Feliks KonecznyPolskie logos a ethos TOM 2

^-» '^ 'Fi*-*'
POLSKIE LOGOS A ETHOS
FELIKS KONECZNY
POLSKIE
LOGOS A ETHOS
ROZTRZSANIE O ZNACZENIU I CELU POLSKI
TOM II.
POZNA 1921 WARSZAWA
KS1I;GARNIA W. WOJCIECHA
hi
-L'Z
90fi25'/
\
NA YCZENIE AUTORA KSIGARNIA
r%W. WOJCIECHA STWIERDZA. E
K-.KOHIS ODDANY BYI. 1)0 DRUKU
W CA.OJiCI W PIERWSZE.I PO-
IOWIE PADZIERNIKA 1920 ROKU
CZCIONKAMI DRUKARNI !^W. WOjCinCIIA
CZSC III.
POWSZECHNO SPRAWY POLSKIEJ.
Rozdzia VIII. -
•
Denia do syntezy Zachodu a Wschodu.
W rozdziale wstpnym zwróciem uwag, jako ludz-
ko dzieli si na cywilizacje, które odrónia naley
wedug pewnych cech zasadniczych, z pomoc szeregu
cech znamiennych. Niema adnej cywilizaicji ogólno-
ludzkiej, ani te jakiego ogólno-ludzkiego pochodu cy-
wilizacyjnego w tern znaczeniu, iby kada spoeczno
cywilizujca si musiaa przechodzi przez takie same
szczeble rozwoju i takie same objawy ycia indywi-
dualnego i zbiorowego; przeciwnie, pochód rozwojowy
kadej cywilizacji jest odrbny.
Cywilizacje mog mieci si na osobnych obsza-
rach, a mog te zachodzi na siebie geograficznie i mie-
ci si po dwie, a nawet wicej na tym samym obsza-
rze. Np. cywilizacja ydowska mieci si obok kadej
innej, a miasta orientalne, np. Kairo, s istnemi rojowi-
skami rozmaitych cywilizacyj. Stykajc si z sob, czy
to stale geograficznie, czy te za porednictwem wojny,
handlu, pimiennictwa i t. p., oddziaywuj na siebie
wzajemnie cywilizacje, w stopniu przerónym, mniejszym
lub wikszym. Czasem mieszaj si z sob w sposób wi-
doczny. Czy zmierzaj do syntezy?
Jeeli tak, natenczas naley w zasadzie przypuci
moebno jakiej arcycywilizacji, jako syntezy wszyst-
Polskie Logos a Ethos. Tom II. 1
kich cywilizacyj... Spróbujmy rozway spraw na
przykadzie zaczerpnitym z zakresu tego, co Europej-
czyk zowie cywilizacj Zachodu a Wschodu, który to
przedmiot wchodzi wanie w sam istot tematu, jakie-
mu powicone jest niniejsze dzieko.
Sprawa^) siga daleko w gb dziejów staroytnych.
Zaraz po wojnach perskich objawiy si wród Helle-
nów próby zblienia si do cy.wilizacji perskiej, gdy po-
tga polityczna perska przestaa ju by niebezpieczna
dla niepodlegoci greckiej. Wybitni mowie hellescy
emigrowali do „króla", przybierali perski obyczaj, przy-
wdziewali perskie szaty; przechodzili w sfer innej cy-
wilizacji, próbujc czy kultur umysow hellesk
z persk kultur siy. Ksenofon nie waha si wystawia
Persów Hellenom za wzór pod niejednym wzgldem,
a greccy zacini su perskim celom. Zaczyna si
pierwszy okres de do syntezy Europy i Azji, de
coraz usilniejszych, a wyday, one owoc: wyprawy
Aleksandra Wielkiego, majce speni orem marzenia
intelektu greckiego o syntezie dwóch cywilizacyj.
Od nawizywania stosunków kulturalnych pomi-
dzy (jrecj a Persj zaczyna si nasz przegld faktów,
bo trwale podoe kulturalne wogóle, w dostpnych
naszej wiedzy czasach I obszarach dziejów powszechnych,
poczyna si od dwóch cywlHzacyj penych: iraskiej
i helleskiej. Iraska, reprezentowana dugo gównie
przez F^ersów, mieszaa si z pierwiastkami chamickie-
mi i semickiemi, nabierajc coraz wicej cech semic-
kich (od czego te upada). W mieszunin irasko-se-
mick uderzyy wyprawy Aleksandra Wielkiego i na-
stpia pierwsza próba syntezy Zachodu i Wschodu.
Wytworzy si z tego hellenizm zbarbaryzowany, t. zw.
kultura hellenistyczna, rozlana szeroko a po Samarkand
I jcranrcc Indyj. Niebajwem wziy w hellenistycznoci
') Ko/dziat niniejszy jest rozszerzeniem wykadu inrzidku publiczneg(v Powany „magistratus** wyro-'v/ów w dziedzinie sztuls:i a do poi pastwowych.
Woln od wpywów bizantyskich bya zachodnia So-
wiaszczyzna,^) Skandynawia, tudzie ta pónocno-za-
chodnia cz Europy, która poddan zostaa wpywom
skandynawskim (normandzkim). Bizantynizm sign po-
przez Illiricutn i Dalmacj do Italji; przewaa tam na
poudniu, mala ku pónocy i nigdy od strony woskiej
Alp nie przekroczy. Znalaz si na pónocy Alp inn
drog, wprowadzony a do Niemiec bezporednio z Ca-
rogrodu.
Rodzon siostr ksiny kijowskiej, Anny W^odzi-
mierzowej, bya synna w dziejach Teofanja, polubio-
na w r. 972 Ottonowi II, nastpnie regentka za maolet-
noci swego syna, Ottona III, do r. 991. Ta nie tylko
wprowadzia obyczaj dworski bizantyski do Niemiec,
ale wraz z gronem wybitnych bizantyskich uczonych
i statystów wytworzya rodowisko bizantyskiej idei
politycznej, która przyja si w Niemczech do tego
stopnia, i stanowi odtd istotn cech dziejów niemiec-
kich i naley do niemieckiej kultury. Nigdzie na caym
wiecie nie osadzi si bizantynizm tak mocno jak
w Niemczech, tak i powsta niemiecki rodzaj bizanty-
nizmu, istniejcy jeszcze do dnia dzisiejszego. Mona
•miao mówi o kulturze bizantyskiej w Niemczech.
*) Na pomyce polega zaliczanie do bizantyskiej ekspansji
misji w, Cyryla i MetodcKo na Morawach, a porednio, przez ucz-
niów, w Czechach i w Maopolsce (Wilica). Jakkolwiek aposto-
owie sowiascy z IJakanu pochodzili i ze wschodniej wyszli cer-
kwi, jednake zerwali z ni cakowicie, przyj«,-li sami obrzdek
r;-ymski i utworzyli ncjwc jcKO rozRaczienic: obrz.idek rzymsko-
ftlowiaski, zwany te Kagólickim od pisma, wynalezionego
przez iw. Cyryla, K^Kolicy. Obrzdek ten istnieje dotychczas
w l»trji I w niektórych ({minach Dalmacji. Ze Sowiaszczyznij
wschodni nij^dy w, Cyryl i Metody nic mieli adnych sto
sunków; cyrylica za (od której pt)chodzi uradanka) jest wyna-
l9zkicni nic tego iw. Cyryla, lecz Cyryla z Tresawia. mnicha bu
itamkicgo. za czaaów cara .Symc-'' (««»-«»•::> ;< /:.t.iu in> pn
mierci iw. Cyryla (t 869),
11
Cesarstwo redniowieczne niemieckie nie od nastp-
ców Kajola Wielkiego si wywodzi, bo Karolingowie
zbyt niewiele mieli sposobnoci oprze si o Niemcy, ani
te nie utrzymaa si w Niemczech nawet tradycja
dynastii Karolingów. Niemieckie „wite cesarstwo
rzymskie narodu niemieckiego" nie ma genetycznego ani
ideowego zwizku z problematem wskrzeszenia do uyt-
ku chrzecijastwa" wadzy i godnoci rzymskich ceza-
rów, z problematem cesarstwa Karola W., wywodzcego
si z Rzymu papieskiego. Niemieckie cesarstwo wywodzi
si przez dwór Teofanji bezporednio od bizantyskich
..kajzarów'", przejmujc nawet ich nazw.
Zachodnia Sowiaszczyzna, jakkolwiek naraona
na^ ni-emieckie wpywy, nie wesza jednak w krg bizan-
tyskich poj pastwowych, poniewa zorganizowaa
si w pastwa chrzecijaskie przy pomocy papiestwa,
zwalczajcego ju te bi'zantyskie macki, wysunite
w Zachód. Ani te w Niemczech samych nie mia bizan-
tynizm zupenie wolnego pola, lecz musia stacza walki
zacite a dugfe z papiestwem. Walka dwóch cywilizacyj
w Niemczech, aciskiej a bizantyskiej, wypenia cae
dzieje niemieckie; pod rozmaitemi postaciami powraca
wci i trwa dotychczas, jeszcze nie rozstrzygnita zwy-
cistwem stanowczem, nieodwoalnem. W t. zw. refor-
macji peno pierwiastków kultury bizantysko-niemiec-
kiej, nastpnie w józefinizmie, wreszcie w „idei Hohenzol-
lernów" widzimy kwiat bizantynizmu, rozkwitego
w Niemczech tak póno po upadku Bizancjum. Zobaczy-
my, e nie by to zreszt jedyny pogrobowy kwiat bi-
zantynizmu.
Cywilizacja bizantyska, zakorzeniwszy si w Niem-
czech, miaa tam czasu niemao do „syntezy", a jednak
nie doszo do niej nigdy, lecz zawsze rozrónia tam
mona obydwa prdy cywilizacyjne obok ...