Glenn Cooper - Mapa przeznaczenia

O książce Podczas gaszenia pożaru w klasztorze Ruac zostaje odnaleziony manuskrypt. Intrygujący jest już sam fakt, że został ukryty pod tynkiem w bibliotece. Kiedy konserwator książek, Hugo Pineau, przygląda się wysłanej do Paryża księdze, ze zdumieniem stwierdza, że napisana jest szyfrem i zawiera schematyczną mapę oraz kopie naskalnych malowideł. W dodatku z jedynego niezaszyfrowanego zdania wynika, że jej autor miał 220 lat. Pineau i jego przyjaciel, archeolog Luc Simard, wyruszają do Ruac i korzystając z mapy, odnajdują jaskinię, której ściany pokryte są rysunkami z okresu paleolitu, przedstawiającymi trzy rośliny. Simard wciąga do współpracy swoją byłą dziewczynę, Sarę Mallory – specjalistkę od botaniki prehistorycznej – informuje o odkryciu władze i powołuje zespół specjalistów do zbadania systemu jaskiń. Komuś to jednak najwyraźniej przeszkadza, bo wkrótce zaczynają ginąć ludzie.

GLENN COOPER Amerykański pisarz i scenarzysta filmowy, z wykształcenia lekarz. Ukończył archeologię na Uniwersytecie Harvarda, następnie studia medyczne w Tufts Medical School. Przez kilka lat pracował jako internista. Poszukując nowych wyzwań, stworzył wraz z grupą młodych naukowców firmę Indevus Pharmaceuticals, produkującą leki wykorzystywane przy leczeniu raka i zaburzeń urologicznych. Kierował nią przez 16 lat. Wolne chwile poświęcał innej pasji – pisaniu scenariuszy; założył nawet własną firmę producencką. W 2009 zadebiutował jako pisarz thrillerem Biblioteka umarłych. Prawa do przekładu sprzedano do 29 krajów. Kolejne tytuły pisarza to Księga dusz, Mapa przeznaczenia i Nadchodzi diabeł.

PODZIĘKOWANIA Przede wszystkim dziękuję Simonowi Lipskarowi, którego traktuję nie tylko jak agenta, ale też jak wspólnika w sztuce oraz inicjatywie pisarskiej. Dzięki jego wkładowi ta książka jest po prostu lepsza. Dziękuję także Angharad Kowal za jej doskonałe reprezentowanie mnie w Wielkiej Brytanii. Jak zwykle moja pierwsza czytelniczka, Gunilla Lacoche, nie szczędziła mi słów zachęty. Fascynująca i wszechstronnie uzdolniona Polly North podarowała mi pierwszą książkę o urodzonych pod nieszczęśliwą gwiazdą kochankach, Abélardzie i Heloizie, oraz zainspirowała do umieszczenia ich w mojej powieści. Miranda Denenberg była

tak uprzejma, że pozwoliła mi zapoznać się ze swoją doskonałą pracą doktorską na temat interpretacji prehistorycznych malowideł jaskiniowych, która stała się wspaniałym wstępem do obszernej literatury dotyczącej tego tematu. Laura Vogel, zadziwiająca specjalistka od psychiatrii i miłośniczka literatury, pomogła mi nadać moim postaciom charakter, za co jestem jej niezmiernie wdzięczny. Moje fantastyczne redaktorki z wydawnictwa Random House, Kate Elton i Georgina Hawtrey-Woore, robią dużo więcej niż wydawanie moich książek, pomagają mi rozwijać karierę, co nie pozostaje niezauważone. I jeszcze toast dla całego panteonu moich mentorów archeologów, z których część już odeszła, lecz pozostała w mojej pamięci, szczególnie dla niezrównanego Johna Wymera, mojego byłego teścia. I wreszcie dla Tessy, która wciąż jest dla mnie opoką.

PROLOG

Region Périgord, Francja, rok 1899 Dwaj mężczyźni ciężko dyszeli, zsuwając się po śliskim gruncie i próbując znaleźć sens w tym, co przed chwilą ujrzeli. Niespodziewana letnia ulewa zupełnie ich zaskoczyła. Wędrująca szybko nawałnica nadeszła, gdy badali jaskinię, i błyskawicznie zalała strugami deszczu wapienne urwiska, aż pionowe skalne ściany pociemniały, a nad całą doliną rzeki Vézère zawisła niska powała ciemnych chmur. Zaledwie godzinę wcześniej, stojąc na skalnej półce w ścianie klifu, Édouard Lefevre, dyrektor szkoły, wskazywał młodszemu kuzynowi Pascalowi charakterystyczne punkty terenu. Na tle błękitnego nieba rysowały się wyraźnie w oddali iglice wież kościelnych. Promienie słoneczne odbijały się jaskrawymi odblaskami od powierzchni rzeki. Na rozległej równinie rozciągały się pola dorodnego jęczmienia. Lecz kiedy po wypaleniu ostatniej zapałki wyszli z mrocznej jaskini na światło dzienne, odnieśli takie wrażenie, jakby malarz zdecydował się zacząć od nowa i zamazał cały krajobraz szarą farbą. Pod górę szło im się łatwo i bez pośpiechu, za to podczas drogi powrotnej nastąpiły dramatyczne momenty, gdy kaskady deszczu siekły strome zbocza, czyniąc ścieżki błotnistymi i zdradliwymi. Co prawda obaj zaliczali się do wytrawnych piechurów i nosili odpowiednie obuwie, ale żaden nie miał doświadczenia w poruszaniu się po wąskich i śliskich półkach skalnych w zacinającym deszczu. Mimo to ani razu nie pomyśleli o powrocie i szukaniu schronienia w jaskini. — Koniecznie musimy powiadomić władze! — oznajmił Édouard, ocierając pot z czoła i przytrzymując gałąź, żeby Pascal mógł bezpiecznie przejść. — Jeśli się pospieszymy, wrócimy do hotelu przed zapadnięciem zmroku. Raz za razem musieli łapać się konarów drzew, żeby nie upaść, a w pewnym momencie Édouard nawet chwycił Pascala za kołnierz, kiedy przestraszył się, że kuzyn straci równowagę i runie w przepaść. Zanim dotarli do samochodu, byli przemoczeni do suchej nitki. Auto należało do Pascala, a właściwie do jego ojca, gdyż tylko ktoś tak bogaty, jak dobrze prosperujący bankier, mógł sobie pozwolić na samochód równie nowoczesny jak Peugeot typ 16. Lecz chociaż miał dach, ulewa wlała się do wnętrza. Jedynie koc wciśnięty pod fotel okazał się stosunkowo suchy, ale przy prędkości sięgającej dwudziestu kilometrów na godzinę obaj i tak szybko zaczęli dygotać z zimna, toteż propozycja zatrzymania się w pierwszej kawiarni przy drodze i wypicia czegoś na rozgrzewkę została przyjęta

jednogłośnie. W wiosce Ruac znajdowała się tylko jedna kawiarnia, a o tej porze dnia przy małych okrągłych stolikach siedziało kilkunastu klientów. Bez wyjątku byli to ogorzali, na oko gburowaci wieśniacy, i gdy do lokalu weszli obcy, wszyscy jak jeden mąż urwali w pół słowa. Byli wśród nich myśliwi polujący na dzikie ptactwo, którzy zostawili strzelby oparte rządkiem o ścianę na tyłach kawiarni. Jakiś starszy człowiek wskazał przez okno samochód, powiedział coś szeptem do człowieka stojącego za ladą i zaczął gardłowo chichotać. Édouard i Pascal, wyglądający jak zmokłe szczury, usiedli przy wolnym stoliku. — Dwie duże brandy! — złożył głośno zamówienie starszy z nich. — Im szybciej, tym lepiej, monsieur, bo jeszcze skonamy tu na zapalenie płuc! Właściciel kawiarni sięgnął po butelkę i ją odkręcił. Był mężczyzną w średnim wieku z kruczoczarnymi włosami, długimi bokobrodami i dłońmi pełnymi odcisków. — To wasz? — zapytał Édouarda, ruchem głowy wskazując za okno. — Mój — odpowiedział Pascal. — Widzieliście tu już taki automobil? Właściciel lokalu pokręcił głową i zrobił taką minę, jakby chciał splunąć na podłogę, ale zapytał tylko: — Skąd przybywacie? Klienci kawiarni znowu zamilkli. Wizyta obcych była ich jedyną wieczorną rozrywką. — Przyjechaliśmy na wakacje — odrzekł Édouard. — Zatrzymaliśmy się w Sarlat. — Kto przyjeżdża do Ruac na wakacje? — zdziwił się z uśmiechem właściciel, stawiając przed nimi kieliszki z brandy. — Niedługo przyjedzie tu mnóstwo ludzi — zapewnił Pascal, lekko urażony pogardliwym tonem mężczyzny. — Co chcesz przez to powiedzieć? — Gdy tylko rozejdą się wieści o naszym odkryciu, będziecie tu gościli ludzi aż z samego Paryża — oznajmił z dumą. — A nawet z Londynu. — Odkrycie? Jakie odkrycie? Édouard chciał uspokoić kuzyna, lecz ten, wyraźnie pobudzony, nie zamierzał milczeć. — Wybraliśmy się na spacer krajoznawczy wzdłuż krawędzi urwiska. Wypatrywaliśmy rzadkich ptaków, ale znaleźliśmy jaskinię. — Gdzie? Kiedy opisywał marszrutę, Édouard jednym haustem wypił trunek i gestem poprosił o drugi kieliszek. Właściciel kawiarni zmarszczył czoło. — W tej okolicy jest wiele jaskiń. Cóż tak niezwykłego zobaczyliście w tej, na

którą się natknęliście? Gdy tylko Pascal zaczął mówić, Édouard wyczuł, że wszyscy obecni wpatrują się w usta jego kuzyna, chciwie łapiąc każde słowo. Jako nauczyciel zawsze podziwiał jego umiejętność opowiadania, ale teraz, słuchając tej kwiecistej relacji, wrócił myślami do właśnie odkrytego przez nich cudu. Zamknął nawet na chwilę oczy, by szybciej przypomnieć sobie obrazy, które wyłowiły z mroku rozmigotane płomyki zapałek, toteż uszło jego uwagi, że barman lekko skinął głową ludziom siedzącym za nimi. Z zamyślenia wyrwał go głośny trzask. Właściciel kawiarni patrzył na niego, wydymając wargi. Uśmiechał się? Kątem oka spostrzegł, że głowa Pascala opadła na piersi i że leci z niej krew, ale miał tylko czas, żeby jęknąć: — Och! I jego głowę przeszyła kula. *** W kawiarni unosił się zapach prochu. Zapadła cisza, aż w końcu mężczyzna z myśliwską strzelbą w rękach zapytał: — I co teraz z nimi zrobimy? Barman zaczął wydawać polecenia: — Zabierzcie ich do gospodarstwa Duvala, poćwiartujcie i rzućcie świniom na pożarcie. A gdy zapadnie zmrok, ściągnijcie konie i odholujcie tę ich maszynę gdzieś daleko. — A więc ta jaskinia naprawdę istnieje — mruknął staruszek. — Czyżbyś kiedykolwiek w to wątpił? — syknął właściciel kawiarni. — Zawsze wiedziałem, że ktoś ją w końcu odnajdzie. Spojrzał na leżącego u jego stóp Édouarda i pomyślał, że może splunąć i nie będzie musiał potem czyścić podłogi. Grudka flegmy wylądowała na zakrwawionym policzku mężczyzny.

1 Zaczęło się od zwarcia w pogryzionym przez myszy kablu biegnącym głęboko pod tynkiem. Iskra spadła na listwę z kasztanowego drewna i roznieciła żar. A gdy stara wysuszona deska buchnęła płomieniem, z północnej ściany klasztornej kuchni zaczął wydobywać się dym. Gdyby stało się to w dzień, kucharz lub któraś z sióstr — może nawet sam opat Menaud, który lubił tu zaglądać na szklankę ciepłej wody z cytryną — z pewnością wszczęliby alarm albo przynajmniej sięgnęli po gaśnicę wiszącą pod zlewem, ale stało się to w nocy. Z kuchnią sąsiadowała biblioteka opactwa. Z jednym wyjątkiem, nie było w niej niczego szczególnie ważnego albo cennego, lecz stanowiła nieodłączny element historii tej okolicy, tak samo jak napisy na sarkofagach w krypcie lub nagrobkach na cmentarzu. Oprócz gromadzonych przez pięć wieków najważniejszych publikacji kościelnych oraz kolejnych wydań Biblii znajdowały się tu dokumenty związane z bardziej świecką i przyziemną stroną życia opactwa, a więc rejestry urodzin i zgonów, akta spisów powszechnych, podręczniki lecznictwa i zielarstwa, księgi rachunkowe, a nawet tajne przepisy na warzenie piwa i wyrób pewnych gatunków sera. Tym jedynym cennym tekstem było trzynastowieczne wydanie Reguły świętego Benedykta, tak zwanej wersji z Dijon, jednego z pierwszych przekładów z łaciny na starofrancuski. Dla podrzędnego opactwa cysterskiego, położonego w samym sercu Périgord, ten średniowieczny egzemplarz dzieła ich patrona był czymś niezwykłym, nic więc dziwnego, że zajmował honorowe miejsce na samym środku regału stojącego pod ścianą, w której wybuchł ogień. Biblioteka mieściła się w przestronnej sali z wysokimi witrażowymi oknami i kamienną posadzką z mniej lub bardziej równych kwadratowych i prostokątnych płyt, ułożonych trochę krzywo, przez co pod nogami masywnego głównego stołu trzeba było umieścić podkładki, żeby się nie kołysał, gdy mnisi i siostry opierają na nim łokcie, ani tym bardziej nie zakłócał ciszy ciągłym stukaniem o podłogę. Regały ciągnące się pod ścianami i sięgające sufitu, wykonane z wielowiekowego orzecha w czekoladowym odcieniu, były wypolerowane przez czas. Teraz spowijały je kłęby dymu. Gdyby nie prostata od dawna dokuczająca bratu Marcelowi, ta noc mogłaby się skończyć zupełnie inaczej. W celi mieszczącej się po przeciwnej stronie dziedzińca starszy mnich obudził się po raz kolejny, żeby pójść do toalety, i od razu wyczuł w powietrzu dym. Na powykręcanych artretyzmem nogach zszedł niezgrabnie po schodach do głównego holu i zaczął krzyczeć: „Pali się!”. Wkrótce na wysypanej żwirem alejce prowadzącej w głąb opactwa trapistów pojawił się nowoczesny, budzący powszechny podziw wóz ochotniczej straży pożarnej marki Renault. Brygada podlegała związkowi Périgord Noir, obejmującemu gminy leżące po

północnej stronie rzeki Vézère. Jej dowódca, Bonnet, pochodził z Ruac i doskonale znał opactwo. Na co dzień był właścicielem kawiarni, przewyższał wiekiem swoich podwładnych i roztaczał wokół aurę zaradnego i obrotnego szefa prywatnej firmy, będącego po godzinach wysokim rangą oficerem straży pożarnej. W przejściu do biblioteki prześliznął się obok opata Menauda, który w krzywo włożonym białym habicie z czarnym szkaplerzem przypominał pingwina. Wymachiwał krótkimi rękami i krzyczał gardłowo: — Szybko! Szybko! Biblioteka! Szef rozejrzał się po zadymionej sali, po czym kazał załodze rozwinąć węże i przeciągnąć je do środka budynku. — Chyba nie zamierzacie pompować tu wody?! — zaprotestował opat. — Książki! — Więc jak ojciec proponuje zwalczyć ogień? — zapytał Bonnet. — Modlitwą? — Odwrócił się do porucznika straży, mechanika samochodowego, od którego mocno zalatywało winem. — Ogień rozpala się w tej ścianie. Zwalcie ten regał na podłogę! — Błagam! — jęknął opat. — Miej litość nad moimi książkami! Nagle z przerażeniem zauważył, że bezcenny tekst świętego Benedykta znajduje się na drodze płomieni. Wyminął Bonneta i pozostałych strażaków, zdjął manuskrypt z półki i przycisnął go do piersi niczym niemowlę. Kapitan straży pożarnej wrzasnął przenikliwie: — Nie mogę wykonywać swoich obowiązków, gdy on mi przeszkadza! Niech ktoś go stąd zabierze! Ja tu dowodzę! Mnisi stojący z tyłu podbiegli, złapali opata pod ręce i delikatnie, lecz stanowczo pociągnęli tam, gdzie było mniej dymu. Bonnet chwycił topór, z zamachem wbił jego szpiczasty koniec w miejsce, gdzie jeszcze przed chwilą stała Reguła świętego Benedykta, wersja z Dijon, i z całej siły szarpnął regał w swoją stronę. Topór przebił grzbiet jakiejś książki, zanim zagłębił się w drewnie, więc na wszystkie strony posypały się strzępy papieru. Masywny regał pochylił się kilka centymetrów, a na podłogę poleciały manuskrypty. Komendant szarpnął po raz drugi, a inni strażacy zrobili to samo z kolejnymi regałami. Bonnet, który zawsze miał problemy z czytaniem i żywił do książek coś w rodzaju nienawiści, poczuł teraz iście sadystyczną przyjemność. Trzeba było jednak aż czterech krzepkich mężczyzn z toporami wbitymi w półki, zanim poprzedzony lawiną sypiących się na podłogę książek, co przypominało skalne osuwisko na jednej z lokalnych górskich dróg, regał zwalił się na kamienną posadzkę. Gdy tylko zaczął się przechylać, ludzie rozpierzchli się na boki, ale Bonnet natychmiast kazał im wspiąć się na regał leżący krzywo na stercie tomów, by gasić płonącą ścianę. Ciężkie buty zadudniły na cienkiej orzechowej płycie, a komendantowi noga wpadła między półki. — Dobrze! — krzyknął niezrażony, sapiąc z wysiłku. — Rozbijcie tę ścianę i

lejcie do środka wodę! *** Kiedy nastał świt, strażacy wciąż jeszcze polewali wodą miejsca, w których płonął ogień. Mimo to opata wpuszczono już do środka. Wyglądał jak przygarbiony i roztrzęsiony starzec, powłóczył nogami, choć był dopiero po sześćdziesiątce. Wydarzenia tej nocy wyraźnie dodały mu lat. Gdy zobaczył zniszczenia, zaczął płakać. Regały były porozbijane, druki mokre, a wszystko pokrywała gruba warstwa sadzy. Spalona ściana w dużej części została wyburzona, a przez powstały otwór widać było kuchnię. Zastanawiał się, dlaczego strażacy nie mogli walczyć z pożarem od tamtej strony? Dlaczego uznali za konieczne zniszczenie tylu książek? Na szczęście opactwo ocalało i nikt nie zginął, a za to mógł jedynie dziękować Bogu. Trzeba kontynuować swoje dzieło. Jak zawsze. Bonnet podszedł do niego, przechodząc przez stertę gruzu, i podał gałązkę oliwną: — Przepraszam, że obszedłem się z tobą tak szorstko, ojcze. Wykonywałem tylko swoje obowiązki. — Tak, wiem, wiem — odparł matowym głosem opat. — Ja po prostu… no, cóż, takie zniszczenia… — Niestety, pożary to nie są delikatne sprawy. Niedługo odjeżdżamy. Mogę polecić firmę, która pomoże posprzątać. Prowadzi ją brat jednego z moich ludzi w Montignac. — Sami to zrobimy — odrzekł opat. Błądził wzrokiem po zasłanej książkami posadzce. Schylił się, żeby podnieść nasiąkniętą wodą Biblię, której szesnastowieczna skórzana oprawa już zalatywała lekko słodkawą wonią rozwijającej się gwałtownie pleśni. Z przyzwyczajenia przetarł ją rękawem raz i drugi, nim zdał sobie sprawę z daremności tych poczynań, i odłożył Biblię na stół do czytania, stojący teraz pod jedynym ocalałym regałem. Pokręcił głową i miał już iść na poranne modlitwy, gdy coś przykuło jego uwagę. W rogu sali, w pewnej odległości od stosów zrzuconych z półek książek, leżał tom, którego nie mógł sobie przypomnieć. Opat był uczonym z tytułem naukowym, ukończył teologię na Uniwersytecie Paryskim. Przez ponad trzy dekady te woluminy stały się jego towarzyszami. Było tak, jakby miał kilka tysięcy dzieci i znał imiona i daty urodzenia każdego z nich. Ta książka stanowiła wyjątek. Nigdy wcześniej jej nie widział, był tego pewny. Jeden ze strażaków, uczynny tyczkowaty chudzielec, przyglądał się uważnie, jak opat podchodzi i pochyla się, by z bliska obejrzeć tom. — Ta wygląda jakoś dziwnie, prawda, ojcze? — Tak, zgadza się. — To ja ją znalazłem — rzekł z dumą strażak.

— Znalazłeś ją? Gdzie? Chłopak wskazał miejsce, gdzie kiedyś była ściana. — Dokładnie tutaj. Była schowana w ścianie. O mało nie trafiłem jej toporkiem. Spieszyłem się, więc tylko ją wyciągnąłem i rzuciłem w kąt. Mam nadzieję, że za bardzo nie ucierpiała. — Powiadasz, że była schowana w ścianie? Opat podniósł książkę i od razu spostrzegł, że jej waga jest nieproporcjonalna do wielkości. Była pięknie oprawiona, nieduża, niewiele większa od współczesnych wydań kieszonkowych, do tego dość cienka. Sporo ważyła, bo papier nasiąkł wodą jak gąbka, strumyki spływały mu między palcami. Oprawa została wykonana ze skóry o wyraźnie czerwonawym odcieniu, zwłaszcza na środku, gdzie znajdowała się wytłoczona podobizna świętego w długiej zwiewnej szacie, z aureolą nad głową. Grzbiet zdobiła elegancka sznurowa plecionka, rogi i szczyty grzbietu były wzmocnione srebrną blaszką pokrytą patyną, a w rogach i na środku oprawy, dokładnie na brzuchu wytłoczonego świętego, znajdowało się pięć srebrnych guzów wielkości grochu. Z tyłu, mimo braku tłoczeń, również umieszczono takie guzy. Książkę spinały dwie srebrne klamry, mocno ściskające arkusze mokrego pergaminu. Opat ocenił, że pochodzi z XIII lub XIV wieku, miał więc nadzieję, że jest bogato ilustrowanym, bardzo cennym manuskryptem. Ale była ukryta. Dlaczego? — Co to jest? — zainteresował się Bonnet, stając obok i wysuwając do przodu wydatny podbródek niczym dziób żaglowca. — Mogę zobaczyć? Zaskoczony nagłym wtargnięciem w jego myśli, opat odruchowo podał mu książkę. Bonnet pospiesznie wcisnął paznokieć pod pierwszą klamrę i ta odskoczyła. Druga trzymała mocniej, lecz także otworzyła się bez trudu. Szarpnął do góry okładkę i gdy już się wydawało, że dokona niezwykłego odkrycia, okazało się, że książki nie można otworzyć. Nadmiar wody sprawił, że stara okładka i pergaminowe kartki tak do siebie przywarły, jakby je sklejono. Sfrustrowany, zaczął siłą odciągać brzegi okładki, ale i to nie przyniosło rezultatu. — Przestań! Dość tego! — wykrzyknął opat. — Zniszczysz ją. Oddaj, proszę. Komendant straży prychnął pogardliwie i podał mu książkę. — Myślisz, że to Biblia? — zapytał. — Nie, raczej nie. — A więc co? — Nie wiem, ale mam tego ranka ważniejsze sprawy na głowie. Zajmę się nią innego dnia. Nie zamierzał jednak traktować książki z pogardą. Wetknął ją pod pachę, zaniósł do swojego gabinetu i rozłożył na biurku biały ręcznik do rąk. Ostrożnie umieścił na nim książkę i delikatnie musnął palcami wytłoczony na okładce wizerunek świętego.

Następnie pospieszył do kościoła, żeby odprawić poranne nabożeństwo. *** Trzy dni później przez bramę opactwa wjechał samochód z wypożyczalni i zanim stanął na miejscu dla gości, umocowany na desce rozdzielczej odbiornik GPS poinformował kierowcę kobiecym głosem, że dotarł do celu. — Dziękuję, wiem o tym — mruknął Hugo Pineau. Wysiadł i mimo iż miał na nosie drogie ciemne okulary, zamrugał szybko, gdyż południowe słońce wisiało wprost nad wieżą kościoła niczym kropka nad i. Wziął z tylnego siedzenia teczkę i ruszył przez wysypany żwirem placyk, krzywiąc się z irytacji, ponieważ z każdym krokiem podeszwy jego nowiutkich skórzanych butów przechodziły brutalny chrzest bojowy. Nie znosił obowiązkowych wizyt w terenie. Zazwyczaj cedował ten obowiązek na Isaaka, kierownika do spraw rozwoju, ale biedak zdążył już wyjechać na sierpniowe wakacje. A ponieważ zamówienie napłynęło do spółki H. Pineau Konserwacja Książek od samego arcybiskupa Bordeaux, bardzo ważnego klienta, nie mogło być mowy o odwlekaniu wizyty, żeby nie stracić opinii firmy świadczącej usługi najwyższej jakości. Opactwo było duże i imponujące. Położone w enklawie otoczonej lasami i łąkami, z dala od dróg szybkiego ruchu, odznaczało się architektoniczną prostotą. Mimo że wieża kościelna pochodziła z X wieku, a może była jeszcze starsza, samo opactwo wzniesiono w XII wieku, jako siedzibę zakonu cystersów, ale do wieku XVII było regularnie rozbudowywane. Oczywiście zawierało elementy dwudziestowieczne w postaci napowietrznych linii wysokiego napięcia czy hydrauliki, lecz ogólnie rzecz biorąc, kompleks przez setki lat niewiele się zmienił. Tak więc opactwo Ruac było wspaniałym przykładem architektury romańskiej, budowlą z białego i żółtego wapienia wydobywanego w pobliskich kamieniołomach szpecących dolinę rzeki Vézère. Katedrę — proporcjonalną budowlę na planie krzyża — z pozostałymi zabudowaniami: internatem, kapitularzem, domem opata, budynkami klasztornymi, średniowiecznymi termami, starym browarem, gołębnikiem, kuźnią oraz biblioteką łączył ciąg dziedzińców. Hugo, eskortowany przez mnicha, od razu trafił do biblioteki, chociaż sam mógł odnaleźć drogę z zawiązanymi oczami, jako że często miał do czynienia z pogorzeliskami starych zabudowań. Delikatna próba nawiązania rozmowy na temat uroków słonecznego dnia, a także pożaru została grzecznie zlekceważona przez młodego mnicha, który zaprowadził go do ojca Menauda i ukłonił się na pożegnanie. Opat czekał na gościa między stosami przemoczonych i osmalonych książek. Hugo aż cmoknął na widok zniszczeń i wręczył opatowi swoją wizytówkę. Był niskim, krępym i szczupłym mężczyzną po czterdziestce. Miał szeroki nos, ale

regularne rysy, i wydawał się dość przystojny. Sprawiał wrażenie eleganta: starannie uczesany, ubrany w dobrze skrojoną brązową sportową marynarkę, beżowe spodnie i rozpiętą pod szyją białą koszulę z lekko połyskliwej, najlepszej egipskiej bawełny. Roztaczał wokół zapach dobrej wody kolońskiej. Opat przeciwnie — nosił luźny habit oraz sandały, a pachniał zjedzoną na obiad kiełbasą i potem. Mogło się wydawać, że spotkali się dzięki pętli czasowej. — Dziękuję za przybycie aż z Paryża — odezwał się ojciec Menaud. — Ależ nie ma za co. To moja praca. A kiedy dzwoni do mnie arcybiskup, rzucam wszystko i biegnę. — To dobry przyjaciel naszego zakonu — odrzekł opat. — Jesteśmy wdzięczni za pomoc i jemu, i panu. Niewiele się spaliło — dodał, szerokim gestem omiatając salę. — Większość strat spowodowały dym i woda. — Cóż, nie da się raczej zaradzić zniszczeniom spowodowanym przez płomienie, ale te od wody i dymu… Te da się usunąć, jeśli tylko dysponuje się odpowiednią wiedzą i narzędziami. — I pieniędzmi. Hugo zaśmiał się nerwowo. — No tak, pieniądze są równie ważnym elementem. Jeśli wolno mi się tak wyrazić, ojcze, jest mi bardzo miło, że możemy normalnie rozmawiać. Dotąd nie miałem do czynienia z trapistami. Podejrzewałem, że może tu obowiązywać… reguła milczenia i będziemy zmuszeni porozumiewać się pisemnie. — To nieporozumienie, monsieur Pineau. Staramy się utrzymać dyscyplinę, mówić wtedy, gdy zachodzi taka potrzeba, aby uniknąć błahych i zbędnych dyskusji. Uważamy, że czcze pogaduszki niepotrzebnie odrywają nas od duchowego skupienia i klasztornych obowiązków. — To podejście i mnie odpowiada, ojcze. Najchętniej od razu przystąpiłbym do pracy. Chciałbym jednak na wstępie wyjaśnić, jak załatwiamy interesy w H. Pineau Konserwacja Książek. Wtedy łatwiej nam będzie określić zadania i przygotować plan działań. Zgoda? Usiedli przy stole bibliotecznym i Hugo zaczął pokrótce objaśniać metody ratowania zniszczonych przez wodę księgozbiorów. Im starsze książki, jak tłumaczył, tym więcej wody chłoną. Klasztorne zabytki piśmiennictwa mogły przez wodę zwiększyć swój ciężar nawet o dwieście procent, więc gdyby zapadła decyzja o ratowaniu, załóżmy, pięciu tysięcy przemoczonych woluminów, do usunięcia byłoby około ośmiu ton wody! Najlepszą metodą ratowania zmoczonych książek jest ich zamrożenie, a następnie próżniowe odsysanie wilgoci w kontrolowanych warunkach. Taki proces daje doskonałe rezultaty w przypadku pergaminu i papieru drukarskiego, jednak, w zależności od rodzaju materiału i stopnia nasiąknięcia, niektóre oprawy mogą wymagać gruntownej renowacji. Niezbędne są też zabiegi grzybobójcze, mające na

celu zahamowanie rozwoju pleśni, lecz jego firma z powodzeniem niszczy mikroorganizmy gazowym tlenkiem etylenu w cyklach suszenia w zbiornikach liofilizacyjnych. Następnie Hugo odpowiedział na pytania opata, po czym przeszedł do delikatnej kwestii kosztów. Zaczął od standardowego ostrzeżenia, że znaczne ograniczenie wydatków mogą przynieść: nowy zakup tych woluminów, które są jeszcze do nabycia, i zastosowanie technik restauracyjnych tylko w przypadku ksiąg najcenniejszych i niezastąpionych. Później podał szacunkową wycenę osuszenia tysiąca książek, uważnie wpatrując się w twarz opata w oczekiwaniu na reakcję. Zazwyczaj na tym etapie szacowania kosztów każdy kustosz czy bibliotekarz zaczyna kląć, ale opat patrzył na niego spokojnie i na pewno nie zamierzał rzucać przekleństw. — Oczywiście musimy zacząć od ustalenia priorytetów — odrzekł. — Skoro nie da się zrobić wszystkiego, powinniśmy skupić się na ratowaniu uświęconej historii opactwa. Znajdziemy sposób pokrycia kosztów. Dysponujemy przecież funduszem gwarancyjnym, do którego możemy sięgnąć. Moglibyśmy też sprzedać kilka małych obrazów. Ponadto jest jedna księga, wczesnofrancuskie tłumaczenie świętego Benedykta, której wartość także można by uwzględnić przy wycenie, ale… — Westchnął teatralnie. — Pan również mógłby nam pomóc, proponując umiarkowaną cenę, stosowną do naszego stanu duchownego. Hugo odpowiedział uśmiechem. — Oczywiście, ojcze, ma się rozumieć. Rozejrzyjmy się razem, dobrze? Spędzili całe popołudnie na przekopywaniu się przez stosy nasiąkniętych wodą woluminów, prowizorycznej inwentaryzacji i ustalaniu rankingu książek, opartego na ocenie ich wartości historycznej dokonanej przez opata. W końcu, gdy młody mnich przyniósł tacę z herbatą i ciastkami, opat postanowił wykorzystać nadarzającą się okazję i pokazał gościowi książkę zawiniętą w skrawek białego płótna. Leżała z dala od innych na drugim końcu stołu. — Chciałbym poznać pańską opinię o tej książce, monsieur Pineau. Hugo siorbnął herbatę, zanim sięgnął po gumowe rękawiczki. Odwinął płótno i z zainteresowaniem popatrzył na elegancką oprawę z czerwonawej skóry. — To chyba naprawdę coś wyjątkowego! Cóż to jest? — Prawdę mówiąc, nie wiem. Nie miałem nawet pojęcia, że mam tę książkę w bibliotece. Jeden ze strażaków znalazł ją ukrytą w ścianie. Okładka skleiła się z pergaminem, a nie chciałem otwierać jej na siłę. — Dobra decyzja. To kardynalna zasada, chyba że wie się, co się robi. Jest bardzo nasiąknięta wodą, prawda? Proszę tylko spojrzeć na te zielone smugi na brzegach kartek, o, tutaj, i tutaj. A tu mamy czerwone przebarwienie. Nie zdziwiłbym się, gdyby to był ślad rozmytej farby z kolorowych ilustracji. Niestety, barwniki roślinne rozpuszczają się w wodzie. — Spróbował odkleić okładkę, po czym dodał: — Te namoczone kartki nie puszczą bez porządnej liofilizacji, ale mogę już teraz użyć

pewnego sposobu, żebyśmy zobaczyli stronę tytułową. Mam podjąć ryzyko? — Jeśli to bezpieczne… Hugo wyjął z torby skórzane etui i otworzył je. W środku znajdował się zestaw narzędzi zakończonych ostrzami, łopatkami i haczykami, nieco podobny do kompletu przyborów sekcyjnych albo dentystycznych. Wybrał małą szpatułkę z bardzo cienkim końcem i zaczął ją ostrożnie wsuwać pod okładkę książki, przesuwając milimetr po milimetrze, pewnym ruchem typowym dla kasiarza albo sapera. Dobre pięć minut zajęło mu oddzielenie okładki na całym obwodzie książki przynajmniej na centymetr w głąb. Kiedy spróbował po raz drugi, ta odkleiła się z głośnym mlaśnięciem i ich oczom ukazała się strona tytułowa. Opat pochylił się nad ramieniem Hugona i dysząc z podniecenia, odczytał na głos starannie wykaligrafowany łaciński napis: Ruac, 1307 Ja, Barthomieu, zakonnik klasztoru Ruac, kończę dwieście dwadzieścia lat, a to jest moja historia.

2 W połowie drogi między Bordeaux i Paryżem, w wagonie pierwszej klasy pociągu TGV, Luc Simard stoczył w myślach zaciętą batalię między dwoma swoimi głównymi celami w życiu, to znaczy pracą i kobietami. Siedział po prawej stronie wagonu, w rzędzie pojedynczych foteli, i czytał uwagi redakcyjne do swojego artykułu dla „Nature”. Za przyciemnioną szybą pociągu przemykała zielona równina, ale on prawie jej nie zauważał, pochłonięty dobieraniem właściwych angielskich zwrotów w formułowanych od nowa wnioskach. Zaledwie przed czterema laty, gdy mieszkał jeszcze w Stanach, podobne problemy językowe byłyby nie do pomyślenia, aż sam się dziwił, jak szybko zapomina się pewnych umiejętności, jeśli nie używa się języka na co dzień, nawet jeśli do niedawna sprawnie posługiwało się obydwoma językami. Zwrócił uwagę na dwie dziewczyny siedzące obok siebie kilka rzędów dalej po lewej stronie, które bez przerwy się wierciły, chichotały i wymieniały uwagi tak głośno, że doskonale je słyszał. — Moim zdaniem to gwiazdor kina. — Który? — Nie jestem pewna. Może piosenkarz. — No to idź i go zapytaj. — Sama sobie idź. Ocenił, że byłoby łatwo zgarnąć papiery i zaprosić obie dziewczyny na kawę do wagonu restauracyjnego. Później, zanim wysiądą na stacji Montparnasse, mogliby się wymienić numerami telefonów. A jeszcze dziś wieczorem jedna z nich, może nawet obie, byłaby gotowa spotkać się z nim na drinku po tym, jak zje kolację z Hugonem Pineau. Musiał jednak skończyć pracę nad artykułem, po czym przygotować się do wykładu jeszcze przed powrotem do Bordeaux. Nie miał więc czasu na improwizowane naprędce spotkania, co zresztą powiedział otwarcie Hugonowi, ale jego stary kumpel ze szkoły zaczął nalegać, prawdę mówiąc, wręcz błagać, żeby poświęcił mu parę minut. Miał Lucowi coś pokazać. Obiecał, że Luc nie będzie rozczarowany. W każdym razie mogli przynajmniej zjeść dobrą kolację na cześć starych dobrych czasów. No i poza tym na cześć luksusowej podróży pierwszą klasą i noclegu w apartamencie hotelu Royal Monceau, a wszystko na koszt firmy Hugona. Luc wrócił więc do artykułu, obszernego studium dotyczącego migracji europejskich ludów zbieracko-łowieckich z okresu ostatniego zlodowacenia górnego paleolitu. Aż trudno uwierzyć, że zaledwie trzydzieści tysięcy lat temu Europę zamieszkiwało tylko około pięciu tysięcy ludzi, jeśli jego zespół nie pomylił się w wyliczeniach. Jedynie pięć tysięcy istot! Gdyby ta skromna gromadka najodważniejszych nie znalazła schronienia przed paraliżującym zimnem w

odizolowanych siedzibach w Périgord, Kantabrii i na wybrzeżach Półwyspu Iberyjskiego, nie byłoby tu dzisiaj ani tych dwóch chichoczących młodych dam, ani nikogo innego. Ale kobiety bezlitośnie przykuwały jego uwagę szeptami i ukradkowymi spojrzeniami. Najwyraźniej były znudzone, a może on wydawał im się nieodparcie przystojny, z gęstymi czarnymi włosami spadającymi na kołnierzyk koszuli i dwudniowym zarostem, z ołówkiem trzymanym w ustach, kowbojskimi butami wystającymi zawadiacko spod obcisłych dżinsów. Pod wieloma względami kojarzył się z kimś dużo młodszym i tylko konieczność noszenia okularów do czytania sprawiała, że wyglądał jak czterdziestoczteroletni wykładowca akademicki, którym zresztą był. Ostatecznie przeważył kolejny posłany ukradkiem uśmieszek ładniejszej z dwóch panien, tej siedzącej od strony przejścia. Luc westchnął, odsunął papiery i trzema długimi krokami zbliżył się do dam. — Witam — rzucił przyjaźnie. — Cześć. Zastanawiałyśmy się razem z przyjaciółką, kim pan jest — odrzekła dziewczyna siedząca bliżej przejścia. Uśmiechnął się. — Mam na imię Luc i to powinno wystarczyć. — Grasz w filmach? — Nie. — W teatrze? — Także nie. — Więc czym się zajmujesz? — Jestem archeologiem. — Jak Indiana Jones? — Dokładnie tak samo jak on. Dziewczyna siedząca bliżej przejścia zerknęła na koleżankę i zapytała: — Nie zechciałbyś napić się z nami kawy? Luc wzruszył ramionami, odsuwając przelotną myśl o niedokończonej pracy. — Tak, oczywiście — odparł. — Czemu nie?

3 Generał André Gatinois przechadzał się energicznym krokiem po cmentarzu Père Lachaise, który już dawno temu stał się jego ulubionym miejscem spędzania przerw obiadowych w pogodne dni. Utrzymywanie szczupłej sylwetki po pięćdziesiątce okazało się dla niego sporym wyzwaniem, toteż coraz chętniej rezygnował z południowego posiłku na rzecz kilkukilometrowego spaceru. Cmentarz, największy w Paryżu, najczęściej odwiedzany i chyba najbardziej znany na świecie, był miejscem spoczynku takich sław, jak Proust, Chopin, Balzak, Oscar Wilde czy Molier. Ku irytacji generała pochowano tu również Jima Morrisona, wytrwale składał więc skargi w administracji cmentarza, ilekroć zauważył na murze czy ścianie grobowca nabazgrany sprejem przez fana zespołu The Doors i uzupełniony strzałką napis: „Do Jima”. Cmentarz znajdował się tylko kilometr od jego biura przy bulwarze Mortier w Dwudziestej Dzielnicy, lecz chcąc maksymalnie wykorzystać czas na świeżym powietrzu, generał kazał kierowcy podjechać do głównej bramy cmentarza i czekać przy niej, aż on zakończy spacer. Numery rejestracyjne jego służbowego czarnego peugeota 607 gwarantowały, że policja nie zainteresuje się parkującą w niedozwolonym miejscu limuzyną. Cmentarz był rozległy, zajmował około pięćdziesięciu hektarów, toteż Gatinois mógł codziennie zmieniać trasę spaceru. W słoneczny dzień późnego lata, gdy liście dopiero zaczynały zmieniać barwę, towarzyszył mu ich przyjemny szelest na wietrze. Zazwyczaj wędrował wśród gromadek turystów, choć jego granatowa marynarka, włosy przystrzyżone krótko po wojskowemu i sztywna postawa wyróżniały go spośród ubranej w dżinsy i powyciągane swetry niechlujnej większości. Tego dnia, zamyślony, zawędrował nieco dalej niż zwykle, przyspieszył więc kroku, aby nie spóźnić się na cotygodniową odprawę sztabu. Zaraz jednak zwolnił, gdy jego uwagę przyciągnął szczególnie duży i ozdobny grobowiec stojący na niewielkim wzniesieniu. Utrzymany w stylu bizantyjskim, otwarty z boku, stanowił schronienie dla dwóch ustawionych blisko siebie sarkofagów strzeżonych przez średniowieczne rzeźby przedstawiające kobietę i mężczyznę. Był to grobowiec Heloizy i Abelarda, słynnej pary dwunastowiecznych kochanków, których prochy w XIX wieku zostały przeniesione do Paryża z pierwotnego miejsca pochówku w Ferreux-Quincey. Gatinois wydmuchał nos w chusteczkę. „Wieczna miłość”, prychnął pogardliwie. Propaganda. Mitologia. Pomyślał o swoim pozbawionym miłości małżeństwie i zanotował w pamięci, żeby kupić jakiś drobny prezent dla kochanki. Nią także już był zmęczony, ale piastując takie stanowisko, czuł się zobowiązany do poddania każdego flirtu pełnej procedurze bezpieczeństwa. Jego koledzy zachowywali dyskrecję, czuł się jednak nieco ograniczony: nie mógł bez przerwy zrywać starych znajomości i

nawiązywać nowych bez ujmy na honorze. *** Kierowca przeprowadził limuzynę przez kordon bezpieczeństwa i wysadził generała na wewnętrznym dziedzińcu, przed masywnymi dębowymi drzwiami, równie sędziwymi i solidnymi jak samo Ministerstwo Obrony. La piscine. Tak właśnie powszechnie nazywano kompleks DGSE1. Basen. I choć ta nazwa nawiązywała do pobliskiej Piscine des Tourelles, siedziby Francuskiej Federacji Pływackiej, aluzja do pływackich nawrotów, czyli gonienia za własnym ogonem i pozostawania w miejscu, często wydawała mu się adekwatna. Gatinois był swego rodzaju anomalią w organizacji. Nikt w Generalnym Zarządzie Bezpieczeństwa Zewnętrznego nie przewyższał go stopniem, lecz jego zespół — Jednostka 70 — liczył najmniej osób, a w agencji, gdzie tajemniczość była sposobem życia, okazał się także najbardziej utajnionym spośród wszystkich zespołów. Jego koledzy z innych sekcji wydziałów strategii oraz wywiadu dysponowali ogromnymi budżetami i zastępami agentów, dotrzymywali kroku swoim odpowiednikom z CIA i innych agencji wywiadowczych działających na całym świecie, utrzymywali pierwszoplanowy status w szeregach tajnych służb, toteż komórka Gatinois w porównaniu z nimi wypadała blado. Dysponował on bowiem stosunkowo skromnym budżetem i miał pod sobą zaledwie trzydziestu ludzi. I nie chodziło nawet o to, że brakowało mu środków i musiał szukać finansowania na przykład w pionie akcji, rywalizując z globalną siatką szpiegów i informatorów. Nie, Gatinois zadowalał się ułamkiem tego, czego inne zespoły potrzebowały, by działać. W rzeczywistości wiele zadań Jednostki 70 wiązało się z zamówieniami innych jednostek rządowych oraz pracowni akademickich, niemających nawet pojęcia, nad czym pracują. Gatinois musiał się zadowalać zapewnieniami przełożonego, dyrektora DGSE, że najczęściej to minister obrony narodowej i tak naprawdę sam prezydent Francji są zainteresowani najnowszymi osiągnięciami Jednostki 70 bardziej niż którejkolwiek innej komórki wywiadowczej. Jednostka 70 miała siedzibę w dziewiętnastowiecznej części kompleksu. Generał cenił ją bardziej niż nowoczesne i szablonowe biura i od lat sprzeciwiał się przeniesieniu zespołu. Wolał wysokie sufity, gipsowe gzymsy i ściany wyłożone boazerią, nawet jeśli toalety były mniej wygodne niż te w nowoczesnych biurowcach. Sala konferencyjna miała doskonałe proporcje i wspaniałe kryształowe żyrandole. Po krótkiej wizycie w prywatnej łazience, gdzie szybko doprowadził się do porządku, generał wkroczył do sali, skinął głową podwładnym i zajął miejsce u szczytu stołu, gdzie już czekały teczki z dokumentami.

Rytuałem podkreślającym hierarchię służbową było studiowanie w ciszy cotygodniowego raportu z działań zespołu. Każdy szef wydziału na jego miejscu zacząłby od komentarza, ale Gatinois lubił zawczasu wiedzieć, co go czeka. Jego zastępca, pułkownik Jean-Claude Marolles — niski, korpulentny, z małym, starannie przyciętym wąsikiem — usiadł po jego prawej stronie, jak zawsze nerwowo obracając w palcach długopis w oczekiwaniu na słowa krytyki szefa. Nie musiał długo czekać. — Dlaczego nie zostałem poinformowany o tym? — rzucił generał, zdejmując okulary tak gwałtownie, jakby chciał cisnąć je na podłogę. — O czym, generale? — spytał Marolles jak zwykle flegmatycznie, co doprowadzało Gatinois do szału. — O pożarze! A jak sądzisz, o co innego miałbym pytać? — To był niewielki pożar w prowincjonalnym opactwie. Wioska w ogóle nie ucierpiała. Nie było to ważne wydarzenie. Gatinois spojrzał na niego zdegustowany, następnie powiódł lodowatym wzrokiem po twarzach mężczyzn siedzących przy stole, aż dotarł do Chabona, sprawującego nadzór nad doktorem Pelayem. — Chabon, napisałeś w raporcie, że Pelay zameldował, iż Bonnet osobiście brał udział w gaszeniu pożaru i wspomniał później, że znalazł jakąś starą książkę ukrytą w ścianie. Czy dobrze odczytałem twój raport? Chabon odpowiedział, że tak. — Co to była za książka? — zapytał lodowato generał. — Nie wiem — odparł cicho Chabon. — Nie sądziłem, że to może mieć znaczenie dla naszej pracy. Gatinois z zadowoleniem przyjął tę szansę odegrania przedstawienia. Jak zwykle, w poszukiwaniu inspiracji, spojrzał na żyrandol, który kojarzył mu się z wybuchem fajerwerków. Ich praca, niestety, często przypominała obserwowanie powolnego procesu schnięcia farby. Łatwo było popaść w samozadowolenie. A jemu przychodziło to jeszcze łatwiej. Tymczasem mijało sześć miesięcy od ostatniego znaczącego przełomu, więc jego frustracja narastała, spowodowana żółwim tempem prac, a także oddalającym się awansem. Zaczął spokojnie, lecz powoli rozkręcał się w jednostajnym crescendo, aż w końcu grzmiał tak donośnie, że słychać go było na korytarzu: — Naszym celem jest Ruac. Wszystko, co się wiąże z Ruac. Nic na temat Ruac nie jest nieważne, dopóki ja nie zdecyduję, że takie jest! Jeśli dziecko zachoruje na ospę, chcę o tym wiedzieć! Jeśli nastąpi przerwa w dostawie prądu do kawiarni, chcę o tym wiedzieć! Jeśli jakiś cholerny pies nasra na ulicy, chcę o tym wiedzieć! W klasztorze w Ruac odnaleziono starą książkę ukrytą w ścianie, a mój zespół uznaje, że to nieważne? Nie bądźcie idiotami! Nie wolno nam popaść w samozadowolenie! Jego ludzie słuchali ze spuszczonymi głowami, przyjmowali tę krytykę jak dobrzy

żołnierze. Gatinois wstał, zastanawiając się, czy powinien wyjść z sali i dać podwładnym okazję do zadumy nad własnym losem. Pochylił się i grzmotnął pięścią w lakierowany blat stołu. — Na Boga, ludzie, to jest Ruac! Wyciągnijcie wreszcie palce z tyłków i bierzcie się do pracy!

4 Firma H. Pineau Konserwacja Książek mieściła się przy Rue Beaujon, blisko skrzyżowania z aleją Hoche, zaledwie kilkaset metrów od Łuku Triumfalnego. Hugo specjalnie wybrał lokal właśnie tutaj ze względu na bardzo wysokie czynsze, co podnosiło prestiż firmy. Niemniej w celu ograniczenia wydatków najmował tylko skromne kilkupokojowe mieszkanie będące kwaterą główną. Sam mieszkał w Siódmej Dzielnicy, gdzie miał piękny widok na Sekwanę i skąd w pogodne dni mógł chodzić piechotą do firmy, paląc swoje ulubione cygaretki. Zachęcał klientów do odwiedzenia biura i obejrzenia gustownej kolekcji antyków oraz obrazów, nie mówiąc o olśniewającej rudej sekretarce. Nie znosił dłuższej rozłąki z tętniącym życiem Paryżem, ze smutkiem przyjmował nawet konieczność wizyty w miejscu prowadzenia operacji, czyli niskim baraczku z blachy falistej, stojącym w obskurnej dzielnicy przemysłowej w pobliżu lotniska Orly. To właśnie tam docierały wszystkie transporty rozmaitych dzieł malarstwa i rzeźby, książek i manuskryptów z całej zachodniej Europy, a nawet z odleglejszych krajów, tam też mozoliło się starannie dobranych trzydziestu pracowników, którzy cierpliwie, bez szczędzenia kosztów, usuwali efekty powodzi, pożarów i niszczycielskiej działalności innych ludzi. Hugo wybiegł z gabinetu, gdy usłyszał w recepcji dźwięczny baryton Luca. — W samą porę! — wykrzyknął, zamykając przyjaciela w niedźwiedzim uścisku. Luc był o głowę wyższy, muskularny i ogorzały od pracy na świeżym powietrzu. Hugo przy nim wydawał się blady i chłopięcy, wymuskany i zniewieściały. — No, wreszcie masz okazję poznać Margot. Mówiłem ci, że jest piękna! — A do sekretarki rzekł: — A ty w końcu możesz poznać Luca. Mówiłem ci, że jest przystojny! — Cóż, udało mu się wprawić nas oboje w zakłopotanie — odparł Luc z uśmiechem. — Margot, musisz być silną kobietą, skoro wytrzymujesz z tym facetem. Dziewczyna lekko skłoniła głowę. — Mój narzeczony jest rugbistą, więc mam solidną ochronę przed humorkami szefa. — A to Isaak Mansion, mój zastępca i dyrektor do spraw rozwoju — powiedział Hugo, wskazując mężczyznę w garniturze i krawacie, który stanął obok niego. Miał krótkie kręcone włosy i starannie przystrzyżoną brodę. Isaak serdecznie przywitał Luca i zapytał: — Pewnie jeszcze nie wiesz, dlaczego tu jesteś, prawda? — Cicho! — fuknął Hugo. — Nie psuj mi zabawy. Spadaj stąd i znajdź dla nas fundusze! W swoim gabinecie usadowił Luca wygodnie, otworzył nową butelkę bourbona i nalał go szczodrze do dwóch kryształowych szklaneczek Baccarata. Trącili się i wypili toast.

— Twoje biuro wygląda wspaniale, i ty też — rzekł Luc. — Jak długo cię tu nie było? Pięć lat? — zapytał Hugo. — Mniej więcej. — Nie do wiary. Widywaliśmy się częściej, gdy mieszkałeś za granicą. — Cóż, wiesz, jak to jest — mruknął Luc. — Na nic nie ma czasu. — Kiedy spotkaliśmy się po raz ostatni, miałeś dziewczynę, Amerykankę. — Nic z tego nie wyszło. Hugo wzruszył ramionami. — Normalka. — A po chwili rzucił: — Boże, nawet nie wiesz, jak się cieszę, że cię widzę! Przez jakiś czas rozmawiali o znajomych z uczelni i skomplikowanym życiu towarzyskim Hugona, kiedy Margot zapukała dyskretnie i poinformowała, że znowu dzwonią z policji. — Chcesz, żebym wyszedł? — zapytał Luc. — Nie, skądże, zostań. To nie potrwa długo. Luc jednym uchem słuchał rozmowy. Kiedy Hugo odłożył słuchawkę, westchnął głośno i rzekł: — Ciągle coś się dzieje. Wczoraj wieczorem było włamanie do mojego zakładu. Napastnicy pobili strażnika… leży w szpitalu z pękniętą czaszką… po czym splądrowali barak. — Coś ukradli? — Nic. Idioci prawdopodobnie nawet nie wiedzieli, że zajmujemy się renowacją książek. Co jest ostatnią rzeczą, która przyciągnęłaby uwagę niewykształconego bandziora? Książka! A w baraku znaleźli wyłącznie książki, i to w olbrzymich ilościach. Dopadła ich poetycka sprawiedliwość, ale narobili sporego bałaganu. Luc wyraził współczucie z powodu stresu, na jaki został narażony przyjaciel, po czym uniósł obie ręce i rzekł: — No więc zdradź wreszcie, o co chodzi. Cóż tak niezwykłego odkryłeś, że musiałem rzucić wszystko i przyjechać aż do Paryża? — Potrzebna mi twoja fachowa opinia. — Na jaki temat? — Popatrz na to. Hugo poszedł do regału i wziął z niego niewielki przedmiot zawinięty w płótno. Usiedli obok siebie na kanapie. Hugo zrobił miejsce na stoliku i powoli, z namaszczeniem odwinął książkę. Skóra oprawy wydawała się jeszcze bardziej czerwona i błyszcząca niż wtedy, gdy zobaczył ją po raz pierwszy w opactwie. A święty z aureolą wytłoczony na okładce sprawiał wrażenie bardziej trójwymiarowego. Srebrne ozdoby, a więc wzmocnienia rogów, plecionki na szczytach grzbietu oraz dwie spinające tom klamry były zmatowiałe, poza tym książka po wysuszeniu stała się o wiele lżejsza.

— Dostałem ją kilka tygodni temu. Bardzo ucierpiała, bo nasiąkła wodą, ale moi ludzie sobie z tym poradzili. — Jasne… — Jest z Dordogne, z Périgord Noir, a więc jednego z twoich ulubionych miejsc. Luc uniósł brwi, patrząc na przyjaciela z zainteresowaniem. — Słyszałeś kiedykolwiek o miasteczku Ruac? — Nad rzeką Vézère, prawda? Chyba raz czy dwa penetrowaliśmy tereny wokół niego. Cóż tam jest interesującego? Hugo zaczął opowiadać Lucowi o opactwie i pożarze, nieco dramatyzując i koloryzując, jakby bez tego nie potrafił przejść do punktu kulminacyjnego opowieści. A gdy zakończył pochwałą osiągnięć swojej firmy, dzięki którym manuskrypt odzyskał pierwotny wygląd, dodał: — Chciałbym, żebyś ją teraz przejrzał i powiedział, jakie jest twoje pierwsze wrażenie, dobrze? — Chętnie rzucę na nią okiem. Luc uniósł cienką książkę do światła, odwrócił okładkę, spojrzał na wypisaną na karcie tytułowej datę i zaczął przerzucać kartki. Już po chwili cicho gwizdnął. — To jakiś żart?! — Byłem pewny, że to cię zainteresuje — odrzekł Hugo. — Oglądaj dalej. Luc zatrzymywał się na każdej stronie tylko na tak długo, żeby zarejestrować pierwsze wrażenie. Mimo że nie mógł odczytać treści, szybko doszedł do przekonania, że autor robił zapiski pewną, wprawną ręką. Manuskrypt miał układ blokowy, zawierał po dwie kolumny na stronie i był spisany rdzawym tuszem z pięknym miedzianym połyskiem. Na brzegach stron widać było delikatne nacięcia, dzięki którym linie pisma pozostały równe i proste. Ale to nie tekst przykuł jego uwagę. Bez reszty pochłonęły go jaskrawe i odważne ilustracje zdobiące brzegi niektórych stron. Zwłaszcza te proste, schematyczne, które szczególnie przypadły mu do serca. Czarne byki. Sarny. Żubr. Bardzo realistyczne, pięknie nakreślone w czerni, ziemistej czerwieni, brązie i beżu. — To bez wątpienia kopie rysunków jaskiniowych — mruknął. — Z górnego paleolitu, bardzo podobne do rysunków z Lascaux, ale te nie pochodzą z Lascaux ani z którejkolwiek innej jaskini, jaką do tej pory widziałem. — A widziałeś je wszystkie, jak sądzę — odrzekł Hugo. — Oczywiście! Przecież to moja praca! Ale pewnie zdajesz sobie sprawę, że najbardziej niezwykła jest data tych zapisków: rok tysiąc trzysta siódmy! Pierwsze wiarygodne wzmianki w literaturze historycznej dotyczące malowideł jaskiniowych pochodzą z roku tysiąc osiemset siedemdziesiątego dziewiątego i dotyczą hiszpańskiej Altamiry. Ten manuskrypt jest o pięć wieków starszy! Nie twierdzę, że

przed wiekiem dziewiętnastym nikt nie widział rysunków w tych jaskiniach, ale nikt wcześniej nie pomyślał, żeby je opisać ani tym bardziej przedstawić ich reprodukcje. Jesteś pewny, że ten manuskrypt naprawdę pochodzi z roku tysiąc trzysta siódmego? — No cóż, nie poddawałem go datowaniu metodą węgla C-czternaście, ale rodzaj papieru welinowego, oprawa, typ atramentu i pigmenty, wszystko to wskazuje na to, że pochodzi z czternastego wieku. — Jesteś tego pewny? Hugo się zaśmiał: — Przecież to moja praca! Luc pochylił się nad książką. Zatrzymał się na jednej stronie, obrócił manuskrypt i podsunął go przyjacielowi. Hugo prychnął ironicznie. — Wiedziałem, że to cię zainteresuje. To bardzo sugestywne! Widziałeś kiedyś coś podobnego?! Na marginesie widniała schematyczna sylwetka wyprostowanego człowieka, będąca właściwie tylko naszkicowanym grubymi czarnymi liniami zarysem. Tyle że zamiast twarzy postać miała wydatny ptasi dziób, a w połowie wysokości — podkreślonego grubą smugą, dużego nabrzmiałego fallusa. — Tak! Już wiem! Nie jest dokładnie taki sam, ale bardzo podobny. W Lascaux też znajduje się taki wizerunek człowieka z ptasią głową. To pewnie jakaś mistyczna postać. Łącznie z tym imponującym kutasem. Niesamowite. Przerzucił kartkę i wskazał następny rysunek na marginesie, bogato barwiony pigmentami — żywą zielenią, ziemistym brązem i ognistą czerwienią. — Tylko spójrz na te rysunki! Te rośliny. — Odwrócił kartkę. — To jakieś gatunki winorośli. — I kolejną. — A tu trawy. To jak podręcznik historii naturalnej! — Wreszcie dotarł prawie do końca. Spojrzał na rysunek i wykrzyknął: — A to… Na miłość boską, Hugo! Przecież to mapa! Wzdłuż marginesów niebieska linia wiła się wśród zielonych, brązowych i szarych plam oznaczających jakieś elementy topografii. Krajobraz był upstrzony drobnymi rysuneczkami przedstawiającymi wieżę, meandrującą błękitną wstążkę rzeki, skupisko chałup z szarymi dachami, drzewo o dziwacznie powykręcanych konarach, parę falistych niebieskich linii na szarym tle, a obok nich drobny mały krzyżyk. — Ja też myślę, że to mapa — rzekł Hugo. Luc dopił bourbona, ale machnął ręką, gdy przyjaciel chciał mu dolać trunku. — Teraz powiedz mi lepiej, co tu jest napisane — poprosił. — Jesteś specjalistą od łaciny. Ja nigdy nie wyszedłem dalej poza veni, vidi, vici. Hugo uśmiechnął się, nalał sobie bourbona, po czym oznajmił z teatralną emfazą: — No cóż, inskrypcja na karcie tytułowej głosi: Ja, Barthomieu, zakonnik z klasztoru Ruac, kończę dwieście dwadzieścia lat, a to jest moja historia.

Zakłopotany Luc zmarszczył nos. — Mów dalej. — A w pierwszym wierszu na pierwszej stronie jest napisane: Ku wiecznej pamięci największego człowieka, jakiego znałem, świętego Bernarda z Clairvaux. Luc przeciągnął palcem po sylwetce wytłoczonej na okładce. — To ten facet? — Prawdopodobnie tak. — Miał coś wspólnego z psami? — Tak się składa, że miał. Od jego imienia została nazwana słynna rasa, ale jak się niedawno przekonałem, bardziej zasłynął z czego innego. — Teraz powiedz, co zawiera reszta. — Nie mogę. Luc spojrzał na niego zniecierpliwiony. — Dlaczego? — Bo nie potrafię tego odczytać — odparł Hugo z satysfakcją. Luc nie miał ochoty ciągnąć tej gry. — Daj spokój, wyduś to wreszcie i nie udawaj durnia. Niby dlaczego nie potrafisz tego przeczytać? — Bo jest napisane szyfrem!

5 Dla Luca wizyta w Périgord była jak powrót do domu. Ta zielona żyzna kraina zawsze witała go serdecznie jak rodzona matka. Od najmłodszych lat spędzał rodzinne wakacje w domku w Saint-Aulaye i całymi dniami przesiadywał na piaszczystej plaży nad rzeką Dronne, i teraz był bardzo szczęśliwy, mogąc odwiedzić tę wioskę. Pofałdowany teren, rzeki płynące w głębokich wąwozach, wapienne klify, skąpane w słońcu tarasy wznoszące się powyżej winnic rozrzuconych na łagodnych zboczach, gęste lasy, śliwy i wiecznie zielone dęby rosnące bujnie na piaszczystych glebach, stare wioski i miasteczka z piaskowca przy wąskich krętych drogach — to wszystko poruszało czułe struny w jego duszy i przywoływało wspomnienia. Ale najważniejsze były dla niego duchy odległej przeszłości Périgord, zapomniane dusze odwiedzające go na jawie, mroczne postacie przemykające w leśnym gąszczu i pozostające zawsze poza jego zasięgiem. Dziecięce wizje pierwotnych ludzi wędrujących po tych ziemiach, podsycane przez wycieczki do licznych w tym rejonie jaskiń z rysunkami naskalnymi oraz powieść Klan niedźwiedzia jaskiniowego Jean Marie Auel, którą nad wiek rozwinięty jedenastolatek przeczytał jednym tchem, pchnęły go na drogę akademicką, prowadzącą od Uniwersytetu Paryskiego przez Harvard aż do katedry w Bordeaux. Luc odebrał Hugona na Gare Saint Jean, głównym dworcu kolejowym w Bordeaux, skąd ruszyli na zachód jego poobijanym land roverem. Znał tę trasę na pamięć, mógłby ją pokonać z zamkniętymi oczami. Land rover, ochrzczony kiedyś przez pewnego dowcipnego praktykanta z Anglii „gland2 roverem”, miał już na liczniku kilkaset tysięcy kilometrów. Kiedy trwały wykopaliska, co dzień rano, szlakami bezlitosnymi dla amortyzatorów, woził studentów do pracy w terenie, a wieczorami nabuzowanych piwem i hormonami do okolicznych barów. Przybyli do opactwa przed obiadem i zasiedli wraz z ojcem Menaudem w jego gabinecie wypełnionym zakurzonymi książkami, przez co bardziej przypominał stancję profesora niż celę duchownego. Hugo przedstawił swojego przyjaciela i przeprosił za ich sportowe stroje. Jako człowiek uzależniony od mody był szczerze zatroskany tym, że musiał się ubrać jak na wycieczkę. Wcześniej korespondował z opatem na temat stanu prowadzonych prac, przekazał nawet wstępny harmonogram powrotu wszystkich restaurowanych tomów do biblioteki. Niemniej opat Menaud szczególnie domagał się szybkiego zwrotu manuskryptu ojca Barthomieu i gdy tylko Hugo wyjął go z torby, chwycił książkę niczym łakome dziecko tabliczkę czekolady. Przez następne pięć minut opat w ciszy i skupieniu przerzucał kartki, wodząc wzrokiem po tekście zza dwuogniskowych okularów, aż wreszcie zdumiony pokręcił głową.

— To naprawdę niezwykłe. Dlaczego właśnie święty Bernard?! I dlaczego ten Barthomieu uważał za konieczne spisanie notatek szyfrem? I jeszcze te fantastyczne ilustracje! Jestem zachwycony i zaskoczony jednocześnie. Przyznaję, że mam pewne obawy, gdy pomyślę, co to wszystko może znaczyć. — Trudno się z tym nie zgodzić — przyznał Hugo z kamienną twarzą, jako że w rozmowach z klientami chciał uchodzić za profesjonalistę. — Dlatego tu jesteśmy. Chętnie poszukalibyśmy wyjaśnień, a profesor Simard łaskawie zgodził się nam pomóc. Opat popatrzył na Luca, zakrywając książkę obiema rękami, jakby chciał ją ochronić. — Doceniam to, profesorze. Jeden z braci zakonnych na moją prośbę przeszukał internet. Ma pan wspaniałe wykształcenie, jak na tak młodego człowieka. Magisterium w Paryżu, na mojej Alma Mater, doktorat na Harvardzie, potem katedra w Ameryce, a teraz prestiżowe stanowisko wykładowcy w Bordeaux. Gratuluję znakomitych osiągnięć. Luc skłonił głowę. — Tylko dlaczego właśnie Harvard, jeśli mogę zapytać? — Moja matka jest Amerykanką, a ojciec Francuzem. W młodości chodziłem do szkoły z internatem, gdy moi rodzice mieszkali na Bliskim Wschodzie, ale na wakacje przyjeżdżaliśmy do Francji. Kiedy się rozwiedli, musieli jakoś podzielić się dzieckiem, czyli mną. Zamieszkałem z matką i poszedłem do amerykańskiej szkoły średniej, potem przyjechałem do Paryża na studia, żeby pomieszkać z ojcem, a następnie wyjechałem na Harvard, aby znowu być z matką. To dość skomplikowane, ale przyniosło rezultaty. — Jednak większość swoich badań prowadził pan właśnie w tym rejonie? — Tak, co najmniej dziewięćdziesiąt procent, jak sądzę. Miałem swój udział w odkryciu wielu ważnych francuskich stanowisk paleolitycznych w ostatnim dziesięcioleciu, w tym Jaskini Chauveta w Ardèche. Przez kilka ostatnich sezonów zajmowałem się pogłębianiem starych wykopalisk zrobionych pierwotnie przez profesora Moviusa z Harvardu w Les Eyzies. Ta praca pochłonęła mnie bez reszty. — Ale nie aż tak, żeby nie zainteresować się tym? — zapytał opat, wskazując książkę. — Oczywiście, że nie! Jak mógłbym odwrócić się plecami do tak wielkiej zagadki? Opat Menaud pokiwał głową i zapatrzył się na tłoczoną oprawę. — Święty Bernard z Clairvaux to bardzo ważna postać dla naszego zakonu. Wiedzą panowie o tym? Hugo przyznał pospiesznie, że jest tego świadomy. Opat, który nosił prosty habit, nagle przygryzł wargi w wyrazie zatroskania. — Mimo podniecenia, z jakim przyjmuję ten związany z nim dokument, muszę

zaznaczyć, że powinniśmy z wyczuciem podchodzić do pewnych spraw. Nie wiemy, co ten Barthomieu ma o nim do powiedzenia. Święty Bernard to jeden z naszych wielkich rodaków. — Zaczął wymieniać, zaginając kolejno rozcapierzone palce: — Był założycielem zakonu cystersów. Współprzewodniczącym synodu w Troyes, który ukonstytuował zakon templariuszy. Był inicjatorem drugiej krucjaty. Założył prawie dwieście klasztorów w całej Europie. Miał ogromny wpływ na rozwój teologii. Cieszył się znacznym posłuchem u papieży i zasłynął z potępienia Pierre’a Abélarda przed papieżem Innocentym Drugim. — Mina Luca mówiła, że nie wie, o co chodzi, więc opat wyjaśnił: — Na pewno słyszeliście o słynnym romansie Abélarda i Heloizy, wielkiej, tragicznej, średniowiecznej love story. — Ach, tak! Listy miłosne tej pary są obecnie lekturą obowiązkową. — Cóż, w późniejszej historii Abélarda, długo po jego tragedii fizycznej, że się tak wyrażę, Bernard znów bardzo utrudnił mu życie, ale tym razem chodziło o kwestie teologiczne, a nie o sprawy sercowe! Ale to tylko taka ciekawostka. Wracając do rzeczy, za swoje wybitne dzieła Bernard został kanonizowany, a papież dodatkowo w roku tysiąc sto siedemdziesiątym czwartym ogłosił go doktorem Kościoła, a więc zaledwie dwadzieścia lat po jego śmierci! Podsumowując, panowie, chcę powiedzieć, że nawet jeśli Barthomieu dedykował ten traktat świętemu prawie dwieście lat po jego śmierci, musimy mieć na względzie reputację Bernarda. Jeśli mam wam udzielić zgody na zbadanie tej sprawy, nalegam, byście zachowali dyskrecję i informowali mnie o każdym odkryciu, abym mógł skontaktować się z przełożonymi i wysłuchać ich instrukcji. Bo i w tym wypadku, jak we wszystkich aspektach życia, jestem tylko sługą. *** Na podstawie schematycznej mapki z książki Luc zadecydował, że najlepiej będzie rozpocząć poszukiwania na południowym skraju Ruac, położonego na wschodnim brzegu rzeki Vézère. Ruac to bardzo stara osada, lecz w odróżnieniu od sąsiednich miejscowości zupełnie pozbawiona atrakcji turystycznych, więc przez okrągły rok panował tam spokój. Nie było muzeum ani galerii, tylko jedna kawiarnia, nigdzie też nie widniały drogowskazy kierujące przyjezdnych do prehistorycznych jaskiń lub ciekawych formacji skalnych. Wzdłuż jedynej brukowanej ulicy stały cytrynowożółte domy z kamienia, w znacznej części pokryte oryginalnymi dachami z bardzo ciężkich płyt popielatoszarego łupku, kiedyś tak charakterystycznymi dla tego regionu, teraz spotykanymi już coraz rzadziej, zastępowanymi przez bardziej praktyczną dachówkę. Otaczały je zadbane ogrody ze skrzynkami pełnymi kwitnących maków. Gdy Luc jechał powoli przez wieś, szukając miejsca do zaparkowania, z entuzjazmem mówił o autentycznym charakterze wioski. Hugo nie zwracał na to uwagi, ale wzdrygnął się, gdy jakaś zniedołężniała staruszka pogroziła im pięścią, kiedy minęli ją na wąskiej drodze. Na końcu szeregu zabudowań, gdy Luc

zaczął się zastanawiać, w którą stronę powinni skręcić, koza uwiązana przy rozsypującej się szopie, na niewielkim pastwisku otoczonym kamiennym murkiem, załatwiła się w dość spektakularny sposób i wreszcie Hugo nie wytrzymał. — Boże, jak ja nie znoszę prowincji! — jęknął. — Jak, do licha, udało ci się namówić mnie na przyjazd do tej dziczy? Luc uśmiechnął się i skręcił w stronę rzeki. Nie było to najlepsze miejsce do zaparkowania, lecz land rover mógł przynajmniej bezpiecznie stanąć na pasie nieużytków na obrzeżu wioski. Przez gęsty zagajnik nie dało się dojrzeć rzeki, ale słychać było cichy szum wody. Luc umieścił za szybą kartonową tabliczkę informującą, że są tu służbowo, oddelegowani przez uniwersytet w Bordeaux, co niekoniecznie musiało go ustrzec przed mandatem, bo zależało to wyłącznie od gorliwości miejscowych żandarmów. Następnie pomógł przyjacielowi założyć plecak i weszli między drzewa. Było gorąco, powietrze wypełniało bzyczenie owadów. Nie znaleźli ścieżki prowadzącej w głąb lasu, ale niskie krzewy, paprocie i zielsko nie stanowiły przeszkody. Większym problemem okazały się kępy kasztanowców, dębów i buków, których parasolowate korony tworzyły zwarty baldachim, odcinający dopływ słońca i świeżego powietrza. Ale nie były to dziewicze tereny. Stos pogniecionych puszek po piwie pod wybujałą robinią świadczył o niedawnych nocnych zajęciach. Luc ze złością popatrzył na ten przejaw braku wychowania. Gdy nieco dalej wspaniały widok zwieszających się kiści kremowych kwiatów na tle bujnej zieleni zepsuła sterta śmieci, mruknął, że w drodze powrotnej powinni się tu zatrzymać i posprzątać. Hugo wzniósł oczy do nieba na ten przejaw harcerskich sentymentów i tylko przyspieszył kroku. W miarę jak zbliżali się do rzeki, szum wody przybierał na sile, aż w końcu przedarli się przez ostatnie zarośla i stanęli na skalnej półce dobre dwadzieścia metrów nad wodą. Roztaczał się stąd wspaniały widok na zieloną żyzną dolinę na drugim brzegu szerokiej, srebrzystej, spienionej rzeki. Rozległa równina, przypominająca szachownicę asymetrycznych pól pszenicy, fasoli i pastwisk bydła, zdawała się ciągnąć aż po niknący w mgiełce horyzont. — Gdzie teraz? — spytał Hugo, nerwowo poprawiając na ramionach ciężki plecak. Luc wyjął z kieszeni kopię mapy i wskazał: — Dobra, musimy założyć, że te zabudowania to Ruac, a ta wieża to romańska wieża opactwa. Na mapie nie ma skali, ale położenie tych symboli względem siebie ma sens, prawda? Hugo przytaknął. — Więc według ciebie jesteśmy gdzieś tutaj? — Dźgnął palcem rejon sąsiadujący z wijącą się niebieską wstążką. — Taką mam nadzieję. Jeśli jest inaczej, czeka nas bardzo długi dzień. Proponuję

ruszyć wzdłuż klifów w tę stronę i poszukać czegoś, co może odpowiadać temu znaczkowi. — Wskazał pierwszą parę falistych niebieskich linii. — Raczej nie powinniśmy polegać na tym drzewie o dziwnie powyginanych konarach, bo nie sądzę, żeby przetrwało aż sześćset lat! — Zaśmiał się i dodał: — Tylko proszę, bądź ostrożny i nie spadnij, bo byłaby tragedia. — Dla mnie niespecjalnie — odrzekł ponuro Hugo. — Ale dwie panie, które spieniężają moje czeki z alimentami, na pewno pogrążyłyby się w żałobie. Ze względu na położenie stromego wąwozu półka, na której stali, była usytuowana niżej niż wapienne klify w dole rzeki. Kiedy ruszyli trawersem, szybko dotarli na skraj gęsto zarośniętego podnóża, gdzie wapienne urwisko dźwigało się dwadzieścia metrów w górę. Skalna półka ciągnęła się dalej, była wystarczająco szeroka i pewna, a widok na rzekę wydawał się malowniczy jak z obrazka. Jednakże Luc zdawał sobie sprawę, że jego przyjaciel nie przywykł do takich wypraw, nie narzucał więc ostrego tempa i wybierał najbezpieczniejszą drogę, żeby Hugo mógł dotrzymać mu kroku. Znał ten odcinek klifów, ale nie za dobrze. Od kiedy badał tutejsze urwiska, minęło piętnaście lat, lecz nawet wtedy kręcił się tu właściwie bez celu, dla zabicia czasu. Cała dolina rzeki pełna była prehistorycznych jaskiń i pieczar, i z dużą dozą prawdopodobieństwa można założyć, że wiele z nich czekało jeszcze na odkrycie. Tylko część mogła stać się celem archeologów i geologów, inne mogli odkryć wspinacze poszukujący ścian do wspinania, jeszcze inne turyści lub nawet, jak to już bywało, zbłąkane psy. Przed dzisiejszą wyprawą z Hugonem Luc sięgnął do starych notatek i poczytał na temat klifów wokół Ruac. Nie było tego zbyt dużo. Najwięcej sporządził w ciągu dwóch dni, które spędził na penetrowaniu tej okolicy latem, przed obroną pracy dyplomowej. W jego zapiskach dominowały uwagi o myszołowach i czarnych kaniach wykorzystujących termiczne prądy wznoszące bądź o przyjemności, jaką jest zjedzenie drugiego śniadania, ale nie było ani jednej wzmianki o znalezisku archeologicznym. Sięgając pamięcią wstecz, przypominał sobie przede wszystkim uczucie dzikiej swobody, z jakim żegnał koniec pewnego rozdziału w swoim życiu i witał nowy. Skończyły się czasy studenckie, a nie rozpoczął jeszcze pracy naukowej. Mógł się nacieszyć tą krótką beztroską. Odkrył, że kilka lat wcześniej jego kolega z Lyonu przeprowadził z helikoptera dokładną penetrację wapiennych klifów w dolinie rzeki Vézère. Wyniki wydawały się dużo ważniejsze od jego notatek sprzed lat, poprosił więc o przesłanie e-mailem dostępnych fotografii i map. Przestudiował je uważnie, porównując z mapą Barthomieu, szukając za pomocą lupy charakterystycznych punktów, takich jak wodospady, rozpadliny czy wyloty jaskiń, lecz tak samo jak archeolog z Lyonu nie zauważył niczego szczególnie interesującego. Po godzinie wędrówki urządzili sobie krótką przerwę. Hugo zdjął plecak i

przysiadł na piętach, oparty plecami o skałę, byle tylko nie ubrudzić beżowych letnich spodni. Zapalił cygaretkę i na jego twarzy, po raz pierwszy tego popołudnia, odmalował się wyraz błogiej przyjemności. Luc stał, mrużąc oczy od popołudniowego słońca. Po raz kolejny wyjął z tylnej kieszeni dżinsów kopię mapy zakonnika, rzucił na nią okiem i schował. — Nie przypuszczałem, jak daremna może być ta wyprawa, dopóki nie znalazłem się tutaj — rzekł z wyrzutem Hugo. — Przecież ledwie możemy dostrzec ścianę urwiska pod nami. Równie trudno jest zobaczyć cokolwiek w skalnej ścianie powyżej! Podejrzewam, że gdyby było tu wejście do jaskini, pewnie byśmy je przeoczyli. Nie wspomniałeś, że to może być takie śmieszne. Luc zbył ten komentarz wzruszeniem ramion. — Dla nas kluczowa jest mapa. Jeśli oddaje rzeczywistość, powinniśmy na coś natrafić. A jeśli jest tylko wytworem wyobraźni tego mnicha, dostaniemy tygodniową dawkę opalenizny oraz świeżego powietrza i na tym się skończy. Że nie wspomnę o zacieśnianiu męskiej przyjaźni. — Nie mam ochoty zacieśniać z tobą przyjaźni — prychnął poirytowany Hugo. — Jest mi gorąco, jestem zmęczony, piją mnie nowe buty i chcę wracać do domu. — Dopiero zaczęliśmy. Spróbuj się odprężyć i odpocząć. Nie mówiłem ci jeszcze, że masz zabójcze buty? — Dzięki, że je zauważyłeś. Więc co ci mówi mapa, profesorku? — Jeszcze nic. Jak powiedziałem, kiedy już znajdziemy się we właściwym rejonie, kierując się usytuowaniem opactwa, wsi i rzeki, jedynymi punktami orientacyjnymi pozostaną dla nas to osobliwe drzewo i dwa wodospady — tłumaczył cierpliwie Luc. — Ponieważ drzewo prawdopodobnie od lat już nie istnieje, musimy odszukać wodospady, a może uda nam się trafić na właściwy szlak. A jeśli nie, to pewnie wrócimy z niczym. Więc co powiesz na to, żebyśmy ruszali dalej? Po popołudniu ich wędrówka stała się trudniejsza. W wielu miejscach skalna półka, po której szli, zwężała się i znikała, więc Luc musiał szukać trawersu niżej albo wyżej. Wchodzenie i schodzenie po klifie było tak trudne, że wymagało podstawowych umiejętności wspinaczkowych. Luc martwił się o Hugona. Kilka razy kazał przyjacielowi przywiązywać plecak do liny, żeby łatwiej mu było szukać stopni i uchwytów w bardzo stromej skale. Hugo marudził, robił się coraz bardziej nieznośny, ale Luc nie zwracał na niego uwagi i tylko dopingował go, by utrzymywał stałe, powolne tempo wspinaczki. Pod nimi przepłynęła w dół rzeki grupa kajakarzy, ich kajaki w jaskrawych kolorach wyglądały z góry jak zabawki. W przeciwnym kierunku na tle błękitnego nieba przeleciało stadko czarnych kań. Słońce było coraz niżej i żyzna zielona dolina za rzeką zaczynała przybierać odcień dobrego piwa. Luc spojrzał na zegarek. Gdyby teraz zawrócili, dotarliby do samochodu za dnia, mimo to postanowił spenetrować jeszcze kawałek klifu. Dochodzili właśnie do skalnego cypla. Miał nadzieję, że za

nim otworzy się widok na dłuższy odcinek wapiennego urwiska. Uznał go więc za tymczasowy punkt docelowy. Niestety, przed samym cyplem ścieżka na dobre zniknęła i do załomu mogli dotrzeć tylko, idąc po wąskiej i kruchej skalnej półce porośniętej kępkami suchych krzaczków. To nie była łatwa decyzja. Hugo wyglądał na rozdrażnionego i zmęczonego, Luc zdawał sobie sprawę, że kolejna wspinaczka jeszcze bardziej opóźni ich powrót. Miał jednak duszę poszukiwacza przygód, który zawsze musi wiedzieć, co jest za zakrętem, usadowił więc przyjaciela na półce, zostawił mu swój plecak i oznajmił, że wróci najdalej za kwadrans. Hugo, który już nie dbał o stan spodni, usiadł po turecku i zaczął jeść jabłko. Wspinaczka nie była zbyt trudna, ale Luc cieszył się, że zostawił przyjaciela, bo mógł wreszcie poruszać się swoim tempem. Na szczycie skalnego cypla trafił na płaski fragment wapienia znajdujący się mniej więcej w trzech czwartych wysokości zbocza. Roztaczał się stąd wspaniały widok na dolinę, wręcz domagający się uwiecznienia na fotografii, ale słońce wisiało już nisko i czas uciekał, więc Luc nie sięgnął po aparat, tylko przesunął się kilka metrów w dół rzeki, żeby mieć lepszy widok na tamtą część urwiska. Nagle dostrzegł coś, co sprawiło, że aż jęknął z zaskoczenia. Tuż pod nim, na szerszym fragmencie półki, rósł samotny stary jałowiec otoczony kępą suchych krzaków. Jego masywny powykręcany pień miał odcień popiołu z paleniska, a rozchodzące się na boki konary były powykręcane na wszystkie strony. Niewiele pozostało na nim zielonych części, zaledwie kilka pęczków igieł tu i tam, przez co wyglądał jak stary pies pokryty liszajem. Luc ruszył w dół zbocza tak szybko, jak tylko mógł, i pobiegł do drzewa. Kiedy pod nim stanął, wyjął z kieszeni mapę i popatrzył na umieszczony na niej rysunek. Pokiwał głową. Podobieństwo było niewiarygodne, mimo iż upłynęło sześćset lat! Jeżeli jakieś drzewo miało przetrwać tak długo w tym niegościnnym terenie, mógł to być tylko nieposkromiony jałowiec, niepokonany uparciuch, potrafiący przeżyć nawet dwa tysiące lat. Luc postanowił, że nie wrócą do samochodu. Wiedział, że Hugo będzie protestował, ale to nie miało znaczenia. Dzisiaj zanocują pod gołym niebem. Jeśli nie znajdą dogodnego miejsca po tej stronie cypla, mogą zawsze wrócić i rozbić obóz w cieniu tego wiekowego drzewa. *** Hugo oczywiście narzekał. Przyznał, że drzewo jest podobne, uważał jednak, że trzeba niezachwianej wiary, aby sądzić, że to ten sam jałowiec. Jego sceptycyzm był irytujący. W końcu Luc oznajmił stanowczo, że on idzie dalej, a jeśli Hugo chce wracać, może to zrobić sam, wziąć samochód i poszukać jakiegoś hotelu.

Na to Hugo też nie miał ochoty. Zaczął więc narzekać, że będzie musiał spędzić noc pod gołym niebem oraz że będzie musiał sam wracać do samochodu. W końcu się poddał i pokornie ruszył za przyjacielem w stronę skalnego cypla, mamrocząc o poszukiwaniach „wodospadów równie mitycznych, jak jednorożce”. Dzień zbliżał się ku końcowi. Szybko zrobiło się chłodno, na niebie poszerzała się czerwonawa smuga w odcieniu zakurzonych płatków róży. Hugo, który pogodził się już z wizją nocy pod gwiazdami, zaczął się domagać przerwy, skarżąc się na bóle ramion. Przystanęli na szerszym odcinku półki i napili się wody. Później Hugo rozpiął rozporek i wysikał się poza krawędź urwiska. — Masz swój wodospad — mruknął. Luc zdjął plecak, pochylił głowę i oparł czoło o wapienną skałę. Chciał zrobić uwagę o tym szczeniackim dowcipie, lecz nagle wyprostował się i krzyknął: — Hej! Poczuł wilgoć na skórze. Odwrócił się i przyłożył obie dłonie do skały, która była wyraźnie mokra. Cofnął się tak daleko, jak tylko mógł, żeby nie spaść z urwiska, popatrzył w górę i wskazał szeroką ciemną smugę. — Patrz! Ciągnie się aż do samego szczytu. To nasz wodospad! Hugo spojrzał w górę ze znudzoną miną. — Jeśli to jest wodospad, to ja jestem papieżem. — Lato było bardzo suche. Założę się, że po deszczowej wiośnie powstaje tu prawdziwy wodospad. Chodź, póki jeszcze jest widno. Jeśli znajdziemy drugi, stawiam ci obiad. W zapadającym zmroku wędrowali prawie przez godzinę. Luc obmacywał ścianę klifu w poszukiwaniu wilgoci. Szybko robiło się ciemno. Już miał ogłosić, że zatrzymują się na noc, gdy obaj usłyszeli to samo: wyraźne ciurkanie wody, jak z niedokręconego kranu. Kilka kroków dalej natrafili na mokrą skałę. Woda ściekała na półkę, gdzie tworzyła niewielką kałużę, a z niej spływała do rzeki. Była to bardziej strużka niż wodospad, ale dla Luca liczyło się to, że są na dobrej drodze. Nawet Hugo się ożywił i zgodził iść dalej, dopóki jeszcze nie zaszło słońce. Luc po raz kolejny wyjął mapę i wskazał oba wodospady oraz czarny krzyżyk oznaczający jaskinię. — Jeśli ta część mapy jest w odpowiedniej skali, jaskinia powinna być niedaleko, nie wiadomo jednak, czy w dole, czy powyżej. Myślę, że zostało nam około piętnastu minut dziennego światła, zanim dalsza wędrówka okaże się bezcelowa. Spożytkowali cały kwadrans, przyświecając sobie małymi ledowymi latarkami. Część klifu nad półką widzieli całkiem dobrze. Żeby zbadać dolne partie, Luc od czasu do czasu kładł się na brzuchu i wychylał poza krawędź. Jednak poza normalnymi warstwami stratygraficznymi i szczelinami nie zdołał dostrzec niczego, co by sugerowało istnienie wejścia do jaskini.

W końcu zrobiło się zbyt ciemno, żeby kontynuować poszukiwania. Znajdowali się w wystarczająco szerokim miejscu półki, żeby rozłożyć się na noc, nie musieli więc wracać, co miało plusy, bo obaj byli głodni i zmęczeni. Hugo postawił plecak pod skałą i klapnął na niego ciężko. — I co z tym obiadem? — spytał. — Zaraz będzie. Nie zawiedziesz się. W krótkim czasie Luc przygotował na turystycznym palniku wyśmienity posiłek złożony z filetów drobiowych w pieprzowej posypce, smażonych ziemniaków, chrupiącego chleba, kawałka miejscowego kremowego sera koziego oraz butelki wybornego wina z Cahors, które zdecydowanie zasługiwało na to, żeby je nieść przez cały dzień w plecaku. Jedli i pili do późnego wieczoru. Bezksiężycowe niebo przybierało coraz ciemniejsze odcienie szarości, aż otoczyła ich nieprzenikniona ciemność. Przycupnięci na skalnej półce, mieli wrażenie, że znaleźli się na krawędzi wszechświata. To i mocne wino nadały rozmowie bardziej melancholijny ton, aż w końcu Hugo, ułożywszy się w śpiworze, zaczął skarżyć się na swoje życie. — Ilu znasz mężczyzn, którzy mieli dwie żony, ale rozwodzili się trzy razy? — zapytał. — Kiedy po raz drugi żeniłem się z Martine, chyba przez chwilę byłem niepoczytalny. I wiesz co? Za trzy miesiące szaleństwa zostałem nagrodzony kolejnym zamachem na mój portfel. Jej prawnik okazał się lepszy od mojego, ale mnie reprezentuje Alain, mój kuzyn, więc mam związane ręce. — Widujesz się teraz z kimś? — zapytał Luc. — Z pewną finansistką o imieniu Adele, która jest zimna jak mrożony groszek. Z artystką, niejaką Laurentine. Wydaje mi się, że jest biseksualna. No i jeszcze… — Z kim? Hugo westchnął ciężko. — Znowu spotykam się z Martine. — Nie do wiary! — wykrzyknął Luc. — Jesteś patentowanym idiotą. — Tak, wiem, wiem… — mruknął Hugo, jednym haustem dopił wino i nalał sobie jeszcze trochę do aluminiowego kubka. — A co z tobą? Nadal jesteś dumny ze swojego rekordu? Luc rozwinął karimatę i ułożył na niej śpiwór. — Nie, proszę pana, ani trochę nie jestem dumny. Gdy już znajdę dziewczynę, spędzam z nią noc czy dwie i to koniec przygody. Nie jestem stworzony do trwałego związku. — Przecież kilka lat temu miałeś stałą partnerkę, tę Amerykankę, zapomniałem, jak miała na imię. — Sara. — Co się stało? Luc wsunął się do śpiwora.

— Była zupełnie inna niż ja. To smutna historia. — Odszedłeś od niej? — Wręcz przeciwnie. To ona rzuciła mnie, ale w pełni na to zasłużyłem. Byłem głupi. — Więc ty jesteś głupi, ja jestem idiotą i obaj śpimy teraz na skalnej półce, nad przepaścią, co dość wymownie potwierdza nasz brak inteligencji. — Hugo zasunął śpiwór i oznajmił: — Idę spać, żeby uwolnić się od tego smutku. Jeśli nie zastaniesz mnie tu rano, będzie to znaczyło, że wstałem, żeby się odlać, ale zapomniałem, gdzie jestem. Po chwili zaczął chrapać i Luc został zdany sam na siebie. Lekko oszołomiony po winie, starał się skupić wzrok na jakiejś jaśniejszej gwieździe czy planecie wyłaniającej się co jakiś czas spomiędzy chmur płynących po niebie. Po pewnym czasie i jemu opadły powieki, a przynajmniej tak mu się wydawało, bo zaczął widzieć przemykające nad nim czarne kształty, które musiały wywodzić się z początkowej fazy snu. Ale w ich błyskawicznych zwrotach i gwałtownym przyspieszaniu dostrzegł coś znajomego, a chwilę później otrzeźwiła go piorunująca myśl: to nietoperze. Natychmiast rozpiął śpiwór, chwycił latarkę i skierował snop światła w górę. Przed ścianą klifu latały dziesiątki nietoperzy. Wybrał szczelinę w skale i skierował na nią światło. Spostrzegł nietoperza, który wleciał prosto w nią i zniknął mu z oczu. Chwilę później zrobił to drugi. I następny. Tam musi być jaskinia. Obudził Hugona i szybko go uspokoił, gdy ten, półprzytomny, próbował usiąść w śpiworze. — Co? O co chodzi? — wymamrotał. — Chyba ją znalazłem. Idę na górę. Nie mogę czekać do rana. Postaraj się mieć mnie na oku, nic więcej. Gdybym miał jakieś kłopoty, sprowadź pomoc, ale nie sądzę, żeby przytrafiło mi się coś złego. — Zupełnie ci odbiło — stwierdził Hugo. — Może trochę — zgodził się Luc. — Świeć latarką na tamtą szczelinę. Wygląda obiecująco. — Jezu, Luc, poczekaj do rana. — Nie ma mowy. Wskazał przyjacielowi, gdzie ma kierować światło, wymacał solidne chwyty i rozpoczął wspinaczkę. W tym miejscu układ warstw klifu tworzył coś w rodzaju schodów, lecz choć Luc nie czuł się nawet przez chwilę zagrożony, posuwał się wolno, mając świadomość, że wspinaczka w ciemnościach i po sporej porcji wina to nie najlepsza kombinacja. Po kilku minutach dotarł do miejsca, w którym, jak mu się wydawało, znikały

nietoperze, chociaż wcale nie był tego pewny. Nigdzie nie było ani wylotu jaskini, ani nawet głębszej niszy w skale. Znalazł dobry stopień i zamierzał sięgnąć po drugą latarkę i przyjrzeć się otoczeniu. Nie zdążył jednak wyjąć jej z kieszeni, gdy kolejny nietoperz wystrzelił ze ściany urwiska tuż nad jego uchem. Zaskoczony Luc znieruchomiał na moment, by złapać oddech i upewnić się, że nie spadnie. W wapiennym urwisku ziała wyraźna szczelina, mająca najwyżej kilka centymetrów szerokości. Przełożył latarkę do lewej ręki, żeby wsunąć w nią prawą. Włożył w szczelinę nie tylko palce, ale całą dłoń. Zacisnął ją na krawędzi, pociągnął i poczuł kołysanie. Wystarczył rzut oka, żeby stwierdzić, że w szczelinie tkwi duży płaski kamień. I nagle uświadomił sobie, z czym ma do czynienia. W większym otworze w wapiennej ścianie kamienie zostały ułożone tak, żeby wyglądało to na naturalne ukształtowanie skały. Szarpnął mocniej kamień, a gdy ten się wysunął, ostrożnie położył go u podstawy szczeliny, po czym ostrzegł Hugona, by ten szybko odskoczył, gdyby któryś głaz zsunął się z półki i poleciał na dół, był bowiem wielkości sporego woluminu. Kilka następnych kamieni poddało się łatwiej, ale szybko zabrakło dla nich miejsca na półce, zaczął je więc kolejno wpychać w głąb poszerzającego się otworu. A ten po kilku minutach stał się wystarczająco duży, żeby podjąć próbę przeciśnięcia się do środka. — Wchodzę! — krzyknął. — Jesteś pewny, że to dobry pomysł? — zapytał Hugo. — Nic mnie nie powstrzyma — odparł Luc wyzywająco, po czym podciągnął się szybko i wetknął w mroczną czeluść głowę, a potem ramiona. Ze stanowiska na niższej półce Hugo patrzył z niepokojem, jak przyjaciel znika do połowy w rozpadlinie, przesuwa się, aż w końcu całkiem ginie mu z oczu. — Wszystko w porządku?! — krzyknął zdenerwowany. Luc go usłyszał, ale nie odpowiedział. Znalazł się w wejściu do jaskini i zaczął wchodzić w głąb na czworakach, dopóki nie uświadomił sobie, że może wstać. Wyprostował się więc i poświecił latarką przed siebie, wodząc snopem światła w lewo i w prawo. Nogi się pod nim ugięły i o mało nie stracił równowagi. W uszach zadudnił przyspieszony puls. Zewsząd dobiegał łopot skrzydeł nietoperzy. Ale on usłyszał tylko dobiegający z oddali swój ochrypły okrzyk: — O mój Boże!

6 Odniósł wrażenie, że otacza go ruch. Jakby znalazł się w samym środku spłoszonej hordy. Zdezorientowany, nie mógł nabrać powietrza. Oświetlał płowe ściany i stalaktyty, chcąc w jednej chwili ogarnąć wszystko, co go otacza, przeskakując od jednego widoku do drugiego. Po lewej ujrzał stado galopujących koni, ogromnych zwierząt naszkicowanych śmiałymi pociągnięciami węgla, z pyskami rozwartymi z wysiłku, splątanymi grzywami, źrenicami ukazanymi w postaci czarnych kół na tle owalnych powierzchni w kolorze naturalnego kremowego wapienia. Po prawej szarżowały żubry z wyprężonymi ogonami i rozdwojonymi kopytami, symbolizujące nieokiełznaną energię, w przeciwieństwie do koni naszkicowanych wyłącznie czarnymi liniami, ukazane w pełnej gamie naturalnych odcieni, od głębokiej czerni do jasnych i czerwonawych brązów. Nad sobą zobaczył samotnego, olbrzymiego, czarnego byka pędzącego na oślep w głąb jaskini, z dwiema nogami uniesionymi nad ziemię. Głowę miał nisko opuszczoną, groźnie nastawione rogi i rozdęte nozdrza. W przodzie po lewej i prawej znajdowały się potężne jelenie z porożami dorównującymi wielkością połowie ich sylwetek. Unosiły łby, wybałuszały oczy, a pyski miały otwarte, jakby ryczały. Poza nimi było więcej, dużo więcej fantastycznych zwierząt, które ginęły poza zasięgiem światła latarki — stada lwów, niedźwiedzi, saren w żywych kolorach — a tam, czyżby to była trąba mamuta? Luc nie mógł się oprzeć wrażeniu, że otacza go zewsząd dynamiczny ruch. Musiał sobie przypomnieć, że stoi pewnie na twardym skalnym podłożu. Najwyraźniej stał tak od dłuższego czasu, bo nagle zdał sobie sprawę, że z dołu dobiegają coraz bardziej rozpaczliwe nawoływania. Jednocześnie uświadomił sobie, że dygocze, jakby miał gorączkę, a oczy ma mokre od łez. Czuł się jak Carter w Dolinie Królów albo Schliemann w Troi. Tylko w wejściu do jaskini znajdowały się dziesiątki najpiękniejszych prehistorycznych rysunków, jakie widział w życiu, ukazujących zwierzęta niemal naturalnej wielkości, naszkicowane pewną mistrzowską ręką naturalisty. We wspaniałej jaskini Lascaux zostało namalowanych w sumie około dziewięciuset zwierząt. Tutaj, tylko w kręgu światła jego latarki, widać było ich co najmniej dwieście. A przecież to wierzchołek góry lodowej. Co jest dalej, poza zasięgiem światła latarki? Nagle uzmysłowił sobie doniosłość tej chwili — oto dokonał odkrycia prawdopodobnie ważniejszego niż w Lascaux czy jaskini Chauveta. Nigdy wcześniej nie myślał o tym, co czeka go w przyszłości. Wolał, aby wydarzenia toczyły się

swoim torem, zarówno w życiu zawodowym, jak i osobistym. Obojętnie dryfował w strumieniu losu, ale teraz, w jednej, zarówno radosnej, jak i przerażającej chwili, zdał sobie sprawę, że resztę życia spędzi właśnie tu, w tej jaskini na skraju wioski Ruac. Cofnął się do wejścia, wysunął głowę na zewnątrz i zacisnął powieki, gdy oślepiło go światło z latarki Hugona. — Dzięki Bogu, że jesteś cały i zdrów! — wykrzyknął przyjaciel. — Dlaczego tak długo nie odpowiadałeś? — Musisz tu wejść. — Luc tylko tyle zdołał wydusić. — Dlaczego? Znalazłeś coś? — To jaskinia Barthomieu! — Jesteś pewny? — Tak. Wspinaj się tą samą drogą, co ja. Ostrożnie. I myśl o tym, że twoje życie, przyjacielu, już nigdy nie będzie takie samo.

7 Czas przybrał dziwaczną postać. Z jednej strony się zatrzymał, z drugiej zaczął pędzić jak szalony. Ta noc była zarówno najdłuższa, jak i najkrótsza w jego życiu. Gdy Luc o tym opowiadał, a ludzie ściągali z niedowierzaniem brwi, ucinał: — Możecie mi wierzyć, że dokładnie tak to odbierałem. Kazał przyjacielowi stanąć pod skałą z rękami w kieszeniach, a on sam dwa razy schodził na półkę i wspinał się z powrotem do jaskini, niosąc plecaki. Na koniec skierował latarkę w górę, by oświetlić klif, po czym wygłosił krótką i uroczystą przemowę. — To stanowisko archeologiczne, a więc skarb narodowy. Mamy obowiązek wobec nauki, wobec Francji i całego świata postępować właściwie. Niczego nie dotykamy. Stawiasz stopy dokładnie w tych samych miejscach, co ja. I nie waż się zapalać tych swoich ohydnych cygaretek. Jeśli nie będziesz wiedział, co robić, pytaj. — Chryste, Luc, nie jestem idiotą — mruknął Hugo. Luc z uśmiechem poklepał go po policzku. — A mnie się wydawało, iż niedawno ustaliliśmy, że jednak jesteś. Chodźmy. Niewiele było trzeba, aby zyskać potwierdzenie, że to jaskinia z manuskryptu. Szybko odkryli trzy wyróżniające się rysunki — konia, jelenia i naszkicowanego byka — identyczne jak na ilustracjach Barthomieu. Luc ruszył ostrożnie w głąb jaskini, oświetlając sobie drogę po usłanej odchodami skale i starannie wybierając miejsca do postawienia stopy, żeby niczego nie rozdeptać. Nad ich głowami bez przerwy rozlegały się przenikliwe, świdrujące w uszach piski nietoperzy. W powietrzu unosił się fetor, może jeszcze nie odrażający, lecz na pewno bardzo nieprzyjemny. Hugo aż wyjął chusteczkę i zakrył nią sobie nos i usta, by uchronić się przed żrącymi oparami amoniaku parującego z moczu nietoperzy. — Miałbym tutaj umrzeć? — wymamrotał, trzęsąc się z zimna. Luc, który prawie nie zwracał na niego uwagi, mruknął tylko: — Chusteczka to dobry pomysł. Co kilka kroków zdejmował osłonę obiektywu aparatu i robił serię zdjęć, po czym przeglądał je na wyświetlaczu, żeby mieć pewność, iż sumiennie dokumentuje swoje odkrycie. — Tylko spójrz na te konie, Hugo! Jaka znajomość anatomii. Jak wspaniale oddany ruch. To bardzo zaawansowana sztuka. Widzisz, jak ten ma skrzyżowane w powietrzu nogi? To efekt doskonałego zrozumienia zasad perspektywy. To znacznie lepsze rysunki niż w Lascaux. Absolutnie niesamowite. A te lwy! Popatrz, jak na ich pyskach malują się cierpliwość i mądrość. Amoniak działał jak sole trzeźwiące. Hugo nagle całkiem wytrzeźwiał i zapytał z

powagą, z jaką zadają pytania studenci: — Jak sądzisz, ile lat mają te rysunki? — Trudno powiedzieć. Malowidła w Lascaux powstały około osiemnastu tysięcy lat temu. Te sprawiają wrażenie bardziej zaawansowanych. W dodatku zastosowano pełną gamę pigmentów: węgiel drzewny, grafit, iły, czerwony i żółty tlenek żelaza, rudy manganu. Gdybym miał zgadywać, powiedziałbym, że są młodsze. Na końcu pierwszej sali zobaczyli fantazyjną podobiznę mamuta z ogromną trąbą zwisającą mu między nogami. Dalej korytarz robił się wąski i biegł pod górę. Był tak niski, że musieli się pochylić. Tutaj natknęli się tylko na jedną ozdobę na skale: umieszczone na wysokości oczu dwie dłonie o obrysowanych niewyraźnie palcach. Artysta wykonał je, dmuchając czerwoną ochrą na skałę, przez co powstał rysunek o zatartych konturach. — To ręce artysty? — szepnął Luc nabożnie. Już miał objaśnić przyjacielowi tę technikę malarską, ale jego uwagę przyciągnęło coś, co z ciemności wyłowił roztańczony snop światła latarki Hugona. — Spójrz tam! Mój Boże, tylko popatrz na to! Jaskinia znów się poszerzała, druga sala była większa od pierwszej. Znaleźli się w zachwycającym otoczeniu. Ujrzeli dziesiątki, a nawet setki szarżujących czarnych i brunatnych żubrów, z których każdy miał około metra długości. Ich nogi wydawały się zastygłe w powietrzu, grzywy i brody rozwiewał wiatr, oczy były jasnymi kółkami na tle ciemnego futra. Oba stada okazały się ogromne, a ponieważ zostały uwiecznione po dwóch stronach sali, Luc i Hugo odnosili wrażenie, że stado szarżuje prosto na nich. Naprawdę niewiele brakowało, a słyszeliby tętent kopyt, czuli drżenie ziemi, widzieli smugi pary buchającej z szeroko rozwartych pysków. — To niesamowite, wyjątkowo… — Luc urwał nagle, dostrzegłszy na lewej ścianie ludzką postać, jedyną w tym morzu rogów. Hugo także ją zobaczył i krzyknął przez chusteczkę: — To nasz człowiek! Prymitywna postać, dość wiernie odtworzona w manuskrypcie Barthomieu, miała ptasią głowę, rozłożone na boki patykowate ręce z dłońmi o czterech palcach. Wysmukła sylwetka była ledwie zaznaczona. Cienkie nogi zakończono wielkimi stopami przypominającymi kanoe, a wielki, nabrzmiały, szablowato wygięty ku górze penis mierzył niczym broń w pierwszego szarżującego żubra. Ponad łbami zwierząt wisiało mnóstwo włóczni z kolczastymi grotami skierowanymi ku dołowi. Jedna z nich wcześniej trafiła w cel, gdyż tkwiła w brzuchu żubra, a wokół niej na ziemię wylewały się jego wnętrzności. Luc pospiesznie zrobił kilkanaście zdjęć. — Jeden samotny człowiek przeciwko wielkiemu stadu. To chyba pierwszy na tym świecie prawdziwy bohater, nie sądzisz?

— Wydaje się bardzo podniecony swoim zajęciem — zażartował Hugo. — To oznaka męstwa, a nie podniecenia — odrzekł poważnie Luc, ruszając dalej. — Tak jest, profesorze. Jak sobie życzysz. Wyglądało na to, że jaskinia składa się z usytuowanych w jednej linii i połączonych sal przypominających segmenty larwy owada. Każda następna ujawniała dalsze wspaniałości, przypominające prehistoryczny bestiariusz z sugestywnymi scenami polowań. Luc pochłaniał to wszystko niczym kot śmietankę, więc to Hugo musiał zauważyć, że pewnie już świta. A poza tym oznajmił, że od amoniaku rozbolała go głowa i zbiera mu się na wymioty. Luc nie chciał jeszcze wracać, chciał przynajmniej pobieżnie obejrzeć cały zespół, choć zdawał sobie sprawę, że może to być trudne zadanie. Odnajdował kolejne przejście, korytarz, następną salę, a w każdej znajdowały się rysunki stworzeń równie wspaniałe, jak w dniu, w którym zostały namalowane. Ale im głębiej wchodzili, tym bardziej musieli się zmagać z nietoperzami nerwowo reagującymi na światło. Przekonał Hugona, żeby wytrzymał jeszcze trochę, by zbadali jeszcze ostatnią salę i ostatni korytarz, aż dotarli do miejsca bez malowideł, ślepego zaułka z grubą warstwą odchodów nietoperzy. Smród był tak intensywny, że aż drapało w gardle. Luc miał już zarządzić odwrót, bo nawet on wydawał się wyczerpany i robiło mu się coraz bardziej niedobrze od fetoru, gdy promień jego latarki wyłowił z ciemności niewielki otwór po prawej stronie, prawie okrągłą dziurę w skale, na tyle dużą, że mógł się do niej wczołgać człowiek, jeśli starczyłoby mu odwagi. Zdjął plecak i postawił go na ziemi. Hugo dobrze wiedział, że próba powstrzymania Luca nie ma sensu. Postanowił jednak zostać, choć niezbyt odpowiadało mu sąsiedztwo ruszającego się stropu jaskini w postaci całych girland nietoperzy, podenerwowanych obecnością intruzów i latających mu nad głową. Niemal czuł, jak ich pergaminowate skrzydła ocierają się o jego twarz, co tym bardziej utrudniało mu oddychanie. Nie mógł znieść widoku kłębiącej się masy w snopie światła latarki, a tym bardziej nie chciał tkwić w mroku, toteż ochoczo poświecił na otwór w ścianie. Poprosił przyjaciela, żeby się pospieszył, po czym szczelniej zakrył usta i nos chusteczką. Mimo to, gdy Luc całkiem zniknął w ciemności, aż się wzdrygnął. Luc ostrożnie przeczołgał się kilkumetrowym wąskim kanałem, walcząc z nieprzyjemnym wrażeniem, że przeciska się wąskimi drogami rodnymi. Wkrótce jednak mógł stanąć w ciasnej niszy o rozmiarach małego pokoju. Poświecił latarką dookoła i aż zamrugał na widok tego, co zobaczył. Oblizując wargi, by przywołać Hugona, uświadomił sobie, że jest zaledwie w przedsionku kolejnej dużej sali sklepionej półkoliście niczym igloo, której wygląd zaparł mu dech. — Hugo, musisz tu przyjść! Po chwili przyjaciel wyłonił się na czworakach z ciasnego przejścia, utyskując i pomrukując, lecz gdy tylko dźwignął się na nogi, sapnął z podziwem:

— Chryste! Cały przedsionek sali ozdobiony był odbiciami dłoni w kolorze ochry, ciągnącymi się od lewej do prawej, tej samej wielkości, co nadawało ciasnej przestrzeni wygląd planetarium z dłońmi zamiast gwiazd. — No, chodź tutaj! — ponaglił go Luc. Jak mogli się spodziewać, ściany sali też były pokryte rysunkami, lecz ku zaskoczeniu Luca i Hugona nie było tu podobizn zwierząt. Ani jednej. — Zastanawiałem się, skąd pochodziły pozostałe ilustracje w manuskrypcie Barthomieu — powiedział Luc. — Te obrazujące świat roślinny. I popatrz tylko! Zupełnie jakby znaleźli się w rajskim ogrodzie. Były tu całe połacie zielonych liści winorośli o włochatych pędach lub drobnych krzewinek z czerwonymi jagodami, a na drugiej ścianie widniało morze wysokich traw w odcieniach ochry i brązu, przy czym każde źdźbło zostało oddane ze szczegółami, a wszystkie łodygi pochylone były w tę samą stronę, jakby przygięte wiatrem. Pośrodku tej sawanny stał człowiek naturalnej wielkości, narysowany czarną linią, przypominający nieco człowieka z ptasią głową polującego na żubry, z wyciągniętymi na boki rękami, równie ogromnym penisem. Stał pod wiatr z rozwartym dziobem, jakby kogoś wołał. — Oto nasz bohater — powiedział cicho Luc, zdejmując osłonę z obiektywu aparatu. *** Nie było wątpliwości, że nadeszła pora, by wyjść z jaskini. Spenetrowali ostatnią salę i byli wycieńczeni fizycznie i psychicznie, cierpieli z powodu długiego przebywania w toksycznej atmosferze. Z wielu różnych powodów Luc mógł tylko powtarzać, że doświadczyli rzeczy niespotykanych. Zwierzęta na rysunkach zostały oddane realistycznie, były wyjątkowe z powodu jakości rysunku i różnorodności, ale jak dotąd nie napotkano w sztuce paleolitycznej niczego, co można by porównać z rysunkami roślin. Kiedy Luc po raz kolejny wyraził swój zachwyt, Hugo stracił cierpliwość. — Tak, tak, już to słyszałem, ale naprawdę musimy się stąd wynosić. Czuję, jak wycieka ze mnie życie. Luc wpatrywał się w wizerunek człowieka z ptasią głową i chciał do niego przemówić, ale dla dobra przyjaciela zrobił to w myślach: „Niedługo wrócę. Będziemy musieli lepiej się poznać”. Nie był pewny, co skłoniło go do spojrzenia w dół, lecz na samym skraju kręgu światła latarki, tuż przy jego lewej stopie, znajdowało się coś, czego nie mógł zlekceważyć. Na tle jasnych skał wyróżniał się kawałek czarnego krzemienia. Uklęknął i zaklął pod nosem. Łopatkę miał w plecaku, a ten został w poprzedniej sali.

W kieszonce na piersi znalazł długopis Bic, zdjął z niego skuwkę i jej plastikowym zaczepem zaczął zgarniać ziemię i guano. — Wydawało mi się, że zabroniłeś czegokolwiek dotykać — rzekł Hugo. — Nie martw się. Jestem archeologiem — odparł Luc. — A to ważne odkrycie. Odgarnął wystarczająco dużo ziemi, żeby odsłonić całość długiego smukłego ostrza z krzemienia, niemal dwukrotnie dłuższego niż jego palec wskazujący. Stało oparte o ścianę, jakby umieszczono je tam specjalnie. Luc pochylił nisko głowę, zdmuchnął resztki pyłu z odsłoniętej powierzchni, po czym przełączył aparat na tryb makro i zrobił kilka zdjęć. — O co tyle szumu? — zdziwił się Hugo. — To wyrób kultury oryniackiej! — Ach tak? — mruknął Hugo obojętnie. — A teraz możemy już wracać? — Posłuchaj. Ten grzbiet, wykonany techniką łupania, charakterystyczny wzór i kształt klepsydry świadczą o tym, że to narzędzie kultury oryniackiej. Zostało zrobione przez pierwszych Homo sapiens osiadłych w Europie. Jeżeli, co muszę podkreślić, pochodzi z tego samego okresu co rysunki, to oznacza, że jaskinia ma około trzydziestu tysięcy lat! A więc byłaby o dziesięć tysięcy lat starsza niż Lascaux, a rysunki są przecież bardziej zaawansowane niż te w Lascaux pod względem artystycznym i technicznym! Nie potrafię po prostu zrozumieć. Nie wiem, co powiedzieć. Hugo pociągnął go za rękaw kurtki. — Na razie wykombinuj coś na śniadanie. Chodźmy już stąd, na litość boską! *** Poranne słońce zamieniło rzekę w roziskrzoną wstęgę. Powietrze było rześkie, wypełnione śpiewem ptaków. Z każdym oddechem czuli jego zbawienne działanie. Zanim wyszli z jaskini, Luc starannie ustawił maskującą ścianę z kamieni, zadając sobie trud ukrycia jej wylotu równie skutecznie, jak zrobili to jego tajemniczy poprzednicy. Był śmiertelnie zmęczony, z podniecenia kręciło mu się w głowie, musiał więc sobie powtarzać, że powinien zachować szczególną ostrożność na skalnej półce. Posuwali się jednak dość szybko, idąc tą samą drogą, którą przyszli, i wkrótce ich oczom ukazał się stary powykręcany jałowiec. Hugo musiał poprawić plecak, postanowił więc wykorzystać szerszy płaski odcinek przy drzewie, by nie podejmować zbędnego ryzyka. Luc w zamyśleniu dopił resztkę wody z butelki, spoglądając na drugi brzeg rzeki. Czy to wszystko wydarzyło się naprawdę? Czy jest gotowy na to, co się teraz stanie? Jego życie się zmieni, będzie osobą publiczną. Czy udźwignie brzemię, jakie niesie to niesamowite odkrycie? Te rozważania przerwała seria cichych odgłosów przypominających skrobanie

czymś twardym po skale, dobiegających z kierunku, z którego przyszli. Widok na tamten odcinek ścieżki zasłaniały krzaki i próg skalny. Luc miał ochotę to zlekceważyć, ale wyczulone zmysły nie pozwoliły mu przejść nad tym do porządku dziennego. Przecisnął się obok przyjaciela i cofnął kilka metrów. Kiedy już miał obejść próg, odniósł wrażenie, że skrobanie się powtórzyło, ale ciszej. Po chwili otworzył się przed nim widok na dalszą część skalnej półki, na której nic nie było. Stał, zastanawiając się, czy nie pójść dalej. Coś w tym skrobaniu wzbudziło jego niepokój. Po chwili Hugo zawołał, że jest gotów do dalszego marszu, i dziwne uczucie nagle minęło. Luc szybko dołączył do niego pod jałowcem, lecz o niczym mu nie powiedział. *** Był późny ranek, kiedy zmęczeni dotarli do land rovera. Mimo nocnych wrażeń Luc nalegał, żeby posprzątali śmieci walające się wokół samochodu. Nagle zaklął głośno i krzyknął: — Cholera, Hugo, tylko spójrz na to! Szyba od strony kierowcy była wybita, drobne okruchy szkła zaścielały grubą warstwą siedzenie. Kartonowa tabliczka z napisem „Uniwersytet w Bordeaux” została przedarta na pół i wetknięta za wycieraczkę, jakby ktoś chciał z niego zadrwić. — No i masz swoich przyjaznych tutejszych wieśniaków — prychnął Hugo. — Te puszki po piwie też powinniśmy zanieść do śmietnika? — Nie pozwolę, żeby coś takiego zepsuło mi humor — powiedział Luc przez zaciśnięte zęby. Kawałkiem kartonu zaczął zgarniać okruchy szkła z fotela. — Nic nie popsuje mi dobrego nastroju. Przed uruchomieniem silnika zajrzał jeszcze do schowka na rękawiczki i znów zaczął kląć. — A mnie się zdawało, że nic nie popsuje ci dobrego nastroju — rzekł Hugo. — Zniknął dowód rejestracyjny. Dlaczego, do cholery, ktoś miałby kraść dokumenty auta? Z trzaskiem zamknął schowek, uruchomił silnik i odjechał. *** W centrum Ruac zatrzymali się przed małą kawiarnią bez nazwy, której szyld głosił: „Kawa, Papierosy”. Kiedy Hugo próbował zamknąć samochód, Luc wskazał rozbite okno i zaśmiał się krótko, lecz gdy ruszyli do wejścia, powiedział śmiertelnie poważnie: — Tylko uważaj, co mówisz. Musimy strzec wielkiej tajemnicy. Kawiarnia była słabo oświetlona, sześć stołów zakrywały ceratowe obrusy, tylko przy jednym ktoś siedział. Właściciel stał za barem. Miał pomarszczoną pergaminową cerę, siwe włosy, szpakowate wąsy i wydatny brzuch. Dwoje posilających się klientów, młody mężczyzna i starsza kobieta, urwali rozmowę w pół słowa, jakby

zobaczyli kosmitów. — Co można zjeść? — zapytał Hugo. Właściciel wskazał jeden ze stolików i po chwili położył przed nimi wydrukowane na zwykłych kartkach menu, po czym zawrócił do kuchni, szurając butami. Luc zawołał za nim i zapytał, gdzie jest najbliższy posterunek żandarmerii. Właściciel stanął, odwrócił się powoli i burknął: — A co? — Ktoś wybił mi szybę w samochodzie. — W czasie jazdy? — Nie, gdy wóz stał zaparkowany. — A gdzie był zaparkowany? W obliczu takiego przesłuchania Luc spojrzał z niedowierzaniem na Hugona, po czym prychnął: — A jakie to ma znaczenie? — Pewnie stał w niedozwolonym miejscu — mruknął starzec, lecz na tyle głośno, że wszyscy go usłyszeli. Po chwili dodał: — W Sarlat. Najbliższy posterunek jest w Sarlat. Hugo wciągnął nosem powietrze i poczuł znajomy swąd. Ten sam, który pozwalał mu zarabiać na chleb. — Był tu gdzieś niedaleko pożar? — zapytał. — Pożar? Czujesz swąd spalenizny? — Tak. — To pewnie od moich ubrań. Jestem komendantem ochotniczej straży pożarnej. To swąd bijący ode mnie. Hugo wzruszył ramionami i spojrzał na ślicznotkę o kruczoczarnych włosach siedzącą przy stoliku w rogu. Nie mogła liczyć więcej niż czterdzieści lat. Włosy miała naturalnie kręcone i puszyste, lekko wydęte wargi, a spod obcisłej sukienki wystawały zgrabne długie nogi o oliwkowej skórze. Towarzyszył jej mężczyzna młodszy co najmniej o dziesięć lat, szeroki w ramionach, o ogorzałej twarzy rolnika. Było bardzo mało prawdopodobne, że jest jej narzeczonym lub mężem, więc Luc natychmiast się domyślił, że Hugo może przestać się zachowywać jak Hugo. Jakby w odpowiedzi na te podejrzenia, Hugo rzucił: — Ładny dzień. — Po czym uśmiechnął się do kobiety i skinął głową. Odpowiedziała podobnym gestem oraz uśmiechem tak przelotnym, że jeśli naprawdę był to uśmiech, trwał najwyżej sekundę. Ale jej towarzysz poklepał ją energicznie po ręku i zagaił przerwaną wcześniej rozmowę. — Faktycznie miło tu — mruknął Hugo do Luca. — Serwują omlety. Chętnie skorzystam. Zawsze mówię, że jeśli wejdziesz między wrony, musisz krakać tak jak one. Luc przeprosił, wyszedł do toalety, a gdy wrócił po kilku minutach, zastał na stoliku dwa kufle piwa zamówione przez przyjaciela.

— Czysto tam? — zapytał Hugo. — Nie za bardzo. — Luc położył telefon komórkowy na stole. — No to za nas. — Uniósł kufel. Rozmawiali półgłosem, łapczywie odkrajając duże kęsy „trzyjajecznych omletów z serem” i nabijając na widelce frytki. — Chyba rozumiesz, że będę musiał wszystko rzucić — powiedział Luc. — Przerwać wszystkie rozpoczęte projekty. Żaden z nich nie zostanie ukończony. — Cóż, to oczywiste — odrzekł Hugo. — Ale chyba już się z tym pogodziłeś, prawda? — Pewnie! Po prostu czuję się przytłoczony. Nikt nie jest przygotowany na coś takiego. — Cieszę się razem z tobą — rzucił Hugo z lekkim sarkazmem. — Będziesz zajęty i sławny, a ja wrócę do swoich brudnych zajęć i będę się od nich odrywał tylko od czasu do czasu, żeby na chwilę pojawić się w blasku twojej sławy. Proszę, nie zapominaj o swoim starym przyjacielu. Może nazwiesz jaskinię od naszych nazwisk, Pineau-Simard, lub, jeśli musisz, Simard-Pineau, i od wielkiego dzwonu rzucisz mi kość, występując w wieczornych telewizyjnych talk-show. — Nie spiesz się tak z tym znikaniem za kurtyną. — Luc się zaśmiał. — Masz zadanie. — Naprawdę? — Manuskrypt. Zapomniałeś, że jesteś fachowcem od manuskryptów? — Teraz to bez wątpienia już nie jest aż takie ważne. — Wręcz przeciwnie — rzekł z naciskiem Luc, po czym ciągnął szeptem: — Rękopis jest częścią odkrycia. Zanim nadejdzie czas, żeby ujawnić je całemu światu, musimy zrozumieć, jaką odgrywał rolę. Jest przecież istotny kontekst historyczny, którego nie wolno lekceważyć. Książkę koniecznie trzeba rozszyfrować. — Chyba mógłbym z kimś wstępnie porozmawiać. — Hugo westchnął. — Z kim? — Słyszałeś o manuskrypcie Wojnicza? Luc pokręcił głową. — To bardzo długa historia, spróbuję ją streścić. Chodzi o niezwykły manuskrypt, pochodzący prawdopodobnie z piętnastego wieku, zdobyty przez Wojnicza, polskiego kolekcjonera rzadkich książek, około roku tysiąc dziewięćset dziesiątego. Zrobiło się o nim naprawdę głośno, bo jest to zdumiewający zbiór różnorodnych zapisków z wymyślnymi ilustracjami, dotyczących ziół, symboli astronomicznych, procesów biologicznych, mikstur leczniczych, zawiera nawet przepisy kulinarne, a wszystko to spisane pięknie zdobionym pismem w jakimś dziwnym języku, którego przez sto lat nie udało się rozszyfrować. Niektórzy sądzą, że manuskrypt jest dziełem Rogera Bacona albo Johna Dee, dwóch matematycznych geniuszy swoich czasów, obracających się w kręgach alchemików, inni uważają, że to gigantyczna mistyfikacja

z piętnastego lub szesnastego wieku. W każdym razie wspominam o nim, gdyż do dziś różni kryptolodzy, amatorzy i zawodowcy próbują rozszyfrować ten tekst. Poznałem część z nich na seminariach i konferencjach. To niesamowici ludzie mówiący własnym językiem. Powinieneś usłyszeć, jak rozprawiają o szyfrach Beauforta, rozkładzie Zipfa i temu podobnych rzeczach. Mógłbym skontaktować się z jednym z mniej nawiedzonych speców i zapytać go, czy zechciałby rzucić okiem na naszą książkę. — Dobrze. Zrób to. — Luc pokiwał głową. — Ale bardzo dyskretnie. Para siedząca przy drugim stoliku wstała i ruszyła do wyjścia, nie regulując rachunku. Młody mężczyzna wyszedł z kawiarni pierwszy. Idąca za nim kobieta w drzwiach obejrzała się przez ramię i po raz drugi posłała Hugonowi tajemniczy przelotny uśmiech. — Widziałeś to? — spytał Hugo. — Może na tej wsi wcale nie jest tak źle. Do kawiarni weszło trzech mężczyzn. Sądząc po wyglądzie, dwaj musieli pracować na roli, bo dłonie mieli brudne, a buty ubłocone. Trzeci, starszy od nich, był czysty i ubrany w garnitur bez krawata. Właściciel kawiarni skinął im głową zza baru i głośno zwrócił się do starszego: — Dzień dobry, Pelay. Jak się masz? — Tak samo jak podczas śniadania — odparł tamten szorstko, mierząc przenikliwym spojrzeniem Luca i Hugona. Usiedli we trzech przy stoliku w rogu i zaczęli rozmawiać półgłosem. Luc poczuł się nieswojo. Miał wrażenie, że właściciel kawiarni porozumiewa się wzrokiem z nowo przybyłymi, toteż odebrał to tak, jakby się znalazł w pułapce. Ilekroć odwracał głowę, żeby spojrzeć za siebie, starszy mężczyzna błyskawicznie uciekał wzrokiem i podejmował przerwaną rozmowę. Hugo w ogóle nie zwracał na to uwagi, więc Luc doszedł do wniosku, że jest przewrażliwiony. — Hej, Pelay, chcesz później trochę boczku? — spytał głośno właściciel kawiarni. — Tylko jeśli jest od Duvala — odparł tamten. — Nie jadam innego boczku niż od Duvala. — Nie martw się, będzie od Duvala. Luc zauważył, że właściciel odwrócił stojącą w oknie tabliczkę napisem „Zamknięte” do zewnątrz. Usłyszał zgrzyt krzesła przesuwanego po drewnianej podłodze. Nie mógł oprzeć się wrażeniu, że miejscowi wbijają spojrzenia w jego plecy. Właściciel zaczął z głośnym brzękiem ustawiać szklanki na półce za kontuarem. Lucowi coraz bardziej nie podobała się atmosfera w lokalu i już miał się obejrzeć, żeby zmierzyć wzrokiem mężczyznę w garniturze, kiedy usłyszał pisk hamulców. Obok jego land rovera gwałtownie zatrzymała się niebiesko-biała furgonetka żandarmerii, więc szybko zerwał się z miejsca. — Dzwoniłem do nich w sprawie mojego samochodu — wyjaśnił przyjacielowi.

— Wyjdź, gdy skończysz jeść. Skorzystał z okazji, żeby popatrzeć na ludzi siedzących w rogu, ale żaden z nich nie podniósł wzroku. Właściciel wyszedł zza kontuaru i z trzaskiem położył na ich stoliku rachunek. — I tak już zamykam — powiedział. Luc omiótł go wyzywającym spojrzeniem, rzucił kilka euro na stolik i odezwał się do przyjaciela: — Nie zmieniaj tak pochopnie zdania co do tej wsi.

8 Luc długo wpatrywał się w telefon, zanim podniósł słuchawkę i wybrał numer, który znalazł na stronie internetowej. Niełatwo przyszło mu podjąć tę decyzję, prawdę mówiąc, robił to wbrew sobie, ale w końcu był zmuszony przez nadzwyczajne okoliczności. Musiał zgromadzić najlepszych specjalistów, a w tej dziedzinie nie było nikogo lepszego. Ale zwyczajnie bał się kompromitacji. Siedział w swoim gabinecie na terenie kampusu uniwersyteckiego w Bordeaux, patrzył przez okno, jak szybko przemieszczająca się burza znad Atlantyku zalewa deszczem czworokątny dziedziniec, i wsłuchiwał się w znajomy natarczywy sygnał wywołania angielskiej sieci telefonicznej, gdy nagle odezwał się miękki, przyjemny głos. — Halo! Sara? — Luc? — Tak, to ja. Zapadła cisza tak długa, że aż chciał zapytać, czy ona wciąż tam jest. — Jestem tutaj. Cały czas próbuję zdecydować, czy odłożyć słuchawkę, czy nie. *** Po raz pierwszy spotkali się dwa lata temu. Spędzała lato w Paryżu, pracowała nad książką zatytułowaną Palinologiczna perspektywa przejścia Magdaleńczyków do mezolitu, która choć bez szans trafienia na listy bestsellerów, miała znacząco uzupełnić spis jej publikacji. On był w Les Eyzies, zajmował się pracą badawczą i otwierał właśnie pierwszy etap mającej potrwać wiele lat kampanii. Byli „zestawem”, jak mawiała, przez dwa lata. Na poświęconej plejstocenowi konferencji na Sorbonie wysłuchał jej odczytu wygłaszanego kiepską francuszczyzną, a potem podszedł do niej podczas koktajlu. Później opowiadała przyjaciołom, że zwróciła na niego uwagę, gdy skradał się między grupkami ludzi niczym skrytobójca, i miała nadzieję, że ten złowrogo wyglądający przystojniak podejdzie właśnie do niej. Rozbroił ją górnolotnymi komplementami na temat jej pracy, wygłaszanymi doskonałą amerykańską angielszczyzną. Tego wieczoru zjedli razem kolację. Następnego także. Powiedziała przyjaciołom, a nawet matce mieszkającej w Kalifornii, że zakochała się bez pamięci: „napiła się kool-aid i wróciła po więcej”. To, że posługiwali się tym samym zawodowym żargonem, uważała za miły dodatek, a nie powód swojego zauroczenia. Znała jego reputację, ale odkryła w nim coś dzikiego i nieposkromionego, co potraktowała jak wyzwanie.Był prawie dziesięć lat od niej starszy i chciała wierzyć, że już się wyszumiał i nabrał ochoty na coś

przypominającego monogamię. Pompowała w ich związek energię niczym palacz obsługujący kocioł na starym parowcu, dorzucający węgiel szufla za szuflą. On zaś tak często powtarzał, że jest to najdłuższy romans jego życia, że nie miała ochoty tego dłużej słuchać. Zniwelowała geograficzną przepaść między swoim stanowiskiem w Paryżu a jego w Bordeaux, i zamieszkała w pociągu. Tamtego lata oczekiwała zaproszenia na teren jego wykopalisk, ale takowe nie nadeszło, za to pocztą pantoflową dotarły plotki o jego przyjaźni z uroczą praktykantką z Węgier, która właśnie dołączyła do jego zespołu. Tak więc, zaniepokojona nagłym spadkiem liczby e-maili i telefonów, wynajęła samochód i któregoś piątku po południu zjawiła się niespodziewanie na terenie wykopalisk. Sądząc po dziwnej minie, jaką Luc zrobił na jej widok, jak też ukradkowych spojrzeniach Węgierki — jak na złość okazała się bardzo ponętna — plotki musiały być prawdziwe. Około trzeciej nad ranem z nim zerwała, po czym spędziła resztę nocy na brzegu łóżka, jak najdalej od niego, i gdy spał, wyśliznęła się z obozu bladym świtem. Kilka miesięcy później objęła katedrę w londyńskim Instytucie Archeologii i na dobre zniknęła z jego życia. *** — Proszę, nie rozłączaj się. Mam ważną sprawę. — Nic ci nie jest? — zapytała z troską. — Nie, wszystko w porządku, ale muszę z tobą porozmawiać o pewnej sprawie. Siedzisz przed komputerem? — Tak. — Mogę ci przesłać materiały i zaczekać przy telefonie, aż rzucisz na nie okiem? Zawahała się, lecz chwilę później podyktowała mu adres e-mailowy. Wsłuchując się w jej oddech, szybko dołączył do wiadomości kilka plików i wysłał e-mail. — Dostałaś? — zapytał po paru sekundach. — Tak. — Otwórz najpierw zdjęcie numer dziewięćdziesiąt trzy. Czekał cierpliwie, patrząc na to samo zdjęcie, jak zahipnotyzowany, i próbował wyobrazić sobie jej minę w chwili, gdy je zobaczy. Dwa lata to niedużo czasu. Nie mogła jednak za bardzo się zmienić. Cieszył się, że w końcu znalazł pretekst, żeby do niej zadzwonić. — Boże! Skąd to jest?! — Była tak zaskoczona, jakby ktoś rozbił za jej plecami stos porcelany. — Z Périgord. Co o tym myślisz? Zdjęcie przedstawiało stado szarżujących żubrów i stojącego naprzeciwko nich człowieka z ptasią głową. — Wspaniałe. To coś nowego?

Ucieszyło go podniecenie, jakie usłyszał w jej głosie. — Nawet bardzo. — Ty to odkryłeś? — Tak, i jestem z tego powodu bardzo szczęśliwy. — Ktoś już o tym wie? — Jesteś jedną z pierwszych. — Dlaczego właśnie ja? — Otwórz zdjęcia numer dwieście jedenaście i dwieście piętnaście. Zostały zrobione w ostatniej z dziesięciu sal, w Sali Roślin, jak ją nazwał. — To autentyczne malowidła czy jakaś sztuczka zrobiona w Photoshopie? — spytała. — Bez jakichkolwiek ingerencji, bez retuszu, au naturel — zapewnił. Przez chwilę milczała, wreszcie odezwała się półgłosem: — Nigdy nie widziałem czegoś podobnego. — Tak właśnie myślałem. Aha, jeszcze jedno. Znalazłem też kamienne ostrze kultury oryniackiej. — O rany… — szepnęła. — Zatem, jak widzisz, potrzebuję eksperta od roślin. Masz ochotę włączyć się do gry?

9 Gatinois siedział sztywno za antycznym chińskim biurkiem, starając się zachować w łokciach, kolanach i biodrach kąty proste. Nigdy się nie garbił, nawet w domu czy w klubie sportowym. Po prostu tak został wychowany, nosił brzemię rodziny kupieckiej, próbującej trzymać się kurczowo swojego arystokratycznego dziedzictwa. W biurze jego sztywno wyprostowana sylwetka miała być elementem starannie pielęgnowanego wizerunku człowieka władczego. Trzymał w rękach dokument zatytułowany: Wniosek o pozwolenie na rozpoczęcie rozległych prac wykopaliskowych w jaskini Ruac, w rejonie Dordogne. Podpisano: profesor Luc Simard z uniwersytetu w Bordeaux. Przeczytał go, zapoznał się ze zdjęciami, zastanawiając się nad obiekcjami zgłoszonymi przez ludzi z jego zespołu. Po dziewięciu długich latach zarządzania Jednostką 70 musiał zmierzyć się z widmem pierwszego prawdziwego kryzysu. Z jednej strony, rzecz jasna, wyglądało to na katastrofę. Prowadzona przez sześćdziesiąt pięć lat misja zespołu została zagrożona. Gdyby doszło do poważnego naruszenia zasad bezpieczeństwa, musiałby drogo za to zapłacić. Z pewnością straciłby stanowisko, ale za nim polecieliby inni. Czy przetrwa minister obrony? A prezydent? Jednak tym razem strach przed złymi wynikami przyćmiewała pociągająca woń okazji. Wreszcie znajdzie się w polu widzenia ministra. Instynkt podpowiadał mu, że powinien zamieszać w garnku, wzbudzić zainteresowanie przełożonych i podgrzać atmosferę. A gdyby jeszcze udało mu się utrzymać w tajemnicy istnienie Jednostki 70, z pewnością stałby się osobą rozpoznawalną. No i mógłby liczyć na wygodne i dochodowe stanowisko w ministerstwie. Przeciągnął palcem po przezroczystej akrylowej obwolucie dokumentacji, zastanawiając się, czy otwiera mu ona drogę do nieba, czy do piekła? Zjawił się wezwany Marolles, stanął przed nim na baczność, prężąc nawet wąsy w oczekiwaniu na rozkazy. Gatinois ruchem ręki kazał mu usiąść. — Przeczytałem to. Od deski do deski — powiedział beznamiętnym tonem. — Rozumiem, panie generale. Na pewno jest to problem. — Problem? To katastrofa! Niewysoki człowiek energicznie pokiwał głową. — Tak jest, panie generale. — Powiedz mi, czy w historii tej jednostki zdarzyło się, aby ktoś kiedyś spenetrował wnętrze tej jaskini? — Nie, absolutnie. Sprawdziłem archiwa, poza tym Chabon wypytał Pelaya. Wejście było zamaskowane od roku tysiąc osiemset dziewięćdziesiątego dziewiątego. Z całą pewnością nie wywoływaliśmy wilka z lasu. I nikt, z tego, co wiemy, nie odsłaniał wejścia do jaskini.

— Aż do tej pory — dodał lodowato Gatinois. — Zgadza się, do tej pory. — Co wiemy o tym Lucu Simardzie? — No cóż, jest profesorem archeologii z Bordeaux… — Czytałem jego biografię, Marolles. Pytam, co o nim wiemy. O jego charakterze, motywacji. — Pracujemy nad profilem. Dostanie go pan jeszcze w tym tygodniu. — Co możemy zrobić, aby powstrzymać ten projekt, póki się nie zaczął? — zapytał Gatinois tak spokojnie, że pułkownik spojrzał na niego zaskoczony. Marolles odetchnął głęboko i rzekł: — Obawiam się, że projekt został już pozytywnie zaopiniowany przez Ministerstwo Kultury. Przykro mi to mówić, ale bez wątpienia zostanie zatwierdzony i sfinansowany. — Od kogo masz te informacje? — Od jedynego jasnego punktu na ciemnym niebie — odparł z lekkim ożywieniem Marolles. — We wspomnianym wydziale pracuje kuzyn mojej żony. To niezbyt przyjemny typek o nazwisku Abenheim. Zawsze mi się podlizuje na spotkaniach rodzinnych, robiąc aluzje do mojej rzekomej pracy w tajnych służbach. Staram się go unikać. — Aż do tej pory? — Dokładnie tak. Gatinois pochylił się w stronę pułkownika i konspiracyjnie zniżył głos, jakby w pokoju był ktoś trzeci. — Wykorzystaj tego człowieka. Zasugeruj mu, że ktoś z bezpieczeństwa zewnętrznego interesuje się tym Simardem i jego pracą. Daj do zrozumienia, że kryje się za tym coś złego, ale unikaj konkretów. Powiedz mu, żeby na bieżąco informował cię o wszystkim i był tak blisko tego projektu, jak to tylko możliwe. Obiecaj mu, że jeśli dobrze się spisze, zasłuży sobie na wdzięczność pewnych wysoko postawionych ludzi z aparatu państwowego. I utrzymuj znajomość na tym poziomie. — Rozumiem, panie generale. Gatinois odchylił się na oparcie fotela, prostując do zwykłej dla siebie pozycji. — Pod koniec dnia, jak się zapewne domyślasz, Bonnet prawdopodobnie ukręci łeb tej sprawie. To bezwzględny drań. Nie wykluczam, że wystarczy, jeśli będziemy tylko się wszystkiemu przyglądali, żeby później oszacować straty.

10 Luc ominął drogę służbową i złożył wniosek na samej górze. Stawka była zbyt wysoka. Jeśli na jego uczelni czy w regionalnych władzach departamentu Dordogne polecą pióra, to trudno. Jaskinię należy zabezpieczyć. Wykorzystał swoją pozycję w świecie akademickim i przyjaźń z ważnym senatorem z Lyonu, żeby zapewnić sobie natychmiastowe spotkanie z minister kultury i jej najważniejszymi doradcami w zakresie zabytków starożytnych, w tym z dyrektorem Krajowego Centrum Prehistorii, szanowanym archeologiem, Maurice’em Barbierem, z którym na szczęście utrzymywał serdeczne stosunki. Udział zastępcy Barbiera, Marca Abenheima, nie był już tak korzystny. Luc miał z nim na pieńku od lat, zdecydowanie się nie lubili. Opierając się na bogato ilustrowanej zdjęciami dokumentacji, Luc wystąpił o szybkie wydanie nakazu ścisłej ochrony, przyspieszony proces udzielania pozwoleń i przydział wystarczających funduszy na zabezpieczenie jaskini i natychmiastowe rozpoczęcie prac badawczych. Idąc za radą kolegi senatora, jedynie w paru słowach napomknął o tajemniczym manuskrypcie z Ruac, aby rządowa komisja mogła skupić się tylko na jednej kwestii. Wykorzystując następną radę, w swoim wystąpieniu kilka razy użył określenia: „nowy pomnik kultury narodowej”. Znaczenie odkrycia kolejnej jaskini klasy Chauveta czy Lascaux w kontekście międzynarodowego prestiżu i lokalnego rozwoju gospodarczego zrobiło wrażenie na zebranych. Maurice Barbier osiągnął stan podniecenia graniczący z chorobą nerwową. Poczerwieniały na twarzy i roztrzęsiony, oświadczył, że należy natychmiast wydać rozporządzenie zaliczające jaskinię do klasy zabytków historycznych. Zalecił też powołanie specjalistycznej komisji, której zadaniem będzie opracowanie odpowiednich procedur i metodologii oraz wybór prowadzącego prace badawcze. W tym momencie Abenheim, który tylko krzywił się cierpko podczas prezentacji Luca, poderwał się i zaczął optować za bezpośrednim zaangażowaniem ministerstwa w badania, z czego wynikało, że to właśnie on powinien stanąć na czele takiej komisji i osobiście nadzorować prace w jaskini. Luc aż zaczął się gotować, słuchając tego wystąpienia. Abenheim należał do jego pokolenia, może był o kilka lat starszy, z pewnością nie ustępował mu na polu archeologii akademickiej, ale w przeciwieństwie do niego nie należał do miłośników pracy w terenie. Luc postrzegał go jak autokratycznego biurokratę, a więc raczej bladego i wymizerowanego księgowego, a nie archeologa. On sam uwielbiał pracować łopatą i kilofem, czując słońce na plecach. Domeną Abenheima były telefony, arkusze kalkulacyjne i oświetlone jarzeniówkami biura rządowe. Nie wątpił, że tamten traktuje go jak uganiającego się za sławą awanturnika.

Barbier zręcznie uciął wszelkie dyskusje na temat kierowania zespołem i wezwał zebranych do zajęcia się wyłącznie najważniejszymi problemami. Głos zabrała pani minister, która lakonicznie wyraziła zgodę na ochronę jaskini oraz przyznanie nadzwyczajnych funduszy. Poleciła Barbierowi przekazać te zalecenia komisji i poprosiła, żeby informował ją na bieżąco o rozwoju wydarzeń. Na tym zebranie się zakończyło. Po wyjściu z sali Luc ruszył marmurowymi korytarzami przybytku władzy, radośnie pogwizdując pod nosem. Gdy tylko znalazł się na zalanej słońcem ulicy, zdjął krawat, schował go do kieszeni i ruszył do Luwru, na uroczysty obiad z Hugonem. *** Jak na iście bizantyjską biurokrację, jaka panowała w ministerstwie kultury, formalności zostały załatwione w wyścigowym tempie. Luc odetchnął z ulgą, gdy dwa tygodnie później Barbier poinformował go, że nowo powołana komisja do spraw jaskini Ruac mianowała go dyrektorem prac wykopaliskowych przy tylko jednym głosie sprzeciwu. — Nie musisz zgadywać, kto to był — zażartował Barbier, ale kazał mu na bieżąco informować i uszczęśliwiać Abenheima, choćby tylko po to, żeby jemu ułatwić życie. Następnie dodał z zazdrością: — Zostaniesz Kawalerem Orderu Sztuki i Literatury. To tylko kwestia czasu. — Jeśli będę musiał z tego powodu nosić garnitur i krawat, proszę na mnie nie liczyć. *** W ciągu tygodnia w dolinie rzeki Vézère rozpoczęła się iście wojskowa operacja. Odział Francuskiego Korpusu Inżynieryjnego, przy wsparciu miejscowej żandarmerii, dotarł pod wodzą Luca na szczyt klifu Ruac, gdzie w wapiennej skale ponad wylotem jaskini został już zamocowany gigantyczny tytanowy łuk przypominający wrota do innego świata. Z urwiska spadały grube kable, uruchomiono rozbudowany system bezpieczeństwa z kamerami, stanął zbudowany z prefabrykatów barak straży, a na skraju pobliskiego lasu przenośne toalety. Po stromej skale prowadziły w dół aluminiowe drabinki z poręczami umożliwiające szybki dostęp do jaskini. Kiedy konwój z łoskotem przetaczał się przez Ruac, Luc widział twarze mieszkańców zerkających podejrzliwie zza zasłon. Przed kawiarnią siwowłosy właściciel przerwał zamiatanie i wsparty na miotle, z mieszaniną pogardy i irytacji na twarzy odprowadził wzrokiem jadącego na przedzie i zapewne znanego mu land rovera. Luc z trudem powstrzymał szczenięce pragnienie wystawienia przez okno ręki z wyciągniętym środkowym palcem i tylko, czego miał wkrótce pożałować, zawadiacko puścił do tamtego oko.

Dopiero gdy wejście do jaskini zabezpieczono zamykaną na kłódkę kratą, przespał spokojnie całą noc. Wcześniej zamartwiał się, że wyciekną informacje lub ktoś dopuści się wandalizmu i grabieży. Wreszcie miał to za sobą. Można było przystąpić do pracy. Ale badania rozpoczęto dopiero w połowie jesieni. Takich rzeczy nie organizuje się, tylko pstrykając palcami. Trzeba zebrać odpowiedni zespół, ustalić harmonogram działań, wybrać najlepszy sprzęt, uporządkować kwestie finansowe, załatwić zakwaterowanie. To ostatnie, najbardziej prozaiczne zadanie, okazało się nadzwyczaj trudne. Luc liczył, że będzie można wykorzystać kwatery prywatne, najlepiej w samym Ruac. Nic nie złościło go bardziej niż marnowanie czasu na dojazdy do miejsca wykopalisk. Poradzono mu, by skontaktował się z burmistrzem Ruac, panem Bonnetem, żeby sprawdzić, czy we wsi są jakieś pokoje do wynajęcia. Gdyby ich nie znalazł, musiałby się zadowolić pozwoleniem na ustawienie przyczep kempingowych i namiotów na najbliższym polu z możliwością dostępu do studni. Nie miał nic przeciwko takiemu rozwiązaniu. W gruncie rzeczy uważał, że wspólne biwakowanie zacieśnia koleżeńskie więzy w tego typu przedsięwzięciach. Zazwyczaj to brak podstawowych wygód stawał się początkiem bliższych znajomości. Wtedy właśnie, co było bardzo nieprzyjemne, przekonał się, że burmistrz Ruac i siwowłosy właściciel kawiarni to jedna i ta sama osoba. Bonnet ostentacyjnie posadził go przy stoliku przykrytym tym samym ceratowym obrusem co wcześniej, bez słowa wysłuchał jego próśb z muskularnymi rękami splecionymi na brzuchu, jakby chciał powstrzymać swoje wnętrzności przed wypłynięciem na zewnątrz. Luc sięgnął po najróżniejsze argumenty: mówił o zwiększonych przychodach kawiarni, wpływach do kasy miejskiej, dochodach kraju. Obiecywał, że jego pracownicy będą dobrymi i pełnymi szacunku sąsiadami. On zaś będzie organizował wycieczki po tej wspaniałej jaskini, a na pierwszą zaprosi panią burmistrzową, jeśli taka jest. Oczywiście wiedział, dlaczego pan burmistrz jest przeciwny temu zamieszaniu. To było zrozumiałe. Niemniej Luc, wygłaszając monolog, miał coraz gorsze przeczucia, gdy widział wciąż mocno zaciśnięte szczęki burmistrza. Nagle pożałował, że mrugnął do niego porozumiewawczo. Kiedy skończył, Bonnet pokręcił głową i wycedził: — Lubimy ciszę i spokój w Ruac. Nikt z nas nie jest zainteresowany waszą bezcenną jaskinią. Nie interesują nas wasze badania. Nie chcemy tutaj turystów. Nie mamy miejsca, żeby zakwaterować waszych ludzi, monsieur. — To rzekłszy, wstał i ruszył do drzwi prowadzących na zaplecze lokalu. — Nieźle — mruknął Luc, wychodząc z kawiarni. Gromadka idących ulicą nastolatków o tępych twarzach zmusiła go, by zszedł im z drogi. Odprowadzili go idiotycznymi chichotami, gdy ich omijał szerokim łukiem.

Miał ochotę zrobić zadymę i popsuć im dobry nastrój, ale zdołał utrzymać język za zębami i pohamować złość do czasu, aż wskoczył za kierownicę land rovera. Przynajmniej tym razem nie powybijali mi szyb w aucie, pomyślał gorzko, spoglądając, jak wieś oddala się we wstecznym lusterku. Na szczęście przyszedł mu na ratunek opat Menaud. Wskazał płaską, dobrze zdrenowaną łączkę na terenie opactwa, na tyłach dawnych stajni, położoną tak, że mnisi i archeolodzy nie będą wchodzili sobie w drogę. Nie chciał za to żadnej rekompensaty, tylko pokornie poprosił, by mógł zwiedzić jaskinię, gdy nie będzie to kolidowało z prowadzonymi w niej badaniami. *** W wietrzną październikową niedzielę zespół mający badać jaskinię Ruac zaczął zbierać się w obozowisku na skraju opactwa. Luc był tam już od tygodnia z dwoma magistrantami, Pierre’em, paryżaninem pochodzącym z Sierra Leone, oraz Jeremym, Brytyjczykiem mówiącym z twardym manchesterskim akcentem. Stanowili niesamowitą parę — Pierre, czarny jak onyks, wysoki i atletycznie zbudowany, oraz Jeremy, mizerny, o bladej cerze — łączyło ich jednak szczeniackie poczucie humoru i głęboka wdzięczność za umożliwienie im uczestniczenia w tym historycznym wydarzeniu. Pracowali bez wytchnienia przy urządzaniu obozu i szykowali się na powitanie reszty zespołu. Przyczepy kempingowe zostały rozstawione w szerokim kręgu, jak wozy na starych westernach dla ochrony przed atakiem Indian. Starsi członkowie zespołu mieszkali sami, młodsi mieli współlokatorów, a studenci zostali zakwaterowani trójkami. Odbywający praktyki studenckie rozlokowali się w namiotach na skraju obozowiska. Przyczepy były wyposażone w wygodne łóżka, a te lepsze miały nawet mały salonik z biurkiem. Nie było prądu, ale każdy zespół dysponował kilkoma lampami naftowymi. Wszystko zostało urządzone z uwzględnieniem służbowej hierarchii. Luc, zwolennik równości, uparł się, że zajmie taką samą przyczepę kempingową jak jego zastępcy. Długo się zastanawiał, gdzie ulokować Sarę. Zbyt blisko jego przyczepy coś by sugerowało, zbyt daleko — również. W końcu zadecydował, że powinna zamieszkać dwie przyczepy od niego. Pośrodku kręgu powstały kuchnia polowa i spiżarnia, a obok, pod wielką brezentową płachtą, rozstawiono duże stoły piknikowe, by można było jeść wspólne posiłki mimo złej pogody. Ostatnim elementem obozu był barakowóz mieszczący biuro wykopalisk oraz skromne laboratorium, jak również generator spalinowy do zasilania sieci komputerów z dostępem do internetu połączonej z odbiornikiem satelitarnym. Za barakowozem przygotowano miejsce na ognisko, z siedziskami zrobionymi ze starych kratownic do rozsadzania winorośli. W jednej części zrujnowanej stodoły stanęły przenośne latryny dla mężczyzn, w

drugiej dla kobiet. Pośrodku umieszczono dwa prysznice z zimną wodą, jako że w tych okolicznościach nic lepszego nie dało się wymyślić. W ten oto sposób powstała mała wioska, a Luc zdawał sobie sprawę, że gdy tylko studenci zobaczą malowidła w jaskini, nikt nie będzie się uskarżał na prymitywne warunki. *** O świcie w dniu, w którym miała przyjechać Sara, Luc przyznał w duchu, że jest zdenerwowany. Na ogół więcej myślał o pracy niż uczuciach. Więc dlaczego tak się denerwuje? Miał dziesiątki dziewczyn. Najczęściej tylko przez przypadek spotykał dawne kochanki, a jeśli dochodziło do tego celowo, znajomość miała bardzo luźny charakter. Ale tego ranka, gdy siedział przy biurku i pił kawę, poczuł w sercu pustkę. Ich wspólne lata wydawały się odległe i rozmyte jak prześwietlone zdjęcie. Niektóre rzeczy pamiętał bardzo wyraźnie, to, jak wyglądała, jak pachniała, zapomniał jednak, co do niej czuł. Jako niewolnica punktualności Sara Mallory znalazła się wśród pierwszych przybyłych do obozu i kiedy Pierre zapukał, żeby powiadomić go o jej przyjeździe, poczuł motyle w brzuchu, zupełnie jak uczniak. Była drobna, delikatna i piękna. Ona też wydawała się zdenerwowana, bo traktowała go z rezerwą. Rozciągała umalowane brzoskwiniowym błyszczykiem wargi w nieco sztucznym uśmiechu. Kiedy się witali, Luc cmoknął ją w oba policzki, jakby nigdy nic ich nie łączyło. Skórę wciąż miała gładką, niemal przezroczystą, widać było delikatną siateczkę niebieskawych naczynek. Zanim się odsunął, wciągnął jeszcze zapach jej włosów — był taki naturalny, przypomniał mu, jak bardzo lubił kiedyś rozpinać spinki i rozpuszczać te ciemnoblond włosy, kiedy pieścił opaloną jedwabistą skórę jej dekoltu. — Dobrze wyglądasz — powiedział. — Ty także. Miała styl. Męską czarną skórzaną kurtkę motocyklową potrafiła zamienić w damską, dodając turkusową jedwabną apaszkę, dopasowaną odcieniem do koloru jej oczu. Zamszowa spódnica oraz buty z cholewkami do pół łydki tworzyły komplet z kasztanowymi legginsami. — Jak minął lot? — Bez przygód. — Spojrzała w ziemię. — Czy mogę gdzieś zanieść moje bagaże? Luc dreptał w kółko, czekając, aż wyjdzie z przydzielonej jej przyczepy kempingowej. Południowe słońce świeciło jasno, ale o tej porze roku nie mogło już za bardzo nagrzać ziemi. Nie przebrała się, co przyjął z zadowoleniem. Wyglądała naprawdę dobrze, prawie tak dobrze jak tamta Sara, z którą był związany. — Pasuje ci? — zapytał.

— Trudno wymarzyć sobie lepszą kwaterę. — Tym razem dla odmiany mamy niezłe finansowanie. — Można się domyślić. Uśmiechnął się i skinął ręką w kierunku opactwa. — Zanim przyjadą pozostali, chcę ci pokazać oryginalny manuskrypt. Opat Menaud był szczęśliwy, że ma okazję wyjąć książkę z różanej skrzynki wyłożonej aksamitem, stojącej na jego biurku. Stary mnich wydawał się jednak zakłopotany obecnością pięknej Sary, więc szybko ich zostawił, zasłaniając się koniecznością udziału w sekscie. Kiedy zostali sami, usiedli naprzeciwko siebie w fotelach. Luc przyglądał się, jak Sara przewraca kartki, odbierając z satysfakcją każde uniesienie brwi czy grymas zaskoczenia. Trzymała książkę na kolanach. Wąska spódnica zmuszała ją do skromnego trzymania razem kolan. W końcu podniosła głowę i powiedziała: — To wszystko jest niesamowite. — Przereklamowane? Pokręciła głową. — I do tej pory nie dysponujesz tłumaczeniem? — Prace ciągle trwają. Co możesz powiedzieć o rysunkach roślin? — Są nieco stylizowane. Do ich zrobienia nie została wykorzystana camera lucida. Mam kilka pomysłów, lecz wolałabym ich na razie nie ujawniać. Najpierw chciałabym zobaczyć oryginalne malowidła w jaskini. Czy to ci pasuje? — Oczywiście! Nie zamierzałem cię zaskoczyć. Jesteśmy dopiero na początku badań. Zamknęła książkę i podała mu ją, unikając jego wzroku. — Dziękuję, że włączyłeś mnie do swojego zespołu. To miłe z twojej strony — powiedziała niespodziewanie. — Cała komisja poparła mój wniosek. Wyrobiłaś sobie doskonałą opinię. — Mimo wszystko mogłeś wybrać kogoś innego. — Ale nie chciałem nikogo innego, chciałem ciebie. Od razu pożałował kiepskiego doboru słów, ale nie mógł już ich cofnąć. W odpowiedzi Sara przeszyła go lodowatym, wymownym spojrzeniem. Z okna gabinetu opata Luc zobaczył podjeżdżającą taksówkę i rzekł z ulgą: — Aha, przyjechał ktoś następny. *** Do wieczora cały zespół był w komplecie. Jako ostatni przybył Izraelczyk Zvi Alon, który przyjechał samochodem z wypożyczalni, i gdy zobaczył przeznaczoną dla niego przyczepę kempingową, zaczął tłumaczyć, że nie potrzebuje aż tyle miejsca. Specjalnie na tę okazję, wskutek osobistych nacisków minister kultury, w obozie zjawił się też kierownik sekcji kulturalnej dziennika „Le Monde”. W zamian za

wyłączność na publikację materiałów z dnia rozpoczęcia prac w jaskini wydawca zgodził się wstrzymać ukazanie się reportażu do czasu, aż wyrazi na to zgodę ministerstwo. Luc, który uważał, że ten wieczór należy uczcić, po kolacji złożonej z gęstego gulaszu z jagnięciny zebrał wszystkich wokół trzaskającego ogniska, rozdał kilka butelek markowego szampana i wygłosił po angielsku krótkie przemówienie powitalne. Z kieliszkiem uniesionym w toaście zapewnił, że jest zaszczycony, iż pełni funkcję kierownika takiego zespołu. Rzucił kilka pochwał pod adresem rządu w Paryżu oraz CNRS3, francuskiego Krajowego Centrum Badań Naukowych, za sprawne działania, i wyraził zadowolenie, że dano na badania cały rok, z możliwością przedłużenia na trzyletni program naukowy, po przyjęciu sprawozdania z przeprowadzonych prac. Następnie dokonał prezentacji. Zespół Ruac, jak go nazwał, składał się z najlepszych specjalistów w swoich dyscyplinach: geologów, fachowców od malowideł jaskiniowych, litologów, ekspertów w dziedzinie badania kości oraz pyłków, ekologów i grotołazów, którzy w olbrzymiej większości już ze sobą współpracowali lub prowadzili polemiki. W zespole znalazł się nawet znawca nietoperzy, niewysoki i szczupły zoolog, Desnoyers, który gdy padło jego nazwisko, ukłonił się nieśmiało, po czym wycofał poza krąg światła, jakby sam należał do małych, skrzydlatych, nocnych owadożerców. Na koniec Luc przedstawił grupę swoich studentów, w większości uczestniczących w jego programie wykopaliskowym uczelni z Bordeaux, i polecił Pierre’owi oraz Michaelowi rozdać wszystkim plakietki uczestnika Zespołu Ruac, ozdobione oficjalnym logo wykopalisk: stylizowanym wizerunkiem żubra. Nagle pod stajnią zrobiło się zamieszanie. Pojawił się tam niski korpulentny człowieczek w towarzystwie przewodnika oświetlającego drogę latarką. — Halo! Witajcie! — zawołał. — Przepraszam za spóźnienie. Nazywam się Tailifer, jestem przewodniczącym rady gminy Périgueux! Gdzie jest profesor Simard? Już za późno, żebym zwrócił się do całej grupy? Luc serdecznie powitał zdyszanego przedstawiciela lokalnych władz, podał mu kieliszek szampana i podsunął skrzynkę pełniącą funkcję mównicy, po czym odsunął się i w milczeniu wysłuchał zdecydowanie za długiej, nazbyt kwiecistej i aż nadto oczywistej przemowy. Później obaj usiedli przy ognisku z kolejnymi kieliszkami szampana. Na szczęście przewodniczący rady odrzucił zaproszenie do zwiedzenia jaskini, zasłaniając się klaustrofobią i niechęcią do wąskich szczelin skalnych, obiecał jednak, że będzie doskonałym „naziemnym” orędownikiem ich prac. Wspomniał mimochodem, że zastanawiał się już nad możliwą przyszłą atrakcją turystyczną w postaci jaskini Ruac II, będącej kopią oryginału, udostępnianą do zwiedzania na podobieństwo jaskini

Lascaux II, i chciał wiedzieć, co Luc o tym myśli. Ten wyjaśnił spokojnie, że jeszcze nie przystąpili do badań Ruac I, ale oczywiście z upływem czasu mogą zdarzyć się różne rzeczy. Kiedy Tailifer zapytał, jak udało mu się zdobyć zezwolenie na zorganizowanie obozu na terenie opactwa, Luc opowiedział w żartobliwej formie, jak niegrzecznie został potraktowany przez burmistrza Ruac. Słysząc to, przewodniczący rady cmoknął z niesmakiem. — Zachowanie tego Bonneta, prawdziwego durnia, że się tak wyrażę, chociaż proszę nie cytować tej opinii, to wstyd. Nie znam go zbyt dobrze, lecz dużo o nim słyszałem. Wiesz, dlaczego on i jego wioska są tak nieprzyjazne dla obcych? Luc pokręcił głową. — Według legendy miasteczko wzbogaciło się niewiarygodnie na złodziejstwie! Naprawdę o tym nie słyszałeś? No cóż, może to tylko plotki, ale faktem jest, że latem czterdziestego czwartego roku, a więc jeszcze w czasie wojny, doszło do gigantycznej grabieży w Périgord. Naziści przesyłali do Bordeaux transportem wojskowym olbrzymie bogactwa, kosztowności z depozytów złożonych w Banque de France, dzieła sztuki, antyki i temu podobne. Wszystko to było przeznaczone dla najwyższych rangą niemieckich oficerów marynarki wojennej. Ruch oporu wykoleił ten pociąg na tutejszej głównej linii kolejowej, właśnie w pobliżu Ruac, po czym zapadł się pod ziemię z całym zrabowanym skarbem, szacowanym obecnie na dwieście milionów euro, złożonym głównie z arcydzieł malarstwa, włączając w to, jak głosi plotka, Portret młodzieńca Rafaela, który miał trafić do zbiorów Göringa. Część tego łupu zasiliła najemne wojska de Gaulle’a w Algierii i została dobrze wykorzystana, jak sądzę, ale większość skarbów po prostu rozpłynęła się w powietrzu. Obrazu Rafaela od tamtej pory nikt nie widział. W każdym razie krążą plotki, że dobrzy ludzie z Ruac są tak niesympatyczni dla obcych, bo wciąż strzegą zrabowanych kosztowności, ale sam wiesz, ile warte są takie plotki. Mimo to lepiej nie pytaj nikogo z wioski o tutejszy ruch oporu i obrabowany niemiecki transport, bo możesz dostać kulkę! Sekretarz Tailifera przypomniał mu o następnym umówionym spotkaniu, więc mężczyzna pospiesznie dopił szampana i przeprosił Luca, oddając mu pusty kieliszek. Luc podjął próbę odnalezienia Sary w tłumie ludzi, ale został przygwożdżony przez Zviego Alona, eksperta od sztuki paleolitycznej, oraz Karin Weltzer, geolożki od plejstocenu, którzy chcieli z nim porozmawiać o harmonogramie prac na dzień jutrzejszy. Nie umiał nawet ocenić, kto był bardziej natarczywy: łysy jajogłowy Izraelczyk czy agresywna Niemka w ogrodniczkach. Starając się ostudzić zapędy tej dwójki i tłumacząc ogólnikowo, że ich prośba zostanie spełniona, zauważył, że Sara jest pogrążona w rozmowie z młodym hiszpańskim archeologiem, Carlosem Ferrerem. Chciał do nich dołączyć, lecz zaczepił go dziennikarz z „Le Monde”, flegmatyczny starszy pan, Gérard Girot, który poprosił, aby Luc zechciał opowiedzieć

o swoich wrażeniach z tej doniosłej chwili. Luc musiał uprzejmie dostosować się do tych wymagań, a dziennikarz zaczął energicznie notować jego wypowiedź. Później kątem oka zauważył, że Sara i Ferrer potajemnie wymykają się poza krąg światła ogniska i znikają w ciemności. Popatrzył na kieliszek szampana, który wciąż trzymał w ręku, i opróżnił go jednym haustem.

11 Wyglądali raczej jak astronauci, nie archeolodzy. W utrwalonym przez wieki ekosystemie jaskini panowała bardzo delikatna równowaga. Temperatura, wilgotność, odczyn podłoża i skład gazowy atmosfery, będący wynikiem obecności nietoperzy, składały się na środowisko, które zapewniło doskonałe warunki ściennym malowidłom i umożliwiło im przetrwanie. Dla Luca najgorszą rzeczą byłoby zakłócenie tej równowagi i zainicjowanie reakcji łańcuchowej prowadzącej do takich zniszczeń, do jakich doszło już gdzie indziej. W Lascaux lata nieograniczonego dostępu naukowców i turystów doprowadziły najpierw do plagi zielonej pleśni, a ostatnio do powstania białych plam kalcytu, będących wynikiem nadmiaru dwutlenku węgla, które poważnie zagrażały malowidłom. W efekcie Lascaux trzeba było całkiem zamknąć, by naukowcy mogli znaleźć rozwiązanie tych problemów. Dlatego w Ruac już na początku postanowiono zastosować działania prewencyjne. Najpopularniejszym członkiem zespołu stał się Desnoyers, specjalista od nietoperzy, chociaż Luc najbardziej liczył się ze zdaniem ekolożki, Elisabeth Coutard. Gdyby już na początku pojawiła się pleśń lub doszło do innej katastrofy, drogo by za to zapłacili. W poniedziałek, tuż po wschodzie słońca na skalnej półce poniżej wylotu jaskini stanęli w szeregu Luc, Coutard, Desnoyers oraz grotołaz, Giles Moran. Byli gotowi wspiąć się po żelaznej drabince, którą inżynierowie zamocowali na stromej ścianie wapiennego klifu. Tuż za nimi znaleźli się dwaj magistranci Luca, Pierre i Jeremy, obładowani opatentowanymi przez Morana matami do wykładania podłoża w jaskiniach, półsztywnymi gumowanymi arkuszami mającymi chronić delikatne skarby, jakie mogły się znaleźć pod nogami. Moran, drobny i szczupły, ale bardzo umięśniony, był idealny do penetrowania ciasnych jaskiniowych korytarzy. Do niego należały nie tylko ochrona jaskini i bezpieczeństwo badaczy, lecz także sporządzenie szczegółowej, opartej na pomiarach laserowych mapy ciągu sal. Posągowa Coutard o dworskich manierach spięła długie blond włosy w ciasny kok. Niosła w plecaku kilka specjalistycznych przyrządów elektronicznych, inne taszczył za nią Luc. Desnoyers miał na głowie czołówkę, na oczach gogle noktowizyjne, a przy każdym jego kroku brzęczały rozmaite, przymocowane do paska pułapki na nietoperze. Wszyscy mieli na sobie białe kombinezony ochronne z kapturem, wykonane z włókna polietylenowego, gumowe rękawice, kaski górnicze i jednorazowe maseczki chirurgiczne do ochrony przed toksycznymi gazami i by zabezpieczyć jaskinię przed ludzkimi zarazkami. Zatrzymali się tylko, by zrobić pamiątkowe zdjęcie, po czym

Luc pierwszy wszedł po drabince, niczym zdobywca Everestu, i otworzył kluczem masywną furtkę w żelaznej kracie. Był to oficjalny początek ekspedycji. Miękkie światło poranka wlewało się na kilka metrów w głąb pieczary. Luc z przyjemnością obserwował reakcję Coutard na malowidła, a kiedy zapalił szereg lamp na trójnogach, które oświetliły całą pierwszą salę, kobieta stanęła jak słup soli i nie powiedziała ani słowa, pogrążona w niemym zachwycie. Oddychała szybko przez maseczkę, najwyraźniej zauroczona pięknem galopujących koni, potęgą stada żubrów i majestatem ogromnego byka. Moran zachowywał się bardziej jak chirurg. Rozejrzał się szybko, jakby oceniał swoją pozycję względem pacjenta, po czym zaczął precyzyjnie rozkładać pierwsze maty. Desnoyers błyskawicznie z nich skorzystał. Skierował czołówkę ku sklepieniu i machając lekceważąco rękami, oznajmił: — Pipistrellus pipistrellus. Zaraz jednak dostrzegł nieco większego nietoperza i ruszając za nim podniecony, rzucił głośniej: — Rhinolophus ferrumequinum! Nieopatrznie zszedł z ostatniej maty, podążając za zwierzęciem znikającym w ciemności, więc Moran napomniał go ostro i kazał czekać, aż rozmieści następne maty. — Wygląda na to, że odkrył coś wyjątkowego — odezwał się Luc do Coutard. Odpowiedziała uroczym, pełnym wzruszenia głośnym westchnieniem, jakby była zaskoczona wrażeniem, jakie wywarła na niej jaskinia. Luc poklepał ją po ramieniu i mruknął: — Tak, wiem, wiem. Dotyk jego dłoni natychmiast przywołał ją do porządku. Otrząsnęła się i pospiesznie przystąpiła do rozstawiania swoich urządzeń służących do pomiaru temperatury, wilgotności, zasadowości, zawartości tlenu i dwutlenku węgla, jak też pochłaniaczy przeznaczonych do oznaczeń najważniejszych kultur bakteryjnych i grzybowych. Należało sporządzić wszelkie niezbędne odczyty w jaskini, zanim badacze przystąpią do rutynowych prac. Na podstawie nauk wyciągniętych z przeszłości zawczasu sporządzono protokół postępowania. Prace musiały być ograniczone do dwóch piętnastodniowych etapów rocznie. W jaskini mogło przebywać jednocześnie do dwunastu osób, które miały pracować na zmiany, według ściśle przestrzeganego rozkładu. Ta część zespołu, która danego dnia nie wchodziła do jaskini, musiała poświęcić czas na prace analityczne na terenie obozu. To pierwsze wejście miało na celu głównie rozmieszczenie mat na całej długości ciągu sal i rozstawienie aparatury Coutard. Moran, za pomocą urządzenia LaserRace 300, ocenił długość w linii prostej wszystkich dziesięciu sal jaskini na sto siedemdziesiąt metrów, była więc nieco

krótsza niż w Lascaux czy Jaskinia Chauveta. Studenci Luca, pracujący jak tragarze cegieł, spuścili na linach z krawędzi klifu następne pakunki z matami. On sam narzucił sobie wstrzemięźliwość i czekał na rozłożenie partii mat przed przejściem do następnej sali. Na swój sposób przeżył już wspaniałe chwile niezwykłego odkrycia, kiedy mógł się do woli poruszać w jaskini, niesiony falą adrenaliny. Tego dnia był bardziej naukowcem niż odkrywcą. Wszystko musiało zostać zrobione zgodnie z protokołem. Niemniej głowę zaprzątały mu setki problemów technicznych i logistycznych — w końcu kierował wielkim projektem, o znacznie większym zasięgu niż cokolwiek, czym zajmował się do tej pory. Ale gdy znów zobaczył rysunki zwierząt z bestiariusza oraz człowieka z ptasią głową, wszystkie w tak żywych kolorach, tak realistyczne, wszelkie zmartwienia projektu rozpłynęły się niczym płatki śniegu na rozpalonym gorączką czole. Kiedy znalazł się sam w sali polowania na żubry, zaskoczony usłyszał swój głos, zniekształcony przez maseczkę chirurgiczną, powtarzający cicho: — Jestem w domu. To jest mój dom. Przed przerwą na lunch skonsultował się z Desnoyersem w sprawie aktywności nietoperzy. — One nie lubią ludzi — rzekł drobny biolog, jakby doskonale je rozumiał. — To mieszana populacja, złożona głównie z karlików. Kolonia jest dość duża, ale bez przesady. Nie mam wątpliwości, że wyniesie się stąd z własnej woli i osiądzie gdzie indziej. — Im szybciej, tym lepiej — odrzekł Luc, a gdy w odpowiedzi zobaczył kamienną twarz speca od nietoperzy, spytał szybko: — A co myślisz o malowidłach? — Nawet nie zdążyłem im się przyjrzeć — odpowiedział Desnoyers. *** Wczesnym popołudniem na skalnej półce zebrała się zniecierpliwiona druga zmiana. Luc poprowadził na wycieczkę w głąb jaskini pozostałych badaczy wraz z dziennikarzem z „Le Monde”. Zachowywał się jak artysta na otwarciu własnej galerii. Każdy jęk zachwytu, każde westchnienie i każdy gwizd podziwu wzbudzały u niego dreszcz rozkoszy. — Zgadza się, to niesamowite… Tak, wiedziałem, że będziecie zachwyceni — powtarzał w kółko. Zvi Alon zrównał się z nim w przejściu z Sali Polowania na Żubry do korytarza nazwanego roboczo Galerią Niedźwiedzi, gdzie wzrok przykuwały trzy olbrzymie niedźwiedzie brunatne z rozwartymi pyskami i rozdętymi nozdrzami, namalowane jeden nad drugim. — Posłuchaj, Luc — odezwał się podekscytowany — nie mogę przyjąć twojego twierdzenia, że to malowidła kultury oryniackiej. Po prostu nie mogą pochodzić z tak odległej przeszłości! Cieniowanie wielobarwne jest zbyt zaawansowane.

— Niczego nie twierdzę, Zvi. Przekazałem wam tylko wnioski, które wysnułem po znalezieniu kamiennego narzędzia. Znaczna część malowideł została zrobiona węglem drzewnym, prawda? Wystarczy więc dokonać jak najszybciej datowania izotopowego, wtedy nie będziemy musieli spekulować na temat wieku rysunków. Poznamy go. — Mnie takie wyniki nie są potrzebne — odrzekł szorstko Alon. — Pochodzą z tego samego okresu, a może nawet są nieco młodsze niż malowidła z Lascaux. To zbyt zaawansowana technika. Ale i tak mi się podobają. To wspaniała jaskinia. Luc podczas wycieczki nie odzywał się do Sary. Dopiero gdy znaleźli się na końcu, w słabo wychwalanej dotąd sali dziewiątej, odesłał resztę grupy do swoich zajęć, lecz ją poprosił, aby została. W kombinezonach wszyscy wyglądali bezosobowo, ale na niej strój rozmiaru XS prezentował się idealnie. Wyglądała w nim elegancko, modnie i stylowo. — Jak się masz? — zagadnął. — Dobrze. — I ona miała wzrok rozpłomieniony po tym, co zobaczyła. — Naprawdę dobrze. — Specjalnie dla ciebie przygotowałem wycieczkę. Jesteś gotowa, żeby na czworakach przeczołgać się do dziesiątej sali? — Mogłabym się czołgać nawet kilometr, ale odpowiem tak: jestem gotowa. Jest tam dużo nietoperzy? — Nie. Chyba nie za bardzo lubią tę ostatnią salę. O przyczyny będę musiał zapytać naszego przyjaciela Desnoyersa. Sara zerknęła nerwowo na liczną kolonię wiszącą pod stropem nad nimi. — W porządku, więc którędy mam się czołgać? Podgumowane maty Morana ułatwiły im przejście na czworakach. Luc ruszył przodem, myśląc z rozbawieniem, że Sara musi podążać tuż za jego tyłkiem. W końcu dotarli do dziesiątej sali i mogli wstać. Nie ulegało wątpliwości, że Sara jest pod ogromnym wrażeniem tego przejawu ludzkiej kreatywności na ścianach łukowato sklepionej sali. Ze wszystkich stron otaczały ich odciski dłoni, były jak gwiazdy w bezksiężycową noc. — Widziałam twoje zdjęcia, Luc, ale to przekracza ludzkie wyobrażenie. — A to dopiero wstęp. Chodź dalej. W ostatniej sali stała tylko jedna lampa na trójnogu, która roztaczała mętny halogenowy blask. Dostrzegł, że Sara się zachwiała i odruchowo chwycił ją w pasie. Odsunęła się od niego, mamrocząc z rozdrażnieniem: — Nic mi nie jest! — Po czym szybko się wyprostowała. Zaczęła powoli obchodzić salę. Lucowi skojarzyła się z primabaleriną nad lustrzanym wieczkiem pozytywki, którą przed laty miała jego matka, a która kręciła piruety przy dźwiękach orientalnej melodyjki. Wreszcie powiedziała: — Tak tu zielono.

— Pomijając to, że mamy do czynienia z pierwszym odwzorowaniem roślinności z paleolitu, jest to równocześnie pierwsze znane zastosowanie zielonego pigmentu w tamtej epoce. Prawdopodobnie to malachit, ale będziemy musieli to sprawdzić. Plamy brązowe i czerwone to na pewno tlenki żelaza. — Te trawy — westchnęła z zachwytem. — Są tym, czego moglibyśmy się spodziewać na suchych stepach w ciepłych porach okresu oryniackiego. I spójrz na tego fantastycznego człowieka z ptasią głową, stojącego w trawie jak gigantyczny strach na wróble. — To mój nowy serdeczny przyjaciel — odparł sucho Luc. — A co powiesz o innych roślinach? — No cóż, zauważyłam bardzo ciekawą rzecz. Otóż ilustracje w manuskrypcie są bardziej realistyczne niż te malowidła, niemniej łatwo wyróżnić ich dwa rodzaje. — Przeszła pod prawą ścianę. — W tej części jest krzak z czerwonymi jagodami. Liście zostały namalowane mało dokładnie, impresjonistycznie. Spójrz choćby tutaj. Albo tutaj. Ale ten sam krzew w manuskrypcie ma wyraźne liście pięcioklapowe, ułożone skrętolegle. Moim zdaniem to Ribes rubrum, krzak czerwonej porzeczki. Rośnie w całej Europie Zachodniej. — Przeszła pod lewą ścianę. — A tu mamy pnącze. I w tym przypadku w manuskrypcie rysunek jest bardziej szczegółowy. Długie pędy i wydłużone, strzałkowate liście każą przypuszczać, że to Convolvulus arvensis, chociaż tego nie byłabym całkiem pewna. Europejski powój polny. Jeden z najtrudniejszych do wyplenienia chwastów, ale latem ma piękne, drobne, różowe i białe kwiaty. Tyle że tu, jak widać, nie ma kwiatów. — A więc trawa, chwasty i czerwone porzeczki. Tak brzmi twój werdykt? — To nie jest werdykt — zaprotestowała — tylko pierwsze wrażenie. Kiedy będę mogła przystąpić do analizy pyłków? — Jutro z samego rana. A więc cieszysz się, że tu przyjechałaś? — Pod względem zawodowym tak. — Tylko zawodowym? — Jezu, Luc. Tak, tylko zawodowym. Odwrócił się niezręcznie i wskazał przejście do Sali Dłoni. — Idź przodem. Oświetlę ci drogę. *** Świąteczny nastrój wisiał w powietrzu niczym swąd prochu po fajerwerkach. Było dość chłodno, lecz skoro nie zapowiadano deszczu, ludzie wychodzili jeść na świeże powietrze, rozsiadali się na składanych turystycznych krzesełkach albo skrzynkach po winie. Luc spędził kilka ostatnich minut z dziennikarzem Girotem, zanim ten wyruszył w drogę powrotną do Paryża. Przed pożegnaniem wymienili się wizytówkami, a Luc jeszcze raz przypomniał o obietnicy, że materiał nie zostanie opublikowany, dopóki nie uzyska jego aprobaty.

— Proszę się nie martwić — powiedział Girot. — Umowa to umowa. Znakomicie pan to zorganizował, profesorze. Może mi pan zaufać. Potem odnalazł go Alon i postawił swoje krzesło obok jego krzesła. Zrezygnował z serwowanych przez kucharza kotletów jagnięcych w rozmarynie z pieczonymi ziemniakami i poprosił o chleb z masłem i owoce. Luc spojrzał na jego talerz i rzekł: — Przykro mi, Zvi, jeżeli nasze potrawy nie odpowiadają twoim potrzebom żywieniowym. — Nie jestem zakładnikiem koszerności — odparł Izraelczyk. — Po prostu nie lubię kuchni francuskiej. Luc uśmiechnął się na tę szczerość. — Więc co myślisz o jaskini? — Cóż, myślę, że odkryłeś jedno z najbardziej niezwykłych miejsc z czasów prehistorycznych. Nie starczy ludzkiego życia, żeby przeanalizować wszystkie rysunki. Możemy tylko żałować, że żyjemy tak krótko. Wiesz, Luc, nie jestem zbyt wrażliwym człowiekiem, ale w tej jaskini się wzruszyłem. Jestem pełen podziwu, niezależnie od wieku malowideł. Lascaux nazwano paleolityczną Kaplicą Sykstyńską, ale Ruac jest lepsza. Tutejsi artyści byli mistrzami. Kolory są żywsze, co świadczy o wspaniałym doborze pigmentów. A zwierzęta wyglądają bardziej naturalnie niż w Lascaux, Altamirze, Font de Gaume czy Jaskini Chauveta. Do tego mamy zaawansowane użycie perspektywy. Musieli być jak Leonardo da Vinci i Michał Anioł swoich czasów. — Odbieram to dokładnie tak samo. Chyba rozumiesz, Zvi, że mamy wyjątkową szansę właściwego przebadania jaskini i może dokonania przełomu w sprawie, o której tak sugestywnie pisałeś: dlaczego malowali? — Wiesz, że w tej kwestii mam określone stanowisko. — Dlatego cię wybrałem. — Dokonałeś właściwego wyboru — odrzekł Zvi bez cienia skrępowania. — Na pewno wiesz, że nie zgadzam się z Lewisem-Williamsem i Clottesem oraz ich teorią prehistorycznego szamanizmu. — Obaj złożyli mi wyrazy współczucia — odparł Luc. — Ale ciebie bardzo szanują. — Zawsze uważałem, że kładą za duży nacisk na obserwacje współczesnego szamanizmu w Afryce i Nowym Świecie. Cała ta historia ze ścianą jaskini jako membraną między światem realnym a światem duchów i szamanem jako paleolitycznym Timothym Learym pod wpływem halucynogenów, z bukłakiem pełnym pigmentów, jest dla mnie trudna do przełknięcia. Owszem, ludzie z Ruac czy Lascaux byli przedstawicielami Homo sapiens, tak samo jak my, ale ich społeczeństwa przechodziły nieustanną transformację, nie były statyczne jak kultury epoki kamiennej. Dlatego nie mogę się zgodzić na ekstrapolację ze współczesnej etnografii. Być może nie istniały znaczące neurologiczne różnice pomiędzy naszymi

mózgami, ale, na Boga, różnice kulturowe są dla nas po prostu nie do ogarnięcia. Tak więc znasz moje stanowisko, Luc. Należę do starej szkoły, zaliczam się do spadkobierców Annette Laming-Emperaire i Leroi-Gourhana. Twierdzę, że analiza archeologiczna powinna mówić sama za siebie. Weź jedynie pod uwagę gatunki namalowanych zwierząt, ich zestawienie, wzajemne powiązania. Następnie skojarz z nimi znane opowieści mitologiczne, uwzględnij hierarchię plemienną i spróbuj wyłowić z tego jakiś sens. Pomyśl tylko, że w okresie co najmniej dwudziestu pięciu tysięcy lat, a więc w olbrzymim przedziale czasu, wykorzystywano zasadniczo ten sam zestaw motywów zwierzęcych: konie, żubry, jelenie, byki, czasami jeszcze dzikie koty i niedźwiedzie. Nie malowali reniferów, którymi się żywili, ani ptaków czy ryb, nie licząc sporadycznych rysunków. Nie uwieczniali też drzew ani roślin, a przynajmniej nie wiedzieliśmy o tym do dzisiaj. Nie utrwalali czegoś, co im akurat przyszło do głowy. Istniały konkretne powody, dla których tworzyli te malowidła. Ale… Urwał, zdjął okulary i zaczął przecierać załzawione oczy. — Tak? — zachęcił go. — Ale Ruac mnie niepokoi. — W jakim sensie? — Stałem się bardziej statystykiem niż archeologiem. Siedzę po szyję w modelach komputerowych i algorytmach. Mogę powiedzieć więcej na temat korelacji między usytuowaniem jaskini i liczbą koni ukazanych z lewego boku niż ktokolwiek inny na ziemi. Ale dzisiaj! Dzisiaj znów poczułem się archeologiem, co nie jest takie złe, ale zarazem poczułem się jak ktoś, kto nic nie wie, i to właśnie jest niepokojące. Luc pokiwał głową, po czym powiedział: — Mamy tu mnóstwo niezwykłego materiału. Na pewno nie tylko ty będziesz musiał dokonać rewizji swoich poglądów. Każdego z nas to czeka. Już choćby tylko z powodu Sali Roślin. A jeśli są to malowidła kultury oryniackiej, z czym, jak się orientuję, nie chcesz się pogodzić, to co? — To prawda, że rośliny są czymś zupełnie nowym. Ale to nie wszystko. Do mnie to miejsce przemawia jako całość. A szczególnie człowiek z ptasią głową. I ten obok żubra, i ten wśród traw. Przyglądałem im się, a w moich myślach wciąż pojawiało się to cholerne, przeklęte słowo: szaman. — Poklepał Luca po kolanie. — Lecz jeśli zdradzisz Lewisowi-Williamsowi, że to powiedziałem, to cię zabiję! — Będę milczał jak grób. Podbiegł do nich Pierre i zapytał: — Masz parę minut, Luc? Alonowi trzasnęło w kolanach, gdy wstawał. Stanął na palcach, żeby się wyprostować, wsparty na ramieniu Luca, po czym schylił się i zapytał szeptem: — Pozwoliłbyś mi jeszcze dzisiaj wrócić do jaskini, choćby na kilka minut? Chciałbym doświadczyć tego w samotności, tylko z jedną małą latarką, tak jak oni.

— Przykro mi, ale powinniśmy trzymać się protokołu, Zvi. Alon smutno pokiwał głową i odszedł. Luc odwrócił się do Pierre’a. — O co chodzi? — Zjawiło się parę osób z Ruac, chcieliby z tobą pomówić. — Przyszli z widłami? — Nie, przynieśli ciasto. *** Widział ich wcześniej. To była ta para z kawiarni w Ruac. — Nazywam się Odile Bonnet — powiedziała kobieta — a to mój brat, Jacques. — Najwyraźniej spostrzegła po błysku w jego oczach, że rozpoznał nazwisko, bo dodała szybko: — Tak, burmistrz jest naszym ojcem. Zdaje się, że wcześniej niezbyt uprzejmie pana potraktował, więc przynieśliśmy ciasto. Luc podziękował i zaprosił ich do swojej przyczepy na kieliszek brandy. Odile miała wspaniały uśmiech i zmysłowy wygląd nieco podstarzałej gwiazdy filmowej złotej ery kina. I choć nie była w jego typie, bo zachowywała się trochę nazbyt swobodnie i rysy miała nieco wieśniackie, pomyślał, że powinna się spodobać Hugonowi. Mimo chłodu odsłaniała długie zgrabne nogi. Jej brat o kamiennej twarzy prostaka był wyraźnie skrępowany wizytą w obozie. Nie odzywał się, tylko zerkał podejrzliwie na boki, co świadczyło o tym, że nie przyszedł tu z własnej woli. Ona sączyła brandy drobnymi łyczkami, a Jacques pił dużymi haustami, jakby to było piwo. — Mój ojciec jest staroświeckim człowiekiem — wyjaśniła. — Lubi ciszę i spokój, jak za dawnych lat. Nie znosi turystów i włóczykijów, w szczególności Niemców i Amerykanów. Jest zdania, że jaskinie z malowidłami, zwłaszcza Lascaux, zmieniły charakter regionu, zaczął się ruch, powstały sklepy z pocztówkami i Tshirtami. Wie pan, co mam na myśli. — Oczywiście — odrzekł Luc. — Rozumiem jego stanowisko. — Wyraża poglądy większości mieszkańców wsi i dlatego jest burmistrzem, odkąd sięgam pamięcią. Ale ja… mój brat i ja, jesteśmy bardziej otwarci, a nawet podekscytowani waszym odkryciem. Nowa jaskinia! I to tuż pod naszym nosem! Musieliśmy przechodzić obok niej setki razy. — Mogę zorganizować wycieczkę — odrzekł Luc z entuzjazmem. — Nawet nie wiecie, jak bardzo zależy mi na poparciu całej wsi. Owszem, to skarb narodowy, ale przede wszystkim to wasz skarb. Sądzę, że zaangażowanie mieszkańców od samego początku pomoże ukształtować przyszłość jaskini Ruac jako instytucji publicznej. — Z przyjemnością ją obejrzymy, prawda, Jacques? — Mężczyzna odruchowo skinął głową. — Chcielibyśmy też zgłosić się na ochotnika. Możemy służyć wszelką pomocą, Jacques mógłby kopać albo nosić ciężary, jest silny jak wół. Ja mogę

prowadzić dokumentację, potrafię nieźle rysować. Mogę również gotować. Cokolwiek będzie potrzeba. Rozległo się donośne pukanie, drzwi przyczepy otworzyły się gwałtownie i pojawił się w nich Hugo z wielką butlą szampana i czerwonym szalem na szyi. — Cześć! — Kiedy zobaczył, że Luc ma gości, dodał szybko: — Och, przepraszam! Mogę przyjść później? — Nie, wchodź! Witaj! Pamiętasz tę miłą parę z kawiarni w Ruac? Oto ona. Hugo wszedł po schodkach i od razu zwrócił uwagę na kobietę, a gdy dowiedział się, że towarzyszący jej mężczyzna to brat, zaczął żartować, że przyniósł szampana specjalnie dla niej. Rozmawiali jeszcze przez chwilę, w końcu Odile wyprostowała się i oznajmiła, że muszą iść. — Odpowiedź brzmi tak — powiedział do niej Luc. — Z przyjemnością przyjmę waszą pomoc w obozie. Badania w jaskini podlegają ograniczeniom, ale w obozie jest sporo pracy. Przychodźcie, kiedy chcecie. Pierre, człowiek, który was wprowadził, będzie przydzielał zadania. Tym razem przy pożegnaniu Odile zaszczyciła Hugona serdecznym uśmiechem. Luc odniósł wrażenie, że słyszy wyraźne buczenie, jakie czasami dobiega od linii wysokiego napięcia. — Gdybym wiedział, że tu będzie, przyjechałbym wczoraj — rzekł Hugo, rozglądając się po ciasnej przyczepie. — To w takiej norze mieszka słynny Luc Simard, współodkrywca jaskini Ruac? Wersal to to nie jest. Gdzie mam spać? Luc wskazał wolne łóżko na drugim końcu przyczepy, na którym leżała sterta świeżo wypranych ubrań. — Tam. Napij się brandy i nie waż się narzekać. *** Zvi Alon dopadł Jeremy’ego w kuchni, gdy student parzył sobie herbatę. — Luc pozwolił mi na chwilę wejść samemu do jaskini — powiedział łysy starszy mężczyzna. — Mogę prosić o klucz? Pod Jeremym, w którym reputacja bezwzględnego Izraelczyka budziła lęk, ugięły się kościste kolana. — Oczywiście, profesorze. Życzy pan sobie, żebym otworzył kratę? Schodzenie samemu po ciemku jest dosyć ryzykowne. Alon wyciągnął rękę. — Poradzę sobie. Kiedy byłem w twoim wieku, dowodziłem czołgiem na Synaju. *** Luc zaczął od zapoznania przyjaciela z wydarzeniami pierwszego dnia pracy, ale już po chwili zwrócił uwagę, że Hugo się wierci. — O co chodzi?

— Jak to możliwe, że nawet nie zapytałeś o manuskrypt? — spytał Hugo. — Masz coś nowego? — Nie podejrzewam, abyś kiedykolwiek słyszał o szyfrze Cezara. Luc pokręcił głową. — Cóż, to żałośnie prosty szyfr wymyślony przez Juliusza Cezara do kodowania tajnych wiadomości. Można go stosować tylko wobec niepiśmiennych wrogów, gdyż jest bardzo łatwy do złamania. Wystarczy przesunięcie znaków alfabetu powiedzmy o trzy pozycje w jedną lub drugą stronę. Ale skoro większość wrogów Rzymian nie potrafiła odczytać nawet pisma łacińskiego, szyfr spełniał swoje zadanie. Przez stulecia różni łamacze i twórcy szyfrów opracowali znacznie skuteczniejsze metody kodowania tekstu. Luc aż poczerwieniał z irytacji. — Dobrze, już dobrze. Otóż według mojego znajomego z Brukseli, jednego z geniuszy zmagających się z manuskryptem Wojnicza, książka została spisana tak zwanym szyfrem Vigenère’a, co samo w sobie jest dość niezwykłe, gdyż w powszechnym mniemaniu powstał on dopiero w szesnastym wieku — ciągnął Hugo. — Wygląda na to, że nasz Barthomieu lub jego kolega wyprzedzali swoje czasy o kilkaset lat. Nie będę cię zanudzał szczegółami, ale to tylko trochę bardziej skomplikowany wariant szyfru Cezara z dodatkowym zastosowaniem słów kluczowych niezbędnych do jego odczytania. — Jeśli zaraz nie przejdziesz do sedna, zabiję cię gołymi rękami! — wycedził Luc. — Dziś rano, przed wyjazdem z Paryża, usłyszałem od mojego belgijskiego zapaleńca, że jest bliski rozszyfrowania kilku pierwszych stron. Według niego manuskrypt jest podzielony na co najmniej trzy części, a do każdej potrzebne jest inne słowo klucz. Przetwarzał jeszcze matryce liczbowe, czy jak to nazywają maniacy komputerowi, i obiecał, że prześle mi e-mailem ostateczny efekt swojej pracy. Więc czy mógłbym gdzieś sprawdzić pocztę? Luc złapał go za poły marynarki. — W biurze. Chodźmy. Gdy zbliżyli się do ogniska, Luc wskazał siedzącą przy nim kobietę i powiedział: — Jeśli chcesz wiedzieć, to właśnie jest Sara. Natychmiast tego pożałował, bo Hugo ruszył sprintem w tamtą stronę, przywitał się i przedstawił jako jeden z najstarszych przyjaciół Luca oraz, rzecz jasna, współodkrywca jaskini. — Słyszałam o tobie — odparła radośnie. — Aż trudno mi uwierzyć, że nie poznaliśmy się wcześniej, kiedy… no, wiesz, Luc i ja… — Ja też o tobie słyszałem! — wypalił Hugo. — Taka piękna, taka inteligentna. Luc, chodź tutaj! Podszedł do nich, kręcąc głową w oczekiwaniu tego, co musi nadejść.

— Postaraj się nie sprawiać kłopotów, Hugo. — Kłopotów? Ja? Chodzi o to, że… No cóż, Saro, będę brutalnie szczery. Spotkałem dziś pewną damę i chciałbym się z nią umówić, podejrzewam jednak, że podwójna randka byłaby dla niej niezwykłym wyzwaniem. Więc co powiesz na to, żebyś razem z Lukiem dołączyła do nas kiedyś w tygodniu? Przyjechałem tylko na kilka dni. — Chryste, Hugo… — jęknął Luc. — Z przyjemnością — powiedziała Sara, zaskakując Luca, co Hugo przyjął z szerokim uśmiechem. — Zatem sprawa załatwiona. Muszę się jeszcze tylko umówić z tą damą i gotowe. Luc ci powie, co myślę o tutejszych warunkach. To powinno ułatwić nam rozmowę. *** Luc zapalił światło w biurze. Podłoga baraku wibrowała w rytm pracy agregatu. Zalogował się do sieci i pozwolił, by Hugo otworzył swoje konto poczty elektronicznej. Ten po chwili z dumą wypiął pierś i ogłosił, że ma dwadzieścia nowych wiadomości, większość od różnych przyjaciółek, ale zauważył również tę najważniejszą i wykrzyknął: — Proszę, jest też wiadomość od naszego łamacza szyfrów! — Otworzył ją. — Fantastycznie! Pisze, że ma gotowych aż sześć stron. Tajnym słowem kluczem do pierwszej sekcji okazało się NIVARD, cokolwiek to znaczy. Wysyła odczytane fragmenty w załączniku i dodaje, że wkrótce przystąpi do łamania szyfru w drugiej części manuskryptu. — Co jest w gotowej części? — chciał wiedzieć Luc. — Poczekaj, muszę otworzyć ten tekst. On go pewnie nawet nie przeczytał. Interesuje go wyłącznie łamanie szyfrów, a nie tłumaczenie tekstów! Poza tym pisze, że to po łacinie, która dla niego sama w sobie jest jak szyfr, tyle że nudny. Hugo przebiegł wzrokiem tekst, żeby wczuć się w język. Popatrzył jeszcze na Luca zerkającego mu ponad ramieniem i zaczął powoli tłumaczyć a vista. Wkrótce jednak porzucił beznamiętny ton tłumacza. Język manuskryptu był zbyt wzniosły, więc Hugo zaczął naśladować ton starego mnicha. Niewątpliwie czeka mnie straszliwa i bolesna śmierć. W przeciwieństwie do męczennika umierającego za swoją wiarę i pobożność, ja umrę za wiedzę, którą posiadłem. Spłynęła krwią, a będzie jej jeszcze więcej. Strata przyjaciela to ciężkie przeżycie. Stracić brata jest o wiele gorzej. Lecz gdy traci się brata, który był zarazem przyjacielem przez prawie dwieście lat, trudno to znieść. Pogrzebałem Twoje kości, drogi Nivardzie. Kto pogrzebie moje? Daleko mi do świętości, Panie, jestem tylko marną duszą, która zbyt gorąco pokochała swoją wiedzę. Lecz czy wyparła ona z mego serca miłość do Ciebie? Modlę się, by tak nie było, lecz tylko Ty zdołasz to osądzić, Boże. Za swoje grzechy zapłacę krwią. Nie mogę się wyspowiadać przed

moim opatem, bo on nie żyje. Dopóki nie przyjdą po mnie, będę spisywał moją spowiedź. Ukryję jej treść pod szyfrem przygotowanym przez uczonego brata Jeana, przyjazną duszę, za którą bardzo tęsknię. Wiedza zawarta w tej spowiedzi nie jest przeznaczona dla każdego człowieka i gdy odejdę, zniknie wraz ze mną. Jeśli jeszcze kiedykolwiek zostanie odkryta, to wyłącznie dlatego, że Chrystus uznał za stosowne objawić ją z powodów znanych tylko Jemu. Jestem jedynie skrybą i oprawiam księgi. Jeśli Pan da mi czas na skończenie tej, oprawię ją i zadedykuję świętemu Bernardowi. A gdyby miała zostać spalona, niech i tak będzie. Gdyby trzeba ją porwać na strzępy, niech i tak będzie. Lecz jeśli zostanie wydobyta z kryjówki przez innego człowieka, któremu uda się odczytać jej treść, przekazuję mu tylko, oby Bóg miał w swojej opiece jego duszę, bo cena, jaką przyjdzie mu zapłacić, będzie olbrzymia. Hugo przestał wpatrywać się w tekst i oblizał nerwowo wargi. — To koniec czy jest coś jeszcze? — zapytał Luc. — Jest jeszcze dalej — odparł szeptem. — To na co czekasz? Czytaj, na Boga. *** Alon prowadził wypożyczony samochód tak samo, jak robił wszystko inne w życiu: agresywnie. Przyspieszał gwałtownie, hamował ostro i nawet na krótkim odcinku między obozem a urwiskiem za szybko brał zakręty. Na szczycie klifu przygotowano wysypany żwirem parking i gdy na niego wjechał, zahamował z takim impetem, że spod kół trysnęły fontanny kamyków. Rozmyte chmury zamazywały krawędzie księżyca w pierwszej kwadrze, a nocne niebo było pocięte czarnymi smugami, przypominającymi grube żyły na wierzchu ludzkiej dłoni. Budka strażnika, która stała tu przed zamocowaniem żelaznej kraty z furtką, zniknęła dawno temu. Teraz obrazy z kamer przemysłowych i dane telemetryczne z wejścia jaskini oraz poszczególnych sal napływały bezpośrednio do obozowego biura. Zamknął samochód i zapiął pikowaną kurtkę pod samą szyję. Nad doliną rzeki wędrowały masy chłodnego powietrza. Sięgnął do kieszeni i zacisnął palce na kluczu, dużym i ciężkim, przypominającym jakieś prymitywne średniowieczne narzędzie. Wolałby mrugający blask lampy naftowej, ale musiał się zadowolić małą turystyczną latarką. Skierował snop światła na ścieżkę i ruszył w stronę drabinki prowadzącej poza krawędź urwiska. Zamierzał spędzić w jaskini pół godziny w samotności, przechodząc z sali do sali przy minimalnym oświetleniu. Chciał z samego rana przeprosić Luca za tę samowolę, zasłaniając się chwilową utratą zdrowego rozsądku, ale musiał to zrobić. Wiedział, że Luc oficjalnie potępi jego uczynek, nie wątpił jednak, że obejdzie się bez poważniejszych konsekwencji. Jaskinia go wzywała. Musi przeprowadzić z nią prywatną rozmowę. Później opisze tę nocną eskapadę. Bo tylko w ten sposób wyrobi

sobie pogląd, może nawet zrewiduje swoje przekonania. — Do diabła z szamanami — szepnął. — Czyżbym się pomylił? Gdy zbliżył się do szczytu drabiny, zwolnił kroku. Droga po schodkach na dół była dość długa i wyczerpująca, a on nie mógł już się mierzyć z kozicami. Nagle usłyszał czyjeś szybkie kroki. Ktoś biegł! Przystanął i odwrócił się, ale nie zdążył popatrzeć za siebie. Nie dostrzegł drąga, który trafił go w głowę, nie poczuł, że jest ciągnięty do krawędzi urwiska, a w ostatniej chwili, tuż przed upadkiem, nie usłyszał intensywnego łopotu skrzydeł dwóch czarnych kań, ogłuszony trzaskiem, z jakim jego ciało przedzierało się przez korony dębów.

12 Opactwo Clairvaux, Francja, rok 1118 W kryształowo czystym powietrzu zimowego poranka rozległe lasy otaczające nowy klasztor stały w ciszy. Na polach panował spokój, równa linia horyzontu była dobrze widoczna. W zimnej celi wyposażonej tylko w słomiany materac, kubeł na odchody i pokrytą lodem miskę młody opat zrzucił szorstki koc, bo mimo chłodu wydawało mu się, że jego ciało płonie. Skórę miał oślizłą, jakby świeżo polaną wodą. Suchy kaszel, który dręczył go przez całą noc, wreszcie ustał, on jednak wiedział, że lada chwila wróci, by nadal nękać jego ciało i dudnić w głowie. Starał się oddychać przez nos, aby zapobiec atakowi. Kiedy Bernard zachorował, jako uprzywilejowany młodzik powinien dostać się pod opiekę szlachcianki, ciotki lub dalszej kuzynki. Ale wcześniej wydalił z zakonu wszystkie kobiety, zmuszony był więc polegać na niezbyt troskliwej opiece mężczyzn. Kierował więc gorączkowe lamenty do swej ukochanej matki, zmarłej przed laty. Do dziś pocieszał się niewyraźnym wspomnieniem z dzieciństwa, kiedy to leżał w łóżku z bolącym gardłem, a ukojenie niosły śpiewana przez nią piosenka, napój z miodu oraz widok jej pięknej twarzy. Ale teraz był dorosłym człowiekiem, dwudziestoośmioletnim zwierzchnikiem klasztoru w Clairvaux. Nie było już matki ani czyjejś innej delikatnej dłoni. Musiał znosić swoją chorobę ze stoickim spokojem i ufać w łaskę Chrystusa. Gdyby jego matka dożyła starości, powinna być teraz dumna, że jej pobożny plan przyniósł rezultaty. W połogu poświęciła Bogu wszystkie swoje dzieci, czyli sześciu synów i jedną córkę, i wychowywała je w duchu chrześcijańskim. Jednak zanim Bernard ukończył naukę, matka zmarła. Nauczyciele zdążyli rozpoznać w nim szczególny talent — był młodym człowiekiem, który poza szlachetnym urodzeniem i intelektem odznaczał się ciepłym usposobieniem, bystrym dowcipem i urokiem, którym człowiek rzadko bywa obdarzony. Mimo krótkiego flirtu ze świeckimi pokusami literatury i poezji, nigdy nie było wątpliwości, że Bernard zostanie orędownikiem Boga. Oczywiście gdyby poszedł po linii najmniejszego oporu, udałby się do pobliskiego opactwa benedyktynów w Fontaines, ale on zdecydowanie odrzucał takie rozwiązania. Jeśli chodzi o filozofię, stał w jednym szeregu z nowymi ludźmi Kościoła, Robertem z Molesme i Alberykiem z Cîteaux, cystersami, którzy uważali, że nauki świętego Benedykta z Nursji zostały wypaczone przez skorumpowanych opatów i podległych im duchownych. Cystersi byli zdecydowani zerwać z rozpasaniem ciała i ducha, które dotknęło też benedyktynów. Rezygnowali z miękkich lnianych koszul, pumpów, futer, prześcieradeł i pościeli. Ich opactw i klasztorów nie

zdobiły wymyślne gargulce i chimery. Żywili się suchym chlebem, bez omasty i miodu. Nie zamierzali pobierać opłat pogrzebowych, nie narzucali dziesięciny, chcieli budować swoje społeczności z dala od miast, miasteczek i wsi i stronić od kobiet, żeby uniknąć doczesnych pokus. Odrywali się od żarliwych modlitw i rozmyślań, tylko by pracować fizycznie na swoje utrzymanie. Wciąż mając na uwadze spartańskie ideały zakonu, młody Bernard modlił się któregoś dnia w małej bocznej kaplicy, prosił Boga o przewodnictwo, a kiedy wstał, uzyskał odpowiedź. Porażony jej klarownością, namówił swoich braci, Barthomieu i André, stryja Gaudry’ego, a wkrótce trzydziestu jeden burgundzkich szlachciców, by wyruszyli z nim do Cîteaux, porzucili królestwo Francji na rzecz Świętego Cesarstwa Rzymskiego i zdecydowali się na zupełnie nowe życie. Pozostali bracia, Gérard i Guy, służyli wówczas w najemnym wojsku, lecz po jakimś czasie mieli do niego dołączyć. Tylko najmłodszy, Nivard, trzymał się z boku. — Żegnaj, Nivardzie! — zawołał Bernard do ukochanego brata w dniu wyjazdu całej kompanii. — Zachowasz wszystkie ziemie i posiadłości dla siebie. — Zatem odbierasz mi całe niebo, a zostawiasz tylko ziemię! — odrzekł chłopak, płacząc. — To niesprawiedliwy podział! Te słowa bardzo poruszyły Bernarda i miały leżeć mu na żołądku aż do dnia, kiedy on i Nivard połączyli się na zawsze. W 1112 roku opactwo Cîteaux było drewnianą budowlą. Zostało założone piętnaście lat wcześniej, a jego opat, Stephen Harding, Anglik, od pewnego czasu nie przyjmował nowicjuszy. Niezmierną radość sprawiło mu przybycie tak licznej grupy ludzi i witał ich z otwartymi ramionami. Tej pierwszej mroźnej nocy w świeckim dormitorium Bernard nie mógł zasnąć, choć zatłoczoną salę wypełniało donośne chrapanie zmęczonych mężczyzn. W nadchodzących dniach i tygodniach jego radość była tym większa, im poważniejsze czekały go wyzwania, a w przyszłości miał powtarzać wszystkim nowicjuszom: — Jeśli czujecie potrzebę zamieszkania w tym domu, zostawcie swoje ciała za bramą, bo tutaj wstęp mają tylko wasze dusze. Odznaczał się tak wyjątkowymi zdolnościami i pracował z taką energia, że w ciągu dwóch lat Stephen uznał, iż Bernard jest bardziej niż gotowy do powołania nowego zakonu. Mianował go opatem i wysłał razem z braćmi, André i Gérardem, oraz dwunastoma innymi ludźmi do diecezji Langres w Szampanii. Na rozległej polanie zbudowali prosty dom i rozpoczęli życie w niezwykle trudnych warunkach, nawet jak na ich zakonne standardy. Ziemia była jałowa, musieli zatem piec chleb z najgorszych odmian jęczmienia, a w pierwszym roku zadowalali się dzikimi ziołami i gotowanymi liśćmi bukowymi. Przetrwali jednak i zbudowali swój klasztor, który nazwali Clairvaux. Z powodu charyzmy Bernarda do Clairvaux przybywali uczniowie i zanim się rozchorował, w klasztorze mieszkało już ponad stu mnichów. Tęsknił za poczuciem

wspólnoty, którą czuł w noce spędzone z rówieśnikami w dormitorium pod gołym niebem, ale w zaistniałych okolicznościach zgodził się na przeniesienie do małej celi opata sąsiadującej z kościołem. Jego ciągnące się od miesiąca napady kaszlu wybijałyby mnichów ze snu. Gérard był najwytrzymalszym z sześciu braci. Nie licząc głębokiej rany uda z czasów służby żołnierskiej, nie chorował w życiu nawet przez jeden dzień. Zawsze ubolewał nad wątłą posturą brata i starał się go wzmacniać rozmaitymi zupami i naparami, ale Bernard go nie słuchał i wciąż przypominał worek luźnych kości. Wydawał się za słaby nawet na to, żeby poprowadzić modlitwę, pewnie dlatego przekazał władzę zwierzchnikowi, prosząc jedynie o możliwość uczestniczenia w nabożeństwach oraz śledzenia dziennego rytmu obrządków. Pewnego dnia Gérard zdecydował się wyruszyć w podróż, aby powiadomić wpływowego duchownego, Williama z Champeaux, biskupa Châlons-en-Champagne, o stanie zdrowia Bernarda. William zapewnił, że szanuje Bernarda i widział w nim przyszłego przywódcę Kościoła. Dowiedziawszy się, w jakim jest stanie, nakazał, by młody opat zrezygnował z wszelkich obowiązków duszpasterskich do czasu, aż jego ciało zostanie uleczone. Bernard wyruszył więc konnym wozem na południe, do bardziej dostatniego i wygodniejszego zakonu, gdzie kilka lat wcześniej został wysłany jego młodszy brat, Barthomieu. I tak oto Bernard z Clairvaux zamieszkał w Ruac. Była to wówczas benedyktyńska społeczność, niechętnie dzieląca się nadwyżkami, przeciwko czemu Bernard protestował. Nie okazała się jeszcze gotowa, by podlegać zakonowi cystersów. Nie przyjmowano już nowych zakonnic, mimo to opat, życzliwy staruszek, nie miał serca, aby wyrzucić te starsze. Nie zamierzał też likwidować ani piwnicy z winem, ani browaru, bądź też opróżniać bogato zaopatrzonej spiżarni i spichrza. Barthomieu wraz z kilkoma innymi nowymi mnichami został wysłany do Ruac jako zwiastun reformy, lecz i oni szybko rozsmakowali się w dostatkach klasztornego życia, zwłaszcza po ciężkich latach spędzonych w Clairvaux. Tak naprawdę to oni zmienili się pod wpływem Ruac, nie Ruac pod ich wpływem. W dniu przyjazdu Bernard był zbyt chory, by zauważyć niedostatki swoich nowych włości, nie mówiąc o tym, by przeciwko czemuś zaprotestować. Zamieszkał w jednoizbowym kamiennym domu na obrzeżach opactwa z paleniskiem, wygodnym łóżkiem, stołem i krzesłem z końskiego włosia oraz dużym zapasem grubych świec. Brat Barthomieu zawczasu rozpalił ogień i kręcił się przy jego łóżku niczym zmartwiona kochanka, a starsza zakonnica, siostra Clotilde, podsuwała mu strawę i wzmacniające napitki. Początkowo wydawało się, że Bernard nie przeżyje. Co chwila tracił przytomność, nie zawsze rozpoznawał brata, za każdym razem na nowo błogosławił go słabym głosem, a zakonnicę nazywał matką, co bardzo ją cieszyło.

Dwudziestego dnia gorączka Bernarda spadła i zaczął zdawać sobie sprawę, gdzie jest. Usiadł na łóżku, wsparty na poduszkach, a gdy brat poprawiał mu kołdrę, zapytał: — Kto mnie tu przywiózł? — Gérard i kilku mnichów z Clairvaux. Bernard przetarł oczy i sprytnie ukrył reprymendę pod komplementem: — Spójrz na siebie! Doskonale wyglądasz, Barthomieu! Jego starszy brat był otyły, cerę miał różową jak świnia, a jego tonsura domagała się natychmiastowego podgolenia. — Jestem trochę za gruby — przyznał Barthomieu, wymownie klepiąc się po brzuchu, rysującym się wyraźnie pod lnianą sutanną. — Dlaczego? — Bo tutejszy opat nie jest tak surowy jak ty! — A tak, słyszałem, że tak się o mnie mówi — powiedział Bernard, ale wzrok miał spuszczony, więc trudno było ocenić, czy żałuje surowości, jaką narzucił swojej wspólnocie, czy też boli go lekceważenie Barthomieu. — Jak ci się tu żyje, bracie? Czy dobrze służysz Chrystusowi? — Ufam, że tak, chociaż obawiam się, że moje zadowolenie wzbudzi twoją podejrzliwość. Bardzo mi się tu podoba, Bernardzie. Czuję, że znalazłem swoje miejsce. — Co robisz poza modlitwą i rozmyślaniem? Masz powołanie? — spytał Bernard, przypomniawszy sobie niechęć brata do pracy fizycznej. Barthomieu przyznał, że bardziej pociągają go zajęcia pod dachem. Opat zwolnił go z prac polowych. W Ruac znajdowało się małe skryptorium, a powstające tu kopie Reguły świętego Benedykta przynosiły godziwe dochody, toteż został uczniem czcigodnego mnicha, który miał wprawę w pisaniu. Nauczył się też opiekować chorymi, o czym Bernard mógł się przekonać osobiście. Asystował bratu Jeanowi, tutejszemu medykowi, i spędzał w infirmerii dobrą godzinę dziennie, krążąc po salach, doglądając ognia w paleniskach, zapalając gromnice na poranne nabożeństwo, czyszcząc naczynia używane do upuszczania krwi, myjąc chorym stopy i wytrząsając pchły z ich ubrań. Podniósł wychudzonego Bernarda z łóżka i pozwolił mu oprzeć się na sobie całym ciężarem, gdy podstawił mu dzban do sikania. Z entuzjazmem skomentował obfity strumień moczu brata i jego kolor. — Chodź — rzekł, kiedy skończyli. — Pomogę ci zrobić parę kroków. W ciągu następnych tygodni tych kilka kroków zamieniło się w krótkie spacery, a Bernard z radością wychodził na świeże wiosenne powietrze. Zaczął też przybierać na wadze. Stary opat Étienne i jego poprzednik Louis byli przywiązani do dawnej reguły zakonnej i bali się tego tak szanowanego młodego człowieka. Dla nich był podżegaczem, reformatorem, a ich prowincjonalny sposób patrzenia na świat nie

mógł konkurować z jego intelektem i darem perswazji. Mieli nadzieję, że będzie pokornym gościem i pozwoli im zachować beczki z winem oraz przywiązanie do starej, drogiej siostry Clotilde. *** Pewnego dnia podczas spaceru po łące na tyłach infirmerii Barthomieu wskazał niski budynek i rzekł: — Wiesz, Bernardzie, mieszka tam duchowny przysłany do Ruac przez zaufanych ludzi, by odzyskał siły po straszliwym zranieniu. Jest jedynym człowiekiem, jakiego dotąd spotkałem, nieustępującym ci pod względem umiejętności prowadzenia dyskursu i wiedzy. Być może, gdy nabierze sił, zechcesz się z nim spotkać, bo on bardzo chciałby poznać ciebie. Nazywa się Pierre Abélard i choć z pewnością potępisz niektóre aspekty jego burzliwego życia, na pewno uznasz go za towarzysza o wiele bardziej zajmującego niż twój tępy brat. Ziarno zostało zasiane i Bernard zaczął rozmyślać o Abélardzie. Gdy nadeszło lato, a on nabrał sił, podczas każdego spaceru po terenie opactwa zerkał przez łukowato sklepione okna do infirmerii w nadziei, że zobaczy tego tajemniczego człowieka. Wreszcie któregoś ranka, zaraz po jutrzni, Barthomieu przekazał mu, że Abélard chce z nim mówić. Ale zanim dojdzie do spotkania, Bernard powinien zapoznać się z historią Abélarda, aby żaden z nich w czasie rozmowy nie poczuł się zakłopotany. W młodości Abélard został wysłany do Paryża na studia w wyższej szkole katedralnej Notre-Dame, kierowanej wówczas przez tego samego Williama z Champeaux, który obecnie był przełożonym Bernarda. W krótkim czasie młody uczony prześcignął mistrza w zakresie retoryki i polemiki i w wieku zaledwie dwudziestu dwóch lat założył własną szkołę poza Paryżem, do której uczniowie z całego świata pchali się drzwiami i oknami. W ciągu dziesięciu lat objął katedrę w Notre-Dame, a w roku 1115 został jej rektorem. W tym momencie Bernard przerwał bratu i powiedział, że oczywiście słyszał o tym genialnym uczonym i zastanawiał się, co się z nim stało! Wyjaśnienie było proste: kobieta zwana Heloizą. Abélard poznał ją, gdy miała piętnaście lat, ale już znała łacinę i grekę. Mieszkała w Paryżu we wspaniałym domu swojego wuja, bogatego kanonika Fulberta. Abélard był nią tak oczarowany, że postarał się, by zakwaterowano go u jej wuja, pod pozorem dawania lekcji tej szczególnie uzdolnionej pannie. Kto kogo uwiódł, miało na długie lata pozostać przedmiotem dyskusji, ale nikt nie mógł zaprzeczyć, że mieli namiętny romans. Abélard beztrosko zlekceważył swoje obowiązki nauczyciela i dopuścił, by pieśni o niej jego autorstwa były śpiewane publicznie. Tak się tragicznie złożyło, że ich romans zaowocował ciążą. Abélard wysłał ją do swoich krewnych w Bretanii, gdzie urodziła dziecko i nadała mu imię

Astrolabe, od przyrządu astronomicznego, co mówiło o tym, jak nowoczesną była kobietą. Chłopczyk został pod opieką jej siostry, podczas gdy kochankowie wrócili do Paryża, gdzie Abélard zaczął negocjować z wujem Heloizy. Był gotów się z nią ożenić, ale pragnął zachować to małżeństwo w tajemnicy, gdyż straciłby pozycję w Notre-Dame. Między nim a Fulbertem o mało nie doszło do rękoczynów. Abélard nakłonił Heloizę, by schroniła się w klasztorze w Argenteuil, gdzie uczyła się, gdy była małą dziewczynką. Uczyniła to wbrew swej woli, gdyż uważała się za osobę świecką. Wysłała do Abélarda listy z pytaniem, dlaczego zmusił ją do prowadzenia życia, do którego nie miała powołania, zwłaszcza że wymagało to rozłąki z nim. Było to w roku 1118, kilka miesięcy przed przybyciem Bernarda do opactwa Ruac. Fulbert czuł się urażony, że Abélard postanowił ukryć trudną sytuację jego siostrzenicy, odsyłając ją do prowincjonalnego zakonu, zamiast otwarcie przyznać się do romansu i zawrzeć uczciwy związek. Nie mógł dopuścić, by ta sprawa pozostała nierozwiązana. Nakazał trzem swoim podwładnym napaść Abélarda w zajeździe. Dwaj przytrzymali go na łóżku, a trzeci kuchennym nożem brutalnie wytrzebił go jak zwierzę hodowlane. Wyrzucili odcięte jądra do miski i zostawili rannego w kałuży gęstniejącej krwi. Abélard miał nadzieję, że umrze, lecz tak się nie stało. Został wybrykiem natury budzącym powszechną odrazę. W agonii kontemplował swój los: Bóg odrzucał przecież eunuchów i nie dopuszczał do służby duchowej, uznając za istoty nieczyste. Wdała się gorączka, był wycieńczony wskutek utraty krwi. Trwał w tym niepewnym stanie, aż interweniował William z Champeaux, ten opiekun wybitnych umysłów, i wysłał go do Ruac pod skrzydła słynnego medyka, brata Jeana. Tak oto w tej spokojnej okolicy, po długiej rekonwalescencji fizycznej i duchowej, Abélard był wreszcie gotowy na spotkanie z innym przebywającym w Ruac znanym chorym, Bernardem z Clairvaux. Ten na długo zapamiętał ich pierwsze spotkanie. Tamtego letniego poranka czekał przed infirmerią, aż pojawił się wychudzony i przygarbiony mężczyzna z wysokim czołem naznaczonym zmarszczkami cierpienia i nieśmiałym, wręcz chłopięcym uśmiechem. Szedł wolno, powłócząc nogami, aż Bernard skrzywił się ze współczucia. Abélard był dopiero po czterdziestce, lecz mimo swej choroby Bernard poczuł litość dla tej biednej duszy. Abélard wyciągnął rękę. — Ojcze Bernardzie, tak bardzo chciałem cię poznać. Dobrze znam twoją godną szacunku reputację. — I ja także chciałem cię poznać. — Mamy wiele wspólnego. Bernard uniósł brwi.

— Obaj miłujemy Boga — wyjaśnił Abélard. — I obaj wracamy do życia dzięki zupom jarzynowym siostry Clotilde oraz brązowym naparom brata Jeana. Przejdźmy się, tylko błagam, nie za szybko. Od tego dnia stali się nierozłącznymi towarzyszami. Bernard ledwie mógł uwierzyć w swoje szczęście. Abélard dorównywał mu wiedzą teologiczną, doskonale znał logikę. Dyskutując, Bernard nie tylko ćwiczył umysł, lecz także ciało. Kiedy wychodzili na powietrze, rozmawiali o Platonie i Arystotelesie, o realizmie i nominalizmie, o moralności człowieka, rzeczach konkretnych i abstrakcyjnych. Zmagali się, zamieniając się rolami nauczyciela i ucznia, pogrążali w wielogodzinnych sporach. Barthomieu podnosił czasami wzrok znad pracy, wskazywał przez okno infirmerii dwóch spacerujących i gestykulujących mężczyzn i mówił: — Spójrz, bracie Jeanie, twoi pacjenci kwitną. Bernard chciał rozmawiać o przyszłości, na nowo zaangażować się w sprawy kościelne, z zapałem myślał o szerzeniu zasad cystersów. Abélard wolał nie patrzeć w przyszłość. Chciał trzymać się teraźniejszości, jakby nie miał ani przeszłości, ani przyszłości. Bernard się na to godził. Zmuszanie tej żałosnej duszy do szczerości nie przyniosłoby żadnych korzyści. *** Któregoś ranka, w pewnej odległości od klasztoru, zatrzymali się w ulubionym miejscu na szczycie urwiska nad rzeką, by podziwiać widok. Usiedli na skale i milczeli. Pierwsze ciepłe dni wiosny i pierwsze kwiaty wypełniały powietrze intensywnymi zapachami. — Znasz moją przeszłość, czyż nie tak, Bernardzie? — odezwał się nagle Abélard. — Tak, znam. — Zatem wiesz o Heloizie. — Wiem. — Chciałbym, abyś lepiej ją poznał, bo gdybyś ją znał, tym samym znałbyś mnie. Bernard popatrzył na niego zdziwiony. Abélard sięgnął pod habit i wyjął złożony pergamin. — To list od niej. Będę zaszczycony, jeśli go przeczytasz i powiesz, co myślisz. Ona nie miałaby nic przeciwko temu. Bernard zaczął czytać, nie mogąc uwierzyć, że napisała to osiemnastoletnia dziewczyna. Był to list miłosny, ale nie prostacki, lecz wzniosły i czysty. Poruszyły go melodia słów i żarliwość. Po kilku minutach musiał przerwać, aby otrzeć łzę. — Powiedz, który fragment tak cię wzruszył — poprosił Abélard. Bernard odczytał na głos: — Te krużganki nie powstały z publicznych datków, nasze mury nie zostały wzniesione z lichwy i podatków, fundamentów nie położono wskutek wymuszenia.

Bóg, któremu służymy, nie widzi niczego poza niewinnymi bogaczami i nieszkodliwymi wiernymi, których tu umieściłeś. Czymkolwiek jest ta młoda winnica, wszystko zawdzięcza tylko Tobie i Ty musisz skierować całą swą uwagę na jej uprawę i ulepszanie, powinno to być jednym z najważniejszych zadań Twego życia. Jednakże nasze święte wyrzeczenie, nasze śluby i nasz sposób życia wydają się chronić nas od wszelkiej pokusy. Abélard pokiwał smutno głową. — Tak, doczytaj, proszę, do końca. Po przeczytaniu listu Bernard złożył go i oddał Abélardowi. — To niezwykła kobieta. — Dziękuję. Choć jesteśmy małżeństwem, ona nie może już być moją żoną. Jestem w środku martwy, radość przepadła na zawsze. Niemniej pragnę poświęcić resztę życia jej i Bogu. Będę żył jak prosty mnich. Ona będzie żyła jak prosta zakonnica. Będziemy niczym brat i siostra w Chrystusie. I choć jestem skazany na ten nieszczęsny los, poprzez naszą miłość do Boga będziemy zdolni się kochać. Bernard położył rękę na jego kolanie. — Chodź, bracie. Jest piękny dzień. Przejdźmy się jeszcze. Ruszyli z nurtem rzeki płynącej dnem wąwozu. Letnie ulewy spłukujące ziemię z pól uprawnych sprawiały, że jej nurt był wzburzony, mętny i brązowy, ale teraz szeroka skalna półka okazała się sucha i szło się bezpiecznie. Podeszwy sandałów z każdym krokiem rytmicznie uderzały o ich pięty. Kiedy doszli do najdalej wysuniętego punktu klifu, za którym nigdy jeszcze nie byli, piękna pogoda i rozpierająca ich energia skłoniły ich do dalszej wędrówki. Nie musieli rozmawiać, wstyd byłoby iść w zawody z cudownym szelestem wiatru w liściach drzew. Wysoko nad dnem wąwozu czuli się uprzywilejowani, bo wstąpili do krainy jastrzębi, do krainy Boga. Po pewnym czasie Bernard powiedział: — Spójrz! Odpocznijmy tutaj. Na szerokiej półce z pięknym widokiem na dolinę rósł stary sękaty jałowiec, wyglądał, jakby wyrastał ze skały. Jego powykręcane konary zapewniały przyjemny cień. Usiedli więc, oparli się plecami o szorstki pień i rozkoszowali się ciszą. — Musimy już wracać? — zapytał wreszcie Abélard. Bernard wstał i osłaniając oczy, popatrzył na ścieżkę i szczyt urwiska ponad nią. — Mam przeczucie, że jeśli pójdziemy jeszcze dalej, znajdziemy łagodne podejście na szczyt i dojdziemy łąkami na północ od kościoła. Czy czujesz się na siłach? Abélard się uśmiechnął. — Może nie jestem tak sprawny jak ty, bracie, ale dam radę. Dalszy marsz okazał się nieco trudniejszy, a ich spocone stopy zaczęły ślizgać się w sandałach. Kiedy Bernard zaczął wątpić, czy to roztropne dalej wędrować, usłyszeli

plusk wody. Za następnym zakrętem ujrzeli mały wodospad, który w blasku słońca przypominał sznur drogocennych kamieni. Woda spływała po skalnej półce i spadała kaskadami w dół urwiska. Łapczywie napili się czystej zimnej wody i uznali, że wodospad to znak, iż da się pójść dalej. Musieli jednak iść powoli, gdyż ścieżka miejscami była zdradliwa, lecz wierzyli, że odnajdą drogę na skróty i cieszyli się, iż wysiłek nie przerasta ich możliwości. Jeszcze kilka miesięcy temu obaj byli tak słabi, że ledwie mogli podnieść się z łóżek. Zatem z wdzięcznością kontynuowali wędrówkę. Napotkali następny wodospad, który umożliwił im zaspokojenie pragnienia. Bernard wytarł ręce o habit i wyciągnął szyję. — Tam. — Wskazał ręką. — Jeśli pójdziemy jeszcze kawałek, sądzę, że właśnie tam uda nam się bezpiecznie wejść na szczyt. W wybranym miejscu stanął, oparł ręce na biodrach i zapytał Abélarda, czy jest gotów na wspinaczkę. — Jestem gotów, choć wydaje mi się, że będzie ona długa. — Nie martw się. Bóg utrzyma nas pod firmamentem — odparł z uśmiechem Bernard. — Jeśli jeden z nas będzie musiał latać, módl się, abym to był ja, a nie ty — rzekł Abélard. Bernard poszedł przodem, tak wybierając drogę, żeby przypominała schody. Pocąc się i dysząc z wysiłku, podciągnął się na skalny próg i stanął jak wryty. — Abélardzie! — zawołał. — Uważaj na ten obluzowany głaz, ale chodź tutaj! Znalazłem coś wspaniałego! W ścianie klifu ciemniał otwór szerokości klasztornego łóżka i wysokości dorastającego dziecka. Bernard wyciągnął rękę, żeby pomóc Abélardowi wejść na próg. — Jaskinia! — wykrzyknął Abélard, spazmatycznie łapiąc powietrze. — Przyjrzyjmy się jej — rzekł podniecony Bernard. — Przynajmniej ochłodzimy się w środku. Bez ognia mogli polegać tylko na odrobinie słońca wpadającego do wnętrza groty. Ale żółtawy blask sięgał zaledwie na kilka metrów w głąb jaskini, dalej zalegała ciemność. Po wczołganiu się przez otwór szybko odkryli, że już po paru krokach można śmiało stanąć. Bernard poszedł nieco dalej i nagle ujrzał coś na skraju światła. — Mój Boże, Abélardzie! Widzisz to? Tu są freski! Wokół nich galopowały konie. Szarżował żubr. Pod sklepieniem wielki czarny byk pochylał łeb. Inne stworzenia ginęły w mroku. — Był tutaj malarz — wyszeptał Abélard.

— Geniusz — przyznał Bernard. — Tylko kto mógł nim być? — Myślisz, że to starożytne malowidła? — zapytał Abélard. — Być może, ale nie potrafię powiedzieć, skąd się wzięły. — Tu, w Galii, byli Rzymianie. — Owszem, ale to w niczym nie przypomina rzymskich posągów albo mozaik, jakie dotąd widziałem — rzekł Bernard. Spojrzał na dolinę. — Niezależnie od wieku rysunków, to miejsce ma w sobie pewien majestat. Artysta nie mógł znaleźć lepszego miejsca dla swoich malowideł. Musimy tu wrócić ze światłem, żeby zobaczyć, co jest dalej. — Położył obie dłonie na ramionach Abélarda. — Chodźmy, przyjacielu. Jakiż to był cudowny dzień. Wracajmy do opactwa na mszę. *** Bernard namówił Barthomieu, żeby poszedł z nimi do jaskini, a ten z kolei zwerbował brata Jeana zafascynowanego przyrodą, który z entuzjazmem przyjął wiadomość o ich odkryciu. We czterech wyruszyli z klasztoru rano, zaraz po zakończeniu tercji. Zamierzali wrócić na sekstę w południe. Musieli więc się spieszyć, bo jeśli nie zdążyliby na sekstę, czekała ich kara. Ale świat by się nie zawalił. Gdyby Bernard był opatem w Ruac, surowo potępiałby takie rozluźnienie obyczajów, ale tego pięknego dnia czuł się bardziej odkrywcą niż duchownym. Dotarli do jaskini przed południem, gdy skowronki dopiero wzbijały się w niebo. Barthomieu był zadowolony, widząc brata w tak doskonałej kondycji i humorze. Jean, pulchny dobroduszny medyk, starszy o kilka lat od pozostałych, nie mógł się doczekać, kiedy ujrzy freski na własne oczy. A Bernard i Abélard zacieśniali więzy przyjaźni. Mieli ze sobą pochodnie zrobione z długich modrzewiowych gałęzi okręconych nasączonymi oliwą szmatami. Na półce pod wejściem do jaskini Jean uklęknął, lecz nie po to, by się modlić, ale by przygotować zestaw przyborów do krzesania ognia: krzesiwo, długa żelazna rurka, będąca wymontowanym gniazdem klucza z zepsutego klasztornego zamka, oraz natarta sadzą lniana szmatka, którą przygotował specjalnie na tę okazję. Uderzył kilka razy żelazem o krzemień i już po paru chwilach pojawił się ogień. Gdy zajęła się pierwsza pochodnia, inni zapalili swoje od niej. Wkrótce wszyscy czterej stanęli w wejściu do jaskini i unosząc wysoko pochodnie, patrzyli w milczeniu na najpiękniejsze rysunki, jakie w życiu widzieli. Stracili poczucie czasu i gdy wreszcie zaczęli się zbierać do powrotu, było już dawno po sekście i mogli jedynie liczyć na to, że przy odrobinie szczęścia zdążą na nonę. W blasku skwierczących pochodni nie mogli się nadziwić naskalnej menażerii. Niektóre ze zwierząt, jak na przykład mamuty czy żubry, wydały im się tworami fantastycznymi, ale konie lub niedźwiedzie były bardzo realistyczne. Dziwny

człowiek z ptasią głową i nabrzmiałym członkiem wzbudził ich niepokój, aż cmokali z niechęcią, kiedy na niego patrzyli. A gdy przeczołgali się ciasnym tunelem na końcu jaskini, w osłupienie wprawiły ich czerwone kontury dłoni otaczające ich ze wszystkich stron w małej sali. Od pierwszych chwil zastanawiali się głośno, kim mógł być ten niezwykły artysta czy też grupa artystów. Zrobili to Rzymianie? Galowie? Celtowie? A może inni barbarzyńcy z odległych stron? Z braku odpowiedzi jęli się zastanawiać, po co te malowidła powstały. I dlaczego zapełniono całą salę odbiciami dłoni? Czemu to miało służyć? Kiedy Jean znalazł się w ostatniej sali, wykrzyknął: — No wreszcie, bracia, tu są rzeczy, na których lepiej się znam! Rośliny! Przyjrzał się rysunkom fachowym okiem. Był jednym z najbardziej doświadczonych zielarzy w Périgord, a jego umiejętności medyka wydawały się niezrównane. Jego okłady, maści, proszki i napary były legendarne, a reputacja sięgała aż do Paryża. W tym rejonie ziołolecznictwo miało długą historię i znajomość roślin oraz wytwarzanych z nich medykamentów starannie przekazywano z ojca na syna, z matki na córkę, a w przypadku Ruac z mnicha na mnicha. Jean miał szczególny dar ulepszania preparatów i eksperymentowania z nimi. Nawet jeśli kompres na świszczący oddech był skuteczny, to czy nie działałby lepiej z dodatkiem sproszkowanej łodygi bodziszka? Jeśli luźne stolce dało się powstrzymać znanymi naparami, to czyż mieszanki nie będą silniejsze, jeśli doda się wyciąg z maku i mandragory? Towarzysze zerkali mu ciekawie ponad ramieniem, a on oświetlał rysunki krzewów z czerwonymi jagodami i pięcioklapowymi liśćmi. — Na moje oko to krzew agrestu. Sok z tych owoców jest dobry na przemęczenie. A spójrzcie na te pnącza. Wyglądają na okazy z rodzaju tych zaborczych, które podobno skutecznie leczą gorączkę. Barthomieu został pod przeciwległą ścianą, zapatrzony w rysunek człowieka z ptasią głową. — Widzieliście tego stwora, bracia? — Wskazał palcem olbrzymi członek postaci. — Jest tak samo dobrze oddany, jak tamten pierwszy. Nawiasem mówiąc, nawet ja potrafię rozpoznać otaczające go rośliny. To zwykła trawa. — Zgadzam się — odrzekł Jean. — Zwykła trawa. Ma ograniczone zastosowanie w lecznictwie, aczkolwiek od czasu do czasu wykorzystuję źdźbła do wiązania okładów. Bernard powoli obszedł całą salę, przyglądając się malowidłom. — Męczy mnie powtarzanie tego, ale jeszcze w całym świecie chrześcijańskim nie widziałem równie osobliwego miejsca. Wydaje mi się… Coś zazgrzytało mu pod nogami i Bernard stracił równowagę. Upadł, upuszczając pochodnię, i zaczął rozcierać stłuczone kolano.

Abélard podbiegł do niego i chwycił go pod ramię. — Nic ci się nie stało, przyjacielu? Bernard wyciągnął już rękę po jego pochodnię, ale szybko ją cofnął, jakby ukąszony przez węża, i się przeżegnał. — Spójrz tam! Mój Boże! Abélard skierował pochodnię w dół, żeby zobaczyć, co tak bardzo przestraszyło Bernarda. Pod ścianą jaskini piętrzyła się sterta pożółkłych ludzkich kości. Szybko zrobił znak krzyża. Jean dołączył do nich i przystąpił do inspekcji. — To nie są świeże kości — stwierdził. — Trudno powiedzieć, od jak dawna ten biedak tu spoczywa, ale sądzę, że od bardzo dawna. Spójrzcie na tę czaszkę! — Za lewym otworem usznym sklepienie było popękane i głęboko wgniecione. — Spotkał go gwałtowny koniec, Panie świeć nad jego duszą. Ciekawe, czy to był nasz malarz. — Skąd moglibyśmy to wiedzieć? — mruknął Bernard. — Kimkolwiek jest, musimy zakładać, że był chrześcijaninem, i urządzić mu chrześcijański pochówek. Nie możemy go tu zostawić. — Zgadzam się, ale będziemy musieli wrócić innego dnia z workiem na szczątki — odezwał się Abélard. — Nie chciałbym zostawić w jaskini jakichś kości. — Czy mamy go pochować razem z jego miską? — spytał Barthomieu piskliwym głosem. — Jaką miską? — zdziwił się Jean. Barthomieu opuścił pochodnię, o mało nie wtykając jej w wapienną misę wielkości złożonych dłoni dorosłego człowieka, która stała między dwoma stosikami kości stóp. — Tą! — powiedział. — Czy mamy go pochować razem z tą starą miską? *** Jeszcze długo po tym, jak kości zostały pochowane na cmentarzu, a w kościele odbyła się msza za zmarłych, Jean wpatrywał się w kremową kamienną miskę, którą trzymał na pulpicie do czytania przy swoim łóżku. Była ciężka, gładka i chłodna w dotyku, a trzymając ją w dłoniach, myślał o człowieku z jaskini. On sam miał masywny moździerz z tłuczkiem, którego używał do rozcierania botanicznych próbek na proch. Pewnego dnia pod wpływem impulsu wyjął moździerz z szafki w infirmerii i postawił go obok kamiennej miski. Niewiele się od siebie różniły. Jego asystent, młody mnich o imieniu Michel, zerkał podejrzliwie z ławki w rogu sali. — Nie masz pracy, którą mógłbyś się zająć? — zapytał poirytowany Jean. Ale młodzieniec o tępym wyrazie twarzy najwyraźniej nie umiał pilnować swoich spraw. — Nie, ojcze. — W takim razie powiem ci, jak zapełnić czas aż do nieszporów. Zmień całą

pościel na siennikach w infirmerii. Pluskwy wróciły. Młody mnich odszedł z kwaśną miną, powłócząc nogami i mamrocząc coś pod nosem. Jean zajmował celę wydzieloną z klasztornej infirmerii. Zwykle, gdy tylko zzuwał sandały i kładł głowę na wypchanej słomą poduszce, natychmiast zapadał w sen, głuchy na jęki i chrapanie pacjentów. Ale od dnia wizyty w jaskini sypiał niespokojnie, śniły mu się rysunki i szkielet w ostatniej sali. Kiedyś przyśniło mu się, że szkielet ożył, wstał i zamienił się w człowieka z ptasią głową. Obudził się zlany potem. Tej nocy leżał zapatrzony w płomyk świecy, którą zostawił zapaloną na biurku miedzy dwiema kamiennymi misami. I nagle poczuł nieodparte pragnienie. Przymus niedający się uciszyć. Niesłabnący nawet wtedy, gdy już zaciągnął Barthomieu, Bernarda i Abélarda na mokre od rosy łąki i nieużytki otaczające klasztor. Nie dał mu spokoju, dopóki nie zebrali do koszy traw, agrestu i wszędobylskich pnączy. Nie ustąpił, dopóki Jean nie rozgniótł jagód, nie posiekał i nie zmiażdżył w moździerzu roślin, z których następnie przygotował napar. Nie uspokoił się, dopóki w środku nocy we czterech nie zasiedli w ciasnej klasztornej celi i nie wypili cierpkiego, czerwonawego napoju.

13 — To koniec?! — wykrzyknął Luc. Hugo przerwał tłumaczenie. Wylogował się z poczty elektronicznej i uniósł ręce w przepraszającym geście. — Na razie odczytał tylko tyle. Luc tupnął niecierpliwie, aż barak zatrząsł się w posadach. — Więc po prostu zrobili sobie napar z tych roślin? A co potem? — Miejmy nadzieję, że nasz belgijski przyjaciel wkrótce będzie mógł udzielić odpowiedzi na to pytanie. Poproszę, aby się pospieszył. Nie chciałbym, żeby odciągnęło go od tego zadania coś tak trywialnego, jak konwencja miłośników serialu Star Trek, i żeby stracił zainteresowanie. — Tam nie było żadnego szkieletu, Hugo, i żadnych innych znalezisk! Osady w dziesiątej sali, ani w którejkolwiek innej, niczego nie skrywały. Co za strata! Hugo wzruszył ramionami. — Cóż, pewnie zrobił to, co zapowiedzieli w manuskrypcie: urządzili prehistorycznemu jaskiniowcowi chrześcijański pogrzeb! — Czuję się tak, jakbym odkrył egipski grobowiec splądrowany przez rabusiów. Szkielet znaleziony w głębi jaskini miałby dla nas ogromną wartość. — Ale malowidła zostawili dla ciebie, nie zapominaj o tym. Luc ruszył do drzwi. — Wyślij e-mail do swojego przyjaciela i poproś go, żeby się pospieszył z resztą tekstu. Idę porozmawiać z Sarą o roślinach. — Na twoim miejscu nie ograniczyłbym się do rozmowy. — Na litość boską, Hugo, dorośnij wreszcie. *** W przyczepie Sary było ciemno, lecz Luc mimo to zapukał do drzwi. Ze środka doleciało przytłumione pytanie: — Kto tam? — To ja, Luc. Mam ważne wiadomości. Po kilku sekundach drzwi otworzył Hiszpan, Ferrer. Był bez koszuli i rzucił radośnie: — Ona zaraz do ciebie wyjdzie, Luc. Napijesz się czegoś? Sara zapaliła lampę naftową i stanęła w drzwiach, czerwona jak przyłapana na gorącym uczynku nastolatka. Bluzkę miała krzywo zapiętą i kiedy to zauważyła, zdołała tylko wnieść oczy do nieba, taka była na siebie zła. Ferrer cmoknął ją w policzek i zeskoczył z progu przyczepy, stwierdzając z goryczą, że interesy zawsze są na pierwszym miejscu. Luc zapytał, czy wolałaby porozmawiać na dworze, ale ona zaprosiła go do środka i zapaliła drugą lampę, w części wypoczynkowej przyczepy. Ciszę zakłócił

głośny syk zawilgoconego knota. — Wygląda na sympatycznego faceta — odezwał się Luc. — Carlos? Jest bardzo miły. — Znałaś go przed przyjazdem do Ruac? Sara ściągnęła brwi. — Luc, dlaczego czuję się tak, jakbym była przesłuchiwana przez ojca? To trochę niezręczna sytuacja, nie sądzisz? — Nie dla mnie. Przykro mi, że jest niezręczna dla ciebie. Nie chciałem, żeby tak wyszło. — Nie wątpię. — Upiła łyk wody z butelki. — Więc o czym chciałbyś porozmawiać? — O naszych roślinach. Mam wrażenie, że zostały zebrane w określonym celu. Sara pochyliła się do przodu, nieświadomie odsłaniając dekolt. — Mów dalej — poprosiła, a gdy powtórzył jej historię z manuskryptu Barthomieu, zaczęła nawijać kosmyk włosów na palec, i to tak energicznie, że aż zbielał. Był to odruch, na który Luc zwrócił uwagę już przed laty. W czasie ostatniej wspólnej nocy przed ich rozstaniem robiła to bez przerwy. Nie był pewny, czy to jego obecność tak ją stresuje, czy też opowieść Barthomieu wywarła na niej wrażenie. Tak czy inaczej, kiedy skończył i wymienili pierwsze komentarze, powiedział, aby spróbowała się rozluźnić i dobrze wypoczęła. Ale jej dziwna mina świadczyła o tym, że potraktowała jego słowa jak upomnienie, a nie dobrą radę. *** Drugi dzień wykopalisk rozwinął się szybko, lecz natychmiast zasupłał jak żyłka wędkarska. Zvi Alon nie pojawił się na śniadaniu. Jego samochód znaleziono na parkingu na szczycie klifu. Furtka w kracie zagradzającej wejście do jaskini była zamknięta na klucz. Jeremy powiedział Lucowi, że Alon chciał dostać klucz do jaskini, a Luc zaprzeczył, jakoby udzielił mu zgody na samotną eskapadę. Spanikowany zespół przeszukał podnóże urwiska, ale niczego nie znalazł. W tej sytuacji Luc kazał porannej zmianie rozpocząć prace w jaskini, a sam postanowił skontaktować się z przełożonymi. Biorąc pod uwagę specyfikę prac w Ruac, porucznik lokalnej żandarmerii, niejaki Billeter, osobiście odpowiedział na wezwanie. Dopiero gdy stwierdził, że sprawa jest skomplikowana, powiadomił swojego dowódcę z Dordogne w Périgueux, pułkownika Toucasa, i rozkazał wysłać policyjną motorówkę z Les Eyzies na rejs patrolowy w górę rzeki. Jeszcze przed południem Luc odebrał w jaskini radiową wiadomość, że przybył Toucas. Pułkownik okazał się mężczyzną o prostackim wyglądzie, łysym, z lekką

nadwagą i licznymi brodawkami na obwisłych policzkach oraz imponująco dużymi uszami. Wąsy miał zdecydowanie za krótko przystrzyżone w stosunku do rozległej przestrzeni między nosem a górną wargą, przez co widać było szeroki pasek gołej skóry, lecz wzorem wielu mężczyzn z łysiną rekompensował sobie braki w owłosieniu spiczastą bródką. Miał jednak wyjątkowo miękki i łagodny głos, a do tego wyrażał się elegancko, z wytwornym paryskim akcentem. Gdyby rozmawiali przez telefon, Luc od razu uznałby go za godnego zaufania. Spotkali się przy samochodzie Alona. Gdy tylko zaczęli rozmawiać, podbiegł młody porucznik i z podnieceniem poinformował, że na brzegu rzeki znaleziono ciało. Tego dnia Luc nie wrócił do jaskini. Najpierw musiał wsiąść do łodzi, żeby zidentyfikować zwłoki. To zadanie wstrząsnęło nim i przyprawiło o mdłości. Alon był zakrwawiony i połamany. Konar makabrycznie rozpłatał mu podbrzusze. Długi lot przez korony drzew zniekształcił mu twarz, a ręce i nogi były powykręcane pod przeróżnymi kątami, przez co upodobniły się do gałęzi samotnego starego jałowca, rosnącego na skalnej półce. Mimo że było chłodno i sucho, nad trupem już latały owady. Później rozpoczęło się składanie zeznań. Luc musiał oddać swój gabinet Toucasowi i jego ludziom. Dopiero późnym popołudniem skończyła zeznawać ostatnia osoba — Jeremy. Wyszedł z baraku na miękkich nogach, blady jak zwłoki Alona. Pierre czekał na niego, objął i zabrał na drinka. W obozie panował ponury nastrój. Po obiedzie Luc poczuł się zobowiązany, aby przemówić do całej grupy. Toucas powiadomił go, że do czasu autopsji policja przyjmuje jako najbardziej prawdopodobne, że Izraelczyk stracił równowagę podczas próby samotnego zejścia po drabinie w ciemności, nie było powodu, aby podejrzewać co innego. W dodatku ciało znaleziono w rzece dokładnie pod drabiną. Obrażenia wyglądały tak, jakby powstały na skutek upadku z dużej wysokości. Luc przekazał grupie tę opinię. Po krótkim podsumowaniu osiągnięć naukowych profesora Alona poprosił o minutę ciszy i zakończył zebranie oświadczeniem, że dostęp do jaskini poza wyznaczonymi godzinami jest surowo zabroniony, i od tej pory on pilnuje kluczy od kraty. Jeden będzie zawsze nosił przy sobie razem z innymi, a drugi trzymał zamknięty w biurku. Przez cały dzień prawie nic nie jadł. Hugo zaprowadził go do przyczepy, zaaplikował dietę z bourbona i puścił klasyczny nowoorleański jazz na przenośnym odtwarzaczu MP3, aż Luc zasnął w ubraniu. Wtedy wyłączył muzykę, ale jeszcze przez jakiś czas wsłuchiwał się w pohukiwanie sowy, zanim w końcu zmorzył go sen. *** Pomimo tragedii prace w Ruac trwały. Miejsce Alona musiał zająć inny

specjalista, zapadła jednak decyzja o przesunięciu uzupełnienia grupy na następny sezon. Przystąpili do pierwszego etapu prac. Mieli skupić się na dwóch salach, wejściowej, nazwanej oficjalnie Salą Pierwszą, oraz Sali Roślin, oznaczonej numerem dziesiątym. Było w nich mało miejsca, dlatego mogło tam przebywać tylko kilka osób. Luc utworzył grupę złożoną z Sary, Pierre’a, Craiga Morrisona, eksperta litologii z Glasgow, oraz Carlosa Ferrera, specjalisty od mikrofauny, oznaczania drobnych kości małych ssaków, gadów i płazów. Coś mu mówiło, że postępuje lekkomyślnie, umieszczając w jednej grupie Sarę z Hiszpanem. Gdy widział ich pracujących razem, niemal stykających się ramionami, aż ściskało go w dołku. Na szczęście Desnoyers miał rację: populacja nietoperzy niemal natychmiast zaczęła się zmniejszać. Zostało kilka upartych stworzeń, wciąż miotających się w dalszych salach, ale wszyscy bardzo się cieszyli, że sklepienie jaskini przestało się wreszcie ruszać. Sara skupiła się na polu o powierzchni metra kwadratowego, pod południowozachodnią ścianą sali dziesiątej, tam, gdzie Luc znalazł krzemienne ostrze. Górne warstwy osadu zawierały znaczne ilości świeżego guana, co utrudniało jej pracę. W pierwszym etapie postawiła sobie za cel znalezienie materiału wolnego od guana i dokonanie wstępnej oceny rodzajów i ilości pyłków i zarodników w osadach. W przypadku zwykłych wykopalisk głównym zadaniem paleobotanika jest ocena flory oraz warunków klimatycznych badanego przez archeologów okresu, jednak malowidła w sali dziesiątej wciąż jej przypominały, że Ruac nie jest zwykłym miejscem wykopalisk. Na głębokości około dziesięciu centymetrów osady zmieniły się z czarnych na jasnobrązowe i guano znikło. Warstwa przejściowa znajdowała się na tym poziomie, na którym pierwotnie opierał się czubek krzemiennego ostrza znalezionego przez Luca. Cały zespół z sali dziesiątej przyglądał się, jak Pierre ostrożnie usuwa warstwę czarnych osadów. Po wykonaniu serii zdjęć postanowili kopać głębiej. Przed rozpoczęciem wszyscy przebrali się w czyste kombinezony, buty i maski, wzięli nowe łopatki, pędzle i szpatułki, aby nie zanieczyścić starszych warstw młodszymi pyłkami. Wreszcie, czyniąc honory domu, Sara weszła do odsłoniętego kwadratu i zaczęła pobierać próbki osadów. Jednak po chwili znieruchomiała i mruknęła: — O rety. Ferrer pochylił się i zaczął szczebiotać jak podniecone dziecko: — Tylko patrzcie! Patrzcie! — To krzemień? — zapytał Pierre. Morrison wszedł do kwadratu i zajął miejsce zwolnione przez Sarę. Mający ponad sto dziewięćdziesiąt centymetrów wzrostu siwowłosy Szkot z trudem przykucnął i

zaczął oczyszczać pędzelkiem znalezisko. Gładki żółtawy przedmiot nie był jednak z kamienia. — Niestety, to nie moja działka — powiedział. — Wygląda na zrobione z kości. W twoje ręce, Carlosie. Ferrer odgarnął pędzlem jeszcze trochę osadów i ostrożnie podważył znalezisko szpatułką dentystyczną. — To nie jest zwykła kość. Dzisiaj też pijemy szampana. To kość słoniowa! Odsłonili cały obiekt, lecz pozostawili go jeszcze na miejscu, by zrobić zdjęcia. Pierre pobiegł zawiadomić Luca, który pracował w drugim końcu jaskini, w Sali Pierwszej. — Dlaczego jesteś tak podekscytowany? — zdziwił się, ujrzawszy studenta. Mimo maseczki na twarzy widać było po licznych zmarszczkach w kącikach oczu, że Pierre uśmiecha się od ucha do ucha. — Zakochałem się, szefie. — W kim? — Nie w kim, tylko w czym. — No, dobra, a więc w czym? — W najpiękniejszej małej figurce z kości słoniowej, jaką widziałem w życiu. Kiedy Luc dotarł do sali dziesiątej, wykrzyknął: — Wspaniała robota! To piękna rzecz. Dopełnia całości obrazu. Teraz można powiedzieć, że w Ruac jest wszystko, nawet paleolityczne figurki. Szkoda, że Zvi nie może tego zobaczyć. Według mnie wygląda na wyrób kultury oryniackiej, podobnie jak krzemienne ostrze. Żubr wyrzeźbiony z kości słoniowej miał około dwóch centymetrów długości, był wypolerowany i wygładzony jak rzeczny otoczak. Zwierzę mogło stać na czterech płasko zakończonych nogach. Masywny łeb na grubej szyi trzymało dumnie, wysoko uniesiony. Oba maleńkie wyrzeźbione rogi zachowały się w całości. Widoczne było też prawe oko, a boki znaczyły cienkie równoległe linie mające prawdopodobnie oddawać grube futro zwierzęcia. — Gdy już narysujecie i sfotografujecie znalezisko, pobiorę pierwszą próbkę pyłków spod spodu — powiedziała Sara. — Kiedy będziesz znała wyniki analizy? — zapytał Luc. — Przystąpię do niej, gdy tylko po południu wrócę do laboratorium. Miejmy nadzieję, że już wieczorem będę mogła podać wstępne wyniki. — Zatem jesteśmy umówieni. Zobaczymy się wieczorem w laboratorium. Wydawało mu się, że usłyszał pogardliwe prychnięcie Ferrera, stłumione przez maseczkę chirurgiczną. Ale nie był pewny. Zaraz jednak rozległy się kolejne okrzyki dziecięcej radości i szybkie trajkotanie po hiszpańsku. Sara przywołała Luca z powrotem. Czujny wzrok Ferrera wyłowił coś, co wszyscy przeoczyli. Kilka centymetrów od figurki wypatrzył różniącą się

odcieniem brązową plamę i już pochylał się nad nią ze szpatułką. — Jezu! — syknął. — Wygląda na to, że klęczeliśmy w tym miejscu. — Co to jest? — zapytał Luc. — Zaraz, spokojnie, dajcie mi pracować. To znalezisko było niewielkie, może nie tak małe w porównaniu z próbkami mikrofauny, z którymi Hiszpan miał do czynienia na co dzień, ale jednak małe: około pół centymetra długości i trzy milimetry szerokości. Ponieważ było małe, zostało dość szybko wydobyte z warstwy osadów. — I co? — zapytał niecierpliwie Luc, stojąc na brzegu odsłoniętego kwadratu niczym żądny wyjaśnień ojciec. — Będziesz musiał nam zafundować jeszcze lepszego szampana, przyjacielu. To czubek palca, paliczek dalszy. — Jakiego gatunku? — rzucił ostro Luc, wstrzymując oddech. — Człowieka! A raczej niemowlęcia! Odkryliśmy żyłę złota! *** Sara pobrała próbki do analizy pyłków i reszta zespołu zaczęła ostrożnie przeczesywać kwadrat odsłoniętych osadów w poszukiwaniu ludzkich kości. Do zakończenia zmiany na nic nie natrafili, ale i tak odnieśli sukces. Ludzkie kości z górnego paleolitu były tak rzadkie, jak kurze zęby. Wieść o znalezisku rozeszła się po obozie lotem błyskawicy i Ferrer musiał przekazywać z rąk do rąk maleńką kostkę w plastikowym pudełeczku, jakby to była relikwia świętego. Nie było wśród badaczy specjalisty od kości małoletnich hominidów, nikt więc nie potrafił określić wieku stworzenia, od którego pochodziła, nie mówiąc o dokładnym określeniu rodzaju i gatunku. Trzeba było skonsultować się z akademikami spoza zespołu. O dwudziestej pierwszej Luc przyszedł do baraku i zastał Sarę przy stole laboratoryjnym. Odile, siedząca przy biurku Jeremy’ego i Pierre’a, pomagała jej w zliczaniu pyłków. Odile bardzo szybko znalazła sobie zajęcie: sporządzała listy zakupów i materiałów, co niewiele różniło się od obowiązków służbowych, które w ciągu dnia wypełniała w biurze ojca. Jej brat spędzał w obozie mniej czasu, najwyżej tylko godzinę każdego wieczoru: pomagał kucharzowi obierać i kroić warzywa. Sara i Odile rozmawiały po francusku i chichotały jak podlotki, kiedy Luc brutalnie wtargnął do laboratorium, tupiąc kowbojkami. Odile natychmiast spoważniała i pochyliła się nad zestawieniami. Sara dała mu znać, że jest prawie gotowa do rozpoczęcia jakościowej analizy mikroskopowej gatunków. Przepracowała całą przerwę obiadową, na mokro przesiewając próbki i za pomocą kwasu fluorowodorowego usuwając minerały krzemianowe. Przyglądał się uważnie, jak szczupłymi palcami wprawnie przygotowuje pierwszą próbkę, zwilża ją na szkiełku gliceryną i dociska drugie szkiełko.

Wyregulowała światło i rozpoczęła skanowanie w małym powiększeniu, po czym oznajmiła, że to bardzo dobra próbka. Powiększyła obraz i gdy tylko przesunęła płytkę kilka razy tam i z powrotem, wypuściła z sykiem powietrze. Luc nawet nie zdawał sobie sprawy, że dotąd wstrzymywała oddech. — Tego nie da się sfabrykować. — O co chodzi? — Widać zwykłe tło pyłków paproci i drzew iglastych, lecz na ich tle wyróżniają się trzy bardzo liczne i dość niezwykłe populacje pyłków. Zobacz sam — odparła głosem ochrypłym z podniecenia. Luc pokręcił śrubą mikroskopu, żeby wyregulować ostrość. Nie był ekspertem, ale widział, że w próbce występują trzy dominujące rodzaje mikroskopijnych kulistych komórek. Jedne przypominały owłosione piłki do rugby, drugie lekko sflaczałe opony samochodowe, a trzecie czterokomórkowe zygoty. — Co to jest? — zapytał. Sara spojrzała na Odile, która nadal wytrwale opisywała próbki. Nie znała angielskiego, lecz mimo to Sara dała mu spojrzeniem znać, żeby zachował dyskrecję. — Porozmawiajmy na zewnątrz, dobrze? Przeprosili Francuzkę, wyszli i ruszyli w stronę wesoło trzaskającego ogniska. — W porządku. O co chodzi? — odezwał się Luc. — To pyłki tych trzech roślin przedstawionych na ścianach sali dziesiątej, a więc Ribes rubrum, czerwonej porzeczki, którą Barthomieu nazywał agrestem, Convolvulus arvensis, powoju polnego, opisanego przez zakonnika jako „zaborcze pnącze”, oraz trawy Hordeum spontaneum, dzikiego jęczmienia. Ich ilość w osadzie jest zdumiewająca! Lucowi przemknęło przez myśl, że już wie, co od niej usłyszy. — To świadczy o tym, że te trzy rośliny były przynoszone do jaskini w dużych ilościach! Wykorzystywano je tam w jakiś sposób. Jeszcze nigdy nie spotkaliśmy się z podobną działalnością w górnym paleolicie! Była rozpromieniona. Jej twarz oświetlał pomarańczowy blask ognia. Luc przypomniał sobie nagle, jak bardzo kiedyś podobała mu się wyraźna linia jej dolnej szczęki odcinająca się na tle krzywizny długiej, smukłej szyi. Nie była to raczej strefa erogenna, ale obudziła w nim coś, co sprawiło, że błyskawicznie pocałował Sarę w usta, zanim zdążyła zareagować. Trzymał ją w ramionach i przez chwilę miał wrażenie, że ona odwzajemnia pocałunek, zanim poczuł na piersi jej odpychające go dłonie. Uśmiech znikł z jej twarzy. Rozejrzała się pospiesznie, żeby sprawdzić, czy nikt na nich nie patrzy. — Luc, mieliśmy już swoją okazję. Postanowiłeś zakończyć nasz związek, na co przystałam, i to wszystko. Nie zamierzam znowu się angażować. Odetchnął głęboko, czując na wargach smak jej szminki.

— Przepraszam. Nie planowałem tego. To wszystko przez te emocje, może przez coś jeszcze, ale masz rację, nie powinniśmy do tego wracać. Wydaje mi się, że znalazłaś z Carlosem wspólny język… Zaśmiała się. — Wiesz, jak to jest, Luc. Romanse archeologów są jak miłostki podczas rejsu statkiem. Po zejściu na brzeg wszystko się kończy. — Przyznaję, że coś o tym wiem. Obrzuciła go nieufnym spojrzeniem i powiedziała, że chce jeszcze zbadać kilka następnych próbek i zapisać spostrzeżenia. Patrząc, jak odchodzi, Luc przeklął się w duchu. Nie był tylko pewny, czy powodem jego wściekłości jest to, że ją pocałował, czy to, że nie zdołał się lepiej wytłumaczyć i nie podjął próby odpokutowania za dawne grzechy. Tak czy inaczej, był na siebie zły, ale jednocześnie cholernie dumny z wyników badań w Ruac. Znowu pojawił się dobrze mu znany problem łączenia pracy z kobietami. Nadal nie wiedział, jak znaleźć złoty środek. Pomyślał, że chyba przydałoby mu się hobby, ale zaraz pokręcił głową, kiedy ujrzał w wyobraźni, jak Luc Simard ośmiesza się, nieporadnie machając na polu kijem golfowym. Odnalazł Hugona i wypili drinka przy ognisku. *** Pomimo skradzionego przez Luca pocałunku Sara dotrzymała słowa i zjawiła się na podwójnej randce. Na tę okazję Hugo nie pożałował grosza i zaprosił wszystkich do Domme, starożytnego ufortyfikowanego miasta otoczonego nienaruszonymi murami. Przed kolacją w L’Esplanade, najlepszej miejscowej restauracji, przespacerowali się po umocnieniach, sycąc oczy wspaniałym widokiem słońca zachodzącego nad doliną rzeki Dordogne. Odile zachowywała się jak turystka, poprosiła nawet przechodnia, żeby zrobił im zdjęcie telefonem komórkowym. Wiatr podwiewał jej krótką zwiewną sukienkę, typowo letnią, chociaż był chłodny jesienny wieczór. Wyglądała tajemniczo i zmysłowo, niczym lokalna gwiazdka. Hugo wyczekiwał tych podmuchów wiatru, za co został nagrodzony widokiem jej ud i nie tylko. Zauważył też wyraźne ciemne smugi, czarnofioletowe, sprawiające wrażenie świeżych i bolesnych siniaków. Luc był uprzejmy i zdystansowany, zabawiał Sarę rozważaniami na temat pozostałości oryginalnej trzynastowiecznej zabudowy miasta. Później, kiedy Hugo odciągnął go na bok, żeby powiedzieć o siniakach Odile, wzruszył ramionami i stwierdził, że to zdecydowanie nie ich sprawa. Obiad był wystawny, a Hugo wyłożył dodatkowe pieniądze na drogie trunki. Wszyscy pili dużo z wyjątkiem Luca, który chętnie wziął na siebie rolę kierowcy, godząc się ze wszelkimi związanymi z tym ograniczeniami. W dodatku, przynajmniej w dni robocze, był szefem Sary, więc z tej racji musiał świecić przykładem.

Hugo nie miał takiego obowiązku. Siedział obok Odile przy stoliku na końcu tarasu i razem z nią podziwiał zachód słońca nad doliną. Oboje zerkali na siebie pożądliwie, rzucali dwuznaczne żarty i chwytali się za ręce, zaśmiewając się w głos. Sara w miarę możliwości starała się dzielić ich dobry humor, Luc wyczuwał jednak niewidzialną barierę psychiczną, pole negatywnej energii będące skutkiem jego postępku. Kiedy Hugo zaczął opowiadać kiepski dowcip, który Lucowi opowiedział już wcześniej, w jego głowie zaświtała szalona myśl: gdyby pozwolono mu odbyć krótką podróż w czasie, dokąd chciałby się cofnąć? Do tamtej nocy z Sarą w Les Eyzies dwa lata temu czy do Ruac sprzed trzydziestu tysięcy lat? Decyzję musiał odroczyć, bo pojawił się kelner. Odile nie wyglądała na kobietę, która lubi mówić o sobie, lecz doskonale reagowała na kogoś takiego jak Hugo, bez przerwy stawiającego się w głównej roli każdej anegdoty i opowieści. Śmiała się z jego żartów i zadawała podchwytliwe pytania. Hugo bezgranicznie się z tego cieszył i chciał chyba na długo zapamiętać ten wieczór, gdyż robił zdjęcia swoim telefonem komórkowym i podsuwał go Sarze, by fotografowała go razem z jego wybranką. Dopiero gdy Hugo przestał mówić na tyle długo, by zająć się przeżuwaniem kawałka steku, Sara mogła zwrócić się z pytaniem do Odile. — Jestem bardzo ciekawa, jak wygląda życie w takiej małej wsi. Odile zacisnęła wargi, jakby chciała powiedzieć: „Wygląda jak wygląda”, po czym odparła: — No cóż, dla mnie jest wszystkim. Wcześniej mieszkałam w Paryżu, więc znam życie w wielkim mieście, ale poza tym nawet nie mam paszportu. Teraz mieszkam w skromnym domku oddalonym o trzy posesje od tego, w którym się wychowywałam, to znaczy na piętrze nad kawiarnią ojca. Zrosłam się z Ruac jak jedna z waszych roślin. Gdyby wyciągnąć mnie z korzeniami, pewnie bym zwiędła. Hugo przełknął kęs mięsa w samą porę, żeby wtrącić: — To może potrzebujesz nawozu? Odile roześmiała się i położyła dłoń na jego ręce. — Gnojówki mamy w Ruac pod dostatkiem. Brakuje mi raczej wody i słońca. — Ale pewnie trudno jest poznać kogoś nowego w tak małej wiosce — dodała Sara. Odile pomachała lewą ręką, rozcapierzając palce. — Jak widzisz, nie noszę obrączki, więc masz rację. Dlatego chciałam pracować w waszym obozie. Nie po to, żeby szukać męża, ale by poznać nowych ludzi. — Jakie są twoje wrażenia do tej pory? — zapytał Luc. — Jesteście wszyscy tacy mądrzy! To inspirujące środowisko. — Dla mnie też — wtrącił szybko Hugo, dolewając jej wina z uśmiechem, który można było uznać za lubieżny.

*** W drodze powrotnej Sara milczała, ale siedzący z tyłu, rozbawieni Hugo i Odile szczebiotali bez przerwy. Luc zauważył we wstecznym lusterku skradzionego całusa i namiętny uścisk dłoni. Kiedy zbliżyli się do opactwa, usłyszał szept Hugo, który prosił Odile, by została z nim na noc. — Nie — odparła szeptem. — A jutro? — Nie! — Dlaczego? Mieszkasz z kimś? — Nie. — Och, daj spokój. — Jestem staromodna. Musimy jeszcze trochę porandkować. *** Hugo siedział na łóżku, patrząc, jak przyjaciel w samych spodenkach myje zęby. On był nadal ubrany. — Nie kładziesz się spać? — spytał Luc. — Muszę się z nią zobaczyć — jęknął Hugo. — Och, na litość boską! — Widziałeś jej nogi? — Zachowujesz się jak w czasach studenckich. Wtedy też bez przerwy wygadywałeś takie rzeczy. — Ty też. — Ale ja z tego wyrosłem. — Czyżby? Hugo wstał i zaczął obracać w palcach kluczyki od samochodu. — Zostaw to, za dużo wypiłeś — upomniał go Luc. — Nic mi nie jest. Pojadę wolno z otwartym oknem. Świeże powietrze będzie moim przyjacielem. A ty jesteś moim przyjacielem? — spytał bełkotliwie. — Tak, Hugo, jestem twoim przyjacielem, dlatego mogę cię podwieźć. — Nie, wierz mi, dam sobie radę. Ty masz na głowie całe wykopaliska. Droczyli się w ten sposób jeszcze przez jakiś czas, wreszcie Luc dał za wygraną i rzekł: — Tylko bądź ostrożny. — Będę. Nie czekaj na mnie. *** Zanim Hugo dotarł do wsi, był na tyle trzeźwy, by wiedzieć, że trzeźwy nie jest. Wiedział tylko, że Odile mieszka „trzy posesje od kawiarni”. Ale w jakim kierunku i po której stronie ulicy?

Jeśli miało to być ćwiczenie z rachunku prawdopodobieństwa połączone z pukaniem do drzwi, istniała duża szansa, że wyjdzie na głupca. „Przepraszam, że panią obudziłem, ale czy wie pani, gdzie mieszka córka burmistrza? Przyjechałem, żeby ją przelecieć”. Główna ulica była pusta, Hugo nie zauważył żywej duszy, co ani trochę go nie dziwiło, bo dochodziła północ. Wolno pojechał w stronę kawiarni, licząc domy. Stanął przed trzecim za kawiarnią, po tej samej stronie, lecz we wszystkich oknach było ciemno. Przed drzwiami zobaczył duży motocykl. To raczej odpada, pomyślał. Prawdopodobnie. Doliczył się trzeciej posesji po drugiej stronie ulicy. W domu światło paliło się zarówno na parterze, jak i na piętrze. Stanął, żeby lepiej się przyjrzeć. Czy wydawało mu się, czy mówiła coś o sadzie? Chyba rzuciła jakąś luźną uwagę na ten temat przed deserem, kiedy był najbardziej wstawiony. Tylko jaki to miałby być sad? Jabłkowy? Wiśniowy? Gruszkowy? Zresztą o tej porze roku, gdy na drzewach nie ma już owoców, jak to rozpoznać? Jako urodzony mieszczuch ledwie potrafił odróżnić drzewo od krzewu. Zaparkował samochód na poboczu i zakradł się na tyły domu, żeby popatrzeć na ogród. Księżyc mu sprzyjał, błyszczał w pełni, a w jego blasku ukazały się równe szeregi drzew owocowych. To bez wątpienia wyglądało na sad, w sercu Hugona odżyła nadzieja. Domek zbudowany z żółtawego piaskowca miał drzwi pomalowane na niebiesko. Zapukał cicho. Kiedy nikt nie odpowiedział, zapukał mocniej. W oknach na parterze zasłonki były zaciągnięte. Tylko w jednym oknie szczelina była wystarczająca, żeby zajrzeć do środka, ale nikogo tam nie dostrzegł. Cofnął się kilka kroków, żeby popatrzeć na okno sypialni na piętrze. I tam za zasłonkami świeciło się światło. Wziął z klombu kilka małych kamyków i rzucił nimi w okno niczym nastolatek starający się nie obudzić rodziców dziewczyny. Nadal żadnej reakcji. Zdrowy rozsądek podpowiadał, żeby wsiąść do samochodu i odjechać, skoro nie był nawet pewien, czy to ten dom. Ale fala paryskiej zuchwałości pchnęła go z powrotem do drzwi. Nacisnął klamkę. Okazało się, że drzwi są otwarte. — Halo! — zawołał z nadzieją. — Odile? To ja, Hugo! Wszedł i się rozejrzał. Duży pokój był schludny, ładnie urządzony, jak można się spodziewać po mieszkaniu samotnej kobiety. — Halo! — zawołał po raz drugi. Zajrzał do kuchni. Była mała, lecz nieskazitelnie czysta, w zlewie nie stały brudne naczynia. Już miał iść w głąb domu, gdy zauważył kilka listów leżących na stoliku w przedpokoju. Na wierzchu znajdował się rachunek za prąd. Dla Odile Bonnet. Poczuł się lepiej.

— Halo? Odile? Stanął u podnóża schodów i się zawahał. Tylko gwałciciele wchodzą do kobiecej sypialni bez zaproszenia. — To ja, Hugo! Jesteś tam? Gdzieś z głębi dolatywały stłumione dźwięki muzyki. Był tego pewny. Zawrócił i wszedł do kuchni. Nagle zobaczył to, co wisiało nad stołem, aż biło po oczach. — Jezu Chryste! — jęknął, rozkładając szeroko ręce. — Jezu Chryste! Rozejrzał się, by mieć pewność, że jest sam, po czym wyszarpnął z kieszeni telefon komórkowy, żeby zrobić zdjęcie. Muzyka zaczęła grać głośniej. Przemknęło mu przez myśl, że powinien natychmiast wyjść, po czym rano obejrzeć zdjęcia, by w świetle dnia ocenić je na trzeźwo, ale wbrew zdrowemu rozsądkowi skierował się w stronę źródła muzyki. Obok spiżarni na tyłach znajdowały się drzwi. Gdy je otworzył, znalazł się na szczycie schodów prowadzących do piwnicy. Muzyka zrobiła się jeszcze głośniejsza, wyróżnił gitary, akordeon, bęben — nie była to nawet muzyka w powszechnie rozumianym znaczeniu, a tylko amatorskie brzdąkanie. Zakurzone schody oświetlała pojedyncza goła żarówka. Zszedł kilka stopni, gdy światło zgasło i otoczyła go ciemność. — Odile?

14 Luc poszedł na śniadanie z uśmiechem. Pościel na koi Hugona była nienaruszona. Widocznie mu się udało i na pewno wkrótce zasypie go opowieściami o swoim sukcesie. Kiedy odprawił pierwszą zmianę do jaskini, wyruszył z Sarą na rekonesans, nie zapominając o woreczkach na próbki i notatnikach. W mgle wczesnego wilgotnego poranka zaczęli wędrówkę spod murów opactwa przez mokre pastwiska w kierunku rzeki. Jeremy i Pierre dotarli do baraku w samą porę, żeby zobaczyć, jak się oddalają. — Jak sądzisz, dokąd idą? — zapytał Jeremy. — Nie mam pojęcia — odrzekł Pierre z uśmiechem. — W każdym razie szef wygląda na zadowolonego. Luc i Sara szli w milczeniu, oddychając głęboko rześkim wiejskim powietrzem. W nocy mniej więcej przez godzinę intensywnie padało, więc ich kalosze szybko zaczęły połyskiwać od wilgoci. Wreszcie słońce przebiło się przez chmury i wszystko zaczęło migotać od rosy, toteż oboje szybko sięgnęli po ciemne okulary. Na pierwsze znalezisko natknęli się zaledwie kilometr od obozu. Sara zwróciła uwagę na ostrą granicę między zielenią łąki, po której szli, a ścianą lasu, stanowiącą mozaikę zieleni i żółci. Kiedy spostrzegła wysokie żółte pędy górujące nad zielonym kobiercem trawy, ruszyła biegiem w ich stronę. Luc podążył za nią, choć musiał trochę wyciągać nogi. Zostawili za sobą wyraźny szeroki pas zdeptanej trawy. — To dziki jęczmień — powiedziała. — Hordeum spontaneum, całe tony. Dla Luca niewiele różnił się od zwykłego jęczmienia hodowlanego, dopóki Sara nie zerwała kłosa i nie pokazała mu dwóch rzędów kolczastych gniazd z nasionami zamiast sześciu występujących w kłosach „zwykłego” zboża. Miała przy sobie sekator, a on scyzoryk, więc szybko ścięli spory pęk złotych źdźbeł. — Prawdopodobnie to prekursor naszych odmian uprawnych — wyjaśniła Sara. — Początki uprawy odmian hodowlanych sięgają neolitu, ale nie ma podstaw, by przypuszczać, że w mezolicie czy nawet górnym paleolicie ludzie nie wykorzystywali dzikiego jęczmienia do produkcji mąki czy nawet piwa. — Bądź też do innych celów — dodał Luc. — Bądź do innych celów — zgodziła się. — Myślę, że tyle nam wystarczy. — Wyprostowała się. — Jeden gatunek znaleźliśmy, pozostały jeszcze dwa. Luc ruszył za nią w głąb lasu z workiem wypchanym jęczmieniem. Pojedyncze smugi słońca nie nagrzewały powietrza i robiło się coraz zimniej i bardziej wilgotno. Sara nawet nie próbowała omijać kolczastych zarośli i jeżyn, wręcz przedzierała się przez nie, co spowalniało ich marsz. Luc cieszył się, że ma czas na myślenie. Był pewny, że Sara wie, na co powinna zwracać uwagę. On nie miał wątpliwości, co chce

oglądać: jej biodra, których kształt podkreślały obcisłe spodnie khaki, i ramiona, szczupłe nawet pod grubą skórzaną kurtką. Zmagał się z coraz silniejszym pragnieniem chwycenia jej, obrócenia do siebie i przytulenia. Tęsknił za pocałunkiem. Tym razem mu się nie oprze. Chciał prosić o rozgrzeszenie. Dla niego zawsze była tą jedną jedyną. Wcześniej nie zdawał sobie z tego sprawy, ale teraz był pewny. Mógłby pociągnąć ją na ziemię. Pewnie wybaczy mu wszystkie grzechy. Pomoże jej chłodna wilgoć leśnej ściółki. — Szukamy splątanych pnączy oplatających małe i średnie drzewa — powiedziała, wyrywając go z zadumy. — Liście w kształcie szerokich zaostrzonych strzałek. Już jesień, więc nie wypatrujemy drobnych różowych i białych kwiatów, ale jakieś jeszcze mogły zachować się na pędach. Otoczył ich plusk wody, buty zaczęły zapadać się w błocie. Lucowi przyszło do głowy, że może to strumień, który tworzy wodospad niedaleko jaskini Barthomieu. Wzdłuż niego ciągnęły się zarośla złożone głównie z młodych dębów ostrolistnych oraz buków wyrastających z gęstego poszycia składającego się z ziół i kolczastej akacji. Kłujące pędy oplątały nogawki jego spodni, a gdy się schylił, żeby je odczepić, usłyszał łacińską nazwę, przypominającą hymn kościelny. — Convolvulus arvensis! Tam jest! — wykrzyknęła Sara. Pędy pozbawionego kwiatów pnącza porastały młode krzewy i drzewa dokładnie tak, jak przepowiedziała. Oplatały ciasno pnie tuż nad ziemią i ginęły wysoko w koronach. Było ich mnóstwo. Powstał problem nie tyle zbioru próbek, ile doboru egzemplarzy. Pnącza były tak ciasno owinięte wokół pni, że nie dało się ich oderwać. Musieli mozolnie odcinać fragmenty roślin, dopóki nie zapełnili nimi drugiego worka. — Dwa trafione, został jeden — oznajmiła Sara. Ruszyła w stronę klifu i rzeki. A Luc za nią. Później zawróciła na łąki. Uważnie studiowała mapy i wiedziała, że w pobliżu jest stara nieużywana linia kolejowa, od dawna porzucona bocznica. Ostatniego przedstawiciela flory należało szukać na terenach niegdyś uprawianych, a obecnie leżących odłogiem. Wypatrywali krzewów. Sara dużo o nich mówiła, ale Luc nie słuchał tej lekcji botaniki. Bolał nad swoim losem i był zły na siebie za to, kim się stał. Jego ojciec pracował w zarządzie firmy petrochemicznej i był typowym przedstawicielem swojego pokolenia, z prywatnymi klubami, piciem, narcystyczną arogancją i tendencją do utrzymywania młodych kochanek zamiast idealnej i pięknej żony. Gdyby nie zawał serca, który zakończył jego życie, pewnie nadal by tak żył, pił na umór i romansował, żałosny siedemdziesięcioletni uwodziciel. Luca dręczyło stare pytanie: co zadecydowało, geny czy środowisko? Co przesądziło, że teraz on kroczy drogą swojego ojca? Widział, jaki wpływ miało zachowanie ojca na matkę. Na szczęście potrafiła zachować godność, rozwieść się, wrócić do Stanów i odzyskać swoje życie, pozostające w zawieszeniu przez ćwierć

wieku, uciec od stereotypu uległej małżonki bogatego biznesmena ze spółki naftowej, od zabójczego żaru pustyni w ściśle strzeżonych osiedlach Dohy i Abu Dhabi, od tęsknoty za jedynakiem wysłanym do szwajcarskiej szkoły z internatem. Ponownie wyszła za mąż, tym razem za bogatego dermatologa z Bostonu, człowieka o łagodnym usposobieniu i sflaczałym ciele. Luc go tolerował, ale nie pałał do niego szczególną sympatią. Nagle jego umysł poraziło oczywiste pytanie. Dlaczego rzucił Sarę? Czy nie był to najdoskonalszy związek w jego życiu? Dający najwięcej satysfakcji? I dlaczego nigdy wcześniej nie zadał sobie tego pytania? Stare tory kolejowe biegnące równolegle do rzeki były zarośnięte zielskiem. Sara wskazała pas ziemi na skraju łąki i ruszyła w tamtą stronę ze zdwojoną energią. Luc w milczeniu podreptał za nią, walcząc z myślami, które grzechotały mu pod czaszką jak ziarna kawy w młynku. Tory były widoczne tylko wtedy, gdy się nad nimi stanęło. Sara, mająca instynkt ogara wietrzącego świeżą posokę, błyskawicznie uznała, że północna część łąk jest bardziej obiecująca niż południowa. Wędrowali wzdłuż torów, zmuszeni do drobienia po podkładach. Od strony rzeki wzdłuż linii kolejowej ciągnął się pas krzaków głogu, powiedziała więc Lucowi, że to bardzo dobre miejsce na znalezienie tego, czego szukają. Chmury się rozwiały i słońce grzało mocno. Po półgodzinie wędrówki po torach zaczął się niepokoić o stan prac w jaskini. Jego komórka sygnalizowała brak zasięgu, a on nie lubił być bez możliwości kontaktu. Już mieli zawrócić, kiedy Sara nagle zaczęła podskakiwać jak mała dziewczynka i wykrzykiwać łacińską nazwę: — Ribes rubrum, Ribes rubrum! Krzaki rosnące w cieniu głogu miały jasnozielone pięcioklapowe liście i resztki owoców, które, jak wyjaśniła Sara, utrzymały się do tak późnej pory z powodu długiego i chłodnego lata, gdyż dopiero ostatnio nadeszły cieplejsze dni. Jagody błyszczały w słońcu jak rubiny. Sara rozgryzła jeden owoc i zamknęła oczy z rozkoszy. — Cierpki, ale wspaniały — oznajmiła. Luc z uśmiechem otworzył usta i Sara z ociąganiem wsunęła w nie jagodę. — Prosi się o cukier — powiedział. Zaczęli zbierać owoce, aż napełnili nimi litrową torbę foliową. Palce mieli czerwone od soku. *** Poprosili kucharza o noże, tasaki i miski, a także o największy rondel, po czym odprawili go z kuchni. Posługując się lakonicznym opisem z manuskryptu, najpierw posiekali pnącze i trawę niczym zieleninę na sałatkę, następnie roztarli je na miazgę w prowizorycznym moździerzu, czyli tłuczkiem do mięsa w drewnianej misie na

surówki, wrzucili do rondla z wodą, dodali rozgniecione porzeczki i postawili na gazie. Wkrótce kuchnię wypełnił aromat owoców zmieszany z zapachem liści i łodyg, a oni stali nad rondlem z rękami na biodrach i wpatrywali się w bulgoczącą miksturę. — Jak myślisz, jak długo trzeba to gotować? — zapytał Luc. — Na pewno nie możemy tego rozgotować. Potraktujmy to jak parzenie herbaty. Ogólnie rzecz biorąc, to najwłaściwsze podejście etnobotaniczne — odparła Sara, roześmiała się i dodała: — Prawdę mówiąc, nie mam pojęcia. To szalone, nie sądzisz? — Zbyt szalone, żeby mówić o tym publicznie, to nie ulega wątpliwości. Więc niech to zostanie tylko między nami. Jak zamierzasz wysłać tę miksturę do Cambridge? Sara miała w przyczepie termos, elegancki, ze stali nierdzewnej. Po raz ostatni zamieszała półpłynną masę w rondlu, zgasiła gaz i poszła po termos. Zanim wróciła, zjawił się opat Menaud, człapiąc w sandałach, trochę za bardzo zarumieniony jak na tak chłodny dzień. — Tu jesteś, Luc. Szukałem cię. Próbowałem nawet dzwonić na twoją komórkę. Luc wyciągnął aparat z kieszeni i sprawdził — było kilka nieodebranych połączeń. — Przepraszam, ale byłem w terenie, nie miałem zasięgu. A o co chodzi? Opat zaczął się ciekawie rozglądać, najwyraźniej szukając źródła dziwnego zapachu. — Co to jest? — zapytał, wskazując rondel stojący na kuchni. Luc nie chciał zbywać kłamstwem człowieka, który był dla nich tak wielkoduszny, odrzekł więc wymijająco. — Profesor Mallory coś tu gotowała. Poprosiła, żebym przypilnował rondla. Zakonnik oparł się pokusie spróbowania mikstury, co miał zwyczaj robić w kuchni opactwa. Przypomniał sobie nagle, z jakiego powodu szukał archeologa. Odebrał mnóstwo telefonów od młodego szefa miejscowej żandarmerii, porucznika Billetera, który zostawił swój numer i coraz bardziej się niecierpliwił. Luc podziękował opatowi i zaczął się zastanawiać, czy są jakieś postępy w dochodzeniu po wypadku Zviego. Sara o mało nie wpadła na opata w drzwiach. Oboje odskoczyli od siebie jak identyczne bieguny magnesów. Stary mnich popatrzył na termos, wymamrotał, że mieszanka w rondlu pachnie wspaniale i chętnie by jej kiedyś spróbował, po czym prawie uciekł. Odprowadziła go zdumionym spojrzeniem, a Luc puścił do niej oko. Wybrał numer telefonu porucznika, gdy zaczęła nakładać gorącą miksturę do termosu. Spodziewał się usłyszeć nazwisko Alona już w pierwszym zdaniu, lecz żandarm zaskoczył go pytaniem: — Czy zna pan niejakiego Hugona Pineau? ***

Na opadającej dość stromo drodze prowadzącej z opactwa do wioski Ruac był tylko jeden zakręt. Nie uważano go za szczególnie niebezpieczny, lecz zważywszy kombinację ciemnej nocy, ulewy, nadmiernej prędkości i być może wpływu wina, łatwo było sobie wyobrazić rezultat. Miejsce wypadku znajdowało się dobre dziesięć metrów od drogi i kierowcy przejeżdżających aut go nie widzieli. Można było odnieść wrażenie, że las się rozstąpił na przyjęcie samochodu, a po wypadku zwarł z powrotem. Krótko po dziewiątej rano jakiś bystrooki motocyklista zwrócił uwagę na połamane gałęzie i znalazł wrak. Impet zderzenia scalił samochód i drzewa w jedną połamaną i poskręcaną masę. Był tak wielki, że pień złamanego drzewa wbił się w głąb kabiny i wypchnął silnik z ramy. Przednie koła leżały pewnie gdzieś dalej. Przednia szyba zniknęła, jakby wyparowała. Czuć było smród paliwa, lecz mimo to nie doszło do pożaru, chociaż dla kierowcy nie miało to już znaczenia. Straż pożarna strumieniem wody zmywała z szosy rozlany olej. Dwóch żandarmów na obu końcach miejsca zdarzenia kierowało ruchem wahadłowym. Porucznik Billeter i Luc przez pewien czas rozmawiali w radiowozie. Później Luc poszedł za oficerem na miejsce wypadku, powłócząc nogami jak skazaniec prowadzony na szubienicę. Zanim tam dotarli, przyjechał Pierre i z samochodu wyskoczyła Sara. Po jego rozmowie telefonicznej szybko skończyła pracę w kuchni. Przed przyjazdem dowiedziała się jedynie, że Hugo miał wypadek. Gdy tylko spojrzała Lucowi w oczy, domyśliła się prawdy. — Luc, tak mi przykro. Na widok jego łez i ona zaczęła szlochać. Razem ruszyli w głąb lasu. Jako archeolog Luc wiele razy miał do czynienia z ludzkimi szczątkami. Ale szkielety były czyste, niemal sterylne. Gdy nie widzi się tkanek i krwi, łatwo być rzeczowym i beznamiętnym. Jednak w ciągu ostatnich dni Luc zetknął się ze śmiercią aż dwa razy. Nie był na to przygotowany, nie wiedział, jak sobie z tym poradzić. Zwłaszcza teraz. Hugo był zmiażdżony. Jak bardzo, Luc nie zdążył ocenić, bo szybko odwrócił głowę. Niemniej jeden rzut oka przez wybitą szybę od strony kierowcy wystarczył, żeby rozpoznać modną oliwkową kurtkę przyjaciela i jego kręcone włosy, starannie obcięte i ułożone nad lewym, zakrwawionym uchem. Spostrzegł również jakiegoś człowieka zaglądającego do wraku z drugiej strony. W starszym, starannie ubranym mężczyźnie o przenikliwych ciemnych oczach Luc rozpoznał niesympatycznego gościa z kawiarni w Ruac sprzed kilku tygodni. Wyprostowali się równocześnie i popatrzyli na siebie ponad zgniecionym dachem samochodu. — A to doktor Pelay — odezwał się Billeter. — Zna go pan, profesorze? Jest lekarzem z Ruac. Był tak uprzejmy, że przyjechał i wystawił akt zgonu ofiary.

— Śmierć była natychmiastowa — oznajmił szorstko Pelay. — Złamanie kręgosłupa między pierwszym a drugim kręgiem szyjnym. Nikt tego nie przeżyje. Mina doktora i jego ton irytowały Luca. Były zimne jak głaz, bez cienia współczucia. Pomyślał, że Hugo, nawet po śmierci, zasługuje na towarzystwo kogoś znacznie milszego. Kiedy chciał odejść, nagle świat zawirował. Porucznik i Sara złapali go pod ręce i oparli o radiowóz, żeby się nie przewrócił. — Skontaktowaliśmy się z jego sekretarką. To od niej dowiedzieliśmy się, że jest z panem — powiedział Billeter, jakby poczuł się w obowiązku wtrącić jakąś neutralną uwagę. — Jutro miał wracać do domu — powiedział Luc, wycierając nos rękawem. — Kiedy widział go pan po raz ostatni? — O wpół do dwunastej w nocy, w obozie. — Wtedy wyjechał z opactwa? Luc skinął głową. — W jakim celu? — Chciał odnaleźć w Ruac pewną kobietę. — Kogo? — Odile Bonnet. Wieczorem byliśmy we czworo na kolacji. — Luc wskazał Sarę. — Uparł się, że musi ją jeszcze zobaczyć. — Czy wiedziała, że on przyjdzie? — Nie miał nawet jej numeru telefonu. Nie sądzę, żeby znał adres. Ale Hugo był… no, wie pan, bardzo zmotywowany. — Nie dotarł do wioski. Jeśli wyjechał z obozu o wpół do dwunastej, do wypadku musiało dojść nie później niż o dwudziestej trzeciej czterdzieści — oznajmił żandarm. — Na pierwszy rzut oka widać, że jechał za szybko. I nie próbował hamować. Nie ma także śladów poślizgu. Wpadł między drzewa i rozbił się o jedno z nich. Proszę mi jeszcze powiedzieć, profesorze Simard, czy dużo pił tego wieczoru? Luc zrobił skruszoną minę. Nawet nie próbował się tłumaczyć z przytłaczającego poczucia winy. Ale zanim zdążył odpowiedzieć, Sara rzekła: — Każdy z nas oprócz Luca pił wino do kolacji. Luc odwoził nas z Domme. Myślę, że zanim wróciliśmy do obozu, wszyscy byliśmy trzeźwi. — Jak widać, koroner pobrał już próbki tkanek — powiedział Billeter. — Niedługo będziemy wiedzieli, ile miał alkoholu we krwi. — Nie powinienem był mu pozwolić jechać samemu — wymamrotał Luc. — Trzeba było jechać razem z nim. Oficer nie miał więcej pytań i zostawił ich samych. Sara nie wiedziała, co robić i co powiedzieć. Położyła rękę na ramieniu Luca, lecz on nie zareagował. Podjechał jeszcze jeden samochód, tym razem od strony wsi. Wyskoczyła z niego

Odile z bratem. Zerknęła na Luca i Sarę, po czym skierowała się między drzewa, ale na skraju lasu zatrzymał ją jeden z podwładnych Billetera. Zaczęła krzyczeć. Sara zasugerowała Lucowi, że mogłaby podejść i z nią porozmawiać, lecz zanim zrobiła krok, jeden ze strażaków wyszedł zza beczkowozu i złapał Odile za rękę. To był jej ojciec, burmistrz, wystrojony w mundur oficera straży pożarnej. Kiedy odciągnął córkę na bok, Sara pociągnęła Luca w kierunku samochodu. — Chodź — powiedziała łagodnie. — Nic tu po nas. *** Popołudniowe słońce wsączało się wąską smugą przez szczelinę w zasłonkach w oknie przyczepy Luca. Leżał na łóżku, bardziej w ciemności niż w świetle. Sara siedziała obok niego na składanym krześle, trzymając w rękach ostatnią butelkę z zapasów bourbona, jakie przywiózł Hugo. Lucowi od alkoholu plątał się język. Wyciągnął ręce, splótł palce i napiął je, aż strzeliło mu w stawach. — Dużo masz przyjaciół? — zapytał. — Jakich przyjaciół? — Tej samej płci. A więc w twoim przypadku dziewczyn. Roześmiała się, słysząc to wyjaśnienie. — Owszem, całkiem sporo. — Ja nie mam przyjaciół — wyznał Luc ze smutkiem. — Wydaje mi się, że Hugo był jedyny w tej kategorii. Jak sądzisz, dlaczego tak właśnie jest? Bo przecież mnie znasz. — Znałam cię kiedyś. Ona też trochę wypiła, ale tylko tyle, żeby się rozluźnić. — Nieprawda, wciąż mnie znasz. — Myślę, że spędzasz za dużo czasu z przyjaciółkami i za bardzo poświęcasz się pracy, żeby mieć przyjaciół. Tak mi się przynajmniej wydaje. Przewrócił się na bok, żeby na nią spojrzeć. — Chyba masz rację! — wykrzyknął, jakby dokonał odkrycia. — Kobiety i praca, praca i kobiety. To niezdrowe. Stołek powinien mieć co najmniej trzy nogi, co nie? — Zaczynał się plątać. — Myślę, że Hugo miał być trzecią nogą w moim stołku. Dopiero zbliżaliśmy się na nowo, dopiero się poznawaliśmy, a teraz nagle go nie ma. Łobuz roztrzaskał się na drzewie. Wyciągnął ręce do Sary. — Nie, Luc — powiedziała, wstając z krzesła. — Twoje instynkty cię zawodzą. Teraz potrzebujesz wsparcia emocjonalnego, a nie fizycznej miłości. — Nie, ja… Była już w pół drogi do drzwi.

— Idę do kuchni przynieść ci coś do jedzenia, a potem zajmę się pakowaniem termosu, żeby wysłać paczkę popołudniowym ekspresem. Chcę, żeby dotarła do Cambridge najpóźniej jutro po południu. W PlantaGenetics już na nią czekają. — Ale wrócisz tu? — zapytał żałośnie jak dziecko. — Kiedy będziesz spał! — powiedziała. — Zamknij oczy i postaraj się zasnąć. Wrócę, żeby zobaczyć, co porabiasz. Ale tylko i wyłącznie w tym celu. Gdy wyszła, wstał i poczłapał chwiejnym krokiem do łazienki, żeby ochlapać sobie twarz zimną wodą. Zatrzymał się przy łóżku Hugona i zaczął się trząść z bezsilnej wściekłości, którą tłumił przez cały dzień. Zamknął oczy i zobaczył pod powiekami pomarańczowy blask. Musiał się jakoś wyładować. Tak mu podpowiadał zdrowy rozsądek. Zamachnął się więc i grzmotnął pięścią w ściankę działową między częścią sypialną a wypoczynkową, wystarczająco mocno, żeby zrobić spore wgłębienie w grubej płycie wiórowej. Skrzywił się z bólu i zobaczył krew na ścianie. Skórę na czwartym knykciu miał głęboko rozciętą. Owinął dłoń chustką i usiadł na łóżku, dopijając bourbona. Tego wieczoru Sara otoczyła go niemal macierzyńską opieką. Kiedy zobaczyła jego ranę i zauważyła wgniecenie w ścianie od uderzenia pięścią, cmokając z przyganą, zabandażowała mu dłoń. Nikomu nie pozwoliła mu przeszkadzać. Oznajmiła, że przynajmniej tego dnia ludzie biorący udział w wykopaliskach mogą radzić sobie sami, a zanim wyszła, na drzwiach jego przyczepy przykleiła kartkę zabraniającą komukolwiek zakłócać mu spokój. Wróciła późnym popołudniem i od razu pożałowała, że nie zabrała butelki bourbona. Leżała pusta na podłodze, jedzenie na talerzu było nietknięte, a Luc głośno chrapał. Ściągnęła mu buty i przykryła go kocem. Wróciła jeszcze raz, gdy było już ciemno. Leżał wciąż w tej samej pozycji. Postanowiła więc zająć się pracą przy jego biurku, żeby mieć na niego oko. Czuwała do późna, sczytując swoje wcześniejsze notatki i wklepując nowe do laptopa, aż w obozie zapadła cisza. *** Wąska smuga światła przecięła na moment ciemność w baraku. Biurko Luca stało w rogu, najdalej od drzwi. Chwilę później światło prześliznęło się po szufladach biurka i zatrzymało na najniższej. Szuflad nie można było otworzyć, dopóki zamknięta była górna. Na blacie stał kubek z ołówkami i długopisami. Po ich wysypaniu i odwróceniu kubka do góry dnem wypadł mały kluczyk. Służył do otwierania górnej szuflady. Po jej wysunięciu możliwe stało się otwarcie pozostałych szuflad. W najniższej znajdowały się ułożone w kolejności alfabetycznej, grzbietami do góry, teczki z dokumentami dotyczącymi setek spraw administracyjnych. Intruz sięgnął do teczek z literą N, wsunął rękę za dokumenty zatytułowane

„Nurkowie” i wyciągnął zza nich niezaklejoną kopertę bez napisu. W środku był schowany duplikat klucza do furtki zamykającej wejście do jaskini Ruac.

15 Opactwo Ruac, 1118 Bernard krążył tam i z powrotem po kamiennym domku, próbując uciec przed czarną chmurą zbierającą się nad jego głową. Nie mógł sobie przypomnieć, kiedy ostatnio był równie zaniepokojony. Wydarzenia poprzedniego wieczoru wstrząsnęły nim tak, że miał wrażenie, iż zaraz zwariuje. Ukojenie mogły mu przynieść tylko modlitwa i post, tego był pewny. Już wcześniej modlił się żarliwie w kościele podczas jutrzni, prymy i tercji, a między nabożeństwami wracał prosto do domku, padał na kolana i znów się modlił. Unikał ludzi. Chciał być sam. W pierwszej chwili zamierzał zignorować pukanie do drzwi, ale poczucie braterskiego szacunku kazało mu stłumić ten impuls. Był to jego brat, Barthomieu. Wszedł, nisko pochylając głowę. — Czy możemy porozmawiać? — Tak, wejdź i usiądź. — Nic dziś nie jadłeś. — Rozpocząłem głodówkę. — Wszyscy zauważyli, że nie było cię na śniadaniu i zwrócili uwagę na twoje zachowanie w kaplicy. Masz gniew wypisany na twarzy. — Jestem wzburzony. A ty nie? Barthomieu popatrzył na niego zdziwiony. — Jestem w nastroju do refleksji. Jestem zdumiony. Jestem zaskoczony. Ale nie wzburzony. Bernard podniósł głos, chociaż nie pamiętał, kiedy ostatni raz krzyczał. — Sądzę, że powinieneś być wzburzony! Ostatniego wieczoru byłeś bardzo niespokojny. Nie pamiętasz? — Pamiętam. — Barthomieu tak mocno splótł palce, że aż pobielały knykcie. — Mam nadzieję, że to nie ciebie uderzyłem, bracie! To do mnie niepodobne, ale na szczęście zemdlałem. — Próbowałeś uderzyć Jeana, na litość boską, ale trafiłeś garnek, a nie jego! — No cóż — mruknął Barthomieu — moim zdaniem stało się więcej dobrego niż złego. Znowu rozległo się pukanie do drzwi. — Dobry Boże, naprawdę nie możecie zostawić mnie w spokoju?! — krzyknął Bernard. W drzwiach stanęli Jean i Abélard, przez co w małej izbie zrobiło się trochę tłoczno. — Martwiłem się o ciebie — powiedział Abélard.

— Wszyscy powinniśmy troszczyć się o nasze dusze — odrzekł Bernard. — Wczoraj wieczorem diabeł zesłał na nas zło. Chyba nie macie co do tego wątpliwości? — Dużo o tym rozmyślałem i jestem pewny, że każdy z nas powinien się oddać kontemplacji. Ale diabeł? — A któż by inny? — Może sam Bóg? Bernard rozłożył ręce i mogło się wydawać, że pragnie je oddzielić od reszty ciała. — Wczoraj wieczorem nie było z nami Boga! Bóg nie chce, by jego dzieci tak cierpiały. — Cóż, ja nie cierpiałem — odezwał się Jean. — Wręcz przeciwnie. Uznałem to doświadczenie za… pouczające. — Muszę przyznać, że ja również nie cierpiałem, bracie — dodał Barthomieu. — Ani ja — przyznał Abélard. — Być może było kilka niepokojących chwil, jednakże muszę stwierdzić, że to wszystko było zdumiewające. — Zastanawiam się więc, czy na pewno przeżyliśmy to samo — wyjąkał Bernard. — Powiedzcie mi, co was spotkało, a ja wam powiem, co spotkało mnie. *** Gdy Bernard chciał się upewnić, czy postępuje słusznie, szukał potwierdzenia w modlitwie. Postąpił tak, gdy zdecydował się porzucić wygodne życie i wstąpił do zakonu cystersów w Clairvaux, więc teraz chciał uczynić podobnie. Po całym popołudniu wyczerpujących i zaciekłych dyskusji z zapałem modlił się podczas nieszporów, a wśród wracających echem pieśni pod kamienną kopułą kościoła odnalazł ukojenie w Psalmie sto czterdziestym. Eripe me, Dómine, ab hómine malo; a viro iníquo éripe me; Qui cogitavérunt iniquitátes in corde, tota die constituébant praelia. Acuérunt linguas suas sicut serpéntis; venénum áspidum sub lábiis eórum. Wybaw mnie, Panie, od człowieka złego, strzeż mnie od gwałtownika: od tych, którzy w sercu knują złe zamiary, każdego dnia wzniecają spory. Ostre jak u węża ich języki, a jad żmijowy pod ich wargami.

Custódi me, Dómine, de manu peccatóris; et ab homínibus iníquis éripe me. Qui cogitavérunt supplantáre gressus meos: abscondérunt supérbi láqueum mihi. Et funes extendérunt w láqueum; juxta iter scándalum posuérunt mihi. Od rąk grzesznika ustrzeż mię, Panie, zachowaj mnie od gwałtownika, od tych, co zamyślają z nóg mnie zwalić. Pyszni sidło na mnie skrycie zastawiają: złoczyńcy rozciągają powrozy, umieszczają pułapki na mojej drodze4. Ilekroć padały słowa „gwałtownik”, „zły” albo „grzesznik”, zerkał na Abélarda i Jeana, a nawet na swego brata, lecz ci siedzieli na sąsiedniej ławce z nisko pochylonymi głowami jak spiskowcy, ponieważ nie mógł się zgodzić z ich poglądami. I tak jak wiedział, że Chrystus jest zbawicielem, wiedział, że to on ma rację, a oni się mylą. Wiedział też, że musi wyjechać z Ruac, ponieważ byli zdecydowani znów skosztować mikstury, którą on nazywał diabelskim naparem. *** Następnego ranka wyruszył w drogę. Barthomieu namówił go, by dla bezpieczeństwa w długiej podróży do Clairvaux towarzyszyło mu dwóch młodszych mnichów, w tym Michel, pomocnik Jeana z infirmerii, który znalazł pozostałości mikstury i zaczął zasypywać swojego zwierzchnika pytaniami. Lepiej więc było odesłać go na jakiś czas, by stłumić tę ciekawość. Bernard i Barthomieu uściskali się na pożegnanie, chociaż uścisk tego drugiego był o wiele mocniejszy. — Na pewno nie zmienisz zdania? — zapytał. — A ty zmienisz zdanie co do warzenia tej przeklętej mikstury? — odparł Bernard. — Nie zmienię — oznajmił stanowczo Barthomieu. — Uważam, że to dar. Od Boga. — Nie będę powtarzał moich argumentów, bracie. Wystarczy powiedzieć, że nie odwołam wyjazdu i niech Bóg się zlituje nad twoją duszą. Dźgnął piętami boki kasztanki i powoli odjechał.

Abélard czekał przy bramie opactwa. — Będę za tobą tęsknił, Bernardzie! — zawołał. Ten spojrzał dumnie i raczył odpowiedzieć: — Przyznaję, że i ja będę za tobą tęsknił, przynajmniej za tym Abélardem, którego znałem wcześniej, a nie za tym, którego widziałem dwa wieczory temu. — Nie osądzaj mnie tak surowo, bracie. Jest tylko jedna droga do prawości, ale wiedzie do niej wiele ścieżek. Bernard pokręcił ze smutkiem głową i odjechał. *** Tej nocy w pustym domku Bernarda spotkali się trzej mężczyźni. Zapalili kilka świec i rozmawiali o swoim przyjacielu. Czy to możliwe, zastanawiał się Barthomieu, żeby Bernard miał rację, a oni się mylili? Barthomieu posługiwał się prostym słownictwem. Jean był skuteczniejszym uzdrowicielem i zielarzem niż duchownym uczonym. Więc to Abélardowi przypadło prowadzenie debaty. Wysłuchali jego eleganckiej przemowy na temat zmagań dobra ze złem, Boga z Szatanem, prawdy z fałszem, która zakończyła się konkluzją, że to Bernard jest konserwatywny i krótkowzroczny, a nie oni. Kiedy upewnili się co do własnej prawości, Jean wyjął cynowy dzbanek, wyciągnął z dzióbka zatyczkę i nalał każdemu do kubka sporą porcję czerwonawego naparu. *** Abélard był sam w swojej izbie. Na stole paliła się samotna świeca, dająca tylko tyle światła, by dało się przy niej pisać na pergaminie. Już od tygodnia list do ukochanej leżał zaczęty, lecz niedokończony. Przeczytał początek: Moja najdroższa Heloizo, spędziłem samotnie wiele dni i nocy w klasztorze bez zmrużenia oka. Moja miłość rozpala się goręcej przy błogiej obojętności tych, którzy mnie otaczają, a serce mi się kraje na myśl o Twoich smutkach, jak i moich. Och, jaką wielką poniosłem stratę, kiedy rozważałem Twoją stałość! Jakie rozkosze utraciłem! Nie powinienem przyznawać Ci się do tej słabości, rozsądek mi mówi, że popełniam błąd. Gdybym potrafił wykazać większą nieugiętość umysłu, mógłbym sprawić, że poczułabyś do mnie urazę i Twój gniew przyniósłby skutek, którego cnota przynieść nie może. Gdybym wyjawił przed światem mą słabość w pieśniach miłosnych i wierszach, nie musiałbym tej samej słabości ukrywać w klasztornych celach pod postacią pobożności. Niestety! Wciąż jestem taki sam! Zamoczył pióro w atramencie i zaczął nowy akapit:

Od kiedy napisałem te słowa, minęło kilka dni. W krótkim czasie wiele się zmieniło, choć nie moja miłość do Ciebie, która goreje jeszcze jaśniej. Bóg raczył mnie zaszczycić darem, w który jeszcze nie mogę uwierzyć, ale którego prawda jest oczywista. I chociaż lękam się pisać te słowa, by ich moc nie osłabła przez sam akt przelania ich na pergamin, to wierzę, droga Heloizo, że znalazłem sposób, byśmy we dwoje znów mogli być razem jak mąż i żona.

16 Ostatni dzień prac w jaskini Ruac dobiegł końca. Tego wieczoru zorganizowali uroczystą kolację, chociaż z powodu dwóch tragicznych wypadków nastroje były ponure i więcej rozmawiano o klątwie i zwykłym pechu niż o czymkolwiek innym. Po pogrzebie Hugona w Paryżu Luc wrócił do Ruac i rzucił się w wir pracy jak natchniony derwisz, ledwie przytomny, i sypiał tylko tyle, by jakoś funkcjonować. Stał się nieprzystępny i obojętny, odzywał się tylko wtedy, kiedy musiał zachęcić zespół do wydajniejszej pracy, ale na nic więcej nie mógł się zdobyć. Śmierć Hugona sprawiła, że zniknął jego urok osobisty, jak fale przypływu rozmywają nakreślone na piasku słowa. Sprawy skomplikowało dodatkowo niezapowiedziane pojawienie się Marca Abenheima, który desantował się z Paryża, by wykorzystać tragedię. Chuderlawy gryzipiórek zażądał, aby wszyscy wyszli z baraku, bo musi porozmawiać z Lukiem na osobności, po czym, jak zwykły urzędnik, zaczął go wypytywać, czy kiedykolwiek prowadził wykopaliska, podczas których śmierć poniosły aż dwie osoby. — Do czego zmierzasz? — zapytał Luc. — Brak dyscypliny. Brak nadzoru. Brak rozsądku, bo zaprosiłeś znajomego na wykopaliska ministerstwa — wyliczał Abenheim nosowym głosem. — Do tego zmierzam. To cud, że Luc odprawił go bez złamanego nosa. Zaczął się wściekać dopiero po odjeździe nadgorliwego urzędasa. Podczas spotkania trzymał nerwy na wodzy, ale teraz jak burza wpadł do przyczepy i zatrzasnął drzwi. Pierwszą rzeczą, która przyciągnęła jego uwagę, było wgniecenie w ścianie zrobione w nocy po śmierci Hugona. Kusiło go, żeby jeszcze raz walnąć pięścią w ścianę, dokończyć dzieło, przebijając się na wylot, ale gdy tylko zacisnął pięść, przypomniał sobie, że to kiepski pomysł. W głębokie rozcięcie na kostce wdała się infekcja, ręka spuchła, a czerwone smugi pod skórą nie chciały zniknąć. Nie miał czasu ani ochoty szukać lekarza. Jeden ze studentów miał fiolkę erytromycyny i Luc po kilku dniach zaczął łykać pigułki. Dlatego teraz szybko rozwarł pięść i z wściekłością kopnął krzesło. Jeśli wcześniej miał nadzieje na odbudowanie związku z Sarą, stłumił je, zapomniał o nich, a może od początku na nic nie liczył. Nie pamiętał. Zostawiła go w spokoju, nawet nie próbowała pocieszać po utracie przyjaciela. A im bardziej zamykał się w sobie, tym bardziej była wkurzająca, krzątała się po obrzeżach jego życia razem z Jeremym i Pierre’em, troszczyła się o jego zdrowie i dobre samopoczucie. W końcu wiedziała co nieco o depresji. Ale Luc dał jej tylko jedną szansę. Jesienny wieczór był zimny, więc ludzie tłoczyli się bliżej ogniska na wzór

swoich prehistorycznych przodków. Luc miał wrażenie, że powinien po raz ostatni przemówić do całej grupy, choć nie miał na to ochoty. Podziękował wszystkim za trud oraz zaangażowanie i krótko podsumował dokonania zespołu. Sporządzili dokładną mapę całej jaskini, od pierwszej sali do dziesiątej. Sfotografowali każdy centymetr pokrytych malowidłami skał. Dokonali wstępnego datowania rysunków i analiza radiowęglowa próbki pigmentu z zarysu jednego z żubrów potwierdziła podejrzenia, że malowidła powstały około trzydziestu tysięcy lat temu. Zaczynali zgłębiać procesy geologiczne, które ukształtowały jaskinię. Dokładnie przekopali podłoże w salach pierwszej i dziesiątej. W pierwszej znaleźli pozostałości ogniska, liczne kawałki kości reniferów oraz inne ślady wskazujące na długotrwały pobyt ludzi u wylotu jaskini. W dziesiątej natrafili na kamienne ostrza i łupki z kultury oryniackiej, piękną figurkę żubra z kości słoniowej oraz paliczek ludzkiego niemowlęcia. I chociaż był to jedyny odnaleziony kawałek ludzkiej kości, uznali go za cudowne znalezisko, które w nadchodzących tygodniach miało być szczegółowo analizowane. Sara Mallory zebrała wiele próbek pyłków, które powinna przebadać. Nie powiedział nic o tym, że zebrali rosnące dziko rośliny, i o kuchennym eksperymencie. Na razie nikt nie musiał wiedzieć o lekko zwariowanym aspekcie ich pracy. Zakończył przypomnieniem, że to dopiero początek prac. Właśnie zostały zatwierdzone fundusze na kontynuację wykopalisk przez następne trzy lata, więc mogą się już umówić na wiosenne spotkanie w celu prezentacji wyników badań prowadzonych poza sezonem. Wyraził życzenie, aby w tym samym składzie spotykali się w jaskini Ruac, gdy będą już starzy i siwi, na co Craig Morrison z silnym szkockim akcentem zauważył, że niektórzy już są starzy i siwi, więc on dziękuje za takie życzenia! Na koniec Luc wzniósł toast za Zviego Alona i Hugona Pineau i poprosił wszystkich, aby bardzo uważali w drodze do domu. Do późna rozmawiali przy ognisku i pili szampana, Luc jednak schronił się w przyczepie. Sara szukała pretekstu, żeby z nim porozmawiać. Znalazła go, sprawdzającego e-maile. — Cześć — powiedziała miękko, gdy otworzył drzwi. — Mogę ci poprzeszkadzać? — Jasne, wchodź. Paliła się tylko mała nocna lampka. A więc nie czytał, ale i nie pił. Wyglądało na to, że po prostu siedział i gapił się na ścianę. — Martwię się o ciebie — powiedziała. — Wszyscy się martwią. — Nic mi nie jest. — Nieprawda. Myślę, że po powrocie do Bordeaux powinieneś się z kimś zobaczyć. — Masz na myśli psychiatrę? Żartujesz?

— Nie żartuję. Sporo przeszedłeś. — Powiedziałem, że nic mi nie jest! — powtórzył podniesionym głosem. Zauważył, że Sara się skrzywiła, więc dodał ciszej: — Zrozum, gdy tylko znajdę się na uczelni, wszystko wróci do normy. To pewne. Naprawdę wyjdę z tego. I dzięki za troskę. Sara postanowiła zmienić temat, przekazując mu nowiny. — Odebrałam dziś wieczorem e-mail od Freda Prentice’a, znajomego z PlantaGenetics. Skończyli analizę. — Tak? — Zdaje się, że wyniki go zaskoczyły, ale nie podał szczegółów. Stwierdził, że muszą dokładnie sprawdzić kwestie praw autorskich i zastrzeżeń patentowych. Prosił, żebyśmy przyjechali do niego do Cambridge. — Kiedy? — Zaproponował poniedziałek. Pojedziesz ze mną? — Muszę zabezpieczyć teren wykopalisk. — Nie sądzę, żeby Pierre i Jeremy oraz reszta twoich studentów nie dali sobie z tym rady. Uważam, że powinieneś jechać ze mną. To ci na pewno dobrze zrobi. Luc zachichotał. — Jeśli mam wybierać między wizytą u psychiatry i podróżą do Wielkiej Brytanii, to w pełni się z tobą zgadzam. *** Zamiast położyć się spać, Luc złamał swoją zasadę i udał się do jaskini na ostatnią wizytę. To przywilej kierownika, uznał w duchu. Kiedy schodził w ciemności po drabinie, mając tylko zapaloną czołówkę na kasku, wyobraźnia podsunęła mu nieprzyjemny obraz Zviego tracącego równowagę i spadającego na dno wąwozu. Odepchnął go szybko od siebie i schodził dalej. Na skalnej półce wciągnął kombinezon ochronny, otworzył furtkę i wcisnął włącznik prądu. Halogenowe reflektory zalały jaskinię ostrym blaskiem, teraz wyglądała zupełnie inaczej niż w czasach prehistorycznych. Wolnym krokiem skierował się do swojego ulubionego miejsca na samym końcu, do sali dziesiątej. Nietoperze wyniosły się na dobre i teraz panowały w niej cisza i spokój. W najdalszym kącie znalazł się twarzą w twarz z człowiekiem z ptasią głową stojącym pośród dzikiego jęczmienia. Luc miał ze sobą świecę. Zapalił ją i zgasił reflektory. Właśnie to chciał zrobić Zvi Alon, pragnął w samotności napawać się atmosferą tego miejsca. W słabym blasku świecy wydawało się, że jęczmień faluje. A dziób człowieka się porusza.

Co on mówi? Luc wytężył słuch. Ile bym dał, żeby stanąć obok człowieka, który wykonał te malowidła, pomyślał, żeby go zobaczyć, spróbować zrozumieć, przemówić do niego. Po chwili zdmuchnął świecę, by spędzić kilka chwil w nieprzeniknionej ciemności.

17 Jaskinia Ruac, 30 000 lat temu Pierwsza dzida odbiła się od grubej skóry i tylko rozzłościła zwierzę, nie robiąc mu krzywdy. Myśliwi zacieśnili krąg. Zwierzę było wysokości rosłego człowieka. Łatwo dało oddzielić się od stada, a to, ich zdaniem, świadczyło o gotowości do poświęcenia. Musiało poprzedniego wieczoru słyszeć ich rytualne śpiewy i zgodziło się oddać w ofierze życie. Ale było zbyt dumne, żeby poddać się bez walki. Jedyny brat Tala, Nago, wystąpił z szeregu. Osaczyli żubra na brzegu rwącej rzeki, jego kopyta grzęzły w błocie. Z nozdrzy buchała para. Szykował się do szarży. Nie miał wyboru. Tak właśnie zginęło wielu ludzi, pomyślał Tal. Miał siedemnaście lat, był dorosłym mężczyzną, już teraz najwyższym w swoim klanie, co niepokoiło jego brata, ponieważ od pokoleń przywódcą Klanu Żubra był zawsze najwyższy. Teraz przewodził jeszcze ich ojciec, ale jego złamana noga nie chciała się zrosnąć. Śmierdziała jak zgniłe mięso. Do tego w nocy pojękiwał przez sen. Już niedługo będzie potrzebny nowy przywódca. Każdy członek klanu wyczuwał, że bracia zaczną ze sobą walczyć. Mniejszy Nago nie może objąć przywództwa, dopóki żyje wyższy Tal. Młodszy Tal nie może zostać przywódcą, dopóki żyje starszy Nago. Coś musi się zmienić. Nago mocno oparł koniec dzidy o kościany tylec wyrzutni. Bez jej pomocy człowiek mógł rzutem dzidy zabić renifera, lecz do ataku na żubra trzeba było wzmocnić siłę ludzkich mięśni. Zabijali tylko dwa żubry rocznie, jednego, jak teraz, latem, a drugiego zimną porą. Stanowiło to ich prawo, ich powołanie, ale zabicie więcej niż jednego zwierzęcia naraz było zabronione. Z jednego zwierzęcia mieli wystarczająco dużo skóry, by naprawić zimowe okrycia i skroić nowe dla dzieci. Zostawało wystarczająco dużo kości, żeby zrobić z nich narzędzia do kopania i do łupania kamieni oraz groty do dzid. I wystarczająco dużo mięsa, aby karmić cały klan tak długo, aż całkiem im zbrzydnie. Czcili żubry i byli przekonani, że one czczą ich. Nago wydał okrzyk myśliwego i z całej siły cisnął dzidę. Leciała prosto i nisko, więc trafiła zwierzę w pierś, dokładnie między przednimi nogami. Nie wbiła się jednak zbyt głęboko, bo grot oparł się o kość. Żubr ryknął z bólu i strachu, skoczył przed siebie z nisko pochylonym łbem i wbił gruby róg w ramię Nago. Krzyki Tala ponaglającego resztę myśliwych utonęły w przeraźliwym wyciu

brata. Musiał ratować go sam. Skoczył przed siebie, z całej siły machnął wyrzutnią i dzida wbiła się w bok żubra. Utkwiła naprawdę głęboko, nie chciał jednak ryzykować. Podbiegł do zwierzęcia, chwycił koniec dzidy i zaczął wbijać ją coraz głębiej i głębiej, aż przednie nogi ugięły się pod żubrem, zwalił się na bok, a z pyska zaczęła płynąć krew. Nago leżał na ziemi i dyszał ciężko, jego ramię było zbitą masą zakrwawionych i poszarpanych mięśni. Tal ukląkł przy nim i zaczął zawodzić. Pozostali myśliwi otoczyli ich kręgiem, wskazywali rozległą ranę i coś do siebie szeptali. Tal widział już rany zadane rogiem żubra. Nie zamykały się i nie goiły. Gdyby Nago miał na sobie strój maskujący, może rana nie byłaby tak głęboka, ale ze względu na upały poszedł na polowanie nagi do pasa, ze skórzanym kaftanem zawiązanym wokół bioder. To on poprowadził ludzi na łowy, ale teraz Tal musiał przejąć funkcję przywódcy. Chcąc zatamować krwotok, mocno obwiązał ranę kaftanem i nakazał dwóm kuzynom ostrożnie zanieść Nago do obozu. Potem stanął nad zabitym żubrem i podziękował mu za to, że zechciał zaopatrzyć ich klan. Nigdy wcześniej nie dostąpił przywileju odśpiewania pieśni zwycięstwa, ale znał słowa i wydobył je z głębi serca. Reszta mężczyzn przyjęła to z uznaniem, kiwając głowami, po czym rzucili się na jeszcze ciepłe zwierzę, by podzielić mięso. Tal najszybciej jak mógł pobiegł między wysokie trawy sawanny. To ojciec nauczył go, jak polować i jak śpiewać. Teraz nadszedł czas, by wykorzystać wiedzę, którą przekazała mu matka. Nie żyła od dwóch lat. Zeszła z tego świata razem z nowo narodzoną córeczką po skomplikowanym porodzie. Nie wywodziła się z Klanu Żubra. Swoich krewnych nazywała Ludem Niedźwiedziej Góry. Za młodu została uwięziona i oddzielona od plemienia przez wezbrane wody rzeki. Nie wiedziała nawet, czy jej pobratymcy zdołali się uratować, czy utonęli. Ojciec Tala, wtedy jeszcze młody, podczas polowania ze starszymi znalazł ją w lesie, zziębniętą i głodną, i zabrał ze sobą. Polubił ją i choć wywołało to falę zazdrości i konflikty wewnątrz klanu, właśnie tę kobietę wybrał na swoją życiową partnerkę. Wywodziła się z ludu uzdrowicieli, miała wprawę w robieniu okładów, wiedziała, które liście, korzenie czy korę stosować na różne dolegliwości. Kiedy Tal był mały, dostawał do ssania gorzkie liście gaszące ból w dziąsłach i słodką korę przynoszącą ulgę, gdy ciało trawiła gorączka. Gdy tylko nauczył się chodzić, dreptał za matką, razem z nią zbierał dary lasu i łąk, pomagał jej zanosić je do obozu i pakować w sakwy ze skór reniferów. Miał doskonałą pamięć. Wystarczyło, by raz usłyszał śpiew ptaka albo pieśń klanu, i pamiętał ją już zawsze. Musiał tylko raz powąchać pąk kwiatu, ujrzeć trop zwierzyny albo kształt liści czy też usłyszeć wyjaśnienie jakiegoś zjawiska, by na zawsze mieć je

w pamięci. Od najmłodszych lat ćwiczył się także w rękodziele. Nauczył się, jak celnie rzucać długimi i cienkimi krzemiennymi łupkami. Jeszcze zanim osiągnął odpowiedni wiek, był najlepszym wytwórcą narzędzi w klanie. Potrafił rzeźbić w drewnie i kości tak wprawnie jak starsi mężczyźni i osiągnął mistrzostwo w wyrobie dzid, które nie skręcały w powietrzu i były idealnie wyważone, by miotać nimi za pomocą wyrzutni. Nago od lat zazdrościł bratu tych osiągnięć, jednak Tal nie przestał go szanować, bo zawsze wierzył, że pewnego dnia Nago zostanie przywódcą klanu. Matka Tala nauczyła go także malować. Lud Niedźwiedziej Góry miał długą tradycję zdobienia schronisk skalnych i jaskiń podobiznami wielkich zwierząt rysowanymi węglem i ochrą. Szkicowała sylwetki niedźwiedzi, koni i żubrów w piasku i błocie, a on brał od niej patyk i starał się je kopiować. Gdy dorósł, nauczył się zbierać miękkie kolorowe kamienie i glinę, rozcierać je i malować nimi ciało, ku uciesze dorosłych. Nie wiedział, co to bezczynność. Nieustannie był w ruchu, ciągle znajdował sobie jakieś zajęcia. Teraz od wysiłku bolały go płuca. Ale nie miał czasu. Z każdym jego krokiem z ciała Nago wypływa krew. Matka nauczyła go robić różne okłady. Jedne pomagały na kolkę, inne na biegunkę, na wrzody, czyraki, ból głowy czy zęba. Były też specjalne na rany, jedne na stare, ropiejące i śmierdzące, jak u jego ojca, inne na świeże i krwawiące, jak u Nago. Głównym składnikiem okładu do tamowania świeżej krwi był jasnozielony powój owijający się wokół pni młodych drzew. Matka wyjaśniała, że tak samo jak dusi drzewka, podobnie hamuje wypływ krwi. A on wiedział, gdzie go znaleźć: na polanie nad rzeką. Potrzebował też szczególnej odmiany jagód, które utrzymują ranę w czystości. Liczne kępki krzaków z tymi jagodami rosły nieopodal polany. I wreszcie, aby scalić masę i zwiększyć jej objętość tak, by wypełniła ranę, musiał zebrać dużo żółtych traw. Ale te rosły wszędzie. *** Ponieważ było ciepło, Klan Żubra obozował pod gołym niebem. Dwa dni drogi w stronę wieczornego słońca znajdowało się skalne schronienie, do którego przenosili się na zimowe miesiące, ale o tej porze roku wystarczały im osłony zrobione z cienkich skór reniferów rozpiętych między młodymi drzewkami, łopoczące na popołudniowym wietrze. Ułożyli Nago w cieniu takiej osłony. Zaciskał zęby z bólu. Spod opatrunku zrobionego z kaftana sączyła się krew. Tal podbiegł do niego. On też był bez koszuli, którą ściągnął, żeby przynieść w niej do obozu rośliny i jagody potrzebne do zrobienia okładu.

Wszyscy dwadzieścioro dwoje członkowie klanu, mężczyźni, kobiety i dzieci, zgromadzili się dookoła, ale gdy przykuśtykał ojciec Tala, rozstąpili się. Gorąco pragnął, aby jeden syn uratował drugiego. Tal przystąpił do pracy. Przyniesiono mu starą wapienną misę matki, zaczął więc siekać kamiennym nożem pędy porostu na krótsze kawałki. Jego ciotka zajęła się rozgniataniem jagód między dużymi błyszczącymi liśćmi i zlewaniem soku do misy. Następnie Tal zaczął miażdżyć powój gładkim rzecznym kamieniem i mieszać go z sokiem. Potem wziął pełne garście żółtej trawy i wymieszał ją z czerwoną papką w misie. Gotowy okład był gęsty i lepki. Nakazał bratu być tak silnym jak żubr, którego właśnie zabili. Zgarnął masę na otwartą ranę i zaczął ją upychać w rozcięciu, aż dokładnie je wypełniła. Nago był dzielny, ale zachowanie milczenia kosztowało go tak dużo wysiłku, że oczy same mu się zamknęły. *** Tal czuwał przy nim przez całą noc. Potem następną, i następną. Oddalał się od brata tylko na tak długo, by zebrać więcej roślin oraz jagód i przygotować świeży okład. Wyprawiał się nad rzekę sam, ale nie dlatego, że inni nie chcieli z nim iść — po prostu lubił być sam. Jedna z jego kuzynek, dziewczyna o imieniu Uboas, szczególnie chętnie dotrzymywała mu towarzystwa. I na krok nie odstępował jej młodszy brat Gos, biegał za nią wszędzie. Uboas była szybka i ładna, Tal wiedział, że kiedyś będą ze sobą, ale teraz chciał spędzać czas sam. Kiedy odmówiła powrotu do obozu, po prostu jej uciekł, tak jak ona czasem uciekała swojemu bratu. Kiedy się od niej uwolnił, spojrzał za siebie. Zobaczył ją w oddali, jak przyzywa do siebie chłopczyka i bierze go za rękę. *** Był na polanie i ciął pędy powoju, kiedy ich zobaczył. Właściwie najpierw ich usłyszał, złowił ciche mamrotanie. Padały jakieś słowa, lecz choć wytężał słuch, nie mógł ich zrozumieć. Na skraju polany rosły bardzo blisko siebie dwa drzewa i można było bezpiecznie spojrzeć przez szparę między pniami. Wiele razy o nich słyszał, o Ludziach Cienia, Ludziach Nocy, Innych — w jego klanie używano różnych określeń — ale nigdy dotąd nie widział ich na własne oczy. To pierwsze spotkanie było krótkie, trwało zaledwie kilka uderzeń serca. Jeden z nich był tak stary jak jego ojciec, drugi młodszy, tak jak on. Obaj wydawali się jednak niżsi i mocniej zbudowani niż jego pobratymcy, a brody mieli bardziej czerwone i dłuższe. Młodszy odznaczał się gęstym skołtunionym zarostem, nie takim rzadkim i delikatnym jak zarost Tala. Starszy wyglądał tak, jakby nigdy nie przycinał sobie brody krzemiennym nożem, jak czynili to wszyscy w Klanie Żubra.

Nieśli włócznie, ale masywne i ciężkie, dobre do bezpośredniego ataku, lecz nienadające się do rzucania. Mieli na sobie grube i szorstkie ubrania o zbitym futrze, zapewne z niedźwiedziej skóry, niewygodne o tej porze roku. Nagle, po błyskawicznej wymianie spojrzeń, gdy tylko zauważyli Tala, zniknęli. *** Ostatniej nocy Nago spał niespokojnie. Było jasne, że okład Tala dobrze mu zrobił — rana pozostała czysta i nie śmierdziała, a krwawienie prawie całkiem ustało. Ale stracił tyle krwi, że żaden środek ani pieśni nie mogły cofnąć tego, co nieuniknione. W ostatnich godzinach życia napuchł i przestał oddawać mocz. Wypluwał krople wody, które wlewano mu między wargi ze zrolowanego liścia. Wraz z nadejściem świtu jego oddech stał się powolny, w końcu całkiem ustał. Gdy kobiety podjęły żałobny lament, niebo się otworzyło i spadł ciepły deszcz, będący znakiem, że ich przodkowie z radością powitali w swoim królestwie syna przywódcy klanu. Ognie w ich obozach płonęły jasno na nocnym niebie, ale były za daleko, żeby Klan Żubra słyszał śpiewaną przez nich pieśń. Ojciec Tala położył obie dłonie na jego ramionach i przemówił do niego w obecności wszystkich ludzi. To on miał być kolejnym przywódcą klanu. Starzec powiedział słabym głosem, że już niedługo nadejdzie jego czas. Po zakończeniu rytuałów pogrzebowych Tal musiał więc udać się na najwyższy punkt ziemi, żeby znaleźć się wystarczająco blisko przodków i móc usłyszeć ich pieśń. Deszcz padał bez przerwy i wkrótce wielka kamienna misa jego matki z niewykorzystaną masą do opatrywania ran wypełniła się wodą. *** Tal nie bał się wspinaczki. Pewnie stawiał stopy i chociaż skała była mokra od deszczu, szybko posuwał się do góry. Przed laty od jednego ze starszych członków klanu nauczył się pewnej sztuczki: ciasno owinął buty z cienkiej skóry rzemieniami, żeby dobrze trzymały się na nogach. Miał jeszcze wiele godzin dziennego światła na dotarcie na szczyt, więc wspinał się bez pośpiechu. Przypiął do pasa dwie sakiewki: jedną z paskami suszonego mięsa renifera, drugą z rozpałką i krzemieniami do krzesania ognia. Po zapadnięciu zmroku miał rozpalić ognisko, zaintonować pieśń i wsłuchać się w śpiew płynący od strony odległych ognisk na niebie. Być może, jeśli jest czystego serca, usłyszy nawet pieśń śpiewaną przy ognisku matki. Nie zabrał bukłaka z wodą. Wiedział, że po ścianie klifu spada wodospad i miał nadzieję dotrzeć do niego w samą porę, żeby ugasić pragnienie. W połowie wysokości urwiska zatrzymał się na skalnej półce, odwrócił i

popatrzył z góry na rwącą rzekę. Z tej wysokości wcale nie wydawała się groźna. Jak okiem sięgnąć, ciągnęły się połacie traw. W oddali wędrowały przez dolinę dwie olbrzymie brunatne sylwetki, para włochatych mamutów. Zaśmiał się na ten widok. Wiedział, że są to największe zwierzęta na świecie, ale gdy patrzył z wysokości klifu, miał wrażenie, że mógłby je podnieść w dwóch palcach i w całości włożyć sobie do ust. Przy wodospadzie napił się i zmył z siebie pot. Zaczął się rozglądać za dogodną ścieżką prowadzącą na sam szczyt i po chwili ją wypatrzył. Wdrapał się na wyższą półkę skalną i już zaczął się wspinać, gdy nagle znieruchomiał z wytrzeszczonymi oczami. To był znak! Nie wątpił w to! Na wysokości jego oczu w skale klifu otwierała się mroczna czeluść. Jaskinia! Nigdy wcześniej jej nie widział. Podkradł się ostrożnie. Niektórych stworzeń należało się bać. Niedźwiedzi. Ludzi Cienia. Powoli zanurzył się w chłodny mrok pieczary, rozglądając się po jej fragmencie oświetlonym światłem słonecznym. Na ziemi nie dostrzegł żadnych śladów. Ściany były gładkie. A więc znalazł się tu jako pierwszy. Poczuł radość. Odkrył jaskinię! Do tego ma zostać przywódcą klanu! Kiedy nadejdzie mój czas, pomyślał, przyprowadzę tutaj cały mój lud! *** Następnego dnia wrócił do obozu, gdy słońce było już wysoko. Krzyknął do swoich ludzi, że nie tylko słyszał pieśni przodków, ale też znalazł nową jaskinię w klifie. Nie mógł jednak zrozumieć, dlaczego wszyscy wydają się pochłonięci czymś innym i wskazują ziemię przy ognisku, a kobiety głośno płaczą. Uboas podbiegła do niego i pociągnęła go za rękaw. Jej brat, Gos, leżał na ziemi, krzyczał coś bez sensu, od czasu do czasu wymachiwał rękami, jakby chciał się obronić przed każdym, kto się do niego zbliżył. Tal zażądał wyjaśnień, co się stało, i Uboas mu powiedziała. Kamienna misa jego matki stała blisko ogniska, a blask słońca w połączeniu z żarem płomieni sprawił, że maź, która w niej została, zaczęła syczeć i się pienić. Rano Gos to zobaczył i ze zwykłej ciekawości wetknął w nią palec i spróbował. Posmakowała mu tak, że zaczął jeść ją całymi garściami, aż zabarwił sobie brodę na czerwono. Potem coś go opętało, wykrzykiwał pojedyncze słowa, które nie układały się w żadną treść. Rzucał się i miotał, choć teraz był już spokojniejszy. Tal usiadł obok Gosa, położył sobie jego głowę na kolanach i dotknął policzka. To

uspokoiło malca, który nagle otworzył szeroko oczy. Tal zapytał, jak się czuje, nakazując przy tym, żeby się nie bał. Obiecał, że zostanie przy nim tak długo, aż całkiem wydobrzeje. Chłopiec łakomie oblizał wargi i poprosił o wodę. Po chwili usiadł i wskazał misę. Tal spytał, czego pragnie, ale odpowiedź chłopca zadziwiła wszystkich, którzy byli świadkami tego, co się stało. Chciał więcej czerwonej masy.

18 Sobotni wieczór Kochanka generała Gatinois była już bliska orgazmu, a przynajmniej dawała znać, że mężczyzna może kończyć i z niej zejść. Odebrał jej przekaz i zdwoił wysiłki. Krople potu spływały po jego siwych włosach na torsie i mieszały z jej potem na piersiach. — Ach… ach… ach… — powtarzała. Nagle rozległ się sygnał jego telefonu komórkowego, który dziwnie przypominał jej pojękiwania. Sięgnął po aparat, co rozzłościło ją tak bardzo, że zepchnęła go z siebie i pobiegła do łazienki, zaróżowiona i naga, mamrocząc pod nosem przekleństwa. — Nie przeszkadzam, generale? — zapytał Marolles. — Nie, o co chodzi? — odparł. Mało go obchodziło, że nie miał wytrysku, bo cały ten stosunek był przewidywalny i nudny. — Zdołaliśmy włamać się na serwer PlantaGenetics i ściągnąć sprawozdanie, które doktor Prentice zamierza w poniedziałek przedstawić profesor Mallory i profesorowi Simardowi. — Tak? — Jest bardzo niepokojące. Oczywiście dotyczy wstępnych wyników badań, ale zawiera kilka bardzo wnikliwych uwag. Autor jest na dobrej drodze, aby odkryć więcej, jeśli tylko będzie chciał. — Prześlij ten raport na moją skrzynkę e-mailową. Nie jestem teraz w domu, ale wkrótce się z nim zapoznam. — Tak jest. — Ale się pospiesz, Marolles. Nie czekaj na moją opinię. Daj naszym ludziom znać, żeby działali dalej. Po chwili ciszy Marolles zapytał nieśmiało: — Jest pan tego pewny, generale? — Tak, jestem! — warknął poirytowany Gatinois. — Podobnie jak jestem pewny, że nie mam ochoty być wezwanym do Pałacu Elizejskiego, żeby wyjaśniać prezydentowi, dlaczego największa tajemnica Francji została ujawniona podczas mojej kadencji!

19 Niedziela W niedzielny wieczór obozowisko przy opactwie w Ruac było melancholijnym miejscem. Większość ekipy spakowała się i wyjechała już rano, Luc i Sara wyruszyli w południe, żeby złapać samolot do Londynu. Na miejscu zostali tylko nieliczni, którzy mieli zabezpieczyć jaskinię na zimę. Przez piętnaście dni obóz przypominał ul, strefę zero w światku archeologii paleolitu. Iskrzył z podniecenia. Teraz, gdy był już pusty, emanował smutkiem. Jeremy i Pierre zostali obarczeni odpowiedzialnością za uporządkowanie terenu, mieli do dyspozycji czterech studentów pierwszego roku, palących się do powrotu do barów i klubów Bordeaux. Jedynym starszym naukowcem, który został do samego końca, była Elisabeth Coutard, która przygotowywała protokół z monitoringu środowiskowego do oceny warunków w jaskini poza sezonem badawczym. Szef kuchni także wyjechał, przez co bardzo spadła jakość posiłków. Po zjedzeniu garmażeryjnych dań podgrzanych w mikrofalówce, Jeremy i Pierre ruszyli do biura, żeby dokończyć pakowanie kartonowych pudeł, zaopatrzeni w kilka butelek piwa. Był już późny wieczór, gdy Pierre dostrzegł coś kątem oka. Znieruchomiał i pochylił się w stronę monitora komputera. — Widziałeś to? — zapytał. Jeremy popatrzył na niego znudzony. — Co? — Chyba ktoś jest w jaskini. — Niemożliwe. — Jeremy ziewnął szeroko. — Krata jest zamknięta. Pierre zerwał się na nogi, wywołał panel kontrolny programu nadzoru i włączył odtwarzanie zapisu z ostatnich trzydziestu sekund. — Chodź tu i popatrz. Wpatrzyli się w obrazy zarejestrowane przez kamery. Nagle w świetle reflektorów ukazał się człowiek z plecakiem. — Chryste! — wykrzyknął Pierre. — Jest już w sali dziewiątej i idzie do dziesiątej! Ogłaszaj alarm! Wzywaj policję! Szybko! Idę tam! — To nie jest dobry pomysł — powiedział z przejęciem Jeremy. — Zostań! Ale Pierre chwycił ze stołu młotek i pobiegł do drzwi. — Dzwoń! Samochód Pierre’a stał obok przyczepy, więc wskoczenie za kierownicę i ruszenie do jaskini zajęło mu zaledwie chwilę. Jeremy usłyszał tylko, jak szybko cichnie wycie silnika pracującego na wysokich obrotach. Nerwowo odwrócił się do komputera, ale intruz albo zdążył wyjść z jaskini, albo

znajdował się poza zasięgiem kamer. Jeremy podniósł słuchawkę telefonu, ale zdążył tylko wybrać pierwszą cyfrę, gdy nagle wszystko zgasło. *** Pierre wetknął młotek za pasek i zaczął szybko schodzić po drabinie zamontowanej na ścianie urwiska, wykorzystując swoją sprawność fizyczną. Furtka była otwarta, w jaskini paliło się światło. Nigdy wcześniej nie wchodził tam bez kombinezonu ochronnego, ale nie było czasu na środki ostrożności. Ruszył w głąb pierwszej sali, wyciągając młotek zza pasa. W szkole średniej był dobrym piłkarzem, więc nie miał kłopotu z utrzymaniem równowagi na nierównych matach zaściełających ziemię. Gnał więc przez salę, aż malowidła rozmyły mu się przed oczami. Miał wrażenie, że pędzi między stadami zwierząt, zmuszony do manewrowania pomiędzy nimi, żeby uniknąć ciosów kopyt i rogów. Gdy wbiegł do sali dziewiątej i nigdzie nie zauważył śladu intruza, serce podeszło mu do gardła. Widocznie musiał przedostać się do sali dziesiątej. Ale Pierre nigdy nie radził sobie dobrze z pokonywaniem wąskich korytarzy. Nogi miał za długie, aby swobodnie pełzać. Ponadto starał się być cicho i modlił się, żeby nie wpaść na obcego w środku tunelu, bo byłby to klaustrofobiczny koszmar. Podniósł się w Krypcie Dłoni i zaczął skradać dalej. Z Sali Roślin dolatywały dziwne dźwięki. Intruz klęczał, zwrócony tyłem do niego, majstrując przy kablach i jakichś paczkach, które wyjął z plecaka. Nie zauważył zbliżającego się Pierre’a, a ten wykrzyknął: — Kim jesteś?! Zaskoczony intruz spojrzał przez ramię na wysokiego i muskularnego Pierre’a, ściskającego w ręku młotek, bezskutecznie próbującego wyglądać groźnie, choć na jego twarzy rysowała się mina przerażonego królika. Wstał powoli. Miał szerokie, mocne ramiona i skołtunioną szpakowatą brodę. Szok, jaki wywołał widok studenta, szybko minął, a na jego miejscu pojawiła się lodowata pogarda. Pierre mógł teraz przyjrzeć się rzeczom leżącym na ziemi, plątaninie kabli, detonatorom, bateriom i miodowobrązowym kostkom. Widział już takie rzeczy w kopalniach w Sierra Leone. — To są materiały wybuchowe! — wykrzyknął. — Kim jesteś, do cholery?! Mężczyzna nie odpowiedział. Pochylił się, jakby grzecznie się kłaniał, i nagle skoczył i uderzył Pierre’a głową w klatkę piersiową, zwalając go z nóg. Chłopak poleciał pod rysunek człowieka z ptasią głową, który stał teraz nad nim z rozwartym dziobem i karykaturalnie wielkim członkiem.

Pierre zaczął na oślep wymachiwać młotkiem, próbując odeprzeć atak obcego, którego pięści w błyskawicznym tempie zaczęły go trafiać w najbardziej czułe miejsca: w krocze, oczy i krtań. Napastnik starał się zadać mu tyle bólu, ile tylko mógł, wykorzystując to, że Pierre nie był w stanie uciec. Uderzenia młotkiem nie zatrzymały lawiny ciosów, ponieważ Pierre, wiedziony poczuciem przyzwoitości, nie chciał uderzyć mężczyzny w głowę. Okładał go więc po ramionach i plecach, ale to nie wystarczyło. Tamten wciąż go bił. Nagle cios dosięgnął krtani i wywołał tak nieznośny ból, że Pierre naprawdę się wystraszył. Zacharczał i zakasłał, po raz pierwszy w życiu przemknęło mu przez myśl, że może umrzeć. Zamachnął się młotkiem z całej siły, tym razem celując w czaszkę napastnika. *** W obozie zjawiło się trzech ludzi uzbrojonych w strzelby i karabiny. Biegali od jednej przyczepy do drugiej jak stado dzikich psów, wpadali do środka i wywlekali przerażonych studentów. Elisabeth Coutard usłyszała zamieszanie i wyszła z przyczepy. Zobaczyła studenta, który z rękami za głową prowadzony jest w głąb obozu, a jakiś mężczyzna trzyma go na muszce. Rzuciła się biegiem w stronę klasztoru, a jej siwy kucyk uderzał o ramiona. Próbowała wyciągnąć z kieszeni telefon komórkowy, ale zdążyła dobiec tylko do stodoły. *** Pierre miał tylko chwilę, by spojrzeć na człowieka leżącego u jego stóp, który rzęził gardłowo, a z jego rozbitej głowy sączyła się krew. Tworzyła na czubku okrągłą plamę, jakby mężczyzna włożył czerwoną myckę. Nagle Pierre poczuł najgorszy ból, jaki można sobie wyobrazić, jakby w nerki trafił go piorun, tamując oddech w piersi i dusząc w gardle krzyk. *** Czterech studentów siedziało razem z Elisabeth Coutard na podłodze baraku. Jeremy leżał bez ruchu przed nimi. Jedyna dziewczyna wśród nich, pochodząca z Bretanii Marie, dygotała histerycznie, więc Coutard przesunęła się i ją objęła, nie bacząc na to, że jeden z napastników groźnie wymierzył w nią broń. — Czego chcecie? — zapytała ostro, pokonując strach. — Jeremy potrzebuje pomocy lekarskiej. Nie widzicie? Ten, który chyba dowodził grupą, zlekceważył ją i ostro nakazał studentom, by się nie ruszali z miejsc. Nie zamierzali tego robić, bo mierzył do nich z dubeltówki. Po chwili odwrócił się nieco, ruchem głowy wskazał tulące się do siebie kobiety i dał

znak swoim ludziom. Ci brutalnie wywlekli je za drzwi, pokrzykując jak strażnicy więzienni: — Już! Ruszać się! Szybciej! Przy wygasłym ognisku rozdzielili je i dźgając w plecy lufami karabinów, poprowadzili do oddzielnych przyczep kempingowych. *** Stary człowiek z nożem w ręku przyglądał się obojętnie, jak Pierre wykrwawia się na śmierć na zimnej podłodze sali numer dziesięć. Bonnet dobrze znał sztukę zabijania. Wiedział, że długie cienkie ostrze wbite w odpowiednie miejsce na plecach musi przeciąć tętnicę nerkową. Ofiara natychmiast upadała i umierała szybko wskutek krwotoku wewnętrznego. Jak na jego gust przy przecinaniu tętnicy szyjnej było za dużo bałaganu. Po wędrówce przez całą długość jaskini, przeczołgiwaniu się ciasnymi tunelami i zabiciu człowieka dyszał ciężko. Kolana miał poobcierane, poobijane biodra bolały. Schylił się, żeby wytrzeć nóż o koszulę Pierre’a, po czym stanął prosto, by zaczerpnąć powietrza. Wreszcie popatrzył na swojego powalonego towarzysza, przekręcił go na wznak i próbował ocucić. — Ocknij się! — warknął. — Tylko ty wiesz, jak porozkładać i uzbroić te cholerne ładunki! Spojrzał na zwoje kabli i stosik kruszących ładunków wybuchowych i pokręcił głową. Nie miał pojęcia, jak je zdetonować, pozostali też tego nie wiedzieli. A nie było czasu, żeby wezwać kogoś innego. Wyrzucił z siebie stek ordynarnych przekleństw, włączył krótkofalówkę i zaczął krzyczeć do mikrofonu. Ale w odpowiedzi z głośnika wydobywał się tylko jednostajny szum. Przypomniał sobie, że jest w głębi jaskini, i zaklął jeszcze głośniej. Wreszcie spojrzał na człowieka z ptasią głową namalowanego na ścianie, lecz zamiast nacieszyć oczy jego widokiem, warknął prostacko: — Pieprz się! Po drodze splunął z pogardą na ciało Pierre’a.

20 Niedziela wieczorem Zatrzymali się w małym hotelu w centrum miasteczka uniwersyteckiego. Podróż z Ruac do Cambridge wymagała licznych przesiadek na samoloty, pociągi oraz taksówki, toteż gdy tylko dotarli na miejsce i zameldowali się w swoich pokojach, musieli odpocząć. Mimo wszystko Sara przystała na propozycję Luca, żeby wybrać się na spacer w ten chłodny wieczór. Oboje lubili Cambridge, ilekroć Luc tu przyjeżdżał, miał zwyczaj wpadać na szklaneczkę czegoś mocniejszego do pubu The Anchor nad rzeką. Przed laty po konferencji zaciągnął go tam na kufel abbota znany brytyjski archeolog John Wymer. Szczegóły tej nocy ginęły w mrokach zapomnienia, w każdym razie Luc zakończył przygodę, stojąc po pas w rzece Cam, podczas gdy Wymer umierał ze śmiechu na nabrzeżu. Niemniej od tamtej pory na cześć ekscentrycznego Anglika każda jego wizyta w Cambridge kończyła się właśnie porcją tego mocnego piwa. Było już późno i w pubie panowała senna niedzielna atmosfera. Usiedli przy stoliku pod oknem, bo choć w ciemnościach nie było za nim widać rzeki, to napawała ich szczęściem świadomość, że tam płynie. Stuknęli się szklankami trzy razy, wznosząc toasty za Ruac, Zviego Alona i w końcu za Hugona. — I co teraz? — zapytała ze znużeniem Sara. To pytanie, właściwie retoryczne, wydało mu się zabawne, bo nie był pewny, co Sara ma na myśli i co on miałby odpowiedzieć. Co teraz będzie z tobą? Co z jaskinią Ruac? Co z nami? — Nie wiem — odparł wymijająco. — A ty co o tym myślisz? — Sądzę, że to było kilka szalonych tygodni — odparła. Piła mocne piwo szybciej niż on. — Nie wiem jak ty, ale ja muszę wziąć długą gorącą kąpiel i poświęcić kilka dni na jakąś okropną powieść, zająć się czymkolwiek, byle nie myśleć o pyłkach i malowidłach w jaskini. — Zaczynasz pojutrze? Skinęła głową. — Pojutrze. Ciekawi mnie tylko, co takiego odkrył Fred i dlaczego jest tak bardzo tajemniczy. Luc wzruszył ramionami. — Chyba nic mnie już nie zaskoczy. Wkrótce się dowiemy. — Więc co zamierzasz zrobić pojutrze? — spytała Sara. — To samo co zawsze, jak sądzę. Wrócę do Bordeaux, do swoich zajęć, prac w laboratorium i papierów. Zgromadziliśmy mnóstwo danych. Trzeba to wszystko uporządkować, skoordynować. — Wyjrzał przez okno, jakby chciał w ciemności dostrzec rzekę. — W ministerstwie będą oczekiwali raportu. Jak wiesz, musimy

jeszcze zaplanować uroczyste otwarcie jaskini. Skrzynkę e-mailową mam pełną wiadomości od francuskich, brytyjskich i amerykańskich stacji telewizyjnych, które chciałyby uzyskać wyłączne prawa do pierwszych filmów dokumentalnych. Poza tym jest jeszcze manuskrypt. Nie został do końca rozszyfrowany. Muszę skontaktować się z sekretarką Hugona i uzyskać od niej dane kontaktowe tego belgijskiego speca od szyfrów. No i mam do przemyślenia milion rzeczy. Sara też spojrzała w okno. Było to dla niej łatwiejsze niż patrzenie Lucowi w twarz. — Powinniśmy pozostać w kontakcie. Oczywiście na gruncie zawodowym. Na pewno wiesz, co mam na myśli. Coś w jej słowach czy też w sposobie, w jaki je wymówiła, napełniło go smutkiem. Czy zostawia uchylone drzwi, czy też je domyka? Nie ulegało wątpliwości, że jej pragnie. Jest piękna. Ale już wcześniej mógł się z nią związać, lecz zamiast tego rozstał się z nią, i to nieodwołalnie. Więc dlaczego teraz miałoby się coś zmienić? Uciekł przed tym dylematem do kilku sporych łyków piwa, jakby chciał w ten sposób potwierdzić, że oboje muszą trochę odpocząć przed czekającymi ich rano spotkaniami. *** Ulice w centrum Cambridge były prawie puste. Szli w milczeniu Mill Lane w kierunku górującej nad nią fasady Pembroke College, a kiedy skręcili w Trumpington Street, Luc zwrócił uwagę na auto zaparkowane w odległości jakichś stu metrów od nich, w którym właśnie zapaliły się reflektory. Nie myślał jednak o nim, dopóki samochód nie przyspieszył i nie zjechał na prawą stronę jezdni. Chłód nocy i gwałtowny przypływ adrenaliny błyskawicznie pokonały poalkoholowe otępienie umysłu Luca. Chociaż kolejne wydarzenia rozegrały się zaledwie w ciągu pięciu lub sześciu sekund, zachował w pamięci ich klarowny obraz, jakby odbierał je w zwolnionym tempie, i właśnie ta klarowność uratowała im życie. Samochód pędził prosto na nich, zjeżdżając z pasa, po którym powinien jechać. Kiedy podskoczył na krawężniku kilka metrów przed nimi i wjechał dwoma kołami na chodnik, Luc zdążył tylko złapać rękaw skórzanej kurtki Sary i pociągnąć kobietę do tyłu. Poleciała na jezdnię i potoczyła się po asfalcie jak szmaciana lalka wyrzucona z katapulty. Skoczył za nią i potoczył się po chodniku, mimo że zderzak auta uderzył go w biodro. Zadecydowało tylko kilka centymetrów albo ułamek sekundy, czy też jakkolwiek należałoby opisać to zdarzenie, uwzględniając różnicę między otarciem skóry a zmiażdżoną miednicą. Gdy tylko spadł na ziemię, przetoczył się i wylądował tak blisko Sary, że oboje instynktownie złapali się za ręce.

Samochód otarł się o kamienny mur otaczający budynek mieszkalny Pembroke College, wypluł gęsty obłok czarnych spalin i z rykiem wyskoczył na jezdnię, po czym odjechał z piskiem palonych opon. Leżeli na środku ulicy i trzymali się za ręce. Luc popatrzył na Sarę i po chwili oboje zapytali jednocześnie: — Nic ci nie jest? I tak samo równocześnie odpowiedzieli: — Nie. *** Nie położyli się do łóżek przez następne cztery godziny. Wcześniej musieli złożyć zeznania i pozwolić sanitariuszom z karetki opatrzyć drobne zadrapania, dokonać oględzin otarć oraz dać się zawieźć na oddział urazowy szpitala w Nuffield, gdzie zrobiono Lucowi prześwietlenie stłuczonego biodra. Młodą lekarkę, Azjatkę z ostrego dyżuru, bardziej zainteresowała rozcięta kostka dłoni Luca niż jego najświeższe obrażenia. — Ta rana jest zainfekowana — stwierdziła. — Zakażenie tkanki łącznej. Od jak dawna ją pan ma? — Od tygodnia, może półtora. Dokładniej obejrzała jego rękę i zauważyła bliznę na czwartym palcu. — Skaleczył się pan? Skinął głową. — Przez jakiś czas brałem erytromycynę. Niewiele pomogła. — Pobiorę próbkę. Podejrzewam zakażenie gronkowcem. Odporniejszym szczepem. Przepiszę panu zestaw antybiotyków, rifampicynę, sulfonamid trimetoprim. Oto moja wizytówka. Proszę zadzwonić za trzy dni, gdy będą wyniki posiewu. Policja potraktowała incydent poważnie, lecz Luc i Sara, którzy mieli przeczucie, że to był zamach, zlekceważyli uwagi oficerów z drogówki, którzy wszczęli poszukiwania niebieskiego sedana i prawdopodobnie pijanego kierowcy. Na policyjnych kanałach pojawiły się odpowiednie informacje, a służby miejskie zaczęły przeglądać zapisy z monitoringu centrum miasta. W końcu obiecano im, że jeśli sprawca bądź sprawcy przewinienia zostaną wykryci, dowiedzą się o tym jako pierwsi, i tak dalej, i tak dalej. Zmęczeni i wstrząśnięci patrzyli na siebie w opustoszałym szpitalnym holu. Lucowi przemknęło przez myśl, że powinien objąć Sarę i przytulić, ale nie chciał dodatkowo jej stresować. Lecz to ona go zaskoczyła. Przez moment cieszył się dotykiem jej ramion obejmujących go w pasie, ale nie trwało to długo. Chwilę później, kulejąc, poszli do wyznaczonych im sal.

*** Gatinois liczył na to, że telefon znowu zadzwoni, przez co zyska pretekst do uwolnienia się od towarzystwa swojego szwagra. Ten, jakiś tam specjalista od handlu walutą, był bardzo zamożny i miał wspaniale urządzone mieszkanie. Dziesiątki razy cytował mu szczegóły dotyczące aspektów jego pracy, ale Gatinois po prostu nie rozumiał informacji z rynku finansowego poza wiadomościami o słabnącym kursie euro czy umacniającym się dolarze. Sam pomysł zarabiania na elektronicznych transferach pieniędzy był mu równie obcy jak wieści o egzotycznych pasożytach. Cóż takiego może zrobić ten człowiek dla dobra ludzkości? Albo choćby dla ojczyzny? Jego żona i szwagierka były zauroczone każdym słowem bankiera, który wolno sączył koniak, ostatnią kolejkę drinków po uroczystej kolacji zorganizowanej z okazji jego awansu na dyrektora lokalnego oddziału banku. Gatinois doskonale wiedział, co on sam robi dla kraju. Wiele godzin przesiedział przy telefonie i, mimo że była niedziela, złożył wizytę w La piscine, żeby wysłuchać pilnego raportu swoich ludzi. Nie pomylił się co do bezwzględności Bonneta, przypomniał więc Marollesowi swoje wcześniejsze przewidywania. Przez dwa ostatnie tygodnie wysłuchiwał każdej wiadomości z Ruac z posępnym zadziwieniem. Teraz przyszła kolej na obóz. Starzec polubił krew. Cóż, większa władza dla Gatinois. Nagle zadzwonił telefon — zupełnie jakby spełniły się jego życzenia. Zerwał się z miejsca, przeprosił wszystkich i przeszedł do biblioteki, by odebrać. — Przez cały dzień wydzwaniał do biura! — powiedziała jego żona do swojej siostry. Bankier z przykrością odnotował, że jego publiczność zmalała. — No cóż, zapewne nigdy się nie dowiemy, jak naprawdę André zarabia na życie, ale dzięki niemu możemy wszyscy spać spokojnie, tego jestem pewny. Dolać wam koniaku? *** Gatinois rozsiadł się w fotelu w bibliotece. Na regałach stały stare oprawione w skórę woluminy, których dotykała tylko miotełka od kurzu, nic więcej. Marolles sprawiał wrażenie zmęczonego. — Bonnet znowu zaatakował — oznajmił. — Czy on nigdy nie śpi? — spytał generał z niedowierzaniem. — Co tym razem? — Doszło do próby przejechania Simarda i Mallory na ulicy w Cambridge. Jeden z naszych ludzi widział to na własne oczy. Odnieśli tylko drobne rany. Kierowca uciekł. — Więc jego macki sięgają aż do Anglii?! — prychnął Gatinois. — To

niesamowite. Ma jaja, trzeba mu to przyznać. — Co powinniśmy teraz zrobić? — Z czym? — Z naszymi planami. — Absolutnie nic! — odparł Gatinois. — To nie ma nic wspólnego z naszymi planami. Nie wolno ci zmieniać nawet w najdrobniejszych szczegółach!

21 Poniedziałek rano Spotkanie w PlantaGenetics z biologiem Fredem Prentice’em, przyjacielem Sary, miało się odbyć o dziewiątej. Firma biotechnologiczna, założona przez profesora botaniki z uniwersytetu w Cambridge, zajmowała się poszukiwaniem nowych, biologicznie aktywnych substancji w ekstraktach roślinnych. Laboratoria wypełniał cichy szum automatycznych podajników próbek, których wysięgniki wędrowały w górę i w dół, odmierzały próbki ekstraktów z roślin zbieranych na całym świecie i przysłanych do analizy w Cambridge. Sara i Fred obracali się w tych samych kręgach specjalistów botaniki i choć nigdy nie mieli okazji współpracować, znali swoje artykuły i spotykali się na konferencjach. Prawdę mówiąc, Sara wiedziała, że bardzo mu się podoba. Kiedyś podczas kongresu w Nowym Orleanie nieśmiało zaprosił ją na kolację. Przyjęła zaproszenie, bo był sympatyczny i sprawiał wrażenie samotnego, a przed pocałunkiem na pożegnanie uratowała ją jego alergiczna reakcja na ostre przyprawy w zupie. Jadąc tego ranka taksówką, Sara i Luc wyglądali jak zombie z filmów klasy B. Luc miał na dłoni i przedramieniu wielki opatrunek z gazy, a obtarte biodro dokuczliwie go szczypało. Sara miała kilka zadrapań zaklejonych plasterkami. Zrezygnowali ze śniadania i spotkali się w holu, bo było już późno. Szybkim krokiem doszli do postoju taksówek. Dopiero gdy zajęli miejsca na tylnym siedzeniu auta i wreszcie mieli okazję się sobie przyjrzeć, wybuchnęli śmiechem. — Ile czasu zajmie dojazd na miejsce? — zapytał Luc kierowcę. — Najwyżej dziesięć minut. To przy Milton Road, w Parku Nauki. Spieszycie się? — Trochę — odparła Sara, gdyż była już dziewiąta. — Może zadzwonisz? — podsunął jej Luc. Sięgnęła po telefon. — Halo? Fred? Mówi Sara. — Starała się mówić wesoło. — Wybacz, ale spóźnimy się kilka minut… W oddali pojawił się jaskrawy rozbłysk, jakby od spalanej magnezji. Chwilę później powietrzem wstrząsnął huk. Nad koronami drzew wyrósł grzyb białego dymu. — Jezu! — krzyknął taksówkarz. — To chyba gdzieś w pobliżu celu waszej podróży! Sara przycisnęła komórkę do ucha. — Fred? Fred?! *** Nie dotarli do Parku Nauki. Służby miejskie zablokowały ulicę i kierowały auta

objazdem. Nie pozostało im nic innego, jak wrócić do hotelu i włączyć telewizor, żeby na kanałach Sky oraz ITV oglądać relacje na żywo przy wtórze donośnego warkotu helikopterów i wycia syren. Wybuch zniszczył całe skrzydło Parku Nauki. W wiadomościach o jedenastej reporter stacji Sky odczytał listę firm, które miały tam siedziby. Była wśród nich PlantaGenetics. Podejrzewano wyciek gazu lub eksplozję jakichś chemikaliów. Ale wspomniano również o możliwości ataku terrorystycznego. Ze skrzydła budynku został okopcony szkielet. Było wiele ofiar w ludziach. Na miejsce ściągnięto jednostki straży pożarnej nawet z sąsiednich hrabstw. Szukano dawców krwi. W południe zadzwonił telefon Sary. Spojrzała na wyświetlacz i wykrzyknęła: — O mój Boże, Luc! To Fred! *** Wrócili na oddział urazowy szpitala w Nuffield. Poprzedniego wieczoru w poczekalni siedziało tylko kilkoro ludzi z małymi problemami. Dzisiaj wyglądało to jak strefa wojny. Szpital był nieduży, miał tylko pięćdziesiąt łóżek, i teraz po wybuchu w Parku Nauki brakowało tu miejsca. Kiedy udało im się w końcu wejść do środka i przyciągnąć uwagę pielęgniarki, powiedzieli, że są znajomymi jednej z ofiar eksplozji. — Poczekajcie chwilę, kochani — rzuciła, po czym zniknęła na pół godziny, zostawiając ich w tłumie cierpiących ludzi. Wreszcie ulitował się nad nimi sanitariusz przechodzący z pustym wózkiem inwalidzkim, wprowadził ich przez wahadłowe drzwi na oddział i pozwolił poszukać na zastawionych noszami na kółkach korytarzach Prentice’a. Szpital był zapełniony do granic możliwości. Luc ruszył przed siebie, torując drogę, a idąca za nim Sara zaczęła przyglądać się ofiarom i wypatrywać Freda. Znalazła go obok przejścia na oddział radiologii. Ramię miał w gipsie, podobnie obie nogi do połowy łydek. Był tak blady jak ten gips. Mrużył oczy w sposób typowy dla człowieka, który zgubił okulary. — Ach, jesteś! — wykrzyknął na widok Sary. — Och, Fred! Jak ty wyglądasz! Tak bardzo się martwiłam. Był miły i troskliwy jak zwykle. Poprosił, żeby przedstawiła go Lucowi, jakby spotkali przy stole konferencyjnym. — Dziękuję Bogu, że się spóźniliście — rzekł. — W przeciwnym razie i wy znaleźlibyście się w środku tego bałaganu. Był akurat w toalecie. Kiedy Sara do niego zadzwoniła, siedział na sedesie. Następną rzeczą, którą pamiętał, było to, że ocknął się z powodu nieznośnego bólu w obu nogach i ramieniu, strażacy wynosili go na noszach ze zgliszczy. Zastrzyk z

morfiny na parkingu wprawił go w doskonały nastrój i gdyby nie to, że nie znał losu kilku kolegów i przyjaciół, zniósłby to całkiem nieźle. Sara wzięła go za zdrową rękę i zapytała, czy może coś dla niego zrobić. Pokręcił głową. — Przyjechaliście na spotkanie ze mną aż z Francji. Nie mogę pozwolić wam odjechać, nie powiedziawszy, co odkryliśmy. — Nie żartuj, człowieku! — prychnął Luc. — Przeszedłeś przez piekło. Porozmawiamy za kilka dni. Proszę! — Przygotowałem dla was prezentację w PowerPoint — ciągnął Fred. — Wszystko diabli wzięli. Mój komputer, moją pracownię, wszystko. No cóż… Ale mogę wam przynajmniej opowiedzieć o wynikach analiz. Jeśli się uda, któregoś dnia je odtworzymy. Nasza prawniczka rozzłościła się na mnie, bo skierowałem wasze próbki do analizy bez załatwienia stosownych formalności i uzyskania zgody. A ponieważ otrzymaliśmy dość istotne wyniki i nie było jasne, kto ma do nich prawa, nie pozwoliła mi ich przytoczyć ani w liście, ani w e-mailu. W ubiegłym tygodniu to wszystko wydawało się bardzo ważne… — Zawiesił na chwilę głos. — Dowiedziałem się, że dziś rano zginęła. Ta prawniczka. Miała na imię Jane. — Przykro mi, Fred. — Sara lekko ścisnęła jego dłoń. Poprosił o parę łyków wody. — W każdym razie ten wasz czerwony płyn okazał się bardzo ciekawą biologicznie próbką. Ekrany naszych analizatorów rozbłysły jak lampki na choince. Od czego by tu zacząć? No więc tak, zapytam, czy wiedzieliście, że w tym płynie jest gęsto od alkaloidów sporyszu? — Żartujesz! — wykrzyknęła Sara. Spojrzała na Luca, a gdy zobaczyła jego zdziwioną minę, wyjaśniła: — To substancje psychoaktywne. Coś w rodzaju naturalnego LSD. Skąd tam się wziął sporysz? Przecież podałam ci listę składników mieszanki. — Nagle sama znalazła odpowiedź i wykrzyknęła: — Claviceps purpurea! — Dokładnie tak — przyznał Fred. Znowu musiała zrobić przerwę, żeby wytłumaczyć Lucowi: — Chodzi o grzyb, pasożyt dzikich i uprawnych traw, w tym także naszego dzikiego jęczmienia. Buławinka czerwona wytwarza cały szereg substancji sporyszu. W średniowieczu dziesiątki tysięcy Europejczyków cierpiało na ergotyzm wywołany naturalnie skażonym żytem, miało halucynacje, popadało w obłęd, czasami umierało. Aztekowie żuli nasiona wilca zawierające alkaloidy sporyszu. To był ich sposób porozumiewania się z bogami. Chryste, w szkole średniej pisałam pracę o ergotyzmie! Zanieczyszczenie sporyszem pasz zwierzęcych to nadal poważny problem. — Jestem na sto procent pewny, że wykryliśmy alkaloidy pochodzące z buławinki — wtrącił Fred, podekscytowany, jakby zapomniał, gdzie się znajdują. — W najwyższym stężeniu występowały agroklawina i elimoklawina. Sara pokiwała głową.

— Coś jeszcze? — Pewnie, że tak. Alkaloidy sporyszu to dopiero początek. Poczekaj, aż usłyszysz resztę! Zadzwonił telefon Luca. Ledwie go otworzył, ktoś z personelu szpitala zwrócił mu uwagę, że tu nie wolno używać komórek. Luc przeprosił i pokuśtykał korytarzem w kierunku urazówki. — Halo? — Profesor Simard? — Tak. Kto mówi? — Ojciec Menaud z Ruac. Muszę z panem porozmawiać. — Dobrze, za chwilę. Wyjdę przed budynek. W drodze do wyjścia Luc zwrócił uwagę na dwóch barczystych olbrzymów idących ramię w ramię prosto na niego. Wydało mu się, że jeden z nich powiedział po francusku oui, co było raczej niespotykane w szpitalu w Nuffield. Jeden miał na sobie bluzę dresową, drugi pikowaną kurtkę. Kiedy spojrzał na nich, odniósł wrażenie, że pospiesznie odwrócili wzrok, ale minął ich szybko i wyszedł na dwór. Przed wejściem na oddział urazowy stały karetki, wozy policyjne i wozy telewizyjne z antenami satelitarnymi na dachach. Nie bez trudu udało mu się znaleźć w miarę spokojne miejsce. — No więc czym mogę służyć, ojcze? Połączenie nie było najlepsze. Głos opata zanikał. — Obawiam się, że wszyscy odeszli. Nie znam innego sposobu, w jaki miałbym to przekazać. Luc się zmieszał. — Przepraszam, ale co ojciec ma na myśli, mówiąc, że odeszli? — Wszyscy pańscy ludzie w obozie. Wszyscy są martwi. To straszna tragedia. Proszę, niech pan jak najszybciej przyjedzie!

22 Poniedziałek Luc zostawił Sarę oniemiałą i roztrzęsioną u boku Freda Prentice’a, zaledwie w kilku słowach informując, że we Francji zdarzył się tragiczny wypadek. Może i potraktował ją okrutnie, decydując się w tej sytuacji na wyjazd, ale nie mógł się już skupić na niczym innym, tylko na powrocie do Francji. Zatrzymał taksówkę i namówił kierowcę, żeby zawiózł go aż na Heathrow za całą gotówkę, jaką miał przy sobie. Zostawił w hotelu torbę, ale w tej chwili nie zależało mu na niej. Korzystał z telefonu komórkowego, dopóki nie wyczerpał się akumulator, później zwiesił głowę i ukrył twarz w dłoniach. Reszta podróży była jednym niewyraźnym pasmem, jakby jechał do piekła. *** Piekło było odgrodzone żółtą policyjną taśmą. Cały teren klasztoru stał się widownią dochodzenia prowadzonego przez żandarmerię. Na parkingu jeden z policjantów rozpoznał Luca i przeprowadził go przez kordon ochrony. W oddali gromadka mnichów szła do kościoła. Które to będzie nabożeństwo? Luc stracił poczucie czasu. Dopiero po chwili skojarzył, że słońce zachodzi. A więc nieszpory. Nic nie może zakłócić cyklu modlitw. Czuł się jak płód zawieszony w ciemności, zdający sobie sprawę z bicia własnego serca, oddechu, ale nieświadomy tego, co się dzieje poza macicą. Pułkownik Toucas z dumnie wypiętą piersią krążył po terenie. Przy czarnym kręgu obozowego ogniska niespodziewanie zaczął zasypywać Luca pytaniami, przedstawiając ponure fakty. Był tak podniecony, wręcz zachwycony tym wielkim nieszczęściem, że aż rozzłościł Luca, który przez to błyskawicznie wrócił do rzeczywistości. Miał jednak kłopot z patrzeniem żandarmowi w twarz, gdy ten zaczął opisywać położenie ciał i charakter obrażeń. Zamiast tego wpatrywał się z wściekłością w to, co zdobiło błękitną koszulę pułkownika: pagony, baretki, spinkę przytrzymującą granatowy krawat. Dopiero teraz dotarła do niego potworność wydarzeń. Trzej studenci pierwszego roku i Jeremy zostali zastrzeleni w biurze, jakby wykonano egzekucję. Marie, jedyną studentkę wśród pozostałych, w jednej z przyczep kempingowych zgwałcono, a później też zastrzelono. Elisabeth Coutard, także zgwałcona, zginęła od kuli w innej przyczepie. Kiedy wreszcie Luc mógł spojrzeć na grube wargi Toucasa, zapytał niemal szeptem: — A co z Pierre’em? — Jakim Pierre’em? — zdziwił się żandarm.

Kiedy Luc wyjaśnił, jaką rolę odgrywał Pierre i że na pewno był tutaj w niedzielę wieczorem, Toucas zaczął krzyczeć na swoich ludzi, domagając się natychmiastowego wyjaśnienia tej nieścisłości i rozkazując po raz kolejny przeczesać cały obóz. Luc opisał markę i model samochodu Pierre’a, więc pułkownik zarządził akcję poszukiwawczą. Następnie zmusił Luca, by wszedł do baraku i sprawdził, co zginęło. Na szczęście zwłoki były przykryte, lecz nikt nie zakrył kałuż krwi na podłodze. — Mój Boże… — jęknął. — Mój Boże. Kto mógł to zrobić? — To zasadnicze pytanie — odrzekł Toucas. — Znajdziemy sprawców, może pan być pewny. Biuro było splądrowane. Zniknęły komputery i cały sprzęt naukowy, mikroskopy i urządzenia do pomiarów. Wszystkie papiery z szafki na akta i szuflad biurek zostały zwalone na stos, który bandyci najwyraźniej próbowali podpalić, bo część dokumentów była nadpalona albo okopcona. — Dlaczego chcieli spalić te papiery? — zapytał głucho Luc. Toucas wskazał palcem nadpaloną stertę. — Być może traktowali je jak podpałkę, żeby puścić z dymem cały barak i zatrzeć ślady. Ogień musiał się sam zadusić. Powlekane folią segregatory wcale łatwo się nie palą. A nie ma śladu łatwopalnych cieczy. Jeśli podpalili papiery z brzegu i uciekli, ogień nie ogarnął całej sterty. Moim zdaniem tak właśnie było. Do biura zajrzał żandarm. — Nigdzie w pobliżu nie ma wskazanego samochodu, pułkowniku. — Więc gdzie jest ten Pierre? Jak on ma na nazwisko, profesorze? — Berewa. — Co to za nazwisko? — Pochodzi z Sierra Leone. — Aha — mruknął podejrzliwie Toucas. — Afrykanin. — Nie, Francuz — odparł Luc. Pułkownik uśmiechnął się krzywo. — Cóż, musimy znaleźć tego Pierre’a Berewę. Ma pan numer jego telefonu komórkowego? Może pan do niego zadzwonić? Aparat Luca był rozładowany, skorzystał więc z komórki pułkownika, ale bez rezultatu. Nagle spojrzał na swoje biurko. Szuflady były powyciągane. — Zapasowy klucz od wejścia do jaskini trzymałem w tamtej szufladzie. — Proszę sprawdzić, czy jest na miejscu — powiedział Toucas. — Ale najpierw proszę założyć rękawiczki. — Wskazał pudełko z gumowymi rękawiczkami zostawione przez ekipę techniczną i wyjaśnił: — Odciski palców. Luc zaczął przerzucać wysypane z szuflady papiery. — Ile było wszystkich kluczy? — chciał wiedzieć pułkownik. — Dwa. Mój klucz miał Pierre.

— Aha, znowu ten Pierre. Po dokładnym przeszukaniu rzeczy Luc oznajmił, że brakuje zapasowego klucza, i powiedział: — Myślę, że powinniśmy sprawdzić jaskinię. — Bardzo dobrze, zróbmy to. Za kierownicą usiadł porucznik Billeter. Po drodze Toucas do kogoś zadzwonił, ale głównie słuchał. Kiedy skończył, odwrócił się do siedzącego z tyłu Luca. — Koroner mówi, że znalazł coś ciekawego w próbkach nasienia pobranych od zgwałconych kobiet. Nie chciał tego słuchać, ale pułkownik nie dbał o jego wrażliwość. — Gwałciciel miał nienormalne plemniki. Z krótkimi witkami, najwyraźniej będące kiepskimi pływakami. Określił je mianem „nieruchliwych”. Może to nam pomoże, zobaczymy. Z pamięci Luca wypłynęły twarze Marie oraz Elisabeth i po raz pierwszy tego dnia nie zdołał powstrzymać łez. *** Na końcu bitej drogi ujrzeli czerwony samochód Pierre’a stojący na wysypanym żwirem placyku parkingowym. Luc podbiegł do niego, ale Billeter ostrzegł: — Proszę niczego nie dotykać! Zajrzeli do środka, lecz auto było puste. Luc sprowadził ich po drabinie, ale gdy stanął na skalnej półce, widok szeroko otwartej furtki w kracie doprowadził go do szału. — Ktoś tam wchodził! Chryste! Billeter wezwał przez krótkofalówkę posiłki. — Niech pan prowadzi, profesorze — powiedział Toucas, rozpinając wielką kaburę przy pasie. W wejściu do jaskini stało kartonowe pudło z jednorazowymi ochraniaczami na buty. Luc przestawił dźwignię włącznika zasilania i pierwszą salę zalał jaskrawy blask. — Powinniśmy włożyć kombinezony ochronne — powiedział. — Żeby chronić siebie? — zapytał Toucas. — Nie, jaskinię. — W tej sytuacji o nią najmniej powinniśmy się martwić — stwierdził pułkownik. Obaj z Billeterem wydawali się zaskoczeni malowidłami, jakby ktoś rozmieścił je po to, żeby przeszkodzić w dochodzeniu. Luc ostrożnie ruszył przed siebie, dokładnie sprawdzając każdą salę, jakby bał się, że zobaczy graffiti albo jakiś inny dowód wandalizmu. Ktoś, kto bez skrupułów zastrzelił aż tylu ludzi, jest zdolny do wszystkiego. — Co to takiego? — zainteresował się Toucas, wskazując rzymską cyfrę III

przytwierdzoną do skalnej ściany. — W jaskini jest dziesięć sal. Weszliśmy do trzeciej. Sali Jeleni. — Która jest najważniejsza? — Wszystkie są bardzo ważne. Ale gdybym miał wybierać, powiedziałbym, że najważniejsza jest dziesiąta. — Dlaczego? — Sam pan zobaczy. Dotarli do sali dziewiątej. Luc odetchnął z ulgą, ujrzawszy, że rysunki i tu są nietknięte. Na czworakach zagłębili się w tunel. Gdy tylko Luc wyłonił się w przedsionku sali dziesiątej, a więc w Sali Dłoni, od razu zobaczył rękę Pierre’a leżącą dalej na ziemi w Sali Roślin. — Pierre! — krzyknął i pobiegł do niego. Leżał twarzą w dół. Jego czarna skóra była zimna jak skały jaskini. Billeter zbadał puls i oznajmił, że zaczyna się stężenie pośmiertne. — Przeszukaj go — rozkazał Toucas, a gdy Billeter, założywszy gumowe rękawiczki, zaczął grzebać w kieszeniach zabitego, Luc aż przykucnął zszokowany tą koszmarną scenerią. Kolejny jego student został zamordowany. U stóp człowieka z ptasią głową. W mistycznym miejscu. Z jego pamięci wypłynęły słowa opata Menauda: „Obawiam się, że wszyscy odeszli”. Billeter powiedział coś, czego nie dosłyszał. Luc obejrzał się na niego i poprosił, żeby powtórzył. — Powiedziałem, że miał w kieszeni klucz. To oryginał czy kopia? — Oryginał. Poznaję mój łańcuszek do kluczy. Billeter wrócił do swojego zajęcia. — Ma ciętą ranę po prawej stronie dolnej części pleców. Zobaczymy, co o niej powie koroner, ale moim zdaniem to bezpośrednia przyczyna śmierci. — Co to oznacza, te wszystkie rośliny i stojący wśród nich człowiek, czy cokolwiek to jest, z tą imponującą erekcją? — zapytał Toucas. — Nie mam pojęcia, czy kiedykolwiek się tego dowiemy — odpowiedział Luc. — Na pewno ludzie wymyślą jakieś teorie na ten temat. — A co pan o tym sądzi? — Nie umiem powiedzieć. Mój najlepszy student nie żyje. Moi ludzie zostali zabici. A kobiety… Toucas nawet nie próbował udawać empatii. — To nie jest pogawędka, profesorze. Kieruję policyjnym dochodzeniem!

Domaga się pan sprawiedliwości? Jestem pewny, że tak! Jak dobrze znał pan tego człowieka? — Bardzo dobrze. Pracowaliśmy razem od czterech lat. Był dobrym archeologiem. Miał przed sobą wielkie sukcesy. — Co robił, zanim został pańskim pupilkiem? — Studiował w Paryżu. Na Sorbonie. Był paryżaninem. — Z Afryki. Luc pochwycił oskarżycielski ton. — I co z tego? — Czy kiedykolwiek odwiedzali go tu krewni lub przyjaciele? — Nie. — Nie miał żadnych nałogów? Nie brał narkotyków? — Nie. W każdym razie nic mi na ten temat nie wiadomo. — Może problemy finansowe? — Pomijając te, które dotykają wszystkich studentów? Skąd miałbym to wiedzieć? Do czego pan zmierza? Toucas potarł obwisłe policzki wierzchnią stroną dłoni, jakby chciał przez to zademonstrować zmęczenie, a nawet irytację. — Zostało popełnione przestępstwo. Poważna zbrodnia. A nikt nie popełnia przestępstwa, jeśli nie ma motywu i sposobności działania. Jak pan sądzi, profesorze, dlaczego Pierre Berewa zszedł do jaskini? — Nie wiem. Nie powinien był tego robić. — Więc w takim razie mamy motyw. Doszło do kradzieży. Zginął sprzęt, zniknęły torebki i portfele ofiar. Doszło do aktów przemocy seksualnej. Być może spontanicznych, wywołanych obecnością kobiet. Zatem sprawcami byli mężczyźni. Takie rzeczy się zdarzają. A pański Pierre miał klucz do jaskini. Więc może… — Zamilkł, co doprowadziło Luca do szału. Wyprostował się i czerwony z gniewu stanął koło pułkownika, wyraźnie górując nad nim. — Rozważam tylko możliwości — zastrzegł żandarm — więc proszę mnie wysłuchać. Jeśli pański uczeń miał jakieś porachunki z podejrzanymi ludźmi, mógł im pozwolić wykorzystać tę sposobność. Musimy być otwarci na wszelkie poszlaki. — Był jeszcze jeden klucz! — wrzasnął Luc, a jego słowa odbiły się od ścian sali. — A teraz go nie ma. Może Pierre tylko próbował powstrzymać napastników przed… Sam nie wiem, przed czym. — Cóż, to niewykluczone. Mogą istnieć jeszcze inne wyjaśnienia. Na przykład gang narkotykowy. Włóczędzy. Cyganie. Pańska działalność tutaj nie była tajemnicą. A naukowcy są bogaci. Mają specjalistyczny sprzęt. Dobrze znam sposób myślenia bandytów. Wybrali łatwy cel, niezależnie od tego, czy był w to zaangażowany Pierre Berewa, czy też nie. Luc słuchał jednym uchem, bo przyglądał się, jak porucznik unosi zwłoki za

zesztywniałe ramię, żeby sprawdzić, czy nic pod nimi nie leży. Sam dostrzegł to pierwszy wprawnym okiem archeologa. — Co to jest? — Gdzie? — zapytał Billeter. — Przy jego lewej ręce. Toucas podszedł szybko, żeby przytrzymać uniesioną górną część ciała zabitego, a Billeter poświecił pod spód latarką i szybko wyciągnął małą miodowobrązową kostkę. Pułkownik pospiesznie wyciągnął z kieszeni gumową rękawiczkę, wziął od niego znalezisko i je powąchał. — Co to jest, profesorze? Luc nie miał pojęcia i stwierdził, że przedmiot nie ma nic wspólnego z wykopaliskami. — Mam kilka pomysłów, ale raczej nie chciałbym teraz o nich mówić. Musimy to przeanalizować. Wszystko zostanie oddane do badania, może pan być tego pewny. — Musi pan jeszcze o czymś wiedzieć — odezwał się Luc. — Słucham. — Wczoraj wieczorem byłem w Anglii, w Cambridge. Ktoś próbował mnie przejechać na ulicy. Sprawca uciekł. — A co na to policja? — Uznała, że kierowca prawdopodobnie był pijany. Toucas wzruszył ramionami. — A dziś rano, gdy byłem w drodze na spotkanie ze współpracownikiem naukowym, w gmachu uniwersyteckim doszło do wybuchu. Straciło życie wiele osób. — Coś słyszałem w radiu. Ale byłem zajęty. — Żandarm prychnął pogardliwie. — Czy poza tym, że miał pan zły dzień, profesorze, jest jeszcze jakiś powód, dla którego pan o tym mówi? — Mówię o tym, bo nie można wykluczyć, że te wypadki są ze sobą powiązane. Takie rzeczy nie zdarzają się ot tak. — Dlaczego nie? Zdarzają się cały czas. Zwolennicy teorii spiskowych zarabiają na życie, łącząc ze sobą rozmaite zdarzenia, jakby nawlekali na sznurek paciorki różnej wielkości i tworzyli brzydki naszyjnik. Ale ludzie pod moim dowództwem tym się nie zajmują. — Czy może pan przynajmniej skontaktować się z angielską policją? — zapytał Luc. Wyjął z portfela wizytówkę. Toucas szybko wsunął ją do kieszonki na piersi, jakby nie zamierzał nawet rzucić na nią okiem. — Mimo wszystko będziemy musieli wzmocnić ochronę jaskini — stwierdził Luc. — Nie można dopuścić, żeby obcy kręcili się tu bez strojów ochronnych. — Tak, pewnie — mruknął lekceważąco pułkownik. — Zatem trzeba będzie znaleźć złoty środek między pańskimi wymaganiami a naszymi. Może jakiś protokół

postępowania? Z Sali Dłoni wyłoniła się głowa. Ale nie był to żandarm. Zjawił się Marc Abenheim. Na nalanym obliczu urzędnika widniał słodko-kwaśny wyraz. Wreszcie w tym koszmarze znalazł coś, co mu się spodobało. — A więc tu jesteś! — Luc aż się skrzywił na nosowe brzmienie jego głosu. — Dowiedziałem się na górze, że cię tu znajdę. — Rozejrzał się, mrugając nerwowo i pociągając nosem. — O rety! — jęknął, ujrzawszy zwłoki Pierre’a. Luc przypomniał sobie, że kiedy Abenheim był tu z wizytacją w trakcie wykopalisk, nie mógł mu spojrzeć w twarz. Za to teraz strzelał wzrokiem niczym wiązkami lasera. — Nie spodziewałem się, że wrócę tak szybko. Dobrze znów zobaczyć tę jaskinię, ale nie w takich okolicznościach. Co za tragedia! Pani minister przesyła kondolencje. — Dziękuję, Marc. Ale nie musiałeś przyjeżdżać aż z Paryża. To sprawa dla odpowiednich służb. Abenheim starał się nie patrzeć na trupa. Luc wiedział, że musi pamiętać Pierre’a, bo to właśnie on oprowadzał go po jaskini. — Niestety, musiałem przyjechać. Czy możemy porozmawiać na osobności? Przeszli do sąsiedniej sali. Jaskrawe, wręcz radosne odciski dłoni na otaczających ich ścianach stanowiły absurdalny kontrast z tym, co tu się wydarzyło. — To dziwne, że spotykamy się wyłącznie przy nieszczęśliwych okazjach — stwierdził Abenheim. — Owszem, na to wygląda. — Takie zdarzenia są bezprecedensowe we francuskiej archeologii. Jedne wykopaliska i tyle trupów. To bardzo poważna sprawa. — Zapewniam cię, Marc, że dobrze o tym wiem. — Profesor Barbier jest zaniepokojony. Pani minister jest zaniepokojona. Istnieje niebezpieczeństwo, że wizerunek tego wspaniałego pomnika kultury narodowej zostanie skażony przez tyle ludzkich tragedii. Luc o mało nie wybuchnął śmiechem, słysząc własne określenie z pierwszego posiedzenia w ministerstwie: „wspaniały pomnik kultury narodowej”. — Nie wątpię, że wieść o zabójstwach znajdzie się w przypisie do każdego sprawozdania czy artykułu popularno-naukowego — powiedział. — Jestem pewny, że to nieuniknione, ale jestem równie pewny, że teraz nie powinniśmy myśleć o takich sprawach. — Pani minister poleciła mi myśleć właśnie o takich sprawach! — Czego od nas oczekujesz, Marc? Czego chcesz ode mnie? — Chcę, żebyś zrezygnował z funkcji kierownika wykopalisk. Luc miał wrażenie, że dłonie na skałach zaczęły się przesuwać, wirować powoli wokół niego i Abenheima. Jakby z oddali usłyszał swoją odpowiedź: — Zvi Alon zginął w wypadku. Hugo Pineau rozbił się samochodem. Nieznani

sprawcy zaatakowali obóz. To przypadkowe zdarzenia. Cholernie przypadkowe. — Urwał na chwilę, aby się zastanowić nad tym, co powiedział. Zaledwie minutę temu próbował przekonać pułkownika Toucasa, że należy mieć otwarty umysł w kwestii zbieżności tych wydarzeń. — W jaki sposób moja rezygnacja pomoże w wyjaśnieniu tych wypadków bądź zapobieżeniu następnym? — spytał zirytowany. — Przypadkowe zdarzenia? Być może. Ale wszystkie łączy jeden element, Luc, a my nie możemy go ignorować. — Co to za element? — Do wszystkich tych wypadków doszło na twojej zmianie. Musisz wziąć za nie odpowiedzialność. Musisz odejść. Komisja już mianowała mnie nowym kierownikiem ze skutkiem natychmiastowym.

23 Jaskinia Ruac, 30 000 lat temu Tal zaczął nazywać czerwony płyn Wodą Latania. Nikt nie mógł powiedzieć, że człowiek potrafi latać. Ale po wypiciu Wody Latania trudno było ocenić, gdzie kończy się człowiek, a zaczyna ptak. Ileż to razy spoglądał na latające ptaki i zastanawiał się, co one widzą i jak się czują. Teraz już wiedział. Strach szybko ustąpił miejsca radości i uczuciu nieskończonej mocy. Mocy wznoszenia się na wietrze, by widzieć na wielkie odległości, by intensywniej wszystko odczuwać, by zrozumieć. Zawsze wracał z tych podróży w miejsce, w którym je rozpoczynał, a więc przy ognisku. Był pewny, że przeżywał niezwykłe przygody, pokonywał wielkie odległości, ale jego ludzie powtarzali, że przez cały czas był na miejscu, chociaż miotał się i wykrzykiwał niezrozumiałe słowa. I wszyscy nauczyli się, jak radzić sobie z następstwami tych podróży, burzliwym okresem, który nazywali Gniewem Tala. Cały klan z lękiem i niepokojem traktował jego pierwsze podróże. Los Tala przypieczętowała śmierć brata. Ich ojciec słabł z dnia na dzień i istnienie Klanu Żubra było teraz uzależnione od tego, czy chłopak sprosta wyzwaniom, jakie niesie bycie przywódcą, i pokieruje klanem. Jego upór, by wypróbować czerwony płyn, stał się przedmiotem zażartej kłótni. Tal tłumaczył, że mały Gos został zmuszony do jego wypicia przez duchy przodków, bo chciały wskazać klanowi nową drogę rozwoju. Na ich oczach realizował się wielki plan. Najpierw ojciec Tala został zarażony i osłabł wskutek wypadku. Następnie Nago zginął przebity rogiem świętego żubra. Wreszcie Gos wypił potężny napar, który Tal przygotował do uzdrowienia Nago. To nie były przypadkowe zdarzenia. Tal powtarzał, że został wybrany, by czerpać nauki Wody Latania. Po śmierci ojca tylko on mógł zostać przywódcą klanu. Ale starszyzna była innego zdania. Jeśli Tal zaginie, co się stanie z klanem? Ryzyko jest za duże. Świat to niebezpieczne miejsce. W lasach kryją się Ludzie Cienia. W końcu to ojciec Tala podjął decyzję, być może najważniejszą w życiu. Był bardzo słaby, ale umysł miał bystry. Tal może wyruszyć na poszukiwania. Gdy po raz pierwszy pił Wodę Latania, Uboas obiecała, że będzie siedziała przy nim i nie zaśnie dopóty, dopóki on nie wróci. Późną nocą gładziła go po włosach, próbowała odpowiadać na jego gardłowe, niezrozumiałe pokrzykiwania i zwilżała suche wargi palcem umoczonym w wodzie. Kiedy w końcu bladym świtem oprzytomniał, to właśnie jej oczy ujrzał. Wyciągnął rękę, żeby dotknąć jej policzka, a

ona zapytała, gdzie był i co widział. A oto, co jej powiedział. Czuł, jak jego ciało się zmienia. Najpierw jego palce przekształciły się w ptasie szpony, a twarz wyciągnęła w twardy dziób. Wystarczyło kilka lekkich ruchów ramionami, żeby wzbił się w powietrze i powoli zatoczył kilka kręgów nad ogniskiem, spoglądając z góry na swoich ludzi, otaczając ich ochroną, a zarazem oswajając się z przechyłami w locie i ucząc wykonywania skrętów. Lekki wiatr gwiżdżący wokół niego i lot niewymagający wysiłku sprawiły, że poczuł się wspaniale, a w jego sercu zrodził się śpiew. Zastanawiał się, czy jako pierwszy z klanu, a może w ogóle jako pierwszy z ludzi doświadcza czegoś takiego. W oddali dostrzegł grzbiety stada czarnych koni pasących się na sawannie, poleciał więc ku nim, zafascynowany ich pełnymi gracji ruchami i potężnymi sylwetkami. Przeleciał lotem koszącym ponad grzywami zwierząt, przez co je spłoszył, zmusił do galopu. Latał pośród nich, pikował, dopasowywał się do ich prędkości. Oczywiście już kiedyś widział konie. Podkradał się do nich i wbijał im w bok dzidy, przelewał ich krew. Zjadał mięso, wykorzystywał skóry. Ale na dobrą sprawę nigdy wcześniej nie widział ich tak naprawdę. Nie w taki sposób. Ich ogromne brązowe oczy były przejrzyste jak kałuże na ciemnych kamieniach po ulewie. Nie czaił się w nich lęk, tylko siła życia tak potężna, jakiej Tal jeszcze nigdy nie doświadczył. Ujrzał w nich swoje odbicie, człowieka z głową jastrzębia. I nagle wejrzał w serce zwierzęcia. Poczuł wolność i dziką pasję. Poczuł jego siłę życiową i wolę przetrwania. Kiedy ogarnęło go dziwne mrowienie w lędźwiach, spojrzał w dół. Jego członek był wielki i nabrzmiały, gotów do parzenia się. Tal czuł się tak ożywiony, jak nigdy dotąd. Odchylił głowę i wzniósł się wyżej, zostawiając konie za sobą. Coś innego przyciągnęło jego jastrzębi wzrok. Na horyzoncie. Ciemna masa. W ruchu. Pochylił się w bok i poszybował nad rzeką ku rozległej równinie na drugim brzegu. To były żubry. Ogromne stado, największe, jakie widział, galopowało w zwartym szyku, aż dudniła ziemia. Czy one też są gotowe ukazać mu swoje wnętrze? Pochylił głowę i zanurkował niemal do samej ziemi, gdzie wyrównał lot i nieco się wzbił. Miał przed sobą włochate zady i ogony. Uszy wypełnił mu ogłuszający tętent kopyt. Nagle żubry się rozstąpiły. Wpuszczały go do środka stada. Popatrzył na zwierzę z prawej, potem na to z lewej, zamachał rękami i poleciał między nimi, nabierając prędkości, aż zrównał się z przewodnikami stada, dwoma ogromnymi samcami o łbach niczym wielkie głazy i rogach długości ludzkiego

przedramienia. Podczas gdy w oczach koni widział wolność i zapał, w czarnych oczach żubrów malowała się mądrość. Mógł z nimi rozmawiać, ale nie słowami. Stał się nimi, a one stały się nim. Mówiły mu o jego przodkach i ich dawnych obyczajach. On opowiadał im o swojej miłości i szacunku. Powiedział im, że nazywa się Tal, z Klanu Żubra. Uczyniły mu zaszczyt, pozwalając galopować ze sobą. Zażądały, by w zamian on też je uhonorował. *** Kiedy Tal opowiedział to wszystko Uboas, zapadł w sen, a gdy się obudził, jego nastrój był ciemny jak noc. Krzyknął, żeby odeszła. Zrzucił skóry. Wrzeszczał w ślepym gniewie, przeklinał noc, nakazywał słońcu wzejść. Kiedy cały klan się obudził i jeden z kuzynów podszedł, aby go uspokoić, rzucił się na niego i próbował go udusić, lecz reszta mężczyzn go odciągnęła. Uboas przeraziły dzikie oczy Tala, ale zaczęła masować jego ramiona, a mężczyźni z całej siły trzymali go za ręce i nogi, nie pozwalając się ruszyć. Gdy w końcu uwolnił się od gniewu, mężczyźni go puścili. Szepcząc między sobą, wrócili na swoje legowiska ze skór. Uboas została z nim i tuliła się do jego nieruchomego ciała aż do rana. *** Po pierwszym locie jego umysł stał się bardzo aktywny. Tal rzucił się w nurt działania, chciał pokazać, że jest oddany sprawom Klanu Żubra. Jego determinacja budziła podziw i stała się źródłem inspiracji. Można było odnieść wrażenie, że oto na oczach całego klanu szybko dorasta do roli przywódcy. Napad wściekłości po locie przeraził wszystkich, ale zdawali sobie sprawę, że przywódca musi być bezwzględny. Świat jest groźny, potrzebują wojownika. Tal był bardziej aktywny niż kiedykolwiek. Pewnego dnia poprowadził mężczyzn na polowanie i jednym pchnięciem włóczni powalił dużego samca renifera. Nazajutrz wyruszył samotnie, by zbierać rośliny. Potem zajął się wyrokiem kamiennych noży, uczył też Uboas, jak siekać rośliny, gnieść jagody i mieszać wszystko w kamiennej misie jego matki ustawionej nad rozżarzonymi polanami, żeby płyn zabulgotał i zmienił się w Wodę Latania. Ciągnęło go też do magicznego miejsca, które odkrył w czasie wspinaczki po stromym klifie, gdy wędrował na szczyt, by spotkać się z duchami przodków — do Jaskini Tala. Uboas poszła z nim, by dbać o jego bezpieczeństwo. W wejściu do jaskini rozpalił ogień i zasiedli oboje w milczeniu, aż w dolinę zstąpiła noc. Powiedział dziewczynie, że gdy znów ogarnie go szał, musi go zostawić. A potem odleciał. Troskliwie się nim opiekowała, a w nocy drżała ze strachu, kiedy wpadł we

wściekłość i pognał w głąb jaskini, wrzeszcząc na swoich przodków, żeby mu się ukazali. Rano nakarmiła go kawałkami żołądka renifera upieczonymi nad ogniem, pełnymi przeżutej trawy, stanowiącej ostatni posiłek zabitego zwierzęcia. On opowiedział jej o swoim locie i stworzeniach, które odwiedził jako pół człowiek, pół ptak. Kiedy najadł się do syta, wstał i zaczął krążyć przy wylocie jaskini, dopóki nie odzyskał energii i pewności siebie. Białe kamienne ściany w wejściu jaskini odbijały jaskrawe promienie porannego słońca i raziły w oczy. Lecz już kilka kroków głębiej wszystko tonęło w mroku. Tal rozmyślał o swojej podróży. Znowu był z żubrami. I z końmi. A także z jeleniami. I niedźwiedziami. Na tle ścian jaskini ujrzał obrazy, które widziały jego jastrzębie oczy, te wszystkie dumne i potężne zwierzęta. Należał im się szacunek. Żubry otwarcie się go domagały. Podbiegł do ogniska i wyciągnął nadpalony patyk o zwęglonym końcu. Uboas przyglądała się, jak staje przed oświetloną słońcem skalną ścianą i na wysokości oczu, prawie równolegle do ziemi, rysuje długą, lekko zakrzywioną linię. Okazała się cienka i niezbyt trwała, więc rezultat nie był zbyt efektowny, podobnie jak szkice, które robił pod okiem matki. Pożalił się na głos. W przebłysku natchnienia wylał z kamiennej misy resztki Wody Latania i wrzucił na dno skrawki tłuszczu renifera. Umoczył w nim drugi patyk o zwęglonym końcu i obrócił, żeby węgiel dobrze przesiąkł tłuszczem. Po raz drugi narysował tę samą linię, lecz teraz powstała gruba czarna smuga przylegająca gładko do skały. Pracował do rana, zanurzając w tłuszczu kolejne nadwęglone patyki i rysując nimi to, co nakazywało mu serce. Kiedy skończył, mruknął z zadowoleniem i przywołał Uboas, żeby stanęła obok niego. Na widok rysunku aż rozdziawiła usta. Przedstawiał konia, wyglądał jak żywy. Uchwycony w biegu, z kopytami uniesionymi w pełnym galopie, z rozwartym pyskiem łapiącym powietrze i uszami skierowanymi do przodu. Tal ozdobił go gęstą grzywą, wyglądającą tak prawdziwie, że Uboas ledwie się powstrzymała, by nie przeciągnąć po niej ręką i poczuć jej miękkość. Koń miał niesamowite owalne oczy z czarnymi kręgami w środku, zniewalały swoim przenikliwym spojrzeniem. Było to najpiękniejsze przedstawienie żywego stworzenia, jakie widziała. Zaczęła szlochać. Tal spytał, co się stało, więc mu powiedziała. Była poruszona doskonałością tego rysunku, ale zarazem przerażona. Czym? Nową mocą, jaką posiadł. Nie był już tym samym człowiekiem. Woda Latania zmieniła go w istotę znającą świat duchów i przodków, w szamana. Dawny Tal przestał istnieć, być może na zawsze. I teraz się go bała. Tal poznał prawdziwy powód jej zmartwień, gdy wybuchnęła płaczem. Czy nadal ją chce? Czy wciąż ją kocha? Odpowiedź mogła być tylko jedna: tak.

*** Gdy ojciec Tala zmarł, została z niego kupka kości w worku suchej skóry. Przenieśli go na święte miejsce nad rzeką, gdzie wysokie trawy i trzciny łagodnie schodziły do wody, na miejsce, które za życia często odwiedzał, żeby wsłuchiwać się w szmer nurtu. Zostawili jego ciało na pochyłym gruncie. Kiedy Tal był już daleko, obejrzał się po raz ostatni. Mogło się wydawać, że starzec odpoczywa nad rzeką. Następnego dnia będzie już tylko szkieletem. Po trzech dniach nie zostanie nic. Tak oto doszło do objęcia przez Tala przywództwa klanu. Nie było żadnej uroczystości, nikt nie powiedział ani słowa. To nie leżało w ich zwyczaju. Jeśli członkowie klanu mieli wątpliwości, czy Tal będzie dobrym przywódcą, wyrażano je szeptem. Starszyzna jednak pamiętała jego dziadka, a jeden z nawiedzonych starców wspominał nawet pradziadka, więc jednogłośnie uznali, że Tal będzie doskonałym przywódcą. Owszem, jest jeszcze bardzo młody, ale już zyskał opinię uzdrowiciela i lotnika zdolnego łączyć się ze światem przyrody i dziedziną ich przodków. Poza tym bardzo się lękali Gniewu Tala, czyli stanu, w którym był nieprzystępny, gwałtowny i wrogi. Doszły do tego burzliwe dyskusje na temat magicznej jaskini w nadrzecznym klifie, której nie widział nikt poza Talem i jego partnerką, Uboas. Pewnego dnia Tal oznajmił, że zaprowadzi cały klan w górę klifu, by wszyscy mogli zobaczyć, co zajmuje mu tyle czasu. Mimo pięknej pogody marsz był powolny, ponieważ najstarsi ludzie szli, wspierając się na kosturach, a Uboas była w ciąży. Dotarli na miejsce, gdy słońce stało najwyżej na niebie, a rzeka migotała odblaskami jego promieni. Tal rozniecił ogień na skalnej półce i od niego zapalił pochodnię z niedźwiedziego łoju, który palił się powoli, ale dawał dużo światła. Wszedł do środka, a klan podreptał za nim. Światło pochodni złagodziło kontrast przejścia ze światła dziennego do mroku. W skwierczącym blasku ludzie przystanęli zdumieni. Jakaś młoda kobieta krzyknęła ze strachu, bo miała wrażenie, że zostanie stratowana przez konie galopujące po lewej i żubra z prawej. Mały chłopiec zmartwiał na widok ogromnego czarnego byka jakby przelatującego nad nim, a po chwili zaczął podskakiwać, chcąc zwrócić na siebie uwagę matki, która widziała dokładnie to samo co on. Tal pracował systematycznie, przygotowując to miejsce. Z błogosławieństwem ojca wziął Uboas na partnerkę i oboje wpadli w radosny rytm wspólnej egzystencji. Kiedy nie polował, nie łowił ryb i nie rozstrzygał sporów między członkami klanu, przygotowywał porcję Wody Latania i wspinał się z Uboas do jaskini. Tu wypijał cierpki czerwony płyn, spędzał noc na wędrówkach po świecie marzeń, a kiedy wracał do Uboas, pobudzony i pełen energii, z mrowieniem w lędźwiach, kładł się z nią na skórze żubra rozpostartej na ziemi i pracował biodrami, aż oboje morzył sen. A gdy się budził, przez pewien czas miotał się w szale, niczym dzikie zwierzę, dopóki nie osłabł. Potem dochodził do siebie, był oczyszczony i zaczynał malować.

Wykorzystując doświadczenia z dzieciństwa, kiedy to z pasją mieszał różne barwniki zrobione z roztartych kamieni i glinek, przygotowywał teraz cudownie kolorowe farby, których skład dobierał tak, by zostawiały trwałe ślady na zimnych wilgotnych ścianach. Nie zadowalał się samymi konturami zwierząt, takimi, jakie zostawili po sobie ludzie z przeszłości. W podróżach widział stworzenia w żywych kolorach i w ten sam sposób chciał je przedstawić. Wybierał odpowiednie miejsca w świetle lamp, które były jego wynalazkiem, wytworem jego umysłu. Mając wprawę w obróbce kamienia, wykonał z wapienia nieduże płytkie misy, wrzucał do nich garść grudek niedźwiedziego łoju i wkładał kilka gałązek jałowca, które po zapaleniu dawały żółty, wolno palący się płomień. Uboas oświetlała tymi lampami skałę, gdy pracował. Uwzględniał również ukształtowanie ściany. Jeśli jej wypukłość przywodziła na myśl koński zad, rysował koński zad, a gdy zagłębienie kojarzyło się z okiem zwierzęcia, powstawało w nim oko. I zawsze długo sprawdzał, jaki efekt daje migotanie płomienia. Uwielbiał wrażenie ruchu, jakie powstawało na granicy światła i cienia. Kontury zwierząt mógł rysować tłuszczem zmieszanym z węglem drzewnym albo grudką braunsztynu, ale pragnienie oddania prawdziwych kolorów stworzeń skłaniało go do poszukiwania sposobów takiego łączenia ochry i iłów, by farby trwale pokrywały powierzchnię wapienia. Kiedy rozmazywanie pigmentów rękami nie przyniosło pożądanego efektu, zastosował rozwiązanie radykalne, oparte na przekonaniu, że poprzez swoje wizje wypełnia specjalne zadanie, a jest nim tchnięcie życia w ściany jaskini. Oddech. Gdy po raz pierwszy zastosował tę sztuczkę, Uboas próbowała go powstrzymać, sądząc, że oszalał. W kamiennej misie wymieszał ochrę z gliną, dodał trochę wody i śliny, po czym włożył półpłynną masę do ust. Przeżuwał ją i wyrabiał językiem, przesuwając z jednej strony na drugą, a po uzyskaniu odpowiedniej konsystencji, wydymał wargi, stawał blisko ściany i spluwał kolorową farbą w postaci strumienia drobnych kropelek, używając rąk jak wzorników do właściwego nanoszenia jej na zrobione wcześniej kontury. Kiedy chciał oddać fakturę futra zwierzęcia, wpadł na pomysł wypluwania farby przez dziurkę zrobioną w kawałku skóry, co pozwalało mu uzyskiwać pojedyncze barwne punkty. Była to powolna i żmudna praca, ale przynosiła mu wiele radości, nawet gdy Uboas jednego dnia narzekała, że ma czerwony język, a innego, że ma czarne wargi. Członkowie klanu pomrukiwali i szeptali między sobą, gdy prowadził ich od jednego rysunku do drugiego, od ściany do ściany. Namalowane przez niego zwierzęta miały w sobie taką samą energię i były w tych samych kolorach, jak te, które znali z natury. Konie namalował czarne i nakrapiane, żubry pokrywały smugi czerni, czerwieni i brązu, wielki byk był czarny jak noc.

Trzymając pochodnię w lewej ręce, przyłożył prawą do serca i ogłosił, że to dopiero początek długiej drogi Klanu Żubra. Jaskinia wydawała się ogromna, ciągnęła się tak daleko, że trudno było to sobie wyobrazić, a w głębi robiło się ciemniej i zimniej niż gdziekolwiek na świecie. Powiedział im, że to dar dla niego od przodków i świata duchów, a jako przywódca klanu teraz robi z niej dar dla nich, by przekształcili ją w miejsce uświęcone. Nadal zamierzał malować wszystkie ważne zwierzęta tak długo, jak tylko da radę. Chciał też uczyć młodych. Od tego dnia ich wejście w wiek dojrzały miało się odbywać w jaskini. Chłopcy powinni pić Wodę Latania, aby wiedzieć, jak poruszać się swobodnie pośród stworzeń na ziemi i od nich się uczyć. Miał im przekazać, jak malować to, co zobaczą. Zamierzał stworzyć najbardziej uświęcone miejsce na ziemi, będące wyłączną własnością Klanu Żubra. Starsi z aprobatą pokiwali głowami, więc pozostali też się zgodzili. Nie chcieli popełnić błędu, bo kochali ojca Tala, ale jego syn zapowiadał się na przywódcę, jakiego w długiej historii klanu jeszcze nie było. Tal i Uboas wyszli z jaskini ostatni. Już miał zgasić lampę, sypiąc w nią garść ziemi, kiedy Uboas sięgnęła do sakiewki, którą nosiła przy pasie z końskiego włosia, i ostrożnie coś z niej wyjęła. Podała mu. Była to mała figurka żubra wyrzeźbiona z rogu, od którego ciosu zginął jego brat. Uniósł ją w otwartej dłoni do oczu i przysunął pochodnię, żeby lepiej się przyjrzeć. Później położył rękę na czubku głowy Uboas i trzymał ją z taką czułością, że aż się roześmiała i powiedziała, że starsi ludzie bez ich pomocy pospadają z urwiska. Klan rozproszył się na skalnej półce, czekając na Tala. Ten zamrugał w jaskrawym słońcu i odczekał chwilę, by odzyskać ostrość widzenia. Mały chłopiec, Gos, nagle zaczął pokazywać w głąb doliny za rzeką. Tal zmrużył oczy, kierując wzrok na poruszające się sylwetki, z tej odległości nie większe od mrówek, ale bez wątpienia dwunożne. Na sawannie jacyś ludzie podkradali się do niewielkiego stada reniferów, najwyraźniej nieświadomych ich obecności. Maleńkie postacie w oddali musiały coś dostrzec albo przynajmniej wyczuć, bo jeden z myśliwych zaczął nagle mierzyć dzidą w skalny klif nad rzeką. Z tego, co Tal zauważył, cała gromadka licząca około dziesięciu myśliwych zaczęła mierzyć w jego stronę dzidami i podskakiwać niczym pchły. Chociaż byli za daleko, by cokolwiek dało się usłyszeć, musieli krzyczeć, gdyż spłoszone renifery rzuciły się do ucieczki w stronę lasu. Jeden z młodych z Klanu Żubra, porywczy myśliwy, ustępujący tylko Talowi w sztuce rzucania dzidą, podjął wyzwanie. Renifery należą do ich klanu. Intruzów trzeba wygnać z doliny, i to raz na zawsze. Tal skinął głową, powiedział jednak, że są za daleko, by coś zrobić, ale w głębi serca czuł zadowolenie, że mogą zignorować obcych. Był to bowiem radosny dzień zaangażowania duchowego. Na martwienie się Ludźmi Cienia zostawił sobie inne dni.

*** Minęło wiele lat. Każdego dnia, gdy nie polował, nie leczył i nie pomagał członkom klanu, Tal chodził do jaskini, odlatywał i malował. Dwa razy w roku, przed każdym polowaniem na żubra, zabierał do jaskini chłopców, którzy osiągnęli stosowny wiek. W żółtym blasku jałowcowych pochodni cały klan gromadził się w Sali Polowania na Żubry, między dwiema ścianami ozdobionymi przez Tala, gdzie człowiek z ptasią głową, stojący z rozwartym dziobem pośród stada galopujących zwierząt, spoglądał na trafionego dzidą żubra, którego wnętrzności wylewały się na ziemię. Chłopcy intonowali pieśń ku czci przodków, piskliwymi dziecięcymi głosami zanosili do nich swoje prośby, a klan, wcielający się w rolę zmarłych przodków, odpowiadał gardłowymi, stłumionymi głosami. Tal nalewał chłopcom duże porcje Wody Latania, a klan otaczał ich troską i śpiewem, aż byli zdolni wstać i dać się poprowadzić Talowi, także będącemu w transie, do głębszych partii jaskini, między fantastyczne, jaskrawo namalowane lwy, niedźwiedzie, jelenie i włochate mamuty. Chłopcy gapili się na nie oczami okrągłymi ze zdziwienia, a po błyskach w ich źrenicach Tal rozpoznawał, czy latają między stworzeniami wystarczająco blisko, aby czuć ciepło ich ciał, i czy łączą się z nimi duchowo. Znikała jaskinia, znikały skalne ściany i chłopcy przechodzili przez nie jak przez kurtynę wody, by dotrzeć na drugą stronę wodospadu. A później, gdy wizje zamieniały się w ataki szału, chłopcy wyli dziko i rzucali się do walki, ale starszyzna czuwała nad ich bezpieczeństwem. Uboas urodziła tylko dwoje dzieci, dwóch synów, po czym, mimo wysiłków Tala, pragnącego spłodzić liczniejszą gromadkę, stała się bezpłodna. Żadne prośby skierowane do przodków nie przywróciły jej płodności. Jednak obaj synowie przeżyli okres niemowlęctwa i wyrośli na zdrowych i silnych. Nie było radośniejszej chwili w życiu Tala niż dzień, gdy po raz pierwszy zabrał synów do jaskini. Starszy, Mem, był jego ulubieńcem i Tal przekazywał mu swoją wiedzę z taką czułością, z jaką matka wykarmiała go własnym mlekiem. Chłopiec miał zostać szamanem, następnym przywódcą klanu. Uczył się szybko i okazał się tak zdolnym malarzem, jak ojciec. Pracowali razem, ramię przy ramieniu, wypluwając strumienie farby, uwiecznili piękne stworzenia. Dzień po dniu, miesiąc po miesiącu, ojciec i syn wznosili platformy z konarów drzew wiązanych pędami winorośli i wdrapywali się na nie, żeby pokrywać malowidłami górne części ścian i sklepienia kolejnych sal jaskini. Pewnego dnia, jeszcze na początku nauki u ojca, chłopak popełnił błąd. Spluwał właśnie czerwoną ochrą na wyciągniętą dłoń, przestrzenią między kciukiem i palcem wskazującym regulując kształt tworzonego zarysu lekko zakrzywionej tylnej nogi jelenia, kiedy w chwili nieuwagi potknął się i zachwiał, a farba, zamiast trafić na

skałę, rozprysła się na wierzchu jego rozcapierzonej dłoni. Kiedy ją cofnął, na ścianie został mglisty, pomarańczowoczerwony, idealny zarys jego pięciu palców. Chłopak skrzywił się z obawy przed gniewem ojca, lecz zamiast złości Tal się zachwycił. Uznał, że taki ślad dłoni na skale to wspaniała rzecz i po chwili sam tego spróbował. Po jednym zarysie dłoni został utrwalony drugi, w krótkim czasie obaj zapełnili całą grotę radosnymi śladami człowieczeństwa i ojcowskiej dumy z syna. Wiele lat później, gdy Tal odkrył kryształy malachitu i nauczył się rozcierać je w zielony pigment, Mem i jego młodszy brat dołączyli do niego w ostatniej sali. Przeciskali się przez wąski tunel do tej specjalnej części jaskini, którą Tal już dawno zarezerwował na swoje sanktuarium, najbardziej uświęcone miejsce, gdzie wspólnie mieli utrwalić obrazy roślin, które pozwalają im latać i komunikować się ze światem duchów. A wśród tych roślin Tal namalował naturalnej wielkości człowieka z ptasią głową, swoje drugie ja, latającego ducha.

24 Wtorek Luc zadzwonił do Sary raz, drugi i trzeci, a następnie powtarzał te próby mniej więcej co godzinę. Wysłał jej dziesiątki wiadomości tekstowych. W londyńskim biurze numerów dostał jej numer domowy i pod ten także próbował się dodzwonić. Wreszcie zatelefonował do jej biura. Kiedy Sara wciąż nie odpowiadała na jego SMSy, wykasował je wszystkie. Wrócił do domu, schludnej kawalerki na szczycie wieżowca, niedaleko kampusu uniwersyteckiego w Bordeaux. Cały czas walczył z silnymi emocjami, z trudem utrzymywał głowę nad wodą. Złość. Frustracja. Smutek. Tęsknota. Nie należał do ludzi, którzy skupiają się na swoich uczuciach, ale nie potrafił ich też lekceważyć. Ciskały mu się pod czaszką i kłuły we wnętrznościach, walił pięścią w meble, krzyczał w poduszkę i z trudem powstrzymywał się od płaczu. Nie odbierał telefonów. Jeśli nie rozpoznawał numeru rozmówcy, pozwalał, żeby aparat dzwonił bez końca. Nieustannie dobijali się do niego dziennikarze, w tym także Gérard Girot z „Le Monde”, którego nadal obowiązywał zakaz publikacji wydany przez ministerstwo. Poza tym za kontakty z prasą odpowiadał teraz Marc Abenheim. Z kim innym Luc mógłby teraz rozmawiać oprócz Sary? Tylko z Hugonem, gdyby jeszcze żył. Mógłby się spotkać z Jeremym i Pierre’em na piwie, lecz ich także już nie było. Nie miał żadnej kobiety, do której mógłby się zwrócić. Pozrywał wszystkie znajomości. Jego ojca łajdaka również nie było wśród żywych. Matka żyła w innym świecie, zarówno pod względem geograficznym, jak i neurologicznym, pogrążona w pierwszych uściskach alzheimera. Zresztą po co miałby ją niepokoić? Gdyby w dodatku miał pecha, telefon mógłby odebrać jej dermatolog. Pozostawała tylko Sara. Dlaczego nie odbiera telefonu, nie odpowiada na SMS-y i e-maile? To prawda, że zostawił ją w piekle szpitala w Nuffield, uciekł w panice, nie zważając na jej potrzeby. — Zdarzyło się coś nieprzewidzianego — rzucił i odszedł. W wysłanych wiadomościach tylko wspominał o krytycznej sytuacji. Informacje były we wszystkich gazetach. Pozostali członkowie zespołu musieli się z nią kontaktować. Pewnie o wszystkim wie. Więc gdzie jest? Nie miał skłonności do samotnego picia, ale w ciągu tego popołudnia opróżnił butelkę haitańskiego rumu, która została po ostatnim przyjęciu. Po pijanemu doszedł do wniosku, że Sara postanowiła ostatecznie z nim skończyć. Tym razem nie odstawiała go na boczny tor, tylko wyrzuciła na śmietnik. Spaliła mosty do gołej

ziemi. Gdy był przy niej, przytrafiały jej się złe rzeczy. Już raz ją skrzywdził. Teraz zapewne skrzywdził ją po raz drugi, zostawiając w Cambridge. Roznosi zarazę. Próbowano go przejechać, wokół niego umierają ludzie. Podejrzewał, że pierwszą wiadomością, jaką od niej dostanie, będzie e-mail z dołączonym sprawozdaniem z badań znalezionych w jaskini Ruac pyłków roślin, skwitowany standardowym zwrotem: Z poważaniem, Sara. A może nawet i to nie. Zapewne Abenheim już się z nią skontaktował i przekazał, że od teraz ma się komunikować wyłącznie z nim. Może nawet zabronił jej wszelkich kontaktów z Lukiem. Ale Abenheim może sobie iść do diabła. Ruac jest jego jaskinią. Wszedł pod prysznic, lecz stojąc pod strumieniem wody, starał się nie zamykać oczu, bo ilekroć to robił, widział zwłoki przykryte folią na podłodze baraku albo Hugona zmiażdżonego w samochodzie lub Zviego leżącego na brzegu rzeki. Kiedy zacisnął pięści, uzmysłowił sobie nagle, że jego prawa dłoń już nie boli, nie jest tak bardzo zaczerwieniona. Nieszczególnie się o nią troszczył, ale brał tabletki przepisane przez azjatycką lekarkę. Telefon znowu zadzwonił kilka razy, ale Luc się tym nie przejął. Owinięty ręcznikiem odsłuchał nagranych wiadomości. Pierwsza była od Gérarda Girota, który stanowczo domagał się jego komentarza. A druga od ojca Pierre’a dzwoniącego z Paryża.

25 Środa Miał tylko jeden garnitur, na szczęście ciemny, odpowiedni na pogrzeb. A w krótkim czasie odbywały się dwa: Jeremy’ego w Manchesterze i Pierre’a w Paryżu. Między słuchaczami studiów doktoranckich a ich opiekunem tworzy się swoista więź. Z jednej strony przypomina więź rodziców z dziećmi, z drugiej — układ koleżeński. Oczywiście nie jest to żelazna reguła. Niektórzy profesorowie są nieprzystępni, a niektórzy studenci niedojrzali. Ale Jeremy i Pierre byli nie tylko dobrymi studentami, lecz także bliskimi przyjaciółmi Luca, pomyślał więc, że nigdy nie zdoła pogodzić się z tym, iż padli ofiarą zabójców. Tego ranka, z bólem głowy, suchością w gardle i kłuciem w klatce piersiowej, złapał bezpośredni lot z Bordeaux do Manchesteru. Pogrzeb Jeremy’ego był typowym beznamiętnym obrządkiem Kościoła anglikańskiego. Rodzina i parafianie przyjmowali wszystko ze stoickim spokojem. Trudno było ocenić, czy pastor, Irlandczyk o piskliwym głosie, kiedykolwiek spotkał Jeremy’ego, bo o człowieku, który już za młodu zostały wyrwany ze swojego stada, mówił ogólnikowo i samymi frazesami. Kościół znajdował się w zadymionej dzielnicy centralnego Manchesteru, a gdy z niego wyszli, padał nieprzyjemny zimny deszcz i nikt nie chciał zostawać za długo. Luc poczekał na swoją kolej i przedstawił się rodzicom Jeremy’ego, starszej parze, która poczęła syna w późniejszym wieku. Wydawali się skołowani, jakby wciąż byli w szoku, więc Luc nawet nie śmiał ich o nic prosić. Ojciec Jeremy’ego powiedział tylko, że słyszeli o nim od syna, i podziękował mu za przybycie aż z Francji. — Był pan tam, profesorze Simard? — spytała niespodziewanie matka. — Nie, proszę pani, byłem wtedy w Anglii. — Co tam się stało, na miłość boską? — szepnęła, ale sądząc po szklistych oczach, tak naprawdę wcale nie chciała tego wiedzieć. — Policja uważa, że to był napad rabunkowy. Tak mi przynajmniej powiedziano. Sądzą, że Jeremy nie cierpiał przed śmiercią. — To był dobry chłopak. Cieszę się, że spoczywa w pokoju. — Tak, jestem pewny, że tak. — Uwielbiał archeologię — wtrącił ojciec, nie wytrzymał napięcia i zaczął płakać. *** Zamiast wracać do Paryża, Luc poleciał krajowymi liniami na Heathrow i złapał taksówkę. Sara wciąż się nie odzywała, ale nie chciał pozwolić, by tak już zostało. Skoro znalazł się w Anglii, postanowił zadać sobie trud i się przed nią wytłumaczyć.

Mieszkała w Saint Pancras, o rzut kamieniem od Biblioteki Brytyjskiej, do pracy w Instytucie Archeologii chodziła pieszo. Wysiadł na Ossulston Street. Wieczorne miasto pod zwartą powłoką błotnistoszarych chmur siekł jednostajny deszcz. Nie miał parasola i już po chwili jego marynarka była mokra. Odnalazł wejście do klatki budynku, w którym mieszkała Sara. Zorientował się po spisie lokatorów, że mieszkanie numer dwadzieścia jeden znajduje się na trzecim piętrze. Na szczęście drzwi klatki były osłonięte daszkiem. Na jego uporczywe dzwonienie nikt nie odpowiadał. Już miał zrezygnować, gdy do drzwi podeszła jakaś kobieta. To nie była Sara. Mniej więcej w jej wieku, miała proste włosy do ramion i nie była umalowana. Długi workowaty sweter ukrywał jej figurę. — Przepraszam, czy pan dzwoni do mieszkania Sary Mallory? Skinął głową. — Jestem jej sąsiadką, mam na imię Victoria. Ściany tu są bardzo cienkie. Prawdę mówiąc, zaczynam się o nią martwić. Nie wie pan, gdzie ona jest? — Nie, dlatego przyszedłem. — Jest pan Francuzem, prawda? — zapytała. — Tak, zgadza się. Popatrzyła na niego wzrokiem drozda przymierzającego się do wyciągnięcia dżdżownicy z ziemi. — To ty jesteś Luc? *** Zaprowadziła go do mieszkania numer dwadzieścia dwa, dała mu ręcznik i zaparzyła herbatę. Była pisarką i pracowała w domu. Jak powiedziała, zaprzyjaźniły się z Sarą już pierwszego dnia po jej przeprowadzce do tego budynku. Kiedy Sara była w mieście, raz czy dwa razy w tygodniu spotykały się na kolacji w domu lub w pobliskim barze. W czasie wykopalisk pisały do siebie e-maile i SMS-y. Victoria chyba sporo wiedziała o prywatnym życiu Sary, bo spoglądała na niego wzrokiem wydającym się mówić: „A więc to ty jesteś tym słynnym Lukiem! I o co tyle hałasu?!”. Nalała herbaty i powiedziała: — W sobotę wysłała mi wiadomość z Francji. Napisała, że w poniedziałek wieczorem wraca do Londynu. Dzisiaj jest środa. Widziałam w wiadomościach, co się stało w Ruac. Odchodzę od zmysłów, bo od nikogo nie mogę się niczego dowiedzieć. Proszę, powiedz mi, że jej tam nie było. — Nie, nie było jej tam, kiedy to się stało. Dzięki Bogu. W poniedziałek rano była ze mną w Cambridge. Odwiedzaliśmy w szpitalu znajomego, kiedy odebrałem telefon z pilnym wezwaniem do powrotu w związku z tragedią. Wyjechałem więc do Francji i zostawiłem ją w Cambridge. Od tamtej pory nie miałem z nią kontaktu.

— O kurde… — jęknęła Victoria, a w jej oczach malowało się przerażenie. — Jesteś pewna, że skontaktowałaby się z tobą po powrocie do Londynu? Odparła, że nie może być tego pewna, i zdradziła, że ma zapasowy klucz od mieszkania Sary. Zaproponowała, by zajrzeli tam razem. Sara zajmowała mieszkanie o identycznym rozkładzie i wielkości jak sąsiednie, lecz miało zupełnie inny klimat. W przeciwieństwie do bezbarwnego wystroju Victorii, ze starymi meblami w odcieniach szarości i bieli, lokum Sary było kolorowe i emanowało energią, Luc rozpoznałby je natychmiast, bo dobrze znał jej paryskie mieszkanie. Kochali się na tej samej czerwonej kanapie. Spali pod tą samą niebieską narzutą w pawi deseń. Victoria rozejrzała się po pokojach, zajrzała do kuchni i łazienki, po czym stwierdziła: — Nie wróciła do domu. Nie mam co do tego wątpliwości. Luc przypomniał sobie, że ma w portfelu wizytówkę, którą dostał od śledczego w Cambridge. — Dzwonię na policję.

26 Czwartek rano W szarym świetle zimnego jesiennego poranka Paryż wyglądał pięknie. Luc pojechał taksówką z hotelu w centrum na wschód, w kierunku Périphérique, przez coraz bardziej obskurne dzielnice, aż na przedmieścia, do Montreuil, skąd można było dostrzec wieżę Eiffla połyskującą radośnie na zachodnim horyzoncie, tylko gdy zmrużyło się oczy. W bok od Boulevard Rouget de Lisle zagłębili się w rejon, gdzie widać było więcej czarnych mieszkańców niż białych, a na schodach starego katolickiego kościoła w centrum stłoczonego kwartału zabudowań stali wyłącznie czarni. Luc nigdy wcześniej nie spotkał ojca Pierre’a, ale Philippe Berewa musiał go wypatrywać, bo zbiegł po schodach, gdy tylko ten wysiadł z taksówki. Objęli się na powitanie. Luc był wysoki, lecz Philippe przewyższał go o głowę i miał atletyczną sylwetkę jak jego syn. Jego twarz przecinały liczne zmarszczki. Był ubrany w elegancki trzyczęściowy garnitur ze złotą dewizką, przez co wyglądał na przybysza z przeszłości, z innego miejsca. Luc wiedział, że w Sierra Leone był lekarzem, ale nie zdołał we Francji nostryfikować dyplomu i pracował w szpitalu jako technik. Niemniej Luc nazywał go doktorem. W kościele było już pełno ludzi. Ojciec poprowadził go do pierwszej ławki, gdzie czekało honorowe miejsce obok matki Pierre’a, krępej kobiety w ciemnej sukni i małym czarnym kapeluszu, która zalewała się łzami. To nabożeństwo żałobne było zupełnie inne niż pogrzeb Jeremy’ego. Tu żałobnicy otwarcie szlochali i zawodzili, a kiedy ksiądz stanął nad trumną, skropił ją wodą święconą i zaintonował De profundis, przed kościół przetoczyło się tsunami bólu. Nikt nie pytał, co się stało, jak gdyby wola boża była dla wszystkich wystarczającym wyjaśnieniem, balsamem na rany duszy. Jedynym, co rodzice i krewni chcieli przekazać Lucowi, było to, że Pierre zginął, robiąc coś, co uwielbiał najbardziej na świecie, i że możliwość współpracy ze słynnym profesorem Simardem była dla niego zaszczytem. Lucowi nie pozostało nic innego, jak połączyć się z nimi w cierpieniu i powiedzieć kilka słów o tym, jak niezwykłym człowiekiem był Pierre, nadmieniając, że obok wejścia do jaskini Ruac zostanie umieszczona tablica pamiątkowa z jego nazwiskiem. *** Przytłoczony smutkiem Luc wrócił taksówką do miasta. Sprawdził pocztę głosową, nie było żadnych wiadomości, zadzwonił więc do inspektora detektywa z Cambridge, z którym poprzedniego wieczoru rozmawiał o Sarze. Detektyw obiecał

sprawdzić rejestr wypadków i policyjne raporty oraz poszukać w lokalnych szpitalach jakiejkolwiek wzmianki o Sarze Mallory. Złapał śledczego Chambersa pod numerem telefonu komórkowego. Tamten rozmawiał tak, jakby się spieszył i był rozkojarzony, zajęty czymś innym. Powiedział, że nie znalazł nazwiska Sary ani w policyjnych raportach, ani w danych pogotowia ratunkowego i szpitali, ale znowu obiecał, że jeśli na coś trafi, natychmiast Luca powiadomi. Luc nie miał pewności, czy policjant zrobił cokolwiek w tej sprawie. Możliwe, że kłamał w żywe oczy. Na pytanie o nowe informacje na temat wybuchu w Parku Nauki Anglik lodowatym tonem odesłał go na stronę internetową policji w Cambridge. Na tym rozmowa się zakończyła. Luc spotkał się z pracownikami Hugona na jego pogrzebie, więc gdy znowu pojawił się w biurze firmy H. Pineau Konserwacja Książek przy Rue Beaujon, nie musiał już składać kondolencji i wyrażać żalu. Nastroje panujące w firmie łatwo mógł wyczytać z twarzy ludzi, nie trzeba było ubierać ich w słowa. Nawet pełna życia Margot zdobyła się tylko na blady uśmiech. Luc poszedł za nią, minął gabinet Hugona, zamknięty niczym mauzoleum, i wszedł do pokoju Isaaka Mansiona na końcu korytarza. Margot powiedziała, że Isaak zaraz przyjdzie, i zaproponowała kawę. Kiedy wróciła z tacą, Luc zapytał, jak się mają sprawy. — Niedobrze. Isaak panu wszystko opowie. — Wyciągnęła rękę i powoli rozwarła palce, jakby trzymała w niej bezcenny klejnot albo relikwię. Była to komórka Hugona. Mała, cienka i nowoczesna, jak on. — Policja ją odesłała. Może nie powinnam tego robić, ale przejrzałam zawartość. Jest tu kilka jego uroczych zdjęć z panem i dwiema kobietami. — Ach, tak — mruknął Luc. — To z naszej kolacji w Domme. Z jego ostatniego wieczoru. — Wygląda na bardzo szczęśliwego. Chce je pan? Luc zamyślił się na chwilę, bał się, że zdjęcia tylko pogłębią jego smutek. Odparł jednak, że chce. — Prześlę je panu e-mailem, dobrze? — Głos jej się załamał i ze łzami w oczach wyszła z gabinetu. Isaak zjawił się kilka minut później. Wszedł do środka energicznym krokiem, wyraźnie zaniepokojony. Pomijając wymianę grzeczności, zaczął wyjaśniać przyczyny swojego podłego nastroju. — Byłeś jego przyjacielem, Luc, więc mogę ci powiedzieć otwarcie, że wszystko się wali. Oczywiście musiałem przejąć księgi i wiem już, że sytuacja firmy wcale nie jest taka dobra, jak przedstawiał to Hugo. Zostawił duże niespłacone pożyczki wzięte pod zastaw hipoteczny, by prowadzić wystawne życie. Firma zarabiała ledwie na bieżące wydatki, a teraz, bez niego, upadnie. Zapaliło nam się czerwone światło, jesteśmy na skraju niewypłacalności.

— Przykro mi. Mógłbym jakoś pomóc? — Nie licząc wejścia ze mną w spółkę w branży renowacyjnej? Nie, przepraszam, to reakcja nerwowa. Trzeba będzie sprzedać i ten interes, i jego majątek, żeby spłacić kredyty. Już rozpocząłem negocjacje z bankierami. Tak więc to mój problem. Ty masz swoje, znacznie większe. Wybacz, że zawracam ci głowę drobiazgami. — Nie przepraszaj — odparł Luc. — Obaj czulibyśmy się lepiej, gdyby Hugo nadal był z nami. I tak doskonale sobie radzisz, próbując zyskać na czasie. Co masz dla mnie? — Jak przekazałem ci w wiadomości głosowej, mam kolejny kawałek waszego manuskryptu. Belgijski znajomy Hugona go rozszyfrował. — Zdradził, co było słowem kluczem? Na biurku Isaaka panował straszny bałagan, walały się na nim sterty teczek i dokumentów. Przerzucał je przez kilka dobrych minut, klnąc pod nosem, aż w końcu znalazł odpowiednią teczkę. — Heloiza. — Można się było spodziewać — mruknął Luc. — Tekst jest po łacinie, prawda? — To nie problem. Znam łacinę, grekę, nawet trochę hebrajskiego i aramejskiego. Właśnie dlatego Hugo mnie zatrudnił. Nie chciał księgowego, który zna się wyłącznie na rachunkowości. — Masz czas, aby przetłumaczyć mi go teraz? — Oczywiście, dla przyjaciela Hugona wszystko. — Podrapał się po brodzie. — Zresztą sam jestem ciekaw, a to o wiele bardziej pasjonujące niż spisywanie długów. Zadzwonił telefon Luca. Spojrzał na ekranik i rozpoznawszy numer, przeprosił Isaaka. — Tu Menaud — odezwał się zakonnik roztrzęsionym głosem. — Witam. Coś się stało? — Może głupio przejmować się takim drobiazgiem wobec tych przerażających morderstw, ale… — Głos mu się załamał. — Tak, słucham, ojcze. — Właśnie zauważyłem, że nie ma manuskryptu! Trzymałem go w pudełku na biurku. Przypomina pan sobie? — Oczywiście. — Otworzyłem je dziś rano, żeby do niego zajrzeć, ale go tam nie ma! Pan nic nie wie, prawda? — Nie, nic. Kiedy ojciec widział go po raz ostatni? — Mniej więcej tydzień temu. Jeszcze przed tragedią. — Czy ktoś mógł niepostrzeżenie wejść do celi ojca i ukraść manuskrypt w niedzielę wieczorem? — Tak. W klasztorze niczego nie zamykamy. Byłem z resztą braci na nabożeństwie, kiedy twoi ludzie zostali napadnięci.

— Przykro mi, ojcze. Nie wiem, co powiedzieć. Mamy bardzo dobrą kolorową odbitkę, ale to oczywiście nie zastąpi oryginału. Proszę zadzwonić do pułkownika Toucasa i powiadomić go o kradzieży. Aha, mam też jedną dobrą wiadomość. Udało się odszyfrować następną część tekstu manuskryptu. Prześlę ją ojcu, gdy tylko ją odbiorę. Schował telefon do kieszeni i podniósł głowę. Isaak uważnie mu się przyglądał. — Jakby tego było mało, w Ruac skradziono oryginalny manuskrypt, prawdopodobnie w noc morderstw. Nie wierzę, że całe to gówno, jakie nam się przydarzyło, to zwykły zbieg okoliczności. Za nic w to nie uwierzę. Dlatego koniecznie musimy wiedzieć, co zostało zapisane w dalszych częściach manuskryptu. W tym tekście może kryć się klucz do wszystkiego, więc proszę, tłumacz. Isaak już wcześniej przygotował wydruk długiej e-mailowej wiadomości z Belgii. Założył okulary i zaczął tłumaczyć z łaciny, przepraszając za kilka drobnych potknięć i stwierdzając ze smutkiem, że Hugo znał łacinę o wiele lepiej niż on. Pozostaje dla mnie zagadką, jak ludzie myślący podobnie, zjednoczeni w wysławianiu Chrystusa, mogli dojść do tak różnych wniosków na temat wspólnego doświadczenia. Podczas gdy ja, Jean i Abélard byliśmy przeświadczeni, że czerwony napar, który sporządziliśmy, otwiera drogę do duchowego oświecenia i zwiększenia energii fizycznej, Bernard zdecydowanie się z nami nie zgadzał. My zaczęliśmy nazywać ów napar Herbatą Oświecenia, Bernard uznał go za diabelską mieszankę. Jego nagana sprawiła nam wszystkim ogromną przykrość, ale największą Abélardowi, który zdążył pokochać i otoczyć szacunkiem mojego brata tak głęboko, jak gdyby byli z tej samej krwi i kości. Kiedy oznajmiliśmy, że nie zamierzamy rezygnować z rozkoszy, jakie daje kosztowanie tego płynu, Bernard opuścił Rauc i wrócił do Clairvaux. Nie chcieliśmy rezygnować, ale prawdę mówiąc, chyba nawet byśmy nie mogli.

27 Klasztor Świętego Marcelego, rok 1142 Dla klasztoru tak skromnego jak ten pod wezwaniem świętego Marcelego było to niezwykłe zgromadzenie. Stojący w pewnym oddaleniu od rzeki Saona i otoczony gęstym lasem, nie wydawał się przystosowany do udzielania schronienia pielgrzymom. Ci jednak, stanowiący nadzwyczaj zróżnicowaną gromadę, przybyli ze wszystkich stron Francji, dowiedziawszy się nie wiadomo skąd o bliskiej śmierci pewnego sławnego człowieka. Abélard, wielki nauczyciel, filozof i teolog, umierał. Przybyli jego studenci, uczniowie i wielbiciele ze wszystkich życiowych etapów jego życia, z Paryża, Nogent-sur-Seine, Ruac, opactw Saint-Denis i Saint-Gildas de Rhuys, klasztoru Parakleta w Ferreux-Quincey, wreszcie z przyjaznego mu ostatniego sanktuarium w pobliżu Cluny. Poświęcił życie nauczaniu i wędrówkom, strawił je na rozmyślaniach oraz pisaniu, i gdyby nie straszliwa biała zaraza wyżerająca mu płuca, nadal przyciągałby kolejnych zwolenników. Tak wielką miał charyzmę. Infirmeria mieściła się w krytej strzechą chacie, a na polanie oddzielającej ją od kaplicy rozbiło obóz około czterdziestu rozmodlonych mężczyzn, którzy pojedynczo i dwójkami czuwali przy łożu konającego. Pobyt w Ruac od klasztoru pod wezwaniem świętego Marcelego dzieliły dwadzieścia cztery lata poświęcone badaniom nad życiem i miłością. Abélard opuścił Ruac, wróciwszy do zdrowia, i udał się do opactwa Saint Denis, gdzie przyswoił sobie obyczaje zakonu benedyktynów, rozpoczynając szczególnie płodny okres swoich medytacji i pisania. Nie tylko stworzył tam słynny kontrowersyjny traktat o Świętej Trójcy, który wzbudził wielkie niezadowolenie ortodoksyjnych środowisk kościelnych, lecz także z coraz większą namiętnością pisał list za listem do ukochanej Heloizy, wciąż znajdującej schronienie w klasztorze w Argenteuil. Był bardzo zapalczywy. Dociekliwość, ostra inteligencja i niespożyta energia kazały mu podawać w wątpliwość, wystawiać na próbę i rewidować każdą myśl aż do fundamentów. Ilekroć zawodziła go pewność siebie lub słabło życiowe tempo, wyruszał z wiklinowym koszem na pola i łąki, by zbierać rośliny i owoce, ku uciesze zakonników, którzy nie mieli pojęcia, co z nimi wyczynia. Rozważania, jakie snuł podczas tych spacerów, poświęcał swojej własnej trójcy: teologii, filozofii i Heloizie. W dwóch pierwszych dziedzinach niewielu było ludzi wystarczająco mądrych, by ścierać się z nim bądź dzielić osiągnięciami intelektu. Natomiast wszyscy doskonale rozumieli jego tęsknotę. Heloiza, wspaniała Heloiza, pozostawała miłością jego życia, jasną latarnią morską wskazującą drogę. Ale przywdziała suknię zakonną, więc i on przywdział habit, i teraz jedynym obiektem uwielbienia był dla nich Chrystus. Mogli jedynie

wysyłać do siebie listy, które pisywali z wielkim zamiłowaniem. Ani on, ani Bernard z Clairvaux nie podejrzewali, że to niechęć Bernarda do Abélarda stworzy pomost, który połączy rozdzielonych, zdawałoby się na wieki, kochanków. Kiedy Bernard opuścił Ruac i wrócił do Cîteaux, uzdrowiony na ciele, lecz zatroskany, miał żal do swojego brata Barthomieu, który orzekł, że nie wolno zapomnieć o diabelskim naparze. Winą za to obarczał właśnie Abélarda, gdyż mało kto z uczestników wydarzeń dorównał mu pod względem rzutkości i zdolności przekonywania. Biedny Barthomieu okazał się zwykłym pionkiem. Prawdziwym złoczyńcą był Abélard. Z tego właśnie powodu Bernard wykorzystał swoje coraz większe wpływy w Kościele, by śledzić poczynania mnicha, a gdy wpadł mu w ręce jego Traktat o Trójcy i przeczytał zawarte w nim herezje, doprowadził do wezwania autora przed oblicze rady papieskiej w Soissons w roku 1121. Czyż Abélard nie głosił w swoim dziele, że Ojciec, Syn i Duch Święty są rozłączni i każdy jest indywidualnym bytem? Czy Bóg jedyny jest dla niego pojęciem abstrakcyjnym? Czy to diabelska mieszanka doprowadziła go do utraty zmysłów? Gdy papież zmusił Abélarda, by spalił swą księgę i w niesławie schronił się w klasztorze Saint Denis, Bernard odczuł satysfakcję. Ale nasiona buntu zostały zasiane. Mnisi z opactwa dostrzegli swój interes w tym, żeby pozbyć się Abélarda i jego herezji, musiał więc on wycofać się do pustelni w okolicach Troyes, do osady znanej jako Ferreux-Quincey. Tutaj, z nieliczną grupką zwolenników, założył nowy klasztor, nazwany klasztorem Parakleta. Dla nich Paraklet, Pocieszyciel, był Duchem Świętym, więc tym samym wtykali kij w mrowisko swoich przeciwników. Miejsce to bardzo spodobało się Abélardowi. Z dala od uczęszczanych szlaków, blisko obfitego źródła czystej wody, było otoczone żyznymi polami i gęstymi lasami zapewniającymi niewyczerpane zasoby drewna do budowy kościoła. I ku jego zadowoleniu w okolicy rosło mnóstwo powoju, dzikiego jęczmienia i czerwonych porzeczek. Gdy stanęły już podwaliny oratorium, powstała kaplica i kwatery dla zakonników, Abélard uczynił coś, czego nie ośmieliłby się uczynić, gdyby nie był opatem nowego zakonu: wezwał do siebie Heloizę. Przybyła z Argenteuil zaprzężonym w konia wozem, w towarzystwie niewielkiego orszaku zakonnic. Chociaż okrywała ją prosta suknia zakonna, uznał ją za równie pociągającą jak przed laty. W otoczeniu swoich zwolenników nie mogli objąć się na powitanie. Musieli się zadowolić dotykiem dłoni. Ale i to wystarczyło. Zauważył, że Heloiza nosi na piersi krucyfiks większy niż u reszty zakonnic. — A zatem jesteś teraz przeoryszą — stwierdził. — A ty jesteś opatem, panie — odparła. — Zostaliśmy wyniesieni na wysokie stanowiska — zauważył z przekąsem.

— Żeby lepiej służyć Chrystusowi — rzekła, spuszczając oczy. *** W nocy przyszedł do niej do małej chaty, którą sam zbudował. Zaprotestowała. Pokłócili się. Miotał dzikie spojrzenia, mówił szybko i chaotycznie, niby przekonująco i płynnie, ale bez rozdzielania zdań i pauz typowych dla normalnego dyskursu. Wcześniej wieczorem wypił Herbatę Oświecenia, ale ona nie musiała o tym wiedzieć. Gonił go czas. Wiedział, że wkrótce jego nastrój się zmieni, i nie chciał, aby była tego świadkiem. Jak zawsze jej dowcip i język były ostre jak szpada. Jej cera wydawała się tak biała jak najlepszy marmur w salonie wuja Fulberta, lecz szorstki habit niewiele odsłaniał. Pchnął ją na łóżko, rzucił się na nią i zaczął zasypywać pocałunkami jej szyję i policzki. Odepchnęła go i zbeształa, ale potem uległa i go pocałowała. Podciągnął grubą tkaninę habitu i odsłonił jej uda. — Nie możemy — jęknęła. — Jesteśmy mężem i żoną — wysapał. — Już nie. — Ależ tak. — Ale ty nie możesz — powiedziała, lecz zaraz poczuła, że jest twardy i gotowy. — Jak to możliwe? — wyszeptała. — A nieszczęście, które cię dotknęło? — Mówiłem ci, że jest sposób, abyśmy znowu byli mężem i żoną — odparł i szybkim ruchem podciągnął jej habit jeszcze wyżej, odsłaniając biodra. *** Hipokryzja. Bardzo im ciążyła. Ona była oddana Chrystusowi, on złożył śluby zakonne, które nakazywały zachowanie czystości. Oboje kierowali się intelektem i dobrze wiedzieli, jakie religijne, etyczne i moralne konsekwencje będą miały ich poczynania. Lecz mimo to nie mogli się powstrzymać. Kilka razy w tygodniu po porannym nabożeństwie Abélard zamykał się w swojej celi, wypijał Herbatę Oświecenia, po czym przychodził do Heloizy w środku nocy. Początkowo zdarzało się, że odmawiała. Później bywało i tak, że nie wypowiadała ani słowa. Ale za każdym razem, gdy przychodził, ulegała mu i kładli się do łóżka jak mąż i żona. I za każdym razem, kiedy się rozstawali, ona nie mogła się powstrzymać i mówiła, że żywi do siebie pogardę, i zalewała się łzami. On też, gdy zostawał sam, modlił się czasem żarliwie o odpuszczenie grzechów. Ich związek mógłby trwać bez przeszkód. Abélard był przecież eunuchem. Wszyscy o tym wiedzieli. Los sprawił, że ich wzajemne relacje pozostawały poza wszelkim podejrzeniem. Nie mógł jednak wytrzymać próby czasu. Chrystus był silniejszy niż ich żądze. Poczucie winy szarpało im dusze na strzępy i doprowadzało

do obłędu. Potajemne praktyki wiodły ich w szaleństwo. Heloiza powiedziała, że czuje się jak złodziej grasujący w nocy, a on nie mógł się z tym nie zgodzić. Po zbliżeniu zawsze nalegał, by rozstali się jak najszybciej, i ostrzegał ją przed mroczną stroną, która trzyma go w swoich szponach, a której nie chciał jej pokazywać. Uciekał w głąb lasu, nim dopadała go furia. Tam, póki nie minęła, chłostał drzewa gałęziami i walił pięściami w ziemię, aż ból brał nad nim górę. Cykl grzechu i pokuty upodobniał ich do mułów chodzących w kieracie, wciąż tak samo, w kółko, donikąd. Kiedy leżeli zmęczeni miłością, pytali siebie nawzajem, czy naprawdę nie mają żadnych wyższych celów. Po pewnym czasie, mimo bezgranicznego pożądania i miłości, Abélard zaczął namawiać Heloizę, by wróciła do Argenteuil, na co ochoczo przystała. Nadal pisali do siebie dziesiątki listów, przelewając swoje uczucia na pergamin, lecz żaden list nie wywarł na Abélardzie takiego wrażenia, jak ten, który czytał każdego dnia do końca życia: Żądasz ode mnie, abym poświęciła się obowiązkom i bez reszty oddała się Bogu, któremu jestem poświęcona. Jak mogę to uczynić, kiedy zarówno w dzień, jak i w nocy moim umysłem włada lęk? Kiedy zagraża nam zło i nie sposób się przed nim ustrzec. Dlaczego ulegamy obawie, która jest bardziej dręcząca niż samo zło? Co mi pozostanie, gdy Cię utracę? Co jeszcze może mnie trzymać na ziemi, kiedy śmierć odbierze wszystko, co jest mi drogie? Bez trudu zrzekłam się uroków życia, zachowując tylko moją miłość oraz potajemną radość nieustannego myślenia o Tobie i słuchania wieści, że wciąż żyjesz. A jednak niestety! Nie żyjesz dla mnie i nie śmiem nawet mieć nadziei, że jeszcze kiedyś Cię zobaczę. To największe z moich nieszczęść. Niebo nakazuje mi wyrzec się uczucia do Ciebie, lecz moje serce nigdy się z tym nie pogodzi. Adieu. Abélard rzucił się na nowo w wir pisania, nauczania i żarliwych modlitw. Jak magnes przyciągał uczniów o najtęższych umysłach, a ci odnajdowali go w klasztorze Parakleta. Ale Bernard, jako nemezis, także go odnalazł: wpadł na trop jego nowych pism. Przez kilka lat Abélard w spokoju wykładał i pisał, lecz po raz kolejny jego poglądy na temat Świętej Trójcy ustawiły go w opozycji do nurtu ortodoksyjnego i w roku 1125, wskutek sekretnych, lecz potężnych wpływów Bernarda, jego pozycja w klasztorze Parakleta zaczęła się chwiać. Jeszcze raz wezwał Heloizę, zapewniając ją, że chodzi o bardzo ważne sprawy, a nie tylko uniesienia serca. Nie była to do końca prawda, ponieważ jego namiętność do niej nigdy nie wygasła. Powiedział jej, że otrzymał propozycję objęcia zwierzchnictwa klasztoru SaintGildas-de-Rhuys w Bretanii, którą przyjął. Owszem, Bretania jest daleko, ale może zacząć wszystko od początku, z dala od wpływów swoich przeciwników. Ma dużo do napisania, chce nadal nauczać, rozpierają go energia i ambicja. Poza tym mógłby się widywać z ich synem, Astrolabe’em, który od urodzenia mieszka w Bretanii z siostrą

Heloizy. Najważniejsze zachował na koniec. Położył ręce na jej ramionach, w geście nie tyle czułym, ile apodyktycznym, i mianował ją przełożoną klasztoru Parakleta. Od teraz klasztor jest jej. On wróci tu dopiero po śmierci. Zapłakała. Łzami smutku po ich utraconej miłości i po synu, który w ogóle nie znał matki. Ale zarazem łzami radości, że Abélard zatriumfował nad okrucieństwem jej wuja i że wykazał się niezłomnym duchem i energią. Jej siostry zostały wezwane z Argenteuil, aby zamieszkać w nowym miejscu. Bracia Abélarda musieli opuścić te mury, bo klasztor Parakleta miał być klasztorem żeńskim. Podczas mszy w kościele oficjalnie Abélard wyświęcił ją na ksienię i przekazał egzemplarz reguły zakonnej oraz baculum, odpowiednik jej pastorału, który chwyciła mocno, patrząc mu głęboko w oczy. Później, kiedy odjechał na zachód, żeby już nigdy, jak przypuszczał, się z nią nie zobaczyć, powstrzymała łzy i z godnością przeszła do kaplicy, gdzie siostry czekały, by poprowadziła nieszpory. *** Pobyt Abélarda w Bretanii okazał się krótki. Z powodu smutku i frustracji stał się autokratą i samotnikiem, choć mnisi spodziewali się, że będzie pobłażliwym przełożonym. Pisał z pasją, modlił się z gniewem, drastycznie ograniczał mnichom racje żywnościowe i traktował ich jak stado bydła. Czasem tylko folgował sobie i pił Herbatę Oświecenia, dzięki której mógł choć na chwilę zapomnieć o swoich męczarniach i podsycić zapał. Po raz kolejny uznał, że musi zmienić otoczenie, kiedy bracia z Saint-Gildas-de-Rhuys dali wyraz niezadowoleniu z jego despotyzmu, próbując go otruć. Tak zaczął się ostatni rozdział w jego życiu, piętnaście lat tułaczki między Nantes, Mount Saint Genevieve i Paryżem, gdzie zbierał uczniów, jak wiewiórka gromadzi żołędzie. Przed każdą zmianą miejsca zapewniał sobie dostateczny zapas cennych roślin i jagód, jako że nie było tygodnia, żeby z nich nie korzystał. Przez pokrętny los, niezdolny do życia w szczęściu małżeńskim z ukochaną, uważał, że ma niewiele do stracenia i otwarcie wyrażał swoje poglądy. W rozprawie za rozprawą, księdze za księgą wykorzystywał swą niezwykłą inteligencję, by krytykować tradycję Kościoła, a każda publikacja wcześniej czy później trafiała do rąk Bernarda, który krok po kroku stał się kimś, kto pod względem wpływów ustępował jedynie papieżowi. W Sic et Non Abélard przedstawił parodię ortodoksyjnego przywództwa i dał do zrozumienia, że ojcowie Kościoła nie potrafią wyrażać się jasno. Bernard zazgrzytał zębami, ale pracy samej w sobie nie można było zaskarżyć. Lecz w końcu Abélard

przekroczył granicę, przynajmniej z punktu widzenia Bernarda. Napisany przez eunucha traktat Expositio in Epistolam ad Romanos uznał za jawne splunięcie Kościołowi w twarz, ponieważ Abélard zakwestionował fundamenty pokuty. Czyż Chrystus nie umarł na krzyżu, by zapłacić za grzechy człowieka, biorąc na siebie jego winy? Z pewnością nie dla Abélarda! On utrzymywał bowiem, że Chrystus umarł, aby podbić serca ludzi tym przykładem poświęcenia z miłości. Dla miłości! Tego już było za wiele. Bernard zbierał siły, aby raz na zawsze skruszyć Abélarda. Czas prywatnych ostrzeżeń dobiegł końca i Bernard przedstawił problem zgromadzeniu biskupów Francji. W 1141 roku Abélard został wezwany przed oblicze rady w Sens mającej rozpatrzyć jego sprawę. Liczył na to, że będzie mógł się spotkać ze swoim oskarżycielem, powspominać czasy, gdy łączyła ich bliska przyjaźń, oraz dysputy, jakie wiedli podczas rekonwalescencji w Ruac. Ale kiedy Abélard przybył do Sens, ku swemu przerażeniu stwierdził, że już poprzedniego wieczoru Bernard spotkał się z biskupami i ustalił z nimi, w jaki sposób go potępią. Nie zanosiło się na żadną publiczną debatę, ależ skąd, rada zgodziła się jedynie, by podał powody, dla których mógłby złożyć apelację w Rzymie. Jednak nigdy tego nie zrobił. Bernard zatroszczył się o to, by papież Innocenty II zatwierdził wyrok rady w Sens, zanim Abélard zdążył wystąpić z apelacją, co i tak nie miałoby większego znaczenia, ponieważ kilka miesięcy wcześniej jeden z jego uczniów zakasłał mu prosto w twarz i zaraził suchotami. Parę tygodni po stawieniu się w Sens Abélard zachorował. Najpierw przyszła gorączka i nocne poty, następnie dokuczliwy kaszel, przechodzący w długie ataki duszności. Zielona flegma z płuc wkrótce zrobiła się różowa, potem przetykana czerwonymi strużkami, aż w końcu stała się krwistopurpurowa. Jego apetyt był jak wysychająca studnia. Szybko tracił na wadze. Nie miał nawet ochoty na tajemniczą czerwoną herbatę. Stary kolega i dobroczyńca, czcigodny Pierre, opat z Cluny, interweniował w jego sprawie, gdy tylko Abélard znalazł się w jego klasztorze, i czynił w jego imieniu starania o uzyskanie audiencji u Ojca Świętego. Zabronił mu podróży i kazał leżeć w łóżku. Rzym złagodził karę i Pierre zdołał nawet powstrzymać Bernarda od dalszych działań wieścią, że Abélard jest umierający. „Czyż dalsze prześladowania tego mnicha nie byłyby tylko bezcelowym okrucieństwem?” — zapytał, na co Bernard westchnął głęboko i przyznał mu rację. Na początku nowego roku Abélard osłabł jeszcze bardziej. Pierre był przekonany, że siostrzany przybytek Cluny, klasztor Świętego Marcelego, jest spokojniejszym miejscem i zapewni Abélardowi lepszą opiekę, więc tam właśnie go odesłał, by dokonał żywota.

*** Na polanę wjechała procesja zakonnic na koniach. Był wietrzny kwietniowy wieczór. Ludzie w obozie oderwali się od gotowania posiłków i wstali z szacunkiem. Rozległy się szmery. Podmuch wiatru zsunął kaptur z głowy jednej z kobiet siedzących sztywno w siodłach i zerwał jej welon. Miała długie siwe włosy zaplecione w warkocz. Któryś z mnichów pobiegł po welon i pomógł kobiecie zsiąść z konia. — Witamy, ksieni — rzekł, jakby spotkali się już wcześniej. — Czy my się znamy, bracie? — spytała. — Jestem przyjacielem twojego przyjaciela — odparł. — Ojciec Barthomieu z klasztoru Ruac. — Ach, przyjaciel sprzed lat. — Spojrzała na niego z zaciekawieniem, ale nic nie powiedziała. — Życzysz sobie, abym cię do niego zaprowadził? — zapytał Barthomieu. Westchnęła ciężko. — A więc nie przybyłam za późno. Abélard leżał zakryty kołdrą po brodę. Spał. Mimo iż suchoty sprawiły, że jego twarz wyglądała jak czaszka obciągnięta skórą, Heloiza uznała, że jest lepiej, niż się obawiała, po czym uklękła przy jego łóżku i złożyła dłonie do modlitwy. Abélard otworzył oczy. — Heloiza… — Zabrzmiało to bardziej jak głośniejszy oddech niż słowo. — Tak, mój miły. — Przyjechałaś. — Tak. Aby być przy tobie. — Do końca? — Nasza miłość nigdy się nie skończy — szepnęła. Barthomieu usłyszał jednak tę odpowiedź, więc przeprosił i wyszedł pospiesznie, by zapewnić parze chwilę intymności. Przez resztę wieczoru i całą noc stał przed chatą jak wartownik. Heloiza pozostała w środku aż do pierwszego brzasku, przeprosiwszy tylko na krótko, bo szybko wróciła, świeża i pełna determinacji, by nadal czuwać. Kiedy Barthomieu zapytał, czy potrzebuje pomocy medyka, odpowiedziała, że potrafi zaspokoić wszystkie potrzeby chorego. Później, w ciągu dnia, gdy zastęp królewskich żołnierzy zażądał wstępu na teren klasztoru, Barthomieu wyszedł im na spotkanie, zamienił parę słów z kapitanem, po czym zbladł. — Kiedy? — zapytał. — Jest może z godzinę drogi za nami. A ojciec kim jest? — Jego bratem — odrzekł Barthomieu. — Rodzonym bratem Bernarda z Clairvaux.

*** Żołnierz otworzył drzwi i Bernard wysiadł z lekkiego krytego powozu, blady i zmęczony. Miał pięćdziesiąt dwa lata, ale wyglądał o wiele starzej. Presja wysokiego urzędu i lata spartańskiego życia sprawiły, że jego skóra stała się pergaminowata i ziemista, a członki wykręciły artretyzm i zwapnienie stawów. Jednym spojrzeniem ogarnął prymitywny obóz, pielgrzymów oraz gromadkę duchownych i uczonych, mężczyzn i kobiet. Czy ja także w godzinie śmierci usłyszę tyle pochlebstw, pomyślał. Po czym zawołał władczo: — Kto zaprowadzi mnie do Abélarda? Wystąpił Barthomieu. Przez chwilę obaj patrzyli sobie w oczy, w końcu Bernard potrząsnął głową i szybko odwrócił wzrok. — Witaj, Bernardzie. Zirytowała go ta poufałość. Jest przecież opatem Cîteaux. Legaci papiescy zwracają się do niego o radę. Zasiada u boku papieży, a obecny Ojciec Święty ceni sobie jego uwagi nade wszystko. Jest założycielem i fundatorem zakonu templariuszy. Jego imię sławią krzyżowcy. Zażegnywał poważne schizmy w Kościele. Kimże jest ten mnich, że ośmiela się zwracać do niego po imieniu? Znów spojrzał mu w oczy. Kim jest ten człowiek? — Tak, to ja — odezwał się Barthomieu. — Barthomieu? Nie wierzę własnym oczom. Wyglądasz tak młodo. — Jest ktoś, kto wygląda jeszcze młodziej. — Odwrócił się i zawołał w stronę ogniska: — Nivardzie, podejdź tutaj. Ten podbiegł do nich raźno. Bernard nie widział go od ćwierćwiecza, ale jego najmłodszy brat, Nivard, jest przecież dobrze po czterdziestce i nie może wyglądać jak ten młodzieniec, którego ma przed sobą. We trzech objęli się serdecznie, tyle że uścisk Bernarda był niepewny. — Nie przejmuj się. Wszystko ci wyjaśnimy, bracie — rzekł Barthomieu. — Ale teraz idź szybko i zobacz się z Abélardem, póki jeszcze żyje. Kiedy Bernard wszedł za Barthomieu do domu chorych, Heloiza obrzuciła ich gniewnym spojrzeniem, ale szybko uświadomiła sobie, że ma przed sobą wielką osobistość Kościoła. Wstała i skłoniła się nisko, pragnąc ucałować pierścień Bernarda, ale on machnął ręką i zajął jej miejsce przy łóżku Abélarda. — Ekscelencjo, jestem… — zaczęła. — Nazywasz się Heloiza i jesteś ksienią z klasztoru Parakleta. Słyszałem o tobie. Wiem, że odznaczasz się wielkim intelektem i pobożnością. Jak on się czuje? — Odchodzi. Zbliż się. Jeszcze jest czas. — Położyła dłoń na kościstym ramieniu Abélarda. — Obudź się, mój drogi. Ktoś chce się z tobą zobaczyć. Twój stary… — Urwała i obejrzała się na Bernarda.

— Owszem, możesz mnie zwać jego starym przyjacielem. — A więc twój stary przyjaciel, Bernard z Clairvaux, przybył, aby się z tobą zobaczyć. Słaby kaszel był oznaką, że Abélard się ocknął. Bernard spojrzał na niego i był zaszokowany, ale nie dlatego, że została z niego skóra i kości, lecz dlatego że wyglądał jak młodzieniec. — On również! — syknął. Barthomieu, który stał przy drzwiach z rękami skrzyżowanymi na piersi, skinął głową. Abélard zdołał się uśmiechnąć. Aby mówić bez wywoływania ataków kaszlu, nauczył się szeptać, wykorzystując bardziej gardło niż przeponę. — Przybyłeś, aby zrzucić na moje barki wielki ciężar, bym jak najszybciej umarł? — zażartował. — Przybyłem, aby złożyć ci wyrazy szacunku. — Nie podejrzewałem, że darzysz mnie szacunkiem. — Jako człowiek zasłużyłeś na mój najgłębszy szacunek. — A co z moimi poglądami? — To zupełnie inna sprawa. Uznajmy jednak ten spór za zakończony. Abélard skinął głową. — Poznałeś już Heloizę? — Przed chwilą. — Dobra z niej ksieni. — W to nie wątpię. — I dobra kobieta. Bernard nie odpowiedział. — Kocham ją. I zawsze będę kochał. Opat poruszył się niespokojnie. Abélard poprosił więc, by zostawili go sam na sam z Bernardem, a kiedy Heloiza i Barthomieu wyszli, poprosił, by ten podszedł bliżej. — Czy mogę ci coś powiedzieć, jak przyjaciel przyjacielowi? — spytał. Bernard skinął głową. — Jesteś wielkim człowiekiem, Bernardzie. Wypełniasz wszystkie trudne obowiązki religijne. Pościsz, czuwasz, cierpisz. Ale nie robisz tego, co najprostsze, nie kochasz. Starzec opadł ciężko na krzesło, a jego oczy wypełniły się łzami. — Miłość — powiedział wolno, jakby wymawiał trudne słowo w obcym języku. — Być może, stary przyjacielu, masz rację. Abélard puścił do niego oko. — Wybaczam ci. — Dziękuję — odparł Bernard lekko rozbawiony. — Czy chciałbyś się

wyspowiadać? — Nie jestem pewny, czy mam wystarczająco dużo czasu, aby wyznać wszystkie swoje grzechy. Nie widzieliśmy się od tamtej nocy w Ruac, gdy razem piliśmy napar. — Otóż to, napar. Abélard dostał napadu kaszlu, szmatka, którą zasłaniał usta, zabarwiła się na czerwono. Kiedy wreszcie odzyskał panowanie nad oddechem, powiedział: — Pozwól, że opowiem ci o tym naparze. *** Dwa dni później Abélard zmarł. Heloiza pochowała go na niewielkim wzgórzu w pobliżu kaplicy. W klasztorze Świetego Marcelego mieszkała aż do późnej starości i w roku 1163, zgodnie ze swoim życzeniem, została pochowana obok Abélarda, ukojona świadomością, że spoczęli obok siebie na wieki.

28 Czwartek w południe Jazda taksówką do Palais-Royal była krótka i Luc nie miał zbyt dużo czasu na refleksję nad tym, co właśnie usłyszał. Czy to możliwe, że manuskrypt z Ruac jest powiązany z rzezią, do której doszło ostatnio? Jak fantastyczna opowieść dwunastowiecznego mnicha o niezwykłym naparze oraz klasztornych intrygach mogła wpłynąć na jego życie? Gdy Isaak skończył tłumaczyć łaciński tekst, powiedział podniecony: — Wiesz, Luc, nic mi nie wiadomo o miksturze, o której pisze Barthomieu, ale niezależna relacja w pierwszej osobie z przebiegu i zakończenia romansu między Abélardem i Heloizą jest bezcenna. Muszę wejść w skórę handlowca. Jeżeli manuskrypt się odnajdzie, z przyjemnością będę pośredniczył w jego sprzedaży któremuś muzeum lub archiwum państwowym. — Mam nadzieję, że się odnajdzie. Ale i tak decyzję o jego sprzedaży musi podjąć opat. To własność klasztoru. Isaak skinął głową i obiecał Lucowi, że da mu znać, gdy tylko otrzyma e-mailem kolejną część rozszyfrowanego tekstu. Ale i tak mieli się spotkać na kolacji. Chcieli poświęcić ten wieczór pamięci Hugona. Obaj uważali, że to będzie właściwe zamknięcie sprawy. Znowu próbował się dodzwonić do Sary — te próby stały się obsesyjną, lecz daremną rutyną. Południowy ruch nie był zbyt duży. Plac Zgody jak zawsze robił imponujące wrażenie. Luc w zamyśleniu popatrzył na swoje dłonie. Knykcie nie były już tak zaczerwienione, nowe pigułki działały. Ale kiedy je brał, nie mógł uwolnić się od poczucia winy. Zginęło tylu ludzi, Sara zniknęła bez śladu, a on przejmuje się zakażeniem rozciętej skóry na ręku. Był na siebie zły, ale jak za sprawą jakiegoś fizjologicznego przełącznika jego gniew zamienił się w melancholię. Ukrył twarz w dłoniach i potrząsnął głową, próbując wygnać z umysłu demony. Nie może pozwolić sobie na chwilę słabości. Ma dużo do zrobienia. Maurice Barbier bez wahania zgodził się z nim spotkać. Stanowił przykład człowieka, który dorósł do wizerunku, jaki sobie wymyślił. Gdy był w średnim wieku, jego fryzura Einsteina i fular pod szyją nadawały mu pretensjonalny wygląd dandysa, ale teraz do niego pasowały. Również gabinet Barbiera w ministerstwie odzwierciedlał jego nieskrępowaną skłonność do dekorowania, przeładowany bibelotami i dziełami sztuki przedklasycznej, umieszczonymi w gablotach wypożyczonych z Luwru. Była to ekstrawagancka ekspozycja, która jednak po latach wydawała się zdecydowanie mniej śmieszna. Barbier był stateczny i poważny. Wziął Luca pod ramię i poprowadził do złoconego barku.

Luc odetchnął z ulgą, gdy przekonał się, że będą sami. — Myślałeś, że zaproszę na tę rozmowę Marca Abenheima? — zapytał Barbier. — Prawdę mówiąc, obawiałem się tego. — Za bardzo szanuję was obu, żeby bawić się w politykę. On nawet nie wie, że tu jesteś. — Potrzebuję twojej pomocy — powiedział Luc. — Zrobię wszystko, co będę mógł. — Oddaj mi moją jaskinię. Barbier upił mały łyk sherry i zapatrzył się na olbrzymią etruską urnę, jakby szukał wsparcia uzbrojonych we włócznie wojowników. — Tego, niestety, zrobić nie mogę. Luc uświadomił sobie nagle, że poniósł klęskę. Barbier, mimo iż zasmucony, był też stanowczy. Ale on nie może tak po prostu zrezygnować, pić drinka i odejść. Musi walczyć. — Nie wierzę, Maurice, że uwierzyłeś w te bzdury, iż wszystko, co się wydarzyło podczas wykopalisk, jest wynikiem zaniedbania albo braku nadzoru! — Mogę cię zapewnić, że w to nie wierzę. — Więc dlaczego? — Bo mamy tu do czynienia z konfliktem percepcji oraz rzeczywistości. Wizerunek jaskini w Ruac został zbrukany, zanim jeszcze go upubliczniliśmy. Teraz już zarówno krótka wzmianka prasowa, jak i poważny artykuł w czasopiśmie naukowym będą zawierały informacje o śmierci ludzi. Natychmiast pojawią się idiotyczne internetowe wpisy na temat klątwy Ruac. Wypadki przyćmiewają znaczenie archeologii, a mnie trudno to znieść. Pani minister zleciła kontrolę warunków bezpieczeństwa i higieny pracy na terenie wykopalisk, nawiasem mówiąc, będziesz musiał odpowiadać na pytania tak wielu adwokatów i urzędników, że nawet tego sobie nie wyobrażasz. Zatem zmierzam do tego, że w tym przypadku percepcja odkrycia kształtuje rzeczywistość. Nie zazdroszczę ci twojej sytuacji. — Nie wątpię, że Abenheim odpowiednio ukierunkował dyskusje w tym gmachu — zauważył kwaśno Luc. — Ależ to oczywiste. Nie zamierzam cię okłamywać. Powiem nawet, choć nie jestem pewny, czy mi uwierzysz, że broniłem cię, przynajmniej do czasu, aż szala opinii przechyliła się za bardzo w przeciwną stronę. Przyznaję, że w końcu i ja głosowałem za odwołaniem cię. Musiałem zatroszczyć się o finansowanie dalszych prac badawczych. Ta jaskinia jest ważniejsza od jednego człowieka, nawet jeśli mówimy o jej odkrywcy. — Postarajmy się nie mylić jednej tragedii z innymi. Moje serce już pęka ze smutku. Utrata dostępu do Ruac będzie dla mnie śmiertelnym ciosem. Po kolejnym łyku sherry gruba szklaneczka z hukiem wylądowała na półce. — Przykro mi.

Luc wstał i wziął teczkę. — Co mam zrobić, żebyś zmienił stanowisko? — Potrzebny byłby cud. *** Wrócił do hotelu. Przed obiadem miał więcej czasu do zabicia, niżby chciał. Wyciągnął się na łóżku i zaczął przeglądać notatki, które robił podczas tłumaczenia przez Isaaka rozszyfrowanego tekstu. Znów wracała sprawa czerwonego naparu. Porzeczki, dziki jęczmień i pnącze. Ciągle to samo. Jak człowiek cierpiący na amnezję, który wychodzi z mgły, przypomniał sobie ostatnią rozmowę z poniedziałkowego ranka, zanim jego życie się rozsypało. Doszło do niej w korytarzu szpitala w Nuffield, przed drzwiami oddziału radiologii. Fred Prentice. Rozmawiali wtedy o dzikim jęczmieniu i jakimś grzybie. Potem zadzwonił ojciec Menaud. I rozpętało się piekło. Czego jeszcze dowiedział się Prentice o tych roślinach? Numer centrali szpitala w Nuffield znajdował się na recepcie opakowania jego antybiotyku. Zadzwonił i poprosił o połączenie z pokojem doktora Prentice’a, uznał bowiem, że sądząc po rodzaju jego obrażeń, powinien zostać przyjęty na oddział. — Prentice, mówi pan? — upewniła się telefonistka. — Tak, doktor Fred Prentice. — Mogę zapytać, czy jest pan członkiem rodziny? — Tak, jego szwagrem — skłamał. Po długim oczekiwaniu rozległ się sygnał wewnętrznego telefonu. Odebrała kobieta, która przedstawiła się jako siostra oddziałowa z ortopedii, i poprosiła o potwierdzenie, czy chodzi o doktora Prentice’a. Zaniepokoiło go wyraźne wahanie w jej głosie. Gdy potwierdził, zapytała znowu, czy jest krewnym. — Szwagrem. — Rozumiem. Zmylił mnie pański francuski akcent. Nie możemy udzielać informacji każdemu. — Oczywiście. Jego siostra wyszła za Francuza. Takie rzeczy się zdarzają w najlepszych rodzinach. Nie zaśmiała się z tego żartu. — Musieliśmy się widzieć w poniedziałek wieczorem, kiedy przyjmowałam pana Prentice’a na oddział. — Niestety, byłem przy nim tylko na oddziale urazowym. — Chodzi mi o to, że zjawił się tu pewien dżentelmen mówiący z francuskim akcentem, który przyszedł wieczorem go odwiedzić. Nic poza tym.

— To nie byłem ja. Mówiących z podobnym akcentem jest trochę więcej. Czy mogę więc z nim rozmawiać? — Pańska żona nie kontaktowała się z nami? — Nie. Przebywa w Azji. Właśnie prosiła, bym zadzwonił w jej imieniu. — Cóż, bardzo mi przykro, ale doktor Prentice zmarł we wtorek we wczesnych godzinach rannych. Jak przez mgłę dotarła do niego cała reszta. Zator płucny, jednak spotykany u chorych z urazami nóg i przykutych do łóżka. Wydawał się bardzo sympatycznym człowiekiem. Udało mu się jeszcze tylko zapytać, czy pielęgniarka widziała na oddziale Amerykankę, niejaką Sarę Mallory, ale kobieta nie przypominała sobie nikogo takiego. Luc się rozłączył i po raz kolejny zaczął wybierać numery telefonów Sary, z pamięci, gdyż ostatnio robił to wiele razy. Panika coraz mocniej ściskała go za gardło. Prentice. Następna ofiara. Jeszcze jeden człowiek, który zginął przypadkiem? Kim był ten Francuz w szpitalu? Gdzie, do diabła, podziewa się Sara? Od rana nie sprawdzał poczty e-mailowej. Pomyślał, że może przyszła wiadomość od niej zawierająca jakieś niewinne wyjaśnienie. Może na przykład wyjechała w odwiedziny do rodziny w Ameryce? Cokolwiek. W jego skrzynce znajdowało się wiele nieodebranych wiadomości, ale żadna nie była od Sary ani jej przyjaciółki z Ossulston Road. Jego wzrok przyciągnął e-mail od szefa Sary, Michaela Moffitta, dyrektora Instytutu Archeologii. Otworzył go przejęty. Moffitt informował, że odebrał jego wiadomość. Nie miał pojęcia, gdzie jest Sara, ale przyjął z ogromną ulgą, że jej nazwisko nie pojawiło się na opublikowanej w prasie liście ofiar z Ruac. Był równie zaniepokojony, jak Luc, i obiecywał popytać zaprzyjaźnionych z nią pracowników instytutu. A więc nadal nic. Luc przejrzał pobieżnie resztę e-maili. Jeden był od Margot. Jako temat wpisała „Zdjęcia Hugona”. Nie potrafił się zmusić, żeby je obejrzeć. Nie chciał też czytać pozostałych wiadomości. Już miał się wylogować, gdy zauważył e-mail, który natychmiast przykuł jego uwagę. Uznał, że powinna to być dobra wiadomość, na przełamanie mroku. Przysłała ją Karin Weltzer. Dotyczyła małej niemowlęcej kosteczki, którą znaleźli w Sali Roślin, paliczka dalszego. Wysłała go do kolegi z Ulm, specjalisty paleontologa. Przepraszała, że zawraca mu głowę w momencie, gdy wszyscy pozostali przy życiu członkowie zespołu z Ruac cierpią z powodu straty, ale nie może zachować tak sensacyjnej informacji dla siebie, mimo ze została poinstruowana przez Marca Abenheima, iż ze wszelkimi sprawami dotyczącymi wykopalisk należy przychodzić wyłącznie do

niego. Profesor Schneider zakończył badania i doszedł do niespodziewanych wniosków. Był pewny, jak to podkreśliła, na sto procent, że nie jest to kość niemowlęcia człowieka z Cro-Magnon. Lecz neandertalczyka. Dalsza część e-maila zawierała cytowane za Schneiderem wyszczególnione w punktach różnice między morfologią paliczków Homo neanderthalensis i Homo sapiens. We wszystkich wierszach tabeli znaczki zgodności znajdowały się w kolumnie Homo neanderthalensis. Neandertalczyk? Na moment Luca pochłonął bez reszty umiłowany świat paleolitu. Jaskinia pochodziła z kultury oryniackiej, należała więc do człowieka z Cro-Magnon. Znalezione w niej dzieła sztuki były autorstwa Homo sapiens. Co mogło robić neandertalskie niemowlę w dziesiątej sali? W rejonie Périgord oba gatunki z pewnością współistniały w lasach i sawannach górnego paleolitu, ale do tej pory na żadnym ze znanych stanowisk archeologicznych nie natrafiono na przykład mieszania się artefaktów z obu kultur czy też szczątków ich przedstawicieli. Czy kość może pochodzić z innego miejsca i przez przypadek znalazła się w jaskini, przeniesiona przez jakiegoś drapieżnika, może niedźwiedzia? W dodatku na koniec, aż do ostatniej sali? Trudno to wykluczyć, ale wydawało się mało prawdopodobne. Ruac była wyjątkowa pod wieloma względami. Oto miał przed sobą kolejny na to dowód. Jego rozmyślania przerwał telefon. Od razu rozpoznał miękki, dystyngowany głos pułkownika Toucasa. — Jest pan w Bordeaux? — zapytał, po czym odpowiedź przeczącą przyjął z wyraźnym rozczarowaniem. — Bo właśnie przyjechałem służbowo do Bordeaux i miałem nadzieję, że spotkamy się, by omówić parę kwestii. — Wrócę jutro w południe — odrzekł Luc. — Jestem już umówiony na kolację w Paryżu. Nie może pan powiedzieć przez telefon, o co chodzi? — No tak, dobrze, ale mówię to w zaufaniu. To nie jest informacja do rozpowszechniania, z pewnością nie dla prasy. — Rozumiem. — Pamięta pan tę kostkę z podejrzanego materiału, którą znaleźliśmy pod zwłokami Pierre’a Berewy? Wysłaliśmy ją do analizy. To substancja o nazwie pikratol. Wojskowy materiał wybuchowy o dużej sile kruszenia. Nie spotyka się go już od lat. Pozostał właściwie przypisem na kartach historii. Jednak był powszechnie stosowany podczas drugiej wojny światowej. Przez obie strony. Luc był oszołomiony. — Materiał wybuchowy? — Niestety, obawiam się, że to jeszcze nie wszystko. Tak jak pan chciał, zapoznałem się ze wstępnymi wynikami dochodzenia angielskiej policji, a dokładnie

Scotland Yardu. Interesuje pana przyczyna eksplozji w Cambridge? Więc co pan na to, że na miejscu wypadku znaleziono pozostałości materiałów wybuchowych? — Mój Boże. — Tyle że tam nie był to pikratol, ale środek współczesny, pewien rodzaj Ccztery. Sprawa przybiera ciekawy obrót. Myślę, że powinniśmy uciąć sobie dłuższą pogawędkę, profesorze Simard, na temat pana, Pierre’a Berewy, jak również wszystkich, którzy mieli coś wspólnego z pańską jaskinią. — Odwołam dzisiejszą kolację i jeszcze po południu zjawię się w Bordeaux. — Nie, proszę, to zbyteczne. Muszę wracać do Périgeux na wieczorne przyjęcie zaręczynowe. Lepiej spotkajmy się w moim biurze jutro, powiedzmy w południe, zgoda? — Oczywiście. Ale mam prośbę, pułkowniku. Jedna z najważniejszych osób w moim zespole, profesor Sara Mallory, Amerykanka pracująca w Londynie, zaginęła. Była ze mną w Cambridge w poniedziałek rano, razem jechaliśmy do budynku, w którym nastąpiła eksplozja. Później odwiedziliśmy w szpitalu ofiarę wybuchu. Tam się rozstaliśmy. I od tamtej pory nikt jej nie widział, nie ma z nią kontaktu. Człowiek, którego tam odwiedzaliśmy, także związany ze sprawą Ruac, zmarł nagle we wtorek rano po odwiedzinach mężczyzny mówiącego z francuskim akcentem. To wszystko jakoś się wiąże, choć jeszcze nie wiem jak. Angielska policja w Cambridge wie o zniknięciu Sary, ale nic z tym nie robi. Dlatego proszę zainteresować tą sprawą Scotland Yard. Bardzo proszę! — Zaraz tam zadzwonię — obiecał pułkownik, po czym dodał: — Widzimy się jutro w południe, profesorze. W moim gabinecie. Luc zamknął telefon i wpatrywał się w niego przez chwilę. Ktoś chciał wysadzić w powietrze moją jaskinię, pomyślał.

29 Jaskinia Ruac, 30 000 lat temu Tal ocknął się zlany potem, wciąż czując w ustach smak Wody Latania. Próbował sobie przypomnieć, co się stało, ale nie mógł. Poczuł ucisk między nogami i objął dłonią nabrzmiały członek. Uboas była tuż obok, leżała na puszystej skórze żubra, ostatniego ze zwierząt, na które polowali tylko dwa razy do roku. Spała, opatulona skórą renifera. Nie czuła się dobrze. Mógł ją obudzić i rozładować napięcie, postanowił jednak pozwolić jej spać, aż do jaskini wedrze się blask wstającego dnia. Poruszał ręką, dopóki nie osiągnął satysfakcji, po czym przykrył się skórami, szukając ochrony przed chłodem nocy. Przeciągnął palcami po skórze żubra, która była już bardzo cienka i wyliniała. Pochodziła ze zwierzęcia, które uśmiercił, gdy był młody. Ale nie był to pierwszy zabity przez niego żubr — skórę tamtego oddał ojcu — lecz drugi, więc mógł zatrzymać trofea. Dobrze pamiętał rzut dzidą, która trafiła to zwierzę. Wciąż miał przed oczami lecący szybko, połyskujący w słońcu kamienny grot, który wbił się głęboko między żebra zwierzęcia. Pamiętał go aż za dobrze, wziąwszy pod uwagę, że od tamtego dnia minęło wiele lat. Kiedy przesuwał palcami po miękkim futrze, nagle w rozbłysku oślepiającego światła, jakby patrzył prosto w słońce, wyłoniło się wspomnienie z lotu pod wpływem czerwonego płynu. Zaczął dygotać. Leciał ponad stadem żubrów, wystarczająco nisko, by wyciągnąć rękę i musnąć palcami masywny kark jednego z nich. Jak zawsze czuł się podniecony samym lotem, zaszczycony możliwością wędrowania ze stadem, jakby był jednym z nich. Z rozkoszą rozkładał szeroko ręce i rozcapierzał palce pod uderzeniami wiatru. Nagle poraziła go świadomość czegoś dziwnego: zbliżał się do niego obcy stwór. Tal zawsze latał sam, lecz wiele razy czuł, że jest ktoś lub coś, co narusza jego przestrzeń. Obejrzał się szybko i go zobaczył. Duży, smukły stwór mknął prosto na niego niczym jastrząb na upatrzoną zdobycz. Miał głowę lwa, ale korpus człowieka. Z rękami wzdłuż tułowia rozcinał powietrze jak dzida. I mierzył prosto w niego. Tal zamachał rękami, chcąc się szybko poderwać, ale był bardzo powolny. Stado żubrów się rozdzieliło, część skręciła na prawo, część na lewo. Chciał ułożyć się skośnie, żeby podążyć za nimi, ale nie mógł skręcić. Leciał nisko nad bujnymi trawami, których kłosy łaskotały jego nagie ciało. Tymczasem człowiek-lew się zbliżał. Tal widział już jego rozwartą paszczę i nawet miał wrażenie, że kapie na niego ślina z ostrych kłów i że lada moment szpony wbiją mu się w nogi. Znaleźli się ponad klifem i rwącą rzeką. Nie rozumiał, skąd bierze się to przeświadczenie, czuł jednak, że gdy tylko

przeleci nad nurtem, na drugim brzegu będzie bezpieczny. Musi więc polecieć nad równiny. Ale człowiek-lew był tuż nad nim. Z rozwartą paszczą szykował się do ataku. Znaleźli się nad urwiskiem. W dole ukazała się wstęga rzeki, srebrzystej w promieniach słońca. Tal poczuł na kostce kroplę ciepłej śliny. I nagle znalazł się w jaskini. Zadumał się nad sensem tego doświadczenia. Przodkowie wyraźnie go ostrzegali, powinien mieć się na baczności, ale przecież zawsze był czujny. W końcu jest odpowiedzialny za Klan Żubra. Musi chronić swoich ludzi. Ale kto ma chronić jego? Wyciągnął rękę, żeby dotknąć Uboas, ale sięgnął tylko brzegu skóry żubra. Zaszczyt uśmiercenia tego zwierzęcia przypadł w udziale synowi Mema. Ten niezwykły młody człowiek został nazwany na cześć dziadka — nosił imię Tala. Był bardziej podobny do niego niż do swojego ojca Mema. Tala interesował się roślinami i metodami uzdrawiania, z zapałem ciosał krzemienie i odziedziczył po dziadku wyjątkową zdolność oddawania mocy i majestatu galopujących koni kilkoma pociągnięciami węgla drzewnego i grafitu. Tal kochał chłopca, jakby był jego drugim synem, bo niestety, jego rodzony drugi syn, Kek, któregoś dnia wyruszył samotnie na polowanie, bo chciał wykazać się przed ojcem odwagą. Chodził zły i sfrustrowany, często źle odnosił się do starszego brata, a nawet do ojca, i dlatego nie był traktowany jak drugi syn. Nie wrócił z polowania. Szukali go wszędzie, ale nie znaleźli. Od tamtej pory minęło dużo czasu. W ciszy jaskini i w środku nocy Tal chciał zasnąć głębokim czarnym snem bez wizji i koszmarów. Taka ucieczka w nicość, przynosząca ukojenie, byłaby wspaniałym darem, lecz nie mógł zasnąć. Niedługo musi odejść, żeby Uboas nie widziała jego napadu wściekłości. Starał się myśleć o dobrych rzeczach: o tym, że jest dumny ze swojego syna Mema, o miłości do wnuka, o pewności, że dzięki sprawności jego lędźwi Klan Żubra pozostanie w dobrych rękach. Ale zaraz do jego umysłu wdarły się stare myśli, mroczne, ograniczające zdolność rozumowania, będące zapowiedzią napadu szału. Zakradały się do jego głowy, jak człowiek skrada się do renifera pijącego wodę z sadzawki. Pewnego dnia, rok temu, uświadomił sobie, że Uboas się starzeje, a on nie. Początkowo odpychał od siebie wszelkie podejrzenia, ale nie można było nie zauważyć, że w jej włosach jest coraz więcej siwych pasm, a skóra, niegdyś gładka jak skorupka ptasiego jaja, robi się pomarszczona. Jej piersi, dawniej jędrne, teraz obwisły. Zaczęła utykać, skarżyła się na ból kolan i coraz częściej stosowała ziołowe okłady, które przyrządzał jej Tala. Nawet jego syn, Mem, także się zestarzał. Wraz z przemijaniem pór roku i upływem lat zaczął wyglądać bardziej jak jego brat niż syn, a teraz sprawiał wrażenie starszego niż on. Zastanawiał się, czy niedługo również Tala nie będzie podobny do

niego. Wszyscy ludzie z klanu starzeli się na jego oczach. Starsi umierali, młodsi dojrzewali, rodziły się dzieci. Cykl życia obejmował wszystkich, tylko nie jego. Mogłoby się wydawać, że dla Tala rzeka czasu przestała płynąć. Starsi ludzie z klanu opowiadali sobie o tej niezwykłej tajemnicy, młodsi dyskutowali o niej podczas wypraw na polowania. Kobiety szeptały, gdy siadały razem do szycia ubrań, patroszenia zwierzyny bądź skrobania ryb. Tal nie był podobny do żadnego innego przywódcy. Ludzie uwielbiali go za siłę i umiejętności, za to, że skutecznie chroni klan. Jednakże bali się go, bo miał władzę nad czasem. Uboas zrobiła się smutna i zamknięta w sobie. Była kobietą przywódcy klanu, ale z czasem straciła pozycję, najpierw, gdy stała się bezpłodna, później przez postępujące zniedołężnienie. Młodsze kobiety niemające partnerów spoglądały pożądliwie na muskularne ciało Tala, bała się więc, że pewnego dnia zdradzi ją z którąś z nich. Ale nikt nie martwił się bardziej niż Mem. Jego przeznaczeniem było objęcie przywództwa klanu po ojcu i bardzo tego pragnął. Kochał i szanował Tala, lecz z czasem zaczął go traktować jak rywala. Teraz, gdy wyglądał starzej od ojca, bał się, że umrze pierwszy i nigdy nie dostąpi zaszczytu przewodzenia klanowi. Dlatego ojciec i syn prawie ze sobą nie rozmawiali. Porozumiewali się pojedynczymi słowami i pomrukami. Dlatego Tal przelewał ojcowskie uczucia na wnuka i teraz to Tala towarzyszył mu podczas malowania jaskini. Mem czuł się urażony. W młodości to on był wybrańcem i mógł malować u boku ojca, to on niechcący zrobił na skale pierwszy z wielu odcisków dłoni, który wzbudził taki zachwyt. Teraz ten zaszczyt przypadał wyłącznie Tali. Był dumny z syna, ale przede wszystkim był zazdrosny. Kiedy nadchodził czas inicjacji, chłopców z Klanu Żubra nadal zabierano do jaskini, gdzie musieli wypić miseczkę Wody Latania, i dopóki trzymali się na nogach, Tal prowadził ich głębiej, by oddali hołd stworzeniom zasługującym na ich szacunek. Przede wszystkim żubrom, ich duchowym pobratymcom ze świata zwierząt. Koniom, z którymi pod względem szybkości i sprytu nikt nie mógł konkurować. Mamutom, pod którymi dygotała ziemia i które potrafiły zabić wroga jednym uderzeniem kłów, nie bały się niczego, nawet ludzi. Niedźwiedziom i lwom, władcom nocy, które rzadko ginęły w starciu z człowiekiem. Tal nie namalował ani jednego renifera. Były duże i wspaniałe, ale głupie i łatwe do zabicia. Nie zasługiwały na jego szacunek. Dostarczały pożywienia. Tak samo nie okazywał szacunku mniejszym istotom, myszom i nornicom, nietoperzom, rybom i bobrom. One miały być zjadane, a nie czczone. Pijał Wodę Latania pięć lub sześć razy w ciągu każdego cyklu księżyca. Latanie napełniało go mądrością. Przynosiło ulgę. Rodziło przyjemność. Doszedł do wniosku, że to właśnie napar dodaje mu sił i pozwala być młodym, kiedy inni się starzeją.

Przyzwyczaił się nawet do napadów szału. Kiedy ryczał z wściekłości, liczył na to, że przodkowie go słyszą. Był bowiem potężny i wzbudzał strach. Nie chciał ograniczać swoich praktyk, ale nie chciał ich też rozpowszechniać. Przewyższał pozostałych ludzi. Był Talem, przywódcą Klanu Żubra i opiekunem uświęconej jaskini. Dopóki rośnie trawa, rozrasta się pnącze i owocują krzewy, chciał przygotowywać gorący czerwony napar w kamiennej misie matki. A potem odlatywać. *** Klan urządził sobie nowe letnie obozowisko w ciasnym zakolu rzeki, gdzie ryb było pod dostatkiem, a ziemia szybko wysychała po ulewie. W tym miejscu skały wznosiły się stromo nad wąwozem, stanowiąc naturalną osłonę obozu, którą zdolne były pokonać tylko najsprytniejsze niedźwiedzie. Musieli więc pilnować jedynie brzegu rzeki — wieczorami młodsi rozstawiali tam warty. Co prawda od dobrych terenów łowieckich dzieliły ich dwie godziny marszu w dół rzeki, gdzie klif zanikał, ale była to dobra lokalizacja, stosunkowo blisko jaskini Tala. Pierwszą oznaką kłopotów okazała się zmiana trasy jastrzębia, który przestał zlatywać łukiem ze szczytu klifu nad rzekę i zaczął zataczać ciasne kręgi w dole nurtu. Tal to zauważył. Szlifował właśnie długi i wąski kawałek krzemienia, miał to być nóż. Odłożył pasek ze ścięgna i zapatrzył się na ptaka. Gdy po chwili, niezbyt daleko, poderwało się z gniazd stado spłoszonych kuropatw, przerwał pracę i wstał. Od kiedy został przywódcą, klan się rozrósł i teraz liczył około pięćdziesięciu ludzi. Przywołał wszystkich do wyjścia spod osłon ze skór i oznajmił, że nadchodzą kłopoty. Polecił Memowi zebrać oddział zwiadowców, samych najlepszych myśliwych, by sprawdzili, czy jest się czego bać. Mema zaskoczyło to, że został wybrany on, a nie Tala, ale uznał to za dowód łaski ojca i z entuzjazmem chwycił dzidę. Wybrał sześciu młodych mężczyzn i chciał, by dołączył do nich jego syn, lecz ojciec się sprzeciwił i zażądał, by Tala został w obozie. To rozgniewało Mema. Klan otrzymywał w ten sposób informację, że on jest zbyteczny, a Tala cenniejszy. Posłuchał jednak rozkazu i wyruszył z myśliwymi na zwiady. Tala zapytał, dlaczego nie wolno mu z nimi iść. Tal odwrócił się, nie chcąc odpowiedzieć. Zadecydowała, rzecz jasna, jego wizja. Coś się wydarzy. Czuł to. Nie chciał narażać na niebezpieczeństwo i syna, i wnuka. Klan potrzebuje kandydata na przyszłego przywódcę, a według Tala musi on się wywodzić z jego rodu. Wszyscy oderwali się od swoich prac i czekali na powrót zwiadowców. Mężczyźni trzymali w gotowości dzidy i toporki. Kobiety zebrały przy sobie dzieci. Tal nerwowo krążył po zdeptanej trawie obozowiska, patrząc na jastrzębia, nasłuchując ptasich wrzasków, próbując wychwycić jakiś zapach. Po dłuższej chwili doleciał ich krzyk mężczyzny. Nie krzyczał ze strachu, złości

czy z bólu, ale zapowiadał, że nadchodzi. Zwiadowcy wracali. Przynosili wieści! Pierwszy pojawił się Mem, pędził ile sił na długich nogach. Był zadyszany, ale dzidę trzymał przy boku, a nie uniesioną nad ramieniem, co oznaczałoby, że jest gotowy do walki. Krzyknął coś, wszyscy osłupieli, a Tal aż się zatoczył. Kek powrócił! Brat Mema. Młodszy syn Tala. Powrócił! Wkrótce wyłonili się pozostali zwiadowcy. Biegli z uniesionymi dzidami i nerwowo oglądali się przez ramię. Kek powrócił, wyjaśnił Mem, ale nie sam. Towarzyszą mu Ludzie Cienia. Tal chciał wiedzieć, czy jest ich więźniem, ale według Mema nie był. Zapytał więc, dlaczego wrócił. I co robi z Innymi. Mem odpowiedział: Kek sam mu to powie. Zaproponował, że przyjdzie sam. Ludzie Cienia nie wejdą do obozu. Tal wyraził zgodę, więc Mem ruszył z powrotem przez wysoką trawę i szybko zniknął im z oczu. Ojciec postanowił wykorzystać ten krótki czas, żeby przygotować się do spotkania z synem marnotrawnym. Kiedy Mem wrócił, towarzyszył mu mężczyzna, którego Tal natychmiast rozpoznał, ale zarazem nie poznał wcale. Miał niebieskie oczy, półkoliście sklepione czoło i długi spiczasty nos, a więc z pewnością należał do rodu Tala. Ale włosy były zupełnie inne, wyglądały jak czarne skołtunione szczurze ogony. Jego długa krzaczasta broda sterczała na wszystkie strony, przez co jego twarz wydawała się większa. Był też inaczej ubrany. Ludzie z Klanu Żubra nosili spodnie i kaftany z miękkiej, pozszywanej ścięgnami czerwonej skóry jelenia. Kek miał na sobie surową skórę renifera, zebraną w pasie plecionym paskiem. Jego dzida była ciężka i gruba, wyraźnie krótsza od tej, z którą przed laty wyruszył na polowanie. Stał się jednym z nich. Było dużo do opowiadania i Kek rozpoczął swoją relację, jakby nie zdawał sobie sprawy, że jego powrót jest niezwykłym wydarzeniem. Początkowo przekręcał niektóre słowa, co świadczyło o tym, że od dawna nie używał rodzimego języka. Ale już po chwili mówił niemal jednym tchem i wyrzucając z siebie słowa z taką szybkością, jakby obciosywał róg. Tamtego dnia, dawno temu. Polował samotnie. Wytropił sarnę, podczas gdy jego wytropił niedźwiedź. Niedźwiedź zaatakował i zaczął go rozszarpywać. Daleko odrzucił jego dzidę. Tylko nóż, ten z białego krzemienia, który Tal zrobił specjalnie dla niego, uratował mu życie. Wbił go niedźwiedziowi w oko, rozciął je i zwierz uciekł. Kek leżał ranny, obficie krwawiąc. Wołał o pomoc, w końcu usnął. Ocknął się w obozie Ludzi Cienia — jak się później przekonał, nazywających

siebie Ludźmi Lasu. Członków Klanu Żubra nazywali Wysokimi. Był bardzo osłabiony. Przez wiele miesięcy opiekowała się nim młoda kobieta, karmiła go i robiła okłady z błota. Nauczył się ich języka i zrozumiał, że ich przywódca i myśliwi wciąż się zastanawiają, czy go zabić. Jego opiekunka jednak okazała się córką przywódcy i to ona uchroniła go od śmierci. Kiedy Kek odzyskał siły, przywódca powiedział mu, że może z nimi zostać i nauczyć ich różnych rzeczy, które robią Wysocy, ale może też odejść. Nie chcieli go zabijać. Kobieta była niska i tęga, nie tak ładna jak kobiety z Klanu Żubra, ale ją pokochał. Poza tym był zmęczony podrzędną rolą drugiego syna Tala. Dlatego został. Nie mieli dzieci. Ona była bezpłodna, ale pozostał z nią i leśnymi ludźmi, choć wydawali się dziwni. Nie wierzyli, że ich przodkowie są w niebie. Kiedy umierali, po prostu przestawali żyć. Nie mieli szacunku dla żubrów. Traktowali je jak źródło pożywienia, jak inne zwierzęta, tyle że trudniejsze do zabicia. Nie śpiewali i nie śmiali się, jak niektórzy z Klanu Żubra. Nie rzeźbili z kości i drewna małych wizerunków zwierząt. Wytwarzali doskonałe toporki, ale ich dzidy nie były dobre. Wymieniali się wiedzą. On uczył ich, jak miotać włócznią na wzór myśliwych Klanu Żubra, a oni jego, jak sprytnie okrążyć i podejść renifera, po czym zmusić, żeby spadł z klifu, zabijając go w ten sposób bez utraty dzidy. Był z nimi szczęśliwy, stał się członkiem ich klanu. Ale teraz jego przywódca przechodzi trudny okres. Jest już stary. Ma tylko córki i boi się, że umrze bez syna. Kiedy w końcu urodził się chłopak, w klanie zapanowała radość. Przed tygodniem chłopiec zachorował i czuje się coraz gorzej. Kek powiedział przywódcy o Talu i jego metodach uzdrawiania ludzi roślinami. Opowiedział mu o uświęconej jaskini. Tak oto Ludzie Lasu postanowili ruszyć w wędrówkę do obozu Wysokich. Kek chciał poprosić Tala, aby uzdrowił chłopca. Tal wysłuchał tego, przeżuwając twardy kawałek suszonego mięsa renifera. Nie ma obyczaju wpuszczania Ludzi Cienia do swojego grona. To niebezpieczne. I przodkowie z pewnością by się sprzeciwili. Ale Kek prosił, nazywał go mądrym ojcem. Powiedział, że gorąco przeprasza, iż zdecydował się żyć z Innymi. Zapewnił, że ich mężczyźni przed wejściem do obozu położą dzidy na ziemi. Błagał go, by zechciał uzdrowić synka przywódcy klanu. *** Neandertalczycy wkroczyli do obozu wolno, podejrzliwie, porozumiewając się szeptem krótkimi słowami w obcym języku. Patrzyli ciekawie spod grubych nastroszonych brwi. Byli niżsi od ludzi z Klanu Żubra, mieli jednak masywne ręce przypominające maczugi. Ich włosy były długie i skołtunione, brody nieprzycięte krzemiennymi nożami. Szerokie w ramionach kobiety o dużych piersiach wręcz

pożerały wzrokiem swoje wyższe i szczuplejsze odpowiedniczki o włosach zaplecionych z tyłu głowy. Tal ustawił swoich ludzi uzbrojonych w dzidy w szpaler, ale gdy Ludzie Cienia zgodnie z obietnicą złożyli broń na ziemi, tylko skinął głową. Ich przywódca, trzymający na rękach niemowlę, podszedł bliżej. Nosił wspaniały naszyjnik z zębów niedźwiedzia. Kek tłumaczył: „Jestem Osa. A to mój syn. Uzdrów go”. Tal zrobił kilka kroków, odchylił róg okrywającej niemowlę skóry i popatrzył na drobne bezwładne ciałko. Kilkumiesięczny chłopczyk miał zamknięte oczy, jego pierś unosiła się konwulsyjnie w rytm szybkiego urywanego oddechu. Za zgodą ojca dotknął jego skóry, która była rozgrzana i sucha jak stara kość. Malec leżał we własnych rzadkich odchodach. Tal nie zakrył dziecka. Osa jedną ręką zdjął naszyjnik i podał go Talowi. Ten przyjął podarunek i włożył go na szyję. Tym samym zgodził się uleczyć niemowlę. *** Za pośrednictwem Keka kazał neandertalczykom rozsiąść się na brzegu rzeki i czekać. Mem otrzymał rozkaz zebrania najlepszych myśliwych, którzy powinni mieć ich na oku, podczas gdy razem z Talą pobiegli w sawannę po odpowiednie rośliny. Wrócili, mając w sakwie dwa rodzaje kory, garść mięsistych okrągłych liści i żylasty bulwiasty korzeń. Kiedy Tala napełnił bukłak wodą z rzeki, Tal oznajmił, że mogą zaczynać. Chłopiec był bardzo chory, dlatego postanowił zabrać go na uzdrowienie do ostatniej, uświęconej sali jaskini. Chciał mieć do dyspozycji wszystkie moce. Osa z dzieckiem w swoich potężnych ramionach wszedł do jaskini za Talem w towarzystwie trzech innych mężczyzn, potężnie zbudowanych drabów, którzy jednak nie kryli strachu, wchodząc w mrok rozświetlony tylko płomieniem pochodni. Klan Żubra reprezentowali Mem, Tala oraz jeden z siostrzeńców Tala. Oczywiście był też Kek. Miał trudne zadanie — musiał być tłumaczem łączącym dwa światy. Neandertalczycy głośnymi okrzykami zdziwienia zareagowali na skalne malowidła. Wskazywali palcami zwierzęta i bez przerwy coś mamrotali. Kek przemówił w ich gardłowym języku, chcąc przywrócić spokój. Pokazał nawet, że rysunków można bezpiecznie dotykać, bez obawy, że zostanie się stratowanym lub przebitym rogiem. Największy wysiłek musiał włożyć w łagodzenie strachu przed przeczołganiem się wąskim tunelem do Sali Roślin. Najwyraźniej bojąc się pułapki, jeden z przybyszów uparł się, że pójdzie na końcu. Stłoczeni w ciasnej niszy ozdobionej odciskami dłoni, pomrukiwali nerwowo, rozglądając się na boki, i przykładali dłonie do rysunków w mętnym blasku tłuszczu palącego się na knocie owiniętym na gałązce jałowca.

Mimo napięcia czekali cierpliwie, chociaż trzymając się tak daleko, jak pozwalał na to rozmiar groty. Za Talem, Memem, Kekiem i przywódcą neandertalczyków niosącym chłopca do dziesiątej sali wczołgał się jeden z jego pobratymców. Tal natychmiast zaintonował starą uzdrawiającą pieśń swojej matki i przystąpił do przygotowywania lekarstwa. Za pomocą długiego krzemiennego noża pociął soczyste liście oraz korzeń na małe kawałki, a gdy skończył, oparł nóż o ścianę. Zgarnął kawałki roślin do kamiennej misy i dodał nieco okruchów kory, którą roztarł w palcach na pył. Zalał tę mieszankę niewielką ilością wody z bukłaka i zaczął wyrabiać rękami, aż zrobiła się jednolicie szarozielona, po czym dodał tyle wody, by uzyskać klarowny płyn. W migoczącym świetle pochodni, wciąż nucąc pieśń, na migi pokazał ojcu chłopca, by rozchylił mu na tyle usta, by można było wlać w nie trochę leku. Malec zakrztusił się i wypluł płyn. Tal odczekał chwilę i podał mu kolejną porcję, potem jeszcze jedną i następną, dopóki nie uznał, że wystarczy. Ułożyli chłopca na ziemi zawiniętego w skórę, po czym stanęli nad nim — przedstawiciele dwóch różnych gatunków żyjących obok siebie, zjednoczeni wspólnym celem ratowania małej chorej istoty. Tal godzinami śpiewał pieśni. Trzeba było przynieść nowe pochodnie. Przez całą noc przekazywano wieści ludziom z dwóch klanów stłoczonym na skalnej półce po obu stronach wejścia do jaskini, trwającym w nieufnym oczekiwaniu. Tala obwieszczał najczęściej, że dziecko jęczy albo wymiotuje, lub wreszcie śpi spokojnie. Uboas podsuwała mu paski suszonego mięsa, zanim w pośpiechu wracał na posterunek u boku dziadka. Kiedy przed jaskinią rozlało się światło poranka, niemowlę zaczęło odzyskiwać siły. Po przebudzeniu podniosło główkę i wypiło parę łyków wody. Tal obwieścił, że będą mogli wyjść na powietrze, ponieważ uzdrawianie działa. Ojciec dziecka tylko chrząknął z aprobatą. I nagle doszło do katastrofy. Rozległ się głośny bulgot i sala wypełniła się nieprzyjemną kwaśną wonią, kiedy malec w jednej chwili zwrócił całą zawartość żołądka. Zdążył jeszcze tylko głośno pisnąć, po czym zwiotczał i przestał oddychać. Osłupiali mężczyźni popatrzyli na nieruchome ciałko. Ojciec chłopca ukląkł i potrząsnął nim, próbując go ocucić. Potem coś krzyknął, a Kek krzyknął na niego. Sądząc po tonie jego głosu, starał się zapobiec najgorszemu. Osa wolno dźwignął się na nogi. W słabym blasku pochodni jego głęboko osadzone oczy wydawały się najjaśniejszymi punktami w sali. Potem wydał przenikliwy wrzask, jakby pochodzący z innego wymiaru, będący skrzyżowaniem męskiego okrzyku z rykiem dzikiego zwierzęcia, tak donośny i wibrujący, że pozostali mężczyźni zastygli jak sparaliżowani.

Jak na przysadzistego kolosa, poruszał się ze zwinnością lwa. W mgnieniu oka masywnymi dłońmi podniósł misę z ziemi, a zrobił to tak szybko, że nikt nie zdążył zareagować. Tal ujrzał tylko ciemną smugę, w jaką zlał się błyskawiczny zamach owłosionej ręki neandertalczyka, i ciężka misa trafiła go w głowę za uchem. Pojaśniało mu w oczach, jakby słońce zsunęło się z nieba i rozświetliło wszystkie sale jaskini, aż do ostatniej. Ani się obejrzał, a padł na czworaka. Docierały do niego stłumione krzyki ludzi, odgłosy wbijania krzemiennych noży w ciała, wrzaski bólu i cierpienia. Usłyszał, jak mężczyźni padają na ziemię. Podniósł głowę. Nad nim górował człowiek z ptasią głową z dumnie rozwartym dziobem. Będę latał, pomyślał. Już zawsze będę latał. Jego głowa zrobiła się za ciężka, by mógł ją trzymać prosto. Cóż to leży przed nim na ziemi? Mimo bólu i mgły przed oczami starał się zobaczyć to wyraźnie w słabym świetle pochodni. To był mały żubr wyrzeźbiony z rogu, który wypadł mu z sakiewki przy pasie. Wyciągnął po niego rękę, gdy przez głowę przemknęły ostatnie jasne myśli. Klan Żubra. Uboas. *** Tala jako jedyny wyszedł żywy z jaskini. To on zabił Osę, tłukąc jego głową o wapienną ścianę. Kek zginął od ciosu swojego brata, a Mem padł pod ciężarem jednego z neandertalczyków. Zwarci w walce mężczyźni dźgali na oślep nożami, tratowali się nawzajem i wyłupiali oczy, aż na podłodze sali zostały tylko nieruchome, krwawe szczątki. Tala miał złamaną rękę, choć nie potrafił powiedzieć, czy zrobił to któryś z napastników, czy złamała się, gdy trwał w śmiertelnym zwarciu z którymś z nich. Wybiegł z jaskini, krzycząc, że Tal został zabity. Ludzie Cienia zaatakowali. Trzeba było wziąć odwet. Ludzie z Klanu Żubra szybko i brutalnie rozprawili się z przerażonymi neandertalczykami. Było to o tyle proste, że tamci zostawili dzidy na brzegu rzeki, więc w krótkim czasie wszyscy, mężczyźni, kobiety i dzieci, albo sami pospadali, albo zostali zrzuceni ze stromego urwiska. Nazywali siebie Ludźmi Lasu. Teraz przestali istnieć. Tala został przywódcą klanu. Ale nie było czasu na ceremonie. W samym środku zamieszania mężczyźni po prostu zaczęli jednomyślnie wykonywać jego rozkazy. Nawet Uboas pogodziła się z żałobą i zaczęła z gałęzi i ścięgien robić łupki na złamaną rękę wnuka. Martwi i ranni zostali wywleczeni z jaskini. Z wyjątkiem Tala. Jego wnuk nakazał obciąć zmarłemu niemowlęciu, synowi Osy, wszystkie palce. Jeden z myśliwych,

posługując się nożem Tala, pociął drobne paluszki na stosik zakrwawionych części, po czym z nabożną czcią ustawił ostrze pod skalną ścianą, dokładnie tam, gdzie oparł je zabity przywódca. Kostki z tych paluszków miały posłużyć do zrobienia naszyjnika dla zwycięskiego Tali, lecz jeden z kawałków pozostał na ziemi i został w nią wdeptany. Neandertalczycy, zarówno żywi, jak i martwi, zostali zrzuceni ze szczytu klifu, by nad rzeką dołączyli do swych pobratymców. Lwy, niedźwiedzie i jastrzębie musiały mieć wspaniałą ucztę. Za to ciała zabitych ludzi z klanu zniesiono ostrożnie na dno wąwozu, by pochować je w miękkiej ziemi nad rzeką. Taki mieli zwyczaj. Klan czekał jeszcze na decyzję Tali w sprawie Keka, który do pewnego stopnia stał się Innym. Tala uznał jednak, że Kek był bratem jego ojca, a więc jednym z nich. Po śmierci ma być traktowany jak członek Klanu Żubra. Decyzja Tali została dobrze przyjęta, panowało powszechne przekonanie, że młodzieniec będzie wiedział, jak oddać cześć zwłokom ich niezwykłego przywódcy. Ten zaszył się w jaskini, gdzie nad ciałem dziadka wypił Wodę Latania, a kiedy oprzytomniał, wiedział już, co należy zrobić. Słońce chyliło się już ku zachodowi, gdy klan ostatecznie skończył przywracać porządek w swoim świecie. Wszyscy wspięli się na półkę klifu i zgromadzili przy wejściu do jaskini. Tala wyszedł i przemówił do nich pewnym spokojnym głosem, energicznie gestykulując zdrową ręką. W locie towarzyszył stadu żubrów i widział, jak w oddali człowiek z ptasią głową wlatuje do jaskini i znika im z oczu. Uzyskał odpowiedź. Tal ma pozostać w Sali Roślin, w stworzonym przez siebie uświęconym miejscu. Ma zachować przy sobie kamienną misę. I wyrzeźbionego z rogu małego żubra. Jak też swój najlepszy krzemienny nóż. Towarzystwa dotrzymywał mu będzie człowiek z ptasią głową. I już nikt nigdy nie powinien wchodzić do tej sali. Wszyscy inni przodkowie mogą nadal gromadzić się wokół ognisk na niebie, ale wielki Tal na zawsze zamieszka w swojej malowanej jaskini.

30 Czwartek po południu Do kolacji z Isaakiem zostało jeszcze kilka godzin. Luc wyciągnął się na hotelowym łóżku, z ciepłym laptopem na brzuchu, gotów zapaść w drzemkę i schronić się w sanktuarium zapomnienia. Jasny ekran skrzynki e-mailowej świecił mu w oczy. Mimo to zawiesił jeszcze rękę nad komputerem, nie mogąc się zdecydować, czy go zamknąć, czy nie. Ale zamiast tego kliknął na wiadomości od Margot. Wcześniej czy później musiał się na to zdecydować, więc dlaczego nie teraz? I tak gorzkie wspomnienia przeplatały się ze słodkimi na myśl o tych ostatnich radosnych chwilach w życiu przyjaciela. Wiadomość ograniczała się do tekstu: „Zdjęcia Hugona”. Odetchnął głęboko i kliknął na polecenie pobrania załączników. Seria kilkunastu zdjęć w formacie jpeg szybko załadowała się z sieci. Wyświetlił ich listę i zaczął przeglądać. Przed jego oczami pojawiły się widoki Domme. Były to zdjęcia z restauracji — Sara z nim, Hugo, uśmiechnięty od ucha do ucha, obejmujący Odile albo niby od niechcenia trzymający rękę na jej kolanie. Wreszcie zdjęcie całej czwórki zrobione przez kelnera. I zestaw deserów na stoliku. Miał jeszcze w uszach śmiechy przyjaciół. Ostatnie zdjęcie było zupełnie inne. Nie pasowało do reszty. Jego obecność w tym zestawie nie miała sensu. Luc je powiększył. Co to jest, do cholery? Zdjęcie przedstawiało olejny obraz wiszący na żółtej ścianie. Młody człowiek, zapewne z epoki renesansu, siedział i spoglądał podejrzliwie na artystę. Twarz miał pociągłą, o niewieścich rysach, włosy opadające w lokach na ramiona. Nosił czarny kapelusik, białą koszulę z niewiarygodnie bufiastymi rękawami i, co ciekawe, przerzuconą przez ramię pelerynę z plamistego futra lamparta. Co to zdjęcie robi w pamięci telefonu Hugona? Czyżby ktoś korzystał z aparatu po jego śmierci? Tylko kto mógłby zabrać komórkę zabitego do muzeum i fotografować nią obrazy? Zaraz! Godzina i data wykonania zdjęcia! Pospiesznie przywołał parametry fotografii. Została zrobiona o dwudziestej trzeciej pięćdziesiąt trzy. Co powiedział żandarm na miejscu wypadku? „Nie dotarł do wioski. Jeśli wyjechał z obozu o wpół do dwunastej, do wypadku musiało dojść nie później niż o dwudziestej trzeciej czterdzieści”. Luc usiadł na brzegu łóżka i zaczął nerwowo przeciągać palcami po włosach, jakby elektryczność statyczna mogła usprawnić pracę synaps w jego mózgu. Za siedem dwunasta! Trzynaście minut po tym, jak podobno rozbił się na drzewie,

Hugo robi zdjęcie olejnego obrazu? Przypomniał też sobie inną rozmowę, która wyłoniła się w jego umyśle z zaskakującą klarownością, a właściwie tylko jej fragment, widocznie podświadomie zapamiętany do późniejszego wykorzystania. Na przyjęciu z okazji rozpoczęcia wykopalisk przewodniczący gminnej rady Périgueux, pan Tailifer, opowiedział miejscową legendę: „Ruch oporu wykoleił pociąg na tutejszej głównej linii kolejowej, właśnie w pobliżu Ruac, po czym zapadł się pod ziemię z całym zrabowanym skarbem, szacowanym obecnie na dwieście milionów euro, złożonym głównie z arcydzieł malarstwa, włączając w to, jak głosi plotka, Portret młodzieńca Rafaela, który miał trafić do kolekcji Göringa. Część tego łupu zasiliła najemne wojska de Gaulle’a w Algierii i została dobrze wykorzystana, jak sądzę, ale większość zrabowanych skarbów po prostu rozpłynęła się w powietrzu. Obrazu Rafaela od tamtej pory nikt nie widział”. Luc z trudem oddychał, jakby właśnie skończył wyczerpujący bieg i łapał powietrze wielkimi haustami, chcąc wyrównać niedobory tlenu w organizmie. Przełączył się na wyszukiwarkę grafiki Google i wpisał „Rafael Portret młodzieńca”. Obraz wyświetlił się natychmiast. Ten sam. Miniatura pochodziła ze strony poświęconej zaginionym dziełom sztuki. Podpis pod nim głosił: Los tego arcydzieła jest nieznany. *** Luc należał do stałych bywalców muzeów, co więcej, uwielbiał wszystko, co się z nimi wiązało. W normalnych okolicznościach z zachwytem odkrywałby nowe, nieznane mu dotąd muzeum, zwłaszcza gdyby było urządzone w uroczym dziewiętnastowiecznym hoteliku na zboczu wzgórza górującego nad brzegiem Marny. Z przyjemnością wdychałby woń kurzu w salach wystawowych i podziwiał labirynt korytarzy łączących pomieszczenia. Muzeum Ruchu Oporu w Champigny-sur-Marne prezentowało eksponaty trochę za bardzo współczesne jak na jego gust, ale i ono miało swój urok. Jednak to nie był zwykły moment w życiu Luca, wszedł więc szybko do środka, ledwie zwracając uwagę na otoczenie. Pochylił się do okienka kasy biletowej i rzucił: — Profesor Simard do pana Rouby’ego. Odsunął się i czekał, aż kasjerka skończy rozmawiać przez telefon. Luc zdobył numer kustosza po serii szalonych połączeń z różnymi muzeami i archiwami państwowymi z całej Francji. Miał dosyć specyficzną prośbę, co działało na jego korzyść, ale był odsyłany z kwitkiem, dopóki sympatyczna starsza pani z Corrèze, z Muzeum Ruchu Oporu imienia Henriego Queuille’a, nie wspomniała, że trzydzieści pudeł z archiwalnymi materiałami dotyczącymi interesującej go sprawy zostało wysłanych do Champigny-sur-Marne w celu skatalogowania i umieszczenia w magazynach. Na szczęście Champigny-sur-Marne znajdowało się zaledwie dwanaście

kilometrów od centrum Paryża. Max Rouby okazał się sympatycznym mężczyzną, pod wieloma względami przypominającym starszą wersję Hugona, aż Luc musiał odsuwać od siebie nieprzyjemne skojarzenia. Kustosz z radością powitał okazję do wykazania się wiedzą, jakby rozmawiał z kolegą po fachu, i oddał swój nieliczny personel do dyspozycji Luca. Znalazło się dla niego miejsce przy stole w sali z prywatnymi dokumentami i miła młoda kobieta o imieniu Chantelle zaczęła znosić wybrane pudła. — W porządku — rzekł. — Szukamy dokumentów dotyczących wykolejenia przez ruch oporu niemieckiego pociągu w okolicach Ruac w Dordogne latem tysiąc dziewięćset czterdziestego czwartego roku. Pociąg przewoził mnóstwo gotówki i dzieła sztuki. Jest może indeks tych dokumentów? — Nie. Właśnie dlatego je do nas przysłano, ale jeszcze nie zostały spisane. Z chęcią przekartkuję je dzisiaj dla pana. Łatwiej mi będzie później do tego wrócić — powiedziała z entuzjazmem. Zagrzebali się w dokumentach. Kiedy przeglądali komunikaty wojskowe, rozmaite zapiski, wycinki z gazet, czarno-białe zdjęcia i spisane relacje, Chantelle powiedziała mu, co wie o muzeum, do którego należą te materiały. Henri Queuille był ważnym politykiem okresu powojennego, a w czasie okupacji działaczem ruchu oporu w rejonie Corrèze. Po jego śmierci rodzina przekazała dom na rzecz skarbu państwa z przeznaczeniem na Muzeum Ruchu Oporu działającego w tym rejonie i w roku 1982 Chirac razem z Mitterrandem dokonali otwarcia muzeum. Zasadniczą część ekspozycji stanowiły archiwa rodzinne, ale już w ciągu pierwszego roku do placówki napłynęło bardzo dużo eksponatów i darowizn z innych lokalnych archiwów i majątków rodowych. Praca szła powoli. Luc był pod wrażeniem, jak skrupulatnie działacze ruchu oporu dokumentowali swoją działalność. Niezależnie od dumy czy znaczenia każdej akcji, wielu miejscowych partyzantów obszernie opisywało zarówno plany, jak i efekty tego, co robili, chcąc wszystko utrwalić dla potomności. W pierwszych dwudziestu pudłach nie natknęli się na żadną wzmiankę o akcji pod Ruac. Chantelle przeglądała zawartość kartonu oznaczonego numerem dwadzieścia jeden, podczas gdy Luc przeglądał papiery z pudła numer dwadzieścia dwa, kiedy nagle oznajmiła: — To wygląda obiecująco! Podała mu cały zeszyt. Był to notatnik z wydrukowanym na okładce emblematem liceum ogólnokształcącego z Périgueux z roku 1991. Wyglądało na to, że jakiś uczeń, przygotowując pracę dotyczącą drugiej wojny światowej, przeprowadził wywiad z członkiem lokalnej komórki ruchu oporu. Claude Benestebe, który w czasie rozmowy był już przed siedemdziesiątką, opowiedział mu o akcji wykolejenia niemieckiego pociągu dwa kilometry przed stacją Les Eyzies. Luc zaczął pospiesznie czytać opis tej

relacji, podczas gdy Chantelle otworzyła następne pudło. W roku 1944 miałem zaledwie siedemnaście lat, ale powiedziałbym, że zaliczałem się już do dorosłych, tych o bardziej awanturniczym charakterze. Prawdę mówiąc, właśnie z powodu wojny nigdy nie zyskałem okazji, by normalnie zakończyć dzieciństwo. Wszystkie te frywolne rzeczy, które dzisiaj pochłaniają nastolatków, wtedy… po prostu były mi nieznane. Nie bawiliśmy się, nie urządzaliśmy potańcówek. Owszem, zdarzały się romanse, czasem nawet szalone, ale dochodziło do nich zazwyczaj w kontekście… no… wiesz, walki o przetrwanie i wolność. Człowiek nie mógł być pewny dnia ani godziny. Jeśli nie dostało się kulki podczas jakiejś akcji, szkopy mogły wyłowić cię z tłumu i wysłać na roboty albo zastrzelić na miejscu pod byle pretekstem. Szczerze mówiąc, nie spodziewaliśmy się, że z ataku na konwój Banque de Paris w lipcu 1944 roku ujdziemy z życiem. Wiedzieliśmy, że to bardzo ważna akcja. Mniej więcej z dwutygodniowym wyprzedzeniem otrzymaliśmy informację od zaufanego pracownika banku z Lyonu, że duży transport francuskiej gotówki wraz z hitlerowskimi łupami zostanie wysłany koleją, główną linią łączącą Lyon z Bordeaux, z przeznaczeniem do Berlina. Miał to być skład złożony z sześciu wyładowanych po dach wagonów towarowych, więc mieliśmy się przygotować na to, by jak najszybciej zniknąć z ładunkiem. Dowiedzieliśmy się też, że dwa wagony będą załadowane wyłącznie dziełami sztuki, głównie obrazami zrabowanymi z Polski, z przeznaczeniem do osobistych zbiorów Göringa, który chciał zachować dla siebie najcenniejsze zdobycze. Cóż, mogę powiedzieć, że była to wielka operacja. Jak wiadomo, maquisardzi5 byli bardzo różni, że się tak wyrażę. Owszem, do pewnego stopnia nasze działania koordynowała centrala, realizowaliśmy wytyczne de Gaulle’a i jego ludzi z Algieru, ale konkretne akcje okazywały się sprawą lokalną, którą bojownicy załatwiali tak, jak sami uznawali za słuszne. Co oczywiste, nie było żadnych sentymentów między poszczególnymi oddziałami. W niektórych dominowali prawicowi nacjonaliści, w innych komuniści, w jeszcze innych anarchiści, co tylko można sobie wyobrazić. Mój oddział nazywał się Oddział Czterdziesty Szósty, pochodziliśmy z okolic Neuvic. Po prostu nienawidziliśmy szkopów. To była cała nasza filozofia. Ale do tej akcji z pociągiem wyznaczono z pół tuzina oddziałów, które musiały ze sobą współpracować. Potrzeba było setek ludzi, wielu ciężarówek, materiałów wybuchowych, pistoletów maszynowych. Na miejsce ataku wybrano odcinek między Les Eyzies i Ruac, musieliśmy więc dogadać się również z maquisardami z Ruac, a więc z Oddziałem Siedemdziesiątym, jeśli dobrze pamiętam, chociaż nikt im nie ufał, bo tylko zasłaniali się sztandarami francuskiego ruchu oporu, ale powszechnie było wiadomo, że działają wyłącznie na własny rachunek. Nie wiem, czy nie byli większymi złodziejami niż hitlerowcy. I odznaczali się niespotykaną brutalnością. Nie tylko zabijali

wszystkich szkopów, lecz jeśli była po temu okazja, rozszarpywali ich na kawałki. Zdarzały się mniejsze czy większe wpadki, ludzie odnosili rany albo ginęli, ale noc 26 lipca 1944 roku przebiegła jak marzenie. Chyba szkopy przekombinowały i bojąc się, że zbyt duża ochrona niepotrzebnie przyciągnie uwagę, wyznaczyły za mały oddział osłonowy. Dokładnie o 19.38 zaatakowaliśmy ze wszystkich stron, wysadziliśmy tory i wykoleiliśmy lokomotywę. Oddział niemiecki został szybko wybity. Nawet nie miałem okazji oddać choćby jednego strzału, wszystko potoczyło się błyskawicznie. Strażnicy z Banque de Paris, a więc francuscy pracownicy, posłusznie złożyli broń przed naszym dowódcą, który opróżnił magazynki i zwrócił im pistolety, żeby mogli zeznać, że wystrzelali całą amunicję, broniąc się przed nami. Około 20.30 pociąg był już rozładowany. Między torami kolejowymi a drogą utworzyliśmy łańcuchy tragarzy, żeby szybciej przerzucić worki z pieniędzmi i skrzynki z dziełami sztuki na ciężarówki. Dopiero po latach dowiedziałem się, że w przeliczeniu na dzisiejsze pieniądze w pociągu były dziesiątki milionów franków francuskich. Ile z tego trafiło do André Malraux i Charles’a de Gaulle’a? Nie wiem. Ale plotka głosi, że miliony franków i część dzieł sztuki nigdy nie wyjechały z Ruac. Kto wie, jaka jest prawda? Mogę tylko powiedzieć, że była to wspaniała noc dla francuskiego ruchu oporu i całkiem niezła dla mnie. Sporo zyskałem, zdrowo sobie popiłem i doskonale się bawiłem. Luc przejrzał resztę dokumentów w kartonie, ale nie znalazł więcej niczego interesującego, tym bardziej niczego o obrazie Rafaela. Ale odkrycie tropu wiodącego do Ruac natchnęło go nowym zapałem do przerzucania papierów w kolejnych pudłach. Późnym popołudniem Chantelle poszła po kawę. Blask jarzeniówek wiszących pod sufitem był już jaśniejszy niż światło dnia wpadające przez okna. Pozostały im tylko dwa pudła, pomyślał więc, że gdy tylko skończy przeglądać ich zawartość, wróci do Paryża, by spotkać się z Isaakiem. Karton oznaczony numerem dwadzieścia dziewięć był wypełniony zdjęciami, setkami odbitek na błyszczącym papierze, jakiego używano w tamtym okresie. Luc zaczął je przerzucać, jakby to były karty w grze w pokera, lecz gdy Chantelle wróciła z kawą, jego uwagę przykuło zdjęcie z wykaligrafowanym na marginesie napisem: Gen. de Gaulle w Ruac gratuluje miejscowemu oddziałowi maquisardów, rok 1949. De Gaulle o głowę przewyższał pozostałych. Ubrany w ciemny garnitur, mrużył oczy od słońca świecącego nad ramieniem fotografa. Za nim widać było wioskową kafejkę, która wyglądała dokładnie tak samo jak teraz. Otaczało go sześć osób, pięciu mężczyzn i kobieta, do zdjęcia generał wymieniał uścisk dłoni z najstarszym z tej gromadki. Mężczyzna przykuł uwagę Luca. Spojrzał na stojącego obok młodszego mężczyznę, a później na kobietę. — Kawy? — zapytała Chantelle.

Lecz Luc nie odpowiedział. Ponieważ Chantelle zniknęła. Zniknęła sala. Pozostał tylko on i to zdjęcie. Nic więcej. Starzec był podobny jak dwie krople wody do burmistrza Bonneta. Młody człowiek wyglądał jak Jacques Bonnet, a kobieta jak Odile Bonnet. Przyjrzał się dokładniej, przenosząc wzrok z jednej twarzy na drugą. Pokręcił głową. Podobieństwo było zdumiewające. *** Paryż o zmroku rozbłysł setkami świateł, lecz Luc nie widział roziskrzonej w oddali wieży Eiffla. Z powodu wieczornego ruchu miał tylko tyle czasu, żeby zdążyć do hotelu przed przyjazdem Isaaka. Żałował, że nie odwołał spotkania. Musiał przemyśleć dużo spraw, posortować i poukładać kawałki układanki. Nie chciał tracić czasu na czcze pogawędki. Wolałby zostać w swoim pokoju z jasnym umysłem i czystą kartką przed oczami. Nazajutrz miał się spotkać z pułkownikiem Toucasem, więc chciał przede wszystkim ułożyć spójną teorię, a nie błądzić po omacku. Powinien wrócić do domu. Ostatni pociąg już co prawda odjechał, ale mógłby znaleźć jakieś nocne połączenie. Powinien odwołać spotkanie. Wybrał numer Isaaka. — Czyżbyś miał zdolności telepatyczne? — spytał Isaak. — Jeszcze pracuję nad tłumaczeniem dla ciebie. — Przecież już przetłumaczyłeś tę część tekstu. O co chodzi? — zdziwił się Luc. — Dostałem następny kawałek! Ten gość z Belgii nie próżnuje. Skończył rozszyfrowywać manuskrypt! Godzinę temu Margot przesłała mi e-mail od niego. Miałem nadzieję, że przyniosę gotowe tłumaczenie na nasze spotkanie. — Właśnie w tej sprawie dzwonię. Nie obrazisz się, jeśli je przełożymy? Mam kilka pilnych spraw. — Nie ma problemu. A co z tłumaczeniem? — Właśnie utknąłem w korku. Mógłbyś przeczytać mi je przez telefon? Byłbym bardzo wdzięczny. — Jak sobie życzysz, Luc. Zaraz ci je przeczytam. — Dzięki. Aha, Isaaku, zanim zaczniesz, powiedz, jak brzmi słowo klucz do ostatniego fragmentu? — Ono mnie najbardziej podnieciło. To jedno z tych słów, których wydźwięk przyprawia miłośników średniowiecza o palpitacje: templariusze.

31 Ruac, rok 1307 Bernard z Clairvaux nie żył już od dawna, ale w klasztorze w Ruac nie było dnia, żeby ktoś nie wspomniał jego imienia albo nie zaproponował, by pomodlić się za jego duszę. Wydał ostatnie tchnienie w 1153 roku, w wieku sześćdziesięciu trzech lat, i w rekordowo krótkim czasie, bo już w roku 1174, papież Aleksander III uczynił go świętym Bernardem. Ten zaszczyt jednocześnie zachwycił i zasmucił jego rodzonego brata Barthomieu, który wciąż borykał się z życiem w świecie pozbawionym światłej myśli Bernarda. Z okazji wyniesienia brata na ołtarze Barthomieu wyruszył do Clairvaux wraz z Nivardem, ostatnim żyjącym krewnym, żeby pomodlić się przy grobie Bernarda. Obaj czynili to z trwogą. Czy to możliwe, że żyje jeszcze jakiś mnich z Clairvaux, który ich pamięta? Czy ich sekret może zostać ujawniony? Mieli nadzieję, że nie, lecz na wypadek, gdyby jakiś stary mnich przyglądał im się zbyt uważnie albo próbował nawiązać rozmowę, ustalili, że będą się trzymali na uboczu i przez cały czas zasłaniali twarze kapturami habitów. Obawiali się rozmowy w rodzaju: — Dobrzy ojczulkowie, przypominacie mi jako żywo rodzonych braci świętego Bernarda! Spotkałem ich kiedyś, przed wielu, wielu laty. — Musiałeś nas z kimś pomylić, bracie. — Oczywiście, nie możecie nimi być. Zapewne obaj już nie żyją, a jeśli nie, to musieliby być dobrze po osiemdziesiątce! — Jak widać, my jesteśmy młodzi. — Dobrze byłoby znów być młodym. Jakież to byłoby cudowne! Mimo wszystko ty, panie, wyglądasz dokładnie jak Barthomieu, a ty, panie, jak Nivard. Widocznie mój stary umysł płata mi figle. — Zatem pozwól, bracie, że zabierzemy cię ze słońca i przyniesiemy piwa. — Dziękuję wam za to. Możecie przypomnieć, jak brzmią wasze imiona? Nie, do takiej wymiany zdań nie mogą dopuścić. Ich tajemnica musi pozostać tajemnicą. Nie może jej poznać nikt spoza murów klasztoru Ruac. Przez lata opactwo coraz bardziej izolowało się od świata, zamykało, zmieniając się w samowystarczalną wyspę. Po części wynikało to z zaostrzenia reguły i zbliżenia do doktryny cystersów, w uznaniu nauk i bliskiej więzi z ciągle żywymi wpływami Bernarda. W świecie zewnętrznym czaiły się jedynie pokusy i grzech. Bernard nauczał, że dobrej wspólnocie klasztornej wystarczą tylko pot jej członków dla zaspokojenia potrzeb życiowych oraz żarliwe modlitwy do Chrystusa i Maryi Dziewicy, by umacniali swoją wiarę. Ale tak naprawdę mnisi z klasztoru woleli

trzymać się z boku, ponieważ ich stosunki z mieszkańcami Ruac nie były najlepsze. Raz, czasami dwa razy w tygodniu parzyli sobie Herbatę Oświecenia i zamykali się w celach, a w ciepłe popołudnia kryli w wysokich paprociach pod ulubionym dębem. Potem odlatywali do innych miejsc, innego czasu, innych wymiarów, nie mając najmniejszych wątpliwości, że są bliżej Boga. Przez pewien czas Barthomieu nie dawała spokoju wrogość Bernarda. Wciąż miał świeżo w pamięci jego słowa: „Wczoraj wieczorem diabeł zesłał na nas zło. Macie jakieś wątpliwości co do tego?”. I widział, jak wygraża palcem. „Niecny! Haniebny!”. Bernard był uczonym człowiekiem, o wiele bardziej wykształconym od niego. Razem z Abélardem dzielili zaszczyt posiadania tytułu najinteligentniejszych ludzi, jakich Barthomieu spotkał w życiu. Papieże zwracali się do niego z prośbą o rozstrzyganie sporów. Robili to też królowie. Ale w tej jednej sprawie, jak Barthomieu się przekonał, to on miał rację, a Bernard wykazał się krótkowzrocznością. Herbata bowiem w najmniejszym stopniu nie wpływała na miłość Barthomieu do Chrystusa. Nie osłabiała woli, żeby poprzez modlitwę i pracę dążyć do duchowej czystości. Prawdę mówiąc, tylko wzmacniała jego witalność, zarówno fizyczną, jak i duchową. Budził się codziennie rano na dźwięk dzwonów kaplicy z miłością w sercu i energią. A nieuchronne napady wściekłości znosił spokojnie, starając się równoważyć zło dobrem i pozostając w zamknięciu, by w szale nie zrobić nikomu krzywdy. Razem z Jeanem, medykiem i zielarzem, nauczył parzyć herbatę pozostałych mnichów z opactwa i po krótkim czasie napar był powszechnie stosowany jako środek podtrzymujący witalność i ciała, i ducha. Mnisi nie rozmawiali o swoich doświadczeniach, ale gdy w wyznaczone dni przygotowywano duży gar naparu, ochoczo ustawiali się w kolejce po swoje porcje. Nawet opat chętnie nadstawiał kielich, po czym zamykał się z nim w zaciszu swojej chaty. Ale z upływem lat Barthomieu i pozostali spostrzegli, że dzieje się z nimi coś dziwnego. Ich brody pozostawały czarne lub brązowe, mięśnie nie wiotczały, wzrok wciąż był ostry. A w delikatnej materii swoich lędźwi, mimo ślubów dochowania celibatu, zachowywali nadzwyczajną potencję, jak w latach młodości. Od czasu do czasu mnisi z Ruac musieli jednak wymieniać dobra z ludźmi spoza klasztoru lub spotykali ich podczas spacerów. Takie właśnie okazje sprawiły, że w końcu uświadomili sobie prawdę: upływ czasu dotykał wszystkich spoza opactwa, lecz nie dotykał ich. Poza klasztorem ludzie się starzeli. Oni nie. Był to wpływ naparu, co do tego nie mieli wątpliwości. Należało zachować to w tajemnicy. Ujawnienie praktyk ludziom spoza klasztoru nie przyniosłoby niczego dobrego. Czasy były niespokojne, łatwo formułowano zarzuty o herezję. Owszem, krążyły plotki, ale zawsze rozpowszechniano plotki o

tajemnych poczynaniach za murami opactwa. Przekazywane szeptem spekulacje wieśniaków mieszkających w pobliżu klasztoru łatwo było jednak złożyć na karb ciemnoty czy pijaństwa, a niekiedy nawet czarnej magii. W ten oto sposób pogłoski o mnichach z Ruac, którzy ponoć nie umierają, pozostawały tylko niepotwierdzonymi plotkami. Trzymali się więc w ukryciu, a kiedy trzeba było je opuścić, jak choćby wtedy, gdy niektórzy z obowiązku wyruszyli do klasztoru Świętego Marcelego w przeddzień śmierci Pierre’a Abélarda, ukryli twarze pod kapturami habitów. Przy łożu konającego Barthomieu poczuł się zobowiązany, ze względu na braterską miłość oraz szacunek należny Bernardowi, do ujawnienia tajemnicy, ale tylko jemu. Bernard znów zareagował wściekłością, w prywatnej rozmowie pomstował na napar i twierdził, że to niezgodne z prawami natury. Jednak dla dobra swoich braci poprzysiągł zabrać ich tajemnicę do grobu, jeśli tylko Barthomieu i Nivard już nigdy więcej nie pokażą mu się na oczy. Barthomieu, choć z bólem, przyjął ten warunek. Wtedy po raz ostatni widział Bernarda żywego. Nivard, najmłodszy z sześciu braci z Fontaines, trafił do Ruac i dołączył do Barthomieu okrężną drogą. Według rodzinnej tradycji miał do wyboru habit albo miecz. Dość długo nie mógł się zdecydować. Dwaj bracia, Gérard i Guy, wstąpili na służbę u króla. Pozostali, Bernard, Barthomieu i André, przywdziali stroje zakonne. André umarł młodo, powalony przez ospę podczas pierwszej surowej zimy w klasztorze Clairvaux. Po jego śmierci Gérard i Guy wystąpili z królewskiej służby i przenieśli się do Clairvaux. Zmienili szaty, ale w ich sercach pozostało zamiłowanie do wojaczki. Wskutek wydarzeń zapoczątkowanych na soborze w Troyes w 1128 roku zostali Rycerzami Kościoła. Kiedy rozpoczęła się druga krucjata, przywdziali białe płaszcze z czerwonymi krzyżami i dołączyli do templariuszy w zakończonej fatalnie wyprawie do Damaszku. Padli pod strzałami łuczników Nur ad-Dina, zginęli w krwawej jatce. Za młodu Nivard był bardzo pobożny i miał nadzieję pójść w ślady swego słynnego brata, Bernarda z Clairvaux, ale wpadła mu w oko pewna młódka z Fontaines. Anne pochodziła z gminu, była córką rzeźnika. Ojciec się wściekł, ale Nivardowi tak podobała się ta zgrabna i wesoła dziewczyna, że z dala od niej nie mógł jeść, spać ani się modlić. W końcu zerwał z rodzinną tradycją i ją poślubił. Odcięty od sakiewki ojca, został skromnym handlarzem, praktykantem u swojego teścia, i sprzedawał podroby na straganie na pobliskim targu. Trzy lata szczęścia prysły jak bańka mydlana, gdy do Fontaines zawitała zaraza, wskutek której stracił żonę i maleńkie dziecko. To uczyniło z niego włóczęgę i pijaka, chwytającego się dorywczych prac w różnych jatkach, i w takim bezbożnym zamroczeniu w roku 1120 trafił do Rouen, gdzie w brudnej tawernie śmierdzącej moczem usłyszał, że szukają rzeźnika do załogi nowego żaglowca. Nazywał się Biały

Okręt i był największą jednostką zbudowaną dotąd we Francji. Cieszył się opinią szczególnie mocnego i solidnego, toteż pewnego mroźnego listopadowego wieczoru wyszedł z portu Barfleur z bardzo cennym ładunkiem. Na pokładzie znalazł się William Adelin, jedyny prawowity syn króla Anglii, Henryka I, a wraz z nim wielu członków brytyjskiej rodziny królewskiej. Nie wiadomo, czy zawiniły błędy w nawigacji, czy może był to sabotaż. Nigdy nie zostało to wyjaśnione. Zaraz po wyjściu z portu statek wpadł na podwodną skałę, która rozpruła jego poszycie burtowe. Zatonął bardzo szybko. Nivard był w przydennej ładowni, w rzeźniczym fartuchu z baraniej skóry, inaugurując swój pierwszy rejs sporą porcją wina. Usłyszał tylko trzask łamanych belek, krzyki marynarzy i huk wdzierającej się do środka wody, a kiedy odzyskał przytomność, kołysał się na falach, unoszony przez grubą wysuszoną skórę fartucha. Następnego ranka rybacy wciągnęli go do łodzi i odstawili na brzeg. Był jedynym ocalałym. Życie straciło ponad stu ludzi. W tym także następca tronu Anglii. Dlaczego to właśnie on uszedł z życiem? To pytanie nie dawało Nivardowi spokoju, dręczyło go tak bardzo, że poprzysiągł nie tykać więcej mocnych trunków i wrócić na łono Boga. Wstyd za młodzieńcze występki kazał mu wyruszyć w drogę do bram przybytku Bernarda w Clairvaux. Zastanawiał się jednak, jak uzasadnić swoje dotychczasowe życie i dokonane wybory komuś, kto zawsze przestrzegał zasad. Nie mógł. Dlatego zmienił zdanie i udał się do bardziej przychylnego mu Ruac, gdzie Barthomieu powitał go z otwartymi ramionami. — Jesteś moim bratem we krwi i w Chrystusie! — oświadczył. — A poza tym przyda nam się mnich, który wie, jak rozebrać ubitego wieprzka! Mijały lata. Nivard stał się zapalonym miłośnikiem naparu, dzięki któremu i on oszukiwał czas. Mnisi w Ruac uzmysłowili sobie, że choć napar ma wiele zalet, nie może im zapewnić jednego: nietykalności. Nie chroni przed najgorszymi dopustami bożymi: białą zarazą — która dopadła biednego Abélarda — czarną zarazą, ospą. Ich ciała wciąż były słabe, podatne na okaleczenie. Któregoś dnia medyk Jean spadł z muła i poniósł śmierć pod kopytami. Wybuchł skandal, bo wyszło na jaw, że miał romans z kobietą. Ale bez względu na podłe sztuczki szatana, większość braci spokojnie żyła, żyła i żyła… *** Jak na ironię, to właśnie to, dzięki czemu Bernard przeszedł do historii, przyczyniło się do śmierci Barthomieu i Nivarda. W roku 1118 Hugo de Payens, drobny szlachcic z Szampanii, przybył do Jerozolimy z niewielką grupą ludzi i zaoferował swoje usługi królowi Baldwinowi II.

Z królewskim błogosławieństwem spędził w awanturniczej służbie dziesięć lat, zapewniając ochronę chrześcijańskim pielgrzymom odwiedzającym Wzgórze Świątynne. W 1128 roku de Payens napisał do Bernarda, najbardziej wpływowego człowieka Kościoła i najjaśniejszej gwiazdy życia klasztornego, z prośbą o wsparcie go w wysiłkach zmierzających do powołania zakonu Świętych Rycerzy oddanych walce o Jerozolimę i chrześcijaństwo. Bernard ochoczo podchwycił ten pomysł i wysłał do Rzymu traktat zatytułowany De Laudibus Novae Militiae, będący żarliwą obroną świętych wojowników. Na synodzie w Troyes, a więc w swojej rodzinnej Szampanii, de Payens uzyskał oficjalną zgodę papieża Innocentego II na założenie Zakonu Ubogich Rycerzy Chrystusa i Świątyni Salomona. Tak oto narodzili się templariusze. Wśród rycerzy, którzy pierwsi dołączyli do Hugona de Payens, byli krewni Bernarda, między innymi André de Montbard, stryj jego matki, oraz dwaj bracia, Gérard i Guy. Zgromadzenie szlachty Szampanii odebrało zakonną przysięgę. Od chwili powstania templariusze czcili Bernarda i byli jego żarliwymi orędownikami — aż do pamiętnego roku 1307. Dzięki Bernardowi zakon otrzymywał liczne dary od arystokracji, mające wspomóc ich w świętej misji: pieniądze, ziemię, szlachetnie urodzonych synów. Rycerze mogli swobodnie przekraczać granice, byli zwolnieni z podatków, nie podlegali żadnej ziemskiej władzy, a jedynie papieżowi. Co prawda za życia Bernarda templariusze nie odnieśli żadnego ważnego zwycięstwa, wręcz przeciwnie, podczas drugiej krucjaty ponieśli sromotną klęskę pod Damaszkiem, to jednak w następnych latach zakon rozkwitał jako zbrojna straż chrześcijańska. W 1177 roku pięciuset templariuszy pomogło pokonać dwudziestotysięczną armię Saladyna w bitwie pod Montgisard. Jednym z nich był Nivard z Fontaines, mnich z Ruac, człowiek, na którego towarzysze zawsze mogli liczyć, gdy trzeba było szybko sprawić zabitą kozę lub wielbłąda. Po zapewnieniu sobie dobrej reputacji przez następne stulecie zakon głównie powiększał swój majątek. Darowizny i kontrakty handlowe zaowocowały rozkwitem potęgi templariuszy. Zdobyli ogromne połacie ziemi na Bliskim Wschodzie i w Europie, importowali i eksportowali rozmaite dobra z całego chrześcijańskiego świata. Budowali kościoły i zamki, mieli własną flotę. I nagle stało się to, co nieuniknione, ponieważ wszystko, co się rozwija, musi w pewnym momencie upaść. Templariusze, nadal niepodlegający nadzorowi władców poszczególnych krajów, tworzący państwo w państwie, wzbudzali zarówno strach, jak i pogardę. A każde ranne zwierzę naraża się na atak drapieżników. Na przestrzeni lat templariusze odnieśli wiele ran. Znosili niepowodzenia w Ziemi Świętej. Utracili Jerozolimę. Wycofali się na Cypr, do swej ostatniej twierdzy na Bliskim Wschodzie. Ale Cypr

także utracili. Kiedy ich sława przygasła, panowie tej ziemi, najpotężniejsi wrogowie, przystąpili do ataku. Filip Piękny, król Francji, toczył wieloletni spór z zakonem, który miał swój początek w czasach, gdy jako młodzieniec chciał zostać templariuszem, lecz jego kandydatura została odrzucona. Do tego miał olbrzymie długi wobec zakonu, których nie zamierzał spłacić. Więc to on zaatakował pierwszy. Kościół miał za złe templariuszom przywilej, który pozwalał im się modlić bezpośrednio do Boga, bez pośrednictwa duchowieństwa. Więc papież przyłączył się do ataku. Templariusze zostali oskarżeni przez króla Filipa i papieża Klemensa o najohydniejsze zbrodnie — o negowanie istnienia Chrystusa, mordy rytualne, a nawet oddawanie czci pogańskiemu bożkowi, brodatemu Bafometowi. Zawczasu przygotowano wyroki, zebrano żołnierzy. Pułapka się zatrzasnęła. *** W październiku 1307 roku ludzie króla przystąpili do zmasowanego uderzenia. Od tamtej pory piątek trzynastego miał już na wieki stać się najbardziej feralnym dniem. W Paryżu wielki mistrz templariuszy, Jakub de Molay, został zamknięty w więzieniu razem z sześćdziesięcioma rycerzami. W całej Francji i Europie tysiące templariuszy i ich akolitów zostało pojmanych i wtrąconych do lochów. Rozpoczęła się istna orgia tortur i wymuszonych zeznań. Gdzie ukryli swój ogromny skarb? Gdzie podziała się flota stacjonująca dotąd w La Rochelle? Atak na klasztor Ruac nastąpił w południe, kiedy mnisi wychodzili z kościoła po sekście. Kontyngent żołnierzy pod dowództwem małego buńczucznego kapitana o odrażającym oddechu, niejakiego Guyarda de Charneya, wdarł się przez bramę i szybko okrążył gromadkę braci. — To przybytek templariuszy! — ryknął. — Na mocy postanowienia króla i papieża Klemensa wszyscy rycerze zakonu mają się poddać naszemu oficjum, a wszelkie dobra i skarby templariuszy zostają skonfiskowane. Opat, wysoki zakonnik ze spiczastą bródką, odparł spokojnie: — Dobry panie, to nie jest przybytek templariuszy. Jak doskonale ci wiadomo, jesteśmy opactwem pokornych cystersów. — Ten klasztor założył Bernard z Clairvaux! — wrzasnął w odpowiedzi kapitan. — To z jego nikczemnej woli powstali templariusze. Powszechnie wiadomo, że przez lata był tu raj dla rycerzy i ich sympatyków. Z gromadki zakonników dobiegł pełen powątpiewania głos: — Nikczemna wola? Czy chcesz, panie, powiedzieć, że Bernard, nasz czcigodny święty, kierował się nikczemną wolą? Barthomieu próbował złapać Nivarda za rękaw habitu i powstrzymać przed

wystąpieniem z szeregu, ale było za późno. — Kto to powiedział?! — wrzasnął kapitan. — Ja. Nivard podszedł bliżej i popatrzył na niego z góry. Barthomieu jeszcze przez chwilę toczył wewnętrzną walkę, ale zaraz i on dołączył do brata w pierwszym szeregu. Kapitan spiorunował wzrokiem stojących przed nim dwóch starych mnichów. Wskazał palcem Nivarda. — Ty? — Nakazuję ci wycofać swoje podłe słowa na temat świętego Bernarda — rzekł Nivard spokojnie, bez cienia lęku. — Kimże jesteś, aby mi rozkazywać, starcze? — Jestem Nivard z Fontaines, rycerz zakonu templariuszy, obrońca Jerozolimy. — Rycerz templariuszy! Wyglądasz jak mój głuchy dziadek! Żołnierze ryknęli gromkim śmiechem. Nivard wyprostował się dumnie. Barthomieu dostrzegł, że złość zamienia jego twarz w kamienną maskę. Ale nic nie mógł poradzić na to, co stało się później, tak jak nigdy nie potrafił powstrzymać upartego brata przed zrobieniem czegoś, co sobie obmyślił. Barthomieu lubił monotonię klasztornego życia, ale Nivard był niespokojnym duchem. Kiedy pił wzmocnione porcje Herbaty Oświecenia, znikał na bardzo długo. Teraz Nivard zbliżył się o krok, co wystarczyło, by poczuł ohydny fetor gnijących zębów kapitana. Ten popatrzył na niego wrogo, nie wiedząc, czego się spodziewać. Zaskakująco szybki cios pięścią trafił go w usta. Poczuł krew. Dobył miecza. Opat i Barthomieu chwycili Nivarda pod ręce, żeby go odciągnąć, ale było za późno. Rozległ się obrzydliwy, przerażający odgłos rozcinanego ciała. Kapitan wydawał się zaskoczony tym, co zrobił. Nie miał zamiaru zabijać starego mnicha, ale trzymał w ręku zakrwawiony miecz, a nieszczęsny zakonnik osunął się na kolana i przyciskając ręce do brzucha, wzniósł oczy do nieba i wypowiedział swoje ostatnie słowa: — Bernardzie, mój bracie. W furii kapitan rozkazał przeszukać i splądrować opactwo. Zabrał srebrne kielichy i świeczniki. Polecił zerwać deski podłogowe, bo szukał skarbu templariuszy. Mnisi, obrzucani pogardliwymi epitetami, byli przeganiani kopniakami z kąta w kąt jak bezpańskie psy. W infirmerii brat Michel trząsł się jak osika, gdy żołnierze przewracali łóżka i zrzucali wszystko z półek. Przez dziesięciolecia był pomocnikiem Jeana i gdy starego mnicha spotkała przedwczesna śmierć pod kopytami muła, został wreszcie zakonnym medykiem. Musiał jednak czekać na to sto pięćdziesiąt lat, więc w dniu nominacji nawet nie umiał się z tego cieszyć. Michel próbował przypodobać się żołnierzom, wskazując im to wysadzany

kamieniami szlachetnymi krucyfiks, to znów srebrny kielich należący do jego byłego mistrza, a gdy wreszcie sobie poszli, usiadł na łóżku, ciężko dysząc. Kiedy żołnierze zmęczyli się rabowaniem, kapitan ogłosił, że zda sprawozdanie radzie królewskiej. Opat Ruac miał pojechać z nimi i żadne protesty mnichów nie mogły wpłynąć na jego decyzję. Zostanie wszczęte dochodzenie, tego mogą być pewni. Jeśli ten zabity, Nivard, rzeczywiście był w młodości templariuszem, zakon zapłaci o wiele wyższą cenę niż wartość rzeczy skonfiskowanych tego dnia. Barthomieu nie pozwolono nawet dotknąć zmarłego brata, dopóki żołnierze nie odjechali. Wtedy usiadł przy nim, położył sobie głowę Nivarda na kolanach i zaczął głaskać jego siwe włosy. — Żegnaj, mój bracie, mój przyjacielu — wyszeptał przez łzy. — Byliśmy ze sobą nierozłączni przez dwieście dwanaście lat. Ilu braci może powiedzieć coś takiego? Obawiam się, że wkrótce do ciebie dołączę. Modlę się, abyśmy spotkali się w niebie. *** W następnych tygodniach goście odwiedzający z rzadka opactwo w Ruac opowiadali podobne historie. W całej Francji templariuszy torturowano i palono na stosach. Przez kraj przetaczała się fala przemocy. Budynki i ziemie należące do nich zostały zajęte. Nie mógł liczyć na litość nikt, kto utrzymywał jakiekolwiek kontakty z zakonem. W ciągu dwustu dwudziestu lat życia Barthomieu nigdy nie modlił się bardziej żarliwie. Obcy uważali go za człowieka po sześćdziesiątce, najwyżej siedemdziesięcioletniego. Wyglądał, jakby w jego żyłach wciąż kipiało życie. On jednak wiedział, że to będzie jego ostatni rok. Papież kazał urządzić w Bordeaux izbę tortur i opowiadano o ludzkich żywych pochodniach. Plotki głosiły, że ich opat został złamany i spalony. Co mógł zrobić? Jeśli opactwo Ruac ma zostać zajęte, jeżeli mnisi mają być torturowani za wierność Bernardowi, to co z ich sekretem? Powinien umrzeć razem z nimi? Czy też należy go uratować dla potomności? Nie pozostał już nikt, kto mógłby mu służyć mądrą radą. Jean od dawna nie żyje. Nivard zginął. Opat został stracony. Musi polegać na własnych osądach. W ciągu dziesięcioleci nauczył się wielu rzeczy, na przykład pisania i oprawy manuskryptów, i po długich żarliwych modlitwach zyskał pewność, że powinien wykorzystać te umiejętności. Nie do niego należy decyzja, co zrobić z tą wielką tajemnicą. Sam Bóg powinien o tym zdecydować. On może być tylko pokornym boskim skrybą i spisać historię jaskini i Herbaty Oświecenia dla przyszłych pokoleń. To, czy ją odnajdą, zależy tylko od Boga. Nie chcąc jednak, by tajemnicę poznali inkwizytorzy, postanowił zaszyfrować tekst. Tego szatańsko sprytnego szyfru nauczył go przed laty medyk Jean, stosujący

go do ukrywania swoich zielarskich receptur przed wścibskimi. Jeśli jego manuskrypt ma zostać odnaleziony przez ludzi, którym Bóg chce ujawnić jego znaczenie, oświeci ich i pomoże przeniknąć szyfr. Barthomieu, zapewne już martwy i pochowany, zostawi po sobie wielkie dzieło. Przystąpił więc do pracy. W świetle słońca i przy migotliwym blasku świecy pieczołowicie spisał swoje dzieje. Napisał o Bernardzie. I o Nivardzie. O Abélardzie i Heloizie. O jaskini, Jeanie, Herbacie Oświecenia, templariuszach, o swoim długim, bardzo długim życiu w służbie Bogu. A kiedy skończył, ukrywszy prawdziwe słowa pod szyfrem Jeana, wykorzystał swoje zdolności artystyczne oraz ilustratorskie i ozdobił dzieło rysunkami roślin odgrywających tak ważną rolę w jego historii oraz miniaturami malowideł, które przed wielu laty przykuły uwagę dwóch schorowanych mnichów podczas spaceru po skalnej półce klifu w Ruac. Pragnąc odświeżyć słabnącą pamięć, Barthomieu wybrał się na ostatnią wizytę do jaskini. Poszedł sam wcześnie rano z pochodnią w ręku i ze wzruszeniem w sercu. Nie był tam od dobrych stu lat, ale drogę pamiętał doskonale, a mroczny wylot witał go jak starego przyjaciela. Spędził w środku kilka godzin i kiedy wyszedł, usiadł na skalnej półce, żeby po raz ostatni nacieszyć oczy widokiem zielonej doliny rzeki. Później powoli ruszył w drogę powrotną do klasztoru. Wróciwszy do stołu do pisania, Barthomieu naszkicował jeszcze z pamięci kopie kilku wspaniałych malowideł naskalnych i zakończył pracę ilustratora, sporządzając schematyczną mapkę pokazującą ewentualnemu pielgrzymowi, jak dotrzeć do jaskini. Książka była gotowa do oprawy i uczynił to z miłością w sercu, dla swoich braci, a szczególnie Bernarda. Na półce w skryptorium leżał kawałek delikatnej czerwonej skóry przeznaczony do specjalnych celów. Do tej pory nie znalazł się cel wystarczająco doniosły, dopiero teraz nadeszła ta chwila. Przez kilka dni starannie oprawiał manuskrypt, po czym na okładce czubkiem szydła wydrapał sylwetkę świętego Bernarda, swojego drogiego brata, wraz z aureolą otaczającą jego głowę. Książka wyglądała wspaniale. Barthomieu był zadowolony, ale brakowało jeszcze ozdób, które sprawią, że wygląd dzieła będzie godny zawartych w nim opisów. Pod materacem trzymał niewielkie srebrne puzderko, rodzinną pamiątkę, jeden z niewielu pięknych przedmiotów, których żołnierze nie ukradli pamiętnego październikowego dnia. Stopił szkatułkę i poprosił o pomoc brata Michela. W tak małym klasztorze, jak Ruac, mnisi z konieczności musieli często posiąść więcej niż jedną umiejętność. Podczas wieloletniego pobierania nauk od medyka,

Jeana, Michel nauczył się kowalskiej obróbki metali i stał się dość biegły w sztuce złotniczej. Barthomieu przekazał mu swój oprawiony w czerwoną skórę manuskrypt i poprosił o ozdobienie go jak największą liczbą srebrnych elementów z przetopionej szkatułki. Zostawił swoje dzieło w rękach ciekawskiego Michela, nieświadom, że przed laty i jego Jean zapoznał z szyfrem. Co gorsza, zapisał słowa klucze do poszczególnych części tekstu — NIVARD, HELOIZA i TEMPLARIUSZE — na skrawku pergaminu wsuniętego między kartki jako zakładka. Po kilku dniach Michel oddał mu książkę z błyszczącymi srebrnymi narożnikami, wykończeniami na szczytach grzbietu, pięcioma ćwiekami na każdej stronie okładki i dwiema klamrami spinającymi cały wolumin. Barthomieu był tak zadowolony, że przytulił Michela i ucałował go serdecznie za wspaniałą pracę. Ale świadomy tego, że Michel zawsze wypytywał mnichów, co robią, był ciekaw, dlaczego nie zainteresowała go treść manuskryptu. Mnich wymamrotał zdenerwowany, że w tej chwili pochłaniają go inne sprawy, i podreptał do infirmerii. Rozeszła się plotka, że pobliska winnica należąca do templariuszy została zrównana z ziemią, robotników zwolniono, a szlachtę aresztowano. Zatem pozostawało tylko kwestią czasu, gdy ludzie króla wrócą do opactwa, rozmyślał Barthomieu. Pewnej nocy, kiedy w klasztorze panowała cisza i wszyscy już spali, wybił dziurę w ścianie skryptorium, zrobionej z wiklinowej plecionki obklejonej gliną, i powiększył ją tak, by dało się wsunąć za nią bezcenny manuskrypt. Lecz nim go schował, otworzył jeszcze raz na ostatniej stronie i choć miał przed sobą zaszyfrowany tekst, przypomniał sobie, co napisał. Tym, którzy potrafią odczytać tę książkę i zrozumieć jej znaczenie, przesyłam wieści od biednego mnicha, który przeżył dwieście dwadzieścia lat i pewnie żyłby jeszcze dłużej, gdyby królowie i papieże nie uknuli spisku przeciwko szanowanym dziełom templariuszy, świętego zakonu szlachetnie założonego przez mojego ukochanego brata, świętego Bernarda z Clairvaux. Wykorzystajcie tę książkę tak jak ja, do długiego życia w służbie naszemu Panu, Jezusowi Chrystusowi. Czcijcie Go, jak ja Go czciłem. Kochajcie Go, jak ja Go kochałem. Obyście mieli równie długie i dobre życie. I zmówcie modlitwę za duszę waszego biednego sługi, Barthomieu, który zszedł z tego świata jako stary człowiek o młodym sercu. Kiedy skończył nakładać na ścianę świeży tynk, usłyszał szczekanie psów i rżenie koni w stajni. Nadjeżdżali jacyś ludzie. Przychodzili po niego. Po nich wszystkich. Pobiegł do kaplicy, aby odmówić jeszcze jedną pospieszną modlitwę, zanim dopełni się jego los. ***

Gdy żołnierze wdzierali się przez bramę na teren opactwa, tylko jeden mnich popędził ile sił w nogach przez wysoką trawę, po zalanej księżycowym blaskiem łące na tyłach klasztoru. Rozstał się z habitem i krucyfiksem, zamieniając je na prosty strój kowala, złożony z koszuli, sztylpów i fartucha. Zamierzał ukrywać się nad rzeką aż do świtu i za dnia przedstawić się dobrym ludziom ze wsi Ruac jako wędrowny kowal, człowiek pracowity i pobożny. Gdyby nie chcieli go przyjąć, mógłby wyjawić im pewien sekret, który ich zainteresuje. Tego Michel de Bonnet, do niedawna brat Michel z opactwa Ruac, był pewny.

32 Czwartek wieczorem Kiedy Isaak odczytał ostatnie słowa manuskryptu, zapadła cisza. — Jesteś tam, Luc? Luc siedział już w taksówce, kilka przecznic od hotelu. Chodniki były pełne idących szybko ludzi, wracających do domu lub właśnie wychodzących. — Tak, jestem. W jego głowie pojawiały się obrazy i pojęcia: Żubr z Ruac. Długa szyja Sary. Samochód pędzący prosto na nich na ciemnej uliczce w Cambridge. Martwy Pierre leżący w jaskini twarzą do ziemi. Dwieście dwadzieścia lat. Templariusze. Święty Bernard wytłoczony na okładce z czerwonej skóry. Potężny wybuch i grzyb dymu w oddali strzelający w niebo. Pikratol. Uśmiechnięty Hugo. Martwy Hugo. Zmasakrowane ciało Zviego na skałach nad rzeką. Szyderczy uśmieszek Bonneta. Dziesiąta sala. Sara. Nagle wszystko ułożyło się w całość. Nadeszła chwila, w której matematyk, znalazłszy rozwiązanie, wypisuje z rozmachem na tablicy słynny skrót: QED: Quod erat demonstrandum. Co było do udowodnienia. — Masz samochód? — zapytał. — Tak, oczywiście. — Możesz mi go pożyczyć? Telefon zawibrował, sygnalizując drugie połączenie. Odsunął go od ucha, żeby spojrzeć na wyświetlacz. „Sara Mallory”. Serce zabiło mu mocniej. Wcisnął klawisz połączenia, zapomniawszy uprzedzić Isaaka, że na chwilę się rozłączy. — Sara! Odpowiedziała mu cisza. Dopiero po dłuższej chwili rozległ się męski głos. Starczy. — Mamy ją.

Luc od razu się domyślił, kto to taki. — Czego chcesz? — Porozmawiać. Nic więcej. Potem ją puścimy. Ty też będziesz mógł odejść. Ale są rzeczy, które powinniście zrozumieć. — Pozwól mi z nią porozmawiać. Usłyszał stłumione niewyraźne odgłosy. Czekał. — Luc? — odezwała się Sara. — Nic ci nie jest? Była przerażona. — Proszę, pomóż mi. Znów odezwał się mężczyzna: — Załatwione. Rozmawiałeś z nią. — Jeśli ją skrzywdzicie, zabiję cię. Słyszysz? Zabiję cię! Taksówkarz zerknął we wsteczne lusterko, ale napotkawszy wzrok Luca, natychmiast zajął się swoimi sprawami. Człowiek po drugiej stronie linii rzucił drwiąco: — Nie wątpię. Czy zechcesz tu przyjechać i porozmawiać? — Na pewno nic jej nie jest? — Nie, tylko narzeka na niewygody. Zachowujemy się jak dżentelmeni. — Przysięgam. Lepiej, żebyś mówił prawdę. Mężczyzna zlekceważył tę uwagę. — Powiem ci, gdzie masz przyjechać. — Wiem to. — Doskonale. Dla nas to żaden problem. Ale warunki są takie. Masz być sam. Przyjedź o północy. Ani minuty później. Jeśli ściągniesz żandarmów, policję, kogokolwiek, ona umrze w męczarniach, ty także, a twoja jaskinia zostanie zniszczona. Nic z niej nie zostanie. Więc lepiej nikogo nie zawiadamiaj. Możesz mi wierzyć, że nie są to czcze pogróżki. *** Isaak zostawił Luca na pół godziny w swoim gabinecie, bo musiał pomóc któremuś z dzieci w odrabianiu pracy domowej. Jego żona zajrzała, żeby zaproponować kawę, lecz Luc pisał tak szybko, że ledwie zdążył burknąć „nie, dziękuję”. Nie był to elegancki list, raczej pospieszne sprawozdanie pisane krótkimi zdaniami i skrótami. Wolałby w spokoju ułożyć myśli w dobrze skonstruowany tekst, ale nie miał na to czasu. To musi wystarczyć. Skorzystał ze skanera Isaaka i zrobił kopię listu, a po krótkim namyśle także kolorową kopię duplikatu manuskryptu z Ruac. Następnie włożył kopie do dwóch dużych szarych kopert, które dostał od Isaaka. Na pierwszej napisał: Pułkownik Toucas, dowództwo żandarmerii departamentu Dordogne, Périgueux, a na drugiej:

Gérard Girot, redakcja „Le Monde” . Dał obie zaklejone koperty Isaakowi i powiedział, że jeśli nie odezwie się w ciągu dwudziestu czterech godzin, mają zostać dostarczone odbiorcom. Zdenerwowany Isaak potarł czoło, ale zgodził się bez wahania. Miał dobry samochód, mercedesa coupé. Gdy tylko Luc wydostał się poza obwodnicę i skręcił na autostradę A20, wcisnął gaz do dechy. Wóz był wyposażony w GPS z antyradarem. Na ekranie wyświetliła się informacja, że ma do pokonania czterysta siedemdziesiąt kilometrów i przybędzie na miejsce o pierwszej w nocy. Musi więc nadrobić ponad godzinę. Ilekroć antyradar zaczynał piszczeć, zdejmował nogę z gazu i szybko wyhamowywał do dozwolonej prędkości. Nie miał czasu na rozmowy z żandarmami. Bezsensowna półgodzinna kłótnia na poboczu mogła rozstrzygać o życiu lub śmierci. Jeszcze nie spotkał tak bezwzględnych ludzi, jak ci z Ruac. Nigdy nie był w wojsku. Nawet w harcerstwie. Nie miał pojęcia, jak zadać powalający cios w szczękę albo przerzucić człowieka przez biodro. Nie miał broni, nie używał scyzoryka. Zresztą jaki miałby z niego pożytek? Po raz ostatni brał udział w bójce, gdy był w szkole, i z tego, co pamiętał, obaj skończyli z rozkwaszonymi nosami. Musi więc pokonać ich sprytem. *** Wrócił do Périgord. Na znane tereny. Nadrobił większość straconego czasu, ale nie do końca. Powinien teraz skręcić w drogę lokalną, lecz na autostradzie ruch był nieduży. Na szczęście miał jeszcze czas, by połączyć się z pułkownikiem Toucasem. Może to lepsze rozwiązanie: oddać sprawę w ręce zawodowców. Jest na prowincji, ale i tu pewnie oddział antyterrorystyczny mógłby się zebrać w ciągu godziny. Widział na filmach takich ludzi w akcji. Młode, sprawne osiłki. Co on, archeolog w średnim wieku, może zdziałać, szturmując niezdobytą twierdzę? Odsunął od siebie te myśli. Musi wyciągnąć z tego Sarę. Jej los jest teraz w jego rękach. Zacisnął więc zęby i znowu wdepnął pedał gazu, a samochód odpowiedział głośnym pomrukiem. *** Znalazł się na obrzeżu Ruac pięć minut przed północą. Mimo wszystko zdążył na czas. Odruchowo zwolnił na zjeździe przed zakrętem, gdzie Hugo rozbił się na drzewie, po czym ruszył pustą główną ulicą. Noc była pochmurna, wiatr uderzał porywami. We wsi nie było latarń, domy po obu stronach drogi tonęły w ciemności, więc jedyne oświetlenie zapewniały niebieskawe halogenowe reflektory auta. Nagle w jednym z domów w głębi ulicy jedno po drugim zapaliły się światła. Najpierw na piętrze, potem na parterze. Był to

trzeci dom, licząc od kawiarni. Luc zwolnił i podjechał do krawężnika. Spojrzał we wsteczne lusterko i dostrzegł dwóch mężczyzn ubranych na ciemno, zajmujących pozycje po obu stronach ulicy. Gdy popatrzył przez przednią szybę, zobaczył to samo. A więc jest osaczony. Wysiadł z samochodu i rozprostował zdrętwiałe nogi. Frontowe drzwi oświetlonego domu otworzyły się. Znieruchomiał. Czy zaraz padnie strzał z dubeltówki? Takiej jak ta, z której zabito jego studentów? Czy tak zakończy się jego wielka przygoda? Była ubrana wyjściowo, w elegancką bluzkę z dużym dekoltem oraz obcisłą krótką, czarną spódnicę, sięgającą do połowy ud, dość wyzywającą. Wyglądało na to, że poświęciła sporo czasu na makijaż. Usta miała bardzo czerwone, bardzo ponętne. — Witaj, Luc — odezwała się. — Zdążyłeś na czas. Była miła i słodka, jakby przyjechał, żeby zabrać ją na kolację. Poczuł mdłości, takie jak wtedy, gdy jest się chorym na grypę żołądkową. — Witaj, Odile — wydusił ze ściśniętym gardłem.

33 Piątek o północy Poduchy kanapy w salonie przesiąkły przez dziesięciolecia dymem z kominka i zapachem papierosów. Oprócz tego czuć było ciężką woń perfum Odile. Byli sami. Wskazała Lucowi fotel stojący koło okna, obity adamaszkiem w czerwone róże z zielonymi kolczastymi łodygami, staromodny, jak wszystko w pokoju. Można było oczekiwać, że lada moment wejdzie tu babcia z laską. — Gdzie jest Sara? — Usiądź, proszę. Napijesz się czegoś? Stał z rękami skrzyżowanymi na piersi. — Chcę zobaczyć Sarę. — Zobaczysz ją, możesz mi wierzyć. Ale najpierw musimy porozmawiać. — Jest bezpieczna? — Tak. Usiądziesz? Posłuchał, ale siedział sztywno wyprostowany, a jego twarz wykrzywiała złość. — Więc napijesz się czegoś? — zapytała. — Nie. Westchnęła i usiadła naprzeciwko niego na kanapie obitej takim samym materiałem jak fotel. Złączyła kolana i zapaliła papierosa. — Ty nie masz ochoty, prawda? Nie widziałam, żebyś palił. Nie odpowiedział. Zaciągnęła się głęboko dymem. — To paskudny nawyk, ale mnie chyba nie szkodzi. — Czego chcesz? — zapytał. — Interesuje mnie Sara, nie ty. Jeśli poczuła się urażona, nie okazała tego. — Chcę rozmawiać o Hugonie. Do czego ona zmierza? — przemknęło mu przez myśl. Oczekuje rozgrzeszenia? — To nie był wypadek, prawda? — spytał. Obróciła papierosa w palcach. — To był wypadek. — Ale on nie zginął w samochodzie. Jej czarne brwi uniosły się szybko w wyrazie zaskoczenia. — Skąd wiesz? — Ponieważ zrobił zdjęcie komórką, choć według żandarmów już nie żył. — Jakie zdjęcie? — Obrazu. — Aha. — Wydmuchnęła gęsty obłok dymu, który na chwilę przesłonił jej twarz. — Kiedy człowiek się zaangażuje w taką historię, powinien pamiętać o wielu

szczegółach. Łatwo coś przeoczyć. — Tak właśnie traktowałaś Hugona? Jak szczegół? — Nie! Lubiłam go. Naprawdę mi się podobał. — To co się stało? — Przyjechał tu niespodziewanie. Drzwi były otwarte. Mógł zobaczyć coś, czego nie powinien widzieć. Jacques go uderzył. Za mocno. To właśnie był wypadek… uderzył go za mocno. Lubiłam Hugona. Mogliśmy się dobrze zabawić, pośmiać, może nawet coś więcej. Liczyłam na to. — Więc wpakowałaś go za kierownicę i skierowałaś samochód na drzewo. — Tak, oczywiście. Tyle że nie ja, ale mężczyźni. — Zamordowaliście mojego przyjaciela. Odczekała chwilę, aż te ciężkie słowa rozpłyną się w powietrzu. — Powinieneś wiedzieć, że nie cierpiał. Jeśli trzeba odejść, tak właśnie jest najlepiej. Czysto, bez bólu. Ale ja go naprawdę lubiłam, Luc. Jest mi przykro, że nie żyje. Sięgnął do kieszeni dżinsów. Popatrzyła na jego rękę, jakby się bała, że wyjmie nóż albo pistolet. Ale wyjął tylko kartkę, odbitkę ksero. Rozłożył ją i wygładził na kolanie, po czym wstał z fotela, by podać ją Odile. Zgasiła papierosa i popatrzyła na fotografię, powoli przenosząc wzrok z jednej postaci na drugą, sycąc oczy szczegółami, jakby obudziły jakieś wspomnienia. — Ona wygląda dokładnie tak jak ty — wycedził Luc, wyrywając ją z zadumy. Uśmiechnęła się. — Nie do wiary, że de Gaulle był aż tak wysoki! Co za człowiek. Pocałował mnie trzy razy. Do dziś czuję na wargach jego usta. Były twarde. Luc pochylił się w jej stronę. — Dobra, zakończmy tę grę. Ile masz lat? Zamiast odpowiedzieć, zapaliła drugiego papierosa i popatrzyła, jak spirale dymu unoszą się pod belkami sufitu. — No wiesz, licząc lata, nie jestem już młoda. Ale ważniejsze jest to, jak się człowiek czuje. A ja czuję się młodo. Chyba to jest najważniejsze? — Ile masz lat, Odile? — powtórzył. — Powiem ci, Luc. Powiem wszystko, co chcesz wiedzieć. Dlatego cię tu ściągnęłam. Żebyś zrozumiał. Zrobiliśmy kilka złych rzeczy, ale musieliśmy. Nie jestem potworem. To ważne, żebyś nie postrzegał mnie w ten sposób. Zrobiliśmy też wielkie rzeczy dla Francji. Jesteśmy patriotami. Zasługujemy na to, żeby zostawić nas w spokoju. Zaczęła opowiadać, paląc jednego papierosa za drugim i wyrzucając zdania na jednym oddechu. Po pewnym czasie znów zaproponowała mu drinka i tym razem się zgodził, poszedł za nią wolno do kuchni, ale głównie po to, żeby się przekonać, czy nadal są sami. Nie zaprotestowała. Nad kuchennym stołem bielał duży prostokąt

ściany, ewidentnie coś bardzo długo tu wisiało. Zauważyła jego spojrzenie, ale nic nie powiedziała. Nalała brandy do dwóch kieliszków, po czym, niosąc butelkę, ruszyła do pokoju. Kiedy Luc znów usiadł w fotelu, zapatrzył się na trunek i uniósł kieliszek do ust dopiero wtedy, gdy ona upiła łyk. Zanim skończyła mówić, pozwolił nalać sobie drugą porcję brandy. *** Jej pierwsze wyraźne wspomnienie z dzieciństwa wiązało się z samodzielnym zejściem po schodach do kawiarni ojca ze znajdującego się na piętrze mieszkania. Schody łączyły kuchnię w mieszkaniu z kuchnią na zapleczu kawiarni. Dobrze zapamiętała to magiczne uczucie związane z posiadaniem dwóch kuchni, bo przez to czuła się kimś wyjątkowym. Żadne z dzieci w Ruac nie miało w domu dwóch kuchni. Bawiła się rodziną szmacianych lalek w swoim pokoju na górze, gdy usłyszała dwa głośne trzaski, które ją przestraszyły, ale także zainteresowały. Była małą czarnowłosą ślicznotką, ale żaden z mężczyzn nie zauważył jej w sali kawiarni, i spędziła tam wystarczająco dużo czasu, żeby dobrze przyjrzeć się niezwykłej scenie. Widywała już martwe zwierzęta, zarżnięte dla mięsa, nawet stare konie leżące na ziemi z mózgami wypływającymi przez dziury po kulach. Dlatego przyglądała się krwawej scenie bardziej z ciekawością niż obrzydzeniem. Jej uwagę przyciągnął młody blondyn, którego twarz pozostała nietknięta mimo śmiercionośnej kuli. Miał otwarte oczy, niebieskie i błyszczące, jakby zastygł w nich ostatni przejaw życia. To były przyjazne oczy. Miał sympatyczną twarz. Chętnie by się z nim pobawiła. Drugi mężczyzna wyglądał staro i obco, jak ludzie ze wsi i przyjezdni z daleka, poza tym jego twarz szpeciła paskudna rana po kuli, która wyszła przez oczodół. Pierwszy zobaczył Odile ojciec. — Wynoś się stąd, do diabła! — krzyknął. Nie ruszyła się z miejsca, patrzyła jak zahipnotyzowana. Bonnet podszedł do niej, podniósł ją z podłogi i ruszył schodami na górę. Zapamiętała, jak pachniały jego wypomadowane włosy i jak łaskotały ją w policzek długie, przystrzyżone w ząbek czarne baczki. Rzucił ją na łóżko, wymierzył solidnego klapsa w pupę — bardzo zabolało — po czym wezwał żonę, żeby się nią zajęła. Był rok 1899. Odile miała cztery latka. *** Pamiętała wyprawę do jaskini krótko po tym, jak w kawiarni zostali zabici dwaj obcy. Jej ojciec wraz z kilkoma innymi mężczyznami był już w środku, a na skalnej półce stali strażnicy, na wypadek gdyby przybłąkał się jakiś spacerowicz. Na najbardziej stromym odcinku ścieżki ojciec wziął ją na ręce, ale tulił ją bardziej czule niż zazwyczaj, poza tym mówił do niej, tłumaczył, że idą zobaczyć

ładne obrazki w ciemności. Zapamiętała syczenie lampy naftowej, kolorowe zwierzęta jakby wyskakujące na nią z ciemności i wielkiego człowieka z ptasią głową, przed którego widokiem dorośli ją ostrzegali, lecz wcale się go nie przestraszyła. Zapamiętała też, że matka trzymała ją za kołnierz sukienki, żeby nie spadła, kiedy mężczyźni dopasowywali płaskie kamienie, aby na zawsze zasłonić wejście do jaskini. *** Była zbuntowanym dzieckiem. Niektóre dziewczynki szybko dostosowywały się do rytmu życia na wsi i płynęły z prądem. Ale nie ona. Wcześnie odkryła książki i czasopisma i jako jedna z nielicznych we wsi szybko nauczyła się czytać. Jej uwagę zwróciły żarty na temat pewnego czarnowłosego Kanadyjczyka, który zapuścił się do Ruac około dziewięciu miesięcy przed jej urodzeniem. Był jakimś profesorem. Co się z nim stało? Gdy o to pytała, mężczyźni prychali pogardliwie i szybko zmieniali temat, zaczynali rozmawiać o wyjątkowo spasionych wieprzkach Duvala i ich boczku podobno pachnącym Kanadą. Gdy skończyła osiemnaście lat, uciekła do Paryża, żeby posmakować życia, nacieszyć się wolnością. Miała przeczucie, że po inicjacji wolność będzie dla niej czymś nieosiągalnym. Jej ojciec, Bonnet, i jego najlepszy przyjaciel, Edmond Pelay, wiejski lekarz, wyruszyli jej szukać, ale miasto okazało się za duże, a nie mieli żadnych wskazówek. Poza tym zaczęło się źle dziać, przestali więc martwić się gadatliwością Odile i wrócili do Ruac, żeby zapobiec nadchodzącej burzy. Nikt nie wiedział dokładnie, gdzie zostanie wskrzeszona iskra, ale cała Europa przypominała stos wyschniętych szczap, z wątpliwymi sojuszami, konfliktami granicznymi, narastającą złością i nieufnością. Jak się okazało, był nią czyn Gavrila Principa, serbskiego nacjonalisty z Bośni, który dwudziestego ósmego czerwca 1914 roku zastrzelił w Sarajewie austriackiego arcyksięcia Franciszka Ferdynanda. Gdyby wojna nie zaczęła się od tego, znaleziono by inny pretekst. Była po prostu nieuchronna. Odile związała się z bohemą — artystami i pisarzami z Montmartre’u - i kiedy pierwszy młody człowiek z grona jej najbliższych znajomych poszedł na wojnę, przeniosła się do brudnej pracowni starego malarza z chorą nogą i tendencją do pijaństwa, zarabiającego na życie jako taksówkarz. Nastały niebezpieczne czasy. Niemcy byli w ofensywie, a Paryż leżał na ich drodze. Mimo to dziewczynie z małej wioski w odległym Périgord miasto wydawało się wspaniałe, upajała się nim jak winem. Pod koniec sierpnia 1914 roku armia francuska i brytyjskie siły ekspedycyjne zostały zmuszone do odwrotu i zepchnięte nad Marnę, a więc już na obrzeża stolicy. Dwie główne armie niemieckie, które ledwie zdążyły stratować Belgię, szły prosto na

Paryż. Szóstego września Niemcy znaleźli się o włos od przełamania pozycji francuskiej szóstej armii. W paryskich garnizonach rozeszła się wieść, że potrzebne jest natychmiastowe wsparcie na linii Marny. Siódma dywizja była gotowa włączyć się do walki, ale nie miała wystarczających środków transportu, a kolej była sparaliżowana. Wtedy wojskowy gubernator Paryża zadał pamiętne pytanie: „Dlaczego nie wykorzystać taksówek?”. Wieść rozeszła się lotem błyskawicy wśród paryskich taksówkarzy i już po kilku godzinach na szerokiej Esplanade des Invalides utworzył się olbrzymi konwój. Dowiedziała się o tym także Odile. Jej malarz miał właśnie ciąg i spał urżnięty w trupa, więc sama przystąpiła do działania, myśląc: Do diabła z nim! Nadciągają Niemcy, a ona wie, jak się prowadzi samochód. Przynajmniej tego nauczył ją żałosny kochanek. Czerwone renault z pomalowanymi na żółto szprychami kół, jedna z najbardziej poobijanych taksówek na ulicach Paryża, był zatankowany do pełna, wskoczyła więc za kierownicę i dołączyła do konwoju. Nie była pewna, czy tego dnia jest jedyną kobietą siedzącą za kierownicą taksówki, ale pocieszała się myślą, że będzie prawdziwą jednoosobową armią. Kolumna samochodów przejechała o zmroku do Dammartin, gdzie przy bocznicy kolejowej napotkała piechurów, ci zaś, po pięciu, zajęli miejsca w taksówkach i wyruszyli w całkowitych ciemnościach, bez zapalania świateł. Chłopcy, którym przypadły miejsca w taksówce Odile, przez całą drogę na front pogwizdywali i pokrzykiwali ze szczęścia. Na pożegnanie pocałowała każdego z nich, jednemu pozwoliła nawet ścisnąć swoją pierś, po czym zawróciła i ruszyła po następnych żołnierzy, gdy dokoła zaczął spadać grad niemieckich pocisków artyleryjskich. Znalazła się wśród ogłuszających huków i rozbłysków. Na jej odkryte auto spadł strumień błota, lepka maź pobrudziła sukienkę i włosy. Na jej kolanach leżała czyjaś urwana dłoń i gdy zacisnęła na niej palce, poczuła jej ciepło, jakby na randce trzymała chłopaka za rękę. Wyrzuciła ją, modląc się w duchu, by nie była to dłoń jednego z chłopców, których przed chwilą pożegnała. Dodała gazu, kierując się z powrotem do Paryża po drugą partię posiłków. Tej nocy taksówki dowiozły nad Marnę cztery tysiące rezerwistów, którzy uratowali Paryż, a kto wie, może i całą Francję. Odile chciała, by Luc o tym wiedział. *** Odile została na froncie, przez wiele tygodni pomagała pielęgniarkom, robiła dla rannych chłopców, co było w jej mocy. Trzymała się dzielnie, dopóki o mało nie zabiła jej gorączka. Wyczerpana i wstrząśnięta okrucieństwami wojny, wróciła do Ruac i pozwoliła, aby matka ułożyła ją spać w jej starym łóżku, gdzie po raz pierwszy

w życiu długo płakała w poduszkę. Kiedy stało się jasne, że nie zejdzie na śniadanie, ojciec przyszedł z nią porozmawiać. Zadał jej szorstko tylko dwa pytania: „Czy teraz jesteś gotowa, by do nas dołączyć? Czy jesteś gotowa przystąpić do inicjacji?”. W zewnętrznym świecie otaczającym wioskę napatrzyła się wystarczająco dużo, by starczyło jej do końca życia. Ruac znajdowało się bardzo daleko od szaleństwa rządzącego w okopach. — Tak, jestem gotowa — odparła. *** Wkrótce wybuchła kolejna wojna. Tym razem Niemcy byli skuteczniejsi, zajęli całą Francję i wieśniacy z Ruac nie mogli przed nimi uciec. Bonnet był burmistrzem. Jego ojciec, poprzedni burmistrz, zmarł na samym początku drugiej wojny światowej. Nowy burmistrz wypisał akt zgonu ojca jego starym wiecznym piórem, fałszując datę urodzenia, jak od pokoleń czynili to kolejni burmistrze. Pochował ojca na wiejskim cmentarzyku, na którym było zaskakująco mało grobów, choć cmentarz wydawał się bardzo stary. Co więcej, zgodnie ze zwyczajem, na nagrobkach było wyryte tylko imię i nazwisko zmarłego, bez daty urodzin i śmierci, a ponieważ cmentarz mieścił się na tyłach prywatnej posiadłości, na końcu prowadzącej przez nią drogi, nikt nie zwrócił uwagi na tę osobliwość. W wiosce Ruac powstał oddział maquisardów, który działał pod egidą francuskiego ruchu oporu, lecz zachował niezależność. Oficerowie de Gaulle’a z Algierii próbowali wpoić ludziom Bonneta dyscyplinę i nazwali tę grupę Oddziałem 70. Od czasu do czasu przysyłali zaszyfrowane rozkazy. Niekiedy w nocy w podziemnej kryjówce odbywały się odprawy, którym przewodniczył burmistrz z doktorem Pelayem jako zastępcą. Bonnet zawsze powtarzał: „Nasze priorytety są następujące: po pierwsze, Ruac, po drugie, Ruac i po trzecie, Ruac”. I tylko jedna osoba miała odwagę dodać ze śmiechem: „A po czwarte, Francja”. Doświadczenia Odile z poprzedniej wojny sprawiły, że maquisardzi się z nią liczyli, ojciec pozwolił jej więc, choć niechętnie, uczestniczyć w niektórych naradach razem z bratem Jacques’em. Oboje byli zdrowi i silni, sprawni i wysportowani. Gdyby Bonnet nie pozwolił im na uczestniczenie w odprawach, Odile natychmiast by uciekła i przyłączyła się do innego oddziału ruchu oporu. Bonnet i doktor Pelay stanowili zgrany duet. Bonnet był małomówny, ale stanowczy, Pelay za to bardzo rozmowny — ludzie ze wsi dobrze wiedzieli, że gdy przyjdą do jego gabinetu, zagada ich na śmierć. Ich oddział szybko zyskał reputację nadzwyczaj skutecznego i bezwzględnego. Plotki głosiły, że potrafią atakować szkopów z nadludzką zaciekłością i niespotykanym okrucieństwem. Oddział 70 zasłynął z tego, że zamieniał ofiary w kupki zakrwawionych szczątków, nic więc

dziwnego, że w dywizji pancernej SS „Das Reich”, która otrzymała zadanie zdławienia ruchu oporu w Dordogne, wszyscy się ich bali. Przed jedną z najgłośniejszych wypraw Bonnet wbił sobie do głowy, że jego oddział musi wziąć odwet za masakrę francuskich cywilów w pobliskiej wiosce SaintJulian. Niemiecka jednostka pancerna okrążyła zabudowania i zaczęła szukać partyzantów, którzy jakoby mieli ukrywać się w okolicznych lasach. Wszystkich mężczyzn z wioski spędzono na szkolne boisko i zażądano informacji o tym, kto współpracuje z ruchem oporu. Kiedy nikt się nie odezwał, całą siedemnastkę, w tym czternastoletniego chłopca, który trzymał ojca za rękę, zabito strzałami w tył głowy. Dwa tygodnie później osiemdziesięciu dwóch Niemców wpadło w zasadzkę zastawioną przez maquisardów pięćdziesiąt kilometrów na zachód od Bergerac i zostało przewiezionych do pobliskich koszar Davoust, będących bazą ruchu oporu. W niedzielę Bonnet i Pelay wkroczyli do baraku i pod jakimś pretekstem wyciągnęli z cel siedemnastu jeńców. Załadowano ich na ciężarówki prowadzone przez ludzi z Ruac, którzy wrogimi okrzykami i obelgami dali im przedsmak tego, co ich czeka podczas jazdy z Bergerac do Saint-Julian. Jeszcze zanim Niemcy zostali zapędzeni na ten sam szkolny dziedziniec, na którym doszło do masakry cywilów, domyślili się, co ich czeka, więc z przerażenia sikali po nogach. Obecność Odile, pięknej kobiety, nie mogła ich podnieść na duchu, gdyż i ona, podobnie jak mężczyźni, była uzbrojona w topór na długim trzonku. Bonnet przemówił do Niemców, oskarżył ich o zbrodnie i zapowiedział, że przed śmiercią będą cierpieli. Rozpoczęła się jatka, toporami odrąbywano Niemcom ręce i nogi, aż wszyscy wykrwawili się na śmierć. Po tej akcji do Bonneta doszły wieści, że Oddział 70 przyciągnął uwagę dowództwa oddziałów Wolnych Francuzów i samego generała de Gaulle’a, który chciał ich poznać. Ponieważ burmistrz nie lubił podróżować, posłał do Algieru Pelaya. Ten spędził miło czas, hołubiony przez szefów Francuskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, generałów de Gaulle’a i Henriego Girauda, którzy wychwalali osiągnięcia partyzantów z Ruac, najbardziej znanych maquisardów we Francji. Pelay wrócił z medalem, który zdaniem Odile powinien dostać jej ojciec. Doktor nosił go z dumą na kamizelce do końca życia. W lipcu 1944 roku Bonnet i Pelay zniknęli na tydzień, wezwani na naradę dowódców regionalnych oddziałów maquisardów w Lyonie, a po powrocie powiadomili wszystkich, że na noc dwudziestego szóstego lipca została zaplanowana wielka akcja. Jeśli wszystko pójdzie dobrze, zginie wielu szkopów, a oni zdobędą mnóstwo pieniędzy. Bonnet wyjaśnił, jaka będzie ich rola w tej akcji. Później wytłumaczył, co tak naprawdę zrobią.

Odile razem z ludźmi z Ruac ukryła się w lesie przy linii kolejowej. Do dziś pamięta, jak waliło jej serce, gdy nadjeżdżał pociąg. Działo się to wczesnym wieczorem, było jeszcze dość widno. Wszyscy woleliby przesunąć atak, aż będzie ciemno, ale nie mieli żadnego wpływu na rozkład jazdy hitlerowskich transportów kolejowych. Kawałek dalej pod akweduktem rozmieszczono sześćdziesiąt kilogramów pikratolu. Oddział z Ruac dysponował tylko jednym karabinem maszynowym i dwoma karabinkami samopowtarzalnymi. Reszta ludzi, w tym także Odile, była uzbrojona w broń krótką. Jej przypadł stary polski vis, zużyty dziewięciomilimetrowy pistolet, który się zacinał. Jej ojciec i brat mieli dodatkowo granaty. Kiedy lokomotywa składu jadącego z Lyonu do Bordeaux minęła ich pozycje, Odile zaczęła liczyć wagony. Doliczyła do pięciu, gdy eksplozja wykoleiła lokomotywę. Pociąg zaczął gwałtownie hamować, wagon wpadał na wagon. Drzwi wagonu stojącego na wprost niej się rozsunęły i ujrzała trzech oszołomionych niemieckich żołnierzy, posiniaczonych i potłuczonych. Strzelając do nich, w ciągu dziesięciu sekund opróżniła cały magazynek. Widziała, jak jej kule trafiają w cel, i na widok krwi tryskającej z ran czuła podniecenie. Usłyszała, jak ojciec mówi: — Dobra robota. Oddział z Ruac miał się zająć dwoma ostatnimi wagonami, podczas gdy pierwsze przypadły w udziale innym grupom partyzantów. Zgodnie z planem powinni jak najszybciej przeładować łup na ciężarówki czekające na pobliskiej drodze, które miały wyruszyć do rejonowego dowództwa francuskiego ruchu oporu w Lyonie. Ale Bonnet miał inne plany. Ich wagony były wyładowane banknotami, sztabkami złota, była tam też tajemnicza skrzynia z wymalowanym na boku wielkim napisem: Przesyłka specjalna dla marszałka Rzeszy Göringa. Razem z Pelayem rzucili granaty do lasu, by sprawić wrażenie, że na tyłach ich pozycji wywiązała się walka. W zamieszaniu wszystkie zachlapane krwią skrzynie i pudła z dwóch wagonów zostały błyskawicznie załadowane na furgonetki należące do członków oddziału z Ruac. Nie minęło nawet pół godziny, a cały oddział znalazł się we wsi, o czym dowódcy nie mieli pojęcia. W piwnicy Bonnet otworzył skrzynię łomem. W środku znajdował się olejny obraz przedstawiający pięknego bladego młodzieńca w futrze. — Spasionemu Göringowi zależało na tym obrazie — rzekł Bonnet, szeroko rozkładając ręce, by objąć ramę płótna i pokazać je mieszkańcom wioski. — Pewnie jest wiele wart. Proszę, Odile, to dla ciebie, będziesz mogła sobie patrzeć na ładnego chłopca. Zasłużyłaś na taki prezent. Od razu zakochała się w portrecie. Nie obchodziło jej, ile jest wart. Młody człowiek na płótnie teraz należał do niej. Powiesiła obraz nad stołem w kuchni, żeby móc się cieszyć z towarzystwa młodzieńca przy każdym posiłku. Był ładnym chłopcem.

Przy świetle żarówek przeliczyli pieniądze i ułożyli sztabki złota w stertę pod ścianą. Upojeni zwycięstwem i winem, wysłuchali przemowy Bonneta, którą zakończył tak: — Dzięki temu będziemy żyli w dostatku aż do śmierci. — Uniósł kieliszek w toaście. — Moi przyjaciele i krewni, wypijmy za długie życie! *** Było już po pierwszej w nocy, lecz mimo trudów długiego dnia Luc nie czuł zmęczenia. Wydawał się otępiały, ale nie zmęczony. Kobieta, na którą patrzył, miała sto szesnaście lat. Ale wyglądała zmysłowo i pociągająco, jak seksowna czterdziestolatka. — Od wojny żyliśmy spokojnie — ciągnęła. — Nie przeszkadzaliśmy nikomu i nikt nie przeszkadzał nam. Chcemy tylko żyć tak dalej. I tyle. Ale gdy zjawiłeś się ty, wszystko uległo zmianie. — Więc to moja wina? — zapytał z niedowierzaniem. — Twierdzisz, że mam na rękach krew ludzi, których wy zabiliście? Z kuchni doleciał odgłos ciężkich kroków. Luc obejrzał się szybko. W drzwiach stanął Bonnet, jego barczysta sylwetka przesłoniła światło. Nie golił się od kilku dni, na policzkach miał wyraźną szczecinę. — Mamy prawo się bronić! — wycedził, jakby spluwał jadem. — Mamy prawo być wolni. Mamy prawo żyć w spokoju. Nie pozwolę, żeby ktoś nas badał, obstukiwał, nakłuwał i traktował jak zwierzęta w zoo. A tak się to właśnie skończy, jeśli nadal będziecie grzebali w tej przeklętej jaskini. Za nim stanął Jacques, rękawy podkoszulka ciasno opinały jego imponujące bicepsy. Obaj weszli do pokoju. Mieli ubłocone buty. Luc wstał i popatrzył na nich z góry. — W porządku, wysłuchałem Odile. Do pewnego stopnia mogę zrozumieć wasze stanowisko. Świetnie. Więc teraz pozwólcie mi się zobaczyć z Sarą i zabrać ją do domu. — Najpierw musimy porozmawiać — odparł Bonnet. — O czym? — O tym, kto jeszcze wie. Komu jeszcze o nas powiedziałeś? Jeśli chcieli zastraszyć go swoimi wrogimi spojrzeniami i postawą, to im się to udało. Luc był wysoki, lecz nie należał do zwolenników rękoczynów. Ci ludzie są zdolni do najgorszych aktów przemocy, tego był pewny. — Na razie nie wie nikt, lecz jeśli coś mi się stanie, dowiedzą się wszyscy. Zostawiłem list, który ma zostać otwarty, jeśli zginę lub zniknę bez śladu. — Gdzie ten list jest? — warknął Bonnet. — Nie mam nic więcej do powiedzenia. Gdzie jest Sara? Jacques uśmiechnął się szyderczo.

— Niedaleko. Wpadła mi w oko. Ten olbrzym o głupkowatym wyrazie twarzy, robiący seksualne aluzje, działał Lucowi na nerwy. Nie miało znaczenia, że to obróci się tylko przeciwko niemu, ale nie myślał racjonalnie. Skoczył do przodu i prawą pięścią trafił dokładnie w szczyt kości policzkowej Jacques’a. Wyglądało na to, że Luca ręka zabolała bardziej niż tamtego policzek, bo osiłek tylko potrząsnął głową i bez wahania wpakował Lucowi kolano w krocze, od czego ten zgiął się wpół i wylądował na czworakach, pogrążony w bólu. Zbierało mu się na wymioty. — Jacques, nie! — krzyknęła Odile, gdy jej brat wziął zamach nogą, by wymierzyć Lucowi tęgiego kopniaka. — Nie w to miejsce! — rzucił stanowczo Bonnet, na co jego syn od razu się cofnął. Burmistrz stanął nad Lukiem i grzmotnął go z impetem kowalskiego młota w kark. — W to!

34 Luc ocknął się z tępym pulsowaniem w głowie i bólem szyi. Pomacał obolałe miejsce. Sprawiało wrażenie nabrzmiałego i otartego, ale mógł poruszać palcami rąk i nóg, doszedł więc do wniosku, że nic nie zostało złamane. Leżał na boku, na starym łóżku polowym, mając przed sobą kamienny mur. Z zimnego szarego wapienia, z którego zbudowane było całe Périgord. Przekręcił się na plecy. Nad nim wisiała goła żarówka na krótkim kablu. Przekręcił się jeszcze raz, na prawy bok, i ujrzał przed sobą tę twarz. Skóra była biała i czysta jak u ducha. Młody człowiek spoglądał na niego tym samym nieruchomym wzrokiem, z jakim Mona Liza patrzy na zwiedzających w Luwrze. To był obraz Rafaela. Portret młodzieńca stał na drewnianej skrzyni z niemieckim napisem, oparty o wilgotną kamienną ścianę, jakby był bezwartościowym płótnem czekającym na wyniesienie na śmietnik lub sprzedaż na pchlim targu. Luc usiadł. Mimo dokuczliwego pulsowania w głowie udało mu się wstać. Pomieszczenie miało wielkość dużego pokoju w domu Odile i było zawalone kawałkami skrzynek, zrolowanymi dywanami i najróżniejszymi przedmiotami codziennego użytku: świecznikami, wazonami, lampami, nawet częściami srebrnego serwisu do herbaty. Podniósł leżący najbliżej świecznik, który okazał się nadspodziewanie ciężki. Chryste, pomyślał, to czyste złoto. Rozległ się stukot odsuwanego rygla i zaskrzypiały otwierane drzwi. Znów zobaczył Bonneta i jego syna. Popatrzyli na świecznik w jego ręku. Burmistrz wyjął z kieszeni mały pistolet. — Odłóż to! — warknął. Luc prychnął pogardliwie i cisnął świecznikiem o ziemię, od czego utworzyło się duże wgniecenie. — Właśnie stracił połowę wartości. — Kto ma list, który podobno napisałeś? — zapytał Bonnet. Luc rzucił mu wyzywające spojrzenie. — Nie powiem nic więcej, dopóki nie zobaczę Sary. — Musisz mi powiedzieć. — Musisz się odwalić. Bonnet szepnął coś do syna. Wyszli i zaryglowali drzwi. Luc rozejrzał się uważniej. Ściany z kamienia, posadzka z lanego betonu. Drzwi wyglądały szczególnie solidnie. Sufit został otynkowany. Czyżby tam kryła się możliwość ucieczki. Nietrudno byłoby wspiąć się na skrzynię i go opukać. Po chwili w kącie za stertą kartonowych pudeł zauważył sprzęt elektroniczny i pęki kabli. Zaklął głośno. To jego komputery! Drzwi znowu się otworzyły.

Tym razem stanęła w nich Sara, a za nią Odile. — Dziesięć minut, nie więcej — powiedziała, wpychając Sarę do środka. Trzasnęły drzwi i zostali sami. Wyglądała na przerażoną, ale na jego widok się uśmiechnęła. — Luc! Mój Boże, to ty! — Nie spodziewałaś się, że po ciebie przyjdę? Pokręciła głową i opuściła ją szybko, żeby ukryć łzy. Podszedł do niej, objął ją i przytulił, by mogła się wypłakać. Czuł, jak wstrząsa nią szloch. — Wszystko w porządku — powiedział. — Wszystko dobrze się skończy. Nie jesteś już sama. Jestem przy tobie. Odsunęła się, otarła łzy i znów zdobyła się na uśmiech. — Nic ci nie jest? — zapytała. — Nie zrobili ci krzywdy? — Nie, nic się nie stało. Gdzie jesteśmy? — Trudno powiedzieć. Nie widziałam niczego poza pokojem takim jak ten, tylko z małą ubikacją. Wydaje mi się, że jesteśmy pod ziemią. — Bardzo się o ciebie martwiłem — wyznał Luc. — Dosłownie zapadłaś się pod ziemię. Nie miałem pojęcia, co się stało. Pojechałem do twojego mieszkania. Dzwoniłem do twojego szefa. Próbowałem nakłonić policję, żeby rozpoczęła poszukiwania. — Nawet nie wyjechałam z Cambridge — odparła cicho. *** · Stała u boku Freda Prentice’a w zatłoczonym korytarzu szpitala w Nuffield, kiedy Luc powiedział jej, że musi natychmiast wracać do Francji, bo stało się coś złego. Obiecał, że zadzwoni, gdy dowie się czegoś więcej, i tyle go widziała. Fred zauważył, że jest wstrząśnięta, więc mimo swojego stanu zaczął ją pocieszać: — Na pewno wszystko będzie dobrze. — Fred, na miłość boską, nie zawracaj sobie mną głowy! — Wyglądasz na zdenerwowaną. Szkoda, że nie ma tu krzesła. Może sanitariusz jakieś znajdzie? — Nic mi nie jest. — Pochyliła się nad noszami na kółkach i poklepała go po zdrowej ręce. — Lepiej powiedz, co jeszcze odkryliście w naszej próbce. — Ach, tak. Może rzeczywiście obojgu nam pomoże garść naukowych faktów. Słyszałaś kiedykolwiek o genie FOXO-trzy-A? — Nie, niestety. — A o SIRT-jeden? — Przykro mi, ale tego też nie ma w moim słowniku. — Nie martw się, to specjalistyczne określenia. Nie jestem ekspertem od

biochemii, ale poczytałem trochę na ten temat od czasu, gdy wasza próbka na naszym analizatorze zapaliła tyle kolorowych wskaźników, ile jest lampek w świątecznych dekoracjach na Piccadilly Circus. — I cały czas mówisz o czymś, co znalazłeś poza alkaloidami sporyszu? — Alkaloidy sporyszu to dopiero początek. Wasz napar ma sporo ciekawych właściwości. Należałoby go chyba opisać jako róg obfitości farmakologii. Szczerze mówiąc, użyłem tego określenia w podpisie jednego z wykresów mojej prezentacji w PowerPoint. Pomyślałem, że doskonale pasuje. Postanowiła naprowadzić go z powrotem na interesujący ją temat. — A geny… — Właśnie, geny. Już ci mówię, czego się dowiedziałem. Nazywają je genami przetrwania. SIRT-jeden albo Sirtuin-jeden to gen odpowiedzialny za naprawy uszkodzeń DNA. Należy do rodziny genów kontrolujących szybkość starzenia się. Jeśli zostanie uaktywniony poprzez kontakt z aktywatorem chemicznym lub, co ciekawe, pokarmem ze zwierząt cierpiących na niedobór pożywienia, można osiągnąć zadziwiające rezultaty, jeśli chodzi o długowieczność. Gen inicjuje samorzutne naprawy łańcucha DNA poddanego normalnemu procesowi obumierania i odtwarzania komórek. Zapewne słyszałaś, jak mówią, że czerwone wino sprawia, że ludzie dłużej żyją? — Sama jestem jego wielbicielką. — Otóż w czerwonym winie, zwłaszcza ze szczepu Pinot Noir, znajduje się substancja o nazwie resweratrol. Sara pokiwała głową. — Słyszałam o niej. — Cóż, to aktywator genu SIRT-jeden. Trudno prowadzić eksperymenty na ludziach, ale mamy wystarczająco dużo danych o jego działaniu na myszy, którym wydłuża życie nawet dwukrotnie. A i to nie jest najaktywniejszy chemicznie związek. Przypuszczalnie są skuteczniejsze, które czekają na odkrycie. Przy okazji, jako specjalistka w dziedzinie botaniki powinnaś być zainteresowana tym, że korzeń rdestowca ostrokończystego zawiera więcej resweratrolu niż winogrona. — Wolę pozostać przy winie — odparła z uśmiechem, ale zanotowała ten fakt w pamięci. — A ten drugi gen, z FOX-em w nazwie? — FOXO-trzy-A. To kolejny przedstawiciel rodziny genów przetrwania, może nawet ważniejszy niż SIRT-jeden. Niektórzy badacze nazywają go Świętym Graalem starzenia. Nie znamy jeszcze zbyt wielu aktywatorów FOXO-trzy-A poza polifenolami z ekstraktów zielonej herbaty i acetylocysteiną, więc do tej pory nie prowadzono żadnych badań laboratoryjnych dotyczących jego działania. Ale jest kilka ciekawych prac z zakresu epidemiologii. Zbadano Japończyków, którzy dożyli wieku dziewięćdziesięciu pięciu lat albo dłużej, i okazało się, że w porównaniu z mężczyznami zmarłymi w młodszym wieku mieli oni w organizmie zwiększone

zawartości genu FOXO-trzy-A. — Więc gdyby dało się sztucznie podnieść zawartość tego genu, można by żyć o wiele dłużej? — spytała Sara. — Tak, prawdopodobnie tak. — Czy to możliwe, że człowiek mógłby żyć aż dwieście dwadzieścia lat? — Cóż, nie wiem. Może gdyby pił wasz napar? — Dobra, Fred — powiedziała z rosnącym podnieceniem. — Na jakiej podstawie tak twierdzisz? — Już mówiłem, wyniki analizy tego naparu zapaliły dziesiątki wskaźników naszych analizatorów w związku z tymi właśnie genami. Nie chcę pozować na geniusza od analiz SIRT-jeden i FOXO-trzy-A, ale nasze analizatory są wyczulone na setki substancji potencjalnie aktywnych biologicznie. Po uzyskaniu wstępnych wyników poddałem analizie szereg rozcieńczonych próbek waszego naparu i otrzymałem wynik, który wydaje się najbardziej ekscytujący. Otóż aktywne chemicznie substancje znajdujące się w tym naparze mają bardzo silne działanie. Wielokrotnie silniejsze od resweratrolu. I zapomnij o zielonej herbacie. To zupełnie nie ta liga. W waszym naparze są naprawdę niezwykłe substancje. — Ale nie wiesz dokładnie jakie? — Skądże, na Boga! Nasze analizatory wychwyciły jedynie aktywność. Musiałbym mieć do dyspozycji całą armię genialnych biochemików, żeby zidentyfikować tę substancję bądź mieszaninę substancji odpowiadających za aktywację SIRT-jeden i FOXO-trzy-A. Badania strukturalne tych związków będą zapewne piekielnie trudne, ale zainteresowanie świata akademickiego i przemysłu powinno być ogromne. Nawet nie wiesz, ile bym dał… — Głos mu się załamał. Pogładziła go po zdrowej ręce. — Och, Fred… — Moje laboratorium przepadło. Wszystko przepadło. Wyjęła z torebki papierową chusteczkę i delikatnie otarła mu oczy. — Jak sądzisz, to związki z czerwonych porzeczek czy raczej z powoju? — Trudno powiedzieć, dopóki nie przeprowadzi się dokładnych analiz. Może chodzić o jeden związek aktywujący oba geny, a może są to dwie substancje lub więcej. Niewykluczone też, że aktywne cząsteczki nie pochodzą z jednej rośliny, ale powstają wskutek reakcji chemicznej podczas ogrzewania wszystkich składników naparu. Może przetrwalniki buławinki też odgrywają w tym procesie jakąś rolę? Naprawdę może minąć wiele lat, nim uda się to wszystko poukładać. — Więc pozwól mi sprawdzić, czy dobrze zrozumiałam — powiedziała Sara. — Mamy płyn bogaty w halucynogenne alkaloidy sporyszu oraz niezidentyfikowane substancje, które mogą w znaczący sposób wydłużyć ludzkie życie. — Tak, zgadza się. Ale są jeszcze inne elementy. Na moim analizatorze zaświeciły się też dwa zupełnie odmienne alarmy.

Sara pokręciła z niedowierzaniem głową i wzniosła oczy do nieba, jakby nie była przygotowana na żadne dodatkowych informacje. — Co to za alarmy? — Pierwszy dotyczy receptora pięć-HT-dwa-A. To receptor serotoniny w mózgu, która kontroluje impulsywność, agresję, wściekłość i temu podobne. Coś w naparze jest bardzo silnym stymulatorem tego receptora. Niewiele dobrego da się powiedzieć o jego zastosowaniu w medycynie. Zwiększenie zawartości tego receptora mogłoby każdego zamienić w potwora. Natomiast drugi nasz cel mogę nazwać dużo zdrowszym. — To znaczy? — Chodzi o fosfodiesterazę typu piątego — odrzekł Prentice z dziwnym błyskiem w oku, jakby oczekiwał, że Sara się domyśli, co się za tym kryje. — Przykro mi — odparła. — Cóż to takiego? — PDE-pięć jest enzymem regulującym czynności mięśni gładkich. Otóż w waszym naparze znajduje się wyjątkowo silny inhibitor PDE-pięć, i wiesz, na co byłby dobry? — Fred, to nie moja działka. Uśmiechnął się jak zakłopotany uczniak. — Byłaby z tego superviagra! — Żartujesz?! — Ani trochę. Podsumowując, ten wasz napar powinien dawać człowiekowi takiego kopa, że będzie nabuzowany jak nietoperz, zamieni się w seksmaszynę o paskudnym usposobieniu, a w dodatku będzie żył bardzo, bardzo długo. *** Luc spoglądał na nią, gdy przytaczała podsumowanie Prentice’a, a przed oczami stanął mu człowiek z ptasią głową i sterczącym członkiem z dziesiątej sali. Towarzyszyło temu smutne przypomnienie, że sympatyczny biochemik nie dożył następnego dnia. Nie miał jednak serca powiedzieć Sarze, że Fred nie żyje. Potrzebował jej silnej i zdeterminowanej. — Po tej rozmowie wyszłaś ze szpitala? — zapytał. — Nie od razu. Zaczekałam jeszcze, aż znajdą dla niego łóżko na oddziale ogólnym, i dopiero potem wróciłam do hotelu po swoje rzeczy. Usłyszałam pukanie. Gdy tylko otworzyłam drzwi, do środka wpadło dwóch ludzi, nie zdążyłam nawet krzyknąć. Jeden z nich szybko mnie zakneblował. — Zaczęła płakać. — Straciłam przytomność. Luc znowu ją przytulił, żeby się wypłakała, ale między spazmami szlochu opowiedziała mu resztę historii. — Obudziłam się w ciemności z ustami zaklejonymi taśmą. Ledwie mogłam oddychać. Musiałam być odurzona, bo straciłam poczucie czasu, wszystko mi się

plątało. Zdaje się, że leżałam na pace ciężarówki, ale tego nie jestem pewna. Mogli mnie przewozić na promie transportującym samochody. Nie wiem, jak długo to trwało, ale kiedy w końcu dotarliśmy tutaj, byłam na skraju załamania, odwodniona. Odile się mną zaopiekowała, jeżeli można to tak nazwać. To więzienie. Czego oni chcą, Luc? Nic mi nie powiedzieli. — Nie jestem pewny. — Wziął ją za ramiona i odsunął na długość rąk, żeby spojrzeć jej w oczy. — Gdyby zamierzali się nas pozbyć, już byśmy nie żyli. A więc czegoś od nas chcą. Zobaczymy. Ale musisz mi uwierzyć, że wszystko dobrze się skończy. Nie pozwolę im cię skrzywdzić. Pocałowała go. Nie był to namiętny pocałunek, lecz cmoknięcie z wdzięczności. Wzięła jego dłonie, obróciła je wierzchem do góry. — Twoja infekcja przechodzi. Zaśmiał się. — To drobiazg. — Martwiłam się o ciebie. — Dziękuję. Tabletki działają. Stuknął rygiel i drzwi się otworzyły. Stanął w nich Bonnet z pistoletem w ręku. — Dobra, już czas — rzucił. Luc przesunął Sarę za siebie i zrobił krok do przodu. — Na co? — zapytał. — Czego od nas chcecie? Bonnet sprawiał wrażenie zmęczonego i wyczerpanego, zdeterminowanego, by nie zasnąć. — Przekonacie się.

35 Weszli do zimnego, pozbawionego okien pomieszczenia wielkości szkolnej sali gimnastycznej lub małej sali kinowej. Było o wiele za duże, aby być powiększoną piwnicą w którymś domu. Jeśli nadal znajdowali się we wsi, jak podejrzewał Luc, ta wielka sala mogła znajdować się pod ulicą i dostęp do niej byłby łatwy z kilku zabudowań we wsi. Wyglądało na to, że prowadzi z niej kilka korytarzy wychodzących w różnych miejscach na całym obwodzie, nasuwał się zatem wniosek, że każdy z nich biegnie do innego gospodarstwa. Ściany zrobione były z wapiennych bloków, ale na podłodze leżały deski wygładzone ze starości, zakryte mozaiką dywanów, w większości dużych, o fantazyjnych orientalnych wzorach, w różnych odcieniach zieleni, błękitu, czerwieni i różu. Pomieszczenie rozświetlały jarzeniówki w tanich przemysłowych oprawkach, przykręcone do otynkowanego sufitu. Wzdłuż ścian biegły miedziane rury wodociągowe. Luca i Sarę posadzono na drewnianych krzesłach stojących pod dłuższą ścianą. I przykuto ich kajdankami — jego za prawą rękę, a ją za lewą — do miedzianych rur. Pod przeciwległą ścianą na zabytkowym gramofonie obracała się płyta. Piwnicę wypełniały ciche dźwięki szybkiej staroświeckiej muzyki z sal tanecznych z solówkami akordeonowymi na pierwszym planie. Pośrodku sali stał składany stolik. Bonnet i doktor Pelay pochylali się nad wielkim aluminiowym rusztem, pod którym pręty rozgrzane były do czerwoności. Urządzenie przypominało te, na których wojskowi kucharze mogliby przygotować gulasz dla dwustu ludzi. Para unosząca się znad rusztu niosła w głąb piwnicy słodki, jakby owocowy zapach z kwiatową nutą. Luc i Sara pamiętali ten zapach z eksperymentu w obozowej kuchni. Bonnet rozpoczął powolny monolog, mówił na tyle głośno, by dało się go słyszeć przez muzykę wypełniającą pomieszczenie. Wyglądało to jak pokaz mistrza kuchni przygotowany dla publiczności skutej kajdankami. — Nie muszę wam tłumaczyć, że te rośliny nie są dostępne przez cały rok — zaczął Bonnet. — Musimy je zbierać, gdy rosną obficie, i robić zapasy na zimę. Tutaj jest dostatecznie chłodno, żeby dobrze się przechowywały, jeśli tylko są wystarczająco wysuszone. Porzeczki i powój są niezawodne. Nigdy nie mieliśmy z nimi problemu. Ale dziki jęczmień potrafi płatać figle. Jeśli ma za mało tych czarnych lub fioletowych narośli, nie działa najlepiej. Jak wy je fachowo nazywacie? Ciągle zapominam. — Sklerocje — odpowiedziała Sara zduszonym głosem. — Nie słyszę. Możesz powtórzyć głośniej? — rzucił burmistrz. — To przetrwalniki sporyszu — podpowiedział Pelay. — Ach, tak! Właśnie to miałem na myśli, przetrwalniki sporyszu. Bez nich ten

napar nie jest nic wart. Musimy więc latem wyszukiwać zboża z fioletowymi zgrubieniami na kłosach. Wtedy jesteśmy w domu. Wystarczy wszystko razem wymieszać i zagotować, uważając, żeby nie dopuścić do wrzenia. Dusić to jak dobry gulasz. Gdybyście przygotowywali ten napar tyle razy co ja i Pelay, wiedzielibyście, jak sprawić, żeby za każdym razem wyszedł idealny. — Właściwie ile ty masz lat, Bonnet? — spytał Luc. Burmistrz przestał mieszać napar i potarł nieogoloną brodę. — Zawsze muszę się nad tym zastanowić — odparł, a Pelay zachichotał. — I tak nie jestem tu najstarszy. Ten dziwak, Duval, hodowca świń, jest starszy ode mnie. Ja mam dwieście czterdzieści dwa lata, ale moja żona mówi, że wyglądam najwyżej na sto osiemdziesiąt! — Pelay uznał to widocznie za dobry żart, bo zaśmiał się perliście jak kobieta. — Dowiedziałem się, jak robić najlepszy napar od mojego ojca Gustave’a. A on dostał ten przepis od mojego dziadka Bernarda. Wcześniej znał go nasz pradziadek, Michel Bonnet, który, jak mi powiedziano, za młodu był mnichem w opactwie Ruac, zanim porzucił klasztorne życie w roku tysiąc trzysta siódmym, kiedy zostali wybici templariusze. To chyba nieźle, co nie? Tylko cztery pokolenia Bonnetów na siedem stuleci! Na stole leżała plastikowa torba z oznaczeniami poczty kurierskiej. Bonnet sięgnął do niej i wyjął manuskrypt oprawiony w czerwonawą skórę. Na jego widok Luc pokręcił głową. — Mieliście jednak kłopoty z odczytaniem tego tekstu, prawda, Bonnet? — Prawdę mówiąc, tak, z wyjątkiem małego fragmentu po łacinie, który autor dopisał już w roku tysiąc trzysta siódmym, a więc z początkiem naszego rodu, o czym już wcześniej wspomniałem. Może zdołamy cię przekonać, żebyś rozszyfrował, co tam jest napisane. Ale jeśli nie zechcesz tego zrobić, nic się nie stanie. Myślę, że wiem już wystarczająco dużo. Rysunki więcej znaczą niż wszystkie słowa. Ten Barthomieu, który żył dwieście dwadzieścia lat, musiał być, jak sądzę, zaprzyjaźniony z moim pradziadkiem. — Jak często pijecie ten napar? — chciał wiedzieć Luc. — Raz w tygodniu. Zawsze późno, o północy, gdy już na pewno nie zakłóci nam spokoju żaden idiota wałęsający się po wsi. Pewnie moglibyśmy to robić rzadziej, ale stało się to naszą tradycją i szczerze mówiąc, po prostu czerpiemy z tego przyjemność. Sam piłem ten napar ponad dziesięć tysięcy razy i bardzo mało się zestarzałem. Sami się przekonacie. — Nie licz na to, że będziemy tańczyli, jak nam zagrasz — odparł Luc. — Nie? — mruknął Bonnet i wzruszył ramionami. Włożył palec do garnka, po czym wyjął go, oblizał i oznajmił: — Gotowy. Herbata z Ruac, jak należy. Co o tym myślisz, Pelay? Doktor spróbował odrobinę mieszanki z chochli. — Nie przypominam sobie lepszej partii. — Zaśmiał się. — Aż mi żal, że

musiałem tak długo czekać. — Czekaliśmy obaj, stary druhu. Ale dziś wieczorem wydajemy przyjęcie. Jak wyjątkowi winiarze dla wyjątkowych gości. — Obejrzał się i krzyknął: — Jacques! Gdzie jesteś, do pioruna?! Jego syn wyłonił się z wylotu ciemnego korytarza. — Jesteśmy gotowi — zwrócił się do niego Bonnet. — Niech się dowiedzą. Luc i Sara wzięli się za ręce. Jej dłoń była wiotka i zimna. Niewiele mógł jej powiedzieć, poza: — Wszystko będzie dobrze. Trzymaj się. Po chwili rozległo się stłumione bicie w dzwon. Trwało najwyżej pół minuty, po czym nagle się urwało. Mieszkańcy wioski zaczęli wchodzić do piwnicy trójkami i czwórkami. Nikt nie wyglądał na młodszego niż dwadzieścia lat. Przeważali mężczyźni i kobiety w sile wieku, choć można było się tylko domyślać, ile naprawdę mają lat. Była wśród nich Odile, która z poczuciem winy popatrzyła na skutą kajdankami parę pod ścianą. Dołączyła do grupy liczącej może trzydzieści albo czterdzieści osób w jej wieku. Wszyscy zbijali się w mniejsze lub większe gromadki rówieśników, rozglądali, przekazywali szeptem jakieś uwagi, najwyraźniej czując się nieswojo pod czujnym wzrokiem obcych. W sumie przyszło około dwustu osób — Luc stracił w końcu rachubę. Bonnet załomotał chochlą o brzeg garnka, żeby uciszyć zgromadzonych. — Dobrzy ludzie! — zawołał. — Przychodźcie po to, co wam się należy! I nie wstydźcie się naszych gości. Wiecie, kim są. Nie zwracajcie na nich uwagi. Chodźcie śmiało. Kto pierwszy? Ludzie szybko ustawili się w kolejce i każdy dostawał papierowy kubeczek wypełniony po brzegi gorącym czerwonym płynem. Niektórzy pili od razu, delektując się, jakby to była najlepszego gatunku herbata. Inni, zwłaszcza młodsi, wypijali napar duszkiem. Lucowi przypominali wiernych ustawiającymi się w kolejce do komunii. Ale Bonnet nie był księdzem. Uśmiechał się i zagadywał, a nawet żartował, zwłaszcza gdy przypadkiem kropla naparu kapnęła na stół. Kiedy ostatnia wieśniaczka, stara i przysadzista, z długimi siwymi włosami zebranymi w kok odebrała swoją porcję i coś do niego szepnęła, Bonnet odpowiedział głośno: — Nie, skądże. Ja napiję się później. Mam jeszcze coś do załatwienia dziś wieczorem. Ale chodź ze mną, jeśli łaska, przedstawię cię. Bonnet przyprowadził kobietę do Luca i Sary. — Poznajcie moją żonę Camille. A to archeolodzy, o których ci mówiłem. Prawda, że z profesora całkiem przystojny gość? Żona burmistrza zerknęła na niego i coś mruknęła, na co Bonnet klepnął ją po

tyłku i powiedział, żeby bawiła się dobrze bez niego. Przysunął sobie krzesło i usiadł obok nich, poza zasięgiem rąk Luca. — Powiem szczerze, że jestem zmęczony. — Westchnął. — Już późno. Nie czuję się tak pełny sił jak kiedyś. Pozwólcie, że posiedzę trochę przy was. Sara rozejrzała się ciekawie po pustoszejącej sali. Ludzie dopijali napar i posłusznie wrzucali puste kubeczki do kosza na śmieci. Pozostało jeszcze kilka grupek pogrążonych w rozmowach, rozlegały się śmiechy, padały banalne uwagi. — I co teraz? — zapytała. — Poczekaj, to zobaczysz. Potrzeba piętnastu minut, dla niektórych dwudziestu. Patrz uważnie. Na pewno zauważysz. Przywołał do siebie Pelaya, który podszedł z dwoma pełnymi kubeczkami, czekającymi dotąd na składanym stoliku. Sara popatrzyła na nich i zaczęła płakać. — Przestań, to ci się naprawdę spodoba! — zapewnił Bonnet. — Nie narób nam kłopotów. Zaufaj Pelayowi. To dobry lekarz! — Zostawcie ją w spokoju — warknął groźnie Luc. Poderwał się z krzesła, naciągając łańcuch, na co Bonnet i tak odruchowo szarpnął się do tyłu, chociaż siedział w bezpiecznej odległości. Po chwili ze znużeniem pokręcił głową i wyciągnął z kieszeni pistolet. — Pelay, podaj jej kubek. — Popatrzył na Sarę i wygłosił krótki wykład, jak dyrektor szkoły strofujący nieposłuszną uczennicę. — Jeśli wylejesz napar, strzelę profesorowi w stopę. Jeśli go wyplujesz, strzelę mu w kolano. Nie zamierzam go zabijać, bo potrzebuję jego pomocy, ale przeleję jego krew. — Nie słuchaj go, Saro! — krzyknął Luc. — To błąd, Saro — syknął Bonnet. — Powinnaś teraz słuchać tylko mnie. Drżącą ręką wzięła kubek i uniosła go do warg. — Saro! — krzyknął Luc. — Nie pij tego! Spojrzała na niego, pokręciła głową i opróżniła kubeczek kilkoma solidnymi łykami. — Doskonale! — pochwalił Bonnet. — Prawda, że to całkiem smaczne? Teraz ty, profesorze, twoja kolej. — Nie zamierzam tego robić — odparł stanowczo Luc. — Saro, jeśli to wypiję, nie będę mógł cię obronić. — To się robi męczące — westchnął Bonnet, celując w Sarę. — Jeśli nie zgodzisz się współpracować, będę musiał ją postrzelić. Najlepiej wypij to i daj się ponieść biegowi wydarzeń. Luc skrzywił się z obrzydzeniem. Nie mógł jednak mieć pewności, że Bonnet nie pociągnie za spust. Ten człowiek jest zdolny do przemocy. Lecz gdyby teraz uległ i wypił napar, pozbawiłby się jedynej skutecznej broni, jaką miał — swojego umysłu. Przeklinał siebie za to, że przyjechał tu bez żandarmów. Podjął tragicznie złą decyzję.

Sara wyciągnęła do niego rękę, a on czule ją uścisnął. Ale ona zacisnęła mocniej palce i szybko podniosła wzrok, jakby czymś zaskoczona. — Pozwól, że ja z nim porozmawiam — powiedziała do Bonneta. — Przekonam go. Daj nam tylko chwilę na osobności. — W porządku, masz chwilę. Dlaczego nie? — Wstał, cofnął się kilka kroków i stanął obok Pelaya, który patrzył na Sarę lubieżnym wzrokiem. Pochyliła się, żeby być jak najbliżej Luca, choć zdawała sobie sprawę, że tamci usłyszą każde jej słowo. — Co ty wyrabiasz? — syknął Luc. — Śmiało, wypij napar — szepnęła. — Dlaczego? — Czy nadal mi ufasz? — Tak, oczywiście. — I możesz mi także zaufać jako naukowcowi? — Pewnie, Saro. Ufam twemu naukowemu doświadczeniu. — Więc wypij to. Pelay podszedł i wyciągnął w jego stronę kubek, ale szybko się cofnął. Sara zachęcająco skinęła głową. Luc z ociąganiem wziął kubek i opróżnił go jednym haustem, odchylając głowę do tyłu. — Dobra, Pelay, idź pilnować stada. Ja zostanę z naszymi przyjaciółmi. Bonnet usiadł, więc Luc także usadowił się na krześle z przegraną miną. — Wiesz, to zabawne — odezwał się Bonnet. — Musieliśmy cię nakłaniać do czegoś, co sami robimy regularnie, z własnej woli. Dziwny jest ten świat, co nie? Luc spojrzał na niego z pogardą. — Dziwne jest to, Bonnet, jak udajesz cywilizowanego człowieka, podczas gdy tak naprawdę jesteś tylko śmieciem o morderczych instynktach. Bonnet uniósł brwi. — Śmieciem? Ja? Nic podobnego. Biorąc pod uwagę to, co robię, żeby ochraniać swoją rodzinę i całą wioskę? Żyję już bardzo długo, łaskawco, i przez te lata nauczyłem się czegoś ważnego: przede wszystkim trzeba się troszczyć o swoje. Jeśli w tym celu należy kogoś usunąć, trudno. Ruac to szczególne miejsce. Jest jak rzadki delikatny kwiat w nagrzanym pomieszczeniu. Gdy termostat się zepsuje i temperatura wzrośnie albo spadnie choćby o jeden stopień, kwiat więdnie. Przybywasz tu z gromadą specjalistów i studentów, z kamerami i komputerami, i zmieniasz ustawienia termostatu. Gdybyśmy na to pozwolili, umarlibyśmy. Zatem dla nas to kwestia przetrwania. Musimy zabijać, bo inaczej sami zostaniemy zabici. — Chryste… — jęknęła z obrzydzeniem Sara. — To byli niewinni ludzie — przypomniał Luc. — Przykro mi. Z naszego punktu widzenia każdy stanowił zagrożenie. Ten człowiek z Izraela zaskoczył nas, gdy sprawdzaliśmy, jaki zamek zamontowaliście w

kracie w wejściu do jaskini. Ten drugi, Hugo, miał czelność wtargnąć do domu mojej córki w noc warzenia herbaty! Na co liczył? A ci wszyscy, którzy zostali w obozie w ostatni niedzielny wieczór? Musieliśmy zabrać wasze komputery i zniszczyć zapisy. Musieliśmy też wysadzić grotę, by na zawsze powstrzymać was przed wizytami w Ruac. I tak by się stało, gdyby ten czarny łobuz nie zabił naszego specjalisty od ładunków wybuchowych. — Pierre także nie żyje? — zapytała Sara. — Przykro mi — odparł Luc. — Tak samo Jeremy. I Marie. I Elisabeth Coutard. I… Rozpłakała się i zaczęła powtarzać szeptem: — To straszne, straszne… — A jak uzasadnisz gwałty na kobietach? — Sara obrzuciła go takim spojrzeniem, iż natychmiast pożałował, że to powiedział. W kilku zdaniach zrelacjonował jej resztę wydarzeń. — Żandarmi stwierdzili, że gwałciciele mieli plemniki niezdolne do poruszania się. Bonnet wzruszył obojętnie ramionami. — Chłopcy zawsze będą chłopcami. — A więc jesteś śmieciem — prychnął Luc. To tylko dolało oliwy do ognia. Bonnet ożywił się, zaczął wymachiwać rękami. — Pelay uznał, że byłoby lepiej, gdyby moim ludziom udało się w Cambridge rozdeptać was jak karaluchy! Ja twierdzę, że lepsze jest to, co stanie się z wami tej nocy. — A laboratorium? — zapytał Luc. — To także wasza robota? — Niczego takiego nie planowaliśmy. — Bonnet znowu wzruszył ramionami. — Szczęśliwy zbieg okoliczności. Chodziło nam tylko o was. W końcu co my wiemy o wysadzaniu budynków? Pelay powiedział, że nadarza się okazja, by pozbyć się was szybko i łatwo, zanim narobicie większych szkód. A skoro do wypadku miało dojść za granicą, nikt nie powinien nas obwiniać. Zadecydowałem więc, dlaczego nie? Dopiero gdy się nie udało, a następnego dnia rano rozdzieliliście się, zmieniliśmy plany i postanowiliśmy ją porwać, żeby zmusić cię do przyjazdu tutaj. Nawet nie wiesz, jakich przysporzyłeś nam kłopotów! Luc nie był pewny, czy można mu wierzyć w kwestii eksplozji w PlantaGenetics. Jego wodoszczelna teoria zaczynała przeciekać. — A Prentice? To nie wy go zabiliście? — Fred też nie żyje?! — wykrzyknęła Sara. — Przykro mi — odparł Luc. — Zmarł w szpitalu. — O tym także nic mi nie wiadomo — warknął Bonnet. Po chwili dodał: — Ale wiesz co? Nikt nie musiałby zginąć, gdybyśmy zastrzelili ciebie i twojego kumpla Hugona, kiedy po raz pierwszy zjawiliście się w mojej kawiarni. Dokładnie tak samo postąpiliśmy z tamtymi dwoma durniami, którzy przypadkiem odkryli jaskinię w

tysiąc osiemset dziewięćdziesiątym dziewiątym roku. Sara wykrzywiła usta w pogardliwym uśmiechu. — Masz jeszcze jeden sekret, prawda? — odezwała się. — Czyżby? Niby jaki? — Jesteś bezpłodny, prawda? Wszyscy mężczyźni z wioski to bezpłodne sukinsyny. — Roześmiała się, ujrzawszy jego zbolałą minę. — To musi być efekt uboczny regularnego picia naparu, Luc. Wszyscy mężczyźni są bezpłodni! Luc także się uśmiechnął. — Rzeczywiście, nie widziałem w Ruac dzieci. Macie tu w ogóle jakieś dzieci? Bonnet wstał, wyraźnie zakłopotany. — Niedużo, o wiele za mało. To jest problem, zawsze tak było. Kiedy mężczyźni piją napar, po roku, najdalej dwóch nasze małe rybki przestają pływać. Ale i z tym sobie poradzimy. Rozwiążemy ten problem. Luc zamyślił się na chwilę. — Macie system matrylinearny, prawda? — zapytał. — Jaki? — spytał ostro Bonnet, jakby ktoś obraził jego matkę. — Skoro mężczyźni nie mogą płodzić dzieci, przynależność do rodu dziedziczy się po matce. Zatem musicie zwabiać mężczyzn spoza waszej grupy, żeby zachować ciągłość rodzin. Więc kto spłodził twoje przeklęte dzieci, Bonnet? Korzystałeś z usług reproduktora, jak hodowca koni? — Zamknij się! — wrzasnął burmistrz. Znowu wyciągnął z kieszeni pistolet i pomachał nim przed oczami Luca. Ale on postanowił nadal go drażnić, nie miał nic do stracenia. — Może twój mały pistolecik także strzela ślepakami? Bonnet zaczął wrzeszczeć jak opętany, zagłuszając muzykę. Stojący w grupkach ludzie umilkli, odwracali się i patrzyli na niego. — Myślisz, że jesteś taki cholernie mądry! Przyjeżdżasz z Paryża, przyjeżdżasz z Bordeaux, zjawiasz się nieproszony w naszej wsi i próbujesz nas zniszczyć! No to powiem ci, co się z tobą stanie tej nocy! — Wymierzył broń w Sarę. — Mój syn zamierza przelecieć tę sukę, zanim wpakuje jej kulę w łeb! A ona nawet nie będzie zdawała sobie z tego sprawy, bo już za kilka minut będzie pod wpływem naparu. Natomiast ty zamienisz się w ogiera. Pójdziesz z Odile. Będziesz nabuzowany jak nigdy dotąd i spłodzisz mi wnuka, za co z góry bardzo dziękuję. Później sam wpakuję ci kulkę w łeb! Następnie pójdę na szczyt klifu i odpalę ładunki, które podłożyliśmy dziś wieczorem. Przez te nowe wymyślne zamki, kłódki i kamery nie mogliśmy się dostać do środka, ale to nie znaczy, że nie możemy wysadzić skał znajdujących się powyżej jaskini i doprowadzić do jej zawalenia! A na koniec zamierzam spalić ten cholerny manuskrypt! Wtedy już nikt nigdy nie pozna naszej tajemnicy! Nie wierzę, że napisałeś jakiś list. To głupi blef. Nikt się nigdy nie dowie! Będę mógł spokojnie wrócić do swojej kawiarni, mojej straży pożarnej, stosów hitlerowskiego złota, mojej

cichej wioski i naparu, do starych dobrych czasów, aby dalej żyć tak długo, że wreszcie zapomnę o waszym istnieniu! Aż posiniał, dostał zadyszki, ze świstem łapał powietrze. Ale Luc nie patrzył na niego, tylko na wieśniaków. Nie miało znaczenia, ile kto ma lat. Jakby zapominając o wrzaskach burmistrza, wszyscy zaczynali kołysać się w rytm muzyki, dobierać w pary, zrzucać ubrania. Salę wypełniały lubieżne jęki i pomruki. Przypominali zwierzęta w rui. Starsze pary znikały w korytarzach, szukając spokojnego miejsca. Ale młodsi ludzie kładli się na dywanach i kopulowali bez cienia wstydu. — Sam widzisz, jak żyjemy — oznajmił z dumą Bonnet. — Postępujemy tak samo od setek lat! Tylko spójrz, profesorze, na swoją przyjaciółkę! Luc popatrzył w bok i krzyknął: — Saro! Oczy jej się zamykały. Wiotczała, oddychała coraz szybciej, cicho pojękując. Bonnet rozpiął jej kajdanki i postawił. — Zabieram ją do Jacques’a. Zanim wrócę, ty będziesz już gotowy do spotkania z Odile. Zrób mi wnuka, jeśli potrafisz. A potem idź do diabła.

36 Bonnet poprowadził Luca za rękę. Nie potrzebował już pistoletu ani ochrony. Profesor dreptał za nim jak robot, zamyślony, o niewidzącym rozbieganym wzroku, bierny i uległy. — Proszę, idziemy — powtarzał burmistrz, jakby mówił do psa. — Tędy, za mną. Grzeczny chłopiec. Szli jednym z korytarzy odchodzących od piwnicy. W pewnej chwili zatrzymali się i Bonnet otworzył drzwi. Pokój przypominał urzeczywistnienie czyichś erotycznych fantazji. Pozbawiony okien, o ścianach obitych czerwono-złotą jedwabną tkaniną, przez co wyglądał jak z arabskiego haremu. Oświetlały go dwie lampy stojące w rogach. Spod sufitu spadała zwiewna brzoskwiniowa tkanina. Większą część podłogi zajmował wielki materac leżący na dywanie, przykryty pomarańczową satynową narzutą. Wszędzie leżały czerwone poduszki. Spoczywająca na materacu Odile była naga, wiła się jak żmija szukająca na piasku najlepszego miejsca do wygrzewania się w słońcu. Była pociągająca i zmysłowa, o zdrowym, jędrnym ciele, z włosami łonowymi równie czarnymi, jak jej długie warkocze. — Proszę, Odile — powiedział z dumą ojciec. — Przygotowałem go dla ciebie. Możesz go mieć tak długo, jak zechcesz, i ujeżdżać tyle razy, ile tylko dasz radę. Przyjdę za jakiś czas, żeby sprawdzić, jak się spisuje. Odile sprawiała wrażenie zbyt sennej, by zrozumieć jego słowa, lecz gdy jej wzrok spoczął na profesorze, zaczęła się dotykać i pojękiwać. Bonnet pchnął Luca w głąb pokoju. — Dobra, spisz się jak należy. Trochę uciechy, a potem bon voyage. Naciesz się herbatą z Ruac, profesorku. Pchnął Luca tak mocno, że ten padł jak długi na materac. Odile natychmiast go objęła, zaczęła szarpać ubranie, rozpinać guziki koszuli, zmagać się z zamkiem dżinsów. Bonnet przyglądał się temu przez chwilę, po czym roześmiał się i wyszedł. Spojrzał na zegarek i wrócił do głównej sali, aby zmienić płytę na gramofonie, posiedzieć i pooglądać wyczyny par, które zadowoliły się dywanami rozłożonymi na podłodze. Mniej więcej za godzinę chciał się pozbyć Luca i Sary i podrzucić ich zwłoki pod chlew Duvala, żeby jego świnie rano miały co żreć. Gdzie się podziewa ten paskudny staruch? Bonnet zaczął się rozglądać, wypatrując szczególnie pomarszczonego nagiego chudzielca. Ale w piwnicy go nie było. Pewnie poszedł do któregoś pokoju. A gdzie jest żona burmistrza? Tym razem rozejrzał się za wielkim różowym tyłkiem i długimi siwymi włosami sięgającymi do pośladków. — Tylko mi nie mów, że poszła z Duvalem! — mruknął do siebie i zarechotał. —

Ten stary pryk to niezły skurwiel! Zauważył żonę piekarza, rudowłosą, sto lat młodszą od niego, podobną trochę do Marleny Dietrich w jej najlepszym okresie. Siedziała okrakiem na rolniku, doskonałym kierowcy, który prowadził samochód podczas nieudanego zamachu w Cambridge, a później porwał Sarę. Twardy gość, Bonnet powierzał mu najtrudniejsze zadania. W czasie obu wojen światowych zabił więcej Niemców niż ktokolwiek inny z Ruac. Teraz leżał z zamkniętymi oczami i zaciśniętymi zębami. A piersi żony piekarza podskakiwały w rytm wybijany w piosence na bębenku. — Hej, Helene! — zawołał do niej Bonnet, przekrzykując muzykę. — Spotkamy się później! Znajdę cię. *** Odile na zmianę to tuliła Luca, wodziła po nim dłońmi, coraz szybciej przesuwając nimi po jego plecach, to znów nieporadnie szarpała w pasie jego dżinsy i próbowała je zdjąć. Oczy miała szkliste, poruszała ustami, jakby coś mówiła, ale z jej gardła wydobywały się tylko pomruki. Dopiero po pewnym czasie zaczęły się układać w powtarzane bez przerwy słowo: — Cheri, cheri… Luc otworzył oczy. Rozejrzał się po pokoju, po czym odwrócił się, ujął jej głowę w obie dłonie i wycedził prosto w twarz: — Nie jestem twoim cheri, a poza tym nie zamierzam gzić się z prababką. Próbował ją odepchnąć, ale objęła go mocniej, wbijając mu paznokcie w plecy. — Nigdy wcześniej nie uderzyłem kobiety — rzekł ze złością. Wziął zamach i walnął ją pięścią w szczękę. Na szczęście od razu znieruchomiała, nie musiał okładać jej pięściami, aż straci przytomność. Podniósł się z łóżka, doprowadził do ładu ubranie, po czym spojrzał na nagą, spokojnie oddychającą kobietę. — Muszę przyznać, że wyglądasz całkiem nieźle, jak na sto szesnaście lat — mruknął. Poklepał się po kieszeniach, ale jego komórka, jak można się było spodziewać, zniknęła. Ostrożnie nacisnął klamkę. Bonnet najwyraźniej uznał, że jego córka jest wystarczająco pociągająca i nie trzeba zamykać drzwi na klucz. W korytarzu nie było nikogo, od strony głównej sali dolatywała muzyka. Myślał jasno. Dwadzieścia minut po wypiciu herbaty umysł miał tak samo czysty, jak przed jej wypiciem. Przystąpił do działania. Udawał otumanionego. Wcześniej obserwował Sarę i wieśniaków, więc wiedział, jak się zachowywać. Udało mu się oszukać Bonneta i tylko to się liczyło. Dlaczego herbata na mnie nie działa? Nie miał halucynacji i urojeń. Nic poza lekkim bólem głowy. Sara wydawała się przekonana, że tak właśnie będzie. Skąd mogła to wiedzieć? Sara.

Musi ją odnaleźć. Już sama myśl, że Jacques ją obmacuje, doprowadzała Luca do szału. Otwierał kolejne drzwi. W każdym pokoju było to samo: starzy, grubi ludzie zajęci sobą, w ogóle niezwracający na niego uwagi. Uznał, że to niesmaczne. Kiedy sprawdził wszystkie pokoje w korytarzu, podkradł się do głównej sali. Bonnet siedział na krześle z nisko zwieszoną głową, chyba drzemał. Nigdzie nie było widać Pelaya. Liczba par uprawiających seks na dywanach między nim a burmistrzem nasunęła mu myśl, że powinien bez trudu przekraść się niepostrzeżenie do wylotu następnego korytarza. Przykucnął i na ugiętych nogach zaczął się przemykać pod ścianą. Kiedy znalazł się obok stołu, na którym rozlewano herbatę, zobaczył manuskrypt z Ruac. Bez namysłu położył się na brzuchu i zaczął czołgać ku środkowi pomieszczenia. Otoczyły go nagie ciała, ale nikt nie zwracał na niego uwagi. Zacisnął więc zęby i czołgał się dalej. Uniósł głowę i popatrzył na Bonneta. Nie było go na krześle. Chryste, pomyślał Luc. Chryste. W ciągu sekundy znalazł się pod stołem. Wyciągnął rękę, szybko wymacał książkę i zacisnął na niej palce. Saro, już idę! Szybko odwrócił się przodem do ściany. Bonneta nigdzie nie było, więc wstał i pobiegł do wylotu korytarza, upychając manuskrypt za koszulą. Otworzył pierwsze drzwi. Spoceni i zdyszani staruszkowie. Następne drzwi. Ujrzał na łóżku olbrzyma o owłosionych plecach, który nieporadnie, jedną ręką próbował ściągnąć rozpięte spodnie. Nie było widać leżącej pod nim kobiety, ale długie jedwabiste ciemnoblond włosy rozsypane na poduszce nie pozostawiały wątpliwości. Luc chwycił lampę na ciężkiej żelaznej podstawce. Ogarnęła go mordercza furia. Podniósł lampę, wyszarpując wtyczkę z kontaktu. Uniósł ją wysoko, zamachnął się jak kilofem i z całej siły huknął żelazną podstawą w kark owłosionego potwora. Jacques z bólu wygiął się w łuk, odrzucając do tyłu głowę. Zsunął dłoń z piersi Sary i zawył jak ranny pies, co skłoniło Luca, żeby znów wziąć zamach i tym razem z boku walnąć Jacques’a w głowę. Rozległ się nieprzyjemny trzask pękającej czaszki, przypominający odgłos rozłupywanego orzecha, impet uderzenia rzucił olbrzyma na drugą połowę łóżka. Sara pojękiwała. Podniósł ją i trzymając nagą przed sobą, powtórzył kilka razy, że wszystko będzie dobrze. Ale nawet na niego nie patrzyła. Przytulił ją więc i zaczął szeptać do ucha, które było lodowato zimne. Wreszcie doleciało go ledwie słyszalne: — Luc? Nie było czasu, aby próbować ją ubrać. Zepchnął trupa Jacques’a z materaca,

ściągnął zakrwawioną narzutę i okrył nią Sarę. Już miał wziąć kobietę na ręce, gdy nagle coś mu się przypomniało. Sięgnął do kieszeni spodni syna burmistrza, wyjął z niej telefon komórkowy i popatrzył na wyświetlacz. Nie ma zasięgu. Oczywiście. Są przecież pod ziemią. Schował telefon do kieszeni, owinął Sarę kapą, wziął na ręce i kolanem otworzył drzwi. W korytarzu nikogo nie było. Zaczął biec truchtem w kierunku przeciwnym do tego, z którego dolatywała muzyka. Czuł się silny, a ona była lekka. W głębi korytarza robiło się coraz ciemniej, aż musiał zwolnić kroku i wytężyć wzrok. W końcu wypatrzył schody. *** Bonnet znów spojrzał na zegarek, dźwignął się ociężale z krzesła i podreptał do pokoju Odile, żeby sprawdzić, jak jej idzie z nowym kochankiem. Od ostatnich narodzin dziecka w Ruac minęły cztery lata. Jeśli chcieli przetrwać, musieli coś wymyślić. Jak na jego gust, Odile była zbyt wybredna. Tak atrakcyjna kobieta powinna rodzić jedno dziecko za drugim. Ale tylko trzy razy w swoim długim życiu zaszła w ciążę. Najpierw w czasie pierwszej wojny światowej, ale poroniła. Potem, po drugiej wojnie, po krótkim romansie z młodym partyzantem z Rouen urodziła chłopczyka, zachorował i zmarł. Wreszcie, na początku lat sześćdziesiątych, spędziła noc z paryskim turystą, chłopakiem wędrującym z plecakiem przez Périgord. Urodziła dziewczynkę. Mała ślicznotka dorastała, ożywiała nadzieje Bonneta i całej wsi, nie zdając sobie sprawy z brzemienia spoczywającego na jej szczupłych ramionkach. Niestety, zginęła w dziwnym wypadku w piwnicach. Wspinała się na stertę starych niemieckich skrzynek. Gdy jedna z desek złamała się pod jej ciężarem, mała spadła i została przywalona skrzyniami. Odile pogrążyła się w depresji i mimo próśb ojca straciła zainteresowanie młodymi mężczyznami. Sytuację zmienił dopiero przyjazd archeologów. Co stało się jedynym jasnym punktem w mrocznym koszmarze. Otworzył drzwi, mając nadzieję że zobaczy dwoje ludzi uprawiających seks, ale jego córka leżała na łóżku sama, pochrapywała cicho, a szczękę miała zaczerwienioną i spuchniętą. — Jezu Chryste! — wykrztusił. Nie musiał przeszukiwać pokoju. Nie było gdzie się ukryć. Wypadł na korytarz i popędził do pokoju Jacques’a. Tam zobaczył coś o wiele straszniejszego. Jego syn leżał zalany krwią, z roztrzaskaną czaszką, martwy. Sary także nie było. — Mój Boże, mój Boże, mój Boże! — mamrotał. Jego plan się nie udał. Gdzie się podział Simard? — Pelay! — wrzasnął. — Pelay!

*** Luc niósł Sarę ciemnymi schodami na górę. Drzwi nie były zamknięte. Wyszli w zwykłej prostej kuchni wiejskiego domu. Przeniósł Sarę przez korytarz do dużego pokoju, ciemnego i pustego. Położył ją na kanapie i przykrył narzutą. Rozsunął zasłony. Okno wychodziło na główną ulicę Ruac. Naprzeciwko, przed domem Odile, stał samochód Isaaka. Prawdopodobnie wszystkie zabudowania były ze sobą połączone. Jak podejrzewał, piwnica musi znajdować się pod drogą. Szybko sprawdził telefon Jacques’a. Był zasięg. Wywołał listę ostatnich połączeń. „Ojciec, komórka”. W porządku, ale jeszcze nie teraz. Kluczyki do samochodu Isaaka także stracił. Rozejrzał się. Starał się poruszać jak najciszej, bo choć podejrzewał, że mieszkańcy tego domu są teraz gdzieś pod ziemią, to jednak nie był tego pewny. W holu znalazł dwa użyteczne przedmioty: zestaw kluczyków do samochodu i starą jednostrzałową strzelbę. Zajrzał do komory. Tkwił w niej nabój, kilka następnych znalazł w myśliwskim pasie wiszącym na haku. *** Bonnet gnał przez podziemny kompleks, wykrzykując nazwisko Pelaya. Każdy inny mężczyzna będący pod wpływem naparu pozostanie bezużyteczny jeszcze co najmniej przez godzinę. Losy całej wsi zależą tylko od niego. Ale przecież jestem burmistrzem. Muszę robić, co do mnie należy. Wreszcie w którymś korytarzu natknął się na Pelaya wykradającego się z pokoju. — Gdzieś ty był, do cholery?! — wrzasnął. — Sprawdzałem. Obserwowałem. Dbałem o spokój — odparł doktor. — W końcu to powinienem robić, prawda? Co się stało? Ale burmistrz tylko krzyknął, żeby biegł za nim. Dopiero po drodze, wyrzucając z siebie pojedyncze słowa, zrelacjonował pospiesznie, co się stało. Bonnet znalazł włącznik światła w korytarzu. Nie zauważyli niczego podejrzanego. Zapalił światło w następnym korytarzu. I od razu wskazał: — Patrz! Czerwone smugi krwi na podłodze znaczyły drogę, którą uciekła Sara. Korytarz prowadził do domu piekarza. Bonnet wyciągnął pistolet i obaj ruszyli schodami w górę. ***

Luc nieporadnie ułożył Sarę na tylnym siedzeniu małego zaśmieconego peugeota 206 stojącego koło domu piekarza. Samochód usłużnie pisnął i zamrugał światłami, gdy Luc nacisnął guzik pilota. Uruchomił silnik, wrzucił pierwszy bieg i wyjechał na drogę. Dojrzał jeszcze we wstecznym lusterku, jak z domu wybiegają Bonnet i Pelay. Kiedy huknął strzał, błyskawicznie wrzucił drugi bieg i wcisnął pedał gazu. *** Bonnet ruszył pędem do kawiarni po kluczyki do swojego auta. Muszą zatrzymać uciekinierów. Muszą ich zabić. Wykrzyknął to przez ramię do Pelaya, wyciągając obolałe nogi. *** Luc mówił szybko i głośno, rozpędzając mały samochodzik do granic jego możliwości na pustej, ciemnej i wąskiej wiejskiej drodze. Był gotów kląć na czym świat stoi, by zmusić operatora numeru alarmowego, żeby połączył go z jego przełożonym. Musiał skontaktować się z pułkownikiem Toucasem z Périgueux. Pułkownika trzeba obudzić! Dzwoni do niego profesor Simard z Bordeaux, do cholery! W sprawie wielokrotnego morderstwa w opactwie Ruac! *** Bonnet wybiegał z kluczykami w ręku i chciał zamknąć drzwi kawiarni, gdy zadzwonił jego telefon komórkowy. — To koniec, Bonnet! — krzyczał Luc. — Żandarmi są w drodze do Ruac! Jesteś skończony. Bonnet kipiał z wściekłości jak wulkan wypluwający strumienie lawy. — Myślisz, że już po wszystkim? Że załatwiłeś sprawę? Będzie załatwiona, gdy ja uznam, że tak jest! Idź do diabła i pożegnaj się ze swoją przeklętą jaskinią! A może spróbujesz mnie powstrzymać! No, dalej, śmiało! Jego samochód stał przed kawiarnią. Wskoczył na siedzenie kierowcy, a Pelay wsunął się na fotel obok tak szybko, jak tylko mógł człowiek w jego wieku. — Mój karabin jest w bagażniku — rzucił burmistrz. — Na szczęście oko mam jeszcze dobre — odparł doktor. *** Bonnet zjechał na pobocze najbliżej szczytu klifu. Doskonale znał teren. Pelay wyjął z bagażnika karabin i dokonał pobieżnego przeglądu. Był to snajperski karabinek M1 z optycznym celownikiem, zabrany zabitemu amerykańskiemu

żołnierzowi w 1944 roku. Pelay doskonale pamiętał tamten dzień. Razem z Bonnetem zabrali zabitemu także portfel i buty. To dobra broń, z której położyli trupem wielu szkopów. Bonnet dbał o nią, czyścił i oliwił. Pobiegli w głąb lasu, nie zważając na gałęzie, które chłostały ich po twarzach. Po pewnym czasie się rozdzielili. Burmistrz skierował się na szczyt klifu, Pelay ruszył okrężną drogą przez mroczną gęstwinę. *** Luc dotarł do wylotu polnej drogi prowadzącej na parking nad wejściem do jaskini. Nie chciał jechać tym samochodem aż na miejsce przeznaczenia. Cokolwiek ma się stać, Sara musi być bezpieczna, zatrzymał się więc pół kilometra przed końcem drogi i odchylił na oparcie fotela. Stopniowo wychodziła ze stanu otępienia. — Zostawię cię tu, Saro. Będziesz bezpieczna. Muszę się teraz zająć ochroną jaskini. Rozumiesz? Otworzyła oczy, skinęła głową i znów zapadła w drzemkę. Nie był pewny, czy zrozumiała, co powiedział, ale to nie było teraz ważne. Miał nadzieję, że zdoła jej to wyjaśnić później. *** Uszy Bonneta wypełniało ciężkie dudnienie jego kroków, szelest zarośli i głośny astmatyczny świst wydobywający się z jego ust przy każdym oddechu. Zbliżał się do polanki sąsiadującej z parkingiem urządzonym przez archeologów. Był blisko. Przebiegł przez polanę, spoglądając na wielki dąb po przeciwnej stronie parkingu i ciesząc się w duchu, że wybrał właśnie to miejsce, łatwe do odnalezienia po ciemku. Zachrzęścił żwir pod jego ciężkimi strażackimi butami. *** Luc żałował, że nie ma latarki. Dokoła panowały nieprzeniknione ciemności, więc mógł się tylko trzymać bitej drogi. Czuł się niezręcznie z karabinem w rękach, ciężar Sary wydawał mu się o wiele przyjemniejszy. Przed nim ukazało się szarawe pasmo, horyzont nad krawędzią klifu. Ale na jego tle coś się poruszało: ciemna sylwetka człowieka. Bonnet. *** Burmistrz zatrzymał się pod drzewem. Metr dalej ciemniał stos kamieni, który usypał z Jacques’em, żeby oznakować to miejsce. Osunął się na kolana i zaczął odrzucać kamienie. Skórzany futerał leżał na ziemi

pod nimi, w płytkim zagłębieniu gruntu. Wydobył go powoli, uważając, by nie zetknąć odsłoniętych końcówek unieruchomionych obok miedzianych kabli. Trzymał w rękach należący do Waffen-SS detonator M39, pozostały po dywizji wojsk inżynieryjnych z 1943 roku. Wydawał się nietknięty zębem czasu, elegancki i niezawodny — masywny prostopadłościan z żeliwa i bakelitu. Bonnet nie miał wątpliwości, że zadziała mimo upływu lat. Czekało go niełatwe zadanie, ale wychodził z założenia, że specjalista przed śmiercią zrobił to, co do niego należało: odpowiednio dobrał miejsca podłożenia ładunków pikratolu i umieścił je w skalnych szczelinach. Olbrzymi wapienny nawis powinien zwalić się w głąb wąwozu, zasypując jaskinię. Tę samą, która powołała do życia jego wioskę i która teraz groziła jej śmiercią. Gdyby Pelay spisał się jak należy, mogliby zlikwidować Simarda. Potem wystarczyłoby tylko odnaleźć Sarę i z nią zrobić to samo. Wepchnął drewnianą rączkę w otwór, szczęknął zatrzask mocowania. Po przekręceniu jej aż do oporu, wystarczyło wcisnąć duży guzik na obudowie detonatora, oznaczony napisem: ZUNDEN, „zapłon”. I wtedy usłyszał za sobą kroki i okrzyk: — Przestań! Luc był dziesięć metrów za nim i zbliżał się, biegnąc przez placyk. Zobaczył tylko, że klęczący na ziemi Bonnet pochyla się nad czymś nisko i coś majstruje. Przyłożył strzelbę do ramienia. Bonnet zerknął na niego i warknął: — Idź do diabła! Rozległ się głośny warkot mechanizmu detonatora. Bonnet uniósł obie ręce i obejrzał się za siebie. W tej samej chwili głowa Luca wypełniła pole widzenia w celowniku karabinku Pelaya, doskonale widoczna na tle szarego pasma na horyzoncie. Klęczał na jednym kolanie w kępie niskich krzaków. Mimo podeszłego wieku panował nad drżeniem rąk. I miał doskonały wzrok. — Nie dam ci zburzyć mojej jaskini! — krzyknął Luc do Bonneta. Pelay usłyszał ten krzyk, spoglądając przez lunetkę na poruszające się usta profesora. Naprowadził skrzyżowanie kresek celownika na jego skroń. Położył palec wskazujący na twardym języku spustu i zaczął powoli naciskać. Luc odskoczył, gdy za jego plecami rozległ się huk wystrzału. Spodziewał się, że lada moment poczuje nieznośny ból, ale nic takiego się nie stało. Odwrócił się do Bonneta, który był już tylko pięć metrów od niego. Burmistrz popatrzył na strzelbę w rękach Luca i wrzasnął: — Pelay! Pospiesz się! Przyłożył kciuk do guzika detonatora. Luc krzyknął. Ale nie były to słowa, tylko dziki pierwotny ryk, prymitywny

przejaw lęku przed śmiercią, nad którym nie zdołał zapanować. Nabój w komorze jego karabinu eksplodował, z lufy strzelił długi jęzor płomienia. Rozległa się seria trzasków, uderzeń w drewno, kamień, ludzkie ciało. Nabój był wypełniony śrutem. Luc ostrożnie zrobił kilka kroków, usiłując dojrzeć w ciemnościach, jakie szkody wyrządził. Bonnet leżał na boku, krwawił z ran na twarzy, ale jego oczy wciąż miotały dzikie błyski. Kciuk prawej ręki wciąż trzymał na guziku detonatora, lewą rękę przesuwał w jego kierunku. Trzymał w niej koniec miedzianego kabla, który śrut wyszarpnął spod zacisku detonatora. Burmistrz zamierzał wcisnąć go z powrotem. Dzieliło go od tego zaledwie kilka centymetrów. Luc nie miał czasu przeładować. Nie miał nawet czasu, żeby walnąć Bonneta kolbą w głowę lub rękę. Nie miał czasu na nic. Wtedy huknął drugi wystrzał.

37 Luc był zdezorientowany. Koszulę na piersiach miał mokrą. Przyłożył do niej rękę. Była zaplamiona krwią i grudkami jakiejś galaretowatej substancji. Nagle wokół niego pojawili się ludzie uzbrojeni w pistolety maszynowe, którzy zaczęli krzyczeć, żeby rzucił broń. Pół głowy Bonneta zniknęło. Koniec miedzianego kabla był tylko o centymetr od zacisku detonatora. Luc opuścił ręce wzdłuż ciała. Strzelba wysunęła mu się z dłoni i spadła na ziemię. Z kręgu wystąpił mężczyzna. Był wysoki, wyprężony jak struna, ale nieuzbrojony, ubrany po cywilnemu, choć na ciemnym pulowerze miał naszyte pagony. — Profesor Simard — odezwał się, przeciągając głoski z arystokratycznym akcentem. — Byłem ciekaw, kiedy w końcu się poznamy. Luc spojrzał na niego zaciekawiony. To na pewno nie któryś z mieszkańców wioski. — Kim pan jest? — Generał André Gatinois. — Wojskowy? — Można tak powiedzieć — odparł generał enigmatycznie. Podszedł bliżej i popatrzył na trupa burmistrza. — Bonnet bardzo długo był na fali. To musiało się kiedyś skończyć. Nawet dla niego. — Zabiliście go — wymamrotał Luc. — Ale dopiero wtedy, gdy panu się to nie udało. — Generał obrzucił ironicznym spojrzeniem dziury po śrucie w ubraniu burmistrza. — Naboje do polowania na kaczki nie są najlepsze do zabijania ludzi. — Nie miałem nic innego. A on chciał wysadzić w powietrze moją jaskinię. Zrobiło się małe zamieszanie, gdy dwaj żołnierze w czarnych kombinezonach przywlekli do kręgu tworzonego przez ich kolegów jęczącego głośno człowieka. To był Pelay, krwawił z rany w klatce piersiowej i z trudem łapał oddech. Jeden z żołnierzy podał snajperski karabinek M1 niskiemu oficerowi, który stanął obok generała. To był jego adiutant, Marolles. — Miał pana na muszce — rzekł Gatinois obojętnie. — A wiec uratowałem panu życie. — Powie mi pan wreszcie, co tu się dzieje? — zapytał Luc. Generał zamyślił się na chwilę. — Oczywiście. Dlaczego miałbym tego nie robić? Jak myślisz, Marolles? — Wszystko zależy od pana, generale. — No, tak, zapewne masz rację. Gdzie jest Amerykanka?

Marolles rzucił coś półgłosem do mikrofonu krótkofalówki przypiętej do puloweru, wysłuchał odpowiedzi i oznajmił: — Zaraz tu będzie. Pelay jęknął głośniej i dziwnie zacharczał. — Nie zamierzacie go zawieźć do lekarza? — spytał Luc. — Jedynym lekarzem, z którym się zobaczy, będzie on sam — odparł lekceważąco Gatinois. — Był przydatny, ale nigdy go nie lubiłem. Mam rację, Marolles? — Nigdy. — Jego ostatnim dobrym uczynkiem było powiadomienie nas, że przyjedzie pan do Ruac dziś wieczorem. Na polankę wjechał peugeot piekarza prowadzony przez żołnierza w czarnym kombinezonie. Mężczyzna zatrzymał wóz, wyskoczył zza kierownicy i pomógł wysiąść owiniętej narzutą Sarze. Rozglądała się, zdezorientowana i niepewna, ale gdy zobaczyła Luca, szarpnięciem uwolniła się z objęć żołnierza i podbiegła do niego. — Luc, co się stało? — zapytała słabym głosem. — Wszystko w porządku? Objął ją. — Tak, w porządku. Chociaż… nie wiem, kim są ci ludzie. Na pewno nie są ze wsi. Popatrzyła na Pelaya, który leżał na ziemi z kolanami podciągniętymi do brzucha i wydawał z siebie przerażające chrapliwe dźwięki. — Jezu… — szepnęła. — To prawda, nie jesteśmy z Ruac — odezwał się Gatinois. — Ale Ruac zajmowało nas od wielu lat. Jesteśmy związani z Ruac. Zawdzięczamy tej wsi nasze istnienie. — Kim jesteście? — zapytał Luc. — I co tu robicie? — Nazywa się nas Jednostką Siedemdziesiątą — odparł generał. Marolles spuścił wzrok i pokręcił głową. Ten gest przyciągnął uwagę Luca i go zaniepokoił. Przyszło mu na myśl, że generał Gatinois najwyraźniej działa na krawędzi prawa. A to ryzykowne. — Musicie wiedzieć, że w czasie wojny dowództwo ruchu oporu, chociaż niezbyt jednolite, postanowiło maquisardów z Ruac wziąć pod swoje skrzydła i nadało oddziałowi kryptonim „Oddział Siedemdziesiąty”. Jej członkowie okazali się szczególnie bezwzględni i skuteczni. Wzbudzali strach wśród Niemców. Inni maquisardzi im nie ufali. I kiedy w tysiąc dziewięćset czterdziestym szóstym roku powołano do życia naszą jednostkę, pierwszy dowódca, generał Henri Giraud, jeden z najbardziej zaufanych współpracowników de Gaulle’a, wybrał dla niej tę samą nazwę. Może nie było to zbyt twórcze, ale się przyjęło. — Słyszałem o roli, jaką partyzanci z Ruac odegrali w ruchu oporu — powiedział Luc. — Proszę mi powiedzieć coś, czego nie wiem.

— Nie wątpię, że wie pan całkiem dużo. Chcielibyśmy się dowiedzieć, jak dużo. — Wskazał Pelaya. — Na przykład co pan wie o tym człowieku? — Nic — odparł Luc. — Stary łotr z tego Pelaya. Ma chyba dwieście trzydzieści, może nawet dwieście czterdzieści lat. Nawet on tego nie wie. Został lekarzem w tysiąc dziewięćset trzydziestym roku. Wysłali go do Lyonu na praktykę. Musieli mieć w swoim gronie lekarza. Nie mogli dopuścić, żeby leczył ich ktoś obcy. Ale Pelay lubił sobie wypić i był bardzo gadatliwy. W czasie wojny został zastępcą Bonneta w Oddziale Siedemdziesiątym. Giraud zaprosił go do Algieru na rozmowę. Tam pewnego wieczoru spił się i wygadał wszystko de Gaulle’owi i Giraudowi! Tajemnica strzeżona przez setki lat została ujawniona tylko dlatego, że ten głupek się upił. Wyszły na jaw receptura naparu, przyczyny długowieczności oraz wyjątkowej agresji. Wygadał wszystko. Dlatego po wojnie de Gaulle zdecydował, że Ruac należy obserwować, a efekty działania naparu kazać zbadać najtęższym umysłom. Sara powoli dochodziła do siebie. Pewniej trzymała się na nogach, oczy miała coraz mniej rozbiegane. — I tym właśnie zajmujecie się do dziś? — zapytała, wyraźnie zła. Gatinois przytaknął. — Zgadza się. Od sześćdziesięciu pięciu lat kierujemy badaniami nad naparem z Ruac. To naprawdę olbrzymie wyzwanie, profesor Mallory. Współczesna nauka pozwoliła wam w krótkim czasie poznać wiele aspektów działania tej substancji, podczas gdy my musieliśmy czekać latami, aż naukowcy osiągną poziom odpowiadający naszym potrzebom. Na przykład domyślam się, że doktor Prentice powiedział już pani o aktywności odkrytych przez niego w naparze tak zwanych genów długowieczności, o działaniu receptorów serotoniny i innych efektach. — To dlatego zabiliście Freda? — zapytała. — Prawdę mówiąc, nie mieliśmy wyboru — odparł obojętnie generał. — Chryste! — wykrzyknął Luc. — Więc to wy wysadziliście w powietrze laboratorium w Anglii! Przez was zginęło ponad czterdzieści osób! Dokonaliście zaakceptowanego przez państwo aktu terroru! Gatinois westchnął. — Nie określiłbym tego w ten sposób. Naszym zadaniem jest ochrona największej tajemnicy Francji. A metody działania nie są przedmiotem oceny. Najwyższe władze państwowe o niczym nie wiedzą. Nie działamy oficjalnie. Dopóty, dopóki pozostajemy w cieniu, wszystko jest w porządku. Luc poczuł strach. Generał za dużo mówił. Implikacje tego faktu wydawały się oczywiste, ale mimo to pragnienie poznania prawdy kazało mu spytać. — Dlatego rozkazał pan Bonnetowi zabić moich ludzi, a potem zorganizować zamach na Sarę i na mnie w Cambridge? Gatinois się roześmiał.

— Słyszałeś to, Marolles?! Boki zrywać! Nie, profesorze. Bonnet nawet nie wiedział o naszym istnieniu. Nikt o nas nic nie wiedział, poza tym, tu, Pelayem. Był naszą wtyczką. Informatorem. Giraud i de Gaulle po wojnie przeciągnęli go na naszą stronę. Dali mu pieniądze. Po kryjomu odznaczyli medalami i przyznali status, jakiego nigdy by nie dostał pod rządami Bonneta. Krótko mówiąc, zgrabnie go udobruchali, a następnie mu zagrozili. Najpierw tym, że Bonnet się dowie, iż wszystko wygadał. Dobrze wiedział, że burmistrz wypruje mu bebechy i rzuci świniom na pożarcie. Tego bał się najbardziej. I my używaliśmy od tamtej pory tej samej groźby, żeby skłonić miłego doktorka do współpracy. Tak więc Pelay dostarczał nam informacji przez sześćdziesiąt pięć lat. Ilekroć któryś z mieszkańców zgłaszał się do niego z jakimś problemem, dostawaliśmy próbkę krwi, moczu, wymazów i temu podobne. Regularnie otrzymywaliśmy jego raporty. To wszystko. A to, co zrobił Bonnet, te wszystkie morderstwa, to jego inicjatywa. — Ale wy mu na to pozwoliliście! — wykrzyknęła Sara. — Więc także ponosicie odpowiedzialność! Gatinois wzruszył ramionami. — Być może. A w sensie prawnym chyba nie. Lecz ta sprawa nigdy nie trafi na wokandę. Cała nasza działalność jest objęta tajemnicą, wojskową i państwową. Pewnie łatwiej byłoby zdobyć kody do odpalenia francuskich rakiet z głowicami jądrowymi! Ale dajmy temu spokój, niech Bonnet pozostanie Bonnetem. — Ty pieprzony draniu! — Sara jednym susem pokonała przestrzeń oddzielającą ją od generała i nie bacząc na to, że narzuta zsunęła jej się z ramion, naga wyciągnęła ręce, jakby chciała wydrapać mu oczy. Zaskoczyła Gatinois tak bardzo, że nie zdążył się zasłonić. To Marolles chwycił ją wpół i pociągnął do tyłu. Zaraz zajęli się nią dwaj żołnierze, a adiutant wymierzył pistolet w Luca i ostrzegł, żeby się nie wtrącał. Luc osłupiały patrzył na poczynania Sary. Kiedy zaczęła wierzgać, okładać pięściami i wrzeszczeć na żołnierzy, krzyknął: — Nie zróbcie jej krzywdy! Gatinois starł chusteczką strużkę krwi z policzka. — Sam pan widzi, profesorze. To żywy przykład jednego z największych problemów, jakich przysparza nasz narkotyk. Ten opóźniony efekt pojawia się najdalej po dwóch godzinach od szczytu reakcji euforycznej. Fachowcy twierdzą, że to skutek działania receptorów pięć-HT-dwa-A. — Zarechotał głośno. — No i proszę, to zadanie zmieniło mnie w naukowca, nie sądzisz, Marolles? Adiutant tylko coś mruknął i kazał swoim ludziom skuć Sarze ręce i nogi, okryć ją narzutą i wsadzić do samochodu, dopóki się nie uspokoi. Wrzeszczała dziko i wulgarnie przeklinała, zdołali ją jednak poskromić, podczas gdy Marolles wciąż mierzył w Luca, powtarzając ostrzeżenie, żeby nie próbował jej bronić. — W porządku — odezwał się w końcu Gatinois. — Przynajmniej będzie ciszej.

— Udało się wam wyodrębnić narkotyk z naparu? — zapytał Luc. — Nawet nie jeden, ale trzy. Dysponujemy nimi od lat siedemdziesiątych, ale jak powiedziałem, dopiero ostatnio udało się zidentyfikować mechanizm biologicznego działania najważniejszego z nich, R-czterysta dwadzieścia dwa. A to dlatego, że niedawno wykryto geny długowieczności, SIRT-jeden i FOXO-trzy-A. Bez wątpienia w przyszłości dowiemy się jeszcze innych ważnych rzeczy. Kiedyś zrozumiemy, jak działa ten R-czterysta dwadzieścia dwa. Inne środki poznaliśmy lepiej, ich działanie jest dokładniej przeanalizowane. Główny alkaloid sporyszu, R-dwadzieścia siedem, sprawia, że człowiek wpada w euforię. Jako silny halucynogen pozwala się wybrać na ciekawą wycieczkę. Drugi, R-dwieście dwadzieścia, jest bardzo interesujący. Wzmaga potencję i libido. Szczerze mówiąc, pod koniec lat osiemdziesiątych stał się nawet przyczyną skandalu. Część prac związanych z tą substancją wykonywał zewnętrzny zleceniobiorca, chemik z uniwersytetu, który nie miał pojęcia, skąd ona pochodzi, bo taki był wymóg tej współpracy. Musiał jednak przekazać informacje na temat struktury chemicznej tego związku swojemu znajomemu pracującemu w firmie farmaceutycznej, w spółce Pfizer. Wszystko wskazuje na to, że przyczynił się tym samym do wynalezienia viagry, zatem mamy też pewne zasługi dla społeczeństwa, nie sądzi pan? Ale nasz alkaloid, R-dwieście dwadzieścia, choć ma o wiele silniejsze działanie niż viagra, powoduje też paskudny efekt uboczny: prowadzi do skrócenia i paraliżu witek plemników, skutkiem czego mężczyźni stają się bezpłodni. Luc pokiwał głową ze zrozumieniem. — Wiedział pan o tym efekcie? — zainteresował się Gatinois. — Tak. Z wyników badań zgwałconych kobiet. — Aha. Ale z naszego punktu widzenia prawdziwym skarbem jest R-czterysta dwadzieścia dwa. To właśnie przez niego całe to zamieszanie. I to on jest przyczyną istnienia Jednostki Siedemdziesiątej. Proszę sobie tylko wyobrazić prawdziwe źródło wiecznej młodości! Wydłużające życie do dwustu lat! Trzystu! I to w doskonałym zdrowiu! Bez groźby zawału serca. Bez nowotworów. Jak mógłby się przysłużyć ludzkości! Proszę o tym pomyśleć. — Ale… — zaczął Luc. — Otóż to, ale — wszedł mu w słowo generał. — W tym problem. Dlatego trzymamy wszystko w tajemnicy. Przemoc, agresja, porywczość. To poważna sprawa. Ten środek potrafi zmienić człowieka w dziką bestię, a zależnie od okoliczności, nawet w mordercę. A co z innym długofalowym wpływem na osobowość i stan umysłu? Dzięki pomocy Pelaya przez sześćdziesiąt pięć lat mieszkańcy Ruac pełnili funkcję królików doświadczalnych. Zyskaliśmy tysiące danych. Epidemiolodzy nazywają takie eksperymenty badaniami obserwacyjnymi. Ale co najważniejsze, zaprzęgliśmy naukowców do ciężkiej pracy przy modyfikowaniu struktury tego środka, aby zachować efekty długowieczności i wyeliminować działanie receptora serotoniny. Jak dotąd nie odnieśliśmy sukcesu. Jeśli nie wpada się w furię, traci się

długowieczność. Mechanizm jest o wiele bardziej skomplikowany, ale z punktu widzenia laika do tego się właśnie sprowadza. Teraz pan rozumie? — Rozumiem, że oboje z Sarą pomieszaliśmy wam szyki. — Pomieszaliście szyki? Tak, to dobre określenie, ale zdecydowanie zbyt łagodne. — Pokazał zakrwawioną chusteczkę. — Odkrycie przez pana jaskini to była katastrofa, może nawet katastrofa dla całej ludzkości. Rozumie pan to? Potrzebne rośliny można znaleźć wszędzie. Każdy dyletant z rondlem zdoła przygotować napar. Potrafi pan sobie wyobrazić, co by się stało, gdyby tysiące, setki tysięcy, miliony ludzi zaczęły regularnie pić herbatę z Ruac? Nawet dla dobra swojego małego wyrywka badań nad prehistorią na pewno nie chciałby pan wywołać chaosu na świecie, prawda? Nie chciałby pan milionów naćpanych, lubieżnych, szalejących z wściekłości ludzi, siejących spustoszenie. To jak sceny z tandetnego horroru, prawda? Dlatego wszystko rozgrywało się wyłącznie w Ruac. Proszę sobie wyobrazić, że ten dżin wydostałby się z butelki i na wieki pozostał na wolności. Nie, bezwzględnie musimy uchronić przed nim świat. — Mówił coraz głośniej. — Kiedy znaleźliśmy wreszcie bezpieczny sposób kontynuowania badań nad R-czterysta dwadzieścia dwa, pozostanie on domeną Francji, pozostanie pod kontrolą Francji i tylko Francja będzie czynić to, co dobre dla całej ludzkości. Luc milczał. Gatinois odwrócił się do detonatora i wyciągnął koniec miedzianego przewodu z martwych palców Bonneta. — Dali wam dziś napar? — zapytał Luca. — Tak. — Ale pan nie zdradzał żadnych oznak działania narkotyku. Dlaczego? — Nie wiem. — Więc może pana także powinniśmy objąć naszymi badaniami? — Generał zachichotał. Kazał jednemu z żołnierzy poświecić na detonator latarką i zaczął mu się przyglądać. — Co pan robi?! — wykrzyknął przerażony Luc. Gatinois wstał i otrzepał spodnie z kurzu. — To powinno zadziałać. Bonnet mógł liczyć na pomoc kilku ludzi z dawnego oddziału, specjalistów od materiałów wybuchowych. Jeśli uznali, że w ten sposób da się wysadzić klif, to widocznie tak jest. Zobaczymy. — Przywołał jednego z żołnierzy. — Kapitanie, wycofaj ludzi i odpal ładunki. — Nie możecie tego zrobić! — protestował Luc. — To najważniejsza jaskinia w historii Francji! Dopuścicie się zbrodni na niewyobrażalną skalę! — Owszem, możemy to zrobić — wycedził Gatinois. — I zrobimy. Winą obarczymy Bonneta. Jeszcze przed wschodem słońca będziemy dysponowali wiarygodną historią tłumaczącą wszystkie dzisiejsze wydarzenia. Bonnet pokątnie

handlował skradzionymi hitlerowskimi łupami. Stał na straży tajemnicy zbrodni wojennych popełnionych przez partyzantów z Ruac. Bonnet był gotowy nawet mordować, byle tylko powstrzymać archeologów i turystów przed przyjazdem do miasteczka. Przed laty ukrył ogromne ilości starego i niestabilnego pikratolu z czasów wojny. Wyjdzie z tego fantastyczna całość, po części prawdziwa, a właśnie prawda jest podstawą najlepszych historii. — A co ze mną? Co z Sarą? Myśli pan, że potwierdzimy te jego bajeczki? — Nie, chyba nie, ale muszę stwierdzić z przykrością, że to nie będzie miało znaczenia. Pan i tak się tego domyślał, prawda? Musimy skończyć to, co zaczął Bonnet. Tak czy inaczej, to się musiało tak skończyć. Luc skoczył w stronę generała, zamierzając zabić go gołymi rękami. Nie mógł dopuścić, żeby zrobili coś złego Sarze. Ani jemu. Na pewno nie bez walki. Dostał kolbą pistoletu w plecy. Rozległ się trzask pękającego żebra i Luc zwalił się na ziemię, nie mogąc oddychać. Kiedy odzyskał zdolność mowy, poczuł pod koszulą twardy prostokąt manuskryptu, którego srebrne rogi wbijały mu się w skórę. — A co z manuskryptem z opactwa Ruac? — zapytał, krzywiąc się z bólu. — Właśnie chciałem o to zapytać — odrzekł Gatinois. — Szukaliśmy go w pracowni Pineau, ale go tam nie było. Co w nim jest? — Nic ważnego. — Luc znowu się skrzywił. — Tylko cała historia naparu łącznie z przepisem, spisana przez pewnego mnicha w roku tysiąc trzysta siódmym. To pasjonująca lektura. Na twarzy generała malowała się niepewność. — Marolles! Dlaczego nic na ten temat nie wiemy? Adiutant popatrzył ze zdziwieniem. Mogłoby się wydawać, że pod ostrym spojrzeniem Gatinois zrobił się jeszcze niższy. — Nie wiem, co powiedzieć. Oczywiście monitorowaliśmy wszystkie połączenia między Pineau i Simardem, między Mallory i Simardem. I nic. Na ten temat nie padło ani jedno słowo. Mimo przeszywającego bólu Luc się uśmiechnął. — Bo manuskrypt jest zaszyfrowany. Hugo złamał szyfr. Gdybyście sprawdzali przychodzące do niego e-maile, tobyście wiedzieli. W oddali zawyły syreny. — Wezwałem żandarmów — powiedział Luc. — Właśnie nadjeżdżają. Zaraz tu będzie pułkownik Toucas z Périgueux. To koniec. — Przykro mi, ale jest pan w błędzie — odparł Gatinois, choć w jego głosie słychać było napięcie. — Marolles z nimi porozmawia. Jesteśmy w tej samej drużynie, co żandarmeria, tylko trochę wyżej w łańcuchu pokarmowym. Oni są pod nami. Pelay, który od pewnego czasu leżał spokojnie, jakby stracił przytomność, teraz ją odzyskał i znowu zaczął głośno jęczeć.

— Mój Boże! — syknął Gatinois. — Nie mogę nawet jasno myśleć przy tych jękach! Marolles, skończ z nim. Może przynajmniej to zrobisz jak należy. Kiedy Luc z trudem dźwignął się na kolana, zobaczył, jak Marolles podchodzi do Pelaya i bez namysłu pakuje mu kulkę w głowę. Gdy tylko ucichło echo wystrzału, na polanie zapadła martwa cisza. Syreny powoli się przybliżały. — Jesteście zwykłymi mordercami — warknął Luc do generała. — Może pan sobie myśleć, co chce. Moim zdaniem jestem patriotą. Luc wyprostował się, ukradkiem przesunął książkę pod koszulą i przycisnął ją łokciem w miejscu pęknięcia żeber. — Nie zamierzam z tobą dyskutować, sukinsynu. Powiem tylko, że nie pozwolę ci zabić Sary i sam też nie zamierzam umrzeć. — Czyżby? — mruknął Gatinois, jakby pewność siebie Luca go zaskoczyła. — Bo jeżeli coś mi się stanie, do prasy trafi mój list. Nawet jeśli nie ma w nim nic o tobie, opisałem całą historię. Ruac. Napar. Zabójstwa. I dołączyłem kopię manuskryptu wraz z tłumaczeniem. Syreny wyły coraz bliżej, ich przenikliwy dźwięk rozcinał powietrze. — Marolles — rzucił Gatinois — idź i porozmawiaj z żandarmami. Zatrzymaj ich na drodze. Niech nie zbliżają się do wioski. Ruszaj. Tylko nie sknoć tego. — Odwrócił się i podszedł do Luca. Bez słowa wpatrywał się w jego twarz przez dobre piętnaście sekund, zanim w końcu rzekł: — Dokładnie zapoznałem się z pańską biografią, profesorze. Jest pan uczciwym człowiekiem, a ja umiem ocenić, kiedy uczciwy człowiek kłamie. I teraz jestem przekonany, że mówi pan prawdę. — Ja też jestem o tym przekonany — odparł Luc. Generał pokręcił głową i spojrzał w niebo. — Zatem proponuję znaleźć rozwiązanie pośrednie. Takie, które będzie odpowiadało mnie, będzie odpowiadało panu, a co najważniejsze, będzie też dobre dla Francji. Jest pan gotów zawrzeć takie porozumienie, profesorze? Luc popatrzył w jego lodowato zimne oczy. Zadzwonił telefon generała. Wyjął go z kieszeni i odebrał. — Tak? — rzucił. — Tak, na mój rozkaz. Wykonać. Schował telefon i zwrócił się do Luca: — Proszę chwilę zaczekać, profesorze. Najpierw był rozbłysk. Tak jasny, jakby w środku nocy wstał dzień, nastąpił przedwczesny świt, oślepiający i porażający. Potem dotarł dźwięk. Zatrzęsła się ziemia. Fala uderzeniowa rozchodząca się w powietrzu była tak silna, że aż zagrzechotał żwir na polanie, a ludzie się zachwiali. Gatinois mruknął tylko: — To zawsze było rozwiązanie awaryjne. Teraz nadszedł czas, by je zastosować.

Będziemy kontynuowali nasze dzieło, ale już bez Ruac.

38 W porannej mżawce krater zionący w miejscu wioski Ruac przypomniał Lucowi zdjęcia po katastrofie samolotu Pan Am nad Lockerbie. Nie było już głównej ulicy. Nie było domów ani kawiarni, tylko rozległa czarna, zasypana gruzem i usłana wrakami samochodów przestrzeń, z której unosiły się smugi czarnego dymu. Strażacy próbowali kierować strumienie wody na ogień tlący się przy krawędziach jamy, ale ponieważ obawiali się, że grunt jest niestabilny, bali się podjechać bliżej. Ich działania nie były więc za bardzo skuteczne. Pożary musiały się same wypalić. Na miejscu działała większa część wszystkich służb ratunkowych departamentu Dordogne. Dojazdy do wioski były zablokowane przez radiowozy żandarmerii, auta patrolowe policji, karetki pogotowia, wozy telewizji i straż pożarną. Kiedyś rządziłby tam Bonnet, krążyłby po terenie w ciężkich strażackich butach i dopasowanym uniformie i wydawał ludziom rozkazy, ale teraz musieli radzić sobie bez niego. Operacją kierował pułkownik Toucas, który wykrzykiwał obelgi pod adresem terkoczących nad głowami helikopterów stacji telewizyjnych, uniemożliwiających mu korzystanie z komórki. O brzasku powiedział Lucowi, że jego zdaniem Bonnet i jego kumple przechowywali w piwnicach większe ilości pikratolu, materiału wybuchowego z czasów drugiej wojny światowej. Przypadkiem doszło do zapłonu, a eksplozja zapoczątkowała reakcję łańcuchową i wybuchły ładunki przechowywane w sąsiednich domach. Dodał jeszcze ściszonym głosem, że ma uzasadnione podejrzenia, iż Bonnet pokątnie handlował kradzionymi rzeczami, a pewne tajne agencje rządowe miały na niego oko. Mówiło się o możliwości odnalezienia pod gruzami skarbu wartego setki milionów euro w postaci sztabek złota oraz zrabowanych przez hitlerowców dzieł sztuki. Luc patrzył na niego tępo, zastanawiając się, czy pułkownik naprawdę wierzy w bajeczkę, którą nakarmił go Gatinois. Toucas nie wyobrażał sobie, aby ktoś mógł ujść z życiem. Porozrywane i zwęglone ludzkie szczątki odnajdywane w ruinach potwierdzały tę opinię. Ale musiało minąć jeszcze kilka dni, nim akcja ratunkowa się zakończy i trzeba będzie uprzątnąć teren. Pułkownik patrzył na to, co się stało, ze swojego punktu widzenia. — To mi zajmie cały następny rok, może nawet dwa lata służby — oznajmił Lucowi. — A więc będziemy spędzać dużo czasu razem. Oczywiście, jak pan zeznał, dzisiejszej nocy zabił pan dwóch ludzi, ale proszę się nie martwić, nie zostaną panu postawione zarzuty. Ci ludzie chcieli odgrodzić Ruac od świata, żeby ukryć swoje podejrzane interesy. Mordowali. Zamierzali zniszczyć pańską jaskinię. Tak więc

działał pan w obronie własnej i w obronie skarbu narodowego. Nieco później zjawił się ojciec Menaud, żeby zaoferować pomoc i jeśli trzeba, udostępnić teren opactwa, ale Toucas nie miał czasu z nim porozmawiać. Kiedy więc duchowny dostrzegł Luca w pobliżu centrum dowodzenia, przekazał mu wyrazy współczucia. W obliczu śmierci tak wielu ludzi uwaga, że manuskrypt Barthomieu zapewne leży teraz w popiołach gdzieś w głębi krateru, wydawała się banalna, ale opat mówił o nim ze smutkiem. Luc odciągnął go na bok i rozpiął kilka guzików koszuli. — Ma go pan! — wykrzyknął duchowny. — I wkrótce go ojcu oddam — zapewnił Luc. — Gdy tylko się upewnię, że będzie bezpieczny. *** Luc pożyczył telefon komórkowy od kierowcy karetki. Doszedł do wniosku, że chyba już nigdy nie będzie mógł rozmawiać z własnego aparatu, bo będzie się bał, że jest podsłuchiwany przez Jednostkę Siedemdziesiątą. Zaczął od przeproszenia Isaaka za to, że zniszczył jego samochód. Potem kazał mu schować w jakimś bezpiecznym miejscu oba listy. Później podejmie decyzję, co z nimi zrobić. Następnie pożyczył samochód od znajomego archeologa z muzeum w Les Eyzies i pojechał do szpitala w Bergerac po Sarę, która spędziła tam resztę nocy. Czekała na niego w poczekalni urazówki, ubrana w zapasowe ciuchy pielęgniarki, której zrobiło jej się żal. Była blada i osłabiona, ale kiedy się objęli, mocno go przytuliła. Razem poszli do jaskini. Wojskowi saperzy przez cały dzień rozbrajali i wyciągali ładunki rozmieszczone w szczelinach na szczycie klifu, nim ogłosili, że teren jest bezpieczny. Maurice Barbier z ministerstwa kultury przyleciał śmigłowcem, żeby spotkać się z nimi w obozie archeologów na terenie opactwa i przekazać im nowe klucze oraz szyfry do zamków cyfrowych. Wymamrotał coś o tym, że Marc Abenheim nie jest dyspozycyjny, wyraził jednak pewność, że w toku nowego dochodzenia Luc zostanie przywrócony na stanowisko dyrektora jaskini w Ruac. Z ojcowską troską wysłuchał historii opowiedzianej przez Luca i Sarę, będącej oficjalną wersją bajeczki skleconej razem z Gatinois w środku nocy. Po zapoznaniu się z ich relacją Barbier obiecał poinformować obszernie panią minister, na pożegnanie ucałował dłoń Sary i odleciał w zaciągnięte ołowianoszarymi chmurami niebo. Luc otworzył furtkę w kracie, włączył oświetlenie i rzekł: — Bez kombinezonów ochronnych. Specjalna okazja. Ruszyli powoli przez kolejne sale, trzymając się za ręce, niczym nastolatki na pierwszej randce.

— Skąd wiedziałaś? — zapytał w końcu. — Że alkaloidy na ciebie nie podziałają? Skinął głową. — Przez twoje pigułki przeciwko zakażeniu gronkowcem. To ryfampicyna. Wspomaga enzym wątrobowy o symbolu CYP-trzy-A-cztery. Wiesz, za co on odpowiada? Spojrzał na nią pytająco. — Blokuje alkaloidy sporyszu. Hamuje ich aktywność. Wiedziałam, że jeśli jesteś grzecznym chłopcem i regularnie bierzesz tabletki, tak jak mówiłeś, powinieneś być odporny na alkaloidy sporyszu zawarte w naparze. Podejrzewałam, że na inne substancje także. — Zawsze jestem grzecznym chłopcem. Cóż, może raczej zwykle. Ale porozmawiajmy o tobie. Jesteś mądrą dziewczynką, prawda? — Znam swoje rośliny. Szybko spoważniał. — Więc jak się po nich czułaś? Zamyśliła się głęboko, wstrzymując oddech, wreszcie wypuściła powietrze. — Wiem, co się ze mną działo, albo raczej, co się nie działo. Dowiedziałam się od lekarzy w szpitalu, że nie doszło do gwałtu. Na szczęście, niczego nie pamiętam. Mam za to inne cudowne wspomnienia. Czułam się lekka, unosiłam się w powietrzu, mogłam swobodnie szybować na wietrze. To było bardzo przyjemne. Zaskoczony? — Ani trochę. Nawet się tego domyślałem. Miałabyś ochotę to powtórzyć? Roześmiała się i odparła: — W Nowym Jorku bez wahania. — Mocniej zacisnęła palce na jego dłoni. — Ale tutaj raczej nie. Wolę staroświeckie metody pobudzenia. Uśmiechnął się. — Luc, mam wyrzuty sumienia, że zginęło tak wielu ludzi, Pierre, Jeremy i pozostali, a zwłaszcza śmierć Freda Prentice’a napełnia mnie głębokim smutkiem. Ten przemiły człowiek z prawdziwą pasją zająłby się badaniami nad genami przetrwania. — To straszne, że postępy nauki są uzależnione od takich ludzi jak Gatinois — odrzekł Luc. — Nie jestem pewny, że zrobi co trzeba. Sara westchnęła ciężko. — A czy my zrobiliśmy co trzeba? — zapytała. — Sprzedaliśmy się za milczenie. — Ale za to żyjemy. I jaskinia nadal istnieje. Można ją badać w spokoju do końca naszego życia. Przez Bonneta oni zabiliby nas bez wahania, Saro. — Ale nie możemy badać wszystkiego. Musimy udawać, że nic nie wiemy o roślinach, utrzymać w tajemnicy istnienie manuskryptu, brać udział w całej tej maskaradzie. A sprawcy morderstw w Cambridge i Ruac pozostaną bezkarni. Tym razem to on mocniej ścisnął jej rękę.

— Zrozum, że ja także mam wyrzuty sumienia, ale przecież żyjemy! Brzydzę się tym, że muszę przyznać rację Gatinois, ale to rzeczywiście byłoby straszne, gdyby receptura naparu wyszła na jaw. Stanęliśmy przed koniecznością dokonania wyboru. Zrobiliśmy to, co musieliśmy. Postąpiliśmy słusznie. Sara westchnęła i pokiwała głową. Pociągnął ją za rękę, mówiąc: — Chodź. Pewnie już wiesz, dokąd cię prowadzę. *** W dziesiątej sali stanęli przed rysunkiem olbrzyma z ptasią głową i objęli się. Po raz pierwszy Luc odniósł wrażenie, że rozchylony dziób człowieka musi być wyrazem triumfalnego śmiechu, tego najbardziej ludzkiego przejawu radości. — To jest nasze miejsce — powiedział. — Chcę przychodzić tu do końca życia, tu pracować i tu się uczyć. Sądzę, że to najbardziej niesamowite miejsce na świecie. Pocałowała go. — Ja też tak uważam. — Tym razem będę dla ciebie dobry — obiecał. Z ociąganiem podniosła głowę i spojrzała mu w oczy. — Jedno potknięcie, a taki wstyd. Jesteś pewny? — Tak, jestem pewny. Będę dla ciebie dobry przez bardzo długi czas. Tak długo, jak długo będę żył. Jej tajemniczy uśmiech nasunął mu podejrzenie, że wcale nie jest pewne, czy mu w to uwierzyła.

EPILOG Rochelle, Pensylwania Nicholas Durand wycierał naczynia, które zmywała jego żona. Odkąd się pobrali, sumiennie pomagał jej w zmywaniu. Zawsze zmywali ręcznie, nad zlewem, ani razu nie skorzystali ze zmywarki, którą kupiła i zainstalowała ich córka. Oboje mieli siwe włosy i byli już lekko przygarbieni, więc wszystkie prace wykonywali powoli i uważnie. — Zmęczony? — spytała. — Nie. Czuję się świetnie — odparł Nicholas. Była już noc. Ucięli sobie popołudniową drzemkę, po której zjedli późną kolację, jak to robili, gdy spędzali noc w stodole. Rochelle, niewielkie rolnicze miasteczko w środkowej Pensylwanii, położone wśród niewysokich wzgórz, zostało założone w roku 1698 przez hugenotów. Leżało z dala od zatłoczonych szlaków, jak życzyli sobie tego założyciele. I tak samo jak wtedy liczba mieszkańców nie przekraczała kilkuset ludzi. Pierre Durand, jeden z założycieli miasta, w latach osiemdziesiątych XVII wieku opuścił swoją wioskę we Francji dla gorącej hugenockiej ślicznotki z La Rochelle nad Zatoką Biskajską. Nie chciał całkowicie zrywać z krewnymi z regionu Périgord, ale w jego rodzinnych stronach trwał zaciekły spór o pieniądze z rodem rządzącym w wiosce i było tylko kwestią czasu, kiedy poleje się krew. Pierre nigdy nie był zbyt religijny, ale gdy związał się z kobietą z La Rochelle, przeciągnęła go na swoją stronę i wbiła mu do głowy hugenockie idee. W 1697 roku wsiedli na żaglowiec płynący do Ameryki Północnej. Małżonkowie skończyli układanie talerzy w szafce i sztućców w szufladzie. Usiedli przy kuchennym stole i przez pewien czas wpatrywali się ścienny zegar. Na blacie pod nim leżało złożone na pół najnowsze wydanie gazety „USA Today”. Nicholas sięgnął po nią i założył okulary do czytania. — Wciąż nie mogę się z tym pogodzić — odezwał się do żony. Prawie cała pierwsza kolumna gazety poświęcona była tragicznej eksplozji we Francji, która zmiotła z powierzchni ziemi wioskę o nazwie Ruac. — Jesteś pewny, że twój ojciec pochodził właśnie stamtąd? — spytała. — Tak mi się wydawało. Nie lubił o tym mówić. Miał w Ruac zaciętego wroga, człowieka o nazwisku Bonnet. Najwyraźniej ten Bonnet z nim wygrał i stąd ta niechęć. — Myślisz, że tamci też byli takimi ludźmi jak my? Mężczyzna wzruszył chudymi ramionami. — Piszą w gazecie, że nie przeżył nikt, kogo można by o to zapytać. Przez kuchenne okno zobaczyli snop świateł reflektorów auta skręcającego w

dwukilometrową drogę prowadzącą do ich gospodarstwa. Za pierwszym samochodem pojawił się drugi, potem następny, i jeszcze kilka. — Już jadą — powiedział Nicholas, odsuwając krzesło od stołu. — Jak napar? — zapytała jego żona. — Dobry i mocny — odparł. — To doskonały napar. Idziemy do stodoły. 1 DGSE — Direction Générale de la Sécurité Extérieure — Dyrekcja Generalna Bezpieczeństwa Zewnętrznego. 2 Gland (ang.) — gruczoł. 3 CNRS — Centre national de la recherche scientifique. 4 Ps 140 1,6 — Biblia Tysiąclecia. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Pallottinum, Poznań 2003. 5 Maquisard — bojownik francuskiego ruchu oporu.