy​n ie w klat​ce po​w ie​dzia​ła, że ju​t ro zaj​dzie​m y wcze​śniej. „Bien sûr” – za​pew​n i​ła Min​dy to​n em naj​czyst​szej czu​ło​ści, jak​by prze​m a​w ia​ła do por​ce​la​n o​‐ we​go anioł​ka, któ​ry mógł​by się roz​bić od jed​n e​go fał​szy​w e​go tonu. Do​pie​ro na sam ko​n iec, kie​dy Mere Mor​ga​n e zo​sta​ła już z po​w ro​t em za​pa​ko​w a​n a do swo​‐ je​go lit clos, za​m knię​t e​go łóż​ka, Min​dy uczy​n i​ła alu​z ję do praw​dzi​w e​go po​w o​du na​sze​go naj​‐ ścia: żeby zdo​być wię​cej ja​jek. Bez​ce​re​m o​n ial​n y gest pod moim ad​re​sem wy​w o​łał pierw​szy śmiech Ma​da​m e, gwał​t ow​n y haust po​w ie​t rza. Wie​dzia​łem, że roz​bi​t e jaj​ka w moim ple​ca​ku będą ju​t ro przed​m io​t em kpin w ca​łej wsi. Tak ro​dzi się re​pu​t a​cja, roz​po​w szech​n ia​n a przez bo​‐ gów. Ma​da​m e po​de​szła do pół​ki i wró​ci​ła z brył​ką ma​sła, po czym bez skrę​po​w a​n ia usta​li​ła cenę. Po​w ie​dzie​li​śmy so​bie do​bra​n oc. W dro​dze po​w rot​n ej do domu w ciem​n o​ści, prze​ła​m a​n ej je​dy​n ie przez gwiaz​dy i cy​klicz​n y błysk świa​t eł la​t ar​n i, Min​dy wy​ja​śni​ła mi wszyst​ko: Ma​da​m e nie ma dziś wię​cej ja​jek, ale ju​t ro

spraw​dzi. Część kur dro​czy​ła się z nią i cho​w a​ła swo​ją pro​duk​cję. No, już ona im po​ka​ż e! A co do ma​sła, mo​gli​śmy brać tro​chę co ja​kiś czas. Na​t o​m iast mle​ka nie – tra​f ia​ło w ca​ło​ści do sta​lo​w ych ba​n iek i było za​bie​ra​n e przez spół​dziel​n ię. – I chwa​ła Bogu – do​da​ła Min​dy. – Nie wy​da​je mi się, że​bym mo​gła pić nie​pa​ste​ry​z o​w a​n e. I jesz​cze jed​n o: – Ten sta​rzec? Nie od​z y​w ał się tak dłu​go, bo my​ślał, że je​steś Niem​cem. – Pew​n ie tu też mają złe wspo​m nie​n ia. – Prze​ko​n a​li​śmy się, że na wsi woj​n a wciąż po​z o​‐ sta​w a​ła w pa​m ię​ci Fran​cu​z ów świe​ż ą spra​w ą. – Szcze​rze mó​w iąc, wy​da​je mi się, że on my​ślał, że Niem​cy wró​ci​li. Za​sta​n o​w i​łem się, ja​kie to mu​sia​ło być uczu​cie. Czy tak wła​śnie to się od​by​w a​ło pod​czas woj​n y? Stu​ka​n ie do drzwi, żoł​n ie​rze wpa​da​ją​cy bez za​po​w ie​dzi, żeby ku​pić – czy też bar​dziej praw​do​po​dob​n e: skon​f i​sko​w ać – jaj​ka i ma​sło? Czy za​t rzy​m y​w a​li się na chwi​lę i za​ga​dy​w a​li ko​‐ bie​t y? Co jesz​cze ro​bi​li? Czy to dla​t e​go ta mała pta​szy​n a sie​dzia​ła tak ci​cho w swo​im gniazd​ku w sza​f ie? – No, to tłu​m a​czy wy​raz jego twa​rzy – po​w ie​dzia​łem, wzdry​ga​jąc się lek​ko. Tego wie​czo​ru było zim​n o. Ale nie tak bar​dzo jak pod​czas pierw​szych kil​ku mi​n ut w to​w a​rzy​stwie tego star​ca. Dwie mi​n u​t y póź​n iej do​t ar​li​śmy do domu Gwe​n ed. Rzu​ca​jąc ostat​n ie spoj​rze​n ie na noc​n e nie​bo z jego po​śpiesz​n y​m i chmu​ra​m i, od​ry​glo​w a​li​śmy drzwi, schy​li​li​śmy gło​w y i prze​kro​czy​li​‐ śmy próg. Min​dy bez sło​w a zdję​ła z gwoź​dzia na ścia​n ie czar​n ą że​liw​n ą pa​t el​n ię. Na​stęp​n ie przy​stą​pi​li​śmy do ro​bie​n ia ko​la​cji: omlet dla dwoj​ga z jed​n e​go tyl​ko jaj​ka. • Nie​z byt obie​cu​ją​ce po​cząt​ki pierw​sze​go po​by​t u w wio​sce. Ale pod​czas na​stęp​n ych trzech mie​‐ się​cy na​sze po​z dro​w ie​n ia przez dro​gę i ma​cha​n ie przez pole prze​ro​dzi​ły się w dłuż​sze po​ga​‐ węd​ki. Wkrót​ce nie było już pra​w ie dnia bez od​w ie​dzin w domu Ma​da​m e Mor​ga​n e. To od niej do​w ie​dzie​li​śmy się praw​dy o ży​ciu na wsi: że po​le​ga na wie​lo​krot​n ym spo​t y​ka​n iu tych sa​m ych lu​dzi każ​de​go dnia. Wszyst​ko inne mia​ło dru​go​rzęd​n e zna​cze​n ie wo​bec wpa​da​n ia na sie​bie to tu, to tam, i zno​w u tu, i zno​w u tam – kil​ka​n a​ście razy dzien​n ie – i to nie li​cząc za​glą​da​n ia, zer​ka​n ia, od​‐ wra​ca​n ia się za kimś z opóź​n ie​n iem, a na​w et szpie​go​w a​n ia z okien, drzwi, wrót obo​ry, sta​n o​‐ wisk dla by​dła, zza krza​ków i zza za​krę​t ów. Pi​szę to wszyst​ko, żeby wy​ja​śnić, dla​cze​go czu​łem się tro​chę nie w po​rząd​ku, pe​da​łu​jąc da​lej z Gwe​n ed oraz Min​dy i zo​sta​w ia​jąc Ma​da​m e Mor​ga​n e w tu​m a​n ach ku​rzu wznie​co​n ych przez na​sze to​por​n e trzy​bie​gow​ce. Po​w in​n i​śmy byli rzu​cić wszyst​ko, na​w et wy​pra​w ę na pla​ż ę, żeby zło​ż yć jej wy​ra​z y usza​n o​w a​n ia. Ale Gwe​n ed bez wąt​pie​n ia wie​dzia​ła naj​le​piej. Wszel​kie żale zwią​z a​n e z Ma​da​m e Mor​ga​n e wy​pa​ro​w a​ły, kie​dy na​sze ro​w e​ry wspię​ły się na szczyt nie​w iel​kie​go wzgó​rza za Ker​bor​dar​do​ué i uj​rze​li​śmy pła​ski jak stół pła​sko​w yż wy​spy,

lśnią​cy zło​ci​ście w peł​n ym bla​sku środ​ka lata. Raj! Jesz​cze ni​g​dy nie wi​dzie​li​śmy Bel​le-Île w ta​‐ kim wy​da​n iu. Ni​g​dy na​w et nie wy​obra​ż a​li​śmy jej so​bie ta​kiej. Tam gdzie dro​ga roz​cho​dzi się na pół​n oc i po​łu​dnie, Gwe​n ed za​sko​czy​ła nas, skrę​ca​jąc w od​‐ no​gę bie​gną​cą w prze​ciw​n ą stro​n ę niż pla​ż a. – Nie je​dzie​m y na Don​n ant!? – za​w o​ła​ła Min​dy. – Za dużo tu​ry​stów! To kosz​m ar, te tłu​m y! Cały ten ha​łas i smród! – Przy​śpie​szy​ła. – Don​‐ nant jest okrop​n e! Nie jeźdź​cie tam ni​g​dy, je​dy​n ie zimą! Pe​da​łu​jąc w ślad za nią, wy​m ie​n i​li​śmy z Min​dy za​w ie​dzio​n e spoj​rze​n ia. Od pierw​szej wi​z y​‐ ty ma​rzy​li​śmy o dłu​giej, pu​stej, wy​gię​t ej w łuk pla​ż y Don​n ant. Od lat roz​m a​w ia​li​śmy o tym, żeby tam po​pły​w ać, ale po​n ie​w aż pod​czas na​szych ko​lej​n ych wi​z yt za​w sze była zima albo wcze​sna wio​sna, po​m ysł ten wciąż po​z o​sta​w ał nie​z re​a li​z o​w a​n y. By​li​śmy ludź​m i wody i mie​li​‐ śmy wiel​kie na​dzie​je, roz​pa​lo​n e przed pię​ciu laty, kie​dy Min​dy wy​krzyk​n ę​ła, pa​t rząc na ko​lej​‐ ne szkli​ste fale prze​w a​la​ją​ce się z hu​kiem i bez​w zględ​n ą nie​odwo​łal​n o​ścią, zu​peł​n ie jak na pół​‐ noc​n ym wy​brze​ż u Ha​w a​jów: „Rany, one są ogrom​n e! Przy​po​m i​n a​ją mi Pu​pu​keę. Wiesz, my​ślę, że na​da​ją się do sur​f o​w a​n ia!”. Wy​spa mia​ła jesz​cze sto in​n ych plaż, w tym miłą za​t ocz​kę pół mili od Don​n ant. Ale Gwe​‐ ned pro​w a​dzi​ła nas wzdłuż cen​t ral​n e​go pła​sko​w y​ż u, a na​stęp​n ie w dół do​li​n y, na jej dru​gą stro​n ę i da​lej przez całą sieć roz​ga​łę​z ia​ją​cych się nie​ustan​n ie dró​ż ek. Mi​ja​jąc pola i kępy drzew, za​chwy​ca​li​śmy się ich pięk​n em i spo​ko​jem, poza jed​n ym miej​scem, skrzy​ż o​w a​n iem dróg, gdzie zo​sta​li​śmy bez​ce​re​m o​n ial​n ie za​z na​jo​m ie​n i z po​ję​ciem ru​chu tu​ry​stycz​n e​go przez ban​dę roz​‐ pę​dzo​n ych peu​ge​otów, re​n aul​t ów i ci​t ro​e nów, za​t a​cza​ją​cych się, gdy śmi​ga​ły obok nas, trą​biąc me​t a​licz​n y​m i klak​so​n a​m i. Znów umknę​li​śmy w plą​t a​n i​n ę bocz​n ych dróg i po​m y​ka​li​śmy wzdłuż ka​m ien​n ych mur​ków ulicz​ka​m i wio​sek o ta​kich na​z wach, jak: Go​e lan, Ban​gor, Ke​rva​‐ igo​e n, Ca​la​stren, Her​lin… Do​kąd zmie​rza​li​śmy? Wresz​cie Gwe​n ed za​t rzy​m a​ła się. Zo​sta​w iw​szy ro​w e​ry w ro​w ie, gdzie świe​ż o wy​m łó​co​n e pole koń​czy​ło się pod jed​n ym z ostrych kli​f ów Bel​le-Île, ze​szli​śmy pa​ro​w em wzdłuż wą​skich nie​bie​sko​z ie​lo​n ych te​ras z łup​ków, aż po​czu​li​śmy pia​sek pod no​ga​m i. Roz​ło​ż y​li​śmy ręcz​n i​ki w skal​n ym za​kąt​ku, po czym Min​dy i ja po​szli​śmy nad brzeg mo​rza i po raz pierw​szy za​m o​czy​‐ li​śmy sto​py na na​szej wy​spie. Spie​n io​n a woda ob​m y​ła nam kost​ki. Wy​sko​czy​li​śmy jak opa​rze​n i. Brrrrr… Cie​pła nie była, to pew​n e, na​w et w upa​le lata. Spo​dzie​w a​li​śmy się tego w sfe​rze ro​z u​m u – w koń​cu wy​spa le​‐ ża​ła na tej sa​m ej sze​ro​ko​ści geo​gra​f icz​n ej co La​bra​dor – ale rze​czy​w i​stość była trud​n a do prze​‐ łknię​cia. Dru​ga fala lo​do​w a​t ej wody do​się​gła na​szych stóp. Ja twar​do sta​łem w miej​scu, ale Min​dy, Ha​w aj​ka, wy​co​f a​ła się. – To taka sama tem​pe​ra​t u​ra jak w Ka​li​f or​n ii – za​chę​ca​łem. – Po​łu​dnio​w ej? – Pół​n oc​n ej. Jak w San​t a Cruz. – Tam, gdzie cho​dzi​łem do col​le​ge’u. Co było przy​z na​n iem, że woda jest cho​ler​n ie zim​n a, nie​w ie​le po​n ad szes​n a​ście stop​n i Cel​sju​sza. Ale bio​rąc głę​bo​ki od​dech i za​ci​ska​jąc zęby, zdo​ła​li​by​śmy ja​koś to znieść, a może na​w et mieć z tego przy​jem​n ość.

Ni​czym astro​n au​ci te​stu​ją​cy at​m os​f e​rę na no​w ej pla​n e​cie, ostroż​n ie we​szli​śmy do wody, dy​go​cząc i po​krzy​ku​jąc. Wresz​cie za​n u​rzy​li​śmy się po szy​ję i za​czę​li​śmy prze​bie​rać rę​ka​m i i no​‐ ga​m i, za​chły​stu​jąc się z zim​n a. Lo​do​w a​t y ogień mo​rza kon​t ra​sto​w ał z pa​lą​cym słoń​cem nad na​szy​m i gło​w a​m i, wy​sy​ła​jąc sprzecz​n e alar​m y memu ukła​do​w i ner​w o​w e​m u. Już i tak mru​ż y​‐ łem oczy od ja​skra​w ych lu​strza​n ych bły​sków słoń​ca na po​w ierzch​n i wody, gdy na​gle, ob​ra​ca​jąc się wko​ło, żeby ogar​n ąć pe​łen wi​dok, do​strze​głem pod​świe​t lo​n ą od tyłu ko​bie​cą syl​w et​kę, fa​li​‐ stym ru​chem su​n ą​cą po pia​sku aż na skraj wody. Zmy​sło​w a ni​czym bo​gi​n i, kro​czy​ła ze swo​bod​‐ ną dumą na​giej Afro​dy​t y, któ​ra wła​śnie wy​ło​n i​ła się z musz​li i bro​dzi w ró​ż o​w ej mor​skiej pia​‐ nie. – Uhm… Min​dy? – Wi​dzę. Pru​jąc fale, pły​n ę​ła do nas żab​ką jej daw​n a pani pro​f e​sor, na​sza men​t or​ka, muza i źró​dło wszel​kiej in​spi​ra​cji – Gwe​n ed Gu​e del. Ależ inna sta​w a​ła się ta Bel​le-Île. Ni​g​dy jesz​cze nie by​li​‐ śmy tu la​t em, ni​g​dy nie czu​li​śmy ta​kie​go upa​łu, ni​g​dy nie wi​dzie​li​śmy, żeby kto​kol​w iek tu pły​‐ wał, a co do​pie​ro nago. A oto te​raz: Gwe​n ed Go​di​v a. Rzecz ja​sna, nie by​li​śmy tym aż tak zszo​ko​w a​n i. Nie my. Nie mie​li​śmy nic prze​ciw​ko nu​‐ dy​z mo​w i, do​kucz​li​w e było je​dy​n ie to, że ob​li​go​w ał do przy​łą​cze​n ia się, w prze​ciw​n ym ra​z ie czło​w iek wy​cho​dził na źle wy​cho​w a​n e​go albo co gor​sza pru​de​ryj​n e​go. Mimo to kon​t rast mię​‐ dzy tą nim​f ą a Gwe​n ed – daw​n iej za​pię​t ą na ostat​n i gu​z ik obroń​czy​n ią kul​t u​ry, do​bre​go sma​‐ ku i gra​m a​t y​ki – był po​ra​ż a​ją​cy. Gdy wró​ci​li​śmy na pia​sek po lo​do​w a​t ych dzie​się​ciu mi​n u​t ach, zo​sta​li​śmy w ko​stiu​m ach, cho​‐ ciaż Min​dy zdję​ła górę w ra​m ach sio​strza​n ej so​li​dar​n o​ści. Słoń​ce roz​grze​w a​ło nas po​w o​li, inne niż na​sze pół​n oc​n e słoń​ce w domu. Praw​dę mó​w iąc, jego żar spra​w iał, że mia​łem ocho​t ę ro​z e​‐ brać się na tro​chę, jak, po​w iedz​m y, Szwed. – Don? Min​dy? – za​gad​n ę​ła Gwe​n ed. W jej to​n ie kry​ło się coś ta​kie​go, co na​gle wzbu​dzi​ło moją czuj​n ość. Z nu​dy​sta​m i w Ka​li​f or​‐ nii, zwłasz​cza tymi spod zna​ku ja​cuz​z i, zda​rza się cza​sa​m i taki de​li​kat​n y mo​m ent, kie​dy ktoś za​da​je To Py​t a​n ie, zwy​kle po tym, jak czło​w iek uchy​lał się przed ukrad​ko​w y​m i piesz​czo​t a​m i ich stóp pod wodą. Mo​dli​łem się, żeby nie do​t y​czy​ło to tej sy​t u​a cji z Gwe​n ed. Ale ona była pa​n ią pro​f e​sor z col​le​ge’u, a ży​cie wśród pro​f e​so​rów w Ka​li​f or​n ii i Iowa na​uczy​ło mnie roz​m a​itych rze​czy, któ​re – z per​spek​t y​w y cza​su – mia​ły nie​w ie​le wspól​n e​go z pod​ręcz​n i​ko​w ą wie​dzą. – Hrrr​ru​uummm… aoooo… – Min​dy uda​w a​ła, że śpi, tchórz je​den. – Oui, Gwe​n ed? – Ku​ląc się w du​chu w ob​li​czu tego, co mia​ło za chwi​lę na​stą​pić, upo​m i​n a​łem się jed​n o​cze​śnie, żeby jej nie ura​z ić. Zwa​ż yw​szy na jej raka, po​sta​ram się oka​z ać zro​z u​m ie​n ie dla wszyst​kie​go, co tyl​ko mo​gła​by uznać za krze​pią​ce. – Czy za​sta​n a​w ia​li​ście się już, jak roz​w ią​z ać kwe​stię wa​szej fos​s e sep​ti​q ue? Na​sze​go szam​ba? Niech Bóg bło​go​sła​w i Fran​cu​z ów! Z tego, co do​w ie​dzia​łem się w maju, kie​dy przy​je​cha​łem obej​rzeć dom i pod​jąć wiel​ką de​cy​z ję, nie​w ie​le jest rze​czy bliż​szych ich ser​cu niż roz​pra​w ia​n ie na te​m at in​sta​la​cji sa​n i​t ar​n ych.

Na do​w ód tej tezy Min​dy otwo​rzy​ła na​gle jed​n o oko i spy​t a​ła gro​bo​w ym to​n em: – A co? Na​stęp​n ie obie de​mo​isel​les to​pless wda​ły się w dys​ku​sję, któ​ra bez wąt​pie​n ia osła​bi​ła​by wszel​kie ero​t ycz​n e za​pę​dy ja​kie​go​kol​w iek pod​słu​chu​ją​ce​go nu​dy​sty czy pod​glą​da​cza. • Pod​czas gdy De​n is De​Re​v eur ry​so​w ał pla​n y i po​z y​ski​w ał wy​ko​n aw​ców, my przy​ję​li​śmy roz​kład dnia Gwe​n ed. Po wcze​sno​po​ran​n ej me​dy​t a​cji wy​ru​sza​li​śmy na ro​w e​ro​w ą albo pie​szą wy​ciecz​‐ kę, urzą​dza​li​śmy pik​n ik na pla​ż y, nad za​t ocz​ką albo w do​li​n ie, od​w ie​dza​li​śmy naj​bliż​sze mia​‐ stecz​ko Sau​z on, żeby spraw​dzić, ja​kie ryby przy​w io​z ła łódź, wy​ko​n y​w a​li​śmy ja​kieś pra​ce ogro​‐ do​w e albo do​m o​w e, a po​t em uda​w a​li​śmy się na po​po​łu​dnio​w ą sje​stę, szli​śmy do ogro​du po wa​‐ rzy​w a, je​dli​śmy lek​ką ko​la​cję i znów wy​cho​dzi​li​śmy w bez​kres wie​czo​ru. Prze​strze​ga​li​śmy no​w ej die​t y Gwe​n ed: żad​n ej kawy, mało tłusz​czów, żad​n ej wo​ło​w i​n y, dużo pro​duk​t ów eko​lo​gicz​n ych. Cho​ciaż krę​ci​ło mi się od tego w gło​w ie, sto​so​w a​li​śmy się na​w et do ka​lo​rycz​n ych ogra​n i​czeń (na dłu​go za​n im ter​m in „die​t a ni​sko​ka​lo​rycz​n a” stał się po​w szech​‐ nie zna​n y). Gwe​n ed wy​ja​śni​ła nam – przy je​dy​n ej oka​z ji, kie​dy w ogó​le po​ru​szy​ła te​m at swo​jej cho​ro​by – że nie zgo​dzi​ła się na ra​dy​kal​n ą ma​stek​t o​m ię. Po pro​stu nie była w sta​n ie jej się pod​‐ dać. En Fran​c e les se​ins sont sa​c rés. We Fran​cji pier​si są świę​t e. Więc za​m iast tego usi​ło​w a​ła za​‐ gło​dzić raka. Ale po oży​w ie​n iu pod​czas pierw​szych paru dni na​sze​go po​by​t u Gwe​n ed po​pa​dła w me​lan​‐ cho​lię. Jej po​w ie​ki zda​w a​ły się cięż​kie, jej uśmiech tri​s te, smut​n y. Ale Gwe​n ed tłu​m i​ła swo​je praw​dzi​w e uczu​cia albo z ko​lei mó​w i​ła o swo​im synu Da​n ie​lu – o jego ta​len​cie, po​t en​cja​le. Nie pa​so​w ał do sztyw​n e​go fran​cu​skie​go sys​t e​m u edu​ka​cji; w col​le​ge’u nie szło mu zbyt do​brze. Może po​w in​n a go wy​słać na stu​dia do Sta​n ów. Z rzew​n ą na​dzie​ją mó​w i​ła o tym, że mo​gli​by​‐ śmy zo​stać jego men​t o​ra​m i. Czy ze​chcie​li​by​śmy się tego pod​jąć? Czy uwa​ż a​li​śmy ży​cie pi​sa​rzy za sa​t ys​f ak​cjo​n u​ją​ce? We Fran​cji tak trud​n o się wy​bić. W Ame​ry​ce na pew​n o dużo ła​t wiej być pi​sa​rzem. Od​po​w ia​da​li​śmy naj​le​piej, jak po​t ra​f i​li​śmy, zda​jąc so​bie spra​w ę, że cho​dzi o to, by dać Gwe​n ed na​dzie​ję, a nie o prak​t ycz​n e rady. To było tro​chę śmiesz​n e – ta ko​n iecz​n ość uda​‐ wa​n ia, że od​n ie​śli​śmy suk​ces w dzie​dzi​n ie li​t e​ra​t u​ry. Przede wszyst​kim jed​n ak te roz​m o​w y o Da​n ie​lu spra​w ia​ły, że jego nie​obec​n ość sta​w a​ła się jesz​cze bar​dziej ra​ż ą​ca. Gdzie on był? Jego pa​ry​ski col​le​ge dzie​li​ły od Bel​le-Île za​le​d​w ie czte​ry go​dzi​n y dro​gi. Nie mie​li​śmy nic prze​ciw​ko spę​dza​n iu cza​su z Gwe​n ed, ale wspie​ra​n ie jej sta​n o​w i​ło cięż​kie brze​m ię, no i nie by​li​śmy prze​‐ cież jej ro​dzi​n ą. Gdy​by u któ​rejś z na​szych ma​t ek stwier​dzo​n o raka, po czym prze​szła​by ona che​m io​t e​ra​pię i od​m ó​w i​ła pod​da​n ia się ope​ra​cji, wy​bie​ra​jąc wła​sne spo​so​by le​cze​n ia i zmniej​‐ sza​jąc w ten spo​sób szan​se na wy​z dro​w ie​n ie, czyż nie po​je​cha​li​by​śmy do domu na lato? W koń​cu, żeby po​roz​m a​w iać o tym i o in​n ych spra​w ach, wy​m knę​li​śmy się na kawę do na​‐ szych są​sia​dów, Franc​ka i Ines, któ​rzy re​m on​t o​w a​li swój wła​sny cha​otycz​n y ze​staw szop i chat po dru​giej stro​n ie dro​gi w sto​sun​ku do nas. Wy​m ie​n i​li spoj​rze​n ia. Żmud​n ie do​bie​ra​jąc sło​w a

i prze​ry​w a​jąc je chwi​la​m i doj​m u​ją​ce​go mil​cze​n ia, dali nam do zro​z u​m ie​n ia, że do​szło do pew​‐ ne​go roz​ła​m u. Da​n iel bar​dzo prze​ż ył roz​pad mał​ż eń​stwa Gwe​n ed i jej męża. Sta​n ął po stro​n ie ojca, być może bo​jąc się, że i tak stra​ci mat​kę. Dla na​sto​lat​ków czę​sto je​dy​n ym do​stęp​n ym uczu​ciem jest gniew, po​w ie​dzia​ła Ines. Ale w tym wy​pad​ku gniew syna głę​bo​ko ra​n ił i tak już wy​n isz​czo​n ą no​w o​t wo​rem Gwe​n ed. Przyj​m u​jąc do wia​do​m o​ści, że sy​t u​a cja jest bar​dzo trud​n a, wes​t chnę​li​śmy i zgo​dzi​li​śmy się, że naj​lep​sze, co mo​ż e​m y zro​bić dla Gwe​n ed, to po pro​stu iść za jej przy​kła​dem i wspie​rać ją, jak tyl​ko zdo​ła​m y. Jej za​w o​dem było na​ucza​n ie – wy​gła​sza​n ie wy​kła​dów przy​cho​dzi​ło jej na​t u​ral​‐ nie. Za​czę​li​śmy więc za​da​w ać py​t a​n ia. Mie​li​śmy już ja​kieś po​ję​cie o kul​t u​rze i hi​sto​rii wy​spy. Ale, po​pro​si​li​śmy, czy mo​gła​by nam po​w ie​dzieć coś wię​cej? Gwe​n ed mia​ła żył​kę te​a tral​n ą i gdy już za​czę​ła zszy​w ać dla nas ka​w a​łecz​ki hi​sto​rii Bel​le-Île, sta​ła się wy​raź​n ie szczę​śliw​sza, zwłasz​cza kie​dy ni​czym ma​gik od​sła​n ia​ła ja​kąś se​kret​n ą gro​t ę albo opi​sy​w a​ła mało zna​n y zwy​czaj. Wy​ja​w i​ła nam tak​ż e se​kre​t y swo​je​go ewo​lu​ują​ce​go ży​cia du​cho​w e​go. Sta​ła się bud​dyst​ką, wy​ja​śni​ła, ale nie ode​szła z Ko​ścio​ła, na​w et mimo roz​w o​du. (Bóg i Fran​cja daw​n o do​szli do po​‐ ro​z u​m ie​n ia, że du​sza jest zbyt cen​n a, by ją mar​n o​w ać na przej​m o​w a​n ie się do​gma​t a​m i). Oczy​w i​ście nie mo​gła się oprzeć temu, by uświa​da​m iać nam co chwi​la ce​lo​w ość każ​de​go na​sze​‐ go dzia​ła​n ia. Słu​cha​li​śmy z sza​cun​kiem. W koń​cu my też by​li​śmy obłą​ka​n i – na po​t wier​dze​n ie na​szej nie​po​czy​t al​n o​ści mie​li​śmy akt no​t a​rial​n y czy​n ią​cy nas po​sia​da​cza​m i ru​iny domu. Czu​li​śmy, jak na Bel​le-Île sfe​ry du​cho​w a i fi​z ycz​n a łą​czą się w wie​lu miej​scach – na roz​dro​‐ żu za​z na​czo​n ym czter​n a​sto​w iecz​n ym ka​m ien​n ym krzy​ż em, na za​krę​cie, gdzie dwa wiel​kie sto​ją​ce ka​m ie​n ie trzy​m a​ły straż ni​czym cel​t yc​cy war​t ow​n i​cy, a tak​ż e we​w nątrz któ​rej​kol​w iek z grot na Côte Sau​v a​ge. Ale Gwe​n ed po​m o​gła nam zo​ba​czyć to prze​n i​ka​n ie bli​ż ej domu, kie​dy opro​w a​dza​ła nas po swo​jej cha​cie i po​ka​z y​w a​ła pod​sta​w y bre​t oń​skie​go ma​ison sa​ine: drzwi fron​‐ to​w e otwie​ra​ją​ce się bez​po​śred​n io na kuch​n ię po​łą​czo​n ą ze wspól​n ą izbą roz​m iesz​czo​n ą mię​‐ dzy pie​cem ku​chen​n ym a ko​m in​kiem, dłu​gi pro​sto​kąt​n y stół z ła​w a​m i do sie​dze​n ia sto​ją​cy pro​‐ sto​pa​dle do drzwi, dwie sza​f y po prze​ciw​n ych stro​n ach, jed​n a na na​czy​n ia, dru​ga na bie​li​z nę. Piło się wodę albo cydr z brą​z o​w ych gli​n ia​n ych mi​se​czek i ja​dło plac​ki oraz na​le​śni​ki z brą​z o​‐ wych ta​le​rzy. De​li​kat​n e, po​cho​dzą​ce z Qu​im​per pół​m i​ski z bia​ło-żół​t ym zdo​bie​n iem spo​czy​w a​‐ ły za​z wy​czaj w sza​f ie, wy​sta​w io​n e na po​kaz i ko​rzy​sta​n o z nich je​dy​n ie przy wy​jąt​ko​w ych oka​z jach. To było ży​cie ogra​n i​czo​n e do mi​n i​m um, sku​pio​n e wo​kół pra​cy w ro​dzin​n ym go​spo​dar​stwie, ale ta​kie, w któ​rym ni​g​dy nie bra​ko​w a​ło miej​sca na pięk​n o. Czy to po śnia​da​n iu, po obie​dzie, po pod​w ie​czor​ku, czy po ko​la​cji, kie​dy już wszyst​ko zo​sta​ło po​z my​w a​n e i po​cho​w a​n e, na sto​le kła​dzio​n o ka​w a​łek ręcz​n ie dzier​ga​n ej ko​ron​ki, a na niej sta​w ia​n o dzba​n ek lub mi​skę z bu​kie​‐ tem, nie​uchron​n ie za​w ie​ra​ją​cym duży i ja​sny kwiat w ko​lo​rze la​w en​dy ob​cię​t y z krze​w u hor​‐ ten​sji ro​sną​cej przy fron​t o​w ych drzwiach. Taki zdro​w y dom, ma​ison sa​ine, miał sens. Je​śli czło​‐ wiek miesz​kał w dwóch lub trzech po​ko​jach, jak wie​le bre​t oń​skich ro​dzin, po​t rzeb​n y był mu dom uła​t wia​ją​cy go​t o​w a​n ie, sprzą​t a​n ie i inne pra​ce do​m o​w e. A tak​ż e taki, któ​ry na pierw​szy

rzut oka spra​w iał wra​ż e​n ie po​rząd​ku i ładu, czy​li nie był prze​sad​n ie za​gra​co​n y ani ozdo​bio​n y zbyt fry​m u​śnie czy eks​cen​t rycz​n ie. A za​t em żad​n ych ca​cu​szek i bły​sko​t ek. Ma​ison sa​ine za punkt ho​n o​ru sta​w ia so​bie za​chę​ca​ją​cy wy​gląd już od pro​gu – od​z wier​cie​dla​ją​cy go​t o​w ość jego miesz​kań​ców do tego, by za​pro​po​n o​w ać każ​de​m u, kto zaj​dzie z wi​z y​t ą, miej​sce przy sto​le, fi​li​‐ żan​kę kawy i ka​w a​łek ma​śla​n e​go cia​sta, ko​uign amann. Nie zwa​ż a​jąc na po​czu​cie winy z po​w o​du na​sze​go ba​ła​ga​n iar​skie​go, nie​co de​spe​rac​kie​go ży​cia w No​w ym Jor​ku, za​pew​n i​li​śmy Gwe​n ed, że jest to rów​n ież na​szym ce​lem. My tak​ż e pra​‐ gnę​li​śmy zdro​w ia psy​chicz​n e​go i obie​ca​li​śmy, że nasz dom bę​dzie miał taką wła​śnie zdro​w ą i przy​ja​z ną at​m os​f e​rę. Ale je​śli są​dzi​li​śmy, że to za​do​w o​li Gwe​n ed, by​li​śmy w błę​dzie. Bo ona za​m ie​rza​ła za​pew​n ić nam edu​ka​cję sen​t y​m en​t al​n ą jesz​cze in​n e​go ro​dza​ju: wpo​ić nam pod​sta​‐ wy mo​ral​n e​go domu. Żeby dom był mo​ral​n y, mu​siał pa​so​w ać do oto​cze​n ia, być taki, jak na​le​ż y. A żeby był taki, jak na​le​ż y, mu​siał znać swo​je miej​sce, co w ro​z u​m ie​n iu Gwe​n ed ozna​cza​ło po​sta​w ie​n ie cha​rak​‐ te​ru i uro​dy wio​ski oraz ca​łej wy​spy po​n ad ja​kie​kol​w iek oso​bi​ste wy​m a​ga​n ia czy ar​chi​t ek​t o​n icz​‐ ne pre​t en​sje. To wła​śnie kry​ło się pod jej oba​w a​m i o li​n ię na​sze​go da​chu, okna na pię​t rze, czer​‐ wo​n e płyt​ki da​cho​w e i… fos​s e sep​ti​q ue. To był praw​dzi​w y Styl Ży​cia Wy​spy, któ​re​go zro​z u​m ie​‐ niem mu​sie​li​śmy do​pie​ro się wy​ka​z ać.

Rozdział ósmy

Francuski styl regulacyjny Dla pary dzie​cia​ków wy​cho​w a​n ych w me​lo​dra​m a​t ycz​n ych pej​z a​ż ach Ha​w a​jów i Ka​li​f or​n ii Bel​‐ le-Île była sub​t el​n a ni​czym woń dzi​kie​go roz​m a​ry​n u po let​n im desz​czu, po​e mat mu​z ycz​n y otwar​t ych pól, wia​t ro​chron​n ych pa​sów cy​pry​sów i schlud​n ych sku​pisk do​m ów w wio​skach, a wszyst​ko to oto​czo​n e frak​t al​n y​m i frędz​la​m i za​t o​czek, kli​f ów i plaż. Za​m iast wy​w o​łu​ją​cej bu​‐ rzę okla​sków ope​ro​w ej arii, jak Mau​na Kea, Yose​mi​ty czy Gol​d en Gate Brid​g e, wy​spa pro​po​n o​w a​ła de​li​kat​n ą me​lo​dię, któ​ra po​t em wciąż roz​brzmie​w a​ła w uszach. Nie ofe​ro​w a​ła na​t o​m iast wiel​ko​m iej​skie​go ryt​m u ani blich​t ru ro​dem z La​z u​ro​w e​go Wy​‐ brze​ż a. Może ca​ło​rocz​n ym miesz​kań​com Le Pa​la​is, któ​rych było w su​m ie po​n ad dwa ty​sią​ce, wy​da​w a​ło się, że są lep​si od in​n ych, ży​jąc w cie​n iu wy​n io​słych wa​łów obron​n ych sie​dem​n a​sto​‐ wiecz​n ej twier​dzy, Ci​t a​del​le Vau​ban. Jed​n ak tym, co ro​bi​ło naj​w ięk​sze wra​ż e​n ie na Bel​le-Île i co ude​rza​ło nas na nowo każ​de​go dnia, był wszech​obec​n y i zdu​m ie​w a​ją​cy brak tu​ry​stycz​n ych wil​li stło​czo​n ych na skra​ju wy​brze​ż a i osie​dli jak spod sztan​cy, w prze​ci​w ień​stwie do wszyst​kich in​n ych miejsc na świe​cie w kra​jach roz​w i​n ię​t ych, czy to na Kre​cie, San​t o​ri​n i, Ha​w a​jach, Long Is​land czy w Ka​li​f or​n ii. Aż do chwi​li, gdy przy​stą​pi​li​śmy do za​ku​pu domu, są​dzi​li​śmy, że to cu​dow​n y przy​pa​dek, że lu​dzie po pro​stu za bar​dzo ko​cha​li Bel​le-Île, żeby ją pro​f a​n o​w ać. Ale naj​pierw Sy​lvie, na​sza bre​‐ toń​ska praw​n icz​ka, a po​t em Gwe​n ed, na​sza wie​lo​bran​ż o​w a men​t or​ka i ar​chi​t ek​t o​n icz​n a muza, wy​pro​w a​dzi​ły nas z błę​du. Nie było żad​n ej nie​w i​dzial​n ej ręki chro​n ią​cej wy​spę, a je​dy​‐ nie że​la​z na dłoń re​gu​la​cji rzą​do​w ych na​rzu​co​n ych przez lo​kal​n y po​dział grun​t ów na stre​f y za​‐ go​spo​da​ro​w a​n ia. Wy​brze​ż e było nie​do​stęp​n e – bu​do​w ę do​pusz​cza​n o tyl​ko w gra​n i​cach wio​sek, a od roku 1765 nie​m al każ​dy nowy dom w stu pięć​dzie​się​ciu dwóch osa​dach miał bia​łe ścia​n y, dach kry​t y łup​ko​‐ wy​m i płyt​ka​m i i taki sam plan po​m iesz​czeń. Rzad​kie wy​jąt​ki – jak ele​ganc​ko wy​smu​kłe ra​t u​‐ sze z po​cząt​ku osiem​n a​ste​go wie​ku, sto​ją​ce na na​brze​ż u w Le Pa​la​is i Sau​z on – po​w sta​ły wcze​‐ śniej niż re​gu​la​cje praw​n e. Póź​n iej​szy wy​ją​t ek sta​n o​w i​ły je​dy​n ie trzy duże ho​t e​le. Bez​czel​n e,

acz nie​w y​so​kie, sta​ły scho​w a​n e i nie rzu​ca​ły się w oczy, w prze​ci​w ień​stwie cho​ciaż​by do krzy​‐ kli​w ych bu​dyn​ków wy​ra​sta​ją​cych w bli​skim ser​cu Min​dy Wa​iki​ki. Fa​scy​n o​w ał nas pro​ces ochro​n y, któ​ry zdo​łał prze​t rwać dwa wie​ki. Sta​re Wa​iki​ki znik​n ę​ło w cią​gu dzie​się​ciu lat: bu​do​w a ho​t e​li znisz​czy​ła li​n ię brze​go​w ą, rafę i ży​cie mor​skich zwie​rząt. Gre​cja, jaką wi​dzie​li​śmy, sta​n o​w i​ła ka​t a​stro​f ę po​z ba​w io​n ych ja​kich​kol​w iek re​gu​la​cji in​w e​sty​cji bu​dow​la​n ych: przy​bu​dów​ki z ta​n ie​go żuż​lo​be​t o​n u, be​t o​n iar​ki na każ​dym po​dwór​ku i ście​ki pły​‐ ną​ce pro​sto do mo​rza. Ja z ko​lei do​ra​sta​łem pod​czas eks​plo​z ji bu​dow​n ic​t wa sze​re​go​w e​go w Los An​ge​les, któ​re na mo​ich oczach po​kry​ło zmierz​w io​n ym dy​w a​n em jed​n o​li​t ych do​m ów te​re​n y wzdłuż pla​ż y i pu​sty​n ie na ob​sza​rach roz​cią​ga​ją​cych się na sto mil. Póź​n iej, pra​cu​jąc w Cen​t ral​n ej Ka​li​f or​n ii, wi​dzia​łem, jak to się od​by​w a: domy skle​co​n e w ty​dzień, na​stęp​n ie na​ło​ż o​n a spre​jem war​stwa far​by i fi​li​gra​n o​w e pre​f a​bry​ko​w a​n e zdo​bie​‐ nia wy​ci​ska​n e z ka​w ał​ka sklej​ki. Pew​n e​go dnia, ma​lu​jąc ilu​z o​rycz​n e fa​sa​dy go​łęb​n i​ków, któ​re mia​ły się zna​leźć pod oka​pa​m i sze​re​gow​ców, do​z na​łem ob​ja​w ie​n ia, że dzie​ci do​ra​sta​ją​ce w tym domu będą całe dzie​ciń​stwo cze​kać na pta​ki, a one ni​g​dy, prze​n ig​dy nie przy​le​cą. Uzna​‐ łem, że wy​krę​co​n o im pa​skud​n y nu​m er, i za​sta​n a​w ia​łem się, kto za tym stoi. Z pew​n o​ścią ktoś po​z ba​w io​n y du​szy. Ale czy ja by​łem lep​szy, za​ra​bia​jąc 11,25 do​la​ra za go​dzi​n ę, wra​ca​jąc do przy​cze​py, je​dząc piz​z ę z pu​deł​ka i po​pi​ja​jąc bu​dwe​ise​ra z sze​ścio​pa​ka? Kie​dy za​koń​czy​łem tę ro​bo​t ę, ni​g​dy wię​cej nie pra​co​w a​łem na bu​do​w ie. Ale po​t em wszę​‐ dzie wi​dzia​łem te dom​ki dla pta​ków, a tak​ż e ogrom​n e bil​l​bo​a r​dy: „Wi​t aj​cie w Hi​gh​land Ca​stle Park, Re​gen​cy Uptown Es​t a​t es, Alta Hun​t ing​t on Arms…”. Jak więc Bel​le-Île zdo​ła​ła uchro​n ić się przed po​dob​n ym lo​sem, przed prze​in​w e​sto​w a​n iem, prze​lud​n ie​n iem, przed sa​m o​cho​do​w ym sza​leń​stwem, ja​kie ogar​n ę​ło Sa​int-Tro​pez i Can​n es na po​łu​dniu oraz wy​spy Jer​sey i Gu​e rn​sey na pół​n o​cy? Skąd się wzię​ły te wszyst​kie mo​ral​n e domy? Czy też ra​czej, jak, dla​cze​go i kie​dy zde​cy​do​w a​n o się tu​t aj obrać inną dro​gę niż ta oczy​‐ wi​sta, spod zna​ku: wię​cej, ta​n iej, brzy​dziej? Od​po​w iedź, je​śli po​m i​n ąć pierw​sze trzy​dzie​ści ty​się​cy nie​udo​ku​m en​t o​w a​n ych lat, wy​pły​w a z nie​po​w ta​rzal​n ej mie​szan​ki wo​jen, sar​dy​n ek, wa​lecz​n ej i nisz​czą​cej fan​t a​z ji, li​t e​rac​kiej i ar​‐ ty​stycz​n ej sła​w y, a przede wszyst​kim z po​ło​ż e​n ia, po​ło​ż e​n ia, po​ło​ż e​n ia – no i tak się zło​ż y​ło, że tu wła​śnie pew​n e pierw​sze iko​n y ce​le​bryc​kiej kul​t u​ry zy​ska​ły me​dial​n y roz​głos. Bel​le-Île od po​cząt​ku była jed​n ą z tych wysp-He​len Tro​jań​skich, za​w sze przez ko​goś po​ż ą​‐ da​n ych i za​w sze wsz​czy​n a​ją​cych woj​n y. Za​m iesz​ka​n a przez po​słu​gu​ją​ce się na​rzę​dzia​m i ludy me​z o​li​t ycz​n e, a na​stęp​n ie neo​li​t ycz​n e od 7000 lat p.n.e. – kie​dy to być może łą​czy​ła się ze sta​‐ łym lą​dem pod​czas od​pły​w u – za​w sze sta​n o​w i​ła przy​sta​n ek mię​dzy Mo​rzem Śród​z iem​n ym a pół​n oc​n ą Eu​ro​pą. Fe​n i​cja​n ie za​t rzy​m y​w a​li się tu, by zdo​być wodę i za​pa​sy żyw​n o​ści, gdy trans​por​t o​w a​li ła​dun​ki cyny z korn​w a​lij​skich złóż – to oni byli praw​do​po​dob​n ie pierw​szy​m i étran​g ers, cu​dzo​z iem​ca​m i. Ba​skij​scy wie​lo​ryb​n i​cy, pi​ra​ci, mni​si w ło​dziach wio​sło​w ych: wszy​scy po​dró​ż u​ją​cy dro​gą mor​‐ ską wie​dzie​li, że Bel​le-Île jest bez​piecz​n ym por​t em, zlo​ka​li​z o​w a​n ym z dala od groź​n ych nur​‐ tów i ska​li​stych brze​gów sta​łe​go lądu. Ale po raz pierw​szy wy​spa za​pi​sa​ła się w hi​sto​rii oko​ło 56

roku n.e. jako miej​sce mor​skiej bi​t wy, któ​rą zwy​cię​ż ył Bru​t us, pod​czas gdy jego zwierzch​n ik Ju​‐ liusz Ce​z ar przy​glą​dał się bez​czyn​n ie. Kie​dy w pią​t ym wie​ku upa​dło ce​sar​stwo rzym​skie, wy​spa oka​z a​ła go​ścin​n ość Bre​t oń​czy​kom ze sta​łe​go lądu oraz mni​chom z Re​do​n u, ale też nie​ste​t y mia​ła zbyt do​god​n e po​ło​ż e​n ie dla ob​cych flot, wi​kin​gów i in​n ych pi​ra​t ów. Oko​ło roku 1000 wy​spę prze​ję​li be​n e​dyk​t y​n i i roz​po​czę​li upra​w ę zie​m ię. W szes​n a​stym wie​‐ ku w ra​m ach prze​t ar​gów po​li​t ycz​n ych król wy​pę​dził mni​chów z wy​spy wo​bec ich nie​umie​jęt​n o​‐ ści po​w strzy​m a​n ia pi​rac​t wa, a tak​ż e w ra​m ach na​gro​dy dla spraw​dzo​n e​go w bo​jach part​n e​ra Me​dy​ce​uszy, Al​ber​t a de Gon​di, któ​ry tego sa​m e​go dnia w roku 1573 otrzy​m ał rów​n ież Pro​w an​‐ sję. (To był na​praw​dę do​bry dzień dla Gon​dich). Do​pie​ro po stu la​t ach pa​n o​w a​n ia ro​dzi​n y Gon​‐ dich Ni​co​las Fo​uqu​e t, eks​t ra​w a​ganc​ki fran​cu​ski mi​n i​ster fi​n an​sów w sty​lu Do​n al​da Trum​pa, zło​ż ył Wło​chom pro​po​z y​cję nie do od​rzu​ce​n ia. Za​kon be​n e​dyk​t y​n ów trak​t o​w ał Bel​le-Île ni​czym przy​m u​so​w y obóz pra​cy, za​przę​ga​jąc lu​‐ dzi do płu​gów i ka​ż ąc im spać w ba​ra​kach. Gon​di roz​w i​n ę​li rze​m io​sło i ry​bo​łów​stwo. Fo​uqu​e t miał inną wi​z ję: uczy​n ić z Bel​le-Île Wy​spę Ma​rzeń, po któ​rej będą prze​cha​dzać się mu​z y​cy brzdą​ka​ją​cy na man​do​li​n ach. W cią​gu trzech lat jego wi​z ja mo​gła się rów​n ać z Wer​sa​lem. Jed​‐ nak Lu​dwik XIV, Król Słoń​ce, był za​z dro​sny i po​dejrz​li​w y wo​bec ogrom​n ych wy​dat​ków. Fo​uqu​e t zo​stał aresz​t o​w a​n y i przy​w ie​z io​n y z po​w ro​t em do Pa​ry​ż a, a jak po​w ia​da​ją, uczy​n ił to nie kto inny, jak tyl​ko d’Ar​t a​gnan i trzej musz​kie​t e​ro​w ie. Nie na​le​ż y kon​ku​ro​w ać ze Słoń​cem. Mi​n ę​ło sto lat. Zbli​ż a​ło się naj​w aż​n iej​sze wy​da​rze​n ie dla miesz​kań​ców Bel​le-Île: zdo​by​cie wy​spy przez Bry​t yj​czy​ków w 1761 roku. Fran​cja prze​gra​ła woj​n ę z An​glią, a kie​dy dwa lata póź​‐ niej żoł​n ie​rze bry​t yj​scy od​pły​w a​li z Le Pa​la​is, rol​n i​cy i wie​śnia​cy otrzy​m a​li pra​w a do swo​jej zie​‐ mi i do​m ów. Wy​obraź​cie so​bie, że mo​n ar​chia daje lu​do​w i środ​ki pro​duk​cji. Albo de​m o​kra​t ycz​n ą re​dy​stry​bu​cję ma​jąt​ku, o de​ka​dę wcze​śniej, za​n im roz​po​czę​ła się ame​ry​kań​ska re​w o​lu​cja czy jesz​cze tro​chę póź​n iej re​w o​lu​cja fran​cu​ska. Prze​gra​n ie woj​n y ozna​cza​ło tak​ż e, że Fran​cja stra​ci​ła Ame​ry​kę Pół​n oc​n ą, a w roku 1765 mi​‐ ni​ster obro​n y wpadł na po​m ysł, żeby wy​słać tro​chę Aka​dian, wy​da​lo​n ych z Ma​ine, Cape Bre​t on i Wy​spy Księ​cia Edwar​da, dla wzmoc​n ie​n ia Bel​le-Île. W wy​n i​ku Le Grand Déran​g e​ment, Wiel​kie​‐ go Prze​sie​dle​n ia, jak to na​z y​w a​n o, na wy​spie osie​dli​ło się sie​dem​dzie​siąt osiem ro​dzin. Wie​le z nich zo​sta​ło roz​dzie​lo​n ych z krew​n y​m i, z któ​rych część wy​lą​do​w a​ła w Lu​izja​n ie, gdzie sta​ła się zna​n a jako Ca​juns. Aka​dia​n ie z Bel​le-Île otrzy​m a​li dom, ko​n ia, kro​w ę i trzy​dzie​ści miar zie​‐ mi – tyle, ile rol​n ik mógł za​orać w cią​gu jed​n e​go dnia. Ża​den z nich nie osie​dlił się w na​szej wio​sce, Ker​bor​dar​do​ué. Nie​któ​rzy twier​dzą, że rdzen​n i miesz​kań​cy Bel​le-Île, któ​rych licz​ba w tam​t ym cza​sie wy​‐ no​si​ła oko​ło pię​ciu ty​się​cy, nie byli za​chwy​ce​n i tym, że umiesz​czo​n o wśród nich ob​cych i jesz​cze ofia​ro​w a​n o im na po​czą​t ek go​spo​dar​stwo wraz ze zwie​rzę​t a​m i. Ale pa​ra​dok​sal​n ie rząd fran​cu​‐ ski wca​le nie usi​ło​w ał oka​z y​w ać Aka​dia​n om wzglę​dów. By​n aj​m niej. Nowo przy​by​li mie​li słu​ż yć za mię​so ar​m at​n ie na wy​pa​dek in​w a​z ji i zo​sta​li ulo​ko​w a​n i w spe​cjal​n ie za​pro​jek​t o​w a​n ych ka​‐ mien​n ych do​m ach sto​ją​cych w rzę​dach i wy​cho​dzą​cych na mo​rze, bez tyl​n ych drzwi i okien. Zu​‐ peł​n ie jak​by miesz​ka​li na strzel​n i​cy, ze świa​do​m o​ścią, że je​śli przy​pły​n ą żoł​n ie​rze bry​t yj​scy,

ko​m en​dant z Cy​t a​de​li roz​da im musz​kie​t y i wszy​scy mają tkwić na po​ste​run​ku oraz wal​czyć, póki nie zo​sta​n ą wy​bi​ci co do jed​n e​go. Na szczę​ście ani Aka​dia​n ie, ani rdzen​n i miesz​kań​cy wy​spy nie mie​li cza​su na to, by sie​‐ dzieć i cze​kać na ko​lej​n ą woj​n ę. I cho​ciaż być może pie​lę​gno​w a​li ura​z y przez ko​lej​n ych dwie​‐ ście lat, nie prze​szka​dza​ło im to w na​w ią​z y​w a​n iu kon​t ak​t ów to​w a​rzy​skich, tań​cze​n iu two-ste​‐ pa na fest-noz i za​w ie​ra​n iu związ​ków mał​ż eń​skich. Wy​ko​rzy​sta​li tak​ż e aka​diań​ski zwy​czaj de​‐ ko​ro​w a​n ia bu​dyn​ków od ze​w nątrz w no​w ym bre​t oń​skim sty​lu do​m ów. Na ogół przy​bie​ra​ło to for​m ę cien​kie​go ko​lo​ro​w e​go pa​ska wo​kół okien – ró​ż o​w e​go lub ja​sno​n ie​bie​skie​go, rza​dziej żół​‐ te​go. Do tego do​cho​dzi​ły ma​lo​w a​n e drew​n ia​n e okien​n i​ce – ja​sno​z ie​lo​n e dla rol​n i​ków i błę​kit​‐ ne dla ma​ry​n a​rzy. Kie​dy na​de​szła ko​lej​n a in​w a​z ja – nie​m iec​ka w roku 1940 – na​w et nie bra​n o pod uwa​gę po​‐ my​słu wy​ko​rzy​sta​n ia do​m ów jako bun​krów. Miło by​ło​by my​śleć, że były po pro​stu zbyt ład​n e, żeby uży​w ać ich do wal​ki, ale tak na​praw​dę ma​so​w e znisz​cze​n ia, któ​re do​t knę​ły sta​ły ląd, omi​‐ nę​ły Bel​le-Île. Nie mia​ła już stra​t e​gicz​n e​go zna​cze​n ia. Sta​ła się na​t o​m iast waż​n ym ośrod​kiem ry​bo​łów​stwa, jesz​cze w la​t ach pięć​dzie​sią​t ych dzie​‐ więt​n a​ste​go wie​ku. Po prze​lot​n ej ko​n iunk​t u​rze na wy​sy​ła​n ie ho​m a​rów do Pa​ry​ż a nową li​n ią ko​le​jo​w ą wy​spa sta​ła się jed​n ym z pierw​szych ośrod​ków eks​por​t u sar​dy​n ek w pusz​kach. Udo​‐ sko​n a​le​n ie bez​piecz​n ej me​t o​dy pusz​ko​w a​n ia żyw​n o​ści – przez Fran​cu​z a, Ni​co​la​sa Ap​per​t a – wy​w o​ła​ło praw​dzi​w ą go​rącz​kę zło​t a na punk​cie tej ma​łej ryb​ki, do tej pory rzad​kiej i ce​n io​n ej głów​n ie przez sma​ko​szy. Wy​spa słu​ż y​ła jako baza dla ty​się​cy cha​lo​upes, slu​pów ob​w ie​szo​n ych sie​cia​m i, któ​rych wspar​‐ te na wspor​n i​kach masz​t y za​m ie​n ia​ły każ​dą za​t ocz​kę w las. Kie​dy ta flo​t yl​la wpły​w a​ła do por​‐ tu po zło​w ie​n iu w sie​ci jed​n ej z ol​brzy​m ich ła​w ic sar​dy​n ek, od ja​kich ro​iła się Za​t o​ka Bi​skaj​ska, cała lud​n ość wy​spy gro​m a​dzi​ła się w fa​bry​ce kon​serw w Le Pa​la​is i pra​co​w a​ła tak dłu​go, aż ostat​n ia pusz​ka nie zo​sta​ła za​m knię​t a. Bo​gac​t wo sar​dy​n ek usta​bi​li​z o​w a​ło zmien​n e ko​le​je losu Bel​le-Île w okre​sie za​m ie​szek i in​‐ du​stria​li​z a​cji w in​n ych re​jo​n ach. Wie​lu miesz​kań​ców wy​spy po​sia​da​ło cha​lo​upes albo czer​pa​ło zy​ski z po​ło​w ów, a resz​t a za​ra​bia​ła na pusz​ko​w a​n iu. Te pie​n ią​dze tra​f ia​ły do kie​sze​n i oszczęd​‐ nych z na​t u​ry tu​byl​ców, pod​n o​sząc ich stan​dard ży​cia i po​z wa​la​jąc za​t rzy​m ać go​spo​dar​stwa i domy. Na​w et kie​dy sar​dyn​ki w ta​jem​n i​czy spo​sób znik​n ę​ły w roku 1911 – w tym sa​m ym roku wy​pa​ro​w a​ły z Mon​t e​rey, mia​stecz​ka upa​m ięt​n io​n e​go przez Joh​n a Ste​in​bec​ka w Uli​c y Nad​‐ brzeż​nej – Bel​le-Île za​cho​w a​ła po​czu​cie dumy z ich po​w o​du. I szczę​śli​w ie po roku 1900 wy​spa zna​la​z ła nową „rybę” do usma​ż e​n ia: tu​ry​stów. Wszę​dzie in​dziej tu​ry​sty​ka była rów​n o​z nacz​n a z gwał​t ow​n ą roz​bu​do​w ą i śmier​cią kul​t u​ry re​gio​n al​n ej. Bel​le-Île mia​ła to szczę​ście, że dzie​li ją od lądu dwa​dzie​ścia mil wody oraz że pierw​si tu​ry​ści przy​je​cha​li w ślad za po​e ta​m i i ma​la​rza​m i, a zwłasz​cza za Clau​dem Mo​n e​t em i Joh​n em Pe​t e​rem Rus​sel​lem. W roku 1900 wy​spę od​w ie​dzi​ła naj​słyn​n iej​sza oso​ba na świe​cie – Sa​rah Bern​hardt, któ​ra była jed​n o​cze​śnie Mu​ham​m a​dem Alim i Lady Gagą swo​ich cza​sów – a Bel​le-Île pod​bi​ła jej ser​ce.

Bern​hardt ku​pi​ła ustron​n ą twier​dzę w naj​po​sęp​n iej​szym miej​scu wy​brze​ż a i uczy​n i​ła wy​‐ spę swo​im do​m em w prze​rwach po​m ię​dzy świa​t o​w y​m i to​ur​n ée. Spra​w i​ła, że Bel​le-Île sta​ła się te​m a​t em wie​lu re​por​t a​ż y, z po​w o​du ta​kich gło​śnych wy​da​rzeń, jak strze​la​n ie do pta​ków mor​‐ skich, le​ż ąc w łóż​ku i pi​jąc po​ran​n ą kawę, oraz przy​ję​cie księ​cia Wa​lii na mi​ło​sną noc i sym​bo​‐ licz​n e „po​ż e​gna​n ie z tym wszyst​kim” w dro​dze na ko​ro​n a​cję. Kie​dy ogól​n o​kra​jo​w a sieć usług ko​le​jo​w ych za​czę​ła siłą wpra​w iać masy w ruch tu​ry​stycz​n y, Bel​le-Île pod wie​lo​m a wzglę​da​m i była ide​a l​n ie przy​go​t o​w a​n a do tego, żeby sko​rzy​stać na tym, nie tra​cąc jed​n o​cze​śnie du​szy. Po pierw​sze, więk​szość przy​by​szów wo​la​ła po​z o​stać na sta​łym lą​dzie, w po​bli​ż u sta​cji koń​co​w ej, dzię​ki cze​m u Bel​le-Île sta​ła się ce​lem jed​n o​dnio​w ych wy​cie​‐ czek. Naj​bliż​sze mia​sta na sta​łym lą​dzie, Qu​ibe​ron i Car​n ac, mia​ły do za​ofe​ro​w a​n ia ho​t e​le z epo​ki edwar​diań​skiej, pa​sa​ż e han​dlo​w e i sale ta​n ecz​n e, pro​m e​n a​dy wzdłuż plaż z nie​koń​czą​‐ cy​m i się ka​w ia​ren​ka​m i i pa​n ia​m i w roz​klo​szo​w a​n ych spód​n icz​kach, z pa​ra​sol​ka​m i i uja​da​ją​cy​m i pu​dla​m i. Na Bel​le-Île jeź​dzi​ło się po to, żeby ode​t chnąć od ca​łej tej pia​n y i pod​n ie​ce​n ia, za​czerp​n ąć świe​ż e​go po​w ie​t rza i za przy​kła​dem tylu sław​n ych lu​dzi roz​ko​szo​w ać się na​t u​rą ni​czym wy​ra​‐ fi​n o​w a​n ym spek​t a​klem. Czło​w iek przy​jeż​dżał, omdle​w ał z za​chwy​t u, opa​lał się i wra​cał do domu. W Le Pa​la​is sprze​da​w a​n o mnó​stwo bi​be​lo​t ów, nad​m or​skich ła​ko​ci i pocz​t ó​w ek, ale pięk​‐ ne wi​do​ki i przy​pra​w ia​ją​ce o za​w rót gło​w y nad​brzeż​n e urwi​ska po​z o​sta​w ia​n o w spo​ko​ju – i na​‐ dal są nie​t knię​t e. Jak jed​n ak miesz​kań​cy wy​spy zdo​ła​li w tym wszyst​kim kie​ro​w ać wła​snym lo​sem, a w każ​‐ dym ra​z ie za​cho​w ać god​n ość i zie​m ię? Dla​cze​go nie schle​bia​li tu​ry​stycz​n ym gu​stom, nie ule​gli po​ku​sie, by wziąć for​sę i w nogi? Może byli po pro​stu upar​ci i wo​le​li żyć w swo​ich go​spo​dar​‐ stwach tak jak ich przod​ko​w ie. W książ​ce Daw​ny ustrój i re​wo​lu​c ja Ale​xis de To​cqu​e vil​le (au​t or słyn​n e​go dzie​ła O de​mo​kra​c ji w Ame​ry​c e, rów​n ie traf​n ie po​strze​ga​ją​cy oj​czy​sty kraj) pi​sze o sile przy​w ią​z a​n ia wie​śnia​ków do zie​m i. Poza tym może miesz​kań​cy Bel​le-Île ni​g​dy nie zo​sta​li wy​‐ sta​w ie​n i na cięż​ką pró​bę po​dat​ko​w ą przez opa​n o​w a​n e przez in​w e​sto​rów rady miej​skie, jak to się sta​ło w Ka​li​f or​n ii. W ra​m ach od​n a​w ia​n ia fran​cu​skie​go dzie​dzic​t wa ar​chi​t ek​t o​n icz​n e​go po dru​giej woj​n ie świa​‐ to​w ej ktoś w rzą​dzie cen​t ral​n ym mu​siał zdać so​bie spra​w ę, że na​t u​ral​n e pięk​n o wy​m a​ga ochro​n y – praw​do​po​dob​n ie ktoś, kto miał dru​gi dom na Bel​le-Île i po wy​pra​w ie do Sa​int-Tro​pez na nowo do​ce​n ił jej har​m o​n ię. Zo​ba​czył, jak ła​t wo mo​gła​by zo​stać utra​co​n a, i w roku 1975 zdo​‐ łał prze​f or​so​w ać po​dział na stre​f y za​go​spo​da​ro​w a​n ia, któ​ry bę​dzie chro​n ić wy​brze​ż e przed in​‐ we​sty​cja​m i bu​dow​la​n y​m i. Wkrót​ce wpro​w a​dzo​n o rów​n ież usta​w y za​ka​z u​ją​ce od​stępstw od pro​ste​go sty​lu bre​t oń​skie​go bu​dow​n ic​t wa. Nie wszy​scy byli za​do​w o​le​n i z ta​kich ogra​n i​czeń – w każ​dej ro​dzi​n ie po​sia​da​ją​cej zie​m ię tra​f iał się ktoś, kto chęt​n ie za do​la​ry użył​by bul​do​ż e​ra. W każ​dym dzie​się​cio​le​ciu zda​rza​ły się spo​ry o roz​sze​rze​n ie gra​n ic wio​sek, aby umoż​li​w ić roz​bu​do​w ę. Dzi​siaj jed​n ak wy​raź​n ie wi​dać, że ten re​gu​la​cyj​n y eks​pe​ry​m ent się opła​cił: wy​star​czy po​je​chać sa​m o​cho​dem albo po​cią​giem na pół​w y​sep Qu​ibe​ron na przy​stań pro​m ów w Port Ma​rie i zo​ba​czyć cha​otycz​n ą mo​z ai​kę stło​czo​‐

nych do​m ów, osie​dli i wio​sek – na​dę​t e bu​dow​le, po​t wor​ko​w a​t e, schle​bia​ją​ce tu​ry​stycz​n ym gu​‐ stom, gro​t e​sko​w o wy​pa​czo​n e, ze​psu​t e nie​ogra​n i​czo​n ą swo​bo​dą speł​n ia​n ia żel​be​t o​n o​w ych za​‐ chcia​n ek ma​łych, ki​czo​w a​t ych umy​słów. Taki był fran​cu​ski styl re​gu​la​cyj​n y na Bel​le-Île i dla​t e​go wła​śnie za​t rud​n i​li​śmy De​n i​sa Le​‐ Re​v eur. Bo gdy​by​śmy po​pro​si​li o nie​speł​n ia​ją​cy swo​jej roli, czy​sto de​ko​ra​cyj​n y do​m ek dla pta​‐ ków pod oka​pem, od​m ó​w ił​by nam z miej​sca. On mu​siał tu żyć. Pod​czas gdy pa​ry​ż a​n in czy ja​ki​‐ kol​w iek inny na​jem​n ik ze sta​łe​go lądu za​t arł​by ręce i za​py​t ał: „Ile po​ko​ików dla ptasz​ka?”. • Nasz po​byt do​bie​gał koń​ca, ale ja​koś to do nas nie do​cie​ra​ło. Kie​dy przy​je​cha​li​śmy w sierp​n iu, słoń​ce za​cho​dzi​ło na tej pół​n oc​n ej sze​ro​ko​ści geo​gra​f icz​n ej tak póź​n o – o dzie​sią​t ej, a te​raz za​‐ nu​rza​ło się w lu​strza​n ej ta​f li Atlan​t y​ku o wpół do dzie​w ią​t ej – że zmy​li​ło to na​sze we​w nętrz​‐ ne ze​ga​ry. Czę​sto wę​dro​w a​li​śmy po wrzo​so​w i​skach ni​czym la​poń​scy pa​ste​rze re​n ów, wie​le go​dzin po ko​la​cji w prze​dłu​ż a​ją​cym się zmierz​chu. W głę​bi du​cha wie​dzie​li​śmy, że to ostat​n ie lato przed bu​rzą re​m on​t u, ostat​n ia my​dla​n a bań​ka nie​w in​n o​ści, któ​ra wkrót​ce pęk​n ie. Gwe​n ed za​chę​ca​ła nas do tej nie​f ra​so​bli​w o​ści, świa​do​m a, co bę​dzie po​t em. Ona uro​dzi​ła dziec​ko. Od​re​m on​t o​w a​ła dom. Wie​dzia​ła. Tyle że nikt nie wie​dział. Tego, co mia​ło na​stą​pić po​t em, nie była w sta​n ie od​gad​n ąć na​w et taka wieszcz​ka jak Gwe​n ed. Przez te dwa ty​go​dnie, kie​dy Gwe​n ed spo​koj​n ie, acz nie​ustę​pli​w ie prze​ka​z y​w a​ła nam całą swo​ją wie​dzę, da​jąc z sie​bie wszyst​ko i or​ga​n i​z u​jąc nam całe dnie, Min​dy i ja zgod​n ie igno​ro​‐ wa​li​śmy wszel​kie su​ge​stie, że to już „ostat​n ie wska​z ów​ki”, sym​bo​licz​n e prze​ka​z a​n ie nam pa​‐ łecz​ki – na wszel​ki wy​pa​dek. Nie mo​gli​śmy jed​n ak nic po​ra​dzić na zbli​ż a​ją​cą się je​sień, na ele​‐ gij​n y pej​z aż Bel​le-Île, na su​che wy​m łó​co​n e pola i bele sia​n a, na sta​da owiec prze​n o​szą​ce się na nowe pa​stwi​ska. Że​by​śmy nie wiem jak sta​ra​li się ją igno​ro​w ać, ta me​t a​f o​ra była wszę​dzie. Ma​jąc nasz bied​‐ ny zruj​n o​w a​n y dom w cen​t rum uwa​gi, mo​gli​śmy roz​m a​w iać o tym, co ina​czej po​z o​sta​ło​by nie​‐ wy​po​w ie​dzia​n e: przy​w ró​ci​m y go z mar​t wych. A je​śli za​cho​w a​m y wia​rę w nasz dom, może w ten spo​sób oca​li​m y rów​n ież Gwe​n ed, po​w strzy​m a​m y to, co nie​uchron​n e, za​w ró​ci​m y z wy​‐ zna​czo​n ej tra​sy cień tasz​czą​cy kosę. • Ostat​n ie​go dnia znów pi​li​śmy w po​łu​dnie drin​ki z De​n i​sem Le​Re​v eur na żwi​ro​w a​n ym po​dwó​‐ rzu przed do​m em Gwe​n ed, skąd, gdy wy​cią​gnę​li​śmy szy​ję, mo​gli​śmy doj​rzeć za​pad​n ię​t y dach na​szej smęt​n ej ru​iny. De​n is Ma​rzy​ciel wy​glą​dał tak, jak​by ostat​n io się nie wy​sy​piał, ale zdo​łał zgro​m a​dzić plik kosz​t o​ry​sów i szki​ców, cho​ciaż prze​pra​szał nas za ich nie​do​pra​co​w a​n ie. Nam

wy​da​ły się cał​kiem w po​rząd​ku, były czy​t el​n e i fa​cho​w e. Bar​dziej niż w po​rząd​ku: wy​da​ły nam się ma​gicz​n e, a dom zo​stał wskrze​szo​n y i wy​glą​dał le​piej niż kie​dy​kol​w iek. – Och, spójrz! – wy​krzyk​n ę​ła Min​dy. – To okno man​sar​do​w e! De​n is pro​m ie​n iał. Jed​n a sy​pial​n ia mia​ła wy​cho​dzą​ce na plac zgrab​n e okno ze spa​dzi​stym dasz​kiem, wy​sta​ją​ce ni​czym bal​kon. Spoj​rzaw​szy na ry​su​n ek, Gwe​n ed od​su​n ę​ła się z uprzej​‐ mym uśmie​chem, któ​ry nie zdo​łał jed​n ak ukryć jej roz​cza​ro​w a​n ia. – Czy mamy już te​raz pod​pi​sać? – spy​t a​ła Min​dy. – Nie, nie – od​parł De​n is. Mu​siał jesz​cze do​pra​co​w ać kosz​t o​rys, bo część ofert na​dal nie zo​sta​ła po​t wier​dzo​n a. Ale jed​n o mo​gli​śmy zro​bić. Pod​n iósł się z krze​sła, uśmie​cha​jąc się sze​ro​ko. – Te​raz zro​bi​m y uścisk dło​n i. – Ro​z e​śmiał się, wi​dząc na​sze miny, dum​n y ze swo​jej an​‐ gielsz​czy​z ny, i wy​cią​gnął rękę. Po​pa​t rzy​li​śmy z Min​dy na sie​bie. Ona kiw​n ę​ła gło​w ą. Wsta​li​śmy rów​n o​cze​śnie. Na​sze trzy dło​n ie zde​rzy​ły się po​środ​ku sto​łu. Śmiech, po czym wy​m ia​n a trzech moc​n ych uści​sków. – Bon, do​brze – po​w ta​rza​li​śmy raz po raz. – Do​sko​n a​le – po​w ie​dział De​n is po an​giel​sku. – Bar​dzo do​brze. Ko​lej​n y wy​buch śmie​chu. I po​ca​łun​ki, trzy mię​dzy De​n i​sem i mną, a do​t yk na​szych szorst​‐ kich jak pa​pier ścier​n y po​licz​ków sta​n o​w ił wstęp do prac bu​dow​la​n ych. Przy po​ż e​gna​n iu na​stą​pi​ły ko​lej​n e uści​ski dło​n i. A po​t em po​w ie​dzie​li​śmy so​bie do wi​dze​n ia. – Non, pas au re​vo​ir – zbesz​t ał nas De​n is. – A bien​tôt. Nie „do wi​dze​n ia” – „do zo​ba​cze​n ia wkrót​ce”. Kie​dy zo​sta​li​śmy sami, Gwe​n ed wzmo​gła swo​ją pro​m ien​n ość. – W przy​szłym roku bę​dzie​cie mie​li pięk​n y dom. Gwa​ran​t u​ję wam to. Wy​m ie​n i​li​śmy z Min​dy za​szy​f ro​w a​n e spoj​rze​n ia. „Chy​ba że nie zdo​ła​m y za to za​pła​cić”. – Może na ra​z ie zro​bi​li​by​śmy tyl​ko dach – po​w ie​dzia​ła Min​dy. – A z resz​t ą by​śmy się wstrzy​m a​li – do​da​łem. – Nie wy​da​je mi się – od​par​ła Gwe​n ed. Na​gle we tro​je wró​ci​li​śmy do wcze​śniej​szej po​ke​ro​w ej roz​gryw​ki. Ja spraw​dza​łem swo​je kar​t y. Min​dy wy​ło​ż y​ła swo​je na stół: – Mo​ż e​m y po​cze​kać na de​vis, a po​t em pod​pi​sać je​dy​n ie umo​w ę na wy​ko​n a​n ie mi​n i​m al​n ej ilo​ści prac. Gwe​n ed po​krę​ci​ła gło​w ą. – Min​dy, jest tyl​ko jed​n a oka​z ja do tego, żeby prze​ro​bić pod​da​sze na po​ko​je miesz​kal​n e, wła​śnie w mo​m en​cie wy​m ia​n y da​chu. Trze​ba od razu zro​bić jak naj​w ię​cej. Ro​bot​n i​cy mają mnó​stwo zle​ceń. Nie będą na was cze​kać. Wszyst​ko trze​ba wy​ko​n ać od razu i tak to za​pla​n o​‐ wać, żeby le​d​w ie skoń​czy się jed​n o, za​czy​n ać na​stęp​n e. Jak już ru​szy, ro​bo​t a idzie bar​dzo szyb​‐ ko. Zo​ba​czy​cie. – Gwe​n ed, mar​t wi​m y się o pie​n ią​dze – po​w ie​dzia​ła Min​dy. – Nie są​dzi​li​śmy, że zaj​dę w cią​‐ żę.

To nie​z u​peł​n ie była praw​da. Kie​dy ja oglą​da​łem dom i przy​kle​py​w a​łem umo​w ę na Bel​le-Île, Min​dy zbie​ra​ła ma​t e​ria​ły do ar​t y​ku​łu na te​m at sta​t y​styk po​ro​do​w ych dla „Gla​m o​ur”. Kie​dy wró​ci​łem do domu, mia​ła w gło​w ie kon​kret​n ą licz​bę. Tam​t ej nocy zre​z y​gno​w a​li​śmy z an​t y​‐ kon​cep​cji. Cią​ż a ujaw​n i​ła się w lip​cu, gdy stan na​sze​go kon​t a wy​n iósł zero. – My​ślę, że de​vis bę​dzie dość roz​sąd​n y – od​par​ła Gwe​n ed z nie​z a​chwia​n ym prze​ko​n a​n iem. – De​n is za​cho​w a się fair i wy​bie​rze tyl​ko naj​lep​szych, naj​uczciw​szych wy​ko​n aw​ców. Nie okan​‐ tu​ją was, jak by mo​gło się zda​rzyć, gdy​by​ście za​a n​ga​ż o​w a​li jed​n e​go z tych pa​ry​skich ar​chi​t ek​‐ tów, któ​rzy przy​jeż​dża​ją tu i wy​da​je im się, że mogą wszyst​ko ro​bić po swo​je​m u, nie za​t rud​‐ niać miej​sco​w ych i nie oka​z y​w ać sza​cun​ku dla lo​kal​n ej ar​chi​t ek​t u​ry. Sły​sze​li​śmy już tę gad​kę. – To okno man​sar​do​w e było dla mnie za​sko​cze​n iem – do​da​ła. – De​n is mu​siał się po​ro​z u​‐ mieć z wła​ści​cie​lem są​sied​n ie​go domu i uzy​skać jego zgo​dę. Je​stem pew​n a, że roz​m a​w iał tak​ż e z Ma​da​m e Mor​ga​n e. Miesz​kań​cy wy​spy nie pod​cho​dzą lek​ko do zmian. Dla​t e​go wła​śnie to było ta​kie waż​n e, że​by​ście wy​bra​li miej​sco​w e​go ar​chi​t ek​t a. Znów spoj​rza​ła na ry​su​n ek man​sar​do​w e​go okna. Dach nad dru​gą sy​pial​n ią miał tyl​ko ma​‐ leń​ki kwa​dra​cik po​środ​ku: świe​t lik. Gwe​n ed pa​t rzy​ła nań z ta​kim roz​rzew​n ie​n iem, że pra​w ie zro​bi​ło mi się jej żal. • Wkrót​ce po po​w ro​cie do No​w e​go Jor​ku po​szli​śmy na drin​ka z na​szą bre​t oń​ską praw​n icz​ką, Sy​‐ lvie, żeby opo​w ie​dzieć jej o naj​n ow​szych wra​ż e​n iach i po​ka​z ać de​vis. Spoj​rza​ła na ry​su​n ek domu od fron​t u. Kiw​n ę​ła gło​w ą i oświad​czy​ła: – Dwa okna man​sar​do​w e. Bez dys​ku​sji. Każ​da sy​pial​n ia musi mieć okno, któ​re bę​dzie wpusz​czać świa​t ło i po​w ie​t rze, a dzię​ki wy​su​n ię​ciu poza dach zwięk​szy po​w ierzch​n ię po​ko​ju. Zro​z u​m ia​n o? Na​pi​sa​li​śmy list z proś​bą o do​ko​n a​n ie zmia​n y, je​dy​n ej z na​szej stro​n y. Upły​n ą dwa lata, za​n im znów po​sta​w i​m y sto​pę na wy​spie, i osiem, za​n im spę​dzi​m y pierw​‐ szą noc w na​szym ukoń​czo​n ym domu.

Rozdział dziewiąty

Czarna księga Za​n im wy​je​cha​li​śmy na Bel​le-Île, wła​ści​cie​le na​sze​go bu​dyn​ku na Man​hat​t a​n ie przy​sła​li nam list z in​f or​m a​cją, że za​m ie​rza​ją prze​kształ​cić go na spół​dziel​n ię i sprze​da​w ać miesz​ka​n ia na wol​n ym ryn​ku. W ta​kim wy​pad​ku zgod​n ie z obo​w ią​z u​ją​cym pra​w em sta​n o​w ym wy​n aj​m u​ją​cy otrzy​m y​w a​li moż​li​w ość wy​ku​pie​n ia miesz​ka​n ia za pół ceny, je​śli tyl​ko pod​pi​szą umo​w ę wstęp​‐ ną. W No​w ym Jor​ku tego ro​dza​ju ope​ra​cje na​bie​ra​ły wy​m ia​ru sza​leń​stwa. Wy​bu​chła praw​dzi​w a nie​ru​cho​m o​ścio​w a go​rącz​ka zło​t a. W ca​łym mie​ście lu​dzie mo​dli​li się o na​dej​ście „czar​n ej księ​gi”, jak na​z y​w a​n o bro​szu​rę in​f or​m a​cyj​n ą do​t y​czą​cą no​w ych wa​run​ków naj​m u. Dla wie​lu star​szych lo​ka​t o​rów wej​ście do spół​dziel​n i było jak wy​gra​n a na lo​t e​rii. Mo​gli wy​ku​pić swo​je miesz​ka​n ia, na​t ych​m iast je od​sprze​dać, zgar​n ąć kil​ka​set ty​sia​ków i za​f un​do​w ać so​bie tani apar​t a​m ent na Flo​ry​dzie. Po po​w ro​cie z Fran​cji, pro​sto z lot​n i​ska, za​w le​kli​śmy ba​ga​ż e na górę i sta​n ę​li​śmy jak wry​ci, wy​t rzesz​cza​jąc oczy. Na na​szej wy​strzę​pio​n ej wy​cie​racz​ce le​ż a​ło gru​be to​m isz​cze. To nie była nowa książ​ka te​le​f o​n icz​n a, ale „czar​n a księ​ga”. Tego, na co li​czy​li wszy​scy no​w o​jor​czy​cy, my ba​li​śmy się jak ognia. Dla nas – pod​n aj​m u​ją​cych, i to nie​le​gal​n ie – ozna​cza​ło to ko​n iec za​ba​w y. Nie mie​li​śmy praw sta​łych lo​ka​t o​rów. Bę​dzie​m y mu​sie​li się wy​pro​w a​dzić. Sama utra​t a miesz​ka​n ia to wy​star​cza​ją​cy cios, ale po​t em do​t ar​ło do nas, że skoń​czy się tak​‐ że ni​ski czynsz, któ​ry po​z wa​lał nam oszczę​dzać na Bel​le-Île. Li​czy​li​śmy na nie​go, kie​dy pod​pi​‐ sy​w a​li​śmy de​vis De​n i​sa Le​Re​v eur. Skąd te​raz weź​m ie​m y pie​n ią​dze? Gdy​by​śmy przy​n aj​m niej zdo​ła​li wy​t rwać tu jesz​cze z rok, może uda​ło​by nam się odło​ż yć tro​chę pie​n ię​dzy – cho​ciaż znacz​n a część mu​sia​ła​by pójść na stwo​rze​n ie awa​ryj​n e​go fun​du​szu w związ​ku ze zna​le​z ie​n iem no​w e​go lo​kum. Prze​pro​w adz​ka w No​w ym Jor​ku czę​sto po​chła​n ia po​ło​w ę albo i całe oszczęd​n o​ści, bez wzglę​du na to, ile by czło​w iek odło​ż ył. Ale na​w et ta na​‐ dzie​ja prze​pa​dła, kie​dy nasi są​sie​dzi, je​dy​n i miesz​kań​cy Lon​don Ter​ra​ce, któ​rym zwie​rzy​li​śmy się z na​sze​go nie​le​gal​n e​go sta​t u​su, za​pro​si​li nas do sie​bie.

– Za​m ie​rza​ją wszyst​kich wy​ku​rzyć albo zmu​sić do wy​ku​pie​n ia miesz​kań – po​w ie​dział Bob. – Za​t rud​n i​li fir​m ę, któ​ra spe​cja​li​z u​je się w usu​w a​n iu lo​ka​t o​rów. Nie uda wam się ukryć przed tymi ludź​m i, wła​śnie z nimi roz​m a​w ia​łem. Przy​kro mi. Nie po to jed​n ak za​szli​śmy tak da​le​ko, żeby te​raz się pod​dać, zwłasz​cza że spo​dzie​w a​li​śmy się dziec​ka. Min​dy za​dzwo​n i​ła do ofi​cjal​n ej lo​ka​t or​ki, zrzę​dli​w ej sta​rusz​ki, któ​ra kie​dyś była nie​z łą la​ską i uma​w ia​ła się z jej dziad​kiem. Swe​go cza​su Ire​n e ja​sno dała nam do zro​z u​m ie​n ia, że nie chce mieć nic wspól​n e​go z miesz​ka​n iem; było na​sze tak dłu​go, jak dłu​go damy radę my​‐ dlić oczy por​t ie​rom i za​rzą​do​w i. Wy​t rwa​li​śmy pra​w ie trzy lata, dzię​ki temu, że da​w a​li​śmy por​‐ tie​rom hoj​n e na​piw​ki i sta​ra​li​śmy się nie rzu​cać w oczy – ni​g​dy nie po​ka​z y​w a​li​śmy się ra​z em ani na​w et nie jeź​dzi​li​śmy win​dą na na​sze pię​t ro. Min​dy po​pro​si​ła Ire​n e, żeby pod​pi​sa​ła umo​w ę wstęp​n ą, co uspo​ko​iło​by sy​t u​a cję, bo za​rząd do​stał​by to, cze​go chciał, czy​li ku​pu​ją​ce​go. – Po​słu​chaj, pro​szę – po​w ie​dzia​ła Min​dy. – Za​w sze bę​dziesz mo​gła się wy​co​f ać, ale w toku spra​w y może się oka​z ać, że zło​ż ą ci pro​po​z y​cję nie do od​rzu​ce​n ia, żeby tyl​ko od​z y​skać lo​kum. Za​ro​bi​ła​byś mnó​stwo pie​n ię​dzy. Na Ire​n e nie zro​bi​ło to więk​sze​go wra​ż e​n ia. Osta​t ecz​n ie zgo​dzi​ła się z nami spo​t kać i omó​w ić spra​w ę. Ale chcia​ła, żeby dzia​dek Min​dy też przy tym był. Czy mo​gli​by​śmy przy​w ieźć go na lunch w po​bli​ż e jej ma​łe​go dom​ku w wiej​skiej czę​ści Con​n ec​t i​cut? Uzna​li​śmy, że chce po raz ostat​n i spoj​rzeć na tego, któ​ry jej się wy​m knął. W zim​n ym za​ci​n a​ją​cym li​sto​pa​do​w ym desz​czu, któ​ry ode​brał je​sien​n e​m u li​sto​w iu cały wy​‐ bla​kły prze​pych, dwo​je ste​t ry​cza​łych Jan​ke​sów, by​łych ko​chan​ków, obec​n ie po osiem​dzie​siąt​ce, zja​dło opie​ka​n e ka​n ap​ki z tuń​czy​kiem w ta​n iej re​stau​ra​cyj​ce w Da​rien. Na​stęp​n ie wró​ci​li​śmy wraz z Ire​n e do jej skrom​n e​go, po​m a​lo​w a​n e​go na bia​ło dom​ku ze spa​dzi​stym da​chem, któ​ry dzia​dek Min​dy ob​szedł na​oko​ło, spraw​dza​jąc ryn​n y i upew​n ia​jąc się, czy nic nie mur​sze​je. W środ​ku Ire​n e pod​pi​sa​ła pa​pie​ry przy swo​im se​kre​t a​rzy​ku. – No do​bra, dzie​cia​ki, mam na​dzie​ję, że je​ste​ście szczę​śli​w i. Spoj​rza​ła na dziad​ka Min​dy. – A ty je​steś szczę​śli​w y? – Nie bądź nie​m ą​dra – prych​n ął. Póź​n iej Min​dy po​w ie​dzia​ła mi, że po tej wła​śnie wy​m ia​n ie zdań coś ją tknę​ło, a gdy od​jeż​‐ dża​li​śmy w stru​gach desz​czu, dzia​dek Min​dy po​t wier​dził po​śred​n io jej do​m y​sły. – Ku​pi​łem jej ten dom – po​w ie​dział. – Kie​dy oże​n i​łem się po​w tór​n ie. Na​gle wszyst​kie ele​m en​t y ukła​dan​ki wsko​czy​ły na swo​je miej​sce z gło​śnym pstryk​n ię​ciem. W po​cią​gu, w dro​dze po​w rot​n ej do mia​sta, Min​dy opi​sa​ła mi nie​ja​sne wspo​m nie​n ia od​w ie​dzin na Ha​w a​jach dziad​ka i „cio​ci Ire​n e”, kie​dy była małą dziew​czyn​ką, a dzia​dek wciąż był mę​ż em bab​ci. – Ire​n e mu​sia​ła być jego ko​chan​ką. To wte​dy wła​śnie obie​cał mi ku​cy​ka – do​da​ła ni z tego, ni z owe​go chwi​lę póź​n iej.

Umi​la​li​śmy so​bie ży​cie, jak to pi​sa​rze, wy​obra​ż a​jąc so​bie, że ten nie​ocze​ki​w a​n y zwrot ak​cji, god​n y fran​cu​skie​go film noir, po​z wo​li nam zy​skać na cza​sie. Je​śli za​rząd nie wy​rzu​ci nas w przy​szłym roku, może na​w et zdo​ła​m y za​osz​czę​dzić dość pie​n ię​dzy, żeby prze​pro​w a​dzić re​‐ mont na Bel​le-Île. Ale na ra​z ie bra​ko​w a​ło nam środ​ków na ro​z e​bra​n ie sta​rej pod​ło​gi, po​ło​ż e​‐ nie no​w ej i zbu​do​w a​n ie scho​dów. Wszel​kie pra​ce re​m on​t o​w e na dole będą mu​sia​ły po​cze​kać. Min​dy na​pi​sa​ła do De​n i​sa, żeby do​koń​czył tyl​ko dach, dwa bliź​n ia​cze po​ko​je na gó​rze z okna​m i man​sar​do​w y​m i i ła​z ien​kę. Zro​bi​li​śmy do​kład​n ie to, przed czym ostrze​ga​ła nas Gwe​n ed: nie zle​ci​li​śmy wy​ko​n a​n ia wszyst​kich prac na​raz. Za​w ar​t e z ro​bot​n i​ka​m i umo​w y i usta​lo​n e ter​m i​n y we​z mą te​raz w łeb, bez żad​n ej gwa​ran​cji ani zo​bo​w ią​z ań z ich stro​n y, że w ogó​le wró​cą i do​koń​czą ro​bo​t ę. Nie mie​li​śmy jed​n ak wy​bo​ru, bo wszyst​kie na​sze pie​n ią​dze prze​pa​dły. • – Przyj. – Boli. – Przyj. – Boże! – Spójrz na falę! Już pod​czas pierw​sze​go zwie​dza​n ia szpi​t a​la Co​lum​bia Pres​by​t e​rian za​uwa​ż y​łem, że w skrom​n ej bia​łej sali po​ro​do​w ej na​prze​ciw​ko nóg łóż​ka znaj​do​w a​ła się duża pu​sta ścia​n a. My​‐ śląc o tym, ja​kie to uczu​cie prze​ż y​w ać naj​gor​szy ból, nie li​cząc umie​ra​n ia, jak nasz na​uczy​ciel ze szko​ły ro​dze​n ia opi​sał po​ród – na pew​n o po to, aby nam po​m óc – za​pa​ko​w a​łem do tor​by szpi​t al​n ej pla​kat z Ha​w a​jów i za​raz po przy​jeź​dzie po​w ie​si​łem go na ścia​n ie. Pie​lę​gniar​ki i le​karz byli skon​ster​n o​w a​n i, ale ja wie​dzia​łem, że Min​dy za​in​spi​ru​je wi​dok ide​a l​n ej, się​ga​ją​cej pięć me​t rów becz​ki Ban​z ai Pi​pe​li​n e, o wy​w i​n ię​t ym, mie​rzą​cym trzy​sta sześć​dzie​siąt stop​n i brze​gu, ze spi​ral​n ą tubą, któ​ra zda​w a​ła się cią​gnąć w nie​skoń​czo​n ość, im dłu​ż ej czło​w iek się w nią wpa​t ry​w ał. Do​sze​dłem do wnio​sku, że bę​dzie ona przy​po​m i​n ać Min​‐ dy ka​n ał rod​n y i doda jej otu​chy. – Spójrz tyl​ko na tę falę. – Nie chcę pa​t rzeć na żad​n ą falę! Au! Au! Au! Brą​z o​w e pal​ce u nóg Min​dy roz​w ie​ra​ły się i za​ci​ska​ły spa​z ma​t ycz​n ie. Jak do​t ąd wszy​scy w szpi​t a​lu za​uwa​ż y​li i ko​m en​t o​w a​li jej sto​py. Ta po​łoż​n a, któ​ra kon​t ro​lo​w a​ła tak​ż e roz​w ar​cie szyj​ki ma​ci​cy Min​dy, nie była wy​jąt​kiem. Wy​krzyk​n ę​ła z nie​ja​kim opóź​n ie​n iem: – Wiel​kie nie​ba, pani pal​ce u nóg, są tak sze​ro​ko roz​sta​w io​n e jak u rąk! – To sto​py Luau – wy​ja​śni​łem. – Na Ha​w a​jach dzie​ci do​ra​sta​ją, cho​dząc boso na pia​sku. – Za​m knij się! To boli! Kur​w a! Pie​lę​gniar​ka wy​glą​da​ła na wstrzą​śnię​t ą. – Au! Boli! O Boże, jak mnie boli! Zrób coś! Nie wy​t rzy​m am tego!

Pie​lę​gniar​ka na​chy​li​ła się nad nią. – Chce pani znie​czu​le​n ie? – Nie. Żad​n ych za​strzy​ków. – No do​brze. Więc zo​sta​w ię was sa​m ych… – I po​szła. – Au! Au. O Boże! Wska​z a​łem Pi​pe​li​n e. – Do​bra, patrz na falę. Po​patrz na tę falę na ścia​n ie. Po​patrz na tę tubę. Je​steś we​w nątrz tuby. – O Boże, o Boże, o Boże… Nie chcę być we​w nątrz tuby. Pie​przyć tubę. Och, och, och… To mi nie po​m a​ga. Tuba-nie-po-maga! – Do​bra, pój​dzie​m y na spa​cer… – Na spa​cer? Ja umie​ram! Jak mogę iść na spa​cer? – Ciii… To taki spa​cer w wy​obraź​n i. Mu​sisz ode​rwać my​śli od bólu. No to chodź​m y. – Nie-chcę-iść-na-spa-cer, cho​le​ra ja​sna! – Je​ste​śmy na Bel​le-Île. La​t em. Wszyst​ko ma zło​ci​sty ko​lor. Sto​imy u szczy​t u dro​gi pro​w a​‐ dzą​cej do do​li​n y. Tej któ​ra bie​gnie po​n i​ż ej Ker​bor​dar​do​ué. Wła​śnie wy​ru​szy​li​śmy z pla​cu po​‐ środ​ku wio​ski, a pa​m ię​t asz, jak się za​czy​n a ten spa​cer, od tych wy​so​kich wią​z ów i rzę​du kwit​‐ ną​cych krze​w ów, któ​re przy​po​m i​n a​ją głę​bo​ki chłod​n y tu​n el, a po​t em są try​bu​le le​śne, zwa​n e ko​ron​ką kró​lo​w ej Anny, ro​sną​ce w ro​w ach z wodą i… – Ta woda w ro​w ach za​w sze śmier​dzi. To ten cho​ler​n y odór szam​ba. – Tak, masz ra​cję. Na​praw​dę cuch​n ie. – Wła​ści​w ie dla​cze​go? Czy​je szam​bo jest temu win​n e? Nie​n a​w i​dzę tego smro​du. – Już do​brze. Mi​n ę​li​śmy rowy. Nic nie śmier​dzi. Idź​m y da​lej. – Gdy w tym roku po​je​dzie​m y na Bel​le-Île, mu​si​m y ja​koś to roz​w ią​z ać. – Do​brze, do​brze. Ale te​raz mi​n ę​li​śmy już te rowy, prze​cho​dzi​m y obok zbo​cza po​ro​śnię​t e​go cier​n i​sty​m i krza​ka​m i je​ż yn, wszyst​kie owo​ce są doj​rza​łe, więc w dro​dze po​w rot​n ej mo​ż e​m y się za​t rzy​m ać i na​z bie​rać tro​chę. Spójrz, wszę​dzie jest peł​n o pa​ję​czyn! Przy​patrz im się tyl​ko, do​‐ brze? Lśnią od rosy, a te ogrom​n e pa​ją​ki o żół​t ych brzu​chach pod​ska​ku​ją na wie​t rze… – Do​li​n a jest taka ład​n a. – Tak, i spójrz: nad nami krą​ż y ja​strząb. Szu​ka kró​li​ków. – Na pa​stwi​sku za​w sze są kró​li​ki. – Tak! – Po​czu​łem, że na​sze wy​obraź​n ie łą​czą się ze sobą. – A ka​w a​łek da​lej w dół, o te​raz, patrz, mi​ja​m y po pra​w ej wia​t ro​chron​n y pas wy​so​kich cy​pry​sów. Wi​dzisz, jak ich wierz​choł​ki chy​lą się na wie​t rze, ni​czym czu​becz​ki pędz​li prze​su​w a​ją​ce się po nie​bie jak po płót​n ie… Trzy go​dzi​n y póź​n iej, po dwóch czy trzech wy​ciecz​kach w górę i w dół do​li​n y oraz po dłu​gim spa​ce​rze wzdłuż pla​ż y Don​n ant, przy​szedł na świat nasz syn. •

W mia​rę jak ży​cie nam się kom​pli​ko​w a​ło, moż​li​w o​ści się za​w ę​ż a​ły. Kup ru​inę, spraw so​bie dziec​ko, pod​pisz pa​pier, prze​kup por​t ie​ra, żeby przy​m y​kał oko na spa​ce​rów​kę na ko​ry​t a​rzu. I te​raz żona nie jest w sta​n ie zo​sta​w ić ma​łe​go, żeby wró​cić do pra​cy, co wy​da​je się zresz​t ą cał​‐ ko​w i​cie zro​z u​m ia​łe w świe​t le dzie​się​ciu dni, ja​kie spę​dził na od​dzia​le in​t en​syw​n ej te​ra​pii. To zna​czy​ło jed​n ak, że przy​szła pora, by mąż po​szu​kał praw​dzi​w ej pra​cy, a nie ta​kiej w pi​śmie o ło​dziach, z nie​re​gu​lar​n y​m i wy​jaz​da​m i i ry​z y​kow​n y​m i, wręcz zwa​rio​w a​n y​m i te​m a​t a​m i. Je​śli cho​dzi o Bel​le-Île, po po​ja​w ie​n iu się Rory’ego na​stą​pi​ła dziw​n a prze​m ia​n a. Na​gle za​‐ pra​gnę​li​śmy czę​ściej wi​dy​w ać na​sze ro​dzi​n y. Zro​z u​m ie​li​śmy, dla​cze​go nasi ro​dzi​ce cią​gle pod​‐ kre​śla​li, jak da​le​ko jest ta Fran​cja, ty​sią​ce mil w nie​w ła​ści​w ym kie​run​ku. Zu​peł​n ie jak​by na​sze sto​sun​ki osią​gnę​ły punkt zwrot​n y czy też punkt gra​n icz​n y i gum​ka przy​w ią​z a​n ia roz​cią​gnę​ła się mak​sy​m al​n ie, po czym strze​li​ła, przy​cią​ga​jąc nas z po​w ro​t em do domu. Uświa​do​m i​li​śmy so​bie tak​ż e, że oni po​t rze​bu​ją nas i na​sze​go wspar​cia. Parę lat wcze​śniej moi ro​dzi​ce zna​leź​li się na skra​ju ban​kruc​t wa z po​w o​du chy​bio​n ej in​w e​sty​cji. Père Wal​la​ce do​‐ znał tak​ż e lek​kie​go ata​ku ser​ca, cho​ciaż nikt nie chciał o tym roz​m a​w iać. Czas nie był już po na​szej stro​n ie. Zda​w a​ło nam się jed​n ak, że mamy na to roz​w ią​z a​n ie: po​dob​n ie jak wszy​scy świe​ż o upie​cze​n i ro​dzi​ce są​dzi​li​śmy, że na​sze dziec​ko zdo​ła wszyst​kim przy​w ró​cić ra​dość ży​cia i mo​ra​le. I Rory nas nie za​w iódł. Za​baw​n e, jak szyb​ko pły​n ie czas przy ta​kiej ma​łej istot​ce: mi​n ął maj, czer​w iec, li​piec, sier​‐ pień i wrze​sień, za​n im w ogó​le się zo​rien​t o​w a​li​śmy, że w tym roku nie po​je​dzie​m y na Bel​leÎle. Tym​cza​sem spę​dzi​łem mnó​stwo cza​su w jed​n ym z naj​dziw​n iej​szych dzien​n i​kar​skich ryt​‐ mów: jed​n o​cze​śnie zaj​m o​w a​łem się przy​go​t o​w a​n ia​m i do zbli​ż a​ją​cych się re​gat o Pu​char Ame​‐ ry​ki w Au​stra​lii i wy​sko​ka​m i ści​ga​ją​cych się mo​t o​rów​ka​m i, szmu​glu​ją​cych ko​ka​inę kró​lów ko​‐ lum​bij​skich kar​t e​li. Tro​chę śmiesz​n e, że ary​sto​kra​ci w mo​ka​sy​n ach z frędz​la​m i i je​fes w bia​łych dre​sach mogą pra​gnąć tego sa​m e​go: zdję​cia na okład​ce pi​sma o ło​dziach. Prze​ra​ż a​ją​ce było na​‐ to​m iast to, jak da​le​ko po​t ra​f i​li się po​su​n ąć, żeby osią​gnąć cel. Po​czą​t ek 1987 roku spę​dzi​łem na re​la​cjo​n o​w a​n iu Ame​ri​ca’s Cup w Perth, pod​czas gdy Min​dy z Ro​rym prze​by​w a​ła ze swo​ją mat​‐ ką i dziad​kiem w Ho​n o​lu​lu. Wła​śnie na nowo za​do​m o​w i​li​śmy się w No​w ym Jor​ku, kie​dy spa​dło na nas nowe nie​szczę​ście: u mo​jej sio​stry Anny stwier​dzo​n o ter​m i​n al​n ą fazę raka. Taka dia​‐ gno​z a za​w sze sta​n o​w i szok, a w przy​pad​ku oso​by tak peł​n ej ży​cia i wspa​n ia​ło​m yśl​n ej jak Anna za​owo​co​w a​ła do​dat​ko​w o kry​z y​sem mo​ral​n ym: gdzie ja by​łem? Po​pę​dzi​li​śmy do niej, jak tyl​ko się do​w ie​dzie​li​śmy. Nie spodo​ba​ła nam się fa​t a​li​stycz​n a po​sta​w a i plan le​cze​n ia za​cho​w aw​cze​‐ go pro​po​n o​w a​n y przez jej le​ka​rzy, więc na​m ó​w i​li​śmy ją, żeby po​je​cha​ła na kon​sul​t a​cję do naj​‐ lep​sze​go cen​t rum le​cze​n ia no​w o​t wo​rów przy Uni​w er​sy​t e​cie Ka​li​f or​n ij​skim. W efek​cie prze​pro​‐ wa​dzo​n o ry​z y​kow​n ą i eks​pe​ry​m en​t al​n ą ope​ra​cję szyi i szczę​ki. Anna prze​ż y​ła. Ale jej mąż wy​‐ stą​pił o roz​w ód. Od tej chwi​li mu​sia​łem stać się lep​szym bra​t em i być obec​n y w ży​ciu Anny, na ile tyl​ko zdo​łam. Le​d​w ie wró​ci​li​śmy do No​w e​go Jor​ku, na​stą​pi​ła ko​lej​n a faza prze​m ia​n y bu​dyn​ku w spół​‐ dziel​n ię, w for​m ie żą​da​n ia nie​pod​le​ga​ją​ce​go zwro​t o​w i za​dat​ku w wy​so​ko​ści ty​sią​ca do​la​rów.

Taki był wy​m óg przy​szłej umo​w y kup​n a. Nie ma za​dat​ku, nie ma miesz​ka​n ia: dano nam trzy​‐ dzie​ści dni na pod​pi​sa​n ie albo opusz​cze​n ie lo​ka​lu. Czy​li sta​ło się. Zy​ska​li​śmy rok, te​raz mie​li​śmy mie​siąc. Nie da​w a​ło nam to zbyt wie​le cza​su na szu​ka​n ie in​n e​go lo​kum ani mnie na zna​le​z ie​n ie no​w ej pra​cy. Ja​kie​kol​w iek szan​se na wy​‐ jazd na Bel​le-Île w 1987 roku wła​śnie tra​f ił szlag. Rzu​ci​li​śmy się do prze​glą​da​n ia ogło​szeń pra​‐ so​w ych na obu fron​t ach. Czynsz za miesz​ka​n ie z jed​n ą sy​pial​n ią wy​n o​sił oko​ło ty​sią​ca sied​m iu​‐ set pięć​dzie​się​ciu do​la​rów mie​sięcz​n ie, a ja za​ra​bia​łem tyl​ko trzy​dzie​ści ty​się​cy rocz​n ie. Jak do​‐ tąd nikt się nie za​in​t e​re​so​w ał moim CV. Sy​t u​a cja za​czę​ła wy​glą​dać bar​dziej niż tro​chę bez​n a​‐ dziej​n ie. I na​gle do​z na​li​śmy olśnie​n ia. Być może zbyt dłu​go miesz​ka​li​śmy w tym sa​m ym mie​‐ ście co Do​n ald Trump. Ale wresz​cie do​t ar​ło do nas, co bę​dzie, je​śli Ire​n e nie sko​rzy​sta z oka​z ji wy​ku​pie​n ia miesz​ka​n ia. Nic nie mo​gło prze​szko​dzić w sfi​n a​li​z o​w a​n iu umo​w y, je​śli tyl​ko star​‐ czy nam od​w a​gi. Było w tym pla​n ie coś mrocz​n e​go i tro​chę po​dej​rza​n e​go, co prze​m a​w ia​ło do no​w o​jor​skiej stro​n y na​szych oso​bo​w o​ści. Prze​m y​ka​li​śmy po mie​ście, ży​jąc za gro​sze. A te​raz za​m ie​rza​li​śmy zro​bić to, co ban​kie​rzy in​w e​sty​cyj​n i, re​ki​n y gieł​do​w e z Wall Stre​e t i inni prze​‐ bo​jo​w i lu​dzie ro​bi​li przez ostat​n ie dzie​sięć lat ko​n iunk​t u​ry na ryn​ku nie​ru​cho​m o​ści: po​z y​skać fun​du​sze i się ob​ło​w ić. W wy​n i​ku cze​go bę​dzie​m y mo​gli ku​pić więk​sze miesz​ka​n ie z po​ko​jem dla dziec​ka. A może na​w et zo​sta​n ie coś na re​m on​t y na Bel​le-Île. Wpła​ci​li​śmy te ty​siąc do​la​rów cze​kiem ban​kier​skim, do​ga​daw​szy się na boku z Ire​n e, któ​ra pod​pi​sa​ła umo​w ę wy​ku​pie​n ia miesz​ka​n ia w za​m ian za dzie​sięć ty​się​cy na​szych przy​szłych zy​‐ sków (i jesz​cze jed​n e nad​z o​ro​w a​n e od​w ie​dzi​n y dziad​ka Min​dy). Te​raz po​z o​sta​ło po​szu​kać dla mnie no​w ej pra​cy, skom​bi​n o​w ać skądś pierw​szą ratę, wziąć kre​dyt hi​po​t ecz​n y, do​pro​w a​dzić do koń​ca kup​n o miesz​ka​n ia przez Ire​n e i jesz​cze tego sa​m e​go dnia ofi​cjal​n ie je od niej prze​jąć. Buł​ka z ma​słem. Po​t em bę​dzie​m y mu​sie​li się za​krę​cić, zna​leźć kup​ca i zno​w u szyb​ko od​sprze​dać lo​kum. Na​‐ wet je​śli uwią​ż e​m y się kre​dy​t em na więk​szą kwo​t ę, niż kie​dy​kol​w iek bę​dzie​m y w sta​n ie spła​‐ cić, uzna​li​śmy, że gra jest war​t a świecz​ki. Ze wzglę​du na Rory’ego, oczy​w i​ście. Przez parę ty​go​‐ dni, za​n im od​sprze​da​m y miesz​ka​n ie i się od​ku​je​m y, do​świad​czy​m y ży​cia fi​n an​si​stów, śmia​łe​go i ry​z y​kow​n e​go. Co tam. I tak je​ste​śmy jak cho​m i​ki w ko​ło​w rot​ku. Po pro​stu bę​dzie​m y mu​sie​li prze​bie​rać no​ga​m i tro​chę szyb​ciej. Kie​dy do​sta​łem pra​cę w wiecz​n ie wal​czą​cym pi​śmie dla drob​n ych przed​się​bior​ców, klu​czo​w y ele​m ent ukła​dan​ki nie bez trud​n o​ści tra​f ił na swo​je miej​sce. Moja pen​sja mia​ła się po​t ro​ić, dzię​ki cze​m u, je​śli nasz pod​stęp się uda, uzy​ska​m y (le​d​w o, le​d​w o) zdol​n ość kre​dy​t o​w ą. Z przy​‐ kro​ścią od​cho​dzi​łem z „Mo​t or​Bo​a ting & Sa​iling”. Pra​co​w a​łem tam pod kie​run​kiem mo​je​go pierw​sze​go praw​dzi​w e​go sze​f a, Pe​t e​ra Jans​se​n a, któ​ry na​uczył mnie, jak re​da​go​w ać pi​smo, i z lek​ko drwią​cym uśmiesz​kiem umoż​li​w iał nam wy​jaz​dy na Bel​le-Île, po​z wa​la​jąc mi pi​sać re​‐ por​t a​ż e z Bre​t a​n ii i Eu​ro​py. Za po​śred​n ic​t wem tego pi​sma za​w ar​łem pierw​sze zna​jo​m o​ści w No​w ym Jor​ku, a tak​ż e wie​le przy​jaź​n i w te​re​n ie. Śle​dzi​łem prze​m yt​n i​ków ko​ka​iny i ni​ka​ra​gu​a ń​skich con​tras w Key West, ka​pi​t a​n ów Ame​ri​ca’s Cup w Perth, Ri​char​da Bran​so​n a w jego pró​bach po​ko​n a​n ia trans​‐

atlan​t yc​kie​go re​kor​du szyb​ką ło​dzią mo​t o​ro​w ą, uczest​n i​ków sa​m ot​n ych wy​ści​gów oce​a nicz​‐ nych w Tri​n i​t é-sur-Mer – miej​sco​w o​ści le​ż ą​cej tak do​god​n ie po dru​giej stro​n ie za​t o​ki w sto​sun​‐ ku do Bel​le-Île. Za​m y​ka​łem ten roz​dział ży​cia z praw​dzi​w ym ża​lem. Do​pie​ro od​cho​dząc z „MB&S”, uświa​‐ do​m i​łem so​bie, jak wła​ści​w ie do​sta​łem tę pra​cę. A w każ​dym ra​z ie przy​pie​czę​t o​w a​łem – bo kie​‐ dy oschły przed​sta​w i​ciel no​w o​jor​skie​go Yacht Clu​bu za​ż ą​dał pod​czas roz​m o​w y kwa​li​f i​ka​cyj​n ej do​w o​dów mo​ich umie​jęt​n o​ści i do​świad​czeń że​glar​skich, za​czą​łem opo​w ia​dać o sza​lo​n ej noc​n ej że​glu​dze z na​szym są​sia​dem, a cza​sem ka​pi​t a​n em, Franc​kiem, u ste​ru jego sied​m io​m e​t ro​w e​go slu​pa. Tak, pod​czas tam​t ej prze​pra​w y przez wzbu​rzo​n ą Za​t o​kę Bi​skaj​ską by​li​śmy o włos od śmier​ci. O pół​n o​cy wiatr się​gnął sześć w ska​li Be​a u​f or​t a i po​ło​ż ył nas na boku w sza​leń​czo spie​‐ nio​n ym mo​rzu… Zro​bi​li​śmy zwrot i schro​n i​li​śmy się po za​w ietrz​n ej stro​n ie ska​li​stej wy​sep​ki, żeby prze​cze​kać do rana. Wkrót​ce po tym, jak rzu​ci​li​śmy ko​t wi​cę, przy​pły​n ął ja​kiś wspa​n ia​ły jacht, chcąc zro​bić to samo. Szy​kow​n a ko​bie​t a w wie​czo​ro​w ej suk​n i i w bu​t ach na wy​so​kich ob​‐ ca​sach we​szła do na​dmu​chi​w a​n ej sza​lu​py. Pa​t rzy​li​śmy, prze​m o​cze​n i i ob​le​pie​n i gru​by​m i ubra​‐ nia​m i, jak jej za​ło​ga, pa​n o​w ie rów​n ież w stro​jach wie​czo​ro​w ych, po​da​je jej bu​t el​kę szam​pa​n a i kie​lisz​ki. I na​gle strasz​li​w y po​ryw wia​t ru po​rwał ją na mo​rze, w ciem​n ą noc, sto​ją​cą sa​m ot​n ie w sza​lu​pie, z roz​po​star​t y​m i ra​m io​n a​m i i bu​t el​ką w ręce. Męż​czyź​n i rzu​ci​li się, żeby pod​n ieść ko​t wi​cę i ru​szyć w po​ścig, kie​ru​jąc re​f lek​t or na bły​ska​w icz​n ie zni​ka​ją​cy pon​t on, aż… no cóż… – I co się sta​ło z tą ko​bie​t ą? – za​py​t ał przed​sta​w i​ciel no​w o​jor​skie​go Yacht Clu​bu. – Ni​g​dy nie zo​ba​czy​łem jej już na tym jach​cie. – Co to była za wy​spa? – spy​t ał, ni​czym po​li​cjant żą​da​ją​cy oka​z a​n ia pra​w a jaz​dy. – Ho​uat. – Jak? – Ho​uat – od​par​łem. – Spa​ła jak dziec​ko. A kie​dy przed​sta​w i​ciel no​w o​jor​skie​go Yacht Clu​bu się wzdry​gnął, wie​dzia​łem, że mam tę pra​cę. „Dzię​ku​ję, Bel​le-Île”. Mo​jej no​w ej po​sa​dzie to​w a​rzy​szy​ła inna hi​sto​ria. Dwa ty​go​dnie za​n im za​czą​łem pra​cę w ma​ga​z y​n ie „Suc​cess!” i mie​siąc przed pla​n o​w a​n ą fi​n a​li​z a​cją sprze​da​ż y miesz​ka​n ia, na​stą​pił krach na gieł​dzie. To był naj​w ięk​szy do tej pory kry​z ys: 19 paź​dzier​n i​ka, „czar​n y po​n ie​dzia​łek”. Sta​li​śmy z Min​dy przed na​szym wie​ko​w ym czar​n o-bia​łym te​le​w i​z o​rem, wpa​t ru​jąc się w prze​‐ su​w a​ją​ce się na ekra​n ie licz​by. Co to bę​dzie dla nas zna​czy​ło? Od​po​w iedź przy​szła w cią​gu naj​‐ bliż​szych mie​się​cy. Bań​ka na ryn​ku nie​ru​cho​m o​ści pę​kła, a ty​sią​ce pra​cow​n i​ków na Wall Stre​e t stra​ci​ło po​sa​dę. Za​n im jed​n ak sta​ło się to do​bit​n ie ja​sne, sfi​n a​li​z o​w a​li​śmy wy​kup miesz​ka​n ia, me​cha​n icz​n ie jak ro​bo​t y, bo nie mie​li​śmy in​n e​go wyj​ścia. Oczy​w i​ście wszyst​ko po​szło gład​ko. Tyle że póź​n iej po​t en​cjal​n i kup​cy nie usta​w ia​li się w ko​lej​ce pod na​szy​m i drzwia​m i. No i zo​sta​‐ li​śmy uwię​z ie​n i w ob​skur​n ym miesz​kan​ku, ku​pio​n ym za cenę sprzed kra​chu, w bu​dyn​ku peł​‐ nym świe​ż o od​re​m on​t o​w a​n ych mo​de​lo​w ych lo​ka​li, na któ​re też nie było chęt​n ych.

Tym​cza​sem za​m ie​n i​łem pra​cę po​le​ga​ją​cą na po​dą​ż a​n iu za ka​pry​sa​m i wy​n io​słe​go mo​rza na taką, w któ​rej mu​sia​łem po​dą​ż ać za co​raz mniej wszech​m oc​n ym do​la​rem. Tego sa​m e​go ran​ka, gdy po raz pierw​szy sta​w i​łem się w re​dak​cji ma​ga​z y​n u „Suc​cess!”, ro​bot​n i​cy na dra​bi​n ach wła​‐ śnie zdej​m o​w a​li wy​krzyk​n ik. Gdy wsa​dzi​łem gło​w ę do środ​ka, usły​sza​łem po​krzy​ki​w a​n ia. Re​‐ cep​cjo​n ist​ka, jak mi po​w ie​dzia​n o, w tej chwi​li zo​sta​ła zwol​n io​n a. Wy​daw​ca pro​w a​dził han​del wy​m ien​n y, udo​stęp​n ia​jąc po​w ierzch​n ię re​kla​m o​w ą w za​m ian za roz​m a​ite to​w a​ry, w tym pa​‐ le​t ę na​po​jów ga​z o​w a​n ych. „Na​pi​jesz się coli, Don?” Kie​dy dzia​łasz na wol​n ych ob​ro​t ach, czas sta​je w miej​scu. W domu tło​czy​li​śmy się w dwóch ciem​n ych po​ko​ikach ze skła​da​n ą kuch​n ią w przed​po​ko​ju. Każ​de​go wie​czo​ru je​dli​śmy we trój​kę ko​la​cję przy sto​le wci​śnię​t ym mię​dzy dwa biur​ka, a Rory rzu​cał ra​do​śnie je​dze​n iem i wrzesz​‐ czał jak opę​t a​n y. (Opę​t a​n y we​so​ło​ścią, gwo​li ści​sło​ści). Każ​de​go wie​czo​ru roz​kła​da​li​śmy ka​n a​pę na pod​ło​dze, bo do ma​leń​kiej sy​pial​n i wsta​w i​li​śmy dzie​cię​ce łó​ż ecz​ko. Na ko​ry​t a​rzu przy drzwiach do ła​z ien​ki po​w ie​si​li​śmy mapę Bel​le-Île. Na pół​ce po​sta​w i​li​śmy po​pę​ka​n y dzban z Qu​im​per, któ​ry zna​leź​li​śmy w skle​pie z an​t y​ka​m i w Gre​e n​w ich Vil​la​ge – trzy​m a​li​śmy w nim kwia​t y, żeby przy​po​m i​n ał nam o hor​t en​sjach z na​szej wio​ski i o ma​ison sa​‐ ine. Cza​sem, żeby się po​cie​szyć, wy​cią​ga​li​śmy ma​rze​n ia i de​li​kat​n ie dmu​cha​li​śmy na do​ga​sa​ją​cy żar, by znów za​pło​n ę​ły peł​n ym bla​skiem. Cza​sem przy​w o​ły​w a​li​śmy wspo​m nie​n ia z pierw​szej zimy w Ker​bor​dar​do​ué, po​t rzą​sa​jąc nimi i wpra​w ia​jąc je w ruch niby płat​ki śnie​gu uwię​z io​n e w szkla​n ej kuli.

Rozdział dziesiąty

Francuski impas Mi​n ął dru​gi rok, a my oglą​da​li​śmy Bel​le-Île je​dy​n ie w ma​rze​n iach. We​dług pla​n u po​w in​n i​śmy te​raz być po sprze​da​ż y miesz​ka​n ia i prze​pro​w a​dzić się do więk​sze​go z dwie​m a sy​pial​n ia​m i. Tym​cza​sem jako więź​n io​w ie kre​dy​t u hi​po​t ecz​n e​go i re​ce​sji nie mo​gli​śmy wy​ko​n ać żad​n e​go ru​‐ chu. Wie​le osób w No​w ym Jor​ku zna​la​z ło się w rów​n ie trud​n ym po​ło​ż e​n iu. Ale nikt nie tkwił do​dat​ko​w o we fran​cu​skim im​pa​sie jak my. Jak nie omiesz​kał wy​po​m nieć nam tego mój oj​ciec, przy​n aj​m niej uda​ło nam się osią​gnąć naj​w yż​szy po​z iom pre​t en​sjo​n al​n o​ści: „Po co wam dom we Fran​cji, sko​ro i tak tam nie jeź​dzi​cie”. Na​sze mat​ki rwa​ły wło​sy z głów. Już i tak ry​w a​li​z o​w a​ły o to, któ​ra spę​dzi wię​cej cza​su z dziec​kiem, a Bel​le-Île trak​t o​w a​ły jak in​t ru​z a z krwi i ko​ści. La ja​lo​usie! Za​z drość! Nasi bar​dziej sar​do​n icz​n i przy​ja​cie​le też wra​ca​li do tego te​m a​t u: cie​ka​w e, że wy​bra​li​śmy miej​sce naj​od​le​glej​‐ sze od na​szych ma​t ek, w przy​pad​ku Min​dy od​da​lo​n e o całe pół kuli ziem​skiej w sto​sun​ku do Ha​w a​jów. Traf​n ość uwa​gi mo​je​go ojca do​t ar​ła do nas w ca​łej peł​n i, kie​dy skon​t ak​t o​w ał się z nami zna​jo​m y, asy​stent Ada​m a Smi​t ha, sły​n ą​ce​go z za​po​ż y​czo​n e​go na​z wi​ska oraz fe​lie​t o​‐ nów fi​n an​so​w ych, bez​t ro​sko pro​m u​ją​cych to samo ryn​ko​w e sza​leń​stwo, któ​re​go ofia​rą pa​dli​‐ śmy. Czy chcie​li​by​śmy zo​stać przed​sta​w ie​n i w jego na​stęp​n ym ar​t y​ku​le? Mia​ła to być swe​go ro​dza​ju opo​w ieść ku prze​stro​dze, he, he, ale taki roz​głos mógł​by nam po​m óc w ka​rie​rze za​w o​‐ do​w ej. Ja go​t ów by​łem ulec po​ku​sie, ale Min​dy na​t ych​m iast przej​rza​ła ten plan: „Nie ma mowy, że​by​śmy zro​bi​li z sie​bie po​śmie​w i​sko na oczach ca​łe​go świa​t a”. Nie po​t rze​bo​w a​li​śmy ta​kie​go roz​gło​su. Po​w in​n i​śmy na​t o​m iast co​dzien​n ie brać się w garść i dzię​ko​w ać przy tym, że mamy ta​kie​go cu​dow​n e​go syna, któ​ry od​w ra​ca na​sze my​śli od na​szej wła​snej głu​po​t y. Rory z całą pew​n o​ścią był by​stry i cie​kaw​ski, pro​m ien​n a istot​ka. Mimo drob​n ej po​stu​ry w ni​czym nie ustę​po​w ał kar​m io​n ym mle​kiem ko​lo​som z są​siedz​t wa w Chel​sea. Siła jego woli była za​iste po​ra​ż a​ją​ca. Dwie pierw​sze opie​kun​ki zre​z y​gno​w a​ły, znie​chę​co​n e jego her​ku​le​so​w y​‐

mi po​pi​sa​m i: mały Rory z upodo​ba​n iem pchał ko​lej​n o wszyst​kie me​ble na śro​dek po​ko​ju dzien​‐ ne​go, po czym trium​f al​n ie gra​m o​lił się na szczyt sto​su. Tym​cza​sem re​ce​sja spo​w o​do​w a​ła ob​n i​ż e​n ie sta​t u​su na​szej dziel​n i​cy. Pod no​ga​m i chrzę​ści​ły am​puł​ki po crac​ku, na uschłych krza​kach za​kwi​t a​ły zu​ż y​t e kon​do​m y, a w ta​n iej knaj​pie Em​pi​re Di​n er przy​sy​pia​ły na stoł​kach ba​ro​w ych dziw​ki trans​w e​styt​ki z róż​n o​barw​n y​m i fry​z u​ra​m i afro. Uwiel​bia​ły Rory’ego. Ale cho​ciaż mie​li​śmy pięk​n e​go syna, to nie było pięk​n e ży​cie. Nie miesz​ka​li​śmy w ma​ison sa​ine. By​li​śmy wła​ści​cie​la​m i ru​iny w wio​sce, do któ​rej nie mo​gli​śmy po​‐ je​chać, i wiel​ko​m iej​skiej nory, któ​rej nie mo​gli​śmy opu​ścić. Za​dłu​ż y​li​śmy się po uszy i nic nie wska​z y​w a​ło na to, że w ogó​le wyj​dzie​m y na pro​stą w bliż​szej czy dal​szej przy​szło​ści. Je​śli o nas cho​dzi​ło, z Bel​le-Île i Ker​bor​dar​do​ué po​z o​sta​ły nam je​dy​n ie wspo​m nie​n ia. • „Hej, a pa​m ię​t asz…?” – py​t a​ło jed​n o z nas. Le​ż e​li​śmy na ple​cach w ciem​n o​ści i szep​t a​li​śmy, żeby nie obu​dzić dziec​ka. „Ja​sne, ja​sne…” I za​sy​pia​li​śmy uko​je​n i wspo​m nie​n ia​m i. Pew​n e​go ran​ka tam​t ej pierw​szej zimy obu​dził nas huk fal roz​le​ga​ją​cy się echem po pla​cy​ku w wio​sce. Za​chwy​ce​n i aku​sty​ką, bo dźwięk do​cie​rał aż z dołu, z od​le​gło​ści wie​lu mil, wy​ru​szy​li​‐ śmy opa​da​ją​cą w dół do​li​n y dro​gą, żeby spraw​dzić źró​dło tych od​gło​sów. Był ko​lej​n y sza​ry zi​‐ mo​w y dzień, ale bez​w ietrz​n y. W dole, tam, gdzie po​ry​t a ko​le​ina​m i dro​ga prze​ci​n a płyt​ki stru​m ień, sta​ło sta​do krów, sku​‐ biąc chwa​sty i po​krzy​w y. Omal nie prze​oczy​li​śmy męż​czy​z ny znaj​du​ją​ce​go się z boku, ubra​n e​‐ go w za​ku​rzo​n y kom​bi​n e​z on i pod​ko​szu​lek z dłu​gi​m i rę​ka​w a​m i. Był wy​so​ki i tęgi, o wal​co​w a​t ej gło​w ie zwień​czo​n ej za dużą gaw​rosz​ką. – Bon​jo​ur – mówi Min​dy. On kiwa gło​w ą i uno​si czap​kę na dwa cen​t y​m e​t ry, od​sła​n ia​jąc nagą czasz​kę, o skó​rze w ta​kim sa​m ym zło​t a​w o​brą​z o​w ym od​cie​n iu co sierść jego by​dła. Kie​dy Min​dy pró​bu​je na​w ią​z ać roz​m o​w ę, męż​czy​z na mru​ż y oczy i przy​glą​da jej się z roz​‐ chy​lo​n y​m i usta​m i, jak​by w zdu​m ie​n iu, więc Min​dy zwal​n ia. Kro​w y kro​czą mię​dzy nami, prze​‐ żu​w a​jąc. Min​dy cofa się o krok, żeby prze​pu​ścić jed​n ą. „On my​śli, że je​stem pa​ry​ż an​ką – mówi mi na stro​n ie. – Ma na imię Dédé”. Na dźwięk swe​go imie​n ia męż​czy​z na zwie​sza gło​w ę i od​‐ wra​ca wzrok nie​śmia​ło. Ale kie​dy się że​gna​m y, na jego twa​rzy po​ja​w ia się sze​ro​ki uśmiech. Prze​ska​ku​je​m y przez stru​m ień, a na​stęp​n ie idzie​m y wzdłuż nie​go po buj​n ej łące, peł​n ej dzi​kich traw i pa​łek. Z boku mamy wzgó​rze, tak za​ro​śnię​t e kol​co​li​sta​m i, wyką i cier​n i​sty​m i krza​ka​m i je​ż yn, że trze​ba do​brej chwi​li, by do​strzec, że tak na​praw​dę to ogrom​n a piasz​czy​sta wy​dma. Po na​szej pra​w ej stro​n ie prze​ciw​le​gły stok do​li​n y zwie​sza się nad łąką jak ciem​n a fala, prze​ry​w a​n a tam, gdzie bia​łe wa​pien​n e gra​n ie wy​sta​ją spo​m ię​dzy je​ż yn. Pod każ​dą gra​n ią znaj​du​je się gro​t a, zwró​co​n a w stro​n ę mo​rza ni​czym śle​py oczo​dół. Na​t ych​m iast ogar​n ia mnie pra​gnie​n ie, żeby wspiąć się na te sto​ki, zba​dać ja​ski​n ie, aż Min​dy musi zła​pać mnie za rę​kaw. „Spo​koj​n ie, dzie​cia​ku”.

Idzie​m y da​lej wzdłuż stru​m ie​n ia, wo​kół wydm, i sły​szy​m y ryk oce​a nu, nie wi​dząc jesz​cze wody. Na​t o​m iast kie​dy po​ko​n u​je​m y ostat​n ią wy​dmę, mo​rze sza​le​je z wście​kło​ści, całe rzę​dy spie​n io​n ych ścian wy​bu​cha​ją i pę​dzą na​przód ni​czym ka​w a​le​ria. Ten dziw​n y am​f i​t e​a tral​n y efekt, któ​ry za​uwa​ż y​li​śmy wcze​śniej, te​raz jest jesz​cze wy​ra​z ist​szy: ostre zi​m o​w e świa​t ło na mo​rzu, roz​bryzg i bia​ły pia​sek rażą w oczy. Min​dy od​w ra​ca się do mnie i krzy​czy: „To jak Szar​ża lek​kiej bry​g a​d y!”. Po dłu​gim spa​ce​rze nad li​n ią przy​pły​w u za​w ra​ca​m y i kie​ru​je​m y się w górę do​li​n y. Czu​je​m y praw​dzi​w ą ulgę, kie​dy huk prze​w a​la​ją​cych się grzy​w a​czy cich​n ie i znów mo​ż e​m y roz​m a​w iać, nie krzy​cząc. Ale oce​a n istot​n ie wpły​w a na nasz na​strój. Stą​pa​m y w unie​sie​n iu, gdy na​gle tro​‐ chę da​lej nad stru​m ie​n iem na​szym oczom znów uka​z u​je się sta​do krów. Tym ra​z em Dédé, pa​sterz w kom​bi​n e​z o​n ie i gaw​rosz​ce, jest bar​dziej to​w a​rzy​ski. Pierw​szy nas wita: „Bon​jo​ur!”. Uśmie​cha się i uchy​la czap​ki. Wy​glą​da na to, że ma​jąc czter​dzie​ści mi​n ut do na​m y​słu, uznał, że je​ste​śmy już sta​ry​m i zna​jo​m y​m i. Cóż to za wspa​n ia​ły, uro​czy fa​cet! Ze swo​im nie​śmia​łym uśmie​chem wy​pa​da znacz​n ie le​‐ piej niż jego ame​ry​kań​scy od​po​w ied​n i​cy w tych wszyst​kich miej​scach, gdzie miesz​ka​łem przez więk​szą część ostat​n iej de​ka​dy: w ka​li​f or​n ij​skiej Do​li​n ie Cen​t ral​n ej, w Sa​n o​m a Co​un​t y, Ni​po​‐ mo, Long Be​a ch, na​w et w Iowa City, gdzie Grant Wood na​m a​lo​w ał Ame​ry​kań​s ki go​tyk. Po​chop​n y osąd? Ja​sne. Może ro​bię się sen​t y​m en​t al​n y. Ta do​li​n a jest taka pięk​n a, a świa​t ło ta​kie czy​ste, że czło​w iek wszyst​ko wi​dzi w ja​snych bar​w ach. W koń​cu to tyl​ko pa​sterz. Ale przy​n aj​m niej przy​ja​z ny, bo do tej pory we wszyst​kich mo​ich pra​cach – w rol​n ic​t wie, na bu​do​w ie, na po​lach naf​t o​w ych, w na​ucza​n iu, a ostat​n io jako dzien​n i​karz spor​t o​w y – spo​t ka​łem wy​star​cza​ją​co dużo szcze​ka​czy, pie​n ia​czy i bu​f o​n ów, żeby mi star​czy​ło na całe ży​cie. Gdy ja od​da​ję się tym nie​ż ycz​li​w ym wo​bec ro​dzi​m e​go chłop​stwa roz​m y​śla​n iom, Min​dy i Dédé ga​w ę​dzą so​bie jak para są​sia​dów, tyle że roz​m a​w ia​ją nie przez płot, a przez grzbie​t y by​dła krą​ż ą​ce​go z wol​n a mię​dzy nimi. Wy​raz nie​do​w ie​rza​n ia na twa​rzy Min​dy stop​n io​w o prze​cho​dzi w lek​kie za​n ie​po​ko​je​n ie, a na​stęp​n ie w praw​dzi​w y po​płoch, bo wy​glą​da na to, że Dédé w ja​kiś spo​sób za​chę​ca by​dło do pa​ra​do​w a​n ia przed nią tam i z po​w ro​t em, są​dząc po krta​‐ nio​w ym klą​ska​n iu, ci​chym rże​n iu, gwiz​da​n iu i par​ska​n iu, ja​kie wy​do​by​w a​ją się z ką​ci​ka jego ust, cho​ciaż przez cały czas pro​w a​dzi to​w a​rzy​ską roz​m o​w ę z moją żoną. Min​dy za​czy​n a wy​co​f y​w ać się stop​n io​w o, po​m i​m o na​si​la​ją​ce​go się po​t o​ku słów Dédé. Sta​je bli​sko mnie. „Czas na nas” – mówi do​bit​n ie; to nasz sta​ry sy​gnał, że coś albo ktoś wy​m y​ka się spod kon​t ro​li. Po​n ie​w aż męż​czy​z na Dédé uśmie​cha się, nie​śmia​ło, lecz dum​n ie, wnio​sku​ję, że cho​dzi je​dy​n ie o kro​w y. W du​chu przy​jaź​n i fran​cu​sko-ame​ry​kań​skiej ro​bię krok do przo​du, ośmie​la​jąc się wśli​z gnąć po​m ię​dzy dwa po​ru​sza​ją​ce się jak na zwol​n io​n ych ob​ro​t ach krów​ska – choć mie​rzę wzro​kiem ich przy​cię​t e rogi – i wy​cią​gam rękę do Dédé. Wy​da​je się spło​szo​n y, onie​śmie​lo​n y, od​w ra​ca wzrok, ści​ska​jąc moją dłoń. „Bon​s o​ir” – mó​w ię. On kiwa gło​w ą i mam​ro​cze coś pod no​sem. – Don. – Min​dy rzu​ca mi zna​czą​ce spoj​rze​n ie do pary z tam​t ym sta​rym sy​gna​łem. – On wła​śnie mnie spy​t ał, czy za nie​go wyj​dę.

– Aha. – Mówi, że jest wła​ści​cie​lem dwu​dzie​stu krów, domu i obo​ry. Za​pew​n ia, że kro​w y nie śpią z nim w domu, tyl​ko w obo​rze z jego sio​strą. – Ro​z u​m iem. – Więc czy mo​gli​by​śmy so​bie stąd pójść? – Ja​sne. No chy​ba. Czas na nas. – Od​w ra​cam się i ma​cham do Dédé. – Au re​vo​ir. Gdy znów zrów​n u​ję się z Min​dy i zbie​ra​m y się do odej​ścia, Dédé przy​kła​da pal​ce do ust. Ob​‐ cho​dzi​m y by​dło na​oko​ło, usi​łu​jąc do​t rzeć do ścież​ki, ale z po​w o​du bło​t a, kro​w ich plac​ków i po​de​‐ pta​n ych pa​łek idzie nam to po​w o​li, zwłasz​cza że pod​ło​ż e jest śli​skie i won​n e. Dédé wy​da​je ostry prze​cią​gły gwizd, gło​śny i wład​czy. Sta​do prze​sta​je żuć i pod​n o​si gło​w y. Męż​czy​z na gwiż​‐ dże po​n ow​n ie – roz​le​ga się prze​szy​w a​ją​cy dźwięk. Na​stę​pu​je chwi​la na​ra​sta​ją​ce​go na​pię​cia. I na​gle wszyst​kie kro​w y jed​n o​cze​śnie opróż​n ia​ją pę​che​rze. Roz​le​ga się huk cie​czy ude​rza​ją​cej o bło​t o, coś jak ulew​n y deszcz w mon​su​n o​w ym kli​m a​cie. Wo​kół uno​si się para. Ota​cza​ją nas przy​grun​t o​w e wi​szą​ce zwa​ły opa​rów mo​czu. Rzu​ca​m y się do uciecz​ki, może nie tyle, żeby ra​t o​w ać ży​cie, ale żeby od​da​lić się od Dédé, naj​bar​dziej jak zdo​ła​m y na jed​n ym od​de​chu. Kie​dy je​ste​śmy już bez​piecz​n i w gó​rze stro​m ej dro​gi i poza za​się​giem wzro​ku pa​stu​cha, za​‐ czy​n a​m y sa​pać, a po​t em chi​cho​t ać. – Nie​z ła sztucz​ka! – wzdry​ga się Min​dy. – My​ślisz, że po​w in​n o mi to po​chle​biać? – Ab​so​lut​n ie. To cza​ro​dziej. Jak Mer​lin. Zna sta​re za​klę​cia i w ogó​le. – Dla​cze​go ty ni​g​dy cze​goś ta​kie​go dla mnie nie zro​bi​łeś? – Nic stra​co​n e​go… Uda​ję, że się​gam do roz​por​ka. Min​dy pisz​czy roz​ba​w io​n a. – No, po​patrz na to w ten spo​sób – cią​gnę, przy​bie​ra​jąc ton ko​goś, kto ma sze​ro​kie spoj​rze​‐ nie, spoj​rze​n ie świa​t ow​ca, to​le​ran​cyj​n e spoj​rze​n ie Fran​cu​z a na tę pró​bę uwie​dze​n ia mi żony tuż pod moim no​sem. – Przy​n aj​m niej twój ak​cent musi być do​bry, sko​ro on my​ślał, że je​steś z Pa​ry​ż a. No i miał uczci​w e za​m ia​ry, bo za​pro​po​n o​w ał ci mał​ż eń​stwo. – My​ślę, że pro​po​n u​je to wszyst​kim dziew​czy​n om. – Aha. – Nie, ale se​rio. Żal mi go. Z taką dumą opo​w ia​dał mi o swo​ich kro​w ach i domu. My​ślę, że na​praw​dę jest bar​dzo sa​m ot​n y. Gdy w grę wcho​dzi współ​czu​cie, cała ocho​t a na naj​ła​god​n iej​sze na​w et do​cin​ki zni​ka. W mil​‐ cze​n iu idzie​m y da​lej, wsłu​chu​jąc się w na​w o​ły​w a​n ie pta​ków i szum wia​t ru w ko​ro​n ach drzew. Dro​ga pro​w a​dzą​ca pod górę do wio​ski prze​cho​dzi w ale​ję po​w y​gi​n a​n ych od wia​t ru cy​pry​sów o gę​stych zie​lo​n ych ko​ro​n ach, czer​w o​n a​w o​sza​rych znisz​czo​n ych pniach, na​z na​czo​n ych sta​ry​m i i no​w y​m i bli​z na​m i, tam, gdzie ga​łę​z ie zo​sta​ły po​w y​krę​ca​n e i po​ła​m a​n e przez sztor​m y Côte Sau​v a​ge. Słoń​ce pa​da​ją​ce od tyłu oświe​t la środ​ko​w y pas tra​w y, wy​z na​cza​jąc nam czer​w o​n o​z ło​‐ ty szlak. Gdzieś za nami, da​le​ko w dole, któ​raś kro​w a wy​da​je smęt​n y sa​m ot​n y ryk.

• Cza​sa​m i wspo​m nie​n ia nie wy​star​cza​ły i ogar​n ia​ły nas wąt​pli​w o​ści i roz​pacz. Czy po​peł​n i​li​śmy błąd? Czy w ogó​le jesz​cze kie​dyś tam po​je​dzie​m y? Jed​n ak naj​bar​dziej nie​po​ko​ją​ce było to, że cza​sa​m i, kie​dy po​t rzą​sa​li​śmy tym wy​ima​gi​n o​‐ wa​n ym przy​ci​skiem do pa​pie​ru, by obu​dzić wspo​m nie​n ia, nic się nie dzia​ło. Gdy nie uda​w a​ło nam się przy​w o​łać du​cha Bel​le-Île, by​li​śmy nie​po​cie​sze​n i. Oto py​t a​n ie dla fi​lo​z o​f ów: czy coś, cze​go nie mo​ż esz so​bie przy​po​m nieć, w ogó​le się zda​rzy​ło? To, co – jak nam się zda​w a​ło – mie​‐ li​śmy na Bel​le-Île, to, kim tam by​li​śmy, zni​ka​ło. Obo​je z Min​dy, każ​de z nas na swój spo​sób, drę​czy​ło się tym, jak źle po​kie​ro​w a​li​śmy na​‐ szym ży​ciem. Miesz​ka​n ie wy​sy​sa​ło nas do ostat​n iej kro​pli. Moja pra​ca w „Suc​cess” była pie​‐ kłem, cięż​ką szko​łą dla ma​rzy​cie​la o li​t e​rac​kich aspi​ra​cjach. Kil​ko​ro spo​śród mo​ich współ​pra​cow​‐ ni​ków znaj​do​w a​ło się w po​dob​n ej sy​t u​a cji, przy​ku​t ych łań​cu​chem do kre​dy​t ów hi​po​t ecz​n ych i ma​łych dzie​ci ni​czym ga​ler​n i​cy na stat​ku głup​ców. Po​cie​sza​li​śmy się na​w za​jem i knu​li​śmy pla​‐ ny uciecz​ki. Mie​li​śmy jed​n ak dwóch ko​le​gów za​t ru​w a​ją​cych in​n ym ży​cie, in​t ry​ganc​kich, bez​‐ względ​n ych. Fa​n ów an​glo​f il​skie​go klu​bu o na​z wie „Wred​n e Typy”, na​w ią​z u​ją​cej do ty​t u​łu po​‐ wie​ści Eve​ly​n a Wau​gha Vile Bo​d ies, któ​rzy ro​bi​li, co w ich mocy, by za​słu​ż yć na to okre​śle​n ie, w na​dziei, że będą mo​gli wstą​pić do klu​bu. Re​dak​t or na​czel​n y był na​dę​t ym ty​ra​n em, bły​sko​t li​w ym, strze​la​ją​cym z sze​lek ora​t o​rem ze skłon​n o​ścią do wy​ż y​w a​n ia się na pod​w ład​n ych. Uwiel​biał do​pro​w a​dzać dziew​czy​n y do pła​czu. Wśród nas, chło​pa​ków, pro​w o​ko​w ał kłót​n ie, wy​bie​ra​jąc so​bie fa​w o​ry​t ów, a po​t em za​chę​ca​jąc, że​by​śmy „wy​n ie​śli na​sze pre​t en​sje na ze​w nątrz” i roz​strzy​gnę​li spo​ry „jak męż​czyź​n i”. Na te​‐ le​w i​z yj​n e re​a li​t y show trze​ba było po​cze​kać jesz​cze dwa​dzie​ścia lat, ale to był zwia​stun. Zda​rza​ły się dni, kie​dy czu​łem, że sta​ję się jesz​cze jed​n ym ano​n i​m o​w ym pion​kiem w ta​‐ nim gar​n i​t u​rze, zdzie​ra​ją​cym buty na no​w o​jor​skich chod​n i​kach, ale co wie​czór, po po​ło​ż e​n iu Rory’ego spać, emi​gro​w a​łem do wol​n e​go miesz​ka​n ia na gó​rze i pi​sa​łem. Nie za​m ie​rza​łem po​‐ zwo​lić, żeby zga​szo​n o moje ma​rze​n ia. Swe​go cza​su, kie​dy po​t rze​bo​w a​li​śmy zmia​n y na lep​sze, ja​kie​goś prze​ło​m u, Bel​le-Île za​dzia​ła​ła jak za​klę​cie. Pora wy​cza​ro​w ać to szczę​śli​w e od​dzia​ły​w a​‐ nie wy​spy. Tym​cza​sem za​dzwo​n i​ła do nas zna​jo​m a, któ​ra pod​pi​sa​ła umo​w ę na re​a li​z a​cję fil​m u na pod​sta​w ie swo​jej pierw​szej po​w ie​ści, i oznaj​m i​ła, że chce nam po​m óc z do​m em. Była to szcze​ra i tak​t ow​n a pro​po​z y​cja, ale ubo​dło nas kry​ją​ce się za nią w grun​cie rze​czy py​t a​n ie: „Chce​cie sprze​dać?”. Oczy​w i​ście za​w sze bę​dzie​m y mo​gli przy​je​chać w od​w ie​dzi​n y. A po​t em do​sta​li​śmy list od Gwe​n ed, w któ​rym pi​sa​ła, że mar​t wi się o nas, ale, co waż​n iej​‐ sze, jesz​cze bar​dziej się mar​t wi – czu​je się wręcz oso​bi​ście ura​ż o​n a – tym, że nie za​pła​ci​li​śmy De​n i​so​w i De​Re​v eur, by on z ko​lei mógł za​pła​cić wy​ko​n aw​com. Co? Był ja​kiś ra​chu​n ek, któ​ry prze​oczy​li​śmy? Przej​rze​li​śmy wszyst​kie tecz​ki, prze​t rzą​snę​li​‐ śmy szu​f la​dy. Nic od De​n i​sa Ma​rzy​cie​la od po​n ad dwóch lat, co rze​czy​w i​ście było tro​chę dziw​‐

ne. A fakt, że nie zwró​ci​li​śmy na to uwa​gi, sta​n o​w ił pew​n e za​n ie​dba​n ie z na​szej stro​n y. Może po​m y​lił ad​res? Min​dy na​pi​sa​ła osob​n o do De​n i​sa i Gwe​n ed, oboj​gu prze​ka​z u​jąc tę samą wia​do​m ość: „Tego lata wra​ca​m y na Bel​le-Île”. Ła​t wo obie​cać, ale czy na​praw​dę mo​głem li​czyć na to, że prze​ko​n am sze​f a, fa​ce​t a, któ​ry prze​chwa​lał się, że wy​star​cza​ją mu czte​ry go​dzi​n y snu? Kie​dyś przy​z nał z dumą, że od trzy​‐ dzie​stu lat nie był na wa​ka​cjach – ani razu. („Żona uwa​ż a mnie za dup​ka” – do​dał z roz​bra​ja​ją​‐ cą szcze​ro​ścią). Aż do dzi​siaj uni​ka​łem go jak mo​głem. Ale ju​t ro wy​bio​rę się do ja​ski​n i lwa.

Rozdział jedenasty

Podopieczni wioski „Cóż za cza​row​n y kraj! Ist​n y ogró​dek! Ki​lo​m e​t ry so​czy​stej mu​ra​w y, czysz​czo​n ej, szczot​ko​w a​‐ nej i pod​le​w a​n ej każ​de​go dnia, a przy​ci​n a ją pew​n ie fry​z jer. (…) Szpa​le​ry to​po​li, dzie​lą​ce uro​czy kra​jo​braz na rów​n e jak sza​chow​n i​ca kwa​dra​t y, wska​z u​ją, że pion i po​z iom​n i​ca mu​sia​ły być w uży​ciu, że nie wspo​m nę o li​n ij​ce. (…) Wie​rzyć się nie chce. Ani śla​du zmur​sza​łych mur​ków i roz​sy​pu​ją​cych się pło​t ów, ani śla​du nie​chluj​stwa, za​pusz​cze​n ia, śmie​cia; ani śla​du le​n i​stwa i nie​dbal​stwa. Gdzie okiem się​gnąć, po​rzą​dek wal​czy z pięk​n em o lep​sze” 7).

7) Tłum. Andrzeja Keyhy (przyp. tłum.).

W każ​dym ra​z ie tak pi​sał o Fran​cji Mark Twa​in w swo​jej pierw​szej książ​ce, Pro​s tacz​ko​wie za gra​ni​c ą. Dla nas na​t o​m iast… • Kurz, brud, pleśń – wszę​dzie. Okien​n i​ce tak znisz​czo​n e, tak zmur​sza​łe, tak roz​kosz​n e w swo​‐ im roz​kła​dzie, że ktoś zro​bił im zdję​cie i wy​ko​rzy​stał na sprze​da​w a​n ym tu​ry​stom pla​ka​cie: Fe​‐ nêtres ru​s ti​q u​es pay​s an​nes. Tuż po zej​ściu z pro​m u sta​je​m y jak wry​ci na uli​cy w Le Pa​la​is i wpa​t ru​‐ je​m y się w wy​sta​w ę skle​pi​ku z pa​m iąt​ka​m i. – Czy to nie na​sze okno? – Co ta​kie​go? – Ru​sty​kal​n e okna? Śmie​je​m y się i ru​sza​m y, żeby zo​ba​czyć je na żywo. Na dole cuch​n ie stę​chli​z ną, jest brud​n o i przy​gnę​bia​ją​co. Ale czar​n e płyt​ki no​w e​go da​chu lśnią w słoń​cu. Dwa okna man​sar​do​w e wpusz​cza​ją świa​t ło do sy​pial​n i na gó​rze, opro​m ie​n ia​jąc

pa​n e​le z ja​sno​ż ół​t e​go so​sno​w e​go drew​n a. Szko​da, że z bra​ku scho​dów mo​ż e​m y to zo​ba​czyć je​‐ dy​n ie z dołu, sto​jąc na wy​bo​istym kle​pi​sku. Nie ma mowy, że​by​śmy tu za​m iesz​ka​li, na​w et gdy​‐ by​śmy mie​li wdra​py​w ać się na górę, ko​rzy​sta​jąc ze sta​rej prze​ż ar​t ej przez ter​m i​t y dra​bi​n y, któ​rą zna​leź​li​śmy wśród chwa​stów za do​m em. Rory jest na ta​kim eta​pie, że nic go nie prze​ra​‐ ża, a na gó​rze nie ma ba​lu​stra​dy. Mamy jed​n ak far​t a. Mo​ż e​m y wy​n a​jąć zie​lo​n ą ca​b a​ne Ma​da​m e Mor​ga​n e, drew​n ia​n ą chat​kę otu​lo​n ą cy​pry​so​w ym pa​sem wia​t ro​chron​n ym. Jest przy​t ul​n a i so​lid​n a, cho​ciaż ma​leń​ka jak do​‐ mek dla la​lek. Po​dob​n o kie​dyś da​w a​ła schro​n ie​n ie ro​dzi​n ie ze sta​łe​go lądu, któ​ra przy​jeż​dża​ła po​m a​gać przy żni​w ach. Nie idzie na żad​n e ustęp​stwa wo​bec no​w o​cze​sno​ści: nie ma to​a ​le​t y, prysz​n i​ca, prą​du ani ogrze​w a​n ia. Jest za to mnó​stwo ko​m a​rów. Za dnia cho​dzi​m y do na​sze​go domu, żeby sko​rzy​stać z ła​z ien​ki przy uży​ciu pięć​dzie​się​cio​let​n iej dra​bi​n y. (Rory wciąż nosi pie​‐ lu​chy i cza​sem mu za​z drosz​czę). W nocy cho​dzi​m y w pole za pa​sem cy​pry​sów. Kie​dyś wy​sze​dłem w nocy za po​t rze​bą na pole. Sto​jąc w desz​czu, ubra​n y w pe​le​ry​n ę, ka​lo​‐ sze i nic poza tym, wi​dzę ja​kiś duży kształt zbli​ż a​ją​cy się w ciem​n o​ści. Pe​w ien, że ata​ku​je mnie byk, pod​n o​szę pe​le​ry​n ę nad ko​la​n a, go​t ów do uciecz​ki… – Don? – woła Min​dy, bo to ona, w swo​jej pe​le​ry​n ie, wy​szła za tą samą po​t rze​bą. Jesz​cze inny, ra​do​śniej​szy ry​t u​a ł wią​ż e się z ką​pa​n iem Rory’ego w wiel​kiej bla​sza​n ej ba​lii na po​dwó​rzu wśród kur Ma​da​m e Mor​ga​n e. Grze​je​m y wodę na ku​chen​ce, a po​t em po​z wa​la​m y ma​łe​m u pa​ro​w ać w słoń​cu, pod​czas gdy zgor​szo​n e ko​gu​t y cmo​ka​ją z dez​a bro​ba​t ą. Przy​je​cha​li​śmy na po​cząt​ku wrze​śnia, w po​rze roz​le​głych przy​pły​w ów i od​pły​w ów. Na pla​ż y Don​n ant, la gran​d e ma​rée, wiel​ki od​pływ, od​sła​n ia pół mili po​f ał​do​w a​n e​go zło​ci​ste​go pia​sku, któ​ry marsz​czy się zu​peł​n ie jak fale, któ​re do​pie​ro co go opu​ści​ły. Co​dzien​n ie w cza​sie od​pły​w u bu​du​je​m y z Ro​rym dzie​siąt​ki po​łą​czo​n ych ka​n a​łów i gro​bli, kie​ru​jąc od​pły​w a​ją​cą wodę do la​gun i umac​n ia​jąc wały, któ​re cią​gle wy​brzu​sza​ją się i pusz​cza​ją. Szu​ka​jąc prze​cie​ków, Rory truch​t a po la​bi​ryn​cie, krzy​cząc: „Trzy​m ać wodę! Trzy​m ać wodę!”. Dru​gie​go czy trze​cie​go dnia gran​d e ma​rée eki​pa fran​cu​skich in​ż y​n ie​rów pla​ż o​w ych – to zna​‐ czy, oj​ciec i syn, ten ostat​n i mniej wię​cej dzie​w ię​cio​let​n i, obaj w kom​bi​n e​z o​n ach Spe​e do – przez całe po​po​łu​dnie bu​du​ją im​po​n u​ją​cy za​m ek nie​co po​n i​ż ej, bli​ż ej wody. Od​n o​szę wra​ż e​n ie, że roz​po​z na​ję go z na​szych daw​n ych od​w ie​dzin w Do​li​n ie Lo​a ry: Blo​is? Che​n on​ce​a u? Nie, to mój ulu​bio​n y, Azay-le-Ri​de​a u. Trze​ba im przy​z nać, że na​praw​dę ro​bią go, jak trze​ba. Ale Rory wy​da​je się nie​co znie​chę​co​n y, i nic dziw​n e​go. Na​sze wały i fosy nie wy​glą​da​ją ja​‐ koś szcze​gól​n ie, cho​ciaż zna​ko​m i​cie trzy​m a​ją wodę. Tym​cza​sem nasi ry​w a​le prze​chwa​la​ją się i po​krzy​ku​ją, kon​stru​ując wały obron​n e, drą​ż ąc fosy, wy​ka​pu​jąc strze​li​ste wie​ż e z mo​kre​go pia​‐ sku. Uży​w a​ją na​w et na​rzę​dzi i spie​ra​ją się za​ż ar​cie o szcze​gó​ły. Praw​do​po​dob​n ie nim dzień do​‐ bie​gnie koń​ca, stwo​rzą cały plik prze​pi​sów. Sta​ram się jak mogę, ale trud​n o nie zwa​ż ać na ich ha​ła​śli​w e sa​m o​z a​do​w o​le​n ie i py​chę. W koń​cu za​czy​n a mnie to wku​rzać. „Po pro​stu bu​duj​cie swój za​m ek, do​bra? Nie mu​si​cie się po​‐ pi​sy​w ać przed in​n y​m i. I nie my​śl​cie, że nie wi​dzę, jak zer​ka​cie na nas ukrad​kiem”. Jako oj​ciec

Rory’ego siłą rze​czy czu​ję się ura​ż o​n y, cho​ciaż w po​rów​n a​n iu z ich kon​struk​cją na​sza for​t e​ca wy​da​je się neo​li​t ycz​n a. Jest póź​n e po​po​łu​dnie, dłu​gie cie​n ie prze​su​w a​ją się po fał​dzi​stym pia​sku ni​czym zja​w y. Mo​‐ rze cof​n ę​ło się przy​n aj​m niej o pół mili. Te​raz woda le​d​w ie już ciur​ka. Ale w na​szej stre​f ie bu​‐ dow​la​n ej, od​da​lo​n ej od brze​gu i po​ło​ż o​n ej dużo wy​ż ej, stwo​rzy​li​śmy sieć tam i sztucz​n ych zbior​n i​ków. Na moje oko za​t rzy​m a​li​śmy do​bre trzy​dzie​ści albo i czter​dzie​ści ga​lo​n ów wody. Za​sta​n a​w iam się, czy mój dzia​dek in​ż y​n ier, Char​lie Wa​iles, był​by ze mnie za​do​w o​lo​n y. Za​‐ baw​n e, je​śli po​m y​śleć, że po dru​giej woj​n ie świa​t o​w ej zo​stał za​pro​szo​n y przez rząd fran​cu​ski do po​m o​cy w kie​ro​w a​n iu od​bu​do​w ą Pa​ry​ż a… A oto te​raz ja mu​szę zno​sić tę mar​so​w ą minę à la de Gaul​le i wro​gie spoj​rze​n ia rzu​ca​n e na nasz wiel​ki staw. O, zno​w u pa​t rzy i wresz​cie wska​z u​‐ je su​chą fosę swo​je​go zam​ku, mie​rząc mnie nie​chęt​n ym wzro​kiem pe​dan​t ycz​n e​go fonc​tion​na​ire, urzęd​n i​ka. – Chy​ba za​bra​li​śmy całą wodę – mó​w ię Rory’emu. – Wi​dzisz, coś nam się jed​n ak uda​ło le​‐ piej. Jaka za​w zię​t a mina. Oho! – Damy im tro​chę? Żeby na​peł​n i​li swo​ją fosę? – Nie! No, on ma do​pie​ro dwa i pół roku. – S’il vous pla​it! Pro​szę pana! – Oj​ciec ge​sty​ku​lu​je nie​cier​pli​w ie. – L’eau! L’eau! Woda! Woda! Wy​ko​n u​je ru​chy ko​pa​n ia i już pra​w ie wi​dzę myśl, jaka two​rzy się za jego gru​by​m i oku​la​ra​‐ mi: „Hej, ame​ry​kań​ski de​bi​lu, nie wi​dzisz, co jest staw​ką w tej grze? Fran​cu​skie dzie​dzic​t wo na​ro​do​w e!”. – Po​w in​n i​śmy po​dzie​lić się wodą, Rory – mó​w ię ła​god​n ie. Mój syn się dąsa. – Ale coś ci po​w iem. I tak mu​si​m y za​raz wra​cać do wio​ski na ko​la​cję. Od​daj​m y im całą wodę. Naj​pierw oczy mu po​chmur​n ie​ją, ale po chwi​li, kie​dy pro​po​z y​cja do​cie​ra do nie​go, bu​z ię Rory’ego roz​ja​śnia uśmiech. Przyj​m u​je​m y od​po​w ied​n ie po​z y​cje, roz​sta​w ia​m y sze​ro​ko nogi, zgi​‐ na​m y się w pa​sie, przy​go​t o​w u​je​m y ręce do ko​pa​n ia. Ro​bi​m y wy​łom w wale tuż nad na​t u​ral​‐ nym prze​le​w em spły​w o​w ym, któ​ry pro​w a​dzi pro​sto do zam​ku z pia​sku dzie​sięć me​t rów po​n i​‐ żej. Wy​da​jąc okrzy​ki roz​pa​czy, męż​czy​z na i jego syn mio​t a​ją się i rzu​ca​ją gar​ście pia​sku, żeby za​gro​dzić po​w o​dzi dro​gę. Wszyst​ko na próż​n o. W cią​gu paru mi​n ut Azay-le-Ri​de​a u prze​sta​je ist​n ieć. Tłum, przy​cią​gnię​t y wrza​ska​m i chłop​ca, wy​da​je po​t ęż​n e wspól​n e wes​t chnie​n ie: „Ach!”. Gło​‐ wy zwra​ca​ją się oskar​ż y​ciel​sko w na​szą stro​n ę, po czym znów kie​ru​ją ku ojcu, żeby zo​ba​czyć, co on zro​bi. Nie ma wąt​pli​w o​ści co do tego, po czy​jej stro​n ie leży sym​pa​t ia. Ze znu​ż e​n iem, jak​by tro​chę bo​la​ły go ple​cy, męż​czy​z na pod​n o​si się z pia​sku. Kła​dzie dłoń na ra​m ie​n iu syna, żeby go po​cie​szyć. Na​stęp​n ie od​w ra​ca się, wy​pi​n a pierś i gro​z i mi pal​cem.

Jego brwi two​rzą na czo​le czar​n e V. Sta​ra się jak może ode​grać obu​rze​n ie na​szym łaj​dac​t wem, wy​da​je mi się jed​n ak, że wy​czu​w am te​a tral​n ą pozę i le​ciut​ki błysk w jego oku. Ścią​gam ło​pat​ki, opie​ram ręce na bio​drach i od​po​w ia​dam mu rów​n ie ko​sym spoj​rze​n iem. Wy​prę​ż a się jak stru​n a. – À de​ma​in. Do ju​t ra. – Wy​cią​ga rękę w stro​n ę znisz​czo​n e​go zam​ku. – Ici. Tu​t aj. Pour la sa​tis​‐ fac​tion d’hon​neur. Dla ho​n o​ro​w ej sa​t ys​f ak​cji. Ki​w am gło​w ą. – Avec pla​isir, mon​s ieur. À de​ma​in! Tłum chi​cho​cze za​chwy​co​n y, a kie​dy idzie​m y w dół pla​ż y przy​w i​t ać się z no​w y​m i zna​jo​m y​‐ mi, roz​le​ga​ją się okla​ski. • Rory ła​t wo za​w ie​ra zna​jo​m o​ści na pla​ż y, a ży​cie w ca​b a​ne po​do​ba nam się co​raz bar​dziej. Go​t u​‐ je​m y na ku​chen​ce tu​ry​stycz​n ej. Nasz syn cho​dzi za ko​gu​t a​m i i ku​ra​m i, gło​śno ana​li​z u​jąc ich ży​‐ cie we​w nętrz​n e. Żeby oszu​kać ko​m a​ry, gdy za​pa​da noc, na​uczy​li​śmy się za​m y​kać drzwi i okna i opo​w ia​dać so​bie róż​n e hi​sto​rie po ciem​ku. Po ja​kiejś go​dzi​n ie mo​ż e​m y już bez​piecz​n ie za​pa​lić za​si​la​n e ba​t e​ria​m i lamp​ki do czy​t a​n ia i po​grą​ż yć się w lek​t u​rze. Wio​ska wy​da​je się spo​koj​n ie za​a b​sor​bo​w a​n a swo​imi spra​w a​m i i tak samo wy​spiar​ska jak po​przed​n io. Wi​du​je​m y nie​w ie​le osób, ale czu​je​m y ich obec​n ość – wie​sza​ją pra​n ie za ży​w o​pło​t a​‐ mi, po​brzę​ku​ją na​czy​n ia​m i w kuch​n iach. Kim są? Krew​n y​m i ze sta​łe​go lądu, któ​rzy przy​je​cha​li na wa​ka​cje po se​z o​n ie. W do​m ach – ciem​n ych zimą – te​raz wie​czo​ra​m i pali się świa​t ło. Na skra​ju wy​m łó​co​n e​go pola wi​dać syl​w et​kę ty​ko​w a​t ej po​sta​ci spa​ce​ru​ją​cej z psem. Na wy​so​ko​ści wierz​choł​ków drzew uno​si się gra​n a​t o​w o​czar​n y dym, przy​n o​sząc de​li​kat​n ą mgieł​kę osma​lo​‐ nych sar​dy​n ek. Cie​szy​m y się, że miesz​kań​cy wio​ski nie zwra​ca​ją na nas – stro​ska​n ych cy​ga​n ów po​śród nich – szcze​gól​n ej uwa​gi. W koń​cu my też je​ste​śmy za​a b​sor​bo​w a​n i swo​imi spra​w a​m i, cho​ciaż​by co​‐ dzien​n y​m i wy​pra​w a​m i na za​ku​py, przy​go​t o​w y​w a​n iem po​sił​ków na ku​chen​ce tu​ry​stycz​n ej, kro​je​n iem ste​a ks au po​ivre ta​ki​m i sa​m y​m i scy​z o​ry​ka​m i. To praw​da, czu​je​m y się tro​chę opusz​cze​‐ ni, po​z o​sta​w ie​n i sa​m ym so​bie, bo Gwe​n ed wy​n a​ję​ła swój dom, żeby zdo​być pie​n ią​dze na ko​‐ niecz​n e re​m on​t y. To duża zmia​n a w sto​sun​ku do tam​t e​go lata spod zna​ku mo​ral​n ych i kul​t u​‐ ral​n ych nauk sprzed trzech lat. Po​z o​sta​łych przy​ja​ciół z wio​ski, Franc​ka i Ines, też pra​w ie nie wi​du​je​m y, Franck sprze​dał slu​pa i za​in​w e​sto​w ał w no​w in​ki, plan​c hes au vo​ile – de​ski wind​sur​f in​go​w e. Bran​ż a tu​ry​stycz​n a wy​m a​ga spo​koj​n ej wody, więc pro​w a​dzą dzia​łal​n ość w ogrom​n ym na​m io​cie na pla​ż y Grands Sa​bles po dru​giej stro​n ie wy​spy. Nasi przy​ja​cie​le, zbyt zmę​cze​n i, żeby wra​cać do Ker​bor​dar​do​ué w week​e n​dy, sy​pia​ją na ma​t e​ra​cach z wil​got​n ych kom​bi​n e​z o​n ów pian​ko​w ych. Dzie​ci są oczy​‐ wi​ście za​chwy​co​n e. Ich ro​dzi​ce mają nogi jak z gumy, zna​m y te ugi​n a​ją​ce się ko​la​n a, też na​le​‐ ży​m y do brac​t wa prze​m ę​czo​n ych.

Mimo wy​le​czo​n ej ope​ra​cyj​n ie ka​t a​rak​t y Ma​da​m e Mor​ga​n e od cza​su do cza​su na​dal spo​glą​‐ da na nas przez zmru​ż o​n e oczy, jak​by​śmy byli kłu​sow​n i​ka​m i, któ​rzy wtar​gnę​li na jej te​ren. Ma na​t o​m iast bzi​ka na punk​cie Rory’ego, a jej po​n u​ra ofi​cjal​n ość – ty​po​w a dla ko​goś, kto całe ży​cie spę​dził na wsi – naj​w y​raź​n iej za​spo​ka​ja jego dzie​cię​ce po​czu​cie wła​snej waż​n o​ści. Ma​da​‐ me Mor​ga​n e lubi na​sze od​w ie​dzi​n y po ko​la​cji, któ​re za​w sze roz​po​czy​n a​ją się od wy​pi​cia fi​li​‐ żan​ki kawy roz​pusz​czal​n ej, a koń​czą kup​n em ja​jek na na​stęp​n y ra​n ek, ale poza tym jej dnie za​re​z er​w o​w a​n e są dla kur i ogro​du. A ostat​n io tak​ż e dla no​w ej sta​rej przy​ja​ciół​ki, któ​ra po​ja​w i​‐ ła się w wio​sce. Lep​szym sło​w em niż „po​ja​w ie​n ie się” by​ło​by „uka​z a​n ie się”, bo ko​bie​t a prze​m y​ka po oko​li​cy ni​czym zja​w a i rzad​ko kie​dy mamy oka​z ję choć​by na nią zer​k​n ąć. Bio​rąc pod uwa​gę fakt, że to na​sza są​siad​ka, zaj​m u​ją​ca zruj​n o​w a​n ą cha​t ę na koń​cu na​sze​go sze​re​gu do​m ów, jest to nie lada wy​czyn. Za pierw​szym ra​z em wró​ci​li​śmy póź​n o z pla​ż y i za​sko​czy​li​śmy ją przy zry​w a​n iu ja​kichś ro​‐ ślin z przy​droż​n e​go rowu. Na​t ych​m iast się po​de​rwa​ła, po​pę​dzi​ła dro​gą, prze​ci​snę​ła się mię​dzy ży​w o​pło​t a​m i, skry​ła w wy​so​kim zbo​ż u i znik​n ę​ła wśród pól. Przy​po​m i​n a​ła wiel​kie​go za​ją​ca ubra​n e​go w wy​pło​w ia​łą nie​bie​ską dre​li​cho​w ą szmi​z jer​kę i far​t uch z nie​bie​skim kwia​t o​w ym na​‐ dru​kiem. Po​pa​t rzy​li​śmy z Min​dy na sie​bie. – Co to było? Z po​cząt​ku nie ko​ja​rzy​li​śmy jej z ru​iną na koń​cu sze​re​gu do​m ów, któ​ra na​dal wy​glą​da​ła na nie​z a​m iesz​ka​n ą. Wy​da​w a​ła się wręcz nie​z dat​n a do za​m iesz​ka​n ia – ła​t wo było prze​oczyć drzwi za całą tą plą​t a​n i​n ą blusz​czu, hor​t en​sji i ro​sną​cą ster​t ą cuch​n ą​ce​go kom​po​stu, któ​ry stop​n io​w o sta​w ał się górą roz​kła​da​ją​cych się od​pad​ków or​ga​n icz​n ych wy​pusz​cza​ją​cą ja​sno​z ie​lo​n e pędy. To zresz​t ą wła​śnie ten kom​post ją wy​dał, oczy​w i​ście. Nie mo​gli​śmy być jed​n ak pew​n i, że to ta na​‐ sza zja​w a, do​pó​ki nie po​ka​z a​ły się ko​cia​ki, do​ka​z u​ją​ce w za​ro​ślach z prze​rwa​m i na chłep​t a​n ie mle​ka ze spodecz​ka. Ko​ja​rząc oba fak​t y, uświa​do​m i​li​śmy so​bie, że to na​sza są​siad​ka. Kim jed​‐ nak była? I dla​cze​go tak się za​cho​w y​w a​ła? Nie uzy​ska​li​śmy sa​t ys​f ak​cjo​n u​ją​cej od​po​w ie​dzi, do​pó​ki nie skoń​czy​ły się po​w szech​n e i obo​‐ wiąz​ko​w e fran​cu​skie wa​ka​cje i nie przy​je​cha​ła sama Gwe​n ed. Wy​glą​da​ła za​dzi​w ia​ją​co do​brze, opa​lo​n a, wy​po​czę​t a i udu​cho​w io​n a. Gdy tak​so​w a​ła nas wzro​kiem, z jej ust nie scho​dził nie​z nacz​n y uśmie​szek. – Bar​dzo się cie​szę, że wresz​cie was tu wi​dzę. Chodź​cie, po​m o​ż e​cie mi ze​brać tro​chę pięk​‐ nych wa​rzyw z ogro​du na na​szą wspól​n ą ko​la​cję. Cała Gwe​n ed: nie mi​n ę​ło dzie​sięć mi​n ut od jej przy​jaz​du, a już prze​ję​ła nad wszyst​kim kon​t ro​lę. Po​szli​śmy na spa​cer wy​z na​czo​n ą przez nią tra​są. Każ​dy miesz​ka​n iec wio​ski ma tu swo​je ulu​bio​n e dro​gi. Każ​da ro​dzi​n a wy​t y​cza wła​sne szla​ki, do któ​rych wciąż po​w ra​ca, sta​cje co​dzien​‐ nej oso​bi​stej piel​grzym​ki. To był za​szczyt, że Gwe​n ed za​pro​si​ła nas na swo​ją. I tak się ja​koś sta​ło, że za​n im wró​ci​li​śmy do jej domu na ko​la​cję, oko​li​ca zmie​n i​ła się. Wi​dzie​li​śmy in​n ych

miesz​kań​ców sto​ją​cych na po​dwór​kach, spa​ce​ru​ją​cych ulicz​ka​m i, po​z dra​w ia​ją​cych nas unie​sie​‐ niem ręki. Zu​peł​n ie jak​by wio​ska prze​bu​dzi​ła się ze snu po po​w ro​cie cza​row​n i​cy. • Te​raz mo​gli​śmy w peł​n i roz​ko​szo​w ać się dłu​gim wrze​śniem na wy​spie: ci​szą i spo​ko​jem, bez​‐ kre​sny​m i dnia​m i, cie​płą, su​chą i rześ​ką po​go​dą, bez​chmur​n y​m i gwiaź​dzi​sty​m i no​ca​m i. Wciąż na​po​t y​ka​li​śmy ty​po​w e dla tej pory roku zja​w i​ska: jasz​czur​ki i ba​ż an​t y ośmie​lo​n e wy​jaz​dem tłu​m ów tu​ry​stów, młoc​kar​ki prze​su​w a​ją​ce się po ho​ry​z on​cie z pa​lo​n e​go zło​t a, sta​do owiec pro​‐ wa​dzo​n ych przez roz​sz​cze​ka​n e szkoc​kie owczar​ki col​lie przez pla​ż ę Don​n ant pod​czas od​pły​w u, kil​ka​n a​ście bia​łych kwia​t ów za​kwi​t a​ją​cych na nie​bie. Te ostat​n ie po​w o​li opa​dły na zie​m ię, na pola Ma​da​m e Mor​ga​n e, gdzie prze​m ie​n i​ły się w spa​do​chro​n ia​rzy pod​czas ćwi​czeń woj​sko​w ych, któ​rzy po​de​szli do nas, przy​t rzy​m u​jąc w pa​sie zwo​je je​dwa​biu ni​czym wik​t o​riań​skie damy pod​‐ czas spa​ce​ru. Kie​dy póź​n ym wie​czo​rem je​dli​śmy ko​la​cję w Les Em​bruns, crêpe​rie, na​le​śni​kar​n i, na na​‐ brze​ż u w Sau​z on, czę​sto mie​li​śmy cały lo​kal dla sie​bie. W po​ło​ż o​n ym po po​łu​dnio​w ej stro​n ie wy​spy mia​stecz​ku Ban​gor uczest​n i​czy​li​śmy w trwa​ją​cym do rana fest-noz, tra​dy​cyj​n ej bre​t oń​‐ skiej za​ba​w ie ta​n ecz​n ej, pod​czas któ​rej miesz​kań​cy wy​spy tań​czy​li two-ste​pa tak jak Ca​juns, któ​rych mia​łem kie​dyś oka​z ję ob​ser​w o​w ać. Min​dy ko​ły​sa​ła się, trzy​m a​jąc w ra​m io​n ach sen​n e​‐ go Rory’ego, akor​de​on rzę​z ił, a bom​b ar​d e i bi​niou, bre​t oń​ski róg i dudy, pisz​cza​ły i bu​cza​ły. Ogni​‐ sko ja​śnia​ło na tle bia​łej ścia​n y ko​ścio​ła w Ban​gor. Je​dli​śmy kieł​ba​ski z gril​la i pi​li​śmy wy​t raw​n y cydr, ci​d re brut. • Gdy tu​ry​ści wy​je​cha​li, in​t e​res wind​sur​f er​ski gwał​t ow​n ie pod​upadł. Franck i Ines wraz z dzieć​m i, te​raz już troj​giem, bo przy​był im je​den ma​luch, wy​peł​n ia​li luki w na​szym to​w a​rzy​skim ka​len​‐ da​rzu. Je​śli nie sto​ło​w a​li​śmy się u Gwe​n ed, je​dli​śmy z nimi. A gdy wy​jąt​ko​w o żad​n e z nich aku​‐ rat nas nie za​pro​si​ło, za​w sze ja​koś tak się dzia​ło, że ktoś zo​sta​w iał nam na schod​ku przed do​‐ mem mi​skę świe​ż ych sar​dy​n ek albo wi​kli​n o​w y kosz z po​m i​do​ra​m i i żół​t ą fa​sol​ką szpa​ra​go​w ą. Po po​sił​kach prze​cha​dza​li​śmy się po oko​li​cy, za​z wy​czaj spo​t y​ka​jąc po dro​dze Ma​da​m e Mor​‐ ga​n e, rów​n ież na spa​ce​rze, w to​w a​rzy​stwie prę​go​w a​n e​go kota, a od cza​su do cza​su swe​go syna, ta​jem​n i​czej po​sta​ci miesz​ka​ją​cej w Nan​t es i – jak nam po​w ie​dzia​n o – przy​jeż​dża​ją​cej je​‐ dy​n ie wte​dy, kie​dy roz​po​czy​n ał się se​z on na ba​ż an​t y. Wkrót​ce na​uczy​łem się brać ze sobą la​‐ tar​kę, a tak​ż e no​sić w kie​sze​n i na bio​drze za​pa​so​w ą tor​bę na przej​rza​łe już je​ż y​n y, od któ​rych krza​ki do​słow​n ie się ugi​n a​ły. Gwe​n ed nie to​w a​rzy​szy​ła nam pod​czas dłuż​szych wy​praw, twier​dząc, że woli po​m e​dy​t o​‐ wać. Mar​t wi​ło nas to oczy​w i​ście, ale zwa​ż yw​szy na jej że​la​z ną wolę i ka​m ien​n y spo​kój, nie ośmie​la​li​śmy się py​t ać jej o zdro​w ie. W pew​n ym sen​sie wy​star​czy​ło na nią spoj​rzeć, żeby uzy​‐ skać wy​czer​pu​ją​cą od​po​w iedź. Była brą​z o​w a (i to pew​n ie na ca​łym cie​le) i sil​n a, o czym prze​ko​‐

na​li​śmy się w dniu, kie​dy przy​ję​li​śmy jej za​pro​sze​n ie na wy​kop​ki ziem​n ia​ków w ogro​dzie. Ma​‐ cha​ła ry​dlem z ta​kim za​pa​łem, że aż fru​w a​ła zie​m ia! Nie​gdy​siej​szy ar​che​t yp fran​cu​skiej ko​bie​‐ co​ści na​brał mię​śni. Pew​n e​go ran​ka Rory bar​dzo wcze​śnie ze​rwał nas na nogi i upie​rał się przy wę​drów​ce po wsi. Mi​n ę​li​śmy dom Gwe​n ed i szli​śmy pro​w a​dzą​cą do​n i​kąd wą​ską dróż​ką, gdy na​gle coś śmi​‐ gnę​ło nam przed no​sem. Ptak? Nie, strza​ła. Nie mo​gli​śmy w to uwie​rzyć, ale na​praw​dę tam była, drża​ła wbi​t a w belę sia​n a. Za​glą​da​jąc przez po​szar​pa​n y ży​w o​płot, uj​rze​li​śmy po​stać w bia​łym gi do ka​ra​t e, prze​pa​sa​n ą czar​n ą szar​f ą i z bia​łą opa​ską na gło​w ie: to była Gwe​n ed, sto​ją​ca nie​ru​cho​m o jak ska​ła i trzy​m a​ją​ca ol​brzy​m i łuk. Gdy ga​pi​li​śmy się na nią z nie​do​w ie​rza​‐ niem, się​gnę​ła za sie​bie i wy​ję​ła ko​lej​n ą strza​łę z koł​cza​n a. Wy​co​f a​li​śmy się. Wszyst​ko wy​ja​śni​ło się tro​chę póź​n iej tego sa​m e​go dnia. W ostat​n ich la​t ach, po otrzy​m a​n ia dia​gno​z y, Gwe​n ed po​świę​ci​ła się opa​n o​w a​n iu pra​sta​rej ja​poń​skiej sztu​ki ky​udo, łucz​n ic​t wa zen. Pie​n ią​dze, któ​re za​ro​bi​ła na wy​n aj​m o​w a​n iu domu, pój​dą na prze​ro​bie​n ie sta​rej obo​ry, któ​rą żar​t o​bli​w ie na​z y​w a​ła swo​im dojo, na praw​dzi​w e dojo, gdzie, mia​ła na​dzie​ję, bę​dzie mo​gła przyj​m o​w ać uczniów. Gwe​n ed guru? Wy​glą​da​ło na to, że nic nie było po​n ad siły na​szej men​t or​ki.

Rozdział dwunasty

Gra w Nie W ostat​n im ty​go​dniu wrze​śnia Ker​bor​dar​do​ué wró​ci​ło do nas w peł​n i, jak​by po​w sta​ło z mar​‐ twych, wskrze​szo​n e dla nas z od​m ę​t ów pa​m ię​ci ni​czym ba​śnio​w y Bri​ga​do​on, szkoc​ka wio​ska z mu​si​ca​lu Ler​n e​ra i Lo​e we’a, któ​ra bu​dzi się do ży​cia tyl​ko co sto lat. Bra​ko​w a​ło je​dy​n ie na​sze​go ar​chi​t ek​t a, De​n i​sa Le​Re​v eur. Wkrót​ce po przy​jeź​dzie zło​ż y​li​‐ śmy mu wi​z y​t ę w biu​rze. Przy​w i​t ał nas ser​decz​n ie. Wy​glą​dał do​kład​n ie tak samo: zmierz​w io​n a fry​z u​ra i przy​stoj​n a twarz, bły​ska​ją​ce oku​la​ry bez opra​w ek, gru​by swe​t er i ko​szu​la z roz​pię​t ym koł​n ie​rzy​kiem. Praw​dę po​w ie​dziaw​szy, żar​t o​w a​li​śmy wręcz, że w ogó​le się nie prze​bie​rał, od​‐ kąd ostat​n io wi​dzie​li​śmy go przed trze​m a laty. Jak to na Bel​le-Île roz​m o​w a o wszyst​kim i o ni​czym prze​cią​ga​ła się w nie​skoń​czo​n ość, tyle że w ogó​le nie do​t ar​li​śmy do sed​n a, czy​li do in​t e​re​sów. Za​m iast tego umó​w i​li​śmy się na ko​la​‐ cję. De​n is chciał, że​by​śmy po​z na​li jego żonę. Te​raz był aku​rat w środ​ku in​t en​syw​n e​go se​z o​n u bu​dow​la​n e​go, więc kon​kret​n ą datę mie​li​śmy usta​lić póź​n iej. Gdy od​pro​w a​dzał nas do drzwi, Min​dy i ja wy​m ie​n ia​li​śmy spoj​rze​n ia. – Ale – za​pro​t e​sto​w a​ła Min​dy w swo​jej naj​lep​szej kwie​ci​stej fran​cusz​czyź​n ie – je​ste​śmy ab​‐ so​lut​n ie upo​ko​rze​n i, że przez tak dłu​gi czas nie otrzy​m a​li​śmy od pana ra​chun​ku. To dla nas na​‐ praw​dę że​n u​ją​ce, że nie wie​m y, ile panu za​pła​cić. – Za​pła​cić mi? – De​n is wy​da​w ał się zdzi​w io​n y. Spoj​rzał na sto​sy pa​pie​rów le​ż ą​ce na biur​ku i uda​w ał, że cze​goś w nich szu​ka. – Je​stem pe​w ien, że już mi za​pła​ci​li​ście… – Nie, De​n is, nie do​sta​li​śmy na​w et ra​chun​ku. Praw​dę mó​w iąc, my​śle​li​śmy, że może zo​stał wy​sła​n y na nie​w ła​ści​w y ad​res. – Ależ tu​t aj jest wasz ad​res: wi​dzi​cie? – De​n is wska​z ał przy​pię​t ą pi​n ez​ką do ścia​n y kart​kę ze sta​ran​n ym pi​smem Min​dy. – Czy coś się nie zga​dza? – Ad​res się zga​dza, ale do tej pory nie do​sta​li​śmy ra​chun​ku za dach, bu​do​w ę dwóch sy​pial​n i na gó​rze i ła​z ien​ki…

– Och, no to je​stem pe​w ien, że wkrót​ce przyj​dzie. – Ki​w a​jąc gło​w ą za​chę​ca​ją​co, po​ło​ż ył nam oboj​gu dło​n ie na ra​m io​n ach. – Nie mar​t w​cie się. Fran​cu​ska pocz​t a dzia​ła do​sko​n a​le. Mru​gnął do nas. – To jed​n a z tych nie​licz​n ych rze​czy, ja​kie rząd robi do​brze. De​li​kat​n ie, acz zde​cy​do​w a​n ie wy​pro​w a​dził nas na ze​w nątrz. I już stał w drzwiach, ma​cha​‐ jąc nam na po​ż e​gna​n ie. Le​d​w ie skrę​ci​li​śmy za róg, wy​m ie​n i​li​śmy po​glą​dy na te​m at tego, co na​szym zda​n iem wła​‐ śnie za​szło. Czy on na​praw​dę uwa​ż ał, że mu za​pła​ci​li​śmy? A może miał na my​śli, że jesz​cze nie wy​słał ra​chun​ku? Albo że ra​chu​n ek jest w dro​dze? Grał na zwło​kę z in​n e​go po​w o​du? Pró​bo​‐ wał osza​co​w ać, na ile nas wy​ce​n ić? Wzię​cie pod uwa​gę choć​by przez chwi​lę tak nie​lo​jal​n ej my​śli, wpra​w i​ło nas w przy​gnę​bie​‐ nie. Ale czy jako no​w o​jor​czy​cy nie po​w in​n i​śmy przy​n aj​m niej do​pu​ścić ta​kiej moż​li​w o​ści? Moje do​świad​cze​n ia w ame​ry​kań​skiej bran​ż y bu​dow​la​n ej tak​ż e ka​z a​ły mi się przy​go​t o​w ać na krę​‐ tac​t wa. No i rze​czy​w i​ście na po​cząt​ku prac re​m on​t o​w ych był taki mo​m ent, któ​ry – choć z per​‐ spek​t y​w y cza​su wy​da​w ał się za​baw​n y – wpra​w ił nas w osłu​pie​n ie. Ja​kiś rok po tym, jak pod​pi​sa​li​śmy de​vis, Gwe​n ed przy​sła​ła nam list. Z ty​po​w ą dla sie​bie roz​‐ wa​gą na​gry​z mo​li​ła kil​ka aka​pi​t ów, za​n im prze​szła do rze​czy. Ale wresz​cie: „Moi dro​d zy przy​ja​c ie​le, sły​s za​łam od miesz​kań​c ów wio​s ki coś, co do​ty​c zy wa​s ze​g o re​mon​tu. Nie bar​d zo mo​g łam w to uwie​rzyć, cho​c iaż Franck i Ines obo​je za​p ew​nia​li mnie, że to praw​d a. Na wy​p a​d ek jed​nak, gdy​b y​ś cie nie ży​c zy​li so​b ie tego w wa​s zym domu, po wszyst​kich na​s zych roz​mo​wach o tym, co jest wła​ś ci​we dla Ker​b or​d ar​d o​ué, mam na​d zie​ję, że nie uzna​c ie za aro​g an​c ję z mo​jej stro​ny, je​ś li spy​tam, czy rze​c zy​wi​‐ ście za​ma​wia​li​ś cie dość ogrom​ną wan​nę, ema​lio​wa​ną na ró​żo​wo, ze zło​ty​mi kur​ka​mi i kra​na​mi do wa​s zej cham​bre de bain? Bo dziś po przy​jeź​d zie coś ta​kie​g o wła​ś nie zo​b a​c zy​łam na par​te​rze, cze​ka​ją​c e​g o na za​‐ mon​to​wa​nie”. Kie​dy w koń​cu prze​z wy​cię​ż y​li​śmy z Min​dy atak hi​ste​rycz​n e​go śmie​chu, za​czę​ła do​cie​rać do nas gro​z a sy​t u​a cji. O czym jesz​cze może ma​rzyć De​n is? O lu​strza​n ych su​f i​t ach? O dys​ko​t e​ko​w ej kuli? Wy​m a​ga​ło to roz​m ów te​le​f o​n icz​n ych (kosz​t ow​n ych i rzad​kich w tam​t ych cza​sach), pi​sa​n ia li​stów, a tak​ż e in​t er​w en​cyj​n ej wi​z y​t y Gwe​n ed w biu​rze De​n i​sa, ale osta​t ecz​n ie „wan​n a z li​t e​‐ go zło​t a”, jak ów nie​chcia​n y obiekt bę​dzie od​t ąd na​z y​w a​n y, zo​sta​ła usu​n ię​t a. Za​da​li​śmy so​bie rów​n ież trud, żeby usta​lić nasz gust do​t y​czą​cy ele​m en​t ów in​sta​la​cji w ogó​le – co moż​n a by pod​su​m o​w ać w dwóch sło​w ach: pro​sto i ta​n io. Wy​ba​czy​li​śmy jed​n ak De​n i​so​w i. U źró​dła ca​łe​go nie​po​ro​z u​m ie​n ia praw​do​po​dob​n ie le​ż a​ła su​ge​stia Gwe​n ed, że po​w in​n i​śmy za​m ó​w ić jak naj​‐ więk​szy boj​ler do cie​płej wody. Pod​czas swo​ich od​w ie​dzin w Ame​ry​ce zdą​ż y​ła uza​leż​n ić się od dłu​gich, le​n i​w ych ką​pie​li z bą​bel​ka​m i. To była przy​czy​n a tego na​sze​go przy​pły​w u pa​ra​n oi. Zresz​t ą jesz​cze przed tym in​cy​den​t em mu​sie​li​śmy zno​sić nie​prze​rwa​n y po​t ok po​dej​rzeń i wąt​pli​w o​ści kie​ro​w a​n ych ku nam przez na​‐ szych przy​ja​ciół, zna​jo​m ych i ro​dzi​ców. Nie da​w a​li nam spo​ko​ju: „Kto pil​n u​je wa​szych spraw?

Fran​cuz? No to ład​n ie. I za​t rud​n i​li​ście miej​sco​w ych wy​ko​n aw​ców? Boże, pusz​czą was z tor​ba​‐ mi. Będą za​w y​ż ać ra​chun​ki i nic nie zdo​ła​cie na to po​ra​dzić. Kur​czę, nie chciał​bym być na wa​‐ szym miej​scu. Je​ste​ście za​ła​t wie​n i. Nie wku​rza was to, że wy​ko​rzy​stu​ją was, bo je​ste​ście Ame​‐ ry​ka​n a​m i? My oca​li​li​śmy im tył​ki w cza​sie woj​n y, a oni ro​bią wam coś ta​kie​go. I jak tu nie nie​‐ na​w i​dzić Fran​cu​z ów? Nie wiem, co was opę​t a​ło, żeby ku​po​w ać dom wła​śnie tam…”. Ja z opo​ra​m i, ale jed​n ak za​czą​łem ule​gać tym po​dej​rze​n iom, Min​dy na​t o​m iast w ogó​le nie do​pusz​cza​ła ta​kiej ewen​t u​a l​n o​ści. Krę​ci​ła gło​w ą i po​w ta​rza​ła: nie, nie, ni​g​dy. Nie De​n is Ma​rzy​‐ ciel. Po​pa​t rzy​li​śmy na sie​bie. Wie​rzy​li​śmy w na​sze​go De​n i​sa, w na​szą Bel​le-Île, w na​sze wy​‐ czu​cie lu​dzi. Mo​ż e​cie nas na​z wać głup​ca​m i i idio​t a​m i, ale tacy już by​li​śmy. Na​w et gdy​by oka​z a​‐ ło się, że scep​t y​cy mie​li ra​cję, za nic by​śmy się z nimi nie za​m ie​n i​li. Po​z o​sta​ło na​t o​m iast py​t a​n ie: co te​raz? Wszyst​ko to było strasz​n ie za​gma​t wa​n e. Mo​gli​śmy zro​bić tyl​ko jed​n o. Za​w ró​ci​li​śmy na pię​cie i uda​li​śmy się z po​w ro​t em do jego biu​ra. De​n is spoj​rzał na nas znad oku​la​rów i aż drgnął ze zdu​m ie​n ia, po czym po​w i​t ał nas rów​n ie wy​lew​n ie jak po​przed​n io. – Co? Już wró​ci​li​ście? To wspa​n ia​le. Czu​ję się za​szczy​co​n y. Wejdź​cie, pro​szę. – De​n is – zwró​ci​ła się do nie​go Min​dy, tak sta​n ow​czo, na ile zdo​ła​ła wśród mi​m o​w ol​n ych uśmie​chów. – My​ślę, że nie wy​słał nam pan ra​chun​ku. A na​w et je​śli, nie do​t arł do nas. Czy mógł​by pan wo​bec tego, bar​dzo pro​szę, spo​rzą​dzić ko​pię tego ra​chun​ku, by​śmy mie​li pew​n ość, że go otrzy​m a​m y? – Ależ oczy​w i​ście! Zro​bię to jesz​cze dziś! – A może te​raz, od razu? Pro​szę! Wy​raz jego twa​rzy stał się me​lan​cho​lij​n y. – Ach, nie, nie te​raz. Strasz​n ie mi przy​kro. – Wska​z ał sto​sy pa​pie​rów. – Klient do​m a​ga się pla​n u, a ja je​stem spóź​n io​n y. Mo​ż e​cie dać mi czas do ju​t ra? – Oczy​w i​ście… Wpad​n ie​m y po tę ko​pię, do​brze? – Oczy​w i​ście, oczy​w i​ście. Wy​sko​czy​m y ra​z em na kawę do ka​f ej​ki za ro​giem. Na​stęp​n e​go dnia za​je​cha​li​śmy do Le Pa​la​is po po​łu​dniu. Wy​w iesz​ka na drzwiach biu​ra De​n i​‐ sa gło​si​ła: Fer​mé. Za​m knię​t e. Stra​ci​li​śmy go. Póź​n iej na​sze wy​pra​w y na za​ku​py do Le Pa​la​is ni​‐ g​dy się ja​koś nie zbie​gły z obec​n o​ścią De​n i​sa w jego za​ba​ła​ga​n io​n ym biu​rze przy Pla​ce Ge​n e​ral Bi​gar​re. Na​gle, ja​kiś ty​dzień przed wy​jaz​dem, do​t ar​ło do nas, że na​dal nie wi​dzie​li​śmy ra​chun​ku i jak tak da​lej pój​dzie pew​n ie już nie zo​ba​czy​m y. Ani Min​dy, ani mnie nie po​do​ba​ła się myśl, że wy​je​dzie​m y bez za​pła​ce​n ia. Wie​dzie​li​śmy, że ten ra​chu​n ek ni​g​dy nie do​t rze do Ame​ry​ki. Do​szli​śmy do wnio​sku, że mu​sie​li​śmy ja​koś wpro​w a​dzić De​n i​sa w błąd pod​czas na​sze​go pierw​sze​go spo​t ka​n ia. Może miał kło​pot z na​szym ak​cen​t em – no, z moim. Tak, pew​n ie by​ło​by le​piej, gdy​by Mło​dy Stru​del po pro​stu się za​m knął, kie​dy na​stęp​n ym ra​z em bę​dzie​m y za​ła​t wiać waż​n e in​t e​re​sy, i prze​stał się si​lić na te głu​pie dwu​ję​z ycz​n e gry słów. Ale Mło​dy Stru​del nie pa​‐ mię​t ał ja​koś, żeby miał ja​kie​kol​w iek pro​ble​m y z sa​m o​dziel​n ym pój​ściem do no​t a​riu​sza po to,

by ku​pić dom. Do​pie​ro przy re​m on​cie za​czę​ły się scho​dy. Może więc, Ma​da​m e, wina wca​le nie leży po jego stro​n ie? Kie​dy prze​sta​li​śmy się sprze​czać, przy​się​gli​śmy so​bie, że ja​koś zdy​bie​m y De​n i​sa, na​w et gdy​by mia​ło to ozna​czać naj​ście go w domu po nocy. Nie wró​ci​m y do Ame​ry​ki bez ure​gu​lo​w a​‐ nia ra​chun​ków! To wte​dy wła​śnie Min​dy przy​po​m nia​ła so​bie Grę w Nie. Wy​m y​śli​ła ją pod​czas na​szych wę​‐ dró​w ek po pe​ry​f e​riach Fran​cji i Gre​cji. W sy​t u​a cjach to​w a​rzy​skich, zwłasz​cza z przed​sta​w i​cie​la​‐ mi star​szej ge​n e​ra​cji miesz​kań​ców wsi, uświa​do​m i​li​śmy so​bie, że nic do​bre​go się nie zda​rzy, do​pó​ki trzy razy nie po​w ie się „nie”. Kie​dy sie​dzi​cie w czy​imś sa​lo​n i​ku, trzy razy za​pro​po​n u​ją wam her​ba​t ę albo kawę, kost​kę cu​kru czy coś słod​kie​go. Ana​lo​gicz​n ie, im da​lej czło​w iek po​je​‐ dzie w głąb kra​ju, tym większe prawdopodobieństwo, że trzykrotnie padnie propozycja jakiejś absurdalnie hojnej przysługi czy zaproszenie. Rzecz w tym, jak się nauczyliśmy, że należało powiedzieć „nie”. Nie raz, nie dwa, ale trzy razy – i dopiero niejako w ostatniej chwili można było ulec błaganiom gospodyni. To był swego rodzaju taniec biernej agresji, który pozwalał zachować honor obu stronom transakcji. Obie stro​n y zda​w a​ły so​bie spra​w ę, że pro​po​z y​cja wy​pi​cia kawy zo​sta​n ie w koń​cu przy​ję​t a. Obie wie​dzia​ły, że nie ma​cie nic prze​ciw​ko cze​m uś słod​kie​m u. Ale czło​w iek nie chciał się wy​dać zbyt za​chłan​n y, na wy​pa​dek, gdy​by go​spo​dy​n i znaj​do​w a​ła się w trud​n ej sy​t u​a cji ma​t e​rial​n ej. Może tak na​praw​dę nie zo​sta​ła jej ani jed​n a kost​ka cu​kru! Trze​ba być na​praw​dę okrop​n ą oso​‐ bą, żeby zja​dać pani domu ostat​n ią kost​kę cu​kru albo co gor​sza ka​z ać jej przy​z nać, że wca​le go nie ma. Gor​sze by​ło​by je​dy​n ie wpra​w ie​n ie go​spo​dy​n i w za​kło​po​t a​n ie czy wręcz ob​ra​ż e​n ie jej po​przez za​su​ge​ro​w a​n ie, że być może za​bra​kło jej kawy albo cu​kru, żeby was po​czę​sto​w ać. Oczy​w i​ście były pew​n e gra​n i​ce i nie​któ​re pro​po​z y​cje na​le​ż a​ło od​rzu​cić: jak cho​ciaż​by sznur​ko​‐ wą tor​bę peł​n ą ży​w ych śli​m a​ków, wciąż tkwią​cych w ośli​z głych musz​lach. Opra​co​w a​n ie za​sad Gry w Nie było epo​ko​w ym do​ko​n a​n iem Min​dy. Se​rio, po​n ie​w aż je​śli przy​po​m nie​li​śmy je so​bie w porę i je​śli mie​li​śmy cier​pli​w ość i ner​w y ze sta​li, żeby do​t rwać do tego trze​cie​go „nie”, któ​re prze​cho​dzi​ło w „nie – no – może – sko​ro pani na​le​ga”, za​w sze dzia​‐ ła​ło ono jak za​klę​cie. Sa​lo​n ik wy​peł​n iał się cie​płym bla​skiem. Roz​m o​w a to​czy​ła się gład​ko. Ko​‐ ją​ca, dy​plo​m a​t ycz​n a, za​w sze przed​kła​da​ją​ca do​bro dru​giej stro​n y nad wła​sne, Gra w Nie sta​ła się dla nas pod​sta​w ą na​w ią​z y​w a​n ia zna​jo​m o​ści wśród miesz​kań​ców wsi, od Ime​ro​v i​gli po Ker​‐ bor​dar​do​ué. • Wy​pra​w y do Le Pa​la​is w po​szu​ki​w a​n iu De​n i​sa sta​w a​ły się co​raz częst​sze, za​kłó​ca​jąc na​sze baj​‐ ko​w e dni, mie​li​śmy jed​n ak po​czu​cie, że te pró​by od​n a​le​z ie​n ia go to dla nas kwe​stia ho​n o​ru. Raz, zmie​rza​jąc w stro​n ę mia​sta, za​uwa​ż y​li​śmy go, je​chał głów​n ą dro​gą w prze​ciw​n ą stro​n ę; bły​snął świa​t ła​m i w ra​m ach uni​w er​sal​n e​go po​z dro​w ie​n ia. Raz zo​ba​czy​li​śmy, jak prze​cha​dza się

uli​cą w to​w a​rzy​stwie paru in​n ych miej​sco​w ych męż​czyzn. Opu​ści​li​śmy szy​bę i bła​ga​li​śmy go o wy​z na​cze​n ie nam au​dien​cji. – Oczy​w i​ście! Zajdź​cie po pro​stu do mnie do biu​ra. – Ale za​cho​dzi​li​śmy już kil​ka​krot​n ie… – Och, te​raz już je​stem tam cały czas. Na​praw​dę. Wpad​n ij​cie te​raz, za chwil​kę. Na​pi​je​m y się kawy. – Mu​si​m y tyl​ko za​par​ko​w ać. Za​raz tam bę​dzie​m y. Stra​ci​li​śmy go z oczu za​le​d​w ie na pięć mi​n ut, ale kie​dy do​t ar​li​śmy pod drzwi, już go nie było. Wy​raź​n ie nas uni​kał. Ale dla​cze​go? By​li​śmy mu win​n i kupę for​sy – we​dług na​szych naj​‐ lep​szych sza​cun​ków bli​sko dzie​sięć ty​się​cy do​la​rów! Mu​siał po​t rze​bo​w ać tych pie​n ię​dzy. Co wię​‐ cej, jak za​uwa​ż y​ła Gwe​n ed, jego pod​w y​ko​n aw​cy z pew​n o​ścią spo​dzie​w a​li się za​pła​t y, a oto ona spóź​n ia​ła się już rok, a wła​ści​w ie dwa lata. Wraz ze zbli​ż a​n iem się se​z o​n u na ba​ż an​t y w Ker​bor​dar​do​ué za​czę​li po​ja​w iać się obcy, męż​czyź​n i z psa​m i, czę​sto z par​ką bre​t oń​skich spa​n ie​li. Męż​czyź​n i no​si​li ka​lo​sze i trzy​m a​li pod pa​chą dłu​gie pa​t y​ki jak strzel​by. Chcie​li w ten spo​sób uśpić czuj​n ość nie​uf​n ych ba​ż an​t ów: „Nie zwra​caj​cie uwa​gi na tego fa​ce​t a z pa​t y​kiem. Nie zro​bi wam nic złe​go. Nie mu​si​cie się nim w ogó​le przej​m o​w ać”. Ale za ty​dzień, kie​dy za​cznie się se​z on, spra​w y będą wy​glą​dać odro​bi​n ę ina​czej. Min​dy nie zno​si​ła wi​do​ku my​śli​w ych w na​szej do​li​n ie i bała się o ba​ż an​t y. Ale jed​n o​cze​śnie ro​z u​m ia​ła, że tak to już jest na wy​spie. Ale kie​dy pew​n e​go ran​ka zdy​sza​n a wpa​dła do ca​b a​ne i za​czę​ła pa​plać coś o my​śli​w ym w do​li​n ie, my​śla​łem, że pew​n ie wda​ła się w ja​kąś kłót​n ię. Ale nie – wpa​dła na za​w zię​t e​go star​sze​go pana ze szcze​ci​n ia​stym wą​sem, któ​ry zmie​rzył ją prze​‐ szy​w a​ją​cym spoj​rze​n iem. Zdo​by​ła się ja​koś na od​w a​gę, żeby się przed​sta​w ić, a kie​dy on tyl​ko od​burk​n ął coś pod no​sem, za​py​t ać z ko​lei jego o na​z wi​sko. Z po​cząt​ku wy​da​w a​ło się wręcz, że tam​t en nie ma ocho​t y wy​ja​w ić swo​jej toż​sa​m o​ści. Ale mu​siał się do​m y​ślić z jej miny, że Min​dy trak​t u​je się lek​ce​w a​ż ą​co wy​łącz​n ie na wła​sne ry​z y​ko. – Pan Bor​la​ga​dec! – Min​dy pa​t rzy​ła na mnie wy​cze​ku​ją​co. To na​z wi​sko nic mi nie mó​w i​ło. Po​krę​ci​łem gło​w ą. – To głów​n y pod​w y​ko​n aw​ca! Kie​dy De​n is go zwer​bo​w ał, do​sta​li​śmy sa​m ych naj​lep​szych fa​chow​ców na wy​spie: hy​drau​li​ka, elek​t ry​ka, cie​ślę i de​ka​rzy… – Czy on wie​dział, kim je​steś? – On… – Min​dy urwa​ła, żeby się za​sta​n o​w ić. – Tak. Miał taką minę, jak​by wie​dział, kie​dy się przed​sta​w i​łam i po​w ie​dzia​łam, że miesz​kam w gó​rze do​li​n y. – No, a czy wy​glą​dał jak ktoś, komu nie za​pła​co​n o za wy​ko​n a​n ą pra​cę? – W tym wła​śnie rzecz. Po​de​szła do na​szych ba​ga​ż y i wy​ję​ła dużą brą​z o​w ą ko​per​t ę, któ​ra mie​ści​ła de​vis, akt no​t a​‐ rial​n y, dom na​szych ma​rzeń na pa​pie​rze. Tak, tak, tak. – Prze​rzu​ca​ła kart​ki. – On jest spe​cja​li​stą od fun​da​m en​t ów, pod​łóg i scho​dów. Naj​lep​szym fa​chow​cem od scho​dów na wy​spie. To je​dy​n y czło​w iek, któ​ry może zro​bić jak trze​‐ ba taki sta​ry dom jak nasz, tak po​w ie​dział De​n is.

– I my​śmy go oszwa​bi​li? Wspa​n ia​le. – Wła​śnie, że nie. On nic jesz​cze nie zro​bił. – Czy​li… co to zna​czy? – Nic. Ale to waż​n e, że się spo​t ka​li​śmy. – Min​dy marsz​czy​ła czo​ło w naj​w yż​szym sku​pie​n iu. – Tak, to waż​n e, że on mnie zo​ba​czył. Że nie je​stem już dla nie​go ja​kąś abs​t rak​cyj​n ą Ame​ry​‐ kan​ką, któ​ra nie wie, co robi. Tak wła​śnie czu​ję. • Kie​dy De​n is za​dzwo​n ił do Gwe​n ed i za​pro​sił nas do sie​bie na ko​la​cję pod ko​n iec na​sze​go po​by​‐ tu na wy​spie, pod​ję​li​śmy trud​n ą de​cy​z ję, żeby po pro​stu wy​pi​sać mu czek na 31 750 fran​ków – oko​ło pię​ciu ty​się​cy do​la​rów – i zo​sta​w ić go na sto​le, pro​sząc o przy​sła​n ie ra​chun​ku na po​z o​sta​łą część. Mie​li​śmy świa​do​m ość, że to z grun​t u nie​w ła​ści​w e, zu​peł​n ie nie​t u​t ej​sze, pro​stac​kie i ame​ry​kań​skie. Po​czu​li​śmy się jesz​cze go​rzej, kie​dy po​z na​li​śmy jego żonę, wy​so​ką i pięk​n ą bru​n et​kę, z po​cząt​ku tro​chę onie​śmie​lo​n ą, po​t em jed​n ak ser​decz​n ą i dow​cip​n ą. Dwój​ka ich dzie​ci – zło​t o​w ło​sa dziew​czyn​ka i chłop​czyk o czar​n ej kę​dzie​rza​w ej czu​pry​n ie i ogrom​n ych oczach – przy​po​m i​n a​ła by​stre cel​t yc​kie elfy. Na​stą​pi​ła chwi​la prze​rwy w roz​m o​w ie. Min​dy za​w a​ha​ła się, po czym się​gnę​ła do to​reb​ki po na​szą ksią​ż ecz​kę cze​ko​w ą. W tym wła​śnie mo​m en​cie De​n is uśmiech​n ął się sze​ro​ko i spy​t ał, czy chcie​li​by​śmy zo​ba​czyć ich ła​z ien​kę. Ta pro​po​z y​cja wy​da​w a​ła się tro​chę dziw​n a i z po​cząt​ku od​m ó​w i​li​śmy, raz, dwa, trzy razy. On jed​n ak na​le​gał, a po​n ie​w aż wszy​scy co​raz bar​dziej się śmia​li, zro​z u​m ie​li​śmy, że coś się za tym kry​je, więc ustą​pi​li​śmy. Na​szym oczom uka​z ał się prze​stron​n y i oka​z a​ły sa​lon ką​pie​lo​w y ze świe​t li​kiem nad wan​‐ ną. Ró​ż o​w ą. Ze zło​t y​m i kur​ka​m i i kra​n a​m i. „Le bain Ame​ri​c a​in!” – wy​krzyk​n ę​li, klasz​cząc w dło​‐ nie. Wraz z upły​w em cza​su sta​ło się oczy​w i​ste, że zo​sta​n ie​m y przy​ja​ciół​m i. A w tej czę​ści świa​t a przy​ja​cie​le nie spę​dza​ją wspól​n ych wie​czo​rów na re​gu​lo​w a​n iu ra​chun​ków. A zwłasz​cza nie zo​‐ sta​w ia​ją cze​ków pod ta​le​rza​m i, jak​by śpie​szy​li się do te​a tru. Więc stchó​rzy​li​śmy. Kie​dy Gwe​n ed do​w ie​dzia​ła się, że zmar​n o​w a​li​śmy taką oka​z ję, za​czę​ła wy​da​w ać od​gło​sy nie​z a​do​w o​le​n ia. Ale minę mia​ła prze​kor​n ą: „To sil​n i lu​dzie – po​w ie​dzia​ła. – Zro​bią wszyst​ko po swo​je​m u. Wi​docz​n ie De​n is uznał z ja​kie​goś po​w o​du, że stać go na kre​dy​t o​w a​n ie was. Może za​‐ pła​cił pod​w y​ko​n aw​com z wła​snej kie​sze​n i, a może wy​ja​śnił im wa​szą sy​t u​a cję, a oni zgo​dzi​li się za​cze​kać”. Wzru​szy​ła ra​m io​n a​m i i prze​w ró​ci​ła ocza​m i, co było zde​cy​do​w a​n ie ame​ry​kań​ską ma​n ie​rą, któ​rą mu​sia​ła prze​jąć od swo​ich stu​den​t ów. Wresz​cie na​de​szła pora wy​jaz​du. Mu​sie​li​śmy zdą​ż yć na prom. – Pro​szę – po​w ie​dzia​ła Gwe​n ed, ca​łu​jąc nas obo​je na po​ż e​gna​n ie (czte​ry razy w na​prze​‐ mien​n e po​licz​ki). Rory po​z wo​lił na chwil​kę się przy​t u​lić, po czym wy​rwał się z obłę​dem w oku: ko​lej​n e wy​z wa​n ie dla Gwe​n ed. – Nie po​z wól​cie, żeby to się prze​cią​ga​ło. Do​kończ​cie dom. Zrób​cie to dla sie​bie… i dla wio​ski.

Zmie​rza​jąc w stro​n ę por​t u wy​n a​ję​t ym sa​m o​cho​dem, za​je​cha​li​śmy pod biu​ro De​n i​sa. Wy​‐ wiesz​ka na drzwiach gło​si​ła: Ouvert, otwar​t e. – Za​t rzy​m aj się! – krzyk​n ę​ła Min​dy, szpe​ra​jąc w to​reb​ce. Wci​sną​łem się w nie​do​z wo​lo​n e miej​sce i szarp​n ą​łem ha​m u​lec ręcz​n y. Min​dy wy​sko​czy​ła z sa​m o​cho​du i po​pę​dzi​ła do biu​ra De​‐ ni​sa. Ka​z a​łem Rory’emu zo​stać i oglą​dać ksią​ż ecz​kę, po czym po​gna​łem za Min​dy. W środ​ku De​n is sie​dział przy za​w a​lo​n ym pa​pie​ra​m i biur​ku i pa​t rzył oszo​ło​m io​n y, jak Min​dy od​li​cza wiel​kie ko​lo​ro​w e bank​n o​t y ni​czym je​sien​n e li​ście. Dwa razy by​li​śmy w ban​ku w związ​‐ ku z tą ewen​t u​a l​n o​ścią. – Pro​szę, De​n is. Mu​si​m y coś za​pła​cić. – Nie. – Zbyt dużo prac zo​sta​ło już wy​ko​n a​n ych. Nie może pan nas kre​dy​t o​w ać przez ko​lej​n y rok. – Nie, nie. Wca​le was nie kre​dy​t u​ję. – Pod​n iósł ręce w górę. – Prze​stań​cie, pro​szę. Za​bierz​‐ cie swo​je pie​n ią​dze. Tak się nie robi. – De​n is. – Min​dy wzię​ła głę​bo​ki od​dech i wy​raź​n ie się uspo​ko​iła. – Nie mo​ż e​m y dłu​ż ej cze​‐ kać na ra​chu​n ek. Tu​t aj jest trzy​dzie​ści pięć ty​się​cy fran​ków. Wiem, że za mało, ale to za​w sze ja​kiś po​czą​t ek i bę​dzie pan mógł za​pła​cić już coś pod​w y​ko​n aw​com… – Pro​szę prze​stać! Pro​szę prze​stać! Siłą woli i siłą swe​go groź​n e​go cel​t yc​kie​go spoj​rze​n ia De​n is uci​szył Min​dy i tro​chę mnie prze​ra​z ił. Mia​łem wra​ż e​n ie, że za chwi​lę wy​buch​n ie. I rze​czy​w i​ście, kie​dy się ode​z wał, za​‐ brzmia​ło to jak trzask za​pal​n i​ka. – Je​ste​ście, je​ste​ście zbyt… – Gwał​t ow​n ym ge​stem uno​sząc rękę do nie​ba, zda​w ał się przy​‐ wo​ły​w ać wła​ści​w e sło​w a: – …zbyt ame​ry​kań​scy! Za​w sze musi być po wa​sze​m u. Tyl​ko pie​n ią​dze, pie​n ią​dze, pie​n ią​dze. – To nie​praw​da – od​par​ła Min​dy. – Jest pan nie​spra​w ie​dli​w y. Je​ste​śmy ogrom​n ie wdzięcz​n i za wszyst​ko, co pan dla nas robi. Pra​ca zo​sta​ła wy​ko​n a​n a wspa​n ia​le. Ale musi nam pan po​z wo​‐ lić za​pła​cić ra​chu​n ek. Bo ina​czej sta​w ia nas pan w okrop​n ym po​ło​ż e​n iu. Czu​je​m y się strasz​li​w ie za​ż e​n o​w a​n i. Kie​dy nie​daw​n o spo​t ka​łam pana Bor​la​ga​dec w do​li​n ie, ba​łam się, że pa​t rzy na mnie jak na ja​kąś, ja​kąś, ja​kąś… Min​dy nie mo​gła zna​leźć fran​cu​skie​go od​po​w ied​n i​ka sło​w a „na​cią​gacz​ka”. Ale De​n is zro​z u​‐ miał. Na​t o​m iast za​in​t ry​go​w a​ło go rów​n ież coś in​n e​go. – Spo​t ka​ła pani pana Bor​la​ga​dec? – Tak. Spa​ce​ro​w ał z psem. Chy​ba przy​go​t o​w y​w ał go do se​z o​n u na ba​ż an​t y. – Za​czy​n a się w ten week​e nd. Więc to tam sta​ry Bor​la​ga​dec za​m ie​rza po​lo​w ać? – De​n is przy​brał chy​t ry wy​raz twa​rzy. – Pro​szę mi po​w ie​dzieć, dużo ba​ż an​t ów żyje w wa​szej do​li​n ie? Min​dy ze​sztyw​n ia​ła. – Nie za​m ie​rzam panu tego mó​w ić, sko​ro pla​n u​je pan do nich strze​lać. – My​ślę, że wła​śnie udzie​li​ła mi pani od​po​w ie​dzi, dzię​ku​ję. Do​brze, że spo​t ka​ła pani pana Bor​la​ga​dec. – Czy je​ste​śmy mu win​n i pie​n ią​dze?

– Nie, nie pie​n ią​dze. Cho​dzi o to, no, że on znał Je​a n​n ie, któ​ra miesz​ka​ła w wa​szym domu przez całe ży​cie. Bar​dzo ją lu​bił. Do​sko​n a​le zna ten bu​dy​n ek. Więc do​brze, że go pani spo​t ka​ła. Wy​raz twa​rzy De​n i​sa zu​peł​n ie zła​god​n iał. Uśmiech​n ął się, po czym za​czął się śmiać sam do sie​bie, spo​koj​n ie ta​so​w ał bank​n o​t y i ukła​dał je zgod​n ie z no​m i​n a​ła​m i. – Pan Bor​la​ga​dec, kie​dy usły​szał o wa​szej wan​n ie, spe​cjal​n ie tam się wy​brał, żeby ją zo​ba​‐ czyć. Cała wieś się zbie​gła. Nie​któ​re pa​n ie po ko​lei się w niej kła​dły. – Każ​dą ster​t ę bank​n o​t ów spiął gum​ką i uło​ż ył w rów​n y sto​sik. – W ubra​n iu oczy​w i​ście. Za​śmiał się, za​do​w o​lo​n y z żar​t u i zer​k​n ął na mnie, żeby spraw​dzić, czy ja, zna​n y żar​t ow​‐ niś, je​stem pod wra​ż e​n iem. Chy​ba był usa​t ys​f ak​cjo​n o​w a​n y, wi​dząc, że po​w o​li krę​cę gło​w ą spe​‐ szo​n y i roz​cza​ro​w a​n y. – No więc tak. To nie jest wła​ści​w y spo​sób za​pła​t y – po​w ie​dział ła​god​n ie, po​py​cha​jąc stos pie​n ię​dzy na na​szą stro​n ę biur​ka. – Pro​szę, scho​w aj​cie to w ja​kieś bez​piecz​n e miej​sce. Kie​dy wró​ci​cie do domu, do No​w e​go Jor​ku, któ​ry pew​n e​go dnia zo​ba​czę, mam na​dzie​ję, wraz z żoną i dzieć​m i, otrzy​m a​cie ra​chu​n ek. Być może bę​dzie​cie mie​li ja​kieś py​t a​n ia. Je​śli tak, pro​szę nie wa​haj​cie się pi​sać albo dzwo​n ić. Do​brze? Bez​piecz​n ej po​dró​ż y. Od​w ró​cił się i po​dał mi rękę. – Uwa​ż aj​cie na dwor​cu ko​le​jo​w ym Mont​par​n as​se. W Pa​ry​ż u gra​su​je mnó​stwo kie​szon​kow​‐ ców. To było owo sła​w et​n e trze​cie „nie”, ale tym ra​z em nie wy​gra​li​śmy.

Rozdział trzynasty

Belle-Île-en-Hudson To zu​peł​n ie jak sce​n a z dzie​w ięt​n a​sto​w iecz​n ej po​w ie​ści: ro​dzi​n a z Bre​t a​n ii przy​by​w a do Wiel​‐ kie​go Mia​sta, wy​t rzesz​cza​jąc oczy i roz​dzia​w ia​jąc usta. Mąż nie boi się tych ca​łych pa​ry​ż an i ich wy​ra​f i​n o​w a​n ia. Zo​bacz​cie no tyl​ko, jak zmyśl​n ie i z ja​kim roz​m a​chem ob​ju​cze​n i go​t ów​ką Wal​‐ la​ce’owie umy​ka​ją przed spryt​n y​m i kie​szon​kow​ca​m i na Gare de Mont​par​n as​se! Na uli​cach Pa​ry​ż a Don bez​w styd​n ie nosi skó​rza​n y pa​sek wy​pcha​n y jak kieł​ba​sa pię​cio​m a ty​sią​ca​m i do​la​rów w ogrom​n ych ja​skra​w ych fran​cu​skich bank​n o​t ach. Dwa​dzie​ścia pięć ty​się​cy dwie​ście dwa​dzie​ścia pięć fran​ków! Mam po​czu​cie, jak​bym pod​t rzy​m y​w ał spodnie sznu​rem z pie​n ię​dzy. Ale le​piej być za​ż e​n o​w a​n ym i bez​piecz​n ym, niż zbla​z o​w a​n ym i okra​dzio​n ym. A jed​n ak ja​kimś tra​f em, kie​dy do​cie​ra​m y do No​w e​go Jor​ku, oka​z u​je się, że cały cen​t y​m etr z ob​w o​du kieł​ba​sy ta​jem​n i​czo znik​n ął. Za​gi​n io​n y w ak​cji. Głów​n y po​dej​rza​n y: Pa​ryż. Za​czę​ło się cał​kiem nie​w in​n ie. Chcie​li​śmy na​cie​szyć się mia​stem, w któ​rym kie​dyś usi​ło​w a​‐ li​śmy za​m iesz​kać. Od​w ie​dzi​li​śmy zna​jo​m e oko​li​ce: Mo​uf​f e​t ard, Les Hal​les-Be​a u​bo​urg. Rory na​dal jeź​dził w wóz​ku, cho​ciaż na ko​cich łbach Dziel​n i​cy Ła​ciń​skiej po​dry​gi​w ał jak lal​ka z ki​w a​‐ ją​cą gło​w ą. Po​szli​śmy we wszyst​kie na​sze ulu​bio​n e miej​sca: do Jar​din des Plan​t es, Arènes de Lu​t èce, Jar​din du Lu​xem​bo​urg i do tej pâtis​s e​rie, ciast​kar​n i, na rue de Fleu​rus, gdzie mają taką pysz​n ą tar​te au ci​tron. Ow​szem, były wi​z y​t y w paru skle​pach z ciu​cha​m i przy rue Ja​cob. (Nic tam nie za​szło, pa​n ie wła​dzo, przy​się​gam. Tyl​ko oglą​da​li​śmy). A po wie​czor​n ym po​sił​ku w re​stau​ra​cyj​n ym ogród​ku przy bocz​n ej ulicz​ce za​czę​li​śmy wra​cać do ho​t e​lu. Noc była cie​pła i za​cza​ro​w a​n a przez cie​pły wie​t rzyk. Więk​szość skle​pów już za​‐ mknię​t o albo wła​śnie je za​m y​ka​n o, ale jed​n a ja​sna i no​w o​cze​sna wi​t ry​n a cała ze szkła pro​‐ mie​n ia​ła świa​t łem: Agnès B Hom​m e. Min​dy po​cią​gnę​ła mnie za ło​kieć: „Wejdź​m y do środ​ka”. Wie​dzia​łem, co się szy​ku​je. Może coś jed​n ak za​szło na rue Ja​cob. Moja pa​m ięć, pa​n ie wła​dzo, nie jest już taka do​bra jak kie​dyś. Aż do wej​ścia do bu​t i​ku Agnès B by​łem od​por​n y na wszel​kie ubra​n io​w e po​ku​sy. Cho​ciaż ocho​czo tasz​czę go​t ów​kę i za​ku​py Min​dy, ku​po​w a​n ie cze​go​kol​w iek dla sie​bie za bar​dzo przy​po​‐

mi​n a mi tam​t e co​rocz​n e wy​pra​w y do skle​pu, żeby ubrać mnie do gim​n a​z jum, kie​dy to mat​ka wy​bie​ra​ła ko​szu​le w zbyt śmia​łe pa​ski i za​pi​n a​n e na gu​z i​ki swe​t ry, nie zwa​ż a​jąc na moje jęki prze​ra​ż e​n ia. Na​w et do No​w e​go Jor​ku przy​sy​ła​ła mi ko​szul​ki polo w pa​ste​lo​w ych ko​lo​rach na wszyst​kie spe​cjal​n e oka​z je. Trud​n o czuć się mod​n ie w West Vil​la​ge, je​śli czło​w iek ma na ubra​‐ niu logo z ali​ga​t o​rem i wie​lo​ry​bem. A jed​n ak pół go​dzi​n y póź​n iej wy​sze​dłem z czar​n ym jak wę​giel gar​n i​t u​rem z cia​sno ple​cio​‐ nej ma​t o​w ej ba​w eł​n y. Spodnie rur​ki, wą​skie kla​py, praw​dzi​w e cudo. „Ni​g​dy tego nie wło​ż ę!” – pro​t e​sto​w a​łem bez prze​ko​n a​n ia, wie​dząc, że to bez zna​cze​n ia. Naj​w aż​n iej​sze, że po​cho​dził z Pa​ry​ż a, był su​per​f aj​n y, no i mój wła​sny. Nie roz​m a​w ia​m y o stra​t ach. Przyj​m u​je​m y je ze spo​ko​jem. W na​szych księ​gach ra​chun​ko​‐ wych zna​la​z ły się pod na​głów​kiem: „Wszyst​ko przez ten Pa​ryż” i zo​sta​ły wpi​sa​n e w ry​z y​ko za​‐ wo​do​w e po​sia​da​n ia domu (czy cho​ciaż​by jego po​ło​w y) we Fran​cji. • Po po​w ro​cie je​sień upły​w a nam jak sen. W grud​n iu na​t o​m iast ży​cie wra​ca do po​n u​rej nor​m y, ciem​n o​ści bez koń​ca. Co się zmie​n i​ło? Było jesz​cze za wcze​śnie, żeby od​li​czać dni do po​n ow​n ej wy​pra​w y do Ker​bor​dar​do​ué. Ro​bi​li​śmy to jed​n ak i oka​z a​ło się, że to fa​t al​n y błąd. Te​raz per​‐ spek​t y​w a, że nie po​je​dzie​m y tam wcze​śniej niż za dzie​sięć mie​się​cy, nie daje nam spo​ko​ju. Mój re​dak​t or na​czel​n y tak​ż e ża​łu​je, że pu​ścił mnie na Bel​le-Île. (Jak ja w ogó​le zdo​ła​łem go do tego na​kło​n ić? Co było w tych fryt​kach?). Do​sta​ję każ​de bez​n a​dziej​n e zle​ce​n ie, ja​kie tyl​ko tam​t en po​t ra​f i wy​m y​ślić – i nie mam in​n e​go wy​bo​ru, jak tyl​ko przyj​m o​w ać je wszyst​kie z sze​‐ ro​kim uśmie​chem na twa​rzy. W osta​t ecz​n ym roz​ra​chun​ku wy​świad​cza mi przy​słu​gę, a ja za​‐ czy​n am so​bie uświa​da​m iać, że przez cały czas wy​sy​łam sprzecz​n e sy​gna​ły. Wiem, że ta pra​ca daje mi pew​n e per​spek​t y​w y, ale cią​gle się wa​ham, mam gło​w ę peł​n ą ma​rzeń o tym, co wo​lał​bym ra​czej ro​bić: czy​t ać po​w ie​ści i pró​bo​w ać je pi​sać, zo​stać na Bel​le-Île, włó​czyć się z Min​dy po świe​cie. Faj​n e ży​cie, je​śli ma się z cze​go za nie za​pła​cić, a my nie mamy nie​z a​leż​n o​ści fi​n an​so​w ej. I jak do​t ąd nie​w ie​le nam z tego wy​szło. Więc jaki jest plan? Min​dy tkwi w po​dob​n ym im​pa​sie. Ona też chce pi​sać. Więc dzień po dniu, dłu​gim i ciem​‐ nym dniu zi​m o​w ym, wie​z ie Rory’ego do par​ku, gdzie usta​w io​n e wko​ło wóz​ki, je​den obok dru​‐ gie​go, jak wozy w we​ster​n ach, za​pew​n ia​ją ochro​n ę przed włó​czę​ga​m i. Min​dy przy​t u​pu​je i chu​‐ cha na dło​n ie tak dłu​go, jak zdo​ła wy​t rzy​m ać zim​n o, po czym wy​co​f u​je się do tej wiecz​n ie brud​n ej me​li​n y dzi​w ek trans​w e​sty​t ów i he​ro​ini​stów: McDo​n al​da na rogu Ósmej Alei i Dwu​‐ dzie​stej Szó​stej Uli​cy. Tam pije wod​n i​stą kawę, a Rory raz po raz zjeż​dża z ję​z y​ka Ro​n al​da McDo​n al​da wraz z ban​dą in​n ych wrzesz​czą​cych i za​smar​ka​n ych dzie​cia​ków; nie​któ​rzy z ich ro​dzi​ców wy​glą​da​ją na pół​przy​t om​n ych. Jak kil​ko​ro in​n ych Min​dy nosi ze sobą na​w il​ż a​n e chu​s​t ecz​ki, któ​ry​m i od​‐ ka​ż a po​rę​cze i ję​z yk Ro​n al​da, za​n im Rory wdra​pie się na górę i zje​dzie. Może dzię​ki temu mały jest krzep​ki i ni​g​dy nie cho​ru​je. Ona sama na​t o​m iast ła​pie każ​de prze​z ię​bie​n ie w mie​ście,

po​dob​n ie jak ja, po czym za​ra​ż a​m y się na​w za​jem. Po paru mie​sią​cach Min​dy nie pa​m ię​t a już, ja​kie to uczu​cie usiąść so​bie sa​m ot​n ie i roz​ko​szo​w ać się ci​szą i spo​ko​jem, a co do​pie​ro pró​bo​w ać pi​sać. Nie do wia​ry, że jesz​cze parę mie​się​cy temu bu​do​w a​li​śmy zam​ki z pia​sku na pla​ż y w Don​‐ nant. Wio​sną 1989 roku przy​cho​dzi pora na to, by za​sta​n o​w ić się nad edu​ka​cją Rory’ego. Wy​szli​‐ śmy z blo​ków z opóź​n ie​n iem i za​pi​sy na wrze​sień już się za​czę​ły. Ale jak nas za​pew​n ia​ją pe​sy​‐ mi​stycz​n ie na​sta​w ie​n i zna​jo​m i, wy​bór żłob​ka to w isto​cie wy​bór col​le​ge’u. Oczy​w i​ście ozna​cza to edu​ka​cję pry​w at​n ą. In​n y​m i sło​w y kosz​t ow​n ą. Jako wy​cho​w a​n ek szko​ły pu​blicz​n ej wzbra​‐ niam się przed tym. Ale za​n im jesz​cze do​w ia​du​je​m y się, że w ogó​le były ja​kieś za​pi​sy, w na​‐ szym re​jo​n o​w ym żłob​ku nie ma już wol​n ych miejsc. Boże, ko​cham Nowy Jork. I tak po​z by​w a​m y się resz​t y for​sy, któ​rą wi​si​m y De​n i​so​w i Le​Re​v eur. Przy​n aj​m niej na ra​z ie uda​ło nam się wy​krę​cić od od​po​w ie​dzi na py​t a​n ie, co jest dla nas waż​n iej​sze: Bel​le-Île czy Rory. Na​w et nam sa​m ym na​sze prio​ry​t e​t y wy​da​ją się tro​chę po​dej​rza​n e. • Oczy​w i​ście w tym wła​śnie mo​m en​cie De​n is De​Re​v eur przy​sy​ła nam de​vis. O rety, gdzie się po​‐ dzia​ły pie​n ią​dze? Te wszyst​kie bank​n o​t y, któ​ry​m i wy​m a​chi​w a​li​śmy w jego biu​rze? Min​dy wy​‐ sy​ła mar​n iut​ki czek na mniej niż jed​n ą trze​cią tego, co je​ste​śmy mu win​n i, i obie​cu​je resz​t ę tout de su​ite, wkrót​ce. Pa​t rząc re​a li​stycz​n ie, nie mo​ż e​m y speł​n ić tej obiet​n i​cy. Zno​w u je​ste​śmy bez pie​n ię​dzy – ale, szep​cze ci​chy gło​sik, prze​cież po​je​cha​li​śmy do Fran​cji, praw​da? Miesz​ka​n ie jest ciem​n iej​sze i cia​śniej​sze niż kie​dy​kol​w iek, a moż​li​w ość wy​rwa​n ia się stąd co​raz od​le​glej​sza – ale prze​cież nie dla​t e​go, że po​je​cha​li​śmy do Fran​cji? Ile bę​dzie nas kosz​t o​w ać ta ob​se​sja? Za​sta​n a​w ia​m y się. Za​da​je​m y so​bie py​t a​n ie, czy rze​czy​w i​ście je​ste​śmy śmia​ły​m i po​szu​ki​w a​‐ cza​m i kul​t u​ral​n ych przy​gód, jak nam się wy​da​je. Może by​ło​by le​piej, gdy​by Bel​le-Île po​z o​sta​ła je​dy​n ie wspo​m nie​n iem. Gdy​by cho​ciaż w tym na​szym wio​sko​w ym ży​ciu o coś cho​dzi​ło, o coś szla​chet​n e​go, jak usu​‐ wa​n ie min z pla​ż y Don​n ant, przy​w o​ż e​n ie kro​jo​n e​go chle​ba do bo​ulan​g e​rie, pie​kar​n i, czy gło​‐ sze​n ie Sło​w a Bo​ż e​go po​gań​skiej Su​z an​n e albo przy​n aj​m niej za​koń​cze​n ie głu​pich awan​t ur o par​ko​w a​n ie na pla​cy​ku, coś sen​sow​n e​go, że​by​śmy ja​dąc na świę​t a do domu i wy​słu​chu​jąc żar​‐ ci​ków wuja Fran​ka na nasz te​m at, mo​gli za​cho​w ać god​n ość. Ale mamy na swo​ją obro​n ę je​dy​n ie dwie sy​pial​n ie i ła​z ien​kę na wy​so​ko​ści kil​ku me​t rów, bez scho​dów. • Cały czas ma​jąc na uwa​dze Bel​le-Île i de​vis, bie​rze​m y wię​cej zle​ceń, pi​sze​m y ar​t y​ku​ły do róż​‐ nych pism. Więk​szość mo​ich do​t y​czy biz​n e​su: „10 spo​so​bów na po​pra​w ie​n ie umie​jęt​n o​ści ko​m u​‐

ni​ka​cyj​n ych”, „Jak sfi​n a​li​z o​w ać sprze​daż”, „Przy​łącz się do re​w o​lu​cji w przed​się​bior​czo​ści”, „Jak wy​brać gar​n i​t ur god​n y biz​n es​m e​n a”. Wma​w iam so​bie, że dwa i pół ar​t y​ku​łu to rów​n o​w ar​t ość bi​le​t u w jed​n ą stro​n ę do Pa​ry​ż a. Wli​cza​jąc w te kal​ku​la​cje bi​let po​w rot​n y, po​cią​gi, stat​ki i tak​‐ sów​ki, do​cho​dzę do wnio​sku, że będę mu​siał sprze​dać trzy​n a​ście tek​stów. A je​śli wszyst​ko pój​‐ dzie do​brze i odło​ż ę w ban​ku środ​ki na na​szą wa​ka​cyj​n ą wy​pra​w ę, za​cznę pi​sać dla De​n i​sa Le​‐ Re​v eur. Ar​t y​ku​ły to moja nowa wa​lu​t a. Re​cen​z u​ję tak​ż e książ​ki dla „Kir​kus Re​v iews” po trzy​dzie​ści pięć do​la​rów za sztu​kę, więc zwięk​szam tem​po do jed​n ej re​cen​z ji ty​go​dnio​w o, czy​t a​jąc w me​t rze i w cza​sie lun​chu, le​ż ąc na pod​ło​dze w ma​leń​kim ga​bi​n e​cie. Czy​t a​n ie tylu po​w ie​ści szyb​ko i kry​t ycz​n ie, wy​ostrza mi wzrok, ale nie​ste​t y to tyl​ko po​z wa​la mi do​strzec sła​bo​ści wła​sne​go dzie​ła. Dłu​bię przy niej od lat i w re​z ul​t a​cie cier​pi ona na wszyst​kie cho​ro​by, na ja​kie może cier​pieć książ​ka. Osta​t ecz​n ie nisz​czę ją, kom​po​n u​jąc wcze​śniej okrut​n e epi​t a​f ium ro​dem z „Kir​kus Re​v iews”: „… przy​cięż​ka​‐ wa, prze​m ą​drza​ła, przy​n u​dza​ją​ca…”. Pew​n e​go dnia w pra​cy na​t ra​f iam na tecz​kę z daw​n ej re​dak​cji: dwa​dzie​ścia stron ar​t y​ku​łu, któ​ry za​czą​łem pi​sać parę lat temu, o kie​row​n i​ku dzia​łu bu​t el​ko​w a​n ia coca-coli, ma​rzą​ce​go o tym, żeby zo​stać za​w o​do​w ym po​ła​w ia​czem bas​sów. W pew​n ym mo​m en​cie ta hi​sto​ria prze​‐ cho​dzi w fik​cję. Żona ry​ba​ka, swe​go ro​dza​ju za​po​w iedź Sa​rah Pa​lin, chce za​cią​gnąć się do woj​‐ ska jako na​jem​n icz​ka. Ta opo​w ieść wy​da​je mi się śwież​sza niż wszyst​ko, nad czym kie​dy​kol​‐ wiek pra​co​w a​łem, więc ła​m ię wszel​kie re​gu​ły wy​daw​n i​cze i wy​sy​łam to, co mam, re​dak​t o​ro​w i, któ​re​go na​z wi​sko prze​czy​t a​łem w ga​z e​cie. Kie​dy An​t on od​dzwa​n ia i pyta, czy może prze​czy​t ać resz​t ę po​w ie​ści, je​stem pra​w ie (ale nie​z u​peł​n ie) onie​m ia​ły. Mó​w ię, że mu​szę skoń​czyć „prze​pi​sy​w a​n ie”. Mój nowy roz​kład za​jęć wy​glą​da na​stę​pu​ją​co: wie​czo​rem, po ko​la​cji, czy​t am Rory’emu na do​bra​n oc, na​le​w am so​bie fi​li​ż an​kę moc​n e​go earl greya, wkła​dam do kie​sze​n i cze​ko​la​do​w e​go pie​gu​ska i idę do pu​ste​go miesz​ka​n ia parę pię​t er wy​ż ej. Tam wy​pi​jam her​ba​t ę, zja​dam cia​stecz​‐ ko i na​sta​w iam ka​se​t ę w ma​gne​t o​f o​n ie – skła​dan​kę, za​w ie​ra​ją​cą Sym​fo​nię z no​we​g o świa​ta Dwo​‐ rza​ka, a na​stęp​n ie trzy​m i​n u​t o​w e na​gra​n ie, na któ​rym Ja​m es Brown wrzesz​czy: „I feel good!”, „Czu​ję się do​brze!”. Tak po​krze​pio​n y pi​szę, do​pó​ki nie wal​n ę czo​łem w kla​w ia​t u​rę. Sła​n iam się z wy​czer​pa​n ia. Ale co ty​dzień wy​sy​łam nowy roz​dział wy​ro​z u​m ia​łe​m u re​dak​‐ to​ro​w i, któ​ry przyj​m u​je moje co​raz bar​dziej wąt​pli​w e tłu​m a​cze​n ia o „prze​pi​sy​w a​n iu”. W pra​cy na​bie​ram zwy​cza​ju za​m y​ka​n ia w po​łu​dnie drzwi ga​bi​n e​t u, kła​dze​n ia się z opar​t ą o nie gło​w ą i spa​n ia, ry​z y​ku​jąc zła​m a​n ie kar​ku, gdy​by ktoś otwo​rzył drzwi zbyt gwał​t ow​n ie. Paru ko​le​gów z re​dak​cji mnie kry​je. Dzwo​n i te​le​f on: „Idą!” – ostrze​ga przy​ci​szo​n y głos. Kie​‐ dy wścib​scy Ja​cek i Pla​cek pu​ka​ją do drzwi, a wraz z nimi na​czel​n y, sie​dzę wy​prę​ż o​n y przy biur​ku i bar​dzo pro​f e​sjo​n al​n ie ko​ry​gu​ję ma​szy​n o​pis czer​w o​n ym ołów​kiem. Mogę się z tego śmiać. To ko​m icz​n e. No i przede wszyst​kim sku​t ecz​n e. Oto wresz​cie mam se​kret​n ą na​dzie​ję: po​w ieść. W koń​cu pi​szę sło​w o „Ko​n iec”, dru​ku​ję je​den eg​z em​plarz, wkła​dam do ko​per​t y i wy​sy​łam na od​le​głość ca​łych dwu​dzie​stu prze​cznic. Te​raz leży na biur​ku re​dak​t o​ra imie​n iem An​t on. Mój właz ewa​ku​a cyj​n y. Zba​w ie​n ie mo​jej du​szy. Zdro​w aś​ka w każ​dym sen​sie.

Min​dy pi​sze do Gwe​n ed w spra​w ie wy​n a​ję​cia domu. A co z ra​chun​ka​m i De​n i​sa Le​Re​v eur? Mó​w ię jej, że po​w ieść spła​ci wszyst​ko. Po​cze​kaj tyl​ko. • Kie​dy An​t on za​dzwo​n ił, żeby za​pro​sić mnie na lunch, spo​t ka​li​śmy się w pew​n ej sza​cow​n ej knaj​pie w Gra​m er​cy Park (jak na​z wa​ły ją bar​dzo uprzej​m ie kro​n i​ki to​w a​rzy​skie bran​ż y książ​‐ ko​w ej). Wsze​dłem tam, drżąc z prze​ko​n a​n ia, że jesz​cze w tym roku zro​bi​m y scho​dy i pod​ło​gę. I, ach, tak, wy​dam tak​ż e po​w ieść przed czter​dziest​ką, któ​ry to wiek był moją nową gra​n icz​n ą wy​t ycz​n ą (prze​su​n ię​t ą w górę od trzy​dziest​ki do​kład​n ie przed sied​m io​m a laty). Pół​t o​rej go​dzi​n y póź​n iej wy​sze​dłem z pubu, za​t a​cza​jąc się jak pi​ja​n y. Nic dziw​n e​go, bo An​‐ ton chciał wy​pić parę piw przed przy​stą​pie​n iem do in​t e​re​sów. A po​t em, w al​ko​ho​lo​w ym otu​m a​‐ nie​n iu, za​czę​ło do mnie do​cie​rać, że jako au​t or be​le​t ry​sty​ki od​n io​słem suk​ces, któ​ry prze​rósł moje naj​śmiel​sze ma​rze​n ia. Po​w ieść zro​bi​ła na An​t o​n ie tak wiel​kie wra​ż e​n ie, że uznał, że na​‐ praw​dę je​stem kie​row​n i​kiem dzia​łu bu​t el​ko​w a​n ia coca-coli z Po​łu​dnia, któ​ry na​pi​sał książ​kę o swo​im ulu​bio​n ym hob​by, ło​w ie​n iu bas​sów. Praw​do​po​dob​n ie po​w i​n ie​n em był mu prze​rwać i wy​pro​w a​dzić go z błę​du. Tak więc lunch się nie udał i nie sprze​da​łem swo​je​go dzie​ła. Wy​sze​dłem nie​pew​n y, czy w ogó​le prze​ko​n a​łem An​t o​n a, że nie je​stem Gar​f iel​dem Fo​ote, nad​z wy​czaj​n ym pro​f e​sjo​n al​‐ nym ry​ba​kiem i przy​w ód​cą Ko​m an​do​sów Bas​so​w ych, pierw​szej na świe​cie „pa​ra​m i​li​t ar​n ej dru​‐ ży​n y ry​bac​kiej”. Mój nie​śmia​ły pro​t est do​t arł jed​n ak do nie​go, a w efek​cie po​dał mi na​z wi​sko agen​t a, któ​re brzmia​ło jak ga​t u​n ek ryby. • W czerw​cu do​ko​n u​je​m y kal​ku​la​cji i uświa​da​m ia​m y so​bie, że mamy na​stę​pu​ją​cy wy​bór: za​pła​cić De​n i​so​w i albo je​chać do Fran​cji. Nie mo​ż e​m y zro​bić jed​n e​go i dru​gie​go, a po​n ie​w aż zo​sta​ła nam jesz​cze odro​bi​n a ho​n o​ru, od​w o​łu​je​m y nasz po​byt u Gwe​n ed. Zo​sta​n ie​m y w domu. Wy​rze​‐ ka​m y się pie​n ię​dzy, któ​re z ta​kim sa​m o​z a​par​ciem zbie​ra​li​śmy na Fran​cję na​szym pi​sa​n iem, i z uro​czy​stą po​w a​gą wy​pi​su​je​m y De​n i​so​w i czek na kwo​t ę, jaką wciąż jesz​cze je​ste​śmy mu win​n i. A po​t em wy​pi​ja​m y więk​szą część bu​t el​ki San​cer​re. Za​baw​n e, ale do​brze się przy tym czu​je​m y, jak​by​śmy byli ro​dzi​ca​m i wy​sy​ła​ją​cy​m i pie​n ią​dze dziec​ku, któ​re prze​by​w a gdzieś da​le​‐ ko i bar​dzo ich po​t rze​bu​je. No i tyle mamy z Bel​le-Île w tym roku. Przed Bo​ż ym Na​ro​dze​n iem przyj​m u​je​m y od mo​ich ro​dzi​ców pre​z ent w po​sta​ci bi​le​t ów lot​‐ ni​czych do Ka​li​f or​n ii. Chcą zo​ba​czyć wnu​ka. Może nas też. Prę​dzej czy póź​n iej od obu ro​dzin sły​szy​m y to samo: „Cie​szy​m y się, że to się już skoń​czy​ło. Czy te​raz wresz​cie go sprze​da​cie?” •

W ko​lej​n ym roku, żeby oszczę​dzić tro​chę gro​sza i po​z być się kwa​śne​go za​pa​chu „Suc​cess”, wra​‐ cam do domu na pie​cho​t ę, za​m iast jeź​dzić au​t o​bu​sem lub me​t rem. Komu po​t rzeb​n a si​łow​n ia? Je​śli o mnie cho​dzi, Man​hat​t an to i tak jed​n a dłu​ga bież​n ia. Za​z wy​czaj bio​rę ja​kieś je​dze​n ie na wy​n os. Sia​da​m y przy ma​łym sto​li​ku z wi​do​kiem na ko​‐ jec Rory’ego i pa​ła​szu​je​m y tłu​ste ta​n ie żar​cie – wło​skie, grec​kie, hu​n ań​skie, pe​ru​w iań​skie (po​le​‐ ca​m y kur​cza​ka, nie świn​kę mor​ską), po​łu​dnio​w e, afgań​skie albo ze zwy​kłej ta​n iej re​stau​ra​cji – wszyst​ko, jak czę​sto pod​kre​śla Min​dy, okrop​n ie nie​z dro​w e, no i – od​pa​ro​w u​ję za​raz – w ten spo​sób ni​g​dy nie za​osz​czę​dzi​m y żad​n ych pie​n ię​dzy, więc dla​cze​go nie za​cznie go​t o​w ać, na co ona od​ci​n a się: „Bo spę​dzi​łam cały dzień z dziec​kiem i nie mamy kuch​n i!”. To ostat​n ie nie jest, ści​śle rzecz bio​rąc, praw​dą, ale nie będę się upie​rać. Mamy dziw​n ie spłasz​czo​n y kam​buz w przed​po​ko​ju, ukry​t y za har​m o​n ij​ko​w ym pa​ra​w a​n em. Kie​dy roz​su​w a​m y go wie​czo​rem, na​sza kuch​n ia przy​po​m i​n a mrów​czą far​m ę, tyle tam ucie​ka​ją​cych ka​ra​lu​chów. Dwie wi​z y​t y fa​ce​t a od de​z yn​sek​cji póź​n iej, ma​jąc w oczach za​ku​py w siat​ko​w ej tor​bie ro​‐ bio​n e w Le Pa​la​is, Sau​z on i na rue de Buci w Pa​ry​ż u, ośmie​lam się tro​chę bar​dziej od​da​lić od domu w po​szu​ki​w a​n iu praw​dzi​w e​go je​dze​n ia. Pod za​rdze​w ia​łym wia​duk​t em ko​le​jo​w ym i po​‐ żół​kły​m i od mo​czu be​t o​n o​w y​m i przej​ścia​m i pod​z iem​n y​m i Port Au​t ho​ri​t y od​kry​w am nie​w iel​kie sku​pi​sko stra​ga​n ów we fran​cu​skim sty​lu. No, może ten „fran​cu​ski styl” to lek​ka prze​sa​da, ale i tak je​stem pod​e ks​cy​t o​w a​n y. Sto​isko z chle​bem! I z wie​przo​w i​n ą (tak wła​śnie gło​si afisz przed wej​ściem: „Sto​isko z wie​przo​w i​n ą”). Za​chod​n io​a fry​kań​ski stra​gan pe​łen eg​z o​t ycz​n ych wa​rzyw i pry​m i​t yw​n ie wy​rzeź​bio​n ych fi​gu​‐ rek, któ​re oka​z u​ją się ja​dal​n y​m i ko​rze​n ia​m i. Ale naj​bar​dziej nęcą mnie kra​m y z ry​ba​m i po obu stro​n ach tar​go​w i​ska: dłu​gie bia​łe pal​ce kru​szo​n e​go lodu, przy​bra​n e w pier​ście​n ie ze lśnią​cych cy​n o​bro​w ych po​is​s ons du jour, ryb dnia, się​ga​ją aż na chod​n ik i usi​łu​ją za​gar​n ąć mnie do środ​ka. A tam wszyst​ko jest krzy​kli​w e, cha​‐ otycz​n e i pa​skud​n e, han​dla​rze ryb są zde​cy​do​w a​n ie po​n ad wszel​kie pró​by za​do​w o​le​n ia klien​t a – a już zwłasz​cza ta​kie​go nie​śmia​łe​go oku​lar​n i​ka jak Mło​dy Wy​ra​f i​n o​w a​n y Stru​del w cien​kiej ko​szu​li z mie​szan​ki ba​w eł​n y i po​lie​stru, na wpół za​w ią​z a​n ym kra​w a​cie, ta​n ich wor​ko​w a​t ych spodniach i zdar​t ych czar​n ych rock​por​t ach. Resz​t a klien​t e​li wo​kół mnie to głów​n ie krę​pi, nie​do​‐ go​le​n i fa​ce​ci w weł​n ia​n ych bu​dry​sów​kach. Bur​czą coś pod no​sem, po​ka​z u​ją pal​ca​m i i wy​cią​ga​ją dwu​dzie​sto​do​la​rów​ki z gru​bych zwit​ków bank​n o​t ów, ku​pu​jąc całe skrzyn​ki. Sprze​daw​cy ryb trak​t u​ją mnie jak po​w ie​t rze. Wresz​cie do​strze​gam czar​n o​skó​rą star​szą pa​n ią, któ​ra pod​cho​dzi pro​sto do głów​n e​go wło​‐ skie​go han​dla​rza ryb, sto​ją​ce​go w gu​m ia​kach na drew​n ia​n ej skrzy​n i. Rze​czo​w o wy​py​t u​je go o mor​le​sze. Sprze​daw​ca od​po​w ia​da mo​n o​sy​la​ba​m i, zu​peł​n ie nie bio​rąc pod uwa​gę jej wie​ku, a być może bio​rąc ko​lor jej skó​ry. Ale star​sza pani do​sta​je swo​je mor​le​sze, a kie​dy pro​si o ich oczysz​cze​n ie, jej proś​ba zo​sta​je speł​n io​n a. Przed jej przy​by​ciem wpa​t ry​w a​łem się jak wmu​ro​w a​n y w wiel​ką, mo​krą, wą​sa​t ą gło​w ę, spo​czy​w a​ją​cą w lo​dzie, ni​czym gło​w a Jana Chrzci​cie​la. Wi​dzia​łem już tę twarz. Na na​brze​ż u w Le Pa​la​is po przy​pły​n ię​ciu ło​dzi ry​bac​kich. La Lot​te. Pierw​szy raz spró​bo​w a​łem lot​te tam​t ej

zimy w 1980 roku – do​brnę​li​śmy w desz​czu w na​szych ca​g o​ules, ko​m i​n iar​kach, przez pla​ż e i wrzo​so​w i​ska do je​dy​n ej jed​n o​gwiazd​ko​w ej re​stau​ra​cji na Bel​le-Île, La For​ge. Min​dy za​re​z er​‐ wo​w a​ła sto​lik. By​li​śmy je​dy​n y​m i klien​t a​m i tam​t e​go wie​czo​ru, a szef kuch​n i i jego żona je​dy​‐ ny​m i oso​ba​m i z ob​słu​gi. W koń​cu, po wie​lo​krot​n ych za​chę​t ach z na​szej stro​n y, do​sie​dli się do nas na kawę i roz​m o​w ę o tym, co zje​dli​śmy. To wła​śnie tam​t a ko​la​cja spra​w i​ła, że za​pra​gną​łem spró​bo​w ać od​t wo​rzyć choć część ma​gicz​‐ nych sma​ków, ja​kich za​z na​łem z Min​dy we Fran​cji – ja, chło​pak, któ​ry na​uczył się go​t o​w ać w skau​t ach. Za​t em ku​pi​łem rybę (nie gło​w ę). Cho​ciaż kie​dy po​pro​si​łem o lot​te, sprze​daw​ca wzru​szył ra​‐ mio​n a​m i. Po​ka​z a​łem pal​cem. „Mię​t us” – od​parł. Tam​t e​go wie​czo​ru la lot​te nie uda​ła się. Za każ​dym ra​z em, kie​dy usi​ło​w a​li​śmy roz​kro​ić trój​‐ kąt​n y ka​w a​łek na​pię​t ej tkan​ki, któ​rą przy​rzą​dzi​łem w ca​ło​ści jak pie​czeń wie​przo​w ą, na​sze noże od​bi​ja​ły się, jak​by rybę chro​n i​ło ja​kieś pole si​ło​w e. Wresz​cie Min​dy odło​ż y​ła nóż i wi​de​lec. – Nie po​pro​si​łeś, żeby ją oczy​ści​li. – Nie wy​m a​ga​ła oczysz​cze​n ia. Patrz. – Od​w ró​ci​łem rybę na pół​m i​sku. – Nie ma wnętrz​n o​‐ ści. – To ca​p u​c hon – od​par​ła, wska​z u​jąc pra​w ie nie​w i​docz​n ą bło​n ę spo​w i​ja​ją​cą lot​te. – Na Bel​leÎle zdej​m u​ją ją bez pro​sze​n ia. – Ca​p u​c hin? Jak ka​pu​cyn? Mnich? – Jak kap​t ur mni​cha. Tak to na​z y​w a​li w La For​ge. Osta​t ecz​n ie prze​pi​ło​w a​li​śmy na​sze​go mni​cha na pół i wy​dłu​by​w a​li​śmy ka​w ał​ki, ale nie był to zbyt obie​cu​ją​cy po​czą​t ek mo​ich ku​li​n ar​n ych am​bi​cji. Ko​n iec wie​czo​ru oka​z ał się jesz​cze gor​‐ szy. Kie​dy Min​dy obu​dzi​ła się przed świ​t em, żeby na​kar​m ić Rory’ego, za​pa​li​ła świa​t ło i wrza​‐ snę​ła prze​raź​li​w ie. Ka​ra​lu​chy wró​ci​ły. Za​n im do​bie​głem do na​szej ma​leń​kiej kuch​n i w przed​po​‐ ko​ju, pra​w ie wszyst​kie znik​n ę​ły, małe dia​bły, ale ten tu​z in wy​ko​n u​ją​cy sze​ścio​n oż​n e​go kan​ka​‐ na pod szaf​ką wy​star​czył, żeby zmro​z ić mi krew w ży​łach. Po​cie​sza​łem się, że przy​n aj​m niej uwiel​bia​ły moją fran​cu​ską kuch​n ię. • Oczy​w i​ście, jak przy​sta​ło na ta​kie​go ma​so​chi​stę jak ja, wy​sy​łam książ​kę do agen​t a wraz z re​ko​‐ men​da​cją An​t o​n a. W koń​cu „Ron Pic​ke​rel”, czy​li „Ron Szczu​pak” od​po​w ia​da, a pod​czas na​sze​go spo​t ka​n ia w za​bi​t ym de​ska​m i lo​ka​lu użyt​ko​w ym w West Vil​la​ge na pró​bę bie​rze na sie​bie cię​ż ar re​pre​‐ zen​t o​w a​n ia mnie. Czy mogę wy​dru​ko​w ać czte​ry eg​z em​pla​rze? Mi​ja​ją mie​sią​ce bez sło​w a z jego stro​n y. Od cza​su do cza​su za​cho​dzę do tego za​bi​t e​go de​‐ ska​m i lo​ka​lu i walę w drzwi. Nie​kie​dy Ron Pic​ke​rel otwie​ra i za​pra​sza mnie do środ​ka, prze​kła​‐ da tecz​ki i wrę​cza mi jed​n ą z pa​ro​m a od​m ow​n y​m i od​po​w ie​dzia​m i z wy​daw​n ictw. Stop​n io​w o

jego biu​ro za​peł​n ia się pu​dła​m i ma​szy​n o​pi​sów, wszę​dzie wa​la​ją się luź​n e kart​ki. Mam​ro​t a​n ie Rona sta​je się co​raz bar​dziej nie​w y​raź​n e, po​dob​n ie jak moje na​dzie​je. • Po​m i​m o za​chwy​t u ka​ra​lu​chów, ile​kroć go​t u​ję à la bel​li​lo​ise, oraz bra​ku za​chę​t y ze stro​n y han​dla​‐ rzy ryb nie usta​ję w po​szu​ki​w a​n iach. Pa​sia​ste oko​n ie, ha​li​bu​t y, ce​f a​le, alo​z y, sar​dyn​ki, kal​m a​ry, mał​ż e i ser​ców​ki, ma​leń​kie skal​n e kre​w et​ki z Ma​ine: przed moją dy​m ią​cą pa​t el​n ią nic się nie uchro​n i. Kie​dy wie​czo​rem sta​ję przy ku​chen​ce na sze​ro​ko roz​sta​w io​n ych no​gach jak ma​ry​n arz w kam​bu​z ie, za​po​m i​n am, że je​stem w No​w ym Jor​ku. Prze​n o​szę się do Ker​bor​dar​do​ué. Min​dy mówi, że w miesz​ka​n iu cuch​n ie ry​ba​m i. Oczy​w i​ście. Mu​szę uroz​m a​icić ja​dło​spis. Tak się szczę​śli​w ie skła​da, że para ge​jow​skich pio​n ie​rów w Chel​sea wła​śnie otwo​rzy​ła mały skle​pik Sery dla Sma​ko​szy. To pierw​szy lo​kal „dla sma​ko​szy”, któ​ry ośmie​lił się tu po​ja​w ić. Miesz​ka​m y na mrocz​n ej, bo​ry​ka​ją​cej się z set​ką pro​ble​m ów zie​m i ni​czy​jej – po dru​giej stro​n ie uli​cy sie​dem ka​m ie​n ic na dzie​sięć to spa​lo​n e ru​iny, w któ​rych po zmro​ku roi się od naj​roz​m a​it​‐ szych dziw​n ych cie​n i. Ale w Se​rach dla Sma​ko​szy mogę do​stać kil​ka owi​n ię​t ych w pa​pier pla​‐ ster​ków pâté de cam​p a​g ne, wiej​skie​go pasz​t e​t u, oraz tor​t el​li​n i z su​szo​n y​m i grzy​ba​m i. No i oczy​‐ wi​ście sery. Po​rząd​n ą ba​giet​kę, chwa​lić Pana. I – co to za kieł​ba​ski wi​szą​ce u su​f i​t u na za​ple​czu skle​pu? Ależ ja znam te ciem​n o​czer​w o​n e, moc​n o po​skrę​ca​n e ko​le​ż an​ki z mar​ke​t u w Le Pa​la​is. – Czy to cho​ri​z o? – Ja​sne, że cho​ri​z o. – Od​m ia​n a Don Mo​ro​n i? Sar​do​n icz​n y py​z a​t y gej woła przez ra​m ię do part​n e​ra, chu​de​go i wy​so​kie​go geja z bród​ką: – Hej, mamy tu mą​dra​lę. Jak mó​w i​łeś, że się na​z y​w asz? Don Mo​ron 8)?

8) Gra słów – mo​ron w ję​z y​ku an​giel​skim ozna​cza „kre​t yn, de​bil” (przyp. tłum.).

– We​z mę wszyst​ko, co ma​cie. – Nie, nie weź​m iesz. – Pry​cha. – My​ślisz, że nie mam in​n ych klien​t ów? Wi​dzia​łem wszyst​kie​go może parę osób wcho​dzą​cych do skle​pu. – Nie na cho​ri​z o. Osta​t ecz​n ie idzie​m y na kom​pro​m is. Po​t rze​bu​je kil​ka kieł​ba​sek, żeby zwi​sa​ły z su​f i​t u i wpro​w a​dza​ły at​m os​f e​rę praw​dzi​w ej fran​cu​skiej fro​ma​g e​rie et char​c u​te​rie, skle​pu z se​ra​m i i wę​‐ dli​n a​m i. Resz​t ę za​bie​ram do domu. Na Bel​le-Île to wła​śnie cho​ri​z o jest moim cza​ro​dziej​skim skład​n i​kiem. Do​da​ję kil​ka pla​ster​ków do po​t raw​ki z cu​ki​n ii, po​m i​do​rów, ce​bu​li i pa​pry​ki, do lot​te, do zupy ja​rzy​n o​w ej, do omle​t a, do słod​kich mał​ż y zwa​n ych pa​lo​ur​d es… •

Ani sło​w a w spra​w ie książ​ki. Nie po​t ra​f ię znieść bez​czyn​n o​ści, po​sta​n a​w iam udać się do cen​‐ trum, zwol​n ić Rona Pic​ke​re​la i zna​leźć so​bie in​n e​go agen​t a. Ale wy​glą​da na to, że Pic​ke​rel ku​pił so​bie far​m ę. Far​m ę pstrą​gów. W każ​dym ra​z ie tak twier​dzi wła​ści​ciel bu​dyn​ku, kie​dy pu​kam do drzwi. Wy​je​chał ho​do​w ać tę​cza​ki w Ver​m ont. Wła​‐ ści​ciel na​rze​ka, że wciąż po​ja​w ia​ją się ja​cyś au​t o​rzy szu​ka​ją​cy swo​ich ksią​ż ek. Ale on wy​rzu​cił wszyst​ko do śmie​ci. Kie​dy masz w za​n a​drzu taką hi​sto​rię, każ​dy pi​sarz, któ​re​go spo​t kasz, bę​dzie miał inną, któ​‐ ra ją prze​bi​je. I osta​t ecz​n ie po​czu​jesz się le​piej. Ale kie​dy już do​t rzesz do domu, noce na​dal będą wy​da​w ać się nie mieć koń​ca. • No do​bra, świe​cie, wy​gra​łeś. Pod​da​ję się. Ka​ra​lu​chy mogą so​bie za​brać kuch​n ię z po​w ro​t em, bo prze​sta​ję go​t o​w ać. Sie​dzi​m y tępo przed tek​t u​ro​w y​m i pu​deł​ka​m i z kle​isty​m i hu​n ań​ski​m i da​n ia​‐ mi na wy​n os. Zmę​cze​n ie jest na​szym przy​ja​cie​lem, na​szym wro​giem: za​sy​pia​m y na​t ych​m iast, głę​bo​kim snem, ale to je​dy​n ie przy​bli​ż a ko​lej​n y dzień. Na​dal zmu​sza​m y się do ro​bie​n ia tego, co trze​ba, za​ż y​w a​m y ru​chu, czy​t a​m y Rory’emu ksią​‐ żecz​ki. Te​raz, sko​ro na​sze ma​rze​n ia zda​ją się po​grze​ba​n e, on jest na​szym źró​dłem ener​gii, cu​‐ dow​n ym go​re​ją​cym du​chem. Otrzą​sa​m y się więc i mu​si​m y przy​z nać, że mamy wiel​kie szczę​‐ ście. Przy​n aj​m niej mogę iść do pra​cy, za​sta​n a​w ia​jąc się, jak wy​ko​rzy​stać moją naj​n ow​szą umie​jęt​n ość: bu​do​w a​n ie zam​ków, ga​le​onów i sta​cji ko​smicz​n ych z kloc​ków Lego. Hej, nie śmiej​cie się, mó​w ię po​w aż​n ie. Kie​dy by​łem chłop​cem, mia​łem dwie lewe ręce, na pla​sty​ce jako je​dy​n y nie po​t ra​f i​łem zro​bić da​ją​ce​go się zi​den​t y​f i​ko​w ać przed​m io​t u z pa​t ycz​ków od lo​dów. A spójrz​cie na mnie te​raz! Zre​kon​stru​owa​łem śre​dnio​w iecz​n y świat, zaj​m u​jąc całą do​stęp​n ą po​w ierzch​n ię pod​ło​gi w po​ko​ju dzien​n ym, a mój trzy​let​n i syn po​dzi​w ia mnie za to. Jest je​dy​n ą oso​bą w moim ży​ciu, któ​ra nie wie, że mam dwie lewe ręce. I szko​da, że nie mo​ż e​cie usły​szeć, jak się wcie​lam w fi​gur​ki Lego. W chau​ce​riań​skie​go mni​‐ cha, w Głu​pie​go Ry​ce​rza Mon​t y Py​t ho​n a, w bied​n ą sta​ru​szecz​kę sku​lo​n ą przy ogni​sku, któ​ra mówi ła​m ią​cym się gło​sem i wró​ż y z dna pu​de​łek po hu​n ań​skim żar​ciu. Je​stem Sir Ga​w a​inem, Do​brym Kró​lem Ar​t u​rem, oschłą Kró​lo​w ą Gi​n ew​rą (któ​ra do złu​dze​n ia przy​po​m i​n a Gwe​n ed, że​bym nie wiem, jak się sta​rał) i sę​pa​m i. Dla​cze​go pro​du​cen​ci Lego umie​ści​li te pta​szy​ska w ze​sta​w ie kloc​ków dla dzie​ci, tego ni​g​dy się nie do​w iem, ale, rany, ale​śmy się z Ro​rym zdzi​w i​li, kie​dy za​czę​ły ga​dać! „Prze​pra​szam, pa​‐ nie ry​ce​rzu, czy jest pan już mar​t wy?”, „Pro​szę mi wy​ba​czyć, że prze​szka​dzam, ale czy Wa​sza Kró​lew​ska Mość nie żyje?”. „Mój kró​lu, je​śli wol​n o spy​t ać, czy Wa​sza Wy​so​kość wkrót​ce wy​z io​‐ nie du​cha?”. Rory pisz​czy z ucie​chy i do​m a​ga się ko​lej​n ych wer​sji. Min​dy wy​glą​da z sy​pial​n i z za​n ie​po​ko​‐ jo​n ą miną. Te​raz nie mam chwi​li spo​ko​ju, żeby Rory nie przy​cho​dził do mnie z czar​n ym pla​sti​‐

ko​w ym sę​pem i nie​z no​szą​cym sprze​ci​w u żą​da​n iem: „Ta​t u​siu, niech on po​w ie: »umrzyj«!”. Cze​‐ go ja na​uczy​łem swo​je dziec​ko? Sę​pie Wa​ria​cje zdo​m i​n o​w a​ły moje ży​cie do​m o​w e. Usi​łu​jąc zmie​n ić te​m at, udrę​czo​n y tym, co sam roz​pę​t a​łem, bu​rzę część śre​dnio​w ie​cza i – ku wiel​kie​m u za​cie​ka​w ie​n iu Rory’ego – za​‐ czy​n am bu​do​w ać z ruin skrom​n ą wio​skę. Nie mo​ż e​m y żyć z nią, nie mo​ż e​m y bez niej. Nie da się uciec przed Ker​bor​dar​do​ué. • Pew​n e​go dnia, póź​n ą wio​sną, Min​dy wra​ca z cie​płe​go so​bot​n ie​go spa​ce​ru z Ro​rym. Gdy krzą​t a​‐ my się w kuch​n i, przy​go​t o​w u​jąc dla nie​go prze​ką​skę, a dla nas fi​li​ż an​ki her​ba​t y, wspo​m i​n a, że spo​t ka​ła dziw​n ą oso​bę przy huś​t aw​kach w Ogól​n ym Se​m i​n a​rium Teo​lo​gicz​n ym, je​dy​n ym ka​‐ wał​ku zie​le​n i w Chel​sea. – Rany, ale była na​t ręt​n a! – opo​w ia​da Min​dy. – Ale tak w sty​lu ro​do​w i​t ej no​w o​jor​czan​ki, w su​m ie miła. Strasz​n ie wścib​ska. Wszyst​ko chcia​ła wie​dzieć. Ale za​chwy​ca​ła się Ro​rym, bez prze​rwy po​w ta​rza​ła, jaki jest pięk​n y, więc chy​ba jest w po​rząd​ku. – Oczy​w i​ście. Tyl​ko to się li​czy. – Na​z y​w a się Lau​rie, chy​ba Col​w in. – Ta dzien​n i​kar​ka z „New Yor​ke​ra”? – No, też tak so​bie, oczy​w i​ście, po​m y​śla​łam, ale nie za​m ie​rza​łam py​t ać. No wiesz, wo​kół były inne mat​ki i bu​ja​ły​śmy dzie​ci na huś​t aw​kach. Bar​dzo ostroż​n ie żad​n e z nas nie po​w ie​dzia​ło już nic wię​cej na ten te​m at. • – Opo​w iedz mi o swo​jej po​w ie​ści. Min​dy mówi, że jest za​baw​n a. – No, to hi​sto​ria kie​row​n i​ka z dzia​łu bu​t el​ko​w a​n ia coca-coli, któ​ry chce zo​stać za​w o​do​w ym po​ła​w ia​czem bas​sów, a jego… – Do​bra, to fak​t ycz​n ie za​baw​n e. Mó​w i​łam Ju​ri​so​w i. – Ru​chem gło​w y wska​z u​je swo​je​go wy​‐ so​kie​go męża, idą​ce​go wraz z Min​dy w stro​n ę ja​skra​w ych świa​t eł Em​pi​re Di​n er, gdzie Rory i Rosa już wy​bie​ra​ją sto​lik na ze​w nątrz. – On nie robi nic za​baw​n e​go. Tam jest tak cho​ler​n ie po​w aż​n ie. „Tam” czy​li w wy​daw​n ic​t wie jej męża. Układ z Ju​ri​sem i jego part​n er​ką Lau​rą jest taki, że mam wy​w a​lić dru​gą po​ło​w ę książ​ki i do​‐ pi​sać fi​n a​ło​w e star​cie po​m ię​dzy Bas​so​w y​m i Ko​m an​do​sa​m i a od​dzia​łem na​jem​n i​ków żony w Las Ve​gas. Wy​da​je mi się to ab​so​lut​n ie sen​sow​n e, zwłasz​cza, że dzię​ki temu pod​pi​szę umo​‐ wę na wy​da​n ie książ​ki i otrzy​m am czek z taką ilo​ścią zer jak z au​t o​m a​t u do gry. •

I spójrz​cie: czyż​by to lato na ho​ry​z on​cie? Zbli​ż a​ją​ce się w zwol​n io​n ym, bo​le​snym, oszczęd​n ym tem​pie? Tak. I czyż​by​śmy na​praw​dę mie​li znów po​je​chać do Fran​cji? Tak, na to wy​glą​da. Pi​sze​‐ my do Ma​da​m e Mor​ga​n e, ale ca​b a​ne jest za​re​z er​w o​w a​n a dla krew​n ych, któ​rzy swe​go cza​su miesz​ka​li tam i po​m a​ga​li przy żni​w ach. Min​dy pi​sze do Gwe​n ed, któ​ra od​po​w ia​da, że jej dom bę​dzie wy​n a​ję​t y aż do pięt​n a​ste​go wrze​śnia. Sama Gwe​n ed wy​kła​da w ra​m ach let​n ich za​jęć w To​urs, żeby za​pła​cić za do​bu​do​w ę pię​t ra do obo​ry, sy​pial​n i dla współ​a ​dep​t ów ky​udo. Kie​dy sy​‐ pial​n ie będą go​t o​w e, przy​je​dzie guru. Dojo jest już pra​w ie ukoń​czo​n e. Pi​sze to zwięź​le, jak​by z lek​kim wy​rzu​t em. Po​m ię​dzy wier​sza​m i czy​t a​m y: „Dla​cze​go chce​‐ cie ko​rzy​stać z mo​je​go domu, sko​ro ma​cie wła​sny?”. Po​n ie​w aż (nie mó​w i​m y tego) to ty nas w to wpa​ko​w a​łaś, dro​ga kró​lo​w o Gi​n ew​ro. W po​ło​w ie lata od​da​ję ca​łość Go​rą​c ej wody – Lau​ra od​rzu​ci​ła mój ty​t uł, Bas​s o​wi Ko​man​d o​s i, a tak​ż e dru​gą wer​sję, Ma​riaż węd​ki i splu​wy, ja z ko​lei nie zgo​dzi​łem się na jej su​ge​stię, Pa​trzeć, jak się wiją. I go​t o​w e. No i spójrz​cie na mnie! Wy​ro​bi​łem się przed cza​sem, bo wła​śnie skoń​czy​‐ łem trzy​dzie​ści osiem lat. Na​dal nie mamy pew​n o​ści, czy po​je​dzie​m y na Bel​le-Île, gdy nie​ocze​ki​w a​n ie sierp​n io​w i lo​‐ ka​t o​rzy Gwe​n ed w ostat​n iej chwi​li od​w o​łu​ją po​byt. A to ozna​cza, że Gwe​n ed wkrót​ce pro​po​n u​‐ je nam swój dom w ob​n i​ż o​n ej ce​n ie. Nasz bre​t oń​ski Bri​ga​do​on po​cią​ga za wszyst​kie sznur​ki i uru​cha​m ia całą ma​gię, żeby nas przy​cią​gnąć z po​w ro​t em. Rzu​ca​m y się, żeby ku​pić bi​le​t y. Je​‐ dzie​m y do domu.

Rozdział czternasty

Kto kradnie drogę? Pro​sto z noc​n e​go lotu z No​w e​go Jor​ku do Pa​ry​ż a wsia​da​m y o ósmej trzy​dzie​ści do po​cią​gu z Gare de Mont​par​n as​se do Ren​n es, gdzie prze​sią​dzie​m y się w ko​lej​n y, do Au​ray na wy​brze​ż u, gdzie znów się prze​sią​dzie​m y w Kor​ko​ciąg do Qu​ibe​ron, a tam zła​pie​m y prom „Gu​e rveur” do Le Pa​la​is. Stam​t ąd tak​sów​ka za​w ie​z ie nas pod same drzwi. Na zmia​n ę uci​n a​m y so​bie drzem​kę, pod​czas gdy Rory wy​glą​da przez okno na zmie​n ia​ją​cy się po​w o​li od​w iecz​n y pej​z aż Fran​cji, opo​w ia​da​jąc so​bie po​dróż to​n em skon​ster​n o​w a​n e​go za​‐ chwy​t u. „Na po​dwó​rzu stoi kro​w a ze swo​im przy​ja​cie​lem psem. Miesz​ka​ją tam ze star​szą pa​‐ nią. Je​dzie au​t o​bus. Nie taki duży, szyb​ki au​t o​bus, jak te na Bel​le-Île, tyl​ko po​w ol​n y wiej​ski au​‐ to​bus…”. Do​sta​ję kuk​sań​ca w że​bra i od​m y​kam po​w ie​ki. Min​dy ge​stem wska​z u​je ja​kichś lu​dzi kil​ka rzę​dów przed nami. Ty​łem do nas sie​dzi męż​czy​z na w moim wie​ku, któ​ry upiął gę​ste wło​sy w krót​ki i gru​by ku​cyk. Min​dy żar​t o​bli​w ie po​cią​ga mnie za moją kit​kę. „Patrz” – szep​cze. Nad opar​ciem fo​t e​la, po​m ię​dzy męż​czy​z ną z ku​cy​kiem a ład​n ą bru​n et​ką ko​ły​sze się czu​bek ma​łej ja​sno​w ło​sej głów​ki. „Na​sze so​bo​w tó​ry” – mówi Min​dy. Trzy go​dzi​n y póź​n iej po​ciąg wjeż​dża na dwo​rzec w Ren​n es. Mamy trzy mi​n u​t y na to, żeby ścią​gnąć ba​ga​ż e z pół​ki, wy​siąść, prze​pchnąć się przez pe​ron, zejść dłu​gi​m i śli​ski​m i scho​da​m i do tu​n e​lu pod to​ra​m i, a na​stęp​n ie wdra​pać się in​n y​m i scho​da​m i na inny pe​ron, gdzie cze​ka po​ciąg do Au​ray, sa​piąc nie​cier​pli​w ie. Rzu​ca​m y prze​kleń​stwa i po​pę​dza​m y na​w za​jem sie​bie i Rory’ego – „Po​śpiesz się!”, „Ty się po​śpiesz!”. Po chwi​li wi​dzi​m y, jak na​sze so​bo​w tó​ry po​krzy​ku​ją i po​t y​ka​‐ ją się przed nami. Na​w et w tak na​pię​t ej sy​t u​a cji wy​w o​łu​je to uśmie​chy na na​szych twa​rzach. Na od​cin​ku Ren​n es-Au​ray nie wi​dzi​m y na​szych so​bo​w tó​rów. Drze​m ie​m y twar​do i bu​dzi​m y się po paru go​dzi​n ach, wi​dząc przed sobą czer​w o​n y dach i ró​ż o​w e ka​m ien​n e mury przy​t ul​n e​go Gare D’Au​ray, ni​czym bra​m y do lata. Znik​n ę​ły ciem​n e tu​n e​le Pa​ry​ż a i mo​kre czar​n e wzgó​rza Ren​n es. Słoń​ce moc​n o grze​je, zu​peł​n ie jak w po​łu​dnio​w ej Ka​li​f or​n ii. Upał ob​m y​w a nas, gdy ospa​le wy​sia​da​m y z po​cią​gu, roz​le​n i​w io​n e ssa​ki wy​n u​rza​ją​ce się z ty​siąc​let​n iej hi​ber​n a​cji.

W ko​ły​szą​cym, skrzy​pią​cym, dusz​n ym wa​go​n ie zdej​m u​je​m y swe​t ry i kurt​ki. Wszy​scy inni ro​bią to samo. Wkrót​ce na ho​ry​z on​cie po​ja​w ia się wy​brze​ż e i – niech to! – je​ste​śmy na nie go​‐ to​w i. Kie​dy po​ciąg prze​jeż​dża obok pla​ż y, je​stem już ro​z e​bra​n y do ostat​n iej war​stwy, kla​sycz​n ej fran​cu​skiej blu​z y ma​ry​n ar​skiej w po​z io​m e gra​n a​t o​w e pasy na bia​łym tle, bez koł​n ie​rzy​ka. Rory ma na so​bie iden​t ycz​n ą ko​szul​kę. Są​dząc po tym, jak lu​dzie uśmie​cha​ją się do nas, mu​si​‐ my wy​glą​dać uro​czo. Może aż na​z byt uro​czo? Bo te​raz wszy​scy oglą​da​ją się, pa​t rzą i śmie​ją się. Wresz​cie, na wy​pa​dek, gdy​by to jed​n ak nie z nas, my też się od​w ra​ca​m y i za​glą​da​m y w twa​rze na​szych so​bo​w tó​rów, któ​rzy już chi​cho​czą – bo mój od​po​w ied​n ik z ku​cy​kiem ma na so​bie iden​‐ tycz​n ą ma​ry​n ar​ską blu​z ę, po​dob​n ie jak jego syn, chłop​czyk w wie​ku Rory’ego. Min​dy i jej fran​‐ cu​ska ko​pia wy​bu​cha​ją śmie​chem, wi​dząc, co zma​lo​w a​ły, bo to oczy​w i​ście one ubra​ły swo​ich męż​czyzn. Tam​t en fa​cet i ja prze​w ra​ca​m y ocza​m i, bo zno​w u da​li​śmy się prze​ro​bić. On ma na imię Bru​n o, ona Va​le​rie. Chłop​czyk na​z y​w a się Leo. I tak, oni też wy​bie​ra​ją się na Bel​le-Île. Nie ma sen​su się opie​rać, cze​m u zresz​t ą mie​li​by​śmy to ro​bić. Po​dwo​ili​śmy na​szą wa​ka​cyj​n ą ro​dzi​n ę. • Pierw​sze go​dzi​n y w wio​sce spę​dza​m y oszo​ło​m ie​n i po​dró​ż ą w dłu​gim nor​dyc​kim zmierz​chu, któ​ry cią​gnie się i cią​gnie. Idzie​m y na spa​cer, mi​ja​jąc nasz dom – usta​li​li​śmy, że ofi​cjal​n ych oglę​dzin do​ko​n a​m y do​pie​ro ju​t ro rano – ale nie spo​sób nie za​uwa​ż yć brud​n ej fa​sa​dy, nie​po​m a​‐ lo​w a​n ych ścian i zmur​sza​łych okien​n ic w nie​z byt wdzięcz​n ej opra​w ie wy​so​kich na trzy​dzie​ści cen​t y​m e​t rów chwa​stów, ro​sną​cych wzdłuż ca​łe​go bu​dyn​ku. Przy​spie​sza​m y kro​ku. A jed​n ak Nowy Jork stop​n io​w o z nas opa​da. Od​dech i puls zwal​n ia​ją, a oczy otwie​ra​ją się sze​rzej, sy​cąc się in​t en​syw​n o​ścią i sub​t el​n o​ścią barw. Kie​dy na krót​ko przy​strzy​ż o​n ym pła​sko​‐ wy​ż u po​ja​w ia się od​le​gła syl​w et​ka, nasz pierw​szy vo​isin, są​siad, tego lata, świa​t ło wy​kra​w a go i to​w a​rzy​szą​ce mu trzy spa​n ie​le ni​czym gra​w er​skie dłu​t o. Na​w et z od​le​gło​ści pół mili do​strze​ga na​sze spoj​rze​n ia i pod​n o​si rękę. Od​po​w ia​da​m y tym sa​m ym ge​stem. Rory opo​w ia​da so​bie: „To rów. Jest w nim woda, bar​dzo do​bra dla pta​ków. Pies też może się na​pić. Tro​chę da​lej cza​sa​m i są kro​w y”. Na za​krę​cie za​t rzy​m u​je się i od​dy​cha gwał​t ow​n ie, wy​‐ trzesz​cza​jąc oczy. To pej​z aż zło​ż o​n y ze rży​ska i sia​n a w okrą​głych sto​gach zwa​n ych but​tes, cią​‐ gną​cy się parę mil aż do sto​ją​ce​go na wzgó​rzu sta​re​go mo​ulin blanc, bia​łe​go mły​n a. Skrzy​dła wia​t ra​ka nie krę​cą się już, ale i tak wy​glą​da jak z Ce​rvan​t e​sa. Dom Gwe​n ed na​w et w przy​bli​ż e​n iu nie jest tak prze​w iew​n y jak nasz, gdy​by​śmy tyl​ko mo​‐ gli w nim za​m iesz​kać. Ma się w nim ta​kie uczu​cie jak w więk​szo​ści przed​n o​w o​cze​snych do​‐ mów, że lu​dzie, któ​rzy w nim miesz​ka​li, mu​sie​li być znacz​n ie mniej​si. Schy​la​m y gło​w y w drzwiach, schy​la​m y gło​w y pod wi​szą​cy​m i u stro​pu garn​ka​m i, schy​la​m y gło​w y, żeby wejść po scho​dach do sy​pial​n i. Prze​ci​ska​jąc się przez ko​ry​t arz, mu​szę się skur​czyć, trzy​m ać łok​cie przy so​‐ bie. To bar​dzo sto​sow​n e, że wła​śnie tu​t aj prze​brną​łem przez na​le​ż ą​ce do Gwe​n ed, za​czy​t a​n e

eg​z em​pla​rze Hob​b i​ta i Wład​c y Pier​ś cie​ni pod​czas tam​t ej pierw​szej zimy. Kie​dy skoń​czy​łem te dwa ty​sią​ce stron, sam czu​łem się jak hob​bit. Po​ru​sza​jąc się w zwol​n io​n ym tem​pie, ście​li​m y łóż​ka, kła​dzie​m y Rory’ego, po czym sami pa​‐ da​m y. Po​kój jest ciem​n y i cia​sny. Za​po​m nie​li​śmy, że Gwe​n ed nie ma okien man​sar​do​w ych, tyl​ko świe​t li​ki. Przy​cho​dzi nam na myśl, że to wła​śnie stąd, a nie z ja​kiejś po​t rze​by kon​t ro​li bie​rze się jej ob​se​sja zwią​z a​n a z na​szy​m i okna​m i. Chcia​ła tyl​ko, że​by​śmy za​m iesz​ka​li w ta​kiej sa​m ej ciem​n ej no​rze hob​bi​t a jak jej wła​sna. Sen pierw​szej nocy trwa, jak za​w sze, do na​stęp​n e​go po​po​łu​dnia. Kie​dy zła​z i​m y na dół, od razu wy​cho​dzi​m y na ze​w nątrz i sia​da​m y na wy​ło​ż o​n ym łup​ko​w y​m i płyt​ka​m i schod​ku, do​łą​cza​‐ jąc do wy​grze​w a​ją​cych się tam w słoń​cu jasz​czu​rek. Na ich wi​dok Rory wsta​je i z ukrad​ko​w o​ścią mi​strza kung-fu roz​po​czy​n a co​rocz​n e pod​cho​dy, ma​ją​ce trwać dwa​dzie​ścia je​den dni po​lo​w a​n ie (cho​ciaż moż​n a by za​dać py​t a​n ie, kto tu na kogo po​lu​je, kie​dy po nie​uda​n ym sko​ku mały wpa​da gło​w ą w krza​ki). Dwa​dzie​ścia je​den dni w tym roku. Dwa​dzie​ścia je​den dni świa​t ła – prze​ciw​ko trzy​stu czter​dzie​stu czte​rem dniom ciem​n o​ści. Ta​kie wła​śnie mamy uczu​cie. Trzy​m a​jąc w dło​n iach mi​secz​ki café au lait i cho​c o​lat chaud, za​czy​n a​m y roz​m a​w iać o tym, jaki dziś może być wspa​n ia​ły dzień, a po​t em ju​t ro i po​ju​t rze… • Po ka​w ie je​ste​śmy go​t o​w i wy​peł​n ić nasz obo​w ią​z ek i obej​rzeć dom. Drzwi otwie​ra​ją się z ję​‐ kiem ni​czym wła​sna ka​ry​ka​t u​ra. W środ​ku jest brud, okna za​snu​w a​ją ogrom​n e pa​ję​czy​n y na​‐ szpi​ko​w a​n e set​ka​m i wy​su​szo​n ych owa​dów. Sto​imy w smu​dze przy​ćmio​n e​go świa​t ła, wal​cząc z od​ru​chem, by stąd uciec. – No… – od​z y​w a się Min​dy nie​pew​n ie. – Tak. – Nie da się temu za​prze​czyć. Po​peł​n i​li​śmy błąd, ku​pu​jąc ten dom. Je​ste​śmy bied​n i, miesz​ka​m y w ciem​n ym dwu​po​ko​jo​w ym miesz​kan​ku na Man​hat​t a​n ie, a na na​sze je​dy​n e wa​‐ ka​cje przy​jeż​dża​m y – tu​t aj? – do po​n u​rej budy to​n ą​cej w bło​cie i mro​ku. Miła od​m ia​n a. Nie je​stem w sta​n ie spoj​rzeć Min​dy w oczy, boję się, że wy​po​w ie na głos moje my​śli. A wte​‐ dy wszyst​ko za​cznie się psuć. Min​dy wzdy​cha: – Wy​glą​da na to, że przy​je​cha​li​śmy w samą porę. Ostroż​n ie otwie​ra​m y drzwi i okna, żeby wpu​ścić do środ​ka po​w ie​t rze, kasz​le​m y przy tym i strzą​sa​m y pa​ję​czy​n y z wło​sów i spodni. Wdra​pu​je​m y się na górę po pry​m i​t yw​n ej go​spo​dar​‐ skiej dra​bi​n ie i czu​je​m y ulgę, a po​t em spo​koj​n e zdzi​w ie​n ie tym, ja​kie ja​sne, zło​ci​ste i czy​ste są te po​m iesz​cze​n ia. Ja​kość wy​ko​n a​n ia do​rów​n u​je świet​n e​m u pro​jek​t o​w i: dwa duże po​ko​je w kształ​cie ostro​słu​pa wy​ło​ż o​n e cał​ko​w i​cie sa​p in du nord, so​sno​w ym drew​n em, okna man​sar​‐ do​w e – prze​stron​n e fa​se​t y w su​f i​cie, duże szy​by, przez któ​re roz​po​ście​ra się wi​dok z góry na pla​cyk i na​szą małą al​lée, ulicz​kę, bu​cha​ją​cą hor​t en​sja​m i. Wspię​li​śmy się na ło​dy​gę fa​so​li.

– Bon​jo​ur? – roz​le​ga się wo​ła​n ie z dołu. Od​krzy​ku​je​m y chó​rem w pod​n ie​ce​n iu, spo​dzie​w a​jąc się Su​z an​n e, Franc​ka i Ines, może na​w et Ma​da​m e Mor​ga​n e, ale kie​dy wy​chy​la​m y się przez nie​z a​bez​pie​czo​n ą kra​w ędź pierw​sze​go pię​t ra, wi​dzi​m y dwo​je ob​cych lu​dzi, męż​czy​z nę i ko​bie​‐ tę, w ele​ganc​kich pa​ry​skich stro​jach spor​t o​w ych, z ciem​n y​m i oku​la​ra​m i w dło​n iach, sto​ją​cych na par​t e​rze, gdzie wdar​li się bez pu​ka​n ia. Wy​w ią​z u​je się od​bi​ja​ją​ca echem, cha​otycz​n a, zbyt gło​śna roz​m o​w a, my wo​ła​m y do nich z góry, oni do nas z dołu. Wy​glą​da na to, że cze​ka​li na nas, za​jeż​dża​jąc tu co​dzien​n ie. Ale dla​‐ cze​go? Nie przy​po​m i​n a​m y so​bie, że​by​śmy w ogó​le kie​dy​kol​w iek ich spo​t ka​li. – Ale wy nie je​ste​ście Fran​cu​z a​m i – stwier​dza na​gle ko​bie​t a. – Nie, nie je​ste​śmy – od​po​w ia​da Min​dy. – Są​dzi​li​śmy, że to ro​bot​n i​cy – od​z y​w a się męż​czy​z na, mó​w iąc po​w o​li i wy​raź​n ie. – Mo​ż e​‐ my wy​re​m on​t o​w ać ten dom. – Wy​re​m on​t o​w ać? Czy wy je​ste​ście ro​bot​n i​ka​m i? – pyta zdez​o​rien​t o​w a​n a Min​dy. Obu​rza​ją się na tę znie​w a​gę. Te​raz cel ich wi​z y​t y sta​je się ja​sny. Chcą ku​pić nasz dom. – Ale on nie jest na sprze​daż – sły​szę głos Min​dy. Zwie​sza​ją gło​w y w po​w strzy​m y​w a​n ej iry​t a​cji. Ko​bie​t a ce​dzi szy​der​czym to​n em: – Przy was ten dom się mar​n u​je. – Na​praw​dę nie jest na sprze​daż – po​w ta​rza Min​dy sta​n ow​czo. – A te​raz mu​szę pro​sić, żeby pań​stwo wy​szli. – Ach! – Ko​bie​t a wy​rzu​ca ręce w górę i krę​ci gło​w ą, spo​glą​da​jąc na brud na dole. – Uda​n ych wa​ka​cji! Wy​cho​dzą, za​bie​ra​jąc ze sobą na​szą krót​ko​t rwa​łą eu​f o​rię na wi​dok gór​n e​go pię​t ra. Te​raz zo​sta​je nam tyl​ko świa​do​m ość, ile jesz​cze po​z o​sta​je do zro​bie​n ia. • Na​dal oszo​ło​m ie​n i po po​dró​ż y prze​ż y​w a​m y dru​gie roz​cza​ro​w a​n ie: ni​g​dzie nie wi​dać Franc​ka, Ines i ich troj​ga dzie​ci, a co gor​sza, na ich skrzyn​ce na li​sty wid​n ie​je nowe na​z wi​sko, wy​pi​sa​n e bia​łą far​bą. Wy​pro​w a​dzi​li się? Czy to moż​li​w e? Su​z an​n e po​t wier​dza na​sze oba​w y. Nie zna jesz​cze no​w ych wła​ści​cie​li, co ko​m u​n i​ku​je nam, wy​dmu​chu​jąc po​w ie​t rze przez nos jak koń, w od​po​w ie​dzi na na​sze py​t a​n ie. „Jak​bym – mówi tym sa​m ym – mia​ła czas na​dą​ż ać za wszyst​ki​m i zmia​n a​m i na tym ru​chli​w ym roz​dro​ż u!”. Nie wie na​w et, do​kąd prze​n ie​śli się Franck i Ines. Mamy na​dzie​ję, że ich szko​ła wind​sur​f in​gu, za​‐ wsze nie​pew​n a, bo za​leż​n a od po​go​dy, nie pa​dła, zmu​sza​jąc ich do opusz​cze​n ia wy​spy. W domu są​sia​du​ją​cym z cha​t ą Franc​ka i Ines też wi​dzi​m y nowe twa​rze, ale wła​ści​ciel po​z o​‐ stał ten sam. Tak jak to się cza​sem zda​rza na Bel​le-Île, miej​sco​w a ro​dzi​n a do​ko​n a​ła no​w e​go po​dzia​łu ma​jąt​ku. W ten spo​sób tu​t ej​si miesz​kań​cy trzy​m a​ją się swo​jej zie​m i. I w ten wła​śnie spo​sób tra​f i​ła do nas Su​z an​n e, przez całe dzie​się​cio​le​cia pra​cu​ją​ca jako pa​ster​ka kil​ka wio​sek da​lej – ta mała cha​łup​ka cze​ka​ła na nią pięć​dzie​siąt lat. Kie​dy ko​lej​n i ku​z y​n i, ciot​ki czy wu​jo​w ie

(przez po​n ad sto lat był tu spi​chlerz) umar​li, cha​łup​ka przy​pa​dła jej. Wy​da​je się, że pra​w o wła​‐ sno​ści po​z o​sta​je bez zmian, po​dob​n ie jak twa​rze, o tym sa​m ym wy​dat​n ym no​sie, gra​n a​t o​w o​‐ czar​n ych oczach, kan​cia​stej szczę​ce i in​n ych cha​rak​t e​ry​stycz​n ych ce​chach nie​m al​ż e po​kre​w ień​‐ stwa mię​dzy miesz​kań​ca​m i wy​spy. Nowi lo​ka​t o​rzy nie zwra​ca​ją na nas uwa​gi. Uspo​ka​ja​m y się, że to ty​po​w e przy pierw​szych kon​t ak​t ach (a tak​ż e dru​gich i trze​cich) z miesz​kań​ca​m i wio​ski. Wszyst​ko jest kwe​stią cza​su. Ale oczy​w i​ście jest tak​ż e praw​dą, że to ci nowi są sta​rzy, to praw​dzi​w i îliens, wy​spia​rze. Osta​t ecz​‐ nie dla nich to my je​ste​śmy nowi i za​w sze bę​dzie​m y. Nie​pro​sze​n i go​ście. Min​dy stoi na pla​cy​ku, skon​ster​n o​w a​n a. Nie może ja​koś go roz​po​z nać i nie daje jej to spo​‐ ko​ju. Wzy​w a​ją nas jed​n ak spra​w un​ki. Mamy sta​re​go re​n ault 405, na​le​ż ą​ce​go do Gwe​n ed, praw​‐ dzi​w y luk​sus. Co za róż​n i​ca w po​rów​n a​n iu z na​szy​m i po​by​t a​m i sprzed lat, kie​dy mu​sie​li​śmy pe​da​ło​w ać do Sau​z on po naj​m niej​szy ka​w a​łe​czek chle​ba. Sau​z on może i jest ślicz​n ym ma​łym por​t o​w ym mia​stecz​kiem jak z ob​raz​ka i ma wspa​n ia​łą crêpe​rie, na​le​śni​kar​n ię, na na​brze​ż u, Les Em​bruns, ale je​śli cho​dzi o ro​bie​n ie za​ku​pów ro​w e​rem, to mo​z ol​n a wy​pra​w a: dwa​dzie​ścia pięć mi​n ut w jed​n ą stro​n ę i czter​dzie​ści mi​n ut w dru​gą. W dro​dze po​w rot​n ej trze​ba po​ko​n ać dłu​gi i stro​m y pod​jazd na wzgó​rze, praw​dzi​w e pie​kło, je​śli dźwi​ga się ple​cak z za​ku​pa​m i. Tak czy owak, nie li​cząc han​dlar​ki ryb, któ​ra jest nie tyl​ko uro​cza i ga​da​t li​w a, ale rów​n ież nie po​z wa​la na​chal​n ym star​szym pa​n iom wpy​chać się do ko​lej​ki przed cu​dzo​z iem​ców, nie bę​‐ dzie​m y tę​sk​n ić za sprze​daw​ca​m i z Sau​z on. Cóż to za zrzę​dli​w e typy: gder​li​w e bliź​n iacz​ki z bo​‐ ulan​g e​rie, pie​kar​n i, zgorzk​n ia​łe, bo po woj​n ie wszy​scy od​w ró​ci​li się do nich jako od ko​la​bo​ran​‐ tek, czar​n o​bro​dy rzeź​n ik opo​w ia​da​ją​cy o sa​m o​bój​cach, któ​rych znał i któ​rych tra​ge​die upa​m ięt​‐ nia na swo​ich strasz​n ych ob​ra​z ach olej​n ych uka​z u​ją​cych przy​pra​w ia​ją​ce o za​w rót gło​w y kli​f y i po​ż e​ra​ją​ce tu​ry​stów gro​t y, lo​do​w a​t e pa​n ie z ma​łe​go skle​pi​ku spo​ż yw​cze​go, któ​re nie są na​‐ wet ta​kie złe, tyl​ko po pro​stu wi​dzia​ły zbyt wie​lu ska​co​w a​n ych bi​w a​ko​w i​czów po​gry​z io​n ych przez ko​m a​ry. Ach, ale z sa​m o​cho​dem… Mo​ż e​m y te​raz wy​brać się na targ do Le Pa​la​is, któ​ry, od​da​lo​n y o go​dzi​n ę jaz​dy ro​w e​rem w każ​dą stro​n ę, pla​so​w ał się przed​t em poza na​szym za​się​giem. Krą​ż ąc mię​dzy stra​ga​n a​m i, wy​bie​ra​m y świe​ż e ryby, mał​ż e, wa​rzy​w a, sa​ła​t y, lo​kal​n e ko​z ie sery, a każ​de​m u za​ku​po​w i to​‐ wa​rzy​szy chwi​la praw​dzi​w ej roz​m o​w y. W dro​dze po​w rot​n ej za​jeż​dża​m y do su​p er​mar​c hé na wzgó​rzu. No do​bra, to su​per​m ar​ket, ale słu​chaj​cie, we Fran​cji to co in​n e​go. To je​dy​n e miej​sce, gdzie moż​n a do​stać naj​śwież​sze kre​w et​‐ ki i solę, a tak​ż e gry​cza​n e na​le​śni​ki do​m o​w ej ro​bo​t y. Mo​ż e​m y tu rów​n ież ku​pić wor​ki ziem​n ia​ków i ce​bu​li, tar​t y ser gruy​è re, szyn​kę w pla​ster​‐ kach, tub​ki sosu po​m i​do​ro​w e​go i al​gier​skie kieł​ba​ski mer​g u​ez, pi​kant​n y ma​ro​kań​ski sos ha​ris​sa, rol​ki pa​pie​ro​w ych ręcz​n i​ków i pacz​ki pa​pie​ru to​a ​le​t o​w e​go, pusz​ki piwa Kro​n en​bo​urg 1664, ci​d re brut i kar​t o​n y mle​ka UHT, nie wspo​m i​n a​jąc o do​brej ta​n iej ka​w ie, cze​ko​la​dzie i wi​n ie, w tym Mu​s ca​d et za czte​ry do​lce i Gros Plant za trzy. Ma​jąc sa​m o​chód Gwe​n ed, po raz pierw​szy mo​ż e​‐

my ku​pić to wszyst​ko za jed​n ym za​m a​chem, za​m iast roz​kła​dać za​ku​py na dwa ty​go​dnie. W związ​ku z tym tro​chę nas po​n o​si. Przy​jem​n ość pły​n ą​ca z tego, że po raz pierw​szy od roku 1980 mamy dom Gwe​n ed dla sie​bie, sta​je się po​dwój​n a, kie​dy do​strze​ga​m y jej wa​rzyw​n ik: rzę​dy fa​sol​ki szpa​ra​go​w ej, cu​ki​n ii o ja​‐ sno​ż ół​t ych kwiat​kach, zie​lo​n ych pną​czy ugi​n a​ją​cych się od po​m i​do​rów, pie​t rusz​ki, mar​chew​ki, fri​s ée, kar​bo​w a​n ej sa​ła​t y i pa​pry​ki. Mamy bło​go​sła​w ień​stwo Gwe​n ed, by brać i roz​da​w ać, co tyl​‐ ko chce​m y. No i wresz​cie jest jej jar​d in, ogród. Na ocie​n io​n ym drze​w a​m i traw​n i​ku znaj​du​je się ha​m ak i dwa sta​re wi​kli​n o​w e fo​t e​le, ide​a l​n e, by spę​dzić w nich le​n i​w e po​po​łu​dnie z książ​ką. Je​ste​śmy usta​w ie​n i. • Po prze​sa​dzo​n ej wy​pra​w ie na za​ku​py do mia​sta nie bę​dzie​m y po​t rze​bo​w a​li ko​lej​n ej przez parę ty​go​dni. Mo​ż e​m y oczy​w i​ście śmi​gnąć do Le Pa​la​is czy Sau​z on po świe​ż e ryby, słyn​n ą bre​t oń​ską so​lo​n ą ja​gnię​ci​n ę i ba​giet​ki, ale dla zwień​cze​n ia na​szych za​pa​sów mamy jesz​cze przy​jeż​dża​ją​‐ cy w każ​dy czwar​t ek sa​m o​chód do​staw​czy, któ​ry przy​z y​w a wszyst​kich klak​so​n em i otwie​ra bok, żeby ujaw​n ić mały skle​pik na kół​kach. To wła​śnie tu​t aj ro​bią za​ku​py Su​z an​n e i Ma​da​m e Mor​ga​n e, któ​re uni​ka​ją mia​sta, jak tyl​ko się da. Ta pierw​sza w od​róż​n ie​n iu od dru​giej nie cho​‐ dzi na​w et do ko​ścio​ła. Ma swo​ją re​li​gię na miej​scu, ro​sną​cą i kwit​n ą​cą do​oko​ła. To do​t y​czy zresz​t ą nie tyl​ko jej. Nie ma więk​szej chwa​ły niż dzień spę​dzo​n y w Ker​bor​dar​do​ué. Jed​n ak pew​n e​go dnia, gdy oszo​ło​m ie​n ie po po​dró​ż y cał​kiem z nas opa​da, Min​dy znów przy​sta​je na wio​sko​w ym pla​cu i roz​glą​da się wo​kół ze zmarsz​czo​n ym czo​łem. „Coś się zmie​n i​‐ ło” – mówi. W tym wła​śnie mo​m en​cie war​kot sa​m o​cho​du każe nam spoj​rzeć w na​szą al​lée, jed​‐ no​pa​smo​w ą dro​gę. Sa​m o​chód wspi​n a się na po​chy​łość i to​czy w na​szą stro​n ę, ko​ły​sząc się na boki na wy​bo​jach. Od​su​w a​m y się na bok, żeby mógł skrę​cić w lewo, do ostat​n ie​go sku​pi​ska do​‐ mów. Ale on wca​le nie skrę​ca i znów mu​si​m y się od​su​n ąć, przy​w ie​ra​jąc ple​ca​m i do ścia​n y domu. Mi​ja​jąc nas, pa​sa​ż er​ki pa​t rzą pro​sto przed sie​bie nie​ru​cho​m ym spoj​rze​n iem ty​po​w ym dla Bre​t oń​czy​ków ze sta​łe​go lądu. Sa​m o​chód mija nasz dom, kie​ru​jąc się w śle​py za​ułek. Na​gle za​krę​ca za na​szą pół​n oc​n ą ścia​n ą i te​le​pie się w stro​n ę za​gro​dy Ma​da​m e Mor​ga​n e. Idzie​m y za nim. I pa​t rzy​m y, jak pa​sa​‐ żer​ki – dwie drob​n e star​sze pa​n ie w sto​sow​n ych weł​n ia​n ych ża​kie​t ach – wy​sia​da​ją i wcho​dzą fron​t o​w y​m i drzwia​m i do ośle​pia​ją​co bia​łej, no​w iu​t eń​kiej, pre​f a​bry​ko​w a​n ej, jak się zda​je, wer​sji kla​sycz​n ej cha​t y Bel​le-Île. – O mój Boże! – wy​krzy​ku​je Min​dy. – Wil​la dla tu​ry​stów! Skąd ona się tu wzię​ła? Przy​pa​t ru​je​m y jej się przez kil​ka mi​n ut, ko​m en​t u​jąc na głos – wio​sko​w a za​sa​da, by nie za​‐ glą​dać są​sia​dom w okna, zo​sta​je za​w ie​szo​n a przez nie​do​w ie​rza​n ie. Drzwi fron​t o​w e otwie​ra​ją się i lu​dzie, dwie pary, znów wy​cho​dzą i wsia​da​ją do sa​m o​cho​du. Za​pa​la​ją sil​n ik. Tuż przed nimi jest żwi​ro​w a​n y pod​jazd pro​w a​dzą​cy do głów​n ej dro​gi, ale oni po​w o​li jadą ty​łem przez po​dwó​‐

rze, wy​krę​ca​ją i wy​jeż​dża​ją tak, jak wje​cha​li. Co​f a​m y się i sta​je​m y w na​szych drzwiach, gdy tam​ci nas mi​ja​ją, za​le​d​w ie kil​ka cen​t y​m e​t rów od pro​gu na​sze​go domu, z tym sa​m ym nie​w zru​‐ szo​n ym – a może trium​f u​ją​cym? – spoj​rze​n iem. – Dla​cze​go jeż​dżą tędy? – Min​dy ma ka​m ien​n y wy​raz twa​rzy. – Pod​je​cha​li znacz​n ie za bli​‐ sko domu. Mo​gli po​t rą​cić Rory’ego. Po​w in​n i je​chać głów​n ą dro​gą… Roz​glą​da się. Mru​ż y oczy. – Za​raz… gdzie się po​dzia​ła głów​n a dro​ga? Głów​n a dro​ga, pro​w a​dzą​ca do wy​ż ej po​ło​ż o​n ej czę​ści wio​ski i na nasz pla​cyk, daw​n y te​ren młóc​ki, jest szer​sza niż na​sza al​lée i nie prze​ci​ska się mię​dzy ka​m ien​n y​m i mu​ra​m i. Czy też ra​‐ czej była szer​sza, bo te​raz jej nie ma. Na jej miej​scu znaj​du​je się gę​sty wy​so​ki ży​w o​płot, któ​ry prze​sła​n ia nam wi​dok i spra​w ia, że sama myśl o dro​dze za​kra​w a na wy​m ysł cu​dzo​z iem​ców. Pod​cho​dzi​m y bli​ż ej i robi nam się głu​pio. Jak moż​n a przez trzy dni nie za​uwa​ż yć bra​ku​ją​cej dro​gi? No tak, nie było nas tu dwa lata. To wy​glą​da na ro​bo​t ę za​w o​dow​ca: sta​ran​n ie usy​pa​n a ława ziem​n a, da​lej rząd wiel​kich gli​‐ nia​n ych do​n ic z kwia​t a​m i i pną​cza​m i po​m i​do​rów, a po​t em ścia​n a krze​w ów. – Jak oni mo​gli na to po​z wo​lić? – pyta Min​dy, prze​pa​t ru​jąc w my​śli imio​n a są​sia​dów, pod​‐ czas gdy ja ro​bię to samo na głos: – Gwe​n ed? Franck i Ines? Su​z an​n e? Ma​da​m e Mor​ga​n e? Scho​dzi​m y na​szą ulicz​ką aż do dro​gi i za​krę​ca​m y nią za róg, pod​cho​dząc do do​m ów, któ​re kie​dyś sta​ły przy tej te​raz-już-nie-dro​dze. Po dru​giej stro​n ie buj​n ych krze​w ów stoi stół pik​n i​ko​‐ wy, wła​snej ro​bo​t y ce​gla​n y ruszt ogro​do​w y i bia​ły stół z ku​t e​go że​la​z a, z krze​sła​m i do kom​ple​‐ tu. Wy​glą​da to na współ​dzia​ła​n ie obu ze​sta​w ów na​szych no​w ych są​sia​dów, bo dru​gi rząd krze​‐ wów, jesz​cze nie​w y​ro​śnię​t ych, wy​z na​cza po​dob​n e po​dwó​rze domu na​prze​ciw​ko. Po​dzie​li​li się dro​gą po po​ło​w ie. Tego wie​czo​ru idzie​m y po​roz​m a​w iać z na​szy​m i no​w y​m i są​sia​da​m i. Po​cho​dzą z pa​ry​skich przed​m ieść. Ich przy​ja​z ne na​sta​w ie​n ie wy​da​je się szcze​re. Min​dy rzu​ca parę alu​z ji. Och, wi​dzę, że mają pań​stwo ład​n e po​dwór​ko. Praw​da, że ład​n e? Mu​si​m y pań​stwa kie​dyś za​pro​sić. Po po​w ro​cie do domu je​ste​śmy zgod​n i co do tego, że nasi są​sie​dzi od​czy​t a​li na​sze alu​z je jako przy​m a​w ia​n ie się o apéri​tif, a nie gro​ż e​n ie pro​ce​sem są​do​w ym. Wy​glą​da​li na sym​pa​t ycz​‐ nych i pro​sto​dusz​n ych; a na​w et je​śli nie, ich ob​łu​da jest tak uda​n a, że nic z nimi nie wskó​ra​m y. – Ich dzie​ci też są miłe – rzu​ca Min​dy kwa​śno. Wie​m y, co nas cze​ka. Po​w tór​ka hi​sto​rii ze stud​n ią. • Jed​n ym z nie​w ie​lu uro​ków na​sze​go domu, gdy go ku​po​w a​li​śmy, był fakt, że na​le​ż a​ła do nie​go stud​n ia. A wła​ści​w ie po​w i​n ie​n em wy​ja​śnić, że kie​dyś na​le​ż a​ła do nie​go stud​n ia; bu​do​w a​n y bez za​pra​w y mu​rar​skiej ka​m ien​n y ul, ulo​ko​w a​n y po dru​giej stro​n ie piasz​czy​stej dro​gi. Tak się jed​‐ nak sta​ło, że ją stra​ci​li​śmy.

Jak? Pew​n ie przez nie​dba​łość. Uży​w a​n ie i po​sia​da​n ie wspól​n ej prze​strze​n i w wio​sce to de​li​‐ kat​n a spra​w a. Mały la​sek, ciur​ka​ją​ce źró​deł​ko, miej​sce do par​ko​w a​n ia, sy​pią​ca się ścia​n a – to wszyst​ko może stać się źró​dłem sil​n ej ob​se​sji do​t y​czą​cej fak​t u, kto tak na​praw​dę jest wła​ści​cie​‐ lem i co może z tym zro​bić. Ale​xis de To​cqu​e vil​le pi​sze w Daw​nym ustro​ju i re​wo​lu​c ji, że na​w et wo​bec otwar​t ej prze​strze​n i może ist​n ieć pra​w o wła​sno​ści się​ga​ją​ce dwie​ście albo i wię​cej lat wstecz. („Za​bie​raj stąd swój cień!”). W Ker​bor​dar​do​ué z pew​n o​ścią tak było. Oprzyj​cie ro​w er o nie​w ła​ści​w ą obo​rę na wię​cej niż parę go​dzin, a mo​ż e​cie o tym usły​szeć, nie od wła​ści​cie​la, ale od wa​sze​go są​sia​da, któ​ry usły​szał o tym od ko​goś in​n e​go. Na​ra​z i​li​ście się na złą notę ze stro​n y miesz​kań​ców wio​ski. Uwa​ż aj​cie, bo wa​sze dzie​ci mogą ją odzie​dzi​czyć. W przy​pad​ku na​szej stud​n i gdzieś w toku kup​n a na​stą​pi​ło ze​rwa​n ie po​łą​cze​n ia po​m ię​dzy ust​n ym orze​cze​n iem no​t a​riu​sza a ofi​cjal​n ym pla​n em czy też ca​d a​s tre, ka​t a​strem, wcią​gnię​t ym do akt w Ma​irie de Sau​z on, me​ro​stwie, a my na​w et o tym nie wie​dzie​li​śmy. Do​w ie​dzie​li​śmy się do​pie​ro po la​t ach, kie​dy ktoś opo​w ia​dał, że pod​czas su​szy je​den z są​sia​dów nie po​z wo​lił dru​‐ gie​m u pod​łą​czyć węża ogro​do​w e​go do stud​n i, bo na​le​ż a​ła do nie​go. By​li​śmy zbul​w er​so​w a​n i nie​ż ycz​li​w o​ścią są​sia​da. Ale po​t em to do nas do​t ar​ło: – Do nie​go? Och, na​praw​dę? – od​par​li​śmy. – To dziw​n e. Bo tak wła​ści​w ie to na​sza stud​n ia. Miesz​ka​n iec wio​ski, z któ​rym roz​m a​w ia​li​śmy, po​pa​t rzył na nas. – Wie​cie, że jest wa​sza? – Ależ oczy​w i​ście. Dla​cze​go mie​li​by​śmy nie wie​dzieć? – Och, ro​z u​m iem. Po pro​stu my​śle​li​śmy… Ale skąd się do​w ie​dzie​li​ście? – Dla​cze​go mie​li​by​śmy nie wie​dzieć? – Ro​z u​m iem. Ale od jak daw​n a wie​cie? – Od za​w sze. Od​kąd tu przy​je​cha​li​śmy. – Och. Ale sko​ro za​w sze wie​dzie​li​ście, dla​cze​go nic nie mó​w i​li​ście? – Dla​cze​go mie​li​by​śmy coś mó​w ić? Wie​m y, że to na​sza stud​n ia. To nam wy​star​cza. I tak da​lej. Co ja​kiś czas tam​t e​go lata spo​glą​da​li​śmy na dom są​sia​da i my​śle​li​śmy: „Prze​cież je​ste​śmy przy​ja​ciół​m i! Kie​dy po​sta​n o​w i​łeś za​brać na​szą stud​n ię? Czy zro​bi​łeś to dla​t e​go, że je​ste​śmy Ame​ry​ka​n a​m i? My​śla​łeś, że je​ste​śmy tępi? Zbyt mię​cza​ko​w a​ci, żeby wal​czyć?”. My​śle​li​śmy o tym, żeby pójść do Ma​irie de Sau​z on i upo​m nieć się o na​sze pra​w o wła​sno​ści do stud​n i. Oraz za​cząć roz​sie​w ać po​gło​ski o tym, że wie​m y, iż stud​n ia na​le​ż y do nas i za​m ie​‐ rza​m y ro​ścić so​bie do niej peł​n e pra​w a. To wią​z a​ło się jed​n ak z pew​n ym ry​z y​kiem, z któ​re​go tyl​ko po czę​ści zda​w a​li​śmy so​bie spra​w ę. Od​w ie​dzi​n y w Ma​irie de Sau​z on mo​gły wy​w o​łać dys​‐ ku​sję o in​n ych pusz​kach Pan​do​ry, któ​rych wo​le​li​śmy nie otwie​rać. Poza tym lu​bi​li​śmy na​sze​go są​sia​da, jego żonę i dzie​ci. Kłó​ce​n ie się o ko​rzy​sta​n ie ze stud​n i wy​da​w a​ło nam się ma​łost​ko​w e, zwłasz​cza że być może bę​dzie​m y miesz​kać obok sie​bie przez na​stęp​n ych trzy​dzie​ści lat, a po​t em jesz​cze na​sze dzie​ci dru​gie tyle. Wresz​cie do​t ar​ła do nas wio​sko​w a praw​da. Ta stud​n ia nie była nam po​t rzeb​n a. Po co uda​w ać, że w ogó​le nas ob​cho​dzi, do kogo ona na​le​ż y? Prze​cież ni​g​dzie so​bie nie pój​dzie. Na​dal mo​gli​śmy pa​t rzeć na nią, ile tyl​‐

ko chcie​li​śmy. W dniu, w któ​rym po​sta​n o​w i​li​śmy nie ro​bić w tej spra​w ie wię​cej ha​ła​su, po​czu​li​‐ śmy, jak​by zdję​t o nam z ra​m ion wiel​ki cię​ż ar. • Sły​chać ło​skot i szy​ba w na​szych drzwiach fron​t o​w ych drży, gdy ja​kiś sa​m o​chód przy​jeż​dża zbyt bli​sko. Zno​w u ci wcza​so​w i​cze, lo​c a​ta​ires. Z go​dzi​n y na go​dzi​n ę, z dnia na dzień Min​dy jest co​raz bar​dziej wście​kła, i to nie tyl​ko dla​‐ te​go, że za​kłó​co​n o spo​kój na​sze​go azy​lu. Zbesz​czesz​czo​n y zo​stał duch wspól​n o​t y, i to z pre​m e​‐ dy​t a​cją: Franck, Ines i nasi nowi wy​spiar​scy są​sie​dzi spik​n ę​li się w środ​ku zimy, żeby ukraść dro​gę. A po​t em Franck i Ines mu​sie​li wy​ko​rzy​stać ogród i brak dro​gi jako wa​bik, żeby jak naj​‐ szyb​ciej po​z być się domu. Ale poza na​rze​ka​ją​cą, mam​ro​czą​cą pod no​sem Su​z an​n e nie mo​ż e​m y zna​leźć ni​ko​go, kto by się przy​z nał, co wła​ści​w ie za​szło. Każ​de​go wie​czo​ru Min​dy gro​z i, że wy​bie​rze się do Ma​irie de Sau​z on i za​ż ą​da oka​z a​n ia wio​sko​w e​go ca​d a​s tre, ale każ​de​go ran​ka in​stynkt sa​m o​z a​cho​‐ waw​czy każe jej się z tym wstrzy​m ać – albo dzień jest tak rześ​ki i pięk​n y, że Min​dy nie może się zdo​być na to, by sta​w ać do wal​ki z fran​cu​ską biu​ro​kra​cją. Naj​le​piej za​cze​kać do ostat​n ie​go ty​go​dnia sierp​n ia, kie​dy przy​je​dzie Gwe​n ed. Wte​dy wy​pra​cu​je​m y naj​lep​szą stra​t e​gię. Przy​go​t o​w u​je​m y sutą ko​la​cję na po​w i​t a​n ie Gwe​n ed pierw​sze​go wie​czo​ru, co​q u​il​les St. Ja​c qu​‐ es i lan​g o​usti​nes, prze​grzeb​ki i lan​gu​styn​ki, na zim​n o z ma​jo​n e​z em, ko​t le​t y ja​gnię​ce z gril​la z do​dat​kiem świe​ż e​go roz​m a​ry​n u, a do tego ziem​n ia​ki, mar​chew​ka i sa​ła​t a z jej ogro​du. Gwe​‐ ned, ucie​le​śnie​n ie spo​ko​ju i opa​n o​w a​n ia, lu​stru​je efek​t y na​szych sta​rań z naj​w yż​szą po​w a​gą i sku​pie​n iem, wy​ra​ż a​jąc man​da​ryń​skie uzna​n ie dla każ​de​go da​n ia, cho​ciaż, jak to ona, je bar​‐ dzo nie​w ie​le. A jed​n ak zda​li​śmy eg​z a​m in, i to we wła​snej kuch​n i Fran​cuz​ki. A to nie byle co. Przez cały czas roz​sa​dza nas chęć po​w ie​dze​n ia jej o dro​dze, ale gry​z ie​m y się w ję​z yk. W koń​cu Min​dy nie wy​t rzy​m u​je. Sta​ra się mó​w ić spo​koj​n ie: – Za​uwa​ż y​li​śmy, że dro​ga znik​n ę​ła. – Tak, to duża zmia​n a. Oba​w iam się, że na​sza bied​n a wio​ska tra​ci swój cha​rak​t er. – Więc po​w in​n i​śmy zgło​sić to w Ma​irie de Sau​z on. Z pew​n o​ścią nie moż​n a tak po pro​stu ukraść dro​gi? Gwe​n ed zga​dza się ocho​czo, że z na​sze​go punk​t u wi​dze​n ia tak to wła​śnie musi wy​glą​dać, ale – do​da​je – mu​si​m y zro​z u​m ieć, że miesz​kań​cy Bel​le-Île po​strze​ga​ją tę spra​w ę ina​czej. Mówi to zre​z y​gno​w a​n ym to​n em i z iście olim​pij​skim dy​stan​sem. Oczy​w i​ście hi​sto​ria jest bar​dziej skom​pli​ko​w a​n a, niż mo​gli​by​śmy przy​pusz​czać. Za​czę​ło się od tego, że syn Ma​da​m e Mor​ga​n e na​m ó​w ił ją, żeby po​z wo​li​ła mu wy​bu​do​w ać let​n i dom na te​‐ re​n ie swo​je​go go​spo​dar​stwa, my​dląc jej oczy obiet​n i​ca​m i, że dzię​ki temu bę​dzie mógł czę​ściej przy​w o​z ić ro​dzi​n ę i jej wnu​ki w od​w ie​dzi​n y. Gdy dom zo​stał po​sta​w io​n y, syn Ma​da​m e Mor​ga​‐ ne prze​z na​czył go na wy​n a​jem dla tu​ry​stów. Lo​ka​t o​rzy jeż​dżą​cy tam i z po​w ro​t em przed no​‐ sem Ma​da​m e Mor​ga​n e, mi​ja​li tak​ż e dom jej cór​ki o naj​róż​n iej​szych po​rach dnia i nocy, aż

w koń​cu cór​ka za​gro​dzi​ła żwi​ro​w a​n y pod​jazd. W związ​ku z czym syn ka​z ał lo​ka​t o​rom jeź​dzić dro​gą na​oko​ło, za​krę​cać na rogu tuż obok domu Franc​ka i Ines, a z pla​cu kie​ro​w ać się pro​sto ku nie​użyt​kom za na​szym do​m em. Śla​dy ich opon wy​z na​czy​ły nową tra​sę. Jed​n ak cały ten ruch prze​szka​dzał Franc​ko​w i i Ines. Mało tego – prze​ra​ż ał ich wręcz. Ich naj​m łod​szy syn był ma​łym szkra​bem, ma​ją​cym skłon​n ość do cią​głe​go wy​cho​dze​n ia z domu, a drzwi fron​t o​w e otwie​ra​ły się bez​po​śred​n io na dro​gę, tak jak na​sze. Le​d​w ie Ines na chwi​lę spu​ści​ła go z oczu, mały już pę​dził do drzwi. Pew​n e​go dnia tuż za ich pro​giem roz​je​cha​n y zo​stał ko​ciak, zmiaż​dżo​n y na płask. Jak twier​‐ dzi Gwe​n ed, wte​dy wła​śnie przy​szedł im do gło​w y po​m ysł, by za​blo​ko​w ać dro​gę. Tak się aku​rat zło​ż y​ło, że są​sied​n i dom zmie​n ił lo​ka​t o​rów, bar​dzo szczę​śli​w ie, bo nowi miesz​kań​cy też mie​li dzie​ci i byli peł​n i zro​z u​m ie​n ia. (A tak​ż e wy​ra​cho​w a​n ia, bo jak wie każ​dy, kto zna Ma​non ze źró​‐ deł, umysł fran​cu​skie​go wie​śnia​ka cią​gle wy​n aj​du​je nowe spo​so​by na po​w ięk​sze​n ie po​sia​da​n ych wło​ści). Gwe​n ed wzru​sza ra​m io​n a​m i, pew​n e​go dnia przy​je​cha​ła ko​par​ka, a za nią cię​ż a​rów​ka ze szkół​ki ro​ślin. I od​t ąd wszyst​kie za​in​t e​re​so​w a​n e stro​n y mo​gły – naj​do​słow​n iej – spać spo​‐ koj​n iej. „Z wy​jąt​kiem nas i Su​z an​n e! Bo te​raz cały ruch prze​t a​cza się pod na​szy​m i drzwia​m i!”. W roz​draż​n ie​n iu i zło​ści Min​dy pod​n io​sła głos na daw​n ą na​uczy​ciel​kę. Gwe​n ed mil​czy dłu​gą chwi​lę. Na​stęp​n ie wy​ja​śnia, że akt sprze​da​ż y zo​stał pod​pi​sa​n y i wpro​‐ wa​dzo​n y do ewi​den​cji. Zna​m y wszyst​kie za​a n​ga​ż o​w a​n e stro​n y poza ku​pu​ją​cy​m i, a to tacy uro​czy lu​dzie, nie​praw​daż? Jej ton jest ja​sny, po​dob​n ie jak tok jej ro​z u​m o​w a​n ia: może my nie je​ste​śmy aż tacy uro​czy, jak kie​dyś są​dzi​ła. Może ta​kie są wła​śnie skut​ki nie​ukoń​cze​n ia domu przed tyle lat. Przez te wszyst​kie lata wio​ska tra​ci​ła na na​szym nie​dbal​stwie, ale nas to w ogó​‐ le nie ob​cho​dzi​ło. Gwe​n ed wzru​sza ra​m io​n a​m i. Zresz​t ą kie​dy przy​szła pora na zmia​n ę dro​gi, zo​sta​ło to za​a k​‐ cep​t o​w a​n e bez prze​szkód, bo przy wa​szej ulicz​ce nikt nie miesz​kał. Więc na​t u​ral​n e, że tam na​le​ż a​ło skie​ro​w ać cały ruch. – Ale my nie mamy ogro​du ani żad​n e​go te​re​n u od​dzie​la​ją​ce​go nas od dro​gi – mówi Min​dy, bli​ska pła​czu. – Bę​dzie kurz, ha​łas. No i Rory. On też może zo​stać roz​je​cha​n y, zda​jesz so​bie spra​w ę? – Tak – od​po​w ia​da Gwe​n ed. – Oba​w iam się, że ucier​pi​cie na tym, zwłasz​cza la​t em. Być może roz​w a​ż y​cie sprze​daż domu. Albo, je​śli go jed​n ak ukoń​czy​cie, po​sta​n o​w i​cie przy​jeż​dżać je​‐ dy​n ie zimą. Min​dy jest wstrzą​śnię​t a. – Po pro​stu nie mogę uwie​rzyć, że wszy​scy przy​glą​da​li się z za​ło​ż o​n y​m i rę​ka​m i i po​z wo​li​li, żeby to się sta​ło. Gwe​n ed kiwa gło​w ą. – By​n aj​m niej nie po​chwa​lam spo​so​bu, w jaki to prze​pro​w a​dzo​n o. Ale nic już się nie po​ra​dzi. – A co z Su​z an​n e? – pyta Min​dy. – Jest sta​ra. Ktoś może ją po​t rą​cić. Ona też ma ko​cia​ki. Czy nikt nie po​m y​ślał o tym, co to ozna​cza dla niej?

Mil​cze​n ie Gwe​n ed jest dru​z go​czą​ce. Czy to moż​li​w e, że Su​z an​n e jest ni​kim na​w et dla wraż​li​w ej Gwe​n ed, któ​ra przez całe lato wy​chwa​la jej kwia​t y? Na​praw​dę? Min​dy znaj​du​je ja​koś w so​bie siłę na to, żeby za​cho​w ać mil​cze​n ie, po​w ścią​gnąć gniew. Zda​rza​ją się chwi​le, kie​dy siła i sztyw​n ość kul​t u​ry kla​so​w ej ujaw​n ia się w ca​łym swo​im okru​‐ cień​stwie, ni​czym skal​n e pod​ło​ż e pod piasz​czy​stą zie​m ią. Po​t rze​ba wiel​kiej bu​rzy, żeby je od​‐ sło​n ić. My wy​w o​ła​li​śmy wła​śnie na​szą wiel​ką bu​rzę. Te​raz, gdy nowe pra​w o wła​sno​ści zo​sta​ło za​re​je​stro​w a​n e w Ma​irie de Sau​z on, prze​ciw​sta​w ie​n ie się zmia​n om bę​dzie znacz​n ie trud​n iej​‐ sze. Jak wy​ja​śni​ła nam na​sza bre​t oń​ska praw​n icz​ka Sy​lvie, usa​g e ru​raux, pra​w o użyt​ko​w a​n ia ob​sza​rów wiej​skich, może z cza​sem ulec zmia​n ie, je​śli nie zo​sta​n ie za​kwe​stio​n o​w a​n e. Wie​m y, na czym sto​imy. Nie bę​dzie​m y się wy​chy​lać. • Jed​n e​go z ostat​n ich dni na​sze​go po​by​t u Min​dy idzie do szo​py Gwe​n ed i wy​cho​dzi, tasz​cząc ki​‐ lof i ło​pa​t ę. „Chodź” – mówi, kie​ru​jąc się w stro​n ę pla​cy​ku. Idę za nią, za​n ie​po​ko​jo​n y. Chy​ba jed​n ak nie za​m ie​rza wy​rwać są​sia​dom ży​w o​pło​t u i wy​rów​n ać ławy ziem​n ej, co? Praw​do​po​dob​‐ nie tra​f i​li​by​śmy do wię​z ie​n ia. Ale ona za​t rzy​m u​je się przed na​szym do​m em. Za​pa​t rzo​n a przed sie​bie, prze​su​w a się wzdłuż ścia​n y, cią​gnąc za sobą ki​lof. Jego czu​bek ry​su​je li​n ię w py​li​stej bia​łej zie​m i, mniej wię​‐ cej w od​le​gło​ści me​t ra dwa​dzie​ścia od pro​gu na​sze​go domu i smęt​n ej, po​pla​m io​n ej, nie​gdyś bia​‐ łej ścia​n y. – To bę​dzie nasz ogród. – Uświa​da​m iam so​bie, że do​kład​n ie to so​bie prze​m y​śla​ła, kie​dy do​‐ da​je: – Nie wszyst​ko na​raz. Za​z na​czy​m y na​sze rosz​cze​n ia, sa​dząc coś tu​t aj. Za​w ra​ca i wbi​ja ostrze ki​lo​f a w miej​scu od​da​lo​n ym o ja​kiś metr od pro​gu domu. Tam, gdzie koń​czy się na​sza otyn​ko​w a​n a ścia​n a, sa​m o​cho​dy skrę​ca​ją, żeby do​t rzeć do wil​li dla tu​ry​stów. – To musi być coś trwa​łe​go, co bę​dzie ro​snąć pod na​szą nie​obec​n ość. Coś kol​cza​ste​go, co spra​w i, że tu​ry​ści będą omi​jać nasz dom sze​ro​kim łu​kiem, by nie po​dra​pać swo​ich cen​n ych wy​‐ na​ję​t ych wo​z ów. Na​w et w szor​t ach kha​ki i wy​pło​w ia​łej nie​bie​skiej ko​szul​ce Min​dy wy​glą​da jak ge​n e​rał do​ko​‐ nu​ją​cy oglę​dzin umoc​n ień obron​n ych przed bi​t wą. Uno​sząc ki​lof wy​so​ko nad gło​w ę, z ca​łej siły ude​rza nim o ubi​t ą zie​m ię. – Za​sa​dzi​m y różę.

Rozdział piętnasty

Kto zabija różę? Tam​t ej je​sie​n i w No​w ym Jor​ku no​si​li​śmy Bel​le-Île przy so​bie ni​czym kró​li​czą łap​kę na szczę​‐ ście. Nasz syn po​ru​szał się zwin​n ie i bił od nie​go blask dziec​ka, któ​re przez kil​ka ty​go​dni prze​‐ by​w a​ło na ło​n ie na​t u​ry. My też by​li​śmy szczu​pli i gib​cy, en bon​ne for​me, w do​brej for​m ie. W cią​‐ gu mie​sią​ca od na​sze​go po​w ro​t u Min​dy za​czę​ła cho​dzić na roz​m o​w y w spra​w ie pra​cy, pierw​sze od na​ro​dzin Rory’ego, i bły​ska​w icz​n ie zo​sta​ła za​t rud​n io​n a. (Nie​w ąt​pli​w ie dzię​ki prze​t y​ka​n ym słoń​cem ru​da​w ym pu​klom). Te​raz spę​dza​ła całe dnie, wal​cząc o ochro​n ę nie​z a​go​spo​da​ro​w a​n ych la​sów, plaż i zle​w isk – świet​n a po​sa​da za​rów​n o dla kon​t a ban​ko​w e​go, jak i dla du​szy. Pla​n o​w a​n e na kwie​cień wy​da​n ie Go​rą​c ej wody wciąż po​z o​sta​w a​ło spra​w ą przy​szło​ści, ale ja i tak by​łem po​grą​ż o​n y we mgle snów na ja​w ie, ma​jąc jed​n o​cze​śnie do​t kli​w e prze​czu​cie wiel​‐ kich zmian, ja​kie na​stą​pią w moim ży​ciu. A po​t em na​gle na​de​szła ta chwi​la, była tuż za ro​‐ giem. W po​ło​w ie mar​ca do​sta​łem sy​gnal​n y eg​z em​plarz mo​jej książ​ki (mo​jej książ​ki!) i przez kil​‐ ka pierw​szych dni wo​z i​łem ją ze sobą w me​t rze, są​dząc, że w ten spo​sób roz​pro​pa​gu​ję dzie​ło, za​n im jesz​cze na​pi​szą o nim w „New York Ti​m e​sie”. Ale po​t em za​czą​łem się de​n er​w o​w ać, że na zdję​ciu au​t o​ra na czwar​t ej stro​n ie okład​ki ktoś mnie roz​po​z na, zdu​m ie​je go mój bez​w styd i jesz​cze na​pi​szą o tym w „New York Ti​m e​sie”. Wresz​cie nad​szedł ten dzień. Pod​czas prze​rwy na lunch po​sze​dłem do księ​gar​n i Bar​n es & No​ble na Grand Cen​t ral i za​czą​łem prze​glą​dać pół​ki z książ​ka​m i. Była tam! Je​den eg​z em​plarz, ale za​w sze. Czu​łem się roz​dar​t y po​m ię​dzy chę​cią ku​pie​n ia go a po​dej​ścia do lady i po​pro​sze​n ia (ale wte​dy mu​siał​bym go ku​pić). W koń​cu wy​ja​śni​łem mój dy​le​m at sprze​‐ daw​cy, któ​ry zgo​dził się za​m ó​w ić dwa ko​lej​n e eg​z em​pla​rze, żeby były na skła​dzie. W tam​t en pią​t ek sie​dzia​łem przy biur​ku, kie​dy za​dzwo​n ił te​le​f on. To była oso​ba, z któ​rą utrzy​m y​w a​łem kon​t ak​t y służ​bo​w e. – Pro​szę iść – po​w ie​dzia​ła – i ku​pić „Wa​shing​t on Post”. Dział kul​t u​ral​n y. Pierw​sza stro​n a. •

Go​rą​c a woda tra​f i​ła do księ​garń, ale już w lip​cu sprze​daw​cy mó​w i​li mi z prze​pra​sza​ją​cym uśmie​‐ chem, że idzie, idzie… po​szła. Rany, szyb​ko. Ale en​t u​z ja​stycz​n a re​cen​z ja z „Wa​shing​t on Post” wisi na ścia​n ie w re​dak​cji „Suc​cess”, gdzie re​dak​t or na​czel​n y po​w ie​sił ją, zer​ka​jąc zna​czą​co na swo​ich dwóch pra​w o​skrzy​dło​w ych fa​w o​ry​‐ tów. To za​baw​n y świa​t ek, my​ślę, że jest ze mnie na​praw​dę dum​n y. Kie​dy zno​w u py​t am o moż​li​w ość wy​jaz​du na Bel​le-Île, ma​cha ręką i mówi: „A niech tam. Jedź. Wiesz, wi​dzę spo​ro „Suk​ce​su” w two​jej książ​ce. – Niech to po​z o​sta​n ie na​szą ta​jem​n i​cą – od​po​w ia​dam. Przy​pie​czę​t o​w u​je​m y to uści​skiem dło​n i. I ma​jąc jego zgo​dę, wra​cam do ko​pal​n i prze​ku​w ać na zło​t o wa​lu​t ę Bel​le-Île: ar​t y​ku​ły do róż​n ych pism. Biję wszel​kie re​kor​dy wy​daj​n o​ści. Czy​li do​‐ brze, praw​da? Może i nie mam naj​bar​dziej pre​sti​ż o​w ej po​sa​dy na Man​hat​t a​n ie, ale przy​n aj​‐ mniej czer​pię sa​t ys​f ak​cję z pra​cy, z wy​w ia​dów, z ar​t y​ku​łów wio​dą​cych, z re​da​go​w a​n ia tek​stów, a do tego do​cho​dzą jesz​cze re​cen​z je ksią​ż ek, szki​ce, opo​w ia​da​n ia. W mo​ich sta​ra​n iach, by opła​‐ cić Bel​le-Île, nie wy​sta​w ia​jąc przy tym Rory’ego do wia​t ru, osią​gną​łem nowy po​z iom. Pa​t rz​cie i po​dzi​w iaj​cie. Ale tak na​praw​dę je​stem nie​szczę​śli​w y, chwi​la​m i strasz​li​w ie. Wy​da​łem po​w ieść i nie zmie​‐ ni​ło to w moim ży​ciu zu​peł​n ie nic. Tym​cza​sem mam po​czu​cie, że za​py​cham so​bie mózg bzdu​‐ ra​m i, po czym roz​da​ję je na pra​w o i lewo, w ka​w ał​kach li​czą​cych pół​t o​ra ty​sią​ca słów, do prze​‐ tra​w io​n ej wstęp​n ie kon​sump​cji. Nie je​stem w tym osa​m ot​n io​n y ani też nie łu​dzę się, że czymś się róż​n ię od mo​ich ko​le​gów wy​pru​w a​ją​cych żyły w bok​sach obok. Dzien​n i​kar​stwo to wy​m a​ga​‐ ją​cy fach, a jego do​raź​n ość gasi wszel​kie pre​t en​sje, by two​rzyć dla przy​szłych po​ko​leń. Za​m iast nie​śmier​t el​n o​ści mamy moż​li​w ość barw​n e​go i eks​t ra​w a​ganc​kie​go bi​cia pia​n y. To jest ra​dość po​ko​ju re​dak​cyj​n e​go. Ale nie da się jej za​brać ze sobą. Moja je​dy​n a pró​ba zdo​by​cia nie​śmier​t el​n o​ści – no do​bra, tra​f ie​n ia na tyl​n ą ścia​n ę Strand Book Sto​re – wy​da​je się ska​z a​n a na ten sam los. Za póź​n o, że​bym po​rzu​cił ma​rze​n ia, nie po​‐ zo​sta​je mi więc nic in​n e​go, jak tyl​ko li​czyć na dru​gi akt. • Mniej wię​cej w tym cza​sie przy​cho​dzi list z Fran​cji: Moi dro​d zy przy​ja​c ie​le, pew​na bar​d zo miła para z Pa​ry​ża wy​na​ję​ła w okre​s ie świą​tecz​nym tę nową wil​lę za Wa​s zym do​mem i za​‐ ko​c ha​ła się w wio​s ce. Chcie​li​b y na​p i​s ać do Was z py​ta​niem, czy by​li​b y​ś cie za​in​te​re​s o​wa​ni sprze​d a​żą Wa​‐ sze​g o domu. Mam na​d zie​ję, że to nie spra​wi Wam kło​p o​tu, ale za​c hę​c i​łam ich i po​d a​łam Wasz ad​res. To uro​c zy lu​d zie i by​li​b y do​b ry​mi są​s ia​d a​mi. Mają tro​je ma​łych dzie​c i, ale są go​to​wi za​c ho​wać dom w obec​‐ nym kształ​c ie. Mam wiel​ką na​d zie​ję, że roz​wa​ży​c ie ich pro​p o​zy​c ję. Waż​ne, żeby w cen​trum wio​s ki to​c zy​ło się ży​c ie, a Wasz dom jest te​raz cał​ko​wi​c ie opusz​c zo​ny.

Z naj​lep​s zy​mi ży​c ze​nia​mi Gwe​ned Czy​li, dro​ga muzo, mamy ot tak po​w ie​dzieć: że​gnaj, Bel​le-Île? Dzię​ku​je​m y za pięk​n e wspo​‐ mnie​n ia? Je ne re​g ret​te rien, ni​cze​go nie ża​łu​ję, czy też może wła​śnie je re​g ret​te be​a u​c o​up, ża​łu​ję bar​dzo? Jesz​cze nie do​szli​śmy do sie​bie, gdy przy​cho​dzi list od mło​dej pary z Pa​ry​ż a. Ku na​szej kon​‐ ster​n a​cji Gwe​n ed ma ra​cję i ci lu​dzie rze​czy​w i​ście są mili. Wy​da​ją się w peł​n i świa​do​m i bólu, jaki musi nam spra​w iać ich py​t a​n ie, i do​bie​ra​ją sło​w a sta​ran​n ie, ze współ​czu​ciem (ta de​li​kat​‐ ność wy​ja​śni się w dal​szej czę​ści li​stu, gdy wspo​m ną o tym, że są psy​chia​t ra​m i). Oczy​w i​ście jako pa​ry​ż a​n ie nie mogą się po​w strzy​m ać przed oznaj​m ie​n iem, że ko​cha​ją Nowy Jork. Min​dy od​m a​w ia na​pi​sa​n ia od​po​w ie​dzi. Mu​sia​ła już pi​sać do Fran​cji tyle li​stów po fran​cu​sku, do Ma​da​m e Mor​ga​n e, Su​z an​n e i Gwe​n ed, do Ma​irie de Sau​z on i do na​sze​go agen​t a ubez​pie​‐ cze​n io​w e​go, do De​n i​sa Le​Re​v eur i jego eki​py. A każ​dy z nich wy​cho​dził na​prze​ciw re​a li​z a​cji domu, na​sze​go ma​rze​n ia. Wiem, że na samą myśl o na​pi​sa​n iu tego ser​ce jej się roz​dzie​ra. Bio​rę na sie​bie ulże​n ie jej cier​pie​n iu. Zdej​m u​ję z pół​ki słow​n ik Pe​t it La​ro​us​se i mo​z ol​n ie kon​stru​uję tak​t ow​n y w moim od​czu​ciu list, wy​ja​śnia​jąc na​sze głę​bo​kie przy​w ią​z a​n ie do domu i na​dzie​je, że kie​dyś spę​dzi​m y noc pod jego da​chem, a koń​cząc ra​do​snym: „Ko​cha​m y Pa​ryż!”. Póź​n iej, oczy​w i​ście, zo​sta​n ę po​in​f or​m o​w a​n y, że na​z wa​łem męża ko​bie​t ą, a żonę męż​czy​z ną w naj​m niej wy​bred​n ych sło​w ach. Po​dob​n o wy​ra​z i​łem tak​ż e prze​ko​n a​n ie, że Pa​ryż ko​cha mnie bar​dziej niż ich. Bez wzglę​du na mój anal​f a​be​t yzm od​po​w iedź na​dal brzmi nie. Nie lek​ce​w a​ż y​m y jed​n ak li​stu Gwe​n ed. Ona ma ra​cję. Może to jej wer​sja te​ra​pii wstrzą​so​‐ wej, ale za​słu​gu​je​m y na ten ku​beł zim​n ej wody. Rze​czy​w i​ście za​w o​dzi​m y wio​skę. Ale wy​glą​da na to, że tkwi​m y w im​pa​sie. Mo​ż e​m y albo je​chać do Bri​ga​do​on, albo do​koń​czyć dom, ale nie stać nas na jed​n o i dru​gie. • Znów w po​dró​ż y. Fran​cja jak ze snu. Sen po fran​cu​sku. Sen = rêve. Po​w ta​rza​m y fran​cu​skie słów​ka i po​w ta​rza​m y nasz sen. Pły​n ie​m y po​w o​li z nur​t em… To ni​czym slaj​dy pusz​cza​n e od koń​ca, po​w ta​rza​m y na​sze kro​ki i ru​chy z po​przed​n ich lat. W wy​w o​ła​n ym nie​w y​spa​n iem oszo​ło​m ie​n iu wy​chwa​la​m y pięk​n o po​łą​czeń trans​a tlan​t yc​‐ kich i tylu róż​n ych, a nie​z a​w od​n ych po​cią​gów. Ko​ły​sze​m y się wraz z pro​m em „Gu​e rveur”, gdy jego stę​pia​ły, ni​t o​w a​n y sta​lą dziób pa​pu​go​ry​by wgry​z a się w pierw​szą wiel​ką falę oce​a nu, a po​‐ tem na​stęp​n ą i jesz​cze na​stęp​n ą. Wraz z in​n y​m i pa​sa​ż e​ra​m i tło​czy​m y się przy ba​lu​stra​dzie, kie​dy na​szym oczom uka​z u​je się wy​spa. Do​ro​sła po​w ścią​gli​w ość słab​n ie i wraz z in​n y​m i wi​w a​‐ tu​je​m y, sły​sząc po​dwój​n y sy​gnał pro​m o​w ej sy​re​n y. W cia​snym ba​se​n ie por​t o​w ym, za wą​skim

fa​lo​chro​n em nasz ka​pi​t an ob​ra​ca sta​t ek, a dzio​bo​w e ste​ry stru​m ie​n io​w e i śru​by wzbu​rza​ją ki​‐ piel żół​t e​go bło​t a. Drzwi ła​dow​n i z boku otwie​ra​ją się ze szczę​kiem przy ka​m ien​n ym tra​pie, któ​ry wzno​si się spod wody por​t u ku na​brze​ż u. Je​ste​śmy na miej​scu. Mo​gli​by​śmy wręcz za​in​t o​n o​w ać pieśń: Je​s te​ś my, je​s te​ś my, gdy tak ma​sze​ru​je​m y ra​m ię w ra​‐ mię z in​n y​m i pa​sa​ż e​ra​m i w stro​n ę uli​cy, jak ko​m u​n ar​dzi z 1871 roku na ba​ry​ka​dy. Tym​cza​sem prom wy​plu​w a sa​m o​cho​dy, cię​ż a​rów​ki, ro​w e​ry, a na​w et srebr​n y mo​t o​cykl z przy​cze​pą z boku. Na na​brze​ż u stoi szpa​ler ma​cha​ją​cych, uśmiech​n ię​t ych przy​ja​ciół i krew​n ych. Nie przy​szli tu dla nas, ale to nic nie szko​dzi. Bo my nie je​ste​śmy tu​ry​sta​m i ani go​ść​m i, któ​rzy po​t rze​bu​ją przy​ję​cia po​w i​t al​n e​go, my tu miesz​ka​m y – cza​sa​m i. Mamy tu dom! Prze​peł​n ia nas ra​dość, mamy dziś po​czu​cie, że świat jest nam przy​chyl​n y. Na​w et tak​sów​ki wy​glą​da​ją ład​n ie – „Cała Fran​cja!”, stwier​dzam głu​pio na wi​dok tak​sów​ka​rzy (dwóch męż​czyzn i jed​n ej ko​bie​t y), któ​rzy palą pa​pie​ro​sy opar​ci o ma​ski wo​z ów. Ale my w tym roku wy​n aj​m u​je​‐ my ci​t ro​e na deux che​v eux, w wy​gó​ro​w a​n ej ce​n ie mimo wgnie​cio​n ej ka​ro​se​rii. Więc ła​du​je​m y się do środ​ka i po​pę​dza​m y go, pyk-pyk, pod górę, wy​jeż​dża​jąc z Le Pa​la​is, po czym krzy​czy​m y: „Prrr!”, kie​dy po dru​giej stro​n ie wzgó​rza pę​dzi z tur​ko​t em jak ko​lej​ka gór​ska, i znów pod górę, i zno​w u w dół, po​ko​n u​je​m y ko​lej​n e krę​gi krę​go​słu​pa głów​n e​go pła​sko​w y​ż u. Krę​t e dro​gi w wio​‐ sce zmu​sza​ją nas do peł​z a​n ia w żół​w im tem​pie, aż wresz​cie, en​fin, wjeż​dża​m y na nasz mały, po​sy​pa​n y bia​łym py​łem pla​cyk. Za​cią​ga​m y ha​m u​lec ręcz​n y z szarp​n ię​ciem. Drzwicz​ki wozu skrzy​pią w bo​le​snej skar​dze. Pro​stu​je​m y ple​cy i roz​glą​da​m y się wo​kół. Ale na​gle: – Róża umar​ła! • Bied​n a różo, sto​imy nad tobą, roz​płasz​czo​n ą w nie​gdy​siej​szym bło​cie, któ​re te​raz, wy​pa​lo​n e przez słoń​ce, two​rzy twar​dą sko​ru​pę. Smut​n a po​w y​gi​n a​n a ło​dyż​ka i parę ma​leń​kich od​ga​łę​‐ zień, je​steś nie​w ie​le więk​sza, niż kie​dy cię za​sa​dzi​li​śmy. Wy​glą​dasz jak ska​m ie​li​n a albo mar​‐ two uro​dzo​n e dziec​ko z neo​li​t ycz​n e​go kur​ha​n u. – Nie mia​ła szans – wzdy​cha Min​dy. – Pew​n ie let​n i​cy nie za​uwa​ż y​li jej w porę. Sto​imy nad ska​m ie​n ia​łą różą. Rory kuca i do​t y​ka błot​n ych gra​n i utwo​rzo​n ych przez opo​n y sa​m o​cho​du albo fur​go​n et​ki, a na​stęp​n ie za​m ar​z ​n ię​t ych zimą i wy​su​szo​n ych w sło​n ecz​n ym pie​‐ cu wio​sny i lata. Jest ich mnó​stwo, po​dob​n ie jak jo​deł​ko​w ych śla​dów opon, prze​ci​n a​ją​cych się, jak​by wie​le razy roz​jeż​dża​ły na​szą różę. Bar​dzo wie​le razy. – Ktoś zro​bił to ce​lo​w o – mówi Min​dy. Też mi to przy​szło do gło​w y. Kto za​bi​ja różę? • Jesz​cze w czerw​cu, kie​dy na​pi​sa​li​śmy do Ma​da​m e Mor​ga​n e z py​t a​n iem o moż​li​w ość za​kwa​t e​‐ ro​w a​n ia, po​w ia​do​m i​ła nas z ża​lem, że jej syn przy​słał zna​jo​m e​go z trak​t o​rem, żeby wy​w iózł

ca​b a​ne. Bał się, że jej wi​dok umniej​szy przy​jem​n ość let​n i​ków, gdy będą sie​dzieć na ta​n ich pla​‐ sti​ko​w ych krze​słach przy ogro​do​w ym sto​le pod pla​ż o​w ą pa​ra​sol​ką i ga​pić się na rży​sko. Co za czło​w iek po​strze​ga czter​dzie​sto​pię​cio​let​n ią drew​n ia​n ą chat​kę, zmyśl​n ie wy​ko​n a​n ą, cia​sną jak be​czuł​ka, le​d​w ie na tyle dużą, by po​m ie​ścić trzy oso​by, ukry​t ą wśród drzew, jako za​gro​ż e​n ie? Czło​w iek, któ​ry zna cenę wszyst​kie​go, ale nie ma po​ję​cia o war​t o​ści cze​go​kol​w iek. Być może, za​sta​n a​w ia​m y się, ten sam, któ​re​go zna​jo​m y z trak​t o​rem za​bi​ja różę. Idzie​m y za tymi nie​chcia​n y​m i śla​da​m i opon w górę dro​gi, aż na róg na​sze​go domu. Rory jest ni​czym śnia​dy dwu​n o​gi pies my​śliw​ski, opo​w ia​da: „A po​t em pod​je​cha​li tu​t aj. To sze​ro​kie opo​n y. Jest tu pięć róż​n ych błot​n ych ko​le​in, czy​li mu​sie​li się co​f ać i znów pod​jeż​dżać do przo​du, żeby skrę​cić za róg. To była duża cię​ż a​rów​ka”. My​śli​m y, że to tyl​ko chło​pię​ca wy​obraź​n ia. Po​w in​n i​śmy być mą​drzej​si. Kie​dy skrę​ca​m y za róg i pa​t rzy​m y, znów ra​ż ą​co ła​m iąc za​sa​dy, bo (znów) je​ste​śmy zbul​w er​so​w a​n i, na​szym uka​‐ zu​je się jesz​cze bar​dziej prze​ra​ż a​ją​cy wi​dok: dłu​gi na trzy​dzie​ści me​t rów ka​m ien​n y dom Ma​da​‐ me Mor​ga​n e znik​n ął. Po pro​stu znik​n ął. Wy​pa​ro​w a​ły (od le​w ej do pra​w ej): ka​m ien​n e staj​n ia i obo​ra, sto​do​ła z ze​w nętrz​n y​m i ka​‐ mien​n y​m i scho​da​m i pro​w a​dzą​cy​m i do strysz​ku na sia​n o na gó​rze (roz​w ią​z a​n ie rzad​kie obec​‐ nie na Bel​le-Île) oraz głów​n y bu​dy​n ek z sy​pial​n ia​m i i po​ko​jem dzien​n ym. Nie​któ​re par​t ie domu się​ga​ły po​ło​w y osiem​n a​ste​go wie​ku, inne po​cząt​ku dzie​w ięt​n a​ste​go. Zo​stał je​dy​n ie sam kra​n iec, bre​t oń​ska kuch​n ia typu „wszyst​ko-w-jed​n ym”, gdzie sia​dy​w a​li​śmy tam​t ej zimy 1980 roku, wci​śnię​ci po​m ię​dzy sza​f ę na na​czy​n ia a sza​f ę na sta​reń​kich ro​dzi​ców Ma​da​m e Mor​‐ ga​n e. W miej​scu domu wid​n ie​je nie​rów​n a dziu​ra w zie​m i, z któ​rej ster​czą zwa​lo​n e bel​ki stro​pu i frag​m en​t y bo​a ze​rii. Wy​glą​da jak kra​t er po bom​bie. – Bied​n a Ma​da​m e Mor​ga​n e – od​z y​w a się Min​dy. – Na​w et o tym nie wspo​m nia​ła w swo​im li​ście na te​m at ca​b a​ne. Pa​t rzy​m y i pa​t rzy​m y. Na​gle Min​dy otrzą​sa się. – Chodź​m y – mówi. – Nie po​w in​n i​śmy tak się ga​pić. Co by było, gdy​by Ma​da​m e Mor​ga​n e nas zo​ba​czy​ła? • Wy​do​by​cie z niej tych in​f or​m a​cji zaj​m u​je pra​w ie cały ty​dzień, ale w koń​cu Su​z an​n e opo​w ia​da nam, jak to zna​jo​m y syna Ma​da​m e Mor​ga​n e, ten od trak​t o​ra, wró​cił pew​n e​go dnia z ko​par​ką z chwy​t a​kiem dwusz​czę​ko​w ym. Po​w ie​dział, że wy​ko​rzy​sta ten chwy​t ak do pod​n o​sze​n ia ma​t e​‐ ria​łów bu​dow​la​n ych, no​w ych pły​t ek i bali, na wy​m a​ga​ją​cy na​pra​w y dach. Ma​da​m e Mor​ga​n e była w kuch​n i, pa​rząc kawę wraz z Su​z an​n e i słu​cha​jąc ra​dia, gdy na​gle po​czu​ły po​t ęż​n y wstrząs i drże​n ie. Do izby wpadł tu​m an tyn​ko​w e​go pyłu i ka​m ien​n ych odłam​‐ ków. Pod​ka​saw​szy spód​n i​ce, dwie sta​re przy​ja​ciół​ki wy​bie​gły na ze​w nątrz i uj​rza​ły, że dom za​‐ wa​lił się aż do ku​chen​n ej ścia​n y.

„Wy​pa​dek” – skon​sta​t o​w ał ope​ra​t or ko​par​ki. Po czym za​czął za​gar​n iać sta​re ka​m ie​n ie, nie​‐ któ​re po​cho​dzą​ce z neo​li​t ycz​n e​go kur​ha​n u, zbu​do​w a​n e​go na polu przed pię​cio​m a ty​sią​ca​m i lat. Jego kum​pel pod​je​chał wy​w rot​ką i za​brał je. Od cze​go są kum​ple? • Tego lata nie było dla nas miej​sca tak​ż e w go​spo​dzie Gwe​n ed, ale wła​ści​w ie nie mo​ż e​m y się skar​ż yć, bo za​peł​n i​ła swój dom i obo​rę adep​t a​m i ky​udo, ja​poń​skiej sztu​ki strze​la​n ia z łuku, w więk​szo​ści Bel​ga​m i. Wi​dzi​m y, jak wę​dru​ją przez la​bi​ryn​t y wierz​bo​w ych ży​w o​pło​t ów i cho​dzą skra​jem wy​m łó​co​n ych pól, w pa​rach i ma​łych grup​kach, z po​chy​lo​n y​m i gło​w a​m i, czę​sto ubra​n i w bia​łe gi. Wy​glą​da na to, że uwa​ż a​ją Gwe​n ed za guru. (Ach, tak, gdzie my to już sły​sze​li​śmy?). Trzy​m a​m y się z dala od jej po​sia​dło​ści w głę​bi ulicz​ki, nie z po​w o​du ura​ż o​n ej dumy, lecz ze wzglę​dów bez​pie​czeń​stwa. Cza​sa​m i Rory i ja pod​cho​dzi​m y na pa​lusz​kach na tyle bli​sko, żeby usły​szeć skrzy​pie​n ie łuku, brzę​cze​n ie cię​ci​w y i świst strza​ły. Czer​w o​n e bły​ski la​t a​ją przez jar​d in Gwe​n ed w stro​n ę pa​pie​ro​w ej tar​czy, przy​pię​t ej do sta​rej fur​m an​ki opar​t ej o stóg sia​n a. Ale, pod​śmie​w a się Rory, rzad​ko tra​f ia​ją. Chy​bia​ją celu o cały ka​w ał. My nie zbli​ż a​m y się do niej, a Gwe​n ed też za​cho​w u​je dy​stans. Jak​by nie chcia​ła, żeby kto​‐ kol​w iek czy co​kol​w iek przy​po​m i​n a​ło jej o ży​ciu, ja​kie wio​dła przed przy​w dzia​n iem bia​łe​go stro​‐ ju łucz​n icz​ki shin-zen-bi (praw​dy-do​bra-pięk​n a). W po​rząd​ku. Je​śli ma jej to po​m óc w wal​ce z ra​‐ kiem. A wy​glą​da na to, że na​praw​dę dzia​ła. Więc gdzie miesz​ka​m y? W swo​im domu, z roz​pa​czy. W ca​łej wio​sce nie ma ni​ko​go, kto mógł​by nam wy​n a​jąć ja​kieś lo​kum. Mimo że spróch​n ia​łe de​ski pod​ło​go​w e z czę​ści ku​chen​n o-ja​‐ dal​n ej zo​sta​ły ze​rwa​n e i wy​w ie​z io​n e, kie​dy ro​bot​n i​cy re​m on​t o​w a​li pię​t ro, w sy​pial​n i na ty​łach domu na​dal jest coś w ro​dza​ju pod​ło​gi. Pod na​szą nie​obec​n ość nowi są​sie​dzi z ubie​głe​go roku wy​rzu​ci​li ka​n a​pę, któ​rą ktoś, być może De​n is Le​Re​v eur, wcią​gnął do środ​ka. De​n is ofia​ro​w ał tak​ż e dwa ko​śla​w e krze​sła i rów​n ie chwiej​n y stół z ja​sne​go drew​n a, oca​lo​‐ ne z za​m knię​t e​go bo​ite de nuit, noc​n e​go klu​bu, któ​ry wła​śnie prze​pro​jek​t o​w u​je. Cze​ka też na nas sta​ry ma​t e​rac do spa​n ia prze​ka​z a​n y przez Franc​ka i Ines, któ​rzy – jak się oka​z a​ło – prze​‐ nie​śli się do mia​sta i miesz​ka​ją te​raz nad ma​łym skle​pi​kiem, któ​ry ku​pi​li. Nie mamy ku​chen​ki, zle​w u ani lo​dów​ki: na​dal bę​dzie​m y go​t o​w ać na pal​n i​kach tu​ry​stycz​n ych Bleu​e t Cam​pin​gaz i garn​ka​m i no​sić zim​n ą wodę (cie​płej nie mamy) z ła​z ien​ki na gó​rze. Nie​z ła de​gra​da​cja w po​rów​n a​n iu ze zna​ko​m i​cie wy​po​sa​ż o​n ą kuch​n ią Gwe​n ed i jej wy​god​‐ ny​m i jak nor​ki hob​bi​t ów sy​pial​n ia​m i. Mamy na​t o​m iast szczę​ście w jed​n ym: jest wspa​n ia​ła po​‐ go​da – beau temps, o czym za​pew​n ia nas Su​z an​n e, gdy za​glą​da do nas któ​re​goś dnia. Nę​dza na​sze​go do​m o​stwa nie od​strę​cza jej ja​koś. Ale też jej wła​sna cha​t a to wie​lo​w ar​stwo​w y śmiet​‐ nik, pe​łen pa​pie​rów i drew na pod​pał​kę oraz otwar​t ych pu​szek sar​dy​n ek, ciem​n y i za​dy​m io​n y, a do tego ro​ją​cy się od roz​bry​ka​n ych ko​cia​ków. Za​uwa​ż a​m y stos pu​szek i brud​n ych na​rzę​dzi w rogu, przy​kry​t y sta​rą ga​z e​t ą. – L’hom​me – mówi Su​z an​n e.

– Jaki męż​czy​z na? – do​py​t u​je Min​dy. Su​z an​n e wzru​sza ra​m io​n a​m i. Męż​czy​z na, któ​ry miesz​kał tu przez ja​kiś czas, za​n im De​n is go prze​pę​dził. Pro​w a​dzi​m y ży​cie zu​peł​n ie jak z se​ria​lu Scho​d a​mi w górę, scho​d a​mi w dół, za​baw​n e tyl​ko, że gra​m y role za​rów​n o pań​stwa z góry, jak i służ​by z dołu. Ży​cie na dole jest brud​n e, nie​w y​god​n e i po​z ba​w io​n e no​w o​cze​snych udo​god​n ień. Na gó​rze, kie​dy już wdra​pie​m y się tam po kil​ku​m e​‐ tro​w ej dra​bi​n ie, tym sa​m ym sta​ro​ciu, któ​ry w ze​szłym roku od​kry​li​śmy w chwa​stach, znaj​du​je​‐ my się w błysz​czą​cym cza​ro​dziej​skim dom​ku na drze​w ie. Mamy dwie sy​pial​n ie z tymi wiel​ki​m i okna​m i man​sar​do​w y​m i, stro​py z ja​sne​go, la​kie​ro​w a​n e​go, peł​n e​go ma​low​n i​czych sę​ków drew​‐ na so​sno​w e​go oraz ła​z ien​kę z głę​bo​ką wan​n ą i świe​t li​kiem w su​f i​cie. Przez te wszyst​kie lata czy​ste bia​łe ścia​n y nie zo​sta​ły na​w et na​z na​czo​n e po​je​dyn​czym od​ci​skiem pal​ca. Nie ma jed​n ak​ż e mowy o tym, by​śmy mo​gli spać na gó​rze. Wspi​n acz​ka po dra​bi​n ie przy​‐ pra​w ia o za​w ro​t y gło​w y, a upa​dek z pierw​sze​go pię​t ra, gdzie nie ma żad​n ej ba​lu​stra​dy, był​by na​praw​dę groź​n y. Na samą myśl, że Rory mógł​by wstać w nocy i spaść z wy​so​ko​ści kil​ku me​‐ trów, żo​łą​dek mi się prze​w ra​ca. Bę​dzie​m y spa​li na ma​t e​ra​cu na par​t e​rze, a dla Rory’ego wy​‐ szy​ku​je​m y ja​kiś bar​łóg obok nas. Myśl, że na​śla​du​je​m y w ten spo​sób bez​dom​n e​go hom​me, na​le​ż y trzy​m ać bar​dzo da​le​ko od po​w ierzch​n i na​szej świa​do​m o​ści. • Mamy szczę​ście, mo​ż e​m y prze​by​w ać na po​w ie​t rzu przez cały dzień – któ​ry trwa osiem​n a​ście go​dzin – je​śli chce​m y. To naj​dłuż​szy okres beau temps, jaki kto​kol​w iek pa​m ię​t a. Co wie​czór kła​‐ dzie​m y się spać z my​ślą, że to już ko​n iec pięk​n ej po​go​dy; a każ​de​go ran​ka bu​dzi​m y się w nad​‐ przy​ro​dzo​n ej ci​szy i ja​sno​ści. Dla Rory’ego to zna​ko​m i​t a po​go​da na jasz​czur​ki, Min​dy zaś in​spi​‐ ru​je do roz​po​czę​cia ko​pa​n ia sze​ro​kie​go na trzy​dzie​ści cen​t y​m e​t rów rowu wzdłuż domu. Przej​‐ mu​ję ki​lof, kie​dy ple​cy i dło​n ie Min​dy od​m a​w ia​ją po​słu​szeń​stwa. – Co ty ro​bisz, Don? – pyta Gwe​n ed, któ​rą stu​kot ki​lo​f a o twar​dy grunt przy​cią​gnął zza pa​‐ ra​w a​n u z hor​t en​sji. Ma na so​bie bia​łe gi, prze​w ią​z a​n e cia​sno w pa​sie czar​n ym pa​sem; cał​kiem twa​rzo​w y strój. Za​uwa​ż y​li​śmy już, że kil​ko​ro spo​śród mło​dych Bel​gów też wy​glą​da uro​czo, w sty​lu fla​m andz​kiej szko​ły ma​lar​skiej z po​ło​w y szes​n a​ste​go wie​ku. – Przy​go​t o​w u​je​m y zie​m ię – od​po​w ia​da Min​dy, wy​ła​n ia​jąc się z mrocz​n e​go wnę​t rza domu i sta​jąc w pro​gu. Gwe​n ed cze​ka na dal​sze wy​ja​śnie​n ia. – Na co? Pla​n u​je​cie coś? – Woj​n ę po​z y​cyj​n ą – żar​t u​ję. Moja uwa​ga nie zo​sta​ła jed​n ak przy​ję​t a naj​le​piej. – Min​dy, to nie jest two​ja zie​m ia, że​byś mo​gła z nią ro​bić, co ci się po​do​ba – mówi Gwe​n ed ła​god​n ie. – To część dro​gi i pla​cu. – Tak jak ta dru​ga dro​ga?

Gwe​n ed uśmie​cha się bło​go. Na​gle za​czy​n a wy​sy​łać pro​m ie​n ie do​bro​t li​w o​ści, zu​peł​n ie jak​by pstryk​n ę​ła prze​łącz​n i​kiem. – Ro​z u​m iem, że chcie​li​by​ście mieć ogród. Dla​cze​go nie wpad​n ie​cie i nie sko​rzy​sta​cie z mo​‐ je​go? Min​dy przy​t a​ku​je z ka​m ien​n ą twa​rzą, ale ukrad​ko​w e spoj​rze​n ie, ja​kie mi rzu​ca, jest dia​bo​‐ licz​n e. Za​baw​n e – kie​dy ktoś się nam prze​ciw​sta​w ia, ob​ra​ż a nas lub choć​by z nas pod​kpi​w a, wy​star​czy, że po​pa​t rzę na Min​dy. Wy​m ie​n ia​m y spoj​rze​n ia i nie trze​ba nic wię​cej. – Wy​da​je mi się, że tro​chę tra​w y i kwia​t ów po​pra​w i wy​gląd tego miej​sca – mówi Min​dy. Gwe​n ed krę​ci gło​w ą. – Mamy już chwa​sty – za​uwa​ż am. – Po pro​stu za​sa​dzi​m y tro​chę ład​n iej​szych chwa​stów. – Oba​w iam się, że je​śli to zro​bi​cie, ktoś z miesz​kań​ców wio​ski zło​ż y do​n ie​sie​n ie w spra​w ie wa​szej fos​s e. Rany, czy to groź​ba? Gwe​n ed za​w sze mia​ła nam za złe, że wy​bra​li​śmy zwy​kłe szam​bo za​‐ miast ku​po​w ać ten słyn​n y nu​kle​a r​n y piec do od​cho​dów jak owa le​gen​dar​n a star​sza pani z Le Pa​la​is. Mimo to na​sza fos​s e jest cał​ko​w i​cie le​gal​n a. Gdy ja sta​ram się nie za​po​m i​n ać o do​brych ma​n ie​rach, Min​dy pyta: – Masz na my​śli tę samą oso​bę, któ​ra za​bi​ła na​szą różę? To​uché. Gwe​n ed wy​raź​n ie się cofa, za​sko​czo​n a, że wie​m y, iż to nie był wy​pa​dek. Wy​star​czy po​łą​‐ czyć krop​ki, a sta​je się ja​sne, że ona jest jed​n ą z tych osób, któ​re w ża​den spo​sób nie za​re​a go​‐ wa​ły. A te​raz, gdy już wie, że my wie​m y, nie może dłu​ż ej uda​w ać nie​z o​rien​t o​w a​n ej, kie​dy na​‐ stęp​n ym ra​z em ktoś po​sta​n o​w i za​m or​do​w ać na​szą różę. Bę​dzie mu​sia​ła za​dać so​bie py​t a​n ie, czy nie sta​ła się une col​la​b o, ko​la​bo​rant​ką. – Ro​z u​m iem – mówi. – Oba​w iam się, że kie​dy przy​je​dzie​cie w przy​szłym roku, znów bę​‐ dzie​cie roz​cza​ro​w a​n i, ale ro​z u​m iem. • Przy ta​kim dłu​gim okre​sie beau temps w tym roku oce​a n też wy​da​je się inny. Przy​z wy​cza​ili​śmy się do sze​re​gów wzbu​rzo​n ych, cha​otycz​n ych ścian pia​n y wod​n ej wę​dru​ją​cych tam i z po​w ro​t em po pia​sku. Po​t ęż​n e szkla​n e wod​n e tuby, któ​re pod​czas na​sze​go pierw​sze​go zi​m o​w e​go po​by​t u Min​dy po​rów​n a​ła do fal z Pu​pu​kei na Ha​w a​jach, mu​sia​ły być jed​n o​ra​z o​w ym zja​w i​skiem albo w ogó​le złu​dze​n iem. W każ​dym ra​z ie tak już za​czę​li​śmy my​śleć, aż do te​raz. Bo na​gle ła​pie​m y się na tym, że prze​ry​w a​m y bu​do​w a​n ie zam​ków z pia​sku i rzu​ca​n ie fris​bee, żeby z na​pię​ciem i w naj​w yż​szym sku​pie​n iu wpa​t ry​w ać się w fale, ta​kie praw​dzi​w e. Od​w ra​ca​m y się do sie​bie i za​czy​n a​m y po​krzy​ki​w ać w pod​n ie​ce​n iu. Tak, to zde​cy​do​w a​n ie fale do sur​f o​w a​n ia. Wspa​n ia​łe grzy​w a​cze. Co​wa​b un​g a! Nie mamy de​sek, ale mo​ż e​m y upra​w iać bo​dy​sur​f ing. Z po​cząt​ku wy​pły​w a​m y na zmia​n ę, pod​czas gdy dru​gie z nas stoi na stra​ż y. Na pla​ż y nie ma ra​t ow​n i​ków, a nikt w po​bli​ż u nie

spra​w ia wra​ż e​n ia, jak​by po​t ra​f ił wy​ko​n ać wię​cej niż parę ru​chów pły​w ac​kich. Po​m i​m o beau temps woda jest szo​ku​ją​co zim​n a – od pięt​n a​stu do sie​dem​n a​stu stop​n i Cel​sju​sza – ale ko​n iecz​‐ ność nie​ustan​n e​go ma​cha​n ia rę​ka​m i i no​ga​m i oraz ska​ka​n ia na głów​kę za​pew​n ia przy​n aj​‐ mniej tro​chę cie​pła i roz​ryw​ki. Jest sil​n y przy​pływ, pe​łen wi​ru​ją​cych prą​dów. Fale są szyb​kie, zmien​n e, trud​n e do prze​w i​dze​n ia. Po​t em, kie​dy na pla​ż y dzie​li​m y się wra​ż e​n ia​m i, trzę​sąc się pod ręcz​n i​ka​m i i blu​z a​m i, zgod​n ie stwier​dza​m y, że po​t rze​bu​je​m y lep​szych na​rzę​dzi. Płetw do pły​w a​n ia, zde​cy​do​w a​n ie: uży​w a​m y ich przy du​ż ych fa​lach na Ha​w a​jach i w Ka​li​f or​n ii. A de​ski sur​f in​go​w e? Nie, nie, nie. Na​praw​dę. Min​dy ma smęt​n ą minę. „Oczy​w i​ście, ko​cha​‐ nie, ab​so​lut​n ie”. (Kła​m ię). „Ja​sne, se​rio”. (Wy​ja​śnij​m y to so​bie: chcesz się wo​z ić z de​ską sur​f in​‐ go​w ą no​w o​jor​ską tak​sów​ką na lot​n i​sko JFK, na​stęp​n ie le​cieć z nią sa​m o​lo​t em, je​chać pa​ry​ską tak​sów​ką, trze​m a po​cią​ga​m i, tak​sów​ką do por​t u, po​t em pro​m em i wresz​cie ostat​n ią tak​sów​ką? Wle​kąc ze sobą pię​cio​lat​ka? Zwa​rio​w a​łaś?). „Oczy​w i​ście, że nie, skar​bie. Chcę, że​byś to ty się z nią wo​z ił”. (Czy​t asz mi w my​ślach!). Parę dni póź​n iej Franck i Ines od​w ie​dza​ją swo​ją sta​rą wio​skę i przy​jeż​dża​ją do nas na apéro. Kie​dy wspo​m i​n a​m y, że pły​w a​li​śmy na pla​ż y Don​n ant, Franck bled​n ie. „To sza​leń​stwo! – krzy​‐ czy. – Po​t o​pi​cie się. Co roku giną tam ja​cyś tu​ry​ści, za​gar​n ię​ci przez fale”. Jąka się, wy​t rzesz​cza oczy i krę​ci gło​w ą – sto​imy osłu​pia​li. Wresz​cie Ines uda​je się ja​koś go uspo​ko​ić, a nam wy​ja​śnia po ci​chu, że Franck jest taki wzbu​rzo​n y, bo jego bli​ski przy​ja​ciel uto​n ął w dra​m a​t ycz​n ych oko​‐ licz​n o​ściach na oczach wo​ła​ją​cej o po​m oc ro​dzi​n y, kie​dy fale zmio​t ły go ze skał Don​n ant. Naj​lep​szy pie​karz na Bel​le-Île, Momo, zbie​rał po​us​s e-pieds, wiel​ki przy​smak w re​gio​n ie środ​‐ ko​w e​go Atlan​t y​ku w Eu​ro​pie. Ame​ry​ka​n ie z wy​brze​ż a nie zwra​ca​ją naj​m niej​szej uwa​gi na te ka​cze​n i​ce, nie mó​w iąc już o zbie​ra​n iu ich i je​dze​n iu. Ale u wy​brze​ż y Por​t u​ga​lii i Bre​t a​n ii, za​‐ rów​n o miej​sco​w i, jak i przy​jezd​n i rzu​ca​ją się na nie ma​n iac​ko, gdy tyl​ko zo​sta​ją od​sło​n ię​t e przez od​pływ. To stwa​rza bar​dzo ry​z y​kow​n ą sy​t u​a cję, bo po du​ż ym od​pły​w ie fala wra​ca czę​sto szyb​ko i gwał​t ow​n ie. Pró​bu​je​m y wy​ja​śniać, że pod​czas sur​f o​w a​n ia je​ste​śmy bez​piecz​n iej​si niż prze​cięt​n i zbie​ra​‐ cze ka​cze​n ic, po​n ie​w aż zna​m y fale i przede wszyst​kim nie wdra​pu​je​m y się na ska​ły. Na próż​‐ no. Franck wciąż krę​ci gło​w ą i mru​czy coś pod no​sem. Wy​da​je to nam się tro​chę dziw​n e, bio​rąc pod uwa​gę, że sam pro​w a​dził wy​po​ż y​czal​n ię de​sek wind​sur​f in​go​w ych. Ale jego fir​m a dzia​ła​ła na naj​spo​koj​n iej​szym, naj​ła​god​n iej​szym wy​brze​ż u wy​spy, od stro​n y sta​łe​go lądu, na Côte Do​‐ uceur, sze​ro​kiej pla​ż y z drob​n ym bia​łym pia​skiem. Tam ni​g​dy nie było fal, z wy​jąt​kiem rzad​‐ kich sztor​m ów. Jego klien​t e​la była nie​śmia​ła i mia​ła sza​cu​n ek dla au​t o​ry​t e​t u Franc​ka. A w tym wcze​snym okre​sie wind​sur​f in​gu de​ski przy​po​m i​n a​ły wła​ści​w ie małe pła​skie ża​glów​ki. In​t e​res szedł bar​dzo do​brze, cho​ciaż po ja​kimś cza​sie Franck i Ines po​czu​li się tym zmę​cze​n i i sprze​da​li wy​po​ż y​czal​n ię. Po​m ysł sza​lo​n ych Ame​ry​ka​n ów, żeby otwo​rzyć na sur​f ing Côte Sau​v a​ge, za​chod​n ią gra​n i​cę Bel​le-Île, to ostat​n ie, co chcie​li​by usły​szeć. Dla do​bra spra​w y za​pew​n ia​m y ich, że bę​dzie​m y uwa​ż ać. Ale po​t em, po ich wyj​ściu, śmie​je​m y się. Co za mię​cza​ki. Cała idea sur​f in​gu po​le​ga na tym, żeby wy​pły​w ać na wzbu​rzo​n e mo​rze, na​w et tro​chę groź​n e. Na Ha​w a​jach i w Ka​li​f or​n ii

naj​lep​sze fale czę​sto two​rzą się po strasz​li​w ych sztor​m ach, wy​t a​cza​jąc się ni​czym lśnią​ce, gład​‐ kie rzeź​by z ry​czą​cej pasz​czy. Ale kie​dy na​z a​jutrz wra​ca​m y na Don​n ant, stwier​dza​m y, że udzie​lił nam się lęk Franc​ka. Obiek​t yw​n ie rzecz bio​rąc, ta pla​ż a bywa prze​ra​ż a​ją​ca. Po pierw​sze ener​gia oce​a nu, ty​go​dnia​m i na​ra​sta​ją​ca na roz​cią​gło​ści dwóch i pół ty​sią​ca mil, zo​sta​je wtło​czo​n a przez stro​m e kli​f y do za​‐ tocz​ki w kształ​cie ża​rów​ki. Rów​n o​cze​śnie pły​w y oce​a nu do​cho​dzą​ce do dwu​n a​stu me​t rów prze​‐ ta​cza​ją się tam i z po​w ro​t em, tur​bo​do​ła​do​w u​jąc wały wod​n e. Pod​czas przy​pły​w u prze​m ie​n ia​ją za​t ocz​kę w ki​pią​cy ko​cioł, a pod​czas od​pły​w u od​sła​n ia​ją pia​sek aż do wej​ścia, tam, gdzie rów​n o​‐ le​głe do brze​gu sza​ro​z ie​lo​n e fale za​t rza​sku​ją drzwi. I wresz​cie dłu​ga na pół mili pod​ko​w a pia​‐ sku jest prze​dzie​lo​n a w środ​ku przez duży grzbiet skal​n y, któ​ry roz​bi​ja fale i po​w o​du​je ich co​f a​‐ nie się z gi​gan​t ycz​n ym roz​bry​z giem, się​ga​ją​cym sied​m iu me​t rów. Ob​ga​du​je​m y to i do​cho​dzi​m y do wnio​sku, że mu​si​m y ostu​dzić na​szą sur​f in​go​w ą go​rącz​kę aż do przy​szłe​go roku, kie​dy to przy​w ie​z ie​m y płe​t wy, a dla Min​dy kom​bi​n e​z on pian​ko​w y.

Rozdział szesnasty

Ekipa marzeń Nowe ży​cie na Bel​le-Île za​czę​ło na​bie​rać kształ​t ów w na​szych my​ślach. Wo​kół na​dal był brud, kurz, pleśń, od​sło​n ię​t e gwoź​dzie i tłu​ste po​czer​n ia​łe ścia​n y, ale je​śli zwró​ci​li​śmy twa​rze ku gó​‐ rze, cze​kał na nas pod​n ieb​n y pa​łac. Mu​sie​li​śmy je​dy​n ie się tam wspiąć ni​czym Jaś na ło​dy​gę fa​so​li. Cze​m u nie te​raz, ar​gu​m en​t o​w a​li​śmy, le​ż ąc na dole na pod​ło​dze, któ​ra ni​g​dy nie była czy​sta, mimo że Min​dy co​dzien​n ie ją szo​ro​w a​ła. Po co cze​kać, sko​ro Rory jest sil​n y, zwin​n y i nie​ustra​szo​n y. Na​stęp​n e​go dnia za​czą​łem zbie​rać de​ski o prze​kro​ju pięć na dzie​sięć cen​t y​m e​t rów i inne reszt​ki ma​t e​ria​łów bu​dow​la​n ych z za​w a​lo​n ej sto​do​ły. Nie je​stem sto​la​rzem, wie​rzy​łem jed​n ak w moc gwoź​dzia, wie​lu gwoź​dzi – wbi​t ych ze wszyst​kich stron i łą​czą​cych roz​po​ry oraz ele​m en​‐ ty po​przecz​n e – do zbu​do​w a​n ia ba​rier​ki wo​kół skra​ju pierw​sze​go pię​t ra w kształ​cie li​t e​ry L. Kie​dy skoń​czy​łem, przyj​rza​łem się swe​m u dzie​łu z dołu. Wy​glą​da​ło jak za​t or z drzew spła​w ia​‐ nych ja​kąś rze​ką na za​cho​dzie Sta​n ów. Ale to nic. W koń​cu nie cho​dzi​ło o pięk​n o, tyl​ko o bez​‐ pie​czeń​stwo. A Rory mu​siał​by użyć łomu, żeby prze​do​stać się przez tę za​po​rę. Tego wie​czo​ru wspię​li​śmy się po dra​bi​n ie całą ro​dzi​n ą: naj​pierw Rory, po​t em ja, po​chy​lo​n y, osła​n ia​ją​cy go wła​snym cia​łem, gdy wdra​py​w a​li​śmy się rów​n o​cze​śnie, kro​czek po krocz​ku, chwyt za chwy​t em, a Min​dy za​bez​pie​cza​ła tyły z sze​ro​ko roz​po​star​t y​m i rę​ka​m i, go​t o​w a rzu​cić się na ra​t u​n ek. Po​ło​ż y​li​śmy się do łóż​ka przy oknach man​sar​do​w ych sze​ro​ko otwar​t ych, by wpu​ścić ła​god​n e noc​n e po​w ie​t rze, przy​t u​li​li​śmy się, po​w ie​dzie​li​śmy so​bie do​bra​n oc i zga​si​li​śmy małą elek​t rycz​‐ ną lamp​kę. Tu, na gó​rze, mo​gli​śmy na​praw​dę roz​ko​szo​w ać się ci​szą i spo​ko​jem, i by​ła​by to na​‐ praw​dę pięk​n a noc, gdy​by któ​re​kol​w iek z nas mo​gło za​snąć. Ale my le​ż e​li​śmy w ciem​n o​ści, cze​ka​jąc, aż Rory wsta​n ie i za​cznie ła​z ić po po​ko​ju. Kie​dy wresz​cie za​pa​dłem w sen, obu​dzi​łem się w nie​m ym prze​ra​ż e​n iu, nie​pew​n y, czy tyl​ko mi się śni​ło, czy na​praw​dę sły​sza​łem krzyk. Na​stęp​n ej nocy za​n ie​śli​śmy na górę linę. Prze​cią​ga​jąc ją od słup​ka do słup​ka, stwo​rzy​li​śmy sieć, któ​ra zła​pa​ła​by Rory’ego o nie​w in​n ym spoj​rze​n iu: „Kto, ja?”, gdy​by nas prze​chy​t rzył

i w cza​sie na​sze​go snu wy​padł przez li​chą ba​ry​ka​dę. Tak, li​chą. Ocza​m i du​szy raz jesz​cze przyj​‐ rza​łem się kon​struk​cji i uzna​łem, że po​z o​sta​w ia wie​le do ży​cze​n ia. Co po​w in​n i​śmy zro​bić, je​śli nie chcie​li​śmy po​su​n ąć się do tego, żeby przy​w ią​z ać Rory’ego do klam​ki? Na ra​z ie po​ło​ż y​li​śmy go spać po​m ię​dzy nami a ścia​n ą, tak że gdy​by pró​bo​w ał uciec, mu​siał​‐ by prze​czoł​gać się po nas oboj​gu. • Dłu​ga wę​drów​ka przez wrzo​so​w i​ska, na pół​n oc wzdłuż Côte Sau​v a​ge. Rory osią​gnął nie​stru​‐ dzo​n y wiek i sa​dzi przed sie​bie na krót​kich nóż​kach, a my idzie​m y za nim wą​ską ścież​ką, mię​‐ dzy nie​bie​sko​z ie​lo​n y​m i su​ku​len​t a​m i, ciem​n o​z ie​lo​n y​m i po​du​szecz​ka​m i mchu o ru​bi​n o​w ych kwia​t usz​kach i kłu​ją​cy​m i łyd​ki kol​co​li​sta​m i (któ​re kwit​n ą na ja​sno​ż ół​t o, jak​by chcia​ły przy​cią​‐ gnąć nas bli​ż ej). Scho​dząc na ocie​n io​n ą część ma​łych do​li​n ek, pły​n ie​m y przez pole roz​ko​ły​sa​‐ nych pa​pro​ci, miej​sca​m i wyż​szych od nas, tam, gdzie po​ry​t a ko​le​ina​m i dróż​ka wrzy​n a się na głę​bo​kość pół​t o​ra me​t ra w zbo​cze wzgó​rza. Sen​tier côtier, nad​brzeż​n a ścież​ka, wzno​si się i opa​da. Mo​rze lśni ni​czym sre​bro aż po ho​ry​‐ zont, przy​bie​ra​jąc me​t a​licz​n y nie​bie​sko​z ie​lo​n y od​cień u na​szych stóp – no, pięt​n a​ście, dwa​‐ dzie​ścia me​t rów w dole. Kli​f y Côte Sau​v a​ge to nie żar​t y i znów za​sta​n a​w ia​m y się, co też nas opę​t a​ło, że spro​w a​dzi​li​śmy Rory’ego w tak nie​bez​piecz​n e re​jo​n y. Min​dy ase​ku​ru​je go jak może, bez ob​w ią​z y​w a​n ia mu szyi liną. Ale on pru​je na​przód, sil​n y i zwin​n y jak ko​z i​ca. Po paru go​dzi​n ach je​ste​śmy zmę​cze​n i i spo​ce​n i. Na szczę​ście ścież​ka opa​da na skraj bia​łej ska​li​stej pla​ż y z ku​szą​cą gro​t ą i ro​c he per​c ée, prze​dziu​ra​w io​n ą ska​łą. Trze​ba je zba​dać. Roz​kła​da​‐ my pik​n ik na wspól​n ym ręcz​n i​ku i zdej​m u​je​m y prze​po​co​n e blu​z y, kła​dąc się na bia​łych gład​kich ka​m ie​n iach i wy​da​jąc przy tym ci​che okrzy​ki bólu i przy​jem​n o​ści. Po paru chwi​lach wsta​je​m y i pę​dzi​m y ku tej roz​le​głej lśnią​cej nie​bie​sko​ści. Beau temps, pięk​n a po​go​da, uspo​ko​iła mo​rze. Ru​sza​m y w głąb lądu ścież​ką, któ​ra – jak są​dzi​‐ my – za​pro​w a​dzi nas do domu. Nie ma żad​n ych dro​go​w ska​z ów. Wspi​n a​m y się pod górę zie​lo​n ą do​li​n ą peł​n ą buj​n ych pa​pro​ci i ba​gien​n e​go si​t o​w ia, po czym do​cie​ra​m y do la​bi​ryn​t u ście​ż ek, część dla krów, część dla owiec. Jed​n a z nich jest dla nas – ale któ​ra? Wrzo​so​w i​ska cią​gną się przez wie​le mil. Wy​da​je nam się, że nad po​bli​skim wia​t ro​chron​n ym pa​sem cy​pry​sów do​strze​‐ ga​m y wierz​cho​łek mo​ulin blanc. Trian​gu​la​cja umoż​li​w ia nam opra​co​w a​n ie tra​sy. Do​cho​dzi​m y do dro​gi, le​d​w ie wi​docz​n ej, ale wy​jeż​dżo​n ej ko​ła​m i sa​m o​cho​dów. Jest tu kępa cy​pry​sów, prze​chy​lo​n a na bok przez wiatr. Ich zie​lo​n e igla​ste ga​łę​z ie spla​t a​ją się ze sobą ni​czym wło​sy ja​kiejś bo​gi​n i. Gdy pod​cho​dzi​m y bli​ż ej, za​uwa​ż a​m y srebr​n y błysk pod od​gar​n ię​t y​m i przez wiatr ko​n a​ra​m i: lśnią​cy mo​t o​cykl z kla​sycz​n ą przy​cze​pą z 1940 roku. Przy​‐ cze​pa na​kry​t a ele​ganc​ką płach​t ą od desz​czu w ko​lo​rze kha​ki wy​glą​da na spe​cjal​n ie za​pro​jek​t o​‐ wa​n ą, jak coś, co wy​szy​ko​w ał​by so​bie L.L.Bean, gdy​by przy​łą​czył się do Hell’s An​gels. Ko​lej​n a

im​pre​gno​w a​n a płach​t a przy​kry​w a skła​da​n y sto​lik. Z boku ni​czym psy​cho​de​licz​n y grzyb wy​ra​‐ sta okrą​gły nie​bie​ski na​m iot. – Bi​w a​ko​w i​cze – cy​ka​m y z dez​a pro​ba​t ą. Cy​ka​m y, po​n ie​w aż bi​w a​ko​w a​n ie na dzi​ko jest nie​‐ le​gal​n e, ale kogo chce​m y oszu​kać? My też zna​m y ta​kie ży​cie na dzi​ko. Ale mamy po​czu​cie, że to na​sze dzi​kie ży​cie jest inne, bo je​ste​śmy u sie​bie, na na​szej wła​snej wy​spie. Te​ren jest za​dba​n y, ład​n ie roz​pla​n o​w a​n y, ni​g​dzie nie wi​dać żad​n ych śmie​ci: utrzy​m a​n y w ide​a l​n ym po​rząd​ku, jak swe​go cza​su z upodo​ba​n iem ma​w iał mój oj​ciec-skaut o czy​stym polu bi​w a​ko​w ym. Mimo to rol​n i​cy mają dość bi​w a​ko​w i​czów urzę​du​ją​cych na ich po​lach, sa​m o​z wań​‐ czy straż​n i​cy przy​ro​dy wy​spy też są czuj​n i. Ob​ser​w a​t o​rzy pta​ków wi​dzą wszyst​ko. Parę nocy może się wam jesz​cze ja​koś upiec, ale… – Chcesz się za​ło​ż yć, ile cza​su mi​n ie, za​n im ktoś ich stąd prze​pę​dzi? – Cho​ciaż może jed​n ak nie. – To jest czyjś dom. A w każ​dym ra​z ie kie​dyś bę​dzie. Wy​glą​da na to, że mamy kon​ku​ren​cję w ży​ciu na dzi​ko u sie​bie. I naj​w y​raź​n iej oni wy​cho​dzą na pro​w a​‐ dze​n ie. • W rześ​ki po​ra​n ek je​dzie​m y do Le Pa​la​is zro​bić za​ku​py na tar​gu. Ob​ła​do​w a​n i tor​ba​m i za​t rzy​m u​je​m y się przy ate​lier De​n i​sa Le​Re​v eur na Pla​ce du Ge​n e​ral Bi​gar​re. Te​raz, gdy na​sze ra​chun​ki zo​sta​ły ure​gu​lo​w a​n e, De​n is nie sta​ra się już uni​kać na​szych wi​z yt. Ma czas, żeby po​roz​m a​w iać, się​gnąć za sie​bie do od​po​w ied​n iej prze​gród​ki i wy​cią​gnąć na​sze zro​lo​w a​n e pla​n y. Roz​po​ście​ra​m y je na sto​le kre​ślar​skim. I wzdy​cha​m y. Ni​g​dy nie po​su​w a​m y się da​lej niż to wzdy​cha​n ie. Dzi​siaj jed​n ak po prze​stu​dio​w a​n iu ele​‐ ganc​kiej li​n ii scho​dów i skom​pli​ko​w a​n ych pa​ję​czych nici wy​z na​cza​ją​cych par​t er, z wy​ima​gi​n o​‐ wa​n ą sza​f ą pod jed​n ą ścia​n ą i kom​ple​t em prze​z ro​czy​stych me​bli cze​ka​ją​cych na ide​a l​n ą wid​‐ mo​w ą ro​dzi​n ę, Min​dy od​chrzą​ku​je. – Cze​ka​li​śmy już dość dłu​go – mówi. – Czy moż​n a by ukoń​czyć wszyst​kie pra​ce przed przy​‐ szłym la​t em? Po​w strzy​m u​ję gło​śne: prrr! i ogra​n i​czam się do wy​ją​ka​n ia: – Yyyy… Min​dy… no… to zna​czy… – Pau​z a. – Czy nie po​w in​n i​śmy jesz​cze tego prze​m y​śleć? – Już to prze​m y​śla​łam – od​po​w ia​da Min​dy. – Wi​dzia​łam tam​t o obo​z o​w i​sko mo​t o​cy​kli​stów. Nie chcę tak skoń​czyć. Je​śli bę​dzie​m y cze​kać, aż uzbie​ra​m y pie​n ią​dze… ni​g​dy tego nie zro​bi​m y. Min​dy na​praw​dę wy​da​je się prze​ra​ż o​n a tą my​ślą. Wy​obra​ż am so​bie tę jej wi​z ję nas, sku​lo​‐ nych wo​kół kop​cą​ce​go ognia pło​n ą​ce​go na par​t e​rze na​sze​go domu. Jak po ja​kiejś apo​ka​lip​sie. Do​brze, że De​n is ma po​dob​n e re​la​cje z an​giel​skim jak ja z fran​cu​skim. Nie wie, że wła​śnie spie​ra​m y się o całą na​szą fi​n an​so​w ą przy​szłość. Cały czas po pro​stu przy​t a​ku​je, ale w taki po​‐ wścią​gli​w y spo​sób, nie prze​sa​dza​jąc z tym uda​w a​n iem, że ro​z u​m ie, co mó​w i​m y. Wła​ści​w ie wy​‐ glą​da po​w aż​n ie, bar​dzo po​w aż​n ie, très, très sérieux. Spryt​n e; mógł​bym się od nie​go uczyć, za​‐ miast za​w sze ob​ra​cać wszyst​ko w żart. Ale Ame​ry​ka​n ie nie mają ta​kiej sa​m ej na​t u​ral​n ej po​‐

wa​gi, jak Fran​cu​z i, Bre​t oń​czy​cy, miesz​kań​cy Bel​le-Île. My mu​si​m y wło​ż yć w to tro​chę wy​sił​ku, a ja je​stem tu na wa​ka​cjach. Min​dy wy​ja​śnia te​raz spra​w ę po fran​cu​sku. Po​w o​li do​cho​dzę do sie​bie. W koń​cu po​w in​n i​‐ śmy byli zro​bić ten re​m ont pięć lat temu. Zdo​bę​dzie​m y pie​n ią​dze. Bla​s é, bla​s é, jak ma​w ia​li moi co bar​dziej zbla​z o​w a​n i czar​n o​skó​rzy ko​le​dzy w szko​le śred​n iej. – Jest pe​w ien pro​blem – mówi De​n is. To na​w et ja po​t ra​f ię zro​z u​m ieć. Cze​ka​m y. De​n is bie​rze głę​bo​ki wdech i pró​bu​je mó​w ić po an​giel​sku. – Mon​sieur Bor​la​ga​dec jest re​tra​ité. Na eme​ry​t u​rze. – Na pew​n o uda nam się zna​leźć ko​goś in​n e​go do po​ło​ż e​n ia pod​ło​gi i zro​bie​n ia scho​dów? – Te sta​re domy po​t rze​bu​ją do​bre​go oka. De​n is prze​cho​dzi z po​w ro​t em na fran​cu​ski. – W daw​n ych cza​sach nie uży​w a​n o mia​rek ani po​z iom​n ic, po pro​stu roz​cią​ga​n o ka​w a​łek sznur​ka wzdłuż ścia​n y. No​w o​cze​śni fa​chow​cy uży​w a​ją… – Pod​n o​si rękę i mie​rzy z niej, wy​da​jąc od​gło​sy pi​ka​n ia. – …les outils élec​tro​ni​q u​es, na​rzę​dzi elek​t ro​n icz​n ych. Ki​w am gło​w ą. Ro​z u​m iem. Moje wła​sne do​świad​cze​n ia bu​dow​la​n e po​m a​ga​ją mi wy​peł​n ić luki. De​n is mówi, że dzi​siej​si ro​bot​n i​cy bu​dow​la​n i są tacy sami jak ci w Sta​n ach, po​t ra​f ią nie​‐ wie​le wię​cej po​n ad zło​ż e​n ie pre​f a​bry​ko​w a​n ych ele​m en​t ów. Do re​m on​t u domu z 1830 roku po​‐ trze​bu​je​m y rze​m ieśl​n i​ka z praw​dzi​w e​go zda​rze​n ia. – Nowe oko sta​re​go domu nie zro​bi – oznaj​m ia De​n is, zno​w u pró​bu​jąc wy​po​w ie​dzieć się po an​giel​sku. – No, a kto ma od​po​w ied​n ie oko? – Mon​sieur Bor​la​ga​dec. – Aha. – Re​tra​ité – włą​czam się po​m oc​n ie. – Oui. Tak. – Może pan z nim po​roz​m a​w iać? – Już to zro​bi​łem. – I? – Re​tra​ité. De​n is wy​cią​ga rękę w kie​run​ku su​f i​t u i prze​su​w a nią to w pra​w o, to w lewo, mru​ż ąc oczy. – Fa​isant. Boum! Ba​ż ant. Bum! – Ce​lu​je do drzwi. – La​p in. Boum! Za​jąc. Bum! Ro​z u​m ie​m y, że cho​ciaż De​n is upar​cie za​bie​ga o sta​rych, ste​ra​n ych ży​ciem rze​m ieśl​n i​ków z Bel​le-Île, w grun​cie rze​czy w toku re​m on​t u je​ste​śmy ska​z a​n i na fru​stra​cję i nikt nie może nam za​pew​n ić za​do​w a​la​ją​ce​go re​z ul​t a​t u. Kie​dy nowi ro​bot​n i​cy wi​dzą sta​ry dom, twier​dzi De​‐ nis, nie chce im się spę​dzać paru ty​go​dni na przy​ci​n a​n iu i do​pa​so​w y​w a​n iu każ​de​go ele​m en​t u do nie​re​gu​lar​n o​ści dzie​w ięt​n a​sto​w iecz​n ej ka​m ien​n ej ścia​n y. Więc wzru​sza​ją ra​m io​n a​m i i mó​‐ wią wam: „Tak, mogę to zro​bić”, a kie​dy tyl​ko znik​n ie​cie im z oczu, przy​w o​ż ą ko​par​kę i bu​rzą cały bu​dy​n ek.

– Un ac​c i​d ent, oui? Wy​pa​dek, tak? – mówi, a my sły​szy​m y jego gniew z po​w o​du utra​t y sta​‐ rych do​m ów, daw​n ych umie​jęt​n o​ści i, co gor​sza, bra​ku wsty​du. – Oui – od​po​w ia​da​m y. – Un ac​c i​d ent. I my​śli​m y o Ma​da​m e Mor​ga​n e. • – Don! Chodź! Chodź szyb​ko! – woła Min​dy bez tchu, kur​czo​w o ści​ska​jąc fra​m u​gę drzwi i wsu​‐ wa​jąc gło​w ę do domu. Po czym cofa gło​w ę i znów wy​pa​da na ze​w nątrz. „Rory” – to moja pierw​sza myśl, na​z na​czo​n a po​czu​ciem winy. Zbyt​n io mu ufa​li​śmy. Po​‐ szedł gdzieś i zro​bił so​bie krzyw​dę. Wpadł do stud​n i. Wy​bie​gam za Min​dy na pla​cyk, gdzie ona cze​ka, z rę​ka​m i na bio​drach, wpa​t rzo​n a w dół na​szej al​lée. Moja pa​n i​ka na​t ych​m iast opa​da. Rory klę​czy w bia​łym pyle przy ka​m ien​n ej ścia​n ie domu Gwe​n ed. Po​py​cha za​baw​ko​w ą cię​ż a​rów​kę z małą fi​gur​ką Play​m o​bil w ka​sku sie​dzą​cą za kie​row​n i​cą. Uff! Pod​cho​dzę do Min​dy. Do​strze​gam w niej skwa​pli​w e wy​cze​ki​w a​n ie, jest ni​czym ja​strząb, któ​ry leci pod wiatr, uno​si się w po​w ie​t rzu i tyl​ko cze​ka, żeby ru​n ąć w dół i za​a ta​ko​w ać. – Co? – py​t am. – Wi​dzia​łam sa​m o​chód ja​dą​cy w dół val​lon, do​lin​ki. My​śli​w i po​lu​ją​cy na ba​ż an​t y. Se​z on ło​‐ wiec​ki jesz​cze się nie za​czął. – Mie​li strzel​by? – py​t am. Min​dy krę​ci gło​w ą. – Więc o co cho​dzi? Nie mo​ż e​m y im za​bro​n ić jeź​dzić na zwia​dy. – Wy​da​je mi się, że wi​dzia​łam pana Bor​la​ga​dec. Min​dy bie​rze głę​bo​ki od​dech. – Pój​dę z nim po​roz​m a​w iać. Za​cze​kaj tu​t aj – zer​ka na Rory’ego. – Nie, chodź ze mną. Zo​‐ staw​m y Rory’ego. Nic mu nie bę​dzie. Pę​dzi​m y na dół piasz​czy​stą al​lée i skrę​ca​m y w pra​w o w nie​co szer​szą dro​gę, opa​da​ją​cą w głąb val​lon. Kie​dy wy​ła​n ia​m y się z cy​pry​so​w e​go tu​n e​lu u wej​ścia na trój​kąt​n e pa​stwi​sko, przy​sta​je​m y na chwi​lę i zbie​ra​m y siły przy grup​ce cie​la​ków, les pe​tits ve​a ux, zgro​m a​dzo​n ych wo​kół za​rdze​‐ wia​łe​go że​liw​n e​go po​idła. „Mu​si​m y wy​glą​dać na​t u​ral​n ie” – mó​w i​m y so​bie. – Nie ma go tu. – Min​dy od​w ra​ca się. – Mu​siał gdzieś skrę​cić. Mamy do wy​bo​ru grun​t o​w ą dro​gę albo parę wą​skich śla​dów sa​m o​cho​do​w ych kół. Wy​bie​ra​‐ my dro​gę. Sze​ro​ka 180-stop​n io​w a pa​n o​ra​m a ścier​n isk i sto​gów sia​n a nie ujaw​n ia nic, poza – jak na iro​n ię – stad​kiem ba​ż an​t ów wy​dzio​bu​ją​cych ziar​n o z plew. – Cze​kaj. Słu​chaj. – Min​dy nad​sta​w ia uszu. Ob​ra​ca się to w tę, to w tam​t ą stro​n ę. Wy​su​w a szczę​kę do przo​du. W od​le​gło​ści może pół mili pas drzew osła​n ia parę ma​łych bia​łych dom​ków na skra​ju wio​ski. – Sły​szę gło​sy.

Pę​dzi​m y da​lej dro​gą aż do błot​n i​ste​go pod​jaz​du, któ​rym ni​g​dy nie szli​śmy, bo wy​da​w a​ło nam się, że pro​w a​dzi je​dy​n ie na czy​jeś po​dwór​ko. Skrę​ca​m y za róg i za​pusz​cza​m y się na nie​z ba​da​n y ob​szar. Krzep​ki, wą​sa​t y star​szy męż​czy​‐ zna w kra​cia​stej ko​szu​lo​w ej ma​ry​n ar​ce roz​m a​w ia z młod​szym pra​cow​n i​kiem, obaj ga​w ę​dzą swo​bod​n ie, sto​jąc na nowo wy​la​n ym be​t o​n o​w ym fun​da​m en​cie. A więc wy​ro​śnie tu nowy dom. Je​stem roz​cza​ro​w a​n y. Ale ja za​w sze je​stem roz​cza​ro​w a​n y no​w y​m i bu​dyn​ka​m i bez wzglę​du na to, gdzie się bu​du​ją. – To on – mówi Min​dy, pa​t rząc na star​sze​go z męż​czyzn. – Chodź​m y. Ża​den z męż​czyzn nie zwra​ca na nas uwa​gi, do​pó​ki nie pod​cho​dzi​m y na tyle bli​sko, że sta​‐ je się ja​sne, iż ich za​gad​n ie​m y. – Bon​jo​ur, Mon​sieur Bor​la​ga​dec – za​czy​n a Min​dy i za​raz przed​sta​w ia się, żeby od​świe​ż yć mu pa​m ięć. – Je​stem tą Ame​ry​kan​ką od nie​ukoń​czo​n e​go domu. Wi​dać jed​n ak, że wca​le nie musi mu się przy​po​m i​n ać. Mon​sieur Bor​la​ga​dec wy​da​je się za​‐ sko​czo​n y na​szym na​głym przy​by​ciem, ale by​n aj​m niej nie ura​ż o​n y. Jego sil​n a wą​sa​t a twarz tę​ż e​je, gdy Min​dy pyta, czy przy​je​chał spraw​dzić, jak się mają ba​ż an​t y. – Ja​kie ba​ż an​t y? – pyta. Min​dy uśmie​cha się. – Te, do któ​rych, jak twier​dzi De​n is Le​Re​v eur, za​m ie​rza pan wkrót​ce strze​lać, bien sûr, oczy​w i​ście. Czar​n e oczy błysz​czą. Przy​cho​dzi mi na myśl, że on wie, co się szy​ku​je, i nie za​m ie​rza uła​‐ twiać Min​dy za​da​n ia. Ale ona zmie​n ia tak​t y​kę i za​czy​n a go​rą​co prze​pra​szać za to, że nie do​koń​czy​li​śmy re​m on​‐ tu. Ogra​n i​cza wy​ja​śnie​n ia do mi​n i​m um: la ca​ta​s tro​p he éco​no​mi​q ue mon​d ia​le, le bébé. Mais ma​in​te​‐ nant… Świa​t o​w a ka​t a​stro​f a go​spo​dar​cza, dziec​ko. Ale te​raz… – Je suis re​tra​ité. Je​stem na eme​ry​t u​rze. – Mon​sieur Bor​la​ga​dec nie owi​ja w ba​w eł​n ę. – Tak, sły​sza​łam. Gra​t u​la​cje. To mu się po​do​ba. Cho​ciaż w jego po​czu​ciu Min​dy nie ma szans, jako nie​odrod​n y miesz​ka​‐ niec Bel​le-Île do​ce​n ia fakt, że mimo to ona nie scho​dzi z rin​gu. – Nie chcia​ła​bym te​raz prze​szka​dzać – cią​gnie Min​dy. – Nie prze​szka​dza pani – od​po​w ia​da pra​cow​n ik, któ​ry za​czy​n a się do​brze ba​w ić. Być może Min​dy jest pierw​szą zna​n ą mu cu​dzo​z iem​ką, któ​ra płyn​n ie mówi po fran​cu​sku. Jej ak​cent ro​‐ dem z To​urs nor​m al​n ie, u Fran​cuz​ki, ucho​dził​by jako un peu snob, ale po​n ie​w aż Min​dy nie na​le​‐ ży do żad​n ej roz​róż​n ial​n ej kla​sy, u niej tak nie razi. Pra​cow​n ik pod​n o​si bu​t el​kę wina i pro​po​‐ nu​je jej, żeby na​pi​ła się z gwin​t a. Min​dy wie, że to nie ucho​dzi, ale śmie​je się z tej pro​w o​ka​cji. Pra​cow​n ik zwra​ca się do pana Bor​la​ga​dec. – Êtes-vous prêt, papa? Je​steś go​t o​w y, tato? Ach, oj​ciec i syn. Gdy to do nas do​cie​ra, prze​ż y​w a​m y przy​jem​n y wstrząs. Czu​je​m y w po​w ie​‐ trzu nowe cie​pło, gdy już wie​m y, ale Min​dy za​cho​w u​je spo​kój. Cofa się o krok i cze​ka na ko​lej​‐

ny ruch tam​t ych. Za​m iast odejść, wcho​dzą na nowy fun​da​m ent i leją tru​n ek na zie​m ię we​‐ wnątrz po​łu​dnio​w o-za​chod​n ie​go rogu. Przez krót​ką chwi​lę nikt nic nie mówi. – Bon – od​z y​w a się syn. Od​w ra​ca się do nas. – Pour la ma​ison. Afin que per​s on​ne n’ait plus ja​ma​‐ is soif. Dla domu. Żeby nikt ni​g​dy nie był spra​gnio​n y. Znów pro​po​n u​je nam bu​t el​kę, a ja na​t ych​m iast ro​z u​m iem ten gest – pro​po​n u​je nam pierw​szy łyk, więc nie ma żad​n ych za​raz​ków, praw​dzi​w a uprzej​m ość – i przyj​m u​ję ją, za​n im Min​dy zdą​ż y od​m ó​w ić. To por​t o. Nie, coś in​n e​go, słod​kie​go, moc​n iej​sze​go… Mru​ż ę oczy i czy​‐ tam ety​kiet​kę: Pi​ne​a u des Cha​ren​tes? Obaj pa​n o​w ie Bor​la​ga​dec przy​glą​da​ją mi się, więc wy​pi​jam dru​gi łyk. Po​do​ba im się to. Na​stęp​n ie pod​su​w am bu​t el​kę Min​dy, któ​ra wi​dzi wy​raz mo​ich oczu, śmie​je się i po​cią​ga ły​czek. Po chwi​li od​da​je tam​t ym bu​t el​kę, mó​w iąc: – Może chcie​li​by pa​n o​w ie zajść do nas do domu na drin​ka? – I za​n im pan Bor​la​ga​dec zdą​ż y wy​po​w ie​dzieć sło​w o: „nie”, do​da​je: – By​ła​bym wdzięcz​n a za pań​ską opi​n ię do​t y​czą​cą tego, co trze​ba zro​bić, żeby ukoń​czyć fun​da​m en​t y i scho​dy. Może na​w et mógł​by nam pan ko​goś po​le​‐ cić. Do​sko​n a​le wie​m y, że Mon​sieur Bor​la​ga​dec od​m ó​w ił po​da​n ia De​n i​so​w i choć​by jed​n e​go na​‐ zwi​ska. Pew​n ie jest dum​n y z tego, że był ostat​n im z naj​lep​szych i że nie ma już ni​ko​go z jego umie​jęt​n o​ścia​m i. Za​po​m i​n a jed​n ak o smut​n ych, pu​stych do​m ach, któ​re bez nie​go ni​g​dy nie zo​‐ sta​n ą ukoń​czo​n e. Ale syn o tym wszyst​kim nie wie. Jest cie​ka​w y. Któ​ry to dom? Chez Je​a n​nie. Tan​te Je​a n​nie? Cio​cia Je​a n​n ie? Syn od​w ra​ca się i rzu​ca ojcu za​sko​czo​n e, za​chwy​co​n e spoj​rze​‐ nie – spoj​rze​n ie peł​n e mi​ło​ści i zdu​m ie​n ia. Tan​te Je​a n​nie! Tan​te Je​a n​nie! Mon​sieur Bor​la​ga​dec wzdy​cha cięż​ko, a kie​dy jego sze​ro​kie ra​m io​n a opa​da​ją, ma już cał​‐ kiem inny wy​raz twa​rzy. Nie​z a​leż​n ie od tego, że na chwi​lę za​w ie​sił czuj​n ość, mam wra​ż e​n ie, że wy​czu​w am praw​dzi​w ą cie​ka​w ość do​t y​czą​cą Min​dy. I roz​ba​w io​n y, choć wciąż nie​chęt​n y, sza​‐ cu​n ek. Po​w o​li wspi​n a​m y się na​szą al​lée na pla​cyk. Rory jest przed do​m em, te​raz dla od​m ia​n y po​‐ chy​lo​n y nad swo​ją pla​sti​ko​w ą ko​par​ką, po​py​cha ją, prze​su​w a mały sto​sik zie​m i przy drzwiach. Pan Bor​la​ga​dec za​t rzy​m u​je się, żeby po​pa​t rzeć. Uśmie​cha się, po raz pierw​szy na​praw​dę się uśmie​cha. Sztur​cha syna i po​ka​z u​je mu Rory’ego. Jego spoj​rze​n ie nie wy​m a​ga tłu​m a​cze​n ia: jako chło​piec by​łeś do​kład​n ie taki sam. Rory wy​bie​ra ten wła​śnie mo​m ent, żeby od​w ró​cić gło​w ę i po​pa​t rzeć panu Bor​la​ga​dec pro​‐ sto w oczy. Minę ma bar​dzo po​w aż​n ą. To nie jest proś​ba, tyl​ko coś bar​dziej roz​ka​z u​ją​ce​go. Pan Bor​la​ga​dec ro​z u​m ie. Kuca i przy​glą​da się za​baw​ko​w ej ko​par​ce. Nie do​t y​ka jej. Na​stęp​n ie spo​‐ glą​da na Rory’ego i prze​chy​la gło​w ę py​t a​ją​co. Rory kiwa swo​ją, tak, oczy​w i​ście. Pan Bor​la​ga​dec wy​cią​ga rękę i czub​kiem pal​ca wska​z u​ją​ce​go po​py​cha ko​par​kę w stro​n ę kup​‐ ki zie​m i. Gło​w a Rory’ego ko​ły​sze się: tak, tak, tak. Jego ciał​ko na​pi​n a się, oczy otwie​ra​ją co​raz

sze​rzej. Śmie​jąc się chra​pli​w ie, pan Bor​la​ga​dec mierz​w i ma​łe​m u wło​sy i pod​n o​si się. Un bon​hom​me. Wcho​dzi​m y do domu, Min​dy i ja prze​peł​n ie​n i trwo​gą. W środ​ku jest strasz​n ie, ale oczy​w i​‐ ście dla bu​dow​lań​ców to nor​m al​n y wi​dok. Oj​ciec i syn cho​dzą po​w o​li wo​kół głów​n ej izby, do​t y​‐ ka​jąc i wska​z u​jąc, bez wąt​pie​n ia wspo​m i​n a​jąc, jak wy​glą​da​ła, kie​dy na​le​ż a​ła do Je​a n​n ie. Ja sie​‐ dzia​łem tu​taj, ty tu​taj. Na​stęp​n ie zwra​ca​ją uwa​gę na wy​re​m on​t o​w a​n e przez De​n i​sa Le​Re​v eur pię​t ro, za​czy​n a​jąc od stro​pu dol​n ej izby, któ​ry nie zo​stał cał​ko​w i​cie wy​m ie​n io​n y, tyl​ko za​w ie​ra za​rów​n o nowe de​ski, jak i sta​re. Po​ło​w a be​lek da​chu też jest ory​gi​n al​n a, po​cho​dzą z oko​ło 1830 roku i pew​n ie były pi​ło​w a​n e ręcz​n ie na koź​le usta​w io​n ym na pla​cy​ku. Min​dy wy​ja​śnia, że to była na​sza de​cy​z ja, pod​ję​t a ra​z em z De​n i​sem. Tyl​ko część drew​n a była zmur​sza​ła. – Pod​ję​li​ście ry​z y​ko. – Pan Bor​la​ga​dec ma​cha ręką, wska​z u​jąc nowe drew​n o. – To wszyst​ko mo​gło zmur​szeć, bo zo​sta​w i​li​ście jed​n ą złą de​skę. Jed​n ą de​skę! C’est fou. To sza​leń​stwo. – De​n is był ostroż​n y. Za​ufa​li​śmy mu. Pan Bor​la​ga​dec wy​da​je burk​n ię​cie, któ​re ła​t wo moż​n a by od​czy​t ać po an​giel​sku, ale po fran​cu​sku ma do​dat​ko​w e pod​t ek​sty i za​bar​w ie​n ie. Być może De​n is, ten sza​lo​n y, zwa​rio​w a​n y chło​pak, sły​n ie ze skłon​n o​ści do ry​z y​ka. Albo może jest ską​py i wmó​w ił nam, że za​osz​czę​dzi​m y pie​n ią​dze, a tym​cza​sem po​li​czył nam za nowe drew​n o, a wy​ko​rzy​stał je​dy​n ie po​ło​w ę. Naj​w i​‐ docz​n iej dom jest z góry ska​z a​n y na za​gła​dę, kie​dy ja​kiś du​reń mie​sza sta​re drew​n o z no​w ym. Pan Bor​la​ga​dec zwra​ca się do syna: – Dużo le​piej by​ło​by go zbu​rzyć, oui? Min​dy bez​gło​śnie wy​krzy​ku​je: „Nie!”, a on uśmie​cha się za​do​w o​lo​n y ze swo​je​go okrut​n e​go żar​t u. Ale Min​dy na​t ych​m iast wy​ko​rzy​stu​je oka​z ję. – La ma​ison de Ma​d a​me Mor​g a​ne – za​czy​n a, ale milk​n ie pod jego spoj​rze​n iem. To de​li​kat​n y te​m at, na​t u​ral​n ie. Może to nie​w ła​ści​w e, żeby étran​g er, cu​dzo​z ie​m iec roz​m a​w iał o ta​kich spra​‐ wach z îlien, miesz​kań​cem wy​spy. Ta wy​m ia​n a zdań wy​raź​n ie ze​psu​ła panu Bor​la​ga​dec hu​m or. Oka​z u​je znie​cier​pli​w ie​n ie. Spo​glą​da py​t a​ją​co na syna – idzie​m y? – ale ten krę​ci gło​w ą. Syn, czu​je​m y to, jest po na​szej stro​n ie, ki​bi​cu​je nam. Ale de​cy​z ja na​le​ż y do Papy. A Papa jest re​tra​ité. „Wszyst​ko może jesz​cze się udać” – my​ślę, gdy na​gle pan Bor​la​ga​dec chwy​t a dra​bi​n ę. Marsz​czy czo​ło. Ude​rza szcze​bel na wy​so​ko​ści gło​w y i pa​t rzy, jak pył od ter​m i​t ów po​w o​li sy​pie się i opa​da. Fa​ible. Fo​utue. Sła​ba. Do ni​cze​go. Po czym wzru​sza ra​m io​n a​m i i wcho​dzi do po​ło​w y wy​so​ko​ści. Za​t rzy​m u​je się ze zmarsz​czo​n ym czo​łem. – Co to? Czy De​n is to zro​bił, to coś? – A, nie – mó​w ię, do​da​jąc z nie​ja​ką dumą: – To ja. Jak to się na​z y​w a, nie ścia​n a, ba​rie​ra… Pan Bor​la​ga​dec pry​cha. Wcho​dzi parę szcze​bli wy​ż ej, tak że ma gło​w ę na wy​so​ko​ści pod​ło​gi. Wi​dzi ma​t e​rac, po​ściel i na​rzu​t ę. – Co to? Dla​cze​go to tam jest?

– My tam na gó​rze – tłu​m a​czę ła​m a​n ą fran​cusz​czy​z ną. – My śpi​m y. Łóż​ko. – Nikt nie po​w i​n ien tam być – od​po​w ia​da. – To nie​bez​piecz​n e. Pour la se​c u​ri​té de l’en​fant. Ze wzglę​du na bez​pie​czeń​stwo dziec​ka. Scho​dzi, ude​rza dłoń​m i o spodnie i pa​t rzy na mnie, nie na Min​dy, po raz pierw​szy po​świę​‐ ca​jąc mi całą uwa​gę, od​kąd wy​t ro​pi​li​śmy go przy fun​da​m en​t ach no​w e​go domu. Przed​t em cały czas zer​kał na mnie tyl​ko ką​t em oka, by​łem na mar​gi​n e​sie jego pola wi​dze​n ia. Te​raz ża​łu​ję, że w ogó​le za​szczy​cił mnie uwa​gą. Pa​t rząc na sie​bie jego ocza​m i, kulę się na myśl o tym, na ja​kie nie​bez​pie​czeń​stwo na​ra​z i​łem moją ro​dzi​n ę. A on wła​śnie te​raz wy​cho​dzi, po​w o​li i dum​n ie. – No, wszyst​ko szło do​brze – mówi Min​dy. – Do​pó​ki nie zo​ba​czył two​jej bar​ri​ère. – Chcesz po​w ie​dzieć, mo​je​go der​ri​ère, tył​ka? – żar​t u​ję bez prze​ko​n a​n ia. Min​dy uśmie​cha się, ale ja czu​ję się ob​n a​ż o​n y i mały. Roz​t rzą​sa​m y, ja​kie jest praw​do​po​do​‐ bień​stwo. Nie tyle praw​do​po​do​bień​stwo upad​ku Rory’ego, przy​z na​ję ze smut​kiem, ile tego, czy pan Bor​la​ga​dec zde​cy​du​je się na do​koń​cze​n ie re​m on​t u. Nie​z byt duże, uzna​je​m y. W koń​cu do​cho​dzi​m y do wnio​sku, że nie mo​ż e​m y ry​z y​ko​w ać. Prze​n o​si​m y łóż​ka na dół, żeby spać na pod​ło​dze. • Na​z a​jutrz wcze​śnie rano roz​le​ga się wa​le​n ie do drzwi, zde​cy​do​w a​n ie zbyt wcze​śnie jak dla cy​‐ wi​li​z o​w a​n ych lu​dzi. Do​pie​ro go​t u​ję wodę na kawę. Rory jesz​cze śpi. Min​dy jest na gó​rze, myje twarz i cze​sze wło​sy; wla​z ła po dra​bi​n ie, wy​rze​ka​jąc na tę nie​do​god​n ość. Otwie​ram drzwi. Nie ma ni​ko​go. Su​per, ja​kiś dow​cip​n iś. Ale na pla​cy​ku stoi bia​ła fur​go​n et​‐ ka z otwar​t y​m i tyl​n y​m i drzwia​m i. Chwi​lę póź​n iej zza fur​go​n et​ki wy​ła​n ia się pan Bor​la​ga​dec z przy​kład​n i​cą w dło​n i. Ma na so​bie dre​li​cho​w y kom​bi​n e​z on i znisz​czo​n y skó​rza​n y pas na na​‐ rzę​dzia, wy​po​le​ro​w a​n y do po​ły​sku przez dzie​się​cio​le​cia uży​w a​n ia. Jego syn wy​sta​w ia gło​w ę z tyłu fur​go​n et​ki i ma​cha. Go​dzi​n ę póź​n iej pierw​sze pię​t ro ma po​rząd​n ą tym​cza​so​w ą ba​rier​kę, a père et fils, oj​ciec i syn, po​je​cha​li, grzecz​n ie od​rzu​ciw​szy po​n a​w ia​n ą kil​ka​krot​n ie pro​po​z y​cję wy​pi​cia un pe​tit café, ma​łej kawy. Moje dzie​ło, sta​ra ba​rier​ka, leży w ko​m in​ku jako ster​t a drew na pod​pał​kę. Wy​glą​‐ da​ją jak pa​t ycz​ki od lo​dów. • Pod​czas ostat​n ich dni na​sze​go po​by​t u gro​m a​dzi się cała eki​pa: pa​n o​w ie Bor​la​ga​dec, père et fils, wciąż naj​lep​si spe​cja​li​ści od be​t o​n u (syn ma do wy​la​n ia fun​da​m en​t y tu​z i​n a let​n ich do​m ów dla pa​ry​ż an, ale od​kła​da to na póź​n iej), hy​drau​li​cy (rów​n ież oj​ciec i syn z ta​ki​m i sa​m y​m i ku​cy​ka​‐ mi), naj​lep​szy elek​t ryk (o nie​po​ko​ją​co za​ban​da​ż o​w a​n ych pal​cach, ale – jak się oka​z u​je – wsku​‐ tek od​ry​w a​n ia po​us​s e-pieds od skał, a nie po​ra​ż e​n ia prą​dem).

Po ko​lej​n ym na​bo​rze De​n is Le​Re​v eur krę​ci gło​w ą z mil​czą​cą sa​t ys​f ak​cją. Naj​lep​si. Na ze​‐ bra​n iu ca​łej eki​py w na​szym domu Min​dy, za​chę​co​n a przez De​n i​sa, wy​ja​śnia, że nie chce​m y zmie​n iać ni​cze​go, co może po​z o​stać ta​kie, jak jest. Chce​m y mieć bre​t oń​ski dom, ty​po​w y dla Bel​le-Île, ma​ison sa​ine, zdro​w y dom, któ​ry roz​po​z na​ła​by sama Je​a n​n ie, gdy​by tu wró​ci​ła. – Bez zło​t ych kur​ków? – pyta hy​drau​lik. Wszy​scy wy​bu​cha​ją śmie​chem. Są nie​cier​pli​w i, prze​stę​pu​ją z nogi na nogę, uśmie​cha​ją się, zgi​n a​ją i pro​stu​ją znisz​czo​n e pal​ce, ni​czym kow​bo​je go​t o​w i do​siąść koni i wy​ru​szyć raz jesz​cze na spęd by​dła. Kto wie, może to ostat​n i sta​ry dom, któ​ry będą mie​li oka​z ję od​bu​do​w ać w daw​‐ nym sty​lu. • Przed na​szym wy​jaz​dem raz jesz​cze w ruch idzie ki​lof. Za​sa​dzo​n a zo​sta​je ko​lej​n a róża ze szkół​ki ro​ślin. Gdy​by​śmy tyl​ko zdo​ła​li zmu​sić sa​m o​cho​dy tu​ry​stów, żeby od​da​li​ły się nie​co od na​szych fron​t o​w ych drzwi, mie​li​by​śmy miej​sce na ogród wzdłuż ścia​n y. W ro​w ie prze​ko​pa​n ej zie​m i bie​gną​cym wzdłuż domu sa​dzi​m y wą​t łą sau​g e, szał​w ię, o czer​‐ wo​n ym czu​becz​ku, i od​n óż​kę jed​n ej z hor​t en​sji Gwe​n ed. Ani jed​n a, ani dru​ga nie wy​m a​ga wła​ści​w ie pod​le​w a​n ia. Gwe​n ed uwa​ż a, że ten za​ką​t ek jest zbyt za​cie​n io​n y dla hor​t en​sji, ale po​t em Su​z an​n e przy​cho​dzi zo​ba​czyć, co ro​bi​m y, i Min​dy wcią​ga ją do roz​m o​w y. Su​z an​n e pry​‐ cha. W Ker​bor​dar​do​ué hor​t en​sje ro​sną, gdzie się tyl​ko ze​chce. Py​t a​n ie tyl​ko, jaki ko​lor chce​cie. Za​kop​cie grejp​f ru​t a wraz z sa​dzon​ką, je​śli chce​cie nie​bie​skie kwia​t y, albo zo​staw​cie ją, jaka jest, je​śli wo​li​cie ró​ż o​w e. – My​ślę, że tro​chę tra​w y wy​glą​da​ło​by tu​t aj ład​n ie – mówi Gwe​n ed, wska​z u​jąc pal​cem. Po​t a​ku​je​m y w mil​cze​n iu. In​stynkt mówi nam, żeby nie wspo​m i​n ać o tej zmia​n ie jej na​sta​‐ wie​n ia. Kwia​t ek po kwiat​ku, bel​ka po bel​ce, wy​gra​m y tę wal​kę.

Rozdział siedemnasty

Rodzicielska pułapka W mia​rę jak re​m ont zbli​ż ał się ku koń​co​w i, ro​bi​li​śmy pla​n y, snu​li​śmy in​t ry​gi i przez cały rok oszczę​dza​li​śmy, żeby na cały mie​siąc wy​rwać się z No​w e​go Jor​ku. Tak, cały mie​siąc urlo​pu: rzecz nie​by​w a​ła w Ame​ry​ce, ale zu​peł​n ie nor​m al​n a we Fran​cji. Po la​t ach prze​py​cha​n ek z sze​‐ fa​m i, ugła​ski​w a​n ia re​dak​t o​rów i ble​f o​w a​n ia bez kart, przy​się​gli​śmy so​bie, że to bę​dzie te​raz albo ni​g​dy. I mie​li​śmy po temu do​bry po​w ód. Ten po​byt miał być eg​z or​cy​z mem wo​bec na​sze​go po​cząt​ko​w e​go sza​leń​stwa zwią​z a​n e​go z kup​n em domu, po​n ie​w aż po raz pierw​szy od ośmiu lat, kie​dy to za​ry​z y​ko​w a​li​śmy i pod​pi​sa​li​śmy cy​ro​graf na resz​t ę ży​cia, za​m iesz​ka​m y pod jego da​chem. Ko​n iec z no​co​w a​n iem w cia​snym po​ko​iku go​ścin​n ym na pod​da​szu Gwe​n ed, ko​n iec z wy​‐ naj​m o​w a​n iem od Ma​da​m e Mor​ga​n e po​z ba​w io​n ej in​sta​la​cji hy​drau​licz​n ej cha​łu​py dla ro​bot​n i​‐ ków se​z o​n o​w ych wśród pól, ko​n iec z go​t o​w a​n iem na pal​n i​kach tu​ry​stycz​n ych Bleu​e t Cam​pin​‐ gaz, ko​n iec z ką​pa​n iem Rory’ego w bla​sza​n ej ba​lii wśród gda​czą​cych kur. No, tego ostat​n ie​go aku​rat bę​dzie nam bra​ko​w ać. Ale te​raz pod​ło​ga na par​t e​rze na​sze​go domu zo​sta​ła po​ło​ż o​n a, a scho​dy do sy​pial​n i na gó​rze ukoń​czo​n e. Osiem lat po uzie​m ie​n iu na​szej fi​n an​so​w ej przy​szło​‐ ści mo​gli​śmy wresz​cie się wpro​w a​dzić. I wte​dy za​dzwo​n i​ła moja mat​ka: – Tego lata przy​je​dzie​m y was od​w ie​dzić – oznaj​m i​ła. – Na​praw​dę? Tu​t aj? W No​w ym Jor​ku? Su​per. – Na wa​szej wy​spie w Pro​w an​sji. Osiem lat, a ona wciąż nie może za​pa​m ię​t ać, gdzie znaj​du​je się nasz dom. Moja mat​ka, któ​ra ma dok​t o​rat z li​t e​ra​t u​ry po​rów​n aw​czej mi​n us obro​n a jed​n ej pra​cy. To nie przy​pa​dek. – W Bre​t a​n ii, mamo. Ale co was tam spro​w a​dza? Je​den z tych wa​szych tur​n ie​jów gol​f o​‐ wych? Ro​dzi​ce in​n ych lu​dzi po​dró​ż u​ją z bi​le​t a​m i lot​n i​czy​m i w dło​n i, ubie​ra​ją się w zwy​kłe ubra​n ia wy​cią​gnię​t e z szaf, sami tasz​czą ba​ga​ż e albo dają na​pi​w ek tra​ga​rzo​w i. Moi jeż​dżą na ofi​cjal​n ie

zor​ga​n i​z o​w a​n e wy​ciecz​ki w dwa​dzie​ścia albo i trzy​dzie​ści osób, wszy​scy odzia​n i w wia​t rów​ki z ja​skra​w o​czer​w o​n ym logo klu​bu i ela​stycz​n e ny​lo​n o​w e spodnie, no​szą​cy na ra​m ie​n iu klu​bo​w e czer​w o​n e tor​by, ich gi​gan​t ycz​n e wa​li​z y i po​krow​ce na kije gol​f o​w e są po​dob​n ie uró​ż o​w a​n e i ob​le​pio​n e na​klej​ka​m i, a całe to stad​ko po​ga​n ia​ją ogrom​n i byli fut​bo​li​ści w czer​w o​n ych ble​z e​‐ rach i ze słu​chaw​ka​m i ochro​n ia​rzy w uszach. Moi ro​dzi​ce to ame​ry​kań​scy gol​f i​ści typu alfa. Naj​‐ wspa​n ial​sze Po​ko​le​n ie po​w o​ła​n e do Ar​m ii Ar​n ie​go i pod​bi​ja​ją​ce świat. – Nie – od​par​ła mama. – Po pro​stu przy​je​dzie​m y do was w od​w ie​dzi​n y. Na​praw​dę nie zdzi​w ił​bym się, gdy​by oznaj​m i​li, że jadą grać w gol​f a do Sto​n e​hen​ge, na An​‐ tark​t y​dę albo Gu​a dal​ca​n al. Ale Bel​le-Île bez żad​n ych klu​bów? Coś tu śmier​dzia​ło. Wy​ra​z i​li już prze​cież ja​sno swój sto​su​n ek do tego miej​sca. Kie​dy za​dzwo​n i​łem z wia​do​m o​ścią, że ku​pu​je​m y dom – „Ślicz​n ą małą ru​inę na wy​spie w Za​t o​ce Bi​skaj​skiej”, po​w ta​rza​łem w kół​ko, jak​by przez to cią​głe po​w ta​rza​n ie mo​gło to za​‐ brzmieć le​piej – moja mat​ka spy​t a​ła: „Gdzie?”, pod​czas gdy oj​ciec słu​chał w ka​m ien​n ej ci​szy. Mia​łem na​dzie​ję, że on aku​rat zro​z u​m ie te emo​cje, bo przez całe moje dzie​ciń​stwo ku​po​w ał dział​ki o nie​t y​po​w ym kształ​cie, żeby je kie​dyś w przy​szło​ści od​sprze​dać, gdy​by Di​sney po​t rze​‐ bo​w ał ta​kie​go aku​rat pasa zie​m i (sze​ro​kie​go na trzy sto​py i dłu​gie​go na pół mili) do wy​bu​do​w a​‐ nia ko​lej​n e​go Ma​gicz​n e​go Kró​le​stwa. (Praw​dę po​w ie​dziaw​szy, ten in​t e​res nie wy​pa​lił na​w et wte​dy, kie​dy pas fak​t ycz​n ie zo​stał ku​pio​n y w związ​ku z po​sze​rze​n iem au​t o​stra​dy). Są​dzi​łem, że tata bę​dzie za​chwy​co​n y. „Wy​ka​pa​n y oj​ciec! My Wal​la​ce’owie za​w sze ku​pu​je​m y ja​kieś ru​‐ iny!”. Li​czy​łem, rzecz ja​sna, na jego apro​ba​t ę. Pew​n ie mo​głem wta​jem​n i​czyć go wcze​śniej. Kie​dy mu wresz​cie po​w ie​dzia​łem, nie pa​t ycz​‐ ko​w ał się: – Wiem, po co to ro​bisz. Bo te​raz, kie​dy bę​dziesz na ja​kimś kok​t aj​lu w Gre​e n​w ich Vil​la​ge i wy​czer​pią ci się te​m a​t y do roz​m o​w y, za​w sze bę​dziesz mógł opo​w ie​dzieć o swo​im ma​łym dom​ku we Fran​cji. Tu włą​czy​ła się mama: – Ależ, ko​cha​n ie, to eks​cy​t u​ją​ce. Pa​m ię​t asz, jak wszy​scy w co​un​t ry clu​bie się oży​w i​li? Jim​m y Wagg był pod wra​ż e​n iem. Wiesz, Don​n y, Jim​m y Wagg jest te​raz Che​va​lier du Ta​s te​vin. Nosi sza​‐ ty w ko​lo​rze bur​gun​da na co​rocz​n ej uro​czy​stej ko​la​cji po​łą​czo​n ej z de​gu​sta​cją win. Mówi, że Pro​w an​sja jest bar​dzo szy​kow​n a. Pa​n ie z mo​je​go klu​bu bry​dżo​w e​go nie mogą się już do​cze​kać, kie​dy będą mo​gły mi po​m óc wy​brać wy​strój… Wzdry​gną​łem się. Wzdry​gną​łem się na wie​lu róż​n ych po​z io​m ach, ale żeby wspo​m nieć tyl​ko o pierw​szym z nich, gust mo​jej mamy i mój są dia​m e​t ral​n ie róż​n e: po​w łó​czy​ste sza​t y i kor​do​‐ nek kon​t ra dżin​sy i T-shir​t y, re​pu​bli​kan​ka z co​un​t ry clu​bu kon​t ra ul​t ra​po​stę​po​w iec, przy​ję​cia z ko​la​cją i tań​ca​m i przy dźwię​kach Tie a Yel​low Rib​b on kon​t ra gi​ba​n ie się w rytm Psy​c ho Kil​ler, Qu’est-ce que c’est? Tal​king He​a ds. – Mamo. Nie bę​dziesz wy​bie​rać żad​n e​go, hm, wy​stro​ju. W ogó​le. – Nie że​by​śmy mie​li ja​ki​‐ kol​w iek, ale za​w sze. Pu​ści​ła moje sło​w a mimo uszu.

– Gdzie to jest do​kład​n ie w tej Pro​w an​sji? Wszy​scy mnie py​t a​ją. To ostat​n ie zda​n ie sta​n o​w i​ło klucz do zmia​n y ich na​sta​w ie​n ia, od drwin do na​głe​go oszo​ło​‐ mie​n ia. Przy​po​m nia​łem so​bie, jak na Gwiazd​kę do​sta​li​śmy cały stos eg​z em​pla​rzy Roku w Pro​‐ wan​s ji, wspo​m nień Pe​t e​ra May​le’a na te​m at je​dze​n ia, wina i bez​t ro​skie​go ży​cia za gra​n i​cą, po​‐ zba​w io​n e​go po​czu​cia winy i ogra​n i​czeń bu​dże​t o​w ych. Ty​t uł ten przez cały rok utrzy​m y​w ał się na li​stach be​st​sel​le​rów, da​jąc po​czą​t ek mo​dzie na ja​sne pa​ste​lo​w e ta​pe​t y i za​sło​n y jak z ob​ra​‐ zów Ma​t is​se’a oraz ma​lo​w a​n e niby to wła​sno​ręcz​n ie sza​f y i sto​ły. My, któ​rzy mę​czy​li​śmy się w No​w ym Jor​ku w ciem​n ym miesz​kan​ku z jed​n ą sy​pial​n ią, smęt​n i wła​ści​cie​le nie​n a​da​ją​cej się do za​m iesz​ka​n ia ru​iny w nie​szy​kow​n ej Bre​t a​n ii, czu​li​śmy się nie​co zgnę​bie​n i już po otrzy​m a​‐ niu jed​n e​go eg​z em​pla​rza. Ale kie​dy otwie​ra​li​śmy ko​lej​n y i jesz​cze ko​lej​n y, rana tyl​ko się za​‐ ognia​ła. Te​raz zro​z u​m ia​łem: od​kąd Rok w Pro​wan​s ji od​n iósł taki suk​ces, moja mama mu​sia​ła opo​w ia​‐ dać wszyst​kim na​oko​ło, że „ona” też ma tam dom. Tyle że wy​py​t y​w a​n a o szcze​gó​ły przez pod​‐ eks​cy​t o​w a​n e ko​le​ż an​ki z klu​bu bry​dżo​w e​go i klu​bu książ​ki ku swe​m u za​ż e​n o​w a​n iu nie po​t ra​f i​‐ ła wy​krztu​sić ani sło​w a. Po​cie​sza​łem się, że ten wy​jazd to coś w ro​dza​ju ze​m sty w po​sta​ci far​sy, ale to my by​li​śmy obiek​t em żar​t ów. Kie​dy wresz​cie uda​ło nam się uzgod​n ić z ro​dzi​ca​m i ter​m i​n y wy​jaz​dów, na​‐ sze czte​ry ty​go​dnie na Bel​le-Île skur​czy​ły się do dwóch. Bo mu​si​m y wy​je​chać po nich w Pa​ry​ż u na lot​n i​sko i od​t ran​spor​t o​w ać ich i ich ba​ga​ż e do ho​t e​lu. Bo po​t em będą dwa dni za​ku​pów. Bo na​stęp​n ie bę​dzie​m y zwie​dzać zam​ki nad Lo​a rą. Bo do​pie​ro wte​dy po​je​dzie​m y wresz​cie na wy​‐ spę, a po dwóch ty​go​dniach wró​ci​m y do Pa​ry​ż a na dal​sze za​ku​py, po czym od​pro​w a​dzi​m y ich z po​w ro​t em na lot​n i​sko. Mimo to zgo​dzi​łem się. Mia​łem po​czu​cie, że to nie​uchron​n y prze​łom, zbli​ż e​n ie mię​dzy po​‐ ko​le​n ia​m i. Min​dy trosz​kę tra​gi​z o​w a​ła – to ona bę​dzie mu​sia​ła wszyst​ko za​ła​t wiać i wszyst​ko tłu​m a​czyć – ale sta​ra​ła się być dziel​n a. Moi ro​dzi​ce z ko​lei oka​z a​li się po​t wor​n i. Bła​ga​li​śmy ich, żeby przy​je​cha​li pro​sto na Bel​le-Île, bo Pa​ryż w sierp​n iu, jak po​w szech​n ie wia​do​m o, jest upal​n y i spo​w i​t y smo​giem, a wie​le mu​z e​ów ma prze​rwę. W koń​cu dla​t e​go wła​śnie pa​ry​ż a​n ie jeż​dżą na Bel​le-Île. Ale nie, musi być Pa​ryż – Pa​ryż w sa​m ym środ​ku nie​z no​śnej fali upa​łów. Oczy​w i​ście po​t em cały czas na​rze​ka​li. Tata od​m ó​w ił ja​kich​kol​w iek prób mó​w ie​n ia po fran​cu​sku, na​w et w re​stau​ra​cjach. Za​m iast tego wy​ko​rzy​sty​w ał swój hisz​pań​ski, szli​f o​w a​n y na menu w El To​ri​t o. Na śnia​da​n ie co​dzien​n ie za​m a​w iał hu​evos ran​c he​ros, wiej​skie jaja, za każ​dym ra​z em z tym sa​m ym re​z ul​t a​t em: kon​ster​‐ na​cja, za​ż e​n o​w a​n ie, agre​syw​n a od​m o​w a zje​dze​n ia cze​go​kol​w iek in​n e​go, kłót​n ia z mamą. Każ​de​go kel​n e​ra trak​t o​w ał jak wro​ga, od​szcze​ku​jąc mu w uni​w er​sal​n ym ję​z y​ku opry​skli​w e​go tu​ry​sty. Je​dy​n ie wino mu sma​ko​w a​ło. Jesz​cze je​den po​w ód, by dzię​ko​w ać Bogu za do​bre Bor​‐ de​a ux! Tata za​w sze był naj​m il​szym z lu​dzi, ła​god​n ym ol​brzy​m em, ko​cha​ją​cym, za​in​t e​re​so​w a​n ym, in​t e​li​gent​n ym i mą​drym, wy​ro​z u​m ia​łym dla swo​ich dzie​ci i dla ludz​kich sła​bo​ści w ogó​le. Czy to tyl​ko Fran​cja tak na nie​go po​dzia​ła​ła, czy coś jesz​cze? Mi​n u​sem Naj​w spa​n ial​sze​go Po​ko​le​n ia,

jak się prze​ko​n a​łem, jest nie​chęć do mó​w ie​n ia o swo​ich uczu​ciach. Je​dy​n ym, co mo​głem wy​do​‐ być z taty, były te nie​szczę​sne: „Hu​evos ran​c he​ros”. Przy​n aj​m niej mama była ra​do​sną wy​ciecz​ko​w icz​ką – któ​ra ko​bie​t a nie by​ła​by w Pa​ry​ż u – do​pó​ki nie do​t ar​li​śmy na Bel​le-Île i do Ker​bor​dar​do​ué. „Ale tu zu​peł​n ie nie jest tak, jak w Roku w Pro​wan​s ji!” – jęk​n ę​ła, kie​dy za​je​cha​li​śmy na miej​sce. (Wiem: jak ona mo​gła?). Ale, żeby od​dać jej spra​w ie​dli​w ość, upar​ła się, żeby spę​dzić cały dzień w Van​n es, gdzie ku​pi​ła nam fan​t a​stycz​n e koł​dry we wzo​ry pro​w an​sal​skich pa​pug, na​rzu​t y, prze​ście​ra​dła, po​szew​ki i ręcz​n i​ki w bu​t i​ku typu Pier​re Deux. Nic nie mo​gło jej po​w strzy​m ać. Dzia​ła​ła jak w amo​ku. Ale to nie jej wzdry​gnię​cie i chęć na​t ych​m ia​sto​w ej uciecz​ki do ho​t e​lu, za​m iast po​cze​kać, aż zło​ż ę za​m ó​w io​n e pocz​t ą łóż​ka Tro​is Su​is​ses, naj​bar​dziej nas za​bo​la​ły. Je​stem nie​z ręcz​n y w naj​lep​szych oko​licz​n o​ściach, a jako śru​bo​kręt mia​łem je​dy​n ie scy​z o​ryk. Nie, naj​bar​dziej bo​la​‐ ło nas to, że nie mo​gli​śmy z Min​dy świę​t o​w ać fak​t u, że wresz​cie, po ośmiu la​t ach, wi​dzi​m y nasz dom ukoń​czo​n y. Za​m iast tego mu​sie​li​śmy zno​sić ich roz​cza​ro​w a​n e miny. Na​sza mała bań​ka szczę​śli​w o​ści pry​sła – przez na​stęp​n y ty​dzień wo​z i​li​śmy ro​dzi​ców po wy​spie (pięć mi​n ut jaz​dy, przy​sta​n ek, wy​sia​da​m y, żeby pstryk​n ąć zdję​cie, wsia​da​m y z po​w ro​‐ tem do sa​m o​cho​du, pięć mi​n ut jaz​dy i tak da​lej), po​sił​ki ja​da​li​śmy wy​łącz​n ie w re​stau​ra​cjach (wszyst​kie były „okrop​n e”, plus co​dzien​n a po​ran​n a sce​n a z hu​evos ran​c he​ros), cho​dzi​li​śmy po nie​licz​n ych skle​pach (żad​n e​go Guc​cie​go, żad​n e​go Lo​uisa Vu​it​t o​n a – cie​ka​w e, cze​go mama się spo​dzie​w a​ła po À La Pro​v i​den​ce, ko​m i​sie, przed któ​rym na chod​n i​ku stał wy​cię​t y ze sklej​ki fran​cu​ski ma​ry​n arz?). Ich kry​t ycz​n e uwa​gi wa​li​ły w nas ni​czym kwa​śny deszcz: te cro​is​san​t y są za twar​de, te na​le​śni​ki zbyt gu​m ia​ste, Jim​m y Wagg nie po​chwa​lił​by tego ta​n ie​go Mu​sca​det na Con​f rérie des Cha​v a​liers du Ta​ste​v in… Co my so​bie my​śle​li​śmy? Bel​le-Île była za mała, zbyt wiej​ska, po​spo​li​t a, nie było tu co ro​bić, nie było mu​z e​ów, żad​n e​go szy​ku. – Pre​z y​dent Mit​t e​rand co roku przy​la​t u​je tu he​li​kop​t e​rem, żeby zjeść na​le​śni​ka – po​w ie​‐ dzia​łem po​t ul​n ie. Spoj​rze​n ie, ja​kim ob​rzu​ci​ła mnie mat​ka w od​po​w ie​dzi, mó​w i​ło wy​raź​n ie, że to tyl​ko do​w o​dzi jej ra​cji. Sy​t u​a cja osią​gnę​ła punkt kry​t ycz​n y w Hôtel du Pha​re, gdzie ob​słu​ga jest tak wol​n a, że na​‐ bie​ra eg​z y​sten​cjal​n e​go wy​m ia​ru i moż​n a to prze​t rwać tyl​ko wte​dy, je​śli zdo​bę​dzie się wy​so​ko ce​n io​n y sto​lik na ta​ra​sie. Nam się to uda​ło – wi​dok na ślicz​n y mały port w Sau​z on był zu​peł​n ie jak z pocz​t ów​ki – gdy na​gle tata wdał się w pod​su​m o​w y​w a​n ie na​szej przy​go​dy gło​sem ocie​ka​‐ ją​cym sar​ka​z mem. Mama sie​dzia​ła scho​w a​n a za oku​la​ra​m i sło​n ecz​n y​m i i nie pró​bo​w a​ła na​w et od​pie​rać czy ła​go​dzić ani jed​n ej z jego ką​śli​w ych uwag. Min​dy za​czę​ła się trząść. Pró​bo​w a​łem zmie​n ić te​m at: Rory sie​dział obok, z chmur​n ym czo​‐ łem czy​t a​jąc ksią​ż ecz​kę. – Tato, tato… – po​w ie​dzia​łem, a gdy wciąż nie prze​sta​w ał, wy​pa​li​łem: – Mam wra​ż e​n ie, że nie je​steś tu sobą. – Jak śmiesz od​z y​w ać się do ojca w ten spo​sób! – wark​n ę​ła mama. „O rany, zno​w u się za​czy​n a” – po​m y​śla​łem. W tym mo​m en​cie jed​n ak Rory pod​n iósł wzrok.

– Bab​ciu – ode​z wał się ci​chym, spo​koj​n ym gło​si​kiem. – Ty i dzia​dek nie trak​t u​je​cie mamy i taty zbyt miło. Za​pla​n o​w a​li ten wy​jazd, wszę​dzie was wożą i mó​w ią za was po fran​cu​sku, za​‐ ma​w ia​ją w re​stau​ra​cji ta​kie da​n ia, jak lot​te i sola, któ​re są dla was bar​dzo do​bre i bar​dzo świe​ż e, po​ka​z a​li wam Grot​t e de L’Apo​t hi​ca​ire​rie i Trou du Va​z en i miej​sca, gdzie były sta​n o​w i​ska nie​‐ miec​kich dział – mó​w iąc to, stłu​m ił dresz​czyk emo​cji – a wy cały czas mó​w i​cie im tyl​ko przy​kre rze​czy. W Hôtel du Pha​re ob​słu​ga jest po​w ol​n a – cią​gnął – ale mo​ż e​m y jeść lan​g o​usti​nes i ostry​gi i czy​t ać na​sze książ​ki, a Huna może czy​t ać swo​ją „He​rald Tri​bu​n e”, po któ​rą tata każ​de​go ran​‐ ka spe​cjal​n ie jeź​dzi do Le Pa​la​is. Czy wie​cie, że kie​dy wra​ca​cie do ho​t e​lu, ro​dzi​ce cały czas mó​‐ wią o tym, co zro​bić, żeby wam spra​w ić przy​jem​n ość? Ale was to w ogó​le nie ob​cho​dzi. Spoj​rzał na dziad​ka, któ​re​m u sam nadał prze​z wi​sko. – Huna, po​w i​n ie​n eś za​cho​w y​w ać się le​piej. Oto ko​rzy​ści po​stę​po​w ej edu​ka​cji przed​szkol​n ej.

Rozdział osiemnasty

Sola solo Po​god​n y i sku​pio​n y Rory od lat pię​ciu wzwyż był wy​m a​rzo​n ym dziec​kiem pi​szą​cych ro​dzi​ców – przy​n aj​m niej przez kil​ka pierw​szych go​dzin wol​n e​go dnia, pod​czas week​e n​du czy wa​ka​cji. Ale w pew​n ym mo​m en​cie, za​z wy​czaj w po​rze lun​chu, pod​n o​sił wzrok znad za​ba​w ek czy ksią​ż ecz​ki i nie​cier​pli​w ie roz​glą​dał się za ja​kimś to​w a​rzy​stwem. Na Bel​le-Île za​raz po​t em po​ja​w ia​ła się roz​cza​ro​w a​n a mina. Przez resz​t ę dnia, bez wzglę​du na to, co ro​bi​li​śmy poza tym, na​szym głów​n ym ce​lem było zna​le​z ie​n ie ko​goś, kto za​pew​n i mu za​ję​cie, bo od tego za​le​ż a​ły na​sze wa​‐ ka​cje – i na​sze ka​rie​ry za​w o​do​w e. A za​pew​n ie​n ie Rory’emu to​w a​rzy​szy za​baw sta​n o​w i​ło nie lada wy​z wa​n ie. To, co ła​t we w domu, sta​je się trud​n e czy wręcz nie​m oż​li​w e na wy​spie, gdzie mówi się w ob​cym ję​z y​ku, a ty​po​w ym nie​strze​ż o​n ym pla​cem za​baw jest sa​m ot​n a za​t ocz​ka albo ogrom​n a pla​ż a. Mimo to mu​sie​li​śmy spró​bo​w ać. To oczy​w i​ste, że waż​n e jest, by dziec​ko mo​gło się ba​w ić nie tyl​ko z ro​‐ dzi​ca​m i, któ​rzy w prze​ciw​n ym ra​z ie by​li​by zmu​sze​n i bez koń​ca wcie​lać się w rolę sę​pów czy od​gry​w ać ko​lej​n e scen​ki z Mon​t y Py​t ho​n a z uży​ciem fi​gu​rek Lego. Przez część pierw​szych dwóch wa​ka​cji Rory miał Lea, syna na​szych so​bo​w tó​rów, Bru​n a i Va​‐ lérie, ale po tym dru​gim roku prze​sta​li przy​jeż​dżać (cho​ciaż na​dal wi​dy​w a​li​śmy się z nimi w Pa​‐ ry​ż u). Wte​dy jed​n ak, mam wra​ż e​n ie, było znacz​n ie zim​n iej niż te​raz, na wy​spie pa​n o​w a​ły su​‐ row​sze wa​run​ki, tak że uma​w ia​n ie się na wspól​n ą za​ba​w ę spra​w ia​ło do​dat​ko​w e pro​ble​m y. Pa​m ię​t am trzy czy czte​ry lata na​pa​w a​ją​cych na​dzie​ją spo​t kań z in​n y​m i emi​gran​t a​m i, głów​n ie Bry​t yj​czy​ka​m i, w in​n ych na wpół ukoń​czo​n ych do​m ach w oko​licz​n ych wio​skach. Mia​ły sta​ły sche​m at: fi​li​ż an​ki ka​kao dla dzie​ci i her​ba​t a z ukrad​ko​w y​m i po​cią​gnię​cia​m i whi​sky dla ro​‐ dzi​ców, sztyw​n a roz​m o​w a i cięż​kie wes​t chnie​n ia nad kosz​t em do​koń​cze​n ia re​m on​t u „w przy​‐ szłym roku”. Cała im​pre​z a koń​czy​ła się bru​t al​n ym ata​kiem na czy​je​goś ulu​bio​n e​go plu​sza​ka albo fi​gur​kę z Gwiezd​nych wo​jen. Pod wie​lo​m a wzglę​da​m i po​lo​w a​n ie na ko​le​gów Rory’ego przy​po​m i​n a​ło po​szu​ki​w a​n ia cze​‐ goś, co on by zjadł. W No​w ym Jor​ku Rory był nie​w y​bred​n y i fleg​m a​t ycz​n y. Na po​cząt​ku do​sta​‐

wał swój sło​iczek Ger​be​ra oraz „moko” (mle​ko) i nie było z nim żad​n e​go pro​ble​m u. Ale pod​czas jego pierw​szej wi​z y​t y we Fran​cji, kie​dy miał osiem​n a​ście mie​się​cy, co​raz bar​dziej dra​m a​t ycz​‐ nym py​t a​n iem każ​de​go dnia sta​ło się: „Avez-vous, czy mają pań​stwo je​dze​n ie dla dzie​ci?”. W pierw​szych la​t ach Ma​da​m e w Les Qu​a tre Sa​isons re​a go​w a​ła spło​szo​n ym ge​stem w kie​run​ku czte​rech ścian za​sta​w io​n ych grzy​ba​m i i szpa​ra​ga​m i w pusz​kach, tête du veau i bo​udin noir (ro​dza​‐ jem kle​istej ka​szan​ki), se​ra​m i i wi​n a​m i. Bre​t oń​czy​cy na myśl o tym, że dzie​ci mo​gły​by wy​m a​gać od​m ien​n ej kuch​n i, wy​ra​ż a​ją uprzej​m e nie​do​w ie​rza​n ie. Py​t a​li​śmy o mus jabł​ko​w y. (Sprawdź​cie w Nor​m an​dii, trzy alej​ki i sto mil na pół​n oc). Przez parę lat po​sił​ki wy​kań​cza​ły nas ner​w o​w o. Kie​dy Rory skoń​czył czte​ry i pół roku, po​ja​w ił się nowy ku​li​n ar​n y „mus”: „Avez-vous ma​sło orze​cho​w e?” Do​w ie​dzie​li​śmy się, że po fran​cu​sku na​z y​w a się to beur​re de ca​c a​hu​ètes i nikt tego nie spro​w a​dza. Pró​bo​w a​li​śmy więc roz​gnia​t ać orzesz​ki ziem​n e w za​im​pro​w i​z o​w a​n ym moź​dzie​rzu. Pró​bo​‐ wa​li​śmy za​stą​pić jego przy​smak Nu​t el​lą. (Jak on mógł od​rzu​cić ma​sło z orzesz​ków la​sko​w ych z do​dat​kiem cze​ko​la​dy, tego nie mogę po​jąć, ale tak wła​śnie zro​bił). Tym, co nas oca​li​ło, nie był mus jabł​ko​w y, tyl​ko cydr. Pew​n e​go po​po​łu​dnia, wy​ru​sza​jąc na wy​ciecz​kę sa​m o​cho​do​w ą do jed​‐ nej z dzik​szych za​t o​czek Bel​le-Île, z prze​m ę​cze​n ia za​po​m nie​li​śmy za​pa​ko​w ać po​jem​n i​czek z so​kiem Rory’ego. Nasz syn sie​dział w fo​t e​li​ku i ma​ru​dził, aż Min​dy wy​pa​t rzy​ła wiej​ski skle​‐ pik, wy​sko​czy​ła z sa​m o​cho​du i wró​ci​ła ze zna​jo​m ą bu​t el​ką z ciem​n e​go szkła. „Jest doux, bez​a l​‐ ko​ho​lo​w y” – po​w ie​dzia​ła. Rory przez resz​t ę dnia był w wy​śmie​n i​t ym hu​m o​rze, z ocho​t ą za​padł w po​po​łu​dnio​w ą drzem​kę i zjadł pik​n i​ko​w y lunch bez zwy​kłych wy​rze​kań. Przy​pi​su​jąc tę na​głą prze​m ia​n ę na​sze​go syna ja​kiejś mi​stycz​n ej wię​z i z Bre​t a​n ią, le​ż e​li​śmy na pia​sku, już so​bie wy​obra​ż a​jąc bar​dziej wa​ka​cyj​n y rytm. Wresz​cie bę​dzie​m y mo​gli cho​ciaż od cza​su do cza​su spę​dzić spo​koj​n e po​po​łu​dnie. Rory po​m ru​ki​w ał coś po​god​n ie, co parę chwil ga​sząc pra​gnie​n ie łycz​kiem „mu​su​sia”, jak na​z y​w ał swój nowy na​pój. Zu​peł​n ie jak grzecz​n y bre​t oń​ski chłop​czyk. Tam​t e​go wie​czo​ru, kie​dy wpa​dli do nas Franck i Ines, za​uwa​ż y​li szkla​n ecz​kę z mu​su​ją​cym cy​drem, z któ​rej po​pi​jał Rory, i za​py​t a​li nas, czy to taki ame​ry​kań​ski zwy​czaj, żeby upi​jać dzie​‐ ci. Ci​d re doux wca​le nie ozna​cza​ło, że to „ła​god​n y”, czy​li bez​a l​ko​ho​lo​w y tru​n ek – zna​czy​ło „słod​ki” w prze​ci​w ień​stwie do „wy​t raw​n y”. Aha. Te (nie​ozna​ko​w a​n e) bu​t el​ki, któ​re da​w a​li​śmy Rory’emu, za​w ie​ra​ły od pół​t o​ra do czte​rech i pół pro​cent al​ko​ho​lu. Ojej. • Mimo to uwa​ż am, że wła​śnie od tam​t e​go brze​m ien​n e​go w skut​ki pierw​sze​go łyka roz​po​czę​ła się sma​ko​w a edu​ka​cja Rory’ego. Z ja​kie​goś po​w o​du, może dla​t e​go, że był tro​chę oszo​ło​m io​n y, prze​stał na​rze​kać na brak ma​sła orze​cho​w e​go (ani na na​sze ża​ło​sne al​t er​n a​t y​w y). Praw​dą jest tak​ż e, że rok póź​n iej za​bra​li​śmy go na ko​la​cję, któ​ra mia​ła je​den cel: do​star​czyć mu ta​lerz ja​‐ dal​n ych fry​t ek. Może się wy​da​w ać, że nie było to trud​n e za​da​n ie we Fran​cji, ale Bre​t a​n ia jest

w koń​cu kra​iną plac​ków i na​le​śni​ków, a fryt​ki z crêpe​rie, na​le​śni​kar​n i, są tro​chę, no, na​le​śni​ko​‐ wa​t e. Do​t ar​li​śmy do Hôtel du Pha​re i na​sta​w i​li​śmy się na zwy​kły trzy​go​dzin​n y ma​ra​t on obia​do​‐ wy. Le​piej, żeby te fryt​ki były na​praw​dę do​bre. De​n er​w o​w a​li​śmy się. Czy fran​cu​skie fryt​ki speł​n ią jego wy​m a​ga​n ia? Czy też wbi​je nam nóż w ser​ce, oznaj​m ia​jąc: „Chcę do McDo​n al​da”? W ostat​n iej se​kun​dzie do​z na​łem olśnie​n ia i za​n im po​da​łem fryt​kę Rory’emu, po​czę​sto​w a​‐ łem nią na​t ręt​n ą mewę, któ​ra sta​ła ni​czym pta​si kie​row​n ik sali przy od​le​głym koń​cu na​sze​go sto​li​ka. Rory był za​chwy​co​n y pta​kiem i je​dze​n iem. Sie​dzie​li​śmy na ta​ra​sie i mie​li​śmy wi​dok na ma​leń​ki port w Sau​z on. Mewa przy​su​n ę​ła się jesz​cze bli​ż ej, drep​cząc bocz​kiem po ba​lu​stra​dzie, gdy Rory spró​bo​w ał pierw​szy kęs zło​ci​sto​brą​‐ zo​w ej ryby, któ​ra le​ż a​ła jak dłu​ga na jego ta​le​rzu. Mały rzu​cił me​w ie nie​uf​n e spoj​rze​n ie; to była jego ko​la​cja. – Jak to się na​z y​w a? – spy​t ał, gry​z ąc ze zmarsz​czo​n ym w naj​w yż​szym sku​pie​n iu czo​łem. – Sola – od​po​w ie​dzie​li​śmy i wstrzy​m a​li​śmy od​dech, cze​ka​jąc na ty​ra​dę. – Jest su​per. Od tej pory – jego nóż i wi​de​lec pi​ło​w a​ły za​w zię​cie – chcę tyl​ko solę. Mnó​stwo soli. Min​dy i ja opar​li​śmy się na krze​słach i unie​śli​śmy kie​lisz​ki Mu​sca​det. – Le prze​łom – wes​t chnę​ła Min​dy. Za​po​m i​n a​jąc, że trze​ba uwa​ż ać, cze​go czło​w iek so​bie ży​czy, kiw​n ą​łem gło​w ą. – Co bę​dzie, je​śli on nam wy​ro​śnie na ma​łe​go sma​ko​sza? To by do​pie​ro było coś! Na​sze bło​gie otu​m a​n ie​n ie prze​rwał do​n o​śny głos Rory’ego: – Tato, nie zja​daj ca​łej swo​jej soli. Będę chciał wię​cej. – Ja nie za​m ó​w i​łem soli. Za​m ó​w i​łem lot​te. – Co? Zwa​rio​w a​łeś? Mu​sisz za​w sze za​m a​w iać solę! Wes​t chnę​li​śmy. Czu​łem, że to się źle skoń​czy. W na​stęp​n ym roku Rory miał w szko​le za​ję​cia z bio​lo​gii mo​rza, któ​re nie tyl​ko za​in​t e​re​so​‐ wa​ły go świa​t em ryb, ale tak​ż e prze​ko​n a​ły, że jego obo​w iąz​kiem jako na​czel​n e​go dra​pież​n i​ka jest skosz​t o​w a​n ie ca​łe​go mor​skie​go łań​cu​cha po​kar​m o​w e​go. W cią​gu pierw​szych ty​go​dni po po​‐ wro​cie na Bel​le-Île ape​t yt na​sze​go syna na owo​ce mo​rza zo​stał za​spo​ko​jo​n y dzię​ki wy​pra​w om ło​dzią są​sia​da po ma​kre​le, oko​n ie, vie​il​les (gra​n i​ki), aigu​il​les i lieu, jak rów​n ież wy​pa​dom pod​czas od​pły​w u po mał​ż e i te sy​re​n o​w a​t e po​us​s e-pieds, któ​rych bia​łe dzio​by, wy​sta​ją​ce z po​m arsz​czo​‐ nych czar​n ych szyi, chro​n ią so​czy​sty ka​w a​łek mię​sa. To wła​śnie ka​cze​n i​ce dały mi zro​z u​m ie​n ia, że pa​sja Rory’ego prze​ra​dza się w ob​se​sję. Wi​dok mego syna wdra​pu​ją​ce​go się na ska​łę z no​‐ żem do ma​sła w gar​ści i z żą​dzą zbie​ra​n ia po​us​s e-pieds – ka​cze​n ic, na li​t ość bo​ską! – na za​w sze zo​sta​n ie mi w pa​m ię​ci. Mor​skie po​lo​w a​n ia Rory’ego zwró​ci​ły uwa​gę zna​jo​m e​go Gwe​n ed, wy​spor​t o​w a​n e​go ojca bar​dzo po​rząd​n ej fa​mil​le en bon​ne for​me, ro​dzi​n y w do​brej for​m ie, któ​ry wy​n aj​m o​w ał od niej dom przez parę ty​go​dni. Na proś​bę Rory’ego wy​stru​ga​łem mu dzi​dę, żeby mógł po​lo​w ać na ryby, któ​re wy​pa​t rzył w ma​łym fior​dzie. Ów oj​ciec, Hec​t or, pod​szedł do nas po któ​rejś nie​uda​‐

nej wy​pra​w ie i bez sło​w a wrę​czył mo​je​m u sy​n o​w i – lat dzie​w ięć – ku​szę. „My​ślę, że z tym po​‐ win​n o być le​piej” – oznaj​m ił Hec​t or. Oczy​w i​ście Min​dy i inni ro​dzi​ce (no do​bra, w tym ja) tro​chę się zde​n er​w o​w a​li tym pre​z en​‐ tem. Za​sta​n a​w ia​li​śmy się, czy go nie zwró​cić. Ale to by było ta​kie… ta​kie… mię​cza​ko​w a​t e. Co by po​m y​ślał praw​dzi​w y męż​czy​z na z Bel​le-Île, taki De​n is Le​Re​v eur albo Mon​sieur Bor​la​ga​dec? Żeby uspo​ko​ić na​sze star​ga​n e ner​w y, Hec​t or po​z wo​lił nam wy​pró​bo​w ać ku​szę i udzie​lił wska​z ó​w ek do​t y​czą​cych jej bez​piecz​n e​go uży​w a​n ia. Gdy Rory pa​ko​w ał tor​bę przed po​n ow​n ą wy​pra​w ą do Port Scheul, Hec​t or uśmiech​n ął się do mnie. „Prze​ko​n a się, jak trud​n o jest strze​lać pod wodą – po​w ie​dział ide​a l​n ym tu​reń​skim fran​cu​skim, tak wy​raź​n ym, że brzmiał jak an​giel​‐ ski. – Tro​pić ryby, prze​w i​dzieć tor strza​łu i w ogó​le. Ale ma taką pa​sję, że za​słu​gu​je na praw​dzi​‐ wy sprzęt”. Po​je​cha​li​śmy z po​w ro​t em do Port Scheul. Nie skoń​czy​łem jesz​cze roz​kła​dać ręcz​n i​ków, a Rory już wszedł do wody, mie​rząc z ku​szy pro​sto przed sie​bie. Kil​ka pla​ż u​ją​cych w po​bli​ż u ma​‐ tek z ma​ły​m i dzieć​m i od​w ró​ci​ło się, mie​rząc go nie​chęt​n ym spoj​rze​n iem. „Uwa​ż aj na dzie​ci!” – krzyk​n ą​łem za nim. Parł da​lej w głąb mo​rza, ni​czym ja​kaś wod​n a isto​t a, pół chło​piec, pół ryba, w ma​sce, z faj​ką do nur​ko​w a​n ia i w płe​t wach; ku​szę przy​ci​skał do pier​si, z gro​t em wy​ce​lo​w a​‐ nym w po​w ie​t rze, tak jak zo​stał po​uczo​n y. Ko​bie​t y pod​bie​gły do swo​ich po​ciech – któ​re znaj​do​w a​ły się na su​chym lą​dzie, trze​ba do​dać – i za​bra​ły je znad brze​gu mo​rza, rzu​ca​jąc mi oskar​ż y​ciel​skie spoj​rze​n ia. Rory za​n u​rzył się pod wodę. Za​czął me​t o​dycz​n ie prze​cze​sy​w ać dno oce​a nu, co ja​kieś dwa​dzie​ścia se​kund z faj​ki try​‐ ska​ła woda. Prze​su​n ął się tro​chę da​lej, gdzie dno opa​da​ło i z piasz​czy​ste​go sta​w a​ło się ska​li​ste. By​łem tak za​a b​sor​bo​w a​n y pa​t rze​n iem na syna, mar​t wie​n iem się, czy się aby nie po​strze​li, że w pierw​szej chwi​li prze​ga​pi​łem po​ja​w ie​n ie się na opa​da​ją​cej ku pla​ż y piasz​czy​stej dro​dze bia​łe​go ko​n ia z żół​t ą grzy​w ą, na któ​rym je​chał na oklep dłu​go​w ło​sy męż​czy​z na o wy​glą​dzie Cy​ga​n a, ubra​n y wy​łącz​n ie – przy​się​gam – w kom​bi​n e​z on Spe​e do. Wje​chał na ko​n iu pro​sto do wody. Za​czą​łem się pod​n o​sić, chcia​łem coś krzyk​n ąć – ale co? Bra​ko​w a​ło mi fran​cu​skich słów, poza tym to by​ło​by głu​pie, bo prze​cież Rory nie za​m ie​rzał chy​‐ ba strze​lać do ko​n ia. A w każ​dym ra​z ie nie do ta​kie​go z Cy​ga​n em w kom​bi​n e​z o​n ie Spe​e do ja​‐ dą​cym na nim na oklep. Rory znaj​do​w ał się zresz​t ą ja​kieś pięć​dzie​siąt me​t rów od brze​gu. Może koń wkrót​ce odej​‐ dzie. Ale nie, Cy​gan je​chał da​lej, aż woda się​gnę​ła mu do pół uda, po czym zsu​n ął się z ko​n ia i za​czął ochla​py​w ać oraz ob​m y​w ać zwie​rzę​ciu grzbiet. Dłu​gie czar​n e wło​sy opa​da​ły mu na ple​cy ni​czym jego wła​sna grzy​w a. Ta sce​n a wy​da​w a​ła się ma​gicz​n a, a jed​n o​cze​śnie przy​pra​w ia​ła o gę​sią skór​kę, po​dob​n ie jak spo​t ka​n ie z trol​lem. Rory za​w ra​cał te​raz, z twa​rzą w wo​dzie, z try​ska​ją​cą wodą faj​ką, po​ru​sza​jąc z wol​n a płe​‐ twa​m i. Wszy​scy, któ​rzy ob​ser​w o​w a​li tę sce​n ę z pla​ż y, pa​t rzy​li jak za​uro​cze​n i: Cy​gan, bia​ły koń i nie​świa​do​m y ich obec​n o​ści, zbli​ż a​ją​cy się co​raz bar​dziej wod​n y chło​piec z ku​szą. Na​gle wierz​cho​w iec za​darł ogon i z plu​skiem upu​ścił do wody pół tu​z i​n a zie​lo​n ych ja​błu​szek. Re​a k​cja na pla​ż y była mię​dzy​n a​ro​do​w a i sły​szal​n a: „Eeeeeu​uuuuu…”. Wy​czu​łem zmia​n ę na​sta​‐

wie​n ia. Ten Cy​gan z ko​n iem był od​ra​ż a​ją​cy. Bez​t ro​sko prze​szu​ku​jąc piasz​czy​ste dno, Rory skie​ro​w ał się ku dru​giej stro​n ie fior​du. Prze​‐ stał po​ru​szać no​ga​m i. Uno​sił się na po​w ierzch​n i, nie wy​dmu​chu​jąc wody z faj​ki. Chwi​lę po​t em na​stą​pił błysk, plusk: tu​łów Rory’ego wy​giął się gwał​t ow​n ie, a na​stęp​n ie mój syn rzu​cił się do przo​du, ko​t łu​jąc wodę no​ga​m i. Pu​ści​łem się bie​giem w jego kie​run​ku. Chwi​lę póź​n iej stał, trzy​m a​jąc w dło​n iach lśnią​ce​go za​krwa​w io​n e​go ce​f a​la. – Tato! Mat​ki na pla​ż y wpa​t ry​w a​ły się te​raz w nie​go z po​dzi​w em. Ale Cy​gan w kom​bi​n e​z o​n ie Spe​‐ edo na​dal po​le​w ał tyl​ko wodą koń​ski grzbiet. • Pew​n e​go dnia po​sta​n o​w i​li​śmy za​sza​leć i wy​bra​li​śmy się do uzna​n e​go na wy​spie ku​li​n ar​n e​go przy​czół​ka, przy​t ul​n e​go Con​t re-Quai. Rory, któ​ry po​lo​w ał ra​do​śnie i po​ż e​rał mor​skie śli​m a​ki zwa​n e bi​g or​ne​a ux, po​in​f or​m o​w ał nas, że za​sta​n a​w iał się nad tym, jak wzbo​ga​cić na​sze obia​do​‐ we do​z na​n ia. Od​t ąd tata nie bę​dzie już za​m a​w iał ze​sta​w u dań za dwie​ście pięt​n a​ście fran​ków, jak w prze​szło​ści, zo​sta​w ia​jąc Rory’emu dzie​cin​n ą por​cję soli. Kie​dy zja​w ił się kel​n er, słu​cha​li​śmy z na​ra​sta​ją​cą kon​ster​n a​cją, jak nasz syn pro​si o świe​ż e sar​dyn​ki z go​t o​w a​n y​m i na pa​rze ziem​n ia​ka​m i, pod​sma​ż o​n ym czosn​kiem i fen​ku​ła​m i, a na​‐ stęp​n ie o dwa pie​czo​n e na rusz​cie fi​le​t y z soli z ma​słem cy​t ry​n o​w ym. Chciał tak​ż e spró​bo​w ać du​szo​n e​go oko​n ia Min​dy i moją sma​glę z rusz​t u. Wy​brał rów​n ież de​se​ry dla nas wszyst​kich i skosz​t o​w ał odro​bi​n ę każ​de​go. Co mo​gli​śmy zro​bić? Tak bar​dzo się sta​rał, mó​w ił po fran​cu​sku, po​da​w ał ser​w et​ki i prze​ką​ski na na​szych przy​ję​ciach, cier​pli​w ie zno​sił po​kle​py​w a​n ie po gło​w ie i po​w ta​rza​n ie, jaki to z nie​go jest un pe​tit joli hom​me, ślicz​n y mały męż​czy​z na. Po​z wo​li​li​śmy mu za​m ó​w ić, co chciał. • Na​stęp​n e​go lata w na​dziei, że od​w ró​cę uwa​gę Rory’ego od le menu du jour, ja​dło​spi​su dnia, przy​w io​z łem do Ker​bor​dar​do​ué ze​staw do gry w wif​f le. Mówi się, że trud​n o prze​n ieść ba​se​ball na obcy grunt, nie li​cząc Ja​po​n ii i obu Ame​ryk. Z całą pew​n o​ścią ty​czy​ło się to rów​n ież na​sze​go kija do wif​f le. Trze​ba było nieść go w ręce, po​m i​m o sprze​ci​w ów Min​dy. (W dniu na​sze​go wy​jaz​du scho​w a​ła kij w sza​f ie, gdzie zna​la​z łem go przy​‐ pad​kiem, szu​ka​jąc tor​by z ame​ry​kań​ski​m i przy​n ę​t a​m i na ryby, któ​re chcia​łem wy​pró​bo​w ać na Côte Sau​v a​ge). Fran​cu​skie siły bez​pie​czeń​stwa na lot​n i​sko​w ym ter​m i​n a​lu nie mru​gnę​ły okiem na wi​dok ja​skra​w ych, wiel​ko​okich, wy​po​sa​ż o​n ych w prze​ra​ż a​ją​ce ha​czy​ki przy​n ęt. Ale pla​sti​ko​‐ wą rurę obej​rze​li ze wszyst​kich stron. Kie​dy je​cha​li​śmy na wy​brze​ż e Bre​t a​n ii TGV – co sta​n o​w i skrót od Tra​in à Gran​d e Vi​tes​s e, czy​li po​ciąg szyb​ko​bież​n y – kij był oglą​da​n y, ko​m en​t o​w a​n y i ana​li​z o​w a​n y przez na​szych współ​pa​sa​ż e​rów, mło​dych i sta​rych. W koń​cu scho​w a​łem go na pół​ce na ba​ga​ż e, że​by​śmy mo​gli

choć tro​chę się zdrzem​n ąć. Do cza​su kie​dy wsie​dli​śmy na prom, żeby od​być ostat​n i od​ci​n ek po​‐ dró​ż y, kij zy​skał sta​t us to​t e​m u, jak​by wie​dział, że bę​dzie prze​by​w ać w to​w a​rzy​stwie mo​n u​‐ men​t al​n ych dru​idycz​n ych men​hi​rów i do​lme​n ów. • Gra za​czę​ła się wkrót​ce po na​szym przy​jeź​dzie. Tego lata w wio​sce peł​n o było dzie​ci z wy​n a​ję​‐ tych do​m ów. Zer​ka​ły na Rory’ego i vice ver​sa, wy​m ie​n ia​jąc nie​śmia​łe bon​jo​urs i za​pra​sza​jąc się na migi na wy​ciecz​ki ro​w e​ro​w e albo po​lo​w a​n ia na jasz​czur​ki. Tak jak Rory spę​dza​ły w Ker​bor​‐ dar​do​ué całe wa​ka​cje i mu​sia​ły same zor​ga​n i​z o​w ać so​bie dzień. Pew​n e​go le​n i​w e​go po​po​łu​dnia Rory wziął kij oraz pił​kę i za​czął ćwi​czyć moc​n e pła​skie ude​‐ rze​n ia na dro​dze. Wie​ści ro​z e​szły się szyb​ko: ten ame​ry​kań​ski chło​piec robi coś nie​z wy​kłe​go. Z po​cząt​ku dzie​ci za​do​w a​la​ły się uprzej​m ym go​n ie​n iem za pił​ką i po​da​w a​n iem jej Rory’emu w stu​lo​n ych dło​n iach, jak​by to było jaj​ko znie​sio​n e przez jed​n ą z kur Ma​da​m e Mor​ga​n e. Po​t em któ​reś z nich ośmie​li​ło się rzu​cić nią ostroż​n ie od dołu na nie​w iel​ką od​le​głość. Na​stęp​n ie po​sta​‐ no​w i​li​śmy z Ro​rym urzą​dzić po​kaz. Mniej wię​cej w jego po​ło​w ie dzie​ci usta​w i​ły się w ko​lej​ce, żeby tre​n o​w ać wy​bi​ja​n ie pił​ki. Od tej chwi​li roz​po​czął się se​z on ba​se​bal​lo​w y. En​t u​z jazm, z ja​kim wszy​scy po​de​szli do tego spor​t u, za​sko​czył mnie. Miesz​kań​cy Ker​bor​‐ dar​do​ué pa​t rzy​li na nas z okien, z ogród​ków wa​rzyw​n ych, pod​czas wy​n o​sze​n ia śmie​ci do po​‐ jem​n i​ka na skra​ju wio​ski. Su​z an​n e prze​ry​w a​ła cza​ro​dziej​skie roz​m na​ż a​n ie kwia​t ów i przy​cho​‐ dzi​ła z ro​bót​ką po​pa​t rzeć, jak gra​m y. Na​w et śro​dek cięż​ko​ści Ker​bor​dar​do​ué, Ma​da​m e Mor​ga​‐ ne, zmie​n i​ła tra​sę tra​dy​cyj​n e​go wie​czor​n e​go spa​ce​ru, żeby rzu​cić okiem na ostat​n ie roz​gryw​ki przed snem. Rory ni​g​dy nie miał dość, co zdu​m ie​w a​ło mnie w rów​n ej mie​rze, po​n ie​w aż wio​sną po raz ko​lej​n y od​m ó​w ił wstą​pie​n ia do Ma​łej Ligi. Żeby wzbu​dzić w nim choć tro​chę en​t u​z ja​z mu, po​‐ szli​śmy na mecz, w któ​rym grał jego ko​le​ga z kla​sy. Oj​co​w ie i mat​ki wy​krzy​ki​w a​li po​le​ce​n ia przez za​ci​śnię​t e zęby i za​pa​m ię​t a​le roz​m a​w ia​li o spra​w ach za​w o​do​w ych mię​dzy sobą albo przez te​le​f o​n y ko​m ór​ko​w e. Do​w ie​dzia​łem się, że „na​sza dru​ż y​n a” zo​sta​ła skom​ple​t o​w a​n a dzię​ki taj​n ym spe​ku​la​cjom ro​dzi​ców i tak usta​w io​n a, żeby wy​grać – co też zro​bi​ła. Na​sze​m u sy​‐ no​w i ta​kie po​dej​ście wca​le się nie po​do​ba​ło. Ba​se​ball w Ker​bor​dar​do​ué na​t o​m iast za​pew​n iał Rory’emu nie​skoń​czo​n ą róż​n o​rod​n ość punk​t ów wi​dze​n ia, z ja​kich mógł do​ce​n ić na​sze na​ro​do​w e hob​by. Dla nas obu ba​se​ball oka​z ał się świet​n ym spo​so​bem na do​sko​n a​le​n ie fran​cu​skie​go, wy​m a​gał bo​w iem in​w en​cji ję​z y​ko​w ej i raz po raz da​w ał oka​z ję do uży​w a​n ia wy​ra​ż eń po​t ocz​n ych i slan​go​w ych. Na przy​kład usi​łu​jąc wy​t łu​m a​czyć, na czym po​le​ga wy​rzu​ce​n ie pił​ki przez mio​t a​cza (le jet), de​m on​stro​w a​łem la fo​ur​‐ chet​te, wi​de​lec i le tire-bo​uchon, kor​ko​ciąg, wy​ko​rzy​stu​jąc sło​w o, któ​re okre​śla​ło rów​n ież trzę​są​cy się po​ciąg oso​bo​w y z Au​ray do Qu​ibe​ron. Na okre​śle​n ie szyb​kiej pił​ki na​t u​ral​n ym wy​bo​rem była La Bo​ule à Gran​d e Vi​tes​s e albo BGV, na​w ią​z u​ją​ca do szyb​kie​go fran​cu​skie​go po​cią​gu TGV.

Oczy​w i​ście dzie​ci nie zwa​ż a​ły na mnie i na moje bły​sko​t li​w e pro​po​z y​cje. To był ko​lej​n y urok ba​se​bal​la w Ker​bor​dar​do​ué – na​le​ż ał do gra​czy, nie do or​ga​n i​z a​t o​rów. Ci chłop​cy i dziew​‐ czyn​ki na wa​ka​cjach nie po​t rze​bo​w a​li kon​t rak​t ów, żeby za​grać, nie było też wła​ści​cie​li, któ​rzy za​m y​ka​li bo​isko. W dzień i w nocy pił​ka i kij le​ż a​ły pod ka​m ien​n ym mur​kiem, któ​ry ota​czał ogród pe​łen ziół i jed​n o​rocz​n ych ro​ślin. Je​śli ktoś miał ocho​t ę po​grać, po pro​stu grał. Z po​cząt​ku usi​ło​w a​li​śmy z Ro​rym wy​ja​śniać za​sa​dy, ale po​t em da​li​śmy so​bie spo​kój i pa​‐ trzy​li​śmy, jak wy​kształ​ca się sys​t em uwzględ​n ia​ją​cy spe​cy​f i​kę sta​dio​n u Ker​bor​dar​do​ué, fran​cu​‐ skie pory po​sił​ków oraz in​dy​w i​du​a l​n y styl każ​de​go z gra​czy. Nasz wio​sko​w y pla​cyk miał nie​re​gu​lar​n y kształt i każ​de ude​rze​n ie ozna​cza​ło przy​go​dę śle​‐ dze​n ia pod​ska​ku​ją​cej pił​ki. Czę​sto, gdy pa​t rzy​łem, jak dzie​ci z za​dar​t y​m i gło​w a​m i ob​ser​w u​ją pił​kę od​bi​ja​ją​cą się ry​ko​sze​t em od da​chów, przy​po​m i​n ał mi się film Czer​wo​ny ba​lo​nik, któ​ry po raz pierw​szy oglą​da​łem w wie​ku Rory’ego. Na​szym le​w ym po​lem była dro​ga grun​t o​w a pro​w a​‐ dzą​ca do ruin w dole. Środ​ko​w e pole koń​czy​ło się znie​n ac​ka przy „na​szej” ka​m ien​n ej stud​n i w kształ​cie ula. Pra​w e roz​cią​ga​ło się da​lej, ale prze​dzie​lał je ni​ski ka​m ien​n y mu​rek, peł​n ią​cy funk​cję dru​giej bazy i try​bun. Nasz dom wy​z na​czał lewą li​n ię kar​n ą, a trze​cią bazę sta​n o​w ił wo​rek z zie​m ią dla ro​ślin, któ​ry przy kop​n ię​ciu wy​da​w ał przy​jem​n y głu​chy ło​skot (wy​w o​łu​jąc ryk Min​dy z głę​bi domu: „Arrêtez! Ne to​uchez pas le sac!”, Stop, nie do​t y​kać wor​ka!). Ostat​n ią bazę sta​n o​w i​ła kępa tra​w y po​m ię​dzy wiel​ko​gło​w y​m i kwia​t a​m i hor​t en​sji. Jesz​cze jed​n a przy​czy​n a po​pu​lar​n o​ści ba​se​bal​la sta​ła się dla mnie ja​sna, kie​dy za​py​t a​łem sze​ścio​let​n ią Ju​liet, co ja​dła na obiad. „Zupę ze świe​ż ych po​m i​do​rów, świe​ż e sar​dyn​ki z gril​la, ko​t le​t y wie​przo​w e, bu​ra​ki, sa​ła​t ę, ser, cia​sto z owo​ca​m i, espres​so” – wy​re​cy​t o​w a​ła ener​gicz​n ie. Do​ro​śli po ta​kich po​sił​kach mu​szą się zdrzem​n ąć, dzie​ci nie. Ba​se​ball za​pew​n iał im za​ję​cie w cza​sie, gdy cze​ka​ły, aż ro​dzi​ce się obu​dzą. To wszyst​ko, uświa​do​m i​łem so​bie, były sta​re za​le​t y tej gry. Bez sy​re​n iej ka​ko​f o​n ii Nin​t en​‐ do czy hip​n o​t ycz​n ej, za​sy​sa​ją​cej próż​n i te​le​w i​z ji ka​blo​w ej moż​li​w o​ści kija i pił​ki sta​ją się nie​‐ ogra​n i​czo​n e. Na pod​sta​w ie bez​po​śred​n ich ob​ser​w a​cji po​w ie​dział​bym, że praw​dzi​w y ba​se​ball roz​cią​ga się, by wy​peł​n ić resz​t ę dnia. Je​dy​n ie te​le​w i​z yj​n a wer​sja tej gry mar​t wi się, że „prze​‐ kro​czy” wy​z na​czo​n y czas. My mie​li​śmy go mnó​stwo. • Mniej wię​cej w tym cza​sie do​w ie​dzie​li​śmy się, że do Ker​bor​dar​do​ué wpro​w a​dzi​ła się nowa ro​‐ dzi​n a. W ubie​głym roku ku​pi​li dział​kę na skra​ju val​lon i wy​bu​do​w a​li dom. Krą​ż y​ły po​gło​ski, że było tam tro​je dzie​ci, dwo​je w wie​ku zbli​ż o​n ym do Rory’ego. Sły​sząc to, nasz syn spoj​rzał na mnie i obaj kiw​n ę​li​śmy z na​m y​słem gło​w a​m i: ko​lej​n i gra​cze. Kie​dy wpa​dli​śmy na nich niby to przy​pad​kiem na głów​n ej je​ż y​n o​w ej dro​dze, prze​ż y​li​śmy chwi​lę za​sko​cze​n ia, przed​sta​w ia​jąc się so​bie. Tak, to było to mło​de mał​ż eń​stwo z Pa​ry​ż a. Ta sama ro​dzi​n a, któ​ra kie​dyś na​pi​sa​ła do nas za na​m o​w ą Gwe​n ed i za​pro​po​n o​w a​ła, że kupi nasz dom. Para psy​chia​t rów, któ​ry​m i Gwe​n ed chcia​ła nas za​stą​pić.

I tak wła​śnie za​przy​jaź​n i​li​śmy się z Céle​ste i Hen​rym. To była na​t u​ral​n a więź: roz​m a​w ia​‐ jąc i spa​ce​ru​jąc ra​z em, od​kry​li​śmy, że są oni dzieć​m i lat sześć​dzie​sią​t ych, tak jak my. Wkrót​ce też zo​ba​czy​li​śmy w nich współ​kon​spi​ra​t o​rów. Ich star​si sy​n o​w ie, Marc i Mi​chel, byli by​strzy, a ich za​baw​n o-sar​ka​stycz​n e pa​ry​skie ko​m en​t a​rze spraw​dzi​ły, że Rory, chło​pak z no​w o​jor​skiej uli​cy, od razu po​czuł się przy nich jak w domu. Naj​m łod​szy, Au​gu​ste, wsku​t ek ja​kie​goś szcze​gól​‐ ne​go ge​n iu​szu już rzu​cał an​giel​ski​m i zda​n ia​m i z ak​cen​t em god​n ym BBC i na​t ych​m iast owi​n ął nas so​bie wo​kół pe​tit doit, ma​łe​go pa​lusz​ka. Z nimi wio​sko​w e ży​cie czę​sto sta​w a​ło się ja​kąś śmier​t el​n ie po​w aż​n ą ko​m e​dią oby​cza​jo​w ą. Je​śli o nas cho​dzi, cała resz​t a była tyl​ko do​dat​kiem, ale jak​ż e wy​bor​n ym. Ale to by​n aj​m niej nie szko​dzi​ło, że ich ro​dzi​n a mia​ła przy​ja​ciół i że – jak do​brze się skła​da​ło – wszy​scy ci uro​czy lu​dzie mie​li dzie​ci. A dzie​ci po​sia​da​ły ro​w e​ry, po​dob​n ie jak Rory. Wkrót​ce sza​le​li ra​z em, pę​dząc przez wrzo​so​w i​ska, pe​da​łu​jąc jak wa​ria​ci od wio​ski do wio​ski, dla sa​m ej ra​do​ści prze​jażdż​ki. Na​‐ sza kon​ste​la​cja pię​ciu osad przy​po​m i​n a​ła Układ Sło​n ecz​n y, wio​ski to były pla​n e​t y, a dzie​ci śmi​‐ ga​ły wo​kół nich ni​czym ko​m e​t y. Wśród przy​ja​ciół Céle​ste i Hen​ry’ego było wręcz szo​ku​ją​co dużo psy​chia​t rów na wa​ka​cjach, że nie wspo​m nę o ich mał​ż on​kach, wśród któ​rych byli z ko​lei ku​sto​sze, spe​ce od re​kla​m y, praw​‐ ni​cy, a na​w et je​den dzien​n i​karz. Wszy​scy zda​w a​li się wła​śnie ku​po​w ać albo bu​do​w ać domy w są​sied​n ich wio​skach. My, któ​rzy ni​g​dy nie pod​da​w a​li​śmy się psy​cho​a na​li​z ie, siłą rze​czy czu​li​‐ śmy się tro​chę nie​swo​jo. Prze​czu​w a​li​śmy tak​ż e punkt zwrot​n y dla Côte Sau​v a​ge – czy resz​t a szy​kow​n e​go Pa​ry​ż a zo​sta​ła da​le​ko w tyle? Szu​ka​jąc swo​ich psy​cho​a na​li​t y​ków na pla​ż y? Wy​spa się zmie​n ia​ła. Nikt nie wie​dział, w ja​kim kie​run​ku to wszyst​ko zmie​rza. Ale na ra​z ie przy​n aj​m niej mie​li​śmy mnó​stwo ko​le​gów dla Rory’ego. A je​śli cza​sa​m i mo​gło się wy​da​w ać, że ich ulu​bio​n ym (je​śli nie je​dy​n ym) miej​scem spo​t kań sta​ło się Ker​bor​dar​do​ué, a ści​ślej rzecz bio​‐ rąc pla​cyk przed na​szym do​m em, tuż pod oknem Min​dy, któ​ra usi​ło​w a​ła pi​sać – to tyl​ko dla​t e​‐ go, że tak wła​śnie było, no i oczy​w i​ście to wszyst​ko przez te moje cho​ler​n e ame​ry​kań​skie po​‐ my​sły na do​brą za​ba​w ę. • Ba​se​ball à la Ker​bor​dar​do​ué otwo​rzył nam oczy na drob​n e przy​jem​n o​ści. Pa​t rze​n ie, jak wy​‐ strze​lo​n a pił​ka lą​du​je na kry​t ym płyt​ka​m i łup​ko​w y​m i da​chu, zjeż​dża ryn​n ą w dół, od​bi​ja się od stud​n i i lą​du​je wśród ob​f i​t e​go kwie​cia wi​cio​krze​w u, było sma​ko​w a​n iem tego, co po​e ci zen sku​‐ pie​n i wo​kół Gwe​n ed na​z wa​li​by by​ciem w te​raź​n iej​szo​ści, tu i te​raz. Ta​kie nie​spo​dzian​ki przy​‐ cią​ga​ły kwar​t et nie​śmia​łych dziew​czy​n ek, któ​re wy​ło​n i​ły się pew​n e​go dnia zza nie​prze​n ik​n io​‐ ne​go ży​w o​pło​t u koło swo​je​go domu i usia​dły grzecz​n ie na ka​m ien​n ym mur​ku, chi​cho​cząc i wy​‐ bie​ra​jąc ulu​bień​ców spo​śród chłop​ców. Cho​ciaż znaj​do​w a​li​śmy się na wy​spie, któ​rą ma​lo​w ał Mo​n et, po​w ie​dział​bym, że była to ra​czej sce​n a z Nor​m a​n a Roc​kwel​la. Idyl​la trwa​ła aż do po​cząt​ku wrze​śnia, kie​dy to nad​szedł czas po​ż e​gnań z na​szy​m i ko​le​ga​‐ mi i ko​le​ż an​ka​m i z dru​ż y​n y, któ​rzy mu​sie​li wra​cać, bo zbli​ż a​ła się la ren​trée, czy​li po​czą​t ek roku

szkol​n e​go. Wy​jeż​dża​li jed​n o po dru​gim. My za​m ie​rza​li​śmy zo​stać tro​chę dłu​ż ej, li​cząc na jesz​‐ cze je​den sło​n ecz​n y ty​dzień. Przy​n aj​m niej, po tylu roz​ryw​kach, Rory nie przej​m o​w ał się spe​‐ cjal​n ie tym, że zo​sta​n ie sam. Aż nad​szedł je​den z na​szych ostat​n ich po​ran​ków na wy​spie. Wscho​dzą​ce słoń​ce prze​bi​ja​ło się po​w o​li przez prze​sy​co​n ą solą mgłę. Sta​łem w drzwiach i pa​t rzy​łem, jak sza​rość prze​cho​dzi w błę​kit, po​n u​re ścia​n y sta​ją się bia​łe, wie​lo​płat​ko​w e hor​t en​sje przy​bie​ra​ją wy​ra​z ist​sze bar​w y, ni​czym ręcz​n ie pod​ko​lo​ro​w y​w a​n e czar​n o-bia​łe zdję​cie. Na​w et bar​w a zie​m i na pla​cy​ku, ostat​‐ nio na​szym bo​isku, sta​ła się bar​dziej na​sy​co​n a, lek​ko czer​w o​n a​w o​po​m a​rań​czo​w a. Su​z an​n e wy​szła na dro​gę, z dłoń​m i sple​cio​n y​m i na ple​cach, do​glą​da​jąc hor​t en​sji, fuk​sji, pla​‐ cu. Spoj​rza​ła na mnie z uko​sa i za​py​t a​ła z bre​t oń​ską bez​ce​re​m o​n ial​n o​ścią: „C’est tra​nqu​il​le sans les en​fants, oui?”, Jak spo​koj​n ie bez dzie​ci, praw​da? Przez chwi​lę mógł​bym nie​m al przy​siąc, że wciąż ich wi​dzę. Szczer​ba​t y Pier​re, le​w o​ręcz​n y mio​t acz ognia z Per​pi​gnan. Sy​n o​w ie na​szych psy​chia​t rów Marc i Mi​chel, je​den duży, dru​gi chu​‐ dy, któ​rzy nie wzdry​ga​li się przed szyb​ką pił​ką i byli mi​strza​m i ude​rzeń umoż​li​w ia​ją​cych obie​‐ gnię​cie wszyst​kich baz (home runs, czy​li co​ups de ma​ison). Lau​re z dłu​gim ja​snym war​ko​czem, ro​‐ bią​ca gwiaz​dy na polu we​w nętrz​n ym i śmi​ga​ją​ca jak strza​ła od bazy do bazy. Za​raz jed​n ak, gdy sło​w a Su​z an​n e na​praw​dę do mnie do​t ar​ły, ogar​n ę​ły mnie na​gle strasz​li​w e wąt​pli​w o​ści: by​łem zbyt tępy, by do​strzec, że ba​se​ball stał się ty​po​w o ame​ry​kań​ską nie​do​god​n o​ścią, za​kłó​‐ ca​ją​cą spo​kój wio​ski. Su​z an​n e wbi​ła w zie​m ię czu​bek buta. Umie​ści​ła jed​n ą zwi​n ię​t ą w pięść nad dru​gą, prze​‐ krzy​w i​ła gło​w ę, unio​sła ra​m io​n a. Za​m ar​ła w bez​ru​chu. Za​m ach​n ę​ła się wy​ima​gi​n o​w a​n ym ki​‐ jem. Łyp​n ę​ła, co ja na to, i od​bi​ła na niby pił​kę, wy​bu​cha​jąc śmie​chem. Ba​se​ball za​do​m o​w ił się w Ker​bor​dar​do​ué.

Rozdział dziewiętnasty

La Chienne Szczę​ście nie​m al za​w sze naj​peł​n iej do​ce​n ia się po fak​cie – wspo​m i​n a​n e na​stęp​n e​go ran​ka albo pod​czas drzem​ki w sa​m o​lo​cie w dro​dze po​w rot​n ej do domu, albo, jesz​cze le​piej, po wie​lu la​t ach, kie​dy sto​icie we dwo​je obok sie​bie w ma​leń​kiej ku​chen​ce cia​sne​go no​w o​jor​skie​go miesz​kan​ka, jed​n o z was od​m ie​rza kawę, dru​gie kroi ba​giet​kę i wspo​m nie​n ia z Bel​le-Île bu​dzą wa​sze zmy​‐ sły. Wy​ją​t ek od tej re​gu​ły sta​n o​w i ob​ser​w o​w a​n ie czy​je​goś szczę​ścia i to w ta​jem​n i​cy, z ukry​cia. Jak wte​dy, kie​dy le​ż e​li​śmy w łóż​ku przy zga​szo​n ym świe​t le i Min​dy usły​sza​ła ja​kiś dźwięk. Wstrzy​m a​li​śmy od​dech, na​słu​chu​jąc. Min​dy w ciem​n o​ści się​gnę​ła po moją dłoń. Bo w po​ko​ju obok nasz syn i jego ku​z yn, le​ż ąc w łóż​kach, śpie​w a​li pio​sen​ki Sly’a Sto​n e’a. Nie jed​n ą czy dwie. Całą ko​lek​cję Naj​więk​s ze prze​b o​je. „Na-na-na-na-na-na-na-na…”. Naj​lep​szy kon​cert wszech cza​sów. Ale – pio​n en​ki Sly’a Sto​n e’a! Pio​n ie​ra fun​ku z lat sześć​‐ dzie​sią​t ych i naj​lep​szej mu​z y​ki do słu​cha​n ia na cały re​gu​la​t or w sa​m o​cho​dzie z opusz​czo​n ym da​chem za mo​ich li​ce​a l​n ych cza​sów? Jak to się sta​ło? No, przy​pad​ko​w a ka​se​t a tra​f i​ła do re​dak​cji w ra​m ach ja​kiejś pro​m o​cji. Wrzu​ci​łem ją do tor​by prze​z na​czo​n ej do za​bra​n ia do Fran​cji, któ​ra stoi otwar​t a przez cały rok, aż przy​cho​dzi pora wy​‐ jaz​du. Za​po​m nia​łem o niej i wy​ją​łem do​pie​ro, kie​dy mie​li​śmy po raz pierw​szy je​chać wy​bo​istą dro​gą do Port Scheul na po​ran​n ą wy​pra​w ę na ryby z ku​szą. Z chwi​lą, gdy wsu​n ą​łem ją do od​‐ twa​rza​cza, ta ka​se​t a sta​ła się na​szą ścież​ką dźwię​ko​w ą. Wkrót​ce chłop​cy, w sa​m ych ką​pie​lów​‐ kach, wy​chy​la​li się z okien i po​krzy​ki​w a​li do krów i kur umy​ka​ją​cych w po​pło​chu w głąb py​li​stych uli​czek w ko​lej​n ych wio​skach: „Boom-sha​ka-laka-boom!”. Przez całe lata tym na​szym wy​pra​w om to​w a​rzy​szy​ła ta sama ka​se​t a na tej sa​m ej wy​bo​‐ istej dro​dze, chłop​cy sta​w a​li się co​raz więk​si, ale ni​g​dy zbyt duzi, żeby nie za​śpie​w ać: „Ko​‐ oocham zwy​kłych lu​dzi!”. My​ślę, że nie​je​den raz na tej wy​bo​istej dro​dze wszy​scy mie​li​śmy po​czu​cie, że prze​kro​czy​li​‐ śmy ja​kąś ta​jem​n ą bra​m ę i wkro​czy​li​śmy w zło​t y wiek, ale zda​w a​li​śmy so​bie rów​n ież spra​w ę

z tego, że nie na​le​ż y o tym „ga​dać na głos”, jak po​w ie​dział kie​dyś Er​n est He​m in​gway. Okrzyk: „Czyż to nie cu​dow​n e!” to jed​n a z oznak roz​po​czy​n a​ją​ce​go się schył​ku. Więc uda​w a​li​śmy, że jesz​cze tam nie do​t ar​li​śmy. Gdzie​kol​w iek jed​n ak by​li​śmy, z pew​n o​ścią czu​li​śmy się tam świet​n ie. • Kie​dy przy​je​cha​li​śmy w dru​gim roku po ukoń​cze​n iu re​m on​t u, cała wio​ska mó​w i​ła o na​szej wiedź​m ie. Ste​renn za​w sze sta​n o​w i​ła ma​low​n i​czą za​gad​kę – ko​bie​t a w pew​n ym wie​ku, o twa​‐ rzy wy​m a​lo​w a​n ej i uró​ż o​w a​n ej jak ak​t or​ka ka​bu​ki, spo​w i​t a w pa​ste​lo​w e sza​le. Zwy​kle wi​dy​‐ wa​li​śmy ją o zmierz​chu, jak uno​si się nad zie​m ią i ło​po​cze ni​czym zło​ci​sty ba​ż ant ob​roż​n y, w po​bli​ż u li​czą​cych trzy i pół ty​sią​ca lat ka​m ie​n i, po​krew​n ych tym ze Sto​n e​hen​ge i Car​n ac, sto​‐ ją​cych na dro​dze łą​czą​cej Sau​z on i Le Pa​la​is. Tego lata jed​n ak wbrew zwy​cza​jom, zdro​w e​m u roz​sąd​ko​w i, a na​w et wbrew rze​czy​w i​sto​ści, uka​z y​w a​ła się znie​n ac​ka to tu, to tam, na naj​od​le​‐ glej​szych po​lnych dro​gach, bosa i wi​ru​ją​ca. Wszy​scy za​sta​n a​w ia​li się, czy Ste​renn w koń​cu nie zwa​rio​w a​ła. – La fem​me de Mar​lon Bran​do – po​t wier​dził Le Vi​com​t e, kie​dy, nie do​w ie​rza​jąc plot​kom, spy​t a​li​śmy, czy wie coś o niej. Ko​chan​ka Mar​lo​n a Bran​do! Mu​sie​li​śmy uwie​rzyć Le Vi​co​w i na sło​w o. On wi​dział wszyst​ko – woj​n ę, mi​łość, sła​w ę – i ni​g​dy nie kła​m ał. A jed​n ak nie da​w a​ło nam to spo​ko​ju: Mar​lon Bran​do – tu​t aj? Kie​dy po raz pierw​szy zo​ba​czy​li​śmy Ker​bor​dar​do​ué, wio​ska wy​da​ła nam się nie tyl​ko su​ro​w a i błot​n i​sta, ale tak​ż e zmę​czo​n a i za​po​m nia​n a. Kie​dyś, wcze​snym ran​kiem, wy​bra​li​śmy się na targ do Le Pa​la​is. Noc​n a mgła wciąż trzy​m a​‐ ła się zie​m i. Z jej kłę​bów na​gle wy​ło​n i​ła się Ste​renn, uno​sząc w górę dłoń i ta​ra​su​jąc jed​n o​pa​‐ smo​w ą dro​gę. Po​de​szła do drzwi​czek od stro​n y pa​sa​ż e​ra i otwo​rzy​ła je. „Wi​t aj​cie, moi ame​ry​‐ kań​scy są​sie​dzi – prze​m ó​w i​ła do​sko​n a​łą an​gielsz​czy​z ną jak z BBC. – Czy ze​chcie​li​by​ście pod​‐ wieźć mnie do mia​sta?”. Za​n im wy​sia​dła, zdą​ż y​li​śmy wy​ro​bić so​bie cał​kiem nowe zda​n ie na jej te​m at. Przy​ję​li​śmy tak​ż e za​pro​sze​n ie na ko​la​cję. Wci​śnię​t a po​m ię​dzy inny dom a ka​m ien​n ą obo​rę, jej cha​t a mia​ła ni​ski strop i skła​da​ła się wła​ści​w ie z dwóch po​bie​lo​n ych izb. Po​dob​n ie jak my, Ste​renn nie mia​ła ogro​du. Na​t o​m iast w prze​ci​w ień​stwie do nas wy​ło​ż y​ła dro​gę pu​blicz​n ą mo​z ai​ką z musz​li i ko​lo​‐ ro​w ych ka​m y​ków ze​bra​n ych na pla​ż ach wy​spy. Wzo​ry były skom​pli​ko​w a​n e, ale ja​koś zna​jo​m e. Prze​cho​dząc nad nimi, roz​po​z na​łem cel​t yc​ki wę​z eł i krzyż, asy​ryj​ską tar​czę sło​n ecz​n ą, uni​w er​‐ sal​n y la​bi​rynt i przy​po​m i​n a​ją​cy swa​sty​kę od​w ró​co​n y krzyż ty​be​t ań​skich bud​dy​stów. I nic dziw​‐ ne​go, że wszyst​kie były zna​jo​m e dla ko​goś, kto do​ra​stał w psy​cho​de​licz​n ych la​t ach sześć​dzie​sią​‐ tych. Ste​renn oka​z a​ła się spraw​n ą i prak​t ycz​n ą go​spo​dy​n ią. Na sto​le wy​lą​do​w a​ły przy​staw​ki, oliw​ki, kor​n i​szo​n y, małe grzan​ki po​sma​ro​w a​n e pâté, pasz​t e​t em. Oraz sar​dyn​ki i go​t o​w a​n e ziem​n ia​ki – pod​sta​w o​w y po​si​łek na Bel​le-Île. Jako je​dy​n e przy​pra​w y ma​sło i sól. Do​m y​śli​ła się, że cie​ka​w ią nas oko​licz​n o​ści, jak​ż e oso​bli​w e, osie​dle​n ia się w Ker​bor​dar​do​ué pierw​szych imi​‐

gran​t ów, i wy​ja​śni​ła, że był taki okres – tak, w tych sza​lo​n ych, wspa​n ia​łych la​t ach sześć​dzie​sią​‐ tych – kie​dy wraz z kil​kor​giem przy​ja​ciół po​sta​n o​w i​ła tu za​m iesz​kać. Po pro​stu wcho​dzi​li do wio​ski i wy​n aj​m o​w a​li albo po pro​stu zaj​m o​w a​li opusz​czo​n e cha​t y. „Tak jak wy” – do​da​ła. A więc by​li​śmy ob​ser​w o​w a​n i. – Ker​bor​dar​do​ué sta​n o​w i du​cho​w e cen​t rum – po​w ie​dzia​ła. – Wie​cie, że na sta​rych ma​pach ozna​cza​n o je jako sie​dzi​bę dia​bła. Ale to spraw​ka chrze​ści​jań​skich mi​sjo​n a​rzy. Po​gań​skie wie​‐ rze​n ia były tu zbyt sil​n e dla ich kru​cy​f ik​sów i ró​ż ań​ców. Po pro​stu się bali. Może po​sta​w i​m y ta​‐ ro​t a? Ta​lię mia​ła pod ręką. Za​czę​ła roz​kła​dać kar​t y. Tam​t e​go wie​czo​ru, po po​w ro​cie do domu, dłu​go nie mo​gli​śmy z Min​dy za​snąć. Wy​m ie​n ia​li​‐ śmy wra​ż e​n ia. Ste​renn wy​ra​ż a​ła się wy​m i​ja​ją​co na te​m at Bran​do. Ale jej in​n ym sław​n ym eks​ko​chan​kiem był re​ż y​ser fil​m o​w y John Bo​or​m an, któ​re​go cza​row​n y dra​m at ar​t u​riań​ski Exca​li​b ur wi​dzie​li​śmy (po​dob​n ie jak po​łu​dnio​w e go​t yc​kie Wy​b a​wie​nie). To on uło​ż ył wraz z Ste​‐ renn mo​z ai​ki przed jej do​m em – pod wpły​w em ma​gicz​n e​go elik​si​ru, oczy​w i​ście. – W jego dzie​łach moż​n a zo​ba​czyć Ker​bor​dar​do​ué – po​w ie​dzia​ła. – Je​ste​ście pi​sa​rza​m i, więc pew​n ie bę​dzie​cie chcie​li wie​dzieć, że są tu pew​n e nie​unik​n io​n e wpły​w y. Świat du​cho​w y, któ​ry sku​pił się w za​t o​ce Mor​bi​han sie​dem ty​się​cy lat temu, miał swo​ich wy​z naw​ców w ciem​n ych la​‐ sach i głę​bo​kich wą​skich do​li​n ach gór​skich Ir​lan​dii i Szko​cji na pół​n o​cy aż po Hisz​pa​n ię i Egipt na po​łu​dniu. Miesz​kań​cy Bre​t a​n ii na​dal go​dzą się z fak​t em, że nie ma zło​t e​go świa​t ła lata bez cał​ko​w i​t ej ciem​n o​ści. Nie war​t o pró​bo​w ać uni​kać mro​ku czy jego kró​la, Pana Śmier​ci, An​kou… Tę kul​t u​rę cha​rak​t e​ry​z u​je fa​t a​lizm, hi​sto​rie o du​chach i ob​rzę​dy zwią​z a​n e z za​koń​cze​n iem żniw, tak jak ten, któ​ry do​t y​czy otwar​cia drzwi po​m ię​dzy ży​ciem a za​świa​t a​m i. Czy​li Sam​ha​in, świę​t o przy​pa​da​ją​ce na ko​n iec paź​dzier​n i​ka. – Na​sze Hal​lo​w e​e n – za​w o​ła​li​śmy chó​rem, zna​ko​m i​cie wy​e du​ko​w a​n i dzię​ki cel​t yc​kiej li​t e​‐ ra​t u​rze z księ​go​z bio​ru Gwe​n ed. Ste​renn mó​w i​ła o pier​w ot​n ym mi​cie psa z pie​kła ro​dem, z któ​re​go czer​pał Ar​t hur Co​n an Doy​le przy pi​sa​n iu Psa Ba​s ke​rvil​le’ów. I jesz​cze o pta​kach, po​t wo​rach, mgłach, krzy​kach w nocy, zja​w ach i spo​t y​ka​n ych na dro​dze nie​z na​jo​m ych, któ​rzy za​t rzy​m u​ją wasz wóz i pro​szą o pod​‐ wie​z ie​n ie. Do​kład​n ie tak, jak my spo​t ka​li​śmy Ste​renn. • W pew​n ym sen​sie zo​sta​li​śmy za​t em ostrze​ż e​n i. Gdy​by​śmy cho​ciaż po​t ra​f i​li od​czy​t ać prze​stro​‐ gi, zro​z u​m ieć, co to zna​czy, kie​dy mgła osia​da za​le​d​w ie kil​ka​dzie​siąt cen​t y​m e​t rów nad na​szy​‐ mi gło​w a​m i, a po​t em o za​cho​dzie słoń​ca na nie​bie po​ja​w ia​ją się ba​ran​ki i roz​le​ga się hu​ka​n ie sowy. Ale po tych wszyst​kich prze​szko​dach, trud​n o​ściach i roz​cza​ro​w a​n iach, któ​re po​ja​w ia​ły się mię​dzy nami a do​m em, uwa​ż a​li​śmy, że te​raz wresz​cie mamy pra​w o się cie​szyć. W tym roku,

dru​gim, od​kąd zo​stał ukoń​czo​n y, wresz​cie za​m ie​rza​li​śmy spę​dzić praw​dzi​w e wa​ka​cje. I nie mo​gli​śmy się już do​cze​kać ko​lej​n ych i ko​lej​n ych. I wła​śnie wte​dy do wio​ski przy​le​ciał zim​n y duch An​kou, Pan Śmierć, w to​w a​rzy​stwie po​‐ moc​n i​cy, zna​n ej jako La Chien​ne. Wy​jąc na wrzo​so​w i​skach, La Chien​ne, czy​li Suka, jak na​z y​w a​ją w Bre​t a​n ii psa z pie​kła ro​dem, ob​ja​w i​ła się nam pew​n e​go sierp​n io​w e​go wie​czo​ru. Przy​je​cha​li​śmy parę dni wcze​śniej i pra​w ie już od​re​a go​w a​li​śmy po​dróż. Nasi przy​ja​cie​le, Céle​ste i Hen​ry, ku​pi​li i zło​ż y​li „stół pik​n i​ko​w y, czy tak go na​z y​w a​cie?”. Zo​sta​li​śmy za​pro​sze​n i na kieł​ba​ski – me​rqu​ez i chi​p o​la​ta – z gril​la. Ho​n o​ro​w y stół zo​stał usta​w io​n y pod szpa​le​rem mło​‐ dych olch, za któ​ry​m i biegł tu​n e​lem z drzew żwi​ro​w a​n y pod​jazd na​szych go​spo​da​rzy. Za nim znaj​do​w ał się mały la​sek wią​z ów, gra​n i​czą​cy od tyłu z ogro​dem Vi​com​t e’a. Hen​ry przy​szedł po nas do domu. Ze​szli​śmy wraz z nim na​szą al​lée do głów​n ej dro​gi. Le Vic sie​dział na po​kry​t ym płyt​ka​m i łup​ko​w y​m i schod​ku przed do​m em i pa​lił faj​kę. Po​z dro​w i​li​śmy go jak zwy​kle. Kiw​n ął gło​w ą i mruk​n ął coś w od​po​w ie​dzi. Gdy mi​ja​li​śmy wią​z y, Hen​ry wska​z ał ich upior​n e pnie w gę​stej zie​lo​n o​ści. – W przy​szłym roku już ich tu nie bę​dzie. – Co? Dla​cze​go? Za​m ie​rza je ściąć? – Nie, ale po​w i​n ien. – Dla​cze​go? – Przez tę cho​ro​bę. U was też jest? Les or​mes sont con​d am​nés. Zro​z u​m ie​li​śmy to jako „wią​z y są ska​z a​n e” – po an​giel​sku za​brzmia​ło to zło​w iesz​czo, ska​z a​‐ ne na śmierć, tak jak wię​z ień idą​cy na gi​lo​t y​n ę. Przez resz​t ę dro​gi wszyst​ko się wy​ja​śni​ło. „Ska​z a​n e” w zna​cze​n iu: śmier​t el​n ie cho​re. Ho​‐ len​der​ska cho​ro​ba wią​z ów przy​szła do Eu​ro​py. Nie, za​raz, ona nie bez po​w o​du na​z y​w a się ho​‐ len​der​ska, więc pew​n ie wró​ci​ła. Pa​t rzy​li​śmy, jak dzie​ci na​kry​w a​ją do sto​łu (Rory i Devo też tyl​‐ ko pa​t rzy​li, nie bę​dąc do​brze wy​cho​w a​n i w po​rów​n a​n iu z fran​cu​ski​m i dzieć​m i). Po​da​n o je​dze​‐ nie. Kieł​ba​ski skwier​cza​ły. Le​m o​n ia​da i wino. Po po​sił​ku ze​bra​n o ze sto​łu, mach​n ię​t o ob​ru​sem, żeby strzep​n ąć okru​chy, i wszy​scy ru​szy​li​śmy w stro​n ę domu, żeby wy​pić w środ​ku kawę, po​sie​‐ dzieć przy dłu​gim sto​le i po​roz​m a​w iać. Dzie​ci mo​gły na​w et po​oglą​dać te​le​w i​z ję – po​w aż​n a de​‐ cy​z ja ze stro​n y Hen​ry’ego, któ​ry miał wi​z ję Ker​bor​dar​do​ué jako schro​n ie​n ia przed elek​t ro​n i​ką. W koń​cu zo​stał już tyl​ko pu​sty pik​n i​ko​w y stół z ja​sne​go drew​n a na skra​ju ciem​n e​go lasu ogra​dza​ją​ce​go od tyłu ogród Vi​com​t e’a oraz Rory sie​dzą​cy sa​m ot​n ie i czy​t a​ją​cy pod​ręcz​n ik sza​‐ cho​w y. By​li​śmy już pod drzwia​m i domu, gdy z ja​kie​goś po​w o​du wszy​scy się od​w ró​ci​li​śmy: ja, Min​dy, Hen​ry i Céle​ste, któ​ra po​w ie​dzia​ła z czu​ło​ścią: „Rory lit to​ujo​urs”. On cią​gle czy​t a. A wte​dy usły​‐ sze​li​śmy – a chwi​lę póź​n iej zo​ba​czy​li​śmy – ja​kieś za​bu​rze​n ie błę​ki​t u, przej​rzy​ste​go, lecz już zmą​co​n e​go. Za​raz po​t em nad​le​ciał sil​n y po​w iew wia​t ru z pół​n o​cy, ugi​n a​ją​cy wierz​choł​ki drzew. La Chien​ne. Usły​sza​łem trzask od stro​n y upior​n ych drzew. Nie​z byt do​n o​śny, ra​czej stłu​m io​n e chrup​n ię​‐ cie. Prze​ka​z y​w ał, że zgni​li​z na opa​n o​w a​ła drze​w o aż do ko​rze​n ia, całe było mar​t we. A po​t em

je​den ze strze​li​stych bia​łych pni za​czął się wa​lić, z po​cząt​ku nie​m al bez​gło​śnie, je​dy​n ie z lek​‐ kim świ​stem. Kie​dy na​t o​m iast do​się​gnął ży​w ych drzew za​sła​n ia​ją​cych pod​jazd, świst prze​szedł w głu​chy huk ła​m a​n ych ko​n a​rów, od​głos nad​jeż​dża​ją​ce​go po​cią​gu to​w a​ro​w e​go. Oto, co bę​dzie​m y po​t em pa​m ię​t ać: le​d​w ie zdą​ż y​li​śmy zo​ba​czyć wa​lą​ce się drze​w o, a co do​‐ pie​ro prze​w i​dzieć kie​ru​n ek upad​ku i prze​biec tych czter​dzie​ści me​t rów nie​rów​n e​go traw​n i​ka, żeby do​t rzeć do Rory’ego. Na​w et się nie po​ru​szy​li​śmy. Drze​w o z ło​sko​t em ru​n ę​ło w przód, ła​m iąc się naj​pierw na wy​so​ko​ści ja​kichś trzech me​‐ trów, za pod​jaz​dem. Mu​sia​ło mieć po​n ad metr śred​n i​cy, ale prze​ła​m a​ło się jak za​pał​ka. Nad​cią​‐ ga​ła resz​t a. Pień trza​snął zno​w u, pa​da​jąc na szpa​ler olch. Te​raz wiel​kie bia​łe Y roz​w i​dlo​n e​go u góry pnia le​cia​ło do przo​du, uwol​n io​n e od dol​n ej czę​ści, zu​peł​n ie jak ośmio​m e​t ro​w y duch z wy​cią​gnię​t y​m i ra​m io​n a​m i. Kie​ro​w a​ło się pro​sto na Rory’ego, któ​ry z po​chy​lo​n ą gło​w ą sie​‐ dział nad książ​ką w ga​sną​cym świe​t le, cał​ko​w i​cie po​grą​ż o​n y w lek​t u​rze. Do​ko​n u​jąc w my​śli go​rącz​ko​w ych ob​li​czeń, uświa​do​m i​łem so​bie, że już za póź​n o. Mo​głem li​czyć tyl​ko na to, że drze​w o go nie do​się​gnie, wie​dzia​łem jed​n ak, że to płon​n e na​dzie​je. Za​‐ sta​n a​w ia​łem się, czy by nie krzyk​n ąć, ale pew​n ie i na to nie było już cza​su – wy​star​czy go tyl​ko na mo​dli​t wę: Pro​szę, pro​szę… Drze​w o ru​n ę​ło na zie​m ię i z hu​kiem roz​pa​dło się na ka​w ał​ki. Prze​ra​ż a​ją​cy ło​skot roz​cho​dził się wo​kół fa​la​m i ni​czym szczęk bro​n i ście​ra​ją​cych się ar​m ii. Ol​brzy​m ie Y wy​lą​do​w a​ło po obu stro​n ach Rory’ego, ko​n a​ry roz​t rza​ska​ły się, a pień po​n i​ż ej roz​w i​dle​n ia wciąż su​n ął na​przód, roz​cią​ga​jąc się, się​ga​jąc po na​sze​go syna. Chmu​ra bia​łych spróch​n ia​łych odłam​ków drew​n a uno​‐ si​ła się w po​w ie​t rzu. Głów​n e ga​łę​z ie, po​ła​m a​n e na ka​w ał​ki, na​dal o śred​n i​cy kil​ku​dzie​się​ciu cen​t y​m e​t rów, oto​czy​ły stół pik​n i​ko​w y. Pa​da​jąc na zie​m ię, pod​ska​ki​w a​ły w górę, w dół i na boki ni​czym ko​ści tań​czą​ce​go szkie​le​t u. Mniej​sze ga​łę​z ie po​sy​pa​ły się na zie​m ię wo​kół Rory’ego. Ota​cza​ła go bia​ła chmu​ra wió​rów i po​ro​słych grzy​bem odłam​ków drew​n a. Gdy chmu​ra opa​dła, uka​z ał się Rory, któ​ry sie​dział nie​‐ tknię​t y na ma​łej po​lan​ce. Wi​ru​ją​cy wió​rek ko​z ioł​ko​w ał po​w o​li tuż nad nim i opa​da​jąc, mu​snął bok jego gło​w y. Wresz​cie wszy​scy bie​gli​śmy. Rory w ogó​le nic nie za​uwa​ż ył. Było mnó​stwo łez i szlo​chów. Ale tyl​ko przez krót​ką chwi​lę, bo – jak zgo​dzi​li​śmy się z Min​‐ dy, wy​m ie​n ia​jąc spoj​rze​n ia nad gło​w ą Rory’ego – le​piej, żeby ni​g​dy się nie do​w ie​dział, jak nie​‐ wie​le bra​ko​w a​ło. Nikt nie był po​t em w sta​n ie tak na​praw​dę roz​m a​w iać. Sie​dzie​li​śmy ra​z em w po​ko​ju dzien​‐ nym i go​dzi​n a​m i oglą​da​li​śmy te​le​w i​z ję, ale do​pie​ro bez​t ro​skie pi​ski Rory’ego i chłop​ców, śmie​‐ ją​cych się z ja​kie​goś idio​t ycz​n e​go thril​le​ra po​li​cyj​n e​go, po​z wo​li​ły nam się roz​luź​n ić, od​prę​ż yć, ode​t chnąć. Ale nikt nie roz​m a​w iał o tym, co omal się nie sta​ło. Strach, tak jak szczę​ście, naj​le​piej roz​pa​m ię​t y​w ać w spo​ko​ju. •

Na​stęp​n e​go dnia przy​je​chał drwal z piłą łań​cu​cho​w ą, z po​m oc​n i​kiem i z fa​cho​w ą wie​dzą. Wło​sy miał za​cze​sa​n e gład​ko do tyłu na Elvi​sa i ubra​n y był w cał​kiem mod​n e spodnie i po​rząd​n ie wy​‐ pa​sto​w a​n e buty – nie ja​kiś tam pierw​szy lep​szy drwal. Wy​sty​li​z o​w a​n y fran​cu​ski drwal. Naj​pierw po​cię​t o dol​n ą jed​n ą trze​cią drze​w a, po​n ie​w aż blo​ko​w a​ła pod​jazd Hen​ry’ego i Céle​ste. Ich sa​m o​chód zo​stał wła​ści​w ie uwię​z io​n y. Hen​ry uznał, że drew​n o na​le​ż y się jemu. Drwal wy​ja​śnił, że po​ło​w ę bie​rze ty​t u​łem wy​n a​gro​dze​n ia. Hen​ry ob​ru​szył się: – Po​ło​w ę! No, w ta​kim ra​z ie ja we​z mę dru​gą. Vi​com​t e po​z wo​lił so​bie mieć inne zda​n ie. To on pła​ci drwa​lo​w i, więc weź​m ie drew​n o. – Ale upa​dło na moją zie​m ię. – Ale to moje drze​w o. – Tak, i omal nie za​bi​ło Rory’ego. Może to on po​w i​n ien do​stać drew​n o. Aż do tego mo​m en​t u sy​t u​a cja ro​bi​ła się co​raz bar​dziej draż​li​w a. Ale gdy cała wcze​śniej nie​‐ wy​po​w ie​dzia​n a gro​z a wresz​cie zo​sta​ła do​bit​n ie wy​ra​ż o​n a, spra​w a przy​bra​ła na​gle inny ob​rót. Roz​m o​w a sta​ła się spo​koj​n iej​sza, uprzej​m a, przej​m u​ją​ca wręcz. Zo​sta​w i​li​śmy ich sa​m ych. Parę go​dzin póź​n iej Hen​ry zja​w ił się pod na​szy​m i drzwia​m i za​sa​pa​n y od pcha​n ia tacz​ki w górę al​lée. Była wy​peł​n io​n a drew​n em: bale, po​la​n a, ga​łę​z ie, wszyst​ko sta​ran​n ie po​ukła​da​n e – przy​dział oca​la​łe​go. Przy​w iózł tak​ż e dwa gi​gan​t ycz​n e ogór​ki. „Od Vi​com​t e’a” – wy​ja​śnił. Za​‐ pro​si​li​śmy go do środ​ka i na​pi​li​śmy się whi​sky. Póź​n iej, już po jego wyj​ściu, wpa​dli do nas dwaj do​ro​śli sy​n o​w ie Vi​com​t e’a. Kiw​n ę​li gło​w a​‐ mi, kie​dy zo​ba​czy​li drew​n o. „O, do​brze. Rory otrzy​m ał swo​ją część” – po​w ie​dział Thier​ry, któ​ry mó​w ił już po an​giel​sku le​piej niż ja po fran​cu​sku. – A ty, Don, do​sta​łeś les con​c om​b res”. Im też na​la​li​śmy whi​sky. Z ra​do​ścią wy​chy​li​li po kie​lon​ku za ple​ca​m i ma​man. Na​z a​jutrz rano da​li​śmy ogór​ki Su​z an​n e. Po​t em wy​n io​słem więk​sze ka​w a​ły drew​n a przed dom, żeby po​ciąć je piłą na mniej​sze czę​ści. Su​z an​n e wy​szła na dro​gę i przy​glą​da​ła mi się ze śmie​chem. Mach​n ię​ciem ręki ka​z a​ła mi się od​su​n ąć, chwy​ci​ła gru​by ko​n ar i prze​ła​m a​ła go tup​‐ nię​ciem nogi w pół​bu​cie. Ge​stem rzu​ci​ła mi wy​z wa​n ie, że​bym spró​bo​w ał zro​bić tak samo. „Au!” – wrza​snę​ło moje ko​la​n o. Su​z an​n e pa​t rzy​ła za​chwy​co​n a, jak po​staw​n y Mło​dy Stru​del ska​cze w kół​ko na jed​n ej no​dze. Po lun​chu wy​bra​li​śmy się na miej​sce zda​rze​n ia. Tam, gdzie zwa​lił się śmier​cio​n o​śny wiąz, wid​n iał jego bia​ły tro​ci​n o​w y ob​rys, ni​czym kre​do​w y kon​t ur cia​ła na miej​scu zbrod​n i. Pik​n i​ko​‐ we​go sto​łu też nie było. Hen​ry bał się te​raz o wła​sne dzie​ci. Prze​n iósł już stół na dru​gą stro​n ę dział​ki, z dala od ja​kich​kol​w iek drzew, na od​kry​t e wznie​sie​n ie z wi​do​kiem na wrzo​so​w i​ska i pola. W cią​gu na​stęp​n ych paru dni dało się od​czuć gniew wio​ski na Vi​com​t e’a z po​w o​du wią​z ów. Lu​dzie mó​w i​li, że za bar​dzo ko​chał swój la​sek, żeby je wy​ciąć. W wio​sce było za dużo dzie​ci, żeby mu na to po​z wa​lać. My trzy​m a​li​śmy się z boku, szczę​śli​w i, że nasz syn zo​stał oszczę​dzo​‐ ny, ale osta​t ecz​n ie Gwe​n ed, Hen​ry i inni uzna​li, że na​le​ż y prze​dys​ku​t o​w ać los wszyst​kich

zmur​sza​łych drzew. Po pew​n ym wa​ha​n iu Le Vic przy​łą​czył się do nich. Miesz​kań​cy wio​ski obe​‐ szli la​sek. W na​stęp​n ym ty​go​dniu drwal wró​cił. Cały la​sek zo​stał tego dnia wy​cię​t y w pień. Tra​ge​dia, któ​rej le​d​w ie uda​ło się unik​n ąć, coś zmie​n i​ła. Miej​sco​w i mu​sie​li za​de​cy​do​w ać, czy Ker​bor​dar​do​ué to coś wię​cej niż sku​pi​sko ład​n ych dom​ków i kwia​t ów. Pod​ję​li słusz​n ą de​cy​z ję. Ja​kie​kol​w iek wąt​pli​w o​ści roz​w ia​ły się, kie​dy Vi​com​t e i Ivon​n e wy​da​li apéro dla les pro​p ri​éta​ires, wła​ści​cie​li do​m ów w wio​sce. Po​t em Céle​ste i Hen​ry wy​da​li swój apéro, a po​t em jesz​cze para pro​f e​so​rów swój. Na​w et Gwe​n ed po​szła w ich śla​dy. Kie​dy we​szli​śmy na jej za​cisz​n e po​dwór​ko jako pierw​si go​ście, ro​z ej​rze​li​śmy się z Min​dy zdez​o​rien​t o​w a​n i. Wresz​cie uświa​do​m i​li​śmy so​bie, co jest nie tak. Gdzie się po​dzia​li ci pięk​n i mło​dzi Bel​go​w ie i Bel​gij​ki, ako​li​ci w bia​łych sza​t ach snu​ją​cy się po jar​d in? Gwe​n ed uśmiech​n ę​ła się, wi​dząc na​sze nie​pew​n e miny i wy​m ie​n ia​n e ukrad​kiem py​t a​ją​ce spoj​rze​n ia. – Ode​sła​łam ich do domu – wy​ja​śni​ła i do​da​ła: – Po​z na​łam pięk​n e​go męż​czy​z nę. Kiw​n ę​ła gło​w ą, wi​dząc na​sze miny. – Przy​jeż​dża tu w ten week​e nd – rzu​ci​ła.

Rozdział dwudziesty

Beau temps Oto wy​z wa​n ie dla wróż​bi​t y albo dla chiń​skie​go wiesz​cza: świer​go​cząc ra​do​śnie, ptak wla​t u​je w moje sny. Chwi​lę póź​n iej otwie​ram oczy i wi​dzę nad gło​w ą rze​czy​w i​stą ja​skół​kę wy​co​f u​ją​cą się w po​w ietrz​n ym zmie​sza​n iu. Z nie​spo​koj​n ym pi​skiem dez​a pro​ba​t y na wi​dok na​szych osłu​‐ pia​łych ciał w zmię​t ej po​ście​li wy​la​t u​je przez otwar​t e okno man​sar​do​w e. Rze​czy​w i​stość za​czy​n a się w snach, po​w ie​dział kie​dyś po​e ta. A może cho​dzi​ło o od​po​w ie​‐ dzial​n ość? We mnie ta ja​skół​ka po​t rzą​sa uśpio​n ym po​t wo​rem tro​ski. – Ooooch… – Z tru​dem po​ru​szam usta​m i po dłu​giej po​dró​ż y. – Przed​t em nie mie​li​śmy ja​skó​‐ łek, praw​da? – Nie… One nie… – Moja żona od​chrzą​ku​je. – Ru​a irrr​riiiia​a add​d hhhh. Brzmi to tak, jak​by w kłę​bo​w i​sku po​ście​li wal​czy​ła z yeti, pod tymi wszyst​ki​m i ka​pa​m i i tą okrop​n ie skom​pli​ko​w a​n ą fran​cu​ską koł​drą, z któ​rą ubie​głe​go wie​czo​ru przez dwa​dzie​ścia mi​n ut nie mo​gli​śmy dojść do ładu, gdy wresz​cie po​ło​ż y​li​śmy się spać po sie​dem​n a​stu go​dzi​n ach po​dró​‐ ży z No​w e​go Jor​ku i ko​lej​n ych pię​ciu, kie​dy to otwie​ra​li​śmy dom, scho​dzi​li​śmy na pla​ż ę i szy​ko​‐ wa​li​śmy spar​t ań​ską ko​la​cję zło​ż o​n ą z sar​dy​n ek, chle​ba i ma​sła. Ale czu​ję, że gdzieś pod tą koł​‐ drą czai się uśmiech. W koń​cu je​ste​śmy tu​t aj. Wró​ci​li​śmy. Do domu. Min​dy znów wy​pró​bo​w u​je swój głos: – Ja​skół​ki nie lu​bią… ży​ją​cych miejsc… – I po​pra​w ia się za​raz. – To zna​czy ta​kich, w któ​rych żyją lu​dzie. Wolą ru​iny. Aha. Te​raz ten ptak mnie zło​ści. Mu​siał się po​m y​lić. Ten dom nie jest już ru​iną. Obie sy​pial​n ie na gó​rze są przy​t ul​n e jak dzio​bo​w e ka​ju​t y na stat​ku, a złu​dze​n ie to wzma​ga jesz​cze spa​dzi​sty dach i so​lid​n ie ni​czym bu​laj osa​dzo​n y świe​t lik obok okna man​sar​do​w e​go. To na​sza arka. Dla​t e​‐ go wła​śnie tu je​ste​śmy. Nie​bo za oknem ma bla​do​błę​kit​n y ko​lor. Przez świe​t lik wpa​da lek​ki prze​ciw​n y wia​t e​rek. Pa​t rzę na Min​dy, jej za​m knię​t e po​w ie​ki drżą pod​czas prze​lot​n e​go snu, dłu​gie rdza​w e wło​sy

roz​sy​pa​ły się na po​dusz​ce. Wy​glą​da jak z ob​ra​z u Ros​set​t ie​go – nie, Ma​t is​se’a – na tle ró​ż o​w ozie​lo​n o-żół​t ych pa​ste​lo​w ych wzo​rów pa​pug na koł​drze i po​szew​kach na po​dusz​ki. „Oczy, bądź​‐ cie moim apa​ra​t em fo​t o​gra​f icz​n ym!”. Ten kom​plet po​ście​li, pre​z ent od mo​jej mamy, z chwi​lą, gdy zo​stał wy​ję​t y z prze​z ro​czy​stych pla​sti​ko​w ych po​krow​ców i roz​po​star​t y na łóż​ku, prze​m ie​n ił po​kój w tro​pi​kal​n ą cie​plar​n ię. Po pię​ciu la​t ach ko​lo​ry na​dal są tak samo żywe jak tam​t e​go dnia, kie​dy mat​ka wy​pa​t rzy​ła tę po​‐ ściel w bu​t i​ku w Van​n es. Mu​szę od​dać ma​m ie spra​w ie​dli​w ość. Może nie za​w sze się zga​dza​m y, a na​sze gu​sta są dia​m e​t ral​n ie róż​n e, ale tu aku​rat tra​f i​ła w dzie​siąt​kę. – Masz na​ucz​kę, żeby za​w sze słu​chać swo​jej świę​t ej mat​ki – mruk​n ę​ła, kie​dy jej o tym po​‐ wie​dzia​łem, a żar​t o​bli​w y ton i świet​n y hu​m or dra​m a​t ycz​n ie kon​t ra​sto​w a​ły z na​stro​ja​m i ro​dzi​‐ ców pod​czas tam​t ej pierw​szej wi​z y​t y. Jej gust do​ko​n ał zresz​t ą re​w o​lu​cji w wie​lu róż​n ych sen​sach. Dzię​ki cze​ko​w i, jaki wy​pi​sa​ła nam na Gwiazd​kę po Strasz​n ej Afe​rze w Hôtel du Pha​re, za​m ó​w i​li​śmy wspa​n ia​łą sza​f ę w sta​‐ rym bre​t oń​skim sty​lu u wnu​ka Ma​da​m e Mor​ga​n e. Nie wie​dzie​li​śmy tego, ale było to jego pierw​sze zle​ce​n ie. Wy​szło zna​ko​m i​cie i dla nie​go, i dla nas. My mie​li​śmy gdzie prze​cho​w y​w ać ubra​n ia, nie ry​z y​ku​jąc, że sple​śnie​ją, a dla wy​ko​n aw​cy nasz dom stał się do​god​n ym sa​lo​n em wy​sta​w o​w ym, co ozna​cza​ło, że był re​gu​lar​n ie od​ku​rza​n y i sprzą​t a​n y przez cały rok. Dzię​ki cze​m u też nie ple​śniał. Zjed​n a​li​śmy so​bie tak​ż e uzna​n ie wie​lo​po​ko​le​n io​w ej ro​dzi​n y Mor​ga​n e, któ​re prze​ja​w ia​ło się w dziw​n y spo​sób. Le​d​w ie wró​ci​li​śmy do No​w e​go Jor​ku, otrzy​m a​li​śmy list od naj​bar​dziej uro​‐ czej sio​strze​n i​cy Ma​da​m e Mor​ga​n e. Miesz​ka​ła te​raz na sta​łym lą​dzie, a wy​cho​dzi​ła za mąż na wy​spie. Chcia​ła spy​t ać, czy ona i jej na​rze​czo​n y mo​gli​by spę​dzić noc po​ślub​n ą w na​szym domu. „Tyl​ko w sy​pial​n i – za​pew​n i​ła. – Z po​ście​lą i koł​drą. Chęt​n ie za to za​pła​ci​m y”. Oczy​w i​ście nie wzię​li​śmy od nich żad​n ych pie​n ię​dzy. W na​gro​dę po na​szym po​w ro​cie na wy​spę na​stęp​n e​go lata ura​czo​n o nas opo​w ie​ścia​m i o tym, jak do wio​ski przy​je​cha​ło po​n ad dwu​‐ stu îliens i Bre​t oń​czy​ków ze sta​łe​go lądu, któ​rzy do póź​n a w nocy je​dli plac​ki i pili ci​d re brut, śpie​w a​li i tań​czy​li w wi​ją​cym się ko​ro​w o​dzie, przy dźwię​kach bu​czą​cych du​dów, po​sa​pu​ją​ce​go akor​de​onu i ło​m o​czą​ce​go ręcz​n e​go bęb​n a. Tego typu im​pre​z y od​by​w a​ją się póź​n ą je​sie​n ią albo zimą i – mam wra​ż e​n ie – ob​ja​w ia​ją się znie​n ac​ka, ni​czym flash mobs, żeby tu​ry​ści i tacy étran​‐ gers jak my nie na​t knę​li się na nie. Miło było po​m y​śleć, że wio​ska na chwi​lę od​ro​dzi​ła się w daw​n ej po​sta​ci, jak​by cof​n ę​ła się w cza​sie. Cie​szy​li​śmy się, że mo​gli​śmy ode​grać małą ról​kę – to było pra​w ie tak, jak​by​śmy też w tym uczest​n i​czy​li. W na​stęp​n ym roku ko​lej​n a krew​n a Mor​ga​n e, tym ra​z em sio​strze​n i​ca ze sta​łe​go lądu, któ​ra wi​dzia​ła na​szą sy​pial​n ię pod​czas tam​t e​go we​se​la, na​pi​sa​ła z proś​bą o po​dob​n ą przy​słu​gę. Cho​‐ ciaż nie zna​li​śmy tej dziew​czy​n y – no i za​sta​n a​w ia​li​śmy się, czy wszy​scy spo​śród tych dwu​stu go​ści ma​sze​ro​w a​li na górę po scho​dach, żeby po​dzi​w iać spre​z en​t o​w a​n e nam przez moją mamę pa​pu​gi Ma​t is​se’a, i wkrót​ce tak​ż e za​ż ą​da​ją mał​ż eń​skich po​by​t ów – zgo​dzi​li​śmy się oczy​w i​ście. Po​t em zna​jo​m y z No​w e​go Jor​ku, któ​ry po​dró​ż o​w ał z dziew​czy​n ą po Fran​cji, na​pi​sał z py​t a​‐ niem, czy mo​gli​by się u nas za​t rzy​m ać. Ja​sne! Kie​dy wró​ci​li do Sta​n ów, ogło​si​li swo​je za​rę​czy​‐

ny. Czy tyl​ko tak nam się wy​da​w a​ło, czy też nasz mały do​m ek dzia​łał tro​chę jak afro​dy​z jak? • Cho​ciaż dom zy​skał so​bie sła​w ę ze wzglę​du na swą moc uszczę​śli​w ia​n ia miesz​kań​ców wio​ski i in​n ych za​ko​cha​n ych, wszyst​ko to po​szło​by na mar​n e, gdy​by nasi ro​dzi​ce na​dal nie po​chwa​la​li na​sze​go sza​leń​stwa. Pierw​sza zja​w i​ła się mat​ka Min​dy, Dol​ly, tuż po tym, jak Eki​pa Ma​rzeń ukoń​czy​ła scho​dy i pod​ło​gę. Jesz​cze nie zdą​ż y​li​śmy prze​t ra​w ić no​w i​n y, że ma no​w e​go chło​pa​‐ ka, Bria​n a, gdy za​dzwo​n i​ła z in​f or​m a​cją, że Brian za​bie​ra ją do Eu​ro​py – i chcą od​w ie​dzić Bel​‐ le-Île. Po​n ie​w aż sami nie wi​dzie​li​śmy domu po re​m on​cie, zgo​dzi​li​śmy się z du​ż y​m i wąt​pli​w o​ścia​‐ mi. Dol​ly w ni​czym nie przy​po​m i​n a​ła wiej​skiej dziew​czy​n y. Ale po​je​cha​li, i to w ka​pry​śnym mie​sią​cu, ja​kim jest paź​dzier​n ik. Brian zdo​łał sa​m o​dziel​n ie włą​czyć prąd i wodę, a na​w et do​ko​‐ nał kil​ku ulep​szeń w domu. (Wie​szak na ręcz​n i​ki? Że też sam o tym nie po​m y​śla​łem!). Oczy​w i​‐ ście le​d​w ie wró​ci​li na Ha​w a​je, oni też wzię​li ślub. Zo​sta​li moi ro​dzi​ce. W rok po wi​z y​cie Dol​ly, kie​dy tak na​praw​dę sami mie​li​śmy po raz pierw​szy zo​ba​czyć ukoń​czo​n y dom, po​sta​n o​w i​li dać nam dru​gą szan​sę i wy​brać się na Bel​le-Île jesz​cze raz – cał​ko​w i​t a nie​spo​dzian​ka. Co spo​w o​do​w a​ło tę zmia​n ę? W przy​pad​ku mo​jej mat​ki z całą pew​n o​ścią wpływ Roku w Pro​‐ wan​s ji Pe​t e​ra May​le’a i nie​usta​ją​ca cie​ka​w ość ko​le​ż a​n ek z Klu​bu Książ​ki Bi​xby Knolls. Obo​je ro​‐ dzi​ce wzię​li so​bie tak​ż e do ser​ca su​ro​w e ka​z a​n ie, ja​kie wy​gło​sił Rory w Hôtel du Pha​re, któ​re sta​je się co​raz za​baw​n iej​sze z każ​dym ko​lej​n ym opo​w ia​da​n iem. To te​raz część na​szej ro​dzin​‐ nej tra​dy​cji ust​n ej. Ale nie to było de​cy​du​ją​ce. Nie, prze​ło​m o​w y oka​z ał się pe​w ien spe​cy​f icz​n ie fran​cu​ski mo​‐ ment, któ​ry przy​da​rzył się memu ojcu ostat​n ie​go peł​n e​go dnia ich pierw​sze​go po​by​t u. Wte​dy nie wy​da​w ał się szcze​gól​n ie istot​n y. Ale z cza​sem stał się dla mnie na​praw​dę zna​m ien​n y. Po​w o​li wy​czer​py​w a​ły nam się po​m y​sły na to, co ro​bić z Wiel​ki​m i Po​n u​ra​ka​m i, więc w nie naj​lep​szych hu​m o​rach wy​bra​li​śmy się na ka​m ie​n i​stą pla​ż ę Po​in​t e de Po​ula​ins. Tu​t aj, pod znisz​‐ czo​n y​m i ró​ż o​w y​m i blan​ka​m i nie​gdyś wspa​n ia​łej re​z y​den​cji Sa​rah Bern​hardt, rwa​li​śmy pal​ca​m i kur​cza​ka z roż​n a i pi​li​śmy zim​n y wy​t raw​n y cydr, tak jak swe​go cza​su Mo​n et i John Rus​sell, a może tak​ż e kie​dy in​dziej mło​dy van Gogh i jego kum​pel Paul Gau​gu​in. A być może na​w et rów​n ież tu​t aj mło​dy Mar​cel Pro​ust na próż​n o cze​kał, pa​ląc neu​ra​ste​‐ nicz​n ie, na au​dien​cję u Bo​skiej Sa​rah. Z całą pew​n o​ścią była to pla​ż a, przy któ​rej w roku 1901 ksią​ż ę Wa​lii za​ko​t wi​czył swój jacht, po czym zo​stał za​w ie​z io​n y na brzeg ło​dzią wio​sło​w ą, żeby mógł od​w ie​dzić daw​n ą uko​cha​n ą, a po​t em wró​cić na po​kład i wy​ru​szyć na ko​ro​n a​cję jako Edward VII. Opo​w ia​da​łem to wszyst​ko w na​dziei, że zro​bię na słu​cha​czach wra​ż e​n ie, jak zwy​kle czy​n ię, gdy sto​ję w ob​li​czu nie​uchron​n ej ka​t a​stro​f y. Bez​sku​t ecz​n ie. (Jak za​w sze).

A wte​dy zja​w i​ła się fran​cu​ska ro​dzi​n a i z uśmie​chem za​ję​ła są​sied​n ią ko​t lin​kę wśród skał. Kie​dy otwo​rzy​li wi​kli​n o​w y kosz pik​n i​ko​w y i wy​ję​li z nie​go nie tyl​ko kra​cia​sty ob​rus, ale tak​ż e płó​cien​n e ser​w et​ki i sztuć​ce, bu​t el​ki wina i wody Per​rier, już szy​ko​w a​łem się na kry​t y​kę na​‐ szych mar​n ych sta​rań. Tym​cza​sem mój na​bur​m u​szo​n y oj​ciec wresz​cie zmiękł. – Jaka miła ro​dzi​n a – po​w ie​dział, jak​by coś po​dob​n e​go było zu​peł​n ie nie​spo​t y​ka​n e we Fran​‐ cji. – Oj​ciec, mat​ka i na​sto​let​n ia cór​ka. Zer​ka​li​śmy na nich ukrad​kiem, je​dząc nasz pry​m i​t yw​n iej​szy, lecz nie mniej sma​ko​w i​t y lunch. Było go​rą​co, bo klif chro​n ił nas przed wia​t rem. Po​w o​li po​de​szła do nas mewa. Oj​ciec ode​‐ rwał ka​w a​łek ba​giet​ki i rzu​cił jej. Ptak uznał, że rów​n ie do​brze może za​w rzeć z nami zna​jo​‐ mość, i wsko​czył na ska​łę obok taty, któ​ry był tym za​chwy​co​n y jak dziec​ko. Mat​ka i ja wy​m ie​‐ ni​li​śmy spoj​rze​n ia. Po ata​ku ser​ca oj​ciec z tru​dem do​cho​dził do sie​bie, nie tyl​ko pod wzglę​dem fi​z ycz​n ym, ale i psy​chicz​n ym. Za​t ra​cił gdzieś zmysł za​ba​w y. Miło było zo​ba​czyć, że go od​z y​‐ skał. Wy​grze​w a​jąc się w słoń​cu, na​sze dwie grup​ki wy​m ie​n ia​ły uśmie​chy i prze​pi​ja​ły do sie​bie. – Oto nor​m al​n a ro​dzi​n a zro​bi​ła so​bie pik​n ik – oznaj​m ił tata, przy​bie​ra​jąc ra​dio​w y głos Edwar​da T. Mur​ro​w a, co mu się cza​sem zda​rza​ło. – Dziew​czy​n a jest do​brze wy​cho​w a​n a; spójrz​cie tyl​ko, jak po​da​je bu​t el​kę Per​rier naj​pierw ojcu, po​t em mat​ce, za​n im sama się na​pi​je. A te​raz na​le​w a mu wino… Upał na​ra​stał. By​li​śmy roz​kosz​n ie zmę​cze​n i. Dziew​czy​n a wsta​ła i z mięk​kiej płó​cien​n ej tor​by na ra​m ię wy​ję​ła dwa krę​gle do żon​glo​w a​n ia. Tata re​la​cjo​n o​w ał da​lej: – Do​bra cór​ka bę​dzie te​raz żon​glo​w ać dla taty i mamy. Wi​dzi​cie, nie mu​szę cho​dzić do cyr​‐ ku, ona urzą​dzi wi​do​w i​sko tu​t aj… Po paru mi​n u​t ach dziew​czy​n a prze​rwa​ła i otar​ła twarz rę​ka​w em. Oj​ciec po​dał jej bu​t el​kę Per​rier, a ona wzię​ła ją od nie​go, na​pi​ła się, po czym za​m a​szy​stym ge​stem do​rzu​ci​ła bu​t el​kę do swo​je​go żon​gler​skie​go nu​m e​ru. Mój tata siadł pro​sto i za​czął kla​skać. Oj​ciec dziew​czy​n y ski​n ął uprzej​m ie gło​w ą, mat​ka uśmiech​n ę​ła się; a dziew​czy​n a dy​gnę​ła, nie spusz​cza​jąc oczu z krę​gli. Po chwi​li z wdzię​kiem prze​rwa​ła żon​glo​w a​n ie, bez​gło​śnie po​w ie​dzia​ła: „Uff” i po​cią​gnę​ła łyk z bu​t el​ki Per​rier. Jej oj​ciec, któ​ry le​ż ał te​raz wy​cią​gnię​t y jak dłu​gi, uniósł kie​li​szek wina, jak​by wzno​sił to​a st na cześć bo​gów. – Tak wła​śnie dzie​ci po​w in​n y trak​t o​w ać ro​dzi​ców – oznaj​m ił tata. – Chciał​byś – od​par​łem. A mama do​da​ła: – Po pro​stu ma​rzy ci się two​ja wła​sna dziew​czy​n a-żon​gler​ka. Po chwi​li od​po​czyn​ku dziew​czy​n a znów wsta​ła. Zmie​n i​li​śmy po​z y​cje na ręcz​n i​kach, szy​ku​‐ jąc się na dal​szą część wy​stę​pu. Pod​n io​sła krę​gle i rzu​ci​ła wy​so​ko w górę, a one spa​da​ły po​w o​li, ko​z ioł​ku​jąc. To była roz​grzew​ka – zła​pa​ła je w po​w ie​t rzu i po​ło​ż y​ła na zie​m i, po​krę​ci​ła ra​m io​‐ na​m i, po czym chwy​ci​ła rą​bek bluz​ki, za​dar​ła ją i ścią​gnę​ła przez gło​w ę. Ci​snę​ła bluz​kę na bok, roz​pię​ła ko​czek i po​t rzą​snę​ła dłu​gi​m i wło​sa​m i, któ​re opa​dły jej na ra​m io​n a. Pier​si mia​ła małe i ide​a l​n e.

– Och, nie – ode​z wał się tata. Dziew​czy​n a pod​n io​sła krę​gle i wpra​w i​ła je w ruch. – Nie po​‐ win​n a tego ro​bić. Po​w ol​n ym, zmy​sło​w ym kro​kiem, ty​po​w ym dla żon​gle​rów, dziew​czy​n a okrą​ż y​ła ob​rus pik​‐ ni​ko​w y, obe​szła na​oko​ło mat​kę i po​de​szła do ojca – czy też, po​w i​n ie​n em po​w ie​dzieć: „ojca”. Po​‐ nie​w aż wy​ko​n y​w a​ła swój nu​m er tuż przed nim, po​w o​li, jej ręce sta​n o​w i​ły hip​n o​t y​z u​ją​cy za​‐ mglo​n y kształt, pod​rzu​ca​n e krę​gle oka​la​ły jej ró​ż o​w e sut​ki. – Nie, nie – wy​ją​kał tata. – Oj​ciec po​w i​n ien ją po​w strzy​m ać, mat​ka po​w in​n a ją po​w strzy​‐ mać… Ojej! Na​praw​dę nie po​w i​n ien na nią pa​t rzeć. – Ale ty też pa​t rzysz – za​uwa​ż y​ła mat​ka z ka​m ien​n ą twa​rzą. Z wy​sił​kiem od​w ró​cił gło​w ę i wbił nie​w i​dzą​cy wzrok w mo​rze. – Wy​da​w a​li się taką miłą ro​dzi​n ą. Kie​dy zbie​ra​li​śmy rze​czy, żeby wra​cać do domu, oj​ciec le​ż ał cał​ko​w i​cie ubra​n y, trzy​m a​jąc w ręku kie​li​szek wina, a żona i cór​ka, oby​dwie to​ples, sie​dzia​ły po obu jego stro​n ach. Le déjeu​ner sur le ro​c her, śnia​da​n ie na ska​le. Póź​n iej, kie​dy już wspię​li​śmy się piasz​czy​stą dro​gą z po​w ro​t em na wierz​cho​łek kli​f u, za​‐ trzy​m a​łem się, żeby tata mógł zła​pać od​dech. Stał w mil​cze​n iu, spo​glą​da​jąc na nie​re​gu​lar​n ą, po​szar​pa​n ą li​n ię brze​go​w ą zwień​czo​n ą mi​go​czą​cy​m i w słoń​cu wrzo​so​w i​ska​m i. Było ci​cho i spo​‐ koj​n ie. Ni stąd, ni zo​w ąd ogar​n ął mnie smu​t ek. Oj​ciec wy​dał mi się na​gle taki sta​ry i kru​chy. Jego spoj​rze​n ie zda​w a​ło się się​gać po​n ad roz​iskrzo​n ym Côte Sau​v a​ge i od​bi​ja​ją​cym świa​t ło oce​a nem aż za mo​rze, do An​glii i wy​brze​ż a Korn​w a​lii, gdzie du​sze zmar​łych cze​ka​ły na pół​n oc​n ych kli​‐ fach, aż przy​pły​n ie prom, któ​ry za​bie​rze je na mi​t ycz​n ą wy​spę Ava​lon. Po​czu​łem, ile wspól​‐ nych dni stra​ci​li​śmy przez to, że miesz​ka​li​śmy tak da​le​ko od sie​bie. Moja wina. Wes​t chnął i uśmiech​n ął się. – Ro​z u​m iem, dla​cze​go lu​bisz to miej​sce – po​w ie​dział. – My​ślę, że jest do​bre dla cie​bie. Od​w ró​cił się, żeby ru​szyć da​lej, ale po​t em raz jesz​cze obej​rzał się za sie​bie. – Przy​po​m i​n a mi Car​m el. Gdy​by zro​bi​li tu pole gol​f o​w e, wasz dom mógł​by z ła​t wo​ścią po​‐ dwo​ić war​t ość. • No i pa​t rz​cie, tak się zło​ż y​ło, że rok póź​n iej moja sio​stra Anne, dzien​n i​kar​ka gol​f o​w a, do​t ar​ła do po​gło​sek na te​m at słyn​n e​go pola, rze​ko​m o stwo​rzo​n e​go przez Sa​rah Bern​hardt w roku 1900. Tak, na​praw​dę ist​n ia​ło, w ogól​n ym za​ry​sie. I cza​iło się wśród wrzo​sów do​kład​n ie tam, gdzie pa​t rzy​li​śmy z tatą. Mówi się, że na świe​ż o wy​t y​czo​n ym to​rze pier​w ot​n ie gra​ła Bern​‐ hardt i jej uko​cha​n y, wspo​m nia​n y ksią​ż ę Wa​lii, gdy ocią​gał się z wło​ż e​n iem na gło​w ę ko​ro​n y, a wraz z nią wzię​ciem so​bie na kark kró​lew​skich obo​w iąz​ków. Po​rzu​co​n e pod​czas obu wo​jen i wie​lo​krot​n ie nisz​czo​n e przez sztor​m y Champs du Golf bo​‐ skiej Sa​rah stra​ci​ło w ubie​głym stu​le​ciu pięć doł​ków w wy​n i​ku za​w a​le​n ia kli​f ów. Jego po​w y​krę​‐

ca​n e bież​n ie wiły się wśród od​stra​sza​ją​cych tu​n e​li kol​co​li​stów i je​ż yn. Mimo to nasi gol​f i​ści – tata, mama, Anne i jej syn Devo – za​ko​cha​li się, po​strze​ga​jąc je jako swo​je pry​w at​n e Peb​ble Be​a ch. Min​dy i ja czu​li​śmy, rzecz ja​sna, kon​ster​n a​cję. To tro​chę upo​ka​rza​ją​ce uświa​do​m ić so​bie, że sami w so​bie nie by​li​śmy wy​star​cza​ją​co atrak​cyj​n i. Ale że​bra​cy nie mogą wy​brzy​dzać. Ma​cha​li​‐ śmy za​t em ra​do​śnie, ile​kroć nasi gol​f i​ści oznaj​m ia​li, że dziś idą po​sza​leć – „dziś”, po​n ie​w aż całe pole, li​czą​ce wszyst​kie​go trzy​n a​ście doł​ków, moż​n a było za​li​czyć kil​ka​krot​n ie w cią​gu jed​n e​go dłu​gie​go nor​dyc​kie​go po​po​łu​dnia. Szcze​gól​n ie je​den do​łek przy​cią​gał ich z po​w ro​t em raz po raz: sa​m ot​n a kępa tra​w y ulo​ko​w a​n a na wą​skim skal​n ym szczy​cie, trzy​dzie​ści me​t rów nad wzbu​‐ rzo​n ym mo​rzem. Moja mat​ka mu​sia​ła klę​kać i peł​z nąć po wą​skim grzbie​cie ska​ły, żeby ro​z e​‐ grać tę pił​kę. Ale ro​bi​ła to i była za​chwy​co​n a. W cią​gu ko​lej​n ych lat obec​n ość pola gol​f o​w e​go w wa​ka​cyj​n ym re​per​t u​a rze wy​spy oka​z a​ła się swe​go ro​dza​ju za​w o​rem bez​pie​czeń​stwa dla wie​lu spo​śród na​szych ame​ry​kań​skich go​ści, któ​rzy co ja​kiś czas po​t rze​bu​ją wy​t chnie​n ia od na​szej wi​z ji eks​t re​m al​n ych spor​t ów wa​ka​cyj​‐ nych, ale jego naj​w aż​n iej​szą rolą na za​w sze po​z o​sta​n ie to, że do​pro​w a​dził do ro​dzi​ciel​skiej apro​ba​t y na​szej Bel​le-Île. Apro​ba​t a ta zo​sta​ła od​w za​jem​n io​n a przez szem​ra​n e to​w a​rzy​stwo z bu​dyn​ku klu​bo​w e​go, jed​n o​izbo​w ej budy z ta​pe​t a​m i w szkoc​ką kra​t ę i ubra​n ą pod ko​lor klien​‐ te​lą. Pew​n e​go po​po​łu​dnia, kie​dy te​le​w i​z ja trans​m i​t o​w a​ła tur​n iej Bri​t ish Open, mój oj​ciec miał ob​li​czo​n e na efekt wiel​kie wej​ście w peł​n ym rynsz​t un​ku: ka​n ar​ko​w ych spodniach, czer​w o​n obia​łych pół​bu​t ach, ja​skra​w o​z ie​lo​n ej ko​szul​ce polo w bia​łe krop​ki, kasz​m i​ro​w ej ka​m i​z el​ce we wzo​ry ostów i róż oraz mięk​kiej czap​ce z Na​ro​do​w e​go Klu​bu Gol​f o​w e​go z Au​gu​sty. Za​pa​dła ci​‐ sza. A po chwi​li usły​sze​li​śmy dys​kret​n e okla​ski – mniej wię​cej ta​kie, ja​kie za​z wy​czaj to​w a​rzy​‐ szą przej​ściu mo​del​ki po wy​bie​gu pod​czas Ty​go​dnia Mody. Tam​t e​go dnia tata nie mógł ku​pić ani jed​n e​go drin​ka. Kie​dy moja sio​stra Anne wró​ci​ła do Sta​n ów z opo​w ie​ścia​m i o wy​m a​ga​ją​‐ cym peł​z a​n ia na ko​la​n ach doł​ku Sa​rah B. – Trou de Sa​rah B. – na​t ych​m iast ude​rzy​ła do swo​je​go re​dak​t o​ra w ma​ga​z y​n ie gol​f o​w ym i wy​m u​si​ła na nim zle​ce​n ie ar​t y​ku​łu na ten te​m at, żeby móc wró​cić na wy​spę. Do​staw​szy zie​lo​n e świa​t ło, Anne wzię​ła ze sobą swo​je​go chło​pa​ka. Ich ślub, któ​ry na​stą​pił po po​w ro​cie, był nie​m al​ż e spra​w ą prze​są​dzo​n ą. • Tym​cza​sem oto nad​szedł nasz pierw​szy dzień w Ker​bor​dar​do​ué tego roku, a my na​dal le​ż y​m y w łóż​ku. Swe​go cza​su by​li​śmy ta​ki​m i wo​jow​n i​ka​m i! A te​raz szczy​t em luk​su​su jest wy​le​gi​w ać się i drze​m ać – oraz pa​t rzeć, jak ja​skół​ka wla​t u​je do środ​ka, z ca​łej siły ma​cha skrzy​dła​m i, żeby wy​‐ ha​m o​w ać, chwi​lę uno​si się w po​w ie​t rzu i ćwier​ka z obu​rze​n iem. Zwle​kam się z łóż​ka, czu​ję, że so​sno​w a bo​a ze​ria mu​ska moją gło​w ę, i uświa​da​m iam so​bie, że cho​ciaż mogę za​po​m nieć o tym, żeby się schy​lić, moja pa​m ięć mię​śnio​w a tego miej​sca już

po​w ra​ca. Min​dy zno​w u war​czy. – Prze​stań! – sy​czy i wca​le nie żar​t u​je. – Chcę tyl​ko zo​ba​czyć, czy w dom​ku do wy​n a​ję​cia ktoś miesz​ka. – Prze​stań wy​glą​dać przez świe​t lik. Jak Ma​da​m e Mor​ga​n e cię zo​ba​czy… Jak wi​dzę, na​dal ry​go​ry​stycz​n ie prze​strze​ga wio​sko​w ej re​gu​ły. Na​w et je​śli każ​dy let​n ik i tu​ry​sta, prze​cho​dzą​cy obok na​sze​go domu od stro​n y pla​cy​ku, wy​cią​ga szy​ję, żeby zaj​rzeć do środ​ka – Re​g ar​d ez la ma​ison ru​s ti​q ue et au​then​ti​q ue bre​ton! Re​g ar​d ez le ro​s ier! Les fleurs! Les pay​s ans! Pa​t rz​cie na au​t en​t ycz​n ie bre​t oń​ski wiej​ski dom! Pa​t rz​cie na ten krzak róży! Na kwia​t y! Na wie​śnia​ków! – my nie od​w za​jem​n ia​m y tego wścib​stwa, przy​n aj​m niej nie od stro​n y Ma​da​m e Mor​ga​n e. Min​dy ma oczy​w i​ście słusz​n ość, ale praw​dzi​w y po​w ód jej za​w zię​t o​ści jest taki, że ma​rzy jej się dru​gi świe​t lik, w po​ko​ju Rory’ego. Ten wy​cho​dził​by bez​po​śred​n io na dom Ma​da​m e Mor​ga​n e, tak więc nie zo​stał uwzględ​n io​n y w pier​w ot​n ych pla​n ach. Ne​go​cja​cje trwa​ją od lat. Na​gro​m a​dzi​ło się róż​n ych przy​sług. Wszyst​ko na nic. Ale Min​dy nie daje za wy​gra​n ą. Wie, jak to jest z kup​n em zie​m i, pra​w em wła​sno​ści w sto​sun​ku do stud​n i, do​stę​pem do pod​jaz​du czy do dro​gi, albo na​w et cie​n iem stud​n i – to się ni​g​dy nie koń​czy. Bied​n a Ma​da​m e Mor​ga​n e ma więk​sze zmar​t wie​n ia niż okien​ko trzy​dzie​ści pięć na trzy​‐ dzie​ści pięć cen​t y​m e​t rów w na​szym da​chu z czar​n ych łup​ko​w ych pły​t ek. Cier​pi z po​w o​du let​n i​‐ ków, któ​rzy w każ​de wa​ka​cje zaj​m u​ją nowy dom do​bu​do​w a​n y do po​z o​sta​ło​ści jej sta​rej ka​‐ mien​n ej cha​t y. Od​dzie​le​n i je​dy​n ie drzwia​m i tu​ry​ści w ogó​le nie zwa​ż a​ją na jej obec​n ość – ca​ły​‐ mi dnia​m i mają te​le​w i​z or włą​czo​n y na pe​łen re​gu​la​t or, roz​m a​w ia​ją pod​n ie​sio​n ym gło​sem. Do tego wszyst​ko roz​brzmie​w a echem w ta​n ich pre​f a​bry​ko​w a​n ych po​m iesz​cze​n iach z płyt gip​so​‐ wych i listw. – Je​stem więź​n iem we wła​snym domu! – skar​ż y​ła się Ma​da​m e Mor​ga​n e Min​dy w ze​szłym roku, kie​dy piły ry​t u​a l​n ą pe​tit café, małą kawę. – Pas bon, nie​do​brze – mam​ro​t a​ła Su​z an​n e, nie​po​cie​szo​n a z po​w o​du udręk naj​lep​szej przy​‐ ja​ciół​ki z dzie​ciń​stwa. – Dom​ma​g e, szko​da. Min​dy każ​de​go lata dwu​krot​n ie za​pra​sza je na kawę, na po​cząt​ku i na koń​cu po​by​t u. Za każ​dym ra​z em pie​cze cze​ko​la​do​w ą pił​kę fut​bo​lo​w ą, jak na​z y​w a ją Rory. Kie​dy obie sta​rusz​ki przy​cho​dzą, wi​t am się z nimi, a Ma​da​m e Mor​ga​n e słu​cha z nie​do​w ie​rza​n iem, po czym stwier​‐ dza, że mój fran​cu​ski ni​jak się nie po​pra​w ił. (Ona jed​n a w ca​łej wio​sce nie kła​m ie i nie za​pew​‐ nia mnie, ja​kie to zro​bi​łem po​stę​py). Kie​dy mam już to za sobą, że​gnam się po​śpiesz​n ie. Ale wiem, jak od​by​w a się ich spo​t ka​n ie. Ko​bie​t y przy​sia​da​ją na krze​słach, czuj​n e jak pta​ki, i roz​glą​da​ją się wo​kół, uda​jąc, że nie zna​‐ ją tego domu, że nie prze​sia​du​ją co​dzien​n ie w na​szej sal​le de cu​isi​ne. Za​chwy​ca​ją się ko​ron​ko​‐ wy​m i fi​ran​ka​m i w oknach, cho​ciaż to dzie​ło Su​z an​n e. Roz​m a​w ia​ją o buf​fet pla​c ard, kre​den​sie, pla​ka​cie na ścia​n ie, sta​rej ju​bi​le​uszo​w ej kart​ce Tan​t e Je​a n​n ie. Min​dy daje się wcią​gnąć w tę grę. Przez dłu​gie lata nie wni​ka​li​śmy w to, co się tu dzie​je pod na​szą nie​obec​n ość. Za​kła​da​li​śmy, że Su​z an​n e bę​dzie za​cho​dzić co ja​kiś czas, tak jak ją pro​si​li​‐

śmy, żeby prze​w ie​t rzyć dom. Może po​sie​dzi też so​bie tro​chę i po​dzier​ga. By​li​śmy ocza​ro​w a​n i, kie​dy pew​n e​go lata za​sta​li​śmy pierw​szą ko​ron​ko​w ą fi​ran​kę i co roku nie mo​gli​śmy się do​cze​kać, by zo​ba​czyć, czy nowe okno zo​sta​ło ude​ko​ro​w a​n e. W prze​ci​w ień​‐ stwie do mi​ster​n ych ko​ro​n ek dla tu​ry​stów sprze​da​w a​n ych za cięż​kie pie​n ią​dze w Le Pa​la​is – po​dob​n o zresz​t ą do​star​cza​n ych w ka​w ał​kach z Chin i wy​kań​cza​n ych w Bre​t a​n ii – na​sze są zro​‐ bio​n e z gru​bej ba​w eł​n ia​n ej nici i mają je​dy​n y w swo​im ro​dza​ju wzór, nie​spo​t y​ka​n y ni​g​dzie poza re​gio​n em, a może wręcz poza dzie​ła​m i Su​z an​n e. Pew​n a wy​f io​ko​w a​n a Bel​gij​ka, któ​ra kie​dyś upar​ła się, by nas od​w ie​dzić – żeby, co zro​z u​m ie​li​śmy zbyt póź​n o, móc po​t em zło​ż yć ra​‐ port w od​po​w ied​n io obrzy​dli​w ych szcze​gó​łach na te​m at nory Ame​ry​ka​n ów – rzu​ci​ła tyl​ko okiem na ko​ron​ki i stwier​dzi​ła ze śmie​chem: „To ro​bo​t a pi​ja​n e​go pa​ją​ka”. Po tej uwa​dze wie​‐ dzie​li​śmy już wszyst​ko, co chcie​li​śmy, o niej. Nie mo​gli​śmy jed​n ak rów​n ie lek​ko zbyć ostrze​ż e​n ia jed​n e​go z wła​ści​cie​li let​n ich do​m ów – ze sta​łe​go lądu, ale nie z Pa​ry​ż a – któ​ry wziął nas kie​dyś na bok. – Nie wiem, czy po​w i​n ie​n em o tym mó​w ić – oznaj​m ił i oczy​w i​ście na​t ych​m iast zro​z u​m ie​li​‐ śmy, że było do​kład​n ie od​w rot​n ie. – Ale czy zda​je​cie so​bie spra​w ę, że te dwie sta​rusz​ki wcho​‐ dzą do wa​sze​go domu? – Tak, oczy​w i​ście. Pro​si​li​śmy Su​z an​n e, żeby wie​t rzy​ła w sło​n ecz​n e dni. – Ale one są tam co​dzien​n ie. Obie. Wie​dzie​li​ście o tym? – Tak – skła​m a​li​śmy zgod​n ym chó​rem. Nie dał się na​brać. – Po​słu​chaj​cie, one cho​dzą po wa​szym domu, kie​dy was tu nie ma. Przez cały rok! To wbrew pra​w u. Wszy​scy uwa​ż a​ją, że one was oszu​ku​ją. – A my uwa​ż a​m y, że to cu​dow​n e – od​par​ła Min​dy sta​n ow​czo. Spon​t a​n icz​n a re​a k​cja pod pre​sją, nie​m niej jed​n ak czu​li​śmy, że to praw​da: po​czu​łem falę cie​pła, jaka zda​rza się je​dy​n ie wte​dy, kie​dy czło​w iek stwier​dza, że zro​bił coś do​bre​go, nie zda​jąc so​bie z tego spra​w y ani by​n aj​m niej nie za​m ie​rza​jąc. Przy​słu​ga nie tyle przy​pad​ko​w a, ile nie​‐ świa​do​m a. – Ben! C’est fou. No. To wa​riac​t wo. – Po​pa​t rzył na nas z po​li​t o​w a​n iem po​łą​czo​n ym jak​by z roz​draż​n ie​n iem i po​dzi​w em jed​n o​cze​śnie, po czym od​szedł, krę​cąc gło​w ą. Kie​dy póź​n iej roz​m a​w ia​li​śmy o tym z Min​dy, by​li​śmy zgod​n i. Nie chcie​li​śmy mieć po​czu​cia, że na​sze przy​ja​ciół​ki nas oszu​ku​ją. Uzna​li​śmy, że po​do​ba nam się, że prze​by​w a​ją w na​szym domu, jak​by znów były dziew​czę​t a​m i, i przy​w o​łu​ją wspo​m nie​n ia o Tan​t e Je​a n​n ie. • Wresz​cie przez wzgląd dla ma​rzeń Min​dy o jesz​cze jed​n ym świe​t li​ku cho​w am gło​w ę, ale naj​‐ pierw roz​glą​dam się po​śpiesz​n ie: żad​n ych zmian, du​ż ych czy ma​łych, żad​n ych oznak wy​ko​n y​‐ wa​n ych prac. Pół​n oc​n y kra​n iec wio​ski wy​da​je się cał​ko​w i​cie opu​sto​sza​ły.

Cho​ciaż zsze​dłem już na dół i na​la​łem wody na kawę do po​obi​ja​n e​go czaj​n i​ka na ku​chen​ce, nie mogę się zmu​sić do otwar​cia drzwi. Boję się spoj​rzeć. To jak gwiazd​ko​w y po​ra​n ek. A je​śli pod cho​in​ką nie bę​dzie pre​z en​t ów? Je​śli to jed​n o spoj​rze​n ie prze​kłu​je ba​lon? Je​śli ten rok nie​‐ obec​n o​ści ode​brał nam ostat​n ie pre​t en​sje do przy​n a​leż​n o​ści? Je​śli rze​czy​w i​stość wresz​cie strza​ska​ła kru​che złu​dze​n ie na​szej tu​t ej​szo​ści? Za​m iast otwo​rzyć drzwi, otwie​ram okno, to, pod któ​rym ro​śnie róża. Le​d​w ie od​blo​ko​w u​ję ry​giel, oba skrzy​dła wpa​da​ją się do środ​ka pod na​po​rem ści​śnię​t ych ga​łę​z i. Gę​sta plą​t a​n i​n a ciem​n o​z ie​lo​n ych li​ści, świe​ż ych czer​w o​n a​w ych kol​ców i ja​sno​z ie​lo​n ych pącz​ków wpy​cha się do na​szej kuch​n i ni​czym agre​syw​n y bo​ż o​n a​ro​dze​n io​w y wie​n iec. – Hej! – Co? – Róża uro​sła. Ale tak na​praw​dę. Chwi​lę póź​n iej sły​szę sta​n ow​czy ło​m ot: obie pię​t y Min​dy lą​du​ją na pod​ło​dze przy łóż​ku. Wsta​ła. Za​glą​dam do wnę​t rza róży, któ​ra wy​peł​n ia całą ramę okna i wpusz​cza do środ​ka je​dy​n ie ni​kłe prze​f il​t ro​w a​n e świa​t ło. Zu​peł​n ie jak​by​śmy mie​li w kuch​n i rząd krza​ków. Wśród ga​łę​z i żyją róż​n e stwo​rze​n ia, cały eko​sys​t em pa​ją​ków, mró​w ek, mo​dli​szek, jasz​czu​rek, ciem, ocho​t ek, pew​n ie też ja​kaś mysz. Ale nic nie szko​dzi; okno po​z o​sta​n ie otwar​t e do koń​ca na​sze​go po​by​t u. Cho​ciaż kawa już na​la​n a, Min​dy upie​ra się przy szcze​gó​ło​w ych oglę​dzi​n ach domu. Roz​dzie​‐ la​m y się i z prze​ciw​n ych stron ob​cho​dzi​m y otwar​t ą prze​strzeń ku​chen​n o-ja​dal​n ą, wy​krzy​ku​jąc py​t a​n ia i od​kry​cia. Czy ten sto​ż ek czar​n e​go po​pio​łu w ko​m in​ku to na​t u​ral​n e zja​w i​sko po roku, czy też po​w in​n i​śmy we​z wać ko​m i​n ia​rza? Wy​glą​da nie​w in​n ie. Czy ta ka​łu​ż a przy lo​dów​ce to znak, że lo​dów​ka prze​cie​ka? Cud, że w ogó​le dzia​ła, jako że ku​pi​li​śmy ją uży​w a​n ą, dwu​dzie​‐ stocz​t e​ro​let​n ią. Bę​dzie​m y mie​li na nią oko. Czy sza​f a śmier​dzi ple​śnią, czy to tyl​ko ja? Albo moje skar​pet​ki? Z wbu​do​w a​n e​go kre​den​su wy​cią​gam za​rdze​w ia​łą pusz​kę, w któ​rej kie​dyś znaj​do​w a​ła się jed​n o​sło​do​w a szkoc​ka whi​sky, ale te​raz była peł​n a pla​sti​ko​w ych to​re​bek z przy​pra​w a​m i: ku​m i​‐ nem, ko​len​drą, cur​ry, kur​ku​m ą, chi​po​t le, pie​przem cay​e n​n e. Wi​dząc garść ma​leń​kich brą​z o​‐ wych ro​bacz​ków ła​ż ą​cych w ciem​n o​po​m a​rań​czo​w ym ku​m i​n o​w ym prosz​ku, wy​rzu​cam to​reb​kę do śmie​ci. Bę​dzie​m y mu​sie​li pa​m ię​t ać, żeby ku​pić nową przed co​rocz​n ym Con​c o​urs du Gu​a ca​mo​‐ lé. Na​stęp​n ie cho​dzi​m y wzdłuż ścian, do​t y​ka​jąc miejsc, gdzie tynk zmie​n ił ko​lor, żeby spraw​‐ dzić, czy nie są wil​got​n e. Sta​je​m y pod sta​ry​m i pęk​n ię​cia​m i i za​sta​n a​w ia​m y się, czy nie uro​sły. Wresz​cie wcho​dzi​m y do dru​giej izby na dole, któ​ra jest za​rów​n o go​ścin​n ą sy​pial​n ią, jak i po​‐ ko​jem do pra​cy. Pod prze​ciw​le​głą ścia​n ą błysz​czy pięk​n a sza​f a, naj​pierw jed​n ak do​ko​n u​je​m y oglę​dzin trzech de​sek sur​f in​go​w ych wi​szą​cych pod kro​kwia​m i stro​pu. Ich nie​bie​sko​z ie​lo​n e ny​lo​‐ no​w e ha​m a​ki, któ​re wy​cią​łem z wy​rzu​co​n ych na brzeg sie​ci ry​bac​kich, są po​pla​m io​n e smo​łą i prze​t y​ka​n e wy​schły​m i wo​do​ro​sta​m i. Ogól​n ie rzecz bio​rąc, bar​dzo sa​t ys​f ak​cjo​n u​ją​ce oglę​dzi​n y. Żad​n ych po​w aż​n iej​szych pro​ble​‐ mów kon​struk​cyj​n ych, woń stę​chli​z ny pra​w ie wy​w ie​t rza​ła, tyl​ko jed​n a to​reb​ka ku​m i​n u do wy​‐

rzu​ce​n ia. Pora na kawę? Min​dy otwie​ra sza​f ę i wsa​dza gło​w ę do środ​ka, aż cała tam zni​ka. Na​stęp​n ie za​czy​n a wy​‐ cią​gać weł​n ia​n e swe​t ry i skar​pet​ki, fla​n e​lo​w e i ba​w eł​n ia​n e ko​szu​le, T-shir​t y, bluz​ki i ko​szu​le. – Wsta​w ię pra​n ie – oznaj​m ia. Na​sza ma​lut​ka fran​cu​ska pral​ka otrzy​m u​je in​struk​cje i cze​ka chwi​lę, po​grą​ż o​n a w eg​z y​‐ sten​cjal​n ych roz​m y​śla​n iach, pod​czas gdy my pi​je​m y kawę i jemy Kri​spy Rolls po​sma​ro​w a​n e ma​słem. Wresz​cie roz​le​ga się pstryk​n ię​cie i urzą​dze​n ie za​czy​n a cho​dzić. Ko​lej​n y cud. Po rocz​‐ nej nie​obec​n o​ści ni​g​dy nie wia​do​m o, co za​dzia​ła, a co bę​dzie wy​m a​ga​ło su​ro​w ej re​pry​m en​dy. • Z fran​cu​ski​m i pral​ka​m i tak czy owak war​t o po​roz​m a​w iać. Na​sza dzia​ła dłu​ż ej i de​li​kat​n iej niż ame​ry​kań​skie pral​ki, zu​ż y​w a mniej ener​gii i za​pew​n ia ubra​n iom dłuż​sze ży​cie i przy​jem​n ą w do​t y​ku mięk​kość. Min​dy już wpi​sa​ła to do swo​je​go biu​le​t y​n u, któ​ry pew​n e​go dnia sta​n ie się książ​ką, Do One Gre​en Thing, „Zrób jed​n ą eko​lo​gicz​n ą rzecz”. Za​czę​ła po​le​gać na Fran​cji jako na do​brym źró​dle eko​lo​gicz​n ych zmian w sty​lu ży​cia, któ​re za parę lat do​t rą tak​ż e do Sta​n ów: wy​‐ raź​n ie ozna​ko​w a​n a żyw​n ość or​ga​n icz​n a (bio​lo​g i​q ue); or​ga​n icz​n e ko​sme​t y​ki i ubra​n ia; ener​go​‐ osz​częd​n e sprzę​t y; eko​n o​m icz​n e sa​m o​cho​dy; spraw​n y sys​t em po​cią​gów i au​t o​bu​sów; a w ubie​‐ głym roku stop​n io​w e wy​co​f y​w a​n ie pla​sti​ko​w ych to​re​bek w mar​ke​t ach na wy​spie, któ​re uda​ło się bez prze​szkód. Bre​t oń​ska kuch​n ia tak​ż e wie​le nas na​uczy​ła. Jest pro​sta, zwy​czaj​n a wręcz – wszyst​ko za​‐ wdzię​cza skład​n i​kom. Bre​t a​n ia to kra​ina gry​cza​n ych plac​ków, świe​ż ych wiej​skich jaj i po​m i​do​‐ rów z gril​la – za każ​dym ra​z em po po​w ro​cie mamy wra​ż e​n ie, jak​by​śmy klik​n ę​li iko​n ę od​świe​‐ ża​n ia. Ile​kroć od​w ie​dza​m y Crêpe​rie Chez Re​n ée w Ban​gor, prze​n o​szę się w cza​sie do tam​t ych wie​czo​rów, kie​dy sie​dzie​li​śmy na​prze​ciw​ko sta​re​go ojca Ma​da​m e Mor​ga​n e i słu​cha​li​śmy baj​ko​‐ wych wspo​m nień z jego mło​do​ści. Rano po​chła​n iał tu​z in plac​ków z ma​słem zro​bio​n ych z psze​n i​cy z wła​sne​go pola, młó​co​n ej na na​szym pla​cy​ku, mie​lo​n ej w wia​t ra​ku na wzgó​rzu. Pra​co​w ał aż do za​cho​du słoń​ca, po​ły​kał ko​lej​n y tu​z in plac​ków, na​stęp​n ie szedł dwie go​dzi​n y do Le Pa​la​is, gdzie tań​czył, pił ci​d re brut i wy​kań​czał tu​z in crêpes de fa​ri​ne et su​c re, na​le​śni​ków z mąki i cu​kru, po czym pie​cho​t ą wra​cał do domu, by roz​po​cząć ko​lej​n y dzień pra​cy. „Kie​dy pan spał?” – za​py​t a​łem kie​dyś. „W samo po​łu​‐ dnie – od​parł. – Pod sto​giem sia​n a”. Mru​gnął. „Ale nie sam”. Te ty​go​dnie, któ​re spę​dzi​li​śmy w Ker​bor​dar​do​ué nad po​ż ół​kłą ka​m ion​ko​w ą misą peł​n ą bul​‐ go​czą​ce​go, ka​pry​śne​go cia​sta na​le​śni​ko​w e​go z gry​cza​n ej mąki, po​ka​z a​ły nam do​bit​n ie, że pro​‐ ste nie za​w sze zna​czy ła​t we. Ale to nie po​w strzy​m a​ło Min​dy przed wy​pró​bo​w y​w a​n iem prze​‐ pi​sów na kla​sycz​n e fran​cu​skie po​t ra​w y z „Tan​t e Ma​rie”, fran​cu​skie​go od​po​w ied​n i​ka „The Joy of Co​oking”, „Ra​do​ści Go​t o​w a​n ia”, któ​ry prze​stał już nie​ste​t y wy​cho​dzić. Przez lata obo​je sta​li​śmy się śmiel​si, ale ni​g​dy się nie łu​dzi​li​śmy, że zdo​ła​m y opa​n o​w ać fran​cu​ską kuch​n ię, któ​ra słusz​n ie sły​n ie ze zło​ż o​n o​ści, bo​gac​t wa, róż​n o​rod​n o​ści i jest prze​po​jo​‐

na ob​se​sją zwią​z a​n ą z ter​ro​ir, zie​m ią, świe​ż o​ścią i tech​n i​ką. Bie​rze​m y so​bie do ser​ca je​dy​n ą uwa​gę pre​z y​den​t a Char​le​sa de Gaul​le’a, któ​ra przej​dzie do hi​sto​rii: „Nie spo​sób rzą​dzić kra​jem, w któ​rym wy​t wa​rza się czte​ry​sta se​rów”. Wie​m y, że ni​g​dy nie otrzy​m a​m y oby​w a​t el​stwa Pią​‐ tej Re​pu​bli​ki Se​ro​w ej. Le​d​w ie dra​snę​li​śmy po​w ierzch​n ię i ni​g​dy nie do​t rze​m y wy​star​cza​ją​co głę​bo​ko. Nie mar​t wi​m y się jed​n ak. Dla nas to tyl​ko ozna​cza, że to nie ko​n iec olśnień. Ostat​n io ob​n i​ż y​li​śmy po​przecz​kę, zwra​ca​m y uwa​gę na skład​n i​ki i cie​szy​m y się sa​t ys​f ak​cjo​‐ nu​ją​cy​m i re​z ul​t a​t a​m i. Pod​pa​t ru​je​m y i na​śla​du​je​m y, spo​sób, w jaki Céle​ste upy​cha pra​w ie nie​‐ przy​pra​w io​n ą mie​lo​n ą wo​ło​w i​n ę do wy​drą​ż o​n e​go po​m i​do​ra z ogro​du, i po​w sta​je z tego po​m i​‐ dor far​c i, fa​sze​ro​w a​n y; pa​t rzy​m y, jak głów​ka fri​s ée, sa​ła​t y kar​bo​w a​n ej, może zmie​n ić się z sa​ła​‐ ty w da​n ie głów​n e, kie​dy zo​sta​n ie wrzu​co​n a na pa​t el​n ię z pod​sma​ż o​n y​m i lar​d ons, cien​ki​m i pla​ster​ka​m i bocz​ku; słu​cha​m y uważ​n ie, kie​dy han​dlarz ryb, któ​ry wy​prze​dał już lot​te, po​le​ca nam inną brzyd​ką rybę, le gron​d in, kur​ka, przy​sma​ż o​n ą na ma​śle z sza​lot​ka​m i i fe​no​uil, ko​prem wło​skim. Nie​ste​t y ta brzyd​ka ryba w Sta​n ach ni​g​dy nie sma​ku​je tak samo (je​śli w ogó​le uda się wam ją zna​leźć – nie je​ste​śmy spe​cja​li​sta​m i od szpe​t o​t y). Ale prze​pi​sy da się prze​n ieść na obcy grunt i cał​kiem nie​ź le re​a li​z o​w ać w ame​ry​kań​skiej kuch​n i za​opa​t ry​w a​n ej na tar​gu. Kul​t u​ro​w e za​sa​dy do​t y​czą​ce je​dze​n ia po fran​cu​sku moż​n a prze​n ieść jesz​cze ła​t wiej. Za​czę​‐ li​śmy się do nich sto​so​w ać, kie​dy za​uwa​ż y​li​śmy, że za​w sze wra​ca​m y do domu chud​si i zdrow​si po​m i​m o ca​łe​go tego ma​sła, śmie​t a​n y i in​n ych fry​ka​sów. (Uda​w a​ło mi się wci​snąć w sta​ry gar​n i​‐ tur Agnès je​dy​n ie w ty​go​dniu bez​po​śred​n io po Bel​le-Île). O co tu cho​dzi​ło? Po la​t ach wy​py​t y​w a​n ia Céle​ste, Si​do​n ie, Yvon​n e i in​n ych ko​biet na pla​ż y Min​dy uwa​ż a, że zna prze​pis: żad​n e​go pod​ja​da​n ia mię​dzy po​sił​ka​m i, żad​n ej prze​t wo​rzo​n ej żyw​n o​ści, żad​n ych sło​dy​czy (nie li​cząc jed​n ej ko​stecz​ki ciem​n ej cze​ko​la​dy na każ​de pół go​dzi​n y pi​sa​n ia), mniej​sze por​cje (i żad​n ych do​kła​dek), żad​n ych sło​dzo​n ych na​po​jów (w tym, za moją na​m o​w ą, bez​cu​kro​‐ wej coli – je​dy​n ej sła​bo​ści Min​dy), mnó​stwo zie​lo​n ych wa​rzyw i w ogó​le ja​rzyn, ogrom​n e ilo​ści oli​w y, a na de​ser owo​ce lub ser albo jed​n o i dru​gie. Po​w ie​dzia​łem Min​dy, że mogę przy​jąć wszyst​kie po​w yż​sze ogra​n i​cze​n ia, z wy​ba​czal​n ym od​stęp​stwem od cza​su do cza​su pod wa​run​kiem luki do​pusz​cza​ją​cej ciast​ka z owo​ca​m i, cia​sta i inne słod​kie pysz​n o​ści w za​sa​dzie co​dzien​n ie. „Nie? W ta​kim ra​z ie po co w ogó​le za​bie​ra​łaś mnie do Fran​cji – żeby mnie tor​t u​ro​w ać?” Ow​szem, po​ja​w i​ła się go​t o​w ość do kom​pro​m i​su po obu stro​n ach. A kie​dy moja ar​gu​m en​t a​cja już mia​ła prze​w a​ż yć dzię​ki wyż​szej lo​gi​ce, Min​dy we​z wa​ła mo​je​go ami Hen​ry’ego, żeby mnie zdra​dził. – Ale Don – po​w ie​dział. – Wiesz, ta​kich wy​jąt​ko​w ych de​se​rów nie jada się co​dzien​n ie. – Daj spo​kój – od​par​łem, jak męż​czy​z na do męż​czy​z ny. – Nie mów mi, że nie od​czu​w asz po​ku​sy, kie​dy wra​casz z pra​cy do domu i mi​jasz te wszyst​kie wy​sta​w y peł​n e Gâte​a u à la Ba​va​ro​‐ ise i Bom​b e au Cho​c o​lat, że nie wspo​m nę już o tych cud​n ych ma​łych cze​ko​la​do​w ych mysz​kach, Pe​‐ ti​tes So​uris, i wspa​n ia​łych tar​tes, o mój Boże, aux fra​ises, z tru​skaw​ka​m i, au ci​tron, cy​t ry​n o​w ych, i – ojej​ku, jej​ku – tych aux mûres et fram​b o​ises, z je​ż y​n a​m i i ma​li​n a​m i… (Swo​ją dro​gą, po​pro​szę po jed​n ej każ​de​go ro​dza​ju).

– Nie, Don. – Na​praw​dę mu​sisz mieć ja​kąś spe​cjal​n ą oka​z ję? – Tak, to praw​da – od​parł Hen​ry. – Na przy​kład jaką? – Na przy​kład taką, że przy​jeż​dżasz ty z tym swo​im słyn​n ym ape​t y​t em. To wszyst​ko gdzieś w nas za​pa​dło i opła​ci​ło nam się; wpły​n ę​ło na na​sze syl​w et​ki, na​sze zdro​w ie, a na róż​n e sub​t el​n e spo​so​by tak​ż e na na​sze ka​rie​ry za​w o​do​w e. Tym​cza​sem w na​szej oj​czyź​n ie z wy​bo​ru nic nie jest już ta​kie samo. Re​gu​ła „plus ça chan​g e, plus c’est la même cho​s e”, im wię​cej się zmie​n ia, tym bar​dziej jest tak samo, prze​sta​ła obo​w ią​z y​‐ wać. Fran​cja ma te​raz je​dy​n ie trzy​sta se​rów, jak sły​sza​łem. Z po​w o​du człon​ko​stwa w Unii Eu​‐ ro​pej​skiej ogra​n i​czo​n o dłu​gą sje​stę, na czym ucier​pia​ły małe bi​stra, nie​któ​re wręcz znik​n ę​ły. Ko​bie​t y, któ​re tak po​dzi​w ia​m y za wie​dzę i ku​li​n ar​n y sa​vo​ir-fa​ire, krę​cą gło​w a​m i i twier​dzą, że ide​a li​z u​je​m y rolę, któ​rej chęt​n ie by się wy​rze​kły. Nie od​z wier​cie​dla ona rze​czy​w i​sto​ści Fran​cji, gdzie ko​bie​t y za​czę​ły dłu​ż ej pra​co​w ać pa​rę​dzie​siąt lat temu. Pa​m ię​t am na​rze​ka​n ia Gwe​n ed, sprzed bo​daj dwu​dzie​stu lat, w związ​ku z ko​n iecz​n o​ścią dą​ż e​n ia do fran​cu​skie​go ide​a łu ko​bie​t y. Na​sze przy​ja​ciół​ki na​dal obu​rza​ją się na tę pre​sję. W tym sa​m ym cza​sie w Sta​n ach sto​su​n ek do je​dze​n ia i die​t y zmie​n ił się dra​m a​t ycz​n ie – te zmia​n y idą w eko​lo​gicz​n ą, opar​t ą na skład​n i​kach, na​w et je​śli nie​ko​n iecz​n ie fran​cu​ską stro​n ę – pod​czas gdy w Eu​ro​pie McDo​n ald​sy i Bur​ger Kin​gi do​ko​n a​ły praw​dzi​w ej in​w a​z ji. Na szczę​ście na na​szej wy​spie nie wi​dzie​li​śmy jesz​cze żad​n e​go fast fo​odu ani oty​łe​go îlien. C’est la même cho​s e, zno​w u to samo: Fran​cuz​ka, na​w et zmę​czo​n a, w kuch​n i na​dal zdo​ła nas wszyst​kich po​bić na gło​w ę. • Wo​bec ta​kie​go za​ple​cza, ja​kie Min​dy ma na Bel​le-Île, dzien​n i​kar​stwo eko​lo​gicz​n e słu​ż y jej do​‐ sko​n a​le. Łą​cząc nasz ide​a lizm ro​dem z lat sześć​dzie​sią​t ych z pi​sa​n iem, po​z wa​la jej tak​ż e zro​bić uży​t ek ze stu​diów praw​n i​czych bez mor​dę​gi prak​t y​ki ad​w o​kac​kiej. Do​sko​n a​le pa​su​je rów​n ież do jej ob​se​sji Mat​ki Ty​gry​si​cy zwią​z a​n ej z tym, co do​kład​n ie tra​f ia gdzie: sub​stan​cje che​m icz​n e do ryb i ko​bie​ce​go mle​ka, pe​sty​cy​dy do soku jabł​ko​w e​go i je​dze​n ia dla nie​m ow​ląt, hor​m o​n y do szam​po​n ów, a her​bi​cy​dy do ge​n e​t ycz​n ie mo​dy​f i​ko​w a​n ych ro​ślin i tak da​lej. Prze​n o​sząc się z or​ga​n i​z a​cji The Trust for Pu​blic Land (TPL) do Na​t u​ral De​f en​se Co​un​cil (NRDC), a stam​t ąd do Mo​t hers & Other for a Li​v a​ble Pla​n et (za​n im za​czę​ła dzia​łać na wła​sny ra​chu​n ek), Min​dy ści​śle współ​pra​co​w a​ła z na​ukow​ca​m i i ba​da​cza​m i oraz z pro​sty​m i rol​n i​ka​m i do​słow​n ie na polu. Zaj​m o​w a​ła się eko​lo​gią glo​bal​n ą, lo​kal​n ą i wiel​ko​m iej​ską; współ​pra​co​w a​ła z Ken​n e​dy​m i i Roc​ke​f el​le​ra​m i, z Mar​t hą Ste​w art, a zwłasz​cza z Me​ryl Stre​e p, współ​f un​da​t or​‐ ką jej biu​le​t y​n u. Upodo​ba​n ie do prze​sie​w a​n ia i har​m o​n ij​n e​go łą​cze​n ia wkła​du tych wszyst​kich eks​per​t ów i prak​t y​ków zy​ska​ło jej ogól​n o​kra​jo​w y sza​cu​n ek.

Wie​dzie​m y więc eko​lo​gicz​n e ży​cie. Nie w ta​kim sen​sie, że raz w roku ob​cho​dzi​m y Dzień Zie​m i i tak da​lej, jak spe​cjal​n e wy​da​n ia ma​in​stre​a mo​w ych ma​ga​z y​n ów (któ​re czę​sto pro​szą wte​dy Min​dy o ja​kiś ar​t y​kuł), ale w sen​sie świa​do​m ej co​dzien​n ej prak​t y​ki. Dla mnie spo​ko. Ja​‐ sne, swe​go cza​su mę​czy​ło mnie tro​chę to cią​głe ma​glo​w a​n ie o wy​bo​ry przy za​ku​pie je​dze​n ia – i wy​kła​dy w trak​cie po​sił​ków – ale te​raz je​stem już na​praw​dę na po​z io​m ie. Mo​ż e​cie mnie spy​‐ tać o co​kol​w iek. Śmia​ło, choć​by o mój ty​łek. No więc uży​w am ta​kie​go spe​cjal​n e​go fran​cu​skie​go kre​m u… Je​dy​n ie na Bel​le-Île mo​ż e​m y – Min​dy też – od​pu​ścić so​bie tę cią​głą czuj​n ość i sta​w ia​n ie py​‐ tań. Ryby bio​rą się pro​sto z mo​rza, ja​gnię​ci​n a z oko​licz​n ych łąk. Na​w et wo​ło​w i​n a (któ​rej Min​‐ dy uni​ka) po​cho​dzi od tu​t ej​szych by​ków. Na szczę​ście po​z wa​la mi od cza​su do cza​su po​gryźć con​‐ tre-fi​let, ko​t let z krzy​ż o​w ej, żeby nie osła​bi​ły mi się sie​ka​cze. Do tego ta​n ie or​ga​n icz​n e wa​rzy​‐ wa z go​spo​dar​stwa w Ke​rzo albo z ogro​du Gwe​n ed i tyle ci​d re brut bio​lo​g i​q ue, ile tyl​ko zdo​ła​m y wy​pić. No, to się na​z y​w a​ją praw​dzi​w e wa​ka​cje. Po​byt na Bel​le-Île przy​po​m i​n a od​w ie​dzi​n y ja​kiejś dy​sy​denc​kiej zie​lo​n ej re​pu​bli​ki. No do​bra, Fran​cu​z i na​dal palą, ale pra​cu​je​m y nad tym. • A je​śli cho​dzi o prze​łom czy też ewo​lu​cję mo​jej wła​snej ka​rie​ry? Go​rą​c a woda otwo​rzy​ła przede mną wie​le drzwi. Kie​dy mój były ko​le​ga z pra​cy, Tom, po​z nał mnie z Eva​n em, któ​ry od​cho​dził z dość ta​jem​n i​czej, ale z pew​n o​ścią bar​dzo eks​klu​z yw​n ej po​sa​dy w Con​dé Nast, wła​śnie moja po​w ieść prze​są​dzi​ła spra​w ę. Ona sama i re​cen​z ja w „Wa​shing​t on Post”. Prze​sze​dłem w związ​ku z tym przez HR, gdzie po​ja​w i​ły się pew​n e wąt​pli​w o​ści co do mo​jej oso​by, wi​dzia​łem to. Wy​bie​ra​jąc się na spo​t ka​n ie z re​dak​t o​rem na​czel​n ym, zda​w a​łem so​bie spra​w ę, że na​dal bra​ku​je mi tego we​w nętrz​n e​go je ne sais quoi, „cze​goś”, by być wiel​kim czło​‐ wie​kiem na​le​ż ą​cym do Kra​iny Ele​ganc​kiej Czer​n i. Po​pa​t rzy​łem na Min​dy. Ski​n ę​ła gło​w ą. Przy​szła pora na gar​n i​t ur. Zło​ż y​łem mój los w ręce pana Agnès B. Hom​m e, któ​ry su​n ął Ma​di​son Ave​n ue ni​czym pła​‐ ska, czar​n a, ma​t o​w a syl​w et​ka. Wy​siadł z win​dy na dwu​dzie​stym dru​gim pię​t rze i po​dob​n o za​‐ uro​czył wszyst​kich. Mia​łem na so​bie ten gar​n i​t ur może dru​gi czy trze​ci raz, tro​chę mnie ci​snął w pa​sie i w kost​kach, ale opi​n ał pierś i ra​m io​n a ni​czym span​dex. Moim za​da​n iem jako re​dak​t o​ra mia​ło być czy​t a​n ie ksią​ż ek. Wy​bo​ro​w e czy​t a​n ie ksią​ż ek. Gar​n i​t ur wciąż le​ż ał jak ulał. No, aż wresz​cie uzbie​ra​ło się tych dłu​gich li​t e​rac​kich lun​chów i na​‐ gle, mal​heu​reu​s e​ment, strze​lił gu​z ik i mu​sia​łem na​być coś ob​szer​n iej​sze​go, żeby po​m ie​ścić cały ten nad​m iar.

Rozdział dwudziesty pierwszy

La Fontaine Wallace Wio​sną na​sze​go trzy​n a​ste​go roku na wy​spie pod​ję​li​śmy waż​n ą de​cy​z ję o za​in​sta​lo​w a​n iu kra​n u na ze​w nątrz, by móc opłu​ki​w ać nogi z pia​sku po po​w ro​cie z pla​ż y i pod​łą​czyć wąż do pod​le​w a​‐ nia ogro​du, a tak​ż e zmy​w ać kom​bi​n e​z o​n y pian​ko​w e i de​ski sur​f in​go​w e. Min​dy we​z wa​ła hy​‐ drau​li​ka. Pierw​sze​go lata po pod​ję​ciu tej de​cy​z ji fa​cho​w iec pra​w ie przy​szedł. Na​stęp​n e​go lata już nie​z u​peł​n ie. Lau​rent był mi​łym fa​ce​t em, ro​do​w i​t ym miesz​kań​cem Bel​le-Île, któ​ry prze​jął in​t e​res po ojcu, na​szym pierw​szym hy​drau​li​ku sprzed lat. Od cza​su do cza​su wi​dy​w a​li​śmy go sur​f u​ją​ce​go póź​n ym wie​czo​rem po ca​łym dniu pra​cy w róż​n ych let​n ich do​m ach na wy​spie. Za któ​rymś ra​‐ zem, gdy słoń​ce wi​sia​ło już ni​sko nad ho​ry​z on​t em, a czub​ki de​sek sur​f in​go​w ych ząb​ko​w a​ły ho​‐ ry​z ont ni​czym płe​t wy re​ki​n a, zło​ż ył nam obiet​n i​ce, któ​re – wie​dzie​li​śmy to wszy​scy tro​je – były nie​m oż​li​w e do do​t rzy​m a​n ia. Po czym od​pły​n ął. O dru​gim hy​drau​li​ku do​w ie​dzie​li​śmy się dzię​ki maître du bâti​ment, Théo​phi​le’owi, któ​ry za​‐ czął jako uczeń na​sze​go pierw​sze​go przed​się​bior​cy bu​dow​la​n e​go, De​n i​sa, a z cza​sem prze​jął jego in​t e​re​sy, w tym na​sze re​m on​t y w zwol​n io​n ym tem​pie. (Tu​t aj roz​le​ga się głos spi​ke​ra te​le​‐ wi​z yj​n e​go: „Trwa​ją​ce już dwa​dzie​ścia sie​dem lat!”) Théo​phi​le był mło​dym czło​w ie​kiem z pro​‐ mien​n ym bły​skiem w oczach. Nie by​li​śmy naj​lep​szy​m i klien​t a​m i z fi​n an​so​w e​go punk​t u wi​dze​‐ nia, a już z całą pew​n o​ścią nie mo​gli​śmy się przy​czy​n ić do pro​pa​go​w a​n ia jego re​n o​m y jako wła​ści​cie​le ru​de​ry, któ​ra na​dal wy​glą​da​ła tak, jak​by mia​ła lada dzień z po​w ro​t em po​paść w ru​‐ inę. Ale, za​py​t ał, czy to nie my je​ste​śmy tymi Ame​ry​ka​n a​m i, któ​rzy wpro​w a​dzi​li sur​f ing na Bel​le-Île? No, w dzie​ciń​stwie Théo​phi​le ob​ser​w o​w ał nas na fa​lach, a te​raz on też jest sur​f e​rem. Czy to praw​da, że Min​dy po​cho​dzi z Ha​w a​jów? Su​p er​b e! A pan, Don, musi pan wy​pły​n ąć na ryby ło​dzią mo​je​go ojca. Wie​m y, gdzie kry​ją się oko​n ie mor​skie. Upi​je​m y się i bę​dzie​m y im śpie​w ać, aż wyj​dą z ukry​cia i chwy​cą na​sze przy​n ę​t y. Tu nie było żad​n ej de​cy​z ji do pod​ję​cia; od razu ad​op​t o​w a​li​śmy się na​w za​jem.

Ale na​w et Théo​phi​le nie mógł zdo​być dla nas hy​drau​li​ka. Pew​n e​go dnia spy​t ał na​t o​m iast, czy sły​sze​li​śmy o Noc​n ym Po​rsche. O tym, jak póź​n ą nocą, na dłu​go po za​m knię​ciu ostat​n ich re​stau​ra​cji i ba​rów w trzech mia​stach, co pe​w ien czas ośle​pia​ją​ca smu​ga świa​t ła mknie głów​n ą – li​czą​cą całe je​de​n a​ście mil – dro​gą z jed​n e​go krań​ca wy​spy na dru​gi, z Loc​m a​rii do Po​in​t e des Po​ula​ins. Jak mi​raż albo srebr​n y po​cisk. Nad​sta​w i​łem uszu. Tak, mógł​bym przy​siąc, że sły​sza​łem prze​raź​li​w e wy​cie bie​gów zmie​‐ nia​n ych w szyb​kim wo​z ie. To był dla mnie jak​ż e zna​jo​m y dźwięk, bo jako dziec​ko le​ż a​łem w łóż​ku i słu​cha​łem eks​t a​t ycz​n ych mi​ło​snych ję​ków lan​dryn​ko​w ych, dwu​gaź​n i​ko​w ych od​jaz​do​‐ wych wo​z ów, któ​re nio​sły się su​chym wy​be​t o​n o​w a​n ym ko​ry​t em Los An​ge​les Ri​v er aż z toru wy​ści​go​w e​go Lions Drag Strip w Wil​m ing​t on. Przy​po​m nia​łem so​bie pe​w ien póź​n y wie​czór na po​lach w Ker​bor​dar​do​ué, kie​dy wy​szli​śmy ob​ser​w o​w ać Per​se​idy. Ale Rory wo​lał szu​kać sa​m icz​ki ro​bacz​ka świę​t o​jań​skie​go, któ​ra każ​de​go lata roz​bły​ska​ła w tym sa​m ym miej​scu, rok po roku wspi​n a​jąc się na to samo źdźbło wy​so​kiej tra​w y (w każ​dym ra​z ie tak to wy​glą​da​ło). No i była tam, szy​ku​jąc za​bój​czy kok​t ajl z lu​cy​f e​ry​n y i lu​cy​f e​ra​z y, za​pa​la​jąc sta​rą zie​lo​n ą la​t ar​n ię dla krę​cą​cych się po oko​li​cy ro​bacz​ków płci mę​skiej, gdy na​gle smu​ga świa​t ła roz​bły​sła w od​da​li ni​czym po​z io​m a bły​ska​w i​ca: po​rsche wid​m o. Albo gi​gan​t ycz​n a świe​t li​ko​w a ry​w al​ka. Théo​phi​le’owi po​w ie​dzia​łem, że przy​po​m i​n am so​bie, iż wi​dzia​łem kie​dyś, ja​dąc ro​w e​rem przez małe wio​ski i go​spo​dar​stwa, smu​kłą syl​w et​kę przy​kry​t ą bre​z en​t em na czy​imś żwi​ro​w a​‐ nym pod​jeź​dzie. Théo​phi​le za​pew​n ił, że to nie tyl​ko noc​n e po​rsche wid​m o, ale tak​ż e po​rsche pew​n e​go hy​drau​li​ka. Po​dał nam jego nu​m er i imię: Be​n e​dict. – Nie po​cho​dzi z Bel​le-Île – po​w ie​dział Théo​phi​le, a my zro​z u​m ie​li​śmy, że on ro​z u​m ie, że za​le​ż y nam na tym kra​n ie tak bar​dzo, że go​t o​w i je​ste​śmy wy​kro​czyć poza na​szą usta​lo​n ą wy​‐ spiar​ską sieć fa​chow​ców. Ale mu​si​m y uwa​ż ać, żeby spra​w a się nie ro​z e​szła, zwłasz​cza wśród sur​f e​rów. Lau​rent mógł​by się po​czuć do​t knię​t y. Mo​gło​by to wpły​n ąć na jego na​strój w wo​dzie. I mógł​by po​t em nie przyjść, jak bę​dzie​m y go na​praw​dę po​t rze​bo​w a​li, nie do cze​goś tak bła​he​go jak kran. Min​dy za​dzwo​n i​ła i uda​ło jej się ocza​ro​w ać Be​n e​dic​t a, co było nie lada osią​gnię​ciem, zwa​‐ żyw​szy na nie​w iel​ki za​kres ro​bót. Po​dej​rze​w a​li​śmy, że zgo​dził się z cie​ka​w o​ści i szy​ko​w a​li​śmy się na ty​po​w y dla Bel​le-Île ry​t u​a ł dłu​gie​go i po​w ol​n e​go po​z na​w a​n ia się na​w za​jem, za​n im pra​‐ ce hy​drau​licz​n e będą mo​gły się roz​po​cząć. Na​peł​n i​łem filtr do kawy i na​sta​w ia​łem wodę, Min​‐ dy po​sta​w i​ła na sto​le mi​secz​kę ze sta​ro​świec​ki​m i kost​ka​m i cu​kru, tak lu​bia​n y​m i przez miesz​‐ kań​ców wy​spy, i cia​sto z je​ż y​n a​m i, któ​re upie​kła po​przed​n ie​go dnia. Kie​dy uj​rze​li​śmy fur​go​‐ net​kę te​le​pią​cą się pod górę i par​ku​ją​cą w bez​piecz​n ej od​le​gło​ści od obo​ry Gwe​n ed, wes​t chnę​li​‐ śmy. Na​praw​dę mie​li​śmy na​dzie​ję, że za​je​dzie do nas swo​im po​rsche. Be​n e​dict był po​t ęż​n y, miał tors rug​bi​sty i dużą, przy​stoj​n ą gło​w ę ze sta​ran​n ie wy​sty​li​z o​w a​‐ ną fry​z u​rą. Cha​rak​t e​ry​z o​w a​ła go ty​po​w a dla do​brze wy​cho​w a​n ych Fran​cu​z ów re​z er​w a w kon​‐ tak​t ach to​w a​rzy​skich, któ​ra spra​w ia, że roz​m o​w a jest po​cząt​ko​w o sztyw​n a, a po​t em, bez uprze​dze​n ia roz​luź​n ia się. Z Be​n e​dic​t em ten mo​m ent na​stą​pił po uprzej​m ym za​pro​po​n o​w a​‐

niu mu kawy i cia​sta, jego trzy​krot​n ej od​m o​w ie i osta​t ecz​n ej ka​pi​t u​la​cji – „avec pla​isir”, z przy​‐ jem​n o​ścią – ale do​pie​ro, na​le​gał, po tym, jak zo​ba​czy, co jest do zro​bie​n ia. Za​ję​ło mu to w su​m ie pięć mi​n ut łącz​n ie z wy​pra​w ą do fur​go​n et​ki po ka​w a​łek rury, na​rzę​‐ dzia i pal​n ik bu​t a​n o​w y. Na​stęp​n ie uznał, że jed​n ak chce naj​pierw wy​ko​n ać zle​ce​n ie, a po​t em do​pie​ro na​pić się kawy. Zro​z u​m ie​li​śmy, że znów zo​sta​li​śmy prze​chy​t rze​n i, więc Min​dy prze​‐ pro​si​ła i po​szła na górę pi​sać. Ja sia​dłem w wi​kli​n o​w ym fo​t e​lu, żeby się przy​glą​dać. Nasz syn, wów​czas dwu​n a​sto​let​n i, roz​w ią​z y​w ał przy ku​chen​n ym sto​le ja​kiś pro​blem sza​cho​w y. Jako że nie by​łem w sta​n ie pro​w a​dzić roz​m o​w y bez Min​dy, któ​ra by tłu​m a​czy​ła i prze​pra​sza​ła w moim imie​n iu, włą​czy​łem ma​gne​t o​f on. Be​n e​dict, któ​ry klę​czał z klu​czem fran​cu​skim i szmat​ką w dło​n iach, pod​n iósł gło​w ę. – Joe Cock-aiiiiiiirrr? – Oui, Joe Cock-aiiiiiiirrr. – J’aime Joe Cock-aiiiiiirrr. – Wziął głę​bo​ki wdech i po​t rzą​snął gło​w ą. – Pen​d ant vingt ans j’éta​is un chan​teur de rock. Przez dwa​dzie​ścia lat by​łem pio​sen​ka​rzem roc​ko​w ym. – Vra​iment? Mais je suis un chan​teur de rock! Na​praw​dę? Ja je​stem pio​sen​ka​rzem roc​ko​w ym! Rory, któ​ry mó​w ił już po fran​cu​sku znacz​n ie le​piej ode mnie, osłu​piał wo​bec ta​kie​go roz​w o​‐ ju wy​da​rzeń. Zwłasz​cza że, uży​w a​jąc wy​łącz​n ie cza​su te​raź​n iej​sze​go, wmó​w i​łem nie​chcą​cy Be​n e​dic​t o​w i, że na​praw​dę je​stem gwiaz​dą roc​ka, ukry​w a​ją​cą się przed wiel​bi​cie​la​m i w tej ma​‐ łej wio​sce. Na​w et kie​dy już to so​bie wy​ja​śni​li​śmy, wśród grom​kich śmie​chów, Rory bał się, co bę​dzie da​lej: wy​czer​pu​ją​ce wy​krzy​ki​w a​n ie nazw ulu​bio​n ych ze​spo​łów. Rol​ling Sto​n es! Oui! Kinks! Oui! Cre​a m! Oui! Be​n e​dict znał je wszyst​kie i wkrót​ce ra​czył mnie opo​w ie​ścia​m i o swo​im ży​ciu w dro​dze, kie​‐ dy jeź​dził va​n em z ze​spo​łem i wy​stę​po​w ał w klu​bach oraz di​s co​thèqu​es w ca​łej Eu​ro​pie. Wresz​cie wstał i na​t ych​m iast do​strze​ga​jąc aku​stycz​n y po​t en​cjał na​szej wy​ło​ż o​n ej płyt​ka​m i ku​chen​n ej pod​ło​gi, przy​łą​czył się do mnie w roz​brzmie​w a​ją​cym echem chór​ku: „Do you ne-e-ed any​b o​d y? I need so​me​b o​d y to love. Can it be-e-e any​b o​d y? I want so​me​b o​d y to love”. Po​pa​t rzy​li​śmy na sie​bie i uśmiech​n ę​li​śmy się sze​ro​ko: obaj mie​li​śmy po​t ęż​n e roc​ko​w e gło​sy. Min​dy zbie​gła w po​pło​chu po scho​dach, sły​sząc na​sze wrza​ski, a Rory za​t kał so​bie uszy na znak pro​t e​stu. W tym mo​m en​cie my za​czę​li​śmy wy​gi​n ać się spa​z ma​t ycz​n ie, na ugię​t ych, zwró​co​n ych do środ​ka ko​la​n ach à la Cock-airrrr i ry​czeć: „I get hi-i-igh with a lit​tle he-e-elp from my frie-e-ends…”. • W koń​cu mie​li​śmy kran przed do​m em. Zo​sta​li​śmy tak​ż e za​pro​sze​n i na apéri​tif do domu Be​n e​‐ dic​t a – un apéro, tak to na​z y​w a​ją wła​ści​cie​le let​n ich do​m ów. (Rdzen​n i miesz​kań​cy wy​spy nie prak​t y​ku​ją apéros).

Tra​dy​cja apéro na Bel​le-Île może spra​w iać wra​ż e​n ie ty​ra​n ii. Dla wie​lu wła​ści​cie​li let​n ich do​‐ mów i wy​n aj​m u​ją​cych let​n i​ków jest to głów​n a for​m a roz​ryw​ki pod​czas lata – nie tyl​ko ze wzglę​du na roz​m o​w y, lecz tak​ż e plot​ki do​t y​czą​ce tego, kto kogo za​pro​sił. Przez pierw​szych osiem lat trwa​li​śmy w bło​giej nie​świa​do​m o​ści, po​n ie​w aż miesz​ka​li​śmy w ta​kich wa​run​kach, że przyj​m o​w a​n ie go​ści w ogó​le nie wcho​dzi​ło w grę („Za​pra​sza​m y pod szo​pę Wal​la​ce’ów o pią​t ej po po​łu​dniu na orzesz​ki ziem​n e i ka​n ap​ki z se​rem po​da​w a​n e na fris​bee”). Tych kil​ka za​pro​szeń, któ​re mu​sie​li​śmy przy​jąć – od Gwe​n ed, Franc​ka i Ines – zo​sta​ło osta​‐ tecz​n ie od​w za​jem​n io​n ych, ale do​pie​ro po la​t ach. Kie​dy wresz​cie tego do​ko​n a​li​śmy, zo​sta​ło to oczy​w i​ście do​strze​ż o​n e przez tych, któ​rym by​li​śmy win​n i​śmy apéro za ja​kąś wy​świad​czo​n ą uprzej​m ość (po​ż y​cza​li​śmy mnó​stwo rze​czy, po​cząw​szy od na​szych wy​praw na ry​n ek), bo nie mo​gli​śmy od​w za​jem​n ić się w inny spo​sób. Inni, któ​rych za​pro​sze​n ia od​rzu​ci​li​śmy, te​raz prze​‐ nie​śli nas do ka​t e​go​rii peł​n o​praw​n ych ape​ri​t i​f ow​ców i za​czę​li za​sta​w iać si​dła. To do​pro​w a​dzi​ło nas do sfor​m u​ło​w a​n ia kon​cep​cji apéro kom​pen​sa​cyj​n o-za​po​bie​gaw​cze​go, ta​kie​go któ​ry po​w strzy​m ał​by sze​rze​n ie się zra​n io​n ych uczuć. Po​n ie​w aż wła​ści​w ie wszyst​kim by​li​śmy win​n i apéro albo z nim za​le​ga​li​śmy, pró​bo​w a​li​śmy je ja​koś łą​czyć, ale wszyst​kie na​sze sta​ra​n ia i tak nie wy​star​cza​ły. To tro​chę jak z kar​t ą kre​dy​t o​w ą, od​set​ki ro​sną, mimo że ze wszyst​kich sił sta​ra​cie się ją spła​cić. Pro​blem sta​n o​w i​ło po​do​bień​stwo apéros z Bel​le-Île do pew​n e​go ry​t u​a łu nie​któ​rych ple​m ion in​diań​skich z pół​n oc​n o-za​chod​n ie​go wy​brze​ż a Pa​cy​f i​ku, ce​re​m o​n ii roz​da​w a​n ia po​dar​ków. W po​ko​le​n iu mo​ich ro​dzi​ców „drin​ki w domu”, któ​re pa​m ię​t am z dzie​ciń​stwa – a ostat​n io wró​‐ ci​ła na nie moda dzię​ki re​t rans​m i​sjom sta​rych pro​gra​m ów te​le​w i​z yj​n ych – wy​m a​ga​ły je​dy​n ie spar​t ań​skie​go, acz wy​czer​pu​ją​ce​go ze​sta​w u mar​t i​n i, orzesz​ków ziem​n ych, oli​w ek, kra​ker​sów i ko​recz​ków se​ro​w ych. W obec​n ych cza​sach wy​star​czy spo​t kać się w ba​rze albo ewen​t u​a l​n ie wy​‐ pić ra​z em piwo na ta​ra​sie. Otwie​ra się do tego sło​iki z sal​są i pacz​ki czip​sów. Taka nie​f ra​so​bli​w ość na Bel​le-Île jed​n ak nie przej​dzie. Z bar​dzo nie​licz​n y​m i wy​jąt​ka​m i, jak Le Vic i jego żona Yvon​n e, któ​rych so​irée sta​n o​w ią wzór umiar​ko​w a​n ia, po​n ie​w aż po nich na​‐ stę​pu​je praw​dzi​w a ko​la​cja, apéro to na ogół nie​koń​czą​cy się szturm prze​ką​sek i przy​sma​ków, za​rów​n o pro​stych, jak i wy​ra​f i​n o​w a​n ych, cią​gną​cy się go​dzi​n a​m i i nie​jed​n o​krot​n ie prze​dłu​ż a​‐ ją​cy się w wy​n i​ku po​łą​cze​n ia kon​ku​ren​cyj​n ych apéros wy​da​w a​n ych przez in​n ych miesz​kań​ców wio​ski albo wręcz in​n ych osad. Kie​dy taki wie​czór apéros się roz​pocz​n ie, nie spo​sób się z nie​go wy​plą​t ać, do​pó​ki ostat​n ia pusz​ka sar​dy​n ek w sa​m ym ką​cie spi​ż ar​n i nie zo​sta​n ie otwar​t a ko​z i​‐ kiem la​gu​io​le, i moż​n a uwa​ż ać się za szczę​ścia​rza, je​śli nikt się przy tym nie ska​le​czy. Na tym eta​pie na​szej hi​sto​rii, w Se​z o​n ie Kra​n u Przed Do​m em, ro​z u​m ie​li​śmy już, że głów​‐ nym nie​bez​pie​czeń​stwem apéro jest – nie​spo​dzian​ka! – na​stęp​n y po​ra​n ek. Tej opie​sza​ło​ści i in​‐ er​cji, któ​ra na​stę​pu​je po, nie da się po​go​dzić z na​szym pla​n em, by mak​sy​m al​n ie wy​ko​rzy​stać let​n ie osiem​n a​ście go​dzin słoń​ca na Bel​le-Île. Apéro ko​li​do​w ał tak​ż e z sur​f o​w a​n iem, gdyż w bez​w ietrz​n e wie​czo​ry fale, choć nie​prze​w i​dy​w al​n e, by​w a​ły wspa​n ia​łe. W przy​pad​ku Be​n e​dic​t a wie​dzie​li​śmy jed​n ak, że nie mo​ż e​m y się wy​m ó​w ić. Oczy​w i​ście wy​‐ bra​n y wie​czór był ide​a l​n y, go​rą​cy i spo​koj​n y. Na​t u​ral​n ie nasi wy​spiar​scy przy​ja​cie​le sur​f e​rzy

wszy​scy sta​li w zwar​t ym sze​re​gu mię​dzy kli​f a​m i Don​n ant. A gdzie my by​li​śmy? Wy​stro​je​n i i ter​ko​czą​cy na​szym gru​cho​t em re​n ault w po​szu​ki​w a​n iu do​brze scho​w a​n e​go domu w in​n ej wio​sce. Zna​leź​li​śmy go wresz​cie dzię​ki okry​t ej sza​rym ca​łu​n em syl​w et​ce po​rsche na żwi​ro​w a​‐ nym pod​jeź​dzie. Dziew​czy​n a Be​n e​dic​t a, An​n et​t e, za​pro​w a​dzi​ła nas do sto​łu w ogro​dzie za do​m em, za​sta​‐ wio​n e​go kie​lisz​ka​m i i mnó​stwem ta​le​rzy z przy​staw​ka​m i. Zmy​sło​w a blon​dyn​ka, któ​ra mia​ła w so​bie coś z Ma​rii An​t o​n i​n y ba​w ią​cej się w mle​czar​kę w Wer​sa​lu, od​sło​n i​ła całą tacę z wę​dli​‐ na​m i. Go​dzi​n ę póź​n iej na​dal po​da​w a​n o nowe da​n ia, nie​któ​re wyj​m o​w a​n e pro​sto z pie​kar​n i​ka. Be​n e​dict i ja prze​rzu​ca​li​śmy się uryw​ka​m i pio​se​n ek. Po dwóch go​dzi​n ach Min​dy usi​ło​w a​ła dać do zro​z u​m ie​n ia, że na​praw​dę po​w in​n i​śmy już iść. „Ale za​cze​kaj​cie! – wy​krzyk​n ął Be​n e​dict. – Szam​pan!”. Przez chwi​lę stał w słoń​cu i wy​strze​lił z roz​bry​z giem pia​n y. Ide​a l​n y na​pój dla hy​‐ drau​li​ka, zgo​dzi​li​śmy się wszy​scy. Po trzech go​dzi​n ach usi​ło​w a​li​śmy tra​f ić do wyj​ścia. „Syn na nas cze​ka” – tłu​m a​czy​li​śmy bła​‐ gal​n ie. Ale Fran​cu​z i ni​g​dy nie dają się na​brać na coś ta​kie​go. Wszy​scy się śmia​li​śmy. Nie, zgo​‐ dzi​li​śmy się, pew​n ie jest za​chwy​co​n y, że może prze​by​w ać na dwo​rze w tym nie​koń​czą​cym się zmierz​chu i cho​dzić z apéro na apéro z ko​le​ga​m i z wio​ski. Be​n e​dict pod​n iósł dłoń, by przy​kuć na​‐ szą uwa​gę. „A te​raz pora, że​by​ście zo​ba​czy​li…”. Ge​stem wska​z ał sy​pial​n ię. Za​ru​m ie​n i​li​śmy się. An​n et​t e po​cią​gnę​ła za ak​sa​m it​n y sznur i roz​su​n ę​ła pur​pu​ro​w e za​sło​n y. To była wi​z ja sta​ro​ż yt​n ej Gre​cji pro​sto z re​pro​duk​cji Ma​xfiel​da Par​ri​sha, któ​ra wi​sia​ła na ścia​n ie go​ścin​n ej sy​pial​n i w domu mo​jej bab​ki, fresk przed​sta​w ia​ją​cy błę​kit​n e nie​bo i pu​szy​ste ró​ż o​w e chmur​ki o wscho​dzie słoń​ca, a po obu stro​n ach praw​dzi​w e joń​skie ko​lum​n y w for​m ie bas-re​lief. A za tym wszyst​kim, w głę​bi, wy​so​ka na trzy me​t ry ró​ż o​w a musz​la z gip​su, któ​rej pod​sta​w a koń​czy​ła się przy zło​t ych kur​kach i kra​n ie wan​n y z hy​dro​m a​sa​ż em, praw​dzi​w e​go ja​‐ cuz​z i. – Pour l’hi​ver – po​w ie​dział Be​n e​dict. Na zimę. Mru​gnął do An​n et​t e. – El​les sont lon​g u​es, les nu​its – zgo​dzi​ła się Min​dy i za​chi​cho​t a​ła. Zi​m o​w e noce fak​t ycz​n ie są dłu​gie. – Ką​piel z bą​bel​ka​m i – po​w ie​dzia​ła An​n et​t e. – Jak szam​pan? – Avec cham​p a​g ne, par​fa​it – od​par​łem. – Par​fa​it pour un chan​teur de rock. – Tyl​ko nic mi tu nie kom​bi​n uj – rzu​ci​ła do mnie Min​dy. Po​t em oczy​w i​ście mu​sia​ła to prze​‐ tłu​m a​czyć, a Be​n e​dict obie​cać, że spo​rzą​dzi pla​n y od​po​w ied​n iej wan​n y dla ta​kie​go fa​ce​t a jak ja, czy​li dla ta​kie​go fa​ce​t a jak on sam, go​ścia z po​t ęż​n ym roc​ko​w ym gło​sem. • Tym na​szym kra​n em naj​w y​raź​n iej obu​dzi​li​śmy jed​n e​go ze sta​rych dru​idycz​n ych du​chów wody – i to wca​le nie do​bro​t li​w e​go, po​n ie​w aż któ​re​goś dnia, nie​dłu​go po apéro u Be​n e​dic​t a, zo​sta​li​‐ śmy wy​bu​dze​n i z po​po​łu​dnio​w ej drzem​ki przez strasz​n e krzy​ki pod na​szym do​m em. Zbie​gła się cała wio​ska. Wy​szli​śmy na dwór i zo​ba​czy​li​śmy zroz​pa​czo​n ą tu​ryst​kę, ko​bie​t ę o roz​w i​chrzo​‐

nych wło​sach, któ​ra wy​n aj​m o​w a​ła dom dla sie​bie i wy​jąt​ko​w o licz​n ej gro​m ad​ki dzie​ci. Sta​ła na pal​cach przy stud​n i w kształ​cie ula – tej, któ​ra kie​dyś była na​sza – i za​glą​da​ła w jej mo​krą ciem​‐ ność, wy​krzy​ku​jąc imię dziew​czyn​ki. Szlo​cha​jąc, za​czę​ła wspi​n ać się po ka​m ie​n iach, jak​by chcia​‐ ła się rzu​cić w głąb w ślad za, jak za​kła​da​li​śmy, utra​co​n ym dziec​kiem. To była strasz​n a chwi​la. – Mama? – roz​legł się cien​ki, za​cie​ka​w io​n y gło​sik. Mała dziew​czyn​ka wy​sta​w i​ła gło​w ę spod wiel​kie​go, przy​po​m i​n a​ją​ce​go na​m iot krze​w u hor​t en​sji koło stud​n i. Mat​ka spoj​rza​ła na nią i omal nie ze​m dla​ła. Wró​ci​li​śmy do domu roz​t rzę​sie​n i i przed do​brą chwi​lę prze​ż y​w a​li​śmy ten in​cy​dent. Nie my​‐ śle​li​śmy o tej stud​n i od lat. Od​kąd nie była już na​sza, wto​pi​ła się w pej​z aż wio​ski. Te​raz jed​n ak uświa​do​m i​li​śmy so​bie, że, ow​szem, gro​z i strasz​li​w ym wy​pad​kiem. Po​sta​n o​w i​li​śmy, że na​stęp​‐ ne​go dnia po​roz​m a​w ia​m y z wła​ści​cie​lem o za​in​sta​lo​w a​n iu drzwi​czek albo cał​ko​w i​t ym za​gro​‐ dze​n iu kon​struk​cji. Na​stęp​n ie Min​dy wy​ra​z i​ła oba​w ę, któ​ra – mu​sie​li​śmy to przy​z nać – mo​gła przyjść do gło​w y je​dy​n ie Ame​ry​kan​ce. Co bę​dzie, je​śli dziec​ko wpad​n ie do stud​n i, i gen​d ar​me​rie spy​t a, do kogo ona na​le​ż y, a nasz są​siad zro​bi w tył zwrot i przy​się​gnie, że jest na​sza? Co bę​dzie, je​śli ja​kiś tu​‐ ry​sta na​pi​je się za​n ie​czysz​czo​n ej wody i za​cho​ru​je? A je​śli nas po​z wą do sądu? No bo kogo po​‐ zwą – Fran​cu​z a czy Ame​ry​ka​n ów? War​t o być może wspo​m nieć, że Min​dy ma wy​kształ​ce​n ie praw​n i​cze i zro​bi​ła w Ka​li​f or​n ii apli​ka​cję. Cho​ciaż ni​g​dy nie prak​t y​ko​w a​ła w za​w o​dzie, była, jak to się mówi, uczu​lo​n a na pew​‐ ne spra​w y. Wie​dzie​li​śmy, że Fran​cu​z i nie mają skłon​n o​ści do pro​ce​sów są​do​w ych. Ale cze​m u nie mie​li​by​śmy się za​bez​pie​czyć, sko​ro już wy​rze​kli​śmy się stud​n i? Po​sta​n o​w i​li​śmy nie iść z tym do me​ro​stwa. Na​t o​m iast ostat​n io otrzy​m a​li​śmy za​w ia​do​m ie​‐ nie, że nasz daw​n y agent ubez​pie​cze​n io​w y, któ​re​go ni​g​dy nie po​z na​li​śmy, prze​szedł na eme​‐ ry​t u​rę i prze​ka​z ał na​szą po​li​sę nie​ja​kie​m u panu Gran​co​e ur. W prze​ci​w ień​stwie do swe​go po​‐ przed​n i​ka Mon​sieur Gran​co​e ur na​pi​sał do nas oso​bi​sty list, ży​cząc nam wszyst​kie​go naj​lep​sze​‐ go i wy​ra​ż a​jąc na​dzie​ję, że wkrót​ce go od​w ie​dzi​m y. Zresz​t ą i tak po​w in​n i​śmy się z nim spo​t kać, wy​z nał, żeby po​roz​m a​w iać o na​szym sa​m o​‐ cho​dzie, pierw​szym, jaki ku​pi​li​śmy we Fran​cji. Mo​gli​by​śmy ubez​pie​czyć auto, za​spo​ko​ić cie​ka​‐ wość co do tego, dla​cze​go nasz po​przed​n i agent za​w sze za​m iesz​czał kro​w ę w za​kre​sie na​sze​go ubez​pie​cze​n ia domu, a tak​ż e zna​leźć ja​kiś spo​sób, żeby za​strzec w na​szej umo​w ie, że nie je​‐ ste​śmy wła​ści​cie​la​m i stud​n i – „Nie, pro​szę pana, i ni​g​dy nie by​li​śmy”. Biu​ro pana Gran​co​e ur mie​ści​ło się na na​brze​ż u w Le Pa​la​is, wy​cho​dzi​ło na dru​gi ba​sen por​‐ to​w y, a tak​ż e mia​ło nie​z a​kłó​co​n y wi​dok na ogrom​n ą Ci​t a​del​le Vau​ban, wiel​ką for​t e​cę w kształ​cie gwiaz​dy. Mała ka​f ej​ka dla ma​ry​n a​rzy była jak zwy​kle peł​n a męż​czyzn o czer​w o​‐ nych twa​rzach i szcze​ci​n ia​stych po​licz​kach oraz ko​biet o czer​w o​n ych twa​rzach, w słom​ko​w ych ka​pe​lu​szach i weł​n ia​n ych swe​t rach w wy​pu​kłe wzo​ry. Na wi​t ry​n ie obok osku​ba​n e kur​cza​ki skwier​cza​ły i brą​z o​w ia​ły w sztucz​n ym słoń​cu.

Na​sze nie​śmia​łe wej​ście do biu​ra zo​sta​ło en​t u​z ja​stycz​n ie przy​ję​t e unie​sie​n iem dło​n i przez wą​sa​t e​go Bel​li​lo​ise sie​dzą​ce​go w głę​bi, pod​czas gdy ko​bie​t a, zaj​m u​ją​ca biur​ko z przo​du, ze wszyst​kich sił sta​ra​ła się po​w strzy​m ać uśmiech. Mia​ła taką minę, jak​by cze​ka​ła na tę chwi​lę. My nie mu​sie​li​śmy dłu​go cze​kać. Z wiel​ką pom​pą i mó​w iąc po fran​cu​sku naj​szyb​ciej ze zna​‐ nych mi osób, Mon​sieur Gran​co​e ur usa​dził nas w fo​t e​lach i od razu prze​szedł do rze​czy. Czy przyj​m ie​m y dziś za​pro​sze​n ie na ko​la​cję? Nie, no to może ju​t ro? No do​brze. W ta​kim ra​z ie w nie​dzie​lę. Je​ste​śmy umó​w ie​n i. Jego żona, Ma​rian​n e, przy​rzą​dzi rybę, może tur​bo​t a, a może lot​te. Och, ależ ona go​t u​je! Gru​be czar​n e brwi męż​czy​z ny uno​si​ły się i opa​da​ły przy każ​dym z tych wy​z nań. – Czy łowi pan z la​ską? – za​py​t ał mnie w wy​si​lo​n ej an​gielsz​czyź​n ie. Wo​bec mo​je​go zdu​‐ mie​n ia uśmiech​n ął się: – Może nie jest pan jesz​cze taki sta​ry. A z tycz​ką? Po czym za​czął się roz​pły​w ać nad za​rzu​ca​n iem węd​ki z kli​f ów tam, gdzie roz​bi​ja​ją się fale. To jest do​pie​ro ło​w ie​n ie. W koń​cu prze​szli​śmy do na​szej po​li​sy. W cią​gu po​przed​n ich trzy​n a​stu lat po pro​stu pła​ci​li​‐ śmy skład​ki i trzy​m a​li​śmy do​ku​m en​t y w tecz​ce, nie wie​dząc na​w et do​kład​n ie, co za​w ie​ra​ły, poza tym, że była tam za​gad​ko​w a wzmian​ka o kro​w ie. To było pierw​sze ubez​pie​cze​n ie w na​‐ szym ży​ciu i na​dal zresz​t ą na​sze. (In​n y​m i sło​w y, by​li​śmy idio​t a​m i). Ale Mon​sieur Gran​co​e ur za​czął nam tłu​m a​czyć, jak mo​gli​by​śmy oszczę​dzić pie​n ią​dze, cmo​‐ ka​jąc z dez​a pro​ba​t ą na brak wy​obraź​n i swo​je​go po​przed​n i​ka. Na​szą rocz​n ą skład​kę, i tak już dość roz​sąd​n ą, ła​t wo moż​n a było zmniej​szyć. Sa​m o​chód, sko​ro jeź​dzi​li​śmy nim trzy​dzie​ści dni albo i mniej rocz​n ie, mógł być ubez​pie​czo​n y na za​sa​dzie pro rata. Je​śli obie​ca​m y, że ni​g​dy nie wy​w ie​z ie​m y go z wy​spy, moż​li​w a bę​dzie spe​cjal​n a zniż​ka. Vo​ilà! Min​dy i ja po​pa​t rzy​li​śmy na sie​bie olśnie​n i. To wszyst​ko i jesz​cze za​pra​szał nas na ko​la​cję. Wresz​cie Min​dy nie mo​gła dłu​ż ej wy​t rzy​m ać i po​ru​szy​ła kwe​stię kro​w y w ra​m ach wstę​pu do pro​ble​m u stud​n i. Mon​sieur Gran​co​e ur zbył kro​w ę mach​n ię​ciem ręki. To był au​t o​m a​t ycz​n y za​pis, wy​ja​śnił. Do każ​de​go domu przy​n a​le​ż a​ła kro​w a, po​n ie​w aż wszy​scy po​t rze​bo​w a​li mle​ka i ma​sła. Cza​sy się zmie​n i​ły, ale pod​sta​w o​w a po​li​sa nie. Za​w a​hał się. – Chcą pań​stwo wy​dzier​ż a​w ić pole? – spy​t ał. Bo wie, gdzie mógł​by nam za​ła​t wić kro​w ę. Po​‐ trzą​snę​li​śmy gło​w a​m i. Roz​legł się dźwięk dzwon​ka. Na​stęp​n y klient przy​szedł na umó​w io​n e spo​t ka​n ie. Min​dy spoj​rza​ła na mnie py​t a​ją​co. Po​krę​ci​łem gło​w ą: nie. Nie by​ło​by wła​ści​w e wy​ska​ki​w ać te​raz ze stud​n ią. Min​dy przy​t ak​n ę​ła. To nie by​ło​by sym​p a. To wie​lo​f unk​cyj​n e sło​w o, czę​sto uży​w a​n e na Bel​le-Île, ozna​cza​ło za​rów​n o takt, jak i hoj​n ość, czy​li do​kład​n ie to, co wła​śnie wy​ka​z ał wo​bec nas Mon​sieur Gran​co​e ur. Ni​g​dy nie od​z y​ska​li​śmy więc stud​n i, ani też ni​g​dy tak na​praw​dę się jej nie po​z by​li​śmy. Sta​‐ nie się le​gen​dą za​n u​rzo​n ą w po​gma​t wa​n ej hi​sto​rii wy​spy. Pew​n e​go dnia nikt już nie bę​dzie jej pa​m ię​t ał ani się nią przej​m o​w ał. A może kie​dyś po​ja​w i się na ma​pie jako układ kre​sek. „Pu​its et chan​teur”, „Stud​n ia i pio​sen​karz”. Cią​gle uczy​li​śmy się go od nowa, ale ta​kie było ży​cie w Ker​‐ bor​dar​do​ué.

• Pod ko​n iec lata fale zro​bi​ły się do​bre i ta​kie zo​sta​ły. Po​dob​n ie było dwa lata wcze​śniej, w pierw​‐ szym roku, kie​dy to za​po​m nie​li​śmy o bo​ż ym świe​cie i ży​li​śmy jak wod​n e szczu​ry. Dla na​szych pa​ry​skich przy​ja​ciół z Bel​le-Île zmia​n a, jaka za​szła w nas te​raz, była nie​po​ko​ją​ca i nie​prze​w i​‐ dzia​n a. Po​n ie​w aż w cią​gu po​przed​n ich pięt​n a​stu lat, kie​dy sta​ra​li​śmy się re​m on​t o​w ać dom, by​‐ li​śmy po​w aż​n y​m i, uprzej​m y​m i, peł​n y​m i sza​cun​ku fran​ko​f i​la​m i, i nie po​z na​w a​li tych dzi​kich no​w ych Wal​la​ce’ów. W swo​jej nie​f ra​so​bli​w o​ści od​rzu​ci​li​śmy uro​cze za​pro​sze​n ie pana Gran​co​e ur na ko​la​cję i wca​le nie od​w za​jem​n i​li​śmy za​pro​sze​n ia na apéro Be​n e​dic​t a i An​n et​t e. Mó​w i​li​śmy so​bie, że nad​ro​bi​m y to w przy​szłym roku. Tak się jed​n ak nie sta​ło. Sur​f ing był na​szym sza​leń​stwem w domu i ni​g​dy nie są​dzi​li​śmy, że prze​n ie​sie​m y je na Bel​le-Île. A te​raz z jego po​w o​du za​cho​w a​li​śmy się nie​przy​z wo​icie. Cią​ż y​ło nam to okrop​n ie. Obie​cy​w a​li​śmy so​bie, że po​pra​w i​m y się w przy​szłym roku. Ale w przy​szłym roku zda​rzył się je​de​n a​sty wrze​śnia i nie przy​je​cha​li​śmy. • Rok póź​n iej, ran​kiem 11 wrze​śnia 2002 roku, sie​dzie​li​śmy przy ku​chen​n ym sto​le w Ker​bor​dar​‐ do​ué. Obo​je z Min​dy by​li​śmy w roz​syp​ce. Przez tyle cza​su ży​li​śmy z za​pa​chem i wi​do​kiem Gro​‐ und Zero, że po​sta​n o​w i​li​śmy wy​je​chać z na​szej oko​li​cy. Rów​n ież Rory bar​dzo po​t rze​bo​w ał od​‐ mia​n y, po​n ie​w aż na po​cząt​ku roku stra​cił naj​lep​sze​go przy​ja​cie​la w li​ceum Hun​t er Col​le​ge, któ​ry zgi​n ął w wy​pad​ku dro​go​w ym na Qu​e ens Bo​ule​v ard. Inny bli​ski przy​ja​ciel ze szko​ły, Sam, je​chał z nami, po​dob​n ie jak Devo. Kie​dy wresz​cie nad​szedł dzień wy​jaz​du, by​li​śmy złak​n ie​n i Bel​le-Île. Ale po dwóch krót​kich ty​go​dniach chłop​cy wy​je​cha​li, skra​ca​jąc so​bie wa​ka​cje. Sto​su​jąc się do na​szych pie​czo​ło​w i​cie wy​‐ pi​sa​n ych wska​z ó​w ek (taką mie​li​śmy na​dzie​ję), wy​ru​szy​li do Pa​ry​ż a i do Sta​n ów. Nic się nie da zro​bić, kie​dy już wej​dą w ten wil​czy na​sto​let​n i wiek. W każ​dym ra​z ie tak so​bie wma​w ia​li​śmy. Wpa​t ry​w a​li​śmy się w na​szą kawę i w okla​pły bu​kie​cik, któ​ry Min​dy ze​bra​ła po​przed​n ie​go dnia. Tro​chę roz​m a​w ia​li​śmy, uro​n i​li​śmy kil​ka łez. I na​gle nie mie​li​śmy już so​bie nic do po​w ie​‐ dze​n ia. Pu​ka​n ie do drzwi. „Uhhh”… To​w a​rzy​stwo? Tak wcze​śnie? Pew​n ie ja​cyś chłop​cy chcą po​ż y​czyć wio​sko​w e ber​ło – ku​szę Rory’ego. Wsta​łem i po​sze​dłem otwo​rzyć. Za drzwia​m i stał Mon​sieur Gran​co​e ur, w ma​ry​n ar​ce i pod kra​w a​t em, po​licz​ki miał świe​ż o ogo​lo​n e, w jed​n ej ręce trzy​m ał ob​f i​t ość dumy Bel​le-Île, a w dru​giej bu​t el​kę wina. – Pro​szę – po​w ie​dział – przy​jąć kon​do​len​cje od Fran​cji. • Nie było mowy, że​by​śmy mie​li za​w a​lić ten apéro. Z sa​m e​go rana po​je​cha​li​śmy na targ (nie za​‐ trzy​m a​li​śmy się na​w et, żeby spraw​dzić fale) i uda​ło nam się zdo​być małe świe​ż e ko​z ie ser​ki

z Sau​z on, „Chèvres Amo​ureux”, we wszyst​kich ro​dza​jach: ci​b o​ulet​te, ze szczy​pior​kiem, z czar​‐ nym pie​przem, z pa​pry​ką, z roz​m a​ry​n em. Nie dzień, lecz całe trzy dni wcze​śniej Min​dy po​szła do Hôtel du Pha​re i od​w a​ż y​ła się wejść do kuch​n i pod scho​da​m i. Tam ku​pi​ła tyle lan​g o​usti​nes, że moż​n a było nimi za​peł​n ić trzy do​dat​ko​w e pla​te​a ux de fru​its de mer, tace z owo​ca​m i mo​rza. Po​‐ pro​si​li​śmy na​szych psy​chia​t rów, żeby nam po​le​ci​li do​bre wina. Par​ka awo​ka​do wy​szła z ukry​cia, żeby Don mógł przy​rzą​dzić swo​je słyn​n e gu​a ca​m o​le. Dru​‐ ga fala, w tym ko​t le​t y ja​gnię​ce, tra​f i na ruszt do​kład​n ie go​dzi​n ę dwa​dzie​ścia przed go​dzi​n ą zero. A to była tyl​ko cięż​ka ar​t y​le​ria. Mie​li​śmy lep​kie se​ro​w e krąż​ki z su​per​m ar​ke​t u. Mie​li​śmy roz​m a​ite cuda i fry​ka​sy, ja​kie tyl​ko Fran​cu​z i mogą wy​m y​ślić. Mie​li​śmy pasz​t et z ho​m a​rów z Qu​ibe​ron, pasz​t et z ma​kre​li, pasz​t et z sar​dy​n ek… Go​dzi​n ę przed pla​n o​w a​n ym przyj​ściem pana Gran​co​e ur oraz jego żony i zna​ko​m i​t ej ku​‐ char​ki, Ma​rian​n e, usły​sza​łem prze​raź​li​w y krzyk Min​dy z pię​t ra, do​kąd po​szła, żeby raz jesz​cze prze​m yć szczot​ką musz​lę klo​z e​t o​w ą. Po​pę​dzi​łem na górę i zo​ba​czy​łem, że Min​dy kuli się w drzwiach, wo​kół jed​n ej ręki owi​n ę​ła ręcz​n ik ką​pie​lo​w y i usi​łu​je pod jego osło​n ą po​dejść do gej​z e​ru wody wy​strze​la​ją​ce​go z musz​li klo​z e​t o​w ej i roz​bry​z gu​ją​ce​go się o świe​t lik oraz wy​ło​ż o​‐ ny la​kie​ro​w a​n ym drew​n em so​sno​w ym su​f it. Wy​łą​cze​n ie wody w ca​łym domu za​ję​ło mi tyl​ko mi​n u​t ę. Do przy​by​cia go​ści mie​li​śmy jesz​‐ cze pięć​dzie​siąt dzie​w ięć mi​n ut, więc Min​dy po​bie​gła do Gwe​n ed, żeby sko​rzy​stać z jej te​le​f o​n u i za​dzwo​n ić do Lau​ren​t a, hy​drau​li​ka, przed któ​rym – jak nam po​ra​dzo​n o – mie​li​śmy ukry​w ać nasz kran przed do​m em, w oba​w ie, że już ni​g​dy nie przy​je​dzie do nas w po​t rze​bie. Chwi​lę póź​n iej wró​ci​ła zdy​sza​n a. – Nie ode​brał oczy​w i​ście. Jest nie​dzie​la. – Do​bra. No to po pro​stu nie bę​dzie​m y mie​li wody. – Ma​rian​n e bę​dzie chcia​ła sko​rzy​stać z ła​z ien​ki. Ja też. – Słu​chaj, Gwe​n ed zro​z u​m ie… – Ona wy​da​je wła​sny apéro. Nie była za​chwy​co​n a, kie​dy po​pro​si​łam o moż​li​w ość sko​rzy​sta​‐ nia z jej te​le​f o​n u. Je​śli za​cznie​m y wy​sy​łać ob​cych lu​dzi, żeby u niej si​ka​li… Obo​je wie​dzie​li​śmy, jak spa​dły​by na​sze no​t o​w a​n ia w wio​sce. Min​dy pa​t rzy​ła na sta​ran​n ie na​kry​t y stół przed do​m em, na dwa sto​li​ki w środ​ku, je​den za​sta​w io​n y bu​t el​ka​m i i kie​lisz​ka​m i, dru​gi ta​le​rza​m i i ko​szycz​ka​m i. – Za​dzwo​n ię do Be​n e​dic​t a. I wte​dy do​t ar​ło do nas: apéro, któ​re​go ni​g​dy nie od​w za​jem​n i​li​śmy. Te spoj​rze​n ia: „Czy to oni?”, ja​kie Be​n e​dict i jego żona rzu​ca​li nam na pla​ż y. – Jak mo​ż esz? – wy​ją​ka​łem. – Nie roz​m a​w ia​li​śmy z nim od wie​ków. Ni​g​dy nie zgo​dzi się nam po​m óc! Bez sło​w a Min​dy ze​szła na dół do Vi​com​t e’a, żeby za​dzwo​n ić. Pięć mi​n ut póź​n iej była z po​‐ wro​t em. – Już je​dzie. – W nie​dzie​lę? Ża​den hy​drau​lik w hi​sto​rii… Jak za​re​a go​w ał?

– Życz​li​w ie. Uprzej​m ie. Przy​je​cha​li nie​m al​ż e rów​n o​cze​śnie. Naj​pierw chra​pli​w y szum i je​dwa​bi​sta zmia​n a bie​gów. Srebr​n e po​rsche sko​czy​ło na górę ni​czym pan​t e​ra i przy​cup​n ę​ło na pla​cy​ku. Na​stęp​n ie po​w ścią​‐ gli​w y ci​t ro​e n za​czął wdra​py​w ać się ulicz​ką, z tru​dem prze​ci​ska​jąc się mię​dzy kwia​t a​m i. Gdy wi​‐ ta​li​śmy się z Be​n e​dic​t em, wda​jąc się w nie​z ręcz​n e wy​ja​śnie​n ia za​n ie​dbań i to​w a​rzy​skiej opie​‐ sza​ło​ści z mi​n io​n ych trzech lat, po​de​szli pań​stwo Gran​co​e ur. Po​n ie​w aż Be​n e​dict był w nie​dziel​‐ nym stro​ju, wzię​li go za go​ścia. Nie​z ręcz​n ość jesz​cze się spo​t ę​go​w a​ła. Be​n e​dict i pan Gran​co​e ur roz​po​z na​li się i od​n o​si​li do sie​bie z za​w o​do​w ą uprzej​m o​ścią, po​‐ dej​rze​w a​łem jed​n ak, że nasz agent ubez​pie​cze​n io​w y był roz​cza​ro​w a​n y. Ze wszyst​kich osób, któ​re mo​gli​śmy za​pro​sić ra​z em z nim, aku​rat hy​drau​lik. Mie​li​śmy przy​ja​ciół wśród psy​chia​t rów, pro​f e​so​rów, ar​t y​stów, ku​ra​t o​rów mu​z e​a l​n ych, praw​n i​ków i tak da​lej. Czy na​praw​dę są​dzi​li​śmy, że je​dy​n y​m i oso​ba​m i, z któ​ry​m i on, Gran​co​e ur o wiel​kim ser​cu, mógł czuć się swo​bod​n ie, byli… Ale Be​n e​dict do tego nie do​pu​ścił. „Oczy​w i​ście, mnie rów​n ież miło pana wi​dzieć, pa​n ie Gran​co​e ur, ale je​śli wy​ba​czą pań​stwo, że prze​szko​dzę w im​pre​z ie, mu​szę sko​czyć na górę w związ​ku z małą awa​rią”. Kie​dy Min​dy i ja włą​czy​li​śmy się z opo​w ie​ścią o na​szej wod​n ej ka​t a​‐ stro​f ie, za​pa​n o​w a​ła we​so​łość, wy​w o​łu​jąc ka​ska​dę po​dob​n ych opo​w ie​ści i czu​łych wspo​m nień. Je​stem pe​w ien, że Be​n e​dict mógł​by nas wszyst​kich prze​bić jako ma​e stro, znaw​ca WC. Ale on ogra​n i​czył się do roli ar​bi​t ra, stał ze skrzy​ż o​w a​n y​m i ra​m io​n a​m i, chi​cho​cząc i od cza​su do cza​su wtrą​ca​jąc fa​cho​w ą uwa​gę. Cóż się ta​kie​go zda​rzy​ło? Na​stą​pił po​kaz do​brych ma​n ier. Gdy​by tyl​ko szcze​rość, a tak​ż e, nie​co pa​ra​dok​sal​n ie, ar​t yzm, z ja​ki​m i nie​n a​gan​n y Be​n e​dict i wy​lew​n y Gran​co​e ur z miej​sca zo​‐ sta​li ko​le​ga​m i, moż​n a było za​pa​ko​w ać i prze​słać do Ame​ry​ki! Wzru​szyw​szy ra​m io​n a​m i i od​rzu​ciw​szy pro​po​z y​cję wy​pi​cia lub zje​dze​n ia cze​go​kol​w iek, Be​‐ ne​dict udał się na górę ze swo​ją płó​cien​n ą tor​bą. Usi​ło​w a​łem iść za nim, czu​jąc się zo​bo​w ią​z a​n y asy​sto​w ać mu na wy​pa​dek, gdy​by moja po​m oc oka​z a​ła się po​t rzeb​n a. Ale mach​n ię​ciem ręki ka​‐ zał mi wra​cać na dół. – C’est vo​tre apéro – po​w ie​dział su​ro​w o. Show must go on, gwiaz​do​rze roc​ka. Apéro do​pie​ro się roz​krę​cał, gdy Be​n e​dict zszedł na dół. – Vo​ilà – oznaj​m ił. – La Fon​ta​ine Wal​la​c e est com​p lète. – La Fon​ta​ine Wal​la​c e! – wy​krzyk​n ął pan Gran​co​e ur. Za​ci​snął po​w ie​ki. – Par​fa​it! Vra​iment, c’est la Fon​ta​ine Wal​la​c e. Jego żona chi​cho​t a​ła nie​po​ha​m o​w a​n ie. Spoj​rza​łem na Min​dy. – Nie ro​z u​m iem. Co w tym śmiesz​n e​go? Be​n e​dict, pan Gran​co​e ur i Ma​rian​n e ry​cze​li ze śmie​chu. Pan Gran​co​e ur wrę​czył Be​n e​dic​t o​‐ wi kie​li​szek i na​lał mu szam​pa​n a – przy​w iózł ze sobą cały wó​z ek z wi​n a​m i i osob​n e rocz​n i​ki na każ​dy etap na​sze​go – jak są​dzi​li​śmy – apéro. – Niech pan za​dzwo​n i do żony – po​w ie​dział. – Musi spró​bo​w ać tego szam​pa​n a.

An​n et​t e przy​je​cha​ła fur​go​n et​ką w do​sko​n a​łym cza​sie. Im​pre​z a roz​krę​ca​ła się, każ​dą falę je​dze​n ia wi​t a​n o okrzy​ka​m i i po​chła​n ia​n o ze sma​kiem. Chy​ba ro​bi​li​śmy spo​ro ha​ła​su, po​n ie​w aż cią​gły stru​m ień są​sia​dów, któ​rzy nie mie​li wła​snych apéros, su​n ął ulicz​ką tyl​ko po to, żeby zaj​‐ rzeć do środ​ka i po​m a​chać nam przez sze​ro​ko otwar​t e okna. Zmierzch przy​w dział swo​je pur​pu​‐ ro​w e ak​sa​m it​n e sza​t y (chy​ba że były to pla​m y, któ​re la​t a​ły mi przed ocza​m i po do​sko​n a​łym bur​gun​dzie pana Gran​co​e ur). W pew​n ym mo​m en​cie go​ście wy​cho​dzą​cy od Gwe​n ed prze​szli pod na​szy​m i okna​m i ni​czym dzie​się​ciu ma​łych In​dian, je​śli za​stą​pić pie​rza​ste pió​ro​pu​sze iden​t ycz​n y​m i fry​z u​ra​m i z sa​lo​n u fry​z jer​skie​go w Le Pa​la​is; wszyst​ko były to pa​n ie w pew​n ym wie​ku, nie​ska​z i​t el​n ie ubra​n e, może tro​chę sztyw​n e. Ski​n ę​ły gło​w a​m i, uśmiech​n ę​ły się i po​m a​cha​ły nam dys​kret​n ie. Od​m a​‐ cha​li​śmy im znad sze​re​gu pu​stych bu​t e​lek. – Ma​da​m e Gu​e del po​m y​śli, że je​ste​śmy pi​ja​n i – po​w ie​dzia​ła Min​dy po fran​cu​sku. – Ain​s i nous som​mes! – od​krzyk​n ę​li​śmy. Bo też je​ste​śmy! Wy​sko​czył ko​rek ko​lej​n e​go szam​pa​n a. – La Fon​ta​ine Wal​la​c e! Na​w et apéro musi się kie​dyś skoń​czyć. Nasz do​biegł koń​ca po kil​ku fal​star​t ach. O pół​n o​cy zmy​w a​li​śmy i wrzu​ca​li​śmy śmie​ci do wor​ków, gdy roz​le​gło się pu​ka​n ie w okno. „O Boże” – jęk​‐ nę​ła Min​dy, ale kie​dy zo​ba​czy​li​śmy cie​kaw​skie twa​rze Céle​ste i Hen​ry’ego przy​ci​śnię​t e do szy​‐ by, mu​sie​li​śmy się ro​z e​śmiać. Kto le​piej za​n a​li​z u​ję tę im​pre​z ę niż nasi wła​śni psy​chia​t rzy? Wpa​dli do środ​ka, od pro​gu za​sy​pu​jąc nas py​t a​n ia​m i: „Jak było? Cała wio​ska mówi o na​szym apéro. Czy pan Gran​co​e ur jest na​szym agen​t em ubez​pie​cze​n io​w ym? Cie​szy się na wy​spie opi​‐ nią praw​dzi​w e​go sma​ko​sza. A wła​ści​ciel po​rsche, kto to był? Bar​dzo szy​kow​n y fa​cet. Wasz hy​‐ drau​lik? Non, non, żar​t u​je​cie so​bie. Jeź​dzi po​rsche?”. Min​dy pró​bo​w a​ła wy​ja​śnić. „Be​n e​dict przy​je​chał do na​szej…” „Fon​ta​ine Wal​la​c e” – prze​rwa​‐ łem. Hen​ry i Céle​ste po​pa​t rzy​li na nas z sza​cun​kiem. Oczy​w i​ście, La Fon​ta​ne Wal​la​c e. Bar​dzo waż​n a część fran​cu​skie​go dzie​dzic​t wa na​ro​do​w e​go. – O rety, spójrz na tę ety​kiet​kę! – wy​krzyk​n ę​ła Céle​ste do Hen​ry’ego, pod​n o​sząc jed​n ą z bu​t e​lek, któ​re wkła​da​ła do czar​n e​go wor​ka na śmie​ci. – Czy pan Gran​co​e ur jest ko​lek​cjo​n e​‐ rem? Ten rocz​n ik jest bar​dzo rzad​ki. Nie​sa​m o​w i​t e. Kiw​n ę​ła gło​w ą z uzna​n iem. – Mie​li​ście bar​dzo uda​n y wie​czór. Wiel​ki suk​ces to​w a​rzy​ski. Min​dy i ja po​pa​t rzy​li​śmy na sie​bie. Jak my to im wy​t łu​m a​czy​m y? – Où est vo​tre Fon​ta​ine Wal​la​c e? – za​py​t a​ła Céle​ste. Minę mia​ła po​w aż​n ą i za​chwy​co​n ą. Chcia​‐ ła zo​ba​czyć, gdzie jest na​sza „fon​t an​n a”? Cha​otycz​n a roz​m o​w a, jaka na​stą​pi​ła po​t em, brzmia​ła mniej wię​cej tak: – Céle​ste, Hen​ry… Może ty po​m o​ż esz mi to wy​t łu​m a​czyć… – Tak, tak, Min​dy. Tak, Don, o co cho​dzi?

– No więc, ze​psu​ła nam się dziś musz​la klo​z e​t o​w a. Coś pę​kło i woda wy​strze​li​ła w górę, jak… szam​pan z bu​t el​ki. – Och, ale to okrop​n ość! I to przed wa​szym apéro? Ale za​krę​ci​li​ście wodę. Może uda wam się ścią​gnąć hy​drau​li​ka w cią​gu paru dni. Są nie​m oż​li​w i w wa​ka​cje. Ten mło​dy Lau​rent jest zu​peł​‐ nie nie​so​lid​n y, gor​szy niż oj​ciec. – Praw​dę mó​w iąc, Céle​ste, uda​ło nam się ścią​gnąć hy​drau​li​ka. – W nie​dzie​lę? W ży​ciu! Lau​ren​t a? Ale wy je​ste​ście sur​f e​ra​m i, więc to wasz przy​ja​ciel. To wszyst​ko wy​ja​śnia. – Non, non, Céle​ste… Wi​dzisz, Be​n e​dict na​praw​dę jest hy​drau​li​kiem. I jeź​dzi po​rsche. Ci​sza. – Hy​drau​lik z po​rsche – ode​z wał się wresz​cie Hen​ry. – Wszyst​ko się zga​dza. Psy​chia​t rzy nie mogą so​bie po​z wo​lić na taki wóz. Hen​ry i ja zbie​ra​li​śmy pu​ste bu​t el​ki i usta​w ia​li​śmy brud​n e na​czy​n ia przy zle​w ie, gdzie Céle​ste i Min​dy zaj​m o​w a​ły się ich my​ciem i wy​cie​ra​n iem. Kie​dy wszyst​ko było już sprząt​n ię​t e, sto​li​ki wy​t ar​t e do czy​sta, tak by lśni​ły w zbli​ż a​ją​cym się szyb​ko świe​t le po​ran​ka, a ogrom​n e wor​ki ze śmie​cia​m i sta​ły przy drzwiach, usie​dli​śmy, żeby na​pić się whi​sky. – La Fon​ta​ine Wal​la​c e? – za​gad​n ę​ła Céle​ste, któ​ra ni​g​dy nie zo​sta​w ia​ła żad​n e​go nie​z ba​da​‐ ne​go grun​t ow​n ie wąt​ku. – Tak Be​n e​dict na​z wał na​szą eks​plo​du​ją​cą musz​lę klo​z e​t o​w ą – po​w ie​dzia​ła Min​dy. – Ależ oczy​w i​ście – wy​krzyk​n ął Hen​ry. – Te​raz wszyst​ko sta​ło się ja​sne. – Na​praw​dę? – spy​t a​li​śmy. – Tak, oczy​w i​ście – od​par​ła Céle​ste, mru​ga​jąc okiem. – Coś przed nami ukry​w a​cie! – wy​krzyk​n ę​ła Min​dy. – To praw​da – przy​z na​ła Céle​ste. – Wy​ja​w ie​n ie tego wszyst​ko by ze​psu​ło. – Hen​ry przy​brał minę smut​n e​go klau​n a. – Zresz​‐ tą wio​ska po​t rze​bu​je ja​kiejś ta​jem​n i​cy. W tej chwi​li Ker​bor​dar​do​ué nie ma nic szcze​gól​n e​go, żad​n ych oso​bli​w o​ści. – Poza kwia​t a​m i – do​da​ła Céle​ste. – Poza kwia​t a​m i – po​w tó​rzył Hen​ry. Céle​ste uśmie​chę​ła się. – A te​raz jesz​cze La Fon​ta​ine Wal​la​c e. Min​dy i ja dra​pa​li​śmy się po gło​w ach. Wciąż jesz​cze nie zro​z u​m ie​li​śmy tego dow​ci​pu. • Rano, kie​dy nie mo​głem dłu​ż ej znieść tej nie​w ie​dzy, zsze​dłem z kawą na dół do Vi​com​‐ te’a i przy​łą​czy​łem się do daw​n e​go bo​ha​t e​ra wo​jen​n e​go, jego żony, ich sy​n ów, i ich dziew​czyn, któ​rzy sie​dzie​li w słoń​cu na wy​ło​ż o​n ej łup​ko​w y​m i płyt​ka​m i we​ran​dzie. Roz​m a​w ia​li​śmy o na​‐ szym apéro i o apéro Gwe​n ed, a tak​ż e o sa​t ys​f ak​cji z uj​rze​n ia ta​jem​n i​cze​go Noc​n e​go Po​rsche,

za​par​ko​w a​n e​go na na​szym wła​snym wio​sko​w ym pla​cy​ku. Le Vic usły​szał moje nie​pew​n e py​t a​‐ nie i wy​słał jed​n e​go z sy​n ów do domu po ja​kąś książ​kę. To był sta​ro​świec​ki al​bum z ko​lo​ro​w y​m i ilu​stra​cja​m i dla znaw​ców ar​chi​t ek​t u​ry. Le Vic prze​rzu​cił kil​ka stron, a po​t em jesz​cze kil​ka. – Et vo​ilà! Prze​glą​da​łem ko​lej​n e ilu​stra​cje uka​z u​ją​ce zna​jo​m e ele​ganc​kie że​liw​n e pa​ry​skie wo​do​t ry​ski z wodą pit​n ą, za​pro​jek​t o​w a​n e, jak gło​si​ły pod​pi​sy, przez nie​ja​kie​go sir Ri​char​da Wal​la​‐ ce’a i ofia​ro​w a​n e przez nie​go miesz​kań​com po nie​m iec​kim ob​lę​ż e​n iu w roku 1871, po to, żeby bied​n i mie​li do​stęp do czy​stej wody. Za to sir Ri​chard był słusz​n ie czczo​n y. No i ta​jem​n i​ca się wy​ja​śni​ła. Przy​n aj​m niej nasz zna​m ie​n i​t y wo​do​t rysk miał zna​ko​m i​t y ro​‐ do​w ód. – Czy je​ste​ście spo​krew​n ie​n i? – za​py​t a​ła żona Vi​com​t e’a, Yvon​n e. Kor​ci​ło mnie, żeby przy​t ak​n ąć. To był nie​w in​n y spo​sób na przy​da​n ie so​bie odro​bi​n y od​bi​t ej chwa​ły w mo​jej przy​bra​n ej oj​czyź​n ie. No bo skąd mo​głem mieć pew​n ość, że tak nie było? Ale Min​dy za​w sze mnie besz​t a za moją skłon​n ość do ko​lo​ry​z o​w a​n ia, więc po​krę​ci​łem gło​w ą. Nie. – Tak też my​śla​łem – burk​n ął Le Vi​com​t e po fran​cu​sku. – Był nie​ślub​n ym sy​n em mar​ki​z a Hert​f ord, jak mi się zda​je. To był wiel​ki ko​lek​cjo​n er, ten mar​kiz. Ni​g​dy nie uznał syna, ale chło​‐ piec odzie​dzi​czył cały ma​ją​t ek, tyl​ko nie ty​t uł. Po​da​ro​w ał mia​stu te wszyst​kie wo​do​t ry​ski. W cza​sie ob​lę​ż e​n ia nie opusz​czał Pa​ry​ż a. Ufun​do​w ał mu​z eum w An​glii. – Nie martw się, Don – ode​z wał się syn Le Vica, Thier​ry. – Ni​ko​m u nie po​w ie​m y. – Tak – pod​chwy​ci​ła Yvon​n e. – Je​ste​śmy dum​n i, że mie​li​śmy tu, w Ker​bor​dar​do​ué, na​szą wła​sną Fon​ta​ine Wal​la​c e. – Choć​by tyl​ko przez je​den dzień – do​dał Thier​ry, wy​dmu​chu​jąc kó​łecz​ko dymu ku błę​ki​t o​w i nie​ba. – C’est vite, la glo​ire – pod​su​m o​w ał Le Vic. Sła​w a szyb​ko prze​m i​ja.

Rozdział dwudziesty drugi

Trop beau Beau temps ozna​cza pięk​n ą po​go​dę, ale tak​że pięk​n y czas. Naj​bar​dziej ko​cham to, że beau temps po​ja​w ia się zni​kąd i bie​rze czło​w ie​ka z za​sko​cze​n ia. Prze​‐ ry​w asz szo​ro​w a​n ie przy​pa​lo​n e​go garn​ka w zle​w ie. „Co to za dźwięk?” I uświa​da​m iasz so​bie: „To nic”. Naj​czyst​sze nic, ja​kie tyl​ko moż​n a so​bie wy​obra​z ić. Póź​n iej tego sa​m e​go ran​ka dźwię​czą ci w uchu kry​sta​licz​n e gło​sy. „Kto to mówi? Gdzie oni są?” Ale ni​ko​go nie wi​dać. Może tyl​ko ci się wy​da​w a​ło. Tak czy owak idziesz da​lej i za​n u​rzasz się w val​lon. Wszyst​ko jest prze​peł​n io​n e świa​t łem. Po​w ie​t rze robi się wil​got​n e i pro​m ie​n ie słoń​‐ ca lśnią na pa​ję​czy​n ach jak zło​t a nit​ka. Po po​łu​dniu zo​sta​w iasz ob​le​pio​n y pół​m i​sek po ry​bie do na​m o​cze​n ia w zle​w ie i idziesz – z tym sa​m ym sta​rym sza​rym zmy​w a​kiem w ręku – otwo​rzyć drzwi. Cią​gnie cię, żeby wyjść na ze​w nątrz i sta​n ąć na tej jed​n ej, je​dy​n ej pły​cie chod​n i​ko​w ej, po​ro​śnię​t ej mchem po brze​gach. Zie​m ia jest tu mo​kra ni​czym źró​deł​ko (od li​lii, któ​re za​sa​dzi​ła Su​z an​n e). Cała wio​ska po​grą​ż o​‐ na jest w głę​bo​kiej ci​szy. Na​w et ja​skół​ki śpią. „To jest to” – my​ślisz. Po​słu​chaj. Ulicz​ką idzie w dół ak​t or​ka fil​m o​w a, nu​cąc coś so​bie. Zmie​n i​ła się w cią​gu ostat​n ich paru lat. Nie jest już gwiazd​ką, trzy​m a cór​kę za rękę jak każ​da inna mat​ka. Sły​n ie ze swo​ich pro​w o​ka​‐ cyj​n ych ról, z po​ka​z y​w a​n ia nie​co cia​ła i bar​dzo dużo de​kol​t u, ale jej ostat​n ie wy​bo​ry rów​n ież się​ga​ją głę​biej. Cho​ciaż tro​chę me​dial​n e​go sza​leń​stwa to​w a​rzy​szy​ło jej roz​w o​do​w i z mę​ż em, słyn​n ym re​ż y​se​rem fil​m o​w ym, Lu​kiem Bes​so​n em, tu​t aj ak​t or​ka po​ru​sza się swo​bod​n ie i bez stra​chu przed pa​pa​raz​z i. Uśmie​cha​m y się do sie​bie. Ni​g​dy nie wspo​m ni​m y o tam​t ym dniu na pla​ż y, kie​dy ona przez całe pięć mi​n ut le​ż a​ła na ręcz​n i​ku obok mnie i spy​t a​ła, czy nie po​m ógł​bym jej z an​giel​skim. Ach, te wspo​m nie​n ia… Ak​t or​ka idzie da​lej, pod​śpie​w u​jąc ury​w ek ja​kiejś po​po​w ej pio​sen​ki ra​z em z cór​ką. I to tak​ż e jest beau temps.

Ale nie wszy​scy są na wa​ka​cjach, nie wszy​scy od​po​czy​w a​ją na pla​ż y, nie wszy​scy so​bie pod​‐ śpie​w u​ją, po​n ie​w aż nie​któ​rzy mu​szą pra​co​w ać. I czło​w ie​ko​w i robi się smut​n o, i czu​je się win​‐ ny, wi​dząc ich, po​w iedz​m y, w od​da​li na świe​ż o wy​m łó​co​n ym polu. Le​d​w ie moż​n a doj​rzeć sa​‐ mot​n y sta​ry trak​t or i jego pług ob​ro​t o​w y, sto​ją​ce na skra​ju wą​w o​z u tuż nad mo​rzem. Ale po​t em przy​po​m i​n asz so​bie, że beau temps jest tak​ż e dla trak​t o​rów. Swe​go cza​su za​sko​‐ czy​łeś chłop​ca i dziew​czy​n ę w ka​bi​n ie dy​go​czą​ce​go na wci​śnię​t ym sprzę​gle trak​t o​ra, bo zro​bi​li so​bie prze​rwę na po​ca​łu​n ek. Kie​dyś mi​ja​łeś mło​de​go męż​czy​z nę i mło​dą ko​bie​t ę, świe​ż o po ślu​‐ bie, dzie​lą​cych po​je​dyn​cze sie​dzon​ko, z no​ga​m i na błot​n i​ku, otwie​ra​ją​cych brą​z o​w e to​reb​ki z dru​gim śnia​da​n iem. Kil​ka​krot​n ie na​t kną​łeś się na sta​re​go go​spo​da​rza z Ker​hu​e l, któ​ry za​bie​‐ rał z wio​ski swo​ją mał​ż on​kę od czter​dzie​stu lat na wrze​śnio​w ą przy​go​dę, prze​jażdż​kę trak​t o​‐ rem na sam skraj ich zie​m i, żeby zbie​rać je​ż y​n y z krza​ków wy​ście​ła​ją​cych wą​w óz. To wszyst​ko beau temps, i wszyst​ko jest do​bre. Ale krót​ko​t rwa​łe. Nikt, kto ma gło​w ę na kar​ku, nie mar​n u​je beau temps. Jak ma​w ia z upodo​ba​n iem Ma​da​m e Mor​ga​n e: „On pro​fi​te”. Trze​ba ko​rzy​stać. Ko​rzy​stać z ży​cia, cie​szyć się nim. Ten ro​dzaj ko​rzy​ści nie ma nic wspól​n e​go z pie​n iędz​m i, cho​ciaż u jego pod​staw jak naj​bar​dziej leży kal​ku​la​cja fi​n an​so​w a. A mia​n o​w i​cie taka: za​po​m nij o pie​n ią​dzach, skar​bie, i pro​fi​te. • Bu​dzi​m y się wcze​śnie i pę​dzi​m y na targ do Le Pa​la​is w na​dziei, że zdą​ż y​m y przed sierp​n io​‐ wym upa​łem i tłu​m a​m i tu​ry​stów. Naj​pierw chce​m y ku​pić pa​lo​ur​d es, za​n im się skoń​czą, wi​t a​jąc się z Mam​ro​t em i Beł​ko​t em, jak prze​z wa​li​śmy za​t a​cza​ją​cą się, za​ro​śnię​t ą parę fa​ce​t ów, któ​‐ rych sło​w a ni​g​dy nie prze​do​sta​ją się cał​ko​w i​cie przez gę​ste wą​si​ska. Wy​do​by​w a​ją się z nich je​‐ dy​n ie al​ko​ho​lo​w e opa​ry, od któ​rych aż za​pie​ra dech. O ósmej rano są już tak na​w a​le​n i, że z tru​dem od​li​cza​ją mał​ż e, a co do​pie​ro wy​da​w a​n ą resz​t ę. Na​stęp​n ie od​w ie​dza​m y lo​kal​n y kąt tar​gu ryb​n e​go, żeby spraw​dzić, czy jest lot​te i bar, pa​sia​‐ sty okoń, po czym wi​t a​m y się z wy​so​ką i ude​rza​ją​co pięk​n ą blon​dyn​ką w żół​t ym nie​prze​m a​‐ kal​n ym płasz​czu do sa​m ej zie​m i, któ​ra oczysz​cza sar​dyn​ki, sto​jąc na skrzyn​ce. Jest naj​lep​szą na świe​cie re​kla​m ą, ale ma kon​ku​ren​cję: wy​so​ką blon​dyn​kę o ja​snych jak Dun​ka wło​sach, któ​ra sprze​da​je oko​n ie zło​w io​n e przez męża. Co za bab​ka! Ona też czy​ści ryby, jak rów​n ież obie​ra je z łu​sek. Obie ko​bie​t y są ele​ganc​kie i do​stoj​n e, lu​bią odro​bi​n ę pi​kan​t e​rii w roz​m o​w ie i za​w sze trzy​m a​ją w dło​n i ostre, wil​got​n e noże. Ci​ska​ją przez ra​m ię pur​pu​ro​w e ry​bie wnętrz​n o​ści ni​sko la​t a​ją​cym za ich ple​ca​m i me​w om – z nie​f ra​so​bli​w o​ścią pan​n y mło​dej, któ​ra rzu​ca bu​kiet. Te​raz wy​m y​kam się na sa​m ot​n e spo​t ka​n ie z kró​lo​w ą ko​z ich se​rów, któ​ra pro​w a​dzi mnie przez mój ury​w a​n y fran​cu​ski. Min​dy wy​co​f u​je się dys​kret​n ie z tych na​szych tête-à-têtes. Ja​sno da​łem do zro​z u​m ie​n ia, że moje re​la​cje z kró​lo​w ą ko​z ich se​rów i jej to​w a​ra​m i nie pod​le​ga​ją dys​‐ ku​sji. Min​dy nie ma zwłasz​cza do​szu​ki​w ać się ni​cze​go w fak​cie, że okrą​głe, cy​lin​drycz​n e sery mo​jej przy​ja​ciół​ki, tak świe​ż e, że aż drżą, mają ety​kiet​kę z na​pi​sem „Chèvre Amo​ureux de Bel​le-

Île”. Ta ro​ga​t a koza, któ​ra spo​glą​da z ety​kiet​ki z taką su​ro​w ą miną, chce ci coś po​w ie​dzieć, Min​‐ dy. Od​w al się! • O wpół do dzie​sią​t ej je​ste​śmy z po​w ro​t em i pa​ku​je​m y sa​m o​chód na pierw​szą sur​f er​ską wy​pra​‐ wę tego dnia. Mo​rze jest wzbu​rzo​n e, więc nie zwa​ż a​m y na bo​lą​ce mię​śnie i kłu​cie w łyd​kach, ból za​t ok i spie​czo​n ą skó​rę, któ​ra przy​po​m i​n a w do​t y​ku chru​pią​cą skór​kę pie​cze​n i wie​przo​w ej. Nie ma cza​su do stra​ce​n ia. Wy​w ie​ra​m y na sie​bie spo​rą pre​sję, jak każ​de​go lata, kie​dy są do​bre fale. On pro​fi​te. Na​dal je​‐ ste​śmy prze​sąd​n i – pa​m ię​t a​m y pierw​sze osiem lat, kie​dy, na​w et je​śli w wio​sce było go​rą​co i bez​w ietrz​n ie, na pla​ż y wiał zim​n y wiatr, a mo​rze było sza​re i wzbu​rzo​n e. Do tej pory mie​li​‐ śmy osiem lat ład​n ej po​go​dy i do​brych do sur​f o​w a​n ia fal – po​dej​rze​w a​m y, że je​śli nie za​re​a gu​‐ je​m y na we​z wa​n ie, fale zgi​n ą i już nie wró​cą. To dziw​n ie przy​po​m i​n a pra​cę. Żar​t u​je​m y na​w et, że oce​a n jest na​szym biu​rem. Pew​n e​go dnia, parę lat temu, uświa​do​m i​li​śmy so​bie, że mie​li​śmy dzie​sięć dni sur​f o​w a​n ia z rzę​du. Gło​w y od​pa​da​ły nam z prze​m ę​cze​n ia. Dzie​sięć dni sur​f o​w a​n ia nie ozna​cza go​dzi​n y czy dwóch sur​f o​‐ wa​n ia dzien​n ie – na Bel​le-Île, przy tym nor​dyc​kim świe​t le, któ​re utrzy​m u​je się do dzie​sią​t ej wie​czo​rem, może to ozna​czać dwa wy​pa​dy w cią​gu dnia, z któ​rych każ​dy trwa od dwóch do trzech go​dzin, a mię​dzy nimi jest tyl​ko prze​rwa na drzem​kę i po​si​łek. Oczy​w i​ście ża​den nor​m al​n y śmier​t el​n ik nie wy​t rzy​m ał​by ta​kie​go tem​pa. To wy​m a​ga praw​dzi​w e​go po​świę​ce​n ia. Ale tuż po przy​jeź​dzie, na sa​m ym po​cząt​ku mie​sią​ca wa​ka​cji, przy​‐ go​t o​w u​je​m y się kon​dy​cyj​n ie. Zwle​ka​m y się z łóż​ka bla​dym świ​t em, a na​stęp​n ie po​si​la​m y kawą, sma​ż o​n y​m i jaj​ka​m i i ba​giet​ka​m i po​sma​ro​w a​n y​m i ma​słem i gru​bą war​stwą je​ż y​n o​w e​go dże​m u, któ​ry Min​dy robi w pierw​szym ty​go​dniu po​by​t u. Po ja​kiejś go​dzi​n ie pi​sa​n ia bie​rze​m y się do po​ga​n ia​n ia chłop​ców. (Oprócz Deva za​z wy​czaj to​w a​rzy​szy nam jesz​cze przy​n aj​m niej je​den z ame​ry​kań​skich ko​le​gów Rory’ego, któ​re​go ro​‐ dzi​ce, wol​n i od zo​bo​w ią​z ań, krą​ż ą po ca​łej Fran​cji). Pod​czas gdy Min​dy po​krzy​ku​je na nich, żeby zdję​li ze sznur​ka ko​stiu​m y ką​pie​lo​w e i ręcz​n i​ki, ja pod​jeż​dżam pod dom po​obi​ja​n ym re​‐ nault i za​cią​gam ha​m u​lec ręcz​n y. Te​raz wy​cią​ga​m y de​ski i mo​cu​je​m y je do ba​gaż​n i​ka na da​chu. Przy trzech cięż​kich de​skach przy​gnia​t a​ją​cych auto sil​n y po​w iew wia​t ru po​t ra​f i za​drzeć do góry przed​n ie koła wozu, tak że sta​je dęba jak ogier. Par​king znaj​du​je się u dołu val​lon, po jego le​w ej stro​n ie wzno​si się wy​so​kie, po​ro​śnię​t e tra​‐ wą piasz​czy​ste wzgó​rze, a do​kład​n ie na​prze​ciw​ko roz​cią​ga się może z dzie​sięć me​t rów wydm. Roz​ła​do​w u​je​m y sa​m o​chód i ob​ju​cze​n i wle​cze​m y się drew​n ia​n ym most​kiem nad stru​m y​kiem, mię​dzy zie​lo​n ym si​t o​w iem i pał​ka​m i, na​stęp​n ie brnie​m y wą​ską dróż​ką przez wy​dmy. Wy​cho​‐ dzi​m y nad za​t o​kę. Pla​ż a jest zło​ci​sta i już cie​pła, a mimo to nie​m al cał​ko​w i​cie pu​sta. Niech Bóg bło​go​sła​w i Fran​cu​z ów i ich sztyw​n e pro​t o​ko​ły to​w a​rzy​skie: pora lun​chu musi być na​le​ż y​cie prze​strze​ga​n a. Przyj​dą do​pie​ro po​t em.

Ina​czej jest z sur​f e​ra​m i. Paru z nich już jest w wo​dzie, kil​ku przy​cup​n ę​ło na ro​w e​rach lub mo​t o​ryn​kach, ob​ser​w u​jąc sy​t u​a cję z góry, z kli​f ów. Są tacy, któ​rzy na​z y​w a​ją się sur​f e​ra​m i, ale wolą pa​t rzeć. Nie my. Pora za​ci​snąć zęby i wcią​gnąć na sie​bie czar​n ą gumę; kom​bi​n e​z o​n y pian​ko​w e na​dal są wil​‐ got​n e po wczo​raj​szym wie​czo​rze. Na​stęp​n ie, wśród ję​ków i pi​sków, wcho​dzi​m y do spie​n io​n ej wody i za​czy​n a​m y za​w zię​cie wio​sło​w ać, żeby do​pły​n ąć do trze​cie​go za​ła​m a​n ia fal, tam, gdzie oce​a n sty​ka się za​t o​ką. Dzie​sięć mi​n ut póź​n iej już tam je​ste​śmy, od​dy​cha​jąc cięż​ko – po​pa​t ru​‐ jąc na ho​ry​z ont i na sie​bie na​w za​jem, wal​cząc o naj​lep​szą po​z y​cję, jed​n a wiel​ka szczę​śli​w a ro​‐ dzi​n a prze​m ie​n io​n a w szczę​śli​w ych ry​w a​li. • W po​łu​dnie je​ste​śmy z po​w ro​t em w domu. „Jeść!” – wrzesz​czy Rory, rzu​ca​jąc się na fau​teu​il i się​ga​jąc po naj​bliż​szy pod​ręcz​n ik sza​cho​w y. Devo war​czy, z gło​w ą scho​w a​n ą w cze​lu​ściach lo​‐ dów​ki. Gdy Min​dy mo​czy się w wan​n ie, żeby się roz​grzać, ja ro​bię ka​n ap​ki z ba​giet​ki z sa​la​m i, po​‐ mi​do​ra​m i i ma​słem. Wczo​raj mie​li​śmy pan ba​g nat, pa​cia​jo​w a​t ą sa​łat​kę z tuń​czy​ka i ja​jek na twar​do, ła​do​w a​n ą wraz z mnó​stwem ka​pa​rów i po​kro​jo​n ych po​m i​do​rów do wnę​t rza pę​ka​t ych okrą​głych bu​łe​czek. Jed​n o​cze​śnie gro​m a​dzę ra​cje żyw​n o​ścio​w e na póź​n iej​szy pik​n ik: cze​ko​la​da, jabł​ka, her​bat​‐ ni​ki i ter​m os z go​rą​cym earl grey​e m idą do słom​ko​w e​go ko​sza, któ​ry weź​m ie​m y ze sobą na dru​gą run​dę na pla​ż y. Za​t rzy​m u​jąc się przy pół​ce z książ​ka​m i, po​sta​n a​w iam chwy​cić ja​kąś po​‐ wieść z spo​śród tych, któ​re prze​sła​li​śmy so​bie pocz​t ą, kie​dy dom zo​stał ukoń​czo​n y. Wy​sła​łem dwa​dzie​ścia pięć kilo ksią​ż ek z trzy​m ie​sięcz​n ym wy​prze​dze​n iem – stat​kiem, w brud​n ym płó​‐ cien​n ym wor​ku pocz​t o​w ym – za je​dy​n e dwa​dzie​ścia pięć do​la​rów. Guz​dram się z wy​bo​rem: Poe, Me​lvil​le, Pro​ust, An​t ho​n y Po​w ell… A może nadał​by mi się ra​‐ czej ja​kiś thril​ler? Mamy Ala​n a Fur​sta, Chan​dle​ra i Ham​m et​t a, Joh​n a Le​Car​re i czar​n ą ber​liń​‐ ską try​lo​gię Phil​li​pa Ker​ra. No i są te książ​ki, do któ​rych wciąż wra​cam i czy​t am je po​n ow​n ie każ​de​go lata. Któ​rą z nich wy​brać: The Name of a Bul​l​fi​g h​ter Lo​uisa Se​pu​lve​dy, opo​w ia​da​n ia An​‐ drie​ja Pła​t o​n o​w a czy mrocz​n y kry​m i​n ał Some Clo​uds Paco Igna​t io Ta​ibo II? Osta​t ecz​n ie wy​bie​ram nie​otwar​t y eg​z em​plarz ma​ga​z y​n u li​t e​rac​kie​go „Ti​m es Li​t e​ra​ry Sup​‐ ple​m ent” sprzed lat, wciąż jesz​cze za​f o​lio​w a​n y. Uoso​bie​n ie eks​plo​ra​cji – wsko​czyć do kap​su​ły cza​su z bry​t yj​ską kul​t u​rą wy​so​ką koń​ca lat dzie​w ięć​dzie​sią​t ych. Uwa​ż am, że to od​jaz​do​w e, ezo​‐ te​rycz​n e i ab​sur​dal​n e. Zu​peł​n ie jak na​sze let​n ie dni. Po lun​chu wszy​scy się kła​dą pod po​z o​rem czy​t a​n ia i wkrót​ce chra​pią roz​kosz​n ie. Za pięt​n a​ście dru​ga Min​dy ję​czy i uno​si się na łok​ciu. „Kawy?”. Nie mi​n ę​ło na​w et pół dnia i mamy wie​le go​dzin, za​n im znów pój​dzie​m y spać. Mo​ż e​m y tro​chę po​pi​sać, a po​t em wy​ru​szy​‐ my z po​w ro​t em do na​sze​go nad​m or​skie​go biu​ra. On pro​fi​te.

• Po lun​chu wszy​scy idą na pla​ż ę. Mło​dzi i sta​rzy, pa​ry​ż a​n ie i rol​n i​cy. Ni​g​dzie in​dziej na świe​cie nie wi​dzia​łem rol​n i​ków nad mo​rzem. Ale na Bel​le-Île sta​da owiec są cza​sem prze​pę​dza​n e przez pla​ż ę w Don​n ant pod​czas od​pły​w u. Owce na pia​sku: kie​dy czło​w ie​ko​w i już się zda​w a​ło, że wi​dział wszyst​ko. Na​w et ra​t ow​n i​cy po​ja​w ia​ją się do​pie​ro o pierw​szej. Mają cięż​kie po​w ie​ki i wcią​ga​ją na maszt fla​gę ozna​cza​ją​cą po​z iom za​gro​ż e​n ia: dzi​siaj jest jau​ne, żół​t a – ostrze​ż e​n ie dla wszyst​‐ kich, tyl​ko nie dla nas. Usta​w ia​ją ta​bli​cę, na któ​rej wy​pi​su​ją météo, pro​gno​z ę po​go​dy, na dany dzień. Dziś mamy małe świę​t o: woda na​grza​ła się do dzie​w ięt​n a​stu stop​n i. Tem​pe​ra​t u​ry, przy któ​rych wszę​dzie in​dziej do​brze by​śmy się za​sta​n o​w i​li przed wej​ściem do mo​rza, na Bel​le-Île wy​da​ją się na​praw​dę przy​jem​n e. Na pla​ż y krę​gi ręcz​n i​ków na nowo wy​z na​cza​ją gra​n i​ce wio​sek. Pa​t rz​cie, tam jest Ker​le​dan – wpad​n ie​m y w od​w ie​dzi​n y? Wy​da​je mi się, że wi​dzę Go​e lan. O, Boże, nie pa​t rz​cie w stro​n ę Ke​rvi​la​ho​uen – je​ste​śmy im win​n i drin​ka! Cza​sa​m i od​w ra​cam się i wi​dzę Gwe​n ed oraz jej no​w e​go męża le​ż ą​cych wy​ż ej, pod wy​dmą. Lu​bią trzy​m ać się tro​chę z dala od resz​t y, nie iden​t y​f i​ku​ją się z ni​kim, poza nami, któ​rzy ich zna​m y. Gwe​n ed ma​cha dys​kret​n ie. Jej mąż wcią​ga brzuch i sta​ran​n ie po​pra​w ia mięk​ki ka​pe​‐ lusz od słoń​ca. Pod wy​dma​m i na​sze de​ski sur​f in​go​w e sto​ją rzę​dem ni​czym wie​lo​barw​n y płot ze szta​chet. Na czu​bach de​sek su​szą się kom​bi​n e​z o​n y pian​ko​w e i ręcz​n i​ki. U pod​n ó​ż a wy​dmy ob​ła​pia się za​ko​cha​n a para cał​ko​w i​cie ubra​n ych na​sto​lat​ków. Obok nich ulo​ko​w a​li się mo​t o​cy​kli​ści, któ​rzy po​w o​li zdej​m u​ją skó​rza​n e kurt​ki i ka​ski, od​sła​n ia​jąc bia​łą jak kre​da skó​rę i ob​cię​t e na jeża tle​‐ nio​n e wło​sy. Ka​w a​łek da​lej ro​dzi​n a en bon​ne for​me leży sztyw​n o, trzy​m a​jąc nogi pro​sto, ręce wy​cią​gnię​t e wzdłuż bo​ków, na czy​stych ręcz​n i​kach w nie​bie​skie pasy. I tak da​lej, i tak da​lej. Oto nad​cho​dzi dłu​gi sze​reg mi​łych na​sto​lat​ków w mun​dur​kach: shor​t y kha​ki, ja​sno​n ie​bie​‐ skie ko​szul​ki, chu​s​t ecz​ki za​w ią​z a​n e na szyi, wdzięcz​n e ka​pe​lut​ki. Chłop​cy i dziew​czę​t a z wiecz​‐ ne​go dzie​w i​cze​go gaju idą przez pa​lą​cy pia​sek, prze​m y​ka​jąc mię​dzy lśnią​cy​m i, na​t łusz​czo​n y​m i cia​ła​m i w pla​ż o​w ych mun​dur​kach to​ples, przy​po​m i​n a​ją​cych zwło​ki wy​sta​w io​n e na wi​dok pu​‐ blicz​n y. Skau​ci? Mor​ska dru​ż y​n a? Och, se​rio? Roz​m a​w ia​ją mię​dzy sobą po nie​m iec​ku. Ich harc​m istrz jest ni​ski, okrą​glut​ki i nie​ogo​lo​n y, ale ma przy mun​du​rze im​po​n u​ją​cy ple​cio​n y sznur i mnó​stwo me​da​li. Kie​dy do​cho​dzą do mo​‐ kre​go ubi​t e​go pia​sku na li​n ii przy​pły​w u, dmie w gwiz​dek. Mäd​c hen und jun​g e Män​ner zwra​ca​ją się na po​łu​dnie i od​m a​sze​ro​w u​ją w stro​n ę Ban​go​ru, a ich okrą​gły opie​kun za​m y​ka po​chód, z sa​‐ szet​ką przy pa​sie pod​ska​ku​ją​cą w rytm jego kro​ków. Po​t rzą​sa​m y gło​w a​m i i uśmie​cha​m y się. Cóż mo​ż e​m y po​w ie​dzieć? Fran​cu​ska pla​ż a la​t em to pew​n a roz​ryw​ka. •

Parę wą​skich ście​ż ek dla kóz ście​ka po twa​rzy kli​f u, przy​w o​dząc na myśl śla​dy łez. Scho​dzą te​‐ raz po nich, na pa​lusz​kach, ostroż​n ie, ro​dzi​n y z pół​n oc​n e​go krań​ca wy​spy. Na​stęp​n ie nowa gro​m a​da po​ko​n u​je wznie​sie​n ie, wszy​scy trzy​m a​ją pod jed​n ą pa​chą de​skę sur​f in​go​w ą, a w dru​‐ giej ręce pla​ż o​w ą tor​bę: Kró​lo​w ie Don​n ant, na​sza sur​f er​ska dru​ż y​n a w kom​ple​cie. Zbie​ga​ją z kli​f u, zsu​w a​ją się, ale nie tra​cą rów​n o​w a​gi. Ro​dzi​n y drep​czą za nimi, po​pę​dza​n e przez gra​w i​‐ ta​cję. Gdy tam​ci roz​kła​da​ją obo​z o​w i​sko na od​le​głym krań​cu pla​ż y, ma​cha​m y do sie​bie. Mo​ż e​m y po​dejść do nich za kil​ka mi​n ut, kie​dy już się ulo​ku​ją – oni naj​pew​n iej nie po​dej​dą do nas. Rdzen​n i miesz​kań​cy Bel​le-Île omi​ja​ją pa​ry​ż an sze​ro​kim łu​kiem w sen​sie to​w a​rzy​skim. Wsta​ję i wcią​gam krót​ki kom​bi​n e​z on pian​ko​w y, ustęp​stwo wo​bec wie​ku po dzie​się​ciu la​t ach sur​f o​w a​‐ nia w ką​pie​lów​kach. Zwra​cam się do Ma​da​m e. „Idzie​m y?”. Min​dy sia​da, spo​glą​da w dół pla​ż y. Cze​ka na Kró​lów. „Oni będą wie​dzie​li, kie​dy jest do​brze” – mówi. Tam​ci spo​glą​da​ją na nas, gdy ona pa​t rzy na nich. Pod​n o​szą się z ręcz​n i​ków i się​ga​ją po kom​bi​n e​z o​n y. Nie wia​do​m o, czy uzna​li, że już pora, czy też po pro​stu zo​ba​czy​li, że ja się szy​‐ ku​ję, i po​m y​śle​li, że Min​dy też za​raz wej​dzie do wody. Tak czy owak, Kró​lo​w ie Don​n ant ru​sza​‐ ją do ata​ku: Théo​phi​le, nasz ma​ître de bâti​ment, An​dré, żoł​n ierz ma​ry​n ar​ki, świe​ż o na eme​ry​t u​‐ rze, z żoną Coco, pro​w a​dzą​cą spa w na​szym je​dy​n ym eli​t ar​n ym ho​t e​lu; Yan​n ick, hu​m o​rza​sty, pa​lą​cy pa​pie​ro​sa za pa​pie​ro​sem, Sar​t re z Sau​z on. Na​sza szóst​ka sur​f o​w a​ła ra​z em od za​w sze, ta​kie mamy wra​ż e​n ie, ra​z em z ich kum​pla​m i Ala​inem, Guy​e m i Ro​ge​rem. Min​dy i ja je​ste​śmy dwa​dzie​ścia lat star​si, ale zu​peł​n ie tego nie czu​je​m y – to pre​z ent Kró​lów dla nas, a my uda​je​‐ my, że go nie do​strze​ga​m y. W ca​łej Bre​t a​n ii po​w sta​ła hy​bry​do​w a kul​t u​ra sur​f er​ska Bre​izh-Ma​li​bu, sku​pia​ją​ca śmia​łych i by​strych. Ist​n ie​je na​w et bre​t oń​ski styl stro​jów pla​ż o​w ych: szkoc​ka kra​t a i cel​t yc​kie krzy​ż e. Dzię​ki Kró​lom, któ​rzy są przed​sta​w i​cie​la​m i pierw​szej ge​n e​ra​cji wy​spiar​skich sur​f e​rów, Bel​le-Île zaj​m u​je szcze​gól​n e miej​sce, z at​m os​f e​rą zu​peł​n ie jak z fil​m u Bez​kre​s ne lato. Nasi miej​sco​w i przy​ja​cie​le pro​w a​dzi​li już ży​cie zwią​z a​n e z oce​a nem, za​rów​n o męż​czyź​n i, jak i ko​bie​t y co ty​dzień po​świę​ca​li kil​ka go​dzin na wy​pra​w y na ryby w upstrzo​n ym gu​a no ski​‐ fie, ło​w ie​n ie z oście​n iem na fior​dach, ło​w ie​n ie z węd​ką z kli​f ów (pod​czas ostrych sztor​m ów: to naj​lep​sza pora na pa​sia​ste oko​n ie), zbie​ra​n ie mał​ż y i po​us​s e-pieds. Sur​f ing ide​a l​n ie do tego pa​‐ so​w ał, sta​n o​w ił bra​ku​ją​cy ele​m ent. Je​śli mie​li​śmy w tym swój udział – a od cza​su do cza​su cheł​‐ pi​m y się tym, że wpro​w a​dzi​li​śmy sur​f ing na Bel​le-Île – niech to bę​dzie na​sza spu​ści​z na. Cho​ciaż, mó​w ię to z przy​kro​ścią, sur​f ing za​z wy​czaj nie​po​koi na​szych pa​ry​skich przy​ja​ciół. „Chce​cie po​w ie​dzieć, że le​ci​cie osiem ty​się​cy ki​lo​m e​t rów do Fran​cji tyl​ko po to?”. Krót​ka od​po​w iedź brzmi: nie, oczy​w i​ście, że nie – ale, no wie​cie, on pro​fi​te. A dłu​ga od​po​w iedź? Sur​f ing umoż​li​w ia kon​t akt ze świa​t em na​t u​ry w taki spo​sób, w jaki apa​rat za​pa​lo​n e​go fo​t o​gra​f a czy lor​n et​ka ob​ser​w a​t o​ra pta​ków ni​g​dy nie zdo​ła​ją. Czło​w iek żyje we​w nątrz mor​skich pły​w ów, ma​jąc w gło​w ie stan mo​rza, jak że​glarz albo ry​bak. Ćwi​czy cia​ło

i umysł, by ra​dzi​ły so​bie z wa​run​ka​m i. Sam usta​n a​w ia re​gu​ły gry, a żeby tego do​ko​n ać, uczy się żyć ze stra​chem. Żeby do​brze sur​f o​w ać, trze​ba tak na​praw​dę wspiąć się na kra​w ędź fali, a po​t em, cał​kiem do​słow​n ie, prze​f ik​n ąć się na dru​gą stro​n ę. Ta krót​ka chwi​la, kie​dy wisi się do góry no​ga​m i, z gło​w ą wy​m ie​rzo​n ą w mor​ską ki​piel, jest, pa​ra​dok​sal​n ie, wła​śnie tym, co uwiel​bia​ją sur​f e​rzy. Na​z y​w a​ją to „da​n iem nura” – a okre​śle​n ie to moż​n a śmia​ło od​n ieść do na​sze​go ży​cia w ogó​le. Prze​pro​w adz​ka do No​w e​go Jor​ku w wie​ku trzy​dzie​stu lat, bez pra​cy i per​spek​t yw? Da​li​śmy nura. Kup​n o ru​iny w wio​sce na ma​leń​kiej wy​sep​ce u wy​brze​ż y Bre​t a​n ii? Da​li​śmy… (od​głos idio​‐ ty wpa​da​ją​ce​go w cier​n i​ste krza​ki je​ż yn). Naj​t rud​n iej unik​n ąć oskar​ż e​n ia o to, że tkwi​m y w wiecz​n ej ado​le​scen​cji. Słu​chaj​cie, sur​f ing ma cał​kiem su​ro​w y ko​deks praw, całą ety​kie​t ę – ale wi​dzę, że tego nie ku​pu​je​cie. Sta​n o​w i​m y całą spo​łecz​n ość. Nie, to nie jest Sło​necz​ny pa​trol, i to nie ma​ciu​peń​kie bi​ki​n i przy​cią​ga​ją nas nad wodę. Nie cho​dzi o ko​le​si, Ma​li​bu ani Big Ka​hu​n a (cho​ciaż lu​bi​m y je jako ki​czo​w a​t e tro​pi​kal​n e tro​py). Nie usi​łu​je​m y też uni​kać od​po​w ie​dzial​n o​ści. Na su​chym lą​dzie sta​ra​m y się być do​bry​m i są​sia​da​m i. Przy​n o​si​m y po​t ra​w y na skład​ko​w ą ko​la​cję. Se​gre​gu​je​m y śmie​ci. I oczy​w i​ście nie za​n u​dza​m y przy​ja​ciół ani ich mał​ż on​ków ga​da​‐ niem o sur​f in​gu (zbyt dużo). Do​bry sur​f er za​w sze jest la​ko​n icz​n y, zdy​stan​so​w a​n y. Dąży do nie​z a​leż​n o​ści w swo​im ży​ciu i do​ce​n ia kom​pe​t en​cje u in​n ych. Na​praw​dę do​bry sur​f er ma po​‐ czu​cie obo​w iąz​ku wo​bec spo​łe​czeń​stwa i wo​bec śro​do​w i​ska. I su​per​w ło​sy. • Min​dy i ja po​w o​li otrzą​sa​m y się z odrę​t wie​n ia po krót​kiej drzem​ce w słoń​cu i na​gle znaj​du​je​m y się w sa​m ym środ​ku pa​sjo​n u​ją​cej dys​ku​sji. Na​sto​lat​ki wo​kół nas przy​go​t o​w u​ją się do le bac, eg​z a​m i​n u ma​t u​ral​n e​go na za​koń​cze​n ie szko​ły śred​n iej, któ​re​go wy​n ik prze​są​dza we Fran​cji o ich przy​szło​ści. Na​w et ci, któ​rym zo​sta​ły jesz​cze do ma​t u​ry dwa lata, już się uczą, czy​t a​jąc lek​t u​ry z li​sty: Wol​t e​ra, Bal​z a​ca, Tho​m a​sa Mo​ore’a, Flau​ber​t a, Sar​t re’a. Usta mają ścią​gnię​t e, czo​ła zmarsz​czo​n e. To wpra​w ia w za​kło​po​‐ ta​n ie Rory’ego i Deva, któ​rzy za​w sze mo​gli li​czyć na roz​gryw​ki nin​t en​do czy ga​m e​boya, kie​dy nie są w wo​dzie. Nasi chłop​cy py​t a​ją tam​t ych o ich książ​ki. Chcą je zo​ba​czyć. Czy​t a​ją ka​w a​łek i wy​raź​n ie się wzdry​ga​ją. Ko​le​ga o dzie​cin​n ym wy​glą​dzie i apol​liń​skich locz​kach pyta ich, co czy​t a​ją w Ame​ry​‐ ce. „Prze​ra​bia​cie ja​kichś fran​cu​skich au​t o​rów? Nie? – Wy​da​je się smut​n y, ale szyb​ko się roz​ch​‐ mu​rza. – No cóż, na pew​n o czy​t a​cie Tho​re​a u, Poe’a, Mi​lvil​le’a, Faulk​n e​ra?”. Ci​sza. Céle​ste ukła​da usta w okrą​głe „O” i pa​t rzy na Min​dy, któ​ra kiwa gło​w ą. Nasi chłop​cy na​‐ praw​dę są dzi​ku​sa​m i. Roz​m o​w a o książ​kach przy​cią​ga na​sto​let​n ie dziew​czę​t a do na​sze​go krę​gu. Cho​ciaż py​t a​ją Min​dy o jej zda​n ie na te​m at ame​ry​kań​skich pi​sa​rzy, z ich ide​a l​n ych wy​dę​t ych uste​czek na​t ych​‐

miast wy​le​w a​ją się wła​sne osą​dy – ka​t e​go​rycz​n e, sar​do​n icz​n e i przede wszyst​kim mą​dre. Ich dło​n ie ry​su​ją le​n i​w e łuki, jak​by trzy​m a​ły pa​pie​ro​sy (któ​re nie po​ja​w ią się jed​n ak, do​pó​ki ma​man nie pój​dzie na spa​cer). Zna​ją książ​ki, a co wię​cej – po​t ra​f ią o nich roz​m a​w iać. „Le​piej od was” – mó​w ią ich spoj​rze​n ia. Ich szy​der​stwo wy​w o​łu​je uśmie​chy za​ż e​n o​w a​n ia na twa​rzach na​szych chłop​ców. Ale nie na ob​li​czach Mar​ca i in​n ych, któ​rzy przy​stę​pu​ją do kontr​a ta​ku. Min​dy i ja uwa​ż a​m y, żeby się nie wy​da​ło, że pod​słu​chu​je​m y ani że w ogó​le do​strze​ga​m y pró​by po​n ow​n e​go włą​cze​n ia się do roz​‐ mo​w y przez Rory’ego i Deva. Nie przy​w y​kli do tego, by zo​sta​w ać w tyle. Naj​w y​raź​n iej te wszyst​kie dziew​czę​t a w ską​pych bi​ki​n i, czy​t a​ją​ce Geo​r​ge Sand i Ron​sar​da na pla​ż y, do​da​ły im wi​go​ru. Być może przy​szło im do gło​w y, że ist​n ie​je wię​cej niż je​den spo​sób na to, żeby pro​fi​ter, ko​rzy​stać z ży​cia. Być może beau temps i bons li​vres, do​bre książ​ki, roz​n ie​cą ogień in​n e​go ro​dza​‐ ju. W koń​cu nie przez przy​pa​dek mamy te wszyst​kie do​bre książ​ki na pół​kach w domu, w gó​rze val​lon. • Ale książ​ki nie zwio​dą na​szych przy​ja​ciół. Bio​rąc pod uwa​gę, że my, Ame​ry​ka​n ie, wszy​scy je​‐ ste​śmy tacy sau​va​g e, dzi​cy, nasi zna​jo​m i pa​ry​scy ro​dzi​ce tro​chę się za​n ie​po​ko​ili, kie​dy sta​li​śmy się ido​la​m i dla dzie​ci z wio​sek i za​czę​li​śmy wy​pro​w a​dzać ich poza spie​n io​n e przy brze​gu fale na wzbu​rzo​n y oce​a n. Uży​li​śmy Rory’ego jako przy​n ę​t y – był bo​dy​sur​f e​rem od ma​leń​ko​ści, po​t ra​f ił wi​ro​w ać, ob​ra​cać się i w pięk​n ym sty​lu ze​ska​ki​w ać z trzy​m e​t ro​w ych wy​pię​t rzo​n ych fal. Wio​sko​w e dzie​ci były go​t o​w e na przy​go​dę, ale Don​n ant nie jest dla dzie​ci i ich ro​dzi​ce słusz​n ie się mar​t wi​li. Kie​dy Min​dy wy​stę​po​w a​ła na spie​n io​n ej sce​n ie – ku​sząc i pro​w o​ku​jąc mło​dych wy​spia​rzy sur​f er​skim re​per​t u​a rem sko​ków i cięć w ha​w aj​skim sty​lu – Rory i ja spę​dza​‐ li​śmy mnó​stwo cza​su na ucze​n iu pa​ry​skiej gro​m ad​ki, jak uchy​lać się przed fa​la​m i i ra​dzić so​bie z mor​ski​m i prą​da​m i, pod czuj​n ym okiem ro​dzi​ców, zbi​t ych w gro​m ad​kę na brze​gu. Sku​pi​li​śmy się na bo​dy​sur​f in​gu, po​n ie​w aż pły​w a​n ia na de​sce trud​n o się na​uczyć, zresz​t ą i tak nikt nie miał sprzę​t u na zby​ciu. Po​sta​n o​w i​li​śmy, że aby się do nas przy​łą​czyć, trze​ba było zre​z y​gno​w ać z de​se​czek pian​ko​w ych, la pe​s te de po​ly​ester, po​lie​stro​w ej za​ra​z y, ar​gu​m en​t u​jąc, że cho​dzi o wzglę​dy bez​pie​czeń​stwa. Do​pó​ki czło​w iek jest ogra​n i​czo​n y tym pian​ko​w ym urzą​dze​‐ niem uno​szą​cym cię na wo​dzie, nie sta​n ie się sil​n ym pły​w a​kiem. Bę​dzie tak​ż e od​cią​ga​n y do tyłu, raz po raz. A je​śli de​ska na​gle mu umknie, wpad​n ie w ta​ra​pa​t y. Ale na​szą praw​dzi​w ą mo​‐ ty​w a​cją były wzglę​dy es​t e​t ycz​n e. Pły​w a​cy z de​ską są po​z ba​w ie​n i ma​n ier. Wpa​da​ją na in​n ych jak sa​m o​cho​dzi​ki w we​so​łym mia​stecz​ku. Od​rzu​ce​n ie de​ski wy​róż​n ia​ło nas. To był nasz Wod​n y Ko​deks. Jak wie każ​dy, kto ma choć tro​chę do​bre​go sma​ku i wy​czu​cia, pry​cha​li​śmy z wyż​szo​ścią, bo​dy​sur​f ing to naj​w yż​sza for​m a sur​f in​gu – nic nie od​dzie​la pły​w a​ka od mo​rza, prą​dów, fal. To sur​f ing w naj​czyst​szej po​sta​ci. Kie​dy już na​sza dru​ż y​n a na​uczy​ła się ra​dzić so​bie w wo​dzie, wta​jem​n i​czy​li​śmy ich w za​‐ awan​so​w a​n ą ha​w aj​ską tech​n i​kę, któ​ra wy​m a​ga spa​da​n ia, śli​z ga​n ia się rów​n o​le​gle do fali,

a na​stęp​n ie wi​ro​w a​n ia i prze​ci​n a​n ia jej, wy​ko​rzy​stu​jąc pła​skie po​w ierzch​n ie cia​ła, jak del​f in. Jed​n o po dru​gim wszyst​kie dzie​cia​ki mia​ły swój mo​m ent olśnie​n ia: „Aha!”. Po​szli​śmy na ca​łość. Fale roz​bi​ja​ją​ce się u wej​ścia do za​t o​ki w Don​n ant sta​n o​w i​ły nę​cą​cy spek​t akl. Osta​t ecz​n ie po​w stał od​dział nie​ustra​szo​n ych zdo​byw​ców, do któ​re​go z cza​sem do​łą​‐ czy​li rów​n ież ra​t ow​n i​cy. Przo​do​w a​li Rory, Devo i Marc. A tak​ż e Ra​oul. Po raz pierw​szy uj​rza​‐ łem go jako ci​che​go mło​de​go czło​w ie​ka, z płe​t wa​m i w ręku bro​dzą​ce​go przy brze​gu; nie wie​‐ dzia​łem, że wła​śnie stra​cił ojca. Za​pro​po​n o​w a​łem mu, żeby zo​sta​w ił de​skę pian​ko​w ą i przy​łą​‐ czył się do nas. Od tam​t ej pory sza​le​li​śmy w naj​w ięk​szych fa​lach w moim ży​ciu, z uśmie​cha​m i prze​ra​ż e​n ia i eu​f o​rii i mi​n a​m i, któ​re mó​w i​ły: „Mo​ż esz w to uwie​rzyć?”. Ro​dzi​ce w wio​sce zbyt póź​n o roz​po​z na​li dzi​ki błysk w oczach swo​ich dzie​ci na wi​dok ogrom​‐ nych ciem​n ych nie​bie​sko​z ie​lo​n ych fal pię​t rzą​cych się na ho​ry​z on​cie. Ale na​praw​dę było już za póź​n o. Kie​dy czło​w iek raz za​z na praw​dzi​w ej przy​go​dy, ni​g​dy tak na​praw​dę nie wra​ca już do domu. • Po wyj​ściu z wody grze​ję się na ręcz​n i​ku, spo​glą​dam w głąb pla​ż y i mó​w ię so​bie: „Oho!”. Jest fa​‐ cet, na któ​re​go mó​w i​m y Fa​cet. Prze​z wi​ska to nasz na​łóg, do hi​sto​rii przej​dą zwłasz​cza te, któ​‐ re Rory nada​w ał lu​dziom, kie​dy miał sześć, sie​dem lat. Bo kie​dy już do ko​goś przy​lgną, to na amen. Fa​cet pa​su​je do Fa​ce​t a. W oku​la​rach w ro​go​w ej opra​w ie ten pu​bli​cy​sta z „Le Mon​de” jest po​‐ waż​n ym fa​ce​t em. Gdy tak spa​ce​ru​je brze​giem mo​rza, z rę​ka​m i sple​cio​n y​m i na ple​cach, po​grą​‐ żo​n y w my​ślach, jest uoso​bie​n iem fran​cu​skiej fi​lo​z o​f ii – po​m i​m o albo wła​śnie z po​w o​du prąż​‐ ko​w a​n e​go kom​bi​n e​z o​n u Spe​e do. Fa​cet cze​kał, aż pod​n io​sę wzrok. Przy​w o​łu​je mnie ski​n ie​n iem, a ja ję​czę i pod​n o​szę się na nogi. Wiecz​n y opty​m i​sta, wie​rzy, że kie​dyś udo​sko​n a​li mój fran​cu​ski na tyle, że bę​dzie​m y mo​‐ gli roz​m a​w iać o książ​kach i po​li​t y​ce. Fa​cet to mój oso​bi​sty tre​n er po​w a​gi. Sto​sun​ko​w o póź​n o osią​gną​łem po​w a​gę. Po​dob​n ie jak wie​lu nie​pew​n ych żół​t o​dzio​bów po​‐ cho​dzą​cych z po​łu​dnio​w ej Ka​li​f or​n ii, ku​li​łem się pod prę​gie​rzem do​cin​ków ce​dzo​n ych przez mo​‐ ich „lep​szych” ko​le​gów z li​ceum, spo​glą​da​ją​cych na mnie z wy​ż yn Olim​pu fa​jow​sko​ści. Mo​głem im je​dy​n ie od​po​w ia​dać ty​po​w ym dla lat sześć​dzie​sią​t ych zgryw​n ym dow​ci​pem, czer​pa​n ym z „MAD Ma​ga​z i​n e”, noc​n ych au​dy​cji ra​dia FM, Pa​ra​g ra​fu 22 i rock’n’rol​la. W koń​cu mo​imi dow​‐ ci​pa​m i zy​ska​łem so​bie po​pu​lar​n ość i po​t ra​f i​łem „oży​w ić każ​dą im​pre​z ę”, zu​peł​n ie jak z ha​sła re​kla​m o​w e​go na sta​rym pu​deł​ku za​pa​łek. Na stu​diach si​li​łem się na po​w a​gę i głę​bię eks​pre​sji, a po ich ukoń​cze​n iu pod​ją​łem parę po​‐ waż​n ych prac. Ale dow​cip za​w sze był moją uciecz​ką w chwi​lach zde​n er​w o​w a​n ia. Cza​sa​m i mia​‐ łem po​czu​cie, że zże​ra moją praw​dzi​w ą oso​bo​w ość ni​czym ja​kiś owad wgry​z a​ją​cy się w mózg. Prze​pro​w adz​ka do No​w e​go Jor​ku wnio​sła w moje ży​cie mile wi​dzia​n ą ob​ce​so​w ość, ale to po​czu​cie wró​ci​ło i sy​t u​a cja sta​ła się chro​n icz​n a, od​kąd za​czę​li​śmy jeź​dzić do Fran​cji. Znów by​‐

łem to​w a​rzy​skim nie​m o​w ą, nie​umie​ją​cym za​m ó​w ić szklan​ki soku bez na​ro​bie​n ia ra​ba​n u. Kie​‐ dy lu​dzie się z cie​bie śmie​ją, masz tyl​ko dwa wyj​ścia: wściec się albo pójść za cio​sem. Jako we​so​‐ łek zde​cy​do​w a​łem się na to dru​gie – Mło​dy Stru​del! – i mno​ż y​łem nie​po​ro​z u​m ie​n ia oraz ba​w i​‐ łem się sło​w a​m i i mie​sza​n iem za​im​ków. Gdy​bym tak był się uczył try​bu łą​czą​ce​go jak swe​go cza​su Min​dy w To​urs! W wie​ku trzy​dzie​stu lat za​czą​łem uczyć się fran​cu​skie​go na wła​sną rękę, wy​łącz​n ie ze słu​‐ chu oraz czy​t a​jąc, co się dało, ale moje po​stę​py były prze​ry​w a​n e, a re​gres fru​stru​ją​cy. Cho​ciaż to rze​czy​w i​ście prze​ko​m icz​n e, no i cóż za zna​ko​m i​t e prze​ła​m a​n ie lo​dów, kie​dy pro​po​n u​jesz ko​‐ muś, że utniesz mu pe​n i​sa – cał​ko​w i​cie nie​chcą​cy przez kil​ka pierw​szych razy, przy​się​gam – z cza​sem jed​n ak dow​cip się zu​ż y​w a. Na szczę​ście Céle​ste i Hen​ry sta​li się mo​imi part​n e​ra​m i nie​ofi​cjal​n ych roz​m ów, po​cią​ga​jąc mnie za sobą. I to wła​śnie Hen​ry pew​n e​go razu po​czy​n ił tę nie​uchron​n ą uwa​gę, kie​dy skwi​t o​‐ wa​łem ko​lej​n y błąd gra​m a​t ycz​n y ja​kimś żar​t em: – Don, mu​sisz być bar​dziej po​w aż​n y. – Don, bądź po​w aż​n y – po​w tó​rzy​ła Céle​ste, ki​w a​jąc gło​w ą. Po​czu​łem się zde​m a​sko​w a​n y. Oczy​w i​ście Hen​ry był psy​chia​t rą. Jego pra​ca po​le​ga​ła na de​‐ ma​sko​w a​n iu lu​dzi. A ja z całą pew​n o​ścią czu​łem nie​po​kój ty​po​w y dla ko​goś, kto ni​g​dy nie był pod​da​n y psy​cho​a na​li​z ie. Nie​m niej jed​n ak – miał ra​cję. Ta moja bła​z eń​ska stra​t e​gia uni​ko​w a drę​czy​ła mnie i przy​gnę​bia​ła. Kie​dy wszyst​ko jest żar​t em, czło​w iek czu​je znu​ż e​n ie i znie​chę​ce​‐ nie. Dla​t e​go wła​śnie klau​n i są tacy smut​n i, to ja​sne. Fa​cet pchnął mnie jesz​cze da​lej. Kie​dy spo​t ka​li​śmy go po raz pierw​szy na jed​n ym z na​szych zgro​m a​dzeń na pla​ż y, był taki za​chwy​co​n y, że po​z nał ame​ry​kań​skich pi​sa​rzy – i taki roz​cza​ro​‐ wa​n y na​szym bra​kiem za​a n​ga​ż o​w a​n ia w wy​da​rze​n ia ostat​n ich dni, nie – go​dzin. Zmę​czo​n a jego mo​n o​lo​giem Min​dy wkrót​ce ucie​kła, zo​sta​w ia​jąc nas sa​m ych. Fa​cet żył dla po​w aż​n ych dys​ku​sji, w któ​rych do​m a​gał się szcze​gó​łów i po​da​w a​n ia źró​deł. Mia​łem tego typu umysł, więc za​czę​li​śmy spa​ce​ro​w ać po pla​ż y i ga​dać o wszyst​kim i o ni​czym, jak to się mówi. Po​n ie​w aż fa​cet nie miał po​czu​cia hu​m o​ru, moje było bez​u​ż y​t ecz​n e. Naj​bar​‐ dziej żar​t o​bli​w ą uwa​gę przyj​m o​w ał z peł​n ą po​w a​gą. Ale był tak​ż e lo​jal​n ym przy​ja​cie​lem, aż do gra​n ic stron​n i​czo​ści. Pa​m ię​t am jego obu​rze​n ie, że w Ame​ry​ce pi​sa​rze i in​t e​lek​t u​a li​ści, jak Min​‐ dy i ja, nie żyją so​bie spo​koj​n ie na rzą​do​w ych sty​pen​diach i uni​w er​sy​t ec​kich po​sad​kach. Był oso​‐ bi​ście wstrzą​śnię​t y tym, że mu​szę pra​co​w ać dla ta​kich dzi​w acz​n ych pism i za​bie​gać o to, by móc pu​bli​ko​w ać swo​je po​w aż​n iej​sze tek​sty. We Fran​cji był​bym ho​łu​bio​n y. W ko​lej​n ych la​t ach pod​ją​łem Po​w aż​n e Wy​z wa​n ie. W cią​gu tych je​de​n a​stu mie​się​cy z dala od Bel​le-Île w każ​dym ty​go​dniu po​świę​ca​łem tro​chę cza​su na for​m u​ło​w a​n ie opi​n ii na ak​t u​a l​n e te​‐ ma​t y, a na​stęp​n ie na tłu​m a​cze​n ie ich na fran​cu​ski, za​z wy​czaj pod​czas mo​ich spa​ce​rów do i z biu​ra. Tak, wiem, że to może wy​dać się dziw​n e. A wie​cie co? Ukła​dam też w my​śli dia​lo​gi z in​n y​m i ludź​m i – przy​ja​ciół​m i, z któ​ry​m i spo​t kam się la​t em. Przy​go​t o​w u​ję się do hi​po​t e​t ycz​‐ ne​go wa​ka​cyj​n e​go przy​ję​cia z rocz​n ym wy​prze​dze​n iem.

Moje za​ż e​n o​w a​n ie ła​go​dzi tro​chę świa​do​m ość, że Oskar Wil​de ro​bił to samo, i to po an​giel​‐ sku. We Fran​cji ist​n ie​je tra​dy​cja bły​sko​t li​w ej roz​m o​w y. A jed​n ak – to z pew​n o​ścią eks​cen​t rycz​‐ ne za​cho​w a​n ie. Ale czy wspo​m i​n a​łem, że to dzia​ła? Na​uka ję​z y​ka ob​ce​go za​w sze za​czy​n a się od tego, że to ty ga​dasz, jako że znacz​n ie trud​n iej jest słu​chać. Ale zbyt dużo ga​da​n ia jest nie​uprzej​m e, nud​n e, izo​lu​ją​ce. Kie​dy usi​ło​w a​łem słu​‐ chać, bez wzglę​du na to, jak szcze​re mia​łem in​t en​cje, nie by​łem w sta​n ie śle​dzić dłuż​szych frag​m en​t ów po​t o​czy​stej fran​cusz​czy​z ny. I trud​n o mi było nie wy​ska​ki​w ać z mo​imi wy​świech​‐ ta​n y​m i sta​ry​m i żar​ci​ka​m i. Ale kie​dy cho​w a​łem w za​n a​drzu jed​n ą z przy​go​t o​w a​n ych za​w cza​su uwag, czu​łem się spo​koj​n iej​szy i – na​w et je​śli tro​chę nad​ra​bia​łem miną – bar​dziej po​w aż​n y. • Na pół​n oc​n ym krań​cu pla​ż y wy​lot na​szej val​lon sty​ka się z mo​rzem na sze​ro​kiej piasz​czy​stej ła​sze. W stro​m ym kli​f ie, któ​ry wzno​si się nad nią, na​dal znaj​du​ją się nie​m iec​kie sta​n o​w i​ska – jed​n o dla ka​ra​bi​n u ma​szy​n o​w e​go, a dru​gie dla dzia​ła ka​li​bru sie​dem​dzie​siąt pięć mi​li​m e​t rów, oby​dwa na​dal za​ka​m u​f lo​w a​n e po pięć​dzie​się​ciu la​t ach. Te po​z o​sta​ło​ści wału atlan​t yc​kie​go Hi​t le​ra przy​po​m i​n a​ją nam o oku​pa​cji Bel​le-Île pod​czas dru​giej woj​n y świa​t o​w ej. To były trud​n e czte​ry lata: spraw​n i fi​z ycz​n ie męż​czyź​n i i chłop​cy zo​‐ sta​li wy​sła​n i do przy​m u​so​w ej pra​cy na sta​łym lą​dzie, wie​lu do bu​do​w a​n ia prze​ciw​bom​bo​w ych schro​n ów dla ło​dzi pod​w od​n ych w Lo​rient. Star​si męż​czyź​n i i ko​bie​t y, któ​rzy zo​sta​li, by​n aj​‐ mniej nie z wy​bo​ru, pra​co​w a​li głów​n ie na po​lach i do​glą​da​li by​dła. Mu​sie​li od​da​w ać mle​ko, mię​‐ so, jaja i zbo​ż e oku​pan​t om, a sami gło​do​w a​li. Su​z an​n e mówi, że ja​dła tra​w ę, com​me une va​c he, jak kro​w a. Do dziś dnia sta​ra się jak może igno​ro​w ać lub uni​kać nie​m iec​kich go​ści. De​n is Le​Re​v eur, jako mały chło​piec w Le Pa​la​is, prze​ż ył cał​kiem inną woj​n ę. Pa​m ię​t a głów​‐ nie noc​n e na​lo​t y bom​bow​ców B-17, któ​re usi​ło​w a​ły znisz​czyć urzą​dze​n ia ra​da​ro​w e na Côte Sau​v a​ge, i ogień osiem​dzie​się​cio​ośmio​m i​li​m e​t ro​w ych dział prze​ciw​lot​n i​czych w od​po​w ie​dzi. Cza​sa​m i bom​by pa​da​ły w głę​bi lądu, raz na​w et na mia​sto. Cza​sa​m i po​ci​ski prze​ciw​lot​n i​cze nie wy​bu​cha​ły w po​w ie​t rzu – po​pu​lar​n ym ak​t em sa​bo​t a​ż u wśród ko​biet zmu​szo​n ych do pra​cy w fa​‐ bry​kach amu​n i​cji było psu​cie za​pal​n i​ków zbli​ż e​n io​w ych – i spa​da​ły z po​w ro​t em na zie​m ię, po czym wy​bu​cha​ły albo wbi​ja​ły się głę​bo​ko w pola i obo​ry. Pod ko​n iec woj​n y Niem​cy uho​n o​ro​w a​li urok wy​spy w oso​bli​w ie nie​przy​jem​n y spo​sób, to zna​czy nie chcie​li się pod​dać, trzy​m a​jąc się jesz​cze, gdy resz​t a nie​m iec​kich sił zbroj​n ych już ska​‐ pi​t u​lo​w a​ła. Może to trwa​ło je​dy​n ie dwa​dzie​ścia czte​ry go​dzi​n y, ale dla miesz​kań​ców wy​spy mu​sia​ła to być bar​dzo dłu​ga doba. Przy​z na​ję się do mę​skiej sła​bo​ści do for​t y​f i​ka​cji; oglą​da​li​śmy z Ro​rym obiek​t y woj​sko​w e na Côte Sau​v a​ge. Cóż za mar​n o​t raw​stwo be​t o​n u! Cóż za chy​bio​n a po​m y​sło​w ość! Nie za​sta​n a​w ia​‐ łem się jed​n ak nad tym moim chło​pię​cym sto​sun​kiem do ka​z a​m a​t ów i otwo​rów strzel​n i​czych

w Don​n ant, aż do dnia, kie​dy przy​ją​łem za​pro​sze​n ie po​ło​ż e​n ia mo​je​go ręcz​n i​ka obok ręcz​n i​ka Ma​je​sta​t ycz​n ej Ma​da​m e. Wie​le dzie​się​cio​le​ci temu Ma​da​m e i jej mąż ku​pi​li so​bie po​w o​jen​n e schro​n ie​n ie na Bel​le-Île, całą wio​skę, jed​n o z naj​spo​koj​n iej​szych i naj​pięk​n iej​szych miejsc, ja​kie wi​dzia​łem na tej wy​spie, sły​n ą​cej ze spo​koj​n ych i pięk​n ych miejsc. Obo​je byli bar​dzo kul​t u​ral​n i, a ona do​ko​n a​ła cze​goś wiel​kie​go w Ru​chu Opo​ru – Légion d’hon​neur, Le​gii Ho​n o​ro​w ej, nie przy​z na​ją każ​de​m u zwy​kłe​‐ mu bo​ha​t e​ro​w i, jak wie​cie – i ba​łem się, że roz​bo​lą ją uszy od mo​jej ka​le​kiej fran​cusz​czy​z ny, cho​ciaż ona ni​g​dy nie oka​z a​ła naj​m niej​sze​go dys​kom​f or​t u z tego po​w o​du. Za​cho​w a​li dom i całą wio​skę, tak we​w nątrz, jak i na ze​w nątrz, w sta​rym bre​t oń​skim sty​lu. Praw​dę po​w ie​dziaw​szy, dzię​ki temu wła​śnie za​w ar​li​śmy zna​jo​m ość. Cie​ka​w i​ła się na​szą in​w e​sty​cją, jak ją na​z y​w a​n o, nie​w ąt​pli​w ie eu​f e​m i​stycz​n ie. Kie​dy ją spo​t ka​łem tam​t e​go dnia, mu​sia​ła zbli​ż ać się do dzie​w ięć​dzie​siąt​ki. Przy​w o​ła​ła mnie ski​n ie​n iem. Roz​m a​w ia​li​śmy. Opa​la​jąc się wraz z nią w Don​n ant, czu​łem się tro​chę skrę​‐ po​w a​n y i onie​śmie​lo​n y. Gdy mó​w i​li​śmy o tym i owym – ona tak cier​pli​w ie – na​gle spo​strze​‐ głem nu​m er wy​t a​t u​owa​n y na bla​dej, przy​po​m i​n a​ją​cej kre​pi​n ę skó​rze jej przed​ra​m ie​n ia. Z kli​‐ fów po obu stro​n ach spo​glą​da​ły na nas bez​m yśl​n e oczy sta​n o​w isk na​z i​stow​skich dział. Ni​g​dy nie za​po​m nę tego po​czu​cia, że je​ste​śmy ob​ser​w o​w a​n i. Ani mo​jej ra​do​ści, że mogę mó​w ić o in​‐ nych spra​w ach i to tak po​w aż​n ie. • Pod ko​n iec któ​re​goś lata – kie​dy fale wresz​cie usta​ły – nasi przy​ja​cie​le psy​chia​t rzy przy​par​li nas do muru po dłu​gim pro​szo​n ym obie​dzie i prze​pro​w a​dzi​li im​pro​w i​z o​w a​n ą, na​pę​dza​n ą wi​n em i kawą in​t er​w en​cję. Po chwi​li ele​ganc​ka pani ad​w o​kat, któ​rej mąż był rów​n ież wy​bit​n ym mię​dzy​n a​ro​do​w ym praw​n i​kiem, prze​ję​ła oskar​ż e​n ie: – Po co wam to sur​f o​w a​n ie? Kie​dy się po​z na​li​śmy, wca​le się tym nie in​t e​re​so​w a​li​ście. Zaj​‐ mo​w a​li​ście się ogro​dem, za​ku​pa​m i, ba​se​bal​lem. A te​raz nic, tyl​ko sur​f u​je​cie! I (tu padł roz​strzy​‐ ga​ją​cy ar​gu​m ent) nie przy​cho​dzi​cie już na apéros. Kie​dy za​czą​łem wy​ja​śniać, prze​rwa​ła mi: – Nie przy​jeż​dża się do Fran​cji, żeby sur​f o​w ać! Na​stęp​n e​go po​po​łu​dnia, żeby udo​bru​chać oskar​ż y​cie​li, wy​bra​łem się wraz z nimi na do​stęp​‐ ne bez wzglę​du na po​go​dę kor​t y Gou​e rch w Le Pa​la​is i do Club de Ten​nis. Gra​li​śmy w szla​chet​n ą, ary​sto​kra​t ycz​n ą grę zwa​n ą de​blem. Po paru se​t ach na​sza avo​c a​te na​ra​dzi​ła się z part​n e​rem, po czym usta​w i​ła się na​prze​ciw​ko mnie za siat​ką. Ro​z e​gra​li​śmy kil​ka ener​gicz​n ych pi​łek. Była do​bra. Bar​dzo do​bra. Zbyt do​bra. Pod ko​n iec jed​n ej ostrej sal​w y tak ode​bra​ła mój bek​hend, że ja​kimś cu​dem z trza​skiem zła​m a​ła mi nad​gar​stek.

Te​raz nie mo​głem już grać w te​n i​sa. Ale kie​dy fale wró​ci​ły, mo​głem sur​f o​w ać z wo​do​od​por​‐ ną szy​n ą – dzię​ki Do​cteur Pley​bien, któ​ra wnik​n ę​ła w du​cha mo​jej pa​sji i utoż​sa​m i​ła się em​pa​‐ tycz​n ie z mo​imi po​t rze​ba​m i. I tak z po​w ro​t em pod​ją​łem bo​dy​sur​f ing. Kie​dy Ma​da​m e Avo​ca​t e znów zo​ba​czy​ła mnie na pla​ż y, za​m a​cha​ła rę​ka​m i. „Pouf! Zro​bił pan to spe​cjal​n ie!”. Nie​któ​rych nie spo​sób za​do​w o​lić. Parę wie​czo​rów póź​n iej, po zje​dze​n iu wy​‐ bor​n e​go al​gier​skie​go ta​ż i​n u z ja​gnię​ci​n y, po​da​n e​go przez Ma​da​m e Avo​ca​t e, mia​łem po​czu​cie, że je​stem jej wi​n ien jesz​cze jed​n ą pró​bę wy​ja​śnie​n ia. Don​n ant dzia​ła​ło jak ma​gnes, po tam​t ej pierw​szej fali, któ​rą do​strze​gli​śmy zimą osiem​‐ dzie​sią​t e​go roku. Ta​jem​n i​cze miej​sce sta​n o​w i​ło część le​gen​dy na​sze​go po​by​t u na wy​spie. Sur​‐ fo​w a​n ie tam było wy​peł​n ie​n iem za​da​n ia czy też mi​sji. Zo​ba​czy​li​śmy je, za​n im kto​kol​w iek tu sur​f o​w ał. Na​szym obo​w iąz​kiem sta​ło się więc pod​bi​cie tych fal. – Ro​z u​m ie pani? – Nie. Po​n ie​w aż to je​dy​n e oczy​w i​ste miej​sce na wy​spie, gdzie prze​ła​m u​ją się fale, obec​n ie Don​‐ nant bywa la​t em ob​le​ga​n e przez tłu​m y bo​dy​bo​a r​de​rów. Jed​n ak – i nie chciał​bym, żeby to się roz​n io​sło – w po​rów​n a​n iu z Ka​li​f or​n ią, Ha​w a​ja​m i i Mon​t auk nie ma tło​ku. Rzad​ko w wo​dzie jest za dużo de​sek. Kosz​t y i czas, po​t rzeb​n e, żeby zła​pać prom i wy​n a​jąć sa​m o​chód, tyl​ko po to, żeby wy​pró​bo​w ać jed​n ą nie​pew​n ą pla​ż ę, zna​n ą je​dy​n ie z po​gło​sek, znie​chę​ca sur​f er​skie masy, któ​re wolą prze​m ie​rzać wy​brze​ż e Atlan​t y​ku do Hisz​pa​n ii po Brest. – I? – Mamy po​czu​cie, że je​ste​śmy tu w na​szym wła​snym świe​cie. To spra​w a ro​dzin​n a. Kie​dy zna się wszyst​kich w wo​dzie, ro​dzi się spe​cy​f icz​n e po​czu​cie przy​n a​leż​n o​ści. Wie​lu sur​f e​rów go​‐ to​w ych jest pła​cić kupę for​sy, żeby je​chać pięć ty​się​cy mil i sur​f o​w ać z ob​cy​m i ludź​m i na Bali i Fi​dżi. Tu​t aj je​ste​śmy wśród przy​ja​ciół. To na​sze fale. – I co z tego? My też mamy tu​t aj nasz te​n is. – Pro​szę mi wy​ba​czyć, ale to… nie to samo. Zmru​ż y​ła oczy i wszy​scy ze​bra​n i przy sto​le na​chy​li​li się ku nam. Zro​bi​ło się go​rą​co. Wsta​łem i przed​sta​w i​łem moje ra​cje. Swe​go cza​su być może zda​rza​ło nam się z Min​dy su​ge​ro​w ać, jak​by​śmy byli pierw​szy​m i sur​‐ fe​ra​m i na Bel​le-Île, pod​czas gdy le​piej by​ło​by po​w ie​dzieć, że to my spro​w a​dzi​li​śmy na Bel​le-Île sur​f e​ra, któ​ry spro​w a​dził tu sur​f ing. To było w roku 1984, kie​dy re​a li​z o​w a​łem w Bre​t a​n ii zle​ce​‐ nie dla ma​ga​z y​n u o spor​t ach wod​n ych. Ar​t y​kuł do​t y​czył gru​py za​w zię​t ych że​gla​rzy, któ​rzy w po​je​dyn​kę ści​ga​li się na Atlan​t y​ku i ulo​ko​w a​li się por​cie, znaj​du​ją​cym się w od​le​gło​ści pięt​n a​‐ stu ki​lo​m e​t rów od Le Pa​la​is, po dru​giej stro​n ie za​t o​ki. Wy​obra​ż a​cie so​bie? Naj​lep​si że​gla​rze świa​t a tuż za pro​giem. Od​kry​li​śmy, że Tri​n i​t é-sur-Mer to pręż​n y ośro​dek eks​t re​m al​n e​go że​glar​stwa. Ogrom​n e ka​‐ ta​m a​ra​n y i tri​m a​ra​n y sta​ły na spe​cjal​n ych rusz​t o​w a​n iach usta​w io​n ych na po​chy​łym ka​m ien​‐ nym na​brze​ż u. Bro​da​ci męż​czyź​n i i ko​bie​t y o roz​ja​śnio​n ych od słoń​ca wło​sach zwi​sa​li z ka​dłu​‐ bów w tra​pe​z o​w ych sie​dzon​kach i zdra​py​w a​li mor​ski muł oraz mło​de sko​ru​pia​ki.

Że​gla​rze igno​ro​w a​li nas na gra​n i​cy wręcz nie​uprzej​m o​ści, aż je​den z nich usły​szał, że Min​‐ dy po​cho​dzi z Ha​w a​jów. Jego py​t a​n ie: „Sur​f u​je​cie?” zmie​n i​ło wszyst​ko. Oka​z a​ło się, że kie​dy nie że​glo​w ał na ba​je​ranc​kich tri​m a​ra​n ach, Yves jako pio​n ier sur​f in​gu ba​dał ska​li​ste wy​brze​ż e Bre​t a​n ii, w po​szu​ki​w a​n iu na​da​ją​cych się do sur​f o​w a​n ia fal. Ma​rze​n iem każ​de​go sur​f e​ra jest od​kry​cie i wy​pró​bo​w a​n ie choć jed​n e​go nie​z na​n e​go wcze​śniej miej​sca do sur​f o​w a​n ia w ży​ciu. Yves zba​dał dzie​siąt​ki ta​kich za​kąt​ków, może i ze sto: były to nie​roz​w aż​n e, nie​bez​piecz​n e wręcz wy​czy​n y. Min​dy na​ry​so​w a​ła mu szkic Don​n ant, wy​ja​śnia​jąc, co wi​dzia​ła: falę, któ​ra zimą przy​po​m i​‐ na​ła Pu​pu​keę na pół​n oc​n ym wy​brze​ż u Oahu – tę wiel​ką wod​n ą becz​kę w po​bli​ż u Ban​z ai Pi​pe​li​‐ ne. Yves aż za​klął z pod​n ie​ce​n ia. W cią​gu week​e n​du wy​pra​w ił się pro​m em na Bel​le-Île, je​chał z de​ską au​t o​sto​pem, byle tyl​ko do​t rzeć tam jako pierw​szy. Mer​c i! Póź​n iej do​w ie​dzie​li​śmy się, że mi​sja zo​sta​ła wy​ko​n a​n a. Mimo to przez ko​lej​n ych pięć lat nie wi​dzie​li​śmy w Don​n ant żad​n ych sur​f e​rów. Ale nasz przy​ja​ciel Bill, sur​f u​ją​cy przy hisz​pań​‐ skiej gra​n i​cy, dał się zła​pać na opo​w ie​ści o ukry​t ym wod​n ym skar​bie. Za​t rzy​m ał się w na​szym nie​w y​koń​czo​n ym domu, pi​sząc, że Don​n ant w paź​dzier​n i​ku jest za​gro​dzo​n e fa​la​m i i „nie​sa​‐ mo​w i​t e” – bo też sa​m ot​n e sur​f o​w a​n ie przy Côte Sau​v a​ge w peł​n i za​słu​gi​w a​ło na to okre​śle​n ie. W na​stęp​n ym roku Min​dy usi​ło​w a​ła sur​f o​w ać na de​sce wind​sur​f in​go​w ej wy​po​ż y​czo​n ej na sta​‐ cji ben​z y​n o​w ej. Zde​m on​t o​w a​ła maszt i wy​pły​n ę​ła. De​ska była zbyt wy​por​n a i gru​ba, jak dzi​‐ siej​sze de​ski sur​f in​go​w o-wio​sło​w e. Min​dy po​krę​ci​ła się tro​chę po spie​n io​n ej zu​pie przy brze​gu. Głów​n ie jed​n ak klę​ła. W tam​t ym okre​sie pa​t rzy​li​śmy cza​sem z za​z dro​ścią na parę sur​f e​rów, jed​n e​go miej​sco​w e​‐ go, jed​n e​go po​cho​dzą​ce​go z in​n ej czę​ści Bel​le-Île, ta​jem​n i​cze syl​w et​ki w za​pa​da​ją​cym zmierz​‐ chu. Ten dru​gi sur​f o​w ał cza​sem na de​sce ze zła​m a​n ym dzio​bem; zdu​m ie​w a​ją​ce, że w ogó​le mógł się na niej utrzy​m ać. Z ko​lei ten miej​sco​w y pły​w ał na czer​w o​n ej de​sce jak sza​le​n iec. Spo​‐ glą​da​li​śmy na nie​go z nie​po​ko​jem. Sa​m o​uk, od​w aż​n y, za​w sze sam, za​w sze na wiel​kiej fali, nie​li​czą​cy się z ry​z y​kiem. Nie wy​glą​dał na nor​m al​n e​go sur​f e​ra. Po​t em do​w ie​dzie​li​śmy się, że był sy​n em pie​ka​rza, któ​ry uto​n ął w Don​n ant – zgi​n ął na oczach syna i ca​łej ro​dzi​n y, kie​dy po​lo​w ał na po​us​s e-pieds. To tłu​m a​czy​ło ten na​w ie​dzo​n y styl, swo​istą ża​ło​bę, jak​by chło​pak w zie​lo​n ych pod​w od​n ych pie​cza​rach szu​kał ojca. Kie​dy przy​w ieź​li​śmy na Bel​le-Île pierw​szą de​skę, nic nie mo​gło nas po​w strzy​m ać. Pod ko​‐ niec na​sze​go pierw​sze​go sur​f er​skie​go lata Ma​da​m e Mor​ga​n e za​su​ge​ro​w a​ła wręcz, że​by​śmy po​m a​lo​w a​li okien​n i​ce na nie​bie​sko za​m iast na zie​lo​n o, bo z całą pew​n o​ścią by​li​śmy ma​ry​n a​‐ rza​m i, nie rol​n i​ka​m i. Mie​li​śmy wra​ż e​n ie, że ceni na​szą pil​n ość i po​w a​gę, to, że trak​t o​w a​li​śmy sur​f o​w a​n ie jak pra​cę. – No i tak – za​koń​czy​łem wy​w ód dla Ma​da​m e Avo​ca​t e. – O to wła​śnie w tym wszyst​kim cho​dzi. Nie o sur​f ing. O od​kry​w a​n ie, ry​z y​ko, spraw​dza​n ie sie​bie, wy​z na​cza​n ie na nowo bre​‐ toń​skie​go wy​brze​ż a, o po​czu​cie wspól​n o​t y, o od​da​n ie hoł​du wszyst​kim oj​com, któ​rych za​bra​ło mo​rze; a może tak​ż e, niby to nie​chcą​cy, pod​rzu​ce​n ie mło​dym lu​dziom cze​goś, cze​m u mo​gli​by

się po​świę​cić, za​m iast jeź​dzić bez celu sku​t e​ra​m i, pić i – oby nie, ale jed​n ak – brać nar​ko​t y​ki. Ostat​n io jest tyle nar​ko​t y​ków. Bel​le-Île sta​n o​w i punkt prze​ła​dun​ko​w y, jak pani wie. – Nie, nie wie​dzia​łam – od​par​ła. A jako praw​n icz​ka była tym żywo za​in​t e​re​so​w a​n a. – Jak to się od​by​w a? – Szyb​kie ło​dzie mo​t o​ro​w e przy​pły​w a​ją z Afry​ki Pół​n oc​n ej. Prze​w o​ż ą imi​gran​t ów. Oraz he​‐ ro​inę i ha​szysz, w Hisz​pa​n ii wy​m ie​n ia​ją je na eks​t a​z ę i ko​ka​inę, i pły​n ą do Fran​cji. – Skąd pan to wie? – Don jest dzien​n i​ka​rzem, spe​cja​li​z u​ją​cym się w te​m a​t y​ce wod​n ej – wtrą​cił Hen​ry. – Dla nie​go i dla Min​dy, Ha​w aj​ki, c’est tout l’oce​a n. Wszyst​ko do​t y​czy oce​a nu. Dzię​ku​ję, Hen​ry. Nic do​dać, nic ująć. • W świę​t o Wnie​bo​w zię​cia Naj​święt​szej Ma​rii Pan​n y, 15 sierp​n ia, wszyst​ko za​m ie​ra, a wła​ści​cie​le ło​dzi wpro​w a​dza​ją jed​n ost​ki do por​t u i tyl​n ych ba​se​n ów Le Pa​la​is. Usta​w ia​ją się w sze​re​gach, wal​cząc o naj​lep​sze po​z y​cje, po​krzy​ku​jąc i ge​sty​ku​lu​jąc za​m a​szy​ście, żeby otrzy​m ać bło​go​sła​‐ wień​stwo księ​dza z ko​ścio​ła Sa​int-Véran, któ​ry stoi przy po​lo​w ym oł​t a​rzu po​środ​ku por​t u. Kie​‐ dyś wi​dzia​łem go przy wo​do​w a​n iu ło​dzi mo​t o​ro​w ej, kie​dy in​dziej cha​lo​upe, tra​dy​cyj​n e​go slu​pa do po​ło​w u sar​dy​n ek, po​m a​lo​w a​n e​go na głę​bo​ki rdza​w y od​cień zwa​n y ro​uge bre​ton, czer​w ie​n ią bre​t oń​ską. W tym ma​łym mia​stecz​ku zja​w ia się przy​n aj​m niej pięt​n a​ście ty​się​cy osób. Sa​m o​cho​dy zo​‐ sta​ją po​rzu​co​n e na po​bo​czu w od​le​gło​ści wie​lu mil. To świę​t o dla uczcze​n ia za​rów​n o śmier​ci, jak i wnie​bo​w zię​cia Ma​rii Pan​n y, a tak​ż e nie​ofi​cjal​n y, lecz po​w szech​n ie prze​strze​ga​n y po​czą​t ek koń​ca wa​ka​cji we Fran​cji. Już nie​dłu​go roz​pocz​n ie się wiel​kie ren​trée, a pod ko​n iec ty​go​dnia wy​‐ spa za​cznie spra​w iać wra​ż e​n ie opu​sto​sza​łej. W po​bli​skim Sau​z on, jed​n ym z naj​ład​n iej​szych mia​ste​czek stwo​rzo​n ych przez czło​w ie​ka i na​t u​rę, tego sa​m e​go po​po​łu​dnia od​by​w a się mniej​sza uro​czy​stość, bez ca​łe​go tego za​m ie​sza​‐ nia z ło​dzia​m i. Ale tu tak​ż e jest ksiądz, na na​brze​ż u, u stóp ko​ścio​ła Sa​int-Ni​cho​las, bło​go​sła​‐ wią​cy wszyst​ko to, co pły​w a lub jest za​gro​ż o​n e uto​n ię​ciem. Pa​n u​je znacz​n ie przy​jem​n iej​sza at​m os​f e​ra, po​n ie​w aż, w prze​ci​w ień​stwie do Le Pa​la​is, moż​n a po​ru​szać się swo​bod​n ie. Sau​z on ra​t u​ją drob​n i i upar​ci lo​kal​n i przed​się​bior​cy. Na​dal moż​n a przejść się na​brze​ż em aż do la​t ar​n i mor​skiej i nie zo​stać roz​je​cha​n ym przez mo​t o​ro​w er. Albo sie​dzieć na ta​n ich pla​sti​ko​‐ wych krze​słach usta​w io​n ych na głę​bo​ko po​bruż​dżo​n ych ka​m ie​n iach i do​stać un pla​te​a u de fru​its de mer oraz kie​li​szek Mu​sca​det, a po​t em jeść i są​czyć wino, pa​t rzeć, jak star​cy i dzie​ci za​rzu​ca​ją węd​ki w męt​n ą zie​lo​n ą wodę. Je​śli za​m ó​w i​cie pa​lo​ur​d es, su​ro​w e mał​ż e zo​sta​n ą wy​do​by​t e z bło​t a za​t o​ki przez Mam​ro​t a i Beł​ko​t a. Uda​ło nam się uczest​n i​czyć w paru świę​t ach Wnie​bo​w zię​cia w obu mia​stach, ale te w Sau​‐ zon bar​dziej wbi​ły nam się w pa​m ięć, po​n ie​w aż po uro​czy​sto​ści wszy​scy męż​czyź​n i z kan​t o​n u

są za​pra​sza​n i do udzia​łu w kon​kur​sie nur​ko​w a​n ia. Tra​dy​cja tych za​w o​dów się​ga dzie​w ięt​n a​ste​‐ go wie​ku, kie​dy to na​gro​dą był krzyż, wrzu​ca​n y przez księ​dza w por​t o​w e wody. Ich przej​rzy​‐ stość mu​sia​ła się po​gor​szyć, po​n ie​w aż te​raz chłop​cy ści​ga​ją kacz​kę z pod​cię​t y​m i lot​ka​m i. Na​gro​‐ dą jest ten​ż e ptak. Kie​dyś je​den z ko​le​gów Rory’ego i Mar​ca, Rex, wy​grał kacz​kę. W wio​skach wi​w a​t o​w a​n o na jego cześć – ale po​t em Rex spoj​rzał na swo​ją wy​gra​n ą i uświa​do​m ił so​bie, co się z nią sta​n ie. Twarz mu się wy​krzy​w i​ła. Na szczę​ście w ostat​n iej se​kun​dzie przy​szło uła​ska​w ie​n ie i kacz​ka za​m iesz​ka​ła w miej​sco​w ym go​spo​dar​stwie. Dłu​gi świą​t ecz​n y dzień koń​czy po​kaz fa​jer​w er​ków, któ​ry oświe​t la stło​czo​n e dom​ki i krę​t e ulicz​ki Sau​z on ni​czym mi​go​czą​cy nie​m y film. Za​w sze lu​bi​li​śmy le​ż eć na zżę​t ym polu na wzgó​‐ rzu nad mia​stem, trzy​m a​jąc się z dala od tłu​m ów, wi​dząc wszyst​ko jak na dło​n i, a uni​ka​jąc kor​‐ ków, by do​stać się do mia​sta. In​n y​m i razy by​li​śmy zbyt le​n i​w i, żeby w ogó​le wy​bie​rać się na tę uro​czy​stość. Stwier​dza​li​śmy, że już za póź​n o na bło​go​sła​w ień​stwo, za póź​n o na kacz​kę, za póź​n o na fa​jer​w er​ki. Jed​n a z naj​bar​dziej pa​m ięt​n ych świą​t ecz​n ych nocy zda​rzy​ła się wte​dy, kie​dy po​sta​n o​w i​li​‐ śmy nie je​chać, a po​t em wy​bra​li​śmy się na spa​cer pod górę, żeby po​pa​t rzeć na Per​se​idy. Na Bel​le-Île noce są ciem​n e i spa​da​ją​ce gwiaz​dy wy​glą​da​ją jak ziar​n a soli sy​pią​ce się z sol​n icz​ki. Gdy tak szli​śmy, wpa​t rze​n i w nie​bo, uj​rze​li​śmy na​gle tam, gdzie skraj pola sty​kał się z ho​ry​‐ zon​t em, mi​go​czą​cą bu​rzę wie​lo​barw​n ych świa​t eł. Usły​sze​li​śmy przy​t łu​m io​n y huk. Fa​jer​w er​ki w Sau​z on. Ma​sze​ro​w a​li​śmy da​lej, nie mu​sie​li​śmy uwa​ż ać na sa​m o​cho​dy, nie ośle​pia​ły nas żad​n e la​t ar​‐ nie, cie​pły as​f alt pro​m ie​n io​w ał ku gó​rze przez po​de​szwy bu​t ów. Pod wpły​w em ka​pry​su ze​szli​‐ śmy z głów​n ej dro​gi i skrę​ci​li​śmy w wiej​ską dro​gę, któ​ra bie​gła parę mil przez pola i do​li​n y, a po​t em łą​czy​ła się z krę​t ą jed​n o​pa​smo​w ą szo​są, opa​da​ją​cą na tyły za​t o​ki. To z całą pew​n o​ścią nie była noc na wy​ciecz​kę do Sau​z on – wszyst​ko bę​dzie za​m knię​t e, kie​dy tam do​t rze​m y. Mimo to szli​śmy da​lej. Te​raz ho​ry​z ont prze​szy​w a​ły re​f lek​t o​ry, gdy ko​lej​‐ ne od​jeż​dża​ją​ce sa​m o​cho​dy po​ko​n y​w a​ły grzbiet val​lon. A po​t em za​pa​dła ciem​n ość. Im​pre​z a się skoń​czy​ła. Po​ło​ż y​li​śmy się na cie​płym as​f al​cie, żeby pa​t rzeć na spa​da​ją​ce gwiaz​dy. Być może zdrzem​n ą​łem się na chwi​lę. Na​gle uświa​do​m i​łem so​bie, że dro​gą od stro​n y Sau​‐ zon zbli​ż a​ją się ja​kieś świa​t ła. Gdy​by to był sa​m o​chód, mu​sie​li​by​śmy ru​szać się szyb​ko – ale im dłu​ż ej pa​t rzy​łem, tym dziw​n iej​sze wy​da​w a​ły mi się te świa​t ła. Było ich co naj​m niej tu​z in, prze​su​w a​ły się to tu, to tam, ko​ły​sząc się ni​czym świetl​n e mie​cze z Gwiezd​nych wo​jen, raz da​le​‐ kie, to znów bli​skie. Prze​krę​ci​li​śmy się na bok i usie​dli​śmy w mil​cze​n iu, obej​m u​jąc ko​la​n a rę​ka​m i i wpa​t ru​jąc się w sre​brzy​sto​sza​rą dro​gę i czar​n e pola po obu stro​n ach. Sły​sze​li​śmy śpiew. Słod​kie gło​sy, chór a ca​pel​la. To była ja​kaś pro​sta pio​sen​ka, może lu​do​w a albo dzie​cię​ca. Te​raz mo​gli​śmy ich doj​rzeć: dłu​gi sze​reg dzie​ci, idą​cych, wy​m a​chu​ją​cych la​t ar​ka​m i i śpie​w a​‐ ją​cych. Po​chód za​m y​ka​ło dwo​je do​ro​słych, ko​bie​t a dy​ry​go​w a​ła chó​rem. Jej głos przy​n aj​m niej był

zna​jo​m y – to So​phie, mat​ka ro​dzi​n y en bon​ne for​me, któ​rej oj​ciec z ko​lei, Hec​t or, dał Rory’emu ku​szę, a ich trzy cór​ki przy​pra​w ia​ły na​sze​go syna o ner​w o​w e wier​ce​n ie. Za​bra​li gro​m ad​kę dzie​ci z wio​ski, za​pro​w a​dzi​li je pie​cho​t ą na uro​czy​stość i fa​jer​w er​ki, na​kar​m i​li w Crêpe​rie les Em​bruns, a te​raz za​ga​n ia​li swo​je stad​ko z po​w ro​t em do domu. Wy​szli pro​sto na nas, na​dal sie​dzą​cych na as​f al​cie, zbyt roz​le​n i​w io​n ych, żeby się ru​szyć. Wy​buch​n ę​li​śmy śmie​chem, sły​sząc, jak gwał​t ow​n ie na​bie​ra​ją po​w ie​t rza na nasz wi​dok. Oni ro​‐ ze​śmia​li się z ko​lei, kie​dy uświa​do​m i​li so​bie, że to my, po czym, wciąż śpie​w a​jąc, prze​m knę​li po​m ię​dzy nami, zmie​rza​jąc do domu. Le​ż e​li​śmy jesz​cze chwi​lę na pu​stej, cie​płej dro​dze. Wy​spa pra​w ie już spa​ła. Gdzieś da​le​ko ja​‐ kiś sa​m o​chód z ję​kiem wjeż​dżał na wzgó​rze, kie​row​ca wrzu​cił czwór​kę i po​m knął w stro​n ę Le Pa​la​is. Na sa​m ym czub​ku wy​spy, na pół​n oc od Sau​z on, po​w ol​n y krąg stro​bo​sko​po​w ych świa​t eł Po​‐ in​t e de Po​ula​ins wzmoc​n ił się na​gle o całą kulę mi​go​czą​cych świa​t e​łek. Pa​t rzy​li​śmy przez chwi​‐ lę, nie​pew​n i, co to może być. Przy​po​m i​n a​ło to po​czą​t ek Bli​s kich spo​tkań trze​c ie​g o stop​nia. Zu​peł​‐ nie jak w fil​m ie, kula do​sta​ła mgli​stych skrzy​deł, któ​re za​czę​ły roz​po​ście​rać się po obu stro​n ach la​t ar​n i mor​skiej. Wy​ła​do​w a​n ie elek​t rycz​n e prze​szy​ło nie​bo. Ja​sna bia​ła smu​ga – praw​dzi​w a bły​ska​w i​ca, któ​ra za​n u​rzy​ła się w wo​dzie – a za​raz po​t em przy​t łu​m io​n y grzmot. Wsta​li​śmy bez sło​w a. Beau temps do​biegł koń​ca i nad​cho​dzi​ła bu​rza.

Rozdział dwudziesty trzeci

Ankou Zie​m ia pod za​bu​do​w ę była w ce​n ie. Luk​su​so​w e sa​m o​cho​dy krą​ż y​ły ulicz​ka​m i wio​sek, wi​dać było przy​ci​śnię​t e do szy​by twa​rze, wy​pa​t ru​ją​ce bez​pań​skich dzia​łek i bu​dyn​ków go​spo​dar​czych. Kie​‐ dy pa​sa​ż e​ro​w ie ra​czy​li wy​siąść ze swo​ich luk​su​so​w ych ci​t ro​e nów Pal​las, czę​sto od razu prze​cho​‐ dzi​li do rze​czy. Czy to jest na sprze​daż? Nie? A to? Pro​szę mi po​w ie​dzieć, co jest na sprze​daż. (Tak, wy​da​je mi się, że ta kro​w a jest do ku​pie​n ia. Nie, nie wiem, do kogo na​le​ż y). Wy​ciecz​ko​w i​cze przy​jeż​dża​li tłum​n ie. Mie​li czy​ste ra​do​sne spoj​rze​n ia. Ale byli wszę​dzie! Po przy​pły​n ię​ciu pro​m u nie dało się ni​g​dzie je​chać sa​m o​cho​dem, bo na wszyst​kich dro​gach ko​le​ba​ło się dwu​stu ro​w e​rzy​stów, wstrzy​m u​jąc ruch, stwa​rza​jąc za​gro​ż e​n ie i po​w o​du​jąc praw​dzi​w e wy​‐ pad​ki. A przy​pły​w a​ło do dwu​n a​stu pro​m ów dzien​n ie. Po​pu​lar​n ość to oczy​w i​ste prze​kleń​stwo. Je​śli cho​dzi o Eden, nie wy​star​czy go od​w ie​dzać. Lu​dzie chcą mieć tam wła​sny kąt. A kie​dy wszy​scy chcą się wci​snąć, wio​ski roz​ra​sta​ją się aż do gra​n ic moż​li​w o​ści, cho​ciaż bez​w zględ​n e pra​w o wy​m a​ga​ją​ce do​m ów w tra​dy​cyj​n ym bre​t oń​skim sty​lu raz jesz​cze oka​z a​ło się słusz​n e. (Naj​w spa​n ial​sze umy​sły ar​chi​t ek​t o​n icz​n ej ge​n e​ra​cji wciąż jesz​cze nie wpa​dły na to, jak prze​m ie​n ić cha​t ę z kry​t ym łup​ka​m i da​chem w re​z y​den​cję na po​‐ kaz). Nie​któ​rzy urzęd​n i​cy po​dob​n o ugię​li się jed​n ak. Pew​n e​go dnia na obrze​ż ach Sau​z on po​ja​‐ wił się cały sze​reg dzia​łek z do​m a​m i jak spod sztan​cy. Jak do tego do​szło? Nie py​t aj​cie. Biu​ro​kra​ci zcen​t ra​li​z o​w a​n e​go rzą​du, któ​rzy stwo​rzy​li prze​pi​sy chro​n ią​ce Bel​le-Île, daw​n o ode​szli na eme​ry​t u​rę i wy​po​czy​w a​li w swo​ich pięk​n ych pry​w at​n ych do​m ach. Ich na​stęp​cy byli ludź​m i na wskroś no​w o​cze​sny​m i. W roku 1987 wy​bu​do​w a​li dro​gę na gro​bli pro​w a​dzą​cą na Île de Ré, wy​spę je​dy​n ie odro​bi​n ę więk​szą od Bel​le-Île, po​ło​ż o​n ą pięć​dzie​siąt mil da​lej wzdłuż wy​‐ brze​ż a. W la​t ach dzie​w ięć​dzie​sią​t ych Île de Ré sta​ła się „po​pu​lar​n ym ce​lem week​e n​do​w ych wy​‐ sko​ków pa​ry​ż an”, jak okre​ślił to bez​czel​n ie je​den z lon​dyń​skich ta​blo​idów. W let​n ie dni było tam po​n oć jak w zoo, licz​ba miesz​kań​ców wzra​sta​ła z pięt​n a​stu ty​się​cy zimą do dwu​stu dwu​‐ dzie​stu dwóch en va​c an​c es, pod​czas wa​ka​cji.

Wkrót​ce przy​szła ko​lej na od​rzu​t o​w e do​f i​n an​so​w a​n ie Bre​t a​n ii. Moż​n a było so​bie nie​m al wy​obra​z ić tych tech​n o​kra​t ów i fonc​tion​na​ires, urzęd​n i​ków, sie​dzą​cych w sali po​sie​dzeń i rzu​ca​ją​‐ cych strzał​ka​m i w mapę. A może by tak mach​n ąć czte​ry szyb​ko​bież​n e su​per​pro​m y na Bel​leÎle? Wo​do​lo​t y wy​cią​ga​ją​ce 60 wę​z łów! A może port dla su​per​jach​t ów, żeby fil​m ow​cy z Can​n es mo​gli za​t rzy​m ać się tam w dro​dze do Lon​dy​n u? Nie, nie – za​cze​kaj​cie! A może by tak usy​pać dro​gę na gro​bli na Bel​le-Île? Dzie​się​cio​m i​lo​w y most z Port Ma​ria w Qu​ibe​ron do Le Pa​la​is, po​łą​czo​n y na sta​łym lą​dzie z dro​gą D165 i au​to​ro​‐ utes, au​t o​stra​da​m i. Tak, do​sko​n a​le. A te po​z o​sta​łe in​w e​sty​cje też są war​t e uwa​gi. Tu od​śpie​w aj​‐ my Mar​s y​lian​kę. Z tą gro​blą cho​dzi​ło o po​z y​ska​n ie gło​sów w wy​bo​rach pre​z y​denc​kich. Pre​z y​dent Fra​n ço​is Mit​t e​rand kil​ka​krot​n ie w ra​m ach kam​pa​n ii od​w ie​dzał he​li​kop​t e​rem Bel​le-Île, żeby zjeść na po​‐ kaz je​den gry​cza​n y pla​cek w Crêpe​rie Chez Re​n ée. Mu​sia​ło to ko​rzyst​n ie wpły​n ąć na wy​n i​ki gło​so​w a​n ia, bo wte​dy wła​śnie po​ja​w ił się plan bu​do​w y gro​bli. W 1995 roku Mit​t e​rand ustą​pił ze sta​n o​w i​ska, ale Bre​t a​n ia gło​so​w a​ła na jego na​stęp​cę i ry​w a​la Ja​cqu​e sa Chi​ra​ca, plan po​z o​stał więc ak​t u​a l​n y. Pod​ju​dzo​n y przez te wszyst​kie kra​jo​w e udo​sko​n a​le​n ia mer Sau​z on po​sta​n o​w ił po​przeć na​‐ rzu​co​n e od​gór​n ie pla​n y od​n o​śnie oko​licz​n ych wio​sek, w tym wy​bru​ko​w a​n ie wszyst​kich na​‐ szych dró​ż ek i uli​czek i za​m on​t o​w a​n ie brzyd​kich la​t ar​n i ulicz​n ych na be​t o​n o​w ych słu​pach. La​‐ tar​n i. Wal​ce prze​w o​dzi​li Gwe​n ed i Hen​ry. Ale włą​czy​li się w nią wszy​scy, od Vi​com​t e’a po Ma​da​‐ me Mor​ga​n e. Zro​bi​li​śmy bu​rzę mó​z gów i do​szli​śmy do wnio​sku, że pe​t y​cja po​w in​n a po​cho​dzić z „wio​ski kwia​t ów”. Mie​li ją pod​pi​sać wszy​scy, w tym rdzen​n i miesz​kań​cy wy​spy i może na​w et Za​w zię​t a Para. Gwe​n ed od​w o​ła się do próż​n o​ści mera. Weź​m ie ze sobą wszyst​kie pocz​t ów​ki przed​sta​w ia​ją​ce Ker​bor​dar​do​ué, ja​kie tyl​ko moż​n a zna​leźć w Le Pa​la​is. Wy​ło​ż y je przed me​‐ rem. Wi​dzi pan? Lu​dziom po​do​ba​m y się wła​śnie tacy. Je​ste​śmy atrak​cją tu​ry​stycz​n ą. A czy wie​‐ dział pan, że na​sza pocz​t ów​ka jest be​st​sel​le​rem nu​m er je​den? Wy​gra​li​śmy tę run​dę cał​kiem ła​t wo. Na​t o​m iast szer​sza wal​ka wy​da​w a​ła się bez​n a​dziej​n a. Tym​cza​sem ka​t a​stro​f a, gdy już się zda​rzy​ła, przy​szła z nie​spo​dzie​w a​n ej stro​n y. Pły​w a​ją​cy pod mal​t ań​ską ban​de​rą tan​ko​w iec „Eri​ka” roz​le​ciał się na ka​w ał​ki sie​dem​dzie​siąt pięć mil od wy​‐ spy. W mia​rę jak po​t ęż​n y wy​ciek ropy zbli​ż ał się gna​n y sza​le​ją​cym sztor​m em, ty​siąc fran​cu​‐ skich li​ce​a li​stów i stu​den​t ów po​rzu​ci​ło swo​je wa​ka​cyj​n e pla​n y i przy​je​cha​ło na wy​spę, żeby wal​‐ czyć z ropą na fa​lach przy​bo​ju i ska​łach. Mimo sztor​m o​w ej po​go​dy i strasz​li​w e​go zim​n a rzu​ci​li się w wir wal​ki, któ​ra cią​gnę​ła się przez wie​le ty​go​dni, gdyż z to​n ą​ce​go stat​ku wy​cie​ka​ły nowe ogrom​n e pla​m y. Gru​pa mło​dych lu​dzi, któ​rych zna​li​śmy, zwol​n i​ła się z za​jęć na uni​w er​sy​t e​cie, żeby kon​t y​n u​ować wal​kę. Na​‐ wet z da​le​ka czu​li​śmy, że dla wy​spy sta​ła się ona du​cho​w ym wy​z wa​n iem. Ci mło​dzi lu​dzie mie​‐ li ser​ca na uwa​la​n ej ropą dło​n i. Bel​le-Île dała im swe​go cza​su tyle nie​biań​skich chwil. Nie ma wąt​pli​w o​ści, że ci stu​den​ci ura​t o​w a​li pla​ż ę Don​n ant. Ale sztor​m y gna​ły ropę co​raz wy​ż ej na ska​ły i co​raz głę​biej pod po​w ierzch​n ię wody, do szcze​lin, gdzie kry​ły się wszyst​kie

przy​brzeż​n e ży​jąt​ka. Wa​ka​cje w na​stęp​n ym roku były przy​gnę​bia​ją​ce. Woda, w któ​rej Rory nur​ko​w ał swe​go cza​‐ su, cuch​n ę​ła. Ska​ły były ośli​z głe od ropy. Wszyst​kie, nie​gdyś uno​szą​ce się na fa​lach, wo​do​ro​sty wy​m ar​ły, no i oczy​w i​ście nie było ryb. No​si​li​śmy na pla​ż ę bu​t el​kę po wo​dzie Evian, na​peł​n io​n ą ter​pen​t y​n ą, żeby myć so​bie nogi, a dru​gą trzy​m a​li​śmy przy drzwiach. Na​t u​ral​n ie na​stą​pił gwał​t ow​n y spa​dek licz​by tu​ry​stów. Po​w ięk​sza​ją​ce szkło za​in​t e​re​so​w a​‐ nia me​diów prze​n io​sło się gdzie in​dziej. Wresz​cie otrzy​m a​li​śmy od rzą​du spóź​n io​n y pre​z ent gwiazd​ko​w y, bo pla​n y bu​do​w y gro​bli zo​sta​ły od​w o​ła​n e. • Z cza​sem za​czę​li​śmy do​ce​n iać po​z y​t yw​n y aspekt wy​cie​ku ropy – prze​rwał sza​lo​n e pla​n y funk​‐ cjo​n u​ją​cych jak ro​bo​t y ma​n ia​ków w zło​w iesz​czych sza​rych biu​rach nad Se​kwa​n ą w Pa​ry​ż u. Wzru​szy​li ra​m io​n a​m i i od tej pory igno​ro​w a​li nas. Ale my nie za​po​m nie​li​śmy; „Eri​ka” do​pro​‐ wa​dzi​ła na Bel​le-Île do roz​w o​ju i wzmoc​n ie​n ia ru​chu na rzecz ochro​n y śro​do​w i​ska. Wie​lu miesz​kań​ców wy​spy, któ​rzy przed​t em by​n aj​m niej nie na​z wa​li​by się eko​lo​ga​m i, od​kry​ło, że to naj​w ięk​sza szan​sa na ochro​n ę ich kul​t u​ry. Wła​ści​w ie po raz pierw​szy przy​jezd​n i i miej​sco​w i mo​gli się sprzy​m ie​rzyć. Ko​lej​n a eko​lo​gicz​n a te​ra​pia wstrzą​so​w a, bez któ​rej mo​gli​by​śmy się obyć, na​stą​pi​ła w roku 2003, kie​dy to Eu​ro​pa prze​ż y​ła naj​dziw​n iej​sze, naj​go​ręt​sze lato od roku 1540. W Por​t u​ga​lii sza​‐ la​ły po​ż a​ry la​sów; we Wło​szech spie​ko​t a utrzy​m y​w a​ła się przez dwa mie​sią​ce; w szwaj​car​skich Al​pach przy re​kor​do​w ych tem​pe​ra​t u​rach, się​ga​ją​cych trzy​dzie​stu ośmiu stop​n i, to​pi​ły się lo​dow​‐ ce; Du​n aj omal nie wy​sechł. Fran​cja zo​sta​ła do​t knię​t a naj​bar​dziej i naj​dłu​ż ej, jed​n ak po​w ol​n a in​w er​sja nie do​się​gnę​ła jesz​cze Bel​le-Île przed na​szym przy​jaz​dem w sierp​n iu. Z po​cząt​ku są​dzi​li​śmy, że zo​sta​n ie​m y oszczę​dze​n i; może to po pro​stu beau temps. Ale było tak go​rą​co, zbyt go​rą​co. Przez cały dzień i przez całą noc za​rów​n o tem​pe​ra​t u​ra, jak i wil​got​‐ ność po​w ie​t rza wzra​sta​ły. W cią​gu paru dni po​w ie​t rze, któ​rym od​dy​cha​li​śmy, wy​da​w a​ło się prze​grza​n e, zu​peł​n ie jak​by​śmy otwo​rzy​li pie​kar​n ik i na​chy​li​li się zbyt bli​sko. Nie chcia​ło nam się wy​cho​dzić, na​w et na pla​ż ę. A jak już się tam wy​bra​li​śmy, pia​sek pa​rzył sto​py. Nie było fal, a mo​rze, nie​n a​t u​ral​n ie cie​płe, peł​n e było wod​n ych pcheł, któ​re gry​z ły bo​le​śnie i wy​sy​sa​ły krew. Pew​n e​go dnia po pro​stu prze​sta​li​śmy go​t o​w ać. Za radą Su​z an​n e i Ma​da​m e Mor​ga​n e po raz pierw​szy w czy​jej​kol​w iek pa​m ię​ci za​m knę​li​śmy drew​n ia​n e okien​n i​ce. Cała wio​ska sie​dzia​ła przy​cza​jo​n a. Ro​z e​bra​n i do bie​li​z ny le​ż e​li​śmy przy zga​szo​n ym świe​t le na zim​n ych płyt​kach pod​ło​go​w ych, czy​t a​jąc przy cien​kich pa​skach pa​lą​ce​go żół​t e​go świa​t ła, prze​bi​ja​ją​ce​go przez szpa​ry w okien​n i​cach ni​czym roz​błysk bom​by wo​do​ro​w ej. Po ty​go​dniu po​w in​n i​śmy znaj​do​w ać się na skra​ju obłę​du. Ale na​sze umy​sły i cia​ła ule​gły sa​‐ mo​z a​cho​w aw​czej blo​ka​dzie. Tak wła​śnie po​w sta​ją ty​siąc​stro​n i​co​w e po​w ie​ści, mó​w i​li​śmy so​bie. Za​w sze chcia​łam przejść na wy​łącz​n ie jo​gur​t o​w ą die​t ę. Na​peł​n ij​m y wan​n ę zim​n ą wodą, leż​m y w niej i czy​t aj​m y, aż woda się ogrze​je, a wte​dy bę​dzie ko​lej na​stęp​n ej oso​by.

Noce były dłu​gie i nie​z no​śnie go​rą​ce, ale wte​dy przy​n aj​m niej nie świe​ci​ło to cho​ler​n e słoń​‐ ce. Za​czy​n a​li​śmy po​ru​szać się tro​chę w ciem​n o​ści, po​w o​li, jak du​sze zmar​łych w Za​dusz​ki. Nie było żad​n ych przy​jęć. Żad​n ych od​w ie​dzin. Ży​cie to​w a​rzy​skie za​m ar​ło. Pew​n ej nocy, póź​n o, do​brze po pół​n o​cy, upał osią​gnął apo​geum. Prze​by​w a​n ie w domu wy​‐ da​w a​ło się nie​m al​ż e nie​bez​piecz​n e. Min​dy po​w ie​dzia​ła: „Nie wy​t rzy​m am tego dłu​ż ej. Idę na pla​ż ę”. Wło​ż y​li​śmy ko​stiu​m y ką​pie​lo​w e – nie za​w ra​ca​li​śmy so​bie na​w et gło​w y ko​szul​ka​m i czy ręcz​n i​ka​m i – i jak zom​bie po​w le​kli​śmy się w dół val​lon, przez tra​w ia​stą łąkę, wzdłuż wy​so​kich pia​sko​w ych wzgórz, aż do prze​rwy w wy​dmach, pro​w a​dzą​cej na pla​ż ę Don​n ant. Cały dwu​dzie​‐ sto​m i​n u​t o​w y spa​cer od​by​li​śmy, ani razu nie uży​w a​jąc la​t a​rek, cho​ciaż noc była bez​k​się​ż y​co​w a. W na​szych oczach, przy​z wy​cza​jo​n ych te​raz do ciem​n o​ści, wszyst​ko błysz​cza​ło ni​czym fo​t o​gra​‐ ficz​n y ne​ga​t yw. Ze​szli​śmy dłu​gą piasz​czy​stą dro​gą nad brzeg mo​rza. Na skra​ju na​sze​go pola wi​dze​n ia po​ru​‐ sza​ło się kil​ka ciem​n ych syl​w e​t ek: ktoś mu​siał wpaść na ten sam po​m ysł co my. Nie było sły​chać szu​m u fal. Oce​a n od po​n ad ty​go​dnia był pła​ski i nie​ru​cho​m y. Nie mo​gli​śmy na​w et doj​rzeć wody, je​dy​n ie ul​t ra​czerń, w od​róż​n ie​n iu od ko​bal​t o​w e​go ho​ry​z on​t u i noc​n e​go nie​ba. Zo​sta​w i​li​‐ śmy san​da​ły na pia​sku i po​w o​li we​szli​śmy do wody. Za​n u​rze​n i po szy​ję ro​z ej​rze​li​śmy się wo​ko​ło i zo​ba​czy​li​śmy, że ota​cza​ją nas dzie​siąt​ki, nie, set​ki pły​w a​ją​cych pla​ż o​w ych pi​łek. Do​brą chwi​lę za​ję​ło nam przy​ję​cie do wia​do​m o​ści, że to ko​‐ ły​szą​ce się na wo​dzie gło​w y lu​dzi, któ​rzy chło​dzi​li się tak samo jak my. Szep​t em wy​m ie​n ia​li​‐ śmy uwa​gi na te​m at tej po​w szech​n ej dzi​w acz​n o​ści, gdy na​gle ktoś w po​bli​ż u ode​z wał się: – Min​dy et Don? Czy to wy? – Hen​ry? Czy Céle​ste jest z tobą? – Cześć, Min​dy! Cześć, Don! Włą​czy​ły się inne gło​sy: ich dzie​ci, Rory i Devo, a po​t em wszę​dzie wo​kół nas roz​le​gły się gło​sy nie​w i​docz​n ych w ciem​n o​ści miesz​kań​ców Ker​bor​dar​do​ué i in​n ych wio​sek. Na​gle po​ra​z i​ło mnie nie​sa​m o​w i​t e od​kry​cie. W mo​jej wy​pa​czo​n ej wi​z ji by​li​śmy jak te cie​n ie w Ha​de​sie, od​w ie​‐ dza​n ym przez Ody​se​usza, Or​f e​usza czy Dan​t e​go, w to​w a​rzy​stwie We​rgi​liu​sza – sto​ją​ce po szy​‐ ję we wrzą​cym mo​rzu. Mo​gło to spra​w iać wra​ż e​n ie, że da​łem się po​n ieść wy​obraź​n i, ale taka była rze​czy​w i​stość. Świat sta​n ął na gło​w ie, zu​peł​n ie jak​by​śmy my, jako ga​t u​n ek, byli ni​czym Ikar i pod​le​cie​li za bli​sko do słoń​ca; a te​raz to​pi​ły nam się skrzy​dła i już się roz​po​czął nasz upa​‐ dek. Sta​ra​li​śmy się z Min​dy nie de​n er​w o​w ać. Mó​w i​łem so​bie, że moje wąt​pli​w o​ści są za​pew​n e po​w szech​n e w tych nie​spo​koj​n ych cza​sach woj​n y, ter​ro​ry​z mu, zmian kli​m a​t ycz​n ych i po​li​t ycz​‐ ne​go eks​t re​m i​z mu. Przy​n aj​m niej go​spo​dar​ka prze​ż y​w a​ła roz​kwit. Mimo to mar​t wi​łem się: czyż​by na​sza idyl​la do​bie​ga​ła koń​ca? •

Bre​t a​n ia może się wy​da​w ać su​ro​w ą kra​iną. Tu​t ej​sze pola pięk​n ie zło​cą się je​sie​n ią, ale więk​‐ szość roku jest mo​kra, zie​lo​n a i czar​n a. Do​m i​n u​je ka​t o​lic​ki świa​t o​po​gląd, sil​n y i po​n u​ry, przy​‐ po​m i​n a​ją​cy mi po​sęp​n ych, fa​t a​li​stycz​n ych szkoc​kich pre​z bi​t e​riań​skich przod​ków. Je​ste​śmy grzesz​n i​ka​m i i umie​ra​m y, czy​ściec jest pe​w ien, pie​kło praw​do​po​dob​n e – wiesz, że Bóg zna wszyst​kie two​je naj​drob​n iej​sze prze​w i​n ie​n ia! Nie daj​cie się zwieść bre​t oń​skim ob​ra​z om Gau​‐ gu​ina, tym czy​stym for​m om ko​lo​ru. Jego naj​słyn​n iej​sza bre​t oń​ska sce​n a, wiej​skie ko​bie​t y w bia​łych ko​ron​ko​w ych czep​cach, co​if​fes, po wyj​ściu z ko​ścio​ła przy​glą​da​ją​ce się wal​ce Ja​ku​ba z anio​łem, sta​n o​w i pa​ra​bo​lę wa​sze​go co​dzien​n e​go ży​cia i was sa​m ych, po​n ie​w aż wa​sza du​sza jest roz​dar​t a i za​w sze ktoś, gdzieś to​czy o nią wal​kę. Noce w Bre​t a​n ii są ciem​n iej​sze niż gdzie​kol​w iek in​dziej. Ni​g​dy do koń​ca nie zro​z u​m ia​łem dla​cze​go. Jest mniej du​ż ych miast, ow​szem, ale mnó​stwo ma​łych. To ten wiej​ski spo​kój, po​czu​‐ cie, że jest się oto​czo​n ym przez pola i wrzo​so​w i​ska roz​cią​ga​ją​ce się ze wszyst​kich stron. Naj​le​‐ piej sie​dzieć w domu. Ła​t wo zro​z u​m ieć, dla​cze​go Bre​t oń​czy​cy lu​bią sie​dzieć wo​kół pa​le​n i​ska i opo​w ia​dać hi​sto​rie o du​chach. Trak​t u​ją po​w aż​n ie wi​gi​lię Wszyst​kich Świę​t ych, na​z y​w a​ją to Kala Go​a nv, cho​ciaż w cel​t yc​kim świe​cie bar​dziej zna​n a jest na​z wa Sam​ha​in. Kie​dy mię​dzy na​szym świa​t em a za​świa​t a​m i otwie​ra się bra​m a, po​ja​w ia​ją się du​chy, czy​ha​‐ ją​ce na ży​w ych, któ​rzy za​kła​da​ją ma​ski, żeby zmy​lić prze​śla​dow​ców i krą​ż ą po cmen​t a​rzu od gro​bu do gro​bu, do​m a​ga​jąc się je​dze​n ia, któ​re zo​sta​ło przy​go​t o​w a​n e przez ro​dzi​n y dla swo​ich zmar​łych. Na​w et je​śli wy​da​je się wam, że roz​po​z na​je​cie swo​je​go są​sia​da w tym czar​n ym ca​łu​‐ nie, z po​bie​lo​n ą kre​dą twa​rzą, le​piej nie ry​z y​ko​w ać i dać mu ku​bek mle​ka i zi​m o​w e jabł​ko. • Praw​dzi​w e wid​m o Śmier​ci nie daje się prze​ku​pić tak ła​t wo. Wszy​scy sły​sze​li​śmy te opo​w ie​ści. W są​sied​n iej wio​sce opo​w ia​da​ją o ury​w a​n ym, nie​pew​n ym pła​czu na po​lach w nocy, któ​ry wy​‐ wo​łał z cha​t y pew​n e​go go​spo​da​rza; chciał spraw​dzić, czy z jego kro​w ą wszyst​ko w po​rząd​ku. Wszy​scy wie​m y, co się z nim sta​ło. Kie​dy pies śmier​ci do​pad​n ie ja​kie​goś bie​da​ka i usły​szy​cie jego trium​f al​n e wy​cie, nie wsłu​chuj​cie się w nie zbyt dłu​go, bo bę​dzie​cie na​stęp​n i. La Chien​ne, któ​ra włó​czy się po wrzo​so​w i​skach, mo​kra​dłach i od​lud​n ych oko​li​cach, nie jest naj​lep​szym przy​‐ ja​cie​lem czło​w ie​ka. La Chien​ne, któ​rą cza​sa​m i na​z y​w a się po pro​stu sil​n ym wia​t rem, roz​ry​w a czło​w ie​ko​w i gar​‐ dło, gdy ten brnie przez mo​cza​ry, żeby pod​n ieść ustrze​lo​n ą kacz​kę – jak Pies Ba​s ke​rvil​le’ów. Bid​s e an t’sa​ogha​il, tak na​z y​w a się źró​dło​w a be​stia, ale jej gro​z a się​ga da​lej. Po​t ra​f i za​w ró​cić czło​w ie​‐ ko​w i w gło​w ie ni​czym per​f id​n a dziw​ka. Jak choć​by Ste​f a​n e’owi, któ​ry zwa​rio​w ał i wje​chał trak​‐ to​rem na pla​ż ę Don​n ant, roz​pę​dza​jąc opa​la​ją​cych się i wrzesz​czą​ce dzie​ci. Mimo trzy​dziest​ki na kar​ku ni​g​dy nie miał dziew​czy​n y, więc zdo​był się na od​w a​gę i za​py​t ał ja​kąś mło​dą tu​ryst​kę, czy chcia​ła​by od​w ie​dzić jego obo​rę. Bo tak to się wła​śnie od​by​w a​ło za cza​sów jego ojca. Dziew​‐ czy​n a wnio​sła oskar​ż e​n ie.

To są oczy​w i​ście tyl​ko opo​w ie​ści. Na​w et ta o An​kou, dla któ​re​go po​lu​je jego wier​n a suka, La Chien​ne. An​kou spro​w a​dza śmierć i za​bie​ra zmar​łych; oby jego czar​n y wóz ni​g​dy nie za​t rzy​m ał się przed wa​szym do​m em. Je​śli tak się jed​n ak sta​n ie, oprzyj​cie się po​ku​sie, by od​chy​lić ko​ron​ko​‐ wą fi​ran​kę i wyj​rzeć przez okno. Bo wte​dy zo​ba​czy​cie, jak wcho​dzi po schod​kach ze swo​ją sę​ka​‐ tą la​ską. Je​śli spo​t ka​cie go pod​czas pra​cy na po​lach mię​dzy wio​ska​m i, bę​dzie sie​dział na szczy​cie wozu peł​n e​go spię​t rzo​n ych ciał, tak wie​lu, że para chu​dych bia​łych koni z tru​dem cią​gnie wóz. Je​śli was zo​ba​czy – a na pew​n o zo​ba​czy – od​m ów​cie mo​dli​t wę. Bo już się​ga po kosę. On nie ma twa​rzy. Tyle wia​do​m o. „An​kou” to tak​ż e pora roku. Kie​dy wie​le osób umie​ra w krót​kim okre​sie, lu​dzie mó​w ią: War ma fe, he​man zo eun An​kou dro​uk. Za​iste, bez​w zględ​n y jest ten An​kou. Na​le​ż ą do nie​go ostat​n ie ty​go​dnie sta​re​go roku i pierw​szy dzień no​w e​go. Praw​do​po​dob​n ie wią​ż e się to z pro​stym bio​lo​gicz​n ym fak​t em, że sta​rzy i cho​rzy są naj​słab​si w środ​ku zimy – kie​dy jest zim​n o, wil​got​n o, a domy wy​peł​n ia dym. Po​w ie​t rze prze​sy​ca łu​pież krów i kóz, któ​re dzie​lą z ludź​m i kwa​t e​ry, obor​n ik do​sta​je się do mle​ka i nikt nie myje rąk. Pleśń na żyt​n im chle​bie wy​w o​łu​je ha​lu​cy​n a​cje, czło​w iek wi​dzi po​stać w czar​n ym ca​łu​n ie wy​ła​n ia​ją​cą się z cie​n ia i umie​ra, wy​krzy​ku​jąc jego imię: „An​kou! An​kou!”. W Nowy Rok sta​ry An​kou szu​ka na​stęp​cy. Nie jest wy​bred​n y. Za​do​w o​li się mar​t wo uro​dzo​‐ nym dziec​kiem. Ale je​śli nie do​sta​n ie w swo​je ręce ko​goś nie​daw​n o zmar​łe​go, wte​dy ko​goś uśmier​ci. A ta oso​ba sta​n ie się no​w ym An​kou i przez ko​lej​n ych dwa​n a​ście mie​się​cy bę​dzie cho​‐ dzić z tacz​ką od drzwi do drzwi. Je​śli usły​szy​cie wo​ła​n ie sowy, po​t rak​t uj​cie to jak znak. An​kou jest w wio​sce i nie odej​dzie z pu​sty​m i rę​ka​m i. Je​śli usły​szy​cie nocą skrzy​pie​n ie koła, bądź​cie ci​cho. To on ze swo​ją kar​ri​g ell an An​kou, tacz​ką śmier​ci. Je​śli nic in​n e​go nie dzia​ła i An​kou przy​szedł po was wśród pól albo, stu​ko​cząc ko​stu​rem, zbli​ż a się dróż​ką do wa​szych drzwi, szyb​ko pod​n ie​ście ja​kieś na​rzę​dzie. Nie broń: ło​pa​t ę, pług. An​kou boi się tyl​ko uczci​w ej pra​cy cier​pli​w ych lu​dzi. Hi​sto​rie o du​chach… Co by​śmy bez nich zro​bi​li w dłu​gie zi​m o​w e wie​czo​ry? • W mia​rę upły​w u lat An​kou zbie​ra swo​je żni​w o. Uczu​cio​w y pa​sterz Dédé, któ​ry przez kil​ka lat wier​n ie oświad​czał się Min​dy w każ​de wa​ka​cje, przy​cho​dzi do domu od krów, sia​da do ko​la​cji i umie​ra. Mamy po​czu​cie bo​le​snej stra​t y; trud​n o wy​ja​śnić, ile dla nas wszyst​kich zna​czył sam jego wi​dok, gdy co​dzien​n ie pro​w a​dził sta​do tam i z po​w ro​t em bocz​n ą do​lin​ką, w weł​n ia​n ej gaw​rosz​ce na tej swo​jej kan​cia​stej gło​w ie. Oczy​w i​ście ku​po​w a​li​śmy od nie​go jaj​ka, a od wiel​kie​‐ go świę​t a rów​n ież kacz​kę czy kur​cza​ka. (Za​w sze po​z o​sta​w iał ich za​bi​cie swo​jej sio​strze). Ni​g​dy się nie oże​n ił. Tam​t a pa​ry​ska po​szu​ki​w acz​ka zło​t a nie wy​t rzy​m a​ła ty​go​dnia, a cała wieś usły​sza​ła jej wrza​ski i zo​ba​czy​ła, jak dziew​czy​n a wrzu​ca rze​czy do sa​m o​cho​du i od​jeż​dża w po​śpie​chu. Za​le​ż a​ło jej oczy​w i​ście na zie​m i. Naj​w y​raź​n iej spo​t ka​ła ją nie​m i​ła nie​spo​dzian​ka.

Za​czę​ły też do​cie​rać do nas inne wie​ści – li​stow​n ie, te​le​f o​n icz​n ie, a ostat​n io za po​śred​n ic​‐ twem pocz​t y elek​t ro​n icz​n ej: Tego lata Le Vi​com​t e nie może przy​je​chać. Za​pa​le​n ie płuc. Su​zan​ne, bie​d ac​two… po raz pierw​s zy w ży​c iu opu​ś ci​ła wy​s pę i to od razu he​li​kop​te​rem ra​tun​ko​wym! Za​b rał ją do szpi​ta​la w Van​nes. Po​wie​d zia​ła na​to​miast, że po​d o​b ał jej się wi​d ok z góry na wy​s pę. Mó​wi​ła też, że ni​g ​d y nie wi​d zia​ła Loc​ma​rii – za dużo cza​row​nic! Na​p raw​d ę, tak wła​ś nie po​wie​d zia​ła. Już wró​c i​ła, w do​b rej for​mie, twier​d zi, że jest za​d o​wo​lo​na ze swe​g o ży​c ia, te​raz, gdy wi​d zia​ła już kra​niec wy​s py. Mój dro​gi mąż, Fran​cis, za​w ia​da​m ia​m y ze smut​kiem (na​pi​sa​ła Gwe​n ed) jest cho​ry. Rak je​lit. Mat​ka Théo​phi​le’a, zbyt mło​da, cał​kiem na​gle – jego oj​ciec jest zdru​z go​t a​n y. A po​t em do​łą​czy​ła Ame​ry​ka. „Chy​ba wy​czu​w am gu​z ek” – mówi Anne. „Don​n ie, mam złą wia​do​m ość o two​im ojcu”. „Min​dy, mówi twój brat, od​bierz, pro​szę. Pró​bu​ję się z tobą skon​t ak​t o​w ać w związ​ku z mamą”. „Don​n ie, to chy​ba wy​lew, ale two​ja mat​ka jest przy​t om​n a. Sio​stra za​się​ga po​rad spe​cja​li​‐ stów. Może wró​ci​m y do tego pierw​sze​go le​ka​rza. Ten nowy le​karz… Dru​ga ope​ra​cja…”. To wszyst​ko je​dy​n ie gra na zwło​kę. • Kar​ri​g ell an An​kou – tacz​ka śmier​c i; je​ś li usły​s zy​c ie, że jej skrzy​p ią​c e koło za​trzy​mu​je się w nocy przed wa​‐ szym do​mem, to ozna​c za, że przy​s zła na was pora, An​kou przy​je​c hał po was. • Gwe​n ed pi​sze li​sty z Bel​le-Île. Jej po​czu​cie god​n o​ści i po​w ścią​gli​w ość ła​go​dzi nie​co cios, gdy czy​‐ ta​m y o śmier​ci Fran​ci​sa, jej pięk​n e​go męż​czy​z ny; Le Vi​com​t e’a, uko​cha​n e​go Yvon​n e, bo​ha​t e​ra bi​t wy pod Dun​kier​ką; Su​z an​n e, o któ​rej naj​t rud​n iej jest pi​sać… Jej ostat​n i list jest krót​ki: Moi przy​ja​c ie​le, to była cięż​ka zima; wró​c ił mój daw​ny wróg i znów cho​ru​ję… Na szczę​ś cie Da​niel jest tu ze mną… Za​iste, bez​w zględ​n y jest ten An​kou.

Rozdział dwudziesty czwarty

Ostatnia kąpiel we wrześniu Te​le​f on ko​m ór​ko​w y leży na koń​cu sto​łu. Nie ma kre​sek za​się​gu. Pod​n o​szę go do świe​t li​ka i usta​w iam w stro​n ę wie​ż y nadaw​czej, któ​ra znaj​du​je się w od​le​gło​ści paru mil za wzgó​rzem; sa​t e​li​t ar​n e bo​cia​n ie gniaz​do wy​sta​je znad cy​pry​so​w e​go la​sku. – Prze​stań! – sy​czy Min​dy, wca​le nie żar​t u​jąc. – Pró​bu​ję tyl​ko zła​pać za​sięg. – Prze​stań wy​glą​dać przez świe​t lik. Jak Ma​da​m e Mor​ga​n e cię zo​ba​czy… Żad​n e z nas nic nie mówi o praw​do​po​do​bień​stwie tego zda​rze​n ia. Sia​dam z po​w ro​t em na brze​gu łóż​ka i znów spraw​dzam ko​m ór​kę. Są kre​ski, ale zni​ka​ją na mo​ich oczach. Jed​n ak zdą​ż y​łem zo​ba​czyć – żad​n ych wia​do​m o​ści. – Nic nie przy​szło. – Co on wy​pra​w ia? – wzdy​cha Min​dy. – Do​bra, za​dzwoń do nie​go, albo nie, le​piej wy​ślij mu ese​m e​sa. – Więc te​raz mogę wy​sta​w ić gło​w ę przez was-ist-das? Bo tyl​ko w ten spo​sób mogę uzy​skać syg… – Nie na​z y​w aj tego was-ist-das? To châs​s is Ve​lux. – Su​z an​n e mó​w i​ła na to was-ist-das. Uwa​ż a​ła, że to za​baw​n e. – Nie​praw​da. Ona nie​n a​w i​dzi​ła Niem​ców. – He​in​ri​cha cał​kiem lu​bi​ła. – Ale nie chcia​ła mu sprze​dać swo​jej sto​do​ły. – Oczy​w i​ście, że nie chcia​ła. Gdzie by wte​dy cho​dzi​ła za po​t rze​bą? Wpa​dli​śmy w rytm, po​z wa​la​jąc, by sta​ry zna​jo​m y wzo​rzec wspo​m nień i opo​w ie​ści wpro​w a​‐ dził nas z po​w ro​t em w ży​cie wio​ski – z jej miesz​kań​ca​m i, za​sa​da​m i i ta​jem​n i​ca​m i. („Do kogo na​le​ż y ta be​t o​n iar​ka?”). To się za​czy​n a nie​świa​do​m ie, a kie​dy już uprzy​t om​n i​m y so​bie, co się dzie​je, spe​cjal​n ie prze​cią​ga​m y te roz​m o​w y, cza​sa​m i go​dzi​n a​m i.

O co cho​dzi z tymi Niem​ca​m i? O to, że oku​pan​ci Bel​le-Île ni​g​dy wcze​śniej nie wi​dzie​li świe​‐ tli​ków. Was-ist-das? – py​t a​li, kie​dy prze​t rzą​sa​li domy, szu​ka​jąc ja​jek i ma​sła z kon​t ra​ban​dy. Was-ist-das sta​ło się na​z wą. Był to, jak są​dzę, spo​sób na to, żeby wy​t knąć na​jeźdź​cy jego głu​po​‐ tę, i to pro​sto w oczy, pod​czas gdy on cały czas my​ślał, że to przy​ja​z ny gest. Moż​li​w e, że to moja nad​in​t er​pre​t a​cja. Jed​n ak pa​m ię​t a​jąc szorst​kość Su​z an​n e wo​bec He​in​‐ ri​cha, któ​ry przez trzy​dzie​ści lat był jej są​sia​dem z ka​m ien​n e​go dom​ku obok, nie był​bym taki pe​w ien. Min​dy zmie​n ia po​z y​cję na łóż​ku i jed​n a z de​sek trzesz​czy. – Chy​ba jest zła​m a​n a – mówi Min​dy. Moim pierw​szym za​da​n iem tuż po przy​by​ciu jest spraw​dze​n ie, czy w łóż​ku nie ma po​ła​m a​‐ nych li​ste​w ek, i ewen​t u​a l​n ie do​ko​n a​n ie ko​n iecz​n ych na​praw. Ale wczo​raj zbyt póź​n o do​t ar​li​‐ śmy na miej​sce. – Zaj​m ę się tym – od​po​w ia​dam, ale daję się spro​w o​ko​w ać jej mil​cze​n iu: „Taaa, aku​rat”. – Jak tyl​ko zwle​czesz się z łóż​ka, le​n iw​cu. Ocią​ga​łem się już dość dłu​go. Pi​szę krót​kie​go ese​m e​sa do Rory’ego i scho​dzę na dół. • Z chwi​lą, gdy ze​szli​śmy z pro​m u, oszo​ło​m ił nas przy​pływ daw​n ych wspo​m nień i wszech​obec​n e wrze​śnio​w e pięk​n o Bel​le-Île. W któ​rą​kol​w iek ob​ró​ci​li​śmy się stro​n ę, po​ja​w iał się ktoś, kto nas wi​t ał albo za​pra​szał na drin​ka, na ko​la​cję, pik​n ik na pla​ż y. Nasi młod​si kom​pa​n i z pacz​ki sur​‐ fin​go​w ej, kie​dyś zu​peł​n ie zwa​rio​w a​n i, a te​raz żo​n a​ci i dzie​cia​ci, wcią​ga​li nas w sza​lo​n e przy​go​‐ dy przez wzgląd na sta​re cza​sy. Ła​z i​li​śmy po wrzo​so​w i​skach z Yvon​n e, wdo​w ą po Vi​comt​cie, dys​ku​t o​w a​li​śmy o sy​t u​a cji na świe​cie z za​przy​jaź​n io​n y​m i psy​chia​t ra​m i, uczto​w a​li​śmy przy sto​‐ łach miej​sco​w ych i étran​g ers, cu​dzo​z iem​ców, i bu​dzi​li​śmy się w ci​szy ko​lej​n e​go wio​sko​w e​go po​‐ ran​ka w na​szej wy​ło​ż o​n ej so​sno​w ym drew​n em sy​pial​n i. Czyż​by ktoś pu​kał do drzwi? Tak, to Pier​re-Lo​uis, prze​w od​n i​czą​cy ja​kie​goś hi​per​u​czo​n e​go Świa​t o​w e​go To​w a​rzy​stwa Psy​cho​a na​li​t ycz​n e​go. Stoi w drzwiach, trzy​m a​jąc ręcz​n ą wier​t ar​kę elek​t rycz​n ą – twier​dzi, że ma coś szyb​kie​go do za​ła​t wie​n ia – i wcho​dzi na górę po scho​dach. Tak, przy​szedł na​pra​w ić na​sze znów po​ła​m a​n e łóż​ko. – Ale skąd wie​dzia​łeś, że jest po​ła​m a​n e? Pier​re-Lo​uis śmie​je się ser​decz​n ie i gro​z i mi pal​cem. Jak​ż e ża​łu​je​m y, że nie ma z nami Rory’ego. Wie​m y, że to by go roz​ba​w i​ło. • Ostat​n ie lato było pierw​szym bez Gwe​n ed Gu​e del, ale jej obec​n ość czu​ło się wszę​dzie, zwłasz​‐ cza w za​ro​śnię​t ych ogro​dach i wśród ugi​n a​ją​cych się od owo​ców drzew, gdzie wę​dro​w a​li​śmy, świa​do​m ie po​grą​ż a​jąc się we wspo​m nie​n iach. Ten rok jest osta​t ecz​n y: jej duch od​szedł. Sprze​‐ daż jej domu i zie​m i od​by​ła się na zim​n o i w po​śpie​chu, ze stra​t ą; do​ko​n ał jej syn Gwe​n ed, cho​‐

ciaż ona za​w sze mia​ła na​dzie​ję, że Da​n iel przej​m ie po​sia​dłość i bę​dzie ko​chał Ker​bor​dar​do​ué tak samo jak ona, tak samo jak my, na​ucze​n i przez nią. Żeby po​sta​w ić spra​w ę ja​sno, Da​n iel nie miał wy​bo​ru – miesz​ka w Chi​ca​go, stra​cił pra​cę, po​‐ dob​n ie jak my, i mia​ło mu się uro​dzić dziec​ko. An​nus hor​ri​b i​lis 2009 nie oszczę​dzał ni​ko​go, to pew​n e. W pew​n ym sen​sie, któ​ry na​praw​dę do​pie​ro te​raz za​czy​n a​m y w peł​n i poj​m o​w ać, Gwe​n ed wszyst​ko przy​go​t o​w a​ła dla Da​n ie​la: dom, wio​skę, nas, całą resz​t ę ob​sa​dy, kon​t ro​lu​jąc, co tyl​ko zdo​ła​ła. A po​t em sia​dła i cze​ka​ła; cze​ka​ła i cze​ka​ła przez trzy​dzie​ści lat, aż Da​n iel wró​ci. A kie​‐ dy śmierć już się zbli​ż a​ła, za​ła​t wi​ła wszyst​ko, co zwią​z a​n e z po​dat​ka​m i i pra​w em wła​sno​ści, żeby mógł odzie​dzi​czyć po​sia​dłość bez żad​n ych ob​cią​ż eń fi​n an​so​w ych. Ale na mar​n e, jak się zda​je. Cho​ciaż Da​n iel był przy niej pod​czas de​spe​rac​kich prób le​cze​n ia i póź​n iej, w ho​spi​cjum, zwy​czaj​n ie nie mógł zwią​z ać swe​go ży​cia z Ker​bor​dar​do​ué tak jak ona. Bied​n a Gwe​n ed. Za​sta​‐ wi​ła si​dła mi​ło​ści, pięk​n a i wła​sno​ści, a za​m iast Da​n ie​la schwy​t a​ła w nie je​dy​n ie nas. Nas, Ame​ry​ka​n ów, któ​rych tu zwa​bi​ła, ulo​ko​w a​ła, wy​szko​li​ła i zmu​si​ła do ukoń​cze​n ia na​‐ sze​go domu. Wy​bra​ła nas so​bie na naj​bliż​szych są​sia​dów, wła​śnie nas, nie ko​goś in​n e​go, a więc uczy​n i​ła to mi​ło​ści i przy​jaź​n i, praw​da? Tyle że był w tym tak​ż e ten bez​kom​pro​m i​so​w y per​f ek​cjo​n izm – ta sama po​t rze​ba kon​t ro​li, któ​ra praw​do​po​dob​n ie od​strę​czy​ła Da​n ie​la. Bo kie​dy mia​ła umie​ścić przy​n ę​t ę w tych si​dłach mi​ło​ści, pięk​n a i wła​sno​ści, Gwe​n ed za​pew​n e do​szła do wnio​sku, że po​t rze​bu​je cze​goś eg​z o​‐ tycz​n e​go. Co może być lep​sze dla mło​de​go chło​pa​ka, któ​ry sam chciał zo​stać pi​sa​rzem, niż para ame​ry​kań​skich pi​sa​rzy? Może to dla nas nie​z byt po​chleb​n e, ale nie mogę po​z być się po​dej​rze​‐ nia, że by​li​śmy se​rem. Ow​szem, ko​cha​ła nas – wie​m y o tym. Ale gdzieś w tyle gło​w y przez cały czas, po​dej​rze​‐ wam, mia​ła Plan. Wiem, że na jej miej​scu kom​bi​n o​w ał​bym tak samo. Kie​dy usły​sze​li​śmy, że dom Gwe​n ed zo​stał wy​sta​w io​n y na sprze​daż, na​pi​sa​łem e-mail do Da​n ie​la. Znam go i lu​bię. Pro​si​li​śmy go, żeby przy​ha​m o​w ał, prze​cze​kał kry​z ys go​spo​dar​czy; do​‐ bra rada, do któ​rej sami nie by​li​śmy w sta​n ie się za​sto​so​w ać w przy​pad​ku na​sze​go no​w o​jor​‐ skie​go miesz​ka​n ia i ży​cia. (Osta​t ecz​n ie opu​ści​li​śmy je, we łzach i w nie​god​n ym po​śpie​chu, zo​‐ sta​w ia​jąc po​ło​w ę me​bli przy kra​w ęż​n i​ku, kie​dy tak​sów​ka od​jeż​dża​ła). Cho​ciaż ża​łu​ję, że sprze​‐ dał dom, wiem, że sami roz​w a​ż a​li​śmy po​dob​n e roz​w ią​z a​n ie. De​cy​z je Da​n ie​la to tak na​praw​dę nie moja spra​w a – tyle że przez te wszyst​kie lata spę​dza​li​śmy wa​ka​cje po są​siedz​ku z Gwe​n ed i by​li​śmy świad​ka​m i jej cze​ka​n ia. Po pro​stu wy​da​je nam się to nie w po​rząd​ku, że my tu je​ste​śmy, a on nie. Ale mamy jesz​‐ cze inny, bar​dziej oso​bi​sty i do​t kli​w y po​w ód, żeby przej​m o​w ać się po​bud​ka​m i Da​n ie​la – bo my też mamy syna. Syna, któ​ry od trzech ty​go​dni nie od​bie​ra ko​m ór​ki, nie od​po​w ia​da na e-ma​ile, żeby nie wiem co, nie re​a gu​je na​w et na cho​ler​n e ese​m e​sy wy​pi​sa​n e sa​m y​m i $#)$&#$& i emo​‐ ti​ko​n a​m i, i całą tą po​e zją no​w ej ge​n e​ra​cji. Syna, któ​ry, gdy​by tyl​ko chciał się do tego przy​z nać, też po​t rze​bu​je tej wy​spy. Syna, któ​re​go nie ma tu z nami. Zno​w u. Już szó​sty rok.

• Na​sze stra​t y cięż​ko do​t knę​ły Rory’ego. Trud​n o się dzi​w ić, że czu​je się przy​gnę​bio​n y. Jest je​dy​‐ na​kiem. Miesz​ka​jąc i do​ra​sta​jąc w No​w ym Jor​ku, nie wi​dy​w ał zbyt czę​sto ro​dzi​n y i ku​z y​n ów. Dziad​ko​w ie przy​n aj​m niej zda​w a​li so​bie z tego spra​w ę i po​świę​ca​li mu dużo uwa​gi, kie​dy był z nimi. Jego więź z cio​cią Anne tak​ż e była ma​gicz​n a; wszy​scy to wi​dzie​li. Rów​n ież Gwe​n ed – jesz​cze jed​n a cza​ro​dziej​ka – da​w a​ła mu wie​le mi​ło​ści i to nie tyl​ko dla​t e​go, że ma​rzy​ła o wła​‐ snych wnu​kach. A te​raz oni wszy​scy ode​szli, poza moją mat​ką, któ​ra prze​szła dwa wy​le​w y. To wszyst​ko w po​łą​cze​n iu ze stra​t ą no​w o​jor​skie​go domu spra​w ia, że Rory jest znę​ka​n ym chłop​cem. Wła​śnie skoń​czył dwa​dzie​ścia je​den lat, a wy​da​je się znacz​n ie star​szy. Po​dob​n ie jak wie​lu stu​den​t ów Uni​w er​sy​t e​t u Stan​f or​da pod​jął pierw​szą pra​cę rów​n o​le​gle ze stu​dia​m i. Zdo​był sty​pen​dium na opła​ce​n ie trze​cie​go i czwar​t e​go roku stu​diów. Mamy po​czu​cie winy i mó​w i​m y mu, żeby rzu​cił pra​cę i sku​pił się na na​uce, że stać nas na to. I teo​re​t ycz​n ie mo​ż e​m y, mimo że obo​je stra​ci​li​‐ śmy pra​cę, a sys​t em go​spo​dar​czy się sy​pie. Ale on ma swój wła​sny ro​z um. Już się nas nie słu​‐ cha. Więc przy​jeż​dża​m y na Bel​le-Île sami. • Od po​ło​w y po​by​t u je​ste​śmy w wio​sce zu​peł​n ie sami. Ren​trée, po​czą​t ek roku szkol​n e​go, wy​padł tego lata ja​koś wcze​śnie i wszy​scy pa​ry​ż a​n ie wy​je​cha​li. Zo​sta​li je​dy​n ie człon​ko​w ie wie​lo​po​ko​le​‐ nio​w ej ro​dzi​n y Ma​da​m e Mor​ga​n e, roz​pro​sze​n i po kil​ku do​m ach, do​brze ukry​t ych przez wy​so​‐ kie ży​w o​pło​t y. Mo​ż e​m y ko​rzy​stać z kil​ku wiel​kich ogro​dów, ofia​ru​ją​cych ob​f i​t ość do​rod​n ych krwi​stych po​m i​do​rów, krzep​kich cu​ki​n ii i ogór​ków, żół​t a​w o​z ie​lo​n ej fri​s ée, sa​ła​t y kar​bo​w a​n ej, fa​‐ so​lek szpa​ra​go​w ych i mar​che​w ek, pie​t ru​szek, ba​z y​lii i fe​no​uil, ko​pru. Drze​w a ocie​ka​ją ma​ły​m i czer​w o​n y​m i raj​ski​m i ja​błusz​ka​m i. Ga​łę​z ie fi​gow​ców ugi​n a​ją się od owo​ców. Na​w et sa​m ot​n a gru​sza Gwe​n ed przy daw​n ym dojo uro​dzi​ła jed​n ą do​sko​n a​łą łez​kę. Wła​ści​cie​le bła​ga​ją nas, że​‐ by​śmy uwol​n i​li ich cho​ciaż od czę​ści wa​rzyw i owo​ców. Mamy wszyst​ko, cze​go nam trze​ba, ale nie tych, któ​rych po​t rze​bu​je​m y. Pu​ste dro​gi i dłu​gie po​po​łu​dnia za​chę​ca​ją do wy​cie​czek. Na​sze za​rdze​w ia​łe re​n ault pa​dło i ode​szło w nie​byt, więc te​raz ko​le​bie​m y się po wy​bo​istych dro​gach wrzo​so​w isk w ma​leń​kim opa​li​z u​ją​cym twin​go. Jeź​dzi​m y na wy​czu​cie, po​w o​do​w a​n i ka​pry​sem i wspo​m nie​n ia​m i. Pod ko​n iec wrze​śnia, ostat​n ie​go peł​n e​go dnia na​sze​go po​by​t u, je​ste​śmy na kli​f o​w ym wy​‐ brze​ż u po​m ię​dzy Port Ke​rel a Po​in​t e du Sa​int Marc, kie​dy na​gle za​t rzy​m u​je​m y się na skra​ju wy​m łó​co​n ych pól nad stu​m e​t ro​w ym urwi​skiem. – Czy to nie tu​t aj po raz pierw​szy przy​szli​śmy po​pły​w ać ra​z em z Gwe​n ed? – py​t am. Min​dy kiwa gło​w ą, mru​ż ąc oczy i roz​glą​da​jąc się w obie stro​n y po wy​brze​ż u. – Yey​e w? Tak się na​z y​w a​ła ta pla​ż a?

– Nie, Ca​la​stren. – To wio​ska, nie pla​ż a. – Port Guen? Uśmie​cha​m y się na myśl, że ow​szem, to po​dob​n e do Gwe​n ed pły​w ać nago w za​t ocz​ce no​‐ szą​cej jej imię. Wy​sia​da​m y i spo​glą​da​m y w dół na pół​księ​ż yc pia​sku oto​czo​n y ścia​n a​m i z błę​kit​n o​z ie​lo​n ych łup​ków. Przy​po​m i​n a​m y so​bie, jak tam było cie​pło i przy​t ul​n ie, i że Gwe​n ed nie chcia​ła się ką​pać ni​g​dzie in​dziej, cho​ciaż na dół z tru​dem scho​dzi​ło się po spa​dzi​stych zbo​czach peł​n ych kłu​ją​cych kol​co​li​stów, przy​glą​da​m y się dłu​go tej pla​ż y, ale nie scho​dzi​m y tam. Za​m iast tego za​w ra​ca​m y i su​n ie​m y po​w o​li wą​ski​m i wiej​ski​m i dro​ga​m i i stro​m ym zja​z em pod cie​n i​stym la​skiem. Par​ku​je​m y i wcho​dzi​m y do niec​ki peł​n ej buj​n ych gę​stych pa​pro​ci, któ​re – jak okiem się​gnąć – po​kry​w a​ją każ​dy cal zie​m i. Gdzieś tam w dole, na koń​cu piasz​czy​stej dróż​‐ ki, wy​ką​pie​m y się po raz ostat​n i. Po po​w ro​cie do Sta​n ów nie bę​dzie cze​kać na nas pocz​t ów​ka, jak po tam​t ym pierw​szym pły​w a​n iu – Les der​niers ba​igneurs de sep​tem​b re – z krót​kim je​dy​n ie na​gry​z mo​lo​n ym do​pi​skiem i ma​leń​kim pod​pi​sem: Gwe​n ed. Ale za​w sze bę​dzie​m y ostat​n i​m i ką​pią​cy​m i się we wrze​śniu. • Przy​je​cha​li​śmy sami i wy​jeż​dża​m y sami. Mamy jesz​cze go​dzi​n ę do od​pły​n ię​cia pro​m u, więc zo​‐ sta​w ia​m y ba​ga​ż e w biu​rze Théo​phi​le’a przy na​brze​ż u i za​w ra​ca​m y wzdłuż ba​se​n u por​t o​w e​go pod za​ro​śnię​t e mury obron​n e mia​sta. Jed​n a z żół​t ych gra​n i​t o​w ych wież sta​n o​w i te​raz część domu spo​koj​n ej sta​ro​ści. Gdy wcho​dzi​m y na górę z bu​kie​t em kwia​t ów z wio​ski, ko​bie​t a, któ​rą mi​ja​m y, mówi: „Bę​dzie za​chwy​co​n a”. Oka​z u​je się, że w jej do​m yśl​n o​ści nie ma nic nie​sa​m o​w i​t e​go: Ma​da​m e Mor​ga​n e jest je​dy​n ą pa​cjent​ką na dru​gim pię​t rze. Ma​leń​ka, po​m arsz​czo​n a i drżą​ca le​ciut​ko, leży w po​ście​li z za​‐ mknię​t y​m i ocza​m i i wpó​ło​t war​t y​m i usta​m i. Uzna​je​m y, że to, co sły​sze​li​śmy, jest praw​dą, że nie może mó​w ić ani zro​z u​m ieć, co się do niej mówi, i nie roz​po​z na​je lu​dzi. Ja je​stem za tym, żeby zo​sta​w ić kwia​t y i wyjść, ale kie​dy Min​dy wy​po​w ia​da jej imię, Ma​da​‐ me Mor​ga​n e otwie​ra oczy i mru​ga po​w o​li. Wpa​t ru​je się w twarz Min​dy, gdy ła​god​n ie przy​po​‐ mi​n a​m y jej, kim je​ste​śmy. I na​gle nas po​z na​je. „Les Améri​c a​ins”. Zga​dza się, to my. Roz​m a​w ia​‐ my o sta​rych zna​jo​m ych miej​scach, o tym, jak su​che było lato, jak wspa​n ia​łe ogro​dy. Ma​da​m e Mor​ga​n e słu​cha. I na​gle otwie​ra po​w o​li usta. – Wio​ska nie jest już ta sama – mówi. – Wszyst​ko się zmie​n i​ło. Min​dy zga​dza się ła​god​n ie z jej od​czu​ciem i do​da​je, że Ma​da​m e Mor​ga​n e z pew​n o​ścią tę​sk​‐ ni za Su​z an​n e. To wy​w o​łu​je pięk​n y uśmiech. Po​dob​n ie jak wzmian​ka o cze​ko​la​do​w ej pił​ce fut​‐ bo​lo​w ej, któ​rą Min​dy wło​ż y​ła w ręce cór​ki Ma​da​m e, gdy już mie​li​śmy wy​jeż​dżać z Ker​bor​dar​‐ do​ué tu​n e​lem z drzew. Parę ka​w ał​ków mie​li​śmy ze sobą, w ple​ca​kach. Zje​m y je w po​cią​gu, wie​‐

dząc, że resz​t a cia​sta nie zo​sta​n ie zje​dzo​n a przez tych, na któ​rych nam naj​bar​dziej za​le​ż a​ło. To ofia​ra, jak na Kala Go​a nv. Min​dy znaj​du​je pie​lę​gniar​kę, je​dy​n ą na dy​ż u​rze, któ​ra przy​n o​si pu​sty sło​ik na kwia​t y. Po​‐ kój Ma​da​m e Mor​ga​n e jest cały bia​ły, nie ma te​le​w i​z o​ra ani na​w et żad​n e​go ob​raz​ka na ścia​‐ nach. Ale ma wi​dok na port i na kil​ka sta​rych drew​n ia​n ych łó​dek, wy​cią​gnię​t ych na błot​n i​sty brzeg, nie​któ​re mur​sze​ją​ce, inne w trak​cie re​m on​t u. Za nimi, po dru​giej stro​n ie roz​le​w i​ska, roz​cią​ga​ją się ciem​n o​z ie​lo​n e, po​bruż​dżo​n e wzgó​rza. Gdy już się po​ż e​gna​li​śmy, sto​imy przez chwi​lę wzru​sze​n i na par​kin​gu. Po po​w ro​cie do Ame​ry​ki otrzy​m a​m y wia​do​m ość. Ale kie​dy wcho​dzi​m y po sta​lo​w ym tra​pie do czar​n ej ła​dow​n i pro​m u Gu​eu​rveur, mamy już świa​do​m ość koń​ca pew​n ej epo​ki. Te​raz zo​sta​li​‐ śmy już tyl​ko my i na​stęp​n e po​ko​le​n ie, a po​t em jesz​cze ko​lej​n e. • – Wiesz, Don, wte​dy, kie​dy po raz pierw​szy od​w ie​dzi​li​ście nas w To​urs, i cały dom wy​da​w ał się déran​g é, po​sta​w io​n y na gło​w ie? Kie​dy za​cho​w y​w a​łem się jak sza​le​n iec? Min​dy uśmiech​n ę​ła się. – Cho​dzi ci o to, kie​dy wy​rzu​ci​łeś przez okno ma​szy​n ę do pi​sa​n ia? Da​n iel Gu​e del wy​da​w ał się za​sko​czo​n y, a jego żona za​chwy​co​n a. „Na​praw​dę?” – mó​w i​ło jej spoj​rze​n ie. To było na po​cząt​ku zimy w No​w ym Jor​ku. Nie wi​dzie​li​śmy Da​n ie​la od śmier​ci jego mat​ki. Nie wie​dzie​li​śmy go przez kil​ka lat. Ale by​li​śmy w kon​t ak​cie. Ki​bi​co​w a​li​śmy jego pra​cy, mał​‐ żeń​stwu, na​ro​dzi​n om dziec​ka i pi​sar​skiej ka​rie​rze jego żony. Jest dla nas jak ro​dzi​n a. Kie​dy za​‐ dzwo​n ił z in​f or​m a​cją, że jest w No​w ym Jor​ku, wie​dzie​li​śmy, że to bę​dzie spo​t ka​n ie peł​n e emo​cji. Ale nie mie​li​śmy po​ję​cia, że aż tak bar​dzo. Sie​dzie​li​śmy po ko​la​cji na ka​n a​pie w na​szym miesz​ka​n iu. Po​brzę​ku​ją​ce na wie​t rze, sta​re okna skrzyn​ko​w e wy​cho​dzi​ły na no​w o​jor​ski za​chód słoń​ca i ma​low​n i​cze roz​gryw​ki świa​t ła i cie​n ia o z góry prze​są​dzo​n ym wy​n i​ku. – Bar​dzo freu​dow​ski gest – po​w ie​dział Da​n iel – zwa​ż yw​szy na to, że chcia​łem być pi​sa​‐ rzem. No… Wziął głę​bo​ki od​dech, co po​w in​n o nas ostrzec, że to nie bę​dzie zwy​czaj​n a hi​sto​ria. – Tak się zło​ż y​ło, że ja​kiś ty​dzień przed wa​szym przy​jaz​dem mat​ka po​w ie​dzia​ła mi, że nie je​stem sy​n em mego ojca. Min​dy i ja tyl​ko pa​t rzy​li​śmy na nie​go. Da​n iel kiw​n ął gło​w ą. – Wła​śnie skoń​czy​łem szes​n a​ście lat, wi​dzi​cie. Uzna​ła, że je​stem już wy​star​cza​ją​co duży, żeby po​z nać praw​dę. Po​w ie​dzia​ła mi, że i tak nie mo​gła​by dłu​ż ej żyć w kłam​stwie. – A czy on wie​dział? Twój oj​ciec. – Cho​dzi​ło mi o tego, któ​re​go zna​li​śmy. Da​n iel po​krę​cił gło​w ą. Sie​dzie​li​śmy osłu​pia​li, w bez​ru​chu, z kie​lisz​ka​m i za​w ie​szo​n y​m i w po​‐ ło​w ie dro​gi do ust, z dłoń​m i za​t rzy​m a​n y​m i nad se​rem, czip​sa​m i, chèvre, ko​z im se​rem i di​pem

gu​a ca​m o​le. – Da​n iel? – Ale Min​dy sama nie wie​dzia​ła, o co chce za​py​t ać. Uśmiech​n ął się. – Prze​pra​szam. Nie było oczy​w i​ście za co prze​pra​szać, ale Da​n iel ro​z u​m iał w pew​n ym sen​sie, jaki to dla nas szok. Sam prze​ż ył go jako szes​n a​sto​la​t ek. Ta ide​a l​n a ko​bie​t a, któ​ra jest two​ją mat​ką, oka​z u​je się złu​dze​n iem. – Ale – cią​gnął nie​ubła​ga​n ie, jak​by mu​siał to wszyst​ko po​w ie​dzieć za jed​n ym za​m a​chem, bo ina​czej stra​ci od​w a​gę – po​pro​si​ła, że​bym nie mó​w ił ojcu. To mia​ła być na​sza mała ta​jem​n i​ca. Nie mo​głem w to uwie​rzyć. Mat​ka i ja strasz​n ie się kłó​ci​li​śmy. Strasz​n ie. Wie​cie, jaka kon​t ro​lu​‐ ją​ca po​t ra​f i​ła być moja mat​ka? Było go​rzej, niż po​t ra​f i​cie so​bie wy​obra​z ić. Praw​dzi​w a woj​n a. I na​gle coś ta​kie​go. Dla​cze​go? – Dla​cze​go? – po​w tó​rzy​ła Min​dy. – My​ślę, że nie mo​gła znieść mo​jej bli​sko​ści z oj​cem. – Och, ten bie​dak – wes​t chną​łem, przy​po​m i​n a​jąc so​bie hi​sto​rię, któ​rą ura​czy​ła nas Gwe​n ed, o tym, jak ten jej pra​w y, bro​da​t y mąż spra​w ił so​bie ko​chan​kę. – Ale kto? – wy​krzyk​n ę​ła Min​dy. – To zna​czy, jak? Nie chcę być wścib​ska, ale – cho​le​ra ja​‐ sna! – Był stu​den​t em, po​z na​ła go w Bu​da​pesz​cie, gdzie wy​je​cha​ła na stu​dia. Mamy ja​kichś ma​‐ dziar​skich przod​ków; je​ste​śmy po czę​ści Wę​gra​m i. – Uśmiech​n ął się, jak​by to coś wy​ja​śnia​ło. – Jej ro​dzi​ce we wszyst​kim ją kon​t ro​lo​w a​li. A przede wszyst​kim bez prze​rwy pa​n icz​n ie się bała, że roz​cza​ru​je ojca. Ale oczy​w i​ście już i tak go roz​cza​ro​w a​ła, bo nie była sy​n em, któ​re​go za​w sze pra​gnął. Tak? A kie​dy wy​je​cha​ła do Bu​da​pesz​t u, no, tro​chę za​sza​la​ła. Po​rów​n a​n ie z mat​ką Min​dy w col​le​ge’u, po raz pierw​szy w ży​ciu z dala od Ha​w a​jów, na​su​‐ nę​ło nam się chy​ba z Min​dy rów​n o​cze​śnie. Po​czu​łem elek​t rycz​n y prąd prze​pi​n a​ją​cy ze​spół ob​‐ wo​dów mo​ich wspo​m nień: nie, nie tędy, tędy. Po raz pierw​szy w ży​ciu z dala od do​ro​słych, któ​‐ rzy ją ukształ​t o​w a​li, od ma​leń​ko​ści szy​ku​jąc ją na praw​dzi​w e cu​dow​n e dziec​ko – to była Dol​ly. Gwe​n ed z ko​lei była cór​ką cu​dow​n e​go dziec​ka – po​słusz​n ą cór​ką, cier​pią​cą na brak pew​n o​ści sie​bie i po​czu​cie, że nie jest wy​star​cza​ją​co do​bra. To wła​śnie opo​w ie​dzia​ła nam o swo​im dziad​‐ ku i ojcu, pro​f e​so​rach uni​w er​sy​t ec​kich, męż​czy​z nach o po​w aż​n ych czar​n ych wą​sach. Nie mo​gli​śmy tego po​jąć, wy​da​w a​li​śmy nie​a r​t y​ku​ło​w a​n e dźwię​ki, ma​cha​li​śmy rę​ka​m i, po​‐ pi​ja​li​śmy wino. Kie​dy już do​szli​śmy jako tako do sie​bie, cze​ka​li​śmy, nie chcie​li​śmy wy​py​t y​w ać, ale zde​cy​do​w a​n i by​li​śmy wy​słu​chać wszyst​kie​go, co Da​n iel ze​chce nam po​w ie​dzieć. • Po​w rót do zwy​kłe​go ży​cia w po​w o​jen​n ej Eu​ro​pie po osza​ła​m ia​ją​cych ob​cho​dach Dnia Zwy​cię​‐ stwa sta​n o​w ił roz​cza​ro​w a​n ie, de​li​kat​n ie rzecz uj​m u​jąc. Wszy​scy błą​ka​li się w se​pio​w ej, za​ku​‐ rzo​n ej cy​w i​li​z a​cji: sza​re ścia​n y, zbom​bar​do​w a​n e domy wciąż rzu​ca​ją​ce się w oczy, mar​n e je​‐

dze​n ie, na​dal ra​cjo​n o​w a​n a żyw​n ość, cią​głe, jak się zda​w a​ło, zim​n o (nikt nie mógł so​bie po​z wo​‐ lić na ogrze​w a​n ie czy ką​piel, po​n ie​w aż in​sta​la​cje wo​do​cią​go​w e i ga​z o​w e pra​w ie nie funk​cjo​n o​‐ wa​ły). Dla stu​den​t ów w Bu​da​pesz​cie je​dy​n ym miej​scem, by się ogrzać, była oczy​w i​ście ka​w iar​‐ nia. Praw​dzi​w ym źró​dłem tej ro​m an​t ycz​n ej ka​w iar​n ia​n ej kul​t u​ry, któ​rą my, Ame​ry​ka​n ie, tak by​śmy chcie​li prze​n ieść na nasz grunt w Por​t ​land, na Bro​okly​n ie i w Pe​orii, była bie​da. Gwe​n ed mia​ła gro​n o przy​ja​ciół. Była oszo​ło​m io​n a, wy​głod​n ia​ła i roz​z u​chwa​lo​n a tym, że wresz​cie ucie​kła od tam​t ych wspa​n ia​łych po​n u​rych męż​czyzn, któ​rzy pio​ru​n o​w a​li ją wzro​kiem z przy​dy​m io​n ych olej​n ych por​t re​t ów na ścia​n ach ja​dal​n i. Po​z wo​li​ła się uwieść eks​t ra​w a​ganc​kie​‐ mu wę​gier​skie​m u stu​den​t o​w i aka​de​m ii mu​z ycz​n ej, któ​re​go ge​n iusz już go​rzał. Wszy​scy wie​‐ dzie​li, że Ra​kel zro​bi ka​rie​rę i sta​n ie się jed​n ą z tych wład​czych, odzia​n ych w pe​le​ry​n ę oso​bo​‐ wo​ści, kró​lu​ją​cych w ope​rach i or​kie​strach sym​f o​n icz​n ych. Dla Gwe​n ed uosa​biał on sztu​kę, bunt i wy​z wo​le​n ie. Idąc do łóż​ka z Ra​ke​lem, zna​n ym play​boy​e m, w tam​t ych nie​bez​piecz​n ych cza​‐ sach sprzed pi​guł​ki, Gwe​n ed sym​bo​licz​n ie od​m ó​w i​ła gra​n ia kar​t a​m i, ja​kie roz​dał jej los. Za​ry​z y​‐ ko​w a​ła. W cią​gu paru ty​go​dni wie​dzia​ła już, że prze​gra​ła. I wraz z tą świa​do​m o​ścią przy​szło opa​‐ mię​t a​n ie, a tak​ż e po​ja​w i​ła się per​spek​t y​w a po​n u​rej ja​ło​w o​ści i wiecz​n ej dez​a pro​ba​t y ro​dzi​n y – ten sam miaż​dżą​cy gniew, jaki wy​w o​ła​ła mat​ka Min​dy w swo​ich po​rząd​n ych ko​re​a ń​skich ro​‐ dzi​cach. W cią​ż y, bez męża i miesz​ka​ją​ca z ro​dzi​ca​m i? To prze​pis na pie​kło. Gwe​n ed za​czę​ła snuć pla​n y. Ro​z ej​rza​ła się po grup​ce zu​bo​ż a​łych stu​den​t ów, po raz pierw​szy oce​n ia​jąc ich po​t en​cjał we​dług tych sa​m ych miesz​czań​skich stan​dar​dów, ja​kie sto​so​w a​li​by jej ro​dzi​ce. Ob​n i​ż y​ła po​‐ przecz​kę i do​ko​n a​ła wy​bo​ru. Ze​szli się ze sobą jak​by przy​pad​kiem. Wspól​n a noc wy​da​w a​ła się wy​łącz​n ie jego winą, to on był nie​grzecz​n ym chłop​cem. I pro​szę bar​dzo, w ja​kie przez to wpa​‐ ko​w ał ją ta​ra​pa​t y… Opa​n o​w a​n ie Da​n ie​la było sur​re​a l​n e. Ale po​t em do​w ie​dzie​li​śmy, że prze​stał trzy​m ać to w ta​jem​n i​cy już ja​kiś czas temu. Całe lata temu. Do​w ie​dzie​li​śmy się do​słow​n ie jako ostat​n i. Wszy​scy wie​dzie​li? – zdu​m ie​w a​li​śmy się. Da​n iel przy​t ak​n ął. Ale dla​cze​go my trwa​li​śmy w nie​‐ świa​do​m o​ści? Uśmiech​n ął się. Po​n ie​w aż pro​si​ła o to. Zro​z u​m ie​li​śmy. To, o co pro​si​ła Gwe​n ed – cze​go chcia​ła od ży​cia, a osta​t ecz​n ie od śmier​ci i od wio​ski – to był ktoś, czy​je złu​dze​n ia na jej te​m at mia​ły po​z o​stać nie​n a​ru​szo​n e, do​pó​ki ona nie zej​dzie ze sce​n y, z pod​n ie​sio​n ą wy​so​ko gło​w ą. Tym kimś by​li​śmy my.

Rozdział dwudziesty piąty

Starszyzna wioski Pod ko​n iec lata 2010 roku wra​ca​m y. Nie miesz​ka​m y już ni​g​dzie, no chy​ba że, po​n ie​kąd, w ro​‐ dzin​n ym domu Min​dy na Ha​w a​jach, któ​ry jej bra​cia usi​łu​ją nam sprze​dać spod nóg. Mamy mniej​szą sta​bil​n ość fi​n an​so​w ą niż kie​dy​kol​w iek, a jed​n ak znów ru​sza​m y w dro​gę, po​dró​ż u​je​‐ my z ma​łym ba​ga​ż em, ufni, że coś się wy​ło​n i. To wciąż my. Je​śli zo​sta​n ie​m y wy​pę​dze​n i z Ha​w a​jów, Bel​le-Île sta​n ie się na​szym do​m em. Już roz​w a​ż a​‐ li​śmy prze​pro​w adz​kę tam na sta​łe, w przy​pad​ku gdy sy​t u​a cja po​gor​szy się dra​m a​t ycz​n ie. Może na to wła​śnie cze​kał ten dom. Ale na​szą głów​n ą tro​ską, w tym roku, tak jak i w każ​dym in​‐ nym, na​dal jest nasz syn. Z po​pio​łów pa​lą​ce​go mo​sty na​sto​lat​ka po​w stał nowy Rory. Za​m iesz​‐ kał z dziew​czy​n ą w No​w ym Jor​ku. I za​po​w ie​dział zu​chwa​le, że po raz pierw​szy od sied​m iu lat przy​jeż​dża na na​szą wy​spę. Gdy cze​ka​m y, czy fak​t ycz​n ie się po​ja​w i, dzi​w i​m y się zmia​n om, ja​kie za​szły w na​szej przy​‐ ga​szo​n ej te​raz wio​sce. Nie wie​m y, co się sta​n ie z do​m em i go​spo​dar​stwem Ma​da​m e Mor​ga​n e, ale jej ro​dzi​n a zde​cy​do​w a​n ie daje się za​uwa​ż yć; bu​du​ją nowy mur, ma​cha​ją na po​w i​t a​n ie, a na​w et – wiel​kie nie​ba! – wda​ją się z nami w po​ga​w ęd​ki. Nasi nowi naj​bliż​si są​sie​dzi, miły praw​n ik i jego żona sę​dzi​n a, uchy​li​li ubie​gło​rocz​n ą de​cy​z ję, żeby sprze​dać dom i ku​pić coś więk​‐ sze​go. W Ker​bor​dar​do​ué jest po pro​stu zbyt przy​jem​n ie i ich dwie có​recz​ki mają tu tyle in​n ych dzie​ci, z któ​ry​m i mogą się ba​w ić. Bra​t a​n ek, któ​ry odzie​dzi​czył ru​inę Su​z an​n e, prze​ra​bia ją na naj​praw​dziw​szy bre​t oń​ski dom, co stwier​dza​m y z ra​do​ścią. Ka​m ie​n iarz z wy​t a​t u​owa​n ym owczar​kiem nie​m iec​kim też pra​w ie już ukoń​czył swo​ją re​n o​w a​cję. „Po dzie​się​ciu la​t ach – zrzę​dzi – i co ja te​raz ze sobą zro​‐ bię?”. Jed​n e​go nie zro​bi na pew​n o, to nie ule​ga naj​m niej​szej wąt​pli​w o​ści, nie bę​dzie roz​m a​‐ wiać z den​t y​stą z prze​ciw​ka, któ​ry nie ode​z wał się do ni​ko​go z nas, od​kąd wio​ska od​rzu​ci​ła jego pla​n y bu​do​w y wiel​kiej re​z y​den​cji. (Pięt​n a​ście lat! By​ło​by na​praw​dę szko​da, gdy​by na​gle mia​ło się to zmie​n ić).

Ale te​raz dzwo​n i ko​m ór​ka. To Rory z na​brze​ż a, któ​ry pyta ob​ra​ż o​n ym to​n em, dla​cze​go po nie​go nie wy​je​cha​li​śmy. – Czy Ka​itlin jest z tobą? – py​t a​m y. – Tak, i jesz​cze parę osób. Roz​po​z na​je​m y ten ton. – To zna​czy ile? – py​t a​m y, sta​ra​jąc się nie oka​z y​w ać za​n ie​po​ko​je​n ia. W koń​cu nie chce​m y go od​stra​szyć. Na​w et je​śli w domu są tyl​ko czte​ry łóż​ka. – Dzie​sięć – od​po​w ia​da. Po​w strzy​m u​je​m y okrzyk prze​ra​ż e​n ia. Je​śli Rory przy​w iózł ze sobą całą wio​skę, ta wio​ska znaj​dzie miej​sce, by ich ugo​ścić – tak jak zna​la​z ła miej​sce dla nas. • Opo​w ia​da​jąc hi​sto​rię, to opo​w ia​da​ją​cy usta​la re​gu​ły gry, ry​su​je kre​dą li​n ie. Pój​dzie​m y tędy – tą ścież​ką, nie tam​t ą. Tak też po​w sta​ła ta opo​w ieść o nas, o na​szej im​pul​syw​n ej de​cy​z ji, któ​ra wy​da​w a​ła się idio​‐ tycz​n a, ale z cza​sem ja​w i​ła się jako co​raz bar​dziej śmia​ła i ro​m an​t ycz​n a w swej nie​roz​w aż​n o​‐ ści. („Ach, te dzie​cia​ki!”). No bo cze​m u nie? To wszyst​ko praw​da. Ale to na​sza praw​da. Są jesz​cze inne praw​dy. Jest praw​da Su​z an​n e i praw​da Ma​da​m e Mor​‐ ga​n e. My​ślę, że je​ste​śmy na tyle do​ro​śli, żeby do​pu​ścić myśl, że inni lu​dzie mogą mieć swo​ją praw​dę. Ale jest jesz​cze jed​n a praw​da, po​n ad​ludz​ka praw​da, praw​da hi​sto​rycz​n a, wi​dzia​n a z szer​‐ szej per​spek​t y​w y, któ​rą hi​sto​ry​cy na​z y​w a​ją lon​g ue du​rée, dłu​gim okre​sem. W tym wy​pad​ku, bio​rąc pod uwa​gę lon​g ue du​rée, na​le​ż a​ło​by spoj​rzeć na spra​w y z punk​t u wi​‐ dze​n ia domu i wio​ski, tak jak​by były one od​ręb​n y​m i bo​ha​t e​ra​m i tej opo​w ie​ści. Bo dom to nie my, a jego miej​sce jest tam, gdzie przy​szedł na świat – w wio​sce. Nie mo​ż e​m y za​brać go ze sobą, tak jak za​bie​ra​m y dziec​ko, pa​m iąt​kę z wa​ka​cji czy opa​le​n i​z nę, praw​da? Więc jaka jest opo​w ieść wio​ski? Taka, że dom się roz​sy​py​w ał, ob​ra​cał w proch. My go ku​pi​li​‐ śmy. Nie mie​li​śmy pie​n ię​dzy na ra​dy​kal​n ą prze​bu​do​w ę – więc nie po​szli​śmy tą ścież​ką. Nasz cel był prag​m a​t ycz​n y – nie​z mie​n ia​n ie ni​cze​go wyj​dzie naj​t a​n iej. Jako że nie mie​li​śmy zdol​n o​‐ ści, cza​su ani za​m i​ło​w a​n ia, żeby sa​m o​dziel​n ie zro​bić re​m ont, za jego wy​ko​n a​n ie za​pła​ci​li​śmy in​n ym, lo​kal​n ym rze​m ieśl​n i​kom, w więk​szo​ści star​szym, zbli​ż a​ją​cym się do eme​ry​t u​ry czy wręcz już świe​ż o na eme​ry​t u​rze. W tej opo​w ie​ści na​sza rola jest mi​n i​m al​n a, je​ste​śmy w niej wła​ści​w ie do​z or​ca​m i. Prze​ka​z a​‐ li​śmy pie​n ią​dze praw​dzi​w ym ar​t y​stom. Li​czy​li​śmy się z du​chem miej​sca, wio​ski, Bel​le-Île; i z tego je​stem dum​n y. Nie​obec​n i wła​ści​cie​le czę​sto za​słu​gu​ją na wzgar​dę. Parę osób dało nam do zro​z u​m ie​n ia, że po​z ba​w ia​m y ko​goś in​n e​go – ko​goś ta​kie​go jak oni, ści​śle rzecz bio​rąc, czy​li Fran​cu​z a – pra​w a do na​sze​go domu i na​szej wio​ski. Cza​sa​m i prze​cho​‐ dzi​li​śmy do de​f en​sy​w y i pra​w ie się zga​dza​li​śmy, choć ni​g​dy otwar​cie, z tą kry​t y​ką. Daw​n o

temu po​pro​si​li​śmy o ma​ison sa​ine, zdro​w y dom, a De​n is Le​Re​v eur za​m ie​ścił ce​chy ta​kie​go domu w de​vis; ale czy mie​li​śmy tak​ż e mo​ral​n y dom? Czy mie​li​śmy pra​w o tu być? Kto może to stwier​‐ dzić z całą pew​n o​ścią? W mia​rę upły​w u cza​su to py​t a​n ie prze​sta​ło być tak zu​peł​n ie ja​ło​w e i czy​sto re​t o​rycz​n e. Za​‐ rów​n o w na​szej dziel​n i​cy Chel​sea na Man​hat​t a​n ie, jak i w sta​rej czę​ści Ha​w a​jów, gdzie miesz​‐ ka​ła mat​ka Min​dy, nowe pie​n ią​dze za​cie​ra​ją wszel​kie śla​dy prze​szło​ści, w tym tak​ż e wy​w a​bia​‐ ją lu​dzi, dzię​ki któ​rym te miej​sca były wy​jąt​ko​w e, funk​cjo​n al​n e, a nie tyl​ko de​ko​ra​cyj​n e, były czymś wię​cej niż tyl​ko re​jo​n a​m i, gdzie glo​bal​n i bo​ga​cze czy inne cwa​n ia​ki, któ​rzy ku​pi​li dom na spół​kę z in​n y​m i po​dob​n y​m i so​bie, spę​dzą co roku do​kład​n ie dwa ty​go​dnie. Czy my tak się zno​w u od nich róż​n i​li​śmy? Czy na​sze czte​ry ty​go​dnie w roku czy​n i​ły nas dużo lep​szy​m i? Za​da​w a​li​śmy so​bie py​t a​n ie, czy my wła​ści​w ie chro​n i​m y wio​skę, czy też ją nisz​czy​m y, ale nie po​t ra​f i​li​śmy na nie od​po​w ie​dzieć. Na Bel​le-Île są wy​ja​ło​w io​n e wio​ski, miej​sca, w któ​rych cu​dzo​z iem​cy ma​so​w o wy​ku​pi​li nie​ru​cho​m o​ści i utwo​rzy​li ko​lo​n ie Niem​ców, Bel​gów, An​gli​ków. Oczy​w i​ście w tych na​ro​do​w o​ściach sa​m ych w so​bie nie ma nic złe​go, ale en mas​s e spo​w o​do​w a​li za​chwia​n ie rów​n o​w a​gi. (Po​dob​n ie jak, co się ro​z u​m ie samo przez się, za​chwia​n ie rów​n o​w a​gi po​w o​du​je nad​m iar Ame​ry​ka​n ów). Czło​w iek prze​jeż​dża przez te wio​ski i nic nie czu​je. Wy​n aj​‐ mu​ją​cy są tam z po​w o​du słoń​ca, pla​ż y i kieł​ba​sek, no i dla​t e​go, że jest ta​n io – praw​do​po​dob​n ie ża​łu​ją, że nie stać ich na Pro​w an​sję. My​ślę jed​n ak, że więk​szość osób, któ​re tu przy​jeż​dża​ją i ku​pu​ją domy, ro​bią to dla​t e​go, że – Boże ucho​w aj! – po​z na​li wy​spę i za​ko​cha​li się w niej do sza​leń​stwa. W nich wi​dzi​m y sa​m ych sie​bie, na​w et je​śli po​ka​z u​ją na nasz świe​t lik i py​t a​ją: Was-ist-das? Na​sze oba​w y co do mo​ral​n o​ści na​sze​go domu pew​n ie są prze​sa​dzo​n e. Tak, kon​ser​w a​t y​ści mają ła​t wo: li​be​ral​n e po​czu​cie winy to pie​kło. Ale nie zmie​n i​m y tego, kim je​ste​śmy. • Po​czu​cie winy z po​w o​du tego, że nasz dom po​z o​sta​je wy​łą​czo​n y z obie​gu przez je​de​n a​ście mie​‐ się​cy w roku, uda​ło nam się prze​z wy​cię​ż yć dzię​ki kotu Su​z an​n e, któ​ry bez prze​rwy wska​ki​w ał do nas przez okno. Cią​gle go wy​rzu​ca​li​śmy, aż któ​re​goś dnia pod​da​li​śmy się i za​pro​si​li​śmy Griz​‐ zou na spode​czek mlecz​ka. Za​cho​w y​w ał się tak, jak​by był u sie​bie. Bo też, zro​z u​m ie​li​śmy na​gle, fak​t ycz​n ie był. Te​raz wie​dzie​li​śmy już, dla​cze​go Su​z an​n e wy​dzier​ga​ła ko​ron​ko​w e fi​ran​ki do na​szych okien. Nie dla nas – ale po to, żeby ona i Ma​da​m e Mor​ga​n e, przy​ja​ciół​ki z dzie​ciń​stwa, mo​gły sie​dzieć w kuch​n i Tan​t e Je​a n​n ie jak wte​dy, kie​dy były ma​ły​m i dziew​czyn​ka​m i. Mo​gły stam​t ąd bez prze​szkód wy​glą​dać przez okno i pa​t rzeć przez ko​ron​ki na swo​ją wła​sną Bel​le-Île i na to​‐ czą​ce się nie​śpiesz​n ie wio​sko​w e ży​cie. Przez lata mia​ły ten dom dla sie​bie, zrze​ka​jąc się go je​‐ dy​n ie pod ko​n iec sierp​n ia, kie​dy przy​jeż​dża​li​śmy. Ale z nas głup​t a​sy. My​śle​li​śmy, że to nasz dom, a on przez cały czas był ich.

A prze​cież zda​rza​ły się oso​by, za​rów​n o we Fran​cji, jak i w Ame​ry​ce, któ​re za​rzu​ca​ły nam, że go „mar​n u​je​m y”. Ame​ry​ka​n ie zwłasz​cza dzi​w u​ją się, dla​cze​go nie prze​z na​czy​m y go pod wy​n a​jem, żeby za​ra​biał na sie​bie ni​czym zwie​rzę jucz​n e. Ale to by ozna​cza​ło wy​po​sa​ż e​n ie go na po​t rze​by tu​ry​stów: te​le​w i​z or, te​le​f on, In​t er​n et, za​słon​ki z fal​ban​ka​m i, ja​sne ko​lo​ry, wdzięcz​n e lamp​ki i ma​lar​stwo ro​dza​jo​w e. A może na​w et od​m a​lo​w a​n ie sal​le de cu​isi​ne, izby ku​‐ chen​n ej. Przede wszyst​kim jed​n ak to by wy​m a​ga​ło do​koń​cze​n ia re​m on​t u. Za​ję​ło nam to dwa​dzie​‐ ścia dzie​w ięć lat, ale wresz​cie mamy na ta​kie przy​t y​ki przy​go​t o​w a​n ą od​po​w iedź: Po co się śpie​szyć? • A kie​dy przyj​dzie na nas pora, pod ko​n iec na​szej ziem​skiej wę​drów​ki, mam na​dzie​ję, że będą tacy, któ​rzy przy​sta​n ą i po​ka​ż ą pal​cem nasz dom. „Och, spójrz​cie! Jaki pięk​n y!”. A po​t em do​‐ strze​gą nas i będą wy​m y​ślać róż​n e hi​sto​rie na nasz te​m at. Tak, to ta para zdzi​w a​cza​łych sta​‐ rusz​ków, któ​rzy spa​ce​ru​ją ulicz​ka​m i wio​ski, z kie​sze​n ia​m i peł​n y​m i kwia​t ów i od​n ó​ż ek, i brą​z o​‐ wy​m i, trzę​są​cy​m i się, po​kry​t y​m i star​czy​m i pla​m a​m i dłoń​m i upy​cha​ją sa​dzon​ki do szcze​lin w mu​rach. Wi​dząc na​sze krzy​w e uśmie​chy i bra​ku​ją​ce zęby, po​m y​ślą so​bie: La fem​me sau​va​g e! L’hom​me sau​va​g e! Ale je​śli to bę​dzie​cie wy, mam na​dzie​ję, że pój​dzie​cie da​lej, uda​jąc, że nas nie po​z na​je​cie. Idź​cie po pro​stu swo​ją dro​gą, do wa​szej wła​snej wio​ski, gdzie​kol​w iek ona się znaj​du​je, i tam do​‐ glą​daj​cie wła​snych ruin, któ​re wa​szym zda​n iem wy​m a​ga​ją od mą​drych miesz​kań​ców do​bro​t li​‐ we​go za​n ie​dba​n ia. Po​z wól​cie nam się krzą​t ać po swo​je​m u i łu​dzić się, że na​sza pra​ca kie​dyś bę​dzie ukoń​czo​n a. Po​n ie​w aż, oczy​w i​ście, ni​g​dy nie bę​dzie.

Od autora „A je​śli go zo​ba​czy​cie, pod​n ie​ście ja​kieś na​rzę​dzie, nie broń. Ło​pa​t ę, pług. An​kou boi się tyl​ko uczci​w ej pra​cy cier​pli​w ych lu​dzi”. Ja pod​n io​słem pió​ro. Mówi się, że czło​w iek nie wie, co my​śli, do​pó​ki tego nie za​pi​sze, jest to z pew​n o​ścią praw​da, je​śli cho​dzi o tę książ​kę. Moim pier​w ot​n ym za​m ia​rem wca​le nie było przy​w ró​ce​n ie do ży​cia na​sze​go daw​n e​go Ker​bor​dar​do​ué. Ale kie​dy za​czą​łem pi​sać, wkrót​ce zda​łem so​bie spra​w ę, że je​śli się nie po​śpie​szę, Ker​bor​dar​do​ué prze​sta​n ie ist​n ieć i ni​g​dy nie skoń​czę książ​ki. To było dwa​dzie​ścia lat temu. To tyle, je​śli cho​dzi o trzy​m a​n ie się ter​m i​n ów. Moi przy​ja​cie​le i bli​scy, któ​rzy prze​ż y​li frag​m en​t y tej książ​ki i po​ja​w ia​ją się tu​t aj: dzię​ku​ję Wam. Wie​cie, że tyl​ko po​ż y​czy​łem wa​sze wspo​m nie​n ia. Na​dal na​le​ż ą do Was. Je​śli cho​dzi o moje wła​sne, pro​szę, że​by​ście ze​chcie​li ła​ska​w ie za​w ie​sić nie​do​w ie​rza​n ie. Ow​‐ szem, to moż​li​w e, by jed​n o​cze​śnie mieć po​czu​cie ab​sur​du i tra​gi​z mu, a tak​ż e – je​śli jest się nami – żar​t o​w ać so​bie z tego; przez trzy​dzie​ści lat sta​ło się to już głę​bo​ko ugrun​t o​w a​n ym zwy​‐ cza​jem. Tak, moż​n a ko​chać swo​ją mat​kę, a mimo to ja​kimś tra​f em za​m iesz​kać dwa i pół ty​sią​‐ ca mil od niej, wa​ka​cje zaś spę​dzać w miej​scu od​da​lo​n ym o pięć ty​się​cy mil, a w przy​pad​ku Min​‐ dy – o sie​dem i pół ty​sią​ca. A więc tak, twier​dzę, że to wszyst​ko zda​rzy​ło się mniej wię​cej tak, jak to opo​w ie​dzia​łem. W przed​cy​f ro​w ych cza​sach były ta​kie przed​m io​t y, któ​re na​z y​w a​ły się no​t at​n i​ka​m i, i obo​je z Min​dy za​bie​ra​li​śmy je ze sobą wszę​dzie. Ja​kimś cu​dem całe pu​dło tych no​t at​n i​ków, a tak​ż e róż​n ych pocz​t ó​w ek, do​ku​m en​t ów, li​stów i zdjęć prze​t rwa​ło na​sze licz​n e prze​pro​w adz​ki i nie​‐ szczę​ścia. Zna​la​z ły się tak​ż e owe słyn​n e „Wska​z ów​ki”. Po​n ad​t o całe dzie​się​cio​le​cia temu pod​ję​‐ li​śmy z Min​dy pierw​szą wspól​n ą pró​bę opo​w ie​dze​n ia na​szej hi​sto​rii chro​n o​lo​gicz​n ie. I cho​ciaż z pew​n o​ścią była ona przed​w cze​sna, oka​z a​ła się bar​dzo po​m oc​n a. W tej mo​jej pra​cy nad cza​sem i pa​m ię​cią kil​ka​n a​ście skon​cen​t ro​w a​n ych mo​m en​t ów sta​ło się dla mnie świe​t li​stych jak re​li​kwia​rze. Trzy​m a​jąc się wła​snej me​t o​do​lo​gii, ja​ka​kol​w iek ona

jest, szcze​gól​n ą in​spi​ra​cję czer​pa​łem ze wspo​m nień Pêr-Ja​ke​z a Hélia​sa do​t y​czą​cych bre​t oń​‐ skie​go ży​cia wiej​skie​go, za​t y​t u​ło​w a​n ych Dum​ny koń. Kie​dy dwa​dzie​ścia lat temu po raz pierw​szy czy​t a​łem tę książ​kę, za​chwy​cił mnie spo​sób, w jaki Hélias na​sy​ca fi​z ycz​n e opi​sy psy​cho​lo​gią i głę​bo​ką ta​jem​n i​czo​ścią. (Jest tak​ż e film na pod​sta​w ie tej książ​ki, w re​ż y​se​rii Clau​de’a Cha​bro​‐ la). Poza tym każ​dy, kto miał przy​jem​n ość oglą​dać fil​m y Ja​cqu​e sa Tati, a zwłasz​cza Wa​ka​c je pana Hu​lot i Play​ti​me, roz​po​z na za​po​ż y​cze​n ia jego ryt​m ów w sce​n ach pla​ż o​w ych. Je​stem z za​w o​du pi​sa​rzem, nie na​ukow​cem, więc cho​ciaż po​czy​n i​łem wszel​kie wy​sił​ki, żeby przed​sta​w ić spra​w y jak na​le​ż y, nie mogę za​gwa​ran​t o​w ać, że nie uzna​łem za fak​t y paru zda​‐ rzeń, któ​re każ​dy sza​n u​ją​cy się wy​kła​dow​ca czy pro​f e​sor uni​w er​sy​t ec​ki zbył​by mach​n ię​ciem ręki. Na​t o​m iast za wszel​kie bar​dziej sub​t el​n e in​t er​pre​t a​cje zda​rzeń oraz re​la​cji mię​dzy​ludz​kich je​stem głę​bo​ko wdzięcz​n y mo​jej żo​n ie. Min​dy za​w sze jest go​t o​w a ko​ry​go​w ać moje po​glą​dy, mój fran​cu​ski, moją wie​dzę hi​sto​rycz​‐ ną i moją wi​z ję wy​da​rzeń – a ja, kie​dy to tyl​ko moż​li​w e, bio​rę so​bie do ser​ca jej rady. Mo​gła na​pi​sać tę książ​kę ra​z em ze mną, od​rzu​ci​ła jed​n ak moją pro​po​z y​cję, praw​do​po​dob​n ie zda​jąc so​bie spra​w ę, że roz​t rzą​sa​li​by​śmy naj​drob​n iej​sze nie​z god​n o​ści na​szych wer​sji wy​da​rzeń tak dłu​go, aż uszło​by z nich ży​cie. Za​m iast tego prze​peł​n ia więc tę książ​kę swo​im po​czu​ciem hu​m o​‐ ru i mą​dro​ścią (a tak​ż e od cza​su do cza​su po​m ru​kiem iry​t a​cji na Mło​de​go Stru​dla). Wni​kli​w i czy​t el​n i​cy zo​rien​t u​ją się, że zmie​n i​łem na​z wę na​szej wio​ski, jak rów​n ież ukry​łem pew​n e cha​rak​t e​ry​stycz​n e ce​chy po​z wa​la​ją​ce na iden​t y​f i​ka​cję na​szych przy​ja​ciół, któ​rym nada​‐ łem też inne imio​n a. Nie zmie​n i​łem na​t o​m iast nazw ani lo​ka​li​z a​cji ni​cze​go in​n e​go. Fak​t y są upar​t e, jak po​w ie​dział John Adams. Po​dob​n ie jak ich znaw​cy. Typy uni​w er​sy​t ec​kie by​w a​ją cza​sem zbyt za​śle​pio​n e świa​t ła​m i wzdłuż ścież​ki swo​jej ka​rie​ry, żeby do​strzec ży​cie to​‐ czą​ce się w krza​kach i wśród oko​licz​n ych pól. W tej książ​ce, tak jak i na Bel​le-Île, po​dą​ż a​łem za bla​skiem świe​t li​ka na wiej​skiej dro​dze.

Materiały źródłowe Na blo​gu au​t o​ra – Don​Wal​la​ce​Fran​ce​Blog.tum​blr.com – moż​n a zna​leźć zdję​cia i dal​sze do​n ie​‐ sie​n ia z Bel​le-Île. Frag​m en​t y roz​dzia​łu Sola solo były pu​bli​ko​w a​n e pier​w ot​n ie, w znacz​n ie zmie​n io​n ej for​m ie, jako szki​ce w nie​dziel​n ym dzia​le po​dró​ż y „The New York Ti​m e​sa”. Wszyst​kie zdję​cia zo​sta​ły za​‐ miesz​czo​n e za zgo​dą Dona Wal​la​ce’a (co​py​ri​ght 2013). Spo​śród po​n ad trzy​dzie​stu ty​t u​łów hi​sto​rycz​n ych i fak​t o​gra​f icz​n ych, z któ​rych au​t or czer​pał in​f or​m a​cje, do naj​w aż​n iej​szych na​le​ż y pierw​sza książ​ka na​pi​sa​n a o wy​spie, Bel​le-Île-en-mer Char​le​sa de la To​uche (1852); Eu​ro​p e Be​twe​en the Oce​a ns: 9000 BC-AD 1000 (Eu​ro​pa mię​dzy oce​a na​‐ mi 9000 p.n.e.–1000 n.e.) (2008) i An​c ient Celts (Sta​ro​ż yt​n i Cel​t o​w ie) (1997) Bar​ry’ego Cun​lif​f e’a; The Di​vi​ne Sa​rah: A Life of Sa​rah Bern​hardt (Bo​ska Sa​rah: ży​cie Sa​rah Bern​hardt) Ar​t hu​ra Gol​da i Ro​ber​t a Fiz​da​le (1991); Bel​le-Île-en-mer: Hi​s to​ire d’une ile (Bel​le-Île-en-mer: hi​sto​ria pew​n ej wy​‐ spy) Lo​uisa Ga​ran​sa (1999); pra​ce Fer​n an​da Brau​de​la i Nor​m a​n a Da​v ie​sa; a tak​ż e wie​le zna​ko​‐ mi​t ych kie​szon​ko​w ych pu​bli​ka​cji uka​z u​ją​cych róż​n e aspek​t y ży​cia wy​spy, wy​da​n ych przez So​c ie​‐ té Hi​s to​ri​q ue de Bel​le-Île-en-mer. Cy​t a​t y zwią​z a​n e z mi​t em An​kou po​cho​dzą z róż​n ych pra​so​w ych pu​bli​ka​cji frag​m en​t ów La légen​d e de la mort en Bas​s e-Bre​ta​g ne (Le​gen​dy śmier​ci w Dol​n ej Bre​t a​n ii) Ana​t o​le’a Le Bra​z a (1893), jak rów​n ież The Ap​p o​in​ted Hour: De​a th, Worl​d view, and So​c ial Chan​g e in Brit​ta​ny (Wy​z na​czo​‐ na go​dzi​n a: śmierć, świa​t o​po​gląd i zmia​n y spo​łecz​n e w Bre​t a​n ii) El​len Ba​do​n e oraz stro​n y in​‐ ter​n e​t o​w ej Cul​t u​re Bre​izh. Jako że wszyst​kie te opi​sy An​kou, La Chien​n e i bre​t oń​skie​go po​dej​‐ ścia do śmier​ci zo​sta​ły za​czerp​n ię​t e z po​dań lu​do​w ych, my​ślę, że na​le​ż y w tym miej​scu wy​m ie​‐ nić rów​n ież Ano​n i​m o​w ych Au​t o​rów. Ko​n iec

Podziękowania Cho​ciaż książ​ka ta przy​w o​łu​je ży​cie wie​lu osób, za​rów​n o ży​ją​cych, jak i zmar​łych, zmie​n i​łem ich imio​n a i pew​n e ce​chy cha​rak​t e​ry​stycz​n e. Na​t o​m iast moja żona, Min​dy Pen​n y​bac​ker, oraz nasz syn, Rory Wal​la​ce, zo​sta​li w tej opo​w ie​ści bez​li​t o​śnie ob​n a​ż e​n i. Na swo​ją obro​n ę mogę po​w ie​dzieć je​dy​n ie, że sam wy​pa​dłem znacz​n ie go​rzej. I że za​w dzię​czam tę książ​kę, i znacz​‐ nie wię​cej, Wam oboj​gu. Ana​lo​gicz​n ie wy​ko​rzy​stu​ję chwi​le z ży​cia mo​ich ro​dzi​ców oraz mat​ki i ro​dzi​n y Min​dy, ale zno​w u czy​n ię to z mi​ło​ści, a tak​ż e z po​t rze​by opo​w ie​dze​n ia praw​dzi​w ej, ludz​kiej hi​sto​rii. Je​‐ stem wdzięcz​n y ro​dzi​com za to, że po​bło​go​sła​w i​li moje wcze​śniej pu​bli​ko​w a​n e li​t e​rac​kie por​‐ tre​t y ich oboj​ga. Sami byli śmia​ły​m i opo​w ia​da​cza​m i, pru​de​ria ani po​czu​cie przy​z wo​ito​ści ni​g​dy nie po​w strzy​m a​ły ich przed zdra​dze​n iem pi​kant​n ych szcze​gó​łów i my​ślę, że by​li​by za​do​w o​le​n i z tego, że pod​t rzy​m u​ję tę tra​dy​cję. Moja sio​stra Nan​cy, mój brat Alex, moja nie​ż y​ją​ca już sio​‐ stra Anna, i moja ku​z yn​ka Mar​cel​la za​w sze ogrom​n ie wspie​ra​li moje sza​leń​cze i par​szy​w e uza​leż​n ie​n ie od pi​sa​n ia pa​m ięt​n i​ków. Dzię​ku​ję Wam, moi współ​w y​spia​rze i mi​ło​śni​cy Bel​le-Île: Ad​rien, Aidan, Aile​e n, Ala​in, Anne, dwaj Ale​xan​drzy, Be​n e​dict, Brid​get​t e, Bru​n o, Ca​ri​n e, Céle​ste, Célia, Chan​t al, Coco, Da​‐ vid, Dédé, De​n is, Di​dier, Do​m i​n i​que I i II, Do​ro​t hée, Fa​bri​ce, Fra​n ço​is, Fra​n ço​ise, M. Gran​co​‐ eur, Gwe​n ed, Gwenn, Gu​il​lau​m e, Hen​ry, He​rvé, Da​n iel, Ja​cqu​e s I & II, Jean, Jean-Clau​de, Jean-Da​n iel, Jean-Paul, Jos, Ju​lien, Ka​itlin, Ka​t ri​n e, Ka​t he​ri​n e, Leo, Le​ono​re, Man, Ma​rie, Mar​t in, Mat​t ias, Mo​n i​que, Nan​cy, Na​t a​sha, Noel, Pa​t rick I i II, Pier​re-Lo​uis, PJ alias French Spi​‐ ke, Ri​chard, Ro​bert, Ro​dolph, Sam, Si​do​n ie, Stépha​n e, Stépha​n ie, Sy​lvie, Théo​phi​le, Thi​bault, Tom, To​m as, Va​lérie, Ve​ro​n i​que, Vic​t or, Will i Yan​n ick. Człon​ko​w ie Eki​py Ma​rzeń i ich na​stęp​cy, sto​ję przed Wami z ręką na ser​cu. Mu​szę tak​ż e po​dzię​ko​w ać wła​ści​cie​lom i kie​row​n ic​t wu Ca​stel Cla​ra, Chez Re​n ée, Crêpe​rie Les Em​bruns i Hôtel du Pha​re za te wszyst​kie wspa​n ia​łe po​sił​ki i miłe to​w a​rzy​stwo.

Wiel​kie, bez​m ier​n e dzię​ki na​le​ż ą się mo​jej agent​ce Lau​rie Fox za to, że ze​chcia​ła zer​k​n ąć na pierw​sze szki​ce tej książ​ki, a po​t em za​a n​ga​ż o​w a​ła się do​głęb​n ie w pra​cę nad tą skom​pli​ko​‐ wa​n ą, obej​m u​ją​cą trzy​dzie​ści lat opo​w ie​ścią. Ste​pha​n ie Bo​w ers, moja re​dak​t or​ka z wy​daw​n ic​‐ twa So​ur​ce​bo​oks za​słu​gu​je na spe​cjal​n ą „na​gro​dę” za to, że to ona w koń​cu od​kry​ła, w ja​kim po​rząd​ku na​le​ż y uło​ż yć roz​dzia​ły – było to moim zda​n iem osią​gnię​cie na mia​rę od​kry​cia ge​n o​‐ mu. Eki​pa z So​ur​ce​bo​oks, któ​ra za​ję​ła się opra​w ą gra​f icz​n ą mo​jej książ​ki, rów​n ież wspa​n ia​le się spi​sa​ła. Dzię​ku​ję tak​ż e Chri​so​w i Bau​e r​le, dy​rek​t o​ro​w i dzia​łu sprze​da​ż y, za en​t u​z jazm na wcze​snym eta​pie prac, a tak​ż e Do​m i​n i​que Rac​cah za to, że stwo​rzy​ła ta​kie kre​a tyw​n e wy​daw​‐ nic​t wo. Chciał​bym wy​ra​z ić wdzięcz​n ość re​dak​t o​rom dzia​łu po​dró​ż y „New York Ti​m e​sa”, któ​rzy przez lata wspie​ra​li moje opo​w ie​ści i wy​pa​dy do Bre​t a​n ii oraz na Bel​le-Île w celu zbie​ra​n ia ma​‐ te​ria​łu. Dzię​ku​ję tak​ż e Don​n ie Bul​se​co i El​lie McGrath, moim brat​n im du​szom z „SELF”; An​n ie Ale​xan​der z ma​ga​z y​n u „Wal​king”; ma​ga​z y​n o​w i „Is​lands”; a zwłasz​cza Pe​t e​ro​w i Jans​se​n o​w i z ma​ga​z y​n u „Mo​t or​Bo​a ting and Sa​iling”, któ​ry wie​lo​krot​n ie po​z wa​lał mi re​a li​z o​w ać re​por​t er​‐ skie mi​sje we Fran​cji, spro​w a​dza​ją​ce mnie dziw​n ie bli​sko Bel​le-Île. Oby wszy​scy pi​sa​rze mo​gli zo​stać ob​da​rze​n i sze​f em, któ​ry jest na tyle wraż​li​w y, że bie​rze pod uwa​gę ma​rze​n ia swo​ich pod​w ład​n ych. Sam Pan Bóg wie, że wszy​scy po​t rze​bu​je​m y wa​ka​cji. Pra​gnę uczcić pa​m ięć mego zmar​łe​go przy​ja​cie​la Chri​sto​phe​ra Bur​gar​t a, pio​sen​ka​rza i au​t o​‐ ra pio​se​n ek z San​t a Cruz, któ​ry w roku 1973, na dłu​go za​n im w ogó​le usły​sza​łem o wy​spie, któ​‐ ra mia​ła nadać kształt mo​jej przy​szło​ści, wró​cił z wa​ka​cji za gra​n i​cą i za​grał nową pio​sen​kę, któ​rą skom​po​n o​w ał w po​dró​ż y: „Bel​le Isle”. Chris, po wie​lu la​t ach uświa​do​m i​łem so​bie, że tra​f i​‐ łeś w sed​n o. Wresz​cie mu​szę wy​m ie​n ić ko​bie​t ę, któ​rą na​z y​w am „Gwe​n ed Gu​e del” i któ​rej obo​je z Min​dy tyle za​w dzię​cza​m y. „Gwe​n ed”, od za​w sze wie​dzia​łaś, że ta książ​ka się szy​ku​je, i je​stem prze​‐ ko​n a​n y, że za​a ran​ż o​w a​łaś jej za​ska​ku​ją​ce koń​co​w e re​w e​la​cje. Tak dłu​go, jak bę​dzie żyć ta książ​ka, je​steś w pew​n ym sen​sie nie​śmier​t el​n a, co być może było na​w et Two​ją in​t en​cją. Mogę po​w ie​dzieć tyl​ko, że by​ła​byś szczę​śli​w a, gdy​byś mo​gła zo​ba​czyć, jak wy​glą​da te​raz wio​ska, któ​‐ rą tak ko​cha​łaś i o któ​rą tak się za​w sze trosz​czy​łaś.

O autorze Don Wal​la​ce uro​dził się w Long Be​a ch w Ka​li​f or​n ii, a więk​szość ży​cia spę​dził, pra​cu​jąc jako dzien​n i​karz i re​dak​t or w No​w ym Jor​ku i Ho​n o​lu​lu – oczy​w i​ście, je​śli aku​rat nie prze​by​w ał we Fran​cji. Jest au​t o​rem czte​rech ksią​ż ek, w tym po​w ie​ści Hot Wa​ter (Go​rą​c a woda) oraz One Gre​a t Game: Two Te​a ms, Two Dre​a ms, in the First-Ever High Scho​ol Fo​ot​b all Na​tio​nal Cham​p ion​s hip Game (Wspa​nia​ły mecz: dwie dru​ży​ny, dwa ma​rze​nia, pod​c zas pierw​s zych kra​jo​wych mię​d zysz​kol​nych mi​‐ strzostw fut​b o​lo​wych). Jego ese​je, ar​t y​ku​ły i frag​m en​t y pro​z y były pu​bli​ko​w a​n e w roz​m a​itych cza​‐ so​pi​smach, ta​kich jak „Har​per’s”, „The New York Ti​m es”, „SELF”, „Fast Com​pa​n y”, „Wine Spec​‐ ta​t or” i „Na​v al Hi​sto​ry”. Naj​śwież​sze do​n ie​sie​n ia z Bel​le-Île-en-mer moż​n a śle​dzić na blo​gu au​t o​ra: Don​Wal​la​ce​Fran​ce​Blog.tum​blr.com.

SPIS TREŚCI: Karta tytułowa Karta redakcyjna Dedykacja Po otwarciu domu Far breton Le Grand Detour (rok zerowy) Trzecia wyspa Pierwszy rzut oka Dom za granicą: cztery łatwe listy Letnie plany Zobaczyć i uwierzyć Francuski styl regulacyjny Czarna księga Francuski impas Podopieczni wioski Gra w Nie Belle-Île-en-Hudson Kto kradnie drogę? Kto zabija różę? Ekipa marzeń Rodzicielska pułapka Sola solo La Chienne Beau temps La Fontaine Wallace Trop beau Ankou Ostatnia kąpiel we wrześniu Starszyzna wioski Od autora Materiały źródłowe Podziękowania O autorze