filozofia - prof. Jocz 2016 (1).docx

2015
Filozofia (gr. phileo sophia – umiłowanie mądrości). Grecka kultura wydała z siebie filozofię.
Umiłowanie mądrości to przede wszystkim nauka. Wielu greckich filozofów było przede
wszystkim naukowcami, stąd wszystkie nauki pochodzą z filozofii. Filozofia jest czymś
więcej niż użyteczność i praktyczność.
Tales z Miletu (odkrył i przewidział zaćmienie słońca). Jest to pierwowzór filozofa, był
astronomem (624-547 r. p. n. e.) nauczył nawigować podróżników w oparciu o gwiazdy. Był
on przede wszystkim naukowcem arche – woda. Odkrył koło żywiołów (ziemia, powietrze,
ogień, woda)
Ogień
Powietrze Woda
Ziemia
>Tales odkrył, że woda jest fundamentem rzeczywistości (faktycznie dotyka istoty
rzeczywistości).
Mądrość to nie jest tylko dociekanie podstaw rzeczywistości, ale również jak należy żyć
godnie.
Etyka – odpowiada na pytania dotyczące godności życia, uczy godnego życia, skazuje co
jest moralne (np. czy należy kłamać?)
Estetyka – nauka o pięknie, o tym co jest, a co nie jest piękne
Metafizyka – dział refleksji filozoficznej, zajmujący się rzeczywistością pozazmysłową,
nierzeczywistą. To co jest poza i ponad światem fizycznym.
Fizyka – dział filozofii zajmujący się światem rzeczywistym
Logika – nauka filozoficzna o mechanizmach myślenia, takich, które prowadzą do prawdy,
uczy poprawnego myślenia.
Ksenofanes (ok. 580 r. p. n. e. – nieznana dokładna data śmierci, podobno dożył ok.
100lat). Nie zachowały się jego większe dzieła (nie ma żadnej książki). -> wynik pożaru
biblioteki aleksandryjskiej. Zachowało się tylko kilkanaście fragmentów, uwiecznionych przez
innych filozofów.
Interesowali go bogowie, zauważa, że bogowie olimpijscy nie są godni do naśladowania,
nie zachowują się etycznie. Homa i Hezjod przypisali im cechy, które ludzi okrywają hańbą.
Zarzuca antropomorfizm (na obraz i podobieństwo człowieka). Wg niego panteon jest to
tylko ludzka projekcja, ludzki umysł.
Ludzie mają tendencje do obrazowania bogów na swoje podobieństwo (a konie z końskimi
itp.) To nie oznacza, że jest on ateistą.
Zaczął refleksję na temat boga w filozofii -> metafizyka.
Zbudował fundament do analizy bytu doskonałego.
Wspomina już o jednym bogu, który nie jest podobny do śmiertelnych, ani z postaci, ani z
umysłu.
Bóg nie jest antropomorficzny. „Bóg cały widzi, cały myśli, cały słyszy” ->nakłada nacisk na
myślenie boga, jego aktywność intelektualną i duchową. Nie wspomina nic o ciele. Bóg
porusza świat rozumem i myślą.
Bóg = Byt Doskonały = Absolut !
Bóg pozostaje w bezruchu, ponieważ nie przystoi mu to, co doskonale jest nieruchome, a
więc niezmienne.
Ruch jest synonimem świata rzeczywistego, niedoskonałego.
Pojęcia te staną się później fundamentem kultury europejskiej.
Antropomorfizm – widoczny jest podczas całej historii (przykład: Jezus)
Parmenides – podejmuje w pewien sposób pomysły ksenofanesa, słuchał jego wykładów,
zafascynowało go (wiek męski – po 40.roku życia starożytna Grecja) rozumienie
Ksenofanesa na ruchu.
„Byt jest, a niebyt nie jest do pomyślenia”. Wszystko to co nas oznacza jest bytem. Człowiek
nie potrafi sobie wyobrazić niebytu. Byt jest ciągły, świat jest wypełniony -> pomiędzy
poszczególnymi elementami bytu nie ma pustych przestrzeni (nie-bytu), a więc nie ma
ruchu. Ruch jest złudzeniem zmysłowym, dlatego należy bardziej wierzyć rozumowi niż
zmysłom. Refleksja nad wartością ludzkiego rozumu, jako źródłem poznania. Zmysły nie są
w stanie ukazać prawdziwego obrazu świata.
Uczeń Parmenidesa, Zenon – stworzył listę paradoksów, które potwierdzają brak ruchu (
używając zasadę bezsprzeczności). Ruch jest wewnętrznie sprzeczny (zawsze naszą drogę
możemy podzielić na kolejne części), a więc niemożliwe -> utożsamia świat rzeczywisty ze
światem geometrii.
Parmenides uznał, że brak ruchu jest synonimem doskonałości. Jego poglądy w świetle
współczesnej nauki nabierają innego, bardziej sensownego charakteru.
Heraklit z Efezu (przełom VI/V w. p. n. e) – mieszkał w Efezie i chodząc po ulicach
zastanawiał się nad sensem świata.
Doszedł do wniosku, że świat, który nas otacza jest niestały, przemijający.
Nie mamy w świecie punktu oparcia. Fundamentem świata był ogień.
Świat jest niestabilny ->Nigdy nie wchodzimy do tej samej rzeki (…)”. Mimo to możemy
dostrzec w świecie pewien porządek (np. ruch słońca – wschód i zachód). Być może więc
nasze poczucie braku stabilności jest spowodowane naszym błędnym postrzeganiem
zmysłowym.
Rzeczywistość jest harmonijna, nie jest chaotyczna.
Zmienność może być tylko powierzchnią zjawisk.
Harmonia lubi się ukrywać. A więc trzeba dokonać pewnych operacji myślowych, by ją
odkryć. Zmiany nie mają charakteru przypadkowego. Świat jest rozumnie uporządkowany
(odkrywamy to za pomocą rozumu).
LOGOS -> SŁOWO -> wg niego logos to rozum i każdy go posiada, z niego zbudowany jest
świat. Heraklit stworzył podstawy naukowego myślenia (dostrzeganie porządku,
przewidywanie zjawisk).
Kosmos – świat uporządkowany (to co nas otacza). Mechanizm zmian jest do przewidzenia
za pomocą rozumu. Rozpoczyna naukową refleksję nad rzeczywistością -> nauka.
Atomiści – grupa filozofów (Demokryt 460-360r. p. n. e., Epikur 341-270 r. p. n. e).
Podważają pewne fundamenty dotychczasowej filozofii. Jest byt i niebyt (przeciwstawiają się
klasycznej myśli filozoficznej)
#Demokryt – bytem są atomy, niepodzielne cząstki, które poruszają się w próżni i
niebytem
Atomy różnią się kształtem, kolejnością wiązań (przemieszczając próżnie, łączą się tworząc
przedmioty) Przedmioty powstają poprzez mechaniczne połączenie atomów. Różnią się też
przemieszczeniem i położeniem względem siebie.
Epikur również twierdził, że podstawowym bytem są atomy, a niebytem jest próżnia.
Demokryt: istnieje nieskończona ilość i rodzaje atomów (Epikur podważył rodzaj
atomów). Atomy mogą się zderzyć ze sobą, wtedy powstaje wiązanie, a dalej rzeczywistość
-> kosmos.
Epikur – wymyślił par enklizę (niczym nieuzasadniona zmiana kierunku ruchu
atomu). W ten sposób dopiero może dojść do zderzenia i wiązania atomów. Im dłużej trwa
świat, wiązania atomowe się rozłączają. Świat również zaczyna się starzeć, przez co gorzej
funkcjonuje. Wg Greków epoka doskonałości minęła przed nimi, idziemy ku schyłkowi.
Parenkliza jest również źródłem wolnej woli (był materialistą – wszystko składa się z materii).
Tłumaczył mechanistycznie proces starzenia się człowieka. Ciało wraz z wiekiem ulega
degradacji. Wszystko co jest połączone, musi się rozpaść. Być może światów jest wiele.
Etyka (nauka o moralności, jak żyć godnie): ludzie są nieszczęśliwi w swojej masie,
ponieważ nie mogą uwolnić się od strachu.
Przyczyny strachu wg Epikura:
- śmierć (nie należy się jej bać, ponieważ człowiek śmierci nie doświadcza) dusza również
umiera z ciałem, więc nie ma kto jej poczuć. Śmierć nas nie dotyczy
- bogowie (np. kary po śmierci) po tym, jak umrzemy, nie ma kogo ukarać. Bogowie również
są śmiertelni i choć życie ich jest zdecydowanie dłuższe) Bogowie nie interesują się ludźmi,
więc my też nie musimy się nimi przejmować
- cierpienie (ból: jeżeli ból jest mocny to człowiek szybko traci przytomność, więc go nie
doświadcza. Mały ból jest zazwyczaj długotrwały, dlatego trzeba nauczyć się z nim sobie
poradzić).
FILOZOFOWIE
#Sokrates (469-399r. p. n. e) urodził się w Atenach, w których spędził całe życie.
Sokrates wykorzystał metody sofistów, jednak sam nim nie był. Sofiści twierdzili, że są w
stanie nauczyć przekonywania innych ludzi, w taki sposób, żeby to samo audytorium
przekonać do dwóch przeciwstawnych sądów.-> Nauka manipulacji ludźmi.
Sokrates znakomicie potrafił przekonywać ludzi, jednak wiedział, że istnieje prawda
obiektywna, którą człowiek powinien odkryć. W trakcie rozmowy człowiek może wydobyć tę
prawdę. Jest postacią legendarną, nie napisał ani jednej książki – wszystko wiemy o nim z
pism jego uczniów np. Platona.
Uważał, że większość ludzi posiada błędne poglądy, z których powinno się ich wyciągnąć.
Sokrates zadając podchwytliwe pytania, starał się wyprowadzać z błędu. Jego umiejętności
przyciągały zawsze młodych ludzi, którzy przyglądali się filozofii.
Zyskał on dużą sławę, a sposób jego negowania wielkich znaczących osób przysporzył mu
wielu wrogów.
Ostatecznie został oskarżony o deportację młodzież oraz skazany na śmierć. Miał
możliwość ucieczki, jednak nie skorzystał z niego. W trakcie śmierci nie było przy Sokratesie
Platona,w którym mistrz pokładał ogromną nadzieję. Poskutkowało to faktem, że Sokrates
stał się głównym bohaterem wielu dzieł Platona (wykorzystanie autorytetu Sokratesa do
przedstawienia swoich własnych przemyśleń filozoficznych). Sokratesa historycy często
porównują do Jezusa (oddanie życia za prawdę, uczniowie, wędrówka wśród ludzi).
Poglądy etyczne Sokratesa: głosił intelektualizm etyczny i ten, kto jest dobry i mądry.
>Źli ludzie są głupi, dlatego można i trzeba go nauczyć odnajdywać prawdę.
>Każdy powinien znaleźć swoją drogę, taki jest cel nauki.
>Nauczyciel powinien nauczyć poszukiwania.
>Złym ludziom brakuje mądrości życiowej (nawet jeśli posiadają umiejętności – jakiś zawód).
>Należy umieć żyć godnie.
#Platon (427-347r. p. n. e.)
ONTOLOGIA (nauka o bycie) – dialog, „Tinajos” (gł. rozmówca). Zanim powstał świat
zmysłowy istniała materia bez formy, czyli przemieszanie czterech żywiołów. Oprócz tego
istniał byt doskonały Deniung (gr. budowniczy, organizator) oraz idee (są to doskonałe,
wieczne, niezmienne i niepodzielne wzory wszystkiego, co istnieje w świecie zmysłowym).
W świecie doskonałym istnieje idea człowieka (zawiera informacje o wszystkich ludziach,
którzy byli, są i będą). To samo dotyczy przedmiotów (np. idea krzesła), zawierają w sobie
kwintesencje bycia danym przedmiotem, czy zjawiskiem. Świat idealny jest wzorem do
świata zmysłowego. Budowniczy patrząc na idee informował świat materialny. Świat idealny
jest o wiele bardziej realny niż świat zmysłowy (w końcu świat idei to wzory). Istnienie zła
jest pewną bezwładnością, może pewna przekora. Skąd w świecie tyle niedogodności?
Wszystko bierze się stąd, że przełożenie ich na materię jest procesem bardzo trudnym,
materia jest oporna, dlatego nie da się odzwierciedlać idei dosłownie. Opór jest naturalny,
charakterystyczny dla materii.
„ Fedon” – dowodzenie o nieśmiertelności duszy (występuje Sokrates i jego uczniowie).
Sokrates tłumaczy, że człowiek nie powinien bać się śmierci. Filozof powinien więc dążyć do
śmierci, ponieważ zbliża się wtedy do prawdy – idei. Dusza jest nieśmiertelna. „Nas można
porównać do sytuacji więźnia przykutego do ściany w jaskini, tak że widzi tylko ścianę i
cienie na niej informują go o wydarzeniach na świecie” -> nasza wiedza o prawdzie jest
bardzo znikoma. Każdy człowiek posiada jakąś wiedzę, której nie zdobyliśmy dzięki
zmysłom, bo one nie dają prawdziwych obrazów. Nasza dusza przed wejściem w ciało
istniała i oglądała prawdę w świecie idealnym i tak człowiek posiadał prawdę (lecz tylko jej
fragmenty, ponieważ dusza pod wpływem wejścia w ciało zapomniała dużo rzeczy, dopiero
po dokonaniu procesu uczenia się -> przypomina sobie tę pierwotną wiedzę) Dlatego proces
uczenia się polega na pomaganiu w przypominaniu sobie duszy. Po śmierci człowieka,
dusza nadal pozostaje nieśmiertelna. Wytłumaczyć to można faktem uczestniczenia duszy w
idei życia, dlatego też nie może jednocześnie uczestniczyć w idei śmierci (zasada
bezsprzeczności). Ciało jest jedynie ożywione. Po tej tradycji będzie nawiązywać później do
chrześcijaństwa.
Platon mówi o trój jedności idei (piękno, dobro i prawda), które tworzą jedność, są
najważniejszymi ideałami -> znów podobnie jak w chrześcijaństwie.
Platon zajmuje się filozoficznym rozumowaniem o genezie świata, nie zajmuje się on religią.
Jest to zamysł nad fundamentalnymi problemami. Filozofia wchodzi na teren religii, jednak z
aparatem naukowym. Zwolennik skrajnego realizmu pojęciowego.
Etyka Platona – nawiązywał do racjonalizmu etycznego.
#Arystoteles (384-322 r. p. n. e.) ur. w Stagirze, pochodził z rodziny lekarskiej, studiował w
akademii platońskiej, jednak poszedł swoją drogą, nie naśladował Platona, Zwolennik
umiarkowanego realizmu pojęciowego. Mówi o ideach tylko, jeśli istnieją konkretne
przedmioty: jeśli zginą ludzie to zginie idea człowieka. Był lekarzem, napisał kilka tekstów
poświęconej medycynie oraz meteorologii.
Rozważał problemy ontologiczne
Napisał m. in. Traktaty. „Fizyka” dotycząca rzeczywistości materialnej: o spadaniu
przedmiotów.
Kamień spada na ziemię, ponieważ na ziemi jest jego miejsca, jego cel.
TEOLOGIZM – celowościowość, wszystko na swój cel, świat jest uporządkowany, ponieważ
wszystko ma swoje miejsce. Sens ludzkiej działalności powinien dążyć do celowości prawdy,
ale nie powinien on ich zmieniać. Człowiek nie może swoim działanie burzyć porządku
świata.
Kwestia fundamentalna, zetknięto się z nią dopiero w XVIIIw. Współcześnie mamy pewien
nawrót.
Zajmował się refleksją metafizyczną (nazwa powstała poprzez pomyłkę)
Po poznanie rzeczywistości materialnej
METAFIZYKA – dotyczy podstaw rzeczywistości fizycznej. („o powstawaniu i ginięciu”) ->fenomen
Powstawania i ginięcia bytu (urodzenie – śmierć, budowa – zniszczenie) -> jaki jest tego
mechanizm?
Każdy byt składa się z materii (podstawa wszelkiego istnienia, fundament nie ma kształtu ani
jakichkolwiek cech, jest niepoznawalna) i formy (cechy przychodzą wraz z formą. Jest ona
jej nośnikiem. Ona decyduje, co powstanie z materii, np. przedmiot lub człowiek).
Każdy byt jest opisywany, podlega przyczyną:
- przyczyna sprawcza -> ten, który doprowadził do powstania danego przedmiotu
- przyczyna formalna -> forma
- przyczyna materialna -> materia bez firmy
- przyczyna celowa -> wszystko ma swój cel
Relacja materia – forma:
- przykład bryły marmuru i rzeźbiarz -> cel stworzenia rzeźby
- w formie zawiera się cały zestaw cech ( ciało, kolor włosów itd.)
- materia może przyjąć każdą formę
Aktualna
Potencjalna (bryła marmuru jest każdą możliwą rzeźbą, aż do rozpoczęcia procesu
rzeźbienia)
Każdy człowiek jest potencjalnie dobry
Czy można oddzielić materię od formy?
Potencjalnie tak ( w myśli jednak nie da się tego zrobić)
Jak przedmioty przybierają nowe formy?
W momencie przyjęcia nowej formy, stary przedmiot po prostu ginie (np. drzewo -> deski)
Niemożliwe jest uchwycenie momentu przejścia (chwilową braku formy)
Powstawanie i ginięcie na określony kierunek, nie jest przypadkowe. Nie da się tego procesu
odwrócić i dorosły nie stanie się dzieckiem) -> jednokierunkowy charakter
Opis zjawisk ontologicznych
Kontynuatorzy Arystotelesa określali ten fenomen (doprecyzowanie go).
Przyczyna zawsze ma skutek (dziedzictwo starożytnej filozofii).
Arystoteles mówi o bycie doskonałym -> Pierwszy Poruszyciel, który nadał światu ruch.
Wszystko w rzeczywistości ma swoją przyczynę i skutek. Poszukiwanie początku ruchu ->dojście do Pierwszego Poruszyciela.
Pierwszy Poruszyciel – był doskonały, koncentruje się tylko na sobie. Porusza on światem
siłą miłości (świat jest w nim zachowany i pragnie się do niego zbliżyć). Należy to rozumieć
bardzo dosłownie. Dla Greków miłość była najważniejszym bogiem -> Eros.
Etyka – człowiek powinien znaleźć w życiu drogę, która unika skrajności (tzw. metoda
złotego środka). Należy iść drogą umiarkowaną, zdystansowaną – to jest recepta na
szczęście. >Przyjaźń jest bardziej ceniona.
>Miłość zawsze jest w pewnym sensie interesowna.
>Prawdziwa przyjaźń polega na gotowości wsparcia (bezinteresownego) drugiego
człowieka.
Stoicyzm: wywodzi się ze starożytnej Grecji, rozłożona w okolicach 600 r. p. n. e.,
przekraczała 5 stuleci. Najpowszechniejszym stoikiem był Marek Aureliusz (161-180r. ->panowanie w Rz
Nauka stoików:
- nieszczęścia biorą się z wewnętrznego rozchwiania człowieka -> osiągnięcie spokoju jako
recepta na szczęście,
- świat zewnętrzny przyczyną niepokoju
- ze stanu równowagi wyprowadza nas szczęście i nieszczęście (traktowanie równo) ->należy się z nich uwolnić, pożądany stan to apatia (stan idealny, wyciszenie)
- usiłuje człowieka wyprać z emocji -> rozum musi zapanować nad emocjami
- popularność stoicyzmu, przenosi się nawet na chrześcijaństwo
- przeszłości już nie ma, przyszłości jeszcze nie ma, istnieje tylko teraźniejszość
- paradoks – najbardziej antynamonistyczna filozofia stała się najbardziej popularna