Zembaty A. - Kinezyterapia. Tom 2

Andrzeja Ze111batego wsp6lredaktor tomu drugicgo Miroslatv [(okosz poc1 rcdakcj::1

Zcsp6.J: Autor6w

clr n. prof. clr n. prof.

kult. fiz. dr hab. n. mecl. kult. fiz. dr hab. n. kult. fiz.

Miroslavv Kokosz Krzyszt<~/Klulwivski

Ryszard Plinta Andrzej Zembaty

,. •.'

KINEZYTERAPIA Ton1 II /

Cwiczenia kinezyterapii i n1etody kinezyterapeutyczne

Wyclawnictwo „Kasper" Sp. z o.o. 2003

,;1trv-------------·-·-·---·U

DGW!vnmrn;rr;;mmpJ!P"IT•

fi

&Ml§ii tf.h1.11Lt'tlw~U!JI '"~ '' M•

1

2UJ44QiM

QWMl&d

MM

WXM

MarJ!!!llißW!filNJB Wf!!D

MiiiEdU&l§NE

••f!'."3'J"•tf••mwnmmr•y••u•m~!

3

Stiis tr_e_Y_c_i~~~~

Spis tresci \Vprowaclzcnie do tornu dn1gicgo

7

1 )'.,

_____,....._

,·.1

A.36668

Copyright© by Andrzcj Zcrnbaty

Rysunki w tckscic: Halina Wasyl Rcclakcja tcchniczna: Jt.:rzy Kosciclny Wyclawca: Firma Hancllowo-Uslugowa „KASPER" s.c„ Krakow, ul. Szyllinga 30 Druk: Zaldacl Graficzny „Colonel" Krakow, ul. D11browskicgo 16

ISBN 83-910437-6-2

1. Cwiczcnia kinczylcrapii micjscowcj (lokalncj) „ ... „„ ........ „„.„ ...... „ ..... 13 1.1. Micjsca, stanowiska i ich oprzyrz1idowa11it.: (przyldady) ('.\. Zernbnty) „.„.„„„„„„„.„„.„„„.„„„„„„„„„„„„„„„„„„„„„ .. „„„.„ 13 1.2. Cwiczcnia bicrnc (!\. Zem/Jaty) „„.„„„„„.„„„„„.„.„„„„ ... „„„„„„„„ 23 l .3. Cwiczcnia czy11110-bicrnc (;\. Zembaty) „„„„„.„„„.„„„„„„„„„„„.„„ 27 1.4. Cwiczcnia samowspomaganc (!\. Zer;tl}(/fy) „.„.„„„„„.„ .. „„„„.„„ .. „ 29 ( 1.5. Cwiczcnia czynnc w odciq7,cniu (;\. Zemboty) „„„„„„„„„„„„.„„„„. 34 c ~wiczcnia czynnc wolnc (;\. Zc111/Jnty) „„„„„„„„„.„„„„„„„„„„„„„ tl 1 1 11.7. ~wiczcnia czynnc opurnwc (;\. Zc111/Ja1y) „„„ .. „„„„„„„„„„„„„.„.„. 42 il.8. Cwiczcnia prnwaclzonc (;\. Zembnty) .„„„„„.„„„„„„„„„„„.„.„„„„„ 53 1.9. Inne f"onny C:wiczd1 i oddzialywa11 „„ .. „„ .. „.„.„.„„„.„.„„„„„„„„„„. 54 'L9.l. Cwiczcnia rcdrcsyjnc (!\. Zem/Jnty) „„„„.„„„„„.„.„„„„„„„„„„„.„ 54 1.9.2. Wyci<\gi rcdrcsyjnc (/\. Zem/Jaty) „„„„„„„„„.„„„„„„„„„„„„„.„„„ 56 , 1.9.3. Cwiczcnia syncrgistycznc (!\. Ze11Iba1y) „„„„„„.„.„„„„„„„„„.„„„ 59 , l.9.4. Cwiczcnia oddcchowc (;\. Ze11I/Ja1y) „„„„„.„.„„„„.„„„„„.„„„„„„. ()2 ~ 1.9.5. Cwiczcnia rclaksacyjne (/\. Zernbaty) „„„„„.„„„„„„„„„„.„„„„„„. (it) J 1.9.6. Cwiczcnia w czynnosciach samoobslugi (!\. Zembaty) „„„„„„„.„. 71 l .9.7. Cwiczcnia w pionizacji i naucc chodzcnia (!\. Zern/J111y) „„„„„„.„. 74 1.9.8. Inne rodzajc 6wiczd1 - cwiczenia opartc na biologiczny111 mcchanizrnic sprz<,::.i.Cl'1 zwrotnych (/\. Zem/Jaty) „.„„„„„„„„„„„„„ 92

Lil...

2. Cwiczcnia kinezytcrapii ogülnousprawniaj:iccj „„„„„„„„.„„„„„„„.„. 99 2.1. Informacjc ogölnc (/\. Zern/){fty) „„„„„„„„„„„„„„„„„„„„„„„„„„„„ 99 2.1. I Kompcnsacja i adaptacja (;\. Zcni/Joty.) .„„„„„„„„.„.„„„„„„„„.„.102 2.2. Wprowadzcnic w problcrnalykc; wyclolnosci l"iz.yczncj (!(. [( lukoivski) „„. „„„„„„„.„„„„ „.„„„„„„„.„„„„.„„ „„.„.„„ „„„ „„ 106 2.2. l. lnformacjc ogölnc (K. Klukowski) „„„„.,.„„„„„„„„.„„„„„„„.„„. 107 2.2.2. Zrniany czynnosciowc ustroju w stanach bczczynnosci ruchowcj (K. f(f11kowski) „„„„.„„.„„ .. „„„ .. „„„„„„.„„„„„„„„„„„„.„„.„„„„ l 1 1

...----~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

~"1&11111

J 4

KINLZYTER1\f'I/\

2.2.3. Testy czynnosciowe i ich ocln;bnosci w przypaclku osöb nicpdnosprawnych (K. K/ukmvski) ............................................... 2.2.4. Uwagi ko11cowc (KJ(luk.owsk.i) .................................................... 2.3. Cwiczcnia ogölnokonclycyjnc (informacjc ogölnc) (;\. Zem/Jory) ... 2.3. l. Zdolnosc wysiikowa clzicci i miodziczy (K. /(/uk.owski) .............. 2.3.2. Mctoclyka prowadzcnia cwiczc11 w grnpic wickowcj clzicci i mloclzidy (wick 4 - l 7 lat) (;\. Zembaty) ........................ 2.3.3. ZdolnosL: wysilkowa osöb cloroslych (K. Klukowski) ................... 2.3.4. Ivlctoclyka prowaclzcnia cwiczel'! ogölnokonclycyjnych w grupic osöb cloroslych (wick 18 - 60 lat) (A. Zembaty) ........................... 2.3.5. Zclolnosc wysilkowa osöb w starszym wicku (K. Klulwivski) ...... 2.3.6. Mctodyka prowadzcnia cwiczct1 ogölnokonclycyjnych w grupie osöb w starszyin wieku (wick 61 lat i powyz.cj) (;\. Zern/Jaty) ..... 2.4. Cwiczenia w woclzie ........................................................................ 2.4. l. Infromacjc ogölnc (1\. Zemba}y) ................................................... 2.4.2. Metodyka prowaclzcnia cwicicü w woclzic (!\. Zembaty) ............. 2.5. Cwiczcnia gimnastyki porannej (;\. Zcmbaty) ................................. 2.6. Sport osöb niepdnosprawnych (infromacjc ogölnc) (N.. Plinta) ..... 2.6. l. llistoria sportu inwaliclöw na swiccic i w Polsee (N.. Plinta) ........ 2.6.2. Ruch paraolirnpijski - igrzyska lctnie i zirnowe (R.. P/inta) ......... 2.6.3. Aktua!na struktura organizacyjna sportu niepdnosprawnych w Polsee (R.. Plinta) ...................................................................... 2.6.4. Klasyfikacja w sporcie 11iepdnosprawnych (N.. Plinta) ................ 2.6.5. Trcning w sporcic nicpdnosprawnych na przyktaclzie pilki koszykowcj na wözkach (N.. Plinta) ..................................... 2.6.6. \Vybranc dyscypliny sportowc uprawianc przcz osoby nicpdnosprawnc (R.. Pli111a) .............. „ .................. „ .. „ ..................

189

3. Mctody kinezyterapeut.ycznc (M. Kokosz) .......... „ „ .. „ ......................... 3.1. Ry.s historyczny rozwoju mctocl lcczenia ruchcrn (M. Kokosz) .... 3.2. Sy.stcmatyka metod kinezylcrapcutycznych (M. Ko/.:.osz) ............. 3.2.1. Del'inicja mctody leczcnia ruchcm (M. Kokosz) .... „ ......... „ ....... 3.2.2. I.stnicj~\cc podzialy mctod lcczcnia ruchcrn (fl!l. Kokosz) ........... 3.2.3. Wlasna klasyl'ikacja mctod lcczcnia ruchcm (!vl. Kokosz) ........ 3.3. Mctocly mcchanicznc (M. Kokosz) ................................................ 3.3. l. Metoda Butlcra (M. Kokosz) .... „ „ ............................... „ ............. 3.3.2. Mctocla Cyriaxa (M. Ko/.:.osz) ..................................................... 3.3.3. Mctocla Dobo.siewicz (M. Kokosz) ............. „ .............................. 3.3.4. Mctocla Gocht-Geßncr (M. Kokosz) ........................................... 3.3.5. Mctocla Hartmana (!\!!. Ko/.:.osz) .... „ ...............•.•..........•..•.•.......... 3.3.6. Mctocla Hoppe (M. Kokosz) ......................................... „ .. „ „ .•.... 3.3.7. Mctocla Jacob.sen (M. Kokosz) ........................................... „ ......

207 207 213 213 216 219 222 222 229 237 239 240 243 246

1 13 l 15 l 15 123 126 l 38 140 152 154 158 158 163 165 167 170 174 l 76 180 186

S/1i.1· 1rc.fri

5

3.3.8. Mctoda Kaltenborna-Evjentha (lvl. Kokosz) „ .. 247 3.3.9. Metocla Karskicgo (M. Ko/.:.osz) . 257 3.3.10. Mctocla Klappa (M. Kokosz) .. . ...... „. 260 3.3.11. Metocla Kostcwicza (M. Kokosz) . 265 3.3.12. Mctocla Maignc 'a (M. Ko/.:.osz) 268 3.3. J 3. Mctocla Maitlanda (M. Kokosz) 272 3.3.14. Metocla Majocha (M. Kokosz) ..... 278 3.3.15. Metocla Marnitza (M. Kokosz) .. „ ... .... 286 3.3.16. Mctocla Mc Kcnzic (M. Ko/.:.osz) 288 3.3.17. Metocla Mcnnclla (M. Kokosz) 296 3.3.18. Mctocla Mulligana (M. Kokosz) 300 3.3.19. Mctocla Nieclcrhörfcra (M. Kokosz) 303 3.3.20. Mctocla „Prcssio" (M. Kokosz) 305 3.3.2 J. i 22. Metocla Rochcra i Metocla Smith (M. Kokosz) .. „ ... 308 3.3.23. Mctocla Scharll (M. Kokos:) 312 3.3.24. Mctocla Schro!h (M. Kokosz) 313 3.3.25. Mctoda Siwka-Tylmana (M. Kokosz) 320 3.3.26. Mctocla Travcll-Simmons (M. Kokos:) 324 3.3.27. Mctocla Uplcclgera (M. Kolwsz) 327 3.3.28. Metocla Zandern (!vl. Ko/wsz) ...... . . .. „ 330 3.3.29. Zbiorcza tabcla metocl mcchanicznych (M. I
r----

fü

6

K!NEZYTENJ\Pfi\

3.5.7. Mctoda Phclpsa (M. Kokos:) 3.5.8. Mctoda Pilatcsa (M. Kokosz) 3.5.9. Mctocla S-E-T (M. Kokosz) 3.5.10. Mctocla Shcrbornc (M. Ko!wsz) 3.5.11 Zbiorcza tabcla mctod cclukacyjnych (M. Kokosz) 3.6. Podsumowanic

·········· 419 ··········· 423 428 435 439 442

Wprovvadzenie do ton1u drugiego

\'

.„

\,

Dwucz<;.Sciowy uklad dzicb wynikaj:1cy z rozlcglosci poruszancj problcrnatyki opröcz korzysci (wi<;ksza „pojcmnos('." pocln,'.cz11ika) stwarza pcwnc 11icdogoc!nosci. \Vyra:i.a.h si<,: onc koniecznosci;\ clokonywania powtörzc1'1 i oc!syhtczy do tresci pon1icszezonycli w pierwszej czt,'.sci pracy. Starano sit,'. ograniczyc je do niczb<;clnego 111i11imum. Nie rno:i.na bylo jednak 11ie wn'iciC:: du systematyki kinczytcrapii dlatcgo, :i.c podJug nicj bc;cl;1 omawianc prczc11towanc tutaj lrcsci. Jak ju:i. napisano ':N tornic picrwszym - kinezyterapia -jcsl glöwnym „bohalcrcm" tego opracowania. Opr6cz diagnoslyk i jcj poclstawowc clzialy to: l) kinczylcrnpia o ocldzialywaniu micjscowyrn (lub lokalnym) eo ozn'acza, :i.c jej srodki maj<\ za zadanic wplywac lccz11iczo w tych cz<,:sciach organizmu pacjcnta, w ktörycl1 zlokalizo\vanc jcsl schorzenic (np. na kikut w amputowancj ko1'iczynic), 2) kinczytcrapia o oddzialywaniu ogölnousprawniajqcym. Cwiczcnia lecznicze tutaj przyporzqdkmvai1e rnaj'\ przcdc wszystkirn poprawiac wskazniki f"izjologicznych rnccha11izmöw fizyczncj wyclolnosci ogölncj w cclu wywolania proccsöw stcrowancj kompcnsacji. Uzyskujc si<,~ przcz lo poprawt,: wyznacznik6w zclolnosci kondycyjnych* u luclzi, ktörzy wskutck choroby byli przez cllugi okrcs unicruchomicnia w lözku szpitalnym albo, eo gorszc, na stalc utracili czc;sto bardzo znaczny ich procent. W tyrn poclrozdzialc urnieszczono takzc informacjc o sporcic nicpclnosprawnych . .Jcgo skladowc (rodzajc cwiczc(J spccjalistycznych, clcrncnty melod lrcningowych) winny byc: wprowadzanc jako srodki lccz11icze ju:i. w picrwszym, szpitalnyrn okrcsie lcczcnia eo jcst (albo bylo) jcdnyrn z podstawowych wyznaczniköw charaklcryzujc\cych polski rnodcl rchabilitacji rnedyczncj. Ponac!to, u chroniköw, odpowicdnio zorganizowanc i kontrolowanc trcningi stanowiq podstawowy sroclek;_clo utrzyrnania uzyskancj w proccsic lcczcnia szpitalncgo - sprawnosci fizyczncj. Opröcz lcgo lrcning w r6:i.nych, wybranych przcz niepclnosprawnych clyscyplinach sporlu jcsl "' patrz T. I -· str. 38

r-8

I< IN l~Zl'Tf:'f<;\f '/1\

boclajzc najlcpszym sposobcm intcgruj<\cyrn ich zc srnduwiskiem ludzi zdrowycl1. Dlatego utral\'. ko11taktu klinik i szpitali z l)'Ill tak islotnym sroclkiem lccz11iczy111 nale;i,y uznac za wie!IG\ szkodc,'., ktöra przyczynila si<,: do odchodzcnia od polskiego modclu rehabilitacji medyczncj. 3) metocly kinezyterapeutycznc, möwi<1c ogöl11ie, slanowi<\ nicjako „wysublimowane" sposohy oddzialywania leczniczego 11a pacjcntöw z jcdnorodnymi etiologicznie grupa111i schorzc11 czy nawet z pojcdynczymi choroba1ni. Trzcha w tym micjscu przypo11111icc, z.e jest ich obcc11ie hanlzo du;i,o, przy czym ilosc wcale nie przcchodzi w jakos('.. Opröcz mctod naprawclc,~ wartosciowych, goclnych polccenia, s<\ i takic, ktörych skutecznosc tcrapcutyczna jest clelikatnic möwi<1c röz.na czy nawcl wr<,'.cz W<\tpliwa. W ostatnim rozclzialc tcj czc;sci pracy znajdzic Czytclnik danc o 50-ciu z nich. Ivlctocly wybrane clo prczcntacji zosta!y sklasyl"ikowa11c wccl!ug spccjalnic w Lym celu opracowancgo „klucza", w kt(>rym clwa wyz11acz11iki odegraly vvazn<\ rolc;. By!y nimi poclstawy naukowc, czy tcorctyczhe, przyji;:tego przcz autoröw sposobu leczrnia i jcgo zasacly metoclycznc: czyli sposöb aplikacji. Na Lrzccim miejscu zwracano uwagc; na rys histuryczny mctody lo znaczy kiccly powstala, jak cl!ugo by!a w uzyciu i w jaki sposöb cwaluowaht. Nalezy przyj<\c, ;i,c wybrane drog<\ takicj selekcji melody sq godnc uwagi i polecenia w praktycc ki11czyterapc11tyczncj. Jcdnak i w Lej grupic sq problcmy natury og6lncj i etyczncj, na kl6rc trzeba zwröcic uwag<,'.. Po picrwszc - S<\ metocly historycznic starszc, kt<'>rc sie; pozornic „przezy!y", alc Lrwaj<\ w innych, p6znicj powstalych, choc: 0 tym „powinowactwic" nie ma zadncj wzmianki np. w pismicnnictwic. Po clrugie - nawcl w metoclach niczaprzeczalnie korzyslnych tcrapeulycznic s<\ uchybicnia, kt6re komplikuj<\ korzystanic z nich. Talq grupc; stanowiq mctocly tcrapii manualnej, wsröcl ktörcj clo najpopularnicjszych, czy mozc lcpicj najskutccznicjszych lcczniczo, zalicza si<; m-cly Cyriaxa, Kallenborna-Evjentha i Maitlanda. Ich twörcy dziahtjqc w oclerwaniu ocl sicbic chod1y cllatcgo, zc w i1111ych przcclzia!ach czasowych, te same rzcczy nazywaj<\ inaczej. Unicmozliwia to przyji,~cie jcd11olitego nazewnictwa, ktöre stanowi poclstawc; clo klasyfikacji takich clziahui jako nauki. Jeszczc gorzcj tcn problcm wyglwla ocl strony systcrnatyki. Wiclc metocl powstajc w efckcic clzialania ich tw6rc6w na zasadzie „guru". Powoclujc Lo chaos pojc;ciowy, zcby nie uz.yC:: slowa balagan, clochoclzcnie clo pewnych oclkryc przcz kilka osöb w prawie tym samym czasic eo w j<,'.zyku polskim slusznie nazywanc jcsl „wywazanicm otwartych clrzwi". Taka sytuacja budzi nieufnosc i pytanic () to, ktöra metocla jcst lepsza i cllaczego. wccllug pisz<1cego te slowa clot<1cl dop6ki reprczcntanci pokrcwnych grup metocl lcczniczych nie uzgoclni<\ eo jcsl czym w ich clzia!aniach terapeutycznych - nie ucla sie; (zc szkoch\ dla pacjcnt6w i fizjotcrapii) przczwycic;zyc chaosu jaki obscrwuje sie; na Lyrn polu.

9

W11rowadze11ie do tomu dr11giego

I oslalnia juz kwcstia zwü1zana z problcmcm metocl kinezyterapcutycznych, grup czy roclzajöw cwiczet1. Ot6z na zasaclzie „metcor6w" pojawiaj<\ sie; sposoby ocldzialywania LakZ.e lcczniczcgo w zasaclzie truclne clo zakwalifikowania. Takim „rncteorcm", ktöry juz sie; „wypala" jest slrctching czyli po prostu rozci<1ganic, eo poprawnie winno sie; nazywac ci.ba!osciq o przccle wszystkim clastycznosc, albo proseicj - oclpowieclni<\ cllugosc rnic;sni. Na poCZ<\lku lat 80-tych ubicglcgo wicku len roclzaj cwicze11 stal sie; barclzo popularny, modny i bylo w zlym tonic nie slosowanic tcgo roclzaju cwiczc11 (Lakzc w kinezyterapii). A Lymczascm w systernalyce cwiczc1i fizyczi1ych* opracowancj w Polsee, w polowie lat 50-tych ubieglcgo wieku, clrugq grupc; stanowi<\ cwiczenia kszta!tuj
c

Prezentowana w tym poclrc;czniku klasyfikacja mctocl kinezytcrapeutycznych jesl boclajze pierWSZc\ t.akq prc'Jb<\ W swiatowej litcraturze przecimiotu i ci!atcgo jej autor w spos6b znaczqcy przyczyni! sie; clo uporZ<\clkowania tej problemalyki przcdstawiaj11c w!asne koncepcjc w Lym wzglc;clzic. Informacje zamieszczone w clrugim Lomic sq Lakze wskaz6wk<\ gdzie, jak i ]JO CO SlOSOWac prczcntowanc W tcj ksÜ,ZCC cwiczcnia tcrapcutycznc W lrzcch g!6wnych clzialach kinczytarpii. „Gdzie" oznacza oclpowicclnio przygotowanc miejsca oraz przyrzc\cly i przybory uzywanc w prowaclzeniu konkrctnych clziahui lcczniczych. „Jak" - 10 wskaz6wki metoclyczne, a „Po eo" - wskazania i przeciwwskazania. Diagnostyka (Lom I) wykonana·W spos6b iclentyczny pocl konicc leczenia jak i na pocz<1tku terapii - pozwoli odpowicclziec na pytanie o skutccznosc calego procesu oclclzialywania terapeulyczncgo o ile bc;clzic on wzbogacony innymi (poza kinezyterapcutycznymi) sk!aclowymi fizjolcrapii. *

*"

\Varto wicdzicl:, Zc zorganizowanc pracc dotycz:.\cc systcmatyki Cwiczctl fizycz11ych rozpoczi;to w Polsee, mclodycznic w r. 1867. Matcrialy II Og61nopolskicj Knnfcrcncji Wy;'.szych Sl.kö! Wychowania Fizyczncgo. Krak6w. 1958.

r-

w·

,':,

KINEZY'f'ERJ\PJJ\

10

Wielc juz tutaj powieclziano o zwi<1zkach kinezyterapii z szeroko rozumianym ruchem. Ale jest jeszcze jeden problem, ktöry w tym tomie trzeba uwypuldi6. Rut:h to przecle wszystkirn wysilck glöwnie fizyczny, ktöry w konsekweneji,_ w rnniejszym lub wic;kszym stopniu r6wna sie; Zlll{!czeniu. Aplikacja ruchu (i zmc;czenia) w warunkach treningu luclzi zdrowych wymaga sporej wieclzy z zakresu trcningu sportowcgo, jak r6wnicz oclpowieclniej clozy ostroznosci i rozwagi. Ruch jest potc;znym stymulatorem barclzo wiclu zclrowotnic wa:l.nych proces6w fizjologicznych, za pomoq ktörych osiqga sie; prawicl!owy rozw6j organizmu clziccka, utrzyrnanie stanu „pozytywncgo zclrowia" u os6b cloroslych oraz op6inianie proccs6w starzenia w populacji luclzi znajcluj<\cych sie,~ w tzw. „trzecirn okresic zycia" czyli ll tych, ktörzy przekroczyli pr6g starosci. 0 wadzc 6wiczc11 fizycznych clla stanu zclrowia napisano wielc w licznych publikacjach, takz.e i w niniejszym opracowaniu. Mirno tego warto w tym rniejscu zacytowa6 prawo Arnclt-Sclrnlza*, ktöre zaliczane jest clo kanonöw f'izjologii wysi!kövv fizycznych. G!osi ono, zc s!abc bocliqc ruchowe jcclynie utrzyrnuj<\ czynnosci zyciowc organizmu na aktualnym poziornie, silne - powocluj<\ sian aclaptacji i wytrenowania, natomiast zbyt silnc S<\ dla organizmu szkodliwc. Möwiqc lapiclarnie zar6wno nie wykorzystywanie ruchu jako boclica, jak i jego przeclawkowanic (przetrcnowanic) wywo!uje negatywne, a tym samym niepozqdanc, cfckty. W tym micjscu lokujc sie; scdno problernu tzn. pytanic o wiclkos6 obci<\zet'l treningowych, kt6rc w kinezytcrapii nalciy traktowa6 jako optyrnalne dla osi<\gnic;cia w!asciwych rcakcji aclaptacyjnych ustroju przy wspö!obecnosci patologll. Dia potrzcb oceny stopnia zaangazowania wysi!kowcgo w treningu ludzi zclrowych opracowano wielc metocl. Sq onc ma!o przyclatne (na og6{) w kliniczncj czy przychoclnianej pracy fizjotcrapeuty, bo wymagajq clos6 skomplikowancj, kosztownej apara'tury oraz S<\ barclzo czasoch!onne. Nie znaczy to jednak, zc nie powinno sie; ich zna6. W wic;kszosci sprowadzajq sie; clo okrcslenia wyclatku energctycznego 6wicz<1cego w kcal., w jeclnostce czasu (min.) i w odniesieniu clo masy ciala. Przy tak ocenianyrn wysi!ku - c!la kobiet - za pracc; lckb1 uwaza sie; wysilck, poclczas kt6rego cwiczqca wyclatkuje (zuzywa) od 1,5 clo 3,4 kcal./na min. przy waclze wlasnej 55 kg. Odpowicclnio clla m<;zczyzn (o waclzc 65 kg) tc wartosci s<\ nastc;puj<\ce: ocl 2,0 clo 4,9 kcal./na min. Innymi sposobern oceny intensywnosci wysilköw jest, opr6cz poclanych wyzej wskainik6w, oc!nicsicnie c!o zuzycia tlenu przcz tkanki w czasic pracy i clo stopnia aclaptacji pracy scrca wyrazonej czc;stotliwosci'\ skurczöw na minuti,~. Wccllug tcj klasyfikacji za wysi!ek lekki (clla luclzi zclrowych) uwaza sie; taki, przy wykonaniu kt6rego osi<1ga sie; nastc;pujqcc wskazniki: zuzycic tlenu w !/min. 0,5 clo 1,0; wyciatck cncrgetyczny- 2,5 clo 5,0 kcal./min.; czc;stotliwos6 tc;tna: 60-lOO/min. Odpowicclnio wysi!ck barclzo cic;zki lcgitymuje sie; wskazni-

kami: zuzycie tlenu 3.0 (i powy:i.cj) !/min.; wyclatck energctyczny - 10,0 do 12,5 kcal./min.; czc;stotliwos6 t<;tna: l 50-175/min. Prostszym, ale mnicj dok!ach1yrn sposobcrn oceny wysi!köw fizycznycl1 jest poclzial opracowany przcz Zaciorskicgo*, ktöry kwalifikuje je na podstawic zrnc;czenia i dzieli na: 1. zmc;czcnie lokalne (miejscowe) - kiedy w wykonaniu wysilku rizycznego zaangazowanych jest mnicj ni7. 1/3 z ogölnej ilosci mic;sni szkicletowych 6wiczqcego, 2. zmc;czenic regionalnc - l/3 clo 2/3 z ogölnej ilosci mic;sni szkielelowych, 3. znwczenic globalne (og6lne) - ponacl 2/3 ilosci mic;sni szkieletowych. Z baclai'l i obscrwacji wlasnych autora poczynionych podczas pracy z pacjentami, kt6rzy byli hospitalizowani z powodu uraz6w zlokalizowanych w narzqdzie ruchu - wynika, :i,c powyzszc normy w odnicsieniu do patologii u osöb w mloclym i sreclnim wicku Sc\ zawy7.one. Skorygowana klasyfikacja Zaciorskicgo w oclnicsicniu clo poclanych uprzcclnio okrcslonych danych usprawnianych pacjcntöw prezcntujc si<; naslqJttj<1co: 1. wysiiki lokalne (miejscowe) - kicdy w wykonywanej pracy rizycznej zaanga7.owanych jest mniej ni7. 1/t og6lnej ilosci mit;sni szkicletowych. 2. wysi!ki rcgionalne - 1/t do Y2 z ogölncj ilosci mi<;sni szkieletowych. Wysilki globalnc slosowano wyj<\tkowo w zajc;ciach og6lnousprawniaj<\cych i trcningu sportu nicpclnosprawnych. Najczc;sciej tego typu terapia (z clobrymi cfcktami) by!a aplikowana w krn'lcowym okresie pobytu w szpilalu i poclczas zajc;c sportowych prowadzonych po wypisic z kliniki. Trzeba podkrcsli6 jcszcze raz, ze takic bardzo intensywne pod wzglc;dem wysilkowyrn 6wiczenia, byly udzialcm ludzi najwyzej w srednirn wieku, kt6rych schorzcnia powstaly wskutck zaclzia!ania urazu z lokalizacj<\ w narz:\clzie ruchu. wart<\ przytoczenia klasyfikacjq wysilku fizycznego, bardzicj przyclatn<\ w cwiczcniach kinezytcrapii rniejscowej, dotycz<\C<\ obci<\Zct'l, jcst spos6b opisany ni:i.ej. Opicra sie,'. on o liczbc; mozliwych clo wykonania powtörze(1 rucliu (6wiczenia). Oznaczenic ci~'.zaru (wiclkos6 obci<1zcnia) 1. 2. 3. 4.

maksyrnalnc submaksyrnalnc du:i.e umiarkowanie duzc 5. srcclnic G. male 7. bardzo male

* Zaciorski " Ilcipcrtz W.: ([967); Sportmedizin; G. Thic111c Verlag; Stuttgard.

11

\Vprm1·ad::e11ie do 1on111 dr11giego

Liczba powtörzet'1 mo:i.liwych wykonania w jeclnej serii 2-3

4-7 8- 12 13 - 18 19 - 25 ponacl 25

W.tvl.: ( 1970); Ksztalccnie ccd1 molorycrnych spm1owca; Wydawnictwo Sport i Turystyka; \V-wa;

str. 97.

'"

n:·~'1.:~t\t

•n.t:tn.,L1it:l.lt1üt#tmlii\WJ.;;.iliWm!Ml\fMmttmiil1!1!lliJi1'A!!i&tfimt:äi:.H'5M.illi?&i!&tilMtiil!iilEJfüJlful2mmw.aru:m.rmrm!!l

12

1

-----·--

r

I
Powyzsza klasyrikacja nie odnosi wiclkusci zaclanej clo wykonania pracy do odclzialywania jcj na 11arz11cly stcruj<\CC wydolnosci<\ og6lrn\. Choc rnalo cloldacl11a - w praklyce kinezytcra6cutycz11ej jcst bardzo przyclatna zc wzglc;:du na latwosc stosowania. Ka:i.dy pacje1ll ma swöj, zalezny .od sily trenowanych mic;sni pr6g zmc;czenia lokalncgo. Wystarczy pamic;tac powyzszc clanc i clo nich oclnosi('. liczbc;~ powtörzd1 cwiczenia, by wiedziec jaki wysitck (lokalny) jest udzialcm cwiczonego pacjcnta. Przy zrnianie stopni wysilku (jcgo zwic;kszaniu) dobrzc jest kontrolowac czc;stotliwnsc skurcz6w scrca (lc,~tna). Ko11cz11c ogölnikowe omawianic problcmatyki sterowania natc;zenicm wysilku rizycznego w kinczyterapii lrzcba uwypuklic istotnc rzcczy. Po picrwszc .stalc nalczy rnicc na uwadze l"akt (szczcg61nic poclczas prowadzcnia cwiczct'1 z kinczyterapii og6lnousprawniaj11cej), :i.c ruch mozc byc bodzcem ncgatywnym w warunkach przcdawkowania. Umicj<;lnosc jego wlasciwcgo clozowania w warunkach pracy szpitalncj nabicra sic;\poprzcz closwiadczcnic, prowaclz<\C takic zaji;cia w salach gimnastycznych, bastnach i obicktach sp01towych. To wzgl<\d drugi. Po trzccic wrcszcic, to wn,~cz koniccznosc uzyskania akceptacji (zlcccnia lckarskicgo) clo prowadzcnia takich zajc;c od lckarza prowadz<\ccgo pacjcnta. Nie musi on znac dokladnic srodköw kinezytcrapii ogolnousprawniaj<\CCj i nalezy go o tym poinformowac. Niekiecly takze fizjotcrapeuta moze nie byc zaznajomiony zc wszystkimi przeciwwskazaniarni clo ('.wicze11, klörc wynikaj<\ na przyklad ZC WSpÖ{obecnosci innych schorze11 obni:i.aj<\C)'Ch wydolnosc fizyczn<\. Wic;ccj barclziej szczcg6lowych inlürmacji clotycz<1cych fizjologii wysilk6w rizycznych znajdzie Czytelnik w clalszych rozdzialach tcgo tomu. Opröcz clanych ogölnych bc;ch\ .si<;~ onc oclnosily do grup wickowych pacjentöw i ich mozliwosci trcningowych poclczas cwicze11 0 odclzialywaniu terapeutycznym.

1. Cwiczenia kinezyterapii 1niejscowej (lokalnej) 1.1. Miejsca, stanowiska i ich oprzyrz
fif'Bibliot.cka :=:. GMwua ;::::. ~

0

:;i . --"5-

*1,

~,

·
r l,< KINEZYTERJ\l'!J\

14

pas6w stabilizujqcych. Minuscm wyposazcnia sal clo 6wiczer1 inclywiclualnych w U.G.U.L.-c jest wiclkosc tych u1-z.<1clzc11 i fakt „zamkni9cia" pacjenta „w klat-. cc" poclczas cwicze!'l, bo jcst ono „otwarte" tylko z jcdncj strony tzn. od kotl.czyn clolnych lczqccgo w nirn 6wicz<1ccgo. Mo:i.c to stwarzaC:'. uczucic „clyskomfortu psychiczncgo" zwlaszcza u nickt6rych pacjcntöw w starszym wicku. Mozliwosci terapeutycznc jakie to stanowisko slwarza wiclokrotnic rekompensuj<\ powyzszc nicdogocfnosci . .lest lo sprzc;t dobrze spclniaj<1cy oczckiwania w przychoclniach oraz szpitalach, w ktörych mniejsza ilo.~6 pacjent6w wymaga tego typu terapii. Kazclc stanowisko terapeutyczne musi spclniaC:: okrcslone wymogi tzn. C::wiczony pacjent powinien möc swoboclnie przyj<\C pozycjc; lcz<\C<\, w ktörcj bc,~clzic mial mozliwosc wykonywania rucb6w obszcrnych* wszystkimi k011czynarni. R6zne „szkoly fizjoterapeutycznc" majq pocl wzgli;clem wyposazcnia sal clo 6wicze1'1 oclmienne closwiaclczenia i traclycjc. Zmieniaj<\ sie; onc w czasie eo glöwnie uzaleznionc jcst ocl post9pu tcclmologii i tcclrniki wich konstruowaniu. Wsp6lczcsna sala do 6wiczcr1 z kinczytcrapii micjscowcj, w przccii;tncj klinicc arncrykail.skicj, wysycenicm sprzi;tu spccjalistycznego przypornina nowoczcsn<\ fabryk9. Takie oprzyrz<\clowanic zalczy przcclc wszystkim ocl mozliwosci finansowych, ale nie zawsze jcst w pclni wykorzystywanc. Po prostu clla nicrnal kazclego ruchu w wielu stawach sq spccjalnic clo tcgo cclu zbuclowanc LirZ<\dzcnia.

C1l'icze11ia ki11czylertt/Jii 111iej.1·cm\'ej (lokalnej)

15

Potrzeba budowy specjalistycznych, coraz closkonalszych urzwlze11. czy stanowisk clo 6wicze11. w omawianym clzialc kinczytcrapii posl9powala wraz z rozwojcrn w zakrcsic rnctoclyki i w zwiqzku z zaclaniarni jakic przccl niq stawiano. Tcn postc;p (jak juz powicdziano) rnial röznc clrogi i oblicza. Natomiast ccl byl zawsze tcn sarn. Cl10dzilo o poclnicsienie wydajnosci proccsu tcrapii tzn. o to by mnicjsza ilosc pcrsonclu terapcutyczncgo mogta jcdnoczcsnic kicrowac cwiczcniarni wiclu pacjent6w w tym samym czasic. Taki sposöb posl9powania moze siv wydawac nichumanitarny alc w przypaclku oclpowicdnicj organizacji pracy b9clzic to zarzut bezzasaclny. Po picrwszc - do tcgo typu zaj~~c kwalifikuj<\ siv pacjenci, kt6rzy okrcs ostry choroby (np. pooperacyjny) maj<\ juz poza sob<\. Ponaclto, oprocz korzysci ckonornicznych, tak prowaclzonc cwiczcnia stwarzaj<\ korzystne przeslanki psychotcrapcutycznc. Pacjcnt sam wykonujc poznane juz zaclania ruchowc przccllu:i.aj<\C (nicraz znacznic) dzicnny czas tcrapii. f'izjotcrapcuta pomaga mu (jczcli zachoclzi taka polrzcba) w zalozcniu na oclpowicclnie cz9sci ciala odpowicdnich przybor6w i konlroluje poprawnosc wykonywania 6wiczc11. Najwaz.nicjszy (w oddzialywaniu na psychikc;) jest przyldad inncgo wspölcwicz<\ccgo, ktöry pracujc na stanowisku obok eo najczc;scicj wywolujc rcakcjc; - „on moze a ja nie?". Trzeba w tym micjscu powicdzic6, :i.c wiclc z urzwlzc11 i przybor6w u:i.ywanych na sali cwiczct'I inclywidualnych mozna z powodzcniern wykorzystywac w pomicszczcniach dla chorych przy ich lözkach, o ilc lc oslatnic Sl\ odpowicclnio oprzyrzwlowane. To pozwalajcszcze bardzicj wycllu:i.yc czas cwiczc11 (o ilc zachodzi tabt k.oniecznosc) przy czym pacjcnci mog<\ sobic sami pomagac

Ryc. 1. Typowa sala do cwiczet\ indywidualnycli w arnerykar\skirn szpilalu, z kl6rej tlziennie korzysta okolo 150 pacjent6w. S<1 oni usprawniani arnbulaloryjnie po wypisie ze szpitala np. po operacjacll rekonslrukcyjnycll na odpowiednicli, zdeforrnowanycli procesem cilorobowyrn stawacil. Pooperacyjny okres pobytu na ocldziale ortopcdycznym jest barclzo kr6tki, nie przckracza bowicrn 2-3 clni w przypadku zabicgu wykonanego w obr~­ bie stawu biodrowego typu np. cndoprotezy.

* ruch obszcrny- ruch, ktörcgo zakres przckracza 90°,

Ryc. 2. „Rama" do cwiczet1 autorstwa Guthrie-Srnith, Londyn, 1944 r. Ustawiona nad stanowiskicm (16il
t''

vv-

'f J,>

K!NEZYTER1\P!1\

16

Cwiczenia kinezyterapii 111il'.iscm1·ci ( lokalnej)

17 (....

-·-r

:

„.„~~~·~~~.::·<·.·.~:::.':.:-.'.1' --l'rr ,„.,,,„„ i ~ll,„,S 1·

ll"'"''',--:lliillii-.

I'i' \,

;,:'.

lj . .

1

;1,

1

\ . '• . \' ~ ~.iii';~. l ,_,,.),,-k,'~1'„)h)f,:/l,.'1:-0\I~ t '\ ~ ,\ ,. . „wawws"\~',Ä„1

r'\t

\

V '"f .'if,-

1,

~;':4 - , _ __ 'f' 1 1-i e_, L ' ..,! ' { . ·. , ........ ~ , ~ 1~

J:~. 1

,

\

·,eJ

!

....... ~ .S.:Pl' <"-'~ \'··\'\,;\I _,, '·· '\'• q['lfj . . ,u,.,,,,_ r-~· , . • "-~

fi'>i·-~,)g (·_j) ..

„.

1

.~

J

•H,

1

f.\

, .,_ (:c,•

;

„

'

,

ll fl-

i1 f1,,-...,

1,

(„_) 1 ·-· ,· ·i.

.

„

t

\.- i' '9;) et 11, ,· 1•

··-,

'

!1D". ~:~

:~

· n-~r -- - --8-.f" =------\.11,

·''

,

.

1

11

t

I\ ,

il!

•• •

~

-~

~-

1........, ?1,IL··•·-1\c

II

,\\,\.><('\, 7i1.q

'

"··4~~1\11;8

;,S..i„::-

.„, :• ~1

fl

_

,

\t:

!};

·:-

'""'',,...

~r

i\

l

~

-r-

t'iii:l:~{~_ • ' ·-

.\1 :1!

Ryc. 3. Sl61 do cwiczeri (Elgin'a) z kornplctcrn rmyllor6w. l
f;,,i, :;;::·ll;:;:r.:~

---Lc.i..,)]

Hyc. 4. Pacjnnlka cwicz
Ryc. 5. l
Ryc. 6. Stojak Elgin'a do cwiczc1i sa111owspo111aganych i oporowych miosni koriczyn g6rnycl1.

w zakfaclaniu oclpowicclnich przybor6w clo cwiczc11 czy w cclu stabilizacji oclpowicdnich czc;sci ciala. Mcloclyka cwiczcI1 Lcrapcutycznych okrcslala wymogi buclowy czy konstrukcji spccjalnych urzwlzc11 potrzcbnych clo rcalizacji slosownych ccl6w stawianych przccl kinczytcrapiq. 0 potrzcbic lakich dziahu1 swiaclczy fakt, iz powstawaly onc w wic1L1 krajach prawic w tym samym czasic. Jcclnak pracc w tym zakrcsic zapocz~\tkowano w Anglii, w kt6rcj po clrugicj wojnic swiatowcj, bylo cluzo kontuzjowanych tak wsr6cl byl'ych zo!nicrzy jak i wsr6cl luclnosci cywilncj. Dalszc pracc w tym kicrunku byly kontynuowanc w Stanach Zjcdnoczonych A. P. przcz Elgin' a, kt6ry rozwiqzal problcm w spos6b typowy dla Amcryki tzn. skonstruowa! cztcry urzqclzcnia clo cwiczc11 ca!cgo (w zal'ozcniach) ciala. Do Polski prczcntowanc wyzcj przyrzqcly trafily jako clarowizny clla wybranych osroclk6w rchabililacyjnych na pocz~\tku lat szcscclzicsÜ\tych ubicg!cgo wiekt1. Warto przypomnicc, zc caly laki zcstaw kosztowa! u nas w6wczas tylc eo samochöcl osobowy clobrcj klasy.

w·

18

KINEZYTERJ\P!J\

19

Civiczenia ki11ezytcrnpii 111iej.1'Co11·i:i (loka/11cj)

Ryciny 9 i 10 iluslruj:\ dui'lski, przyscicnny system mocowania t117.c\dzc11 do poclwicszcI'l stosowany w i.'.:wiczcniach koi1czyn gömych i dolnych, pocz:\tck Iat 60-tych ubicglcgo wicku.

-·-

Ryc. 7. „Bol
r

Ryc. 9.

\.

(.'-,,r\-\I Ryc. 8. lnny francusl
z rol
1964.

Podobnc pracc w tym kicrunku byly prowadzonc wc Francji przcz Christiana Rochcr'a, ktöry w 1958 r.' zbudowal spccjalny „boks" clo cwiczci1 czynnych w oclciq:.i.cniu, samowspomaganych i z oporcm.

Ryc. 10.

''r"' !~ 20

K!NEZYTERAP!A

C'wiczenia ki11ezytem11ii 1J1ir'.isco11·ej (lokalncj)

21

sala byra przestrzennie „wolna". Nie moze to jcclnak pogarszac stanclarclu wykonywanych cwicze11. Musi znajdowac si9 w nim oclpowieclnia (clo liczby pacjcntl>w) ilosc stanowisk (najlcpiej lcz.anck), przy kt6rych, za pomoq krat suritowych, bocznych i pucllogowych 111oz11a clowolnie instalowac potrzcbne poclwieszcnia i mocowac sxstemy röznych obci<1ze11. Lc:Z.anki z parcianymi pasami (takie jak. na fotogral'ii na poprzeclniej stronie) stwarzaj<\ rnozliwosc c]obrego stabilizowania czr;sci ciahl cwicz<\cych, bo prak.tycznic w kazclym micjscu mozna przez „blat" kozetk.i „przewlec" linki poclwicszek. Kazcle stanowisko powinno rniec „swöj" komplet potrzcbnych do cwiczcü przyboröw. Przy okolo 20-u stanowiskach, poclczas pracy clwuzrnianowej w ci<1gu clnia, k.orzystalo z i1iej ponacl l 00-u pacjcnl6w. A zaspok<~jalo lo w tym wzglr;clzic polrzeby cluzego szpilala, w ktl>rym jcclnoczesnic leczono 500-set pacjcntöw. f\yc. 11. Sala „!Jloczkowa" do cwiczcr\ z kinezytcr,apii 111icjscowcj w Stolccznyrn Ccntrum Reila!Jilitacji Schorwr'1 f~arLqclu nucilu w 1<011sta11cinic. ,1

'· Wracaj:\c clo glCiwnego W<\tku poruszancgo tutaj zagaclnicnia nalczy powicdzic<'.:, zc duze osroclki rehabilitacyjnc lccz:\cc Zllliany chorohowc w narz:\dzic rucllu, kliniki i szpitalc o tyrn samym profilu, powinny micc spccjalnc salc clo cwiczci'l z kinczytcrapii micjscowcj, ktöre pozwalaj;\ na jcdnoczesnc cwiczcnie 111i11i111u111 l 0-ciu pacjcnll>w. W lakich pomicszczcniach oprzyrz:1dowa11ic typu U.G.U.L.-i sie,: nie sprawdza. Przy cluzej r6z.norocl11osci wykonywanych na poszczcgl>lnych slanowiskach cwiczc11 ograniczaj<\ one komunikacjr; mi<,~dzy nimi i widocznosc tcgo eo konkretny pacjent wykonuje. Utruclnia to kontrolr; i ewe11tualw\ korekcjr; wykunywanych w tyrn samym czasie zachu1 ruchowych. Lepicj, jc:Z.cli w jcdnym pomieszczeniu przebywa wü,:ksza ilosc cwicz<1cych, by

0

1

1 11~~,,

-

Ryc. 13. Bloczki i ilaczyki stosowane clo 111ocowania linek i podwicszek na og61 S
Ryc. 12. Rodzaje podwieszek i linck potrzcbnycil do wykonywania cwiczc1\ w odci<]zcniu. l
lnforrnacje poclane wyzej rnaj<\ ulatwic oclpowieclz na pytanie - „Gdzie" nalczy prowadzic cwiczcnia z tcgo clzialu kinezyterapii. Oczywiscie nie wyczerpuj<\ one caloksztaltu tej problcmatyki bo nie mog<\, chocby ze wzglc;clu na röznoroclnosc pornicszczer1, mozliwosci finansowe szpitali i wiele innych uwarunkowaö. Wyposazaj<\C sak clo cwicze1'l miejscowych lrzcbü takze pamir;tac, zc nie wszyscy pacjenci, ktl>rzy tej terapii potrzcbuj<\, br;cl<\ rnogli z niej korzystac. Mowa tu o osobach bezposreclnio po zabiegach operacyjnych. Jczeli szpital jcst sprol'ilowany na leczenie schorze11 narz<1clu ruclrn i posiacla oclpowieclnic J:özka clla pacjentöw to lrzeba pamir;tac, ze spora czr;sc ornawianych clziahu1 rnozc byc

!:lf

·!"" 22

KINEZYTEIMP/1\

wykonywana w salach chorych. Do obowiqzku rizjoterapeuty nalc:Zy clbalosc o to, by bylo to mozliwc sprzt;towo clo rcalizacji. W tym eelu warto micc oclpowie.dnü1 rczcrwt; w wyposazcniu. Ponadto obcenie, ze wzg!Qclu na koszty, czas pobytu pacjcnta w szpitalu bywa ezt;sto skraeany maksymalnie. Dlatcgo wielc clziahu1 wlasnie z tcgo dziaht kinczyterapii micjscowej roclziny pacjcnt6w musz<\ wykonywac w einmach choryeh. W takich przypadkach, do obowi~1zköw zawoclowych fizjoterapcuty, nalc:Zy wlasciwe poinstruowanic zaintcrcsowanych tak o potrzcbnych w tcrapii 6wiczcniach jak i o sprzt;cie. Ta uwaga ko11czy uclziclanic oclpowieclzi na uprzcclnio postawione pytanie - „Gclzic" - prowaclzi6 cwiczcnia z dzialu kinczytcrapii o odclzialywaniu micjscowym. Po to by 01116wic zasac\y zamykaj11cc siQ w kolcjnych pytaniach - „.Jak" i „Po eo" - trzcba wyrnicnic rodzajc 6wiczet1 clo kt6rych siQ onc oclnoszq. Przypomnijmy je zgodnie z kolcjnosci'\ w jakicj bt;cl~\ omawianc:

1. 2. 3. 4.

5. 6. 7. 8.

\' cwiczenia bierne, · : cwiczcnia czynno-bicrne, cwiczcnia samowspomaganc, 6wiczcnia czynne w odci(\Zcniu, cwiczenia czynnc wolne, cwiczenia czynnc oporowe, cwiczenia prowaclzonc, inne formy 6wiczct1 i ocldzialywai1: a) cwiczcnia rcdrcsyjnc, b) wyciqgi rcclresyjnc, c) cwiczenia syncrgistycznc aparte 0 synergizmy: bezwzglQclne, wzglt;clne, kontralatera\ne, ipsilateralnc, cl) cwiczcnia oclclcchowe, c) cwiczenia relaksacyjne, 1) CWiczenia W czynnosciach S~\11100bslugi W zakrcsie: higieny osobistej, spozywania posilk6w, czynnosci zwi<1zanych z ubieraniem sit;, innych czynnosci, g) cwiczenia w pionizacji i nauce choclzcnia: chöcl w barierkach, ch6d ze swoboclnym pokonywanicm clystansu, ch6cl z pokonywaniem r6znicy wysokosci, ch6cl po pocHoiach o r6zncj twardosci, nauka paclania,

23

(:wicze11i11 ki11e::y1em1Jii 111iej.1·cm1·ef ( /oka/11ef)

- asckuracja podczas nauki chodzcnia, h) inne roclzaje cwiczet'l: - cwiczenia opartc na biologicznym rnechanizrnie sprzc;:f.et1 zwrotnych. Jak juz powiedziano uprzednio celami 6wiczet1 skhlclaj<1cych siQ na kinezytcrapi<; 0 oddzialywaniu micjscowym jcst oclbuclowa potencjalu sily mi<;:sniowcj w oslabionych zcspolach clynan1icznych i poprawa wskaz.niköw zakresöw rucb6w w stawach, w kt6rych proces chorobowy ich wiclkosci zmnicjszyl. Wccllug tcgo „klucza" - nicprzypaclkowo - 6wiczcnia w tyrn clziale zostaly usystematyzowane. Jest to szczcgölnic wa7.nc w kolcjnosci picrwszych szcsciu grup 6wiczcr1. Ich gl6wnym cclcm jcst odtworzenie wskazniköw sily w usprawnianych mic;sniaeh od 0 do 5 wecllug skali occny tego paramctru odpowiednim tcstem (patrz T.I.; str. 76). Nie clla wszystkich taki uldad syslcmatyki 6wiczcl1 jcst oczywisty. Spotyka si<,~ w wiclu puhlikacjach inne pröby systcmatyzowania cwiczer'l co szczegölnie wyrainic zaznacza si<,: w kontekscic 6wicze11 czynnobiernych, ktlirym, wbrcw logice, przypisuje sie,~ znaczcnie nielcdwic magicznc lokuj:1c je albo na pocz:11ku takiej klasyfikacji b:1cl:/. na koi1cu. A przcciez C::wiczenia te mog~\ by6 wykonane tylko w sposöb bierny, za pomoc:1 sil zewnc;trznych ponicwaz rnozliwosci silowe pacjcnta na ruch nawet w warunkach oclci:1:Zcnia - nie pozwal:~j:\. Pacjent czynnie uczcstniczy w tych dziaianiach tylko w pröbach rozluzniania w grupic antagonistycznej w stosunku clo 6wiczoncj.

1.2. Cwiczenia bierne Przy braku dowolncj czynnosci mic,~sniowej wyraz.onej nawet pclnym cleficytcrn napit;cia, ktöra moz.e byc r67.nego pochoclzenia stosuje siQ 6wiczenia biernc. Kwalifikujc\ sie; do nich Le zcspoly mit;sniowc, w klörych,si!a oceniana prezcntowa~ym w !)icrwszym tomie t~st~m 7:a1:1~k.a sie; gr.~u:ican:i\~(-::„~.~~!~l skal~ Z11sad111czym cclcm tych cw1czen, JCS!i to mozhwc, .iest zamiana ruclm b1erncgof na czynny[ Tarn gclzie wyznaczniki patologicznc przekreslaj<\ Lakic mozliwosJi; cwiczenla bicrne spclniajc\ rolc,: czynn~l~:1. l1..~S!~13xmuj<\~.c:gg ,spr<1.'~~~.?5~. ~ kilku skladowych rntrz<1clu ruchu takich jak. n1iss11.~c: ':Y.iy.?:<1clla.\:zy.st:1wz ~~trzy,- • mujqc odpowieclnio ich dlugos6, elastycznosc i ruchomosc, Mogq tez .opöinia_c postc,:p z111ian dcgeneracyjnych wynikajqcych z nieczynnosci albo z istoty proccsu patologicznego. f<'izjologicznie - znaczenic 6wicze11 bicrnych - polega na wspomaganiu clzia!ania mechanizmu tzw. „pompy mic,:sniowcj". Pdnosprawny rniQsiei'1 poclczas praey - skurczu - wywiera nacisk na uklacl z,yfoy zlokalizowany w jego obn~:­ bic. System zastawck zylnych, przep11szczaj~1cych krcw tylko w kienlllku serca, wykorzystujc lo napic;cic clo sprawnicjszego odp!ywu krwi 7.ylnej z obwoclu. Zyskuje na lym od7.ywianic (trofika) tkanek obwoclowych tzn. mi<,~sni, torehek stawowych, stawöw jako takich i sk<>ry. W konsekwcncji, C::wiczcnia biernc

0

24

KINEZYTENJ\/Y/;\

zapubicgaj11 zcszlyw11ic11iom slawowym, ohrz<,'.ko111 zasloinowym, posrcdnio odlcz.ynom i wiclu innym 11ickorzys1nym zagroz.cniom wynikaj11cym z proccsu chorobowcgo. Pozylywne odclzialywanic l'.Wiczci'l hicrnych wyraz.a sie,: przcclc wszystkirn w ulrzymywaniu naluralncj cllugosci i clastycznosci mic,:sni. Poraz.onc albo cz<;sciowo nicsprawnc zcspoly dynarnicznc, wskutck bodzcowcj roli ruchu maj<\ 1e11dcncj9 clo znmicjszania wyzcj wymicnionych ccch eo rzutujc ujcmnic na clcrnenly wi9zacllowo-lorebkowc stawöw, w kl(Jryc:h slopniowo ogranicza11y jcsl zakrcs ruchu. Dopuszczenic clo u1rwala11ia sie; takich nickorzyslnych ogra11iczc1! ruchu w ~lawic czy zcspolc slawowym z rcguly prowaclzi clo patologii w chrz<\slkach slawowych i w nasadach stawowych kosci lypu odwapnici1 b;1d,t, powstawania narosli kostnych lzw, dzioböw. Jcd11ak pocJSlilWOW)'lll zadaniclll cwiczc1i bicrnych ZC \Vzgiyclu na uzylcczrlOSC w kinczytcrapii jcsl oddzialy\'(anic na osrodkowy uldad nerwowy przcz uclraznianie szlaköw torowania glöwnic proprioccplywnego, zwancgo inaczej czuciem g!9bokim. Uzyskujc sie; je albo przcz docisk na powierzchnie slawowe w lrakcie wykonywania cwiczcl1, albo przcz pdnc rozci<\gnic;cic rni<;snia w obr9bie slawu, w okolicy kt6rcgo znajcluj<\ sie; jego przyczcpy. Nie nalezy takzc pornijac korzyslncgo wplywu tych cwiczCI'i na srcr<; czucia powicrzchownego, ktörc uaklywnia siy na clrodzc clraznicnia cksterorcccplor6w sk6ry pacjcnla poprzcz jcj konlakt z rc;k<\ lcrapculy prowaclz11ccj ruch bicrny. Prawicl1owo wykonywanc C::wiczcnia bicrnc wymagaj<\ stosowania lakich hoclzcöw, ktöre pozwoh1 na maksyrnlnc pobuclzcnia w odpowieclnich polach osroclkowego uklaclu ncrwowcgo. Dzic;ki lorowaniu opartemu na czuciach powierzchownyrn i g1c;bokim ('.wiczcnia hicrne spclniajq ponaclto rol<; styrnulatora idcomoloryczncgo*.

(;l1'iczc11ia ki11czytcra11ii 111icj.1"CO\l'l'.i (lokal11cj)

25

3. stany po zwichnic;ciu i innych urazach slawowych i sröclstawowych, 4. urazy sk6ry, mic;sni, innych Lb1nek mi9kkich oraz stany bczposrcclnio po zabiegach opcracyjnych przccl \;Y,yj<;ciem szw6w. Kaiclorazowo dccyzja 0 pocljc;cHi (lub nie) ww. cwicze11 nalczy clo lckarza ' lccz;1ccgo, I'.[ · s. wystc;powanicJ~.olu poclczas cWii zenia.

~

Ryc. 14. Cwiczenia bierne odwodzcnia prawcj koliczyny g6rncj w slawic barkowo-ramicnnym, w ruchu obszcrnyrn. Prawicllowc oclci<1ienie (chwyl} cwiczonej ko1iczyny przez lerapculc oraz stabilizacja ponacl cwiczonyrn zespolem stawowyrn

Wskazania clo prowadzcnia cwiczci'l bicrnyc.h: poraz.cnia i nicclowbcly rnic,~Siii szkiclclowych, zwic;kszonc pa!ologicznie napic,:c.ic mic;sniowc inaczcj napi<;cic spaslycznc, nie ulrwalone ograniczcnia ruchomosci w slawach, zb tro[ika lkanck mic;kkich w czc;sciach narz<1clu ruchu objc;tych proccsem pa1ologicz11y111, 5. polrzcba utrzymania odpowicclnicj cllugosci i clastycznosci w mic;sniach szkiclctowych.

1. 2. 3. 4.

Przcciwwskazania: 1. slany pourazowc po zlarnaniach kosci cllugich z nicpelnym zroslern,

2. slany zapalnc slawöw röincgo pochoclzcnia, '1'

uddzialywanic idcomotoryt.:znc - czynnoSci

znanych ruchüw,

prowadz:~cc

do nauki, zapami<;tywania i utrwalania 11owych nic-

Ryc. 15. Cwiczenia bicrne odwodzenia prawej koliczyny dolnej w stawie biodrowym. Chwyt i stabilizacja prawidlowe. Zwraca uwagc sta!Jilizacja „przez pozycjc", kt6ra pocllega na ustawicniu nie cwiczonej ko1iczyny clolnej w konlrruchu tzn. w rnaksy111alny111 oclwodzeniu. Nie pozwala lo na przenoszenie ruchu wlasciwego, poprzez rnicdnicc, na odcinek lcdzwiowy krcgoslupa.

26

KINEZYTER!\Pf!\

Cll'ic::enia kinezytempii 111i1).1·co\\·ei (loka!nej)

27

7. cwiczenia w ci<\gu clnia nalczy prowadzic (clla jcdncgo ruchu) ocl jcdnej clo trzcch scrii. Obowicizuje zasada, z.c przy wi(,:kszym nasileniu dzialania czynnika patologicznego i rnzleglcjszycl1 w zwiqzku z tym zrnianach - stosuje si<;~ wic;;ks7.<\ dawkc,~ (,wiczc1i, 8. obowi<\zujc zasacla hczposrcdnicgo odclzialywania. J6.cli ma by<.'.' np. usprawniany staw biodrowy to przyloz.cnic 1\~ki (tcrapcuty) do (,wiczoncj ko!'lczyny musi byc umiejscowionc na udzic. Chwyl np. za golci'1 jcst w tcj konkrctncj sytuacji nicwtasciwy. Pozbawiony ochronnego napic;;cia rnic,~snio­ wego porazonych mi<,:sni uda - staw kolanowy - mo:i.c ulcc podczas tak wykonywanych cwiczc11 dcf'urmacji. Postc,:powanic w tcn, nicwlasciwy sposöb okrcslanc bywa oddzialywa11icrn po.~rcd11i111 albo (,wiczc11icrn „przcz dwa stawy".

1.3. Cwiczcnia czynno-bicrnc

Ryc. 16 a i b. Um1dzenie do cwi~zcri biernych stosowane w celu stopniowego zwi~kszenia zakresu rucllu w stawie kolanowym bezposrednio po zabiegu operacyjnym - najczesciej wszczepieniu endoprotezy. Stosuje sie je w czasie dw6ch, trzech pierwszycil dni pooperacyjnycll. Opr6cz stawu kolanowego rucl1 wykonywany jest r6wnoczesnie w stawie biodrowym.

Metodyka cwiczel'l biernych: l. ruch prowaclzony jest za pornoq sil zewnc;;trznych, gl6wnie przez rc;;kc; lcrapeuty, 2. pozycja wyjsciowa pacjenla jest taka jak poclczas tcstowania sily oclpowicclnich zespol6w mic;:sniowych na stopiel'l 0 i 1, 3. stabilizacja wlasciwego odcinka n
h;',;,~"T- '-i..

Naclmicrne1napic,;cic mi<,~sni f-- wywo!anc unicrucho111icnicm (jako rnetod:\ lcczcnia z wyßüt'u), bCikm !Llb-innym czy1rnikami kwalifikujc do prowaclzcnia cwiczeI'l czynno-biernych. Ruch prowadzuny jcst bicrnic, a zadanicm, ktörc sie,: siawia pacjcntowi, jcst czynne rozluznicnic mic,:sni w tcj czc,~.~ci narzwlu ktöra jcsl cwiczona. Kluczcm do uzyska11ia z:1danych cfckt6w terapeutycznych jcst wlasciwa wspölpraca pacjcnla z tcrapculq, ktöra musi sie;; opierac na bardzo dobrym kontakcic psychicznym eo wyplywac musi z pclnego zauf'ania. Kwalifikacja do cwicze11 czynno-biernych zc wzgl<,:clu na sil<; mic,~sniow<\, ocenianq lcstowo jcsl truclna. Przyjrnujc si<;, zc poclstawowyrn wyznacznikicm w tym wzglr;dzicjcst sila röwna·„l" wcdlug skali tcstu. Zdarzajq si<,: closc cz<;sto przypaclki, w kt6rych wska:l.niki sily S<\ wyzszc, a cwiczcnia lc trzcba stosowac po 10, by rozbic skutki obronncgo napi<,~cia mi<,~sniowcgo wynikajqcc zc wspölobccnosci. b6lu. Ponicwaz jeclnak ruch cwiczoncj czc;;sci cia!a jest prowaclzony biernic, C~V(C~.Cllia IC (zgoclnie Z !ogilq) ll1USZ<\ byc llllliCSZCZ0!1e W S)'Slcmatycc omawianego dzialu kinezytcrapii wlasnic w tym micjscu, na clrugiej pozycji, zaraz za cwiczeniarni biernyrni. '. Fizjologicznym uzasaclnicnicrn prowadzcnia tych cwiczci'1 jest koniccznosc'.: rozbicia.1,',oc!ruchowego kola bölu'(. Bö! wywolujc silnc boclzcowanie afcrcntnc (closrodkowc), kt6re tral'ia do oclpowicclnich analizaloröw osrodkowego uldaclu ncrwowcgo, gdzie na zasaclzic rcakcji zwrotnej, nerwowymi drogami efercntnymi (oclsroclkowymi), wysyJanc S<\ boclzcc lrafiaj<\CC przcz osrodki ruchowc cJo mi<,'.sni. vVskutck clzialania tej impulsacji wzrast_a obronne napic,;cic mi<;sniowe w okolicy, w kt6rcj zlokalizowany jest proccs chorobowy. Ogranicza ono moz.liwosc wykpnywania jakichkolwiek ruch6w czynnych clowolnych oraz powodujc najczc;;scicj clocisk na powierzclmic stawowc konkrctnego slawu. Blokacla ruchu i zwic;;kszony nacisk wzmaga intcnsywnosc bocl'L.cowania böf()\~·~g~­ w clrogach afercntnych. „Brc,;dne kolo b6lu" zamyka sie;;, a najczc,~scicj jcst to

:r-·

r.~-~~~~~~-

28

K!NEZYTE/{1\PIA

obwöcl silnic sa111owzbudzaj:1cy. Przcrwanic luku oclruchowcgo hu1cucha bölowcgo jcst glöwnym cclcm cwiczc11 czynno-bicrnycli. W skazania clo 6wiczc11 czynno-bicrnych: stany po chirurgicznych zabicgach rckonslrukcyjnych w narz<1dzic ruchu, choroby rcumaLoiclalnc, 1 unicruchomicnic ko1'iczyn za pomoc<\l wyci<1göw rcdrcsyjnych, stany atrofii tkankowcj, S. dcmincralizacja kosci.

1. 2. 3. 4.

Przcci wwskazan ia: l. czynnc proccsy zapalnc w obn,'.bic stawöw, 2. swiczc blizny poopcracyjnc lub inne rany, gdzic ruch möglby stanowic: czynnik. utrudniaj:1cy gojcnic, , 3. stany wy111agaj;1cc bczwzgl(,:dncgo unicruchornicnia, takic jak. po zwichni(,:ciach czy zlamaniach. Wybör momcnlu aktywizacji ruchowcj zalczy od lekarza prowaclz<1ccgo pacjcnta. Mdodyka cwiczc!l czynno-biernych: 1). pozycjc wyjsciowe, roclzajc stabilizacji - dobicranic wccllug tych samych zasad jak w 6wiczcniach biernych, '2.; ruch prowadzi sie; w nicpdny1n zakrcsie, a jego warlosci granicznc wyznaczaj<\ odczucia bölowe. Wykonuj:\c len rodzaj 6wiczCl'1 nalczy doprowadzi6 ruch do granicy bölu i bardzo wolno pröbowa6 j<\ przckroczy6. Wiclc tulaj zalczy od indywidualncj tolcrancji bölowcj k.azclcgo pacjcnla, 3j Lernpo 6wiczc11 bardzo wolnc, zczwalajqcc pacjcnLowi na konccntracjc; psychiczn:1 i w jcj wyniku na rozluznicnic oclpowicclnich grup mic;sni, 4. liczba powt6rzc11 6wiczcnia ocl l 0 do l S w jcclncj scrii. PrakLycznic najlcpicj jcsL w jcdncj scsji tcrnpcutyczncj sLosowa6 ocl 3 do S scrii po 10 powL6rzcl'l. Przcrwy rnicedzy scriami 2-3-minutowc, nalczy wykorzyslywa6 na rozluznicnic 6wiczonych mic;sni np. przcz masaz. i\Vskazanc jcsL, by w czasic przcrw wyk.onywa6 kr6tkc\ scric; cwiczcrl. .czynnych oporowych w obn;bic s<1siccl11icgo slawu. Na przyklacl, jczcli tym roclzajcm 6wiczCI'1 mobilizowanc S<\ zcspoly clynarnicznc w sLawic bioclrowyrn, w kt6rym umicjscowionc jcsl schorzcnic, Lo w przcrwic trzcba wykona6 scri<; 6wiczc11 oporowych zginaczy i proslowniköw stawu kolanO\.vcgo tcj samcj ko11czyny. Przyczcpy obu tych grup mic;sniowych znajcluj<\CC sie; nacl sLawcm bioclrowym wpl:ywaj:\ na rozluznicnic, kt6rc pozwala uzyskac lcpszc clckty tcrapcuLycznc w clzialaniu podstawowym,

c·)l'iCZi'llia killCZ.)'ll!rl/fJii llliej.YCO\l'l'j (/okaf11ej)

1 \

29

5. cwiczcnia czynno-bicrnc nalczy prowaclzic przy wspomaganiu ich sroclkami rizykotcrapii, obnizaj:1cymi napic;cie mic;sniowc, a cz<;sLo pocl oslorn\ lck6w przcciwb61owych. Przy prawicllowo prowadzonych 6wiczcniach zakrcs ruchu powinicn z clnia na dzic11 stopniowo wzrastac. Nalczy zaznaczy6 fakt, iz Lcn roclzaj 6wiczci1 jcsL 1 skutcczny tcrapcutycznic tylko przy zachowaniu clowolncj~zYnnosci ncrwowo.. . ,. '''· . " mic;sniowcj. Poraz,cnia lub nicdowlady mic;sni powstalc wskutck zrnian patologicznych zlokalizowanych w os1'oclkowym uldaclzic ncrwowym, polqczonc zc wzmozonym napic;cicm rnic;sniowym nie kwalifik.uj<\ sie; clo Lcgo rodzaju 6wiczc11. "

,0~/j.4 ..Cwiczenia samowspomagane v.·,i,

. sdnowi<\ onc lqcznik pomic;clzy grupq c:~wiczcl'l bicrnych i czynnych. Dia nicsprawnych grup mi<;sniowych, ktörych sila occniana tcstcli.f-·oscylüjE mic;clzy slopniami(Q_~bc;clq to oclpowicdnic clzialania bicrnc, czynno~bicrnc, czy nawct czynnc w oclciqzcniu. Dia zclrowych zcspol6w clynarnicznych (glöwnic .w kor1czynach görnych), kLörc prowaclz<\ ruch nicsprawnych silowo czc;sci ciala, S<\ cwiczcniami czynnymi i to czc;sto oporowymi. Wspomaganic ruchu rnozc mic6 charaktci:..b.czposrcclni albo posrccl~.L. 1Picrw­ szc z tych clziahu1 polcga na tym, zc zclrowa koi1czy11a-gcSi:i1~t-i'9kT\ cl1wyLa k011czyn9 przcciwnq,..p.01A:l9~1_L_l, np. wskutck uclüru rii.6zgöWcgo i „cwiczy" j<\ „prowaclz<1c" ruch wznosu przc:Z zg1<;cic w zcspolc stawowyn-r-b~frk6wü::.i'amicnnym w takim zakrcsic ruchu jaki jcsl mozliwy do wykonania. Najczc;scicj jcclnak Lcn rodzaj cwiczc11 jcst wykorzystywany w sytuacjach kiccly jcclna rc;ka „6wiczy" clrug<\, nicsprawrni w ruchach,\vyproslu w sLawic promicniowo-naclgarstkowym, sLawacb srödr<;czno-palcowycb, mic;clzypaliczkowych palcöw II-V i kciuka prz.y wspölobccnosci napic;6 spasLycznych wynikajqcych z ogniska chorobowcgo1zfük:iliz6Wü1icgo \vo~l·oclkowym uklaclzic ncrwowym. !Cwiczcnia .san1Qw_spqmaganc posrcclnic s<\ najc;zc;scjcj \';')'~_()J~)'~_(ll!~__przy wykorzystaniu systcmu bloczkowcgo, ktöry pozwala na clzinhmia bardzföj wszcchstronnc i prccyzyjnc choc lrzcba powicdzic6, zc La forma terapii barclzicj angazujc czasowo fizjotcrapcutc;, kLöry musi pomöc pacjcntowi zalozy6 odpowicclnic oprzyrzqclowanic. Powinicn on takzc kontrolowa6 jakos6 wykonywanych 6wiczc11 przynajmnicj w pocz<\lkowym okrcsic ich prowaclzcnia. Omawiany rodzaj c:~wiczc11 najczc;scicj wykorzystujc sie; u [~f.iClllQ~przc­ ;"..l<;klc clwrych, u ktörych proccs chorobowy spowoclowal trwalc zmiany. C\v-r. ci:.cnia tc pozwalaj<\ na wydh1zanic czasu lcrapii poza okrcs pobytu tcrapcut6w w pracy ponicwaz polrzcbny do ich wykonywania osprzc;t 1:1ozna instalowa6 przylözkowo, o ilc jcst ono oclpowic.dnio wyposaionc. Pomaga to takic w zmnicjszaniu kosztöw lcczcnia.

m---

30

K!N!~ZYTERAP!;\

C'li'iczenia kine:ytcrapii miej.1·co11·i:i (/okulnej)

31

Ryc. ?.O. Staw lliodrowy i kolanowy lowej ko1iczyny dolnej. (;wiczenia sa111owspo111aoa110 posrcclnic zoiQcia stawu biodrowcuo (clo 00°) i stawu kolanowcuo (w pclnym zak1usic ruchu) oraL powr6t clo pozycji wyjsciowcj, w kt6rcj olla cwiczonc stawy majdujq w pozycji posrcdniej . .lest to .,l
Ryc. 17. Tu16w. Cwiczenia sarnowspornaganc posrcdnio rniosni zginaczy tulowia. l
-"'&il

Ryc. 21. Staw biodrowy lewy. Cwiczcnia sa111owspo111aga11c posrudnic wyprostu. Usytuowa11ie bloczk6w 11a kratacll sufitowej i lioczncj u11ic111ozliwia wyko11ywa11ie rucl1u podstawoweoo z kornponc11t;1 orlwicdm1ia wcwiczony111 stawic. Ryc. 18. Zcsp61 stawowy barkowo-rarnicnny. Cwiczenia samowspornagane posreclnie. Wznos prawej ko1iczyny g6rnoj przez odwiedzenie. Stabilizacja podwieszl«J do kraly pocllogowcj prawcj strony ob1·oczy barkowcj. Odpowicdnio zamocowane clo kraly sufilowcj bloczki „wyrnuszaj<]" wykonanic rucllu w plaszczyznie czolowej.

Ryc. 10. Ta sarna eo na ryc. 18 sytuacja tylko rucll wznosu prawej ko1iczyny g6rncj wykonywany jest przez zgi~cie w slawie rarnicnny111.

KIN PZ l"J'EIU\ PI!\

32

'

.iJ

~wiczcnia

ki11ezy1empii 111iej.1Tm1·cj ( loka/11ej)

33

l\yc. 22. Staw kolanowy prawy. Cwiczcnia sa111owspornaganc posrcdnio tlla nlowy przysroclkowej 111iQsnia czworo\Jlownoo ucla. Tutaj sytuacja jcst niotypowa. Hucil wyprostu od 90" Z\JiQcia tlo pozycji wy1irost (-30°) jesl wykonywany czynnic. Doprost stawu w zasadniczy1n zalm:sie jest wspomaoany, a pelny wyprosl (ostatnie 7"-5" ruclw) jest juz wykonywany lJicrnie .

( " ''0-

Ryc. 24. Slaw skokowo-goleniowy prawy. Cwiczenia samowspomagano posroclnie wyprostu. Pociqgaj
Ryc. 23. Staw kolanowy prawy. Cwiczcnia samowsponiagane posrcdniu rucilu zgiQcia.

Tcn rodzaj lerapii rna tak:i'.e inne bardz.o istolne uzasaclnienie do jej slosowania o ile pacjenl mo:i'.e i chce cz.ynnie wsp6lpracowac w poprawie wskazniköw swcgo slanu zclrowia. OdnoSD\C je do jego swiaclomosci, mozna korzystnie wplywac na/;tan psychiczny chorego/ ktöry czujc sie; wspöloclpowieclzialny przynajmnicj za Lc; czc;sc usp1·awniania. Wskazania i przeciwskazania Sc\ w zasaclzie iclentycznc jak w cwiczeniach bicrnych. Dia przypomnicnia podano wskazania: / . 1. poprawa trol'iki przez zwic;kszenie efcktyw11osci dzialania „pompy mic;sniowej", ~· ulrzymanic zakrcsöw rnchöw w stawach (w ograniczonym przeclzialc), (Jl zapobieganic niekorzystnym zmianorn wynikajt\cym z bczruchu, (3,) wyclluzcnie w czüsic odclzialywania Lcrnpcutycznego u paejenlöw z pclrn\ swiaclomosciq rnogt\cych cwiczyc'.: samoclzielnie, 5. w cwiczcniaeh samowspomaganych posrcclnich prowadzonych z uzycicm systcmu bloczkowego nalczy slosowac zasacly mcloclyczne, kt6re zostanq poclane przy ornawianiu cwiczCI'1 czynnych-wolnych w oclciqzeniu. Oclnosi sie; lo glöwnic clo wskazat1 jak poclwicszac i slabilizowac oclpowieclnic cz<;sci ciala. Minusem lej formy cwicze11 jesl fakt, ze ruch ~ jest w nich prowadzony w p~_lnym zakrcsic, Wynika lo z niccloskonalosci syslemu bloczkowego w clzia!aniach posreclnich albo z obawy przccl bölcrn w cwiczcniach bezposrcclnich. Przcclstawionc powy:i',cj przyklacly cwicze11 samowspomaganych swiaclcZl\ 0 prawic nieograniezonych rnozliwosciach wykonywania lego roclzaju terapii za pomocq oprzyrz,1clowa11ia i przyboröw syslcmu bloczkowego.

r-

«i+

KIN E'/Xf'F.R1\P /;\

34

1.5. Cwiczenia czynne w odci:rzcniu T<\ grup<; 6wicze11 stosuje si9 gl6wnic w cclu poprawy wskaznik6w sily w oshlbionych z r6Z.nych przyczyn zespolach 1'nic;sniowych. Kwalifikujq si9 tutaj te mic;snie, kt6rc nie s<\ w stanic pokonac oporu wyrazoncgo ci<,'.zarcm (masq) odpowiednich cz9sci eiaht. Ich sila oceniana tcstcrn oscylujc wok6l slopnia: 2 i zarnknic;la jest graniearni ocl -2 (l_O_:t'2, Wynika z tego, zc glöwnyrn zaclanicrn cwicze11 czynnych w odci<1ze11iu jest zwic;kszcnie mozliwosci silowych aktywizowancgo zcspolu dynarniczncgo do wielkosci stopn;i~1 3 'jN takim sarnym • • • 11 ' co wyzcJ systcm1c oecny. ' ··' Dodatkowo, podobni.c jak w poprzcclnio omöwionyeh grupaeh b..viczd1, aktywizujq onc dzialanic ;,pompy mi<,'.sniowcj" wplywaj<\e korzystnic na trofikc; tkanck, tak:l.c na ich clastycznosc oi·az poprawiaj<\ lorowanic proprioccplywnc w odpowicclnich clrog
Wskazania clo prowadzenia 6vviczc1'i czynnych w oclci:\:l.cniu: 1. uzyskanic poprawy wskazniköw\silyJ mi<,'.sniowcj w tych zcspolach clynamicznych, ktöre wskutek np. unier\Jchornicnia km'lczyny opalrunkiem gipsowym, posiadaj<\ zmniejszony polencjal w tym zakresie, 2. likwiclacja nie utrwalonych tzw. mic;kkich ograniczeil ruchu w stawaeh, 3. zapobieganie powstawaniu ogranicze11 ruchu przez stosowanic ich jako kontynuacji 6wiczc11 biernych, prowadzonej juz bez fizyeznego udzialu tcrapeuly, 4. mo:l.liwosc wykonania ruchu czynnego przy wspölobecnosci nicpclnych zrostöw kostnych po urazach, najczc;scicj ko11czyn dolnyeh . .Jczcli lekarz prowaclz<\CY pacjenla zclecycluje sie; po uzyskaniu zrostu kliniczncgo na zabczpieczcnie np. zlamanej kol'tczyny tylko szyn<\ gipsow<\, lo z jcgo aprobal<\ rnozna rozpoczqc takic cwiczenia, oczywiscie po uprzednim zdj<,:ciu luski zabez pi eczaj <\ccj, 5. mozliwosc wykonywania ruelrn czynncgo przy wsp6lobecnosci b6lu o mnicjszej intensywnosci. Oclci<\zcnic za pomoq systcmu bloczkowcgo zmnicjsza (czi;sto'znacznic) tc oclczucia umozliwiaj<\C tyrn samyrn zwic;kszenie zakresu wykonywanego ruchu, 6. uzyskanic aklywizacji psychiczncj pacjenla dzi<;ki rnozliwosci sarnodzielncgo wykonywania cwiczct'l bez fizycznego udzialu lerapcuty.

Cu•ic:e11ia ki11ezytert1pii lllicjSCOH'Cj (/uka/Jl('.j)

35

Przcciwwskazania: 1. koniccznosc bczwzglc;clncgo unieruchornienia oclpowieclnicj cz9sci cia!a, 2. silne oclczucia bölowe rM.ncgo pocllodzcnia i przy rözncj lokalizacji tkankowcj (mi~'.snic, stawy i tkanki okolostawowc), 3. ostre stany zapalnc glöwnic stawöw i tkanek okolostawowych, 4. stany bczposreclnio po urazacli. Wskazöwki rneloclycznc: 1. oclciqzcnie mo:l.na uzyskac przez: a) rc;cc tcrapeuty . .fest to najlcpszy sposöb oclci<1:l.aniajako, zc nie nicjesl w slanie zaslqpic najprccyzyjnicjszcgo biomanipulatora (ktöryrn jcsl r<,:ka luclzka), ale jcclnoczcsnic bardzo 11icckonomiczny. Dlatcgo praktycznie uzytecznym jcst taki lryb pustc,:powania, w ktöryrn lcrapeula w ci<1gu picrwszych clwöch, trzech dni oclci<1:l.a podczas ('.wiczc1'1 odpowicdnie cz<,'.sci ciala t\'.CZnic, uczy pacjcnla wykonywania polrzcbnych czynnosei, by nast<~pnic zasloso\.va(: systcm bloczkowy, b) syslen1 bloczkowy, c) wykonywanie ruchöw na tzw. plaszczyznach poslizgowych lub za po111ocq wrotek rcrapeutycznych, d) cwiczcnia w wodzic. 'vV praktyce lcrapeu1ycz11cj najcz<,:sciej stosuje sie; clwa picrwsze z wymienionych wy::-.cj sposoböw odci<\:l.ania jako naju7.yteczniejszc, 2. pozycja wyjseiowa c'.wicz<1ccgo powinna byc idcn1y_F·!1a z 1<\, jalq przyj111ujc pacjcnl przy tcstowaniu danego ruchu na stopic1i\2,J 3. clobie;·aj<\e pozycj<,'. wyjsciow<\ nal6.y tak-·ulo.zyc'. 1~·;·1cjcn1a, hy plaszczyzna wykonywancgo ruclrn byla röwnolegla clo podloza. Powyzsza zasada nie odnosi si<; clo ruchöw rotac;i:jnYclr, · ····: -· 4. stabilizacja, podobnic jak w poprzcclnio opisanych roclzajach cwicze11, ma uniemo::-J iwic: przenoszen ia cwiczonego ruchu poza slaw, w ktöryrn ma 011 byc wykonywany. W systernie bloczkowym stabilizujc si<,'. :l.<\danc cz9sei ciala pacjenla podwieszkarni b:1d:i. skörzanyrni pasami clo podloza. Przy cwiczeniach wykonywanych rvlq tcrapculy korzysta si~ tak:l.e z wyzcj opisanych przyboröw albo stabilizujc r<;cznie. Przy cwiezeniach k011czyn clolnych w stawach biodrowych szczegölnie zalccan<\ jest stabilizacja „przez pozycj<,:" (patrz slr. 25; ryc. 15), 5. oclci<\zenie za pomoq podwicszck 111usi byc pclne, tzn. wygoclnc i bczpicczne. Chqe osi:\gnqc tcn ccl, lrzeba stosowac o'Clj)-()-wicdni:\ liezb9 podwicszck (minirnurn dwie clla krn1czyn i pic;c dla tutowi;~ przy poclwieszeniu „plywaj:\cyrn"), 6. punkl zaczepienia podwicszek odci<1zaj<1cych poprzez linki na kratach sufilowycl1 (lub görnych w U.G.U.L.-ach) powinicn znajclowac si<,: zawsze w osi stawu, ':_V ktörym zachodzi rnch. Na przyldad przy cwiczeniach zgi(.;cia

36

KINEZ!'TER1\P/J\

wyproslu w slawic biodruwym w plaszczyznic slrzalkowcj b9dzic to pozycja wyjsciowa lczqc 11a boku nie c'.:wiczonym, a ohic podwicszki oclci<\zaj<\cc poprzcz li11ki winny hy<'.: zaczcpionc cloklad11ic nad kr<;:larzcm wi<;:kszyrn kosci udowcj, kl(iry w tym konkrctnyrn przypaclku jcsl wyznacznikicm osi slawu hioclrowcgo dla c'.Wiczonych rtichöw. W pozycji lä.qc tylcm przy l:wiczcniach ruchu oclwoclzcnia i przywoclzenia w omawianym stawie taL\ rol9 spdnia kolcc hiodrowy przcclni görny i nad nim powinny byl: zawicsz011c poprzez linki ohic podwicszki. Odpowicdnic punkty topogral'icznc dla röznych slawöw i rüznych ruchöw trzcba znac zgodnic z anatomi<\ czyrnmsciow<\ i mcchanil«1 sla\vöw. 7. przcsuni<;.cic punktu zawicszenia ko11czy11y w linii prostopacllcj do osi d!ugicj cwiczo11cj k011czyny w kicru11ku wykonywancgo ruchu wspomaga tcn ruch (stopic11 lcstu -2). Odwrotna sytuacja utruclnia zadanic ruchowc c'.:wiczoncgo zcspolu clynamiczncgo i powinna hyc stosowana w sytuacji, w kt6rcj pracuj<\cc zcspoly mi~sniowc lcgilymuj;\ si<;: wccl!ug tcstu sih\ na slopic11 +2. Idcntycznc rczultaty mo:l.na osi<\gn<\C podczas cwiczci'1 stawu bioclrowcgo przcsuwaj:\c punkl zaczcpu podwicszck oclci<\zaj<\cych znacl stawu w göre,~ (doghJwowo) luh w cl6! (w stro1w slopy) cwiczoncj koilczyny dolncj. W picrwszym przypaclku wydluza sie,'. „wahadlo" wykonywancgo ruchu eo ulatwia zaclanic, a w drugirn jcst odwrolnic. Skröccnic linck na kt6rych mocowanc s~\ podwicszki oclci<\:i,aj<\cc utruclnia 6wiczcnic, 8. przy silc rni<;sni rllWncj wccJJug tcstu +2 mozna S[OSOWac c:wiczcnia z cloclatkowym opurcrn. Cwicz<\C w tcn sposöb, 11p. prostowniki slawu biodrowcgo, nalczy ulozyc pacjcnla w pozycji lc:i,<\C na boku nie cwiczonym. Obic podwicszki (udowa i slopowo-pic;towa), poprzcz linki zawicszonc na kracic sufitowcj nacl kr9larzcm wic,:kszym kosci uclowcj, oclci<\Zaj~\ cwiczo11;1 koi'JCZ)'IW, zapcwniajl\C jcj mozJiWOSC wykonywania ruchu W plaszczyznic rüwnolcglcj do pod!o:i.a. Do poclwicszki udowcj, ocl przoclu za pomoc<\ dodatkowcj li11ki i bloczka urnicszczoncgo na kracic boczncj, przymocowujc si<;: obcüizcnic nmicjszc öcl.i1üisTkcH1czyny. 131oczck obciqzcnia clodalkowcgo musi byc tak umicszczony na kracic boczncj, by linka byht usyluowana röwnolcglc clo pocl!oza i proslopacllc clo osi dl~1gicj 6wiczoncj kc_i_1}_czy_l))'., [5öfö\vl'C„.W'yküi'iywarff:gö„"zii:ki'csi1"1:~1ciii:i:·· tcj ~yii.iacji i'üch wyprostu w sLawic bioclrowym bc,:dzic wykonywany przcciw dodatkowcmu oporowi (cic,:zarck), a zgic,:cic na odwröt, bc,:clzic wspomaganc, 9. ruch nalczy prowadzic w pc!nym zakrcsic przy kazdym powlörzcniu, 10. liczba powtörzc11 ruchu w jcclncj plaszczy:l,nic i w jcclncj osi - duza, rnicrzona nie liczb<\ powlörzc11, a czascm ich wykonywania. Powinicn on wynosic od 3 clo S min. dla kazdcgo ruchu, 11. zc wzgi(,'clu na wyraznic zmnicjszorq si!c,: mic,:sni 11alczy stosowat'.: clzialania bczpofacclnic, gclyz L'.Wiczcnic „przcz dwa stawy" mo:l,c spowoclowac clcl'ormacjc w sqsicdnich slavvach.

w

w

37

Ryc. 25. Podwicszcnie calcgo ciala w lczeniu na lJoku lcwym. Umoi.liwia cwiczcnic zginaczy i prostownik6w tulowia (w nicpelnym zakrcsie ruchu) w tcscie na 2. Ten typ podwicszcnia nazywany jcst „plywaj4cy111" zc wzglodu na to, ic pacjcnt iadn4 czosci4 ciala nie dotyka poclloia (kozctki) nad kt6ry111 jcst podwicszony. Zastosowanc do podwicszenia sprozyny zwiokszajq efekty tcrapeutyczne przcz mozliwosc wykonywania dodatkowycil n:cl16w. Jcst to typ podwieszenia lJardzo ui.ytcczny clo cwiczc1i pacjcnt6w z dystrofi4 miosniowq.

,.,.,,.._,,

...

IH...J-+-l-l-1--1-L..l '.t]

Ryc. 26. 1<01\czyna g6rna. Staw ramicnny prawy. Odwodzenic przy sile rniosniowej odpowicdniej grupy dynarniczncj r6wnej 2. Wlasciwic odcii]zona konczyna na dw6ch podwicszkach tasrnowych. Zawicszcnie dokladnie wosi stawu (nad guzkicrn 11111icjszy111 kosci rarniennej).

lf.:'7"'"'"'"„'"'

38

'• ·i

KINEZYTEHAP/1\

Cwiczenia ki11ec:y1erapii 111iej.1·co11·ej (lokri/11cj)

39

Ryc. 27. l
w plaszczyillic poprzocznej przy wykorzyslaniu wrotck torapeutycmych. Sila cwiczonych zcspol6w 111icsnio-

Ryc. 28. 1<01iczyna g6rna. Staw rnrnienny Jcwy. Zoi9cic i wyprost w plaszczyznie horyzontalnej (poprzeczncj) przy silc rnicsniowcj r6wnej 2. Prawidlowo odci<1Züna na podwieszkacil l
l\yc. 30. Lewa ko1iczyna g6rna. Slaw lokciowy. Cwiczcnie nrn1. zoinaczy i prostownik6w przy silc r6w11ej „tlw0jce" wotllug skali tcslu. Prawidlowo otlciqiona lm1iczy11a za pomoq clw6ch potlwicszek (las1nowcj w okolicy clolnej nasatly ran1icnia i tzw. pi9ciok6lkowej w okolicy slaw11 prornicniowo-naclgarslkowcgo. Ruch wykonywany w osi tliugiej i plaszczyznie poprzccznej.

flyc. 29. Lewa koi'1czyna g6rna. Staw rarnicnny. Cwiczcnic ruchu zgi\!cia i wyprostu - clo pozycji posrcdniej wycl1 oceniana wg. skali teslu = 2.

,.,....-~

KINl~Zl'1'f:R1\P/I\

40

·-

...

,_.....-~---­ "":"K::'jl•!'J01rn1~:>«1W<'IJ\
\'"'

~~~.' i11;r~.·· ~l'i n•1N1~,.

'~j~ '1'\1 \: !, j.; i 1 ;

11 j \ 1

(

rr

',:

.

. ~' '~,~l 1 t? \' ~ ( r t .\ ; 1 "'"' 1 .·:

'

l/1 ',

··'1'

Ryc. 31. Lewa ko1iczyna clolna. Staw !Jioclrowy. Prawicllowo oclciqzona ko1iczyna za pornocq clw6ch poclwieszck (tas1nowej na clolnej nasaclzic uda i piQciol
Cwic:::enia ki11ez.vt_en1J}_~1i1j.1·cm1·ej ( lr1lü1l111:i)

!~"'i

,. . ,_;

41 „ ..

~<~=···

,, '" '

·m

Ryc. 33. Lewa ko1iczyna dolna. Staw kolanowy. Rucll zgiQcia. Pozycja wyjsciowa w lczcniu na lloku strony nie cwiczoncj. Prawicllowo oclciqiona 1<01iczyna za po111oc<1 clw6ch poclwicszek (tas111owcj w okolicy dolnej nasady ucla - nad stawem kolanowym i piQciok61kowcj w okolicy slawu skokowcgo-golcniowcgo), kt6rc zamocowanc s
1.6. Cwiczcnia czynnc vvolnc Cwiczcnia czynnc wolnc S'\ (na ogöf) krötkotrwalymi_l!\~7::11j_kicm za pomoq kt6rcgo oslabionc zcspoly mir;sniowc przcprowaclza siQ ocl 6wiczc11 czynnych w odci<1zcniu clo 6wiczc11 z clawkowanym oporcm. Ich oclpowicclnikicm w systcmatycc cwiczct1, \V kulturzc J'izyczncj Si\ CWiczcnia kszlaltuj~\CC ocJgrywajqcc istotm1 rolc; w aplikacji ruchu na lckcjach szkolnych clla clzicci i mloclziezy. W pracy kliniczncj, z pacjcntami, powinny byc stosowanc u os6b w tr~gc::iL1l. okrcsic zycia, po przckroczcniu progu staro.Sci. Nie stanowiq bowicm .di.1zego obci11zcnia wysilkowcgo clla cwiczqcyclr eo w przypaclku gcriatrii jcst istotnc. Stwarzaj<\ mozliwo.Sc tcrapcutyczncgo oddzialywania na zwivkszenic zakrcs6w J.prccyzj i ruch6w. ------. Kwalifikuj<\ si<; clo ich prowaclzcnia tc grupy mic;sniowc, kt6rych sila occniana tcstcm röwna sie; „lröjcc~~,znaczy to, zc oclpowicclni zcsp6! clynamiczny posiada laki potcncjal silowy, klöry umozliwia wykonanic ruchu czynncgo w pclnyrn zakrcsic, typowym clla dancgo stawu, z pokonanicm oporu masy cz~~­ sci ciala, przcciwstawiaj,iccj sie; tcmu ruchowi. Jako przykhtd mozc tu posluz.yc ruch wyproslu w stawic kolanowyrn w pozycji wyjsciowcj w siaclzic z pocluclziami zawicszonymi swobodnic w clöl. Wykonanic tcj czynnosci nie oznacza, zc pacjcnt moZ.C swoboclnic robic wiclokrotnic przysiacly, alc potwicrclza, z,c niic;sicI'l czworoglowy uda (poza clwustawow
1

„

-·--·-·-------·-·-·

~r,,_..„,

..... .

K!NE/'.l'1TRl\PJ;\

42

CH'ic:e11i11 ki11c:::ytcra11ii 111icj.1'cn11•cj ( lok11!11ej) ·~~~~~~~~--~~~-

pokona ci<;:i.ar golcni. Tcn stopici'1 mozliwosci si!owycb w wiclu przypaclkach umozJiwia ju;i. czynnq stabilizacj<; slaWOW nacl kt6rymi S~\ „rozpi<,~tc" pracuj<\CC zcspo!y mi<;sniowc. A to jcst juz barclzo uzytccznc przy wykonywaniu czynnosci uzytkowych. Wskazania do prowaclzcnia 6wiczc1'1 czynnych wolnych: 1. utrzymanic, bqcl:l, poprawa ruchomosci staw6w, 2. ksztaltowanic koordynacji ruchowcj tak w ruchach prostych jcdnoosiowych i jeclnoplaszczyznowych, jak i z!o:.i.onych, 3. utrzyrnanic (rzadzicj poprawa) wskaznik.6w sily mic;sniowcj grupach mic;sni, 4. likwiclacja wzrno7.oncgo spoczynkowcgo napic,~cia rni<;sni powstalcgo wskutck zmc;czcnia cwiczcniarni albo w cfckcic obawy przcd pojawicnicrn si<; b6lu, S. uzyskanic poprawy koorclyna~ji ncrwowo-mi<;.~niowcj, 6. uruchornicnic clziahu'l wspomagajqcych „pompc; mic;sniow<\". Przcciwwskazania: Iclcntycznc jak w poprzcclnio omöwionych grupach cwicze1'1. Wskazöwki rnctoclycznc: 1. pozycja wyjsciowa clo 6wiczcI1 taka, jaL\ przyjmujc pacjcnt podczas wania tcgo ruchu w stopniu 3 ;skali tcstu, 2. clo 6wiczc11 ruch6w prostych jcclnoosiowych i jcclnoplaszczyznowych tak clobrac pozycj<; wyjsciowq pacjcnta, by byht ona zawszc prostopad!a poclloza, 3. tcmpo 6wiczCI'1 doslosowanc clo funkcjonalnych mozliwosci chorcgo. zy zwracac uwagc; na to, by szybkosc ruchöw nie zaburzala plynnosci i micznosci kolcjnych powt6rzcI1 zadania ruchowcgo, 4. poprawc; koordynacji ncrwowo-rnic;sniowcj mozna spröbowac poprzcz oclpowic~lnic przyspicszanic lcmpa 6wiczc11 i stopniowc dzcnic od ruch6w prostych clo barclziej zlozonych koorclynacyjnic.

1.7. Cwiczenia czynne oporowe Cwiczcn'ia tcj grupy sq wazn
,';

43

przypaclkach pozycjc wyjsciowc, ktörc nclpowiaclaj'\ pozycjom z tcstu w slopniu skall 3. \Vymusza lo wykunywanic. ruclrn w, plaszczyznic proslopaclkj c!o podloza,"ct r6znica w slosu11ku do poprzcdnio ~n~awiancj grupy 6wiczc11, polcu·i tvlko na zastosowanitqoporn zcw11c;lrzncgo\ Cwiczqc rnit,'.snic, ktörc lcgily~~uj;\ si<; sih\ S stopnia sk,;li lcslu dobrzc jcst (o ik to mo:i.liwc) poröwnac mo;i,liwosci silowc chorcj slrony ciaht z tym, eo n;ozc zrobic w tyrn zakrcsic iclcntyczny zcsp61 mi\'.sniowy po slronic zdrmvcj. Cwiczcnia czynnc oporowc to nie inncgo tylko c:wiczcnia czynnc wolnc z clodalkowyrn, oclpowicdnio dawkowanym oporcrn zcwnc,~tr:t.nym. vVskazania clo prowadzcnia cwiczci'1 czynnych oporowych: l. doprowaclzcnic du norrny wska:l.niköw sily mic;sniowcj alho zmnicjszcnic clo minimum os!abicnia llli(,'.Slli w nicwydolnych 'vV tym wzglc;dzic (z rö:i.nych przyczyn) zcspolad1 clynamicznyclL Tcn ccl oclnosi sie,'. do sytuacji, kic
CO

ZWi\~ksza

Przcciwwskazania:

1. takie jak w i1111ych formach cwiczcil. czynnych; clccyzja nalc;i,y tu, poclobnic jak w poprzcclnio omawianych sytuacjach, clo lckarza prowaclzqcego, 2. wszystkic scl1orzc11ia (cloclatkowc), klörc uposlcdzajq krqzcnic obwodowc. Wskazöwki mctodycznc: occna sily rnic,'.sniowcj /warunkujc __ wlasciwL: prowaclzcnic cwiczc11 oporowych. Wiclc rnctöd tl'cningu silowcgo wyrnaga prccyzyjncgo okrcslcnia wiclkosci lcj kornponenty sprawnosci fizyczncj w jcdnostkach wymicrnych. Zastosowanic w lakicli przypadkacl1 rnctody tcstowcj rnoZ.C byc zawodnc. Dlatcgo czc,:sto wskazana jcsl occna dynamomclryczna,Jza pornocq ktörcj, trzcba to tutaj przypomnicc:, okrcsla si<,~ wiclkosc: sily w slalycc, w warunkacl; pracy

~)rawidlowa

4-t

K!NEZYTl~R1\P/1\

opartcj na skurczu izo111ctrycz11y111„W takich sytuacjach najwic;kszc wskazniki badancgo paramctru osi:1g:~j<1 badanc w tcn sposöb grupy mic;sniowc w. polowic czynncgu zakrcsu ruchu. W omawiancj grupic L'.Wiczci1 opör mo;i,11a dozowa<'.'. przcz: 1. rc;cc tcrapcuty. Nie jcst wtcdy koniccznc okrcslanic wiclkosci sily za pomoc<\ clynamomctröw. Opör dozujc si<; I\'.cznic, „na wyczucic" stosownic clo 111ozliwosci pacjcnta i zc zrnicn11y111 nasilc11ic111 w r(J;i,nych przcdziahtch. zakrcsu ruchu . .lest lo wi<;c for111a lrcningu izokinctyczncgo, a oclpowicclnic „wyczucic" zdobywa sie,: tylko przcz praktyk<;, 2. obci:1zcnic bczposrcclnic. Polcga na mocowaniu w odpowicclnich 1nicjscach ciala obci:ri.d1 o znancj wiclkosci i w rözny sposöb. Wykorzystac clo tcgo rnoz,na spccjalnc worcczki (patrz ryc. 12) albo przykpcc zwanc popularnic „rzcpami". Przcdlcm jcclnak .trzcba ukrcslic'.
s:

Cwicze11ia kine::ytempii 111il:isco11·1j (loknlnej)

45

s.

wiclkosc sily, ktörq zcspöl clynamiczny mozc rozwim1c, zalczy ocl wiclkosci b\towcj pozycji slawu (wspominano juz o Lym). Na ogöl w sk'i-:ijnych pozycjach zakrcsu ruchu mozliwosci silowc mi<,'.snia wykonuj<\ccgo ruch S
1. czas trcningu (w znaczcniu jcclnoslkowym i ogölnyrn), 2. lcmpo wykonywania cwiczc11 (liczba powt6rzct'1 ruchu w jcclnostcc czasu), 3. liczba scrii (scria, zwana takzc z angiclska sctcm, jcsL to okrcslona liczba powLörzc11 ruchu wykonywana bez przcrwy wypoczynkowcj w okrcslonyn1 tcrnpic), 4. liczba powtörzc11 w scrii, 5. czas przcrw mi<;clzy scriami, 6. liczba clni lrcningowych w Lygoclniu. Cwiczcnia oporowc ocl clawna znajc!uj<\ si9 w ccntrum zaintcrcsowania baclaczy i praktyk6w kinczyLcrapii zc wzgl<;clu na ich duz:\ uzylccznosc w wiclu schorzcniach. Okrcs clrugicj polowy lat cztcrclzicstych ubicglcgo wicku przyni6sl picrwszc pröby aclaplacji röznych form Lrcningu oporowcgo. Baclania przcbicgaly clwutorowo. De Lorrnc i Watkins opracowali barclzo przyclatn<\ w kinczytcrapii mclocl<; trci1ingowq oparl<\ o skurcz izotoniczny :. Nazywana jcst ona Lrcningicm z progrcsywnic wzrasLaj<1cyn:i.i ()pon!mi. Mclodyka tcgo trcningu pizcdsta\Via sie; nasL<;puj
11 ·-~

KINEZYTER/\PI!\

46 Kolcjna seria

Wiclkos<.'.~ obci<\zcnia w stosunku clo maksymalnych mo7Jiwosci silowych clancgo zespolu dynamiczncgo

Liczba powtörze11 w scrii

I.

50% 751'/o 100%

10 10 10

2. 3.

Cwiczen ia kinezyt erapi i

111 i e;.w:m1•ei

( 1oka lnej)

47

ma si<;: clo czynienia z napic;cicm izomctrycznyrn. Nie claje 0110 przyrostu sily, tylko op67.nia wystc;powanic zaniköw, eo jcst barclzo istotnc dla cfektöw ko!lcowcj tcrapii.

11

Hyc. 34. Ollcinek szyjny krQgolsupa. Grupa zginaczy. Cwiczunia czy1111c oporowc izornutrycmu. Kazdorazowo w czasic przerwy w cwiczeniu lorapuula ztlcjmujc na odpowicdni
Czas przcrw mic;clzy seriarni ocl 1 clo 1,5 rninuty, liczba clni lrcningowych· w tygoclniu.. - 4. fN celu wzrnocni~nia jeclnego zcspolu dynarniczncgo pacjcnt powinicn wyko11ac 30 powt6rzcr1 ruchu w pclnyrn zakresic, w trzech seriach, w ci<1gu jcclncgo clnia. \Jlc_t'.i_ng,c,1· i_ T\llii_llcr ?pracowali w tyrn samyrn mnicj wir;cej czasic popularn<\ w kinczytcrapii meiödc; trcningu oporowcgo oparUj o skurcz izomctryczny. Baclania trwaly cllugo, rncloda mi/üa wielc oclmian, by w k011cu przybrnc tzw ·, krötkich cwiczel'l izomerycznych.\.Jcj mctoclyka przcclstawia sic; nastc;pujqco: 1. _9pör - submaksymalny (okolo 90% maksymalnych mozliwosci mic;snia), 2. czas trwania napic;cia (pracy) mic;snia od, 5 do 6 s„ 1 3. czas przcrwy mic;dzy napic;ciami ocl\ 5 do 10 s.l 4. liczba powt6rzci1 clzicnnic: jcdna scria z 10 powt6rzcniami. W miarc; stu sily liczba scrii rno7.c stopniowo by6 zwic;kszona clo trzcch w ciqgu 5. liczba dni trcningowych w tygoclniu - piQL\ 1· · 6. kazclc napiycic cwiczonych mic;sni w scrii winno by6 poprzcclzonc nujc sic; to bicrnic w czasic przcrwy rnic;clzy napic;ciarni) pclnyrn eiern cwiczoncgo zcspolu dynamiczncgo. Na przyklacl, jdli cwiczony jcst mic;sicr1 czworoglowy ucla w pozycji pcincgo wyprostu w stawie kolanowym, to po ka7.clyrn skurczu (powt6rzcniu cwiczcnia), w przcrwic' trwaj:1ccj od 5 clo 10 s„ tcrapcuta powinicn wykona<.'.~ zgic;-· cic w stawic kolanowym w pcinym zakrcsic. Takic clzialanic lagodzi ujcmny!; wplyw cwiczc11 izomctrycznych na uklacl kn\zcnia obwoclowego. Krötkie cwiczcnia izomctrycznc S<\ barclzo uzytccznc w przypadkach, w kt6rych warunkicm uzyskania pozytywncgo wyniku lcczcniajcst unicruchomicnic .. Jczcli w takicj sytuacji istnicjc mozliwos6 prowaclzcnia wyzcj wyrnicnionych' C'.Wiczct'l to takie clziahmic skutccznic zapobicga prostym zanikom z nieczynnosci. Omawiana forma cwiczc11 jest barclzo czc;sto mylona·z1)ojc;ciern napic;c izomctrycznych. Tylko praca mic;snia przcciw oporowi zcwnc;trzncmu, i to sub-) maksymalncmu, mo:lc byc uznana za 6wiczcnia izÖ.i1ictrycznc. Jczcli natomiast.; cala ko1'lczyna znajclujc sic; w opatrunku gipsowym i nie ma mo7.liwosci zasto~· Ryc. 35. To samo cwiczcnie eo na poprzcclniej 1yciniu tylko dla grupy prostow11ik6w oclcinka szyjncgo krQ90sowania oporu, a polcca sie; napinanic jakicgos zcspolu clynarniczncgo, lo wtccly;; slupa. Zesp61 111icsniowy pracujc „przcciw" masie glowy i szyi oraz clollalkuwo - oporowi zewnctrznc1rn1.

.:i

~ ...............~·~~~~~~

48

KIN f~ZY'J'f~H.i\P II\

Cwir:zenio ki11czy1erapii 111icJscu\\'ej ( !oka/11cj)

49

Ryc. 38. Lewa ko1\czyna g6rna ..Cwiczenic czynne oporowc przywodzicicli l<üiiczyny w zcspolo slawowym barkowo-ra111ienny111 w plaszczyinic czolowcj. Ruch prowaclzony jcsl z pclncgo wznosu da pozycji - ramic poziomo. /\utoslallilizacja praw<] rck
f\yc. '.lG. Grupa 111i\:sni zginaczy tulowia. Cwi zei1ic czynm: oporowc w trakcic wykonywania rucl1u siadu stcgo przcciw masie lulowia i dodatkowern oporowi zcw11ctrme1nu przylolüncmu na klalcc picrsiowcj pornoc
Hyc. 37. Grupa 111iQsni proslow11ik6w tulowia. Tal
rlyc. 39. Prawa koi'1czyna g6rna. Cwiczcnic czynnc oporowc zcspolu mi9sni opuszczaj<1cych ko!'1czync zc wz110su przcz zgiccie (w plaszczyinie strzalkowcj) do pozycji - ko1iczyna ustawiona poziomo (zgiQcic w stawic rarnicnnym clo 90"). Obci<1zc11ic widocznc z tylu za pacjontcm musi byc WiQksze od masy koi'1czy11y i to znacznio bowicm ciQiar tcj czcsci ciala „wspomaga" wykonywany rncli. Przy prowadzcniu cwiczcn oporowych pozycjc wyjsciowe nie musz
50

KIN EZY'f'l:'RAP I !\

Ryc. 40. Prawa ko1iczyna dolna. Cwiczcnia czynne oporowc zginaczy stawu biodrciwcgo (i prostownik6w stawu kolanowcgo) w pozycji lcz;ic tylcrn. Jcst tb cwiczcnic wzniuc11iaj4cc g16wnie glowc prost4 111. czworoglowego uda, kl6ra z tej pozycji wyjsciowcj i przy rucl111 zgiccia prowadzonyrn do 45° stwarza tej czvsci 1nivsnia najlcpszc warunki (pocl wzolcclcrn biornecllanil
Cwiczc11ia ki11c:y1cm1Jii 111icj.1·co11·cj ( lnk11/11cj)

51

Ryc. 42. Prawa koi'1czyna clolna. Staw \Jiodrowy. Oporowe cwiczcnie grupy oclwoclzicieli ko1iczy11y przcciw masie lcj czvsci ciala i llodatkowo - oporowi s1nc.'.yn gi11111astycznycil (ckspandcr6w). Cilaral
-~ '

l\yc. 41. Prawa 1<01'iczyna dolna. Cwiczcnic oporowc grupy prostownik6w stawu bioclrowcgo. Op6r „przez dwa stawy". Ewcntualnyrn clcfonnacjom slawu kolanoweoo zapobicga wyclo\ny silowo zcsp61 micsniowy jcgo zginaczy.

'i

1.

liyc. 43. Prawa ko1iczyna dolna. Staw kolanowy. Cwiczcnic czynnc oporowe dla trzecl1 kr6tszych gl6w micsnia czworoglowcgo po11icwaz liwustawowa glowa dluga tcgo mi~st1ia (prosta) rna przcz pozycj~ wyjsciowq w siaclzic oorszc warunld lio pracy zc wzglQdu na „zblizcnic" przyczep6w.

52

~=,--=~ fü-E~Jll\ 1'--·· ·-·- -=' t.1._ r·

r&·"'"~1-

.

1

.~I1·

KIN E7, YTEN 1\ /, / 1\

53

··1·i~j -.,,~;~j~~. -

\

Ryc. 46. Prawa ko1iczy11a clolna. Staw skokowo-goleniowy. To samo zaclanic ruchowe eo na poprzcdnicj rycinic tylko op6r (staly w calym przcdziale wykonywancgo ruchu) clozowany jcst za po111oc<1 spccjalncgo oprzyrzqdowania Elgin'a. Dluzszc ra1nic dzwigni, na kt61y111 zamocowany jcst op6r zwi9ksza 1110111ent sily.

··

--·-- -

.t::···

Ryc. 44. Prawa ko1"iczyna clolna. Staw kolanowY,: To sarno eo poprzcclnio cwiczenic z dwoma zrniana111i. Po pierwsLe pozycja wyjsciowa w leieniu tylcrn „\)ddala" przyczcpy glowy prostcj rn. czworoglowe\10 ucla eo powoduje, Z.C wszystkie jcoo czcsci 111aj
1.8. C·wiczenia prowadzone W systcmatycc kinczytcrapii micjscowej wyröznia taki rodzaj cwiczc!'l, choc nazwa nie jcst mo;i,e najszczc;sliwsza. lch clcfinicja jcst clo~c truclna, l~o nie micszcz<1 sie; juz onc w przyjc;tym uprzcclnio schcrnacic wynikaj<\cym z sily prczcntowancj przcz 6wiczonc rnic;snic. Mogq onc zna!CZ.6 zastosowanic w kazdcj z trzcch poprzcclnio opisanych grup 6wiczc11 czynnych. Choclzi o to, zc pacjcnt 1 lilOZQ W cJwöch.trzccich zakrcsu cwiczoncgo ruchu wykonywac cwiczcnia oporowc zgocfnic z ich mctoclykq, a w pozostalcj jcdncj trzccicj, w poblizu wartosci graniczncj, wymaga pomocy. Tym czynnikicm ulatwic~jqcym jcst przcwaznic n;ka tcrapcuty, rzaclzicj wlasna zdrowa lub systcm bloczkowy. Taka dodatkowa pomoc w pcwnym lruclnym clo zclcriniowania zakrcsic ruclrn nazywa sie; prowaclzcnicm ruchu, a calc cwiczcnic prowaclzonym .

Ryc. 45. l
.J

r··

fiT''""""'·····;·

~:·.

,!;..1,.. .• .'.'k ',i'

[(JNI~ZYTER!\Pf;\ :j~·:;

54

l.9. Inne formy cwiczc11 i oddzialywai1 :±,'

1.9.1. Cwiczcnia rcdrcsyjnc Mahl skutccznosc tcrapcutyczna poprzcclnio 01116wionych grup 6wiczc11 (gl6wnic - bicrnych i czynno-bicrnych) w likvviclacji ograniczci'i ruchu w stawach, wymusza zastosowanic raclykalnicjszych clziahu1. Wsr6cl kilku cych w tym wzgl9clzic mo:i.liwosci nalczy na picrwszym micjscu cwiczenia rcdrcsyjne. Jesl Lo najmnicj agrcsywna, czy inwazyjna forma dos6 CZySto calkowicic wystarczajqca clo osiqgni<;cia zarnierzonych efökt6w. skutccznos6 zalezy w zasaclzic ocl clw6ch czynnik6w: iroclzaju ruchomosci* stawowcj i jcj przyczyny oraz po drugic - oclpornosci pacjenta b61. Przyczyn<; i lokalizacj9 tkankowq ornawiancj dysfunkcji trzcba zna6 by potrzcbnic nie narazac cwiczonych w tcn spos6b os6b na b61. Jczcli takl\ przyczynq jcst powstaly wskutck zad(-iabnia czynnika patologiczncgo blok to nie rnozna liczyc na minima\h
tJ·

Cclc 6wiczc11 rcclresyjnych: 1. uzyskanie pdncj, bierncj ruchomosci w 6wiczo11ym stawie, 2. poprawa rl!Chomosci W rnoz.liwyrn clo wycwiczcnia zakrcsie po \O, by CZy·•; sciowo oclzyska6 utraconc mo:i.liwosci funkcjonalne albo jako przygotowü; . nie stawu clo rckonstrukcyjncgo zabiegu chirurgiczncgo. Wskazania clo 6wiczcr1 reclrcsyjnych: l. likwiclacja okrcslonych (w scsic etiologii) ograniczc11 ruclrn w stawaclv (glöwnie k011czyn). Zc wzgl<;du na zlozon<\ buclow9 anatomiczn<\ tego roclzaju terapia jcst skomplikowana i cllatcgo trudna w prowadzcniu. Przcci wwskazan ia: 1. poclobnic jak i wskazania w kazclyrn przypaclku jeclnostkowo okrcsla lekarz prowaclzqcy.

* f'. I·

;,•(

55

Cwiczenia ki11ezy1cmpii 111iej.1·1.·011·cj (loka/111'.i) -

Mctoclyka cwiczc!l rcclrcsyjnych: 1. przy zwi9kszoncj wrazliwo.~ci pacjcnta na höl, za zgoclq i na zleccnic lclGirza, trzeba poda('. dostatccznie wczesnie przed 6wiczcniami odpowiedni lck przcciwbölowy. Praktyka uczy, ze pacjcnt w momcncic, w ktclrym rozpoczyna 6wiczcnia, zaz.ywa stosowny lck, ktt'iry zaczyna dziahtc po ich zako11czcniü. RozgrzcwajL\Co-rozlu7.niajqcc zahicgi z f'izykoterapii nalezy wykonac bczposreclnio przcd (:wiczcniallli, 2. stabilizacja oclcinka blizszcgo cwiczoncj koilczyny odgrywa w tych clzialaniach ogromm\ rol<;. Musi byc; barclzo pcwna, tzn. winna wykluczac clodatkowc, nicprzcwidzianc ruchy wynikaj;1ce z chc;ci raptownej „ucicczki" przccl bölcm, 3. chwyt ktörylll lcrapeuta prowadzi cwiczony rucli hicrny talci.c musi byc pcwny, przy czym kontakt jcgo n,~ki z ('.wiczo11q czc;sciq ciala powinien rozcic\gac sie;~ 11a jak najwi<,'.kszcj powierzchni. Dzic;:ki tcmu (:wicz:\cy moze „wyczut'.:" stopic1i i charaktcr oporn prowadzoncgo ruchu, 4. cwiczony ruch powinien hyc w zasadzic jcdnophtszczyznowy. Stosujqc cwiczenia rcdrc.~yj11c przy ruchach skn,~tnych nalc:i.y postt,:powa6 harclzo oslroZ!lic opieraj;ic sie;~ na perfekcyjnej z11ajo1110.sci mech:111iki stawu. W wich1 fochowych publikacjach 111oz.na sie;~ spotkac z opini<\, iz stawu }okciowcgo, w zad11y111 przypaclku, nie 11alezy rcclresowa6, -, 5. poclczas wykonywania cwiczc1] redrcsyjnych wskazane jcst (ö ilc to' n\c)z.liwc) „odci<\ganie" powierzch11i stawowych czyli stosowanie tzw. wyciqgu wzclluznego. 'vV wiclu przypadkach mozc to zmniejszac odczucia bölowc, 6. tcrnpo wykonywania L'.WiczCI'1 banlzo wolnc, pozwalaj;\cc chorcmu na adaptacj9 clo bolu. 'vV gra11ieznych wartosciach Z<1krcsu ruchu polcca sie;~ pacjcntowi pröbowac wspomagac czynnic ruch w kierunku redresji. Przcz tzw. odruch zwrotny antagonistöw, clajc to oclruchowc znmiejszenic napic;cia w rozciqgancj grupic mi<;sniowej. Zwyklc, w sposöh istot11y lagoclzi lo böl, alc jcst truclnc c!o wycgzekwowania, 7. oc!prowac!zcnic rnchu z pozycji kra!'1cowych hardzo wolnc, 8. przcrwy IJ1it;~clzy kolcjnymi powtörzcniami ruchöw rcdrcsuj;\cych nalezy wykorzystywac na rozluinienic mi9sni, np. przcz masa:i:, 9. nalczy nawüizac kontakt z chorym, ktöry powinien oclczuwa6 pdnc ~aufa­ nie do tcrapcuty. lnflirmacjc w lrakcic prowadzcnia ruchu o momcncic, w kt6ry1'n nasili sie,: böl, robicnie przerw w C:·wiczeniach na pro.füt;'. pacjcnta poglc;:biaj<\ to zaufanie, IO. po cwiczcniu redrcsyjnyrn obowiqzujc lerapeutc;: obscrwacja rcakcji micjscowcj (zaczcrwicnienic, zwic;kszenie tcrnpcratury ciab, wystqpicnic obrz9ku). 0 cwcntualnych zmianach w okulicy ('.wiczoncgo stawu nalc:i.y niczwlocznic inforrnowac lckarza,

II. cwiczcnia rcclrcsyjnc nalczy ko11czy6 scriq cwiczc11 czxgny
w szybkim tcmpic, po to aby utrwali6 clckt

redres]l~·Szybldc- tc111po-·p~7.y-

~~~~11Q,f;il\1k"~llim:.\Q'i'M~~~~~~~~~~~-

f( IN EZ YTfü\J\ PI J\

56

wraca koordynacyjnc irnri.liwosci ruchowc w c'.'.wic1.ony111 stawic i utrwala „parni<;.6" zwic,-:kszoncgu zakrcsu ruchu. Po tych cwiczcniach, po oclpoe,;zynk11 nalczy wyko11at'.: 6wiczcni~(czynnc: opurnv1c wzrnacniaj:1cc zcspoly rnic,> sniowc ro7,ci;1ga11c przcz przykurcz, czyli uslahionc, ' 12. pozytyw11c rczullaty <'.:wiczc11 rcdrcsyjnych rnoz.na utrwala6 przcz wykorzystanic odpowicdnicgo zaopatrzcnia orlopcdyczncgo, takicgo jak luski gipsowc, szyny i illllC urtuzy,

1.9.2. Wyci
c:ll'ic:::en ia kinc::ytcrapii 111iciw.·011 ·cj ( loka lnej)

57

wiclualn;i lolcrancj<\ cliorcgo na böl. Przy ograniczcniu ruchöw w mnicjszych slawach, np. n;l-:iszy przcdramicnia nie slosujc si\, tcgo typu wycüigöw, 4. czas trwanii-wyci:1gu mllsi byc clostalccznic cl:lugi, J)y clzia!anic zabicgi1 mogl'o by6 skuteczne. ' W poczc\Lkowcj fazic zabicgu wystr;pujc oclruchowc, niczalczne ocl woli pacjcnta, przcciwnc clziahtnia wyci
Wskazania do slosowania wyci:1g6w rcdrcsyjnych: Wskazania i przcciwwskazania clo prowadzcnia tcj l'orrny tcrapii s<\ takic samc jak w przypadku 6wiczc11 rcdrcsyjnych. Wskaz6wki mctodycznc: l. wyciqgi powinny by6 (na og
~

,(

Ryc, 47. Cwiczcnic rcdresyjnc stawu kolanowcgo w lewej konczynie dolnej. Ru eil zgiQcia jest w zasadzie „prowaclzony" calq ko1\czym1 görn<1 (praw<1) terapeuty, Zwraca uwagc dobra, dwurcczna stabilizacja okolicy mobilizowanego stawu, kt6ra praktycznie wyklucza jakickolwiek ruclly ko1\czyny,

.11.

K!NEZYTERJ\Pf;\

58

Cwiczenia kinezytempii 111il'.iscn11·ej (loka!nej) _

5~

5. Wazn<\ czynnosciq jcsl rnomentzdcjmowania wyci<\gu z rcdrcsowancj koI'Jczyny. Zeby nie narazic: pacjenta na silny böl nalcz.y przcd odczcpicnicm cic;zaru - n,'.k<\ przylozon:\ w micjscu na ktörc dziabb siht ciqgu - wspomöc jcj clziahmie i przytrzy1nac: koi'1czync; w tym ustawicniu lqlowym stawu, kt6rc osi<\gni<,'.lo clzit;'.ki wyci<\gowi. Nastqmic barclzo wolno, przcz oko!o 30 s doprowaclzic: k01'tczy1w cio pozycji wyjsciowcj, stalc rozluzniaj
Ryc. 48. Wyci
W tym micjscu trzcba wyrnicnic inne fonny wyci<\g6w posrcclnio zwiqzanych z kinczyterapiq . .S<\ to wyciqgi odci<\zaj<\cc, kt6rych istot<\ jcst ocldalanic powicrzchni stawowych w tych sytuacjach, kiedy zmiany chorobowe zlokalizowanc Si\ wlasnic w tych stawach. Czas takich wyci:\göw jcst barclzo cHugotrwaly (na og61), bo CZ<,'..<;lo zaklada si<;~ je na okrcs kilku tygodni, a nawcl micsi<;:cy. Nie maj<\ onc charaktcru kinczytcrapcutyczncgo, bo wyh\czono z nich clcmcnt ruchu. Jcdnak zc wzgl<;'.du na ich duzq rol<,~ lccznicz;1 w okrcslonych stanach patologicznych 11al6.y o nich chot'.:by wspomnicC::. Dzicli sie.~ je na wyci<\gi odci<1zaj;1cc posrcclnic i bczposrcd11ic. Picrwszy roclz<ü polcga na mocowaniu do i<1dancj cz<;:sci ciafa masy ciqgu za pomoq banclazy, pas6w g:1bkowych, skörzanych kamaszköw i pc;tli. Natomiast w wyciqgach bczpo.~rcdnich - si!a ciqgn:\ca clziala bezposrcdnio na kose:, w ktör<\ za pon1ocq zahiegu chirurgiczncgo wprowadza si<,'. rnctalowc groty. Do wystajqcych z ciala koi1c6w grota mocujc sie; w stosowny sposöb obci<\Zcnic wyci;1gowc. Tcgo typu dziahmia stosowanc sq w przypadkach wroclzonych zwichnic;c stawowych albo przy zlamaniacli trzonöw kosci cl!ugich z przcmicszczcnicm (skröccnicm ich d!ugosci).

1.9.3. Cwiczcnia syncrgistycznc Pojc;cic syncrgii oznacza wspöklzia!anic wiclu czynniköw skutccznicjszc ocl sumy ich oddziclnych clziabi1. Potwicrclzaj<\ tcn l'akt closwiaclczcnia obscrwowanc wc wspölpracy zcspolöw rni<,'.sniowych eo ma islolnc znaczcnic rnic,~dzy i11nymi w kinczytcrapii. Wspöklziatanic grup mi<;'.s11iowych opartc jest o zlozonc proccsy ncurofizjologicznc eo sygnalizow:1110 w picrwszym tornic tcgo opracowania.

~.

~ Ryc. 49. Wyci
Wykonanic dowolncgo ruclrn cclowcgo zabczpicczonc jcst czynnosci<\ licznych zcspo!öw rni<;:sniowych. Ruch jcst cfcklcm rozwijania sity przcz zcsp6l agonistöw (mic,~.~nic bczpo.~rcdnio oclpowicclzialnc za ruch) przy jcdnoczcsnym odruchowym rozlu:!.nieniu w grupic antagonistöw. T<;: czyrn10.~c wspomagaj11 ocllcglc nicraz gnipy mi<,'.sniowc zwane wlasnic syncrgistami. Ich wsp6tclzialanic sprowaclza sie,'. w warunkacl1 prawicllowych najtzc,~scicj do stabilizacji stawöw, eo ulatwia wykonanic rnchu podstawowcgo. Opr6cz tcgo syncrgia polcga na dostosowawczcj zmianic napi<,'.cia w grupic agonist6w podczas wykonywania ruclrn, w zalcznosci od rözncj wiclkosci oporöw zcw1wtrznych.

~~~fW..:trm~lm'!ClW1n"'.J!'m'lo'"'IUW-~----------

/\IN EZY'f 'Ef\1\l' !!\ (,() --------------·---------------------------------------·-----

Wspölpraca rö:i.nych grup mi<,'.~;niowych nie przcbicga z jcdnakowym nasilcniclll (poza tzw. syncrgizmarni bczwzglt;.dnyrni) w czasic. Jcsl 10 wartosc zmicnna, zalc:i.na od wiclu czyrniit~öw takich cl10dJy, jak wick osobniczy, stopic11 sprawnosci psychorud10wcj czy wspölohccnos{; stan6w chorobowych. Dia kinczytcrapii najistotnicjsza jcst mo;/,liwosc wywolania napi<;'.cia w konkrctnym rni<;sniu w wyniku „pracy" inrn:go zcspolu dynamicznego CZ<,'.slo topograricznic ocllcglcgo. Wyrfri.11ia sit; nasl<,~puj<1cc roclzajc syncrgizrnöw: a) Bczwzglydnc. S<\ to wrodzonc, utrwalone w proccsic rilogcnczy rcakcjc ncuromic;sniowc wystc;puj<\CC u kazdcgo osobnika ju:i, w momcncic uroclzcnia. Nalc:i,y tutaj wymicnic oclruch ssania (pokarmowy) czy obron11c polcgaj<\CC na col'aniu r<;ki przy zadzialaniu czynnika blilowcgo. Do najbarclzicj znanych w narz<1dzic ructl1ll nalcz<1: 1. w obr<;bic tulowia. Sklon glowy i szyi·'w prz6cl z oporcm w pozycji lc:i.c1c tylcm powocllijc napic;cic mic;snia prostcgo brzucl1a, 2. sldon glowy i szyi w ty! z opurcm w pozycji lc.Z<\c przoclcm wywolujc napic;cic mic;s1ii poslaclkowych wiclkich,

3. w obn;bic krn1czyn görnych. Wyprosl w stawic promicniowo-naclgarstkowym z oporcm w pozycji nawröccnia przcclramicnia, powodujc

napic,~cic

mic;,snia tröjglowcgo ramicnia, 4. zgic;cic z oporcrn w tym samyrn eo powy:i.cj stawic w pozycji odwrl>ccnia przcclramicnia wywolujc napic;cic mic;snia clwuglowcgo ramicnia, 5. w obr<;bic kot'lczyn dolnych. Wyprost slopy z oporcm w stawic skokowogolcniowym powodujc napi<,~cia rnic;snia czworoglowcgo uda. b) vVzglvdnc. Niczalc:i.nic od poprzcclnio wymicnionych rncchanizmöw wywolywania napic,~c mic;sniowych wystc,~puj<\ syncrgizmy wzglc;dnc, kt6rych ccch<\ charaktcrystycznq jcsl fokt, i;i, Si\ 011c osobniczo röznc. Znaczy to, zc u jcdncgo pacjcnta lcpszy de.kt napic,:ciowy np. w mi<;sniu czworoglowym ucla clajc aktywizacja (w postaci cwiczcnia czynncgo z oporclll) jakicjs ocllcgk.j tcrytorialnic grupy mi<;sniowcj, a u drugicgo iclcntyczny ccl osiqga si<; clzi<;ki aktywizacji inncj. Nalczy w tym micjscu powicclzicc, zc nie sq to rozbicznosci rnic,~dzyosobniczo znacz<\CC, alc czasami wystc;puj<\. Bardzo pomocnymi w tcrapii prowaclzoncj za pomoc<\ syncrgizmöw wzgl<;cl,nych s<\ badania c\cktrorniograricznc okrcslaj<\CC wiclko.SC:: potcncjalöw clcktrycznych wystc;pujqcych w pracujqcych zcspolach mi<;sniowych. Na podstawic takich wbsnic badai1 wykonanych u 340 pacjcntöw wykryto pow\arzaj,\cc sie; mcchanizmy syncrgii wzglc;clncj w mic;sniach k011czyn clolnych: clla mic;snia czworoglowcgo uda: · 1. ruch zgi<;cia w stawic bioclrowyrn w pozycji lczcnia tylcm, stcrowany clolcm, 2. ruchy odwqclzcnia i przywoclzcnia k011czyny w stawic bioclrowym,

c:wiczenia kinezytcmpii miejscowej (lokt//J[(:i) 61

3. zgi<;cic i wyprost w stawic skokowo-golcniowym (cwiczcnia w punktach 1-3 dolycz
!. zgi<;cic w stawic bioclrowym slcrowanc g6r11 lczqc tylcm),

(przcj.~cic

clo siacfu z pozycji,

2. oclwocfzcnic i przywoclzcnic koilczyny w stawic bioclrowym, 3. zgi<~cic i wyprost w slawic skokowo-go!cniowym (cwiczcnia w punktach 1-3 clotyc:z.<\ k011czyny po sii·onic mic;.snia, ktöry ma byc aklywizowany). clla mic;sni poslaclkowych: 1. zgic;:cic w stawic kolanowym, 2. wyprosl oclcinka !r;clzwiowcgo kr<;gosl:upa z pozycji lczqc przoclcm, 3. przywoclzcnic k011czyny görncj po tcj samcj slronic w pozycji lczqc przodcm. Wiclkosc napir;c mir;sniowych (baclania clcktromiograficznic) wywolywanych za pomoc11 cwiczcl'l opartych o syncrgizmy wzglyclnc, w miar<; uplywu czasu malcjc. Powoclujc lo koniccznosc oclpowicclnio czi;stych zmian grup mi<;Slliowych, czy mozc lcpicj ruchöw - stymulujqcych napi<;cic w Z<\danym mir;sniu czy ich grupic. c) Ipsilatcralnc. Tak nazywa si<; cwiczcnia syncrgistycznc, w kt6rych clo pobudzcnia Z
cl) Kontralatcralne. Cwiczcnia syncrgislycznc, \.V kt6rych clo pobuclzenia zqclancgo rnii;snia wykorzystuje si<; ruchy przcciwm\ ko11czyn1\, nazywa Si<;'. kontralateraln ymi. Na konicc uwaga ogölna. Ot6z za pomocq omawiancj grupy cwiczc11 nie mozna osü1gm\c cfcktu wzmacniania mi<;sni. Pozwa!ajq onc jcclynic na opöznianic wyst<;powania prostych zaniköw z nicczynnosci np. wskutck unicruchomicnia koüczyny w opalnmku gipsowym. A lo z1rncz11co pomaga w przyspieszcniu usuwania ujcmnych skutköw wynikaj<1cych z takicgo sposobu lcczcnia.

.1

llD.mmlOOmmDnoouun•..•...•... -•.111.!lll __lll ___lllll ____!l!ll..1!1!1 .. • - - - - - - - - - - - - - - - -

J
Cll'ic::.cnia kine::yrcrapii 111iciw_:oll'1'.i (/ok11/J/{'.f)

63

62

Wskazania clo prowadzcnia 6wiczcü syncrgistycznych:-. Zasaclniczym wskazanicm clo prowadzenia cwiczel'l synergistycznych jcst planowanc, z r6inych wzglc;clöw, unicruchomienic czc;sci ciaht (ko1'1czyny), w clalszyrn proccsie lcczenia. Pozwala lo na wykonanie oc\powieclnich, a niczb~~clnych, clziahu'l przygotowawczych, kt6rc sq barc\zo istotnc w przypaclku prowadzcnia tcrapii w oparciu o cwiczcnia syncrgistycznc wzglc;clnc. Nalc:l,y przcclc wszystkim, na poclstawic baclania clcktrorniogral'icznego, zrobic „mapc;" ruch6w stymulujt1cyeh napic;cie w z<\clanym mic;sniu. Nastc;pnie trzeba je uszcregowac w oclpowieclnicj kolejno.sei, kt6ra winna wynikac z ich skutecznosci w oclniesieniu clo tak cwiczonego zespolu mic;sn iowego. Potcm zostajc jui ty\ko konsckwentnie przcstrzegana styrnnlacja unieruchomionego mic;snia. . Przeciwwskazania: w zasaclzie nie rna iaclnych, o ile nie zajcl<\ jakics nieprzcwiclziane okolicznosci. W skaz6wki rnetoclycznc: \. zmiana eo 10 clni ruchu, czy zcspolu clynamicznego, kt6ry wywolujc „przerzut" pobudzenia w :i.<\clane rniejsce narz<\clU ruehu. Wynika to ze stopniowcgo (w czasic) „wygasania" sily boclzca wywoluj<1cego picrwotnic mcchanizrn synergizmu wzglc;dncgo, 2. clo wywolywania „przerzutu" napic;6 synergistycznyeh na\ciy wykorzystywa6 jak najwic;ksz<\ ilosc oclpowicdnich zcspol6w dynamicznyeh c1ajqeych z<1clany efckt, 3. ruehy stymuluj<\CC oclpowieclnie napic;cie mic;sniowe rnuszq byc wykonywane w, p_e}nym czynnym zakrcsic i przeciw odpowieclnicmu oporowi, 4. 6wiczcnia „wywolawczc" muszq byc prowaclzonc az clo pclnego zmc;czenia. Znaczy to, ie w cwiczeniach syncrgistycznych opartych o neurofizjologicz~ ne rncchanizmy syncrgizmöw wzg\~'.c\nych nalezy stosowa6 opory submaksyrnalnc.

1.9.4. Cwiczcnia oddcchowc

Stanowic\ barclzo wazm\ grup~~ 6wiczet1 w kinczyterapii o oclclzialywaniu miejscowym, a jeclnoczesnie closc specyl'iczn<\ ze wzglc;c\u na to, ic ich slosowanic rnoze nie wynikac z lokalizacji schorzcnia poc\stawowego w obrc;bie uklaclu ocldechowcgo. Nalezy je prowaclzic zawszc wtec\y, kiccly wskazania \ccznicze skazuj<\ pacjenta na c\lugotrwalc przebywanic w pozycji w lözku. Ich znaczcnie jcsl jcszcze wic;ksze w sytuacjach, w kt6rych - na poc\stawic diagnozy, wiaclomo ii pacjent nie odzyska pdni zclrowia. Latwo sie; clomyslC6, ze ich poclstawowc zadanie polcga na zapewnicniu prawic\lowego clziahmia uklaclu oclclcchowego, by nie clopuscic w nirn clo zmian uwstcczniajc\cych co zawszc zwi<\zanc jest ze zmniejszonq aktywnosci<\ kaj<\C<\ z braku ruchu. Po prostu choclzi o prawicllowy pob6r tlenu z

odclechowcgo i jcgo dystryhucjt,: do tkanck (glliwnic mit,~sniowcj) w cclu odpowiednicgo zabczpicczenia prnccsöw cnergctycznych clzit,:ki tzw. fazie tlcnowcj., Wszystkic <.Hu:i,cj tnvaj,icc wysilki fizycznc, jczcli iclzic o prac<;'. rniQsni szkielc-' towych, opicrajq si\- na tyrn systemie zaopatrzcnia w potrzchne substraty encrgctyczne. Celc'l\V stojqcych przecl cwiczeniami oddcchowymi nie mo:i,na rozpatrywac w oclerwaniu od przcdzia!u wickowego, \V ktörym znajcluj<\ sit,: usprawniani z r6znych przyczyn pacjenci. W grupie dzieci i rn!oclziciy trzcba miec przecle wszystkim na uwadze to, ze ta populacja znajduje sie; w fozic rozwojowcj. Nie trzeba sü; powyzsz<\ problcmatykq zajrnowac profesjonalnie tzn. szczegölowo, by wicclziec jak obccnic przedslawia sii; slan zclrowotny polskiej mlodziezy. Okolo 50% tcj grupy wickowcj ma stwierdzonc oclpowiednimi badaniami statyslycznymi wacly postawy, b:iclz ewiclcnlnc schorzenia w tym zakresie np. bocznc skrzywienia krt,:goslupa. A wacly poslavvy (nie möwi:tc juz o schorzcniach) to gl6wnic zmiany w obn,:bie kn;gosh1pa przeclkrzyzowego i eo za tyrn iclzie, w klatce piersiowej czyli uktadzic oddechowyrn. Im mlodszy pacjcnr (z röznych przyczyn) traria du lcczcnia zamknit,:lego czy arnbulatoryjnego tyrn wa:i.nicjsze zaclania slaj<\ przcd ornawianym rodzajem C'.Wicze11. Barclzo plaslyczny w ty111 wicku narz:id ruchu nakazujc prowadzic, opröcz leczniczyclt dzia!ania zapobiegawcze. Dzit,:ki lcmu te cwiczcnia S<\ ogniwcm h\CZi\C)'l11 kinezytcrapic; w kinezyprofilaktykq*. Szerzcj o tych zalcznosciach napisano w tomic picrwszym.

w grupie pacjcntöw doroslycli (od 18 do 60-tcgo roku zycia) zaclania stojqce przccl cwiczcniami oclclechowymi be;:cl:i röznc. 'vV mloclszcj czc;sci tcj populacji: ( 18-35 lat)\ opröcz celöw lypowo lcczniczych mo:i,na sto.'>owac dzia!ania poprawiajqcc wska:i.niki wydulnosci ukladu oclclechowego np. pojcmnosc zyciow:\ pluc. Pöznicj, w przypaclk:ach chorych, kt6rzy uko11czyli 40 lat, bc;:dq to C::wiczcnia ocltwarz<ü
patrz T. I -- str. 26 - !iilx•Ja palrz T. I ·-Sir. Ci7.

'l

syste111a1yk:t rehahilitacji i11tegracyj11cj.

l

j

KfNEZYTERl\f'f/\

64

Cwiczenia kinezyterapii miei1·cmveJ (fokalnei)

65

Wskazania clo prowaclzenia 6wiczci'l oddechowych: J. zwi\:kszcnie rnchornosc.i slawöw klatki piersiowej i przcpony, 2. wzrnucnienie rni<;:sni oddechowyeh i wydeclmwych, 3. zwi<;:kszcnie pojernnosci ;i,yciowcj pluc, 4. udroznienic „drzcwa oskrzclowego" w przypadkach zalcgania w nim sluzu, 5. korckcja postawy w obr\:bie ukladu ocldcchowcgo. Poniewaz dzialania profilaktycznc nie 8c\ bczposreclnim zaclanicm kinczylcrapii po bardz,iej szczcg{ilowc clane z lcgo okrc;;u nalc;i,y zainlcrc;;owanyc.h oclcslac do wlasciwych opracowa11.

wykonywac w pozycji wyjsciowej lcz:ic przoclcm, tylcm, w .siadzic i w staniu. w lrzcch ostatnich pozycjach wyjsciowych - zadanic gl6wnc mozc byc wspomaganc przcz np. wzno.s kol'lczyn g6rnych - przoclcm, b:1clz bokicm,. ~~ "'""'(-

Przeciwwskazania: Praktycznie nie ma zaclnych ze wzgh,:clu na barclzo duzq r6znoroclnos6 6wiczc11 oclclechowych rozpatrywanych pocl b\tcm ich intcnsywnosci wysilkowych. Nicmnicj jcc!nak, lak jak w innych grupach c:;.viczc11 nalczy i na tq form<;: tcrapii uzyskac akceptacj<,: lckarza prowaclz<1ccgo, ~zczcg6lnic gcly proccs chorobowy jcst zlokalizowany w narz<1clach wewrn;trznych, np. jczcli je;;t lo zawal mi<;:snia scrcowcgo.

-250 200 150 -100

-so

Zwi<;:kszanic ruchomosci ;;taw6w klatki picrsiowcj, przepony, wzmacnianic llli<,:.~ni wclechowych i wydcchowych oraz zwi<;k;;zanic pojcrnnosci zyciowcj pluc osic\ga si<; w nmicjszym lub wi<;:kszym stopniu dzic,~ki poclanym nizej cwiczcniom: 1. r6:i.nc formy wdcch6w, bczdcchöw i wyclcch6w w oclpowiednich do potrzcb pozycjach wyjsciuwych: a) wclcch przcdluzony (prowadzony na tcmpa clo 5 s.), zatrzymanic (w ci<\gll 3 s. bczclcch) i wyclcch takzc przcclluzony w ciqgu 5 s. To cwiczcnic mozna ·-----------

" Koehanowicz .l.; ( 1972) Lccmicza rchabilitacja oddcchowa w chorobach pluc; l'ZWL; Warszawa.

~-

..::::::--=:::---__ ---- ----8·· -- 200 250 ~~

-

------- ~ - - 150

=:--.::..----:::::::_ -- 100 -: : : : -=--- -- 50 ~-

50. Spos6b poslugiwania

W skazöwki mctoclycz11e: Osi,\gni<,:cie odpowicdnich c.cl6w w cwiczcniach oclclcchowych wymaga clubrcj zn,~jornosci buclowy anatomiczncj uklaclu zaopatruj<1cego uströj w tlcn jak i chol:by poclstawowych wiaclomosci o wymianic gazowcj, kt6ra oclbywa si<;: w p<;:chcrzykach plucnych i w tkankach, a polcga na „przekazywaniu" im tlcnu i poborzc clwutlcnku w<;gla, k16ry wyclalany jcst z powiclrzcm wyclcchowym. Caly tcn (dosc zlozony) proces sluzy zaopalrzcniu r6znych tkanck w tak zwanc subslraty encrgetycznc eo zapcwnia im prawicllowc funkcjonowanic. Ponicwaz tcn podr<;:cznik nie zawiera dostatcczncj wicdzy z tcgo okrcsu - nalczy ocleslac czytclnik6w chc<\cych si<;: I~\ problcrnatyki\ zapoznaC:: cloklaclnicj clo oclpowicdnicgo pismicnnictwa*. Tulaj tylko (bez odpowicdnich uzasac!nic11 tcorctycznych) zo;;tan:\ podanc przyklady takich clziahu1 i cwiczc11 najcz<;:sciej stosowanc w tcrapii odclcchowcj.

~

si~ lym urzijdzenicrn opisano poniici w punkcie „b".

cwiczcnia oclclcchowc (te same eo poprzcdnio) z pomoq przybor6w. Dawnicj, w szpitalach wi<;:kszych, wicloprofilowych, sluzyly c!o ich robicnia szczclnic zarnykanc butclki (po p1ynach uzywanych do kropl6wck). Dwa takic naczynia h1czylo si<;: zc sob:\ plastikowyrni rurkarni na zasaclzie naczyr1 poh\czonych wyposazajqc je doclatkowo w przcwocly do wclcchu i wyclcchu (patrz ryc. 50). W jcclnym umicszczono wodi; o znancj obji;tosci (butclki byly skalowanc) i polccalo si<;~ pacjcntowi po wykonaniu maksymalnic gli;bokicgo wclcclrn „przcpompowywanic" plynu clo clrügicgo zbiornika. Ilosc wocly przcpchni<;:ta za pomoc;1 jcdnego wclcchu (w pocz<\lkowcj fazic cwiczc.11) byla wska:Znikiem poprawy runkcji odclcchowych 0 ile w kolcjnych pr6bach jcj obj<;:losc si<;: ZWi<;:kszala. W clalszym ctapic tcgo cwiczcnia l110Zl1a bylo odwr6ci6 kolcjnosc czynnosci. Po maksymalnym wyclcchu „przepompowywanic" nasti;powalo poprzez wclcch. Zaintcrcsowanic 6wicz,1cych ich crcktywnosci<1 bylo duze clzi<;:ki zapisywaniu rczultat6w kolcjnych pröb, eo znakomicic poclnosilo ich skutccznosc. Oe! czasu kiccly .szklai1c butclki plynöw kropl6wkowych zostaly zastc1pionc plastikowymi worcczkarni - wykonanic takiego zc.stawu i>lalo si<;: truclnicjszc, alc nie nicmozliwc. Obecnic slosujc si<;: przybory clzialajc\Cc na tcj s;irncj zasaclzic (ryc. S 1), alc o wyra:Znic rnnicjszcj cfektywnosci clzialania. Tc „jr;:clnoraz6wki" uzywanc s<1 w stanach bczposrcclnio po zabiegach opcracyjnych wykonywanych w narkozic, w cclu raczcj oclpowicdnicj wcntylacji uklaclu ocldcchowcgo, niz 6wiczc11 poprawiaj:1cych jego wskazniki. Tak czy owak swiaclczy to 0 ranclzc cwiczcü oclclcchowych w stanach poopcracyjnych.

!,~111-----------------

KINEZYTER1\P/1\

66

c\1·iczc11ia kinezyterapii miej.w·o11·cj (lok11/11ei)

67

----------

Ryc. 53. Cwiczenia oddechowc (wdecl1owo) oporowe dla zcilrowo-przeponowego toru poboru powictrza. Ryc. 51. Opis dzialania urzqdzcnia w tekscic na po1mcdniej strd,nie.

,·

c) cw1czcnia oclclcchowc (wclcchowc) z oporcm zcwnr;trznyrn clozowanyrn przcz odpowicclnio przylozony w stosownych rnicjscacli op6r, albo za pornocq spn;z.yn gimnastycznych i poclwicszck, czy w ko11cu - i:t\k: tcrapcuty; cl) bczclcchy - sq closkonah\ forrnq wiclofunkcyjncj aktywizacji uklaclu oclclcchowcgo. Trzcba sir; ocl razu zastrzcc, zc tcn roclzaj cwiczcl'1 nie jcsl zalccany u os6b, kt6rc uk011czyly 50 lat. Metoclyka ich prowaclzcnia jesl prosta. Po oclpowicclniej hiperwentylacji (np. 10 barclzo gh;bokich wclech6w w oclpowieclnim tcmpic) nastr;pujc maksymalny wclcch na czas. WycHuzanic czasu bezclcchu w kolejnych pr6bach jest mian\ funkcjonalncj poprawy uklaclu oclclechowcgo, Ryc. 54. Cwiczenia odclechowe (wdcchowe) dla przeponowego toru polJoru powietrza. We wszystkich trzcclt CWiczeniach dozowany fQkami tcrapc11ty op6r lllOZC byc ZilSlijpiony przez inny opisany uprzcdnio spos6b.

Ryc. 52. Cwiczenia odded1owe (wdechowe) oporowe dla piersiowego toru poboru powietrza.

c) nauka kaszlu i odksztuszania. U pacjcntöw gcriatrycznych zc wzglr;du na brak zwi<;kszonefaktywnosci ruchowcj odclychanic oclbywa sir; w spos6b typowy clla spoczynkowcgo poboru powictrza. Wcli.:.chy sq plytkic i wyraiaj<\ sie; objr;tosciq 0,3--0,5 l gazu, jcdnostkowo clla jcclncgo \Vdcchu. Poclobnic wyclechy wykonywanc s:\ z rninimalnym czynnym udziatcm mir;sni wyclcchowych, g!6wnic przcpony, ktöra po wclcchu wr;1ca clo pozycji wyjsciowcj. Taki sposöb oddychania bardzo CZ<;sto powodujc zalcganic sluzu w obrr;bic clrzcwa oskrzclowcgo zmnicjszaj:\c cfcktywnosc wymiany gazowcj w obrr;bic pr;chcrzyköw plucnych. Zapobiega si\~ tcmu przcz: pog!r;bicnic odc!ychania w r6znych pozycjach wyjsciowych, naukr; oclkrztuszania sluzu,

r-Kf N EZYTF:f<.1\f' f ;\

8

Öl'iczenia kinezyterapii 111iejsco\\'ej (ln!wlnej) 6<)

nauk9 kaszlu. Dwie ostatnio wymienione czynnosci nale:i.y wspomagac oclpowicclnimi cclmika111i masazu np. oklcpywanic1q, .lczcli lckarz prowadz<\CY wyrazi zgocl<; lobrzc jcst trzy powyz.szc czynnosci vvykonyvvac w tzw. pozycjach drena:i.ovycli. Klasycznym przykladcm takicgo ulo:i.cnia jcst pozycja· Trcndclenburga. )acjcnt lezy tylc111, skosnic w stosunku clo pocllo:i.a zc stopami u111icszczonyrni vy:i.cj ocl glowy. K<\l pomi<;dzy plaszczyz1H\ ciala, a plaszczyzrn\ poclloza na kt6·ym stoi kozctka wynosi l 5°. w tym uloz.cniu sluz z clr6g ocldcchowych splyNa na zasadzic clzialania sily grawitacji.

~~_,,

,,''' -~-y~

E

~~

:};-~~---=~-------~~-----~ -------- --·--- ---------~ -

Ryc. 55. Pozycja Tre11clele11lrnrga narysowana scllernatycrnie. Linia przcrywana nad klatl«l piersiow;1 oznacza, iz w tcj pozycji winny byc wyko11ywa11e r6znc cwiczcnia wspornagaj<1cc oclplyw sluzu.

Nalczy pami9ta6, ic to ulozenie powocluje przcrnicszczanic si9 krwi clo m6zgowia eo zwi9ksza w jego naczyniach krwionosnych ci.Snicnic. Jcst to bardzo cz<;sto istotnym przcci wwskazanicm u pacjcnt6w geriatrycznych.

1.9.5. Cwiczcnia rclaksacyjnc Rclaksacja jcsl to proces clocl10clze11ia narZ<\döw organizmu luclzkicgo do slanu röwnowagi. Powyzsze okrcsknic wskazujc, zc obszar oclclzialywania cwiczeü rclaksacyjnych jcst barclzo rozlegly,, a same cwiczenia truclne clo zaszeregowania w prczcntowancj w tym poclr9czniku (patrz T. I) syslcmatycc. Relaksacja zajmuje si9 nie tylko palologicznymi zmianami w lkankach i narz<\clach poszczcgölnych sklaclowych organizmu, ale wkracza takze w sfer9 psychiki. Dlatego, w pcwnym uproszczcniu, mozna clzial:ania rclaksacyjnc poclzielic na clwic grupy. „ Picrwsza to tzw. cwiczcnia. relaksacyjno-konccntruj<\ce,/ z ktörych jcdnc sluz<\ bardziej profilaktyce, niz tcrapii schorzci'1. Wywcclzq sie; z Indii i .Japonii bowicrn choclii tu o odclzialywania za pomoc<\ systernu „jogi" i „zen". Opröcz 6wicze!'1, ktöre mozna zaliczyc clo „klasyczncj" kinczytcrapii, w systemach stosuje sie; dzialania majqcc wplyw na swiaclomosc, poclswiaclornosc czy wreszcie lla stcrowanie tzw. „cncrgiq zycicnv:\". Wszyslko to jest silnie ZWi<\Zane Z·procesami psychicznymi opartymi o meclytacje czy nawet o mistykc;*. Drugq poclgrup9 w grupie picrwszej stanowiq systcmy cwiczcl'l clla ktörych n
Ryc. 56. lnny rodzaj pozycji drenafowcj barclzo cfektywnej w wyc!alaniu sluzu z drzcwa oskrzelowego. Skulecznosc mozna zwickszyc przez oldcpywanie.

"' mistyka -- pr;id rcligij110-filozoricz11y wyst1·pujqcy '"' gruncic rüznych kultur i rdigii, w kt6rym uznajc si~ lllOZiiWOSl" ponadzmyslowcgo, hczposrcdnicgu ko11taktt1 dt1szy CZfowicka Z btist\VCl11, ZW!aszcza za j1011IOCI\ intuicji i objawicnia jako 11ajwyZszych fon11 poz.11m1ia.

·1

K!NEZYTER/\P/1\

70

wym. Obr:a;ki bc;:cl:1cc cf"cktcm zmian zastoinowych w krq:t.cniu obwodowym to wlasnic przykhtc! takicgo „z1rn;czdiia", ktörcmu trzcba przcciwdzialac takz.c za pornoc:\ dzialai'l rclaksacyjnych. Dlatcgo dla potrzcb kinczytcrnpii clzia!ania rclaksacyjnc dzicl:\ sie; na takic, kt6rc oclclzialywuj;\ na ,bk cialo. pacjcnta (rzaclzicj spotykanc w praktycc szpitalncj) i tc nacclowanc na riojcdynczy staw, grupc;: rnic;:sni czy kot'lczync;:. Skutccznosc cwiczct1 rclaksacyjnycb oceniana jcst samopoczucicm pacjcnta i stanem napic;:cia mic;:sni szkiclctowych za pofacclnictwcm clotyku oraz mozliwosci<\ pcrcepcji bodzcöw pochoclz:1cych zc sroclowiska zewnc;:trzncgo. Prowadzcnic ('.wiczcr1 w tcj grupic, niczaleznic ocl wybrancj mctocly, wymaga spclnicnia wiclu istotnych warunköw. Dob6r whtsc.iwcj' pozycji wyjsciowcj 1 cwiczoncgo stanowi wymög o poclstawowym znaczcniu 1j'!-zy czyrn najlcpszc s:{ pozycjc"lciqc.izc wzglc;:clu na clobrc podparcie (oclciqzcnic) calcgo ciala. Ponizcj prnpozycjc kilku z nich: , 1. lcz<\c na twarclyrn podlozu z k011czynarni g
_C'11~::e11i11 k~lll.'2)'/e1·11cii 111icf::_~::_'jj}_~1knl11ej)_ ___

71

Przcciwwskazania: praktycz11ic nie wyst(,~pujq. Zc wzgl(,~clu na nicwiclki stopici'1 wykorzystywa11ia w nich pracy mi(,~.~ni mog:\ byc prowadzone w kaidcj grupie wickowcj i prawie w kazclym przypadku. Natomiast faktycznym prze ciwvvskazanicm jcst brak czasu tcrapcutöw do ich prowacfzc11ia. Nagminnic zaliczane S;\ do cwicze11 „llll1icj waznyclJ" Wskaz6wki 111etodycz11e: 1. Pocz;1tkowe zaj<;cia nalczy poswic,:cic'. na 11auk<,'. przyjmowania wlasciwych pozycji wyjsciowyclJ. Ta uwaga nie dotyczy sytuacji, w ktörych cwiczcnia rc!aksacyjne prowaclzonc Sl\ rniejscowo.

2. Po opanowaniu odpowiednicl1 ulozet'l przcchoclzi si<; do nauki prawidlowych ruchöw. Oj)arte s:1 onc na prostycli koordynacyjnie czynnosciach, naprzemiennych napi<,'.ciach i rozluz11ieniad1 zqdanych grup mic,:sniowyc\1. 3. Tempo cwicze11 wolne. Komcndy podawane glosern spokojnym, st1gestyw11y111, przy czym nalezy jasno prccyzowa('. rodzaj ruchu i sposöb wykonania. 4. Dzialanie cwicze11 powinno sit,~ wspomagac srodkarni f'izykoterapii glöwnic z grupy cicplokcznictwa i 111asa:i.u klasycznego oraz wirowt:go. C'wiczcnia relaksacyjnc 111u:i'.11a prowadzit' na lözkt1 chorego, ale najlcpicj jesl (w dziabniach o cl1araktcrzc ogöl11y111) n1icjscc cwicze1i poza sah\ chorych, z wy!qczeniem draz.niqcych hodzcöw akustycznycl1 i swictlnych. Mogl\ im lowarzyszyc dyskrctne podklady muzyczne oparle na melodiach Jubianych przcz pacjcnta. Klimatyzacja 111a tez znaczcnic w osil\ganiu pozyrywncgo wyniku tcrapii. Ubiöi~ pacjc111a powinicn hyC: !ckki, nie krc,:pt1jl1cy ruchöw. Cwiczenia 1 mozc wyko11) \vac sam pacjcnt, hcz udzialu tcrapcuty. Trzcba jcdnak przedtcm nauczyc zasacl prawidlowego postqiowania.

wyhrac~

1.9.6. Cwiczcnia w czyn11osciach samoohslugi Nazwa lych L'.Wiczci'1 zapozyczona z jt,'.zyka angielskiego, w ktörych okresla sie; je mianem daily living lhcrapy*. Najczc;:sciej w naszyrn jc;:zyku okrc.~la sie; t<; grupc;: dziala1i jako'czynnosci zycia codziennego eo_ znaczcniowo myli dlatego, ze takie pojc,~cic jbst bürdzo szerokic, bo\vierli- obejmujc wszy.-;tkie f'unkcjc wykonywane na eo dzicli. Zaliczyc tu moz.na np. czytanie ksi:\zck, oglqcla11ic programöw lelcwizyjnych, palcnie papierosöw czy podziwianie wschodöw i zachocl6w slrnica. A tego na ogöl nie uczy z.adna „szkoht" terapeutyczna. Wyclaje sie;, :t.e lennin cwiczcnia „w czynnosciach samoobslugi" najlcpi~j oclclaje istotc; tcj terapii. vV kinezytcrapii pomiar zakrcsn_ ruchu lub sity mi~:sniowej nie zawsze closlarcza najwazniejszych w clanej chwili inf"onnacji. Czc;:sto znacznie istotniejszc jest zbaclanie mo:t.liwosci wykonania zyciowo waznych czynnosci. Zwhtszcza pacjent nie jest zai11tcresowany poprawq jeclnostkowych wskaz-

'),

"' cwiczrnia lc powslilly w Anglii po clrugicj wuj11ic swialOW<'.j dlalego poda110 ich llllZW\' hislurycwic picrwszq choc: ohcrnic (w US,\) okrc·sl:uw s:1111ia1w111 -- ac·1ivi1ics or daily livi11g (ADl,'s).

'li

J\1'1.'t:;t'N'J~U'llllft"„~--------------

12

I< IN 1~7X!El~A l' /1\

Cwiczenia

·iiköw sprawnosci rizyczncj. Intcrcsuj:1 go gl6wnic mozliwosci runkcjonalnc :1abytc, cwcnlualnic odzyskanc, w Lrakcic lcczcnia. Poza tyn1 wiclki polcncjal mozliwosci tkwi<\CY w:kompcnsacji, kt6ni clysponujc organizm luclzki sprawia, Z,C 11icjcdnokrotnic przy nicwiclkim zakrcsic ruchu i malcj silc mi<,~sniowcj wykonanic prostych, a niczbc;dnych :i,yciowych czynnosci mozc byc zadowalajc\CC. Przyjrnujc sie,~, zc stopic11 opanowania przcz chorcgo wlasnic czynnosci z zakrcsu sal1loobslugi jcsl najlcpszym micrnikicm poslc;p6w lcrapii schorzci1 zlokalizowanych w obr<,~bic ko1'1czyn g6rnych, a szczcgölnic n\k. W cclu ustaf'c~ nia rozlcglosci braköw i wynikaj;\Cych z tcgo faklu polrzcb -runkcjonalnych nalc:l,y za pofacclnictwcm indywidualnych prostycl1 tcstöw clokonac occny pacjcnta pod kc\IC111 potrzcbnych mu, zyciowo waznych czynnosci. Danc uzyskanc za pornoc<\ takich bada11 informuj;1, kt6rych czynnosci chory nie mo:l.c wykonac co stanowi o konkrctnym zakrcsic tcrapii.

\

Ryc_ 57. Sala clo terapii

Tcsty czynnosciowc powinny dotyczyc nastqiuj:\cych dzialat1: l. umicjc;tnosci wykonywania rö:l,nych chwytöw z uwzgl<.~dnicnicm ich podzialu (patrz T. I.; str. 391), '2. z zakrcsu higicny osobistcj (mycic sie;, szcroko rozurniana kosl1lctyka), 3. zwi<\zanych zc spo:l,ywanicrn posilkc'>W, 4. zwiqzanych z ubicranicm sie,~ i rozbicranicrn, 5. spccjalnych -- zwi<1zanych z nauk<\ u dzicci i mloclzidy szkolncj (gl6wnic clotyczy to umicjc;tnosci pisania) i z cwcntualm\ prnc<\ zawoclow<\ populacji pracuj<1cych. Diagnoza i tcrapia stosowanc w tcj grupic cwiczct1 ch~j<\ picrwszc bardzo wa:i.nc informacjc o potrzcbic cwcntual11cgo przczawoclowania u pacjcnt6w nie rokuj:1cych pclncgo powrotu do zdrowia. Obccnic oclchoclzi sie,~ od konccpcji jcd11olitych stanclardowych tcstöw na rzccz du:i-,cj indywiclualizacji powy:l,szych baclm1. Takic poslc;powanic wynika z prawic nicograniczonych mo:i-Jiwosci runkcjonowania rc;ki umicszczoncj na „wysic;gniku" zbuclowanym z przcdrarnicnia i rarnicnia (patrz T. !.; str. 405). Podczas baclania (picrwszcgo) nalczy na poclstawic cliagnozy ustali6 czy zmiany patologicznc wystqrnjqcc w kot1czynic görncj maj<\ charaktcr trwaly, nicoclwrncalny czy tcz mo:l.na licL.yc: na pclny powröt sprawnosci runkcjonalncj. Tcn wzgl<\d dyktujc slratcgic; clziahu1 kinczytcrapcutycznych. W picrwszym przypaclku tcrapic; lrzcba oprzcc o r6zncgo rodzaju ortozy, aparatyj_ruchy „trickowc" co mozc pozwolic na chocby czc;sciowc odzyskanic utrnconych sprawnosci. lstoln<\ pozycjc\ postc;powania w tak prowaclzoncj tcrapii jcst aclaptacja przcclmiotöw coclzicnncgo uzytku clo aktualnych runkcjonalnych rno:iJiwosci pacjcnta . .Jako przykhtd mozc tutaj poslu:i,yc pogrubianic uchwytöw szluc'.:c6w, piör, ol6wköw' wyclluzanic (albo skracanic) trzonköw uzylccznych przcdrniotöw czy konstrukcja sp_ccjalnych uchwytöw (np. poclw6jnc „uszka" w naczyniach do picia plyn6w). Konstn10wanic powyzszcgo oprzyrz<\clowania wymaga

r~ki w przychoclni fizjoterapeutycznej cluzego szpilala amerykariskiego_

bardzo inclywiclualncj (jak ju~ wspomniano) occny mozliwosci pacjcnta, wnikliwcj obscrwacji jcgo zachowaii czy nawct upodobail.. Wymaga takzc oclpowicdnicj inwcncji tcrapcuty opartcj na pcrfckcyjncj zrnijomosci biomcchaniki i anatomii czynnosciowcj, przynajmnicj koi1czyny g6rncj. Pozwala to wskazac polrzcbnc ccchy buclowy slosownych aparalöw w konsultacji z tcchnik~uni ortotykami, kl6rzy takic aparaty proclukujq.

""·--:.~

vV clrugim przypaclku tzn. kiccly rozpoznanic pozwala prognozowac pdny powröt mozJiwosci funkcjonaJnych ko{Jczyn g6rnych, proccclura lcrapcLÜyczna jcst o wiclc prostsza. Wystarczaj<\ na og6l osobistc rzcczy pacjcnta uzywanc w wykonywaniu wymicnionych czynnosci, ktörc czasowo przy pomocy barclzo prostych sroclköw (wala opalrunkowa, bandazc clastycznc) mozna moclyfikowac w zalcznosci ocl konkrclnych potrzcb. W wiclu spccjalistycznych osroclkach rchabilitacyjnych (Konstancin, Rcpty Slqskic, Swicboclzin) istnial:y clo nicclawna pracownic rc;ki, w ktörych tcrapia byl:a prowaclzona za pomoq pracy w röznych spccjalnosciach rzcn1icslniczych lakich jak np. garncarstwo, tkactwo czy mctalopUtstyka. Opr6cz funkcji cloraznic tcrapcutycznych takic pracownic byly closkonalymi kom6rkami cliagnostycznymi clla cwcntualncgo przczawoclowania wymagaj<\cych tcgo pacjcnt6w. Plac6wki rchabilitacyjnc lccz<1cc mnicjsz<1 liczb9 pacjcntöw wymag
"

'r 1

K!NEZY'J'ERJ\Pli\

74

potrzcba najszybszego usarnodziclnienia pacjenta z zachowanicm pdnego bczpiccze!'lstwa poopcracyjnego. Jako przyklacl mo:Z.na tu wyrnieni6 modyfikacjc toalct, kt6re wypoSUZoJ1C St\ W \podwyzszonc sccJcsy l111lOZliwiajt\CC przyj<;:cie pozycji sieclz::1cej bez potrzeby uginania staw6w bioclrowych clo kqta 90° i powy7.ej, eo jest istotnc u pacjent6w z cncloprotezarni staw6w bioclrowych. 0 przyclalnosci tych cwiczct'l mozc swiaclczy(; fokl, iz w amcrykm'iskicj fizjotcrapii clo prowadzcnia 6wiczcil w tcj grupic sq odclziclnic (spccjalnc szkoly) edukowani instruktorzy, kt6rzy zajmujt\ sie; tylko tt\ specjalnosciq. Koncepcja, ze wzglc;:clu na czasarni duz.<1 ilosc wykonywanych u jeclnego pacjenta zabieg6w jest goclna zastanowicnia, alc dyskusyjny jcsl podzial kompetencji. Rc;:ka jest sklaclowt\ narzqclu ruchu i lerapit\, takze w tyrn zakresie, powinien sterow ac jeden fizjoterapeuta. Poclzial na terapcutöw „ocl rc;:ki" i ocl reszty ciala, w przckonaniu autora· moze rozrnywac oclpowieclzialnosc za caloksztalt usprawniania. Fakt pozostajc faktcm i jak powiedziano uprzeclnio, swiadczy o ranclzc zagaclniel'l tcrapii w schorzeniach zlokalizowanych 'w obrc;:bie ko11czyn görnych.

1.9.7. Cwiczcnia w pionizacji i naucc chodzcnia Podobnie jak w cwiczeniach czynnosci samoobsluowych clla k011czyny görnej tak i Lutaj najlepiej moi.na ocenic skuteczno.~6 calego, c:u;slo barclzo zlozonego, procesu leczenia umiejscowionego urnownie w obn;bie koi'lczyn clolnych. Funkcja lokomocji jesL z punktu wiclzenia u7.ytecznosci najwazniejsza, poniewai gl6wnie ocl nicj zalCZ.y sarnoclzielnosc zyciowa pacjent6w. Nieprzypaclkowo obie ostatnio prezentowane grupy 6wicze11 umicszczono na koi'lcu systcrnatyki. Spclniaj<\ one, opr6cz zaclail typowo terapeutycznych, rolc; clziala11 za pomoc<\ ktörych ocenia sie; caloksztalt ef'ektywnosci terapcutycznej nie tylko pocl k'\tem kinezytcrapii czy fizjoterapii. runkcja nalezy to podkrcslic jeszcze raz, jesl najlepszym wykhiclnikiem skutecznosci caloksztaltu lcczenia w odniesieniu clo narz<1clu ruchu. Przecl przysqpienicm clo orclynacji terapii w omawiancj grupic cwiczeil nalei.y sobie uzmyslowic fakt, i'i, chöcl czlowieka jesl czynnosci'\ barclzo zloiorn\ pocl wzglc;clem biorqcych w nirn uclzial grup mic;sniowych i koordynacji juz wtecly, gcly czynnosc ta wykonywana jest w warunkach prawicllowych. Oclmian chodu patologicznego jesl tak wiele, ze nie ma mozliwosci nawet pobicinego ich om6wienia. Zresztq spotykane w literaturze fachowej okrdlcnia takic, jak np. chöcl „bociani" przez innych nazywany „kogucirn", czy „marynarski" inaczej „chwiejny" clajc\ bardzo og6lne wyobraicnie o clanym sposobie poruszania i st\ wyrazem bezraclnosci wo'bcc zlozonosci problernu. Z tych wzglc;:clöw omawianic oclrnian choclu patologicznego nie wyclaje sie; celowym. Kaicly rizjoterapeuta powinien clobrzc znac wszystkie wyznaczniki chodu prawicllowego oparLc na biomechanice stawöw i mic;sni, by na tej poclstawic ocenic indywiclualnie u kazdego pacjenta charaktcrystyczne dla niego nieprawicllowosci. Tylko wtecly

~

Cil'ic:cnin kinc=ytcmpii 111icf.1·c·nll'l'.f ( lokal11ef)_

75

b<,~dzic m6gl, wykorzystujqc odpowiednie dzialania kinczylerapcutycznc, clohrzc i skutecznic je korygowac. Prawidlowy ch6cl czlowieka dcfiniowany jcst jako scria cyklicznych, zmicnnych ruch6w koi1czyn i tulowia, powoclujiwych w rczultacie przesuwanic si9 clo. przoclu sroclka Ci\~Z.kosci ciaht jako punktu wyznacznikowego. Chociaz istnicjq pewne nicwielkic röznice slcreotypu chodu po.<:zczcg6lnych luclzi, lo jednak zakres tych oclchyle1i jest na lylc wqski, z.e pozwala na globalnq analizc; stanclarclowego modelu lokomocji w oclniesieniu do calej populacji. Przecl przystqpienicm clo opisu cllaraktcrystyki chodu prawicllowcgo, nalezy przedstawic stosownq terminologi<; okrcslaj<\cq skladowe tej czynnosci. l. Cy k l c h o d 11 to czynnosci i ruchy wykonywane przez id~1cego pomi<,xlzy kontaklcm pic;'.ly z pod!ozcm jcclnej z ko11czyn i powtörnyrn jej zclknic;:ciem si<,~ z pocHozem. Poclczas jcclnego cyklu choclu kazda z koill:zyn clolnych przychodzi przei jedn<\ razc;~ podporu i przcnoszcnia koilczyny. \ 2. F (1:::. a p o d p o r 11 zaczyna sie,~ dla ka:i.clcj ko11czyny dolnej w momencic zetkni<,~cia si<,~ pi<,~ly z podlozem, a ko11czy w chwili oderwania palucha. Dia lep.<.;zej, pc!nicjszcj analizy raza podporn zostala podzielona na naslqrnjqce skl
rKINE7,YTER/\P/1\

76

Cll'ic:::enia ki11czytera1Jii 111iejscowci (/okafncj)

77

masy ciaht. Poclczas hümowania znajdujc sie;. ona w wykroku i cllalcgo niekiedy okrcsla sie; to poloz,cnic poclf"az<\ wykroczn;\, 4. Faza podw
H'yznaczniki chodu prawidlowego. Polskic nazewnictwo meclycznc w opisic funkcji lukomocji czlowieka uzywa r6:Z,11ych okreslci'l, takich jak (lcLcrmina111y, cechy czy koordynaly. \Vynika lo sl;\d, ze w naszym nie prowaclzono przekrojowych bacla1·1 clotycz<1cych lcj problcmatyki, Danc spolykane w polskirn pismiennictwic pm;hodZ<\ z tlurnaczc11. pcrioclyk6w zagranicznych CO W crckcic powoduje rÖ:i,11orocl11osc poj<;:c, CZySlO jeclnoznacznych, wynikicm czcgo jesL chaos w tym zakrcsie. Prawidlowy ch(id wymaga spclnicnia kilku warunk6w clolycz;1cych ruchöw 111icd11icy i slawöw k011czyn dolnych, Trzy z nich clolycz,;1 zmian polozenia micdnicy i stawöw bioc!rowych, clwa zakresu ruchu w stawach kolanowych, a jeden staw6w skokowo-golcniowych. Sq to wic;c wyznaczniki kincmatyczne. WyzuaczniJc__ p_ierwszy - okrcsla koniecznosc bocznych przcmieszc;zeü micdnicy czasi~-choclu, wynikaj<\cych z naprzcmianstronncgo obci<1z«1nia koi1czyi1-cfolnych. yv fazic obci<\:l.cnia (obci<1zcnic w!asciwc) mieclnica musi przyj;1c takic polozcnic„ w ktörym slopa koi'lczyny poclporowcj br;clzic znajclowala sie,~ doklaclnie w micjscu, w ktörym - na pocllo:i.u znajclowalby si<;: rzut .C;rodka cic;zkosci ciala ic1'1cego. W momcncie, w ktöryrn w cyklu choclu clruga kol1czyna clolna przejmujc funkcjc;, poclporu - rnicdnica pocl;1za w jcj stron<;:. Ruchy boczne rnieclnicy zwic1zane z Lym wyznacznikicm s<\ najbarclziej wiclocznc poclczas choclu wolnego, w czasie bicgu zoslajq zrcclukowane clo minimum. Wykonywane s<\ w odcinku l<;:clzwiowym kr<;:goslupa i obu stawach bioclro-

w

wych, przy czym w tych ostalnich sii lo ruchy zlozonc, na ktöre sklacla sie; przywoclzcnic, oclwodzenic i rolacje. Wielkosc wychylcü bocznych micclnicy jest osobniczo rözna.

\Wyznacznik drugi - okrcsla uslawienie micclnicy i obu staw6w bioclro\.vych w plaszczy:Z,nie czolowej w sytuacji, kiccly jeclna z koi1czyn clolnych znajclujc sie; w fozic;.gbciqzenia wlasciwego, a clruga jcst przcnoszona.:1Mieclnica (w warunkach prawicllowych) uslawia si<;: wtcdy lckko ukosnie, opach~j<\c w · stronr; koi1czyny przenoszonej!, Staw bioclrowy k011czyny podporowcj ustawia sie;, w przywieclzeniu, kl6rego Jlielkosc Litowa wynosi 5°. Staw bioclrowy koi1czyny przenoszonej jcst o tab1 sam;1 wiclkosc lqlowq oclwicdziony. Inaczcj möwi<\c, chöd prawicllowy w len1pic wolnym i srcclnim wymaga ocl obu staw6w bioclrowych ruchomosci w plaszczyinie czolowej po okolo 5° w ruchach przywoclzcnia i odwoclzenia. Micclnicc; przccl wic,:kszym opaclanicm w kierunku k011czyny przcnoszonej zabezpiccza napic;cic mit;:snia posladkowcgo sreclnicgo po slronie przcciwnej, ktöry :;pdnia rol<;: waincgo stabilizatora . .Jczeli jcsL on silowo nicwydolny, micclnica barclzicj opacla w slron<;: k011czyny przenoszonej, wiclkosci lqtöw przywodzcnia i oclwodzcnia w stawach bioclrowych oclpowicclnio sie; zwi<;:ksza.i<\ eo okreslanc jcsl miancm objawu Trcndelcnburga opisanym cloklaclnicj w lomic pierwszym.

Wyz11acz11ik trzeci - okrc.~la prawicllowc ustawienic micclnicy i slawöw bioclrowych w plaszczyznie poprzcczncj, w fazie poclwöjncgo pocljJarcia. Micclnica powinna sie; zrotowac w osi clfugiej, glöwncf ciala ku przoclowi, w stronc; ko11czyny, ktöra rozpoczyna poclparcic i jcdnoczc:Snic ku tylowi w slronc; ko11czyny zakroczncj. W slosunku clo plaszczyzny czolowcj glöwncj - przcprowaclzoncj przcz punkt sroclka ci<;:zkosci ciaht - rotacja ta powinna wynosic'.: po 5° w obic slrony. 0 takc1 sam;i wiclkosc kqtow;i muszq zostac zrotowanc oba stawy bioclrowc, kt6rych lqcznikiern jcst mieclnica. Staw bioclrowy ko11czyny wykroczncj jcst zrolowany na zcwm\Lrz, a zakroczncj clo wcwnqtrz. Wecll:ug lcgo wyznacznika ch6cl prawicllowy jcsl mozliwy wtccly, kiccly oba stawy bioclrowc maj;i mozliwosc wykonania ruchöw rolacyjnych po 5° clla obu skn;töw, w pozycji stojqcej. W y z 11acz11 i k c zwar t y - okresla wielosc kqta zgi<;:cia stawu kolanowego koi1czyny poclporowcj w fozie pdnego obcüizcnia. Musi on wynosic okolo 20". Takie ustawicnic stawu kolanowcgo pozwala na chöcl z minimalm1 ampliludq wychylei1 sroclka ci<;zkosci ciala w g6r\: j w clöl: w plaszczyznic strzalkowcj, zbliza sinusoiclalnq linic;, po klörej lcn punkl si<;; porusza, clo linii proslcj, eo czyni chöcl barclzicj crgonomicznym. Marsz, np. z zablokowanym w wypro-

1

KINEZY'IERAPl!I

78

scic slawcm kolanowym zwi~~ksza znacznie koszt encrgetyczny l'unkcji lokornocji. \Yyznaczuik piqty - okresla wymaganq wiclkosc skröccnia czynnosciowcgo krniczyny dolncj w razie przenoszcnia w sytuacji, w kt6rcj OS poprzcczna stawu skokowo-goleniowcgo rnija plaszczyzm; czolowq, gl6wrn\ cia!a. K011czyna przcnm;zona powinna przcrnicszczac sie; do przoclu, dokladnic w plaszczyznie strzalkowcj przcprowaclzoncj przcz staw bioclrowy. Micclnica po tcj stronic jcst lckko opuszczona (patrz wyznacznik clrugi), eo wymaga znaczncgo, pozorncgo skr6ccnia ko1iczyny po to, by mogla si(,: ona „zmiesci6" pocl 111ieclniq. To czynnosciowc skr6ccnic oclbywa sie; wc wszystkich trzcch stawa.ch (biodrowym, kolanowym i skokowo-golcniowy1h), alc najwic;kszc jcst w przcgubic kolanowyrn. Otöz by chöcl m6gl byc prawicllowyrn, wyzcj wymicniony staw musi rnicc mozliwosc zgic;cia sie; do lqta 65° (w l'azic przcnoszcnia).

\

W y z n a c z n i k s z äst y - okrcsla b\tOW<\ wiclkos6 zakrcsu ruchöw slavvöw skokowo-golcniowych w plaszczy:Z.nic strzalkowcj, klöra jcst potrzcbna w prawidlowym choclzie. Musi ona wynosi6 od 15° wyprostu (pocz<\lck przctaczania) do 20° zgic;cia (konicc fazy propulsji).

Wyznacznik siädmy - dlugosciowy - okresla jako prawidlowy taki stereotyp choclu, w ktörym kroki obu ko11czyn dolnych bc;clt\ mialy jcclnakowq cllugosc. Skracanic wykroku jcclnq kmiczyrn\ clohu\ powoclujc tzw. ch6cl . utykaj<\cy, ktöry w warunkach patologii jcst wynikicm nicpelnych zakrcsöw ruchu lub wystc;puj<\ccj poclczas choclu bolcsnosci. Chöcl o krokach nicjcclnakowcj cllugosci, zaburza koorclynacj<;, czyniqc go nicpcwnym, mc;czqcyrn. Skrajna odmianq takicgo chodu jcst rnarsz krokicm dostawnyrn, w kt6ryrn jcclna k011czyna clolna (najczc;scicj chora) jcst wysuwana w prz6d, natomiast zclrowa clostawiana do plaszczyzny czoiowej gl6wncj. Wyznacznik 6smy - czasowy - polcga na tym by czas obci<\Zania obu ko11czyl} byl jcdnakowy. W chodzic patologicznym najczc;scicj z powodu bolcsnosci jcclncj z ko1iczyn dolnych, cz<;~sto obscrwujc sie; tcnclcncj<; clo „przcskaki wania" nad nicsprawn<\ kmiczyn<\. Pacjcnt wydluza znacznic l'azc; poclporu kmiczyny zclrowcj, przygotowuj<\C starannic chorq clo kontaktu z pocllozcm, po czym barclzo szybko, przy wspöhuchach tulowia i kmiczyn görnych, stara sie; ponownic postawi('. na pod!ozu k01'lczyn<; zclrow<\. Nicskoorclynowanc wsp6lruchy görncj czc;sci ciala tcz sl:u:i,<\ oclcit\zaniu niesprawncj ko1iczyny clolncj. Najczc;sciej chöcl z nicjcclnakowyrn czascm obci:1zania ko1iczyn lqczony jcst z rö7.n<\ cllugosci<\ krok6w.

C:ll'i<::cnia ki11c::y1em1,ii

111icjs_cm1~si ( ln0_Jl11ej)

79

Wyzn a czn ik dzi e w i q ty ·- k o o rd y n a cyj n y -- polega na prawidlowcj koordynacji ruchöw kot'1czyn görnych i tulowia z praq krnkzyn clolnych. W warunkach prawicllowych, wykrukowi jc'.dncj ko1'1czy11y dolnej towarzyszy wysuni<,:cic do przodu pri'.eciwnej ko1iczy11y görncj i rotacja tulowia w stroiw wykrocznej kot'lczyny dolnej. lrn szybszy marsz, Lym wi(,'.ksza amplitucla ruchöw ko1iczy11 görnych zapobicga ruchom skn;tnym tu!owia w slro1w ko1iczyny zakroczncj. Wynika to z kuniccznosci rl>wnowazenia bilansu przcsuwaj:\ccj sie; clo przoclu rnasy ciala, w obu jego potowach wyznaczonych przcz plaszczyziiy strzalkowq glöwnq ciahi. Pacjcnt z poclwöjnyrn wy!uszczcnicm ko11czyn görnych w stawach rarnicnnych musi znacznic zwic,:kszyc pracc; rnic;sni tuluwia w celu przcciwclzialania jcgo ruchom rotacyjnym, eo czyni chöd mnicj cf'ektywnym niz u zdrowcgo czlowicka. Przcclstawionc wy:i.ej clanc sq nil'.pclnc i wymagaj<\ uzupclnicnia w poslaci analizy kinematyczncj i dynamicznej poszczcgölnych faz chodu. Kincmatyka chodu okrc.sla wzajcmnc polozcnic poszczcgölnych czc,~sci koi'1czy11 clolnych wzgl(,'.dcm sicbic, niczalcznic od si!, ktörc lo ustawicnic powoduOclnosi6 sie,~ ona bc;dzic clo chodu zc stal:1 pr~~clkosci<\ (przy czc,:stotliwosci l 10-115 kroköw na rninutc;), w ktörym przyspicszcnic röwna sie; zcru. Trzcba w tym micjscu clocla(:, :i.e przyspicszenic poclczas chodu mozc micc wartosc clodatniq (pn;dkosc choclu stalc wzrasta) i ujenmq, przy ktörcj obscrwujc sie; zjawisko odwrotnc. Ponaclto poclana nizcj analiza kincmatyczna dotyczy sytuacji, w ktörej obic ko1'1czyny dolnc przemicszczaj<\ sie; w pbszczyinic strzalkowej podczas marszu zclrowcgo czlowicka. Przcd przyslqpicnicrn do nauki chodzcnia, w warunkach patologii, trzcba uzyska('. eo najnrnicj takic jak podano uprzcdnio zakrcsy ruchöw poszczcg61nych stawöw koticzyn dolnych. Niespctnicnic tcgu warunku wyklucza mo;i.liwosc odtworzcnia prawidlowcgo chodu i bc,:dzie prowadzilu do przyswajania wadliwych wzorcöw tej czynnosci. Dlatcgo, rnajqc pcwnos<\ zc odtworzcnic prawicllowych zakrcsöw ruchu jcst w proccsic kinczytcrapii mo:i.liwc, nie nalczy przyspicszac nauki funkcji lokomocji. Jc:i.cli lakiej pcwno.sci nie ma i istniej<\ uzasadnionc obawy, zc przykurczöw stawowych si(,~ nie zlikwidujc -- nalezy inclywidualnic, w stosunku do kazdego pacjcnta, uczyc kornpcnsacyjncgo moclclu choclu. Wybör odpowicdniego sposobu nalczy w takich przypadkach uzalczniC:'. przcclc wszystkim od cknnomii wysilku. Dopicro w dalszcj kolejnosci trzcba zwracac~ uwagt,~ na wzglc,'.dy cstctycz11c c!10clt1.

r 80

K!NF.ZYT!:'Ni\P/1\

-----------------

A 11 a l i z a k in<: 111 a Ly <::;, n a L 1:aza plldporu

rozpoczyna siy ruch zgi\~cia

(}° -

Staw kolanuwy

15" zgi\Tia

Staw hiodruwy

1110Illl'.llcic

konlaktu pi\'.ty

25° zgit;cia -- zaczyna

z JHJtllo:/.cm rozpoczyna

si1,~ ruch prostowania

si\~

2. Stupa plasko

ruch zginania

-----20°

zgi\~cia

20° zgit;cia

2---3° wyprostu nad

:1. Olici:17.cnie wb.~ciwc

unicruchomiom\ na podloi.u stop~\ golci'1 przc.su11\~ta sif.~

15° /.gi\~cia -- rnzpoczy11;t 0° ·- staw biodrowy si\~ ruch prostowania / w poz.ycji poSrednicj

do przodu

,1. Oclcrwanic pi1,ty lJC~ podloZa 5. Odcrw an ic pal ucha od podloza

15° wyprostu - rozpoczyua

0° -- rozpoczyna

si\~ ruch 7.gi\~cia

ruch

20" zgi~cia -·tu?, p17.cd udcrwanicm si\~ stopy od podloi.a

Si\~

zgi\~cin

granicz.nc stawüw

IL Faza pt7,cnoszcnia

15° wyprostu; 20° zgi~~cia

l. Faza poclporu •ffl" Zßi\'.Cia

20° wyprostu

0° wyproslu;

20° wprostu;

40° zgi1,cia

25° zgi\:cia

Staw skokown-golcniowy

l. i'n.yspicszcnic (ko1iczyna dolna pozycja posrcdnia znajdujc si~' w zakroku) llli\'.dzy ,,gi\'.cicm i wyprostcm

10" --

Staw kolanowy 40° od 111011wntu odcrwani:1

palucha lrwa ruch zginania

()° -

2. Przcnnszcnic wlaSciwc

staw skokowo-golcniowy

utrzymywany jcst w pozycji po,,rcdnicj, ktlira zapobicga zaczcpianiu palc:uni o poulu7.e

{)° -- od

mrnncnlu

'.l, llamowanic rOZj)Ot:Zi;cia (k01lc:1.yna przcnosznna fazy podpuru staw wajdujc si\'. skokowo--g{>lc11i{1Wy w pozycji wykroczncj) znajdujc si\·· w pozycji po~rcdnicj

K:1towc wiclkosci granicznc stawtiw

ko1iczyn dolnych

w fazic przcnoszcnia K:1towc wiclkosci granicznc staw6w kot'1czyn dolnych w cyklu chodu

0° -- podczas calcj fazy przcnoszcnia staw skokowo-golcniowy nie zmicnia pozycji 15° wyprostu; 25° zgi\'.Cia

Ich1cy norrnalnym krokicm, po pbskim podlozu, czlowick podclany jcsl clzia1aniu clwojakicgo rodzaju sit, ktl>rc wptywajq na ckonomi<;~ lcj czynnosci. Sq lo s i l y :;, c w n \~ t r z n c, lakic jak siht grawitacji i rcak<.:ji pocl!oza. Wywicraj<\ onc na poszczcg6lnc stawy koilczyn dolnych clziatanic naj<.:zr;scicj zgirn~jqcc, ktörcmu musz<\ sir; przcciwslawi6 s i t y w c w n r; t r z n c, tzn. pracujqcc mir;snic. Napi\~cic mir;.~niowc stabilizujc slawy, zap<.:w11iaj:1c utrzymanic pionowcj postawy w czasic chodu oraz wptywa hanrnj:ico lub przyspi<.:szaj:1co na poszczcg61nc CZ\~sci koli<.:zyn i tulowia, od <.:zcgo zalczy dcktownos6 chodu. Analiza clynamiczna okrcsla zatcm wiclkosC:: sily mi<;:sni, kt6ra jcst p(Jtrzcbna w trakcic prawicllowcgo choclu.

10--15° wyprostu

Kqlowc wiclkoSci

koriczyny dohll'.j fa:1.y podporowcj

81

Analiza clynan1icz11a

Staw skokowo-gok11iowy

0° --· w

l, Kontakt pi1,ty z podlol.cm

Cl1'ic::e11ir1 kine::ytcrapii mie/\'r'Olt'ei ( !11ka!11ej)

Staw hiodrowy 15° wyproslu ·-· rozpoczyna si~~

ruch zgi,·.cia

65° zgkcia 25° zgi1,cia od !1101nc11tu odcrwania od 11101ncntu odcrwania palucha staw caly czas p:tlucha staw z pozycji ulcga zgi\.ciu, osi:\gaj:\c wyprostu p17,yjmuje w tcj fazic jcgo poloZcnic zgiyciowc najwit,'.kszc wiclko~d 0° -- ruch wypro.stu stawu kolanowcgo zaczyna sie od IlH.HUc11tu pr7.cnoszc11ia

25° zgiycia -

wlasciwcgo, hy poda11:1 jcst to najwivksza wyi.cj wartoSC: osi(\gn:\C wiclkosc w chwili kontaktu pi\'.I)' z podluzcm

0° wyprostu; 65° zgi~~cia

0° wyprostu; (15° 1.gkcia

15° wyprostu; 25° zgi\'.cia

20° wyproslu; 25" zgi\'.cia

L Kontakt pir;ty z podlozcrn:

a) Staw ::;kokowo-golcniowy W morncncic kontaktu pi<,'.ly z pocllozcm wypadkowa sit zcwnr;trznyd1 przcbicga przcd osi:i poprzccz11;1 stawu powocluj;1c lcnclcncjr; do. wyprostu stopy, Efckt lcn jcst wywolany „ wciskanicm" pic,:ty w pocllo7,c, przy czym ruch icn nie wystr;pujc, Natomiast po kontakcic pi<,~ty :;, pocHozc;rn krn'lc;zyna jcsl coraz barclzicj clocüizona, zwic;ksza sir; wiclkosc sldadowcj sil zcwnr;trznych, ktörych wypaclkowa przcmicszczona zostajc w tyl, poza os poprzcczm1 stawu, stwarzaj:1c tym samym rnomcnt sity clzialaj<1<.:y w kicrunku zgir;cia. Siiom zcwnr;trznym przcciwstawia sir; praca mir;sni prostownikow stopy, kt6rc w momcncic kontaktu pir;ty z pocllozem pracujq izometrycznic, a tuz po nim wyclluzaj<\ si<,~ w skurczu ckscentrycznym w cclu kontrolowancgo opuszczcnia slopy na podlozc. W tym clzialaniu mir;foic - prostownik cllugi palc(1w oraz prostownik dlugi palucha - wykazujq wic,~ksz:1 aktywno.~c ocl mir;snia piszczclowcgo przcclnicgo, Poclczas szybkicgo marszu ww. grupa mir;sniowa najczr;scicj picrwsza ulcga zmr;czcniu, eo manifcstujc sir; „klapanic111" stöp o pocllozc na pocz:1tku fazy ob<.:iqzcn ia. b) Staw kolanowy W momcncic kontaktu pi\~ly z pocllozcm staw kolanowy jcst caikowicic wyprostowany, alc Luz potcm zaczyna sir; ruch zgi9cia. Oe! tcgo momcntu wypaclkowa sit zcwnr;trznych przcbicgajqca z tylu osi poprzcczncj stawu powoclujc zginanic i gclyby nie izomctrycznc napi9cü1 mi9snia czworoglowcgo ucla, staw kolanowy zgi:1lby sie,: w spos6b nickonlrolowany, powodujqc upaclek .icl:1ccgo,

82

I
c) Staw biodrowy Wypadkowa sil zcwrn;trznycli wywicra na staw clzialanic zginajqcc, ktörcmu przcciwclziala praca mic;foi grupy kulszowo-golcniowej i cz\~sciowo rni<;snia poslaclkowcgo wiclkicgo. Prostowniki lulowia, glöwnic oclcinka picrsiowolc;clzwiowego, przcciwclzialajt\ zgic;ciu lulowia w prz6d. 2. Stopa plasko: a) Staw skokowo-golcniowy W chwili przyloicnia calej powicrzchni slopy do podloza wypaclkowa sil zcw1w1rznych clziah\i
c:_·ll'iczcnio ki11czy1cm11ii 111iej.1·co11'1) (lnko/!1cLJ___ ____

83

h) Staw kolanowy 'vV momcncic obci:izc11ia wlasciwcgo slaw jcst ugi\:ly do k'!la 15° i znajclujc w ruchu w kicrunku wyprostu. Wypaclkowa sil zcw1w1rznych usytuowana jcst z ty!u za osi'l poprzecznq stawu i zgina go. Srcdnia warlos6 lcgo morncntu sily zginaj<\ccj staw wynosi okolo 45 Nm i jcst najwi,,:ksza dla catcgo cyklu choclu. Mi
sie.~

c) Staw biodrowy Wypadkowa sil zcwnt,:lrz11ych przchicga z lylu ocl osi poprzccznej slawu powoduj:\c lcnclcncj\~ do pros1owa11ia. 'vV zwiqzku z tyrn Zlllnicjsza sic,: aktywno.~c dziahmia grupy prostowniköw, a slaw przed nickonlrolowanym wyproslcm chroni dziabnic mic,:sni:1 prnstcgo ucla i Wi\:zaclcl, glöwnic biodrowo-uclowcgo. Zc wzgl\~du na to, zc tu!öw znajdujc si<,: w ustawicniu pionowym nad micdniq, a jcj .~roclck cic,::i'.kosci nad slop:\, zmnicjsza si\~ praca mi\:sni stabilizuj:icych tulöw w pnzycji wyproslnej. 4. Odcrwanic pit,'.I)' do pnd!o7.a. Pocz:\lck przclaczania slopy: a) Staw skokowo-golcniowy

c) Staw bioclrowy Wypadkowa sil zcwnc;lrznych, ktörej moment w warlosciach srcclnich waha si<;~ w granicach 70 Nm, clziala zginaj<\Co na staw bioclrowy. Pochylcniu sie; tulowia w prz6d i zwic;kszcniu zgic;cia w stawic biodrowym przcciwstawia si<; dzialanic mic.~sni prosto.wniköw tulowia i stawu bioclrowcgo.

Do chwili odcrwania pit,'.ly od pocl!o7.a dzialanic sil zcw1wtrznych na staw stalc si<,; zwi<,:ksza. 'vV mrn11cncic odL'.IWania wypaclkowa tych sil jcst najbarclzicj wysuni<,:la w przöcl od osi poprzcczncj stawu. 'vV zwi:izku z tym 1110mcn1 sil osi<\ga najwic,:ksz<\ wiclkosc w ca!ym cyklu chodu i w warto.~ciach srccfnich waha sie,: w granicach 120 Nm. Dziahllliu sil zewnc,;lrznych przcciwslawiona jcst izomclryczna praca mic,:.~ni tylncj sciany goleni. Z11ac,,:1cc zwic;kszcnic sir.: aktywno.sci ww. grupy mi<,:sni stwarza n10:i'.liwos('. wykonania propulsji.

3. Obcicizcnic wlasciwc:

b) Staw kola11owy

' . a) Staw skokowo-golcniowy Wypaclkowa sil zcwnc;trznych, ktörcj momcnt w wartosciach srcclnich wyno. si okoto 40 Nm, clziala w stronc; wyproslu stawu, ponicwaz przcbicga z przodu przcd jcgo osiq poprzcczm\. W zwi<\zku z tym zmnicjsza sie; clzialanic grupy proslowniköw stopy, kt6rc w tyrn momcncic Sc\ praktycznic nicczynnc. Natorniast tuz przcd obci<\Zcnicm whtsciwym uaktywniaj<\ sie; mic;snic tylncj sciany golcni, kontroluj<\c szybkosc obrotu podudzia nad ustawionq na pocllozu stop<\. Prac<,: tcj grupy dynamiczncj wspomaga aktywnos6 mic;snia slrzalkowcgo cllugicgo.

Wypaclkowa sil zcwn<,~lrznych w zwi,1zku z jcgo pdnylll wyprostcm przcsuwa sie; przccl os poprzcczn'\ stawu, dzia!aj:\c w kierunku jcgo wyprostu. 'vV zwüizku z tyrn zrnnicjsza sie,: znacznic aktywno.~6 mir.~snia czworog!owcgo ucla. Nie obscrwujc sit,'. lab.c clzia!ania 111i\:.~11i kulszowo-golcniowych. Dlatcgo w tyrn momcncic clui.a rola przypada mic,:sniowi brzuchatcmu !yclki, ktory przy unicruchornioncj na podtozu slopic, dzia!aj:ic z gürnych przyL'.zepöw, kontrolujc ruch slawu kolanowego zapobiegaj:ic jcgo przepr:ostowi. c) Staw bioclrowy Si!y zcw1wrznc, ktörych wypadkowa przcbiega z tyh1 ocl osi poprzcczncj slawu, wywicraj<\ dzialanic vvyprostnc, kt(>rc od nmrnL'.Illu ohci<\i.cnia wlasciwego slale sie,: zwic,:ksza. Powoclujc lo zwic,~kszcnic aktywnosci miQsni zginaj<\cycl1

Ji

~·-----------

KJNEZYTL'IU\P/1\

(11•ic:c11ia ki11c:ytcropii 111ie/w·o11·ej ( lok(lfJlej)

85

~~~~~~~~~~~~--~~~~~~~~-2:..~

84

staw biudrowych, przy czym poza dziabnicm mic;snia prostcgo uda z,wic;ksza sii; czynnosc mir.;,snia lc;cl:l,wiowcgo wi<,~kszcgo oraz przywoclzicicli - wiclkicgo i dlugicgo. Tc oslalnic stabilizuj<\ rnicdnicc;. podczas ruchu w przöd kontroluj
(podczas calcj razy przcnoszcnia zcwnc;.trznych clziataj<\ sily grawitacji)

na koi'1czyn<; doln<\ jako jcclync z sil

l. Przyspicszenic: a) Staw skokowo-golcniowy Sila ci<\zc11ia stopy clziala zginaj<\CO na tcn staw, czcmu przeciwstawia sie; izomctryczna praca mic;.sni przcclnicj sciany golcni w cclu ulrzymania tcj czc;sci rntrz<1du ruchu w pozycji posrcdnicj.

b) Staw kolanowy Ugic;cic stawu konlrolowanc jcsl przcz czynnosc mic;snia czworog!owego ucla, kt6ry nie pozwala, by pic;.la zostaht unicsiona zby! wysoko clo tyh1. c) Staw bioclrowy Nüsl<;pujc ugi<;cic stawu wskutck clziahtnia sily grawitacji i czc;.sciowo clzic;ki clzialaniu mic,~snia prostcgo ucla. 2. Przcnoszcnie wbsciwc:

a) Staw skokowo-goleniowy Izomcrycznc napic;cic mic;sni: proslownika cllugicgo palcöw, proslownika cHugicgo palucha i piszczclowcgo przeclnicgo trwa w clalszym ci<\gu, zabczpicczaj<\C posrcclnic ustawicnic stopy. Praca ww. mic;sni przyczynia sie; clo uzyskania cfcktu skröccnia czynnosciowego kol'lczyny. b) Siaw kolanowy 1«\l ugi<;cia slawu wynosi 65°. Rozpoczyna pracc; zcspö! mii;sni kulszowogolcniowych, ktöry kontrolujc szybkosc: ruchu golcni przcsuwajqccj sie; clo przodu w stosunku clo ucb. c) Slaw bioclrowy Osi:1gnql juz w momcncie przcnoszcnia wlasciwcgo zgiqcic röwnc 25°, Kqt tcn zostajc ulrzymany clo rozpoczc;cia fazy poclporu. Aktywnosc mic;s1ü niewiclka, obscrwujc sie; jcc!ynic clzial:anic hamujqce zcspolu miQs11i prostuj<1cych staw: . Analizujqc ch6d zclrowcgo czlowicka w piaszczyznic czolowcj moz,na slwicrclzic., z,c najwi<;:kszc\ aktywnosc w tcj czynnosci przcjawiaj<\ mic,~snic stabilizuj;1cc lulöw w poslawic spionizowancj oraz tc, ktörc oclpowicdzialnc S<\ za prawidlowc ustawicnic micdnicy. Poclczas fazy podporu prawcj koilczyny clolncj pracuj1\ prostowniki grzbictu strony lcwcj, przy czym sq to tc czc;sci ww. miqsni, ktörc polofonc S<\ najnizcj w oclnicsicniu do micclnicy. Czynny jcsl takzc mic;sici1 czworoboczny lc;clzwi slrony lcwcj, kt6ry wspomaga clzialanic miqsnia poslaclkowcgo srcclnicgo strony prawcj. Obydwa ww. mic;snic zabezpicczaj<\ micc!nicc; przcd zbyt cluzym opaclanicm po slronie koi1czyny przcnoszoncj. Duza runkcjonalna rola jcst uclzia!cm grupy mice.~ni przywoc!Z<\C)'Ch ucla w slawach bioclrowych, a szczcgölnic mic;sni przywoclzicicli wiclkich. Zc wzglc;clu na to, ich przyczcpy znajduj<\ sie; r6wno z przoclu, jak i z ty!u osi poprzcczncj h1cz<1ccj stawy bioclrowc, poprz~z fazowc napinanic poszczcg6lnych cz~~sci kontroluj<\ onc ruchy ucl, prowaclz<\C je w plaszczyznach röwnoleg!ych do p!aszczyzny strza!kowcj g!öwncj cia!a. Sila, jaka jcsl udzia!cm miQ.~ni

z,c

r86

K!NEZYTER/\Pf;\

. przywodzicicli w akcie chodu, Ilic jcst wiclka, alc rola znacz<\ca. Zabczpieczaj:i bowicm stawy biodrowe wc wszystkich fazach przccl oclwoclzenicrn. lstotne zaclanie czynnosciowc przypacla takzc mic;sniom odpowicdzialnym za ustawicnie stopy w pozycji posrcclnicj, glöwnic w fazic przenoszcnia. Czynnosc grupy mic;sni strzalkowych zabczpiccza stopc; przcd supinacjc\ a rnir;sni piszczclowcgo i tylncgo przccl pronacj:\. Przcdstawionc wyzcj rlanc potwicnlzaj:\ fakt, zc chüd zclrowego czlowicka nie jcst czynnosciq wymagaj:\e<\ wkhtclu cluzych wysilk6w mi<,'.sniowych. Empirycznic z1iajcluje to potwicrclzcnic w funkcji lokornocji mloclocianych pacjcntöw z clystrofiq rni<;sniow:i. Powolnc w czasie nawarstwiania si<; zmian patologicznych pozwala im (z pomocq zewn<;lrzn:\ w przyjr;ciu pozycji stojqcej) poruszac si<;: (wolno i z zaburzonym stereotypci11 choclu) nawct wtcdy, kicdy sila mi<;sni oscyluje na granicy „3" w skali tcstu. Wracaj:1c clo poprzednicgo W<\lku stwierdzono, zc „najpracowitszc( grupq dylla111iczn:1 w funkcji lokomocji jest zcspöl ~'ylncj sci:111y goleni, oclpowiedzialny za przetaczanie stopy. ' Koi'icz:ic omawianie stereotypu prawidlowego choclu czlowicka nal6.y zywic nadziej<,\ iz zamieszczone tutaj informacjc pozwol:\ zaintcresowanyrn na pchH\ analizc; tcj czynnosci pod k:1tem zakrcsöw ruchöw, sily mi<;slliowcj i koordynacji - potrzebnych w jcj wykonaniu.

_C\1·ic::c11ia ki11c::y1crnpiimicjsr·1 i11·t)

( /nkalnej~

87

nie utrudniaj<\ chodzcnia. W tyrn scnsie uznajc sii,: te dzialania jako h\CZnik pornii,:clzy grup<\ C:'.wiczc1i micjscowych, a c!zialania111i z obszaru kinczyterapii ogölnousprawniaj:1ccj. Nat1k<; chodzcnia zgocl11ic..z .. 111etoclyl~nn2x,Et~~7:.Yl!.'~...:'.'i
Patologicznc odehylcnia ocl podanych wy:i.ej „norm" wynikaj:\ najczr;.scicj z nast<;puj:\cych przyczyn: l. böl - rö:i.ncgo pochoclzcnia i natr;zenia, 2. zmnicjszcnic sily rnii,:sni, 3. zaburzenia napic;:cia mi<;sniowcgo (napic,:cic spastyczne), 4. ograniczcnic ruchu w stawach, 5. skröccnia rzeczywistc kor1czyn dolnych, Ci. zaburzcnia koorclynacji, 7. zaburzcnia röwnowagi, 8. inne. Znaj<\C wyznaczniki choclu prawidlowcgo oraz przyczyny oclchylei1 od norrny, mozna z duz:\ doz:i skuleczno ..:;ci ustalic odpowicclni program nauki chodzcnia, pozwalajqcy wycliminowac defckty. Przypomnijmy jcszczc raz. Tym czyrn w kinczytcrapii koi1czyn görnych sq cwiczcnia w czynnosciach samoobslugowych, w usprawnicniu w obrr;bic k01iczyn clolnych jest wlasciwa funkcja loko111ocji. Bardzo cz<;sto jcst czynnikicm pozwalaj:\cym occnic caloksztalt leczcnia w obrr;bic koüczyn dolnych. Nauka chodzcnia jako forma zajc;c powinna byc prowaclzona w sposöb indywidualny, przynajnrnicj w poczqtkowych okrcsach tcrapii. Zbiorowo mozna j:\ tcz prowaclzic w sytuacjach znaczncgo zaawansowania w wykonywaniu tcj czynnosci i kicdy böl oraz braki w koorcly-

f\yc. 58. Pionizacja na stole pionizacyjnym z potr6jm1 stallilizacj~ pasarni do podloia na wysokosci staw6w kola11owycll, biodrowycll i na klatce piersiowej. Stosowarrn przy pornfo11iacl1 IJ<1dz niedowladacll rni~sni kor'1czy11 dolnycl1 i dolnycll cz9sci tulowia.

Pionizacja powinna poprzcclzac wbsciw:\ nauk<; choclzenia wtccly, gdy pacjent, z röznych wzgl1,~dow, byl zmuszony przcbywac cllu:Z.szy czas w pozycji lcz:iccj. St:inowi ona polrzebn<\ (szczcgölnic u p_acjcntöw w starszym wicku) acbptacjr,~ glüwnie ukbclu kqzeniowo-naczyniowcgo. Je:l.eli slosownym badanicm nie stwicrclzi sie; zaburzeii w jcgo dzia!aniu - rnozna tcn ctap w nauce choclzcnia pominqc. Wb.c'.;ciwa terapia w tym dzialc rozpoczyna sie; od C:wiczc11 w baricrkach, specjalnic clo tych celöw skonstruowanych, pozwatij:icych rcgul~~-wac szcrokosc

KIN EZY'f'ER/\f' /;\

88

89

C'wic::e11ia ki11ezytcrapii micisc011·ci (lokal11cj)

bilnc podparcic ko1iczyn görnych, prowaclzi si<; tc zajc;cia w barierkach, zwracaj<\c uwag<; na pra\~iclfowosc poggzc:g~'ilnyclL!igsho~Lu. N
w

r Hyc. 'i9. Pionizacja na stole pionizacyjnym z jednyni punktem sta!Jilizacji na wysokosci staw6w kolanowycli. G6rna czcsc ciala wsparta na lwlach lokciowycl1. Posroclnio wzmacnia ~ic w ten spos61J 111icsnio ko1iczyn g6rnych i zarazcm przygotowuje pacjcnta clo wlasciwej naul
pomi<;clzy zerdziami i wysokosC: tych ostalnich w zalcznosci ocl warunk6w posturalnych pacjent6w. Jez.di pacjcnt ma powaznc niedobory w runkcji lokolllOCji, a cliagnoza pozwala stwierclzic iz nie jesl to anomalia krötkotrwa!a, wtcdy taki pacjent powi11ie11 opanowac lokomocj<; za pomoq wözka imvalidzkicgo, jako ct~;Jl przcjsciowy w naucc chmlzcni~t. Przcsiadanie sr\:-(s;t~l-:;,i~j-~ nc) z !özka na wözek i odwrotnic, jazda na w6zku po r(Jwnym pmHozu, zsiadanic z wözka na pod!oz,c i powröl lo urnicj<,~lnosci, kt6rc chory powinicn sohic przyswoic w cclu swoboclncgo porus1",a11ia si\'.. Jcz,eli przcwiclujc sie;, zc jazda 1ia wözku bc;'.clzie slalc stanowila jeden zc sposohöw poruszania sie; (u chronik6w), to closkonalcnic tcgo sposobu lokomocji powinno isc dalcj i objqc nauk<; jazdy po r6wniach pochylych oraz prawid!owe manewrowanie wözkiern w r6z.nych sytuacjach. w barierkach duz.<\ ruly odgrywaj<\ cwiczcnia röw11owaz.nc stcrowanc gön\ (np. przenoszcnie cic;zkiej pi!ki k011czyna111i görnyrni) i clolcm (11p. wykroki, stania na jcclncj noclze itp.). Waznq rnl<; spdniaj<\ na tym ctapie cwiczenia z balansem micdnicy. Osi<1ga sie,~ clzi<,~ki nim prawid!owc obci<1za11ie nicsprawnej koilczyny, clecyduj<\CC w pöznicjszych elapach nauki chodzenia o jcj powoclzeniu. Prowadzcnie zaj<,'.l~ w baricrkach pozwala na auloasckuracjc;, zwi<,:ksza.i<\C tym samym poczucie bczpicczci'lstwa. Po opanowaniu prawid!owcgo rozkhtdu cic;zaru ~J.~ta 11a ohie k011czY!_!.).'._ rö_~'.'._'.mit;-_i:_11j_Q 1 przechoclzi sie;, clo nauki chodzenia z pokonywa11iem clystansu. W pocz~\tkowcj fazic, zc wzglc;du na sta-

-

~

t 1

t

.,, d1üd czterotaktowy to spo~üb porw;zania si~~ w haricrkaclt. al_h~> .<~_kl_~h1ch .._w kt6rym z pozycji s10]<1ccj ruch do

1..i'

=

przndu rozpoczyna korlczyna gl'ffna po stro11ic przcciwncj do spraw11cj (albo sprawnicjszcj) koticzyny dolncj. Nastr,'.pnic przcsuwa sir,~ zdrowa ko1kzy11a dolna. polcm koi'1czyna gürna przcciwna do chorcj krnlczyny dolncj. Ta ostatnia przc111ieszcza si~~ do przodu w czwartym „takcic''. \Vszyslkic ruchy cztcrcma krniczynami wi1111y byC symctrycz11c. Opn'>cz opis;mcgo wyZcj istniejc jcszczc chlnl tröjlaktowy i dwulaktowy. Odrniana tcgo osta111iego czasami jcst nazywana d10dcrn „kangurowyrn" . l'owyZszc uwagi odnoszq sii; banlzicj du tradycyjnych sposobüw lcczcnia rüZnych schorzci't w obn,~bic kmlczyn clolnych, ktörc wy111agaly dlugotrwakgo unierucho111ic11ia r<,Z11cgo typu opatnmkami gipsowymi. Obcc11ic :-;toscl\vanic np. cmloprotcz staw6w hiodrowcgo i kolanowcgo zmienia sposüh prowadzcnia '11auki chodzc11ia dirninuj<\L 11icktürc skladowc.

1~

·'JL

90

KINEZYTEH1\f'!A

c\1·ic:cnia kinczytcmpii 111icj.1·cm1·cj ( lo/.:o/11cj) ·~----

clzicwanych truclnosci juz w pocz<\lkowcj fazic nauki chodzcnia przcz poruszanie sie; po rnateracach girnnastycznych. W miarc,: nabywania urniejc;tnosci lokomocyjnej cl<\ZY sie; clo c'.:wicze11 poza buclynkarni szpitalnymi i prowaclzcnia zajc;c na naturalnych pocllozach. Wszyslkic lc czynnosci wymaga.i.'1 bardzo clobrcj asckuracji. W naucc choclzcnia po schodach nalczy kierowac'.'. sie,'. nastc;puj<\cymi zasadami. Naukc; rozpoczyna sie; od schodöw tzw. micszkalnych z pon,:cz<\ . .Jezeli jcsl ona usytuowana np. z lcwej strony pacjcnla, poleca siy kuly z lcwej krn1czyny ~6rnej przelozyc do prawej i uchwyci6 jq ko!o wsparcia cHoniowego prnwcj kuli - r6wnolcglc clo pocl!oza.

91

2. w monH.:ncic zachwia11ia röwnowagi od razu odrzucic ocl sicbic kulc (clo tyh1 i w bok), 3. kazdy upaclck starac sie; tak k.ontrolowaC::, hy „wylqciowaC' w lczcniu przodcm. W tym cclu nalc7.y stosownic do sytuacji wykonac w czasic pocz<1tkowcj fazy padania C::wicn'.:obrüt lub pöl:obröt, 4. si!c; uclcrzenia o podl:o7.c a111ortyzowac przcz ugi<,:cic stawöw lokciowych przy odpowicd11io ustawionych na podlozu d!oniach, 5. sarnodziclnic wstawai.'.: z pozycji lcz<\C przodcm przcz unoszcnic micd11icy i „col'anic" si9 na kot'iczynach görnyclJ. Podczas lcj czynnosci slawy kolanowc winny byc wyprostowanc, a stopy urnicjscowionc przy scianic. Przccl tyrn trzeba zhlizyc do sicbic kulc i wspicraj<\c sie; na nicl1 przcjsc clo pozycji stoj<\Ccj. Zgodnii: z poclstawow<\ zasad<\ nauczania o stopniowaniu lrudno.~ci, naukc; padania rozpoczyna sie; od zachu1 hitwicjszych: l. opacl Cl prostym tuJ:owiu na scia1w, IW krn1czyny gorne, Z niewielkim j)OCZi\lkowo odchylcnicm ocl pionu. Stopniowo lqt odchylcnia zwi<,~ksza si~~ oclsuw
Ryc. 60. Pacjent przygotowany do wcjscia na schody. Prawidlowo trzymana kula lokciowa w prawej clloni.

Lewa krn'lczyna g6rna oparta o pon;cz schocl6w, prawa natomiast przenosi kulc; !okciow<\ na picrwszy stopieü. Rozpoczyna wchoclzcnie zclrowa (w tym przypaclku lcwa)· kor'lczyna dolna lub sprawnicjsza funkcjonalnic. Choq (w pocz<\tk.owych ctapach nauki) sie; closlawia. Utruclnicnia polcgaj<\ na rczygnacji ze stalcgo poclpar.cia na porc;czy i przcjsciu na c!wic kulc oraz na prC'ibach choclzcnia naprzcmicnncgo. 1:>üelczas schoclzcnia w clöt wykonujc sie; tc samc czynnosc1, z t<\ röznic<\, zcchora krn1czyna zaczyna cykl. Kot1czyna zclrowa (lub lcpsza funkcjonalnic) jcst dostawiana. Po opanowaniu chodzcnia na niskich schodach rozpoczyna sie; naukc; na wysokich tzw. kornunikacyjnych. Nickontrolowany upaclck rnozc micc clla chorcgo groinc nastc;pstwa. Dlatcgo u chroniköw (spclniaj<1cych odpowicclnic wymogi), ocl rnomcntu opuszczcnia baricrck winno sie; prowaclzic naukc; paclania ucz<\c poclopiccznych wykonywania jcj wcclfug nizcj wymicnionych zasacl: J. nie broni6 sie; przccl upaclkicm za wszclkq ccny,

-~l9

~ f\yc. 61. Upadek w prz6d na twarclc poclloi:e. l
5. upaclki zc zmian<\ kicn111ku ciaht w trak.cic wykonywania tcj czynnosci, 6. upaclki z wyborcm morncnt.u utraty röwnowagi przcz rizjotcrapcutc; w wiaclornym kicrunku,

(

KIN l~ZYTF:/{1\ Pf1\

92

Cwic:enia kinezyterapii l//ic/\'cmt·ej (loka!nej)

7. upadki nicspodzicwanc (pclmir,:cie przcz fizjotcrapcutr,:) w nicwiadomyrn kicrunku. Opanowanic powyzszycl1 umicjc;~tnosci znakomicie zwi<,:ksza poczucic bczpicczeilstwa w trakcic chodu, pcwnusc sicbic i ksztalluje odwag<;:. Barclzo wa:i,11q czy1111osci<\ w naucc choclzcnia jest a s c k ur a c ja przcz prowadz<\cego tc zaj9cia tcrapcutc;:. Ma ona zapcwnic cwicz<1cc111u maksimum bczpicczc(1stwa. Dzia!ania z ni<\ zwi<1z;u1e dzicl<\ sie,: na czynne i bicrnc, natomiast od instruktora wymagaj<\ onc pdnej koncenlracji psychiczncj, znajomosci roclzajÖW i faz chuclu oraz Ulllicj<;:tnosci przcwidywania nicbczpicczc11slwa. W czynnosciach zwi<1zanych z asckuracj<\ pomaga tak:i,c znajomosc slanu funkcjonalncgo jak i psychiczncgo pacjcnta. W asckuracji tcz ohowi<1zuj<\ pewne zasady: l. asckuracja nie pokga na utrzymaniu pacjenla w pozycji sloj<1ccj, w 111omc11cic kiccly lraci 011 röwnowag<;:, tylko na l1ezpiccznym sprowadzcniu go na pocllozc. Utrzynianie cl10rcgo w pozycji stoj<1cej jcst rnozliwc tylko w przypadku clrobnyeh zachwia11 röwnowagi lub przy cluzej clysproporcji w mozliwusciach rizycz11ych asckurujqccgo i asekurowanego na korzysc pierwszego, 2. instruktor porusza si<;: z tylu luh z tylu i z boku za pacjcntcm, mozliwie najbliz.cj, alc tak, by nie kn,:powac swobody ruchöw. vV rnonH.:ntach krytycznych (obci<\:i.anie cl10rcj kol'lczyny) musi stac pcwnic na obu ko1'1czynach. W przypaclku ulraly röwnowagi przcz asckurowancgo powinicn chwyciC:: go pocl pachy, sci~1gn<\c do tylu na sicbic i po ugir,:tych krn'1czynach clolnych sprowadzic do pozycji sictlz;1ccj, 3. przy wchoclzcniu na schody asckuruj~\C)' porusza sie,: zawsze z tylu za pacjenlern. Przy schoclzcniu zabezpiecza go od strony clolu schocl6w. Najgroz,niejsze s<\ upadki wlasnic w clöL Asckuracja czy1111a charakleryzujc sie;; kontaktcrn r;1k lcrapcuty z pacjentcm (nie moz,e on krc;;powaC:: swobody ruchöw) albo slancrn czuwania, ktöry absolutnie nie polega na swoboclnym clioclzeniu obok asekurowancgo. Towarzyszenic - Lo wlasnic asekuracja bierna. Moz,c byC:: stosowana w sytuacji obaw natury psychiczncj (l<;k przcd chodzcnicm, czy upadkicm).

innych opisanych tu clziahu1 lcrapeutycznych) historia. Zcby nie byc goloslownym w tyrn wzglc,:dzic rnozna przywolac jako przykhtcl poprzeclnio omawianq grupc,: cwiczd1 odclcchowych, ktörych rodowöcl (w Chinach) sic;'.ga l 5-tcgo wicku przccl nasz;\ crc\. Omawiana w tym micjscu grupa cwiczcr] swoj;\ niew;\lpliw<\ u:i,ytccznusc tcrapcutyczrq zawdzir,Tza silncmu powü1zaniu z post<;:pem tcclrnicznym, jaki stalc clokonuje si<;: w zakresic szeroko rozumianej rncclycyny. Dzi<,~ki lcrnu Sei nowoczc.snc. Mo)~na, bez wiclkiego ryzyka popdnieni;c bt<;:du, przcwiclywac, Z,e lakich nowosci tcchnicznych jakic slanowiq llrZ<\clzcnia wykorzyslywanc w biofecclback'u bc,:dzie slalc przybywac eo powinno przeklaclac sie,~ na powstanic nowych roclzajöw dziahu1 lcrapeutycznyeh silnic sprzc;zonych z kinezyterapiq. St~\cl otwarlosc przeclstawioncj w I lomic systcmatyki. Pierwsze informacje dotycz<1cc lerapcutyczncj przyclatnosci ornawianych clzia!aI1 pojawily si<,~ w fachowcj litcraturzc anglojr,:zyczncj w poczqlkach lach 70-tych ubiegkgo wicku. Obccnie tcn roclzaj terapii jest stosowany w wiclu r6z.nych sytuacjach lcczniczych. Mi9clzy innyrni pacjenci w konkrelnych przypadkach mog<\ za pornocq urzwlze11 slosowanych w biofccclback'u uzyskiwac inforrnacjc i na tcj podstawic pröbowac oclpowicclnio wplywac na ternpcraturc; sköry, okolic ciala, cz<;:stotliwosc rylmu pracy scrca (lr,:tna) czy na wiclkosc cisnicnia krwi. Ta problcmatyka nie micsci sie; w profilu lego pocln;cznika cllatego, zc clla kinczyterapii islolnicjsza jcsl mozliwo.~c stcrowania proccsami recclukacji ncrwowo-111ic;:sniowcj w celu przywröccnia stosownych runkcji. Wyjasnicnic zasacl dzialania ,Jizjo111cchanizrnu" tej lcrapii wymaga przypornnicnia w jaki sposöb oclbywa si<;: slcrowanie ruclrnrni clowolnymi czlowieka w warunkach prawicHowych. B<,'.dzic lo koniccznc, skröconc powtörzcnic (niestety) z lomu picrwszegu*. System ncrwowy kontroluje wbsciW<\ praer; 111ic;.sni szkiclctowych skoordynowanym dzialanicm trzcch uldadöw. Stanowi<\ go: - uklacl narz<\döw odbiorczyd1 czuciowo-zmyslowych (rcccploröw) i clrög afcrentnych cloprowüclz:üqcych boclzcc do oclpowicclnich osrodköw nerwowych w o.u.n.,

1.9.8. Inne rodzajc cwiczcü: C\viczcnia opartc na biologicznym mcchanizmic spn;zcil zwrotnych* Stanowi~\ grupc; cwiczci'1 terapcutycznych, ktöre celowo zostaly pominic;tc w systcmic kinczytcrapii** po tu, by uzasaclnic urnicszczcnic w niej pozycji zwancj „inne rodzajc c'.:wiczcii". Pozwala na tu ich krötsza (w slosunku do

r. ,,)

cz.i,~sto okn::Ha si\~ 1.apol.yczo11y1H ""*patr1, T. l. - str. mi1"lzy _26 i 27 (tabda)

*Cwic7.ellia lL'

7.

jt;zyka angidskicgo tcrmincm 1
93

'

1

uktad neuronöw posrcclnicz<\cych, z ktörych czc;sc spclnia rolc; osrodk:öw analizy, czc;sc scalania (intcgracji) i clccyzji (prograrnowania). Tc osroclk:i s<1 takzc roz.micszczone na röznych pozi 0 mach. C).u.n., uklad drög odprowaclzajqcych (cfcrcnlnych), ktörymi przck:azywane jest pobuclzcnie (bodzce iclco111oturycznc) z osroclköw prograrnowania - clo narz<\clöw wykonawczych (dcktoröw), ktörymi w narzwlzic ruchu ~><\ rni<;:snic szkiclelowe, poprzccznc rm1zkowanc. ( Zcstaw lrzcch powy:i,szych uk!aclöw jcst uzupclniuny dzialanicm t~„~::-0412!2,Q.:­ "--~~tj~\~~g-~~kbclu _::10.!.!!l!.l~~t<~~·ego rola polcga na regulowaniu progu pobt1clliwosci propri61·-c::ccploröw mir,'.sniowych (wrzccionck) i na wspöklziahmiu z systcrnc111 sprzc;zcl'I zwrotnych. Ma on informowac o.u.n. o prawicllowosci

-\

.,, patrz T. 1. ·- str. 82

/

1i ~:

KINEZYTERJ\PIJ\

94

Cll'iczenia ki11ezytern11ii 111iej.1·co11·ej ( lokalnej)

95

.„wykonania" czynnosci ruchowych zaclanych odpowicd11im mi<;sniom przez ncrwowc o.Sroclki programujt\CC. µktacl „gamma" opröcz rcgulacji progu pobudzenia spelnia doclalkow<\ rol<; „szpicga" znajdujqcego si<; w obozic innym niz wlasny ponicwaz ma „clonosi6" infonnacjc o pracy cfcktqr6w - mit;sni. Ta wspölpraca uklaclu „gamma" z systcmern spn;zct1 zwrotnych slanowi o istocic Jzialania biofceclback'u. Powyzszy schcmat prnwicllowego miQsniowcgo oclruchu warunkowcgo iluslrujc (skrötowo) ryc. 62*.

0

c? ~

~fü~

b~ 0 ~

Bn 'Q

0B

0 v_

_

-~ _::::;:.--:::::;;;--,..;=.::.--

Ryc. 63. Ta sama co na poprzedniej rycinie sytuacja tylko ze wsp61obecnosciq „patologii" w postaci czcsciowej blokady przeplywu bodzc6w eferentnych w ncrwowych szlakach korowo-rdzeniowych. Ich wielkosc (moc) jest nicwystarczajqca, by funl
Ryc. 62. Prawidlowy (schematycznie narysowany) luk odruchowy dla poglcbienia ruchu zgiccia w stawie lokciowym prawej ko1\czyny g6rnej. Bodzce alerentne (potrzeba wykonywania ruchu) przcchoclzij przez odpowiednie drogi i osrodki nerwowe, Si.\ przetwarzane i nastcpnic przekazywanc na obw6d do micsni zginaczy stawu lokciowego co powoduje wykonanie zadania ruchowego.

· * Ryc.

62, ü3, 64 za D. E. Krebs w pozycji S. B. O'Sullivan; T. J. Schmitz, (1988), Physical Rehabilitation: Asscssmcnt und Trcatqicnt; rozclz. 29; str. 630 i
1\,! ,J'

KIN E7.YTERM' l 1\

%

(b,

C'wiczcnia kinezyterapii mi<'.isr:owcj (lokal1ll'.i)

97

zytcrapcutycznych. Dlatcgo skonstruowano znacznic prostszc, mniejszc, przcnosnc aparaty, kt6rc spdniaj<\ wszystkic wymogi.

Ryc. 65. Urz<]dzenic clo prowaclzenia terapii w oparciu o biofeecl!Jack przedstawione scJiematycznie. Tr6jg!owicowa elektroda do sty111ulacji z podl<1czony111 monitorcm, w kt61y111 jest umicszczonc naglosnienie.

Wskazania clo 6wiczc11 opartych o biologicznc sprzc;zcnia zwrotnc: 1. Zmnicjszona (z r6znych przyczyn patologicznych) sila mic;foiowa, ktörcj wiclkosc okreslana lcstcm oscylujc rnit;clzy slopniami ~k
Prowadzenie lcrapii w oparciu o biofeedback, jak sie;'. latwo zoricntowac, wyrnaga odpowicclnicj aparatury. Dla praktyki kinczytcrapeutyczncj najoclpowicclnicjszym sprzt;lcm bylby clcktromiografy, za pomoc<\ ktörych micrzy sie; wiclkosc polcncjat6w bioelcklrycznych w pracuj11cych 111i9SI1iach. Pozwalajq onc kontrolowac silc; czy wielkosc boclzcöw „wiclzicc" je i „styszec" poniewaz s<\ wyposazonc w ekrany i urz<1dzenia naglas11iaj11ce. Mozna takze za ich pornoG\ stymulowac zqdane grupy mi9sniowe W punktach cJcktromolorycznych. Jcsl \o jeclnak aparalura koszlowna, a zarnzcm potrzcbna w diagnostycc mcdyczncj w wiclu spccjalnosciach i cllatcgo nie jcsl clwtnic udosl<;pniona clla clziahu1 kinc-

cc s:1 przckazywane oprCicz „normalncj" clrogi - obocznie, najlcpicj wiclotorowo po to hy przywröcic dro:i.nosc typowcgo clla clancj czynnosci luku oclruchowcgo. Nie mozna liczyc na skutecznosc tcj tcrapii w sytuacji calkowitcgo przcrwania ktörcgos z ncrwöw wchoclzqcych w sklacl clrogi ncrwowcj, 3. w cwiczeniach r6wnowaznych przy wsp6lobccnosci zaburzc11 typu blc;dnikowego mozna stara{; si<; oclzyskac poczucic r6wnowagi pod kontrol<\ wzroku, 4. clo korckcji wad poslawy w cc!t1 oclpowicclnicj stymulacji do dlugotrwalcj pracy mic;sni posturalnych (bc;clzic jcszcze o tym mowa w clalszcj czc;sci poclrozclzialu). Przeciwwskazania: praktycznic nie ma zaclnych. Mozna omin:1c takic cwiczcnia z braku oclpowicclniej aparatury, alc kiccly sie; ni<\ clysponujc i sq po temu wskazania mozna lq lcrapic; slosowac'.: bez ograniczel'i przynajmnicj zc strony obaw przcclawkowania wysilku.

il

r

;l',

,\'"

98

KINEZYTER1\PI/\

W skaz6wki metodyczne: 1. Poprawa sily mic;sniowcj . .leieli jcst na takirn niskirn poziornic, zc cwicz<\CY nie jcst w stanic poczuc zadnego napic;cia, a ono wystc;pujc nalczy 1m1 te11 fakt uzmyslowic (jcclnoczesnie) wzrokowo i sluchowo. W ko1'tcowcj l"azic skurczu mic;sniowcgo mo:i.na zcsp6l dynamiczny „wzrnocniC::" za pomocq stymulacji. Pacjent rnusi w tym dziahmiu wsp61pracowaC:: staraj,\c sie; „pomagac" aparaturzc. \Vzrnacniünie trzcba stalc prowaclzic „na granicy" wydolnosci silowcj cwiczoncgo zcspohi. w momencic uzyskania mozliwosci wykonania ruchu czynncgo w odci<\Zcniu z pomocq nalcz.y stymulacjc; odstawic, zcby nie „rozlcniwic" mic;sni, 2. podczas poprawiania clro7.nosci przcplywu hod:l.cöw w szlakach ncrwowych nalezy korzyslac z mozliwic najwic;kszej ilosci „obocznych" clr6g (wzrokowcj i sluchowej) po to by uzyskac z.<1dan;1 poprawc,~ funkcjonalm\. Po jcj wyraznym uzyskaniu lrzeba utrudniac z1adania czynnosciowe przez wyd!u:i.anie czasu ich wykonywania, b'\dz prz~z utrudnicnia koordynacyjne, 3. zabicgi terapeutyczne z wykorzystanicm biofceclback' u powinny byc w skal i dnia wykonywane od 3 do 5 razy przez okolo 5 min. (z przerwami wypoczynkowymi). Wrncaj<\c do biofceclback'u i wacl postawy nie spos6b nie wspornnicc polskich dokonm'l w tym wzglc;clzie. Na przclomie lat 60-tych i 70-tych ubicglcgo wicku, polski tcrnpeuta S. Majoch zajrnuj,1cy sie; terapi<\ bocznych skrzywie11 kn:;goslupa skonstruowa! korektor postawy, kt6ry clziahü (i to barclzo skutecznie) w oparciu o zasaclc; biofccclback'u. Cwicz<\CY przyjrnowa! skorygowanc\ czynnic postawc; (siedz<\ca lub racz~j stojc\C<\) pocl kolumm\ z wysic;gnikiem umicszczonyrn nacl jcgo glow<\. Wysokosc kolumny byla clobrana w taki spos6b, by cwicz<\CY musial ca!y czas utrzymywac g!owc; w kontakcie z wysic;gnikicm. Jcgo poclw6jne ramic; zaopatrzonc bylo w kontakt, kt6ry zwieral obwöcl elcktryczny. Jczcli znwczony utrzymywanicrn skorygowanej postawy pacjent nawct minimalnie jq zmicnil („zgarbit sie;"), przcrwal obw6d eo powoclowa!o wh1czenie brzc;czka informujqce wszystkich interesownych o tym fakcic. Autor tego urzqclzenia, nie nazywaj<\C go jeszcze clzisiejsZ<\ nazwc,\ wykorzystywal zasadc; sprz<;zel'l zwrotnych r6wnoleglc w czasic z tym, kt6rzy sq uznawani za prekursor6w tej tcrapii. Kto byl picrwszy lrudno bez oclpowicclnich bada11 stwicrclzic, bo pewnym jest, ze wsr6cl picrwszych byl na pewno.

,

2. C"viczenia kinezyterapii og6lnouspra'
1

1

t

Dlatego prograrne111 kinczytcrapii ogölnousprawniaj<\ccj pnwinni byc obji;:ci pacjcnci ktörzy: !. trwalc utracili znaczny proccnt zc!rowia glöwnic w oclnicsicniu do utylitarnych funkcji ruchowych, 2. z przyczyn chorohowych, przez okrcs dwöch (i wic;cej) tygoclni** przebywali w pozycji Jc2::1cej, w lözku szpitalnym, 3. przcszli rozleglc zabicgi operacyjne, przcdc wszystkim w obrc;bie narz:1clu ruchu. W sklacl kinczytcrapii og6lnousprawniaj<\cej wchodz;1: 1. cwiczenia og61nokondycyjnc, 7 cwiczcnia w woclzie, 'i.

*~'

patrz T. 1, str. 28 okrcs 1~1-to d11iowcgo hczrndm powoduje wyrnZnc 11ick.orzys1ne wiclonarz:.\dowe zmiany u ludzi nllodych, zdro\vych czyli w pclnl wydol11ych fizycznic. Po1wicnlzaj~\ len fakt odpt>wicdnic ckspcrymc11ty - patrz; RomarnJwski \V. (i wspülpracownicy): „Prolilaktyczne z11aczc11ic zwi\'.kszrn1cj aktywnoSci ruchowcj czluwic-

ka""; (1'172); PZWL; W-w:i; str. :!O

1

·r--· KIN EZYTEIMP / 1\

100

C,'11 •ic::etl ia kitlC.-C:)'I i'f"(l/Jii ogc)f11ol/Sf!raH 'II ittft/C:l'.f

3. t'.:wiczcnia z zakresu tzw. gimnastyki porannej, 4. sport ost'ib 11icpcl11osprnwnych.

Jitacji mcclyczncj, ktörcj inlcgral11;1 czc;sct<\ jesl kinezyterapia - takzc ogölnousprawniaj<\ca, .Jcsl ona tej konccpcji jeclnym z wazkich wyröznik:öw. Trzeba sie; takzc w tej clyskusji zalrzyrnaC:: nacl problemem cfcktywnosci tak prowaclzoncj lerapii . .Jak powiedziano poprzednio tc zajc;cia s;i prowadzone zcspolowo w grupach licz<1cych 11:.11,.vct ponacl clwuclzicstu pacjcntöw* eo pozwala na wysok<\ wydajnosc pracy. Tcrapeuci (poclobnie jak nauczyciclc w .f.-u) nie powinni prowaclzic wic,:ccj takieh zajc;c w skali clnia jak pic;c 45-cio minutowych jcclnostelc Powyzszc limity wynikaj:\ z konicczoosci starannego przygotowania sie; clo ich prowaclzcnia jak i zc skali truclnosci, Ale i tak clajc Lo cluzq liezbc; okolo 75 pacjcnt6w na jeclnego prowaclzqcego w skali clnia, Ten argumcnt oclgrywa istotnc znaezenic w obecnyeh czasach, w ktörych problcmy ekonomii pracy sq szezcgölnic waznc.

Lat.wo sie; clomyslic'.:, :i.c caia wyzc.1 wyrnicniona grupa cwiczci'1 prowadzonych w odpowicdnio dobranych grupach, tzn. zcspolowo, st~u10wi odpowieclnio zmodyl"ikowane zapozyczcnia zaruwno z obszaru szkolnego wychowania l"izycznego jak i Z treningu sportowcgo. W ZWi<\Zkll Z Lym 11lllSZ<\ sie;: one odby\.Vac w poclohnych (czc;.sto adoptowanych) obiektach i wedh1g identycznych prawidd rnetodycznych. To eo rö:i.ni zajc.~cia tego typu u ludzi choryeh i zdrowych Lo wyh1eznic natc,~zenie wysilku rizyczncgo aplikowanego c:wicz.<\C)'lll W jeclnoslce czasu. Ich prowaclzcnic jcsl jeclnak znacznic p·ud11icjsze od cwiezeI'1 z kinczylerapii rniejseowej cllalcgo, ze Lutaj rizjolerapeuta sleruje grup<\ (czc,:sLo wieloosobow<\) eo wyrnaga odpowieclnieh meryloryeznych urniejc,:lnosci zaröwno w przygotowywaniu jak i w wykonaniu. 'vVyrnög zapcwnicnia oclpowicclniego wspökzy11nika bezpieczc1'1stwa w czasic :,r,;~j!.k: (szczcgö!nic podczas prowaclzenia cwicze1'l \V woclzie) jesL niewspöhniernic wic;:kszy ocl dziala1'l prowadzonych dla rea!izacji cclöw z kinezyterapii mic:jscowej. To eo powicclziano wyzcj odnosi sie,: do jcdnosLkowych cwicze11. A przccie7, dla kinczytcrapii ogö!nouspraw11iaj<1ccj tak samo wazne (o ilc nie wa:i.niejsze) jest cllugofalowc planowanie cwiczct'1 obejmuj<\GC caly okres pohylu pacjcnta w placöwcc lccz<\ccj. Trzeba, na poclstawie diagnozy, przewidzic(: ktörc zclolnosci kondycyjne b(,~clq lrcnowane oclpowiednimi rodzaja111i zaj(,'.c, w jakicj kolcjnosci i z jakim nat(,~zcnicrn Lak, by pacjcnl clo maksimum wykorzystal pobyt w osrodku rehabilitacyjnym. W swictle lego CO powicclziano clotychczas oczywislym slajc sie; f"akt, iz CWiczcnia, o klörych tutaj mowa mog<\ byc clobrzc prowadzonc tylko przcz l"izjotcrapeutöw posiadaj
* nie uw1.gl\~d11iono

tu!aj 1iauc1.ania 7. innych przcdmiotüw np. tak wa7.nych jak lizykotcrapia dlatcgo. iZ. rzccz ~prowadza ~i1.,~ do rozwaZ.ml wyh\cznie do tcgo dzialu kinczytcrapii. Edukacja w innych. waZnych i potrzcb~ nych obszarach wicdzy jcst w l'olscc taka san1a jak w i1111ych krajach.

.101

Wrcszcic, na zako11czcnic obrony u:i.ytccznosci cwiezc11 z tego clzialu kinezyterapii nalczy przytoezyc jeszczc jeden, kto wie czy nie najwa:i.nicjszy, argumcnl z obszaru psychologii, Cwiczcnia prowaclzonc w grupach stwarzajq korzystny klimat przez slalq mozliwosc poröwnywania swoich rnozliwosci i osüigni(,'.c w oclnicsieniu do poclobnie niesprawncgo wspö!pacjenta. Barclzo czc;sto poclczas takich zajc;c ll cwiez<\cych powstajc pylanic: 011 mozc, potrafi, a ja nie?'''* Umicjc;tne slerowanic syluacjami, klörc prowokuj<\ do zaclawania sobie podobnych pyta!l stanowi boch1j:i.e najwazniejsz
* liczclmoSC grup zalcZy od og<'>Jncj liczby

pacjentüw przchywaj<\cych w szpitalu w tym sa111ym czasic oraz od uni takic samc lub podobnc wskazania do Cwiczc1i. Zalci.y taki.c od wiclkoSci obicktöw, 1 1 w ktörych tc zaj1.,~cia mog:\ byC prowadzonc i od ich wyposai.cnia w odpowicdni sprz\~l. " ' l\' problcmatykc; syg11aliwwa110 jui. w rozdz. l; slr. 13; pkt. 1.1. Podczas Z<\kc zcspolowych, przy wspulobcc110Sci wsp61zawodniclwa w grupic Cwiczl\cych, znacznic latwicj jcst tc p0Zi:1da11c stany psychicznc wywolywaC i oclpo\vicdnio ninii stcrowae. palrz T. !.; str. 17. tcgo czy

·I

'1

'""*

posiadaj~\

KINEZY'f'ERJ\PI/\

102

ctyki zawoclowcj. Zdanicm autora - powr6t clo zclrowia przy cluzym proccncic jcgo utrnty, albo zycic w warunkach nicpclncj sprawnosci wymaga szczcg61ncgo (pozytywnego) rysu charaktcru, „zacic;cia" psychiczncgo, ktörc umozliwia posiaclanic szcroko rozurniancj inicjatywy tak w picrwszym jak i w clrugim przypadku. Tcgo typu wzorcc osobowosci znacznie latwicj kreowac za pornoc<\ srodköw kinczytcrapii og6lnousprawniajqcej niz innymi sposobarni. ßrak oclpowiednich ccch psychicznych, brnk „twardosci · charaktcru" skazujc luclzi chorych, chroniköw na uzalc:l,nicnia ocl innych osöb, na clomy opicki spolcczncj, choc czc;sto nie ma ku tcmu obicktywnych koniccznosci. Nie mozna w tym micjscu nie przytoczyc po raz clrugi „zlotcj mysli" Wcrgiliusza* - „ ... bo zwycic;zac mogq ci, ktörzy wicrzq, zc rnog<\". T<;~, tak barclzo przydaln<\ w szcroku rozurnianym lcczcniu, postawc; osi<1ga sie; glownic przcz uczcstnictwo w clobrzc prowaclzonycb zaj<;ciach z kinczytcrapii og6lnousprawniaj<1ccj . .lczcli pacjcntchronik po zak011czcniu lcczenia szpitalncgo powinicn, albo musi stale clbac o utrzymanic osiqgnic;tych wskaznikow zcloh~osci konclycyjnych, 10 o ilc sq ku tcmu stosownc mozliwosci, powinicn uczcslniczy{; w zajc;ciach zc sportu osob nicpclnosprawnych, kt6ry stanowi „kuinic;" takich postaw.

· 2.1.1. KompcnsacJa i aclaptacja Drugim kluczowym clla kinczyterapii ogölnousprawniaj'\cej zagaclnicnicrn, obok wyclolnosci fizyczncj, jcst kompensacja. Wü1ze sie; ona scislc z pojc;ciami aclaptacji i rcgcneracji. Drugi z tych terminöw oznacza odtwarzanic uszkoclzonych lub utraconych czc;sci ciaht, narz<1cl6w, tkanck albo kornörek organizm6w zywych. U czlowicka tc mozliwosci, szczcgölnic w narz<\clzic ruchu, sq znacznie (w stosunku clo roslin, a nawct zwicrzqt) ograniczone. Przykhtclcrn posiaclanej przcz luclzi rcgencracji tkankowcj jcst zrost kosci po zhunaniach w sytuacji zapcwniaj<\Ccj im wlasciwc nastawienie i unicruchomicnic. Dlatcgo w kinezyterapii regencracja nie oclgrywa tak znaczqcej roli jak ac!aptacja** i kompensacja. Ta ostatnia clcfiniowana jcst jako zclolnosc zastc;powania, clrog<\ ocltwarzania, utraconych fünkcji (w na1-z<1clzie ruchu - ruchowych) poprzez pracc; oclpowicclzialnego za ni<\, a tylko czc;sciowo uszkoclzoncgo elcmcntu lub calkowitc przcj<;cic jcj przcz innq, zclrow<\ sklaclow<\ tcgo narzqclu. U czlowieka, w wyniku ewolucji, szczcgölnic w narzqclach wewn<;trznych, zostaly wytworzonc znaczne rczerwy kompensacyjnc przez „zclublowanie" barclzo waznych clla zycia narzc\cl6w takich jak np. ncrki czy pluca. Utrata, w wyniku urazu czy choroby, jeclnego z wyzcj z clw6ch wyzcj wymienionych organöw - nie skazujc czlowicka na srnicrc, bo drugi (po oclpowieclnim leczeniu) closkonale sobic „raclzi" w warunkach normalncj egzystcncji z wykonywanicm zyciowo waznych funkcji. Powoclujc to wlasnic samoistna kompcnsacja, w wyniku kt6rej, drugic pluco • patrz T. !.; str. 43·

**

adaptacja - przystosowanic si<.~ organizmöw do zaistniaiych warunk.üw bytowania alho przyslosowanic puszczcgt'>lnych narz:.~döw do pclnienia funkcji przy zinianic warunküw

si<.~

C11·ic:e11 ia ki 11e::ytcrapi i og_tl!11011spra11 ·11 if1jq1:ej

103

alho ncrka pracujqc tylko odpowicdnio wydajnicj - zast9puj:1 utraconc narz<1dy. Grallicc rnic;dzy adaptacjq i kompe11sacj:1 S<\ w wiclu sytuacjach nicwyrainc bowicm Ilic mozna wlasciwic zast<\pic jakiejs funkcji bez ndpowiedniego przystosowania ani dobrzc czcgos (narzqdu) przyslosowac bez chocby malcj clozy zastc;~pczosci. Oba procesy sq jeclnakowo wazne w kinezytcrapii i liczy si<,: urnie.i<.~tnc stcrowanic nirni . .lcdnak trzeba 10 w tyrn micjscu powiedzicc, zc w litcraturzc przcdrniutu wic,:kszc znaczcnie przypisywanc jcst mo;i,liwosciom odtwörczym zwi<\Zanym z kornpcnsacj:\. To eo powiedziano wy;i,cj o truclnosci w rozgraniczcniach rnic;dzy adapt.acj<\ i kornpcnsacjq - jcst wyra;i,nic widoczne poclczas odbudowywania runkcji w narz:1dzic rucliu. Utrata jedncj ko1'lczyny clolncj wydatnie uposlcclza mo:l.liwosci lokomocyjnc poszkodowanego cz{owicka, alc ich nie wyklucza. SposobCiw poruszania sie; w takicj sytuacji jcst kilka. Najprustszym, alc jcclnoczcsuie bardzo niekorzyst11yrn zc wzglc,~döw ergonomicznych, jest „skaka11ic" na zdrowcj ko1'1czynic dolncj. Drugim takzc bardzo prymitywnyrn, jest przesuwa11ic si\: po pod!o:i,ll W pozycji sicdz:\ccj, CO lllllOZJiwia praca obu kOilCZ)'ll g6mych i zclrowcj clolncj. Trzcba jcdnak clu:i.cgo sarnozaparcia i 1notywacji, zcby w taki sposöb przemicszczaC: sie; 1ia eo dzidi. Obecnie lruclno to sobie wyobrazic choc nie tak ZllOWll dawno (po drugicj Wojnic swiatowcj) W biccJnicjszych krajach takic sytuacjc nie stanowity wcale rzaclkosci. Oba wyzcj wymienione sposoby lokomocji s<\ przyklaclern tak aclaplacji, jak i krnnpcnsacji nicstcrowancj. Jczcli amputowany (:l,eby zostaC: przy tym przykfadzic) otrzyma oclpowiednic i potrzcbnc zaopatrzcnic ortopcdycznc (kulc, wözck inwalidzki) - to jcgo mozliwosci lokomocyjne, po nauce posh1giwa11ia si<,: nimi, znacznic sie,~ poprawiaj<\. Arnputowana koi"iczyna w tcj f"unkcji clalej pozostaje caflrnwicic bicrna bowicrn jcj runkcjc podporowc podczas choclzenia 0 kulach - przcjmujc zclrowa noga i obic krn'iczyny görnc, ktl>rc röwnicz slanowi<\ gh"iw11;1 si!c; napc;clow;\ przy poruszaniu sie; za pornoq wözka. Oha sposohy S<\ harclzicj cfcktywnc, niz tc omöwione poprzcdnio i stanowi<\ tak:l.c przyklacl adaptacji i kompensacji, ale ju;i, CZ\'.Sciowo stcrowancj. Zaprotezmvanic amputowanego (przy spclnieniu odpowiednich wymogöw lcczniczych) moze istotnie zrnicnic lokornocj<,: pocl warunkicrn oclpowicclnio zaprogramowanej i prowadzonej kinezyterapii. Pacjcnl (bczposreclnio po zaprotezowaniu) w podcsz!ym wieku czc;sto obawia sie; samoclziclnego choclzcnia z pornocq kul i przy oclpowieclnicj asekuracji. L<,:k: wywolujc ohawa przecl upaclkicrn i closc'.~ cz<;:sto, w poczqtkowcj fazie poslugiwania si<,: protcz;1 - b61 kikuta. Te przyczyny wywolujq uczucic dyskomfortu w wyniku czcgo amputowany nicch<,:tnie korzys!a z protezy wybicrajqc (o ilc mu si<; na to pozwoli) jazclc; na wözku. W takicj syluacji, przy prnwiclfowo prowaclzoncj kinczyterapii powinna slopniowo, ale mo:l.liwie najszybcicj, postc,~po­ wac cJwutorowa acJaptacja, ktörej obie skladowc S<\ jecJnakowo barclzo waz,ne. Adaptacja psychologiczna to najogölnicj ujmuj<\C wyzbycie sie; przez pacjenta obaw przecl samoclziclnym choclzenicm, ktöre spowodowane sq rzcczywistymi

104

KINEZYTf;N.1\P/1\

i urnyinymi przyczynami. Czc,~sto u starszych pacjcntöw, przy wspölobccnosci innych schorzc11 pokonanie tcj baricry nie jcsl mozliwc eo powoclujc, zc chory porusza sie; wyhicznic za pornocc\ wözka inwalidzkicgo, a to bardzo ogranicza sa1nodziclnos6. Druga skhtclowa - t.o aclaplacja narzwlowa, ktöra clolyczy kikuta. W jego obrc;~bie nalc:l,y wykonywac zabiegi, ktöre - znowu uogölniaj<\C ubtwi<\ mu „akceptacj<;" protczy i Li\ drog<1 rckonstrukl*~ ru1ikcji lokomocji - 0 ilc lo wobcc obicktywnych przyczyn mo:l.liwc - bez pulrzchy korzystania z pomocy ortopedycznych w postaci kul czy lasck. Powy:i.szy przyklad przcdstawiony i schcmatycznic, i skrötowo jcst wzorcm clzialania terapeutycznego, ktörc okrcsla sie; miancrn kompcnsacji stcrowancj (kikut ampulowanej k01iczyny plus protcza r<>wna sie,~ nowy, zast<;.pczy narZ<\cl, ktöry winien przej<16 runkcjc;). Stanowi ona, w röznych odcicniach poh1cze1\. z adaptacj<\, poclstawc,~ wic,~kszosci clziahu\. kinczytcrapcutycznych. Obowi
(\viczen ia ki1ze;:yfcrapii

t!,t;tifllOllS/!/"(Jl\ 'lliaft/C<'.f

105

clohicranych bodzcach af"crcntnych, eo nrnsi by6 „potwicrclzanc" przcz analizalor kincslctyczny* w calym procesic usprawniania. Z tego wzglc;clu w clzialc kinczytcrapii ogölnouspraw11iaj11ccj poclczas prowaclzcnia zajc;6 wymagana jcst cluza röznoroclnos6 6wiczcI1 clo rcalizacji tych samych cclöw tcrapcutycznych. Kompcnsacja zalczy od wielu czynnik6w, wsröcl klörych za najwaznicjsze uwaza sie;:

i 1

! f

l. umicjscowicnic clefcktu. Im prccyzyjniej zorganizowana jcst funke ja uszkodzoncgo narz;1clu poprzcz jcgo powiqzanic z ukhtclcm ncrwowym, tym truclnicjszy i clluzszy w czasie musi byc proccs kompcnsacji utraconych sprawnosci. Jak juz wspomniano, w narzwlach wewnc;trznych, takich jak ncrki czy pluca, kompensacja clokonujc siy w pclni samoistnic, bezposrcclnio po uszkoclzeniu. W narzqclzic ruchu wymaga na ogöl cllugotrwalcgo trcningu, a w przypadkach umicjscowionych w osroclkowym uklaclzic ncrwowym ocltworzcnia funkcji w pclnym zakrcsic, nawet przy cllugim lcezcniu, barclzo czc;sto jcsl nicmozliwc. Wynika to z faktu iz podstawowa jcclnostka strukturalna o.u.n. - komörka ncrwowa - nie posiada mozliwosci regcncraeji. Raz zniszczona traci na stalc swojc funkcjc, 2 ... rozmiar uszk0clzcnia. Wic;kszc morfologicznc zniszezcnic jakiegos "narz;1clu rokujc gorz~j, szczegölnic wtecly, gcly zniszczonc zostaj;i jcgo powi<1zania z o.u.n., ktöry slcrujc jcgo fonkcjq. Oslabia lo sygnalizacjc; o clcfckcic eo ujcmnic oclbija sie; na mozliwosciach kompcnsacji, 3. szybkosc powstawania clc!cklu. Dlugotrwaly proces patologiczny zoslawia na ogöl odpowicclni zapas czasu na wytworzcnic mcchanizmöw kompensacyjnych, alc r6wnicz mog<\ mu towarzyszyc nickorzyslnc, wt6rnc zrniany chorobowc (np. powstalc wskutck bczruchu), ktöre niwccz<\ pozytywnc clziahtnic czynnika czasu. Tulaj, w przypaclku powolncgo narastania zmian chorobowych, klasyczny przyklad stanowi'l pacjcnci z ciystrofiq rniysniowq. Chore clzicci potrafiq sobic bowicm wyrobic taki stereotyp choclu, kt6ry urnozliwia samoclziclnc poruszanic sie w pozycji slojqccj, w sytuacji, w ktörcj sila miysni antygrawitacyjnycb jcst mnicjsza ocl „3" w skali lcstu. Trzcba zaznaczyc, ic pozycjc stojqc<\ pacjcnt mozc przyjqc tylko z pomoc<\. 4. og61ny stan chorcgo. Ma islolnc znaczcnic w mobilizacji rczcrw czynnosciowych organizmu niczb<;clnych w uruchamianiu proccsöw kornpcnsacji. Inaczcj m6wiqc lalwicj uzyskac Zc\clanc cclc w sytuacji, kiccly ma si<; clo czynicnia z pacjcnlcm w mloclym wickL1 w pclni sprawnyrn przccl zachorowanicm, 5. psychiczna motywacja pacjenta. Pacjcnci z cic;zkimi nawct clcfcktami, ale pozytywnic nastawicni clo Lerapii, znacznic lcpicj rokuj<\ ocl tych, ktörzy sq lzcj uposleclzcni, ale pozostaj'\ bicrni na clzialania tcrapcutycznc. W wielu ., patrz T. I.; str. 84

rK!NEZYTERJ\Pfi\

106

przypadkach baricra psychologiczna jcsl kluczcrn powrotu c!o zdrowia. Dlatcgo tak wazn<\ jcst w zakrcsic wicdza z zakrcsu psychologii i pcclagogiki, 6. wiek chorego. Detcrminujc w istotny spos6b proccs kompcnsacji. Ludzic mloclzi, w okrcsic wzrostu, majq w tym wzglc;dzic wi9kszc mozliwosci wynikaj<\CC z Taktu nie clo kol'lca uksztahowanych ccch fizycznych i psychicznych. Latwicj si<,~ im przestawic na nowc wymaganc przcz kompcnsacjc; tory, latwicj o szeroko ro:wmianq akccptacjc;. Mö.wiqc o krytcriurn wiekt1 nie nalczy zapomina6 0 rozröznicniu pojc;cia wickt1 biologicznego i kalcnclarzowcgo. W sensic mozliwosci psychofizycznych dosc czc;sto nie pokrywaj<\ si~~ onc z oc!powicclnimi normami, a znacznic wic;ccj rnoina tcrapcutycznic osi<\gn<1C:: u „rzcskiego staruszka" ni:l. u „starcgo" d.tcrclzicstolatka, 7. wlasciwe stcrowanic proccsami kornpcnsacji. Zale:l.y oc! odpowicdnio dobicranych i czc;sto zmicnianych roclzaj6w 6wicze{1, w zalcznosci ocl potrzcb i posiaclanych przez tcrapcutc; urnicjc;tnosc'i ich aplikacji. 4,\

Poni7.cj zostanq przcdstawionc wybranc inforrnacjc z zakrcsu wyclolnosci fizyczncj jako, ZC cwiczcnia Z kinczylcrapii og6\nousprawniaj<\CCj opicrajq sie; 0 mo:l.liwosci, jakic ona stwarza i jcclnoczcsnie rnaj<\ poprawic jej wyznaczniki.

2.2. Wprowadzenie w probleprntykc; wydolnosci fizyczncj W systcmatyce fizjoterapii przyjc;tcj za A. Zcrnbatym w zakrcsic potrzcb kinczytcrapii wyrnicniono m.in. koniccznosc occny wyclolnosci og6lnej oraz prowadzcnia baclai1 czynnosciowych o charaktcrzc ogölnym i micjscowym. Wysilki fizycznc stosowanc w kinezytcrapii ogölnousprawniaj<\CCj wywoh1j<\ caly szcrcg zrnian czynnosciowych, ktörc poprzcz cfekt sumowania si<; zwic,~ksz'~'\ zdolnosci przystosowawczc ustroju clo pracy rizycznej. Polcgaj<\ onc rn.in. na mozliwosci wykonywania wysilköw fizycznych przcz clluzszy czas z wi9ks7.<\ intensywnosciq oraz zwi<,~kszon<\ tolcrancj<\ na znwczcnic. W wyniku systcmatycznych cwiczct'l rizycznych (kinczytcrapii) dochoclzi do poprawy zclolnosci wsilkowcj i tolcrancji wysitku. Ta oslatnia cccha jcst barclzo waina w przypaclku osöb nicpdriosprawnych, bowicrn pozwala na poclcjrnowanie ;,vysilk6w zycia coclzicnncgo przy wi9kszym komrorcic psychofizycznyrn, wynikaj<\cyrn z niwclowania ncgatywnych skutköw znwczcnia. Poprawa zdolnosci wysilkowcj przejawia si<; w zwic,~kszcniu wyclolnosci rizyczncj og6lncj (wydolnos6 tlcnowa, acrobowa) oraz wydolnosci fizyczncj bcztlcnowcj (anacrobowej). Wyclolnosc rizyczna aerobowa pozwala na wykonywanic umiarkowancj pracy rizyczncj przcz clluzszy czas, przy wykorzystaniu tlenowych ir6dcl cncrgii. Wydolnosc anacrobowü urnozliwia wykonywanie intcnsywnych wysilk6w fizycznych w kr6tkim okrcsic przy wykorzystywaniu cncrgii zc zr6clel bcztlcnowych.

c\1 ·ic:cn ia

kinc: yt ('/"( 1/li i ( >gti/11011.1·1 >r~:_11iri.ir11:1'.i

-"--------

107

Powszcchnic przyjc;tym wsbt~1:ikicm wydolnosci fizyczncj ogöl11cj jcst maksymalny pobör tlcnu - ·vo 2111ax;· :i.wany· potocznic_ puhlpcrn llcnowyrn. Ulcga on poprawic na droclze trcningu wytrzyrnalosciowcgo, zapcwniaj<\C mozliwosc wykonywania wic,'.kszych wysilköw wzgl~:dnych. Ich rniarq jcsl. oclsctck wykorzystania pulapu tlcnowego. Osoby o bardzo malcj wyclolnosci poclczas cHugotrwalcj pracy rnogq jedynic wykorzyslywa6 bez istotncgo zmc;czcnia do 3Cl'Yi1 VO,max,:poclczas gdy osohy o .~rcdnicj i wysokicj V0 1 111ax mog<\ konty. nuowac l)cz zahurzcri fizjologicznych wysilck 1ia pozil)rnie 40 do SO(Yi1 VO~max. Ci ostatni poclczas stanclardowych wysilk6w submaksymalnych rnaj<\ ni:i.s-zc st9zcnia mlcczanöw (wska7.nik znwczcnia), zas w pracy rnaksyrnalncj osü1gajq i tnkruj:\ du:i.o wyzszc st~~zenia tych mctaholitöw vv poröwnaniu do osc'ib nicwytrenowanych.

2.2.1. Informacjc ogülnc \Vyclolnos6 fizyczn<\ uwaza si~: za jeden z wa:i.nicjszych czynnik6w warunkuj<\cych zdolnosc'. clo pracy i _1naj<\cych wplyw na ogc'Jl11:1 ak1ywnos6 :i.yciowq czlowicka. \Vcdlug S. Kozlowskicgo przcz tcrmin wydolnosc fizyczna rozumierny zdolnosc do pndcjmowania ci(,'.zkich luh clh1gotrwarych wysi!köw l'izycznych, wykonywanych z 11clziak111 du:i'.ych grup mi<;sniowych, bc.z szybko 11aras1aj<1cc.go znwczcnia i warunkuj:1cych jcgo rozwc'ij zmian sroclowiska wcw1ic,~frz.ncgo organizmu. Dcfinicja ta obcjmujc röwnic:i. toleranck z111ian zmc;czcniowych i zdolnosc: do szybkicj ich likwidacji po z~tkoi'lczcniu wysi!ku fizyczncgo. Komisja Fizjulogii Pracy i Aktywnosci Fizyczncj Komilclu Nauk Fizjologicznych p AN ( I <)82) zaproponowata nicco i1111;1 clcfin icj9 wyclolno.~ci fizyczncj okrcslancj jako „zclolnosc organizmu do wykonywania pracy fizyczncj", zas szcrszym pojc;cicm zclcfit1iowala zclolnosc wysilkow
sprawnos6 proccs6w wyröwnuj
r 108

).)'

KIN EZYTEN.AP /;\

Uwzglc;dniaj<\C wykonywanic rozncgo rodzaju wysilk6w rckrcacyjnych, sporlowych i cwiczcti ogölnousprawniaj<1cych w kinczytcrapii, 0 wyclulno.~ci rizyczncj clccycluj<1: przcrniany cncrgctycznc w ustroju obc.j111uj<1cc: proccsy tknowc i bcztlcnowc, rczcrwy cncrgctycznc; sprawnosc tcnnorcgulacji oraz gospoclarka woclno-clcktrolitowa; poziom koordynacji ncrwowo-mic;sniowcj, wyrazoncj: a) sih\ i szybkosci<1 ruch6w; b) tcclmik•\ wykonywania cwiczc1i; c) koorclynacj<\ i prccyzjq ruchu; wlasciwosci budowy ciala (wysokosc i masa ciala, rozwl>j masy mi<,:sniowcj, proporcjc cHugosciowc, itd.); czynniki psycl1ologicznc (cmocjonalno-wolicjonalnc, antycypacja ruchu, ilp.). . W mcdycynic sportowcj, rchabilitacji rnJclyczncj i mcdycynic pracy stalc poszukujc sie,: uniwcrsalnych wskaz.nik6w wyclolnosci rizyczncj, kt6rc w jak najlcpszy spos6b charaklcryzowaly by zclolnosci wysilkowc nie tylko czlowicka zdrowcgo, alc röwnicz osoby z rözncgo rodzaju uposlcdzcnicm sprawnosci ruchowcj, odchylcniarni w slanic zdrowia lub b<,;ch1cych w r6znych okrcsach bczczynnosci ruchowcj (np. dlugotrwalc lczcnic w l6zku). Do najlcpicj poznanych wskaznik6w mo:i.na zaliczyc wymicniony wczcsnicj puhlp tlcnowy (V0 max). Wskafoik tcn wykazal najwic;ksz<\ przydatnosc praktyczn<\ w bacla2 niach luclzi zdrowych, jakkolwick stosowany jcst r6w11icz w baclaniach klinicznych (okrcslanic obci<\:i.cii wzglc;dnych na poclstawic oclsclkowcgo wykorzystania pulapu tlcnowcgo). W baclaniach osöb o obnizoncj wydolnosci fizyczncj stosujc sie; r6wnicz inne wskafoiki wyclolnosci jak np. PWC 170 (oclpowiacla 80% V0 max), PWC 150 i PWC 13 (r Wskazniki PWC okrcsla sie; podczas stan2 darclowych wysilköw .subrnaksymalnych z uzyskiwanicm r6wnowagi fizjologiczncj 11a poszczcgöli1ych stopniach obciqzcnia (slabilizacja cz<;stosci skurcz6w scrca). PWC 150 i PWC 130 okrcsla sie; szczcg6lnic u osöb w starszym wicku, clzicci i mlodzic'l,y oraz osöb z obniz01u1 wydolnosci<\ rizycznq (np. wskutck choroby). Z czascm okazalo sie;, zc w badaniach os6b chorych najlcpicj occniac jcst w sposöb bczposrcdni tolcrancj<;: wysilkoW<\, ktöra barclzicj prccyzyjnic okrc.Sla zclolnosc clo wykonywania röznoroclnych wysilköw rizycznych. Dajc to mozliwosc lcpszcj occny np. poslc;pöw rchabilitacji mcdyczncj, b;1dz, zalccci1 clotycz;1cych codzicnncj aktywnosci zyciowcj ( czynnosci lokomocy jnych, poruszania sie; na w6zku inwalidzkim, samoobslugi itp.). \"!_'~!.~r~~~'.c)~\-~_Y_.:'>~_l_~_~':"~~joznacza zakrcs zdolnosci organizrnu do wykonywania pracy rizyczncj ocl momcntu" wyst<\picnia objaw6w clyskomrortu do chwili potrzcby jcj przcrwania. R6wni~z uwaza sie;, zc tolcni1~cja wy~ilküwa wskazuje na zdolnosc do wykonyvJania okrcslonych wysilk6w bez wic;kszych zaburzc11

Cwic::e11 i<1 ki11e::y1en111i i <1gcl/11011spra11•11iajqcej

109

horncostazy. Stqcl za rniarc; tolcrancji. przyjmujc sie; czas wykonywania zaclanych obciqzcli wysilkowych clo momcnlu wystqpicnia zaburzc1i homcostazy. \V przypaclku luclzi zclrowych tolcrancja wysilkowa jcst zalczna ecl tych samych czynnik6w, kt6rc clctcrminuj;\ wyclolnosc fizycznq. Natorniast u ludzi chorych clo cloclatkowych ograniczcli nalczy zaliczyc czynniki patologicznc np. nicdokrwicnic niic;snia scrcowcgo, zaburzcnia glikcmii, unicruchomicnic chorcj koüczyny, zaawansowanc proccsy inwolucyjnc bqclz .stosowanc sroclki farmaccutycznc. Glc;bokosC:: zrnian sroclowiska wcwnc;trzncgo organizmu oraz zrnian czynnosciowych b<,xJqcych poclslaW<\ lolcra11cji Wysifkowcj jcsl uzalczniona Od Wiclkosci obci<\zcnia wzg!ydncgo (np. odsctck VO„max - wysilki clynamicznc, oclsctck rnaksym;ilncj sily skurczu clowolncgo - wysilki slalycznc). Wiclkosc obcü1zci1 wzglyclnych sto.sunkowo clobrzc okrc.Sla wysilkowa czQstosc skurczöw scrca, b<1clz mctocly occniajqcc uciqzliwosc pracy. Dia cclöw praktycznych clla okrcslcnia stopnia uciqzliwosci pracy przyjc;to tzw. skalQ ßorga (labela 1.1 ). Obcjmujc ona skalc; liczbowq ocl 6 do 20 pkt., przy czym wartosci ocl 18-20 oclpowiaclajq wysilkowi maksyrnalncmu, tj. maksyrnalnej czc;.stosci skurczöw scrca - HR max minus wick. Natomiast u ludzi mlodych punkly okrcslonc wccllug skali i ponrnoionc przcz wsp6lczynnik 10 oclpowiaclajq wysilkowcj czc;stosci skurczöw scrca. Tabcla 1. Subicklywnc odczucic cilo'ikosci pracy wcdlug skali Borga -----Punkty G" 7 - - -8- - 9 10 ----11

Praca wyjitlkowo lckka barclzo lckka dosy6 lckka

12

13 14 15 IG ---17 18 19 20

closy6 cictzka cictzka bardzo cictzka niczwyklc cictzlrn

IntcnsywnosC:: wysilku mozna röwnicz okrcfüic wcclfug tzw. jcclnostck MET ... (mctabolic cquiv;dent); gdzic jcclc.en.MEI, wyraza jcclnostkQ stanclardow1\ oclpowiaclaj<\C<\ zuzyci~ 3,s nil tlcnu na kg masy ciala. Jcclnostki lc stosujc siQ closc czc;sto w baclaniaclrwysilkowych ckg z wykorzystanicrn biczni ruchomcj (np.

"'

r

'•

110

K!NEZYTERAPIJ\

stress test wecllug protokoh1 Bruce' a). R6wniez wysi!kowe baclania elcklrokarcliologicznc pozwalaj<\ na obserwowanie reakcji pacjenta w trakcie zwi<;:kszania inlcnsywno.~ci wysilkü, bqclz wycl!uzania czasu trwania olx:i<1zc1üa. Occna powyzszych 'i·cakcji mo:.?c sluzyc zobieklywizowaniu danycl1 na temat zglaszanych przcz pacjenlÖ'v\t skarg na stany znwczcnia, brak si! lub pojawianic si<;: clusznosci wysi!kowcj. U osöb o ma!ej wyclolnosci fizyczncj (luclzie starsi, osoby po cl!ugim unieruchomicniu, przewlekle chorzy) nawet niewielkic pocl wzgl<;:dern koszlu energctycznego wysi!ki fizyczne, mogq byc przyczync\ powstawania stan6w znwczcnia. Juz przy wysi!kach okolo 30 clo 35%; YC\max rnog'\ wyst<\pic istotne zaburzcnia homcostazy. U osöb z wadarni scrca, c~1krzycc\, naclcisnieniem t<;:tniczym i po przcbytym zawalc scrca zalcca si<;: al:ly obci<1zcnia w pracy zawoclowej, bqclz aktywnosci pozazawodowcj nie przekraczaly poziomu/20 .clo 3ü<.YiJ YO,max. Zalecenia t.e odnosz<\ si<,~ do wysi!köw o charakterze dyniimicznym. W przypaclku wykonywania wysi!köw slatycznych (skürcze izomctrycznc), zalßca si<;:, aby si!a potrzcbna do pokonania'.oporu nie przekraczala wartosci [ S clo 20% maksyrnalnej sily dowolncj. W przeciwnym razic mozc clojsc clo szybkiego rozwoju zm<;:czenia i powstawania niekorzystnych reakcji sercowo-naczyniowych, np. duzy wzrosl cisnicnia skurczowego i rozkurczowego. Omawiaj<\C zagaclnienia tolerancji wysilkowej i uci<1zliwosci cwiczer1 fizycznych nie sposöb pornin<\c towarzyszqcemu im zjawisku zm<;czcnia mic,:sni . Otöz zm<;czcnic mi<;sni, poza subiektywnym oclczuciern dyskomfortu przcjawia si<;: spaclkiem szybkosci i sily skurczu. Mcchanizm ten nie jcst w pelni poznany, jakkolwiek na jego powslanie maj<\ wp!yw: spadck !pH w sarkoplazlllic miocytöw oraz spaclek zawartosci ÄTP wskutek znacznej przewagi zuzycia nacl produkcj<\. Opornosc na znwczcnie zalezy röwnie:l, ocl roclzaju zaangazowanych w wysi!ku mi<;:sni szkicletowych. Komörki mi<;:sni poprzecznie pI«\z.kowanych rözni<\ si<; mi<;dzy sob<1 whtsciwosciami morfologicznymi, czynnosciowymi i wyposazeniem enzymatycznym. Przykladowo w!ökna rni<;:sniowc wolnokurcz<\CC si<;: (czcrwone, lyp I) o przewaclze metabolizrnu tlcnowego cechuje cluz.a opornosc na zm<;:czcnic. Wlökna szybko kurcz<1ce sie,: (bialc, typ IIa) - tlcnowoglikolityczne o przewadzc melabolizmu bcztlcno'vVego nacl rnetabolizmern llenowym cec!Juje srcclnia opornosc na Zlllyczenic oraz wlökna szybkokurcz<1cc si<,~ (bialc, typ IIb) - glikolityczne s<\ w duzyrn stopniu poclatne na zm<;:czcnic. Poclstawq wymicnionego poclzialu s<\ clwie cechy wlökicn mi<;:sniowych, tj, czas skurczu i. opornosc. na znwczcnie. Komörki typu I przewazaj<\ w mi<;:sniach posturalnych np. w mi<;:sniach grzbietu i prostownikach k011czyn clolnych. Komörki typu II przcwazaj<1 np. w mi<;:sniach ko11czyn görnych. U pacjcntöw z objawami niewydolnosci uk!adu kqzcnia mi<;:snic szkieletowe czc;sto pracuj<\ w warunkach przewleklcgo nieclokrwicnia i nicclotlcnicnia. W takich przypaclkach mo:l,e clochoclzic clo przcksztalcania si<;: w!ökicn czcrwonych o rnetabolizmic tlcnowym we wlökna bialc o przewaclze mctabolizmu bez-

('11·ic::e11 i11 ki11 e:y1empi i og1!/11011sprn11·11 iajqcej

111

tlcnowego. Uwzgh;clniajqc ich duz<\ podatnosc na znwczcnie oraz istrne.J<1ce stany niedokrwicnia, stanowiC: onc mog<\ przyczyn<;: wyst<;:powania cluzcj m<;:czliwosci wyrnicnionych pacjentöw. Nalc;i.y poclkrcslic, zc m<;:czliwosc ta rno7.e utrzymywac'.: sie,: przez cl1uzszy czas nawet po poprawie wskazniköw hemodynamicznych na skulck lcczenia, bowiem powyzszc zmiany mog<\ byc oclwracalnc w clh1zszym przcdzialc czasu.

2.2.2. Zmiany czynnosciowc ustroju w stanach bczczynnosci ruchowcj

w swicllc hadai'l klinicznych zachowanic proporcji rnic,:clzy aktywnoscic\ ruchow<\ a spoczynkiem oraz pozycji pionowcj w stosunku ein pozycji lcz<1cej jcst warunkiem zachowania zclrowia. Pionowa pozycja ciala u czlowicka jesl 11iczb<;dna dla utrzymywania sprawnosci rizjologicznych mechanizmöw rcgulacji cisnienia l<;:tniczego krwi. Jakkolwiek nie uclalo si<;: ustalic clokladnic ile czasu dziennic winno przcbywac'.: si<;: w tej pozycji. W sytuacjach :i,yciowych z1rn1szaj<\cych czlowieka do pozostawania w pozycji Ie:i.qecj, dochoclzi do obniz.ania sie; cisnicnia hyclroslatycznego w ukladzie kr<\z,cnia, znmicjszcnia sily ucisku clzia!aj<1cej wzdluz dlugiej osi ko~:ci oraz obnizenia tempa przernian encrgetycznych spowodowanych ogra11iczeniem aktywnosci ruchowej. W czasie picrwszych 2-3 dni bezczynnosci ruchowej clochodzi do najwi<,:kszych zrnia11 w gospoclarce wodno-eleklrolitowej uslroju oraz w stanic napi<;:cia naczyi'l pojelll11osciowyd1. Przy koi'!cu picrwszcgo tygoclnia bezczynnosci .nastr;puje zwi<;:kszone wydalanie z moczcm,clektrolitöw i azotu:oraz zwi<,'.ksza si<;: krzcpliwosc: i aktywnos(: fibrynolityczn
112

I< / N EZY'/EIU\I' /1\

(wi c:e11 ia kinez yterupi i 11g1i/11011s1Jrm1·11i11ir1Cej .113

~~~-"--~~~~~~~-~~~~~~~~~~~~~~~-

zwolnic1iic przcplywu krwi w ko1'iczy11ach dolnych i zwi<,:kszo11a skJonnosC:'. clo powslawania zakrzcpöw; zmnicjszcnic wcntylacji ph1c; zmnicjszcnic rnasy i spadck sily mic,:sni szkielclowych; zwic;kszonc wyclalanic wapnia wraz z moczcm i odwar)1iicnic kosci; wystc;powanic slanöw l<,~kowych, zaburzd1 crnocjonal11ych oraz stan6w ubnizonego nasLroju; - w okresic pionizowania obserwujc sie; gorszc\ Lolcrancj<,: orloslalyczn'\ i sklonnosC:: do omcllc11. Mo:i.liwc jcst röwnic7, uwalnianie sie; zakrzepöw i powslawanic zaLoröw. Z uwagi iia powy).szc zaburzcnia ogölnoustrqjowc zwi:1za11c z clh1golrwalyrn pozostawa11icm w pozycji lci.<1ccj nasuwaj<\ sie; naslc;puj<\ce uwagi natury praktyczncj: --· dlugotrwalc lczcnic w lö),ku oddzialyvvujc nickorzystnic na slan runkcjonalny ustroju i wi11110 byc stosowanc tylko,\v sytuacjach niczbc;dnych, wy11ika_j<\cycl1 z zalccc1i mcdycz11ych; pacjcnt\Jw nalC'i.y jak najcz<,~sciej pozostawiac w pozycji sicdz;1ccj, lub unosic g6rn<\ polow<,: ciala oraz pröhowac pionizowac: w pozycji stoj<1ccj, aby niwclowac ncgatywne skutki unierucholllicnia; osoby, ktöre uprawialy jogging lub inne sporly o charakterzc wytrzy!llalosciowym mogq odczuwac znacznic gorzcj skutki unicruchomicnia i czc,~scicj dochodzi u 11id1 do omdlc1'1 po wstauiu z lözka; przy unicruchomicniu powy:i.cj jcducgo tygoclnia obscrwujc si<,~ pogorszcnic wynik6w t.eslu tolcrancji glukozy; zmniejszona objc,~tosc osocza (hipowolcmia), zaburzcnia i zwolnicnic przcplywu krwi mog<\ micC.:: wplyw na farmakoclynamik<,: slosowanych lck6w. W :i.ywicniu takich pacjcntöw zalcca si<; stosowanic zwi<,:kszoncj ilosci plyn6w hipcrosrnotycznych; z uwagi na spadck wydolnosci fizycznej V0 0 111ax nalci.y coclzicnnic w spos6b komplcksowy piouizowac: pacjcnt6w o~·az stosowac cwiczcnia dynamicznc i izomclrycznc; istnicj<\ clonicsienia, Zc cwiczcnia izomctrycznc w nickt6rych syLuacjach bardzicj skutccznic zapobicgaj<\ spaclkowi V02rnax niz cwiczcnia clynamiczne, jcdnak nalezy uwzglc,~dniaC:: negatywne rcakcjc uklaclu kn1z.enia (nagle zwyz.ki ciSllicnia lc;lniczego krwi); zalcca si<,: r6wnicz wykonywanic w pozycji lei.<1cej inlensywnycl1 6wiezci'1 dynarnicznych z uz,ycicm zclrowych koI1czyn, aby nie clopusciC:: clo cluzcgo spaclku warlosci V0 2 max. Najlepicj, aby cwiczcnia clynamiczne byly w mian; moi.liwosci uzupdnianc cwiczcniami izomctrycznymi.

2.2.3. Testy czynnosciowe i ich odr~bnosci w przypadku osüb niepelnosprawnych" Stosuj<\c pröby czynnosciowc u osöb niepd11ospraw11ych w ·wic;kszosci przypaclk6w wykorzystujc sie; zmodyfikowanc Lesty wysilkowc, wypr6bowane wczcsnicj w baclaniach osöb zdrowych. Ich moclyfikacja polcga gl6wnic na zmniejszeniu intcI]sywnosci obci<1zc11 wysilkowych, skröceniu _s:;rni;.:::_trwania testu;·ff<\dzz111L!i1); spclsobu wykonania pröby np. zaslosowania crgomctru rc;cznego w micjscc nozncgo. Rozpoczynaj<\C cwiczcnia ogölnousprawniaj;1ce nale:i,y wykonac wczesnicj tesly czynnosciowc, slarajqc sie; wyznaczyc obciqzcnia· progowe. M<~i
Dzic,~ki cliagnostyee czynnosciowcj, moina okreslaC:: zaclania utylitarne pacjcnta, sluz;1ce np. occnic zclolnosci do wykonywania czynnosci lokomocyjnych, samoobslugi lx1clz zwi<1zanych z clziahdnosci<\ zawoclow<\. Dia potrzcb terapii ocenic pocllega w ten sposöb stan zclrowia, tolerancja wysilkowa oraz postc;py rehabilitacji. Kwalifikujqc pacjcnta do wykonania wybranych prob czynnosciowych nalezy przestrzegac okreslonych zasacl, clo ktörych mo2na zaliczyc: clostosowanic lestu wysilkowego clo mozliwosci sprawnosciowych baclancgo oraz/lub wysl<,:pujqccgo uposleclzenia funkcji ruehowych (bieznia mechaniczna, cyklocrgometr, itp.); przyjc;cie zasacly o slosowaniu w pr6bach wysilkowy~h obei<1ze!l submaksymalnych lak, aby osoba niepclnosprawna nie byla narazona na zbyt cic;zki wysilck; na poczqtku tcslu wysilkowego obci;1zcnia dobiera si9 ponizcj inclywiclua!nej wartosci Lolcrancji wysilku, opiera.i<\C si9 na okresleniu mocy praey w jednostkach melabolicznych MET (3,5 m!O/kg masy ciala/rnin) lub wyliczo-

r 114

f( l N EZYTERM' !i\

C'll ·ic:en ia ki11e::y1 erapii ogri/111 i11s1>mH·11 iaiw'<'.i ~~~~~~~~~~~~~~~~

nych z przypisanych clla clanego wieku naleznycli wartosci cz<;slosci skurczöw serca; wzrost intensywnosci obci<1ze1'l winien wyst<;powac w oclst<;pach 2-3 min., nie przekrnczaj"<\C wartosci 0,5 jeclnostki MET na clany stopiei'l obci<\zenia; pröba wysilkowa winna trwac eo najmniej 4 min., tak aby uzyskac stan röwnowagi dynarnicznej, informuj<\CY bardziej obiektywnie o slanie czynnosciowym pacjenta; . po zako11czcniu pröby wysilkowcj nalczy obscrwowac pacjcnta przcz okrcs eo najrnnicj 20 min., rejestrujqc dynamikQ powrotu do normy czynnosci uklaclu krqzcnia i oddychania. Obscrwacja rcakcji powysilkowych jcst niczh<;clna röwnicz z punklu wiclzcnia bczpicczc11stwa baclanych oraz oceny reslytucji powysilkowcj. Z rcguty w przypaclku tcstöw oi.:cniaj<\cych wyclolnosc fizyczn<\ clokonujemy poclzialu pacjcnt6w na nast<;plljqce grupy: - osoby niepclnosprawnc bez przcciwwsk~~7.at1 clo wykonywania wysilku, bez schorzci1 towarzysz<\cych, o sprawnym l.i!daclzic krqzenia. Dotyczy to najcz<;sciej osöb mloclych po urazach n<.U"Z<\clu ruchu (np. amputacja); pacjenci o poclwyzszonym ryzyku wystqpienia niewydolnosci uklaclu krqzenia (majqcy clwa lub wi<;cej czynniköw ryzyka choroby nieclokrwienncj scrca), u ktörych wyst<;puj<\ lakze schorzenia towarzysz<1ce, jak np. cukrzyca, zylaki k01'tczyn clolnych, itp. Wymienicni pacjenci nie rnaj<\ zdeklarowancj choroby uklaclu krqzenia, ale wyst<;puje u nich ryzyko pojawienia si<; zaburzel'l sercowo-naczyniowych; pacjcnci maj<\CY rozpoznanq chorob<; uklaclu kn\zcnia z objawarni niewyclolnosci lub po przcbytych opcracjach kardiochirurgicznych. Wysti;puje u nich ryzyko powstania nicwyclolnosci kn1zenia. Nalezq clo nich najcz<;sciej osoby stars;z.c, z wieloma schorzeniami towarzyszqcyrni, eo wymaga wyjqtkowo starannego post<;powania. f
115

2.2.4. Uwagi koücowc Kinezyterapia ogölnousprawniaj<1ca polega na stosowaniu systematycznych cwiczeii wytrzyrnalosciowych (trening zclrovvotny) () skutccznych progowo obci:1zcniach lrcningowycli, ma swoj'\ ocln,:bn:\ specyfik<;: w odniesicniu clo osöh niepdnosprawnych wskulck chorohy, urazöw, czy ograniczcnia ruchowcgo wynikajw.'.ego z procesöw starzenia sie,:. Jcj koi1cowc efekty bc,:cl;\ zalezaly od roclzajöw stosowanych srodk6w trcningowych, genetycznych uwarunkowai'1 adaptacji do wysilku, stopnia uposlcdzcnia ruchowcgo, okrcsu przcbywania w bezczynnosci ruchowcj (dlugotrwale lezcnie), poziomu wskaznik6w sprawnosciowo-wydolnosciowych przed choroh;i lub urazem, wickiem c:wiczqcych oraz motywacji do podj<;cia zmudnych cwiczci'i. Nie bez znaczenia jesl tutaj duza wieclza specjalistyczna i closwiaclczenie fizjoterapeutöw z zakrcsu fizjologii wysiH:.u i rneclyczncj kontroli cwiczcii. Prowaclzcnie zaj<,:c z kinezytcrapii winno byc zawsze poprzeclzone pomiarcm cech fizjologicznych, warunkuj;\cych ocen9 poziomu zdolno.~ci wysi!k:owcj i stopnia obci<\zcnia ustroju wysilkami fizycznymi. W trakcic l'.Wiczcil nalczy stosowac aclekwatne melocly oceny parametröw rizjologicznych i kontrnlowac ich zmiany w toku cwicze11. Cwiczenia kinezyterapeutyczne nie mog;\ przekraczac inclywiclualnych granic tolcrancji wysilkowcj, aby nie powodowac stanöw naclmiernego znwczcnia i przetrcnowania ustroju, a w koilcowy1n cJckcic rozstrnju zclrowia i opöznicnia procesu rehabilitacji. Stqcl wszystkic rnctocly treningu i oceny wskazniköw fizjologicznych winny byc wysoce zinclywiclualizowane i dostosowane clo ograniczd1 wysilkowych danego schorzcnia, czy roclzaju i stopnia nicpclnosprawnosci. Maj<\C na uwaclzc osi;\gni<,'.cic zalozonych ccl6w rehabilitacji, korzystnycl1 clla pacjenta z punktu wiclzcnia poprawy jego stanu psychiczncgo, trzeba uwzglc;dniac'. wicle innych doclatkowych i specyficznych uwarunkowaii wynikaj:1cych z sytuacji zyciowcj osöb usprawnianycli. Nalezq clo nich niCW<]tpliwic inclywidualnc slany psychocmocjonalne wynikaj<1ce z choroby, cic,~zkosci urazu i stopnia nicsprawno.~ci oraz realnych szans na oclzyskanie zclrowia i nwzliwie pclncj sprawnosci psychorizycz11ej.

2.3. Cwiczenia og61nokondycyjne (informacje og61ne) Chc:1c zachowac porz;1clek prczentacji danych I?rzyjc;tych w rozclziale picrwszym - trzeba w tym micjscu oclpowieclzicc na pytanie „ Gd z i e" powinny si<; oclhywac zaj<;cia z ornawiancgo clzialu kinezytcrapii. Zar6wno zaji;cia z zakrcsu gimnaslyki porannej, jak i zc sportu niepelnosprawnych oclbywaj<\ si<; wccllug innych zasacl mctoclycznych niz pozosta!e clwa roclzajc cwiczci1 w tej grupic. Dlatego zaj<;cia wymicnione jako picrwsze nie wymagaj;\ specjalnych pornicsz,1: ,t

•1ri'11'

/\'IN EZY'JEH1\f' !;\

11<.

czet'i. Wystarczaj'\ w tyrn wzglr,~d1.ie sale clmrych, korytarze czy hole szpitalne je:i,eli je odpowiednio wywil:trzyt'.: i posprZc\lac przl:cl zaj<;ciami. Natomiast realizacja cclüw i zadm1 stoj;1cych przed ;;porlcm nicpdnosprawnych opicra sie.: closc wicrnic na wzorach wyczynu sportowego ludzi zdrowych i dlatcgo obickty, w ktcJI"ych te zaj<,'.cia winny sic,: oclbywac - to halc i boiska· sportowe zrnodyfikowanc w \l:n sposöb, by mogli z nich korzystac ludzie poruszajc\CY sie;: na wözkach inwalidzkich. Natomiast jc:i.cli w szpitalach, osroclkach rchabililacyjnych Sc\ wskazania clo prnwadzenia tego typu zajt,:c (pisano o tyrn wc wprowaclzcniu cln tornu drugicgo) to rnogc\ si<; onc oclbywaC:: z powodzenicm w salach gimnastycznych o ktlirych uwagi czytclnik znajclzic poni:i,cj. R(Jznicc rni<,:dzy sportcrn nicpdnosprawnych a zclrowych sprowaclz;~j;\ si<; w zasaclzic clo oclmicnnosci konkurcncji, innych przcpisöw i nat<;zcnia wysitku poclczas trcningu, alc na oglit tylko w fazic wst<;pncj, jcszczc w czasic pobytu w szpilalu, gclzic clcmcnly lrcningu sportowcgo Sc\ skhtdoW'\ cwicz~t1 ogÖlnokonclycyjnych. W takicj sytuacji - ju:l, na pocz,\tku lcczenia - zach<;ca sic,: potcncjalnych kandyclatüw clo . ' . tcj J"ormy aktywnosci ruchuwcj. Stanuwi onit bowicrn najlcpsz<\ opcji:;: pocllrzymywania sprawnosci rizyczncj na oclpowiednirn poziomic w najalrakcyjnicjszcj fonnic po wypisic zc szpitala. Micjsccrn do prowadzcnia cwiczcl'i og6l11oko11clycyj11ch Sc\, albo powinny hyc przcdc wszystkirn salc gimnastycznc. Od razu lrzeba si<; zastrzcc, zc to eo powicdziano wy:l,cj, nie przekrcsla mozliwosc ich prowaclzcnia w innych, adaptowanych pomieszczcniach. Pornocm\, w lakich sytuacjach, bc;:dzic norrna, ktöra okrcsla iz kazdy cwiczc\cy winicn „micc" clo swojcj clyspozycji w czasie zaj<;C:'. powicrzchnic;: czlcrcch mctröw kwaclratowych. Oczywiscic przy zapcwnicniu wymaganych norm z zakrcsu higicny i bczpicczci1stwa cwiczc11. W wiclu polskicli szpilalach w takich pomicszczeniach zastc;:pczych cwiczcnia ogölnokondycyjnc b<,:cl<\ musialy sie,: odbywac, a ich jakost'.: w bardzo cluzcj rnicrzc zalc:i.y od umiej<;tnosci fachowych i chc;:ci fizjotcrapcuty. .Jc:i,cli warunki (f"inansowc i lokalowc) na lo pozwalaj<\ to w buclowie (bc\clz adaptacji) sali gimnastycznej nalczy si<,: kierowac nastc;:puj<\cymi wyznacznikami. Wiel/w{;c. Za optymalnc, w scnsic powicrzchni poclfogi, przyjmujc sie;: pornicszczcnic, w ktörym rnicsc;i sie;: boisko clo pilki siatkowcj z oclpowicclnirni, mctrowcj cltugosci „J~oboczmi".)ak sie;: latwo clomyslic bc;:clzic lo saht o wymiarach!.:2.b x ·11 m. \Minimaln.it wys'okosc takicgo pomicszczenia powinna wynosic 5,5 m, alc lcpicj jest realizowac cclc zajc;:c jcsli jcst ona wic;:ksza ( 11 m) bowicrn umozliwia rozgrywanic mcczöw z gier zcspolowych. Pocl wzglc;:clem wymiaröw opisane wyzcj pomicszczcnic pozwala na prowaclzcnia zajc,:c, w ktörych jcclnoczcsnic uczestniczy do 25 .. cwiczc\cych. Takic obickty Sc\ oclpowicclnic clla cluzych pic;:C:sct (i ponacl) 'lözkowych szpitali oraz spccjalistycznych ccntr6w rchabilitacyjnych. Warto mozc tulaj powicclzicc, zc najmnicjszq grupq naclajqq sie;: clo prowaclzcnia Z<~j<;~C ZCSpolowych jcst grupa SZCSCioosobowa. r

;i

C\1 ·ic::e11 ia ki11ezy1era11ii ogr!l11r111s1Jro1-1 ·11iafr1er:f

117

Bezpiecze1istwo. Tcn waz,ny aspckt prowaclzcnia Z<~jc;.c nakazujc spccjalnq clbatosC:: o wtasciwe zabezpicczenic okicn (niclfuk<\ce sie;. szldo, clruciane kraty wewnc;:trznc), oswicllcnia (wtasciwc zabczpicczcnic lamp) i stabilnc mocowanic przybor6w lak, by w przypadku nickorzystania z nich nie przcszkaclzal:y w zajc;:ciach. Ponadto salc gimnastycznc winny micc sprawny syslcm wcntylacyjnogrzcwczy pozwalaj<\cy na szybkie osi<\ganic Z<\clanej tcmperatury, kt6ra ma wynosi<: J 8°C. Poclczas intcnsywnych wysilkowo zaj<,:c nalczy jq obnizac clo J6°C. Nicspdnicnic tcgo wymogu mozc wywolac cl"ckt przcgrzania u cwic.zqcych eo jcst barclzo niehc.zpiccznc. Iligiena. Salc girnnastyczne o podanyc.h wyrniarach, buclowanc spccjalnic do C::wiczcri musz<\ micc oclpowieclnic zaplcczc skfacla_i
Ryc. 66.

·i

1.

il

'1

Ryc. 67.

1

Ll8

KINEZYTERAP/1\

lVyposaienie sali gimnastyczncj w sprz<,~t skl:acla si<,~ zgoclnie z nazcwnictwcm opracowimym clla potrzcb wychowania fizycznego, z przyrz11d6w i przyboröw. Do picrwszcj grupy zalicza sie; przcdmioty cic;zszc na og6l: montowanc na stak do· scian lub podl:ogi albo lruclno przen.osnc (r6wnowaznie, pon;czc i lawcczki girnnastyczne, materacc). Poza ju:i. wymicnionyni wyposazcnicm clo przyrz11cl6w zalicza sie; takzc clrabinki i kraty przyscicnnc, clrqzki, lramy, k6lka gimnastyczne, lablicc do pilki koszykowcj i urz.<\clzcnia clo mocowania siatki do pil:ki siatkowej. · Przypory to sprzc;t liejszy, przenosny, kt6ry jest uzywany w czasie cwiczct'l przcz poszczeg6lnych cwicz<\Cych. Sldaclujc sie; go w pocln;cznym magazynku przy sali gimnastyczncj, a do obowi<\~.köw prowadz1iccgo cwiczcnia nalciy organizacja clostarczcnia potrzcbncgo wyposazcnia oclpowicdnio na ka:i.ch\ jcdnostk<; zajc;c ogölnokonclycyjnych. Najczr,:sciej uzywanymi w szpitalnych salach gimnastycznych przyborami s<\ cir;z;,trki jcclnorc;cznc o rözncj rnasic, sprr,::i.yny gimnastycznc (tzw. ckspandcry), sZtangiclki, szarfy, worcczki i rö:i.ncgo roclzaju pil:ki w ilosciach oclpowiaclaj<\CYCh osobowcj „pojcmnosci" sali gimnastyczncj. Szczegölnie cluzo uwagi lrzcba poswic;cic cloborowi oclpowicclnich przyboröw wtccly, gcly na sali cwiczq pacjcnci - clzicci. Im ml:oclszc, tym cz<,~scicj, w zaj<;ciach ogölnpkonclycyjnych, dominuj<\C<\ form<\ prowadzcnia bc;clzic forma zabawowa. N icjcclnokrotnic wymaga ona barclzo röznoroclnych sprzc;towo przcdmiotöw, kt6rc cwiczt\CY mog<\ i powinni wyk.onywac czy to w czasic zaj<;:c szkolnych z prac n;czny:ch (o ilc w osroclku lcczqcyrn jcst szkoht) czy pod k.icrunkicrn fizjotcrapcuty prowaclz<\ccgo IC cwiczcnia. Tcgo typu oclpowicclnic wyposazcnic uatrak.cyjnia zajc;cia, a to jcst barclzo wafoc··zc wzglc;cl6w pcclagogicznych. Br,:clzic o tym mowa w clalszej czc;sci rozclzialu. Na konicc ostatnia uwaga clotycz,\ca micjsc prowadzcnia cwiczci1 og61nokondycyjnych. Jczcli szpital posiacla oclpowiccl11ic tercny ogrodowc to w sprzyjajL\cych warunkach a1mosrcrycu1ych mozna i nalczy tc zajc;cia prowaclzic na swiezyrn powictrzu. Ich organizacja zc wzglc;clöw czasowych (transport pacjcntöw i sprzc;tu) jcst trudniejsza, alc k.orzysci znacznc. Tc ostatnic oclnoszq sie; przcclc wszystkim clo odczuc i oclc!zialywal'l psychologicznych. Po omöwicniu wybranych aspcktöw clotycz<\cych buclowy i wyposazcnia szpitalnych sal gimnastycznych czyli wyjasnicniu „Gdzie" nalczy prowac!zic cwiczcnia og6lnokonclycyjnc - naclcszl:a pora, by w tcj sarncj konwencji jak w rozclzialc picrwszym, zaprezcntowac oclpowiec!i na clrugie pytanic tzn. „Jak" nalc?:y je prowaclzic. Wyc!ajc sir,:, 'l.c ta problcmatyka jest najislotnicjsz<\ clla uzyskania najlcpszych cfckt6w (sq nimi wskainiki sprawnosci l'izyczncj trcnowanych pacjcntöw) w tcj grupic cwiczet'l. Jak juz powicclziano, prowac!zcnic zajc;c zespolowych wymaga sporcj wicclzy z wiclu specjalnosci takich jak anatomia, fizjologia, biomechanika, patomechanika, psychologia i pcclagogika, zcby wymienic tylko tc najwaznicjszc. Wymaga takzc oclpowieclnicj praktyki, bez

c\1·ic::e11ia ki11e::yrcn1pii

og1!/11m1,1prr111·11iaj1~~':!!__________

119

klörej nikt zaczynaj:1cy prac<,~ jako fizjotcrapeuta, nie potrafi cwiczd1 zespolowych poprnwadzic dobrzc:. Zasobu potrzcbnych umicjc,~lnosci nie cla sie,~ przyswoic w sposöb tc:orc1ycz11y. Sprawdzone wzory uczcnia adeptöw zawoclu fizjolcrapii (po otrzyrnaniu dyplomu ukoi'1czc11ia sludiöw) prowadzenia zajc;c z tej grupy polcgaly na tym, ze nowy pracownik w picrwszyrn roku pracy zawodowcj tylko hospitowal takic zajc,:cia. Po tyrn okrcsic swojc:go rodzaju sta;i,n pozwalano mu na prowadzcnic: odpowic:dnio przygotowanych i polcm occnianyclt dwöch, trzcclt jcdnostck zaj<;~c zcspolowych . .Jczcli tc; pröb9 przeszcdi pomyslnic, otrzymywal ocl swojcgo zwicrzclmika mctodycznego przyzwolenic na stalc prowaclzc:nic lych zaj<;C:'. eo hylo röwnoznaczne zc: sporym awanscm zawudowyrn. Dzisiaj, jc:i.cli 01nawianc zajc,~cia sq w ugölc w progra111ic nauczania w odpowiednich uczdniach, prowadzi si<;: je: w f"ormic eo najwyzc:j „dc111011slracyjnc:j" eo znaczy, z.c prowadzqcy je studcnci zarniast pacjc:11t(1w majq swoich kolcgöw z grupy. A tu zupdnie eo innc:go w sc:nsic nahycia odpowicd11ich umic:jc,:tnosci. C;,,,,iczcnia ogÖJ11oko11cfycyj11c (podobnic: jak WS/,ystkic: zcspolowc) konStrukcyjnc opartc sq rw t ok u I e k c yj 11y111 lc:kcji wychowani a fil'.yczncgo, ktöry sldada sie; Z ----.„.. lrzecl1···---··· cz<;:sci: WS(<;:pqcj, .. t;o,Jöwnc:j i k01\cowc.iL.Yy' picrwszcj . ········-··-·-···-·-----------11a]c;i,y slosowac cwiczcnia racjonalnic przygolowuj:\cc narz<1dy i grupy rni<;~sniowc: do Ilajwic;kszego natc,:zc:nia \V)'Sil:ku rizyczncgo czckajqccgo je W CZ{,'Sci gl:övvncj. Ta oslalnia sluzy do rcalizacji celu zaj{!l:, a koricowa, przc:z dawkowanic L'.Wiczet'1 oddccl1owych, rozlui.nia_j;\cych i uspokajaj<\cych, ma dnprowadzic paramctry wysilkowe wszystkiclt nrganöw do slimu sprzcd rozpocz<;:cia cwiczc11. Piscmnq clukumc11tacj;1 toku lc:kcyjncgo jcst k o 11 spe kt - z aj f c, ktöry powinic:n hyc zbudowany logicznic eo znaczy, zc zawaric w nim cwiczcnia sq aclc:kwatnc clo cclu zajc,~c'. i do ich lrzcch uprzc:dnio wymic:nionych CZ\'.SCi.


c

(Ll

·t'J

a-

u

.D

0

'I

.., 1.

Czos zr:ij ~~r::

3

........

Ryc. 68. Typowy rozl
,1

1

.,,...---' KINE7..YTF.R1\P/1\ ~~~~~~.~~~~~~~~ 120

Cel musi hyc wyraznic okrcslony. Nie nalczy go zbytnio rozbudowywac. Na przyldad jczeli prowadz:\C)' okresla ccl cwicze11 jako popraw<; fizycznej wyclolnosci og6lncj to popdnia hardzo czc,:sto spotykany bl<1cl zc wzgl<;du na fakt, i:i. takicgo cclu nie mozna zrcalizowac w wyrniarzc jcdncj jcdnostki lckcyjncj, chocby trwala ona nawct 90 Illin. eo jcsl praktykowanc u cwicz<1cych o oclpowicdnim wskaz.niku sprawnosci fizycz.ncj. Dobrzc jcst gcly powy:i.szc zamicrzcnia uda si<; osi<\gn<\C podczas calcgo okrcsu pobytu chorych w szpitalu. Ogölna wyclolnosc fizyczna sklacla sie;. z wiclu czynnik6w i nalC'i.y je wszystkic (w zalcznosci ocl wymog6w tcrapcutycznych) w kolcjnych zajc.~ciach poprawiat'.'.. PrnwicHowo skonstruowany konspckt rnusi mid: tak dobranc cwiczcnia, by najwic;,kszc obci:1:i.cnia wysilkowc przypaclaly w drugicj polowic czc;,sci gl6wncj. Wtccly tzw. krzywa natc,:zcnia wysiHrn w jcclnoslce z:~jc;.6 b<;dzie zgoclna z zasaclarni rnetodyki prowaclzcnia cwiczd1 (patrz ryc. 68). (} s 1z o w a l e k c y j n a tu kilka lub kilk<1nascie monotcrnatycznych konspektöw, ktöre rnaj:\ slu:i.yc rcalizacji tcgo san\ego cclu np. poprawic wskainiköw si!y w zcspolach dynamicznych okrdloncj czc.:sci ciala. Znaj<\C, na poclslaw ic cliagnozy, nieclobory w zdolnosciach konclycyjnych i w rizyczncj wydolnosci og6lnej -- nalc:i.y opracowal:, w l"azie usprawniania, kilka osn6w. Planowany czas pobytu pacjenta w szpitalu stanowi wy?.nacznik limitöw godzinowych clla poszczeg6lnych osnöw eo pozwala na ca!ookrcsowc u!ozcnic harmonogrnmu zajc;,c ogül11oko11clycyjnych zgoclnie z rzcczywistymi,

wstc,~pncj

w tym wzglc;,dzie, potrzcbami pacjenta. Dlalcgo barclzo waz11;1 clctcrmi11ant:\ w prowaclzcniu tych zajc;,c jcst w!asciwy clob6r grupy tak pod wzglc,:dcm funkcjonalnyrn jak i psychicznym. forrnulujc si<; je na poclsLawie du:Zego podobidisLwa nast\'.puj;1cych kryteriöw: 1. 2. 3. 4.

stan funkcjonalny, rodzaj schorzenia, slan og6lny, wskazania i przcciwwskazania do ('.wiczct1,

5. wiek plcc. Stan ifunkcjonalny i roclzaj schorzcnia okreslaj:\ (miQdzy innymi) pozycje · wyjsciowc do cwiezet't CO jcsl istotlle jdc\i iclzic 0 moz.liwnsc dawJrnwania wysilku. Duzo latwicj jest osi<1grn16 u 6wiczqcych :l,l\clany stan znwczcnia w sytuacji, w ktfocj mogl\ oni wykonywac'.: rnarszc w :;zybkim tempic, czy nawct biegac niz prowaclZ<\C cwiczenia Z grup;\, kt6ra mo:i.e wykonywac zaclania ruehowe Lylko w pozycjach lcz<1cych. Przcciwwskazania w powi<1zaniu ze stane111 og,6l11ym decydujl\, w zasadniczy spos6b, o dopuszczalnyeh wiclkosciach obci<1ze11 wysilkicm rizycznym. Zespoly cwicz<1cych clobiera si<; zg,oclnie z zasatl<\ clos\osowywania wiclkosci obci<1zc!1 trcningowyeh clo mo:i.liwosci najslabszego w tym wzglr,'.clzic pacjenta w grupie. Wsp6lczynnik „truclnosci" cwiczei'1 nie mozc utrwalac komplcksu kalcctwa, niesprawnosci, bo w takiej sytuacji cfckty bc;,cl<\ odwrotnie proporcjo-

C1Fic:e11 ir1 ki11e:yrerr1pii ogril!1011svru11·11it1 k1ce i

l2l

nalne clo zamierzc1't. W tyrn m1c.1scu clotyka si<; strony psychologicznej omawianych clziahu't. Na ogöl: pacjcnci pocl wzg!yclem cmocjonalncgo zaangazowania si<; w ty fonnc;. tcrapii dzich\ sie; na lrzy wyraz.ne grupy: I. naclaktywni, 2. normal nie aktywni, 3. z wiclocznic obnizorn\ aktywnosciq. Czyslo nie uclajc siy clobrac zcspoh1 cal:kowicic jcdnoroclncgo pocl wzglc;,clem opisanych wyz.cj krytcriöw. Wtedy - cwiczqcych z picrwszcj podgrupy - nalczy wykorzystywac clo clemonstracji nowych, truclniejszych zadai1 ruchowych, a takzc clo pomocy mniej sprawnym wspöh~wicz
l

l 1

KINEZYTER.1\PJ/\

122

Problcmy poruszonc wyzcj stanowi<\ clobn\ ilustracjc; skali truclnosci poprawncgo prowaclzcnia zajc;c w tym dzialc kinczytcrapii. Dlatcgo tak wazn<\ czynnosciq jcsl odpowicdnic przygotowanic sie; fizjotcrapcuty do kazclych 6wiczc{1, w czym nalc:l.y uwzglc;dniac nastc;puj<1cc krytcria: l. wlasciwy wyb6r i kolcjnos6 poszczcgölnych cwiczci1, 2. slopniowanic trudnosci CO zale:l.y od stOSO\Vt1YCh rnozliwosci kaz.clcgo Z c.wiCZ<\cych, 3. odpowicclnia tcclmika wykonywania poszczcg6lnych cwiczct1. w tym micjSCll wymagana jcst poprawna clcmonstracja, a to zalczy ocl odpowicclnicgo stopnia wlasncj sprawnosci rizyczncj prowadzqccgo, 4. clob6r wlasciwcj fonny prowaclzcnia zajc;c W pdnicsicniu clo wicku CWiCZ<\cych (bc;clzic jcszczc o tym mowa dalcj), 5. ppprawny przckaz slowncgo' opisu 6wiczci1 zgoclny z nazewnictwcrn, 6. odpowicdnic przygotowanic konspcktöw, osnöw i na tcj podstawic - sprzc;tu na jcclnostkowc zaj<,~cia, }' 7. dbalosc () zapewnienic wlasciwcj dyscypliny wsr6d cwicz<1cych w czasie zajc;c co znacz<\co wplywa na ich bczpiccze!lstwo, 8. zapcwnicnie skuteczncj asekuracji pacjcntöw w czasie wykonywania trudnicjszych zadar1 ruchowych zgodnie z wyrnogami bczpicczct1stwa. Omawiajqc prawidla prowadzcnia zajc;c w dzialc kinczytcrapii ogölnousprawniaj<\ccj nie spos6b nie przywolac tutaj pcclagogicznych zasad nauczania o ktörych juz wspomniano*. Stanowi<\ onc podstawc,~ og6lnych wytycznych prowadzcnia ·cwiczc11 zcspolowych w kinezytcrapii. Zgoclnic z nimi wszystkic takie clzialania musz<\ opierac sie; o: 'rl. zasaclc; aktywnosci i swiaclornosci, 1: 2. zasadc; wszcchstronnosci, ' 3. zasacl<,~ pogh1clowosci i dostc;pnosci, '\4_ zasaclc; systcmatycznosci i trwalosci. Szczcg6lowc omawianic wy7.ej wymicnionych sposob6w postc;powania mija sie; z cclcm dhttcgo, zc fizjotcrapcu~i z ccnzuscm wyzszcgo wyksztalccn.ia w naszym kraju znajt\ je ze studi6w w wyzszych szkolach wychowania fizyczncgo. Dia nich stanowiq 1u1aj tylko polrzcbnc przypomnienic. Na koniec pozostalo jcszczc uclziclcnic oclpowicclzi na oslalnic juz pytanic „Po eo?" prowaclzi sie; zajc;cia og61nokonclycyjnc. Nalezy :l.ywic nadzicj<,~, zc ta problcmatyka zostab ju:l., niejako „po clroclzc" dostatccznic wyjasniona. Znaczcnic jej clla calokszlaltu rchabilitacji mcclycznej chroniköw jcst tak wiclkie, zc wröcimy na chwilc; clo tcj sprawy. Po picrwszc - choclzi o stworzcnie przcrostöw kompcnsacyjnych potrzcbnych zdolnosci konclycyjnych w zdrowych cz<;sciach ciala i pqprawc; wskazniköw wydolnosci fizyczncj po to by mozliwic * patrz T. 1 - str. 49

C\ric;:enia kinc:ytempii ogö!11011.1prm1·11iujqn:i

123

najpdniej usamodziclni('. chorcgo w wymiarze czynnosci utylitarnych. Po clrugic - zeby to dobrzc zobrazowac !rzeha poshizyc sie,~ przykhtdcrn. Pacjcnt z pora7.eniem mic;:;ni krniczyn clolnych 111nze sie; poruszac za pomoe<\ wözka inwalidzkiego. 'vY tyrn celu musi micc wzmocnione zespoly mic;sniowe kot'1czyn görnych, obrc;czy barkowcj i tulowia. Im szybcicj i clalcj chcc sie; przcmicszczac tym sila wyrnicnionych mi<,~sni i sprawnosc mechanizmöw wydolno.~ciowych musi by6 wic;ksza. Natomiasl jczeli chce uczcstniczyc w zawoclach sportowych np. w hicgu marat011skim, cu nie jcst rzadko.~ciq, lo jego sprawnosc fizyczna pojmowana ogölnie przcwyzsza wskazniki luclzi zdrowych barclzo znacz
2.3.l. Zdolnosc wysitkowa dzicci i mtodzic:i:y \.Y przcbicgu ontogenczy zdolnosc wysi!kowa ulcga istotnym przcobrazcniom zwi:\zanym z proccscm clojrzewania biologicznego, kiccly to po jego zako11czcniu clochoc!zi do stahilizacji sprawnosci najwaznicjszych uklacl<'Jw runkcjonalnych czlowicka. Dia cclöw por(Jwnawczych okrcs od uroclze11ia clo rozpoczc,~cia okresu clojrzcwania przyjllluje si<,'. jako Wiek dziecic;cy, zas do jcgo calkowitego zakoilczenia - jako wick rnlodzic:l.owy. Zmiany funkcjonalnc z wickicm nie przebiegaj<\ w sposöb liniowy. Przykladowo clojrzcwanie uklaclöw zwi<1zanych z adaptacj<\ wysilkow:\ przchicga w sposöb posrcdni, w por6wnaniu clo uklaclu nerwowego, ktöry rozwija si<,'. najszybcicj. Podczas wykonywania wysi!köw fizycznych organizm dziccka wykazujc silnicjsze pobudzcnie adrcncrgicznc i slahsze noradrcnargiczne, w przeciwicri.stwic clo organizmu osohy doroslcj, eo powodujc nizszc przyrosty wysilkowe cisnicnia tc;lniczcgo oraz zwi<,'.kszon<\ CZ<,'.stosc skurczöw scrca. Przyjmujc sir,'., zc od 10 roku zycia wysi!kowc wartosci cisnicnia lr,'.lniczcgo stalc wrastaj<\ wraz ze zwir,'.kszanicm intensywnosci wysilku i sq adekwatnc clo wyn1iaröw cia!a. W czasic pracy rizycznej z uwagi na nmiejsze opory naczy11 obwoclowych stwicrclza sie,'. u clzicci zwic;kszony przcplyw krwi przcz zaanga:l.owanc w wysilku mir;snie.

Z uwagi na mnicjsz11 objr;tos(: wyrzutow;i serca obscrwuje sie,'. u clzicci wic;kSZ<\ jcgo czc,'.sto.~c skurczöw w czasie wysilköw submaksymalnych. Maksymalna pojenrnosc minutowa scrca oraz ohj<,'.tosc wyrzutowa zwic,~kszaj11 si<,'. proporcjonalnic do zmian wiclkosci mir,'.snia scrcowcgo, zachowujqc znaczqq korclacjc,~ mir;clzy objc;tosci'l serca a zuzyciern llenu. W licznych badaniach wysilkowych z udzialcm clzieci do 1() roku zycia wykazano, ze inclywidualnic maksymalna CZ\'.slosc skurczöw scrca osiqga wartosci do 2 l 5 na minut\'.. Nie stwicrdzono r6znic zwi<1zanych z pki<\ zaröwno w czasic wysilköw submaksy-

.111

1

,i 1

\

l

124

KINEZYTl~R1\PIJ\

malnych, jak i maksymalnych. Z uwagi na ni'i.szc u clzicci powysilkowc slc,~zc­ nic katccholamin wc krwi w por6wnaniu do osöb doroslych, obscrwujc si<,~ u nich szybszy powrlil do wanosci wyjsciowych cz<;stosci skurcz6w scrca. Dzicci, w poröwnaniu clo osöb cloroslycl1, maj<\ w czasic wysilku rnnicjsz<\ · pojcmnosc minutoW<\ scrca, ktüra w czasic clojrzcwania istot11ic wzrnsla od warlosci 10,5- l 2 l/rnin. w wicktt 9-l 0 lat du ponad 16-20 l/rnin. w wicku l 9-20 laL Dzicwcz<;la majq z rcguly nizszc warlosci tcgo wskaznika. Organizm dziccka kompcnsujc zmnicjszon<\ obj<;tosc wyrzuloW<\ scrca lcpszym wykorzystanicm tlcnu przcz pracuj<\cc rni<;snic (zwi<;kszona r6znica l<;Lniczo-zylna zawarlosci tlcnu) oraz zwic,~kszcnicrn przcplywu krwi. W odr6znicniu od os6b cloroslych, dzicci charaktcryzujc wzgl<;dnic korzystny stosunck obj<;tosci scrca clo rnasy ciala szczuplcgo (LBM - lcan bocly mass). Maj<\ onc r6wnic'i. sprawnicjsz<\ adaptacjc,~ wysilkow<\ ukladu k1«1zcnia, co wyraz.a si<; krölszyrn czascm osi<\gania indywiclualnych warlosci ,wzglc,~dnych pulapu llcnowcgo (V0 1 max/ml/kg). Przykhtclowo wartosci 50%'; V0 1 rnax clzicci osi<\g<~i<\ w czasic wysilku w ci<\gu 30 sek., gcly Lymczascm clm:osli l)otrzcbujq okolo 2 rninuL Por6wnujc\C rno'i.liwos(: wykonywania wysilköw rizycznych w wartosciach bczwzglc,~dnych, dzicci w odr6'i.nicniu od cloroslych cechuje ... mnicjsza .moc wykonancj pracy, eo wynika z mniejszych wartosci bczwzglc,~clnych pulapu tlenowcgo . .fcdnak po uwzgl<;dnieniu masy ciala wic;:kszos(: wskaznikow charakleryzuj<\cych sprawnosc'.: ukladu k1«1zenia jest poclobna lub wi<;ksza niz u cloroslycli. 'vVynikaj<\ z tego okrcslone wnioski praktyczne. Otöz w czasie stosowania w kinczytcrapii wysilköw dynamicznych o charnktcrze tlcnowym nalezy zawszc uwzg,l<;dniac obci<1zcnia wzgl<;clne, tj. odnicsicnie do masy ciala oraz udnosic. pomiar ich inlensywnosci w stosunku do wysilkowych wartusci czc;:s\osci skurczöw scrca (BR). Sprawnosc wysilkowa ukladu oddcchowego osi<\ga swojc ostalcczne warto.~ci w koticowcj fazic okrcsu clojrzcwania biologicznego. Dotyczy lo pojemnoSL'.i 'i.yciuwej, obj<,:losci oddcchowej oraz rnaksymalnej minulowej wentylacji pluc. Towarzyszy tc111u zrniana rytmu oddychania u obu pki, polcgaj<1ca na zmnicjszaniu si<; z wiekicm cz<;slosci ocldychania. Przykladowo cz<;stosc oclclcchöw 22-24 na minul<; u dzicci w wicku 5-6 lat, olmiza si<; clo wartosci lLl-16 na 111inut<; w \vicku 18 lal. Stosuj<\C u dzicci Lrcning og6lnousprawniaj<1cy zawicraj<1cy clcmcnty wysilköw tlcnowyeh, beztlcnowych i micszanych nalc:i.y uwzgl<;clniac nast<;pujqce wht.~ciwosci i oclr<;bnosci ich organizmu: dzieci mogq wykonywac bez szkody clla zdrowia cllugotrwale wysilki fizycznc, alc o niczbyt cluzcj intcnsywnosci; nie nalczy obcü1zac clzicci duz<\ prae<\ mechaniczn;1 (np, c'.:wiczcnia silowe z wi<;kszymi ci<;zarami) z uwagi na mnicjsz<\ mas<; ciala, mnicjszc proporcjc mi<;sni oraz ni'i.szq sprawnosc glikozy bczllenowej. Sl<\d clzicci nie rnogq rozwijac wysokicj mocy beztlenowcj (fosfagenowcj);

C'i1·ic::e11 ia ki11e::yterapii <1g,)/11011.111n111 ·11iair1cej

125

po zakoi'lczcniu okrcsu clojrzewania, rnaksymaln<\ moe fosfagcnow<1 clzicwcz<;la osü1g;ü<\ w wiekt1 ok. 16 lat, zas chlopcy ok. 19 roku zycia. u clzicci obserwuje si<; duz<\ sprawnosc koordynacji nc1wovvo-mic,~sniowcj oraz lendcncjc; clo wic;:kszcj rckrutacji wl6kicn szybkokurczliwych (FT); u clzicci stwierdza sk obnizone sl<;i.cnia wysilkowc katccholamin oraz sl<;zcnia mlcczanüw (ok. 2Yfr,). Natomiasl istotnie zwi<;ksza sice aktywnosc hormonu wzrostu. Sq lo mechanizmy ochronnc przed rozwojem naclmierncj kwasicy oraz zwi<,~kszeniem przemian katabolicznych. Organizm clziccka wykazujc po wysilku zwi<,~kszonc zapotrzcbowanie na elektrolity, kt6re zabczpiccz<üq wlasciwq pobudliwosc wlükicn mic;:sniowych, utrzymujq röwnowag<; jonowq oraz zapewnü~j<\ mineralizacj<; tkanki k.oslnej (jony Ca, Mg); w okrcsie rozwojowym zwic;ksza sice systematycznie poziom bczwzgl<;clnych warlosci puhtpu llenowego (w l na minutr;~), uzyskujqc stabilizacj<; warlosci u clzicwcz<\l w wicku 15-1'6 lat, au chlopcöw w wieku 20-21 laL Wystc;:puj<\ lul<\j stalc r6znicc rz<;du l 0 clo l 5 %1 na k:orzysc chlopc6w, a jcj zmiany uwarunkowanc S<\ poziomcm aktywnosci ruchowcj; w oloczcniu o skrajnie wysokicj b;1clz niskiej tempcraturzc organizm clziccka jcst bardzicj poclatny na zjawisko hipertcrmii bqclz hipotcrmii, przy czym w wysokiej lcmpcraturze .~rodowiska clzicci cechujc mnicjsza zclolnosc clo elirninowania cicpht na clrodze parowania; u dzicci obserwuje si<; mniejsz<\ sprawnos(: utylizacji glikogenu mi<;sniowego oraz obnizonq tolcrancj<; na zmiany r6wnowagi kwasowo-zasadowej podczas intcnsywnych wysilköw. Dopicro po zakor1czcniu dojrzcwania wyraznej poprawic ulcgaj<\ mozliwosci wykonywania wy.silk6w bcztlcnowych w odniesicniu do llcnowycl1; w okrcsie dojrzcwania u dzicci wysl<;puj<\ znacznc röznicc w poziomic

wyclolno.~ci bcztlcnowcj na korzysc chlopc6w. Ccchujc ich wi<;ksza masa mic,~sniowa i wi<;ksza rckrutacja w wysilku wlökicn szybko kurczliwych (wplyw lcslosteronu i hormonu wzroslu); wykazano, ze clzicci prowadz11cc sicdz<\cy lryb zycia wykazuj<\ wi<;kszq poclatnosc na trening wytrzymalosciowy, ale wyrnagajq onc mnicjszych obcü1zcl1 wysilkowych w por6wnaniu clo clzieci o zwi<;kszonej ak.tywnosci ruchowcj; umiej<;tnic prowaclzony trcning silowy istotnic poprawia zdolnosci clo wyko-· nywania wysilk6w silowych zar6wno u clziewcz(\I jak i u chlopc6w. Okrcs przcclpokwitaniowy cechuje wi<;kszy wzrost siJy na clroclzc poprawy koorclynacji nerwowo-mic;sniowcj. Wyrainicjszy przyrost masy micefoiowcj obscrwujc si<; ll chlopc6w dopicro po l 0 roku zycia wskutck zwi<;kszonego wydzielania lcslostcronu; - jcclna lrzccia populacji clzicci<;ccj nie wykazujc zgoclnosci wickL1 rozwojowcgo z wickiern mctrykalnyrn, a rozpi<;to.~c wickL1 rozwojowcgo zwiceksza si<; w okrcsic clojrzewania (ocl 13 clo 17 roku zycia);

r-!

KINl~'ZY'f'EIV\Pl1\

126

.1

[

!

zdolnosc wysilkowa clzicci i rnl:oclzic?.y nie zawszc oclpowiac!a grnnicom wickl1 mctrykalncgo. Najni:l.szc r6znicc obscrwujc si<; poclczas plywania, zas najwyzszc dotycz<\ cwiczcI'l silowych; dzicwczc,~ta ro:i.poczynajq okrcs dojrzcwania okolo 2-3 lata wczcsnicj ocl chlopc6w, uzyskuj<\C w wicku 1 l-13 lat wyrazrn\ przcwag~ w oclnicsicniu do wysokosci i masy ciala.

umicjc,~tnosci

:l•

patrz !ltr. 121 w uwag:~ch ogUlnych

127

sc1wc opanowanic zclolnosci motorycznych) jcst silq sprawczq nawü1zywania picrwszych kontaktöw spolccznych . .Jczcli clziccko szuka przyjaciöl czy towarzyszy zabawy musi umicc sic,: bawi('. w takic samc zabawy, w jakich uczcstnicz<\ jcgo röwicsnicy. Klos, kto nie potrnfi rzucac pilki, bicga6 closlatccznic szybko w lakim stopniu jak to czyni<\ kolcclzy, br;clzic w grupic osamotniony. Izolacja mozc wywolywa6 tcnclencjc do wycofywania sie,: z kolcktywu, CO mozc przctrwa6 nawct do lat dojrzalych. W ko1icu wlasciwy rozwöj rnotorycznosci ma clu:i..c znaczcnic clla rozwoju poj<;cia wbsncgo „ja", czyli do rozwoju osobowosci. Dziecko occnia sicbic przcz poröwnywanic siQ z innyrni. Stwici"dzenie, zc jcst ponizcj obowiqzujqcych norm ma ujcmny wp!yw na poczucic wl:asncj warlosci. W clu:i.ym stopniu clziccko ksztaltujc pojr;cic o samym sobic na poclstawic posiaclanych sprawnosci, eo znaczy, zc uznanic sarncgo sicbic wynika (przynajmnicj czr;sciowo) z jcgo zclolnosci opanowania röznych form dzialania ohOWÜ\Zllj<\C)'Ch W Otaczajqcym go SWiccic.

2.3.2. Metodyka prowadzcnia cwiczcü w grupie wickowcj dzieci i mlodziczy (wick 4-17 lat) Zgoclnic z przyjc;tym podzialcrn na grupy do 6?-Viczct1 ogölnokonc!ycyjnych wedlug krytcrium wiekll wsr6c! c\zicci i rnlodziczy wyr6:i.nia sie; trzy takic przeclzialy*. Tutaj zostam\ zaprczcntowanc wybrane infonnacjc clotycz<\CC najmloclszcj z tych podgrup czyli clzicci w wicku przcdszkolnym (4-6 lal). Wyjasnicnic roli ruchu w prawic!lowym rozwoju rnl:oclc~·o organizmu zdrowcgo dziccka pozwoli zrozumicc wage; tcj problcmatyki w' sytuacji, kiedy tcn truclny proccs ksztaltowania czlowicka jest zaburzony przcz stany chorobowc. Rozw6j motoryki (zclolnosci kondycyjnych) dziccka oc!bywa sie; w porzt\clku ccfalokaucla-lnym i proksimoc\alnyrn. Znaczy to (w odnicsieniu clo pierwszcgo okreslcnia), ze progrcs· sprawn6sci naslc;pujc od gl:owy w kicrunku ko{1czyn dolnych. Ksztahowanic tych samych ccch w kicrunku proksimoclalnym znaczy, :i.c ruchowc opanowywanc s<\ najpicrw w czc;sciach ciaht lcz<1cych blizcj jcgo osi glöwncj niz w strefach ocldalonych obwuc\owo. Przykhtclowo opanowanic wlasciwych ruchöw ma micjscc wczcsnicj w obrc;bie stawu barkowo-ramicnncgo niz w stawach palcöw rc,~ki. lrn wcz~Sllicj dzic~lrn uzyska p~h:<\ kontr~lc,: nad S\'."oimi urniejc;tno.scia.rni ruchowym1, tym br;clz1c to korzystrnc.1szc clla .1cgo praw1cllowcgo rozwo.1u psychofizyczncgo i to az z pic,:ciu powodöw. Po pierwszc - prawidlowy rozwöj rnotoryki jcsl zröcllcm zabawy, eo clajc ~ad~Wl~lcnic. Wic;kszos6 züb~:w_ mal~g.o dzi~~ka wyrnag.a uzycia rn:rzq~lu ruch.u l clz1r;k1 IC!11U pozwa\a l"OZWlJ
(\1 ·iczc11 ia ki11czyt cmpi i ogr}/J/O//.l'fJrtl\\'11 iajqt.'l'.j

i

f \' [ · f, 1 1

[ •. 1 1

t t r , .

Jczcli prawicllowy rozwöj psychof'izyczny zclrowcgo dziccka jcst Lak silnic uzalc:l.niony od wlasciwcgo ksztaltowania sprawnosci motorycznych lo latwo sobic uzmys!owic jego znaczcnic w sytuacji, w ktörcj sckwcncja rozwojowajcst powiklana przcz rözncgo roclz<üu patologic. Jcsl to szczcgölnie wyrazislc przy trwalcj utrncic zclrowia. W takich przypadkach na plan picrwszy w kinczytcrawysuwaj<\ sie; whtsnic zajc;cia ogölnokonclycyjnc i zajc.:cia w wodzic (prowaclzonc grupowo). W okrcsic intcnsywnego wzrostu mloclcgo- organizmu trzcba szczcgölnic clba6 zdrowe cz<;.sci malcgo pacjcnta. Spöjrzmy na to przcz pry.zlm1t przyldadu. Jczcli dziccko urodzi!o sie; z wadq wroclzon;i jcclncj ko1iczyny clolncj to tcn fakt mozc wp!ywac dcforrnuj<\co na inne sklaclowc narz~\clu ruchu i pozostalc organy. Posl<;puj<\cc w okrcsic wzrostu skröccnic chorcj ko!'1czyny zaburza stereotyp choclu, eo w konsckwcncji rnozc spowodowa6 bocznc skrzywienic krr;goshtpa, clcformacjc w stawach zclrowcj ko11czyny dolncj ilp. Poprzcz oclpowicclnic C::wiczcnia z kinczytcrapii micjscowcj nalczy zapobicgac niekorzystnym zmianom w chorcj km1czynic dolncj. Natomiasl w calym okrcsie wzrostu, sroclkami kinczytcrapii ogölnousprawniaj<\ccj nalczy closlownic walczyc o prawicllowy rozwöj (wzrost) w obrr;bic krr;gos!upa, obu kol'iczyn görnych i zclrowcj clolnej. Po zakrn'iczcniu wzrostu czcka takicgo pacjcnta scria chirurgicznych zabicgöw rckonslrukcyjnych w obn;:bic nicsprawncj ko11czyny. Jak juz wspomniano C'.Wiczcnia ogölnokonclycyjnc w tcj najm!oclszcj poclgrupic wickowcj prowadzi sir; wyl;\cznic w l"ormic zabawowcj. Z clziccmi w wicku 4-5 lat obowiqzujc spos6b prowaclzcnia_ okrcslany miancm 11 a .v l a down i c I w a r u c h o weg o. Polcga to na clcmonstracji zadania ruchowcgo przcz fizjolcrapcutQ, Z (:wiczt\cy dzic;ki wzrokowcj obscrwacji, mozliwic wicrnie naslacluj<\ pokazywanc ruchy. Oczywiscic na kazcl'\ Lak prowadzon<\ jcdnostkc; zajc;c'.: obowi<\zujc przygotowanic konspcktu z scislc okrcslonyrn cclcm, dobör oclpowicclnich cwiczcü zgoclnic z prawicHowo zbudowanq krzyw<\ natc.~-

o

·~

1:

l\INEZYTEH1\I'Ii\

128

(\1 •ic;;(' II ii i Og1 )f tlO/l.l'f i/"
129

zenia wysilku. Dobrze jesl jc;i,cli prowadz;1cy \V znajdujc\Ce si<; w konspekcie cwiczcnia wplccie jalqs bajk<; ilustrowan:\ slowcm. Znakomicie zwi<;ksza to zainteresowanie c\vicz:1cych, a lo z kolci wplywa na poprawnosc wykonywania zaclai1 ruchowych przez eo ulatwia realizacje;: celt1 zaj<;(:. Ten sposöb prowadzenia zajc;c nie wyrnaga od (:wicz;1cycb znajomosci dosc skornplikowanego nazewnictwa. Putrzebna jesl wyh1cznic spostrzegawczosc. Ze starszyrni pacjcntami tej podgrupy (dzieci w wiekt1 5-(i lat) mozna prowadzic zaj<,:cia ogölnokondycyjne w spos6b trm:lw truclnicjszy tzn. przez lz,w. o /1 o wie .v r u c h o w q. Zaclania rucbowc Sc\ slownic opisywanc (bez pokazu przez prowadzqccgo) i na tcj podslawie, w oparciu Cl wyobra:/,ni<; cwicz;1cych ilustrowanc przcz nich ruchcrn. Ta forma wymaga wyraznic juz rozwini<;lcj psycliiki (wyobraznia) i przcz tu gwarantujc jednos6 rozwoju fizycznego z umyslowyrn. Kr6tki czas trwania cwicze11 ogölnokondycyjnycli (20-30 min.) w tcj poclgrupie wiekowcj nie jcsl poclyktowany mah\\wydolnosciq !"izyczrn\ pacjcntöw, tylko niemoznosci;1 koncentracji uwagi przez clluzszy czas. Möwiqc o wyclolnosci fizycznej trzcba micc na uwaclze fakt, i;i, siht mi<;s11i w omawiancj grupic wickowcj nie jcst jcszczc cJuz.a CO wyklucza rnozltWOSC slOSOWania cwiczer1 oporowych. Wsplilczynnik truclnosci w prowaclzeniu zaj<,~(: z rnalymi clziCC::mi jesL najwy;i.szy. W tym wieku nie oboWÜ\Zlljc\ jeszcze kunwcnanse ZC swiala cloroslych - „wypada, nie wypacla cos robiC::". ßrak przygolowania si<,~ clo zajc;c, nudnc, „sztampowc" prowadzcnic spotyka sie; natomiasl z whtsciw<\ rcakcj;\ zc strony cwicz;1cych, ktöra manilcstuje si<; zupdnym brakicm zaintercsowania z ich strony. Konsekwencj<\ prawidlowego rozwoju clziecka, jcsl stahl poprnwa wyznaczniköw zdolnosci konclycyjnych i innych sprawnosci z zakrcsu motoryki. Przyjrnuje sic,\ :/.c rnlody czlowiek pomi<,~dzy 9-m a l 2-m rokicrn zycia osi<1ga apogcurn sprawnosci psychofizycznych w okrcsic clzieci!'1stwa. Dlatego w tym okrcsic najlatwicj jcst kszlaHowac.nowe nawyki ruchowc. ,Wzrasta szybkosc wykonywanych ruch6w, icl)J?I:C,C)'Zja i mozliwosc przcdluz.a;1ia w czasie wykonywania zadaü rucl1owych eo w gl6wncj micrze wynika z poprawy urnicjc;tnosci konccntracji uwagi. Polcpszanic si<; wy:Z.cj wymicnionych wyznacznik6w obscrwujc sie; mnicj wi<;ccj do okresu pokwitania. Natomiasl sila mi<;sni, w stosunku do innych zclolnosci kondycyjnych, wzrasla tylko nicznacznie przcd okreSCl11 clojrzcwania plciowcgo. Z tych wzgl9clÖW podslaWOW<\ fornq prowadzcnia ornawianych zajc,~c powinny byc zabawy i gry ruchowe. Zabawa, w Lym kontckscic, jcsL d!a dziccka tak samo nicoclzown<\ szkoh\ z.ycia, jak dla doroslcgo praca. Wccllug J<;drzcja Sniaclcckicgo zabawa jcst clla dzieci - „naulG\ bez bakalarstwa". Mlocly czlowick. nie bc,~d:1c przygotowanym do rozurnicnia motywöw, jakim kicruj;i sic,~ clorosli, rozuniie wymow<,~ faktöw i konsckwcncji, z jakimi spotyka sie,~ w zabawie i cllatcgo chc;tnic poddajc sie;: wszclkim impulsom, zywo ria nie reagujqc ruchcm. Ta cecha clzicci\;cych rcakcji winna zmusic fizjo-

tcrapculöw do sledzcnia rozwoju zabaw wsröcl clzicci i przez to clo poclsuwania im najoclpowiednicjszcj tresci zabawowcj. Zabawy i gry ruchowe w zyciu kazclego dziccka (takzc w latach szkolncgo nauczania) rnajq szczcg61nc znaczcnic. Obok zabaw naslaclowczych (poprzcdnio omawia11a poclgrupa wickowa) lub twörczych, konstrukcyjnych oraz gier clyclaktycznych, kt6rych znaczenie jcst barclzo wiclocznc w rozwoju umyslowym, la forma aktywnosci slanowi swoisty. i niczwykle silny bodzicc clla rozwoju ogölncgo, a zwlaszcza fizyczncgo. Wyi·azonc jcsl lo faktcm, i:Z, zabawy i gry powoduj<\ ll cwicz:1cych: l) wprowaclzenic radosncgo nastroju i clobrego samopoczucia psychiczncgo, 2) popraw<; stanu zclrowot11cgo (w zclrowych nie obj<,~tych patologi<\ czi;:sciach ciala i narzqclach), 3) rozwijanic sprawnosci ruchowych, 4) wyrabianic po:ä1clanych cech charakteru, takich jak clla przyldaclu clyscyplina i karnosc.

c

Poclzial zabaw i gier zgoclnie z systcmatyb\ opracowarn1 clla clzicci zclrowych przcdstawia sie; nasli;:puj<\co: 1) zabawy i gry zc .~piewcm, 2) zabawy i gry oricntacyjno-porz<1clkowc, 3) zabawy i gry na czworakach, 4) zabawy i gry z mocowanicm, 5) zabawy i gry bic:Z.ne (clla poLrzcb kinezytcrapii I<; grupc; nalc:la!oby nazwac) - zabawy i gry z pokonywanicm clystansu w spos6b clost<;pny clla pacjcnt6w - clzicci. Moze to byc poruszanic sie; na kocyku w pozycjach - sicclz;iecj bqclz lczc\C przoclem i jazcla na wözku inwaliclzkirn), Ci) wyscigi na weso!o, 7) zabawy i gry rzutne, 8) zabawy i gry skocznc (clla potrzeb kinezyterapii tc; grupc; mozna prowaclzi6 z pacjentami, u ktörych schorzcnic zlokalizowanc jcst w ko!lczynach gör-' nych, albo z dziccmi nieclowiclzqcymi i gh1choniemymi), 9) gry clruzynowc. Wi<;kszosc z wymienionych tu grup zabaw i gier nalc:Zy oclpowicclnio moclyfikowac clla potrzcb kinczyterapii. Potrzcbne „przeröbki" nalezy uzalcznic ocl: 1) wskazaI1. i przcciwwskazai1 wynikaj<1cych ze schorzcnia, 2) zaintercsowa(1 pacjentöw, 3) posiaclancgo sprzc;tu i pomieszczc11.

~

1 [«

'1.1

~

~:

Cwiczcnia ogölnokonclycyjne prowaclzonc za pomocq zabaw i gier, rcalizuje si~ wccllug tych samych wyznacznik6w metodycznych obowi;1zuj~1cych w innych formach. Zoslaly one poclanc w punkcie 2.3 tego rozclzialu. Przyldaclowy tok lckcyjny zaj<;c moze wygL1clac nast<;puj;1co: 1) zabawa zc spicwcm, 2) zabawa orientacyjno-porz:tclkowa, 3) zabawa z mocowaniem,

KINEZYTERJ\PJJ\

130

4) zabawa rzutna,

5) zabawa z pokonywanicm dystansu (np. wyscig na wözkach inwaliclzkich), 6) zabawa oricntacyjno-porz<1clkowa, 7) zabawa ze spiewem. W tej grupie zaj<;c zapozyczenia z lckcji szkolnego wychc)wania fizyczncgo* winny byc wyraznie wicloc7,nc. Natomiast duz'\. umiejotnoscic\ jest oclpowieclnia rnodyfikacja, kt6rcj musi clokonac fizjoterapcuta zgoclnic z poclanymi wyzej wymogami. Planujqc osnowy clla prowaclzenia zajc;c og6lnokonclycyjnych w tym przedzialc wiekowyrn trzeba miec na uwadze, iz mozna je takze rcalizowac w formic scislej** szczegölnic z pacjcntami w wicku9-l 3 lat - pamic;tajqc jcclnak stalc o tyrn, ze zabawy i gry stanowi<\ najbarclziej naturalnc\ i akccptowanq forme; aktywnosci fizycznej dzieci. Nie rnozna w tym miejscu nie przywolac rcflcksji natury ogölnej. Ot6z (na ogöt) z pclnyrn przyzwolcniem roclzicöw b~l'clz opickunc'iw clzicci (takze przcwleklc chorych) zabawy i gry ruchowc zostajc\, czy zostaly wypartc przez gry komputerowe. Efekt tcgo procesu jest widoczny. Piocclziesic\l proccnt populacji clzieci i mloclziezy, wecltug oclpowieclnich slatystyk meclyeznych, posiacla niedobory zdrowotne, gl6wnie w narzqdzie ruchu . .lc:i.,eli nie przcciwstawi sie; tej tendencji w spos6b zorganizowany przez odpowicdnie organizacje, szkoly i co rnüwaznicjsze - opiekun6w clzieci, to przyszlosc kolejnych pokolc11 w naszym kraju nie bc;dzic optymistyczna. Ostatnia poclgrupa wsr6cl clzicci i mloclziezy to populacja mic;dzy 14 a 17 rokiern zycia. w okrcsie pokwitania (zaczynajqcym sie; nicco wczesniej przecl tyrn przeclzialern wiekowym) obserwuje sie; znacz<\Ce pogorszenie sprawnosci fizycznej. „Przepoczwarzenie" clziecka w osobc; clorosh\ jest ogrornnym wysilkiem calcgo organizmu u ludzi zclrowych. Dlatego, po raz kolcjny, nalciy zwr6cic uwagc; na sytuacjQ, w kt6rej na fizjologiczne przemiany naklacla sie; proces chorobowy. Przypisywanq temu wiekowi nieclwc c!o ruchu potc;guje procent utraty zclrowia w stosunku do r6wiesnik6w. Tcn fakt ma szczeg6lny wplyw na ostateczne ksztaltowanie sie; osobowosci mlodego czlowieka. Wyostrzony zmysl obserwacji pozwala na poröwnanie niedobor6w zdrowia ze zclrowymi r6wiesnikami, co czc;sto jest wyolbrzymiane przcz „rozchwian<.\'' procesem dojrzewania psychikc;. W tcj sytuacji samo przebywanie w grupie bywa nie akceptowane . .Tcszczc trnclniejszym mozc stac sie; naklonienie nastolatka do aktywnego udzialu w cwiczeniach og6lnokonclycyjnych. Jczeli clobrze przygotowany clo z<üc;c fizjoterapeuta radzi sobic z prowadzeniem tych zajoc w grupach mlodszych clzieci to tutaj moie napotkac na taki op6r psychiczny, kt6ry bc;dzie nie '*' polccanym i.r6dkm takich zapoi.yczeti n1n:i~c byC podn„~cznik opracowany przcz Romana :rrzcSniowskiego:

*'*·

(1959 r. wycl. III); Zabawy i gry rnchowc; \Vydawnictwo „Spon i turystyka'', \Varszawa bydzic o tym mowa '!' dalszcj czt..~Sci rozdziaht

Cwir:zenia kine:ylcmpii og1)/110//SfJrrJH'11i11jr1ccj

1.31

clo przezwyc1~~zcnia -· szczcgölnic przy wspölobccnosci grupy. Nie mozna wtccly zmuszac „buntow11ika" do uczcstnictwa w cwiczeniach. Trzcba - poza zakciarni - drog<\ rozmöw, pcrswazji przy ohccnosci rodzicöw slaraC:'. si<,: przclarna6 haricry psychiczne i tym sposobcrn uzyska6 akccptacj<,:. Czoslo pomaga w tcj syluacji pozytywny przyklad innych wspöl6wicz:1cych, kLörzy znajduj:1 sie; w poclobncj syluacji zclrowotncj. Mo:i.liwosci wydol11osciowo-sprawnosciowc w Lcj grupic wickowcj Sc\ na tyle dobre, ze pozwalaj11 na prowadzenic z
* Autorcm

powyzcJ uapisancgo konspek111 jcst Stanislaw Majoch. Opublikowany byl w „Fizjolcrapii dla

medycznych studi<'>w zawodowych - wydzialüw fizjolcrapii", pod n.:dakcjq A. Ze111hatcgo, str. 2.37, w rozdzialc „Ki11czylL'r.:1pia w hocz11yd1 skrzywicniadt kn.~goslupa"; PZWL. \Var~za\va.

KIN EZYTER;\/'/1\

132

Ce! cwiczeil: wzmacnianie mi!,'.sni posturalnych i cwiczcnia koryguj:icc bsk. Cz~sc wst~pna:

1. \Vcjscic 6wicz<1cych na salc,~. Zbit'irka w clwuszcrcgu wcdlug wzroslu eo zapcwnia clobör wlasciwcgo (pod wzglc;dcm warunköw fizycznych) parlncra clo c'.'.wiczc11 w parach. 2. Powitanic i podanic cclu lckcji 3. Zabawa „dzici1 i noc" - w kl<;ku poclpartym na kocykach w ciw{ich szercgach odwröconych tylcm clo sicbie. Liczba pow1örzci'1: 4 razy 4. Zabawa „nalarcic" - z ustawicnia pod scianami sali w pozycji lcz<\C przodcm clwa szcrcgi zmicniaj<\ micjsca na sygnal przcsuwaj<\C sie,~ na koeykach za pomoc<\ n\k. Liczba powlörzci'1: 3 razy. •.1 Cz~.~c glowna: 5. W pozycji lcz<\C przoclcm podawanic pilki cic;:i.kicj loczcnicm do parlnera. Uwaga: a) po wypchnic,~ciu pilki k011czynarni gürnyrni wracaj<\ onc clo pozycji „I\~Cc na bark skurcz", z oclpowicdni<\ korckcj<\ kt\~goslupa i lopatck. b) pornic;dzy powtörzcniami cwiczcnia minula przcrwy, w czasic k16rcj pacjcnci wykonuj<\ przcdlu:i.ony wydcch i rozcijkach jak wyzcj - wyrzul pilki cic.~z.kicj w klc;ku sprzccl kolan clo wsp6lparlncra pol<\czony z padcm w przöd. Uwaga: fizjotcrapcuta zwraca uwagQ na wci<\gni~'.cic brzuchn w czasic wykonywania paclu. Cwicz<\CY liczy wykonanc padania. \V przcrwach wypoczynkowych ehorzy w pozycji lcZ<\C lylcm wykonuj<\ przcclhizony wydech z autokorckcj<\ lrn.~­ goslupa za pomoc<\ n\k wspartych na biodrach, staraj<\C sie,'. przylozyc odcinck kdzwiowy i szyjny do podloia. Liczba powt6rzC!l: 3 x. 1 min. 8. Wyscig rzc;clöw - pokonanic clystansu sali poslizgicm na plecach po lawcczkach girnnastycznych z kot'lczynami dolnymi wznicsionymi pionowo do g6ry, po zcjsciu z lawcczki przcwleczcnic szarry przcz cialo; powröl na mctc; „Z<\jc;czymi skokami". Liczba powtqrzci1: 3 razy.

c\vicze11 ia ki11ezyt erci11i i ogril!1r111.1111m1•11ia/ricei

133

9. Cwiczenia oporowc zc wspölCwicz<\cymi clla mic;sni prostowniköw grzbictu. Cwicz<\cy w pozycji siadu phtskicgo, slopy oparte () scianc;. Partner ul:uzonymi na karku cwicZ<\Ccgo clloI1mi stawia opür. Cwiczcnia izomctrycznc - czas jcclnostkowcgo napie;:cia CJ-8 sek. Liczba powtörzc11: l 0 razy i zmiana c'.'.wicz<\cych. 10. Pozycja wyjsciowa: lczqc lykm. Krn'iczyny clolnc zgic;tc w stawach bioclrowych i kolanowych przycü1gnic,:tc rc;kami cwicz<\ccgo clo klatki picrsiowcj. Po wykonaniu glc;bokiego wclcchu cwiCZl\C)' korygujc krc;goslup przyklaclaj<\C oclcinck szyjny i lc;cl:l.wiowy clo poclloza. Lopatki seiqgnic;tc, barki przy pocllozu. W tej pozycji cwicz<\cy stara sie; rozplcsc palcc qk przcz wyprosl kot'lczyn clolnych - zachowujqc uprzcclnio. przyjc;tq pozycjc;. „Mocowanic" !rwa 6 sek. Liczba powtörzet'l: 15 razy. 1 1 a. Pozycja wyj.~ciowa: lcz.cnic przodcm, ramiona w göre;, w clloniach worcczki z obci<1zcnicm. Wspöfcwicz<1cy w klc;'.lrn rozkrocznym na wysokosci obrc;czy bioc!rowcj C'.Wiczqccgo - kolanami stabilizuje micclnicc; partncra, a rc;kami wspomaga korckcjc; czynrn\ klatki picrsiowcj i krc;goslupa cyklicznic - podczas wyclcchu. Zaclanic polcga na pröbic wykonania przcz cwicz
az

13. Zwis na görnym szczcblu clrabinki tak, by glowa byb na wysokosci qk trzymaj<\cych szczebcl. Ramiona odwicclzionc w bok pod k
KINEZYTERAPIA

c'.'1 vicze11 ia ki 11e:y1e rapi i

og t)f 11ou.1pra11• 11itzjl{cej

135

134

nami g6rnymi wyprostowanymi w stawach lokciowych opuszczaj<\C ca!c cialo w cl6l, w kicrunku pocHoza. Pozycj<; koI'lcoW<\ tzn. zwisu czynnego (eo osi<1ga sie; przcz „wyjscie" w g'ör<; w stawach barkowo-rarniennych) wytrzy-

Tok lckcyjny -•·7;-,-----------„

LWICZ. plll'Z!\d-

Forma ;;t;aw~;=---1 2. wo-zadaniowa Cwiczcil

l

'

•.'

Data Nazwisko prowac!Zc\Ccgo Przykl:aclowy konspckt cwiczci1 (spccjalistycznych) korckcji postawy .Rodzaj zaj<;c: cwiczcnia ogölnokondycyjnc Wiek ('.wicz~\cych: 10-14 lat Plcc: dzicwcz<;ta i chlopcy Liczba cwicz11cych: 10 osöb . Mi.cjscc cwiczcr'I: sala g,imnastyczna. Czas: 45 minut Przyrzqcly: drabinki szwcclzkic Przybory: pil:ki lckarskie 2-kilog,ramowc (10), szarfy (2), woreczck z grochcrn (l 0), kocyki ( 10) Ce! cwiczc11: wzmocnicnic mic;sni posturalnych i korekcja postawy Ternat: wyrobicnic nawyku samokontroli postawy

1.

dyscyplinuji1cc

Przykhlcl konspcktu z kinczyprofilaktyki clla tcj grupy wickowcj autorstwa Jaclwigi ßahrynowskicj-Fic*. Opröcz ciekawcgo zcstawu cwicze11 wlasciwic clobrancgo do cclu jeclnostki lckcyjnej zaprezcntowano w nim wzorowo opracowany ukl:ad graficzny, stosownc nazcwnictwo lekcyjnc (skröty) - zgodnc z obowi<1zuj'<1cym tak w szkolnym wychowaniu fizycznyrn, jak i kinczytcrapii. .

„,_

kowo-

rnüje sie; - „kto clluzcj". Liczba powtörzei1: 5 razy. 14. Przcsuwanie si<; slizgicm (w oclpowicclnich pantoflach) imituj11cym bieg narciarza dookola sali. Jeden szcrcg cwiczy, clrugi odpoczywa. Liczba powtörzct'1: 3 razy.

.

) Lp.

Cwicz. ksztaltuj'tcc RR, barki

--„----------··

Cwicz. kszlaltuj
1--1 3.

1 'I.

Trd6 lckcji Pozycja wyjSciowa.

·---~--~ ~~.I!~~--~t_1~~~~1~~-!!~12~~·t.~~-l-~~L__ _ Zhi
---~2!2?-(l\Vt~l!.t~---1 Ltc~.ba . Czas

· · ____J_2-;- ·z1;;,\~ka ~-;;~~~ powtorzcn

PW w siadzic ugi~lym, lylc111 do sicbic. Dwuszcrcg na sygnal: zmiana tnicjsc. Ka:i.dy szcrcg na czworakach biegnie do przodu, !ltajc przy Scianic, twarz:t do Srodka sali, na sygnal: na czworakaclr powrl>t do PW (siad Dwusz1.:rcg twarz:t do sicbic, w odlcgloSci 3 111, l'W: siad skrzyzny, RR w dt'il skos, worcczck na glowic: 1 -wznos RR bokicm w gi>r<; do kla:'mi<;cia 2 - opusl RR bokicm w d61 z akccnlcm

~

gu w siadzic kl<;cznym RR )\_lyl,<1:~l'.!c_cio.11c__ Korckcjc poslawy poprzcz przyciqgnit;cic

!~~.~~~!~~~~~!_~__ gr~l~Y __ -------------------- ---------

ugi<;ly,J)'~_i.1.1 do sicb_~--------

Uwagi mctodvcznc

X

ll(dZwi do Scia~ ny, pi<;ly blisko Sciany 6x

8'

i~~~;'.~~~G~~ wrn~zx,;:------------1--5~--

1--2 - sldon glowy w prz6d 3„4 - sklon glowy w lyl 5-PW · - - ~!_l~~y-~~;1g~~~_ic"_g~~?._g~'_ _____ - - - - - - · Cwicz. kszlallu5. J PW j.w. RR na barki, worcczck na glowic: 1 2 x po 4 jqcc RR 1-4 „ . kr'ri.cnia RR w rmdid 5„3 ···· kr'l;~'.'ia '"JYI 1 Cwicz. kszlallu6. PW j.w. RR w hok przodcm zgi<;te, worc4x ~! J
Na kocykach, samokorckcja

-----------

Luznc glowtt lcmpo

ruchy wolnc

_ _ _ _ „ _ _ __

T prosly

Samokorckcja T

r

5'

··----------·

PrzyloZcnil!

okolicy l<;dzwiowcj do podloZa, glowa prostn

J„iczyC ;; czasT; wytrzymania

iRR -&i-c·-z.-,-,d-cr-clc-·--

lJ.

chowc

Cwicz. ks1.lallujilCC niittSnic grzbictu, pi.

l 0.

l'W siad ugi~ty, RR w d{il skos: 1 - dcch - RR na zcwn,ttrz 2-5 „ zalrzymanic wdcchu 6 -- wydcch ··· skr~l RR do wcwm1trz

:;

PW lcZ!lC przodcm, RR w g{ir~: nozycc pionowc NN z jcdnoczcsrnt praci:t RR -nozycc pionowc RR

J5

X

X

--r-

pclmi~cic dlor\mi od podloza wspomagaj'l wdcch -G i RR 5 Clll wznicsionc nad podlog'l

1 !slrzal~'va\vty_!~-~-------------·~----~-----·---~--------

* Bahrynowska-Fic J.: Wlasciwosci c\viczci'1 fizycwych, ich systcrnatyka i 111ctodyka; s. 324

1987; l'ZWL, Warszawa.

·r--•i i

136

I
l'W lc>'.:tc korckcja osiowa

RRw kn~goslupa

1' w pol;lczcniu

C\i·ic::en ia ki11e::y1 emr iii og1it111111spn11-1·11 iafr1ccf

Pr:r.y wydechu

-- Cwicz. 1nic;s11i brzucha

liczy CwiczttCY

z oddychanic111:

-10,1p\y

1 - wdcch 1 -- wydcch z jcdnoczcsnym wyci:u~anicm

-c·~.Jcz. f~tos1.~~~1·-12.1~5,t::~~~~,;~: \~~~~~~'.-"f~;.::~'~;;;,~z1;;;;;~1w,;::- --2()~----- -x;--- ·Pt;-,-;y-1;~lmii;ci;;-- · nc pclmic;cia

l11tensywnc cwicz. bztaltuj:tcc 1ni~~nic gr:i:lJictu

rz:t rt; zgii;tc („skrzydclka") 3-'1 -- wylrzyma6

-- ----~--~-~----! ____

P61zwis (korckcja)

pi!ki rucl1 RR za pilk:\. RR wrac:~i•l pu wypchni<;ciu pilki dn ukladu „skrzydclka". Ka>'.da para liczy 1iczb1.t powtU1„zc1l.

l 13. }7\V-f~j.<\C p;;.·~~i~-,~;-,-gTt~~~-.-,---;;;~f PO
I'

1Cwicz. oddcchowc

-------

1 Zwis

broda „Sciqgnii.;_ta" do moslka, poSladki 11apil(lc, palcc slt\p obci~\gHit;tc, RR w d{ll, w gt'H'G. zgit;:lc, dlonic oparlc o podloZc: '·

l - 11icz11acz11y wz11os T z jcdnocZcsnym 1,' odcrwanicm RR 2·-5 -- wylrzymaC

1;:;i1;-----1-1:cj ~;;,~;,s~~~:
1

!mh:t: rzuty pilki do wspt'llpartncra 2 x po 2 111i11uty, liczy~ ilo.~C rzulc'>w w kai.dej ~crii

1

~1/Cjll)dy--~~>l>tliH}~--· 15. 1i;'51l~~jp;',~-Tt:T,;~-1;-.i-~.~;-;;~;;;1;:·-iJ1I:; ~;,,:~j rzc

hrz11dn1, „ch1')(_!" z pilk:i w kicnmku {;ciany,

'_)

pozm;tawicnic pilki pod Scia11:t

1h. 1··1:~.--,~;;;_k(~f~'f-~1wcczki~~l~vio1~~-jecf11a ~a drug;l, 2 szarfy llloZnnc za la\Vcczkami, worcc1.ki (po 5), kosz, 2 tory przeszkO\L l'odzial na 2 grupy KaZdy zcsp<>I wykonujc przcc.i:u~a11ic po lawcczcc w pnzycji lä.:tc tylcm o NN ugi~­ tych. ZcjScic z lawcczki, prz~jfa;ic przcz szarfy od

2'

chcm znad glowy. \V czasic rzutu NN zlqczmw poSladki _1).~tpi:~~------! Instruktor mo:i.t: wskaza6 inny h.icnuwk dla -~narszu z pi~t __

1 - sci:1gnii;cic lopatck do poloicnia RR

2-5 - wytrzy111a6 '---'-----------'---'-'(,'-'-_powr
l - wdcch -- wznos RR bokicm w göre; 2 - W.)'dcch - powr
-ffi.;;~:,;-;;;,ko

1

1

3 x

3

-·

X

G!owa do g6ry, szyja „dluga ", posladki sci:tgnic;lc, NN zl:tC7.onc ]'

Liczy instruktor

nit;_cic karku, '.l.aciSni<(cic palcbw ntk w pi<,:SC

Zabawa zn~cznosciwo-silowa

r:t!s_

2 1 L Zabawa: 1 1Zcspoly ustawionc w zwartych szcrcgach 1 w siadzic pqdpartym naprzcciwko sicbie kocyki polozo11c z tylu za RR. Na sygna! instruktora przcjscic do podporu lylcm (ulworzcnic tu11cli); jcdnoczdnic picrwsi zawod11icy ,,przcjc7.d:i.ajtl'' na brzuchu przodcm pod „tunclcm", po czym ustawiajil si<( w podporzc ty!cm na km\cu „lu-

___ - - - - - - - 3' „JazUa" na ko1cykach 1

1

nclu".

~

Konicczna asc-

napi~te

w dc1I

przy 111ostku

4x

j

- powröt do l'W l 21. 17-8 l'W slanic lylcm do drabinki:

- - - - - - - - - - _ _ .i1rosto\vanic paJc,'1w

clongacyjnc przodcm na lawcczcc: podciqganic sit;. na kuracja ~-------·---- ~-· _1a\y~~~E-!.xJ_a1.'l na dt'>l _____ .______________ .. _____ ______________ _ Cwicz. miQSni 18. Lawcczki ustawionc wzdluZ drabinck, t'.:wi4' NN zh1czonc, grzhictu o chacz:1cy lc:i.:1 przodcm w poprzck lawcczck. 1 1posladki 1 raktc17.c statyczStopy pod szc:t.cblcm drahinki, RR w gt)rzc:

11ym

1 Broda

1J g_!_y_~y-~g0~~---- -------------~---·-- -----

20. 1 Wcjscic przodcm NN na trzcci szczcbcl drahinki, RR naclnvytcm na szcrokosc bark6w u!ozo11c na szczcblu przcd klatkrt picr.siow:t: 1-3 - przcjscic do p6!zwisu 4--ü -- wytrzymac

j

--3--,Z--i

(dlonic skicrowanc w prz6d) 1-3 - wytrzyma11ic ua bczdcchu 1- 7 -- wydcch ustami gloSlly, sycz:tcy oraz

g6ry, nast{(_}l11ic przcjScic przcz szarfy od

dolu. Na czworakach podcjiicic w, rzut woreczkicm do kos7.a. Powrbt „chylkicm" na micjscc. Wygrywa zcsplil, kt!iry wrzucil wii;_ccj worcczk.liw do kosza i szybcicj wykona 1.adanic. - , · - - - · - - - · - · --------------·---------Lwicz. silowo17. Lawcc:r.ka ustawiuna skoSnic. l'\V leZ;lc

sia
Cwicz. oddc23. 1 Zbiörka w dwuszcregu, twnrzarni do chowc z korckcj;:l sicbic: postawy 1--7 - wdcch noscm pol:tczony z korckcj:t osiow:1- wydluzcnic kr~goslupa w kicrunku ku g6rzc (czubck glowy jak najwyzcj), wraz z korckcjw, biodra w f>r7.l}ll, wcü1gni1.t.cic brY.ucha, uwypuklcnic klatki picrsiowcj, zl:tczcnic topatck, ~ciqgni((cic brudy tlo mostka, col'-

1--2.---,u"'1 ""'~~

Cl G

137

~ s; ;,:

i'.:wicz. korckcyj-

p nc stöp

~T

Nasl<;pny zawodnik mofo slarowac wtcdy, kicdy poprzcdnik JW/.cdluzy „tune!". Zcsp61, ktory szybcicj wykona zadanic, zdoby_}va I!.'.!!_tkt.

25.

Marsz w rz<;dzic po obwodzic kola: 6 krokl>w wc wspi<;ciu na palcach 6 krokbw na pii;tach 6 krokl>w na zcw111;_lrznych krawc;dziach stop 6 krokbw z przctac.zanicm z pit.(ty na palcc Podczas chodu zwrncaC uwag
2'

Szyja „dluga'', lopatki sci:tgnii;tc, barki opuszcl.Onc

1

KINEZYTER1\Pl1\

138 Cwicz. porz•1tlkowodyscyplinuj•1cc koiicowc

26. Zbi6rka w dwuszcrcgu w poslawic stoj;1c: Sa1nokontrola postawy Om6wicnic lckcji PoZcg~~ru )

5'

C11Jc::e 11 ia

1 Konicc Cwiczci1

Uwagi organizm..:yjnc:

Dodatkowc

WlaAciwc przygotowanic spi-Lt;.lu i uprz•1lnit;.cic po zajt;.ciach

uwagi dolycz•1cc kazdcj lckcji

Dopilnowanic wlaSciwcgo uloZenia rzcczy

wychowania

osobistych cwicz•1cych (przy braku spccjalncj sali) Przcwictrzc11ic sali przcd Cwiczcnianü DopihHnVanic zminny ubioru na slrt'lj sportowy Dopilnowanic zdjt;.cia przcszkatlzaj;1cych

lizyczncgo

1

w cza.sic 6wiczci1 ozdüb Zwr6ccnic uwagi na to, by Cwiczi:lCY nie Zuli gumy i nie ssali cukicrkbw w czasic L _ _ J _ _ _ _ _ _ _ _ i___ 1 E~S.~.L_g~!_yi_grozi lo t1tllawicnic111

\

.,.,

w cwiczcniach og61nokondycyjnych dzicci i mloclziczy, opröcz uprzcdnio omöwionych zabaw i gier ruchowych, mo:i.na (i nalc:i.y) stosowac gry sponowc zc wsp6lzawoclnictwcm, ktörc barclzo je uatrakcyjniajq. Przyklaclcm mozc byc znana powszcchnic gra „w dwa ognic" z modyfikacjami wynikaj
ki11e:ytempii og1il11_011sp_1_·1_11_1·_11_i_11"-j1.:..1_c-'e"-i_______________ ,

139

ku V0 7 max zalczy ocl poziornu aktywnosci fizyczncj. W baclaniach polskicj populacji zclrnwych nwzczyzn wykazano wyra:l.nc ugie;~cic stopnia nachylcnia krzywcj spaclku V0 0 niax po 40 roku zycia, barclzicj zaznaczm1c u osöb o malcj aktywnosci fizycznC,-j. Uwzglr;:dniajqc zaclania kinczyterapii ogölnousprawniaj<\ccj na szczcgölnq uwagr;: zasluguj<\ nastc;pujqcc zagadnicnia: od wieku 30 lal obscrwuje si~ slopniowc zmnicjszanic przckroju poprzcczncgo mi<,~sni i ich gt,'.sto.~ci z röwnoczcsnyrn wzros1c111 zmvartosci tluszczu wcwnqtrzmit,~sniowcgo;

w skhtdzic proccntowyrn masy ciab zwit;'.ksza si9 udzial tkanki tfoszczowcj oraz obniza masa ciala szczuplego. Po 40 roku 7.ycia u nw:i.czyzn dochoclzi clo zmiany rozmicszczcnia tkanki tluszczowcj, klt>rcj ilo.sc wzrasta na tu}owiu, a nwlcjc na koI1czynach. u nwz.czyzn przcwa:i.a otyl:osc typu brzuszncgo, zas LI kobict typu poslaclk.owo-udowcgo; zmnicjszcnic si<; masy mit;'.sniowcj z wickicm (sarkopcnia) jest znacznc, howicm od 30 clo 70 roku zycia straLy masy mir;:sniowcj mog:1 wynosic okolo 22%, eo istotnic wplywa na spaclck sily mir;sniowcj. Powoclcm tych zrnian jcst obnizonc wydziclanic lcstostcronu oraz hormonu wzrostu; ·- obnizcnic si<; sily mit,'.sniowcj oraz zmiany w wydziclaniu hormonöw plciowych sprzyjaj:\ proccsowi powstawaniu oslcoporozy, znmicjszajqc wytrzymalosc mcchanicznq kosci i czyni:ic je barclzicj poclatnyrni na proccsy przcci<\zcniowc i zlarnania; zrniany inwolucyjnc wc wlöknach mi<,'.s11iowycl1 clotyczq glöwnie wlökicn szybkokurczliwych, podczas gdy przckr6j wlökicn wolnokurczliwych nie zmicnia sie;; wzgl<,'.clnic staly poziom sily utrzymujc si<,'. clo okol:o 50 roku zycia, po czym w kolcjnych dckaclach ulcga obni:i.cniu (ok. l 5-3lJll.'.,). Wir;kszy slopicr\ rcdukcji sily ohscrwuje si<,'. w mi<,'.sniach k011czyn dolnych niz görnych. Uwaza si9, zc spaclck mocy mi<,'.sni clo okolo 45 roku :i.ycia zalczy od obnizcnia si9 skutccznosci pobuclzc11 ncrwowo-mi<,'.sniowych, ma zatcrn charaktcr jakosciowy, zas w pö:l.11icjszych latach zalc7.y glöwnic od zmnicjszania si9 masy mit,'.sni; badania clektromiograficznc (cmg) wskazuj:\ na malcjqq z wickicm liczh9 pobuclzanych jcclnostck rnotorycznych. Dochoclzi röwnicz clo slarcgo spowalniania proccsow pobudzania motoneuronöw w osroclkowym ukladzic ncrwowyrn i przcwodnictwa ncrwowcgo. Powodujc lo wraz z wickicm znmicjszanic sie; dynarniki narastania sily. Osoby slarszc rozwijaj:\ mnicjsz:1 sil9 maksymalnq, szyhcicj ulcgajq proccsom ziilr;czcnia, a powr6t wb.~ciwo­ sci kurczliwych mi9sni do stanu wyjsciowego wyrnaga dluzszcgo czasu; wskutek pogarszania si9 z wickicm ukrwicnia wlökicn mit;'.sniowych, obni:i.eniu ulcga zdolnosc clo wykonywania dluzszych wysilk6w clynamicznych, jakkolwick czynnikicm decycluj<\cym jcst tutaj poziom aktywnosci I'izyczncj,

·r 40

KIN /'.7, YTEI\/\ f' I !\

C'1Ficze11 ia ki11czytcm11i i 11gr!/11m1sj1rm1 ·11iaiqn)

ktüry w sposöb bczposrcdni wpfywa na aktywnosc: cnzym6w oksydacyjnych i glikolitycznych, clctcrminuj;icych 1110:.i.liwosc vvykonywania wysilköw llenowych i bcztlcnowych.

141

dzialc ocl 24 clo 36 w zalc:.i.nosci ocl polrzeb poszczcg6lnych cwicz<1cych. Na pierwszyrn lrcningu zawodnicy zapoznaj<\ sie,: z uklaclcm slacji na sali i z zadaniami ruchowymi, ktörc na poszczegölnych slanowiskach nalezy · wykonac. Poclczas drugicgo i lrzecicgo zaj<;'.cia zapoznaj:\ siy doklaclnic z pozycjami wyjsciowymi, rodz,~jami stabilizacji cz<,:sci ciala i eo najwaznicjsze - z lcclrnilq wykonywania poszczegölnych cwiczdi. Ponicwaz trening rna charaktcr inclywiclualny, kazcly zawodnik ma, w zalczno.~ci ocl potrzcb poclyktowanych wymoga111i uprawiancj konkurcncji, i1111<1 ilosc stacji do „zaliczcnia" oraz „swoj<\" kolcjnosc wykonywania C::wiczcI1. Powyzsze wyznaczniki uslala siy poclczas lrzcciego lrcningu wpisuj<\c je do karly indywiclualncgo lreningu. Czwartc i pi<\lc zajycia poswi<,:conc s:1 na okrcslenic stosownych obcü1zcil eo wyznacza ilosc powtörzeI1 kazdego cwiczcnia na kazclej slacji jak i czas pokonania jeclncgo okr;1z.enia (wlasnic obwoclu -- sl<\d nazwa). Jako punkl wyjsciado okrcslcnia normy lrcningowcj przyjrnujc sie; polowy. maksyn1.~tlncj liezbypowt6rzeI1 uzyskancj w czasic cwiczenia lcstov/cgo poclczas.czwartcgo trcningu. Poclczas tych zajQC kazcly CWiczqcy na Wszystkich Slanowiskach wykonujc prc;bQ poJcgajc\C~\ na powtarzaniu zaclania ruchowcgo w odpowicclnim lcrnpic clo tcgo rnomcnlu, w ktörym <'.:wiczenic wykonywanc jcst poprawnic pocl wzglc;dcm tcchniki i obszernosci ruchu. Po ost.alnim powtörzeniu nastcpuje minuta przcrwy wypoczynkowcj i lest jest konlynuowany na naslc;pnyrn stanowisku, kolcjno na wszystkich stacjach, kt6rc wybrano podczas trzccicgo trcningu. W mctoclycc lrci11ngl.i sp,?rlowcgo okrcslono ponacllo, iz liczba powt6rzd1 nie rnozc przckroczyc 30-tu. Znaczy lo, zc jc:.i.cli zawodnik poclczas tcstu uzyskal np. 80 poprawnic wykonanych pröb lo poclczas trcningu powinicn na tcj stacji wykonywac 40 powtörzcil eo nie jcst zgoclnc z zalozcniami mctoclycznyrni. W takich sytuacjach slosujc siy oclpowicdnic obci<1zcnic zcwnc;lrznc unicrnozliwiaj<\CC wykonanic cwiczcnia wic,:cej niz np. 50 razy. Doclatkowo w trcningu sportowym 6wicz<1cy na posz&zegölnych stacjach nie mozc wykonywac pröby w czasic clluzszym niz l)minuta. W lcn spos6b okrcsla sie trcningowc wskazniki obci<\zc11 w poszczcg6lnych cwiczcniach. Pi<1ta jcclnostka trcningowa przcznaczona jcst na leslowanie norm v:vytrzymalo,~ciowych. Kazcly cwiczqcy, najszybciej jak · polrafi, pokonujc „swöj" obw6d (ukJacl slacji) bez przcrw wypoczynkowych pomi<;:clzy kolcjnymi zaclaniami. Do ccl6w treningowyeh, clo uzyskancgo w tej pröbic wyniku dolicza si9 1/3 czasu uzyskancgo w pröbic tcstowcj. Wcdlug okrcslonych w tcn sposöb pararnetröw kazdy zawoclnik zaczyna ocl pokonania swojcgo obwoclu i eo micsÜ\c (mniej wiyccj), po oclpowicclnich baclaniach kontrolnych, cloclajc mu siy kolcjno drugic i trzccic okn\zenie zwiykszaj<\c oclpowieclnio albo liczby powtörzeI1 na wybranych slacjach, albo skracaj<\c czas pokonywania obwoclu. w ten spos6b mozna (w picrwszym przypaclku) ukicrunkowac trcning na przyrost .sily w cwiczonych zcspolach miysniowych albo barclzicj wplywac na popraw~ wytrzymalosci og6lncj w clrugim.

2.3.4. Mctodyka pnrwadzcnia cwiczcil ogölnokondycyjnych w grnpic osöb doroslych (wick 18-:60 lat) Pclna swiadornosc znaczcnia lcczniczcj roli ruchu pozwala na prccyzyjnc lobicranic rorm 6wiczc11 dla potrzeb terapcutycznych, nawet koszlem ich alrak;yjno.~ci. Dorosly pacjcnt powinien miec przcswiadczcnie o lym, ze <'.:wiczy dla ;wojcgo clobra i ten fakt w przewaz.aj<\cej liczbic przypadköw gwarantuje pozyywnc molywacje psychicznc. 0 ile clolna granica lego przcclzialu wickowcgo cst. wyraJ,na i nie budzi zaslrzezc1i pod wzglvlem kwalirikacji do odpowicclniej ;!,nIPY lo z gönq - sprawa nie jesl juz lak prosla. Problem polcga na tym, ze xzekroczcnic progu slarnsci naslc,:pujc u rö7.ny'ch ludzi niczgodnic z kalendarzcrn. Pisano juz o tym poprzeclnio. Fizjolcr'apeuta rnusi siy tulaj kicrowac wskazaniami wynikaj<1cy111i z diagnozy lekarskicj (i whtsnej) oraz na obserwacjach zachowa11 poszczcgölnych pacjentöw . .Jczeli s<\ ku tcrnu mozliwosci nalczy chorych kwalifikowac clo grup cwiczehnych w clwöch przcclzialach wiekowych. Pierwszy byclzie dotyczyl wiclclek ocl J 8 do 40 lat, w ktörych zamyka siy okrcs najwic;kszcj zclolnosci wysilkowej czlowicka i najwyzszy puhtp zclolnosci konclycyjnych. Druga grupa wickowa wSI"öcl os6b cloroslych micsci siy w przcdziale 40-60 lat i jcst 011 okreslany jako wick srcclni. Röznice w sprawnosci l'izyczncj pomic;clzy lyrni poclgrupami opisano w poprzcclnim poclrozclzialc. Brak mo7.liwosci podzialu na powyzszc przcclzialy nalei..y w prowaclzeniu omawianych c:wiczc11 kornpcnsowac ich inclywidualizacjq, slosuj<\C dla mnicj wydolnych pacjcntöw mnicjszc natc,::.i.enia wysilkowc. W przcdzialc wickowym doroslych 11107.na i nalczy (cclem urozmaiccnia 6wiczcI1) slosowac'.'. wszystkie rormy ich prowaclzcnia. Dominujc\Cc\ jcdnak b<;dzic, ze wzglc;du na wsp6lczynnik cl'cktywnosci, forma scisla. Mfoclsza czc;sc: tej grupy kwalifikujc si<;, przy braku przcciwwskazai1, clo prowaclzcnia cwiczcr'l ogölnokonclycyjnych w oparciu o najwlasciwszc clo polrzcb formy trcningu sportowcgo bwlz ich clemcnty. Chqc to wlasciwic zilustrowac posluz.ono si<; slosowan<\ z powodzcnicm w Slolecznyrn Ccntrum Rchabilitacji Schorzci'1 Narz<\clu Ruchu w Konslancinic moclyrikacjq lzw. trcningu obwoclowego zapozyczonq z obszaru sporlu wyczynowcgo. w trcningu sporlowyrn ta forma byla stosowana z powoclzenicrn w wielu clyscyplinach, w ktörych w okresic przygotowawczym clo sezonu choclzilo o popraw<; wskaznik6w sily w wybrnnych grupach mi<;sniowych i wytrzymalosci og6lncj. Islolq wcrsji oryginalncj jcst wykonywanic zaclaI'l ruchowych z oporcm na odpowicclnio przygotowanych stanowiskach rozmicszczonych na „obwoclzic" pomieszczcnia w kt6rym lrening sie; oclbywa. Liczba tych slanowisk (stacji) ograniczona zostala w przc-

j

;1

9 ·

/i

) .

142

KINEZYTER/\Pf/\

Przystosowanic sportowcgo trcningu obwoclowcgo clla potrzcb kinczytcrapii po!Cgalo przcdc wszystki1il na zmniejszcniu bardzo duzcgo obcic\Zcnia wysilkowcgo przy zachowaniu istoty metoclyki. Osiqgnic,~lo tcn c.;~l dzic;ki nastc;pujqcyrn zmianom: 1) zmnicjszcniu liczby stanowisk (stacji) w przcdzialc l 0 do · 12, 2) ograniczcniu liczby powtörze11 kazclcgo cwiczcnia clo 15, 3) skr6ccniu czasu trcningu do 30 min. W wersji oryginalncj trwal on ocl 2 do 2,5 godz., 4) clyktowaniu tempa 6wiczcr1 przez fizjoterapcutc;, 5) kolcjna zmiana stanowisk przez wszystkich cwicz<\cych nastc;powala w tyrn sarnym czasic. Pacjcnci mnicj wyclolni, w pocz<\tkowcj fazic lcb.cnia, rnicli na kazclcj stacji mnicjszc ocl 15-u limity powt6rzc11 np. 5. Czas, w kt6ryrn sprawnicjsi wykony~ali cwiczcnie od 6-go do 15-go byl u nich przeznaczony na intcnsywm\ wcntylacjc; pluc przez wykonywanie poglc;bionycl~\·wc1echöw i wydcch6w. Przeclstawionc wy:l.cj zajc;cia wymagajq o'cl prowadn1ccgo clu:l.cgo wklaclu pracy przecl ich rozpoczc;cicm eo sprowadza sie; do: 1) doboru odpowicclniego zcstawu 6wicze11, 2) przygotowanic stanowisk tzn. zgromaclzcnia oclpowicclnicgo sprzc;tu w sali gimnastycznej, 3) zapoznania pacjcnt6w przccl zajc;ciami z technik<\ wykonywania poszczegölnych cwiczcl't, 4) prawicllowcgo okreslcnia wydolnosci fizyczncj 6wicz<1cych i na tcj poclstawic wyznac;1.enic oclpowieclnich obciqze1'1 oraz ich clawk:owania clla kazdego uczestnika zajc;c. Prowaclzenic zajc;c og6lnokonclycyjnych w tcn spos6b sprawia pewnc nieclogoclnosci. Po picrwszc muszq onc by6 prowaclzone przcz clwie, a lepicj trzy osoby. Taki wymög stawia wlasciwa asckuracja oraz koniccznosc pomagania cwicz<\cym najczc;sciej w stabilizacji okrcslonych czc;.sci ciala. Kwalifikacja clo trcningu obwoclowcgo musi oclbywac sie; wspölnie z lck:arzem prowaclz
c\1fr::e11ia ki11ezytem11ii ng1i/11011sprm1·11iajcwc'.i

143

uzyskuj<\C w uprawianych clyscyplinach znacz<\cc sukccsy - lakzc na rni<,'.dzynaroclowych arcnach sportowych. Ryciny ocl 68 clo 77b stanowi<\ ilustracj~; lrcningu obwoclowcgo ulozoncgo clla osöb po ampulacji w obr~'.hic ko11czyn clolnych w cclu poprawicnia wska7.nik6w wylrzymalo.~ci og6lncj i si!y mi<;s11i tulowia, obrc;czy kot1czyn g6rnych i ko11czyn görnych.

-_____y

Ryc. 69 a. Pozycja wyjsciowa do cwiczcnia wzrnacniaj4ccgo mi\!Sni piersiowych wielkicll.

J Ryc. 69 b. Pozycja ko1icowa. W trakcie cwiczenia ruch powinien byc prowadwny w plaszczyinic poprzeczncj. Prowadzcnic rucllu w plaszczyznacll skosnycli z pozycji wyjsciowej - w o6rc w skos, bqdz w d61 w skos bcdzie wzrnacnialo odpowiednio g6m<1 lub dol114 czcsc tego mivsnia.

!\IN 1;;7,Y'/'l~'H1\P f 1\

144

C.'11'icze11 ia ki11ezyterapi i og
145

_ü~~~--~a_

Ryc. 70 a. Pozycja wyjsciowa clo cwiczcri llliQsni odwoclzncycl1 ko1iczyny g6rnc w stawacll barkowo-ra111iennych. 1.

Ryc. 71 b. Pozycja ko1kowa po wykonaniu ruchu, kl6ry tcz pow1111en byc prowadzony w plaszczyznic czolowej, r6w110leglcj do podloia. Pacjenci bardziej sprawni wykonuj
l

\

C::_______

-~

Ryc. 70 h. Pozycja kor'1cowa po wykonaniu cwiczcnia, w kl61yrn gl6wnic zaangazowana jcst sroclkowa czQsc miQsnia nararnicnnc(JO. Rucl1 w trakcic cwiczcnia powinicn byc prowaclzony cloklaclnie w plaszczyznic czolowcj. Przccl przysl<]picniem clo (;wiczcnia nalci:y zabczpieczyc oclpowicclni clyslans rniQclzy rnalcraccrn a clrabinlq, bo przy clui:cj dynarnicc cwicze1i pacjcnl „jcclzic" z malcraccm w slronQ zaczcpu ckspander6w.

Ryc. 71 a. Pozycja wyjsciowa clo cwiczeri micsni oclpowieclzialnych za przywodzenic koriczyn (J6rnych w stawach barkoworamiennych.

Ryc_ 72 a. Pozycja wyjsciowa clo cwiczcnia nliQsni oclpowicclzialnych za sklon tulowia w prz6cl (miQsnic lmucha). Pomoc przy uloieniu pacjcnta w odpowicdnicj pozycji wyjsciowcj i slosowna asckuracja w lrakcic cwiczcnia lo zaclanic dla personelu pomocniczego.

Ryc. 72 b. Pozycja ko1icowa cwiczcnia rnicsni brzucha. U pacjcnt6w z amputacjarni na poziomie ucl oclpowicdnia sila lych zcspo16w miQsniowych zapobicga przodopochyleniu miednicy i tyrn sarny111 chroni przed powstaniem ograniczeri ruchu wyprostu w stawach biodrowych eo barclzo komplikuje prawiclloW
1

K!NEZYTERJ\P!J\

146

)

II

Cwiczenia ki11czytcrnpii ogr>/11011spra11·11iajr11:1'.i

147

--

0 Ryc. 73 a. Pozycja wyjsciowa do cwiczenia oporowego miQsni prostowniköw stawöw lokciowych (glöwnie). Cwiczenie to rnozna wykonywac podnosz4c ciciar ze specjalnych stojak6w. Uznano jednak, ie wejscie pod sztang~ i jej czynna stabilizacja w \rakcie calego cwiczenia jest korzystna chocby dla zwickszenia czucia proprioceptywnego.

(fLJ-

~\

Ryc. 74 a i 74 b. Kolejne zadanie ruchowe w zmoclyfikowanym przez autora treninau olJwoclowyrn. Przenoszcnie ciciaru 18 kg wyprostowanyrni w stawacll lokciowycll l
\

i:

;;i/_J

_Jl~~

~~

~1\9 Ryc. 73 b. · Stawy lokciowe wyprostowane. Pozycja ko1icowa po wykonaniu cwiczenia W trakcie ktÖregO Sq cwiczone rnicsnie stabilizujqce kor\czyny g6rne w stawach barkoworarniennych.

\1

\\

i

--.........._

~

~Ryc.

75 a i 75 b. Cwiczenie micsni prostownik6w staw6w lokciowycll (gl6wnie) w innej pozycji wyjsciowej i przcz pokonywanie oporu wlasnego ciala. Jezeli pacjent wykonuje je prawidlowo w trakcie pokonywania trzech rund obwodu - dajc to gwarancjc uzyteczncgo cllodzcnia za pomoc<1 kul w nieograniczonym czasie. Ponadto - nie trzeba miec specjalistycrnego sprzctu sportowego, by prowadzic takie zajccia.

·r L48

K l N !~7, Y'!E!U\ !, /;\

_

C'wicze11ia ki11ezyterapi i ogt5!J1011.111raw11 iajr/cej

149

___.U;--=-

Ryc. 77 a i 77 b. W prezentowanyrn cwiczcniu opr6cz wzmacniania rnicsni zginaczy staw6w lokciowych posrednio - wplywa sie hartuj<]co na kikuty koriczyn dolnych. Chc
~~~\

\

\ nyc. 76 a i 76 b. Pozycja wyjsciowa i ko1\cowa cwiczenia, kt6rego cclern jcst wzrnacnianie rnicsni prostownik6w staw6w ramiennych. Pracuj
Ryc. 78 a i 78 b. Pozycja wyjsciowa i ko1icowa cwiczenia wzmacniaj
:11

KINEZYTER!\PIJ\

150

Zaprczcntowai1a powy:i,cj modyfikacja lrcningu obwodowcgo mo:i,c slanowic wz6r clo nasladowania w innych rodzajach schorzc11 w zalez.nosci ocl wynikaj<1cych z nich potrzcb. Poza ta!G\ form<\ cwiczc1i ogölnokondycyjnych, szczcg6lnie w poczqtkowcj fazic lcczcnia nale7,y (w omawiancj grupic wickowcj) stosowac gl6wnic fornü; scish\, ktörq scharaktcryzowano pokr6tcc na slronic l 3 l. Wszystkic ron{1y prowcic kazclq z nich nalczy celcm urozmaiccnia wzbogacac z~tbavyarni, grarni ruchowymi i sportowymi I . ,. . w oclpowieclnich proporcjach. Stos6wanic wyh1czi1ic foi·my zaclaniowcj przcz cliuzszy czas spowoclujc znu:l,enic cwicz<1cych i znicclwci ich clo uczestnictwa. ~

: ,,:Ujf

Ryc. 79. Cwiczenia og61nokondycyjne z grup<] doroslycll in~zczyzn w mlodszyrn wieku z przyliorarni w postaci cici:ark6w, w forrnie scislej w Slolecznyrn Centrurn Rellallililacji Scllorzei'1 Narz<\du Rucllu w l
Na konicc kilka uwag o cclowosci occny cl"cktöw tcrapcutycznych uzyskiwanych za pomoq cwiczcti ogölnokonclycyjnych. Doswiaclczcnic uczy, zc o ilc w clzialaniach z zakresu kinczytcrapii rnicjscowej taka kontrola cclowosci prowaclzona jcst nicmal na co dzie1i, to w uprzcclnio wyrnicnionych cwiczcniach nalc:i,y ona clo rzadkosci zc szkoclq dla informacji co onc korzystncgo wnoszq w tcrapi9, tzn. co pacjent uzyskujc clzi9ki uczcstnictwic w tcj formic tcrapii. Problem ten zasygnalizowano w tyrn micjscu dlatcgo, zc taka occna wiqzc si9 albo z koniccznosci<\ wykonywania wysilköw maksyrnalnych, albo zc wspölzawoclnictwcm. Oba sposoby sprawdzianöw S(\ rnozliwc do zaslosowania w dwöch picrwszych grupach wickowych pacjcntöw, a u ludzi w poclcszlyrn wicku juz nie powinno si9 takich wysilköw aplikowac. Zostanic to om6wione clokladnicj w nast<;pnym poclrozclzialc. Occna skutccznosci cwicze1i ogölnokqnclycyjnych moic byc dokonywana mctoch\ analitycz1i
(\1·ic;e11ia kinc::y1err111ii 11g1i/111111s1>mH·11i1ifr1r·eL __.

151

rych ocldziclnic w kazdcj occnia si<,'. inn:\ komponcnt<,'. sprawnosci. Na przyldacl mozna na stanowiskacl1 do bada1i dy1iamornctrycz11ych okrc.slac wi.clls.o/;.C~sily wybranych grup 111i<;s11iowych, vvai.nycil zc wzglc;döw t'unkcjonalnych, okrcslac \yyclolnosc fizyczn:\ za po111oc:1 .spccjalnych tcstöw czy1mosciowych np. na bi~i.ni t"l1cl10mcj czy za pomoc:1 baclai'1 chcmizrnu krwi przcd i po wysilku. Takic badania (zaröwno analityczne jak i synlctycznc) nalc:i,y wykonywaC'. lrzykrotnic w czasic pohytu pacjcnta w osrodku lcczqcym tzn. na pocz:\tku usprawniania, po dwöch tygodniac!J l'.Wiczei'1 i przcd wypiscm po zakrn1czonym lcczcniu. Picrwszc hadanic okrcsla mozliwosci pacjcnta w omawianym zakresic i .sluzy do wbsciwcgo planowania dziala11 kinczyterapcutycznych. Druga pröba stanowi polwierdzenic (bqclz ncgacj<;) przyj<,'.lych zarozc11 lcczniczyc!J, a trzecia jesl wla.sciw:1 kontrol<1 uzyskanyd1 efcktöw. Uzyskanc w lcn sposöb wyniki, wyra:i.one w jcdnostkach wymicrnyc!J pozwalaj:\ na wykorzystanie ich w opracowaniach naukowyd1, publikacjach i slatystykach mcdycznych co podnosi poziom wicdzy o celowosci stosowania kinczytcrapii w röznych grupach wickowych pacjentöw i przy wiclorakicj palologii. J'v1ctoda analityczna nie 1110:1,c hyc ogölnic dosli;pna, ponicwa:i, wymaga odpuwicdnicj: c1,9stt) drogicj aparatury. Ponadto wykonywane w tcn sposöh hadania s:\ bardzo czasochro1mc. Dlalcgo znajclujc zastosowanic w duzycli szpitalach spt'.cjalis1yc1,nych, klinikac!J i osrudkac!J uniwcrsytcckic!J posiadaj:1cych ndpowiccl11ic warunki sprz<,:towc j wynikaj<\CC Z tcgo rnoz!iwosci. Mctocla syntctyczna rnozc byc stosowa11a prawic w kai,dyrn oddzialc szpitalnym zc wzglr;clu na lo, 7.c jcst prostsza, la11sza i lci, harclzo ui.ylcczna. Polcga ona na uklaclaniu tzw. tcstowych toröw pr1.cszköd, przy pokonywaniu ktörych pacjcnt wykonujc oclpowiednio duhranc, utylitarnc czynnosci ruchowc, n:~jcz<;­ scicj pokonywanic clystansu - na czas. Mctoclyka tak prowadzoncj occny tcz powinna skladac si9 z lrzech pröb w przedzialach czasowych opisanych wy:i.cj. Podczas hadania lc.<>towcgo nalczy zwracac uwag<;'. na wlasciwq tcclmik<; wyko11ywa11ia pojedynczych zaclai'1 ruchowych i na czas wykonania calcj pr6by. Stanowi on g!öwne krytcrium occny. Uzyski\.vanic przcz cwiczqcych coraz lcpszych rczullatöw w trzcc!J kulcjnych badaniach swiaclczy o wlasciwic clobranych sroclkach kinczytcrapii. Dia pacjcnla uzyskiwanic lcpszych wyniköw w kolcjnych baclaniach stanowi nagrocl<;: i zach<;t<; do poclcjmowania odpowicdnich wysilköw w cclt1 poprawy wskazniköw wlasncgo zdrowia. Metoda rnicszana (jak sie,'. latwo domyslic) stanowi 11ajcz9sciej pol;iczcnic tcstowancgo loru przeszköd z prostym sposohem badania czr;~stotliwosci pracy scrca czy rutynowym baclanicrn cisnicnia krwi. Tc cloclatkowc badania wykonanc przcd pröb<] lcslowq i po jcj ukol'lczeniu p;:zydaj<\ waznych informacji o wydolnosci uklaclu kr:\zcnia. Opisanc wy:i,cj sposohy kontroli cf'ektywnosci cwiczcil ogölnokondycyjnych majc\ racj<,'. hytu w syluacjach, w ktc'irycil pacjcnci przchyw<~j:1 w o.srodku lccz11cym eo najrnnicj micsi:\c. Badaj<1c przyrosty sprawnosci f'izycznej mcloclq syn-

~""'' .'I;

152

....

c\1·ic:e11ia ki11ezV1erapii ogri/11m1.1p1't1H ·niajqcc~j

K!Nl~ZYTER1\Pf1\

153

letyez11c\ dobrze jcsl opracowac norrny dla poszczcgölnych grup wiekowych pacjcntöw. Osi:1ga sic.~ to przcz usrcch1ia11ic duzcj ilosci wynikciw jcdnostkowych bada1'1 uzyskiwa11ych w kolcjnych lestaeh. Sreclnie warlosci pornagajc\ istott1ic w planowa11iu usprawniania sroclkami kinczyterapii ogöl11ouspravvniaj:1ecj.

czyn görnych do 30%1. Niczalc:lnie ocl tcgo obscrwuje sie; stalc zmnicjszanic wytrzymalosci statyczncj i clynan1iczncj mic;sni. W uklaclzic oclclcehowym nastc;pujc zmnicjszanic sie,: clo\.volncj wcntylacji pluc (MVV) ktöra w G clckaclzic zycia jcst okolo 20-25% mnicjsza w poröwnaniu clo clckacly 2. Wic;kszcj rcclukcji z wickicm ulcga nat<;zona obj<,~lo.~c oclclcehowa jcclnosckunclowa (FPV 1), clochoclzqe clo wartosci o 30% niz.szych. W wyniku röznic w maksymalncj wcntylacji clowolncj (MVV) i maksymalncj wcntylacji pluc (VEmax) luclzic starsi (ocl 6 clckacly zyci;,1) czc;scicj oclczuwaj<\ clusznosc poclczas wykonywania wysilköw fizycznych. Zc wzgl<;clu na czc;stc zjawisko wystc;powania u luclzi starszych zmian rozcclmowych w plucach oraz ograniczenic ruchomosci klatki picrsiowcj, nie zawszc mozna oclröznic zmiany inwolucyjnc ocl zmian chorobowych.

2.3.5. Zdolnosc "vysilkowa os(ib w starszym wicku Tempo przcbiegu proccsöw slarzenia sic.~ ustroju czlowicka ccchujc znacznc zröz.nicowanic. Im osoby S<\ starszc, tym bardzicj rö'l,niq sie,~ od sicbic ccchami morfofunkcjonalny111i, a osoby b<;dc\CC w tym samyrn wieku kalc11clarzowy111 mogq zclccyclowanic röznic sic.: wiekicm biologicznym. Brak jcst ogölncgo wskaznika charaktcryzujc\ccgo indywiclualny wiL~k biologiczny. Wynika to z foktu, :i.c zrniany w skJaclzic, proporcjach masy ciata oraz wska:l.nikach funkcjonalnych majc\ r6zny przebicg czasowy, wykazujqe clu'i.c zröznicowanic populacyjnc i osobniczc. ,, w wickt1 powyzcj C>0-65 roku zycia obscrvyujc sie; ujcrnn<\ korclacjc mic;clzy tmtsc\ ciala a masq ciaht szczuplcgo (LBM). · Mic;clzy Ci a 8 dckad:\ 'i.ycia wystr;pujc rcdukcja lkanki koslncj, ktöra z rcguly jcsl przyspicszona u kobiet po mcnopauzie, wskutck ulraly bialkowych i 1ni11cralnych sldac!11iköw kosci . .Sl<\cl zjawisko oslcoporozy wyslC,.'.j)ltjc wczcsnicj u kobict i systernatycznic narasta w rnian,'. procesöw slarzcnia sie;. Po Ci ckkadzic zycia z11111icjsza sie,'. wyraznic masa tkanki llli<;sniowcj w odniesieniu do masy ciaht, a zmia110111 lowarzyszy m11icjsza zawarlosc wody wcwn;1trzkomörkowcj i potasu oraz zwic,.~kszona objc;losc wocly zcwn;1trzkomörkowcj oraz ilusci sodu i chloru w mic,.:sniacli. Rcdukcji wlökicn mir;sniowych i Zlll11icjsza11iu sie,'. masy mic;sniowej lowarzyszy zwic,'.ksza11ic sie,~ w mic;sniach tluszezöw i kolagcnu. Zanikom pocllcgajc\ röwnic:i. jcclnostki motoryczne, a wt6rnic w stosunku do zmian w ukladzic ncrwowym znmicjsza sie,'. liczba wlökicn mic;sniowych, zwlaszcza wl6kicn szybkokurczliwycli. Natomiast proccsy slarzcnia sie; nie zttmicjszajq potcncjaht acrobowcgo mic;sni szkielctowych. Ulcga on naclal zwir;kszcniu w wyniku trcningu wytrzymalosciowcgo, jakkolwick w por6wna11iu clo ludzi mloclszyeh, u starszych os6b zwic;ksza sie,: aktywnosc cnzym6w mitochonclrialnych, alc bez röwnolcglcgo wzroslu ilosci mitochonclriöw. U osöb starszych clochoclzi do uposlcclzcnia zaopatrzenia wlökicn mir;sniowych w substraty cncrgctycznc wskulck zmnicjszania sie; sicci naczyt'l wlosowat.ych oraz zwic;kszoncj zawartosci w mic;sniach wlökicn kolagcnowyeh. Na krzywcj zmian wartosci maksymalncj sily mic.:sniowcj (izometryczncj) obscrwowancj ocl 35 roku :i.ycia nastc;pujc spadck sily \V sposöb liniowy, zas jcgo tcmpo jcst zröznicowanie w zalcz.nosci ocl grup mic;sniowych, a jcgo dynarnika wykazujc duze rö'i.nice osobniczc. Przyldadowo mic;'.dzy 3 a 8 clckaclq :i.ycia sila micsni kot'1czyn clolnych mozc zmnicjszyC:'. sie; do 4WYci, a mic;sni koi1-

Podobnic przy zmianach inwolucyjnych w ukbc!zic kq'i.enia, truclno rozgraniczyc zmiany wynikaj,\cc z naturalnych proecsöw starzcnia sie ustroju od zmian zwiqzanych z ograniczcnicm aktywnosci ruchowcj lub z niczcliagnozowanych choröb sercowo-naczyniowych. Vv' (i-8 clckaclzic zyeia w pozycji lczc\ccj objc,:tosc wyrzutowa scrca jcst ok. 20% nmicjsza w poröwnaniu clo 2 clckacly zycia, natomiast u osöb starszych w spoczynku w pozycji lczqccj zwic;ksza sie; tc;tniczo-zylna röznica zawartosci tlcnu wc krwi, eo kompcnsujc zapotrzcbowanic tlcnowc tkanck, mimo zmnicj szcnia ogölncgo przcplywu krwi. i,

i

Opisanc zmiany inwolucyjnc majc\ swojc okrcsloric konsckwcncjc wplywa.i<\cc na zclolnosci aclaptacyjnc clo wysilku organizmu osöb starszych.' Mozna wyröznic nastr;puj<\cc ccchy zclolnosci wysilkowcj wlasciwych clla osöb w starszym wickt1: w czasic wysilköw submaksy111alnych zuzycic tlcnu ulcga zwic;kszcniu wskutck zmnicjszania sie; wspölczynnika pracy uzytcczncj zwi<\zancj z zabu rzcniami koorclynacji ruchu. Stwl luclzic starsi czc;sto maj<\ klopoty z ulrzy rnywanicm rytmu pcclalowania na crgomctrzc rowcrowym; objr;tosc minutowa i wyrzutowa scrca jcst nizsza poclczas wysilköw submaksymalnych a r6inicc pomic;clzy 6 a 8 clckacl<\ mogq sic,:gac 20%; u osöb w starszym wicku, zwhtszcza o malcj wyclolnosci fizyczncj VO,max juz poclczas wysilköw o niskicj intcnsywnosei uposlcclzony jcst mic;sniowy przcplyw krwi, eo powodujc powstawanic clcficytu llcnowcgo; poclczas wysilköw submaksymalnych o zblizoncj czc;stosci skurcz6w scrca u luclzi starszych i mloclych, stc,.~zcnic mlcczanöw jcst wyzszc u tych picrwszych, eo w znacznym slopniu ogranicza mozliwosc wykonywania pr~1cy bc\clz cwiczct1 fizycznych; zc wzg!Qclu na zwir;kszonc opory naczyniowc w kn1zcniu plucnym u luclzi starszych w momcncic wysilku wzrasta istotnic skurczowc i srcclnic cisnicnic w tc;tnicy plucncj;

154

KINEZYTERAPIJ\

opör naczyniowy podczas wysilköw submaksymalnych jcst zawszc wit;kszy u ludzi starszych, eo zwi<,~kszi1 prac<; scrca. Niczalcznic ocl tcgo stosunkowo cz<;sto ujawniaj<\ si<; ccchy uposlcdzcnia czynnosci lcwcj komory scrca; w wyniku proces6w starzcnia si<; scian kom6r serca i naczyi1 krwionosnych, u luclzi slarszych poclczas wysilk6w fizycznych dochodzi clo wi<;kszego wzrostu cisriicnia w kornorach scrca, oraz wi<;kszcgo wzroslu cisnicnia t<;tniczego; z wick.iem dochoclzi clo zmniejszcnia si<; wysilkowcj, inclywiclualnie maksyrnalncj cz<;stosci skurcz6w scrca, eo przypisujc siQ zmianom ak.tywacji ukladu wspölczulncgo oraz zmnicjszaniu si9 wrnz.liwosci struktur mi9snia scrcowcgo na aminy katecholowe. Przyklaclowo u os.öb starszych i uprzcclnio nie trcnuj<1cych t<;tno wysilkowej w czasic treningu nie powinno przckraczac wartosci 170 HR/min. minus wiek. W poclsüinöv'i°<1iii'i.1.111öznit slwici'dzic, zc P9,clczas wysilköw stanclarclowych u luclzi slarszych w poröwnaniu clo os6b mlo1Jszych wyst9pujc wic;kszc obciq7.cnic fizjologiczne, eo przcjawia si<; wi9kszyini wartosciami s\9zcnia mleczanöw WC krwi, wentylacji pluc oraz cisnicnia l<;lniczcgo krwi. Proccsy starzcnia ccchuj<\ niskic wartosci ptilapu tlenowcgo, nizsze wartosci mocy uzyskiwancj w pracy clynarnicznej, mniejsza siht mi9sniowa oraz gorsza tolcrancja wysilk6w subniaksymalnyeh.

2.3.6. Mctodyka prowadzcnia cwiczc11 og6Inokondycyjnych w grupic os6b w starszym wicku (wick 61 Iat i powyzcj) Cwiczcnia te, palrz<1c na nie pod kqtcm sal, obiektöw i zasad melodycznych, prowadzone Sl\ wccHug norm pocla11ych w poprzcclnich poclrozdzialach. Natorniast to co je rözni w stosunku clo innych grup wiekowych torccl\prowaclzenia. Jcst nirn, w przcwaiaj<\ccj liczbie pacjentöw opöinianie zrnian inwolucyjnych 1owarzysz<1cych postc;pujt\cyrn proccsom starzenia. Dopiero w clrugiej kolejnosci majq onc za zadanic poprawiac wskainiki zdolnosci konclycyjnych i wyclolnosci fizycznej i 10 w umiarkowanyrn wyrniarzc. Dlatego wielkosc obci<1zc11, clynamika prowadzcnia zaj9c jcst w tcj grupic wickowcj odpowicdnio nizsza. w cwiczcniach clominuje forma scisla z ograniczeniem wspölzawoclnictwa i calk.owitym wycliminowanicm zaj96 o charaktcrzc rywalizacji sportowcj. Jcicli to moz.liwe na\ezy pr6bowa6 poclniesc wskainiki wytrzymatosci fizycznej, krqzeniowo-oclclcchowej, poprawic koorclynacj9 ncrwowo-mic;sniow<1 i nie clopuszczac do zmian wtörnych z nicczynnosci takich jak zmiany stawowc, zaniki mi9sniowe, ograniczenia ruchu, zeby wymicnic tylko tc najistotniejszc. Czas trwania zajc;c powinicn zamykac si<; w przedzialc 30-40 min. Wi9kszosc cwicze11 nalczy wykonywac w pozycjach wyjsciowych w siaclzic - najlepiej na krzcshtch.

c\1·ic::c11 ia ki11c:y1empi i ogr!/11011s11rr111 ·11injqc1'.i

155

W doborzc cwiczci'l i i1111ych form ruclrn nalczy kicrowac sit;'. nasl<;pujqcyrni wskazaniami: 1. do uclziatu w c:~wiczcniach ogölnokonclycyjnych (i pozoslalych z tej grupy) nalcz,y kwalifikowaC:: osoby zdiagnozowanc przcz lckarza prowadz<\ccgo, 2. przcd przyst:1pie11icm do C::wiczci'! chory powinien micc okreslonq sprawnosc i wyclolnosc fizycznq co jesl niczb<;d11c do odpowieclnicj indywidualizacji obci<\7,cl'l lrcningowych, 3. obci<\Zcnia wysilkowe nie rnogt\ przekracza6 granic 30-50-ciu proccnt inclywidualnych obcil1ic11 maksymalnych, okrcslonych przcz baclania Lestowc, 4. nal\'.ZCnic cwiczc11 rnusi wykluczac naclmicrnc zm<;czenie. Wzrost cz<;~slotli­ wosci skurczöw scrca mo:i,c dochoclzic jcdynic do 120-130 uclcrzcii na minutc;. 5. nalczy stalc pami<;tac, zc u osöb starszych o malcj wydolnosci fizycznej juz nicwiclki wysi!ck mo7,c byc obciqzcnicm gra11icz11ych mozliwosci, 6. cwiczenia intcnsywnicjsze powinny byc przcplatanc dla odpoczynku cwiczcniarni oddcchowymi, 7. poniewaz proccsy powrolu clo normy zmian powysitkowych w podcszlym wieku sq powolnc, wskazanc .'q·przcrwy .mi9dzy intcnsywnymi zajc,Tiarni. Znaczy 10, zc nie mozna kumulowac w czasic na przyklad cwiczci'1 og6lnokondycyjnych i zaj<,:6 w woclzic.

w cwiczcniach ogölnokonclycyjnych (i innych z tcj grupy) ll luclzi w poclcszlym wicku nie zalcca sie,: slosowania: 1. cwiczeii poh1czonych z clzialanicrn tloczni hrzuszncj. Prowadz;1 one do podwyzszcnia cisnicnia wcwn<\lrz klatki picrsiowcj z wstrzymanicm arleriolizacji i utruclnicnicm cloplywu do scrca krwi :i.ylncj. Po uslaniu dzialania ttoczni - clo przeslrzcni sr(idpicrsiowcj wplywa gwatlownie f'ala krwi eo mo:i.e w przypadkach zmian artcriosklcrotycznych spowoclowac 11szkoclzc11ic naczyi'i krwionosnycll w tym obszarze, 2. cwiczcii wymagaj<1cych wysilköw statycznych z zatrzymaniern akcji odclccbowcj, CO Z koJej 1110ZC doprowaclzic do powslania rozcdrny p!uc, 3. 6wiczc11 wykonywanych w szyhkim lclllpic, ktörc wywoluj<\ w uktadzic kqzcnia gwahowny wzrosl cisnienia krwi i czc,:stotliwo.~ci lc,:tna, 4. sldonöw wykonywanych w szybkim tcmpic, klöre wymuszaj<\ ustawicnie gtowy w clöl zc wzgl<;du na mozliwosc wywolania zahurzeI'! rownowagi, zawrot6w glowy luh w skrajnych przypadkach - uclaru m6zgu, 5. cwiczc!'! wy!llag<~i<1cych ztozoncj koorclynacji i cluzcj Iiczby nowych, nicznanych zada!'! ruchowych w jcdnostcc lckcyjncj zc wzgl<,'.clu na zmiany czynnosciowe osroclkowego ukhlclu nerwowcgo, -inniejsz<\ aktywno.~c ruchow;\ i lrudnosci w przyswajaniu nowych nawyköw ruchowych. W poprzcclnim rozdzialc (pkt. 1.9.7.; slr. 74) napisano, iz cwiczcnia w naucc cl1oclzenia slanowi<\ l:qcznik mii,~dzy dzialaniami z zakresu kinezytcrapii rnicj1,I

:1

r-

KIN f:ZY'IEI
15<>

scowcj i ogolnokonclycyjncj dlalcgo, z.c mo:l.na je prowaclz.iC:: inclywiclualnic i w ramach kincz,ytcrapii, o kt6rcj lutaj mowa. Otö:l. u pacjcnt6w w poclcszlyrn wicku, zc wzglc;du na znacz;1cc obnizcnic wszystkicl1 wskaz.niköw sprawnosci fizyczncj, poprzcz naukc; choclzcnia rcalizujc sie; cclc kinczytcrapii ogöl110usprawniaj<1ccj. Wynika to z faktu clu:l.cgo obci;\z.cnia wysilkowcgo przcz sarno pokonywanic oclpowicdnich dystans6w przcz pacjcnL6w. Dzicjc sie; tak nawcl w sytuacjach, w k16rych nauka chodzcnia prowadzona jcst indywiclualnic. El'cktywnosc clzialat'1 calcgo proccsu kinczytcrapii u pacjcnt6w w poclcszlyrn wieku najlcpicj jcst occniac na poclstawic un1icjc;lnosci loko1nocyj11ych (barclzo waznych clla ich samodziclnosci). Poza ty1i1 jcst 10 mctocla prosla i mozliwa clo zastosowania w ka'i.clych warunkach. Ponizcj jako przyklacl zaprczcntowano laki sprawclzian* skladaj~1cy sie; z clzicwic;ciu oclpowicclnio clobranych czynnosci ruchowych, ktörych wykonanic occnianc jcst w punktach od 0 clo 10-ciu, przy czym clzicsiqtym punk.1cn1 occny jcst cz<\~ przcjscia calcgo uklaclu cwiczc1'i. Przccl picrwszym sprawdziancm chory pr/ynajmnicj raz jcst zapoznawany z konfiguracj;\ zada11 ruchowych poszczcg6li;ych stacji. Drugi sprawdzian przcprowadza sie; w ostatnim tygoclniu pobytu chorcgo w osroclku lccz;1cyrn. Taki tryb postc;powania jcsl mo:diwy clo rcalizacji tylko w przypadku pacjcnt6w przcbywaj,1cych w szpilalu eo n<~jnmicj 3--4 tygodnic.

C:-11 ·icze 11 i11 ki11!'zytcn11;i i og1>!111111s11ra11·11 iajqccj

Test lokomocyjny ImiQ i nnzwisko

Dutu rozpoczqcin uspta\vnianiu Rotlzu.j pornocy

Rodzaj przeszkody

1.

Olwieranie j :r.an1ykanie drzwi Omijanie przcszkod, przcjscie po r6wnym podlo:i:u !'rzej5cic przez prog, krnwc;inik, przcchodzenie 11licy Zejscie ze schodüw Wcjscic po schodach Przejscic po nicrüwnyrn podlo:i:u Wsiadanie i wysiadunic z autobusu, pociqgu (2 wysokie stopnie) Siadanic i wstnwnnie z podlogi Siadanic i \Vstawu11ie z kr::z.cslü Czas przcjscia torn

3. 4. 5. G.

7. ll. 9.

10.

dula

Occnn

Razem

3 ()

(1987); Fizjotcrapia dla mcdycmych studiüw zawo
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••~••••••••••o••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••u••••••••o•••••~•••••

Lp.

~.

7 5

informacjc dotycz;\CC Cwiczci'1 ogülnokondycyjnych i occny nauki dtodzcnia u pacjcntllw w podcszlym wicku zostaly opracowanc na podstawic trcSd opublikowanych prt.l'1. \Vojciccha Chydzii'1skie.go. Chydzi1'1ski \V.~

Wiek

Rozpoznunie

10 punkt6w

*

157

-

Silrnodzielnic, p12w11ie sa1no
czu.s poniZej 2 rnin cias tlo 3 min czas do 4 min czas do 5 Inin czas powyzej 5 min

Obscrowana, cwcntualna poprawa wyrazona wic;ksz<\ liczb;1 punktöw mz w czasic picrwszcgo baclania jcst mümi postc;pu poczynioncgo przcz pacjcnta w czynnosciach zwüizanych z lokomocj'l· Ale nie tylko. W tcj grupic wickowcj, w opisany wyzcj spos6b mozna i nalc:l.y occniac luclzi w poclcszlym wickl1 takzc w tych sytuacjach, w ktörych choroba nie jcst zlokalizowana w obrc;bic kol'lczyn clolnych. Wtccly bc;clzic to lakzc sprawclzian clotycz<1cy wyclolnosci fizyczncj, kt6ry - uzupclniony badaniami z zakrcsu cliagnostyki kfr1czytcrapii micjscowcj - zupclnic wystarczy. Przcclstawiony powyzcj przyklacl lcstowcgo loru przcszk6cl stanowi röwnicz wzör clo naslaclowania tcgo typu occny w mlodszych grupach wickowych. Pacjcnci - clzicci, w mlodszym i srcclnim wicku powinni micc takic pr6by bardzicj zclynamizowanc i zc wspölczynnikicm trudnosci prob closlosowany clo ich polcncjalnych mozliwosci. Trzcba poclkrcslic, iz jcst: 10 barclzo clobry, prosty spos6b occny wskazniköw sprawnosci l'izyczncj, kt6rych poprawa jcs\ w czasic pobytu chorych w szpitalü glö\vnym zacbnicm stawianym przcz kinczytcrapic; og61nousprawniajqc;i.

lr---K!NEZY'J'ERJ\P/1\

158

2.4. Cwiczcnia w woclzic 2.4.1. Informacjc ogölnc Clic<\C sie; trzymac przyj(,~tcj konwcncji trzcba talci.e omawawianie pnmieszczonych w tym rozc!zialc zagadniel'l rozpoczqc odpowic(lziq na pytanie „Gdzie"? tc zajr;ci<\ powinny sie; odbywac. Mo:i.c ono wywolac pow<\tpiewanic w zdrowy rozs<1clek autora - alc, :i.cby zancgowac zasadnosc takiego postc;,powania - trzcba zclccyclowanic pocl!.;.rcslic, iz. cwiczcnia w woclzie clla rcalizacji cclöw kinczytcrapii ogölnousprawniajqccj, zcspolowcj - rnogq sie; oclbywac w bascnach o wymiarach l5 x 6 m jc:i.cli idzic o powicrzchni<; lustra wody. Gh.~­ bokos('. zbiornika z jcclncj, krötszcj strony - tarn, gclzic pacjcnci wchodzq do wody, powinna by6 mnicjsza (okolo 1 rn), a po stronic przcciwncj rno:i.e byl'. wic;ksza lzn„ ocl l ,4 do 1,6 rn . .fest ona uzalezniona od tcgo czy C'.\.ViCZ(\ w bascnic pacjenci - dzicci w wieku clo 10 lat czy ludzic clorosli. Nie mo:i.c byc jeclnak mnicjs~.a niz 75 cm. Tylko taki zbiornik w1lc1ny pozwala na pclrn1 rcalizacj<; zacla11 kinczytcrapcutycznych, ponicwaz. unK)zliwia nauk<; plywania, plywanic na dystansic rfrz.nymi slylami i nurkowanic. Optymaln<\ jcst rnoz.liwosc posiadania przcz osroclck Jccz.<\CY (duzy) bascnu, ktöry wymiararni (rninimum 25 X 8 m) urnozliwia organizowanie zawodöw plywackich w rarnach sportu niepclnosprawnych. Ale to, przy obecnej konclycji l'inansowcj sluzby zdrowia stanowi w daj<1ccj si<;~ przcwiclzicc'. przyszlosci utopi<;. Warto wsponl!1ic6, :i.e przynajmniej jeden talzi obiekL w Polsee istnicje i miesci sie; w Centrum Zdrowia Dziccka pocl Warszaw<\. Zbiorniki mniejszc, kt6rc przcwa:i.ajq w cluzych osrodkach klinicznych i oclclzialach rchabilitacyjnych wicll1 szpitali mog<\ slu:i.yc wylqcznic rcalizacji ccl6w terapeutycznych w zakrcsic kinezytcrapii rniejscowej. Podkrcslamy jeszczc raz. Glc;bsze bascny umozliwiaj<\ nurkowanie, plywanic pocl wocl<\ eo znakomicic poprawia sprawnosc dziahmia ukJaclu oclclechowego, uatrakcyjnia z'~j<;­ cia, a poza Lym, luclziom cloroslylll stwarzajq wanmki clobrego oclci<1zcnia potrzebnego (czr;sto) w pocz<1tkowej fazie nauki choclzenia. Niecka basenu, na cal:ym obwoclzie, powinna miec zamocowane w scianach, nieco wyz.ej Öd lustra wocly, por\~czc umozliwiajqcc autoasekuracjt< w rö:i.nych sytuacjach runkcjonalnych. Opröcz lego S<\ one po!llOCllC przy wykonywaniu wiclu cwiczcil prowaclzonych w forrnie scislcj. Basen powinien micc bczpieczne i wygoclnc wejseic do wody w postaci schoclöw (niskich) z port
c\1•icze11ia ki11e::yterapii 1Jg1i/111111s1imii·ni11jr1cej · - - - - - - .

151)

czystosci osöb korzystajqcych z niego poclczas l:wiczci'l. Przestrzeganie obowi:1zuj:1cych w lym zakresie wymogöw sprowadza sie; do clbania o to, by: 1. w pomicszczeniu, w klörym znajduje si<,~ basen u:i.ywa6 obuwia przeznaczonego wyh1cznie do tego ce1I1, 2. hascn rnial dolml wentylacj\: na eo sldacla sie; nawiew cieplcgo i zinmego powietrza oraz wyci:\g, ktöry gwaranluje whisciw<\ cyrkulacjc;. Wymiana powielrza jesl istotna ze wzglc;du na duz.<\ wilgotnos6 powslajqc;1 w cJckcie parowania wocly w czasie 6wiczei1. 3. kazcly cwiczqey przed wejscicrn clo bascnu urnyl pocl prysznicem calc cialo mycHem, polem zalo:!.yl str
·r--~

K/NJ;;ZYTER1\Pli\

[(,()

S. pomicszczenic w ktörym z11ajduje sie.~ bascn musi by6 wyposazonc w lclcfon \ub inne llrZ<\dzcnic a\armOWC gwarantuj:\CC szybkie sci<\gnic;cic pornocy z zcwrn1trz w razic potrzcby, Ü. instruktor nie 11lOZ.C pocl z.acJnym pozorcl1l opuscic'.: pacjen\ÖW znajcluj<\C)'Ch sie.~ w woclzie, 7. zajc.~cia mozc prowadzic'.: dwöch instruktoröw* . .Jeden z nich (dobrze ptywaj<\CY) zn<~jcluje sie; wtccly w woclzie, spclniaj<\C poza asckuracj<\- rolc.~ demonstralora truclniejszych c'.:wiczcl'i. Drugi kontroluj<\C calosc'.:, prowaclzi zajc;cia '/, korony basenu. Jcz.cli poclczas zajc.~c jcst jeden fizjoterapcuta, nie wolno rnu w z.adnym wypadku wchoclzic z pacjen\arni do wody' bo ogranicza lo wl:asciW<\ obscrwacjc; wszyslkich cwicZ<\C)'Ch, 8. w bascnach, w kt
Hyc. 80. Odpowicdni do realizacji cclow kinezylernpii og6lnousprawniai<1ccj bascn w Slolccznyrn Ccnlrurn ~icllorzcr'1 Naw1tlu Hucilu w l
W warunkach polskich, maj:1c na uwadze troskc; o wtasciwc bczpicczct'1stwo pacjcnt6w oraz przygotowanic rnctodyczne clo prowaclzcnia zajc;c w woclzic wynikaj<\ce z wyksztatccnia poclstawowego nalc:i.y chrZ.y6, by byty one prowadwne przez fizjoterapeut6w - absolwcntöw wyzszych szköt wychowania fizycznego. Technik rizjoterapii rno:i.c prowaclzic grupowe z<~c;cia w wodzie w sytuacji, kiecly legityrnuje siv oclpowieclnio cltugirn stazcm pracy, doswiaclczeniern i umicjc;tnosci<\ clobrcgo ptywania. Opröcz tego mozc on bez ograniczc11. prowaclzi6 6wiczenia w woclzie w formic scistcj, w stabilnych pozycjach gwarantuj<\cych bezpicczer1stwo. PodslaW<\ zajc;c'.: prowaclzonych w tcn spos6b s<\ cwiczone oparte o wysitki maj;1cc charakter lokalny. Czc;sto spclniajq onc *

lakic sytuacjc s;\ zakcanc pudczas prowadzcnia Cwiczc11 na duiych, pdnowymiarowych obicktach (25 x 8 m luh 50 x l 2 m) i z lic1;niejszyrni grupami ln z11aczy powy'l.ej oSmiu L:wiczt\cych.

C1vic:c11 ia ki11c:y1cn1pi i
161

wafoq rolc; w usprawnianiu. To eo powicclziano wyzej odnosi sie; clo nastc;puj<\cych wskazar'l leczniczych: l. odclzialywania na osl-abion;i sily mic;sniow<\ w nicdowlaclach i porazcniach wiotkich oraz prostych zanikach rnic;sniowych z nieczynnosci, 2. poprawy ograniczct1 zakrcsöw ruchu w stawach powstalych w nastc;pstwic przykurczöw torebkowo-wic;zacllowych i mic;sniowych, 3. przy bolesnosci stawöw, np. w na.'it<;pstwic zmian zwyroclnieniowych, 4. w przypadku wystc;powania rozlegtych blizn tkankowych w cclu ich uelastycznienia, S. jako cwiczenia w oclci<1zeniu . .Cwiczenia w wodzie prowaclzonc wccllug powyzszych wskaza!'t spclniaj<\ zaclanie stawi~me przed kinczyterapi<\ miejscow:i i winny byc prowaclzonc w bascnach matych uniemozliwiaj;1cych plywanic na clystansic, plywaiüe pocl woclq oraz wykorzystywanie zabaw i gier czy wyscig6w w woclzie. Najczc;sciej S(\ onc wzbogacane sroclkami fizykotcrapii i masazu. Podczas tak prowaclzonycb zajc;c tempcratura wocly w zbiorniku powinna byc wyzsza tzn. zamykac'.: sie; w przcclzialc cicploty cia!a ludzkiego (36°-37°C). Na wyposazenie bascn6w wi~~kszych, klöre naclaj<\ sie; clo prowaclzenia z;~j~'.c zcspotowych, w charakterze przybor6w powinny sie; znajclowaC:'. - clcski plywackie, plctwy na rc;ce i stopy, lekkie pompowane kola (gumowe lub plaslikowc), ktöre za!ozone pod pachy c'.:wicz<\cych, sl-uz;1 im clo zapewnienia 6ezpieczc11stwa, albo mog<\ by6 wykorzysLywane poclczas prowaclzenia r6z.ncgo rnclzaju zabaw, gier i wyscigöw. Dalcj - nalcz.y wyposazyc bascny w r6znej wielkosci pi!ki i clrobne kolorowc latwo zatapialnc przeclmioty, sluz<1ce clo podcjmowania ich z clna bascnu przy nurkowaniu. Stopcry S<\ takze niczbe;~clne clo mierzenia czasu bezclcchüw pocl wocl<\, plywania na clystansie i poclczas rüznego roclzaju wyscigöw. Sroclowisko woclnc ma rozlcg!y i na ogöl korzystny wplyw na organizrn przebywajqcego w nim pacjenta. Oclbicranc przez kontaktoreceptory boclzce s<\ przenoszonc clo o.~roclkowcgo uklaclu nerwowego przcz eo mozna poprawia6 (w razie potrzeby) oricntacjQ przestrzcnrn\ poszczcgölnych cz9sci ciala wzgl9cle111 sicbie. Obserwuje sie; znaezn<\ popraw9 koorclynacji nerwowo-miys11iowej wynikajqq z rozluinienia mic;sni w wyniku clzialania odci<12:aj;1cego wocly, a to pozwala na latwicjsze przyswajanic nowych ruch6w czy czynnosci utylitarnych. Temperatura wocly w zbiorniku, w kt6ry111 prowaclzi sie; z;~jc;cia, powinna wynosic 24°-25°C. Chtoclna wocht zmniejsza czc;stotliwosc'.: skurcz6w mi
~-

162

KINEZYTER1\PJ/\

szerza naczynia krwionosnc sköry i przyspiesza czi;stolliwosc akcji serca. Czynnik termiczny (przewodnictwo cieplne vvocly jest okolo 30-tu razy wic;:kszc ocl sroclowisk:a naturalncgo) powoclujc obnizenie napi9cia mi<;sniowcgo, pobuclliwosci uldaclu ncrwowego, co mozc sie;: objawiaC:: zmniejszeniern odczuc bölowych w ezasie wyk:onywanych 6wicze11. · lnnym korzystnym czynnikiem jest cisnienie hyclrostatyczne wocly. To clzic;:ki niemu oclclzialywuje si9 na ukhtcl oclclechowy przcz zwic;:kszanie ucisku na klatk9 piersiow<1 i powloki jamy brzusznej ulruclniaj<\C (barclzo röwnomiernic) wclcch. Wycleeh jest w tyeh warunkach wspomagany. Nie rnozna wreszcie pomin<16 korzystnego wplywu ;z,ajc,~c w woclzie na psychikc;:. Mozliwosc wykonania ruchu czynnego w sytuacji zmniejszcnia sily rnic;:sni o 75% napawa wiarq w skutecznosc catcgo procesu leczcnia. Ulatwiorle jcst takze choclzenie krokiern naprzerniennym zgoclnic z wyznacznikarni lokornocji prawicHowej na eo wplywa f'akt pozorncgo oclciqzcnia ciala. Powocluje 10 wyzbycie sie; przez pacjenta ' uczucia lc;:ku i ulatwia przej.~cic clo innych 6\V'iczc11 w naucc choclzcnia poza sroclowiskiem woclnyrn. · Wskazania clo cwiczct'l w woclzie: l. poprawa fizyczncj wyclolnosci ogölncj clzir;ki cluzym i clobryrn mozliwosciom lrenowania uklaclu krqzeniowo-oclclcchowego, 2. poprawa wskazniköw sily mic;:sniowej w wicht zespolach clynamicznych. Opör sroclowiska wodnego jest wprost proporcjonalny clo szybkosci wykonywanego ruchu i gl'c;:bokosci zanurzenia cwiczonej czc;:sci cialü. Tc korzysci zapewnia oclpowieclnio szybkic plywanie na clystansic w cHuzszym, zaleznyrn ocl mozliwosci cwicz
C:'.'i1·ic::e11 ia ki11czyr en 111i i ng1l/111111.1·11n111·11 iaji/ ccj

163

5. rozlcgk odwapnienia kosci, 6. choroby przebiegaj:1cc z czasowq utraq swiadomosci. Tak jak w poprzednio omawianych cwiczeniach zaröwno wskazania, jak i przeciwwskazania w poszczegölnych przypadkach powinien okresla(: lckarz prowadzqcy. Najuz stcreotypowe w tyn1 opracowaniu pytanie „Po crr'"! prowaclzic'.: zespolowe cwiczenia w woclzie oclpowiedziano czc;:sciowo ornawiajqc wplyw srodowiska wodnego na wybrane narzwly organizmu czlowieka. Dopclnicnicrn tej odpowiedzi S<\ zaprezentowane powyzej wskazania do ich prowadzenia. Podobne racje mozna takzc znalez.c w podrozdziabeh, w ktörych omöwiona zostala ogölna wycloli1osc f'izyczna od strony f'izjologii. Mozna jcszcze na zako11czenie nadmicnic, :i.c omawianc w tym miejscu (:wiczcnia pozwala.i<\ w zasaclzie realizowac wi<;~kszosc celöw stawianych przed cwiczeniami og6lnokondycyjnymi. Powtörzmy, ze dotyczq onc poprawy wskaznikow zclolnosci konclycyjnych na bazie zwit,~kszenia og6lnej wydolno.sci fizycznej pacjcntöw.

2.4.2. Mctodyka prowadzenia cwicze11 w wodzie Zasacly metodyczne prowadzcnia cwiczerl zespolowych w srnclowisku woclnym sq, w oclnicsieniu clo kazdcj z uprzednio omawianych grup wickowych, takie same. Podstawq ich prowaclzenia stanowi11 konspekly, ktörych przykbcly poclano przy omawianiu zajc,:6 ogölnokonclycyjnych i stosownie do cclu terapii opracowane osnowy. Rzadziej, w sto.~unku clo poprzcdnio prczcntowanej grupy cwiczet1, prowaclzi si<; w wodzie zaji;cia 90-cio rninutowe. Wynika to z faktu duzego (w stosunku clo powietrza atmosf'crycznego) przewodnictwa cieplncgo wocJy CO przy mnicjszcj inlensywnosci CWiCZCll (szczegÖ!nie W grupach pacjcnlÖW w sreclnim i poclcsztylll wieku) mogloby spowodowac zbyt duze wychloclzenic organizmu. Prawie wszystkie formy cwicze1'1 opisanc w poprzednich pndrozdziarach, po stosownych przcröbkach wynikaj<1cych z l'tl:i.nic srodowiskowych, s;\ mo:i.liwe do prowadzenia w zajc,x:iach zespolowych w bascnach. Istotnq röz11ici; stanowi grnpa cwiczet1 osw<üaj<1cych z wocl<\ bowiem pacjenci, szczcgölnie starsi, nieclwtnie zanurzaj<\ gl'ow<; ponizej jej powierzchni. lnnym roclzajem tych specyf'icznych CWiCZCÖ S<\ CWiczcnia oclcJechowc, nurkowanie, nauka plywania i Salllo plywanic rö:Znymi stylami. , Podczas clluzszego pobytu pacjcntöw w szpitalu (od 3 clo 6-ciu tygodni) nalezy clzicci, mloclziez i osoby w sreclnirn wieku__ uezyc plywania o ile przecl zachorowaniem nie opanowaly tej umicj<;lnosci. Maj~\C clo czynicnia z pacjcntami w pöz.nym faeclnirn i pocleszlym wieku (przeclzial' wickowy ocl 45 lat wzwyz) nie nalezy upierac sie; przy naucc pl'ywania, a zajc,:cia prowadzic w f'ormie zadaniowcj starajqc sie; przy tym clo maksimum wykorzystac walory sroclo-

r 1(i-1

KIN f],YTJ;,'N./\Pl/\

wiska woclncgo. Z choryrni w pocleszlym wiekL1 jednostka zajc,"6 w woclzic powinna trwac od 30 clo 40 min. Kilka uwag przydalnych w naucc plywania: 1. przcd przyst<\picnicm do wlasciwej nauki plywania trzcba slosowac cwiczcnia oswajaj:\cc z wmh\, by zncutralizowaL: kki i obawy przecl „obcym" srodowiskicrn. Nie da sie," wycg;zckwowac urnicjc;.tnosci plywania przy wspölobccnosci lc,:ku przcd wocl<\, 2. nie moz.na nikogu nauczyc: prawidluwcgo plywania (poza stylcm grzbictowym) bez przyjc,„cia whtsciwej pozycji w lei,cniu pr:t.oclcm z glow:\ zanurzonq w wod:1.ic. Przcdnia powicrzclrnia ciab powinna byc ustawiona röwnoleglc do lustra wocly, bo zmniejsza to opory srodowiska i znacznie ulaLwia plywanic koszlem slosunkuwo rna!ych wysilk6w. Poruszanie si<,'. z glow:1 nad wocl:1 prowokuje bardziej pionowc uslawicnic ciaht, a wtcdy cala przcclnia sciana tuluwia slanuwi powicrzclmi<,'. oporuj:1q ruch postc;powy w prz6d, 3. nie ucJa sie,: opanowanic plywania 1}rzy wykonywaniu Lcj czynnosci z zamknic;tymi oczami pod wocl:\ . .Jcsl to oclruch, kt6ry, szczcgölnic u l uclzi starszyc11, wyslc;pujc z powoclu obawy nawcl wtccly, gcly cwicz'\ oni w okularach plywackich, 4. bez koordynacji pracy ku11czyn görnych z akcjq odclcchuwq lcz nie moz.na opanowac'.: szlllki dcktywncgo plywania. Maj<\CY z tym klopoly cwicz:\CY nabicra powietrzc nacl powierzcl111i:1 (eo jcsl oczywistc), alc nie wyclycha go do wocly tylko czcka z IL\ czynnosci:\ clo ponowncgo wynurzenia glowy ponacl powicrzclmi<,:. Skraca w tcn sposöb sam wyclcch i kolcjny wclcch i przcz to porusza sie; w woclzic jezcli nie na bc7,clcchu to prz.y znacznym ograniczcniu poburu powielrza. Czr;sto przy tym sposobic ocldychania zdarzaj:\ sie; zakrztuszcnia wodq, kaszcl i w konsckwcncji nicchc;c do zajc;c prowaclzonych w basenie. Przyklady L:wiczci1 oswajaj:\cych z wocl:1: l. pozycja wyjsciowa stoj<\C lwarz<\ do sciany bascnu. Clnvyl rc;karni za falochron, hwlz barierkc; znajduj:\c<\ sie; tuz nad powicrzchni<\ wody. Zanurzcnie ciala du linii sutk6w. Glc;boki wdcch - przcjscic do przysiadu asckurowancgo chwytern r<\k, otwarcic oczu (zabezpicczonych okularami) i glc;boki wydech, na bczclechu powolnc wynurzenic, 2. to samo cwiczcnic moi.na wykonac (w cclu utrudnicnia) z rnnicj stabilrq asckuracjq. Cwicz<\CY chwyta przcd sol-n\ dcsk<,: plywaclG\ przy czyrn koi'1czyny g6rnc sq wyproslowanc w stawach lokciowych. Ko1iczyny clolnc w rozkroku. Glc;boki wdcch i opacl tulowia w przöd. OLwarcic oczu potcm przcz ugic,:cic stawüw lokciowych cwicz:icy przcsuwa dcskc; nacl zanurzonq glowr; po czym naslc;puje wyclcch i powröl do pozycji wyjsciowej, 3. pozycja wyjsciowa stoj<\C. Glc;boki wclcch, po kt6ryrn 6wicz:1cy przyjmujc pozycjc; skulm\ obcjmuj<\C rc;karni zgic;tc w stawach bioclrowych i kolanowych koi'lczyny clolnc. Nie poclpartc cialo cwicz<\Cego plywa clzic;ki powic-

(\1•icze11 ia ki11ezyten1pi i Og(J///Ol/S/lral\'lliaj
165

trzu znajcluj11cemu sie; w klatce picrsiowcj. Üt\varcic oczu. ßczclech przez okoro 15-20-cia sek„ powröt clo pozycji stoj<1c z gloW<\ zanurzorn\, wyclcch i wyprost tulowia, Przyldacly cwiczc11 ulatwiaj<\Cych przyjmowanie wla.~ciwej pozycji w woclzic do plywania stylarni na picrsiach: 1. 6wiczc11ic w clwöjkach zc w>:pökwicz<1cym. Cwicz<\cy z pozycji stoj<\ccj przoclcm clo sciany bascnu po wykonaniu wclcchu podajc wspökwiczqcemu k011czyny dolne przcchodz<1c do pozycji lczqc przoclcm w zanurzcniu tuz pocl powicrzclmi<1 wocly tak, by calc eialo bylo uslawione röwnoleglc do clna bascnu. Rozluznicnic wszystk:ich mic;sni i powolny wydcch przy olwartych oczach, 2. to samo cwiczcnie z utruc!nienicm. C:wiczqcy w pozyeji stojqccj, bez trzymania, z[murzony do linii sutk6w. Wklacla clcskc piywaclq pomic;clzy ko11czyny clolnc na wysokosci stmvöw kolanowych przytrzymuj<\C j<\ przcz przywodzenie koi'!czyn clolnych. Poclaje obic rc;ce wspölCwiczqccmu. Olwarcic oczu. Partner poruszaj<\C tylem ci:1gnic cwicZ<\cego, ktöry znajclujc sie WC wlasciwej pozycji clo plywania. 3. pozycja wyjsciowa stojqc tylcm clo sciany bascnu z k011czyna111i görnymi zgi<,'.tymi w slawach barkowu-ramicnnych i lokciowych. Poclskokicm - stopy zostajq uslawionc na scianic bascnu Luz pocl powicrzclmi<\ wody. Cwicz<\CY znajclujc sie; w pozycji przysiadu przcclni<\ powicrzclmi
2.5. Cwiczenia gimnastyki poranncJ Gimnastyka poranna ma cloprowaclzic clo slanu dzienncj aktywnosci czy1111os6 mirz<1cl6w i organ6w pacjenta, kt6rych normalny rytm clzialania zoslal spowolniony zgoclnic z fizjologi<\ przcz oclpoczynek nocny zwi<\Zany zc sncm. Sen zwalnia bowicm czc;stotliwosc skurcz6w serca i odclcchu, zmnicjsza sie; takic aktywnosc proccs6w ncrwowych. Zmiany clotycz<\ obnizcnia spoczynkowcgo napic;cia mic;sniowcgo. \V przewoclzic pokarmowym obscrwujc sie; s1)0-

166

K!NEZYTER;\Pli\

wolnicnic pcrystaltyki jclit, co harnujc tcmpo proccsöw trawicnnych. Przyhamowanic aktywnosci zyciowo waz.nych, rizjologicznych proccsöw obniza przcmianc; matcrii, mctabolizm komörkowy prawic wszystkich uldaclöw. Fakt tcn znajclujc potwicrclzcnic mic;clzy innymi w nicznacznym obnizcniu cicploty ciaht obscrwowanym nacl rancrn pocl konicc wypoczynku nocncgo kiccly tcmpcralura jcst najnizsza w skali catcj doby. Cwiczcnia gimnastyki poranncj stanowiq truclnl\ do zaszcrcgowania grupc; 6wiczCI'1 cllatcgo, zc ich zalo:i.cnia mctoclycznc i cclc Sl\ inne, prostszc ocl tych grup zajc;c, ktöre zostaly omöwionc poprzeclnio. Zc wzgl<;clu na krötki czas trwania nie wymagajl\ onc opracowywania konspcktöw, a ich cclern nie jest poprawa wyznacznik6w zclolnosci kondycyjnych, i ogölncj wydolnosci fizyczncj. Z zajc;ciami prezcntowanymi w tym rozdzialc hiczy girnnastykc; poranrn1 jcdynic grupowy sposöb jej prowaclzenia. Ponadto nie wymaga ona spccjalnych obicktöw, bo prowaclzi sie; tc 6wiczcnia w salach chorych (przy spclnicniu oclpq.\Nieclnich warunk6w), holach czy wrcszcie korytarzach oclclzialowych. Jak wspbrnniano cclcrn cwiczd1 gimnastyki poranncj jcst przywröccnic wic;kszosci uklacl6w pacjcnta clo stanu aktywnosci wymagancj od nich w cil\gu clnia. Gl6wnyrn zadanicrn tej formy aktywnosci ruchowcj jest pobudzenic osroclkowcgo ukladu ncrwowcgo i mic;sniowcgo oraz przyspicszcnic clzialania ukladu kn1zcniowo-oclclcchowego. Skutki girnnastyki porannej mozna obrazowo por6wna6 clo kompleksowcgo „przccic\gania sie;" calcgo organizrnu Jub clo potc;znego ziewnic;cia. Nalczy takze poclkreslic duze · znaczcnic aspcktu dyscyplinujqco-porzwlkowcgo prczcntowancj formy cwiczc11. Wskaz6wki rnctoclycznc: 1. girnnastykc; ponmnl\ nalc:ly prowaclzic zc wszystkimi pacjcntami, kt6rzy nie majq przcciwwskazat't clo tcj formy zajc;c. Przcciwwskazania okrcsla (jak zwykle) lckarz prowaclz,1cy, 2. cvviczcnia powinny byc prowadzonc w pornicszczcniach wictrzonych bez wzgl<;clu na pon; roku. L6zka (jc:lcli cwiczcnia oclbywajl\ sie,~ w salach chorych) muszc\ byc zaslanc, a pacjcnci nie mog<\ byc w pizamach lub innych nocnych ubiorach, 3. zajc;cia nalc:ly prowaclzic przccl porannq toalctc\ i sniaclanicrn przcz 15-20 min., 4. chorych closwiadczonych, z cllugim stazcrn szpitalnym, sprawnicjszych, mozna wykorzystac do wspofprowadzcnia zajc;6 szczcg6lnic wtecly, gdy oclbywajl\ sie; onc w kilku salach chorych, 5. jc7.cli mozliwosci tcchnicznc na to pozwalajq, nalezy gimnastykc; porannc\ prowaclzic przy akompaniamcncic oclpowicdnio clobrancj muzyki, ktöra wprowadza ozywicnie,

(\1 ·ic::e II ia

ki11ezytert1pii

ogr)/Jli!llS/l/"i /\l '11 ioirf ec'.j

167

6. pacjcntöw sprawniejszych mo:i.na wykorzystywac'.'. do pomocy cliory111 lcz<\cym i mnicj samoclziclnyrn. Przy doborze i prnwadzcniu :zajc;c trzcb;i uwzglc;dnic nast<;pujqcc wskazania: l. stosowac cwiczcnia ocldcchowc eksponuj<1cc przcponowy tor oddychania. Wptywaj<\ onc bowicm na poprawc; pcrystaltyki jclit i wt;1czaj;1 w krwioobicg rczcrwy krwi zalcgajqccj w slcdzionie i W<\lrobie, 2. cwiczcnia rozpoczynac ocl ruchöw w rnalych obwodowych stawach i stopniowo urucltarniac wie;'.kszc przeguby, eo Wil\:i.e sie; z uaktywnianiem cluzych zcspotöw dynamicznych, 3. tcmpo cwiczdi wolne, rucliy ohszcrne, prowaclzone w pclnyn1 rizjologicznyrn zakresic, opartc na cwiczcniach ksztai1uj:1cych, 4. nie nalczy stosowaC.:: cwiczci'l uporowych, 5. przy opracowywaniu zestawöw C::wiczci't (11ic ubowi;1zuje lutaj konspckl 6wiczci1) nalci.y uwzgl<,:clniac przcdc wszyslkim roclzaj i u111icjscowicnic schorzenia. Cwiczenia gimnastyki poranncj siosujc si\'. w c!uzych szpitalach i osrodkach n.:habilitacyjnych zc wzgl<,~du na oc!powicdni;1, duz.;\ liczbc; pacjcntöw, kt6rzy kwalirikuj<\ sie; clo tej forn1y aktywnosci ruclwwcj. W mniejszych odclziarach malych placöwck lcczniczych na og6l sie.~ jcj nie stosujc. Nie oznacza to jed11ak iz girnnastyka poranna ma oclejsc w niebyt. Ta!ll, gdzic tylko warunki pozwalaj;\ - winna by6 prowaclzona ze wzglc;du na korzy.<'.;ci jakie rno:i.na clzic,'.ki niej osi<1gn;1t'.·.

2.6. Sport os6b nicpclnosprawnych Rola ruchu i jcgo korzystnc odclzia!ywanic na organizm luclzki znane s:1 ocl bardzo dawna. Swoj;1 aktywnosC:: fizyczn:1 cz!owiek 111ozc przcjawiac w röznych clzicclzinach zyeia. Do nich nalez<1 takzc rekreacja i sport. Dia osöb nicpelnosprawnych rud1 111a szczcgölne znaczcnic. Wi<;ksza aktywnost'.: fizyczna nie tylko korzystnic wplywa na oclpn_1."l]osC:.nrganizrnu, alc i na ogölnyb1a11 zclrowia. / Dziala takzc lerapeulycz11ic na skutki nicktürych choröb. Slosuj<\c oclpowicdni trcning fizyczny u osöb 11icpclnosprawnych, moi.na uzyska6 - w slosunkowo krCitki111 czasic -- clobrc wyniki w kompensowaniu utraconych funkcji. \V przypadku usprawniania istolne znaczcnic ma odpowicdni dubör C::wiczcl't, kt6rc maj<\ cloprowaclzic do moi.liwic pdnej kon1p~.n_::myji utraconych runkcji. l'ozytywnc i szybkic crckty 1110Zl1a labe uzyskac uprawiaj~\C oclpowiccl11io dobrane clyscypliny sportu.* t

fvlila11owska K.: Z11aczt•11ic zwi\·kszoncj aktywnoSci r11chowl'j osl'>h niepd11ospraw11yd1 jako czy1mika kom-

pensuj:.\ccgn ich sprawnoSC psyl'11ofizycz1q. \V: Spon sz:ms;.1 Zycia 11iepl'111nsprnw11ych. Pod red . .1 .•~l\·i.yi'1sklt•t',O. KraklJW I
1Ml

l
Osoba 11icpclnospraw1ia, kt6ra w proccsic kinczytcrapii na ctapic szpitalnym uzyskala pcwic11 stopict'1 w. w. k0111pc11sacji, po wypisaniu povvinna konlynuowal: C::wiczcnia f'izycz11c, a nawct .je rozszcrzaC:. W przypadku przcwlcldych i trwalych schorzct1 dlugotrwaly proccs rchabilitacji rncdyczncj mozc znicclwcil: do stosowania cwiczcr1 ki11czytcrapcutycl'.llYCh (ponicwa:i. czc;sto S<\ to poclobnc zcstawy). Natomiast sport mozc t<,: 111onoto11ic; zrnicnic'.. Usprawnianic puprzcz oclpowicdnio dohranc clo rodzaju schorzcnia i 111o:i.liwosci runkcjonalnych pacjcnta clyscypliny b<\cl:i, ko11kurc11cjc sportowc, zgodnc z zalcccniami lckarskimi i - co r6wnicz waz,nc z zaintcrcsowaniami sarncgo inwalidy, spowocluj<\ Wi(,'.kSZ<\ motywacj<; clo CWiczCl'L Ukazuj<\C pozytywny wplyw zwi<,'.kszoncj aktywnosci ruchowcj na osoby nicpclnosprawnc, nak:i,y wymicnic i wyra:i.nic podkrcslic'. aspckt psychiczny. U os6b tych utrata zdrowia w wyniku choroby czy urazu, prowadzi clo zmian nie tylko fizycznych, alc takzc psychicznych. Stan tcn mozc cloprowaclzic'.: clo powstania szcrcgu rcakcji nctirotycz.;1)1 ch, ~grcsywnych lub apatii. Szcroko rozumiana aktywno,~(: fizyczna i sporl spclni\1j<\ w proccsic psychiczncj rchabilitacji nasl<,:puj<1cc zaclania: clzialajq Lonizuj<\CO na psychik<,'., ulatwiajq„a!\.cc;pJ,~1cjc; kalcclwa, wytwarz;~jq nawyk uprawiania sporlu oraz korzystnic wplywaj:\ na osobowosc i ccchy wolicjonalnc czlowicka. Stosowanic clcmc11lclw sportu wc wczcsnym ctapic rchabilitacji inwaliclöw upowszcclrnil w Enropic czolowy nicmiccki Lcorctyk tcj galyzi sportu 1-I. I,,orcnzcn. Sformulowal on cclc, jakic powinicn spelniac spo;·t inwaliclöw. Pocl~t;~-;,;~;~­ wyrn zaclanicm wcdlug nicgo s:\ nasl<;'.puj<\Cc cclc: lcczniczy, biologiczny, analo111iczno-rizjologiczny, higicniczno-zdrowotny, hcclonislyczny, wychowawczo-psychologiczny, ckonomiczny, cstctyczny oraz spolcczny. Mirno uplywu wiclu tat ocl ich sformulowania i zrnicniaj;1cych si<,: warunköw zycia, s:\ onc ci;iglc aktualnc. Sport osöb nicpclnosprawnycb spclnia barclzo wazn<\ rol<,'. W intcgrac_ji sroclowiska OSOb nicpclnosprawnych, jak r6wnicz, CO jcsl bardzo wa·(.nc, zc sroclowiskicm luclzi pclnospravvnych. Prckursorcrn na skal<;'. swialoW<\ wprowadzania w proccsic rc_l}abjlitacji clcrncnL6w sportu clla osöb nicpclnosprawnych by! clr Ludwig1Gi:1!_t_niai1f1.(1.~9.9-l 980). W Polsee juz w latach szdc,dzics1'1tych stosowa110 na szcrolq skal<,: sklaclowc Lrcningu sportowcgo i sportu jako srodka lcczniczcgo. Twörcami i propagatorami wprowac!zcnia tych nowatorskich konccpcji lcczcnia w praktycc byli profcsorowic Wiktor Dcga i Marian Wciss.* Prof. Wiktor Dcga okrcslany jako tw6rca „polskicj szkoly rchabilitacji" sformulowal lrzy poclstawowc ccchy, ktörymi powinicn charaktcryzowac sie; sporl os6b nicpc!nosprawnych szczcgölnic w okrcsic szpitalnym: 1. powinicn byc _;r,g9_s!11y z inclywiclualnym programcrn rch~1\)_ilit<1cji mcdyczncj, 2. powinicn byc bczpicczny, ' ··· ""' Zcmhaty A.: Sport ludzi 11iepdnospraw11ych Post\'.PY Rchabilitacji, 1. VI, z. :l, 1'.192.

jcdna widu straco11ych szans pulsk.iej rchabilitacji lec:1.11iczcj.

c\1·ic:c11 ia ki11ezy1crapii og<)i11011.1pr<111·11 iai<1c1'.i

169

3. powinicn byc powszcchny, mozliwy clo uprawiania przcz osoby z r6zny111i roclzajami schorzcri.

i l

f 1

1

1

1

Prof. W. Dcga oraz proL M. Wciss, twörcy rchabilitacji komplcksowcj, uwazali, zc sporl jcst barclzo clobrym srodkicm umozliwiajqcym utrzymanic sprawnosci fizyczncj, jak<\ osi<1ga sie; na clapic lcczcnia w szpitalu lub osrodku rchabilitacyjnym. Szczcg6lnc znaczcnic ma to w przypaclku osöb trwalc nicpclnosprawnych. Rchabilitacja przcz sport stahl siQ wc wspölczcsnych konccpcjach mcclycznych waznym i slalym clcmcntcm w usprawnianiu inwaliclöw przcz utrzymanic cfckt6w lcczcnia i I<\ clrog<\ umo;diwia röwnic:l. pc!n<\ intcgracjc; zc spolcczcristwcm. , Opisanc powyzcj f'unkcjc sportu inwalid6w w proccsic rchabilitacji maj<\ za zadanic maksymalnic szybko i sprawnic przywröcic osob9 nicpc!nosp1'awn<\ clo czynncgo zycia w spolcczcilstwic. Rchabilitacja rncclyczna oparta na ZWi<\Zkach z kulturq fizycz1q ma zatcm nie tylko wiclolclniq traclycjy, alc r6wnicz wiclkic clokonania w tym zakrcsic. Szkocla, zc tc skutccznc clzialania w rchabilitacji lcczniczcj na szcrok<\ skalc; zosta!y zanicchanc i oclchoclzi siQ w wi9kszosci osrodk6w ocl tcj konccpcji. Luk<,: IQ pröbuj<\ zapc!nic clzialaj<\CC na wzorcach skandynawskich grupy aktywncj rchabilitacji. Dzialalnosc tych grup opicra sie,'. na wykorzystaniu trcningu sportowcgo w cclu maksyrnalncgo usprawniania pacjcnt6w, szczcg6lnic bc;ch1cych po urazach rdzcnia kr9gowcgo i szybkicgo powrotu clo „normalncgo" zycia oi-:1z 1 samoclziclnosci. Proccs rchabilitacji propagowany przcz tc grupy przcbicga \ w Lrzcch clapach. W picrwszym clapic instruktorzy (najczc;scicj takzc osoby ' nicpc!nosprawnc) clocicraj<\ clo szpitali, osroclköw rchabilitacyjnych oraz clomöw prywatnych cclcm nawi<1za11ia kontaktöw z osobami nicpc!nosprawnymi. Cclcm takich clziahu1 jcst clostarczcnic informacji o clzialalnosci takich grup oraz nab6r chc;tnych clo uclzialu w obozach organizowanych przcz Stowarzyszcnic Grupy Aktywncj Rchabilitacji. Drugi ctap ma na cclu usprawnianic na obozach, kt6rc oclbywaj<\ si9 najczc;scicj W osroclkach clysponujqcych odpowicclnio przystosoWalH\ bazq, W tym röwnicz obicktami sportowymi. Kaclr<;~ stanowiq w wic;kszosci instruk.torzy poruszajqcy sie; na w6zkach inwalidzkich oraz osoby pc!nosprawnc. Ci ostatni sq pcrsonclcm pomocniczyrn tzw. scrwiscm. G!6wm\ czc;sc obozu stanowi usprawnianic za pomoq wybranycb clyscyplin i zajc;c sp
·r,. KINEZYTERJ\Pli\

172

(ll'ic:enia ki11c:y1er11pii og1i/11ou:'.erml'11iaj{{ccj

W czasic II wojny swiatowej tcndcncjc stosowania sportu jako sroclka lcczniczego clla rannych iolnicrzy znacznic sie; utrwalily. Dr Ludwig Gultn\m~!2!_ kt6ry byl boclaj naj.wybitnicjszym przcclstawicielcm tcj iclci, z duz<\ korzyscÜ\ clla swoich pacjcnt6w, zacz<\l j<\ stosowac w praktycc. Jako lckarz ncurolog wprowadzal röznc formy ruchu i sportu wsr6d zolnicrzy, kt6rzy zostali ranni w yvalcc. Nadspodzicwanje dobrc i szybkic cfckt.y uzyskanc t<\ clrog<\ przyczynily sie; clo popularyzacji i upowszcchniania sportu jako srodka lcczniczcgo. W roku l <),:H na tcrcnic szpitala National Spinal Injurics Ccntrc w Stokc Manclcvillc, osroclku kierowanym przcz Guttrnanna zorganizowano picrwsze zawocly sportowc dla paraplcgik6w. Inicjator tych zawod6w zapocz<\tkowal: w tcn spos6b szcrok<\ clzialalnosc na rzccz ruchu sportowcgo os6b nicpclnosprawnych i stal sie; jcgo wiclkim ori;downikicrn. Zawocly, kt6rc wöwczas zorganizowal: przcroclzily sie; w wiclkq mii;clzynaroclowq imprczi; sportowq pocl nazwq Swiatowc Igrzy_s,ka ~po1;towc Pan1pl_cgi~6w. Zoq,;anizowano je w dniu i:itw(\rcia Igrzysk Olii11pijsldth w Lonclynic W.~1948 r9k1~i. Byla to pr6ba przcprowaclzcnia zawocl6w na wz6r nowozytnych igrzysk oli1npijskich i tak jak tc rozcgranc w Grccji w 1896 roku, tak i tc w Anglii rnialy barclzo skronm<\ obsacli; i nicwiclki zasic;g. Startowal:o bowicm tylko J 9 zawoclniköw paraplcgik6w z Anglii i Holanclii. Poczyniono wic;c picrwszc kroki, lccz idca zorganizowania prawclziwych igrzysk olimpijskich clla nicpclnosprawnych rnusiala czckac jcszczc kilkanascic lat: I:o.Jscc po II wojnic swiatowcj zahizki sportu inwalidzkicgo powstaly w 1949-~toku w Zakladzic Lcczniczo-Wychowawczym dla Dzicci Kalckich w Swicbo~lzinic. Zaji;cia sportowc stanowily w nim podstawowy czynnik. w usprawnianiu clzieci z uszkoclzeniami narzqclu ruchu. w rok. p6znicj osrodek. ten zorganizowal picrwszc zawocly clla swoich poclopiccznych. Byly onc przeprowaclzonc bez spccjalnych przygotowai'l i trcningu, ale closwiadczcnia, jakic wtccly zgromaclzono, zost,aly wykorzystanc w p6foicjszcj clzialalnosci. W tcn spos6b sport slal siy trwalym clcmcntcm w procesic rchabilitacji rncdycznej w .~wieboclzirl.skim osroclku. W 1950 roku w tyrn samyrn zaklaclzic oraz osrocl)rn lctnirn w Przclazach Zeno.n PiszczyI1sJ<:i. tamtcjszy nauczyciel wychowania fizyczncgo wprowaclzil w swoich zaji;ciach sportowych program trcningowy dla okolo stu clzieci z amputacjami w wickt1 ocl 7 clo 17 lat. W programie tych zajyc obowi<1zkowc byly sporty woclnc z coclzicnnyrn pJ~\Y.apiem oraz k,.~~J<~~~tr­ stwo i zcglarstwo. Opröcz tcgo pro gram sportowy zawicral gry .~esp~JOWC, niek.t6rc konkurcncjc lckkoatl(!tyczne, gimnastykc;:, clcmenty h1cznictwa oraz jazcl<; na n,)werzc.· Caly pro gram sportowy byl zinclywiclualizowany i clostosowany clo roclzaju, schorzcnia,ü~isJ5.t~,f_pldloraz og6lnydilmozliwoscil rizycznych cwicz<\cych. Po takich intcrisywriycl'I trc.iiingach btcn1"'lcgoz roku zorganizowano zawocly w konkurcncjach lekkoatlctycznych.*

173

W 196 I roku w Bukowinie Tatrzat'1skiej zosta!o poclpisane, pierwszc w historii sportu inwalidöw w Polsee, porozumienie mic.~dzy Zwi;1zkicrn Spölclziclni Inwalidöw a Zrzeszeniem Sportowym „START". Dotyczylo ono wspölpracy w zakresie spor1L1, rekreacji i turystyki wfat:>d spöldzielcöw inwalidöw. Porozumienie to bylo poczqtkiem zorganizowanej, o stalym systcmie finansowania, clzialalnosci sportowej na rzecz inwalidöw. W ten sposöb pa1'tslwo przejc;lo patronat nad sportem os6b 11iepd11ospraw11ych, przydaj:\c llllt okrcslone formy organizacyjnc, clzic;ki ktöryrn Polska juz na poczqtku lat sze.~cdziesi:\lych miaht unikatow:1 pozycjc,~ w skali swiata na tym polu. Rok 1963 zapisal sie; w historii polskiego sportu inwaliclöw jako ten, w ktörym zorganizow:li10 po raz picrwszy Ogölnopolski Fcstyn Sporlowy Spölclzielczo.~ci Inwaliclzkicj w .Sierakowie. Czy11ny udzia! w tych zawoclach wzic;lo 17 ckip, a kazda liczyla pci 10 zawocli1iköw. W 1965 roku oclbyl sie; clrugi taki fcstyn, tym razem w Gclai'tsku. Zasaclniczyrn celern tych f'cstyn6w bylo sprawclzcnie osi11gnic;6 prowadzonej w len sposöb rchabilitacji mcclyczncj oraz zaclwta do dalszcgo clzia!ania w cclt1 uzyskania lepszych wyniköw w usprawnianiu. W tym samym roku nalezy jeszczc odnotowac f'akl uclzi
'«·

"' ISOD ·- lrllernational Sports Organization l'or Disahftocl. !leck J.: Sport w rchahilitacji inwalidüw. AWF, W:irszawa, 1977. ZSSP ~ Zrzcszenic Spor1owe SpüldzidczoSd Pracy „Star!".

11 '" ' 11 '1" " ·

• Orzedi J„ Sobiecka J.: Sport osüh nicpelnosprawnych. A WF Krakow, 1989.

-'-'·

;,.-174

K !Nf:7..YTE1<1\P !A

uczc;szcza!o ponad 9000 inwalidöw. Zajt,:cia tc prowadzili glöwnie absolwcnci akadcmii wychowania f"izyczncgo zc spccjalizacj;\ rchabilitacji ruchowej. To glöwnic podopicczni tcj wykwalil"i~owanej kadry specjalistöw byli uczeslnikan1i wczesniejszyeh fcstynfrw, a od 19(>9 roku lgrzysk Sportowych Spöldziclczosci lnwalidzkicj ZSSP „Start". Naslc,:p11e lego typu og(ilnopolskie zawocly odbyly si<,~ dwa lala pö;i.niej w l 97 J roku w Krakowic. Byla lo rywalizacja z udzialcm sportowcöw z zagranicy (Auslrii, Francji, Wiclkicj Brytanii). Wspölzawodnictwo oclliywalo si<,: w takich clyscyplinach jak: plywanic, lucznictwo, lckkoatlctyka, podnoszcnic ci<,~z.aröw oraz pilka siatkowa na stoj;.ico. W podobnej mic,:clzynaruclowej tibsa~lzic ·i ·\v tych samych dysc);pliri[1cl~rcJze­ grano lgrzyska w l 974 roku w Poznaniu. By!y lo oslalnic, a zarazcrn najwic;k\ szc zawody organizowane w wielL1 clyscyplinach i pocl nazw;\ lgrzysk Sporto0 wych Spöldziclczosci Inwalidöw ZSSP „Start". Od tarntcgo czasu zaczc;lo organizowac rnislrzoslwa Polski osobno w poszczegölnych dyscyplinach sportu. Dynamiczny rozwöj sporlu inwalidöw w~·Jalach sicdcmclziesiqtych wyraza! si\: nie tylko clobrzc zorga11izowan;1 dzialali10sci;1 organizacyjn;\, duz.;\ liezb;\ zawodniköw i osöb cwicz;icych w zajc;ciach sportowo - rckreacyjnych, alc takzc zaowocowal coraz kpszymi wynikami sporlowymi i udzia!crn polskich sportowc6w w najwaz.nicjszycl1 zawodach sportowych - igrzyskach paraolimpijskich. Udzial Polaköw i ich osi<1gni<,~cia opisano w 1iasl<,~pnyrn poclrozclziale.

niejszych zawoclach. Uclzial i meclalowc zclobyczc polskieh sporloweöw niepdnosprawnych w igrzyskach paraolirnpijskich przcclslawiono w tabcli nr 2.

Tabcla 2. Udzial polskich spm-towcöw w igrzyskach paraolimpijskich i ich. osi
ZIMOWE ····-··------- ---·---:;----·-.------- -·-·-------i------. --Liczba

2.6.2. Ruch paraolimpijski - igrzyska letnie i zimcnve

„~

.„

''' Sobieeka J.: Rola sportu w procesie kompleksowej n:hahililacji polskich uczestnikuw Igrzysk l'araoli111pijskich. Studia i Monogral'it: llf 9, A WF, Kraköw 2000.

MI,DALb - - -

0 1 ~

~

Liczba

___ MbD~

~I ~ 1 J·~ 1 -·--·-·------··-l---l·---t----1---1---1·--------I-·---•--•--•--·--·· Rok, micjsce

1960 Rzym

j pobkich zawodnikl>w

~

.n

~

{1

~,

1

J5

8

Rok, micjsec

~

g:i

polskich zawodniköw

0

5

:0 b() 0

1--1--1--1---1------!---!--l--1--1--1

I9MTokin I%8Tcl Awiv I 972 l lcidclbcrg

1976 Toronto I 980-Arnhcrn ·.

1984

Nowy Jork -s;;;kc - Mandcvillc

1988 Scul l 992 Barcelona

1996 Atlanta 2000 Sydney

Z inicjatyvvy L. Ciutl111a1111a w 19(JÜ roku w Rzymic tuz. po igrzyskaeh olimpijskich odby!a si<,~ I Paraolimpiada Paraplegiköw. Byly tu pierwsze igrzyska olimpijskic clla os;.k.a.. ~~ olimpijskic. Tak jak ruch olimpijski osöb pclnosprawnych, zawocfy tc clzisiaj S<\ ogromny1il przcclsic;wzic;ciem organizacyjnym i najwi<;ksz<\ imprcz;\ sportow;\ na swiccic z udzialcm sporlO\VeÖw inwalicl6w. w ostatnich Lctnich Igrzyskach Paraoli111pijskich w Sydney slarlowalo ponacl 3800 zawoclniköw ze 122 krajöw. Zawocly roz,grywano w 20 dyscyplinach sporlo\vych. Przy organizacji igrzysk pomagalo prawic 15'o00 wolontariuszy. 'Na:.i.nym wyclarzcnicm w historii polskiego sporlu inwaliclöw byl pierwszy uclzial naszych sportowcöw w' letnich igrzyskach w 1972 roku w Hc~dclbcrgu (RGN). ··, ' .• Zawocly te rozgrywano wöwczas pocl nazw;\ Olimpiacla Paraplcgiköw. Polska ekipa zdobyla wtecly 33 mcclalc, w tyrn 14 zlotych, i okazab sie; najlcpsz<\ clruzynq w plywaniu.* Ocl tego roku polscy sportowcy biorq systcmatyczny uclzial w tych n<üwaz-

175

Civi cze11 ia kinezytera11i i ogri/11011spra11•11ir1j<1cej

H.azcm

20 14 12 7 33 --- · - - -··- - 38 25 IG 12 -sJ' \1976 Örnsköklsvik 1 5 1_-_1_1_L._:_l_1_ - - - - --- - · 80 \. 7R 50 51 179 1980 Gcilo --7 15 56 1984 Innsbruck 16 19 3 2 8 13 --- - - - - - -22- -l'I- ---2tl 18 8 50 1988 Innsbruck 18 l 1 6 8 14 -23 25 33 SI l 992 Albenville 13 2 45 3 5 -----· - - - - -- 24 40 2 3 5 10 10 12 --·10 32 1994 JjlJchammcr - - - - ----- ---(il 8 35 1998 Nagano 26 2 2 13 14 ·--- ---- - - - ---14 l 22 12 53 2002 Salt Lake c;•_y 2 3 l 14 19 - - - --- ---- - - · - - - -- - 228 188 156 572 H.azctn 115 9 431 7 26 42 -·--·-~-

Ruch paraolimpijski w clyscyplinaeh zimowych ma zclecyclowanie kr6tsz<\ historic; niz w sporlach lctnich. Picrwsze bowicm Zimowc Igrzyska Olimpijskic zorganizowano w 1976 roku w Örnskölclsvik (Szwceja). Starlowalo w nieh 17 rcprezcnlacji naroclowych, a wsröcl nich bylo 5 zawodniköw z Polski. Pocl wzglc;clern sportowym uclzia! naszych zawoclniköw uznano za nicuclany.„Konsckwcnej<\ slabych wyniköw byl brak polskich reprezcntant6w na tych zawoclach eztery lata pözniej. Powr6cili oni na areny zimowych igrzysk paraolimpijskich clopicro w 1984 roku i slartuj<\ w nich juz. nicprzerwanic clo clnia clzisicjszcgo. Obeenic r6wnicz z tych zawocl6w polsey sportowcy nicpclnosprawni nie wracaj<\ bez mcclali. Poclobnic jak: lctnic takze i zimowe igrzyska paraolirnpijsk:ic stalc siy rozrastaj<\. Z kazclymi zawoclami wzrasta liczba starlujqcych zawoclnik6w oraz Iiczba rcprczentowanych kraj6w. Na Zimowyeh Igrzyskach Paraolimpijskich w Salt Lake City (USA) startowalo 416 zawoclnik6w. Byli to rcprczcntanci 36 kraj6w slartujqcy w narciarstwie klasycznym i zjazclowym. Opr6cz tcgo zawocly rozgrywano w hol:>:.eju na loclzic on1z b\<1thlonic.* W planach (w 2006 roku .„

*

·- " .\ '

.

1

.,

"·

Maniak M.: Sali Lake City w liczbach. Sport Niepdnosprawnyeh, 1/2,

2002.

"l K!NEZYTER1\PJ1\

176

c\vic:enin kine:ytcrapii og1!/11n11.1·11ml\'llir1Jrwci

177

w Turynic) jcst r6wnicz wh1czcnic clo prograrnu zirnowych igrzysk paraolimpijskich nowcj ciyscypliny -: tm'tca na w6zkach. Obccnic w Mic;clzynaroclowym \ Kornitccic Paraolimpijskim: (IPC)":: zrzcszonych jcst okolo 160 pat'lslw, eo jcsl . ; cluzym sukccscm zwazywszy, zc Komi tel tcn powslal dopicro w 1989 roku i clziala zalcclwic kilkanascic lat.

2.6.3. Aktualna struktunt organizacyjna sportu nicpclnosprawnych w Polsee ;·

Obccnic w Polsee nadrzc;clnymi organizacjami zajmuj<1cymi sie; sportcm os6b nicpclnosprawnych S<\ Polski Komitct Paraolimpijski (PKPar) oraz Polski Zwi:1zck Sportu Nicpclnosprawnych „~T/\l{T" (PZSN „START"). Do gl6wnych zaclai't PKParu nalcz,1: p·rzygolowywanic rcprczcntacji naroclowcj\' na igrzyska paraolimpijskic, propagowanic i promowanic iclci paraolin'tpizmu, rozpowszcchnianic i rozwijanic sportu os6b nicpclnosprawnych. 'vV sklacl czkmköw PKPar wchoclz.<\ organizacjc o zasic,~gu ogölnopolskim, takic jak: !. Polski Zwü1zck Sportu Nicpclnosprawnych „START" \./.. 2. Stowarzyszcnic SporLowc clla Os6b Uposlcclzonych Umyslowo „Olimpiacly Spccjalnc Polska" 3.. Polskic Towarzystwo Spolcczno-Sportowc „Sprawni Razcm" (PTSS) ;. 4. Polski Zwic\zck Sportowy Gtuchych (PZSG) „: 5. Stowarzyszcnic Kultury f<'izycznej, Sportu i Turystyki Nicwiclomych i Nicclowiclz<1cych „CROSS" 6. Polski Zwiqzck Tcnisa na W6zkach 7. Stowarzyszcnic Grupa Aktywncj Rchabilitacji

Polski Zwi<1zck Sportu Nicpclnosprawnych „START" - zrzcszajqcy sporlowc6w zc schorzeniami rntrz<1du ruchu oraz narzqdu wzroku. W sklacl Zwi<1zku wchoclz<\ zrzcszenia,·;io\viti:zyszcnia,·ogni'sl(~tT kluby sporlu nicpclnosprnwnych. Jcdnostck tych jcst obccnic 45, w ktörych zrzcszonych jcst ponacl 5000 czlonköw glöwnic os6b nicpclnosprawnych. Zadanicrn tych organizacji jcsl clzialalnosc w zakrcsic prowadzcnia szkolcnia w röznych clyscyplinach sportowych. Nalcz<\ clo nich nasl<;puj<1cc sekcjc: plywania, lckkicj atlctyki, poclnoszcnia cic;zar6w, tenisa stolowcgo, szcrmierki, hic-zi1ictw~1', sll'zcledw"ci: narci\\r~ stvvazjazdowcgo; narciai·stwa bicgowcgo, biathlonu, szach6w, pilki kos~yko\.vej n~l vi'6zk~tch, pilki siatkowcj na sicclzqco, pilki sialkowcj na slojqco, goctil)_iil,I 'a oraz tai'tca na w6zkach. Ponadto organizowanic zawod6w i oboz6w sportowych.

* lPC -

International Paraolympic Committc.

Ryc. 81. Goallrnll -

ora zcspolowa clla niewidornych i 11ioclowillz<1cycl1

Zwi<\Zck natomiasl ohl:jmujc szkolcnicm ccnlralnym czlonköw kadry narodowcj w r67.nych clyscyplinach przygotowu_jc\c ich do najwa:i.nicjszych irnprcz sportowych lypu mislrzostw swiata i Europy. Prowaclzi tak7.c r6zncgo rodzaju szkolcnia clla kadry lrcncrskicj, instruktorskicj oraz sc,~dzi6w. Zaclanicm Zwi<1zku jcst takzc przygotowanic os6b zajrnuj:wyc!J sie; klasyf'ikowanicm zawodniköw zgoclnic z ich mozliwosciami runkcjonalnyrni tzw. klasyf'ikaloröw mcclycznych. Promujc röwniez nowc dyscypliny sponowc dla os6b nicpdnosprawnycli. • Stowarzyszcnie Sportowe dla Os
11

"'3r-· !

KIN /t/,l''f'l:'R1\P / 1\

178

ncgo rodzaju zawody sporlowc. Zaliczyc do nich rnoz.na i111prczy masowc dost(,:pnc clla wszystkich oraz zawody n:~jwyzszcj rangi typu mislrzostwa swiala, Europy oraz igrzyska paraolimpijskic. PTSS „Sprawni - Razcm" w swojcj slrukturzc orga11izacyjncj posiada obccnic 16 Oddzialöw Wojcwödzkich oraz 43 Oclclzialy Tcrcnowc. Zajc,:cia prowadzonc s:,\ z Jck~oatlciyki, plywania, pilki noz.ncj, p~lki kosz~kowcj, tc1~isf.l slolowcgo i zi.cmnCgo, kolarst'::;a, pilki n,:cznc}/ oraz narcwrstwa btcgowcgu 1 ZJazdowcgo.* . 1

• Polski Zwi:izek Sportowy Gluchych (PZSG) zrzL:sza sporlowcüw z dys/ f'un kcj:1 11arz:1clu sluchu. "" Jak juz wspurnniano w podrozdzialc 2.6. l. 17ocz:1tki Lcgo Zwi:1zku sit,:gajq " J927 roku, kicdy lo z powolano Polski Zwü1zck Sportowy Gluchonicmych. Po drugicj wojnic swiatowcj samoclziclnc kluby oraz PZSG dccyzj<\ öwczcsnych whtclz ulracily sa111oclzicl11osC::. Dopicro na,, poc:z.<\Lku lat dzicwi<;cclzicsi:11ych pocljc,:Lo dziahtnia majqcc na ccltt rcaktywow,~ü1ic sa111odzicl11ych slruklur w sporcic osöb gluchych. Dzi<;'.ki Lym slaraniom udalo sit,: powolac w l 992 roku Polski Zwi:1zck Sporlu Gh1chych, kt
(\vicze11ia kinezyterapii O,t;
179

wickowych (dzicci, mlodzicz i clorosli). Wioclqce clyscypliny sportowe, w ktörych sporlowcy tcgo Stowarzyszcuia oclnosz~\ najwi<,:kszc sukcesy Lo szachy i kolarslwo lanclcmowc (kazcly lanclcm sldacla sie; z widzqcego przewoclnika oraz nicwiclomcgo kolarza). Opröcz wymicnionych wyzcj clyscyplin prowaclzonc s:\ zaj<;cia i organizowane imprczy w naslc;puj<1cych clyseyplinach i forrnach aktywnosci fizyl'.zncj: lckkoatlctyce, plywaniu, narciarstwic, sp!ywach k:~jako­ wych, obozach zcglarskich, görskich i \v<;clrownych. Ponadto promujc si<; i rozwija nuwc clyscypliny takic jak: taniec sporlowy, brydz, kr<,~glc czy warcaby 100-polowc. • Polski Zwi<1zek Tenisa na \Vözkach, zrzcszajqcy sportowcöw z clys"f'unkcjarni 11arz:1du ruehu. .lest lo jeclyny obccnic w Polsee zwi:\zck sporlowy Z<~jrnuj~icy si<; tylko jeclm1 clyscyplinq sportu clla osöb nicpclnosprawnych. Cz!onkami tcj organizacji jcst obecnic l 0 klubüw sportowych, w ktörych uprawiany jcsl tenis na wözkach. Dzialaj:\ onc w takich miastaeh jak: Warszawa, Konstancin, Vioek, Wrodaw, Ziclona Göra, Sopot i Kozrnin Wic!kopolski. Trcnuje w nich na eo dzie1i okolo 80 zawoclniköw nil'.fJClnosprawnyd1. Zwiqzek jcsl röwnicz organizalorem Mi<;clzynaroclowych Mistrzostw Polski. • Stowarzyszcnic Grupa Aktywnej Rehabilitacji (Funclacja Aktywncj Rehabilitacji) Funclacja Aktywncj RehabiliLacji powsta!a w 1988 roku w Warszawie. Zrzcsza przcclc wszystkirn osoby po urazach rclzcnia kn:gowcgo poruszajqcc si<; na wözkach inwaliclzkich. lclc<; i clzialalnosc tcgo Stowarzyszcnia omöwiono szcrzej na pocz;1tku tcgo rozclzialu. Najwi~~kszq irnprcz:\ sporlow;1 organizowam\ przl'.z Fundacj<; Aktywncj Rchabililacji s:\ Igrzyska Aktywnej Rchabilitacji. W oslalnich (2002) bralo w nich uclzial 150 osöb na wözkach. Opröcz wymicnionych powyzcj organizacji w sklacl Polskiego Komitclu Paraolirnpijskiego wchodz<1 inne zwü\zki i slowarzyszcnia oraz kluby sportowe zrzesz;ijqcc sportowc6w niepc!nosprnwnych. Wszystkic wymicnionc orgimizacjc rcprczcntujq r6wnicz polski sport osöb nicpclnosprawnych na arcnie mi<;;clzynaroclowej. S;i bowiem czlonkami, a nawct czlonkami za!oz.yciclami najwaznicjszych organizacji zajmujqcych si<; sportem inwaliclöw na swiccie. Nalcz:i do nich mi<;clzy innymi: -'- Mii,:clzynaroclowy Komilct Paraolimpijski IPC 1 L Mi<;;clzynarodowa Organizacja Sportu lnwalidöw ISOD 2 1 2

IPC - International Paraolympic Co1111ni11c. ISOD - l111crnalional Sports Orga11izalio11 for Disabkd.

!(' ...

,~

KINEZYTENAPJ;\

180

(\1•i CZC/l ia

Mit;clzynarodowa Organizacja Sporlu i Rckrcacji üsöb z Porazcnicm M6zgowym CP ISRA 1 Mit;clzynaroclowa Fedcracja Sporlu na Wözkach Stoke Mandeville 1SMWSF2 Mi<;clzynaroclowa Organizacja Sportu Niewiclornych IBSA.l Mi<;clzynaroclowa Federacja Sportu Osöb Niepctnosprawnych Intelektualnie INAS-FID 4 Mit;clzynaroclowa Organizacja Olimpiacl Specjalnych S01 5 Mit;clzynaroclowy Komitel Sporllt Gluchych CISS 6

2.6.4. Klasylikacja w sporcic nicpclnosprawnych*

Grupa I. Inwalidzi narz
1

CP !SR/\ -- Cerebra! l'alsy hllernalional Sports and Rekreation /\ssociation.

2

IStvl\VSF- International Stoke Mamlervill \Vhcclchair Sports Fcdcration.

" IBS/\ - International Blind Sports /\ssociation. 1 ' IN/\S-FID - International Sports Federaticm for l?ersons with lntcllcctual Disahility. 5 SOi - Special Otympies International. 6

CISS - Comitc International des Sporls des Suurds.

• Sawicki R.: Ogl>lna klasylikacja tnedyczna w sporcie inwalidl>w. Opracowanic na podstawie przcpisöw ISOD, ISMWSF, Cl' !SR/\, 113S/\. l'ZSN „START", Warszawa 1999.

og1)[11m1.:~J/'(/)\'/liaj{[C_i'.j

181

Grupa II. Inwalidzi rn11·z;1du sluchu. Osoby z tym schorzcniem uprawiaj~\ wszystkie clyscypliny jak pdnosprawni. Moclyfikacja i adaplacja przepisöw polega na zmianie w s~dziowaniu. Wszystkie sygnaly clzwi<;kowc zostaly zastqpione sygnalizaej11 wizualnq.

W Polsee sporl nicpctnosprawnych finansowapy jesl z bnd:i.etu pat'lstwa (picni<1clze pochoclz<\ z cloplat clo gier liczbowych Totalizalora Sporlowcgo), ze sroclköw sarnorz<\clowych, z Pat'istwowego Funcluszu Rehabilitacji Osöb Nicpelnosprawnych oraz sponsoröw. Najlepsi polscy sportowcy niepelnosprawni korzystaj<\ takze zc stypencli6w sporlowych,,\vyphtcanych zc sroclköw pat'islwowych. '

Problem oclpowieclnicgo klasyfikowania zawoclniköw w sporcie niepclnosprawnych jest barclzo zlozony i pröbujc si<: go rozwi<\zywac ocl wielu lal. Najpowszeclmiejszy jest poclzial zawoclniköw ze wzglt;clu na roclzaj schorzenia wecllug ogölnej klasyfikacji mcclyczncj. Wyodrt;bniono w niej 6 grup starlowych, a w ramach kazclcj clokonano poclzialu na klasy.

kiJICZ)'/ empi i

1 1·

1f.

l 1

Grupa III. lnwalidzi z amputacjami koi'iczyn görnych i dolnych Klasa Al Obustronna arnpulacja uda. Klasa A2 Jeclnostronna arnputacja uda. Klasa A3 Obustronna ampulacja poduclzi. Klasa J\4 Jcclnostronna amputacja pocludzia. Klasa AS Obuslronna amputacja rarnion. Klasa A6 Jeclnostronna amputacja rarnicnia. Klasa A7 Obuslronna arnputacja przL:dramion. Klasa A8 Jednostronna amputacja przedramienia. Klasa A9

CA):::

Ampulacja jeclncgo rarnicnia lub przec!ramienia i jednej krn'iczyny clolncj (ucla lub pocluclzia). Uwaga: Przy kwalifikowaniu do oclpowiecl11ich !das obowiqzuje poclzial analomiczny: calkowitc porazenic jeclnej ko1'tczy11y görnej zalicza sie.~ c!o gr. III kl. A6 calkowite porazcnie obu ko11czyn görnych zalicza sit; do gr. III kl. AS. Grupa IV. Inwalidzi z uszkodzcnicm nlzcnia krc;gowcgo \V tej grupie mog<\ startowaC::

inwaliclzi z porazeniami i niedowhtclami koriczyn po urazowym usz.koclzeniu rdzenia kr<;gowego (paraplegia posttraumaticac i tctrapareza posttraumaticae), inwaliclzi z porazeniami i niedowhlclami krn'iczyn po röznego rodzaju schorzeniach rclzenia krQgowego: -a) wirusowe zapalcnie przeclnich rogöw rclzenia kr<;gowego (poliomyelitis anterior acuta - choroba Heinego-Meclina), b) nieclowlady i porazenia spowoc!owane zmianami zapalnymi kr<;goslupa(paraplegia sponclylica),

-·'r! 182

K f N l~'Z l''Tl~'R 1\1' I ;\

c) poraz.cnia spowoclowanc zmianami nowotworowymi krcegoslupa - (paraplcgia ncoplasmatica). Klasa lA Uszkodzcnic rdzcuia krc,:gowcgo na poziomic dolncgc) odcinka szyjncgo, znacznc zmnicjszcnic sily rnic,~sni tröjglowych ramion (max clo 3° wg skali Lovctta). Klasa lB Uszkoclzcnic rclzcnia krcegowcgo na poziornic odcinka szyjncgo C7, zmnicjszona lub prawicllowa sih1 mic,~sni Lröjglowych ramion oraz zginaczy dloniowych i grzbictowych 1-c,~ki (od 4° clo 5° wg skap Lovclta), natomiast znacznc zmnicjszcnic sily micesni zginaczy i prostowniköw palcöw (max do 3° wg skali Lovctta). Klasa lC Uszkoclzcnie rdzcnia krcegowcgo na po/,iomie clolncgo oclcinka szyjncgo, zrnniejszona lub prnwidlowa sila micesni lröjglowych ramion, zginaczy clloniowych i grzbictowych rceki oraz zginaczy i prostowniköw palcöw (ocl 4° clo 5° wg skali Lovetla), nat.orniasL brak runkcji micesni glistowatych i mil;clzykostnych. Klasa 2 Uszkoclzcnic rclzcnia krc;gowcgo na poziomic görncgo oclcinka picrsiowcgo Thl-Th.'i, brak moznosci utrzymania röwnowagi \V pozycji sicclz~1cej. 1 Klasa 3 ,· 1 Uszkoclzcnie rclzcnia kwgowego na poziomie dolnegÖ o~Jcinka piersiowcgo Tl\;-Th 10 , moznosc utrzymania röwnuwagi w pozycji sicclz~1ccj. Czcesciowc uszkodzenie na wysokosci Th 11 -L 1• Klasa 4 Uszkoclzcnic rclzc11ia kn;gowcgo na poziomie oclcinka piersiowo-lc;clzwiowego Th 11 -Ly Czc;sciowc uszkodzcnic na wysokosci L 2-Ly Suma oceny sily mic;sniowej obu k.ot'1czyn dolnych powinna wynosic: od l pkt. max clo 20 pkt. w nastc;;pstwic ,urazu rclzcnia krc;gowcgo, od 1 pkl. max do 15 pkl. w nastc;pst wie cl1oroby rclzcnia krcegowego. Klasa 5 Uszkoclzenia rdzenia krcegowcgo na poziomie oclcinka lc;dzwiowego kn;goslupa L 4 -Ls- Suma occny sily mi<;:sniowej obu ku11czyn clolnych powinna wynosic: ocl 21 pkt. max clo 40 pkt. w nastcepstwie urazu rclzenia krcegowego od 16 pkl. max do 35 pkt. w nast<,'.pstwie choroby rclzcnia krc,:gowego. Klasa () Uszkoclzcnic rclzenia kn,'.gowcgo na poziomie odcinka krzyzowego S 1-ST Suma oceny sily mic;sniowcj obu koI'lczyn dolnych powinna wynosic'.:: od 41 pkt. max clo 60 pkt. w nastc;pstwie urazu rdzenia krcegowcgo, - od 36 pkl. max do 55 pkt. w nastcepstwie choroby rclzenia kn,~gowcgo.

c'.'ivic:c11 ia ki11e:y1crapii (1gr)/11r111s1Jra11 ·11iajr1c1'.i

183

Uwaga: Przy ucenie sily micesniowcj k011czyn clolnych wykorzystujc sie; zmodcrnizowany lest Lovctt.a. Testuje si<;'. cah\ grup<;'. mi<;'.sni wykonuj<\cych okreslony ruch w stawie. Bi Jans sily mic;sni w ko11czynach clolnych jest sum11 punktüw uzyskanych za naslc;puj~\ce ruchy w slawach: a) slaw bioclrowy - zgi<;'.Cic, wyprost, oclwoclzcnie, przywodzenie, b) staw kolanowy - zgi<;cie, wyprost, c) staw skokowo-golcniowy - zgic;cie, wyprost. ßilans sily mic;sni w krn'lczynach görnych jest sunq punktöw uzysbm<1 za nastc;puj
r184

K!NEZYTERJ\P/1\

sztywnos6 stawu biodrowcgo i kolanowcgo w jcclncj ko11czynic z dcformacjq jcclncgo rarnicnia. Klasa LA4 Zawoclnicy z ograniczonq l'unkcj<\ w dw6ch ko11czynach dolnych: ograniczcnia zakrcsu ruchu lub usztywnicnia w stawacJ1 jcclncj kot1czyny clolncj z ograniczcnicrn runkcji clrugicj. Klasa LAS Zawoclnicy z ograniczonq funkcjq jcclncj kol'lczyny clolncj: ograniczcnia zakrcsu ruchu lub usztywnicnia stawu biodrowcgo lub kolanowcgo, znacznc ograniczcnia funkcji jcclncj kor'lczyny., Klasa LAG Zawoclnicy z uszkoclzcnicm jcdncj kor1czyny g6rncj: nicclowhtcl jcdncj k011czyny g6rncj w tym falkowita nicsprawnos6 n;:ki (calkowity brak fizjologiczncj funkcji rc;ki). ,. W grupic tcj sklasyfikowani powinni byc" inwalidzi z pora7.cniami i nicdowladami km1czyn po nastc;puj:1cych rodzajach schorzc11. rclzcnia kn;gowcgo: z przcpuklirn\ oponowo-rclzcniowq (spina biridia), zc stwarclnicnicrn rozsianym (sclcrosis multiplex), z jamistosciq rclzcnia (syringomiclia).

· a) b) c) d) e) 1)

Grupa VI. Inwalidzi z poraieniem mözgmvym (CP) - Cerebra! Palsy W tcj grupic mog<\ startowa6 inwaliclzi: z porazcniami i nicdowlaclarni spastycznyrni ko11czyn w nastc;pstwic urazöw rnözgowo-czaszkowych, z porazcniami i nicclowhtdarni spastycznyrni krn'iczyn po r67.ncgo roclzaju schorzeniach osrodkowego ukladu ncrwowego: z m6zgowym porazeniem clziecic;cym (paralysis ccrebralis infantum), po udarzc m6zgu, z wzrnozonyrn napic;ciem mic;sni i drobnofalistym clrzcnicm spoczynkowym qk (choroba Parkinsona), z zcspolem szybkich nieskoordynowanych ruch6w mimowolnych (plqsawica), z niekontrolowanym zbyt mocnym ruchern (atetoza), z ruchami torsyjnymi polqczonyrni z nieskoorclynowanyrni ruchami calcgo ciata (hemibalizm). Klasa CP 1 Porazenie spastycznc czterok011czynowc (quadriplcgia): duze zaburzcnia napic;cia mic;sniowego w cztercch ko11czynach, duze trudnosci w kontroli ruch6w km1czyn g6rnych i tulowia, koniecznosc korzystania z wözka inwalidzkicgo przy wykonywaniu czynnosci zycia coclzicnncgo, mozliwos6 poruszania na W.Özku za p0ll10CL\ kot'lczyn görnych i do!nych.

C\1·ic:e11i11 ki11e:yrempii 11g1!/11011~·1irm1·11i11Jrwei

185

Klasa CP 2 Porazcnic spastycznc cztcroko1iczynowc (quadriplcgia): srcdnic zahurzcnia napic;cia mic,~.~11iowcgo w cztcrcch ko11czynach, srcdnic truclnosci w kontroli ruchöw kot1czyn gömych i tu!owia, koniccznos6 korzystania z w6zka inwalidzkicgo przy wykonywaniu czynnosci 7.ycia cocJzicnncgo, mozliwosc pornszania na wlizku za pomoc<\ k011czyn görnych i dolnych. Klasa CP 3 Porazcnic spastycznc trzcch ko11.czyn (triplcgia): czcesciowc pora7.cnic rnic,'.sni zaburzajqcc funkcjc; w sposöb lll1liarkowany, umiarkowanc zaburzcnia napic;cia mic,'.sniowcgo trzcch ko11czyn (clwic kot'lczyny dofr1c i jeclna görna), umiarkowanc trndnosci w kontroli jcdncj ko11czyny gömcj i tutowia, koniccznosc korzystania z wözka inwalidzkicgo przy wykonywaniu czynnosci zycia codzicnncgo, mozliwos6 poruszania sie; na w{1zku za pomoc;\ jcclncj ko!'1czyny görnej lub dwicrna ko1iczynami görnymi, ale bardzo wolno. Klasa CP 4 Porazcnic clwöch k01iczyn (paraplcgia): porazenie spaslyczne koriczyn clolnych, oclpowicdnia sprawno.~6 si!owa pozwalaj:\ca na dobre J"unkcjunowanic ko1iczyn gürnych,

zclolno.~6 clo pokonywania malych odlcglosci przy uzyciu zaopatrzenia ortopcclycznego (kulc, laski), natomiast w wykonywaniu czynnosci zycia coclzicnnego korzysUü<\ na ogö! z wözka inwaliclzkiego. Klasa CP 5 Porazcnic clwöch krniczyn (cliplcgia): nicclowlacl spastyczny w ko1iczynach clolnych utrudniaj<1cy chodzcnie, minimalny nieclowlacl w ko11czynach görnych, clobra si!a funkcjonalna w ko11czynach görnych, zawodnicy rnog:\ choclzi6 z lub bez urz:1clzc{1 pomocniczych, lccz w wykonywaniu czynnosci zycia coclzienncgo korzystajc\ z w6zka inwaliclzkiego. Klasa CP 6 Napic;cic spastyczne cztcroko11czynowc z mozliwosci<\ samoclziclnego poruszania sie;: umiarkow:mc zaburzcnia napic,:cia mic.:sniowego w cztcrech koriczynach, urniarkowanc truclnosci w kontroli ruchöw w cz.tcrcch konczynach i tulowiu, zawoclnicy mog:\ choclziC· z lub bez urz:1dzc11 pomocniczych. Klasa CP 7 Nicclowlacl po!owiczy (hcn1iplcgia): nicclowlacl spastyczny jcdncj koi'1czyny gömcj i jcclnej km1czyny clolncj, clobra sila runkcjonalna drugicj kot'lczyny görncj i dolncj,

r-.8ü

KIN !'.'7, l"n'R1\ !' l 1\

mozliwosc poruszania si<,'. bez urz.<1dzd1 pomocniczycl1, utykanie wskutek nicdowladu spaslyczm:go w koi'1czynic dolnej. Klasa CP 8 Minimalny nicdowbcl spaslyczny w koi'1c:zy11ach clol11ych: 111i11irnalny 11iedowlad spas1ycz11y w jcdnej lub dwöch koi1czynach dolnych, clobra sila runkcjonalna kot1czyn g
2.6.5. Trcning w sporcie nicpclnosprawnych na przykladzic pilki koszykowcj na wözkach Möwi<\C o trcningu m:t"ib nicpch1osprawnych nal6.y pami<,'.tac, jaki ccl jcst przcd nirn postawiony. 'vV przypadku trcni11gu lcczniczcgo clzialania ukicrunkowa11c zoslan<\ na przyspicszcnic prnccsöw kompc11sacji utraconych runkcji i adaptacji do nowych waru11köw. \V przypadku trcningu sportuwcgo cclern b~:dzic osi;1gni<;cic mo:i.liwic najlcpszcgo wyniku poprzcz kszlaltowanie zclolnosci motory,:z.nych oraz urnicj~'.lnosci Lecl111icz110-taktycz11ycl1 potrzcbnych w clanej clyscyplinic lub konkurcncji spurtowcj. l.Zosn<\ca konkurcncja oraz coraz wyzszy poziom wspölzawoclnictwa w sporcic kwalifikowanym osöb niepclnosprawnych powoclujc lub wrc;cz wynrnsza stosowanic mclocl lrcningowych zaczcrpni\~tych zc sporlu wyczynowcgo osöb zdrowych. W oslatnich latach cornz czc;scicj wykorzystujc sie,~ osi:\gnic;cia i clokonania naukowc, klörc wspicraj<\ tcn proccs. Nie mo:i.na röwniez pomin<\C tych dokonaü w szukaniu i zastosowaniu rö:i.nych rozwi<\zai't w konstruowaniu sprzc;tu sporlowcgo oraz w proclukcji zaopatrzcnia ortopcclyczncgo clla zawoclniköw nicpclnosprawnych. Barclzo waz.na st<~jc sie; röwnie:i. wspölpraca zc sroclowiskicm mcdycznym w takich sfcrach jak: szukanic najlepszych rozwi:\zai1 w klasyrikowaniu zawoclnik6w, odpowicclnie ocl:i.ywianie (dieta) oraz kontrnla obciL1zc11 Lrcningowych. Barclzo istotna jcst röwnicz konlrola nicclozwoloncgo wspornagania organizmu r6:lnymi srodkami ( clopingu). Nalczy jcclnak zaznaczyc, iz clzia!alnosc trcningowa clla osi<1gania maksymalnych wynik6w sportowych powinna byc poprzcclzona w pierwszyrn okrcsic

(i1·ic:::e 11 ia ki11e:::ylcr<111ii 11g
187

trcningicm jako formq usprawniania w procesie lcczcnia i rchabilitacji. Nastc;pny ctap powinien by<.'.: zWi<\Zany z dzialalnosci<\ sportow<\ pocl kqtcm wyczynowym. Taka kolejnos('. poslc;powania pozwala na wprowaclzcnic w trcningu mctod, form i sroclköw powszechnic slosowanych w sporcie kwalifikowanyrn. Niczbc;clnym warunkicm \V pracy trcningowcj jcst doskonala znajomosc mozliwosci psychomotorycznych zawodniköw. Przy calcj zlo:i.onosci i röznych mozliwo.Sciach ruchowych osöb bion\cych uclzial w zajc,'.ciach czc;sciej niz w przy~ paclku osöb pdnosprawnych stosujc si\~ zasacl<; inclywidualizacji lrcningu. \V wielu przypaclkach nalc:i.y stosowac czc;stszc i clluz.szc przcrwy pornic;clzy cwiczcniami, np. w treningu tctraplcgiköw. Sq to barclzo ogölnc informacjc dotycz;1ce trcningu os6b nicpelnosprawnych. Kaz.da bowicm dyscyplina sportowa posiacla swoj;\ charaktcrystykc; zwiqzan<1 z przcpisami, tcchnikq, taktylq oraz przygotowanicrn sprawnosciowym. Aby przyhli:i.yc trcning osöb nicpdnosprawnych, posh1zo110 si<; ponizcj przyklaclcm wybrancj gry.

Nauczanie i trening

M'

pilce koszykoM•e_j na 1v<5zlwch

Metoclyka trcningu \V lcj clyscyplinie wymaga rozpoczc,~cia szkolcnia ocl cloboru wözka sportowego do inclywidualnych mo:i.liwo"sci i potrzeb zawoclnika. Prawid!owa pozycja gracza na wözku uzalc7,niona jcst ocl roclzaju schorzcnia i warunk6w fizycznych. Istnicj<\ pewnc uwarunkowania przy ustalaniu pozycji na w6zku. Dia zawoclniköw najnmicj sprawnych (z punktacj<\ 1-J ,5 pkt.) sicdzisko jcst obnizone, a oparcic wysokic. W przypadku graczy najsprawnicjszych (z punktacj<\ 4-4,5 pkt.) wözck powinicn rnicc sicclzcnic usyluowanc wysoko i barclzo niskic oparcie. Dobrzc clobrany i clopasowany sprzr;;t pozwala na pcwnc i bczpiccznc wykonywanie röznych clemcnt6w poclczas gry. Szkolcnic rozpoczyna sie; ocl nauki Iub closkonalcnia jazcly na w6zku bez pilki. W pike koszykowcj na wözkach s~\ to: - start i zatrzymanic, - jazcla na wprost, - jazcla zc zmianq kicrunku, - jazcla po h1ku, obroty* Nicktörzy autorzy wyrö:i.niaj<\ jcszczc lakic elcmcnty, jak: zmiana kicrunku jazcly przcz zatrzymanic sie; i jazdr;; w innym kicrunku, zmiana kicrunku jazcly przcz wykonanic obrotu, zrniana tcmpa jazcly.**

·• l'linla R .• Zdcchlikicwicz /\.:Technika jazdy i sprawnosc spccjal11a w koszyköwcc na wözkach. Fizjolcrapia, 1. 4. 111' 1-2, 19%. .,„,. Bolad1 E.: Sporlowc gry zcspoluwc dla osöb 11kpcl11ospraw11ych. /\ WF Wroclaw, l 99ü.

188

KINEZYTER/\P/1\

C'wic:enifl ki11e::ytem11ii og1!/111111spru11·ni11j1,,_11_·1_,'.I'--·----

Umicjc;tnosc jüzdy na wözku mo:l.na ksztaltowac w 6wiczcniach sprawnosci spccjalncj z akccntcm na podstawowc zclolnosci motorycznc lakic jak: szybkosc, silc; i wytrzymalos6. Szybkosc lokornocyjna na wözku jcst uzalc:l.niona od sily k011czyn g6rnych, mic;sni obrc;czy ko1'lczyn g6rnych, mic;sni tulowia oraz czc;stotiiwosci ruch6w na kotach napc;dowych. Mozna j<\ c!oskonali6 w 6wiczcniach na krötkich clystansach clo 20 rn. Przyklady 6wiczc11: start i jazda na odcinku l Ö m, start i jazcla na odcinku 15 m, starl i jazda na odcinku 20 m, , slart i jazcla na odcinku 10 m, obr6t w prawo jazda l 0 m, obr6t w lcwo jazda 10 m itp„ jazcla po luku (promic1'1 3-6 m) w prawo i w kwo, cwiczcnic na czc;stotliwosc pracy nik poclct~ls napc;clzania wözka. Cwiczqcy 'ma wykonac jak najwi(;ccj ruch6w kolami 'napc;clowymi w okrcslonym czas_ic, np. 3 s, 5 s, 8 s. , .·· .··· . ,, i Cwiczcnia, w kt6rych ksztahowana bc;clzic ,Wytrzymalosc, .nrnsz<\ uwzglc;dniac wszystkic wczesnicj wymicnionc clcmcnty'j
nicm clla graczy 0 rnnicjszych mozJiwoscictCh ruchowych jcdnor
189 SC\

podania i chwyty

Kozlowania nalciy nauczac praW<\ i lcW<\ n;lq, uwzglc;dniajL\C jcgo roclzajc wynikajqcc z przcpisöw gry. Rzutöw nalczy 1wuczac'. z rnicjsca i w poh1czcniu z poszczcgölnymi clcmcntami jazdy: B~~d<\ to rzuty z tzw. najazdu na kosz (z boku lub przoclu), rzuty po zatrzymaniu, rzuty po obrocic oraz rzuty wolnc (osobistc). Po opanowaniu poclstaw zwi<\zanych z tcclrnilq gry closkonalcnic poszczcgölnych elcmcnt6w mozna cwiczyc w uldaclach dwöjkowych oraz lr6jkowycll, tak bez przcciwnika, jak i z - wc fragmcntach gry lub w grzc szkolncj. W ostatnim ctapic szkolcnia nalczy stosowac cwiczcnia majc\Cc na cclu nauczyc zasad gry czyli lcchniczno-taktycznych zalozct1 oraz grc; whtsciwq. Wszystkic tc c:wiczcnia powinny byc wykonywanc na bazie dobrcgo przygotowania sprawnoscio\.vcgo ogölncgo jak i spccjalncgo. Mnogosc clyscyplin uprawianych obccnic przcz nicpclnosprawnych i rö:i.noroclnosc ich form trcningowych jcst tak duia, zc omöwicnic ich (chociazby skrötowc) wymagnloby duzcgo oprncowania monograficzncgo - a to nie rnic.~ci si\~ w rarnach potrzcb kinczytcrapii. \Vsröcl skrornncj liczby litcratmy przcdmiotu mozna znalczc opracow:mia takicl1 autoröw jak: E. Bolach, K. Chojnacki, A. Kosrnol, M. Maniak, B. Molik, R. Plinta, A. Pilatowicz, .J . .Sobiccka, T. Tasicmski, A. Zdcchlikicwicz oraz innych na lcmat trcningu w rö:i.nych clyscyplinach sporllt uprawianych przcz osoby nicpc!nosprawnc.

2.6.6. Wybranc dyscypliny sportowc dla osöb nicpelnosprnwnych Wspölczcsny sport os6h nicpclnosprawnych stajc sie; coraz bardzicj powszcchny, a tym samym popularny cllatcgo, zc przcdstawia coraz szcrsz<\ o!'crt\~ W postaci wiclt1 clyscyplin sportowych, klÖrc SC\ uprawianc W wiclu krajach. Ich przyklaclcm mogq byc konkurcncjc sporlowc wlqczonc w prograrn igrzysk paraolimpijskich. NalcZ<\ do nich rni\·dzy innymi: BOCCfA* Jcst to dyscyplina maj:\ca picrwowzör w grzc uprawiancj juz w starozytnosci przcz osoby pclnosprawnc. Uprawiana jcst obccnic w wiclu krajach curopcjskich szczcgölnic bascnu Morza Sroclzicmncgo, na Wyspach Brytyjskich oraz w Arncrycc Pölnocncj. Adaptowana dla potrzcb osöh nicpclnosprawnych z grupy porazc11 rnözgowych (VI wccl!ug ogölncj klasyfikacji mcclycz1Jcj). Przcznaczona jcsl dla zawodnik6w zakwalifikowanych clo klas startowych CPJ i CP2 czyli osöb z quadriplcgi<\ posiadaj<\cych minimalnc mozliwosci ruchowc takzc w koi'!czynach görnych. Wsr6d startujqcych mog:\ byc röwnicz osoby nie posiadaj<\cc mo:l.liwosci wykonania ruch6w krniczynarni görnymi. Zawodnicy lacy oddajq * Maniak M.: Boccia. Cross /'

/

11r

l, 1'!98.

K l N E7YTI~ !< /\ P l 1\

90

·zuty za pomoc'\ spccjalnych urz<1dzd1 pomoc11iczych np. szyn lub pochyl11i, na
C'lvic::e 11 it1 ki11e::ytcrt111ii ogtih1011spra11·11 it1frice.f

191

barclzicj powszcclm<\, umo:lJiwi<~jqc uclziat w zawoclach osobom nicpdnosprawnym zc wszystkich grup startowych. Zawoclnicy slarlujq w lcj clyscyplinie wccltug przcpisöw !Vlir;clzynaroclowcj Fcdcracji Lckkicj Allctyki z moclyfikacjami mi<;clzynaroclowych organizacji z<\jmuj
Ryc. 83. Wyscigi na w6zkach rozg1ywane S
;\i

';:]

Ryc. 82. ßoccia - spart dla os6ll o najrnnicjszych rnozliwosciach ruchowych

CJn; moz.na rozgrywa6 inclywi
LEKKOATLETYKA .lest jcclnq z najstarszych dyscyplin sportu uprawianych przcz osoby nicpdnosprawnc. Dzic.~ki wiclu rö:l.norakirn ko11kurcncjo111 slata siy obok ptywania naj

Osobno rywalizujq zawodnicy z uszkoclzonym narzwlcm wzroku. Poc!ziclcni S<\ zgodnic z klasyrikacjq mcclycznq na trzy klasy. Nicwidomi z klasy ß 1 oraz nicdowiclzqcy z klasy B2 maj<\ prawo korzystania z przcwodnika (trcnera) wc wszyslkich konkurencjach, w ktörych slarlujq. W bicgach zawoclnicy z obu wymicnionych klns (B l i ß2), bicgn<\c z przcwoclnikicrn, polqczcni S<\ specjaln<\ link<\, majqc clo clyspozycji clwa tory na biczni. Nalczy jednak: parnictac, zc przewoclnik mozc bicc obok zawoclnika, ale nie mozc go wyprzeclzac. Na clystansach prostych (clo 100 m) zawoclnicy z klas, o ktörych mowa powyzcj, mogq takZe bicgac samoclzielnie. Majq wtccly clo clyspozycji caht bicznic;, a wtasciwy kicrunck bicgu okrcsl<~j<\ przcwoclnicy za pomoq sygnal6w cliwi<;kowych. Powoli jcclnak oclchodzi si<; ocl tcgo sposobu bicgania. W przypaclku bicgöw sztafctowych w sklaclzic 4 bicgaczy mozc by<'.: tylko jeden z klasy B3, pozoslali muszq mic6 klasy ß 1 lub ß2. Jczcli bieg jcst z przcwoclnikicm, lo on oclbicra i poch~jc palcczkr; szla!Ctow<\. W konkurcncjach lcclmicznych takich jak

K!NEZYTEl
192

skok w da! i tr6jskok, osoby z klas B l i B2 nie oclhijajc\ si<,~ z belki, tylko zc strely (1 m). W pozostalych konkurencjach tcchnicznych sportowcy z ohu klas (B 1 i ß2) maji\ prawo przcbywania w czasic zawod6w z przcwoclnikicm (lrenerern), kt6ry moze ustawiac i naprowaclzac zawodnika w czasic wykonywania pn'lby. Zawoclnicy z klasy starlowcj B3 konkuruji\ zgodnie z przcpisarni jak sportowcy pclnosprawni.

Pt,YWANIE Dyscyplina ta, zc wzglc;du na sroclowisko woclnc, w kt6rym sie; oclbywa, rna ogromnc walory tcrapcutycznc. Jcst zatern stalym clcmentern w proccsic rchabilitacji mcclyczncj. Plywanic mogc\ uprawiac oso})Y z najci<,:zszymi dysfunkcjami narzi\clu ruchu i ze wszystkich grup startowych (od I do VI wed!ug og61ncj klasyfikacji mcdyczncj). Zawocly oclbywaji\ sie; zgocinic z przepisa1~1i clla sporlowcöw pc!nosprawnych. Niclicznc zmiany clotyczi\ startu, nawn1~6w oraz w nickt6rych przypaclkach moclyrikacji slylu. Rozgrywanc Sc\ w cztcrcch stylach: dowolnym, na grzbiccie, motylkowym oraz klasycznym.

C\viC:C// ia ki11c2ytcrt1f Ji i rig1 if111J/1.1/Jr(l)I'// iajr{C<:f

w Sydney). Przyldadowo w klasic S 1 * slartuji\ zawodnicy najm111CJ sprawni ruchowo z quadriplcgic\, posiadaj<1cy shth<\ ko11trol<;: nad glow<\ i tulowicm oraz z bardzo ogra11iczorq ruchornosci<\ ko11czyn g
PODNOSZENIE CIWlARÖW Osohy nil'.pelnosprawnl'. uprawiaj<\ lf.'. dyscypli1w w konkurcncji „powcrlirting", ktöra polega na wyciskaniu sztangi w pozycji lcz:iccj. Uprawianic tcj clyscypliny zalcca si<,: osobom z dysfu11kcj;\ narZ<\du rucl1u rnaj;1cych spra\Vlli\ obn,:cz ko11czy11 görnych i koi'1czyny görnc. Pröba wyciskania sztangi odbywa sie; na spccjalncj lawic cic;:i.koatlctyczncj wccl!ug przcpisöw lntcmalional Powcrlirting Fcdcration. Zawody rozgrywa si<,: w 11asl<,:puj:1cych katcgoriach wagowych: clo 48,0 kg, 52,0 kg, 5Cl,0 kg, CiO,O kg, 67,5 kg, 75,0 kg, 82,5 kg, 90,0 kg, 100,0 kg oraz powy:i,cj 100,0 kg. W przypadku oslib z amputacjami ko11czyn dolnych w zalcznosci od jcj wysokosci clolicza si<,'. do ich masy ciala cic;zar wyliczony po przcmnozcniu przcz odpowicclnic przeliczniki: 1/54 masy ciala w przypadku amputacji poni:i.cj stawu skokowo-golcniowcgo, 1/36 rnasy cia!a przy amputacji ponizcj slawu kolanowcgo, 1/18 jczcli a1npulacja jcst powyzcj stawu kolanowcgo oraz ]/') w przypaclku a111pulacji z wyluszczcnicrn

Ryc. 84. Na zawodach niepelnosprawni plywacy rnogq startowac z r6Znych pozycji wyjsciowycll (ze slupka, z brzegu basenu lub z wody)

Klasyfikacja funkcjonalna w p!ywaniu wcd!ug stanciarcl6w mic;clzynaroclowych, obcjmujc kilkanascic klas slarlowych (14 na lgrzyskach Paraolirnpijskich

193

Ryc. 85. „Powcrlilting" konkurcncja paraoli111pijska clla kobicl i ll!Qzczyzn

* S -- oznacze11il-

ldas slartowyeh w plywaniu.

i:t

KIND'.Y'f'ER1\f'/1\

19-1

w stavvic biuclrowym. Jc:i.cli amputacja wystc,:pujc w obu kol'lczynach cloliczcnia si<,: sumujc. Kunkurcncja polcga 1ia s:unudziduym (!uh z purnoc:i) zdj<,:ciu szlangi zc slojakt)W i utrzymaniu jcj na wyprostowanych ko11czy11ach g
) SZERMIERKA Szcrmicrka osöb 11icpcl11uspraw11ycl1 uprawiana jcst tylko na w6zkach inwalidzkich. Dyscyplina ta jcsl przcznaczona dla os6h z dysfunkcj:i narz:1clu ruchu. l-'mlstawowc przcpisy i zalo:i.cnia s:1 nicz111ic1111c w poröwnaniu z szcr111icrlq uprawianc\ przcz osoby pclnosprawnc. Zasaclnicza r6:i.11ica, wy11ikajqca

C'H·ic:e11 ir1 ki11e:ylcrr1pi i og
195

z koniccznosci adaptacyjnych, polcga na pozycji sicdzc\ccj w walcc. Wözki podczas walki S<\ unicruchamianc w spccjalnych slabilizatornch. S<\ to tzw. platformy szcrrnicrczc, dzic,~ki kt6ryrn 11a stak 111o:t,na ustalic: odlcglosc pomic;clzy zawoclnikanii. Wyposa:i.cnic szcnnicrzy 1ia w6zkach jcst takic samc jak tych, kt6rzy walcz:\ na sloj:1co. Poclobnic jcst z roclzajami broni. Walki oclbywaj:\ sie; wc florccic, szpaclzic i szabli. Pole traricl'i wc rlorccic to tulöw zabczpicczony spccjaln:i rnctalizowami kamizcllq. W szpaclzic i szabli pola trafiCI'1 zn:üduj<\ sie; ocl pasa w göre;~ z kor1czynami görnymi i giowq wh\cznic. Wözki w szcrmicrcc musz.
b) clo tcj katcgorii zalicza sie; r6w11ic:i. zawoclnik6w z amputacjarni k01'1czyn clolnych. Katcgoria B Do lcj katcgorii zalicza sie; szcrmicrzy z uszkoclzcnicm rclzenia kr<;gowcgo na poziomic Th 1 do Th,1 (paraplcgia). Charaktcryzujc. ich: dobra sila ko11czyn gömych brak runkcji krn1czyn clolnych brak röwnowagi lub cz<,~sciowa röwnowaga w pozycji sicdz~iccj brak mozliwosci balansowania lulowicm w prz6d, w lyl i na boki Katcgol"ia C Du tcj katcgorii zalicza sie; zawoclniköw z uszkodzcnicrn rclzcnia kr<;gowcgo na poziomic od C5 do c8 (tctraplcgia), LI kl6rych wyst<;pujc: brak funkcji kol'lczyn dolnych brak mo:i.liwosci utrzymania röwnowagi w pozycji sicclz<\ccj oslabiona sila mic;sniowa k011czyn g6rnych, brak zgic;cia lub wyprostu palc6w, slaba funkcja mic;sni 111ic;clzykostnych i glistowatych rc;ki max. clo stopnia 3, rno:i.liwc osbbicnic mi<;sni tröjglowych ramicnia. Hyc. 86. Polscy :;zcrn1icrze na w6zkach maj
.,, Sawicki R.: Ogölna klasylikacja medyczna w sporcic inwalid6w. Opracowanic na podstawic przcpisöw !SOD. ISMWSF, Cl' ISRA. !IJSA. l'ZSN „START", Warszawa 1999. '

I
196

(\1 ·ic:e11 ia ki11e:y1er11pii og1)/11011.1·11m11 ·11iajf{ccj

197

-~----

) 1

)

Nalcz,y naclrnicnic, iz klasyfikacja w sporcic osöb nicpdnosprawnych jcst harclzo zmicnna, r6wniez w szennierce. Na igrzyskach paraolirnpijskich (dla przyklaclu) clokonano poclzialu na clwie kategorie A i B, a w ich ramach wyocl1\'.bniono tylko clwie klasy startowe lqczqc oclpowieclnio 3 i 4 oraz 1 i 2. Zawocly rozgrywane sq inclywiclualnie oraz zespolowo. Dokonuje. sie; takze poclzialu zc wzglt;clu na plcc. Szennicrka na w6zkach jest barclzo dobrym przykladcm rcalizowania cclu spol'eczncgo przcz sport. Dowoclcm na to jcst clzialaj<1cy ocl ponacl clzicsiyciu lat Intcgracyjny Klub Sportowy w Warszawie, w ramach kt6rego wsp61nic trcnuj<\ szerrnicrzc pdQosprawni i niepchrnsprawni. Ponaclto szermicrka wyrabia takie ccchy jak: walecznosc, szybkosc ruchöw rc;ki, szybkosc reakcji, koncentracj<,'. czyli wic;kszosc: zclolnosci koorclynacyjnych, obok ktörych musi byc bardzo dobre przygotowanie og61nosprawnosciowe.

TENIS NA WÖZKACH* \· •" .lest to clyscyplina, ktön1 osoby niepdnosprnwne upraw1a.J<\ ocl nieclawna, w Polsee od 1994 roku. Tenis na wözkach jcst przeznaczony przccle wszystkim clla osöb z paraplcgi<\ i po amputacjach lub z innymi uszkodzeniami narzqdu ruchu.

Zasady gry Gra oparta jest na przepisach ogölnych zapozyczonych z tenisa dla osöb pdnosprnwnych. Wymiary kortu, siatka, sposöb liczenia punktöw, gcm6w i setöw S<\ röwnicz takie same . .Specyfika polega na poruszaniu sie; na wozku (spccjalnie skonstruowanym clo gry). Wspölczesny wözck clo tcnisa charakteryzuje sie; lekk<1 konstrukcj<\, jcsl tröjkolowy (nie liczy sie,; körka poclporowego z tyh1, ktöre mo:Z,na zamontowac clla Iepszej stabilnosci wözka) oruz rna kora nap<;dowc (duze) pochylonc w stosunku clo poclloz,a. DziQki lakiej budowie jest barclzo zwrotny, a jcdnoczdnic stabilny. Dodatkowyrn przepiscrn, ktöry u!atwia gn,: jcst mozliwosc odbicia pitki przez gracza dopiero po clrugim „skoz!owaniu" pirki ocl pod!oza. Oczywiscie picrwszy kontakt pilki z pod!oz.cm musi byc zgodny z przepisami czyli byc na polu gry. Ta zmiana umoi,liwia tenisiscie na wözku zdqz,yc dojechac.'.: do pilki, odpowicclnio si1,; do niej ustawil: i wykonac uderzenie rakiet<1. Podczas gry \VÖzck napc,'.clza sie; ko11czynami görnymi trzymaj;\c jednoczesnie rakictc; w cl!oni, dlatcgo podczas clohoru wiclkosci uchwytu rakicty musi byc'.: to uwzgl.'.:clnione. Nalcz.y röwnic:i: podkreslic, ze poclczas gry nie wolno podpierac sit;, ani hamowac.'.: nog<\ lub protez<\.

LUCZNICTWO Walory lucznictwa dla os(lb 11iqldnosprawnych zauwa:i,ono i doceniono bardzo dawno . .lest to bowiem jcdna z najwczesniej uprawianych dyscyplin sportu przez osohy nicpclnosprawne. ·warte podkrcslcnia jcst to, i:i, w historii sportu zanotowano röwnicz przypaclki udzia!u sportowcöw inwalidöw w zawodach z pelnosprawnymi (z igrzyska111i olirnpijskirni wl:1cznic) z barclzo clobrym wynikiem sportowym. Dlatego lucznictwo jest jedrn1 z pierwszych inlegracyjnych clyscyplin sportowych.

Ryc. 87. Tenis na w6zkacl1 po raz pierwszy jako. dyscyplina paraolimpijska rozgrywany byl w 1992 roku w Barcelonie

*

Nnwak fv1.: Te.nis klas):czny a tcnis osüb na w6zkach. Fizjotcrapia, t. 7. nr l, 1999.

lnicjatorcm :r,ftstosowania !ucznictwa w rchabilitacji by! wsponmiany .JUZ wielokrotnie L.( Guttmann. 'fo wlasnic on pierwszy zauwa:i:yl, jakic korzysci clajc ta clyscyplina w. usprawniani u pacjcntöw przecle wszystkim z paraplegi:\. Lucznictwo rnii,:dzy innymi wyrahia prawidlowq postawi,o ciala (röwniez w pozycji sieclzaccj), rozwija rnii,;snie görnej czi,:sci ciala oraz klatkc,: piersiow<1. Ma röwnicz, pozytywny wp!yw na system ncrwowy. Uprawianic h1cznictwa closkonali takzc takie ccchy jak: upanowanic, koncentracjt;;, wytrwa!u.~6 i spostrzcgawczosC:: . .lest röw11ic:i, dyscyplinq, clzit;ki ktörej moze nast;\pic.'.; pdne zintcgrowanic w sporcic osöb z röznych srodowisk.* Lucznictwo mogq uprawiac osohy z dysfunkcj;.i. 11arz;1du ruchu z 1rnstc;puj;1cych grup i klas wedlug ogölm:j klasyf'ikacji meclycznej: Grupa III, klasy A 1, A2, J\3, J\4 Grupa IV, klasy 2, 3, 4, 5, 6 * Sobiecka .1.:

Rchahilitacj poprzcz sporl osöh niepelnosprawnyl'h z uszkndzcniami nlzenia bili1acja i Ortopedia, nr 10, :2002.

kr~~r.pwcgo.

Reha-

1--.

t-"

ii-' ~;

' KINEZYTEUM'f;\

l98

c:wiczcnia kinczytcrapii og
199

poruszaniu sie; na boisku na wözkach. S:\ to wözki, ktörc musz<\ spdniac pewne wymogi zwü1zanc z przepisami. Najwaznicjszc z nich to: wysokosc sicdziska, kt6rn nie mozc przekroczyc 53 cm, wysokosc poclnözk.a, ktöry nie mozc byc wyzszy niz l l cm oraz grubosc poduszek, ktöre clla zawoclnik6w z paraplcgiq mog<\ miec maksymalnic l 0 cm, a clla amputowanych S cm. Ponaclto wözek nie moze micC:' hamulcüw oraz innych wystaj:1cych czc;sci. ~'/-~,,.,.. ~'l.; :'!)I. ;_tl kl..•.

t'\l'füK,

'

t

! '

Ryc. 88. lucznictwo, jcdna z 11ajstarszycll dyscyplin sportowycl1 1pprawianycll przcz nicpclnosprawnycll 1

(

Grupa V, klasy LA"I, LA5 C:irupa Vl, k.lasy CP4, CP5, CPw Zawoclnicy mog:\ slr1,clac w pozycji sicdz<\Cej lub stuj:\ccj. \V pozycji siccl:,qccj 111og:1 korzystac z wfr;,ka inwalidzkicgo luh krzcsla. Musz:1 jcdnak w wybrancj przcz sicbic pozycji slrzcla(: du kot'lca zawodöw. Korzystaj:\c z wözka lucznik nrnsi opicrac stopy na podnözkach. Rywalizacja oclbywa sie,~ osobno w konkurc!lcjach kobiel i 11wzczyz11. Przcpisy i zasady przcprowadzania zawoclöw clla osöb nicpcl11ospraw11ych oparte s:\ na przcpisach Mic,~dzynarodowej Federacji Luczlliczej (FITJ\)* i nie rfo~1ii<\ ocl przcpis6w clla pelnusprawnych sporlowc<'JW.

l'IU<.A KOSZYKOWA NA WÖZKACII Pilka koszykowa na wözkach jesl jcdn:\ z najbardzicj wszcchslronnych clyscyplin, jc:i,cli chodzi o oddzialywanie na organizrn uprawiaj:icych j:\ osüb. Nalczy lakze do barclzo wiclowiskowych sportöw nie tylko wsröcl gier zcspolowych. Jcst lo clyseyplina, ktöq obecnie mog<\ uprawiac osoby maj<\CC sehorzcnic w obrQbic narz<1du ruchu. NajwiQeej os6b gr:~j<\cych w koszyköwkQ na w6zkach jcst z grupy arnputowanych i p~u:aplcgiJ,:, To z rnySh\ o tych ostatnich prawic szdcclzicsiqt fot lemL; Sta1i"(tch Zjcclnoczonych aclaptowano koszykowkQ i slworzono przcpisy uwzglQclniajqce mozliwosci ruchowc wyzcj wymicnionych nicpclnosprawnych. Specyrika tej dyscypliny polcga przccle wszystkim na

w

• FITA - Fcdcration

de Tir al' Are.

Ryc. 89. Pilka koszykowa na w6zkacl1 posiada swoj
Przepisy g1·y W pike koszykowcj na wözkach wiQkszosc przcp1sow jcst taka sama lub podobna jak w koszyküwce clla pclnosprawnych. Wyjqtck stanowiq tc, ktöre clotycz:\ sposobu poruszania siQ i sytuacji z tym zwiqzanych (fäule zwiqzanc z jazcl<\ na wüzku). Nie ulcgaj<\ zrnianic przcpisy clotyczqce boiska i jcgo wyposazenia (linic, kosze i ich wysokosc). W cclu wyröwnania szans gnüqcych zc sobq zespol6w oraz umoz.liwicnia uprawiania tej clyscypliny osobom o röznych mozliwoseiach ruchowyeh zaslosowano w niej klasyfikowanie zawodniköw i przyznawanic im punktöw zalcz.nych ocl mozliwosci ruchowych. Wecltug tej klasyrikacji m~jrnnicj sprawny zawoclnik otrzyrnujc l ,O punkt, a najsprawnicjsi 4,5. Suma punk.töw graj;icych pi~'.ciu zawoclniköw na boisku w jcclnej clruzynic nie moze przekroczyc pcwnego limilu. W zalcznosci ocl kraju lub rangi zawoclöw moz.c Oll wynosic ocl 13,5 clo 14,5 punköw. w Polsee w koszyköwkc; na wözkach gra siQ od lat sieclemdzicsiqtych i jesl ona obecnic jeclnq z najlcpiej zorganizowanych clyscyplin w kraju. W eclu wylonicnia mistrza Polski ocl kilku lat prowaclzi siQ rozgrywki ligowc.

" IWBS ·- lnlcrnatio11al Wcclhair Baskcihall Fcderation.

rt,

·.r.iri}

200

KIN EZY'f'EH1\PI1\

Plt,KA SIATKOWA NA SJEDZ;\CO Dyscyplina ta jcsl uprawiana w naszym k.r<~ju ud nicclawna. W polowic lat clzicwiy6dzicsi;1t.ych zaczy!O j;\ propagowac organizuj;1c r67,11c turnicjc pokazowc. Obccnic na swiccic jcst bardzicj pt;pularna niz. siatkllWka na sloj<\CO (dla nicpelnosprawnych). Röwnic7, w Pc;lscc, gclzic S<\ ogromnc l1:aclycjc i duze osiqgniycia w tcj drugicj dyscyplinic. Gra jcsl przcznaczona clla osöb ampulowanych oraz z grupy „Lcs Autrcs" czyli zawocln.iköw z innyrni uszkodzcniami narzqdu ruchu. Mogq röwnicz uprawiac tc; clyscyplinc; osoby z grupy porazctl. rnözgowych. Przeciwwskazaniem clo uprawiania tej clyscypliny jest brak napic;cia w mic;sniach poslaclkowych oraz ich naclwra:l.liwos6. Wcclhtg klasyfikacji lünkcjonalncj wyröznia siy clwic kategorie. Katcgpric,: „A" z lzw. minirnalnym inwaliclztwern zalicza sie; clo nich siatkarzy nie 111aj;1cych w obu 1-c.~kach clwöch pierwszych palcöw. lub na przykhtcl sicdrniu czy wic,~ccj w obu n;kach. Tc,~ samq kategoriy otrzymaj:\ zawoclnicy z arnputacj<\ jednej stopy wykonati<\ przez staw Lisfranca lub Choparta. W przypadku osöl(-~· z grupy V wecllug klasyfikacji rncclycznej kategoriy „A" olrzyrnaj<\ przykbclowo osoby posiadaj<\Ce skröt w kot'1czynie görnej wic;ccj ni:i. 33°/tJ lub w kot'lczynie clolnej powy:i.cj 7 cm. Kategori~~ „ß" otrzymuj<\ pozostali sportowcy niepdnosprawni z clysfunkcj<\ narzqclu ruchu. S<\ to zawodnicy maj<\cy rnnicjszc rnozliwosci tünkcjonalnc ni:i. w kategorii A, ktörzy spclniaj<\ wymogi okrdlone w ogölncj klasyfikacji rnedycznej. W sklaclzic zespoh1 rno:i.e by6 clwöch zawoclniköw z katcgori<\ „A", alc grac rnozc na boisku zawsze tylko jeden z nich.

c\1·icze11iu ki11e:y1em1Jii

og1il11!.!!!_~f.'!_llll'lli11j_11·ei, ______

- - - - - - - - - - - - - -201 --

kosci 1,05 rn, a dla 111<,:7.czyzn 1, 15 111. .lest ona szcrnka na 80 cm i clluga na (>,5 m. Wysokos(: „antenck" wy11osi l 111. Zawodnicy nie mog<\ posiada6. prolcz i gra sie; w pozycji sicdz<\ccj. W trakcic gry nie wol110 unosic~ po.~ladköw, atakuj;1c i blokujqc pilkc,~. !Vlo7.na natorniast blokowac zagrywkc,:. przcciwnika. Podczas wykonywania zagrywki poslaclki musz<\ hy6 za lini<\ i w jcj stref'ic. Pudohnic sprawclza sie,: prawid!owe Hslawienie na hoisku oraz alak z drugicj linii (dccyclujc ustawicnic posladköw). Pozostak zasady gry sq zgodnc z przcpisami Mic;dzynaroclowcj Pcclcracji Pitki Siatkowej.

RUUBY NA WÖZKACII To gra zcspotowa slworzona w latach sicdcmclzicsiqtycl! przez Kanaclyjczyköw. Na fgrzyskacl! Paraolimpijskich w Atlancic ( 199() r.) byla \V programie jako sport pokazowy. W naslq111ych w Sydney (2000 r.) hyhtju:i. dyscyplin<\ oficjalnic rozgrywan<\ na arcnach sporlowych lgrzysk. .lest lo dyscyplina uprawiana przcz osuby z lclraplcgi<\ (z grupy IV, klasy 1A, 1B, 1 C) i z inny111i schorzcniami, lccz o podobnych mo:i.liwnsciach ruchowycl!. Pr:r,cpisy gry Wszy.-;cy graj:\CY poddani Si\ klasyf'ikacji ru11kcjonalncj, za pornocq ktön:j occnia si<; ich mozliwosci ruchowe du lcj gry. Najsprawnicjszyrn przyznajc sie,: 3,5 punktu. Najmnicj sprawni otrzynrnj:\ tylko 0,5 pttnktu. Suma punktöw w jeclncj clruzynie nie 11107.e przckroczyC: 8,0. Gia sit,: na boisku o wymiarach jak do koszyköwki (28 m x l."i n1), na kt()rym na ko11cowych liniach znajcluj~\ sie,~ „bramki" o szcrokosci 8 t11. Przed „bramkami" wyznaczonc Si\ tzw. pola lduczowe clruzyny (w polu rnozc bronic si(,~ tylko trzech obro!lcöw). W jcclncj dru7,ynic na buisku gra cztcrcch zawoclniköw. Zaclaniem clru:i.yny atakujqccj jcst

Ryc. 90. Pilka siatkowa na sieclz4co, gra szybka i wiclowiskowa, poclollnie jak w pozycji sloj
Przcpisy gi·y Boisko clo pilki siatkowej na sieclZ<\CO ma wymiary 10 m x 6 rn. Linia ataku znajcluje sie; 2 m ocl linii sroclkowej. Siatka dla kobicl jcst zawieszona na wysoRyc. 91. Specjalne ztlcrzald i konstrukcja w6zka tlo n1ul1y u111ozliwiaj<1 ostr4 na kontuzjc

gr~ zawotlnilmin bez narafania ich

...,,\11'_ _ _

01 1

.1 KIN l~'ZYTER;\P IJ\

~02

1

!

(!l'ic:e11 ia ki11e:y1 empi i og1l!11ous11m11·11 iajq u:f

203

~clobycic punktu przcz przcjcchanic z opa11ow;H1<\ pillq (trzyman<\ w l\:kach lub

Jolozon<\ na uclach) linii ko11cowcj pomi<;dzy slupkarni dworna dowolnyrni :;:olarni. Do gry u:Z,ywa si~~ pilck siatkowych oraz podobnych oslatnio spccjalnic ;;konstruowanych na polrzchy lcj dyscypliny. Mccz w rugby .trwa 4 x 8 mim1l „czystcgo" czasu gry. Zawodnicy w czasic gry poruszaj<\ si<; na spccjalnych vvözkad1 skonslruowanych dla potrzcb i wymogöw tcj dyscypliny. Charaktcrystycz.n<\ ccch<\ tych wözkt'>w s<\ zckrzaki znajduj;1cc si\: przcd poclnözkicrn. Kola napc;clowc (du:i,c) rnaj<\ znaczny stopid1 pochylcnia w slosunku do pocllo:l.a, a z tyh1 wözka znajcluj<\ si<; matc kölka podporowc. l'v1aj<\ onc za zadanic zapobicgac upadkom do tylu.

.\"i'

-

TANIEC NA WÖZKACII .lest to jcdna z najrnlodszych clyscypl in sporlowych. Dopicro w 1
SPORTY ZIMOWE Sporly zimowc s<\ przyklaclcm jak zaawansowana tcclmika i lcchnologia przyczynily si~~ clo mozliwosci i powszcchnosci uprawiania röznych dyscyplin przcz osoby nicpclnosprawnc. Dzic;ki wynalczicniu lakich urzwlzc11 jak; 1110110ski.-bob (narta jcdnoslaclowa z sicdziskicm) slcdgc czy k~1lcmarty i innych umoz.liwiono szcrokicmu gronu osöb z röz,nyrni rodzajami schorzc'i'1 'uprawianic narciarslwa z,jazclowcgo, bicgowcgo, biathlonu czy hokcja na loclzic. -----------·· ·•· Wisnicwska .1.: Tanicc na wfo.kach. Magazyn Oli111pijski. l'KOL, nr lJ, 2002.

.:.:_L~-t.":...~ ,.•

Ryc. 92. Hokej na lodzie. gra druzynowa w pozycji nycll

i'

1

sicclz~ccj rlla os6b z poraieniem i ampulacjami 1<011czyn dol-

Picrwszc pröby wykorzystania narciarslwa w proccsic rchabililacji mcclyczncj w Pol.sec mialy micjscc w latach pic;cclzicsi
1. I<

p

1

1:

i'

1

r

l

[ 1

1 \ Ryc. 93. Narciarz jczdz;icy na jedncj narcic lub 1110110-sld korzysla z kulonart zan1iasl lradycyjnycl1 kijk6w

W k011cu lat clzicwic;frlziesiqtych wccllug clanych PZSN „Sta1t" w Polsee uprawialo narciarslwo zjazclowc ponad 100 osöb nicpclnosprawnych. Nicslcly, obccnic jcsl lo mab grupa, ktöra tylko clzic;ki wiclkicmu zapalowi i zaangazowaniu pocltrzymujc wiclolc11üc lraclycjc w lcj clyscyplinic, a nicliczni osüigaj<\ "' Matuszck L.: Narciarslwo os{ib 11iepcl11ospraw11ych. /\ WF Katowicc, 1985.

204

J
c'.'11 ·ic:::c11 ilt

wyniki na mian; swiatowych. Lcpicj sytuacja przcdslawia si<; w narciarstwic bicgowym, ktörc uprawianc jcst w kilku osrodkach w Polsee, a najlcpsi zawoclnicy przywozq mcdalc z najwaznicjszych swiatowych zawodöw w tym z igrzysk paraolimpijskich.

f.:i11e:::y1crr11Jii

og1i/11011.1r.1!!.1'20!f:.0_~;i

205

Klasa LW 5/7 Zawoclnicy z niesprawnosci:\ obu koiiczyn görnych jczdz;1cy na dwöch nartach bez kijköw. Klasa LW 6/8 Zawodnicy z nicspraw110sci:1 jedncj koi'!czyny görncj je:l.cb1cy na clwöch nartach z jcclnyrn kijkicm. Nicsprawnosc' musi hyc taka, l>y uzyeic wic,~ccj niz jcclncgo kijka byki nicmozliwc. Klasa LW 9 1

1

Zawoclnicy z niesprnwnosci<\ jcdncj krn1czyny görnej i jeclncj kot'!czyny dolnej jc7.dz:1ey na sprzc,'.cie wcdlug wlasnego wyhoru. Klasa LW 9/i Zawodnicy z ampulacj;\ jcclncj krniczyny görncj i jcd11cj clolncj powyzcJ stawu kolanowcgo luh poröwnywalna niespravvnosc' oraz zawodnicy z pora:i,enicm mözgowyrn (z hcmiplcgi;\). Klasa LW 9/2

liyc. 94. Narci.arslwo klasyczne w pozycji sicdz
Klasyfikacja l'unkcjonalna w narciarstwic zjazdowym* (LW) - Locomotor Winter Uprawionyn1 1v pozycji stoj({cej: Klasa LW 1 . . Zawoclnicy z nicpclnosprawnosciq obu koi1czyn clolnych. Klasa LW 2 Zawoclnicy z powazn<\ nicpdnosprawnosci<\ jcclncj koi1czyny clolncj (np. powyzcj lub ponizcj stawu kolanowcgo jc7.clz
:v tlyscyplinad1 zirnowych. Spor! Nicpel11ospraw11ych. PZSN „START", nr 3, '.'.002.

Zawodnicy z ampulacj:\ jcclncj k.011czyny görnej i jcdncj dolncj po11i:lej stawu kolanowcgo lub poröwnywalna nic'.sprawnosc, oraz zawoclniey z pora:i.cnicm muzgowym (z 111inimal11;1 luh umiarkowan:1 hc111iplcgi;1). Uprawi(f11y111 w po::.ycji sicdz11n:i: Klasa LW 10 Zawoclniey z 11iesprawnosciq ko11czyn clolnych, l>ez poczucia röwnowagi sicdzqc. Zawodnicy z pora:l,cnicm mözgowy111 objawiaj:\cym sie,'. wc wszystkich cztcrcch ko11czynach. Klasa LW II Zawodnicy z nicsprawnofriq clolnyclJ koi'iczyn z nicpclnym poczucicm röwnowagi sicdz:\c. Zawodnicy z poraze11ie111 rnc'izgowym zlokalizowanym w k.01'1czynach dolnych. Klasa LW 12 Zawodnicy z nicspraw11osciq dolnycl1 ko1kzy11 z pd11ym poczuciem röwnowagi w pozycji sicdl'.<\ccj. Klasa LW 12/l Zawodnicy z uszkoclzenicrn nlzcnia kr<;gowcgo. Klasa LW 12/2 Zawoclnicy z amputacj<\ koöczyn dol11ycl1.

Klasyf'ikalja osöb z uszkodzonym narz:1dcm wzroku w narcian.;twic zjazdowym Klasy B l, B2, B3 - opis jak w podrozdzialc '.?..(i.4. Klasyfikacja l'unkcjonalna w narciarstwic klasycznym Uprmvi(f11y111 iv po::.y<:ii sroirtcci:

208

KINEZl"J'J'.'R111'11\

wybiega poza aspekt terapeutyczny, w tlu111aczeniu z sanskrytu oznacza bwl;i, to wysilck, b<1dz tez, mctod<; luh syste111*. Ko11ty11uuj:1c refleksjc historyczne nalczy przywolac staroz,ytne Chiny, w klörych tab,e, podobnie jak w lmlilczes11ych llH.:lod lcczcnia ruchcm zaczyna sie; od Gustawa Zanclcra ucznia, a naslc;pnie wspölpracownika Li11göw, twörcöw ginrnastyki lccz11iczcj, zwa11cj s:1veclzkc1. W otwartym w 1813 roku Krölewskim Cenlralnym Instytucie Cim1wstycz11ym, bc,:d;1cym pierwszq na S\Viecic szkol<1 kszt85.

.,,.„*

1Hetody ki11e-:::y1cra11eu1ycz11e

209

sowania sroclköw lcczniczych. \.Yymusza to obowi~\zck spccjalizacji terapcutöw staj11cych sie.-: z czascm ckspcrlami w lcczcniu kilku zalcclwic problcm6w funkcjonalnych. Badaj<\C poczqtki tworzenia 111etod lcczcnia ruchcm, mozna si<;~ przckonac, zc picrwszc ::;chcmaty postc;powania - wprawclzic nie nazwanc mctoclarni - alc spclniaj;1cc wszclkic ku tcrnu warunki pojawi!y sie; juz wczcsnicj. W wyniku ich stopniowcj cwolucji powstawaly syslcmy kinczytcrapeutycznc wykorzystywanc w chwili obecnej. Zjawisko powyzsze wystr;:powalo stosunkowo najwczcsnicj w sposobach lcczcnia ruchcrn nuüqeych na cclu zmnicjszcnic clolcgliwc>sci bölowych i przywröcenic mozJiwosci funkcjonalnych. Zabicgi r<;cznc, stosowanc w mcclycynie luclowcj „od zawsze", stanowily skutcczn:\, choc poczi\Lkowo dosc brutaln<\ forme; Lcrapii. Mi<;clzy innymi, w Ameryce Pölnocncj w czasaeh prekolumbijskich „nastawiano" kr<,'.goslup, poci<\gaji\c silnic za obrycz barkow~\ w czasic zwisu odwrotncgo. Sckrety clziahu1 korzyslnic wplyw1~jqcych na stawy obwodowc oraz jcdnostki ruchowc .kr<;goslupa przechodzily z pokolcnia na pokolcnic i zwyklc oloczonc byly wiclk:1 tajcmniq. Nie sprzyjalo to rozwojowi wicdzy leorctyczncj tcgo dzialu kinezytcrapii, nazywancgo pr·zcz wybiLncgo przcdstawiciela nmlu Lcrapii manualncj, W. Lewitta - „ bezknvaHY/ cliirurgiq 11orzc1du ruc!rn". ßylo to jcclnym z powoclöw pozoslawania przcz cllugi czas zabicgöw mobilizacyjnych jcclynic w obszarzc mcclyeyny luclowcj', nicjako poza nawiascm „klasyczncj mcclycyny"*. Wiek XIX przyniösl picrwsze lcorclycznc oprncowania z zakrcsu terapii manualncj. W l 82(J r. Tomasz Brown opisal zalez,nosc naclmicrnego napi<,'.cia mic;'.sni ocl ucisku nerwöw rdzcniowych. Kilkanascie lat pöinicj Marshall Hall przeclstawil zwi;1zek licznych chor6b z zaburzeniami funkcji poszczegölnych odcinköw kn,:goslupa. Rozwöj wicdzy tcoretycznej zaowocowal rozwinic.-:cicm picrwszych systemöw terapeutycznych. Byly to powslalc w Ameryce Pölnocncj szkoly ostcopatii i chiropraktyki. Daniel David Palrner opracowal w 1895 r. wlasny sposöb prowaclzcnia tcrapii manualncj, nazwany przcz 'niego chiropraklykq. Wccllug jcgo konccpcji, przyczym\ clysfunkcji jcst zablokowanic zakresu ruchu bqclz tcz strukturalnc nicprawicllowosci kn;goslupa powoclujqcc, poprzcz poclwicbnic;cic kn;göw, uposlcclzcnic przeplywu cncrgii zyciowcj z mözgu clo narz;iclöw wcwn<;trznych (leoria 11wir:,i11ifcia nerwu). Chiropraklycy poröwnywali czlowieka clo maszyny: jcgo mözg stanowi clynamo, narzwly wcwnr;:trznc to silniki, zas nerwy - to kable, przez kt6rc przeplywa cncrgia. Mozna wic;c w tej konccpcji closzukac si<; ccha pierwszych teorii opracowanych jcszczc w czasach ant.ycznych (patrz przypis). Wccll:ug Palmcra, w calym zabicgu najwaznicjszc jcst przywröccnic whtsciwcgo kr;izenia sil:y zyciowej. Kontynuatorcm powyzszcj iclei byl jcgo syn, BartlctL Joshua Palmcr. Uznal on, ze chiroprak:tyka * Wilk M.: lli.\·toria medycyny mm111rJ/11t.'.i· tvkdycyna tvlanualna, 1997, 2/J, 2--5.

rKINEZY7ERAPIJ\

210

powinna byc nauczana nie jako rnctocla tcrapii, alc raczcj jako spos6b sprzcclawania swych umicjc;tnosci i zarabiania picnic;dzy*. Tw6rc<1 powstalcgo nicomal r6wnoczcsnic z chiropraktykq sposobu tcrapii manualncj (ostcopatii) byl Anclrcw Taylor Still, kt6ry skoclyfikowal cluzq ilosc tcchnik mobilizacyjnych i manipulacyjnych. Pocnitkowo gl6wnym zalozcnicm ostcopat6w bylo przckonanie, wyrazanc juz zrcsztq wczesnicj przez Hipokratcsa, zc zclrowic ezlowicka zalc:Ly bczposrcclnio ocl stanu runkcjonalncgo krc;goslupa. Wccllug o~stcopat6w, zaröwno po zwyklym wysilku fizyeznym, jak i po urazic ezc;sto mozc clochoclzic clo „naclwiehnic;c kn~g6w"**. Sam Still byl zwolennikiern tcorii humoralnej - opraeowancj przcz Galcna - cllatcgo tcz gl6wnym eelem zabicgu mobilizaeyjnego bylo przywr6eenie; r6wnowagi pomic;clzy plynami organizrnu (teoria zaburzenia krqze11ia plyn6w ustrojmvyc/1). Nastc;pcy Stilla za zasadniczc\ przyczync; clysfunkcji uznawali tzw. uszkodzcnia ostcopatycznc, co zaowocowalo opracowanicrn przcz Maignc 'a mctody kinczytcrapcu,, tyczncj wykorzystuj
i'detody ki11c:yterape11tyc:11e

211

'vV metodach terapii manualnej nie koncentrowano sie; jedynic na uldadzic kostnyrn, ale stosowano tcz zabicgi przcznaczonc dla tkanck mir;kkich. Przyldaclem rnoze byc metoda Travell-Sirnrnons, terapia kraniosakralna czy neuromobilizacjc Butlera*. Kolcjnq grup:\ zaburzci"1 narzqdu ruclrn, w ktörycli powszechnic wykorzysluje si~~ czynnik rucllu jcst lerapia wad postawy. R6wniei. i w tym przypadku mozna zauwazyc pcwicn schenwt ewolucji proceclur leczniczych. W zmnicjszaniu bocznyeh skrzywic11 krr;goslupa oraz innych zaburzc11 postawy cir;:l.ar tcrapii przenoszono, w miarc; rozwoju wiedzy teoretyczncj, z typowego odclzialywania bicrnego, czt,'.slo redresyjncgo**, na proccclury o charaktcrzc czynnym. .lcdnym z picrwszych, ktöry clocc11il rolt,'. C·wiczc11 czynnych w reedukacji postmalncj, byl Nicole Andry. Rt'iwnici, systcm C:wicze1\. ruchowych opracowany przez Pehra Linga, stanowi<1cy jeden z punkt6w zwrotnych w kinezyterapii, slworzono clla korekcji wad postawy i likwidowania clcf"ormacji krc;gosh1pa. Pud koniec XIX w. Lorentz przcdstawil spos6b zrnniejszania bocznych skrzywici'1 kn;go!;hipa przez biernc oclwröccnie kierunku skrzywienia. Idee te wykorzystal okolo rnku 1905 Rudolf Klapp***. Mozna uznac, ze jego pionierskie zalozcnia znabzly zastosowanie wc wszystkich innych sposobach reeclukaeji posturalnej. Wspölczcsnie z Klappern, oryginalny sposöb prowaclzc11ia 6wiczei'1 wsr6cl dzicci z waclarni postawy przedstawila Katl1crinc Schroth**** . Mnicj wir;cej w tym sa111yrn okrcsic powstaly sposoby autorstwa GochtGeßncr czy Nicclerl1öffera*****. Obccnie w zrnniejszai1iu skutköw wacl postawy wykorzystac mozna, np. rnctocly: Brunkow, Hanke, lloppc, Karskicgo, Klein-Vogelbach, Majocha, PNr, „Prcssio", Schar!!****** Druga potowa XlX w. to takze okres powstawania systcrnöw kinczytcrapcutycznych stosowanych w przypaclkach uszkoclzd1 osroclkuwego ukladu nerwowego. Picrwszc pröby zachowawczcgo lcczenia mözgowego pora7.enia dzicci<,:cego stanowily cwiczcnia opracowanc przcz instruktork<,o girnnastyki .lcnne Colby, zmoclyfikowanc nastc;pnie przez Mary Trainov. Terapcutki stosowary cwiczenia wzrnacniaj<\ce osbbionc ln1clz, calkowicie porazonc mi<,:snic. \Vspomnicc nalc:l.y tci. o sposobach terapeutycznych opracowanych przcz:

1 ''

**

Kokosz l'vI. (dysertacja doktorska) pt: lvlctody ki11ezytl'rapcutycz11e, ich klasyfikacja i skutecznoSC w Swietle studiüw bibliogralicznyd1; A WF Ka1owice, 2001, llibliotcka Nankowa. Np: loZc 1Iipokratcsa, metoda pr~~gicrza Levachern, l<'>i.cczka wyci<:1gowt' Venda, ortczy Pere, Sl'otta, gorsely gipsowc Bradforda, Rissera, Cotrela czy Blm111ta.

* Scisle oddziclcnic sit; chiropraktyki ** ***

od osi<\gni<;C nauki oraz wyhilnic komcrcyjny charaktcr systcmu spowo-

duwal mlrzuccnic tego sposobu tcrapii manualncj przez mcdycym;. wspökzcsn<\. Ostcopaci uwaZali, ~.c rwa kulszuwa jcsl spowodowana przcmicszczcnicm 5 kn;gu lt,~d:i.wiowcgo, a kr~~czc szyi wywoluj;\ nadwichni<;cia kn.~göw w gürnym odci11ku kn.~gosh1pa. Kokos7. rvt. (dyscrtaeja doktorska) pt: AJetody ld11c:ytcrape11tyc:11e, ich k/11sy/ikm:ja i .vkuu•c:.110.fr H' .\:1victle .\'lllditiw />i/Jliogra/ic:11ych; A WF Katowicc, '.?.001, llibliotcka Naukowa.

***Klapp ll.: Das Klapschc Kriechvcrl';d1re11. Ueorg Thicnw Verlag, Stuttgart, l'Jl16. 1 ' '*** PewJJq modyrikacj~1 mctody Sdl!'nth jest tcZ systc111 usprawniania oprneowany przcz Krysty111,~ Dohosicwicz '"' i">CZ<\tklJ lat 90. XX w. 1 11 1 1 ' ·: " " " ' Ostatni wymieniony sposöb zoslai zmodyfi!..ow;1oy prz~z E. Bcckt:r w latach (10. XX w. Podolme zaloi.enia wykorzystala te}. R. Kli11k111an11-Eggcrs.

"""***'f. Kukosz rvt. (dysertacja dokturska) pt:

AI1•/r){/y kine:ytt'Fflf)('lfl)'C:Dlt', ich klrt.\'X/fkru.:jrt i tlc ,\'ttuli/111 /Jih/i11grr{/ic.-:nych; !\\VI: Katowice. :2001, Biblioteka Naukowa. 1

s/.:.utcc:no.fr )\' ,\:lt'ie-

~r--

212

KINEZYTERJ\P/1\

Crothcrs -- cwiczcnia czynnc zrnnicjszaj<\cc ograniczcnia ruchornosci; Pohla - cwiczcnia mic,~s11i os!ahionych (antagonistycznych clo grup spastycznych); Carlsona - konccntracja 11a osi<\gnic,'.ciu cclu fu11kcjo11al11cgo; Cullis -- wczcsnc usprawnianic dysfunkcji, zwröccnic uw~tgi na tcrapic,'. nicmuw li\t. Wymicnionc powy:i,cj sposoby byty skutccznc jcclynic w niclicznych przypadkach. Okazalo si\,, zc bazuj<\C na nicprawicllowych- z czcgo jcdnak zdano sobic sprawi:; dopicro dzisiaj --- zalo:i.cniach tcoretycznych, powoclowaly zwyklc zmnicjszcnic mo:i.liwosci fu11kcjonal11ych. . Oryginaln;\ mclodc,'. kinczylcrapcutycznq opracowar Winthrop Phelps. Sposöh przcdstawiony przcz tcgo lckarza uznajc sie; za jeden z picrwszych, lccz dos<'.: prymitywnych .jcszczc systcm
11'

.Vwit'tle stu-

kf etody ki11ezyterape111yc:11e

213

obszarach mcclycyny, mic;,clzy innymi w: karcliologii, slomalologii, inlcmic, pulmonologii, gcriatrii. Powstalc w ostatnim okrcsic mctody lcczcnia ruchcm nazywanc runkcjonalnymi - umo7,liwi~~j<\ powröt ulraconych stalycznych i clynamicznych !ünkcji organizmu niczalcznic ocl ich przyczyny. Mogq byc wii:;c wykorzystanc praktycznie w ka:i.dcj syluacji, tym barclzicj, zc istnicj<\Cc przcciwwskazania S<\ minimalnc. Dodatkow<\ zalct<;'. 111ctocl lcczcnia ruchcm stanowü1 nicwiclkic koszty ich Wh\czcnia w proccs tcrapcutyczny. Uznac mozna, zc w najblizszym czasic powstan<\ nowc mctocly kinczytcrapculycznc, zas islnicj<\CC zostam\ zmoclyfikowanc. · Tcrapcuci czc,~sto posluguj<\ sie;, now<\ mctoch\ wtasnic cllalcgo, zc jcst jcszczc nicznana, a przcz lo atrakcyjna zaröwno clla pacjcnta, jak i osoby prowaclz<\ccj usprawnianic. Wykorzystywanic najnowszych sposoböw lcczniczych jcst oczywiscic godnc polcccnia . .Jcclnak:i.c rizjolcrapcuta powinicn slosowac je z pdn<1 odpowicdzialnosci<\. Oznacza lo, zc musi zapoznac sie;, z poclslawami lcorctycznymi, sposobcm cliagnozowania, mcloclykc\ slosowania cwiczc!'1 i clziahu1 lccz-· niczych, istnicj<\cymi wskazaniami i przcciwwskazaniami oraz (o ilc lo mozliwc) publikacjami dotycz<\cymi skutccznosci wykorzystywancj mctocly.

3.2. Systematyka metod kinezyterapeutycznych 3.2.1. Dcl'inicja mctody Icczcnia ruchcm

w swictlc opisanych wczcsnicj faktöw mozna pokusic sie,~ () stwicrdzcnic, zc poslc;,puj<\ca z czascm cwolucja kinczytcrapii cloprowaclzila clo dominacji powtarzalnych, skutccznych, ckonomicznych syslcmöw posli:;powania - mctocl lcczcnia ruchcm . .lcclnakZ.C zc wzglc;clu na fakt, zc przcwaga lcj sldadowcj kinczylcrapii ujawnita sie; clopicro w ostatnich clzicsic;:ciolcciach brak jcst clo chwili obccncj - zaröwno w pismicnnictwic zagranicznym, jak i polskim - prczcntacji komplcksowcj systcmatyki mctod lcczniczych. Co wii:;ccj funkcjonuj<\ca obccnic clcfinicja lcrminu „mctocla kinczytcrapcutyczna" nie ul:alwia prac porz<1clkuj<\cych, klasyfikujqcych. Pcwnych sposob6w tcrapii spdniaj<\cych warunki aktualncj clcfinicji* nie powinno sie;: jcszczc nazywac mctodami. Autor proponujc wi\,c wlasnq, rozszcrzon<\ clcfinicji:;: metoda kinezyterapelltyczna jest to samodzielny spos<}b podej.fria do proble1111.1 JHJSl(~powania lcczniczego, zmvierc~jqcy adekwatnc do stanu c/wrohy rechniki diagnosrycznc, posiadajqcy odpmviednio szcroki zas
,Jvlctody kinczyterapcutycznc - du.stosowa11ic dokladnic opracowa11ych, niczmicn11ych wzorc6w ntchowych do kczniczych potrzcb okrcslonych jcdnoslck chorobowych czy jcdnorodnych pod wzgi\'ilitacji. PZWL, \Varszawa, 1986.

r-f~

K!NEZYTERAP/1\

214

Tak zdcfiniowanc pojc;cic rn c l o d y k in c z y t c r a p c u l y c z n c j okrcsla, 7.c tylko takic dzialanic - wykorzysluj<\Ce czynnik ruchu w celach lcczniczych rnozna nazwac tym miancrn,J;t6rc spdnia eo najmnicj lrzy warunki: tw6rca rnctody musi dokladnic opisac wykorzyslanc poclstawy lcorelycznc i wyjasnic ich zwi<1zck z aktualnic obowi<\ZUj<\C<\ w tym zakrcsic wicclZ<\ og6lnL\; . zastosowanc proccclury diagnostycznc majq urno:lliwic szybkie i obicktywnc okrc:Slcnie stanu pacjcnta i zapewnic clzic;ki tcmu kontroh; uzyskiwanych ~fekt6w tcrapcutyczny~~h;

musz<\ röwniez zostac okrcslonc ccle usprawniania; nalczy banlzo dokJadnie przcdslawic wszyslkic srodki lcrapcutycznc i rnctodyk~:·ich slosowania. Mctocly kinczyterapcutycznc powstawaly. oczywiscie z clwci nicsicnia pomocy ludziom chorym. Z clrugicj slrony stai}owily jcclnak wyrnz braku systcmowcgo, wszcchstronncgo szkolenia l'izjotcrapcut6w. W czasach gdy tworzono picrwszc z nich (k:onicc XIX i pocz<\lck XX w.) nie istniab jeszczc l'izjotcrapia wc wsp6kzesnyri1 znaczcniu LL:go slowa. Dlatcgo tcz tw6rcy mclocl opracowywali prostc schematy postc;powania, kt6rc mogly byc powtarzanc przez osoby przcszkolonc tylko w tym jeclnym zakrcsic. Czc;sto picrwsi tcrapcuci nie musicli rozumiec istoty stosowancgo clziahmia. Wystarczylo scislc ocltwarzanie 6wiczc11 opracowanych przez prckursora. Tcn zas, zwyklc sprawny praktyk a nie tcorctyk, zaintcrcsowany byl najczc;scicj „jeclynic" osiqgnic;cicm poprawy stanu kliniczncgo. Dlatcgo tcz clo clnia clzisicjszcgo czc;sc mctod lcczcnia ruchem ccchujc clalccc nicwyslarczajc\CY zwiqzck z uznanyrni poclstawami naukowymi. Potwicrdzcnicm takicgo stanu rzcczy jcst chocia:lby l'akt, zc wiclc sposoböw lcczcnia ruchcm. okrcslanych jcst nazwiskicm ich tw6rcy, a nie wykorzystanych zasad tcorctycznych. W picrwszym okrcsic tworzcnia mctocl kinczytcrapcutycznych, gdy bylo ich jeszczc st.osunkowo nicwiele, usprawnianic prowaclzono scislc wecllug wskazar1 twörcy. Praktycznic nicmozliwc byly jakickolwick innowacjc czy zmiany. Wynikalo lo r6wnic:l. i z foktu slabcgo wyszkolenia tcrapcut6w. Obccnic, gdy sposob6w kinezyterapcutycznych jcst juz barclzo cluzo i poslugujc\ sie; nimi nie tylko kinczytcrapeuci, alc i logopcdzi, tcrapcuci ZL\jc;ciowi, nauczyciclc czy nawcl pracownicy salon6w kosmctycznych, kwcslic\ otwartc\ pozoslajc clob6r najwlasciwszcgo w clanym przypaclku sposobu lcrapii. Nowc mo?Jiwosci clajc te:l jcclnoczcsna praca clcmentarni kilku mctod. Aby jcclnak prawicllowo wybrac najlcpsz<\ metocl<; czy tcz oclpowicclnio poh\Czyc ich clcmcnty nalczy najpicrw clok!aclnic poznac wykorzystywanc zalozcnia tcorctycznc. Tymczascm w litcraturzc przcclmiotu clo chwili obccncj bardzo clokJaclnic opisywanc S<\ sposoby wykonania poszczeg6lnych zabieg6w lcczniczych, o wiclc truclnicj natomiast znalczc informacjc, dlaczego zastosowano akurat takic cwiczcnic. Wiclu tcra-

1\1ctody ki11e:y1er11pc11tyc:11e

215

pcut6w nie jesl w slanic do ko1ica zdcfit1iowac przyczyn poslugiwania si<,: przcz nich danq mctod:\. Wydajc si<,:, zc zhyt cz<,:sto I'i'.:\cizi tym przypadck. Nicwielu lcrapcutöw polral"i lcz wyjasnic~ dlaczcgo wyst:1pi! taki a nie inny cfL:kl lcczniczy. Dlatcgo lez za hardzo waznc lrzcba uz1ia(· okrc.~knic wykorzyslywanych w danym systcrnic podstaw naukowyeh. 'fen oslalni wymög uzasadnia fokt „uzupdniania" w nicktörych ocl daw11a stosowanych mctodach aktualny1ni nowoczcsnymi zalozcniarni leorctycznymi. Sposr6d czlcrcch clcmcntöw wchodzqcych w skhtd proccsu lcczcnia: diagnozy, prognozy, ordynacji i kontroli uzyskanych rczultatöw, whtsnic rcn picrwszy wyclaje siy micc barclzo duze znaczcnic. 'vV uj<,.~ciu cncyklopedycznym tcnnin diagnoza oznacza rnzpoznanic choroby na poclstawic analizy zrnian wywohmych w uslroju. Ocenic pudclajc si<,~ rozmiar, wiclkosc: i lrwa!osc zmian chorohowych, z jcdnoczcsnylll poszukiwaniem przyczyn i rncchaniz!ll6w jcj powstania oraz zwi<\zk\Vt
k1ürzy b~~d;\ kurzystal i wyli\cznie 7. dnigil'go lonHJ lcgo upracowania.

·~

1

KIN !~'7.Y'f'f~R.1\P f /\

l
tvl etody ki11ezyrcrape111yc:11c

217

Kolcjny111 clc111c11lcm charaklcryz.uj:wym rnc!ocl<; kinczylcrapcutyczn;\ s;\ ;aslOSOWLlllC W nicj srncJki. Jch \V)'korzyslai1ic jcst sei sie zalcz.nc przcclc WSZ)'Sl~irn ocl cclu tcrapii, a lcn zale:i.y od slanu pacjcnla oraz okrcsu chorohy. W ujt,::iu klasycznym naczclnyrn zadanicm rizjolcrapii, a w lym i kinczylcrapii b<;dzic Jrzywröccnic pdncj sprawnosci psychol'izycwcj (gcly tylko jcst lo mozliwc) . N innych przypaclkach nalc:i.y skonccntrowal: si<; na osic\gnic.~ciu maksyrnalncj Hoz.liwcj kornpcnsacji islnicjc\ccgo zaburzcnia lub spowolnicniu proccsu cho·obowcgu w schorzcniach lrwalc poslqiuj:\C:)'ch. Tym nicrnniL~j wydajc sie,~, zc :ibccnic zaclania kinczyterapii nalcz.aloby rozszcrzy(: o wczcsnc dziahmia prcvvc11cyj11c. \V obszarzc tyrn dziala kinczyproritaktyka, ktöra jako jcclna z nicwiclu sklaclowych szcroko rozumiancj rncclycyny jcsl stosowana jcszczc przcd wysqpicnicm jakichkolwick ohjaw6w chorobowych. Dia zrcalizmvania uslaloncgu cclu koniccznc jcsl zastosowanic takich sroclköw, kl6rc umozliwiq jak najszybszc zlikwiclm:-;anic przyczyn clysrunkcji lub jcsli to nicmozliwc - zapcwni:\ trwah1 komp,6nsacj<; objawöw chorobowych (rn.in. przywr6ccnic nale:i.nycl1 stosunköw a11atomicznych, zwi<;kszcnic lub ulrzymanic sily llli<;sniowcj, zapobiczcnic ulracic ruchornosci lub jcj zwi<;kszcnic, ulalwicnic poprawncj kontroli ruchu, zlikwiclowanic clolcgliwosci bölowych). W tym cclu w mcloclach lcczcnia ruchcrn stosowanc sq praktycznic wszystkic sroclki kinczytcrapii micjscowcj i wiclc og6l11ouspraw11iaj;1ccj. Jccl11ak w mctodach wykorzystuj<1cycl1 si~: ruchcrn jako glöwnym srodkicm lcczniczym najwaznicjsza jcsl sckwcncja zastosowania poszczcgölnych c'.:wiczc11, ich intcnsywnosl: i czas trwania. Charaktcryzuj<\C rnctody lcczcnia ruchcrn nalc:l,y tcz wsponmicl: o isll1icj<1cych granicach ich zastosowania - okrcslcnic wskazail i przcciwwskazai'1* oraz ustalic'.: slopier1 skulccznosci dancgo sposobu kinczylcrapculyczncgo.

- mctody r6znc. "'''

1

„„.„.„.„„.„ ..„

rccdukacji

ncnvowo-mi~sniowcj

PNF

13obath Lcvitt Phclpsa Brunnstrom

i S.K.M„ Warszawa, 1977.

.• "

,';~

1:,: l

De Lonnc'a Mc Qucnna Hcttingcra kr6tkic cw. izomctrycznc

Wcissa Majocha Klappa Roch er Zandcra Kcnny Jocobsen kinczytcrapii obwodowcj

Systcmatyka tcgo autora, zc wzgl<;clu na wh1czcnic clo nicj sroclk6w wykorzystywanych w kinczytcrapii micjscowcj (C::wiczcnia czynnc oporowc) oraz na brak oclpowicclnicgo krytcrium poclzialu, jcsl przcstarzala i nie 111ozc stanowic podstawy dalszych rozwazai'l. Inne pröby sklasyfikowania mctocl lcczcnia ruchcn1, ktörc w pismicnnictwic polskim opublikowali J. Nowotny oraz A. Zcmbaty SL\ juz 0 wiclc barclziej uzylccznc. J. Nowotny dokonal poclwöjncj klasyfikacji mctocl kinczytcrapcutycznych:

zc wzgl<;clu na sposöb nauczania ruchu: syntctyczne; - analitycznc; - micszanc; zc wzgl<;clu na uclzial chorcgo w proccsie usprawniania: - rcproduktywnc; proaktywnc; kreatywnc.

W pismicnnictwic polskim K. Walicki przcdstawil, jako jeden z picrwszych, podzial mctocl kinczytcrapcutycznych**. Rozröznil on:

przcciwwskazai'1. "''' Walicki K.: Wy/Jra11c /Jlt'lody /.:ine:ytcl'llf!ii. C.D.N.

p

Ryc. 95. l
Jak wspomniano wc wczcsnicjszcj czc,:sci pracy wyrazcrn stnsunkowo nicdh1gicj historii rozwoju mctocl kinczytcrapcutycznych jcst brak ich doklaclncj systcrnatyki. lstnicjqcc podzialy obcjmuj<\ klasyfikacj<; mctocl kinczytcrapcutycznych w spos6b przcstarzaly, fragmcntaryczny bqcl:l. nicaclckwalny do znaczcnia, jakic osi:1g1wly onc w ostatnim czasic.

'" Nakzy jcd11ak panii\'.lac, 1.c c1.y1111ik rnchu, jaku jeden z 11ajbanl1.iej fi'l.jologianych, ccd1ujc 111ini111al11a ilnsc

''"1

. .~It

3.2.2. Istnicj<1cc podzialy mctod lcczcnia ruchcm

mctocly rccdukacji ncrwowo-mi<;sniowcj; mctocly lrcningu oporowcgo;

..

Mctocly

W obr<;bie picrwszcgo krytcrium, autor wyr6zniajeszczc mctocly o clzialaniu ogölnym oraz micjscowym*. Powyzsza klasyrikacja mctod lcczniczych jcst wlasciwa clla tcorii wychöwania fizyczncgo. W picrwszym okrcsic rozwoju fizjoterapii byla ona calkowicic *

Nowotny J. i wsp.: l'od.1·1mvy ji:Jotcm11ii. A WF, Katowicc, l 998.

'\r-

218

KINEZYTERAPIA

wystarczajc\Ca i clla nicj. Obccnic jednak, wobcc potrzeb pdnicjszej systematyzacji powyzszcgo clziah1, kt6ry uzy"skujc rang<; samoclziclncj clyscypliny naukowcj, wymaga uzupclnicnia. W mctoclach kinczylcrapcutycznych - jak wiaclomo - cclem poclstawowym nie jcst nauka samcgo ruchu, przynajmnicj w okrcsic ostrym choroby, alc poprawa slanu pacjcnta osi<1gana przcz oclpowicclnio dawkowany sroclck lcczniczy - ruch. Co .wii;ccj, proccs lcczcnia nasl~'.puje zazwyczaj w oparciu o wykorzystywanic tcchnik ju:i. wczcsnicj sprawdzonych, ma wic;c w zwi<1zku z tym charaktcr rn\jCZ<,'.scicj rcproduktywny. Z kolci A. Zcmbaty przeclstawil w l 983 r. podzial metocl leczenia ruchem na te o znaczeniu hislorycznym, jak: Zandern, Klappa, Rocher, Gulhrie-Srnilh, Kenny, Phelpsa, Fay oraz na rnelocly stosowane 6w~zesnie (PNF, Brunnslrörn, Jacobscn, Roocl, Bobath, Pelö, Dornana, Vojty, Brunkow, terapii manualnej i inne)*. Klasyf'ikacja powy:i.sza oparta o zamkni<;tc kryleriurn chronologicznc miab za zadanic jeclynie uporzc\clkowanie pierwszych metocl leczenia ruchern. Od tego czasu po picrwsze - wzrosla ranga melcJcl kinezyterapeutycznych (rozwöj wieclzy lcoretycznej); po clrugic - pojawily "sie; nowe sposoby usprawniania; po trzccie - czi;s6 stosowanych wczcsniej sposoböw rna juz obccnic znaczcnic jcclynie historyczne. NajnowsZ<\ pröbi; klasy!"ikacji mcl(?d lcczcnia ruchcm podjql .Janusz ürzcch**. W swcj i)racy ornawia rozwöj koncepcji i mclocl fizjotcrapii w okresie oslalnich 200 lat. Wyröznil on rnctocly rccdukacji ncrwowo-rnii;sniowcj, 111clocly trcningu oporowcgo oraz rnctocly rö:i.ne. Jcdnak i w tym wypadku za mctocly kinczytcrapeutycznc uznano lakie sroclki rizjotcrapii jak: cwiczcnia czynnc W oclci<\ZetÜU, cwiczenia czynnc W oclci1\ZCl1ill Z oporem, cwiezcnia czynne oporowe (De Lorrnc'a, Hettingera-Müllera, cwiczcnia izomctrycznc czy krötkic cwiczcnia izornetrycznc). Autor za odri;bne mclody kinczyterapeutyczne uznal: test mii;sniowy Lovetta czy wykorzystanic mctocly PNP w systemic bloczkowo-cic,~zarkowyrn. Co wii;cej i w tym opisic sposobow lcczenia ruchcrn brak jcst czylclnego. kryterium poclzialu. W litcraturze zagranicznej pojawiajq sie; w oslalnim czasic pr6by usystcmatyzowania przyn,~jnmicj cz~~sci rnclocl kinczytcrapcutycznych. W 1986 r. F. Nictharcl sklasyfikowal mc!Qcly reedukacji posturnlncj. Syslematykc; powyzszc\ kilka lat pö:l.nicj poszcrzyli polscy tcrapeuci: .J. Nowotny i E. Saulicz***.

l'vlctody ki11ezytcrape111ycz11c _____ _

W 1993 r. clokonano podz.iatu mctncl rccclukacji nerwowo-mit;~sniowej stosowanych u dzicci. W roku nastt,~pnym powyzszy poclzial przcnicsiono (A. Ashhurn) na mclocly wykorzystywanc w rehabilitacji doroslych z ogniskowym uszkoclzcnicrn mözgu. Aulorka wyrö:i.niht niclocly: ncurofizjologicznc, edukacyjnc oraz wykorzystujc\Ce sprz<,'.Zcnic zwrolnc*. Mctocly tcrapcutycznc

~~ Ncurofizjologicznc Brunnslrnrn

PNF Rom! Bobath J oh nstonc

~~

Wykorzystuj:1cc icoric nauczania Pctii Carr i Sheplierd

Tcclmicznc ze sprzt;zeniem zwrotnym [ ze slymulaej•L funkcjonaln;t

111uzou

wcdltra

Nalczy jednak zaznaczyc, ze powy:i.szc klasyJ'ikacjc odnosz<\ sir,~ jc:dynic do wyhranych grup mctocl. Otwarlc\, w tym konld:scic i w tyrn okrcsie czasu, zostaje kwc.~lia opracowania kompleksowcj i nowoczcsncj, a przez lo przejrzyslcj syslcmatyki mctod kinczytcrapculycznych.

3.2.3. Wlasna klasyfikacja mctod lcczcnia ruchcm Wydajc si<,\ zc mctody kinczylcrapculyczne mo:i.na jcdnoznacznic sklasyfikowac slosuji\C röznc krylcria. Dyskusjc z wieloma specjalisla111i i oparle na lym wlasne przcmyslenia aulora przyniosty pröhy nasli;pujc\cych wcrsji klasyfikacji wccllug: zasii;gu oddzialywania (rniejscowe i ogölnc); stopnia zaangai.owania pacjcnta (hicrnc i czynnc); celu (powr6l funkcji, adaplacja do sytuacji); obecncgu wykorzyslania (historycznc i lerazniejszc); pochoclzcnia (polskic i zagranicznc). 1 ''

* Zcmbaty A.: Fi:joterapia. PZWL, Warszawa. 1987. *'1' Orzech J.: Nozll'äj ko11cepcji i 111et11d jizi111empii 11• XIX i XX ll'iek11. Fizjotcrapia l'olska, 2001, 1/2, 187--194. **'1' Nowotny J., Saulicz E.: NiekltJre wh11rze11ia statyki ciala i ich korekc;a. AWF Katowicc, 1998.

l

Hyc. 95. Sysle111alyka rnclot.l lr;czcnia wclw111 slosowanycl1 w 0011iskowycl1 11s1.kodze11iaclt Asltllttrrt.

Wecllug powyzszego podzialu mclody kinczylcrapeutycznc moi.na poclzielic na: aktywnic rcdrcsuj<\ce: NieclcrhölTcra, Gocht-Gcßner, Klap'pa, LehnertSchroth, Majocha, „Prcssio"; wykorzystuj<\C.C przeslanki neurorizjologiczne: Schar!!, Hanke, Brunkow.

219

Ashhurn /\.: 1\ rnfrll' u( C'llrrt'//I 11'1y.riutl1t·m11y in th" 111e1u1gc1!11•111 n(.wmkt'. W: 1!arrison lvl.: Physiotl1t•m11y

Churchill Livingstone. l ~nndon, J {J95. ( )prncowana przcz atllora wlasna systcrnatyka mctod ki11czylcrapu1ycz11yd1 jcst l'Z\'Sciowo odwzorowanic111 zal0Zt·1i J\. J\shurn (patrz wyZ~j). Tr1.eha jcdnak nadn1ie11iC, Ze ograniczyla rnw sw;\ klasyfik::1cj\~ do jcdncj grnpy chorych -· dzicci z uszkudzc11ia1ni 0.11.11, i nie wyjaSnila przyczy11 takicgo podziah1 7 uwzgli.·dnionych mctod. 1'11 Stl"okt.' 11tc11ogcmc1t1.

KINEZYFE!U\Pl!\

220

Szczcg6lowa analiza wyrnicnionych wyzcj krytcriöw wykazala, zc prawic zawszc mo:lna bylo znalczc sposoby kczenia ruchem nie przystaj<1ce clo danego podziatu lub takic, ktöre moz.na l?ylo zarnidcic jcclnoczdnic w kilku grupach. Powyz.sze pröby klasyfikacji rnctocl, lak w pierwszym, jak i w clrugim przypadku, nie byly czytclnc i wprowadzaly wi<;:ccj chaosu niz korzysci. Zclanicm aulora n<ülepszylll, bo prostym a zarazem jcdnoznaeznym, jcst taki poclzial rnclocl kinezyterapculycznych, w ktörym uwzgl9clnia si9 wykorzystarn\ przez tw6rc6w pocbtaw9 !corctyczn<\ (ryc. 97). ,. . E'.„--~-:.:.::.:..::.~::.:::.::.2:.:·..:.:.:.:..::_:::..::::..:.._::.:.:

// l . t:

___ ·:·_._._.- - ·

..

~~

~

}

-'-".:..:::::.:.:::.:.:.::~'.2:'_....'..-.:.'....::..:.:.:..:.:::::.~;·.';

~:.::

___

_:_~,;;___:.

__._.______

MECIIANICZNE

NEUROFIZ.JOLOGICZNE

EDUKACYJNE

Bullern Cyriaxa Dohosicwicz Gochl-Gcllncr llai·tmana Hoppe Jacobscn Kaltcnhorna-Evjc11U1a Karskicgo Klappa Koslcwicza Maignc'a Maillancla Majocha Man1itza Mc Kcnzic Mcnnclla Mulligana Nicclcrhii!Tcra Prcssio Rochcra Schar!! Schrolh Siwka-Tylmana Smith Travcll-Simons Uplcclgcrn Zanclcra

Bnmkow Hrunnstriim Brtiggcra Fay'a Hanke Johnstonc Kcnny Klinkmann-Eggers NDT Bobath PNF Roocl Vojty

Ayres Carr-Shcphcrd Dcavcra Domana Klein-V ogclhach Pctii l'hclpsa Pilatcsa S-E-T Shcrborne

Ryc. 97. Klasylikacja 111ctod kinczytcrapcutycznych zoodna z kryturiu111 podstaw tuoretycznycll.

.-

!vletody ki11ezy1cra1Je/l/ycz11e

221

Zasadniczym cclcm wykorzystania czynnika ruchu w grupic metocl mechanicznych jest bczposrcdnia, lokalna zmiana w!asci wosci fizycznych lych tkanck narzwlu ruchu, klöre przyczynowo lub objawowo zwi<\zai1e S<\ z zaburzcnicm czynno.~ci organizmu. Ef'ckt ten jcst uzyskiwany dzi<;~l\.i wykorzystaniu prostych oclruchöw bczwarunkowych i warunkowych stcrowanych z poziomu rclzcnia kn;gowego, rdzcnia przcclluz.oncgo i osroclköw poclkorowych. W mctoclach ncurofizjologicznych ich twörcy clo nauki nowych, potrzcbnych wzorcöw ruchowych - kontrolowanych przcz osroclki korowc, pola czuciowc, pola ruehowc oraz osroclki scalania i intcgracyjnc - wykorzystali (gkiwnie) oclruchy warunkowe. W cfckcic stymulacji clochoclzi - o ilc tylko jcst to mozliwe - do hamowania odruchöw palologicznych oraz wyzwalania rcakcji fizjologicznych. Dzi9ki tcmu, niejako posrednio, clochoclzi clo korckcji zaburzonych funkcji molorycznych. W metoclach eclukacyjnych, opr6cz powyzszych dw6ch czynnik6w koniccznc slajc si9 wlqczenic swiaclomosci, woli i clc1cr111inacji usprnwniancgo. Za pomoC<\ lych metocl mozna wplywac'.: nie lylko na popraw9 funkcji ludzkicgo ciala, ale takzc ksztallowac rozwöj intelcktualny czy zachowania spoiccznosocjalnc.

c

OUN [

Urnz picnvolny

),(

J------!~--------m----}o--<, - ,' l

:l :

:1

1 : 1 :

~

~ ' uraz wtorny

[; hol, :ty1iana zakrcs~1~··' ruchu,zmiany tkanko~vc ., -/--

'\

/ ,· :

' :

:l

~J„„„„„„„„„„„„„„„„„„„ \

III('

i \

1 1

: :

1

:

:

.\ funkcjonalna

!·

,\

:

•

;

:1

,1

1

:

:1

"'

: [' ·

> :

\

,/' .. ·

1

! .,

lll11IC.Jsza kontrola ncnvowo-n1i\!SHiowa

: :I /

j'./

} : ·

.. „„„„„„„„„.„„ .. „.„„„„„::::.:,„.„„„„„„ ..L„„ .. „„„„„„„.„„„„„„ ... „„„„„„.„.::„...! • •

I" I

....... ,.. ..........

-----------

-··-··-··..-

Ryc. 98. Schemalyczne przcdstawienie rejon6w oddzialywania metod mechanicznych (m). neurolizjologicznych (n) i edukacyjnych (e).

222

KINEZYTER!\PIA

Przcclstawiona: systcrnatyka z oczywistych wzgl~'.cl6w dotyczy jcdynic sposob6w posl<;powania juz istnicj<\cych. Mozna jeclnak przyjqc, ze kazcly tcrapeuta pracuj<1cy przcz dl:uzszy okres czasu w okrcslonych warunkach z pacjentami o jeclnakowej etiologii chorobowcj nabywa doswiaclczenia urno;iJiwiaj<1cego rnu - po przcclstawieniu poclstaw teoretycznych i opisaniu sposöböw diagnostycznych - stworzcnie whlsncj metody fizjotcrapcutycznej . .Tej zwcryrikowanie kliniczne i umicszczenic w przedstawionej systcmütyce, kt6ra clzit;ki swcj otwarlosci dopuszcza t:akie uaktualnienie, z pewnosci<\ utatwi pracr; kolejnyrn pokoleniom specjalist.6w.

/'.1~tndy ki11e;;ytcro1.>c11tyc:11e

223

Autor metody clo najwaznicjszych cech tkanki nerwowej zalicza jej ci:\glosc clcktryczn:\, chernicznq i mechanicznq. Umozliwia to sprawny przcp!yw irnpulsöw elektrycznych, powoc!uje jednakze znaczne przeci<1zcnie uk!adu nerwowego, gdy;i, sumujqcc.si<;'. rnchy poszczcgölnych CZ<;'..~ci ciab kurnuluj;1 sie;: w lcj strukturze. Tymczasern n1zcü1gnic;:cic nerwu tylko o 8(){, jcgo clh1gosci wyworujc zaburzcnia trofiezne, zas o 15% grozi uszkoclzcniarni slrukturalnymi. Dziabj:1ce sity mcchaniczne wptywaj:\ na z111ia11y: ukrwienia ukhtclu nerwowego, przewoclnictwa aksonalnego, unerwienia struktur uldadu ncrwowcgo. Do g!öwnych przyczyn zaburzenia neuromcchaniki* Butler zalicza:

3.3. Metody mcchanicznc

czynniki wcwn~trznc - wywo!ane obrzt,:kicm, krwiakiem, cleforrnacjami lub zmianami ustawienia elcment6w kostnych, poclraznieniem struktur okolostawowych, zmianarni nowotworowymi, zw!öknicnicrn tkanki !qcznej, kompcnsacyjnymi przeci<\7.eniami w przypadkach ograniczcnia ruchomosci; czynniki zewn~trznc - d!ugotrwale utrzymywana nieprawidlowa pozycja, np. w czasie pracy, 11ic11aturalne, nicswiaclon1c ustawienie cia!a podczas snu, ucisk tkanek powicrzchownych.

OUN

..

/~ I

~raz~>icn~~\uy

------- ---------------- i

/

\

1 1 1

f:!

.

~

~

uraz wtorny

'

.:::.:___·_·_\

• . . ···

1>o'I , znuana · zal~rcsu ruchu, zmiany udmkowc

·····/

funkcjonalna

1,,,-

.

,"•\

,'•!-''"

.,

:

,

,

•

,·

-·;~;;·~~;~~;·;~-~-1~~=~, priorcccpcji

--·· __„______ ·------ -- --- ·-··· --"·- --

.!

J

1

~

1

~

------------------··----

~

mnicjsza kontrola

,')

„

ncrwowo-mi
I /

Autor metocly twierdzi, 'i;e zaburzenie 111ecl1aniki uk!adu ncrwowego pojawia sie;: praktycznic w przypadku kaz.dej dysf'unkcji narz<\clu ruchu. Zwykle objawia sie; dolegliwosciarni bölowymi o rfo.nym natr;:zeniu, przeczulicq tkanck powierzcl1ow11ych i zmianami neurowcgetatywnymi. Zjawisko to szczeg6lnic wiclocznc jest w tzw. punktach napi<,'.Cia. Sq to miejsca, w ktörych ruch tkanki nerwowej jest u1ruclnioi1y. Butler do takich n:jonöw zalicza, mit,:clzy innyrni: röznego rodzaju tunclc kostne lub mit,'.sniowe, rozga!<,:zienia uldadu ncrwowego, okolict; glowy kosci prornieniowej, picrwszego zebra, odeinck szyjny (C 5-C 7 ), piersiowy (Th 5 -Th 7 ) i lt,~cf:i.wiowy (L, -L ) kr<,'.goslupa**. 1

Flyc. 99. Schemalyczne przeclslawienie rejonu oclclzialywania niclocl mccilanicmych.

3.3.1. Mctoda But:Icra (ncuromobilizacjc)

Zcbnicm Butlern dla dokladnej oceny J'unkcji uldadu ncrwowcgo nalez,y przcprowaclzic naslt;:puj:\cc badania: przewodnictwa 11crwowcgo (w tycli tc~stach pacjcnt rna zamkni<;:Lc oczy; o ilc to mozliwe nalezy zawszc dokonac. poröwnania na slronic zdrowej). Analizie pocllcga odbieranic wrazCl'1: czuciowych - dotyk k!t,~bkiem waty; - bölowych - clelikatne uklucia szpill«\;

Rys historyczny i podstawy teorctycznc W latach 90. XX w. australijski terapcuta, David Butler, przcclstawil oryginaln<\ koncepcjQ baclania oraz likwiclowania zaburze11 przesuwalnosci tkanki nerwowej w stosunku do innych tkanek. \Vspomniec w tym miejscu nalezy, 'i.c pierwszc pr6by poprawy mcchaniki uldaclu nerwowego clatuj:1 si<;'. juz na drug<\ po!owc;: XIX w., kiedy to wc f
5

Bada11ic

~-----------

* 1 ' '"'

Zmiany pla<.;lycznoSci uldadu nerwowego, Zlllllil',jsze11ie jego zdolnoSci do przt.:suwania

wzgl\~de111

stniktur

olacz.aj:\cych, rozci:u.pnia czy 11apinania satnej tka11ki 1wrwowej ornz nicprawidlowoSci proccsüw rizjologicznych . Za Butler D.: 1\1flhilisatio11 <~( tht• 11cr\'fJ11S .\)l,\'tcm, Churchill Livingstone, l ~J9 l. l'aproc:ki G.: Occna pr::ydolno,\'<·i lt'.Yt<;ll' ll<'t1rody11amic::11yd1 u clt01J•c!t ::c spo1uly/0::11 s::yin
r·'

224

K f N E7YTF,J
1\1ctody ki11czytcrapc11tyc:11e

wibracyjnych - dotyk powicrzchownych punkl6w kostnych spccjalnym urzwlzcnicm cmit11j<1cym drgania o czc;slotliwosci oko!o 256 Hz*; proprioccpcji - pacjcnt czynni~ powtarza ruch wykonany uprzcdnio bicrnic przcz tcrapcutc;; jcdnoczcsncgo rozröi.niania podwöjncgo clotyku -· spravvdzcnic g<,.'.slosci roz111icszczcnia cksLcrnrcccploröw; runkcji mic;sni uncrwianych przcz badany ncrw: tcstowanic mi<;:sni wska'/.nikowych (uncrwianych z pojcdynczcgo scgmcntu) (tab. 3)

-

napii;cic ncrwu na ca{ym jcgo przcbiegu (Lab. 4 i 5)*.

Tabela 4. Pozycje napi~ciowe nerwow koüczyny gürncj wcdlug Butlern Badany ncnv promicniowy

posrodkowy

Tabcla 3. Mic,'.snic wska:l,nikowc poszczcgülnych s.cgmcntöw wcdlug Butlera -Poziom Micfoic wskainikowc C,, rn. d;l-.wigacz lopatki m. naramicnny Cs \· •· __ c6 _ _rn. dwuglowy rarnicnia __ C-1 __ _l!!:__tE{?jglo~y__!~t:'.°'..L~1i.
lokciowy

J

Poz:i:c,ja napi\'ciowa obnizcnic i cofiiit;cic obn;czy barkowcj , rolacja wcwnc;lrzna i nicznacznc odwicdzcnic (30") w slawic ramici111y111 1• wyprosl ' v stawic lokciowym, pronacja przcdnunicnia, zgii;cic i przywicdzcnic w slawic pro nicniowo-nadgarstkowym, zgii,:cic w stawach palcliw r<.
Tabcla 5. Pozycje napi~ciowe nenvöw koüczyny dolnej wedlug Butlern Badany ncrw kulszowy i piszczcJowx kulszowy i strzalkowy wsp6lny uclowy zaslonowy

l'ozycja napi~,ciowa zgii,:cic w stawic biodrowym przy wyproscic w slawic kolanowym, wyprosl w stawic skokowo-golcniowy~ak podczas jcdncj z modyfikacji tcstu Lasscquc'a) zgit;cic przywicdzcnic i rolacja wcwni,:trzna w slawic biodrowym, lckkic zgit;cic w stawic kolanowym, zgi<;cic i supinacja w stawic skokowo-golcniowym W.):'.prosl i rotacja zcwn~trzna w stawic biodrmvym, zg_i_~w stawic kolanowym wyprost i o
sprawdzcnic odruch6w mic,~sniowych (zgodnic z og6lnic przyjc;t<\ mctodyb1); tcsty napic;ciowc ncrwöw krn1czyn gornych, clolnych i Lu{owia (w czasic prowaclzcnia tcstöw napic;ciowych sprawclza sie,~, czy uzysk.ana rcakcja jcsl podobna do objawöw, na ktörc uskarza sie; pacjcnt, czy objawy subicktywnc mozna wywolac dziabj<\C „z dalcka", czy symctrycznc przcprowadzcnic tcslu wykazujc rö:i.nic<;: w objawach, _jaki jcsl charaklcr oporu tkankowcgo pokonywancgo przcz tcrapcutc,~). Rozci<\gni<,'.cic ncrwu rnozna przcprowadzic przcz: ustawicnic w pozycji koi'1cowcj stawu, nad ktörym przcbicga badany ncrw; trakcjc; stawu, nacl ktöry111 znajdujc sie; lcstcJ\vany ncrw; '1' Badanic lo nie jcst zhyl cz1,·.sto przcprowadzanc przcz fizjotcrapcutüw, chociaZ wiclt1 naukowcUw uwai.a, 7.c

zaburzcnic odczuwania wibracji stanowi je.den z pierwszych objawt'iw upo.Slcdzcnia przcwodnictwa wcgu.

ncrwo~

225

t 1

• Mailland G.: \lertebral 11wnip11/ation. London, ßullcrworlhs, 1986.

r KINEZYTER/\PI/\

226·

l\Ie1ody ki11e::y1er111ie111yc:11e

227

Tcrapia Zasadniczym celcm mctocly Butlern jcst popravva ncuromcchaniki, czyli tcj ccchy ukladu nerwowego, kt6ra urnozliwia jego przystosowanic clo zmicnnych obciq:i.cl'l w czasic aktyw11osci ruchowej. Usprawnianic prowaclzic mozna poprzcz:

\'

~:\

bezposrednic mohilizacjc ukfaclu nerwowego z wykorzystanicm tcstöw napi<;ciowych poszczcgöl11ych 11erwöw; zabicgi mobilizacyjne staw6w, mic,:sni, powiezi i sk6ry wplywajqcc posrec!nio na uldad ncrwowy (autor mctocly poclkresla, ~.e tcrapcuta kazdym zastosowanym cwiczcnicrn ruchowyrn wywicra wplyw na uldacl ncrwowy); nauk<; zachowa(1 proJ'ilaktycznych: przyjmowanic i ulrzymywanic w!a.~ci­ wych pozycji, pos!ugiwanic sie odpowieclni1n sprz<;tcm biurowym, itp*. Wecllug Butlern rnobilizacjc ncrw6w powinny od sarnego pocz:1tku stanowic intcgralm\ cz<;sc zabicg6w kinczytcrapcutycznych. Sq onc szczcgölnic przyclatnc w ostrym okrcsic schorzenia. Istnicjc wtedy mozliwosc wczcsncgo rozpoczecia terapii, nawct przy istnicj~\cych przcciwwskazaniach dla cwiczc11 ruchowych. W takirn przypadku clclikatne mohilizacje tkanki nerwowcj prowadzone „oclkglc" ocl miejsca uszkoclzcnia nie powoduj<\ zaostrze11ia clolegliwosei. Zabiegi te mozna wykorzystywac r6wnicz w zwalczaniu resztkowych objawöw clysl'unkcji narzqdu ruclrn. W pierwszym okrcsie usprawniania autor zalcca wykonanic kilkunastu neuromobilizacji w tcmpie okolo 2--4 na sekuncle. Po kr6tkicj przerwie seri<;~ rno7.na powt6rzyc. \V miare poprawy stanu pacjcnta mobilizacjc prowaclzi si~~ coraz blizej rnicjsca uszkoclzenia, czas zabiegu ulega wyclfuzcniu (clo okolo 20-30 sekuncl), wzrasta jego arnplitucla oraz liczha scrii. vV stanach przewleklych, gcly closzlo clo kompensacyjnych zmian w obrc,:bie tkanki nerwowej, a komponenta bölowa nie jcst zbyt silnie wyra:i.ona, neuromobilizacje prowaclzic 11107.na z wi<;:ksz
Ryc. 100. Wybrane testy napicciowe wedlug Butlera
**

Szprynger J., Sozat'1ska G.: Ncurumechanika i lll"llf\HHobilizaeje w fizjofernpii. Czckj, f .uhlin. Koury fvf., Scarpdli E.: i\ nu11It((lf tltt·ra1>Y approach to i'\'o/11a1io11 ond trearnu•nt l~/ tt pt1tic111 ll'ith o chronic

lumbar lll'l'\'e root irritation. Physical Thl.!rapy, 1994, 74/(), 548-.'160.

rK!NEZYTERJ\P!J\

228

Aletody ki11czyterape111ycz11e

c

221)

3.3.2. Mctoda Cyriaxa Rys historyczny i podslawy t:corctycznc Pracc Ja111csa Cyriaxa, brytyjskicgo orlopcdy, stanowily kontynuacjc; clocickai'! J. Mcnnclla. Poclstawowym zalozcnicm czc;sci cliagnostyczncj mctody, opracowywancj ocl poczqtku lat 30. XX w., bylo stwicrclzcnic, iz prawic 60% dysfunkcji narz<1clu ruclrn - clotyczqcych gl6wnic tkanck rnit;kkich - nie jcst rozpoznawana lub zostajc nicprawicllowo intcrprctowana w czasic baclania racliologiczncgo. Nalczalo wic;c - wccHug Cyriaxa - opracowac szybki, cloklaclny i powtmzalny spos6b funkcjonalncgo diagnozowania stanu pacjcnt6w*. Podstaw<,~ czc;sci tcrapcutyczncj stanowila, zclcfiniowana ostatccznic w 1969 r., hipotcza „zaklinowania .fi«1g111entu tarczy mir;:dzykrr;:gowej"**. Do przcmicszczcnia kqzka mic;clzykrc;gowcgo lub jcgo czc;sci, eo powoclujc sckwcncjr; objawöw ncurologicznych, clochodzi zwyklc po naglym urazic, np. komunikacyjnym lub w wyniku wykonania ruchu bez jcgo pclncj kontroli mit;sniowcj***.

~

Ba da nie

0

Sposöb cliagnozowania stworzony i rozwinic;ty przcz tcgo angiclskicgo ortopcdc; stanowil przclom w pojrnowaniu znaczcnia ba,clania przcclmiotowcgo w kinczytcrapii. Byl on punktc111 zwrotnym umo:Z.liwiajqcym innym lcrapcutom dalszc rozwijanic lcchnik cliagnostycznych. Wccllug Cyriaxa, kazclc baclanic niczalc:Z.nic ocl sytuacji - powinno zawszc przcbicgac w stalcj niczrnicnncj kolcjnosci:

<>

(F::::;:1

•

\

Ryc. 101. Przyklady

autone~romobilizacji

wedlug Bullcra.

l

wywiad - obscnvacja - badanic f'unkcjonalnc - badanic dotykowc. Jcgo zclanicm tylko skrupulatnc przcslrzcganic powy:i.szcgo schcmatu urnozliwia cloldadnc rozpoznanic clysfunkcji narz~\clu ruchu****. Szczcgölnic waznc clla skulcczncj occny stanu pacjcnta jcst cloldaclnc przcprowaclzcnic wywiaclu. Powinicn on zawicrac, m.in.: wiaclomosci o czasic i okolicznosciach, w ktörych wyst<\pity objawy bölowc, ich nasilcniu i charaktcrzc, rcjonic oclczuwania clolcgliwosci w momcncic wystqpienia objawöw oraz w czasic zbicrania wywiaclu, por6wnanic z poprzcclnimi incyclcntami, jcsli tako\.VC juz wyslc;powaly oraz subicktywtH\ intcrprclacjr; objaw6w clokonan~\ przcz pacjcnta. Informacjc powyzszc Sc\ waznc z clwöch wzglc;clöw. Po picrwszc - prawic kazdy zcsp61 chorobowy wykazujc charaktcrystycznc clla sicbic objawy oraz obszar prornicniowania clolcgliwosci; po clrugic - roclzaj zalccancj tcrapii 1 ••

**

Cyriax .l., Cyriax l).J.: Cyriax·s illusrratc
llli\'.
zalc:Z.y najczc;scicj ocl fazy clysfunkcji. 'T'c; zas najlcpicj rozpoznac, wykurzysLuinformacjc uzyskane od chorcgo. Druga cz<,~sc badania to faza tzw. „patrzcnia". Ternpcula uwa7,nic obscrwujc zachowanic osoby badancj, jcgo postawc;, nawyki ruchowc. Duze znaczenic ma occna mo7Jiwosci motorycznych pacjcnta, obscrwacja zakrcsu ruchomosci stawowcj oraz okreslen.ie rnomentu wyst<\picnia b6lu poclczas coclzicnnych czynnosci*. Etap kolcjny to badanic ruch6w bicrnych oraz zastosowanic tcst.6w oporowych. W zwü1zku z tym .w badaniu funkcjonalnym obowi11zuje nastc;pujqca kolcjnosc: ruchy czynnc, ruchy bicrnc, napi<;cia izomctrycznc w polowic llzjologiczncgo zakrcsu ruchomosci. Cyriax - z uwagi na wspomniane wczesnicj trudnosci w poprawnym oclczytywaniu wynik6w baclania racliologicznego - clokonal poclziah1 tkanck mic;kkich rnll'Z<\du ruchu na clwa poclstawowe typy. Wyrqznil on tzw. tkanki niekurciliwe (wcw1wtrznc, pasywne), do kt6rych zaliczyl: 'vYic;zaclla, powic;zi, kalctki, torcbki stawowc, oponc; twarclc\, korzcnic ncrwowc oraz 1/w11ki lwrczliwe (aktywnc) - rnic;snic, sci<,~gna i ich przyczcpy clo odpowicclnich punktöw kostnych**.

jt\C

Schcrnatyczny wykaz zbicranych int'orrnacji przcclsLawiono na rycinic l 02.

1-1-1

\-

711kn·'i rnchomoh-1

1

St!kyt•nda lulh1 l 1jwru

fi:jnlo.i:icwy

c:111dc

1(01'\l'nWr

rud1u

ku

wi".1.lltlluwu lub lmcbkuwa

___

\\'lf>rlt:C

·-~'l!..'!!t.'.!~---

1

pdn."dyöl\mk· C)Hl.li\Wll

l

unst wil(zmllu luh lnrchki

cz11~ci

l

.\Jir~iy1111jqcc

1

as~

tort•bkmvy

r11d1flw ]ilcrnych z, 1"1.ynnyml

uhjawy obccm: w tym l.amym kicrun·

h1'1l 1ir1.cd opmcm hU\ w czal.ic npmu htll pn npm1.c

zwi~k.\·;:011y nicstnbilno~C

1 \VZ/JTZl~C

?J•mlnu~C

IWJ1i~cit!

mi~·.foiowc

lp1utyctne

zliliie11ie tkmwk pruwidlawc Ju}J poto/tigicu1e

unkrnlzcnic WCW!ll\l17-'11:1W-

(myszka stawnwa)

OWC

!----\

nbjawy ohccnc w kicrnnku pu.cciwny1n i d1nlatnic lc:ity upmnwc

/llUIC

ktat11cprt1wi~

1Jfowe lu!J patofogicwr

tordJ/...1111•c prnwi1/lowe luh /llltolo-

'i'

sla zakrcs ruchornosci w ka:i,dcj ptaszczy7.nie i zwi<\zanq z powy:i.szym cwcntualnc\ ohccnosc wzorca torcbkowcgo*. Rozpoznanic wzorca torcbkuwcgo wskazujc na tocz<\cy sie; w stawic stan zapalny i/lub zwyrod11icniowy. Brak za.~ okrdlo11cj sckwcncji utraty ruchöw wskazujc na: dysl'unkcjc wi<,'.zadd lub torchki stawowcj, rnic,~sni, kaletck stawowych lub 11a obccnosc tzw. „myszki stawowcj". Wzorcc torcbkowc wystc~puj<\­ cc w ohr<,'.bic stawöw czlowicka przcdstawionc zostaly poni:i,cj (tab. 6). Tabcla 6. Wzorcc torebkowe wcdlug Cyriaxa (ruchy uszcregowanc kolcjno od najbardzicj ograniczonych) Stawy

()graniczcnic rucho1110Sci (wzorzcc lorchkowy)

~mmill\_V.5.'.:E.t_c_h~~"'.Y ~_<2g!·ani_0'_EI1il_'.__l:'.l_\.\'.~trcia _'.!~ ~'.zczy,!t>Wo-potylicz11y_____ .______ i~"'.Yl'r!o':'.lJ_s_l:'l_(!!.1_bo~1])'_.1_:{>_\''._1_l_'!._;.~gra11iE!~ ~_cl_<:_i_~1_k_<1_:<;1,yj~go --·------- _sl{_l(!!.1__l1~c~yJ_>;J_ogr<1,11i~J_Jl1C:,_\Y_}'[ll_l)SL ___ _

_1·:1.!,ll_i_cnn)'____.__________________ .__.. ,_rl)l~J_Cja~,"_\V}_IS,~_1_'.IJ 1

odwo_<:ly:':'11ic_,_.i:_1_i~cj_'1_~cw11_1{l_I:;.'.~ __

i;;~~;;(~~;~~~;~ 0~;,:g;~~?~~~------~.·==~--=~=! ·l~/,{:~;;--:~~i~:g~;i;~~~;~:;~};;~~-=~==

E'1_mie1mo-lokciow.x_____.____________ 1:gL<;t:_is_\:')'.ll_l'l':~~---------------·--1 ~~1~licnno.:1~?E.!i~J.D~~y-----·----------- __ -~gjs~L1:'..·--~YYn~~~!-~~l\vE~!~itt1i~!J_li~!.Y._1~~c:.~1.!_!~.'?.... ----~-------p_i:c1111 ic1.1 ic1\Vl):l1,>J
;g;"-foJ sr<1dri;_cznop.<_i_li~_7.:.k11wc i mJs.c).zyp_a!icz~.s.i.\.v_"_J_Y:gii;t:_i_s_~vy_l'_r~------

_odci n_k_'1__!'.i.c'~~~~v_c:&\1______.__________ ~ _:;~!()_1_1__!1o<;zny_i_1:.s.i_~je rÖW!.1_n~g1~1_1~1_t:y,()1_~s__\.\'.Y2-rt!2~---1 ocki11ka l'i.':!0,viowc_go _1 sklo~~-i_!~l!_l!J_Cj_e ri'1w1!'..'..':!_ßi:'l_lli_~on_~prosl

_k~yzowo-biod~_,_ ~1'_1:1,jc11ic:J_'.'.1_1.l~~v_e__. ___,_l.10_!_.2odC_"'.'.1~1.~<1J~t;cia stn~k__t'.~~_cJ_l_'.1_~1wo1:_vyc_l:1~-=--=---------~-------'

J]0drm~y_ ___________________ ·----· _zgi"-c_i_e,_1)(_l.:_v_l)~l!:t:l_lis__!·otacj;1_.:_Y_l:'~Vn
_ " z1di;cic, wyprosl lJiszczclowo-s!!:"~i!.~i_\\'Y__________ _!2_0_1_pmlczas.!_'.'.1J.ll.'.icia st1~!~_l_l:l_r__0.<_~~1sl<~~~v_y_cJ_1 . _'i~()~'.'yo-~.!l_~\\'L ________ .__.___ I_;.'.gi<;cie~_\~YJ2i:():'>_t__ _______.________________ _ :-<.1~li.Sl~t_ol1_nO::P
Jrnla110\\'y

gic;:ne

us:t.kmlzc1üc zcWm\lr:t.stawowc (mh,tinic, knlctki)

Ryc. 102. Diagrarn rucil6w tcstowycil wedlug Cyriaxa.

Poclczas tcstowania tkanck pasywnych baclaj
Opr6cz clcmcnt(Jw wyrnicnionych wczc.~nicj analizic poddajc si\~ tzw. „czucic koi'lcowc ruchu", zdetcrminowanc rozci<\gnic;cicm tkanck pasywnych w koi'lcowym zakrcsic ruchomosci. Cyriax opisujc trzy fizjologicznc rodzajc czucia k011cowcgo ruclrn: kostnc - twarcly, bezboksny opör, np. wypn,~st w slawic !okciowym; mi<;kkoclastycznc (mii;Slliowc) - spr<,'.:i,ystc zblizcnic Lkanck mic;kkich zatrzymuj<\Cc ruch, np. zgic;cic w stawic kolanowym;

Koknsz tv1. i wsp.: liu•ulttcja tt!chnik diagnostyc:nych - JJrzeglt1d spo.wJ/u)1v /.iada11ia w wy/Jranych 111e10dach

tcrapii nu11111a/11cj. Mcdycyna Manualna, 1997, 1/3, 5-Hi. D. i wsp.: Nichtoperative Ortlwpiidie. Gustav Fischer Verlag, Stullgart, 1987. Dolcgliwosci wystqrnj:1cc w ohu przypadkach w tyrn samyrn kicrunku (np. bolcsny ruch czynny i hicrny

'I'* Winkel

'"**

231

!11etody ki11e:ytern11c11tyc:11e

KINEZYTERJ\P/1\

230

·1•

Poj~~cil!

w kienmku 7.gii;cia) Swiadczq o uszkodze11iu .struktur wewrn.~trznych, za.~ w kicrunkach przeciwnych (np. bolesny ruch czynny zgkcia i bolcsny ruch bicrny w kicnmku wyproslu) wskazujt\ na uszkodzcnic struktur aktyw-

tu zostalo wprowadzonc przcz Cyriaxa. Jest to charaktcrystyczny dla danego stawu wzorzcc 11traty funkc,ionalnych. KaZdy zc stawüw wykazuje in11y sehe.mal ogranicze11ia nH.:homu.~ci. uwarunko~ wany rö:i..nic:ami w hudowie anatomicz11t:j stawu (kaZ.da czy11110Sl; ruchowa powmh1je i1111c napit,;cic ll>rl~hki sta-

nyd1.

wowcj).

moZliwo.~ci

,-1

KIN E7Y'J'f~l\/\P /1\

232

twardoelaslyczne (lorehkowe) zcwrn;lrzna w stawic ramicnnyrn.

n;~jczc;:stszc,

napic;:cic jcclnoczcsnic oslabionc i bolcsnc - powaznicjszc uszkoclzcnic w poblizu stawu, np. z!amanic clcmcnt6w kostny,ch. Oslabicnic sily miQsniowcj jcst w tym przypaclku nastc;:pslwcrn odruchowcgo harnowania czynnosci mi<;sni clziahtj<\cych w kicrunku uszkoclzcnia; napic;:cic mic;:sni obnizonc i bczbolcsnc - w wyniku np. zcrwania m1Qsnia tcstowancgo (stopici1 III uszkoclzcnia) lub clysfunkcji ncrwöw stcrujqcych praq mi<;snia.

op6r spr<,'.7.ysty, np. rolacja

Opr6cz fizjologiczncgo, Cyriax cldiniujc röwnicz nastc,'.pujqcc nicprawidlowc czucia ko11cowc ruchu: · spastyczne - nagle, cz<,'.slo bolcsnc zatrzymanic ruclrn przcz wzmozonc napic;:cic mic;:sniowc; torebkowe - czucic koilcowc jak w warunkach prawicllowych, alc wyst<;puj<\CC znacznic wczcfoicj; puste - dosc mocny blil oclczuwany w czasic prowaclzcnia ruchu przccl jcgo fizjologicznym koilccm; , SJffy:i.ynuj:ice - clckt oclbicia, spr<,~z.ynovvania na ko1'1cu zakrcsu ruchu; miysniowe - op6r mi<;sniowy (jak w prawidlowym czuciu koi1cowym) wyst<;puj<\CY znacznic wczcsnicj; ,, kostne - opör kostny (jak w prawidlowym 1~zuciu koi1cowym) oclczuwany przcd osi<\gnic;:cicm fizjologiczncgo zakrcsu i"L1chomosci *.

Po rozpoznaniu przyczyny clysl"unkcji (tkanki aktywnc lub pasywnc) nalczy przcprowaclzic badanic palpacyjnc, ktörc pozwoli oclnalcic naclmicrnic napiQtc struktury.

Tcrapia Doklaclnic przcprowaclzonc baclanic umozliwia zastosowanic najwlasciwszych w clanym przypaclku proccdur lcczniczych. Do gl6wnych zabicg6w stosowanych przcz Cyriaxa nalczaly: trakcjc; manipulacjc; masaz poprzcczny; inickcjc stcryclowc*.

Tcstowanic tkanck nickurczliwych moz.c claC: czlcry roclzajc oclpowicclzi: pdny zakrcs ruchu, bez bölu, czucic koücowc ruchu prawicllowc - slan fizjologiczny; böl i ograniczcnic ruchu w pcwnych plaszczyznach, nicprawidlowc czucic ko11.cowc - 1 lub lf slopicil uszkoclzcnia wi<;zaclla lub lokalnc zlcpicnic tkanck mic;:kkich; ruch jcst ogrnniczony, alc bczbolcsny, z nicnaluralnym czucicm ko11cowym - zwyklc oznacza to bczobjawowy slan zapalny tkanki koslncj; b6l, nicfizjologicznc czucic ko11cowc i ograniczcnic zakrcsu ruchomosci (wzorzcc torcbkowy) - proccs zwyroclnicniowy stawu**.

trakcjc Tcchniki trakcyjnc traktowanc byly najcz<;scicj jako zabicgi przygotowuj~\­ cc, chociaz czasami, zwlaszcza w stadium poczqtkowym clysfunkcji ki::;gopochodnych, mogly stanowic samoclziclnc proccclury lcczniczc. Trakcjc wykonywano bqclz to jako cllugic, statycznc utrzymywanic pozycji kot'lcowcj clla rozcic1gniQcia, np. przykurczoncj torcbki stawowej, bqcli tcz jako gwaltownc szarpnic;:cic w korl.cowym stopniu oclclalcnia powicrzclrni stawowych dla oclblokowania ograniczoncgo kicrunku ruchu.

Sprawnosc Lkanck kurczliwych Lcstujc sie;: przcz ich napic;:cic izomctrycznc z jcdnoczcsnym uslawicnicrn slawu, nacl ktörym przcbicgajq, w pozycji posrcclnicj (clla zmnicjszcnia rcakcji zc slrony tkanck nickurczliwych). Mozliwc s<1, podobnic jak i w poprzcclnim przypaclku, cztcry roclzajc oclpowicclzi zc strony baclanych tkanck:

manipulacjc Manipulacjc opracowanc przcz Cyriaxa wykonywano barclzo clynamicznic, alc zawszc pod pclnq konlrolq tcrapcuty. Zabicg manipulacyjny m6gl byc zalccony i przcprowaclzony tylko wtccly, gdy nie slwierclzono obccnosci objaw6w rdzcniowych lub korzcniowych. Zabicg powinicn sklaclac sie; z nastc;:puj<1cych faz:

napic;:cic silnc i bczbolcsnc - stan prawicl!owy; napiQcic w miar<; silnc, lccz jcclnoczcsnic bolcsnc - uraz badancgo mi9snia (I lub II stopic11. uszkoclzcnia), jcgo scic;:gna (slan zapalny) lub rnicjsca przyczcpu rni9snia clo clcmcnlu koslncgo; ·• Cyriax .J.: Te.rtlwok of ortlwpoedic lllNlici111•. - Diagnosis of so/i tiss11e lesions. Lo11clo11, Bailliere Tc11clall,

**

ll/S2. Kaltcnhorn F.tvt.: iWamwlne mohili:acje s/awtJw k01ic:y11 - hadanic mamudnc, mohili:ac.je stowr>w. Comcr, Tonu"i, l 99C..

233

Metody ki11e:yterape11tycrnc

1

1

silncj trakcji czas tcrapii;

oclclalc~qccj

powicrzchnic stawowc, utrzymywancj przez caly

* Cyriax J.: Ma11ip11/atio11 by loy111e11 or pltysiotlterapists. Physiolhcrapy Canaclian. l Y7 I, 23, 236-238.

__,

234

I
wlasciwcj manipulacji ruchcm skn;:lnyrn w cclu przcmieszczcnia uszkoclzonego fragmcntu malcrialu wcwnqtrzstawowcgo; baclania zmiany slanu kliniczncgo pacjenta.

Metody ki11ezytem1ic111yc:11e

235

Przcdstawionc i slosowanc przez Cyriaxa trakcje i manipulacjc wykonywanc byly w sposöb nicspccyi'iczny, tzn. clzialaly jednoczesnic na wic,:ccj nizjcclcn (zablokowany) scgrncnl ruchowy. Autor mctody uznal, :i.c nicmozliwc jcst przeprowaclzcnic cloldaclncj, cclowancj, punktowcj rcpozycji knri.ka rnir;dzykn;:gowcgo poprzcz odclzialywanic z zcwnqlrz, z wykorzyslanicrn cllugicj d7.wigni. Z powy:i.szyrn problcmcm byla zwi
masa:i. poprzcczny Zabicg tcn urnozliwia bardzo prccyzyjnc, punktowc ocldzialywanic o charaktcrzc przcciwblilowym lub rcclrcsyj11y111. Ogölnic cfckty masa:i.u poprzcczncgo mozna poclziclic na:

ncurolizjologicznc - w wyniku dotyku, rytrniczncgo nacisku i przcsuwania tkanck powicrzchownych dochodzi clo obnizcnia aktywnosci ukbdu wspölczulncgo i harnowania oclczu(: bölowych; biomcchanicznc - juz po kilku minutach zabicgu clochoclzi do uwalniania z komörck tucznych* histaminy - dziabj:1cej rozszerzaj:\Co na naczynia krwionosnc. Przyspicsza to 111oclclowanic tkanki lqczncj, ktörcj wlökna ukbdaj:1 sie; wzgl9clc111 sicbic barclzicj röwnolcglc, zwic,~kszaj:1c jcj clastycznos('.**. Prawidlowo wykonany rnasaz poprzcczny powinicn spclniac nastc;puj<\CC krytcria: ma byc zaslosowany wc wlasciwyrn, najbarclzicj tkliwyrn micjscu (na obszarzc oko!o 2 cm); ·· nacisk wywicrn sie; poprzccznic w slosunku do przcbicgu rnasowanych wlökicn; palcc tcrapcuty i tkanki powicrzchniowc pacjcnta maj<\ poruszac sie; w tyrn samym czasic i kicrunku; *

Ryc. 103. Przykladowe trakcje i manipulacje wedlug Cyriaxa.

*"'

Komürki tkanki h\czncj wl:iSciwcj, podobne w morfologii i funkcji do gn:mulm:ytüw zasadm:hlo11nych. Cyriax J.: E.\t1mi11atio11 rfthl' s11i11nl colwnn. Physiothcrapy, 1970, 5{), 2--6.

KINEZYTER1\Pf1\

236

nacisk nalc;i.y wywicrac wystarczaj:\co gl<;boko, aby osi<\gnL\C efckt w olm;bic uszkodzoncj lkanki; nald:y przcstrzcgaC.:: wlasciwcgo·czasu zabicgu (3-5 mirntl w okrcsic silnych dolcgliwosci, l 0- l 5 minut ·w stanach przcvvlcklych, 2 razy lygoclniowo, przez 4-6 tygoclni . .Jcsli po oko!o 6 powtörzcniach zabicgL1 nie rna korzystncgo dcktu naläy zaprzcslac tcj !'orrny tcrapii); pacjcnt powinicn znajclowac sie,: w pozycji rozlu:l.nioncj. Struktury masowanc nalczy ustawic b<1dz w pozycji napic;tcj - wic,:zaclla, pochcwki scic,'.gicn, przyczcpy scii;gicn, bqdz rozlufoioncj - przyczcpy mic;sni, brzusicc mic.:snia, przcjscic brzusca w sci<,'.gno. Wskazanicm do zaslosowania masaz.u poprzcczncgo s<\ wszystkic clysfunkcjc mic;sni, sci<;gicn, wic;zaclcl wymagaj<\CC micjscO\Vcgo przckrwicnia Jub tci cltugotrwalc utrzymujqce sie; (pornimo slosowania innych zabicg6w o charaklcrze antalgicznym) clolegliwosci b6lowc. Pow~iszych clziahu'l. tcrapculycznych nie wolno wprowaclzac wczdnicj niz przccl 5 clnicm ocl powstania urazu.

!vl etody ki11ezy1erape111yc211e

3.3.3. Mctoda Dobosicwicz Rys historyczny i podstawy tcorctycznc Krystyna Dobosicwicz, cllugolctni orclynator Kliniki Rchabilitacji w Replach Slqskich, analizujc\C palomcchanikc; bocznych skrzywici1 krc;goshtpa closzht clo wniosku (na przclomic lat 80. i 90. XX w.), ze czynnikami kluczowyrni w progresji wacly, a byc moz.c i w ich powstaniu, sq: splyccnic kifozy picrsiowej oraz rotacja krc.~goslupa i klatki piersiowcj. Mozc 10 powoclowac asymclric; napic;cia mic;sniowego (eo wt6rnic jcszcze barclzicj splyca k.ifozc; picrsiowq) oraz" zmicniaC:: zakrcs ruchomosci klatki picrsiowcj (asymctrycznc ustawienie zeber: pionowc po slronic wypuklej, poziomc po stronie wklc;slej), eo poglc;bia sklaclowq rotacyjn;1 skrzywicnia*. Zasaclniczymi cclami cwiczcü wprowaclzonych przcz Dobosicwicz sq wic;c: ocltworzcnie naturalnych wygic;c krc;goslupa w plaszczyinic slrzalkowej, w tym glöwnic zwic;kszcnic kifozy picrsiowcj; urnchnmicnic slawöw zcbrowo-krc;gowych i zebrowo-poprzccznych strony wklc;slcj skrzywicnia poprzcz wprowaclzcnie asymclrycznego wzorca oclclcchowcgo; wyr6wnanic napic;cia mic;sniowego po obu stronach sk.rzywicnia; utrwalcnie uzyskanych korekcji.

inickcjc stcrydowc Zabicgi tc pomagaj<\ w przcrwaniu cyklu utrwalaj<1ccgo odczucia b61owc. lnickcje clzicli sie; na clostawowc (torcbkowc) oraz zcwnqtrzstawowc. Picrwszc z nich wymagaj<\ nicco mniejszej precyzji, natomiast te ostalnie (zc wzglc;du na barclzo maly obszar clzialania) nalczy wykonywac z duz<\ oslroznosci<\. Zdaniem Cyriaxa q forme\ lcczcnia postugiwac sie; mozc jcclynic doswiaclczony lckarz orlopccla lub ncurolog.

237

Bad:rnic Dobosiewicz, occnü~j:1c stan pacjentöw, poslugujc sie spccjalnq karte\ bacla1'1.. Sq w nicj zawartc poclslawowc informacjc z zakresu baclania kliniczncgo (m.in.: ustawicnic obrc;czy barkowej i micclniczncj, charaktcryslyka kqt6w lulowioworamicnnych, garbu zcbrowcgo i walu lc;cliwiowcgo, ruchomosc krc;goslupa), pomiar6w antropomctrycznych (waga, wzrost) oraz baclania rcntgenowskicgo (lest Risscra, kqty zcbrowo-krt;gowc) (ryc. 105)**. Autorka uznata baclanic clcktromiograficznc za barclzo przyclatne w okre8laniu slopnia progrcsywnosci skolioz. Za jcgo pomocq rnozna sprawclzic symctric; oclruchu z odciqzcnia*** po stronic wypukkj i wklc;slej skrzywienia (jego okrcs utajcnia, czas trwania, okrcs ciszy oraz powtarzalnos6). Duzy stopic11 zaburzcnia symetrii tcgo oclruchu wskazujc na znaczn<1 progrcsywnosc skoiiozy. Nalc-

b

(/![

.,. Dohosicwicz K.: Iloc:11e idiopatyc:m• skr:y1dc11ia krcgoslu/)(1. SLAivl, Katowicc, 1997 . Dobosicwicz K.: Neurophysiologicol ml'clwnism (?l the 1tnloadi11g n~flt 1 x. tt,\' a progtwstic factor in the Ntrly Stages
Ryc. 104. Przyklady masazu poprzecznego oraz iniekcji slerydowych wedlug Cyriaxa.

527--530.

!GNEZYTEU!\PI!\

238

!vfetody ki11ezytera1;e111ycz11e 23<)

KARTABADAN Nazwisko i imiQ............................................................... Adres zamieszkania......................................................... Rozpoznanic

Tcrapia Autorka mctocly za najwainicjszc uznahi asymctrycznc cwiczcnia oclclcchowc prowadzonc w symctrycznych, odciq7.aj11cych pozycjach wyjsciowych. Dobör pozycji jcst zalcz.ny ocl umicj.-:cowicnia kn;gu szczytowcgo skrzywienia (lab. 7).

Wiek ............................................... . Zawöd ............................................ .

Tabcla 7. Dobör pozycji wyjsciowej do cwiczeil zalc:l.nie od umiejscowienia szC'.l.ytu skrzywienia wedlug Dobosiewicz

Typ skoliozy .................................................................... . Knlg szczytowy ............................................................... . KrQgi· nculralne ................................................................ . Wywiad i dolychczasowe lec1.enie'

Lok:1lizacja kr~gu szczytowcgo w hocznych skrzywic-

Zalecana pozycja wyjsciowa do cwirzcil

niach kn;goslupa

paramctr

1

l

/

data hadania

r~;;;g;~-·--·---··-···1··-····--···1:„-„.··--··1==~1~==1==r~~

odcinck sz · n lub YJ Y . . picrsiowy ,_~.......,„•·-~•..-a-•.....,,•

_2_ WZl"O_!;_l__~j.'..\.<:'..::Sicdz11~)--l--- l---1----1l__ rozslaw kkg _

j _ _Q!JjemJ10s6 5

Ci

~y.s;.l9wa

ustawicnic barköw

-k.~jtY~~~;;-;lC

81odkowa

lub

dolna

~~cinkaJ.'.i.':'1 sio\"._~gt!

1

•örn kli;k podp.arly zc zgiQcicm kkg w stawach ramicnnych i khl w g Y . gicj slawach b1odrowyd1 pod kqtcm prostym w stosunku clo os1 dlutulowia

czi;.~c,.kl~k podp;~~ko;\czyny gürnc zgiQtc w stawach ra111ic11nych pod

i_()dcinelc_!<;tl_Z".!:_iowy______

.!~.l'.!.l_l._\_:'j!;)~_:;!,y_l_l!_l2~-~J!'.'.____

.1'lsl'.P~JJ<~'.l~112.'.1'.'.:~~1]1_1_1.;~p_1zcdra1nio1_1!1ch

_

_J

________ _

1----1--------1-----1-----1----·---j

7 _ _gt\Jl>_fobrowy_ _ _ _ _ _i - - - 1 - - - 1 - - - I 8 wal l<;dzwiowv 9 lateralizacja W kifoza (typ plcc6w) _1I__ ,Jsirdoza l<;dZ.wiowa _______ _ 12 sl. biodrowy !"3-- dl. czvnnosciowa kot1czvn

l

l-----l---!----j---1---1---

14 1ruchomos6 krqgoslupa w pi. strzalkowcj 15 1 rnchomos6 krQgoslupa w pi. czolowcj 16 1 inne

W czasic wdcclrn cwiczqcy zwir;ksza zgi<,~cic ca!cgo krr;goslura; powiclrzc kicrowa11c jcst przcz pacjcnta w stro1w wkl<;:sh\ skrzywicnia, eo po\.voclujc jego rozci:1gni<;cic. Podczas wydcchu strona wypukht skrzywicnia ulcga obniicniu; znmicjsza to rolacj<; klatki picrsiowl~j i k1\:goslupa. W tcj skorygowancj pozycji pacjcnt izomctrycznic napina mi<;:snic tulowia. Etap kolcjny usprawniania to wykonywanic takich samych cwiczci"1, jcclnak w warunkach osiowcgo obci:izcnia kn,:goslupa (w staniu lub pozycji sicclzqccj). Cwiczcnia tc wprowaclza si<; podczas pobytu usprawniancgo w klinicc, trwajqccgo 10-14 dni. Jcdnoczc:Snic fo1jotcrapcuci szkol:i rodzicöw lub opickun
3.3.4. lVIctoda Gocht-Gcßncr

Zalcccnia

Ryc. 105. Karla batlari przetlstawiona przcz Dobosicwicz.

iy wtcdy zintcnsyfikowac post<;powanic lcczniczc, a byc moic rozwaiyc przcprowadzcnic stabilizacyjncgo zabicgu operacyjncgo.

Rys historyczny i podstawy teoretycznc Mctocla ta, poclobnic jak i kilka innych, powstala clla przcciwdziahtnia skutkom cpiclcmii ostrcgo zapalcnia rogöw przcclnich rdzcnia kn;gowcgo. Epiclcrnia ta wystqpila na przclomic XIX i XX w., ni.in. na tcrcnic Nicmicc. Porazcnia lub oslabicnia rni<;sni czr;sto powoclowa!y bocznc skrzywicnia kn;gosh1pa. Autor tcj rnctocly uznal, w przcciwic11stwic do zaloic11 przcdstawionych przcz NicclerhölTcra, zc za zwi~:kszcnic k;ita skrzywicnia oraz pogl~:bicnic skbclowcj rola-

*

Nowotny J. i wsp.: Pod.\'tt/\\'yfi:jo1era1Jii. A\VF, Kalowice, 1998.

240

J
cyjncj clysrunkcji oclpowicdzialnc S<\ 111i<;s11ic slrony wypuk!ej o przcbicgu r6wnolcglym clo osi dlugicj kn;goslupa*.

Bad:mie Trudno jcsl obccnic okrcslic spccyl'iczne, wlasciwc dla mclocly sposoby baclawczc. Wyclajc sie,~, :i.c wykorzystywano slanclarclowc lcchniki diagnoslycznc.

Terapia Usprawnianic mctocl<\ Gocht-Gcßßncr przcbicga!o w kilku ctapach. Pm1tkowo korckcj9 wykonywa!o sice w pozycjach lcz11cych (najwi<;kszc rozluznicnic), zas nast<;pnic wprowaclzalo si<,~ cwiczcnia w pozycji sicdZ<\CCj i stoj<\CCj. Doclatkowo, clla znmicjszcnia garbu z.cbrowcgo, aulor stosowa! manualnc rcclrcsjc. Pcwm\ wprowaclzonq innowacjq byly L'.Wiczcnia likwicluj<\cc rcslrykcyjnc zaburzcnia odclcchowc.

Metol~V

ki11ezyterape111yc:11e

241

Za pomoq wywiadu poszukujc sice oclpowicclzi na pytania, jaki roclzaj clysfunkcji jcst obccny, j~1kic tkanki powocluj<\ clolcgliwosci, eo bylo bczposrcclni<\ przyczyn<\ urazu, jakic wysl<\pily czynniki prcdysponujqcc, a kt6rc z nich podtrzymuj<\ stan aktywacji nociccptor6w do chwili obccnej. Badanic funkcjonalnc okresla zar6wno czynnc jak i bicrnc mozliwosci ruchowc pücjcnta. Szczcg6ln<1 uwag9 zwraca si9 na przcbicg ruchu (jcgo jakosc), natomiast nicco mnicjszc znaczcnic ma dost<;pny zakrcs k<\towy. Badanic rozpoczyna sice od obr9czy bioclrowcj. Nast<;pnic occnia sice fünkcj9 kr9goslupa, obr9czy barkowcj oraz staw6w biodrowych. Gdy jawi siQ labt potrzcba, nalc.Z.y przcprowaclzic poclstawowc badanic ncurologicznc. Etapcm ostatnim procesu cliagnostyczncgo - przcz ostcopalöw uznawanym za najwaznicjszy - jcst baclanic palpacyjnc. Opukiwani~ lub clotyk tkanck powicrzchownych umozliwifr rozpoznanic wzmozoncgo napi9cia tkanki przcci;iz.oncj, eo slanowi bczposrcclnic wskazanic clo lcrapii*.

3.3.5. Mctoda Harlmana Rys historyczny i podstawy teorctycznc Mctoda przcclslawiona przcz Lauric S. Hartmana, dlugolctnicgo wyklaclow-

)

c<,~ lonclyi1skicj szko!y oslcopatii, slanowi jeden z wicht sposoböw badania

i lcczcnia zaburzcü czynnosciowych narz<\d11 rnchu, wywoclzqcy sice z syslcmu stworzoncgo przcz A. T. Stilla. Jcdrn\ z glöwnych zasad tcgo nurtu tcrapii llla!lualncj jcst traklowanic organizmu czlowicka jako calosci, tvvorzoncj przcz trzy odrc,~bnc syslcmy: narz<1du ruchu, narz;\döw wcwnylrznych i systcmu powiceziowcgo. Wzajcmnc powi<1zanic tych uldad(Jw zapcwnia znacz!lc mo:i.liwu.~ci sarnolcczcnia organizrnu. WccHug llarlmana, aby rozpocz;ic b<1clz przyspicszyc proccs rcgcncracji, cclowc jcst wprowadzcnic odpowicdnio clobranych zabicgöw manualnych**. Twörca mctody uz1i:il, zc przyczyna dysf'unkcji somatyczncj mozc micc d1araktcr picrwolny - pojcdynczy uraz albo scria mikrourazöw lub wl6rny - palologicznc odruchy lrzcwno-somatycznc. Szczcg6lnic nicbczpiccznc S<\ zmiany o charaklcrzc wlörnym, gdyz w swoisty sposöb adapluj<\ narz<\cl ruchu clo warunk6w patologicznych. W tyrn wi<;T kontckscic zabicg manualny ma za zaclanic przywröcc11ic: luclzkicmu ciah1 ulraconcj harmonii.

)

Ryc. 106. Wybrane techniki badawczc wccllug Hartrnana.

Tcrapia

lladanic Occna stanu kliniczncgo w lcj mcloclzic, poclobnic jak i w wi9kszosci sposob6w usprawniania wywodz
1 '" '

Autor mctody za kluczowc w progrcsji wady u1.11at mii.~S11ic: hiodrowo-Zebrowy, najdlul.szy, kolcowy, pMkolcowy, wiclodziclny. Za: Nowolny J., Saulicz E.: NiektrJre ;:ahur::enia .\'fatyki ciala i ich korekqf1. A \VF Kalowicc, 19<)8. Hartman L.: l lanil/Juok

'!/' Ostco1wthic 'frch11i<111c.

Unwin l lyman Ltd, Londun, 1985.

Cclcm zabicgöw jcst przywröccnic r6wnowagi czynnosc1owcj orga111zmu oraz likwiclacja b<\clz znmicjszcnic objawöw subicktywnych. Glöwnc proccdury lcczniczc wykorzystywanc przcz Harlmana to: tcchniki rytmicznc - ruchy powtarzanc S<\ kilk:unastokrotnic, w wolnym tcmpic, nakicrowanc gl6wnic na sk6r9, powi9zic, micesnic. Przcznaczcnic 6wiczc11 zalczy od szybkosci ich wykonania i gl9bokosci nacisku. Stosowanc sq onc najcz9scicj clla:

„,

Levit K.:

Lt~c:::enie

nw111wl11L' :aburzt•1l czy111w§ci 1u11·:::t1d11 ruclw. PZ\VL, \Varszawa, 1984.

KJNEZYTEIV\/'IJ\

242

Metody ki11e:ytem11e111yc::11e

243

kich. vV obu przypadkach zabicg wykonujc si<; w stron<;: najmnicjszcgo oporu tkankowego. Duze znaczcnic clla poprawncgo przcprowadzcnia zabicgu ma spelnienic kilku poclstawowych warunköw. Najwaznicjszc z nich to:

rozluznienia, zmniejszcnia napi<;:cia mi<;:sniowego; zmniejszenia clolegliwosci b6lowych; - zwi<;:kszenia zakresu ruchomosci. tcchniki· pchni~c - przebicgaj4 z wykorzystaniem wi<;:kszej sity; w ostcopatii zwyklc wykonuje si<;: je w km'lcowym zakresic ruchomosci. Poclczas wykonania powyzszych manipulacji w mian;. cz<;:sto uzyskujc si~~ charaktcrystyczny cfekt trzasku, eo spowodowanc jest rozpr<;:zenicm rozpuszczoncgo w mazi stawowcj dwullcnku wc;gla*. tcchniki nacisku - wykonywane S<\ barclzo clelikatnic i powoli. Stosuje sie; je rnijczc;scicj jako zabicgi o chcu-aktcrze przcciwb6lowym. W swym clzia{aniu przypominajt\ poclobnc sposoby stosowanc w innych mctoclach: mobilizacjc uciskowc wecltug Maitlancla, masaz poprzcczny przcclstawiony przez Cyriaxa, poizomctryczne rozluznienic opracowanc przcz Mitchclla:

clobör pozycji wyjsciowej - stabilna, maksymalnie wygodna, ulatwi,~i<\ca wykonanic mobilizacji; pclnc rozlu:lnicnie - im wi<;:kszc roz.lu:l.nicnic rni<;:sni pacjcnta, tym wi<,~ksza precyzja i skutccznosc zabicgu; odpowicdni chwyt - nie za rnocny, zapcwniajqcy bczpieczCI'1stwo; brak pospicchu i spoköj - szczcgölnic wazny w ctapic przygotowania do wlasciwcj mobilizacji.

\' ·:

i

ßarclzo waznc \V tcrapii jcst prnporcjonalnc poh1czc11ic sily i szybko~:ci impulsu, dh1gosci ramic11ia wykorzystancj dzwigni oraz mnplitucly ruchu. W cluzy111 uogölnicniu zabicgi ostcopatycznc scharaktcryzowac·. mozna jako wykonywanc szybko, z wykorzystanicrn minimalnej sity przyldadancj za pomoq jak najkrötszcj dzwigni.

3.3.6. Mctoda Hoppe (rn~1j;/r1.1":.czyznm1·n gimnasryka osim1•0-symetryczna, GOST) Hys historyczny i podstawy tcorctycznc Cclcrn mctocly opracowancj w latach 80. XX w. przcz polsl.;:;\ lckark<;: -

Urswl~'. Hoppe - liyta tcrapia wad postawy. Autorka uznara, zc czc;sc tcrapcutöw pomija lub nawct ca!ko\.vicic ncgujc znaczcnic sldaclowcj rotacyjncj

w powstawaniu i progrcsji bocznych skrzywic11 kn,'.goslupa. Do nicprawicllowosci wyst<;:puj<\cych w plaszczyinic poprzcczncj a mog11cych wplywac na pogorszcnic posLawy ciab, Hoppe zaliczyla: rotacj<;: oraz torsjy lm.~gosh1pa i klatki picrsiowcj, skr<;cenic glowy oraz ko1iczyn clolnych. Co wi~'.ccj Lwörczyni mctody za pierwotnc w proccsic tworzcnia clysf"unkcji posturalnych uznaht nicprawic!lowc ustawicnic stöp*. Badanic Ryc, 107, Przykladowe techniki tcrapeutycznc wedlug Hartmana,

Dla potrzeb terapcutycznych Hartman opracowal zasacl<;: tzw. „ogniskowania"**. Zasacl<;: t<;: tw6rca mctocly wykorzystujc r6wnicz i w tcrapii tkanck mi<;:k• Lcsiak M.: lstota dziala11ia tcrapii 11u1111w/11ej. PoslvPY Rchabilitacji, 1992, 4/4, 37-4 l. Jcst to rodzaj „ryglowania" - ochrony s<\sicdnich stawöw i kicrowania zabicgu na dokladnic wybrany segmcnt, polegajtwy na slopniowym zblii.nniu sie do granicy zakrcsu ruchu (zwivkszcnic napi<;cia struktur okolostawowych). W tym cclu autor slosowal dZ.wignic picrwszo-, drugo- i l17.cciorzi;.dowc. W ogniskowanitt stosujc siv kornhinacj~~ wszystkich ruch6w nmi.liwych do wykonania w danym stawic, w niepdnym jcdnak 7.akn.:sic ich ntchomoSci, dla uzyskania napiccia wslypncgo.

**

W zwi~1zku z przcdstawionymi powy;i,cj zatoicniami szczcgölnic istotna wyclajc si\, occna symclrii. Dokladncmu sprawdzcniu podlcga lzw. pion przcc!ni**. Wccl!ug Hoppe, stanowi on sum<;: osi cl!ugich poszczcgölnych cz<;:sci ciala. Za szczcgölnic wainc autorka uznala ustawicnic osi koriczyn c!olnych. PowinlvL: Gimna.\'tyka osio1t·o·symetryc:::.11r1 trr~j/J/as::c:ynuwa (GO,\"J') - nmw1 propo:y(.jtt ,t:imnastyki korekq:incj wcdl1tg llof'I"'· Fizjnlerapia, 1999, 7/2, 29--~3. W warunkach fizjologicznych przcbiega 011 przez Srodek L7.nla, nos, hrodt,.', wcit;cic szyjni; n1oslka, wyrostek 111icczyknwa1y, pt,.·pek, pr:t.echodzi w rüv.n1cj odlcgluSci mit,.•dzy kolanarni i pada 11a Srodck czworohoku pod~ pan.:ia. \V zaburzL•11iac.:h slatyki przehieg pionu nie jcst jui. jcdnak rüwnolegly - im wit,.~kszy stopie1i zaawan~ sowania wady, tym wit,.~kszc zalrnrzcnie syme1rii prawej i lcwl'j potowy dala.

* \Viernicka **

K f N l'.Zl'Tf~'f
244

i1y one przebiegac ocl stawu bioclrowego poprzez ccntralrn1 czc;sc stawu kolanowego po clrugi palcc stopy. Jeclnoczesnie osie k011czy11 clolnych musz<\ byc röwnolegle wzglc;dern siebic oraz osi.dlugiej krc;goslupa. W clalszej kolejnosci occniano ustawicnic rzcpck (ich ccntrowanie clo wewn<1trz lub na zewn,\trz) oraz skn;t osi srödstopia. Przy analizie pionu przednicgo sprawclzano r6wniez ustawicnic linii barköw i rniednicy (ryc. l 08)*. Nastc;pnic, po skorygowaniu cwentualncgo nicprawicllowcgo ustawienia kot1czyn clolnych, autorka zalccala przeprowaclzenic lcstu Bertranda, kt6ry pozwalal na wychwycenic asymelrii w plaszczy:l,nie poprzccznej. Element oslatni baclania stanowita occna choclu**. \

1

/'vfelody kine:::ylempeU!yc::ne

245

ramk~ - zapewniaj~\C<\ symctric; ustawicnia glowy, obn;czy barkowcj, kot'lczyn görnych; lqtownik pojcdynczy, duza „clka" - u!atwi<ü<1cy korckcjc; tulowia i k011czyn clolnych; IGjtownik pojcdynczy, 111ala nClka" - umozliwÜij<\C)' symclryczne cwiczenia wyprostnc koilczyn dolnych; k:1townik podwojny „zctka" - zapewniaj<\cy symetryczm\ pracc; k011czyn dolnych*.

~[-

-

1

'\--\ \ \

\ \ \ Hyc. 108. ßadanic postawy ciala wedlug Hoppe.

Tcrapia Na podstawic wlasnych obscrwacji autorka stwicrclzila, ze zar6wno bocznc skrzywicnia krc;goslupa jak i wacly ustawienia k011czyn clolnych zwic;kszaj<\ sie; wyraznie w pozycji stojqccj oraz w czasie choclu, a wszelkic korekcjc wykonywane w pozycjach wysokich znacznic poglc;biaj<\ skladoW<\ rotacyjm\ dysfunkcji. Dlatcgo tcz w swej mctoclzic Hoppe wykorzystywala cwiczenia przcprowaclzanc gl6wnie w pozycji lcienia tyl:cm, z cloclatkowym wykorzystaniem oryginalnych przybor6w ( clobicranych indywiclualnic dla kazclego pacjcnta). Ulatwiaty one utrzymanie wlasciwej pozycji wyjsciowcj i poprawnc wykonywanic cwicze11. Z przyboröw autorstwa Hoppe mozna wymienic: " lloppc U.: Metodyka Jm.1·f<'fJOll'flllia korekc)j11ei;o przy wadac/1 ko1iczy11 do/11ych. W: .~liwa \\!.(red.): l'owsta11ie \\'ad postmvy ciaia, ich oce11a i posl('fJOll'
~'L =c;;l@)

1

Ryc. 109. Przyklady cwiczc1i opracowanycl1 przez slwa.

* Hoppe

tw6rczyni~ metody z zastosowaniem przybor6w jej autor-

U.: l\ldra'i:.anie mic.foi kmic:.yn do/11ych do symcfl)'<.":.neJ pracy Wt! wla.fr·iwych osiach. \V: Sici.yi'tski J. (red.): /'ostm1'<1 ciala cz/011•iekfl i metody J
~r--q

:\

'.l

K!NEZYTEIU\PIA

246

{',.f ewdy

Tak dobrnny zestaw sroclk6w terapeutycznych ma na cclu: poprawc; wysklcpicnia st6p i osiowego ustawienia kot'lczyn clolnych; zwic;kszenie zakresu ruchomosci staw6w koticzyny clolncj; wyr6wnanic ruch6w lokornocyjnych, zwtaszcza poprzez zmniejszenie naclmiernych ruch6w bocznych tulowia ornz likwiclacjc,~ objawu Trenclclenburga; korekcjc; skolioz l stopnia. 1.

Tcrapia Usprawnianie ruchowc w tcj mctm!zic zak!acla wykorzyslanic silncgo ucisku na punkty sk6rnc znajclujqce sie; w poblizu zwojöw i splot6w ncrwowych. Jeclnyrn z elcment6w lcczcnia jcst wh1czenic ruchu bicrncgo uciskanej czc;sci ciala. Zabicgi najczc;scicj wykonujc sie; w pozycji lczcnia tykm. Czas pojcclynczcj scsji Jcczniczej to 10-20 rnimtl. Autorka wyröZ.nila dwanascic slrcl", w ktörych mozirn przcprowaclza(: zabicgi: glowa; szyja; brk; clöl pachowy; koiiczyna görna z rc,:kq; klalka picrsiowa; micdnica; brzuch; uclo; staw kolanowy; poc!uclzic i slopa; okolica oclbytu*.

~;,

3.3. 7. l\!Ictoda .T acobscn (venapompa)

3.3.8. Mctoda Kaltcnborna-Evjcntha (Orthopedic !Ylo11ipulori1·e Theropy -- OMT, Nordic Sysrem) Rys hi.storyczny i podstawy tcorctyczne Frcc!cly Ka\tenborn, skandynawski fizjolcrapcula, szkolqcy sir; pocl kicrunkicm tak znanych spccjalist6w, jak: J. Cyriax, A. Stoc!darcl i J. Mcnncll, rozpoCZ<\l pracc; nad swq koncepcj<\ lcrapii manualncj w polowie lat 50. XX w. Okolo 1960 r. jcgo meloda zostala wprowadzona na tcrcnic calcj Skanc!ynawii. Obccnic stanowi jeden z najbarclzicj rozpowszcclrnionych na swiccic l'izjolerapcutycznych systcmöw lcczniczych**. ·Podstaw<\ mctocly jcsl uznanic ograniczcnia ruclrn slizgu stawowcgo za picrwotn<\ i najwaznicjsz<\ przyczyiw zaburzcti runkcjonalnych. Twörca mctocly przyjmujqc ic!cc Mc Connei!a, clzicl<1ccgo stawy czlowieka na jajowatc

• Fcrguson J.M. i wsp.: 1\ script j(ir decp 11111.n:fr re/11.wtion. Discascs of ihc Nervous Systclll, l977, 38/9,

'*

703-708. Galkowski T„ Kiwcrski .!. (red.): Encyklopctfyc:ny slownik rclw/Jilitacji. PZWL, Warszawa, l 986.

247

W analizic slanu pacjcnla dokonujc sie; wzrokowcj oraz palpacyjncj occny mic;sni osoby baclancj, sprawc!zaj<\C przy okazji micjsca cllaraktcryzuj:1cc sie; wzmozon<\ wrazliwosci:\.

W proccsic rehabilitacyjnym barclzo wazny jcsl aktywny uclzial: roclziny usprawniancgo, poniewaz wic;kszosc cwicze{J przcprowaclzana jest w warunkach clomowych. Dia kazclego pacjenla clobiera sie; 2-3 6wiczenia. Wccllug autorki mctocly, nalezy je w ci<1gu c!nia powlarzac eo najrnniej kilkakrotnic. Jcclnak, ponicwaz. proccclury rnuszq byc wykonywanc bardzo cloktaclnic i starannic, eo wymaga znaczncj koncentracji osoby cwicz<\Ccj, czas pojcclynczcj scsji nie powinicn byc cltuzszy niz 10-15 mimt\.

Rys historyczny i poclstawy tcorctycznc Zalozcnia tcgo sposobu \cczniczego zostal:y przcclstawione w 1929 r. *. Zclanicm cloktor Hclgi Jacobsen, kicrowniczki oc!c!zialu fizjotcrapii jcclncgo z clwiskich szpitali, closc czc;stym powiklaniem zwi,1zanym z clysfunkcjami narz~1du ruchu jcst wzmozcnic napic;cia mic;sniowcgo spowoclowanc clolcgliwosciami bölowymi. W poh1czcniu ze zmnicjszorn\ aktywnosciq ruchow<\ wywolujc to gorszy przcptyw krwi, zwlaszcza w obrc;bic naczy!'l zylnych. Zastoina zylna aktywujc uklacl aulonomiczny stymuluj<\C reccplory wcwnc;trznc. Prowac!zi lo c!o zwic;kszcnia napic;cia mic;sni gladkich, eo zwrotnic nasila dolcgliwosci b6lowc. W tcn spos6b stan pacjcnta ulcga stopniowcmu pogorszcniu. Wcdlug autorki mctocly, clla przcrwania huicucha: b
-----

Badanic

w

pclni poprawnc wykonanic C'.Wiczcnia w pozycji lcZ<\CCj urnozliwia przcjscic clo pozycji wyzszych. Rccclukacjc; ruch6w lokornocyjnych rozpoczyna si<;~ ocl nauki oclwracania pic;t wraz z ccnlrowanicm rzcpclz". W kolcjnych ctapach pacjcnt trcnujc ch6d na pic;tach i palcach wzdl:uz naclaj
kinnyt l'l't1pc11 tyc:JI(.~

" Zcmb:11y /\.: Fi:jotcm[!ia. l'ZWL, Warszawa, 1'JB7. Kalte11born FJvt.: 'J'/w spinc - hasic cwduation and nwhili:atio11s techniques. OPTI\ Wli11capolos, 1993.

*"'

248

KIN EZJ"f'EHA PI;\

(powicrzclmic stawowc wkl9slc lub wypuklc) i sioclclkowalc (powicrzchnic sLawowc jcdnoczdnic wkl<;s!c i wypuk!c) - stwicrclzi!, :i.c dla prawicllowcgo wykonywania ruchöw kc\lowych niczbc,~clnc jcst ich powi<.\zanic z ruchami powicrzchni stawowych !OCZ<\cych si<; lub slizgc~j<1cyd1 wzgl<,~clcm sicbic*, Zdanicrn Mc Conncila, im wi<,'.kszc przyslosowanic (kongrucn
/

slizg zalcZ.ny jcst od sposoliu wykonania 'ruc!1u: przy stabilizacji czc;sci wypuklcj stawu (g!öwka) i poruszaniu czc;sci<\ wkl9sb1 (pancwka) slizg jcsl zgodny z kinunkicm ruchu lqtowcgo; przy stabilizacji czc;sci wklc;slcj stawu (pancwka) i poruszaniu cz9sci<1 wypukL\ (glöwka) slizg jcst przcciwny do kicrunku ruchu k<\Lowcgo. W przypaclku picrwszym ruch lcczniczy jcst zgodny z kicrnnkicm ograniczcnia ruchomosci, zas w przypadku drugim - kicrunck lcczniczy przcbicga przcciwnic clo ograniczcnia k<\towcgo*** (ryc. 110).

v +

kicrunek ograniczcnin ruclrn

Gt==}l kicrunck ograniczcnia ruchu

f "+

±=JD

Ryc. 110. Graficzne przcdstawicnic rcguly wklcslo-wypuklej wcdlug l
Do nie mnicj waz.nych za1ozct1 mctody zaliczyc mozna zasady:

badania i lcczcnia jcdy11ic z wykorzystanicm ruchöw prostoliniowych, lranslatoryjnych (nalczy nadmicnic, zc w tym systcmic tcrapii manualncj kompresja st.osowana jcsl jcclynic poclczas badania) (ryc. l 11 ). • Ruch toczcnia (przctaczania) npisac 11107.na jako kontakl ciqgle to nowych punktl>w jcdncj powic17.chni slawowcj z nowy111i punktami c!rugicj powicrzchni. Slizg (poslizg) omacza natonliasl kont;1kl jcc!ncgo i tcgo samcgo punktu jcdncj powicrzchni stawowcj zc zmicniaj<1cymi si<; punktami powicrzchni drugicj. *'' Kaltcnhorn F. M.: Krn~os/11/l - brulanie 11w1111ril11e i mohilizr"-:ia. Wydawnictwo Rolcwski. Ton11i, 1998. """ Kaltcnhorn F.M.: T/ie s11i11e - basic el'ril11atio11 a11d mohilizatirms tec/i11iq11es. OPTI', Mincapolos, 1993.

/vletody ki11e::yterapeutyc::11e

\\)p

/

1/ '

249

ff

<;/t=::i

Ryc. 111. Wykorzystanie ruch6w translatoryjnych wcdlug l
lröjplaszczyznowcgo ustawicnia slawu lub mii;snia do lcrapii - ustawicnic w pozycji spoczynkowcj lub w aktualncj pozycji spoczynkowcj stanowi przygolowanic clo lcchnik zmnicjszajqcych clolcgliwosci b6lowc, zas umicjscowicnic stawu na koilcu ograniczoncgo ruchu lub mic;snia w pozycji jcgo napi<;'.cia ma na cclL1 zwic,~kszcnic zakrcsu ruchomosci (ryc. 112).

KINEZYTERAPI;\

250

!vl etoc~v ki11e::y1 era1ie111yc::11e

251

baclania w mctoclzic OMT opicra si<,: na wykorzyslaniu cliagnozy upracowancj przcz Hcrbcrla Frischa (lzvv. hadanic „5 na 5'''1'). • Sprawdzcnie ruchöw czynnych oraz hicrnych umo:i.liwia oricntacyjnc, poröwnawczc okrcslcnic zakrc.'>u ruchomo.~ci. Dia potrzcb swojcj mctody autor stworzyt siedmios!opniow<\ skah;. okrdlajqq tcn pararnctr.

Ryc. 112. Wybrane pozycje wyjsciowe stosowane w terapii rnetod'! l
Tabcla 8. Charaktcrystyka skali zakresu ruchomosci przcdstawioncj przcz Kaltcnhorna ---------··-·---Stopicii . 0 JltS

rnchomosci

lcczcnia pr6bncgo - kazcla cliagnoza ustalona za pomocq tcchnik badawczych jcst jcclynie tymczasowa; dopicro skuteczna pr6ba lcczenia umozliwia pcwne okre8lcnic przyczyny clysfunkcji; r6znorodnosci tcchnik - kazda proceclwa lecznicza posiacla clwie lub wiQccj wcrsji wykonania, kt6re umozliwiJj<\ clobranic najodpowieclnicjszego w dancj sytuacji sposobu wykonania zabicgu; crgonomii - powi
.,, Pcath M.: Current 1''1ysirnl T'1era1iy. B.C. Dcckcr lnc„ Philadelphia, 1988. Evjcnth 0., l l:unbcrg J.: lvfllscle strctc'1ing in 111t11111al t'1erapy- the extremities. i\l!'ta Rchab. Förlag, Swcdcn,

**

1984.

·- Q-==-..;;11e_g1z_1!_r:~J,_1y".b_t=~~~==·-=~~~====-----==--:-1---;:;;~ho~~_znac;ztic_ggranic_7:C:llicrucl1u _ ---·-··-··--·-···· ·---------------· ni~tw ot~!:aniczcnie rucltu .

2

zakrcs rncltu prawidlowy

zmtticjszona (11ypomobilnosc)

1

rttcl10mosc

----~- ..'L-~=·~j·7,:~i.;i~~;;i~;:;;i~~;;·;:;~;1i;;j;;i~f1j';;~~~~ blii;~~~~~I;. --==:=·~::1·-··-·· 1:.~,'~~~~~~-~~--5

6

~

_ _ _ _

' ----

zwit;kszcnie zakresu ruchu ze wsp61lowarzyszttcymi objawami bölowymi 11c!na ntcstabtlnosc stawu „

•

•

•

•

: 1 osc zwii;kszona (hyper111obil11osc) ·

-·-------·----------··------------------ -----------------

Kallcnborn uznajc tcchniki komprcsji, trakcji i slizgu za bardzo przydatnc w okrcslcniu slanu pacjcnla. Trakcji; oraz komprcsji; wykonujc si<,: prostopadlc do lzw. ptaszczyzny lcczniczcj. Jcst ona wyznaczana zawszc przcz cz9,<;{; wkl~~­ sh\ slawu i jcst clo nicj röwnolcgta. Pozoslajc wii;c nicruchoma przy pracy czi;scii1 wypukh\ stawu, zas przcmicszcza si<; podczas zabicg6w wykonywanych czi;scÜ\ wkl<;stq (ryc. 113).

IP T

~ ~ Ryc. 113. Zrniany plaszczyzny lcczniczej w zalei11osci ad ksztaltu powicrzclmi stawowych wedlug l
., W kazdym z pi1,ciu glliwnych punktciw badania: wywiad, occna stanu oglilncgo, badanic palpacyjnc, lcsty ncurologicznc, hadania dodatkowc znajdujc si\' pi1·c podpunktüw, okrdlaj:1cych dokladniej kolcj11osc przcprowadzania diagnozy. Przykladowo, w grupic tcstciw ncurologicmych kolcjno sprawdza si1:: miQsnic wska;.nikowc i odruchy, czucic, moloryk1:, konnlynacjQ ruchow:1, f'llnkcj\: ncrwöw czaszkowydi. l'rzy uccoic ruchöw pacjcnta najpicrw tcstojc si1: ruchy czynnc, potem bicrnc. oastqmie 111chy dodatkowc (trakcjQ-kon • prcsj~ i slizg stawuwy), a dopicro na samym k01"1cu ruchy czyooc z oporcm. Za Frisch l l.: l'rngramicrt~ Un1er-1 suchung des Bewl'gungsapparatcs. Springer Verlag, Berlin, I Ieilderhcrg, 1987.

'\i'

!

KIN EZYT/:,'1<1\P IJ\

252

W przypadku uszkoclzcnia elcmentöw okotostawowych trakcja prowaclzic bi;:dzic do zlagodzenia problc1116w b6lowych, zas kornprcsja do ich zaoslrzenia. Slanowi to jakby potwicrdzenie iwstawioncj cliagnozy wslc,~pnej*. Slizg stawowy w mctoclzie Kallcnborna rozumiany jcst jako przcsuni<;cic röwnolcgtc clo plaszczyzny lcczniczcj jcclncgo clcrncntu · kostnego clancgo slawu, przy jcclnoczcsncj slabilizacji clemcnlu drugicgo. Ograniczcnic b;1clz nicprnwicllowy przcbicg (jakosc) slizgu b<;:d<\ wskazanicrn do jcgo ocllworzcnia. Pröby lcczenia mozna dokonac opicraj;\C sie; na wynikach badania lub korzystaj;1c z rcguly wkl<,:slo-wypuklcj.

Tabcla 9. Pozycjc spoczynkowc i za1-yglowanc stawöw wcdlug Kaltcnhorna --

Stawy

wosci: l. 2. 3. 4.

mnicj clastycznc - blizna lub skröccnic tkitnck h\cznych; barclzicj clastycznc - wzmozone napi<;cic mic;sni; sprc;zynuj;1ee - opör clrgaj;1cy (np. uszkoclzona l
Zaröwno w cliagnostyce jak i poclczas pröby lcczcnia waznc jcst ustawicnic stawu wc whtsciwcj pozycji. Nie bez znaczcnia jcsl l'akt, czy badania clokonujc sie; w pozycji zaryglowancj, czy tcz spoczynkowcj stawu**.

- - - - - -)>;;z-E)a s1~oczynkc>1~a

l'~>zycja zaryglowana

skroniowo-zuchwowc , usta lek.~o olwartc zacisni~lc z~by ~cly~zi:2Slkowc · - - - - - - - - ..!~;kic zgj_<;cic ___ _________ ~_llrost 1 0 ramicnn , 55 odwiedzcnia, 30 przywicdzc- odwicdzcnic, rolacja zcwn~lrzI ) nia horyzonlalncl!O na barkowo-obojczykowy JlOZ)'cja ncutralna '3Ql1 odwicdzcnia -m<>stkowo-~1l1~Tczyk~;\-:;y------- ~z)-;cj;-,1cut;~;1;:-;---------- -~,;aksy1~~~-;;;r,;;~;;,y---0 -;-;:;n r:unicnno-lokciowy _2Q3j~ 10 odwroccnia ·- ~~~-l_ __ ramicnno-promit!niowy fl<:'_!Il)' "::'_)'J:l.fOSl i odwroccnic 90 ".;ßi~cic, 50° odwracania

______ ·-

-

- o-- -

- - - o - - - - - - - · - - --o-

--

_ 50 odwroccnia j 500 odwn\ccni:_1_ _ _ _ _ __ .~)~ja ncutralna .~)'prost, odwicdzcnic lckkic zgi_~cic _maksymalnc zgi~cic 1 lckkic zgiccic maksymalna opozycjil_ lckkic zgi~cic wyprnsl· 30° zgi~cia, 30° odwicdzcnia, lck- wyprost, odwicdzcnic, rolacja k . __:'. rotac1a zcwn~trzna wcwrn;trzna 1 0 kol:!ll_O~---------- __ 25 _'.:gisc;_i<_I- - - - - - · - - - - - - - ~\')'Prost,_____________ _ 0 . 10 wyprostu pomit;dzy inwcrsj:\ . . skokowo-golc1110wy . ' · maksymalnc zgu;c1c a cwcrs1a~· --- - - - - - - - • -1- ----1 . . 1 . . s ko k-owo-]2_I_~lowy -~Y~Ja ncutra na m wroccmc mi<,"~~yslQpowc ~vcja ncutralna odwroccnic ~powo-srodslopnc .11ozycja ncutralna odwr6ccnic sn\dstopno-paliczkowc -~.zsja ncutralna wyprost rniGdzvpaliczkowc blizszc i dalszc lckkic zr"iccic wyprost pron1icniowo-lokciowyJ:li~.szy_ _ _2~~o_'.:g._i_<;cia,

~imicniowo-lokciowy

Waz.nc jcst röwnicz sprawdzcnic czucia kor1cowcgo ruchu (poclczas ruchöw bicrnych). Frcddy Kaltcnborn zmodyfikowal cipracowany przcz Cyriaxa podzial nicprawicllowych oclczuc kor1ca ruchu. Wyr6:Z.nil on nasl<;puj;1cc rnozli-

253

1We!ody ki11ezy1crapeu1yc::11e

dalszy_ _ ~micniowo-nadg:~!:slkowy_____ • sr6drsczn_c~:11aliczkowc II-V____ sn\drsczno-11aliczkowy kciuka micdzypaliczkowc blizszc i dalszc . b 1oc1rowy

35 odwroccnia

J__Q~\Vroccnia

Wyniki wszystkich tych baclal'l pozwalaj<\ wcdlug konccpcji Kallcnborna na postawicnie cliagnozy tymczasO\vej. Mozna wic;c pokusic si9 o lcczcnic wst<;pnc. Jcgo skutecznosc potwicrclza obccnosc clysf'unkcji i diagnoza slajc si9 aktualna. Jczcli lcczcnic prölmc nie przynosi rczultalu, nalczy clokonac wcryfikacji zaslosowanych baclari.

Tcrnpia N<üwazniejszc celc terapcutycznc mctody moz.na przcclstawic w kilku punktach:

Dziahmic o charaktcrzc przeciwb6Iowym

* Kallcnbont

„.,,

F.tvl.: Or1/wp1'.dic Manual T/ierapy fnr P/lysical Therapist.1'. Nrmlic Sysw11: GMT K11/te11/iom· Evicnt/I Conccpt. Thc Journal of Manual and Manipulativc Thcrnpy, 1993, 1/2, 47--51. l'ozycja spoczynkowa lub td. aktualna pozycja spm:zynkowa jcsl lo puzycja, w ktozycja zaryglo\vana jesl przcciwi<..·1lstwcm powy7.szej. Powicrzchnic stawowc pozostajt\ zc sob;\ w maksynwlnym konlakcic. Torcbka stawowa i pozostak clementy mi<;.kkic ><\ w pclni napi\'.lc. Zar6wno trakcja jak i mobilizacja S<\ w lakicj sytuacji znacwic 11\rudnionc. Wyzcj wymicniona pozycja znajrlujc jcdnak zaslosowanic w lcczc11iu, ponicwai. poprzcz zaryglowanic w nicj stawu, sily 11:u1 \vywanc przcnoszonc s:\ 11a staw 11ast1·p11y. Umuzliwia tu skutecz1q, wysocc specyficzn<\, a 1.;irazclll oszcz\'.dn<\ dla clcmcnl6w slawowych lcrapi~.

unicruchomicnic ogölne i rnicjscowc; clzialania fizykoterapculycznc; post<;powanic spccjalnc -"lrakcja Lröjplaszczyznowa (w stopniu I i II), wibracjc, oscy!acje;

Srodki zwii;kszaj:1cc zakrcs ruchomosci nakicrowane na tkanki mi(,'.kkic: masaz (klasyczny, funkcjonalny, poprzcczny); lcchniki poizomclryczncj rclaksacji; bicrne rozciqganie przykurczonych struklur (Lrakcjc w stopniu III); przcznaczonc clla slawöw:

KINEZYTER!\Pli\

258

przykurcz odwicdzcniowy lub zgic;ciowo-oclwicclzcniowy prawcgo stawu biodrowcgo z kompcnsacyjnym skosnym ustawicnicm obn;czy bioclrowcj; powstanic lcwostronncgo skrzywicnia w lc,;cl:Z.wiowym oclcinku krc,;goslupa zc skr6ccnicm tkanck okolostawowych strony wklc;s!cj; prawostronnc wygic,;cic ki-c,;goslupa w oclcinku picrsiowym lub lc,;clzwiowopicrniowyrn (czc,;sto okrcslanc jako skrzywicnic icliopatycznc)*.

1'vletody ki11ezy1crapewycz11c

259

wyr6wnanic zakrcsu ruchornosci, w tyrn glCJ\vnic zgic;cia i przywicdzcnia w stawic biodrowym. Powyzszc (:wiczcnia u clzicci mlodszych spdniajq glöwnic funkcje;~ profilaklycz1111; rcclrcsja skr6conych clcmcnlöw okolostawowych wklc,:slych stron skrzywicr1; wzmocnicnic „gorsctu mic;sniowcgo". Stosowanc cwiczcnia autor podziclil na:

Badanic Jcclnym z picrwszych objawöw stwicrclzanych w czasic baclania czynnosciowcgo jcst zaburzcnic toru ruchu krc;gosh1pa w plaszczy:lnic strzalkowcj. Wyboczcnia tulowia w jcclm\ zc stron S<\ szczcg6lnic. widocznc przy powrocic do pozycji wyjsciowcj. Mozna r6wnicz stwicrdzic czynnosciowc skr6ccnic lcwcj k011czyny clolncj. Barclzo skutccznym krytcrium occny jcst - wccllug Karskicgo - analiza baclania racliologiczncgo. Na racliqgrarnach zauwazyc mozna nicsyrnctrycznc ustawicnic kosci krzyzowcj oraz f)\·obnc przcsunic,~cia w obrc,;bic spojcnia ldnowcgo. Czc,;sto wicloczny jcst nicim\wicHowy ksztah krc.~gu L; (sklinowaccnic trzonu) oraz jcgo bocznc przcchylcnic w lcwo. · Waznyrn-clcmcntcrn baclaniajcst occna zakrcsu ruchomosci dotycz11ca gl6wnic rcjonu obrc,;czy bioc!rowcj. Szczcgölnic znamicnna jcst r6znica w ruchu przywicclzcnia staw6w bioclrowych. Zclanicm Karskicgo, im wic;ksza r6znica ruchomosci tym wic;kszc ryzyko progrcsji skrzywicnia.

podstawowc - prowaclzonc inclywiclualnic; majq na cclu maksymalnc zwic,;kszcnic zakrcsu ruchornosci: pozycjc uloieniowc - utrzymywanc 1-2 goclziny dzicrmic; - bicrne cwiczcnia rcclrcsyjnc (ryc. 115).

Tcrnpia Autor mctody uznajc - zc wzglc,;clu na fak:t, iz lcczcnic utrwalonych, zaawansowanych bocznych sk:rzywic1l. krc,;goslupa jcst proccscm cllugotrwalyrn i rclatywnic skomplikowanym - zc najlcpszyrn sposobcrn zmnicjszania, a nawct zapobicgania skutk:om tcj wacly postawy jcst jak najwczcsnicjsza profilaktyka. Jcclnakzc clob6r sroclk(iw tcrapcutycznych zalczny jcst od ctapu clysfunkcji. W sytuacji utrwalonych zmian kostnych nalczy rozwazyc mozliwosc przcprowaclzcnia korckcyjncgo zabicgu opcracyjncgo, kt6rcgo zaclanicm bc,;clzic wyr6wnanic zaburzoncj osi krcegoslupa. Aby zapobicc ocltworzcniu waciy, Karski clokonujc r6wnicz przcci\,cia powic,;zi uclowcj, eo ma za zaclanic wyr6wnac ustawicnic obrc;czy bioclrowcj. Zostajc dzic;ki tcmu przcrwany hu1cuch przyczynowo skutkowy progrcsji skoliozy: skosnic ustawiona obn,:cz micdnicza skr~ccnic ko.5ci krzyzowcj - wygi~cia h;dzwiowcgo i picrsiowcgo odcinka kr~goslu pa. W przypadku mnicj zaawansowanych zmian rnozliwc jcst prowaclzcnic lcczcnia zachowawczcgo, kt6rc ma na cclu: Rycina 115. Przyklad cwiczeri reclresyjnych czcsciowo wcdlug Karskiego.

* Karski T.:

Kontrakturen und lVachstwnsstiirungcn im lli?fi- und Beckenhcreich in der i\tiologie dL·r sogent•11-

111cn „idio!'atischcn Sk1:/iosen" -bio111ec/11111isc/11' Üherlegungcn, Orthopfülischc Praxis, 1996, 3/32, 155-160.

'"~····

r

1 1

260

K!NEZl"l'ERAPI/\

cwiczcnia czynnc prowadzonc w pozycji stoj<\ccj (zgic;cia, sklony bocznc i skn;:ty kn;goslupa) - kazdc cwiczcnic powtarzanc jcst 100-200 razy clzicnnic z utrzymanicm pozycji ko!'lcowcj przcz 10---15 sckuncl; uzupclniajitcc - r6wnie:l. i ich zaclanicrn jcst zmnicjszcnic ograniczcli ruchomosci; prowadzonc s<\ onc jcclnak zcspo!owo. Najcz<,~scicj wykonujc sie;. je \V pozycji sic(lz<\ccj. Dia poprawy cf"cktywnosci cwiczc11 Karski przccl lub w trakcic rcdrcsji stosujc zabicgi fizykalnc. W kaz.dym l:wiczcniu po razic rozci<1gania skröconych clcmcntöw okolostawowych nast<,:pujc izomctrycznc napic;cic mic;sni oclpowicclzialnych za utrzymanic prawid!owcj postawy ciala. Zc wzglc,~clu na omawiany wczcsnicj mcchanizm wady i kluczow<\ rol<,~ asyrnctrii rnicclnicy w jcj progrcsji, autor czc;sto zalcca zastosowanic kompcnsacyjncj wkladki ortopcclyczncj wyröwnuj<\ccj dlußosl: ko1iczyn clolnych. .Jeclnoczc!>nic jcst 011 zwolcnnikicm uczc>'stniczcnia usprawnianych clzicci w r6znorodnych zajc;.ciach sportowych, co - Jcgo zclanicm - nrnozliwia szybkic zwic;.kszcnic sily i wytrzymalosci gorsclu mic;.sniowcgo.

3.3.10. Mctoda Klappa Rys historyczny i podstawy tcorctycznc l{udolr Klapp, pracujqc po ukoi'lczcniu sludi6w mcdycznych jako asystcnt profosora Augusta Bicra, przcclstawil na pocz;1tku XX w. kinczytcrapculyczrn\ mctodc;. tcrapii wacl postawy. Ncgowala ona obowi<\Zuj:icc w tyrn czasic zasacly bicrncgo postc,~powania w przypaclkach skolioz*. Klapp uclowoclnil, prowadz;w badania na zwicrzc;Lach, ;i,c 11ajwazn1c.isz<1 przyczynq progrcsji bocznych skrzywic1i krc;.goslupa jcst utrzymywanic stojqccj postawy ciala. lclcq przcwodni<\ mctocly, ktürcj picrwszc kursy odbyly sie,~ juz. w 1905 r., jcst zatcrn za!ozcnic, zc ncgatywnym nast<,:pstworn pionizacji mozna zapobicgal: przcz wykorzystanic w l:wiczcniach pozycji klr.ku podportego. Pozycja La jcsl barclzo clobra clla prowaclzcnia cwiczcü röwnicz i cllatcgo, zc oclci<1zcnic krc;.goslupa zwic;kszaj<1cc zakrcs ruch01nosci i zm11icjszaj<1cc napic;cic mic;.\11iowc utatwia korckcjc; oraz slwarza lcpszc warunki pracy clla ukladöw oddcchowcgo i krwionosncgo. Opracowanc przcz Klappa C::wiczcnia szybko znalaz!y sie;. w prograrnic Wyzszcj Pruskicj Szkoly Wychowania Fizyczncgo. W 1926 r. w Poczclamic olwarto picrwszy osroclck tcrapcutyczny. Nastc;.pnc szpitalo-szko!y powsta!y w Spandau i Magclcburgu. W tych osrodkach clzicci spc;clza!y 5 dni, ucz<\C si<;: i l:wicZ<\C, natomiast na pozostalc clni tygoclnia powraca!y clo micjsc swcgo stalcgo zamicszkania.

• Rogatty R.: Afrt11d11 Kl111111a w n·lwhilitacii /;11c:11ych skr:ywi"'i krrgos/11pa (lllatcrialy nicpublikowanc). /\ WF. Warszawa, 1983.

!11etody ki11ezyterape11tycrne

261

Kolcjnym zaloz.cnicm mctocly byla zasacla tzw. stcrow
w

Do innowacji przcdstawionych przcz Klappa powszcchnic clo dnia clzisicjszcgo) zaliczyc mozna:

(wykorzystywanych

wprowaclzcnic cwiczcil w woclzic - cfckt oclcüizcnia i rozluznicnia uzyskiwany przcz cisnicnic hyclrostatycznc oraz tcmpcratun; sroclowiska woclncgo; zaslosowanic slrojöw gimnastycznych - umozliwiqj<\ tcrapcucic wzrokow<\ kontrolc;. cwiczcl1; wh1czcnic w proccs tcrapii zajc;.c zcspolowych w salach gimnastycznych; higicnc;. l:wiczc11- z;ijc;.cia usprawniajc\cc prowadzono zwyklc przy olwartych oknach; po kazclcj zmianic l:wiczqcych grup zmywano pocllogi; wprowadzcnic przyrz<1döw i przyboröw clo l:wjczc11 - nicröwnc ,porc;.czc, rc;.kawicc i nakolanniki ochronnc z filcu; · naukc; cwicze11 profilaktycznych - Klapp uznaj<\C, zc wczcsna profilaktyka jcst barclzicj skutcczna niz skomplikowanc proccdury lcczniczc, zalcca! czc;sle przcprowaclzanic proslych l:wiczci1 w warunkach clomowych; organizacjc; kolonii zclrowotnych**.

1

* Klapp ll.: /Jas Klap.w:lll' Kri„chvcr/(J/1rc11.

H•

Georg Thiemc Verlag, Stuttgart, 1966.

\VcisJ1og G.: klctody us1>rrrn 11ia11ia lecznic:.l'go w u•adach, sc:lwr::eniach i ura:.ach krc·goslupa. PT\VzK, Katowicc, 1969. 1

1

1

)

"

262

KINEZYTERJ\PJJ\

Badanic :

W ocenie stanu kliniczncgo swych pacjcnt6w Klapp uwzglyclnial wzajcmnc ulozenic nasti;pujqcych obszar6w ciala: szyi i glowy; obryczy barkowcj; lopatck; tr6jkqt6w talii; micclnicy; ko11czyn clolnych. Doclatkowo occnial tcz: symctrii; klatki piersiowcj; zarys plcc6w w sklonic; ruchomosc krygoslupa; wysklcpicnie st6p; og6lnc umii;snicnic ciala*.

\· t,\

Mctody ki11czytcrnpeutyczne

263

„w~zowanic" - umozliwiaj<\Ce rozcic\gnii;cic mii;sni okolokri;goslupowych; „zaj~czc skoki" - 6wiczcnic wzmacniajqcc mic;snic grzbictu i brzucha; sto-

sowanc przy wszystkich typach skrzywic11; „wielki luk" - umozJiwiaj<\cc wzmocnicnic mii;sni grzbictu i uruchomicnic stawöw kri;goslupa; rü:lncgo rodzaju „ch6cl na kolanach" (np. z wyprostcrn tulowia, zc sldoncrn tu!owia w bok, kifotyczny, kifotyczny z wyrzutcm kol'lczyn g6rnych)cwiczcnia tc wzmacnialy mii;snic grzbictu i obrc;:czy barkowcj, mogly by6 stosowane symctrycznic w zaburzcniach uksztaltowania krzywizn w plaszczyinic slrzalkowcj w przypadkach plcc6w okn1glych, bqdz asymctrycznic w bocznych skrzywicniach kri;goslupa; rö:lnego typu „gl~bokic czworakowania" (np. z wyprostcrn km'lczyny g6rncj i clolncj, z przcciqganicrn, z zataczanicm kola kol'lczync\ g6rnq)- cwiczcnia tc stosowanc byly w przypaclkach skolioz z jeclnoczcsnym splyccnicm kifozy picrsiowcj (ryc. 116).

Przccl wybranicrn roclzaju i tcmpa cwiczci'1 ustalano cloklaclnq lokalizacji; skrzywier'l, zwracajqc szczeg6lnq uwagi; na skrzywicnia picrwotnc.

Tcrapia Poclstawq mctody byly cwiczcnia wykonywane zcspolowo w jcclnoroclnych grupach, chociaz w poczqtkowym okresic opanowywania cwiczcr'l zaji;cia prowaclzono z kazclyrn pacjcntcm inclywidualnic. Gl6wne cclc cwiczc1'1 wprowaclzonych przcz Klappa to:

tZfJ

zwii;kszcnie ruchomosci kn;goslupa i klatki picrsiowej; wzmocnienie gorsctu mi9sniowcgo; zwii;kszcnie pojcrnnosci :Z.yciowej pluc. Do wainicjszych cwicze1'1 rucbowych wprowaclzonych przcz Klappa mozna zaliczyc: „CZWOrakowanie" - pocJstaWOWC CWiczcnic wykonywanc WC wszystkicb typach skolioz** „slizganie" - zasaclniczy cel tego 6wiczcnia to korckcja plcc6w okr1\glycb; rozciqgniycic miysni picrsiowycb mozna bylo zwii;kszyc przcz bierny docisk klatki picrsiowej clo poclloza;

* Sl9zy1'iski .l. (red.): Postmva cia/a czlowieka i 111etody jej oceny. /\ WF, Kalowicc, 1992. ** Klapp 13.: Das Klapsche Kriechve1ji1hren. Georg Thicrnc Verlag, Stullgarl, 1966.

Ryc. 11 G. Przykladowe cwiczcnia wedlug l
KINEZYTER/\P/1\

264

A1etody ki11ezyterape111ycz11e

265

Tw6rca mctocly podziclil przcdstawionc przcz sicbic cwiczcnia na:

3.3.11. Mct:oda Kostcwicza

111obilizt(jqce - („czworakowanic", „wt;zowanic") stosowanc na pocZ<\tku

Rys historyczny i podstawy tcorctycznc

z:~jc;'.c,

gclyZ. rozlu;l,nialy 111ic;:snic okolokn,:goslupowc i dzi<,~ki tcmu ulatwialy korckcjt; skrzywicnia; wydlui.<(jqcc - rozci:\galy clcmcnly okolostawowc i zwic;:kszaly rnozliwosci korckcyjnc („slizganic", „gl<,:bokic czworakowanic z wyprostcm krn1czyny görncj i dolncj") oraz przygotowywaly do przyjt;cia skorygowancj pozycji pionowcj („chöd na kolanach z wyprostcm tulowia", „zajt;czc skoki"); korekcJ;jne - slosowanc w czc,:sci glc'iwncj zajc;C::; mialy na cclu zrnnicjszcnic nicprawicllowcgo ustawicnia krt;goslupa. Wccl{ug Klappa najlepszc cl"ckty uzyskiwano wplywaj<\C cwiczcnirnni na szczyl skrzywic11ia („.Slizganic", „gh;bokic czworakowanic z przcci:iganicm", „glt;bokic czworak:owanic z zataczanicm kola ko11czynq görn:\", „chö~I na kolanach z wyprostcm tulowia", „kifotyczny chöd na kolanach zc sldoi.1cm \V bok'', „kifotyczny chöcl na kolanach w wyrzutcm kol'lczyny görncj"; „ki rot yczny chöcl na kolanach z poclparcicm Lulowia", „glc;bokic czworakowanic z wyproslcm kot'lczyny görncj i dolncj"); wzmacnfr(jqcc - ich cclcm bylo stworzcnic gorsctu mi~:.Sniowcgo, a clzi<,~ki lcmu i powstrzyrnanic progrcsji skrzywicnia. Do cwiczc11 o Lakim charaktcrzc Klapp z~tliczal: „wiclki !uk", „zaj<,~czc skoki", „glc;bok:ic czworakowanic z wyprostcm k011czyny görncj i clolncj'', „ch6cl na kolanach z wyprostcm tulowia", „ch6d na kolanach zc skloncm Lu!owia w bok". Dia zwic;kszcnia obciqicnia nickl6rc z tych cwiczd1 wykonywano w zwisach na drabinkach lub na skonstruowanych przcz Klappa asymctrycznych porc;czach. Cwiczcnia na port;czach umoZ.li wia!y, clzic,'.ki ustabi lizowaniu micclnicy, dolm\ pozycjc,: wyjsciow<\ clo 6wiczc11 rnic;~.Sni grzbiclu lub brzucha*.

Dolcgliwo.Sci bölowc clolncgo oclcinka krt;gos!upa uznau mozna za jcclm\ z najczc;.Scicj obccnic wyst\,puj<1cych „chor6b cywilizacyjnych". W ostalnich clzicsic;cioleciach powstalo wiclc systcm6w tcrapcutycznych nakicrowanych na rozwi
Badanic Sposöb cliagnozy przcclstawiony przcz Kostcwicza umozliwial barclzo clok!aclnc okrcslcnic stanu pacjcnta. W sklacl badania wchoclzilo: okrc.Slcnic (za pomoq wywiaclu) charaklcru i umicjscowicnia clolcgliwo.~ci bölowych;

Dodatkowo, w rniar<,'. doskonalcnia mctody, Klapp wl:1czyl tcz cwiczcnia dcrotacyjnc polcg;~j<\CC glöwnic na wyzszyrn i bardzicj skosnym unoszcniu ko1'!czy11y g6rncj po stronic wklc;slcj skrzywicnia. Ponicwaz jcclnak nie clo kol'lca doccnial znaczcnic sk!aclowcj rotacyjncj w powstawaniu i rozwoju bocznych skrzywic1'l krc;goslupa, wit;c cwiczcnia clcrotacyjnc nie byly w jcgo mctoclzic zbyt mocno zaakccntowanc. Klapp - poclobnic jak i inni tw6rcy mctod przcznaczonych clla clzicci slwicrclzi!, zc barclzo waznym clcmcntcrn proccsu lcczcniajcst zabawa. Sprawia ona malym pacjc11tom raclo.Sc, pohuclza i wspicra ich rozw
occna stanu ncurologiczncgo pacjcnta - obscrwacja objawu Lasscquc 'a, w tym przcprowadzoncgo z jcdnoczcsnym naciskicm tcrapcuty na llocznic; brzusznq; baclanic oclruch6w rnic;sniowych; pomiar obwocl6w koi1czyny clolncj; pomiar ruchomosci krc;goslupa, occnajcgo krzywizn w pbszczyinic strzalkowcj; pomiar sily mic;sniowcj - clynamometrycznc okrc.Slcnie sily mic;sni brzucha, zginaczy stawu kolanowego i proslowniköw stawu bioclrowcgo; clcktrorniograficzna czynnosc mic;sni; analiza skoliozy rcflcktoryczncj (jc.Sli by!a obccna); analiza zcljc;c rtg AP i skofoych oclcinka lc;clzwiowo-krzyzowcgo krt;goslupa; fotograficzna clokumcntacja postawy pacjcnta**. ·1<

Kostcwicz J.: N.ola .fi:jotcrapii w lcc:eniu s1w1u/ylozy lcdiwimt'l:i (praca na stopic1l doktorn 11auk wychowania

tizyczncgo). AWF Warszawa, 1985 .

" Ku1rncr-Kozii'1ska M.:

K~!l·ekcja

1w1d 11ostt1wy. W. Sz .. i l'.. Warszawa,

1'IH1.

.,„, Zcmba1y A.: Fi:jotempia. PZWL, Warszawa,

1987.

266

K!NEZYTER/\P!J\

Na podstawic tak przcprowadzonej occny stanu klinicznego pacjcnta wszystkich baclanych przyporzt\clkowywano do jcclncj z trzcch grup:

grupa I (okrcs ostry clolcgliwosci) - silny b6l oclczuwany przcz caly czas, znaczne ograniczcnic ruchomosci, zaburzcnia ncurologicznc, zwir;kszcnic napir;cia mir;sni przykrr;goslupowych, obccnosc skoliozy rcflcktoryczncj, koniecznosc przcbywania w pozycjach oclci<\zajqcych; grupa II (okrcs poclostry) - b6le pojawiajt\cc sie; i narnstaj<\CC w czasic stania i poclczas choclu, zmniejszaj<\CC sir; lub nieobccnc w pozycjach Jczqcych, ograniczcnic ruchomosci; grupa III (okrcs przcwlekly) - nicznacznc dolcgliwosci b61owc odczuwane gl6wnic jako promicniowanic do km1czyny clolncj.

/v!c:tody ki11c::yterapc111yczne

267

UsU\picnic clolcgliwosci bölowych w pozyc~ji lei<\ccj pozwalato na zrniarn; sroclk.6w tcrapcutycznych. Do lcczcnia wh1czano cwiczcnia rozluzniajqcc mir;snic grzbietu oraz wyciqgi osiowc zwic,:kszajqcc przcstrzcnic mic,:dzykostnc, np. pul.sacyjny, krzcsclkowy oraz grawitacyjny. Kostcwicz najczr;sciej wykorzystywal wycir\g na stolc pionizacyjnym umozliwiajqcy jcdnoczcsnc prowaclzcnic cwiczc11 wzmacniajqcych oslabionc grupy mir;sniowc. Waz.nq czr,~s(: lcczcnia w lym okresic stanowily zajr;cia w woclzic (ryc, 118).

-·1

i=-1-

Tcrapia· Zasaclniczym cclcm sposobu usprawniania 1hzeclstawioncgo przcz Kostcwicza bylo przywr6ccnic wlasciwych stcrcolyp6w ruchowych. Zaclanic powyzszc spclniano konccntrujqc sie; na nastr;puj&cych zaclaniach: rozluinienic mir;sni grzbictu; wzmocnicnie mir;sni brzucha i prostowniköw stawu biodrowcgo; zwir;kszcnic zakrcsu ruchomosci krr;goslupa. Stosowanc cwiczcnia lcczniczc röznily sie; w zalcinosci ocl stanu usprawniancgo. W okrcsie ostrym obowi<1zywal scisly rczim l6zkowy. Pacjcnt przcbywal: w in<~lywidualnic clobranej pozycji przcciwb6lowcj (antalgiczncj). W tym czasic gl6Wl1l\ funkcjt; spclnialo Jeczcnic farmak.ologicznc - srociki przcciwb6lowc, roz\ufoiajl\CC, przcciwzapalnc. Z obszaru kinczytcrapii SlOSOWlll10 jeclynic CWiczenia izometrycznc mir;sni brzucha (stcrowanc g6rq), mir;sni poslaclkowych i kulszowo-golcniowych (ryc. 117).

Ryc. 118. Cwiczenia stosowane w okresie podoslrym wedl11g l
Wyrninc zrnnicjszcnic oclczuc subicktywnych, charaktcrystycznc clla trzccicgo okrcsu chorobowcgo, pozwalalo na barclzicj intcnsywne stosowanic cwi-

~

!'vlctody ki11czy1crapc/l/yc:11c

K!NEZYTER1\Pl1\

268

cze11 oporowych. Przeprowadzano je w r6:i,nych pozycjach wyjsciowych -gtöwnie antylorclotycznych. W swcj mclodzie autor nie poclaJ doktadnej metoclyki c\viczc11, gclyz uznawa!, :i.c zasada indywidualizacji wymaga clopasowania ilosci powt6rzci'1, liczby serii, zastosowa11ego obciqzenia clo mozliwosci kazdcgo pacjc~1ta (ryc. 1 19).

2()1)

przykurczöw mic;sniowych i wic;zacHowo-torcbkowych; oslabicnia sily mir;sni; chor6b narzqclöw wcwnc;trznych; ogölncgo przcnwczcnie organizmu; zaclzialania czynnika psychogcnncgo; zmiany warunköw pogoclowych*. Maigne bazuj<\c na swych wiclolclnich closwiaclczcniach praktycznych, przcclslawil w latach 60. XX w. wlasm1 mctoch,~ wykrywania oraz likwiclowania zaburzcI1 fünkcjonalnych. Opracowanc przcz nicgo lcchniki mogq byc wykorzystanc w lcrapii wszystkich czc;sci ciala. Wyclajc sie; jcclnak, :lc sq onc m~jbar­ clzicj c!Ckty\Vnc w przypaclk.ach lzw. malych uszkodze1f mi{!dzykr?gowych w obrc;bic jcdnoslki ruchowcj krc;goslupa**. Jcgo zclanicm najcz9stszq rcakcj
„\'

Badanic W picrwszym okrcsic zaburzcnia r6wnowagi slatyczncj nie wystr;pujc\ :laclnc objawy subicktywnc. Jcdynym wyrazem dysl'unkcji jcsl slopniowe ograniczanic zakrcsu „gry slawowcj". Etap naslr;pny - lo pojawicnic sie; clolcgliwosci bölowych, czc;sto w poslaci oslrcj, zwi<\Zanych z przcciqzcnicm lkanki lqczncj i mir;sniowcj. Przcwlclde zaburzcnia czynnosciowc mog<\ prowaclzic do zmian o charaktcrzc strukturalnym. Bardzo dobrym przyldaclcm takicj sytuacji S<\ zmiany zwyroclnicniowc stawöw biodrowych powstajqcc na bazic asyrnctrii napir;cia mic;sni stabilizujqcych l<,~ okolicc;***. Zc wzglr;clu na fakt, iz zablokowanic scgmcntu ruchowcgo jcsl powic\Zanc z poclrafoicnicm sk6ry, lkanki poclsk6rncj i mic;sniowcj, Maignc w czr;~ci cliagnostyczncj swcj mclocly wykorzystywal dotykowq occnc; tkanck powicrzchownych. Badanic palpacyjnc bylo wykonywanc zar6wno micjscowo (w okolicy krr;goslupa) jak i ocllcglc (wzcllui przcbicgu cicrmatorn6w). Na tym ctapic autor mctody konccntrowal sie; na wyszukiwaniu zmian napir;cia mir;sniowcgo oraz wykrywaniu obccnosci poclskörnych zgrubicI1 nazwanych przcz nicgo „zmianami kornörkowo-b6lowymi".

(§_n----------Ryc. 119. Cwiczenia stosowanc w okrosic przcwlcklym wcdlug Kostcwicza.

W mcLoclzic tcj :'.:rccl11i czas usprawniania wynosil okolo 6 tygoclni. Nastc;pnic pacjcntom dobicrano 6wiczcnia, mozliwc clo wykonania w warunkach domowych. Organizowano tc:i, clla nich zajr;cia umbulutoryjnc, kt6rc miaty na cclu utrzymanie osiqgnic;tych moiliwosci funkcjonalnych. Autor mctody zbliionc zalozcnia wykorzystywal r6wnicz i w usprawnianiu os6b z dolcgliwosciami b6lowymi görncgo odcinka krc;goslupa.

3.3.12. Mctoda Maignc'a Rys historyczny i podsta wy tcorctycznc Francuski lckmz -· Robert Maig11e - za glöwnq przyczy1w czynnosciowych zaburzci'1 narzqclu ruchu uznal zuburzenie röwnowagi slalycznej stuw6w i rni9s11i. kgo zdcuücm, powyzsze uszkoclzcnia mog<\ powstawac lub ujawniac sie; w wyniku:

* l'vlaignc R.: Les lvfa11ip11!ation.\' \ll'rtehrales. \lol. J. Expansion Scicntifiquc Francaisc, Paris, 1960. ** Pud lym pojycicm aulor mctody rozumial: dwa St\siadujt\cc zc soht\ kn;gi wraz z l:1czqcy111i je stawiuni (pojcdynczy staw mii;dzytrznnowy z krqzkicm mii;dzykr\'.gowym, parzyslc st:iwy mi1:dzy1yyrostkowc) oraz systcm torebkowo-wk7.t1dlowo-mit;Sniowy.

cllugotrwalc ulrzyrnywa11cj nicprawicllowcj pozycji; wykonania gwallowncgo, nickontrolowancgo ruchu,

*"*

1

Maignc R.: Do11lmrs d'Origi11<' \ler1e/Jra/e cl 'frai1cme111s par Ma11ip11/(//io11s. Exparn;ion Scicntifiquc-l'rancaisc, Paris, 1975.

r

K!NEZYTERJ\P!A

270

!vfetody ki11ezyter11pe11tyc::11c

Kolejna sklaclowa - to badanic zakrcsu ruch6w czynnych i bicrnych oraz occna przcsuwalnosci powicrzchni stawowych (analiza „slizgu stawowcgo"). Wyniki zapisywanc sq na specjalnym cliagramic (ryc. 120)*.

mobilizacjc czym1c

zgii;cie

mobilizacjc bicrnc

1

~

,,

sklon boczny w prawo

sklon hoc1.11y w lewu

~~ rotacja w lewo ~

271

zabicgi z impulscm

"-j/ .

H-.-

.... -,,.-

rnlac:ja w prnwo

wyprost

Ryc. 120. Zapis wynik6w badania rucllomosci wraz z okreslenie~1 nasilenia b6lu wedlug Maignc·a (rozmieszc'Zenie poprzecznycll linii oznacza, w jakim momencie rucllu pojawia si~ b61; ich ilosc okresla intensywnosc objaw6w subicktywnycl1: '. 1- nieznaczne dolegliwosci b61owe 11- srednio wyraZünc - / / 111- intensywne - / / -.

W ostatniej czr;sci bac!ania autor mctoc!y sprawdzal silc; mic;:sni zc szczcg61nym uwzglc;:clnicnicm sily skurczu miQsni wskaznikowych.

Tcrapia Naczcltu\ zasad<\ wszystkich zabicg6w przcc!stawionych przcz Maigne 'a jcst rcgula „bczbolcsnosci i ruchu przeciwncgo"**. Zgodnie z niq, najbarclzicj uzytcczna mobilizacja przebiega w stronc;: niebolcsnq, przeciwrn\ c!o kierunku bolesncgo i ograniczonego. W mian;: poprawy stanu pacjenta mobilizacje wykonuje si<; poprzez polqczcnie clw6ch lub trzech kicrunk6w niebolesnych. Autor metocly poclziclil' stosowane przcz siebic zabicgi mobilizacyjne na: wykonywanc przcz pacjcnta; prowadzone przcz terapcutc;:; wykony;yvane przez terapeut<; z clodatkowym impulscm (manipulacjc) (ryc. 120).

pclny zakrcs ruchomosci zwichniC(cic Ryc. 121. Scliematyczne przcclstawicnie zal
Poszczcg6lne zabiegi prowaclzi sie;: przcz kilka tygoclni, powtarzajqc je eo 2-4 clni. Nasl<;pnie clokonujc si<,~ baclania kontrolnego. Sposröcl przcciwwskazai'l clo wykonania zabicg6w mobilizacyjnych autor wyröznia: klinicznc - slan zapalny stawu, zmiany nowotworowc, zhunania; tcchnicznc - obccnc, gcly nie moz.na znalcic iaclncgo kierunku nicbolesnego. W okresie ostrych clolegliwosci Maigne zalcca swoim pacjcntom cllugotrwalc przcbywanic w pozycjach nicbolcsnych oraz stopniowe wprowaclzanic b.viczer'l rozluzniaj~\cych. Wykonywac je naleiy kilka rnzy clzicnnie w oclst\,pach jeclno- clwugoclzinnych, pocz11tkowo przcz 3-5 mim1t dziennic. Czas cwiczc11 wyclluza sie;: clo 30 minut. Cwiczenia rozluzniajqcc prowaclzi sie;: w pic;:ciu pozycjach wyjsciowych: lczcnic tylcm, poclpör w leZ.Cniu tylcm z oparcicm na przcclramionach, poclp6r w lczcniu tylcm z oparciem na wyproslowanych ko!lczynach görnych, siacl prosty, siacl röwnowazny. Wafoc jcst, aby z pokazanych CWiCZCll pacjent SlOSOWal tylko tc, kt6re nie wyzwalaj11 LI niego zacJnych cloJcgliwosci. 'N okresie ostrym Maignc wykorzystuje tcz masaz tkanck powierzchownych zjcclnoczcsnym hamowaniem punktöw maksymalnie bolcsnych oraz zabicgi trakcyjnc. Z chwih1 usqpicnia clolcgliwosci bölowych cclcm terapii staje sie;: oclzyskanie r6wnowagi statyczncj uklaclu mi\,sniowego i. stawowcgo. Zaclanie to jcst rcalizowanc przez wzmacnianic oslabionych i rozci<1ganic skr6conych grnp mic;:sniowych ornz kszta!towanic koorclynacji ruchowcj.

*Sachse J.: klamwlnc hada11ie i foc:enie 11ruclu1111iajr1ct! ,\'ttm•y k01iczy11. PZVVL, \Varszawa, 1980. Rakowski A.: K1:rgos/11p w stresie. GWP, Gda1isk, 1994.

**

KINEZY1'ERAPIA

272

Merudy ki11ezyrera1}('U/ycz11c

273

Badanic

-~

llycina 121. Przyl\lady mobilizacji wcdlug Maignc '
Spos6b cliagnozy opracowany przcz australijskicgo fizjotcrapcuti; charaktc-. ryzuje barclzo cluza clrobiazgowosc. Pacjcnt jcst baclany po zastosowaniu kazclcj kolcjnej lcchniki lcczniczcj, aby sprawclzic, jaki wplyw wywar!a ona na objawy i syrnptomy w oclnicsieniu clo: bölu, ograniczcnia ruchomosci i napi«cia mi9sniowcgo. Zrniana tych paramctröw clajc wskazöwki;, jak powinno byc przcprowaclzonc clalszc lcczcnic. Picrwsz~\ czi;sci;\ badania jcsl occna subicktywna. Poclczas nicj tcrapcuta zaznacza, na spccjalnym cliagrarnic (tzw. z ang. „bocly chart"), wszystkic informacjc uzyskanc ocl pacjcnla. S<\ to: obszar bolcsnosci, cz9stotliwosc, rodzaj, intcnsywnosc wrazci1 subicktywnych. Doclatkowo szuka si9 pohiczci1 pomii;clzy intensywnosciq objaw6w i ograniczcnicm ruchomosci a aktywnoscü\ clnia coclzicnncgo* (ryc. 123 ).

3.3.13. Mctoda Maitlanda (australimz :approach) 1 Rys historyczny i podstawy tcorctycznc •: Zclanicm australijskicgo fizjotcrapcuty, Gcoffrcy'a Maitlancla - twörcy jcdncj z konccpcji tcrapii manualncj - w pracy spccjalisty rchabilitacji najwaznicjszym cclcm jcsL rozwiqzanic clancgo problcmu runkcjonalncgo: znicsicnic odczuc b6lowyc11, przywröccnic nalczncj ruchornosci, wyröwnanic napi<;cia mic.~sniowcgo*. Tcrapcuta spdnia tc zaclania poprzcz clokladnq obscrwacj<,'. objawöw chorobowych i zastosowanic najwhtsciwszych w clancj sytuacji Lcclrnik tcrapcutycznycli. Natomiast oclpowicd?. na pytanic, jaka byht bczposrcclnia przyczyna clysfunkcji, nie jesl w wic,~kszosci przypaclköw clla procesu lcczcnia najwaznicjsza. W opracowaniu teclmik cliagnoslycznych (pocl koniec lat GO. XX w.) Maitland posluzyl si<,'. pracallli szwcclzkicgo ncurochirurga, Alfa Brcigc 'a baclajqccgo zalc:lnosci mic,xlzy ruchallli kn,~goslupa a objawami bölowymi zc strony OUN - tzw. „slump test". Przyclatne okazaly sie tez closwiaclczenia L. Elwey, ktöry, stosujt\C odpowiednic sckwencjc ruchowe oclcinka szyjnego kn;:goslupa i stawöw obn;:czy barkowej przcclslawil tcsty napii;ciowc ko!lczyn görnych. Zaslosowanic röznych, pocl wzgli;clcm sily i amplitucly, stopni rnobilizacji wywoclzi si<; z prac .Jcannc-Maric Gannc. Powyzsze tcoric stanowiq znakomilc uzupdnicnic opisancj przcz Malzacka i Walla (1965), a wykorzystancj przcz Maillancla, tcorii bramkowcj**.

* Maitla\HI Ci.: J\p/icolio11 rf111a11ip11/r11io11. l'hysiolhcrapy. 1'!70. 56. 1-7. *" Wcdlog tcj hipotczy w istocic galarctowatcj rogüw tylnych nlz.cnia kn;gowcgo znajduj;1 si\: kom6rki 1ra11smisyj11c udpowicclzialne za „porz<\dkowanie" wra7.c1'1 czuciowych i bt'llowych. Komürki lc mogt~ blokowac'.; przc~ wodzcnic odcwc nociccplywnych (zarnk11i1:cic wr\1t wcjscia 1lla wrazcri b6lowych), jäcli jcdnoczc:inic zaktywizujc si\' rccqitory czucia, przcsylaj;1cc wrai.cnia doiykowc wacwic szybcicj (wlliknami typo /\ o dui.cj szybkosci przcwodzcnia) niz b6lowc. Rozwini<;cicm tcj tcorii jcst zasada podw6jncj brarnki uz.naj<1ca, zc hamowanic hocli.cüw nociccptywnyeh mu'i.c zachoclziC zarc'iwno w ohn;hic rdzcnia kr~~gowcgo jak i 11a poziomic pnia m6zgu przcz tw6r siatkowaty. Za Wrzosck Z. llawro R.: \Valka: luilemjako i111egra/11a c:{•.ic pro/i· /aktyki ostcopuru:y. Fizjotcrapia, l '194, 2/2. 1~J-2 l.

-----IJ-\~

\~

dolegliwosci b61owe przy dlugotrwalym / obci4zeniu

b61 Ci
~ sporadycznc parestezje okolicy stawu lokciowego

Ryc. 123. Przedstawiony przez Maitlanda spos6b graficznego zapisu infonnacji uzyskanych od pacjenta dotycz4cych jego stanu.

Jak w kazclym baclaniu subiektywnym przcprowaclza si9 röwnie:l cloklaclny wywiacl chorobowy. Najwaznicjszc pytania, na ktörc tcrapcuta musi znalczc oclpowicclz to: jakie ruchy lub jaka postawa wywol:uj<\ b6l; po jakim czasie on wysti;pujc, z jak<\ intcnsywnosciq przcbicga i jak cll:ugo trwa. Oclpowicclz na tak postawionc kwcstic pozwala przyporz<1clkowac küzclcgo pacjcnta clo jcclncj z eztcrcch grup klinicznych:

" Van Eck V., van Engclcn Ylona.: 1'l1e l'/11ats1111111Co11cep1„1iw111111!11/". Hogcschool van Amsterdam, Inslituut Fysiothcrapic, 2001.

r 274

1Hctody ki11ezyterape11tyc:11e

K!NEZYTERJ\P/1\

SIN (scvcrity, irritability, nature) - grupa pacjentöw w stanic ostryrn, ruch nawct w rnalym zakrcsic powodujc silny b61 utrzymuji\cy si<;: przcz d!uzszy czas; EOR (end of range) - b61 pojawia siQ tylko na koncu zakrcsu ruchomosci; ROM/PDM (rangc or motion/pain cluring movement) - b61 twa caly czas podczas wykonywania dancj czynnosci; MP (rnomcntary pain)- b61 pojawia sice tylko po dluzcj trwaj;1cym obci;1zcniu*.

275

poszczegölnymi czynnikami oraz stopnicrn i sposobe111 wykonania mobilizacji* (ryc. 125). c ,---------,

§

ac -· intcnsywnoSC dole9!iw0Sci •1tJ -. pr;1wkllowy, nalciny zakrcs rucl1om0Sci rlowolnego :;tawu {k;1t~wty lull clocL:illiowy), w okrc~lonym, pojlXlJ'IH.:zym kierunlrn ., ltonioc osi.:rnatr1coo {patolOIJfcnwuo) 7.i1k1c;;u ructHJ

f' 1 -· mioj!;ce rozpocz•;cia bÜ!lJ P:~

-· inten[.yvmoSC bOJu w punkch: l

S 1 - rniujsc:n 7.wiql
EÜlp drugi stanowi badanie obicktywnc - w tcj czc;sci occnic podclawanc s<\ nie tylko struktury i stawy zn;~jdujqcc sice w obrc;bie obszaru b6lowcgo, alc i tc, kt6rc rnogq na tcn obszar sw6j böl rzutowac. Przyclatna jcst röwnicz opracowana przcz Maitlanda idca tzw. „kwaclrant6w" - kornplcksowych wzorcöw ruchowych, spccyficznych dla kazclego stawu. W czasic ich wykonywania badany staw, jego torcbka stawowa, wi9zaclht i clcrnc;pty stabilizuj<1cc S<\ maksymalnie rozci<\gane. Pojawicnic sice bölu albo zaburzcn,ic przcbicgu linii kwadrantu okrcsla rnicjscc clysrunkcji, a posrcclnio i roclzaj uszkoclzcnia. Innymi slowy, baclajqcy za pornoe<\ kwaclrantu sprawdzajakosc ruchu na granicy mozliwosci ruchowych stawu. Kwaclranty ruclm szczcg6lne znaczcnic cliagnoslycznc rnajq w stawach kulistych** (ryc. 124).

~

~

A

niefizjologiczna trajektoria wzorca ruchowego

/

1

~

niefizjologiczna lrajektoria wzorca ruchowego

niefizjologiczna tra\ektona wzorca

~wego

ß zesp61 ramienno-barkowy

A

ß staw bioclrowy

Ryc. 124. Wybrane kwadranty ruchu wecllug Mait\anda A - prawidlowy przebieg kwadrantu B - nieprawidlowy przebieg kwadrantu.

W swym systcmic Mailland wykorzystuje r6wnie:l iclcQ cliagram6w ruchu, oceniaj<\Cl\ böl i jcgo intensywnosc w oclniesicniu do zakresu ruchornosci. Diagram tcn obrazujc zachowanic sie; waznicjszych objaw6w clysfunkcji w pojcclynczym ruchu. Za jego pomoct\ mo:lna inlerprctowac powi<\zania pomiceclzy

* Maitlaml G.: Pcriphcral manipulation. London, Buttcrworths, 1977. ** Przykladowo fi1Jologiczny kwadrant slawu biodrowcgo stanowi sckwcncja rotacji wcw1H~~trzncj, a nastypnic udwicdzcnia, rotucji zcw11t;lrzncj

ruch6w zgiycia, pr1.ywicdzcnia,

i wyproslu. Dia stawu ra1nicn11cgo analo-

giczny kwadrant wygh\da nastqrnjqco: odwieJzcnic, rotacja zcwnytrzna, przywicdzcnie, rotacja wcwnytrzna, wyprost.

S2 - poziorn nupl9cia mi•;Sniliwo~Jo w punkcit)

n1 - flli(:j~co ro;:puc.:9c.:ia oporu fl:? -· stopiurl oporu w pun~;ciu L

a

~-L

, S1 / / Rt

P1

J

b

Ryc. 125. Przyklad cliagramu rucilu (cz(!Sciowo weclluo Maillancla) '1

Tcrapia Dob6r srodköw lerapcutycznych jcsl scislc uzalcz.11iony ocl in!ormaC.JI uzyskanych w czasie baclania. Najogölnicj rzccz ujmujqc, Maitland wyröznia clwa roclzaje stosowanych w rnetoclzic .~roclküw 1crapcutycznych, chociaz. sarna liczba zabicgöw jest 11icograniczona i moz.na je zawszc moclyfikowac oraz dostosowywac do inclywiclualnych wymagai] pacjenta. Do glöwnych sposohöw terapcutycznych autor zalicza:

mobilizacjc - bicrnc, rytmicznc oscylacjc w obrcebic aktualnic clostqmcgo zakrcsu ruchomosci (zaröwno kc1towej jak i doclatkowcj). Ccchq charaktcrystycznc\ clziahu'l mobilizacyjnych jcst ich wykonywanie pocl pclrn1 kontroh1 zc strony pacjcnta, eo oznacza, ze osoba lcczona mozc w kazclej chwili „zablokowac" przcprowaclzcnie zahiegu. Mobilizacje wykonywac: mozna w cztercch röznych stopniach: stopicü 1 - ruch o rnalcj amplituclzic, wystcepujqcy w poczi\tlrnwym zakrcsic ruchu. Mobilizacj<; w tym stopniu wykonujc sice 2-3 razy w scrii, za kazclym razcm po okolo 10 sckuncl, z 10-1 S sckundami przcrwy pomiceclzy powtörzcniami. Zabiegi te najczc;scicj wykonujc si~~ u chorych z grupy S!N. Wyröznic moZ!la lcclrniki stabilne - ruch i zatrzymanie (stosowanc w przypaclkach znacznej bolesnosc;:_i i obronncgo napicecia micesniowcgo) oraz rytmicznc - zwicekszajqcc zakrcs ruchomosci; stopicü II - zabicg wykonywany jcsl z clui<\ amplituclq w sroclkowym zakresic ruchu. Wybrana tcclmikajcst wykonywana 2-3 razy w scrii i za kaz.dym razem trwa okolo 20-30 sckuncl z pölminutowymi przcrwami pomiceclzy powt6rzeniami. Najcz<;:scicj stosujc sice jq u pacjent6w z gmpy EOR; " Mailland G.: \!eriebml ma11ipulmio11. London, Butlerwonhs, 1986.

KIN EZY'/E/\/\P //\

276

!vfetody ki11ezyterape11tycz11e

277

stopicü lll - ruch o duzcj arnplitudzic na koücu zakrcsu ruchomosci. Wybrana tcchnika jcst wykonywana 4-5 razy w scrii, za ka:i,dym rnzcrn trwa okoto 30--CiO sckund -z jccl11omi11utowymi przcrwami pomi<;clzy poszczcg6lnymi puwtörzcniami. Technik<; wykonujc si<,\ gcly na ko11cu zakrcsu dostc,~pncj rucliomosci stwicrclzic mozna wyst<,.~1iowanic zaröwno bölu jak i oporu tkankowcgo; stopicli IV - mala arnplitucla na ko11cu zakrcsu rucliu. Ta wcrsja rnobilizacji wykonywana jcst nicmal iclcntycznic jak w stopniu !rzccirn, wystc,:puj~\ dla nicj röwnic:i. i podobnc wskaz,ania. Wi<;kszosc mobilizacji wykonywac nalc:i,y w ,tcmpic 2--4 powtörzci'1 na sckund<;. Taka cz<;stotliwosc rna -- zdanicrn autora rnctudy - dzialac, poprzcz pobuclzenic 111ccha11orcccptoröw II lypu, hamuj~\co na przcwoclzcnic boclzcöw nociccptywnycli.

,·

manipulacjc (V) - nagk, szybkic wykonariic rnchu przckraczaj~\ccgo aktualnic clost~:pny zakrcs ruchomosci. Przcbicgaj<\ onc bez kontroli zc strony pacjcnta* (ryc. 126). '

III

------ --rn /\

·--· B IV

1

r

V

A - pozycja poczcitkowa f3 -- konicc zakrcsu rucllu (prawidlowcgo)

r

r!

Hys. 126. Schernatycrnc przedstawienic sposob6w wykonania rnobilizacji i manipulacji wedluu Maitlanda.

Zdanicm Maitlanda, b61 i jcgo oclnicsicnic do zakrcsu ruchu jcst najwa;i,nicjsz;\ wskaz6wkq clla zaslosowania clancgo stopnia mobilizacji (I, II, III, IV)** lub mani pulacji. Vv' ccllug twörcy mctody, zawszc nalc:i,y dobrac najclclikalnicjsz<\ Lcchnik<; umozliwiajqc'\ popraw<; stanu pacjcnta. Zabicgi lcczniczc wykonujc sice pocz<\tkowo coclzicnnic, jcdnak w miar<; poprawy slanu osohy lcczoncj slopniowo zmnicjsza si<; ich intcnsywnosc.

>t·

.,„,.

Ryc. 127. Przyklady mobilizacji i manipulacji wcdlug Maillanda.

Maitlancl przcclstawil r6wnicz zasacl<; wykorzyslania tcst6w napiyciowych ncrw6w kor'lczyn g6rnych i clolnych oraz tul:owia*. ··

Plcwa tv1. i wsp.: TerctfJill 111a1llwl11u wct!lug 1w•toily Gctdfi·t·ya /i.lait/wula \\' ::.orysie, Fizjotcrapi'a, 2000, 8/J,

37-43 .

Na przyklad, jcSli ht\l pojawia si\~ n,1 kmku zakresu rucho1110Sci ··· wskazujc tu na zalmrzcnia tka11ck kurczliwych lub problcm 1.cw11;1tr1,stawowy. Zakca11cjcsl wtcdy zaslosowa11ic 1 lub II slop11ia mobili1,acji. Jci.di bul i op(ir pojawiajt\ si1,~ rni'.Clll na ko1k:u zakresu n1chomo.~ci. tu n;~jprawdopodolmicj obccna jcst dysfu11kcja stawowa - wykor1,ystujc si~ wtcdy Ill lub IV slupic1·1 111obili1,acji.

* lands, Plaatsman G.P.: 1994.

Fu11ktionsunters11ch1111g f)iagnose Physiotherapcuti.w:hc IJt!lwndlung. Hccmstcdc. Ncthcr-

1,j '!'\

K!NEZY'/'EN!\P !!\

278

3.3.14. Metoda Majocha Rys historyczny i podstawy tcorctycznc Mctoda zostala opracowana przez Stanislawa Majocha na przelomic lat 50. i 60. XX w. w Stolecznym Centrum Rchabilitacji Schorzcr1 Narz<1clu Ruchu w Konstancinie*. Pocz&tkowo metocly wykorzystywano gl6wnie w terapii bocznych skrzywiei'1 kn;goslupa. Wecllug autora, najwaznicjszc w zatrzymaniu progresji skrzywicnia Si\: nauka nawyku utrzymywania prawicllowcj postawy ciala oraz wzmacnianic gorsetu mit;sniowcgo. Inne cechy mctody to: rczygnacja z 6wiczc!1 asymctrycznych, przcprowaclzanie korckcji biernej lub czynncj przccl kazclym cwiczenicm oraz rclatywnic duze obci<1zcnia trcningowe - bazujqcc gl6wnic na cwiczcniach 0 charaktcrzc· izomctrycznyrn lub cwiczcniach izotonicznych z oporem submaksymalnym. Cz<;slo wykorzystywano tc:l syncrgic mit;sniowc. Z czascrn, po zmodyfikowaniu nickt6ryo,!1 6wiczc1'1, mctQ(h\ zaczylo sie; poslugiwac w leczeniu choroby Scheucrmanna oraz w cclu zmnicjszania clolcgliwosci b6lowych dolncgo oclcinka krt;goslupa**. Badanic Zgoclnic z zalozenicrn autora, w tcrapii wacl postawy jcclnym z waznicjszych problcm6w jcst takie przcprowaclzcnic baclania poCZ<\tkowcgo, aby mozna bylo cloklaclnic occnic stan kliniczny pacjcnta oraz ustalic jcgo mozliwosci korckcyjnc. Wykorzystujqc swc wielolctnic c!oswiaclczcnia, Majoch opracowal wlasny schcmar post<;powania cliagnostyczncgo. Najwaznicjszymi jcgo czt;sciami s<\ pomiary: wzrostowo-wagowc: wysokosc i cit;zar ciala; cllugosci wzglt;clnych i bczwzglc;dnych kot'lczyn clolnych; obwod6w klatki picrsiowej i talii - zar6wno w ustawicniu wclechowym jak i wyc!cchowym; wartosci krzywizn kn;goslupa w plaszczyznic strzalkowcj; garbu zcbrowcgo i wah1 lc;clzwiowcgo oraz tr6jk<1t6w talii; sily wzglc;clncj i bezwzglt;dncj mit;sni brzucha i grzbictu - za pornocq 6wiczc1'1 tcstowych; ustawicnia lopatck, bark6w, kolcöw bioclrowych przcclnich g6rnych; pion6w - rzutowanych z C 7 , TI-1 1, L 1; zakrcs6w ruchomosci krt;goslupa w zgic;ciu i sklonic bocznym; test6w: clongacyjnego i antygrawitacyjncgo.

* lv1ajoch S.: "*

Kin;~zyterapia w /Jocznych skrzywienim:h krn:osl11pa - zasmly i metodyka i:wic::e11. PZ\VL, War~

szawa, 1974. Majoch S.: Wybranc c\\'iczcnia w /ecze11i11 plcnhv okrqglych i ll'klrslych oraz tura Fizyczna. 1976, 2; 73.

11•

choro/Jie Scl1c11crnw11na. Kul-

lv!ctody ki11ezytem1>e111yc:11i'

279

Diagnozc; sta11n pacjcnla uzupdnialy wyniki badania rtg, occna sily innych grup rnic;sniowych z wykorzystanicm tcstu Lovctta, obrys klatki picrsiowcj, okrdlcnic pojcrnnosci zyciowcj p}uc oraz badania hcmodynarnicznc krwi*. Opracowa11ic powyzszych in!örmacji un10:i.liwialo zchranic dokladnych clanych o: ruchomosci klatki picrsiowcj i brzucha, latcralizacji tulowia, gl\~bo­ kosci krzywizn w phlszczy:l.nic strzalkowcj, wysokosci garbu zcbrowcgo i walu lc;cliwiowcgo, r6znicach ustawicnia symctrycznych punkt6w ciala, zakrcsic ruchomosci kn.~goslupa oraz silc rni\~sniowcj (ryc. 128).

m Ryc. 128. Wybrane clementy badania kliniczncgo wedlug Majoclia.

~

Tcrapia Bazuj<\C na wynikach badania, w tym zas glöwnic na okrcslcniu h\lowcj wiclkosci skrzywicnia clokonywancj mctocl~\ Cobba, Majoch wyröznil cztcry grupy tcrapeutycznc: - grupa I - kl\t skrzywicnia podslawowcgo clo 30°; - grupa II - lqt skrzywicnia poclstawowcgo pornic;dzy 31° a 60°; grupa II! - lqt skrzywicnia poclstawowcgo pomic;clzy 61° a 90°; grupa IV - kqt skrzywicnia poclstawowcgo powyzej 91°. Przcclstawian~\ rnctod\~ leczcnia ruchcm stosowano u clla pacjcnt6w z grup I i II. W skrzywicniach ponizcj 45° zalccano ('.wiczcnia korckcyjnc, naukc; przyjmowania i utrzy111y,..vania prawicllowcj postawy ciala oraz instruktaz zachowal'! profilaktycznych. Dodatkowo w grupic II wprowaclzano gorsctowanic**. W grupach III i IV za pomocq srodk6w kinczytcrapcutycznych przygotowywano pacjcnt6w clo zabicgu opcracyjncgo. Stosowano wtccly cwiczcnia: ocldccho* Majoch S.: /ludani<' klinir:111• skolioz. Kultura Fizyczna 1977, 10, ·15 i-'157. ** tvlajoch S.: Zasto,\'OH'anie klinic:nt• gorseru pr::ylepcmt't.'go. Kultura Fif,yezna,

l tJ80, 2, '.24 ··26.

KIN BZYTEN.J\ PI!\

280

wc, zwic,'.ls1.aj<1cc czynrn\ i bicrnc\ ruchornosc kr~'.gosh1pa, wzrnacniaj:1cc os!abio11c grupy mi<;sniowc, ogöl11oko11clycyjnc. Natomiasl po przcprowaclzcniu zabicgu opcracyjncgo cclcm zalcconych cwiczc11 bylo tzw. dolcczanic poopcracyjnc. w tyrn cclt1 wykorzystywano cwiczcnia: oddcchowc; inclywidualnc z wyl:1czc11icm L:wiczd1 w zwisach i podporac!1; og(>lnok0t1dycyj11c, wyröwnuj,1cc wska:/.niki wydolnosciowo-wytrzyrnalosciowc. Dzicnnc obci:\i.cnia treni11gowc, si<;'.gaj:1cc 4,5-5 .godzin, zapo:i,yczonc zostaly z trcningu sportowcgo. Dobicrany cclowo ruch w tcrapii bocznych skrzywic11 uzupclnil trcning odczuwania i utrzyrnywania skorygowancj postawy ciala, zc wszystkirni clapami rccclukacji posturalncj. Wccllug autora mctocly, clla uzyskaniü poz:1clanego dcktu terapeutyczncgo nalczyi na kazclego pacjcnta ocldzialywac komplckSOWO, unikajc\C przy l)'lll posl<;powania schcmatycznego, tylko i wyh1cznie oclt wörczego*. Jak wczesniej wspomniano, zasaclniczc znaczcnie mialo opanowanic przcz chorcgo zasacl ulrzymywania prawidlowcj poslawy ciala. Pomocnym clo tego okazal sie,'. tzw. lest scicnny, ktörcgo meloclyka nie odbicgala ocl zasacl prowadzenia innych cwicze!l.lcstöw. Test scicnny polcgal na kolcjno wykonywanych korckcjach odcinkowych z przylozeniem oporu odcinck szyjny (lub na szczyt kifozy picrsiowej - w chorobic Sc.licuermanna). Miaq wylrenowania (poprawy wytrzymalosci) byl wzraslaj<\CY czas utrzymania skorygowancj poslawy (ryc. 129). Przyclatne okazalo sie;. wprowadzenic przcz twörc<; mclocly röwnie:l, i innych cwicze11.-teslÖW. Stosowano je nie tylko w trcningu silowo - wytrzyrnalosciowym, alc röwnic:l. w ocenic postc;.pöw lcgo trcningu. Posluzenie sie;, cwiczeniami-lcstarni, wykonywanymi w röznych pozycjach wyjsciowych pozwalalo na cloldaclnc i szybkie wyznaczanic optymalnych obci<\ZCÜ.

* Ivlajuch

Metoc~)' ki11ezyterapeutycz11e

281

Powyzszc ('.wiczenia okrcslaly zazwyczaj cztcry stopnic wytrcnowania. Kazcly z nich, opröcz pierwszcgo, cl1arak.tcryzowal si<; wzraslaj<\cym obciqzenicrn zcwn<;trznym. Przcjscie na kolcjny poziom nastc;.powalo .po pic;,ciokrotnym uzyskaniu przcz cwicz<1cego maksyrnalnej ilosci punklöw przyznawanych w zaleznosci ocl czasu wykonania cwiczcnia. Normy czasowc, n)zni<1ce si<; w zalcznosci od pozycji wyjsciowcj, przcclslawia tab. 13*.

Tabcla 13. Normy czasowc cwiczcli-tcstöw w zalcznosci od pozycji wyjsciowcj (w minutach i sckundach) wcdlug Majocha

~-·.B!!.~J>_~~!~.~ t6;!__.~ ··-·-.!~5>c!J~.2E~.~---- -·~·-.I;:..~S.L--~ 30" 20" 1 30" 45" 2 l' 40" 3 ] '15" 50" 4 J '30" l' 5 1' 10" 1'45" 6 2'00" 1'20" 7 2' 15" 1'30" 8 2'30" 1'40" 9 1' 50" 2'45" 10 Kazclc cwiczenie wykonywane by!o w cüigu dnia trzykrotnic. Raz - clla sprawclzenia maksymalnych mozliwosci pacjcnta, zas po kr6tkicj p1~zerwic clwa razy po 70% czasu uzyskancgo w picrwszcj pröbic clla zwic;,kszcnia wytrzymalosci silowcj (ryc. 130).

r=/__ J , .

.

Ryc. 129. Test sc1cnny wcd!ug Maiocha.

S.: Zastosowanic okresowcgo wycic1g11 grmvitacyjrn!go w lcczcniu zaclwwawczym skolioz. Kultura rizyczna, 1972, 9, 401.

i • Majoch S.: Trening stacyj11y w programie skolioz. Kullura l"izyczna, 1977, 31/5, 221-226.

282

KINEZYTERAPIA

Metody ki11ezyterape11tyc211e

283

{\

III'\

r

II"

Ryc. 131. Przyklady zastosowania gorset6w przylcpcowych wcdlug Majoclla.

Ryc. 130. Wybrane cwiczenia-testy wedlug Majoclia.

Trening utrzymywania prawicllowcj postawy ciala w metoclzie Majocha to nie tylko prosta korekcja bicrna wykonywana przcz tcrapcut<;, ale lo r6wniez wclrozcnie (boclajze po raz picrwszy w historii polskicj fizjoterapii) sprz<;zenia zwrotncgo. Jecln<.\ z wprowaclzonych przcz Majocha innowacji bylo zastosowanic „gorset6w przylepcowych". Gorsety te, w przeciwie11stwie clo stosowanych wczesniej gorset6w Milwaukee czy EDF (elongacyjno-clerolacyjno-fleksyjnych) nie wylqczaly napic;cia rni<;sni posturalnych, nie powoclowaly wic;c ich oslabienia. W okresic p67.nicjszyrn gorsety przylcpcowe zoslaly zastosowanc przcz terapcu16w pracuj<\cych w Spokanc Center w Waszyngtonie* (ryc. 13 l).

Inn<\ fonm\ wykorzystania sprzc;zenia zwrotncgo bylo zastosowanic antygrawitacyjncgo korcktora postawy. Korektor urnoz.liwial kontrolc; napic;c mic;sni utrzymuj<\cych spionizowan<\ postawc; ciata. Miaq ich wytrcnowania byl czas wykonywania cwiczcnia, za.s kazdc oclcjscic ocl poslawy prawidlowcj sygnalizowano clzwic;kowo. Korcktor tcn clal poczqtck wiclu innym, slosowanyrn clo chwili obccnej, barclzicj skomplikowanym urzqclzcniom, pozwalaj<\cym na zwrotnq kontrol<; postawy ciala* (ryc. 132). Majoch wykorzystal w swojcj metoclzic lrcning maksymalnych obci<\Zcr1, kt6ry pozwalal skröcic czas clzicnnych zajc;c. Stosowal lcz skl:adowc wich1 sportöw (plywanic, pilka koszykowa i siatkowa, kolarslwo, kajakarstwo, lucznictwo)**. Zclanicm Majocl1a jcclnyrni z najwaznicjszych cwiczc11 ksztaltujqcyc:ll uklacly: mic;.~niowy i ocldcchowy byly c~wiczcnia w wodzic. Oclcil\zajqcy wplyw sroclowiska woclncgo, clziaLmic cisnicnia oraz sil: hyclrostatycznych przy röwnoczesnej symctryczncj pracy obrc;czy barkowcj i bioclrowcj (styl klasyczny, klasyczny na grzbiccic) prawicllowo ksztaltowaly pracc; nie tylko mi<;.~ni posturalnych, alc i mic;sni wclcchowych. Poniewaz w -hocznych skrzywicniach krc;"' Majoch S.: :\111ygn11vitacyj11y korl'ktor pos11111•y. Kultura Fizycz11a 197(>, 11, 5(J4.-5 ! I. Zc wszystkich tych dyscyplin sportowych wykorzyslano tu, cn dla pacjent6w zc skoliozami jest korzystne, a wyeliminowanc zostaly czynniki Sl.kodliwc. Np. z pilki siatkowcj llstl!Ü\'to odbicia asymctrycznc, z pilki

*.f<

"' Majo~h S.: Zastosowanie klinicznc gorsctu przylcpcowego. Kultura Vizyczna, 1980, 2, 24-26.

koszyko\vcj jt::dnor~·cznc koztowanic, a bieg zamicnio110 11a Slizg. Poruszanie Slizgowc - przypominaj<\CC w pcwnym stopniu narciarstwo klasycznc poprzcz cykliczm\ prac\~ krnkzyn gürnych i dolnych, wplywalo korzystnic na uklad mit.;Sniowy. z za:r.naczcnicm pracy mii.~Sni III uldadu od11icsienia wg Wcjslloga.

lr 2g4

KINI~ZYTRR/\Pl/\

M etody ki11ezyterape11tycz11e

285

l Ryc. 133. Cwiczenie derotacyjne wedlug Majocha.

flyc. 132. f\ntygrawitacyjny korcktor postawy wedlug Majocln goslupa zaburzenia odclechowe maj<\ m~jczt;:sciej charakter restrykcyjny, cllatego w metodzic tej duzy nacisk ldadziono na cwiczenia zwit;~kszaj;1ce pojemnosc zyciowq pluc. Byl' to podstawowy -- wedh1g Majocha - cel stosowania cwicze!'! oclclechowych. Zajc;cia w woclzie (plywanie, nurkowanie, zabawy ruchowc), inclywiclualne 6wiczenia oddechowe polcgajqce na przedmuchiwaniu plyn6w pomic;clzy naczyniami (stosowanc clo dzisiaj) czy tci oclclcch „kaskaclowy" lub „piramiclowy" lo tylk.o wybrane przyk!ady ksztahowania uklaclu odclechowego. Nalczy Lei wspomniec o 6wiczeniach clerotacyjnych. Autor uwaza!, ze rotacja krc;g6w na szczycie skrzywicnia wraz z towarzysz<\C<\ tcmu clcformacjq klalki piersiowcj wystc,~puje clopicro w Il 0 skrzywienia wg Cobba. Dlatcgo tcz najczc;sciej pomija! 011 cwiczenia clcrolacyjne. Wyj<\lkicm ocl tcj reguly byht manualna korckcja defonnacji klatki picrsiowcj wykonywana w kl<;ku poclpartym (ryc. 133). W III i IV grupie, a wi<;c w przypaclkach znacznych kqtowo skrzywiCI'1, duzy nacisk k!adziono na przygotowanie clo zabiegu operacyjnego, gl6wnie poprzez rozciqgnic;cie skr6conycl1 elcment6w okolostawowych slrony wkl<;s!ej skrzy-

wienia. W Lym celu opracowano i slosowano w STOCERZE wyciqg grawitacyjny Majocha. Polcga! on na wykonaniu zwisu oclwrotnego, w zawieszeniu na pasach biodrowych i kamaszkach, z zaldaclanym przez Pvlk Glissona obci<1zcniem, dochoclz<1cym do 1/,1 wagi ciala. Zaslosowanie przed wycü1giem gonicych k<\picli oraz parafinowania zwic;kszalo efcklywnosc wyciqgu, trwaj
., l

2&6

KINEZYTERAPIA

tykm oraz zastosowanic ortczy dynamiczncj). Umozliwilo to usprawnianic pacjcnt6w uskarzaj<\cych siQ na clolcgliwosci b6lowc clolncgo odcinka krQgoslupa* (ryc. 135).

J\lfetody ki11e:yrernpc111yc:11e

~~~~~~~~~~~~~~-287

du ruchu. Doclatkowo Marnitz nie zgadzal sie; z obowiqzujqcym clo clzisiaj poglt\dcm, zc skuteczna rnoic byc tylko barclzo zlozona i trudna clo wykonania tcchnika lecznicza. Dlatcgo tcz przeclstawione przez niego proccclury st\ relatywnie prostc. 0 wielc trudnicjszc jcst postawicnie poprawncj cliagnozy i oclnalezienie rejonöw przeci~1z.enia tka!lki lqcznej. Aby stalo sie; lo mo?.liwe nalezy najpierw doklaclnic opanowac wiadomosci z zakrcsu anatomii oraz wyksztakic umicjc;tnosc baclania clotykowego. Kolcjnc zalo?.enic metocly zalccalo lraktowanic organizmu pacjenta jako calosci funkcjonalncj. Poglqcl ten na poczqtku XX w. nie byl jeszcze zbytnio rozpowszeehniony. Badanic Autor metocly sklasyrikowal, clzi<;:ki wielolctnim obscrwacjom swyeh pacjentöw, najcz~:scicj przyjmowanc przez nich pozycjc przcciwbölowe. Okazaly sie; one barclzo charakterystycznc clla r6zncgo roclzaju clysfunkcji narzqdu ruchu. Poh1czenic tej wicclzy z clokl:aclnym badaniern podmiotowym, obscrwacjq tka!lck powierzehownych oraz ich ocem\ clotykow<\ (glöwnie za pomocq tzw. rolowania) umozliwilo opracowanie sposoböw lcczniczych, zblizonych w swych zaloz.cniach clo zasacl metocly 'T"ravcll-Sinm1ons*. Tcrapia

Ryc. 135. Cwiczenia stosowane przoz Majoclla w przypadkacll krcgozmyku.

3.3.15. Mctocla Marnitza Rys historyczny i podstawy tcorctyczne Tw6rcq tcj mctocly, przcclstawioncj na poczqtku XX w. byl E. Marnitz, nicmiccki spccjalista gimnastyki lcczniczcj. Posiacll on gruntown<\ wicclz~~ z zakrcsu masazu lcczniczcgo. Stwicrclzil jcclnak, zc klasycznc tcchniki tcgo sposobu tcrapcutyczncgo w swcj przcwazaj<\ccj czc;sci wywicrajq wplyw jcclynic na tkankc; sk6rnt\ oraz mic;sniowt\, a w nicwiclkirn tylko stopniu rcgulujq funkcjQ tkanki lqczncj. Tyrnczascm zasaclniczyrn zaclanicm tcj ostatnicj jcst odzywicnic innych struktur naszcgo organizmu. Autor rnctocly uznal tcz, zc zaburzcnic funkcji tkanki h\cznej jcst bczposrcdni<\ przyczynq wiQkszosci dysfunkcji narzq*

Majoch S.: Krankc11gy1111wstischc U/::111gt'll ji'ir Paticl1fen mit Kreu::scltmerze11. Krankengymnastik, 1990, 42/6, 670-685.

Poclstawowyrn zabicgicrn stosowanyrn w tej rnetoclzic jcst glc;:boki, mocny ucisk punktöw wzmoz.onej bolcsnosci. Lcczenie zaezyna si~: zawsze ocl obwoclu w kierunku closrodkowyrn. Przcprowadzaj<\c baclanie palpacyjne w obrc;bie stöp i poduclzi, mozna bczposrcdnio zastosowac clzia/ania lccznicze w oclniesic1iiu clo wykrytych w lej okolicy punktöw wzrno:loncj bolcsnosci. Natomiasl w pozostalych rejonach ciala konicczne jcst najpierw wykrycie wszelkich punktöw bolcsnych. Czas trwania clocisku wynosi okolo 7-10 sekund. Naslypnie, po chwilowym zmnicjszeniu sily wywicranej na punkt wzmozoncj bolesnosci, terapeuta rozci;1ga skröconc\ grupc;: rnil;sniowq. Mo;i.na wic;c uznac, ze Marnitz jest jeclnym z twörcöw closc powszcchnic obecnic stosowanego masazu funkcyjnego (z nicm. Funktion Massage). Polcga 011 na po/qczeniu punktowego ucisku tkanek powierzchownych z ruchem bicrnym stawöw. Ekktem takiej forrny usprawniania jcst: poprawa krcizenia lokalncgo; likwidowanic ogranicze!'1 ruchomosci pomir;clzy poszezegölnymi tkankami; obnizenie napir;cia mii,:sniowego i zmnicjszenie clolegliwosci b6lowych.

.,, 1lirth E.: Marnil: J\letlwd (matcrialy 11icpul>liknwane). Enrotherapic -· Co11grcss flir Sporttherapie und Fitness, Trier, 2000.

KINEZl''f'EU/\PI/\

288

Rozci<\ganic pojcclynczcgo mic,~snia nie powi11110 trwa('. dh1zL:j niz 2 rninuty, zas catkowity czas tcrnpii nie przckracza zwyklc 10--15 minut. ßarclzo wazny zclanicrn Marnitza - jcsl dobör najlcpszcj pozycji wyjsciowcj pacjcnta. Ma ona zapcwnic 111u maksymalnc rozlu:l.nicnic, a jcclnoczcsnic umo:l.liwic crgonornicznc warunki pracy tcrapcucic. Bczposrcdnio po zabicgu naic:l,y przcprowadzic ponowrn\ occ1w stanu pacjcnta. Nasl<,'.pnic rnozna wprowadzi('. zabicgi cicplolcczniczc. Cwiczcnia zalccanc przcz Marnitza przynos;r.<\ szyblq popraw<; stanu pacjcnta, lccz brak pozytywnych rcakcji po picrwszych 3-4 spolkaniach tcrapcutycznych swiadczy o Lyrn, iz 11alcZ,y przcstac stosowac tc,: form\'. lcczcnia ruchc111*. Zalcznic ocl stanu pacjcnta i .1cgo wytrzy111atosci na böl aulor przcclstawil pic;c chwytöw tcrapcutycznych: osiowy; krzyiowy statyczny; krzyiowy dynamiczny; szczypcowy; - rozcicraj<\CY.

Metody ki11e::yterape111yc::11e

289

nie tcn clrugi clcmcnt, skhtclajqcy sie; prawic w 80% z wocly, w czasic zmiany cisnicnia wcwnqtrz scgmcntu ruchowcgo, pod wplywcm wykonywanych ruchöw, zachowujc sie; jak substancja z.clowa i jako taka pocllcga praworn hyclrodynamiki. Podczas wykonywania ruchöw wyprostnych lylnc czc;sci trzonöw clancgo scgmcntu ruchowcgo zblizaj<\ si<; clo sicbic, zwic;kszaj<1c cisnicnic wcwrn1trz knizka mic;clzykr<;gowcgo po stronic tylncj. Powoclujc to przocloprzcsunic;cic j<\dra miazcl:Z.ystcgo z jcclnoczcsnym rozciqgnic;cicm wcwnc;trznych warstw przcclnicj cz9sci picrscicnia wlöknistcgo. W czasic wykonywania ruchöw zgic;ciowych obscrwujc si<; analogiczny mcchanizm, jcclnakzc o oclwrotnym kicrunku przcsunic;cia j<\clra miazclzystcgo* (ryc. 137).

1,

1 •'·

Ryc. 137. Zachowanie sie kr
To wlasnic opisany powyzcj ruch trwalcgo tyloprzcsunü;.cia j
3.3.16. Mctoda Mc Kcnzic ( extensionßexion therapy) Rys historyczny i podstawy tcorctycznc PoclstaW<\ zrozumicnia cfcktu tcrapcutyczncgo mctocly opracowywancj ocl polowy lat 50. XX w przcz nowozclanclzkicgo fizjotcrapcut<; - Robina Mc Kcnzic - jcst doklaclna znajomosc mcchaniki krc;goslupa, a scislcj rzccz ujnwjqc, mcchaniki kn\zka mi9clzykn~gowcgo. Sposr6cl dw6ch gl6wnych czcesci wchodz<\cych w jcgo sklad: pierscicnia wl6knistcgo i j<\dra miazclzystcgo, szczeg61• Kaltcnborn f'.M., Evjcnth 0.: Manual mo/Ji/i:ations ~f tile cxtcmity joints. Adw111ced treatment tecilniques, Olaf Norlis ßokhandel, Oslo, 1986.

Ba da nie Twörca mctocly na podstawic opracowancgo przcz sicbic sposobu ba(']ania przyporzwlkowujc kazdy przypaclck clo jcclncgo z lrzcch zcspolöw chorobowych. Sq to zcspoly: zaburzci1 posturalnych, zaburzc11 funkcjonalnych oraz zaburzc11 strukturalnych. Dia kazclcj z tych grup opracowany zostal spccyficzny schcrnat tcrapii. Baclanic pacjcnta sklacla sie; z clwöch czc;sci. Picrwsza z nich jcst stosowana rutynowo röwnicz i w innych systcmach cliagnozowania, a polcga na zcbraniu poclstawowych wiaclomosci o pacjcncic i jcgo schorzcniu, takich jak: wick, zaw6d wykonywany przez chorego, bezposreclnia przyczyna i obszar wyst<1pie"' Mc Kcnzic R.A.: The L11111bar Spine - !vfrclu111ica/ Diagnosis and Treat111e11t. Spinal Publictions Ltd, NZ, 1981.

'i 1

r niajqcych sie; clo zmiany objawöw. Druga czc;sc badania jcst juz charaklcrystyczna tylko clla mctocly Mc Kcnzic. Polega ona na wykonywa11iu pojcdynczych, a nasl<;pnic wiclokrotnych (clo 10 powtörzcö) ruchöw w r
nia b616w w stadiurn poczt\lkowym oraz w chwili przcprowadzania wywiaclu i historia poprzeclnich atak6w b6lowych (jcsli takowc mialy rnicjscc). Ponadlo w tcj czc;sci occniane sq: postawa ciala w pozycji stojl\ccj i sicclzqccj oraz cwcnlualnic wystc;pujl\CC ograniczcnia ruchornosci. Röwnoczcsni.e notujc sie; subicktywnc oclczucia pacjcnta int'ornrnjc\CC o syluacjach dnia codzicnncgo przyczyl(:irta trndnniu otlcinlrn l~tt:i.wiuwc~o

J)ata urud:t.cnia ..................... ,.......... ,,, ....................... ,,, ......... . Zuwüd ............................................................. „ ••.....•......•..

WYWIAD

()\lja;;y;;cl1wili uhccncj, .. ;.;, .........•..........•............ „ ............ .

........ „„„„„ ... „„„.„„.„.~r„

Sp1nvodl)\Vanc przcz.„„.„.„ ... „ „ „ ... „„ .. „.„ ..

Ba. konkretncj pr1.yczyny B61 o charnktcrzc

stalym I pr1.1.:rywanynl

Pug,orszcnic m1st~pujc podczus: inne ...... „.„.„ ..... „ .. „

zginania

Poprawu naslt;pujc pndczas :

zginania

~;icdzcnia luh wstawania z siudu

stania

sicdzcnia lub wstnwania z siadu

stania

ld.cnia pr.wdcm tylcm

chmlzcnia

, „„„„ ..... „„.„

......... „.„.„„.„ ... „„.

„ .•

chmlzcnia

291

klc1ody ki11c:y11·m1;eu1yc:11e

K!NEZYTERJ\PIJ\

290

„„.„ ... „„„.„ .... „.„.„„.„. ld:cnia przmlcm lyicm

inne ... „.„„ .... „.„„.„ ......... „„„ ... „.„ .. „ ••• „.„.„ kaszcl / kichanic pogars:t.aji1 polcpszaj11

Pri'.Cr)'\YUny scn tak I nie

Tabcla 14. Röznicowanic zaburzci'1 posturalnych, f'unli.cjonalnych oraz strukturalnych w zalc:i.nosci od wyst~'IHI.i
Popr:r.cdnic incydcnty : ... „.„„.„„ •.. „.„.„„.„.„„.„„.„ .. „.„ ... „. i ich lcczcnic .. ... „ .. „ ... „.„.„„„ .. „.„„„.„„„.„.„ ... „ ... „„.„.„„ .„.„„.„.„ ... „ .. „„„„.„.„„ B:ulanic rcntgcno\vskic „„.„„.„„„„„.„„.„„.„„„.„.„.„„.„.„„.„.„ Ogülny s1an :r.drowia .. „„„.„.„„„.„.„ .... „„„.„.„„ ... „.„„.„„„„„.„ './.ahicgi chirurgicznc„„.„„.„.„„.„ .... „„ ... „„.„.„ .. „ .. „„„„„„„„„.„ .. „„ ... „.„ \Vypadki Chl1d„„„„.„„„.„.„.„„.„ ... „.„„„ .. „„.„„.„„„„„„„.„ ... „„ .. „„„.„.„.„„.„ .. „„. Pi;.chc1z n1nt~'ln\vv

1

1

wyslt;.powanic , 1>O 1u

Pustawa sicdz1tc11 .. „~„„ „„„.„.„„,„ ... „.„„.„„.„.„„„ ... „ „.„„„.„.„„„„„„ .. Lonilna li;.diwiowa zmnicjszrnm I poglt.(biona

Post:ni,·a stnj:\cn .. „ ... „.„ ... „„.„„ .. „.„ .. „„ .... „.„„„. „„„ „.„„.„.„„„„ „„ ... l)lugoSC KKJ)„„„„„. „„„„ .. „„.„.„ ... „.„„ ..

w prnwo

w lcwo

brnk

w OQMNIC:ZU!''1lüJstJi:JIÖ_W

Zahurlcnic linii pr 1.cbicgu ruchu w prnwo w lcwo znaczne nicz1rncrne mininmlnc Zaburzcnia linii p17ehi~gu ruchu w prawo w lcwo znaCi'.IH! nicznuci'.nc minimalnc Pr:t.csunl~cill boc:t.ncgo w prawo w lewo „ ... „.„„„ .. „.„.„„„ ... „„„.„„„

Z~l~ci11:

Wyprostu:

~~~~~~-~*:"~J~~:.~:.

.

„.„„„„.„„.„„.„.„„„.„„.„.„„„.„.„.„„.„„„.„„.„. Przcsunit;.cic bocznc W prawo„„„„„.„„.„.„„„ .. „.„„.„„.„.„„ .. „„„.„ Powtarzanc zgh;.cic w p. stoj1\ccj„ ... „„.„.„„.„„.„„„„ ... „„„ ... „„.„„„ .... „ ... PrI.csunkcic boc:r.nc w lcwo .. „„ .. „„„„.„.„.„„.„.„ ... „.„.„.„„.„.„.„„ \Vyprost \V p. sloji\ccj „ •. „„.„.„„„„„ ... „„„ .. „„ .. „.„.„.„„„.„.„„.„ •. „ .• „.„„ .. Po\vl. pr1:esuni~cic hocznc \V pra\vo„„„„„„„.„ ... „„.„.„.„ .. „„„.„.„.

~~;~~·r:~~';,,"j~';::~~i~~.l'..'.''.'.'.'.j'.\~.~!.'..'.'.'. '.'.'.'.'.'. '.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'. '..' .'.'. '.'. '.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.'.

zcspOI znln1rI.ci'1 posturnlnych

:&6~6Ilf\_1Jj_(',ZENIA

Ryc. 138. Käi'la badania ~rzedstawiona przez Mc Kenzie. ,,;,,

zcsplil zahur1.c1\ strnkturalnych

dynarnicznc podczas ruchn im hlizcj k . ' l .. ' . ·onca ruc 1m tym ian1ZICJ nast 1ony

wadliwa

wadliwa

w:1dli\'~1 :1: m:lgtl W_Ystt;po:vac ddorma-

postawa ciala 10 z c'i sto«tcc' I . Y .1 l. .1

brak

dJOlllOSC\

1

l zcsp61 znhur.1.cl1 funkcjonnlnych

dyn,amicznc, na koncu zakrcsu ruchomosci

ograniczcnic ru, .

Pnwtaiznnc zgi~cic w p. ic'iJ\Ct:j Wyprost w p. ld.i\ccj „„„.„„„„.„.„ .... „.„ Powtarznny wyprosl w p. Jci1\ccj

\Vniosck:

. stalycznc, . dluzszc utrzymywanie. pozycji koi'1cowci !

tstcdz~

1

Powl. przcsoni,cic bocznc w lcwo .... „ ............ „.............. „.„ .... „.. .

Stan ncurologicrny Sta\VY hiodro\YC ............•..........................................

i

'

!l.l}DANl!l

Przcsuni~cil:: bocznc {skoliozn)

!

ZcspiJI zahurzcl1 Zcsp61 zahurzci1 1 Zcs1ibl zalrnrzci1 ~uraln.):_c_h_ _ __.!!.:~~~'l:!~ ______strnkluralny_c_·I.,.1- - - -

C cc 1l'l

I

tcsty powtarzancj ruchomosci

nic pDwDduj:\ h
objawy ncurologicznc

brak

zrniany obszaru holcsncgo fcnomcn ccntralizacii

1

lJra k· brak

! ,

.

..

c1c (kilnza 1 sknhoza rcllektoryczna)

!•----------l--·--------------. . 1

i !

wyslt;pu,1c -

wyslt;pllJC .

j

b(i! na koi'1cn ruchn, bl>t podczas ruchu, zrnicnia si<; intcnnie zmicnia swcj insywnosc (pogorszcnic lub poprawa tcnsvwnnsci stanu >ac ·cnta) 1 brak ( chyba, zc dodatknwo obccnc s:t rnog'\ wystt;powac zrosty tkanki ncrwo- . wo-opnnowej) lH"a k1 dllsc szybkic w zalc;i.nosci od kicrunkt: ruchu brak

wysl<(pujc

* Mc Kenzic !CA.: '1'111' L11111/)1Jr S1•i11c- Mef'haniml Diug11osi.1· a11il '/'rrn1111e111. Spinal Publictio11s Lid, NZ, 1981. *'1' Simo11sc11 R. J.: !Yktocla Mc Kcnzic w praklycc l:liniczncj (wyldatl otwany). Ka1owicc, 26.06.19 1)6.

r= i' f' !'

'f KIN f~ZYJ'e/\/\Pf;\

292

!vletody ki11ezyterape111ycz11e

~~~--~~~~~~-

Ulrudnicnicm w diagnozic röz.nicowcj pomic;dzy zcspolcm zaburzc11 slrukturalnych a zcspoicrn zaburzcri funkcjonalnych jcsl sytuacja, gcly w tym ostatnim zrosty i blizny wystc;puj<\ röwnic:l, w olm,:bic struklur ncrwowo-oponowych, W takim przypaclku oclczucia bölowc w poslaci promicniowania wyst<,:powac mog<\ w obn;bic ko1icl',yny dolncj, Dia prawidruwcgo nizl·öznicnia pomic;dzy tymi zcspohuni koniccznc jcst zastosowanic tcstöw powtarzancj ruchomosci (tab. 15).

zrnianami dcgcncracyjnymi kqzka mi<,:dzykrc;gowcgo.

d

W tcrapii tcgo zespo!u wykorzystujc sie; wic'lc c'.:wiczci1* (tzw. proccclur). W vvi~~kszosci przypadköw (okolo 70%) c:wiczcnia s<\ wykonywanc samodziclnic przcz pacjcntöw, po uprzcdnirn instruktazu i pod konll~olt\ prowaclz
Tabela 15. Mo:i.liwosci diagnozy rü:i.nicowcj opartcj na powtarza11ych tcs(ach rnchowych (cz~.~ciowo wcdlug Mc Kcnzic) 1Tcsty ruchowc . . po1Vtarzanc . . zg1qcia . . w

Zmiany kntzka mil'.!!'.~'.)'kr~gowcgo i w stuniu i w lczrniu böl wystqpujc

Zrosly tkanki ncnvowcj w staniu - b61 na k01'icu ruchu · · - l 1ra l<. o lJjawow · ' w 1czcn1u

. ca 1cgo ruc 11u przeSU\Va SI!.( · o l)WOw lrn 1
wyprostv

zasada lcczcnia

wyproslna jak w

!-cspole zmian

strukturalnych

zgit;cinwa jak w

:r.espolc zmian funkcjonalnych

Tcrupia Zcsp6! zaburzc11 posturalnych zdcfiniowac mozna jako: ustawicnic niczrnicnionych patologicznic clastycznych tkanck olaczaj~icych scgmcnt ruchowy (torebck stawowych, wi<,:zacld, powi<,:zi i mic;sni) w przcclh1iaj<1cym sie;, nadmicrnym rozci<1gnir,:ciu. Podstawow<\ przyczyrn\ clolcgliwosci w tym zcspolc jcst dlugotrwa!c utrzymywanic nicprawicllowcj pozycji sieclz11ccj, dlatcgo tcz zadanicm tcrapculy bc;dzic jcj korckcja. Wbsciwc ustawicnic oclcinka lc;dzwiowcgo w pozycji lorclolyczncj uzyskujc si<; lx1clz to dzic;ki czynnc1rnt napic;ciu mir,'.sni antygrawitacyjnych, hwlz tcz clzic;ki zastosowaniu walka lc;dzwiowcgo, bicrnic utrzymuj<1ccgo nalcz,nc wygic;cic w tym oclcinku. Znicsicnic objaw6w bölowych uzyskujc sie; juz po uprywic 5-6 clni od rozpoczc;cia lcczcnia. Jcclnakzc trwaly cfckt mozc byc osi<1gni<;ty tylko przcz uzmyslowicnic pacjcntowi skutk6w zanicclbania postawy ciala. Urnozliwi mu to wlasciwc zachowania w zyciu coclzicnnym. Tak wi<;c zasady lcczcnia tcgo zcspolu w znacznym stopniu wydaj~\ si<; byc zblizonc clo tych, ktörc propaguj<\ popularnc dzisiaj „szkoly plcc6w"*. Kolcjn:\ grüp<,: zaburzc11 Mc Kcnzic nazywa zcspolcm zaburzc11 funkcjonalnych. Aclaptacyjnc skr6ccnic a nastcpnic przcciqz,cnic palologicznic zmicnionych tkanck okolokn;goslupowych spowodowanc jcst najczc;scicj: utrwalonym nawykicm nicprawicllowcj poslawy; przcbytyrni urazami; krc;gozmykicrn;

* Mc Kcnzic R.A: '/'real

l'our 0>1'11 Iiack„ Spinal l'ublictio11s Ltd, NZ, l '19:1.

293

grupa I - b61 wystc;pujc ccntralnic w linii krc;gos!upa, bez objaw6w prornicniowania, bez zmian ustawicnia tu{owia;

grupa II - böl wystc;pujc ccntralnic w linii krc;gosh1pa, bez objaw6w promicniowania, alc z dodatkow<\ kifotyzacjq tulowia spowoclowarn1 oclruchoW<\, przcciwbölowq rcakcjq organizmu; grupa III - b61 wyst<;pujc ccntralnic w linii krcgoslupa, promicniujc clo koI1czyny clolncj (powyzcj sl<\:VU kolanowcgo), bez zmian ustawicnia tulowia;

l 1.

1

* N;~jwaznicjszc

z nich 10: lci.cnic przodcm, lczcnic przodcm IV wyproscie kr1,goslupa, wyprosly kI'\:guslupa lczcniu przodcm. wyprosty w lczcniu przodcm zc stabilizacj<\ olm;czy micdniczncj, podtrzym:ywanc 1Vyprosty, 1Vyprosty kr1,goslupa w staniu, zgi1:cia kl'\'goslupa IV lczcniu lylem. zgii;cia w slaniu, zgii;cia w slaniu z oparcicm jcd11cj km'iczyny dolncj na krzcSlc, autokorckcja przesunii;cia boczncgo kn;goslupa. Objaw cc111ralizacji jcst banlzo waz11y diag11os1ycznic. gdyi.: wysl<;pujc tylko w zcspolc zmian strukturalnych; wskazujc kicrunki ruchu, ktürc mog;.1 byC zaslosowanc w proccsic lcczcnia.

IV

**

..,..,.... .\

1

KINEZYTER/\PIJ\

294

grupa IV - b6l wystc;puje centralnie w linii krc;goslupa, promieniuje clo ko1'tczyny clolnej (powyzej stawu kolanowego), ze zmiarn\ ustawienia tulowia (kifotyzacja i/lub przesunic;cie boczne); grupa V - b61 wyst<;pujc ccnlralnie w linii krc;goslupa, promicniujc clo koI'lczyny dolnej (ponizej stawu kolanowcgo), bez zrnian ust~1wicnia tulowia; grupa VI - b6l wyste;:pujc ccntralnic w linii krc;goshipa, promicniujc clo koilczyny clolnej (ponizcj stawu kolanowcgo), zc zmianc\ ustawicnia tulowia; grupa VII - stanowüp1jcclynic okolo 8%J wszystkich przypaclk6w, charaktcryzlijc sic; b6lcm wystc;puj;icym ccntralnic w linii kn;goslupa, z jcclnoczcsnym poglc;bicnicm lorclozy lc;clz.wiowcj.

1

·--------

1

Objawy wystc;puj<\CC w grupach I-VI sq charaktcrystycznc clla tylowypaclnic;cia j<\clra miazclzystcgo. Stanowi<\ one kolcjnc ctapy Lcgoz tyloprzcsunic;:cia*. Grupa VII charakteryzujc sie; objawarni zwiqzanymi z przocloprzcsunic;ciern jqclri1 miazdz.ystego**. )' Mc Kenzic uwaza, ze leczenic zcspolu zhburzcl'l strukturalnych sklada sie; z cztcrech nastc;pujqcych po sobic faz: rcdukcji przcsunic;:cia j;\clra miazdz.ystcgo; utrzyrnania korckcji; powrolu funkcji; prorilaktyki wt6rnej.

W grupic I. stosujc sie; naslc;pujiica po sobic kolcjno clzialania: lc:i:cnic przodcm (ok. 5 minut), lc:i:cnic przodcm w wyproscie kn;goslupa (kolcjnc 5 minut) oraz jego wyprosty w Ic:i:cniu przodcm (10 powt6rzcil w scrii; 2-6 scrii podczas pojcdynczcgo spotkania tcrapcutyczncgo)***. Jczcli objawy b6lowc nie zmnicjsz<\ sie;, nalciy wlqczyc zabicgi cloclatkowe: mobilizacjc wyprostne krc;goslupa, jcgo rolacyjnc mobilizacje wyprostne lub manipulacjc krc;goslupa w wyproscic. W grupie II - przebiegajqccj z clodatkow<\ kifotyzacjq tulowia - pacjcnta nie mozna ulozyc w pozycji lezenia przodem. Stosujc sie; wic;c tzw: „pivot", tj. u!oicnie chorego w pozycji lezcnia przoclem, ale w ustawicniu zgic;ciowym, podkladajqc mu pocl brzuch wic;ksz;i liczb<,'. klin6w b;1dz poduszck. Stopniowo zmnicjsza sie; zgic;cic krc;goslupa az clo morncntu, gcly chory potrnfi przyjqc pozycjc; lczcnia przoclcm. W powyzszy spos6b, clzi~:ki wykorzystaniu leczenia

* W zcspolach tych pogorszcnic stanu kliniczncgo nasti;pujc podczas: zginania kr\'goslupa, utrzymywania puzy** ***

cji sicdzt\ccj i przcchodzcnia z nicj do pozycji stoj1\ccj. Popraw<; przynosiC hydq: chodzcnic. lcZe11ic przudcm, stanie oraz powtarzanic ruch6w wyprostnych kn;gosh1pa. W zcspolc tym do zaostrzcnia starm kliniczncgo przyczyniaji\ sit;: chodzcnic, lcZ.cnic przodcm, stanic oraz powtarzanic ruchüw przcprostu kn;gosh1pa, zaS poprawa nastt;powal- h~~dzic w czasic utrzymywania kr1,~go· s!upa w pozycjach zgi1,ciowych (np. sicdzcnic i lc7.cnic ty!cm). Jcst to standanlowy zcstmV Cwiczci'1 zalccany osobom z dolcgliwoSciami kr~~gosh1pa pochodzcnia dysko\\:cgo.

i'vletody ki11ezyterape111yc:11e

1

295

ulozcniowego, grupa II zostaje zarnicniona w I. Dalsze zrnnicjszanic ty!oprzemicszczcnia oclbywa si<; wic;c juz. tak jak w tyrn przypaclku. Grupa III poczqtkowo pocllcga tym samyrn fonnorn cwiczc11 eo grupa J. Jczcli nie pojawia sie; ohjaw ccntralizacji to tcrapcuta wprowaclza kolejne cwiczcnie: wyprosty kr<,„goslupa w lc2.eniu asymctrycznym, z przcsunic;cic111 rnicclnicy w stronc; nicholcsn;\. Gdy w wyniku ccntralizacji b61 odczuwany bt;.clzicjuz tylko w okolicy kn;goslupa, to grupc; t<,: traktujc sie; jak grupc,'. I. · 0 wielc trudniejsze jcsl usprawnianie pacjcntöw z grupy IV, gclyz charaktcrystyczne clla nich relkktorycznc bocznc skrzywicnic krc;gos!upa zmnicjsza crckt c:wiczc11 wyprostnych. J\by je rozpocz;ic nalczy uzyskac syrnctric; krc;gos!upa w p!aszczyz.nie czolowcj. 'vV tyrn cclu stosujc sie,'. przcsuni<,'.cia bocznc lrn,:goslupa w pozycji slojqccj. Grupa V lcczona jcst pocz;1tkowo jak grupy I lub III, gcly jednak clojdzic clo pogorszenia stanu pacjcnta (przeksztatcenic w grupc; VI), to wyoclr<,:bnicnic kicrunköw oraz pozycji powoduji\cych centralizacjc; objawC1\v bölowych mozc byc banlzo lrudne. 'vV takicj sytuacji nald.y zaslosowac wyciqg o charaktcrzc trakcyjnym. Po uplywic oko!o 4-5 c!ni mozna clokonac powtörncgo baclania. Czc;sto jcdnak w lcczcniu lcj grupy jcdynq a!Lcrnatywq jesl zabicg operacyjny. W grupic VII korckcjc; przocloprzcsuni<;>.cia j<\clra mia7,d7.ystcgo uzyskujc sie,: poprzcz: zgic,~cia kr<,:goslupa w lczcniu ty!cm oraz w staniu, z cloclatkowo stosowanymi mobilizacjami i rnanipulacjami w jcgo zgi<;ciu. Nastc;pnym etapcm lcczcnia zahurze1i strukturalnych jcst utrwalcnic uzyskanego cfcktu. Nalcz.y wtccly powlarzac: wlasciwe dla clancj grupy („wiczenia przynajmniej 10 razy, eo 1-2 godziny. W grupacli I-Vl wszclkic uslawicnia zgic;ciowc Si\ w tym okrcsie bczwzglc;clnic przcciwwskazane. Po uzyskaniu pclncj rcpozycji jwlra rniazdzystcgo w rcjonach uszkoclzcnia ciqg!osci tk.ankowej rozpoczyna sie; proccs bliznnwaccnia. Dia ulrzymania clastycznosci blizny (w celu zapcwnicnia calkowitego powrolu funkcji) nalezy od oko!o 5-7 dnia od rozpoczc,'.cia usprawniania wprowadzic C::wiczenia rozci;1gaj;1cc nowo powstaj;icq tkankc;*. Ostatni ctap lcczcnia - zapobicganic nawrolorn clolcgliwosci -- polcga na codzicnnym, dwukrotnyrn (rann i wicczorcm) wykonywaniu l 0 powtörzcl'l cwiczet'i wyprostnych w lcZ.cniu przoclcm (grupy l-Vf) bqdz zgic;ciowych w lc7.cniu tylem (grupa VII). Przcdstawionc przcz autora cwiczenia mogq zostac wykorzystanc w zaburzcniach funkcjonalnych innych oclcinköw kr<,~goslupa oraz staw6w obvvodowych**. ··

* Dia grup 1--VJ lii;d:1 to zgi~cia kr1,goslupa w lci.c11iu i staniu, w t~rupic Vll zas -

jcgo wyprosty w läcniu i staniu . .JcZcli w czasic wykunywania powy:i.szych <.':wiczc1i puw1üc:\ ohjawy okrcsu ostrcgo (blll przcmicszezaj:\-

cy siy \V kicrunku obwodowyrn), oznacza to. i.c Cwiczcnia tc wprowadz0110 zliyt wczcS:nie i nalcZy przez kilka

**

dni zaprzestaC ich slosowania. rvtc Kenzic R.A.: 'f'ht· Ccr\'il'al 1wd 'f'lwracic S11i1tt'-1\frc/w11ica/ /Jiag11osis und '/'n·utmf·nt. Spinal Puhlietions Ltd, NZ, 19'!0.

r--·'

296

KINEZY7'ERAP!A

!Ylerody kinczyrerape11rycz11c

~~

297

tcj ruchomosci mozc byc spowoclowanc urazcm, picrwotnym lub wt6rnym unicruchornicnicm bqclz wynikac z clysfunkcji o charak.tcrzc strukturalnym*. James Mcnncll, kontynuuj<\C baclania rozpocz9tc przcz swojcgo ojca, uznal, zc czynnc ruchy b1towc, kt6rych zakrcs jcst n
Ba da nie Autor mctocly przcclstawil kilka aktualnych do clnia clzisicjszcgo zasacl baclania. Nalcz<1 clo nich: ·

.·\

clob6r pozycji wyj.Sciowcj wygoclncj clla pacjcnta - zapcwnia rozluinicnia wszystkich tkanck w baclancj okolicy ciala; clobör pozycji wyjsciowcj wygoclncj clla lcrapculy - urnozliwia cllugotrwah1 pracc;; wlasciwa stabilizacja odcinka bli;i,szcgo - umozli\.via przcprowaclzcnic baclania „slizgu slawowcgo" w pclnym zakrcsic; kontrolna occna strony zclrowcj (jcsli zmiany wyst~~pujc\ jcclnostronnic) przcprowaclzana na poczqtku, eo umozliwia okrcslcnic nalczncj clla pacjcnta amplitucly „slizgu slawowcgo"; analitycznc baclanic ruchöw - w jcclnym czasic occnia sie;: tylko jeden ruch jcclncgo stawu, przcbicgajqcy w jcdncj osi i plaszczyznic; zachowanic ostroznosci w czasic tcslowania - sprawclzcnic mozliwosci clynarnicznych pacjcnla nie mo:Zc w 7.aclnym wypaclku zwi9kszac ani wyzwalac clolcgliwosci bölowych***. Przcstrzcganic powyzszych zasacl ulatwia \Vykrycic wszclkich nicprnwicl{owosci „slizgu stawowcgo" i clobör najwlasciwszcg6 w danym przypadku zabicgu lcczniczcgo. Do cickawych, stosowanych clo clzis, clcmcnt6w baclania opracowanych przcz Mcnnclla nalcz<\ tcsty röznicujqcc objaw Patricka**** ustalajqcc, czy

Ryc. 139. Wybrane cwiczcnia przcdstawione przez autora rnctody.

3.3.17. Mctoda Mcnnclla Rys historyczny i podstawy 1corctycznc Zdanicrn angiclskicgo lcrapcuty, Jamcsa Mcnnclla, ktöry przcdstawit zatozcnia swcj mctody w latach GO. XX w„ gtöwnq przyczyn<\ ograniczcnia ruchomosci stawowcj oraz odczuwania clolcgliwosci bölowych w czynnosciach clnia coclzicnncgo jcst ograniczcnic „slizgu stawowcgo" („joint play"). Zmnicjszcnic

1 '

·*

1 •

tv1cnncll .l.ivt.: 1Huscoskdt•tal 1wi11 - diagnosis and pltysicul trealmelll. Boston, Linie Brow11, 1976. . Rozwi::\zauic silowc najc7.\'Scicj uszkadza prowadnicc szuflady (aparat stabilizacyjny), trntomiast wykonanic kilku dclikatnych rnchl>w prostopadlych do kicrnnku jcj olwicrania (nmbilizacjc) zwyklc umo;Jiwia swohod-

nc otwarcic drzwiczek.

*'1"f'

r

tvlcnncll J.: Joint pain - diagnosis and trealmL•nt using manipulatiw: tedtniques. Boston, Littk Brow11, 1964.

*'1"''* Ograniczcnic odwicdzcnia w slawic hiodrowym, zmiana czuda koikowcgo lcgo ruchu (zatrzymanic kostnc) lub ~ilna k01111mnc11t b{)lowa.

298

KINEZYTERJ\Pli\

clolcgliwosci b6lowe obecne w okolicy obn;czy bioclrowej sq wywolane przez dysfunkcjc stawu bioclrowcgo, krzyiowo-bioclrowcgo, czy tcz stawöw kn;goslupa. W przypaclku jcclnostronnic lub symctrycznie cloclatnicgo objawu Patricka nalczy przcprowaclzi6 kolcjno lrzy testy Mcnnclla: 1- w lczeniu przoclem; przeprost w stawie bioclrowyrn przy wyproscic w slawic kolanowym i stabilizacji czc;sci picrsiowej kn;goslupa; II - w lezcniu tykm; przcprosl ko11czyny clolncj poza kozelkc\ bez stabilizacji kn;goslupa; III - w lczcniu tykm; przcprost k011czyny clolncj poza kozctlq z czynnq slabilizacj<\ oclcinka h;clzwiowcgo (pacjcnl przyciqga drugq ko!lczync; clolnq, zgic;l<\ w stawic kolanowym clo klatki picrsiowej)*.

Afctody ki11czytcr11pc111yc:11e

299

krzyzowo-biodrowy. Nalorniast w przypaclku lurnbalgii zaobscrwowac mo;i,na cloclatni objaw Patricka, lekko bolcsny lest Mcnnclla 1, silnic wyrazony tcst Mennella II i nicbolcsny tcsl Mennclla l!I. W lakicj sytuacji pornocnc bc;clzic przeprowaclzcnic tcst6w Lcwacly*. Innyrn tcstern opisanyrn przez Mcnnclla jest sprawclzanic stopnia rozciqgliwosci krc;goslupa przeprowaclzane W pozycji sicclZi\Cej (ryc. J 41 ).

Ryc. 141. Ocena rozciqgliwosci krQgoslupa wedlug Mennclla.

Tcrapia Mcnncll w swej rnctoclzic, zalcznic ocl wynik6w baclania, zalccal stosowanic lrakcji (oclciqgnic;cie elcmcnt6w kostnych lworz.<\cych staw wzclluz ich osi cllugich) lub pclmiyc mobilizacyjnych, wsr6cl kt6ryeh wyr6znial: przcprowadzanc w kicrunku przcclnio-tylnym; przcprowaclzanc w kicrunku boczno-przysrodkowym; rotacyjnc* *.

Ryc. 140. Sposoby wykonania testöw röznicujqcych wcdlug Mennella.

Zalcznic od uzyskanych „odpowicclzi" mozna zlokalizowa6 strukturc; oclpowicdzialrn\ za wywolane clolcgliwosci. Doclatni objaw Patricka przy jeclnoczesnych ujemnych (niebolcsnych) testach Mennclla wskazuje na zmiany w obrc;bic stawu biodrowego. Pozytywne wszyslkic testy (bolcsny objaw Patricka i trzy lesly Mcnnella) swiaclCZ<\, ze pierwolm\ przyczynq clolegliwosci jcst slaw * Levit K.: Leczt'11ie mamwlne za/J11rze1/ czymw.fr:i 1wrz<1du r11c/w. PZWL, Warszawa, l 984.

Wic;kszosc zabicg6w powlarzano kilka lub ··kilkunastokrotnic zwic;kszaj<\C w tcn spos6b ograniczony „.Slizg stawowy". W czasic zabiegu lcczniczcgo w minimalnym slopniu przckraczano granicc; aktualnego zakrcsu ruchomosci, *

**

Bicrny przcprost odcinka lc,.·dZwiowcgo w pozycji lcZcnia przodcm. fvlenncll JJvL: llack pain - diagnosis and treatmcnt using mt111i1,ulative techniqtu·s. Boston, Littlc Brown, 1960.

r 300

KIN I~'ZYTEN1\!1 /1\

eo w przypadku nicznacznic zmnicjszoncj „gry stawowcj" bylo potcncjalnic nicbczpiccznc. Zastosowanic zbyt duzcj sily moglo cloprowaclzic do przckroczcnia fizjologiczncgo zakrcsu rucholllosci i spuwodowac uszkoclzcnic struktur okolustawowych. Po ust<1pic11iu ostrych dolcgliwo.~ci f\1cnncll zalccal odi:iowicdnio dobranc C::wiczcnia czynnc wolne zapobicgaj<1cc 11awrotom churoby.

3.3.18. Mctoda M ulligana ( 1110/Ji lization 1vith movcr11e11r) R.Ys historycz11.Y i podstawy teoretycznc

Brian Mulliga11, nowozclandzki f"izjotcrapcuta "'."spölpracuj<\CY m.in. z Robincm Mc Kcnzic, przcdstawil w latach 90. XX w. wlasny spos6b post9powania w przypadkach zaburzc1i czynnosciowych narzqdu ruchu. Za glöwnq przyczy1H,: ogra11iczc!'1 zakrcsu rucl10111osci i dolcgliwosci bölowych uznal on zmia119 osi obrotu stawu, ktl>ra pojawia si9 w wyniku nicj}rawicl!owcgo ustawicnia wzgl9clcm sicbic clcmcntöw kostnych*. '.· . Jak przyznajc sam autor, w jcgo mctoclzic nie pojawiaj<\ si9 zaclnc nowc zasacly aplikowania bicrnych mohilizacji stawowych czy wykonania mobilizacji poprzcz samodzicl11<1 prac9 pacjcnla. Oryginalnosc mclocly Mulligana polcga na pol<1czcniu tych clwöch clcmcnlöw w jcclm1 calosC.:·. Bicrnc mobiliwcjc wykonywanc s<\ jcdnoczcsnic z czynnylll rucl1cn1 lqlowym urucharniancgo stawu. Dla potwicrdzcnia lrafnosci swych lcorii autor przylacza 11ast~'.puj<1cc argurncnty: „klasycznc" zabicgi 111obilizacyjnc przcbicgajq lylko w jcdncj plaszczyinic, nie s<\ wi9c clokladnym uclwzorowanicm rncchanizmu „gry stawowcj", jaki ma micjscc poclczas ruchu clowolncgo; mobilizacjc czynnc rozpoczynaj<\ sie,'. najcz9scicj z pozycji spoczynkowej lub aklualncj pozycji spoczynkowcj i rzaclko sq przcz pacjcnta wykonywanc w pclnym zakrcsic. Truclno w zwi
1999.

!vletody ki11c:yterapeutycz11e

301

Badanic

Krytcria occny stanu pacjcnta w tcj mctoclzic zasaclniczo !1ic r6znü1 si9 od stosowanych przcz innych tcrapcutöw. Baclaniu pocllcga: okrdlcnic zakrcsu ruchu czynncgo i bicrncgo zc sprawdzcnicrn czucia ko11cowcgo, „slizg stawowy" oraz sila i clastycznosc mi9sni . .Jcclyn<\ röz.niq jcst byc mozc tQ, iz Mulligan - tcstujc\C ograniczony i/lub bolcsny ruch - zmicnia aktualrn\ os ruclrn przcSUW<Ü<\C wzgl9clcm sicbic poszczcg6lnc czl:ony stawu. Zwi9kszcnic zakrcsu ruchomosci i zmnicjszcnic clolcgliwosci bölowych oznacza znalczicnic wlasciwcgo kicrunku lcczniczcgo. Znaczcnic prognostycznc ma tcz zastosowanic bicrnych mobilizacji wykonywanych rytmicznic pomi9clzy 'sroclkowym a ko11cowym zakrcscm ruchomosci, r6wnolcglc clo plaszczyzny lcczniczcj - b6J pojawi<~jqcy si9 poclczas ich wykonania stanowi przcciwwskazanic clo wprowaclzcnia mobilizacji w czasic ruchu*.

Tcrapia Mobilizacjc w czasic ruchu ccchujc nast9puj;1ca kulcjnosc: wykonanic przcz pacjcnta ruchu w kicrunku bolcsnym i/lub ograniczonym dn granicy wysli\picnia objaw6w; przcprowaclzcnic przcz tcrapcut<; mobilizacji slawu w slro119 bolcs11<\ i/lub ograniczorn1; pogl9bicnic ruchu przcz pacjcnta z utrzymanicm nacisku mobilizacyjncgo przcz tcrapcut9; powröt clo pozycji wyjsciowcj; zako11czcnic bicrncj mobilizacji. Tak wykonanc zabicgi znajclujq zastosowanic zaröwno w tcrapii stawöw obwoclowych jak i w pol:qczcniach ruchowych kr9gosh1pa. W tym clrugim przypaclku oclmianami mobilizacji w czasic ruchu b9cl<1: mobilizacjc poprzcz ruch kol'lczynq görmi („SM WAMS" - spinal nwbili:w1io11s with arm movemems) - slosowanc w przypa~lku ograniczcnia ruchomosci w obr9bic oclcinka szyjncgo i g6rncj czc,~sci oclcinb picrsiowcgo, z promicniowanicm clolcgliwosci bölowych w okolic9 obr9czy barkowcj lub ko11czyny görncj; mobilizacjc poprzcz ruch ko11czym\ dolnq („SMvVLMS" - spinal mobilisations with leg movemc11ts) - stosowanc w przypaclku ograniczcnia ruchornosci w obr9bie oclcinka l9cliwiowcgo i clolncj cz9sci oclcinka picrsiowcgo, z promicniowanicm clolcgliwosci bölowych w okolic<; obn;:czy bioclrowcj lub ko!'lczyny clolncj; "' l'laa1s111an G.P.: Fu11ktio11sw11cr.rnch1111g Diaiinosc Physio1herape111i.w:lw l!ch1111d/1111g. l lccmslcdc, Neilicrlands, 1994.

1·~

302

K!NEZYTERJ\P!J\

przcdluzony naturalny slizg stawöw mic,:clzywyrostkowych („SNAGS" sustained natural OfHJJJ!iY:1·eal glidcs) - czynnc ruchy staw6w krc,:gosh1pa

z doclatkowyrn bicrnym zwi<;kszcnicrn napi<;cia struktur okolostawowych w k011cowyrn zakrcsic ruchornosci; rozci<1gni<;cic tkanck clastycznych nalezy utrzy1~iac kilka, a nawct kilk:anascic sckuncl; · sarnodziclnic przcprowaclzony przcclluzony naturalny slizg stawowy („seif SNAGS") - zabicg o charnktcrystycc podobncj clo poprzcclnicgo, jcclnak wykonywany calkowicic sarnoclziclnic przcz pacjcnta*. Podczas picrwszcgo spotkania z pacjcntcm wybranc clzialanic tcrapeutyczne powtarza si<; nie wi<;ccj niz trzykrotnic. Dopiero w czasic kolejncgo zabiegu, najwcze.~nicj w 48 goclzin po pierwszyrn, rnozna zwi<;kszyc ilosc powtörzc11 pocl warunkiem, ze zastosowany zabicg okazal si<; skuteczny.

Merody ki11e:::ytern1ie111yc:::11e

303

W przcrwach pomic,:dzy kolcjnymi scsjami tcrapcutycznyrni Mulligan wykorzystujc spccyficzny sposöb bancla:i.owania, ustalajqcy prnwicllowq os ruchu w stawic lub nalczm\ postaw<; ciala. Dzi<;ki tcmu - zdanicm autora - mozna przyspicszyc proccs zclrowicnia. Nalc:i.y jednak parni<;tac, zc plastrowanie leczoncj okol icy ciaht nie powinno trwac dluzcj niz 2 cloby i rnusi byc usuni,;tc, jcsli pojawi si<; rninimalnc nawct poclra:i.nicnic tkanki skörncj. Przcciwwskazania do mobilizacji mclodq Mulligana nie r6znic\ sit; znaczqco od poclawanych przcz innych tcrapcutöw. Doclalkowo sam autor nie zalcca swych tcchnik w clwöch sytuacjach: tyloprzcmieszczcnia jqclra miazdzystego w oclcinku l<;clzwiowym kr<;goslupa, przcbicgajqccgo jcdnoczcsnic z powslanicm skoliozy oclruchmvcj i w ostrym, pourazowyrn kr<;czu szyi. W powyzszych przypaclkach proponujc 011 jcclnak inne lcchniki tylko cllatcgo, zc clzi<;'.ki nim slan pacjcnta mozc si<; poprnwic wyrainic szybciej, niz po zastosowaniu mobilizacji w czasic ruchu.

3.3.19. Mctoda Nicdcrhöffcra Rys historyczny i podstawy teoretyczne

I

Mctoda zostala opracowana na pocz~1tku XX w. przcz Egona Nicdcrhöffera - nicmicckicgo profesora ncurologii. Jcj glöwnym cclcm bylo usprawnianic osöb z bocznymi skrzywicniami kr<;goslupa wywolanymi cpiclcmi<\ oslrcgo zapalcnia rogöw przcclnich rclzcnia kI\'.gowcgo. Tw6rca rnctocly stwicrdzil, zc cz9s6 111ic,:sni tulo\via usytuowanych po slronic wkkslcj skrzywicnia ulega skröccniu, zas rni<;snic strony wypuldcj sq na odrnianc,: nadmicrnic rozcic\gniQtc. Za kluczowc w tcrapii bocznych skrzywic11 kn,:goslupa Nicclcrhö!Tcr uznal skoSl1ic polozonc mic;snic znajdujqcc si<; po stronic wkl<;slcj skrzywicnia*. Ich izomclrycznc napi<;cic, przy jcclnoczesnej stabilizacji przyczcpu clalszcgo, zlokalizowancgo w obrc,:bic ob1\~czy barkowcj lub bioclrowcj, powinno znmicjszac k<\t skrzywicnia. Dodatkowo praca rnic,:sni usytuowanych po stronic wkl~:slcj urnozliwia przcrzul syncrgii mic,:sniowych na oslabionc mic;.~nic strony wypukkj**. Badanic Za kluczowe w cloborze cwiczcri autor uznal ustalcnie takich informacji, jak: kicrunek skrzywicnia, lokalizacja jcgo szczylu oraz stopie!l oslabicnia sily mi<;sniowcj. Jcclnakz.c zc wzglc,'.clll na fakt, zc w okrcsic tym sposoby diagnostycznc zaczynaly si<; clopicro rozwijac, trudno w tcj mctoclzic kinczytcrapcutyczncj, jak i w wiclu powstalych w tym czasic, closwkac sic,:Tcch oryginalnych, odr67.niaj<\cych od sicbic poszczcgölnc systcrny.

Ryc. 142. Wybrane przyklady zabiegöw przedstawionych przez Mulligana.

* Mulligan B.R.: Ma1111a/ tllerapy ro1111{/.\'.

Update ofspi11al 111obilisatio11s with leg 111ove111e11ts. Journal of Manual ancl Manipulativc Thcr:1py, 1997, 5/4, 184-187.

* tvtrn: **

czworohoczny, rüwnuleglohuczny, najszl'rszy grzhiclu, czworohoczny kd:i.wi, poprzeczny hrzucha i l~·d:i.wiowy wi~·ks:t.y. Niethanl F.U.: Dir fo11s1·n•111i1•c Skulio.1·1•ht!lu1111//1111g. Krankengymnastik. 198ü, :lH/2, 92--93.

r,

KINE7,YTFR1\Pl1\

304

Tcrapia Czc;sc lccznicza mctody röwn1ez nie byta zhyt rozbudowana, gcly;i, autor przcclstawil jcdynic cztcry c'.:wiczcnia. Dwa z nich wykonywano w lc:i,cniu przodcm, a pozostale w pozycji sicdzqccj przy clrabinkach. Z czasern liczba cwiczct1 ulcgla zwic;kszcniu* (ryc. 143). ·

Mc1ody ki11c::ytcrapc111yc::11c

305

powtörzonc jcclynic trzykrotnic. Wic;ksza intcnsywnosc cwiczc1i prowaclzila zclanicm Niedcrhöllcra - clo adaptacji mic;sni i wyrazncgo zrnnicjszcnia skutccznosci lcrapii. w czasie przerw pomic;clzy cwiczcniarni autor zalccal masaz wibracyjny mic;s11i po stronie wypuklcj skrzywicnia*.

3.3.20. Mctoda „Pressio" Rys historyczny i podstawy t:corctycznc

Kazdc cwiczcnic sklacla sie; z kilku faz:

Twörcami melody s<1: Anclrzej Zalcszczuk, .Janusz Lc;czyl'tski, Wojciccl1 Nowak oraz Rudolf Ocicpka, ktörzy w latach 70. XX w. pracowali w Odclzialc Tcrcnowym Instytutu Matki i Dziccka w Rabcc**. Pocz<1tkowo zcsp6l ten skonccntrowal sie; ria opracowaniu i zbuclowaniu aparalu pulmonologiczncgo, ktöry rnögfüy byc wykorzystywany w przypaclkach ograniczcnia ruchomosci clolnych obszaröw klalki picrsiowcj, zwi<1zanyd1 z chorobami rcslrykcyjnymi ukladu oclclcchowego. Jcclnoczesnic autorzy mctocly, analizuj<\C clzialanie wyciqg6w oraz zwisöw stosowanych w terapii bocznych skrzywic11 kn,~goslupa', uznali, zc rozci<1ganic kr~~goslupa w jcgo osi cllugicj powoclujc wydluzcnic rejonöw najbardzicj elaslycznych (a wic;c nie samcgo skrzywicnia) oraz oclclzialywujc nickorzyslnic na uklacl torcbkowo-wic::zacllowo-llliQsniowy w okolicy krc;göw rozpoczynajqcych i koricz<1cych skrzywienic. Powy:Z,szc srodki tcrapcutycznc nie rnaj<\ - wecllug nich - zaclnego wplywu na korckcjr; skrzywicnia picrwotncgo. Dodatkowo w czasic wycü1gu zwyklc ujawnia sie; oclruchowa rcakcja mic;sni (zwic::kszcnie ich napic;cia), eo znacznic zmniejsza crekt zabiegu. Zclaniem autoröw mctocly, röwnicz cwiczcnia oporowc (wzmacniaj<\cc rni~~­ snic posturalnc) nie S<\ l"OZWÜ\Zaniem idcaJnym, ponicwaz nicprawicllowo prowaclzonc mog<\ spowoclowac nadmiern<\ lordotyzacjr; kn;goslupa z wtörnym przcci<1zc11iem luköw krc;göw lub splaszczcnic kifozy picrsiowcj***. W miar~~ progrcsji wacly, przcwagr; uzyskuj<\ zwyklc mic;snic strony wklc;skj skrzywicnia. W takirn przypaclku nawcl cwiczcnia syrnetrycznc mog<\ pogarszac stan kliniczny.

przyjc;cic pozycji wyjsciowej i powolnc naraslanic skurczu; maksymalnc napic;cic mic;sni; powolnc rozluz,nicnie; odpoczynck.

Bczposrcclnirn nastc;pstwcm powyzszcj analizy okazala sie; moclcrnizacja aparalu pulrnonologiczncgo i rozpoczc;cic za jcgo pomocq zachowawczcgo lcczcnia bocznych skrzywict1 krc;goslupa. Picrwszc zgloszcnic patcntowc korcklora postawy naslqpilo w roku 1971. Ocl tcgo czasu pojawilo sie; 25 wcrsji lirZ<\clzcnia.

~

Ryc. 143. Cwiczenia korekcyjnc wccllug Niederllöffcra zmodyfikowane przez E. Becker.

Wcdtug autora, praca rnic;sni poclczas cwiczc11 powinna micc charaktcr izomctryczny, opör przykhtdany przcz tcrapcutc; mial byc'.: maksymalny, zas punkty przylozcnia oporn to obrc;cz barkowa po stronic wklc;slcj lub obrc;cz biodrowa po stronic wypuldcj skrzyvvicnia. Kaz,dc z cwiczct1 mogto zostac " Becker E.: Skolios" 11~11/ Disc11pathic11/1c/ia11d/1111g. Gnstav Fischer Verlag, Stullgarl, 1987.

1 •'

*"'

"'"'*

Nietltarcl F.U.: Kra11ke11gy11111<1.\'ti.n:hc !Jelwndlung a1~( neurophysiologischcr Grundlage /Jei urlopiidischcrn Erkranknngen im Kinclersalt<'r. Socialpiidiatrie, l 987, 9/ 8, 512--515. ' Ot:icpka R., L\~czyi'"1ski J.: Zt1.\'lo.WJ111a11it• korektora skulioz do roztu:11ie111ia kregosht11a fJr:t?d s1aJ;i/i;:11jf/c:ym :abiegi{'))t 01wracyj11ym. W: Nuwo111y J. (red.): Dysl'u11kcjc kr\'.goslupa - Diag11oza i Tcrapia. Sympozjum Mi('.dzy11arodowc, AWF Katowicc, 1993, 1(17-172. Wcdlug Stal'fcla i Scheele splyccnic wygi\'.cia picrsiowcgo mozc slanowic jeden z czynnik6w prcdysponujqcych do zwi('.kszania k111a skrzywicnia, a zgodnic z hipolczq Tomashcwsky ugraniczcnic antclleksji (Slizgu brzusznego kn.~göw wzgkdcm sicbie) muZc byC nawet glt'1wm\ przyczynq progrcsji skoliozy.

K!NEZY1'ERJ\Pli\

306

W swcj mctoclzic autorzy wykorzysrali tcoric; Roberta Roafa, kt6rn uznawab, ie czynnikicm clccyclujqcym o progrcsji skrzywicniajcst rotacja trzon6w kr<;g6w w plaszczyznic poprzcczncj*. Praktycznyrn clcmcnlcm baclar1 Roara okazalo sie; stwicrclzcnic, i.c nacisk na garb i.cbrowy tylny w k.icrunku brzusznym powodujc zmnicjszcnic rotacji**.

Badanie lstot<\ mctody jcst clob6r kicrunku dziatania sil koryguj,1cych. Majq onc w swym zalozcniu stanowic odwrotnosc sil wywoluj<1cych i poglc;:biaj<1cych wadc;. Gl6wny naci:-;k clzialania tcrapcutyczncgo kicrowany jcst na szczyty skrzywic11 - eo powoclujc korckcjc;, dcrotacj<;: i rcclrcsj<; zwi<\zam\ nie z rozci<\ganicm, alc z ucisni<;cicm garbu zcbrowcgo i walLi· lc;d:Z.wiowego. Dlatcgo warunkicm poclstawowym, umo:Z.liwiajqcym osi<1gnic;:cie cfcktu tcrapcut.yczncgo, jcst barclzo clokJaclnc zcliagnozowanic s,tanu kliniczncgo. Dia potr:zcb tcj mct.ocly nie opracowano spccjalnych procecltir baclawczych. Rozpoznanie opartc bylo na wynikach baclm1 rcntgcnowskich oraz klasyczncj occnic postawy ciala. Duze .znaczcnie przypisywano wartosci k<1towcj skrzywicnia (ustalanej mctodq Cobba), gclyz tcn pararnctr bczposreclnio wplywal na kqt ustawienia (w stosunku clo plaszczyzny czolowcj) spccjalnych pclot: w skrzywicniach I 0 pclol<; ustawiano pocl lqtcrn ok. 45-50° - clziahmic koryguj<\Cc; w skrzywieniach Il 0 pelot<; ustawiano pod kqtcm ok. 20-30° - dzialanic dcrotujc\co-koryguj<\ce; w skrzywieniach lll 0 pclot<; ustawiano pocl kqtern ok. 10° stopni - clzialanic derotujqcc.

Metorly ki11e:ytertp!::!_i1)1c211e__

307

Przccl cwiczcnicm poclstawowym (w korcktorzc postawy) slosujc sie,~ 6wiczcnia wstc;pnc: ruchy w prz6d i w tyl w skulnyrn lc7.cniu tykm, 6wiczcnic „koci grzbict" bez oporu (cwiczcnic o charaktcrzc izotonicznym). Ma to nauczy6 pacjcnta spccyficzncj tcclmiki c\viczcnia. Wprowadza si<; röwnic:Z. poprawny wzorzec odclychania: wdcch nast\'.pujc w pozycji wyjsciowcj, wydcch poclczas kif'otyzacji krc;go.<>tupa. Odwrotnc przcprowaclzcnic cyklu ocldcchowcgo powodowaloby nicpoz.qclanc rozszcrzcnic tkanki plucncj po stronic wklc;slej skrzywicnia. Pozycja wyjsciowa clo (:wiczcnia zasaclniczcgo zostala zapozyczona z rnclocly Klappa - pacjcnl znajclujc sit,: w klc,~lrn poclpartym. W lcj pozycji krc,~goslup jest oclciqzony (zniwclowana sila grawitacji). Dodatkowo krc;goslup chorcgo korygowany jcst przcz sily mcchaniczne. Po ustabilizowaniu obu obn;czy (ko11czyn görnych i dolnych) na szczyt skrzywicnia (skrzywic11) zaklacla sie,~ pclot<; (pcloty). Majq onc za zaclanic zwi9kszyc wymiar pocllt1zny kn,~goslupa (znmicjszyc kL1ty skrzywicnia) i, eo barclzo istotne, dziala6 korckcyjnic na sklaclow<\ rotacyjm\. ßaclaj<\C dynamomctrycznic silt,~ nacisku, jalq CWiczqcy l110ZC wywicr:ic na pcloty korcktora, st wicrclzono, z.c przckracza ona wartosc: 100 kG. Osiowc wydluianic krc;goslupa mo7.c byc, cho6 jcdynic w wybranych przypadkach, wspomaganc wyci<1gicm za glowc,: za pornoq p<,'.tli Glissona. Wszystkic sity, w zwi11zlrn z przcrnyslan<\ konstrukcj<\ korcktora, sq „zamkni<;tc" wewnqtrz przyrzqclu. Dodatkow<\ zalct<\ aparatu jcst mozliwosc clowolncgo rcgulowania jcgo wymiar6w w zaleznosci od wzrostu pacjcnta* (ryc. 144).

Tcrapia Wccllug autor6w clo zasaclniczych ccl6w cwiczc11 rnozna zaliczy6: Lr6jplaszczyznow<\ k:orckcj<; wady; poprawc; ruchornosci klatki picrsiowcj; zwi<;kszcnie pojcmnosci zyciowcj pluc; kosmctycznq korckcjc; skrzywicnia.

'" Roaf stwierdzil, 7.c skrvt kr9goslupa moi.c byc wywolywany b:irlz to 7.lllianami w ksztalcic i dopasowaniu powierzch»i stawowYch, ht\d:i.. tci. asymctri<\ napi<;C zarüwno dlugit:h jak i krütkich mi\~Sni grzbictu. Jcdnak7.c niczalänic od przyczyny efckt jcst taki sam. /\symctryczny nacisk na wkl\"l'l i wypuklq stronv kr9g6w powodujc zaryglowanic stawüw mii;dzywyrostkowych. Zblnkowanc kn;gi puwoduj•\ asymclrycznc ustawicnic >in!•

i.cbcr, eo wt6mic zwi\~ksza k•\l skrzywicnia. Roaf R.: 'J'Ju:orctical lwse.v of trea1mc11t t~l scoliosis. J\ 11cw metlwd t~f l>locki11g anti correction with a plate.

Minerva - Ortop„

19~0.

2 l/4, 289-294.

Ryc. 144. Korektor postawy opracowany przez tw6rc6w mctody „Pressio".

* Zalcszczuk

A.: Nowa metoda korygujt/Cll hoc:ne skrzywiettia kr<~.t:oslupa przy pomocy bi·icze1i czynnych z zastosowanicm aparatu wlasnego pom)Wlu (rozprawa na stopici'1 duktora nauk kultury fizyczncj). AWF, Kraköw, 1973.

I< IN EZY'f'EN.J\ PIJ\

308

Do cwiczci'1 mi<;sni kr<;goslupa, w tym glöwnic rni<;sni poprzcczno-kolcowych, uznanych za najwaznicjsze w korekcji wacly, wykorzystuje si<; krötkic cwiczenia izornclrycznc. Dawko\Vanic liczby serii i ilosc powt6rzd1 w sccic zalciy ocl wicku pacjcnta i stopnia jcgo zaawansowania w proccs terapcutyczny. Pocz<\[kuj<\CY cwicz<\ od 5-6 scrii po 15-20 powtörzci'1, wykonywanych raz clziennie, 3-5 razy tygodniowo. Napi<;cic w kazclym powtörzeniu trwa 2-3 sckuncly. W pierwszym, pocz<\tkowym okresie waznc jcsl stalc zwi<,:kszanic sily nacisku na pcloty. Jlosc scrii zwi<;ksza si<; stopniowo clo 1Cl, ilosc powtörzct'l wzrasta do 30 w kaz.dej z scrii, a czas jeclnostkowcgo napi<;cia kaz.dcgo powt6rzcnia clo 5-6 sekuncl. Bardzicj zaawansO\Vani powtarzaj<\ cykl cwiczci'1 2-5 razy kazdego clnia. Tak wi<;c pocz<1tkuj<1cy cwicZ<\ po nkolo l 50-200 powt6rzet1 3 razy w tygoclniu, sredniozaawansowani (u.sprawniani okolo dwöch tygodni) 3-4 razy w tygoclniu ponacl 200 powt6rze11, zas zaawansowani 3-4 razy w tygoclniu ponad 300 powt6rze11. W truclnicjszych k.linicznie przypadkach, dla zwi<;kszcnia cfcktu lcczniczego napi<;cia izornclryclncgo zalcca sie.~ wysokic unoszcnic strony wkl<,:slcj skrzywicnia, z pokonanicm lckkicgo oporu clawkowancgo r<;k<\ tcrapcuty b<1clz clodatkow<\ pclot<\*. W przcrwach pomi<;dzy scriami prowadzi sie.~ l:wiczcnia uzupclniaj;1cc:

Metody ki11ezy1eropelllycz11e

309

Wykorzystanic w lym cclu systcrnu bloczkowo-ci<;iarkowcgo datujc si<; na ]JOCZ!\lck lat 40. XX w. Wprowaclzenic cwiczci1 w plaszczyznie r6wnolcglcj clo poclloia, z wykorzystanicm bloczk6w, spr<;zyn, ci<;zark6w przy poclwieszcniu C::wiczoncj czc;sci ciala clo specjalnej, przeno.~ncj ramy, zawclzi<;cza si<; Guthric Smith. Podzicli!a ona stosowane przcz sicbie poclwicszenia na statycznc (oclcü1iaj<\Cc) ora:l. clynamicznc (zawicszcnic poclwicszck cloklaclnie nacl osiL1 obrotu stawu). Za pomoc<1 swego systcmu autorka prowaclzila cwiczcnia czynnc w oclcic1zeniu, jak r6wnicz w oclcic\Zcniu z oporcm oraz cwiczcnia samowspomagane* (ryc. 145).

oclclccbowc; antygrawitacyjne z utrzymanicm prawidlowej poslawy ciala przcd lustrem; wzrnacni<~i<1cc mi<;snic brzucha; k i fozuj <\CC; ogölnokondycyjne.

3.3.21 i 22. Mctoda Rochcra (rozwini9cic mctody Smith) Rys historyczny i poclstawy tcorctycznc W jcdnyrn z najwczcsnicjszych, a zarazcm 11ajprostszych podzial:6w cwiczd1 czynnych - posluguj<\C sie.~ krytcrium oceny sily mi<;sniowcj - mozna wyr6znic cwiczcnia oporowc, wolnc oraz w oclci
'"*

Nowak \V.: l!tula11il' H'y1tiktlw ::adwwtlll'<.'Z(',i;n /ec;:cnia skr:.y11•ic1i lwC'zllych krrgoslupa /JJ":y :a.\'fosowanilt przyrz11d11 korekcyjnego 11'111.rncj konstmkcji (wg modylikacji mctody i autokorcktora Zalcszczuka-L\>CZy1'1skicgo). l'raca doktorska, AWF Krak6w, 1977. Zoll-Motz Z.: System /;/oczkmro·ciriarkoll'y II' rcho/Jilitac.ji /ecznic:ej. Kultura Fizycwa, l 9(i2, 15, 224--23.

Ryc. 145. Wybrane cwiczenia w odci4zeniu czcsciowo wedlug Smith.

* Lilicnfoin W.: F1111ktio11e/le Sc:hli118e11tischtherapie. Verlag Oskar Mahl,

1986.

r-

'"'""""1

KINEZY'f'ERAP JA

310

Rozwinivcic zasacl systcmu Smith przcc!stawil w latach 50. XX w. Christian Rochcr. Bazuj<\C na prostych cwiczcniach bloczkowych Grancuza Privol z lat 1 wojny swiatowej opracowal on pclnq, aktualnc\ c!o clnia dzisicjszcgo, rnetodykv 6wiczeI1 w oc!ci
Baclanic Zclaniem Rochcra, przccl rozpoczc;cicm tcrapii z "wykorzystaniem zcstawu bloczkowo-cic;zarkowcgo nalciy cloklaclnie okresli6 stan pacjcnta. 0 doborzc 6wiczc{1 w najwic;kszym stopniu clccydujc occna sily mic;S!1iowcj wykonywana tcstcm Lovctta czy tcz - obccnic rnctoci<\ klinicznq - oraz sprawclzcnic zakrcsu ruchomosci. Dia baclania efcktu zalccanych przez sicbic 6wiczc11 Rochcr opracowal barclzo prosty spos6b, polcgajqcy na wh1czeniu clo zcstawu bloczkowo-civz,arkowcgo wagi sprvzynowcj. Wykonanic kilkukrotncgo powt6rzcnia tcstowancgo ruchu z pokonanicm oporu spn;zyny umozliwialo porniar aktualncj sily mic;sniowcj„

* Rochcr Ch.: Nccducation P.\yclw~Pdctricc excrciscs t~n s11spt•11tio11 ('f J>uulic Therapie. Paris,

1958.

311

Mcrody ki11c:yrcmpe11rycz11e

Tcrapia Zclanicm Roclicra, cwiczcnia w podwicszcniu umozliwiaj
zaliczyc~

11107.na:

zwic;kszcnic sily rnic,~sniowcj, jcj utrzymanic luli op67,nicnic zanik6w; zwic;kszcnic b;1cl7, utrzyrnanic zakrcsu ruchomosci; zmnicjszcnic napic;cia mic;sni; zachowanic tzw. „pamic;ci ruchowcj"; mozliwos6 wykonywania ruc116w czynnych przy nicpclnyrn zroscic kostnym; aktywizacjc; pacjcnta przcz samodziclnic cwiczcnic. Cwiczcnia czynnc w oclci;izcniu mo:l,na podzicli6 na: osiowc (odciq:l,cnic i zröwnowazcnic poruszancj czc;sci ciala); pozaosiowc (odci<1zcnic i brak zröwnowaz.cnia poruszancj czc;sci ciala): - clobocznc - cloglowowc i odgtowowc w oclciq:l.cniu z oporcrn W 6wiczcniach czynnych w odci11zcniu z oporcm dodatkowc obci:1zcnic przyklada sie; poprzcz clwa bloczki: kicrunkowy i clodatkowy. Picrwszy z nich ustala kicrunck clzialania si!y tak, aby w polowic cwiczoncgo zakrcsu ruchomosci lql, pornic;clzy osic\ dlug<\ usprawniancj czc;sci ciala a linkq z przymocowanym clo nicj cic;zarkicrn, byl lqtcm prostym. Bloczck cloclatkowy ma za zadanic tak umic!';cil'. obciqzcnic, aby bylo to dla pacjcnta bczpiccznc oraz wygodnc. W przypadku 6wiczcl'l stawöw o znacznych rno?Jiwosciach ruchowych (np. ruchy w plaszczyznic strzalkowcj w stawach: bioclrowym i zcspolc ramiennobarkowym) pclny zakrcs rnchomosci nalczy poclzicl i6 na dwa scktory i kazdy z nich C:·.wic,-.y6 osobno. Zdanicm Rochcra, clla zwic;kszcnia sily mic;.sniowcj nalciy stosowac obcüizcnia zblizonc clo maksymalnych, zas dla zwic;kszcnia zakrcsu ruchomosci wykorzystywa6 obciq7.cnic röwnc po1owic wartosci oporu. Kazclc ('.wiczcnic - wcdlug twörcy mctocly - sklada si<,~ z nast<,'.puj11cych po sobic faz: ruch z pozycji wyjsciowcj clo pozycji ko1kowcj - praca konccnlryczna usprawniancj grupy rnic;sniowcj;

K!NEZYTEN;\Pli\

312

zatrzymanic w pozycji koil.cowcj -- napii,:cic izomelrycznc cwiczonych mi<,'.sni; powröl clo pozycji wyjsciowcj - praca cksccnlryczna usprawniancj grupy mic;~snimvcj;

oclpoczy11ck

rozluznicnic

rni<,~sni

wykonuj<\cych ruch.

Kazdy z trzcch picrwszych clapöw pow1111cn lrwac: tylc samo. Faza odpoczynku zawszc zajmujc poloW<,'. czasu przcznaczoncgo na cwiczcnic.

3.3.23. Mctocla Scharll R_ys hisloryczny i podstaw_y teorctyc:we Twörczyni rnctocly, Maria Scliarll, jedna z picrwszych absolwcntck monachijskicj szkoly rizjolcrapii, sw:1 konccpcjy lc,~:zcnia wacl poslawy przcdslawiht \V roku 1958. JcdnakZc pocz:\lki rnclocly sii;g
Tcrapia Etapcm picrwszym, jak juz wspomniano, jcsl oclnajdywanic asymctrii w postawic ciala; clrugim - uswiaclomicnic pacjcntowi jcgo clysfunkcji. Etap kolcjny polcga na stopniowym korygowaniu tych asymctrii czynm\ prnc<\ mi<;.,, l lirsch S.: /Jic kra11ke11gy11111(Jstische /Jc/11111d/1111g /Jci idio/)(1/isc/11• Skoliose 11ac/1 Maria Sc/wrll. Kra11kc11gy111· 1Jaölik, 1993, 45, 1, (1--7. ·•* Scharll M.: l/1111d/1111ge1! in der Skoli11sebchw111/1111i;. Kra11kc11gy11111as1ik, 1975, 9, 3ll
!vl etody ki11e::yterape1.t1yc::1u•

313

sni. W tym cclu aulorka wykorzystujc analitycznq mctod<; nauczania (k:orckcje lokalnc, korckcjc globalnc). Elcmcnlcm ko11cowym usprawniania jest utrzymanic prawidlowcj poslawy oraz aulomalyzacja czynnosci, polegaj<\ca na 1>lopniowy111 wbuclowywaniu prawicUowych, symelrycznych wzorc6w ruchowych w kolcjnc czynnosci clnia coclzicnncgo. Ccch<\ charaktcryslycznq tcgo sposobu lcczcnia ruchcrn jcst röwnici i to, zc jcgo lwörczyni nie poclajc zaclnycli golowych zcstaw6w cwiczc11. Jcj zclanicm, clobör pozycji wyjsciowcj, przyrzqdöw i przyboröw pomocniczych, tcclmiki oraz mctoclyki cwiczc11 musi byC:: zawszc clostosowany clo konkrclncj sytuacji . .Jcdym\ wskazöwkc1 jest zwröccnic szczcg6lncj uwagi na rccclukacjr; rni<;sni przcdnicj 1>trony tulowia (glöwnic mir;snic skosnc brzucha zcwnr;trznc i wcwnytrznc). Usprawnianic tych wlasnie grup rni9sniowych - jcj zclanicm w najwi<;'.kszym 1>lopniu zmnicjsza clcrolacj<,'. kn;'.goslupa*.

3.3.24. Mctoda Schroth (system. ortopedyczno-oddechowy) Rys historyczny i podstawy teoretycznc Twörczyni mclocly, Nicmka Katharinc Schrolh, sarna oclczuwaj<1ca clolcgliwosci b6lowc spowodowanc wachi kr<,'.goslupa, zacz9h1 opracowywac sposöb tcrapii zaburzci'1 poslawy okolo 19 l 0 r**. Autorka mctocly l wicrclzila, zc kluczcm korckcji bocznych skrzywic1i kr<;goslupa jcsl zrozumicnic i wykorzyslanic 111ccha11izmu ocldychania w polqczcniu z lröjplaszczyznowq, oclclolm\ korckcjq ciala. Dopicro w tak skorygowancj (ocl zcwnqlrz i wcwrn11rz) pozycji mozna izomctrycznic wzmacniac 1ni9snic posturalnc*'1" 1'. Wccllug twörczyni mctocly, poclczas wclcchu w warunk<~ch prawicllowych clochodzi do S)'lllClryczncgo ZWii;kszcnia cJocisku grÖW zcbcr clo lrZOl10W kr9gowych. Dzicjc si<; tak w wyniku wzrostu napi9cia n1i9sni mi9clzyzebrowych zcwn<;trznych. Poprawia lo 1>tabilizacj9 picrsiowcgo oclcinka kr<;goslupa. Jcclnak podczas odclcchu asymctryczncgo (bocznc skrzywicnia kr9goslupa) siht wzmagaj<\ca docisk zebra clziala jcclnostronnic, pogl9biaj:1c rotacj<; kryg6w. kazclym kolcjnym nicprawicllowym wclcchcm clcformacja ulcga zwir;kszcniu, gclyz powictrzc kicrowanc jcst tylko w juz i tak rozszcrzonc cz<;sci klatki piersiowcj. Dlalcgo lcz oclclcch lcrapculyczny (lqtowo-obrotowy) ma byc kicrowany w tzw. micjsca slabc - wkl<;slosc zcbrow<\ tylrn\ (w bok i clo Lylu), wkl<;slosc zcbrow<\ przcclniq (w bok i do przoclu) i tzw. „slabc rnicjscc oclcinka l<;:cliwiowcgo"

z

* Scharll M.: f!ic Kra11/.:t!11gy11111as1i/.: in der Sko/i11sclwlw11dl1111g. Kra11kc11gy11111as1ik, 1958, 12, 193-197. Byla to jcd11a z pierwszych - oprlicz systcmlnv Klappa i NiedcrhölTcra - rnctod czymwScil~wcgo lcczcnia

**

powyl.szych zaburzc1i. Pcwrnl cickawoslkt\ mol.c okazaC sii.~ •informacja, 7.c zasacly tcgo systcmu dotnrly na

obszar Polski (Gorny Sh1sk) juz okolo 1932 r. W 1961 r. Katharina Schroth otwarla klinik\'.. w kl6rcj prowa· dzonn jedynic zachowawczc lcczcnic wad post:t\vy. Z czasem kicrownictwo kli11iki przcji;li kolcjno, cl>rka Chris1inc Lchncrt-Schrolh oraz wnuk - Hans Rudolf Wciss, wzbogacaj<\C mclodt; o kolcjnc cwiczc11ia lcczni· czc. 1

**' • Lchncrl-Schrolh Ch.: Drcidillu:11sio11alc Skoliose - !1"/w11d/1111g, A11111111gs - OrtO/H'idie System Schroth. N.E. Kasdmgc Verlag, Duisburg, 1973.

KINEZYTER/\P/1\

314

Metody ki11c:ytem1Je111yc:11c ·~~~--~~~~

(w bok i do g6ry). Wcdlug autorki, tak kicrowane powictrzc powoclujc „pchni<;cic" zcbcr w plaszczyznach horyzontalnych po stronic wkl<;slosci. a przcz to oclrotowanic skrzywicnia picrsiowcgo. Intcrcsuj<\CC i charaktcrystycznc clla mctociy Schroth jcst tc:l okrcslcnic kicrunku skrzywicnia oraz rozr6:lnicnic strony wkl<;slej i wypuklcj wacly. Kierunck skrzywicnia jcst zawszc zalc:lny od wygi<;cia odcinka picrsiowcgo. Nicistotny jest przy tym kierunck skolioz wyst<;pujqcych w innych oclcinkach kr<;goslupa (ryc. 146).

~ ß strona wklcsla strona wypukla Ryc. 146. Graficzne, tröjplaszczyznowe przedstawienie sylwetki pacjcnta z bocznym skrzywieniem krcgoslupa z rozröznieniem strony wklcslcj i wypuklej skrzywienia wedlug Schroth (A). Kierunki zastosowania oddcchu kqtowo-.obrotowego wedlug autorki metody (ß).

Za poclstawowc ccle tcrapii stosowancj u clzicci i rnl:oclziczy autorka uznala: zatrzymanic progresji wacly; korckcj<; postawy ciala; stabilizacj<; korckcji; popraw<; wyclolnosci. krqz.cniowo-oclclcchowcj; pozytywnc, psychicznc nastawicnic pacjcnta clo choroby; zas ll cloroslych cclc cloclatkowc lcczcnia to: zrnnicjszanic objaw6w b61owych; kosmctyczna korckcja sylwetki.

Badanie Katharinc Schroth w swcj mctoclzic przcdstawiht bardzo ciekawy spos6b tr6jphtszczyznowego baclania postawy, polcgajt\CY na przyr6wnaniu trzcch obszar6w ciala pacjenta: bloku pasa bioclrowego, bloku picrsiowcgo i bloku pasa barkowcgo, clo figur gcomctrycznych oraz occnic ich ustawicnia wzglc;dcm sicbic. Takic baclanic postawy rnozna bylo przeprowaclzic subicktywnic (occniajqc wzrokowo sylwctk<;) lub obicktywnic (wyznaczaj<\C lqty na zcljc;ciach fotograficznych i rcntgcnowskich).

315

W plaszczyznic czotowcj najlcpicj wyglqd pacjcnta oclclajq usytuowanc jeden nad drugim trzy proslokqty. Pierwszy z nich obejmujc micclnicc;, clolni\ czr;sc'. brzucha oraz kn;'.gostup l<,:d:l.wiowy; clrugi zawarty jcst pomi<;clzy liniami przcbicgaj:icymi przcz krc;gi TH 12 i TI-I 3 , lrzcci obcjmuje obn;cz barkow'\ i clochoclzi az, clo guzowatosci potyliczncj zcw1wtrzncj. W warunkach fizjologicznych prostokqty lc utrzymuj'l swöj ksztatl, s<1 wzglc;clem sicbic proporcjonalnc i znajcluj;i sie; cloktaclnic jeden nad clrugim. W pr;-.ypaclku boczncgo skrzywicnia kr<,:goslupa figury mog:1 ulcc dcformacji, przyjrnujqc nawct w \.Vic;kszych k;1towo zmianach kr\;gosh1pa ksztalt lrüjk:\töw. Doclatkowo mogq sie; onc wzgl\'clcm sicbic przcmicszczac w pbszczyznic czolowcj. Wysoko.~c proslokqtöw ulcga zmianic w zalez.nosci od gtc;bokosci riz,jologicznych skrzywic11 kr9gosh1pa w plaszczy:l.nic slrzatkowcj. Pogl:<,,hienic krzywizn (plccy okrqglowklc;slc) uwidaczniaj:\ sie; zmnicjszcnicm wysokosci prostolqtöw, zmniejszcnic krzywizn (plecy phtskic) zwic;kszcnicm ich wysokosci*. W plaszczyznic strzalkowcj, w warunkach fizjologicznych, scgmcnty ciala przyjmuj;1 ksztalt lrapczöw. Dolnq krawc;clz najnizszcgo lrapczu tworzy linia h1cz;1ca kolcc bioclrowc przcdnic görnc z krc;gicm L , a kraw<,:clz g6rnt\ - linia 5 przcbicgaj:ica pomi<;'.clzy wyrostkicm rnicczykowatym a kr9gic111 Th . Dolna 12 krawc;dz trapczu sroclkowcgo jcst röwnolcgla do görncj linii dolncgo. Natomiast görna krnw<,:d:I. lrapczu obrazujt\cego pas picrsiowy to linia h1cz<1ca döl pachowy z clolnq czc,:sciq r\'kojcsci mostka. Najwyzszy trapez ograniczony jesl z gliry bark6w, jcgo krawc;dz. dolnq lworzy linia röwnolegta do g6rncj krawc;clzi trapezu sroclkowego. przypaclku pog!\:bienia krzywizn w phtszczyfoic slrza!kowcj lrapczy skrajnc (g6rny i clolny) ulcgajq przernicszczcniu ku przoclowi, a sroclkowy przcsuwa si<,: do tylu. Sytuacja przcciwna ujawnia Si\'. w obrazic plccöw phtskich.

w

Bardzo charaktcrystyczna dla mctody jcst occna postawy ciala w plaszczyznic horyzontalncj. Patrzqc na baclanego z g6ry, rnozna wyr6z.nic niejako cztcry owalc wspölsroclkowc; pierwszy z nich -- najw<,:zszy - to wyobrazcnie glowy, nastc;pne zas przeclstawiaj:\ obrc;cz barkow:\, hioclrow:i i obrys klatki picrsiowcj. Taka sytuacja wyst<;'.pujc jednak tylko u osöb bez wad postawy. vV bocznych skrzywieniach kn;:goslupa uwidacznia sie; zmiana ksztahu figur oraz ich umicjscowicnia. Powyzszc dcf"ormacje zwiqzanc sq z wyst\:1xiwanicm garbu zcbrowcgo, wa!u kdz.wiowcgo i kontrrotacji barköw w oclnicsicniu do micdnicy. Autorka rnctocly wyr67.ni!a nast<;puj:1cc rodzajc skrzywic11:

- jcdnolukowc - nicmowl<,~cc (nie 11107.na ich lcczyc zgodnic z zasadami sy.stcmu Schroth, ponicwaz mctocla przcznaczona jcst dla clzicci slarszych powyzcj 6 roku z.ycia);

l lenke K.: /Jrei
il il

KINEZYTERM'IJ\

316

!I ij

Meloc~)' kine::ylera;iel//yc::nc

317

tn'>jtukowe - najcz<,:s!szc (kai.dc skrzywicnic dwuh1kowc traklowanc jcsl jak !röjlukowc, po11icwai. -- wcdlug Sehrolli - zawszc pojawia si<,:, zlokalizowanc zwyklc w odcinku szyjnym, -drugic skrzywicnic wyr6w11awczc)*; czterotukowc - ddonnacj<,: bloku biodrowcgo podzicli<'.'. n1oz11a na skrzywicnic l\'.d:/,wiowc i kr1,yzowc (!ab. l (1); - wiclolukowc. Tahela 16. H.ö:i:nice pomi~dzy skrzywicnicm tröjlukowym a cztcrolukowym wcdlug Schroth

-·--·\·-·--------·-

~

Skolioza

c ccl1a

'"

··-·--·--~-~---------·--·--11·"'"" ____. .....J~.~.1!.~1.!~.~~-~~~--··-· przcsunic;cic rnicdnicy --------------·--------

"<.<• ''""*""~"~~~·"~~-,- ~~-'""'"~"·-·· ""'"~~

•••„.~,., _,„~ •

w stron<;_ wypukhl skrzywicnia \ w slrorn; wkl<;.slq skrzywicnia \" raczcj nie wyst<;_pujc w stron<;_ wypukl;l

;-··--··

latcralizacja tulowia slatyka obci;l;',cnic slopy garb lc;_d7,wiowy

Skolioza cztcrolukowa

J.

niczrownowazona

zr6w11owazona

po stronic wkl<;.slcj

po slronic wypuklcj

---------

na wys<;ko:\ci odcinka __ ____l<;.dzw10wcgo ___ _

na wysoko:\ci przcjscia ___ J~.:_i::'2_i~>__':Vo-lc;_
Doclalkowo na pocls!awic wiclolctnich obscrwacji aulorka mctocly stwicrdzihl, zc czynnikarni clccyduj:1cyrni o sku!ccznosci lcrapii mogq byc:

ilosc luköw - im wi\'.ccj tym lcpicj, ponicwaz skrzywicnic jcst bardzicj stabilt1c; plcc pacjenta - skoliozy u chlopcöw rokuj<\ lcp1c.1; odejscic kn;gostupa od pionu - irn wic;kszc, tyrn bardzicj wzrasla ryzyko zwic;kszcnia kt\la skrzywicnia; zgodnosc kicrunku skrzywicnia odcinka piersiowcgo i dominujqccj koilczyny g6rncj - zlc prognozy przy prawor~~cznosci i tozsamym skrzywicniu picrsiowym; aktywna ruchomosc kn;goslupa - rokujc clobrzc, gcly systematycznic prowadzi sie; cwiczcnia, :/,lc przy braku postc;powania usprawniaj<\ccgo. Tcrapia Katharinc Schroth, bazuj:1c na wynikach badania, wyrüznila kilka grup klinicznych: *

\Vg Krüla wyrazcm kompcnsacji skoliol'.y

rnug;\

hyC p\Jlluki zlokalizowanc powyZcj i po11i7.cj skrzywicnia

pkrwut1wgo. sprowadzaj<\ 011e kn;goslup „du pruste.(. \VlaSnie tc p<'>Huki SL'hruth traklo\vala jako o
pacjcnci sylwctki skoliozy skoliozy

z chorob<\ Schcucrmanna; zanicclbanc (plccy plaskic lub okr<\gl:e); tröjlukowc; cztcroh1kowc.

Posluguj<\C sie; krytcrium cclu, cwiczcnia stosowanc przcz Schrolh mozna poclziclic na:

wcntylacyjnc - koryguj<\cy oclclcch b1towo-obrotowy; mobilizacyjnc - uruchamianic s!awöw krc;goslupa i obn;czy ko11czyn görnych, oclbucJowa ruchu antcflcksji (slizgu brzuszncgo trzonöw kr~~g6w wzglc;clcm sicbic); w zwisach - rozci<\ganic skröconych clcmcntöw okoloslawowych; ksztaHuj:1cc i silowc - vvzmacnianic osl:abionych grup mic;sniowych*. W praktycc wic;kszos<'.: z <'.:wiczcil htczy w sobic poszczcgölnc cechy. Kazdc cwiczcnic rozpoczyna sie,~ ocl oclclolnej korckcji wacly postawy przcbicgajqccj w pi<;~ciu clapach (lzw. „pic;c korckcji mieclnicy"): l, przcsunic;cic micdnicy clo lyl:u w pl:aszczyznic slrzalkowcj; 2. wyröwnanic pochylcnia micclnicy i lc;clzwiowcj czc;sci krc;goslupa (clo pozycji ncutralncj) w pl:aszczyz.nic strzal:kowcj; 3. bocznc przcsunic;cic micclnicy - (przcsunic;cic nacl sroclck czworoboku poclparcia) w pl:aszczyznic czo!owcj;

4. wyröwnanic obrc;czy biodrowcj i oclcinka lc;clzwiowcgo w plaszczyzn~c poprzeczncj poprzcz/ rolacjc; zcwnc;lrzn
S. wyröwnanic obciqzcnia obn;czy biodrowcj poprzcz clocisk pic;ty clo pocll:oia po stronic wypukl:cj skrzywicnia w p!aszczyfoic czolowcj**. Po korckcji ustawicnia obrc;czy bioclrowcj - poclstawy krc;goslupa - stopniowo korygujc sie; wyzcj lez
* Henke K.: !Jrcidi111e11sio11al<' Sko/iosl'lu·ha1ul/1111g noch Sc:hrnth. Krnnkcngynmaslik, 1984, 36, 1, 53. ** W przypadku skolioz czlcrnlukowych (podzial bloku biodrowcgo) picrwsza i druga oraz czwarla i pi,tla korckcja micdnicy przcbicgaj11 jak opisano powyzcj, jcdnak lrzcciq korckcj\' wykonujc siv dwuclapowo; zewrn.~117.lla krn'a.:zy11y dolncj po stronic wkl\'.slej skrzywicnia; ]b - boczoe przcsu11i\~cic micdnicy w slroll\'. wypukl:\ ~krzywienia. Ja-· rotacja

'I

i

•I

KINEZYTERAPIJ\

318

i\1 etody ki11ezytera11e111yczne

319

zmnicjszu rotacj<; skrzywicnia, przcciwdzial'a zaburzcniom oddcchowym typu rcstrykcyjnego, zwi<;ksza zakres slizgu brzuszncgo trzon6w kn;:g6w. Jednoczesnic z odpowiednio prowadzonym wdcchem przeprowadza si<; tzw. „drugq elongacj<;", kt6ra zmnicjsza wartosc kqtowq skrzywicnia. Spclnicnic powyzszych warunk6w umozliwia korckcj<; postawy przcz przcsuni<;cic w prz6d punkt6w kifotycznych oraz przcsunivcie ku tylowi punkt6w lordotycznych*. Wcdl:ug Schroth, dopicro po tak wykonancj korekcji kr<;goslupa moina wprowadzic trwaj<\cc 6-7 sckund napivcic izometryczne mivsni posturalnych. Autorka mctocly uzasadniaht stosowanic prawie wylqcznic wysilk6w o charakterzc izomctrycznym tym, zc ·w czasie cwiczcn izotonicznych, w warunkach zblizania przyczep6w pracuj<\cych m:vsni, niemozliwc jest utrzymanic zalozoncgo

Ryc. 147. Przykladowe pozyeje wyjseiowe do cwiezc11 wedlug Seilrolli.

ustawicnia poszczcg6lnych scgmcntöw*. Wybrane pozycje wyjsciowc do cwiczcll. opracowanych przcz Katharin<; Schroth przeclstawia ryc. 147. Jnnc intcrcsujc\CC sroclki tcrapcutycznc mctocly to:

pozycjc ulozcniowc - bicmc korygowanic skrzywicnia clzivki poclklaclaniu w oclpowicclnic micjsca worcczköw wypdnionych piaskicm lub 1yzcm (ryc. 148); A

Ryc. 147. Przykladowe pozycje wyjsciowe do 6wicze1i wedlug Scllrotli.

* Punkty

kifotycznc - garb :i.cbrowy tylny. micdnica po stronic wkli;s!ej skrzywicnia, obri;cz barkowa strony wkli;s!cj. Punkty lonlotycznc - garb :i.cbrowy przcdni, obr<;cz barkowa po stronic wypuk!cj, micdnica po stronic wypuk!cj.

-

B

T

Rye. 148. Przyklady leezniezyell pozyeji uloieniowyell slosowanyell w przypadku plec6w plaskicll wedlug Sehrolli (A - lezenie przodem B - lezenie lylem).

* Saulicz E. i wsp.: Zmiany czynno.fri bioelektryczneJ mip~ni podc:as wykonywania nil'klt)rych h1·icze1i wg l~ch­ ncrt-Schroth. \V: Chmidowski B. (red.): Nauki o KulturzL' Fizyc:nej 1t•ohcc wy:wrui wsp/Jlcu·snej cyH'ili:a!'ji. AWf', Katnwicc, 19%, l?
-r 320

I< IN lo'Zl'Tl~/\J\I' / 1\

tcrapcutycznc chwyty pomoc11iczc - maj<1cc na cclu mobilizacjr; stawöw kn,~gos!upa, zcbrowo·-poprzccznych i z,cbrowo-kn;gmvych oraz rnanualm\ rcclrcsjr; garbu zcbrowego; ksztaltowa11ic prawidtowcgo nawyku postawy - bazuj<\ce na prostszych sprzr;zeniach zwrotnych; cwiczc11ia 0 charaktcrzc odruchowym* - pozycj<\ wyjscioW<\ clo cwicze!l tcgo typu jcst zwyklc Jc:i.cnic bokicm na stronie wypuklcj skrzywicnia. Tcrapcuta uciska clwoma palcami stronr; wk!QsL1 skrzywienia na poziomie krr;gu szczytowego, zjednoczesnym zbli:.i,eniem palcöw. Nacisk, ktöry trwa 50-60 sckund, wplywa w duzym stopniu na krötkie mÜ,'.snic przykn,~goslupowc, wywoluj<\c zrniany ich napi<;~cia. Dzialania takic urnozliwiajq wl<1czenie w proccs usprawniania dzicci poniz,ej 6 roku zycia; cwiczcnia () charaktcrzc profilaktycz11ym - „szkohi plccöw".

Metor~)'

Rys hisloryczn_y i podstawy tcorctycznc Sposöb czynnosciowcgo Jeczenia wielood!amowych oraz powikhmych zht-

ocltworzcnic osi kot'Jczyny i wyröwnanic cllugo.~ci elcmentöw kostnych, a nie na scislc anatomicznc nastawicnie oclhtrnöw; jak najszybszc uzyskanic zrostu odlamöw kostnych; utrzymanie lub przywröcenic fizjologiczncgo zakrcsu ruchöw w stawach (glöwnie w stawic kolanowym); utrzymanic sily mir;sniowcj, sprawnosci i wyclolnosci czynnosciowej koI1czyny. Wecl!ug lwörcöw mctocly, rzcczywistym bocJzccm kosciotwörczym jest naprzemicnna komprcsja i trakcja clcmcntöw lrnstnych, uzyskiwana poprzcz czynne napir;eia izomctryczne miysni oraz bicrnc rozci<1gnir;cic oclhunöw za pornoq wyciqgu bczposrcclnicgo**. 1

mai1 trzonöw kosci d!ugich zosta! opracowany w latach 80. XX w . .Jego twörcarni byli: Wieslaw Siwek (fizjoterapeuta) oraz Donat Tylrnan (lckarz rneclycyny) pracuj<\C)' w lnstytucie Chirurgii Urazowcj, Ortopcclii i Ncurochirurgii Centralncgo Szpitala WAM w Warszawic. Z!amania kosci stanowi<\ dosc czc,~sl<\ przyczynr; dysrunkcji narz<1clu ruchu. W tcrapii powyz,szych zaburzcI1 poczqtkowo stosowano jedynic lcczenic zachowawcze: c!opasowanic clemcntliw kostnych, ich unicruchumicnic c!o czasu uzyskania zrostu, stopniowc przywracanie utraconych runkcji. Etapcm kolcjnym, zwitizanym z rozwojcm mcc!ycyny, by!o wprowaclzenie lcczcnia opcracyjnego. Zclanicm autorliw rnctocly, zaröwno tcchniki zachowawcze jak i operacyjnc nie s<\ pozbawione wad. Lcczenic opcracyjne stanowi - w pcwnyrn sensic dodatkowc uszkodzenic juz i tak zniszczoncj lkanki kostncj. Zwyklc poclczas zabicgu clochodzi do usunic,~cia krvviaka mir;clzyodlamowego - niczb<;~dncgo dla prawidlowcgo zrostu ocllarnöw, wysL<1pic tcz, mozc jatrogcnnc*** zakazenic tkanki kostncj. Uszkodzcniu CZ\~SIO ulcga szpik kostny, okostna czy tez sröc!kuslna. * PEP Übungen

(z nicm. pcriphcral cvuzicrlc pusturalrcaktio11c11) - olnvodowo \vywotywanc rcakcjc postawy. ·t<* Uz11ai on., 1.c -· przy istniej:\cym w skrzywie11iu czterolukuwym nicprawidlowy111 ustawieniu ko~ci krzyi.owcj

1 • """''

wzglt;dcrn ohr1,czy biodrowcj - 111i\'Sicr"1 biodrowo-l1·di.wiowy po slronic wypukkj skrzywicnia picrsiowcgo 7.\vit.~ksza ddurmacjc,~ (tl'oria mit,'Snia iliopsoas). Nalel.y wlt,.·.c jcdnostrrnmic napi:\C mi<,~sie1'1 biodrowo~ll;.d7.wio­ wy po s1ro11ic wkl1,slcj luku 11,dzwiowcgo, eo spowodujc zmnicjszcnic rulacji i obnii.cnic ohr\,C7.y hiorlrowcj. B~d:1cc wy11ikic111 lcczcnia.

321

Lcczcnic zachowawczc, nazywane czysto terapi<\ poprzcz „ciszr; mcchanicz' powocluje z rcguly wtörne ograniczcnia zakresu ruchomosci oraz (znaezncgo nicraz stopnia) zaniki mir;sniowe; clodatkowo calkowitc unicruchomienie nie ulatwia proccsu regencracji tkanki kostncj*. Tym klasycznym nicjako sposobom tcrapii Siwck i Tylman przcciw.stawiaj<\ mclock czynnosciowq. Zclaniem autoröw, w lcczeniu z!amaI1 szezcgölnq uwagr; naläy zwröcic na:

Czr;sc cwiczc1'1 opracowanych przcz KathSrinr; Sehroth, przcznaczonych clla skolioz czterolukowych, zostala zmoclyfikoW~ma przcz Joachirna Kcrnpfa**.

3.3.25. Mctoda Siwka-Tylmana ( czynno.vciowe leczenie zlama/1)

ki11czyterape11tycz11e

Baclanic Najwaznicjszym clcmentem badania jest ocena stanu kostnicnia clokonywana za pomoq zcljr;c rcntgenowskich. Autorzy wyrözni<\j<\ nasLr;puj<\ce ctapy gojenia kosci: faza krwiaka (trwaj<\ca 6-7 dni) - wysir;k z uszkoclzonych naczy11 krwionosnych umozliwia organizacjr; krwiaka; faza kosci tkancj (bcleczkowania) ko11cz<1ca sie;~ okolo 8 tygoclnia - komörki kosciotwörczc zawi<\zuj<\ belcczki lkanki h1czncj spajajqccj kose w micjscu zlamania; faza zrostu kliniczncgo - charakteryzuje sie;~ nicpc!m1 wylrzymalosci<\ kosei na obcüizcnie osiowc; faza kosci blaszkowatcj (ocl okolo 12-14 tygoclnia po zlamaniu) - przcbuclowa zrostu kliniczncgo i uzyskanie pclncj wytrzymalosci na obcü1z.enie. Do kolcjnych zadaü cliagnostycznych nalczy pomiar zakrcsu ruchomosci oraz sily mir;sniowcj. Baclat1 tych dokonuje sie; eo najmnicj raz w tygodniu. "' Kubacki J.: Zarys orlopcdii i rrmtlllfllofo,~ii. /\ WF, Kaiowicc, l lJlJ.'i. Siwek \V.: Klinic:na i radiologic:na occna mctody c:y11110.fr:iowcgo lec::cnia H'ieloudlanw11•ych i lt>idopozionwwych ora: powiklanych ::lrmuui lrzo1u)11• ko.fr·i wlo11·ych - :e s:c::egrJl11ym 11wzglcdnie11ie111 fHJSlf/>ot1•a11ia reha/Jilirflcyinego (rozprawa habili1acyjna). W/\M Warszawa, 1987.

'in1>

·J 322

KINEZYTERAPIJ\

Me!ody kil1e::y1erape111yc::11e

W cclu cloklaclnego porniaru sily rnic;sni aulorzy zalccali wykorzystanic elcktroniczncgo zestawu porniarowcgo, umozliwiaj<1cego zmierzcnic r6inicy napi<;c pornic;clzy sprawnq i zhu11an;1 ko11czyn<1.

323

(:wiczcnia czynnc stawu skokowo-golc11iowcgo; cwiczcnia sprawncj kot'lczyny clolncj; cwiczc11ia og6lnokonclycyjnc.

Terapia

Etap II (5-6 tyclzicil)

Dia przcprowaclzcnia terapii mctoclq czynnosciow;i koniccznc jcst wykorzystanie ramy ortopccfyczno-rchabililacyjnej stanowiqccj moclyrikacjc;: szyny Grucy. Jcj zastosowanie zapcwnia ulozenic ko11czyny w pozycji funkcjonalnej z jeclnoczesnq mozliwosci<\ wprowaclzenia cwiczeü we wszystkich stawach uszkoclzonej k011czyny (ryc. 149).

zalc:i,nic od stanu pacjcnta utrzymujc si<,'. lub zmnicjsza o 2-3 kilogramy obci<1zcnic wyciqgu*; wprowadzcnic czynnyclt izotonicznych cwiczct'! oporowych prostowniköw stawu kolanowego (wyprost w slawie kolanowyrn z pokonaniern obcü1zcnia wyci,1gu). Poczqtkowo 10 scrii po 20 powt6rzcl'l. Ilo.~c cwiczci'1 slopniowo ulcga zwir;kszcniu tak, aby pocl konicc 5-6 tygoclnia pacjcnt wykonywar J 0 scrii po 150 powt6rzc!l; zmnicjszenic ilosci powtörzd1 cwiczc1i izomctrycznych wprowadzonych w poprzcdnim clapic (o liczbc; napic;c izotonicznych); kontynuac:ja pozostalych cwiczcil z I ctapu. Etap III (7-8 tyclzicli) zmnicjszcnic sily wyci~\gu o 2-3 kilograrny; rozpoczc;'.cic jcclnoczcsnych cwiczct'i slawöw biodrowcgo i kolanowcgo (! 0 scrii po 10-J 5 powtörzc1i). Pod koniec 8 tygoclnia wykonujc sie; l 0 scrii po 1SO powt6rzcil; po bicrnyrn zgi<,~ciu stawu biodrowcgo oraz kolanowcgo i powrocic do pozycji wyjsciowcj chory czynnic prostujc staw kolanowy (jak w clapic II); konlynuacja pozostatych cwicze11

Ryc. 149. Rama terapeutyczna oraz pozycja wyjsciowa do cwiczeri w trzecim etapie usprawniania wedlug Siwka i Tylmana.

Efap IV (9-10 tydzici'1) Proces leczcnia sklada sie;: z nastc;:puj<1cych fäz:

zmnicjszcnic sily wyci<\gu o kolcjnc 2-3 kilogrnmy; rozpoczc;'.cic samowspomaganych cwiczci1 zginania slawu bioclrowego i kolanowcgo (10 scrii po 20 powtörzd1); wprowadzcnic cwiczc1i izomctrycznych mic;sni zginaj<1cych staw kolanowy oraz izotonicznc cwiczcnia czynnc oporowc zginaczy stawu bioclrowcgo (ocl okolo l 0 tygoclnia); cwiczcnia zwi<,:kszaj<\cc zakres ruchomosci (z wykorzyslanicrn zestawu bloczkowo-cic;:i.arkowcgo).

Etap 1 (3-4 tydzicCT,) umieszczcnie zhurnmej ko11czyny na ruchomej szynic (kqty zgic;:cia w stawie bioclrowy'm i kolanowym po okolo 35°); zastosowanie wyciqgu bezposreclniego zalozonego naclkostkowo z obciqicnicm 8-16 kilogram6w*; przcz picrwszc 5-10 clni lcczcnic konccntruje sie;: na zmnicjszcniu dolegliwosci b6lowych - zabiegi fizykalne, färmakoterapia; rozpoczc;:cic kinczytcrapii (okolo 10 clnia): izomctrycznc napic;cia mic;sni prostuj;1cych slaw kolanowy - 10 serii po 10 powt6rzcr1 clzicnnic. Kazclcgo clnia naslr;puje zwic;:kszenic scrii i ilosci powt6rzei1 w scrii: Po clw6ch tygoclniach pacjcnt wykonujc 1500 powt6rzc11 (JO scrii, po l 50 sicdmiosekunclowych napic;c kazcla);

* lVla ro odtworzyC oS dlugl.l zhunanej krnlczyny,

Etap V (11-12 tydzic!l) usunic;cic szyny; pionizacja chorcgo z czc;sciowym obciq:i.cnicm usprawniancj koüczyny; nauka choclu z czc;sciowym lub pclnym obciq:i.cnicm.

wyrüwnaC jej dlugoSci oraz poprawiC warunki dla zabczpic-

czcnia krwiaka.

'f<

\

l'vta lo zapobicc nadmiernemu odsu11kciu odlamüw kostnych, eo przcdhri.afohy proccs bclcczkowanla.

f I
324

Etap VI (13--14 tycLr,ici1) lcczcnic ambulatoryjnc wedlug inclywidualnych zalccei'1 (gl6wny ccl zwic;kszcnic sily rnic;sni usprawniancj koi1czyny): cwiczcnia oporowc k011czyny dolncj; - cwiczcnia zwic;kszaj:1cc zakrcs rud10rnosci*.

3.3.26. Mctoda Travcll-Simmons (trigger 1wi111

therapy, SJJray and

streich therapy) Rys historyczny i podstawy teorctycznc Amcrykai1ska lckarka - J ancl Travcll, rozpoczc;l~t kariere; zawocloW<\ w latach 50. XX w. I3azuj;1c na swych do.~wiadczcniach stwicrclzila, zc prawic polowa wszystkich pacjcnt(JW swka pumocy tcrapcutyczncj w likwidowaniu clolcgliwosci b6lowych, najcz<,~scicj pochodzenia rnic;sniowo-powic;ziowcgo. B61 o takim charaktcrzc - zwyklc bardzo intcns}wny i cllugotrwaly - zmnicjsza wtlirnic mozliwosci funkcjonalnc. . W latach 80. XX w . .Janct Travcll wraz z Davidcm Sirnmonscm - prorcsorcrn Uniwcrsytc!u Kalifornijskicgo, przcclstawila zasady tcrapii „punkt6w spustowyd1"**. Obci:1zcnic takicgo punktu, chocby poprzcz nicwiclki nacisk palcem wskazuj:1cy111 w czasic baclania palpacyjnego, povvoclujc pojawicnic sie; lub nasilcnic ist11icj:1cych clolegliwosci hölowych. Czc,:sto aktywacji punkt6w spustowych towarz.yszy<: mog<\ r6z.noroclnc objawy wcgctatywnc, takic jak: zahurzcnia snu; szyhka nwczliwosc ogölna; podatnosc'.: na inl"ckcjc; wrazliwosc'.: na z111ia11y cisnicnia atmosl"crycz11cgo***. Zdanicm aulorki mctody, ka;i,da aktyw11osc l"izyczna (nawcl z.wiqzana z prawidlowymi obci<\i.cniami) jcsl przyczynq pows!awania w olm,:bic !kanki mic;sniowcj licznych rnikrouszkoclzc11. W warunkach fizjologicznych przcmijajq onc bez sladu. Jcclnak w pcwnych sytuacjach, zwhtszcza przy obccnosci czynniköw sprzyjaj<1cych, proCCS rcparacji lllOZC nie W)'Sl<\pi(:, powocfuj<\C W !cn spos6b pojawicnic si~: „punktöw spustowych". Czynnika111i zwi<;kszaj<1cyrni ryzyko pojawicnia sie; clysfunkcji rnic;sniowopowic;ziowych sq: .,, Tylman D. i wsp.: C::y11110.fr:im1•c lt•c::cnie 111ctodr1 wl<1s11r1 ::lo~n11ycl1 wielnorllrrnw\\'Y"h i powi/.:lanych zlanu11/ 1r:o1111 ko.fri 11cloll'ei. Chirurgia Narz•1clu Ruchu i Orlopcdia l'olska, l 986, 51, 279-288. o1:-1:

M etody ki11ezytem1ieutyczne

325

zaburzcnia krqzcnia; clysfunkcjc mctabolicznc; zaburzcnia pracy uklaclu hormonalncgo; czc;stc stat1y zapalnc; skröccnic k01'tczyny clolncj lub g6rncj; nicprawicllowa postawa ciala; zlc nawyki ruchowc; zaburzcnia psychicznc. Haclanie ßaclanic klinicznc rozpoczyna sie; ocl obscrwacji pacjcnta w pozycji lczcnia tylcm. Glowa powinna byc'.: uslawiona w pozycji ncutralncj, aby zapcwnic'.: pcln<\ symctric; napic;cia mi<;sniowcgo. Taka pozycja wyjsciowa zapcwnia clobry poclp6r ciala osoby baclancj oraz pozwala na pclnc rozluznicnic mic;sni. Tcrapcuta occnia wzrokowo slan mic;:sni, polwicrclzaj<\C swc obscrwacjc badanicm palpacyjnym. Na tym ctapic sprawclza sie; poziom napic;cia poszczcg6lnych grup mic;foiowych, ich clastycznosc'.: oraz obccnosc'.: „punkt6w spustowych ". Autorka wyr6znia cztcry poziomy aktywnosci tych punkt6w*. calkowity brak clolcgliwosci b6lowych, prawicllowa runkcja rnic;sni (pclny zakrcs ruchu, odpowicclni tonus mic;sniowy) - stan prawicllowy; bez objaw6w klinicznych wyrnagaj<1cych konsultacji lcrapcutyczncj, zmicnionc napi<;cic rnic;sniowc, ograniczcnic ruchomosci - obccnosc !zw. „bicrnych punkt6w spus!owych"; b61 oclczuwany jcdynic w czasic ruchu; b61 oclczuwany przcz caly czas ~ „aktywnc punkty spustowc" (w spoczynku i w czasic aktywnosci); Punkty aktywnc Sc\ barclzo wrazliwc nie tylko na clotyk, czc;slo juz sama pr6ba napic;cia mi<;snia prowokujc b6l. Obccnosc bicrncgo lub czynncgo „punktu spustowcgo" w clanym mii;:sniu unicmozliwia jcgo pclnc rozci
Terapia Tcrapia zaburzcü mic;sniowo-powic;ziowych jcst - zclanicm Travcll - bürclzo prosta i wysocc cfcktywna, jcfoli tylko lcrapcuta w czasic badania wykryjc wla-

„Punkt spuslowy" - wcdlug autorüw rnctody - jesl klinicznym objawcm przecit\l.enia ukladu mit.;S11iowo~ pl)Wi\~ziowegt>.

''"H Travcll J.G„ Simons D.G.: Myo/(1scial 1H1i11 a11d dys/i111<:ti1111. Thl! Tri!iger /'oi111 lvfa1111al. Williams am! Wilkins. llaltimorc, 1983.

* Travcll J.G„ Travcll W.: Tlwrapy of lmv /Jack pai11/;y111a11ipulatio11 a11d ofn:/fercd 11ai11 i11 lowcr exlremily /Jy procai11e i11/iltmtio11. Archives of Physical Mcdicinc am! Rehabilitation, 1946, 27, 5:17-547.

KINEZYTERAPIA

326

0g

() ·c~ !\ lt

~-;,

~

~.

p''"

!

/'-.._

1)

Metady kinezyterapeutycz11e

327

pacjcnta klasycznych tcclmik rozluzniania oraz zasad utrzymywania crgonomiczncj postawy w czasie pracy i w zyciu coclzicn11ym. Zabiegi nalczy przcprowaclzac 2-~1 razy tygodniowo*. Spryskai'iic sk6ry chlorkiem etylu powinno byc wykonanc w nastc;puj11cy spos6b: w odlcglosci oko!o 45 cm od ciala pacjcnta; pod kqtcrn okolo 30° w stosunku clo powicrzchni sk6ry; w tempic 10 cm na sckunc!Q; w 3-4 pasach röwnolcglych do przcbicgu wlökien mi~~sniowych. Do innych sposoböw zmnicjszania wygörowancgo oclruchu na rozciqganie autorka zaliczala: inickcjc prokainowc punktövv spustowych; przykladanic loclu bezposrccl11io na punkt spustowy (na okolo 15 mim1t); stosowanic wilgotncgo cicpla proksymalnic clo obszaru bölowcgo (clo 20 minut); ullradzwiQki (clawka ocl 0.5 clo 0.8 wata/crn 2 w czasic 8 minut) clooko!a punktu spustowcgo; TEN.S** punktöw akupunkturowych oclpowicclzialnych za lcczony obszar; masaz. punktowy ·- potlczenic tcclmik ghlskania i rozcierania z micjscowyrn pic;cio- clzicsic;ciosckundowym, moc11y111 uciskicm bolcsnych punktöw.

3.3.27. Mctoda Uplcdgcra (tempia kraniosakralna) ,,

'-.

Rys historyczny i podstawy teorctycznc

"'

Ryc. 150. Obszar b61u rzutowanego w przypadku przeciqzenia micsnia oblego mniejszego oraz spos6b terapii wedlug Travell i Simmons.

sciwy „punk.l spustowy"*. Pacjcnt jcst ustawiany w pozycji umozliwiaj<.\CCj izolowane rozciqgnic;.cic lcczonego miQsnia. Jcst 011 bicrnic wyclluiany az clo pozycji wywoluj<\ccj b61. NaslQpnic lcrnpcula sprysk.ujc chlorkicm clylu rcjon wyslQpowania „punktu spuslowcgo". Powocluje to zrnnicjszcnie clolegliwosci b6lowych oraz wyhamowanic oclruchu na rozciqganie, clzivk.i czemu rozciqgnivcie mivsnia moz.e nastc\pic clalej, przyczyniaj<\C siQ w tcn spos6b clo likwiclacji hipcrak.tywncgo miejsca. Bezposreclnio po zabiegu leczniczym nalezy kilkakrotnie wykonac ruch w pclnym zakrcsie, zastosowac wilgotne, ciep!e oklacly oraz wyk.orzystac pozycje ulozeniowe, kt6rc utrzymajq osiqgniQty zakres ruchomosci. Waznym elementem tcrapii S<\ cwiczcnia rozci<\gaj<.\CC (przeprowaclzanc barclzo wolno, ostroznic i bez wzbuclzania oclczuc subicktywnych), wykonywane sarnoclziclnic przcz pacjenta w okresie pomiyclzy zabiegami. Tcrapcuta moze r6wniez uczyc * Sinunons D. G.: Muscli; pain sy11dro11w. i\111erica11 .!011rnal of'Pliysical Mrdici111', 1975, 55, 289-311.

Historia terapii kraniosakralnej sic;ga poczqtk6w XX w., kicdy to arncrykaiiski ostcopata William Suthcrlancl wykryl, zc kosci czaszki przesuwaj<\ si~'. nicznacznic wzglc;clcrn sicbic. Uzna!, ic powyzszc ruc!Jy wynikajq z aktywnosci uklaclu wcwnQtrzncgo, do ktörcgo zaliczyl: kosci czaszki, kose krzyzow;i oraz oporw twarcl;\. Wprawclzic Suthcrlancl nie polrari! wyja.~nic cloldadnych zasad funkcjonowania odkrytcgo przcz sicbic syslcmu, jeclnak w wyniku prawic clwuclzicstoletnich badai'i opracowal i z powoclzcnicm stosowal zaröwno lcchniki baclawczc jak i terapcutycznc nakicrnwanc na poprawc; runkcji organizmu ludzkicgo przcz likwiclowanic zaburzcr'1 wykrytcgo przcz sicbie rytmu***. Tcorctycznc wyjasnicnie mcchanizmu funkcj(mowania owcgo wcwnytrznego uklaclu, nazwancgo systcmcm kraniosakralnym przcclstawil na poczqtku lat 70. XX w. amerykai1ski ostcopata i chirurg John Uplcclgcr. Jcgo wlasnc

* Travell J.G., Travell W.: 1/1crapy ai11 i11 lower extremity /Jy **

t>rocainc i11jiltra1io11. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, 1946, 27, 537--5<17. Tra11scu1ancous Elcclrical Nerve Stimulation - przczskörna stymulacja ncrwöw.

*"* Upblgcr J.: Cra11ios11cr11/ 1hl'l"apy, vol. [.Estland Press, Scatlle,

1983.

K!Nf:ZYTERJ\P!J\

J28

closwiadczcnia, prowadzonc na Uniwcrsytccic Stanowym w Michigan, oraz analiza baclat'l Suthcrlanda pozwolily na przedstawicnie tcorii, ;i,c rytmiczne ruchy clcmcnt6w wchoclz<1cych w-sklad ukladu kraniosakralncgo S<\ zwi<1zanc z proclukcj<\ i rcsorbcjq plynu m6zgowo-rdzcniowcgo wypclniaj
,, obccnosc rytmu - w warunkacl1 prawid,fowych closwiaclczony tcrapcuta lllOZ.C wykryc rylrn w clowolnym obszarzc ciala. Wyczuc go mozna poprzez bardzo clclikatny dotyk tkanck powicrzchownych**. Zasach\ jcst, ze poszukiwanic rytmu zaczyna siQ od czc,:sci dalszych (stopa, pocluclzic, udo), przcchoclz<\c stopniowo do rejon6w lcz
/Yl etody kinezyterapellfyczne

329

Tcrapia Zclanicm tw6rc6w mctocly, lcczniczy cfckt tcrapii kraniosakralncj polcga na uruchomicniu naturalnych moiliwosci kompcnsacyjnych luclzkiego ciala. Jcclno z praw konipcnsacji przeclstawionc przcz Anochina glosi, ie proces lcczcnia moze siQ rozpocz<\c tylko wtccly, gcly OUN zostanic „poinformowany" o zaistnicniu clysfunkcji. Stymulacja prowaclzona przcz tcrapcutr; ma wic;c pocz<1tkowo „jcdynie" uruchomi6, a nastQpnic wspom6c naturalnc sily organizmu. Bezposrcclnim i jcclynyrn wskazanicm clo wprowaclzcnia tcchnik lcczniczych bc;clzie wykrycie zaburzcil. rytmu kraniosakralncgo. Lcczcnie ma charaktcr pr6bny i cllatcgo po kaiclcj pojcclynczcj tcchnice nalciy sprawclzic jcj wplyw na rytm kraniosakralny. ·· W tcrapii kraniosakralncj mozna wyr6znic nastc;pujqcc zabicgi: bczposrcclnic - przcznaczonc clla clcmcnt6w kostnych kontaktujqcych sie; bczposrcclnio z oponq twarclq; najczr;sciej nalczy tc clcmcnty przesum1c zgoclnie z ograniczcnicm ich ruchomosci; posrcllnic - nakierowanc na elemcnty kostnc nie kontaktuj<\ce sie; bczposreclnio z opom1 twarclq; ruch wykonywany jest zwyklc w kicrunku przcciwnym do ograniczcnia ruchomosci; trakcyjnc (oclprr;zajqcc) - stosowanc w przypaclku zmian w obrc;bic opony twarclcj lub powic;zi; polcgajq na wykonaniu clclikatnej trakcji kosci cz,aszki lub kosci krzyzowcj cclcm zmniejszcnia napic;cia opon; drcnazowc - przcznaczone clla poprawy przcplywu krwi przcz zylc; szyjnq; wykonujc sie; je h1cz1üe z trakcyjnymi* (ryc. 151).

....,

~ ~

* Piotrowicz. M.: Tcrapia cza.\·zkmFo·krzy:owa. Mcdycyna Manualna, 1999, 1/2. 42-44. *'" Sila nadsku wywicrana na lkanki powierzchownc nie przckracza 5-10 gram6w. **''' Piotrowicz M.: 'frmpia czaszkawo-krzyioll'a. Mcdycy11a Ma11ual11a, 1999, 1/2. 42-44. **** Sliwi1lski Z.: Tcrapia kraniosakralna w lec:eniu d-::h•ci(~cych poraic1i nuJ::gowyclz - do.~wiadczcnia wlaSlll'. Mcdycyna Manualna, 1998, 1/2, J0-35.

• Uplcdgcr J.: Lehrbuch der Craniosacralen Therapie. Estland Press, Scatllc, 1985.

K/NE2YTER1\P/1\

330

i'vfc1ody ki11e:y/cra1Je111yc:11c

wykonywanic cwicze1i zgodnic z prawarni fizyki i hiomechaniki; pclnc clostosowanie oporu clo aklualncj si!y mic;foiowcj; bezpiccznc i doldaclnc stopniowanie ubciqzenia w miarc; zwic;kszania sily mic;sniowcj; powtarzalnosc cwiczci'1*.

~

~

Baclanic

Ryc. 151. Przykladowe techniki lecznicze stosowane w metodzie Upledgera.

Do dysfunkcji, w kt6rych terapia kraniosal-;:ralna moze zostac wykorzystana . za1·1czyc: ' 1 na1ezy ·~ wszclkicgo typu zaburzcnia w obn:;bic uklaclu miosniowego i stawowego; - uszkodzcnia OUN; - zaburzenia koorclynacji ruchowej; - stany zapalnc; przewlekl:c c\ölcgliwosci b6lowc; boczne skrzywienia krogos!upa; uszkoclzcnia s!uchu, wzroku; uposlcclzenia umysl:owc; - cl!ugotrwa!y strcs.

Dob6r 6wiczcl'l odbywal sie; na ogölnych zasaclach diagnostyki funkcjonalncj. Cwiczqc na aparatach Zandcra mozna by!o jcdnoczcsnie sprawclzac osü1gany zakres ruchornosci oraz pusrcclnio kontrolowa6 sily rnic;sniowq. Zdaniem tw6rcy metocly najwaznicjszymi clcmcntami lcrapii sq: oclpowicclnie cwiczcnic oraz wlasciwy clobör obcü1zenia. Zander proccs cliagnozy i ordynacji nazwal „inclywiclualizowaniem". Jc.~li - jcgo zdanicm - zaslosowane obciqzcnic by!o zbyt duze to (paracloksalnic) clochoclzilo clo ubytku sil. Natorniast zaslosowanie zbyt malych obciqzct'1 nie powoclowalo przyrost6w sily czy masy cwiczonych grup rnic;sniowych .. Naldy tcz wspornnicc\ ze autor rnctocly skonslruowal kilka aparatöw p01niarowych, jak np.: spccjalnc krzcs!o pomagaj:icc sprawclzac wp!yw ustawicnia micclnicy w p!aszczyznic czolowej na bocznc wygic,~cia kn,~goshtpa**.

Tcrapia Zander jako jeden z picrwszych przcstawil metodyh.~ cwiczcr\ oporowych, porzqclkujl\C nasu;pujqce zasacly ich prowadzcnia: C:wiczcnia rozpoczyna sie; z obci<1:i.cniami nicwielkimi i ma!yrni (szczcg6lnic w okresic picrwszcgo tygoclnia); opör nalczy zwic;kszac stopniowo, w miarc; przyrostöw si!y mic,:sniowcj (bardzo wazne jcst unikanic nadmicrncgo znwczenia); po cwiczcniach agonistycznych grup mit,:.~niowych zalcca sie; kilkurninutowc przcrwy spoczynkowc; nale:i,y wykonywac wszystkic zalcconc 6wiczcnia; cwiczqcy dla „przyjernnosci" powinni konsultowac'. swojc 6wiczcnia z tcrapcutami;

PocZl\tkowo usprawnianic prowitclzi sio 2-3 razy tygoclniowo, pojeclyncza sesja tcrapeutyczna trwa oko!o 40-60 minut. W miaro poprawy stanu pacjcnla liczbv spotka11 ogranicza sio clo jcdncgo tygoc\niowo, a nastc;pnic zaprzcstaje terapii na okrcs mniej wic;cej micsiqca, aby sprawclzic, czy uzyskany el"ckt jcst trwaly. Jcclnak ·w kazclyrn przypaclku, zar6wno intcnsywnosc procesu lcczcnia jak i clob6r poszczcg61nych proccdur, nalczy dostosowywac inclywiclualnic do stanu pacjcnta*.

osoby w pclni sprawnc rnogq powtarzac plan lrcningowy kilka razy clziennic; cwiczyc nalczy (we wlasciwych proporcjach) wszystkic grupy mic;sniowc; wszystkic cwiczenia nalczy wykonywac spokojnic i rcgularnic; w czasie ('.wicze11. nalczy pamic;tac o prawicllowym wzorcu oclclychania; clo cwiczc11 nalczy przyslopowac wypoczotyrn i nie bczposrcdnio po posilku; powinno sie; uzywac oclpowicclniego ubrania lrcningowcgo***.

3.3.28. Mctoda Zandern (mechanoteropia) Rys historyczny i podstawy tcorctycznc Szwcc\, Gustav Zander, przcdstawi! w II polowic XIX w. iclcv cwiczc11 lcczniczych z wykorzy.staniern aparntury mcchaniczncj. Zclanicm autora mctody, zastosowanie urzqclze11. rncchanicznych umozliwia:

'· Or1.cch .J.: J\frtot/a Zruulera -Ji1kty i 11ie.frislofri. PostqJy Rehahilitacji, l 997, Xl/I, 105--114. Kreck l l.: /)i1• 1111•tliko-1111•c//(/11ische "fhcrafJi<• G11st111• i'.11111/crs i11 /Jmtschla11d. Krnnkcngy1n11aslik, 1990, 4/112,

"* * Uplcdgcr J.: So111r110E111otio11ale !'raxis der Cra11iosacrale11 "/1wrapic.

331

Estland Press. Scatllc, 1985.

***

4·11~145.

\Valirki K.; 1'rcning lec:nic:y - Nys historyc:ny i podstawy IL•nrl'tyc:nc i metodyc:nt'. A WF, \Varszawa, 1~J75.

3J2

f(f N EZY'f'ERi\11 /1\

Maszyny Zandcra mozna podzidic, w zalcz,nosci ocl przcznaczcnia, na aparaty: do ruchu aktywncgo (c.wiczcnia czynnc oporowc): dla koI1czyn g6rnych; dla koI'lczyn dolnych; dla tulowia; dla cwiczc1'1 r6wnowaznych; do ruchu bicmcgo: km'lczyn gcirnych; - klatki picrsiowcj; - rnicclnicy; do masa:Z,u: wibracyjnc; pcrkusyjnc; ugniataj<1cc; lr<\CC i walcuj<\CC; - ortopcclycznc i korckcyjnc:

Ryc. 152. XIX-wieczne „aparaly" do mechanolerapii.

lvf etody ki11ezyterape111ycz11e

333

- uciskowe i korygujqcc; - llrZ<\clzenia cJo cwiczcr\. kombinowanych; - do pomiar6w: tulowia; skolioz; bocznych wygiyc micdnicy (ryc. 152). Aparaty Zandern oraz zestawy cwiczci1 jego autorstwa wykorzystywano nie tylko w tzw. klasycznych sytuacjach tcrapeutycznych (usprawnianie pourazowe i poopcracyjne, rccclukacja postawy ciala, postypowanie w r6znego rodzaju schorzcniach ukladu kostno-stawowo-mi9sniowcgo ). W mechanotcrapii Zandern obccne byly tez elemcnty profilaktycznc (zapobicganic przezi9bieniom, gruzlicy czy kamicy z6lciowcj) oraz rozwojowc (trcning ciala dzieci slabych, wiotkich).

3.3.29. Zbiorcza tabela (tab. 17) metod mechanicznych D:nid Butler

zaburzenia przesuv.WoSci tkank.i

sprawdzenie: prz.ewodnictwa ner-

bezpoSrednie mobiliz.acje tka."lki

neni.·owej

wowego, funkcji

ne[Vo'Owej (testy

lat.a90.XX w.

Butlera

\vzgl~rlem oucz.aj2.cych

mi~Sni wsb.i:ni-

biliz.acje tk.anek s~iednich, auto-

ciowych oef"W·6w

rnobiliz.acje, :z..achowania profifak-

JilelemeotOw

{neuromobiliz.acje}

oapi~ciowc), mo-

kowych, '\l."ykor.anie test6w oapitt.-

Znaczenie metody

Zastosowanie

Zaloi.enia praktyczne

Elementy badao..ia

Podstawy tearetycz.ne

Geoeza

Nazwa mctody

wszelk:ie dysfuol::cje

jed.na z bardziej popular-

oeuroortopedyczne w okre·

nych w chwili obecnej

sie Ostr)1Il lub zejSciav.·ym

tycz.ne James Cyriax

z;tl.;.linow:mie fragmentu

lata60. XX w.

1.2rczy mi~dzy~owej

stafy schemat bacbnia: \1.)'Vl-iad, observ.·acja, ocena strul'tllr kurcz-

trakcje, rnan.ipul::cje, m3Sai. poprzecroy, iniekcje slerydowe

czynnoSciowe zaburzenia o.arz.a.du rucbu

cz~SC

li'.l.·ych i niekurcz.liwycb (m.in.:

d.iagnostyc!:'la "')'ko-

rzystyv;a..'1a jest do chwili

czucie koö.cowe rucbu, wzorce to-

Cyriaxa

histor:yczne - pcl"'t v.:yj5ci:i. dla inoych metod;

obecnej

rcbkowe, zgodnoSC ruch6w}, p:.:1-

pacja

Krystyna Dobosie'.l.'1.cz

przelom lat 80. i Dobosiewic:z

90.XXw.

spl:ycenie kifoz:y piersiowej oraz

elemenry badania klinicznego. an-

roiacja h~oslupa i kfatki piersio-

tropomeL')'Cz.nego, radiologicz.ne-

symetrycznych pozycjach v.:'j-

wej powoduja_ asyrnetri~ napi~cia

go ora..z elr:.ktrolt'jograficzne bada-

Sciowycb (m..in. w kl~ku poCp::r-

mi~Sniowego, eo r.;i<;.ksZJ progre- nie „odruchu z odci~cnia" sj~ skrzyv.ienfa

przyczyn:;. powsta.'lia i progresji

po...-za.tek X.."'X w.

skoliozy jest nie:r6wnow::!.ga oapi~cia mi~Sni

LaurieH:::.rtm::i.n Hartmana

Hoppe

Gra:i.yna Hop?e

(trcijplaszczyznowa

lat.a 80. XX w.

modyfikacja m::.tody

Schroth

tym lub w siadzie sk-ulnym), n::pi~cia izometrycz:ne mi~Sci w po-

ocena sity mi~Sniowej kl::j skrzy•vie:nia, Cv.icz.e:nia odd:=:-

slupa

chowe, r~zne rcdresje garbu z.e~

srrony wklt~skj i v:y-

browego

puklej skrzyv.ienia organizm stanov.i caloSC funkcjo-

v.1·wiad, badanie funtcjonalne (ru-

z.asada ,.ogniskowania"

naln:i, i jako cl:.i posiad.a zdolnoSC

chy bierni:: i czynne), dokfadne ba-

do sa.rnoleczenia

danie dotykowe

techniki rytmi.:zne, technil:i pchnii;:C, technik.i nacisk.1.l

w powstawan.iu i progresji skolioz

ocena symetrii osi d!ugich po-

dui.e zn3czenie ma sk.ladowa rot::-

szczegölnych cz~Sci cia!a

lata80.XX v.-.

boczne skrzy;1,ienia kr~o-

stupa

zycjach skorygowa_.i;._y;.~

Gocbt-Geßner Gocht-Gcßner

a5)1Det:ryczne Cw. oddechowe w

uburzenia o charak·..ene

jedna z wielu metod wyv. 01

~ca si~ z nurru osteopatii

czynnoSdov.}r.i

tröjptaszczyznowa korekcja oddol-

wszelkle w::dy postawy z

bardzo or:·&in:!.lny spos6b

nz, Cv.i_czenia w pozycjach oiskich.

uv."Zgl~dnicniern wad kori-

podcjS.:ia do probkmu re-

przybory tcr.3.peutyczm:

czyn dolnych

edukacji posturalnej

cyjna

gimnastyka osiowosymetryczna, GOST)

:"-iazwa mctody

Jacobseo

sprzi;i:enie: Z\\Totne:

001 -

!929

(Yeoapompa)

Elt:rncnty bad:mia

Podstawy teoretyczne

Gencza

Hdga hcobsen

napi~cie

Irj:;:Sn.i - z.'.!Stoje

EYjcntha

.,...k}~s{o-wyp1.:.kJa

Olaf fajenL1

powie:zchci swwov.:·ch,

regu!a ruchöw

law.60. XX w.

(O~!T,

b1e~. naczyn z:r.nonosnych j /

Fretldy Kaltei!born,

Kaltcnborna-

st.)mulacja P.~-„;.1~w \\~dhli. p:7.e-

pi,ci::i. tk2.Ilck powierzchov.-nych

±ylne-b.Jl

Za.luieni:l praktyczne

1

wuokowa i do1ykow::i. o..:cna na- .

ZWOJO".\.

V.)'ko:::yst.a.'llc s::::1emaru ,.5-5" Fri-

„.:1.st~prue · trJk·c1; ·· i mobiliucji. z;:,.

b:egi Z'.lwsze pr..:ebiegaj;;. pros:oli-

tody Cyri:.!..U

n'.o""~· ~a.izome:::ycz::le rczlu±üie· .

ruc

Znaczt:cic mctody

7-!lStosowan.ic

l sil..'1e dolegli".rnSci bölowc

historyczn::

1

nen•:ov..·ych

scha, ekmen~y di.agnostyczne me-

:\'ord.ic System)

j

rru~.sm.

,dysiunk.:je som::i.~ycz.ne

jedna z najb::i.rC.Ziej rozpo-

wsze.cbnionych

1

V.')'korzyst.:uüe licznych

pomocy te;::!.pcuryczoych

To:n::.5z KZ"ski

glÖ\.\11::. przycZ)11a skolioz idioF::i.-

ocena 12kresu ruchomoSci, v.·ybo-

Cw. podst.awowe i uzupel:niaj'l,.:c::

p:-zyp::Gk.i b·xznych skrly·

b:.2.90.XX w.

:ycmych to ,.7.es;>5! PiZJ''rnr-.::z.öw"

czenie 1uio·,,,la, 'caCa.·lie railio!o-

leczenie u!oi.eniowe. biemc re
wid,

{s;:-.i,·;?J"Z..2 w:i.r.Jr„k:i biomecha.'1icz.ne

ficzne

sje, Cw. CZ)T„ne: wkfadki onope·

nej etio!ogii

kr~osh.:pa

o ::;.i:z;:;::.

~5~'"1: t~~retyc.zne 1 wz:::iucz.::H uc;:.,e i:o:;tro-

we:-sje, wielu autcröw l!ZDJjc o;:raniczecie ru::ho-

dyczne, ubie&i opc;-a::yjne

K.ankiego

wo.Sei st::w6w biO.:::cwycb 1

nie za

pr.zyc::yn~

a!e skutek

j waCy posuwy K.iappa

i Rudel: Klapp

progr-.!Sj~

1POC"'\!ek XX w.

ciqie::lia w "''a.-ucl.acb osfabionej

1 Jcrzy Kostewicz

Kostt:wicz.a

skolioz:y powod..:Je si~a

me~od;:

occny post::.;;.)"

nisk:e, odci":7.ajqce p.w. Co twi-

bo::-.c..1e s~:...--z:,.-.:tienlJ L c_go-

czeti, ••klucz" i schc::n:i.t br.iczeil,

;~::.;;~~cps::~o:i~la w ::~ic:o,~::~~~::~:::_ocji

sity rni~Sniowej, zzs::d..:l: „wszyst-

Cwiczcnia: mobi!izuj'l.ce. elonga-

k.ie sily db. ;J..:lot;,ia"

cyjne, kr~osfupa

kore~c):ir.e,

wz:nacni::j'l.CC

po::Dary r.Jchcmo5ci. o:;woJ6w,

?ozycje przeciwbölo'.l.·e, wyci:.:g.

spowodowa.-:e s4 zabu."'Ze:iiem

oci:na pos:::i\\)' ci::i.fa, sily mi~Snio­

grawitacyjne, Cw.

~6\\~ow::.gi na?i'-cia rni~foiowegc

wej, 2.!'.aliza z.dji;:C rc;i.tg::::.owsk.icb

bib.ns mii;:S::iowy (w rym iza:n:::-

I do!egiiwoki bö!owe

I

1, 1

p'.!nktoW:i

ciala

Zlllla!l'l

wzorcöw

rJcbo~)-ch

v.·yn:)v.11 uj~;;e

1historyczne - rne1od:.i. St2.-

1 pcstur.Jnej Col.ef_.l:•·•~ki b.Jl~we ~::.:in~ 1 niezbyt sz::roko -,;.;.·t:o:-zy-

ka 1~CZ\\1owego t s::.nnego

1

1kr::_gos!upa

t.1·ci.n:::) 1

s:ywa;;.a w chwili obecr:ej

r338

I
-~·

F~

~

;..,

D

·~

·2

f:{.

8

'"'

·u

"

'Ei,

·~i

.'-l

-

„1

"

~ ~.:~· :~ ~~ ~.~ :~ ·g:U

.2

N

0

·fü ]

l ..!..:

't:!

~ .~

[:!

.2 5

g tj ·r tJ .G u

~

„ !5

~l

....

'i!

s

~

~ ~ ~ t ~

~- -~ "

N

~· -~ :~

.a

0

.0

n

·M

~ 1c:'

~ ~ ·§ ~

·~

S\"'

g

:~

g .u

~. q~ ~~ ·G:-., ~ ~· -~ ~ w ~ li' il.:g ·ü; gj~

ir

i::

p.

~

]

.:i

0

0

-u

u

~

-~

r---........:..:..C:...:.:'

.'.t.

E ·-

lill

~:"

j;,,11

~ ~ ~

0

1i .·g,

~· ~ .~~ -~.

-~,

g

·~ ~- ~

~

12

·?. ·~ .~ il ·;c. ~ ·C:. ·u R Bi

~

:-J

·a e

. ~

~-

·~i

"tJ

.fil'

~1 -~

-~

r,;•

ij

Hh lHtf 1

:1

g_ ~

TI .g 12

~ ~

!<

.~"

~ 11

·ef

" ,,, :.<.-:

s

6

5 ~

a

~.e

~

.fi•

i"•

t~ 0

E

8

rl

.fil

.:!: :c

g>e

~·

:E ~

% n~ ga -~ .,,

~

&.

tj

~ ~i 1, ('; ~ ~

0

E

~

.e

!J)

ö.

8:

.ti

~

~

" "

2

~

13·

rl

b

i.'

i ~

"

;:;,

B

"

,..

•n 00

" 'ö. !".I

J;z .§ .~ .Ei

!

~·

"'

3

.:::

~

B

Q

~i~ ~

A

r "'' '' '.' •.„

R

'\

\

.··, "··. ·· «·•. , ·•'""' ";' '< ·~ "t

;~~-~:~1:-p~:;J~

·.!.

>norcccpc.11

:'.

------~---·-~

\

'(

""

~

\

'

>

/

/

mnicjsza kontrola ncrwowo-mifsniowa

(

.......

.......

-- ·-··-··--

/

3.4.1. Mctoda Brunkow Rys historyczny i podstawy tcorctycznc

€:11

i ~ '8. ;;: -g g'z

'~

-~ ~

~ fl Cl

&

1·~ 1 ·; -~· ~·

0

~· g1

J!

/

.......

0

·~ ~ ~ ~ g ·~

·~:ff~~

:i

fJ

~

°'

>.

]

~

.g, Q ' ,... . ~ M ~ ~

t!

!il ~

.~ ·a ~

g 2 ~· :t ·~ -~

Q

~

·~\ 'f~

0

; ·~ B ·~·

g. ·.~ ~ ·;! _g

J~ ~~ ~

8 ·~.5

g,

~

~ ~· .t· ·S· g

~1

~j ·~ .8 -~.

~· -5 p ~ ~ ~ ~

~

0

.G

t· (

l ff~ l ~bi -

'

b~l, zmh~n.:.14.:ikrcsu ru-

.......

Ryc. 153. Scllc111atyczne µrmlstawicnic rejonu ocldzialywnnin 111ctod ncurofizjologicznycll.

1-------1

~ :; ·2 r,i B .g

'·''.

urnz wll>my

'

~··-··--··-.

clm, zmµrny tkankowc

nicstabilnosc funkcjonalna

0

';-;

N' 7;l 8.. ~

~ :~

•U

i

.,;. ·a

2)

~ ~

Uraz JJicrwotny

'i1

>J

f ~ ·~, l i' tf~i1JtJ

5 ·s "'

·:u·

~·2 E ~ ,

.~· ~ -~ :g ·& ~·

'"' ~'

(;;

r:·

-2

~

~ :9

;..,

.~~.

l .g:·~ t

o

t:

ffl ·fi

"'

·B.

OUN

r•

il 11111 11

u

ß.

3.4. Metody neurofizjologiczne

1·1:iil

;1

u

339

1

§

g, !1

:1 e

~

,

fJ

~ ~'t

.g .?.

.~

!11 & c,

~S 1

-~

~ . c~ -~f'l ·u 1 tj ~ ö

~ ]

0

..!"

·1, ,„ 0

~~ .fJ'

-!

.i!.

~

~ ·~

·c ~J

lH!

·~

r

.,

:[

N

~· ~

~~... ~

f,

Mctoc(v ki11ezytera1Je11tycz11e

1 .e

!

Mctoclc l<; przcdstawihl w polowic lat 80. XX w. SZW
..,

rr \

I
340

palcc n;ki, 'przcbicgaj<\ grzbictowymi czQsciarni ko11czyn gCirnych i görncj czQsci tulowia, krzyzujq si<; na wysokosci przcjscia krzyiowo-1(,'.cliwiowego i, przechoclZ<\C na przeciwne kor'iczyny clolne, rozprzeslrzeniaj<\ siQ na tylnych CZQsciach ud i podudzi, dochodz::.\C do pocleszwowych CZQSCi s!Öp* (ryc. 154).

\.

r. )

~ /j/

I

!/(

'~ .~,_;} \'

·:\

Me1ody kine:y1era1,c111yc:11c

341

niach OUN, clzieci<,~cyrn porazeniu 111üzgowy111, kr9czu szyi, chorobic Parkinsona, dolegliwosciach b6lowych clolnego odcinka kr9goslupa, skoliozach. Praktycznie jeclynym przeciwwskazaniern do wh1czenia powyzszej llletody w proces tcrapeutyczny jest niewydolnosc'. kn1zeniowo-odclcchowa. Ze wzgl9clu na r67,noroclnos6 leczonych zcspolöw chorobowych w czc;sci cliagnostycznej mctocly najwazniejsza jest ocena sily mif;sniowcj, badanie zakrcsu ruchomosci oraz sprawclzcnie, czy osoba usprawniana potrari przyjc\C'. scisle okreslonq pozycjc; wyjsciowq. Terapeutn occnin, czy pacjenl moze ustawi6 ko1'lczyny görne w zgiQciu i odwieclzeniu, w pozycji posrcclniej porniQclzy rolacj<\ zcwn<;trznq a wewnc;trzrn\ w stawach rarniennych - os clluga kosci rarnienncj znajduje si9 na przedtuzcniu grzebicnia lopatki. Stawy lokciowe powinny zostac ustawione w lekkirn zgi\'.Ciu. Stawy clystalne cechuje wyprost w stawach sr6clrc;cznopaliczkowych oraz w slawach prornicniowo-naclgarslkowych przy jednoczesnym lekkim zgi9ciu w stawach mi9dzypaliczkowych blizszych i clalszych. R<;:ce ustawione Sc\ tak, jakby w dloniowych ich czQsciach znajclowaly si<;, np. pi!cczki lcnisowe. Ustawienie kot'lczyn clolnych jest zblizone. Stawy biodrowe powinny by6 w lekkilll zgi9ciu i odwieclzeniu, w pozycji posrcclniej miQclzy rotacjami. Stawy kolanowe cecllujc lekkic zgi9cie, a skokowo-goleniowc pclny wyprosl, przy jeclnoczesnym zgi9ciu w slawach palcöw stöp. Jczeli baclanie wykaz.c, ze pacjent nie polral'i samodziclnie przyj<\C opisanej pozycji, terapeuta uslawia je\ w sposöb bierny*. Tcrapia Zasadniczo kazcle cwiczenie w lcj metoclzie sklacla si9 z nastQpujc\Cych clapöw:

Ryc. 154. Graficznc przcdslawienie synergii wstcpuj
Brunkow uznala, ze w procesie wzbuclzania synergii clccycluj<\ce znaczenie ma oclpowieclnie ustawienie stawöw: promieniowo-nadgarstkowego i skokowogoleniowego. Tak wazn<\ rolQ powyzszych poh1cze11 autorka uzasadniala ich barclzo cluz<\ reprezentacjq korow<\ oraz bogatyrn unerwieniem proprioceptywnym - juz nieznaczna zmiana ustawienia tych stawöw zrnienia rozklacl napi9cia mi9SI1iowego calego ciahl* *.

Badanic Zclaniem tw6rczyni metocly, prezentowane przez niq cw1czenia stosowac mozna we wszystkich zaburzeniach narzqdu ruchu - niedowlaclach i poraze-

ustawicnic pozycji wyjsciowej - w syluacji, gcly zadaniem terapeuty jest uzyskanie napiQcia jednostronnego po slronie, po kt6rcj nie nalcZ.y wzrnacniac rni9sni (np. stro11a wkl<,'.sla w przypaclku bocznego skrzywienia kr9goslupa) stawy posrcclnie - clla zablokowania przeplywu synergii - ustawia si<; w pc!nym zgiQciu; rozpocz~cic cwiczcnia - nasl9puje zawsze ocl czc.~sci obwoclowych (stopa, r9ka) clo bli:Z,szych (zgi9cie oclcinka szyjncgo, napi<;:cie 111i9sni tutowia); maksymalnc oporowanie - zasaclnicza, izometryczna faza cwicze11ia, w nicktörych przypadkach clla zwiQkszenia oporu, pacjent, poruszajqc jeclynie stawarni blizszymi, przeciwstawia sobie koilczyny; powröt clo pozycji wyjsciowcj - rozluinienie rozpoczyna siQ za\vsze ocl cz<;sci blizszych, a kot'tczy na obwoclowych; ·· odpoczynck - rozluznicnie calcgo ciaht.

* Bold R.M„ Grossmann A.: Ste111pfi11w1g 11m:h !Jm11kow. Eine km11kengy11111astischc lfr/1111ul/1111g.1·111ctlwde bei nc11ron111skulare11 Ston111gc11. Ferdynand Enke Verlag, Stullgart, !987. i1<=1<

Saulicz E., Nowntny J.: kletoda !lrwzkow - jedna z nouwzyc/1 metodjizjnterapii. Zeszyty mctodyczmH1aukowe, 1993, 93/ 3, 127-133.

* Zemhaty dq

tvt., tviagicra A„ Balik Z.: \Vyni.l:i llS/J1"aH'1tia11ia clwrych::: :c.\'fJOli!m h/1/th1• krzy'3.a skojarzonrf mcto· c:ynnych: O/U>rt'm:: dcnu•111ami 111dtHly llr1111kow. Post~~PY Rehahilitaeji, 198<), ~1. 33--40.

c.~l\'ic:e1i

~

f

342

KINEZYTERAPIA

Mctody kine:yterapelllycrnc

343

cl!ugie, lckkic, wolne rozcieranie na makj powierzchni plasko uloion<\ cllo.ni<1; clh1gie, lekkic, wolne glaskanie cluzej powicrzchni plasko u!ozom1 dloniq; krötkic, rnocne rozcicranic w kierunku closrodkowym pojeclynezych pasm mic;sniowych opuszkami palcöw i k!c,~bem kciuka; ucisk z jeclnoczesnym polrz<1sanie111 w okolicy przyczep6w mir;sni i wi<;zacld wykonywany za pomoq clwöch palcöw*.

3.4.2. Mctoda Brunnström Rys historyczny i podstawy tccH"ctycznc Metocla przeclstawiona przez Signe Brunn.ström w latach 60. XX w. jesl pomocna W Jikwidowaniu problemöw funkcjonalnych ZWi<\Zanych Z ogniskowym uszkoclzeniem mözgu. Autorka uwaza, ze wczdnie rozpoczr;tc i w!asciwie prowaclzonc lcczenie znmiejsza, w wir;kszosci przypaclk6w, ubytki sensomotorycznc i clzic;ki temu umozliwia wir;ksz
syncrgic zgi~ciowc koüczyna görna -- uniesienie i col'nic;cie obrr;czy barkowej, oclw!eclzenie i rolacja zcwn<;trzna w stawie ramicnnym, zgir;cie w stawie lokciowym, supinacja w stawach przcclramienia; ko11czyna clolna - zgic;cic, oclwicclzenic, rotacja zcwnc;:trzna w stawie bioclrowym, zgic;:cie w stawie kolanowym, wyprosl i supinacja w stawa_ch: skokowo-goleniowym, skokowo-pir;towym i skokowo-pir;to~o-löclkowatym;

Ryc. 155. Wybranc pozycjc wyjsciowe do cwiczcr\ wccllug Brunkow.

Pojcdynczc cwiczcnic trwa kilkanascic sckuncl (z szdcio- sieclmiosekundowym wytrzymaniem fazy maksymalnego oporowania), w ci<1gu dnia czas zajr;c nie przckracza 20 minut (poczqtkowo clo 5 minut dzicnnie). Przerwy pomir;clzy kolcjnymi powt6rzcniami przeznacza sir; na C::wiczcnia wyr6wnuj<1ce tempo oddechu. W sytuacji znaczncgo m;labicnia poszczeg6lnych grup mic;sniowych autorka zalcca wykorzystanie r6:i.norodnych bodzc6w ekstero- lub proprioceptywnych: kr6tkie, lekkie, szybkie rozcieranie na makj powierzchni opuszkami palc6w;

syncrgic wyprostnc ~ koüczyna görna - wysunir;cie obn,:czy barkowej, zgic;cie, przywicclzenie, rolacja wcwnr;lrzna w slawie ramiennym, wyprost w stawic lokciowym i pronacja w stawach przeclramienia; • Nowotny .J., Saulicz E.: Nickttlrc zob11r:c11ia statyki ciala i ich korckcja. A WF Katowicc, 1998. ßrunnstrüm S.: A-low!llll!lll tlu.>Nlf>y in ltl•miplcgia. J\ ncurophysiologica/ approach. New York, llarpcr and Ruw, 1970.

**

„t'."'

···r_ -

1'

KINEZY'f'ER!\/'J;\

344

koüczyna dolna - wyprosl, przywicclzcnic, rotacja wcwn<,:trzna w slawic bioclrowym, wyprosl w stawic kolanowym, zgi9cic i supinacja w stawach: skokowo-golcniowym, skokowo-pi9towym i skokowo-pi<,~lowo-l6dkowa­ lym*.

1'v/e/1Jdy ki11e:y1en1pe111vc::11e

345

iypoprawnos(: reakcji röwnowaz.nych i ohronnych, funkcja mi9s11i rnimicznych, czynnosc chwylna k011czyny g6rncj.

Tcrnpia Zdanicm autorki leczenie powinno przebiegaC:: w czlerech elapach:

Celowosc zaslosowanych cwiczel'l leczi1iczych t!umaczy hipoleza uznajqca ogniskowe uszkCiclzenie mözgu jak:o „cofniccie w rozwoju" OUN**.

Badanic Diagnoza przedstawiona przcz Brunnslrörn umozliwia zebranie clok:laclnych inforrnacji dotycz<1cych charakleru napi9cia rni<,~sniowego w czasic baclania i zakresu kontroli nacl ruchami czynnymi. Ocenie pocllcgajq zachowania motoryczne pacjenta. Zalcznie ocl wynik6w baclania terapeula moze okrdlic faz9 zdrowienia (tab. 18).

\'

·~\

Tabcla 18. Fazy zdrowicnia wcdlug Brunnström Okrcs

_ JL

„ciszy ncurologicznci''

rozwoju spastycznofoi

11

-----

----~![______________

Napi~cicmissniowl!__

zmnicjszonc wzmozonc

___ __ ___ __

___ (:haraktcrystylrn

brak ruch6w czynnych, rnch bicrny nie powodujc wzrostu naniccia 111icSniowcgo

mozliwc do wykonania s11 prostc ruchy czynnc; zaczynaj•l im jcdnak towarzyszyc syncrgic mit;sniowc

____-c--_

_ _ _ _ _ ________ , _ _ _ _ _ _ _ _ iE<:>3~\lk_owll__ly_!_Is~_\\'._9~rgl:i_i~k_g) 11

-------

lII

pclncj spastycznosci

!V

obnizania spastycznusci

V

wzrastajitccj konlroli ruch6w dowolnych

VI

pclncj kontroli ruch6w dowolnvch

maksymalnic zwit;kszonc

pclny obraz syncrgii mit;sniowych, nasilaji[cych si<; zwlaszcza w pozycji stojitccj i sicdz_ll~j 1 mozliwc do wykonania sit prostc ruchy czynnc; pacjcnl potrali zgil\c kg w slawic ramicnnym przy wyznacznic wzmoionc II proscic w stawic lokciowym, odwraca6 i nawracac przcdramic; w tych samych warunkach, odwracac stop<; w pozycji sicdzitccj znaczny powr6l funkcji; chory jcsl w slanic udwra. . . _ ca6 i nawracac przcdrami<; przy zgi<;lym slawic lokrncznacz111c wzmozonc II . . , k k d · · c1owym, zg111ac -c1 slrony usz ·o zoncJ w staw1c - - - - - - - - - - I I kolanowym w podporowcj fazic chodu 1 prawidlowc

pc!ny powr6t f'unkcji motorycznych; syncrgic ujawniaj•l sil( tylko podczas szybko wykonanych ruchöw

Taki system kazcly terapeuta mo:lc lalwo stosowac lub zaleinie ocl swoich potrzeb rn•.oclyfikowac. Doclatkowej ocenie pocllcgaj
"*

Aktywnosc ,osrodk6w rdzcniowych stanowi potlstaw~ wszys1kid1 funkcji rud10wych. Jcdnak wyzszc pi1,tra ukladu ncrwowcgo - osrodki nadnlzcniowc i korowc - 111odyfikuj:1 (ha111uj:1 lub ulatwiajq) aktywnosc nlzc-

wzbuclzanie ruchöw czynnych (za pornoq udruchöw lonicznych, reakcji naslawczych, cwiczeil kcmtralateralnych sprawnych k011czyn); opanowywanic synergii micsniowych (cwiczenia bierno-czynne, czyrniobicrne, czynnc wolne, slosowane pocz:itkowo w rejonie slawöw blizszych); uzyskanie kontroli nad ruchami synergistycznyrni (wykonywanie ruchöw pojeclynczych, bez wzbuclzania synergii); wykonywanie ruchöw dowolnych (pclna konlrola i niezaleznosc czynnosci ruchowych) Jcclni\ z zasad lerapeutycznych przedstawionych przez Brunnslröm jesl liamowanie niepozqclanych reakcji rnchowych. Wed!ug autorki metocly, poswi9cic na lo nalczy navvel polow<,~ czasu przeznaczonego na usprawnianie. Ilamowanie nalez.a!o zawsze rozpoczyna('. ocl najsilnicjszej, proksymalnej sklaclowej synergii micsniowej. Najczysciej w lym celu wykorzystywano umiejscawianie (positioning). W pozycji lczenia tylcm mickki walck ulozony pod kolanem zmniejsza napiccie prostowniköw kor1czyny c!olnej. Poclobny efekl ma pozycja sieclz<\ca, pocl warunkie111 znacznego - powyz.ej 90° - zgi~~cia w slawach bioclrowych. Aulorka cz<,:sto slosowala lez hamowanie naprzemienne jako clzialanie przygotowujqce clo rozpoczccia cwicze11. Na przyklacl: naclmierne napi9cic mi<,~sni: piersiowego wic,:kszego, glowy kr6tkiej clwug!owego ramienia, kruczo-rarniennego i cz<,:sci przedniej naramiennego mozna zrnniejszyc poprzez inlensywnie prowaclzone cwiczenia czynnc oporowe micsni prostujqcych horyzontalnie obr9cz ramiernq. Zaslosowany opör zwicksza napiccie mic;sniowe i dzicki temu aktywowanych jesl coraz lo wiccej jeclnoslek motorycznych, zwrotnie hamuj
11iow<\. Taka hicrarchiczna hudowa OUN umo7.liwia osiqganic - w mian; przcjmowania konlroli przcz now-

bodzcc dzwi~kowc - umiejc;lnosc komunikowania si9 z osobq cwicz~1cq jesl

szc rilogcnctycznic osrodki - coraz to wyzszcgo pozio111u zachowa1i 111otorycznych. Jcdnak w przypatlku

prawie niezb9clna clla uzyskania zalozonych celöw lerapeutycznych. Autor-

uszkudzcnia OUN kontruly ponownic przcjnn1j<\ ni7.szc

pit,~lra.

Przyczyrn\ takicgo stanu rzcczy jcst - wcdlug

autorki - z111nicjszony przeplyw infonnacji dosrodkowych ornz odsrodkowych, dlatcgo tc'l. w swcj mctodzic wykorzystala ona zasad~ inlcnsywncj sty111ulacji scnsoryczncj.

* Brnnnström

S.: A1otor hdw\•iour tf m/1111 lu:111i11lt:gir· /Wtienrs. J\merican ~oumal of Oecupational Thcrapy, 1%1, 15/1. 6-12.

J4(:

[(IN 1;;ZY'/'ER1\/' /1\

ka poclkrdla!a znaczcnic inlonacji, cloboru slownictwa, sily glosu oraz lcmpa wypowiadancj korncndy na uzyskiwanq odpowicclz ruchow<\ . .Jcsli zadanicm pacjcnla jcst rozlufoicnic mi<;;srii, tcrapcuta slowo „rozlufoil'.'. sie,;" wypowiacla spokojnic i powoli. Brunnström zwracala przy Lym uwagc,; na koniccznosc przcprowadzania cwiczc1'1 w oclosobnionym, cichym micjscu, ponicwaz gwar i halas powodowany przcz oloczcnic rnogq znacznic zmnicjszac clcktywnosl'.'. Lcrapii; bodzcc wzrokowc - wykonanic cwiczci1 ulatwia wzrokowa konlrola ruchu. Dlatcgo tcz wi<;kszosc z nich wykonywana jcst w pozycji sicclz<1ccj. Kolcjnym pozytywcm takicj pozycji wyjsciowcj jcst lcpsza wspölpraca po11ii<;dzy pacjcntcm a tcrapcut<\ (.'q oni nicjako na „jcclnym poziomic"); bod:i.cc dotykowc - Brunnslröm twicrdzila, zc kontakt clotykowy ma barclzo duze znaczcnic w kontrolowaniu napi<;cia mit,;sniowcgo. Zczwalala na jcgo zastosowanic tylko w niclicznych przypadk,~tch i tylko przcz closwiaclczoncgo tcrapcut<;, znaj<\ccgo doskonalc tzw. obojc,;tnc strcl'y dotykowc*; bod:i,cc proprioccptywnc - n<~jwic,;kszc znaczenic ma pobudzanic rcccptoröw narz<\clu ruchu. Powtarzanic cwiczCl'1 opornwyeh lub prowaclzonych stymulujc czucie przcslrzcnnc ruehu, zwil;ksza ilosc jcclnostck motorycznych uczcslnicz<\cych w akcic clynamicznym, wplywa na pami<,'.l'. ruchu. Szybkic rozei<\gni<;eic u!atwia rozpocz<;cic skurczu mic,'.sni. Doclatkowo w cwiezcniach posluz.yc si\'. moz.na rözncgo roclzaju sposobami: oklcpywanicm, opukiwanicm oraz uciskanicm pracuj<1cych mi<;sni i sci<;gien. Cclcm rnctocly jcsl poprawa stanu pacjcnta uzyskiwana clzi<;ki opanowaniu rcakcji palologicznych i wykorzystaniu ich przcz pacjcnla w osi,\gni<;ciu kolcjncgo clapu zclrowicnia. Na przyklacl: wzrnoz.ony symctryczny toniczny oclruch szyjny utrucl11iaj<1cy lub nawcl unicmoz.liwi<~i<1cy naukc,; bezpiccznego choclu mozna wyhamowac poprzcz zgic,:cic ko11czyn clolnych w slawach bioclrowyeh, kolanowych i pochylcnic tulowia w przöcl. 1Imq iluslracj<\ powyzszcgo zalozcnia moz.c byc ulatwianic ruchu wyproslu w stawic .skokowo-goleniowyrn przcz zgi<;cic stawöw: biodrowcgo i kolanowego, a nastc;pnic cwiczenic tcj czynnosci z ko11czyrn1 clolm\ coraz to bardziej wyproslowanq w stawic blizszym i posreclnim. Waznym aspcklcm mctocly jcst zaakccnlowanic clobrcgo kontaklu psychiezncgo z pacjcntcm. Odpowicclnic podcjscic terapeuty w znacznym stopniu clctcrminuje sukcc.s lub porazkr;: proecsu rchabililaeji. Pozytywne nastawicnic prowaclz.<\ccgo usprawnianie pomaga przystosowac si<; ehorcmu i jcgo rodzinic clo zmiany stylu 7.ycia. Dopicro nawi<\zanic wi\'.Zi psychiczncj umozliwia skonccntrowanic si<; na leezniczych aspcktach rchabilitacji**. '' Na I" 1.yklad krniczyna görna lllni.c hy'' przytrLylllywana jcdy11ic pu stro11ic jll7.ysrodkowcj lub bocz11cj w okolicy st. lokciowcgo luh na r1,cc w okolicy nÜ\'.Slli kl1·hu i kl1,bika. ** Bnmnstrüm S.: 1\.\·sudated rcoctions
M ctody ki11e:y1cra1Je1t1ycz11c

J47

3.4.3. Mctoda Brüggcra Rys historyczny i podstawy t.corctycznc Alois Brüggcr, szw<ücarski neurolog i psychiatra, po raz picrwszy przeclstawil zalozcnia swojej rnclocly w roku 1955. Opisujqe zasacly funkcjonowania OUN potwicrclzil, zc jcgo aktywnosc rna charaktcr odrnchowy - w stcrowaniu przcbicgicm ruchu i w ulrzymywaniu poslawy ciala zasadniczq rol<; spclnia uklad pozapirarniclowy i mözclzck. Dodatkowo Brliggcr zclcfiniowal i wykorzystal w lcczeniu tzw. „nociecptywny somatomotoryczny cfckt zablokowania"*. Zclanicm autora melocly, w ohszarzc wszystkich mi<;sni clzialaj<1cych w kicrunku zwi<;kszaj
"' Die nozi;-.cptivc srnna10111otorischc [~lockicru11gsdTcct. Wywolujc 011 a1110111atycz11;1zmiall\'11api>cia poszczc· g6l11ych llÜ\'.foi w zalczno~ci od char:1ktcru wyst\'llllj<\ccj dysfunkcji. ** Brügger /\.: Die Erkrankungen des /Je1regungsap1u1rates und seinl's Nervensystems~ Gustav Fischer Fcrlag, Stuttgart, 1977. "''"'' Briiggcr A.: Gr.rnndr Körpl'!'!ial111ng im 11/rog. Verlag Dr A. Briiggcr, Zurich, 1990.

)

K!NEZYTERAP!/\

348

Tabcla

Metody ki11ezytcrape111ycrne

349

1~.

Poröwnanic poz.vcji prawicllowcj i naclmicrnic przcch1zaj:1ccj wccllug Brüggcra.

Postawa lizjologiczna _Qrzodopochylcnic micclnicy prawid!owa lordoza kdzwiowa uwvnuklcnic klatki picrsiowci _col)1ic;cic obrc;czy barkowci _.I?rawidlowa lorcloza szyjna nicznacznc odwicdzcnic w stawach bioclrowych, w pozycji posrcdnicj pomic;_dzy

Postawa niclizjologiczna znicsicnic przoclopochylcnia micdnicr___ pclna kifotyzacia odcinka kdzwiowcgo zapadniccic klatki picrsiowcj wysunic;_cic obr~czy barkowci _QQg~icnic lordo:z:y szyjnci

nadmicrnc zgil(cic w stawach biodrowych, ich przywicdzcnic oraz rotacja wcwnc;_lrzna !:.~~~l~.~~wnc;trzniU ""-"?.wns.~·~!~L•.......----·· .. ... ruchy w osi staw
·--·"'"'~""""'""'"'~·---·-~·-

~"„-'-'~"'"""'"'"'"-~'

Zclanicm autora mctocly, postawa rnoslkowo-spojcniowa jcst jcdrn\ z czc;slszych przyczyn samoistncgo wystc;powaniaJ cfeklu obronncgo, powoclujqc znacznc przccü1zenic kn;gostupa i stawöw obwodowych oraz zmian9 clh1gosci mic;sni*. Tcrapia

W czc;sci tcrapcutyczncj autor wyr6foia nast9puj<1cc ctapy usprawniania: Zmnicjszcnic dolcgliwosci bölowych poprzez: lcczcnie utozcniowc; gonicc rolowania; intcnsywne masaze (wcicrania); zastosowanic ultraclzwic;k6w; masaz h1cznotkankowy; cwiczenia z wykorzystanicm poizomctryczncj rclaksacji. Rccdukacja postawy ciaht i przywröccnic röwnowagi pomic;clzy antagonistycznymi grupami· mi9.sniowymi poprzcz: prawidlowc ustawianic micclnicy, klatki piersiowcJ 1 oclcinka szyjnego (cwiczcnia opartc o zasad9 trzcch sprzc;ionych zc sob<\ köl zc;batych**); nauk9 odciychania torcm brzusznyrn, zwic;kszcnic napi\,cia mic;sni brzucha; kontrol\, prnwicllowcgo ustawicnia kr\,goslupa i koI1czyn; cwiczcnia kontroluj<\CC zasic;g ruchöw ko11czyn g6rnych i kr9goslupa; utrzyrnywanic prawidtowcj pozycji podczas siaclu, stania i w czasic choclu. · Zapobicganic przyszlym clolcgliwosciorn bölowyrn poprzcz:

Flyc. 156. Cwiczcnia wzrnacniajqcc wybrane urupy rniQsniowe z wykorzysta11ic111 clastycznycll tasrn wedlug Briiggcra.

przckazanic wicdzy tcorctyczncj z zakrcsu anatornii, biorncchaniki i patobiomcchaniki; nauk<,~ wykorzystywania rözncgo roclzajü klin6w, wa!k6w .i poduszck wyrnuszajqcych prawidlowc uslawicnic micclnicy; autornatyzacj<,~ prawicllowych zachow:u1 w zyciu codzicnnym*.

* Kwarccka I.: Ocena pr:ydatno.fri nwtody Hriiggcra 11· pr<~/ilak1yce i foc:eniu zcspoMH' /;()/oH'ych odcinka lct!Zwiowego kr,·gos/11pa (matcrialy nicpublikowanc), A WF, Warszawa, 19'!5.

**

Na rytm micdniczno-h;dZwiowy wplywa wzajemne ustawicnic wobec siebic poszczcg61nych cz1,'.Sci cii1la.

* Kcmpf 1!.

D.: .\'zko/11 p/ec1i11'. S!C, Warszawa, l 'J
350

KINE7J'TERAPIA

M erody ki11ezy1erapewycz11e

351

iclei tr6jetapowcgo rozwoju ruchowcgo*. Kolejne staclia powyzszej cwolucji motoryczncj to: homologiczny wzorzcc poruszania si<;; - jeclnoczesny ruch obu ko11cz)i"n g6rnych Jub clolnych; w prawicllowym rozwoju czl:owieka nie wysl<;:puje, jcclnak bywa obserwowany w przypaclkach uszkoclzc11 OUN; homolatcralny wzorzcc poruszania si<;: - jednoczasowc przcmicszczanic k011czyny g6rncj i clolnej po tcj samej stronic ciahi,: glowa zwraca si<;: w stron<;: wysuwanych ku przoclowi km'lczyn, przypominaj<\C spos6b poruszania si<;: pl:az6w; · hctcrolatcralny wzorzcc poruszania si<;: - jeclnoczcsnc przcrnicszczanic r6znoimicnnych koI'!czyn görncj i clolnej; clochoclzi w nim clo kontrrotacji obr<;:czy bioclrowcj i barkowej, eo przypomina wzorzcc ruchu obccny u gad6w**. Tak wi<;:c podstawowc zalozcnic tw6rcy mclocly oclzwierciecllalo poglc\cl, ze rozwöj ontogcnctyczny (osobniczy)jest przyspieszonym powt6rzenicm filogenezy (rozwoju gatunkowego). Baclanic Uznac mozna, ze mctoda Fay'a stanowi{a rozwinii;:cic sposobu usprawniania opracowanego przez Phelpsa. Dlatego lez sposöb baclania w tych clw6eh metoclach nie r6znil si<;: ocl siebie***. Niejako cloclatkowo Fay okreslal:, na jakim staclium rozwoju ruchowego znajdujc si<;: baclany. Tcrapia

Hyc. 157. Wybrane przyldady cwiczci"i ksztalluj~cych prawidlowc wzorce ruchowc zalccane przcz Brüggcra.

3.4.4. Mctoda T. Fay'a Rys historyczny i podslawy lcorctycznc Metoda kinezylerapeulyczna stosowana w usprawnianiu zaburzc11 ncurologicznych pochoclzl\cych z OUN zostala przcdslawiona w latach 1943-45 przcz amcrykailskiego neurochirurga Temple Fay'a. Obscrwacjc Fay'a baclaj
Poclstawq lcczenia bylo ustalcnie poziomu rozwoju rnotoryczncgo pacjenla tym barclziej, zc przeclslawione wczesniej wzorcc ruchowe powtarzaly si<;: na kazclym, kolcjnym poziomic rozwoju pionizacji i lokomocji, tzn ..w: Jczeniu przoclem i pelzaniu, kli;:ku poclpartym i czworakowaniu, pozycji stojqccj i choclzie clwunoznyrn. Po clobraniu wlasciwcj pozycji wyjsciowcj oraz oclpowicclnicgo wzorca ruchowego przyst<;:powano clo cwiczel'l. Pocz<\lkowo wykonywano je w spos6b calkowicie bicrny. Z czasem przechoclzono clo cwicze11 prciwaclzonyeh (wspomagajqc ruch w pewnych zakresach), a nawct clo cwiczc11 o charakterze oporowym. Celem wykonywania zlozonych cwicze11 bylo wzmocnicnic mi<;:sni tu{owia, polepszenie czynnosci chwytnych koI'!czyn g6rnych i lokomocyjnych koilczyn dolnych oraz zwii;:kszenie og6lncj koorclynacji ruchowcj. Barclzo waznyrn cclem bylo r6wnicz uzy.skanic aktywncj wspölpracy ze slrony pacjenta. ·f<

Borkowska M.: Rozw
1996. Fay T.: Neurophysiwl a.l/>ects of t/1empy in cerebml 1wlsy. Archives of Physical Mcdicinc, 1952, 29, 327-34. *'~·· · Dom4111 CL: Jak fJO.\'lf/WWllc: z d:ieckiem : us:knd:eniem nui:gu. Protcxt, Pozn:ul, l 996.

"* 1

r

'.\1 K!NEZYTERJ\Pfi\

352

·1

A'ferody ki11ezyrernpc11ryc:11e

353

1

Doclatkowo Fay wprowadzil tzw. „mascczkowanic", rnajqcc za zaclanic popraw9 funkcjonowania ukladu oddcchowcgo. Polegalo ono na clostarczaniu osobic usprawniancj micszanki powictrza o zmicnionyrn skladzic chcrnicznym (20% C0 7 , 80% 0 7 ). Spos6b tcn - zdanicm Fay'a - wplywal na normalizacjc; napic;cia 111i9sn·i 01-.i"z rcclukcjc; ruch6w mirnowolnych. Tw6rca mctocly zalccal r6wnicz ograniczcnic ilosci podawanych lcczoncmu dziccku plyn6w, eo mialo zmnicjszac cisnicnic rclzcniowo-m6zgowc*. lnnyrni cickawymi cwiczcniarni opracowanymi przez Fay'a byly sposoby "oclryglowywania" naclrniernic napic;tych staw6w, rnajqce na celu przclarnanic nadrnicrncgo napic;cia mic;sniowcgo przcz dob6r wlasciwcj pozycji wyjsciowcj i odpowieclnia, sckwcncjc; ruch6w. W 1iozycji lczcnia przoclcm, clla zrnnicjszcnia napic;cia mic;sni zginaj
3.4.5. Mctoda Hanke (E-Technik) Rys historyc:zny i podstawy tcorctycznc W 1975 r. Peter Hanke okrdlil zalozcnia nowcgo sposobu usprawniania os6b z dysfunkcjami narzwlu ruchu. Nazwal go E-Tcchnik (Entwicklungskincsjologischer Technik - teclmika rozwojowo-ruchowa). System tcn nicjako bczpofacclnio wywodzi sie; z zaloic11 mctocly Vojty. Poclstaw<\ tcorctyczm\ obydwu mctod jcst uznanic rcakcji oclruchowych za gl6wnq zasad9 funkcjonowania organizmu. Zclanicm Vaclawa Vojty, aktywizuj<\C u rnalcgo clziecka oclpowieclnic strcfy wyzwalania, mozna uzyskac oclruchowq czynnosc pclzania Jub przctaczania. Jcclnakze aktywnosc strcf wyzwalania zmnicjsza sie; w miarc; clojrzewania OUN„ Dlatego tcz mctoclc :Vojty stosujc sie; gl6wnic wc wczcsnym okrcsic rozwoju psychomotoryczncgo. Zaslug<\ Pctcra Hanke jest zmoclyfikowanic pozycji wyjsciowych oraz strcf wyzwalania, co umozJiwilo rozszcrzcnie tcrapii r6w.niez i na osoby dorosle***. Wprawdzie Hanke zgaclzal si<; z Vojt<\,

1

1

:1

1

1.

zc aktywnosc strcf wyzwalania zrnnicJsza si<; w miarc; clojrzcwania, jcdnak uznal 011, iz „wygaszanic" to moz,na skompcnsowac swiaclornym wysilkicm pacjcnta, polcccniami wcrbalnymi i stymulacjq ukladu mi<,~sniowcgo (rcakcjc na rozciqganic). Hanke usprawnianie os6b doroslych uznajc za prostszc, gcly:l, taki pacjcnt pokonal juz calq drogc; rozwoju rnotorycznego. Cclcm lcczcnia jcst wic;c juz „tylko" jcj odtworzcnic. Naczclnq zasad<\ mclody jesl stwicrdzenic: ka:i:dynawct dynamiczny - problcm musi byc lcczony statycznic, gdyz wszclka aktywnosc powinna wywodzi(: si<; z prnwiclfowych poclstaw. Statycznc wzbuclzanic rcakcji ruchowych poprzcz dzialanic na oclpowicdnio clobranc slrcfy wyzwolcnia aktywizujc przcplyw infonnacji do OUN i stymuluje odpowicclz. Zaclanicm lcrapi i jcst uzyskanic cllugot rwalcgo pobudzen ia („clynamiki zat rzymancj w czasic"), cllatcgo tc± odpowicdz w postaci pröby wykonania ruchu wyrnaga aktywizacji strcf przcciwnych, harnuj11cych dan<\ aktywnosc. Tylko wtcdy pojawia sii; wsp6!skurcz antagonistycznych grnp rni<;sniowych, ccntruj;\cy powicrzclmic stawowc oraz korygujqcy przcplyw informacji w obszarzc analizatora kincstctyczncgo. Zapcwnia lo uzyskanic i utrzymanic rnaksymalncj l'.konomii ruclrn, a clzi<,:ki tcmu i osi;igni<;cic zasaclniczcgo cclu terapii jakim jcsl pelny powrüt prawidlowcj funkcji*. Badanic Zdanicrn autora przyczync\ wszclkich clysfunkcji narzt\clu ruchu jcst zaburzcnic harmonii wsp6lclzialania grup rni<,~sniowych. Powoclujc to nicprawicl!owc ustawicnic powicrzclrni slawowych, ich przcci<\zcnic i dalszc, nasl<,:pczc zrniany rüwnowagi mic;sniowcj. W zwi11zku z powyzszym, podstawowyrn krytcriurn baclania jest wzrnkowa occna jakosci ruchu, po!qczona z bard:w szczcgölowq analiz<\ biorncchaniczn<\ uwzgl9clniaj11cq glöwnic symclric,: napic;cia mic;sniowcgo. W tcn spos6b occniana jcst osiowosc ruclrn, zapcwniaj<\Ca rninimalnc „zuzywanic" powicrzclrni slawowych. Autor nazywa to cstctyk<\ ruchu. Analizujc sie; w lcn sposöb kazch\ czynnosc wykonywanq przcz pacjcnta. Jcclnakzc, aby prowaclzona tcrapia byla jak najbardzicj skulcczna przyczyny utraty runkcji nalczy zm.vszc likwiclowac w sposöb mozliwic prosly i szybki. Rozwöj zdolnosci motorycznych cz!owicka przcdstawic mozna w ksztalcic oclwröconcj piramicly (ryc. 158). Oczywiscic usprawnianic zgoclnc z krytcrium wicku i wlasciwych na danym poziomic urnicji;tnosci nie jcst bli;clcm. Wy1naga jcdnak znaczncgo wysilku (nalezy ocltworzyc wiclc rö:l,norodnycl1 wzorcöw_ruchowych). Zdanicrn autora mctody, o wiclc proslszc, szybszc i bardzicj skutccznc jcsl skonccnlrowanic sie;: na poczqtku rozwoju ruchowcgo, gclyz prawidlowc picrwszc doswiaclczcnia

" Micha!owicz R.: M1.1zgowe pomie11ic dziccircc. PZWL, Warszawa, 1986. Nowotny .1., Kr:.rnzc M.: Rt!lwbilitacja lccznicza dzicci z clwro/1a111i ukladu nenvowego, PZ\.VL \Varszawa,

**

1981.

**" Saulicz E. 40-44.

i wsp.: IVarto.fr korekcyjna 1.'wic:e1i po:y<.:ii

1:11'.

„odr11choll'ego pel:ania", Fizjolcrapia, 1998. 6/3.

" Ziclcznik G.: Ml'todo !'. llonkc jako f>rzyklml 11011'<>czes11l'j tempii (matcria!y 11iq1uhlikow:111c). Dysl"unkcjc krcgos!upa - diagnos1yka i lcrnpia. J\ WF Ka1owicc, 1996.

/(IN EZYTl~R/\/,/;\

354

Mctody ki11c:ytem1;e111yc:11c

355

POZYC.JE WYJSCIOWE DO CWICZEN 1 STREFY STYMULAC.JI WEDl',UG HANKE: Pclzanie p. w, - lcicnic przodcm glowa lckko zrotowana - punkt oparcia guz czolowy; koI'lczyna g6rna „lwarzowa"* w odwicdzcniu w stawie ramicnnym clo okolo 120°, zgii:;ciu w slawic lokciowym clo okolo 90°, przcclrrnnic,~ w pronacji, staw promicniowo-naclgarslkowy w wyproscic, stawy palc6w w lekkim zgic;ciu; koI'lczyna görna „potyliczna" w przywicclzcniu i rotacji wcwnc;trz!1cj, nawröccnic przcdrarnicnia, grzbictowa slrona ri:;ki oparla na pocllozu; kol'lczyny clolnc w wyproscic i lckkim oclwicclzcniu w stawach bioclrowych (w mcloclzic Vojly pozycjq wyjsciow:1 jcst zgi<;cic jcclncj z ko11czyn clolnych. U os6b starszych zc wzgli:;clu na mnicjsz:\ claslycznosc wic;zaclcl obrc;czy bioclrowcj w lakiej pozycji naclmicmic pogli:;biona zostalaby lorclozali:;cliwiowa);

(r6znl)rodnc wzorcc ruchowc)

(przctaczanic i pclzanic) wick mozliwo:\ci ruchowc Hyc. 158. Ekono111ia wykorzystania wzorc6w pclzania i przctaczania czQsciowo wccllug Hanke.

,...

warunkujc\ powstanic kolcjnych. Dlatcgo lcz üiagnostyka mctody konccntrowa(: sie;: bc;clzic na analizic komplcksowych czy111H)sci pdzania i przctaczania*.

Slrefy wyzwalania:

Tcrapia Usprawnianic nale7.y przcprowadzac w zgoclzic z nastc,:puj<\cymi zasaclami:

A V 1 - naclklykicc przysroclkowy kosci ramicnncj kg „twarzowcj", slrcfa rozszcrzona az clo okolicy wyrostka rylcowatcgo kosci promicniow.cj i klc;bu kciuka (nacl mii:;Sl1iami zginaj:1cymi staw n~1clgarstkowo-pro111icniowy i zginaczami palc6w); A V 2 - przcslrzc11 pomii:;dzy kri:;goslupcm a brzcgicm przysroclkowym lopatki po stronic „lwarzowcj" (nad mic;snicrn r6wnolcglobocznym). W nickt6rych syluacjach stymulowac moina l<; strcfi:; symclrycznic; A V3 - glowa a) szczyl g!owy; b) guzowatosc potyliczna (przyczcp mic;snia czworoboczncgo); A V4 - mii:;sicI'l czworoboczny lydzwi po slronic „potyliczncj"; A V 5 - w okolicy wyroslka rylcowalcgo kosci lokciowcj po slronic „potyliczncj" (aktywacja mic;snia najszcrszcgo grzbictu); A V 6 - guz pic;towy kosci pic;towcj k011czyny clolncj „potylicznej" (jeclnoczdnic z tym punktcm stymulowac moina mic;sieI'l poslaclkowy sreclni).

poruszania siy - maksyrnalnic ckonomicznc przcmicszczanic srodka cii:;zkosci; utrzymywania potencja!u ant.ygrawitacyjncgo - przcciwslawianic sie,~ silc cii:;zkosci najmnicjszym rno7Jiwym kusztcm; dynamiki - kaZ.cly ruch powinicn przcbicgac jak najbliz.cj mcchaniczncj osi obrotu slawu; kompletnosci przcbicgu funkcji - kazcla czy1111ost'.- ruchowa wymaga zaangaz.owania pclncgo !a11cncha biokinc111atyczncgo; koordynacji - praca mic,~sni ago11istycznych, anlagonistycznych i syncrgistycznych powinna byc zc sobt\ skoorclynowana; zalcino.Sci ocl pozycji wyj.Sciowej i sygnal{nv t.oruj<1cych. Wprawclzic mctocla Hanke opicra si<,'. praktycznic na tych samych zalozcniach lcorctycznych, CO sposöb przcclstawiony przcz Vojli:;, jcclnak zauwazyc moina pcwnc r6inicc praktycznc. Picrwszc\ z nich S<\ nicco inne pozycjc wyjsciowc, co wynika z r6inych uwarunkowai1 mcchanicznych uklaclu stawowowic;zacllowo-rnic,~sniowcgo dzicci i osöb cloroslych. Zdanicm autor6w juz sarno uslawicnic wl:asciwcj pozycji wyjsciowcj ma znamicnnc clzialanic tcrapcutycznc. Oclrnicnnc s:1 tcz „strcfy wyzwalai1ia". W rnctoclzic E-Tcchnik nazywanc s<\ onc „Aklionvcrstarkcr" - wzrnacniajc\CC akcji:; (A V). W przcciwici1slwic clo slrcf przcclstawionych przcz Yojt<; zlokalizowanc s<\ onc gl6wnic w obrc;bic mic;sni. i1

Hanke P.: Kra11J.:c11gym11asti.w;/U' /Jch<111dl1tng <11{/'fi'nt\\'icklw1gski11esiulogischer Gr1111dlage /11 der Ortlwpadic~ Nc11rologil', E-Technik, Koh1, 199 l.

Przctaczanie Wzorzcc lcn wystc;pujc w trzcch rnoclyfikacjacli:

I. Pozycja lA p. w. - lcicnic tylcrn glowa ustawiona symctrycznic; koI'lczyna g6rna „lwarzowa" wzcllui tulowia; *

Autor mctody (za Vojlr..:ona jest twarz.

356

KJNEZYTER1\Pl1\

ko11czyna g6rna „potyliczna" odwicdziona w slawie ramicnnym do kqta 90°, zgic;ta w slawic lokciowym poci ki\tern prostym, otwarcie rc;ki; kot1czyny clolnc zgi<;Lc poc! k<\tem okolo 90° w slawach bioclrowych i kolanowych; Strcf'y wyzwalania AV1 - okolica 7 i 8 icbra w linii sutkowcj po stronic „twarzowej", clodatkowa stymulacja mostka (punkt przyczcpu mi<;sni picrsiowych wi<;kszych); AV 2 - glowa a) szczyt glowy; b) obustronnic zuchwa; AV3 - wyrostck lokciowy koüczyny g6rncj „potyliczncj" (mic;sic11 tr6jglowy raniicnia); AV 5 - kolcc bioclrowy przeclni g6rny po stronic „twarzowcj"; A V 6 - przyczep koücowy mir.~snia czworQ1glowego ucla po stronic „twarzowc/', wraz z glowami kosci srodstopia i 'S1rnlic<1 kostki boczncj (nacl scic;gnami zakot'lczcniowymi mic;sni strzalkowych).

A!etody ki11ezytempe111ycz11c

357

III. Pozycja 2 p.w. - lczcnic bokicrn (w tcj pozycji koi1czyny po slronic podloza uznajc si<,~ za „potylicznc") kol'lczyna g6rna „twarzowa" wzdluz lulowia; km'!czyna g6rna „potyliczna" w wyproscic w slawic ramiennym i lokciowym, otwarcic n;ki; kol1czyna clolna „twarzowa" w zgi<;ciu pod k~\tcm okolo 90" w stawach: biodrowym i kolanowym (spoczywa na walkach); koüczyna dolna „potyliczna" w wyproscic. Strcfy wyzwalania - jak w pozycji lB; cloclalkowy punkt to „clclla" A V - 111i<;s1cn naramienny ko11czyny görncj „twarzowej" (punkt stymulacji zalcznic ocl odpowicdzi pacjenta centralnic, z przoclu lub z tylu od osi obrotu stawu ramicnncgo)* (ryc. J 59).

Tl. Pozycja 1 H p.w. - lczcnic tylcm glowa lckko zrotowana; koüczyna g6rna „twarzowa" wzclluz tulowia; k011czyna g6rna „potyliczna" oclwicclziona w stawic ramicnnym clo kqta 90°, zgic;ta w stawic lokciowym pocl kqtcm prostym, olwarcic n;ki; koI1czyna clolna „twarzowa" zgic;ta pocl kqtcrn okolo 90° w stawach: bioclrowym i kolanowym; km'iczyna clolna „potyliczna" w nicznacznym zgic;ciu (10-15°), lckkim oc!wicc!zeniu i rolacji zewrn;:trzncj w stawic biodrowym. Strcfy wyzwalania A V - okolica 7 i 8 zcbra w linii sutkowej po stronie „twarzowcj", clodatko1 wa styrnulacja mostka (punkt przyczcpu rnic;sni piersiowych wir;kszych); AV 2 - glowa a) szczyt glowy; b) zuchwa (mozc by6 obustronnic); A V3 - wyrostck lokciowy kot'lczyny g6rncj „polylicznej" (mii;sic!1 tröjglowy ramicnia); AV..i - guz pir;towy kosci pi<;towcj k011czyny dolncj „potyliczncj"; A V5 - kolcc biodrowy przcdni g6rny po stronic „twarzowcj"; A V6 - przyczep ko!'icowy mi<;snia czworoglowcgo uda po stronie „twarzowcj".

Ryc. 159. Pozycje wyjsciowe w pelzaniu i przetaczaniu wcdlug flanke.

* l·Ia11kl! P.; Kra11ke11gym11a.\'ti.w:he /Jelw1ullt111g aufE11twicklu11gski11esiolr1gisc/wr Grundlage In dt~r Ort!wpadieNcumlugic. E-Teehnik, Koln, 1991.

359

lvlctody ki11c:ytcmpc111yc:11c

KIN F:?J''/E!
J58

okrcslcnic stopnia ulraty sluchu - sprawcizenic rcakcji na komcncly wydawanc cichyrn gloscm; okrc5lc11ic stopnia ulraty wzroku - sprawclzcnic, czy pacjcnt zwraca uwag<;~ na przcclmioty znajcluj<\CC sie; po obu stronach jcgo pola wiclzcnia*. ustalcnic czy ogniskowc uszkodzcnic m6zgu dotyczy p61kuli dominuj<1ccj czy nie dominujqccj (tab. 20).

Cwiczcnia w tcj meloclzic przeprowadza sit,: na spccjalnych stolach tcrapcutycznych umo:iJiwiaj;1cych, w rnian; potrzcb, stopniowq pionizacj<; pacjcnta z zachowanicm pozycji wyjsciowcj. Unoszcnic stolu zapcwnia lcpsz<\ stymulacj<; clzic,:ki wykorzystaniu w tcrapii sily grawitacji. Poszczcg61nc cwiczcnia powtarza si<; 3-5 razy dzicnnic.

3.4.6. Mctoda Johnstonc (spli11t theropy) Rys historyczny i podstawy teorctycznc Margarcl Johnsto11c, uczcnnica - a nasti:;pnic wsp61pracownik Bcrly Bobath, przcdstawila w !atach go. XX w. wlasn<\ konccpcji:; usprawniania pacjcnt6w z ogniskowym uszkoclzcnicrn m6zgu, Jcc!nak picrwszc cwiczcnia whtsncgo autorstwa zacz<;la wprovvaclzaC:~ c!o tcrapii juz na pocz<1tku lal 60. Wydajc sie;, zc mctocla Jolmstonc stanowi uzupclnicnic tcchnik systcrnu NDT ßobalh . .Johnstonc, podobnic zrcszt<\ jak i jcj nauczycictRa, uznala, zc „kluczcm" clo skuLcczncj rchabilitacji w przypaclkach clysrunkcji OUN jcst powt6rzcnic rozwoju ruchowcgo zc szczcg61nym uwzgl<;clnicnicm wyröwnania napir,~cia mii:;sniowcgo, przywrCJccnic nalc:i,ncgo czucia proprioccptywncgo oraz wyksztalccnic prawid!owych wzorc6w ruchowych i posturalnych. Jcclnak w mctodzic Johnstonc tc poclstawowc zalo:i,cnia zostaly uzupctnionc o kontrol<~ rozkladu napii:;cia mic,~­ sniowcgo za potnOCL\ spccja\nych niankicLÖW pncurnatycznych*,

nic i poprawnic; wykrycic zaburzci'l scnsorycznych dotyczqcych: - czucia powicrzchowncgo - poszczcg6lnc obszary ciala pacjcnta s<\ lckko dotyka11c, z rozröznicnicm clotyku jeclno- i clwupunktowcgo. Osoba baclana infonnujc o swoich oclczuciach. Test oclbywa si<; bez kontroli wzrokowcj pacjcnta. Sprawclzcniu pocllcga clodatkowo zclolnosc rozpoznania przcdrniotu po jcgo clotyku; czucia glvbokicgo - porazona ko!lczyna jcst bicrnic ustawiana w clanyrn polozcniu, a pacjcnl (bez kontroli wzrokowcj) ko11czyn<\ zclrow<\ pr6bujc czynnic odt worzyc ruch i zatrzymac go na tcj sarncj wysokosci;
Jp/ints in 1hc nwnagemt'flf of adult hemiplcgia.

zaburzcnia mowy lrudnosci z czytanicm -znmicjszcnic umicjc;_lnosci pisania zmnicjszonc umicjc;_tnosci liczcnia

P61kula nie dominuj:1ca zaburzcnia w wyobrazcniu wbsncgo ciala nicmoznosc wzrokowcgo rozpoznania przcdmiot6w nicmoznosc rozpoznania przcc!miot6w dotvkicm' zaburzcnia oricntacji wzrokowoprzcstrzcnnci

problcmy z rozr6znicnicm prawcj i Icwcj zaburzcnia postawy ciala strony ciala

Tcrapia

occnv 11apii;cia mivsniowcgo - wykonywan<\ za pomocq ruch6w hicrnych ko11czyn w pdnym zakrcsic ruchornosci; okrdlcnic moiliwosci ruchowych pacjcuta - sprawclzcnic, zgodnic z zasad:1 ncurorozwojow<\, jakic czynnosci ruchowc pacjcnt wykonujc samoclzicl-

siotlwrapy, l 982, ·15, .87--'!2.

P6lkula dominuj:1ca

Wyniki badai1 S<\ kazclorazowo zapisywanc w spccjalncj karcie** (ryc. 160).

Badanic Zda11icrn autorki clo gl6wnych clc111cnt6w baclania nalczy zaliczyc:

.,, .lolmstonc tvt.: Currenr ml\'1111ccs in t/Jc 11sc

Tabcla 20. Zaburzcnia charaktcrystycznc dla p61kuli dominuj<1ccj i nie dominuj<1ccj wcdlug Johnstonc.

Pliy~

Autorka mctocly uwazala, zc aby lcczcnic bylo sk:utecznc, cwiczcnia nalczy wprowaclzac jak najwczdnicj; muszq byc onc cz9sto powtarzanc i ccchowac: sie; znaczn<\ intcnsywnosciq. Od samego pocz<\tku lrzcba pacjcnla zachi:;cac clo poslugiwania si<; czi:;sciowo porazon<\ ko!lczyii<\. W picrwszyrn okrcsic clominujc lcczcnie u!ozcniowe, poleg<~i<1cc na uslawicniu poszczegölnych obszaröw ciata w pozycjach hamujqcych naclmicrnc napiQcic mii:;sniowc. Do powyzszych ustawic11 zaliczyc mozna: · wysuni9cic obr9czy barkowcj z rotacj<\ zcwn<;lrznq w slawic ramiennym; wyprost w stawic !okciowym i odwröccnic w slawach przcdramicnia; wyprosl w slawach palc{Jw n~:ki oraz oclwicclzcnic w slawic sr6clri:;cznopaliczkowym kciuka; przcsunii:;cic micclnicy w prz6cl z rotacj
KIN EZYTERJ\P IJ\

360

Ml'fudy ki11e:y1em1>e111yc:11e

361

Hadanic tizjotcrapcutycznc

zgi<,~cic w stawach biodrowyrn, kolanowyrn i skokowo-golcniowym; wydlu:i.cnic tulowia po stronic pora:i.oncj poprzcz jcgo sklon w stronf,: przcciwrn\*.

data

Nazwisko .................... „ ...••....••...•....•.•..•.....•

dingnoz.;1 ...... „

························

.. „„.„ ...... „.„.„ .• „ „ ... „ •... „ ... .

czas wysli\picnia uszkudzcnia mbzgu .. „„ ... „ •.. „„ .. ogOlny stau pucjcntu ................... :································

'/.awc'ltl, .......•............... NAl'll~CIE MH;SNIOWE:

d,1ta

data

ditla

zg1\{_c1c Km1czyny gl'lrncj w pozycji lmmujitccj syncr11iu mi~Sniowc zgh;cic ku{iczyny dolncj w pozycji h11muj11ccJ syncri!ic micSniowc

tlntn

W okrcsic pöznicjszym wprowacll'.a si\~ cwiczenia maj<\Ce na cclu oclzyskanic utraconych runkcji ruchowych, zc szczcgölnym uwzgl<,:dnicnicm cwiczcii poprawiajqcych rcakcjc röwnowa:i.nc i obronnc. Przcbicgaj11 onc zgoclnic z przcdstawionq przcz. Bcrtr;. i Karola Bobalh konccpcjq ncurorozwojowq. G!öwnq jcclnak röZ.nic<1 jcst zastosowanie przcz Johnstone mankictöw cisnicniowych, zaklaclanych na nicdow!adnc ko11czyny. Umicj<,~tnic stosowanc pozwalaj:\ wp!ywaC:'. na takic objawy ogniskowcgo uszkodzcnia mözgu, jak:

Dnta

dill11

------'·~~~-'-~~~--'-~~--'

Opis: wzmoZonc nupi11.cic mittSniowc~. S 1, 2, 3 ohni:i.onc nupit;cic mil.(.Sniowc:

1' l, L.,

j

MOZLIWO.~CI RUCllOWE 1

s:tmotb.lclnlc w

l

lüt.lrn

olm'it unicsicnie tlolncj

c1.tt.Sci tulowia

pr1.y zgit:_tych

staw11ch kohu~ch w ldcniu tylcm („p6lmostck") Jl!'lcjAc~c do ldcnia przodcm z oparcicm na przcd-

dnrn

data

data

diltll

dt1ta

t!nta

~h=1----j----1----i---­

l 11r1.ciScic ranucmu do siadu

.

---1;:--- .

.·

-i

w ornL'V z tcrnncut11

obn\t dn lcicnia po.odem lcZcnic nrzodcm z onarcicm nu nrzcdramiun:u.:h kl1ik podpurty

_!1<;~_1! -~

1\}Cn:vcia s!Oinca rl1wnowm?.a w nozvcii sicdz:1cci

1

T

-r

w klt;ku prostym w nozvcii stoi:\CCi

l"

t

l

1 11n.c1H1S'l.Cflic cld:nru clnln

1

w pozycji sicdzqccj na staw hiodrowy k. poraioncL_I w pozyc~~ sic~lz11c.cj na s~1w1 rnmicnny k. pornZoncj ---1----r----l-l---j

~~J1 stOJ!~l_IE.l konczyng~~~l strony__l!~:..:_- _ _ w nozvcii stoiacci na kcn\czvm; J~<'.lrna strnnv oor.

1-1----t-----{ - - -----

w kli;ku jcdnonM. 1rn staw kolnnowy k. pornZom:j

Opis rnchu:

1

nozium snmod:dclnuSci uhicranic

d:1ta

0 - hrnk rnchu l - minimalny 2 - slnhy datn

data

3 - zndawalajt\cy 4 -dohry 5 - prawidlowy data

data

dnta

~w ~

mvcic chötl d1lld 1m schodach

S - pdna samodziclnoSC P - konicczna pomoc osoby
UAllANIE SENSOltYCZNE data

darn


data

datr1

d;1ta

l uklucie iglt\

rustawicnia st:iw6w

zaburzcnic funkcji czc;.~ci rcccpcyjncj OUN - cisnicnic powictrza w mankiccic wywicra nacisk na tkanki powicrzchownc, eo pobudza rcccplory czucia powicrzchowncgo oraz g!r;bokicgo. W przypadkach znaczncgo stopnia utraty czucia cisnicnic w 111ankictach 1noz.na, korzystajqc z oclpowicdnicj aparatury, clowolnic zmicniac. Dla poprawy styrnulacji i zmnicjszcnia przystosowania rcccptoröw najlcpsza - zclanicm .lohnslonc - jcsl zmiana cisnicnia w granicach l 0-40 1mn Hg odbywaj:1ca sir;. w ci:\gu kilkunastu sek und; zmnicjszcnic napic;cia mic;Slliowcgo w picrwszym okrcsic - naclnrncl1any mankict zapcwnia utrzyrnanic zato:i.oncj poslawy ciala pomirno braku 1,vystarczaj:1ccgo napie;~cia mir;.sni antygrawilacyjnych; urnozliwia to rclatywnic wczcsnc obci<\:i.cnic stawöw i stopniow:\ pionizacjr;.; naclmicrny wzrost napic;cia mic;sniowcgo w okrcsach nastc;pnych - mankicty cisnicniowc umoz.liwiajq utrzyrnanic pozycji oraz cwiczcnia w ustawicniu zn111icjszaj:1cym nadmicrnc napir;.cic mit,~sniowc. Powyzszc mankicty sq naclmuchiwanc ustnic, eo likwidujc ryzyko naclmicrncgo ucisku kor1czyny. Cisnicnic powictrza w prawicHowo wypclnionym mankiccic powinno wynosic clo okolo 30-LIO mm Hg, eo w przyblizcniu r6wna si<,~ cisnicniu w obrr;.bic naczyr1 wlosowatych. Nalczy poclkrc~lic, :i.c rnankicty powictrznc stosujc sir;. na czas cwiczc11 nawct kilka razy clzic1111ic, jcdnak nigcly nie zaklacla sir;. ich za jcdnym razcm na cHuzcj ni:i, 45-60 minut. Przcciwwskazanicm cJo ich uz.ycia ll pacjcntöw Sc\ obccnc U nich:

l lckki dotvk

f ru1.po1.nawanic l~?cdn~iott)W doty!_iE.~-------M - - - - - • - - - - - • - odczucia: prnwidlowc, nicprawidlowc, nicpcwnc

zahurLcnia \VZroku .••••.••.•••.••••.•.•. „ .. :............ .

zabur1.cnia sluchu„.„.„.„.„„„ ....... „ •..••.•.•••..•.•....•...•.••.••

STAN PSYCillCZNY odpowicdi pacjcnla na pruste pytnnia: ......................... „ .............. „

.............• „

zastoinowa nicwyclolnosc pluc; ostrc obrz<,~ki pluc; zakrzcpowc zapalcnic :i.yl. Cwiczcnia z zastosowanicm mankictöw cisnicniowych przcdstawia ryc. 16 I.

....... .

kopiowanlc rysunkOw: (zcgar, c1.luwick, dom)

Ryc. 160. Karla baclania

pr~cdstawiona

przcz Johnstone.

"' .lohnstonc M.: Thcmpyji"- strokc.

l!uihlin.~ on l'.qwrit•nct'.

Churchill Livingstouc, Edinburgh, 1981.

362

KJNEZYTERJ\PIJ\

M etody kinezyterapeutyczne

363

\

1

1

1

1 1

1 I I I

1

~1/

,,' I' \ 1 I

1 1 I

I

1

' 1 '

' ---.::;:' '

Ryc. 162. Zastosowanie mankiet6w cisnieniowycil jako pomoc w pionizacji.

3.4.7. Metoda Kenny (terapia sk6rno-mir:foiowa) Ryc. 161. Przykladowe cwiczcnia wcdlug Johnslone.

Autorka mctocly - uznajqc rchabilitacjc; w ogniskowych uszkodzcniach rn6zgu za proccs zrnudny, skomplikowany oraz cllugotrwaly - poclkrcslala jak wazna jcst pomoc rodziny osoby nicpclnosprawncj. Jcj czlonkowic po uprzcdnim instruktaz,u mogq samodziclnic zaldadac chorcmu mankicty i prowadzic cwiczcnia ruchowc.

Rys historyczny i podstawy tcorctycznc Elizabcth Kcnny - piclc;gniarka Z<0mujqca sie; ocl lat 30. XX w. (pocz<1tkowo w Australii, a nastc;pnic w Stanach Zjcclnoczonych Amcryki P6lnocncj) pi-oblcmcm usprawniania chorych z zapalcnicm rog6w przcdnich rclzcnia krc;gowcgo - przcdstawila wfasny spos6b postc;powania fizjotcrapcutyczncgo. Jcgo zasadniczym cclcm bylo maksymalnc utrzymanic sprawnosci narz<1clu ruchu w okrcsic pocz<\tkowym (picrwszc 6 micsic;cy) oraz w miarc; mozliwosci pclny powr6t funkcji w ctapic p6znicjszym. Rccdukacja ncrwowo-miysniowa oclbywala sie; w pcwnym stopniu clzic;ki stymulacji ckstcro- i proprioccptywncj maj<\ccj na cclu aktywacjc; OUN. Mctoda ta w swych zalozcniach byla mctoclq analitycznq, lo znaczy, zc w poszczcgölnych 6wiczcniach usprawniano jcclynic jeden mic;sic!l. w obrc;bie jcdncgo stawu poprzez jeden ruch przcbicgajqcy w pojcdynczej plaszezyinie*.

Badanic

Ryc. 162. Zas\osowanic mankiet6w cisnieniowych jako µomoc w pionizacji.

Dia potrzcb swcj mctody Kcnny wykorzystala spos6b oceny sily mic;sniowej przcclslawiony okolo 19 l 2 r. przcz profcsora orlopcdii u11iwcrsytelu hmwarclzkiego R.W. Lovctta. Wraz z pomoc<\ swych asystcnl6w opisal on pozycjc wyjsciowc i ustalil zasacly, clzic;ki kt6rym mozna bylo badac nie calc grupy mic;8ni • Milanowska K.

Pod.wmvy rl'lwhiliwcji nu:hmt'l'j. T.l., SiT, Warszawa, 1981.

''""""'~1t,

KINEZYTERJ\Pli\

364

agonistycznych, lccz kazcly z nich z osobna. Taka inclywiclualizacja podyktowarnt byla .„mozaikowym", wybi6rczym obrazem choroby Heine-Medina w obn;bie narzqclu ruchu. Picrwolnic Lovelt przcdstawil jedynic skal<; cztcrostopniow<\:

Tabcla 21. Picnvsza wcrsja occny sily mi'.!sniowcj LovcUa za A. Zcmbaty . S to1~ici1 --·~----I~u n ~~1:.!..!Jl.!);sn i a. mo:lliwa l!:!.J~.!~~~~~~~:.\!!1~1-....-----~_0_ _ brak s!adu napic;~przy probic ruchu CZ)'l111C '0 I l wyczuwalny slad napit;cia przy pr6bic ruchu czynnc~ 2 praca mit;snia przcciwkq silc cit;,_z'-k-'o_s_c_i_ __ 3 ~. 1raca mic;sni przcciwko .Silcci0,1rnsci z dndatkowym nicznacznym oporcm

Okolo 1915 r. profcsor Lovctt. zrnodyfikowal lest rozszcrzaj<\c go clo 6 slopni.

\'

Tahcla 22. Rozszcrzona slrnla occny sily mi\!Sniowcj wraz z proccntowymi wartosciami sily tcstowancgo mi\!snia w odnicsicniu clo wartosci nalcznych wcdlug A. Zcmbatcgo

Stopici1

0 1 2

3 4

5

Stopiclt proccntowcj sprawnosci w stosunku do mi~foia zdrowcgo wg Kcnclalla i Florcncc brak sladu napit;cia przy probic ruchu czynnc_go 0% -· wyczuwalny slad napit;cia przy pr6bic ruchu czynncg9_ 2-4 % czynna praca 111it;snia w pc!nym zakrcsie w warunkach 25 % odciqzcnia czynna praca miQSnia w pclnyrn zakrcsic wbrcw silc 50% ci<:;zkosci czynna praca mit;snia w pclnym zakrcsic wbrcw silc 75 % cit;zkosci z nicznacznym oporcm zcwnt;lrznym czynna praca mit;snia w pclnym zakrcsic wbrcw silc 100% cic;zkosci z maksi malnym oporcm zcwrn;trznym Funkcja mi
Nalczy naclrnicni6, ze w latach 80. XX w. moclyfikacji lcgo tcstu clokonal A. Zernbaty*. Kenny dla polrzcb wlasnej rnetocly przcclstawiht ocenc; poziornu samoclziclnosci pacjcnta. W pic;ciostopniowej skali (0-4 pkt.) oceniaht spos6b wykonania czynno.~ci clnia coclziennego, k!asyfikujc\C je W SZCSClll gl6wnych k.alegoriach:

* Wyszcdl 011 z zaloicnia, i.c ponicwa7. cpidc111ic Hci11c-lvlcdina praktyci.nic juz nie wyst\'l'llj:\, a oslabicnic sily llli<;sniowcj dotyczy nie tylko wszystkid1 llli<;sni agonistycznych, alc i stabilizuj:1cych czy syncrgistycznych, occnic nalci.y poddawac sil\\ z jakq wykonywany jcsl dany ruch. Znacznic uproscilo to picrwotn:\ wcrsj<; tcstu. Obccnic nalc:i.y pami.;tac, 7.c wszystkic ruchy tcstowanc na stopic1i 3, 4, i 5 przcprowadzanc 111ajq byc tak, aby przcbicgaly w gön; od podloia (wbrcw silc ci1,ikosci), na stopic1i 2 r6wnolcglc do podloi.a (rnicsicnic sily ci1,?.kosci, np. poprzcz odci:17.cnic r<;kq tcrapcuty czy dzi1,ki zastosowaniu podwicszck), zas bad:mic na stopic1i 0 i 1 nalci.y przcprowadzac tak, aby pacjcnt by! nwksymalnic rozluilliony, a dost<;p do sprawdzanych palpacyjnic grup mi<;sniowych byl 11107.liwic dogodny. Za Zctllbaty A.: Kliniczna 111ewd11 oceny si/y mir.iniml'<:i cz. /, A WF, Warszawa, 1988.

Me1ody ki11ezy1crafielllycz11e

365 aktywno.S6 w l6zku - zmiany pozycji, przejscie do pozycji p6lsicclzqccj; zmiany pozycji -· przyjmowanie pozycji siaclu, pozycji stojqcej; przcrnieszczanie - ch6cl, jazcla na w6zku, wchoclzenie na schocly; ubicranic - g6rna czQs6 cia!a, clolna cz9s6 ciala; higicna osobista - twarz, koüczyny g6rnc, tulöw, koi'1czyny dolnc; przyjrnowanic pokannöw - plynne, stalc. Brak punkt6w oznacza! pclnq zalcz.11086 baclanego ocl os6b clrugich, zas przyznanie 24 punktöw o pclncj sarnodziclno.Sci pacjcnta. Occna funkcjonalna byla clokonywana przcz:

.~wiaclczy!o

lckarza; piclQgniark<;; fizjoterapcutQ; terapeut<; zajQciowego; samoclzielnie przcz osobc,~ usprawnian
-„-k-ty-~'·.-11 -oS_c_ --zi-nit-,n-~- - przc111icszczanic uhicr-·11-11-ic-- ~~;:::•-istu -~-l<-11n--lli-c11ic r------~ "'' lozku ~'-"'"''.:..'-i------+-----,i-------1t ,_________ ·---·-- - - - _d_u_t,-„lrnd:11u:1

IH'1.y1.nanc punkty

---

skala punktowa:

----

0 l 2 3

4

calkowicic zalczny znaczna pumoc umiarkowaua pomoc mi11irnalna pomoc luh nadztlr calkowicic 11ic:1,uleZny

Ryc. 163. Karla badania przedstawiona przcz J
Terapia Jeclnym z pierwszych zabieg6w zalccanych przez Kcnny bczposrcdnio po zakoI'!czcniu okrcsu ostrcgo choroby (7-8 clni po ust<\picniu goniczki) by!y „kocowania" stosowanc clla zmniejszcnia clo!cgliwosci b6lowych oraz przekrwienia niesprawnych miySni, eo u!atwia!o 6wiczenia w okrcsie p6zniejszym.

* O'Sulliva11 S.: i'hysical !
Davis Compa11y, Philadelphia, 1998.

~"""'""""'""""~~~~~~~~~~~~~~~~~~~-·

I
366

Kocc, najczt;scicj wclnianc, ogrzcwano nacl pan\, wyciskano i gon\cc (tcrnpcratura okolo 50-60°, zald.nic od wytrzymalosci chorcgo) naklaclano na lcczon<\ okolic<,~. Auturka wyrfri,niala kocowania zawijanc, agral'kcnvc i konccntrnwanc. Pojccly11czy zabicg trwal do kilkuclzicsic;ciu rninut. Pocz<\lkowo nalczalo go powtarzac 3-5 razy dzicnnic. Stopniowo liczb<,o kocowai1 zrnnicjszano do 1-2 dzicnnic a nastc;pnic zastc;powano oldaclami pararinowymi. W czasic zabicgu nalczahi zwr6cic uwagc; na poclnicsicnic tcmpcratury ciala pacjcnta i w miar<,~ potrzcby j<\ zrnnicjszac. Kolcjnyrn srodkicm tcrapcutycznym stosowanym w pocz<\lkowym okrcsic choroby byla styrnulacja wykonywana najczc;:scicj h1cznic z cwiczcniami bicmyrni. Polegala ona na wl;iczcniu drga11 i wibracji nasladuj<1cych, w pcwnyrn oczywiscic stopniu, skurcz mic;sni. Mialo to na cclu zwic;kszcnic aktywnosci rcccptoröw narz<1du ruchu, a dzic;:ki tcmu uzyskanic pobudzcnia w obrc;bic OUN. W czasic wykonywania ruch6w bicrnych zc styrnulacjami bwlz w okrcsic p6znicjszyrn ruch(~w bicrno-czynnych, czynno-bicrnych lub czynnych nalcz.alo przcstrzcgac nas)'c;:puj<1cych zasad:

!vfel1llly ki11ezy1empe111ycz11c

367

3.4.8. Mctoda Klinkmann-Eggcrs Rys historyczny i podstawy tcorctycznc W przygolowywaniu zalozci1 swcj mctocly Renate Klinkmann-Eggcrs posluzyla sie; kilkoma teoriami. Po picrwszc - jcst to kolcjny spos6b lcczcnia ruchcm wykorzystuj<1cy pracc Nicdcrhöffcra o znaczcniu usprawniania mic;sni skosnych w korckcji wad postawy. Po wt6rc - autorka zaadaptowala zasaclc; „olin.owania masztu zaglowca" Molicra* (ryc. 164).

cloboru oclpowicdnicj pozycji wyjsciowcj - CO lllllOZliwia izolowarn\ prac<;: poszczcgölnych rnic;:sni (cwiczcnia jcclynic w pozycji lczcnia ty!cm i przodcrn); aktywncj wspölpracy pacjcnta - clokladnc opisanic przcbicgu ruchu zwic;:ksza zaangazowanic osoby usprawniancj; - jcclynic trzykrotncgo w ci<1gu clnia powtlirzcnia cwiczcnia clla clancgo mic;snia (unik.anic przcmc;czcnia)*; wolncgo tcmpa prowaclzcnia ruchu; clotyku sköry nacl pracuj<1cym mic;snicm - poprawa proprioccpcji; docisku sci<,~gicn w kicrunku kosci - poprawa proprioccpcji; zatrzyrnania ruclrn eo 10-15° z jcdnoczcs1E\ dclikalrn\ kornprcsj<\ powicrzchni stawowych --- poprawa proprioccpcji**. W miarc; poprawy stanu pacjcnta autorka zczwalala na slopniow<\ pionizacjc; i (:wiczcnia chodu. Zalcinic ocl potrzcb stosowano cwiczcnia rcclrcsyjnc skr6conych rnic;sni. Kcnny w swcj mcloclzic nie zalccala, a nawct uznawala za przcciwwskazane cwiczcnia w woclzic oraz c'.:wiczcnia czynne w oclci,\7,cniu z wykorzystanicm systcmu podwieszck i ukladu bloczkowo-cic;zarkowcgo. Nie zczwalala tci na przcprowaclzcnic zabieg6w opcracyjnych ani stosowanic zaopatrzenia ortopcdyczncgo.

Ryc. 164. Graficzne przedstawienie zasady „olinowania rnasztu zaglowca" cz~sciowo wed!ug KlinkrnannEggers.

Ostatnim wrcszcic zalozcnicm, ktorcgo slady mozna znalczc w aspcktach praktycznych mctocly, jcst wykorzystanic synergii wstc;pujqcych i zstc;pujqcycb (przcclstawionych przcz Brunkow**) w cclt1 wzmacniania odpowiednicb grup mic;:sniowych. Zdanicm autorki, jcj mctocla mozc byc stosowana wc wszystkich zaburzcniach postawy ciala zc szczcg6lnym uwzglc;:clnicnicm bocznych skrzywicI'l krc;goslupa i wad w pl:aszczyinic strzalkowcj takich jak: plccy pl:askic, okqgl:c, wklc;:s!c, okr<\glo-wklyslc. Co wic;ccj, wic;kszosc cwiczct1 ma nie tylko znaczcnie lcczniczc, alc przcclstawia r6wnicz pcwrni wartosc profilaktycznq. Mozna je wic;c zastosowac jcszcze przccl ujawnienicm sie; zmian o charaktcrzc strukturalnym w przypadkach: oslabioncj aktywnosci fizyczncj, w postawach zmc;czeniowych, przy skroccniu, oslabicniu, zaburzcniu r6wnowagi najJic;cia pojedynczych mic;sni lub calych ich grup.

* w przypadku powrotu rudrn c1.y11111.:go i..':wiczono zgodnic z nast~·1rnj:\e<\ sd:.wcncj<\'. 2 powtör1.cnla ruchu bierncgo, l ~ czynncgo; l powtürzcnic ntdm bicrncgo, 2 -- c1.y11tH.~go~

*"

3 powt6rzcnia rudm czynncgu. Zarcmba W.: Lcczenic choni/1 11klad11 /ll'J'WO\l'ego. PZWL. Warszawa, 1950,

zmian napit.•cia mi<.~Sni okolokn;gosh1powych (spowodowanych zn1ianami ustawicnia obn;czy barkowcj i hiodrowcj) na stato-dynamiczny uklad calcgo ciala. Dokladnicjsza charaktcrystyka tych syncrgii znajdujc si\' w opisic 111ctody Bnmkow (str. 3<10).

* \VyjaSniala ona wplyw

.,„,

368

KINEZYTER!\PIA

Baclanic Dob6r wlasciwej pozycji wyjsciowcj umozliwiajqccj optymalnc korygowanie objr;tych patologi<\ scgmcnt6w kn;:goslupa dokonywany jcst za pomoq zcljr;c lub film6w rcntgenowskich. Na tcj podstawic clobiera sir; najlcpszq pozycjr; wyjsciowq, najodpowicdniejszc cwiczcnia, ustala wlasci\v<1 stabilizacj<;, rozciqga skr6cone rnir;snic, clozujc op6r*.

Tcrapia Zclaniern autorki, skutcczna tcrapia wymaga w picrwszym rzc;clzie nauki prawicllowego ustawienia poszczcg61nych czr;sci ciala wzglr;clcm sicbic. Ccl tcn wypracowywany jcst poprzcz: wyjasnicnic pacjcntowi cclu cwiczcnia i jcgo charaktcru; popraw<; runkcji czc;sci rcccpcyjncj uklaclu nerwowcgo - zwi~~kszanic ckstcro- o'raz proprioccpcji przez: szybkie przc~Lmic;cia tkanki mir;sniowej w kicrunku bocznym, ro~ci<\ganic w fazic vlyclechowcj rnic;sni poprzccznych grzbictu czy skosnych brzucha, unoszcnic tkanki sk6rncj na wysokosci szczytu skrzywicnia po stronic wklc;slcj; wyrobicnic urnicjc;tnosci lcorckcji ustawicnia poszczcg6lnych scgrncnt6w krc;goslupa, zc szczeg6lnym uwzgl<;dnienicm odcinka picrsiowcgo (m.in. poprzcz wibracjc i clclikatnc poprzccznc rozciernnia strony wypuklcj); nauk<; czynnej, samodziclncj stabilizacji powyzszcj korckcji dzir;ki naucc izolowancj pracy kr6tkich, poprzcczno-kolcowych mir;sni krc;gosh1pa**; przywracanic og6lncj syrnctrii mic;sniowcj ciala (z lokalnym wzrostcm napi<;cia mic;sni koryguj<1cych wadc;); rozlu:l.nicnic mir;sni tonicznych; ksztahowanic sily mir;sni fazowych (zc stopniowym przcsuwanicrn oporu w kicrunku obwodowym); poprawc; wytrzymalosci posturalnej (systematycznc powtarzanie cwiczct'l). Poczc\lkowo kazclc cwiczcnic wykonywanc jcst w pozycji odcic\Zajc\Ccj (lcicnic przodcm, tylcm, bokicm), a nastqJnie z wlqczcniem sily grawitacji (pozycja sicclzqca, stojqca). W obu przypaclkach tcrapcuta stabilizujc przyczcpy clalszc cwiczonych grup mi<;sniowych (zwykle znajduj<\ sir; onc w rcjonic obrr;czy rarnicnncj i bioc.lrowcj), a pacjcnt stara sie: czynnie wyr6wnac napir;cie mir;sni znajclujqcych sir; po obu stronach krc;goslupa. NastQpnic pacjent samoclziclnic pröbuje stabilizowac przyczcp dalszy, korzystajc\C m.in. z zasad przcclstawionych przcz Roswithr; Brunkow. Na tym etapic zaclanie terapcuty to wzrnozcnic stymulacji ekstero- oraz proprioceptywnej. Kolejnc utruclnicnie to calkowicic samoclziclnc wykonanic cwiczenia przcz pacjcnta. Element ostatni to wykorzy-

* Kli11kmann-Eggers R.: Spe:ifische llalt1111gskorrek111r.

*'"

Gustav Fischer Verlag, Stuttgart, 1986.

MicSnic wielodziclnc, sk~«;caj<\Cc kr6tkic i dlugic (tzw. mkSnic I ukladu odnicsicnia wg \Vcjsrloga).

Met ody kinezyr erupe1.11_0,.y_c_71_11_'____ _

369

stanic nabytych umicj~tno.~ci wc wszelkich czynnosciach dnia coclzicnncgo. Dia prawicllowcgo przyj~~cia i utrzymania pozycji wyjsciowcj w mctodzie stosujc sir; rozmaitcgo typu kliny, wa{ki, podkladki i pasy stabilizacyjnc. Cwiczcnia powtarza si\~ wiclokrotnic w cic\gu dnia . .Jcclnak czas pojcclynczcj scsji nie powinien przckraczac 15·-20 minut.

3.4.9. Mctoda NDT* BOBATH (hritis/i approach) Rys historyczny i podstawy tcorctycznc W mctodzic tcj, podobnic jak i w wielu innych, Rys historyczny i poclstawy tcorctycznc zosta!y opracowanc nicjako wtörnic clo wykorzystywanych zalozei'1 praktycznycl1. W polowic lat 40. XX \V. fizjoterapcutka, Berta Bobath, stosujc\C u usprawnianych przcz sicbic pacjcntöw r6;i,noroclne pozycje ulozcniowc oraz oclpowicdnio prowaclzonc ruchy bicrnc i czynnc, uzyskiwata zmian~~ rozldaclu napir;cia mir;sniowcgo. Uznala wir;c, zc obccnc w takich przypaclkach zaburzcnia motorycznc Sc\ wyrazcm nicprawidlowcgo dzialania OUN. Spostrzczcnic powy~·.szc sprawclzal jcj m:1z, Kare! Bobat!J, ktüry szczcgölowo analizowar rozwöj psychornotoryczny czlowicka**. J\utorzy, wykorzystuj;1c rezultaty wbsnych baclai'1, pos!uguj:w si<; tcoriq i11tcgracyjncj l'unkcji m
t

prawidlowy mechanizm odruchu postawy

~

odpowiednie napi,cie nlil(Sniowc

i

~-~

nald.nc wzorce rnutoryczne

poprawne uncrwienie rcciprnkal11c

~l/ wlasciwc doswiadczenia sensornotorycznc (pruwidlmvy rozw(>j psych0111otoryczny mctocht pr(ib i bi<;dC.w)

Ryc. 165. Graficzne przcdstawicnie rnecilanizmu oclruch11 postawy wcdlug ßobal11.

* NDT Neurodevdopmenta! lreatment. Uspraw11ianie zgmlnc z wzorccm 11ct1rorozwujuwym. "" Bobalh ll., llobath K.: Motor l/1'1'cfo1l/11c111 i11 tlw l/if/i!rclll 1yp1·.1· o/' Ccrl'imi/ 1'11/sy. ll11ttcrwor1h, l lei11cm:11111, Excler, 199 1.

KINEZn·m~1\PIA

372

1\1cto1/y kinezytera1>e11tycz11e

373

Tabcla 23. Wybranc, waznicjszc urnicj~~tnosci i nalc:i;ny czas ich opanowania cz~sciowo wccllug Bobath

Kolcjnym ctapcm rozwoju mctocly by!o wprowaclzcnic „manipulacji" punktami kluczowymi, clo kt6rych autorzy zaliczyli:

_Micsi:ti:_ ______________________l!.!11_i.c.j_~tnosci

------------·· 1 asymelrycznc unoszcnic glowy z pozycji le7.cnia przodcm, chwilowc skupianic wzroku, 1~cal~J•: na_dzwi"k,_ krütkic_ga.t:<:l~owc d7.wiyld _________________________________ _ w lczcniu przodcm symclrycznc unoszcnic glowy, przclaczanic do lezcnia lylcm, olwar2 - - - .Eie r<;k._iL~12!:'.1.!2l~s.c:~vacj:1_ri.rzcd111io~l_ILl~".?,:l!_ck kontroli _l_i!:i.lawicnia g.1.c~~y________ _ oparcic na przcdramionach w lezcniu przodcm, zahawa wlasnymi n;.kami, wymowa lai13 l - - - - I cuchüw glosck sonor~~rrrrrr) ··------· oparcic na ri
glowc, szyjc;: i tul6w; obr<;cz barkoW<\ i ko11czyny g6rnc; obr<;cz bioclrowq i ko11czyny clolnc.

1 _______

5

I------·

ii!ll]1Y_.''/J'!.7,<;.:'.i~~-ly_l_"'.1.1_1Lp~;-~(lal!'.l_l_l_~C:.l1.!:':.l!l\r1:iiolu_z r<;k._~I_~

przcjscic z lczcnia lylcm do kzcnia przmlcm i na odwr6l, pr
Oclpowicclnic poruszanic tymi rcjonami mialo za zaclanic ulatwiac wyst<\picnic prawicllowych rcakcji nastawczych, r6wnowaznych i obronnych. Przcmicszczanic tych punkt6w wzgl<;clem sicbic pozwalalo na zmiarn; rozklaclu napir;cia mic;:sniowcgo. Z czü:scm, zc wzgl<;clu na wi<;ksz<\ skutccznosc clziahu1 clynamicznych, zastqpily onc prawic calkowicic statyczne pozycjc hamujqce*. w czasic cwiczci1 mctod;1 Bobath wykorzyslac mozna nasl<;pllj<\Ce clzialania wspomagajqcc:

komprcsj~ - slosowanic clocisku powicrzchni stawowych clla ulatwienia wyprostu i utrzymania pozycji; trakcj~ - oclsunic;:cic ocl sicbie powicrzchni slawowych; aktywizacja zginaczy, ulatwicnic wykonania ruchu (lqcznc, naprzcmienne· stosowanie komprcsji i trakcji wprywa na poprnw<; uncrwicnia rcciprokalncgo); · umicjsco"vicnic (placing) - zatrzymanic ruchu i utrzymanic pozycji w clowolnym momcncic; trening swiaclomcj kontroli ruchu; oklcpywanic (tapping) - o clzialaniu harnujqcym lub pobuclzaj<\cym; glaskanic, wstrz<1sanic i wibrncjc - ulatwiaj<\ rozluznicnic naclmicrnic napi<;tych grup mic;sniowych**.

Tcrapia

Zasaclniczy111 cclcm lcj rnclocly kinczytcrapcutyczncj jcst uzyskanic przcz osobc usprawniarn\ mozliwic maksyrnalncj samodziclnosci ruchowcj. W zrcalizowaniu tcgo zadania pomaga: nonnalizacja napi<;~cia mi<,~sniowcgo; hamowanic nicprawicllowych oraz ulatwianic rcakcji fizjologicznych; przywr6ccnic pdncgo zakrcsu ruchomosci stawowcj; przygotowanic czuciowc („harlowanic" nadmicrnic wrazliwych rcjon6w lub stymulacja okolic o slabcj wrazliwosci).

W mctodzic NDT Bobath najwickszy akccnl polozony jcsl na wyr6wnanic napic;cia mic;sniowcgo. Pocz<\lkowo, w lalach 50. i 60. XX w. wykorzystywano slalycznc pozycjc hamuj<1cc (RIP - rcflcx inhibilory posturcs). Osobc podclanq usprawnianiu bicrnic ukladano w pozycjach przcciwnych do ujawnionych syncrgii na lak cllugo, az napi<;.cic mi<;sniowc ulcglo wyröwnaniu i mozliwc bylo wykonywanic clowolnych ruch6w czynnych. Skutccznos6 powyz,szych pozycji byla urniarkowana i przynosila rczultaty tylko w sytuacji nicznacznic wzmoz.onego napiccia mi<;sniowego.

Doclatkowo w proccsie usprawniania mozna wykorzystac r6zncgo rocbüu pomoce: platformy wahacllowc, pilki, materace, walki. W pclnicjszym wymiarzc omawiany spos6b post<;powania to nie tylko mcchaniczna pr6ba ocltworzcnia sekwcncji ncurorozwojowcj, ale raczej przygotowanie inclywiclualnej bazy clla zclobywania kolejnych umiejc;:tnosci ruchöwych. Barclzo istotnc jcst nie tylko prowaclzcnic cwiczet1 ruchowych, alc i prawicllowa piclc;gnacja, karmicnic, ubicranie i noszcnie clziccka. Na przclomic lat 60. i 70. XX w. Berta Bobath przeclstawi!a program usprawniania osöb cloroslych z objawami ogniskowego uszkoclzcnia m6zgu. W tym cclu posluzyht sie takimi samymi zalozcniami tcorctycznymi jak * Tak

,„*

zastosowanc Cwiczcnia hazujt\ na konccpcji postawy dynamiczncj (zda11icm autur6w nie sama pozycja,

alc rnch do niej ma dzialanic slymuluj;1cc, gdyi. z111icnia charakicrystyczny dla kai.dcj pozycji uklad pos1uralny). llsprawnianc dziccko, czy 1c;i. osoba dorosla musi wivc za !:\ zmianq pod:1i.yc i przystosowac si9 do nicj, eo modyfikujc nicprawidlowy mcchanizm odrnchu posiawy. Zadanicm Icrapcuty jcsI ci:1g!a analiza poszcz~­ gölnych skladowych prowadzoncgo ruchu i jcgo 111odyfikacjc zalcZnc od rcakcji pacjcnla. Bobath B.: The trealment q/11curonwsc11/ar disordcrs by improving patterns c~{coordi11atio11. Physiothcrapy, J96'!, 55/ I, 18-22. .

Tahcla 25. Analiza rcakcji rüw11owa:i.nych w kl~~ku podpartym wcdlug Bobath -----------------·-·--·---·---

w rnetoclzie wykorzystywancj u clzicci. Jeclnak:l.c zc wzgli;clu na spccyrik<; clysfunkcji oclmiennie przcbicga proces baclania oraz lcczenia*. Dia occny os6b cloroslych Berta Bobath poslugiwala si~~ specjalnym tcstcm, za pomoq kt6rego okreslala:

Rcakcjc n\wnowa:i.nc w klrkn po<üiar!ym

1

P· sicdz:1ca

1

Tabcla 26. Okrcsy chorobowc ogniskowcgo uszkodzcnia mözgu wcdlug Bobath Etap

chorobv

dodagwwo r~~' zcwnqtrzna ruchj.w„ dmlatkowo rotacja wcwnc;trE_ia _synnc odwicdzcnic i przywicdzcnic w stawic ramicm~ym

~~l_j.W„

p. sloj:tca

----~

3

3.4.10. Mctoda PNF* (Kabar-!<:aisera) Rys historyczny i podstawy tcorctycznc

1-\------1

Pods!awowc za!ozcnia sposobu tcrapii stworzo11cgo przcz Hcnnana Kabata wykorzysluj<\ prawa Shcringlona. Rcguly IC okrcslaj:1 podstawowc zasacly ru11kcjo11owania uUaclu ncrwowcgo:

____[____ _ _ __

zalozcnic nik na-'k-"-r-"tr-'-k'------------------------1---i---i supinacja przcdrarnicnia przy zgit;ciu \" stawic lokciowym i stawach palc6w ---supinacja przcdrami1.mia przy wypro:icic w stawic lokciowym i stawach

1

Jl!Q!l~a przcdramicnia przy zgiqciu w slawic lokciowym i stawach palc6w ----1----1---palc<>w

pronacja przcdrnmicnia przy wyproscic w stawic lokciowym i stawach pal-

* Uobath

supinacji slronic z •----•----•-----supinacji stronic z

B.: Adult hl'mipfoMia: '~wiluation am/ trcatmcnt. I Ieincmann, London, 1990.

.

,__

____________ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __ _____________

1

.

~~_cg
. zmniejszanic syncrgii, stopniowy wprowadzanic ruch6w globalnych, Cwiczcnia czynnoSci ~.c r_~wicn_ia, 1 powröt ruchOw czynnych, dnia codzienncgl\ nauka poprawncgo chodu wu.m u~i w.i- uwolnicnic od syncrgii slawöw zwr6ccnic szczcg6lncj uwagi na funkcj<; chwylrn\ n;ki !~~~~---- _dalS~)',;)_l________________ -- _(iz<>!l>~\''.ll!
_ ____________,

ruch j.w„ w warunkach rotacji zcwnt;trznej ruch j.w„ w warunkach rolacji wcwnqlrzncj dotkni~cic palcami do przeciwncgo bmku dotkni<(cicj>alcami do czubka glowy

c6w czynnc zgi~cic i wyprost w stawic lokciowyrn w warunkach przcdramicnia z dotkni<(cicm do stawu ramicnncgo po tcj samcj _IJor.y_c;jiJ?.!!JWicdzcnia w stawic ramic1_11_!Ym czynnc zgi<(cie i wyprost w stawic lokciowym w warunkach przcdramicnia z dotkni<(cicm do stawu ramicnncgo po tcj samcj _P.':1_?'.~ji przywicdzcnia horyzontalncgo w stawic rarnicnll)'!Tl

Post~powanic

Charnklcrystyka

olrniZ.011c napi~cic mi!.(Sniowc, pich;gnacyjnc: uloi.cnic pacjcnta, dzialanic przcciwodzahurzcnic czt11.::ia po stronic pora- lcZynowc i przcciwprzykurczcniowc wiotkoSC Zoncj, hrak rcakcji rl>wnowaZnych tcrapcutycznc: Cwiczcnia przcjmowania cil(_Zaru ciala i obronnych po tcj stronie przcz kotkzyny pora:i.onc, nauka czynncj zmiany pozyl-------I-------"ji, ewiczc1_i_i_
p_()_~y_c;jil_i".".:,_doda_t~wo rot~ja \~~.!1.'
~111:c zgi<;._cic i wyprost w_ stawic ramicnnym

data

l-1

- - - - - ________________________

utrzymanic bicrncgo zgic;cia w stawic rnmicnnym -~J'E_j!!_j.w„ dodatkowo rotacja zcwm;trzna

data

bicrt!Y~E_1os obu_sp1~~~_1_!l'_(!_l!_b~1~~)'!!_:::-_1'!_1!.'.y_1)1a1~-~-l1l20'Si__________, ___~--~r-~_~]

Tabch1 24. Analiza mo:i.liwosci ruchowych na przykladzic km1czyny gorncj wcdlug Bobath 1. lylcm

dala

_pcl1niqcic__\_V_~t_i:ont;jl_l_l_l:'.1~!.!!.L:::-2.tl_~j_(!~l:l_~:'_Sj_J_!:l~~_r1_cjJ\oi1c~y_11y_~~l~j__________ ,___ __ _ ~0rn)' wznos SJ:ll_l'.".l'_~()_~!-)'l_l)'g~11:i1_cj_::_l_lti:'.:)'l_1cl!'.l_l_~c_Q_()~Y~ji _ __ bicrny wznos sprnwncj koitczyn)' dolncj -- ulrzy_man~~(;j_i_ _________ ,____, ___ _ bic!:l_l)' wznos sp_1:awn_(!j~:!!_cj_iJ~~~o_1.1_(!j_!:_t;_i1cz)'_1_Jy_1.l~_l_i_i_(!j - utrz)'l_~nic pozycji_ __________ 1 bicnt)' wznos__3_~rawncj__Qolncj i porazonci k_!~(1czyE_y_~rncL::..!c!lr1:ymanic p~y_cli__ ______

og6Iny !-itan pacjcnta: wystc;powanie chor6b towarzysz<\cych (m.in.: nadcisnicnie, choroba nieclokrwienna scrca, cukrzyca); oziom napic;cia mic;sniowego (wiotkosc Iub spastycznosc~ occnianq osobno w obn;bic k01'lczyny g6rncj i dolncj); globalnc mozliwosci ruchowc; stopiet'l aktywnosci ekstcro- oraz proprioceptor6w; stan psychiczny i poziom emocjonalny (zaangazowanie pacjcnta w cwiczenia, zakres wsp6lpracy); mozliwosci ruchowe poszczcg61nych okJ~lic ciala, zaawansowanie reakcji r6wnowaznych i obronnych (Lab. 24 i 25):

.Jakosc ruchu w stawach bli:i.szych i pofrcdnich koi1czyny g6rncj po stronic dysfunkcji

375

ivfetody ki11ezyterr111e11tyc:_·11_e___ _

KJNEZYTER/\PI/\

374

1

wyladowanic nasti;pczc - dckl pobudzania jcclnostck motorycznych lrwa clluzej niz clzialanie impulsu pobuclzaj<\ccgo; sumacja czasowa -- bod7.cc podprogowc, nastc;puj<\Cc bczposrcclnio po sobic, pozwalaj<\ 11a ich sumowanic, claj<\C w cJckcie impuls progowy (pobuclzajqcy); sumacja przcstrzcnna - bodzcc poclprogowe wysylane jeclnoczcsnie z r6znych przcslrzcni dodaj<1 sie,~ do sicbic, tworz<\C odpowicdz progow<1; prnmicniowanie pobudzenia rozprzcstrzenianic sie; i zwii;kszanic sily odpowicdzi. Wysti;pujc, gdy Iiczba bodzcöw afercntnycl1 lub czas ich trwa-

* l)roJffioccptivc Neuro11111scular 1:acili1ation.

I>ruprioccptywnc

ncrwowo-nii~·Sniowe

ulat\vi:111ic (torowanie).

KIN EZl'TER1\P !/\

37ü

!vfetody ki11e::yterape111yczne

nia narasla. RcakL:j<\ uklaclu ncrwowcgo mozc byc odruchowc harnowanic lub pobudzanic; kolcjnc wzbudzanic - wzrastaj
zmnicjszcnic zakrcsu ruchomosci; oslabicnic sily mi~~sniowcj; utrala czucia proprioccptywncgo; zaburzcnia wzroku, sluchu; brak wylrzymalosci. Cclcm lcczcnia jcsl osi<\gnic;:cic najwyzsZ;cgo, mozliwcgo clo uzyskania poziomu funkcjonalncgo . .Jcclnak najpicrw nalczy clokonac pcl:ncj occny aktualnych mozliwosci ruchowych. Wccllug autora, w pcl:ni sprawna osoba powinna po slowncj instrukcji:

Hcnnan Kabal, slosuj<\c prawa Shcringtona, jak i \vykorzystuj<\C wlasnc sposlrzczcnia, opracowal:, w latach 40. XX w., lcorctycznc zasady mctody nazwancj przcz sicbic pocz<1tkowo proprioccptywnym ulatwicnicm. W l 946 r. Henry Kaiser ufunclowal Instytut Rchabilitacji Ncuromic;:sniowcj, w kt6rym doklor Kabat zacz<\l: sprawdzac i wcry rikowac w praktycc swojc zalozcnia tcorctycznc. W closkonalcniu mctocly bardzo pomocnc okazaly sie; dwic fizjotcrapcutki: tv1argarct Knott oraz Dorothy Voss, ktörc w ok.rcsic p6znicjszym nadaly tcmu systcrnowi prawdziwic uniwcrsalny, komplck~bwy charaktcr. Spos6b opracowany przcz Hcrrnana Kabata, przcz pcwicn 'czas nazywany mctoclq KabatKaiscra, w zwi<1zku z clalcko ich1q moclyfikacjq, obccnic znany jcst pod nazwq proprioccptywncgo ncrwowo-nü<,~sniowcgo ulatwiania. Pojc;:cic ulatwianic okrcsla wszclkic dziahuüa rnajqcc na cclu uruchornicnic zachowanych rczcrw aclaplacyjnych OUN. W lakim ujc;:ciu PNF jcst swcgo roclzaju filozofi<\, zaklacl<~j<\C<\ zachowanic w kazclym przypadku tzw. pozytywncgo potcncjalu i odbudowywanic na jcgo bazic mozliwosci funkcjonalnych organizmu. \ Chc<\C w pclni wykorzystac zjawisko plastycznosci ukladu ncrwowcgo nalc7,y - zgoclnic z zalozcniami mctocly - w pclni zaktywizuwac rcccptory narz<1clu ruchu. Ccl lcn osiqga sie;: poprzcz:

wykonac kazdy wzorzcc ruchu w jcgo clowolncj moclyfikacji, w pclnyrn zakrcsic ruchomosci, nie oclczuvvaj<\C bölu; clokot1czyc wzorzcc mimo znaczncgo oporu zc strony tcrapcuty; zatrzymac wykonanic wzorca w kazclym momcncic; wykonac wzorzcc przcciwny clo wlasnic skoi1czoncgo*. Baclanic stanu motoryczncgo przcprowaclza sie;: ocl czc;:sci blizszych clo clalszych. Jako picrwszc Lcstowanc s<\ ruchy bicrnc, nastc;:pnic czynnc i czynnc oporowc.

Tcrapia ro1a kazclcj czc;:sci ciala wyröznia sie; clwic plaszczyzny skosnc, w obrc;:bic kt6rych mozliwc jcst wykonanic wzorca ruchowcgo. W kazclej z nich wzorzcc mozc przcbicgac w clw6ch przcciwnych clo sicbic kicninkach (ryc. 166).

zastosowanic tzw. wzorcöw ruchu; wykonywanic wzorc6w ruchu zawszc w plaszczyznach skosnych (cliagonalnych); zaakccntowanic w plaszczyinic skosncj clcmcntu rotacji**.

Badanic Przyczyny clyslünkcji mofoa podzicli('. na: og6lnc slatycznc - brak mozliwosci utrzymywania okrcsloncj pozycji ciala; - dynarnicznc - utrala mozliwosci ruchowych lub ich nicprawidlowy przcbicg; spccy ricznc - b61;

* Adler S. i wsp.: l'NF in pmcticc. Springer Verlag,

"*

l.lcrlin, l lcidclbcrg, 1993. Knott M., Voss D.: i'l"O(!l"fr>ccptive Nc111·011111sc11/ar Facili1<11io11. New York, llarpcr and Row l'ublishcrs, 1956.

377

t 1

*

Yoss D. E. i wsp.: PNF pallcrns and 1cch1iic1ucs. Harpcr and Row Publishcrs, Philadelphia, 1985.

KINEZY1ERAPIA

378

!1Ic1o
379

staw tcn pozostajc caly czas w wyproscic; ruch przcbicga zc zgi<,:cicm w stawic posrcclnim (ocl jcgo wyprostu do zgi<;cia); ruch przcbicga z prostowanicrn w stawic posrcdnim (od jcgo zgi<,'.cia clo wyprostu). Wzorc6w unilatcralnych clla kot1czyny görncj jcst 12. Analogiczna sytuacja ma micjscc w ohr<,~bic ko11czyn dolnych. Dodatkowo, zar6wno w ohn;bic kot'l· czyn g6rnych jak i clolnych, wzorce rnozna wykonywac r6wnoczdnic, obustronnie (bilatcralnic). Wyrözllia sie; cztcry warianty takicgo wykonania ruchu: Ryc. 166. Wybrane przyklady wzorc6w jcdnostronnycll wedlug Voss ..

Dia kazclej czc;sci ciala wyr6zni6 mozna cztcry ,, poclstawowe wzorcc jcclnostronnc (unilatcralnc) ..\ Nazwy wzorc6w clla ko,t~czyny g6rncj oraz dolncj przcdstawiajq tabclc 27 i 28. ' Tabela 27. Nazwy wzorcow dla koilczyny görnej w metodzie PNF Uwaga: Nazwa wzorca okrcslana jcst zawszc pozycj:i. ko1icow:1 cwiczcnia. Plaszczyzna

Strzalkowa zgii;.cic : wyprost zgii;.cic wyprost

Czolowa

Poprzcczna

Nazwa wzorca

zgii;.ciowo-przywicdzcniowy z rotacjq zcwnstrzn!l.__ . . J . I wyprostno-odwicdzcniowy z 1 odw1cdzc111c rotaCJa wcwnQtrzna . _ _n_J_t_:~Cß WCWll~'.0_\~L_ __ j . . j . I zgii;.ciowo-odwicdzcniowy z odw1cdzcmc rolacp zcwni;.trzna . rotacFl zcwn:;trzn:1 . . . wyprostno-przywicdzcniowy z 1 przyw1edzc111c j rotacia wcwni;.trzna 1 . · rotac1a wcwnctrzrnt____ przywicdzcnic

rotacja zcwni;.trzna

wzorzec bilatcralny symctryczny - w phtszczyznic slrzalkowcj ruch obu ko1'1czyn przcbicga w tym samyrn kicrunktt, w tych samych skosnych; wzorzec bilatcralny asymeti·yczny - w plaszczyznic strzalkowcj ruch obu ko11czyn przcbicga w tym samym kicrunku, w przcciwnych skosnych; wzorzcc reciprokalny symctryczny - w plaszczyznic strzalkowcj ruch ko!'Jczyn przcbicga w przcciwnych kicrunkach, w tych sarnych skosnych; wzorzec reciprokalny asymctryczny - w plaszczyinic strzalkowcj rnch obu ko!'Jczyn przcbicga w przcciwnych kicrunkach, w przcciwnych sko1, snych*. / Opröcz wzorc6w dla ko!'1czyn opracowano r6wnicz wzorcc dla: tulowia stcrowanego g6rq: wyprostny ("lirting") oraz zgic;ciowy ("chopping"); tulowia stcrowancgo clolcm; glowy; lopatki i micdnicy (ryc. 168).' _

Tabela 28. Nazwy wzorcöw clla koilczyny dolnej w metodzie PNF. Plaszczyzna

Strzalkowa

1

Czolowa

1

Poprzcczna

Nazwa wzorca

zgii;ciowo-przywicdzcniowy z rotacjq zcwn<;tmu1 1 wyprostno-odwicdzcniowy z wyprost odwicdzcnic rotacja wcwni;.trzna rotacj:1 WC\':'_l_!Slrzn:\ 1 ----zgii;.ciowo-odwicdzcniowy z zgii;cic odwicdz_cnic rotacia wcwnctrzna ..j1 rotacjq wcwn<;trzn:1 1 wyprostno-przywiedzeniowy z wyprost 1 przywicdzcnic rolacja zcwn<;trzna ~-----"-------~--------~---r_o_l:_1c~··q,zc\vni;._tr_z_n~q-_ _ zgii;cic

1

przywit:dzcnic

1

--l

rolacia zcwnctrzna

1

Kazdy zc wzorc6w podstawowych moina wykonac na trzy sposoby, rnaj<\C na uwadzc ustawicnic stawu pofaeclnicgo:

Ryc, 168. Wybranc, tzw. „kr6tkic" wzorce rucllu wccl!ug Voss.

*" Eisinghach T.: PNF in Ortho11iidie und Traumatologie. PJlaum Verlag, !v1li11chen, 1993.

K/NEZYTEN.1\Pf;\

Jl)()

Zalozcniclll konccpcji przcclstawioncj przcz Lwörcöw mclody jcst 111aksy111alnc pobudzanic rcccplor6w uklaclu ncrwowcgo. Spclnicnic tcgo warunku wymaga stusowania 11ast\~puj;1cyd1 rodz.aj<>w stymulacji:

A1 erody kinezyrerapewycrne

Tabcla 29. Charaktcrystyka tcchnik spccjalnych °l'Vykorzystywanych w mctodzic PNF czr;sciowo wcdlug Voss* ·ä..!:! 'ü~

oporu - nie maksymalny, alc oclpowicdni flla clancgo pacjcnta; pro111ic11iowa11ia i wzmacniania - wykorzystanic syncrgii mii;sniowych i pracy sprawnycli obszaröw ciala; clongacji - wydluzcnic rni\:Slii przcz clobör pozycji wyjsciowcj; w:i Iwrzystania odruclrn na rozci
381

~

:t

~~

·a

0

+

c..C

1-----;;--l--l--!---1--1--l--1--l--1-·~

:~

+

=

+

+ 1

'§

1

<=>:

1-------l .~

ß N

\-l--1--1-1--1--

·-

·~

:::i ~

,.

0

-E.12 g

·~ ß N

+

-eC

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

+

:~

~ .; eß g. E'

.,,

+

~ ~. ~

-~Cl

:: .E .(7 u

~ ~.~ .~·'E e

+

+ 1

~~g .>: ~ :~

[~•

+

0

W rnctoclzie tcj stosujc sir; - w zalcznosci ocl wskaza11 - r6wniez i inne techniki stymulacji . .JcdnakZe bodzce tcrmiczne, clektroslymulacja, rytmicznc kolysanic, wibracjc, ucisk na sci<;.gna, pi;clzelkowanic, lckki dotyk, przeclluiony clolyk s~\ wykorzystywane w lcrapii o wiclc rzadziej.

"'~ r---;----r-----t--t--1-1--1

--·

~

c

~

.i:·

+ 1

.;:!·'>;;

+

+

~ i----l--t----t----1--1--1--\-1--1--

·3'

L Zastosowanic poclslawowych wzorcöw lqczonych z röznoroclnymi sposoba-

mi styrnulacji stanowi swcgo rodzaju poziom picrwszy - podstawowy clla mctocly PNF. Etapem kolcjnym jcsl wykorzystanic tzw. tcclmik spccjalnych. Mog;\ onc byc wkomponowanc w poszczcgölne wzorce, nicrzaclko lcz w konkrctnych problcmach tcrapii czynnosciowej wykorzystujc si<; je ocldziclnic( Cclcm tych proccclur jcst promowanic ruch6w funkcjonalnych przez ulatwianic, hamowanic, wzmacnianic h<\dz rozluZl1ianic poszczegölnych grup micesniowych. Mozliwe s~\ r6zne sposoby poclzia!u tych teclmik, jcclnakzc wydajc sir;, zc jcdnym z najlepszych jcst klasyfikacja okrdlaj<\ca rnoz.liwosci ich praktyczncgo wykorzystania. Dia wii;kszcj czytclnosci zostala ona przcclstawiona w poslaci tabcli (tabcla 27).

• 1fcidcman tvL: Pruprioaptire 111„1ro11111,1·c11!rtr .fi1<·ili1a1io11 in stroke rch11/Jili1111io11. W: Harrison M. /\.: Plty· siotherapy in stroke me1wg1•111c111. Churchill Livingstone, London, l 9
~ ~

=

"' jj "'

~

1

z

cE

+

+

--1---1---1--1---1---1---1--

11 ,gu :2 2 ~

·ä ·~ .C0 ·~ ~ e ~

+

N

+

+

+

+

+

+

1

SE

1X

" 8~ ~„~-B ·~ § ·~ si?o ·~-~·~ °[.~ ~ 5 ·g 2 ·§ G' ~ iil,J,l ~ „l.~ ~ l'!:i:i 0

.u

„ y

a u ~

~ ·- u {::l ~ 8. gg rl ...

!!- ;i"'-eg 0

0

M

"=s. o.. 'i§ 0

°[.Cl

il B

·~ ·~ ~ -g

-f1 'G

;·:~t·l).

n

.§ .:

.~ ·-

s.u ·;;-' f:l ?::!)·\).,. ,....u ·- ·a

]

~

rJ ~ "0

u

:.::! ·-

ö

8 o,

B .....

·s iJ 8 a"§ a 5 2 c

lll

* Voss [), E, i wsp,: PNF pallcms and tffh11iq11cs. Harpcr and Row Publi::hcrs, Philadelphia,

l 985,

382

K!NEZYTERAPI!\

· Przcz swoj<\ r6znoroc!nosC:'. tcchniki spccjalnc pozwalajq nie tylko na zastosowanic odpowicclnich wzorc6w ruchowych u ka:Z.clego pacjcnta w spos6b inclywidualny, alc r6wnoczesnie ulatwiaj<\ realizacjo konkretncgo - zalozonego na clanym etapie usprawniania - cclu tcrapcutyczncgo (poprawa sil:y, ruchomosci, wytrzymalosci, koorclynacji itp.). W mctodzic PNf< 1crapct1ta mozc posluzyc

.

SlQ:

i'v!etody ki11c:yterope111ycz11e

383

tabilnymi oclwröccniami - ich glöwnym zadanicm jcsl korekcja przcbicgu ruchu oraz wyr6wnanic röwnowagi sil mi<,~.~niowych. Technika polcga na zmiennych napic;ciach il'.otonicznych cz<,~sci clystalnych, z zalozcnicrn przcz tcrapeuto oporu wystarczajc\ccgo dla powstrzymania ruchu w oclcinkach proksymalnycl 1;

'

rytmicznym zapocz:itkowanicm ruchu - w tcn spos6b zaczyna sio nauk<.~ praktycznie wszystkich wzorc6w. Spos6b tcn stanowi instruktaz przcbicgu ruchu, ulatwiaj<1cy przyswojcnic przcz pacjcnta czynnosci, kt6re bodzic wykonywaL Dla ulatwicnia rozpoczocia ruchu .tcrapeuta najpicrw kilkakrotnic powtarza wzorzec bicrnic, nastopnic wykonywany jcst on bicrno-czynnie, czynnie, az dopicro po kilkunastu powt6rzcniach stopniowo wlqczany jcst op6r. Tak wykonywane cwiczenie mozna stosowac r6wnic:Z w dysfunkcjach przcbiygajqcych z uposlcclzcniem ct'i.1cia gl<;bokicgo, w zaburzeniach lzw. „pamioci ruchowej" oraz przy nieprüwiclfowym tcmpie wykonywanej czynnosci . .Tcclynym ograniczcnicm clla jcgo slosowania S<\ schorzcnia, w kt6rych ruch bicrny jcst przcciwwskazany (zwichni<;cia, zlamania, itp.); powtarzanymi rozci:1gnic;.:ciami na pocz:1tku lub w czasic wzorca - wykorzystanic reakcji ze slrony wrzecionck nerwowo-midsniowych. Owo rozciqgniocie mozc wysti;.powac zar6wno na poczqtku wzorca ruchowcgo, jak tcz w trakcic jcgo wykonania, w tych miejscach, w ktörych stwicrclza siQ islotne oslabienic sily miosniowcj. Wskazaniami clo zastosowania powyzszych rozci<\gnioc sq: nicmoznosc rozpocz<;cia ruchu, szybka nwczliwosc mi<;sni, uszkoclzcnie clr6g afcrenlnych i cfercntnych uklaclu ncrwowcgo. Przeciwwskazania stanowh1: nicstabilnosc stawowa, b6l poclczas przebicgu ruchu oraz uszkodzenie elcment6w kurczliwych; naprzemic111u1 prne
ryt111iczm1 stahilizacj:1 - w sposobic tym wykorzystujc siQ naprzemicnne, izornetrycznc napit,~cia miosni, w zn1icniajqcych sie; kierunkach, bez intcncji ruchu. Proccdura ta bardzo cz<,~slo wykorzystywana jest w poprawie czynnej stabilizacji stawowej poprzcz zwiokszenie napic,~cia spoczynkowcgo (posturalnego) 111i<,~sni oraz jako clzialanic o charaktcrzc antalgicznym . .lest wic;c jecln~\ z niclicznych rnoi.liwych clo zastosowania w przypadku llipcrrnobilnosci clancgo segmcntu rnchowcgo; napii;cicm - izomctrycznym lub izotonicznym mic;.:Slli z nasti;pczym ich rozlu:i.11ic11icm - zasady lL~ wykorzystywane S<\ w terapii ograniczc!l rucholllosci cechuj;1cych sio znaczn<\ bolcsnoscic\ (m.in.: zespöl bolcsnego barku, zespoly kn,'.gopochoclnc, RZS, urazy sportowe, cncloprolczoplastyka, dlugolrwale unicruchomicnie, a nawel porazcnic polowiczc). W cwiczcniach opartych IHt pracy izotonicznej agonistöw oporujc si\'. skurcz konccnlryczny (inlcncja rnchu) skn'iconcj grupy mi<,~sniowcj, a nastopnie - po rozluz.nicniu tych;i.c rni<,'.sni - wykonujc si<,'. ruch w kicrunku przeciwnyrn du ograniczoncgo zakrcsu ruchornosci. Dziatanic slatyczne wymaga zastosowania oporu izomctryczncgo w pozycji rnaksymalncgo, rnozliwcgo clo wykonania czynnic rozciqgnic,'.cia 111ic,'.s11i przykurczonych, a nastQpnie wykonaniu ruchu zwi"<,'.kszaj<\cc.go zakrcs ruchomosci. Dia zmnicjszcnia clolcgliwosci bölowych teclmikc; I<; mo:i.na i'.aslosowac bczposrcclnio (opornjc si<,~ wtecly miosnic obszaru bolcsnego) b;1dz posrcclnio (oporuje sio mic;snic oddalonc ocl obszaru bolesncgo) Duze znaczcnic w metodzic rnajq röwnicz cwiczenia na poclloclze (tzw. „aktywnosc 11a macic"). Zapcwniajq one: clobry poclpör - przez niskic Ulllieszczcnic srodka CiQzkosci; poczucic bczpicczciistwa brak straclrn przecl upaclkicrn; lepszy ko11takt - tcrapcula i pacjcnt pracujq na jednym poziomic; c:wiczenia czynnosci runkcjonalnych (ryc. 168).

38,i

f(J NE/, Y'f 'EH 1\ P! !\

[D

------·

------------------

- - - • o.-;:;

,!';l---1

·2 fL ~•.)

11

r.1

c-l

·8

t:! .~

·a

8

E

'lJ

·g

.f5 o

t:

,{1J

~

O

·ä

t.J

t!

-1

€

:.:2 .c

8 .d

-~q EL ·tJ

-----

.~

.;:

ß..·2

e·~

~·ß

.!~

g

8

..J:I

Baz<\ mctody - przcd.stawioncj w latach 50. XX w. przcz amcrykat'lsb\ fizjolcrapci.ttkr; Margarct Rood - jcst zalozcnic, zc rozwöj psychomotoryczny wy.stQpuje zawsze w okrcsloncj kolcjnosci, zgodnic z pcwn<\ sckwcncj<\*. Roocl w 1954 r. opisa!a .swc hicrarchicznc spojrzcnie na funkcj9 OUN:

~

·-~"

:9.'

·~

P:\ -

§,

"'

Ji'

t:!

L

„ lVzorce ruchmve ro::.1-v!fafr1 sif z podstmvowyc/1 odruc/1r51-v obecnych ud c/iwili urodze11i(f, 1vykorzystywo11yc/1 i stopnimvo nwdy/ikowa11ych w wyniku stymulacji sensorycznej, unwiliwiajqc z czosem przej(:cie kontroli przez o.frodki kormve. W /Jrzy/Jadku zaburzenia sekwenc:fi rozivojowej p'oprzez odpmviedniq .1·1yn111lac:j(' (receptorrhv zewnftrrnych luh wei·l'll('lrznych) /JlOZI/(/ uzyska(: fJ/"(f)jlldlmvr1 odpowiedi ruc/Jowr1. CO wnozliwia powStanie pr(f)l'idlowych jednostck g11ostycz11yc/1" **.

·t'-1

•O

ü

-g §-- -g

..!/.,

:{2 -·

.§ §! 1......0 rJ --- ~}--

~

~

'O

'O

-5

"-' :!2

Ccch<\ charaktcrystycz111\ lej mctocly jcst szcrokic wykorzyslywanic stymulacji obwoclowcj (glöwnic rcccploröw powicrzchownych) clla ulatwicnia oclpowicclzi zc strony organizmu. Ma lo na cclu wykonanic - czasami powtörnc sckwcncji rozwojowej.

Badanic

;..,

~· c .2 ~ N cl

N

·2

Rys historyczny i podstawy tcorctycznc

:

~·

('j

s g 0 N

0,

0 N

--o..eM

c.

";;j

385

3.4.U. Mctoda Rood

.

·S"·i2 -~- tj~· :lj~

U

/vfetudy kinezyter11pe11tycz11e

1

')

§ 8 -gtj V8.q

1

·~

g .~ ~1-------~ ~ -ß -~ g. tj v; n

"' N

Dia cloldadnicjszcj occny rozwoju scnsornotoryczncgo aulorka podziclila analizowanc przcz sicbic czynnosci na dwic grupy. Wyröznila fünkcjc motorycznc oraz funkcjc zyciowc .

(;

0 .D

~

Zclanicm Roocl sckwcncja rozwoju umicjQlnosci molorycznych przcbicga w nasl9puj<1cych clapach:

:•/, 3 '"0

-

.Ei •()

·~1 e

't 1

1 1

~

mobilnosci (uncrwicnia 11aprzc111icn11cgo) - stadium to zawicra w sobic wzorcc: zgiQciowy (w lczcniu tylcm), przcjscic clo lczcnia przoclem oraz slanowiqcy poclstawr; clalszcj pionizacji wzorzcc wyprostny (\v lczcniu przodcm). W tym okresic aktywnc S<\ glöwnie powierzchowne mi<;snic fazowc;

i3

stabilnosci (wspölskurczu antagonistycznych grup mi~sniowych) obscrwowa11cj w röznych pozycjach wyjsciowych: w lczcniu przoclcm z oparciem na przcdramiönach lub rQkach, w pozycji klc;ku podpartcgo i w staniu. W etapic tym nast<;pujc stopniowc obciqzanic cz<;sci obwoclowych. Dominuj<\ glr;bicj lcZ<\Cc miQsnic tonicznc; mobilnosci nalo:i:oncj na stabilnosc - utrzymywanic röwnowagi ciala poclczas przcmicszczania w przcstrzcni. Tutaj kszlalcona jcst umicjc;tnosc zmia-

~

'E· .~

" ~I

c· 1 1§

0

0,

;::. § ,§ --·y ·;:; 8 ~ ~

·N '1)

-

e

0. -0 0 V

Nt:! 0

R

"·

"'·~

gg ~

:ä

u::

8..

•o " ..r:: :Vj

1 ''

·intt

Ryc. 168. Elernenty aklywnosci na rnacic wecllug Voss.

Grodm1al St., Zidi1iska-Charszczcwsk<1 S.: Nclwhilitac:fa

wa, 1988.

11·

c/wrohach ukladu ncrwowego. PZWL, \Varsza-

Rood ivl.: Tltc use proaches to trcutmcnt
Worhl Fcdcralion uf Occupa1iunal Thcrnpi.,ls, Dubuquc, l 962.

KINEZY7'ER1\PIJ\

386

ny ulozcnia stawöw blizszych z jcdnoczcsnyrn obci<\7,anicrn stawöw dalszych (rcakcjc röwnowa:i,nc); sprawnosci, wprawy - wyslc;pujc wtcdy, gcly obcü1zcnic w dancj pozycji stajc sie; wyrainic jcdnostronnc. Osiqgnic;cic tcgo poziomu umozliwia wykonywanic ruch6w rotacy jnych*. Do zasadniczych funkcji zyciowych autorka zaliczyla: wdcch, wydcch, ssanic, potykanic, :i.ucic, krzyk, mowr;. Wic;kszosc z powyzszych funkcji, za wyj<\tkicrn zucia i urnicjc;tnosci rnowy, rozwinic;ta jcst juz w okrcsic prcnatalnym. Doskonalcnic tych funkcji jcst zblizonc clo rozwoju runkcji szkiclctowych: w picrwszyrn ctapic (mobilnosci) slymulacja rcccptoröw smakowych umozliwia jcclynic ruchy jc;zyka. Nastc;pnic rozwija sie; umicjc;tnosc ssania (stabilnosc). Poziorn kolcjny to przdykanic - stabilizacja ciystalncj i ruchy blizszcj czc;sci j<,'.Zyka. Ostalnim ctapcrn (wprawy) jcsl wyks);takcnic urnicjc;tnosci rnowy. Obscrwacjc; wymicnionych powyzcj c!apctw rozwoju nalc:i.y przcprowaclzac w tzw. „punktach kontrolnych". Rood zalicz
**

Farhcr S.; Ncurorclwbiliwtion: a 111ultise11sory approach. \VB Saurnlcrs, Philadelphia l ~>82. Stnckmcycr S.: ;\11 i111erprcuaion tf the a11prortd1 .

!t4etndy ki11e:y1crapc111y1·:11c

387

Tak wi<,~c dla zwi<,'.kszcnia aktywno.~ci OUN w rncloclzic wykorzystujc sii; nastr;puj<1cc sposoby: kilkusckunclowc pocicranic lodern; wibracjc; „szczotkowania"; szybkic rozci<1gnic;cic rni<,'.sni; clocisk powicrzclmi stawowych; clotyk tulowia w linii srodkowcj oraz ust clla aktywizacji mic;sni ko11czyny görncj; szybki masaz w okolicy pr;pka clla uaktywnicnia rnic;sni koi'1czyn dolnych. W nicktörych przypaclkach clzialania tcrapcutycznc stosujc sie; clla wyhamowania nadmicrncj odpowicdzi ruchowcj. W takim przypaclku mo:i.na posh1zyc sie;: zastosowanicm cicpla; powolnym kolysanicm, poruszanicrn ciala pacjcnta; rytmicznym gtaskanicrn; powolny111 rozciqganicm nlir;s11i; styrnulacj:\ okostnowq, np. clh1zszy ucisk görncj wargi w rcgionic incrwacji ncrwu tröjdziclncgo. Nalczy nadrnicnic, zc zasady przcdstawionc przcz autork~~ nie stanowiq zamknic;tcj, niczmicnncj grupy. Öi wi<,.'.ccj, Rom! przcclstawiaj<\C jcdynic barclzo ogölnc zalozcnia prnklycznc swcj rnctocly uznala, ?.c sam proccs tcrapii (wybranic i clopasowywanic zasad odpowicdnich cwiczc1i) powi11ic11 byc kazdorazowo indywidualnic modyfikowany.

3.4.12. Mctoda Vojty Rys historyczny i pocistawy tcorctycznc W polowic lat 50. XX w. Yaclaw Vojta, czcski ncurolog, przedstüwil zalozcnia nowcgo sposobu lcczcnia ruchcm. Jcgo zdanicrn, m6gl on znalczc zaslosowanic w tcrapii wszystkich clysrunkcji ncrwowo-mic;sniowych. Zalozcnia tcorctycznc tcj mctocly powstaly w wyniku cilugolctnich badal'l nacl strukttm\ i f'unkcj<1 OUN prowadzonych na tercnic Uni.;.vcrsytctu Karola w Praclzc, a nastr;pnic ocl koiica Iat 60. w Monachium. Yojta, korzystaj<1c z wyniköw bacia11 wlasnych oraz wiclu innych naukowcöw, potwicrcizil, :i.c: poclstaw:\ aktywnosci ruchowcj czlowicka jcst rcakcja na boclzicc. Odpowicdz organizmu jcst tyrn silnicjsza, im wir;ksze bylo pobuclzcnic rcccpto-

J88

l
Metody ki11e:ytem11e11tycz11e

Badanic

röw. Zancgowalo !o obowi<\Zujw:<\ do tcgo czasu lcori<;; Lopograficznq runkcjonowania OUN*; uklacl slcruj<\cy czlowicka zb.uclowany jcst z nas!q)lljqcych clcmcntöw: rcccptory i clrogi closroclkowc; osrodki kojarzcniowc i clccyzyjnc; clrogi oclsrodkuwc i cfrklory; lworzcnic sire OUN moz.11a puc!ziclic na lrzy glöwnc ctapy: rozrost - zwi<,:kszanic sie,: liczby ko1rn'irck lworz<\cych uldad ncrwowy w okrcsic zycia plodowcgo; n):i.nicowanic - wyodrc,:bnianic poszczcgölnych slruklur OUN; lrwa przcz caly okrcs zycia ploclowcgo i ko1'1czy sic,: okolo IV kwartalu zycia; dojrzcw:rnic - rozpoczyna si<;; od okolo 5 micsi<\ca ciqzy i lrwa mnicj wic,:ccj do 2 roku zycia. Wccllug aulora mclody, w miar<;; clojrzcwania ukbdu ncrwowcgo slopniowo coraz,.10 wyzszc pir,.:lra OUN przcjmuj<\ kunlrolc,: nacl organizrncm; ) hrak pclncj clojrzalosci i zröznicowania Liklaclu stcrujqccgo w chwili uroclzcnia i zwi<\zana z tym „plastycznosc" OUN zapcwnia, szczcgölnic w picrwszym okrcsic, znacznc mozliwosci kornpcnsacyjnc pocl warunkicm clostarczcnia oclpowicclnicj ilosci bodz.c<>w o charaktcrzc progowym**; pcwnc najprostszc, w pclni poprawnc komplcksy koorclynacyjnc stanowi<1cc baz<;; dla banJzicj zlozonych wzorcöw molorycznych, a jcdnoczcsnic zawicrajqcc w sobic ich clcmcnty (m.in.: wyprost krc,:gosh1pa, pclna ruchomosc ko11czyn w plaszczyz.nic slrzalkowcj oraz rolacja zcwn<;;trzna stawöw blizszych) S<\ Lrwalc zapisanc w jcdnostkach slcrujqcych uldaclu ncrwowcgo. Powyzszc wroclzonc schcmaly ksztalluj<\ oclruchy röwnowaznc i obronnc, fazow~\ pracc 111ie;:s11i i rcakcjc o charaklcrzc wyprost11y111***. W przypadku uszkoclzcnia jakicjkolwick skladowcj uklaclu stcruj
* \V tcorii

W swcj mctoclzic Vojta clokonal barclzo dok!aclncj charaktcrystyki prawicllowcgo rozwoju psychomotoryczncgo. Wyr6znil jcgo cztcry glöwnc ctapy, ccchuj<1cc si<;; okrcslonymi zrnianarni napi<;;cia miresniowcgo:

1 stadium zgii;ciowc - tzw. filogcnctycznc - trwajqcc przcz picrwszych 6 tygoclni po uroclzcniu. Okrcs tcn ccchujc zwi<;;kszonc napirecic mi<;;sni zginaj<\cych oraz brak mozliwosci przcciwstawicnia si<;; silc grawitacji; 1 stadium wyprostnc - przcjsciowc pomi<;;clzy okrcscrn filogcnctycznyrn a ontogcnctycznym - ocl 7 tygoclnia do kor1ca I kwartalu. Mozliwc jcst czynnc osi<\gni<;;cic pozycji lczcnia przoclcm, naste;:pujc stopniowy wyprost ko11czyn, unoszona jcst g!owa i görna cz<;;sc tulowia; II sladium zgii;ciowc - przygotowawczc do picrwszcj lokomocji - trwaj<\CC ocl 4 clo mnicj wi<;;ccj 7-8 micsi<\ca. Dziccko przyjmujc pozycjre klreku poclpartcgo i rozpoczyna czworakowanic; II stadium wyproslnc - ko11czy si<;; z chwil<\ osiqgnirecia pozycji dwunozncj i rozpocz<;;cia choclzcnia krokicm oclstawno-clostawnym (mnicj wireccj okolo l [-J2 micsic\Ca zycia)*. Stopniowc przcciwstawianic si<;; silc grawitacji i osi
1 l

1

~

obccnosc ocl chwili uroclzcnia; zanikanic oko!o 1 roku zycia (z chwil<\ osi<1gni<;;cia pozycji stoj<1ccj); zmicnnosc zalczna od stopnia clojrza!osci OUN; duza powtarzalnosC:: (w rozwoju prawicl!owym, w okrdlonych przcclzialach wickowych wyst<;;puj<\ tc samc, cloklaclnic opisanc zrniany rcakcji zc strony clziccka)**. W swcj occnic Yojla poslugujc si<;; sicdmiorna powszcclmic znanymi pr6bami (tab. 30). ·

tcj zaloi.ono, Zc za dan<\ czynnoSt': odpowiadaj;\ zawszl~ te samc -- stalc i niczmicn11c ·- ohszary kory

111t'1zgowcj. 1

:1-~ · Kmupcnsacja przchiega dzil,'.ki: uaktywnieniu 17.W. 11c1iro11liw rczcnvowych (ich 11ajwi1..·ks1.;1 iloSC wyst<;puje w ukresic 11ic111owi\'<:ym), tworzeniu nowych polqczc1·1 mi~dzym:11ro11al11ych. zmianic stopnia pobudliwosci skladowych OUN, przcj1..·ciu fu11kcji przcz rczcrwowe pula rul'i10wc, symctrycz11ic rozmieszczonc uSrodki

"**

389

pr7.cciwnej p(ilk11!i lllllZgowcj i11b osrodki podkornwc. Vojta V., Peters /\.: Das \!ojta /'ri11:ip. Springer Verlag, Berlin, 1992.

f

r1

~

* Vojta V.: /Jfr Zert'hralcn **

/Jewcgw1gs.\·torw1ges i11 Sauglin.vslater. Friiluliagnosc wul Friihtherapic. ·Stuttgart,

1988. Bcjga A., Pictraszkicwicz Fr.: Pr:yda1110.fr: nu11wcltijskit~jfimkr:jo11a/11ej diag11ostyki ruzwojm1•ej we wczesnej 11• ZOZ N1111'11 Sdl. Postqiy Rehabilitaeji, 1996, Suplcmcnt II,

occnii· za/mr:e11 ro:woj11 p.1)•clwnwtmycz111.'g11 26-29,

l!lt'"'1

KINEZYTERJ\PIJ\

390

Me1ody ki11e:y1emr){'/lfyc:11e

Tabcla 3(( Charaktc1:ystyka rcakcji przcobrazcniowych Nazwa 1>r
. lrakcyJna Prcchlla

Spos1ih wykonania

11rzcjscic z lczcnia tylcm do pozycJ'i sicdzt[CCJ. przcz 110ciqgniqcic za km\1 .. _c_;<:y~y_g~l_1:'.1C

1

w zwisic w lczcniu przodcm podtrzymanic za klatkq picrsiowtt

poziornc Landaua

1w zwisic podtrzymanic za klalkq picrsiow:t

pionowc pod pachami 1 poziomc Vojty

w zwisic w lczcniu bokicm podtrzymanic za klatkq picrsiowtt -----1-·-----------------------------·····-·-·-·--------------~-----·-

poziomc Collis 1

w zwisic w lczcniu hokicm chwyl za jcdnoimicnnc ko1\czyny 1---------

w zwisic glow:t w d6!, przytrzymanic za dwic km'iczyny dolnc na wyso-

pionowc Pcipcr-Jsbcrt koki ud pionowc Collis

w zwisic glowtt w d6! podtrzymanic za koi1czynq dolmt

,, 0 bardzo lekkim op6Z.nicniu rozwoju rcf'lcktoryczncgo (i najprawdopodobniej nicznacznym lub lckkim uszkodz~niu OUN) swiaclczy wystQpowanic l-3 reakcji nieprawiclfowycb - niezgoclnych z wickicm chronologicznym. Zht oclpowicclz w 4-5 pr6bach informuje o urniarkowanym uszkodzcniu uklaclu stcrujqccgo. Zas nicprawid{owy obrnz wszystkich pröb z c!oclatkowym wyrai.nyrn zaburzcnicm napiQcia miQsniowcgo clowoclzi powaznego op6znicnia w rozwoju psychomoLorycznym, stanowi1\c tym sarnym bczwzglQclnc wskazanic do tcrapii. W occnic rozwoju clziccka bardzo przydatne, m.in. przcz swojq prostotQ, jcst wyznaczanie profilu rozwojowcgo. Jcst to badanic zgoclnosci wickt1 kalcnclarzowcgo z poziomcm motot·ycznym. Yojta wyr6znii 8 gl'üwnych funkcji motorycznych oraz pocla{ prawicllowy czas ich wyst9powania. W uslalaniu profilu rozwojowcgo sprawclzcniu pocllcga: wick rozpoczQcia raczkowania, siaclania, choclzcnia, chwytania, pcrccpcji, müwicnia, rozumienia rnowy, rozwoju spo!ecznego. ßrak zgoclnosci czasu wyslqpicnia clancj umicj9tnosci z przcclstawionymi normarni swiaclczy o zaburzcniach rozwoju, zas kolcjnc baclania informujc\ o cfcktywnosci cwcntualnic zastosowanych sroclk6w tcrnpcutycznych. Nalezy nadmienic, zc na tcrcnic Nicmiec poclobnc haclania Sc\ bczphttnic przcprowaclzane u kai.dcgo clziccka*.

391

Wccllug Yojty röznica porni9dzy dziccmi o prawidlowym oraz nicprawidlowyrn rozwoju najwyraz.nicj uwyclatnia siQ przy wykonywaniu czynnosci kornplcksowych. Jcgo :;,danicrn, jc7.cli ucla si<,~ „przctorowaC'' czynnosc komplcksoWc\ tak, aby byla ona wykonywana prawiclfowo, to w konsckwcncji powinna naslc\pic normalizacja oclruchövv oraz napi<,~cia mi<;sniowego. Zapcwni to poprawnosc dalszcgo rozwoju psychomotoryczncgo. Poclstawowyrni wzorcami wykorzystywanymi przcz Yojt<; s
Tcrapia

Do· najwa7.nicjszych zasacl praktycznych mctocly moi.na zaliczyc: clob6r oclpowicclnicj (aktywizujqccj) pozycji wyj.sciowcj; wybör najw!asciwszych w clanym przypaclku strcr wyzwolcnia; uslalcnie kicrunku ucisku poszczcgülnych strd; stymulacja przcz wiclokrotne powLarzanic.

* 1Icllbrügge Th.: Zmys podstaw rl'lwhititoq'i spolec:z11"~fJf.'diutryc:.11t·j wfrktt tacji. 19'!3, Vll/2, 39-46.

r
~)

Post\'PY H.e!Jahili~

Ryc. 169. Pozycje wyjsciowe do pclzania i poszczeg61nycil faz przetaczania wccllug Vojty (A - pclzanic; ß -1 faza do oilrolu; C - II faza clo ollrolu; D - III !J f<1za do obrotu).

fi.l~~"iiR'~~-ll!lll""'""'"""""'""""'""...~~~~--

K!Nl~"/Yt'L'N!\Pl1\

392

Metody ki11czyterape111yc:11e

-------·----------------------~~------------------------·-

393

W püznic.js:t,yrn okrcsic usprawniania mo:i.na wykorzystywac tzw. „pozycjc szlucz.nc", ulatwiaj;1cc dalsz;\ pionizacjc;**. Wyzwalanic oclruchowcj czynnosci pclzania lub obrotu w rnct.oclz.ic Vojty clokonujc sie; dzic;ki pobuclzaniu tzw. „strd wyzwolcnia". Zoslaly onc odkrylc przypadkowo, podczas wykonywania u nicmowl<\l bicrnych t'.:wiczdi oddcchowych. Autor wyr6znil strdy gl6wnc (na ktörc wic,~kszoSL'. dzicci rcagujc lcpicj) ornz pomocniczc. Dokunal ich podzialu na „twarzowc" i „potylicznc" - zalc:i.nie od ustawicnia glowy.

Zclrowc clziccko oclpowiacla komplckscm ruchowym juz· na kr6tkotrwak pobudzcnic jcclncj strcfy wyzwolcnia. W przypaclku uszkoclzcnia OUN nazwancgo przcz Vojt<;: „blokachi" - nalczy potqczyc stymulacj<;: kilku strcf i wyclh1zyc cza.s lrwania boclzc6w. Wskazanicrn clo rozpoczc;cia tcr;ipii bc,~cl;\ wszclkic nicprawidtowosci w rozwoju psychornotorycznyrn. Do przcciwwskazai1 wzgl<;:clnych zaliczyc mozna:

Tabcla 31. Zastosowanic strcf stymulacji cz1;sciowo wcdlug Vojty*** -----·-·----------------·----·--·-----·------------Strdn wrt.wolcnia Styu.mluc!~1 pn Kicnun~k ·1.hiorny Kirnmk~ tc:·upcu· ZnslmiO't\';tl1iC 1-- ·-----····-·---·--···-· --~';l.
\-·-

--------------· ____

w ki.eiunku ~tawu . i;11111cnncgo po ;trumc

.„

nadklykici: pr:1.yS1odkowy kosci ramienncj

„twnu.owcJ .„

.~'.~"1 ~~~-~~L----~'~ kicnmku stawu .

„1H1tylic't.ncj''

lotc1~1wcg~l po stronic

------- -----------

k\ykiet!. p17,vSrodkowy

„

doSrndkowu od1'i'.""'wo

..

strcfo glilwna w pdzaniu

--··--

__ W?:...1J.i::~1-~~-- - - - - - - - - - - - - - -

dtJ~rodkowo

5trcfo p,ll1wna w pclzaniu

·---1--·

„11otyliu.ncj''

dn_l\h_mnwn

~.ucfa pomocnic:t.a w

l i II f:u.1c ohrotu

p~~~Y.l.~l:_rn_t~J ____ ·-----··--. -·--· t1~.~~1~-~~~!}~_l!______ ·-- _ ·-·-----·-- ·-· _ --·-------'~ k,ictrnÜ~\.t s\aw'.1 . . hrn.:z1'.ic, strcfo glliwn:t w pclzaniu k11~.11t1.~vq:o po stiouit, t1;1t'.lo,~o~vo strcla pomtll.:uicza w II fazic nhrntu

\ - . - - - - - - - - - - - - - · - - - - - - J~~..!.t2!.1.!_!J ___.__ ·---"".2!!~.:'?0~----------------kok•: biodrowy p11.cdni .„ w kicrunkn >1.pa1y dosr;nlknwo strclir poinocni.:za w pclzani11 r,iinry „twiomwcj pofünlkowcj mlg '.'wowo strdir gh\wn.1 w II lirzic ohrotn \ - - - - - - - ------------~ ·--g~~-~~v_o_ _ --~--------, . .„ w kknrnku stawu . bowric stn:fa immocnicza w pclzaniu „tw:ir1.owcj lukc11nvq~o_pu_5l1omc tloglowo~vo strcfo •h'iwna w ll fo:1,ic obrnlll l przyMrnlkowy br1.cg lopatkt -~!~CJ_ _ _ _ _ _ _ ~:_i:·~·~:l~ _ _ :_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ I ~~111.

~

pitttnwy

wyroslck barkowy hipatki

„pulylic1.ncj" \

w kicnmku k:\l'.1 doln~go lnpa_tkt

p~1

\~.~~~)~_1cznt~j w k1~nmku ~tawu_ .

d(){;rodkown

(Hl!~l~\1mW{)

_ _ gr1.h1c1owo

pr:t.ySrodkowo

Cwiczcnia nalc;!,y wykonywac na spccjalnym stolc tcrapcutycznym w oclpowicdnio c!uzym, cicplym i clobrzc oswicllonym pomicszczcniu. Poszczcg6lnc jcdno;;Lki Lcrapculycznc powinny trwac maksymalnic 30 minut. Pocz<\Lkowo tcrapi~~ prowaclzi sie; kilka razy clzicnnic (w tym samoclziclnic przcz opickuna w domu malcgo pacjcnta) stopniowo zmnicjszaj<\c ilosc powt6rzci1*. Usprawnianic mozna zako11czyc z chwil;\, gcly clziccko zacznic samoclziclnic, poprnwnic pclzac i raczkowac.

strcfo pmnocnicza w pdzaniu sud"a glt'iwna w 1l fazic nbrotu \ - - - '- - - - - - - - strcfo pomocnicza w pdzauiu

--1- ------\~;,~~~~~"~'~~=~·:_ --~~I~~:~:::~---- ~~cf~~~~~:i~~,,potylin.m~j"

1

k;\l dulny lupalki

l!ll~Stt.!il po!,\.ulkowy ~1cd1u

"

„potylicrnl'j

w twnmku •,\,\\HI

~1l~W:~u~ :;~l cl;:~·~~:

:0~~:~.l

1 LJ~iy_____ ~--l

„twa11owt·j"

od)'lowowo

sttd.i 1iomnciucz,1 w pdz,uuu t r 1 ll ( lZll.! ob1ol11

dci'.1m\kuwu

!>ltct'a glbwna w 1 fa1.ic ohrotu

do .rmlkowo

~·~~"-':'~----- ----~~~'.:."~l?___ ~~~~--·- - - - - - - \

}.o\.mowcgo po stromc

-- ------------ - - - - - ~tir~· 1 P 1 ~1 •• 1 ~~v.i-prtt:{lt(w k1r1unku st.1wu

J 1 Y

klatki picrsiowcj (clo

;trcfn l""nurnicza w 1 i II fazic 11brolt1

1 · II [Ttii' olmilu ·. ,r:o~CI , . \H OWCJ „twar:t.OWl~J lnmlruwcgo po shumc dbl•lowowu . · . • ·'1 • Sllt! 1i\ pomuc!llC"/.ll w 1 ' ', - - -1- - - - - - - _______ .J.~-~~~J ____________ ßE!:.!.!~_l.!~~_v.:~---- . - - - - - - - - - - - - - w ~'.~~run~u stm\:U . . tlohoc:.nic strcfa glbwna w pd:t.aniu . wy1rnfü·.k 1ykowuty ko{oci pttJttÜcniowcj

poclnicsion<\ lcrnpcraturc; ciala; okrcs po zabicgach chirurgicznych w rcjonic gl.owy 2 tygoc!ni); okrcs szczcpicnia przcciwko polio (okolo 10 dni); kuracjc hormonalnc.

l•\lll\l"lll\t.!gu pu st1omc putyham·J

doglo\\OWO

g11h1ctowo

- - - - - - - - - - - - - - - ___________J _____ -

., Zcmhaly /\.: Nc11ro/i:jologic:1w 11oi/stoll')' 11s1u·rm·11ia11ia 111ct(J{/I{ \lojty. l'nsl\'\lY Rchabi\itacji, 1993, Yll/2, 21--28.

po1.yl'j~

"'"' WyrM.nia si\·.: l s1.tuc1.1i:1 - (odpowiada picrwszemu stadium 1.gi\'ciowcmu) - w pozycji \äcnia 1ylc111; opür przykladany na potylic\~ ulalwia wyprost mlcinka szyjncgo i u11icsic11ie g()l'l1cj CZ\~Sci tuluwia; . II pozyej\'. s1.lue1.11:1 .„ (konkc picrwszcgo stadi11111 wypruslllcgo i 1n1czi1tck rlrugicgo stadiu111 zgi\'.Ctowego) pozycja jak wyi.cj; ko!1c1.y11y gürnc oparlc na pr1.crlra111ion:rch, npür pu.ylo'l.011y 11a g\inq obr\'.CZJ' har-

a~sc

kowcj ulatwia przyj1,'.cic pozycji kli;ku podparkgo~ 111 pozycj\'. szluezn:i - kl~.k podpany; op\rr w rcjonic gluwy puprawia stabili1.acj\' po7.ycji; IV szl11cz1t:\ porlpany jcrlnon\11.; opür na g\r111cj cz1·sci lt1\owia poprawi:r wyprosl g!owy, tulo-

pozycj~

kl~k

wia i przcjscic do pozycji stoj:1ecj; V i VI pozycjc s1,tucznc - pozycjc kucznc; w1,11wc11iwüe

pozycj~

mi~~Stü lulov:ia~

VII pll't.yej~ S7.tuc1.1i:\ - klr;k jcrl1101107.11y; VIII s1.tun11:1 - p(ilpt7.ysiarl 1. przcjscicm rlo slania; op(ir przylo·i.ony 11a barkach i görncj

»·•·•·

.. CZ\'.SCl

lulo-

wia. Yojla kilkakrolnic z111ic11ial 1.aslosowanic slrd w poszn.cgülnyclt pm.ycjach, eo -- zdanicm aulora pracy - jcst

* Nowotny J„ 1981.

-Krauzc M.: llrdwhilita<.ja lcr:znir:za dzicci z r:ftornbami 11klad11 nenr•mvcgo, PZWL Warszawa,

polwicnlzc11icm dynamiki ro1.woju metody. ,1,

3.4.13. Zbiorcza tabela (tab. 32) metod neurofizjologicznych Elemcnty badania

Podstawy teoretycz.oe

Geoez.a

Nazwn metody

Znac:zcnie metody

wzbud.z;mie synergii poprz.ez.

wszelk.iego typu z.a.burz.eni.a

cz~sto stosowan:i. jako

bada.'lie si!y rni~Sni i :ulcresu

wliSciwe ustav.icnie ciala (szcze~

funkcjonalne

leczenic uzupdniaja..ce

ruchomoSci

gö!nie st.::wOw obwodowych),

Roscbwita

v•yröinieuie S)11ergü wstcyiuja_cych ocena moi.liwoSd funkcjonalnych,

Brunkow

i Z.StttJJUja_cych

lata 80. XX w.

Zastosowanic

Zaloi:cnia praktycznc

Brunkow

wzmcx:nienie ;;:-oergü poprzez ruch ·su.,„·Ow bliiszych. Cwiczenia izomet..··yczne

ognisko--

Signe

proces zdrowienia prz.ebiega od

baC.anie charal1eru napii;,cia mii;,~

pov.TOt ruch6w dowolnych po-

uspr.i..,.ni.:i.nie

Bnmnström

kootroli rdzeniowej do korowej -

Sniowego i poziomu kontroli

przez aktyv,TJ.oSC od.ruchow::.,

wycb uszJ:.od.z.eniar:h mclzp!

tzw. ewolucja w od'-1:-rOceniu; w

rJch6w dowoL'lych

intensyv.na. stymul::.cj~ sensorycz-

popul:una pozosu.je

uspra"Wnianiu nalei'y po\\1ÖrzyC

na.., etapy leczcnia: wzbudza.nie

C.i.agnostycr..1::. rnetoC.y

wszelkie ct.apy rozwoju ruchowcgo

synerfii, ich opanov.·ywanie,

lata60.XX

W.

Brunnström

w

obecnie rz.::dkc stosowa.·u w oryginalnej forrnie, b::.rdzo cz~SC

uzyshnie kon:.roli, \.vykonywania

ruchüw dowolnych ·wykorzystyv;an2 gi6wric w

an::liz.:t pos:.awy cia!a, bad.an.ic

pozycje odci~iaj~ce, cieple oklady, dysfun.kcje mechaniczne

mi~foio·.vym. poprzcz nocicepryv.·-

palpaqjnc staw6w i mi~Sni dla

re;.!duk.acja posturalna, Cv.iczenia

n:lfZ.:!.du ruchu., st:my z.:ip:=I~

ny SO!'D2tomotoryczny ciek.1. ha-

sprawdzeni:a ich napit.;,cia oraz

rytrn.u mieC:.iiczno-li;,d±wiowego,

ne, obrz;ki

mowani:?.

stopnia bole.snoSci

hamowanic re:J:cji bClowych

su profilaktyki wtCmej

Temple Fay

Kolejno nasl~uj~ce po scbie

ja.\.;: w metodz.ie Phelpsa z dodat-

wykorzysta.nie posz.c1eg6lnych

historyczne, U...7t:pe!nicnie

lat.a40. XXw.

v.wrce porusun.ia sii;:: homolo-

kowym okre.5:\eniem s;;;diu.r;i

wz.orc6w ruchcv.·ych zgo
giczny, homol;::teralny. heterob.te:·

roz.woju mo:orycznego

teori~ oeuro:ozv•ojow~

Alois Brügber 1955

Brüg.gera

odruchowe sterowan.ic napi~ciem

Peter Had:e 1975

Hanke {E-technik)

-,..-~

me:ody Phelp.sa, sl'..1.nowi!.:i.

m.::.secz-

----\1---·

----··-...:....V-

Pod.. "t.awy . teorctycz.ne

Genez.a

l'iazwa mctody

ora.z j::.ko d.z.ialania z z:.tl:rc~

j kow;mie, odryglowanie

ralny

-

okrcsie osayrn dysfunkcji

pod.staw4_ roz•rnju S=l V.Todzoz:ie

Elemcnty hadanfa

-· -

wszys:ide z..:i.burz..eoi::. czyn-

napi~cia

komplcksy ruchowe; b.i.dy, nzwel

palpac:jne okrdlcnie

mii;:Sniowego, baC.a...'1ie „es1ctyki

lcczooy Sl..3tycznie

ru.:hu"

- -------- -

Zastosowanie

Zaloienia prah.1:yc.zne

wzrokowa iX:ena jaJ.:oki ruchu,

dyna.-nlczny problcm musi byC

--"!II'··--

Znaczenie mcto
noSciowe

d:-:;::..."Ill.ki, ko:npkt:wS.:i fd:cji, koorC.:ni:ji i si?y r::im., <.2.cb.owa· nia pozycji

Johnstone (splint therap)·)

z.:i.bu.-z0ne napii;:cie mi~Sniowe

sprawd.zenie moföwoS.ci ft:.r>J:cjo-

Johnstcr.e

(obecnoSC s:nergii) o;iö±ni:!

nalnych, okreS\enie ubu...4efi

betüw ?Owietrz.nych prowadz.one

iou EO. XX w.

proces zdro\l.ie:il.a

sensorycz.."'!ych. sp:-;::wC:z.cnie po-

zgo·i.':..ie z z.:i.sa6,, neuroroZ\vojow;:i._,

i;trzym:mie S?rawno5ci rucbow::j i

occn.:: si!y rnit;Sni tes:::m Lovc;12

O,&"niskuwe usz.kod.z.en.i2

!'

m0zgu

pJz.ycje civi.::;iowe

Kenny

lfä 30. XX w.

pow;öt fur..kcji poprzez

styr.m!acj~

mm: upakn.ic: rog6w oklaCy p::.rafbcwe, bv. b'.ewe i

(terapia ski1rno-

CZ)llnC:,

wib:acje

go

jeden ruch - jeden s1.;i.v..· - jed:!n

lmi~sid wykorzys:..::..ne p'::·x:ie. e!e~

Rcna:c

1Klinbna..'1..'1·Eggers b.ta SO.XX w.

rnenty me1ody B:-„mkow ni~ej

sic't-ie p0szczeg6bych czt;;5ci ci;:i.ia,

hlinkrnann-Eggcrs r.:.!ny.:h

~"DT (briti~h

Bob:Jth approach)

Beru. i Karel

v•yrazer:i. prawiC..lowego rozwojt.:

stuC.iurr. z.:i..:bowaii. motorycz.."'!yÖ,

Bo~ath

ukfadu n:::rwowego jcst mechanizm

(zr'..:..i:;.."'ly

lo'.240.XX w.

od.r>Jchu post::wy

n;:.pi~.:::ia

mii;:Sniowcgo,

char.!ktcrys1yt;a roz:woju reD.::kto-

rycznego)

dyn:i.u"'l.icz:i.e h:l..Ttowanie odn.:ch6w

z.abrzer.i::.

p=:.!olcgiczr.ych, norm.:.i.liz.:i.cj:: napi~cia

m:n.. ubtv.ia:iie wz.o:c6w

I n.ichowych Fl:!Z punk:y kkczo;i,e

m6zp

ut:u.-crozwojo~

jed.1 ::. z c:~Sciej stcsow::-

396

KIN /'.7,Y'/R/U\I' !!\

!Yfetudy ki11czytera1>eutycz11e

--------

.........

3.5. Mctody cdukacyjne

0

-~

lt:[ 1 HL L1 fJ8,.-1'~

l"JU!=j

~

.~ j ~· ~:

••••.......•..•••••.....•..•.••••.•.•..............................••.•.•...........•.••••••••.........•.•• „ •••.....•...•..••••••....•••.......•.••........•••••••.••..

OUN

vfü

:~.

-

C:u'ra;, 1~;c~·,vl1tn~

"'

1~1

h lH1

/

~ .....

--·------

.

..

uraz wt6rny

...

j)

i

1

0.•N~U

;:-;i

;J"u

397

b6Iz" . ' ,mmna zak1· ..

clm zm · ' ,

csu ru-

~

1any tlra11l

.

'"

"""

\ '

8

~

6

'.~

nicstabilnosc funkc,inn ''' ""

'M' : 1

tJll!l!ii !li !ilLHU i1

=ri -6'

:S:

~o.8?i -~r. -:n ·~... ·~~o.o.-tl ~: ~ ·~8.o„n ~ ·E~

..'.l

E

E

§

f;

N

.,,....,

'ö'

<'l

...

,

::if!~:.1~]:i „~"'~5'.i~P.

..... "'

3

~ ~

„ ~

if ~

~ c

n li ~

1

0

1'

:l=ci

~~ '9i-

9i -

t1 w

~

~ ~ p.; 71 .g

:

m

mm

m...... „.

Rys historyczny i podstawy tcorctycznc

:t 0

(:•

·~u ~ü

Mclocla przcclslawiona pocl konicc lat 80. XX w. przcz Jean Ayrcs bazujc na zalozcniu, zc nicktörc zaburzcnia psychospoleczncgo funkcjonowania czlowicka spowoclowanc Si\ mikrouszkoclzcniami OSrodkÖW WChodz<\cych W sklaci CZQsci intcgracyjncj uklaclu ncrwowcgo*. Aulorka uznal:a wic;c, zc sposröcl trzcch funkcjonalnic r6znych czysci OUN:

!'.!~

;e'P,

(.'.)~~-5ci~ci

.E~

..C

mm

3.5.l. Mctoda Ayres (integracji sensorycznej)

-g ~ ~-:t:8 R-~~~J ~·~.l::: ~'°~:~~~?. ~ r;'

~

m:·::~·:··m

Hyc. 170. Scllcmatycznc przcclstawicnie rejonu oclclzia!ywania mctod ccl11kacyjnycll

nn c

·§

L

mnicjsza kontrola ncrwowo-mi1:sniowa

]

~

~

>

inforrnacyjncj - tworzoncj przcz neurony przcwoclz<\CC inforrnacjc closroclkowo; intcgracyjncj - zbuclowancj z ncuronöw posrcclniczqcych; ruchowcj - w kt6rcj skbcl wchoclz<\ ncurony przcsyl:ajqcc boclicc oclsroclkowo;

~

''' Ayrcs J.: Sl'nsory i11tegmtio11 and the child. Wl'S, Los Angeles, 1989.

[ I'

398

J
\

1

uszkodzcniom ulcgaj'\ najczc;scicj ncurony posrcdniczc\cc. Ich zaclanicm jcst przyjmowanic, rozpoznawanie, scgrcgowanic, elirninacja zbc;dnych impuls6w plynqcych z rcccptor6w przcz drogi closroclkowe, por6wnywanic ich z zakodowanymi wzorcami ruchöw i poslaw oraz przygotowanic adekwatncj oclpowicclzi przcsyhmcj drogarni oclsroclkowymi clo cfektoröw. Mozna zalcrn stwicrclzic\ ic glöwnyrn zaclanicm ncuronöw posrcclnicz,\cycl1 jcsl intcgracja sensoryczna, czyli wzajcmnc lqczcnic zc sobq inforrnacji plynqcych zc sroclowiska. Dziccko, w mian; rozwoju czynnosci zmyslowych, zclobywa umiejc;tnosci pozwalajqcc na rozpoczc;cic nauki szkolnej i nalczny rozwöj spolcczny. W warunkach prawicllowych funkcJonowanie tcgo mcchanizrnu przcbicga bez zahurzci1. Natomiast w przypaclk:ach nawct minimalncgo uszkodzcnia czc,~sci scalaj,\ccj uzy~k:ana rcakcja bc;clzic ni~prawicllowa (ryc. 171 ).

Metody ki11ezyter11p~11_f)"--'-C-_"1_1c_· ___________ Hod:i.cc

Poziomy

399 inlc~nu:ji

II

Ill

ssanic, dotykowc

jcd1cnic,

don1i11acja jcdnL'j

wid m;11ki z dzicckicm napi~cic

pu.cdsionkowc i

mittSniowc,

reakcjc nastawc1.c

i n'nvuowa:i.nc,

pniprim::cptywnc

dzialanic antygrnwitacyjuc, ruchy nc:t.u

k111mly11:tt'.i•1 pracy

po:;lugiwa11ic sitt

p1Jlkuli,

1110\Vi\,

duminacja jcdncj

konrdynacja wzro-

strony ciub1,

kowo-1uchown,

sa11mkm1tn1la,

pti11mwa pcrce11cji

konccntrncj11,

Mrnn ci:llu, a11tycypacja 11H11ti-

ryc•.na, ~tal1ilnoSC c111ocjo-

wzrnk11wcj,

my{;\cnic nh:arnk-

cclowa aktywnoSC,

cyjne,

1whw, ,,11iala

t·zudc wla:mcgo

. ll . ~; praw1c owa mtcgrac_ia

~

IV

sluchowc

t:iala

n10!01yka",

ohraz :rnmcgo

sidiic

moi.liwoSC t!oslusowanin spo!ccznt:go,

c1.yt:uiic,

w1.rokowt•

pisanic, nauka szkolua

1 rok iycia

2 rok zycia

3 rok zycia

Ryc. 172. Schernat rozwoju inteoracji sensoryczncj wg Ayrcs (za M. Malyja).

nicprawidlowa intcgracja

w przcstrzeni, problcmy z czytanicm, niczdarnosc, prohlcmy z pisanicrn, rozchwianic cmocjonalnc, zaburzcnia koncc11lracji, zaburzcnia mowy); obscrwacji klinicznych (obccnosc tonicznych odruchöw postawy, wystc;powanic wspölruch6w, obniionc napic;cic mi~:sniowc, zaburzcnia koorclynacji wzrokowo-ruchowej, zaburzcnia obrazu sarncgo sicbic); poluclniowokalifornij.-;kicgo tcstu intcgracji scnsomotoryczncj (SCSIT)*.

Ryc. 171. Prawidlowy oraz nicprawidtowy przcbieg inlormacji w OUN wedtug Ayres.

Autorka wyr6znila cztcry poziomy rozwoju ccntralncj czc;sci OUN* (ryc. 172).

Sklacla sie; on z cztcrcch cz<;.~ci, za pumoq k:törych osoba baclajqca mozc okrdliC:::

Badanie

I. Og6Ine moiliwosci intcgracyjne

Zclanicm autorki metocly poziom clojrzalosci czc;sci scal,~jc\ccj uldaclu ncrwowcgo okrcslic:mozna za pomoc<1:

zdolnosc naslaclowania ruchöw; „pokonanic" linii sroclkowej ciala; koorclynacja obu stron ciala; rozröz.nianic lcwcj i prawcj strony ciala

wywiaclu z roclzicami i nauczyciclami (najcz<,~stszc objawy: naclmicrna lub zmnicjszona aktywnosc ruchowa, problcmy z liczcnicm, brak oricntacji

* J\yres J., 'Tiddcs C.S.: lliper rl',\'fHJllsivility to tmu:h a11d vcsti/Jular syslcm stim11li as a pn•dicatur t~/posilivl' n·sponsc IO St'llS0/) 1 i11tcgratio11 proccdures l '!80, 34, 373-38 l.

/;y

autistic childn·n. /\mcricnn Journal or Occupational Therapy.

*

tvtatyja tvt, Domagabka tvJ.: /'od.w11H'Y ll.\pnrn·11in11in 11ew·oro:1w~jnwego H't'tllug /J. i f...'. llnht11h/J1v. SLAtvL, Katowicc, l '!97.

KINI'.ZYT!;;N1\PIA

400

(wc wszystkich pr6bach baclany ma ocltworzyc postawy przyjrnowanc przcz baclaj;1ccgo lub wykonywane przez nicgo ruchy. Occnie podlcga szybkosc, poprawnosc, umicjc;tnosc sarnodziclncj korekcji blc;clu).

II. Sprawno.Sc ckstcrorcccptor(nv pr6ba przeclramion i n,:ki; prüba palcüw (lcsly wykonywanc bez kontroli wzrokowcj - osoba baclana rna za zadanic cloklad11ie zlokalizowac rniejscc dotyku lub odtworzyc ksztatly „rysowanc" na swojL'.j sk6rze przez cgzaminatora).

Tcrapia Usprawnianic clzicci z zaburzcniami funkcji intcgracyjnej OUN jest rclatywnc prostc pocl warunkicm cloldaclncgo i prawicllowcgo postawienia cliagnozy* (tab. 33). Tahcla 33. Ohjawy zwi~kszoncj i zmnicjszoncj wrazliwosci poszczcgölnych uklaclöw rcccpcyjnych wcdlug Ayrcs

III. Sprawnosc proprioccptoröw pröba oclwzorowania ocllcglosci (test wykonywany bez konlroli wzrokowcj - zadaniem badancgo jcst odwzo1 rowanic odlcglosci pomic,~clzy punklami n~i planszy, po uprzcclnim bicrnym wykonaniu tego samcgo ruchu).

IV. Sprawnosc uldadu przcdsionkowcgo stanic jcclnon6z z kontrol<\ wzrokow<\; stanic jcdnonöz bez kontroli wzrokowcj (occniany jcsl czas utrzymania r6wnowagi w obu lcslach, ko11czyny g6rnc pacjcnta s<\ skrzyzowanc na klatcc picrsiowej). Nale:l,y nadmienic, ze sposöb przcprowaclzenia kazclcgo testu jest cloldaclnie ustalony, eo pozwala na kontrolc; cfektöw Lcrapeutycznych (ryc . .173).

f\yc. 173. Przykladowc pozycje dcmonstrowanc przcz tcrapeutc do odwzorowania przcz lJadancgo w czasie pr6by naslaclowania ruch6w autorstwa f\yrcs.

401

1\1c1ody ki11e:y1erapc111yc:11e

zwic;kszona wrazliwosc

_ 1

: L

Uklad dotvkowy

Uklad uroprioccutvwnv

obronnosc dotykowa, brak konccntracji, nadpobudliwosc ruchowa, nicchc;c do mycia ciala, dziccko nie lubi zabaw z plastclirnt, glin•t, piaskicm, nie tolcrujc szorstkich ubraii

. nie odnolowano

1

nicprawidlowc poslrzcganic wlasnego ciala, dziecko cz<;slo nnicjszona zderza sit; z rliznymi przcdvra7.liwosc miotami, poklcpuje sie; po l warzy, ma prohlcmy z samodziclnym uhicraniem

zaburzcnic rozkh1du napi<;cia mi<;sniov/cgo, niezdarnosc, zahurzcnia duzej i malcj moloryki, zadania wykonywane zc zwi<;kszon•t konlroh1 wzrokowrt, duza ilosc ruchbw mimowoln)'ch

Uklad przcdsionkowy W7.tnozonc napi<;cic mi<;sniowe, slabc reakcjc rliwnowaznc, stanic na szerokicj podstawic, unikanic ruchtiw skrc;tnych, wystc;powanie objaw6w wegclatywnych podczas ich W)'konania slaba koordynacja slron ciala, nicprawidlowc rcakcjc rbwnowa:i.ne, zaburzcnia czylania i pisania, ruchy nagle i szybkic, huslanic, skakanic, bicganic w klilko, krc;cenie glowrt

Terapia polegac bc;clzic na clostarczaniu clo OUN okrdlonej ilosci \ylasciwych boclzc6w tak, aby clziccko samoclziclnie kszlaltowalo wynikajqce z nich poprawne rcakcje. Waznc jcst przy tym, aby ustalic, kt6ry z przcclslawionych uprzednio poziom6w intcgracyjnych prczentujc pacjcnl. Nicprawicllowc wyksztalccnic II poziomu intcgracji wymaga norrnal.izowania napiycia rni<;sniowcgo, ksztaHowania rcakcji nastawczych, röwnowaznych i obronnych. Nastypnc w kolcjnosci zaclania (integraeja III poziomu) t.o wprowadzenie cwiczc11 przekraczania linii sroclkowcj ciala, rozr6zniania jcgo stron i okrcslania schcmatu cia!a, W osiqganiu poziomu IV nalczy ksztaltowac koorclynacj<; oko-rc;ka oraz lrcnowac rozpoznawanie kszlaltöw, przcstrzcni i oclleglosci**. W metoclzie wykorzystuje sie; röinoroclnc pomoce terapeutyczne: hustawki, hamaki, „suche baseny", w6zki, pochylnie, wiszqce clrabinki sznurowe, itp.

1 ••

**

Ayrcs J.: Sensory i11tegmtiu11 allll thc child. \Vl'S, Los Angeles, 1989. tv1alyja IVL: Pcrccpcj<1 J>ropriocepty11'11r1 a d1;/~kty moloryc:nc 11· mtl::gmvym J>ora::e11i11 d:.iecifcy. Fizjoterapia, 19%. 4, 6-9.

r

·1

<}'

KJNEZYTERAPI/\

402

3.5.2. Mctoda Carr i Shcphcrd (nwtor releorning progrmnme) Rys Iiistoryczny i podstawy tcorctycznc Australijskie fizjoterapeutki: .Janet Carr i Roberta Shepherd przedstawily w polowie lat 80. XX w. noW<\ metody usprawniania pacjentöw z ogniskowym uszkodzcniem rn6zgu*. Autorki uznaly ten problem terapcutyczny za jeden z najwaz.niejszych wc wspölczesnej rchabilitacji. Ich zdanicrn znaczna liczba metocl kinezytcrapeutycznych slosowana w powyzszych przypadkach jest potwierdzcnicm Lcj tezy. Jeclnakzc w przcciwicl'lstwic clo wiclu innych sposob6w lcczenia ruchcm, opanowanic zasacl przeclstawionej przez nich metocly „powtörncgo nauczania ruchu" nie wymaga dodatkowego szkolenia poclyplomowego. Pizjolerapeuta, kt6ry w czasie stucli6w czy nauki zawoclu w szkole pomaturalncj opanowal przekazywan'l mu wieclzc;, nie musi juz uczestniczyc w zaclnych specjalnych kursach czy szkolenia~)1. Jego zaclanil'.m jesl jeclynic ci<\gle praktyczne closkonalcnie swego warsztall.l\Oraz analiza literatury fachowcj. Zasaclniczyrn cclcm rnctocly Carr i Shcph~rcl jcsl ubtwicnie osobic nicpdnosprawnej jak najwczesniejszego samoclzielnego wykonywania czynnosci clnia coclzicnncgo. Zclanicm aulorcl< mctocly ogniskowe uszkoclzcnic m6zgu znmiejsza aktywnosc jeclnostck motorycznych, eo objawia sic; oslabicnicm lub poraz.cnicm micesni na obwoclzic. Taka sytuacja powoduje z czascrn wtörnc zrniany mic;sniowe. Wecllug Carr i Shephercl to wlasnie jest zasadniczc\ przyczyn<\ licznych nicpowoclzc11 procesu tcrapeutyczncgo. Dlalego tcz uwa:lajl\, zc jak najwczesniejsze wprowadzcnic cwiczc11 kinezytcrapcutycznych jcst dla osoby usprawniancj barclzo korzyslnc i znacz<\CO poprawia rokowania. Zclanicm autorck proces uczcnia czynnosci ruchowcj przcbicga w naslc;puj<1cych elapach: analiza zadania ruchowcgo (baclanic); pröbne wyk.'onanic calcgo wzorca ruchowego; cwiczcnic nieprawidlowych sklaclowych; l'lczenie poszczeg{)lnych clemcntöw w calosc funkcjonalrn\; zas\osowanie w zyciu coclzicnnym**.

Badanic W mctodzic Carr i Shcphcrcl clla szybkicj i przyclalncj klinicznic occny stanu pacjcnta sprawclza si<; jcgo moz.liwosci runkcjonalnc poclczas: przcjscia z lczeniü tylcm clo lczcnia bokiern; zmiany pozycji z lczcnia bokicm clo siaclu; przcjscia clo pozycji stoj<\ccj;

403

!vletody ki11ezyrera1,rntyc:ne

chodu; globalnych czynnosci kol'lczyny görncj z uwzglr;dnicniem funkcji chwytncj palcöw. Wccllug tw(H-czyil melocly prawidlowo wyszkolony lcrapcuta posiacla wystarczaj<\Cc\ wicclzr; z zakrcsu anatornii, biomechaniki i kinczjologii, aby zanalizowac ka:i,dq czynnosc rnchowl\. Osoba baclajc\ca, poprzez obscrwacjc; jakosci ruchu i jego lcmpa oraz funkcji poszczcgölnych micesni, rnoze z latwosci<\ podzielic ruch na prostsze skladowe, okrcslic, kl6ra z nich nie rnoz.e byc wykonana prawidlowo oraz - juz w trakcic cwiczd1 - wycliminowac przyczy1w tcgo zaburzcnia. Dodalkovio poclczas baclania tcrapcuta okrcsla aktualny poziorn napic;cia rnic,:sniowcgo, chociaz - zdanicm aulorck melocly - clcrncnt lcn zalcznic od slanu psychiczncgo pacjenta, charaktcru cwiczenia, pory dnia czy nawct \cmpcratury otoczcnia ccchujc sie.: bardzo du:i.q zmicnnoscic\*.

Tcrapia .Tcclnym z waznicjszych zacla(1 ml'.tody jcst normalizacja napic;cia mic,:sniowego. Odpowiednil'. pozycjc hamujc\CC slosuje sie,: juz w okresic intcnsywrKj opicki mcdyczncj. Uznac wicec mozna, ze czc,:sc zaloz,c11 praktycznych jcsl zgodna z przcclslawionyrni przez tkrlc,: i Karola ßobalh. Jeclnak autorki rnetody „powtörnego nauczania nrchu" uwa;-.ajl\, z.c wzrnozona rcakcja mic;sni na rozci~\ganic b~'.clzic wyra7.nie mnicjsza, gcly pacjcnl jak najwczcsniej rozpocznic cwiczcnia czynnosci dnia codzicnnego. W rnetodzic Carr i Shcphcrcl kluczowym zadanicm tcrapcuty jest zapcwnicnie pacjcntowi najlcpszych mo:i.liwych warunköw clo nauki ruchu. Osoba prowaclz
.,, Carr J„ Shcphcnl R.: Physiothemt'Y in di.wrdas of thc /!min. London, William l lci11cma1m Mcdical ßooks,

**

1980.

Cart· J„ Shcphcnl R.: J\ motor relcarning programnwfor stroke. London, \Villiam Heini.:.mann Medical Books, 1978.

"' Dcan c„ rvlackt:y F.: 1Hotor llSSeS.\'lllC/l/ ,\'('([fl' SCOl'l'S tl.\' (J i\ustralian Juurnal ur Physiothcrapy, 1992, 38/1, 31--·35.

/JlC(l.\'llrt'

tirelw/Jilitation Ol/(COlllt:follm\'ing stroke.

KIN l::ZY1EN.ill' !/\

404

3.5.3. Mctpda Dcavcr'a Rys historyczny i podstawy _tcorctycznc George Deaver, jeden ze wspölzaloi.ycieli (razcm z T. Fay, W. Phelpscrn, E. Carlsonem, ß. Crothers) /\rneryka11skiej J\kaclcrnii Mözgowego Porazenia Dzicci<;ccgo, oprncowal na przdomic lat 1 10. i 50. XX w. whlsIE\ mclodc; usprawniania clzicci z n'>i.nego roclzaju clysfunkcja111i (111.p.clz., miopalic, ncuropalic)*. Gl6wnym zalozeniem leorelycznym wykorzystywany111 przcz lcgo amcrykaI1skicgo lckarza bylo maksymalne wykorzystanic i closk:onalcnic istnicj;icych LI chorych mozliwosci praktycznych. Badanic Niczb\~clnq podslaw<\ clo rozpoczc;cia wlasciwcgo lcczcnia jcst occna pozio111u rozwoju psychoruchowcgo. Najwa:Znicjs71c - z punktu wiclzenia oprücowancj przcz Deavcra rnctocly „czynnosci coclzf'~nncgo i.ycia" - bylo okr<::Slenic, jakic czynnosci chory potrafi wykonac sarnodzidnic. Occnie podlcgala:

sprawnosc narzqdu mowy i sluchu; umicj\~tnosc wykorzystania w samoobsludzc k011czyn görnych; zclolnosc do samodziclncgo, clwunozncgo przemicszczania (w tym poruszania sie; po schoclach); aktywnosc w pozycji lci.<\cej oraz cwentualnc wykorzystanic w6zka imvaliclzkiego; dbalosc o wyglqcl zcwnc;trzny. Opanowanic w maksyrnalnym mozliwym stopniu kazclcj z powyzszych uniicjt;:lnosci jcst - zdanicm autora mctody - niczb9clnc clla osi<1g11i9cia naczelncgo cclu terapii: uzyskania calkowitcj lub --jcsli jest lo niemozliwc - czc.~scio­ wcj niczalcznosci, glöwnic zawoclowcj. Autor opracowal tcz, slosowrnic\ clo clzis, osmiostopniow<\ skal\~ occniaj<\Cc\ mozliwosci ruchowc os6b z chorobami ncrwowo-rnic;sniowymi: okrcs 1 - pdna samodzielnosc ruchowa; okrcs 2 - cz9sciowc ograniczcnie mozliwosci pionizacyjnych oraz lokomocyjnych (utrudnionc poruszanic si\~ po schodach); okrcs 3 - dalszc ograniczcnic aklywnosci z.yciowcj (przcjscie clo pozycji sloj;iccj jcdyFiic z pomoq osoby clrugicj); okres 4 - minimalnc moz.liwosci lokomocyjnc w pozycji stoj;1cej (wykorzystanic aparat6w ortopcclycznych); okres S - samodziclnc utrzymywanic pozycji sicclzqccj (poruszanie si9 na w6zku inwalidzkim), podstawowa sarnoobsluga w tcj pozycji;

* Dcavcr li.: Cert'hrai l'aisy. Metlwds of'Eva/1111/ion 111ul '/'r1'<1l111e11t. lnslilulc fur Rd1abilitatiu11 Mcdicinc, 1952.

Rchabililalion Monogrnph IX. New York,

M c/ody kinczylcrapeulycwc

405

okrcs 6 - utrata samoclziclnosci (wymagana znaczna pornoc opickuna); okrcs 7 - truclnosc'.~ w samoclziclnym poruszaniu sie;: na w6zku inwaliclzkim, utrzymanic pozycji sieclz
Tcrnpia Ustalcnic stopnia opanowania poszczcg6lnych czynnosci okrcsla r6wnoczcsnic spos6b usprawniania. Na przyklacl: samoclzielny ch6cl zalezy gl6wnic ocl sily i sprawnosci mic;:sni lokomocyjnych (m.in,: poslaclkowego wiclkicgo, k.ulszowo-golcniowych, czworoglowego ucla, clolncj czc;sci tulowia i podudzia), aktualncgo zakrcsu ruchomosci ko11czyn clolnych i tulowia oraz ocl slopnia rozwoju uncrwicnia rcciprokalnego i zwi
** Schcr1.cr A.: Early Diagnosis 1111d Thcmpy in Ccrcbra/ !'11/sy. 'Marccl Dckkcr, INC, New York, ßascl, 1990. *** Bckicr K.: lli.\'I01)1c::ny pr:.l•glr1d mctod uspnrn·niania dzice'i z m
KINEZYTEN!lPI!\

408

tempo rozwoju poszczcgölnych funkcji; roclzaj profionowancj tcrapii; cfckty usprawniania.

odruchowy

Gruch .

Sluch

Czncic

odruch

mlmch Babit'lskicgo

,,pr1.cstracl1u'' zrcn1czny --- - - -

pcrccpcyjny I/ rozpozna:v•mic konlurow

znaczcniowy

1

dostrzcganic szczcg610w

rcakcja na

rozpuz11awanic ---

Ruch

1

znaczcnia d:h\jskbw _._._.,

Mowa

dotykowc

p1acz i krzyk jako rcakcj:1 na

pcl~anic l1clcrnlatcralnc

II wra:i:cnia

Czynnosc cl~~y_t1i:1__ _

rnch kkg i kkd 1 placz i krzyk mlruch bez porn.szania okoloporodowy cl~~~tama ___ tulowtE_!l__, __ - - - - - - - - - ---Zlowolnc

poczucic w1asncgo ciala

dZwi~ki

1.agnri.ajtlCC

1

zagroZcn1c

.

·--·

lworz~111~

raczkowai1ic \hctcrol.atcralnc

d:i.wittküw

chöd i bicganic

opanowanic 2000 sl
uwalni:mic

przcdmiotc>w __

__, 2_!S.!~.! . chwyt

„malpi"

znaczcniowych \ 'ch6d 1. wykorzystanicm kkg l d\~a stowa 1 jcdnostronna picrwotncgo occna gl<;_bi rozumicnic doznania 1uzywanc opozycja obn1zu dwbch sll,w ru1.umowania tr6jwy111iarowc tlla utrzymania -----···---11 1-.-.---.-';----I-- ----11-- rtSwm>w111•i spontanicznic kciuka 101.Ulllll.!HIC 10-·-------J::J~--------1 r6Znicownnic ch6d bez wykojcdnoczcs11a 25 sl6w i rozrbZnianic Opi.IBl>WaJliC wczcsncgo prostych. nicrzystania kkg opozycja dwuwyradutykicm 10-25 sli1w rozumowania jcdnako-wych dla ulr1.ynrnni11 kciukOw obu zowych pohtprzcdmiotöw i par st6w symholi röwnowaßi kkg czd1 lh":.

poslugiwanic pros(cgo

rozumowania

hll!ntytikncjn symboli i litcr

m1.umic11ic 2000 sliiw i prustych zdal1

rozpoznawanic przcdmiotüw dolykicm

11------1------1

1

z1oZoncgo roz.umowania

czytanic si6w, rozrbZnicnic

dominujitccgo oka

rozumicnic . pclncgo slownictwa i calych zdai1

hctcrolatcrnlnc

11idcntylikacja przcd111it)lÜw dotykicm

---1 sprawnc posht-

giwanic sit<. dominujitctl kg

krOtkich zdai1 opanowanic pclncgn slownictwa i prawi-

dlowcj strnktu-

sil( obicma kkg z przcwagi\ domi-

1 1 ~~LCEJ_l
rv zdml

Tcrapia Celcm cwicze11 przedstawionych przcz Domana jcst:

* Duman G.: Jak fH>Sf('fHJH'
szkolcnia w domu - rodzicc lub opickunowic clziccka nawi<\zuj<\ konlakt z instytutern. Po otrzymaniu ocipowicdnid1 podn,:czniköw i czasopisrn clokonuj:1 sarnodziclncj diagnozy i ukhtclaj<\ program lcczcnia stosowany przez nich w okrcsie 12 micsir,'.cy; eo robic z dzicckicm z porazcnicm mözgowym? - po roku roclzice ponownic spolykaj<\ z lcrapcutami. Pracownicy instylutu occniajq slan malcgo pacjenla. Gcly w picrwszym okrcsie tcrapia prowadzona byla prawicllowo, rozpoczyna sir;: etap drugi. \V innym przypadku ctap picrwszy nalczy powtörzyc. Elap drugi polcga na pic,Tiodniowyrn szkolcniu opiekunöw (bez udziatu dziecka). ßarclzo intcnsywny prngrarn nauki clostarcza dokbdnych informacji o dysfunkcji i sposobach osi<1ga11ia poszczegölnych cclöw lcrapcutycznych. Po powrocie clo rniejsca zamicszkania opickunowic ustalaj<\ nowy, barclzicj intcnsywny program terapcutyczny; konsultacyjny - polcga 011 nie tylko na takim prowadzcniu C::wiczc11, aby zapcwniC:: rnaksymalny rozwöj intclcktualny oraz fizyczny i spo!cczny dziecka, alc i na poglc,~bianiu wiedzy przcz opickunöw. Po zclaniu specjalncgo cgzal!linu opickunowie uzyskuj<\ specjalny ccrtyf"ikat. Od tcgo momcntu dziccko zoslajc przyj~:tc clo instytutu i otrzyrnuje wlasncgo spccjalisll;, naclzorujqccgo lcrapi\'.. W okrcsic tym tnapcuta spotyka sie,: z chorym i jego rodzirn\ co 6-9 micsit;cy i rnoclyfikujc stosowanc cwiczenia; intcnsywncgo lcczenia - stanowi on swcgo rodzaju ctap ko1icowy lerapii. Dopicro pokonanic poprzednich ctapöw oraz spclnicnie szcregu warunköw dodatkowych umo7.liwia zorganizowanie w ciqgu 25 micsic,~cy 6 pir;cioclniowych wizyt konsultacyjnych. Poclstawc; u.'>prawniania mctodq Dornana stanowii\ zasady:

podnoszcnic poziornu sprawnosci fizycznej do normy Lypowej clla clanej grupy wiekowej lub powyiej; poclnoszenie poziomu sprawnosci intelektualncj clo normy typowej dla clanej grupy wickowej lub powyzcj; przystosowanie pacjcnla clo samodzielncgo funkcjonowania w spolcczc11stwic. Poclstawq tcrapii jest sarnoclziclna praca roclzic6w i opiekun6w clziecka, koorclynowana i kicrowana przez spccjalist6w zalruclnionych w Instytucic Osi11gnir;c Luclzkich Mozliwosci. Przeprowaclzanic cwicze11 w domu ma zdanicrn

litacji, 1994, VII/!, 12-14.

409

autora mctody - umo,i,Iiwic bardzicj intcnsywne prowadzcnic proccsu lernpctttyczncgo, a cloclatkowo zapobicc pojawieniu sie; „choroby szpitalncj". Uspravvnianic podzielono na cztery naslc,~puj<\CC po sobic etapy:

Tabcla 35. Sposöb occny poszczcg6lnych funkcji motorycznych i scnsorycznych wcdlug Domana* ** Pt~~'~_J ___"}_zrok

/i.1 ctody ki11e:::yterapc11tyc:11c

Postc,.~py

Rchahi-

dostarczania clo OUN (cclcrn ich przcchowania) pojcclynczych inforrnacji (bitöw): b!ysk swialla, intcnsywny cl?,wit;k; clostarczone w tcn bocl7,ce nie wyrnagajq natychrniaslowcj rcakcji; wywolywania natychmiastowcj rcakcji OUN - np. wyprost koticzyny clolncj po dotykowcj stymulacji poclcszwowcj czr;sci stopy; programowania OUN poprzcz „pattcringi"*. kh cclcm jcst closlarczenic pclncj informacji o funkcji organizmu (np. wzorce oclclychania lub pclzania); closlarczania bodicöw urnozliwiajqcych rcakcjc,: wczcsniej zaprogramowancgo OUN - ulatwicnic rnch6w przcz zastosowanic: gh1dkicj powicrzchni clo pclzania, pochylni, przyboröw do nauki chodzcnia;

* Bicn1ie JH"uwat!:tJllle wzorce ruchowc.

KIN EZYTl~R1\/ 1 /J\

4i0

polepszania oloczenia OUN - zwi<,:kszenie duplywu krwi, rJoslarczcnie suhstancji odzywczych, znllliejszcnic objc;tosci plynu 1116zgowo-rclzeniowego*. W realizowaniu celöw lcczniczych przydatne s~\ licznc L:wiczenia przcdstawiune przez tw6reöw metocly. Mozna slosowac je pojedynezo; jednak clla zwi<,~kszcnia cfektu tcrapeutyczncgo najczc,:sciej h\czy sir; je w komplcksowe programy. Zaliczyc clo nich moz.na: program pocllogi; program moloryczny; program ocldcchowy; pro gram rc)wno\vagi; program oclzywiania; programy stymulujqcc wzrok, s!uch, mowc.;.

Metody ki11ezyterapcutycz11e

411

W prograrnie motorycznym stosujc sir; „pattcringi" ruchowc. Kazdcmu z poziomöw rozwoju uklaclu ncrwowcgo przyporz<\clkowana jcst pcwna forma lokomocji: przctaczanic, pclzanic homologicznc, homolatcralnc i hctcrolatcralnc, czworakowanic, itcl. Wcdlug Domana, aby clziccko nauczylo siy samoclziclnie i prawicHowo wykonywac clany ruch, najpicrw nalczy lcn wzorzcc „przctorowac". Poszczcgölnc wzorcc ruchowc wykonujc kilka (3-5) osöb. Przcmicszczaj<\ one wc w!asciwym rytmic i z oclpowicclniq szybkosci<\ g!ow9 oraz ko11czyny görnc i clolnc pacjcnta. Czynnosc la wykonywana jcst wiclokrotnic w ci<\gu clnia (5-2Q razy) po 5-15 minut za kazclym powtörzcnicm (ryc. 176). ·

„ f!'

Program pod!ogi ma na celu opanowanie ·runkcji lokomocyjnych. Podczas jcgo wykonywania clziecko sp9clza na pod!oclzc prawie cab\ clob9. Pod!ozc powinno byc g!adkic, twardc, czysle. Aby zachc;cic dziecko clo przebywania na pocllodzc, umicszcza si<; na nicj röznoroclnc zabawki i przeclmioty wzbuclzajqec zainlcrcsowanic. Dia zapewnienia prawicl!owej pozycji wyjsciowcj stosujc sie; rozrnaitc przybory (ryc. 175).

~-

~ jf1

·-"C;;:f.::<"' -_\

~J.-v':>-It.__jßf/\

?'\

~

--"f(

,

J1~

~

Ryc. 176. Spos6b biernego wykonywania wzorca pclzania wcdlug Domana.

Ryc. 175. Przybory i przym1cly wspomagaj~cc opanowanie funkcji lokomocyjnych wccllug Domana.

* Doman CL: Jak poSl<'/W\WIC z d:iec/.:icm

z usz/..:odzeniem nu)zgu. Protext, Poz11ai'1 1996. 1

W wyniku wiclolctnich baclrn1 zcspö! kicrowany przcz Domana stwicrclzil:, zc w przypadkach m.p.clz. mozc wyst<\pic zaburzcnic funkcji ocldcchowcj. W cclu poglc;bicnia i przyspicszcnia wdcchu oraz clla oczyszczcnia görnych clrög oclclcchowych zalccanc jcst tzw. „mascczkowrnüc". Pacjcntowi poclajc siy micszanirn; powiclrza zc zwic;kszonq ilosci<\ C0 2• Najczc;scicj „rnascczkowanic" trwa 60-120 sckuncl. Zabicg tcn powlarza sie; kilkanascic razy clzicnnic. W programic tym stosujc sie; röwnicz bicrnic wspomaganic ocklcchu z zastosowanicm spccjalnych tasm. Cclcm programu röwnowagi jcsl ksztallowanie i closkonalcnic rcakcji röwnowaznych. w lym cclu clziccko wielokrotnic wykonujc röznorodnc cwiczcnia: przcwroty w przöcl i w tyl, skoki, stanic na glowic, zsuwanic po pochylni, wspinanic po clrabinkach.

KINEZYTERJ\PI/\

412

flfr1ody ki11ezyterapc111ycz11e

stanu pacjcnta - zaröwno somalycznc jak i psychicznc mozliwosci pacjcnla zmicniaj;i sie; w czasic usprawniania; zawszc nalc:ly byc pr".,ygotowanyrn na zmimw tcrapii (inaczcj b~:clzic prowadzonc Jcczcnic chorcgo w okrcsic ostrym, i11aczcj zas w okrcsic poclostrym lub przcwleklyrn); typu budowy pacjcnla - cecha wlasciwie niczmicnna; wymaga jcclynic jcclnorazowcgo cloboru cwiczc11; charak.tcru zaburzenia: clysfunkcja mo:i.c dotyczyc statyki lub dynarnik.i ciala.

Program oc17,ywiania zapcwnia optymalny clob6r skladniköw pokarmowycli. Zclanicm Domana w czasic lcczcnia nalczy ograniczyc dostarczanic organizmowi clziccka wr;.glowoclan6w i tluszcz6w, plynöw oraz soli mincralnych. Kolcjnym zcstawcm cwiczci1 jcsl program pobuclzania intclcktu, wplywaj<\cy na rozw6j umyslowy dziccka. Poclstawow<\ umiejr;.tnosciq jcst opanowanic czytania. Ccl lcn osic\ga si<; w lrzech clapach: czytanic pojcclynczych slöw; czylanic p·ojcclynczych zcla11; czytanic calego tekstu.

Wecllug Klein-Vogelbach, im wic;ccj mctocl kinczytcrapcutycznych opanowal fizjotcrapcula, tym wi<,:ksze rna mozliwosci clobrania n
Dia nauki czylania wykorzystujc si<; kilka (5-10) zcstawöw plansz, na kt6rych znajduj<\ sir;. powi<\zanc· ze sob<\ slowa i obrazy. Osoba prowaclzqca cwiczenia pokazujc planszr;. i czyta slowo znajcluj<\CC sir;. na nicj. Etapy koiejnc to przcdstawianic plansz zawicraj<1cycl1 pclnc zd,foia oraz odczytywanic spccjalnic przygotowanych ksi<1zcczck*. · Wszelkic powyzszc clzialania slosowano zwyklc dla wyröwnania braköw obccnych w przypadku tiszkodzenia OUN. Jcdnak - zdaniem twörcy metocly te samc cwiczenia mozna z powodzcnicm zastosowac u clzicci rozwijaj<1cych sir;. prawidlowo, clla zwic;kszcnia ich moz,liwosci intclektualnych czy ruchowych. W tym wir;.c ujc;ciu powyzszy sposöb postc,~powania wydaje si<; byc mctoclq o charaklerzc nie tylko lcczniczym, alc i profilaktyczno-kszlahuj<1cym.

Badanic Do zaslosowania wlasciwych sposoböw Jcczniczych konieczna jesl analiza czynnosci ruchowych wykonyvvanych przcz pacjcnla. 'vV baclaniu wykorzystujc sir;. jcdynie obscrwacjc;. Aulorka nie wypracowala 7,adnych lcclmik umozliwiaj<1cych powtarzalnosc cliagnozy, uznaj<\C je za nicpotrzcbnc. Occnic podlcgaj:1:

statyka ciata: - okrc,~lcnic wzorca postawy; - okrc.~lcnic sposobu ulrzymywania röwnowagi; dynamika ciata: ck.onomia i plynnosc ruchöw, tzw. dystans ruchu; zakrcsy ruchomosci; praca rni9sni; obecnosc wspölruchöw; mobilnos('. i stabilnosc poszczcgölnych cz<;~sci cia!a; chöcl; cloldadnosc ruchöw naprzcmicnnych.

3.5.5. Metoda Klein-Vogelbach (FIJL - Funktionelle Bewegungs/ehre) Rys historyczny i poclstawy tcoretycznc Twörczyni mctocly ,_ Susanc K lcin-Vogclbach - dyplomowana chorcografka i wiclolclnia instruktork.a fizjotcrapii w Szwajcarii, uznala, z.c ruch tylko wtccly mozna nazwac prawicllowym, gdy zachoclzi w osi fizjologiczncj stawu. W kazclcj inncj sytuacji u pacjcnta wyslc;pujc clcficyl dynamiczny, nazwany przez n i:1 „schorzcnicm ruchowym". Dla rozwi;izania clancgo cleficytu ruchowego nalezy wybicrac najwlasciwszc cwiczcnia lcrapculycznc, tzw. „normy". Zclanicrn autorki, clobrzc wyszkolony tcrapcuta zawszc potrari dobrac oclpowieclnic cwiczenic lub tc:l zmoclyfikowac je tak, aby stalo sie; przydatnc w proccsic lcczcnia. Wynika z tcgo gl6wna zasacla mctocly: aclaptowania cwiczc11 w zaleinosci .ocl stanu pacjcnta**. Dobör cwiczc11 zalc:ly ocl:

* Dom an G.: 1!1~11' to lt!twh your hahy to rl'at!? Thc ßctlcr Baby Press, Philadelphia,

**

413

l '>79.

Na przyktad: u chorcgo z\vyst~~pujqcym zah11rzc11icm fazy podporowcj chodu, spowodowanym zmnicjszcnicm moZliwoSci stahilizacyjnych s1awu hiodrowcgo, nie powinno sit; zmicniaC wzorca chodu, d10Cby przcz dodanic pomocy ortopcdycznych, alc nalc:i.y wprowadzaC s1a1ycz11c Cwiczcnia stahilizacyjnc wykonywanc w izolowanyclt pozycjach wyjSciowych.

Po ustalcniu stanu pacjcnta okrcslany jcst cel tcrapii . .Jcsli schorzcnic ruchowc rna charaktcr oclwracalny, celcm br;.clzie powröt clo stanu prawicllowcgo; jc,~li zas prohlem jcsl nicoclwracalny, zaclanicm slawianym przcd pacjcnlcm jcst uzysk:anic mo?Jiwic maksyrnalnej poprawy slanu funkcjonalnego**.

Tcrapia W warunkach prawicllowych kazcla osoba Clzir;.ki stymulacji zcwn9lrzncj uczy si<; polrzcbnych wzorcöw ruchowych (sposoböw przcmicszczania siQ, wykorzystywania k011czyn görnych w czynnosciach chwytnych, artykulacji =t<

*"'

Klein-Vogelbach S.: Fu11J.:tio11cllf' Ue1t'L',~1111gsleltre. t.l: Rclwhilitations und Prih'L•nthm. Springer Verlag, Bcr-

lin, 1990. Klcin-Vogclbach.S.: Thcra/h'fllic Exercises in Fttnctionol Ki11c1irs. Springer Verlag, Ikrlin, l Icidelhcrg 1986.

414

KINEZY'/RRl\Pl!\

!vf etoc(y ki11ezyterape111ycz11e

415

'll

swych mysli). Wiclokrolnc powlarzanic czynnosci pozwala na ich automatyzacjc;, eo - wcdlug autorki - ko11czy proccs nauki. Jcclnak jakickolwick zaburzcnia pc;tli: srodowisko - czlowick - CZ}'I1110SC ruchowa nicuchronnic wywoluj;1 zmianc; wzordiw ruchowych i uaktywniaj<\ mechanizm unikania czynnosci sprawiaj,\cych trudnosc, eo pogh,'.bia clysfunkcjc,'.. w rozwi<1zaniu powyzszego problcmu pom6c 111aj<1 cwiczcnia zalccane przcz Klein-Vogelbach. Zdefiniowac je mozna jako szczegölowo zaplanowane i kierowanc sckwcncjc ruchowc, wykonywanc w celu wyröz.nicnia i wyizolowania zaburzc11 funkcjonalnych pacjenta. Cwiczenia powyzszc wykonujc sie; tak, aby omijac mechanizmy kompe11sujc\CC. Czc;slc powtarzanie cwiczc11 ulatwia kontrolc; zwrotn,\, przyspiesza wykonanie ruchu, poprawia pracc; OUN. Jcdnak, aby slosowanc cwiczenia okazaly sie; skutccznc, nak;',y: wykonywac je z wiclk<\ prccyzj;i; powtarzac: w cclu ich opanuwania i autom;~'tyzacji; intensywnie motywowac pacjcnla - cwicze'nia rzaclko s;1 wykonywane spontanicznie; stalc konlrolowac poprawnos(: cwiczcnia (czc;sta aulokorckcja). Wcdlug autorki meloc!y, pocz;1tkowo cwiczcnia lerapcutycznc mogq sprawiac cwicz;1cemu pcwn<\ trudnos(:, jednak zawsze nalc2.y je wykonywac tak cloklaclnie, jak tylko jcsl 10 rnozliwe. Nicprawicllowe bwl7, tcz nicclbalc, szybkic przcprowadzanie cwiczc!l jest nie tylko bczu),ytecznc, ale czascm mozc okazac sie; szkoclliwe. Wi~~kszosc procedur terapcutycznych 11107,na sklasyf'ikowac jako cwiczcnia: oricntacji ciala w przcstrzcni; wykorzystuj;1ce opör; z111ic11iaj,\cc uklad oclnicsicnia ciala w stosunku do sily cic,~zkosci; ksztaltujqce umiejc;Lnosc czynnego stabilizowania oclpowicdnich segmentöw ciala; ksztaltujc\ce umiejc;tnosc odeinkowego uruchamiania pewnych scgmenlöw ciala wzgh;dcm innych - czynnic ustabilizowanych; tcchnik rc,~cznych na Lkankach; mobilizacyjne z wykorzystaniern, tzw. dlugich i krötkich clzwigni.

Ryc. 177. Wybrane cwiczcnia przedstawionc przez l
3.5.6. Metoda Pcto (conductive education, kierowane nauczanie) Rys historyczny i podstawy tcorctycznc Twörc<1 metody byl wr;gierski lckarz ncurolog, l'ilozor, pedagog, pocta, redaktor czasopisrna naukowcgo, lworca form lcalralnych oraz specjalisla fizjoterapii - Andreas Petö. W 1947 r. utworzyl cm w Buclapeszcie lnstytut Osöb Niesprnwnych Ruchowo. Zclaniem twörcy systcmu, usprawnianie ruchowc clzieci z porazeniern mözgowym nalczy zawsze hiczyc z intcnsywnym odclzialywanicm psychopedagogicznym i opanowanicm wiadomosci szkolnych. Pctö za najwaznicjszy cel terapii uznal poprawc; stanu funkcjonalncgo i osüignir;cie przez swoich pacjentöw pclncj samodzielnosci rozumianej jako zclolnosc clo aktywnego uclzialu w zyciu spolecznym, Wcclh1g autora ccl ten moze osiqgrn\c 909'0 usprawnianych jego mctoclq. Do lerapii kwalifikowano dzieci praktycznic z wszystkimi postaciami zaburze11 ruchowych pochoclzcnia osroclkowcgo, Jeclynym warunkicm koniecznym dla rozpoczc;cia terapii byla zclolnosc pacjenta clo nawiqzania kontaktu z otoczcniem*. W opracowaniu swcj mctocly twörca wykorzystal hipolczy sfonnulowane jeszczc przcz Hipokrat~sa. 6w antyczny lckarz i rizjoterapeuta stwicrclzil, zc wszystkie funkcje organizrnu S<\ zc sobq zintcgrowane (röwnowaga wcwnvlrzna), a w przypaclku jakicgokolwick zaburzcnia tej röwnowagi autornatycznic

* Hari

M.: '/'111! liisrory of' C01u/111:1il't! Educariun r11u/ rlic cducariun princip/es of rhc Pcrr1 sysre111, Thc International Pctö Associalion, Budapest, 1990.

K!NEZl'TERJ\PIJ\

416

uruchamianc S<\ komplcksowe meehanizmy kompensacyjne. Petö powyzszc zalo7,enia poh1ezyl z t.wierclzeniarni Pestalozziego, k16ry uznawal, ze w ksztaltowaniu ccch osobowosciowych barclzo wazna jcsl aktywnos6 wl:asna ucznia, a praca w grupie zawsze clajc lepszc rczultaty. Do cech eharakteryslycznych rnetocly zaliczyc rnozna: polqczcnic w calosc wszystkich clemcntöw procesu usprawniania (m.in.: kinczyterapii, terapii zajc;eiowcj, zaj<:6 doskonalenia rnowy, nauki szkolncj); organizowanie zajc;6 zespolowych; prowaclzenic zajc;6 przcz jcclnt\ osobc; - wszechstronnic wyszkoloncgo przcwoclnika; wykorzystanie spccjalnego sprn~tu*. Hadanic

, 1

Zasadniczym wskazaniern clo rozpoezc;cia„:terapii mctoclq Pctö jest nicprawicllowy lub op6zniony rozw6j psychornotoryczny. Dccyzjq rz<1du wc;gicrskicgo z koI1ca lat 60. XX w. kazcly wc;gicrski pcdialra mial obowiqzck kicrowania clo Instytutu Pctö dzieci z zaburzeniami ruchowyrni pochoclzenia osroclkowcgo, W osroclku ponownej oceny stopnia rozwoju clokonywali wsp6lnie lckarz i kinczytcrapcuta. Powyzsza cliagnoza byla wiclostronna i obcjmowata rn.in. baclanic: ncurologiczne; orlopcdycznc; dcrmaLGl.logicznc; clcntyslyczne; aucliologiczne; inlcrnislyczne. Autor mctody za barclzo przydatrn\ uznal tcz oeenc; rozwoju psychoruchowcgo lxlzuj<\C<1 na tzw, poclstawowym wzorcu postawy. Wzorzcc tcn ceclrnje skoorclynowane napie;:cie antagonistycznych grup mic;sniowych (gl6wnie mm. zginaj<1cych i prostuj<1cych). Jego opanowanic w pozyeji nizszej umozliwia stopniowq pionizacjc;. Pojawienic sie; tego wzorca w pozycji lezenia tylem (4-5 miesi<1c) swiaclczy o uzyskaniu kontroli ustawienia gtowy i mieclnicy, w pozycji sieclzqcej (7-8 rniesii\c) dowoclzi, ze osi<\gnir;ta jesl kontrola uslawicnia tulowia, a przyje;:cie pozycji „nicclzwiaclka" czy lez „narciarza" (9-lü miesiqc) mozliwc jcst tylko przy w pclni poprawnych rcakcjach r6wnowa2:nych, koniecznych clla przyjr;cia pozycji stoj<1ccj. Wccllug Petö p6iniejsze wyslc;powanie lub nieprawicllowy przcbieg podstawowego wzorca poslawy moze swiaclczy6 0 op6znieniu rozwoju psychoruchowego. "' Borkowska M,: !Jziccko 11icpe/11usprml'11c nu:lwwo. T. 2 - Usprawnianic ruchowc. W.Sz,il',, 1997,

kfctndy ki11c:ytert1JJC11tvc:11c

417

Dodalkowo w oce11ie postc;pöw terapii wykorzystuje si<,: spccjalne lesty, za pornoq kt6rych mozna ustali6 poziom przystosowania clziccka do srodowiska. Bada sie,: nimi: mo:i.liwosC:'. samodziel11ej pionizacji i lokornocji, czynnos6 cliwytn<\ krn1czyn görnych, przyjmowanic pokarrnöw oraz zachowania spo!ccznc. Po opracowaniu wynik6w baclania w specjalnym arkuszu zamieszczano informacje clotyczqcc: 11107.liwosci kontaktu z pacjcntcm; poziornu inteligcncji; slopnia og61ncgo rozwoju ruchowcgo; poziornu clojrzalosci spolccznej*. Wszyslkic uzyskane w czasie badania informacje zapisywano w par'1slwowym rcjestrze dzieci z dysfunkcjami 11arzqdu ruchu, eo umozliwialo szybkie por6wnanie baclail z r6foych etapöw leczcnia,

Tcrapia

'0/ metodzie Petö wyniki usprawniania ruchowego nie sq uznawane za bczposredni cel terapii, Traktowane sq one jako jeden zc sroclköw rnaj<\cych umozliwic aktywnc uczestnictwo w 7,yciu sporeczcI'!stwa. Tak wir;c systcm ten, ksz1al1uj<1cy zaburzon<\ osobowos6 marcgo pacjcnta, jcst czyms wic;cej ni7, „zwyldq" tylko meloclq kinezylerapcutyczn<\. W przypaclku powaznych zaburze11 psychomotorycznych usprawnianic rozpoezq6 nalezy przecl lrzecim rokicrn zycia. w lakim przypaclku zajc;cia prowaclzonc S<\ w miejscu sta!cgo zamieszka11ia chorego i trwaj<\ eo najmniej 2 godziny dzicnnic. Roclzice prowaclzc1cy wi<;kszos6 6wiczei1 mog<\ skorzystac ze specjalnych szk6l dla opiekunöw, w kt6rych uczq sii.: jak usprawnia6 w!asne clziccko. W innych przypaclkach (nieznaczne lub umiarkowane objawy uszkodzcnia OUN) terapic; w instytucie rozpoczyna sie; w p6foym wieku przeclszkolnym i wczcsnyrn szkolnyrn (3-6 rok zycia). Tcn przeclzia! wiekowy jest - zc!aniem Petö - najlcpszy dla procesu pedagogizacji. Sreclni czas pobytu dziccka w osrodku lrwa 2-3 lala. w ci,\gu clnia clziecko jcst usprawniane l 2-13 goclzin, Jednakze o ukot1czeniu tcrapii swiadczy osiqgnic,:cic g!6wnego celu rehabilitacji, czyli zdolnosci do aktywnego zycia w spokczel'lstwie. Tak wic;c w niekt6rych przypadkach pobyt clziccka W O,~roclku rnoze lrWaC dh1zcj, Dia zmniejszenia czy w1\:cz zlikwiclowania objaw6w „choroby szpilalnej" zwiqzanej z dlugolrwalq rozL\lq z roclzicarni, Peili zalec:ü - jezeli by!o to tylko mozliwe, aby w Instytucie dziecko przcbywa!o razem z rnatk<\, ktöra mogla uczcstniczy6 w lerapii**,

* Ruduicka Z„ Tworzcwski !YI.: l!«l111/Jili1111:ja d:il'd sysi<'///l'/// dm i'l'lt1. Kultura Fizyczrw, 1972, II, '199-500. ** Cottam P., Sutton A.: Comlw:ti\'c Hdw:u1io11. Sysft'/Jl t~/ O\'crcoming 11111/or di.rnrdcr. Crnom l leim, London. 1986.

'118

KINEZJ"f'ERJ\Pl1\

1-'roccs lcczcnia koorclynujc osoba nazwana przcz Pctö przcwodnikicm. W pocz;\lkowyrn okrcsic tworzcnia mctody spccjalistöw rckrulowano sposröd absolwcnlöw wydzialu pcdagogik:i spccjulncj. Jcdnak;i,c na pocz<\lku lat 70. XX w. lwörca rnclody uruchomil czlcrolctnic stuclia zorganizovvai1c na lcrcnic instytut.u. Tak wi\~c zaj\'.cia lcorclycznc z zakrcsu: mcclycyny, ps)1chologii, socjologii, pcdagogiki, mctmlyki, logopcdii i fizjolcrapii f:\czono prawic jcdnoczcsnic z bczpo.~rcdni<\ prac;\ z dziCC::mi. · Skonccnlrowanic proccsu lcczcnia w n,'.kach jcclncj osoby - wszcchstronnic wykszlalconcj w zakresic usprawniania zahurze11 ruchowych pochoclzcniu osrodkowcgo - ulatwialo spch1icnic zasacly komplcksowosci proccsu tcrapcut.yczncgo. Wcd!ug Pclö, lcczcnic zinlcgrowane jcsl o wiclc barclzicj dcktywnc niz Lcrapiu prowadzona przcz wiclu lcrapculöw o w;1skicj spccjalizacji. Pojcclynczy przcwodnik sprawujc zwykle opick\~ nad grup;\ 5-6 clzicci, o podobnych mozliwosciach funkcjonalnych i intclcktual11'.J'.ch. Do pornocy mozc on wykorz.ystyw ac wspomnianych juz wczdnicj sluc(Cntöw-praktykantöw. W proccsic usprawniania cluZ<\ uwagc,: zwraca sie; na cwiczcnia z zakrcsu sarnoobslugi (ubicranic sie; i rozbicranic, mycic ciala, jcdzcnic, sprz<\lanic), cwiczcnia osi:1gania i utrzymywania coraz to wy7,szych pozycji wyjsciowych, faviczcnia röwnowaznc i obronnc, cwiczcnia clloclu, mowy, popraw<,: czynnosci koilczyn görnych (glöwnic urnicjc;:tnosci pisania i rysowania). W czasic cwiczci\. slanclardowo wykorzystywany jcst spccjalny sprzc;t: krzcsla z oparcic111 w ksztakic drabinki, stoly o szczcbclkowym blacic, cl1«\Zki tcrapcutycznc, kö!ka gumowc, podkladki pocl stopy. Pomocc lc maj:\ za zadanic u!atwic pionizacjc;, a jcclnoczcsnic umo7.liwic lokomocj<,~. W naucc poszczcgölnych czynnosci przydatnc okazujc sie; rytmicznc wyliczanic. Dzicci, wykonuj<\C cwiczcnia, jcclnoczcsnic glosno i rytmicznic opisuj<\ poszczcg6lnc fazy czy tcz clapy zaclania ruchO\vcgo. Rytm wypowicclzi zmicnia poziom napi<,~cia rnic;:sniowcgo, poprawia koorclynacj<;, a sam opis cwiczcnia (zawszc W picrwszcj osobic liczby pojcclynczcj) uswiaclamia clziccku, zc Lo ono samodziclnic wykonujc dan;\ czynnosc. Doclatkowo rytmicznc wyliczanic slymulujc rozwöj rnowy, uznancj juz znacznic wczcsnicj za jcclrn\ z najwaznicjszych umicjc;:tnosci czlowicka*. W mctoclzic Pclö ulatwicnic tcrapii odbywa sk clzic;:ki: pracy przcwodnika; wsp6lpracy dzicci w grupic; oclpowicclnio przygotowancmu programowi; wyposazcniu sal; sly111ulacji slowncj.

/vlctody ki11czytcrapc11tyc::11c

419

Bczposrcdnia (manualna) pornoc zc strony tcrapcuty ma jcdynic charaktcr incyclcntalny i sluzy g!öwnic slabilizacji naclmicrnic ruchornych obszaröw ciala. Kazclc cwiczenic czy Lcz jcgo pojeclynczy clcrncnt ma zawszc swojc oclbicic w czynnosciach dnia coclzicnncgo. Tak wic,~c na kazclc zajc;:cia przcwoclnik musi micc cloklaclnic przygolowany plan zajc;:c, ktöry jcclnak - w zalcinosci od polrzcb pojcclynczcgo clziccka - lllOZC byc na biCZ(\CO l,llOclyfikowany.

-·------..::..:::::.==:..."'.'"-===:::-:--------

Ryc. 178. Sprz~t stosowany w metodzie Petö.

3.5.7. Metoda Phclpsa Zalozcnia tcorctycznc W 1937 r. doktor Winthrop Phclps zorganizowal w Baltimorc (USA) Instytut Rchabilitacji zajmuj<\CY siv usprawnianicm pacjcnt6w z chorolx\ Little 'a*

·1<

tv1ichaluwicz R.: 1W,Jzgu\\'(' porc1:e11it• d:iecircc. PZ\VL, \Varszaw;-1, l'JX<>.

·;. \VczcSnicjsza nazwa m6zgowcgo poraZ.cnia

dziecii,~ccgo.

420

KINEZYTER!\P/1\

oraz szkolcniem lekarzy i terapeut6w specjalizuj<\cych sie.~ w tym zakresic. Do polowy lat 30. XX w. uwazano, iz wszyscy pacjcnci z chorolx\ Liule'a wykazujq ccchy uposleclzenia umyslowego. Twicrclzono wic;c, ze nie ma scnsu ani mozliwosci usprawniac ich funkcjonalnie. Z pogh\clcm tym nie zgaclzal sie; Phclps, gclyz uznal, ze pornimo istnicnia oczywistcj jcclnosci psychofizycznej, kazclc clziccko zaröwno w rozwoju prawidlowyrn jak i nicprawicllowym czc;sc czynnosci ruchowych opanowuje w sposöh autornatyczny, niczalcznic ocl rozwoju psychiczncgo. Dia banlzicj wyra7.ncgo zröZ.nicowania zaburzer'l ruchowych pochodzcnia o.srodkowego ocl upo.<;lcclzenia umyslowego, Phelps wprowadzil pojc;cie m6zgowcgo porazcnia dzicci~ccgo*. Dodatkowo Phclps stwicrclzil, ze poniewaz najbardziej charaklcrystyczn<\ cechq rozwoju dziccka jest zabawa, nalczy slworzyc talq sytuacjc;, w kt6rej poprzez ni<\ rozwija sie; zaröwno sfen; ruchowq jak i psychiczrn\. Phelps w swcj mctoclzie silnic zaakccnlowal znaczcnic obslugi techniczncj dzicc~a, opracowujqc liczne przyrZ<\dy i przybory orlopcclycznc. / Badanie Wsp6lczesn( Phelpsowi terapeuci najczc;sciej zalecali aparaly orlopedyczne uLrzymanie poslawy w pozycjach korckcyjnych. Dlatego lez twörca metocly, zwolcnnik tzw. obwodowego nurtu usprawniania, w czc;sci cliagnoslycznej poslugiwal sie; gl6wnie ocern\ sily rnic;sniowcj i sprawclzenicm mo?Jiwosci utrzymywania wybranych pozycji wyjsciowych. Taka slatyczna occna slanu pacjentöw zwi<\zana byla z brakiem umicjc;tnosci ksztahowania dynamicznej kontroli postawy. Jeclnakze autor w swej metoclzie zwröcil tez uwag<; na okrcslenie mozliwosci funkcjonalnych, lzw. „pic;ciu ko11czyn" clziecka: mowy, ko11czyn görnych oraz clolnych. To wlasnic mowa zoslala uznana - nie tylko przez Phclpsa - za najwaznicjszt\ umicjc;tnosc osiqganq w mian;: rozwoju czlowieka. Bez nicj nie ma bowicm szans na uzyskünie pclnej niezalcznosci osoby usprawnianej. Nale2.alo wic;c rozpoczqc ocl intcnsywncgo trcningu tcj wlasnic umicjc;tnosci. Kolcjnym wa?.nyrn elemcnlem baclania byla ocena runkcji kor'lczyn görnych, w tyrn gl6wnie ich czc;sci obwoclowych. Poprawna praca kor'lczyn görnych jcst konieczna clla samoobslugi nawct w sytuacji, gcly chory wykorzystywal clla polrzeb lokomocyjnych wözek inwaliclzki**. Glöwnym celem metocly bylo przygotowanie pacjcnta clo zycia w warunkach rozwinic;tcj cywilizacji i uczynicnic go przydatnym dla spolcczer'lstwa. W czasie baclania pocZc\lkowego pröbowano ustalic, czy i jaki zaw6d pacjent bc;clzie rn6gl w przyszlosci wykonywa6. Ocl tego zalczal clobör clalszcj terapii. W przyulatwiL~jqce

''' Zcspo!u objaw6w zwi•1zanych z wczesny111 - przcd porodowy111 jak uznal Freud C7.y td. okolo lub po porotlowym, m.in. wcdlug Littlc'a - uszkodzcnicm OUN. ** Sawicki K.: Mctoda W. Phclp.w II' kiw!:y11·rnpii tlziccircych 11orazc1i mi>zgm1·ych (matcrialy nicpublikowanc). A WF, Wai;>zawa, 1983.

kfetody ki11ezytcrapelllyi::11c

421

paclku, gcly negatywnie occniono rnozliwosc uzyskania niezalcz.nosci (brak zdolnosci zarobkowania), celcrn bylo osiL\gnic;cic rnaksymalncj samoobslugi (zarabia<'.: powinicn opickun dziccka). Jcsli i lcn ccl byl nicmozliwy do osiqgnic;cia, koncentrowano sie; na zapcwnicniu chorcmu w miarc; spokojnego i szcz~~sliwcgo zycia pocl kompctcnlnq opickq osöb drugich. Tcrapia Phclps w oparciu o badania M. E. Trainov zmodyl'ikowal i rozwirn\l zasady treningu mi~:.~niowcgo bazujqcc na wykorzystaniu pclnych wzorcöw ruchowych i hamowaniu oclruchöw patologicznych. Stosowanc przez nicgo forrny ruchu tu: masaz - zwyklc stosowany byl u clzicci zhyl slabych, by mogly 6wiczyc sarnodziclnie; mial na cclu ulrzy111anie oclpowieclnicgo napic,:cia rnic;sniowcgo; ruch bicrny - ccl cwiczci'1 to utrzyrnanic zakresu ruchorno.~ci oraz tzw. „parnic;ci ruchowcj"; wykorzystywany wc wszystkich rodzajach porazc11 clziecic;cych; rud1 czynny wspomagany - stosowany w przypadku znacznic oslabionych rni<,'.sni; przy braku moi.liwosci samoclzielnego wykonywania ruchöw; ruch czy1111y - wykonywany samoclziclnic przcz pacjcnla; stanowil poclstawowy spos
422

KINEZYTEN.i\Pfi\

Metody ki11ezyterape11tyc::11e

423

cwiczcnia rÖwnowaznc - lrcllillg Ulrzyrnywania rÖWllOWagi W wybranych pozycjach \\'.spomagany jcdnoczc.snym napi~:cicm anlagonistycznych wzgl~> dem sicbic grup mic;sniowych;· cwiczcnia ruchu naprzcmicnncgo - l'.\Viczc11ia naprzcmicnnych wzorcöw ruchowych; wyuczcuic czynnosci dnia codzic1111cgo - cwiczcnia .samoobslugi, chwytu, chodu; prowadzonc z lcrapcul~\ zaj<,:cimvym. Phclp.s byl: zwolcnnikicm .szcrokicgo wykorzystywa11ia pomocy ortopcdycznych. Jcgo zdanicrn okolo 70%J usprawnianych pacjcntöw wymaga zastosowania spccjalnych aparalöw. Dzicjc .sie; tak, gdyz wykonywanic ruch6w wyh1cznic w pcwnych do.st<;pnych clla clziccka zakrcsach powoclujc pow.stanic znickszlalccr1 strukturalnych. Phclps dokonal podzialu pomocy onopcdxb.nych, kla.syfikuj~\c je zc wzgl<;du na ccl ich za.stosowania. Wyr\Jznil: · aparaty korckcyjnc - korygowanic znick.sztalcct"1 lub zapobicganic ich powstawaniu (np. krzc.slo clo nauki pisania); aparnty kontrolnc (prowadz:1cc) - np. kontrola od.st<,~pu pomic;dzy kmiczynami clolnymi w czasic choclu (m.in. narly tcrnpcutycznc); aparaty wspicrajqcc - przcznaczonc clla ko11czyn clolnych i czc;sci tulowia; wykorzystywanc w pionizacji (np. parapoclium); gor.scty i aparaty podlrzymuj:1cc - przcznaczonc clla kol'lczyn g6rnych i poszczcg6lnych cz<;sci tulowia (np. gor.scty szyjnc); inne pomocc mcchanicznc - ulalwiajc\CC wykonanic prosl.szych czynnosci samoobslugi (m.in.: grubszc trzonki sztuccl>w, r6inoroclnc zabawki i uklaclanki)*. Ryc. 179. Pomoce ortopedyczne autorstwa Phelpsa.

Phclps uwazal, zc clziccko z objawarni poraicnia m6zgowcgo wolnicj opanowujc material szkolny, dlalego lei byl zwolcnnikiem jak najwczdnicjszcgo rozpoczynania przcz nie nauki. Dodalkowo - jcgo zdanicm - grupowc zajc;cia szkolnc przyspic.szaly, poprzcz staly konlakt z oloczcnicrn zcwn<;lrznym, rozwöj sfcry psychiczncj.

"Schcrzcr A.: Eurly Diagnosis and Thernpy in Cerebrn/ / 1 11/sy. IVlarccl Dckkcr, INC, New York, Basel, 1990.

3.5.8. Metoda Pilatesa Rys historyczny i podstawy 1corctycznc .Joseph Pilatcs, nicmiccki gimnastyk, bokscr i arlysta cyrkowy opracowal ZCSlaW CWiCZCJ'J 0 charaktcrzc pro['ilaklyczno-Jcczniczym przcbywajc\C podczas I wojny swialowcj w obozic clla intcrnowanych zolnicrzy nicmieckich .. W pocz,\Lkowym okrcsic cwiczcnia tc mialy na cclL1 uhttwic powr6t clo sprawnosci rizyczncj rannych zolnicrzy. w okrcsic p6Znicjszym - po wyjciclzic tw6rcy mclocly pocl konicc lat 20. XX w. clo USA - zaczc;to je coraz pow.szcchnicj wykorzyslywaC:: r6wnicz w poprawic rnozliwosci funkcjonalnych czolowych sporlowc6w, swiatowcj klasy tanccrzy balctowych, jak i w szcroko pojc;lej rckrcacji ruchowej. W chwiJi obccncj CWiczcnia lc SE\ barclzo popuJarnc W kJu-

K!NEZYTER/\Pl1\

424

bach fitncss praktycznic na ca!ym swiccic*. Nalezy jcdnak parnic;ta6, 7.e pierwolnie byla to - i jcst clo chwili obecnej -meloda lerapeutyczna. Cechq charakterystycznq tego sposobu posl<;powania jest - jak okresla! to sam autor - utrzyrnywanie stanu röwnowagi pomir;clzy filozof"il\ Wschoclu (jeclnoczesne 6wiczcnie umyslu i ciala, relaksacja, utrzymywanic prawidfowej ruchornosci) i Zachoclu (wzmacnianie sily i wytrzymalosci mic;sniowcj, stabilizacja lokalna i globalna). Innymi wyr67.nikarni tego systernu s<1:

konccntracja - skupicnic 'sir; na wykonywanyrn zaclaniu ruchowym, stalc uswiaclamianic zmian zachoclz<1cych w organizmic, kontrola - utrzymywanie stanu r6wnowagi pomic;clzy antagonistycznyrni grupami mir;sniowyrni gwarantuji\CC poprawnosc wykonywancgo ruchu; mozliwa tylko przy pc!nej koncentracji, zcsrodkowanie (ccntrowanic) - rozpoczynanie kaz.clego zaclania ruchowego od napir;cia mic;sni stabilizujqcych odci1\ek lr;dzwiowy krc;goslupa (tzw. rnir;snie „obrr;czy si!y"), '. oddychanic - wykonywanie poszczcg6lnych faz cwiczcnia z oclpowieclnio clopasowanym rytrnem oddcchowyrn, wyr6wnanic napii;cia posturalncgo - warunkuje 10 prawidlowy uklacl ciala w przcstrzeni, przcplyw (promicniowanic) - plynne, stopniowe przechodzenie jednego cwiczenia w clrugic; utrzymanie slanu r6wnowagi pomir;clzy praq izomelryczm\ i izotoniezm1 poszczcgölnych grup mir;sniowych oraz urniejr;lnc h1czenie cwiczer'l wzrnacniaj,1cych z rozci<1gaj,1cymi, prccyzja - kazdy ruch ma sw6j okreslony cel, cllatego rnusi byc wykonany w rnozliwie.cJokladny, poprawny i ·ergonomiczny sposöb; wytrzymalosc - sLopniowe utrudnianie 6wiczenia, pod warunkiem jego precyzyjncgo wykonania. W metoclzic tej nie stosuje sir; cluzej liczby powt6rze11, utrudnienie polega raczej 11a wydluz.eniu czasu utrzyrnania pozycji k01'1cowej ezy zwir;kszeniu dzwigni dzialania sily; tc sarne cwiczcnia w warunkach ulalwienia slos\Jje sie; u osöb chorych a w wersji bardziej zaawansowancj u osöb poprawiaj<\cych slan swojego zdrowia, rozlu:i.nicnic - nauka relaksacji i unikanie nadmiernych 1xzcci<1ze11**. Jak napisano powyzej jcclnq z zasad jcsL rozpoczynanie 6wiezenia od ccntrum clo obwocfü. Inaczej rzccz ujrnujqc najpierw pojawia sie; napic;cic lokalnych, glc;bokich mir;sni stabilizujqcych, a dopicro w clrugiej kolejnosci ruch jcsl rozpoczynany i prowaclzony przez globalne, najczc;sciej fazowe rnir;snie powierzchowne. Obec.nie, clla lepszego zobrazowania mechanizmöw stabiliza-

* Stoll-Mcrrithcw S i wsp.: l'ilatcs approach. www.sloltpjlales.cnm 14.07.2003. ·1'* Tw6n:a mctody wyznawal zasadi;, Zc przclrcnowanic, nadmicrnc znwczcnic mii;Sni jcs! banlzicj szkodli\VC ni:i. brak aktywnoSci rnd10wcj.

1Vle1ody ki11e:y1empe111yc:11e

425

cyjnych kr\~gos!upa, w op1s1e cwicze11 wykorzystuje sir; teoric; cylindra mic;sniowcgo*. Zgodnic z powyz.szym rncchanizrnem centrum naszego ciala jest stabilizowane od strony brzusznej przez mir;snie: poprzeczny brzucha i skosne brzucha wewrn,-.lrznc; od slrony grzbielowcj przez mi\~snie: wieloclziclny i czworoboczny lc;dzwi, od strony kaudalncj przez mir;snie clna rnieclnicy a ocl slrony g!owowej przcz przeprnw. Tc; wlasnie stabilizacjc; centralnq twörca melocly uwazal za podstawow<\ i niczb\~ch1<1 dla prawidlowego funkcjonowania organizmu. Mechanizmy stabilizacji dotycz<\ jednak nie tylko narzqclu osiowego jakim jcst krc;goslup. Zclaniem Pilatesa clana osoba moze by6 uznana za zclrowq tylko i wyh1cznic wtecly, gdy potrafi w pehli prawidlowo stabilizowa6 wszystkie swe stawy. Wtedy bowicrn wykonywa11e czynnosci ruchowe przebiegajq w prawidlowych osiach i nie powodujq niszczcnia powierzchni stawowych czy zaburze11ia biomechanicznych warunköw pracy ukladu mic;sniowego.

Badanic Podstawowc celc tcrapcutyczne metody to: zm111e.isze11ie i/lub likwidacja odczu6 bölowych, przywröccnie naleznego zakresu rucl1omosci, ocltworzenie whlsciwej si!y i wytrzyma!o.~ci mic;sniowcj oraz poprawa mozliwosci koorclynacyjnych organizmu . .lednak dla uzyskania powyz.szycl1 efek16w niczbc;dne jcst prawicHowc okreslenie stanu funkcjonalnego usprawnianej osoby. W lym celu nalciy occni6 postawr; ciala (ze szczegölnym uwzgl<;:dnieniem stopnia wygi\:6 fizjologicznych krr;goslupa w plaszczy7.nic slrzalkowej, ukszlaltowania klatki piersiowcj, ustawienia obrc;czy biodrowej i barkowej oraz rozldaclu ci<,:iaru ciala). Wazne jest tez sprawclzcnic zakresu ruchomosci z ocen<\ przcbicgu samcgo ruchu oraz ustalenie czy cwcntualne ograniczenia maj<\ charakler strukturalny, funkcjonalny (zaburzcnic niwnowagi mir;sniowej) czy wynikaj<\ „jcclynie" zc zlcgo nawyku ruchowcgo. Znacz<\Cl\ rol\: spclnia occna siry mi\:sni stabilizuj<\cych poszczegölnc stawy. Do najwa7.11iejszych z nich zalicza sie; opr6cz wymienionych juz. wczesniej mi<,~sni „obr<,~czy sily" - clh1gi glowy i szyi, zr;haty przedni, nacl- i poclgrzcbicniowy, poslaclkowy sreclni, czworoglowy ucla. Przyclalna jcsl te7. obserwacja zachowai1 w czasie wykonywania wszclkich czynnosci dnia codziennego.

Tcrapia W metoclzie Pilatesa 6wiczenia 11107.na podziclic na:

podstawowc - ich cclem jcsl opanowanic umiej<,~tnosci poprawnego nia lokalnych mic;sni s1abilizuj:1cych oraz nauka w!asciwego ocldychania w czasie 6wiczer1 (na przykbd oclpowicdnie napic;cie mir;snia zr;halego przeclniego i rozluznicnie mic;sni: czworobocznego i r6wnoleglobocznego zczwalaj<\ na clocisnic;cie lopatki 10 sciany klatki piersiowej, eo z kolei u!a"' Mcchanizm lcn pr1.cds1awila grupa hadaczy a11s1ralijskich (l lodgcs, O'Snllivan).

426

K l N !:'ZY'l'ER1\ Pl 1\

twia obnizcnic i cofni<;cic ob1\'.CZY barkowcj, zwic,'.ksza ruchomosc · klatki picrsiowcj i zcspolu ramicnno-barkowcgo), posturalne - opanowanic prawicllmvcj pozycji poszczcgölnych cz<;sci ciala. Za przykhtcl rno;i,c ti.i poslu;i,yc'. tzw. ncutralnc ustawicnic obr<;czy micclniczncj, kiccly to w pozycji lczcnia tylcm oba koke bioclrowc .przcdnic görnc i spojcnic lonowc znajdujc\ sie,'. na jcclncj linii röwnolcglcj do podl:o;i,a. Zapcwnia to prawicllowc ustawicnic lorclozy lc,'.cl'l.wiowcj,°· podobny cfckt uzyskujc si<; w pozycji sicclz<\ccj imprzcz naprzcmicnnc zrnnicjszanic i zwivkszanic przoclopochylcnia rnicdnicy, rozwijaj:1cc - nw.i
!v! etody ki11c:yterape111ycz11c

-~-

Jak wspomniano wczcsllicj jcchq z waznicjszych zasacl mctocly jcst odpowicclnic wh1czcnic cyklu oclclcchowcgo w ryt111 cwiczcnia. Pilatcs zalccal oclclychanic torcm przcponowym zc swiaclomym kicrowanicm wclychancgo powictrza w tylnc partic pluc. Mialo to jcgo zclanicm nie tylko poprawiac slabilizacj<; l<;dzwiowcgo odcinka kr<;goslupa (zamknic,'.cic cylindra mi<;sniowcgo od göry), alc i korygowac ustawicnic klatki picrsiowcj. Cccl1<\ cwiczc11. przcclstawionych w tyrn systcmic jcst wyclycha11ic powictrza (z jcclnoczcsnym silnym napinanicm mi<;sni brzucha) w czasic zmian pozycji oraz zaznaczcnic fazy wclcchu w czasic utrzymywania pozycji k.011.cowych. W pcwnych syluacjach - najczc;scicj w czasic nauki saipcgo c~wiczcnia - mo;i,na jcclnak tcn wzorzcc ocldcchowy odwröcic.

°' Craig C.: i'ilates 011 till' /11111. Vcrnmnt, Hcaling Ans Press, 2001. 1"I<

Richardson lJ i wsp.: Thcra11cHlic Excrcises for S11i1tal Segmental ,\'whili:ation in Low IJack l 1 ain, London, Churchill Livingstone, 1999.

Ryc. 180. Przyklady cwiczer\ opracowanych przez Pilatesa.

427

KlNEZYTERJ\Pl;\

428

Jcclnq z ccch charaktcrystycznych rnctocly jcsl tcz poslugiwanic sie; dosc spccyficznym sprzc;Lcm Lcrapcutycznym. Wyja.snic Lo mozna faktcrn, iz Pilatcs opracowujqc swojc cwiczcnia przcbywal w obozic clla intcrnowanych. Dia swych polrzcb aclaplowal wic;c dostc;pnc mu clcrnenly wyposazenia barak6w jenicckich. Pic;trowe l6zka, sprc;zyny materac6w, beczki na woclc; stanowily pierwowz6r obccnic wykorzystywanych przybor6w. i przyrzqcl6w terapeutycznych (ryc. 181 )*.

\1

Merody ki11ezy1er11/JL'111yc11e

429

zasady lcj rnetody kinczytcrapcutyczncj. Zgoclnic z przcclslawionymi przcz nich zalozcniami, \V wic;kszosci dysrunkcji narz;iclu ruclrn wyr6znic moz.na eo najnmicj dwa okrcsy: ostry i przcwlckly. W fozic pierwszcj clorninujq clolcgliwosci bölowc, znmicjszcnic (najczc;scicj) zakrcsu ruchomosci, obccnc mog<\ by{: tcz zrniany tkankowc. Cclcm fizjotcrapii w tym okrcsic bc,~clq wic;c clzialania o charaktcrzc przcciwb6lowyrn, rozlu7.niaj:1cyrn, jak. r6wnic:Z zapobicgaj1\cc atrofii mi<;'.sniowcj oraz zwic;kszajqcc zakrcs ruchomosci. Nie nalczy przy tym zaporninaC:: o psychoterapcutycznym aspckcic cwiczci1 czynnych aklywizujqcych pacjcnta clo wic;kszcj aklywnofri w czynnosciach clnia codzicnncgo. Wi<;:kszo.~6 zc stosowanych w tym okrcsic zabicgöw kinezytcrapeutycznych mozna wspomagac stosujqc zasacly oclci<1zcnia, eo Lw6rcy mctocly nazywajq „icle11 trzccicj rc;ki"*.

~ ~~~

~

-i;i

~?, .___.,.,,-

1

Ryc. 181. Przyklady cwiczen prowadzonych na specjalnym

sprz~cie

autorstwa Pilatesa.

;?

3.5.9. Mctoda S-E-T (Sling Exercise Therapy**) Rys historyczny i podstawy tcorctycznc Poclstawowy sprzc;t wykorzystywany w metodzie S-E-T zostal opracowany przcz Küre Mosbcrga. W latach 90. XX w. zcsp6l spccjalistöw norwcskich (rn.in.: Gittlc Kirkesola, Vielar Vinclal, Tore Toft, Oie Roclcscikc) clopracowal

-----ii-, Ryc. 182. Wykorzystanic zasacly „trzccicj rQki" w okrcsic ostryrn.

* Craig C.: Pi/011cs 011 rhe hall. 1lealing an prcsS: Vermonl, 2001. ** Tcrapia poprzcz Cwiczcnia w odciq:i.011iu. Opis tcgo - jcdncgo z nowszych sposobüw leczcnia ruchcm juZ przcdstawiony w ,artykulc: rvt. Kokosz i wsp.: S·E-T. Fizjotcrnpia Polska, V.„I. 2002, 319--324.

Uy.\'.hi.\'I01) 1C:Zll.V

zustal

i podstmvy Jeoretyczne i />raktyc;:ne metody

* Kirke.">0!;1

G. i ws-p.: 7.a.wuly prakryc:w•go wykor:ystania kunccpcji S·E·T ora: urz
}fü„

1·u \11 1,\F fü

KINEZYTER1\Plt\

430

Dia okrcsu przcwlcklcgo charaklerystycznc Sc\: zrnnicjszcnic sily i wytrzymalosci mic;sniowcj, nizsza sprawnos('. ukladu krqz,cniowo-odclcchowcgo, gorsza runkcja scnsomoloryczna oraz zwi:1zanc z lyrn zaburzcnia rnozliwosci clziahmia mi<;sni stabil izacyjnych. Wlasnic oslabicnic lokalnych mi<,'.sni stabilizujc\cych autcirzy metocly uznaj<\ za glöwnq przyczyn<; pojawicnia si<; kolcjnych, wt6rnych, przcwlcktych dolcgliwosci bölowych. Konccpcja ta wydajc si<; szczcgölnic czylclna w przypadkach zaburzci'1 funkcjonalnych kr<,'.goslupa. Mi<;'.snic zapcwniaj<1cc poprawnc ustawicnic poszczcg6!11ycl1 kr<,'.göw wzgl<,'.tlcm sicbic - czyli stabilizacj<; krc,:goslupa - przyczepiaj<\ si<,'. bczposrcclnio clo S<\sicdnich kr<,'.göw (w odcinku l<;d?,wiowym b<,'.cl<\ to mic;snic o charaklcrzc lonicznym: poprzcczny brzucha i wiclodziclny, w oclcinku szyjnym mi<;snic: cllugi glowy i szyi, wiclodziclny oraz krötkic mi<;'.sriic poclpolylicznc). Nalorniast runkcj<; rudlOWc\ spclniaj<\ powicrzchownc, fazowc rni<,'.snic dlugic (min. mi<;snic: ,. prosly i skosnc brzucha, naj. szcrszy grzbictu, pochylc, mostkowo-obojczy,,kowo-sulkowy, clzwigacz lopatki, czworoboczny). Baclania przcprowadzonc przcz lw(>rcöw rnctocly dowioclly, zc kazcla czynnosc clynarniczna kor'lczyn gömych, dolnych czy lcz lulowia wymaga wczcsnicjszcj slabilizacji oclcinka l<,:clzwiowcgo kn,'.goslupa . .Jcclnak laka antycypacyjna praca gl<;bokich rni~'.sni lokalnych obscrwowana byla tylko u osöb, kt6rc nigdy wczcsnicj nie uskarz,aly si<; na problcmy bölowc tcj cz~:sci krc;goslupa. W przypaclku wysl<\picnia zaburzci1 funkcjonalnych (nicraz w nawct dos(: ocllcglcj przcszlosci) czynnosc mi<;sni stabilizacyjnych ulcga trwalcmu zaburzcniu. Funkcjc; kontro!Iq w lakicj sytuacji musz~\ wi<,:c przcj~\C mi<;snic powicrzchownc (tlurnaczy to w pcwnym slopniu \VZmozonc napi<;cic rni<;sniowc obscrwowanc u pacjcntöw w okrcsic ostryrn). W takirn przypadku przcciwbülowc i rozlui,niaj:1cc dzialanic l"izjotcrapii wprawdzic krötkotcrrninowo poprawia slan kliniczny pacjcnta, jcdnak w dalszcj pcrspcktywic rnozc okazac si<,'. nickorzystnc, gclyz trwaly brak stabilizacji lokalncj z czascm wywolujc kolcjnc ataki bölowc. Powyzszc zasacly mctocly S-E-T wykorzyslac mozna röwnicz, w likwiclowaniu ocllcglych skutk6w dysfunkcji staw6w obwoclowych. W lym jcclnak przypaclku poszczcgölnc mi<;snic, np. nararnicnny, glowa dluga clwuglowcgo ramicnia, naclgrzcbicniowy, podgrzcbicniowy, podlopatkowy, obly mnicjszy clla stawu rarnicnncgo; czy lcz czworoglowy uda, napr<;zacz powi<;zi szcrokicj, poclkolanowy, dwuglowy uda, p6lsci<;gnisty, pölbloniasly clla slawu kolanowcgo, spdniaj~\ jcdnoczcsnic funkcj<; stabilizuj:\q i ruchow:1.

Metody ki11e:yrerape11tyc::11e

nia poclczas wykonywania clancj czynnosci kornplcksowej, az clo momentu, gcly cwiczcnie nie b<;clzie juz wykonywanc poprawnic lub gcly osoba baclana zacznie odczuwac b61. W tej syluaGji closwiaclczony terapcuta, prowadzqc bardziej szczegölowe baclanic, moic bez problcmu wykryc oslabionq .strukturc; bienu1 lub czynnc\ wywolujc\ca zaburzcnic funkcji.

Tcrapia W okrcsic ostrym cclcm cwiczc11 w rncloclzic S-E-T jcsl normalizacja funkcji poprzcz: clzialanic przcciwbölowc, zmnicjszcnic naclmicrncgo napic;cia mi9sniowcgo, przywröccnic rizjologiczncgo zakrcsu ruchomosci. nast<;pnej kolejnosci prowaclzonc Sc\ cwiczcnia zwi<;kszajqcc si!c; i wytrzymalosc mi<;sniowq, ogölnokonclycyjnc, scnsomotorycznc oraz stabilizacyjnc. Szczcgölnic waznc jcst przywröccnic funkcji lokalnych 111i9sni slabilizacyjnych. Cwiczcnia pocZ<\lkowo prowaclzi si<; w tzw. otwartych hu1cuchach kincmatycznych. Tak prowadzonc cwiczcnia wykonywanc SC\ W pozycjach izofowanych, CO Ulatwia wykonywanic ruchöw jcdnoplaszczyznowych w pojcclynczych stawach i umozliwia pracc; pojcdynczych mic;sni lub nawct ich poszczcgölnych .czc;sci. Jcclnak, wcdlug·tw6rc6w mctocly, lak szybko, jak jcsl lo tylko mozJiwc, nalczy wh1czyc (:wiczcnia w zamkni<;Lych lai1cuchach kinematycznych*. AklyV{iZUj<\ onc wlccly calc zcspoly (lasmy) mi<;sniowe, ulatwiajq wsp6!prac<; mi9sni agonistycznych, antagonistycznych i syncrgistycznych oraz pozwalajc\ na wykonywanic ruch6w zlozonych, wieloplaszczyznowych - przypomi11aj<1cych czynnosci coclzicnnc. Zclanicm wiclu auloröw, cwiczcnia w hu1cuchach zamkni(,'.lych nazwac mozna lreningicm f'unkcjonalnym, stymuluj:1cy111 aktywnosc clnia coclzicnncgo**. Dzi<;ki nim stopniowo zwi<,:kszana jesl clynamiczna slabilizacja stawöw. Pcwnym minusem cwiczci1 w hu1cuchach zamknic;tych jcst komprcsja poh1czc11 slawowych, kt6ra mozc wywolywac objawy subicktywnc. Tcj jcclnak nicdogoclnosci mozna unikn:1c prowaclz<1c cwiczcnia w spccjalnic clobranych pozycjach wyjsciowych. Wccllug lwörcöw mclody, ocltworzcnic kontroli ncrwowo-mi9sniowcj jcsl uzyskiwane najszybcicj dzi<;ki oclpowicclnicmu poh1czeniu cwiczcI1 w hu1cuchach kincmatycznych otwartych i z:unknic;tych. Dlatcgo lcZ najwaznicjszym zaclanicm tcrapcuty jcst ustalcnic: kiccly i w jakim natc;zcniu mozna wprowaclzac cwiczcnia w hu1cuchach zamknir,'.tych. Tak wi<;c schcmat poslc,:powania w mctoclzic S-E-T.wyglqcla nasl9puj<1co:

w

i'

Badanic Podstaw:1 cz<;sci diagnostyczncj niclody S-E-T jcst wyszukiwanic lzw. „slabych ogniw". Nazw:\ ta okrdla si<,'. clcmcnt aparatu stabilizacyjncgo zbyt slaby, by brac udzial wc wspölncj pracy zc slrukturami pozoslalymi. Wyszukiwanic okolicy o zmnicjszoncj slabilnosci polcga na stopniowyrn zwi<;kszaniu obci<\ZC-

431

**

Zdanicm rl)i.nych autorüw w t·wiczc11iach prowad1.011ych w ia1k11chu kincmatycznym otwartym CZ\'.SC dyslalna L'.wicF.oncgo odci11ka ciala jl'st rnchoma w przcstrzeni, nie jcst obc..:i;ri.ona ci~~i.arcm ciala i jcj rnch nie wywulujc zmiany ustawicnia stawüw s:\sicd11ich. Cwiczcnia w la1icuchach kincmatycznych z.amk11i1.,~tych odbywajq !-ik natomiasl \V warnnkach ustabilizowania clc1ncntu dystali1cgo l:wiczonl'j cz1.,~Sci ciala i jcgo ol1ciqi.c11ia ci1.,~­ :i.arcm ciala. Sytuacja taka wymuszajcdnoczcsny ruch l:wiczorwgo stawu oraz stawüw s:p;icdnich. NalcZy nad~ micniC, :i.c nickt6rzy badaczc wyrüZ11iaj:1 jcszczc la1icuchy kincmatycznc „pülolwartc" i „plllzamk11i1.,~1c". Jcdnak banlzicj szczcgl>lowc omüwicnic tcgo zagadnienia przckracza zakrcs problcmatyki podj1.,~tcj w tym rozdzialc. Wilk K., Arrigo C.: C11rn·111 conccpts in rite rclw/Ji/i111tio11
432

KINEZY'f'EIU\P/1\

1Vfetody ki11e:yterapc11tycz11e

433

Badanie wykonanic ruchu tcstowego w hu1cuchu kincmatycznym zamkniQtyrn (wyszukiwanie slabcgo ogniwa), bachmie szczeg6lowe slabego ogniwa w la!'tcuchu kincmatycznym otwartym (wykrycic przyczyny clysfunkcji).

Terapia - 6wiczenia w lar'l.cuchach kinematycznych otwartych (wzinacnianie oshlbionych mivSiü stabilizuj<1cych), cwiczcnia W lar1cuchach kincmatycznych zamkniQtych (Wh\czenic CZQSCioWü wzmocnionych mivsni w czynnosci clnia coclzicnncgo - wykorzystanic zjawiska promicniowania pobuclzcnia). Dia kazdcgo pacjcnta nalezy inclywiclualnic dopasowac taki poziom lruclnosci cwiczci1, by mogly onc byc wykonywanc zc ,znacznyrn wysilkicrn, jcclnak zawszc w pclni poprawnic i bez wzbudzania oclCzuc b6lowych. W tym cclu autorzy opracowali szcrcg zasacl zwivkszania obciqzcnia:

i;)J Ryc. 183. Przyklady sto1Jniowania cwicze1i dla stawu ramiennego oraz dla czcsci lcclzwiowej krcgoslupa.

stopniowc zwivkszanic wplywu sily grawitacji, stopniowc wydluianic dzwigni dziahmia sily, zastosowanie ruchomego podloza, wydluianie czasu utrzymania pozycji k011cowcj cwiczcnia (ocl 3--4 do 30-40 sekund), zwivkszanie liczby powt6rze11. w serii (od 2-3 clo 8), zwivkszanic liczby serii (od 1 clo 3).

Poclczas 6wicze11. prowaclzonych zgodnic z zasadami mctocly S-E-T mozna wykorzystac barclzo bogatc wyposazcnic doclatkowc. Zalicza siv clo niego ruchoma kolum1w telcskopow<\ (ulatwiajqq prowaclzcnic 6wiczc11. czynnych w oclciqzcniu z oporcm, wspomaganych i czynnych oporowych); elastycznc podwicszki (ulatwiajqcc oclciqzcnic Jub lllllOZiiwiaj<\CC cJawkowanic oporu); podwieszanc szyny i ruchornc baricrki do nauki ciloclzcnia, przybory clo poprawy kontroli scnsomotoryczncj odcinka szyjncgo kn,:goslupa; hamaki, hustawki, clcski, balanscry, drabinki, drqzki do intcgracji scnsomoloryczncj czy wrcszcic pilki, kliny, pocluszki clo bviczc11 röwnowaz.nych (ryc. 184). Dia ulatwicnia pracy frzjotcrapcutom lw6rcy mctody opracowali zcslawy najbardzicj odpowicdnich cwiczcr'1, zc zwröccnicm szczcg6lncj uwagi na crgonomiv pracy tcrapcuty ornz mozliwosc wykonywania cwiczcl'I samoclziclnic przcz pacjcnta w warunkach domowych. Cwiczcnia lc closlc;pnc Sc\ w postaci kasct video, plyl DVD i programöw komputcrowych.

1

,,.'•tli ~!1 ', i\~

II

im

l!lj

l'tt11l

lll!,

[(IN l~Z YTERJ\ PI J\

434

·-'"' it

/yf etody kinezyterapeutyc:ne

435

3.5.10. Mctoda Shcrbornc (ruch rozwijr1;jqcy)

"~"-"~

Rys historyczny i podstawy tcoretycznc Przcdstawiona przcz Wcronikc;: Shcrborne w latach 60. XX w. mcloda „ruchu rnzwijajc\ccgo" stanowi jeden z barclzicj oryginalnych sposob6w usprawniania w obn;bic rchabilitucji psychomotoryczncj*. Pojc;:cic „psychomotoryka" zosta!o wprowaclzonc w picrwszym clwuclzicstolcciu XX w. przcz E. Dupre. Zdanicm tcgo baclacza, rozwöj psychiczny i rnotoryczny S<\ zc solx\ scislc powi<\zanc i maj<\ na sicbic wzajcmny wp!yw. Shcrbornc, poclobnic zrcszl<\ jak i wiclu innych tcrapcut6w, wykorzystula to za!ozcnic, gcly tworzyla Rys historyczny i poclslawy tcorctycznc swojcgo systcmu. Poh\czy!a je ona jcdnak z closwiaclczcriiami Ruclolfa Labana. Tcn wc;:gicrski chor:eograf uwazal, zc kazcly ruch jcst wyrazem luclzkicj aktywnosci i poprzcz nicgo mozna nauczyc sie;:, jak nawic\zac kontakt z otaczaj<\cym swiatcm. Zgodnic z powyzszymi tcoriami w mctoclzic ruchu rozwijaj
r~

(.):~

Badanic Wcronika Shcrbornc w swcj mctoclzic pos!ugiw.:lla sie;: kwcstionariuszcm obscrwacji, umozliwiajqcym uslalcnic, na jakim poziornic (swiaclomosc siebic, otoczcnia lub grupy) znajclujc sie;: baclany** (ryc. 185). Shcrbornc, wykorzystuj<\C analizc;: ccch rucbu przcdstawionq przcz Labana (occna: plynnosci, encrgii, przcstrzcni oraz czasu ruchu), wyr6zni!a dwa przcciwnc sobic wzorcc zachowai1 (tab. 35). Tabcla 35. Charnktcrystyka wzorcöw zachowm1 wedlug Sherborne Cechy ruchu w postawic walcz:1ccj

--brak plynnosci

Ccchy ruchu w postawic ulcglcj . plynnos6 ~

~

Ryc. 184. Sprzct dodatkowy wykorzystywany w rnetodzie S-E-T.

cluza sila

clclikatnos6

ruch szybki i prosty

ruch spokojny, powolny lccz zloZüny

* Bogdanowicz tvt. **

i wsp.: Afrtodo \Yeroniki Slier/Jorne w lerapii i wspomaganiu rozwoju d:iecka. \V.Sz. i P„ Warszawa, 1994. Sherbornc W.: Dcvelup111cntal 11w1'l'llll'll/ji1r C/iildrcn. Cambridge, 1990.

436

KINEZYTERAPJA

Occna ruchu Nazwisko i

wick„„„„ .. „.„„.„.„.„ .....

l

!vfe1ody ki11e:ytcra11e111ycrne

437

Tcrapia Zaleznic od stopnia poznania przcz clziccko jcgo whtsncgo ciala autorka stosowala cwiczcnia:

Przyblizony poziom funkcjonowania oziccKa .......... .

I. Obscrwacja kontaktu

mi~clzy

Umozliwiaj;1cc poznanic wtasncgo ciata „wyczuwania" tuiowia (111.in.: lczcnic tylcm, przoclem, obroty, pelzanic, przcjscic clo pozycji sieclz;1cej); „wyczuwania" k011czyn (np.: rozcicranie i pok.lcpywanic u
clzicckicm a clrug:1 osob:1

Czy d1.iecko: 1 ' potrafi oprzcc sil( o partncrn'I czQsc10wo calkowicic jc!ili tak, to w jakich cwiczcniach'I „„„„„„„„„„„„„„„„„„„„„„„„„ .. „„ 2 utrzymujc kontakt wzrnkowy? tak nie jc!ili tak, to w jakich warunkach?„„„.„„„„„„„„„ .. „„„„„.„.„„.„ .... „„„. 3 lubi byc obcjmowanc? ,~wobodnic tlla stabilizacji 4 potraft sit; opiekowac partncrem? ,l tak nie 4 ·, tak nie 5 wy~m:ujc z partnercm Cw. r6wno\Vazncl 6 rozumic eo rnöwi partner? nie tak 7 rcagujc na glos'I lak nie 8 potrafi m6wi6'1 nie tak jakich sl6w

II. Obscrwacja samoswiaclomosci clzicclrn a) calcdalo Czy
b)

cz~sc

Do najwaz.niejszych rcgul cwiczcri nalczq zasacly: dobrowolnosci (nigcly 11ikogo nie moz.na zmuszac do uczcstniczenia w zajr;;ciach); nawiqzania kontaktu z kaiclyrn dzicckiem; ak.tywncgo uczcstniczenia osoby prowaclz:1ccj w kazclyrn cwiczeniu; wszcchstronnosci; urnoiliwicnia tw6rczego clziahmia; unikania rywalizacji; przcrnicnnosci cwiczc!'l (dynarniczne a nast<;pnie rozluiniajqce); stopniowania doswiaclcze!'l spolccznych; nagrnclzania wysilku, a nie cfcktu.

ciala

Czy dziccko: 15 jcst swiadomc posiadania kolan? 16 jcst swiadomc posiadania biodcr'I 17 jcsl swiadome posiadnnia st6p'I 18 jcst swiadomc posiadania plcc6w? 19 jcst swiadomc posiadania brzucha'I 20 jcst swiadomc posiadania ramion? 21 jcsl swiadomc posiadania lokci'I 22 jcst swiadome posiadania ntk?

tak tak tak tak tak tak tak tak

Ryc. 185. Kwestionariusz obserwacji wykorzystywany przez Sllerborne.

nie nie

nie nie nie nie nie nie

*

Przas11yska M.: Zalozc11i11 i rc"li:"'j" 1irogrw1111 11·cd/11g \Verouiki Shcr/Jome. Kultura Fizycz11a, 1987, 5/6, 9-11.

0 < < ;::·er. et:• ~ - · ~ ..- ~ N· ::; o (') -~ '< ~ "-< -o'. ., ",. ,. < ,. : Nn ,:"" ..,..._ .7 o· N

:0

'<

p

-""

(.,.;

0:

fr '< fr ~ ~· :=. ~ P.s 2 s ,..,. :::; 0 5 o... * ~ -· ;:;:- a· ::::' '
~

°' 0

2

~ ~· ~ 0

;;;:; ~

"

'--< ~ n -'

p;;0.

~ :.1:a-: c: c c_-~ ;:=- S. ~ N (/} (S: ::i

t: v f:i '.r. ('; ~ ;:'.

0

::;:

C.

~ 5- '<=>~· 2 ~ ~· 8 2-

"'

::;: "'' ;;;·

2 2 ~ ;:: ~· ? p,·

N

"' :;:;· :::i

N

"'ö "'0::;:

'<

~ 2 ~

:;3

< ;.: ;

C:

~ :::.: c.. ~· '--< 0

2 §

~ ~. ~·

v

{=)

i..C:. ;::: ~ -

::::;

N·

;:; ~ 9.. 2. :::- :::! ~ .cs· &

~ :3 [;. ~ =·~ g_ ~·~~· 2 < 0 ::::. C:... ::; N < O - V ,....... 0 ~ - ~ -· ,.... __. - · 0 <<. ~ :t: N r: -:- 0 ;:-? C.. - · C: C Ci~ N ;r.- ::: ~ C.. ::J" N· c; Q ~. ::::. ..... 0 - ('; c.. ~

"-' :::i

"' :.::; N

"' N

C/}

~ :. ;_ E ~ ,g ~·.:

E

a-

:::;- r: ~ (:; ::;; (=), ;:; ~

~

~

c~~=-'~<;:;~ S 2 :· / ;;- ~ 1'i :: c : : . ~ 5 §. 9 -< ;:: < :=...::-;;;-~io;;= <'

?

::

- · _:.

_:..:

""

gHHH < ()

_, ::::; :=: () :;::

~r-.

CS

<: ~- --~ C ~ ? 3" -

(./

N r.. C:: -

~ ~-

=-

S ~

°2

t-'i

Q

V

~ ~ ~

,-„

~ r:: :::: ;:::

Oc::-N

0

f.

c.. ~

f2..

3::o~<::;-ON ~· o VJ ~. c~- ..2u ~c Q ~ ~-er~ '-' ~ 7

s~ 1

::::::

;::..~

0 ~

l

~r•_,

;:::.

c

&

'

3.5.11. Zbiorcza tabela (tab. 36) metod edukacyjnych !\azwa metody

Ayres

Genez.a

pychomcto~

Z.a.stosowanie

Z&ioienia praktyczne

Znaczenie: mdody

Jean Ayres

ubun.atia rozwoju

Y-)"Y.iad z rodzicami i nauczycie·

V.)TÖ\i.11)"".V-:?...'lie zaburzeii integr;?.cji

zaburzenia rozwoju p.sy-

jedna z b:trdzlej obecn.ie

lau SO.XX w.

ryczoego 50\spowodow::me mikro-

!::uni. observ..·acja kliniczna. test

poprzez dosUrczanii:: br.:;.l„."Uja_cych

chomotorycznego

p.opulamycb; jej z:i.!oi:enia

uszkod:zaüami czttSci integruj:tcej

int:::gracji sensorycz.nej

bodi.cöw

{integracji

s~

v.·ykorzystyw;:ne w wielu

inn;ch sposobach tcrapeu-

Ol!N

sensorycznej)

tycznych

Carr-Shepberd (motor relearning

fancrCUT,

ub.rn-ic:nie osobie niepcinospr:iw-

a.'1aliza moiliwoSci rucho\.1.·ych

normJ!i12cj:?. napii;_cia mi1tfoiowe-

poc~tko·.i.·o ognisko\vc

Rober"'

nejj:lkn:?.j;i-cz::Sniejszego samo-

(przejScie do leienia bokiem,

go: pozycje utoi:enio,,:e, wczeSnie

uszkcd.zenia mözgu; obec-

motyv:acji w uspr.:.wnianiu

Shcpberd

rlzieb:icgo ~'"Ykonyv.:ania czynnoSci

pozycji siedz::tcej, stoj:tcej, ocen:l

rozpoczynZ!.!le C\:r,1czenia czynne;

nie z.asady metody \lo")'ko-

ruchow)in

lau.SO. X.-X w.

codzi.c:rmydt

chodu i czynnoSci ch\\-ytnej).

ub.rv.i:mie ruchu przez: komeody

rzystaC moina we wszeLQcb

Podz:i::i.{ ruchu na prostsze skla.Co-

s!0\\.11e, pokaz; usprav.11i:i...1ie

przyp:i.dk::.ch chorobov•ych

programme)

rrü~Sni

George De.:i.ver

zapeu.~ maksynulnej niez::.-

lata ~O. i 50. X.X w. l lei.noSci:i:yciowej poprzez wyko--

Deanra

rzyst::?::ll:c istniej:tcych moiltwoSci

G-1

::::

';:

:;:

3:::

Element)' badao.ia

Podsta""'Y teorctyczne

~

b ....:

~\"'

0 ~ ~

< -·:::;

:.>;:

;s;::: g N

1\1.]Ta.i::'lc po&..-rcS!cnie roli

~

·-< ~

:::

""' ·~ :::::;

""'

·~ ":

~

;::;

twarz.y

1 ocena: sprav.'UoSci fDO\.\}' i sluchu, 1 Cwiczenia czynnoSci dnia codzien-

j opötnienic rozwoju psy-

hist.oryczr.e, podobne :ulo-

1 funkcji kmlcZ}11 görnych, lokorno- 1 nego, r:nov•y. zastosowanie stabili- 1 chomotorycz..1ego

i:enia \;oykorzystuje meto6

1cji, \.vygl:tdu z~wn~trmego

Petö

z::cyjnycb ap::.rat6w ortopedycznycb, cwentualne kosmetyczne

funktjc::::tlnych

zabiegi opcr::cyjne

Domana (Domana-Dekato,

Glenr: Dom2!1

1po!owa

pr.i\.\.-idkr.re funkcjonowanie

„pi;_tli ~tycznej" determinuje

intense muJtisensori bt 50. XX w.

pra\.\~)- rozwöj

stimulation, terapia

ryczny

psychomoto-

l

ozn:i.cz.:i.nie profilu rozwojowego - \ progr..my: pcdlogi, motoryczny,

opöioienie rozwoju psycho- J jedn:i. z memd Jeczniczopoprawa funkcji 1profila..~"t.ycznych. z.arzut

ustalenie poziomu opa..'lowar.fa 3

oddechov.y, röwno\1.-agi, odi.yv.;a.

funkcji motorycz.nych i 3 fur.kcji

ni:i., St)1IlUluj::_ce wzrok. s!uch.

org~izmu w

sensorycznych

mOWt(

prawidlowych

1 ruchowego.

wa..nJnb.ch

znacznych

cbci~en

trenin-

gowycb

niesbndardowa)

Susane Klein-Vogelbach

Klein-Vogelbach (FBI...- funktionelle

Bewegungslehre)

l lal:l SO. XX w.

1 ru~hj~~;d!owy tyll:o \:r,1edy, 1 wz..-ukowa observ:acj:i. pa.cjecu w

gdy ~ w osi fizjologicznej st:iwu:; Z2bnru:nie osi ruchu powoduje ~e" ruchowe

warunkacb st;:i.tyki i podcz.a.s rucbu

1 Cwiczcnia: orientuj:tce cialo w przestrz.cni. oporowe, stabilizacyj-

ne, mobiliz::cyjne

1 wszelkie z:i.burzer..i:l D.1r.L.:!._Cu 1 ek.!ei..·tyczne podejScie do ruchu

problemu usprawnian:i,

me1od:!. z:i..wier.i. skb.dowe r6Znych system6w; zdan!em

autorki, im wi~cej metod leczenia ruchern opwo\\.-al

tenpeutl tym lepiej

-""

(_..) \C

Jl\axwa metod)' Petö

Geneza

Podstawy leorctyczne

Andreas Petö

rebabiliticja spokczna., prz:yv.TO·

lat240.XX w.

cenic röv.nowagi

wewn~trznej

Elemcnty badania

Zastosowanie

Z.aloienia praktyczne

v.iclostronne kdan.ie lckarskle,

praca z grupa, dzicci pod kierur:-

wszelk.ie przyparlki op6i:·

Znacz.enie metody

jedna z bardziej obecu.ie

occna rozwoju psychoruchowego

kicm W)'Szkolonego przewodnü.:a,

nienia rozwoju psycbo~oto- p-:ipu!:::...11ych

organiz.mu, jednoczesne Ie.cz.cnie i

na bazie aoalizy ,.podst.awowego

pomoc prz.ez sprz~t i rynn.iczne

rycznego

uczenie

wzorca post:.wy"

v.·yliczanie, Cwiczenia „tylko"

V:inthrop Phelps

gl6wny cel uspra.,,.nianfa to ad.ap-

ccena moi.liwo.Sci funkcjooaloych

zastosowan.le röi:nycb forr.J. ruchu:

mözgowe po:"'ti.enfa. dzie-

1937

ucja da i:ycia w spoleczefu;tv.;e

koDczyn g6rnych i dolnych, :mali-

biernego, wspornagar.ego, czynne-

ci~ce

u. U!l'iej~tnoSci mO\vy, ocen2 sily

go, o;>arowanego, uwarunko,v.:..;e~

Llnle';:)

(conducth"e educ.ation, kierowane nauc:zanie)

CZ)T.noSci d.nia rodzicnncgo

Pbelpsa

1:.i.storycznc:; metoda St2!lov.i podst3w~ wi~J.:szoki

(6\\11iej cl;oroba

metod

eduk:;c;jnych, Pbelps jako

mic;:Sniowej, sprc:.wdzenic: moi.li-

go, wtom2tycznego, kombinowa-

pierwszy rozr6Znil upo.Sle-

woSci pionlz.acyjnych

nego, n2przemien.'1ego; Cw. mo'rt·y,

Czenie u..-nys!owe od z.abu-

liczne poooce ortopedyczne

rzef. rucbowych pochoC.Zenia oSrodk.owego

J osepb Pilates 1916-1918

Pifatesa

dla pr.mid!owego fun..l:.cjonowania

ocena pos·.;:rn.)" ciab, zakre.su

n~.du

Zasady Cv.iczen to'. koncenti-acja,

Wszell:iC dy.siunkcje na.~~- 1 kdna z ~Sciej cbecnie

ruchomoSci, sily mi~sni ze szcze-

kontrola., zeSrod.kov.-anie, oddy-

du ruchu spowodowane

wykorzysryv.·ar.ych; szcz~·

stabilizacja cem:rdna ( zasada

gölnyo m•:z,gl~dnieniem m.i~SD.i

chanie, W)T6wn.:i..nie n2pi~cia

pierwotnym lub \1.16rnyrn

g6lnie popuh.rne sqjej

„cylindra mif;:Sniowego··)

stabilizuJa.cych poszczegölne

posr.1:-al.nego, przeptyv•, precyzja,

zaburzeniem roz.kb.du

elemenry profilaktycz.no-

wytrzymz.ioSC, rozJuinienie.

onpi~cia

treninfOWe

rnchu

niezb~d.na jest

m.i:;Sniowego

Cwicz.::..cy Sl!ll kontroluje p~\\i~ dlowoSC wykomr1ia mchu

!\azwa mctody

Geoeui

Ginfo KirkcsolJ

lot;; 90.X-"Cw.

5-E·T

Podsl.:.rwy tcoretycz.oe püjJ\\ienie si~ \\1Örnych, p:-zcwle-

l.aloi.cnia praktyczne

Cv."iczeni.:i. prowadzi si~g!Uwnie w

Za..i;tosowanie

jedn 2 z brdziej obe.crJe popula.'ilych; przyd.:.tnyra

klyc!J. do!egliwoki ze st:ony

tzw. u.mbic;_tym b.6.::ud:u kL"1e~

Z-'.4·~:.kn.i~tych la6cucb1ch kinem.:!·

wldJyd: ColegliwoSci

marycznym (v.)·krycie .. sbbego

tycz.oych z wykorzystz.niem spe~

n~du

Jot.:abych

mi~Sni

stabilizuja.cych

thcrapy)

Znaczeuie mctody

Wszyst.J.ie przyp2db prze-

narz::i_du ruchu spowodow~e jest o~bbieniem

(sling exercise

Elementy bad:mfa

bad..;:..tie pm:.bieg.:i. poCZ'it!.:owo w

rnchu (og.r-niczenie

ogn:wa") a n.:i.st:tf!nie (o:.:.n:hicj

cj:!l:::iych poCwi::sze6. llt.-uC..-lienie

funkcji sen.:;owo:.orycznych,

kOr.::puterowa bu2 danycb

szczeg6fo·,i,·o) w !a:J.cucbu orwar-

nast~i.;jc

ogr2.ilczcnic . süy i wyt.-zy-

lL'Tloiiiwicja_.::1. wyd:-:.ü:.

tym

zwie;:ks2e:iie \\?t-•vu süy g;::wit2-

m:>!o.Sci mii;Sniowej, atrofia

Ö\iczcci da

(r..i-:;_Czy innyrni) prz.ez:

cji, n1;i~kszenie fr.i.·igni d.2!;;.!2.:li:?. süy, z::..stosowanie rucbomego

~odzielnego

wyko~yw;:mi2 w

ncki ogöh:cj)

w:::...111:i.bc:i

1domowych

pozycji koiico·.vej Weronika

Sherborne (ruch

roz:wijajqcy)

1 rnzw6j motorycz:;y i ps:ycX.jczny ~ 1 kv.::stionariu.sz obs:rv.·.:cji (stopieii

Sherborne

ze sob::;. powi4µ2.'1e, rozw6j jednej

Swi::.domoSci wbsnego ciala,

lata 60. XX w.

skfadowej v.yiy\\·;:; r.a popr:!w~

o!oc:zt.:ni:: i spv!ecz.:Cstwa), wy-

drug:iej; rucb jest .,,,·yrazen: po:.:ze-

röinienie :-ostaw wakz:.:.::ej i

by ludzkie:j a.l..""t)•rnoSci

u;q;!ej

· op0;;;..'1.ienie rozwoju psy-

::n02e t:yC wykorz:.-s:y\1.·a;.:i w rrzyp~d.k.zch

go, C.Zicci j;:,kaji:j_ce sii;

upofä:6.:d

urr:.yslov,:ych. z:nacze:ie

1

pro:11:ü:-:yczne i rczwij.:.j::;_::e we r..!c!:.owo, gbdrncie::n::, 1 r:iewiCo::ne

,,

... „,

KINEZl'TER.1\P/i\

442

3.6.

Podsumowanic

Umieszczenic w jednym 1111c.1scu usyslcmalyzowanego opisu 50 rnctocl kczcnia ruchem stanowi swcgo rodzaju ko111pcncliu111, klöre umozliwi osoborn zaintcrcsowanym blwiejsze „poruszanic sie;:" w lcj problcmalycc. Dokonana analiza zwi;1zköw pomi<,'.clzy poszczcgölnymi rnctoclami doslarcza cickawcgo lllatcrialu poröwnawczcgo . .lest ona wiclow<\lkowa, przcz lo röznorodna i z lcgo wzglc;:du Lruclna clo prczcnlacji. Nie moi.c jcd1iak zoslac porninic;:la, gdyz slanowi warlosciowe uzupclnic11ic charaklcryslyki mclod kinczylcrapculycznych. Pozwala lakzc spojrzcc na nie pod innym ki\lcrn, uzupel11iaj;1c clanc o ich islocie. Dlalcgo zoslala pcmii,ej zaprczcnlowana w poslaci luzno sfonnulowanych przcmysle11 - zalcznosci: • Zalcznosc 1. Powslanic wiclu mctocl kinczylcrapculycznych bylo clziclcm przypadku. Na polwicrclzcnic moi.na przy,wolac przyklacl Bcrly ßobalh, ktöra - prowaclz<\C rulynowc cwiczenia USLJrawniaj<\Ce, nicswiaclornie uslawila k01'tczy1w pacjcnla w pozycji hamujqccj wzrnoi.onc napic;cic 111ic;s11imvc, CO wyraznic zwi<,:kszyto moiliwosci runkcjonalnc chorcgo. Kolcjnc pröby znmicjszania napic;cia mic;sniowcgo przcz oclpowicdnic uslawicnic czc;sci ciala umozliwily opracowanic lzw. slalycznych pozycji hamuj;1cych (z czase111 zasu1pio110 je hamowanicm dynarnicznym). lnny, z wiclu przykiaclöw, lo powslanic mclody Mc Kenzie slosowancj w dolcgliwosciach bölowych krc;:goslupa. Pacjenl Robina Mc Kcnzie, usprawniany traclycyjnie lzn. przez wzmacnianie 111111. brzucha (siady z pozycji lczcnia Ly!cm) przypaclkowo pocl nicobecnosc lerapeuly, poloi,yl sie;: na kozclcc lcrapculycznej nie - jak z.awsze - w lei.eniu Lylcm, lecz w lezcniu przodcm, z dodatkowym przcproslcm czc;:sci l~~dzwiowcj krc;:gos!upa. Po kilkunaslominulowym przcbywaniu w lcj pozycji wyra:l.nie z11111iejszy!y sie;: jcgo oclezucia bölowe. Zainspirowato lo Robina Mc Kenzic clo opracowania zasacl tcrapii opartcj o cwiczcnia wyprustnc. Tc dwa przyklady swiadcz<\, i.e poclslawy tcorelycznc w wiclu mclodach lcczcn ia ruchem zoslaly opraeowanc wtörnic, w celu wyllumaczcnia uzyskanyeh cfcktöw. Nie znaezy lo jeclnak, zc tak bylo zawszc . .Jako zaprzeczenic powyzszcgo sposobu powstawania melocl mo:i.na chocia;i.by pochte fakt, ze Rudolf Klapp pracc; nad swym sposobcm leczenia rozpocz;1l ocl opracowania zalozeil tcorctycznych. Jcgo zdaniern przyczy11<\ progrcsji skolioz byla spionizowana poslawa ciala ludzkicgo, w ktörcj na kn,~goslup clziala sila grawilacji, pugf<;biaj<\C palologicznc skrzywicnie. Hipolezc;: sw<\ polwierdzil, prowaclzqc licznc closwiaclczcnia na zwierzc;tach. Dopiero w naslc;:pncj kolcjnosci zaczql wprowaclzac cwiczcnia w pozycjach niskich - odci<1zaj<1cych, np. w kl<,~ku poclpartym. Ostatnio, ocl clluzszcgo czasu, opracowywanic nowych rnetod rozpoczyna sie; od dokladnego zbaclania i uzasadnicnia zatoz.onych poclstaw lcoretycznych.

1Wetody ki11ezytera/Je111ycz11e

443

• Zalcznosc 2. W slarszych hislorycznic mcloclach ruch byl stosowany jcdynie rnarginalnic (np. mctocla Kenny), glöwnie w forrnic bicrncj (np. sposoby: Jacobscn, Mamitza, Mcnnclla, Cyriaxa). Obccnic w wic;:kszosci mctocl jcst on srocJkiem COntZ barclzicj dominujc\C)'ll1 i dlalcgo najcz<;:scicj SlOSUjC Siy CWiCZCnia czynnc (np. rnclody: Mc Kcnzic, Klein-Vogelbach, Prcssio, Siwka-Tylrnana). Co wic;cej, Mc Kenzic - boclajzc jako jeden z pierwszych tw6re6w wspölczesnych metocl kinczylcrapcutycznych - clocenit znaczcnic ezynncgo uczestniclwa osoby usprawniancj w tcrapii. Dziyki zaslosowaniu sarnoclziclnic wykonywanych przez pacjenla cwicze1't mobilizuj11cych, slajc sie;: on oclpowicclzialny za wlasnc zclrowic. Celu tego nie mozna osiqgn<\c zaclm1 inm\ forn1c\ lcczcnia. Poclobne zasacly wykorzyslujq röwnicz inni lw6rcy: Brunnström, Pctö, Dornana, Carr i Shcphcrcl. Konsckwencj<\ prowaclzonej swiadomic, za pomocq ruchöw czynnych, tcrapii jcst przcciwclzialanic nickorzystnym, wt6rnym zmianom wynikaj;1cy111 z przeclh1zajc1ccgo sie;: unicruchomienia. • Zalcznosc'.: 3. W licznych melodach kinczytcrapculycznych opartych na szcroko rozumianym rllchu zalecanc s<\ rclatywnic cluzc obci<1zenia wysilkowe. Iluslrujq lo chociazby sposoby przcclstawionc przcz M<~jocha, Schrolh, Domana. ßuclzi to pewnq nicclwc do wlqczania ich w proccs usprawniania, lak zc slrony pacjcnta, jcgo najbli;i.szcj rodziny, alc nie tylko. Tyrnczascm wyclaje si~~, zc w nicktörych palologiach rnozna, czy wrc;:ez nalczy, maksymalnic obci,1zyc organizm, gclyz tylko wlcdy uda si~~ wzbudzic wieloaspcktowy proccs stcrowancj kornpcnsacji i osi<1gm16 korzyslnc efckty tcrapcutycznc. Jcclnak w pcwnych systernach mozna zauwazyc tcnclencjc do slosowania zajc;c krötkolrwalych, czc;:scicj prowaclzonych (np. mctocly: Hoppe, Mc Kenzic, Vojty). • Zalci.nosC:'. 4. W mcloclach oslatnio powstalych wic;ksz<\ uwagc; .zwraca sie; na wykonywanic ruch6w runkcjonalnych, przcbicgajc\cych w plaszczyznach zloz.onych (np. systcrny: PNF, Klein-Vogelbach, ßutlera, Kaltenborna, Travc!l-Sirnrnons, Brunkow). Autorzy wiclu metocl eoraz czc;sciej konccntrujq sie;: na oclclzialywaniu na sklaclow<\ rotacyjnq ruchu. Nicktörzy z nich uznajq nawel, zc glöwn<\ przyczynq clysfunkcji czynnosciowych jcst zabürzcnic osi przcbiegu ruchu (np. mclocly: ßürggcra, Hanke, Mulligana, Scharll, Hoppe). • Zalcznosc 5. Najwczcsniej powstale mctocly nakicrowanc byly gl6wnic na likwidowanic objaw6w clysfukcji (np. rnclocly: Phelpsa, Gochl-Geßncr, Niedcrhö!Tcra). Obccnic cel clzialat'I leczniczych przcsuwa sie;: w kicrunku profilaktyki (np. mctocly: Ayrcs, Domana, Shcrbornc, Butlern, Karskicgo). . · • Zalcznosc 6. W wic1L1 sposobach lcczcnia ruchem cliagnostyka i mctoclyka cwiczc1'1 leezniczych sq zbliZüne. w grupic mctod przcznaczonyeh clla

usprawniania dzieci z clysfunkcjami neurologicznymi (np. metocly Bobath, V ojty, Petö czy Domana) clla oceny stanu klinicznego wykorzysLuje sie; rn.in. analiz<; rozkl:aclu napic;cia mic;sniowego, baclanic reakcji oclruchowych, okrcsla sie; poziorn rozwoju ruchowego. Wprawclzic w poszczeg6lnych meLoclach elernenly te r67,ni<\ si<; ocl siebie, jednak closwiaclczony terapeuta rnoze je znakornicie ze sobq h\czy6 i wzajemnie uzupcl:niac. W metoclach MarniLza, Schroth, Upleclgera, Hoppe ocena stanu runkcjonalnego ornz Lerapia zawsze rozpoczyna si<; od dalszych czc;sci km1czyn dolnych (swego roclzaju „poclstawy" calego rnlrz<1du ruchu) ze stopniowym poclqzaniem w kierunku cloglowowyrn. Do wzorc6w rnelocly PNF barclzo zblizone w formie S<\ zar6wno cwiczenia proponowane przez Klein-Vogelbach, jak i Le przeclslawione przez Brunkow czy Butlern. Zalozenia „ryglowania" staw6w wykorzystywane w metodzie Kaltcnborna przyporninajq zasacly ogniskowania Hartrnana czy h\czenie ruchöw napinajqc)!ch ncrwy obwoclowc poprzez odpowieclnie ustawienie sLaw6w i czc;sci ci<~la przeclstawione przez Butlern. WszysLkie te sposoby rnaj<\ na cellt uzyskanie napic;cia wsL<;pnego baclanych czy tei leczonych struktur tak, by unikn<\C bölu. WykorzysLywane przez Hartrnana techniki naciskLL s<\ zbiczne z opracowanymi przez Maitlancla mobilizacjami uciskowymi, czy zaproponowanym przez Cyriaxa sposobem wykonania masazu poprzecznego. vV metoclzie Majocha i Mulligana zauwa7.yc mozna zbliionc sposoby utrzymania uzyskanej korekcji. Obyclwaj autorzy zalecajq w tym ccllt wykorzystanie „gorseL6w" przylepcowych. Dose proste i nieliczne cwiczenia stosowane w rnetodzie Niederhöffera stanowi'\ dobrq egzernplifikacjt; wykorzystywanych w rehabilitacji cwicze11 w tzw. hu1cuchach biokinernatycznie zarnknic;tych. Podobne zalozenia wykorzysLywali r6wniez tw6rcy system6w PNF, Pressio czy Brunkow. Wracaj<\C clo zagaclniei'l bardzicj og6lnych nalezy poclkreslic, ze zasaclniczyrn elcmentem kwalifikujqcym rnetocl<; clo opracowancj tulaj sysLernaLyki bylo poclanic przez autor6w clanych o· wykorzysLanych podstawach tcoretycznych*. Ten wlasnie czynnik ma znaczenie fundarnentalne. Bez gruntowncj znajomosci np. rizjologii wysilk6w fizycznych, stcruj
-·----tcgo rozdzialu zdccydowano sii; na pominii;cic oko!o l 00 sposobüw lcczcnia • W trakcic przygotowywania ruchcm. nazywanych wprawdzic mctodarni lccz nie spclnlajt\cych - zdaniem autora - przcdstawionych

\Vczc~

snicj warunk6w. Dzii;ki tcmu przcdstawiono jcdynic mctody o najlcpicj opracowanych podstawach tcorctycznych oraz czi;sciach diagnostycznych i tcrapcutycznych.

445

Metody ki11ezy1erape111yc:11e

KlNEZYTER/\PlA

444

Najbardziej rozwinic.~tym elerncntem metocl kinezyterapeutycznych s<\ stosowane w nich ('.wiczenia lecznicze. Ich clobör, kolcjnosc zastosowania, intensywnosc, czas trwania, zakres wykorzyst:mia w poszczegölnych chorobach byl wypracowywany najclh1zcj. Uznac wic;c rnozna, :t,e w tcj dzieclzinie zmiany bc;cl<\ juz raczej niewielkie. To zalozenic pozwala na sforrnulowanie nastc;pujqcego wniosku: clalszy rozwöj kinezyterapii nie powinien polegac na tworzeniu kolej nych metocl, ich wersji, oclrnian czy rnodyfikacji, lccz na closkonaleniu ju7, istniejqcych, sprawclzonych praktycznic, najskuteczniejszych. Nie mo7,na w tyrn micjscu pomin<\C dokona{1 polskich fizjoterapeutöw i lckarzy. W niniejszej pracy scharakteryzowano 1netody: Dobosiewicz, Hoppe, Karskiego, Kostewicza, Majocha, „Prcssio", Siwka-Tylrnana. Dwie z nich, powstale najwczesnicj rnetoda Majocha z przclornu lat 50. i 60. XX w. oraz Kostewicza (lata 60. XX w.) stosunkowo najpcl:niej ocldaj:\ iclee polskiej szkoly rehabilitacji. W lerapii skolioz w przypadku pierwszcj z nich, jak i zmniejszaniu clolegliwosci bölowych kn,:goslupa w drugiej, aulorzy w cluzym stopniu wykorzystywali srodki kinezyterapii og6lnousprawniaj<1ccj . .lednoczesne stosowanie cwicze11 ogölnokonclycyjnych, zajc,~c w wodzie i sklaclowych wielt1 sport6w w poh\czeniu z oclpowiednio clawkowanymi elcmcntami kinezyterapii o oclclzialywaniu miejscowym (ze szczcgölnym uwzglt;clnienicm cwiczc11 izometrycznych, co obecnie staje sie; prawie kanonem w znacznej liczbie me!ocl leczenia ruchcm) zczwalato na likwidO\vanie przyczyn dysfunkcji. Bez wqlpienia mo7mt wi<,'.C stwierclzic, ze szczeg6lnie moc11'\ s\roru\ polskich mctocl leczenia ruchem hyla i jcst wszechstronna i bogata w sroclki metodyka slosowanych cwiczc(1 leczniczych. Najslabsz<\ sldaclo\V'\ wic;kszosci metod kinezyterapcutycznych jest obecnie ich czc,~sc cliagnostyczna. Wprawdzie fizjolerapeuci c!opracowali sie; szybkich i w miar<; clok!aclnych proceclur baclawczych lccz cechuje je zbyt cluza subiektywnosc. Znacznie utruclnia 10 proces weryfikacji skutecznosci zasLosowanych sroclk6w. Wyclaje sie,\ ic clla wic,'.kszego uwiarygoclnienia rnetocl leczenia ruchem konieczne jest opracowanic sposob6w kwantyfikacji pozwalaj:\cej wymiernie ocenic stan pacjenta oraz monitorowac przcbieg leczenia. Nalc:f.y r6wniez zwröcic wic;ksz<\ uwagc; na ocenc; czynnosci globalnych (analiza choc!u, stopiet'l samoobslugi), gclyz to one dccyduj:\ o samoclziclnosci pacjenta. Powyzsza praca stanowi punkt spojrzenia autora na znaczenie mctod kinezyterapeutycznych oraz ich systernatyk<;. Nalczy sie; ca!kowicie zgodzic z opiniq wyra7,an<\ przez wielu znawc6w tcmat11, i:i. w procesie leczcnia nie mozna korzystac w spos6b „bierny", „automatyczny" z zaloze11 i zasacl jeclnej tylko metocly. 0 wiele barclziej przydatne jcst pozn:üiie röznych systemöw i sposob6w oraz ich wlasciwe wykorzystanie zalez,nie ocl potrzeb pacjentöw i wlasnych umiejc;tnosci. W tym kontekscie s!uszne wyclaje sie; wic;c twierclzenie Susane Klein-Vogelbach, ze im wi<;cej metod lcczenia rucl1e111 poznal ~:i;$iltXW~t.JJa tym wic;ksze S<\ jego mozliwosci pomocy osobom chorym. /~~. . t~>

:35 ßihliotcka 8

'7<;. <.atnv.na ~

--::;.

lt-1~.

,i'

..Nö

\\\