Gazety Wojenne nr 107 - Plan Marshalla

Pobrano z www.chipper.pl

Pobrano z www.chipper.pl

IE5E GUTERWRGEN LIEFERT ~ DER MRRSHRLL PLRN .

·P lalA ·Marsh.a llal Trzy powojenne dziesięciolecia dla Europy okażą się okresem najszybszego wzrostu gospodarczego w jej historii. A przecież w chwili zakończenia wojny Europa znajduje się w ruinie, a żaden z krajów europejskich nie dysponuje środkami, które pozwoliłyby mu na szybki rozwój jego gospodarki... ZY w i ęc wyjaśnieniem owej błyska­ wicznej odbudowy Europy jest amerykańska pomoc gospodarcza, a zw ł aszcza plan Marshalla? Od moment u za kończenia wojny rozwój ekonomiczny pań s tw europejskich przebiega w b łys k awicznym tempie. Ich rzą­ dy wyznaczają sobie ambitne zadania, mob ilizując ludność do prac przy odbudowie. a począ tku rok u 1946 tempo wzrostu o i ąga we Włoszech 17%, we Francji - 7%, w Belgii czy Norwegii - 5%. W rok po wojnie produkcja w Niemczech wynosi j uż 40% w to unku do roku 1 937, choćw m aju 1945 r. wła' c iw i e nie i st n i a ł a . U ź róde ł tej b ły­ . wicznej ekspansji ekonomicznej łeży pomoc udzielana Europie przez Stany Zjed-

C

noczone. W latach 1945-1946 rozpoczyna udzielanie krajom europejskim p oży­ czek na o l brzymi ą skal ę. Od zakończenia wojny do czerwca 1947 r. Europa otrzymuje od Stanów Zjednoczonych 17367000 dolarów w fo rmie pożycze k , subwencji, programów pomocy i kredytów nisko oprocentowa nych, przeznaczonych na zaku p sprzę tu i towarów. Z n ajw i ę k szej pomocy7326 mln dolarów - korzysta Wielka Brytania, n astępna jest Francja - 3122 mln, dalej Niemcy - 1150 mln, Włochy - 966 mln, Grecja - 80] mln i Polska - 781 mln dolarów. Pomoc a m erykańs ka i międzyn arodo­ wa okazuje s i ę jednak n i ewys ta rczająca. W rzeczyw i stośc i kraje europejskie muszą wsp ie rać wys ił e k odbudowy masowym imsi ę

portem ze Stanów Zjednoczonych. "W ci ą­ gu roku 1946 stosunek import - produkt narodowy kszta ł tuje s i ę w większości krajów mi ędzy 15% a 40% i stanowi odzwierciedlenie faktu, że zmniejszenie produkcji kraj u zwi ększył o ro l ę importu w tworzeniu dochodu narodowego ... Liczne gałęzie eu-

A Listopad 1948 r. Niemiecki wagon towarowy z napisem "Ameryka pomaga w odbudowie Europy". Pomoc Stanów Zjednoczonych nie była jedynie finansowa - w ramach planu Marshalla dostarczano również gotowe wytwory przemysłu USA. (AKG)

... George Catlett Marshall, amerykański sekretarz stanu, inicjator planu pomocy dla Europy. (AKG)

2121

•

Pobrano z www.chipper.pl ropejskiej gospodarki pracują w oparciu o surowce importowane, a znaczna część ludn ości korzy ta z importowanych artykulów żywności owych " - czytamy w raporcie O Z. Eksport z krajów Europy jest w tym samym czasie bardzo nieznaczny. Eu ropa posiada więc ogromny i nadal ros n ący deficyt handlowy. Inaczej mówiąc , brak jej dolarów na pokrycie kosztów odbudowy, prawdziwa " pułapka dolarowa". Pomoc dla rolnictwa

Wiele czynników wyjaśnia tę sytuację. Przede wszystkim - ze wszystkich sektorów gospodarki najwolniej odradza się rolnictwo. Poziom zbiorów w latach 1946 i 1947 jest o wiele ni ższy ni ż przed wojną. Zaopatrzenie w żyw no ść w latach 1945 i 1946 jest nawet gorsze, ni ż w ostatnich dwu latach wojny, lekko poprawi się dopiero na przełomie lat 1946/1947. Ale susza roku 1947 niweczy wszystkie wysi ł ki wyjścia z kryzysu żywnośc i owego. Dla przykładu - produkcja zbóż we Francji z 4210 000 m3 w roku 1945 wzrasta do 6760000 w roku 1946, po czym spada o połowę w roku 1947. W tych warunkach kraje europejskie muszą dokonywać masowego importu artyk uł ów żywnościowych z USA - jedynego p aństwa, dysponujące­ go n adwyżką produktów rolnych, n adają­ cych się do zaspokojenia potrzeb Europy. Deficyt Europy Zachodniej wobec Stanów Zjednoczonych w samym tylko handlu surowcami wynosi 2356 mln dolarów w roku 1946, a w roku 1947 - 4742 mln dolarów. Po drugie - w celu odbudowania przemysłu kraje europejskie powinny zaopat rzyć s i ę w maszyny i n a rzędzi a. Przed wojną około 2/3 dóbr inwestycyjnych sprzedanych na św i ec i e - maszy n, sta li ,

śro dk ów transportowych - pochodziło w równej proporcji z iemiec i Stanów Zjednoczo nych. W ok re ie między 1945 a 1948 r. Niemcy są w stanie ekspor-

tować

jedynie drzewo i węgie l. USA są krajem, zdolnym do zaopatrzenia Europy w dobra inwestycyjne, konieczne do podj ęcia na nowo produkcji

więc jedynym

przemysłowej.

t

liIl ~

r.

łłł: IJ. liUUllB I(!łł lm . .\KlłUN UH III II. S ., .

' ,liII

'. [(, , '[T

2122

U) ~ I-'~ c.;

I 'I !i

: HI

I ,. d/.

II. I. ( , -q~ ( 1'- •

li (j 'II

a,

.& Koniec lat czterdziestych . W ramach planu Marshalla amerykańska firma Naxos-Union wypo-

Lato 1947

sażyla fabrykę

Kryzys wybucha latem 1947 r. Europie brak dolarów na import produktów niezbędnych dla gospodarki - znajduje s i ę ona na skraju bankructwa. Są tylko dwie moż­ liwości wyjścia z tej sytuacji. Pierwsza - to dobrowolne zahamowanie wzrostu poprzez red u kcję spożyci a i inwestycj i w celu zmniejszenia zapotrzebowania na eksport. Wybór deflacji jest jednak równie g roźny. Z punktu widzenia ekonomii jest to rozwiązanie ryzykowne - może doprowadzić do spirali deflacyjnej: zmniejszenie popytu spowoduje spadek cen i produkcji oraz wzrost bezrobocia. B ędz i e to przyczyną dałszego spadku popytu, co negatywnie odbije się na cenach, produkcji

we Frankfurcie nad Menem. (AKG)
(D/TE/USIS)

Pobrano z www.chipper.pl

Zoom

się

z u c i ąż li wych niedostatków czasu wojny, jest równie groźn e . Zastosowanie mechanizmów og ra ni czaj ą cych s two rzył o by ryzyko wywo ł ani a niezadowolenia spo łecz­ nego, co ZSRR wykorzysta łby skwapliwie. Tak w i ęc wprowadzony j es i e ni ą 1947 r. plan zmniejszeni a konsumpcji wywo łuj e pierwsze strajki i zamieszki. Wybu c h aj ą one we Francj i. Podobni e jest we Wł o ­ szech, gdzie zastosowane przez c hrześci­ j a ń s ko-d e m o kra tycz ny rzą d ograniczenia powoduj ą fa l ę rozruchów. W tej sytuacji rzą dy pa ń stw Europy przedkł a d aj ą oczywiści e inne rozwi ąza ni e: uzyskanie od Stanów Zjednoczonych znacznej pomocy finansowej, umoż liwi aj ącej sfin ansowanie importu na czas odbudowy podstaw rolnictwa i prze mys ł u . Pozwala to na zmniejszenie za l eż n ośc i od zagranicy i zw i ększe­ nie eksportu. walka o wpływy

Amerykanie uw a żni e ś l e dz ą sy tu acj ę w Europie. a w i eść o za mieszkach we Francji w ci ągu tygodnia przyz n aj ą jej rzą­ dowi pomoc w wy o kośc i 247 ml n dolarów. Wielka Brytani a, Wł o ch y, Dani a i Holandia t a k że otrzy muj ą d o raź n ą pomoc w celu sprostania kryzysowi p ł a tni ­ czemu. S ą to jednak tylko bi eżące potrzeby, zaś ytuacja wymaga zaplanowania pomocy finansowej na wi e l ką ska l ę. Zapewnienie s t a biln ości i rozwoju krajów europej kich jest dla Stanów Zjednoczonych sprawą żywo tn ą, gospodarczo i politycznie. W sytuacji zimnej wojny pozostawienie Europy z jej problemami gospoi zatrudnieniu... "Te c i ągł e próby zacho- darczymi oz n acza ł o by oddanie jej pod wania równowagi pł a t niczej m ogłyby wy- wpływy ZS RR. Stany Zjednoczone obaw i aj ą s i ę, że w n aj b li ż zej przysz l ośc i ruwo ł ać silne ws t rząsy w ki lku o dręb n yc h dziedzinach gospodarki państwowej. Bar- chy ko mu nistyczne Europy Zachodniej dzo trudno jest oce ni ć ich konsekwencje wz ni e cą zamieszki , by z a pro t es t ować w strukturze produkcj i, eksprzeciwko ograniczaniu portu, inwestycji, konsum p- Zapewnienie stabilno- s pożyci a. Zd aj ą sobie ści i rozwoju krajów cj i i zatrudnienia. Sta n ę liby­ sprawę z tego, że aby ś my nieuchronnie wobec naeuropejskich jest dla mogla Europa gIego przejśc i a od Stanów 'qednoczoo b ro ni ć s i ę przez zczególnie u c i ąż liwej infla- nych sprawą żywotną. e k s p a n sj ą radzieccj i do zjawiska przypominak ą, kon ieczne jest jącego st ag n ację" - przestrzega kanclerz w dalszej pr zysz l ośc i odrodzenie brytyjskiej Izby Skarbowej w roku 1947. silnego p a ń s twa niemieckiego, zakorzenionego w obozie zachodnim. W spirali deflacji Problem staje s i ę tym bardziej paRyzyko deflacji nie jest przesadzone. W la- l ący , że ni e ma mowy o tym, by tach trzydziestych spirala deflacyjna ci ęż­ p a ń s tw a europejskie przys t a ł y ko do tkn ę ł a e uro pej ską gos po d a r kę , a jej na rezyg n ację z reparacji wojence ną były niepokoje spo ł ecz n e, któ re przynych ze stro ny Ni emiec, zanim czy ni ł y s i ę do um acni ani a s i ę nazizm u. ot rzy m aj ą a m ery k a ń s k ą pomoc. Z pu nktu widzenia polityki ograniczenie Jest to warunek ws t ę pn y, niekonsumpcji w okresie, gdy ludn ość dźw i ga zb ę dny do rozruchu gospodar-

czego. A w szerszej perspektywie - nie b ę­ d ą m og ły to l e rować odbudowy gospodarczej i politycznej Niemiec, zanim nie pocz uj ą s i ę pewne swej przysz ł ośc i . Reasumuj ąc - p o t ęż n a gospodarka Stanów Zjednoczonych potrzebuje rynków zbytu, któ re m oże im za p ew n ić jedynie dobrze prosp e ruj ąca Europa.

.... Berlin, 1948 r. Dostawa narzędzi opuszcza pokład amerykańskiego

samolotu transportowego C54 Skymaster. (D/TE/US/S)

T Amerykńskie traktory MasseyHarris opatrzone emblema-

(D/TE/US/S)

Pobrano z www.chipper.pl T Hawr, 1948 r. We francuskim porcie, który nosi jeszcze ślady niemieckich bombardowań, trwa wyładunek amerykańskich traktorów marki Massey-Harris. (AKG)

"przeciw ubóstwu, i chaosowi"

beznadziejności

Decyzja o przyznaniu pomocy na wie l ką ska l ę pań stwo m europejskim zostaje podj ęta przez MarshaUa - a ery ańskiego sekretarza skarbu, podczas jego podróży do Moskwy w kwietniu 1 47 Po powrocie do USA w swym Prz<:.lll'Dwleniu radiowym z 28 1947 r. Marshall " Zetkn ę li ś my s i ę

mi problemami, i r, p n • •rvt'll'ł rodów Europy, __ "_,,.._, pomocy... Uj dezintegracji. lekarze s i ę 1947 r.jego

zuboża łych

braniu klubu absolwentów Harvardu, wyg ł o szo ne w Cambridge, ok reś li na kilka przyszłych lat po li tykę gospo d a rczą Stanów Zjednoczonych wobec Europy: "PoEuropy tak bardzo przewyższaj ą jej zdo ln ości pł at ni cze, że powinna o trzy mać dod atkową i stotn ą pomoc bez niej stanie si ę ofiarą gł ę­ bokiego załam ani a gospodarczego, społecz n ego i połitycz­ nego .. . Nasza polityka nie jest skierowana przeciwko żad n emu państwu czy doktryie,\ lecllPlrzel:iw głodowi , ubóstwu, bez. i chaosowi". I kontyn uuje: pomocy amerykańskiej przywrócenie do życi a świa­ . tak, by powst a ły warun-

ki polityczne i społ eczn e , pozwalaj ące na istnienie wolnych instytucji. Taka pomoc nie m oże być ograniczon a do jak i egoś miejsca, gdy n a ra staj ą róż n e kryzysy. Musi do ta rczyć skutecznego lekarstwa, a nie tylko zapewnić opiekę pali atyw n ą ... Uważam , że inicjatywa powinna wyjść od Europy. Rola naszego kraju [USA] powinna pol egać na przyjacielskiej pomocy w celu wdrożenia programu dla Europy, a n astęp­ nie na dostarczeniu wsparcia, ni ezb ędn e­ go do jego realizacji". Konferencja w

paryżu

W czerwcu 1947 r. Francja i Wielka Brytania zwołują w Paryż u konfere n cję, która ma t anowić odpowiedź na plan Marshalla. Zapraszaj ą na ni ą przedstawicieli kra-

Pobrano z www.chipper.pl

~,\ '.

\

f)//

\.

\ ,

/

ramach dostaw UNRRA dla Polski gospodarstwom rolniczym dostarczano nie tylko sprzęt, ale również I zwierzęta. Amerykańskie I kanadyjskie konie tak zadomowiły się w Polsce, że niemal zupełnie wyparły tradycyjne chłopskie koniki, i tak przetrzebione przez wojnę.

W

Zoo m

kazana Europie w trzech czwartych w formie darów, a w jednej czwartej w postaci pożyczki . Dyskusje trwają przez trzy mies i ące . Ustawa o przyznaniu pomocy dla zagranicy zostaje przyj ę ta przez Kongres 3 kwietnia 1948 r.

Fundusze i towary 3 kwietni a 1948 r. a 30 czerwca 1951 r. uczest niczące w projekcie pa ń stwa europejskie ot rzymują pomoc fi n a n sową w wysokośc i 13 mld dolarów, glównie w postaci importowanych z USA towarów. jów Europy Zachodniej i Wschodniej. Pierwszych pi ęć pa ń s tw, które skorzystaprzybywa na ni ą Mołotow, który odrzuca ły z pomocy, to kolejno: Wielka Brytania ofe rtę pomocy a m ery k a ń skiej ut rzymując, - 1263 mln dolarów, Francja - 989 mln, że Francja i Wielka Brytania to "psy, goWł ochy - 601 mln , Holandia - 496 młn , niące za dolarem". Zostaje zwoł a n a koleji w koń c u część Niemiec, z n ajduj ąca s i ę na ko nferencja. Rozpoczyna s ię 12 ł ipca pod ok up acją brytyjsk ą i a m ery kańsk ą 1947 r. i gromadzi jedynie kraje zachod- 414 mln dołarów. 32% sfinansowa nego nie. Francja i Wielka Brytania przez plan importu s tanowi ą goszczą na niej delegacje z Is- "Francja i Wielartyk uły żyw n ościowe i pasze, landii, Norwegii, Danii, Szweka Brytania to półprodukty - 19%, energia cji, Holandii, Belgii, Luksem- psy, goniące za 16%, maszyny i pojazdy 14%. burga, Irlandii, Austrii, Szwajdolarem". W latach 1948-1949 najwi ę kcarii, Włoch , Portugalii, Grecji szą część pomocy stanowi imi Turcji. Utworzony w zw i ązku z ni ą Komi- port żywności i surowców, niezbędnych dla tet Europejskiej Ws półpracy Gospodar- funkcjonowania gospodarki. W następnym czej zwraca się o pomoc w wysokości roku dominuje sprzę t techniczny - plan fi29,4 mld dolarów. Gdy USA ten pierwszy nansuje 143 projekty przemysłowe na łączplan od rz u caj ą, państwa Europy ograni- n ą s um ę 600 mln dolarów, w tym budowę czają swe żą dani a do 22,44 mld. Wreszcie elektrowni i zakładów m etałurgicznyc h we 17 grudnia 1947 r. prezydent Stanów Zjed- Francji czy polderów w Holandii. noczonych Truman przedstawia KongreRządy europejskie sprzed aj ą importosowi projekt pomocy na ogó ln ą s um ę wane towary za waluty narodowe, a dochód 17 mld dolarów, która miał aby zostać prze- ze sprzedaży zasi ł a fundusz równowartośc i , Mi ędzy

podl egaj ący

podwójnemu nadzorowi - narodowemu i am erykański emu . To źródło finansowania wykorzystywane bywa rozmaicie, za l eżni e od kraju. I stni ej ą dwie skrajności : Wielka Brytania wykorzystuje prawie ca ły fu ndusz na sp ł atę długu wewnętrzn e­ go, zaś Francja wybra ł a inwe towanie w infrastrukturę i podstawowe ga łęz i e przemys łu . Łączni e z fund uszu odblokowanego 31 grudnia 1951 r. 29% pos łu żyło w celu odd łużenia, 25% skierowano na ceł e transportu i komunikacji, 10% przeznaczono na przemys ł , 9% na rolnictwo, 8% na budownictwo mieszkaniowe; reszta przypada na kopalnie, uzbrojenie i inne. Mi ędzy rokiem

.... Francja, 1948 r. Wyladu nek kompresorów dostarczonych ze Stanów Zjednoczonych. (AKG)

T Prezydent Truman, Marshall, Hoffman i Harriman w Bialym Domu w listopadzie 1948 r. (D/TF/US/S)

2125

•

Pobrano z www.chipper.pl

~ Zakłady firmy Massey-Harris w Racine w stanie Wisconsin. Świeżo wyprodukowane i zmontowane traktory zostają przygotowane do transportu do Europy w ramach ERP (Euro pean Recovery Program) .

(DITE/USlS)

T

6 wrze1946 r. Manifestacja protestacyjna Centralnej Szkoły Partyjnej w Łodzi przeciw mowie Byrnesa kwestionującej zachodnie granice Polski. Rozłam - zarówno ekonomiczny, jak i polityczny Łódź ,

śnia

pomiędzy Europą wschodnią

i za-

chodnią urastał

do rozmiaru przepaści. (AAN)

2128

1951 a 1953 priorytety w rozdziale tych funduszy ulegly znacznej zmianie: choć spł a ta długów stanowi jeszcze 26%, a wydatki na infrastrukturę i transport 19%, to na trzecie miejsce wysuwają s i ę teraz zakupy broni, stanowi ące 15%. Dobrobyt na kredyt Dzi ę ki

pomocy a m eryka ń s ki ej krajom europejskim udaje s i ę unikn ąć konieczności ograniczenia konsumpcj i w chwili, gdy ich gospodarka jest jeszcze bardzo chwiejna. Francja jest ni ewą tpliwi e krajem, który n ajwi ęcej sko rzys t a ł z tej pomocy. "W koń cu 1949 r. rozpocz ą ł s i ę wyraźny wzrost produkcji, infl acja została opanowana, przynajmniej tymczasowo, a komunistyczna lewica znajdow a ł a s i ę w defensywie: a m e rykańska pomoc pozwoliła na utrzymanie chwiejnych centrowych koalicj i i wz m oc nił a ro l ę Francj i w walce z komunizm em na Zachodzie" - s twi e rd z ił niedawno jeden z komentatorów. Z pewn ośc i ą w odniesieniu do produkcji obj ę­ tych programem państw a m ery ka ń sk a pomoc b y ł a zbyt m a ł a, by wyjaśnić szybki rozwój gospodarczy z począ tku lat p i ęć­ d z i es i ą tyc h , po zwo l ił a ona jedn ak na przezwyci ęże ni e kryzysu pł at ni czego z roku 1948/49 i przyspieszenie odbudowy. Z powodu braku dolarów kraje europejskie byłyby zmuszone do roz ł oże ni a swego importu na o wiele dłuż szy okres. Przede wszystkim zaś zmuszo ne był yby do utrzymania konsumpcji na poziomie z roku 1947, co nieuchronnie zrodz ił oby katastrofalne i trudn e do przewidzeni a skutki s poł ecz n e i polityczne. W tym rozumieniu znaczenie planu Marshalla l eży

raczej na pł aszczyźn i e politycznej niż gospodarczej. Przyczy ni ł s i ę on d ecyduj ąco do skonsolidowania odradzaj ących si ę europejskich demokracj i, zw ł as zcza we Francji i Wł oszech , gdzie partie komunistyczne st a n owi ł y w wyborach powojennych n ajważ ni ejszą s ił ę. Ponadto pomoc a m ery k a ń ska b y ł a ważnym czynniki em w podj ęc iu przez Fra n cję decyzji o rezy-

gnacji z reparacji wojennych i w zgodzie na o dbud owę państwa niemieckiego. W kierunku EWC

Ponadto plan Marshalla sp rzyjał integracj i Europy Zachodniej. Amerykanie nakłoni l i Europejczyków do utworzenia Organizacji Europejskiej Wspó łpr acy Gospodarczej (OEEC), powo ł a n ej 16 kwietni a 1948 r. a jej czele s tan ą ł belgijski polityk Henri Spaak. Jej organem wykonawczym - Administr acj ą Ws półpr acy Gospodarczej (ECA) kierował a m e ry kań s ki bankowiec P.G. Hoffman. To w ł aś ni e w ramach OEEC podpi ano w październiku 1948 r. wieło tronny ukł a d pł a tniczy . Kraje OEEC by ł y określo n e jako zadłużone lub obciążo ne kredytem. Praktykowane wobec nich u n i eważnie n i e dłu g u , bądź s pł aca nie go za po ś redn i ctwem planu Marsha lla uł a ­ twi a ł o dalszy rozwój ich ekonomii. W latach 1948-1949 sfinan owane w ten sposób wymiany osi ągn ęły 564 mln doł a rów, znacznie przyczyniając i ę do ponownego ożywi e ni a handlu wew n ą trz Europy. W roku 1950, nadal w łoni e OEEC zos tał a utworzona Euro pejska Uni a Pł at ­ nicza (UEP), która postaw i ł a sobie za cel przywrócenie wym i enia ln ości walut eu-

Pobrano z www.chipper.pl

Europy, który, jak mówi, "nieuchronnie s p ow o d owa łb y u za l eż ni e ni e innych p aństw Europy od wielkich mocarstw". Obawia s ię, że jeś li ZSRR przyją ł by ameryk a ń sk i plan, kraje Europy Wschodniej wy mkn ę łyby s i ę spod wpływu radzieckiego. Odrzuca w i ęc pomoc a m e ry k a ń s k ą, zas ł a ni ając s i ę obro n ą ni eza ł eżn ośc i krajów Europy Wschodniej. " D z i ś m oż n a wywrzeć na Po l s k ę pewien nacisk, n a kł a­ ni aj ąc j ą do zw i ę ksze ni a wydobycia wę­ gla, nawet za ce n ę ograniczenia innych b ra n ż polskiego prze m ys łu , p o ni eważ j a k iś

kraj europejski ma w tym interes. Jutro postanowi s i ę, że trzeba zażą d ać od Czec h os ł owacji zwi ęk­

~ "Amerykanie w Ameryce! Nie! Francja nie bę ­ dzie amerykań­ ską kolonią ! "·

Francuska partia komunistyczna pod bezpośred ­ nim wpływem Moskwy - kwestionowała przyj ęcie przez Francję ameryka ń­

skiej pomocy w ramach planu Marshalla. (zbiory prywatne)

~ Plan pomocy dla Europy objął r ównież odbudow ę stolicy Niemiec - Berlina. Warszawa nie skorzysta niestety z pomocy Polska "odrzuciła " plan Marshalla. (D/TFlUS/S)

ropejskich , ustanowienie restrykcji ilościowych i zniesienie praktyki handlu dwust ronnego. Gdy pat rzymy wstecz, OEEC i UEP jaw i ą się jako pierwsze kroki na drodze do in tegracj i europejskiej i do utworzenia w 1957 r. w Rzymie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG).

szenia produkcj i maszyn... Cóż pozostani e z ni eza l eż n ości gospodarczej i suwere nn ośc i tych krajów?" - wykrzykuje M o ł o t ow 2 lipca 1947 r. Tymczasem 4 lipca 1947 r. r zą d Czechosłowacji wypowiaI da się za przyjęciem pomocy, rzą d Polski zamierza post ą pi ć podobnie. Jednak 8 lipca, gdy polski rząd dysk utuje nad tym problemem,

I

I

100m Radio Moskwa og ł asza, że Polska i Rumuni a "zrezyg n owa ł y " z uczestnictwa w konferencj i paryskiej .. . Owa arbitralna decyzj a nie s p o tk a ł a s i ę ani z protestem Warszawy, ani z w i ę k szy m o d g ł o ­ sem ze strony Zachodu. Nie był o przec i eż t aj e mni cą , że kil ka mi es i ę cy wc ześ ni ej , na konferencj i ministrów spraw zagranicznych, jaka m ia ł a miejsce w Moskwie w marcu i kwietniu 1947 r., gen. Marshall p o d a ł w w ą tpli wość polskie granice zachodnie, s u ge r uj ą c wycofanie s i ę Polski z Ziem Zachodnich i oddanie Górnego Śl ąska pod kontrolę m ię­ d zyn a ro d ową. Jego wys t ą pi e n i e nie było niczym innym jak ko ntes t acj ą ca ł ej polityki ZSRR wobec Europy Zachodniej. Niemniej jednak Moskwa z mu s ił a wci ą ­ ga ne w jej o rbit ę p a ń s tw a Europy Wschodniej do rezygnacji z a m e ry k a ń­ skiej pomocy. Nie pozos ta ło im inne wyjści e poza skupieniem wymiany handlowej w granicach bloku radzieckiego. W odpowiedzi na plan Marshalla 12 lipca 1947 r. mi ędzy Zwi ą zki e m Radzieckim a Czech os ł owacj ą zostaje podpisana wielka umowa handlowa. W n astęp ­ nych mi es i ącach ZSRR zawiera podobne umowy z Ju gos ł aw i ą , Buł ga ri ą i Węg r a ­ mi . U zup e łni ają je umowy, któ re p a ń­ stwa Europy Wschodniej po dpi s uj ą mi ę ­ dzy so b ą . Poli tyczne p od po rzą dk owa n ie Moskwie p a ń stw Europy Wschodniej zostaje wzmocnione ich uza l eżni e ni e m gospodarczym.

Dwa bloki w Europie

I w końcu - odrzucenie planu Ma rshalla przez ZSRR utrwala roz ł a m Euro py na dwa przeciwne obozy oraz przyspiesza utworzenie radzieckiego bł ok u gospodarczego. Od drugiej po ł owy ro ku 1946 r. kraje Europy Wschodniej zwiększają swą wy mi a n ę h a n d l ową z krajami zachodnimi ze st ratą dla ZSRR . Dl a Czec h os ł owa ­ cj i, naj bardziej zwróconej ku Zachodowi, ZSRR zaj muj e pod wzgł ę d e m importu i eksportu dopiero szóste miejsce - po USA, Wielkiej Brytanii , Szwajcarii, Holandii i Belgii. Wschód boryka s i ę jednak z tym samym problemem, co Zachód brak jest dewiz na sfinansowanie importu . W Paryżu Mo ł otow przyznaje, że odbudowa Europy by ł aby szybsza z pomocą Amerykanów, lecz odrzuca utworzenie prog ramu gospodarczego dla ca ł ej

2121

Pobrano z www.chipper.pl

Kiedy rozpoczynała się konferencja założycielska Organizacji Narodów Zjednoczonych w San Francisco, delegacji polskiej nie było. Symbolicznie postawiono pusty fotel, zapowiadający powrót demokratycznej Polski na arenę mię­ dzynarodową··· ak naprawd ę jednak, to nie Polacy decydowali o swojej przyszłości . W ostatnich miesiącach wojny Stany Zjednoczone i Wielka Brytania wymusiły na ZSRR zgodę na utworzenie w Polsce " rządu jedności narodowej". Miało nastąpić połączenie legalnych władz na emigracji w Londynie z rządem powołanym przez komunistów na wyzwolonych przez Armię Czerwon ą ziemiach. To miało zrównać szanse, a co najważniejsze przygotować naród do demokratycznych wyborów powszechnych. Dopiero one miały zadecydować o przyszłości kraju.

T

Pod okiem MoskWy

Od razu na

wstępie

Moskwa od do-

uzależniła swoją zgodę

boru personalnego, przyjmując bardzo luźne kryterium oceny

2128

dzi a ł aczy postępowych

i demokratycznych z Londynu, możli­ wych do zaakceptowania. Kiedy w ostatnich dniach czerwca 1945 r. do Polski powróci/ Stani sł aw Mikołajczyk, wzbudził tym entuzjazm i n a dz i ej ę . Jego podróż po Polsce przerodził a si ę w triumfalny pochód. W Krakowie noszony był na rę­ kach. Wielu Polaków nie zn a ło nawet jego programu politycznego, ale traktowało go jako wysłannika mocarstw zachodnich, narzuconego Kremlowi . PSL

Na tej fali entuzjazmu Mikołaj­ czyk budował silną partię - Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL). Wkrótce przyłączyły si ę do niego "doły", czyli terenowi działa­ cze i członkowie stronnictwa "lubelskiego". Szeregi PSL ro s ły odtąd w zawrotnym tempie: w ~-

stopadzie 1945 r. stronnictwo liczyło okoł o 200000 członk ów , a pod koniec maja 1946 r. - ponad 800000. W dniach od 19 do 21 stycznia 1946 r. obradowa ł I Kongres PSL. Za id eową po d s t awę programu uznano agraryzm. Nie to było jednak groźn e dla komunistów. Mikoł aj czy k zdecydowa-

nie o powi a d a ł

się

za demokratypu zachodniego, gdzie by ł o miej ce na siln ą opozycję i m erytoryczn ą walkę p o lityczn ą , a także za wolnymi wyborami oraz zagwarantowaniem wo ln ośc i obywatelskich. W polityce zagranicznej był zwolennikiem tzw. "finlandyzacji" kraj u - przyjaź ni i wsp ó łpracy z ZSRR na zasadzie partnerstwa oraz jednoczenego za ci eś ni a ni a ws p ó łpr acy z demokracjami zachodnimi. A taki zachowuj ący ni ezależność partner nie by ł wówczas Moskwie potrzebny. cją parl a m e n tarn ą

... Na kampanię propagandową nie szczędzono nakładów. Cała Połska pokryła się

afiszami. (CAF)

T Głos oddaje towarzysz Władysław Gomułka

-

oczywiście

,,3 x tak". (CAF)

Pobrano z www.chipper.pl

odpowiednik PSL wyg ra ł samodzielnie wybory. We wspólnym bloku PPR i PPS zapropono~a­ ły "ludowcom" 25% mandatów, Mikołajczyk zażądał 75%. Negocjacje zostały zerwane.

Porównanie rzeczywistych i sfałszowanych wyników referendum z 1946 r. (w "lo)

.. Nagonka" na PSL Komuni ści

Rozgorzała prawdziwa wojna propagandowa, w której komuniśc i mieli z d ecydowa n ą przewagę . W ich rękach spoczywa ły gazety i radio, cenzura, reglamentacja papieru, drukarnie, wydawnictwa i inne ś rodki od-

dz i a ływa ni a . Korzys t ając ze swojej przewagi komuniści zaczę li u suwać zwolenników PSL z wł adz p a ń­ stwowych i gospodarczych, likwidowali ni eza l eż ność i z różn ico ­ wanie zw i ązków zawodowych itp. UB posun ę ł o s i ę nawet do mordów politycznych dzi a ł aczy PSL w terenie. Obie strony p a mi ę tały , że obow i ązuj ą porozumienia j a ł­ tańskie, n akazujące Tymczasowemu Rząd owi Jedności Narodowej "przeprowadzenie możli­ wie n aj prę d zej wolnych i nieskrępowanych wyborów, opartych na g ł osowan iu powszechnym i tajnym". Wybory był y jedyn ą sza n są na przejęcie władzy w Polsce przez Mikołaj­ czyka, odsunięcie komunistów i ugruntowanie demokracj i. Bierut i Gomułka nie mogli pozwoli ć sobie na jawne pogwał­ cenie postanowień j a łt a ńskich . Za to mogli w porozumieniu z Moskwą opóźni ać termin przeprowadzenia wyborów, dowolnie a rg umentuj ąc to sy tu acją wewnętrz n ą kraju. Tymczasem Polska Partia Robotn icza wystą pił a z wniokiem powołania bloku wyborczego wszystkich partii będ ących w rz ą dzie . Zabez pi eczy łoby to przed ni espo d z i a nk ą podobną do wydarzeń na Węgrzech , gdzie

tym razem jawnie zaatakowa li PSL, oskarżaj ąc stronnictwo o konszachty z podziemiem, oskarżając o zbrodnie, także te z przeszłości -jak zniszczen ie Warszawy w 1944 r. Komuni ' ci nie byli jednak jeszcze przygotowani do konfrontacji ze s po ł ecze ń s twem , toteż przyj ę li wysuniętą

przez Jakuba Bermana, podsekretarza stanu w Urzę­ dzie Rady Ministrów, propozycję wcześni ejszego referendum. Bardzo zręcznie przygotowano wyniki rzeczywiste, odpowiedzi " Thk" zestaw pytań , na które s połe­ na poszczególne pytania czeństwo polskie właściwie mog ło odpowiedzieć tylko - "tak". Pytania brzmiały: 1. Czy je- i śro dowi s ka katołickie . Podzie- łymi stronami, władze zawiesiły steś za zniesieniem Senatu? mie n awo ływało do bojkotu łub najbardziej prężne organizacje 2. Czy chcesz utrwalenia w przy- głosowania "nie" na co najmniej powiatowe PSL. Prowadzono resz ł ej konstytucji ustroju gospopierwsze dwa pytania, co było wizje i aresztowania dzi a łaczy darczego zaprowadzonego j awn ą d e mon stracj ą odrzucenia PSL. Wzmożono akcje przeciwprzez refo rm ę rolną i unarodo- powojennej rzeczywi stośc i. ko podziemiu, szukając jego powienia podstawowych gałęzi goKraj zamałowany i załepiony wiązań z PSL. Do komisji nie spodarki krajowej został napisami , dopuszczano przedstawiciełi z zachowaniem ułotkami oraz plaopozycji, nie dopuszczano ludzi Władza podała, katami nawołuj ą ­ nawet do samego wrzucenia pod stawowych że glosowało upraw ni eń inicj acymi do głosowa­ kartki. Powszechnym zjawiskiem blisko 85% tywy prywatnej? nia ,,3 razy TAK". było przymuszanie ludzi do jawuprawnionych. Komuniści użyli nego j często zbiorowego głoso­ 3. Czy chcesz utrwalenia zachodnich granic całego posiadanego aparatu pro- wania pod dyktando władzy . pagandowego, porz ą dkowego państwa polskiego na Bałty ku , (UB, milicji, wojska), cenzury. Malwersacje wyborcze Odrze i Nysie Łu życki ej ? W rezułtaci e narad PSL zde- Pisano: "Nie chcesz powrotu ka- W takich warunkach 30 czerwca pitalistów - głosuj TRZY RAZY 1946 r. odbyło się referendum. cyd owa ł a s i ę taktycznie g łoso­ TAK". Organ prasowy PSL uka- Władza podała, że głosowało bliwać "nie" na pierwsze pytanie. Po p a rły je Stronnictwo Pracy zywał s ię z ocenzurowanymi biasko 85% uprawnionych. Zwłeka­ ła natomiast z podaniem wyników. Tylko Kraków s ię wyrwał , ogłaszaj ąc, że na pierwsze pytanie negatywnie odpowiedz i ało tam 84% głosujących . Tymczasem oficjalne wyniki mówiły o przygniatającym zwycięstwie błoku lewicy i masowym głosowaniu ,,3 x TAK". W kilka dni później podany zos tał ostateczny wynik, odpowiednio: 68%, 77%, 91 % odpowiedzi pozytywnych. Dzi ś wiemy, że wyniki referendum zostały całkowi­ cie s fałszowa ne .

~

Plakat

M i eczysława

Bermana i Juliusza Krajewskiego z 1946 r. (zbiOry prywatne)

~ Prezydent Bolesław Bierut, otoczony "dobranymi przedstawicielami ludu", oddaje swój głos w 22 obwodzie. (CAF)

2129

drogę prowadzącą

Europie do

do uzdrowienia,

ułatwienia

akcji

przedsięwziętej

prte1. nast

europęjskie pragną pf7Jcz.ynić się

wzglę­

it iniąatywa powinna wyjli 1. Europy. Rola

układaniu

programu europejskiego,

KI

możliwe.

nie wn.yslkie narody europejslde

•

łl

wspólny, uzgodniony przez

Prum6wienie G. Marshalla 5 curwca 1947 r.

więksw/ć,jei.tli

być

granicach, jakie bfdq dla "as

Program powinien

gramu

a póf.niej na pomocy Pf'7J realizowalli" lego pro-

mocy pn.y

nasugo krqju powinna polegać na prr.yjaznęj po-

Sądzę,

dem gospodal'C1.Ym. To j est sprawa Euroflłricr.yków.

ey na ceU postawienie Europy na nogi pod

na.n n,qdjednostronnie nakrellil program, mqją­

Nie byłoby neczq wla.fcfwą ani celowq, gdyby

n.ąd.

do

go, jak te krqje

jami europtjskimi co do potrzeb chwili i co do te-

mus; nastąpić jakieJ ptJroz,um;en;e pomięd;.y kra-

na

dopomożenia

wstąpienia

n",eh ulu n;a sytuacji;

USilOWQa

n.ąd 510n6",

w swych

esl jui OCfJ'",iste, ie z.anim

da/ęj

"J

7Jtdnocz,onych p6jdzie

,

HISZPANIA

~

w. BRYTm-L

WŁOCHY

RUMUNIA

pogrąia się tbJeło

się

Vllszt:unia,

sl/ąią

oiJrwić odrodzić

KrQje, gdzje

svn,ędzjć

a,,; sil, ani NOH-'Oroczne prum6wienie B. Bieruta", 1951 r.

ofiar, aby wzmóc nasz.q obronność".

sily. Ola/ego nie K.·OltlO flam

"'Ojnie - jeśli Tjednocr,y NlSfJs/k;e swe

NI

sUJ"ie pruciwstaw;ć się

nieustannie. OM, pokoju j est dUJ

więk­ rosnąć będą

su nii w okresie minion(j woj"1, i

Sily bojownik6w połoJu '4 dzjJ wielokrotnie

są niezwycięion e.

m~ UłOSII7.YĆ swą czujność.

wladT.4! sprawuje I"" pracujący,

IwIGUJ

rodom radzieckim. Dlatego tei wS1,Yslkie narody

ci. krtljom demokra(ji ludoW(}, prr.eciwkD na-

miecki, aby vrów n.ucić go pruciwkD PoIs«, pru-

rowskiego Hiohrmach/u,

militaryzm nie-

omorykoń·

trupa hitle-

o"..."",

scy, nowi podpalacu l wia/II,

ty pruci",ko ZSRR •

"lm I :hańbionym hllS/ftfł IlIS1.1s/t1WSkim: kru(ja-

II nie nil potruły mM ludzIdch. Pod zbIInkrutOK'II-

nil

wsr,ys/kie :nqjdujące siły

mobillz.ują

., Ich nn.portJlduniu

spol«1.dutw,

wojenni, pogIębiQjąc upadek wlasnych

spr:.uvrolciach, NI awan/urnlctwle I ulucunlu. Podiąacu

NI

" S,s"m imp
Pobrano z www.chipper.pl

Pobrano z www.chipper.pl

~ Oxford Stalion, Ontario (Kanada). Załadunek pojemników z serem w ramach pomocy dla Europy.

Wyżywienie powojennej Europy i umożliwienie je rozwoju, by stała się równorzędnym partnerem handlowym dla Stanów Zjednoczonych gwarantowały gospodarczą równowagę w świecie. Szkoda tylko, że z politycznego punktu widzenia Europa kończyła się na radzieckiej strefie okupacyjnej .. .

(D/Tf/US/S)

Historyczne przemówienie sekretarza stanu USA George'a Marshall a na zebraniu klubu absolwentów Harvardu, wygłoszone w Cambridge 5 czerwca 1947 r., określiło cele i formy wsparcia finansowego zrujnowanej latami wojny Europy.

~ Georges C. Marshall zastąpil Jamesa F. Byrnesa na stanowisku sekretarza stanu USA. (D/Tf/US /S) ~

Utrzymanie

amerykańskich sił

zbrojnych na terenie Europy stanowiło , według amerykańskiego

senatora Jacoba Javitsa, niezbęd­ ny składnik równowagi międzyna­ rodowej. (D/Tf/US/S)

2132

Przy rozważaniu potrzeb Europy wcelu jej odbudowy brano dokladnie pod uw agę jej fi zyczne straty w ludziach i rzucające s i ę w oczy zniszczen ie " miast, fabryk , kop a lń i kolei że l aznyc h. Lecz sta ło się oczywiste, że zniszczenia te jednak są mniej poważ n e niż rozprzężenie całego systemu gospodarczego Europy. Przez ostatnie d z i es i ęć lat warunki były wielce nienormalne. Gorącz kowe przygotowania do wojny i nie mniej go rączkowe utrzymywan ie wysilku wojennego obj ę ł y wszystkie rodzaje życia gospodarczego.

Maszyny popsuły się, bądź okaza ły s i ę zupełnie przestarzałe . Pod arbitralnymi i destrukcyjnymi rządami narodowych socjalistów wszelkie możliwe przedsiębiorstwa zostały wprzęgnięte w niemiecką machi-

nę wojenną. Od dawna i stniej ące tosunki handlowe, instytucje prywatne, banki, towarzystwa ubezpiecze ń i towarzystwa że­ glugi znikły z powodu utraty kapita łu , upaństwowienia czy po prostu przez zniszczenie. W wielu krajach zaufanie do obiegowej waluty zostało pow aż ni e zachwiane. Załaman i e s i ę struktury życ i a gospodarczego w Europie było w czasie wojny całkowite. Powrót do zdrowia został poważnie opóźniony przez fakt, że w dwa lata po zaprzestaniu działań wojennych warunki pokoju z Niemcami i Austrią nie zosta ły jeszcze uzgodnione. Lecz nawet w razie szybkiego rozwi ąza ni a tych trudnych zagad ni eń odbudowa systemu gospodarczego Europy będz i e oczywiśc i e wymaga ł a dłuższego okresu i więcej wysiłków, niż przypuszczano. [... l Jest rzeczą logiczną , że Stany Zjednoczone powinny u czynić wszystko, co l eży w ich mocy, żeby dopomóc do przywrócenia światu normalnego zdrowia gospodarczego, bez czego nie może być mowy o równowadze politycznej i o zapewnieniu pokoj u. Nasza polityka jest wymierzona nie przeciw jakiemukolwiek krajowi czy

Pobrano z www.chipper.pl doktrynie, ale przeciwko głodowi, ubóstwu, rozpaczy i chaosowi. Celem powinno być odrodzenie aktywnej gospodarki świa­ ta, żeby umoż l iwić wytworzenie się takich warunków politycznych i społecznych, w których mogłyby istnieć wolne instytucje. Jestem przekonany, że pomoc taka nie m oże być d oraźna w miarę tego, jak powstaj ą róż n ego rodzaju kryzysy. Wszelka pomoc, jakiej nasz rząd mógłby w przyszł ości udzielić, powinna być raczej kuracją n iż paliatywem. Jestem pewien, że rząd Stanów Zjednoczonych będzie w pełni w pó ł pracowal z każdym rządem, p ragną­ cym uczestniczyć w dziele uzdrowienia. A żad en rząd zmierzający do powstrzymania powrotu do zdrowia innych krajów nie m oże li czyć na pomoc z naszej strony. Poza tym rządy, partie polityczne lub grupy, dążące do przyc i ągania nędzy ludzkiej w celu wyci ągnięcia stąd korzyści politycznych i innych, napotykają sprzeciw Stanów Zjednoczonych. Jest już oczywiste, że zanim rząd Stanów Zjednoczonych pójdzie dalej w swych us iłowa n iach ulżenia sytuacji i dopomoże­ nia Europie do wstąpienia na drogę prowa dzącą do uzdrowienia, musi nastąpić jakieś porozumien ie pomiędzy krajami europejskimi co do potrzeb chwili i co do tego, jak te kraje europejskie pragną przyczyn ić się do ułatwienia akcji przedsięwzię­ tej przez nasz rząd. Nie byłoby rzeczą właściwą gdyby nasz rz ąd jednostronn program, mający na celi oos;ta\!{Jer py na nogi pod względem I'.V' I''I'' O'

Świadkowie mówią

To jest sprawa Europejczyków. Sądzę, że inicjatywa powinna wyjść z Europy. Rola naszego kraju powinna polegać na przyjaznej pomocy przy ukladaniu programu europejskiego, a później na pomocy przy realizowaniu tego programu w granicach, jakie będą dla nas możliwe. Program powinien być wspólny, uzgodniony przez więk­ szość, j~żeli nie wszystkie narody I I europeJskie. •• W,' "Wiek XX w źr6dJach", PWN 1998, s. 308-309

Trzy pytania, na jakie miało odpowiedzieć społe ­

czeństwo

polskie w 1946 r, w ten sposób, by zmęczen i latami wojny ludzie dla świętego spokoju opowiedzieli się za proponowanymi przez rząd zmianami. Zresztą w razie niepomyślnego dla rządu wyniku głosowania pozostawała jeszcze broń nie do skontrolowania sfałszowanie wyników " . sformułowane były

li, 'Il ll'\

" OI.A NIl9trOV' Art. 2. Głosowanie ludowe odpowie na następujące

Ustawa o głosowaniu ludowym (referendum) z 27 IV 1946 r. Celem umożliwienia Narodowi bezpośrednio wy" powiedzenia się w sprawie zasad przysz łej Konstytucji oraz wsprawie donioslych przemian społeczno-gospodarczych i politycznych, jakim po zwycięskiej wojnie z najeźdź­ cą hitlerowskim ul eg ły podstawy bytu narodowego, stanowi się, co następuj e: Art. 1. Przed zarządzeniem wyborów do Sejmu zostanie przeprowadzone gło­ sowanie ludowe.

pytania: a) czy jesteś za zniesieniem Senatu, b) czy chcesz utrwalenia w p rzysz ł ej Konstytucj i ustroju gospodarczego, zaprowadzonego przez refor m ę ro l n ą, i unarodowienia podstawowych ga ł ęzi gospodarki krajowej z zachowaniem ustawowych uprawnień inicjatywy prywatnej, c) czy chcesz utrwalenia zachodnich granic Państwa Polskiego na B a ł tyku , Odrze i Nysie Łużyckiej? Art. 3. Glo owanie ludowe odbędz ie się na ca łym obszarze Państwa dnia 30 VI 1946r.

.A. Wizyta na-

czelnego dyrektora UNRRA Fiorello La Guardii w Polsce: " Dzię­ kujemy za już . prosimy o jeszcze!". Rysunek satyryczny opublikowany w tygodniku "Rózgi" 1 września 1946 r. (zbiOry prywatne)

•

Pobrano z www.chipper.pl Przez wszystkie lata Polski Ludowej wyżywienie było przedmiotem codziennych kłopotów, choć też dowcipów i ironicznych komentarzy. Jak dziś nie uśmiechnąć się , czytając na tytułowej stronie "Robotnika " z 20 września 1948 r. :

Reakcja za strony stronnictw politycznych, organizacji społecznych i zawodowych nie dała na siebie czekać . Oto tekst odezwy do narodu pOlskiego z czerwca 1946 r., pod którą podpisało się 25 sygnatariuszy, m.in. PPR, PPS, SL, Sp, władze związków zawodowych i organizacje młodzieżowe :

Dnia 18 w rześ ni a b.r. Centralna Sp ó łd z i e lni Mleczarsko-Jajczarskich za ko ń czył a konkurs jajczarski dla dos t awczy ń jaj do sp ó łd z i e l ni . Konkurs po" l ega ł na wsp ó ł zaw o dni ctw i e gos p o dyń , zgrupowanych w specja lnych zes p o ł ach przy sp ó łd z i e lni ach mlecza rsko-j ajczarskich oraz gminnych s pó łd z i e lni ac h Samopomocy Chł o p s k iej , w zakresie dostawy n aj więk­ szej il ości jaj o najlepszej jakośc i . Do ws p ó ł zawodni ctwa sta n ęł o ponad 2000 go podyń . Wyróżnio n e czło nkini e zespo łu

Rodacy! Trzy pytania głosowani a ludowego - to egzamin j e dn ośc i i d ojrza ł ości politycznej naszego narodu . Te trzy pytania " s tan owi ą j edn ą ca łość ni erozerwa ln ą i niepo d z i e ln ą . Tylko wtedy b ęd z i e m y mogli wyg rać pokój, jeże li wy k aże my j e dn ość i utrwalimy ustrój, który daje gwa ra n cj ę zaspokojenia interesów ca ł ego narodu. Dlatego, kto nie gł os uje - jest dezerterem z frontu na zej walki narodowej, kto g ł os uj e bodaj raz "nie", prze kreś l a spoi stość narodu wbrew polskiej racji stanu. K a żd e "nie" Polaka to "tak" dla niemieckich d ąże ń odwetowych, to J J "tak" dla protektorów Niemiec. • • dokumenty w zbiorach MN

2134

otrzym a ły zespo ł owe oraz wojewódzkie nagrody. agrodzone gospodynie przyj ą ł w Belwederze Prezydent B o l esł aw Bieru t.

A co polecano gospodyniom domowym? Racuszki : 1/2 kg m ą ki , 2jaja, 5 dkg ma1/4 1mleka, 2 dkg drożdży. Zrob i ć ciasto d rożdżowe do yć wolne, żeby s pływa­ ł o z ł yż ki , d o d ać o d ro bin ę soli i 3 ł yżki cukru. We trzeć skó rkę z cytryny. Gdy podroś ni e , s m ażyć na margarynie po dłu ż n e racuszki. G o rące posypywać cukrem pudrem. Możn a pod awać ze ś mi eta n ą. sła ,

~ Natychmiast po wojnie euforia zw y c ięstwa nad hitleryzmem odwróciła chwilowo uwagę od ekonomicznego dramatu Polski. Bardzo szybko jednak zaWydana zaś w 1947 r. " Książka ku- równo wł a dza , charska" Idy Plucińskiej we wstęp ie jak i spo łec ze ń­ zaznaczała: stwo zd a ły sobie sp raw ę , i ż Pol"Wiele wskazań i po u cze ń w tym roz- ska, będąc ofi dziale nie b ę d z i e mi a ł o na razie szersze- cjalnie w obozi e go i praktycznego zastosowania, a to zwycięzc ów, gowsku tek ogólnego zu b oże n ia po bestial- spodarczo należy skiej wojnie świa towej. Po ni eważ " Ks i ąż­ jednak do pokoka kucharska" pozostaje w domu w u ży­ nanych. Tu: deficiu przez kilka lub k il ka n aśc i e lat, lada zwy c ię stwa w Łodz i , 9 maja uważa ł a m za w ł aśc i we pozos t aw i ć to, co n a pi sa ł a m przed dwudziestu laty w tym 1945 r. dziale, g d yż przeżywamy kr ó tk o t rwa ł y (MN) okres przejśc i owy. Wróci ni e dłu go normalny tryb bytu, n a l eż n y człowi e k ow i ~ Pierwszy saspokój i dobrobyt, bo do tego d ążą po- mochód c i ę ż aro­ st ę p owe narody świ ata. B ą d ź dobrej wiawy wyprodukowary Szanowna Czytelniczko, i Ty docze- ny w PRL-u. kasz tej chwili. [.. .j" (ADM)

Zupa z ch leba i mleka: 1 1/4 l mleka, 2 żó łt ka surowe, 2 dkg soli, 30 dkg chleba razowego, 3 dkg m asł a. Mleko przegotowane za p raw i ć żó łtk a mi , poso lić i zal ać nim grzanki z chleba ususzone z m as ł em. Jeśl i kto lubi, moż n a do tej zupy do smaku do d ać cukru i wanilii.

Pobrano z www.chipper.pl

Świadkowie mówią

leki jeszcze czas, kiedy przyszli handlowcy i e kon o mi ści b ędą mogli naj eść s ię do syta w studenckiej s tołówce .

A rzeczywi stość bardziej niż szara? 15 stycznia 1947 r. "Gazeta Ludowa" donosi:

:zym

następowały

zestawy

dań :

Ibiad zwykły

.upa lub ro só ł ztuka mi ę a z o em ieczyste z ał atą .ompot łub łegumina .awa, herbata 'biad mniej wystawny

arszcz czerwony w filiżankach ~sz teci ki w kruchym cieśc i e 'zór gotowany, o chrzanowy yba na gorąco lub zim no rób lub białe mi ę o remy, owoce, kawa biad wystawny

yby w majonezie i zakąski ;)SoŚ zapiekany "doskonały " wierzyna z czerwo n ą k apustą z winem ~parag i

remy, galarety, lody woce, cukry, kawa, likiery olacja :I kąski

yba w majonezie, zimne mi ęsa Isztety eczyste z sa ł atą i kompoty remy lub galaretki m a, likiery i owoce.

Resort Zaopatrzenia m. st. Warszawy podaje do wiadomości , że w sklepach rozdzielczych spożywczych i mięsnych od dnia 16 b.m. wydawane będą na karty zaopatrzenia za mi esi ąc styczeń b.r. nast ę puj ące towary: M ąka pszenna 80 % na kupony 34, 35, 36, 37 kart styczniowych w ilo śc i : dla kat. 1- 2 kg, II - 1,5 kg, III - 1 kg, IR - 1 kg. Śledzie solone zamiast mięsa na kupony 36, 37, 38, 39 kart styczniowYch w ilości : dla kat. II i IR - po 1 kg ł ącz nie na wszystkie kupony. Cena 16 zł za 1 kg. [.. .l M as ło duń skie na kupon nr 2 kart styczn iowych m ac i e rzyńs ki c h "M" po 0,25 kg. Cena 52,80 z ł za 1 kg. Konserwy mi ęs n e na kupon 26, 27, 28, 29 kart styczniowych dla kat. I pol kg. Cena 12 z ł za 1 kg. Do wyznaczanych cen detalicznych wykaza nych a r ty kuł ów doliczane b ęd ą koszty transportu z magazynów "Społ e m " do skl epów rozdzielczych po 1,50 zł J J od 1 kg. ••

A jak wyglądała codzienność? "Gazeta Ludowa" z 21 stycznia 1947 r. zamieszcza reportaż ze stołówki Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie: Dzi iejszy obiad s kł ada s ię z zupy ogórkowej i gułaszu z ziemniakami. Porcje są dość duże, lecz apetyty o wiele większe . Przysiadamy s i ę do jednego ze stolików i, s pożywaj ąc studencki obiad, rozmawiamy o s tołówce. Uw aża m - twierdzi sąs i a d , student III roku - że obiady są teraz o wiele lepsze, zwłaszcza od czasu, gdy cenę podniesiono z 15 z ł na 30. Rzeczywiści e obiady się poprawiły - dodaje ktoś inny - ale ilość konsumentów wybitnie s ię zmniejszyła. Nie każd ego stać na 30 zł dziennie. Dla naj uboższych studentów SGH są wydawane obiady ulgowe lub bezpłatne. Ilość ich jednak nie pozostaje w żadnym stosunku do zapotrzebowania. Często s i ę obserwuje, że dwaj studenci kupuj ą jeden obiad. Jeden z nich je dzisiaj tylko z upę, jutro będzie jadł drugie danie. [.. .] Mło­ dzież żałuje, że skasowano wydawanie kolacji. Przyczyn ą tego jest brak przydziałów i brak finansowych zapomóg. Zapewne da-

I-IYboru

.

dokonała

T. f. Czekaj


żyw ­

Sytuacja

nośc i owa oka za ła

szczególnie katastrofalna w Polsce central nej - tam, gdzie przej ęcie "poniemieckiego" mienia nie pozwa l ał o na szybki rozwój produkcji rolniczej. Tu: młodzież organizacji " Służba Polsce" pomaga w wykopkach. się

(AAN)


prywatne) .(zbiory ................................. .

T Zagmatwana sytuacja gospodarcza sp rzyjał a rozwojowi spekulacji. (zbiory prywatne)

S-ceny rynkowe

2135

Postacie

Pobrano z www.chipper.pl

Bolesla\N Bierut

(1892-1956)

oczątkowo był zwolennikiem lewicy soPolskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowecjalistycznej. W 1918 roku wstąpił do go i Związku Patriotów Polskich w Moskwie w dniach 6-7 sierpnia 1944 roku Bierut zaproKomunistycznej Partii Polski i po siedmiu latach wszedł w skład jej Komitetu Cenponował pOWOłanie Rządu Jedności Narodotralnego. By osiągnąć ten status działacza wej. Jego skład miało stanowić 14 członków partyjnego przebywał w tym czasie przez kilPKWN i 4 ministrów rządu emigracyjnego. Dla siebie domagał się funkcji prezydenta. S. Mika lat w Moskwie i na Bałkanach jako funkcjonariusz Kominternu. kołajczykowi zostawiał rolę premiera. RówDo Polski został wysłany w 1933 roku janocześnie zaźądał ustąpienia prezydenta ko sekretarz MOPR-u (Międzynarodowej OrRaczkiewicza i gen. Sosnkowskiego. ganizacji Pomocy Rewolucjonistom) , działa­ jącego pod egidą Kominternu. Aresztowany Prezydent PRL i skalany na 7 lat więzienia został zwolniony Na mocy ustawy KRN z 11 listopada 1944 roku na mocy amnestii w 1938 roku. (od maja 1944 roku uznanej oficjalnie przez Po wybuchu wojny p rzebywał w ZSRR , ZSRR za polityczną reprezentację Polski), B. gdzie wraz z Jakubem Bermanem i Alfredem Bierut otrzymał kompetencje głowy państwa. Lampe stał na czele grupy komuOrganem wykonawczym KRN był nistów polskich przy Kominter- Zmarł "agle w Mo- PKWN, podobnie jak ona narzuconie. W roku 1942 znalazł się 'na skwie, dokąd poje- ny społeczeństwu przez ZSRR. terenie okupowanej Białorusi W miesiąc później Bierut stał na chał "a XX Zjazd i p racował w mińskim zarządZie czele polskiej delegacji na konfeKPZR. miejskim jako urzędnik wyd ziału rencję w Poczdamie, gdzie zapadła zaopatrzenia, będąc niewątpliwie "wtyczką" decyzja o zachodniej granicy Polski. Podpisawywiadu NKWD. Następny ślad prowadzi do na w Moskwie 16 sierpnia umowa graniczna okupowanej Warszawy. między Polską a ZSRR była tylko formalnym potwierdzeniem istniejącego od ponad roku Na czele władz państwowych stanu. W drugiej połowie sierpnia 1944 r. poBył współtwórcą i przewodniczącym konspirawstało Biuro Polityczne KC PPR. Jego skład cyjnej Krajowej Rady Narodowej, która postanowili: Jakub Berman, Hilary Minc i Aleksander Zawadzki przybyli z ZSRR oraz Włady­ wstała w nocy z 31 grudnia 1943 roku na sław Gomułka i B. Bierut z krajowego PPR. Na 1 stycznia 1944 roku z inicjatywy Polskiej Partii Robotniczej. Został jej przewodniczącym , I Zjeździe PPR 6-17 grudnia 1945 roku w Warszawie wybrano Komitet Centralny, który wya później - od stycznia 1945 roku do lutego łonił biuro Polityczne KC PPR. Niejawnym 1947 roku - prezydentem. członkiem Biura Politycznego został Bierut, paKRN powołała najpierw Polski Komitet Wydający się oficjalnie za bezpartyjnego. Wtedy zwolenia Narodowego (PKWN), przekształco­ ny potem w Rząd Tymczasowy 31 grudnia wzmógł się w Polsce terror, zaostrzyła cenzura, pojawiły procesy pokazowe przeciw działaczom 1944 roku, wreszcie (26 czerwca 1945 roku, po rozmowach w Moskwie) w Tymczasowy podziemia. Terror wzmógł się zwłaszcza Rząd Jedności Narodowej. w okresie poprzedzającym wybory do Sejmu. Przeprowadzone 19 stycznia 1947 roku, na Podczas rozmów Mikołajczyka i jego kolegów z delegacją Krajowej Rady Narodowej, skutek "cudu nad urną", czyli niemal jawnego

P

-l1li Warszawa, 1945 r. Gieorgij

Żukow, Bolesław

Bierut, Konstanty Rokossowski i premier Osóbka-Morawski. Dwaj marszałko­ wie radzieccy otrzymali ordery Virtuti Militari. (zbiory prywatne)

fałszowania

wyników, utwierdziły "władzę ludo5 lutego 1947 roku "blokowa" większoś ć wybrała Bieruta na prezydenta państwa. Innych kandydatów nie zgłoszono. Kiedy w 1948 roku wystąpiły różnice ideowe wewnątrz PPR między ugrupowaniem sterowanym przez Kreml a "krajowcami" z Gomułką na czele, Gomułkę (mimo złożonej przez niego samokrytyki) pozbawiono funkcji szefa PPR, a jego współpracowników usunię­ to z partii. Nowym sekretarzem generalnym KC PPR został Bierut, a 4 grudnia ogłoszo no jego powrót do działalności partyjnej. Na II Zjeżdzie KC PPR i CKW PPS 14 grudnia 1948 roku powstała Polska Zjednoczona Partia Robotnicza. Na Kongresie Zjednoczeniowym PPR i PPS (15-21 grudnia 1948 roku) Bierut wygłosił referat programowy i został przewodniczącym KC PZPR. PZPR jako partia "nowego typu" zainaugurowała kult Bieruta, oczyszczała szeregi, rozbudowała aparat bezpieczeństwa. III Plenum KC PZPR w 1949 roku zmonopolizowało władzę Bieruta. Za postępującą sowietyzację kraju jest więc odpowiedzialny przede wszystkim on. Nie ulega wątpliwości , iż był agentem NKWD. Zmarł nagle w Moskwie, dokąd pojechał na XX Zjazd KPZR, zapewne na skutek szoku po słynnym referacie Chruszczowa obnaża­ jącym zbrodnie ery "kultu jednostki". wą".

Pobrano z www.chipper.pl

Sytuacja gospodarcza Polski w pierwszych latach po wojnie była katastrofalna. Straty spowodowane wojną i okupacją wynosiły blisko 38% wartości majątku Polski przedwojennej i należały do największych na świecie. Kraj nie tylko musiał odbudowywać się z ruiny, ale także na bieżąco zwalczać np. klęskę głodu. anifes t PKWN zapowiad a ł : "Kontyngenty, zab i eraj ące chło pu ca ł ą jego krwaw i cę, będą natychmiast zniesione. Dł a potrzeb arm ii i aprowizacj i miast na cza woj ny, na podstawie polsk iej lawy o św i a d cze ni ach wojennych zo ta ną wprowadzone ści ś l e u s t a ł o­ n św iadcze ni a w naturze, wydatnie zmni ejszaj ące ci ężary wsi w stosun[U do ko ntyngentów niemieckich". Poprawę p rzyni eść mi a ł a też reforma rolna. W rzeczywi stości doprowadziła tylko skutecznie do zniszczenia ziem i ańs twa . Parcelacja m aj ą t k u wbrew zapowiedziom - nieznacznie I)iko wzmocniła pozycję ekonomicz-

M

ną

hłopów. Wzros ł a il ość m a łych ,

oiesamodzielnych ekonomicznie gopodar t\v. Przeciętna ich w i e lkość wzro ła zaledwie z 5,0 ha przed wojną do 5 2 ha w roku 1950. Przelud-

nienie na wsi zos t a ł o zmniejszone dzi ęki osadnictwu na Ziemiach Odzyskanych i wchł o nięciu ludzi przez odbud owuj ący si ę p rze mys ł.

Katastrofalna sytuacja rolnictwa Pola były zryte pociskami i bombami, często jeszcze zaminowane. Brakowało maszyn i nawozów. Zdarzało się, że matka i syn lub córka ci ągn ę li pług, a ojciec orał . Straty w rolnictwie szacowano na 35%. Zmniej szyło s ię pogło­ wie zw i e rzą t. Pozosta ło 44% koni, 36% bydła, trzody chlewnej zaledwie 17%, owiec 37%. Najtrudniejsza sytuacja panował a na Ziemiach Zachodnich i Półn oc­ nych. Tam, po roku od zako ń cze ni a wojny, produkcja ro łn a nie os i ągn ę­ ła nawet poł owy poziomu przedwojennego.

Jeszcze w sierpniu 1944 r. PKWN dekret o obowi ązkowych dostawach zbóż, ziemniaków, mleka i mi ęsa. W łu ty m 1945 r. podobne obowi ązkowe św i adczeni a obj ęły ziemie świ eżo wyzwolone. Wielu chło­ pów bojko t owa ł o taki podatek wojenny i nie rea li zowa ł o dostaw. Pa ń stwu ud a ło s i ę ści ągn ąć zaledwie 50% planowanych kontyngentów. We w rześniu 1945 r., pod wpływe m PSL, zniesiono darmowe św i a dcze­ nia i wprowadzono odpła tn e dostawy obow i ąz kowe. Sk ł a d a ł y s i ę na nie: 9,8% zbioru ziemniaków i 18,5% zbóż. Państwo płacił o po cenach ofiwprowadził

... Wrzesień 1944 r. Propagandowa pokazówka w stylu radzieckim. A tuż za Wisłą dogorywa Warszawa, skazana na zagładę przez Hitlera i "sojusznika naszych sojuszników". (ADM)

T 1946 r. Upaństwowiony handel prezentuje bogaty wybór artykułów spożywczych: ogórki konserwowe i ocet. Po 40 latach "władzy ludowej" sklepy znów będą oferować społeczeństwu

ocet. Ale

już

bez ogórków.

(zbiOry prywatne)

2131

•

Pobrano z www.chipper.pl ~ Warszawa , 1946 r. Gdyby nie handel uliczny... (AAN)

T Sianokosy 1947 r. A gdy nie starcza rąk do siania i zbierania plonów na upaństwowionych "hektarach", zawsze można liczyć na wojsko! (zbiory prywatne)

T Nieoficjalny, ale powszechnie stosowany środek płatniczy, jeszcze od lat okupacji. Już wkrótce za operacje walutowe będą grozić surowe wyroki, do kary śmierci włącznie .

(zbiory prywatne)

cj alnych, znacznie niższych od cen rynkowych, co prowadzi lo do spekulacji i utrzymywania się tzw. "czarnego rynku" na produkty spożywcze. Były regiony, w których poj awiał s i ę głód. Z kolei na przyk ł a d na Ziemiach Odzyskanych ist n iały regiony, gdzie b rakowa ło rąk do pracy i pozostały ca ł e pola z nie zebranym, jeszcze niemieckim zbożem. Często pracowano w zamian za świadcze n i a rzeczowe, za obiad. Wyd ajno ść nie by ł a wysoka, co by ł o w znacznej mierze usprawiedliwione. Ale był zapal. Pa ń stwo zachowało system reglamentacji żyw n ości i podstawowych artykułów codziennego użytk u . Produktów nigdy nie było w wystarczaj ącej ilości , stąd kolejki - zresztą charakterystyczne dla całego okresu budowy socj alizmu. Handel wymienny Ważnym środkiem płatniczym ,

obok alkohol, papierosy, chleb, puszki z dostaw UNRRA ... D zi ę ki dostawom UNRRA Stany Zjednoczone urosły do roli prawdziwego zbawcy. To one właśnie pozwoliły dotrwać lu dn ośc i miejskiej

pieniądza, pozostał więc

2138

do kolejnych zbiorów płod ów rolnych. Aż 16% przesy ł a nych towarów wsparło produkcj ę rolniczą. Tą drogą uzyskano t eż 8000 traktorów, 140000 koni, 17000 sztuk bydła , zboże do obsiania pól. "Bitwa o handel"

W 1946 r. rozpoczęła s i ę "wojna o handel". 1 sierpnia 1946 r. zniesiono św iadcze ni a rolników w natu-

rze, zachowuj ąc jednak system reglamentowanej aprowizacj i reszty ludn ości. Zwiększen i e s iły nabywczej wsi sp owo d owa ło napór na towary prze mys ł owe, konsumpcyj ne. Ru szył a więc wielka akcja pod has ł em " Prz e m ys ł dla wsi". I wtedy właśnie za uważ ono , że aż 80,5 % handlu detalicznego pozostaje w rę­ kach prywatnych. Zgodnie z wytycznymi systemu, PPR postawiła na rozwój spółdzi e l czości , ale najpierw podj ę ła prób ę wyparcia wp ł ywów PPS. Nie wróżyło to dobrze perspektywom poprawy zaopatrzenia ludn ośc i . Ale prawdziwa bitwa o handel mi a ł a dopiero n astąp i ć. W 1946 r. brakowało niemal wszystkiego. Spożyci e m i ęsa na osob ę było o po ł owę niższe ni ż przed wojną i wynosiło 8,6 kg. Spadło spożyc i e i produkcja alkoholu.

W takiej sytuacji dostawy UNRRA istotnie były ratun kiem. Nie rozwiązywały one jednak problemu. Łago d z iły tylko niedobory. Dla opanowania tru dn ości wprowadzono wi ęc system kartkowy, który obją ł oko ło 12 mln osób. Przydzi a ł y mies i ęcz n e wynosiły przykł a d owo : do 8 kg chleba, do 1 kg tłu szczu , 9-18 kg ziemniaków. Tylko nielicznych s tać

Pobrano z www.chipper.pl

~ Warszawa, 1946 r. Typowy dla zrujnowanej stolicy "bar pod chmurką " · (ADM)

T Plakat Włodzimierza Zakrzewskiego z 1945 r. Będzie musiało upłynąć jeszcze wiele lat, nim państwo upora się z plagą bimbrownictwa. Ale i tak niezupełnie do końca ...

Życie codzienne

szy uprzejmie. Suma ta przek racza ła me ówczesne możliwości finansowe. Przez wiele mi es i ęcy obywałem s ię bez teczki, aż tu, przed kilku dniami, t ęsk not a ma za tym przedm iotem ożyła w całej pełni . Przechodząc M a rsza łkow s k ą wstąp ił e m do tego samego sklepu i spyt a ł em o cenę takiej samej teczki. - Czternaście tysię­ cy złotych - brzmi ała odpowiedź. Wyszedł e m ponownie" ...

(zbiory prywatne) przedsiębiorczość I InicJatywa Gdyby nie prz es ła n ki doktryna ł n e, sza n są na wyj śc i e z kryzysu był a by inicjatywa pl)'\vatna. Zaraz po wojnie pojawiły s i ę setki, nawet tys i ące picia się gorącej herbaty. Wkrótce tanich "ga rkuchni". Pomy s ł owość i wwieł u innych punktach miasta po(zbiory prywatne) i przeds i ę biorczo ść rodaków był a jawiły s ię anonse małowa ne na kawprost nieograniczona. W Warsza- wałk ac h deski czy na nadpalonym W tamtym najtrudniejszym okresie wie, wydawalo się , nie bylo warun- kartonie: "Obiady, kawa, herbata, s pow odowa ło , że w Polsce mo ż n a było kupić wszystko, nawet ków do normalnego życia. Tymcza- ciastka, dania gorące" . Czasem doto, co wydawałoby sem wy tarczalo, że wśród ruin datkowo zachęca ł dopisek: " Lokał miasta pozostala jaka ś cala budka, ogrzany". si ę ni eosiąga ln e. Ale Nie wiadomo, skąd to brano, a]e mógl to być nadpalony tramwaj, zbizajaką cenę? Niedona zaimprowizowabory podaży powodo- tych kilka desek, wyciągnięty ze zgliszcz wały nowy podzi a ł Gdyby nie pnesłanki nych straganach był s poł eczeństwa na piecyk węg l owy, i już doktrynalne, swnsą chłeb . W Warszawie uprzywił ejowa nych , dla ru sza ł a gastronomia szybko powsta ł o ki ł ka na wyjście z kryzysu ta rgowisk. Jedno których z czasem po- "pod chmurką " . To byłaby inicjatywa właśnie na Marszał­ z pierwszych - w gruprywatna. wstały "sklepy za żółtymi zach Dworca Główne firankami", i którzy mieli kow kiej, w ugodzodojście do towarów nym pociskiem wagonie tramwajo- go. Zawsze pierwsza w takim miejU RRA (taj e mnic ą poli- wym , otwarto po wojnie pi erwszą scu była ma ł a gastronomia. Tam szynela bylo, że część dostaw " res ta uracj ę" w l ewobrzeżnej części można by ł o zas p okoić głód bigomiasta. Przy wejściu umieszczono re- sem, świeżo u gotowaną pekłowa n ą rozchodziła s i ę w jakiś niewiadomy, tajemniczy spo- klam ę zach ęcającą przechodniów do golonką, zap i ć bimbrem z tzw. sób ... ) itp. , nowobogackich - zjedzenia gorącej zupy albo pyzów "musztardówki". Klienci " łokału " przede wszystkim potrafiących ziemniaczanych ze skwarkami i na- obs ł ugiwani byli "na stojaka". h and low ać, i na ca ł ą resztę. było na zakupy A handlowali niemal wszyscy: i ci na wolnym rynku, gdzie ceny powr acający z Zachodu, i spadkowzrasta ły gwa łtow ni e. Modna stała s i ę wałka ze speku- biercy szmuglerów, i żo łni e rze radzieccy, s ł owem - bez wyjątku lacj ą . a normalnym rynku niewiele było produktów. ie znikł wi ęc wszyscy. .,czarny ry nek", będący tak waż n ym "Po przybyciu do Warszawy na jezjawiskiem w latach okupacji. Wręcz sieni 1945 r. - wspominał Leopold przeciwnie. Doświadczeni e zdobyte Tyrmand - z miłym zdziwieniem sko n sta towa ł em , że sklepy warszawskie zaopatrzone są en abondance w szereg artykuł ów i rzeczy, których nie widać na lekarstwo na wystawach sklepów innych stolic. Poni eważ od lat tęsknił e m do solidnej, wygodnej, skórzanej teczki, ujrzawszy wjednym z magazynów na M a rsza łkowsk i ej przedmiot mych pożąd ań , w zedłe m , by s pytać o ce n ę. - Trzy tysi ące pi ęć­ set z ł otych - p o inform owa ł mnie sprzedawca. Wyszedłem , przeprosiw-

konsumenta. Dzięki przedsiębiorczości ludzi morza można było od czasu do czasu powiadomić bliskich i są ­ siadów, że właśnie "rzucili ryby". T

Małe radości

2139

Pobrano z www.chipper.pl

W telegraficznym skrócie

~~9~............................ . Po raz któryś tam z rzędu w historii polała się krew polska w różnych stronach świata. Jakbyśmy tej krwi mieli za dużo . Żoł­ nierz polski okrył się nową chwałą. Monte Cassino pokazało jeszcze raz światu że żołnierz polski od czasów Somo-Sierry nie zmienił się . Jest jednym z najlepszych żołnierzy świata , umie walczyć w najgorszych warunkach, na nagich skałach , jeśli tylko tli się w nim iskra nadziei, że czyni to dla ojczyzny i ludzkości. Jeszcze raz w tej wojnie musiał przebyć wszystkie szlaki wojenne, walczyć w każdej większej bitwie. Zawsze okazał się godnym synem ojczyzny. Tym razem jednak walka nawet na nagich skałach Monte Cassino przyczyniła się do odzyskania wolności. [... l Ale tym razem żołnierz polski po świetnych kampaniach nie musi tułać się dalej na obczyżnie lub tracić siły w walce z Murzynami na San Domingo czy z Japończy­ kami. Może wracać do wolnej, niepodległej ojczyzny.

~ Żniwa 1946 r. "Nasi żołnierze - bronią i żywią " . (zbiory prywatne)

Podobnym powodzeniem cieszyły prawie wszystkie "łoka łe" ukryte w wyp a ło nych ruinach, sklecone naprędce z dykty itp. SelWowa ły gorącą kiełbasę z wody, salcesony, kaszankę, czasem "zimne n óżki" z octem. Setki "babć" h a ndl owa ły chlebem, sprzedawanym wprost z kosza. Źródło zaopatrzenia Warszawy i trasy dostaw nie zm ieniły się od czasu wojny. Na wołny rynek trafiały produkty gmin ro łni czych . Był o kilka takich centrów produkcji żywnościowej. Starzy warszawiacy wspominaj ą: gdzie taka kiełbasa, jak z Karczewa ? A bimber - też tylko z Karczewa, ze Szmuł ek ... No, może takich centrów bimbrownictwa w samej Warszawie i okolicy był o trochę więcej. Oficjalna "monopołówka" często nie była w stanie d o rów n ać wa ł o ro m smakowym dobrego bimbru "ze sprawdzonego źró dł a" . A "zielone budki" z piwem p rzetrwa ły na rogach ulic niemal do końca lat sześćdziesi ątych . się

Ważn ą rołę odgrywały też stołów­

ki zakł a d owe, szkolne i uczelniane, które korzysta ły z dotacj i i dodatkowych dostaw. Dlatego ważn e, ponieważ posi łki by ły tam dofinansowywane i s t ać na nie by ł o wszystkich tych, którzy nie mogli sobie pozwołi ć na zakupy, czy c h oci aż na dokupy-. wanie produktów na wo łnym rynku. Z upływem czasu do miast powraca łi stopniowo wł aścici e ł e sklepów,

restauracji, barów i kawiarni. Organizowa łi odgruzowanie, zukałi nowych punktów na uruchomienie swojej dz i a ł a łn ośc i . Do War zawy powróci ł Jabłoński , Jordan, Dziekoń­ ski . Swoje cukiern ie u ruch om i ł i na powrót Blikle i Pomianowski. "Wraca no rm alność" - wołano, kiedy Mieczysł aw Fogg otworzył na M arsza łkow­ skiej własny "Cafe-Bar", p ropo nuj ą ­ cy zn a komitą część a rtystyczn ą.

.: I"4!-'; .1"!!#t!ll_r"I.,~.~'ł'lł!"!;!'tłl'i·~"-·- --'-.-.- -----,...--------~.- ..... "Kapitalista" - karykatura H. Grunwalda z lat powojennych. (zbiory prywatne)

"Dziennik l'olski", 9 Xli 1945 r.

~~~.ę.~~~~....................... . Amerykańskie świnie tuczą się

podczas gdy miliony ludzi w Ameryce nie dojadają , a ~wiatowa organizacja żywności alarmuje, że w wielu krajach, ' zwłaszcza kolonialnych, ludzie umierają z głodu . Toteż wniosek Polski, zgłoszony w ONZ, by zakazać marnotrawstwa żywności , spotkał się z sympatią narodów kolonialnych i importujących żywność . Jednak świnie amerykańskie znalazły obrońców w delegacji rządu Stanów Zjednoczonych, a w delegaci państw zmarshallizowanych nie ośmielili się przeciwstawić świńskim protektorom. Walka z marnotrawstwem żywności rozegra się jeszcze na plenarnych obradach ONZ. zbożem ,

"Robotnik", 27 X11 948 r.

2140

PPS i PPR ślą SOS do ZSRR że PSLi AK NSZ i USA na PPS i PPR SRA. Zasłyszane w

-

redakcii

t!!

Rok 1946. Manifestacja 1·majowa w Warszawie. Jakiś przybysz z głębokiej prowincji stoi w tłu · mie naprzeciw trybuny rządowej i przygląda się dygnitarzom. Szturcha w bok przygodnego są · siada: • Panie, a ten z wąsikiem to kto? - Nie wiecie?! To nasz ukochany towarzysz Bierut! - A ten pan wojskowy? • Też nie wiecie? To nasz ukocha· ny wódz, marszałek Rola·Żymier. ski. - A obok, taki brunecik z krawat· ką, co to za postać? - Panie, to nie postaćl To POSIEDZIEĆ I To minister bezpieki Radkiewicz. Zasłyszane w

redakcii

Pobrano z www.chipper.pl

Wszelkie uwagi prośby proszę kierować pod adres mailowy : [email protected]

Oznaką służbową Milicji Obywatelskiej, organizowanej od lipca 1944 r. na wyzwolonych terenach, była początkowo tylko biało-czerwona opaska z odpowiednim napisem, noszona na rękawie polskiego czy poniemieckiego munduru, lub ubioru cywilnego. W 1946 r. wprowadzono dla MO mundur kroju wojskowego z chabrową barwą służby na otoku i patkach, niemniej jeszcze przez wiele miesięcy ubiór milicjanta był improwizowaną kompilacją naj różniej szych elementów "wojskowo-podobnych". • 1. Czapka służbowa wz. 1946. Zdobi ją przedwojenny orzełek policyjny z ucię­ tą koroną • 2. Kurtka drelichowa wz. 1936 z guzikami wz. 1928 i nowo wprowadzonymi patkami milicyjnymi • 3. Sznur do gwizdka policyjnego • 4. Oznaka służbowa funkcjonariusza milicji • 5. Spodnie kroju radzieckiego, ale uszyte z niemieckiego drelichu "w jodełkę ", zarekwirowanego w dniach wyzwolenia w łódzkich tkalniach • 6. Saperki juchtowe, przedwojenne • 7. Pas główny wz. 1936, z ładownicą "przedwrześniową", której ucięto - dla wygody - trzecią przegródkę • 8. Karabin Mauser 98k, niemiecki