Golon Anne i Serge - Angelika 01 - Markiza Angelika

Anne i Serge Golon

MARKIZA

Z francuskiego przełożyła Aleksandra Jagielowicz

Świat Książki

Rok 1645

ROZDZIAŁ I — Nounou, dlaczego Gilles de Retz zabił tyle dzieci? — zapytała Angelika. — Diabeł go opętał, dziecino. Gilles de Retz, wilkołak z Machecoul, chciał zostać najpotężniejszym władcą swoich czasów. W jego zamku mnóstwo było probówek, fiolek i garnków wypełnionych wywarami koloru czerwonego, wydzielającymi potworne wyziewy. Diabeł żądał od niego serca małego dziecka w ofierze. I tak zaczęły się zbrodnie. Matki z przerażeniem patrzyły na czarną wieżę Machecoul, wokół której wciąż krążyły stada kruków czyhających na trupy niewiniątek pozamykanych w lochach. — Czy on je wszystkie zjadał? — drżącym głosem zapy­ tała Madelon, młodsza siostra Angeliki. — Nie, wszystkich nie dałby rady — odparła niania. Dłuższą chwilę w milczeniu stała pochylona nad garn­ kiem, w którym bulgotała kapusta i boczek. Hortensja, Angelika i Madelon, trzy córki barona de Sance de Monteloup, z łyżkami znieruchomiałymi w pół drogi do misek, lękliwie wyczekiwały dalszego ciągu opo­ wieści. — Robił jeszcze gorsze rzeczy — ciągnęła niania z urazą w głosie. — Najpierw kazał sobie przyprowadzać śmiertelnie przerażonego biedaka wzywającego wniebogłosy matki. Władca, rozparty na łożu, napawał się jego krzykami i prze­ rażeniem. Potem kazał dzieciaka przykuwać do muru czymś w rodzaju dybów, które ściskały mu gardło i pierś, dusiły, ale nie na tyle, aby wyzionął ducha. Malec miotał się jak

7

powieszony kurczak, oczy wyłaziły mu z orbit, siniał i krzy­ czał zdławionym głosem. W wielkiej sali słychać było wtedy tylko salwy śmiechu okrutnych mężczyzn i jęki nieszczęsnej ofiary. Potem Gilles de Retz uwalniał nieszczęśnika. Sadzał go sobie na kolanach, opierał główkę biednego aniołka o własną pierś i uspokajał cichym głosem. To nic strasznego — mówił — chcieliśmy się tylko zabawić. Ale to już skoń­ czone. Dostaniesz cukierki, puchowe łóżeczko i ubranko z jedwabiu, jak mały paź. Dziecko się uspokajało. W ocz­ kach pełnych łez pojawiało się światełko radości. A wtedy pan nagle zatapiał mu w gardle sztylet. No, ale najgorsze rzeczy się działy, kiedy porywał małe dziewczynki. — Co im robił? — zapytała Hortensja. W tejże chwili do rozmowy wtrącił się stary Wilhelm, który do tej pory siedział w kąciku koło paleniska, żując prymkę. — Zamilkniesz wreszcie, stara wariatko? — wymamrotał z głębi przyżółconej brody. — Mnie, człowiekowi wojny, bebechy się wywracają od twoich głupot! — Głupoty...! Od razu widać, że nie pochodzisz z Poitou, ot co, Wilhelmie Lutzen. Kiedy znajdziesz się pod Nantes, od razu zobaczysz przeklęty zamek Machecoul. Zbrodnie popełniono tam dwa wieki temu, a ludzie wciąż żegnają się na jego widok. Ale ty nie jesteś stąd, nic nie wiesz o przod­ kach tej ziemi. — Piękni przodkowie, jeśli wszyscy są tacy jak Gilles de Retz! — Gilles de Retz był tak wielki w swym okrucieństwie, że żaden kraj poza Poitou nie może poszczycić się ta­ kim zbrodniarzem. A kiedy umarł, osądzony i skazany w Nantes, bijąc się w piersi i wyznając Bogu swoją winę, wszystkie matki, których dzieci zamordował, wdziały ża­ łobę. — No, też coś! — wykrzyknął stary Wilhelm. — A właśnie tacy jesteśmy, my, ludzie z Poitou. Wielcy w zbrodni, wielcy w przebaczeniu! Niania, obrażona, zebrała garnki i mocno ucałowała Denisa. — No pewnie, niedługo chodziłam do szkoły — ciągnęła. 8

— Ale umiem odróżnić bajeczkę na dobranoc od opowieści z dawnych czasów. Gilles de Retz istniał naprawdę. Może jego dusza do dziś błąka się w pobliżu Machecoul, ale ciało zgniło w tej ziemi. Dlatego nie można mówić o nim tak lekko jak o wróżkach i chochlikach, które przechadzają się wokół wielkich kamieni ustawionych na polach. I nie wolno zanadto drwić ze złośliwych duszków... — A duchy, Nounou? Można z nich drwić? — zapytała Angelika. — Lepiej nie, serduszko. Duchy nie są złośliwe, ale zwyk­ le są smutne i podejrzliwe, a po co dokładać drwinę do cierpień tych nieszczęsnych istot? — A dlaczego płacze stara dama pojawiająca się w za­ mku? — A kto to wie? Kiedy spotkałam ją ostatnio, sześć lat temu, pomiędzy dawnym pokojem straży a wielkim kory­ tarzem, chyba nie płakała. Może to dzięki modlitwom, które pan, wasz dziadek, zamówił dla niej w kaplicy. — Ja słyszałam jej kroki na schodach wieży — przytak­ nęła Babette, służąca. — To był na pewno szczur. Stara dama z Monteloup jest cichutka i nie chce przeszkadzać. Może była niewidoma? Mówią tak z powodu ręki, którą zawsze ma wyciągniętą do przodu. A może czegoś szuka? Nieraz podchodzi do dzieci i dotyka ich twarzyczek. Głos Fantine zniżył się, przybrał ponury ton. — A może szuka swego zmarłego dziecka? — Dobra kobieto, twój umysł jest upiorny jak widok grabarza — zaprotestował znowu ojczulek Wilhelm. — Może być, że twój Gilles de Retz był tym wielkim czło­ wiekiem, którego masz honor być krajanką... o dwa wieki młodszą. Może stara dama z Monteloup była szanowaną osobą, ale ja uważam, że nie powinnaś tak straszyć tych ślicznotek, które z lęku zapominają o napełnianiu małych brzuszków. — Ach, jak nie pasuje do ciebie wrażliwość, grubiański wojaku, diabelski towarzyszu broni. Ile takich małych brzu­ szków nadziałeś na pikę, kiedy służyłeś w wojskach cesarza Austrii na polach Niemiec, Alzacji i Pikardii? Ile spaliłeś 9

chat z całymi rodzinami, zamknąwszy uprzednio drzwi? Nigdy nie wieszałeś buntowników? Tylu ich było, że gałęzie drzew trzaskały pod ich ciężarem! A kobiety i dziewczyny, czy nie gwałciłeś ich, aż umarły ze wstydu? — Jak wszyscy, jak wszyscy, moja paniusiu. To jest życie żołnierza. To jest wojna. Ale życie tych dziewuszek stwo­ rzone jest do śmiechu i zabaw... — Aż do dnia, gdy włóczęgi i żołnierze znów przejdą przez ten kraj jak szarańcza. Wtedy życie małych dziewu­ szek stanie się życiem żołdaków, wojny, nędzy i strachu... Piastunka z goryczą otworzyła ogromny słój pasztetu z królika, smarowała nim grube pajdy chleba i rozdzielała je wokoło, nie zapominając o starym Wilhelmie. — Ja wam to mówię, ja, Fantine Lozier, słuchajcie mnie dzieci... Hortensja, Angelika i Madelon, które tymczasem wyko­ rzystały dyskusję na opróżnienie do dna miseczek, znowu uniosły główki, a Gontran, ich starszy brat, wygramolił się ze swego kąta i podszedł bliżej. Była to godzina wojny i rabunków, włóczęgów i najemników, w krwawym świetle pożarów, szczęku szpad i krzyków kobiet... — Wilhelmie Lutzen, czy znacie mojego syna, tego, który jest woźnicą pana barona de Sance de Monteloup w tym zamku? — Znam, bardzo ładny chłopak. — Cóż, o jego ojcu mogę powiedzieć tylko tyle, że należał do armii kardynała Richelieu w tym czasie, gdy ten okrążał La Rochelle, żeby wybić protestantów. Ja nie byłam hugenotką i prosiłam Najświętszą Panienkę, żebym mogła pozostać czysta do ślubu. Ale kiedy wojska jego chrześcijańskiej wy­ sokości króla Ludwika XIII przeszły przez kraj, najłagodniej mówiąc, nie byłam już panienką... Nazwałam mojego syna Jean Skórznia na pamiątkę tych wszystkich diabłów, z któ­ rych jeden jest jego ojcem i których skórznie pełne ćwieków podarły mi jedyną koszulę, jaką w tym czasie miałam. Jeśli chodzi o najemników i bandytów, których głód wypędził na drogi, to całą noc mogłabym wam opowiadać, co oni ze mną wyprawiali na słomie w stodole, podczas gdy ich kamraci przypiekali na palenisku pięty mojemu staremu, 10

żeby przyznał się, gdzie schował pieniądze. A ja po zapachu sądziłam, że pieką świniaka na rożnie. I tu potężna Fantine wybuchnęła śmiechem, po czym nalała sobie słuszną porcję młodego jabłecznika, bo gardło jej wyschło od gadania. Tak więc życie Angeliki de Sance rozpoczęło się pod znakiem wilkołaka, duchów i najemników. Piastunka miała w żyłach odrobinę mauretańskiej krwi, którą Arabowie przywieźli aż do Poitou w XI wieku. An­ gelika ssała zatem mleko nasycone namiętnością i marze­ niami, esencję dawnego ducha prowincji, ziemi bagien i la­ sów, otwartej niczym zatoka na ciepłe powiewy wiatru znad oceanu. Przyswoiła sobie ten świat pełen bezładnej mieszaniny dramatów i czarów. Pokochała go i w pewnym sensie uod­ porniła się na strach. Z politowaniem spoglądała na drżącą Madelon czy starszą od niej Hortensję, taką niby skromnisię, a w gruncie rzeczy aż palącą się do tego, żeby zapytać piastunkę, co właściwie robili z nią żołnierze na słomie w stodole. Angelika w wieku ośmiu lat dość trafnie domyślała się, co działo się stodole. Ileż to razy prowadziła krowę do byka czy kozę do kozła? A jej przyjaciel, młody wieśniak Mikołaj, wyjaśnił jej, że ludzie robią to samo, aby mieć dzieci. W ten właśnie sposób piastunka miała Jeana Skórznię. Angelikę zastanawiało jedynie to, że piastunka mówiła o tych rzeczach tonem tęsknoty i ekstazy lub najszczerszego przerażenia. Ale po co rozumieć piastunkę? Wystarczyło, że była blis­ ko, ruchliwa i rozłożysta, o potężnych ramionach i zawsze gościnnych kolanach pod spódnicą z grubego płótna, go­ towa w każdej chwili utulić cię w objęciach i zaśpiewać kołysankę lub opowiadać o Gillesie de Retz. O wiele mniej skomplikowaną istotą był stary Wilhelm Lutzen, przemawiający wolno z chropowatym akcentem. Powiadali, że był Szwajcarem lub Niemcem. Piętnaście lat minęło od dnia, gdy widziano go, jak boso i utykając szedł 11

drogą z Angers do Saint-Jean-d'Angely. Wstąpił do zamku Monteloup i poprosił o miseczkę mleka. Pozostał już na zawsze jako służący do wszystkiego. Reperował, majster­ kował, na zlecenie barona nosił listy do sąsiednich majaków, przyjmował sierżanta upominającego się o podatki. Stary Wilhelm długo i uważnie wysłuchiwał sierżanta, odpowiadał mu gwarą górala z Tyrolu czy Szwajcarii, a tamten od­ chodził zniechęcony. Czy przybył z wojny na Północy, czy na Wschodzie? Jakim zrządzeniem losu ten obcy najemnik wracał z Breta­ nii? Wiedzieli o nim tylko tyle, że w Lutzen znajdował się pod rozkazami kondotiera i że miał honor przekłuć bandzioch tłustego i wspaniałego króla Szwecji Gustawa Ado­ lfa, kiedy ten, zagubiony we mgle, nadział się na pikinierów austriackich. Na strychu, gdzie mieszkał, pośród pajęczyn lśniła jego stara zbroja, a także hełm, z którego do dzisiaj chętnie pijał grzane wino i czasami jadał zupę. Jego ogromna pika, trzy razy wyższa od właściciela, w sezonie służyła do strącania orzechów. Przede wszystkim jednak Angelika zazdrościła mu małej tabakierki z szylkretu i miedzi, którą, zgodnie z obyczajami żołnierzy niemieckich w służbie francuskiej, nazywał „to­ warzyszką broni". W obszernej kuchni zamkowej drzwi otwierały się i za­ mykały przez cały wieczór. Drzwi te wiodły w noc, skąd wynurzali się przesiąknięci mocnym zapachem wędzarni lokaje, służące oraz woźnica, Jean Skórznia, równie czarny jak jego matka. Wślizgiwały się także psy, dwa ubłocone po oczy basety: Mars i Marjolaine. Drzwi prowadzące w głąb zamku dawały przejście wdzię­ cznej Nanette, która wypełniała obowiązki pokojówki w na­ dziei, że nabierze manier dość dobrych, aby opuścić ubogich państwa i przenieść się na służbę do markiza de PlessisBelliere, mieszkającego o kilka kilometrów od Monteloup. Biegali też tamtędy dwaj chłopcy do posług z czuprynami zasłaniającymi im niemal świat; nosili drewno na opał do 12

salonu i wodę do pokoi. Potem pojawiała się pani baronowa o słodkiej twarzy zniszczonej wiejskim powietrzem i częstym macierzyństwem. Odziana była w suknię z szarej serży i cza­ rny, wełniany czepek, w wielkim bowiem salonie, gdzie przebywała wraz z dziaduniem i starymi ciotkami, panował większy chłód i wilgoć aniżeli w kuchni. Pytała, czy napar dla pana barona jest przygotowany i czy dziecko ssało bez protestu. W przejściu gładziła po policzku na pół uśpioną Angelikę, której rozsypane włosy o barwie ściemniałego złota błyszczały w blasku ognia. — Czas już do łóżka, dziewczynki! Pulcheria was za­ prowadzi. Pulcheria, jedna ze starych ciotek, posłusznie wypełniała polecenie. Pozbawiona posagu, nigdy nie znalazła ani męża, ani klasztoru, który gotów byłby ją przyjąć. Wolała zatem, zamiast jęczeć i udawać, że wyszywa, wziąć na siebie rolę guwernantki bratanic. A ponieważ była użyteczna, trak­ towano ją z pewną pogardą i mniejszym szacunkiem niż drugą ciotkę, tłustą Jeanne. Pulcheria zgarniała bratanice. Piastunki ułożą do snu najmłodsze dzieci, a Gontran rzuci się na swój siennik na poddaszu, kiedy uzna za stosowne. Angelika, Hortensja i Madelon podążały za chudą starą panną do ciemnej komnaty, gdzie ogień na palenisku i trzy świece zaledwie rozpraszały gęste cienie zgromadzone po­ przez wieki pod wysokim średniowiecznym sklepieniem. Gobeliny rozwieszone na ścianach miały chronić pokój przed wilgocią, ale były tak stare, spłowiałe i zjedzone przez mole, że ze scen, które przedstawiały, nie pozostało nic z wyjątkiem błędnych oczu w bladych twarzach, spogląda­ jących na wszystko z wyrzutem. Dziewczynki składały ukłon dziaduniowi, który siedział przy ogniu, otulony peleryną obszytą wyleniałym futrem. Jednakże jego dłonie, spoczywające na gałce laski, były białe i po królewsku piękne. Nosił ogromny, czarny beret, a jego broda przycięta była w kwadrat, jak u naszego dobrego nieboszczyka króla Henryka IV, i spoczywała na małym, krochmalonym kołnierzyku, który Hortensja w skrytości uważała za kompletnie niemodny. 13

Drugi ukłon należał się ciotce Jeanne, której wywinięta warga nie raczyła rozciągnąć się uśmiechu. Potem były już tylko długie schody, wilgotne jak wnętrze jaskini. Zimą pokoje były lodowate, ale latem panował w nich przyjemny chłód. Zresztą wchodziło się do nich tylko po to, żeby położyć się do łóżka, które królowało w kącie zrujnowanej komnaty. Pozostałe meble sprzedano w ciągu ostatnich pokoleń. Posadzka, w zimie zasłana słomą, była w wielu miejscach zniszczona i potłuczona. Do łoża wchodziło się po trzystopniowej drabince. Ubrane w grube kubraki i czepeczki panienki de Sance de Monteloup na kolanach dzię­ kowały Bogu za Jego dobrodziejstwa i szybko wskakiwały pod dziurawą kołdrę. Angelika natychmiast wyszukiwała dziurę w poszwie i wkładała w nią różową stopkę, porusza­ jąc paluszkami, żeby rozśmieszyć Madelon. Po historiach opowiadanych przez Nounou malutka drżała bardziej niż króliczek. Hortensja trzęsła się także, ale nic nie mówiła, ponieważ była najstarsza. Jedynie An­ gelika rozkoszowała się lękiem. Zycie składało się z tajemnic i odkryć. Można było usłyszeć mysz chroboczącą w boazerii, sówki polatujące na poddaszach wież i wydające ostre krzy­ ki. Słychać było psy skamlące na podwórzu i muła, który czochał się o mur. Czasami w śnieżne noce słychać było także wycie wilków, wychodzących z dzikich lasów Monteloup ku siedzibom ludzkim. W pierwsze dni wiosny do zamku dochodziły pieśni śpiewane przez wieśniaków, zabarwiające światło księżyca odrobiną romantyzmu... Do jednej ze ścian zamku Monteloup przylegały bagna. Była to najstarsza część budowli, wzniesiona przez odległego przodka Ridoue de Sance, przyjaciela du Guesclina w XII wieku. Strzegły jej dwie wysokie wieże o krętych, drew­ nianych schodach. Angelika i Gontran lub Denis bawili się na nich, wyglądali przez otwory, z których w średniowieczu zrzucano kotły wrzącego oleju na oblegające wojska. Mury wznosiły się z niewielkiego wapiennego pagórka, u stóp którego zaczynały się bagna. Dawno temu sięgało tu morze. Potem cofnęło się, pozostawiając siatkę rzek, kanałów, 14

bajorek, teraz zasnutych zielenią i ocienionych wierzbami płaczącymi — raj dla żab i węgorzy. Wieśniacy pojawiali się tu jedynie w łodziach. Szałasy i chaty budowano na wyspach dawnej zatoki. Diuk de Tremoille, który kochał egzotykę, goszcząc pewnego lata u markiza du Plessis, odbył wycieczkę łodzią i nazwał tę wilgotną prowincję Zieloną Wenecją. Rozległa, podmokła łąka i bagna rozciągały się od Niort i Fontenay-le-Comte aż po ocean. Tuż przed Marans, Chaille, a nawet Lucon, łączyła się z bagnami słonymi, przechodząc na koniec w linię brzegową okrytą białą grzy­ wą drogocennej soli, o którą wykłócali się zażarcie celnicy i przemytnicy. Piastunka nigdy nie opowiadała historii o celnikach i nie­ legalnych warzelniach. A to dlatego, że pochodziła z głębi lądu i w duchu żywiła pogardę dla ludzi żyjących na wodzie, którzy w dodatku byli protestantami. Od strony lądu zamek Monteloup ukazywał fasadę nieco nowszą, usianą licznymi oknami. Stary most zwodzony, którego pordzewiałe łańcuchy obsiadły kury i indyki, od­ dzielał główne wejście od łąk, gdzie pasły się muły. Z prawej strony widniał królewski gołębnik o dachu z zaokrąglonych dachówek, a dalej folwark. Pozostałe folwarki rozłożyły się po drugiej stronie fosy. W głębi widać było dzwonnicę miasteczka Monteloup. A potem zaczynał się las. Dęby i kasztany zbite były ciasno jak owcze runo. Tym lasem podróżny mógł dotrzeć aż do Gatine i Wandyjskiego Bocage, a nawet do Loary i Anjou, nie napotykając po drodze ani jednej przecinki czy polany. Oczywiście pod warunkiem, że nie uląkłby się wil­ ków ani bandytów. Las Nieul, znajdujący się najbliżej, należał do pana du Plessis. Ludzie z Monteloup wypasali tam stada świń, wplą­ tując się w ciągnące się w nieskończoność procesy z panem Molinesem, twardym, skąpym i zachłannym zarządcą mar­ kiza. Las zamieszkany był także przez kilku węglarzy i sabotników oraz czarownicę, starą Meluzynę. Ta ostatnia wychodziła nieraz zimą ze schronienia i przy domostwach wypijała kubek mleka w zamian za garść leczniczych ziół. 15

Idąc za jej przykładem, w zaciszu kryjówki, którą znał jedynie stary Wilhelm, Angelika zbierała kwiatki i korzonki, suszyła je, gotowała, kruszyła i pakowała w torebki. Pulcheria mogła ją wzywać godzinami, zanim wreszcie raczyła się pojawić. Pulcheria często popłakiwała z powodu Angeliki. Była dla niej przykładem upadku nie tylko tego, co powszechnie określano jako tradycyjne wychowanie, lecz także klęski rasy i szlachectwa, które traciły swe dostojeństwo pośród ubóstwa i nędzy. Mała wymykała się o świcie, z włosami rozwianymi przez wiatr, odziana w koszulę, kaftanik i wyblakłą spódnicę, niewiele porządniejsze niż ubranie pierwszej lepszej wieś­ niaczki. Beztrosko pozbywała się butów przy najbliższym krzaku, by móc biegać swobodniej, a jej drobne jak u księż­ niczki stopki były twarde niczym podeszwa trzewika. Gdy ją wzywano, zaledwie odwracała twarzyczkę złocistą od słońca, rozświetloną parą błękitnozielonych oczu o barwie owego ziela, które rośnie na bagnach i którego imię nosiła. — Powinna pójść do klasztoru — jęczała Pulcheria. Ale baron de Sance, potulny i zżerany przez troski, wzruszał tylko ramionami. Jak można oddać do klasztoru młodszą córkę, kiedy nie ma pieniędzy na to, by znalazła się tam starsza? Jak to zrobić, kiedy się ma zaledwie cztery tysiące liwrów rocznego dochodu, z czego pięćset trzeba zapłacić augustynom z Poitiers za edukację dwóch najsta­ rszych synów? Na bagnach Angelika miała jednego przyjaciela — Valentina, syna młynarza. W lasach jej przyjacielem był pastuch Mikołaj, jedno z siedmiorga dzieci wyrobnika. Z Valentinem pływała barką, niole, przemierzając kanały obrzeżone niezapominajkami, miętą i anżeliką. Valentin zrywał całe naręcza tego ziela o twardych, wysokich łody­ gach i niezwykłym zapachu. Później sprzedawał je mnichom opactwa Nieul, a oni z kwiatów i korzeni wyrabiali wyborny likwor, z łodyg zaś — słodycze. W zamian dostawał szkaplerzyki i różańce, którymi następnie obrzucał dzieciaki 16

z protestanckich wiosek, a te uciekały z wrzaskiem, jakby sam diabeł napluł im w twarz. Młynarz nie pochwalał dziw­ nych zabaw swego syna. Był katolikiem, ale wszędzie de­ monstrował tolerancję. A poza tym: jaki interes mógł mieć Valentin w handlu snopkami anżeliki, jeżeli odziedziczy po nim wygodny młyn, solidnie osadzony na palach nad brze­ giem wody? Valentin jednak był trudnym chłopakiem. Czerwony na twarzy i jak na swoje dwanaście lat mocno zbudowany, był milczący niczym karp, a jego oczy miały błędne spojrzenie, które sprawiało, że co złośliwsi ludzie uważali go za idiotę. Mikołaj, rozmowny i wesoły pasterz, zabawiał Angelikę zbieraniem grzybów, jeżyn i borówek. Razem szukali kasz­ tanów, a Mikołaj strugał dla niej fujarki z gałązek leszczyny. Obaj chłopcy gotowi byli pozabijać się o względy An­ geliki, która była już wtedy tak śliczna, że wieśniacy uważali ją za wcielenie legend o wróżkach zamieszkujących olbrzymi dolmen na zaczarowanej polanie. Ona zaś marzyła o wielkości: — Jestem markizą — oświadczała każdemu, kto chciał i nie chciał słuchać. — Ach tak? A czemuż to? — Bo wyszłam za mąż za markiza! — odpowiadała. „Markizem" był na przemian Valentin albo Mikołaj, albo inny jeszcze urwis, nieszkodliwy jak ptaszek. Cała ich gro­ mada zawsze włóczyła się za nią po lasach i zagajnikach. A ona powtarzała radośnie: — Jestem Angelika, prowadzę na wojnę moje małe aniołki! Stąd też wzięło się jej przezwisko: Anielska Markiza. Z początkiem lata 1648, gdy Angelika dobiegała jedenas­ tego roku życia, piastunka Fantine zaczęła prorokować najazdy żołnierzy i grabieżców. Kraj wprawdzie wydawał się spokojny, ale piastunka „wyczuwała" bandytów w cięż­ kim upale lata. Często widziano, jak stała na drodze z twa­ rzą zwróconą ku północy, tak jakby wiatr z pyłem przynosił ich zapach. Niewiele było jej trzeba, aby dowiedzieć się, co się dzieje

nie tylko w okolicy, lecz i w całej prowincji, a nawet w Paryżu. Kiedy u kupca z Owernii kupiła kilka wstążek i nieco wosku, mogła już poinformować pana barona, jak toczą się sprawy w królestwie Francji. Nałożono nowy podatek, we Flandrii toczą się walki, królowa matka dwoi się i troi, żeby zdobyć nieco pieniędzy i zaspokoić zachłanność książąt. Ona sama także nie czuje się najlepiej, bo młody król o złocistych lokach nosi krótkie spodenki, podobnie zresztą jak jego brat, którego nazywano Petit Monsieur, jako że jego wuj, Monsieur, brat króla Ludwika XIII, jeszcze żyje. Pomimo to pan kardynał Mazarini wciąż zbiera klejnoty i obrazy włoskich mistrzów. Królowa go uwielbia. Parlement Paryża jest niezadowolony. Słyszy płacz ubogich wieśniaków, zrujnowanych wojnami i podatkami. Panowie z parlamentu, usadowieni we wspaniałych karocach, w pła­ szczach obrzeżonych gronostajami, jadą do pałacu Luwru, gdzie żyje sobie mały król, jedną rączką uczepiony spódnicy matki Hiszpanki, drugą zaś — czerwonej sutanny kardynała Mazariniego, Włocha. Usiłują wyjaśnić tym wielkim, którzy marzą jedynie o po­ tędze i bogactwie, że lud nie może już więcej płacić, miesz­ czanie nie mają czym handlować, a wszyscy umęczeni są podatkami od najmniejszego dobra. Czy niezadługo nie każą nam płacić podatku od miski, z której jemy? Królowa matka jest niezadowolona, kardynał Mazarini także. Wielcy panowie zwracają się do Jego Wysokości małego króla, żądając sprawiedliwości. On jednak dźwięcznym, choć nieco drżącym głosem recytuje dawno wyuczoną lekcję: podatki są potrzebne, by wyżywić armię i dostarczyć jej broni. Pokój wkrótce zostanie podpisany. Król przemówił, parlament chyli czoło. Pojawi się nowy podatek. Intendenci prowincji wyślą swoich poborców. Poborcy będą grozić. Biedni ludzie będą błagać, płakać, chwytać za broń, by pozabijać pobor­ ców i ich pachołków, a potem zaczną uciekać na drogi i łączyć się z grupami zbiegłych żołnierzy. Pojawią się ban­ dyci... Słuchając piastunki, trudno było uwierzyć, że prostak 18

handlarz mógł opowiedzieć jej tyle różnych nowin. Twier­ dzono, że zmyśla, podczas gdy były to proroctwa. Cień, słowo, widok zbyt zuchwałego żebraka, niespokojnego kup­ ca natychmiast naprowadzały ją na właściwy tok myślenia. W upale lata 1648 piastunka węszyła bandytów, a wraz z nią oczekiwała ich Angelika.

ROZDZIAŁ II

Tego wieczoru Angelika postanowiła udać się z Mikoła­ jem na połów raków. Nie mówiąc nikomu ani słowa, popędziła do chaty Merlotów, rodziców Mikołaja. Wioska, składająca się z czterech czy pięciu ruder, znajdowała się na obrzeżu lasu Nieul, ale uprawiane ziemie należały do barona de Sance. Wieśniaczka rozpoznała natychmiast córkę pana i uno­ sząc pokrywę kotła, wrzuciła do zupy kawałek słoniny. Angelika położyła na stole kurę, której dopiero co ukrę­ ciła głowę na podwórzu zamku. Już nie pierwszy raz wpraszała się w ten sposób na kolację i nigdy nie zapominała przynieść ze sobą małego podarku. Prawem suwerena miesz­ kańcy zamku należeli do nielicznych, którzy posiadali kur­ nik i gołębnik. Mężczyzna przy palenisku jadł kromkę czarnego chle­ ba. Francine, najstarsza z dzieci, podbiegła, by uściskać Angelikę. Była starsza tylko o dwa lata, ale już od dawna nie polowała na raki i nie szukała grzybów, jak jej braci­ szek włóczęga, Mikołaj. Zajmowała się młodszymi dzie­ ćmi i pomagała w polu. Miała świeże, rumiane policzki, była cicha i miła. Pani de Sance chciała przyjąć ją do siebie jako pokojówkę, bo Nanette onieśmielała ją swoją bezczelnością. Po kolacji Mikołaj wziął Angelikę za rękę. — Chodź przez stajnię, weźmiemy latarnię. Wyszli. Noc była ciemna, ponieważ zbierało się na burzę.

20

Później Angelika przypomniała sobie* że kiedy spojrzała w stronę rzymskiej drogi odległej o niecałe pół mili, wyda­ wało jej się, że słyszy jakiś hałas. W lesie było jeszcze ciemniej. — Nie bój się wilków — odezwał się Mikołaj. — Nie dochodzą aż tutaj. — Nie boję się. Wkrótce dotarli do strumienia i umieścili na dnie koszyki z odrobiną słoniny. Od czasu do czasu wyciągali je, ob­ wieszone jak winogrona błękitnymi rakami zwabionymi światłem lampy. Raki lądowały w specjalnie w tym celu przyniesionym kubełku. Angelika ani przez chwilę nie za­ stanawiała się nad tym, że mogą przyłapać ich leśnicy za­ mku du Plessis. Cóż to byłby za skandal, gdyby jedna z córek barona de Sance została przyłapana na kłusownic­ twie w towarzystwie młodego łobuziaka! Nagle dziewczynka wyprostowała się. Mikołaj zrobił to samo. — Słyszałeś? — Ktoś krzyczał. Dzieci stały przez chwilę nieruchomo, po czym wróciły do swojego zajęcia. Były jednak niespokojne i po chwili znów się zatrzymały. — Teraz słyszałam dokładnie. Ktoś krzyczał. — To od strony wioski. Mikołaj pozbierał koszyki i wiaderko, Angelika wzięła latarnię. Wracali mszystą ścieżyną, bezszelestnie stawiając stopy. Zbliżając się do krańca lasu, znieruchomieli. Drzewa i cały skraj lasu tonęły w różowej poświacie. — To... to chyba nie świt? — szepnęła Angelika. — Nie. To ogień! — Mój Boże, może to u ciebie się pali? Chodźmy! Mikołaj ją powstrzymał. — Nie, za głośno krzyczą jak na pożar. To coś innego. Drobnymi kroczkami podkradli się aż do pierwszych drzew. Długi stok opadał do pierwszego domostwa, na­ leżącego do Merlotów, a pięćset metrów dalej, koło drogi, skupiły się pozostałe trzy chaty. Jedna z nich płonęła. Ogień trawiący słomiany dach oświetlał wrzeszczącą grupę 21

^

mężczyzn, wbiegających do chat i opuszczających je z na­ ręczami szynek lub ciągnących za sobą krowy i osły. Banda nadeszła od strony rzymskiej drogi; przesuwała się jak gęsta, czarna rzeka. Strumień najeżony pałkami i pikami zalał chatę Merlotów, pogrążył ją i płynął dalej w stronę Monteloup. Mikołaj usłyszał krzyk matki, a potem strzał. To ojciec Merlot zdążył jeszcze ściągnąć ze ściany i naładować swój stary muszkiet. Zaraz potem jednak został zaciągnięty na podwórze jak worek kartofli i ogłuszony ciosami pałki. Angelika zobaczyła kobietę w samej koszuli, wybiegającą z podwórza jednego z domów. Kobieta krzyczała i szlocha­ ła, a za nią pędzili mężczyźni. Nieszczęsna próbowała dostać się do lasu. Dzieci chwyciły się za ręce i uciekały, potykając się o ko­ rzenie. Kiedy wróciły, zafascynowane mimo woli pożarem i uno­ szącym się w mroku bezładnym tumultem wrzasków, męż­ czyźni dopadli już swej ofiary i ciągnęli ją po trawie. — To Paulette — szepnął Mikołaj. Przytuleni do siebie za grubym pniem ogromnego dębu, dysząc ciężko, rozszerzonymi oczami pochłaniali okropną scenę. — Zabrali naszego osła i świniaka — powiedział cicho Mikołaj. Świt nadszedł, niszcząc poświatę dogasającego pożaru. Bandyci nie podpalili innych chat, niektórzy nawet nie za­ trzymali się w tej nic nie znaczącej osadzie. Ciągnęli dalej, ku Monteloup. Obarczeni łupem z czterech chat, opuszczali miejsce rozboju. Można było dostrzec ich odzienie, całe w strzępach, zapadnięte, czarne od zarostu policzki. Nie­ którzy nosili kapelusze z piórami, a jeden miał nawet na głowie coś w rodzaju hełmu, tak że można go było wziąć za żołnierza. W porannej mgle nadciągającej od bagien słychać było nawoływania. Teraz pozostało ich już nie więcej niż piętnastu. Za chatą Marlotów zatrzymali się, by obejrzeć zdobycz. Sądząc po gestach i kłótniach, nie wydawali się zadowoleni: kilka sztuk pościeli i chustek znalezionych w skrzyniach, garnki, ogromne bochny chleba, sery. Jeden

22

z nich zatapiał zęby w szynce trzymanej za kosc. Skradzione zwierzęta popędzono przodem, a ostatni rabusie zgarnęli dwa lub trzy toboły marnego łupu i odeszli, nawet nie oglądając się za siebie. Angelika i Mikołaj niechętnie opuszczali osłonę drzew. Słońce już wzeszło i błyszczało w kroplach rosy na źdźbłach trawy, kiedy wreszcie odważyli się zejść do dziwnie cichej wioski. Kiedy podeszli do chaty Merlotów, usłyszeli płacz nie­ mowlęcia. — To mój mały braciszek — szepnął Mikołaj. — Przy­ najmniej on żyje. Lękając się, by nie dopadł ich jakiś maruder, bezszelestnie zakradli się na podwórze. Trzymali się za ręce, przystając co krok. Niemal od razu natknęli się na ciało starego Merlota z twarzą zarytą w kupę nawozu. Mikołaj pochylił się, spróbował unieść jego głowę. — Tato, żyjesz? Wyprostował się. — Chyba umarł. Patrz, jaki jest blady. Zawsze był taki czerwony. W chacie dziecko darło się wniebogłosy. Siedziało na wywróconym łóżku i bezradnie machało rączkami. Mikołaj podbiegł i chwycił je w ramiona. — Święta Dziewico, dzięki Ci, nic mu nie jest. Angelika rozszerzonymi z przerażenia oczami patrzyła na Francine. Dziewczynka leżała na podłodze, blada, z za­ mkniętymi oczami. Spódnicę miała zadartą aż na brzuch, a spomiędzy jej ud płynęła krew. — Mikołaju — szepnęła Angelika zduszonym głosem. — Co... co oni jej zrobili? Mikołaj spojrzał i okropny grymas wykrzywił jego nagle postarzałą twarz. Odwrócił oczy w stronę drzwi. — Przeklęci, przeklęci! — warknął. Nagłym ruchem podał dziecko Angelice. — Trzymaj! Przyklęknął obok siostry i wstydliwie okrył ją podartą' spódnicą.

23

— Francine, to ja, Mikołaj. Odpowiedz, żyjesz? W stajni dał się słyszeć jęk. Pojawiła się matka, zgięta we dwoje, stękająca. — To ty, synu? Ach, moje biedne dzieci, moje biedne dzieci! Co za nieszczęście! Zabrali osła, świnię i tę odrobinę zaoszczędzonego grosza. Mówiłam staremu, że trzeba je było zakopać. — Mamo, boli cię co? — Ja to nic. Jestem kobietą, nie takie rzeczy już widzia­ łam. Ale Francine, biedaczka, jest taka delikatna. Może nawet umrzeć od tego... Kołysała córkę w swych potężnych ramionach i płakała. — Gdzie reszta? — spytał Mikołaj. Po długich poszukiwaniach odnaleźli troje dzieci, chłopca i dwie dziewczynki, przycupniętych w sąsieku, gdzie schro­ niły się, kiedy bandyci zaczęli gwałcić ich matkę i siostrę. Pojawił się sąsiad z nowinami. Nieszczęśni mieszkańcy osady zebrali się, by porachować straty. Były tylko dwie ofiary śmiertelne: ojciec Merlot i jeszcze jeden starzec, który chciał użyć muszkietu. Pozostałych przywiązano do stołków i zbito pałkami. Żadne dziecko nie zginęło, a jeden z wieś­ niaków zdołał nawet otworzyć wrota obory i wypuścić krowy, które na pewno będzie można odnaleźć. Ileż jednak zrabowano dobrej bielizny, ile odzienia, ile glinianych na­ czyń, serów i szynek, a także odrobinę grosiwa, tak skrzętnie liczonego i składanego! Paulette wciąż płakała i krzyczała. — Sześciu, sześciu przeze mnie przeszło! — Zamknij się — brutalnie uciszył ją ojciec. — Wszyscy cię znają, a sądząc po tym, jak tarzałaś się w krzakach z chłopakami, pewnie sprawiło ci to przyjemność. A nasza krowa była cielna! Nie znajdę jej tak szybko, jak ty nowego kawalera! — Musimy stąd odejść. — Matka Merlot wciąż trzymała w ramionach zemdloną Francine. — Za nimi mogą zjawić się inni. — Chodźmy do lasu z resztą zwierząt. Robiliśmy już tak przedtem, podczas przejścia wojsk Richelieugo. — Chodźmy do Monteloup.

24

— Do Monteloup? Na pewno już tam są. — Chodźmy do zamku! — odezwał się ktoś. Wszyscy przytaknęli natychmiast. — Tak, chodźmy do zamku! Instynkt przodków pchał ich w stronę domostwa suwerena, przez wieki rozciągającego nad nimi cień swych mu­ rów i wieżyczek. Angelika, wciąż z dzieckiem w ramionach, poczuła, jak serce jej ściska wyrzut sumienia. „Nasz biedny zamek — pomyślała. — Cały w ruinie. Jak teraz ochronimy tych nieszczęśników? Któż powiedział, że bandyci tam nie dotarli? A stary Wilhelm nie powstrzyma ich swoją piką". — Tak — odezwała się na głos. — Idźmy do zamku. Nie pójdziemy jednak ani drogą, ani nawet skrótem przez pola. Jeśli bandyci przechodzili tamtędy, nigdy nie dojdziemy do bram. Możemy jedynie zejść na wysuszoną część bagien i dotrzeć do zamku przez wielką fosę. Jest tam furtka, której dziś już nikt nie używa, ale ja potrafię ją otworzyć. Nie dodała przy tym, że ta mała furtka, na wpół zasypa­ na, nie raz i nie dwa służyła jej jako droga ucieczki, a w pod­ ziemiu, o którego istnieniu nie wiedział nawet baron de Sance, w jednej z oubliettes* znajduje się jej kryjówka; zwykła w niej przygotowywać swe zioła i napary jak wiedź­ ma Meluzyna. Wieśniacy ufnie słuchali jej słów. Do tej pory tylko nie­ którzy zdawali sobie sprawę, że jest z nimi, większość jednak i tak uważała ją za wcielenie historii o wróżkach, toteż nikogo nie zaskoczyła jej obecność w samym środku nie­ szczęścia. Jedna z kobiet uwolniła ją od ciężaru dziecka i Angelika poprowadziła małą grupkę przez bagna, pod palącym słoń­ cem, wzdłuż stromego zbocza, które niegdyś górowało nad zatoką Poitou zalaną morskimi falami. Z twarzyczką umazaną błotem i kurzem zachęcała ludzi, dodawała im odwagi. * Oubliette — mały loszek bez okien, zwany tak dlatego, że zo­ stawiano w nim więźniów na długie lata, by zapomniano o ich istnieniu {publier — zapominać, przyp. tłum.).

25

Pomogła im przebyć wąskie wejście do zrujnowanych lochów. Chłód podziemi dodał im sił i otuchy, ale dzieci zaczęły płakać ze strachu przed ciemnością. — Spokojnie, spokojnie! — uciszał je głos Angeliki. — Zaraz wszyscy znajdziemy się w kuchni i niania Fantine da nam zupki. Wspomnienie niani Fantine wszystkim dodało odwagi. Podążając w ślad za córką barona de Sance, stękając i potykając się, wieśniacy przebywali na pół zrujnowane schody i komnaty zasypane gruzem, płosząc rozpierzchające się szczury. Angelika wiodła ich bez wahania. To było jej królestwo. Kiedy dotarli do wielkiego westybulu, zaniepokoili się, słysząc głosy, ale Angelika, podobnie jak oni, nie potrafiła sobie wyobrazić, że zamek mógł być zaatakowany. Zapach zupy i grzanego wina potęgował się, w miarę jak zbliżali się do kuchni. Na pewno było tam dużo ludzi, ale nie byli to bandyci, bo ton rozmowy był cichy, spokojny, a nawet smutny. Inni wieśniacy, z wioski i pobliskich osad, przybyli już, by schronić się w cieniu zrujnowanych murów. Wejście nowo przybyłych wywołało krzyki strachu, po­ nieważ wzięto ich za bandytów. Jednakże na widok Angeliki piastunka podbiegła i chwyciła ją w ramiona. — Moja dziewuszka! Żywa! Dzięki Ci, Panie Boże! Świę­ ta Radegondo! Święty Hilary, dzięki! Angelika po raz pierwszy w życiu zesztywniała w ser­ decznym uścisku. Właśnie przeprowadziła „swoich" ludzi przez bagna. Ciągnęła za sobą tę grupę nieszczęśników długie godziny. Nie była już dzieckiem! Niemal brutalnie uwolniła się z objęć Fantine Lozier. — Nakarm ich! — poleciła. Potem jak we śnie ujrzała swoją matkę z oczami pełnymi łez, gładzącą ją po twarzy. — Moja córko, ileż niepokoju nam przysporzyłaś! Pulcheria, jak wypalona świeca, z czerwonymi od płaczu krostami na twarzy, podeszła także, a za nią ojciec i dziadek... Angelice ta defilada marionetek wydawała się bardzo 26

zabawna. Pochłonęła właśnie ogromny boi * ciepłego wina i była kompletnie pijana, pogrążona w rozkosznej niemocy. Wokół niej ludzie wymieniali komentarze na temat zdarzeń tragicznej nocy: napad na wioskę, spalone domostwa, wy­ rzucenie syndyka przez okno pierwszego piętra, które wy­ budował niedawno i z którego był taki dumny. Poganie napadli potem na mały kościółek, ukradli święte naczynia, a księdza i jego służącą przywiązali do ołtarza. Ci ludzie byli opętani przez diabła! Kto to widział — wy­ myślać podobne rzeczy! Stara kobieta kołysała w ramionach wnuczkę, grubą smarkulę o twarzy opuchniętej od łez. Babka kiwała głową i powtarzała bez przerwy z mieszaniną podziwu i prze­ rażenia: — Co oni jej mogli zrobić! Co oni jej mogli zrobić! Nie do wiary! Mówiono tylko o zgwałconych kobietach, pobitych męż­ czyznach, skradzionych krowach i kozach. Zakrystian chwycił swego osła za ogon, dwaj bandyci za uszy i każdy ciągnął w swoją stronę. A biedne zwierzę darło się najgłoś­ niej ze wszystkich. Większości ludzi udało się zbiec. Jednym do lasu, drugim na bagna oraz do zamku. W korytarzach i komnatach dość było miejsca dla zwierząt, z takim trudem ocalonych. Na nieszczęście, uciekający ściągnęli tu także paru rabusiów i pomimo muszkietu pana barona de Sance cała historia mogła się bardzo źle skończyć, gdyby staremu Wilhelmowi nie zaświtała nagle genialna myśl. Uwiesiwszy się łańcuchów starego mostu zwodzonego, zdołał go podnieść, a bandyci, jak okrutne, ale tchórzliwe wilki, cofnęli się przed biedniutką fosą wypełnioną cuchnącą wodą. Wówczas ukazał się niezwykły widok. Stary Wilhelm stanął w bramie i wygrażając pięścią w stronę odzianych w łachmany postaci, zaczął wykrzykiwać w swoim języku jakieś przekleństwa pod ich adresem. A jeden z rabusiów odpowiedział mu. Poprzez noc czerwoną od pożarów * Głęboki kubek-miseczka, do dziś używany we Francji do picia białej kawy (przyp. tłum.).

27

nawiązał się dziwaczny dialog prowadzony w twardym języku niemieckim, którego sam dźwięk podnosił włosy na karku i przyprawiał o drżenie. Nigdy nie dowiedziano się dokładnie, co powiedzieli so­ bie Wilhelm i jego ziomek. Faktem jest, że bandyci więcej nie powrócili, a o świcie zupełnie opuścili okolicę. Stary Wilhelm został uznany za bohatera. Zdarzenie to udowodniło jednak, że w bandzie, która na pierwszy rzut oka składała się z włóczęgów i szumowin miejskich, byli również żołnierze z północy, zwolnieni ze służby po podpisaniu traktatu westfalskiego. W armiach, które książęta wystawiali w służbie króla, było po trochę Walonów, Włochów, Flamandów, Lotaryńczyków, Hisz­ panów i Niemców, przybyszów z całego świata, jaki potrafili sobie wyobrazić poczciwi mieszkańcy Poitou. Niektórzy przysięgali, że wśród bandytów znajdował się także Polak, jeden z tych dzikusów, których kondotier Jean de Werth sprowadził, by w Pikardii zabijali dzieci w kołyskach. Wszyscy go widzieli. Miał żółtą twarz, futrzaną czapkę i bez wątpienia niespożytą energię miłosną, bo pod koniec dnia wszystkie kobiety przysięgały, że mu uległy. Spalone domy w wiosce odbudowano. Trwało to krótko: błoto zmieszane ze słomą i trzciną stanowiło dość solidny budulec. Zbiory, które ku uldze wieśniaków nie uległy znisz­ czeniu, były obfite. Tylko dwie dziewczynki, wśród nich Francine, nie wyzdrowiały po gwałcie, jaki zadali im ban­ dyci. Dostały wysokiej gorączki i umarły. Powiadano, że z Niort wysłano kilku żołnierzy w pościg za bandą, która wydawała się źle zorganizowana i samotna. W ten oto sposób najazd rabusiów na ziemie barona de Sance nie zmienił wiele w zwykłym życiu mieszkańców zamku. Tylko dziadek częściej zrzędził na nieszczęścia, jakie spowodowała śmierć dobrego króla Henryka IV i niesub­ ordynacja protestantów. — Ci ludzie uosabiają ducha zniszczenia królestwa. Nie­ gdyś Richelieugo obwiniałem za jego okrucieństwo, ale widać i tak nie mieli go dość. Angelika i Gontran, którzy tego dnia byli jedynymi słu-

28

chaczami wyznania wiary swego dziadka, spojrzeli po sobie ze współczuciem. Biedny staruszek zatracił kompletnie po­ czucie rzeczywistości! Wszystkie wnuki uwielbiały starego barona, ale rzadko zgadzały się z jego skrajnymi poglądami. Chłopiec, który zaledwie dobiegał dwunastego roku życia, ośmielił się zauważyć: — Dziadku, ci bandyci to nie byli hugenoci. To byli katolicy, zdezerterowali z głodującej armii, albo może cu­ dzoziemcy, którzy nie dostali żołdu, albo wieśniacy zbiegli z pola bitwy. — Nie musieli przychodzić aż tutaj. A poza tym nie wmówisz mi, że protestanci im nie pomagali. Wojsko zawsze źle płaciło żołnierzom, niech mnie piorun! ale przynajmniej robiło to regularnie. Uwierz mi, cały ten bałagan zawdzię­ czamy zagranicznym wpływom, może angielskim, może holenderskim. Pojawiają się i zbierają, bo Edykt nantejski był dla nich jeszcze zbyt łagodny. Nie dość, że pozwolili im spowiadać się po swojemu, to jeszcze zostawili im prawa obywatelskie... — Dziadku, a co to za prawa, które pozostawiono pro­ testantom? — zapytała nagle Angelika. — Jesteś za młoda, żeby to zrozumieć, wnuczko — od­ parł stary baron, ale dodał: — Prawa obywatelskie to coś, czego nie można człowiekowi zabrać nie zabierając mu honoru. — A więc to nie pieniądze — stwierdziła mała. — Bardzo dobrze, Angeliko, ty naprawdę dużo rozu­ miesz jak na swój wiek — pochwalił ją stary szlachcic. Angelika uznała jednak, że rzecz wymaga dodatkowych wyjaśnień. — A więc, gdyby bandyci obrabowali nas zupełnie i zo­ stawili nagich i bosych, wciąż jeszcze mielibyśmy nasze prawa obywatelskie? — Właśnie tak, moja córko — odparł Gontran. W jego głosie słychać było ironię i Angelika zaczęła się zastanawiać, czy brat przypadkiem nie drwi sobie z niej. Gontran był chłopcem, o którym nie wiadomo było, co sądzić. Mówił mało i żył samotnie. Nie mógł mieć 29

nauczyciela ani chodzić do college'u, uczył się więc tego, co zdołali przekazać mu nauczyciele w szkole i wiejski pro­ boszcz. Najchętniej zaszywał się na swoim stryszku, gdzie mieszał czerwoną koszenilę i kolorowe glinki, aby z nich tworzyć dziwaczne kompozycje, zwane przez niego samego „obrazami" lub „rysunkami". Choć sam nie miał dostatecznej ogłady, podobnie zresztą jak pozostałe dzieci, często wyrzucał Angelice jej dziki i nie­ okrzesany sposób bycia, twierdząc, że nie potrafi zachowy­ wać się zgodnie ze swym pochodzeniem. — Nie jesteś taka głupia, na jaką wyglądasz — powie­ dział jej tego dnia, i miał być to komplement.

ROZDZIAŁ III Od jakiegoś czasu baron nadstawiał ucha, ponieważ od strony podwórca dochodziły okrzyki, nawoływania i wrzask płoszonych kur. Potem rozległ się galop kopyt końskich i jeszcze głośniejsze krzyki, pośród których można było rozróżnić akcent Wilhelma. Było olśniewające jesienne po­ południe i wszyscy inni mieszkańcy zamku znajdowali się poza murami. — Nie bójcie się, dzieci — odezwał się dziadek. — Pew­ nie przeganiają jakiegoś żebraka. Angelika jednak wyskoczyła na taras i zawołała: — Atakują ojczulka Wilhelma i chcą go skrzywdzić! Baron pokuśtykał na poszukiwanie zardzewiałej szabli, a Gontran wrócił uzbrojony w bicz na psy. W jednej chwili obaj znaleźli się na progu obok starego sługi uzbrojonego w pikę i dzielnie stojącej u jego ramienia Angeliki. Przeciwnik także nie znajdował się daleko. Trzymał się bezpiecznie poza zasięgiem ciosów po drugiej stronie mostu zwodzonego, ale wciąż jeszcze udawał zucha. Był to wysoki chłopak o wyglądzie głodomora i wyraźnie wściekły, jed­ nocześnie zaś starał się przybrać oficjalną, dostojną postawę. — To poborca, który przyszedł po podatki. Przeganialiś­ my go już nieraz. Obszarpany funkcjonariusz, który wciąż jeszcze wycofy­ wał się powoli, starając się jednakże nie odwracać plecami, na widok wahania nowych posiłków odzyskał nieco pew­ ności siebie. Zatrzymał się w odpowiedniej odległości i wy­ grzebał z kieszeni rulon papieru, mocno sfatygowany po 31

walce. Rozwinął go troskliwie, wzdychając ciężko, po czym zaczął czytać obwieszczenie, jakoby baron de Sance miał zapłacić bez zwłoki sumę 875 liwrów, 19 solów i 11 groszy za opóźnione płatności połowników, jedną dziesiątą do­ chodów właściciela ziemskiego i podatek od ziemi, po­ datek od pokrywania klaczy, „prawa pyłowe" grup prze­ chodzących drogą królewską i mandat za opóźnienie płat­ ności. Stary suweren poczerwieniał z wściekłości. — A może wyobrażasz sobie, błaźnie, że szlachcic zapłaci za cały ten podatkowy galimatias tylko ze słuchu, jak zwyk­ ły kmieć?! — wykrzyknął z irytacją. — Wie pan doskonale, że syn pański aż do tej pory dość regularnie uiszczał roczne podatki — odezwał się mężczyz­ na, schylając głowę. — Wrócę, kiedy on tu będzie. Uprze­ dzam jednak: jutro o tej samej porze po raz czwarty przyjdę tu i jeśli go nie będzie i nie zapłaci, zapiszę go natychmiast i wasz zamek, wraz ze wszystkimi meblami, zostanie sprze­ dany na pokrycie szkód wyrządzonych skarbcowi królews­ kiemu! — Wynocha, lokaju lichwiarzy państwa! — Panie baronie, uprzedzam, że jestem zaprzysiężonym sługą króla i mogę także otrzymać władzę wykonania wyroku. — Żeby był wyrok, musi być sąd — zapienił się stary hreczkosiej. — Będzie pan miał swój sąd, nie ma obawy, możesz mi pan wierzyć na słowo, jeśli nie zapłacicie... — Jak wam mamy zapłacić, jeśli nie ma czym! — krzyk­ nął Gontran, widząc zakłopotanie starca. — Skoro jesteś komornikiem, przyjdź, proszę, sprawdź, że bandyci skradli nam jeszcze jednego ogiera, cztery krowy, a z tego, czego tak głośno się domagasz, największa suma pochodzi od połowników mego ojca. Do tej pory chciał za nich płacić, ponieważ biedni wieśniacy nie mieli ani grosza, ale to nie jego wina. Poza tym po ostatnim napadzie rabusiów wieś­ niacy są w jeszcze gorszej sytuacji i z całą pewnością ojciec nie zdoła dziś uregulować waszego rachunku... Poborca królewski wydawał się bardziej przekonany tą

32

rozsądną przemową aniżeli obelgami starego pana. Ostroż­ nie zerkając na Wilhelma, zbliżył się nieco i spokojnie wyjaś­ nił, że nie może zrobić nic innego jak tylko zbierać i zapi­ sywać należności podatkowe. Jedynym sposobem, aby opó­ źnić przejęcie majątku, mogła być prośba barona zaad­ resowana do głównego intendenta podatkowego, poparta przez intendenta prowincji w Poitiers. — Mówiąc między nami — dorzucił urzędnik, co wywo­ łało na twarzy starego pana grymas niesmaku — nawet moi bezpośredni zwierzchnicy, to znaczy prokurator i kon­ troler opłat, nie są w stanie udzielić panu ani ulgi, ani zwłoki. Ponieważ jednak jest pan szlachcicem, powinien pan znać wysoko postawionych ludzi. Przyjacielska rada: niech pan zacznie działać od tej strony! — Taka przyjaźń raczej nie m n i e przynosi zaszczyt — zauważył kwaśno baron de Ridoue. — Powiadam to panu, abyś pan powtórzył te słowa swojemu synowi. Bieda jest dla wszystkich jednakowa! Myślisz pan, że to zabawne, kiedy wszyscy patrzą na mnie jak na upiora, a więcej zbieram kopniaków niż parszywy pies? Więc dobrej nocy całej kompanii i bez urazy! Włożył na głowę kapelusz i oddalił się, kuśtykając i ze smutkiem oglądając mankiet swego surduta, rozdarty w cza­ sie bójki. Baron, także utykając, oddalił się w przeciwnym kierun­ ku. Za nim w milczeniu podążali Gontran i Angelika. Stary Wilhelm, przeklinając wyimaginowanych wrogów, wsadził swą antyczną lancę pomiędzy inne wojenne pa­ miątki. Dziadek wszedł do salonu i zaczął przemierzać go wzdłuż i w poprzek wielkimi krokami. Dzieci przez dłuższą chwilę nie odważyły się nawet pisnąć. — Powiedz, dziadku — przerwał nareszcie ciszę głosik dziewczynki — jeżeli bandyci zostawili nam nasze prawa obywatelskie, to czy ten człowiek w czerni nie zabrał ich teraz ze sobą? — Idź do matki — odparł stary nagle schrypniętym głosem. 33

Odwrócił się, usiadł w wysokim fotelu o wytartych obi­ ciach i nie odezwał się więcej. Dzieci złożyły mu ukłon i oddaliły się. Kiedy Armand de Sance dowiedział się o przyjęciu zgo­ towanym poborcy podatkowemu, westchnął ciężko i długo skrobał się po małym pędzelku siwych włosów noszonym pod nosem na modłę Ludwika XIII. Angelika nieco opiekuńczą miłością darzyła tego dob­ rego, spokojnego ojca, którego czoło zorane było zmarsz­ czkami wskutek licznych trosk. Jako syn szlachcica bez grosza, aby wychowywać liczne potomstwo, musiał zrezygnować ze wszystkich przyjemności swego stanu. Podróżował rzadko, prawie nie polował, w przeciwieństwie do swych sąsiadów, hreczkosiejow nie bogatszych niż on, ale pocieszających się ściganiem zajęcy i dzików. Armand de Sance cały swój czas poświęcał ziemi. Chodził odziany niewiele lepiej niż wieśniak i podobnie jak jego poddani roztaczał wokół zapach gnoju i koni. Kochał swoje dzieci. Cieszył się nimi i był z nich dumny. Stanowiły dla niego jedyny powód do życia. Dzieci były najważniejsze. A zaraz potem muły. Przez pewien czas marzył nawet o za­ łożeniu hodowli tych mieszańców, mniej delikatnych od koni, za to spokojniejszych niż osły. Teraz jednak bandyci zrabowali mu najlepszego ogiera i dwie oślice. To była katastrofa. Baron nawet zaczął myśleć o sprzedaniu ostatnich mułów i terenów, na których zamie­ rzał założyć hodowlę. Nazajutrz po wizycie poborcy baron Armand zaostrzył gęsie pióro i zasiadł przy biurku, by napisać prośbę do króla o zwolnienie go z rocznych podatków. W liście opisał wszystko ze szlachecką dumą. Najpierw przeprosił, że nie jest w stanie pochwalić się większa liczbą żyjących dzieci niż dziewięcioro, ale następne z całą pewnością jeszcze się urodzą, gdyż „i on, i jego żona są jeszcze młodzi i chętnie będą je płodzili". Dodał, że ma obowiązki wobec kalekiego ojca, który nie otrzymuje żadnej renty, a który pod Ludwikiem XIII otrzymał stopień puł-

34

kownika. Że on sam jest kapitanem i miał szanse na awans, ale musiał opuścić służbę w królewskim wojsku, ponieważ jego żołd, 1700 liwrow rocznie, „nie dostarczał mu środków do utrzymania się na służbie". Napomknął też, że musi żywić dwie stare ciotki, których „z braku posagu nie chcieli ani mężowie, ani klasztory, a które muszą teraz zajmować się najcięższymi pracami". Że ma czworo służby, w tym jednego starego żołnierza bez renty, ale bardzo potrzebnego w domu. Dwaj starsi synowie są w college'u i sama ich nauka kosztuje go 500 liwrow rocznie. Jedna córka powinna już właściwie znaleźć się w klasztorze, ale to kosztowałoby jeszcze 300 liwrow rocznie. Zakończył stwierdzeniem, że od lat płacił podatki za połowników, aby zatrzymać ich na swojej ziemi, a i tak się okazuje, że fiskusowi winien jest jeszcze 875 liwrow, 19 solów i 11 groszy. Tymczasem jego całkowity dochód roczny wynosi 4000 liwrow, z których musi zapewnić byt dziewiętnastu osobom i zachować swoje szlachectwo. Do tego bandyci obrabowali, spalili, zniszczyli jego ziemię, a nieszczęśni połownicy popadli w jeszcze więk­ szą nędzę. Na zakończenie poprosił królewską łaskę o uprzejme zniesienie wymaganych podatków, zapomogę lub pożyczkę wysokości co najmniej tysiąca liwrow i wnosił prośbę „do łaski króla", gdyby zaciągano ochotników do Ameryki albo Indii, aby zapisano też jego „rycerza", naj­ starszego syna, który znajduje się u ojców w klasie logiki. Zalega im z zapłatą za cały rok. Dodał jeszcze, że zawsze gotów jest przyjąć każde zajęcie, które nie kolidowałoby z jego szlacheckim stanem, żeby tylko móc nakarmić swą gromadkę, skoro już własna zie­ mia, nawet sprzedana, nie jest w stanie mu tego zapewnić... Armand posypał piaskiem tę długą epistołę, która kosz­ towała go wiele godzin pracy. Potem napisał jeszcze kilka słów do swego protektora i kuzyna, markiza du PlessisBelliere, którego obarczał misją dostarczenia podania sa­ memu królowi lub królowej matce, a także przekazania odpowiednich rekomendacji mogących przyspieszyć zgodę. „Życzę sobie, Drogi Panie — kończył z kurtuazją — ujrzeć Pana niebawem i znaleźć w tej prowincji okazję do przysłużenia się Mu, czy to przez juczne muły, które 35

posiadam bardzo piękne, czy to przez owoce, kasztany, sery i garnki zsiadłego mleka". W kilka tygodni później biedny baron Armand de Sance mógł dorzucić do swej listy jeszcze jeden zawód. Pewnego wieczoru, kiedy pojawił się pierwszy szron, dał się słyszeć tętent kopyt końskich najpierw po drodze, a na­ stępnie po deskach starego mostu. W podwórcu rozszczekały się psy. Angelika, którą ciotce Pulcherii udało się wreszcie zamknąć w pokoju i zmusić do wykonania paru szwów, rzuciła się do okna. Ujrzała konia, z którego zsiadało właśnie dwóch długich i chudych jeźdźców, a potem na ścieżce pojawił się ob­ juczony kuframi muł, prowadzony przez wieśniaka. — Ciociu! Hortensjo! — zawołała. — Patrzcie! To chyba nasi dwaj bracia, Josselin i Raymond! Obie dziewczynki i stare damy szybko zeszły na dół. Weszły do salonu w chwili, gdy uczniowie witali się z dziad­ kiem i ciotką Jeanne. Służba zbiegła się ze wszystkich stron. Ktoś pobiegł zawołać pana barona, który znajdował się w polu, i panią baronową będącą w ogródku. Młodzieńcy dość niechętnie reagowali w ten powitalny zgiełk. Jeden z nich miał szesnaście, a drugi siedemnaście lat, ale często brano ich za bliźniaków, ponieważ byli podobni i tego samego wzrostu. Obaj mieli tę samą ciemną karnację, szare oczy i ciemne, proste włosy opadające na zmięte białe kołnierzyki mundurków. Różnili się jedynie wyrazem twa­ rzy. Rysy Josselina nosiły więcej znamion brutalności, rysy Raymonda — więcej rezerwy. Na pytania dziadka odpowiadali monosylabami. Tym­ czasem rozradowana piastunka rozłożyła już na stole pięk­ ny, biały obrus i przyniosła garnki z pasztetami, chleb, masło i sporą brytfannę pierwszych kasztanów. Oczy chłop­ ców zabłysły. Bez chwili wahania rzucili się na jedzenie z żarłocznością zdradzającą brak wychowania, który wzbu­ dził w Angelice mimowolny podziw. Zauważyła, jak bardzo są bladzi i wychudzeni, a ich ubra­ nia z czarnej serży były poprzecierane na łokciach i kolanach. 36

Mówiąc spuszczali oczy. Wydawało się, że żaden jej nie poznał, a przecież pamiętała, jak pomagała Josselinowi wybierać ptaszki z gniazd, podobnie jak teraz pomagał jej Denis. Raymond miał przy pasie wydrążony róg. Zapytała, co to takiego. — To na atrament — wyjaśnił gniewnie. — Ja swój wyrzuciłem — oznajmił Josselin. Ojciec i matka przyszli z pochodniami. Baron się ucieszył, ale jednocześnie zaniepokoił. — Skąd się tu wzięliście, moi drodzy? Nie przyjechaliście latem. Czy początek zimy to trochę nie dziwna pora na wakacje? — Nie przyjechaliśmy latem — wyjaśnił Raymond — ponieważ nie mieliśmy ani sou, żeby wynająć konia, a nawet na bilet na dyliżans z Poitiers do Niort. — A i teraz nie jesteśmy tu dlatego, że staliśmy się boga­ tsi... — ciągnął Josselin. — ...ale dlatego, że ojcowie nas wyrzucili — dokończył Raymond. Zapadła napięta cisza. — Na świętego Dionizego! — wykrzyknął dziadek. — A jakąż to głupotę popełniliście, moi panowie, że wy­ rządzono wam tak wielką krzywdę? — Żadnej, ale już od dwóch lat augustyni nie otrzymy­ wali za nas opłaty. Wyjaśnili nam, że inni uczniowie, któ­ rych rodzice są hojniejsi, potrzebują naszych miejsc. Baron Armand zaczął krążyć po komnacie, co było u nie­ go oznaką wielkiego podniecenia. — To naprawdę niemożliwe. Gdybyście na to nie za­ służyli, ojcowie nie powinni byli was tak po prostu wyrzucić za drzwi. W końcu jesteście szlachcicami. Ojcowie wiedzą o tym... Josselin, który był starszy, skrzywił się. — Tak, wiedzą o tym doskonale, a nawet mogę ojcu powtórzyć słowa ekonoma, które dostaliśmy za cały wiatyk: powiedział, że szlachta to najgorsi płatnicy i jeśli nie mają pieniędzy, to muszą się obejść bez nauki i łaciny. Stary baron wyprostował zgarbiony tors.

37

— Ledwie wierzę własnym uszom; przecież Kościół i szlachta to jedno, a uczniowie stanowią kwiat przyszłego społeczeństwa. Dobrzy ojcowie wiedzą to lepiej niż kto­ kolwiek inny! Raymond, który przygotowywał się do stanu duchow­ nego, ze wzrokiem wciąż utkwionym w ziemię odpowiedział: — A może Bóg, który sam wybiera swoje sługi, nie uznał nas za godnych tego zaszczytu? — Zamknij tę głupią gębę, Raymondzie — przerwał mu brat. — Zapewniam cię, że to nie moment, aby nią kłapać. Jeśli chcesz zostać żebrzącym mniszkiem, to twoja sprawa! Ale ja jestem starszy i podzielam zdanie dziadka: Kościół winien jest nam szacunek, nam, szlachcie! A jeśli teraz Kościół woli handlarzy, synów mieszczuchów i sklepikarzy, to jego wolny wybór. W ten sposób wybierze swą zgubę i runie! — Josselin, nie masz prawa tak bluźnić! — wykrzyknęli jednocześnie obaj baronowie. — Wcale nie bluźnię; stwierdzam fakt. W klasie logiki byłem najmłodszy i zajmowałem drugie miejsce pośród trzydziestu uczniów. Było tam dokładnie dwudziestu pięciu synów mieszczan i urzędników, którzy płacili regularnie, oraz pięciu szlachciców, spośród których tylko dwóch pła­ ciło w ogóle... Armand de Sance usiłował uchwycić się tej drobnej satys­ fakcji. — Więc tych dwóch szlachciców wyrzucili razem z wami? — Ależ skąd! Rodziny tych, którzy nie płacili, były wyżej postawione i ojcowie się ich bali. — Nie pozwalam ci tak się wyrażać o swoich nauczycie­ lach! — przerwał mu baron Armand, podczas gdy dziadek mamrotał pod nosem, jakby do siebie: — Jakie to szczęście, że król umarł i nie widzi tego wszystkiego! — O, tak, na szczęście, dziadku, macie rację — zadrwił Josselin. — Nawet jeśli to dzielny mniszek zamordował Henryka IV. — Josselin, zamilcz! — odezwała się Angelika. — Nie potrafisz przemawiać, a kiedy to robisz, nadymasz się jak

38

ropucha. A w ogóle to nie Henryk IV został zamordowany przez mnicha, tylko Henryk III. Młodzieniec podskoczył i ze zdumieniem zmierzył wzro­ kiem małą, rozkudłaną dziewczynkę, która tak spokojnie udzielała mu lekcji. — Patrzcie, patrzcie, witaj, żabo, księżniczko bagien! Anielska Markizo! I pomyśleć, że nawet nie zdążyłem się z tobą przywitać, siostrzyczko! — Dlaczego nazywasz mnie żabą? — Bo nazwałaś mnie ropuchą. A poza tym: czy nie znikasz ciągle w trzcinach i zaroślach bagien? Czyżbyś stała się tak poważna i świętoszkowata jak Hortensja? — Mam nadzieje, że nie — odparła skromnie. Jej odezwanie się poprawiło nastrój. Obaj bracia skończyli jeść i piastunka właśnie sprzątała ze stołu. Atmosfera nadal była ciężka. Wszyscy rozpaczliwie szu­ kali sposobu wyjścia z tej nowej sytuacji. W ciszy rozległ się wrzask najmłodszego dziecka. Matka, ciotki i Gontran skorzystali z okazji i wyszli „sprawdzić, co się dzieje". Angelika jednak pozostała w towarzystwie obu baronów i starszych braci, którzy powrócili z miasta w tak żałosny sposób. Zastanawiała się, czy tym razem stracą już honor. Miała wielką ochotę zapytać, ale zabrakło jej odwagi. Mimo to bracia budzili w niej dziwne uczucie, bliskie żałosnemu politowaniu. Stary Lutzen, który był nieobecny w chwili przybycia chłopców, na cześć podróżników przyniósł nowe kaganki. Wylał nieco wosku, niezręcznie obejmując starszego. Młod­ szy z odrobiną pogardy uchylił się przed rubaszną piesz­ czotą. Stary żołnierz nie poczuł się urażony i natychmiast oznaj­ mił swój punkt widzenia: — Nie za wcześnie wróciliście? W ogóle po co to komu, ta łacińska paplanina, jeśli we własnym języku ledwie się umie pisać? Kiedy Fantine powiedziała mi, że panicze wra­ cają na dobre, pomyślałem sobie, że panicz Josselin naresz­ cie będzie mógł wyruszyć na morze... 39

— Sierżancie Lutzen, czy mam wam przypomnieć o dys­ cyplinie? — bardzo oschle ozwał się stary baron. Lutzen nie zaoponował i zamilkł. Angelika zdumiona była zmienionym, niemal aroganckim tonem dziadka. Teraz baron zwrócił się do Josselina: — Mam nadzieję, Josselinie, że zapomniałeś o tej dzie­ cinadzie, by zostać nawigatorem? — A dlaczego miałbym zapomnieć, dziadku? Wydaje mi się, że nie ma dla mnie teraz innego wyjścia. — Dopóki żyję, nie zostaniesz marynarzem. Wszystko, tylko nie to! — starzec uderzył laską w popękaną posadzkę. Josselin wydawał się zmrożony nagłym wybuchem gniewu dziadka. Ten projekt leżał mu na sercu i pozwolił bez wiel­ kich cierpień przeżyć przymusowe zakończenie nauki. „Koniec z ojczenaszami i recytacjami po łacinie — myślał sobie. — Teraz jestem mężczyzną i zaciągnę się na statek króla". Armand de Sance próbował interweniować: — Ależ, ojcze, skąd taki gniew? To rozwiązanie jest prawdopodobnie równie dobre jak każde inne. Muszę przy­ znać, że pisząc petycję do króla, między innymi poprosiłem o możliwość zaciągnięcia się jednego z moich synów na statek korsarski lub wojenny. Stary baron wciąż podskakiwał ze złości. Angelika nigdy nie widziała go w tak złym humorze, nawet w dniu kłótni z poborcą podatkowym. — Nie lubię tych ludzi, którym ziemia przodków parzy stopy. Za morzami nie znajdą żadnych gór ani cudów, tylko zupełnie nagich dzikusów z tatuażami na ramionach. Najsta­ rszy syn szlachcica winien służyć w armii królewskiej, ot co! — Bardzo chcę służyć królowi, ale na morzu — odparł chłopak. — Josselin ma siedemnaście lat. Czas już, żeby sam za­ decydował o swoim losie — z wahaniem odezwał się ojciec. Przez pomarszczoną twarz, okoloną białym, krótkim zarostem, przeszedł skurcz bólu. Starzec podniósł rękę. — To prawda, że i inni z tej rodziny sami wybrali swój los. Czy i ty także zechcesz mnie zawieść, mój synu? — zapytał z wielkim smutkiem. 40

— Nie miałem najmniejszego zamiaru przywoływać smut­ nych wspomnień, mój ojcze — sumitował się baron Armand. — Sam nigdy nie myślałem o tym, żeby opuścić kraj, i bar­ dziej, niż to potrafię wyrazić, jestem przywiązany do naszych ziem w Poitou. Pamiętam jednakże, jak trudna i nieprzyjemna była moja sytuacja w armii. Bez pieniędzy nawet szlachcic nie może się ubiegać o żadne zaszczyty. Uginałem się pod cięża­ rem długów i nieraz musiałem sprzedawać cały ekwipunek, żeby przeżyć. Namiot, konia, broń, ba, posuwałem się do wynajmowania własnego lokaja. Czy nie pamiętasz, ile dob­ rych ziem musiałeś spieniężyć, żeby utrzymać mnie na służbie? Angelika przysłuchiwała się rozmowie z wielkim zainte­ resowaniem. Nigdy nie widziała marynarzy, ale urodziła się w kraju, gdzie w dolinach Sevre i Vendee rozbrzmiewa wielki głos oceanu. A przy nabrzeżu La Rochelle w Nantes, aż do Sables d'Olonne stoją statki rybaków, wypływających do dalekich ziem, gdzie żyją ludzie czerwoni jak ogień lub pasiaści jak koty. Powiadano nawet, że pewien marynarz bretoński z Saint-Malo przywiózł sobie do Francji dzikich ludzi, którym pióra rosły na głowach jak ptakom. Ach, gdyby była mężczyzną, nie pytałaby dziadka o zda­ nie! Już by jej tu nie było i zabrałaby ze sobą do Nowego Świata wszystkie małe aniołki. Nazajutrz rano, kiedy Angelika kręciła się po podwórzu, jakiś nieduży wieśniak przyniósł baronowi zmięty kawałek papieru. — To intendent Molines prosi, żebym do niego zajrzał. Na pewno nie wrócę na kolację — oznajmił baron i dał znak stajennemu, żeby osiodłał konia. Pani de Sance, która w słomkowym kapeluszu nasadzo­ nym na chustkę wybierała się do warzywnika, skrzywiła się z niesmakiem: — To niesłychane — westchnęła. — Co za czasy! Jak można tolerować, żeby sąsiad, stary pieczeniarz, hugenot, pozwalał sobie wzywać cię, choć jesteś potomkiem Filipa Augusta? Nie pytam nawet, jakie uczciwe sprawy może załatwiać szlachcic z dziada pradziada z ochmistrzem sąsied­ niego zamku. Pewnie znowu chodzi o muły. 41

Baron nie odpowiedział, więc baronowa oddaliła się po­ woli, kręcąc głową. Podczas tej sceny Angelika wsunęła się do kuchni i na okapie kominka odszukała chodaki. Pobiegła do stajni, do ojca. — Czy mogę z tobą jechać, ojcze? — zapytała, przybie­ rając najwdzięczniejszą ze swoich minek. Nie mógł się oprzeć i posadził ją przed sobą na siodle. Była jego ukochaną córeczką. Uważał, że jest śliczna i że powinna wyjść za mąż za księcia.

ROZDZIAŁ IV Jesienny dzień był ciepły, a pobliski las, nie całkiem jeszcze obrany z liści, rozwijał na tle błękitnego nieba rudą koronkę. Gdy mijali bramę zamku Plessis-Belliere, Angelika po­ chyliła się, usiłując dostrzec na końcu kasztanowej alei białą plamę zachwycającej budowli, odbijającej się w stawie jak w zwierciadle. Wszystko tonęło w ciszy i renesansowy za­ mek, którego właściciele opuścili, by żyć na dworze królew­ skim, wydawał się drzemać w tajemniczym otoczeniu parku i ogrodów. Park przylegał do puszczy Nieul i sarny bez lęku przechadzały się po pustych alejkach... Siedziba ochmistrza Molinesa znajdowała się o dwa kilo­ metry dalej, przy jednym z pałacowych wejść. Piękny pa­ wilon z czerwonej cegły, kryty błękitną dachówką, strzegł w swej mieszczańskiej solidności owej delikatnej włoskiej konstrukcji, której wdzięk do dziś zadziwiał mieszkających tu ludzi, nawykłych do średniowiecznych zamczysk. Ochmistrz był podobny do swego domu. Surowy i schlud­ ny, mocno tkwiący na stanowisku, wydawał się rzeczywis­ tym panem ogromnej posiadłości du Plessis, której właściciel stale był nieobecny. Mniej więcej raz na dwa lata, na jesieni, by wziąć udział w łowach, lub na wiosnę, na zbieranie konwalii, do zamku zwalała się chmara panów i dam wraz z karocami, końmi, psami myśliwskimi i muzykami. Przez kilka dni panowała tu karuzela rozrywek i zabaw, wpra­ wiając w zakłopotanie i przerażenie zaściankowych sąsia­ dów, zapraszanych jakby tylko po to, żeby się z nich śmiać.

43

A potem wszyscy wracali do Paryża i zamek ponownie zapadał w sen pod opieką surowego intendenta. Na dźwięk kopyt końskich Molines wyszedł na podjazd swego domu i skłonił się kilkakrotnie z przesadną uniżonością. Przychodziło mu to bez trudu, ponieważ stanowiło część jego obowiązków. Angelika, która wiedziała, jak twardy i arogancki potrafi być ten mężczyzna, nie dbała ani trochę o jego uniżoność, ale baron Armand wydawał się bardzo, bardzo zadowolony. — Dziś rano znalazłem trochę wolnego czasu i uznałem, że nie powinien pan czekać, panie Molines. — Cała przyjemność po mojej stronie, panie baronie. Obawiałem się, że nie uzna pan mego zaproszenia za zbyt uprzejme. — Nie poczułem się ani trochę urażony. Wiem, że unika pan przychodzenia do mego domu ze względu na ojca, który uparcie widzi w panu niebezpiecznego hugenota. — Pan baron ma bardzo wnikliwy osąd. W istocie, nie chciałem sprawić przykrości panu de Ridoue ani pani baro­ nowej, która jest niezwykle pobożna. Dlatego też wolę pana przyjmować u siebie i mam nadzieję, że zaszczyci nas pan wraz z małą panienką, dzieląc z nami posiłek. — Nie jestem mała — żywo odparła Angelika. — Mam dziesięć i pół roku, a w domu po mnie są jeszcze Madelon, Denis, Maria Agnieszka, Albert i nowo narodzone ma­ leństwo. — Panna Angelika raczy mi więc wybaczyć. Pozycja starszej siostry w istocie wymaga rozumu i dojrzałości umys­ łu. Byłbym szczęśliwy, gdyby moja córka Bertille mogła spotykać się z tobą, bo, niestety, zakonnice twierdzą, że to ptasi móżdżek i niewiele da się z niej wyciągnąć. — Ależ pan przesadza, panie Molines — uprzejmie za­ protestował baron Armand. „Przynajmniej raz zgadzam się z Molinesem" — pomyś­ lała Angelika, która serdecznie nie znosiła córki intendenta, małej, tępej czarnuli. Jeśli chodzi o samego intendenta, jej uczucia były mniej sprecyzowane. Uważała wprawdzie, że nie jest sympatyczny, ale żywiła do niego pewien rodzaj szacunku, spowodowany

44

prawdopodobnie wrażeniem dostatku, jakie sprawiał on sam i jego domostwo. Ubrania intendenta, zawsze ciemnego koloru, uszyte były z pięknych tkanin i pozbywano się ich, a raczej odsprzedawano na długo przed pojawieniem się pierwszych oznak zniszczenia. Buty, które nosił, miały błysz­ czące klamry i podwyższony obcas, wedle ostatniej mody. I jadło się u niego doskonale. Mały nosek Angeliki za­ drżał, kiedy weszli do pierwszego pokoju, przylegającego do kuchni. Pani Molines. zanurzyła się w swych spódnicach, składając głęboki ukłon, po czym wróciła do ciasteczek. Intendent zaprowadził gości do małego gabinetu, gdzie rozkazał podać chłodną wodę i dzbanek wina. — Bardzo lubię to wino — powiedział, unosząc kielich. — To produkt winnicy, która dość długo miała kłopoty finansowe, a którą po pewnych staraniach zdołałem od­ kupić zeszłej jesieni. Wina z Poitou nie są tak dobre jak lotaryńskie, ale mają swój wdzięk. — Po chwili milczenia dodał: — Nie potrafię panu wyrazić swej radości, że zechciał pan osobiście pojawić się na moje zaproszenie. Uważam to za dobry znak, że transakcja, o której myślę, ma szansę dojść do skutku. — To znaczy, że wystawił mnie pan na rodzaj próby? — Niech pan baron nie ma mi tego za złe. Nie jestem człowiekiem uczonym i otrzymałem jedynie skromne wy­ kształcenie w wiejskiej szkole. Wyznam panu jednak, że ubóstwo niektórych przedstawicieli szlachty nigdy nie było dla mnie oznaką szczególnej inteligencji. A do rozmowy o najdrobniejszych nawet interesach potrzeba inteligencji. Wiejski szlachcic odchylił się w fotelu i spojrzał na inten­ denta z zaciekawieniem. Niepokoił się trochę, co też może usłyszeć od tego sąsiada o niezbyt dobrej reputacji. Uważany był za bardzo bogatego. Z początku dość ostro traktował wieśniaków i właścicieli gospodarstw, ale od pew­ nego czasu starał się być uprzejmiej szy nawet dla najuboż­ szych połowników. Niewiele wiadomo było o przyczynach tej zmiany i nie­ zwykłej dobroci. Wieśniacy spoglądali na to nieufnie, ale ponieważ skutecznie bronił zamku przed kłopotami podat­ kowymi, traktowano go z szacunkiem.

Co złośliwsi twierdzili, że chodzi o jak największe za­ dłużenie właściciela zamku pod jego nieobecność. Ani mar­ kiza, ani jej syn Filip nie interesowali się zamkiem bardziej niż sam markiz. — Jeżeli wierzyć plotkom, będzie pan mógł wykupić dla siebie cały zamek du Plessis wraz z ziemią — zauważył nieco brutalnie baron Armand. — Czyste plotki i kalumnie, panie baronie. Nie tylko zamierzam pozostać lojalnym sługą pana markiza, ale nie widzę też żadnej korzyści z takiej transakcji. Aby rozwiać pana wątpliwości, powiem jedynie, a nie zdradzę przy tym żadnego sekretu, że hipoteka domu jest już poważnie obciążona! — Niech mnie pan nie namawia do kupna, nie mam na to pieniędzy... — Nawet nie przeszło mi to przez głowę, panie baronie... Trochę wina? Angelika nie była zainteresowana tą rozmową. Wysunęła się z gabinetu i podążyła do dużej komnaty, gdzie pani Molines zajęta była wałkowaniem ciasta na ogromną tarte. Na widok dziewczynki uśmiechnęła się i podsunęła jej małe pudełeczko, z którego unosił się rozkoszny zapach. — Masz, zjedz to sobie, ślicznotko. To anżelika w cuk­ rze. Nosisz zresztą jej imię. Sama ją zrobiłam, na najlepszym białym cukrze. Jest o wiele lepsza niż to, co sprzedają ojcowie z opactwa, którzy używają brunatnego cukru. Jak cukiernicy z Paryża mają docenić tę przyprawę, skoro po gotowaniu w ogromnych, nie domytych garach, śmierdzą­ cych jeszcze zupą i sosami, dociera ona do nich zupełnie bez smaku i zapachu? Angelika słuchała uważnie, pogryzając z apetytem cie­ niutkie, soczyste i zielone łodyżki. Więc tak wyglądają te wysmukłe, silne rośliny bagienne po gotowaniu! Ich zapach w naturalnym środowisku był bardziej gorzki. Z zachwytem rozglądała się wokół siebie. Meble błysz­ czały jak lustra. W kącie stał zegar, wynalazek, który dzia­ dek określał jako diabelski. Podeszła bliżej, żeby mu się lepiej przyjrzeć i pochwycić jego szept, kiedy usłyszała nagle głos ojca, dochodzący zza drzwi gabinetu: — Na świętego Dionizego, Molines, zaskakuje mnie pan. 46

Opowiadają o panu mnóstwo rzeczy, ale w zasadzie uchodzi pan za człowieka o silnej osobowości i niezłym wyczuciu. Z tego jednak, co słyszę z pańskich ust, okazuje się, że w istocie żyje pan najgorszymi utopiami. — Czy to, co panu zaproponowałem, wydaje się aż tak nierozsądne, panie baronie? — Niechże pan chwilę pomyśli. Wie pan, że interesuję się mułami, że przez liczne krzyżówki udało mi się uzyskać doskonałą odmianę, a pan zachęca mnie do dalszej hodowli, podejmując się rozprowadzać jej produkty. Wszystko to brzmi wspaniale. Nie rozumiem tylko jednej rzeczy: pańs­ kiego pomysłu na wieloletni kontrakt z... Hiszpanią. Przy­ jacielu, przecież jesteśmy w stanie wojny z tym krajem. — Wojna nie będzie trwała wiecznie, panie baronie. — Też mam taką nadzieję. Nie można jednak budować solidnego interesu na takiej mrzonce. Intendent uśmiechnął się nieco pobłażliwie kącikiem warg, co umknęło wszakże uwagi zrujnowanego szlachcica. — Jak pan chce handlować z narodem, który jest z nami w stanie wojny? — podjął baron z zapałem. — Przede wszys­ tkim to zabronione, i słusznie, bo to wróg. Poza tym granice są zamknięte, a komunikacja i wymiana dóbr pod ścisłym nadzorem. Naturalnie, przyznaję, że zaopatrywanie wroga w muły to nie to samo, co zaopatrywanie go w broń, zwłasz­ cza że działania wojenne nie przebiegają już tutaj, lecz na wrogim terytorium. Wreszcie mam za mało zwierząt, które opłacałoby się sprzedać. To bardzo drogi interes i wymaga wielu lat pracy. Moje możliwości finansowe nie pozwalają na takie eksperymenty. Z czystej dumy nie dodał, że ma zamiar w ogóle zlik­ widować hodowlę. — Pan baron zechce łaskawie zauważyć, że posiada czte­ ry doskonałe ogiery i będzie mu o wiele łatwiej niż mnie zdobyć kilka następnych od szlachty z sąsiedztwa. Jeśli chodzi o oślice, można je kupić już po dziesięć do dwu­ dziestu liwrów za sztukę. Nieco dodatkowej pracy pozwo­ liłoby na osuszenie bagien i utworzenie nowych, lepszych pastwisk, choć pańskie muły przypuszczalnie nie są zbyt wybredne. Sądzę, że za dwadzieścia tysięcy liwrów sprawa

47

rozwinęłaby się zupełnie nieźle, a za dwa, trzy lata ruszyli­ byśmy ze sprzedażą. Biedny baron wyglądał, jakby zakręciło mu się w głowie. — Do diaska, masz pan wyobraźnię! Dwadzieścia tysięcy liwrów! Czyżbyś pan zatem uważał moje biedne muły, które są pośmiewiskiem całej okolicy, za tak cenne? Dwadzieścia tysięcy liwrów! Przecież nawet pan nie jest w stanie pożyczyć mi takiej kwoty! — A dlaczegóż by nie? — spokojnie zapytał Molines. — To byłoby szaleństwo z pańskiej strony, Molines! Powtarzam panu: nie mam żadnego zabezpieczenia. — Zadowolę się najzwyklejszym kontraktem współpracy, opiewającym na podział zysków pół na pół i hipotekę na tę hodowlę, ale musi on być podpisany w Paryżu i w cał­ kowitym sekrecie. — Jeśli chce pan wiedzieć, obawiam się, że długo jeszcze nie będę miał środków na wyjazd do stolicy. Na razie pańska propozycja wydaje mi się zbyt nagła i niepewna, wolałbym najpierw skonsultować się z kilkorgiem przyja­ ciół... — W takim razie, panie baronie, lepiej zaniechajmy jej od razu. Klucz do naszego sukcesu leży w zachowaniu całkowitej tajemnicy. Jeśli nie, nic tu nie ma do roboty! — Przecież nie mogę bez niczyjej rady zaplątać się w sprawę, która w dodatku wydaje mi się sprzeczna z in­ teresami własnego kraju! — Mojego także, panie baronie. — Nigdy bym tego nie powiedział, Molines! — Więc nie ma o czym mówić, drogi panie baronie. Nazwijmy to pomyłką z mojej strony. W obliczu pańskich wyjątkowych sukcesów sądziłem, że będzie pan w stanie zająć się hodowlą na wielką skalę i rozsławić swoje imię w całym kraju. Baron poczuł się doceniony. — Nie o to chodzi... — A więc pan baron pozwoli, że zwrócę mu uwagę na to, jak bardzo sprawa mułów dotyczy rzeczy bliskich sercu pana barona, to znaczy troski o spokojny i dostatni byt licznej rodziny. 48

— Powinienem wychłostać pana szpicrutą, Molines! Te sprawy pana nie dotyczą! — Jak pan baron sobie życzy. Jednakże pomimo to, że moje fundusze są skromniejsze, aniżeli sądzą niektórzy, pomyślałem natychmiast o pożyczce na podobną sumę — naturalnie w formie zaliczki na poczet naszego przyszłego działania — co pozwoliłoby panu na zajęcie się swą pracą bez zbytnich trosk. Z doświadczenia wiem, że robota idzie znacznie wolniej, kiedy umysł zajęty jest kłopotami. — I kiedy poborcy podatkowi depczą po piętach — dodał baron, lekko czerwieniejąc pod warstwą opalenizny. — Aby te pożyczki z mojej strony nie wydawały się nikomu podejrzane, uważam, że żaden z nas nie ma interesu w rozgłaszaniu naszej umowy. Nalegam, aby niezależnie od pańskiej decyzji nikt nie dowiedział się o naszej rozmowie. — Nie musi mi pan tego powtarzać. Niechże pan jednak zrozumie, że moja żona powinna wiedzieć o propozycji, jaką mi pan złożył. Chodzi o przyszłość naszych dzieci. — Pan wybaczy, panie baronie, że muszę zadać takie pytanie, ale czy pani baronowa potrafi milczeć? Nie słysza­ łem nigdy, aby kobieta potrafiła dochować tajemnicy. — Moja żona uchodzi za osobę niezbyt rozmowną. A poza tym nikogo nie widujemy. Jeśli ją o to poproszę, nie powie ani słowa. W tej właśnie chwili intendent spostrzegł czubek nosa Angeliki, która podsłuchiwała oparta o framugę i wcale nie miała zamiaru się ukrywać. Baron obejrzał się, spostrzegł ją także i zmarszczył brwi. — Chodź tu, Angeliko — rzekł oschle. — Zdaje się, że nabierasz brzydkiego zwyczaju podsłuchiwania pod drzwia­ mi. Pojawiasz się zawsze w najmniej odpowiednim momen­ cie i nikt nawet nie słyszy, kiedy podchodzisz. To doprawdy pożałowania godne maniery. Molines obserwował dziewczynkę przenikliwym wzro­ kiem, ale nie wydawał się tak oburzony jak baron. — Wieśniacy mówią, że to czarodziejka — zauważył z bladym uśmiechem. Angelika zbliżyła się śmiało. — Słyszałaś naszą rozmowę? — zapytał baron. 49

— Tak, ojcze. Molines powiedział, że Josselin będzie mógł wstąpić do wojska, a Hortensja do klasztoru, jeżeli uda ci się zrobić dużo mułów. — Masz ciekawy sposób widzenia pewnych spraw. A te­ raz posłuchaj. Obiecasz mi, że nikomu nie powiesz słowa o tej rozmowie. Podniosła na niego zielone oczy. — Bardzo chętnie... ale co z tego będę miała? Intendent parsknął zduszonym śmieszkiem. — Angeliko! — wykrzyknął ojciec ze zdumieniem i roz­ czarowaniem. A Molines odpowiedział dziewczynce: — Proszę wpierw udowodnić nam swoją dyskrecję, pan­ no Angeliko. Jeżeli, jak się tego spodziewam, zawiążemy spółkę z panem baronem, ojcem panienki, trzeba będzie odczekać kilka lat, zanim interes zacznie prosperować bez przeszkód i nic nie zmieni naszych projektów. Wtedy, jako nagrodę, znajdziemy ci męża... Angelika zmarszczyła nosek i udała, że się namyśla. — Dobrze, obiecuję — stwierdziła i oddaliła się. W kuchni pani Molines, odsuwając na bok służące, wkła­ dała do pieca ciasto zwieńczone śmietanką i wiśniami. — Pani Molines, kiedy będziemy jeść? — zapytała An­ gelika. — Jeszcze nie teraz, ślicznotko. Jeśli jesteś bardzo głodna, zrobię ci kanapkę. — Nie o to chodzi, chciałam wiedzieć, czy zdążę pobiec do Plessis. — Na pewno. Kiedy podamy do stołu, poślemy po ciebie chłopaka. Angelika wybiegła i natychmiast za pierwszym zakrętem alejki ściągnęła buty, wsuwając je pod kamień. Zabierze je w drodze powrotnej. Pobiegła dalej, lekko jak sarna. Ściółka pachniała grzybami i mchem, niedawny deszcz pozostawił małe kałuże tu i tam. Przeskakiwała je bez trudu. Czuła się szczęśliwa. Pan Molines obiecał jej męża. Właściwie nie była pewna, czy to aż tak wspaniały prezent. Co ona z nim zrobi...? A właściwie, jeśli okaże się tak miły jak Mikołaj, będzie zawsze pod ręką, kiedy trzeba będzie iść na raki... 50

U kresu alei ujrzała sylwetkę zamku, czystą bielą ostro rysującą się na błękitnej emalii nieba. Z pewnością zamek du Plessis-Belliere był pałacem z bajki, ponieważ nie miał równego sobie w całej okolicy. Wszystkie pozostałe posesje były podobne do Monteloup: szare, omszałe, ślepe. Tutaj, w ciągu ostatniego stulecia, włoski artysta zaprojektował całe mnóstwo okien, naświetli, portyków. Miniaturowy most zwodzony zwieszał się nad jeziorkiem pełnym nenufarów. Wieżyczki na czterech rogach budowli służyły wy­ łącznie dekoracji. Pomimo to linie domu były czyste i proste. Splatające się łuki i miękkie krzywizny nie nosiły śladów przeładowania, jedynie wdzięk roślin i wieńców. Tylko herb ponad główną bramą, przedstawiający chi­ merę wyciągającą język, przypominał średniowieczne, nie­ spokojne dekoracje. Angelika z niezwykłą zwinnością wspięła się aż na taras, po czym chwytając się ozdób nad oknami i balkonami, dotarła do pierwszego piętra, gdzie rynna dostarczyła jej wygodniejszego oparcia. Przycisnęła buzię do szyby. Często tu przychodziła i nigdy nie nużyło jej zaglądanie w tajem­ niczy mrok zamkniętej komnaty, gdzie lekko połyskiwały srebro i kość słoniowa cennych bibelotów, ustawionych na intarsjowanych meblach, lśniły rude i niebieskie kolory świeżych obić i obrazy na ścianach. W głębi znajdowała się alkowa z łożem zasłanym ada­ maszkiem. Kotary baldachimu błyszczały, złotolity jedwab był ciężki od drogocennej nici wplecionej w jego osnowę. Pod kominkiem przykuwał wzrok ogromny obraz, który nieodmiennie napawał Angelikę zachwytem. W jego ramach zamknięty był świat, którego istnienia zaledwie była świa­ doma: lekkomyślny świat mieszkańców Olimpu wraz z ich pogańskim, nieskrępowanym wdziękiem. Widać było na nim boga i boginię, oddających się rozkoszy pod okiem brodatego fauna. Ich splecione nagie ciała symbolizowały, jak cały ten zamek, elizejski urok na skraju dzikiej puszczy. Emocje, które ogarniały Angelikę, niemal ją przerażały. „Jakże bardzo chciałabym dotknąć rękami, pieścić wszys­ tkie te rzeczy — myślała. — Chciałabym, żeby pewnego dnia należały do mnie". 51

ROZDZIAŁ V W tej okolicy w maju młodzieńcy z zielonymi kłosami w kapeluszach i panny z kwiatami lnu we włosach wybierają się, by tańczyć wokół dolmenów, ogromnych stołów z ka­ mienia, które odwieczna historia ustawiła na polanach. W drodze powrotnej parki gubiły się na krótką chwilę pośród krzaków i zarośli pachnących konwaliami. W czerwcu ojciec Saulier wydał za mąż swoją córkę i urządził wielkie święto. Był to jedyny gospodarz barona de Sance, poza nim samym, który zatrudniał wyłącznie połowników. Gospodarz, który w dodatku był wiejskim karczmarzem, czuł się w siódmym niebie. Mały romański kościółek został udekorowany kwiatami i świecami grubymi jak ramię. Sam pan baron prowadził narzeczoną do ołtarza. Na przyjęciu, które trwało kilka godzin, oferowano w ogromnej ilości białą i czarną kiszkę, kiełbasy, inne węd­ liny i sery. Było mnóstwo wina. Po posiłku wszystkie kobiety z wioski, zgodnie z obycza­ jem, wręczały prezenty pannie młodej, która siedziała na ławie w nowym domu, a przed nią piętrzyły się już stosy zastawy, pościeli, garnki miedziane i gliniane. Jej okrągła, nieco tępawa twarz promieniała radością pod ogromnym wiankiem z margerytek. Pani de Sance niemal ze wstydem wręczyła swój skromny prezent: kilka talerzy z doskonałego fajansu, które trzymała na takie okazje. Angelice nagle przyszło do głowy, że w San52

ce jadło się tylko z glinianych misek. Poczuła się zarazem urażona i zraniona tym brakiem logiki: ludzie są naprawdę dziwni! Właściwie można się założyć, że wieśniaczka także nie będzie podawała jedzenia w tych talerzach! Schowa je w kufrze jak skarb i dalej będzie jadła z glinianej miski. A w Plessis było tyle cudownych przedmiotów, które pozo­ stawiono tam jak w grobie! Z ponurą miną musnęła ustami młodą mężatkę. Tymczasem młodzież zebrała się wokół wielkiego łoża małżeńskiego i żartowała. — Ach, moja śliczna! — zawołał jeden z chłopców. — Kiedy się patrzy na ciebie i twojego męża, nie ma wą­ tpliwości, że chaudaut o świcie będzie jak najbardziej na miejscu! — Mamo — zapytała Angelika wychodząc. — Co to takiego ten chaudaut, o którym ciągle opowiadają na we­ selach? — To taki wiejski zwyczaj, jak przynoszenie prezentów i tańce — wymijająco odparła matka. Angelika nie zadowoliła się tą odpowiedzią i postanowiła asystować przy ceremonii chaudaut. Na wiejskim ryneczku, pod ogromną girlandą, jeszcze nie zaczęły się tańce. Mężczyźni pozostawali przy stołach, wygo­ dnie rozparci na ławach pod gołym niebem. Do uszu Angeliki dobiegł płacz siostry, która domagała się powrotu do domu, wstydząc się starej, pocerowanej sukni. — Ba! — zawołała Angelika. — Ależ ty sobie utrudniasz życie, moja biedulo! Czy ja się uskarżam na moją suknię, która rzeczywiście jest za ciasna i za krótka? Tylko buty mnie uwierają, ale w węzełku przyniosłam ze sobą saboty i włożę je do tańca! Mam ochotę dobrze się bawić! Hortensja nalegała na powrót do domu, skarżąc się na upał i złe samopoczucie. Pani de Sance dołączyła do swego męża, który siedział pośród notabli, i uprzedziła go, że wychodzi, ale zostawia Angelikę. Dziewczynka tylko przez chwilę pozostała przy boku ojca. Zjadła bardzo dużo i teraz czuła się senna. Wokół siebie widziała proboszcza, syndyka, nauczyciela, 53

który przy okazji bywał także kantorem, chirurgiem, fryz­ jerem i dzwonnikiem, kilku rolników, zwanych „oraczami", ponieważ posiadali pług i parę wołów oraz zatrudniali kil­ ku „robotników", tworząc w ten sposób grupkę wioskowej arystokracji. Pośród nich znajdował się także Artheme Callot, mierniczy z sąsiedniego miasteczka, który miał poma­ gać w osuszaniu pobliskich bagien. Traktowano go niemal jak uczonego z dalekich krajów, choć pochodził tylko z Li­ mousin. Na końcu rozparł się ojciec młodej małżonki, sam Paul Saulier, hodowca bydła, koni i osłów. Właściwie ów korpulentny wieśniak z Poitou był naj­ znamienitszym pośród drobnych wiejskich gospodarzy, a choć baron Armand de Sance nosił tytuł „pana", karcz­ marz był z pewnością o wiele od niego bogatszy. Angelika obserwowała ojca, który ani na chwilę nie roz­ chmurzył czoła, i bez trudu odgadywała jego myśli. „Jeszcze jeden przykład upadku szlachty" — mówiła jego melancholijna mina. Tymczasem wokół młodego wiązu zaczęło się niewielkie zamieszanie. Dwaj mężczyźni, trzymający pod pachami coś w rodzaju bardzo mocno wypchanych białych worków, wskoczyli na beczki. Byli to kobziarze. Za ich przykładem poszedł flecista. — Będziemy tańczyć! — zawołała Angelika i skoczyła w stronę domu syndyka, gdzie ukryła swoje saboty. Ojciec ujrzał ją, kiedy wracała, przeskakując z jednej nogi na drugą i klaszcząc w dłonie w rytm ballad i refrenów, które właśnie rozbrzmiewały. Być może z powodu jej sukni, zbyt wąskiej i krótkiej, zdał sobie nagle sprawę, jak bardzo rozwinęła się w ciągu tych kilku miesięcy. Zawsze wydawała się wątła i delikatna, teraz wyglądała na dwunastolatkę: jej ramiona stały się szersze, piersi z lekka rozpierały wytartą serżę sukienki. Ciemna krew pod złocistą opalenizną poli­ czków przydawała jej szkarłatnego rumieńca, a wpółrozchylone, wilgotne wargi odsłaniały w uśmiechu prześliczne ząbki. Podobnie jak większość wieśniaczek wsunęła w wycięcie gorsetu wielki bukiet żółtych i różowych pierwiosnków. 54

Jej postać, pełna temperamentu i zdrowia, wywarła ogro­ mne wrażenie na obecnych mężczyznach. — Wasza panna wyrasta na piękną dziewczynę! — za­ uważył ojciec Saulier z obleśnym uśmieszkiem i porozumie­ wawczo spojrzał na sąsiadów. Duma barona z lekka przygasła pod wpływem niepokoju. „Jest już za duża, żeby się mieszać z tymi prostakami — pomyślał nagle. — To raczej ją, a nie Hortensję, należałoby umieścić w klasztorze..." Angelika, nie dbając o spojrzenia i komentarze, jakie wzbudziło jej wejście, wesoło wmieszała się w tłum dzie­ wcząt i młodzieńców, którzy zbiegali się zewsząd pojedyn­ czo i parami. Omal nie zderzyła się z młodzieńcem, którego nie od razu rozpoznała, tak wytwornie był ubrany. — Valentin, mój słodki! — wykrzyknęła, przechodząc na lokalną gwarę, którą mówiła doskonale. — Jakiś ty przystojny! Syn młynarza miał na sobie ubranie, bez wątpienia szyte w mieście, z pięknego, szarego materiału o tak doskonałej jakości, że poły jego surduta sprawiały wrażenie usztyw­ nionych. Zarówno surdut, jak i kamizelka ozdobione były wieloma rzędami małych, pozłacanych i błyszczących guzi­ czków. Miał metalowe klamry na trzewikach i berecie, a pończochy podtrzymywały niebieskie, satynowe rozetki. Chłopak, który w czternastym roku życia był już zbudowa­ ny jak Herkules, wydawał się w tym przebraniu niezręczny i skrępowany, ale jego czerwona twarz pałała dumą. An­ gelika, która nie widziała go od kilku miesięcy, bo wyjechał z ojcem do miasta, spostrzegła nagle, że sięga mu tylko do ramienia, i poczuła się niemal onieśmielona. Chwyciła go za rękę, próbując opanować zmieszanie. — Chodź tańczyć! — Och, nie! — zaprotestował. — Nie mogę zniszczyć nowego ubrania. Idę pić razem z mężczyznami — dodał z dumą, kierując się w stronę grupki notabli, przy której siedział jego ojciec. — Chodź tańczyć! — krzyknął jakiś chłopak, chwytając Angelikę w pasie. 55

To był Mikołaj. Jego oczy, ciemne jak dojrzałe kasztany, błyszczały radością. Stanęli naprzeciw siebie i zaczęli podskakiwać w rytm ostrych dźwięków kobzy i fletu. Tańce te mogły wydawać się smutne i monotonne, ale instynktowne poczucie rytmu tańczących dodawało im niezwykłej harmonii. Oprócz kobz i fletu dominującym dźwiękiem był stukot sabotów chórem uderzających w stwardniałą ziemię, a skomplikowane figury, które każdy wykonywał dokładnie we właściwym momen­ cie, tworzyły niepowtarzalny czar tego wiejskiego baletu. Nadszedł wieczór. Chłód ostudził spocone czoła. Ange­ lika, opętana tańcem, czuła się szczęśliwa i wolna od wszel­ kich trosk. Zmieniała tancerzy co chwila, a w oczach ich widziała coś, co przyprawiało ją o lekki zawrót głowy. Kurz jak lekka mgiełka unosił się w różowawych pro­ mieniach zachodzącego słońca. Flecista miał już policzki jak dwie wielkie, czerwone banie, a oczy wychodziły mu z orbit od siły, z jaką dmuchał w instrument. Trzeba było zrobić przerwę i udać się do stołów zasta­ wionych dzbanami, żeby się nieco odświeżyć. — O czym myślisz, ojcze? — zapytała Angelika, siadając koło wciąż zmartwionego barona. Była czerwona i zdyszana. Ojciec niemal poczuł do niej żal o tę beztroskę i radość, podczas gdy on martwił się tak bardzo, że nie miał nawet siły uczestniczyć w wiejskiej zabawie. — O podatkach — odparł, spoglądając ponurym wzro­ kiem na swego sąsiada. A był nim sierżant Corne, wy­ słannik Aides, którego tyle już razy wyrzucał za drzwi swojego domu. — Nie trzeba o nich myśleć, kiedy ci wszyscy ludzie się bawią — zaprotestowała. — Czy oni się tym martwią? A przecież to na nich spoczywa najcięższa część spłat. Praw­ da, panie Corne?! — zawołała wesoło poprzez stół. — Praw­ da, że w taki dzień nikt nie powienien myśleć o podatkach, nawet pan? Odpowiedział jej głośny śmiech. Zaintonowano jakąś piosenkę, ojciec Saulier podchwycił refren „Zbieracza-podkradacza", którego sierżant raczył wysłuchać z dobrodusz56

nym uśmiechem. Wkrótce potem jednak przyszła kolej na inne, mniej niewinne śpiewki, w jakie obfitują wszystkie wesela. Armand de Sance, zaniepokojony manierami swojej córki, która spijała kielich za kielichem, postanowił się wycofać. Polecił Angelice wyjść. Razem pożegnają się i podążą do zamku. Raymond i wszystkie młodsze dzieci już od dawna są w domu, w towarzystwie piastunki. Pozostał tylko najstarszy Josselin, ramieniem otaczając talię jednej z najbardziej hożych dziewuch w całej okolicy. Baron nie zamierzał przywoływać go do porządku. Cieszył się, wi­ dząc, jak chudy i blady uczeń zaczyna w objęciach matki natury myśleć o dużo zdrowszych rzeczach. On sam w jego wieku już dawno wytarzał w sianie jakąś krzepką wieś­ niaczkę z sąsiedniej chaty. Kto wie? Może to go przytrzy­ ma w domu? Przekonany o tym, że Angelika podąża za nim, kasztelan zaczął żegnać się ze wszystkimi po kolei. Córka miała jednak inne plany. Od kilku już godzin usiłowała znaleźć sposób, aby asystować przy ceremonii chaudaut, która miała odbyć się o wschodzie słońca. Korzys­ tając więc z małej przepychanki, zręcznie wyśliznęła się z tłumu. Wzięła saboty do ręki i pobiegła na bosaka w kie­ runku skraju wioski, gdzie wszystkie domy były opuszczone nawet przez najstarsze babcie. Spostrzegła drabinę opartą o ścianę stodoły, wspięła się zwinnie i upadła na miękkie, pachnące siano. Ziewnęła szeroko, znużona winem i tańcami. „Prześpię się teraz — pomyślała. — Kiedy się obudzę, będzie już rano i zobaczę, co to takiego ten chaudaut..." Powieki same się kleiły i Angelika zapadła w głęboki sen. Obudziła się ze słodkim uczuciem błogości i przyjemności. Mrok stodoły był gęsty i duszny. Wciąż była noc i z dala słychać było krzyki świętujących chłopów. Angelika nie do końca rozumiała, co się z nią dzieje. Jej ciało ogarnęła ogromna słodycz, tak że miała ochotę prze­ ciągnąć się i jęczeć. Nagle poczuła dłoń, która powoli prze­ suwała się po jej piersi i wzdłuż całego ciała, aż do nóg. 57

Szybki, gorący oddech parzył jej policzek. Wyciągnięta dłoń napotkała sztywną tkaninę. — To ty, Valentin? — szepnęła. Nie odpowiedział, ale przysunął się bliżej. Opary wina i delikatny zawrót głowy zaciemniały myśli Angeliki. Nie bała się. Rozpoznała Valentina po jego cięż­ kim oddechu, po zapachu, nawet po dłoniach, stwardnia­ łych od licznych skaleczeń trzcinami i bagiennymi zaroślami, których dotyk na jej ciele przyprawiał o drżenie. — Teraz już nie boisz się zniszczyć pięknego ubrania? — mruknęła z naiwnością nie całkiem pozbawioną nieświado­ mego szelmostwa. Mruknął coś i wtulił czoło w giętką szyję dziewczynki. — Ładnie pachniesz — westchnął. — Jak kwiatek anżeliki. Spróbował ją pocałować, ale jej nie spodobały się wilgot­ ne, natarczywe usta i odepchnęła go. Chwycił ją mocniej, przycisnął własnym ciałem. Ta niespodziewana brutalność do końca rozbudziła Angelikę i przywróciła jej świadomość. Zaczęła się szamotać, próbując wstać. Chłopak jednak moc­ no obejmował ją w pasie, dysząc ciężko. Rozwścieczona, zaczęła pięściami walić go po twarzy, wrzeszcząc: — Puść mnie, ty chamie! Puść mnie! Puścił ją wreszcie, a ona zsunęła się ze sterty siana i zbieg­ ła po drabinie. Była wściekła i smutna, choć sama nie wiedziała, dlaczego... Na zewnątrz krzyki i światła wypeł­ niały noc i zbliżały się w jej kierunku. — Farandola! Chłopcy i dziewczęta, trzymając się za ręce, przebiegli tuż obok niej, unosząc ją ze sobą jak fala. Korowód pędził uliczkami, przeskakiwał przez płoty i zalewał pola w bladym świetle wstającego poranka. Wszyscy potykali się, pijani winem i jabłecznikiem, wpadali na siebie z wybuchami śmiechu. Zawrócono do rynku. Stoły i ławy były powywra­ cane; przeszedł po nich korowód farandoli. Pochodnie gasły. — Chaudaut, chaudaut! — domagały się głosy. Ktoś za­ czął walić w drzwi syndyka, który dawno poszedł spać. — Zbudź się, mieszczuchu! Idziemy pokrzepić małżon­ ków! 58

Angelika, która kosztem bólu w ramionach zdołała uwol­ nić się z korowodu, ujrzała zbliżający się dziwny orszak. Na czele podskakiwały dwie dziwne postacie, na modłę dawnych błaznów królewskich odziane w dziwaczne stroje z grzechotkami i dzwoneczkami. Za nimi dwóch młodych ludzi niosło na ramionach kij, na którym za ucho zwisał olbrzymi kocioł. Otaczali ich goście, niosąc sterty kubków i dzbanów wina. Wszyscy ludzie z wioski, którzy byli jeszcze w stanie utrzymać się na nogach, zgromadzili się wokół. Grupa stawała się coraz liczniejsza. Bez ceremonii wkroczono do chaty nowożeńców. Angelika uznała, że wyglądają słodko, przytuleni do sie­ bie w wielkim łożu. Młoda kobieta była purpurowa. Potul­ nie wypili ciepłe wino z przyprawami, które im podano. Jeden z gości, pijany bardziej niż inni, usiłował podnieść kołdrę, która okrywała ich od stóp do głów. Mąż wymierzył mu cios pięścią. Wywiązała się bójka, młoda kobieta, krzy­ cząc, czepiała się pościeli. Angelika, popychana przez spo­ cone ciała, na wpół uduszona odorem wina i nie domytej skóry, cudem tylko uniknęła wywrócenia na ziemię i roz­ deptania. Dopiero Mikołaj wyciągnął ją z tłumu i pomógł wyjść na zewnątrz. — Uf — westchnęła z ulgą, kiedy znowu znalazła się na świeżym powietrzu. — Ten cały chaudaut nie wygląda zbyt zabawnie. Mikołaju, powiedz: po co oni rano przynoszą nowożeńcom grzane wino? — Też pytanie! Muszą się przecież pokrzepić po nocy poślubnej! — To aż takie męczące? — Z tego, co powiadają... Nagle zaczął się śmiać. Oczy błyszczały mu mocno, pukle czarnych włosów spadały na smagłe czoło. Wyciągnął do niej ręce i podszedł chwiejnie. — Angeliko, jesteś milutka, wiesz... kiedy tak mówisz... Taka jesteś milutka, Angeliko! Zarzucił jej ramiona na szyję. Wyrwała się bez słowa i odeszła. Słońce wstawało nad zdewastowanym rynkiem. Zabawa skończyła się na dobre. Angelika niepewnym krokiem szła 59

drogą wiodącą do zamku, pogrążona w gorzkich rozważa­ niach. A więc po Valentinie także i Mikołaj nabrał dziwnych manier. Straciła ich obu za jednym zamachem. Wydało jej się nagle, że jej dzieciństwo umarło, a na myśl, że nigdy już nie wyruszy na bagna ani do lasu ze swymi dawnymi przy­ jaciółmi, miała ochotę wybuchnąć płaczem. I tak ujrzeli ją baron i stary Wilhelm, którzy właśnie wyruszyli na jej poszukiwanie: na niepewnych nogach, z po­ dartą suknią i słomą we włosach. — Mein Gott! - - wykrzyknął Wilhelm, zatrzymując się w pół kroku. -- Skąd wracasz, Angeliko? - - surowo zapytał kasztelan. Widząc jednak, że dziewczynka nie jest w stanie odpo­ wiedzieć, stary żołnierz wziął ją na ręce i poniósł do zamku. Armand de Sance, zatroskany, pomyślał sobie, że konie­ cznie musi znaleźć jakiś sposób na wysłanie do klasztoru drugiej córki, i to jak najszybciej.

ROZDZIAŁ VI Pewnego zimowego dnia, gdy Angelika obserwowała przez okno ulewny deszcz, ze zdumieniem spostrzegła li­ czną grupę jeźdźców i kolas, nagle zjawiającą się na za­ kręcie drogi wiodącej do mostu zwodzonego. Lokaje w li­ beriach z żółtymi szamerunkami jechali na czele karoc i wozu, który był wypełniony bagażami, pokojówkami i pokojowcami. Stangreci już zeskakiwali ze swoich siedzeń, by popro­ wadzić zaprzęgi przez wąską bramę. Lokaje stojący na tyle pierwszej karety zeszli i otworzyli drzwiczki zdobione złoto-czerwonym herbem. Angelika jak na skrzydłach pomknęła przez schody wie­ życzki i wybiegła na krużganek akurat w chwili, gdy wspa­ niały jegomość potknął się na gnoju i błocie podwórza. Jego ozdobiony piórami kapelusz pofrunął na ziemię. Szla­ chcic opuścił ciężką laskę na grzbiet lokaja i obrzucił go stekiem wyzwisk. Przeskakując z kamienia na kamień na czubkach elegan­ ckich trzewików, dotarł wreszcie do przedpokoju, gdzie napotkał spojrzenia Angeliki i kilkorga jej młodszego ro­ dzeństwa. Za nim podążał młodzieniec, lat około piętnastu, odziany z podobną elegancją. — Na świętego Dionizego, a gdzie mój kuzyn?! — za­ wołał przybysz, rozglądając się wokoło. Dostrzegł Angelikę i wykrzyknął: — Na świętego Hilarego, oto podobizna mojej kuzynki 61

de Sance, kiedy spotkałem ją w Poitiers w dniu jej ślubu. Czy mogę cię uściskać, mała, jako stary wujek, którym zresztą jestem? Uniósł ją w ramionach i ucałował serdecznie. Angelika, skoro tylko znalazła się z powrotem na ziemi, kichnęła dwa razy, tak silny był zapach perfum, jakim przesiąknięte było ubranie gościa. Wytarła rękawem koniec nosa, pomyślała, że Pulcheria na pewno by ją za to zganiła, ale się nie zaczerwieniła. Nie znała takich uczuć jak wstyd czy zmieszanie. Dygnęła uprzejmie przybyszowi, w którym rozpoznała markiza du Plessis de Belliere, po czym podeszła, aby przy­ witać się z młodym kuzynem Filipem. Młodzieniec cofnął się, rzucając markizowi przerażone spojrzenie. — Ojcze, czy m u s z ę ucałować tę... uch... tę młodą osobę? — Ależ tak, żółtodziobie, korzystaj raczej, póki czas! — zachęcał szlachcic, wybuchając śmiechem. Młodzieniec bardzo ostrożnie przysunął wargi do pulch­ nego policzka Angeliki, po czym, dobywając z kieszonki kamizelki haftowaną i perfumowaną chusteczkę, machnął nią kilkakrotnie przed nosem, jakby oganiał się od much. Baron Armand, ubłocony po kolana, właśnie nadchodził. — Pan markiz du Plessis, co za niespodzianka! Dlaczego nie wysłałeś mi pan wiadomości o przyjeździe? — Mówiąc szczerze, drogi kuzynie, miałem zamiar udać się wprost do mego zamku du Plessis, ale podróż nie minęła bez przeszkód: niedaleko Neuchaut pękła oś. Stracony czas. Nadchodzi noc, jesteśmy zmarznięci na kość. Przejeżdżając obok twojej posiadłości, pomyślałem sobie, że poproszę o gościnę bez najmniejszych ceregieli. Mamy własne łóżka i garderoby, które lokaje ustawią we wskazanych pokojach. Będziemy też mogli pogadać, nie czekając na następną okazję. Filipie, ukłoń się naszemu kuzynowi de Sance i całej grupce jego uroczych dziedziców. Przywołany w ten sposób młodzik zbliżył się z rezygnacją i skłonił jasnowłosą głowę w ukłonie nieco przesadnym, jak na zgrzebny wygląd jego adresatów. Następnie posłusznie 62

.

zaczął całować po kolei pyzate, usmarowane policzki swoich młodych krewnych. Na koniec znów wydobył koronkową chusteczkę i powąchał ją z wyniosłą miną. — Mój syn to dworski kabotyn, który nie ma pojęcia o wsi — stwierdził markiz. — Nadaje się wyłącznie do brzdąkania na gitarze. Otrzymał dzięki mnie posadę pazia przy osobie pana de Mazarin, ale obawiam się nieco, aby nie nauczył się miłości na sposób włoski. Czy już nie wy­ gląda jak śliczna dziewuszka...? Wiesz, co to znaczy miłość na sposób włoski? — Nie — naiwnie odparł baron. — Opowiem ci kiedyś, gdy będziemy z dala od niewin­ nych uszu. Ależ w twoich przedpokojach można zamarznąć na śmierć, mój drogi. Czy mogę powitać czarującą kuzynkę? Baron stwierdził, że na widok karet wszystkie panie z pe­ wnością pobiegły do pokojów, żeby się przebrać, ale stary baron będzie zachwycony jego widokiem. Angelika zauważyła pogardliwe spojrzenie, jakim jej mło­ dy kuzyn obrzucił mroczny, ubogi salon. Filip du Plessis miał oczy barwy bardzo jasnego błękitu, ale zimne jak stal. To samo spojrzenie, którym obdarzył wypłowiałe obicia, mizerny ogień na kominku, a nawet staruszka w niemodnej kryzie, zwrócił teraz na drzwi. Jasne brwi chłopca powęd­ rowały w górę, a na jego wargach zarysował się drwiący półuśmieszek. Pani de Sance weszła w towarzystwie Hortensji i obu ciotek. Wszystkie miały na sobie najlepsze stroje, które wszakże musiały się chłopcu wydać zabawne, bo zaczął poparskiwać w chusteczkę. Angelika, która nie spuszczała z niego wzroku, miała wielką ochotę rzucić się na niego z pazurami. Czy to nie on był śmieszny z tymi koronkami i falbankami na ramionach rękawów, rozciętych od ramienia po mankiet, żeby ukazać cienką bieliznę? Jego ojciec, mniej wyrafinowany, skłonił się damom, zamiatając posadzkę fryzowanym piórem. — Droga kuzynko, proszę wybaczyć mi ten skromny strój. Przybywam jako intruz prosić o gościnę na jedną noc. Oto mój kawaler, Filip. Urósł od czasu, kiedy widziałaś 63

go ostatni raz, ale me stał się przez to trochę milszy. Kupię mu chyba stopień pułkownika; armia dobrze mu zrobi. Dzisiejsi paziowie na dworze nie znają żadnej dyscypliny. Ciotka Pulcheria, serdeczna jak zawsze, zaproponowała: — Napijecie się czegoś? Nalewki, a może zsiadłego mle­ ka? Widzę, że przybywacie z daleka. — Dziękuję. Z przyjemnością napijemy się odrobinę wi­ na rozcieńczonego świeżą wodą. — Nie mamy już wina — odezwał się baron Armand. — Zaraz poślemy chłopca do proboszcza. Markiz tymczasem rozsiadł się i bawiąc się hebanową laską z jedwabną wstążką, opowiadał, że przybywa wprost z Saint-Germain i że drogi przypominają kloaki; przy tym ciągle przepraszał za skromny strój. „Jak więc wyglądają, kiedy są ubrani od święta?" — po­ myślała Angelika. Dziadek, którego bardzo denerwowały uwagi na temat stroju, dotknął końcem laski mankietów butów swego gościa. — Z tego, co widzę po pańskich koronkach przy butach i wyłogach, edykt pana kardynała Richelieu z 1633 roku, zabraniający takich ozdóbek, dawno poszedł w zapomnienie? — Phi — westchnął markiz. — Jeszcze nie całkiem. Regentka jest biedna i surowa. Tylko kilku z nas się rujnuje, aby zachować nieco oryginalności na tym dworze opano­ wanym przez dewotów. Pan Mazarini ma upodobanie do luksusu, ale nosi sutannę. Palce ma pokryte diamentami, ale dostaje szału na widok kilku wstążek, które książęta przypinają sobie do kaftanów. Zupełnie jak jego poprzed­ nik, pan de Richelieu. Mankiety butów... tak... Skrzyżował stopy i zaczął je obserwować z równą uwagą, co baron Armand swoje muły. — Sądzę, że ta moda na koronki u butów minie bardzo szybko — zapewnił. — Kilku młodych panków zaczęło nosić mankiety szerokie jak kołnierze pochodni. Trzeba chodzić z szeroko rozstawionymi nogami, żeby nie zawa­ dzały. Kiedy moda staje się torturą, znika sama z siebie. A ty, co o tym sądzisz, droga kuzynko? — zapytał, zwra­ cając się do Hortensji, która aż poczerwieniała z radości. 64

Odpowiedziała mu z dumą i takim ożywieniem, jakiego trudno byłoby się spodziewać po tej szarej myszce. — Och, mój kuzynie, uważam, że moda, dopóki nie zniknie, ma zawsze jakiś sens. Nie mogę jednak wyrazić swojego zdania na temat tak drobnych szczegółów, po­ nieważ nigdy w życiu nie widziałam takich butów jak two­ je. Jesteś doprawdy najmodniejszy spośród naszych kre­ wnych. — Cieszę się, panienko, że mogę stwierdzić, iż oddalenie tej prowincji nie zdołało przyćmić ani twojej inteligencji, ani znajomości etykiety, a wręcz przyspieszyło ich rozwój. Wiedz bowiem, panienko, że za moich czasów żadna ko­ bieta nie odważyła się pierwsza powiedzieć mężczyźnie kom­ plementu. Teraz jednak, w nowym pokoleniu, właśnie taki panuje obyczaj... i nie jest to bynajmniej nieprzyjemne, przeciwnie. Jakże masz na imię? — Hortensja. — Hortensjo, musisz przyjechać do Paryża i odwiedzać uliczki, na których spotykają się nasze uczone i nasze precieuses. Filipie, mój chłopcze, uważaj. Podczas twego po­ bytu możesz mieć do czynienia z niezłą konkurencją na pięknych ziemiach Poitou. — Na szpadę Bearneńczyka! — wykrzyknął stary baron. — Znam wprawdzie trochę angielski, szwargoczę po nie­ miecku i dobrze uczyłem się własnego języka francuskiego, ale kompletnie nic nie rozumiem z tego, co powiedziałeś tym damom. — Damy zrozumiały i to jest najważniejsze, kiedy się mówi o koronkach — wesoło zauważył markiz. — A jak tam moje buty? Podobają się? — Dlaczego są takie długie i mają kwadratowe noski? — zapytała Madelon. — Dlaczego? Nikt nie potrafi powiedzieć, mała kuzyneczko, ale to ostatni krzyk mody. A jaka to użyteczna moda! Pewnego dnia pan Rochefort, korzystając z tego, że pan Kondeusz rozmawia z przejęciem, wbił mu po jednym gwoź­ dziu w nosek każdego buta. Kiedy książę chciał się oddalić, poczuł, że przyrósł do podłogi. Pomyślcie sami: gdyby miał krótsze buty, gwoździe przebiłyby mu palce. 65

— Przecież nie wymyślono butów dla przyjemności ludzi, którzy przybijają innych do podłogi — burknął starzec. — Wszystko to jest po prostu śmieszne! — A czy wiecie, że król jest w Saint-Germain? — zapytał markiz. — Nie — odparł Armand de Sance. — I cóż w tym takiego niezwykłego? — Ależ, mój drogi, to z powodu Frondy. Stwierdzenie to rozweseliło damy i dzieci, ale dwaj szlach­ cice, przyzwyczajeni do wiejskich żartownisiów, zaczęli się zastanawiać, czy ich wyfiokowany krewniak przypadkiem sobie z nich nie drwi. — Fronda? * Przecież to dziecinna zabawka. — Dziecinna zabawka! A to ci dowcip, kuzynie! To, co my na dworze nazywamy Frondą, jest po prostu rebelią parlamentu przeciw królowi. Słyszał kto kiedy coś podob­ nego! Już od kilku miesięcy ci panowie w kwadratowych beretach wodzą się za łby z Regentką i jej Włochem kar­ dynałem... Sprawy podatkowe, które nawet nie naruszyły ich przywilejów... Ale oni uważają się za obrońców narodu i robią demonstrację za demonstracją. Regentką ma już dość tego wszystkiego. Chyba słyszeliście o rozruchach, które miały miejsce w kwietniu tego roku? — Coś niecoś. — Zaczęło się od aresztowania członka parlamentu, Broussela. Regentką kazała go aresztować rano, kiedy wziął lekarstwo. Ponieważ na krzyki służącej zbiegli się ludzie, Comminges, pułkownik straży, nie mógł czekać, aż Broussel się ubierze, i ciągnął go w szlafroku od powozu do powozu. Wreszcie nie bez trudu udało mu się dokonać porwania, które mu nakazano. Zwierzył mi się później, że ta jazda pośród wrzeszczącego tłumu rozbawiłaby go, gdyby cho­ dziło o jakąś uroczą panienkę, a nie starego piernika, który w dodatku nic nie rozumiał. W każdym razie zawiedziony motłoch zaczął stawiać barykady w poprzek ulic. To taka gra, którą lud uwielbia, kiedy chce wyładować swoją złość. * La frondę - proca (przyp. tłum.).

66

— A królowa i mały kroi? — zapytała niespokojnie sentymentalna ciotka Pulcheria. — Cóż wam mogę powiedzieć? Przyjęła tych panów z pa­ rlamentu bardzo wyniośle, ale potem ustąpiła. Od tej pory kłócą się i godzą bez przerwy. Wierzcie mi, Paryż robi na mnie wrażenie ogromnego kotła czarownic, kipiącego na­ miętnościami. Przyjemne miasto, ale w jego wnętrznościach kryją się nieprzeliczone tłumy nędzarzy i bandytów, których można pozbyć się tylko w jeden sposób: spalić wszystko jak gniazdo robactwa. Nie wspominam nawet o pamfleciarzach i rynsztokowych poetach, z piórami ostrymi jak żądło osy. Paryż tonie w ulo­ tkach, powtarzających wierszem i prozą: „Koniec Mazariniego! Koniec z Mazarinim!" Nazywają je „mazarinadami". Królowa znajduje ulotki nawet we własnym łóżku, a nic tak nie potrafi spędzić snu z powiek i zniszczyć cery jak te na pozór niewinne papierki. Krótko mówiąc, rozpętała się tragedia. Panowie z par­ lamentu przewidywali ją już od dawna; obawiali się, że stara królowa wywiezie króla z Paryża, i trzykrotnie przychodzili wieczorem, dużą grupą, prosząc o pozwolenie oglądania tego pięknego dziecięcia choćby we śnie, a w istocie, aby się przekonać, że na pewno jest na miejscu. Ale Hiszpanka i Włoch są sprytni. W Dzień Królów piliśmy i wesoło świętowaliśmy na dworze, jedliśmy też tradycyjne ciasto bez żadnych zdrożnych myśli. Około północy, w chwili gdy zamierzałem wyruszyć wraz z kilkorgiem przyjaciół w węd­ rówkę po gospodach, dostałem rozkaz, aby zebrać moich ludzi oraz powozy i podjechać do jednej z bram Paryża. Stamtąd do Saint-Germain. A tam znajduję właśnie przy­ byłych królową i jej dwóch synów, wszystkie damy dworu i paziów, a całe to przepiękne towarzystwo usadowione na słomie w starym zamku, pełnym przeciągów. Pan Mazarini oczywiście także się pojawił. Od tamtej pory Paryż jest oblężony przez księcia Kondeusza, który stanął na czele wojsk królewskich. Parlament w stolicy w dalszym ciągu wymachuje sztandarami i namawia do powstania, ale chyba się już trochę znudził. Książę Gondi, kardynał de Retz, który miał chrapkę na miejsce Mazariniego, także dołączył 67

do powstańców. Ja poszedłem za księciem Kondeuszem. — Odczuwam wielką ulgę — westchnął stary baron. — W czasach Henryka IV nigdy nie było takiego bałaganu. Członkowie parlamentu i księża buntują się przeciwko kró­ lowi Francji! Oto kolejny przykład wpływów zza kanału La Manche. Czy nie powiadają, że parlament angielski także powstał przeciw królowi i omal nie doszło do aresz­ towania władcy? — Doszło nawet do tego, że położyli jego głowę na pieńku. Jego Wysokość Karol I został ścięty w Londynie w zeszłym miesiącu. — Co za okropność! — ze zgrozą wykrzyknęli chórem zebrani. — Jak możecie się domyślać, na francuskim dworze no­ wina ta nikogo nie pocieszyła. Tam zresztą przebywa teraz zrozpaczona wdowa po królu Anglii wraz z dwojgiem dzie­ ci. Zdecydowano więc, że koniec z pobłażliwością dla Pa­ ryża. W tej właśnie chwili zostałem wysłany jako adiutant pana de Saint-Maur, aby zebrać armie w Poitou i prze­ prowadzić je do pana de Turenne, który na pewno jest najdzielniejszym przywódcą wojsk na służbie królewskiej. Diabeł maczałby w tym palce, gdybym nie zebrał na twoich i moich ziemiach, kuzynie, przynajmniej jednego regimentu, który mógłbym zaoferować memu synowi. Wyślij zatem swych leniuchów i ladaco do moich sierżantów, baronie. Zrobimy z nich dragonów. — Czy trzeba ciągle mówić o wojnach? — powoli ode­ zwał się baron. — A wydawało się, że wszystko jest na dobrej drodze. Czy jesienią nie podpisaliśmy traktatu wer­ salskiego, który potwierdza poddanie się Austrii i Niemiec? Myśleliśmy, że teraz trochę odetchniemy. Poza tym uwa­ żam, że nasz region nie jest wcale taki najgorszy, kiedy się pomyśli o wioskach Pikardii i Flandrii, gdzie wciąż stac­ jonują Hiszpanie i gdzie od trzydziestu lat... — Tamci ludzie zdążyli się już przyzwyczaić — beztrosko odparł markiz. — Mój drogi, wojna jest złem koniecznym. Żądać pokoju, którego Bóg nie chciał dla nas, biednych grzeszników, toż to prawie herezja. Główną zasadą jest 68

znaleźć się pośród tych, którzy walczą, a nie tych, którzy ponoszą straty... Jeśli o mnie chodzi, zawsze pozostanę wierny pierwszej możliwości, do której mam prawo z tytułu mojej pozycji. Jedynym problemem jest moja żona, która pozostała w Paryżu... po drugiej stronie, tak, po stronie parlamentu. Zresztą nie przypuszczam, żeby-miała kochan­ ka pośród tych poważnych i uczonych panów bez cienia inteligencji. Ale, wyobraźcie sobie, te wszystkie damy uwiel­ biają spiski, a Fronda po prostu je zachwyca. Zebrały się wokół córki Gastona Orleańskiego, brata króla Ludwi­ ka XIII. Noszą błękitne szale, wiążąc je jak krawaty, a na­ wet malutkie szpady z koronkowymi pendentami. Wszystko to jest bardzo ładne, ale nie przestaję niepokoić się o mar­ kizę... — Może ją ktoś niechcący zranić — jęknęła Pulcheria. — Nie. Uważam ją za osobę egzaltowaną, ale ostrożną. Obawiam się tylko, że jeśli już mówimy o ranie, to raczej ja zostanę zraniony, i to poważnie. Rozumiecie? Rozłąki tego rodzaju są bardzo niebezpieczne dla męża, który nie znosi dzielić się z nikim. Jeśli o mnie chodzi... Przerwał mu atak gwałtownego kaszlu, ponieważ właśnie w tej chwili stajenny, awansowany na pokojowca, wrzucił do kominka ogromną garść wilgotnego siana, usiłując w ten sposób podsycić ogień. W obłoku dymu przez dłuższą chwi­ le słychać było wyłącznie kaszel i kichanie. — Niech mnie, kuzynie! — wykrzyknął markiz, skoro tylko odzyskał oddech. — Rozumiem, że potrzebujesz od­ dechu. Ten twój tępak zasługuje na spotkanie z trzciną. Obrócił w żart całe wydarzenie i Angelika poczuła do niego sympatię pomimo jego zarozumialstwa. Opowieść oczarowała ją. Tak jakby stary, zapuszczony zamek nagle otworzył swe ciężkie podwoje na zupełnie inny, pełen życia świat. Za to synalek marszczył się coraz bardziej. Siedział na krześle, sztywno wyprostowany, z jasnymi puklami staran­ nie ułożonymi na białym, koronkowym kołnierzu, i rzucał pełne zgrozy spojrzenia na Gontrana i Josselina. Obaj chło­ pcy, doskonale świadomi efektu swych poczynań, posuwali demonstrację złego wychowania aż do dłubania w nosie 69

i drapania się po głowie. Ich zachowanie dosłownie za­ szokowało Angelikę, wywołując u niej wstręt bliski mdłoś­ ciom. Dziewczynka zresztą w ogóle nie czuła się zbyt dob­ rze. Bolał ją brzuch i Pulcheria musiała zabronić jej jedzenia surowej marchwi. Teraz, po wieczorze pełnym wzruszeń i rozrywek, których dostarczyli jej niezwykli goście, miała wrażenie, że zaraz zemdleje. Siedziała więc cicho na krześle i zachowywała się wyjątkowo spokojnie. Za każdym razem, kiedy jej spojrzenie padło na kuzyna Filipa, czuła ucisk w gardle i nie wiedziała, czy to niechęć, czy podziw. Nigdy dotąd nie widziała równie pięknego chłopca. Włosy opadały mu na czoło jedwabistą frędzlą. Miały barwę tak złocistą, że jej własne wydawały się przy nich niemal ciemne. Ubranie z cienkiego, szarego materiału ozdobionego błękitnymi wstęgami doskonale harmonizo­ wało z jego białą i różowa cerą. Naprawdę można by go wziąć za dziewczynkę, gdyby nie całkiem kobieca twardość spojrzenia. Z jego winy cały wieczorny posiłek był dla niej torturą. Każdy błąd lokaja, każde niedopatrzenie były natychmiast akcentowane mrugnięciem i drwiącym uśmieszkiem mło­ dzieńca. Jean Skórznia, który grał rolę majordomusa, przyniósł talerze z serwetką na ramieniu. Markiz parsknął śmiechem, twierdząc, że ten sposób noszenia serwetki praktykowało się wyłącznie przy stołach królów i książąt krwi, ale on oczywiście czuje się zaszczycony, choć wolałby być obsłu­ żony z mniejszą pompą, to znaczy z serwetką owiniętą wokół przedramienia lokaja. Woźnica, pełen dobrej woli, usiłował owinąć sobie płótno wokół owłosionego przed­ ramienia, ale jego niezręczność i ciężkie westchnienia zdołały jedynie podwoić wesołość markiza i jego syna. — Oto człowiek, którego chętnie widziałbym w roli dra­ gona aniżeli lokaja — odezwał się markiz, zezując na Jeana Skórznię. — Co o tym myślisz, mój chłopcze? Zawstydzony woźnica odpowiedział jedynie niedźwiedzim pomrukiem, który doprawdy nie świadczył zbyt dobrze o języku jego matki. Obrus, wyjęty z wilgotnego kredensu, parował w zetknięciu z gorącymi talerzami zupy. Jeden

70

z podających, usiłując okazać swe zaangażowanie, bez prze­ rwy przycinał świece, gasząc je raz po raz. Wreszcie, jakby dla dopełnienia obrazu nędzy i rozpaczy, chłopak, którego posłano do proboszcza po wino, wrócił z pustymi rękami. Skrobiąc się po głowie, wyjaśnił, że proboszcz poszedł do sąsiedniej wioski odprawić egzorcyzmy nad szczurami, a jego służąca, Marie-Jeanne, odmówiła wydania nawet najmniejszego antałka. — Nie przejmujcie się tym drobiazgiem, kuzynko — rzekł z galanterią markiz du Plessis. — Napijemy się nalewki z jabłek, a jeśli mój pan syn nie będzie kontent, będzie musiał obejść się bez picia. Za to prosiłbym, abyś mi wyjaś­ niła to, co właśnie usłyszałem. Dość dobrze znam lokalną gwarę, sam szwargotałem nią za dawnych czasów, więc o ile zrozumiałem słowa tego młodego ladaco, proboszcz poszedł odprawiać egzorcyzmy nad szczurami! Co to za historia? — Nic niezwykłego, drogi kuzynie. Ludzie z sąsiedniej wioski w istocie już od dłuższego czasu skarżą się na szczu­ ry, które wyjadają im całe zapasy ziarna. Proboszcz poszedł zapewne z kropidłem i wodą święconą odprawić zwyczajowe modły, aby zły duch zamieszkujący te zwierzęta zginął i przestał dręczyć ludzi. Markiz spojrzał na Armanda de Sance z pewnym zdu­ mieniem, po czym odchylił się w tył na krześle i zaczął cicho chichotać. — Nigdy w życiu nie słyszałem równie zabawnej historii. Muszę ją opisać pani de Beaufort... A zatem, żeby zniszczyć szczury, skrapia się je wodą święconą? — A cóż w tym śmiesznego? Całe zło na tym świecie spowodowane jest obecnością złośliwych duchów, które wcielają się w skóry zwierząt, żeby dręczyć ludzi. W zeszłym roku na jednym polu miałem gąsienice. Kazałem odprawić egzorcyzmy. — I co, poszły sobie? — Tak. W dwa lub trzy dni później. — Kiedy już obżarły całe pole. Pani de Sance, która przestrzegała zasady, że kobieta powinna siedzieć cicho, tym razem nie mogła się powstrzy­ mać, żeby nie zabrać głosu w obronie swojej wiary. 71

— Nie rozumiem, kuzynie, dlaczego święte obrzędy mia­ łyby pozostać bez wpływu na szkodliwe stworzenia. Czy nasz Pan nie sprawił, że demony wstąpiły w stado świń, jak o tym uczy Ewangelia? Nasz proboszcz bardzo nalega na ten rodzaj modłów. — A ile płacicie za taki egzorcyzm? — Żąda bardzo niewiele i zawsze gotów jest przyjść z pomocą, kiedy się go wzywa. Tym razem Angelika podchwyciła pełne politowania spo­ jrzenia, jakie markiz du Plessis wymienił ze swoim synem. Spojrzenia te wydawały się mówić: „Biedni ludzie, oni są naprawdę naiwni do przesady". — Muszę porozmawiać o tych wiejskich obyczajach z pa­ nem Vincentem — podjął markiz. — Rozchoruje się od tego, biedaczek, on, który sam ustanowił specjalne polecenie nauczania wiejskiego kleru. Misjonarze ci są pod patrona­ tem św. Łazarza. Nazywa się ich lazarystami. Wędrują trójkami po wsiach, wygłaszają kazania i nauczają naszych ojczulków, żeby nie rozpoczynali mszy od „Ojcze nasz" i żeby nie sypiali ze swymi służącymi. To dość nieoczeki­ wane zajęcie, ale pan Vincent jest orędownikiem reformy Kościoła przez Kościół. — Oto słowo, którego nie znoszę! — wykrzyknął stary baron. — Reforma, ciągle reforma! Twoje słowa trącą hugenotem, kuzynie. Obawiam się, że stąd do zdrady króla tylko jeden krok! A co do tego pana Vincenta, choćby był nie wiem jakim eklezjastą, z tego, co o nim wiem i słyszałem, zachowuje się prawie jak heretyk! Nie rozumiem, jak Rzym może to tolerować! — Co nie przeszkadza, że Jego Wysokość Ludwik XIII chciał go postawić na czele Rady Sumienia. — A to co znowu takiego? Markiz du Plessis muśnięciem palca nastroszył płócienne mankiety. — Jak ci to wyjaśnić? To rzecz niezwykła. Sumienie Królestwa! Pan Vincent de Paul jest sumieniem królestwa, ot co! Widuje królową prawie co dzień, jest przyjmowany przez wszystkich książąt. A przy tym to najprostszy, naj­ bardziej roześmiany człowiek pod słońcem! Uważa, że nędzę

72

można zklikwidować, a wielcy tego świata powinni pomoc w jej zwalczaniu. — Utopia! — ucięła pogardliwie ciotka Jeanne. — Nę­ dza, tak samo jak wojna, jest złem, które Bóg zesłał nam jako karę za grzech pierworodny. Stawać przeciw Jego intencjom oznacza bunt przeciwko boskiej dyscyplinie! — Pan Vincent odpowiedziałby ci na to, droga panno, że to ty jesteś winna wszystkiemu złu, które nas otacza. I już bez dalszych dyskusji posłałby cię, żebyś roznosiła lekarstwa i żywność najbiedniejszym swym wyrobnikom. Przy okazji napomknąłby, że jeśli wydają ci się oni zbyt „ordynarni i przyziemni", możesz popatrzeć na drugą stronę medalika, gdzie ujrzysz twarz cierpiącego Chrystusa. W ten sposób ów szatański człowiek owinął sobie wokół litoś­ ciwych palców niemal wszystkie wysoko postawione osoby w królestwie. Jak mnie widzicie — dorzucił markiz z miną cierpiętnika — kiedy byłem w Paryżu, dwa razy na tydzień chodziłem do Hótel-Dieu podawać zupę chorym. — Nigdy nie przestaniesz mnie zaskakiwać — żywo za­ reagował stary baron. — Zdecydowanie szlachcice twojego pokroju nie wiedzą już, co robić, żeby skompromitować własny herb. Ten świat przewraca się do góry nogami, jak widzę. Uczy się księży, by nauczali innych księży, a taki wywrotowiec jak ty, niemal libertyn, prawi morały zdrowej, uczciwej rodzinie, takiej jak nasza. Mam tego dosyć! Rozwścieczony starzec wstał, a ponieważ posiłek i tak dobiegał już końca, za jego przykładem poszła także reszta obecnych. Angelika, która nie była w stanie niczego prze­ łknąć, wysunęła się z komnaty. Z niewiadomej przyczyny czuła chłód i silne dreszcze. Wszystko wirowało jej w głowie: król na słomie, zbuntowany parlament, wielcy panowie nalewający zupę, Paryż, świat pełen życia i atrakcji. W ob­ liczu całego tego ruchu i zapału wydawało się, że ona sama, Angelika, jest jak umarła, żywcem pogrzebana w grobowcu. Zagłębiła się w niszę korytarza. Kuzyn Filip przeszedł obok, nie zauważywszy jej. Usłyszała, jak wchodzi na piętro i wzywa swoich lokai, którzy w blasku świec urządzali pokoje dla swoich panów. Falset młodzika aż drżał ze złości. — To niesłychane, żeby żaden nie pomyślał o zapasie

73

świec na ostatnim etapie. Powinniście byli się domyślić, że w tej zapadłej dziurze ci tak zwani szlachcice nie są więcej warci niż ich łajdaccy poddani. Czy ktoś przynajmniej za­ grzał mi wodę na kąpiel? Człowiek odpowiedział coś, czego Angelika nie dosłysza­ ła. Filip podjął zrezygnowanym tonem: — Tym gorzej. Umyję się w skopku! Na szczęście ojciec powiedział mi, że zamek du Plessis ma dwie łaźnie floren­ tyńskie. Już nie mogę się doczekać. Smród tego plemienia de Sance chyba nigdy nie opuści moich nozdrzy! „Tym razem mi zapłaci" — pomyślała Angelika. Ujrzała go schodzącego po schodach w świetle latarni umieszczonej na szafie w przedpokoju. Kiedy był całkiem blisko, wyszła z cienia spiralnych schodów. — Jak śmiesz z taką bezczelnością przemawiać do służ­ by? — zapytała jasnym, mocnym głosem, który odbił się echem pod sklepieniem. — Nie masz ani trochę poczucia godności szlacheckiej! To na pewno dlatego, że pochodzisz od bękarta króla, a nasza krew jest czysta. — Tak jak brudna jest wasza skóra — odparł młody człowiek lodowatym tonem. Nieoczekiwanym susem Angelika skoczyła mu do oczu z pazurami. Chłopak jednak miał już niemal męską silę i chwycił ją za przeguby rąk, odrzucając pod ścianę. Potem się oddalił, nawet nie przyspieszając kroku. Na pół ogłuszona dziewczynka czuła, jak serce wali jej w piersi. Dławiło ją dziwne uczucie — mieszanina wstydu i rozpaczy. „Nienawidzę go — myślała. — Kiedyś się zemszczę. Będzie musiał się kłaniać i błagać o litość". Na razie jednak wciąż jeszcze była nieszczęśliwym dziec­ kiem w cieniu starego, wilgotnego zamku. Zaskrzypiały drzwi i Angelika rozpoznała w mroku ma­ sywną postać starego Wilhelma, który w dwóch wielkich kubłach niósł gorącą wodę dla młodego panicza. Zatrzymał się na jej widok. — Kto tam jest? — To ja — odpowiedziała po niemiecku.

74

Kiedy była sam na sam ze starym żołnierzem, mówiła zawsze językiem, którego ją nauczył. — Co ty tam robisz? — zapytał Wilhelm w tym samym dialekcie. — Jest zimno. Dlaczego nie idziesz do pokoju posłuchać historii, które opowiada twój wuj markiz? Będzie z czego się śmiać przez cały rok. — Nienawidzę tych ludzi — ponuro mruknęła Angelika. — Są bezczelni i zbyt od nas odmienni. Niszczą wszystko, czego dotkną, potem zostawiają nas z pustymi rękami, a sami odjeżdżają do swoich wspaniałych zamków, pełnych pięknych przedmiotów. — Co się stało, córuchno? — powoli zapytał stary Lutzen. — Czy nad tymi kilkoma kpinami nie potrafisz przejść do porządku dziennego? Dziewczynka czuła się coraz gorzej. Na skroniach wy­ stąpiły krople zimnego potu. — Wilhelmie, ty, który nigdy nie byłeś na książęcym dworze, powiedz mi: co należy zrobić, kiedy spotyka się zarazem złośliwca i tchórza? — Dziwne pytanie jak na dziecko! Ponieważ jednak pytasz o to, powiem ci, że należy zabić złośliwca i pozwolić tchórzowi uciec. — Po krótkiej chwili namysłu podniósł swoje wiadra, dodając: — A twój kuzyn Filip nie jest ani tchórzem, ani złośliwcem. Po prostu jest jeszcze młody... — Więc ty też go bronisz! — wykrzyknęła piskliwie. — Ty też! Bo jest piękny... bo jest bogaty... Gorycz wypełniała jej usta. Angelika zachwiała się i osu­ nęła po ścianie na podłogę. Choroba Angeliki nie miała w sobie nic niezwykłego. Pani de Sance uspokoiła dziewczynkę mówiąc, że stała się młodą kobietą i że takie symptomy będą się od tej pory pojawiać co miesiąc, aż do starości. — Czy co miesiąc będę mdlała? — zapytała Angelika, zdumiona, że do tej pory nie zauważyła tych obowiązko­ wych utrat przytomności u kobiet ze swojego otoczenia. — Nie, to był wypadek. Przyjdziesz do siebie i szybko przyzwyczaisz się do swego nowego stanu. — Nie szkodzi! Do starości to bardzo długo — westchnęła 75

dziewczynka. — A kiedy będę stara, nie będę już mogła włazić na drzewa. — Możesz włazić na drzewa, ile tylko chcesz — odparła pani de Sance, która w edukacji swych dzieci wykazywała dużo delikatności i zdawała się rozumieć żal Angeliki. — Sama jednak dojdziesz do wniosku, że być może jest to okazja do zmiany obyczajów, które nie przystoją już twemu wiekowi i pozycji młodej szlachcianki. Dodała przy tym kilka słów na temat radości wydawania dzieci na świat i pierwotnej kary ciążącej na wszystkich kobietach za grzech naszej matki Ewy. „Dodajmy to do okropności wojny" — pomyślała An­ gelika. Wyciągnięta pod kołdrą i zasłuchana w odgłos ulewy za oknem, czuła coś w rodzaju błogości. Czuła się osłabiona i zarazem doroślejsza. Miała wrażenie, że znajduje się na pokładzie okrętu opuszczającego rodzinny brzeg ku nie­ znanemu. Od czasu do czasu przypominała sobie Filipa i zaciskała zęby. Kiedy zemdlała, Pulcheria położyła ją do łóżka i czuwała nad jej snem. Angelika nie zdawała sobie sprawy z odjazdu markiza wraz z synem. Opowiadano jej potem, że nie chcieli zatrzymać się w Monteloup. Filip uskarżał się na pluskwy, które nie dawały mu zasnąć. — A moja petycja do króla? — zapytał baron, kiedy jego wytworny kuzyn wsiadał już do karety. — Czy oddałeś moją petycję? — Ależ tak, mój biedny przyjacielu, ale nie wydaje mi się, żebyś mógł oczekiwać jakiejkolwiek reakcji: królewskie dziecię jest teraz biedniejsze od ciebie, dosłownie nie ma dachu nad głową. Powiadano mi, że zabawiasz się hodowlą pięknych mułów — dodał z lekką wzgardą. — Sprzedaj mi kilka. — Pomyślę o tym — odparł przynajmniej raz ironicznie Armand de Sance. — Rzeczywiście, wygląda na to, że szla­ chcicowi lepiej jest żyć z pracy własnych rąk niż liczyć na hojność swych władców. — Praca własnych rąk! Fuj! Co za paskudne słowa! — 76

oburzył się markiz. — A więc adieu, drogi kuzynie. Wyślij swego syna do wojska, a do mojego regimentu najtęższych spośród tych twoich łazęgów. Adieu, całuję was tysiąc­ krotnie! Karoca oddaliła się z turkotem. Z jej okna pomachała wytworna dłoń markiza. Nie było dalszych wizyt panów du Plessis. Powiadano, że urządzą kilka przyjęć, a potem powrócą do Ile-de-France z nową armią. Zbierający rekrutów sierżanci pojawili się także i w Monteloup. W zamku tylko Jean Skórznia i jeden ze służących dali się skusić chwalebnej przyszłości dragonów królewskich. Piastunka Fantine płakała rzewnie, żegnając syna. - Nie był złym chłopcem, a teraz zostanie takim starym zrzędą jak ty — powiedziała do Wilhelma. — To dziedziczne, moja śliczna. Czy nie taki był jego ojciec? Żeby określić czas jakiegoś wydarzenia, ludzie przywykli mówić: „To było przed" lub: „To było po wizycie markiza du Plessis".

ROZDZIAŁ VII

Następnym wydarzeniem było pojawienie się „czarnego gościa". Angelika pamiętała je dłużej i dokładniej. Gość nie znisz­ czył jej i nie zmaltretował, tak jak uczynili to jego poprzedni­ cy, przeciwnie, swymi dziwnymi słowami przywołał nadzieję, która'miała odtąd towarzyszyć dziewczynce przez całe życie. Nadzieja ta zakorzeniła się w jej duszy tak mocno, że nawet po wielu latach, w chwilach rozpaczy i bólu, wystarczyło, by zamknęła oczy — i znów widziała tamten wiosenny wieczór i szemrzący deszcz, z którego się wynurzył. Siedziała w kuchni, jak zawsze. Obok niej bawili się Denis, Maria Agnieszka i mały Albert. Najmłodsze dziecko drzemało w kołysce koło paleniska. Dzieci uważały kuchnię za najpiękniejsze pomieszczenie w całym zamku. Ogień palił się tu bez przerwy i niemal bez dymu, bo wylot komina był bardzo wysoki. Blask wiecznego ognia tańczył na ciężkiej miedzi ozdabiającej ściany. Dziki i marzycielski Gontran godzinami mógł obserwować błyski światła, z których bu­ dował własne wizje. Angelika uważała je za opiekuńcze duchy domostwa Monteloup. Tego wieczoru Angelika przygotowywała pasztet z zająca. Przygotowywała już formę w kształcie płaskiego walca i te­ raz siekała mięso na nadzienie. Na podwórzu rozległ się tętent kopyt końskich. — Twój ojciec wrócił — odezwała się ciotka Pulcheria. — Angeliko, uważam, że wypada, abyśmy się pokazały w salonie.

78

Po krótkiej chwili ciszy, kiedy jeździec zapewne zsiadł z konia, rozbrzmiał dzwonek u drzwi. — Już idę! — zawołała Angelika. Pobiegła do wejścia, nie troszcząc się o wywinięte rękawy i umączone ręce. Poprzez deszcz i wieczorny mrok dostrzegła wysokiego, chudego mężczyznę odzianego w płaszcz ociekający wodą. — Czy wprowadził pan konia pod dach?! — zawołała. — Tu zwierzęta szybko się przeziębiają. Z bagien unosi się za dużo mgły. — Dziękuję ci, panienko — odparł obcy, zdejmując wie­ lki beret i kłaniając się. — Zgodnie z obyczajami podróż­ nych pozwoliłem sobie wprowadzić mego konia i bagaże do waszej stajni. Zbyt daleko jestem od celu podróży, więc mijając zamek Monteloup, postanowiłem poprosić pana barona o gościnę na jedną noc. Sądząc po ubraniu z grubej tkaniny, ozdobionym jedy­ nie białym kołnierzem, wyglądał na drobnego kupca lub wieśniaka w niedzielnym stroju. Jego akcent jednak, nieco obcy i zupełnie nie przypominający miejscowego, a także dobór słów i sposób mówienia zupełnie zbiły dziewczynkę z tropu. — Mój ojciec jeszcze nie wrócił, ale niech pan wejdzie do ciepłej kuchni. Służący zaraz zajmie się pańskim koniem. Zaledwie wprowadziła gościa do kuchni, w drzwiach dla służby pojawił się Josselin. Z czerwoną, brudną twarzą, ubłocony, pomagał wciągnąć po podłodze sporego dzika, którego upolował ciosem dzidy. — Udało się polowanie? — bardzo grzecznie zapytał obcy. Josselin spojrzał na niego spode łba, ale bez niechęci, i mruknął coś pod nosem. Usiadł na taborecie i wyciągnął stopy do ognia. Gość także, choć nieco skromniej, usadowił się w pobliżu paleniska i przyjął z rąk Fan tine miskę zupy. Wyjaśnił, że urodził się w tej okolicy, niedaleko Secondigny, ale wiele lat spędził w podróży i teraz mówi własnym językiem z bardzo silnym akcentem. To szybko minie, jak zapewniał. Dopiero tydzień temu wyszedł na ląd w La Rochelle. 79

Przy tych słowach Josselin podniósł głowę i spojrzał na niego błyszczącymi oczami. Dzieci skupiły się wokół gościa i zasypały go pytaniami. — Dokąd pan podróżował? — Czy to daleko? — Jaki jest pana zawód? — Nie mam zawodu — odparł nieznajomy. — Na razie wydaje mi się, że przyjemnie będzie przemierzyć Francję i opowiadać moje przygody wszystkim, którzy będą chcieli słuchać. — Jak poeci, średniowieczni trubadurzy? — zapytała Angelika, która mimo wszystko zdołała coś niecoś zapa­ miętać z nauk ciotki Pulcherii. — Mniej więcej, choć nie potrafię ani śpiewać, ani pisać wierszy. Mogę jednak opowiedzieć piękne historie o krajach, gdzie winorośli nie trzeba sadzić. Grona zwisają z gałęzi w lesie, ale tubylcy nie potrafią robić wina. Tak jest zresztą lepiej, bo Noe upił się, a Pan Bóg zapewne nie chce, żeby wszyscy ludzie zmienili się w wieprze. Istnieją jeszcze na tej ziemi niewinne plemiona. Mogę wam też opowiedzieć o ogromnych łąkach, na których, jeśli chcesz mieć konia, musisz tylko wytropić grupę dzikich rumaków, galopują­ cych z grzywami rozwiewanymi przez wiatr. Rzuca się długą linę z ruchomą pętlą i już ma się konia. — Czy łatwo go ujeździć? — Z tym bywa różnie — uśmiechnął się gość. Angelika nagle pojęła, że człowiek ten musi uśmiechać się bardzo rzadko. Wydawało się, że ma około czterdziestki, ale w jego spojrzeniu było coś czujnego i namiętnego. — Czy do tego kraju można przynajmniej dotrzeć drogą morską? — zapytał nieufnie milczący dotąd Josselin. — Trzeba przebyć ocean. Tam, w głębi lądu, są rzeki i jeziora. Mieszkańcy mają miedzianoczerwony kolor skóry, ozdabiają swoje głowy piórami ptaków i pływają w łodziach uszytych ze skór zwierzęcych. Byłem także na wyspach, gdzie ludzie są całkiem czarni. Żywią się grubymi jak ramię trzcinami, które nazywają trzciną cukrową. Rzeczywiście, robi się z niej cukier. Z syropu robi się również napój 80

mocniejszy od wódki zbożowej. Nie upija on tak jak wódka, lecz daje siłę i wesołość. Nazywają go rumem. — Czy przywiózł pan trochę tego niezwykłego napo­ ju? — zapytał Josselin. — Mam jedną butelkę w torbie przy siodle. Zostawiłem też parę baryłek u mojego kuzyna, który mieszka w La Rochelle i spodziewa się uzyskać z tego niezłe zyski. To jego sprawa. Ja nie jestem handlarzem. Jestem tylko po­ dróżnikiem, ciekawym nowych ziem, żądnym poznania miejsc, gdzie nikt nie cierpi głodu ani pragnienia, gdzie człowiek czuje się wolny. Tam właśnie zrozumiałem, że całe zło pochodzi od człowieka białej rasy, ponieważ nie słucha on słów Pana, ale je przeinacza. Albowiem Pan nie nakazał zabijać ani niszczyć, lecz kochać się. Nastało milczenie. Dzieci nie były przyzwyczajone do tak niezwykłego sposobu mówienia. — Czy zatem życie w Ameryce jest doskonalsze niż w na­ szym kraju, gdzie Bóg króluje od tak dawna? — zapytał nagle spokojnym głosem Raymond. On także podszedł bliżej, a Angelika odkryła w jego oczach taki sam wyraz jak w oczach nieznajomego. Gość uważnie przyjrzał się chłopcu. — Trudno zmierzyć na jednej wadze rozmaite doskona­ łości dawnego i nowego świata, mój synu. Cóż mam ci powiedzieć? W Ameryce żyje się zupełnie inaczej. Gościn­ ność białych ludzi jest nieograniczona. Nigdy nie ma mowy o pieniądzach, których zresztą w pewnych regionach nie używa się wcale. Żyje się tam wyłącznie z polowań, rybo­ łówstwa oraz wymiany skór i paciorków. — A rolnictwo? Tym razem pytanie zadała Fantine Lozier, która nie zrobiłaby tego nigdy w obecności swych dorosłych państwa. Ciekawość zżerała ją jednak tak samo jak dzieci. — Rolnictwo? Na Antylach Murzyni uprawiają ziemię. W Ameryce czerwonoskórzy nie mają go w ogóle, żyjąc ze zbierania owoców i korzeni. W innych zakątkach uprawia się ziemniaki, które w Europie nazywają truflami, ale upra­ wa ich jest tu jeszcze nieznana. Przede wszystkim zaś są 81

owoce: rodzaj gruszki, która zamiast miąższu ma masło, i drzewa chlebowe. — Drzewa chlebowe? Nie ma więc młynarzy?! — wy­ krzyknęła Fantine. — Oczywiście, że są! Zwłaszcza tam, gdzie uprawia się dużo kukurydzy. W innych regionach ludzie żują pewien rodzaj kory lub owoce kola. Wtedy nawet przez cały dzień można nie czuć głodu ani pragnienia. Można żywić się także ciastem migdałowym, kakao, które miesza się ze zsiadłym mlekiem. Pije się także napar z żołędzi, który tam nazywa się kawą. W krajach bardziej pustynnych jedzą rdzeń palmy lub agawy. Są też zwierzęta... — A czy można w tych krajach prowadzić handel kabo­ tażowy? — Robi to już kilku ludzi z Dieppe i stąd. Mój kuzyn także pracuje dla pewnego armatora, który z kolei czasem pracuje dla Wybrzeża Franciszkanów, jak to się mówiło za czasów Franciszka I. — Wiem, wiem — niecierpliwie przerwał Josselin. — Wiem też, że Olonajczycy płyną czasami do Nowej Ziemi, a ludzi z północy do Nowej Francji*, ale zdaje się, że to zimne kraje, a to mi nic nie mówi. — Istotnie. Champlain został wysłany do Nowej Francji już w roku 1608 , a teraz jest tam wielu francuskich kolonis­ tów. Rzeczywiście, to bardzo zimny kraj i niełatwo tam żyć. — A dlaczego? — To dość trudno wyjaśnić. Być może dlatego, że są tam francuscy jezuici. — Jest pan protestantem, prawda? — z ożywieniem za­ pytał Raymond. — W istocie. Jestem nawet pastorem, choć bez parafii, ale przede wszystkim podróżnikiem. — Źle pan trafił — zadrwił Josselin. — Mam wrażenie, że mego brata wyjątkowo pociąga dyscyplina i praktyki duchowe Towarzystwa Jezusowego, które pan tak potępia. — Nie mam mu tego za złe, ale skądże! — zaprotestował hugenot, podkreślając swe słowa gestem dłoni. — Nieraz * Kanada.

82

miałem do czynienia z ojcami jezuitami, którzy spenetrowali całą tę ziemię z samozaparciem i odwagą wręcz ewangelicz­ ną. Niektóre plemiona Nowej Francji za największego swe­ go bohatera uważają ojca Jouges, męczennika Irokezów. Każdy jednak ma wolność sumienia i przekonań. — Doprawdy — odparł Josselin. — Trudno mi dysku­ tować z panem na te tematy, ponieważ zdążyłem już cokol­ wiek zapomnieć łaciny. Mój ojciec mówi jednak tym języ­ kiem lepiej niż po francusku, więc... Angelika żałowała, że nie było więcej mowy o odpływach, statkach niewolniczych, niezwykłych zwierzętach, takich jak węże czy gigantyczne jaszczury o zębach jak igły, zdolnych zabić wołu, ani o wielorybach ogromnych jak okręty. Nie zauważyła też, że piastunka wysunęła się z pokoju. Pozostawiła uchylone drzwi. Dobiegł zza nich głos pani de Sance, która nawet nie przypuszczała, że ktoś mógłby ją usłyszeć. — Protestant czy nie, moja córko, ten człowiek jest na­ szym gościem i pozostanie tutaj tak długo, jak zechce. Wkrótce potem pani baronowa zjawiła się w kuchni, a w ślad za nią Hortensja. Gość skłonił się bardzo wytwornie, bez całowania w rękę i dworskich reweransów. Angelika doszła do wniosku, że na pewno jest to włóczęga, ale bardzo sympatyczny, choć jako hugenot wydawał się nieco egzaltowany. — Pastor Rochefort — przedstawił się. — Wybierałem się do Secondigny, ale ponieważ droga była długa, posta­ nowiłem poprosić panią o gościnność. Pani domu zapewniła go, że jest niezmiernie mile widzia­ nym gościem, że co prawda cała rodzina to praktykujący katolicy, ale to wcale nie oznacza, że nie są tolerancyjni, tak jak to nakazywał dobry król Henryk IV. — Pani, ośmielałem się żywić taką nadzieję, wchodząc tu — odparł pastor, kłaniając się jeszcze niżej. — Muszę pani zdradzić, że jeden z przyjaciół powiedział mi w zaufa­ niu, iż macie państwo od dawna starego hugenockiego sługę. Do niego też zwróciłem się najpierw i on właśnie utwierdził mnie w wierze, że zostanę przyjęty na nocleg w tym domu.

83

— W istocie może pan na to liczyć, i to nie tylko dziś, lecz i w następne dni, jeśli takie będzie pańskie życzenie. — Moim jedynym życzeniem jest być na usługach Pana, w sposób, w jaki mogę mu służyć. On to bowiem oświecił mnie i muszę wyznać teraz, że najbardziej zależy mi na spotkaniu z pani małżonkiem... — Ma pan jakieś posłanie dla mojego męża? — zdziwiła się pani de Sance. — Nie tyle posłanie, co przesłanie. Wybaczy pani jednak, że przekażę je wyłącznie jemu. — Ależ naturalnie, drogi panie. Właśnie słyszę jego konia. Baron Armand pojawił się niebawem. Musiał już być uprzedzony o nieoczekiwanej wizycie. Nie powitał też gościa ze zwykłą serdecznością. Wydawał się napięty i niespokojny. — Czy to prawda, panie pastorze, że wraca pan z Ame­ ryki? — zapytał po zwyczajowych powitaniach. — Tak jest, panie baronie. Byłbym szczęśliwy mogąc zamienić z panem kilka słów na osobności na znany panu temat. — Sza! — rozkazał Armand de Sance, rzucając niespo­ kojne spojrzenie w stronę drzwi. Nieco pospiesznie dodał, że oczywiście dom jest do jego dyspozycji i pan Rochefort może zażądać od pokojowców wszystkiego, co jest potrzebne dla wygodnego spędzenia nocy. Za godzinę będzie kolacja. Pastor podziękował i poprosił o pozwolenie opuszczenia towarzystwa, „aby się trochę umyć". „Ulewa mu nie wystarczyła? — pomyślała zdumiona Angelika. — Dziwni ludzie z tych hugenotów! Słusznie powiadają, że oni nie są tacy jak wszyscy. Zapytam Wilhel­ ma, czy on też się myje co chwila. To musi należeć do ich obrzędów. Pewnie dlatego mają takie smutne albo podejrzli­ we miny jak stary Lutzen. Mają skórę startą do żywego mięsa, to na pewno boli... Jak młody Filip, który też musi się myć co chwila. Na pewno chlapanie się w wodzie doprowa­ dzi go do herezji. Spalą go na stosie, i dobrze mu tak!" 84

Kiedy przybysz kierował się już w stronę drzwi, by udać się do wskazanego przez panią de Sance gościnnego pokoju, Josselin rzucił niespodziewanie: — Jeszcze jedno słówko, pastorze. Żeby móc pracować w krajach Ameryki, trzeba na pewno być bardzo bogatym albo kupić patent nawigatora lub przynajmniej rzemieślnika w jakimś zawodzie? — Mój synu, Ameryka to wolna ziemia. Nie pytają cię tam o nic, choć musisz rzeczywiście pracować ciężko, nieraz ponad siły, a także bronić się. — Kim jesteś, obcy człowieku, żeby pozwalać sobie na­ zywać tego młodzieńca swoim synem, i to w obecności jego własnego ojca oraz mojej, jego przodka? Był to drwiący głos starego barona. — Jestem pastor Rochefort, panie baronie, do pańskich usług, ale bez przydziału diecezji i tylko przejazdem. — Hugenot! — burknął starzec. — I do tego z tych przeklętych krajów... Stał na progu, wsparty na lasce, ale wyprostowany na całą wysokość. Zdjął nawet starą, szeroką, czarną opończę, której używał zimą. Jego twarz wydała się Angelice równie biała jak zarost. Przeraziła się, choć sama nie wiedziała, dlaczego, i wtrąciła pospiesznie: — Dziadku, ten pan był przemoczony i zaprosiliśmy go, żeby się wysuszył. Opowiadał nam cudowne historie... — Niech będzie. Nie ukrywam, że lubię odwagę, a kiedy wróg pojawia się z odkrytą twarzą, potrafię to docenić. — Panie, nie przychodzę jako nieprzyjaciel. — Oszczędź nam tych heretyckich kazań. Nigdy nie za­ jmowałem się sprawami, które przekraczają kompetencje starego żołnierza. Muszę ci jednak powiedzieć, że w tym domu nie znajdziesz ani jednej duszy do nawrócenia. Pastor westchnął lekko. — W rzeczy samej, nie przybyłem z Ameryki, aby szukać nowych nawróconych ani wygłaszać kazania. W naszym Kościele wierni i ciekawscy przychodzą do nas z własnej woli. Wiem doskonale, że członkowie pańskiej rodziny są zagorzałymi katolikami i że trudno jest nawrócić ludzi, którym religia została wpojona najstarszymi, głęboko za85

korzenionymi przesądami, a którzy uważają się za jedynych nieomylnych. — Przyznaje więc pan, że wybieracie swych adeptów nie spośród dobrych ludzi, lecz spośród niezdecydowanych, o zawiedzionych ambicjach, wśród grzesznych mnichów, którzy radzi widzą usankcjonowanie swych perwersji! — Panie baronie, jest pan zbyt skory do wydawania sądu — odparł pastor, a w jego głosie zabrzmiały twardsze tony. — Na naszą religię nawracali się już wysoko postawieni dostojnicy i prałaci katoliccy. — Nie mówisz mi pan nic nowego. Pycha potrafi znisz­ czyć najlepszych. Zaletą katolików jest jednak to, że opie­ rają się na modlitwach całego Kościoła, świętych i naszych zmarłych, podczas kiedy wy odrzucacie to pośrednictwo i utrzymujecie, że rozmawiacie z samym Panem Bogiem. — Papiści oskarżają nas o pychę, ale sami uważają się za nieomylnych i uzurpują sobie prawo do używania siły. Kiedy wyjeżdżałem z Francji — ciągnął pastor — w 1629 roku, jako młodzik uniknąłem straszliwego oblężenia La Rochelle przez hordy pana de Richelieu. Podpisano pokój w d'Ales, zabraniając protestantom posiadania umocnień. — Był najwyższy czas. Stawaliście się państwem w pań­ stwie. Przyznaj pan, waszym celem było wyrwanie wszyst­ kich zachodnich i centralnych lenn Francji spod władzy królewskiej. — Nie wiem. Byłem zbyt młody, żeby objąć umysłem tak szeroko zakrojone plany. Zrozumiałem tylko, że nowe decyzje pozostawały w niezgodzie z Edyktem nantejskim króla Henryka IV. Po powrocie z goryczą stwierdziłem, że nie przestaliście dyskutować i wypaczać jego postanowienia z taką złą wolą, na jaką tylko stać kazuistów i sędziów. Nazwano to „minima stosowania się" do Edyktu. I tak widzę, że moi bracia protestanci zmuszeni są chować swych zmarłych n o c ą . Dlaczego? Dlatego iż Edykt nie mówi w sposób jasny, że pochówek protestanta może odbyć się w dzień. A zatem musi odbyć się nocą. — Powinno to mile połechtać waszą pokorę — zadrwił starzec. — Jeśli zaś chodzi o artykuł dwudziesty ósmy, pozwala86

jacy protestantom otwierać szkoły w miejscach, gdzie ze­ zwolono na uprawianie tego kultu, to jak on został zinter­ pretowany? Skoro Edykt nie mówił ani o przedmiotach nauczania, ani o liczbie nauczycieli, ani klas w stosunku do liczby mieszkańców, zdecydowano, że na jedną osadę będzie jedna szkoła i jeden nauczyciel. W ten sposób Marennes ma jednego nauczyciela i jedną szkołę na sześćset dzieci protestanckich. Ach, cóż za robaczywy duch zrodził się z fałszywej dialektyki starego Kościoła! — namiętnie wy­ krzyknął pastor. Zapanowało milczenie pełne zgrozy. Angelika spostrzegła nagle, że jej dziadek, dusza w istocie prosta i sprawiedliwa, ugiął się nieco pod naporem faktów znanych wprawdzie, lecz rzadko przedstawianych w ten sposób. — Panie pastorze — odezwał się nagle Raymond. — Nie jestem godzien oceniać sprawiedliwość badań, jakie prze­ prowadził pan w tym kraju na temat pewnych nadużyć grupki nadgorliwców. Wdzięczny jestem panu, że nie wy­ mienił pan kupczenia nawróceniami pośród dzieci i doros­ łych. Winien pan jednak wiedzieć, że jeśli nawet takie eks­ cesy istnieją, Jego Świątobliwość Papież sam wielokrotnie zwracał się do wysoko postawionego kleru i interweniował u króla Francji. Oficjalne i tajne komisje krążą po kraju, aby naprawić pewne krzywdy, które można było wykryć. Jestem wręcz pewien, że jeśli pan sam wybierze się do Rzymu i na ręce sekretarza pontyfikatu złoży raport o rze­ czywistym przebiegu spraw, większość z nich zostanie ure­ gulowana... — Młody człowieku, ja nie mam zamiaru reformować waszego Kościoła — kwaśno odparł pastor. — Tym lepiej, panie pastorze. Zrobimy to sami, jeśli pan pozwoli! — wykrzyknął młodzik. — I Bóg nam w tym dopomoże! Angelika spojrzała na swego brata ze zdumienim. Nigdy nie przypuszczała, że tyle namiętności drzemie pod tą spo­ kojną, acz nie pozbawioną hipokryzji powłoką. Tym razem to pastor został zbity z tropu. Żeby roz­ ładować napiętą atmosferę, baron Armand roześmiał się, ale bez złośliwości.

87

— Wasze dyskusje sprawiają, że od pewnego czasu ża­ łuję, iż nie jestem hugenotem. Podobno za nawrócenie się na katolicyzm dają szlachcicowi trzy tysiące liwrów. Stary baron podskoczył. — Synu, oszczędź nam ciężkich dowcipów. W obliczu przeciwnika są one niedopuszczalne! Pastor podniósł z krzesła wilgotny płaszcz. — Nie przyszedłem jako przeciwnik. Miałem tu do speł­ nienia pewną misję. Wiadomość z dalekich ziem. Chciałem mówić o tym na osobności z panem baronem, ale widać macie zwyczaj załatwiać wszystko na forum rodziny. Po­ doba mi się to. Jest to obyczaj patriarchów i apostołów. Angelika zauważyła, że jej dziadek stał się tak blady jak gałka z kości słoniowej u jego laski i ciężko oparł się o fra­ mugę drzwi. Poczuła litość. Chciała powstrzymać słowa, które miały właśnie paść, ale pastor zdążył już powiedzieć: — Pan Antoine de Ridoue de Sance, pański syn, którego miałem przyjemność spotkać na Florydzie, prosił, abym udał się do zamku, w którym się narodził, i zebrał wiadomo­ ści o jego rodzinie. Miałem przekazać mu je po powrocie. Moje zadanie zostało więc spełnione... Stary szlachcic podszedł do pastora drobnymi kroczkami. — Precz! — zawołał głuchym, zdyszanym głosem. — Ni­ gdy, dopóki żyję, nie zabrzmi pod tym dachem imię mego syna, który sprzeniewierzył się swemu Bogu, swemu królowi i ojczyźnie. Precz! — mówię. W moim domu nie będzie hugenotów! — Odchodzę — bardzo spokojnie odparł pastor. — Nie! — zaprotestował Raymond. — Proszę zostać, panie pastorze. Nie może pan wyjść teraz, na tę ulewę. Żaden mieszkaniec Monteloup nie da panu schronienia, a najbliższa wioska protestancka znajduje się zbyt daleko. Proszę przyjąć gościnę w moim pokoju. — Proszę zostać — zachrypniętym głosem szepnął Josselin. — Musi mi pan opowiedzieć jeszcze o Ameryce i morzu. Broda starego barona zadrżała. — Armandzie! — zawołał z rozpaczą, która rozdarła 88

serce Angeliki. — Spójrz, gdzie ukrył się buntowniczy duch twego brata Antoine'a. W tych dwóch chłopcach, których kochałem. Bóg nie oszczędzi mi niczego. Zaprawdę, zbyt długo żyłem. Zachwiał się. Wilhelm podtrzymał go i wyprowadził. Stary baron nie przestawał powtarzać drżącym głosem: — Antoine... Antoine... W kilka dni później dziadek umarł. Nie wiadomo było, wskutek jakiej choroby. Zgasł w chwili, kiedy już myślano, że doszedł do siebie po wzruszeniu spowodowanym wizytą pastora. Oszczędzony mu został ból po odejściu Josselina. Pewnego ranka, wkrótce po pogrzebie, Angelika przez sen usłyszała, jak ktoś półgłosem woła ją po imieniu: — Angeliko! Angeliko! Otwarła oczy i u wezgłowia łoża ze zdumieniem ujrzała Josselina. Dała mu znak, aby nie budził Madelon, i wyszła za nim na korytarz. — Odchodzę — szepnął. — Spróbuj im wyjaśnić. — Dokąd? — Do La Rochelle, a potem wsiądę na statek do Ame­ ryki. Pastor Rochefort opowiedział mi o tych wszystkich krajach: Nowej Anglii, o koloniach w Wirginii, Marylan­ dzie, Nowym Hrabstwie Yorku i Pensylwanii. Kiedyś wresz­ cie znajdę się w miejscu, gdzie będę mile widziany. — Tutaj także jesteś mile widziany — zapewniła żałośnie. Dygotała w wytartej koszulce nocnej. — Nie — odrzekł. — W tym świecie nie ma dla mnie miejsca. Nie chcę już należeć do klasy, która ma same przywileje i nie przynosi żadnego pożytku. Czy bogaci, czy biedni, szlachta nie wie już, do czego została stworzona. Spójrz na tatę. Porusza się po omacku. Próbuje hodować muły, ale nie ma odwagi wykorzystać tej poniżającej sytu­ acji, żeby poprawić swą pozycję szlachcica za pomocą pie­ niędzy. W ten sposób traci w obu dziedzinach. Pokazują go palcami, ponieważ pracuje jak wyrobnik, a nas także, po­ nieważ jesteśmy zawsze szlachetnie urodzonymi szmacia­ rzami. Na szczęście wuj Antoine pokazał mi drogę. Był 89

starszym bratem ojca: przeszedł na protestantyzm i opuścił Francję. — Chyba nie wyrzekniesz się wiary? — wyszeptała bła­ galnie przerażona dziewczynka. — Nie. To mnie nie interesuje. Ja chcę po prostu żyć! Ucałował ją szybko, zszedł z kilku stopni, po czy obrócił się, spoglądając na swą półnagą siostrę wzrokiem dojrzałego mężczyzny. — Stajesz się piękna i silna, Angeliko. Uważaj! Ty także musisz odejść. Inaczej wkrótce znajdziesz się na sianie ze stajennym albo zostaniesz przedmiotem w domu jednego z tych starych hreczkosiejów. Uwierz memu doświadczeniu niegrzecznego chłopca, kochanie — dodał z dziwną słody­ czą. - - To byłoby dla ciebie straszne życie. Ty też uciekaj z tych starych murów. Ja odchodzę na morze. I wybiegł w kilku susach, przeskakując po dwa stopnie.

ROZDZIAŁ VIII Śmierć dziadka, odejście Josselina i słowa, które jej rzucił przez ramię: „Ty też uciekaj" — głęboko wstrząsnęły An­ geliką. Była w wieku, kiedy wrażliwe natury gotowe są do najdziwniejszych ekstrawagancji. W ten oto sposób w pierwszych dniach lata Angelika de Sance de Monteloup wyruszyła do Ameryki. Towarzyszyła jej grupka małych łobuziaków, których skusiły jej pełne fantazji opowieści o włóczędze. Długo jeszcze wspominano to wydarzenie w całej okolicy, a wielu ludzi uznało je tylko za potwierdzenie przynależności Angeliki do grona wróżek. Prawdę mówiąc, wyprawa nie przekroczyła nawet lasu Nieul. Dziewczynka oprzytomniała, kiedy zaczął zapadać zmierzch, a słońce rzucało długie, czerwone smugi światła poprzez ogromne pnie stuletniego lasu. Od kilku dni żyła jakby w gorączce. Widziała się już w La Rochelle, zaciąga­ jącą się jako majtek na odpływające okręty. Widziała nie­ znane ziemie, gdzie przywitają ich gościnne istoty z pełnymi garściami rodzynków. Mikołaj natychmiast dał się porwać tej wizji. „Marynarz to lepsze niż pilnowanie bydła. Zawsze chciałem zobaczyć trochę świata". Kilku innych ladaco, którzy woleli uganiać się po lesie niż pilnować pola, wybłagało także swój udział w wyprawie. Oczywiście Denis również się przyłączył. W sumie było ich ośmioro, a Angelika, jedyna dziewczynka, była ich szefem. Dzieciaki tak jej ufały, że dopiero się zmartwiły, kiedy noc 91

zaczęła ogarniać puszczę. Z rękami pełnymi kwiatów i no­ sami granatowymi od jeżyn uznały tę pierwszą część wy­ prawy za bardzo przyjemną. Szli co prawda od rana, ale w południe zrobili sobie przystanek koło strumyka, gdzie pochłonęli zapasy kasztanów i razowego chleba. Mimo to Angelika poczuła dreszcze, a potem głupota całego przedsięwzięcia dotarła do niej z taką jasnością, aż zaschło jej w gardle. „Nie możemy spędzić nocy w lesie — pomyślała. — Tu są wilki". — Mikołaju — odezwała się na głos. — Czy nie wydaje ci się dziwne, że do tej pory nie doszliśmy jeszcze do wioski Naille? Chłopak się zatroskał. — Zdaje się, żeśmy się trochę zgubili. Jak ostatnio byłem tam z ojcem, kiedy jeszcze żył, wydaje mi się, że nie szliśmy aż tak długo. Angelika poczuła, jak mała, brudna łapka wsuwa się w jej dłoń. Należała do najmłodszego z chłopców, sześciolatka. — Robi się ciemno — zajęczał mały. — Może się zgu­ biliśmy. — A może jesteśmy już bardzo blisko — uspokajała go Angelika. — Chodźmy jeszcze kawałek. W milczeniu ruszyli dalej. Niebo pomiędzy gałęziami było coraz mroczniejsze. — Jeśli nie dotrzemy do wioski przed nocą, nie ma czego się bać — powiedziała głośno. — Wdrapiemy się na dęby i tam przenocujemy. Wilki nas nie zobaczą. Mimo lekkiego tonu była niespokojna. Nagle dobiegł jej uszu srebrzysty dźwięk dzwonu i dziewczynka odetchnęła z ulgą. — Oto wioska i dzwonią na Anioł Pański! — wykrzy­ knęła. Zaczęli biec. Ścieżka schodziła w dół, drzewa się prze­ rzedziły. I nagle znaleźli się na skraju lasu; przystanęli w zachwycie. Otulone zielenią jak płaszczem, lśniło tam jak milczący cud w samym sercu lasu opactwo Nieul. Zachodzące słońce wyzłacało liczne dachy z różowej ceg92

ły, wieżyczki, blade mury poprzecinane okienkami i wirydarzami, opustoszałe podwórce. Dzwon dzwonił ciągle. Mnich z wiadrami podążał w stronę źródła. Dzieci zeszły aż do głównej bramy, milczące, przytłoczone dziwnym jakimś religijnym uniesieniem. Drewniane odrzwia były uchylone — weszły przez nie. Stary mnich w brunat­ nym habicie drzemał na ławeczce; siwe włosy tworzyły maleńką, śnieżną koronę, troskliwie umieszczoną na jego nagiej czaszce. Mali włóczędzy, zdenerwowani wędrówką i niezwykłymi wrażeniami, jakich właśnie doznali, spojrzeli na niego i zgo­ dnie wybuchnęli śmiechem. Dźwięk ten wywabił na próg grubego, jowialnego braciszka. — Hej, wy tam! — zawołał do nich w gwarze. — Co to za wychowanie? — To chyba brat Anzelm — szepnął Mikołaj. Brat Anzelm często przemierzał okolicę na swym osiołku. Rozdawał różańce i flakoniki leczniczego likworu ekstra­ howanego z kwiatów anżeliki w zamian za zboże i kawałki słoniny. Było to dość dziwne, ponieważ opactwo nie było schronieniem żadnego zakonu żebraczego, a sądząc po do­ chodach, jakie czerpało ze swych posiadłości, uważane było za wcale zamożne. Angelika podeszła do mnicha, wiodąc za sobą wierną bandę. Nie odważyła się wyjawić mu pierwotnego zamiaru udania się do Ameryki. Zresztą dobry brat Anzelm na pewno nigdy nie słyszał o Ameryce. Powiedziała mu zatem, że są z Monteloup, że wybrali się do lasu na poziomki i maliny i zabłądzili. — Moje biedne kurczątka! — zawołał braciszek, który był w gruncie rzeczy dobrym człowiekiem. — Oto kara za łakomstwo. Matki pewnie was szukają, tonąc we łzach, i czuję, że pupy nieźle was będą piekły przez najbliższe dni. Na razie jednak nie można zrobić nic innego jak tylko posadzić was tutaj. Dam wam po miseczce mleka i chleb razowy. Prześpicie się w stodole, a jutro zaprzęgnę wóz i odwiozę was do wioski. Właśnie miałem tam kwestować. Pomysł wydawał się rozsądny. Angelika i jej towarzysze wędrowali przez cały dzień. Wiedziała, że nawet wozem nie 93

zdołają dotrzeć do Monteloup wcześniej niż o północy. Żadna droga nie przecinała lasu od końca do końca: na­ leżało chodzić ścieżkami, tak jak zrobiły to dzieci, lub jechać okrężną i o wiele dłuższą drogą przez osady Naille i Varrout. „Las jest całkiem jak morze — pomyślała Angelika. — Trzeba się po nim poruszać z kompasem, tak jak to wyjaśniał Josselin, albo idzie się całkiem na ślepo". Ogarnęło ją pewne zniechęcenie. Nie wyobrażała sobie, by ruszać w drogę z kompasem tak wielkim i ciężkim jak ten, który widziała u pana Molines. A poza tym jej „męż­ czyźni" mieli zamiar ją opuścić. Dziewczynka pogrążyła się w milczeniu, podczas kiedy reszta gromadki zajadała chleb i mleko, siedząc w kucki pod murem i ciesząc się ostatnimi powiewami ciepłego wiatru. Dzwon wciąż dzwonił. Jaskółki pokrzykiwały piskliwie na różowym niebie, kury gdakały cicho na stertach słomy i gnoju. Brat Anzelm nasunął kaptur na twarz. — Idę na mszę. Siedźcie tu cicho, dzieci, albo ugotuję was w moim kotle. Brunatne sylwetki przemykały się pod arkadami klasz­ toru. Stary ojczulek wciąż drzemał koło bramy. Na pewno miał dyspensę... Angelika oddaliła się samotnie, usiłując zebrać myśli. W jednym z podwórców ujrzała przepiękną karetę z her­ bami na drzwiczkach. Rasowe konie chrupały siano w staj­ ni. Ten szczegół zaintrygował dziewczynkę, choć sama nie wiedziała, dlaczego. Szła wolniutko w zupełnej ciszy, za­ uroczona wdziękiem tej wspaniałej budowli pośród drzew. Noc otulała las pełen głodnych wilków, a tu, w cieniu grubych murów, opactwo żyło własnym, tajemniczym ży­ ciem, o którym dziewczynka niewiele mogła wiedzieć. Gdzieś z oddali dobiegał powolny i uroczysty śpiew koś­ cielnego chóru. Angelika, idąc za dźwiękiem muzyki, wspię­ ła się na kamienne schody. Nigdy dotąd nie słyszała tak słodkiej i surowej harmonii, gdyż kantyczkom, wybekiwanym w Monteloup przez proboszcza i nauczyciela, daleko było do hymnów niebieskich. 94

Nagle usłyszała za plecami szelest sukni i obejrzała się. Cieniem arkady szła dama odziana z ogromnym przepy­ chem. Przynajmniej tak zdawało się dziewczynce. Angelika nigdy nie widziała ani matki, ani ciotek ubranych w czarną, aksamitną suknię wyszywaną w szare kwiaty. Jak mogła się domyślić, była to toaleta niezmiernie skromna i surowa, przygotowana specjalnie do nabożnych rozmyślań w ciszy opactwa. Dama miała na kasztanowych włosach mantylę z czarnej koronki, a w dłoni potężny mszał. Minęła An­ gelikę, rzucając jej zdumione spojrzenie. — Co tu robisz, mała? To nie godzina jałmużny. Angelika cofnęła się, usiłując przybrać minkę tępej za­ wstydzonej wieśniaczki. W mroku arkad pierś damy wydała jej się niezwykle biała i wypukła. Jedynie cienka koronka osłaniała te dwie wspa­ niałe półkule, wyłaniające się z fiszbinów gorsetu jak owoce z rogu obfitości. „Kiedy będę duża, też będę miała takie piersi" — pomyś­ lała dziewczynka, schodząc po spiralnych schodach. Pogłaskała się po własnej piersi, zbyt małej, jak na jej gust, czując przy tym dziwny niepokój. Człapanie sandałów po schodach zmusiło ją do rejterady w cień filaru. Habit z samodziału musnął jej twarz. Przez mgnienie oka ujrzała w cieniu kaptura piękną, starannie wygoloną twarz i błękit­ ne oczy błyszczące inteligencją. Zniknął. Po chwili roz­ brzmiał jego głos, męski i słodki. — Pani, właśnie uprzedzono mnie o twej wizycie. Byłem w bibliotece klasztoru, schylony nad starymi rękopisami dotyczącymi greckich filizofii. Sala jest odległa, a moi bracia się nie spieszą, zwłaszcza w upalne dni. I to mimo że jestem opatem... — Nie przepraszaj, mój ojcze, proszę. Znam to miejsce i już się tu zadomowiłam. Ach, jakież tu cudowne powietrze! Wczoraj zaledwie wróciłam do moich ziem w Richeville i natychmiast podążyłam do Nieul. Odkąd dwór przeniósł się do Saint-Germain, atmosfera na nim stała się nie do zniesienia. Panuje bezład, smutek i ubóstwo. Doprawdy, najlepiej czuję się w Paryżu... albo w Nieul. Poza tym pan Mazarini mnie nie lubi. Powiem ci nawet, że ten kardynał... 95

Reszta zdania utonęła w mroku. Rozmówcy się oddalili. Angelika odnalazła swych małych towarzyszy w wielkiej kuchni opactwa, gdzie krzątał się brat Anzelm przepasany białym fartuchem, wspomagany przez dwóch czy trzech smyków w za długich habitach. Byli to nowicjusze opactwa. — Delikatna dziś kolacja — mówił brat kucharz. — W naszych murach gości hrabina de Richeville. Mam po­ lecenie zejść do piwnic i wybrać najlepsze wina, upiec sześć kapłonów i przygotować, nieważne, jakim sposobem, danie z ryb. A wszystko to oczywiście doskonale przyprawione — dodał, porozumiewawczo mrugając okiem w stronę jed­ nego z konfratrów, który na końcu drewnianego stołu raczył się likworem. — Służące damy są fertyczne — odparł drugi, tłusty i czerwony. Jego ogromny brzuch z trudem był opasany węźlastym sznurem, przy którym dyndał różaniec. — Sam pomagałem tym trzem ślicznotkom wnosić łóżko, kufry i garderobę do celi przeznaczonej dla ich pani. — Ach, ach, ach! — wykrzyknął brat Anzelm. — Już cię widzę, bracie Tomaszu, jak wnosisz kufry i garderobę! Ty, który ledwie dźwigasz swój bandzioch! — Wspomagałem je mymi radami — z godnością oznaj­ mił brat Tomasz. Jego nabiegłe krwią oczy krążyły po sali. Ognie migotały i trzaskały pod rusztami i kociołkami. — A co to za chmara łobuziaków, którą tam chowasz, bracie Anzelmie? — Dzieci z Monteloup, które zgubiły się w lesie. — Powinieneś je wsadzić do swego bulionu — poradził brat Tomasz, w okrutny sposób przewracając oczami. Dwóch małych wieśniaków rozpłakało się ze strachu. — Dobrze, dobrze — odezwał się brat Anzelm, otwiera­ jąc drzwi. — Idźcie tym korytarzem. Dotrzecie do stodoły; ułóżcie się tam i śpijcie, nie mam dla was czasu dziś wie­ czorem. Dobrze, że rybak przyniósł mi pięknego szczupaka, bo ojciec opat, zdenerwowany, gotów byłby nakazać mi trzy godziny leżenia krzyżem w kościele. Za stary już jestem na taką gimnastykę... 96

Angelika, odpoczywając w pachnącej słomie, zorientowała się, że jej mali przyjaciele już zasnęli, i poczuła łzy nabiegające do oczu. — Mikołaju — szepnęła. — Chyba nigdy nie pojedziemy do Ameryki. Myślałam nad tym. Trzeba mieć kompas. — Nie przejmuj się — odparł chłopak, ziewając potężnie. — Tym razem nam się nie udało, ale zabawa była pierw­ szorzędna. — Jasne — odparła ze złością. — Jesteś jak wiewiórka. Nie potrafisz zaplanować nic wielkiego. A w ogóle to masz w nosie, że jak niepyszni wrócimy do Monteloup. Twój ojciec nie sprawi ci lania, bo nie żyje, ale co się dostanie innym! — Nie martw się o nich — powtórzył Mikołaj na pół przez sen. — Mają twardą skórę. W trzy sekundy potem chrapał potężnie. Angelika sądziła, że zmartwienia nie dadzą jej spać, ale wkrótce głos brata Anzelma poganiającego swych mniszków ucichł i dziewczynka zasnęła. Obudziła się, ponieważ w słomie było bardzo gorąco. Dzieci spały i ich równe oddechy wypełniały stodołę. „Wyjdę trochę odetchnąć" — pomyślała. Po omacku odnalazła drzwi do małego korytarzyka wio­ dącego do kuchni. Zaledwie je otwarła, dobiegł ją hałas dźwięcznych głosów i wybuchy śmiechu wieśniaków. Blask ognia wciąż tańczył po królestwie brata Anzelma, który zdawał się tym razem gościć wcale wesołe towarzystwo. Dziewczynka podeszła aż do progu. Ujrzała około tuzina mnichów ustawionych wokół ogro­ mnego stołu, zastawionego talerzami i dzbanami nalewki. Kości drobiu walały się po półmiskach. Zapach wina i sma­ żonego tłuszczu mieszał się z delikatniejszym aromatem likworu, którego szklaneczkę miał przed sobą każdy z ucztu­ jących. Trzy kobiety, hoże wieśniaczki przebrane za subret­ ki, także brały udział w uczcie. Dwie śmiały się głośno i były już kompletnie pijane. Trzecia, skromniejsza, wywijała się z obleśnych ramion brata Tomasza, który usiłował ją objąć. — No, no, ślicznotko — mówił gruby mnich. — Nie bądź bardziej zarozumiała niż twoja szanowna pani. O tej 97

godzinie możesz być pewna, że rozmawiają z naszym opa­ tem o wszystkim, ale nie o greckiej filozofii. Byłabyś jedyna w opactwie, która nie bawi się tej nocy. Służąca rzucała wokół siebie zawstydzone i spłoszone spojrzenia. Z pewnością była mniej niedostępna, niż to udawała, ale nalana twarz brata Tomasza widocznie nie przypadła jej do gustu. Jeden z mnichów chyba ją zrozumiał, bo poderwał się nagle i zaborczym gestem objął talię dziewczyny. — Na świętego Bernarda, patrona naszego zakonu! — wykrzyknął. — Ta mała jest zbyt delikatna dla ciebie, stary wieprzu. Co o tym sądzisz? — Podniósł jednym palcem podbródek opornej dziewczyny. — Czy z braku pięknych włosów nie mam pięknych oczu? A poza tym byłem żoł­ nierzem i umiem zabawiać dziewczyny. Rzeczywiście, oczy miał czarne i wesołe, a minę dziarską. Subretka uśmiechnęła się wreszcie. Nastąpiło krótkie za­ mieszanie, spowodowane przez brata Tomasza, który po­ czuł się porzucony. Przewrócono dzban wina, kobiety za­ częły krzyczeć. — Patrzcie, patrzcie... Anioł! — krzyknął ktoś nagle. Wszyscy zwrócili się ku drzwiom, w których stała Angeli­ ka. Dziewczynka nie cofnęła się, z natury nie była lękliwa. Zbyt często była świadkiem wiejskich uczt, żeby przerazić się hałasu i zamieszania, jakie nieuchronnie towarzyszą wielkim libacjom. Coś jednak buntowało się w niej. Uświadomiła sobie, że to, co widzi, sprzeczne jest z obrazem, jaki ujrzała po wyjściu z lasu, kiedy to opactwo w promieniach zachodzące­ go słońca wydało jej się azylem i schronieniem, oazą pokoju. — To dziewczynka, która zgubiła się w lesie — wyjaśnił brat Anzelm. — Sama jedna z bandą chłopaków — uzupełnił brat Tomasz. — Obiecujące. Może ona też się lubi pośmiać? No, chodź, wypij to — powiedział, podając dziewczynce szklankę likworu. — To dobre, słodkie. Robimy go w wiel­ kich baniach z anżeliki z bagien: angelica syhestris. Usłuchała, bardziej z łakomstwa niż z ciekawości próbu­ jąc tego leku, o którym mówiono tyle dobrego, a który nosił jej imię. Napój o barwie złocistozielonej był pyszny, 98

J

zarazem mocny i delikatny. Po chwili poczuła przyjemne ciepło wypełniające powoli jej ciało. — Brawo! — beknął brat Tomasz. — Ty przynajmniej nie wylewasz za kołnierz! Pociągnął ją na swe kolana. Jego cuchnący winem oddech i przepocony habit przyprawił dziewczynkę o mdłości, ale w tej chwili czuła jedynie lekkie oszołomienie spowodowane wypitym alkoholem. Dłoń brata Tomasza błądziła po jej kolanach w geście, który miał być ojcowski. — Ona jest całkiem śliczniutka, ta mała. — Mój bracie, zostaw w spokoju to dziecko — ozwał się nagle głos od drzwi. W progu, jak zjawa, stał mnich w kapturze, z dłońmi ukrytymi w rękawach habitu. — A otóż i nasze chodzące sumienie — zamruczał brat Tomasz. — Bracie Janie, jeśli dobre jedzenie nie ma dla ciebie uroku, to nie musisz się do nas dołączać, nikt cię nie zmusza. Pozwól jednak w spokoju bawić się innym. Jeszcze nie jesteś naszym przeorem. — Nie o to chodzi — odparł tamten nieco zmienionym głosem. — Radzę ci jednak, abyś puścił dziecko. Ta dziew­ czynka to córka barona de Sance. Nie byłoby właściwe, aby miała uskarżać się na nasze obyczaje, zamiast chwalić naszą gościnność. Wszyscy zamilkli ze zdumienia i wstydu. — Chodź, moje dziecko — stanowczo odezwał się mnich. Angelika poszła za nim machinalnie. Przeszli przez po­ dwórze. Dziewczynka podniosła oczy i ujrzała rozgwieżdżone niebo niewysłowionej czystości. — Wejdź tu — powiedział brat Jan, otwierając drew­ niane drzwi z okienkiem. — To moja cela. Możesz tu od­ począć w spokoju, oczekując świtu. Był to maleńki pokoik o nagich ścianach, ozdobionych jedynie drewnianym krucyfiksem i obrazem Dziewicy. W kącie stało niskie łóżko, niemal deska, okryte przeście­ radłem z grubego płótna i kocem. Pod krucyfiksem stał prosty, drewniany klęcznik, pełen nabożnych ksiąg. Pano­ wał przyjemny chłód, zimą jednak musiał tu dokuczać ostry 99

mróz. Okna zamykało się jedynie na drewnianą okiennicę. Dziś okiennica była otwarta, a wiatr od lasu przynosił zapach drzew zmieszany z zapachem mchu i grzybów. Na lewo jeden stopień wiódł do małej alkowy, w której paliła się lampka. W alkowie mieścił się pulpit, pełen pergaminów i kałamarzy. Mnich wskazał Angelice swoje łóżko. — Połóż się i śpij spokojnie, moje dziecko. Ja będę pra­ cował. Wszedł do alkowy, usiadł na stołku i pochylił się nad pergaminami. Angelika siedziała na skraju twardego siennika, nie czując najmniejszej chęci do snu. Nigdy nie wyobrażała sobie takich dziwnych miejsc. Podniosła się i podeszła do okna. W mroku poniżej domyślała się rzędów małych, wąskich ogródków, oddzielonych od siebie wysokimi murami. Każ­ dy mnich miał swój ogródek, gdzie codziennie pielęgnował jarzyny i kopał swój grób. Na paluszkach weszła do pokoiku, w którym pracował brat Jan. Lampka oświetlała profil młodego mężczyzny, na pół zasłonięty kapturem. Mnich uważną ręką kopiował stary inicjał. Pędzle, pokryte czerwienią, sproszkowanym złotem i błękitem czerpanym z kałamarzy, zręcznie kopio­ wały splatające się rośliny i potwory, którymi sztuka śred­ niowiecza z upodobaniem ozdabiała mszały. Odgadł widać obecność dziewczynki, bo podniósł głowę i uśmiechnął się. — Nie śpisz? — Nie. — Jak masz na imię? — Angelika. Nagłe wzruszenie odmieniło twarz zoraną wyrzeczeniami i ascezą. — Angelika! Córka Aniołów! Właśnie tak — wyszeptał. — Cieszę się, że przyszedłeś, ojcze. Ten gruby mnich wcale mi się nie podoba. — Nagle — rzekł brat Jan, zwracając na nią dziwnie błyszczące oczy — nagle jakiś głos odezwał się we mnie: „Wstań, porzuć tę spokojną pracę i idź, czuwaj nad moimi 100

zbłąkanymi owieczkami..." Opuściłem celę, niesiony jakąś niezwykłą potrzebą. Moje dziecko, dlaczego nie jesteś teraz grzecznie w domu swoich rodziców, jak przystało dziew­ czynce w twoim wieku i twojej pozycji? — Nie wiem — bąknęła Angelika, ze wstydem opusz­ czając głowę. Mnich odłożył pędzle. Podniósł się i z dłońmi w rękawach habitu podszedł do okna. Długo wpatrywał się w rozgwież­ dżone niebo. — Patrz — rzekł półgłosem. — Noc jeszcze króluje nad ziemią. Wieśniacy śpią w chatach, a panowie w zamkach. We śnie zapominają o swych ludzkich sprawach. Ale opactwo nie śpi nigdy... Są miejsca, gdzie czuje się tchnienie ducha. Tu w nieustannej walce ścierają się Duch Boży i Duch Zła. Opuściłem świat jako młodzik i zamknąłem się w tych murach, by służyć Bogu modlitwą i postem. Znalazłem tu, obok najwyższej kultury, największego mistycyzmu, oby­ czaje podłe i zepsute. Dezerterzy i inwalidzi, leniwi chłopi, szukający w klasztorze pod habitem mnisim życia łatwego i bezpiecznego *, wprowadzili tu swe zdeprawowane zwy­ czaje. Opactwo jest jak wielki statek, rzucany przez sztormy i pękający we wszystkich szwach. Ale on nie zatonie, dopóki w jego murach pozostaną modlące się dusze. Jest nas kilku, którzy pragną za wszelką cenę wieść tutaj życie pełne wy­ rzeczeń i poświęceń, jakie zostało nam przeznaczone. O, to nie jest takie proste! Czegóż to nie wymyśla demon, by zawrócić nas z tej drogi... Kto nigdy nie mieszkał w kla­ sztorze, nie widział prawdziwej twarzy szatana! Tak bardzo chciał królować w siedzibie Boga...! I jakby nie dość mu było rozpaczliwych pokus, zsyłanych nam za pośrednictwem kobiet, które mają wstęp w nasze mury, przychodzi nawet nocą, puka do naszych drzwi, budzi nas, zasypuje razami... * Przed utworzeniem przez Ludwika XIV przytułku dla inwalidów (Hotel des Invalides) starzy żołnierze nie mieli innych miejsc odpoczynku niż klasztory, w których zamieszkiwali niemal jak w schroniskach. Stąd brało się rozluźnienie obyczajów.

101

Podniósł rękaw, ukazując ramię pełne sińców. — Patrz — rzekł żałośnie. — Spójrz, co zrobił mi szatan. Angelika słuchała go z rosnącym przerażeniem. „On jest szalony" — pomyślała. Ale jeszcze bardziej bała się tego, że być może mnich nie jest szalony. Przeczuwała prawdę w jego słowach i lęk podnosił jej włosy na głowie. Kiedyż wreszcie skończy się ta przerażająca, ciężka noc? Mnich opadł na kolana, na twardą i zimną podłogę. — O Panie — szepnął. — Chroń mnie. Zlituj się nad moją słabością. Oddal przeklętego! Angelika, siedząc na brzegu posłania, czuła, jak zasycha jej w ustach ze strachu, którego nawet nie potrafiła nazwać. Po głowie tłukły się jej słowa „złowieszcza noc", którymi piastunka chętnie okraszała swe bajki. Czuła wokół siebie coś nie do zniesienia, nieokreślonego, ale dławiącego grozą. Nagle w samym sercu mroku rozbrzmiał grzechotliwy dźwięk dzwonu, przerywając głęboki sen klasztoru. Brat Jan podniósł się z klęczek. Angelika ujrzała na jego skroniach błyszczące strumyczki potu, jakby właśnie stoczył wyczerpującą walkę fizyczną. — A oto jutrznia. Jeszcze nie świta, ale muszę iść do kaplicy wraz z mymi braćmi. Zostań tu, jeśli chcesz. Wrócę po ciebie rano. — Nie, boję się — zaprotestowała Angelika, która miała wielką ochotę uczepić się habitu swego obrońcy. — Czy ja też mogę pójść do kościoła? Będę się modlić. — Jeśli chcesz, dziecko. Kiedyś byłoby nie do pomyślenia zabierać dziewczynkę na jutrznię — dodał ze smutnym uśmiechem. — Teraz jednak spotykamy w klasztorach tyle różnych twarzy, że nic już nie dziwi. Dlatego przyprowadzi­ łem cię do siebie, bo tu jesteś bezpieczniejsza niż w stodole. Wyszli na korytarz, gdzie lodowaty chłód ociekał ze starych kamieni waz z nadejściem świtu. — Dlaczego w twoich drzwiach jest małe okienko? — zapytała jeszcze dziewczynka. — Kiedyś byliśmy zakonem zamkniętym. Ojcowie wy­ chodzili z cel wyłącznie na czas obrzędów, a w okresie postu nawet i to było zabronione. Bracia konwersi stawiali posiłki

102

w tych właśnie okienkach. A teraz zamilcz, mała, i bądź tak cicho, jak tylko potrafisz. Będę ci bardzo wdzięczny. Zakapturzone postacie przesuwały się obok nich. Towa­ rzyszył im grzechot różańców i pomruk modlitwy. Angelika skuliła się w kącie kaplicy i próbowała się modlić, ale monotonne pieśni i zapach płonących świec ukołysały ją. Kiedy się ocknęła, kaplica znowu była pusta, ale świece, dopiero co zgaszone, dymiły jeszcze w półmroku. Wyszła na zewnątrz. Słońce właśnie wschodziło. W jego purpurowym świetle dachówki miały barwę świeżych go­ ździków. Gołębie gruchały w ogrodzie wokół starego, ka­ miennego świątka. Angelika przeciągnęła się rozkosznie i ziewnęła, zadając sobie pytanie, czy przypadkiem nie śniła... Brat Anzelm, serdeczny, ale powolny, zaprzęgał konie dopiero po południowym posiłku. — Nie martwcie się, maluchy — mówił wesoło. — Opóź­ niam wasze lanie. Dotrzemy do wioski wieczorem i wasi rodzice będą już śpiący... „O ile nie wyruszyli na poszukiwanie swoich bacho­ rów" — pomyślała Angelika, która nie czuła się zbytnio zadowolona z siebie. Wydawało jej się, że w ciągu kilku godzin dorosła. — Już nigdy nie narobię głupstw — przyrzekła sobie z odcieniem melancholii. Brat Anzelm, przez szacunek dla jej pochodzenia, usa­ dził ją obok siebie na koźle, a resztę dzieciaków wsadził do wozu. — Ho! Ho! Moja słodka muliczko! Moja śliczna, kocha­ na muliczko! — podśpiewywał, ciągnąc lejce. Zwierzę jednak nie spieszyło się wcale. Wieczór zapadał, a oni wciąż znajdowali się na rzymskiej drodze. — Pojadę na skróty — oznajmił mnich. — Kłopot w tym, że trzeba będzie przejechać koło Vaunon i Chaille, a to wioski protestantów. Może Bóg sprawi, że noc nade­ jdzie szybko i heretycy nas nie zauważą. Nie przepadają za moim habitem.

103

Zsiadł z wozu i wziął muła za uzdę, żeby poprowadzić go stromą ścieżką. Angelika, która miała ochotę rozpros­ tować nogi, zeskoczyła także. Ze zdumieniem rozglądała się wokoło, stwierdzając, że nigdy tu nie dotarła, choć zakątek ten znajdował się tylko o kilka kilometrów od Monteloup. Ścieżka przecinała kamieniste zbocze, które wyglądało jak opuszczony kamieniołom. Istotnie, kiedy bliżej przyjrzała się otoczeniu, dostrzegła kilka zrujnowanych budynków. Jej bose stopy były całe poranione od poczerniałych ka­ mieni. — Dziwny pumeks — pochyliła się i podniosła gąbczas­ ty, ciężki kamień, który właśnie skaleczył ją w stopę. — To bardzo stara rzymska kopalnia ołowiu — wyjaśnił mnich. — W dawnych rejestrach figuruje ona jako Argentum, ponieważ, jak mi się zdaje, wydobywano tu także srebro. Próbowano ją odbudować w XIII wieku, a tych kilka opuszczonych palenisk pochodzi właśnie z tego okresu. Dziewczynka słuchała z zainteresowaniem. — A ruda, z której wydobywano srebro, to na pewno ta ciężka i czarna lawa? Brat Anzelm zrobił uczoną minę. — A jak sądzisz? Ruda to ta żółta skała w ogromnych blokach. Podobno wydobywają z niej też truciznę zwaną arszenikiem. Nie dotykaj jej! Możesz za to dotknąć tych błyszczących srebrnych i delikatnych kryształów, które ci zaraz pokażę. Mnich szukał przez chwilę, po czym zawołał Angelikę, aby pokazać jej na skale coś w rodzaju reliefu z czarnego kamienia, o geometrycznych kształtach. Poskrobał kilka z nich i odsłonił srebrzyście błyszczącą powierzchnię. — Ale skoro to jest lite srebro — zauważyła praktyczna Angelika — to dlaczego nikt go nie zbiera? Przecież jest dużo warte i można by nim zapłacić przynajmniej podatki. — To nie takie proste, szlachetna panienko. Przede wszy­ stkim, to, co błyszczy, nie zawsze jest srebrem, a tu widzisz tylko jeszcze jedną rudę ołowiu. Oczywiście, zawiera ona srebro, ale proces jego wydzielenia jest bardzo skompliko­ wany, a znają go tylko Hiszpanie i Saksończycy. Zdaje się, 104

że robi się ciasto z rudy, węgla i żywicy, a potem topi się je na silnym ogniu. Otrzymuje się wtedy sztabkę ołowiu. Kiedyś używano go w stanie roztopionym, żeby wylewać go na głowy napastników z murów waszego zamku. Ale żeby wydobyć z niego srebro, trzeba być uczonym alche­ mikiem, a ja jestem nim tylko w połowie. — Bracie Anzelmie, powiedziałeś „z waszego zamku". Dlaczego z naszego zamku? — Do licha, z tej prostej przyczyny, że ten opuszczony zakątek stanowi część waszych ziem, choć jest od nich oddzielony posiadłościami du Plessis. — Ojciec nigdy mi o nim nie mówił... — To mały skrawek ziemi, wąski i niezdatny do uprawy czegokolwiek. Co twój ojciec ma z nim zrobić? — Ale ten ołów i srebro...? — Ba! Na pewno złoża są już wyczerpane. A poza tym, tak jak ci już mówiłem, dowiedziałem się tego od starego saksońskiego mnicha. Miał manię zbierania kamieni i sta­ rych rękopisów. Chyba był trochę szalony... Mulica ciągnąca wóz samotnie dotarła aż do miejsca, gdzie droga wychodziła na płaskowyż. Angelika i brat An­ zelm dogonili zaprzęg i wsiedli na wóz. Mrok gęstniał. — Nie zapalam latarni — szepnął mnich — żeby nas nie spostrzegli. Kiedy przejeżdżam przez te wioski, wierz mi, lepiej byłoby, gdybym jechał całkiem nago niż w moim habicie na grzbiecie i z różańcem u pasa. Nie... czy to nie pochodnie tam, na drodze? — zapytał nagle, ściągając lejce. W istocie, o kilkaset metrów dalej widać było grupę poruszających się świetlistych punktów, które mnożyły się powoli. Nocny wiatr przyniósł melodię dziwacznej, smutnej pieśni. — Niech nas ochrania Święta Dziewica! — wykrzyknął brat Anzelm, zeskakując na ziemię. — To hugenoci z Vauloup chowają swoich zmarłych. Orszak przejdzie tędy. Le­ piej zawrócić. Chwycił za uzdę mulicy, usiłując zmusić ją do zawrócenia na wąskiej ścieżce. Zwierzę jednak odmówiło współpracy. Mnich zaczął krzyczeć i kląć. Nie było już mowy o „słodkiej muliczce", lecz o „przeklętym bydlęciu". Angelika i Mi105

kołaj pospieszyli z pomocą, usiłując zmusić zwierzę do posłuszeństwa. Kondukt zbliżał się, pieśń słychać było co­ raz wyraźniej: — „Pan jest naszym ratunkiem w potrzebie... " — Niestety, niestety — jęczał mnich. Zza zakrętu drogi wynurzyli się pierwsi ludzie z pochodnia­ mi. Blask płomieni oświetlił wóz na pół barykadujący drogę. — Co to? — Diabelski pomocnik, mnich... — Zagrodził nam drogę. — Czy nie dość tego, że musimy grzebać nocą naszych zmarłych, jak psy? — Jeszcze chce ich sprofanować swoją obecnością. — Bandyta! Libertyn! Papieski pies! Wieprz! O drewno wozu zadudniły pierwsze rzucone kamienie. Dzieci zaczęły płakać. Angelika rzuciła się w przód, wyciągając ramiona. — Stójcie, stójcie! Tam są dzieci! Jej pojawienie się i rozpuszczone włosy wywołały kolejną burzę namiętności. — Oczywiście, dziewczyna! Jedna z ich kochanie! — A w wozie ich bękarty wykąpane w wodzie święconej... — One też zostały poczęte bez grzechu! — Przy pomocy Ducha Świętego! — To nasze dzieci, które porwali, żeby złożyć w ofierze swoim bożkom! — Śmierć diabelskim bękartom! — Na pomoc naszym dzieciom! Ordynarne twarze chłopów odzianych na czarno zbliżały się do wozu. Ludzie z konduktu, którzy nie wiedzieli, co się dzieje, śpiewali dalej: „Przedwieczny jest naszą fortecą..." Tłum jednak robił się coraz większy. Popychany i bity brat Anzelm, ze zręcznością, jakiej nikt nie spodziewałby się po tym grubym cielsku, zdołał wy­ mknąć się jakoś i uciekł w pole. Mikołaj, uderzony pałką, wciąż jeszcze usiłował zawrócić przerażoną mulicę. Roz­ czapierzone palce spadły na Angelikę. Wywinęła się, skręciła jak łasica i uciekła. Zsunęła się na skraj drogi i zaczęła biec. Jeden z hugenotów rzucił się za nią i dogonił. Był to młody 106

chłopak, niemal w jej wieku. Młodość rozpaliła w nim sekciarskie instynkty. Walcząc upadli na trawę. Angelika była jak oszalała z wściekłości. Drapała, gryzła, wbijała zęby w ciało i zacis­ kała je, aż słony smak krwi wypełnił jej usta. Wreszcie poczuła, że jej przeciwnik słabnie, i wyrwała się. Wysoki mężczyzna zasłonił wóz własnym ciałem. — Stójcie! Stójcie, nieszczęśni! — zawołał, powtarzając słowa dziewczynki sprzed kilku minut. — To są dzieci! — Dzieci diabła! Tak! A co z naszymi dziećmi? Rzucili je na piki w Noc Świętego Bartłomieja! — To już przeszłość, moi synowie. Zatrzymajcie swe karzące ramiona. Trzeba nam pokoju. Uspokójcie się, moi drodzy, usłuchajcie swego pastora. Angelika usłyszała skrzypienie wozu, który zbliżał się, powożony przez Mikołaja. Chłopcu wreszcie udało się go obrócić. Przemykając się pomiędzy krzewami, dogoniła go za następnym zakrętem. — Bez ich pastora chyba nie uszlibyśmy cało — szepnął młody wieśniak, szczękając zębami. Angelika była cała podrapana. Usiłowała okryć się po­ dartą i ubłoconą sukienką. Tak mocno ciągnęli ją za włosy, że czuła się jak oskalpowana i cierpiała okropnie. Nieco dalej zatrzymał ich zduszony okrzyk i z krzaków wychynął brat Anzelm. Trzeba było zawrócić do rzymskiej drogi. Na szczęście pojawił się księżyc. Dzieci dotarły do Monteloup o świcie i dowiedziały się, że wieśniacy od wczoraj już przetrząsali las Nieul. Znaleźli tylko starą czarownicę, która zbierała zioła na polance. Oskarżyli ją o porwanie dzieci i bez par­ donu powiesili na gałęzi dębu. — Czy ty w ogóle zdajesz sobie sprawę z kłopotów i trosk, w jakie się pakuję z waszego powodu, a twojego w szczególno­ ści? — zapytał baron Armand de Sance swą córkę Angelikę. Było to w kilka dni po sławnej eskapadzie. Angelika, włócząc się po kotlinach, natknęła się na swego ojca sie­ dzącego na zwalonym pniu. Koń chrupał trawę opodal. 107

— Czy muły nie rozmnażają się tak, jak trzeba, ojcze? — Ależ tak, wszystko idzie świetnie. Wracam jednak od intendenta Molinesa. Widzisz, Angeliko, z powodu tej bez­ sensownej wyprawy do lasu twoja ciotka Pulcheria udowod­ niła nam, że nie można już dłużej trzymać cię w zamku. Musisz iść do klasztoru. Podjąłem więc bardzo poniżający krok, którego usiłowałem uniknąć za wszelką cenę. By pomóc rodzinie, pojechałem do Molinesa prosić go o zalicz­ kę, którą mi kiedyś proponował. Mówił głosem cichym i smutnym, jakby coś się w nim złamało, jakby przytrafiło mu się coś jeszcze gorszego niż śmierć ojca i odejście starszego syna. — Biedny tato! — szepnęła Angelika. — Ale to nie takie proste — podjął baron. — Gdybyż wystarczyło tylko wyciągnąć rękę do nieszlachcica, co samo w sobie jest bardzo trudne. Ale niepokoi mnie to, że nie rozumiem ukrytych motywów Molinesa. Postawił dziwne warunki na tę nową pożyczkę. — Jakie warunki, ojcze? Spojrzał na nią w zamyśleniu i wyciągnął stwardniałą dłoń, żeby pogładzić jej cudowne, ciemnozłociste włosy. — Dziwne... łatwiej mi zwierzyć się tobie niż twojej mat­ ce. Jesteś dziką wariatką, ale mam wrażenie, że wszystko rozumiesz. Domyślałem się oczywiście, że Molines spodzie­ wał się po tej historii z mułami sporego sukcesu hand­ lowego, ale nie rozumiałem, dlaczego zwrócił się z tym do mnie, zamiast do zwykłego wieśniaka. Właściwie interesuje go tylko moje szlachectwo. Powiedział mi dziś, że liczy na mnie, moje znajomości i krewnych. Spodziewa się całkowi­ tego zwolnienia od podatków przez głównego intendenta finansów Fouqueta, prawa ominięcia opłat celnych, pyło­ wego i podatku od zysków na jedną czwartą naszej produk­ cji mułów, a także zagwarantowanego prawa eksportu tej jednej czwartej do Anglii lub Hiszpanii, o ile wojna z tym ostatnim krajem dobiegnie końca. — Ależ to wspaniałe! — z entuzjazmem zawołała An­ gelika. — Oto zręcznie poprowadzony interes. Z jednej storny Molines, nieszlachcic i sprytny, z drugiej ty, szlach­ cic...

108

— I niezbyt sprytny... — uśmiechnął się ojciec. — Nie: tylko nie doinformowany. Tylko ty masz powią­ zania z wysoko postawionymi osobami. Powinno ci się udać. Sam kiedyś mówiłeś, że wysyłanie mułów za granicę przy tej wysokości podatków i opłat jest zupełnie niemoż­ liwe, ponieważ pomnaża cenę. A zwolnienie od opłat na jedną czwartą produkcji superintendent musi uznać za roz­ sądne wyjście! Co zrobisz z resztą? — Wojsko będzie miało prawo zarezerwować sobie kup­ no po bieżących cenach rynkowych w Poitiers. — Wszystko jest przewidziane. Ten Molines to kawał spryciarza! Trzeba będzie zobaczyć się z panem du Plessis i może napisać do diuka de la Tremoille. Sądzę jednak, że wszyscy ci wielcy panowie wkrótce pojawią się w okolicy, żeby dalej zajmować się swoją Frondą. — Rzeczywiście, mówi się o tym — burknął niechętnie baron. — Ale nie gratuluj mi przedwcześnie. Czy książęta przyjadą, czy nie, nie ma pewności, że zdołam uzyskać ich zgodę. A w ogóle nie powiedziałem ci jeszcze najdziwniejszej rzeczy. — Co takiego? — Molines chce, żebym uruchomił starą kopalnię oło­ wiu, która znajduje się na naszych ziemiach koło Vauloup — marzycielsko westchnął baron. — Nieraz się za­ stanawiam, czy ten człowiek jest w pełni władz umysłowych, i przyznaję, że nie wszystko rozumiem z tych zawiłości... jeśli w ogóle to są jakieś interesy. Krótko mówiąc, poprosił mnie, bym zwrócił się do króla o odnowienie przywileju moich przodków na produkcję sztabek ołowiu i srebra wydobytych z kopalni. Znasz tę opuszczoną kopalnię w Vauloup? — zapytał. Angelika skinęła głową. — Czego ten diabelski intendent spodziewa się po kupie starych kamieni...? Bo, oczywiście, odnowa kopalni odbę­ dzie się pod moim nazwiskiem, ale to on będzie płacił. Tajna umowa między nami nada mu prawo dzierżawienia tej kopalni przez dziesięć lat, podczas których on będzie spłacał moje zobowiązania właściciela ziemi i eksploatacji rudy. Muszę tylko uzyskać od superintendenta tę samą 109

ulgę w podatkach na jedną czwartą przyszłej produkcji oraz takie same prawa eksportowania. Wszystko to wydaje mi się bardzo skomplikowane — stwierdził baron, pod­ nosząc się z miejsca. Ruch spowodował brzęk monet w sakiewce, którą wrę­ czył mu Molines. Ten miły dźwięk rozchmurzył barona. — Zapomnij o tym, co ci powiedziałem, i zajmij się swoją wyprawą. Tym razem bowiem zdecydowaliśmy, moja córko: idziesz do klasztoru. Angelika przygotowywała zatem swoją wyprawę. Hor­ tensja i Madelon jechały wraz z nią. Raymond i Gontran mieli im towarzyszyć, a po umieszczeniu sióstr u urszulanek sami winni byli udać się do ojców jezuitów w Poitiers, o których naukach opowiadano cuda. Mówiło się nawet o włączeniu do tej grupy małego, dzie­ więcioletniego Denisa. Piastunka jednak zbuntowała się. Po latach użerania się z dziesiątką dzieciaków chcieli jej „wszystkie" zabrać. Nie podobały jej się te skrajności. Denis został więc, a wraz z nim Maria Agnieszka, Albert i mały, dwuletni chłopczyk, którego wciąż nazywali Bobo. Denis wystarczył, by wypełnić „wolne chwile" Fantine Lozier. Na kilka dni przed wyjazdem zdarzył się jednak incydent, który omal nie zmienił przyszłych losów Angeliki. Pewnego wrześniowego poranka pan de Sance wrócił z zamku du Plessis mocno zaaferowany. — Angeliko! — zawołał, wchodząc do jadalni, gdzie cała rodzina oczekiwała go, by zasiąść do stołu. — Angeliko, jesteś tu? — Tak, ojcze. Obrzucił córkę krytycznym spojrzeniem. Przez ostatnie miesiące urosła jeszcze, miała czyste ręce i porządnie uczesa­ ne włosy. Wszyscy zgodnie twierdzili, że Angelika zmądrzała. — Ujdzie — mruknął. — Wyobraź sobie — zwrócił się do żony — że do posiadłości zjechało całe plemię du Plessis: markiz, markiza, syn, paziowie, lokaje, psy i tak dalej. Mają dostojnego gościa, księcia Kondeusza z całym dworem. Wpadłem w sam środek zamieszania i czułem się nieco niezręcznie. Ale mój kuzyn okazał się bardzo miły. Zawołał 110

mnie, pytał o nowiny w domu i zgadnij: o co mnie prosił? Żebym przyprowadził mu Angelikę, która mogłaby zastąpić jedną z dam markizy. Biedaczka, musiała zostawić w Paryżu niemal wszystkie swoje dziewczyny, które ją czeszą, zaba­ wiają i grają na lutni. Przyjazd księcia przeraził ją. Zapewnia mnie, że potrzebuje uroczych pokojówek do pomocy. — A dlaczego nie mnie?! — wykrzyknęła oburzona Hor­ tensja. — Ponieważ powiedziała „uroczych" — bez ogródek zgasił ją ojciec. — Markiz powiedział, że jestem bardzo inteligentna. — Ale markiza chce mieć wokół siebie miłe buzie. — O, nie, to już za wiele! — wrzasnęła Hortensja, z pa­ zurami rzucając się na siostrę. Ta jednak przewidziała atak i usunęła się zwinnie. Z bi­ jącym sercem pobiegła do wielkiej komnaty, którą dzieliła teraz tylko z Madelon. Przez okno zawołała jednego ze służących i rozkazała mu przygotować kubeł wody i balię. Umyła się bardzo starannie, długo rozczesując wspaniałe włosy, które nosiła na ramionach jak jedwabistą narzutkę. Pulcheria przyniosła jej najpiękniejszą suknię, uszytą spec­ jalnie z okazji pójścia do klasztoru. Angelika podziwiała ją, choć materiał miał smutny, szary kolor. Tkanina była jed­ nak zupełnie nowa, specjalnie kupiona u bławatnika w Niort, a biały kołnierzyk stanowił pewną ozdobę. Była to jej pierwsza długa sukienka. Ubrała się w nią z dziwną radością. Ciotka, rozczulona, załamywała ręce. — Moja mała Angeliko, można by cię wziąć za panienkę. Może powinnam ci upiąć włosy? Angelika odmówiła. Kobiecy instynkt podpowiadał jej, że nie powinna pomniejszać blasku swej jedynej ozdoby. Wsiadła na ładną, gniadą mulicę, którą ojciec kazał osio­ dłać specjalnie dla niej, i wraz z baronem ruszyła w drogę ku zamku du Plessis! Zamek przebudził się z zaczarowanego snu. Baron i jego córka pozostawili zwierzęta u intendenta Molinesa, sami zaś ruszyli główną aleją. Powitały ich dźwięki muzyki. 111

Długonogie charty i urocze pinczerki bawiły się na traw­ nikach. Panowie o włosach skręconych w loki i panie w szeleszczących sukniach biegali po alejkach. Niektórzy ze zdumieniem przyglądali się szlachcicowi odzianemu w ciemny samodział i dziewczynce w stroju pensjonarki. — Śmieszna, ale ładniutka — stwierdziła jedna z dam, bawiąc się wachlarzem. Angelika zastanawiała się, czy to o niej mowa. Dlaczego mówili, że jest śmieszna? Przyjrzała się lepiej przepysznym toaletom o żywych barwach, przybranych pianą koronek, i poczuła, że jej szara sukienka rzeczywiście jest całkiem niestosowna. Baron Armand nie podzielał zażenowania córki. Był zbyt przejęty spotkaniem, o jakie miał zamiar prosić markiza du Plessis. Otrzymanie całkowitego zwolnienia z podatku na ćwierć produkcji mułów i kopalni ołowiu nie mogło stano­ wić przeszkody nie do przebycia dla szlachcica z tak do­ stojnego rodu, jakim był w istocie baron de Ridoue de Sance de Monteloup. Nieszczęsny szlachcic stwierdził jednak, że żyjąc z dala od dworu, stał się równie niezgrabny jak wieś­ niak. Tłum w pudrowanych perukach, perfumowane od­ dechy i papuzie okrzyki ogłuszały go. Wydawało mu się, że za czasów Ludwika XIII okazywano więcej powagi i skrom­ ności. Czy to nie sam Ludwik XIII, zaszokowany zbyt mocno odsłoniętym dekoltem pewnej damy, splunął bez ogródek w ten zakątek tak niedyskretny... i kuszący...? Armand de Sance, który w swoim czasie był świadkiem tego wyczynu królewskiego, wspominał go dziś z wielkim żalem. Prowadząc za sobą Angelikę, torował sobie drogę poprzez tłum obwieszony wstęgami. Muzycy, rozlokowani na niewielkiej estradzie, wydoby­ wali z instrumentów czarowne, delikatne tony. Były tam skrzypki, lutnie, oboje, flety. W wielkiej sali pełnej luster Angelika spostrzegła tańczące pary. Zastanawiała się, czy był pośród nich kuzyn Filip. Tymczasem baron de Sance dotarł do głębi salonu, skłonił się i zdjął swój stary beret ozdobiony przerzedzonym pió­ rem. Angelika cierpiała. „W naszym ubóstwie jedynie aro­ gancja byłaby na miejscu" — myślała. Zamiast skłonić się 112

w głębokim dygu, który ciotka Pulcheria kazała jej po­ wtórzyć aż trzy razy, stała sztywno jak drewniana lalka, spoglądając wprost przed siebie. Otaczające ją twarze mie­ szały się ze sobą, ale wiedziała doskonale, że wszyscy w du­ chu konają ze śmiechu na jej widok i chętnie by to okazali. Zapadła cisza, przerywana jedynie zduszonymi parsknię­ ciami. — Pan baron de Ridoue de Sance — zaanonsował lokaj. Twarz markizy du Plessis za zasłoną wachlarza oblała się rumieńcem. Jej oczy błyszczały hamowaną wesołością. Je­ dynie markiz du Plessis pospieszył na ratunek obecnym, podchodząc do gości. — Mój kochany kuzynie! — zawołał. — Jakże się cieszę, że przyszedłeś tak szybko i przyprowadziłeś swą uroczą córkę! Angeliko, jesteś jeszcze ładniejsza niż podczas mojej ostatniej wizyty. Nieprawdaż? Czy ona nie wygląda jak aniołek? — zapytał, zwracając się do żony. — Ależ tak — zgodziła się markiza, która odzyskała już zimną krew. — W innej sukni byłaby boska. Usiądź na tym stołeczku, ślicznotko, żebyśmy mogli dokładnie cię obejrzeć. — Kuzynie — odezwał się baron Armand de Sance, a jego chropowaty głos zabrzmiał jak dysonans w tym wspaniałym salonie. — Chciałbym bez zwłoki porozmawiać z tobą na temat niezwykle dla mnie istotny. Markiz uniósł brwi z lekkim zdumieniem. — Doprawdy? Słucham cię. — Przykro mi, ale te sprawy mogą być poruszone tylko w cztery oczy. Markiz du Plessis rzucił gościom spojrzenie zarazem znu­ żone i porozumiewawcze. — Doskonale! Doskonale, kuzynie baronie. Pójdziemy do mojego gabinetu. Moje panie, wybaczcie. Do widzenia za chwilę... Angelika na swoim stołku stanowiła punkt zaintereso­ wania całego kręgu ciekawskich. Przerażająca trema, jaka ją przed chwilą opanowała, teraz powoli ustępowała. Wi­ działa dokładnie i rozróżniała otaczające ją twarze. Więk­ szości nie znała, ale tuż koło markizy stała piękna kobieta, którą dziewczynka rozpoznała po perłowobiałym dekolcie. 113

„Pani de Richeville" — pomyślała. Haftowana złotem suknia hrabiny i gorset w diamen­ towe kwiaty uzmysłowiły jej, jak brzydka była szara su­ kienka. Wszystkie te damy błyszczały od stóp do głów. Nosiły przy paskach dziwne akcesoria: lusterka, grzebyki z szylkretu, pudełeczka i zegarki. Angelika nigdy nie bę­ dzie tak ubrana. Nigdy nie będzie w stanie spoglądać na innych z taką wyższością, nigdy nie zdoła prowadzić roz­ mów głosem tak wytwornym i słodkim, jakby cały czas ssała cukierki. — Moja droga — mówiła jedna z dam. — Ona ma cudne włosy, ale chyba nigdy nie dotknął ich grzebień fryzjera. — Ma małe piersi jak na piętnaście lat. — Ależ, moja droga, ona ma zaledwie trzynaście lat. — Chcesz znać moje zdanie, Henrietto? Jest już za póź­ no, żeby ją wychować. „Czy ja jestem mułem na sprzedaż?" — zastanawiała się Angelika, zbyt zdumiona, żeby poczuć się naprawdę urażona. — Czego chcesz! — zawołała pani de Richeville. — Ona ma zielone oczy. Zielone oczy przynoszą nieszczęście, jak szmaragdy. — Ale to rzadki kolor — zaprotestowała inna. — Lecz bez wdzięku. Spójrzcie, jaki ta dziewczyna ma twardy wyraz twarzy. Nie, nie lubię zielonych oczu. „Czy obedrą mnie z moich jedynych zalet, oczu i wło­ sów?" — myślała dziewczynka. — Oczywiście, pani — powiedziała nagle na cały głos. — Jestem pewna, że błękitne oczy opata Nieul mają więcej uroku... i przynoszą ci szczęście — dodała nieco ciszej. Zapadła śmiertelna cisza. Kilka osób parsknęło śmie­ chem, ale zaraz ucichło. Damy spoglądały po sobie ze zdu­ mieniem, jakby nie wierzyły własnym uszom, że naprawdę słyszały coś podobnego z ust niewzruszonej smarkuli. Purpurowy rumieniec zalał twarz hrabiny de Richeville i sięgał już jej szyi. — Ależ ja ją poznaję! — wykrzyknęła i natychmiast przygryzła wargi. Damy z osłupieniem przyglądały się Angelice. Pani du 114

Plessis, osoba o bardzo złośliwym języku, znowu krztusiła się ze śmiechu za wachlarzem. Tym razem jednak powodem tej z trudem ukrywanej wesołości była jej sąsiadka. — Filipie, Filipie! — zawołała, żeby odzyskać równo­ wagę ducha. — Gdzie jest mój syn? Panie de Barre, zechce pan być tak dobry i przyprowadzić pułkownika? A kiedy szesnastoletni pułkownik pojawił się nareszcie, zawołała: — Filipie, oto twoja kuzynka de Sance! Zabierz ją do sali balowej. Towarzystwo młodzieży lepsze jest dla niej niż nasze. Angelika zerwała się, nie czekając na znak. Młody panicz spoglądał na swoją matkę z nie ukrywanym oburzeniem. „Jak możesz — zdawał się mówić — jak śmiesz rzucać mnie w ramiona dziewczyny tak fatalnie ubranej?" Musiał jednak pojąć z zachowania otoczenia, że dzieje się coś dziwnego. Wyciągnął ramię do Angeliki. — Chodź, kuzynko — wymamrotał przez zaciśnięte wargi. Położyła na jego otwartej dłoni delikatne paluszki, któ­ rych uroku nawet nie podejrzewała. W milczeniu powiódł ją aż na próg galerii, gdzie młodzież i paziowie w jego wieku zabawiali się na swój sposób. — Miejsca! — wykrzyknął nagle. — Przyjaciele, przed­ stawiam wam moją kuzynkę, baronową Smętna Kiecka! Gruchnął śmiech, wszyscy młodzi ludzie rzucili się w ich kierunku. Paziowie mieli śmieszne, bufiaste spodenki, z któ­ rych wystawały długie, chude nogi dorastających młodzików w trzewikach na wysokich obcasach. Wyglądali jak stado szczudłaków. „W gruncie rzeczy nie jestem śmieszniejsza od nich w swojej smętnej kiecce. Patrzcie tylko na te dynie wokół bioder" — myślała Angelika. Z przyjemnością poświęciłaby nieco swej miłości własnej, aby pozostać dłużej przy Filipie, ale jeden z chłopców za­ pytał: — Umie pani tańczyć, mademoiselle? — Trochę. — Doprawdy? I jakież to tańce? 115

— La bounce, le rogodon, la ronde... * — Cha, cha, cha! — ryknęli śmiechem młodzieńcy. — Filipie, co za ptaszynę nam tu przyprowadziłeś? No, pano­ wie, robimy losowanie. Kto zatańczy z wieśniaczką? Gdzie są amatorzy la bourree? Pafl Paf! Paf! Angelika wyrwała dłoń z ręki Filipa i uciekła. Pędem przebyła salony pełne lokajów i wielkich panów, hol wyłożony mozaiką, gdzie psy drzemały na aksamitnych po­ duszkach. Szukała swego ojca, a przede wszystkim nie chciała się rozpłakać. To wszystko nie było warte ani jednej łezki. Wspomnienie, które trzeba wymazać z pamięci jak grotesko­ wy, szalony sen. Przepiórka powinna siedzieć w trawie. Ange­ lika uznała, że słuchając z własnej i nieprzymuszonej woli uwag ciotki Pulcherii, została słusznie ukarana za pychę, którą wzbudziła w niej pochlebna propozycja pani du Plessis. Dotarła wreszcie do małego saloniku, położonego na uboczu, skąd dochodził wibrujący głos markiza. — Ależ skąd, ależ skąd! Nie masz o tym najmniejszego pojęcia, mój biedny przyjacielu — piał głosem pełnym żalu. — Wyobrażasz sobie, że to takie proste dla nas, szlachty, zasypanych podatkami, uzyskać jakiekolwiek wyjątkowe zwolnienia? A poza tym ani ja, ani książę Kondeusz nie mamy prawa ich udzielać. — Proszę jedynie, abyś służył mi jako adwokat w rozmo­ wie z superintendentem finansów, panem de Tremant, które­ go znasz osobiście. Może to być również z korzyścią dla niego. Niech mi przyzna zwolnienie od podatków i wszelkie prawa drogowe na jednej, jedynej drodze z Poitou do oceanu. Zwol­ nienie zresztą dotyczyć będzie tylko jednej czwartej mojej produkcji mułów i ołowiu. W rewanżu intendent królewskich wojsk będzie mógł zarezerwować sobie prawo pierwokupu reszty po bieżącej cenie, a nawet Skarbiec Królewski będzie mógł korzystać z przywileju kupna mułów i ołowiu po oficjal­ nej cenie. Nie jest źle, kiedy państwo może liczyć na kilku pewnych producentów rozmaitych towarów we własnym kraju, zamiast kupować te same towary za granicą. Mam wspaniałe, silne zwierzęta, które mogłyby ciągnąć armaty... * Nazwy tańców ludowych (przyp. tłum.).

116

— Twoje słowa cuchną gnojem i potem — zaprotestował markiz, z niesmakiem unosząc dłoń do nosa. — Nieraz się zastanawiam, jak dalece wyrzekniesz się swego szlachec­ kiego stanu, rzucając się na przedsięwzięcie, które bardzo przypomina — wybacz mi te słowa — zwykły handel. — Handel czy nie handel, muszę z czegoś żyć — odparł baron de Sance z uporem, który napełnił Angelikę bło­ gością. — A ja?! — wykrzyknął markiz, unosząc ramiona ku niebu. — Czy ty sądzisz, że ja nie mam kłopotów? No więc dowiedz się, że aż do ostatnich dni nie pozwolę, aby jakie­ kolwiek nieszlacheckie zajęcie splamiło moje pochodzenie. — Mój kuzynie, twoje dochody nie mogą się równać z naszymi. Właściwie żyję na skraju nędzy, a to z powodu króla, który odmawia mi pomocy, i panów z Niort, którzy mnie dławią. — Wiem, wiem, mój dzielny Armandzie. Ale czy zasta­ nawiałeś się kiedyś, jak ja, człowiek dworski i mający dwa potężne stanowiska przy królu, jak ja równoważę swoje wydatki? Nie, jestem tego pewien! Dowiedz się zatem, że moje wydatki przekraczają moje dochody. To oczywiste, skoro z mojego majątku w Plessis, majątku mojej żony w Touraine i z pensji królewskiego pokojowca... około czterdziestu tysięcy liwrów, wraz z dochodem z funkcji dowódcy brygady w Poitou, moje wpływy wynoszą średnio około stu sześćdziesięciu tysięcy liwrów. — Ja — rzekł baron — zadowoliłbym się jedną dziesiątą tej sumy. — Chwileczkę, mój wiejski kuzynie. Mam sto sześćdzie­ siąt tysięcy liwrów dochodu. A wyobraź sobie, że wydatki mojej żony, regiment mojego syna, mój dom w Paryżu, rezydencja w Fontainebleau, moje podróże związane z prze­ mieszczeniami dworu, procenty z pożyczek, ubrania, ekwipaże, służba... pochłaniają trzysta tysięcy liwrów. — Masz więc prawie sto pięćdziesiąt tysięcy liwrów strat rocznie? — Nie muszę ci chyba tego mówić, kuzynie. A jeśli pozwoliłem sobie na tę tyradę w twojej obecności, to jedynie po to, abyś pojął mój punkt widzenia, kiedy powiem ci, że 117

nia mam najmniejszej możliwości rozmowy z panem de Tremant, superintendentem finansów. — A przecież go znasz. — Znam go, ale się nie widujemy. Powtarzam ci już setny raz, że pan de Tremant jest na służbie króla i Regentki, a nawet jest zaufanym Mazariniego. — No właśnie o to... — Właśnie dlatego się nie spotykamy. Czyż nie wiesz, że książę Kondeusz, któremu służę, jest skłócony z dworem? — A skąd ja mam wiedzieć?! — zawołał oszołomiony Armand de Sance. — Widzieliśmy się kilka miesięcy temu, kiedy Regentka nie miała lepszego sługi niż książę. — Ach, od tego czasu wszystko się zmieniło! — wes­ tchnął z irytacją markiz du Plessis. — Nie będę robił z sie­ bie historyka z bożej łaski. Wiedz tylko, że królowa, jej dwóch synów i ten czerwony diabeł kardynał zdołali przy­ łączyć Luwr do Paryża, a to wyłącznie dzięki panu Kondeuszowi. W podzięce potraktowano go w sposób hanieb­ ny. Od kilku tygodni mamy zatem całkowite zerwanie sto­ sunków. Propozycje Hiszpanii wydały się księciu całkiem interesujące; przyjechał do mnie, żeby przestudiować je dokładniej. — Propozycje hiszpańskie? — zdziwił się baron Armand. — Tak. Mówiąc między nami, na nasz honor szlachecki, wyobraź sobie, że król Filip IV postanowił ofiarować na­ szemu wielkiemu generałowi i panu de Turenne armie, po dziesięć tysięcy ludzi dla każdego z nich! — A po co? — Ależ po to, żeby zlikwidować Regentkę, a przede wszystkim tego złodzieja kardynała! Dzięki armiom hisz­ pańskim, prowadzonym przez pana Kondeusza, ten do­ stanie się do Paryża i Gaston Orleański, to znaczy brat naszego świętej pamięci króla Ludwika XIII, zostanie ob­ wołany królem! Monarchia wreszcie uwolni się od kobiet, dzieci i cudzoziemca, który przynosi jej wstyd. A co ja mogę zrobić, jakie jest moje miejsce w tych wszystkich wspania­ łych planach? Aby utrzymać poziom życia, jaki ci tu opi­ sałem, nie mogę służyć straconej sprawie. Otóż cały lud, parlament, dwór, wszyscy nienawidzą Mazariniego. Królo118

wa trzyma się go i nigdy nie ustąpi. Nie muszę ci mówić, że egzystencja, jaką wiedzie dwór i mały król, jest nie do opisania. Można ją przyrównać tylko do życia Cyganów ze Wschodu: ucieczki, powroty, kłótnie, wojny i tak dalej. Za dużo tego. Sprawa małego króla Ludwika XIV jest przegrana. Powiem ci jeszcze, że córka Gastona Orleańs­ kiego, panna de Montpensier — znasz tę wysoką i pyskatą damę — jest zaciekłą frondystką. Walczyła już u boku buntowników w zeszłym roku. Marzy tylko o tym, żeby zacząć od nowa. Moja żona ją uwielbia, z wzajemnością zresztą. Tym razem jednak nie pozwolę Alicji zaangażować się po innej stronie niż ja. Wiązanie niebieskiej wstęgi na biodrach i noszenie kłosa w kapeluszu to jeszcze nic takiego, jeżeli separacja małżonków nie wprowadza innego rodzaju zamieszania. Otóż Alicja jest „przeciw" z samego charak­ teru. Przeciw podwiązkom, za jedwabnymi wstęgami, prze­ ciw grzywkom, za odsłoniętym czołem i tak dalej. To dzi­ waczka. Teraz jest przeciw Annie Austriaczce, Regentce, dlatego że powiedziała jej, iż pastylki, jakich moja żona używa do pielęgnacji ust, przypominają jej lekarstwo na przeczyszczenie. Nic nie zmusi Alicji do powrotu na dwór, gdzie, jak twierdzi, pomiędzy dewocją królowej i wyczynami małych książąt zżera ją nuda. Pójdę więc za moją żoną, jeśli ona nie chce iść za mną. Mam słabość do jej pikanterii i pewnych zdolności w dziedzinie miłości, które mi pochle­ biają... W gruncie rzeczy Fronda to dość zabawna gra... — Ależ... ależ chyba nie chcesz powiedzieć, że pan de Turenne, że on także... — wybełkotał Armand de Sance, który zaczął już tracić grunt pod nogami. — Och, pan de Turenne! Pan de Turenne! On jest taki jak wszyscy. Nie lubi, kiedy się nie docenia jego usług. Poprosił o Sedan dla swojej rodziny. Odmówiono mu. Ob­ raził się, jakby miał o co. Zdaje mi się nawet, że już za­ akceptował propozycję króla Hiszpanii. Panu Kondeuszowi nie spieszy się tak bardzo. Czeka z decyzją na wiadomość od swojej siostry z Longueville, która wraz z księżną de Conde pojechała podburzać Normandię. Muszę ci powie­ dzieć, że jest tu także diuszesa de Beaufort, której wdzięki nie są mu obojętne... Choć raz nasz wielki bohater mniej 119

się spieszy z wyruszeniem na wojnę. Zrozumiesz, kiedy zobaczysz tę boginię... Co za ciało, mój drogi... Angelika, która stała wsparta o filar, ujrzała z daleka, jak jej ojciec wyciąga ogromną chustkę i ociera czoło. „Nic nie uzyska — pomyślała ze ściśniętym sercem. — Cóż ich obchodzą nasze muły i srebronośny ołów?" Dławił ją żal nie do zniesienia. Oddaliła się od drzwi i udała do parku, gdzie panował błękitnawy półmrok. Wciąż słychać było skrzypki i gitary, nawołujące się z salonów, ale lokaje przynosili już zapalone świeczniki. Inni, wspięci na stołki, zapalali świece umieszczone na ścianach przed lustrami, które zwielokrotniały ich płomyki. „Kiedy sobie pomyślę — dumała dziewczynka, wolniutko spacerując po alejkach — że mój biedny ojciec miał skru­ puły z powodu kilku mułów, które Molines chciał sprzedać Hiszpanom w czasie wojny...! Zdrada...? A cóż to znaczy: zdrada — dla tych wszystkich książąt, którzy żyją przecież z łaski monarchii. Czy to możliwe, że mogą naprawdę myśleć o pokonaniu króla...? Okrążyła zamek i znajdowała się w tej chwili u stóp muru, na który niegdyś tak chętnie się wspinała, by kontemplować skarby zaczarowanej komnaty. Zakątek był opustoszały, ponieważ pary, które nie uciekały od wieczornej mgły, trzymały się raczej trawników od frontu. Instynkt nakazał jej zdjąć buty. Mimo długiej sukni zręcz­ nie wspięła się na narożnik pierwszego piętra. Panowała już całkowita ciemność. Nikt, kto by przechodził tamtędy, nie mógł jej zobaczyć, tak dokładnie wtopiła się w cień wieżyczki zdobiącej skrzydło pałacu. Okno było otwarte. Angelika przechyliła się do wnętrza pokoju. Odgadła, że tym razem komnata jest zamieszkana, ponieważ oświetlał ją mdły płomień lampy oliwnej. Oświet­ lenie to podkreślało jeszcze tajemniczość pięknych mebli i tkanin. Inkrustacje z masy perłowej na hebanowej szyfonierce lśniły jak płatki śniegu. Nagle Angelika spojrzała w kierunku adamaszkowego łoża i... doznała wrażenia, jakby obraz przedstawiający boga i boginię ożył nagle. Dwa ciała, nagie i białe, splatały się w miłosnym uścisku 120

pośród rozrzuconej pościeli i walających się po podłodze koronek. Były splątane tak ciasno, że w pierwszej chwili wzięła tę scenę za bójkę młodzików, walkę dwóch pa­ ziów, zbyt wojowniczych i bezwstydnych. Dopiero po chwili zorientowała się, że ma przed sobą kobietę i męż­ czyznę. Ciemna, kędzierzawa czupryna mężczyzny niemal cał­ kowicie przysłaniała twarz partnerki. Jego długie ciało zda­ wało się przygniatać ją do prześcieradła. Mężczyzna poru­ szał się jednak delikatnie, rytmicznie, jakby kierowany roz­ kosznym uporem, a płomyk lampki uwydatniał grę jego wspaniałych muskułów. Z ciała kobiety Angelika dostrzegała tylko kilka szcze­ gółów tonących w półmroku: smukłą nogę, uniesioną i obe­ jmującą ciało mężczyzny, pierś wymykającą się z obejmu­ jących ją ramion, dłoń białą i lekką, która jak motyl poru­ szała się w tę i z powrotem, machinalnie pieszcząc bok partnera. Nagle ręka się cofnęła i spoczęła na brzegu łoża, podczas gdy zza jedwabnych zasłon dobywał się głęboki jęk. W chwilach ciszy Angelika słyszała ich zmieszane od­ dechy, coraz szybsze i szybsze, jak wiatr gorącej burzy. Potem nagle się uspokoili. Znów skarga kobiety zabrzmiała w mroku kotary, a jej dłoń opadła na białe prześcieradło jak ścięty kwiat... Angelika była poruszona do głębi, niemal do mdłości, a jednocześnie dziwnie urzeczona. Zbyt często zachwycała się obrazem Olimpu, by teraz nie odczuć piękna, jakie emanowało z tej sceny, której znaczenie, jako doświadczona wieśniaczka, rozumiała doskonale. — Więc to jest miłość — szepnęła, czując, jak przepełnia ją dreszcz przerażenia i rozkoszy. Wreszcie kochankowie się rozdzielili. Leżeli teraz obok siebie, jak dwa ciała w półmroku krypty. Ich oddechy uspo­ kajały się w rytmie zbliżonym do sennego. Milczeli. Kobieta poruszyła się pierwsza. Wyciągnęła białe ramię, sięgając po stojącą na szafce butelkę, w której rubinowym refleksem błyszczało wino. — Och, najdroższy, jestem całkiem rozbita — wyszep­ tała. — Teraz koniecznie musimy spróbować tego wina 121

z Roussillon, które twój przewidujący lokaj tu zostawił. Chcesz kieliszek? Mężczyzna, znajdujący się w głębi alkowy, odpowiedział pomrukiem, który można było uznać za znak zgody. Dama, której siły zdawały się wracać z każdą chwilą, napełniła dwa puchary, jeden podała swemu kochankowi, a drugi wychyliła łakomie. Nagle Angelika pomyślała sobie, że sama chciałaby się znaleźć w tym łożu, naga i odprężona, smakując gorące południowe wino. „To chaudaut książąt" — pomyślała. Nie czuła niewygody swej pozycji. Teraz widziała kobietę w całej okazałości, podziwiała jej doskonale zaokrąglone piersi, zwieńczone różowymi sutkami, prężny brzuch, długie skrzyżowane nogi. Na tacy leżały owoce. Kobieta wybrała brzoskwinię i od­ gryzła duży kęs. — Niech zaraza pochłonie tych łajdaków! — wykrzyknął nagle mężczyzna, przeskakując przez kochankę i kierując się ku drzwiom. Angelika, która nie słyszała stukania do drzwi, była prze­ konana, że ją odkryto. Półżywa ze strachu cofnęła się w cień wieżyczki. Kiedy spojrzała znowu, bóg już odział się w szeroki, brązowy szlafrok przepasany srebrnym sznurem. Jego twarz młodego człowieka około trzydziestki była mniej piękna niż reszta ciała. Miał długi nos i twarde, ale pełne ognia oczy, które przydawały mu wyglądu drapieżnego ptaka. — Jestem w towarzystwie diuszesy de Beaufort! — za­ wołał w stronę drzwi.

ROZDZIAŁ IX

Pomimo tego ostrzeżenia na progu pojawił się lokaj. — Wasza Wysokość mi wybaczy. W zamku pojawił się mnich, żądając, aby pan Kondeusz przyjął go natychmiast. Markiz du Plessis uznał, że najlepiej będzie, jeśli natych­ miast przyśle go do Waszej Wysokości. — Niech wejdzie! — mruknął książę po chwili milczenia. Podszedł do hebanowego sekretarzyka, który stał tuż obok okna, i otworzył szufladę. Z głębi pokoju lokaj wprowadził drugą osobę, mnicha zakutanego w habit. Mnich zbliżył się, schylając kark w ukłonie z niezwykłą giętkością. Wejście duchownego zupełnie nie krępowało kobiety wy­ ciągniętej na łożu. Dalej beztrosko gryzła owoce, zakrywając rąbkiem szala niewiele więcej niż podbrzusze. Mężczyzna o ciemnych włosach, pochylony nad sekretarzykiem, wyjmował z niego wielkie koperty zapieczętowane czerwonym lakiem. — Mój ojcze — odezwał się, nie odwracając głowy. — Czy przysyła cię pan Fouquet? — On sam, we własnej osobie — odparł mnich. Dorzucił przy tym zdanie w jakimś śpiewnym języku, po włosku, jak uznała Angelika. Kiedy mówił po francusku, seplenił lekko i jego głos miał w sobie coś dziecinnego i nie pozbawionego uroku. — Nie musiałeś pan powtarzać hasła, signor Exili — rzekł książę Kondeusz. — I tak bym cię poznał po wyglądzie i niebieskim znaku, jaki nosisz w kąciku oka. A więc to ty 123

jesteś najzręczniejszym człowiekiem w Europie, który opa­ nował trudną i subtelną sztukę przygotowywania trucizn? — Wasza Wysokość pochlebia mi. Udoskonaliłem jedy­ nie przepisy, które dostałem w spadku po florentyńskich przodkach. — Włosi są artystami w różnych dziedzinach! — wy­ krzyknął Kondeusz. Zaśmiał się donośnie, głosem przypo­ minającym rżenie konia, ale po chwili jego fizjonomia z po­ wrotem przybrała twardy wyraz. — Czy masz tę rzecz? — Oto ona. Kapucyn wyciągnął z szerokiego rękawa cyzelowaną szkatułkę. Otworzył ją sam, przyciskając jedną z drogocen­ nych rzeźb. — Spójrz, panie! Należy jedynie wprowadzić paznokieć w szparę pod szyją tej uroczej osóbki trzymającej gołębicę. Pokrywka się uniosła. Na satynowej poduszeczce spo­ czywała szklana butelka, wypełniona szmaragdowym pły­ nem. Książę Kondeusz z największą ostrożnością podniósł flakon pod światło. — Rzymski witriol — cicho rzekł ojciec Exili. — Mie­ szanina o przedłużonym działaniu. Wolałem ją od żrącego sublimatu, który powoduje śmierć w ciągu kilku godzin. Zgodnie ze wskazówkami, które otrzymałem od pana Fouqueta, zrozumiałem, że ani pan, ani pańscy przyjaciele nie macie ochoty na to, aby w otoczeniu osoby pojawiły się zbyt jasno sprecyzowane podejrzenia. Osoba będzie więc osowiała, wytrzyma może tydzień, ale jej śmierć będzie miała naturalny wygląd, taki jak zapalenie żołądka spowo­ dowane podrabianym winem lub nieświeżym pożywieniem. Dobrze by było podawać jej więc małże, ostrygi lub inne skorupiaki, których spożycie nieraz daje podobnie niebez­ pieczne skutki. Zrzucenie na nie winy za nagłą śmierć jest dziecinną igraszką. — Dzięki za twe doskonałe rady, mój ojcze. Kondeusz bez przerwy wpatrywał się w bladozieloną zawartość butelki, a jego oczy błyszczały nienawiścią. An­ gelika poczuła głębokie rozczarowanie: bóg zszedł na ziemię, nie był już taki piękny i budził w niej lęk. 124

— Niech pan będzie ostrożny, panie — podjął ojciec Exili. — Ta trucizna wymaga największych środków ostroż­ ności. Aby ją skoncentrować, sam musiałem nosić szklaną maskę. Jedna kropla na skórze może spowodować chorobę, która pożre całą kończynę. Jeśli nie będzie pan sam mógł wlać trucizny do potrawy, proszę poradzić lokajowi, który to uczyni, aby był zręczny i miał pewną rękę. — Mój lokaj, który cię tu wprowadził, jest człowiekiem godnym całkowitego zaufania. Dzięki manewrowi, którego sam sobie gratuluję, ofiara go nie zna. Myślę, że nie będzie trudno umieścić go w jej bliskim otoczeniu. — Książę, wyższy od swego gościa, rzucił na mnicha drwiące spo­ jrzenie. — Podejrzewam, że życie poświęcone takiej sztuce nie uczyniło pana zbyt skrupulatnym, signor Exili. Co jed­ nak powiedziałbyś pan, gdybym ci wyjawił, że trucizna ta przeznaczona jest dla jednego z twych ziomków, Włocha z Abruzzes? Wyraziste wargi mnicha rozciągnęły się w uśmiechu. Skło­ nił się lekko. — Moimi ziomkami są tylko ci, którzy przypisują wła­ ściwą wartość mym usługom, panie. Na przykład pan Fouquet z Paryża okazał się bardziej dla mnie hojny niż ten Italczyk z Abruzzes, którego także znam przez przy­ padek. Koński śmiech księcia Kondeusza na nowo wypełnił po­ mieszczenie. — Bravo, bravissimo, signor! Lubię mieć przy sobie ludzi podobnych do pana. Delikatnie ułożył flakon na satynowej poduszeczce. Za­ padło milczenie. Oczy signora Exili podziwiały swe dzieło z satysfakcją nie pozbawioną pychy. — Dodam tylko, panie, że likwor ma tę właściwość, iż jest bezwonny i niemal bez smaku. Nie zmienia potraw, do których został domieszany. Osoba, która nawet bardzo uważa na to, co je, mogłaby najwyżej zarzucić kucharzowi zbytnią hojność w szafowaniu przyprawami. — Jesteś pan cennym człowiekiem — powtórzył książę nieco rozmarzonym tonem. — A oto dokumenty, które w zamian za skrzynkę mam przekazać panu Fouquetowi. 125

Koperta zawiera deklarację markiza d'Hoquincourt. A to podobne dokumenty pana de Charost, pana du Plessis, pani du Plessis, pani de Richeville, diuszesy de Beaufort, pani de Longueville. Jak pan widzisz, damy są mniej leniwe... lub bardziej pozbawione skrupułów niż panowie. Brakuje mi jeszcze listu pana de Maupeou, pana de Crequi i kilku innych... — I pańskiego... — Zgadza się. Oto on. Kończyłem go naprędce i jeszcze nie podpisałem. — Wasza Wysokość będzie tak łaskawy i odczyta mi tekst, bym mógł punkt po punkcie sprawdzić jego zgodność z rozkazem. Pan Fouquet żąda bezwzględnie, aby nie za­ pomnieć żadnego warunku. — Jak pan sobie życzysz — odparł książę, lekko wzru­ szając ramionami. Wziął do ręki papier i odczytał na głos: Ja, Ludwik II, książę Kondeusz, składam Panu Fouquetowi przysięgę, iż nie będę służył żadnej innej osobie oprócz niego, nie będę słuchał rozkazów żadnej innej osoby, oddam mu natychmiast we władanie wszystkie moje dobra, fortyfikacje i inne własności, kiedy tylko tego ode mnie zażąda. Jako rękojmię powyższej przysięgi daję niniejszy list, na­ pisany i podpisany moją własną ręką, z własnej woli i bez najmniejszego przymusu z jego strony, o ile będzie łaskawy wierzyć i ufać mojemu słowu honoru, które mu daję. Napisano w Plessis-Belliere, 20 września 1649 roku. — Niech pan podpisze — powiedział ojciec Exili. Jego oczy błyszczały mocnym blaskiem w cieniu kaptura. Szybko, jakby spieszył się zakończyć sprawę, Kondeusz wziął z sekretarzyka gęsie pióro i zaostrzył je. Podczas gdy podpisywał swoje pismo, mnich zapalał mały kaganek z po­ złacanego srebra. Kondeusz przytopił w nim laskę czer­ wonego laku i zapieczętował list. — Wszystkie inne deklaracje złożone są według tego samego wzorca i podpisane. Myślę, że twój pan będzie zadowolony i nam to udowodni. 126

— Może pan bye tego pewien. Nie mogę jednak opuścić zamku bez pozostałych deklaracji, które mi pan obiecał. — Zrobię wszystko, aby mieć je jutro przed południem. — Pozostanę więc pod tym dachem aż do chwili, kiedy je otrzymam. — Nasza przyjaciółka, pani du Plessis, zatroszczy się o pańskie mieszkanie. Uprzedziłem ją o twoim przybyciu. — Tymczasem sądzę, że najrozsądniejszym wyjściem bę­ dzie zamknąć listy w szkatułce, którą panu dałem. Zamek jest niewidoczny i nigdzie indziej nie będą lepiej ukryte przed niedyskrecją. — Masz pan rację, signor Exili. Kiedy pana słucham, dociera do mnie, że konspiracja jest również sztuką wyma­ gającą doświadczenia i praktyki. Ja jestem tylko żołnierzem i nie kryję się z tym. — Żołnierzem pełnym chwały! — wykrzyknął Włoch i skłonił się. — Pochlebiasz mi, ojcze. Przyznaję jednak, że wolałbym, aby pan Mazarini i Jej Wysokość królowa podzielali pański pogląd. Z każdego punktu widzenia taktyka militarna, być może bardziej prostacka i szerzej zakrojona, zbliża się po­ woli do waszych subtelnych manewrów. Zawsze trzeba przewidzieć intencje wroga. — Mówi pan tak, jakby sam Machiavelli był pańskim nauczycielem. — Pochlebiasz mi — powtórzył książę. Uspokoił się jednak. Exili wskazał mu sposób, w jaki należy podnieść satyno­ wą poduszeczkę, aby wsunąć pod nią kompromitujące listy. Całość została złożona w sekretarzyku. Zaledwie Włoch opuścił pokój, a już książę Kondeusz, jak dziecko, wydobył szkatułkę i otworzył ją. — Pokaż — szepnęła kobieta, wyciągając do niego ra­ miona. Nie wtrąciła się do rozmowy, zadowalając się wkładaniem pierścieni na smukłe palce, powoli, jeden po drugim. Naj­ wyraźniej jednak nie uroniła ani słowa. Kondeusz podszedł do łóżka i oboje pochylili się nad szmaragdowym flakonem. 127

— Sądzisz, że to naprawdę jest takie straszne, jak on twierdzi? — mruknęła diuszesa de Beaufort. — Fouquet zapewnił mnie, że nie ma lepszego aptekarza od tego florentyńczyka. A tak czy owak nie możemy po­ minąć Fouqueta. To on wpadł na pomysł interwencji hisz­ pańskiej w Parlamencie Paryża w kwietniu zeszłego roku. Interwencja nikomu się nie spodobała, ale skontaktowała go z Jego Wielce Katolicką Wysokością. Moją armię za : wdzięczam tylko jego opiece. Dama opadła z powrotem na poduszki. — I tak umarł pan Mazarini! — zauważyła leniwie. — Prawie masz rację, ponieważ trzymam w rękach jego śmierć. — Czy nie powiadają, że królowej matce zdarza się nie­ raz spożywać posiłek w towarzystwie tego, którego tak namiętnie kocha? — Tak powiadają — odezwał się Kondeusz po chwili milczenia. — Nie podzielam jednak twego pomysłu, moja droga. Myślę o innym manewrze, zręczniejszym i skutecz­ niejszym. Kim byłaby królowa matka bez swych synów? Hiszpanka miałaby tylko jedno wyjście: schronić się w klasz­ torze, by ich opłakiwać... — Otruć króla? — poderwała się diuszesa. Książę zarżał radośnie. Podszedł do sekretarzyka i poło­ żył na nim szkatułkę. — Oto kobiety! — zawołał. — Król! Rozczulasz się, bo chodzi o piękne dziecko, wstrząsane emocjami dojrzewania, a które w dodatku robi ostatnio do ciebie psie oczy! Tym dla ciebie jest król. Dla nas jest tylko niebezpieczną prze­ szkodą we wszystkich naszych planach. A co do jego brata, to zboczony smarkacz, który czerpie przyjemność z prze­ bierania się za dziewczynkę i pozwala się podszczypywać mężczyznom. Nie widzę go na tronie, nie bardziej niż twego królewskiego prawiczka. Nie, uwierz mi, razem z Gastonem Orleańskim, równie mało surowym, jak zbyt surowy był jego brat Ludwik XIII, stworzymy takiego króla, jaki jest nam potrzebny. Bogaty i o słabym charakterze. A czegóż nam więcej potrzeba? Moja droga — podjął po chwili, kiedy już zamknął sekretarzyk i wsunął kluczyk do kieszeni szlaf128

roka — myślę, że należałoby rozważyć możliwość pokazania się gospodarzom. Wkrótce będzie kolacja. Czy mam wezwać Manon, twoją pokojową? — Będę ci niezmiernie wdzięczna, mój drogi panie. Angelika, która czuła już wszystkie kości, ostrożnie wy­ cofała się w cień. Przyszło jej do głowy, że ojciec musi jej teraz szukać, ale nie miała odwagi opuścić swojej grzędy. W pokoju książę i jego kochanka, przy pomocy służących, przywdziewali swe wspaniałe stroje z wielkim szumem tka­ nin. Towarzyszyły temu przekleństwa księcia, który nie należał do cierpliwych. Kiedy odwracała oczy od prostokąta światła, jaki two­ rzyło okno, widziała za sobą jedynie nieprzeniknioną noc, pełną szeptów pobliskiego lasu poruszanego jesiennym wiet­ rzykiem. Wreszcie spostrzegła, że pokój opustoszał. Lampka świe­ ciła się ciągle, ale komnata odzyskała swą tajemniczość. Z wielką ostrożnością zbliżyła się do framugi i wsunęła do środka. Zapach pudru i perfum dziwnie mieszał się z zapachem nocy, pełnej leśnych aromatów wilgotnego drze­ wa, mchu i dojrzałych kasztanów. Angelika nie wiedziała jeszcze, co zrobi. Mogą ją przy­ łapać. Nie bała się. To był tylko sen. Taki sam jak ucieczka do Ameryki, szalona dama z Monteloup i zbrodnie Gillesa de Retz... Błyskawicznym ruchem wydobyła kluczyk od sekretarzyka z kieszeni szlafroka, przerzuconego przez poręcz krzesła. Otworzyła szufladę, wyjęła szkatułkę. Była wyrzeźbiona z drewna sandałowego i rozsiewała ostry zapach. Zamknęła sekretarzyk, schowała klucz na miejsce i znowu znalazła się na dachu, przyciskając szkatułkę do piersi. Nagle zaczęła się świetnie bawić. Wyobraziła sobie twarz księcia Kondeusza, kiedy odkryje zniknięcie trucizny i kompromitujących listów. — To nie kradzież — powtarzała sobie. — Chodzi o uniemożliwienie zbrodni. Wiedziała już, gdzie ukryje swą zdobycz. Narożne wieży­ czki, w które włoski architekt wyposażył cztery naroża uroczego zamku du Plessis, stanowiły jedynie ornament; 129

ozdobiono je jeszcze blankami i wykuszami, udającymi wojenne budownictwo średniowiecza. Wieżyczki były puste w środku i miały jedno bardzo małe okienko. Angelika wsunęła szkatułkę do wnętrza wieżyczki, przy której się znajdowała. Sprytny będzie ten, kto zechce jej tu szukać! Zwinnie zsunęła się wzdłuż fasady i stanęła na ziemi. Dopiero wtedy poczuła, że ma stopy całkiem zlodowaciałe. Włożyła swoje stare buciki i zawróciła do zamku. Wszyscy zebrali się w salonach. Zbyt mroczna i mglista noc dla nikogo nie była natchnieniem. Angelika znalazła się w holu. Apetyczne zapachy do­ chodzące z kuchni mile połaskotały jej mały nosek. Ujrzała rząd lokajów w liberiach, ze śmiertelną powagą niosących srebrne tace. Defilowały przed nią bażanty i bekasy przy­ brane własnymi piórami, mleczne prosię w koronie kwiatów jak panna młoda, kawały wspaniałej sarniny, przybrane serduszkami karczocha i gałązkami kopru. Z galerii i sal, gdzie całe towarzystwo zebrało się wokół małych stolików okrytych koronkowymi obrusami, docho­ dził brzęk zastawy i trącanych kryształów. Przy każdym stole siedziało około tuzina osób. Angelika przystanęła na progu największego salonu. Spo­ strzegła księcia Kondeusza w otoczeniu pani du Plessis, diuszesy de Beaufort i hrabiny de Richeville. Markiz du Plessis i jego syn Filip siedzieli również przy stole księcia, podobnie jak kilka innych młodych pań i panów. Brunatny habit mnicha Exilego tworzył dziwną plamę na tle tylu koronek, wstążek, drogocennych tkanin haftowanych złotem i srebrem. Gdyby baron de Sance był obecny, zrównoważyłby tę klasztorną surowość. Angelika jednak na próżno wytrzesz­ czała oczy. Baron de Sance znajdował się po zasięgiem jej wzroku. Nagle paź, niosący srebrny dzbanek, rozpoznał ją. Był to ten sam chłopak, który naigrawał się z la bourree. — Patrzcie, oto baronowa Smętna Kiecka! — zażarto­ wał. — Czego się napijesz, Nanon? Nalewki z jabłek czy zsiadłego mleka? 130

Pokazała mu język i odeszła w stronę książęcego stołu, pozostawiając pazia z bardzo głupią miną. — Święty Boże, a cóż tu do nas idzie?! — zawołała diuszesa de Beaufort. Pani du Plessis skierowała wzrok w ślad za jej spojrze­ niem, spostrzegła Angelikę i znowu wezwała na pomoc swego syna. — Filipie! Filipie, mój chłopcze, bądź tak dobry i za­ prowadź kuzynkę do stołu dla dam dworu. Chłopak podniósł na Angelikę ponure spojrzenie. — Tu masz stołek — powiedział wskazując wolne miejsce obok siebie. — Nie tu, Filipie. Zarezerwowałeś to miejsce dla panny de Senlis. — Panna de Sanlis mogła się pospieszyć. Kiedy wreszcie się zjawi, zobaczy, że została zastąpiona... i to godnie — stwierdził z krótkim, ironicznym uśmieszkiem. Jego sąsiedzi parsknęli śmiechem. Angelika usiadła mimo wszystko. Zbyt daleko zaszła, by się teraz cofnąć. Nie miała odwagi zapytać, gdzie jest jej ojciec, a odbłyski światła rzucane przez szklanki, karafki, srebro i diamenty pań przyprawiały ją o zawrót głowy. Skoncentrowała się, wyprostowała, wypięła pierś i odrzuciła w tył ciężką masę złocistych włosów. Wydawało jej się nawet, że spojrzenia niektórych panów, jakie udało jej się pochwycić, nie były pozbawione zainteresowania. Tuż na­ przeciw niej siedział książę Kondeusz i jego spojrzenie dra­ pieżnego ptaka objęło ją na mgnienie oka z bezczelną uwagą. — Do diabła, masz tu dziwnych krewnych, panie du Plessis. Skąd się wzięła ta szara myszka? — Młoda kuzynka z prowincji. Ach! Miej pan litość nade mną: przez bite dwie godziny, zamiast słuchać muzyki i uro­ czych głosów naszych dam, musiałem znosić jeremiady jej ojca, barona, którego oddech do tej pory przyprawia mnie o mdłości... niech zacytuję naszego drogiego cynika i poetę Argenteuila: „Mówię wam, i bez kłamstw, że chyba stary trup albo zbyt pełny ustęp ma podobny smród..." Wybuch służalczego śmiechu zatrząsł zgromadzeniem.

Lir

-— A wiecie, o co mnie prosił? — podjął markiz, ocierając powieki wytwornym gestem. — Powiem wam krótko: że­ bym mu pomógł w uzyskaniu ulg podatkowych na jakieś tam muły, które sam wyhodował, a także... zważcie, co za słowa!... ołowiu, który podobno znajduje gotowy i w sztabkach pod płotem swojego ogródka. Nigdy w życiu nie słyszałem podobnej głupoty! — Niech zaraza porwie tych łajdaków! — burknął książę. — Ośmieszają nasze herby swymi wiejskimi manierami. Damy krztusiły się wesołością. — Widzieliście piórko na jego kapeluszu? — A te buty? Miał jeszcze słomę przyklejoną do obcasa! Serce Angeliki biło tak mocno, iż myślała, że jej kuzyn Filip może je słyszeć. Spojrzała na niego i pochwyciła błękit­ ny i zimny wzrok pięknego chłopca, wpatrzony w nią z dzi­ wnym wyrazem. „Nie mogę pozwolić, by tak obrażali mojego ojca" — pomyślała. Musiała być bardzo blada. Przypomniała sobie rumieńce pani de Richeville sprzed kilku godzin, kiedy jej, Angeliki głos odezwał się nagle w lodowatej ciszy. Jednak było coś, czego bali się ci impertynenccy ludzie... „Mała de Sance" głęboko zaczerpnęła tchu. — Może jesteśmy łachmaniarzami — powiedziała jasnym i wyraźnym głosem. — My jednak przynajmniej nie usiłu­ jemy otruć króla! Tak jak poprzednio, uśmiechy zamarły na wszystkich twarzach i zapadło tak głębokie milczenie, że zauważono je nawet przy sąsiednich stołach. Powoli rozmowy uciszały się, zapał biesiadników ostygł; wszyscy spoglądali w kierun­ ku księcia Kondeusza. — Kto... kto... kto? — wyjąkał markiz du Plessis i umilkł nagle. — Co za dziwne słowa — rzekł wreszcie książę, który z trudem tylko panował nad sobą. — Ta młoda osoba nie jest obyta ze światem. Słucha jeszcze bajek swej piastunki... „Za chwilę mnie ośmieszy i wyrzucą mnie stąd, obiecując solidne lanie" — pomyślała spłoszona dziewczynka. Pochyliła się, spojrzała w kierunku końca stołu. 132

— Podobno signor Exili jest największym mistrzem w sztuce przygotowywania trucizn... Ta kropla przebrała miarę. Rozległy się przerażone po­ mruki. — Och, to dziecko jest opętane przez diabła! — wykrzyk­ nęła pani du Plessis, gryząc z wściekłością koronkową chus­ teczkę. — Już drugi raz okrywa mnie wstydem. Siedzi jak lalka o szklanych oczach, a potem nagle otwiera usta i mówi okropne rzeczy! — Okropne? Dlaczego okropne? — spokojnie zaprotes­ tował książę, nie spuszczając oka z Angeliki. — Byłyby okropne, gdyby okazały się prawdziwe. Ale to są tylko majaczenia dziewczynki, która nie umie milczeć. — Zamilknę, kiedy mi się spodoba — odparła stanowczo Angelika. — A kiedy ci się spodoba, panienko? — Kiedy przestaniecie obrażać mojego ojca i przyznacie mu te drobne ulgi, o które prosi. Twarz pana Kondeusza pociemniała nagle. Skandal wisiał w powietrzu. Ludzie z ostatnich miejsc w galeriach wcho­ dzili na krzesła. — Niech zaraza... niech zaraza... — krztusił się książę. Nagle zerwał się z miejsca, z ramieniem wyciągniętym przed siebie, jakby posyłał swe wojska do ataku na hiszpańskie transzeje. — Za mną! — ryknął. „Zabije mnie" — pomyślała Angelika. Widok tego wiel­ kiego pana stojącego nad nią przyprawił ją o dreszcz lęku i rozkoszy. Poszła za nim jak szara myszka za wspaniałym, barwnie upierzonym ptakiem. Spostrzegła, że książę nosi poniżej kolan wielkie falbany z ciężkich koronek, a na spodniach rodzaj krótkiej spódni­ czki, ozdobionej nieskończoną ilością galonów. Nigdy nie widziała mężczyzny ubranego z taką ekstrawagancją, ale podziwiała jego postawę i sposób, w jaki stawiał na posadz­ ce wysokie, wygięte obcasy. — Jesteśmy sami — odezwał się nagle Kondeusz, zwra­ cając się ku niej. — Panienko, nie chcę się z tobą kłócić, więc musisz odpowiedzieć mi na pytania, które ci zadam. 133

Ten pełen słodyczy głos przeraził Angelikę bardziej niż poprzednie wybuchy gniewu. Ujrzała, że znajduje się w pus­ tym buduarze, sam na sam z potężnym człowiekiem, które­ mu pokrzyżowała szeroko zakrojone intrygi. Pojęła nagle, że właśnie wplątała się w sieć pajęczą i zaraz zginie w niej jak mucha. Cofnęła się, bąknęła coś, udając wieśniaczą głupotę. — Nie chciałam powiedzieć nic złego. — Dlaczego wymyśliłaś podobną zniewagę przy stole wuja, którego szanujesz? Zrozumiała, czego od niej oczekuje. Zawahała się, zwa­ żyła wszystkie za i przeciw. Biorąc pod uwagę wszystko, co wiedziała, nikt nie uwierzy w jej kompletną ignorancję. — Nie wymyśliłam tego... powtórzyłam słowa, które mi powiedziano... — wymamrotała. — Że signor Exili jest bardzo zręcznym mistrzem w robieniu trucizn... to o królu zmyśliłam. Nie powinnam była, ale się zdenerwowałam. Niezręcznie zwijała i rozwijała koniec paska sukienki. — Kto ci to powiedział? — Taki... taki paź. Nie wiem, jak się nazywa. — Pokażesz mi go? — Tak. Podprowadził ją do drzwi salonu. Pokazała mu pazia, który się z niej natrząsał. — Niech zaraza porwie te bachory, które podsłuchują pod drzwiami! — zagrzmiał książę. — Jak się nazywasz, panienko? — Angelika de Sance. — Proszę słuchać, panno de Sance. Nie jest dobrze po­ wtarzać wszędzie słowa, których dziewczynka w twoim wieku nie może rozumieć. Możesz sobie narobić kłopotów, sobie i swojej rodzinie. Tym razem zapomnę o wszystkim. Zrobię nawet więcej: przyjrzę się sprawie twojego ojca i zo­ baczę, czy nic nie mogę dla niego zrobić. Ale jaką mam gwarancję twojego milczenia? Podniosła na niego zielone oczy. — Potrafię równie dobrze milczeć, kiedy osiągnę to, co chcę, jak mówić, kiedy mnie obrażają. — Do diabła, kiedy będziesz dorosła, mężczyźni będą się wieszać tylko dlatego, że cię spotkali — rzekł książę. 134

Blady uśmiech błąkał się po jego obliczu. Nie podejrzewał chyba, że dziewczynka mogłaby wiedzieć coś więcej niż to, co mu powiedziała. Impulsywny, ale dość tępy książę Kondeusz nie posiadał znajomości psychologii i daru uważnej obserwacji. Po przejściu pierwszego wzruszenia uznał, że są to tylko korytarzowe plotki. Jako człowiek przyzwyczajony do pochlebstw i wrażliwy na wszystkie kobiece wdzięki, dość szybko uspokoił się, widząc przerażenie dziewczynki, której uroda już teraz była niezwykła. Angelika zmusiła się, żeby podnieść na niego oczy pełne naiwnego podziwu. — Czy mogę pana o coś zapytać? — szepnęła, podkreś­ lając jeszcze wyraźniej swą naiwność. — O co? — Dlaczego nosi pan krótką spódniczkę? — Krótką spódniczkę? Ależ, moje dziecko, to się nazywa rhingrave. Czy nie wygląda naprawdę elegancko? Zakrywa niemiłe dla oka spodnie, które pasują jedynie jeźdźcom. Można ją ozdabiać galonami i wstążkami. Jest bardzo wy­ godna. Nie widziałaś tego jeszcze na swojej wsi? — Nie. A te wielkie falbany, które nosi pan poniżej kolan? — To są canons. Uwydatniają kostkę i łydkę, która wy­ chyla się z nich z wdziękiem. — To prawda — przyznała Angelika. — Wszystko to jest cudowne. Jeszcze nigdy nie widziałam tak pięknego stroju! — Ach! Wystarczy porozmawiać z kobietą o szmatkach i natychmiast uspokoi się najniebezpieczniejszą furiatkę! — zawołał książę, oczarowany własnym sukcesem. — Ale muszę wrócić do gości. Obiecasz mi, że będziesz grzeczna? — Tak, panie — odparła z rozbrajającym uśmiechem, ukazując równe jak rząd pereł, małe ząbki. Książę Kondeusz wrócił do salonu, ojcowskimi gestami uspokajając zdenerwowane towarzystwo. — Jedzcie, jedzcie, przyjaciele. Nic się nie stało. Mała kapryśnica zaraz wszystkich przeprosi. Angelika z własnej inicjatywy skłoniła się przed panią du Plessis. 135

— Proszę panią o wybaczenie. Za pani pozwoleniem, chciałabym się teraz oddalić. Rozległo się kilka zduszonych śmiechów na widok gestu pani du Plessis, która, niezdolna wykrztusić słowa, ręką pokazała drzwi. Przy drzwiach jednak zrobiło się małe zbiegowisko. — Moja córka! Gdzie jest moja córka?! — krzyczał ba­ ron Armand. — Pan baron szuka córki! — zawołał jakiś bezczelny lokaj. Pośród eleganckich gości i lokajów w liberiach nieszczęs­ ny szlachciura wyglądał jak wielki uwięziony trzmiel. An­ gelika podbiegła do niego. — Angelika — westchnął — oszaleję przez ciebie. Już od trzech godzin szukam cię po nocy, od Sance do pawilonu Molinesa i Plessis. Co za dzień, moje dziecko! Co za dzień! — Chodźmy, ojcze. Chodźmy szybko, proszę cię! Byli już na podwórzu, kiedy wezwał ich z powrotem głos markiza du Plessis: — Chwileczkę, kuzynie. Jaśnie pan książę pragnie roz­ mawiać z tobą. Chodzi o te prawa celne, o których mi mówiłeś... Reszta słów utonęła w mroku wraz z obu mężczyznami. Angelika usiadła na ostatnim stopniu schodów i czekała na ojca. Nagle wydało jej się, że straciła całą zdolność myślenia i wolną wolę. Mały, biały pinczerek podszedł i zaczął ją obwąchiwać. Pogłaskała go machinalnie. Kiedy pan de Sance powrócił, chwycił córkę za rękę. — Bałem się, że już uciekłaś. Ty rzeczywiście masz diabła za skórą. Pan Kondeusz prawił mi na twój temat takie dziwaczne komplementy, że sam się zastanawiałem, czy nie powinienem żałować, że cię spłodziłem. Nieco później, kiedy ich wierzchowce spokojnie dreptały poprzez mrok, pan de Sance odezwał się, kiwając głową: — Nie rozumiem tych ludzi. Słuchają mnie, kpią sobie. Markiz żongluje liczbami, żeby mi pokazać, iż jego sytuacja finansowa jest jeszcze gorsza niż moja. Wypuszczają mnie, nie proponując nawet szklanki wina, którą mógłbym prze­ płukać gardło, a potem nagle łapią mnie za frak i ofiarowują 136

wszystkie przywileje, o które prosiłem. Zgodnie z tym, co mówi pan Kondeusz, prawo celne powinno mi być przy­ znane od przyszłego miesiąca. — Tym lepiej, ojcze — mruknęła Angelika. Słuchała nocnej pieśni żab, dobiegającej z ciemności, sygnalizującej bliskość bagien i starej fortecy. Łzy napłynęły jej do oczu. — Sądzisz, że pani du Plessis weźmie cię na damę do towarzystwa? — zapytał jeszcze baron. — Och, nie, nie sądzę — słodziutko odparła Angelika.

ROZDZIAŁ X Z całej podróży do Poitiers Angelika zachowała jedynie mgliste i raczej nieprzyjemne wspomnienie. Na tę okazję naprawiono starą jak świat karetę, w której zajęła miejsce wraz z Hortensją i Madelon. Sługa prowadził muły do zaprzęgu. Raymond i Gontran dosiadali rasowych koni, które dostali od ojca. Powiadano, że w nowych szkołach jezuici mieli także stajnie dla koni szlachetnie urodzonych uczniów. Dwa ciężkie konie juczne zamykały karawanę. Jeden niósł starego Wilhelma, który dostał zadanie, by eskortować swych młodych paniczów. Zbyt wiele informacji o wojnach i rozruchach krążyło po okolicy. Powiadano, że pan de Rochefoucauld buntował Poitou z powodu księcia Kondeusza. Powoływał armie i zabierał część zbiorów, by je wyżywić. Słowo „armia" oznaczało jednocześnie: „głód, ubóstwo, bandyci i włóczędzy na skrzyżowaniach dróg". Stary Wilhelm był więc na miejscu, ze starą piką wspartą o strzemię i wysłużoną szpadą u boku. Podróż jednak upłynęła spokojnie. Przejeżdżając przez las, dostrzegli kilka podejrzanych sylwetek przemykających pomiędzy drzewami. Bez wątpienia pika starego najemnika (jeśli nie ubóstwo całego orszaku) skutecznie odstraszała rozbójników. Noc spędzili w oberży na ponurym skrzyżowaniu dróg, gdzie tylko wiatr świstał upiornie w ogołoconych gałę­ ziach. Oberżysta łaskawie poczęstował podróżnych czystą wodą, 138

ochrzczoną mianem rosołu, i kilkoma serami, które spożyli w mdłym świetle lojówki. — Wszyscy właściciele oberży są wspólnikami bandy­ tów — zwierzył się Raymond przerażonym siostrom. — Właśnie w przydrożnych oberżach popełnia się najwięcej morderstw. W czasie naszej ostatniej podróży spaliśmy w takim miejscu, gdzie miesiąc wcześniej poderżnięto gardło bogatemu kupcowi, który popełnił tylko jeden błąd: po­ dróżował sam. — Pożałował nagle, że zajął się zbyt przy­ ziemnymi rozważaniami, bo dodał: — Zbrodnie popełniane przez prostych ludzi są jedynie skutkiem nieobyczajności ludzi wyższych klas. Wszyscy wyzbyli się bojaźni bożej. Minął jeszcze jeden dzień podróży. Siostry czuły się zupeł­ nie rozbite, gdyż drogi były oblodzone i pełne kolein, a ka­ reta trzęsła nimi jak workami orzechów. Bardzo rzadko można było natknąć się na kawałki starego rzymskiego traktu o powierzchni z ogromnych i regularnych płyt. Naj­ częściej były to zwykłe, gliniane polne drogi, z koleinami po niezliczonych przejazdach konnych. Przy wejściu na mosty trzeba było stać nieraz całymi godzinami, aż do zupełnego przemarznięcia. Mostowy był najczęściej osob­ nikiem powolnym i gadatliwym, wykorzystującym każdego podróżnego, by uciąć sobie małą pogawędkę. Bez zatrzy­ mywania się przejeżdżali jedynie wielcy panowie, którzy wzgardliwym gestem rzucali sakiewkę przez drzwi wprost pod stopy mostowego. Madelon płakała, drżąc z zimna i czepiając się Angeliki. Hortensja, sznurując usta, powtarzała: — To nie do przyjęcia! Wszystkie trzy były zmęczone i nie mogły powstrzymać westchnienia ulgi, kiedy pod wieczór drugiego dnia w za­ sięgu wzroku pojawiło się Poitiers. Miasto położone na wzgórzu opływanym przez wesołą rzekę Clain wznosiło ku niebu dachy barwy przydymionego różu. Był czysty, zimowy dzień. Można było sądzić, że to pejzaż Południa, którego Poitou w istocie jest progiem, tak ciepłe było niebo ponad dachami. Dzwony wzywały na Anioł Pański. Od tej chwili, przez najbliższe pięć lat, dźwięk dzwonów 139

miał odmierzać godziny życia Angeliki. Poitiers było mias­ tem kościołów, klasztorów i kolegiów. Dzwony regulowały życie całej gromady ludzi w sutannach i armii studentów, równie głośnych, jak cisi byli ich mistrzowie. Księża i ba­ kałarze spotykali się na rogach stromych ulic, w cieniu domów i na placach, które wspinając się piętrowo, ofiaro­ wywały gościnę pielgrzymom miasta. Dzieci de Sance rozstały się przed katedrą. Klasztor urszulanek znajdował się nieco na lewo, nad Clain. Kole­ gium ojców jezuitów wznosiło się na samym szczycie pagór­ ka. Pożegnali się z młodzieńczą niezręcznością, niemal bez jednego słowa. Tylko Madelon z płaczem ucałowała obu braci. Drzwi klasztoru zamknęły się za Angeliką. Długo nie mogła zrozumieć, że uczucie dławienia w gardle pochodzi z braku otwartych przestrzeni. Mury, mury i jeszcze raz mury, i kraty w oknach. Koleżanki nie wydały się jej zbyt sympatyczne; zawsze bawiła się z chłopcami, małymi wieś­ niakami, którzy podziwiali ją i szanowali. Tu natomiast, pośród niektórych dobrze urodzonych panienek o niewzru­ szonych fortunach, dla Angeliki de Sance pozostawało miej­ sce w dalekich, tylnych rzędach. Trzeba było poddać się torturze ciasno zasznurowanego gorsetu z fiszbinami, który zmuszając dziewczynkę do trzy­ mania się prosto, pozostawiał jej na całe życie i wszystkie okoliczności postawę wzgardliwej królowej. Angelika, żywa i dobrze umięśniona, obdarzona instynktownym wdziękiem, mogła się obejść bez tej obroży. Chodziło jednak o coś zupełnie innego, co wykraczało poza ramy klasztoru. Słu­ chając starszych dziewczyn, domyśliła się, że gorset z fisz­ binami zajmował ważne miejsce w eleganckim świecie. Mó­ wiło się nawet o sznurówce i półobręczach, czymś w rodzaju stanika w kształcie kaczego dzioba, usztywnionego twardym kartonem lub stalowymi prętami. Stanik ten pokrywało się haftami, ozdabiało kokardami i klejnotami. Półobręcze przeznaczone były do podtrzymywania piersi, wypychając je pod koronką tak, że wydawały się bliskie wystrzelenia z tej klatki. Naturalnie duże dziewczyny opowiadały sobie te detale w wielkiej tajemnicy, mimo że klasztor przygoto140

wany był specjalnie do wprowadzania młodych kobiet w małżeństwo i światowe życie. Musiały nauczyć się tańczyć, kłaniać, grać na lutni i kla­ wesynie, prowadzić z dwiema lub trzema towarzyszkami rozmowę na zadany temat, a nawet bawić się wachlarzem i malować. Kolejnym ważnym tematem były prace domowe. Przewidując najgorsze nawet koleje losu, uczennice musiały zajmować się najbardziej przyziemnymi pracami. Po kolei pracowały w kuchni i pralni, zapalały i utrzymywały lampy, zamiatały i myły podłogi. Wreszcie przekazywano im nieco ogólnych wiadomości z różnych dziedzin, takich jak: historia i geografia w bardzo szkicowym ujęciu; mitologia, rachunki, teologia, łacina. Najwięcej uwagi poświęcano ćwiczeniu stylu, jako że sztuka epistolarna należała do kunsztów czysto kobiecych, a wymiana listów z przyjaciółkami i kochankami stanowiła najbardziej absorbujące zajęcie światowej damy. Angelika nie była złą uczennicą, nie sprawiała jednak nauczycielom satysfakcji. Wykonywała to, czego od niej wymagano, ale zdawała się nie pojmować, dlaczego żąda się od niej robienia tylu głupich rzeczy. Nieraz w godzinach zajęć szukano jej na próżno, znajdowano ją wreszcie w wa­ rzywniku, a raczej wielkim ogrodzie zawieszonym nad roz­ grzanymi słońcem ulicami. Na surowe upomnienia odpo­ wiadała z reguły, że nie widzi nic złego w obserwowaniu rosnącej kapusty. Następnego lata przeszła przez miasto dość poważna epidemia. Ochrzczono ją zarazą, ponieważ szczury wyległy gromadnie ze swoich dziur, by zdychać na ulicy i w domach. Książęca Fronda, kierowana przez panów Kondeusza i Turenne, przyniosła nędzę i głód zachodnim krainom, do tej pory oszczędzonym przez wojnę. Nie wiadomo już było, kto jest za królem, kto przeciw, ale wieśniacy, którym spalono domy, podążyli ku miastu. Była to armia nędzarzy, wieszających się u drzwi powozów z wyciągniętymi dłońmi. Wkrótce ich liczba przekroczyła liczbę księży i uczniów. W pewnych godzinach i w niektóre dni małe pensjonarki urszulanek rozdawały jałmużnę nędzarzom koczującym pod klasztorem. Nauczono je, że to także należy do obowiązków przyszłych wielkich dam. 141

Po raz pierwszy Angelika zetknęła się. z nędzą bez nadziei, nędzą okrytą łachmanami, prawdziwą nędzą o chciwym, nienawistnym oku. Nie była nią ani przerażona, ani wzru­ szona, w przeciwieństwie do swych towarzyszek, które pła­ kały lub z niesmakiem zaciskały wargi. Wydawało się jej, że rozpoznaje obraz od zawsze w niej odciśnięty, jak prze­ czucie czegoś, co szykował dla niej przedziwny los. W mieście o stromych, wąskich uliczkach, pełnych ście­ ków i wysychających w palącym słońcu studni, zaraza na­ rodziła się bez trudu. Pośród uczennic było kilka zachorowań. Pewnego dnia na podwórzu Angelika nie spostrzegła Madelon. Zapytała o nią i usłyszała, że chora została przeniesiona do szpitalika. W kilka dni potem Madelon umarła. Angelika nie uroniła ani jednej łzy, spoglądając na blade, jakby wysuszone ciałko. Niemal wyrzucała Hortensji jej demonstracyjne łzy. I cze­ muż ta siedemnastoletnia tyka ryczy? Nigdy nie kochała Madelon. Zawsze kochała tylko siebie. — Niestety, moje małe — cicho rzekła im stara zakon­ nica — to prawo boskie. Wiele dzieci umiera. Mówiono mi, że wasza matka miała dziesięcioro i straciła tylko jedno. Razem z małą będzie ich dwoje. To niedużo. Znam damę, która miała piętnaścioro i straciła siedmioro. Widzicie, tak już jest. Bóg daje dzieci, Bóg je odbiera. Dużo dzieci umiera. To boskie prawo...! Po śmierci Madelon Angelika zdziczała jeszcze bardziej, stała się wręcz niezdyscyplinowana. Robiła tylko to, co chciała, na całe godziny znikała w mniej znanych zakątkach ogromnego domostwa. Zabroniono jej wstępu do ogrodu i warzywnika, ale ona i tak znajdowała sposoby, żeby się tam wśliznąć. Urszulanki chciały nawet odesłać ją do domu, ale baron de Sance, pomimo trudności spowodowanych wojną domową, płacił czesne bardzo punktualnie, czego nie można było powiedzieć o innych rodzinach. Poza tym Hortensja miała wszelkie zadatki na najlepiej ułożoną uczennicę pośród swojego rocznika. Aby zatrzymać starszą, nie pozbywano się młodszej. Nikt jednak nie chciał się nią zajmować.

142

W taki oto sposób pewnego styczniowego dnia 1652 roku Angelika, która właśnie skończyła piętnaście lat, znalazła się raz jeszcze na murze warzywnika, zabawiając się obser­ wowaniem ruchu na ulicy i korzystając z ciepła bladego, zimowego słońca. W tych pierwszych dniach roku na ulicach Poitiers pa­ nowało spore ożywienie, ponieważ król i królowa wraz ze swymi zwolennikami postanowili się tu zatrzymać. Biedna królowa, biedny król, przepychani od rewolty do rewolty! Musieli pojechać do Huyenne, żeby walczyć z panem Kondeuszem. W powrotnej drodze zatrzymali się w Poitou, żeby próbować negocjacji z panem Turenne, który wciąż dzierżył w garści tę prowincję od Fontenay-le-Comte aż po ocean. Chatellerault i Lucon, dawne fortece protestanckie, połą­ czyły się pod hugenockim generałem, ale Poitiers, które jeszcze nie zapomniało, że sto lat temu wszystkie jego koś­ cioły zostały obrabowane, a mer powieszony przez herety­ ków, otworzyło monarsze podwoje. Dziś u boku młodych książąt widniała jedynie czarna suknia Hiszpanki. Lud Francji tak głośno krzyczał: „Precz z Mazarinim! Precz z Mazarinim!" — że człowiek w czer­ wonej sutannie wreszcie ustąpił. Opuścił królową, którą kochał, i uciekł do Niemiec. Jego wyjazd jednak nie wy­ starczył, aby ostudzić namiętności. Angelika, wsparta o mur klasztoru, słuchała szmeru mias­ ta, którego podniecenia nie było widać na tej oddalonej od rynku uliczce. Przekleństwa woźniców, których powozy klinowały się w krętych uliczkach, mieszały się ze śmiechem i pokrzyki­ waniami paziów i służących, i rżeniem koni. Ponad tą wrzawą unosił się dźwięk dzwonów. Angelika już rozpoznawała większość z nich po brzmieniu. Dzwon od Świętego Hilarego, od Świętej Radegondy, buczenie Notre-Dame-la-Grande i poważne nawoływanie dzwonów z wieży Saint-Porchaire. Nagle tuż pod samym murem przebiegł korowód paziów, niczym stadko egzotycznych ptaków połyskując strojami z jedwabiu i satyny. 143

Jeden z nich się zatrzymał, by zawiązać wstążkę u buta. Podnosząc się spojrzał w górę i napotkał spojrzenie An­ geliki, która przyglądała mu się z góry. Paź pozdrowił ją wytwornym ukłonem, zamiatając ziemię piórami kapelusza. — Witaj, panienko. Chyba ci niezbyt wesoło tam na górze? Przypominał paziów, których widziała w Plessis, nosił podobne bufiaste spodenki, ostatni krzyk mody XVII wie­ ku, sprawiający, że nogi chłopca wydawały się długie i chude jak u bociana. Poza tym wyglądał sympatycznie z uśmiechniętą, smagłą twarzą i pięknymi kasztanowatymi, kręconymi włosami. Zapytała, ile ma lat. Odpowiedział, że szesnaście. — Ale nie obawiaj się, panienko — dodał. — Potrafię zabawiać damy. Rzucał jej kuszące spojrzenia, aż wreszcie wyciągnął ręce. — Zejdź do mnie! Dziewczynę ogarnęło przyjemne zmieszanie. Szare i smut­ ne więzienie, w którym więdło jej serce, nagle się otwarło. Wesoły uśmiech na wzniesionej ku niej twarzy obiecywał coś słodkiego i smakowitego, czego była spragniona, jak po długim poście. — Chodź — szepnął paź. — Jeśli chcesz, zaprowadzę cię aż do książąt akwitańskich, gdzie zatrzymał się dwór. Po­ każę ci króla. Zawahała się tylko na chwilę i zaraz poprawiła na ra­ mionach czarny płaszcz z kapturem. — Uwaga, skaczę! — zawołała. W ostatniej chwili chwycił ją w ramiona. Oboje wybuchnęli śmiechem. Ochoczo chwycił ją w pasie i pociągnął za sobą. — Co powiedzą zakonnice z twojego klasztoru? — Są przyzwyczajone do moich fantazji. — A jak wejdziesz z powrotem? — Zadzwonię do bramy i poproszę o jałmużnę. Paź parsknął śmiechem. Angelika upajała się wirem, który nagle ją otoczył. Po­ śród wspaniale odzianych dam i panów, których strój

144

olśniewał prowincjuszy, przewijali się handlarze. Paź kupił dwie pałeczki, na które nadziane były smażone żabie udka. Od urodzenia mieszkając w Paryżu, uważał takie dania za wyjątkowo zabawne. Młodzi ludzie zajadali z apetytem. Paź powiedział, że nazywa się Henri de Roguier i jest na służbie u króla, który, jako wesoły kompan, opuszczał nieraz to­ warzystwo swej poważnej rady, aby wraz z przyjaciółmi pobrzdąkać na gitarze. Czarujące włoskie laleczki, siostrze­ nice kardynała Mazariniego, pomimo przymusowego wyjaz­ du wuja, ciągle jeszcze znajdowały się na dworze. Chłopiec przyglądał jej się bez przerwy i bardzo sprytnie prowadził ku mniej zaludnionym dzielnicom. Angelika za­ uważyła to, ale nic nie powiedziała. Jej nagle rozbudzone ciało oczekiwało czegoś, co obiecywała dłoń pazia spoczy­ wająca na jej tali. Nagle paź zatrzymał się i delikatnie popchnął dziewczynę do wnęki przy jakichś drzwiach. Zaczął ją namiętnie cało­ wać, opowiadając przy tym rzeczy śmieszne i banalne. — Jesteś śliczna... masz policzki jak stokrotki i oczy zielone jak żabki... Żabki z twojej prowincji... Nie ruszaj się... Chcę tylko rozpiąć ci gorsecik... Zostaw, sam sobie poradzę. Wiem, jak to się robi... Och, jeszcze nigdy nie widziałem tak ślicznych i białych piersiątek... i twardych jak jabłuszka... Podobasz mi się, maleńka... Pozwoliła mu bredzić i pieścić się. Odrzuciła głowę nieco w tył, wsparła ją o omszały kamień. Jej oczy machinalnie błądziły po niebie na skraju rzeźbionego dachu. Teraz paź milczał; jego oddech stawał się coraz szybszy. Poruszył się niespokojnie i kilkakrotnie rozejrzał wokół siebie. Uliczka była dość spokojna, ale ludzie kręcili się po niej. W pewnej chwili minęła ich nawet kawalkada studen­ tów, którzy na widok pary przytulonej w bramie zaczęli pokrzykiwać: Hu! Hu! Chłopiec cofnął się i tupnął nogą. — Chyba oszaleję! W tym przeklętym, zabitym dechami miasteczku wszystkie domy aż trzeszczą w szwach. Wielcy panowie przyjmują swoje kochanki w przedpokojach. Po­ wiedz mi: gdzie możemy znaleźć chwilę spokoju? — Tu nam przecież dobrze — mruknęła. 145

Paź jednak nie był zadowolony. Zajrzał do małej sakie­ wki, którą miał u pasa, i twarz jego rozjaśniła się. — Chodź! Mam pewien pomysł! Znajdziemy sobie salon na naszą miarę. Wziął ją za rękę i pociągnął za sobą. Pobiegli wzdłuż ulicy aż do placu Notre-Dame-la-Grande. Od dwóch lat, odkąd mieszkała w Poitiers, Angelika nie widziała ani ka­ wałka miasta. Z podziwem oglądała więc fasadę kościoła, rzeźbioną jak hinduska szkatułka, obrzeżoną dzwonnicz­ kami i wieżyczkami w kształcie szyszek. Można by sądzić, że to kamień sam zakwitł pod dłutami rzeźbiarzy. Młody Henri kazał swojej towarzyszce pozostać na kruż­ ganku i czekać. Wrócił po chwili, bardzo zadowolony, z kluczem w ręku. — Zakrystian wynajął mi ambonę na kilkanaście minut. — Ambonę? — zdziwiła się Angelika. — Ba! Już nie po raz pierwszy oddaje taką przysługę bezdomnym zakochanym. Znów objął ją w tali i razem zeszli ze schodów wiodących do nieco zniszczonego przedsionka sanktuarium. Chłód i ciemność nawy otoczyły Angelikę. Kościoły w Poitou są najciemniejsze w całej Francji. Solidne budynki, wsparte na potężnych filarach, ukrywają w swym wnętrzu starożytne dekoracje ścienne, których żywe kolory powoli ukazują się zaskoczonym oczom widza. Młodzi ludzie po­ suwali się w milczeniu. — Zimno mi — szepnęła Angelika, ciaśniej otulając się peleryną. Opiekuńczym gestem objął ją ramieniem, ale jego unie­ sienie zniknęło. Wydawał się onieśmielony. Otworzył pierwsze drzwi monumentalnej ambony i po krętych schodach wspiął się na niewielką rotundę, miejsce wygłaszania kazań. Angelika machinalnie ruszyła za nim. Usiedli obok siebie na podłodze wysłanej aksamitnym dywanem. Ten kościół, ta głęboka ciemność o zapachu kadzidła zdawały się uspokajać nieco przedsiębiorczego młodzieńca. — Jakaś ty śliczna, moja przyjaciółko — westchnął. — Jakże wolę cię od tych wielkich dam, które mi dokuczają 146

'i

i igrają ze mną. Nie zawsze mnie to bawi, ale muszę być przymilny. Gdybyś ty wiedziała... Westchnął raz jeszcze. Jego twarz odzyskała nagle swój chłopięcy wyraz. — Pokażę ci coś bardzo pięknego i wyjątkowego — zaproponował, grzebiąc w swojej sakiewce. — Wydobył z niej kwadratowy kawałek białej tkaniny, obrzeżony delikatną koronką. — Chusteczka do nosa? — zdumiała się Angelika. — Tak. Chusteczka króla. Zgubił ją dziś rano. Podnios­ łem ją i zatrzymałem jako talizman. Spojrzał na nią uważnie i w zamyśleniu. — A może dam ci ją jako dowód miłości? — Och, tak! — zawołała, skwapliwie wyciągając rękę. Jej ramię uderzyło o balustradę z masywnego drewna i dźwięk ten rozległ się głośnym echem pod sklepieniem kościoła. Znieruchomieli, zaskoczeni i zaniepokojeni. — Zdaje się, że ktoś idzie — mruknęła Angelika. Chłopak zrobił skruszoną minę. — Zapomniałem zamknąć dolne drzwi ambony. Zamilkli, wsłuchując się w zbliżające się kroki. Ktoś wspiął się na schody wiodące do ich kryjówki i wkrótce u ich stóp pojawiła się głowa starego księdza, ozdobiona czarną czapeczką. — Co wy tam robicie, dzieci? — zapytał. Wygadany paź miał już na końcu języka gotową histo­ ryjkę. — Chciałem zobaczyć się z moją siostrą, która jest pensjonariuszką w Poitiers, ale nie wiedziałem, gdzie możemy się spotkać. — Nie mów tak głośno w domu bożym — zganił go ksiądz. — Wstańcie oboje i chodźcie za mną. Wprowadził ich do zakrystii i usadowił na taboretach. A potem wsparł dłonie na kolanach i przyglądał im się po kolei. Białe włosy wyglądały spod jego czapeczki duchow­ nego i okalały twarz, która pomimo starości zachowała zdrowy, wieśniaczy koloryt. Miał wielki nos, małe, żywe i przenikliwe oczka, krótką, białą brodę. Henri de Roguier 147

zrobił nagle przerażoną minę i zamilkł ze zmieszaniem, które nie było udane. — Czy to twój kochanek? — zwrócił się nagle ksiądz do Angeliki, wskazując młodzieńca ruchem podbródka. Twarz dziewczyny zalała się purpurą, ale paź wykrzyknął głośno i skwapliwie: — Bardzo bym chciał, panie, ale ona nie jest z tego gatunku! — Tym lepiej, moja córko. Gdybyś miała piękny naszyj­ nik z pereł, czy bawiłoby cię rzucanie go do chlewa pełnego gnoju, gdzie świnie podeptałyby go brudnymi racicami? Co? Odpowiedz mi, mała. Zrobiłabyś to? — Nie. Nie zrobiłabym tego. — Nie należy rzucać pereł przed wieprze. Nie wolno szafować skarbem dziewictwa, który powinnaś ofiarować jedynie mężowi. A ty, grubianinie — ciągnął dalej, zwraca­ jąc się do chłopca — skąd wziąłeś ten bluznierczy pomysł, by przyprowadzić swą przyjaciółkę na ambonę i tu prawić jej dusery? — A gdzie miałem ją zabrać? — zapytał paź z nadętą miną. — W tym mieście, w którym ulice są wąskie jak szafy, nie można nawet porozmawiać spokojnie. Wiedzia­ łem, że zakrystian z Notre-Dame-la-Grande wynajmuje czasem ambonę i konfesjonały, żeby można w nich spokoj­ nie poszeptać z dala od niedyskretnych uszu. W tych pro­ wincjonalnych miastach, wie pan, panie Vincent, jest tyle dziewczyn za mocno strzeżonych przez groźnego ojca i jesz­ cze groźniejszą matkę, które nigdy nie miałyby okazji usły­ szeć miłego słówka, gdyby... — Jak dokładnie mnie pouczasz, mój chłopcze! — Ambona kosztuje trzydzieści liwrów, konfesjonał dwadzieścia. To dużo jak na moją sakiewkę, panie Vincent. — Chętnie w to wierzę, mój mały — odrzekł pan Vin­ cent. — Jeszcze drożej to jednak kosztuje na wadze, gdzie anioł i diabeł ważą ludzkie grzechy, tu, w nawie NotreDame-la-Grande. Jego twarz, do tej pory spokojna, stwardniała nagle. Wyciągnął rękę. 148

— Oddaj mi klucz, który ci powierzono. — Otrzymawszy żądany przedmiot, dodał: — Pójdziesz się wyspowiadać, prawda? Jutro wieczorem będę czekał na ciebie w tym samym kościele i udzielę ci rozgrzeszenia. Zbyt dobrze wiem, w jakim żyjesz środowisku, mój biedny paziu! Lepiej jednak dla ciebie, żebyś próbował zabaw w mężczyznę z dziewczyną w twoim wieku, niż wysługiwał się dojrzałym damom, które wciągają cię do swych alków i deprawują... O, tak. Widzę, jak się rumienisz. Wstyd ci przed nią, taką świeżą, taką nową. Wstyd ci twoich oszukanych miłostek. Młodzieniec spuścił głowę, cała jego buta się rozwiała. — Panie Vincent de Paul — wybąkał wreszcie. — Na litość boską, niech pan nie opowiada o tej historii Jej Wy­ sokości królowej. Jeśli ona odeśle mnie do ojca, ten nie będzie mógł mi ani trochę pomóc. Mam siedem sióstr, którym trzeba dać posag, a jestem trzeci najmłodszy w ro­ dzinie. Służbę u króla dostałem tylko dzięki wielkiej łasce pana de Lorraine, który... któremu się spodobałem — do­ kończył zakłopotany. — To on kupił dla mnie to miejsce. Jeśli mnie wyrzucą, zażąda, by mój ojciec zwrócił mu pie­ niądze, a to będzie niemożliwe. Stary duchowny przyglądał mu się z powagą. — Nie wymienię twojego nazwiska. Dobrze jednak się stanie, jeśli raz jeszcze przypomnę królowej, jakim bagnem jest otoczona. Niestety! Ta kobieta jest tak pobożna i od­ dana dobroczynności, ale cóż może zrobić przeciwko temu całemu zepsuciu? Dekretami nie zmienisz duszy ludzkiej... Przerwało mu otwarcie drzwi do zakrystii. Wszedł młody człowiek o kędzierzawych włosach, odziany w dość wy­ szukany ciemny strój. Pan Vincent podniósł się i zmierzył go surowym wzrokiem. — I znowu widzę, że nosisz cywilne szaty i perukę. To zabronione duchownym. Będę chyba zmuszony zwrócić uwagę na te niedociągnięcia i handel twemu zwierzchnikowi. Ksiądz z trudem powstrzymał lekceważące wzruszenie ramion. — Chyba nie bardzo go to obejdzie, panie Vincent. Mo­ im zwierzchnikiem jest paryżanin, który kupił sobie to 149

stanowisko przed trzema laty od poprzedniego proboszcza, gdyż tamten wyjechał do swej posiadłości. Nigdy jeszcze tu nie był, a ponieważ ma dom przy Notre Dame de Paris, podejrzewam, że nasza Notre-Dame-la-Grande wyda mu się całkiem mała... — Ach, drżę z obawy! — wykrzyknął nagle pan Vin­ cent — że ten odrażający handel parafiami i stanowiskami sprzedawanymi jak osły i konie na targu, przywiedzie Koś­ ciół do zguby. A kogo teraz mianuje się biskupami tego królestwa? Wielkich panów, wojaków i libertynów, którzy nieraz nawet nie otrzymali święceń, ale posiadają dość dużą fortunę, żeby otrzymać biskupstwo. Przywdziewają szaty i insygnia sług bożych! Ach, niech Pan wspomoże nas w obaleniu takich instytucji! * Wikariusz, szczęśliwy, że burza jakby oddala się od niego, wtrącił: — Moja parafia nie jest zaniedbana. Zajmuję się nią i poświęcam jej wiele uwagi. Proszę uczynić nam ten za­ szczyt, panie Vincent, i asystować dziś wieczorem przy mszy. Ujrzy pan nawę wypełnioną po brzegi wiernymi. Poitiers zostało ochronione przed herezją na skutek za­ pału swych księży. To nie to samo, co Niort, Chatellerault i... Starzec rzucił mu mroczne spojrzenie. — Deprawacja księży jest pierwszą przyczyną here­ zji! ** — wykrzyknął za złością. Podniósł się i wziął oboje młodych za ramiona, wypro­ wadzając ich na zewnątrz. Pomimo wieku i pochylonych pleców wydawał się czerstwy i pełen życia. Wieczór zapadał nad placem przed kościołem, gdzie bla­ de, zimowe słońce budziło do życia kamienne kwiaty. — Moje jagniątka — odezwał się pan Vincent. — Moje dzieci dobrego Boga, chcieliście skosztować zielonego owo­ cu miłości. Dlatego ścierpły wam zęby, a serca napełnił smutek. Zostawcie. Niech to, co ma rozkwitać wiecznie, * Autentyczne słowa świętego Vincenta de Paul. ** Autentyczna wypowiedź świętego Vincenta de Paul.

150

dojrzeje w słońcu życia. Nie należy zabłądzić, kiedy się szuka miłości, bo można jej już nigdy nie odnaleźć. Czyż istnieje sroższa kara za niecierpliwość i słabość niż kosztować przez całe życie owoców gorzkich i pozbawionych aromatu? Odejdźcie teraz każde w swoją stronę. Ty, chłopcze, na służbę, którą musisz wypełniać świadomie. Ty, dzieweczko, wracaj do pracy i swoich zakonnic. A kiedy wstanie dzień, nie zapomnijcie pomodlić się do Boga, który jest Ojcem nas wszystkich. Puścił ich. Długo odprowadzał spojrzeniem wdzięczne postaci, aż do chwili, kiedy rozstały się przy rogu placu. Angelika odwróciła głowę dopiero wówczas, gdy doszła do drzwi klasztoru. Zstąpił na nią ogromny spokój. Jej ramię wciąż jeszcze pamiętało dotyk ciepłej ręki starca. — Pan Vincent — pomyślała. — Czy to ten wielki pan Vincent? Ten, którego markiz du Plessis nazywał Sumieniem Królestwa? Ten, który zmusza szlachtę, by służyła ubogim? Ten, który codziennie widzi się sam na sam z królem i kró­ lową? Jakiż on się wydaje zwyczajny i miły! Zanim podniosła ucho kołatki, raz jeszcze spojrzała na miasto, które już tonęło w mroku. — Niech mnie pan pobłogosławi, panie Vincent — sze­ pnęła. Bez protestu przyjęła kary, jakie jej wymierzono za tę nową ucieczkę. Od tego dnia jej zachowanie zmieniło się zupełnie. Zajęła się nauką, była miła dla koleżanek. Wyda­ wało się, że nareszcie przywykła do klasztornej dyscypliny. We wrześniu Hortensja opuściła klasztor. Jakaś daleka krewna w Niort przyjęła ją jako damę do towarzystwa. W istocie dama ta, której szlachectwo było nie najwyższej próby, poślubiła członka magistratu, bardzo bogatego wprawdzie, ale o dość niejasnym pochodzeniu, a teraz pró­ bowała za pośrednictwem syna dodać tarczy herbowej nieco blasku, wiążąc ją z jakimś znanym nazwiskiem. Syn otrzy­ mał właśnie od ojca stanowisko prokuratora w Paryżu i wypadało, by czuł się dobrze pośród herbowej szlachty. 151

Dla obu stron okazja była nieoczekiwana i jedyna w swoim rodzaju. Wkrótce odbył się ślub. Jednocześnie młody Ludwik XIV jako zwycięzca powra­ cał do swej wspaniałej stolicy. Francja wyszła z wojny domowej zniszczona wewnętrznie. Sześć armii miotało się na jej ziemi, szukając się i nie zawsze znajdując: była armia księcia Kondeusza, królewska, kiero: wana przez pana Turenne, który nagle zdecydował się nie zdradzać króla, armia Gastona Orleańskiego, sprzymierzo­ na z Anglikami i skłócona z książętami francuskimi, armia księcia de Beaufort, skłócona ze wszystkimi, ale którą wspo­ magali Hiszpanie, armia diuka de Lorraine, działająca na swój własny rachunek, wreszcie armia Mazariniego, który z Niemiec usiłował przesłać królowej posiłki. Omal nie mianowano panny de Montpensier generałem armii za to, że pewnego dnia próbowała strzelać z armat Bastylii do wojsk króla, swego własnego kuzyna. Był to gest, za który Grande Mademoiselle zapłaciła bardzo słono, ponieważ odstraszył on wszystkich pretendentów do jej ręki w całej Europie. — Mademoiselle „zabiła" swojego małżonka — mruknął swym miękkim akcentem z Abruzzes kardynał Mazarini, kiedy opowiedziano mu całą historię. Ten ostatni pozostał wielkim zwycięzcą szalonego i trud­ nego kryzysu. W niespełna rok później znów ujrzano jego czerwoną szatę w korytarzach Luwru, ale „mazarinady" już się nie pojawiły. Wszyscy byli u kresu sił. Angelika kończyła siedemnaście lat, kiedy dowiedziała się o śmierci matki. Długo modliła się w kaplicy, ale nie płakała. Niezbyt dobrze zdawała sobie sprawę z tego, że nigdy już nie ujrzy postaci w szarej sukni i czarnym szalu, na który latem matka nasadzała niemodny słomkowy ka­ pelusz. Jako opiekunka warzywnika i ogródka, pani de Sance zapewne więcej pieszczot i troski poświęciła swym gruszom i kapuście aniżeli własnym, licznym latoroślom. Właśnie z powodu śmierci matki Angelika spotkała obu swych braci: Raymonda i Denisa, ponieważ to oni przynieśli jej smutną nowinę. Dziewczyna przyjęła ich w rozmównicy, zza zimnych krat, których wymagał regulamin urszulanek. 152

Denis był teraz w college'u. Wyrósł i zaczął przypominać Josselina do tego stopnia, że nieraz jej się wydawało, iż widzi swego starszego brata takim, jakiego pamiętała w cza­ rnym stroju ucznia i z rogowym kałamarzem u pasa. Była tak zaskoczona tym podobieństwem, że kiedy już pozdro­ wiła duchownego, który towarzyszył jej bratu, zupełnie zapomniała zapytać go o nazwisko. — Jestem Raymond, Angeliko, nie poznajesz mnie? Była niemal onieśmielona. W klasztorze, który w porów­ naniu z innymi zakładami tego rodzaju miał niezwykle surową regułę, zakonnice traktowały księży z nabożną słu­ żalczością, nie pozbawioną zresztą instynktownej pokory kobiet wobec mężczyzn. Sam fakt, że jeden z nich mówił do niej po imieniu, dziwnie zbijał ją z tropu. Teraz to ona spuszczała oczy, gdy Raymond uśmiechał się do niej. Z wiel­ ką delikatnością powiadomił ją o nieszczęściu, jakie dotknę­ ło ich rodzinę, i bardzo prosto przypomniał jej o posłuszeńs­ twie, jakie winni jesteśmy Bogu. Coś odmieniło jego długą twarz o ciemnej cerze i jasnych, płomiennych oczach. Opowiedział jej także, że ojciec był bardzo rozczarowany jego powołaniem do stanu duchownego po spędzeniu kilku lat u jezuitów. Po odejściu Josselina wszyscy się widocznie spodziewali, że Raymond przejmie rolę spadkobiercy na­ zwiska. Młodzieniec jednak zrezygnował z dziedzictwa na korzyść innych braci, a sam złożył śluby. Gontran także zawiódł biednego barona Armanda. Daleki był od chęci wstąpienia do armii i pojechał do Paryża, by studiować — nikt dobrze nie wiedział, co. Trzeba było zatem czekać na Denisa, który miał trzynaście lat, by nazwisko de Sance mogło na nowo odnaleźć swe miejsce w wojskowej tradycji starych rodów. Mówiąc o tym wszystkim młody jezuita przyglądał się swojej siostrze, dziewczynie, która, by lepiej go słyszeć, przyciskała do zimnych krat różaną twarzyczkę. Jej zielone oczy w cieniu rozmównicy przybierały barwę i przejrzystość morskiej wody. — A ty co będziesz robić, Angeliko? — zapytał wreszcie, a w jego głosie zabrzmiała jakby nutka litości. 153

Potrząsnęła ciężkimi lokami o złocistym połysku i obojęt­ nie odparła, że sama jeszcze nie wie. W rok później Angelikę de Sance znowu poproszono do rozmównicy. Tym razem był to stary Wilhelm, który tylko bardziej posiwiał od czasu, kiedy go ostatni raz widziała. Troskliwie oparł swą nieodłączną pikę o mur celi. Powiedział, że przyjechał, by ją zabrać do Monteloup. Zakończyła już edukację. Była młodą, świetnie ułożoną damą i właśnie znaleziono dla niej męża.

Ślub w Tuluzie (1656 — 1660)

Ł

ROZDZIAŁ I

Baron de Sance z nie ukrywaną satysfakcją przyglądał się swej córce Angelice. — Zakonnice zrobiły z ciebie doskonałą młodą damę, moja dzikusko. — Och! Doskonałą? To się dopiero okaże! — zaprotes­ towała Angelika, odnajdując swój dawny sposób potrząsa­ nia kędzierzawą grzywą. Powietrze w Monteloup, wypełnione słodkawym aroma­ tem bagien, dawało jej wspaniałe poczucie nowej niezależ­ ności. Prostowała się jak zwiędły kwiat pod wiosennym deszczem. Duma ojcowska barona Armanda nie chciała się przyznać do porażki. — W każdym razie jesteś jeszcze ładniejsza, niż się spo­ dziewałem. Wprawdzie masz cerę nieco ciemniejszą, niż wymagałyby tego jasne włosy i oczy, ale ten kontrast nie jest bez uroku. Zauważyłem, że większość moich dzieci ma ten sam odcień skóry. Obawiam się, że to ostatnie ślady odrobiny arabskiej krwi, którą ludzie z Poitou jeszcze za­ chowali w żyłach. Widziałaś małego Jana Marię? Prawdziwy Maur! — I nagle prosto z mostu oznajmił: — Hrabia de Peyrac de Morens poprosił o twoją rękę. — Mnie? — zdumiała się Angelika. — Przecież ja go nie znam! — To nie ma znaczenia. Molines go zna, a to najważ­ niejsze. Gwarantuje mi, że dla żadnej z moich córek nie mógłbym sobie wymarzyć wspanialszego związku. 157

Baron Armand promieniał. Ścinał końcem laski pierwio­ snki rosnące na brzegu ścieżki, którą właśnie przechadzał się wraz z córką. Angelika przyjechała poprzedniego wieczoru w towarzys­ twie Wilhelma i brata Denisa. Była zdziwiona, że uczeń college'u ma teraz wakacje, ale wyjaśnił jej, że wziął tylko urlop, by być na jej ślubie. „Co to za historia z tym ślubem" — myślała dziewczyna. Jeszcze nie brała na serio całej sprawy, ale pewność brzmiąca w głosie barona zaczęła budzić w niej niepokój. Nie zmienił się zanadto w ciągu ostatnich kilku lat. Tylko trochę siwych włosów połyskiwało w jego wąsach i kępce zarostu pod dolną wargą, przyciętego na modłę Ludwika XIII. Angelika spodziewała się, że znajdzie go przybitego i niepewnego po śmierci matki, i była bardzo zdumiona, kiedy zobaczyła uśmiechniętego i właściwie w niezłej formie. Wyszli na łąkę, łagodnym stokiem opadającą ku wy­ suszonym bagnom. Angelika próbowała zmienić temat rozmowy, która groziła kłótnią, choć zamienili zaledwie parę słów. — Ojcze, pisałeś, że w czasie tej okropnej Frondy stra­ ciliście bardzo dużo bydła z powodu rekwizycji i kradzieży armii? — Pewnie. Molines i ja straciliśmy prawie połowę zwie­ rząt i bez niego byłbym już w więzieniu za długi, i to po sprzedaniu wszystkich naszych ziem. — Czy dużo jeszcze jesteś mu winien? — Niestety! Z czterdziestu tysięcy liwrów, które mi po­ życzył kiedyś, po pięciu latach ciężkiej harówki zdołałem mu zwrócić pięć tysięcy, a i tak nie chciał ich przyjąć, udając, że chce mi je podarować jako mój udział w interesie. Musiałem się obrazić, żeby je przyjął. Angelika zauważyła z prostotą, że skoro sam intendent nie czuł potrzeby zwrotu pożyczki, ojciec nie miał racji upierając się. — Jeśli ci zaproponował ten interes, to znaczy, że miał z niego korzyść. To nie jest człowiek, który robi prezenty. Jest jednak bezpośredni i jeśli daruje ci te czterdzieści tysięcy 158

liwrów, to znaczy, że docenia trud, który sobie zadałeś, i oddane mu usługi. — To prawda, że nasz handelek mułami i ołowiem z Hi­ szpanią, wyłączony z podatków aż po ocean, idzie nie naj­ gorzej. A kiedy nie ma napadów i sprzedaje się część pro­ dukcji państwu, koszty się wyrównują. To prawda... Spojrzał na Angelikę z zastanowieniem. — Ależ ty masz rzeczowy sposób mówienia, moja córko. Nie wiem nawet, czy to wypada takiej młodej damie, która zaledwie wyszła z klasztoru... Angelika roześmiała się. — Zdaje się, że w Paryżu właśnie kobiety wszystkim rządzą: polityką, religią, literaturą, nawet nauką. Nazywają je wykwintnymi damami. Zbierają się codziennie u jednej spośród nich, zapraszając uczonych i pięknoduchów. Pani domu leży na łożu, goście sadowią się u wyjścia alkowy i dyskutują. Zastanawiam się, czy kiedy pojadę do Paryża, nie stworzę grupki dyskutującej o handlu i interesach. — Cóż za okropność! — wykrzyknął baron, zaszokowa­ ny. — Angeliko, to chyba nie urszulanki w Poitiers nakładły ci do głowy podobnych pomysłów? — Twierdziły, że jestem doskonała w rachunkach i logi­ ce. Nawet za bardzo... za to rozpaczały, że nie mogą ze mnie zrobić takiej przykładnej dewotki jak moja siostrunia Hortensja. Narobiła biedaczkom tyle nadziei, że wstąpi do ich zakonu, ale czar prokuratora musiał być nieodparty. — Moja córko, nie powinnaś być zazdrosna, ponieważ ten sam Molines, którego tak surowo sądzisz, wybrał ci doskonałego męża, który na pewno o wiele przewyższa męża Hortensji. Dziewczyna niecierpliwie tupnęła nogą. — Ten Molines naprawdę przesadza! Kiedy się ciebie słucha, można by pomyśleć, że jestem jego córką, a nie twoją. Dlaczego on aż tak troszczy się o moją przyszłość? — Nie powinnaś się na niego skarżyć, mała mulico — odparł ojciec z uśmiechem. — Hraba Joffrey de Peyrac jest potomkiem dawnych hrabiów tuluskich, których korzenie szlachectwa sięgają głębiej niż u naszego króla Ludwi159

ka XIV. A poza tym to najbogatszy człowiek w Langwedocji. — Możliwe, ojcze, ale przecież nie mogę tak po prostu wyjść za mąż za człowieka, którego nigdy w życiu nie widziałam. Nawet ty go nie znasz. — Dlaczego? — zdziwił się baron. — Wszystkie młode damy wychodzą za mąż w ten sposób. Ani one, ani przy­ padek nie może decydować ani o aliansach pożytecznych dla ich rodzin, ani o małżeństwie, które zapewni im nie tylko przyszłość, lecz także i nazwisko. — Czy... czy on jest młody? — zapytała z wahaniem w głosie. — Młody? Młody? — burknął zirytowany baron. — Oto pytanie, które zadaje osoba praktyczna. Rzeczywiście, twój przyszły mąż jest dwanaście lat starszy od ciebie, ale trzy­ dziestka u mężczyzny to wiek siły i witalności. Niebo może wam jeszcze zesłać wiele dzieci. Będziecie mieć pałac w Tu­ luzie, zamki w Albi i Bearn, ekwipaże, toalety... — baron zatrzymał się, bo zabrakło mu wyobraźni. — Z mojej stro­ ny — podsumował — uważam, że oświadczyny mężczyzny, który także nigdy cię przedtem nie widział, to nieoczekiwana i wspaniała szansa. Przeszli kilka kroków w zupełnym milczeniu. — No właśnie — mruknęła Angelika. — Ta szansa jest trochę zbyt wspaniała. Dlaczego ten hrabia, który ma wszy­ stko, by wybrać sobie na żonę bogatą dziedziczkę, przyjeż­ dża i wynajduje na samym dnie Poitou dziewczynę bez posagu? — Bez posagu? — powtórzył Armand de Sance z roz­ jaśnioną nagle twarzą. — Angeliko, wróć ze mną do zamku, ubierzesz się do wyjścia. Weźmiemy konie. Pokażę ci coś. W podwórcu zamku sługa na rozkaz barona wyprowadził ze stajni dwa konie i szybko je osiodłał. Zaintrygowana dziewczyna nie zadawała pytań. Wsiadając na konia, po­ wtarzała sobie, że właściwie i tak jej przeznaczeniem jest małżeństwo. Wszystkie jej znajome powychodziły za maż za kandydatów przedstawionych im przez rodziców. Dla­ czego ten pomysł tak ją denerwuje? Człowiek, którego jej przeznaczono, nie jest przecież starcem. Będzie bogata... 160

Angelika spostrzegła nagle, że ogarnia ją dziwne uczucie fizycznej przyjemności, i potrzebowała dłuższej chwili, żeby się zorientować, co ją wywołało. Dłoń sługi, który pomagał jej wsiąść na damskie siodło, zsunęła się na jej kostkę i pieś­ ciła ją delikatnie gestem, którego nawet najlepsza na świecie wola nie wzięłaby za przypadkowy. Baron wszedł do zamku, żeby zmienić buty i włożyć czysty kaftan. Angelika szarpnęła się nerwowo i koń odstąpił na parę kroków. — Co cię napadło, wieśniaku? Czuła, że jest czerwona, i była o to wściekła na siebie, ponieważ musiała przyznać, że pod wpływem tej krótkiej pieszczoty przeszedł ją rozkoszny dreszczyk. Służący, herkules o szerokich barach, podniósł głowę. Kosmyki ciemnych włosów opadały na mroczne oczy, błysz­ czące znajomą złośliwością. — Mikołaj! — krzyknęła Angelika. Radość ujrzenia da­ wnego towarzysza zabaw i zmieszanie z powodu jego zbyt śmiałego gestu walczyły w niej o lepsze. — Ach, rozpoznałaś Mikołaja — odezwał się baron de Sance, który właśnie wrócił. — To prawdziwy diabeł i nikt nie może sobie z nim dać rady. Nie interesują go ani muły, ani praca. Leniuch i ugania się za dziewczynami, oto twój wspaniały przyjaciel z dawnych lat, Angeliko! Młodzieniec zupełnie nie czuł się zawstydzony oceną wy­ stawioną przez pana. Z uśmiechem i niemal bezczelnie przy­ glądał się Angelice, szczerząc białe zęby. Rozpięta koszula ukazywała ciemną, masywną pierś. — Hej, chłopcze! Weź jakąś chabetę i jedź za nami — powiedział baron, który niczego nie spostrzegł. — Dobrze, pszepana. Trzy wierzchowce przebyły most zwodzony i skierowały się drogą na lewo od Monteloup. — Dokąd jedziemy, ojcze? — Do starej kopalni ołowiu. — Mówisz o tych zwalonych paleniskach obok ziemi opactwa w Nie ul? — Właśnie o nich. 161

Angelika przypomniała sobie klasztor rozpustnych mni­ chów i szaloną eskapadę z dzieciństwa, kiedy chciała uciec do Ameryki, wyjaśnienia brata Anzelma na temat ołowiu i srebra oraz prac prowadzonych w kopalni w czasach średniowiecza. — Nie mam pojęcia, co ten skrawek jałowej ziemi... — Ten skrawek ziemi, który już nie jest jałowy, a który nazywa się teraz Argentieres, jest po prostu twoim posa­ giem. Przypominasz sobie, że Molines poprosił mnie, abym odnowił prawo wydobycia dla mojej rodziny, podobnie jak zniesienie podatków na jedną czwartą produkcji. Po uzyska­ niu tych przywilejów sprowadził saksońskich robotników. Kiedy zobaczyłem, jaką wagę przykłada do tej niegdyś bezpańskiej ziemi, powiedziałem mu, że to twój posag. Chyba właśnie tego dnia pomysł, żeby wydać cię za hrabiego de Peyrac, zaświtał w jego płodnej mózgownicy. Ten pan rzeczywiście miał ochotę na kopalnię. Nie do końca zrozu­ miałem, jakie interesy prowadzi z Molinesem; podejrzewam, że w jakimś stopniu on jest odbiorcą wszystkich mułów i metali, które wysyłamy do Hiszpanii. To dowód, że szlach­ ty, która interesuje się handlem, jest więcej, niż się sądzi. Myślałem wprawdzie, że hrabia de Peyrac ma dość ziemi i posiadłości, by nie brudzić sobie rąk nieszlacheckimi zaję­ ciami... ale może go to bawi. Podobno jest dość oryginalny. — O ile dobrze zrozumiałam — powoli wycedziła An­ gelika — wiedziałeś, że ktoś ma ochotę na tę kopalnię, i dałeś mu do zrozumienia, że może ją dostać tylko razem z twoją córką. — Ależ ty dziwacznie przekręcasz fakty, Angeliko! Wy­ daje mi się, że pomysł, by dać ci tę kopalnię w posagu, był doskonały. Najważniejszym problemem w życiu moim i twojej matki było zapewnienie jak najlepszej przyszłości naszym córkom. Pomimo najgorszych trudności udało nam się zachować w całości ziemie ojców, a przecież du Plessis nieraz oblizywał się na moje wysuszone tereny bagienne! Ale wydać córkę za mąż nie tylko za szlachcica, lecz w do­ datku za bogatego szlachcica — oto co mnie zadowala! Ziemia nie opuszcza rodziny. Nie odchodzi do obcego, ale do nowej rodziny, do nowego związku. 162

Angelika pozostawała nieco z tyłu za ojcem, tak że baron nie mógł widzieć jej twarzy. Małe ząbki dziewczyny gryzły pełne wargi w bezsilnej złości. Nie potrafiła wyjaśnić ojcu, jak bardzo sposób, w jaki przedstawiono jej te oświadczyny, jest dla niej poniżający, tym bardziej że baron był przekona­ ny, iż bardzo zręcznie zapewnił córce szczęśliwą przyszłość. — O ile dobrze pamiętam — próbowała jeszcze wal­ czyć — chyba wydzierżawiłeś tę kopalnię na dziesięć lat panu Molinesowi? Pozostaje więc jeszcze około czterech lat dzier­ żawy. Jak można dawać w posagu wydzierżawione dobra? — Molines nie tylko się zgadza, ale będzie dalej eks­ ploatował kopalnię dla pana de Peyrac. Poza tym prace rozpoczęły się już trzy lata temu, jak zresztą sama zoba­ czysz. Właśnie dojeżdżamy. Po godzinie spokojnej jazdy stępa dotarli na miejsce. Kiedyś Angelika sądziła, że kopalnia i otaczające ją wioski protestanckie znajdują się na końcu świata. Teraz jednak odległość wydawała się jej dużo mniejsza. Doskonale utrzy­ mana droga utwierdzała to wrażenie. Zbudowano też nie­ wielką chatę dla robotników. Ojciec i córka zsiedli z koni. Mikołaj podszedł, żeby wziąć od nich końskie uzdy. Ponury zakątek, który Angelika pamiętała tak dobrze, zmienił się nie do poznania. Kanalizacja doprowadzała bieżącą wodę i poruszała kilka pionowych żaren. Żeliwne młoty z głuchym stukotem miaż­ dżyły kamienie, wielkie bloki natomiast rozbijano ręcznie. Dwa rozżarzone paleniska wyposażone były w ogromne, skórzane miechy, które co chwila podsycały płomienie. Obok palenisk leżały olbrzymie zwały węgla drzewnego, a reszta terenu kopalni zajęta była przez hałdy kamieni. Robotnicy wrzucali łopatkami kamienny pył do drew­ nianych koryt, którymi płynęła woda. Inni, uzbrojeni w mo­ tyki i ustawieni pod prąd, czyścili wnętrze kanalizacji. W pewnym oddaleniu znajdował się dość duży budynek o drzwiach zabezpieczonych żelazną kratą i siatką, zamknię­ ty na potężne kłódki. Dwóch mężczyzn uzbrojonych w muszkiety pilnowało wejścia. 163

— To rezerwa sztabek srebra i ołowiu — wyjaśnił baron. Z wielką dumą zaproponował, że jutro poprosi Molinesa, by pokazał Angelice zawartość magazynu. Teraz zaprowadził ją do samej kopalni. Ogromne zwało­ wiska, każde wysokości co najmniej czterech metrów, two­ rzyły jakby rzymski amfiteatr. Tu i tam ciemne przejścia podziemne wgłębiały się w ska­ łę. Wyłaniały się z nich małe wózki ciągnięte przez osły. — Są tu cztery rodzaje górników saksońskich, hutników i kamieniarzy. To właśnie oni i Molines uruchomili eks­ ploatację. — Ile to przynosi rocznie? — zapytała Angelika. — Patrz, to jest pytanie, którego nigdy sobie do tej pory nie zadawałem... — wyznał baron Armand de Sance z nutą zmieszania w głosie. — Widzisz, Molines regularnie płaci mi czynsz. Pokrył wszystkie koszty instalacji. Cegły, z któ­ rych zbudowane są paleniska, pochodzą z Anglii, a nawet z Hiszpanii, przywiezione przez karawany langwedockiej kontrabandy. — A czy przypadkiem nie pośredniczył w tym mój przy­ szły małżonek? — To możliwe. Zdaje się, że hrabia zajmuje się bardzo różnymi rzeczami. Poza tym to uczony i to on narysował plan tamtej maszyny parowej. Baron poprowadził córkę aż do wejścia do jednej z niż­ szych galerii wzgórza. Pokazał jej coś w rodzaju ogromnego żelaznego kotła, pod którym palił się ogień. Z pokrywy kotła wystawały dwie grube rury otoczone taśmami, które następnie zanu­ rzały się w strumieniu. W regularnych odstępach czasu nad powierzchnię ziemi wytryskał strumień wody. — To jedna z pierwszych maszyn parowych stworzonych do tej pory na świecie. Służy do wypompowywania z kopa­ lni wód podskórnych. Wynalazek, który hrabia de Peyrac udoskonalił po powrocie z Anglii. Jak widzisz, jako kobieta, która chce zostać wykwintną damą, dostaniesz męża równie uczonego i uduchowionego... jak ja jestem głupi i ograni­ czony... — dodał z żałosną miną. — O, patrzcie, dzień dobry, Fritz Hauer! 164

Jeden z robotników, który stał obok maszyny, zdjął beret i skłonił się nisko. Miał twarz jakby pomalowaną na niebies­ ko — od kruszyn pyłu kamiennego, które utkwiły mu pod skórą w czasie długich lat pracy w kopalni. U jednej ręki brakowało dwóch palców. Jego ramiona wydawały się zbyt długie w stosunku do krępego i garbatego ciała. Cienkie kosmyki włosów spadały mu na małe, błyszczące oczka. — Przypomina nieco Wulkana, boga piekieł — powie­ dział pan de Sance. — Ale chyba nie ma człowieka, który by lepiej znał wnętrze ziemi niż ten saksoński robotnik. Może dlatego tak dziwnie wygląda. Wszystkie sprawy zwią­ zane z kopalnią nigdy nie wydawały mi się zbyt jasne, nie wiem, czy nie mieszają się w to jakieś czary... Powiadają, że Fritz Hauer zna tajny proces przetwarzania ołowiu w zło­ to. To rzeczywiście byłoby niezwykłe. Prawdą jednak jest, że od kilku lat pracuje z hrabią de Peyrac, który przysłał go do Poitou właśnie z powodu Argentieres. „Hrabia de Peyrac! Wszędzie ten hrabia de Peyrac!" z irytacją pomyślała Angelika. Głośno jednak powiedziała: — Może właśnie dlatego on jest taki bogaty, ten cały hrabia de Peyrac. Może ołów, który wysyła mu Fritz Hauer, on przetwarza na złoto... Stąd do zamienienia mnie w żabę... — Naprawdę, sprawiasz mi przykrość, moja córko. Dla­ czego mówisz takim drwiącym tonem? Myślałby kto, że pragnę twojego nieszczęścia. W całym moim planie nie ma nic, co usprawiedliwiałoby twoją nieufność. Oczekiwałem okrzyków radości, a co słyszę? Sarkazm! — To prawda, wybacz mi, ojcze — odparła Angelika zawstydzona wyrazem zawodu, jaki dostrzegła na szczerej twarzy ojca. — Zakonnice nieraz powtarzały, że nie jestem taka jak inne i mam dość zaskakujące reakcje. Nie ukry­ wam, że zamiast się cieszyć czuję ogromny wstręt do tego małżeństwa. Daj mi trochę czasu do namysłu, muszę się przyzwyczaić... Rozmawiając zawrócili do koni. Angelika szybko wsko­ czyła na siodło, żeby uniknąć zbyt skwapliwej pomocy Mikołaja, ale nie mogła powstrzymać jego brązowej dłoni od muśnięcia jej palców, kiedy odbierała od niego lejce. 165

— To bardzo krępujące — mruknęła do siebie, nieco zdenerwowana. — Muszę go surowo napomnieć. Wzdłuż drogi rosły krzaki głogu, obsypane kwiatami. Ich słodki zapach, niosący ze sobą wspomnienia dziecińst­ wa, ukoił nieco zszarpane nerwy dziewczyny. — Ojcze — odezwała się nagle. — Wydaje mi się, że chciałbyś, abym szybko podjęła decyzję co do hrabiego de Peyrac. Mam pewien pomysł: jeśli pozwolisz, pojadę do pana Molinesa. Chciałabym przeprowadzić z nim poważną rozmowę. Baron spojrzał na słońce, żeby się zorientować, która godzina. — Zaraz będzie południe. Myślę jednak, że Molines z przyjemnością przyjmie cię przy swoim stole. Jedź, moja córko. Mikołaj będzie ci towarzyszył. Angelika już miała odmówić tej eskorty, ale nie chciała zdradzić, że przykłada jakąkolwiek wagę do zachowania się wieśniaka. Radosnym gestem dłoni pożegnała ojca i po­ galopowała przed siebie. Sługa, który jechał na mule, szybko pozostał w tyle. W pół godziny później Angelika przejeżdżała przed bra­ mą zamku du Plessis i znów się pochyliła, by dojrzeć za zasłoną zieleni kasztanowców białe zjawisko. „Filip" — pomyślała i zdumiała się, że to imię przyszło jej na myśl właśnie teraz, jakby po to, by powiększyć jej melancholię. Państwo du Plessis wciąż bawili w Paryżu. Dawniejszy zwolennik pana Kondeusza, pan markiz du Plessis, zdołał się jakoś wkraść w łaski królowej i kardynała Mazariniego, podczas kiedy Jaśnie Pan Książę, zwycięzca z Rocroi, jeden z najsławniejszych generałów Francji, odszedł na haniebną służbę do króla Hiszpanii we Flandrii. Angelika zaczęła się zastanawiać, czy zniknięcie szkatułki mogło odegrać jakąkolwiek rolę w życiu pana Kondeusza. W każdym razie ani kardynał, ani król, ani jego brat nie zostali otruci. Powiadano nawet, że pan Fouquet, dusza dawnego spisku przeciw Jego Wysokości, został mianowany superintendentem finansów. Zabawne, że jedna mała, ciemna wieśniaczka być może 166

zmieniła cały bieg historii. Pewnego dnia musi sprawdzić, czy skrzyneczka wciąż jeszcze znajduje się w kryjówce. A co z paziem, którego oskarżyła? Ba! To nie takie ważne! Usłyszała za plecami zbliżający się odgłos galopującego muła Mikołaja. Na wszelki wypadek popędziła konia i wkrótce znalazła się pod domem intendenta. Po posiłku intendent Molines zaprowadził Angelikę do małego biura, w którym kilka lat wcześniej przyjmował jej ojca. Tu właśnie zrodził się pomysł hodowli mułów, i nagle dziewczyna przypomniała sobie niejasną odpowiedź, jakiej udzielił jej intendent na pytanie praktycznego dziecka: — A co ja z tego będę miała? — Dostaniesz męża. Czyżby już wtedy myślał o jej związku z tym dziwacznym hrabią z Tuluzy? To nie było wykluczone, Molines bowiem był człowiekiem dalekowzrocznym i wiązał ze sobą różne projekty. Właściwie intendent sąsiedniego zamku wcale nie był niesympatyczny. Jego nieco surowe obejście związane było z pozycją podwładnego, i to podwładnego, który wie, że jest inteligentniejszy od swych państwa. Dla rodziny sąsiada kasztelana jego interwencja była czymś w rodzaju ręki Opatrzności. Tylko Angelika wie­ działa, że u źródła hojności i pomocy intendenta leżały wyłącznie jego osobiste korzyści. Podobało jej się to, uwal­ niało ją od pozycji jego dłużniczki i nie zmuszało do poni­ żającej wdzięczności. Sama jednak dziwiła się własnej sym­ patii do tego wyrachowanego, prostego człowieka. „To dlatego, że on tworzy coś nowego i solidnego" — stwierdziła nagle. Pomimo to nie miała ochoty zostać włączona do projek­ tów intendenta jak jeszcze jedna sztabka ołowiu. — Panie Molines — odezwała się oschle. — Ojciec upar­ cie opowiada mi o małżeństwie z niejakim hrabią de Peyrac, które p a n dla mnie zorganizował. Ponieważ niewątpliwie od paru lat ma pan wielki wpływ na ojca, mogę się jedynie domyślać, że i dla pana ten mariaż jest nie bez znaczenia, a to z kolei oznacza, że mam odegrać pewną rolę w pańskich projektach handlowych. Otóż chciałabym wiedzieć, co to za rola. 167

Wąskie wargi rozmówcy rozciągnęły się w zimnym uśmieszku. — Dziękuję Bogu, że odnalazłem cię taką, jaką się za­ powiadałaś, kiedy jeszcze wszyscy ludzie w okolicy nazywali cię małą wróżką. W istocie, obiecałem panu de Peyrac piękną i inteligentną żonę. — Dużo pan ryzykował. Mogłam zbrzydnąć i zgłupieć, a to bardzo pomieszałoby panu szyki! — Nigdy nie polegam na przypuszczeniach. Przez osoby, które znam w Poitiers, wielokrotnie zasięgałem informacji o tobie, a w zeszłym roku widziałem cię nawet podczas procesji. — A więc śledził mnie pan! — wykrzyknęła ze złością. — Jak melon, który dojrzewa pod kloszem! Porównanie wydało jej się tak śmieszne, że parsknęła śmiechem i złość jej przeszła. W głębi ducha wolała wiedzieć, czego się trzymać, niż pozwolić się złapać w pułapkę jak niewinna gąska. — Gdybym próbował używać języka twojej sfery — poważnie podjął Molines — mógłbym schronić się za ba­ rierą tradycyjnego stwierdzenia: młoda dama, właściwie bardzo młoda dama, nie musi wiedzieć, dlaczego rodzice wybrali dla niej akurat takiego czy innego męża. Sprawy ołowiu i srebra, handlu i ceł nie są domeną kobiet, szcze­ gólnie zaś szlachetnie urodzonych dam... Sprawa hodowli tym bardziej... Wydaje mi się jednak, że cię znam, Angeliko, i dlatego nie będę rozmawiał z tobą w ten sposób. Nie obraził jej poufałym tonem rozmowy. — Dlaczego sądzi pan, że można ze mną rozmawiać inaczej niż z moim ojcem? — Trudno to wyjaśnić, panienko. Nie jestem filozofem, a na moje nauki składały się przede wszystkim doświad­ czenie i praca. Wybacz mi, że będę szczery, ale muszę ci coś powiedzieć: ludzie z twojego świata nigdy nie zrozumieją motywów mych działań: pracy. — Chłopi pracują jeszcze więcej, jak mi się zdaje. — Oni harują, a to nie to samo. Są głupi, są ignorantami i nie mają pojęcia o własnym zysku, tak samo jak szlachta, która nic nie produkuje. Ci ostatni zwłaszcza to całkiem 168

niepotrzebne istoty, które potrafią tylko prowadzić nisz­ czycielskie wojny. Twój ojciec zaczął robić coś niecoś, ale, wybacz mi, panienko, on nigdy nie zrozumie pracy! — Sądzi pan, że mu się nie uda? — zaperzyła się dziew­ czyna. — A przecież wydawało mi się, że jego interes pro­ speruje, a dowodem na to jest pańskie zainteresowanie! — Dowodem mogłoby być wyhodowanie kilku tysięcy mułów rocznie, a drugim i jeszcze ważniejszym dowodem byłby dochód, który ten interes przynosi, dochód duży i powiększający się. To byłby znak, że nasz interes pro­ speruje. — No i co, czy nie dojdziemy kiedyś do tego? — Nie, ponieważ hodowla, nawet duża i zapewniająca zapasy pieniężne na trudniejsze chwile, takie jak choroby lub wojny, pozostaje jedynie hodowlą. To tak jak uprawia­ nie ziemi, proces długi i przynoszący jedynie nieznaczne zyski. Szczerze mówiąc, ani ziemia, ani zwierzęta nigdy jeszcze nikogo nie wzbogaciły. Przypomnij sobie tylko bib­ lijnych pasterzy, posiadających ogromne stada, a żyjących bardziej niż skromnie. — Jeśli takie są pańskie przekonania, to nie rozumiem pana, Molines. Dlaczego taki rozsądny człowiek rzucił się na przedsięwzięcie długotrwałe i bez zysku? — Właśnie tu, panienko, i ja i twój ojciec będziemy cię potrzebować. — Przecież nie zmuszę waszych oślic, żeby się dwa razy szybciej źrebiły? — Ale możesz pomóc dwukrotnie zwiększyć zyski. — Nie mam najmniejszego pojęcia, w jaki sposób. — Zaraz wszystko doskonale zrozumiesz. Najważniejszą sprawą w interesach jest szybkie posuwanie się naprzód, ale ponieważ nie możemy zmienić boskich praw, zmuszeni jesteśmy wykorzystywać ludzką głupotę. A zatem muły stanowią jedynie fasadę tego interesu. Pokrywają bieżące wydatki, pozwalają na poprawę stosunków z intendenturą wojskową, której sprzedajemy skóry i zwierzęta. Pozwalają przede wszystkim na swobodne poruszanie się bez cła i opłat drogowych, a także na prowadzenie ciężko załadowanych karawan. W ten oto sposób, wraz z kontyngentem mułów, 169

wysyłamy ołów i srebro z przeznaczeniem dla Anglii. Z po­ wrotem zwierzęta przywożą worki czarnego żużlu, który ochrzciliśmy „topnikiem", a który potrzebny jest do pracy w kopalni. Żużel ten w istocie to złoto i srebro, przybywa­ jące z walczącej Hiszpanii przez Londyn. — Nie rozumiem, Molines. Po co wysyłacie do Londynu srebro, skoro je potem przywozicie z powrotem? — Przywożę podwójną lub potrójną ilość. Co do złota — hrabia de Peyrac posiada w Langwedocji złotonośne złoża. Kiedy dostanie Argentieres, operacja zamiany, jaką przeprowadzam dla niego na tych dwóch metalach, nie będzie miała w sobie nic podejrzanego, ponieważ złoto i srebro oficjalnie będą pochodziły z kopalni, które do niego należą. Właśnie to jest nasz prawdziwy obiekt zaintereso­ wania. Zrozum bowiem: złoto i srebro, które można wydo­ być we Francji, powtarzam ci, nie mają żadnego znaczenia; za to będziemy w stanie, nie płacąc cła ani żadnych innych opłat, sprowadzić ogromną ilość tych metali z Hiszpanii. Sztabki, które sprzedaję, nic nie powiedzą. Nie mogą wy­ znać, że zamiast pochodzić z Argentieres lub Langwedocji przybyły z Hiszpanii przez Londyn. Tak więc, przynosząc skarbcowi królewskiemu legalne zyski, możemy pod osłoną prac wydobywczych sprowadzać duże ilości cennych metali, nie rujnując się na robociznę, cła i zbyt szeroko zakrojoną rozbudowę. Nikt się bowiem nie domyśla, ile tu produku­ jemy, i muszą wierzyć liczbom, jakie im podajemy. — A jeśli odkryją ten handel, czy nie skończycie wszyscy na galerach? — Nie produkujemy fałszywych pieniędzy i nawet nie mamy takiego zamiaru. Przeciwnie, to właśnie my zasilamy skarbiec królewski dobrym i czystym złotem, z którego on, po sprawdzeniu i opieczętowaniu, bije monety. A za to, z powodu tych minimalnych opłat, skoro tylko kopalnie w Argentieres i w Langwedocji znajdą się pod jednym nazwiskiem, będziemy w stanie osiągnąć szybko zysk dzięki sprowadzaniu metali z Hiszpanii. Kraj ten aż pęka w szwach od złota i srebra przywiezionych z Ameryki i stracił cał­ kowicie chęć do pracy; żyje tylko ze sprzedaży swych zaso­ bów naturalnych innym krajom. Banki Londynu służą mu 170

za pośrednika. Hiszpania jest zarazem najbogatszym i najnędzniejszym krajem świata. Co zaś do Francji, kraju, który przez złe kierowanie ekonomią nie może sobie pozwolić na ten rodzaj wymiany handlowej — proceder ten wzbogaci ją, rzec by można, bez jej udziału. Przede wszystkim jednak wzbogaci nas, ponieważ zainwestowane sumy zwrócą się szybciej i w sposób bardziej uporządkowany aniżeli przy pomocy oślicy, która nosi małe przez dziesięć miesięcy i jest w stanie zwrócić tylko dziesięć procent zainwestowanego kapitału. Angelika nie mogła się oprzeć chęci poznania tak spryt­ nych planów. — A co zamierzacie zrobić z ołowiem? Czy jest tylko pretekstem, czy może przynosić zyski? — Ołów jest bardzo cenny. Potrzebują go do wojny i do polowania. W ciągu ostatnich kilku lat jeszcze zyskał na wartości, zwłaszcza odkąd królowa matka sprowadziła tu florentyńskich inżynierów, którzy instalują łaźnie we wszys­ tkich rezydencjach, podobnie jak to robiła jej teściowa, Katarzyna Medycejska. Musiałaś to widzieć w jednej z sal pałacu du Plessis. Zainstalowano tam rzymską łaźnię i oło­ wiane rury. — A czy pan baron orientuje się w pańskich szeroko zakrojonych planach? — Sądzę, że sama myśl o tym, iż hiszpańskie metale mogły znaleźć się na jego ziemi, byłaby dlań nie do zniesie­ nia. Czy nie lepiej pozwolić mu sądzić, że drobne zyski, które pozwalają mu żyć, pochodzą z tradycyjnej, uczciwej pracy? Angelika poczuła się nieco urażona pogardliwą ironią, jaka zabrzmiała w głosie intendenta. — A ja — zapytała oschle — dlaczego ja mam prawo do poznania pańskich kombinacji, które na milę trącą ga­ lerami? — Nie ma mowy o galerach, a gdyby pojawiły się jakieś problemy natury administracyjnej, kilka groszy załatwi sprawę. Spójrz tylko: czy Mazarini i Fouquet nie mają więcej zaufania społecznego niż książęta krwi, a nawet sam król? Wszystko dlatego, że są posiadaczami ogromnych

171

fortun. A co do ciebie, wiem, że miotałabyś się jak w sidłach, gdybyś dokładnie nie wiedziała, o co chodzi. Problem sam w sobie jest prosty. Hrabia de Peyrac potrzebuje Argen­ tines. Twój ojciec odstąpi mu ją, ale jedynie wówczas, kiedy tym sposobem zapewni przyszłość jednej ze swych córek. Wiesz, jaki jest uparty. Nigdy nie sprzeda ani kawałka ziemi. Z drugiej strony hrabia de Peyrac pragnie ożenić się z panną z dobrej rodziny szlacheckiej. Wymyślił więc doskonały sposób pogodzenia jednego z drugim. — A jeśli ja nie zechcę brać w tym wszystkim udziału? — Chyba nie chcesz, żeby twój ojciec poznał, co to zna­ czy więzienie za długi — powoli powiedział Molines. — Wystarczy tak niewiele, abyście z powrotem popadli w nędzę, i to jeszcze gorszą niż przedtem. A jaka przyszłość pozostanie dla ciebie? Zestarzejesz się w ubóstwie jak twoje ciotki... Twoi bracia i młodsze siostry nie będą mogli kon­ tynuować nauki i będą zmuszeni wyjechać na obczyznę... Dlaczego jednak rysuję ci ten ponury obraz? — szybko dodał ugodowym tonem, widząc, że oczy dziewczyny pałają nienawiścią. — Moim zdaniem jesteś ulepiona z innej gliny niż ci wszyscy szlachcice, którzy zamiast zupy na obiad mają tarcze herbowe i żyją z królewskiej jałmużny... Z kło­ potów nie wychodzi się tak łatwo; trzeba się z nimi wziąć za bary i nieraz zapłacić częścią samego siebie. Należy działać i dlatego nie ukrywałem przed tobą niczego. Musisz wiedzieć, w którą stronę masz skierować wysiłki. Żadne inne słowa nie byłyby w stanie tak jasno przemó­ wić do Angeliki. Nikt nigdy nie rozmawiał z nią językiem tak zbliżonym do jej natury. Poderwała się jak pod uderze­ niem bicza. Znowu widziała Monteloup w ruinie, siostry i braci tarzających się w gnoju, matkę o palcach czerwonych i sinych z zimna, a także ojca, piszącego przy biurku petycję do króla, który nigdy mu nie odpowiedział... Intendent wyciągnął ich z nędzy. Teraz trzeba za to za­ płacić. — Zgoda, panie Molines — oznajmiła bezbarwnym gło­ sem. — Poślubię hrabiego de Peyrac.

ROZDZIAŁ II

Wracała ścieżkami pełnymi balsamicznych zapachów, ale nie widziała nic, tak głęboko pochłonęły ją rozmyślania. Mikołaj na swoim mule jechał za nią. Angelika nie zwra­ cała już uwagi na młodego sługę. Starała się nie dopuścić do głosu niejasnego przerażenia, które się w niej narodziło. Podjęła decyzję. Cokolwiek się zdarzy, nie zmieni zdania. Lepiej zatem patrzeć przed siebie i bez litości odrzucić wszystko, co mogłoby ją odwieść od realizacji tak dokładnie zarysowanego planu. Nagle usłyszała wołanie męskiego głosu: — Panienko! Panienko Angeliko! Machinalnie ściągnęła wodze i zatrzymała konia, który już od paru minut szedł stępa. Obejrzała się. Mikołaj zsiadł z muła i dawał jej znaki, żeby się do niego przyłączyła. — Co się dzieje? — zapytała. — Proszę zsiąść, pokażę coś panience — szepnął nieco tajemniczym tonem. Usłuchała. Służący zarzucił lejce obu wierzchowców na gałąź młodej brzózki i poszedł przodem, kierując się do młodego zagajnika. Angelika podążyła za nim. Wiosenne słońce, przesiane przez młodziutkie liście, miało kolor kwia­ tów anżeliki. W gałęziach drzew zięba zanosiła się śpiewem. Mikołaj szedł ze schyloną głową, uważnie rozglądając się wokół siebie. Wreszcie ukląkł, potem podniósł się i po­ dał Angelice na wyciągniętych dłoniach czerwone, wonne owoce. 173

— Pierwsze poziomki — mruknął. Przebiegły uśmieszek zapalił płomień w jego kasztanowych oczach. — Och, Mikołaju, to nie wypada — wzbraniała się dzie­ wczyna. Wzruszenie sprawiło, że łzy zawisły jej na rzęsach. W tym geście zawierał się cały czar dzieciństwa, które jej teraz zwracał, czar Monteloup, wycieczki do lasu, sny pijane od zapachu głogu, chłód kanałów, po których pływała z Valentinem, strumienie, gdzie łowili raki. Monteloup nie przypo­ minało żadnego innego miejsca na ziemi, ponieważ tu mie­ szała się słodkawa tajemnica bagien, rześki sekret lasu... — Pamiętasz, jak cię nazywaliśmy? — wyszeptał. — Anielska Markiza... — Jesteś głupi — odparła słabym głosem. — Nie powi­ nieneś, Mikołaju... Ale odnalazła gest sprzed lat, wybierając z wyciągniętych dłoni smakowite, drobne owoce. Mikołaj stał tuż obok niej, jak niegdyś, ale teraz ten smukły i zwinny młodzieniec o wąskiej twarzy łasicy przerastał ją o głowę. Przez wycięcie koszuli czuła ostry, wieśniaczy zapach męskiego ciała, smag­ łego, porośniętego czarnym włosem. Widziała jego silną pierś, unoszoną wolnym oddechem. Jej umysł był tak zmą­ cony tą bliskością, że nie miała nawet odwagi podnieść głowy, aż nadto pewna, że napotka śmiałe, palące spojrzenie ciemnych oczu. Powoli jadła poziomki, delektując się ich smakiem. Ta chwila była dla niej naprawdę bezcenna. — Monteloup po raz ostatni — szepnęła do siebie. — Po raz ostatni czuję jego smak. Wszystko, co było dla mnie najlepsze, zawiera się w tych dłoniach, brązowych dłoniach Mikołaja. Kiedy skończyła, szybko zamknęła oczy i oparła głowę o szorstki pień dębu. — Mikołaju, posłuchaj... — Słucham — odparł. Poczuła na policzku jego gorący oddech o zapachu jab­ łecznika. Był tak blisko, prawie przytulony do niej, że czuła ciepło jego masywnego ciała. A jednak jej nie dotykał; nagle spostrzegła, że założył ręce za plecami, by nie ulec prag174

niemu pochwycenia jej w ramiona. Przyjęła — jak cios — groźne spojrzenie, pozbawione nawet cienia uśmiechu, mro­ czne od prośby, która nie pozostawiała miejsca na żadne tłumaczenia. Nigdy dotąd nie wyzwoliła w mężczyźnie tak otwartego pożądania, nigdy nie słyszała tak jasnego wy­ znania pragnień inspirowanych jej urodą. Kaprys pazia z Poitiers był jedynie grą, zabawą młodych zwierzątek, próbujących własnych pazurków. To było coś innego; było to mocne i twarde, stare jak świat, jak burza. Dziewczyna przeraziła się. Gdyby była bardziej doświad­ czona, nie oparłaby się temu wezwaniu. Skóra paliła ją żywym ogniem, nogi drżały, ale cofnęła się jak sarna przed myśliwym. Przeraziła ją ukryta siła i gwałtowność wieś­ niaka, i nieznane, które ją oczekiwało. — Nie patrz tak na mnie, Mikołaju — szepnęła, starając się, by głos nie zadrżał zbyt mocno. — Chciałam ci powie­ dzieć... — Wiem, co chcesz mi powiedzieć — przerwał głuchym głosem. — Czytam to w twoich oczach i w sposobie, w jaki nosisz głowę. Jesteś panną de Sance, a ja jestem twoim sługą... Teraz koniec, nie wolno nam nawet spojrzeć sobie w oczy. Ja mam mieć głowę spuszczoną! Dobrze, panienko; tak, panienko... A twoje oczy będą patrzeć ponad moją głową, nie widząc mnie... Nie więcej niż kłoda, mniej niż pies... Są markizy, które pozwalają się kąpać swym lokajom, ponieważ przed lokajem można się pokazać nago, to nie pociąga za sobą żadnych konsekwencji.... Sługa to nie męż­ czyzna... to mebel... mebel, który służy... Czy tak będziesz mnie teraz traktować? — Zamilcz, Mikołaju. — Tak, będę milczał. — Dyszał ciężko, ale z zamknię­ tymi ustami, jak chore zwierzę. — Zanim jednak zamilknę na zawsze — podjął — chcę ci powiedzieć, że poza tobą nie było nikogo w moim życiu. Nie rozumiałem tego, dopóki nie wyjechałaś, i przez kilka dni chodziłem jak szaleniec. Tak, jestem leniwy, uganiam się za dziewczynami, nie znoszę ziemi ani zwierząt. Jestem jak rzecz nie na swoim miejscu, która będzie się walała tu i tam, nie wiedząc, do czego 175

służy. Moim jedynym miejscem byłaś ty. Kiedy wróciłaś, nie mogłem dłużej czekać, żeby się dowiedzieć, czy jeszcze należysz do mnie, czy już cię straciłem. Tak, jestem bezczel­ ny i bezwstydny. Tak, gdybyś zechciała, wziąłbym cię tu i teraz, na mchu, w tym lasku, który należy do nas, tylko do nas, jak dawniej! Ostatnie słowa wykrzyczał, aż przestraszone ptaki zamil­ kły w gałęziach drzew. — Majaczysz, mój biedaku — łagodnie odezwała się Angelika. — O, nie — odparł, blednąc pod warstwą opalenizny. Potrząsnęła długimi włosami, które wciąż jeszcze nosiła rozpuszczone. Nagle ogarnęła ją złość. — Jak mam do ciebie mówić? — teraz ona mówiła gwa­ rą. — Czy chcę, czy nie, nie wolno mi już słuchać wdzięcz­ nych słówek pastuszka! Niedługo muszę poślubić hrabiego de Peyrac! — Hrabiego de Peyrac! — wykrzyknął osłupiały Mi­ kołaj. Cofnął się o kilka kroków i w milczeniu zmierzył ją spojrzeniem. — A więc to prawda, co opowiadają w okolicy — szep­ nął jednym tchem. — Hrabia de Peyrac. Ty...! Ty! Ty masz poślubić tego człowieka? — Tak. Nie pozostawiła miejsca na żadne wątpliwości. Powie­ działa „tak" i to musiało wystarczyć. Będzie ślepo powta­ rzać „tak" aż do końca. Wstąpiła na ścieżkę wiodącą ku drodze, nerwowo ścinając szpicrutą młode roślinki na jej skraju. Koń i muł spokojnie chrupały gałązki na skraju lasu. Mikołaj odwiązał je. Ze spuszczonymi oczami podsadził Angelikę na siodło. Tym razem to ona chwyciła jego szor­ stką dłoń. — Mikołaju... powiedz, znasz go? Podniósł na nią oczy błyszczące złośliwą drwiną. — Tak... Widziałem go... Wiele razy pokazywał się tu w okolicy. Jest tak brzydki, że dziewczyny uciekają, kiedy przejeżdża na swym karym koniu. Jest kulawy jak Przeklęty 176

i równie zły... Powiadają, że do pałacu w Tuluzie zwabia kobiety za pomocą napojów miłosnych i dziwnych pieśni... Te, które za nim pójdą, nie wracają, te, które wracają, tracą zmysły... Ach, ach, ach, cóż za wspaniały małżonek, panno de Sance! — Mówisz, że jest kulawy? — zapytała, czując, że lodo­ wacieją jej dłonie. — Tak, kulawy, kulawy! Zapytaj, kogo chcesz, każdy ci to powie. Wielki Kulawiec z Langwedocji! Wybuchnął śmiechem i kuśtykając przesadnie, podszedł do swego muła. Angelika uderzyła konia szpicrutą i puściła się galopem. Poprzez zarośla głogu ścigał ją drwiący głos Mikołaja: — Kulawiec, kulawiec! Wjeżdżała właśnie na most zwodzony w Monteloup, kie­ dy dogonił ją jakiś jeździec. Sądząc po jego spoconej, po­ krytej kurzem twarzy i spodniach łatanych skórą, był czyimś posłańcem. Z początku nikt nie mógł zrozumieć, o co mu chodzi. Mówił z tak dziwacznym akcentem, że dopiero po dłuższej chwili można było się zorientować, iż w ogóle mówi po francusku. Kiedy przybiegł pan de Sance, posłaniec oddał mu list, który przywiózł w małej, żelaznej szkatułce. — Mój Boże, jutro przyjeżdża pan d'Andijos! — wykrzyknął mocno poruszony baron. — A to kto taki? — zapytała Angelika. — Przyjaciel hrabiego. Ma cię poślubić... — Co, i on także? — ...per procura, Angeliko. Pozwól mi dokończyć, kiedy coś mówię, moje dziecko. Wielkie i święta nieba, jak mawiał twój dziadek, zastanawiam się, czego cię uczyły te zakon­ nice, jeśli nie wpoiły ci szacunku dla starszych. Hrabia de Peyrac przysyła swego najlepszego przyjaciela, żeby repre­ zentował go na pierwszej ślubnej ceremonii, która odbędzie się tu, w kaplicy Monteloup. Drugie błogosławieństwo otrzymacie w Tuluzie. Tam, niestety, twoja rodzina już nie pojedzie. Markiz d'Andijos odwiezie cię aż do Langwedocji. \ 177

Ci południowcy są tacy szybcy. Wiedziałem, że wyjechał, ale nie spodziewałem się go tak szybko. — Widzę, że był już najwyższy czas, abym się zgodziła — z goryczą mruknęła Angelika. Nazajutrz około południa podwórzec wypełnił się tur­ kotem i skrzypieniem kół powozów, rżeniem koni, dźwięcz­ nymi okrzykami i zaciekłymi dyskusjami. Do Monteloup zawitało Południe. Markiz d'Andijos, bardzo ciemny, o wąsach jak ostrza sztyletów i ognistym oku, z wdziękiem nosił fraczek z pomarańczowego i żółtego jedwabiu, umiejętnie maskując otyłość człowieka umiejące­ go korzystać z życia. Przedstawił także swych towarzyszy, którzy mieli świadczyć na ceremonii zaślubin: hrabiego de Carbon-Dorgerac i młodziutkiego barona Cerbalaud. Zaprowadzono ich natychmiast do sali jadalnej, gdzie rodzina de Sance rozstawiła już na stołach swe najwykwintniejsze dania: miód, owoce, kwaśne mleko, pieczone gęsi i wina z Chaille. Przybyli umierali z pragnienia. Wychyliwszy jednak łyk wina, markiz d'Andijos odwrócił się i precyzyjnie splunął na podłogę. — Na świętego Paulina, baronie, wasze wina z Poitou wykręcają mi język! To, co pan mi nalał, to kwaśny cienkusz najgorszego gatunku! Hej! Gaskończycy! Przynieście no baryłkę! Jego bezpośredniość i śpiewny akcent, a nawet czosnkowy oddech, nie tylko nie odstręczyry barona, ale wręcz przeciw­ nie, oczarowały go. Angelika nie miała nawet dość siły, żeby się uśmiechnąć. Od wczoraj wraz z ciotką Pulcherią i piastunką usiłowały nadać jakikolwiek wygląd staremu, zapuszczonemu zamczy­ sku, tak że dziewczyna czuła się jak połamana i ledwie żywa. Właściwie wyszło jej to na dobre: nie miała siły myśleć. Włożyła najlepszą ze swych sukien, szytą w Poitiers, ale znowu szarą, choć ozdobioną przy gorsie kilkoma błękit­ nymi wstążkami: szara myszka wśród przepysznie odzia­ nych panów. Nie wiedziała, że jej twarz rozgrzana, jędrna i delikatna jak dojrzały owoc, wychylająca się ze sztywnego 178

koronkowego kołnierza, była sama w sobie olśniewającą ozdobą. Spojrzenia trzech szlachciców bez przerwy węd­ rowały ku niej z podziwem, którego ich temperament nawet nie próbował maskować. Zaczęli zasypywać ją komplemen­ tami, ale zrozumiała tylko połowę, a to z powodu ich szybkiej mowy i nieprawdopodobnego akcentu, który spra­ wiał, że najbardziej nawet płaskie słowo nabierało wypuk­ łości i barw. „Czy przez całe życie będą słyszała taki język?" — za­ stanawiała się, nieco zirytowana. Tymczasem lokaje wtoczyli do sali wielkie baryłki, które natychmiast ustawiono na kozłach i przebito. W niewielką dziurkę wbijano od razu drewniany kran, ale strumień napoju, który zdążył wyciec, pozostawiał na podłodze prze­ zroczyste, złote lub różowe kałuże. — Saint-Emilion — mówił hrabia Carbon-Dorgerac, mieszkaniec Bordeaux. — Satuternes, Medoc... Mieszkańcy zamku Monteloup, przyzwyczajeni do nale­ wki z jabłek i soku śliwkowego, nieufnie kosztowali zaanon­ sowanych wytrawnych win. Wkrótce jednak Denisa i trójkę najmłodszych opanowała podejrzana wesołość. Rozkoszny zapach wznosił się aż pod sklepienie. Angelikę ogarnęło błogie znużenie. Ojciec śmiał się, rozpinał staromodny kaf­ tan, nie troszcząc się, że pokazuje wytartą bieliznę. Panowie z Południa także już rozpięli swe krótkie kamizele bez rękawów, jeden z nich ściągnął perukę, otarł sobie czoło i włożył ją z powrotem, ale na bakier. Maria Agnieszka uwiesiła się u ramienia siostry i pisk­ liwym głosem wrzeszczała jej w samo ucho: — Angeliko, chodźże! Angeliko, chodź zobaczyć na górę, w twoim pokoju, jakie cuda... Dziewczyna pozwoliła się pociągnąć. W ogromnej kom­ nacie, gdzie przez tyle lat mieszkała wraz z Hortensją i Madelon, ustawiono teraz ogromne kufry ze skóry i żelaza, zwane „garderobami". Lokaje i służące pootwierali je i roz­ kładali ich zawartość na podłodze i kilku kulawych fotelach. Na monumentalnym łożu Angelika ujrzała suknię z tafty o takim samym odcieniu zieleni jak jej oczy. Cudownie 179

delikatna koronka ozdabiała gorsecik na fiszbinach, a sta­ nik cały był haftowany diamentami i szmaragdami, uło­ żonymi w kwiatowy wzór. Ten sam motyw powtarzał się na wytłaczanym aksamicie płaszcza o barwie głębokiej cze­ rni. Diamentowe agrafy podpinały płaszcz z obu stron spódnicy. — To pani suknia ślubna — oznajmił markiz d'Andijos, który podążył za dziewczynami. — Hrabia de Peyrac bardzo długo szukał tego koloru, takiego samego jak pani oczy, pośród materiałów, które sprowadził z Lyonu. — Przecież nigdy nie widział moich oczu — zaprotes­ towała. — Pan Molines opisał mu je dość dokładnie: powiedział, że są barwy morza, widzianego z plaży, kiedy słońce oświet­ la wodę aż do piaszczystego dna. — Przeklęty Molines! — zaśmiał się baron. — Nie uwie­ rzę, że jest aż takim poetą. Podejrzewam, markizie, że ubar­ wiasz nieco prawdę, aby wywołać uśmiech na twarzy panny młodej. Może tyle uwagi ze strony męża pochlebi nieco jej dumie! — A to, a to! Patrz, Angeliko! — powtarzała Maria Agnieszka, a jej buzia roztropnej myszki aż promieniała podnieceniem. Wraz z młodszymi braćmi, Albertem i Janem Marią, podnosiła delikatne sztuki bielizny, otwierała pudełka, w których drzemały wstęgi lub koronkowe ozdoby, wachla­ rze pergaminowe i z piór. Był tam wspaniały neseser podróż­ ny z zielonego aksamitu, wykładany białym adamaszkiem i okuty złoconym srebrem. Zawierał dwie szczotki, złote etui z trzema grzebieniami, dwa małe włoskie lusterka, poduszeczkę na szpilki, dwa czepki i koszulkę nocną z cieniutkiego lnu, świecznik z kości słoniowej i zielony satynowy woreczek zawierający sześć świec z najczystszego wosku. Znajdowały się tam także inne, skromniejsze, ale bardzo eleganckie suknie, rękawiczki, paski, mały złoty zegarek i nieskończona liczba drobiazgów, których zastosowania Angelika nawet się nie domyślała. Była tam, na przykład, mała szkatułka z masy perłowej, zawierająca „muszki" z czarnego aksamitu na podklejanej tafcie. 180

— Do dobrego tonu należy — wyjaśnił hrabia de Carbon — przyklejanie sobie takiego pieprzyka gdzieś na twarzy. — Nie mam dość jasnej cery, żeby to jeszcze podkreś­ lać — odparła, zamykając szkatułkę. Zasypana tymi wspaniałościami, wahała się od dziecięcej radości do zachwytu kobiety, która, obdarzona naturalnym wyczuciem smaku i piękna, po raz pierwszy zdaje sobie z niego sprawę. — A to? — zapytał markiz d'Andijos. — Czy twoja cera nie zniesie także blasku tego? Otworzył płaskie pudełko, a w pokoju pełnym służących, lokajów i pachołków rozległ się najpierw chóralny okrzyk, a potem pomruk podziwu. Na białej satynie spoczywał potrójny rząd pereł o bardzo czystym, nieco złotawym odcieniu. Żadna inna ozdoba nie pasowałaby lepiej do toalety panny młodej. Komplet uzu­ pełniały kolczyki i dwa sznurki mniejszych perełek; Angelika wzięła je za bransolety. — To ozdoby do włosów — wyjaśnił markiz d'Andijos, który pomimo brzuszka i żołnierskiego obejścia doskonale orientował się w niuansach mody i elegancji. — Podnosi się nimi włosy, ale doprawdy nie jestem pewien, w jaki sposób. — Ja panią uczeszę, madame — wtrąciła wysoka, silna służąca. Dziwnie przypominała Fantine Lozier, ale była od niej dużo młodsza. Jej skórę spalił płomień tej samej saraceńskiej inwazji. I jedna, i druga już rzucały na siebie wrogie spo­ jrzenia równie czarnych i mrocznych oczu. — To Marguerite, mleczna siostra hrabiego de Peyrac. Przez wiele lat służyła największym damom Tuluzy, a potem wraz z nimi pojechała do Paryża. Od dziś będzie pani pokojówką. Służąca zręcznie uniosła złocistą czuprynę Angeliki i uwię­ ziła ją w perłowej sieci. Bezlitośnie zdjęła jej z uszu skromniutkie kolczyki, które baron de Sance ofiarował córce z okazji pierwszej komunii, i przypięła przepyszne klejnoty. Potem przyszła kolej na naszyjnik. — Ach! Pierś powinna być bardziej odkryta! — zawołał mały baron Cerbalaud, którego oko, czarne jak jeżyny po 181

letnim deszczu, starało się odgadnąć wdzięczne kształty dziewczyny. Markiz d'Andijos bez ceremonii przyłożył mu laską po głowie. Podbiegł paź, podał Angelice zwierciadło. Dziewczyna ujrzała się w zupełnie nowym światłe. Wszys­ tko w jej twarzy zdawało się lśnić, nawet gładka skóra, z lekka tylko zabarwiona różem na policzkach. Poczuła wzbierającą w sercu radość, na jej wargach zakwitł czarujący uśmiech. „Jestem piękna" — westchnęła w duchu. Ale już czarowny obraz zaćmiewał się, a z głębi zwier­ ciadła zdawał się dobiegać głos pełen straszliwej drwiny: — Kulawy! Kulawy! I brzydszy od diabła! Ach, jaki wspaniały małżonek, panno de Sance! Ślub per procura odbył się w osiem dni później, a wesele trwało trzy dni. Tańczyli nawet w sąsiednich wioskach, a w dzień ślubu w Monteloup wystrzelono petardy i rakiety. Na podwórzu zamku, aż po pobliski zagajnik, stały stoły pełne dzbanów wina i cydru, wszelkiego rodzaju mięsa i owoców. Wieśniacy przychodzili się posilać, klnąc na hałaśliwych Gaskończyków i przybyszów z Tuluzy, których bębenki baskijskie, lutnie, skrzypki i słowicze głosy do­ prowadzały do szału wiejskich muzyków i kobziarzy. W ostatni wieczór przed wyjazdem młodej małżonki do Langwedocji na podwórzu zamku wydano ogromne przy­ jęcie, zapraszając na nie miejscowych notabli i kasztelanów z sąsiednich zamków. Pan Molines przybył wraz z córką i żoną. Angelika ubierała się w wielkiej komnacie, gdzie tylekroć nocą słuchała skrzypienia ogromnych kurków na dachu starego zamku. Piastunka pomagała jej, czule czesząc wspa­ niałe włosy dziewczyny. Potem podała jej turkusowy gorset i przypięła pas wysadzany klejnotami. — Jakaś ty śliczna, ach! Jakaś ty śliczna, moja dziewusz­ ko! — wzdychała boleśnie. — Piersiątka masz tak jędrne, że wcale nie muszą być podtrzymywane przez te wszystkie gorsety. Uważaj, żeby stanik nie spłaszczył ci piersi, niech zostaną swobodne. 182

— Czy nie jestem za mocno wydekoltowana, Nounou? — Wielka dama powinna pokazywać piersi. Jakaś ty piękna! I to dla kogo, wielki Boże! — westchnęła zduszonym głosem. Angelika ujrzała, że twarz starej piastunki jest mokra od łez. — Nie płacz. Odbierasz mi odwagę. — Będziesz jej potrzebować, niestety, moja córuchno... Pochyl główkę, żebym mogła ci zapiąć naszyjnik. Perły we włosach upnie ci Margot, ja się nie znam na tych esach-floresach...! Ach, moja dziewuszko, serce mi chyba pęknie. Kiedy sobie pomyślę, że ta wielka krowa, na milę cuchnąca czosnkiem, będzie cię myć i golić w noc poślubną, ach, serce mi pęka! Uklękła, żeby ułożyć tren płaszcza. Angelika słyszała jej szloch. Nie wyobrażała sobie tak wielkiej rozpaczy, która zdwoiła jej niepokój przeszywający serce. Wciąż na klęczkach, Fantine Lozier wyszeptała: — Wybacz mi, córeczko, że nie umiałam cię obronić, ja, która wy karmiłam cię własnym mlekiem. Odkąd jednak usłyszałam o tym człowieku, nie mogę w nocy zmrużyć oka. — Co o nim mówią? Piastunka wstała. Jej oczy odzyskały już swój mroczny blask wyroczni. — Złoto! W jego zamku pełno jest złota! — To nie grzech posiadać złoto, piastunko. Patrz, jakie piękne prezenty mi przysłał. Jestem zachwycona. — Nie daj się zwieść, córko. To złoto jest przeklęte. Stworzył je za pomocą swoich retort i filtrów. Jeden z pa­ ziów, ten, który gra na tamburynie, nazywa się Henrico. Powiedział mi, że w jego zamku w Tuluzie, w zamku, któ­ rego mury są czerwone jak krew, cały jeden budynek jest zamknięty i nikt tam nie ma wstępu. U wejścia stoi człowiek, całkiem czarny, czarny jak dno moich garnków. Pewnego dnia nie było go i Henrico zajrzał do środka przez uchylone drzwi. Pełno tam było balonów ze szkła, retort i rurek. A gwizdało to, a kipiało! I nagle rozległ się grzmot, buchnął płomień. Henrico uciekł. 183

— Ten mały ma wyobraźnię, jak wszyscy południowcy. — Niestety! W jego głosie brzmiała prawda i przestrach, których nie można nie rozpoznać. Ach! Ten hrabia de Peyrac znalazł moc i bogactwo przy pomocy Złego! Gilles de Retz, powiadam ci, Gilles de Retz, który nawet nie pochodzi z Poitou! — Nie gadaj głupstw — twardo ucięła Angelika. — Nikt nigdy nie opowiadał, że jada małe dzieci. — Wabi kobiety — szepnęła piastunka — wabi je dziw­ nymi czarami. W jego pałacu odbywają się orgie. Podobno arcybiskup Tuluzy publicznie wyklął go z ambony, krzyczał, że to skandal i demony. A ten poganin lokaj, który mi to wczoraj opowiadał w kuchni, śmiał się jak głupi. Mówił, że po kazaniu hrabia de Peyrac kazał obić paziów i sługi arcybiskupa, a bójki doszły aż pod katedrę. Uważasz, że u nas mogłoby się zdarzyć coś podobnego? A całe to jego złoto, skąd je wziął? Rodzice zostawili mu tylko długi i zie­ mie obciążone hipoteką. A przy tym ten szlachcic nie kłania się ani dworowi, ani wielkim panom. Podobno, kiedy Gas­ ton Orleański, który jest gubernatorem Langwedocji, przy­ jechał do Tuluzy, hrabia odmówił zgięcia przed nim kolana, twierdząc, że to go męczy. A kiedy Monsieur nie obraził się, tylko zaproponował mu wielkie zaszczyty i wysokie stanowisko, hrabia de Peyrac odpowiedział... Piastunka Fantine przerwała i zajęła się podpinaniem spódnicy szpilkami, choć właściwie nie było takiej potrzeby. — Co odpowiedział? — Że... że wyciąganie ręki nie wydłuży mu nogi. To dopiero bezczelność! Angelika przeglądała się w małym, okrągłym lusterku ze swojego neseserka. Palcem wygładziła brwi, starannie wydepilowane przez Margot. — Więc to prawda, co o nim opowiadają? Że jest kula­ wy? — zapytała, usiłując nadać swemu głosowi obojętne brzmienie. — Niestety, to prawda, moja dziewuszko! Ach! Jezusie! Ty, taka piękna! — Zamilcz, nianiu. Męczysz mnie tymi westchnieniami. Zawołaj Margot, żeby mnie uczesała, i nie mówi więcej 184

w ten sposób o hrabi de Peyrac. Nie zapominaj, że od tej chwili on jest moim mężem. Na podwórcu, skoro tylko zapadła noc, zapalono po­ chodnie. Muzycy, zgrupowani na ganku w niewielką or­ kiestrę złożoną z dwóch par skrzypiec, lutni, fletu i oboju, z całych sił zagłuszali hałaśliwe rozmowy. Angelika za­ proponowała, aby sprowadzono wiejskiego grajka, by i wieśniacy zgromadzeni na łące obok zamku mogli sobie potańczyć. Jej ucho nie było przyzwyczajone do tego ro­ dzaju muzyki, nieco pretensjonalnej, stworzonej dla dwo­ ru i spotkań panów w koronkowych mankietach. Raz jeszcze chciała usłyszeć słodkie melodyjki z Poitou, dum­ ny dźwięk kobzy, nadający rytm tupiącym sabotom wieś­ niaków. Niebo pełne było gwiazd, ale okryte lekką mgiełką, która tworzyła złociste halo wokół księżyca. Potrawy i doskonałe wina podawano bez przerwy. Koszyk małych, jeszcze ciep­ łych bułeczek znalazł się tuż przed Angeliką i pozostał tam, dopóki dziewczyna nie podniosła wzroku na tego, kto go przyniósł. Ujrzała wysokiego mężczyznę odzianego w strój z szarego materiału, tak chętnie noszony przez młynarzy. Żabot i mankiety były uszyte z delikatnego płócienka. — A oto Valentin, syn młynarza, przyszedł złożyć usza­ nowanie pannie młodej! — zawołał baron Armand. — Valentin — z uśmiechem zwróciła się do niego An­ gelika. — Nie widziałam cię od mojego powrotu z miasta. Czy wciąż jeszcze pływasz barką po kanałach, zbierając anżelikę dla mnichów z Nieul? Młody człowiek skłonił się bardzo nisko, ale nie odpo­ wiedział. Poczekał, aż Angelika poczęstuje się bułeczką, po czym podniósł swój kosz i odszedł do innych gości, aż wreszcie zniknął w tłumie. „Gdyby wszyscy nagle zamilkli, o tej porze usłyszałabym żaby rechoczące na bagnach — myślała Angelika. — Kie­ dyś, kiedy tu wrócę, może ich już nie być, bo uciekną przed robotnikami". — Spróbuj tego, naprawdę musisz spróbować! — szeptał jej w ucho głos markiza d'Andijos. 185

Podawał jej danie o niezbyt apetycznym wyglądzie, ale cudownie delikatnym zapachu. — To ragout z zielonych trufli, pani, świeżutkich trufli wprost z Perigord. Wiedz, że trufla jest boska i magiczna. Nie znam innego wyszukanego dania, które tak dobrze przygotowywałoby ciało młodej małżonki na przyjęcie hoł­ dów męża. Trufla rozgrzewa wnętrzności, ożywia krew i czyni skórę łatwo podatną na pieszczoty. — Cóż, dzisiejszego wieczoru i tak nie muszę jej jeść — chłodno odparła Angelika, odsuwając od siebie srebrne naczynie. — Skoro i tak nie spotkam się z moim mężem wcześniej niż za kilka tygodni... — Ależ, pani, musisz się przygotować. Uwierz mi, trufla jest największą przyjaciółką miłości. Po takiej diecie w noc poślubną będziesz wcieloną czułością. — W moich stronach — zauważyła Angelika, spogląda­ jąc mu wprost w twarz z drwiącym uśmieszkiem — przed Nowym Rokiem karmi się gęś koprem, żeby jej mięso było bardziej aromatyczne po upieczeniu! Markiz, na pół pijany, wybuchnął śmiechem. — Ach, jakże chciałbym być tym, który cię schrupie, mała gąsko! — zawołał, pochylając się tak nisko, że jego wąsy muskały policzek dziewczyny. — Niech mnie diabli! — dodał, podrywając się z ręką na sercu. — Nie pozwolę sobie na żadne inne nieprzyzwoite słowa. Niestety! Nie jestem jedynym winowajcą, gdyż zostałem oszukany! Joffrey de Peyrac, mój przyjaciel, poprosił, abym u twego boku grał rolę męża i wypełniał jego obowiązki, wszakże bez dostępu do czarujących praw mężowskich. Kazałem mu przysiąc, że jesteś garbata i zezowata, ale teraz widzę, że, jak zwykle, nie troszczył się wcale o moje cierpienia! Naprawdę nie chcesz tych trufli? — Nie, dziękuję. — Więc ja je zjem — oznajmił z taką żałosną miną, że w innych okolicznościach rozbawiłby ją do łez. — Co praw­ da jestem tylko fałszywym mężem, i do tego kawalerem. Mam jednak nadzieję, że natura zlituje się nade mną i przy­ prowadzi do mnie dzisiejszej nocy parę dam lub dziewcząt mniej od ciebie nieczułych. 186

Uśmiechnęła się z wysiłkiem, słuchając jego żarcików. Pochodnie i kaganki wydzielały nieznośne ciepło. Powietrze było nieruchome i ciężkie od zapachu win i sosów. Goście pili i śpiewali. Angelika przesunęła dłonią po skroni i poczuła wilgoć. „Co się ze mną dzieje? — pomyślała. — Wydaje mi się, że zaraz wybuchnę, wykrzyczę im w twarze swoją nienawiść. Dlaczego...? Ojciec jest szczęśliwy. Wydaje mnie za mąż jak księżniczkę. Ciotki promienieją. Hrabia de Peyrac przysłał im po dużym naszyjniku z kryształów górskich i całe mnós­ two innych drobiazgów. Moje rodzeństwo otrzyma dosko­ nałe wykształcenie. A ja, czy mogę narzekać? W klasztorze zawsze przestrzegano nas przed romantycznymi marzenia­ mi. Utytułowany, bogaty mąż powinien być jedynym celem życia prawdziwej damy". Ogarnęło ją drżenie, podobne do dygotania zajeżdżonych koni. A przecież nie czuła się zmęczona. To była tylko reakcja nerwów, fizyczny bunt całej jej istoty, która zawsze załamywała się w najmniej oczekiwanym momencie. „Czy to strach? Dalszy ciąg historii piastunki, która z lubością wszędzie dopatruje się diabła? Dlaczegóż właś­ ciwie miałabym jej wierzyć? Zawsze przesadzała. Ani Molines, ani ojciec nie ukrywają, że hrabia de Peyrac jest uczonym. A stąd już tylko krok do wyobrażania sobie nie wiadomo jakich demonicznych orgii. Gdyby piastunka na­ prawdę tak się obawiała, że wpadnę w jego ręce, nie puś­ ciłaby mnie. Nie, tego się nie boję. Nie sądzę". Obok niej markiz d'Andijos z serwetką pod brodą unosił jedną ręką soczystą truflę, a drugą kielich bordo. W pewnej chwili, nieco skrzypiącym, przerywanym czkawką głosem zaczął deklamować: — O, boska truflo, dobrodziejstwo kochanków! Wlej do moich żył radosny zapał miłości! Niech pieszczę moją lubą aż do świtu! „O, właśnie — pomyślała Angelika. — To właśnie budzi we mnie taki wstręt, czego nie zniosę za żadne skarby!" Oczami wyobraźni ujrzała wstrętnego, zniekształconego szlachcica, na którego pastwę zostanie oddana. W ciszy nocy tej odległej Langwedocji nieznajomy mężczyzna będzie 187

miał do niej wszystkie prawa. Może krzyczeć, wołać, błagać. Nikt nie przyjdzie z pomocą. On ją kupił, została sprzedana. I tak już będzie do końca jej dni! „Wszyscy tak myślą, ale nikt nie powie tego głośno, może szepczą o tym tylko w kuchni, między służbą i pokojów­ kami. Dlatego w oczach muzyków z Południa i tego uro­ czego Henrico o fryzowanych loczkach, który tak pięknie gra na tamburynie, pojawia się litość. Hipokryzja jest jednak większa niż litość. Jedna, jedyna osoba poświęcona... a jak wielu zadowolonych! Złoto i wino płyną jak rzeka. Kogo obchodzi, co się zdarzy między ich panem a mną? Ach! Przysięgam, nigdy nie dotknie mnie nawet małym palcem..." Podniosła się, ogarnięta straszliwym gniewem. Była nie­ mal chora z wysiłku, by się opanować. W zamieszaniu nikt nie zwrócił uwagi na jej odejście. Przywołała do siebie ochmistrza, którego ojciec zaan­ gażował w Niort, niejakiego Clementa Tonnela, i zapytała, gdzie jest służący Mikołaj. — Jest w stodole i napełnia butelki, madame. Młoda kobieta ruszyła dalej. Szła jak automat. Nie wie­ działa, po co szuka Mikołaja, ale chciała go zobaczyć. Od sceny w lasku Mikołaj nigdy więcej nie podniósł na nią oczu, ograniczając się do wypełniania funkcji lokaja sumien­ nie, ale z pewną nonszalancją. Znalazła go w piwniczce, gdzie przelewał wino z beczek do dzbanków i karafek, które bez przerwy znosili lokaje i paziowie. Odziany był w żółtą liberię o wyłogach obszytych galonem i złotych guzikach. Pan de Sance wypożyczył ją na tę okazję. Młody wieśniak nie wydawał się skrępowany tym strojem, raczej nosił go z dużą elegancją. Na widok Angeliki wyprostował się i zło­ żył jej głęboki ukłon, taki jakiego ochmistrz Clement Tonnel nauczył całą służbę w ciągu czterdziestu ośmiu godzin. — Szukałam cię, Mikołaju. — Pani hrabino... Rzuciła spojrzenie w kierunku chłopców na posyłki, cze­ kających na swoją kolej z dzbankami w ręku. — Postaw tu kogoś i chodź za mną. Na zewnątrz przesunęła dłonią po czole. Nie, naprawdę 188

nie wiedziała, co zamierza zrobić, ale czuła rozpierające ją podniecenie i oszołomienie, wywołane wspaniałym zapa­ chem wina ulatniającym się z kałuż na podłodze. Popchnęła drzwi sąsiedniej szopy. Tu także unosił się mocny zapach wina. Przez pierwszą część nocy właśnie tu napełniano butelki. Teraz beczki stały już puste, w szopie nie było żywej duszy. Panował mrok i zaduch. Angelika położyła dłonie na muskularnej piersi Mikołaja i nagle padła mu w ramiona, wstrząsana suchym łkaniem. — Mikołaju — jęknęła. — Mój przyjacielu, powiedz, że to nieprawda. Oni mnie stąd nie zabiorą. Nie oddam mu się. Boję się, Mikołaju. Przytul mnie, przytul mnie mocno! — Pani hrabino... — Milcz! — krzyknęła. — Ach, przynajmniej ty nie bądź okrutny! Przytul mnie, przytul mocno — dodała chrap­ liwym głosem, który ledwie sama rozpoznała jako własny. — Tylko o to cię proszę! Zawahał się na moment, potem jego muskularne ramiona wyrobnika otoczyły smukłą talię dziewczyny. Szopa była ciemna. Ciepło wydzielane przez siano spra­ wiało, iż w powietrzu wisiało drżące napięcie, podobne do ciszy przed burzą. Angelika, pijana, oszalała, tuliła się do ramienia Mikołaja. Znowu poczuła, jak opanowuje ją dzika namiętność, ale tym razem była jej powolna. — Ach, jakiś ty dobry — szeptała. — Ty jesteś moim przyjacielem. Chcę, żebyć mnie kochał... tylko jeden raz... Jeden, jedyny raz chcę być kochana przez młodego i pięk­ nego mężczyznę. Rozumiesz? Otoczyła ramionami jego masywny kark, zmusiła, żeby pochylił ku niej twarz. Wypił niedawno i jego oddech miał palący zapach wina. — Anielska Markiza... — Kochaj mnie — szepnęła z ustami przy jego wargach. — Jeden, jedyny raz. Potem odejdę... Nie chcesz? Czy już mnie nie kochasz? Odpowiedział głuchym pomrukiem i uniósł ją w ramio­ nach. Zatoczył się w mroku i wraz z nią upadł na stertę siana. Angelika poczuła się dziwnie, jakby zawieszona w powiet189

rzu, poza wszystkimi ludzkimi zobowiązaniami; unosiła się nad czymś, co niegdyś było jej życiem. Oszołomiona ciem­ nością szopy, gorącem i dusznym zapachem, nowością tych pieszczot, zarazem brutalnych i zręcznych, usiłowała przede wszystkim zapanować nad mimo woli ogarniającym ją wsty­ dem. Chciała, żeby to już się stało i żeby stało się szybko, ponieważ ktoś mógłby ich zaskoczyć. Z zaciśniętymi zębami powtarzała sobie, że nie t a m t e n weźmie ją pierwszy. To będzie jej zemsta, odpowiedź na złoto, jeśli sądzi, że wszys­ tko za nie można kupić. Z uwagą śledziła ruchy mężczyzny, którego oddech stawał się coraz szybszy. Pozwalała na wszystko, wszystko od niego przyjmowała, posłusznie rozchylała uda pod ciężarem jego ciała, który stawał się coraz trudniejszy do zniesienia... Nagły błysk rozświetlił szopę, a od drzwi rozległ się przerażony kobiecy krzyk. Mikołaj jednym ruchem znalazł się z drugiej strony sterty siana. Angelika spostrzegła potęż­ ny kształt atakujący lokaja i rozpoznała starego Wilhelma. Rzuciła się w jego stronę i całym ciężarem uwiesiła u jego ramienia. Mikołaj tymczasem zwinnie dosięgną! belek dachu i otworzył okienko. Słychać było tylko, jak wyskakuje na zewnątrz i ucieka. Kobieta na progu nie przestawała wrzeszczeć. Była to ciotka Jeanne; w jednej ręce trzymała flaszkę, drugą przycis­ kała do rozłożystej, pulsującej piersi. Angelika puściła Wilhelma i podbiegła do niej. Wbiła jej palce w ramiona jak pazury. — Zamkniesz się nareszcie, stara wariatko...? Tak bardzo chcesz, żeby wybuchnął skandal, żeby markiz d'Andijos zwinął manatki, razem z prezentami i obietnicami? Koniec z kryształem górskim i innymi cudeńkami. Zamknij się albo zatkam ci tę bezzębną paszczę własną pięścią! Z sąsiednich szop zbiegali się ciekawscy wieśniacy i służ­ ba. Angelika ujrzała piastunkę, potem ojca, który mimo licznych wychylonych szklanic i niepewnego kroku usiłował dalej, jak dobry pan domu, nadzorować porządek na za­ bawie. 190

— Czy to ty, Jeanne, wrzeszczysz, jakby cię sam diabeł łaskotał? — Łaskotał?! — wykrzyknęła stara dama, z trudem ła­ piąc oddech. — Ach, Armandzie, umieram. — A dlaczegóż to, moja droga? — Przyszłam tu po kropelkę wina. Weszłam do szopy i ujrzałam... ujrzałam... — Ciocia Jeanne zobaczyła jakieś zwierzę — przerwała Angelika. — Sama nie wie, czy to był wąż, czy łasica, ale doprawdy, ciociu, nie było powodu, żeby tak się dener­ wować. Wróć lepiej do stołu, ktoś ci zaraz przyniesie wina. — No właśnie, no właśnie — zgodził się baron nieco bełkoczącym głosem. — Jeanne, kiedy choć raz starasz się być pożyteczna, od razu wywracasz wszystko do góry nogami. „Nie starała się być pożyteczna — pomyślała Angelika. — Śledziła mnie, lazła za mną. Od chwili, kiedy mieszka w zamku, siedząc przy hafcie jak pajęczyca pośrodku paję­ czyny, zna nas wszystkich lepiej niż my sami. Czuje nas, odgaduje nasze myśli. Szła za mną i poprosiła starego Wil­ helma, żeby potrzymał jej latarnię". Jej palce wciąż jeszcze wpijały się w galaretowate przed­ ramiona staruszki. — Zrozumiałaś mnie dobrze? — szepnęła. — Ani słowa nikomu, nawet po moim wyjeździe, bo jeśli nie, to przysię­ gam, że otruję cię specjalnymi ziołami! Ciotka Jeanne wydała z siebie słaby gulgot i postawiła oczy w słup. Aluzja do naszyjnika podziałała lepiej nawet aniżeli groźba. Zasznurowała wargi i wyszła za swym bratem. Ciężka dłoń spoczęła na ramieniu Angeliki, obracając ją w tył. Stary Wilhelm bez cienia delikatności pozdejmował z jej włosów i sukni poprzyczepiane tam źdźbła słomy. Podniosła na niego oczy, usiłując odgadnąć coś z jego zarośniętej twarzy. — Wilhelmie — mruknęła. — Chcę, żebyś zrozumiał... — Nie muszę nic rozumieć, moja pani — odparł po niemiecku z miażdżącą wyższością. — Wystarczy mi to, co widziałem. 191

Pogroził pięścią ciemności i wymruczał jakieś przekleńs­ two. Angelika podniosła głowę i wróciła na ucztę. Usiadła, wzrokiem szukając markiza d'Andijos, i odnalazła go, zwi­ niętego na stołku. Chrapał w najlepsze. Stół przypominał płytę ze świecami w kościele, kiedy to ostatnie świece się dopalają i przewracają. Część gości odeszła lub spała, ale na łąkach tańczyło jeszcze kilka par. Angelika, sztywna jak drut, bez uśmiechu asystowała dalej przy ślubnym przyjęciu. Irytacja, którą pozostawił w niej nie przeprowadzony do końca czyn, nieudana zemsta napawały ją okrutnym cierpieniem. Wstyd i wściekłość zalewały jej serce. Straciła starego Wilhelma, Monteloup ją wypędzało. Teraz mogła już tylko jechać do swego kulawe­ go męża.

ROZDZIAŁ III Nazajutrz cztery karoce i dwa ciężkie wozy wyruszyły w drogę do Niort. Angelika z trudem mogła uwierzyć, że ta gromada koni, pocztylionów, te pokrzykiwania i skrzy­ pienie osi, że to wszystko na jej cześć. Dla panny de Sance, która za jedyną eskortę miała zawsze starego najemnika uzbrojonego w pikę, takie zamieszanie było czymś zupełnie niezwykłym. Służba, pokojowcy i muzycy wraz z bagażami rozsiedli się na wielkich wozach. W blasku słońca pośród ukwieco­ nych tyczek widać było pochód brunatnych twarzy. Śmie­ chy, pieśni i brzdąkanie na gitarze pozostawiały za sobą atmosferę beztroski. Dzieci Południa wracały w swoje stro­ ny, przesiąknięte zapachem czosnku i wina. W tej wesołej społeczności jedynie ochmistrz Clement Tonnel miał ponurą minę. Został zatrudniony dodatkowo na weselny tydzień i teraz poprosił o podwiezienie do Niort, aby uniknąć dodatkowych wydatków na eskortę. Ale zaraz w pierwszy wieczór pierwszego etapu podróży przyszedł do Angeliki i zaofiarował jej swoje usługi, czy to jako lokaj, czy jako pokojowiec. Wyjaśnił, że w Paryżu służył u kilku szlachetnie urodzonych chlebodawców, i wymienił nawet ich nazwiska. Jednakże po powrocie z Niort, swego rodzin­ nego miasta, dokąd wyjechał, aby uregulować sprawy spad­ kowe po ojcu rzeźniku, znalazł swe miejsce zajęte przez innego lokaja, w dodatku intryganta. Od tamtej pory szukał uczciwego, wysoko postawionego domu, gdzie mógłby na nowo podjąć pracę. 193

Clement wyglądał na człowieka dyskretnego i domyśl­ nego, czym od razu podbił serce służącej Marguerity. Uzna­ ła ona, że tak dobrze ułożony lokaj zostanie chętnie przyjęty w pałacu w Tuluzie. Pan hrabia otaczał się rozmaitymi kolorowymi ludźmi, którzy nie potrafią należycie wykony­ wać swoich obowiązków. Jedyne, co umieją, to wylegiwać się na słońcu, a z pewnością najbardziej ze wszystkich leniwy jest sam intendent, Alfonso. Angelika przyjęła więc do pracy mistrza Clementa. Onie­ śmielał ją, choć sama nie wiedziała, dlaczego, ale była mu wdzięczna, że mówi jak wszyscy normalni ludzie, to znaczy bez tego potwornego akcentu, którego powoli zaczynała nienawidzić. Wreszcie ten zimny, zwinny, niemal zbyt usłuż­ ny mężczyzna, wczoraj jeszcze zupełnie nieznajomy, był dla niej teraz przedstawicielem jej własnej prowincji. Zaledwie orszak pani de Peyrac opuścił Niort, stolicę bagien, wraz z jej czarnym jak smoła fortem, wydawało się, że podjął wędrówkę ku światłu. Niemal bez udziału świa­ domości Angelika przeniosła się w rozsłoneczniony krajob­ raz, prawie bez plam cienia, we wszystkie strony poprze­ cinany winnicami. Przejeżdżano niedaleko Bordeaux. Potem pomiędzy winnice wmieszały się pola kukurydzy. W pobliżu Bearn podróżni zostali przyjęci w zamku pana Antoina de Caumont, markiza de Peguilin, diuka de Lauzun. Angelika z mieszaniną zdumienia i rozbawienia obserwowała małego człowieczka, którego wdzięk i inteligencja czyniły, wedle słów markiza d'Andijos, „najbardziej adorowanym chłop­ cem na dworze". Sam król, który w swej młodzieńczości pragnął wydać się poważniejszy, nie potrafił oprzeć się żarcikom Peguilina, które pobudzały go do śmiechu nawet w samym środku rady. W tejże chwili Peguilin pokutował w swych włościach za pewne zbyt bezczelne żarty pod ad­ resem pana Mazariniego. Nie wydawał się tym za bardzo przejęty i opowiadał tysiące historyjek. Angelika, nie przyzwyczajona do żargonu, jakiego wów­ czas szlachetnie urodzeni ludzie używali na dworze, nie rozumiała nawet połowy z tego, co mówił. Postój był jednak wesoły i radosny, towarzyszące jej stale napięcie gdzieś się 194

ulotniło. Diuk de Lauzun zachwycał się jej urodą i natych­ miast poświęcił jej wiersze, które ułożył na poczekaniu. — Ach, przyjaciele! — zawołał. — Obawiam się, że Złoty Głos Królestwa na jej widok straci swe wysokie C! Właśnie wówczas Angelika po raz pierwszy usłyszała wzmiankę o Złotym Głosie Królestwa. — To największy ze śpiewaków Tuluzy — wyjaśniono jej. — Od czasów średniowiecznych trubadurów Langwedo­ cja nie znała drugiego takiego! Kiedy go usłyszysz, pani, nie oprzesz się jego czarowi. Angelika bardzo się starała, by ponurą miną nie sprawić przykrości gospodarzowi. Wszyscy ci ludzie byli niezwykle sympatyczni, może nieraz trochę trywialni, ale zawsze uprzejmi. Przegrzane powietrze, czerwone dachy, liście pla­ tanów — wszystko to miało kolor wina. Duch tej prowincji miał jego lekkość. W miarę jednak, jak zbliżali się do celu podróży, Angelika miała wrażenie, że jej serce staje się coraz cięższe. W przeddzień wjazdu do Tuluzy zatrzymali się w jednym z pałaców hrabiego de Peyrac, małym zameczku z jasnego kamienia w stylu renesansu. Angelika rozkoszowała się komfortem jednej z komnat, zawierającej mozaikowy basen. Potężna Margot otaczała ją swoją troską. Obawiała się, że gorąco i pył przyciemnią jeszcze smagłość cery jej pani. W głębi serca niezbyt podobała jej się taka karnacja. Dokładnie natarła ją zatem różnymi maściami i rozkazała Angelice leżeć nieruchomo na leżance, podczas gdy sama masowała ją energicznie i dokładnie depilowała. Młoda kobieta nie była zaszokowana tym obyczajem, który w daw­ niejszych czasach, kiedy jeszcze we wszystkich miastach były termy rzymskie, praktykowany był nawet przez lud. Obecnie poddawano mu tylko dziewczyny z wysokich rodów. Naj­ mniejszy ślad niepotrzebnego puszku na ciele wielkiej damy był rzeczą wysoce nieprzyzwoitą. Angelika jednak, obser­ wując te starania, by uczynić jej ciało doskonałym, nie mogła powstrzymać uczucia przerażenia. „On mnie nie dotknie — powtarzała sobie. — Raczej wyskoczę przez okno". 195

Nic jednak nie było w stanie powstrzymać szalonego wiru, który już ją porwał. Następnego poranka była chora ze strachu, kiedy po raz ostatni wsiadała do karocy, która za kilka godzin miała dowieźć ją do Tuluzy. Markiz d'Andijos usiadł obok niej. Promieniał, paplał, podśpiewywał. Angelika go nie słuchała. Od kilku minut obserwowała pocztyliona, który właśnie zatrzymał pojazd. Nieco w przodzie widać było grupę jeźdźców i pieszych, barykadującą drogę. Kiedy karoca zatrzymała się, można już było roz­ różnić śpiewy i okrzyki w takt rytmicznego pobrzękiwania tamburynów. — Na świętego Seweryna — poderwał się markiz. — To chyba twój małżonek wyszedł nam na spotkanie! — Już! Angelika poczuła, że blednie. Paziowie otwierali drzwicz­ ki. Musiała zejść na piaszczystą drogę, zalaną promieniami palącego słońca. Niebo miało barwę ciemnego lazuru. Palą­ cy wiatr unosił się od pożółkłych pól kukurydzy po obu stronach drogi. Zbliżał się ku nim barwny orszak. Grupa dzieci, odzianych w dziwaczne kostiumy w czerwono-zielone romby, podskakiwała i wyprawiała niesamowite harce, plą­ cząc się pod nogami jeźdźców, także odzianych w ekstrawa­ ganckie kostiumy z różowej satyny i białych piór. — Książęta miłości! Włoscy komedianci! — zachwycał się markiz, rozkładając ramiona w entuzjastycznym geście dość niebezpiecznym dla sąsiadów. — Ach, Tuluza! Tuluza! Grupa rozstąpiła się nagle. Wysoka, niezgrabna postać, odziana w czerwony aksamit i wsparta na hebanowej lasce, zbliżała się ku nim chwiejnym, utykającym krokiem. W miarę jak odległość malała, można było dostrzec jej twarz w obramowaniu ogromnej, czarnej peruki, równie niemiłą dla oka co chód tej postaci. Dwie głębokie blizny przecinały skroń i policzek, powodując opadanie powieki. Usta były mocno zarysowane, zarost całkowicie zgolony, co nie było wówczas w modzie i dodawało jedynie nie­ zwykłości temu dziwacznemu straszydłu. „To nie on — modliła się Angelika. — Mój Boże, spraw, żeby to nie był on!" 196

— Pani małżonek, hrabia de Peyrac, madame — szepnął jej w ucho markiz d'Andijos. Złożyła mu dobrze wyuczony dyg. Rejestrowała śmieszne detale: diamentowe kokardy u trzewików hrabiego, których jeden obcas był wyższy od drugiego, aby zmniejszyć utyka­ nie, plisowane pończochy z haftowanymi jedwabiem ob­ rąbkami, przepyszny ubiór, szpadę i ogromny kołnierz z bia­ łej koronki. Coś do niej mówiono; odpowiedziała byle co. Bicie tamburynów zmieszane z wrzaskiem trąbek ogłuszało ją. Z powrotem zajęła miejsce w karecie. Na jej kolanach zładował ogromny bukiet róż i fiołków. — Kwiaty, czyli „pierwotna radość" — powiedział jakiś głos. — Kwiaty królują w Tuluzie. Angelika spostrzegła, że u jej boku nie siedzi już markiz d'Andijos, lecz tamten. Wtuliła twarz w kwiaty, żeby nie patrzeć na to okropne oblicze. Wkrótce pojawiło się miasto, najeżone wieżami i cze­ rwonymi dzwonnicami. Orszak wszedł w wąskie uliczki, głębokie, cieniste korytarze, nasycone purpurowym świa­ tłem. W pałacu hrabiego de Peyrac Angelikę natychmiast prze­ brano w cudowną suknię z białego aksamitu, rozszywaną równie białą satyną. Wstęgi i kokardy podpinane były dia­ mentami. Dziewczęta, które ją ubierały, bez przerwy pod­ suwały jej mrożone napoje, gdyż Angelika umierała z prag­ nienia. W samo południe, wypełnione biciem dzwonów, orszak udał się do katedry, gdzie u ołtarza oczekiwał no­ wożeńców sam arcybiskup. Po udzieleniu błogosławieństwa Angelika, zgodnie z ksią­ żęcym obyczajem, zeszła sama do nawy. Kulawy szlachcic szedł przed nią. Jego długa, niezgrabna i rozkołysana syl­ wetka wydała jej się nagle, tu, pod sklepieniem katedry, w oparach kadzideł, równie niezwykła jak sylwetka samego diabła. Na zewnątrz, można by rzec, całe miasto świętowało. Angelika nie mogła pogodzić tego rozgardiaszu z osobistym wydarzeniem, jakim było dla niej poślubienie hrabiego de Peyrac. Nieświadomie szukała gdzie indziej spektaklu, który wywołał wśród tłumu te wesołe śmiechy i radosne podskoki. 197

Ale wszystkie oczy skierowane były na nią. To przed nią skłaniały się głowy panów o ognistych spojrzeniach i pań we wspaniałych toaletach. W drodze powrotnej z katedry do zamku młoda para wsiadła na dwa konie okryte wspaniałymi czaprakami. Dro­ ga, która wiodła brzegiem Garonny, cała była obsypana kwiatami, a gromady jeźdźców w różowych strojach, nazy­ wanych przez markiza d'Andijos „książętami miłości", ob­ rzucały nowożeńców koszami kwiatowych płatków. Po lewej złociście połyskiwała rzeka, a marynarze w swych barkach wiwatowali na cały głos. Angelika spostrzegła, że uśmiecha się bezwiednie. Błękit nieba i zapach kwiatów odurzyły ją. Z trudem powstrzymała okrzyk: była otoczona małymi paziami o twarzach, które w pierwszej chwili uznała za zamaskowane. Po chwili jednak zrozumiała, że naprawdę mieli czarną skórę. Pierwszy raz w życiu ujrzała Murzynów. Naprawdę, przeżywała coś całkiem nierealnego. Czuła się ogromnie osamotniona w tym niejasnym, szalonym śnie, którego być może jutro rano nawet nie będzie pamiętała. A u swego boku, w ostrym blasku słońca, ciągle widziała zniekształcony profil mężczyzny, którego nazywano jej mę­ żem, na którego cześć wiwatowano. Drobne złote monety zadzwoniły na kamieniach. Pazio­ wie garściami rzucali je w tłum, który walczył o nie w tu­ manach kurzu. W cieniu pałacowych ogrodów rozstawiono długie stoły. Wino tryskało z fontann przed drzwiami i ludzie na ulicy mogli je pić do woli. Panowie i bogaci mieszczanie mieli wstęp do środka. Angelika, usadowiona pomiędzy arcybiskupem i mężczyz­ ną w szkarłacie, niezdolna przełknąć nawet kęsa, spoglądała na defilujące przed nią dania: pasztety z kuropatwy, filety z kaczki, krwawe granaty, pieczone przepiórki, pstrągi, młode króliki, sałatki, flaczki jagnięce, pasztet z gęsich wątróbek. Desery były równie nieprzeliczone: ścięta śmie­ tanka udekorowana cząstkami brzoskwini, rozmaite słody­ cze, miodowe ciasteczka, piramidy owoców tak wielkie jak 198

roznoszący je mali Murzyni. Wina wszystkich kolorów tęczy, od najciemniejszej czerwieni po najjaśniejsze złoto, płynęły rzeką. Angelika spostrzegła przy swoim talerzu coś w rodzaju małych złotych widełek. Rozglądając się wokół, stwierdziła, że większość gości używa ich do nabijania kawałków mięsa, które potem wkładali do ust. Próbowała ich naśladować, ale po kilku próbach uznała, że lepiej jest pozostać wierną łyżce, którą jej podano, widząc, że nie potrafi posługiwać się przyrządem zwanym przez wszystkich „widelcem". Ten groteskowy incydent przepełnił czarę jej goryczy. Nic nie jest tak trudne do zniesienia jak radość i zabawa, w której nie ma się serca brać udziału. Angelika, zesztyw­ niała od lęku i urazy, czuła, że ten hałas i ta obfitość całkiem ją przytłaczają. Dumna z natury, nie okazywała tego, sta­ rając się uśmiechać i znaleźć dla każdego miłe słowo. Żelaz­ na dyscyplina klasztoru urszulanek pozwoliła jej teraz za­ chować wspaniałą, wyprostowaną postawę pomimo zmę­ czenia. Nie była jednak w stanie zwrócić się ku hrabiemu de Peyrac i czując, jak bardzo dziwne może wydać się jej zachowanie, skierowała całą swą uwagę ku drugiemu sąsia­ dowi, arcybiskupowi. Był to bardzo przystojny mężczyzna, czterdziestolatek, w całym rozkwicie swego wieku. Miał wiele uroku i światowego wdzięku, ale jego błękitne oczy były bardzo zimne. On jeden w tym tłumie zdawał się nie pochwalać ogólnej wesołości. — Co za rozrzutność! Co za rozrzutność! — wzdychał, rozglądając się wokół siebie. — Serce mi się kraje, kiedy pomyślę o tych wszystkich biedakach, którzy codziennie tłoczą się przed mymi drzwiami, o chorych bez opieki, o dzieciach z wiosek protestanckich, których nie można wyrwać z bluźnierczej wiary z powodu braku pieniędzy! Czy poświęcasz się dobroczynności, moja córko? — Zaledwie wyszłam z klasztoru, monseigneur. Chętnie jednak poświęcę się tej sprawie pod twoją egidą. Opuścił na nią jasne spojrzenie i uśmiechnął się lekko, wysuwając w przód nieco za tłusty podbródek. — Dzięki ci za tę pokorę, moja córko. Wiem jednak, jak 199

życie młodej pani domu pełne jest nowości, które pochła­ niają całą jej uwagę. Nie będę cię więc odrywał od nich, dopóki sama nie wyrazisz takiego pragnienia. Czyż naj­ ważniejszym dziełem kobiety, któremu powinna poświęcić całą swą troskę, nie jest przede wszystkim wpływ, jaki winna wywierać na duszę swego męża? Kochająca, dobra żona w dzisiejszych czasach może zrobić wszystko ze swoim mężem. Pochylił się ku niej, a kamienie, którymi wysadzany był jego krzyż, zabłysły ciemnoróżowym światłem. — Kobieta może wszystko — powtórzył. — Mówiąc jednak między nami, pani, wybrałaś sobie dość szczególnego małżonka... „Wybrałam — z goryczą pomyślała Angelika. — Czy mój ojciec widział choć raz tę potworną marionetkę? Wąt­ pię. Ojciec zawsze szczerze mnie kochał. Za nic w świecie nie chciałby stać się przyczyną mojego nieszczęścia. Ale cóż, on widział mnie bogatą, ja się widziałam kochaną. Siostra Sainte-Anne powtarzała, że nie należy być zbyt romantyczną... Ten arcybiskup wydaje mi się dość znaczącą postacią. Czy to z ludźmi z jego eskorty bili się słudzy hrabiego de Peyrac wtedy w katedrze?" Nieludzki upał ustępował wraz z nadejściem zmierzchu. Wkrótce zacznie się bal. Angelika westchnęła. „Przetańczę całą noc — obiecała sobie. — Ale za nic na świecie nie zgodzę się zostać z nim nawet przez jedną chwilę". Nerwowo rzuciła okiem w stronę swego męża. Za każdym razem, kiedy na niego spoglądała, widok pobrużdżonej twarzy, w której błyszczały czarne jak węgle źrenice, przy­ prawiał ją o mdłości. Lewa powieka, na pół przymknięta przez zmarszczkę blizny, przydawała hrabiemu de Peyrac wyraz złośliwej ironii. Teraz odchylił się w tył na swym aksamitnym fotelu i podniósł do warg coś w rodzaju brązowej pałeczki. Na­ tychmiast podbiegł do niego lokaj, podając mu w żelaznych szczypczykach płonący węgielek. Hrabia przysunął do wę­ gielka jeden koniec pałeczki. — Ach, hrabio, cóż za przykład pan tu daje! — wy-

200

i '

krzyknął arcybiskup, marszcząc brwi. — Moim zdaniem tytoń do deser szatana. Z wielkimi wyrzutami sumienia zgadzam się, by spożywano go w postaci proszku, na uspo­ kojenie humorów mózgu i za radą lekarza, jednakże ci, którzy go zażywają, zdają się czerpać z tego niezdrową przyjemność i dość często uciekają się do kłamstwa, by pod pozorem troski o zdrowie sięgać po tytoń przy każdej oka­ zji. Ale palacze fajki są zakałą naszych gospód, gdzie przez całe godziny oddają się wchłanianiu dymu tej przeklętej rośliny. Aż do dziś nigdy nie słyszałem, by jakiś szlachcic spożywał tytoń w tak ordynarny sposób. — Nie mam fajki i nie zaciągam się dymem. Palę zwinięte liście, tak jak to podpatrzyłem u niektórych dzikich w Ame­ ryce. Nikt nie może mnie oskarżyć, że jestem wulgarny jak muszkieter lub zmanierowany jak panek z dworu... — Kiedy istnieją dwa sposoby, by coś robić, zawsze musi pan wymyślić trzeci — odparł arcybiskup z lekką irytacją. — Zauważyłem jednak inną jeszcze, szczególną rzecz, której nie rozumiem w pańskim zachowaniu. Nie wkłada pan do szklanki ani kamienia ropuszego, ani rogu jednorożca. Każ­ dy przecież wie, że są to dwa najlepsze sposoby, aby ustrzec się przed trucizną, którą wraża ręka może zawsze wrzucić do twego wina. Nawet pańska młoda żona stosuje się do tego rozsądnego obyczaju. W istocie bowiem kamień ropuszy i róg jednorożca zmieniają barwę w zetknięciu z niebez­ piecznymi płynami. A pan ich nigdy nie używa. Uważa się pan za niezniszczalnego... czy pozbawionego nieprzyjaciół? — dorzucił prałat ze spojrzeniem, którego błysk wywarł wrażenie nawet na Angelice. — Nie, monseigneur — odparł hrabia de Peyrac. — Uważam jedynie, że najlepszym sposobem ustrzeżenia się od otrucia jest nie wkładać nic do szklanki, a wszystko do swego ciała. — Co to znaczy? — To: każdego dnia twego życia przyjmuj niezmiernie mała dozę pewnej groźnej trucizny. — I pan to robi?! — wykrzyknął przerażony arcybiskup. — Od najmłodszych lat, monseigneur. Wie pan zapewne, że mój ojciec padł ofiarą jakiegoś florenckiego napitku,

201

a przecież kamień ropuszy, który wkładał do szklanki, był wielki jak gołębie jako. Moja matka, kobieta bez uprzedzeń, poszukała zatem p r a w d z i w e g o sposobu na ochronie­ nie mnie. Nauczyła się tej metody walki z trucizną za po­ mocą trucizny od pewnego Maura, którego przywiozła z Narbonne. — Pańskie rozumowanie ma w sobie zawsze coś para­ doksalnego, co mnie niepokoi — z troską stwierdził arcy­ biskup. — Można by powiedzieć, że próbuje pan wszystko zreformować, a wszak wszyscy wiedzą, ile samo słowo „re­ forma" wprowadziło bezładu w Kościele i w królestwie. Jeszcze raz pytam: dlaczego praktykuje pan metodę, co do której nie ma żadnej pewności, że jest skuteczna, podczas gdy inne są sprawdzone? Oczywiście, konieczne jest posia­ danie prawdziwego kamienia ropuszego i prawdziwego rogu jednorożca. Zbyt wielu szarlatanów zajmuje się teraz sprze­ dawaniem tych przedmiotów, podkładając na ich miejsce nie wiadomo co. Ale już na przykład mój mnich, Becher, prawdziwy uczony, który zajmuje się dla mnie pracami alchemicznymi, może przysłać panu doskonałe próbki. Hrabia de Peyrac pochylił się nieco, by spojrzeć na arcy­ biskupa, i w geście tym jego wspaniałe, czarne loki musnęły dłoń Angeliki. Dziewczyna cofnęła rękę i spostrzegła, że jej małżonek wcale nie nosi peruki, że ta wspaniała grzywa to jego naturalne włosy. — Zastanawia mnie — rzekł hrabia — skąd on sam je zdobywa. Kiedy byłem dzieckiem, interesowałem się zabi­ janiem wielu setek ropuch i nigdy w ich mózgach nie znalaz­ łem nawet śladu tego słynnego kamienia, który nazywacie ropuszym, a który powinien tam się znajdować. A co do rogu jednorożca, proszę mi wierzyć, przejechałem cały świat i wiem na pewno, że jednorożec jest zwierzęciem mitologicz­ nym, baśniowym, krótko mówiąc: nie istnieje. — Tych spraw się nie udowadnia, mój panie. Należy je pozostawić okryte tajemnicą i nie udawać, że wie się wszystko. — Dla mnie tajemnicą okryty jest fakt — powoli odparł hrabia —jak człowiek pańskiej inteligencji może naprawdę wierzyć w takie... wyobrażenia... 202

„Wielki Boże — pomyślała Angelika — nigdy w życiu nie słyszałam, aby traktowano duchownego z taką bezczel­ nością!" Spoglądała to na jednego, to na drugiego. Starli się spo­ jrzeniami. Jej mąż pierwszy zdał się dostrzec emocję, którą przeżywała. Posłał jej uśmiech, który dziewacznie wykrzy­ wiał jego twarz, ale odsłaniał piękne, białe zęby. — Wybacz nam, pani, tę dyskusję w twej obecności. Monseigneur i ja jesteśmy zaprzysiężonymi wrogami! — Nikt nie jest moim wrogiem — oburzył się arcybiskup. — Co czynisz z miłosierdziem, które winno zamieszkiwać serce każdego sługi bożego? Być może ty mnie nienawidzisz, ale ja ciebie nie. Budzisz jednak we mnie niepokój pasterza, jakim obdarza on zbłąkaną owieczkę. A jeśli nie posłucha pan moich słów, to ja będę wiedział, jak oddzielić plewy od ziarna. — Ach! — zawołał hrabia z przerażającym śmiechem. — Otóż i godny spadkobierca Foulquesa z Neuilly, biskupa i prawej ręki straszliwego Simona de Montfort, który usta­ wił tysiące stosów, zamieniając w popiół delikatną cywiliza­ cję Akwitanii! Langwedocja po czterech stuleciach opłakuje jeszcze swe zniszczone skarby, drżąc na wspomnienie tych okropności. Ja, który należę do najstarszych rodzin tums­ kich, a w moich żyłach płynie krew Ligurów i Wizygotów, drżę jeszcze na widok pańskich niebieskich oczu człowieka Północy! Spadkobierca Foulquesa, spadkobierca ordynar­ nych barbarzyńców, którzy wprowadzili tu sekciarstwo i nietolerancję, oto co czytam w twych oczach! — Moja rodzina należy do najstarszych w Langwedocji! — zawołał biskup, unosząc się z miejsca. W tym momen­ cie jego południowy akcent stał się prawie niezrozumiały dla Angeliki. — Wiesz o tym dobrze, bezczelny potworze, że połowa Tuluzy do mnie należy jako dziedzictwo. Nasze lenna są tuluskie od wieków! — Czterech wieków! To tylko cztery wieki, monsei­ gneur! — wykrzyknął Joffrey de Peyrac, podnosząc się także. — Przybyłeś tu na wozach Simona de Montfort, z haniebny­ mi krzyżowcami! Jesteś najeźdźcą! O, człowieku z Północy! Człowieku z Północy, co robisz przy moim stole...?

203

Angelika ze zgrozą zaczęła się zastanawiać, czy przypad­ kiem nie zacznie się bitwa, kiedy głośny wybuch śmiechu jednego z sąsiadów skwitował ostatnie słowa tuluskiego hrabiego. Uśmiech biskupa był znacznie mniej szczery. Mi­ mo to, kiedy długie ciało Joffreya de Peyrac uniosło się i zgięło przed prałatem w pokłonie na znak skruchy, ten łaskawie podał mu pierścień do ucałowania. Angelika, zbita z tropu, nie mieszała się w tę rozmowę. Słowa, którymi jeszcze przed chwilą obrzucali się obaj męż­ czyźni, nie należały do błahych, ale to prawda, że wśród południowców śmiech często stanowi wstęp do najczarniej­ szych tragedii. Poczuła tę samą płonącą egzaltację, którą piastunka Fantine zabarwiła całe jej dzieciństwo. Dzięki temu nie była obca w tym impulsywnym towarzystwie. — Czy dym tytoniu nie przeszkadza ci, pani? — zapytał hrabia, pochylając się ku niej i starając się pochwycić jej wzrok. Przecząco potrząsnęła głową. Delikatny zapach tytoniu podkreślał jeszcze jej melancholię, przywodząc na myśl postać starego Wilhelma w kącie przy piecu i wielką kuchnię w Monteloup. Stary Wilhelm, piastunka, znane dobrze rzeczy — wszystko to stało się bardzo odległe. W zagajniku zaczęły grać skrzypce. Angelika umierała ze zmęczenia, ale skwapliwie przyjęła zaproszenie markiza d'Andijos. Tancerze skupili się na wielkim podwórcu wy­ łożonym posadzką i odświeżanym wodotryskiem. W klasz­ torze Angelika nauczyła się wystarczająco wielu modnych tańców, by teraz nie czuć zakłopotania wśród panów i pań z bardziej światowej prowincji, większość swego czasu spę­ dzających w Paryżu. Po raz pierwszy tańczyła na praw­ dziwym balu i nawet jej się to podobało. W pewnym mo­ mencie coś zaczęło się dziać. Pary rozłączyły się pod nacis­ kiem tłumu, który podążał w stronę stołów bankietowych, tancerze protestowali, ale nagle ktoś krzyknął: — On będzie śpiewał! Inne głosy odpowiedziały natychmiast: — Złoty Głos! Złoty Głos Królestwa...

W tej chwili na nagim ramieniu Angeliki spoczęła delikat­ na dłoń. — Pani — szepnęła służąca Margot. — To chwila, żeby się wycofać. Pan hrabia polecił mi odprowadzić panią do pawilonu nad Garonną, gdzie spędzicie noc. — Ale ja nie chcę iść — zaprotestowała Angelika. — Chcę posłuchać tego sławnego śpiewaka. Jeszcze go nawet nie widziałam. — Zaśpiewa dla ciebie, pani. Tylko dla ciebie, hrabia się tym zajmie — obiecała wysoka kobieta. — Lektyka czeka. Mówiąc przez cały czas, zarzuciła swej pani na ramiona czarną pelerynę z kapturem i podała jej czarną, aksamitną maskę. — Proszę to włożyć na twarz — szepnęła. — Nikt pani nie rozpozna. Młodzi ludzie, zbyt rozbawieni, zdolni są pobiec aż do pawilonu i zakłócić pani noc poślubną klekotaniem swo­ ich garnków. — Służąca parsknęła śmiechem i zakryła usta dłonią. — W Tuluzie zawsze tak jest — podjęła. — Młodzi małżonkowie, którzy nie zdążą się ukryć jak złodzieje, muszą wykupić się dużą sumą pieniędzy albo przetrzymać kocią muzykę tych demonów. Monseigneur i straż na próżno usiłu­ ją zlikwidować ten obyczaj... Najlepiej wtedy opuścić miasto. Popchnęła Angelikę do lektyki, którą dwaj potężni lokaje natychmiast unieśli na swych ramionach. Kilku jeźdźców, którzy wynurzyli się z mroku, tworzyło eskortę. Minęli labirynt uliczek i wkrótce niewielka grupa dotarła do tere­ nów poza miastem.

205

ROZDZIAŁ IV

Pawilon był niewielkim pałacykiem otoczonym ogrodami, które przylegały do brzegu rzeki. Cisza i spokój, zakłócane jedynie cykaniem świerszczy, zaskoczyły wychodzącą z lek­ tyki Angelikę. Marguerite, która siedziała na koniu wraz z jednym z jeź­ dźców, zręcznie zsunęła się na ziemię i wprowadziła młodą małżonkę do pustego domu. Jej oczy błyszczały, usta się śmiały, najwidoczniej cieszyła się z tajemnic zakochanych. Angelika znalazła się w pokoju o mozaikowej posadzce. Tuż obok alkowy paliła się lampka nocna, ale jej światło nie było potrzebne, ponieważ blask księżyca tak głęboko przenikał do pokoju, iż zabarwiał śnieżnym połyskiem po­ ściel i koronki, okrywające wielkie łoże. Marguerite ostatnim krytycznym rzutem oka oceniła wy­ gląd młodej kobiety, po czym wygrzebała z torby flakon wody angielskiej, aby oczyścić jej twarz. — Zostaw mnie — niecierpliwie zaprotestowała An­ gelika. — Pani, twój mąż wkrótce nadejdzie, trzeba... — Nic nie trzeba, zostaw mnie! Służąca dygnęła grzecznie. — Życzę pani dobrej nocy. — Zostaw mnie! — krzyknęła po raz trzeci Angelika, tym razem ze złością. Pozostała sama, wściekła, że nie potrafiła powstrzymać swej złości przed służbą. Tej jednak wyjątkowo nie cierpiała. Jej pewność siebie, sprawne usługi onieśmielały Angelikę, która bała się drwiny ciemnych oczu pokojowej. Przez dłuższą chwilę pozostała nieruchoma, dopóki zbyt głucha cisza pokoju nie stała się nie do zniesienia. Obawa, którą zamieszanie i rozmowy uśpiły nieco, wró­ ciła z całą siłą. Zacisnęła zęby. — Nie boję się — powiedziała niemal na głos. — Wiem, co zrobię. Umrę, ale on mnie nie dotknie. Skierowała się do wysokiego francuskiego okna, które wychodziło na taras. Takie eleganckie balkony, które wpro­ wadzili w modę architekci renesansu, Angelika widziała jedynie w Plessis. 206

Leżanka wyściełana zielonym aksamitem zapraszała do spoczynku i milczącej kontemplacji majestatycznego pej­ zażu. Z tego zakątka nie było widać Tuluzy, która skryła się za zakrętem rzeki, lecz jedynie ogrody i błyszczącą wodę, a nieco dalej pola kukurydzy i winnice. Angelika usiadła na skraju kanapy i oparła czoło o balus­ tradę. Skomplikowana koafiura przetykana diamentowymi szpilkami sprawiała jej ból. Zaczęła, nie bez trudu, roz­ puszczać włosy. „Dlaczego ta wielka idiotka nie rozczesała i nie rozebrała mnie? — pomyślała. — Wyobraża sobie, że mój mąż się tym zajmie?" Zaśmiała się do siebie drwiąco i smutno. „Matka przełożona zaraz miałaby do mnie odpowiednie przemówienie na temat posłuszeństwa, jakie winna jestem okazać mężowi, uznając wszystkie jego wymagania. A kiedy podkreślała «wszystkie», jej oczy wznosiły się jak piłeczki, a my wybuchałyśmy śmiechem, wiedząc, co ma na myśli. Ale ja nie mam posłuszeństwa we krwi. Molines ma rację, kiedy mówi, że nie ugnę się wobec czegoś, czego nie rozumiem. Usłuchałam go, żeby ocalić Monteloup. Czego jeszcze mogą ode mnie chcieć? Kopalnia w Argentieres należy do hrabiego de Peyrac. Razem z Molinesem mogą dalej prowadzić swój handel. A mój ojciec może dalej hodować muły dla ich hiszpańskiego złota... Jeżeli umrę, rzucając się z tego balko­ nu, nic się nie zmieni. Każdy będzie miał to, czego chciał". Wreszcie udało jej się rozpiąć włosy. Rozsypały się na nagie ramiona, a ona potrząsnęła nimi nieco dzikim ruchem głowy, który zachowała z dzieciństwa. I wtedy wydało jej się, że słyszy szelest. Obejrzała się i ledwie powstrzymała okrzyk przerażenia. Kulawiec ob­ serwował ją, wsparty o framugę francuskiego okna. Nie miał już na sobie czerwonego stroju, jedynie spodnie i kaftan z czarnego aksamitu, bardzo krótki, odsłaniający w talii i przy rękawach cieniutką, lnianą koszulę. Podszedł do niej nierównym krokiem i skłonił się głęboko. — Czy pozwolisz mi usiąść obok siebie, pani? Skinęła głową w milczeniu. Usiadł, oparł łokieć na ka­ miennej balustradzie i niedbale spojrzał przed siebie.

207

— Wiele wieków temu — powiedział — pod tymi samy­ mi gwiazdami damy i trubadurowie wstępowali na ścieżki wokół zamków i rozpoczynały się turnieje miłości. Czy słyszałaś, pani, o trubadurach z Langwedocji? Angelika nie przewidziała takiego obrotu rozmowy. Była skurczona w obronnym napięciu i z trudem tylko mogła wykrztusić: — Tak... chyba tak... Tak chyba nazywali poetów śred­ niowiecznych. — Poetów miłości. Langue d'ocl Słodki język! Tak różny od ordynarnej mowy Północy, langue d'oil. W Akwitanii uczono sztuki miłosnej, ponieważ, jak to powiedział Owi­ diusz na wiele lat przed samymi trubadurami, „miłość jest sztuką, której można się nauczyć i w której można się doskonalić, poznając jej prawa". Czy interesowałaś się już tą dziedziną sztuki, o pani? Nie wiedziała, co odpowiedzieć. Zbyt była wrażliwa, by nie wyczuć w jego głosie lekkiej ironii. Pytanie było tak postawione, że zarówno odpowiedź przecząca, jak i twier­ dząca brzmiałyby równie śmiesznie. Nie była przyzwycza­ jona do prowadzenia takich rozmówek. Otumaniona przez zbyt wielki natłok wydarzeń, straciła zdolność szybkiej ri­ posty. Odwróciła więc tylko głowę i machinalnie spoglądała w stronę uśpionej równiny. Zdawała sobie sprawę z tego, że zbliżył się do niej, ale się nie poruszyła. — Spójrz — powiedział cicho. — Tam, w ogrodzie, na tę małą sadzawkę pełną zielonej wody, w której księżyc pławi się jak ropuszy kamień w szklance anyżu... Wiesz, ta woda ma taki sam kolor jak twoje oczy, moja droga. Nigdy, na całym świecie, nie spotkałem drugiej pary tak dziwnych i kuszących źrenic. A widzisz te róże, które w girlandach pną się po naszym balkonie? Mają taką samą barwę jak twoje wargi. Nie, nigdy w życiu nie widziałem tak różanych ust... i tak dokładnie zamkniętych! A ich słodycz... cóż, zaraz osądzę... Nagle dwie dłonie objęły Angelikę w pasie. Poczuła, jak odchyla ją w tył siła, której nigdy nie podejrzewałaby w tak chudym człowieku. Znalazła się niespodziewanie z karkiem 208

wtulonym w zgięcie ramienia, którego uścisk ją paraliżował. Okropna twarz pochylała się nad nią, niemal jej dotykała. Angelika krzyknęła z obrzydzenia, wijąc się i wyrywając. I wtem poczuła, że jest wolna. Hrabia puścił ją niemal natychmiast i przyglądał jej się ze śmiechem. — Właśnie tak myślałem. Boisz się mnie, okropnie się mnie boisz. Wolałabyś zapewne rzucić się z tego balkonu niż należeć do mnie. Tak czy nie? Spoglądała na niego z bijącym sercem. Podniósł się z miejsca, a jego długa, pajęcza sylwetka rozpostarła się na jasnym od księżyca niebie. — Nie będę cię przymuszał, moja biedna, mała dziewico. Nie mam tego w zwyczaju. A więc rzucili cię, taką niewinną, na pożarcie Wielkiemu Kulawcowi z Langwedocji? Co za okropność! Pochylił się ku niej i natychmiast znienawidziła jego drwiący śmiech. — Wiedz, że w moim życiu jest wiele kobiet: białych, czarnych, żółtych i czerwonych, ale żadnej nigdy nie wzią­ łem siłą ani nie kupiłem za pieniądze. Wszystkie przyszły same i ty także przyjdziesz pewnego dnia... pewnego wie­ czoru... — Nigdy! — padła ostra, gwałtowna odpowiedź. Uśmiech nie znikł z niezwykłej twarzy hrabiego. — Jesteś małą dzikuską, ale to mi się nawet podoba. Łatwa zdobycz czyni miłość bezwartościową, trudny pod­ bój dodaje jej ceny. Tak powiada Andre le Chapelain, mistrz Sztuki Miłosnej. Żegnaj, moja śliczna. Śpij dobrze w swym wielkim łożu, sama ze swymi wdzięcznymi człon­ kami, z cudownymi piersiątkami, takimi smutnymi bez pieszczot! Żegnaj! Nazajutrz Angelika obudziła się i spostrzegła, że słońce jest już wysoko na niebie. Ptaki siedziały cicho w cieniu ogrodu, już znużone upałem. Nie przypominała sobie, w jaki sposób rozebrała się i położyła w łożu, którego pościel pachniała fiołkami. Pła­ kała ze zmęczenia i rozpaczy, może i z samotności. Dziś rano czuła się o wiele lepiej. Zapewnienie nietykalności bez 209

wyraźnej zgody z jej strony, jakie złożył dziwny małżonek, uspokoiło ją na jakiś czas. „Czy on sobie wyobraża, że spodoba mi się jego krótsza noga i pocięta twarz?" Z rozkoszą oddawała się marzeniom o miłej egzystencji z mężem, z którym łączyłaby ją doskonała przyjaźń. Właś­ ciwie życie tutaj mogłoby być całkiem przyjemne. Tuluza ofiarowywała tyle rozrywek! Marguerite, dyskretna i nieprzenikniona, przyszła po­ móc jej w ubieraniu. W południe Angelika udała się do miasta. Pojawił się Clement i oznajmił, że pan hrabia prosił, by przekazać pani hrabinie, że będzie do późna pracował w laboratorium i nie należy się go spodziewać w godzinie posiłku. Angelika doznała pewnej ulgi. Lokaj dodał, że pan de Peyrac zatrudnił go w charakterze och­ mistrza. Był z tego powodu bardzo zadowolony. Ludzie tutaj są hałaśliwi i leniwi, ale serdeczni. Dom wydaje mu się dostatni, a on zrobi wszystko, żeby zadowolić swoich nowych państwa. Angelika podziękowała mu za tę mała przemowę, w któ­ rej pewna bezczelność mieszała się ze służalczością. Z przy­ jemnością zatrzymywała przy sobie tego chłopca, którego zachowanie tak kontrastowało z rozhukanym otoczeniem. W ciągu następnych dni Angelika przekonała się, że pałac hrabiego de Peyrac jest z całą pewnością najbardziej uczęsz­ czanym zakątkiem miasta. Pan domu brał aktywny udział we wszystkich spotkaniach. Jego wysoka, niezgrabna postać przesuwała się od jednej grupy do drugiej, a Angelika dzi­ wiła się ożywieniu, jakie wywoływała sama jego obecność. Przyzwyczaiła się do jego wyglądu, nie czuła już wstrętu. Prawdopodobnie siła odrazy i lęk, jaki w niej budził, miały wiele wspólnego ze świadomością, iż winna mu jest pokorę i oddanie, również cielesne. Teraz, kiedy była już o to spokojna, musiała przyznać, że ów mężczyzna o płomiennej wymowie, charakterze we­ sołym i ciekawym, dziwnie wzbudzał sympatię. Odnosił się do niej z całkowitą obojętnością. Z całą pew­ nością traktował ją zgodnie z jej pozycją, ale poza tym zaledwie dostrzegał. Pozdrawiał ją co rano, razem z nim zasiadała do posiłków, w których uczestniczyło jeszcze co 210

najmniej dziesięć innych osób. To wykluczało jakiekolwiek sam na sam, którego tak się obawiała. A jednak nie było dnia, aby nie znajdowała w swym pokoju prezentu, drobiazgu lub klejnotu, nowej sukni, meb­ la, a nawet słodyczy i kwiatów. Wszystko było w doskona­ łym guście i tak wspaniałe, że czuła się olśniona, oczaro­ wana... a także zakłopotana. Nie wiedziała, jak wyrazić mu wdzięczność za te prezenty. Za każdym razem, kiedy mu­ siała przemówić do niego wprost, nie mogła zdecydować się na podniesienie oczu ku jego pociętej twarzy, mieszała się i jąkała. Pewnego dnia, przy oknie, przy którym miała zwyczaj siadywać, znalazła niewielkie etui z czerwonego maraskinu, ozdobione metalowymi okuciami. Wewnątrz odkryła naj­ piękniejszy diamentowy naszyjnik, jaki zdarzyło jej się kie­ dykolwiek oglądać. Wpatrywała się weń z drżeniem, przekonana, że nawet królowa nie ma niczego podobnego, kiedy usłyszała charak­ terystyczne kroki swego małżonka. Pod wpływem impulsu zerwała się i z błyszczącymi ocza­ mi podbiegła ku niemu. — Co za cudo! Jak ci dziękować, mój panie? Entuzjazm poniósł ją ku niemu zbyt mocno. Niemal się z nim zderzyła. Policzkiem musnęła aksamit jego kaftana, żelazne ramię przytrzymało ją na ułamek sekundy. Twarz, która budziła w niej wstręt, znalazła się nagle tak blisko, że uśmiech na jej wargach zgasł. Odskoczyła w tył z nie kontrolowanym dreszczem przerażenia. Ramię Joffreya de Peyrac opadło natychmiast. — Dziękować mi? — zadziwił się z nieco pogardliwą niedbałością. — A za co...? Nie zapominaj, moja droga, że jesteś żoną hrabiego de Peyrac, ostatniego potomka wspa­ niałego tuluskiego rodu. Z tego tytułu powinnaś być naj­ piękniejsza i nosić najwspanialsze klejnoty. Od tej chwili nie czuj się w obowiązku dziękować mi za cokolwiek. W ten sposób jej obowiązki były niezwykle lekkie i mogła się czuć niemal jednym z gości pałacu, bardziej jeszcze niż inni swobodna w dysponowaniu swoim czasem. Joffrey de Peyrac przypominał jej o swych prawach 211

małżonka przy bardzo niewielu okazjach. Na przykład wtedy, kiedy bal u gubernatora lub innego z wysokich funkcjonariuszy miejskich wymagał, aby pani de Peyrac rzeczywiście stała się najpiękniejszą i najlepiej ubraną ko­ bietą w mieście. Przychodził wówczas bez zapowiedzi, siadał przy toaletce i uważnie doglądał wszelkich zabiegów wokół młodej żony. Jednym słowem, dyrygował zwinnymi dłońmi Margot i sub­ retek. Nie umknął mu żaden szczegół. Damskie fatałaszki nie miały dla niego tajemnic. Angelika zachwycona była trafnością jego uwag i troską, jaką jej poświęcał. Ponieważ bardzo chciała stać się wielką damą, nie uroniła z lekcji ani jednego słowa. W takich chwilach zapominała o lękach i urazach. Pewnego wieczoru jednak, kiedy podziwiała w lustrze swe odbicie, olśniewające w sukni z jedwabiu o barwie kości słoniowej, ozdobionej wysoką kryzą z koronki przeplatanej perłami, spostrzegła w tle u swego boku mroczną sylwetkę hrabiego de Peyrac. Nagła rozpacz spadła na nią i przy­ tłoczyła jak ołowiany klosz. „Co warte jest bogactwo i luksusy — myślała, stojąc twarzą w twarz ze swym okropnym przeznaczeniem — kie­ dy jest się do końca życia związana z kalekim i wstrętnym mężem?" Zauważył, że jej wzrok skierowany jest ku niemu, bo się odsunął. — Co się stało? Nie podobasz się sobie? Ponurym wzrokiem zmierzyła swoje własne odbicie. — Tak, panie — odpowiedziała potulnie. — No więc co...? Mogłabyś się przynajmniej uśmiech­ nąć... Wydawało jej się, że usłyszała cichutkie westchnienie. W ciągu następnych miesięcy musiała przyznać, że Joffrey de Peyrac obdarzał komplementami i uwagą wszystkie ko­ biety z wyjątkiem swojej żony. Jego galanteria była spontaniczna, dowcipna, wyrafino­ wana, a damy domagały się jej z widoczną przyjemnością. Bawiły się w wykwintnisie, tak jak to nakazywała pa­ ryska moda. 212

— Tu jest Pałac Radosnego Poznania — powiedział im hrabia pewnego dnia. — Wszystko, co stanowi o gracji i uroku Akwitanii, a co opuszcza już Francję, musi odnaleźć się w tych murach. Tak Tuluza wspomni swe dawne Kwiet­ ne Igrzyska. Złoty Fiołek został przyznany poecie Roussillonowi. Ze wszystkich stron Francji, a nawet świata, rymotwórcy zjeżdżają się na wielkie zmagania pod egidą Klemencji Isaury, światłej inspiratorki dawnych poetów. A więc nie zdziw się, Angeliko, jeśli ujrzysz tu wiele nieznajomych krążących po pałacu. Gdyby ci przeszkadzano, możesz udać się do pawilonu nad Garonną. Angelika jednak nie miała zamiaru się usuwać. Powoli, powoli pozwalała się ująć wdziękowi tego rozśpiewanego życia. Damy, które z początku traktowały ją z wyższością, odnalazły w niej inteligencję i przyjęły ją do swoich kółek. Sukces, jaki odnosiły przyjęcia wydawane przez hrabiego w domu, który przecież należał także do niej, sprawił, że młoda kobieta zasmakowała w ich organizowaniu. Widzia­ no ją ciągle krążącą pomiędzy kuchnią a ogrodem, spiżarnią a piwnicami, a za nią jej trzech wiernych Murzynków. Przyzwyczaiła się już do ich zabawnych, okrągłych i czar­ nych pyszczków. W Tuluzie było wielu niewolników mau­ retańskich, ponieważ porty d'Aigues-Mortes i Narbonne otwierały się na Morze Śródziemne, które było jednym wielkim jeziorem piractwa. Wyprawa z Marsylii do Nar­ bonne drogą morską stanowiła prawdziwą ekspedycję! W Tuluzie śmiano się wówczas z przygody pewnego pana, który podczas podróży dał się uwięzić na arabskiej galerze. Król Francji natychmiast odkupił go od barbarzyńskiego sułtana, ale szlachcic wrócił z tej podróży mocno wychu­ dzony i nie ukrywał, że u Maurów było mu dość gorąco. Jedynie Kouassi-Ba nieco onieśmielał Angelikę. Kiedy pojawiał się przed nią ten mroczny kolos o oczach jak z białej emalii, nie mogła powstrzymać odruchu strachu. A przecież wydawał się dość łagodny. Ani na krok nie odstępował hrabiego de Peyrac, i to on właśnie strzegł drzwi wiodących do tajemniczego apartamentu w głębi pałacu. Tu hrabia zamykał się na całe wieczory, a nieraz i dni. Angelika nie wątpiła, że to tajemnicze królestwo ukrywało 213

retorty i probówki, o których Henrico opowiadał niani. Bardzo chętnie zajrzałaby tam, ale nie miała odwagi. Do­ piero jeden z gości Pałacu Radosnego Poznania odsłonił przed nią tę nową, nie znaną dotychczas stronę dziwnej osobowości jej małżonka.

*

ROZDZIAŁ V

Gość pokryty był kurzem. Podróżował konno i jechał z Lyonu przez Nimes. Był to mężczyzna wysoki, w wieku około trzydziestu pięciu lat. Zaczął mówić po włosku, potem przeszedł na łacinę, którą Angelika rozumiała niezbyt dobrze, wreszcie na niemiecki. W tym znanym Angelice języku hrabia przedstawił jej gościa. — Profesor Bernalli z Genewy uczynił mi ten wielki honor i przyjechał przedyskutować ze mną pewne problemy naukowe, które przez długie lata omawialiśmy prowadząc bardzo intensywną korespondencję. Nieznajomy skłonił się z całkiem włoską galanterią i za­ czął rozpływać się w przeprosinach. Swymi abstrakcyjnymi dyskusjami i formułami z pewnością zanudzi tę uroczą damę, której troski zapewne wywodzą się z mniej skom­ plikowanych dziedzin. Na pół przez przekorę, a na pół z czystej ciekawości, Angelika poprosiła o to, by mogła być obecna przy roz­ mowie. Aby jednak nie okazać się niedyskretną, wybrała miejsce przy oknie wychodzącym na podwórze. Była zima, ale mróz był suchy, a słońce wciąż mocno świeciło. Z podwórca dochodził zapach miedzianych pale­ nisk, wokół których gromadzili się zmarznięci służący. Angelika, z robótką w dłoniach, nadstawiała uszu, wsłu­ chując się w rozmowę obu mężczyzn, siedzących twarzą w twarz przy kominku, na którym płonął niewielki ogień. 215

Z początku mówili o osobistościach zupełnie jej nie zna­ nych: angielskim filozofie Baconie, francuskim Kartezjuszu, francuskim inżynierze nazwiskiem Blondel, którego poglądy mocno oburzały rozmówców, ponieważ, jak twie­ rdzili, przerabiał on teorię Galileusza na stek bezsenso­ wnych paradoksów. Z tego wszystkiego Angelika zrozumiała tylko tyle, że przybyły był żarliwym zwolennikiem wymienionego już Kartezjusza, podczas gdy jej mąż zwalczał go bez litości. Joffrey de Peyrac, wtulony w aksamitny fotel w jednej ze swych ulubionych niedbałych póz, wydawał się niewiele poważniejszy niż podczas dyskusji z damami na temat ry­ mów jakiegoś sonetu. Jego swobodne zachowanie kontra­ stowało z pozą rozmówcy, który, rozpalony rozmową, sie­ dział sztywno na skraju taboretu. — Pański Kartezjusz na pewno jest geniuszem — mówił hrabia — ale to nie znaczy, że ma rację we wszystkim i wszędzie. Włoch się zaperzył. — Bardzo jestem ciekaw, jak pan może przyłapać go na omyłce. Oto człowiek, który po raz pierwszy przeciwstawił scholastyce i religijno-abstrakcyjnym teoriom własną, do­ świadczalną metodę. Od tej chwili, zamiast jak dawniej sądzić rzeczy według absolutnych zasad, przykłada się do nich miarę i doświadczenie naukowe, a z nich potem do­ piero wysnuwa się wnioski. To właśnie zawdzięczamy Kartezjuszowi. Jak pan, mający realistyczny umysł tak drogi ludziom odrodzenia, może nie zgadzać się z tym rozumo­ waniem? — Ależ zgadzam się, wierz mi, przyjacielu. Jestem prze­ konany, że bez Kartezjusza nauka nigdy nie wychynęłaby ze skorupy głupoty, do której wcisnęły ją ostatnie wieki. Wyrzucam mu jedynie brak szczerości nawet wobec włas­ nego geniuszu. Jego teorie są usiane niewybaczalnymi błę­ dami. Nie chcę pana jednak denerwować, jeśli pan jest już uprzedzony. — Przyjechałem z Genewy i przebyłem rzeki i drogi pełne śniegu wyłącznie po to, aby przyjąć pańskie wyzwanie na temat pana Kartezjusza. Słucham więc. 216

— Weźmy, za pańskim pozwoleniem, teorię grawitacji, to znaczy wzajemnego przyciągania się ciał, a co za tym idzie, swobodnego spadku ciała na ziemię. Kartezjusz twier­ dzi, że kiedy jedno ciało uderza w drugie, może wprawić je w ruch jedynie wtedy, gdy ma większą masę. A zatem kula korkowa, uderzając w kulę metalu, nie poruszy jej z miejsca. — To się rozumie samo przez się. I pozwól mi pan zacytować regułę Kartezjusza: „Suma arytmetyczna ilości ruchu w różnych częściach wszechświata pozostaje stała". — Nie! — wykrzyknął Joffrey de Peyrac, zrywając się z miejsca z gwałtownością, która przyprawiła Angelikę o drżenie. — Nie, to fałszywy dowód i Kartezjusz nie zrobił tego doświadczenia. Aby spostrzec pomyłkę, wystarczyłoby mu wystrzelić kulę z pistoletu o wadze jednej uncji w zwi­ nięty kłąb szmat o wadze ponad dwóch liwrów. Kula szmat na pewno by się poruszyła. Bernalli spojrzał na hrabiego zaskoczony. — Przyznam, że pan zbił mnie z tropu. Ale czy ten przykład jest dobrze wybrany? Może w doświadczeniu ze strzałem z pistoletu jest jakiś nowy element... Jak by go nazwać...? Jakaś inna siła, prędkość...? — Element szybkości, po prostu. Ale nie jest to wielkość charakterystyczna dla strzału. Element ten bierze udział w każdym poruszeniu się ciała. To, co Kartezjusz nazywa ilością ruchu, jest po prostu prawem prędkości, a nie sumą arytmetyczną. — A jeśli prawo Kartezjusza jest błędne, to jakie jest prawdziwe? — Prawo Kopernika, mówiące o wzajemnym przyciąga­ niu się ciał, właściwości niewidzialnej, podobnej do działania magnesu, którego nie można zmierzyć, ale któremu nie można też zaprzeczyć. Bernalli, z pięścią przy wargach, zbierał siły. — A wie pan, że i mnie przychodziło to na myśl? Dys­ kutowałem nawet o tym z Kartezjuszem, kiedy spotkałem go w Hadze, zanim wyjechał do Szwecji, gdzie, niestety, zmarł. I wie pan, co mi odpowiedział? Ze prawo przycią­ gania nie może być przyjęte, ponieważ ma w sobie „coś z okultyzmu" i a priori wydaje się heretyckie i podejrzane. 217

Hrabia de Peyrac wybuchnął śmiechem. — Kartezjusz był łajdakiem, a przede wszystkim nie chciał stracić tysiąca skudów pensji, którą wypłacał mu pan Mazarini. Pamiętał o biednym Galileuszu, który musiał wyprzeć się swojej herezji o obrotach Ziemi na torturach inkwizycji, a który później umarł z westchnieniem: „A jed­ nak się kręci...!" A Kartezjusz, kiedy w swoim „Traktacie o świecie" powołał się na dzieło Kopernika „De revolutionibus orbium coelestium", bardzo starannie unikał przy­ znania się, że wierzy w ruch Ziemi. Ograniczył się do stwier­ dzenia: „Ziemia nie porusza się, ale jest wciągnięta w wir". Czyż to nie czarująca hiperbola? — Nie jesteś pan zbyt czuły dla tego biednego Kartezjusza — odparł człowiek z Genewy. — A przecież uznajesz go za geniusza. — Podwójnie mam za złe wielkim umysłom, kiedy okazują się małostkowe. Kartezjusz, na nieszczęście, musiał ratować swoje życie i zapewnić sobie chleb powszechni, który otrzy­ mać mógł wyłącznie z rąk wielkich tego świata. Z mojego punktu widzenia muszę dodać, że o ile okazał się geniuszem w dziedzinie czystej matematyki, o tyle w dynamice i fizyce ogólnej był dość słaby. Jego doświadczenia dotyczące spadku ciał, choćby nawet przeprowadził ich wystarczającą liczbę, są w stadium embrionalnym. Aby je uzupełnić, musiałby jeszcze uwzględnić i rozpatrzyć pewien fakt, który, przyznaję, jest szokujący, ale nie całkiem niemożliwy: że powietrze nie jest puste! — Co pan chce przez to powiedzieć? Twoje paradoksy mnie przerażają! — Uważam, że powietrze, w którym się poruszamy, mo­ że być w istocie elementem o pewnej gęstości; tak jak woda, w której pływają i oddychają ryby. Element o pewnej elas­ tyczności, o pewnym oporze, krótko mówiąc: element nie­ widzialny dla naszych oczu, ale realny. — Przeraża mnie pan — powtórzył Włoch. Wstał i nerwowo przespacerował się po pokoju. Zatrzy­ mał się, kilkakrotnie otworzył usta jak ryba, potrząsnął głową i znowu usiadł przy kominku. — Miałbym wielką ochotę uważać pana za szaleńca — 218

dodał po chwili. — Ale jest we mnie coś, co pozwala mi zgadzać się z panem. Pańska teoria byłaby uzupełnieniem studiów, jakie przeprowadziłem na temat ruchu płynów. Ach, nie żałuję tej niebezpiecznej podróży, która dała mi nieskończoną satysfakcję rozmowy z wielkim uczonym. Uważaj jednak, mój przyjacielu: jeśli bowiem ja, którego słowa nigdy nie były równie śmiałe, uważany jestem za heretyka i zostałem zmuszony do opuszczenia Szwajcarii, to co stanie się z tobą? — Ba! — prychnął hrabia. — Nie usiłuję nikogo prze­ konywać, jeśli nie są to umysły naukowe, które mogą mnie zrozumieć. Nie mam nawet ambicji, by opisać i opubliko­ wać wyniki moich badań. Zajmuję się nimi dla czystej przy­ jemności, podobnie jak dla czystej przyjemności układam słowa do piosenek z pomocą uroczych dam. Siedzę spokoj­ nie w moim pałacu, więc któż by chciał mi przeszkodzić? — Oko władzy jest wszędzie — odparł Bernalli, spłoszo­ nym wzrokiem rozglądając się wokoło. W tejże chwili Angelice wydawało się, że pochwyciła cichy szmer niedaleko siebie. Miała wrażenie, że zasłona przy oknie poruszyła się lekko. Poczuła się nieprzyjemnie. Od tamtej chwili nie słuchała już rozmowy tak uważnie jak przedtem. Jej wzrok nieustannie i nieświadomie powracał do twarzy Joffreya de Peyrac. Półmrok, jaki panował w po­ koju, łagodził zniekształcone rysy jego twarzy, a jedynym wyraźnie widocznym jej szczegółem były teraz ciemne, pło­ nące namiętnością oczy, błysk zębów w uśmiechu, którym podkreślał niedbale najpoważniejsze nawet słowa. Serce Angeliki zadrżało lekko. Kiedy Bernalli wyszedł, by doprowadzić się nieco do porządku przed posiłkiem, Angelika zamknęła okno. Lokaje rozstawili na stołach świeczniki, a pokojówka podsycała ogień. Joffrey de Peyrac podniósł się i podszedł do wnęki, w której siedziała żona. — Jesteś taka milcząca, moja droga. Jak zwykle zresztą. Czyżbyś zdrzemnęła się podczas naszej rozmowy? — Nie, przeciwnie, słuchałam jej z wielkim zaintere­ sowaniem — odparła powoli Angelika, a jej wzrok po raz pierwszy nie umknął przed spojrzeniem męża. — Nie 219

twierdzę, że wszystko zrozumiałam, ale wyznam, że bar­ dziej podobają mi się takie dyskusje aniżeli poezje tych dam czy ich paziów. Joffrey de Peyrac postawił stopę na progu wnęki i po­ chylił się, uważnie obserwując twarz Angeliki. — Jesteś ciekawą kobietą. Wydaje mi się, że zaczynasz się oswajać, ale nie przestajesz mnie zaskakiwać. Próbowa­ łem różnych sposobów, aby zdobyć kobietę, której pożą­ dałem, ale nigdy dotąd nie przyszło mi do głowy użyć w tym celu matematyki. Angelika nie mogła powstrzymać śmiechu, ale rumieniec zalewał jej policzki. Spuściła lekko zawstydzone oczy na swoją robótkę. — A więc w laboratorium, którego tak zazdrośnie strzeże Kouassi-Ba, przeprowadzasz doświadczenia fizyczne? — za­ pytała, żeby zmienić temat rozmowy. — Tak i nie. Mam wprawdzie trochę aparatury pomia­ rowej, ale moje laboratorium służy mi przede wszystkim do przeprowadzania doświadczeń chemicznych na metalach, takich jak złoto i srebro. — Alchemia — powtórzyła wzruszona Angelika i wi­ zja zamku Gillesa de Retz przemknęła jej przed oczami. — Dlaczego potrzebujesz ciągle złota i srebra? — za­ pytała porywczo. — Podobno szukasz go wszędzie, nie tylko w laboratorium, ale także w Hiszpanii, Anglii i na­ wet w tej małej kopalni ołowiu, która należała do mojej rodziny w Poitou... A Molines powiedział mi, że posia­ dasz także kopalnię złota w Pirenejach. Po co ci tyle złota? — Potrzeba wiele złota i srebra, aby stać się wolnym, pani. A posłuchaj, co mówi mistrz Andre le Chapelain na samym początku swego dzieła „Sztuka Miłości": „Aby zajmować się miłością, nie można troszczyć się o warunki materialne". — Nie sądź, że mnie kupisz za prezenty i bogactwa — odparła Angelika i gwałtownie odwróciła głowę. — Ależ ja nic nie sądzę, kochanie. Czekam na ciebie. Wzdycham. „Każdy kochanek winien zblednąć w obecności swej ukochanej". Więc blednę. Czy uważasz, że jeszcze nie

220

zbladłem wystarczająco? Wiem, że trubadurzy winni klękać przed swoimi damami, ale akurat tego gestu moja noga raczej nie lubi. Wybacz mi to. Ach, bądź pewna, że w każdej chwili mogę powtórzyć słowa naszego boskiego poety Ber­ narda de Ventadour: „Cierpienia miłości, wzbudzane we mnie przez ową piękność, której jestem wiernym niewol­ nikiem, z całą pewnością zabiją mnie..." Pani, ja umieram... Angelika ze śmiechem potrząsnęła głową. — Nie wierzę ci. Nie wyglądasz, jakbyś umierał... Zamy­ kasz się w laboratoriach, biegasz po przyjęciach wykwintnych tuluskich dam i wysłuchujesz ich poetyckich kompozycji. — Czyżby brakowało ci mnie, pani? Zawahała się z uśmiechem na ustach, starając się nie zmieniać lekkiego tonu rozmowy. — Brakuje mi rozrywki, a ty jesteś wcieleniem Rozrywki i Zmiany. Podjęła swoją pracę. Nie wiedziała sama, czy lubi sposób, w jaki Joffrey de Peyrac patrzy na nią w trakcie tych żar­ tobliwych rozmów, czy też go boi się. Przestawał bowiem ironizować, a w milczeniu wydawało jej się, że ogarnia ją przedziwna, wszechobecna i paląca atmosfera. Czuła się naga, jej drobne piersi prężyły się pod koronką stanika. Miała ochotę zamknąć oczy. „Korzysta z okazji, że moja nieufność została na chwilę uśpiona, i rzuca na mnie czar" — pomyślała owego wie­ czoru z lekkim dreszczem przerażenia i rozkoszy. Joffrey de Peyrac pociągał kobiety. Angelika nie mogła temu zaprzeczyć, a to, co w pierwszych dniach budziło jej zdumienie, teraz zaczynało być zrozumiałe. Nie umknęły jej uwagi wzburzone słowa, dziwne drżenia, jakich dozna­ wały jej piękne przyjaciółki, skoro tylko w korytarzu dał się słyszeć nierówny krok jej małżonka. Zaledwie się pojawił, gorączka ogarniała całą kobiecą część zgromadzenia. Po­ trafił z nimi rozmawiać. Znał słowa cięte i słodkie, umiał stworzyć wrażenie, że ta, z którą rozmawia, została wyróż­ niona spośród wszystkich innych. Angelika zapierała się jak dziki koń pod kuszącym wpływem jego głosu. Czuła, że kręci jej się w głowie, i wspominała słowa piastunki: „Przyciąga młode kobiety dziwnymi śpiewami..." 221

Kiedy Bernalli pojawił się znowu, Angelika wstała, aby wyjść mu na spotkanie. Lekko musnęła w przejściu hrabiego de Peyrac i nagle pożałowała, że jego dłoń nie wyciągnęła się, aby objąć ją w pasie.

ROZDZIAŁ VI

W opustoszałej galerii rozbrzmiał niespodziewanie his­ teryczny śmiech. Angelika znieruchomiała i rozejrzała się wokoło. Śmiech trwał jeszcze, przybierając coraz ostrzejsze tony, opadał w szloch, aby za chwilę wznieść się znowu. Był to śmiech kobiety. Angelika nie widziała jej. Skrzydło pałacu, w które zapuściła się o tej dusznej porze, było bardzo spokojne. Kwiecień, wraz z pierwszymi atakami upału, pogrążał w otępieniu Pałac Radosnego Poznania. Paziowie drzemali na schodach. Angelika nie lubiła sjesty, postanowiła więc zwiedzić swoje królestwo, którego do tej pory nie zdążyła poznać do końca. Schody, sale, korytarze poprzecinane łodziami mnożyły się w nieskończoność. Przez okna i na­ świetla widać było miasto, jego wysokie dzwonnice o ażu­ rowych wieżach wypełnionych błękitem i czerwone nabrzeże Garonny. Wszystko drzemało. Długa spódnica Angeliki szeleściła po posadzce jak pęk listowia. I nagle odezwał się ten przenikliwy śmiech. Młoda ko­ bieta spostrzegła półuchylone drzwi na końcu galerii. Roz­ legł się plusk wylewanej wody i śmiech umilkł. — A teraz, kiedy się uspokoiłaś — odezwał się męski głos — mogę cię wysłuchać. Był to głos Joffreya de Peyrac. Angelika podeszła cichutko i zajrzała przez szparę w drzwiach. Jej mąż siedział w fotelu. Zza oparcia widziała jedynie jego dłoń spoczywającą na poręczy. W palcach

223

trzymał jedną z tych pałeczek z tytoniu, które nazywał cygarami. Przed nim, na posadzce, w kałuży wody klęczała nie­ zwykle piękna kobieta, której Angelika nie znała. Była odziana we wspaniałą suknię, ale najwidoczniej przemo­ czoną do suchej nitki. Obok niej leżał brązowy kubełek, świadectwo użytku, jaki zrobiono z wody, służącej zwykle do chłodzenia dobrych win. Kobieta ze zgrozą oglądała zmięte koronkowe mankiety. Długie, czarne włosy przylgnęły jej do skroni. — I to ja! — krzyknęła zdławionym głosem. — To mnie tak traktujesz? — Musiałem, moja najpiękniejsza — odparł Joffrey z cie­ niem pobłażliwej nagany. — Nie mogłem pozwolić, abyś jeszcze dłużej poniżała się w mojej obecności. Nie wybaczy­ łabyś mi tego nigdy. No, już, wstań, Carmencito. W tym okropnym upale ubranie wyschnie ci szybko. Usiądź w fo­ telu, tu, naprzeciwko mnie. Kobieta wstała z trudem. Była wysoka, a jej obfite, po­ sągowe kształty podobne były do kształtów modelek opie­ wanych przez Rubensa i Rembrandta. Usiadła we wskazanym fotelu. Jej ogromne, rozszerzone źrenice miały błędne spojrzenie. — Co się stało? — zapytał hrabia i Angelika zadrżała, bo ów głos, oderwany od niewidocznej postaci, miał czar, którego dotychczas nie spostrzegła. — Dajmy spokój, Car­ mencito, opuściłaś Tuluzę rok temu. Wraz z małżonkiem wyjechałaś do Paryża, gdzie jego wysokie stanowisko zape­ wniało ci wspaniałą egzystencję. Wobec naszej małej, pro­ wincjonalnej społeczności okazałaś czarną niewdzięczność, nie dając znaku życia. I teraz nagle wpadasz do Pałacu Radosnego Poznania z płaczem i żądaniami... właściwie czego? — Miłości! — odparła chrapliwym, drżącym głosem. — Już nie mogę żyć bez ciebie. Ach, nie, nie przerywaj mi! Nie możesz wiedzieć, jak bardzo cierpiałam przez ten rok. Tak, sądziłam, że Paryż zaspokoi moje pragnienie rozkoszy i za­ bawy. Ale oto w samym środku najwspanialszych dwors­ kich balów ogarniało mnie znużenie. Wspominałam Tuluzę, 224

różowy Pałac Radosnego Poznania. Przyłapywałam się na tym, że wspominam je z błyszczącymi oczami, i ludzie zaczęli ze mnie drwić. Miałam kochanków. Brzydziłam się ich ordynarnymi manierami. I wtedy zrozumiałam: to ciebie mi brakowało. W nocy leżałam z otwartymi oczami i widzia­ łam ciebie. Widziałam te twoje oczy, w których płonął ogień palenisk, tak gorące, że mdlałam, twe dłonie białe i zręczne... — Mój wdzięczny chód! — parsknął lekkim śmieszkiem. Wstał i podszedł do niej, kulejąc przesadnie. Podniosła na niego oczy. — Nie staraj się odtrącić mnie wzgardą — rzekła. — Twoje utykanie, rany... czy to się liczyło dla kobiet, które kochałeś, w porównaniu z darem, jaki od ciebie otrzymy­ wały? — Wyciągnęła do niego dłonie. — Ty dajesz im rozkosz — szepnęła. — Byłam zimna, zanim cię poznałam. Rozpaliłeś we mnie ogień, który mnie zżera... Serce Angeliki omal nie wyrwało się z piersi. Bała się, choć sama nie wiedziała, czego. Może tego, aby dłoń jej męża nie spoczęła na złocistym ramieniu, tak bezwstydnie odsłoniętym. Hrabia jednak wsparł się o stół i spokojnie palił cygaro. Stał bokiem, profilem zwrócony do Angeliki, a zeszpecona strona jego twarzy była niewidoczna. I nagle młoda ko­ bieta ujrzała innego człowieka, o rysach czystych i pię­ knych, jak oblicze na medalionie, pod grzywą gęstych, czarnych włosów, — Ten, który posiada zbyt wiele, nie potrafi kochać — stwierdził, niedbale wydmuchując chmurę błękitnego dymu. — Przypomnij sobie nauki wdzięcznej miłości, które po­ znałaś tu, w Pałacu Radosnego Poznania. Wróć do Paryża, Carmencito. Tam jest miejsce dla ludzi takich jak ty. — Jeśli mnie odtrącisz, wstąpię do klasztoru! Nawet mój mąż chce mnie tam posłać. — Doskonały pomysł, moja droga. Słyszałem, że funduje w Paryżu, gdzie dewocja jest ostatnio w modzie, ogromną liczbę schronisk. Czy królowa Anna Austriaczka nie kupiła ostatnio pięknego klasztoru Val-de-Grace, aby ofiarować go benedyktynom, a klasztor Nawiedzenia w Chaillot też jest chętnie uczęszczany. 225

Oczy Carmencity ciskały płomienie. — Więc tyle tylko cię to obchodzi? Jestem gotowa włożyć welon, a ty nawet mnie nie żałujesz! — Moje zapasy litości są dość ograniczone. Zresztą, jeśli ktokolwiek w tej sprawie zasługuje na litość, to jest nim twój mąż, diuk de Merecourt, który popełnił ten błąd i przy­ wiózł cię z Madrytu. Nie mieszaj mnie już więcej do swej wulkanicznej egzystencji, Carmencito. Jeszcze raz powtórzę ci zasadę wdzięcznej miłości. „Nie można mieć dwóch ko­ chanków naraz" i „Nowa miłość wypędza starą". — Mówisz o mnie czy o sobie? — syknęła. Pod masą czarnych włosów, na tle czarnej sukni, jej twarz stała się marmurowo blada. — To przez tę kobietę, przez twoją żonę! Przez nią tak mówisz! Myślałam, że żenisz się dla zaspokojenia swej chci­ wości. Mówiłeś, że to sprawa ziemi. Ale że wybrałeś ją na kochankę...? Ach, nie wątpię, że w twych rękach stanie się doskonałą uczennicą. Jak mogłeś, jak mogłeś zniżyć się do pokochania kobiety z Północy? — Ona nie jest z Północy, lecz z Poitou. Znam dobrze to miasto, podróżowałem tam. To spokojna okolica, która niegdyś należała do królestwa Akwitanii. Langue d'oc prze­ trwał tam w miejscowej gwarze, a sama Angelika ma kar­ nację naszych dziewcząt. — Tak, widzę, że już mnie nie kochasz! — wykrzyknęła gwałtownie kobieta. — Ach, odgaduję twoje myśli lepiej, niż sądzisz! Osunęła się na kolana, czepiając się surduta Joffreya. — Jeszcze jest czas. Kochaj mnie. Weź mnie. Weź mnie! Angelika nie mogła znieść tego dłużej. Uciekła. Biegiem przebyła galerię i kręte schody wieży. U ich stóp natknęła się na Kouassi-Ba, który brzdąkał na gitarze i grubym, aksamitnym głosem nucił jakąś melodię ze swego kraju. Na jej widok ukazał w uśmiechu wszystkie zęby i zagruchał: — Zien dobry pani! Nie odpowiedziała, pobiegła dalej. Pałac budził się do życia. W wielkim salonie zebrało się już kilka dam z tab­ liczkami w dłoniach, popijały napoje orzeźwiające. Jedna z nich krzyknęła: 226

— Angeliko, serduszko, znajdź nam swego męża. Przez ten upał nasza „imaginacyjnosc" * cierpi na osłabienie i aby dyskutować... Angelika nie zatrzymała się, ale miała dość odwagi, by się uśmiechnąć. — Dyskutujcie, dyskutujcie, wkrótce wrócę. Wreszcie dotarła do swego pokoju i upadła na łóżko. „To już za wiele" — powtarzała sobie. Po jakimś czasie musiała jednak przyznać, że sama nie wie, co ją tak poruszyło. W każ­ dym razie to było nie do zniesienia. Nie może tak dłużej trwać. Angelika wściekle szarpała zębami delikatną, koronkową chusteczkę i posępnie rozglądała się wkoło siebie. Za dużo miłości, oto co doprowadzało ją do rozpaczy. W tym wiel­ kim pałacu, w tym mieście, na które nieraz spadały gromy z arcybiskupiej ambony, wzywające ogni piekielnych z bra­ ku stosów inkwizycji, grzmiące na rozpustę libertynów i ich kochanek okrytych klejnotami i bogatymi strojami — wszy­ scy mówią o miłości, dyskutują o miłości. Dyskusje zaś dotyczą przede wszystkim Pałacu Radosnego Poznania. Radosne Poznanie! Cóż to znaczy? Radosne Poznanie! Słodkie Poznanie! Ten sekret błyszczy w pięknych oczach, grucha w białych szyjach, inspiruje poetów, wciąga muzy­ ków. A mistrzem tego czułego i szalonego baletu jest kaleka, na przemian drwiący i rzewny, czarodziej, który podporząd­ kował sobie Tuluzę bogactwem i rozkoszą! Nigdy od czasów trubadurów Tuluza nie widziała takiej wspaniałości, takiego triumfu. Zrzucała jarzmo ludzi Północy, odnajdywała swe prawdziwe przeznaczenie... — Och, nie cierpię go, nienawidzę! — wykrzyknęła, tu­ piąc nogami. Energicznie potrząsnęła dzwoneczkiem, a kiedy pojawiła się Marguerite, rozkazała jej wezwać lektykę i eskortę, gdyż niezwłocznie pragnie udać się do pawilonu nad Garonną. Z nadejściem nocy Angelika długo siedziała na tarasie swego pokoju. Powoli spokój nadbrzeżnego krajobrazu udzielał się także jej nerwom. * Język wykwintniś z XVII wieku.

227

Tego wieczoru nie była zdolna do pozostania w Tuluzie, do spacerów karocą na Feria, by posłuchać nocnych śpie­ waków, a potem pełnić honory pani domu na wielkim przyjęciu, które hrabia de Peyrac wydawał w swych ogro­ dach przy świetle latarni weneckich. Oczekiwała, że hrabia siłą sprowadzi ją z powrotem, by zabawiała gości, ale żaden posłaniec z miasta jeszcze nie przybył po uciekinierkę. W ten sposób miała już dowód, że nie była potrzebna. Nikt jej tu nie potrzebuje. Jest obca. Margot wyglądała na rozczarowaną, że nie może brać udziału w święcie, więc Angelika odesłała ją do pałacu, zatrzymując jedynie młodziutką subretkę i kilku strażników, ponieważ przedmieście Tuluzy, gdzie wielcy panowie budo­ wali swe letnie rezydencje, nie było wolne od złodziei i hisz­ pańskich dezerterów. Osamotniona Angelika próbowała wejrzeć w siebie i ze­ brać myśli. Wsparła czoło o balustradę. — Ja nigdy nie zaznam miłości — westchnęła melan­ cholijnie.

ROZDZIAŁ VII

Kiedy wreszcie znużona i rozleniwiona postanowiła wró­ cić do pokoju, pod oknem rozległ się dźwięk gitary. An­ gelika wychyliła się, ale wśród czarnych cieni krzewów nie spostrzegła nikogo. „Czyżby to Henrico przyszedł dotrzymać mi towarzyst­ wa? Miły jest ten malec, pomyślał o mojej rozrywce..." Niewidzialny muzyk właśnie zaczął śpiewać. Jego niski, męski głos nie należał do pazia. Już od pierwszej nuty śpiew ujął za serce młodą kobietę. Ten głos, o odcieniach na przemian dźwięcznych i aksamit­ nych, o doskonałej dykcji, był tak wspaniały, jak rzadko zdarza się nawet wśród amatorskich artystów zaludniają­ cych noce Tuluzy. A przecież w tym mieście nie brakowało świetnych śpiewaków. Muzyka sama rodzi się na wargach nawykłych do śmiechu i deklamacji. Jednak ten artysta zwracał uwagę. Jego głos miał wyjątkową moc. Wydawało się, że śpiew ogarnia cały ogród. Nucił dawną balladę w przebrzmiałym już języku langue d'oc, którego wdzięk tak często sławił hrabia de Peyrac. Akcentował każdy jego odcień. Angelika nie rozumiała większości słów, ale jedno powracało bez przerwy: „Amore! Amoret" Miłość! Poczuła narastającą pewność. To on! To ostatni z truba­ durów, Złoty Głos Królestwa! Nigdy w życiu nie słyszała takiego śpiewu. Mówiono jej nieraz: „Ach, gdybyś słyszała Złoty Głos Królestwa! Już nie śpiewa. Kiedyż się znowu odezwie?" i rzucano jej nieco 229

złośliwe spojrzenie. Żałowali, że nie zna tej lokalnej sła­ wy. — Usłyszeć go raz i umrzeć! — powtarzała pani Auberte, żona wójta miasta, która dawno już przekroczyła pięćdzie­ siątkę. — To on! To on! — powtarzała Angelika. — Skąd on się tu wziął? Czy przyszedł dla mnie? Przelotnie spojrzała na własne odbicie w zwierciadle. Miała rozszerzone oczy, ręką przyciskała pulsującą pierś. — Ależ jestem głupia! To pewnie d'Andijos albo inny marzyciel przysyła mi płatnego muzyka, żebym posłuchała sobie serenady...! Mimo wszystko uchyliła drzwi. Z dłońmi złożonymi na piersi, by stłumić bicie serca, prześliznęła się przez przed­ pokoje, zeszła po schodach z białego marmuru i znalazła się w ogrodzie. Czyżby życie Angeliki de Sance de Monteloup, hrabiny de Peyrac, nareszcie się zaczynało? Bo mi­ łość to przecież życie! Głos dobiegał z altany nad brzegiem rzeki, w której znajdował się posąg bogini Pomony. Kiedy młoda kobieta zbliżała się, śpiewak umilkł, ale nie przestawał delikatnie trącać strun swej gitary. Tego wieczoru księżyc jeszcze nie osiągnął pełni. Miał kształt migdała. Mimo to jego blask wystarczył, by oświetlić ogród, i Angelika domyśliła się wewnątrz altany ciemnej sylwetki, wspartej o cokół posągu. Na jej widok nieznajomy nie uczynił żadnego ruchu. ,,To Murzyn" — pomyślała rozczarowana. Natychmiast jednak spostrzegła swoją pomyłkę. Mężczyz­ na nosił aksamitną maskę, ale bardzo białe dłonie spoczy­ wające na instrumencie nie pozostawiały żadnej wątpliwości co do jego pochodzenia. Chusta, na włoską modłę związana na karku, okrywała jego włosy. O ile można było sądzić w półmroku altany, trochę znoszony strój był dziwaczną mieszaniną kostiumu lokaja i komedianta. Miał wielkie buciory ze skóry bobra, jak wszyscy ludzie, którzy wiele wędrują: kolporterzy, gońcy, ale z rękawów surduta wy­ stawały koronkowe mankiety. — Pięknie śpiewasz — odezwała się Angelika, widząc,

230

że nieznajomy nie zamierza się poruszyć. — Chciałabym poznać nazwisko osoby, która cię przysłała. — Nikt, pani. Przyszedłem, wiedząc, że ten pawilon ukrywa jedną z najpiękniejszych kobiet Tuluzy — mówił cichym, rozwlekłym głosem, jakby się bał, że ktoś go usły­ szy. — Przybyłem do Tuluzy dziś wieczorem i zaraz skie­ rowałem się do Pałacu Radosnego Poznania, gdzie odby­ wała się wesoła i gwarna uczta. Kiedy jednak dowiedziałem się, że pani tam nie ma, odszedłem, aby spotkać się z panią tutaj, ponieważ sława pani urody jest tak wielka w naszej prowincji, iż zapragnąłem ujrzeć ją na własne oczy. — Pańska sława także jest wielka. Czy to nie pana na­ zywają Złotym Głosem Królestwa? — To ja, pani. Twój uniżony sługa. Angelika usiadła na marmurowej ławeczce otaczającej altanę. Pnący wiciokrzew pachniał odurzająco. — Zaśpiewaj jeszcze — poprosiła. Ciepły głos uniósł się znowu, ale tym razem cichszy i jak­ by stłumiony. Nie było to już wołanie, lecz śpiew czułości, zwierzenie, wyznanie. — Pani — odezwał się muzyk, przerywając na chwilę. — Wybacz mi śmiałość, ale chciałbym przetłumaczyć ci na język francuski pieśń, którą natchnęło mnie piękno twych oczu. Angelika skłoniła głowę. Nie wiedziała, jak długo już tu siedzi. Nic nie miało znaczenia. Noc należała do nich. Dość długo snuł melodię, jakby szukał w niej natchnienia, potem westchnął głęboko i zaczął: Zielone oczy mają barwę oceanu Fale zamknęły się nade mną... Ja, rozbitek miłości Błąkam się po głębinach oceanu jej serca... Angelika przymknęła oczy. Odurzył ją, może bardziej niż śmiałe, płomienne słowa, słodki głos, przepełniając roz­ koszą, jakiej dotąd nie znała. 231

Kiedy otwiera zielone oczy Przeglądają się w nich gwiazdy Jak w głębiach wiosennej sadzawki... „Teraz «to» się stanie — myślała Angelika — bo ta chwila już się nie powtórzy. Nie można tego przeżyć dwa razy. Tego, co tak przypomina miłosne historie, które opo­ wiadałyśmy sobie w klasztorze..." Głos umilkł. Nieznajomy osunął się na ławeczkę. W sile obejmującego ją ramienia, w dłoni unoszącej jej podbró­ dek gestem stanowczym i zarazem pełnym słodyczy, An­ gelika rozpoznała mistrza, który długo mógł liczyć swe sercowe podboje. Zrobiło jej się odrobinę przykro, ale zaledwie usta śpiewaka dotknęły jej warg, świat zawirował jej przed oczami. Nie przypuszczała, że męskie wargi mogą mieć tę świeżość różanych płatków, tę upojną czułość. Muskularne ramię miażdżyło ją, ale usta szeptały jeszcze czarujące słówka. Ta siła i ten czar wciągnęły Angelikę w szalony wir, gdzie na próżno usiłowała odnaleźć ślad myśli. „Nie powinnam tego robić... To niedobrze...! Gdyby nas widział Joffrey..." Potem wszystko zgasło. Wargi mężczyzny rozchyliły jej usta, wypełniając je palącym oddechem, rozprzestrzeniając w jej żyłach rozkoszną błogość. Z zamkniętymi oczami poddała się trwającemu w nieskończoność pocałunkowi, namiętnej władzy, która już odmieniała ją i wzywała jej drugie „ja". Przepływały przez nią fale rozkoszy. Rozkoszy zbyt nowej dla jej dziewczęcego ciała, tak intensywnej, że przerodziła się nagle w irytację i cierpienie. Cofnęła się, drżąc konwulsyjnie na całym ciele. Wydawało jej się, że zaraz zemdleje albo się rozpłacze. Ujrzała, że palce mężczyzny pieszczą jej pierś, którą umiejęt­ nie uwolnił z gorsetu w czasie pocałunku. Odsunęła się, doprowadzając ubranie do porządku. — Wybacz mi... — wybąkała. — Musisz uważać mnie za bardzo nerwową, ale nie wiedziałam... nie wiedziałam... — Czego nie wiedziałaś, moja śliczna? Milczała.

232

— Że pocałunek może być taki słodki? — dokończył za nią. Angelika podniosła się i oparła o wejście do altany. Na zewnątrz księżyc zachodził już i skłaniając się ku rzece, przyjmował złocistą barwę. Z pewnością całe godziny upły­ nęły od chwili, gdy zeszła do ogrodu. Była szczęśliwa, cu­ downie szczęśliwa. Nie mogło być nic ważniejszego od tych kilku godzin, które chciałaby przeżyć raz jeszcze. — Jesteś stworzona do miłości — mruknął trubadur. — Można to odgadnąć z samego dotyku twej skóry. Ten, kto zdoła obudzić to słodkie ciało, zaprowadzi cię na sam szczyt rozkoszy. — Zamilcz! Nie wolno ci tak mówić! Jestem mężatką, wiesz o tym, a cudzołóstwo to grzech. — Jeszcze większym grzechem jest, aby piękna dama zgodziła się wyjść za takiego kulawego potwora. — Nie zgadzałam się; on mnie kupił. Natychmiast pożałowała tych słów, które zmąciły czar chwili. — Zaśpiewaj jeszcze — poprosiła. — Jeszcze jeden raz, a potem się rozstaniemy. Podniósł się, aby wziąć gitarę, ale w jego geście było coś niezwykłego, co przyprawiło ją o drżenie. Przyjrzała mu się lepiej. Nie wiedziała dlaczego, ale nagle zawładnął nią strach. Śpiewał bardzo cichym głosem smutną, dziwnie tęskną melodię, a Angelika obserwowała go bardzo wnikliwie. Przed chwilą, kiedy ją całował, przez krótki ułamek sekundy miała wrażenie czegoś znajomego i teraz właśnie przypo­ mniała sobie... oddech śpiewaka pachniał nie tylko fiołkami, lecz także niósł szczególny aromat dymu tytoniowego... Hrabia de Peyrac chętnie żuł fiołkowe cukierki... i palił cygara! Przerażające podejrzenie narodziło się w jej umyśle... Przed chwilą, kiedy podniósł się, by wziąć gitarę, tak dziw­ nie się potknął... Angelika wydała z siebie okrzyk przerażenia, a potem wściekłości. Zaczęła obrywać wiciokrzew z altany i tratować go nogami. — O, to za wiele, to za wiele... To potworne... Zdejmij

233

tę maskę, Joffreyu de Peyrac... Skończ tę maskaradę albo wydrapię ci oczy, uduszę cię, za... Piosenka urwała się w pół taktu. Gitara wydała z siebie złowieszcze crescendo. Białe zęby hrabiego de Peyrac błys­ nęły spod aksamitnej maski w ataku serdecznego śmiechu. Zbliżył się do niej swym nierównym krokiem. Angelika była przerażona, ale wychodziła z siebie ze złości. — Wydrapię ci oczy — powtórzyła przez zaciśnięte zęby. Chwycił ją za przeguby dłoni, wciąż się śmiejąc. — I co zostanie straszliwemu kulawemu potworowi, jeśli wydrapiesz mu oczy? — Okłamałeś mnie bezwstydnie, bezczelnie! Wmówiłeś mi, że... jesteś Złotym Głosem Królestwa! — Ależ ja j e s t e m Złotym Głosem Królestwa. — Wy­ bałuszyła na niego zdumione oczy. — Co w tym niezwykłe­ go? — zapytał. — Mam trochę talentów. Pracowałem z naj­ lepszymi włoskimi mistrzami. Śpiew to zajęcie towarzyskie, które dość często praktykuje się w naszych czasach. Powiedz szczerze, moja droga: czy nie podoba ci się mój głos? Angelika odwróciła się i szybko otarła łzy zawodu, spły­ wające jej po policzkach. — Jak to się stało, że niczego się nie domyślałam, niczego nie podejrzewałam aż do dziś? — Poprosiłem, aby ci o tym nie mówiono. A może nie dość uważnie starałaś się odkrywać moje talenty? — Och! Tego już za wiele! — powtórzyła Angelika. Ale pierwszy napad gniewu już przeszedł i nagle zachciało jej się śmiać. I pomyśleć, że posunął swój cynizm aż do tego, by za­ chęcać ją do zdrady z samym sobą! On naprawdę miał diabła za skórą...! Nie! On sam jest wcielonym diabłem we własnej osobie! — Nigdy ci nie wybaczę tej odrażającej komedii — oświadczyła, sznurując usta i wzywając na pomoc resztki poszarpanej w strzępki godności. — Uwielbiam grać komedię. Widzisz, moja kochana, życie nie zawsze było dla mnie pobłażliwe i nieraz tak często drwiono ze mnie, że teraz odczuwam nieskończoną przyjem­ ność, kiedy mogę zakpić sobie z innych.

234

Nie mogła się powstrzymać, by nie podnieść poważnego spojrzenia na zamaskowaną twarz. — Więc naprawdę zakpiłeś sobie ze mnie? — Nie do końca i ty dobrze o tym wiesz — odparł. Odwróciła się i oddaliła bez słowa pożegnania. — Angeliko! Angeliko! Wzywał ją cicho. Stał na progu altany w tajemniczej pozie włoskiego Ar­ lekina. Położył palce na wargach. — Na litość boską, pani, nie opowiadaj nikomu tej his­ torii, nawet najbardziej zaufanej służącej. Gdyby rozniosło się, że się przebieram, wkładam maskę i uciekam od gości, aby ukraść całusa własnej żonie, stałbym się pośmiewiskiem! — Jesteś nieznośny! — krzyknęła w odpowiedzi. Podkasała spódnicę i puściła się biegiem przez piaszczystą alejkę. Na schodach uświadomiła sobie, że się śmieje. Roze­ brała się, nerwowo wyrywając spinki i kłując się szpilkami. Przewracała się w pościeli, nie mogąc zmusić się do snu. Twarz zamaskowana, twarz zraniona, twarz o czystych rysach wirowała i krążyła przed jej oczami. Jaka jest tajem­ nica tego niepojętego człowieka? W jednej chwili się bun­ towała, a potem wspomnienie rozkoszy doznanej w jego ramionach napawało ją tęsknotą. „Pani, jesteś stworzona do miłości..." Wreszcie zasnęła. We śnie pojawiły się przed nią oczy Joffreya de Peyrac „płonące ogniem palenisk" i widziała przeglądające się w nich płomienie.

ROZDZIAŁ VIII

Angelika siedziała w galerii o weneckich oknach. Nie wiedziała jeszcze, co zrobi i jak się zachowa. Od powrotu z pawilonu nad Garonną nie widziała Joffreya de Peyrac. Clement uprzedził ją, że pan hrabia wraz z Maurem Kouassi-Ba zamknęli się w apartamencie w prawym skrzy­ dle, gdzie pan hrabia miał zwyczaj oddawać się alchemi­ cznym pracom. Angelika z rozczarowaniem zagryzła wa­ rgę. Joffrey mógł nie pokazać się nawet przez cały dzień. Zresztą wcale nie chciała go widzieć. Było jej wszystko jedno. Zbyt mocno jeszcze przeżywała mistyfikację, której ofiarą padła wczoraj. Wreszcie zdecydowała się pójść do piwnic, gdzie właśnie przelewano do butelek pierwsze wina w tym sezonie. Stół Radosnego Poznania uznawany był za najbardziej wytwor­ ny w prowincji, a Joffrey de Peyrac sam czuwał nad menu, które oferował gościom. Clement, który w tej dziedzinie wykazywał niezaprzeczalne zdolności, zajął bardzo istotne miejsce w prowadzeniu domu. Zaledwie jednak Angelika weszła do kuchni przesiąkniętej zapachem pomarańczy, anyżu i przypraw, kiedy zjawił się zadyszany Murzynek i oznajmił, że baron Benoit de Fontenac, arcybiskup Tuluzy, pragnie złożyć uszanowanie za­ równo jej, jak i jej małżonkowi. Poranek nie był zwyczajową porą wizyt; składało się je z reguły w chłodniejszych godzinach wieczornych. A poza tym arcybiskup, po jakiejś kolejnej dyspucie, przez długi czas nie pojawiał się w pałacu hrabiego, którego oskarżał 236

o niweczenie swego wpływu na umysły mieszkańców Tu­ luzy. Angelika, zaintrygowana i nieco zaniepokojona, zdjęła fartuszek i pospiesznie zawróciła, przygładzając włosy. No­ siła je zgodnie z modą do ramion, w puklach opadających na koronkową kryzę. Weszła do galerii i u wejścia na ganek ujrzała wysmukłą sylwetkę arcybiskupa w czerwonej sutannie i białej kolo­ ratce. Na dole, w ogrodzie, eskorta arcybiskupa ze szpadami u boku, lokaje, paziowie i konni zgromadzili się wokół karocy zaprzężonej w sześć gniadych koni. Angelika spiesznie upadła na kolana, by ucałować pierś­ cień biskupa. Podnosząc ją, tym razem biskup ucałował jej dłoń, jakby tym światowym gestem chciał zaznaczyć, że wizyta ma charakter całkiem świecki. — Błagam cię, pani, nie żądaj, abym po twych pokłonach osądził, jak starym jestem człowiekiem w porównaniu z two­ ją młodością. — Monseigneur, pragnęłam jedynie wyrazić panu sza­ cunek, jaki żywię dla wspaniałego człowieka, ozdobionego świątobliwą godnością, którą otrzymał od Ojca Świętego i samego Pana Boga... Za każdym razem, kiedy wymawiała takie słowa, nie mogła nie wspomnieć mateczki Sainte-Anne, profesorki wiedzy światowej w klasztorze Poitiers. Mateczka byłaby zachwycona swą uczennicą, którą uważała przecież za bar­ dzo nieposłuszną. Tymczasem prałat zdjął kapelusz i rękawiczki, powierzył je młodemu księdzu ze świty, a następnie odprawił go ru­ chem ręki. — Moi ludzie zaczekają na zewnątrz. Chciałbym poroz­ mawiać z panią z dala od ciekawskich uszu. Angelika rzuciła kpiące spojrzenie na księżyka, oskar­ żonego o zbytnią ciekawość, a ten oblał się rumieńcem. W salonie, kiedy zadysponowała już chłodzące napoje, zaczęła usprawiedliwiać nieobecność męża, zapewniając, że natychmiast go powiadomi. — Ja także przepraszam, że kazałam panu czekać. Byłam

237

w kuchni, gdzie nadzorowałam przygotowanie naszych likworów. Ale nadużywam pańskiego czasu, monseigneur, opowiadając o tych nieważnych detalach... — Nic nie jest nieważne w oczach Pana Naszego. Przy­ pomnij sobie posługującą Martę. W dzisiejszych czasach tak rzadko się zdarza, aby wielka dama zajmowała się sprawami gospodarstwa. A przecież to pani domu pomaga służbie w zachowaniu godności i pracowitości. A jeśli jeszcze do mądrości Marty dodać, jak w twoim przypadku, hrabi­ no, urodę Marii Magdaleny... Biskup wydawał się jednak nieco roztargniony, jakby sztuka światowych rozmówek niezbyt przypadała mu do gustu. Pomimo szczerości i rozmyślnie bezpośredniego spo­ jrzenia niebieskich oczu było w nim coś podejrzliwego, co onieśmielało jego rozmówców i wywierało na nich duże wrażenie. Joffrey zauważył kiedyś, że arcybiskup doskonale opanował sztukę zbijania ludzi z tropu. Przez chwilę pocierał w zamyśleniu dłonie, po czym po­ wtórzył, że z wielką przyjemnością ogląda znowu młodą kobietę, która tak rzadko pojawia się w pałacu arcybis­ kupim od dnia, kiedy udzielił jej błogosławieństwa w kated­ rze Saint-Severin. — Widuję cię na mszach i doprawdy nie sposób przece­ nić twego zaangażowania w czasie postu, ale muszę wyznać, moja córko, że z pewnym rozczarowaniem stwierdzam, iż nie spotkałem cię przy konfesjonale. — Moim spowiednikiem jest kapelan wizytek, monsei­ gneur. — To godny duchowny, ale ty, pani, która jesteś osobą znaną, powinnaś, jak mi się zdaje... — Monseigneur, proszę mi wybaczyć! — zawołała An­ gelika, wybuchając śmiechem. — Zaraz wyjaśnię mój punkt widzenia: popełniam tak drobne grzechy, że nie mam od­ wagi spowiadać się u tak ważnej osobistości, czułabym się zażenowana. — Wydaje mi się, moje dziecko, że mylisz się już co do samego sakramentu pokuty. To nie do grzesznika należy osąd wielkości jego przewinień. A kiedy miejskie plotki donoszą mi, jakich wydarzeń teatrem jest ten pałac, po-

238

zwalam sobie wątpić, iż kobieta tak piękna i młoda może pozostać w nim nietknięta jak za dnia swego chrztu. — Nie mam takich aspiracji, monseigneur — odparła cicho Angelika, spuszczając oczy. — Sądzę jednak, że plotki są przesadzone. W istocie, zabawy, które się tu odbywają, są dość huczne. Śpiewa się na nich, układa poezje, pije, opowiada o miłości i dużo śmieje. Nigdy jednak nie byłam świadkiem „wydarzeń", które mogłyby obrazić moje su­ mienie... — Pozwól mi wierzyć, że jesteś naiwną, a nie hipokrytką, moje dziecko. Zbyt młodo oddano cię w ręce małżonka, którego słowa niejeden raz otarły się o herezję, a którego doświadzenie i zręczność w postępowaniu z kobietami nie­ wątpliwie ukształtują twój jeszcze podatny umysł. Wystar­ czy tylko, że przypomnę te sławetne szkoły miłości, które co roku urządza w swoim pałacu, a na które przychodzą nie tylko wielcy panowie, lecz i mieszczki, a nawet wszyscy młodzi ludzie z prowincji. Drżę i dygoczę na myśl o wpły­ wie, jaki jego fortuna wywiera na to miasto. Konsulowie naszych prowincji, urzędnicy surowi i cnotliwi, już niechęt­ nie patrzą na to, kiedy ich żony udają się do Pałacu Rados­ nego Poznania. — Ależ ci ludzie są skomplikowani — zauważyła An­ gelika, robiąc urażoną minkę. — Zawsze słyszałam, że jedyną ambicją bogatego mieszczanina jest właśnie obecność na dworach szlachetnie urodzonych państwa, dopóki z kró­ lewskiej łaski nie otrzymają szlachectwa. Mój mąż nie przy­ gląda się tarczom herbowym tak skrupulatnie jak staro­ stowie rodu. Przyjmuje tych ludzi, którzy odznaczają się walorami duchowymi. Dziwię się, że panowie konsulowie tak się krzywią. — Najpierw dusza! — zagrzmiał arcybiskup, jakby są­ dził, że znajduje się na ambonie. — Najpierw dusza, pani, a dopiero potem honory! — Monseigneur sądzi zatem, że moja dusza i dusza mo­ jego męża są w tak wielkim niebezpieczeństwie? — zapy­ tała Angelika, szeroko otwierając przejrzyste oczy barwy czystej wody. O ile bowiem chętnie i potulnie oddawała się zwyczajo239

wym formom pobożności, jakie praktykowały panny i damy z jej sfery, to znaczy uczestniczeniu w mszy, postom, spo­ wiedzi i komunii, o tyle odzyskiwała swego buntowniczego ducha w chwili, kiedy wrodzonym zdrowym rozsądkiem dostrzegała jakąkolwiek przesadę. Arcybiskup, nie wiedzieć dlaczego, nie wydał jej się szczery. Siedział ze spuszczonymi powiekami, z dłonią na krzyżu z diamentów i ametystów, jakby zamykał się w sobie i w naj­ tajniejszych głębiach swego serca szukał echa boskiej od­ powiedzi. — Czyż ja wiem? — westchnął wreszcie. — Nie wiem nic na ten temat. To, co dzieje się w tym pałacu, jest dla mnie od dawna tajemnicą i z dnia na dzień budzi mój coraz większy niepokój. Pani — zapytał — czy wiesz coś o pra­ cach alchemicznych, jakimi zajmuje się twój małżonek? — Nie, doprawdy — odparła całkiem spokojnie. — Hra­ bia de Peyrac jest miłośnikiem nauki... — Powiadają nawet, że jest wielkim uczonym. — Wierzę w to. Spędza w swym laboratorium długie godziny, ale ja jeszcze tam nie byłam. Uważa widocznie, że kobiety nie interesują się takimi sprawami. Rozwinęła wachlarz, aby ukryć uśmiech, a może i zmie­ szanie, które zaczęło ją ogarniać pod bystrym spojrzeniem duchownego. — Moim zadaniem jest sondowanie dusz ludzkich — odezwał się ten ostatni, jakby spostrzegł jej zakłopotanie. — Nie obawiaj się jednak, moja córko. Widzę w twoim spojrzeniu prawość, a nawet, pomimo młodego wieku, nie­ zwykłą osobowość. Twój mąż ma jeszcze czas, by żałować za błędy i wyrzec się herezji. Angelika wydała lekki okrzyk. — Ależ przysięgam, jest pan w błędzie, monseigneur! Mój mąż, być może, nie zachowuje się jak przykładny katolik, ale zupełnie nie interesuje go reforma i inne hugenockie wierzenia. Słyszałam nawet nieraz, jak drwił sobie z tych „smutnych brodaczy z Genewy", którzy, jak twierdzi, otrzymali od Nieba misję odebrania chęci do śmiechu całej ludzkości.

240

— Mylące słowa, pani — odparł prałat chmurnie. — Czyż nie widzi się tu, w jego domu, w twoim domu, pani, defilujących bez przerwy notorycznych protestantów? — To są uczeni, z którymi rozmawia o nauce, a nie o religii. — Nauka i religia są ciasno ze sobą związane. Niedawno moi ludzie donieśli mi, iż złożył wam wizytę słynny Włoch Bernalli. Otóż wiedz, pani, że ten człowiek, skłócony z Rzy­ mem za bezbożne pisma, uciekł do Szwajcarii, gdzie zmienił wiarę na protestancką! Ale nie zatrzymujmy się na tych szczególnych oznakach pożałowania godnego stanu ducha. Chciałbym ci zadać pytanie, które intryguje mnie od wielu lat. Hrabia de Peyrac jest człowiekiem bogatym, bardzo bogatym, i jego fortuna wciąż rośnie. Skąd się bierze ta ogromna ilość złota? — Ależ, monseigneur, czyż nie należy on do jednej z naj­ starszych rodzin Langwedocji, spokrewnionych nawet z da­ wnymi książętami Tuluzy, którzy mieli w Akwitanii tyleż władzy co ówcześni królowie na Ile-de-France? Prałat parsknął krótkim, wzgardliwym śmieszkiem. — Masz pani rację. Szlachectwo jednak nie musi konie­ cznie oznaczać bogactwa. Jego rodzice byli tak biedni, że wspaniałe domostwo, w którym dziś królujesz, było w ru­ inach jeszcze piętnaście lat temu. Czy pan de Peyrac nigdy nie opowiadał ci o swej młodości? — N... nie — mruknęła Angelika, sama zaskoczona włas­ ną ignorancją. — Był najmłodszy z rodziny i tak biedny, powtarzam, że w wieku szesnastu lat zaciągnął się na okręt i wyruszył w świat. Nikt nie widział go przez długie lata, uważano go za zmarłego. I nagle powrócił. Jego rodzice i starszy brat zginęli, dłużnicy podzielili się ich majątkiem. Odkupił wszys­ tko i od tamtej pory jego fortuna wciąż rośnie. A przecież tego szlachcica nikt nie widział na dworze, szczyci się nawet, że trzyma się z daleka i nie korzysta z żadnej królewskiej renty. — Ale posiada ziemię — odparła, czując nagły przypływ duszności, być może z powodu rosnącego upału. — Ma hodowle owiec w górach, skąd otrzymuje wełnę, ma przę241

dzalnię i tkalnię, gaje oliwne, hodowlę jedwabników, kopal­ nie złota i srebra... — Powiedziałaś: złota i srebra? — Tak, monseigneur, hrabia de Peyrac posiada liczne kopalnie we Francji, skąd, jak twierdzi, czerpie złoto i sreb­ ro w dużych ilościach! — Jakże właściwego terminu użyłaś, pani! — ozwał się prałat słodkawym głosem. — Skąd, jak twierdzi, czerpie złoto i srebro...! To właśnie chciałem usłyszeć. Potworne podejrzenie staje się jasne! — Co monseigneur chce przez to powiedzieć? Przeraża mnie pan. Arcybiskup Tuluzy znowu zatrzymał na niej swe zbyt jasne spojrzenie, nieraz mające twardość stali. — Nie wątpię, że mąż twój jest jednym z największych uczonych naszej epoki, i właśnie dlatego uważam, iż na­ prawdę odkrył kamień filozoficzny, to znaczy sekret magicz­ nej produkcji złota, który posiadał Salomon. Ale jaką drogą go otrzymał? Żywię poważne obawy, że zdobył tę moc, zawierając pakt z d i a b ł e m ! Po raz kolejny Angelika znieruchomiała z wachlarzem przy ustach, aby nie wybuchnąć śmiechem. Spodziewała się aluzji do jakiejś rzeczywistej transakcji, której dokonał hra­ bia, może handlu, o którym usłyszała ze zwierzeń Molinesa i swego ojca: nie była bez obaw, gdyż taka działalność, zwłaszcza prowadzona przez osobę szlacheckiego stanu, przynosiła wstyd, który mógł rzucić cień na całą rodzinę. Oskarżenie arcybiskupa, uważanego za człowieka ogromnej inteligencji, wydało jej się z początku ogromnie komiczne. Czyż on mógł powiedzieć to poważnie? Naraz, w przebłysku świadomości zdała sobie sprawę, że Tuluza była miastem, w którym do tej pory przechowało się największe skupisko francuskiej inkwizycji. Straszliwa średniowieczna instytucja trybunału dla heretyków ciągle jeszcze miała w Tuluzie władzę, której nawet król nie śmiał podważyć. Tuluza, roześmiane miasto, była także czerwonym mias­ tem, które zmasakrowało największą liczbę hugenotów. Na długo przed Paryżem miało krwawą Noc Świętego Bart-

242

/

łomieja. Ceremonie religijne były tu liczniejsze niż gdziekol­ wiek indziej. Było to prawdziwie „rozdzwonione miasto", ciągle wzywające wiernych na mszę, miasto tonące w masie krucyfiksów, świętych obrazów i relikwii. Obok wesołych bractw, takich jak „Książęta Miłości" i „Ojcowie Młodo­ ści", znanych ze swych facecji, spotykano na ulicach po­ chody biczowników o oczach płonących mistyczną pasją, szarpiących swe ciała rózgami i cierniami tak, że krew spływała na kamienie ulicy. Angelika, wciągnięta w wir lekkiego życia, nie zastana­ wiała się długo nad tym obliczem Tuluzy. Wiedziała jednak, że sam arcybiskup, mężczyzna siedzący naprzeciw niej, popijający lodowatą lemoniadę, jest wielkim mistrzem in­ kwizycji. Dlatego też wyszeptała głosem naprawdę zmienionym i wzruszonym: — Monseigneur, to chyba niemożliwe, abyś oskarżał mego męża o czary...? Czyż produkcja złota nie jest rzeczą codzienną w kraju, który Bóg tak hojnie obdarzył swym bogactwem, rozsypując pod ziemią złoto i srebro? Słyszałam nawet — dodała po chwili przebiegle — że i monseigneur ma grupy poszukiwaczy złota, które przesiewają żwir Garonny i często przynoszą zdobycz w postaci złotego piasku i samorodków, niosąc w ten sposób pomoc wielu ubogim. — Twój sprzeciw nie jest pozbawiony sensu, moja córko. Właśnie dlatego, że wiem, co można osiągnąć poszukiwa­ niem złota w ziemi, mogę stwierdzić jedno: nawet gdyby przepuścić przez sito piasek strumieni i rzek całej Langwedocji, nie otrzymałoby się nawet połowy tego, co posiada pan de Peyrac. Wierzaj mi, pani, jestem dobrze poinformowany. „Nie wątpię — pomyślała Angelika. — I rzeczywiście, handel złotem i mułami trwa już dość długo..." Błękitne oko śledziło jej wahanie. Z lekkim zdenerwowa­ niem zamknęła wachlarz. — Uczony niekoniecznie od razu musi być wspólnikiem szatana. Czy nie powiadają, że na dworze są uczeni, którzy nawet ustawili lunety, by obserwować gwiazdy i Księżyc, a pan Gaston Orleański, wuj króla, chętnie oddaje się tym obserwacjom pod kierunkiem ojca Picarda?

243

— W istocie, znam ojca Picarda. Jest nie tylko astro­ nomem, lecz także wielkim geometrą króla. — Widzi więc pan... — Kościół, pani, popiera wszelkiego rodzaju badania, nawet bardzo śmiałe, jak na przykład badania ojca Picarda, którego wspomniałaś. Ja także mam w pałacu wielce uczo­ nego duchownego, mnicha Bechera. Bada on zjawisko transmutacji złota od wielu lat, ale czyni to z moim błogo­ sławieństwem i zezwoleniem Rzymu. Przyznaję, kosztuje mnie to dość słono, zwłaszcza jeśli chodzi o specjalne sub­ stancje, które muszę sprowadzać z Hiszpanii i Włoch. Czło­ wiek ten zna nawet najstarsze tradycje swej sztuki i przy­ znaje, że trzeba doznać wyższego stopnia objawienia, które pochodzić może jedynie od Boga lub szatana. — I co, udało mu się? — Jeszcze nie. — Biedaczysko! Musiał więc narazić się jednocześnie i Bogu, i szatanowi, pomimo pana wysokiej protekcji! Ugryzła się w język i natychmiast pożałowała swej złoś­ liwości. Miała wrażenie, że zaraz się udusi, że musi mówić głupstwa, aby wyzwolić się z tej matni. Rozmowa wydała jej się równie głupia, co niebezpieczna. Zwróciła się w stronę drzwi w nadziei, że usłyszy nierówne kroki męża, zbliżające się korytarzem, i poderwała się lekko. — Och, byłeś tu przez cały czas? — Właśnie przyszedłem — oznajmił hrabia. — Zacho­ wuję się niewybaczalnie, panie, każąc ci czekać tak długo. Wyznaję, że zostałem uprzedzony o pańskiej wizycie ponad godzinę temu, ale byłoby mi niezmiernie trudno przerwać rozpoczętą operację z pewną retortą. Miał jeszcze na sobie bluzę alchemika długą do ziemi. Było to coś w rodzaju długiej koszuli, na której wyhaf­ towane znaki zodiaku mieszały się z kolorowymi plamami po kwasach. Angelika nie wątpiła, iż pozostał w niej przez przekorę, podobnie jak przez przekorę zwracał się do arcy­ biskupa Tuluzy per „panie", stając do rozmowy z baronem Benoit de Fontenac jak równy z równym. Hrabia de Peyrac dał znak lokajowi, który pomógł mu oswobodzić się z tego niezwykłego odzienia.

244

Dopiero wtedy podszedł bliżej i skłonił się. Promień słoń­ ca rozprysnął się na jego ciemnych włosach, skręconych w wielkie, lśniące pukle. Hrabia niezmiernie dbał o włosy, obfitością przewyższające nawet peruki paryskie, które pod­ ówczas właśnie zaczęły wchodzić w modę. „Ma najpiękniejsze włosy na świecie" — pomyślała An­ gelika. Jej serce biło mocniej, niżby tego chciała. Wczorajsza scena jak żywa stanęła jej przed oczami. „To nieprawda — powtarzała sobie. — To musiał śpie­ wać ktoś inny. Och, nigdy mu nie przebaczę!" Tymczasem hrabia de Peyrac przysunął sobie wysoki taboret i usiadł obok Angeliki, choć nieco z tyłu. W ten sposób nie widziała go, ale muskał ją bez przerwy oddech, którego zapach aż za dobrze przypominał jej upa­ jającą chwilę. Oprócz tego czuła, że wymieniając banalne uwagi z arcybiskupem, Joffrey de Peyrac nie oszczędza sobie widoku karku i szyi młodej żony. Pieścił je wzrokiem, za­ puszczając się nawet dość śmiało w słodkie cienie gorsetu, ukrywającego piersi, których jędrność i doskonałość spraw­ dził wczoraj osobiście. Był to manewr złośliwie pomyślany na cześć prałata, którego cnota uchodziła za absolutnie niezłomną. W istocie, arcybiskup Tuluzy, mimo iż odziedziczył tę służbę po jednym z wujów, uparł się, aby przyjąć święcenia, a tym samym stać się nie tylko administratorem majątku jednej z najwspanialszych diecezji we Francji, lecz także pasterzem dusz. Jego przykładny żywot, będący w stanie oprzeć się każdej krytyce, sprawiał, iż arcybiskup był tym groźniejszy. Angelika miała ochotę odwrócić się do męża i błagać go o rozsądek. Jednocześnie rozkoszowała się niemym hołdem. Jej dzie­ wicza skóra, nie znająca pieszczot, wzywała do bardziej namacalnego kontaktu doświadczonych ust, które mogłyby obudzić jej zmysłowość. Siedziała wyprostowana, nieco sztywna, ale czuła, że rumieniec wychodzi jej aż na policzki. Powtarzała sobie, że to śmieszne, że w tym wszystkim nie ma nic, co mogłoby urazić biskupa, jako że istotnie jest 245

żoną tego człowieka, należy do niego. Zapragnęła nagle stać się jego własnością, zapomnieć się na śmierć w jego objęciach. Z całą pewnością jej zmieszanie nie umknęło uwagi Joffreya de Peyrac, który w duchu musiał świetnie się bawić. „Bawi się mną jak kot myszą" — myślała, zdezorien­ towana. Chcąc opanować zmieszanie, przywołała do siebie jed­ nego z Murzynków drzemiących na poduszkach i kazała mu przynieść tacę ze słodyczami. Zanim dzieciak przyniósł wspaniałe hebanowe naczynie inkrustowane masą perłową, wypełnione orzechami i kandyzowanymi owocami, aroma­ tycznymi cukierkami i cukrem różanym, Angelika odzyskała zimną krew i mogła uważniej przysłuchiwać się konwersacji obu mężczyzn. — Nie, panie — mówił hrabia de Peyrac, bezmyślnie chrupiąc fiołkowe pastylki. — Proszę nie sądzić, że oddałem się naukom, by poznać sekret mocy i władzy. Zawsze mia­ łem naturalną skłoność do tych rzeczy. Gdybym pozostał biedny, pewnie próbowałbym zostać inżynierem wód kró­ lewskich. Nie ma pan pojęcia, jak bardzo jesteśmy zapóźnieni tu, we Francji, w dziedzinie irygacji, pompowania wody i nie wiem czego jeszcze. Rzymianie znali się na tym dziesięć razy lepiej od nas, a kiedy byłem w Egipcie i Chi­ nach... — W istocie, wiem, żeś pan mnóstwo podróżował, hra­ bio. Nie byłeś pan przypadkiem w krajach Wschodu, gdzie znają jeszcze sekrety Królów Magów? Joffrey się roześmiał. — Byłem tam, ale nie spotkałem Królów Magów. Magia to nie moja specjalność. Pozostawiam ją pańskiemu dziel­ nemu i naiwnemu Becherowi. — Becher bez przerwy pyta, kiedy będzie miał zaszczyt asystować przy jednym z pańskich doświadczeń i stać się pańskim uczniem w dziedzinie chemii. — Panie, nie jestem nauczycielem. A nawet gdybym był, z całą pewnością nie uczyłbym ludzi ograniczonych. — A przecież ten mnich uchodzi za wielki umysł. — W scholastyce bez wątpienia, ale w nauce obserwacji 246

jest zerem: nie widzi rzeczy takich, jakimi są, lecz jakimi wierzy, że są. Ja go nazywam człowiekiem tępym i ograni­ czonym. — Dobrze, to pański punkt widzenia, jestem zbyt wiel­ kim ignorantem w świeckich naukach, by osądzać wasze antypatie od podstaw. Ale nie zapominaj pan, że ojciec Becher, którego traktuje pan jak ignoranta, opublikował w 1639 roku niezwykłą książkę o alchemii. Prawdę mówiąc, miałem kłopoty z uzyskaniem w Rzymie zgody na jej druk. — Aprobata czy dezaprobata Kościoła nie ma żadnego wpływu na dzieło naukowe — nieco oschle odparł hrabia. — Pozwól mi pan być innego zdania. Czyż duch Koś­ cioła nie obejmuje i nie wiąże w całość natury i zjawisk? — Nie mam pojęcia, dlaczego miałoby tak być. Przypo­ mnij sobie, monseigneur: „Oddajcie Cezarowi to, co należy do niego", słowa Pana Naszego. Cezar to zewnętrzna wła­ dza ludzka, ale i zewnętrzna władza rzeczy. Mówiąc to, Syn Boży chciał potwierdzić niezależność domeny dusz i domeny religijnej od sfery materialnej. Nie wątpię, że nauka jest w nią także włączona. Prałat kilkakrotnie kiwnął głową i rozchylił wąskie usta w przesłodzonym uśmiechu. — Podziwiam pańską dialektykę. Jest godna wielkiej tradycji i ukazuje, jak dobrze przyswoiłeś sobie wykształ­ cenie teologiczne, które otrzymałeś na naszym uniwersyte­ cie. Wszelako właśnie w tym miejscu osąd wysoko posta­ wionych duchownych ucina wszelkie debaty. Nic bowiem tak bardzo nie przypomina sensu jak jego brak. — Monseigneur, otóż i słowa, które mnie zachwycają. Albowiem w istocie, jeśli rzecz nie dotyczy spraw czysto kościelnych, to znaczy morale i dogmatu, uważam, iż w obronie nauki muszę przytoczyć mój jedyny argument faktu postrzeganego, a nie rozumowania logicznego. Innymi słowy, muszę zaufać metodom obserwacji wyjaśnionym przez Bacona w jego „Novum organum", które ukazało się w 1620, a także wskazówkom danym przez matematyka Kartezjusza, którego „Rozprawa o metodzie" pozostanie pomnikiem filozofii i matematyki... Angelika spostrzegła, że prałat znał zaledwie nazwiska

247

tych dwóch uczonych, a przecież uchodził za erudytę. Za­ niepokoiła się, czy dyskusja nie przyjmie ostrzejszego obrotu i czy Joffrey przypadkiem nie ma ochoty zadrwić sobie z arcybiskupa. „Po co, u licha, mężczyźni zawsze muszą dzielić włos na czworo?" — myślała. Obawiała się przede wszystkim, aby zręczne dygresje arcybiskupa nie wciągnęły Joffreya w pu­ łapkę. Tym razem jednak wrażliwość stronnika Kościoła została ugodzona. Jego blade, starannie wygolone policzki oblał rumieniec. Przymknął powieki z wyrazem wyniosłej prze­ biegłości, który przeraził Angelikę. — Panie de Peyrac —- odezwał się. — Mówiłeś pan o władzy: władzy nad ludźmi, władzy nad rzeczami. Czy myślałeś kiedykolwiek, jak pańskie wyjątkowe powodzenie w życiu może wydać się podejrzane czujnej uwadze Kościo­ ła? Pańskie bogactwo, które rośnie z dnia na dzień, badania naukowe, które sprowadzają do pana uczonych posiwiałych od pracy. Rozmawiałem z jednym z nich w zeszłym roku, mówię o niemieckim matematyku nazwiskiem Leibniz. Prze­ rażało go, iż problemy, nad którymi głowiły się na próżno największe umysły, pan rozwiązałeś jak dziecinną łamigłów­ kę. Mówisz dwunastoma językami... — Pic de la Mirandole w zeszłym wieku znał ich osiem­ naście. — Posiadasz głos, na dźwięk którego zbladł z zazdrości wielki włoski śpiewak Maroni, wspaniale układasz wiersze, posiadłeś w najwyższym stopniu — wybacz mi, pani — sztu­ kę uwodzenia kobiet... — A to...? Angelika ze ściśniętym sercem odgadła, że Joffrey de Peyrac podniósł dłoń do swego oszpeconego policzka. Zmieszanie arcybiskupa przerodziło się w grymas znie­ cierpliwienia. — Ech, w jakiś sposób, nie wiem jak, sprawiasz, że o tym zapominają. Wierzaj mi, masz zbyt wiele talentów. — Pańskie słowa zaskakują mnie i dziwią — powoli odparł hrabia. — Nie miałem dotąd pojęcia, że ściągam na siebie tak wiele zawiści. Przeciwnie, wydawało mi się, że

248

jestem obciążony okrutnym brzemieniem. — Pochylił się i jego oczy zabłysły nagle, jakby właśnie odkrył okazję do doskonałego żartu. — Wie pan, monseigneur, że w pewnym sensie jestem hugenockim męczennikiem? — Ty — hugenotem?! — wykrzyknął prałat ze zgrozą. — Powiedziałem przecież: w pewnym sensie. Oto cała historia. Po moim urodzeniu matka powierzyła mnie niańce, którą wybrała, nie patrząc na wyznanie, lecz na wielkość piersi. Piastunka była hugenotką. Zabrała mnie ze sobą do miasteczka Cevennes, należącego do drobnego protestanc­ kiego szlachcica. Niedaleko stamtąd, tak jak należy, znaj­ dował się inny drobny szlachcic i inne miasteczko, dla odmiany katolickie. Miałem trzy lata, kiedy katolicy i hugenoci stoczyli ze sobą walkę. Moja piastunka i inne kobiety schroniły się w zamku protestanckiego szlachcica. Około północy katolicy przypuścili atak. Wyrżnęli wszystkich i podłożyli ogień. Ja, z twarzą przeciętą trzema ciosami szabli, zostałem wyrzucony przez okno i spadłem z dwóch pięter na podwórze pokryte śniegiem, który uchronił mnie od fruwających dookoła płonących drzazg. Rankiem jeden z katolików, który znał mnie jako dziecko tuluskiej szlachty, znalazł mnie, pozbierał i wrzucił do wozu razem z moją mleczną siostrą Margot, która jako jedyna uszła cało z tej jatki. Zanim człowiek ten dotarł na płaski teren, musiał przebyć kilka burz śnieżnych, ale kiedy dojechaliśmy do Tuluzy, jeszcze żyłem. Matka wyniosła mnie na słoneczny taras, rozebrała i zabroniła lekarzom dostępu, twierdząc, że mnie wykończą. I tak przez lata leżałem wyciągnięty w słońcu. Chodzić zacząłem dopiero w wieku dwunastu lat, a mając lat szesnaście zamustrowałem na statek. Oto dla­ czego mogłem się tyle nauczyć. Początkowo sprawiły to choroba i unieruchomienie, potem podróż. Nie ma w tym nic podejrzanego. Arcybiskup milczał chwilę, po czym szepnął: — Pańska opowieść wiele wyjaśnia. Nie dziwię się już pańskiej sympatii do protestantów. — Nie czuję sympatii do protestantów. — No więc antypatii do katolików. — Nie czuję antypatii do katolików. Panie, jestem czło249

wiekiem przeszłości i nie potrafię żyć w naszej epoce nieto­ lerancji. Powinienem był urodzić się dwieście lat temu, w okresie odrodzenia; nazwa o ileż słodsza dla ucha niż reforma. Baronowie francuscy odkrywali wtedy Włochy, a wraz z nimi świetliste dziedzictwo starożytności: Rzym, Grecję, Egipt, ziemie biblijne... Pan de Fontenac drgnął nieznacznie, ale ruch ten nie umknął uwagi Angeliki. „Ma go tam, gdzie chciał" — pomyślała. — Pomówmy o ziemiach biblijnych — cicho podjął arcy­ biskup. — Pismo święte, zdaje się, mówi, że król Salomon był jednym z pierwszych magów i wysłał statki do Ofiru, gdzie, z dala od niedyskretnych oczu, za pomocą transmutacji przemienił zwykłe metale w drogocenne? Historia mówi, że powrócił ze statkami wyładowanymi złotem. — Historia mówi także, że po powrocie Salomon po­ dwoił podatki, co dowodzi, że nie przywiózł ze sobą aż tyle złota, a przede wszystkim, że nie wiedział, kiedy zdoła odnowić swój zapas. Gdyby istotnie odkrył sposób wyrobu złota, nie podniósłby podatków ani nie trudziłby się wysy­ łaniem statków do Ofiru. — Może w swej mądrości nie chciał mieszać podwład­ nych do sekretów, których oni mogliby nadużyć. — Powiedziałbym więcej: Salomon nie mógł znać transmutacji metali w złoto, ponieważ jest to zjawisko niemoż­ liwe. Alchemia jest sztuką, która nie istnieje. To ponura, pochodząca ze średniowiecza farsa, która zresztą wkrótce sama się ośmieszy, ponieważ nikt nie jest w stanie dokonać transmutacji! — A ja ci mówię — krzyknął pobladły nagle arcybiskup — że na własne oczy widziałem, jak Becher zanurzył cynową łyżkę w kąpieli swego pomysłu i wyciągnął ją przemienioną w złoto! — Nie została ona przemieniona w złoto, została złotem pokryta. Gdyby ten dzielny człowiek zadał sobie choć trochę trudu i poskrobał czymś ostrym tę pierwszą powłokę, na­ tychmiast odkryłby pod spodem cynę. — Zgoda, ale Becher twierdzi, że to początek transmuta­ cji, faza wstępna tego zjawiska. 250

Zapadło milczenie. Dłoń Joffreya de Peyrac przesunęła się po oparciu fotela Angeliki i musnęła przegub jej ręki. — Jeśli pan jest przekonany, że pański mnich odkrył magiczną formułę — odezwał się niedbale hrabia — po co przyszedłeś do mnie dziś rano? Arcybiskup nawet nie mrugnął. — Becher jest przekonany, że poznałeś pan najwyższy sekret, pozwalający na dokończenie transmutacji. Hrabia de Peyrac wybuchnął dźwięcznym śmiechem. — Nigdy w życiu nie słyszałem bardziej komicznego stwierdzenia. Ja miałbym się bawić w te dziecinady? Biedny Becher, bardzo chętnie odstąpię mu wszelkie emocje i na­ dzieje fałszywej nauki, którą... Przerwał mu okropny huk podobny do uderzenia gromu lub strzału armatniego. Joffrey poderwał się i pobladł. — To... to w laboratorium! Mój Boże, mam nadzieję, że Kouassi-Ba żyje! Pospiesznie skierował się do wyjścia. Arcybiskup wstał także, wyprężony jak sędzia. W mil­ czeniu spoglądał na Angelikę. — Odchodzę, pani — rzekł wreszcie. — Wydaje mi się, że szatan okazuje swe niezadowolenie z mojej obecności w tym domu. Wybacz, że się usunę. I oddalił się wielkimi krokami. Słychać było jeszcze trzas­ kanie bicza i pokrzykiwanie stangreta, kiedy wielebna ka­ roca przejeżdżała przez główną bramę. Angelika pozostała sama. Oszołomiona, przetarła wil­ gotne od potu czoło małą, koronkową chusteczką. Roz­ mowa, której wszakże słuchała z ogromnym zainteresowa­ niem, mocno zbiła ją z tropu. Pomyślała, że dość ma już historii o Bogu, Salomonie, herezji i magii. Natychmiast jednak odsunęła od siebie te niepobożne myśli i odmówiła akt skruchy. Wreszcie uznała, że mężczyźni wraz z ich subtelnymi kombinacjami logicznymi są nie do zniesienia i nawet Bóg na pewno ma ich serdecznie dość.

251

ROZDZIAŁ IX Angelika nie wiedziała, co robić. Najchętniej pobiegłaby do skrzydła zamku, z którego dobiegł ów odgłos gromu. Joffrey wydawał się naprawdę poruszony. A może są ran­ ni...? Mimo wszystko nie poruszyła się. Tajemnica, jaką hrabia otaczał swoje prace, mówiła sama za siebie. Widocz­ nie była to jedyna dziedzina, w której nie tolerował dociek­ liwości profanów. Wyjaśnienia, które zaprezentował arcy­ biskupowi, dane były od niechcenia i tylko przez wzgląd na osobę arcybiskupa. I tak okazały się niewystarczające, po­ nieważ nie uspokoiły podejrzeń prałata. Angelika zadrżała. „Czarnoksięstwo!" Rozejrzała się wo­ kół siebie. W tak zachwycającym miejscu słowo to mogło wydać się ponurym żartem. Było jednak wiele spraw, o któ­ rych istnieniu Angelika nie miała pojęcia. — Pójdę, zobaczę, co się dzieje — postanowiła. — Jeśli się zdenerwuje, tym gorzej! Usłyszała kroki hrabiego, a po chwili on sam zjawił się w salonie. Ręce miał czarne od sadzy, ale się uśmiechał. — Dzięki Bogu, nic poważnego. Kouassi-Ba wywinął się kosztem kilku zadrapań, ale tak dokładnie schował się pod stołem, że byłem przekonany, iż wyleciał w powietrze. Nie­ stety, straty materialne są znaczne. Moje najcenniejsze retor­ ty ze specjalnego szkła rozsypały się w pył, nie ostała się ani jedna! Na dany znak dwóch paziów podeszło do niego ze złotą miedniczką i dzbankiem wody. Hrabia umył ręce, lekkim strzepnięciem rozprostował koronkowe mankiety. 252

Angelika zebrała się na odwagę. — Joffrey, czy to konieczne, abyś poświęcał tyle czasu tak niebezpiecznej pracy? — Konieczne jest posiadanie złota, by żyć — odparł hrabia, zataczając dłonią krąg, aby zwrócić jej uwagę na wspaniały salon z ostatnio odnowionym sklepieniem ze złocistego drewna. — Nie tu tkwi jednak sedno sprawy. Znajduję w tych pracach radość, jakiej nic innego nie może mi dać. To cel mojego życia. Angelika poczuła lekkie ukłucie w sercu, jakby te słowa odzierały ją z czegoś cennego. Czując jednak, że mąż ob­ serwuje ją uważnie, zmusiła się do przybrania obojętnej miny. Uśmiechnął się. — To jedyny cel mego życia, oprócz zdobycia twego serca — dokończył z pięknym, dworskim ukłonem. — Nie chcę być rywalką twoich fiolek i retort — odparła nieco zbyt gorąco. — Mimo to muszę przyznać, że słowa arcybiskupa obudziły we mnie niepokój. — Doprawdy? — Czy nie wyczułeś ukrytej groźby? Nie odpowiedział od razu. Wsparł się o framugę okna i w zamyśleniu spoglądał na płaskie dachy miasta, ściśnięte jeden przy drugim tak, że ich okrągłe dachówki tworzyły olbrzymi kobierzec o barwach różowej koniczny i polnego maku. Po prawej wysoka wieża d'Assezat ze swą latarnią stała jak świadectwo chwały handlarzy pastelu, którego pola otaczały jeszcze okolice miasta. Pastel, roślina chętnie ho­ dowana, przez wieki była jedynym naturalnym barwnikiem i stała się podwaliną fortuny mieszczan i kupców Tuluzy. Angelika spostrzegła, że jej mąż nie ma ochoty na roz­ mowę, i wróciła do swojego fotela. Mały Murzynek postawił obok niej koszyk z przyborami do szycia, gdzie mieszały się różnokolorowe, błyszące, jedwabne nitki jej haftu. Nazajutrz po balu pałac wydawał się taki spokojny. An­ gelika doszła do wniosku, że południowy posiłek spożywać będzie wyłącznie w towarzystwie męża, o ile nie wprosi się nieunikniony Bernard d'Andijos... — Czy zauważyłaś — odezwał się nagle hrabia — artyzm 253

wielkiego inkwizytora? Najpierw mówi o moralności, po drodze podkreśla „orgie" w Radosnym Poznaniu, po czym robi aluzję do moich podróży i doprowadza nas do Salo­ mona. I nagle w dwóch słowach odkrywasz fakt, że pan baron de Fontenac, arcybiskup Tuluzy, żąda ode mnie podzielenia się z nim sekretem wytwarzania złota, inaczej spali mnie jako czarownika na placu des Salins. — Właśnie tę groźbę wyczułam w jego słowach — przy­ znała Angelika, mocno już przerażona. — Myślisz, że on naprawdę posądza cię o pakt z diabłem! — On? Nie, pozostawia to swemu naiwnemu Becherowi. Arcybiskup ma zbyt wyczuloną inteligencję i za dobrze mnie zna. Jest jedynie przekonany, że potrafię mnożyć złoto i srebro w sposób naukowy. Chce go poznać, żeby samemu się nim posłużyć. — Co za ohydny typ! — wykrzyknęła. — A wydaje się taki dystyngowany, taki pełen wiary i hojny! — Bo tak jest. Jego majątek przelewany jest na cele dobroczynne. Codziennie dzieli stół z ubogimi. Udziela pomocy pogorzelcom, otworzył azyl dla podrzutków, cóż jeszcze? Pochłania go dobro duszy i wielkość Boga. Ma tylko jednego demona: żądzę dominacji. Żal mu czasów, kiedy biskup był jedynym panem miasta, a nawet prowincji, i z krzyżem w dłoni sądził, karał, nagradzał. Kiedy zatem zobaczył, iż w zasięgu jego katedry rośnie wpływ Radosnego Poznania, narodził się w nim bunt. Jeśli sprawy nie zmienią swego biegu, za kilka lat hrabia de Peyrac, twój mąż, droga Angeliko, będzie panem Tuluzy. Złoto i srebro dają władzę, a oto właśnie ta władza wpada w ręce szatańskiego po­ plecznika! A więc monseigneur nie waha się. Albo podzie­ limy się władzą, albo... — Co się stanie? ' — Nie obawiaj się, moja miła. Jeżeli nawet intrygi arcy­ biskupa Tuluzy mogłyby się dla nas okazać nieprzyjemne w skutkach, nie widzę konieczności posuwania się aż do takiej sytuacji. Odkrył swoje karty. Chce poznać sposób wyrabiania złota. Bardzo chętnie mu go wyjaśnię. — A więc go posiadasz? — szepnęła Angelika, robiąc wielkie oczy. 254

m

— Nie mylmy pojęć. Nie posiadam żadnej formuły ma­ gicznej, aby stworzyć złoto. Moim celem jest nie tyle two­ rzenie bogactw, co zmuszanie do pracy siły natury. — Ale czy to już nie jest nieco heretycki pomysł, jak by powiedział monseigneur? Joffrey wybuchnął śmiechem. — Widzę, że pilnie uczyłaś się katechizmu. Zaczynasz już miotać się w pajęczej sieci tych pozornie słusznych argumentacji. Niestety! Przyznaję, że trudno tu o jasność. Kościół średniowieczny jednak nie ekskomunikował mły­ narzy, którzy wykorzystywali wiatr lub wodę, by poruszały im żarna młynów. Dzisiejszy za to wytoczyłby wszystkie armaty, gdybym spróbował na wzgórzu w okolicach Tuluzy zbudować podobną pompę parową jak ta, którą zainstalo­ wałem w twojej kopalni Argentieres! A przecież fakt, że stawiam na ogniu paleniska szklany lub kamionkowy pojem­ nik, nie musi jeszcze oznaczać, że zaraz tam wlezie Lucyfer... — Trzeba przyznać, że ta niedawna eksplozja była bar­ dzo imponująca. Monseigneur był naprawdę poruszony i tym razem chyba szczery. Zrobiłeś to umyślnie, żeby wyszedł z siebie? — Nie! Popełniłem błąd. Pozwoliłem na zbyt długi proces suszenia preparatu z wybuchowego złota uzyskiwanego ze złotej blachy i wody królewskiej, a następnie przyspieszony jeszcze przez amoniak. W tym procesie nie było żadnej samorzutnej generacji. — A co nazywasz amoniakiem? — To produkt, który Arabowie wytwarzali już parę wie­ ków temu, nazywając go lotną zasadą. Pewien uczony mnich hiszpański, mój przyjaciel, przysłał mi niedawno beczułkę. W zasadzie mógłbym go produkować sam, ale to długi proces. Wolę kupować gotowe preparaty, kiedy tylko mogę je dostać. To znacznie przyspiesza moje badania. Przygotowywanie czystych składników bardzo opóźnia po­ stęp nauki, którą tacy durnie jak Becher określają nazwą chemii; chcą przeciwstawić ją alchemii, która z kolei jest dla nich matką wszelkich nauk. W istocie jest to mroczna mieszanina życiowych fluidów, religijnych formułek i nie wiadomo czego jeszcze. Ale chyba cię zanudzam... 255

— Nie, zapewniam cię — odparła Angelika z błyszczą­ cymi oczami. — Mogłabym cię słuchać godzinami. Blizny na lewym policzku podkreślały ironię w jego uśmiechu. — Cóż za zabawna mała główka! Nigdy nie przyszłoby mi na myśl częstować damę takimi opowieściami. Ja też lubię mówić do ciebie. Mam wrażenie, że potrafisz wszystko zrozumieć... A jednak... czy nie byłaś gotowa oskarżyć mnie o mroczne moce, kiedy przybyłaś do Langwedocji? Czy dalej boisz się mnie tak bardzo? Angelika poczuła, że się rumieni, ale dzielnie wytrzymała jego spojrzenie. — Nie! Jesteś dla mnie jeszcze obcy, a to przypuszczalnie dlatego, że nie przypominasz żadnej innej znanej mi osoby, ale nie boję się ciebie. Pokuśtykał do swego miejsca, które zajmował podczas wizyty arcybiskupa, tuż za jej plecami. Były chwile, gdy z prowokacyjną bezczelnością nie bał się unosić do światła pokiereszowanej twarzy. Kiedy indziej znowu krył się w mrokach nocy, a wówczas jego głos przyjmował zupełnie nowe tony, jakby dusza Joffreya de Peyrac, nareszcie wy­ zwolona z cielesnych więzów, mogła przemówić swobodnie. Angelika czuła teraz obok siebie niewidzialną obecność „człowieka w szkarłacie", który tak ją przeraził. Na pewno był to ten sam mężczyzna, ale jej stosunek do niego uległ zmianie. Była niemal gotowa zadać mu pytanie pełne ko­ biecego niepokoju: „Czy mnie kochasz?" I nagle jej duma zaprotestowała, gdyż przypomniała sobie głos szepczący jej do ucha: „Przyjdziesz... Wszystkie przy­ chodzą..." Aby ukryć zmieszanie, podjęła dyskusję na tematy nauko­ we. Było to pole, na którym ich umysły jakimś cudem się spotkały, a przyjaźń umocniła. — Skoro nie widzisz nic złego w odstąpieniu swego sek­ retu, dlaczego tak uparcie odmawiasz przyjęcia tego mnicha, Bechera? Jego Eminencji bardzo na nim zależy. — Ba! To prawda, mogę już spróbować usatysfakcjono­ wać go w tej dziedzinie. Martwi mnie nie tyle odsłonienie mego sekretu, co jego wyjaśnienie, tak by Becher zrozumiał. 256

Zamęczę się na próżno, tłumacząc mu, że materię można przetworzyć, ale nie transmutować. Umysły otaczających nas ludzi nie dojrzały jeszcze do takich rewelacji. A duma tych fałszywych uczonych jest tak wielka, że podnieśliby wrzask, gdyby się dowiedzieli, że moi dwaj najcenniejsi asystenci to czarnoskóry Maur i prosty saksoński górnik. — Kouassi-Ba i ten stary garbus z Argentieres, Fritz Hauer...? — Tak. Kouassi-Ba opowiedział mi, że kiedy był mały i całkiem wolny, gdzieś w samym sercu dzikiej Afryki, tam gdzie znajduje się Wybrzeże Przypraw, widział, jak produkuje się złoto według najstarszych metod przejętych od Egipcjan. Faraonowie i król Salomon posiadali swoje kopalnie złota. Ale pozwól, że cię zapytam, moja najdroż­ sza, co powiedziałby monseigneur, gdybym wyznał mu, że mój niewolnik Kouassi-Ba zna sekret króla Salomona? Wszakże to on poprowadził moje prace w latoratorium i podsunął mi pomysł, abym pewne skały potraktował jak niewidzialne złoto. A Fritz Hauer to po prostu górnik z prawdziwego zdarzenia, człowiek korytarzy, kret, który najlepiej czuje się pod ziemią. Saksońscy górnicy przeka­ zują sobie tajemnicę z ojca na syna i dzięki nim dopiero mogłem się zorientować w dziwacznych mistyfikacjach natury i poradzić sobie z tymi wszystkimi substancjami: ołowiem, złotem, srebrem i witriolem, żrącym sublimatem i innymi... — Czy zdarzyło ci się produkować żrący sublimat i wit­ riol? — zapytała Angelika, w której słowa te budziły niejas­ ne wspomnienia. — Oczywiście, i w ten sposób mogłem wykazać głupotę i nieprzydatność całej alchemii, ponieważ żrącego sublimatu mogę mieć do woli z żywego srebra albo żółtej i czerwonej rtęci, a oba te ciała z kolei mogę przemieniać w żywe srebro. Ciężar wyjściowej ilości rtęci nie tylko się nie zwiększy, ale nawet zmniejszy, ponieważ część odparuje. Za pomocą odpowiednich procesów mogę nawet wydobyć srebro z oło­ wiu, a złoto z niektórych kamieni, na oko całkiem bezwar­ tościowych. Gdybym jednak nad wejściem do swego labo­ ratorium napisał: „Nic się nie traci, nic się nie tworzy",

257

f moja filozofia mogłaby się wydać dość śmiała i nawet sprze­ czna z duchem Genezis. — Czy to nie za pomocą tego rodzaju procesu potrafisz dowieźć aż do Argentieres sztabki meksykańskiego złota, które kupujesz w Londynie? — Sprytna z ciebie muszka, droga Angeliko, a Molines to straszny gaduła. Nieważne! Jeśli ci o tym powiedział, to widocznie cię docenił. Tak, hiszpańskie sztabki można prze­ topić w piecu wraz z pirytem lub galeną. Wyglądają potem jak kamienisty, ciemnoszary żużel, który nie wzbudza pode­ jrzeń nawet u najdociekliwszych celników. Właśnie ten żwir dobre muły twojego ojca transportują na własnych grzbie­ tach z Anglii do Poitou albo z Hiszpanii do Tuluzy. Tu przy mojej pomocy lub przy pomocy starego Fritza Hauera znowu przerabiane są na śliczne, błyszczące złoto. — To „przestępstwo podatkowe" — nieco surowo od­ parła Angelika. — Jesteś urocza, kiedy tak mówisz. To przestępstwo zupełnie nie szkodzi ani królestwu, ani Jego Wysokości, a mnie czyni bogatym. Poza tym niedługo ściągnę tu Fritza, żeby przygotował kopalnię złota, którą odkryłem w Salsigne, niedaleko Narbonne. Mając złoto z tej góry i srebro z Poitou, nie będę już dłużej potrzebował amerykańskiego złota, a zatem i tego przestępstwa, jak je nazywasz. — Dlaczego nie próbowałeś zainteresować króla swoimi odkryciami? Może we Francji są też inne tereny, które można by eksploatować twoją metodą, a król byłby ci wdzięczny. — Król jest daleko, moja śliczna, a ja nie mam w sobie nic z dworzanina. Jedynie tacy ludzie mogą mieć jakikol­ wiek wpływ na losy królestwa. Pan Mazarini jest szczerze oddany koronie, nie zaprzeczam, ale przede wszystkim jest międzynarodowym intrygantem. A pan Fouquet, który ma obowiązek szukać pieniędzy dla pana Mazariniego, to ge­ niusz finansów, ale sądzę, że nie zainteresowałoby go wzbo­ gacenie kraju za pomocą jego naturalnych zasobów. — Pan Fouquet! — wykrzyknęła Angelika. — Otóż to! Teraz przypominam sobie, gdzie słyszałam o rzymskim witriolu i żrącym sublimacie! To było w zamku du Plessis. 258

Cała scena jak żywa stanęła jej przed oczami. Włoch w mnisim habicie, naga kobieta pośród koronek, książę Kondeusz i skrzyneczka z drewna sandałowego, w której połyskiwał szmaragdowy flakon. „Mój ojcze — mówił książę Kondeusz. — Czy to pan Fouquet cię przysyła?" Angelika zastanowiła się nad tym, czy ukrywając skrzy­ neczkę powstrzymała ramię Opatrzności. — O czym myślisz? — zapytał hrabia de Peyrac. — O pewnej dziwnej przygodzie, która zdarzyła mi się kiedyś. Opowiedziała mu wszystko, choć tak długo milczała. Całą historię szkatułki, która to historia dokładnie wryła jej się w pamięć. — Zamiarem pana Kondeusza — dodała — było z całą pewnością otrucie kardynała, a może nawet króla i jego młodszego brata. Niezupełnie jednak zrozumiałam znacze­ nie tych listów, które książę i inni szlachcice mieli oddać panu Fouquetowi. Czekaj...! Treści nie pamiętam zbyt do­ kładnie, ale... to było coś takiego... „Przyrzekam nie pod­ legać nikomu oprócz pana Fouqueta, oddać moje dobra w jego służbę..." Joffrey de Peyrac słuchał w milczeniu. — Co za cudowny świat! — zadrwił na koniec. — I po­ myśleć tylko, że w tamtych czasach pan Fouquet był tylko nędznym członkiem parlamentu! Dzięki zręczności w spra­ wach finansowych mógł jednak zmusić książęta, by mu służyli. A teraz jest najbogatszym człowiekem w królestwie, oczywiście razem z panem Mazarinim. To dowodzi, że znalazło się miejsce dla obu w blasku słońca Majestatu. Miałaś rzeczywiście dość odwagi, żeby porwać im tę szkatuł­ kę! Ukryłaś ją? — Tak, ja... Instynktowna ostrożność zamknęła jej usta. — Nie, wrzuciłam ją do stawu z nenufarami w wielkim parku. — Sądzisz, że ktoś podejrzewał cię o udział w tym znik­ nięciu? —• Nie wiem. Nie sądzę, żeby przykładano zbyt wiele 259

wagi do mojej osoby. Ale i tak nie bez przyjemności zrobi­ łam aluzję na temat szkatułki w obecności księcia Kondeusza. — Naprawdę? To było czyste szaleństwo! — Musiałam uzyskać dla ojca wyłączenie mułów z opłat drogowych. Och! To cała historia — dodała ze śmiechem. — Teraz widzę, że byłeś w nią pośrednio zamieszany. Chęt­ nie jednak jeszcze raz popełniłabym takie szaleństwo, choć­ by tylko po to, żeby obejrzeć przerażone miny tych ponu­ rych osobistości. Kiedy opowiedziała mężowi całą historię z księciem Kondeuszem, hrabia pokiwał głową. — To zdumiewające, że widzę cię żywą u swojego boku. Musiałaś naprawdę wydać im się całkiem nieszkodliwa. Niebezpiecznie jest mieszać się do intryg dworzan. Usunięcie jednej dziewczynki nie sprawiłoby im żadnego kłopotu. Mówiąc bez przerwy, podniósł się. Angelika ujrzała, jak ostrożnie podchodzi do sąsiedniej kotary i odsuwa ją znie­ nacka. Zawrócił ze smutną miną. — Nie jestem dość szybki, by przyłapać ciekawskich. — Ktoś nas podsłuchiwał? — Jestem tego pewien. — Już nie po raz pierwszy mam wrażenie, że nasze roz­ mowy są podsłuchiwane. Zawrócił i znów usiadł za nią. Upał był coraz większy, ale miasto zaczęło wibrować dźwiękiem tysiąca dzwonów, wzywających na Anioł Pański. Młoda kobieta przeżegnała się pobożnie i odmówiła modlitwę do Najświętszej Dziewi­ cy. Fale dźwięków rozchodziły się i przez dłuższą chwilę Angelika i jej mąż nie mogli wymówić słowa. Siedzieli zatem w milczeniu. Bliskość, która coraz częściej łączyła ich w róż­ nych chwilach, głęboko wzruszyła Angelikę. „Jego obecność nie tylko nie jest mi niemiła, ale nawet jestem szczęśliwa — myślała. — Czy czułabym wstręt, gdyby mnie teraz pocałował?" Czuła na swej białej szyi wzrok Joffreya, tak samo jak podczas wizyty arcybiskupa. — Nie, moja kochana, nie jestem czarodziejem — mruk­ nął. — Być może otrzymałem od natury pewną moc, ale 260

przede wszystkim chciałem się uczyć. Rozumiesz? — podjął pieszczotliwym tonem, który oczarował ją do reszty. — Pragnąłem poznać wszystkie trudne rzeczy: naukę, literatu­ rę, a także kobiece serca. Z rozkoszą delektowałem się tą czarowną tajemnicą. Myślisz, że w oczach kobiety nie kryje się nic — i odkrywasz tam cały świat... nieraz wyobrażasz sobie świat i nie odkrywasz nic... mały dzwoneczek. Co jest w twoich zielonych oczach, które przypominają dziewiczą prerię i burzliwy ocean...? Usłyszała poruszenie i przepyszne, czarne włosy spłynęły po jej nagim ramieniu jak jedwabiste ciepłe futro. Zadrżała, czując dotyk warg, których jej pochylona szyja nieświado­ mie pragnęła. Z zamkniętymi oczami, smakując długi, go­ rący pocałunek, Angelika zrozumiała, że zbliża się chwila jej klęski. Przyjdzie wtedy jak inne, drżąca, jeszcze nieśmiała, ale pokorna, by ofiarować się pieszczotom tego tajemnicze­ go człowieka.

ROZDZIAŁ X W jakiś czas potem Angelika wracała z porannego spa­ ceru brzegiem Garonny. Lubiła jaździć konno i oddawała się temu zajęciu przez kilka godzin o świcie, kiedy jeszcze było chłodno. Joffrey de Peyrac towarzyszył jej rzadko. Nie interesowała go ani jazda konna, ani łowy. Można by po­ myśleć, że obawiał się zbyt wyczerpujących ćwiczeń, gdyby nie to, że sława jego jako szermierza niemal dorównywała śpiewaczej. Akrobacje, których dokonywał pomimo kalec­ twa, graniczyły z cudem, jak powiadano. Codziennie ćwiczył w zbrojowni pałacu, ale Angelika nigdy tego nie widziała. Było jeszcze tak wiele rzeczy, których o nim nie wiedziała, że nieraz, w nagłym przypływie melancholii, przypominała sobie słowa, które szepnął jej w ucho arcybiskup w dniu ślubu: „Mówiąc między nami, wybrałaś sobie pani dość niezwykłego małżonka". Tak więc, po pozornym zbliżeniu się, hrabia powrócił jak gdyby do dawnej, pełnej szacunku, ale odległej postawy, jaką przyjął w pierwszych dniach ich małżeństwa. Widywała go bardzo rzadko i zawsze w obecności gości; zastanawiała się nawet, czy pełna temperamentu Carmencita de Merecourt nie maczała pięknych paluszków w tym oddaleniu. W istocie, po powrocie z Paryża, dama ta wróciła do Tu­ luzy, gdzie jej egzaltacja doprowadzała wszystkich do szału. Tym razem przysięgała, że pan de Merecourt chce ją za­ mknąć w klasztorze. Jeśli jeszcze do tej pory nie spełnił obietnicy, to wyłącznie z pobudek dyplomatycznych. Wojna z Hiszpanią trwała jeszcze, ale pan Mazarini, który od 262

dawna starał się wynegocjować pokój, polecał, by nie ro­ biono nic, co mogłoby podrażnić hiszpanki dwór. Piękna Carmencita należała do bogatej madryckiej rodziny i jej bujne pożycie małżeńskie miało większe znaczenie aniżeli bitwy we Flandrii. Poza tym w Madrycie wiedziano o wszys­ tkim; pomimo zerwania oficjalnych stosunków tajni po­ słańcy, poprzebierani w różne stroje: mnichów, kolporterów i kupców, wciąż przekraczali Pireneje. Carmencita de Merecourt wiodła więc w Tuluzie ekscen­ tryczne życie, a Angelika była tym mocno zaniepokojona i zmartwiona. Pomimo światowej swobody, której nabyła w kontaktach z tą przepyszną społecznością, w głębi ducha pozostała prosta jak polny kwiat, nieskomplikowana i wraż­ liwa. Nie czuła się na siłach, by walczyć z Carmencita i nieraz, gdy zazdrość zżerała jej serce, powtarzała sobie, że Hiszpanka bardziej od niej odpowiada oryginalnemu cha­ rakterowi hrabiego de Peyrac. Ale wiedziała, że w dziedzinie nauki w oczach swego męża jest jedyną kobietą na świecie. Tego właśnie poranka Angelika wraz z całą eskortą pa­ ziów, wytwornych panów i paru młodych dziewcząt, z któ­ rymi lubiła przebywać, zbliżała się do pałacu, kiedy ujrzała przed bramą karocę z herbami arcybiskupa na drzwiczkach. Wysiadła z niej najpierw wysoka i surowa postać odziana w habit, a później szlachcic, cały we wstęgach i ze szpadą u boku. Pan ów musiał mieć donośny głos, gdyż jego okrzy­ ki i przekleństwa dobiegały ich z dość dużej odległości. — Na honor! — wykrzyknął Bernard d'Andijos, który zawsze wiernie znajdował się w grupie otaczającej Angelikę. — Wydaje mi się, że to kawaler de Germontaz, siostrzeniec arcybiskupa, we własnej osobie. Niech nas chroni Niebo! To najgorszy grubianin, jakiego zdarzyło mi się znać. Jeśli mi wierzycie, moje panie, proszę, przejdźmy przez ogród, by uniknąć spotkania z nim. Niewielka grupka skręciła na lewo i pozostawiając wierz­ chowce w stajniach, dotarła do oranżerii. Było to urocze miejsce, otoczone wodotryskami. Zaledwie jednak spacerowicze zasiedli do lekkiej przeką­ ski, składającej się z owoców i mrożonych napojów, zjawił 263

się paź z wiadomością, iż pan de Peyrac pragnie widzieć się z małżonką. Znalazła go w korytarzu. Był w towarzystwie szlachcica i mnicha, których widziała przed chwilą. — Oto ojciec Becher, szacowny uczony, o którym monseigneur już nam opowiadał — przedstawił gościa Joffrey. — A oto kawaler de Germontaz, siostrzeniec Jego Eks­ celencji. Mnich był wysoki i kościsty. Wystające łuki brwiowe ukrywały bardzo blisko siebie osadzone oczy, błyszczące gorączkowym i mistycznym światłem. Długa i chuda szyja wystawała z kaptura habitu. Jego towarzysz był zupełnym przeciwieństwem mnicha. W równym stopniu tłuściutki i wesoły, co tamten wysuszony i poważny. Miał kwitnącą cerę i jak na swoje dwadzieścia pięć lat dosyć pokaźną tuszę. Ogromna, jasna peruka w kas­ kadach spływała na surdut z błękitnego atłasu, ozdobiony różowymi wstęgami. Jego rhingrave była tak szeroka, a ko­ ronki tak obfite, że szpada w całym tym przepychu wyda­ wała się wręcz niestosowna. Zamiótł podłogę przed An­ geliką kapeluszem ze strusim piórem, ucałował jej dłoń, ale prostując się obrzucił młodą kobietę spojrzeniem tak bez­ czelnym, że poczuła się urażona. — Teraz, kiedy moja żona jest tu, możemy udać się do laboratorium — oznajmił hrabia de Peyrac. Mnich podskoczył i ze zdumieniem popatrzył na An­ gelikę. — Czy mam rozumieć, że ta dama wkroczy do sank­ tuarium i będzie świadkiem rozmów i doświadczeń, jakie zechcesz mi pan pokazać? Hrabia skrzywił się ironicznie i wpatrywał się w gościa z zuchwałą miną. Wiedział dobrze, jak wielkie wrażenie wywierają jego grymasy na kimś, kto widzi go po raz pierw­ szy, i doskonale się tym bawił. — Mój ojcze, w liście, który napisałem do Jego Eks­ celencji, zgodziłem się przyjąć cię zgodnie z życzeniem, które mi wyjawiał wielokrotnie. Jednocześnie zaznaczyłem, że skoro jest to wyłącznie wizyta, mogą jej towarzyszyć osoby przeze mnie wybrane. On zatem dał ci do towarzystwa pana 264

kawalera, na wszelki wypadek, gdyby twoje oczy nie zdołały ujrzeć wszystkiego, co jest do zobaczenia. — Ależ, panie hrabio, jako uczony wiesz zapewne, że obecność kobiety pozostaje w absolutnej sprzeczności z her­ metyczną tradycją, która zapewnia, że żaden wynik nie zostanie zakłócony przez przeciwne fluidy... — Wyobraź sobie, mój ojcze, że moja nauka daje zawsze wierne wyniki, które nie zależą ani od humorów, ani osób towarzyszących... — A mnie się to bardzo podoba! — wykrzyknął kawaler z radosną miną. — Nie ukrywam, że od fiolek i starych garów wolę ładną buzię. Mój wuj jednak się uparł, abym towarzyszył Becherowi i przyuczył się do moich nowych obowiązków. Tak, wuj kupi mi stanowisko wikarego w trzech wielkich biskupstwach, ale to straszny człowiek. Zgodził się dać mi je tylko pod tym warunkiem, że złożę śluby. Przyznam, że wolałbym zostać przy samych zyskach. Grupka kierowała się w stronę biblioteki, nie przery­ wając rozmowy. Hrabia zamierzał na wstępie zaprezen­ tować zbiór książek. Mnich Becher, dla którego ta wizyta była długo oczekiwaną atrakcją, zadawał tysiące pytań, a Joffrey de Peyrac odpowiadał na nie ze zrezygnowaną, ale cierpliwą miną. Angelika szła z tyłu, w towarzystwie kawalera de Germontaz, który nie przepuścił żadnej okazji, żeby otrzeć się o nią i posłać prowokujące spojrzenie. „To rzeczywiście grubianin — pomyślała. — Przypomina wielkie, mleczne prosię, przybrane na ucztę koronkami i wstążeczkami". — Nie rozumiem zupełnie — podjęła na głos — jaki związek może mieć wizyta w laboratorium mego męża z pańską przyszłą karierą duchownego. — Ja też nie, wyznaję szczerze, chociaż wuj długo mi to wyjaśniał. Zdaje się, że Kościół jest mniej bogaty i silny, niż na to wygląda i niż powinien być. Mój wuj skarży się więc na centralizację władzy królewskiej, co powoduje uszczerbek dla praw stanów takich jak Langwedocja. Coraz bardziej uszczupla się jego wpływ na Kościół, a nawet na lokalny parlament, którego jest przewodniczącym, jak pani zapewne 265

wie. Zastępuje się go autorytetem intendenta prowincji wraz z jego zbirami z policji, finansów i armii. Temu najazdowi nieodpowiedzialnych delegatów królewskich mój wuj chciał­ by przeciwstawić przymierze najsilniejszych osobistości pro­ wincji. A pani mąż zebrał wszak kolosalną fortunę, z której ani miasto, ani Kościół nie ma pożytku. — Ale, panie kawalerze, dajemy poważne sumy na cele dobroczynne. — To nie wystarczy. On chce przymierza. „Jak na ucznia wielkiego inkwizytora brak mu dyploma­ cji — pomyślała Angelika. — Jeżeli nie jest to dobrze wyu­ czona lekcja!" — Reasumując — podjęła — monseigneur uważa, że wszystkie fortuny całej prowincji winny zjednoczyć się pod flagą Kościoła? — Kościół winien zajmować pierwsze miejsce. — Z arcybiskupem na czele! Doskonale pan przemawia, proszę mi wierzyć. Już się nie dziwię, że przeznaczają pana do świętej elokwencji. Proszę przekazać wujowi moje gra­ tulacje. — Nie omieszkam, wielce uprzejma pani. Pani uśmiech jest zachwycający, ale sądzę, że jej oczy nie mają dla mnie dość czułości. I proszę nie zapominać, że Kościół w istocie jest na pierwszym miejscu, zwłaszcza tu, w naszej Langwedocji. — Przede wszystkim widzę, że jesteś pan pełnym przeko­ nania kandydatem na wikarego, pomimo wstążek i koronek. — Bogactwo jest przekonywającym argumentem. Mój wuj umiał użyć go w moim przypadku. Będę mu służył najlepiej, jak potrafię. Angelika z trzaskiem złożyła wachlarz. Nie dziwiła się już, że arcybiskup tak ufa swemu tłustemu siostrzeńcowi. Pomimo sprzecznych charakterów mieli takie same ambicje. W bibliotece, gdzie okiennice utrzymywały półmrok, ktoś poruszył się i zgiął w ukłonie. — Patrzcie no, a co ty tu robisz, mistrzu Clement? — zapytał hrabia ze zdziwieniem. — Nikt nie wchodzi tu bez mojego zezwolenia, a ja nie przypominam sobie, abym dawał ci klucze? 266

— Niech pan hrabia mi wybaczy, sam postanowiłem posprzątać w tym pokoju, nie chcąc powierzyć opieki nad tymi cennymi księgami jakiemuś nieokrzesanemu lokajowi. Pospiesznie pozbierał szmatę, szczotkę i stołek, po czym usunął się, składając po drodze jeszcze kilka pokłonów. — Doprawdy — westchnął mnich — czuję, że zobaczę tu dziwne rzeczy: kobieta w laboratorium, lokaj w biblio­ tece, dotykający nieczystymi rękami okładek, które zawie­ rają wszelką wiedzę...! W końcu pańska reputacja na tym nie ucierpiała. Zobaczmy, co też pan tu ma. Rozpoznał klasykę alchemii we wspaniałych oprawach: „Zasadę zachowania ciała albo mumię" Paracelsusa, „Al­ chemię" wielkiego Alberta, „Hermetica" Hermanna Couringusa, „Explicatione 1572" Thomasa Eraste, aż wreszcie — co dopełniło kielich jego szczęścia — własną książkę pt. „O transmutacji" Conana Bechera. Mnich podążył za swym gospodarzem całkiem uspoko­ jony i przepełniony zaufaniem. Hrabia wyprowadził gości z pałacu i skierował ich do skrzydła, gdzie znajdowało się laboratorium. Zbliżając się do niego goście ujrzeli na dachu budynku ogromny dymiący komin, zwieńczony czymś w rodzaju miedzianego kolana, podobnego do dzioba apokaliptycznej bestii. W tej samej chwili, kiedy znaleźli się pod aparatem, ten z głośnym skrzypieniem zwrócił się w ich kierunku, ukazując czarną paszczę, przez którą wydobywał się pełen sadzy dym. Mnich odskoczył w tył. — To tylko wirujący kurek komina, który powoduje zwiększenie ciągu za pomocą wiatru — wyjaśnił hrabia. — U mnie ciąg jest kiepski, kiedy mocno wieje. — Tu wręcz przeciwnie, gdyż wykorzystuję depresję stworzoną przez wiatr. — I wiatr służy ci, tak jak chcesz? — Właśnie. Tak jak w wiatraku. — W wiatraku, panie hrabio, wiatr obraca skrzydła i żarna. — Moje paleniska się nie kręcą, ale powietrze zostaje wessane. 267

— Nie można wessać powietrza, ponieważ jest zrobione z pustki. — Zobaczysz jednak, że mam ciąg jak diabli! Mnich przeżegnał się trzy razy, zanim przeszedł przez próg za hrabią i Angeliką. Murzyn Kouassi-Ba zasalutował im swą wielką, krzywą szablą, po czym wsadził ją z po­ wrotem do pochwy. W głębi ogromnej sali czerwieniały dwa paleniska. Trze­ cie, identyczne, było ciemne. Przed paleniskami znajdowały się przedziwne urządzenia ze skóry i żelaza, a także rury gliniane i miedziane. — To są moje miechy kowalskie, których używam, kiedy potrzebuję bardzo ostrego ognia, na przykład do topienia miedzi, złota lub srebra — wyjaśnił Joffrey de Peyrac. Przy ścianach głównej sali stały półki ustawione z desek. Uginały się one pod ciężarem słojów i fiolek, opatrzonych etykietami z cyframi i znakami kabalistycznymi. — Mam tu zapas rozmaitych produktów: siarki, miedzi, żelaza, cyny, ołowiu, boraksu, złotego proszku, cynobru, rtęci, kamienia piekielnego, witriolu błękitnego i zielonego. Z przodu, w tych szklanych balonach, jest olej ziemny, akwaforta i kwas solny. Na najwyższej półce możecie zobaczyć rurki i naczynia ze szkła, żelaza, kamionki, a dalej retorty i alembiki. W ma­ łej salce w głębi widać kamienie zawierające niewidzialne złoto, tak jak ten minerał, związek arsenowy i różne kamie­ nie, które po przetopieniu dają srebro. A oto srebro mek­ sykańskie, które dostałem od pewnego szlachcica, wracają­ cego stamtąd. — Pan hrabia drwi sobie zapewne z wiedzy biednego mnicha, mówiąc, że ta woskowata materia to srebro, bo nie widzę tu nawet najmniejszego kawałeczka tego metalu. — Zaraz sprawię, że go ojciec zobaczy — odparł hrabia. Wziął wielki kawał węgla drzewnego ze sterty usypanej obok paleniska. Z pojemnika na półce wyjął łojową świecz­ kę, zapalił od żaru, żelaznym szpikulcem zrobił w węglu mały dołek, włożył do niego kawałek „srebra meksykańs­ kiego" wielkości grochu. „Srebro" w istocie było barwy szarożółtej i półprzezroczyste. Dorzucił do niego odrobinę 268

boraksu, wymieniając tę substancję z nazwy, po czym chwycił zakrzywioną miedzianą rurkę, zbliżył do płomienia świeczki i zręcznie dmuchnął, tak aby płomień znalazł się w dziurce wypełnionej obiema solami. Zawartość otworu stopiła się, zawrzała, wzdęła, zmieniła kolor, a potem pojawiły się maleńkie kulki metalu. Hrabia, wciąż dmucha­ jąc, tym razem mocniej, zebrał je w jedną, błyszczącą kroplę. Usunął płomień i na ostrzu noża podniósł mały, lśniący zlewek. — Oto stopione srebro, które na waszych oczach wydo­ byłem z tej skały o dziwnym wyglądzie. — Czy transmutacja złota odbywa się równie prosto? — Nie ma tu żadnej transmutacji. Wydobywam jedynie cenne metale z minerałów, które już je zawierają, ale w sta­ nie niemetalicznym. Mnich nie był przekonany. Odkaszlnął i rozejrzał się wokół siebie. — Co to za rury i spiczaste pojemniki? — To kanalizacja do ściągania wody na wzór chiński. Można na niej przeprowadzać próby przechwytywania złota z piasku za pomocą rtęci. Duchowny zbliżył się, kiwając głową, i nieufnie podszedł do pomrukującego paleniska, na którym cicho coś bulgotało w rozmaitych pojemnikach, niektórych rozgrzanych do czer­ woności. — Widzę tu rzeczywiście piękną instalację — powie­ dział — ale nie ma nic, co by choć trochę przypominało „athanor" albo słynny dom kurczęcia mędrca. Peyrac wybuchnął takim śmiechem, że aż się zakrztusił. Po chwili, kiedy się uspokoił, przeprosił: — Wybacz mi, ojcze, ale ostatnia kolekcja tych szacow­ nych głupstw uległa zniszczeniu w eksplozji złota, której świadkiem był monseigneur. Becher przybrał pełną szacunku minę. — Monseigneur w istocie mówił mi o tym. A więc udało się panu uzyskać niestabilne złoto, które wybucha? — Wytwarzam także wybuchową rtęć, żeby już nic przed ojcem nie ukrywać. 269

— A jajo filozoficzne? — Mam je w swojej głowie! — Bluźnisz pan! — wykrzyknął żarliwie mnich. — Co to za historia z kurczęciem i jajkiem? — zapytała Angelika. — Nikt mi nigdy o czymś takim nie mówił. Becher rzucił jej pogardliwe spojrzenie. Widząc jednak, że hrabia de Peyrac ukrywa uśmieszek, a kawaler de Germontaz ziewa bez opamiętania, zadowolił się skromnym audytorium. — W jaju filozoficznym dokonuje się wielkie dzieło — powiedział, świdrując ognistym spojrzeniem niewinne oczy młodej kobiety. — Przeprowadzenie wielkiego dzieła odby­ wa się na oczyszczonym złocie, Słońcu, i czystym srebrze, Księżycu, do którego należy domieszać żywego srebra, Mer­ kuriusza. Hermetysta poddaje je, zamknięte w jaju filozoficz­ nym lub zalutowanej retorcie, zwiększanemu i zmniejszane­ mu żarowi dobrze wyregulowanego ognia, Wulkana. W mie­ szance w efekcie tych działań rozwijają się płodne moce Wenus, których widocznym przykładem, jako substancji regenerującej, jest kamień filozoficzny. Od tej pory w jaju zachodzić będą reakcje, które mając swój porządek, pozwolą na obserwację gotowania się materii. Należy przede wszystkim zwracać uwagę na pojawienie się trzech kolorów: czarnego, białego i czerwonego, które oznaczają odpowiednio oczysz­ czenie, odcięcie i zaognienie się kamienia filozoficznego. Krótko mówiąc, jest to przemienne występowanie śmierci i zmartwychwstania, przez które, zgodnie z najstarszą filozo­ fią, przejść musi każda żywa substancja. Duch świata, obowiązkowa więź pomiędzy duszą i ciałem wszechświata, która obdarza życiem cztery żywioły, jest skuteczną przyczyną generacji wszelkiego rodzaju. Duch ten zamknięty jest w złocie, ale niestety pozostaje tam uwięziony i nieaktywny. Mędrzec jest w stanie go uwolnić. — A jak ty się do tego zabierasz, mój ojcze, aby uwolnić ducha, który jest podstawą wszystkiego i jest uwięziony w złocie? — zapytał słodko Peyrac. Alchemik był jednak niewrażliwy na ironię. Z głową odrzuconą w tył przeżywał na nowo swój prześniony sen.

270

— Aby go uwolnić, potrzebny jest kamień filozoficzny. Ale on nie wystarczy, jeszcze nie. Trzeba móc przekazać sproszkowanej substancji impuls, który stanowić będzie zaczątek procesu przetwarzania wszystkiego w czyste złoto. Przez chwilę milczał, pogrążony w rozmyślaniach. — Po wielu, wielu latach poszukiwań chyba mogę już powiedzieć, że doszedłem do pewnych wyników. A zatem, łącząc rtęć filozofów, czynnik samiczy, ze złotem, które jest czynnikiem męskim, ale złotem wybranym, czystym i w lis­ tkach, umieszczam tę mieszankę w athanorze lub domu kurczęcia mędrca, sanktuarium, tabernakulum, które po­ winno się znajdować w każdym laboratorium alchemika. Jajo to, w istocie retorta o doskonale owalnym kształcie i zamykana tak dokładnie, by żadna materia nie mogła się wydostać, umieściłem w misie pełnej popiołów i zamknąłem w piecu. Od tej chwili Merkuriusz, przez swe ciepło i we­ wnętrzną siarkę podnieconą ogniem, który podtrzymywa­ łem przez cały czas w niezbędnej objętości i mocy, otóż Merkuriusz ten roztopił złoto bez wysiłku i sprowadził je do stanu atomów. Po sześciu miesiącach otrzymałem czarny proszek, który nazywam ciemnością cymeriańską. Za po­ mocą tego proszku mogłem już przemienić pewne metalowe części w złoto, ale niestety, żywotny zarodek mego purum aurum nie był dość silny, gdyż nie byłem w stanie niczego przemienić zupełnie i do głębi! — Ale z całą pewnością próbowałeś, ojcze, wzmocnić ten nieszczęsny zarodek? — zapytał Joffrey de Peyrac, a w jego oczach błyszczały iskierki rozbawienia. — Tak, i dwukrotnie wydawało mi się, że jestem bardzo bliski celu. Pierwszy raz postąpiłem tak: pozwoliłem, aby soki szczyru, portulaki i dzikiego maku trawiły się w piecu przez dwanaście dni. Następnie przedestylowałem produkt i otrzymałem czerwony płyn. Włożyłem go do parnika. Z niego narodziły się robaki, które pożarły się między sobą, aż pozostał tylko jeden. Karmiłem tego robaka wspomnia­ nymi już trzema roślinami, aż urósł i zrobił się wielki. Potem spaliłem go, spopieliłem i wymieszałem proszek z olejem witriolowym oraz z proszkiem ciemności cymeriańskiej. Ta jednak zasiliła się tylko trochę. 271

— Bue! — parsknął kawaler z niesmakiem. Angelika posłała mężowi wystraszone spojrzenie, ale ten pozostał nieprzenikniony. — A drugi raz? — zapytał. — Drugi raz miałem ogromną nadzieję. Pewien podróż­ nik, który rozbił się na nieznanych lądach, przywiózł mi odrobinę dziewiczej ziemi, której nie dotykał przed nim żaden człowiek, jak mnie zapewniał. Istotnie, całkowicie dziewicza ziemia zawiera nasienie lub zarodki metali, to znaczy prawdziwy kamień filozoficzny. Ale prawdopodob­ nie ten kawałek ziemi nie był całkowicie dziewiczy — stwier­ dził uczony z żałosną miną — ponieważ nie uzyskałem spodziewanych wyników. Teraz Angelika także miała ochotę się roześmiać. Aby ukryć niewczesną wesołość, zapytała nieco pospiesznie: — Joffrey, ty także przecież opowiadałeś mi, że kiedyś twój statek rozbił się na bezludnej wyspie, pełnej mgieł i lodu? Mnich Becher podskoczył i z ogniem w oczach chwycił hrabiego de Peyrac za ramiona. — Rozbił się pan na bezludnej wyspie? Wiedziałem o tym, czułem to. Jesteś więc pan tym, o którym piszą nasze pisma, tym, który powraca z „tylnej części świata, gdzie słychać huk gromu, świst wiatru i pada deszcz i grad. W tym miejscu właśnie znajdzie się rzecz, jeśli się szuka". — Było to miejsce nieco podobne do twego opisu — nie­ dbale odparł hrabia. — Dodałbym jeszcze górę ognia po­ środku lodów, które mnie wydały się odwieczne. Ani jed­ nego człowieka. To obrzeża Ziemi Ognistej. Zostałem ura­ towany przez portugalski żaglowiec. — Dałbym życie, a nawet duszę za ten kawałek ziemi dziewiczej! — wykrzyknął Becher. — Niestety! Mój ojcze, nie pomyślałem o tym, żeby ją przywieźć. Mnich rzucił hrabiemu ponure i podejrzliwe spojrzenie. Angelika spostrzegła, że wcale mu nie uwierzył. Jasne oczy młodej kobiety przenosiły się z jednego męż­ czyzny na drugiego, stali oni przed nią w dziwacznych dekoracjach probówek i pojemników. Joffrey de Peyrac,

272

Wielki Kulawiec z Langwedocji, wsparty o ceglaną obmurówkę jednego z palenisk, spoglądał na pozostałych wzro­ kiem wyniosłym i ironicznym. Nie oszczędził sobie przyjem­ ności okazania, jak marne ma mniemanie o Don Kichocie alchemii i jego Sancho Pansie obwieszonym kokardami. W obliczu tych dwóch groteskowych postaci wydał się Angelice tak wspaniały, wolny i niezwykły, że przedziwne uczucie wypełniło jej serce aż do bólu. „Kocham go — pomyślała nagle. — Kocham go i boję się. Ach, żeby tylko go nie skrzywdzili! Przynajmniej za­ nim... zanim...!" Lękliwie nie dokończyła swego marzenia: zanim weźmie mnie w ramiona...

ROZDZIAŁ XI — Miłość — mówił Jeffrey de Peyrac. — Sztuka miłości jest najcenniejszą cechą naszej rasy. Przemierzyłem wiele krajów i wszędzie widziałem to samo. Cieszmy się, panowie, a wy, piękne panie, rozpościerajcie swe piórka, ale wszyscy razem strzeżcie się. Nie ma nic delikatniejszego niż reputac­ ja, jeśli subtelne serce i mądre ciało nie przyjdą jej z pomocą. Jego twarz, ukryta za aksamitną maską, czarna w ob­ ramowaniu obfitych włosów, pochyliła się tak, że widać było błysk uśmiechu. — Dlatego właśnie zebraliśmy się tu, w Pałacu Rados­ nego Poznania. Nie zapraszam was jednak w podróż po wspomnieniach. Oczywiście, nieraz zacytuję naszego mistrza Sztuki Miłosnej, który niegdyś budził serca mężczyzn do miłosnych uczuć, ale nie pozbędziemy się tego, co następne wieki ofiarowały, aby nas udoskonalić: sztuki rozmowy, zabawy, błyszczenia inteligencją albo też bardziej przyziem­ nych radości: dobrego jedzenia i picia, aby nabrać miłosnej gotowości. — Ach, to mi bardziej odpowiada! — wybełkotał kawa­ ler de Germontaz. — Uczucia, fe! Ja zjadam pół dzika, trzy kuropatwy, sześć kurcząt, połykam butelkę wina z Szam­ panii i hop, śliczna, do łóżeczka! — A kiedy ta śliczna nazywa się pani de Montmaure, opowiada potem, że potrafisz pan chrapać mocno i donoś­ nie, ale to wszystko, co pan potrafisz robić w łóżku! — Tak opowiada? Och, zdrajczyni! To prawda, że jed­ nego wieczoru poczułem się nieco ociężale... 274

Ogólny wybuch śmiechu zagłuszył słowa grubego kawa­ lera, który dobrodusznie przyjmując niepowodzenie, pod­ niósł srebrną pokrywę półmiska i chwycił w dwa palce skrzydełko kurczaka. — Ja, kiedy jem, to jem. Nie jestem taki jak wy, którzy mieszacie wszystko i próbujecie być wyrafinowani tam, gdzie to nie jest potrzebne. — Grubiański wieprzu — słodko odezwał się hrabia de Peyrac — z jakąż przyjemnością patrzę na ciebie! Uosa­ biasz dokładnie wszystko to, co staramy się wyrzucić z na­ szych dusz, czego nienawidzimy. Spójrzcie, panowie, i wy, panie, oto potomek barbarzyńców, krzyżowców, którzy przybyli w cieniu swych biskupstw zapalać stosy pomiędzy Albi, Tuluzą i Pau. Byli tak wściekle zazdrośni o ten cza­ ro wny kraj, gdzie śpiewano o miłości i damach, że obrócili go w popiół i perzynę i uczynili z Tuluzy miasto nietolerancyjne, nieufne, o twardych oczach fanatyka. Nie za­ pominajmy... „Nie powinien tak mówić" — pomyślała Angelika. Wprawdzie wszyscy wybuchnęli śmiechem, ale w pewnych czarnych oczach dostrzegła okrutny błysk. Ta cecha zawsze zaskakiwała ją u ludzi Południa — żywić urazę o przeszłość sprzed czterystu lat. Potworność krucjaty mieszkańców Albi musiała być jednak tak ogromna, że do dziś jeszcze matki straszyły dzieci groźbą, iż przywołają okrutnego Montforta. Joffrey de Peyrac lubił igrać z tą starą urazą, może nie tyle z powodu prowincjonalnego fanatyzmu, co z nienawiści do grubiaństwa, głupoty i małoduszności. Siedział po drugiej stronie ogromnego stołu, odziany w karmazynowy, aksamitny strój usiany diamentami. Jego zamaskowana twarz i ciemne włosy kontrastowały ostro z wysokim kołnierzem i mankietami z flandryjskich koro­ nek, a także z białymi, ruchliwymi dłońmi, przybranymi pierścieniami na każdym niemal palcu. Angelika była w bieli i fakt ten przypominał jej dzień ślubu. Podobnie jak wtedy wszyscy wielcy panowie Langwedocji i Gaskonii byli obecni na uczcie, usadowieni wokół dwóch ogromnych stołów bankietowych, ustawionych w korytarzu pałacowym. Tym razem jednak ani starcy, ani 275

duchowni nie brali udziału w spotkaniu. Teraz, kiedy An­ gelika potrafiła już rozpoznać niektóre twarze, mogła stwier­ dzić, że większość przybyłych tu par nie pozostawała w le­ galnym związku. D'Andijos przyprowadził swoją kochankę, paryżankę. Pani de Saujac, której mąż był urzędnikiem sądowym w Montpellier, czule pochylała ciemną główkę na ramię kapitana o złocistych wąsach. Kilku kawalerów przy­ było samotnie i teraz próbowało się zbliżyć do dam dość śmiałych i niezależnych, by znaleźć się bez przyzwoitki na osławionym dworze miłości. Owa gromada przepysznie odzianych mężcznyzn i kobiet roztaczała urok młodości i piękna. Pochodnie zapalały og­ nie w złocie i drogich kamieniach. Okna sali otwarte były szeroko na ciepły wiosenny wieczór, a w niewielkich popiel­ nicach żarzyły się liście werbeny, co miało odpędzać koma­ ry. Upojny zapach tego naturalnego kadzidła mieszał się z zapachem wina. Angelika poczuła się nagle pospolita i wyobcowana jak polny kwiat na różanym klombie. A przecież była dziś wyjątkowo piękna, a jej strój w niczym nie ustępował toa­ letom wielkich dam. Dłoń młodziutkiego diuka de Forba des Ganges musnęła jej nagie ramię. — Cóż za cierpienie, o pani — szepnął — że posiada cię tak wielki pan. Dziś wieczór bowiem mam oczy wyłącznie dla ciebie! Leciutko trzepnęła go po palcach koniuszkiem wachlarza. — Nie spiesz się tak z zastosowaniem tego, czego dziś się tu nauczysz. Posłuchaj lepiej uważnie głosu doświad­ czenia: biada temu, który się śpieszy i leci z każdym powie­ wem wiatru. Czyżbyś nie zauważył, jak uroczo zadarty nosek i różowe policzki ma twoja sąsiadka po prawej? Słyszałam od kogoś, że to biedna wdówka, która marzy tylko o tym, aby ktoś pocieszył ją po śmierci bardzo starego i obmierzłego męża. — Dzięki ci, pani, za twe rady. — „Nowa miłość zastępuje starą" — mówi mistrz le Chapelain. — Każda nauka z twych zachwycających ust powinna 276

być wysłuchana. Pozwól, pani, niech ucałuję twe cudne paluszki i już obiecuję, że zajmę się wdówką. Po drugiej stronie stołu rozwinęła się dyskusja pomiędzy Cerbalaudem i panem de Castel-Jalon. — Jestem ubogi jak łachmaniarz — mówił ten ostatni. — Nie ukrywam, że sprzedałem sporą część winnicy, by się przyzwoicie odziać i przyjechać tutaj. Udaję jednak, że nie muszę być bogaty, bo można mnie kochać dla mnie samego. — Nigdy nie będziesz tak kochany. W najlepszym wy­ padku twoja idylla podobna będzie do romansu pobożnisia, który pieści jedną ręką butelkę, a drugą swą miłą i myśli jedynie o ciężko zarobionych pieniądzach na opłacenie i jed­ nej, i drugiej. — Uważam, że uczucie... — Uczucie nie kwitnie w zażenowaniu... Joffrey de Peyrac ze śmiechem rozłożył ręce. — Pokój, panowie, posłuchajcie starodawnego mistrza, którego głęboko ludzka filozofia powinna zakończyć nasz spór. Oto jakimi słowami otwiera on swą „Sztukę miłości": „Miłość jest arystokratyczna. Aby zajmować się miłością, nie wolno zaprzątać sobie głowy troskami materialnymi i pozwolić im przytłaczać się tak, byś musiał odliczać swój czas". Bądźcie wiec bogaci, panowie, i zasypujcie klejnotami lubą swą. Błysk w oku kobiety na ich widok łatwo przera­ dza się w miłość. Osobiście uwielbiam spojrzenie, jakie pięknie przystrojona kobieta rzuca w lustro. Moje panie, nie protestujcie i nie bądźcie hipokrytkami. Czy ceniłybyście kogoś, kto gardzi wami do tego stopnia, że nie chce szukać sposobu, jak przydać blasku waszej urodzie? Damy odpowiedziały śmiechem i szeptami. — Ale ja jestem biedny! — wykrzyknął z rozpaczą Castel-Jalon. — Peyrac, nie bądźźe taki twardy, zwróć mi nadzieję! — Stań się bogaty! — Łatwo powiedzieć! — Zawsze łatwo temu, kto tego pragnie. A przynaj­ mniej nie bądź skąpy. „Skąpstwo jest największym wro­ giem miłości". Skoro jesteś golcem, nie licz czasu, nie licz

277

wspaniałych czynów. Popełniaj mnóstwo małych sza­ leństw, przede wszystkim rozśmieszaj. „Nuda jest roba­ kiem drążącym miłość". Powiedzcie same, panie, czy nie wolicie bufona od poważnego uczonego...? I wreszcie osta­ tnia pociecha: „Cnota czyni godnym miłości". „Jak piękne są jego słowa i głos!" — myślała Angelika. Pocałunek młodego diuka pozostawił na jej palcach pa­ lący ślad. Diuk posłusznie odwrócił się i zaczął obdarzać zainteresowaniem wdówkę o różanych policzkach. Ange­ lika siedziała samotnie i poprzez opary błękitnego dymu kadzidełek nie spuszczała wzroku z sylwetki gospodarza. Czy ją widział? Czy zza maski, którą okrył swą pokie­ reszowaną twarz, rzucał jej nieme wezwanie? Czy może obojętnie i swobodnie smakował delikatnej mieszaniny słów jak epikurejczyk? — Wiecie co, zupełnie się zgubiłem! — wykrzyknął na­ gle młody diuk de Forba des Ganges, unosząc się z miejsca. — Po raz pierwszy uczestniczę w szkole miłości i przy­ znam, że oczekiwałem przyjemnej rozwiązłości raczej niż słów o taniej surowości. „Jedynie cnota czyni godnym mi­ łości". Czyżbyśmy mieli zostać świętymi, aby podbić serca naszych dam? — Niech Pan Bóg broni, panie diuku — zaśmiała się młodziutka wdowa. — Wyzwanie jest poważne — odparł d'Andijos. — Jak wyglądałbym w aureoli zamiast kapelusza, moja cudna? — Fatalnie, mój panie! — Dlaczego uparcie przypisujecie cnotę ołtarzom?! — za­ wołał Joffrey de Peyrac. — Cnota — to znaczy być weso­ łym, radosnym, fanfaronem, poetą, a przede wszystkim... i tu was oczekuję, panowie... kochankiem zręcznym i zawsze gotowym. Nasi ojcowie przeciwstawiali miłość wytworną miłości gminnej. A ja powiadam: czyńmy i jedno, i drugie! Trzeba kochać naprawdę i całkowicie, to znaczy ciele­ śnie. — Zamilkł na chwilę, po czym kontynuował nieco stłumionym głosem: — Nie pogardzajmy jednak egzaltacją uczuciową, która, jeśli nieobca jej żądza, uwzniośla ją i wydelikatnia. Dlatego sądzę, że ten, kto pragnie poznać miłość, winien dyscyplinie tej poświęcić serce i zmysły, tak jak to 278

radzi le Chapelain: „Kochanek powinien mieć tylko jedną kochankę. Kochanka winna mieć tylko jednego kochanka". Wybierajcie się, kochajcie, rozdzielajcie, gdy nadejdzie znu­ żenie, ale nie bądźcie tymi upadłymi kochankami, którzy upajają się namiętnością, piją naraz ze wszystkich kielichów i ze szlachetnych domów robią domy publiczne! — Na świętego Seweryna! — wrzasnął Germontaz, pod­ nosząc nos znad swego talerza. — Gdyby mój wuj arcybis­ kup cię słyszał, pomieszałoby mu się w głowie. To, co mówisz, zupełnie nie ma sensu. Nikt mnie nigdy czegoś takiego nie uczył. — Uczono cię więc niewiele, panie kawalerze...! Cóż w moich słowach tak cię szokuje? — Wszystko. Prawisz kazania na temat wierności i roz­ wiązłości, przyzwoitości i miłości cielesnej. A potem nagle, jakbyś był na ambonie, rzucasz gromy na „pijaństwo na­ miętności". Podsunę to wyrażenie memu wujowi arcybis­ kupowi. Na pewno użyje go zaraz przyszłej niedzieli, i to na całą katedrę! — Moje słowa to mądrość ludzkości. Miłość to wróg przesady. Podobnie jak w przypadku dobrego jedzenia przedkładamy jakość nad ilość. Granica rozkoszy znajduje się tam, gdzie się rozpoczyna znużenie i zniechęcenie roz­ pustą. Ale czy jest w stanie ocenić umiejętny pocałunek ktoś, kto żre jak świnia i żłopie jak gąbka? — Czy mam się rozpoznać w tym opisie? — burknął z pełnymi ustami kawaler de Germontaz. Angelika pomyślała, że przynajmniej nie ma złego charak­ teru. Ale dlaczego Joffrey tak go prowokuje? Przecież nawet on nie ukrywał przed nią niebezpieczeństwa, jakie kryje się za obecnością tego niepożądanego gościa. — Arcybiskup przysyła nam siostrzeńca na przeszpie­ gi — oznajmił żonie w przeddzień uczty. — Czy wiedzia­ łaś, że jest między nami otwarta wojna? — dodał lekkim tonem. — Co się stało, Joffrey? — Nic. Ale arcybiskup pragnie sekretu mojej fortuny albo samej fortuny. Nie popuści. 279

— Będziesz się bronił, Joffrey? — Jak będę potrafił najlepiej. Niestety, nie urodził się jeszcze taki, który zmiótłby z ziemi ludzką głupotę. Lokaje pozbierali półmiski. Weszło ośmiu małych paziów, niosąc kosze róż i ogromne stosy owoców. Przed każdym z gości postawiono talerzyki z pikantnymi drażetkami i roz­ maitymi słodyczami. — Widzicie, z jak wielką łatwością przychodzi mi słu­ chanie twych opowieści o miłości cielesnej — ozwał się młody Cerbalaud. — Wyobraź sobie, że jestem zakochany do szaleństwa, a oto przyszedłem tu samotnie. Nie wydaje mi się, aby moim wyznaniom zabrakło żaru. Nie chwaląc się, nieraz wydawało mi się, iż namiętność moja jest od­ wzajemniona. Niestety! Moja przyjaciółka jest wstydliwa. Jeden zbyt śmiały gest, i mam przed sobą kilka dni okru­ tnych spojrzeń i znaczącego chłodu. Już od miesięcy kręcę się na tej diabelskiej karuzeli: chcę ją zdobyć, dając świa­ dectwo mej namiętności, a za każdym razem, kiedy dam to świadectwo, tracę obiekt...! Przygoda Cerbalauda rozbawiła całe towarzystwo. Pewna dama objęła go ramionami i ucałowała w usta. Kiedy gwar nieco się uspokoił, Joffrey de Peyrac odezwał się łagodnie: — Bądź cierpliwy, Cerbalaud, pamiętaj też, że najdum­ niejsze są dziewczęta, które mogą dosięgnąć szczytów roz­ koszy. Potrzeba im jednak zręcznego kochanka, by usunął ten nie znany mi rodzaj skrupułu, który sprawia, że miłość mylą z grzechem. Uważaj także na panny, które lubią mylić miłość z małżeństwem. A teraz dam ci kilka rad: „Roz­ palając się w rozkoszach miłości, nie staraj się prześcignąć pragnień kochanki; czy dajesz, czy przyjmujesz hołdy miło­ ści, przestrzegaj zawsze pewnej wstydliwości" i wreszcie „bądź zawsze uważny na rozkazy damy". — Wydaje mi się, że zbyt upiększasz rolę dam — odezwał się pan, który za swe starania dostał wachlarzem po głowie. — Z tego, co mówisz, wynika, że należałoby stale umierać u ich stóp. — Ale właśnie tak jest dobrze — przytaknęła kochanka pana d'Andijos. — Czy wie pan, jak my, wykwintne damy,

280

w Paryżu nazywamy młodych ludzi, którzy się za nami uganiają? Właśnie „umierającymi". — Ja nie chcę umierać — odparł d'Andijos z ponurą miną. — Niech umierają moi rywale. — Czy można pozwolić damom, by zaspokajały wszyst­ kie swe kaprysy? — Oczywiście. — Będą nami pogardzać... — I zdradzać nas... — Czy powinno się przyznawać do tego, że zostało się zdradzonym? — Oczywiście, że nie — odparł Joffrey de Peyrac. — Bij­ cie się, panowie, i zabijajcie rywali. „Kto nie jest zazdrosny, nie potrafi kochać". „Podejrzenie ciążące na mojej kochance wzmaga miłość!" — Ten diabeł Chapelain pomyślał o wszystkim! Angelika podniosła do ust kielich z winem. Krew szybciej krążyła w jej żyłach. Zaczęła się śmiać. Podobały jej się te końcowe godziny posiłku u południowców. Słoneczny ak­ cent wystrzelał jak fanfara pośród żartów i docinków, któ­ rymi się obsypywano, a pewien szlachcic wyciągał szpadę w chwili, gdy drugi stroił gitarę. — Śpiewaj, śpiewaj! — zakrzyknięto. — Złoty Głos Kró­ lestwa! W lodżii zamykającej galerię odezwała się głośna muzyka, Angelika spostrzegła, że wdówka położyła główkę na ra­ mieniu młodego diuka. Delikatnie wkładała mu do ust pastylki. Uśmiechali się do siebie. Na aksamitnym niebie pojawił się księżyc, ogromny, okrągły i blady. Joffrey de Peyrac dał znak i lokaj pogasił świece. Zrobiło się bardzo ciemno, ale oczy szybko przywyk­ ły do blasku księżyca. Głosy jednak brzmiały ciszej i w chwi­ lach milczenia słychać było westchnienia obejmujących się par. Niktórzy już wstali od stołu. Krążyli po ogrodach lub korytarzach otwartych na balsamiczne zapachy nocy. — Moje panie — odezwał się jeszcze poważny, melodyj­ ny głos Joffreya de Peyrac — i wy, panowie, witajcie w Pa­ łacu Radosnego Poznania. Przez kilka dni będziemy razem 281

mieszkać i jeść przy jednym stole. W domu przygotowano dla was apartamenty. Znajdziecie tam dobre wina, ciasta i sorbety. I wygodne łoża. Śpijcie w nich sami, jeśli macie ponure myśli. Przyjmijcie w nich przyjaciela na jedną go­ dzinę... lub całe życie, jeśli zechcecie. Jedzcie, pijcie, kochaj­ cie się... ale bądźcie dyskretni, gdyż „miłość nie może być przedmiotem rozmów, jeśli ma zachować cały swój aro­ mat". I jeszcze jedna rada... dla was, piękne panie. Wiedzcie, że lenistwo jest jednym z największych wrogów miłości. W tych krajach, gdzie kobieta wciąż jeszcze jest niewolnicą mężczyzny, to znaczy na Wschodzie lub w Afryce, to właś­ nie ona najczęściej przyjmuje na siebie ciężar rozbudzenia rozkoszy w swym panu. Wam ofiarowano zbyt wiele pod naszym cywilizowanym niebem. Często nadużywacie swych przywilejów, odpowiadając na nasz żar ospałością... która nie jest zbyt daleka od otumanienia. Nauczcie się zatem roztaczać swe wdzięki z zapałem, który odpłaci się wam rozkoszą. „Pochopny mężczyzna i pasywna kobieta są ko­ chankami, którzy nie znają rozkoszy". Zakończę zwierze­ niem natury gastronomicznej. Panowie, pamiętajcie, że wino z Szampanii, które znajdziecie chłodzące się przy wez­ głowiach, ma więcej wyobraźni niż substancji, przeto nie należy go pić zbyt wiele, przygotowując się do miłosnych zmagań. Żadne inne wino jednak nie jest dość godne, by święcić nim swój tryumf, pokrzepić się po szczęśliwej nocy i zachować siłę i żar. Moje panie, żegnam was. Odsunął swój fotel, skrzyżował stopy na stole, wziął gitarę i zaczął śpiewać. Jego zamaskowana twarz zwrócona była w stronę księżyca. Angelika czuła się okropnie samotna. Tej nocy dawny świat zmartwychwstał z popiołów w cieniu wieży d'Arsezat. Gorąca Tuluza odnalazła swoją duszę. Ogarnęła ją zmys­ łowość i ta młoda kobieta, pełna sił i młodości, nie mogła pozostać na nią niewrażliwa. Nie słucha się bezkarnie opo­ wieści o miłości i jej rozkoszach, kiedy tęsknota jest tuż-tuż. Teraz prawie wszyscy goście opuścili już salę. Niektórzy zwlekali jeszcze, kryjąc się we wnękach okiennych z pucha­ rem rossolis w dłoni i oddając się przyjemności swobodnej pogawędki. Pani de Saujac całowała swego kapitana. Długi,

282

ciepły wieczór, ogrzany jeszcze zapachem dobrych win i de­ likatnych dań, przyprawionych specjalnie na tę okazję mu­ zyką i kwiatami, wieńczył swe dzieło, okrywając Pałac Ra­ dosnego Poznania magią miłości. Mężczyzna w czerwieni wciąż śpiewał, ale on także był samotny. „Na co on czeka? — myślała Angelika. — Że rzucę mu się w ramiona, krzycząc: bierz mnie?" Na samą myśl o tym przymknęła oczy i dreszcz wstrząs­ nął jej ciałem. Przepełniały ją sprzeczne uczucia. Wczoraj jeszcze gotowa była się poddać, a dziś buntowała się przeciwko jego uwo­ dzicielskiej sile: „wabi młode kobiety śpiewem". Z daleka wszystko to wydawało się takie straszne, a z bliska było tak cudowne. Podniosła się i wyszła, powtarzając sobie, że „ucieka przed pokusą". I natychmiast przypomniała sobie, że ten mężczyzna jest jej mężem przed Bogiem i ludźmi. Rozpaczliwie potrząsnęła głową. Była wylękniona i zagu­ biona. Wychowana w surowości, wobec swobodnego życia stawała się nieśmiała i wstydliwa. Pochodziła z czasów, gdzie za każdą słabość płaciło się wyrzutami i skrupułami. Ta sama kobieta, która jęcząc i wzdychając odda się dziś swemu kochankowi, jutro z płaczem pobiegnie do konfes­ jonału, żądając krat klasztoru i welonu zakonnego dla od­ kupienia swych win. Angelika czuła, że Joffcey de Peyrac nie chce jej oswoić z małżeństwem, lecz z miłością. Tak samo by się zachowywał, gdyby była żoną innego. Czy piastunka nie miała racji, mówiąc, że ten mężczyzna jest na usługach diabła...? Schodząc szerokimi schodami, minęła parę splecioną w uścisku. Kobieta bardzo szybko szeptała coś, co brzmiało jak modlitewna skarga. Angelika w białej sukni błąkała się po ogrodach pałacu pełnego westchnień. Spostrzegła Cerbalauda, który, także samotny, spacerował po alejkach, rozmyślając zapewne nad tym, co powie swej zbyt wstyd­ liwej przyjaciółce. Uśmiechnęła się. „Biedny Cerbalaud! Czy pozostanie wierny swej miłości, czy opuści ją i poszuka sobie innej, mniej wstydliwej dziew­ czyny...?"

283

Kawaler de Germontaz zataczając się schodził po scho­ dach. Zatrzymał się tuż obok Angeliki, dysząc ciężko. — Niech zaraza porwie te pretensjonalne błazenady po­ łudniowców! Moja przyjaciołeczka, która aż do tej pory wydawała się całkiem chętna, teraz dała mi w mordę! Zdaje się, że nie jestem dla niej dość delikatny. — To prawda, że masz pan wybór pomiędzy postawą rozpustnika a postawą duchownego. Cały pański problem polega na tym, żeś jeszcze nie zdecydował się co do swego powołania. Podszedł do niej, czerwony jak burak, i chuchnął jej w twarz wyziewami wina. — Mój problem polega na tym, że pozwalam się jak głupi wodzić za nos małym łajdac/.kom takim jak ty. Ja tak traktuję kobiety! Zanim zdążyła wykonać choćby jeden obronny gest, chwycił ją mocno i przycisnął tłuste, wilgotne wargi do jej ust. Angelika szarpnęła się ze wstrętem.

ROZDZIAŁ XII

— Panie de Germontaz! — odezwał się nagle jakiś głos. Przerażona Angelika spostrzegła u szczytu schodów syl­ wetkę hrabiego de Peyrac. Hrabia uniósł dłoń do twarzy, ściągnął maskę i odrzucił w tył. Ujrzała twarz, która nawet najtwardszych łotrów mogła przyprawić o drżenie, gdy wykrzywił swe zniekształcone rysy. Powoli, umyślnie ak­ centując kalectwo, schodził ze schodów. Nagle ruchem szyb­ kim jak lśnienie błyskawicy wyciągnął szpadę. Germontaz cofnął się chwiejnie. W ślad za Joffreyem de Peyrac pojawili się na schodach Bernard d'Andijos i pan de Castel-Jalon. Siostrzeniec arcybiskupa spojrzał w stronę ogrodów, skąd zbliżał się Cerbalaud. Kawaler dyszał głośno. — To... to zasadzka — wybełkotał. — Chcecie mnie zamordować...! — Sam jesteś własną zasadzką, tłusta świnio! — odparł d'Andijos. — Kto cię prosił, abyś bezcześcił żonę swego gospodarza? Angelika drżącymi rękami próbowała naciągnąć na pierś strzępy gorsetu. To niemożliwe! Przecież nie będą się bić! Trzeba interweniować... Joffrey ryzykuje życie, rzucając się na tego wielkiego tłuściocha w pełni sił...! Joffrey de Peyrac szedł dalej i rzekłbyś, że to długie, zdeformowane ciało posiadło zwinność żonglera. Stanął przed kawalerem de Germontaz, wsparł czubek szpady o jego brzuch i powiedział tylko: — Stawaj!

285

Tamten, posłuszny odruchowi szkolenia wojskowego, wyciągnął szpadę. Ostrza skrzyżowały się. Przez kilka chwil trwała zaciekła walka, napięta do tego stopnia, że dwa razy garda brzęknęła o gardę, a twarze przeciwników znalazły się o cal od siebie. Za każdym razem jednak hrabia de Peyrac wywijał się zręcznie. Szybkość, z jaką się poruszał, w pewnym sensie kompensowała przeszkodę, którą stanowiła chora noga. Kiedy Germontaz przyparł go do schodów, zmuszając do wspięcia się o kilka stopni, hrabia nagle przeskoczył przez balustradę i kawaler miał tylko tyle czasu, aby obrócić się do niego przodem. Zaczął się męczyć. Znał doskonale taj­ niki szermierki, ale ta zbyt szybka gra wytrącała go z rów­ nowagi. Szpada hrabiego przebiła mu rękaw i zadrasnęła ramię. Była to tylko powierzchowna rana, ale krwawiła obficie. Wkrótce zranione ramię trzymające szpadę zaczęło drętwieć. Kawaler walczył z coraz większą ociężałością. W jego wyłupiastych oczach pojawiła się panika. W oczach Joffreya de Peyrac czaił się mroczny płomień i ani śladu litości. Angelika wyczytała w nich wyrok śmierci. Zagryzała wargi aż do bólu, ale nie miała odwagi się poruszyć. Zacisnęła oczy. Usłyszała głuchy, krótki okrzyk jak stęknięcie drwala ścinającego drzewo. Kiedy spojrzała znowu, ujrzała, że kawaler de Germontaz leży jak długi na mozaikowej posadzce. Z jego boku ster­ czała garda szpady. Wielki Kulawiec z Langwedocji po­ chylał się nad nim z uśmiechem. — Pretensjonalne błazenady! — szepnął słodko. Ujął rękojeść szpady i pociągnął ją ku sobie szerokim gestem. Rozległ się lekki plusk i Angelika ujrzała na swej sukni czerwone plamy krwi. Poczuła się słabo i musiała się oprzeć o ścianę. Twarz Joffreya de Peyrac pochyliła się nad nią. Była pokryta strużkami potu, a pod czerwonym aksami­ tem jego chuda pierś wznosiła się i opadała jak miech kowal­ ski. Jednak uważne i bystre oczy zachowały swój wesoły, drwiący wyraz. Lekki uśmiech pojawił się na twarzy hrabie­ go, kiedy podniosła na niego zielone, pełne wzruszenia oczy. — Chodź — rzekł tonem nie cierpiącym sprzeciwu.

286

Koń szedł powoli wzdłuż brzegu rzeki, wzbijając kłęby piasku na krętej dróżce. W pewnej odległości, z tyłu, trzech uzbrojonych lokajów strzegło swego pana, ale Angelika nie zdawała sobie sprawy z ich obecności. Wydawało jej się, że jest całkiem sama pod rozgwieżdżonym niebem, sama w ra­ mionach Joffreya de Peyrac, który przerzucił ją przez swoje siodło i uwoził teraz do pawilonu nad Garonną, gdzie mieli przeżyć swą pierwszą noc miłości. W pawilonie nad Garonną służba, dobrze wytresowana przez wymagającego pana, pozostawała niewidzialna. Pokój był gotowy. Na tarasie, obok wygodnej sofy, stał stolik z lekkim owocowym posiłkiem, a obok, w miedzianym kubełku, chłodziły się butelki. Wydawało się, że w domu nie ma nikogo. Angelika i jej mąż milczeli. Czas nie sprzyjał rozmowom. Kiedy jednak przyciągnął ją do siebie z mroczną niecierp­ liwością, wymruczała: — Dlaczego się nie uśmiechasz? Czy jeszcze się gniewasz? Zapewniam cię, że nie sprowokowałam tego incydentu. — Wiem, najdroższa. Westchnął głęboko. — Nie mogę się uśmiechać — rzekł głuchym głosem. — Zbyt długo czekałem na tę chwilę... przejmuje mnie to aż do bólu. Nigdy nie kochałem żadnej kobiety tak jak ciebie, Angeliko. Wydaje mi się, że kochałem cię, zanim cię jeszcze poznałem. A kiedy cię zobaczyłem... To na ciebie czekałem. Ty jednak wyniośle przechodziłaś tuż poza zasięgiem mej ręki, jak elf z bagien, nieuchwytna. Czyniłem ci wesołe wyznania z obawy przed odruchem wstrętu lub drwiną. Nigdy dotąd tak długo nie czekałem na kobietę, nigdy nie okazałem tyle cierpliwości. A przecież należałaś do mnie. Dwadzieścia razy byłem o krok od użycia siły, ale nie pragnąłem wyłącznie twego ciała. Pragnąłem twej miłości. A teraz, kiedy widzę cię tutaj, nareszcie moją, mam do ciebie żal o wszystkie cierpienia, jakich mi przysporzyłaś. Mam żal — powtórzył z płonącą namiętnością. Dzielnie patrzyła w twarz, która już nie budziła w niej lęku, i uśmiechnęła się. — Zemścij się — szepnęła.

287

Zadrżał, ale także się uśmiechnął. — Jesteś kobietą w większym stopniu, niż myślałem. Ach, nie prowokuj mnie! Będziesz błagać o litość, piękna nieprzyjaciółko! Od tej chwili Angelika straciła jakąkolwiek władzę nad sobą. Odnajdując wargi, które już raz doprowadziły ją do upojenia, odnalazła wir nieznanych wrażeń, których wspo­ mnienie pozostawiło w jej ciele nieokreśloną tęsknotę. Wszy­ stko w niej budziło się do życia, jej rozkosz, jak obietnica rozkwitu, którego nic nie jest w stanie zniszczyć, powoli wznosiła się na najwyższe szczyty. Dysząc ciężko, odrzucała głowę w tył, cofała się, usiłując wymknąć się dłoniom, których każde dotknięcie odkrywało nowe źródło przyjemności. A wtedy, jakby wynurzając się ze źródła o zniewalającej słodyczy, widziała wokół siebie roztańczone niebo i gwiazdy, pogrążoną w mroku równinę lub srebrzystą wstęgę Garonny. Angelika, zdrowa i pełna sił witalnych, stworzona była do miłości. Jednakże nagłe objawienie własnego ciała, którego doznała, przerażało ją. Czuła się unoszona, po­ pychana w gwałtowną burzę, bardziej nawet wewnętrzną niż zewnętrzną. Dopiero później, kiedy nabrała doświad­ czenia, mogła osądzić, iż przeciwnie, Joffrey de Peyrac musiał zdobyć się na ogromną siłę woli, by opanować gwałtowność własnego pożądania i zupełnie oswoić swą zdobycz. Rozebrał ją, choć ona zaledwie zdawała sobie z tego sprawę, po czym ułożył na sofie. Z nieskończoną cierp­ liwością przyciągał ją ku sobie, za każdym razem pokorniejszą, gorącą i błagającą, o oczach błyszczących gorączką. Wyrywała się i garnęła na przemian, ale kiedy uczucie, nad którym nie potrafiła zapanować, osiągnęło paroksyzm, od­ prężyła się. Wydawało się Angelice, że ogarnia ją błogość, pomieszana z cudownym, wszechogarniającym podniece­ niem. Odrzuciła wszelki wstyd i poddawała się najśmielszym nawet pieszczotom; z przymkniętymi oczami pozwalała unosić się prądowi ekstazy. Nie cofnęła się przed bólem, gdyż każda cząsteczka jej ciała domagała się gorączkowo władzy swego pana. Kiedy wszedł w nią, nie krzyknęła, ale Zoo

jej oczy rozwarły się szeroko, odbijając w zielonych źreni­ cach rozgwieżdżone wiosenne niebo. — Już...? — wyszeptała Angelika. Leżąc na sofie, wracała do rzeczywistości. Miękki indyjski szal, którym była okryta, chronił jej skąpane w pocie ciało przed chłodem nocy. Patrzyła na Joffreya de Peyrac, który w świetle księżyca nalewał wino do pucharów. — Spokojnie, moja śliczna! — zaśmiał się. — Jesteś jeszcze zbytnią nowicjuszką, bym ośmielił się dalej posuwać swą lekcję. Przyjdzie czas i na długie chwile rozkoszy. Na razie pijmy! Dzisiejszej nocy dokonaliśmy we dwoje dzieła, które godne jest nagrody. Podniosła ku niemu swą cudowną twarz i posłała mu uśmiech, którego uwodzicielskiej mocy nie była jeszcze świa­ doma. W ciągu kilku chwil narodziła się nowa Angelika, wolna i rozkwitła. Przymknął oczy, jak porażony światłem. Kiedy spojrzał ponownie, na jej czarującej twarzy pojawił się wyraz nie­ pokoju. — Kawaler de Germontaz — jęknęła. — Och, Joffrey! Zapomniałam. Zabiłeś siostrzeńca arcybiskupa! Uspokoił ją lekką pieszczotą. — Nie myśl już o tym. Byli świadkowie tej prowokacji. Obwinialiby mnie, gdybym nie zareagował. Arcybiskup sam jest szlachetnej krwi i może jedynie przyznać mi rację. Boże! Moja kochana — wyszeptał. — Twoje kształty są jeszcze doskonalsze, niż myślałem. Palcem obrysował białą, jędrną krzywiznę młodego ciała. Uśmiechnęła się i wydała ciche, błogie westchnienie. Mó­ wiono jej zawsze, że mężczyźni po miłości stają się brutalni lub obojętni... Ale Joffrey zdecydowanie nie przypominał innych męż­ czyzn. Przytulił się do niej i usłyszała jego cichy śmiech. — Kiedy pomyślę, że arcybiskup teraz właśnie spogląda z wieży pałacu na Radosne Poznanie i posyła do wszystkich diabłów mój rozwiązły tryb życia! Gdyby wiedział, że w tej samej chwili zażywam „grzesznych rozkoszy" z moją własną żoną, z którą związek pobłogosławił osobiście...! 289

— Jesteś niepoprawny! Ma rację, że patrzy na ciebie podejrzliwie, bo kiedy są dwa sposoby, żeby zrobić jakąś rzecz, zawsze wynajdujesz trzeci. Mogłeś przecież albo po­ pełnić cudzołóstwo, albo bardzo poważnie wypełnić swoje obowiązki małżeńskie. Ale nie, ty otaczasz swą noc poślub­ ną takimi ceremoniami, że niemal czuję się winna w twoich ramionach! — Bardzo przyjemne uczucie, prawda? — Milcz! Diabeł z ciebie! Przyznaj, Joffrey, że o ile ty wywijasz się z tego sprytnym piruetem, nie dotyczy to więk­ szości twoich gości! Z jakąż zręcznością popchnąłeś ich w coś, co monseigneur nazywa nieprzyzwoitoscią... Nie jestem całkiem pewna, czy nie jesteś... niebezpieczny...! — A ty, Angeliko, jesteś przecudną małą kaznodziejką, w dodatku całkiem nagą! Nie wątpię, że w twych rękach moja biedna dusza nie zazna litości! Nie odrzucajmy jednak radości życia. Tylu innych ludzi żyje z inną moralnością i nie są przez to ani mniej hojni, ani mniej szczęśliwi. W ob­ liczu grubiaństwa serca i zmysłów, które ukrywamy pod naszymi pięknymi strojami, dla własnej przyjemności wy­ marzyłem sobie mężczyzn i kobiety, którzy stają się delikat­ niejsi i przydają wdzięku imieniu Francji. Cieszę się z tego, bo lubię kobiety jak każdy inny piękny przedmiot. Nie, Angeliko, mój klejnocie, nie czuję wyrzutów sumienia i nie pójdę do spowiedzi! Angelika była sobą dopiero wówczas, gdy stała się ko­ bietą. Przedtem była niczym róża w pąku, ściśnięta w swej skórze, którą kropelka mauretańskiej krwi przyprawiała skłonnością do miłości cielesnej. Mijały dni, a w zamku wciąż odbywały się uroczystości miłosnej szkoły. Wydawało się jej, iż została przeniesiona do innego świata, gdzie wszystko było spełnieniem i czaro­ dziejskim odkryciem. Tak jakby reszta jej życia została zatarta, jakby czas stanął w miejscu. Była coraz bardziej zakochana. Jej cera się zaróżowiła, śmiech nabrał nowej dźwięczności. Każdej nocy Joffrey de Peyrac znajdował ją bardziej spragnioną, bardziej rozgorą­ czkowaną, a kaprysy młodej Diany, gdy chciał ją nakłonić 290

do nowej fantazji, szybko ustępowały miejsca gorącemu zapomnieniu. Ich goście żyli w takim samym klimacie odprężenia i lek­ kości. Częściowo zawdzięczali go cudowi organizacji, gdyż ge­ niusz hrabiego de Peyrac nie pomijał żadnego detalu, aby uprzyjemnić pobyt zaproszonym gościom. Był wszędzie, pozornie obojętny, a przecież Angelika miała wrażenie, że myślał wyłącznie o niej. Czasami, gdy widziała, jak jego ciemne oczy pogrążają się w zuchwałych oczach kokietki, proszącej go o radę w dziedzinie mapy krainy czułości, przeszywało ją lekkie ukłucie zazdrości. Nadstawiała uszu, ale zawsze musiała przyznać, że jej mał­ żonek umiejętnie wywijał się z kłopotu szybką i zręczną odpowiedzią, przyozdobioną komplementem; i to stanowiło jego najcenniejszy sekret. Po osiemnastu dniach z mieszaniną ulgi i rozczarowania obserwowała odjeżdżające sprzed bramy ciężkie karoce z he­ rbami na drzwiczkach. Pojazdy zawracały na ogromnym podwórcu i kierowały się w daleką drogę do swych posiad­ łości, a piękne dłonie przybrane koronkami wymachiwały z okiem. Jeźdźcy składali pokłony kapeluszami ozdobiony­ mi piórami. Angelika z balkonu przesyłała im radosne gesty pożegnalne. Nie martwiła się tym, że odzyska nieco spokoju, że będzie miała swego męża wyłącznie dla siebie. W duchu jednak smuciła się nieco, że te rozkoszne dni już minęły. Nie można dwa razy w życiu przeżywać takich pełnych szczęścia chwil. Nigdy — dziwne przeczucie ogarnęło Angelikę — nigdy już nie powrócą te olśniewające dni... Zaraz pierwszego wieczoru Jeffrey de Peyrac zamknął się w laboratorium, gdzie nie pojawiał się od chwili roz­ poczęcia szkoły miłosnej. Ta gorliwość doprowadziła Angelikę do szału. Przewra­ cała się w ogromnym łożu i czekała — na próżno. — Oto mężczyźni — mówiła do siebie z goryczą. — Ra­ czą poświęcić ci nieco czasu w przelocie, ale nic ich nie powstrzyma, kiedy w grę wchodzą osobiste manie. Dla 291

jednych są to pojedynki, dla innych wojna, a manią Joffreya są retorty. Kiedyś interesowało mnie, gdy o tym opowiadał, ponieważ wówczas żywił dla mnie sympatię, ale teraz nie­ nawidzę tego laboratorium! Urażona, zdołała wreszcie zasnąć. Obudziła ją nagła jasność od płomienia świecy. Spo­ strzegła, że Joffrey u wezgłowia łoża kończy się rozbierać. Usiadła raptownie i objęła kolana ramionami. — Czy to rzeczywiście konieczne? — zapytała. — Słyszę, że ptaszki już się budzą w ogrodzie. Nie sądzisz, że lepiej zrobiłbyś kończąc tę noc, tak ślicznie roczpoczętą, w swoich apartamentach, przytulając do serca okrąglutką retortę? Zaśmiał się bez cienia skruchy. — Wybacz mi, moja miła, ale byłem pochłonięty do­ świadczeniem, którego nie mogłem przerwać. Czy wiesz, że nasz niesamowity arcybiskup znowu maczał w tym palce? Bardzo godnie zniósł śmierć swego siostrzeńca. Ale uwaga: pojedynki są zabronione. To kolejny atut w jego grze. Otrzymałem ultimatum, aby wyjawić temu idiocie Becherowi tajemnicę wytwarzania złota. A ponieważ nie jestem w stanie wiarygodnie wyjaśnić hiszpańskiego przemytu, postanowiłem zaprowadzić go do Salsigne, gdzie będę mógł asystować przy samej ekstrakcji i transformacji złotonośnej skały. Wcześniej jednak przywołam Saksończyka Fritza Hauera, wyślę także umyślnego do Genewy. Bernalli marzył o tym, by być świadkiem moich doświadczeń, i na pewno przyjedzie. — Wszystko to mnie nie interesuje — przerwała obra­ żona Angelika. — Ja chcę spać. Wiedziała doskonale, że z włosami zasłaniającymi twarz i w koronkowej koszulce, której falbanka ciągle spadała z jej nagiego ramienia, nie wygląda ani w połowie tak poważnie, jak świadczyły o tym jej słowa. Pogładził białe, miękkie ramię, ale Angelika szybkim ruchem zatopiła mu w dłoni spiczaste ząbki. Dał jej lekkiego klapsa i z udanym gniewem przewrócił w poprzek łóżka. Walczyli przez chwilę. Angelika dość szybko uległa sile Joffreya de Peyrac, którą podziwiała za każdym razem, kiedy jej doświadczała. Pozostała jednak w buntowniczym 292

nastroju i wyrywała się z jego objęć. Po chwili krew zaczęła żywiej krążyć w jej żyłach. Iskierka rozkoszy rozżarzyła się w najgłębszych głębiach jej istoty i rozprzestrzeniła się po całym ciele. Wciąż jeszcze się wyrywała, ale ze spazmatyczną ciekawością próbowała odnaleźć w sobie na nowo to samo zaskakujące wrażenie, któremu uległa przed chwilą. Jej ciało płonęło. Fale rozkoszy doprowadziły ją do stanu delirium, którego nigdy dotąd nie doznała. Ż głową odrzuconą poza brzeg łoża, z półuchylonymi ustami, widziała półcienie al­ kowy zalanej złocistym światłem. Miała w uszach skargę słodką i rozdzierającą, wydawało jej się, że słyszy ją z prze­ rażającą mocą. 1 nagle rozpoznała własny głos. W szarej poświacie poranka widziała nad sobą twarz fauna, który uśmiechał się do niej, z półprzymkniętymi oczami wsłuchu­ jąc się w śpiew, jaki udało mu się wywołać. Och, Joffrey — westchnęła Angelika. — Chyba zaraz umrę. Dlaczego za każdym razem jest coraz cudowniej? — Bo miłość to sztuka, w której się doskonalimy, piękna przyjaciółko, a ty jesteś wspaniałą uczennicą... Syta pieszczot, zwinęła się w jego ramionach w poszu­ kiwaniu snu. Jakże tors Joffreya wydawał się brązowy na tle białych koronek koszuli...! I jakże upojny był zapach tytoniu!

ROZDZIAŁ XIII

Mniej więcej w dwa miesiące później niewielka grupa jeźdźców, eskortująca karetę z herbami hrabiego de Peyrac, zapuściła się w wyboistą drogę wiodącą w kierunku małego miasteczka Salsigne w Aude. Angelika, która z początku była oczarowana podróżą, teraz czuła już znużenie. Było bardzo ciepło i w powietrzu unosiły się tumany kurzu. Kołysanie w siodle sprzyjało rozmyślaniom. Najpierw bez sympatii obserwowała mnicha Conana Bechera, który siedział na mule, a jego długie i chude nogi obute w sandały zwisały z boków zwierzęcia. Później zaczęła się zastanawiać nad konsekwencjami upartej urazy arcybiskupa. Na koniec Salsigne przypomniało jej węźlastą postać Fritza Hauera, a wraz z nią list od ojca, który Saksończyk przywiózł jej do Tuluzy. Przybył tu ze swym wozem, żoną i trójką jasnowłosych dzieci, które po­ mimo dłuższego czasu spęczonego w Poitou mówiły wyłącz­ nie szorstkim germańskim dialektem. Angelika płakała długo po otrzymaniu tego listu, gdyż ojciec donosił jej o śmierci starego Wilhelma Lutzena. Ukry­ ła się w ciemnym kącie i przepłakała kilka godzin. Nawet Joffreyowi nie potrafiła wyjaśnić swych uczuć ani dlaczego serce jej pękało, kiedy wspominała starą, brodatą twarz o surowych jasnych oczach, które potrafiły czule patrzeć na małą Angelikę. Wieczorem Joffrey tak delikatnie pieścił ją i pocieszał, że nieco ukoił jej smutek. Przeszłość była przeszłością. Ale list Armanda de Sance obudził stadko bosonogich widm ze słomą we włosach, biegających po 294

korytarzach zamku Monteloup, gdzie latem kury szukały schronienia przed upałem. Baron skarżył się także. Życie wciąż było trudne, mimo ich każdy miał wszystko, co potrzeba, a to dzięki handlowi mułami i hojności hrabiego de Peyrac. Okolicę jednak do­ tknęła straszna klęska głodu. Do tego doszły jeszcze zamiesz­ ki pomiędzy miejscowymi ludźmi i włóczęgami, zakończone buntem w Marais. Dezerterzy bowiem wyszli ze swych kryjówek, splądrowali kilka osad, odmówili płacenia podat­ ku i pozabijali poborców i komorników. Trzeba było posłać przeciwko nim wojsko królewskie i gonić ich „jak węgorze między kamieniami". Na rozdrożach stanęło wiele szubienic. Angelika zdawała sobie sprawę, co oznacza „być" jedną z największych fortun w prowincji. Zapomniała już o tym zahukanym świecie, o wiecznym strachu przed podatkami i zajęciem. Czy olśniona bogactwem i luksusem nie stała się egoistką? Może arcybiskup prześladowałby ich mniej, gdyby umiała oczarować go, zajmując się jego ubogimi? Usłyszała westchnienie biednego Bernallego: — Co za droga! Gorsza niż u nas w Abruzzes! I wasza piękna karoca w tym wszystkim! Zostaną z niej klepki na opał. Prawdziwa zbrodnia! — Prosiłam przecież, żeby pan do niej wsiadł. Przynaj­ mniej przydałaby się na coś. Uprzejmy Włoch zaprotestował jednak, choć mocno się skrzywił, kiedy dotknął obolałych boków. — Fi, signora, mężczyzna godzien tego miana nie mógłby wylegiwać się w karocy, kiedy dama jedzie konno. — Pan przesadza, drogi Bernalli. Teraz nie robi się takich ceregieli. Zdążyłam już pana na tyle poznać, że jestem pewna, iż sam widok naszej maszynerii hydraulicznej wy­ starczy, aby pana wyleczyć z siniaków. Twarz uczonego rozjaśniła się. — Doprawdy, pani, pamiętasz o mojej małej manii hyd­ raulicznej? Mąż pani skusił mnie pisząc, że zbudował w Salsigne machinę do podnoszenia wody ze strumienia płyną­ cego w głębokiej szczelinie. Nic więcej nie było mi trzeba, żeby wyruszyć w drogę. Zastanawiam się nawet, czy nie wymyślił tam perpetuum mobile! 295

— Mylisz się, mylisz, moj drogi — rozległ się z tyłu głos Joffreya de Peyrac. — To tylko imitacja chińskich urządzeń, które potrafią podnosić wodę na wysokość stu pięćdziesięciu łokci i wyżej. Popatrz, oto ona, już dojeżdżamy. Wkrótce znaleźli się na brzegu małego, ale burzliwego potoku i mogli zobaczyć coś w rodzaju pudła z wahadłem, które obracało się wokół osi, aby raz na jakiś czas wyrzucić z siebie wodę na bardzo dużą wysokość. Ta masa wody spadała do basenu umieszczonego na wzniesieniu, skąd spływała już powoli, ujęta w drewnianą kanalizację. Sztuczna tęcza otaczała perłowymi kolorami maszynerię i Angelika uznała, że całość wygląda bardzo ładnie Bernalli jednak wydawał się rozczarowany. — Tracisz dziewiętnaście dwudziestych ciśnienia! To nie ma nic wspólnego z perpetuum mobile! — Kpię sobie ze strat ciśnienia i siły — zauważył hrabia. — Obchodzi mnie tylko to, że mam wodę na odpowiedniej wysokości, a to małe ciśnienie wystarczy mi w zupełności, aby skoncentrować potłuczoną rudę złotonośną. Wizytę w kopalni odłożono na następny dzień. Mer mias­ teczka przygotował skromne, ale wystarczająco dostatnie pomieszczenia. Kufry i łóżka dostarczono wozem. Peyrac pozostawił domy do dyspozycji Bernallego, mnicha Bechera i d'Andijosa, który naturalnie był członkiem grupy. Sam hrabia wolał schronienie pod podwójnym dachem namiotu, który przywiózł sobie z Syrii. — Myślę, że po krzyżowcach odziedziczyliśmy obyczaj biwakowania. Zobaczysz, Angeliko, że w tej temperaturze i w okolicy, która jest najbardziej sucha w całej Francji, lepiej jest spędzić noc w namiocie niż w budynku z kamieni i ubitej ziemi. W istocie, kiedy nadszedł wieczór, Angelika mogła do woli rozkoszować się świeżym powietrzem. Podniesione poły namiotu odsłaniały niebo, poróżowiałe od zachodu słońca. Nad brzegami Gave unosiły się tęskne i smutne pieśni saksońskich górników. Joffrey de Peyrac, zwykle opanowany, teraz wydawał się niespokojny. 296

— Nie podoba mi się ten mnich! — wykrzyknął nagle z dziwną gwałtownością. — Nie tylko nic nie zrozumie, ale w dodatku popłacze wszystko zgodnie ze swą krętą men­ talnością. Wolałbym już mieć do czynienia z samym arcy­ biskupem, ale on woli „świadka naukowego". Ach! Ach! Cóż za kpina! Każdy byłby lepszy od tego fabrykanta ojczenaszów! — Przecież — zaprotestowała nieco zaszokowana An­ gelika — słyszałam, że większość szanowanych uczonych także należała do stanu duchownego. Hrabia nie krył zniecierpliwienia. — Nie przeczę, powiem nawet więcej. Przez wieki Koś­ ciół zachował kulturalny patriarchat nad światem. Teraz jednak wysusza się w scholastyce. Naukę przekazano w ręce oświeconych, którzy gotowi są zaprzeczać faktom najbar­ dziej rzucającym się w oczy, jeśli nie potrafią znaleźć wy­ starczająco dobrego wyjaśnienia teologicznego dla całkiem naturalnego zjawiska. Zamilkł i przyciągnął do siebie żonę. — Ciebie także wybrałem na świadka — powiedział. Znaczenie tych słów pojęła dopiero później. Nazajutrz rano Saksończyk Fritz Hauer pojawił się, aby zaprowadzić gości do kopalni złota. Kopalnią był głęboki wykop tworzący korytarz u stóp zbocza Corbieres. Ogromna warstwa ziemi długości pięć­ dziesięciu i szerokości piętnastu łokci została ścięta, a jej masa rozdrobniona za pomocą klinów z drewna i żelaza na mniejsze bloki, które następnie ładowano na wozy i trans­ portowano do żaren. Inne młoty parowe przyciągnęły uwagę Bernallego. Wy­ konano je z drewnianych kloców, które obito żelazną bla­ chą; poruszane były za pomocą pojemników, które napeł­ nione wodą traciły równowagę. — Co za strata siły wody — wzdychał Bernalli — ale i jaka prostota instalacji z punktu widzenia zmniejszenia siły roboczej. Czy to jeszcze jeden z pańskich wynalazków, hrabio? — Właściwie ja tylko naśladowałem Chińczyków, którzy, 297

jak mnie zapewniano, stworzyli ten typ instalacji trzy lub cztery tysiące lat temu. Służą im one przede wszystkim do oczyszczania ryżu, który jest ich tradycyjnym pożywieniem. — Ale gdzie w tym wszystkim jest złoto? — zauważył rozsądnie mnich Becher. — Widzę jedynie ciężki, szary proszek, który pańskie zabiegi wyodrębniają z tego szaro­ zielonego kamienia. — Zobaczy ojciec cały pokaz w saksońskiej hucie. Grupka przeszła dalej, gdzie w hangarze bez ścian za­ instalowano cztery piece katalońskie. Dmuchawy, każda poruszana przez dwóch chłopców, ziały duszącym, gorącym oddechem. Blade płomienie, wy­ dzielające wyraźny zapach czosnku, wystrzelały od czasu do czasu z półuchylonych drzwiczek pieców, pozostawiając w powietrzu coś w rodzaju lepkiej i ciężkiej pary, która kładła się na wszystkim wokoło w postaci białego śniegu. Angelika nabrała w dłoń odrobinę tego śniegu, zaintry­ gowana silnym zapachem czosnku, i podniosła do ust. Jak gnom prosto z piekieł wyskoczył skądś garbaty czło­ wiek w skórzanym fartuchu i szybkim uderzeniem powstrzy­ mał jej gest. — Gift, gnadige Dame*. Angelika, nieco zmieszana, wytarła dłoń, czując na sobie ciężkie spojrzenie mnicha Bechera. — U nas — odezwał się cicho mnich — alchemicy pra­ cują w maskach. Joffrey też usłyszał tę wymianę zdań. — U nas — wtrącił — nie ma po prostu żadnej alchemii, chociaż oczywiście nie wszystkie składniki nadają się do jedzenia, a nawet nie zawsze można ich dotykać. Czy regu­ larnie rozdzielasz mleko w twojej grupie, Fritz? — zapytał po niemiecku. — Wasza Wysokość, sześć krówek było tu jeszcze przed nami! — Doskonale, nie zapominaj, że to nie na sprzedaż, tylko do picia. — Nie jesteśmy w potrzebie, Wasza Wysokość, a ponad* Trucizna, szlachetna pani (niem.).

298

to zależy nam na tym, aby pozostać przy życiu najdłużej, jak to możliwe — odparł garbaty majster. — Czy można się dowiedzieć, panie, co to za lepka sub­ stancja, która gotuje się w tym piekielnym palenisku? — zapytał Becher, czyniąc znak krzyża. — To ten sam wysuszony ciężki piasek, który widzieliś­ my w kopalni. — I według pana ten szary proszek ma zawierać złoto? Nie widziałem ani jednej błyszczącej okruszyny, nawet w procesie płukania. — A jednak to złotonośna skała. Przynieś tu szufelkę, Fritz. Pracownik zagłębił szuflę w ogromnej stercie gruboziar­ nistego, szarozielonego piachu o lekko metalicznym wy­ glądzie. Becher ostrożnie rozsypał odrobinę piasku w zagłębieniu dłoni, powąchał go, posmakował, wypluł od razu i oznajmił: — Witriol arszenikowy. Silna trucizna. Nie ma nic wspól­ nego ze złotem. Poza tym złoto pochodzi ze żwiru, nigdy ze skały, a w tej kopalni nie ma ani atomu żwiru. — Bardzo słuszne stwierdzenie, dostojny przyjacielu — przyznał Joffrey de Peyrac i zwrócił się do saksońskiego majstra: —- Dodaj ołowiu, jeśli już czas! Trzeba było jednak czekać jeszcze dłuższą chwilę. Masa w piecu stopniowo czerwieniała, topiła się i gotowała. Białe, ciężkie opary wydzielały się bez przerwy, puszystymi płat­ kami osiadając wszędzie, nawet na ubraniach. Po pewnym czasie, kiedy dym znikł niemal zupełnie, a płomienie przygasły, dwaj Saksończycy w skórzanych fartuchach przywieźli na wózku spory stosik ołowianych zlewków, które natychmiast wsypali do bulgoczącej masy. Kąpiel rozrzedziła się i uspokoiła. Saksończyk zamieszał ją długą, zieloną gałęzią. Na powierzchni cieczy pojawiły się bąble, które następnie przerodziły się w pianę. Fritz Hauer zdejmował ją kilka­ krotnie ogromnymi łopatami i żelaznymi hakami. Potem znowu zamieszał. Wreszcie majster schylił się do poziomu otworu, który wybito w dolnej części kadzi pieca. Wydobył zatykający ją 299

kamionkowy korek. Z otworu popłynął srebrzysty strumyk roztopionego metalu, ściekając wprost do przygotowanych foremek. Zaciekawiony mnich podszedł bliżej. — To w dalszym ciągu jest tylko ołów — zauważył. — W dalszym ciągu zgadzamy się co do słowa — po­ twierdził pan de Peyrac. Nagle mnich wydał przeraźliwy okrzyk: — Widzę trzy kolory! Dysząc ciężko, wskazywał palcem na opalizujące plamy, tworzące się na stygnących sztabkach. — Wielkie Dzieło! Widziałem Wielkie Dzieło! — beł­ kotał. Ręce drżały mu jak w febrze. — Ten poczciwy mnich oszalał — zauważył d'Andijos, nie okazując najmniejszego szacunku zaufanemu arcybi­ skupa. — Alchemicy niezmiennie upierają się przy swoim poja­ wieniu się „trzech kolorów", które powstają przy otrzymy­ waniu kamienia filozoficznego i transmutacji metali — wy­ jaśnił Joffrey de Peyrac z pobłażliwym uśmiechem. — Tu jednak jest to zjawisko bez większego znaczenia, podobne pojawianiu się tęczy po deszczu. Mnich nagle padł na kolana przed mężem Angeliki i ją­ kając się dziękował mu za umożliwienie oglądania „dzieła jego życia". — Wstań, mój ojcze — odparł oschle hrabia, wyraźnie zirytowany tym przedstawieniem. — Do tej pory nie zoba­ czyłeś jeszcze zupełnie, ale to zupełnie niczego. Nie ma żadnego kamienia filozoficznego. Przykro mi. Saksończyk Fritz Hauer obserwował całą scenę z wyra­ zem szczególnego niesmaku na twarzy dziwacznej, nakrapianej pyłem i odpryskami kamieni. — Muss ich das Blei durchbrennen vor alien diesen Herrschaften? * — zapytał. — Pracuj tak, jakby tu nie było nikogo poza mną. Angelika ujrzała, jak jeszcze ciepłą sztabkę wyjęto z formy * Czy mam przeprowadzić wytop przy tych wszystkich ludziach? (niem.).

300

za pomocą mokrych szmat i ułożono na wózku. Przewie­ ziono ją do małego pieca, ustawionego na dobrze już roz­ grzanym palenisku. Cegły w piecu, tworzące rodzaj zagłębienia, były całkiem białe, lekkie i porowate. Wykonano je z kości zwierzęcych. Cała sterta szkieletów i padliny leżała obok, wydzielając cuchnący zapach jatki; połączony z wyziewami siarki i czo­ snku uniemożliwiał oddychanie. Na widok kości mnich Becher z czerwonego od gorąca i podniecenia zrobił się biały jak ściana. Zaczął szybko się żegnać i szeptać egzorcyzmy. Hrabia nie mógł powstrzymać śmiechu. — Oto efekt naszej pracy nad tym nowoczesnym uczo­ nym — szepnął do Bernallego. — Kiedy pomyślę, że wytop przy użyciu popiołu kostnego był dla Greków i Rzymian dziecinną igraszką! Becher wszakże nie cofnął się przed tą przerażającą sceną. Blady, mamrocząc nieustannie swój różaniec, pozostał na miejscu z oczami wlepionymi w przygotowania czynione przez Hauera i dwóch pomocników. Jeden z nich dorzucał węgli do paleniska, drugi podsycał płomień nożną dmuchawą. Ołów zaczął się topić, po czym spłynął do zagłębienia utworzonego przez cegły z masy kostnej. Kiedy proces roztapiania dobiegł końca, ogień podsycono jeszcze bardziej, aż płynny metal zaczął dymić. Na znak dany przez starego Fritza pojawił się chłopak z dmuchawą, której wylot został wzmocniony końcówką z glinianej rurki. Oparł tę końcówkę o skraj kadzi i zaczął dmuchać zimnym powietrzem na kroplę roztopionego ołowiu. Powietrze wydmuchiwane na gorący metal zapaliło się i zawirowało ze świstem. Świetlista plama rozszerzyła się, przybrała oślepiająco białą barwę i objęła całą powierzchnię metalu. Młodzi pomocnicy pospiesznie usunęli żar spod palenis­ ka. Wielkie dmuchawy zatrzymały się także. Wytop przebiegał samorzutnie: metal bulgotał i wrzał, oślepiając jasnością. Od czasu do czasu pokrywał się ciemną 301

powłoką, która następnie pękała, tworząc matowe plamy na lśniącej powierzchni rozpalonej cieczy. Gdy tylko któraś z tych plam docierała do skraju lustra metalu, znikała jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki, wchłonięta przez cegły. Powierzchnia zdawała się wówczas jeszcze bardziej błyszcząca i czysta. Jednocześnie menisk metalu kurczył się w oczach. Wresz­ cie zmniejszył się do rozmiaru wielkiego naleśnika, ściemniał i nagle rozpalił jasnym błyskiem. W tym momencie Angelika ujrzała wyraźnie, że pozostały metal drżał mocno, nieru­ chomiał i stawał się bardzo ciemny. — To zjawisko błyskania opisane zostało przez Becelliusa, który dużo pracował nad wytopem i „odejściem" — ode­ zwał się Bernalli. — Jestem jednak szczęśliwy, że miałem okazję asystować przy operacji metalurgicznej, którą znałem jedynie z książek. Alchemik nie mówił nic. Jego spojrzenie było nieobecne i nieco błędne. Tymczasem Fritz wziął placek w szczypce, zanurzył w wo­ dzie, po czym, żółty i błyszczący, podał swemu panu. — Czyste złoto — wyszeptał mnich z szacunkiem. — Nie jest aż takie czyste — odparł Peyrac. — Inaczej nie widzielibyśmy efektu błyskawicy, świadczącego o obec­ ności srebra. — Ciekaw jestem, czy to złoto oprze się badaniu kwasem solnym i azotowym. — Oczywiście, przecież jest prawdziwe! Duchowny, który już otrząsnął się ze wzruszenia, zapytał, czy może wziąć sobie niewielką próbkę, aby pokazać ją swemu dobroczyńcy, biskupowi. — Weźże dla niego ten placuszek surowego złota, wy­ dobytego z wnętrzności naszych Corbieres — powiedział hrabia de Peyrac. — Wyjaśnij mu dokładnie, że to złoto pochodzi z kamienia, który już je zawiera. Tylko on może odkryć na swych ziemiach złoże, które uczyni go bogatym. Conan Becher troskliwie owinął cenne, ważące ponad dwa liwry ciasteczko w chustkę do nosa, ale nic nie od­ powiedział. 302

Powrotna podróż została zakłócona przez pozornie nieis­ totny incydent, który jednakże później miał odegrać pewną rolę w życiu Angeliki i jej męża. Następnego dnia, w połowie drogi do Tuluzy, gniady koń, którego dosiadała, zranił się o krzemień sterczący z kamienistej drogi i okulał. Nie było drugiego na zmia­ nę, można było jedynie wyprząc jednego konia z karety, gdzie było ich aż cztery. Angelika jednak uważała, iż nie wypada, aby dosiadała zwykłego pociągowego zwierzęcia. Schroniła się zatem w karecie, gdzie zajął już miejsce Bernalli, marny jeździec. Był tak zmęczony tą krótką prze­ chadzką, że mogła jedynie podziwiać jego wytrwałość, z jaką podejmował podróże, aby obejrzeć pompę hydrau­ liczną czy dyskutować o ciężarze ciał. Tym bardziej że Włoch, wygnaniec z kilku już krajów, był ubogi i podró­ żował bez lokajów, na wynajętych koniach. Pomimo iż kareta kołysała i trzęsła, był zachwycony „niezwykłym komfortem". Angelika, śmiejąc się, poprosiła o odrobinę miejsca, a on, zmieszany, szybko zdjął nogi z ławki. Hrabia i Bernard d'Andijos przez pewien czas jechali obok karety, ale droga była wąska i bardzo pylista, musieli więc zachować pewną odległość, by nie ucierpieć od kurzu wzbijanego przez pojazd, przed którym już jechało dwóch konnych. Droga stawała się coraz węższa i bardziej kręta. Za kolejnym zakrętem powóz zatrzymał się skrzypiąc, a jego pasażerowie ujrzeli grupę konnych, która zagradzała im drogę. — Nie obawiaj się, pani — powiedział Bernalli, wysta­ wiając głowę przez okienko. — To tylko lokaje drugiej karety, która zdąża w przeciwnym kierunku. — Ależ my nigdy nie wyminiemy się na tej drodze! — zawołała Angelika. Lokaje obu stron obficie obrzucali się obelgami. Przejezd­ ni dość bezczelnie żądali, by pojazd hrabiego de Peyrac się cofnął. Aby pokazać, że mają prawo przejechać pierwsi, jeden z lokajów zaczął nieco na oślep wymachiwać batem, dosięgając na przemian sługi przeciwnika i konie w zaprzę­ gu. Zwierzęta stanęły dęba, kareta zakołysała się i Angelika

303

przez chwilę miała wrażenie, że zwalą się w przepaść. Nie mogła powstrzymać okrzyku przerażenia. W tym momencie zjawił się Joffrey de Peyrac. W strasz­ nym gniewie podjechał do człowieka z pejczem i zaczął chłostać go szpicrutą po twarzy. Tymczasem pojawiła się druga karoca. Zatrzymała się ze skrzypieniem osi i wyskoczył z niej potężny mężczyzna o wyglądzie apoplektyka, przystrojony we wstęgi i koron­ kowy żabot i w równym stopniu pokryty pudrem, co ku­ rzem. Jego toaleta w połączeniu z podróżnym potem two­ rzyła niezwykły widok. Zamachał laską zakończoną gałką z kości słoniowej, przewiązaną satynową rozetką. — Kto śmie bić moich ludzi! — wrzasnął. — Ty bałwanie na koniu, nie wiesz, z kim masz do czynienia? Jestem prze­ wodniczącym parlamentu Tuluzy, baron de Massenau, pan na Pouillac i innych ziemiach...! Zechciej cofnąć się i zrobić nam miejsce! Hrabia odwrócił się i ukłonił z komiczną przesadą. — Jestem zaszczycony. Czy jesteś pan krewnym nieja­ kiego Massenau, urzędnika notarialnego, o którym wiele słyszałem? — Pan de Peyrac! — zawołał tamten, nieco zbity z tropu. Złość jednak, podsycona jeszcze upałem słońca w zenicie, nie opadła. Twarz jegomościa przybrała fioletową barwę. — Zechciej pan zauważyć, że choć nie tak stare moje szlachectwo, jest jednak równie prawdziwe jak pańskie, hrabio! Mógłbym panu pokazać pokwitowanie z kancelarii królewskiej, poświadczające moje szlachectwo. — Zwierzę się panu z czegoś, mości Massenau. Społe­ czeństwo jeszcze bolą krzyże od wyniesienia cię na takie wyżyny. — Odpowiesz mi pan za tę aluzję. Co mi zarzucasz? — Nie sądzisz pan, że to nie miejsce na taką dysku­ sję? — zapytał Joffrey de Peyrac, który z trudem tylko panował nad swym koniem, zdenerwowanym przez upał i tłuściocha o czerwonej twarzy, wymachującego laską na wszystkie strony. Baron de Massenau nie uznał się jednak za pokonanego. — Jakże pan może mówić o sprawach publicznych, panie

304

hrabio! Przecież nie raczy pan nawet pokazać się na zgro­ madzeniach! — Nie interesuję się parlamentem bez autorytetu. Spot­ kałbym tam jedynie nuworyszy i perweniuszy, żądnych kupna tytułów u pana Fouqueta lub kardynała Mazariniego. A robiąc to, niszczą przy okazji ostatnie lokalne prawa Langwedocji. — Panie, jestem przedstawicielem jednego z najwyższych funkcjonariuszy w służbie króla. Langwedocja od dłuższego czasu jest częścią kraju, przyłączona do korony. Nie wypada mówić przy mnie o lokalnych prawach. — Nie wypada nawet wymawiać słowa „prawo" w twojej obecności. Nie jesteś w stanie zrozumieć sensu tego słowa. Umiesz tylko żyć na łasce króla. I to się nazywa służbą królewską! — Przynajmniej w jakimś stopniu, podczas gdy pan... — Ja o nic go nie proszę, ale bez żadnego opóźnienia przesyłam mu podatki moich ludzi, płacę je czystym i dob­ rym złotem wydobytym z moich ziem lub zarobionym w handlu. Czy wiesz pan, panie Massenau, że z miliona liwrów dochodu z Langwedocji ja pokrywam jedną czwartą? Pozostałe części to cztery tysiące pięciuset szlachciców i je­ denaście tysięcy mieszczan w prowincji. Przewodniczący parlamentu usłyszał tylko jedno zdanie. — Zarobionym w handlu?! — wykrzyknął oburzonym tonem. — A więc to prawda, że pan handlujesz? — Handluję i produkuję. I jestem z tego dumny. Nie w smak mi wyciąganie ręki do króla. — Ach! Jakiż pan pełen wzgardy, panie de Peyrac! Pa­ miętaj pan o jednym: to mieszczaństwo i nowa szlachta reprezentuje siłę królestwa. — Jestem oczarowany — zadrwił hrabia, na nowo przy­ bierając złośliwy ton. — Niech więc nowa szlachta pójdzie do szkoły i nauczy się ustępować z miejsca pani de Peyrac, która już się niecierpliwi. Nowy baron jednak uparcie tupał nogami w kurzu i koń­ skim łajnie. — Nie widzę żadnego powodu, dla którego miałbym ustąpić. Powtarzam: moje szlachectwo warte jest pańskiego. 20 — Markiza Angelika

305

— Ale ja jestem bogatszy, tłusty małpiszonie! — wybuch­ nął wreszcie Joffrey. — A ponieważ dla mieszczuchów liczą się jedynie pieniądze, więc doskonale, panie Massenau, z drogi, bo jedzie fortuna! Rzucił się w przód, roztrącając sługi urzędnika. On sam miał jedynie tyle czasu, aby uskoczyć w bok przed karetą hrabiego. Stangret, który tylko czekał na znak, był aż nadto zadowolony, że zwyciężyli ze sługusami szlachetki. Angelika w przelocie spostrzegła szkarłatną z gniewu twarz mości Massenau, który, wymachując laska, darł się: — Napiszę raport... Napiszę dwa raporty... Pan d'Orleans, gubernator Langweocji, zostanie poinformowany... i Rada Królewska! Pewnego ranka, wchodząc wraz z mężem do pałacowej biblioteki, Angelika przyłapała Clementa Tonnela, ochmist­ rza, który na woskowych tabliczkach spisywał tytuły ksią­ żek. Podobnie jak za pierwszym razem, kiedy dał się przyła­ pać, był mocno zmieszany i starał się ukryć tabliczki i rysik. — Do licha, Tonnel, naprawdę wyglądasz tak, jakbyś interesował się łaciną! — wykrzyknął bardziej zdumiony niż zirytowany hrabia. — Zawsze pociągały mnie studia, panie hrabio. Moim marzeniem było zostać urzędnikiem u notariusza i bardzo cieszę się z tego, że pracuję w domu nie tylko wielkiego pana, lecz i szanowanego uczonego. — Moje książki alchemiczne nie nauczą cię niczego w dziedzinie prawa — odparł Joffrey de Peyrac, marszcząc brwi, gdyż uniżone maniery służącego nigdy mu się nie podobały. Z całej służby tylko do niego zwracał się po nazwisku. — Nie skarżę się na jego usługi — odezwała się Angelika z lekką irytacją, kiedy służący wyszedł. — Nie wiem jednak, dlaczego jego obecność ciąży mi coraz bardziej. Mam wra­ żenie, że przypomina mi coś nieprzyjemnego; a przecież to ja przywiozłam go ze sobą z Poitou. — Ba! — odparł Joffrey, wzruszając ramionami. — Bra­ kuje mu dyskrecji, ale dopóki żądza wiedzy nie zmusi go do plądrowania w moim laboratorium... 306

Angelika jednak w niewytłumaczalny sposób była zanie­ pokojona i tego dnia wiele razy twarz ochmistrza pocęt­ kowana śladami po ospie zakłócała jej spokój. W jakiś czas potem Clement Tonnel poprosił o urlop, aby powrócić do Niort i załatwić jakieś sprawy spadkowe. „On chyba nigdy nie przestanie dziedziczyć" — pomyślała Angelika. Pamiętała, że już nieraz wyjeżdżał z pałacu pod tym pozorem. Mistrz Clement obiecał, że wróci za miesiąc, ale Angelika, obserwując, jak starannie przygotowuje konia do drogi, przeczuwała, iż nie ujrzy go aż tak szybko. Miała już zamiar powierzyć mu list do rodziny, ale się rozmyśliła. Po jego odjeździe narodziło się w niej niczym nie umo­ tywowane pragnienie ujrzenia Monteloup i wsi. A przecież nie tęskniła za ojcem. Żywiła do niego pewną urazę za to małżeństwo, choć teraz była bardzo szczęśliwa. Jej bracia i siostry porozjeżdżali się. Stary Wilhelm nie żył, a sądząc z treści otrzymywanych listów, ciotki stawały się nieznośne i złośliwe, piastunka zaś rządziła się jak szara gęś. Mikołaj zniknął z okolicy tuż po ślubie Angeliki. Zatopiona w rozmyślaniach Angelika uświadomiła sobie, że nawiedza ją myśl, aby powrócić do zamku du Plessis i sprawdzić, czy szkatułka jest na miejscu, ukryta w fał­ szywej wieżyczce. Nie było żadnego powodu, żeby stamtąd znikła. Można było na nią natrafić tylko wtedy, gdyby zburzono zamek. Dlaczego ta stara sprawa powracała teraz i dręczyła ją? Antagonizmy tamtych czasów dawno prze­ brzmiały. Mazarini, król i jego młodszy brat żyją do tej pory. Pan de Fouquet uzyskał władzę bez pomocy zbrodni. A czy nie mówi się o powrocie do łask księcia Kondeusza? Otrząsnęła się z chimerycznych wspomnień i szybko od­ nalazła spokój ducha.

ROZDZIAŁ XIV Radosny nastrój panował zarówno w domu Angeliki, jak i w całym królestwie. Arcybiskup Tuluzy, zajęty waż­ niejszymi sprawami, przerwał podejrzliwą obserwację ry­ wala, hrabiego de Peyrac. Istotnie, pan de Fontenac został powołany wraz z arcy­ biskupem Bayonne, aby towarzyszyć panu Mazariniemu w drodze do Pirenejów. Cała Francja powtarzała sobie tę nowinę: z przepy­ chem, od którego mógłby zadrżeć świat, pan kardynał Mazarini wyruszał na wyspę Bidassoa, w Kraju Basków, by negocjować pokój z Hiszpanią. Koniec zatem wiecznej wojny, odradzającej się co roku wraz z wiosennymi kwia­ tami. Bardziej jednak niż wiadomość, oczekiwana z taką nadzieją, inny niewiarygodny projekt napełniał serca ra­ dością aż do najpokorniejszego wieśniaka. Jako rękojmię pokoju wyniosła Hiszpania zaofiarowała królowi Francji na małżonkę swą infantkę. I oto po obu stronach Pire­ nejów, mimo zadrażnień i podejrzliwości, wszystkich roz­ pierała duma, albowiem w ówczesnej Europie — od An­ glii targanej rewoltą, przez małe księstewka niemieckie i włoskie, aż po mieszczańskie kraje „marynarzy": Flamandy i Holandię — jedynie te dwa rody były siebie godne. Któremuż innemu królowi można było przeznaczyć in­ fantkę, jedyną córkę Filipa IV, bóstwo o skórze jak perła, wychowane w surowym cieniu mrocznych pałaców? A któraż księżniczka oferowała tyle gwarancji szlachect308

wa i korzyści z aliansu, by okazać się godną poślubienia młodego, dwudziestoletniego księcia? Naturalnie prowincje dyskutowały o tym wydarzeniu, a damy z Tuluzy twierdziły, że młody król dużo płacze w samotności, albowiem darzy szaloną miłością przyjaciółkę lat dziecinnych, ciemnowłosą Marię Mancini, siostrzenicę kardynała. Sprawa królestwa była jednak ważniejsza. Poza tym kardynał jasno dawał do zrozumienia wszem i wobec, że dla niego chwała jego królewskiego pupila i dobro króles­ twa stoją ponad wszystkim. Pragnął pokoju jako koronnego sukcesu intryg, które swymi włoskimi palcami motał od lat. Jego rodzina została bezlitośnie odsunięta. Ludwik XIV poślubi infantkę. Tak więc, mając sześć karet do własnej dyspozycji, dzie­ sięć wozów na swe bagaże, dwadzieścia cztery muły, sto pięćdziesiąt osób służby w liberiach, stu jeźdźców kawalerii, dwustu piechurów, kardynał schodził w szmaragdową do­ linę Saint-Jean-de-Luz. Po drodze wezwał arcybiskupów Bayonne i Tuluzy, wraz z całą świtą, aby przydać blasku delegacji. Tymczasem z drugiej strony gór Don Luis de Haro, przedstawiciel Jego Katolickiej Wysokości, przeciwstawiając temu luksusowi wyniosłą surowość, przemierzał równiny Kastylii, unosząc w swych kufrach jedynie zrolowane kobierce, przedstawia­ jące wszystkim, którzy są tego godni, chwałę antycznego królestwa Karola V. Nikt się nie spieszył, żaden nie chciał przybyć pierwszy i doznać uczucia poniżenia oczekiwaniem na drugą stronę. Skończyło się na dreptaniu metr za metrem, aż za sprawą jakiegoś cudu etykiety Hiszpan i Włoch przybyli na brzeg Bidassoa tego samego dnia, o tej samej godzinie. Dłuższy czas byli niezdecydowani, kto pierwszy powinien spuścić łódź na wodę, aby dotrzeć do małej Wyspy Bażantów na środku rzeki, gdzie miało nastąpić spotkanie. Wreszcie zna­ lazło się rozwiązanie, zdolne ocalić pychę. Kardynał i Don Luis de Haro jednocześnie oznajmili sobie nawzajem, że są cierpiący. Ponieważ podstęp poniósł sromotną klęskę wsku­ tek nadzwyczajnego zgrania w czasie, należało spokojnie 309

poczekać, aż obaj „chorzy" wrócą do zdrowia. Żaden jed­ nak jakoś się nie spieszył. Świat drżał z niecierpliwości. Czy pokój zostanie zawarty? Czy małżeństwo dojdzie do skutku? Komentowano naj­ mniejszy nawet gest. W Tuluzie Angelika śledziła wydarzenia jedynie z daleka. Pochłonięta była radością z pewnego osobistego wydarze­ nia, które wydawało jej się o ileż bardziej istotne aniżeli królewski mariaż. Zrozumienie i miłość między nią i Joffreyem zacieśniały się z dnia na dzień, aż wreszcie Angelika z całego serca zapragnęła dziecka. Tylko wtedy, jak jej się zdawało, zosta­ nie jego żoną w pełnym tego słowa znaczeniu. Mógł do woli twierdzić, że nigdy nie kochał żadnej kobiety do tego stop­ nia, aby pokazywać jej swoje laboratorium i mówić z nią o matematyce. Angelika pozostawała sceptyczna i od czasu do czasu miewała ataki zazdrości o przeszłość Joffreya, co wprawdzie śmieszyło, ale też i skrycie zachwycało jej męża. Nauczyła się poznawać wrażliwość tej dumnej i śmiałej natury, doceniać odwagę, którą wykazywał, aby pokonać swą brzydotę i kalectwo. Podziwiała, że robił to tak dos­ konale. Wydawało jej się, że gdyby pozostał piękny i nie­ wzruszony, nie kochałaby go tak namiętnie. Pragnęła ofia­ rować mu dziecko jak najcudowniejszy prezent. Mijały dni, aż wreszcie zaczęła się obawiać, że jest bezpłodna. Kiedy z początkiem zimy 1658 stwierdziła, że jest brze­ mienna, rozpłakała się z radości. Jeffrey nie ukrywał dumy i entuzjazmu. Tej zimy, kiedy cała Francja emocjonowała się nie wyznaczonym jeszcze terminem królewskiego ślubu, na którym spodziewali się znaleźć wszyscy wielcy panowie prowincji, w Pałacu Rados­ nego Poznania panował spokój. Pochłonięty pracą i opieką nad młodą żoną, hrabia de Peyrac zaprzestał kontaktów towarzyskich, które utrzymywał aż do tej pory w swym zamku. W tajemnicy przed Angeliką i korzystając z nieobec­ ności arcybiskupa Tuluzy, zajął się życiem publicznym w mieście, ku wielkiej radości zarówno jego ojców, jak i wszystkich mieszkańców. 310

Na czas porodu Angelika udała się do małego zamku hrabiego w Bearn, na zboczach Pirenejów, gdzie latem było chłodniej aniżeli w mieście. Naturalnie przyszli rodzice bez przerwy dyskutowali, jakie imię nadadzą swemu synowi i dziedzicowi hrabstwa Tuluzy. Joffrey chciał dać mu na imię Cantor, na pamiątkę słynnego trubadura Langwedocji, Cantora de Marmont, ale ponieważ chłopak narodził się w samym środku Święta Kwiatów w Tuluzie, ochrzczono go Florimond. Był do drobny chłopczyk o ciemnej cerze i obfitych, czarnych włosach. Przez kilka dni Angelika czuła do niego coś w rodzaju urazy za przerażenie i ból towarzyszące jego narodzinom. Akuszerka zaklinała się, że „jak na pierwo­ rodnego" wszystko poszło bardzo dobrze. Angelika jednak rzadko bywała chora i obce jej było cierpienie fizyczne. Podczas długich godzin oczekiwania, kiedy fizyczny ból stopniowo się nasilał, cała jej duma buntowała się przeciw niemu. Była sama na drodze, gdzie ani miłość, ani przyjaźń nie mogły jej pomóc, zwyciężona przez nieznane dziecko, które już domagało się całej jej uwagi. Otaczające ją twarze nagle stały się obce. Ta godzina była dla niej zapowiedzią okropnej samotności, z którą pewnego dnia będzie musiała stanąć twarzą w twarz. Nie wiedziała o tym, ale jej dusza otrzymała już ostrzeżenie. Przez dwadzieścia cztery godziny Joffrey de Peyrac niepokoił się jej bladością, milczeniem i nienaturalnym uśmiechem. Wreszcie, wieczorem trzeciego dnia, kiedy Angelika po­ chyliła się nad kołyską swego syna, rozpoznała rzeźbione rysy twarzy, które nieraz ukazywał jej profil Joffreya. Wy­ obraziła sobie okrutną szablę, spadającą na tę buzię małego aniołka, wdzięczne ciałko wyrzucone przez okno, rozbite w śniegu i w deszczu płomieni. Wizja była tak realistyczna, że Angelika krzyknęła z prze­ rażenia. Chwyciła dziecko w ramiona i konwulsyjnie przy­ cisnęła do siebie. Jej piersi były obolałe, ponieważ mleko się zbierało, a akuszerka obandażowała je bardzo mocno. Wielkie damy nie karmiły piersią swoich dzieci. Młoda, chuda i zdrowa karmicielka miała zabrać Florimonda w gó­ ry, by tam spędził pierwsze lata swego życia. 311

Kiedy jednak akuszerka wróciła tego samego wieczoru do pokoju młodej matki, ze zdumienia aż podniosła ramio­ na ku niebu. Florimond ssał bowiem z dużym zadowole­ niem pierś swej własnej matki. — Pani, to szaleństwo! Jak teraz pozbędziemy się tego mleka? Będzie pani miała gorączkę i twarde piersi! — Sama go będę karmić — dumnie oznajmiła Angelika. — Nie chcę, żeby mi go ktoś wyrzucił przez okno! Z oburzeniem opowiadano o tej szlachetnej damie, która zachowywała się jak wieśniaczka. Na koniec zawarto ugodę, iż piastunka pozostanie jednak w domu pani de Peyrac. Uzupełni ona karmienie Florimonda, który miał wilczy apetyt. W tym właśnie momencie, kiedy sprawa mleka wywołała zamieszanie w całym Bearn, pojawił się Bernard d'Andijos. Hrabia de Peyrac obwołał go wreszcie przyjacielem domu i wysłał do Paryża, aby tam przygotował mu dom, w którym zamierzał zamieszkać w czasie planowanej wizyty w stolicy. Wracając, d'Andijos pojechał do Tuluzy, gdzie miał re­ prezentować hrabiego podczas Święta Kwiatów. W Bearn nie spodziewano się go. Mocno był czymś po­ ruszony. Rzucił lokajowi wodze swego wierzchowca, prze­ skakując po cztery stopnie wbiegł na piętro i wtargnął do pokoju Angeliki, która leżała w łożu, podczas gdy Joffrey de Peyrac, wtulony we framugę okna, brzdąkał na gitarze i nucił. D'Andijos nie zaszczycił tego rodzinnego obrazka ani jednym spojrzeniem. — Król przybywa! — wyrzucił z siebie. — Dokąd to? — Do ciebie, do Radosnego Poznania, do Tuluzy! Po tym stwierdzeniu opadł na fotel i wytarł czoło. — No, dobrze — powiedział Joffrey de Peyrac, który zdążył już zagrać krótką piosenkę, aby nowo przybyły miał czas dojść do siebie. — Nie dajmy się ponieść szaleństwu. Powiedziano mi, że król, jego matka i cały dwór wyruszyli, aby spotkać się z kardynałem w Saint-Jean-de-Luz, ale dlaczego mieliby jechać przez Tuluzę? — To cała historia! Wygląda na to, że pan Mazarini 312

i Don Luis de Haro traktują się z taką uprzejmością, iż jeszcze nie podjęli tematu małżeństwa. Poza tym, jak po­ wiadają, konflikt się zaostrza. Powodem tego jest pan Kondeusz. Hiszpania chce, aby go przyjęto z otwartymi ramio­ nami i zapomniano mu nie tylko zdrady Frondy, lecz także to, że francuski książę krwi był przez dłuższy czas hiszpań­ skim generałem. Pigułka jest gorzka i trudna do prze­ łknięcia. Przybycie króla w tych warunkach byłoby grotes­ kowe. Mazarini radził podróżować. Więc podróżują. Dwór wyjeżdża do Aix, gdzie obecność króla bez wątpienia uspo­ koi rewoltę, która grozi wybuchem. Cały ten piękny światek przejeżdża przez Tuluzę. A ciebie tam nie ma! Arcybiskupa też nie! Członkowie rady tracą głowy...! — Przecież nie po raz pierwszy przyjmują wielką oso­ bistość. — Musisz tam być — jęknął błagalnie d'Andijos. — Oso­ biście przyjechałem po ciebie. Zdaje się, że kiedy król do­ wiedział się o planowanym przejeździe przez Tuluzę, po­ wiedział: „Wreszcie poznam tego Wielkiego Kulawca z Langwedocji, przez którego już mi uszy puchną!" — Och, ja chcę jechać do Tuluzy! — zawołała Angelika, podskakując na łożu. Zaraz jednak opadła z grymasem bólu. Była jeszcze na­ prawdę zbyt osłabiona i obolała, aby podjąć podróż przez fatalne górskie drogi, a potem znosić trudy książęcego przy­ jęcia. Jej oczy napełniły się łzami. — Och! Król w Tuluzie! Król w Radosnym Poznaniu, a ja tego nie zobaczę! — Nie płacz, kochanie — odezwał się Joffrey. — Przy­ rzekam ci, iż będę tak usłużny i uprzejmy, że nie będzie im wypadało nie zaprosić nas na ślub. Zobaczysz króla w SaintJean-de-Luz, i to nie jako zakurzonego podróżnika, ale w pełnej chwale. Hrabia wyszedł, aby wydać dyspozycje dotyczące przy­ gotowań do podróży, którą miał podjąć nazajutrz o świcie, a tymczasem dzielny d'Andijos zaczął pocieszać Angelikę. — Twój mąż ma rację, moja śliczna! Dwór! Król! Ba! A cóż to takiego? Jeden posiłek w Radosnym Poznaniu wart jest więcej niż ogromna uczta w Luwrze. Wierz mi, 313

byłem w Luwrze i w przedpokoju Rady zmarzłem tak, że miałem sople u nosa. Tak jakby król Francji nie miał lasów, żeby narąbać trochę drzew. A co do urzędników dworu królewskiego, to widziałem, iż mają spodnie podarte w ta­ kich miejscach, że nawet damy dworu królowej spuszczały oczy, a one nie grzeszą wstydliwością. — Mówi się, że kardynał-preceptor nie chciał przyzwy­ czajać swego królewskiego pupila do luksusu, który jest niewspółmierny z możliwościami kraju. — Nie wiem, jakie były intencje kardynała, który na swój rachunek nigdy nie odmawiał sobie kupowania diamentów surowych czy szlifowanych, „bibliotek", drzeworytów i ko­ bierców. Sądzę jednak, że król pod swoimi wstydliwymi minkami ma wielką ochotę pozbyć się tej opieki. Ma dość zupy z rzepy i kaprysów matki. Nie chce już słuchać o nie­ szczęściach splądrowanej Francji i jest to zrozumiałe, kiedy jest się młodym człowiekiem i do tego królem. Wkrótce przyjdzie czas, że potrząśnie swą lwią grzywą. — Jaki on jest? Opisz mi go — niecierpliwie poprosiła Angelika. — Niezły! Niezły! Ma prezencję, majestat. Ale jest głupi jak lokaj, a gdyby nie był królem, powiedziałbym ci, że jest trochę mrukowaty. Poza tym miał wietrzną ospę i pozostały mu dzioby na całej twarzy. — Och! Próbujesz mnie zniechęcić! — wykrzyknęła. — Mówisz jak te diabły z Gaskonii, Bearn i Albi; oni za­ stanawiają się zawsze, dlaczego Akwitania nie pozostała oddzielnym królestwem niezależnym od królestwa Francji. Dla was istnieje tylko Tuluza i wasze słońce. Ale ja mam ochotę jechać do Paryża i obejrzeć króla. — Zobaczysz go na ślubie. Może na tej ceremonii objawi się prawdziwa wielkość naszego władcy. Jeśli jednak poje­ dziesz do Paryża, musisz się zatrzymać w Vaux i przywitać się z panem Fouquetem. To jest dziś prawdziwy król. Co za luksus, moi przyjaciele! Co za wspaniałość! — A więc i ty także poszedłeś podlizać się temu pode­ jrzanemu i niedouczonemu finansiście? — zapytał hrabia de Peyrac, który właśnie wszedł do pokoju. — Nie obejdziesz się bez tego, mój drogi. Nie tylko , 314

musiałem to zrobić, aby zostać wszędzie przyjętym w Pa­ ryżu, ponieważ książęta czczą go jak Boga, ale także, muszę przyznać, chciałem zobaczyć wielkiego skarbnika królestwa we własnym otoczeniu, gdyż po Mazarinim on jest teraz pierwszą postacią w kraju. — Idźmy śmiało dalej i nie bójmy się stwierdzenia: przed Mazarinim. Każdy wie, że kardynałowi wierzyciele nie ufa­ ją, nawet wtedy, kiedy chodzi o dobro kraju, gdy tymczasem Fouquet cieszy się ogólnym zaufaniem. — Ale sprytny Włoch nie jest zazdrosny. Fouquet wpro­ wadza pieniądze do królewskiego skarbca na pokrycie ko­ sztów wojen i to wszystko, czego się od niego żąda... na razie. Nie niepokoi go wieść, że te pieniądze pożyczone są u lichwiarzy na dwadzieścia pięć, a nawet pięćdziesiąt procent. Król, dwór, kardynał żyją z tych malwersacji. Nie zaaresztują go tak od razu! A on nie przestanie prze­ chwalać się swoim herbem, łasicą, ani popisywać się ha­ słem: Quo non ascendum?* Joffrey de Peyrac i Bernard d'Andijos przez chwilę jeszcze dyskutowali na temat niesłychanej zręczności Fouqueta, który rzeczywiście zaczął jako mistrz od podań, potem został członkiem parlamentu Paryża, a był synem zwykłego bretońskiego urzędnika. Angelika zamyśliła się, ponieważ za każdym razem, kiedy mówiono o Fouquecie, przypomi­ nała sobie szkatułkę z trucizną i za każdym razem wspo­ mnienie to było bardzo nieprzyjemne. Rozmowę przerwał służący, który przyniósł markizowi posiłek na tacy. — Hmmm! — stwierdził ten, parząc sobie palce ciepłymi bułeczkami, które ukrywały w środku kawałek mrożonego pasztetu. — Tylko tu je się podobne pyszności. Tu i w Vaux, jeśli mam być szczery. Fouquet ma wspaniałego kucharza, niejakiego Vatela. Nagle poderwał się z miejsca. — Och! Przypomniało mi się jedno dziwne spotkanie... bardzo dziwne. Zgadnij, kogo spotkałem zatopionego w po­ ważnej rozmowie z mości Fouquetem, władcą Belle-Isle * Na jakie wyżyny nie wejdę?

315

i innych ziem oraz niemal wicekrólem Bretanii... Zgadnijcie oboje... — Trudna sprawa. On zna tylu ludzi. — Zgadujcie mimo to. Chodzi o kogoś z waszego do­ mu... jeśli tak można powiedzieć. Angelika po krótkim zastanowieniu się wyraziła opinię, że może chodzić o jej szwagra, męża Hortensji, który jest sadownikiem w Paryżu, tak jak przedtem był nim słynny superintendent. D'Andijos jednak potrząsnął głową. — Ach, gdybym nie bał się twojego męża, wymieniłbym tę informację dopiero za pocałunek, ponieważ nigdy nie zgadniecie. — Dobrze, bierz całusa, to należy do dobrego tonu, kiedy się odwiedza po raz pierwszy młodą matkę, i powiedz, bo już mnie nudzisz. — Dobrze: spotkałem tam waszego dawnego ochmistrza, tego Clementa Tonnela, którego przez wiele lat widziałem w Tuluzie. Był w wielkiej zażyłości z superintendentem. — Musiałeś się pomylić. Pojechał tylko do Poitou — skwapliwie zaprzeczyła Angelika. — Nie ma też żadnego powodu, aby spotykać się z tak wielkimi osobistościami. Jeśli nie stara się wkręcić do służby w Vaux. — Tak zrozumiałem z ich rozmowy. Mówili o Vatelu, kucharzu superindentenda. — Widzisz — stwierdziła Angelika z ulgą, której sama nie mogła pojąć. — On po prostu szukał pracy pod roz­ kazami tego Vatela, o którym mówią, że jest geniuszem. Uważam tylko, że mógł nas powiadomić, iż nie wróci do Langwedocji. Jak jednak można oczekiwać szacunku od ludzi z gminu, dla których nie jesteś już użyteczny?! — Tak! Tak! — odparł d'Andijos, który zdawał się myś­ leć o czymś innym. — Jest jednak coś, co wydało mi się dziwne. Wszedłem nie zapowiedziany do pomieszczenia, w którym superintendent pogrążony był w rozmowie z tym sławetnym Clementem. Ze mną weszła grupa panów, mniej lub bardziej rozweselonych winem. Przeprosiliśmy superintendenta, ale zauważyłem, że nasz człowiek rozmawiał z pa­ nem Fouquetem jak równy z równym i podniósł się do 316

służalczej postawy dopiero po naszym wejściu. Rozpoznał mnie. Kiedy wychodziliśmy, zobaczyłem, że powiedział coś bardzo szybko do Fouqueta. Ten wbił we mnie lodowaty wzrok węża i powiedział: „Nie sądzę, żeby to miało zna­ czenie". — Czy on ciebie uznał za osobę bez znaczenia, drogi przyjacielu? zapytał Peyrac, niedbale brzdąkając na gi­ tarze. — Tak mi się zdaje... Co za sprawiedliwy osąd! D'Andijos udał, że dobywa szpady, i rozmowa zakoń­ czyła się wybuchami śmiechu.

ROZDZIAŁ XV

— Koniecznie muszę sobie przypomnieć to coś — po­ wtarzała sobie Angelika. — To jest gdzieś w mojej głowie, ukryte pod innymi wspomnieniami. Wiem jednak, że to coś ważnego. Muszę sobie przypomnieć! Obejmowała dłońmi policzki, przymykała oczy, koncen­ trowała myśli. To było coś odległego. Coś, co zdarzyło się w pałacu du Plessis. Tego była pewna, ale wszystko pozo­ stałe tonęło we mgle. Płomień kominka ogrzewał jej twarz. Wzięła ekran z ma­ lowanego jedwabiu i zasłaniając się, poruszała nim bezmyś­ lnie. Na zewnątrz, w ciemnościach szalała burza. Burza wiosenna i górska, bez błyskawic, ale chłoszcząca garściami gradu, które zalepiały okna. Angelika nie mogła zasnąć i chciała się ogrzać przy kominku. Trochę bolały ją plecy i miała pretensję do samej siebie, że nie przychodzi do zdrowia dość szybko. Akuszerka powtarzała jej bez prze­ rwy, że wszelkie cierpienia pochodzą z tego, iż karmiła dziecko. Angelika udawała głuchą. Kiedy tuliła do siebie synka i przyglądała się, jak ssie, radość jej rosła z każdym dniem. Wydawała się sobie poważna i pełna czułości. Wi­ działa się już jako dobrotliwą matronę, otoczoną potyka­ jącymi się brzdącami. Dlaczego tak często wracała myślami do dzieciństwa, kiedy mała Angelika oddalała się z każdą chwilą...? Nie był to głuchy, niezrozumiały ból. Z każdą chwilą pytanie brzmiało coraz wyraźniej: „Jest coś, co muszę przypomnieć sobie za wszelką cenę!" Tego wieczoru oczekiwała powrotu męża; wysłał kuriera, 318

aby oznajmić swe przybycie, ale zapewne burza go zatrzy­ mała i nie przyjedzie wcześniej niż jutro rano. Była rozczarowana do łez. Z taką niecierpliwością oczeki­ wała opowieści o przyjęciu na cześć króla! To zabawiłoby ją trochę. Mówiono, że uczta była wspaniała. Jaka szkoda, że nie mogła tam być, zamiast siedzieć tu i łamać sobie głowę, aby wydobyć na powierzchnię jakiś strzęp wspomnienia, detal, który zapewne nie miał najmniejszego znaczenia. „To było w Plessis. W pokoju księcia Kondeusza... Wte­ dy, kiedy podglądałam przez okno. Muszę jeszcze raz przy­ pomnieć sobie każdą minutę tego wydarzenia..." Trzasnęły drzwi, z holu dobiegł dźwięk głosów. Angelika skoczyła na równe nogi i wybiegła z pokoju. Rozpoznała głos Joffreya. — Och, kochany, nareszcie jesteś! Jaka jestem szczęśliwa! Zbiegła po schodach i padła w jego objęcia. Siedziała u jego stóp na małej poduszce i tuliła się do niego. Zaledwie służba opuściła pokój, zawołała niecierp­ liwie: — Opowiadaj! — Na honor, wszystko się udało — odparł Joffrey de Peyrac, skubiąc winogrona. — Miasto dokonało wspania­ łych rzeczy. Sądzę jednak bez przechwałek, że przyjęcie w Radosnym Poznaniu prześcignęło wszystko inne. Zdąży­ łem sprowadzić z Lyonu mistrza maszynerii, który urządził nam cudowne przedstawienie. — A król? A król? — Król, na honor, to piękny, młody człowiek, który zdaje się rozsmakowany w honorach, jakie mu składamy. Ma pełne policzki, śliczne, brązowe oczy, dużo godności. Sądzę też, że ma zranione serce. Mała Mancini zraniła je głęboko i ta miłosna rana nie ma zamiaru się zabliźnić. Ponieważ jednak traktuje on zawód króla z pełną odpo­ wiedzialnością, skłania się ku racji stanu. Widziałem kró­ lową matkę, piękną i smutną, nieco z rezerwą. Widziałem Grande Mademoiselle i małego Monsieur *, jak kłócili się * Tytuły nadawane członkom rodziny królewskiej (przyp. tłum.).

319

w sprawach etykiety. Co mam ci jeszcze powiedzieć? Wi­ działem zbyt wiele pięknych nazwisk i paskudnych twa­ rzy...! W istocie niczego nie ceniłem sobie tak bardzo jak spotkania z małym Peguilinem, znasz przecie kawalera de Lauzun, bratanka diuka de Gramont, gubernatora Bearn? Był moim paziem w Tuluzie, zanim wyjechał do Paryża. Widzę go jeszcze z tym jego kocim pyszczkiem w czasach, kiedy musiałem prosić panią de Verant, żeby go rozprawiczyła. — Joffrey! — Ale dotrzymał słowa i zaczął praktykować nauki z mi­ łosnej szkoły. Zdążyłem się bowiem przekonać, że jest ocz­ kiem w głowie wszystkich dam. A jego inteligencja zasłużyła sobie na przyjaźń króla, który nie może się obejść bez jego żarcików. — A król? Opowiedz mi o królu. Czy wyraził swą satys­ fakcję z przyjęcia, jakie mu zgotowałeś? — Z dużym wdziękiem. I wielokrotnie wspominał, jak bardzo boleje nad twoją nieobecnością. Tak, król był za­ dowolony... zbyt zadowolony. — Jak to „zbyt" zadowolony? Dlaczego mówisz to z ta­ kim kąśliwym uśmieszkiem? — Dlatego, że mi doniesiono o pewnym wydarzeniu: Gdy król wsiadał do karocy, pewien dworzanim zwrócił mu uwagę, że nasze przyjęcie mogłoby zaćmić splendory uczt Fouqueta. A Jego Wysokość odpowiedział: „Tak, w is­ tocie, i zastanawiam się, czy ci ludzie nie powinni wreszcie zapłacić głową!" Dobra królowa wykrzyknęła: „Ależ, mój synu, co za pomysł, i to w samym środku przyjęcia wyda­ nego na twoją cześć!" Na co król odpowiedział: „Jestem już zmęczony oglądaniem, jak moi poddani przytłaczają mnie bogactwem". — No, wiesz! Co za zazdrosny smarkacz! — wykrzyknęła oburzona Angelika. — Nie mogę w to uwierzyć. Jesteś pewien, że tak powiedział? — Doniósł mi o tym mój wierny Alfonso, który przy­ trzymywał mu drzwiczki. — Król nie może mieć wrodzonych tak przyziemnych instynktów. To dworzanie zepsuli mu humor i podburzyli

320

go przeciw nam. Jesteś pewien, że nie zachowałeś się wobec niego zbyt poufale? — Byłem słodki jak cukier z miodem, zapewniam cię. Skakałem wokół nich tyle, ile się dało. Posunąłem się aż do położenia w pokoju każdego z tych wielkich panów sakie­ wki pełnej złota. I jak myślisz? Żaden nie zapomniał jej przy odjeździe...! — Pochlebiasz im, ale nimi pogardzasz i oni to czują — odezwała się, w zamyśleniu potrząsając głową. Wstała, usiadła na kolanach męża i przytuliła się do niego. Na zewnątrz huragan wciąż szalał. — Za każdym razem, kiedy słyszę nazwisko Fouquet, drżę cała — mruknęła. — Wciąż jeszcze widzę tę szkatułkę z trucizną, o której już tak dawno zapomniałam, a teraz dostaję bzika na jej punkcie. — Jesteś strasznie nerwowa, moja miła! Czy moja żona będzie już zawsze drżała za najlżejszym powiewem? — Muszę sobie coś przypomnieć — jęknęła młoda ko­ bieta, przymykając oczy. Potarła policzek o włosy męża pachnące fiołkami. Wil­ gotne loki zaczęły się wić i skręcać. — Gdybyś mógł mi pomóc przypomnieć sobie... ale to niemożliwe. Gdybym sama mogła sobie przypomnieć, wie­ działabym, skąd przychodzi niebezpieczeństwo. — Nie ma żadnego niebezpieczeństwa, kochana. Naro­ dziny Florimonda wytrąciły cię z równowagi. — Widzę pokój... — ciągnęła z zamkniętymi oczami. — Książę Kondeusz wyskoczył z łoża, ponieważ ktoś zastukał do drzwi... ale nie słyszałam stukania. Książę owinął się szlafrokiem, zawołał: „Jestem z diuszesą de Beaufort"... Ale z głębi pokoju wyłonił się sługa, wiodąc za sobą mnicha w kapturze... Ten mnich nazywał się Exili... Urwała i nagle podniosła w górę wzrok tak nieruchomy, że aż przeraził Joffreya. — Angeliko! — wykrzyknął. — Teraz sobie przypominam — odezwała się głuchym głosem. — Joffrey, przypominam sobie... Służącym księcia Kondeusza był... Clement Tonnel. — Oszalałaś, kochanie! — zawołał ze śmiechem. — Ten 21 — Markiza Angelika

321

człowiek pozostawał w naszej służbie przez wiele lat, a ty dopiero teraz przypominasz sobie o tym podobieństwie? — Widziałam go w półmroku i tylko przez chwilę. Ale ta trupia twarz, te uniżone maniery... Tak, Joffrey, teraz jestem pewna, to był on. Teraz rozumiem, dlaczego przez te wszystkie lata w Tuluzie nigdy nie mogłam na niego spojrzeć bez niepokoju. Pamiętasz, co mi kiedyś powiedzia­ łeś? „Najniebezpieczniejszym szpiegiem jest ten, którego się o to nie podejrzewa", i zacząłeś odczuwać jego obecność w domu. Nieznany szpieg — to właśnie on. — Jesteś bardzo romantyczna, jak na kobietę, która interesuje się naukami ścisłymi. Pogładził ją po czole. — Nie masz gorączki? Potrząsnęła głową. — Nie drwij ze mnie. Jestem przerażona myślą, że ten człowiek śledzi mnie już tyle lat. Dla kogo on pracował? Dla pana Kondeusza? Fouqueta? — Nigdy nie mówiłaś nikomu o tej sprawie? — Tobie... raz, a on nas podsłuchał. W kilka miesięcy później, kiedy przestała karmić Florimonda piersią, Joffrey powiedział pewnego poranka: — Nie chciałbym cię do niczego zmuszać, ale byłoby mi miło wiedzieć, że co rano bierzesz to... Otworzył dłoń. W jej wnętrzu lśniła mała, biała pastylka. — Co to takiego? — Trucizna... minimalna dawka. Podniosła na niego oczy. — Czego się obawiasz, Joffrey? — Niczego. Ale jest to praktyka, której oddaję się od wielu lat i z powodzeniem. Ciało powoli przyzwyczaja się do trucizny. — Myślisz, że ktoś chciałby mnie otruć? — Nic nie myślę, moja droga... Po prostu nie wierzę w moc rogu jednorożca. W maju państwo de Peyrac zostali zaproszeni na ślub królewski, który miał odbyć się w Saint-Jean-de-Luz, na

322

brzegu Bidassoa. Król Hiszpanii Filip IV sam eskortował swą córkę, infantkę Marię Teresę, do króla Ludwika XIV. Pokój został podpisany... prawie. Francuska szlachta tło­ czyła się wszystkimi drogami wiodącymi do małego baskij­ skiego miasteczka. Joffrey i Angelika opuścili Tuluzę późnym porankiem, zanim zaczął się upał. Naturalnie Florimond także wyruszył w podróż wraz z piastunką, kołyską i Murzynkiem, który miał go rozśmieszać. Było to teraz wspaniałe, zdrowe, choć niezbyt pulchne dziecko o twarzyczce hiszpańskiego Jezusa, czarnych loczkach i oczkach. Służąca Marguerite, bez której nie można było się obejść, pilnowała w jednym z wozów garderoby swej pani. KouassiBa, któremu sprawiono trzy liberie, jedną bardziej olśnie­ wającą od drugiej, robił miny wielkiego wezyra na koniu równie czarnym jak jego skóra. Był tam także Alfonso, szpieg arcybiskupa, zawsze wierny, czterech muzykantów, w ich liczbie mały skrzypek, Giovanni, ulubieniec Angeliki, oraz niejaki Francois Binet, fryzjer i golarz, bez którego Joffrey de Peyrac nigdy nie wyjeżdżał. Służący, lokaje i po­ kojówki dopełniali wspaniałego orszaku, podążającego za ekwipażami Bernarda d'Andijos i Cerbalauda. Angelika, podekscytowana i przejęta podróżą, zaledwie zauważyła, kiedy przekroczyli granice miasta. W chwili gdy karoca przejeżdżała most na Garonnie, wydała z siebie lekki okrzyk i przykleiła nos do szyby. — Co ci się stało, moja droga? — zapytał Joffrey de Peyrac. Angelika podziwiała różowe miasto rozciągnięte na brze­ gach rzeki, ze strzelistymi wieżami kościołów i sztywnymi blankami murów. Nagłe wzruszenie ścisnęło jej serce. — Och, Tuluzo! — szepnęła. — Och, Pałacu Radosnego Poznania! Miała przeczucie, że już nigdy ich nie zobaczy.

Korytarze Luwru (maj 1660 — wrzesień 1660)

ROZDZIAŁ I

— Co takiego? Jestem pogrążona w bólu i rozpaczy i jeszcze do tego muszę znosić towarzystwo głupców! Gdy­ bym nie była świadoma swej pozycji, nic nie powstrzymało­ by mnie przed rzuceniem się z tego balkonu i zakończeniem żywota! Gorzkie te słowa, wypowiedziane rozdzierająco żało­ snym głosem, wywabiły Angelikę na balkon. Ujrzała wy­ soką kobietę w nocnym stroju, wychyloną z balkonu sąsiedniego mieszkania, z twarzą ukrytą w chusteczce do nosa. Do osoby owej zbliżyła się jakaś dama, lecz ta, ciągle szlochając, zaczęła się opędzać i machać ramionami jak skrzydłami wiatraka. — Idiotka! Idiotka! Zostaw mnie, mówię ci! Wskutek twojej głupoty nigdy nie będę gotowa. To zresztą nie ma żadnego znaczenia. Jestem w żałobie i mogę tylko pogrążyć się w bólu. Co to szkodzi, że będę uczesana jak strach na wróble! Rozwichrzyła obfitą masę włosów, odsłaniając twarz czer­ woną od płaczu. Miała około trzydziestu lat, piękne, arys­ tokratyczne, acz nieco zgrubiałe rysy. — Jeśli pani de Valbon jest chora, to kto mnie ucze­ sze? — podjęła dramatycznym tonem. — Wszystkie, jak tu jesteście, macie łapy cięższe niż niedźwiedź z targu SaintGermain. — Pani... — wtrąciła się Angelika.

327

Oba balkony niemal się dotykały. Wąska uliczka SaintJean-de-Luz zatłoczona była hotelami pełnymi dworzan. Każdy brał udział w życiu swoich sąsiadów. Świt ledwie wstał, barwiąc jaśniutkie niebo kolorem anyżku, a miasto wrzało już jak ul. — Pani — nalegała Angelika. — Czy mogę ci w czymś pomóc? Słyszę, że masz problem ze swą fryzurą. Mam doskonałego fryzjera, z żelazkami i najrozmaitszymi pud­ rami. Jest do pani dyspozycji. Dama otarła długi, czerwony nos i westchnęła głęboko. — Jesteś bardzo uprzejma, moja droga. Doprawdy, mu­ szę przyjąć twoją propozycję. Od samego rana nie mogę nic wydusić z moich ludzi. Przybycie Hiszpanów doprowa­ dza ich do takiego stanu, jakby znajdowali się na polu bitwy we Flandrii. A przecież, zapytam cię, cóż to takiego ten król Hiszpanii? — To król Hiszpanii — odparła Angelika ze śmiechem. — Phi! W gruncie rzeczy jego rodzina nie jest warta naszej, przynajmniej jeśli chodzi o szlachectwo. Oczywiście, mają mnóstwo złota, ale to zjadacze rzepy i smętniejsi są niż stado kruków. — Och, pani! Nie niszcz mojego entuzjazmu. Jestem tak zachwycona, że poznam wszystkich tych książąt. Podobno król Filip IV i jego córka infantka przyjadą dziś na hisz­ pański brzeg. — To możliwe. W każdym razie nie będę mogła ich powitać, ponieważ w tym tempie nigdy nie dokończę toalety. — Proszę o cierpliwość, pani. Tylko się ubiorę przyzwo­ icie i przyprowadzę mojego fryzjera. Angelika pospiesznie weszła do pokoju, gdzie panował nieopisany bałagan. Margot i pokojowe krzątały się, dokonując ostatnich poprawek w pięknej sukni swej pani. Walizy były pootwierane, pudła z klejnotami także, a Florimond, na czworakach i bez majtek, łaził w kółko pośród tych wspaniałości. „Joffrey musi mi powiedzieć, jaką biżuterię mogę włożyć do tej złotej sukni" — pomyślała Angelika, ściągając szlafrok i wkładając prostą sukienkę i mantylę. 328

Odszukała pana Francoisa Bineta na parterze aparta­ mentu, gdzie spędził noc na fryzowaniu dam z Tuluzy, przyjaciółek Angeliki i pokojówek, które także chciały ła­ dnie wyglądać. Fryzjer wziął ze sobą miedzianą miskę na wypadek, gdyby przyszło mu golić jakichś panów, kuferek pełen grzebieni, żelazek, pomad i sztucznych warkoczy, zawołał chłopaka z piecykiem i poszedł za Angeliką do sąsiedniego domu. Było tam jeszcze tłoczniej niż w domu, w którym hrabia de Peyrac został przyjęty przez starą ciotkę, jakąś daleką krewną. Angelika zauważyła piękne liberie służby i pomyślała, że ta zrozpaczona dama musi być osobą dość wysoko po­ stawioną. Na wszelki wypadek skłoniła się nisko, kiedy znalazła się przed obliczem pani domu. — Jesteś czarująca — stwierdziła dama ze zbolałą miną, podczas kiedy fryzjer rozkładał swój warsztat na taborecie. — Bez ciebie zniszczyłabym sobie twarz od płaczu. — To nie jest dzień do płaczu — zaprotestowała An­ gelika. — Cóż chcesz, moja droga, mnie osobiście nie jest zbyt wesoło. — Delikatnie skrzywiła wargi. — Czy nie zauwa­ żyłaś mojej czarnej sukni? Właśnie straciłam ojca. — Och, tak mi przykro... — Nienawidziliśmy się i kłócili tak bardzo, że to jeszcze podwaja mój ból. Ale cóż to za straszna rzecz — być w ża­ łobie podczas święta! Znając złośliwość charakteru mojego ojca, podejrzewam go... Przerwała, aby ukryć twarz w kartonowym lejku poda­ nym przez Bineta, podczas kiedy ten obficie obsypywał włosy klientki perfumowanym pudrem. Angelika kichnęła. — ...Podejrzewam, że zrobił to umyślnie — ciągnęła dama, kiedy wychynęła zza lejka. — Umyślnie? A co takiego zrobił? — Umarł, do licha! Nieważne. Zapominam o wszystkim. Zawsze miałam szczodrą duszę, cokolwiek się o tym mówi. A mój ojciec umarł po chrześcijańsku... to dla mnie wielka pociecha. Zdenerwowało mnie jednak, że złożono jego ciało 329

na cmentarzu Saint-Denis, w eskorcie kilku jedynie straż­ ników i kilku księży, bez pompy, bez wystawności... Uwa­ żasz, że to w porządku? — Oczywiście, że nie — przytaknęła Angelika, która zaczęła się obawiać, że popełniła gafę. Szlachcic, którego chowają w Saint-Denis, może należeć wyłącznie do rodziny królewskiej. Chyba że źle zrozumiała... — Gdybym tam była, wszystko potoczyłoby się inaczej, możesz mi wierzyć — zakończyła dama wyniosłym ruchem głowy. — Lubię przepych i uważam, że powinno się przy­ nosić zaszczyt swej pozycji. Zamilkła, aby lepiej przyjrzeć się swemu odbiciu w lust­ rze, które Francois Binet podał jej na klęczkach, i jej twarz pojaśniała. — Ależ to wygląda doskonale! — wykrzyknęła. — Jaka twarzowa fryzura! Twój fryzjer to artysta, moja droga. Wiem przecież, że mam nieposłuszne włosy. — Wasza Wysokość ma włos delikatny, ale miękki i obfi­ ty — odparł fryzjer z uczoną miną. — Tylko z włosami tego rodzaju można popracować nad najpiękniejszymi koafiurami. — Doprawdy? Pochlebiasz mi. Każę ci wypłacić sto ta­ larów. Moje panie...! Moje panie! Trzeba, aby ten człowiek natychmiast nakręcił loki małym! Z sąsiedniego pomieszczenia, wypełnionego gdakaniem dam dworu i pokojówek, wytaszczono niemal siłą dwie „małe", które okazały się nastolatkami w najbardziej nie­ wdzięcznym okresie rozwoju. — To zapewne pani córki? — zapytała Angelika. — Nie, to moje młodsze siostry. Są nie do zniesienia. Patrz na tę małą: ma jedynie ładną cerę i pozwoliła się pokąsać muchom, które nazywają końskimi. Patrz, jaka opuchnięta. I jeszcze do tego beczy! — Może zasmuca ją śmierć ojca? — Ale skąd! Za dużo powtarzano jej, że poślubi króla, nazywali ją nawet „Małą Królową". Wścieka się teraz, że król żeni się z inną. Podczas gdy fryzjer zajmował się dziewczynkami, na schodach wejściowych zrobiło się małe zamieszanie; wypadł

330

z niego młody mężczyzna. Był bardzo niski, jego pyzata twarz wystawała z koronkowego żabotu, miał także koronki u mankietów i pod kolanami. Pomimo porannej pory ubra­ ny był bardzo starannie. — Kuzynko — zanucił wykwintnym głosem. — Słysza­ łem, że masz fryzjera, który potrafi czynić cuda. — Ach, Filipie, na takie nowinki jesteś bardziej łasy niż młoda kobieta. Powiedz przynajmniej, że ładnie wyglądam. Gość ściągnął bardzo czerwone i mięsiste wargi i przez półprzymknięte powieki dokładnie obejrzał fryzurę. — Muszę przyznać, że ten artysta wydobył z twojej twa­ rzy więcej urody, niż można było mieć nadzieję — stwierdził z bezczelnością osłodzoną zalotnym uśmieszkiem. Zawrócił do przedpokoju i przechylił się przez balustradę. — De Guiche, mój najdroższy, chodź, to rzeczywiście tutaj. We wchodzącym szlachcicu — przystojnym i doskonale zbudowanym młodziencu — Angelika rozpoznała księcia de Guiche, starszego syna diuka de Gramont, gubernatora Bearn. Człowiek imieniem Filip złapał hrabiego de Guiche za rękę i czule skłonił głowę na jego ramię. — Och, jakiż jestem szczęśliwy! Na pewno będziemy najlepiej uczesanymi gośćmi na dworze. Peguilin i pan de Humieres poumierają z zazdrości. Widziałem, jak biegali w wielkim kłopocie, poszukując golarza, którego ukradł im Vardes za pomocą dobrze wypchanej sakiewki. Ci wspaniali kapitanowie będą zmuszeni pojawić się przed królem z pod­ bródkami jak grzbiet jeża! Wybuchnął piskliwym śmiechem, przesunął dłonią po świeżo wygolonym podbródku, po czym wdzięcznym ges­ tem pogładził również policzek hrabiego de Guiche. Opierał się o młodzieńca ze sporą dozą zuchwałości i podnosił ku niemu tęskny wzrok. Hrabia de Guiche uśmiechał się dum­ nie i przyjmował owe hołdy bez cienia zażenowania. Angelika nigdy nie widziała, aby dwóch mężczyzn za­ chowywało się tak wobec siebie, i była tym nieco zakłopo­ tana. Nie spodobało się to także pani domu, bo nagle wykrzyknęła: 331

— Ach, Filipie, nie zaczynajcie u mnie swoich pieszczotek. Twoja matka znowu będzie miała pretensje, że po­ błażam waszym perwersyjnym instynktom. Od zabawy w Lyonie, kiedy wszyscy, ty, ja i panna de Villeroy, poprze­ bieraliśmy się za wieśniaczki bretońskie, robi mi z tego powodu wyrzuty. I nie mów mi, że mały Peguilin ma kło­ poty, bo wyślę kogoś, żeby go tu przyprowadził. Spójrzmy, może go zobaczę. To uroczy chłopiec, najbardziej niezwyk­ ły, jakiego znam. Uwielbiam go! Na swój głośny i impulsywny sposób wybiegła znowu na balkon, po czym zaraz cofnęła się z dłonią przyciśniętą do obfitej piersi. — Ach, mój Boże, to on! — Peguilin? — zdziwił się niski szlachcic. — Nie, ten pan z Tuluzy, którego tak strasznie się boję! Teraz Angelika wyszła na balkon i spostrzegła swego męża, Joffreya de Peyrac, który szedł ulicą w towarzystwie Kouassi-Ba. — Ależ to Wielki Kulawiec z Langwedocji! — wykrzyk­ nął niski szlachcic, który dołączył do grupki na balkonie. — Kuzynko, dlaczego ty się go boisz? Ma najsłodsze oczy, pieszczotliwą dłoń i błyskotliwą inteligencję. — Mówisz jak kobieta — zauważyła dama z niesma­ kiem. — Zdaje się, że wszystkie kobiety za nim szaleją. — Z wyjątkiem pani. — Ja nigdy nie bawiłam się w sentymenty. Widzę to, co widzę. Nie uważacie, że ten posępny, kulawy mężczyzna wraz z Maurem, czarnym jak czeluść piekielna, ma w sobie coś przerażającego? Hrabia de Guiche rzucał Angelice rozpaczliwe spojrzenia i dwa razy próbował się odezwać. Dała mu znak, aby milczał. Ta rozmowa bawiła ją doskonale. — Właśnie, nie potrafisz patrzeć na mężczyzn oczami kobiety — podjął młody Filip. — Pamiętasz, że ten szlachcic odmówił zgięcia kolana przed panem Gastonem Orleańs­ kim, i tylko to cię drażni. — Rzeczywiście, kiedyś okazał niesłychaną bezczelność... W tym momencie Joffrey podniósł wzrok na balkon.

332

Zatrzymał się, zdjął ozdobiony piórami beret i kilkakrotnie zamiótł nim ziemię w niskim pokłonie. — Widzisz, jak niesprawiedliwa jest plotka — odezwał się mały szlachcic. — Mówią, że ten człowiek jest pełen pychy, a tu nagle... Czy można skłonić się z większym wdziękiem? Co o tym sądzisz, mój najdroższy? — Rzeczywiście, hrabia de Peyrac de Morens znany jest ze swej uprzejmości — szybko odpowiedział de Guiche, nie wiedząc, jak naprawić gafy, których był świadkiem. — Przy­ pomnijcie sobie to wspaniałe przyjęcie w Tuluzie. — Nawet sam król poczuł się nieco urażony. Co nie szkodzi, iż Jego Wysokość niecierpliwi się bardzo, aby spraw­ dzić, czy żona tego człowieka jest tak piękna, jak głosi fama. Wydaje mu się nie do pomyślenia, aby można było kochać... Angelika cofnęła się cichutko do pokoju, odciągnęła na bok Francoisa Bineta i uszczypnęła go w ucho. — Twój pan już przyszedł i będzie cię potrzebował. Nie pozwól się zwieść talarom tych wielkich państwa, bo złoję ci skórę. — Proszę się uspokoić, pani. Dokończę tę młodą damę i już uciekam. Angelika wróciła do siebie. Pomyślała, że bardzo lubi tego Bineta, nie tylko za smak i zręczność, lecz także za domyślny spryt i filozofię poddanego. Powiadano, że wszys­ tkich tytułuje „wasza wysokość", aby nikogo nie obrazić. W pokoju, gdzie bałagan tylko się powiększył, Angelika zastała już hrabiego z ręcznikiem wokół szyi, oczekującego na golarza. — Hej, moja pani! — zwołał. — Nie tracisz czasu. Opu­ szczam cię zaspaną, żeby pozbierać trochę nowin i poznać program ceremonii, a w godzinę potem wracam, żeby cię znaleźć na balkonie ramię w ramię na towarzyskiej stopie pomiędzy diuszesą de Montpensier i Monsieurem, bratem króla! — Diuszesa de Montpensier! Grande Mademoiselle! — wykrzyknęła Angelika. — Mój Boże! Powinnam się była domyślić, kiedy mówiła, że jej ojciec jest pochowany w Saint-Denis!

333

Rozbierając się opowiadała, jakim to szczęśliwym trafem zawarła znajomość ze słynną frondystką, starą panną kró­ lestwa, która po śmierci ojca, Gastona Orleańskiego, została najbogatszą dziedziczką Francji. — Jej młodsze siostry są zatem jedynie przyrodnimi sios­ trami, panna de Valois i panna d'Alencon mają nieść tren królowej podczas ceremonii ślubnej. Binet uczesał je także. Pojawił się zdyszany golarz i zaczął mydlić podbródek swego pana. Angelika była w samej koszuli, ale nie miała wyboru. Trzeba było bardzo szybko udać się na wezwanie króla, który zażądał, aby cała szlachta przyszła go powitać z samego rana. Później bowiem, zajęty Hiszpanami, nie będzie miał dość czasu, aby zapoznać się z Francuzami. Marguerite, z ustami pełnymi szpilek, podała Angelice pierwszą spódnicę z ciężkiej, złotej materii, następnie drugą, z cieniutkiej jak pajęczyna złotej koronki, której wzór pod­ kreślono haftem z drogich kamieni. — I powiadasz, że ten zniewieściały człowieczek jest bra­ tem króla? — zapytała Angelika. — Zachowywał się bardzo dziwnie wobec hrabiego de Guiche, można by powiedzieć, że są w sobie zakochani. Och, Joffrey, czy ty naprawdę wierzysz, że... że oni... — Nazywają to miłością włoską — odparł ze śmiechem hrabia. — Nasi sąsiedzi z drugiej strony Alp są tak wyra­ finowani, że nie wystarczą im już zwykłe uciechy natury. To prawda, że zawdzięczamy im odrodzenie sztuki i litera­ tury oraz łajdackiego ministra, którego przebiegłość nieraz przydała się Francji, ale też i dziwaczną moralność. Szkoda, że to jedyny brat króla zabawia się w ten sposób. Angelika zmarszczyła brwi. — Książę powiedział, że masz pieszczotliwą dłoń. Chcia­ łabym bardzo dowiedzieć się, jak on to zauważył. — Na honor, mały Monsieur tak lubi ocierać się o męż­ czyzn, że na pewno kiedyś poprosił mnie, abym pomógł mu poprawić żabot lub mankiety. Nie przepuści żadnej okazji, żeby dać się popieścić. — Mówił o tobie w sposób, który niemal obudził we mnie zazdrość.

334

— Och, moja śliczna, jeżeli zaczniesz się przejmować tym wszystkim, to szybko wpadniesz po uszy w intrygi. Dwór jest jedną wielką i kleistą pajęczyną. Zginiesz, jeśli nie będziesz patrzyła na sprawy z dystansem. Francois Binet, który był rozmowny jak wszyscy ludzie z jego prowincji, uznał za stosowne zabrać głos. — Słyszałem, że pan kardynał Mazarini zachęcał Monsieura do rozwijania swych upodobań, aby nie rzucał cienia na brata. Kazał go przebierać za dziewczynkę, i jego przy­ jaciół także. Jako brat króla stanowił zagrożenie spisku, podobnie jak świętej pamięci pan Gaston Orleański, który był nieznośny pod tym względem. — Surowo osądzasz książąt, golibrodo — odezwał się Joffrey de Peyrac. — To jedyne moje dobro, panie hrabio: mój język i pra­ wo poruszania nim wedle woli. — Kłamca! Dzięki mnie jesteś bogatszy niż fryzjer króla! — To prawda, panie hrabio, ale nie chwalę się tym. Nie jest rozsądnie przysparzać sobie zazdrośników. Joffrey de Peyrac zanurzył twarz w misce z wodą różaną, aby ochłodzić się po goleniu. Przy jego bliznach operacja ta trwała zawsze dość długo i była bardzo delikatna. Wyma­ gała lekkiej ręki Bineta. Odrzucił szlafrok i zaczął się ubierać przy pomocy pokojowca Alfonso. Tymczasem Angelika włożyła już gorset ze złotej tkaniny i stała nieruchomo, podczas gdy Marguerite przypinała jej plastron, prawdziwe dzieło sztuki z cyzelowanego złota prze­ platanego jedwabiem. Złota koronka jak migocząca pianka otaczała jej nagie ramiona, przydając ciału świetlistej blado­ ści, niemal porcelanowej przejrzystości. Z różanym, lekko przypudrowanym rumieńcem na policzkach, przyciemnio­ nymi rzęsami i brwiami, włosami niemal tej samej barwy co suknia i zaskakująco przejrzystymi zielonymi oczami wi­ działa się w lustrze jako przedziwne bóstwo, stworzone ze złota i drogocennych materiałów: marmuru, szmaragdu... Nagle Margot krzyknęła lekko i rzuciła się w stronę Florimonda, który właśnie podnosił do buzi sześciokaratowy brylant... 335

— Joffrey, jaką biżuterię powinnam włożyć? Perły wy­ dają mi się za skromne, diamenty za twarde. — Szmaragdy — odparł. — Tak, aby pasowały do two­ ich oczu. To złoto jest bezczelne, ma zbyt ciężki połysk. Twoje oczy przydają mu lekkości i życia. Weź kolczyki ze szmaragdami oraz naszyjnik ze złota i tych samych kamieni. Możesz wmieszać kilka diamentów pomiędzy pierścionki. Angelika pochyliła się nad pudełkami i zaczęła wybierać biżuterię. Nie była jeszcze znudzona i cała ta obfitość za­ chwycała ją wciąż od nowa. Kiedy się odwróciła, Joffrey de Peyrac przypinał właśnie szpadę do pendentu iskrzącego się diamentami. Spojrzała na niego przeciągle i mimo woli przebiegł ją dreszcz. — Chyba Grande Mademoiselle ma trochę racji, mó­ wiąc, że wyglądasz przerażająco. — Na próżno próbowałbym ukryć swe mankamenty — odparł hrabia. — Gdybym zaczął ubierać się jak ślicznotek, byłbym śmieszny i żałosny. Dostosowuję ubrania do mojej twarzy. Podniosła na niego oczy. Ta twarz należała do niej, znała jej najmniejszą fałdkę, pieściła ją. Uśmiechnęła się i wy­ szeptała: „Ukochany". Hrabia był ubrany w czerń ze srebrem. Jego płaszcz z czarnej mory ozdobiony był srebrną koronką podtrzymy­ waną diamentowymi szpilami. Spod niego widać było sur­ dut ze srebrnego brokatu, przyozdobiony czarną koronką o bardzo wyszukanym wzorze. Te same koronki w trzech falbanach opadały na kolana spod rhingrave z ciemnego aksamitu. Buty miały brylantowe klamry. Krawat, który nie miał kształtu żabotu, lecz szerokiej kokardy, był także haftowany drobniutkimi brylancikami. Na palcach błysz­ czało mnóstwo diamentów i jeden duży rubin. Założył na głowę beret z białymi piórami i zapytał, czy Kouassi-Ba wziął ze sobą wszystkie prezenty dla króla i jego narzeczonej. Murzyn stał na zewnątrz, przed wejściem, i stanowił obiekt podziwu gapiów. Odziany był w kamizelkę z wiś336

niowego aksamitu, szerokie tureckie pantalony i turban z białego atłasu. Pokazywano sobie palcami jego zakrzy­ wioną szablę. Przed nim, na poduszce, spoczywała przepięk­ na kasetka z czerwonego maraskinu nabijanego złotem. Dwie lektyki oczekiwały na hrabiego i Angelikę. Bardzo szybko znaleźli się w hotelu, gdzie zatrzymali się król, jego matka i kardynał. Jak wszystkie hotele w SąintJean-de~Luz był to wąski dom na modłę hiszpańską, prze­ ładowany balustradami i krętymi gzymsami ze złoconego drewna. Plac przepełniony był dworzanami, wiatr powiewał kolorowymi piórami u ich kapeluszy, niosąc ze sobą słony zapach oceanu. Mijając próg, Angelika poczuła, jak mocno bije jej serce. „Zobaczę króla — pomyślała. — Królową matkę! Kar­ dynała!" Czuła się tak, jakby ten król był zawsze przy niej, młody król, o którym opowiadała piastunka, osaczony przez roz­ wścieczone tłumy w Paryżu, uciekający przez Francję, którą spustoszyła Fronda, przeganiany z miasta do miasta, z za­ mku do zamku, ofiara własnych poddanych, zdradzany, opuszczany i wreszcie zwycięski. Teraz dopiero zbierał owo­ ce swej walki. A bardziej jeszcze niż król rozkoszowała się godziną triumfu kobieta, którą Angelika spostrzegła w głębi sali: w czarnych welonach, z ciemną cerą Hiszpanki, miną zarazem wyniosłą i pokorną, z drobnymi, doskonałymi w kształcie dłońmi spoczywającymi na ciemnej sukni — królowa matka. Angelika i jej mąż przeszli przez pokój po błyszczącym parkiecie. Dwaj czarni chłopcy podtrzymywali tren płaszcza hrabiny. Płaszcz ten uszyty był ze złotej materii, której wypukły, głęboko rzeźbiony wzór kontrastował z lśniącą lamą spódnicy i gorsetu. Za nimi posuwał się ogromny Kouassi-Ba. W sali było ciemno i duszno, panował nieopi­ sany tłok i zamieszanie. Pierwszy dworzanin króla zaanonsował: — Hrabia de Peyrac de Morens dTrristru. Angelika dygnęła nisko. Serce podeszło jej do gardła. 22 — Markiza Angelika

337

Widziała przed sobą dwie plamy: czarną i czerwoną. Kró­ lowa matka i kardynał. „Joffrey powinien ukłonić się niżej — myślała w panice. — Przecież jeszcze tak niedawno pięknie pozdrawiał Grande Mademoiselle. Przed wyższymi rangą jednak zaledwie po­ ruszy stopą... Binet ma rację... Binet ma rację..." Cóż za głupota myśleć teraz o Binecie i o jego racji. A właściwie dlaczego? Odezwał się jakiś głos: — Jesteśmy szczęśliwi, że widzimy cię znowu, hrabio, i że mamy przyjemność ujrzeć... podziwiać panią, o której mówiono już nam tak wiele dobrego. Wbrew regułom stwie­ rdzamy tym razem, że słowo nie dorównuje rzeczywistości. Angelika podniosła oczy. Napotkała brązowe, błyszczące spojrzenie, które obserwowało ją bardzo uważnie: spojrzenie króla. Król był średniego wzrostu, odziany z wielkim przepy­ chem. Trzymał się tak prosto, że wyglądał bardziej im­ ponująco niż jakikolwiek z jego dworzan. Angelika spo­ strzegła, iż cera króla jest lekko dziobata, gdyż w młodości chorował na wietrzną ospę. Nos miał zbyt długi, ale za to usta pełne i pieszczotliwe pod cieniutką, ledwie zarysowaną nitką wąsów. Włosy barwy kasztanu, fryzowane, opadające w kaskadach loków, były całkowicie naturalne. Ludwik miał piękne nogi i harmonijne dłonie. Pod koronkami i wstęgami można się było domyślić zwinnego, ruchliwego ciała, zahartowanego w ćwiczeniach na polowaniu i w aka­ demii. „Moja piastunka powiedziałaby: «ładny samiec». Mają rację, że go żenią" — pomyślała Angelika. Natychmiast jednak poczuła wyrzuty sumienia z powodu tak wulgarnych myśli w jednym z najważniejszych dni jej życia. Królowa matka zapragnęła ujrzeć wnętrze kasetki, którą Kouassi-Ba postawił przed nią, a teraz oczekiwał w po­ stawie Króla Maga, z czołem przy ziemi. Mały neseser podróżny, zawierający pudełka, grzebienie, nożyczki, szydełka i torebki, wszystko z masywnego złota

338

i szylkretu, wzbudził w obserwatorach okrzyki podziwu. Pobożne damy z orszaku królowej matki zachwyciły się podróżnym ołtarzykiem. Ich władczyni uśmiechnęła się i przeżegnała. Krucyfiks i dwie statuetki hiszpańskich świę­ tych, wieczna lampka oraz mała kadzielnica wykonane były ze złota i pozłacanego srebra. Joffrey de Peyrac zamó­ wił u włoskiego artysty tryptyk z pozłacanego drewna, przedstawiający sceny pasyjne. Miniatury były niezwykle delikatne, barwy żywe i świeże. Anna Austriaczka oznaj­ miła, że infantka ma opinię niezwykle pobożnej i na pewno urzeknie ją taki prezent. Zwróciła się do kardynała, chcąc pokazać mu malowidła, ale on zajęty był misternymi przyrządami z nesesera, obracał je w palcach i oglądał z uwagą. — Powiadają, że złoto tryska panu z dłoni, panie de Peyrac, jak źródło ze skały. — To bardzo obrazowe stwierdzenie, Wasza Eminen­ cjo — odparł cicho hrabia. — Jak źródło ze skały... ale ze skały, którą rozbito wielką ilością prochu, przewiercono aż do nie poznanych głębin, którą wywrócono, rozbito, zrów­ nano z ziemią. Wówczas istotnie, jako efekt pracy, potu i trudu, złoto może wytrysnąć, i to nawet obficie. — Oto piękna parabola na temat pracy przynoszącej owoce. Nie jesteśmy przyzwyczajeni do słuchania podob­ nych słów z ust ludzi o pańskiej pozycji, ale przyznaję, że nawet mi się to podoba. Mazarini uśmiechał się bez przerwy; podniósł do twarzy maleńkie lusterko z neseseru i rzucił w nie szybkie spo­ jrzenie. Pomimo kremów i pudrów, którymi starał się za­ maskować swą pożółkłą cerę, skronie miał wilgotne od osłabienia. Pot zwilżył także loki, spływające spod czer­ wonej, kardynalskiej czapeczki. Choroba drążyła go już od kilku miesięcy: przynajmniej on nie kłamał, kiedy skarżył się na piasek w nerkach, aby nie pojawić się pierwszy przed obliczem hiszpańskiego mini­ stra Don Luisa de Haro. Angelika pochwyciła spojrzenie, którym królowa matka objęła kardynała. Było to spojrzenie zatroskanej, nieszczęśliwej kobiety. Z całą pewnością aż 339

płonęła z chęci, aby mu powiedzieć: „Nie mów tyle. Mó­ wienie cię męczy. Czas już na twoje ziółka". Czy to prawda, że ta królowa, tak długo pogardzana przez zbyt cnotliwego małżonka, kochała skrycie włoskiego kardynała...? Wszyscy tak twierdzili, ale nikt nie wiedział na pewno. Ukryte przejścia w Luwrze dobrze strzegły swego sekretu. Może jeden człowiek wiedział coś pewnego; a był nim jej żarliwie broniony syn, król. W listach, które wymie­ niali, kardynał i królowa nazywali go Powiernikiem. Po­ wiernikiem czego...? — Przy okazji chętnie porozmawiałbym z panem o jego pracach — odezwał się kardynał. — Ja także — z pewnym ożywieniem dodał młody król. — To, co mówią na ten temat, obudziło moją ciekawość. — Jestem do dyspozycji Waszej Wysokości i Jego Emi­ nencji. Audiencja dobiegła końca. Angelika i Joffrey poszli przywitać się z panem de Frontenac, którego spostrzegli w najbliższym otoczeniu kar­ dynała. Następnie obeszli wszystkie wysoko postawione osobis­ tości i ich krewnych. Angelika miała szyję obolałą od ukło­ nów, ale była w stanie takiej euforii i podniecenia, że nawet nie czuła zmęczenia. Komplementy, którymi ją zasypywano, nie pozwalały jej wątpić o sukcesie. Oboje na pewno skupiali na sobie całą uwagę tłumu. Niewysoki mężczyzna o miłej twarzy zastąpił drogę An­ gelice. Jej mąż rozmawiał właśnie z diukiem de Gramont. — Czy mnie poznajesz, o bogini, która właśnie zeszłaś ze złotego rydwanu Słońca? — Pewnie — zaśmiała się, oczarowana. — Jesteś Peguilin. Natychmiast przeprosiła: — Jestem dość poufała, panie de Lauzun, ale czegóż pan oczekuje? Wszędzie słyszę o Peguilinie. Peguilin tu, Peguilin tam! Mówią o panu z taką czułością, że nawet nie znając pana, zawtórowałam im. — Jesteś urocza i napawasz szczęściem nie tylko moje

340

(

oczy, ale i serce. Czy wiesz, że jesteś najwspanialszą kobietą na całym przyjęciu? Znam damy, które właśnie łamią swe wachlarze na drobne kawałki i rwą w strzępy chusteczki do nosa, tak zazdroszczą ci sukni. Jak ubierzesz się na ślub, jeśli dziś tak wyglądasz? — Och, wtedy postaram się zniknąć w przepychu or­ szaku. Dziś jednak przedstawiono mnie królowi. Jeszcze drżę cała. — Spodobał ci się? — Jak król może się nie podobać? — zapytała ze śmie­ chem. — Widzę, że doskonale wiesz, co można, a czego nie powinno się mówić na dworze. Ja też nie wiem, jakim cudem jeszcze tu jestem. I do tego mianowano mnie kapi­ tanem kompanii, którą nazywają „szlachcicami o kruczych dziobach". — Podoba mi się twój mundur. — Nie jest mi w nim tak źle... Tak, tak, król jest czaru­ jącym przyjacielem, ale uwaga! Nie należy pokazywać pa­ zurków, kiedy się z nim bawi. Pochylił się do jej ucha. — Czy wiesz, że omal nie zamknęli mnie w Bastylii? — A co zrobiłeś? — Już nie pamiętam. Chyba za mocno przytuliłem tę małą Marię Mancini, w której król kochał się wtedy do szaleństwa. List z nakazem był gotów, na szczęście zosta­ łem uprzedzony na czas. We łzach rzuciłem się królowi do stóp i tak go rozśmieszyłem, że mi przebaczył. Zamiast wysłać mnie do ciemnego więzienia mianował mnie ka­ pitanem. Widzisz, to czarujący przyjaciel... kiedy nie jest twoim wrogiem. — Dlaczego mi to mówisz? — zapytała zaniepokojona. Peguilin de Lauzun szeroko otworzył jasne oczy, którymi umiał się świetnie posługiwać. — Ależ tak sobie, moja kochana. — Poufale wziął ją pod ramię i pociągnął za sobą. — Chodź, muszę cię przed­ stawić przyjaciołom, którzy aż się palą, aby cię poznać. Przyjaciółmi tymi okazali się młodzi ludzie z orszaku 341

króla. Angelika była oczarowana, że może poznać najwspa­ nialszych spośród dworzan. Saint-Thierry, Brienne, Cavois, Ondedei, markiz d'Humieres, którego de Lauzun przed­ stawił jako zaprzysiężonego wroga, Louvigny, drugi diuk de Gramont — wszyscy wydawali się bardzo weseli i uprzej­ mi, i byli cudownie ubrani. Ujrzała także hrabiego de Guiche, u którego ramienia wisiał ciągle królewski brat. Ten spojrzał na nią nieprzyjaźnie. — Och, poznaję ją — zauważył i odwrócił się tyłem. — Nie obrażaj się, moja droga, o te obyczaje — szepnął jej w ucho Peguilin. — Petit Monsieur każdą kobietę w oko­ licy uważa za rywalkę, a de Guiche miał pecha posłać ci jedno przyjazne spojrzenie. — Wiesz przecie, że on się obraża, kiedy go nazwać Petit Monsieur. Od śmierci jego wuja, Gastona Orleańs­ kiego, należy mówić po prostu Monsieur. W tłumie nagle się zakotłowało, zaczęła się przepychan­ ka i kilka rąk naraz się wyciągnęło, aby podtrzymać An­ gelikę. — Panowie, uważajcie! — zawołał Lauzun, unosząc pa­ lec jak nauczyciel. — Pamiętajcie o sławnej szpadzie z Langwedocji! Tłok jednak był taki, że Angelika, roześmiana i nieco zawstydzona, nie mogła uniknąć kontaktu z wytwornymi, pełnymi wstęg surdutami, przyjemnie pachnącymi pudrem i ambrą. Ochmistrze wołali o przejście dla całej procesji lokajów i srebrnych rondli. Krążyła plotka, że Ich Wysokości i kar­ dynał oddalili się kilka minut temu, aby zjeść spokojnie lekki posiłek i odpocząć od nieprzerwanych prezentacji. Lauzun i jego przyjaciele oddalili się, by się udać do swych obowiązków. Angelika poszukała wzrokiem tuluzan. Obawiała się, że znajdzie się twarzą w twarz z ognistą Carmencitą, ale właś­ nie się dowiedziała, że nieszczęsny pan de Merecourt wy­ chylił do dna kielich goryczy i w przypływie godności zde­ cydował się umieścić żonę w klasztorze. Płacił za ten fał­ szywy krok ciężką niełaską.

342

Angelika zaczęła przemykać się pomiędzy grupami. Za­ pach pieczeni, połączony z wonią perfum, przyprawiał ją o migrenę. Upał był coraz większy. Młoda kobieta miała doskonały apetyt. Doszła do wnios­ ku, że musi już być około południa, i przyrzekła sobie, że jeśli w ciągu kilku minut nie znajdzie męża, sama uda się do hotelu na śniadanie złożone z szynki i wina. Ludzie z jej prowincji musieli widocznie zebrać się na śniadanie u pobratymca, bo wokół widziała jedynie nie­ znajome twarze. Głosy bez akcentu wywierały na niej dziw­ ne wrażenie. Może i ona, mieszkając w Langwedocji tyle lat, nabrała tego śpiewnego i szybkiego sposobu mówienia? Czuła się nieco upokorzona. Zabłąkała się wreszcie w jakiś kąt pod schodami, usiadła na chwilę, aby ochłonąć i powachlować się trochę. Zdecy­ dowanie trudno było opuścić te hiszpańskie domy, pełne ukrytych korytarzy i drzwi. Właśnie o kilka kroków od niej ściana zawieszona kobier­ cami uchyliła się nagle. Piesek, który wyszedł z sąsiedniego pomieszczenia, jeszcze powiększył szparę. Angelika zerknęła tam i ujrzała rodzinę królewską ze­ braną wokół stołu w towarzystwie kardynała, obu arcybis­ kupów: Bayonne i Tuluzy, marszałka de Gramont i pana de Lionne. Lokaje obsługujący książąt wchodzili i wycho­ dzili przez drugie drzwi. Król co chwila odrzucał w tył włosy i wachlował się serwetką. — Gorąco w tym kraju psuje najpiękniejsze uroczystości. — Na Wyspie Bażantów pogoda jest nieco lepsza. Wieje morski wiatr — oznajmił pan de Lionne. — Niewiele z niego skorzystam, ponieważ, zgodnie z hi­ szpańską etykietą, nie zobaczę narzeczonej aż do dnia ślubu. — Ale pojedziesz na Wyspę Bażantów, aby spotkać się tam z wujem, królem Hiszpanii, który wkrótce zostanie twoim teściem — pouczyła go królowa. — Dopiero wtedy zostanie podpisany pokój. Zwróciła się do pani de Motteville, damy dworu.

343

— Jestem bardzo wzruszona. Niezmiernie lubiłam mego brata i tak często z nim korespondowałam! Pomyśl tylko, opuściłam go na tym samym brzegu, kiedy miałam zaledwie dwanaście lat, i nie widziałam go od tamtej pory. Odpowiedziały jej okrzyki rozczulenia. Jak gdyby nikt nie pamiętał, że ten sam brat, Filip IV, był największym wrogiem Francji, a jego korespondencja z Anną Austriaczką rzuciła na nią podejrzenie kardynała Richelieu o spisek i zdradę. Tamte wydarzenia były teraz odległe. Wszyscy byli tak pełni nadziei na nowe przymierze jak pięćdziesiąt lat wcześniej, kiedy na tej samej rzece Bidassoa oba kraje wymieniły między sobą księżniczki o pyzatych policzkach, uwięzione w szerokich, rurkowanych kryzach. Anna Au­ striaczka poślubiła młodego Ludwika XIII, a Elżbieta Fran­ cuska małego Filipa IV. Infantka Maria Teresa, której oczekiwano dziś, była córką Elżbiety. Angelika z namiętną ciekawością obserwowała wielkich tego świata w ich własnym otoczeniu. Król obżerał się do woli, ale z godnością. Pił niewiele i często prosił o dolanie mu wody do wina. — Na mój honor! — zawołał. — Najniezwyklejszym wydarzeniem dzisiejszego poranka było pojawienie się tej czarno-złotej pary z Tuluzy. Co za kobieta, przyjaciele! Coś wspaniałego! Mówili mi o tym, ale nie chciałem wierzyć. I wydaje się szczerze w nim zakochana. Doprawdy, ten kulawiec mnie intryguje. — Intryguje wszystkich, którzy zbliżą się do niego — kwaśno stwierdził arcybiskup Tuluzy. — Ja znam go od wielu lat i nie staram się go pojąć. Jest w nim coś diabolicznego. „Oho, już zaczyna gadać ni w pięć, ni w dziewięć" — z niechęcią pomyślała Angelika. Jej serce zabiło radośnie na dźwięk słów króla, ale stwier­ dzenie arcybiskupa na nowo obudziło jej obawy. Prałat nie składał broni. Jeden z panów towarzyszących królowi zaśmiał się kró­ tko. — Zakochana w swym mężu! To ci dopiero śmieszny

344

(

) pomysł! Dobrze byłoby, gdyby ta młoda osóbka pobyła trochę na dworze. Wybilibyśmy jej z główki te głupie przesądy. — Panie, wierzysz chyba, że dwór jest miejscem, gdzie panuje wyłącznie rozpusta — surowo zaprotestowała Anna Austriaczka. — To całkiem naturalne i piękne, kiedy mał­ żonkowie tak się kochają. Nie ma w tym nic śmiesznego. — Ale to takie rzadkie — westchnęła pani de Motteville. — Dlatego że rzadko pobieramy się z miłości — odparł król z lekkim rozczarowaniem. Zapadło nieco skrępowane milczenie. Królowa matka wymieniła z kardynałem znaczące, smutne spojrzenia. Pan de Fontenac ze swadą podniósł dłoń. — Sire, proszę się nie smucić. Jeśli drogi Opatrzności są niezbadane, tym bardziej tajemnicze są drogi bożka Erosa. A ponieważ podajesz tu przykład, który zdołał cię wzruszyć, zapewniam, iż ta para nigdy nie spotkała się przed ślubem, który pobłogosławiłem w katedrze w Tuluzie. A jednak, po kilku latach małżeństwa uwieńczonych narodzinami syna, miłość, jaką do siebie żywią, rzuca się w oczy nawet nieuprzedzonym. Anna Austriaczka spojrzała na niego z wdzięcznością, a monseigneur aż nadął się z dumy. „Hipokryta czy szczery?" — zastanawiała się Angelika. Odezwał się lekko sepleniący głos kardynała. — Miałem dziś rano wrażenie, że znajduję się w teatrze. Ten mężczyzna jest wstrętny, zniekształcony, kaleki, a prze­ cież kiedy pojawił się u boku swej wspaniałej żony i w to­ warzystwie tego ogromnego Maura w białych atłasach, pomyślałem sobie: jacyż oni piękni! — Stanowią pewną odmianę w tym nudnym tłumie twa­ rzy — rzekł król. — Czy to prawda, że on ma wspaniały głos? — Wszyscy to potwierdzają. Pan, który odezwał się już wcześniej, zachichotał. — Rzeczywiście, to niezwykle wzruszająca historia, nie­ mal jak z bajki. Trzeba pojechać na Południe, żeby usłyszeć coś podobnego. — Och, jesteś nieznośny! Jak można tak drwić?! — za-

345

wołała raz jeszcze oburzona królowa matka. — Pański cynizm nie podoba mi się, mój panie. Dworzanin skłonił głowę. Rozmowa potoczyła się dalej, a on udał wielkie zainteresowanie psem, który w cieniu kotary gryzł swoją kość. Angelika spostrzegła, iż dworzanin kieruje się w stronę jej kryjówki, i wstała spiesznie, aby czym prędzej się oddalić. Zrobiła kilka kroków w stronę korytarza, ale płaszcz był ciężki i zaczepił się o uchwyt jakiejś szafki. Pochyliła się, aby go uwolnić, a tymczasem młody czło­ wiek odsunął stopą psa, wyszedł i zamknął za sobą drzwi ukryte pod gobelinem. Zdenerwował królową matkę i uznał widocznie, że lepiej dać o sobie zapomnieć. Szedł niedbałym krokiem, aż minął Angelikę. Odwrócił się, aby ją lepiej obejrzeć. — Och, przecież to złota dama! Spojrzała na niego wyniośle i chciała odejść, ale zagrodził jej drogę. — Nie tak szybko! Niech no popatrzę na to zjawisko. A więc to jest dama zakochana w swoim mężu? I to jakim mężu? W istnym Adonisie! Zmierzyła go wzrokiem pełnym spokojnej pogardy. Był wyższy od niej i świetnie zbudowany. Jego twarzy nie brako­ wało uroku, ale wąskie usta miały złośliwy wyraz, a oczy w kształcie migdałów były niemal żółte i brązowo nakrapiane. Ten niezdecydowany, dość wulgarny kolor szpecił go trochę. Odziany był ze smakiem i raczej wyszukanie. Peruka, tak jasna, że niemal biała, kontrastowała z młodą twarzą. Angelika nie mogła nie przyznać, że napastnik ma wiele uroku, ale odezwała się zimno: — W istocie, z trudem tylko możesz pan wytrzymać to porównanie. W moim kraju takie oczy jak pańskie nazywa się „robaczywymi jabłkami". Rozumie mnie pan? I do tego mój mąż ma przynajmniej prawdziwe włosy. Na twarzy szlachcica pojawił się wyraz zranionej dumy. — To nieprawda! — wrzasnął. — Na pewno nosi perukę! — Możesz pan iść i pociągnąć go za nie, jeśli masz dosyć odwagi. 346

Trafiła w czuły punkt i zaczęła podejrzewać, iż nosi pe­ rukę z powodu początków łysiny. Panek jednak dość szybko odzyskał zimną krew. Zmrużył oczy tak, że pozostały jedy­ nie wąskie, błyszczące szparki. — Próbujemy gryźć? Aż za wiele talentów na taką prowincjuszkę. Rozejrzał się szybko wokoło, po czym chwycił ją za nadgarstki i wepchnął we wnękę pod schodami. — Zostaw mnie! — rozkazała. — Za chwileczkę, moja śliczna! Najpierw musimy ure­ gulować rachunki. Zanim zdążyła się zorientować, co zamierza, szarpnął jej głowę w tył i mocno ugryzł w usta. Angelika krzyknęła. Jej dłoń zakreśliła łuk i wylądowała na policzku napastnika. Całe lata poświęcone na studiowanie dobrych manier nie złagodziły w niej gwałtowności, połączonej z siłą i fizycznym zdrowiem. Niech no tylko ktoś spróbował obudzić w niej złość — natychmiast odnajdywała dawne odruchy, które nie raz i nie dwa sprawiły, że wdawała się w bójkę z małymi wieśniakami. Policzek trzasnął jak wystrzał, panek musiał zobaczyć wszystkie gwiazdy, bo chwycił się za twarz i od­ skoczył. — Niech mnie! Prawdziwa ręka praczki! — Przepuść mnie — powtórzyła Angelika. — Albo tak cię zmasakruję, że nie będziesz mógł pokazać się królowi! Wyczuł chyba, że nie są to czcze pogróżki, bo cofnął się o krok. — Och, chciałbym cię mieć na całą noc w mojej mo­ cy! — warknął przez zaciśnięte zęby. — Przysięgam, o świcie byłabyś oswojona, po prostu szmata! — Wspaniale — roześmiała się. — Obmyślaj zemstę... trzymając się za policzek. Oddaliła się i szybko przecisnęła do drzwi. Tłum zmniej­ szył się znacznie, ponieważ wielu ludzi udało się na posiłek. Angelika, urażona i poniżona, wycierała chusteczką zra­ nioną wargę. „Żeby tylko nie było za bardzo widać... Co odpowiem, jeśli Joffrey mnie zapyta? Trzeba zrobić wszystko, żeby nie

347

nadział na klingę tego łajdaka... no, chyba że zacznie się śmiać... On chyba jest ostatnią osobą, która żywiłaby ja­ kiekolwiek złudzenia co do obyczajów tych pięknych pan­ ków z Północy... Zaczynam rozumieć, co chce powiedzieć, kiedy mówi o oczyszczeniu obyczajów dworskich... Nie, to naprawdę nie jest zajęcie, któremu chciałabym się poświę­ cić..." W tłumie usiłowała dostrzec swą lektykę i lokajów. Jakaś dłoń wsunęła się pod jej ramię. — Szukałam cię, kochana — szepnęła Grande Mademoi­ selle, której potężna postać pojawiła się nagle u boku Ange­ liki. — Gryzę sobie palce do krwi na myśl o tych wszystkich głupstwach, jakie wygadywałam dziś przed tobą, nie wie­ dząc, kim jesteś. Niestety! W dzień świąteczny, kiedy nie ma się takich wygód, do jakich jest się przyzwyczajonym, nerwy są napięte jak struny i puszczają, zanim się spostrzeżesz. — Wasza Wysokość nie powinna się tym przejmować. Nie było tam nic poza prawdą lub pochlebstwem. Ja osobiś­ cie pamiętam tylko te ostatnie. — Jesteś chodzącym wdziękiem. Cieszę się bardzo, że jesteśmy sąsiadkami... Pożyczysz mi jeszcze swojego fryz­ jera, prawda? Masz trochę czasu? Może pójdziemy w cień podjeść trochę winogron? Co o tym sądzisz? Hiszpanie nie spieszą się z przybyciem... — Jestem na rozkazy Waszej Wysokości — odparła An­ gelika z ukłonem. Nazajutrz rano trzeba było asystować przy śniadaniu króla Hiszpanii na Wyspie Bażantów. Cały dwór tłoczył się na barkach i moczył piękne trzewiki. Damy piszczały i pod­ nosiły spódnice. Angelika, odziana w zieleń i biały atłas haftowany zło­ tem, została porwana przez Peguilina i posadzona pomię­ dzy księżniczką o uduchowionej twarzy a markizem d'Humieres. Petit Monsieur, także członek grupy, śmiał się ba­ rdzo, przypominając sobie ponurą minę brata, który zmu­ szony był pozostać na francuskim brzegu. Ludwik XIV mógł ujrzeć infantkę dopiero po ceremonii ślubu per pro-

348

cura, który miał uczynić z niej królową na hiszpańskiej ziemi. Wówczas mógł wkroczyć na Wyspę Bażantów, zaprzysiąc pokój i uprowadzić swą bajeczną zdobycz. Pra­ wdziwy ślub odbędzie się w Saint-Jean-de-Luz i udzieli go biskup Bayonne. Barki ślizgały się po spokojnej wodzie, uginając się pod ciężarem kolorowej i błyszczącej zawartości. Wreszcie do­ płynęły. Angelika oczekiwała swej kolejki do wyjścia na ląd, kiedy jakiś pan postawił nogę na ławeczce, na której siedziała, i przydepnął jej palce. Powstrzymała okrzyk bólu. Podnosząc oczy, rozpoznała szlachcica, który wczoraj na­ pastował ją w tak brutalny sposób. — To markiz de Vardes — oznajmiła siedząca obok niej księżniczka. — Naturalnie, zrobił to umyślnie. — Co za brutal! — poskarżyła się Angelika. — Jak można tolerować na dworze, w otoczeniu króla, takiego grubianina? — On bawi króla swą bezczelnością, a poza tym na użytek Jego Królewskiej Mości chowa pazurki. Znają go jednak na dworze. Śpiewają nawet o nim piosenkę. I zanuciła: Skóra na grzbiecie nie starczy sama, Nie na tym dzikus polega przecie. Ale nie skryjesz ciemnego chama Ani w koronkach, ani w karecie. Mówiąc: de Vardes, masz na myśli chama. — Milcz, Henrietto! — wykrzyknął brat króla. — Jeśli usłyszy cię pani de Soissons, dostanie szału i natychmiast pobiegnie na skargę do Jego Królewskiej Mości, że obrażają jej faworyta. — Ba! Pani de Soissons już się nie liczy. Teraz, kiedy król się żeni... — Kto ci powiedział, pani, że żona, nawet infantka, może mieć na męża większy wpływ niż dawna kochanka? — Och, panowie! Och, moje panie! — jęknęła rozpacz­ liwie pani de Motteville. — Litości! Czy to jest odpowiednia chwila, żeby opowiadać takie rzeczy? Grandowie Hiszpanii już się zbliżają! 349

Dama dworu Anny Austriaczki, czarna, chuda, o twarzy pooranej zmarszczkami, swą ciemną suknią i wstydliwymi minami tworzyła dziwaczny kontrast z tą chmarą papuzich kolorów i rozgdakanych dworzan. Może jej obecność nie była zupełnie przypadkowa? Może królowa matka nakazała jej pilnować, co mówią ci młodzi, rozbuchani ludzie, przy­ zwyczajeni do skakania sobie do oczu z pazurami? Widocz­ nie uznała, że nie oszczędzą w wystarczającym stopniu uczuć hiszpańskiej szlachty. Angelikę nużyło już towarzystwo tych frywolnych ludzi, pyskaczy, których chamstwo zaledwie skrywało się pod woalem kurtuazji. Usłyszała, jak ciemnowłosa hrabina de Soissons mówi do swej sąsiadki: — Wyobraź sobie, znalazłam wczoraj dwóch heroldów, z których jestem bardzo dumna. Chwalono Basków jako najlżejszych biegaczy, szybszych od wiatru. I rzeczywiście, mogą przebiec dwadzieścia mil dziennie. Czy nie uważasz, że taka przednia straż z heroldów, którzy rozgarniają prze­ chodniów, i psów, które szczekają na ludzi, jest szalenie efektowna? Słowa te przypomniały Angelice, że Joffrey, wielbiciel przepychu, nie lubił owego obyczaju biegnących przed ka­ rocą heroldów. A właściwie: gdzie się podział Joffrey? Nie widziała go od wczoraj. Przyszedł do hotelu przebrać się i ogolić, ale ją wówczas zatrzymała Grande Mademoi­ selle. Sama musiała przebierać się parę razy w pośpiechu i zdenerwowaniu. Spała tylko kilka godzin, lecz dobre wina, które podawano wszędzie i przy każdej okazji, trzymały ją jakoś na nogach. Usiłowała nie niepokoić Fłorimonda; za trzy lub cztery dni będzie miała czas, aby się dowiedzieć, czy służące nakarmiły go, zamiast biegać i podziwiać karoce albo pozwalać się podszczypywać paziom z orszaku króla. Poza tym Margot czuwa. Jej hugenockie wychowanie nie tolerowało żadnych uroczystości, a poza tym była bardzo uważna we wszystkim, o co poprosiła ją Angelika, a pod­ ległych sobie służących trzymała silną ręką. 350

Wreszcie Angelika spostrzegła Joffreya w tłumie tłoczą­ cym się wewnątrz gmachu usytuowanego na środku wyspy. Przecisnęła się do niego i dotknęła go wachlarzem. Spo­ jrzał na nią nieobecnym wzrokiem. — Ach, to ty! — Brakowało mi ciebie okropnie, Joffrey. Ale jesteś niezadowolony z mojej obecności. Czyżbyś i ty uległ prze­ konaniu, że małżonkowie nie powinni się kochać, bo to śmieszne? Wydaje mi się, że się mnie wstydzisz. Odzyskał wreszcie wesoły uśmiech i objął ją w pasie. — Nie, ukochana, ale widziałem cię w tak uroczej, tak wspaniałej kompanii... — Och! Uroczej... —mruknęła Angelika, dotykając pal­ cem podrapanej dłoni. — Chyba zostawię tu całą skórę. Co robiłeś od wczoraj? — Spotkałem przyjaciół, gadałem to tu, to tam. Widzia­ łaś króla Hiszpanii? — Jeszcze nie. — Chodźmy do tamtej sali. Przygotowują już nakrycie. Zgodnie z hiszpańską etykietą król Hiszpanii winien jeść sam, według bardzo skomplikowanego ceremoniału. Sala obita była kobiercami, które we wszystkich mrocz­ nych tonach zieleni, rudego złota, plamek czerwieni i błękit­ nej szarości opowiadały historię królestwa Hiszpanii. Pano­ wał okropny tłok. Ludzie niemal chodzili sobie po głowach. Oba dwory rywalizowały w przepychu i wspaniałości. Hiszpanie byli górą nad Francuzami, jeśli chodzi o złoto i drogie kamienie, ale ci ostatni z kolei przewyższali ich elegancją i krojem strojów. Młodzi ludzie z orszaku Lud­ wika XIV nosili dziś surduty z szarej mory, pokryte złotą koronką i ogniście czerwonym haftem. Podszewka była złota. Kapelusze, przybrane białymi piórami, były ozdo­ bione z jednej strony brylantową broszą. Pokazywano sobie ze śmiechem długie, niemodne wąsy hiszpańskich grandów i ich odzienie, pokryte stareńkim, ciężkim haftem. — Widziałaś te płaskie kapelusze z chudziutkimi piór­ kami? — szepnął Peguilin, krztusząc się ze śmiechu.

351

— A te damy? Rząd starych szkap, którym kości sterczą spod mantyl! — W tym kraju piękne małżonki pozostają w domach za grubymi murami lub kratami. — Infantka chyba nosi jeszcze krynolinę na żelaznych obręczach tak szerokich, że przez drzwi musi przechodzić bokiem. — Gorset ściska ją tak mocno, że wydaje się, jakby nie miała piersi, a podobno ma, i to bardzo ładne — dodała pani de Motteville, strosząc koronkowe falbanki na swym chudym biuście. Joffrey de Peyrac posłał jej jedno ze swych najbardziej wymownych spojrzeń. — Doprawdy, krawcy z Madrytu są mało doświadczeni, skoro nie potrafią pokazać tego, co jest piękne i warte pokazania. Nasi przynajmniej są na tyle zręczni, by uwydat­ nić to, czego już nie ma. Angelika uszczypnęła go przez aksamitny rękaw. Zaśmiał się i ucałował jej dłoń z porozumiewawczą miną. Pomyślała, że chyba ukrywa przed nią jakąś troskę, ale po chwili już zapomniała o swych obawach. Nagle zapadła cisza. Wszedł król Hiszpanii. Angelika, która nie była zbyt wysoka, wdra­ pała się na stołek. — Wygląda jak mumia — mruknął jeszcze Peguilin. Skóra Filipa IV istotnie miała barwę pergaminu. Zmę­ czona, rzadka krew zabarwiała różem jego policzki. Kro­ kiem manekina podszedł do stołu. Ciemne, wielkie oczy były całkowicie nieruchome. Wystający podbródek, czer­ wone usta oraz słabe, miedzianoblond włosy pogłębiały jeszcze chorobliwy wygląd. Mimo to przepojony był boską niemal wielkością wład­ cy i nie uczynił żadnego gestu, który nie byłby zgodny z wymaganiami etykiety. Sparaliżowany więzami własnej mocy, samotny przy małym stoliku, czynił z posiłku nabo­ żeństwo. Zamieszanie w tłumie, które nie ustawało, objęło nagle także pierwsze rzędy. Omal nie wywrócono stolika królew­ skiego. 352

Atmosfera stawała się ciężka. Filip IV poczuł się źle. W jednej chwili podniósł dłoń do gardła, rozluźnił koron­ kowy żabot. — I kto by przypuszczał, że to widmo płodzi równie łatwo jak kogut? — podjął niepoprawny Peguilin de Lauzun, kiedy posiłek dobiegł końca i wreszcie znaleźli się na świeżym powietrzu. — Jego naturalne dzieci tłumnie biegają po korytarzach pałacowych, a druga żona bez przerwy rodzi wątlutkie dzieci, które natychmiast wędrują z kołyski na cmentarz Eskurialu. — Ostatnie umarło w tym czasie, kiedy mój ojciec był ambasadorem w Madrycie i prosił o rękę infantki — wtrącił Louvigny, drugi syn diuka de Gramont. — Od tej pory urodziło się już następne i wcale nie bardziej żywe. Markiz d'Humieres wykrzyknął z entuzjazmem: — Po jego śmierci któż zatem zostanie spadkobiercą tronu Karola V? Nasza królowa infantka! — Patrzysz za daleko i za wysoko, markizie — zaprotes­ tował pesymistycznie nastawiony diuk de Bouillon. — A kto wam powiedział, że taka przyszłość nie została przewidziana przez Jego Eminencję kardynała, a może na­ wet przez Jego Królewską Mość? — Pewnie, pewnie, ale zbyt wielkie ambicje nie są gwa­ rantem pokoju. Diuk de Bouillon wystawił pod wiatr długi nos, jakby węszył jakieś podejrzane zapachy. — Pokój! Pokój! — burknął. — Dziesięć lat wystarczy, żeby się zawalił! Wystarczyły dwie godziny. Nagle wszystko przepadło i szeptano nawet, że ślub się nie odbędzie. Don Luis de Haro i kardynał Mazarini zbyt długo czekali z uzgodnieniem ostatnich detali pokoju i sprecyzowaniem newralgicznych punktów w miastach, na drogach i na grani­ cach, które i jeden, i drugi zamierzał przeforsować w trakcie negocjacji i ferworze uroczystości. Nikt nie chciał się wyco­ fać. Wojna trwała. Minął dzień walki i przerażenia. Zawe­ zwano na pomoc boga miłości dwojga ludzi, którzy nigdy się nie widzieli. Ondedei mógł przekazać infantce wiado353

mość, jak bardzo król się niecierpliwi, żeby ją poznać. Córka ma wszechmocny wpływ na decyzje ojca. Infantka była bardzo posłuszna, ale nie na tyle, aby wracać do Madrytu, kiedy znalazła się tak blisko Słońca... Dała Fili­ powi IV do zrozumienia, że chce mieć swojego męża. Porządek ceremonii, zakłócony na krótką chwilę, został przywrócony. Ślub per procura odbył się na brzegu należącym do Hisz­ panii, w San Sebastian. Grande Mademoiselle zmusiła An­ gelikę, by jej towarzyszyła. Córka Gastona Orleańskiego, w żałobie po ojcu, nie powinna była się tam znaleźć. Po­ stanowiła jednak pojawić się „incognito", to znaczy owinęła sobie głowę chustką i nie nałożyła pudru. Procesja idąca ulicami miasta wydała się Francuzom dziwnymi bachanaliami. Na początku szło stu tancerzy odzianych na biało, z dzwoneczkami u kostek, żonglujących szpadami. Za nimi kroczył korowód pięćdziesięciu zamas­ kowanych młodzieńców, potrząsających bębenkami baskij­ skimi. Dalej szli trzej giganci na szczudłach, przebrani za Trzech Królów Magów, głowami sięgający pierwszego pięt­ ra, następnie olbrzymi święty Krzysztof, potworny smok większy niż sześć wielorybów, a na koniec, pod baldachi­ mem, Przenajświętszy Sakrament w gigantycznej złotej mon­ strancji, przed którym tłum padał na kolana. Te barokowe pantomimy i mistyczne ekstrawagancje od­ bierały cudzoziemcom mowę. W kościele, za tabernakulum, aż do sklepienia wznosiły się schody dźwigające milion świec. Olśniona Angelika wpatrywała się w ów płonący krzak. Ciężki zapach kadzidła akcentował jeszcze niezwykłą, mau­ retańską atmosferę katedry. W mroku sklepienia i bocznych naw lśniły pozłacane torsady trzech galerii, w których tło­ czyli się z jednej strony kobiety, z drugiej mężczyźni. Oczekiwanie trwało długo. Bezczynni księża rozmawiali z Francuzkami i pani de Motteville zgorszyła się po raz kolejny, słysząc propozycję, jaką jej złożono, korzystając z mroku. — Per done. Dejeme pasar. Proszę mnie przepuścić — roz-

354

legł się nagle skrzekliwy hiszpański głos gdzieś w pobliżu Angeliki. Rozejrzała się wokoło, ale dopiero kiedy spuściła wzrok, spostrzegła dziwne stworzenie. Była to karlica, równie sze­ roka jak wysoka, o twarzy wyjątkowo szpetnej. Jej pulchna dłoń wspierała się na obroży ogromnego, czarnego charta. Za nią szedł karzeł, także w szamerowanej liberii z ogromną kryzą, ale wyraz jego twarzy był przebiegły i zabawny. Tłum się rozstąpił, aby przepuścić oba stworzenia i psa. — To karlica infantki i jej błazen Tomasini — powiedział ktoś. — Zdaje się, że zabiera ich do Francji. — Co za pożytek z tych niziołków? We Francji będzie pewnie miała tysiąc innych powodów do śmiechu. — Podobno tylko ta karlica potrafi jej przyrządzać cze­ koladę z cynamonem. Nad Angeliką wyrosła nagle blada, imponująca postać. Pan de Fontenac, w ciemnoróżowych atłasach i gronostajach, wchodził na jeden z balkonów z pozłacanego drewna. Prze­ chylił się przez balustradę. Jego oczy błyszczały niszczyciels­ kim ogniem. Mówił do kogoś, kogo Angelika nie widziała. Tknięta złym przeczuciem, przecisnęła się do niego. U stóp schodów Joffrey de Peyrac wznosił ku arcybisku­ powi ironiczne spojrzenie. — Przypomina pan sobie „złoto Tuluzy" — mówił pół­ głosem ten ostatni. — Kiedy Servilius Scypion obrabował świątynie Tuluzy, został pokonany. Była to kara za jego niepobożność. Stąd wzięło się przysłowiowe powiedzenie „złoto Tuluzy", czyniące aluzję do nieszczęść, jakie sprowadzało bogactwo nabyte w niewłaściwy sposób. Hrabia de Peyrac nie przestawał się uśmiechać. — Lubię pana — mruknął — i podziwiam. Posiadasz pan naiwność i okrucieństwo czystych dusz. Widzę w pań­ skich oczach płonące ognie inkwizycji. A więc nie oszczę­ dzisz mnie? — Żegnam pana — odparł arcybiskup przez zaciśnięte zęby. — Żegnaj, Foulques de Neuilly.

355

Blask świec padał na twarz Joffreya de Peyrac. Hrabia patrzył w przestrzeń. — Co się znowu stało? — szepnęła Angelika. — Nic, moja cudna... Nasza wieczna sprzeczka... Król Hiszpanii, blady jak śmierć, wkraczał do nawy, trzymając infantkę pod ramię. Miała białą skórę, chronioną w cieniu madryckich pała­ ców, błękitne oczy, włosy jak blady jedwab wymieszany ze sztucznymi lokami, twarz zrezygnowaną i spokojną. Wy­ dawała się bardziej Flamandką niż Hiszpanką. Jej suknię z białego atłasu, ledwie ozdobioną haftem, uznano za potworną. Król poprowadził swą córkę do ołtarza. Księżniczka uklękła. Don Luis de Haro, który poślubiał ją w imieniu króla Francji — a właściwie dlaczego on? — stanął u jej boku, ale w pewnej odległości. Kiedy nadeszła chwila złożenia przysięgi, infantka i Don Luis wyciągnęli do siebie dłonie, ale się nie dotknęli, łdentycznym ruchem infantka ujęła dłoń ojca i ucałowała ją. Dwie łzy popłynęły po policzkach władcy, bladych jak kość słoniowa. Grande Mademoiselle głośno wytarła nos.

ROZDZIAŁ II

— Zaśpiewasz dla nas? — zapytał król. Joffrey de Peyrac zadrżał. Zwrócił na Ludwika XIV wy­ niosły wzrok i spojrzał tak, jakby widział go pierwszy raz w życiu. Angelika drgnęła także; ujęła go pod ramię. — Zaśpiewaj dla mnie — szepnęła. Hrabia uśmiechnął się i dał znak Bernardowi d'Andijos, który natychmiast wybiegł. Wieczór dobiegał końca. Infantka siedziała obok królo­ wej matki, kardynała, króla i jego brata. Była wyprostowa­ na i sztywna, oczy spuściła, nie patrząc na swego małżonka, z którym połączą ją jutrzejsze ceremonie. Jej oderwanie od Hiszpanii stało się faktem. Filip IV i hidalgowie z rozdartym sercem odjeżdżali do Madrytu, pozostawiając za sobą wy­ niosłą i czystą infantkę, zakładniczkę nowego pokoju... Mały skrzypek Giovani przecisnął się przez rzędy dwo­ rzan i podał hrabiemu de Peyrac gitarę oraz aksamitną maskę. — Dlaczego zakrywasz twarz? — zapytał król. — Głos miłości nie powinien mieć twarzy — odparł Peyrac. — Kiedy oczy pięknych dam są rozmarzone, nie może ich rozbudzić niczyja brzydota. Zagrał krótki wstęp i zaczął śpiewać, mieszając dawne pieśni w langue d'oc z modnymi miłosnymi kupletami. A potem zgiął swą długą postać i usiadł obok infantki. Zaczął grać szaloną hiszpańską melodię, przetykaną arabs­ kimi okrzykami, płonącą namiętnością i ogniem Półwyspu Iberyjskiego.

357

Pospolita twarz o barwie róży i masy perłowej wreszcie zmieniła wyraz. Powieki infantki uniosły się, oczy jej za­ błysły. Być może po raz ostatni przeżywała swą egzystencję małej bogini, zamkniętej pomiędzy camera mayor, służą­ cymi, karlami, którzy ją rozśmieszali. Surowe i powolne było to życie; ale znane. Grano w karty, przyjmowano zakonnice, które przepowiadały przyszłość, organizowano podwieczorki z konfiturami, ciastami oraz kwiatami po­ marańczy i fiołków. Teraz, patrząc na tych wszystkich Francuzów, miała w oczach cień strachu. — Oczarowałeś nas — powiedział król do śpiewaka. — Mam tylko jedno życzenie: słuchać cię jak najczęściej. Oczy Joffreya de Peyrac dziwnie błysnęły zza maski. — Nikt nie pragnie tego bardziej ode mnie, sire. Wszys­ tko jednak zależy od Waszej Wysokości, nieprawdaż? Angelice wydało się, że brwi władcy ściągnęły się lekko. — To prawda. Szczęśliwy jestem, że tak mówisz, panie de Peyrac — odparł nieco oschle. Wrócili do hotelu późno w nocy. Angelika, nie czekając na przybycie służącej, zrzuciła z siebie ubranie i z wes­ tchnieniem ulgi padła na łóżko. — Jestem całkiem rozbita, Joffrey. Chyba jeszcze nie przyzwyczaiłam się do dworskiego życia. Jak ci ludzie są w stanie przeżyć tyle rozrywek i jeszcze mieć siłę, by się zdradzać po nocy? Hrabia wyciągnął się obok niej bez słowa. Było tak go­ rąco, że nawet dotknięcie pościeli parzyło. Przez otwarte okno wpadało światło pochodni, rzucając co chwila czer­ wonawy blask na łoże z rozsuniętymi zasłonami. Saint-Jeande-Luz w dalszym ciągu krzątało się wokół przygotowań do jutrzejszych uroczystości. — Jeśli nie zasnę choć na chwilę, jutro padnę na cere­ monii — ziewnęła Angelika. Przeciągnęła się i przytuliła do brązowego, chudego ciała swego męża. Wyciągnął dłoń, pogładził krągłe biodro, lśniące w ciem­ ności jak alabaster, musnął giętkie zagłębienie talii, aż dotarł 358

do drobnej, jędrnej i wysokiej piersi. Jego palce zadrżały, zacisnęły się lekko, zawróciły ku sprężystemu brzuchowi. Zaryzykował nieco śmielszą pieszczotę, ale na pół uśpiona Angelika zaprotestowała: — Och, Joffrey, jestem taka śpiąca! Nie nalegał. Spojrzała na niego przez rzęsy, czy nie jest zagniewany. Wsparty na łokciu, przyglądał jej się z pół­ uśmiechem. — Śpij, ukochana — szepnął. Kiedy się obudziła, mogłaby sądzić, że nawet się nie poruszył. Patrzył na nią bez przerwy. Uśmiechnęła się do niego. Było chłodno. Noc jeszcze nie dobiegła końca, ale niebo przybierało już zielonkawą barwę, zanim zapłonie oślepia­ jąco jasną jutrzenką. Ulotna senność opanowała miasto. Angelika, jeszcze nieco oszołomiona, wyciągnęła się ku niemu i ich ramiona splotły się ze sobą najciasniej, jak mogły. Nauczył ją powolnej rozkoszy, zręcznej gry ze zbliżenia­ mi, ucieczkami i śmiałością, cierpliwe dzieło dwóch ciał, wiodących się wzajemnie ku szczytom rozkoszy. Kiedy wre­ szcie się rozdzielili, nasyceni i znużeni, słońce stało już wysoko na niebie. — I kto by powiedział, że mamy przed sobą męczący dzień — zaśmiała się Angelika. Margot zastukała do drzwi. — Proszę pani, już czas. Karoce jadą do katedry. Nie będziecie mogli zobaczyć orszaku! Orszak był niewielki. Sześć osób szło po chodniku przy­ krytym dywanem. Na czele szedł kardynał książę de Conti, wspaniały i pełen ognia, dawny bohater Frondy, którego obecność w tym pięknym dniu stanowiła potwierdzenie dobrej woli obu stron, aby zapomnieć o tej smutnej historii. Dalej szedł kardynał Mazarini w rzece purpury. W pewnej odległości za nim szedł król, odziany w złoty brokat, przyćmiony czarną koronką. Po obu jego stronach 359

markiz d'Humieres i Peguilin de Lauzun, kapitanowie dwóch szlacheckich oddziałów kruczych dziobów, trzymali błękitne laski, znamię ich pozycji. Tuż za nimi kroczyła infantka, nowa królowa, którą z prawej strony prowadził Monsieur, brat królewski, a z lewej jej rycerz, pan de Bernonville. Suknia królowej uszyta była ze srebrnego brokatu, a płaszcz z fioletowego aksamitu usianego złotymi liliami. Płaszcz ten, krótki po bokach, z tyłu miał dziesięć łokci trenu. Podtrzymywały go młodziutkie kuzynki króla: panna de Valois, panna d'Alencon i księżniczka de Carignan. Oprócz tego dwie damy trzymały nad jej głową ceremonialną koronę. Lśnią­ ca i migocząca grupa z trudem postępowała wąską uliczką, wzdłuż której stali szwajcarzy, francuskie straże i musz­ kieterowie. Królowa matka, spowita w czarne woale haftowane zło­ tem, stąpała tuż za parą w otoczeniu swych dam dworu i straży. Na końcu szła panna de Montpensier, „wielka trzpiotka królestwa", czarna owca na dworze, odziana w czerń, ale obwieszona dwudziestoma sznurami pereł. Droga z królewskich apartamentów do kościoła była krótka, ale i tak pojawiły się problemy. Widać było dosko­ nale, że d'Humieres i Peguilin kłócą się zawzięcie. W kościele u boku króla, oprócz kapitanów, zajęli miejsce dwaj inni szlachcice: hrabia de Charost, kapitan kompanii straży osobistej króla, i markiz de Vardes, kapitan-pułkownik szwajcarów. Król Ludwik XIV wziął z rąk swego brata, który z kolei otrzymał ją od wielkiego mistrza ceremonii, wielką świecę oprawioną w dwadzieścia liwrów złota i wręczył ją Jeanowi d'Olce, biskupowi Bayonne. Mademoiselle odgrywała przy młodej królowej Marii Teresie tę samą rolę, co Monsieur przy królu. — Czy nie zaniosłam mej ofiary i nie składałam pokło­ nów równie dobrze jak każda inna osoba? — zapytała potem Angelikę. — Z pewnością Wasza Wysokość wyglądała niezwykle majestatycznie. 360

Mademoiselle napęczniała dumą. — Nadaję się do ceremonii i uważam, że moja Osoba równie dobrze odgrywa swoją rolę w czasie obchodów, co me nazwisko w ceremoniale. Dzięki jej protekcji Angelika mogła z bliska przyglądać się wszystkim uroczystościom, które potem nastąpiły: uczcie i balowi. Wieczorem znalazła się w długiej kolejce dworzan i szlachty, którzy jeden po drugim podchodzili, aby skłonić się przed wielkim łożem, gdzie wyciągnięci obok siebie spoczywali król i jego młoda małżonka. Angelika współczuła tym dwojgu młodych ludzi, nieru­ chomo i sztywno spoczywających w koronkowej pościeli na oczach tłumu. Tak skomplikowana etykieta odzierała z wszelkiego czaru akt, którego mieli dokonać. Jak ci małżonkowie, którzy do wczoraj jeszcze się nie znali, a teraz leżą w okowach swej wielkości, usztywnieni godnością... jak zwrócą się ku sobie, aby wziąć się w objęcia, kiedy królowa matka, zgodnie ze zwyczajem, opuści nad nimi zasłony przepysznego łoża? Żal jej było niewzruszonej infantki, która musiała ukrywać przed wzrokiem gości drżenie młodej dziewicy. A może nie odczuwała żadnego wzruszenia ta figurynka, od dziecka przyuczona do asystowania przy różnych uroczystościach? Jeszcze jeden rytuał, nic więcej. Można było polegać na burbońskiej krwi Ludwika XIV, że nie zawiedzie. Schodząc ze schodów, damy i panowie wymieniali śmiałe żarciki. Angelika myślała o Joffreyu, który był dla niej taki dobry, taki cierpliwy w tę pierwszą noc. A gdzie się podział Joffrey? Nie widziała go od rana... W holu królewskiej rezydencji dogonił ją Peguilin de Lauzun. Był lekko zdyszany. — Gdzie twój mąż? — Na honor, sama go szukam. — Kiedy widziałaś go po raz ostatni? — Rozstałam się z nim dziś rano, aby udać się do kated­ ry wraz z Mademoiselle. On miał towarzyszyć panu de Gramont. — I od tamtej pory go nie widziałaś? 361

— Ależ nie, przecież mówię. Wyglądasz na bardzo zde­ nerwowanego. Czego od niego chcesz? Drobny człowieczek chwycił ją za ramię i pociągnął za sobą. — Chodźmy do domu diuka de Gramont. — Co się dzieje? Nie odpowiedział. Miał na sobie ten sam piękny mundur, ale — inaczej niż zwykle — na twarzy nie widać było nawet śladu wesołości. U diuka de Gramont, wielkiego pana, siedzącego przy stole z grupą przyjaciół, powiedziano im, że hrabia de Peyrac wyszedł rano po mszy. — Czy był sam? — dopytywał się Lauzun. — Sam? Sam? — zająknął się diuk. — O co ci chodzi, mały? Czy w Saint-Jean-de-Luz jest choć jedna osoba, która może się poszczycić tym, że jest dziś sama? Peyrac nie zwierzał mi się ze swoich zamiarów, ale na pewno miał ze sobą Maura. — Dobrze. Tak lepiej — odparł Lauzun. — Pewnie jest z Gaskończykami. Cała banda żyje sobie wesoło w tawernie koło portu; a może przyjął zaproszenie Henrietty Angielskiej, żeby zaśpiewać dla niej i jej dam. — Chodź, Angeliko — szepnął Lauzun. Księżniczka angielska była tą miłą dziewczyną, z którą Angelika siedziała na barce w czasie wizyty na Wyspie Bażantów. Zapytana przez Peguilina, przecząco potrząsnęła głową. — Nie, nie ma go tutaj. Wysłałam jednego z moich dworzan na jego poszukiwanie, ale wrócił z niczym. — Przecież jego Maur Kouassi-Ba nie należy do osób, których się nie zauważa. — Nie widziano też Maura. W tawernie „Pod Złotym Wielorybem" Bernard d'Andijos z trudem dźwignął się od stołu, gdzie zebrał się kwiat szlachty gaskońskiej i langwedockiej. Nie, nikt nie widział pana de Peyrac. Bóg jeden wie, jak go szukali, wołali, nawet rzucali kamyki w okna jego domu przy ulicy de la Riviere, aż wybili szyby u Mademoiselle. Ani śladu pana de Peyrac. 362

Lauzun w zamyśleniu podrapał się po podbródku. — Znajdźmy de Guiche'a. Petit Monsieur robił słodkie oczy do twojego męża. Może zwabił go na randkę do swo­ jego faworyta. Angelika szła za diukiem przez zatłoczone uliczki, oświet­ lone pochodniami i kolorowymi lampionami. Wchodzili, wypytywali, wychodzili. Ludzie siedzieli przy stołach, z któ­ rych unosił się zapach posiłków, w atmosferze dymu świec i potu służby, która piła od samego rana całe fontanny wina. Na skrzyżowaniach i rozstajach tańczono w rytm tamburynów i kastanietów. Konie rżały w półmroku podwórzy. Angelika niespodziewanie chwyciła Peguilina za ramiona i odwróciła twarzą do siebie. — Wystarczy, Peguilin, teraz mów. Dlaczego tak niepo­ koisz się o mojego męża? Wiesz coś? Westchnął ciężko i dyskretnie unosząc perukę, otarł czoło z potu. — Nic nie wiem. Szlachcic z otoczenia króla nigdy nic nie wie. Mógłby się sparzyć. Od pewnego czasu jednak podejrzewam, że przeciwko twojemu mężowi uknuto jakiś spisek. Obawiam się, że próbowali go aresztować — szepnął jej w samo ucho. — Aresztować? — powtórzyła Angelika. — Ale dla­ czego? Wzruszył ramionami na znak, że nie wie. — Oszalałeś — podjęła po chwili. — Któż mógłby dać rozkaz, żeby go aresztować? — Król, oczywiście. — Król ma dzisiaj co innego do roboty niż aresztowanie ludzi. To, co opowiadasz, nie trzyma się kupy. — Mam nadzieję. Wczoraj wieczorem posłałem mu ostrzeżenie. Miał jeszcze czas, by skoczyć na konia i uciec. Pani, czy jesteś pewna, że spędził noc z tobą? — Och, tak, jak najbardziej — odparła, rumieniąc się lekko. — Nie zrozumiał. Jeszcze raz zagrał, chciał oszukać Los. — Peguilin, doprowadzasz mnie do szaleństwa! — wy­ krzyknęła Angelika, trzęsąc nim jak gruszą. — Wydaje mi się, że chcesz mi spłatać jakiegoś obrzydliwego psikusa! 363

— Sza! Przyciągnął ją do siebie z wprawą mężczyzny obytego z kobietami i przytulił twarz do jej policzka, żeby ją uspokoić. — Jestem bardzo niegrzecznym chłopcem, moja śliczna, ale nigdy, przenigdy nie byłbym zdolny zranić twego ser­ duszka. A król twierdzi, że nie ma drugiego człowieka, którego kochałbym tak jak hrabiego de Peyrac. Nie wpadaj­ my w panikę, moja miła. Może zdążył uciec na czas. — Ale przecież...! — wykrzyknęła. Uciszył ją jednym gestem. — Ale — powtórzyła, zniżając głos — dlaczego król chciałby go aresztować? Jeszcze wczoraj Jego Wyso­ kość rozmawiał z nim i okazał wiele uprzejmości. Sama byłam zaskoczona słowami pełnymi sympatii, jakie wygła­ szał otwarcie pod adresem Joffreya. — Sympatii? Niestety...! Sprawa państwowej wagi... Wpływy... nie nam, biednym dworzanom, mierzyć uczucia królewskie. Czy zapomniałaś, że został wychowany przez Mazariniego, a kardynał mówił o nim tak: „Będzie szedł wolniej niż inni, ale zajdzie o wiele dalej". — Nie sądzisz, że pod tym może kryć się jakaś intryga arcybiskupa Tuluzy, pana de Fontenac? — Nie mam pojęcia... nie mam pojęcia — powtarzał Peguilin. Odprowadził ją do hotelu, powiedział, że jeszcze popyta, i wróci rano. Wchodząc do domu, Angelika miała szaloną nadzieję, że Joffrey czeka na nią, ale spotkała tylko Margot, czuwającą nad uśpionym Florimondem, i starą ciotkę drepczącą po schodach, a zupełnie zapomnianą w wirze uroczystości. Inni domownicy poszli na tańce. W ubraniu rzuciła się na łóżko. Zdjęła tylko buty i poń­ czochy, żeby ulżyć stopom opuchniętym od szalonego bie­ gania po całym mieście w ślad za diukiem de Lauzun. Miała zupełną pustkę w głowie. — Pomyślę jutro — powiedziała sobie i zapadła w ciężki sen. Obudziło ją wołanie z ulicy: — Prośpani! Prośpani...! 364

Księżyc żeglował ponad płaskimi dachami miasteczka. Okrzyki i śpiewy dochodziły jeszcze z portu i z rynku, ale dzielnica była już spokojna. Niemal wszyscy spali, zwaleni z nóg ze zmęczenia. Angelika wybiegła na balkon i spostrzegła Murzyna Kouassi-Ba, stojącego na dole w świetle księżyca. — Prośpani! Prośpani...! — Czekaj, zaraz ci otworzę. Nie tracąc czasu na wkładanie pantofli, boso zbiegła na dół, zapaliła lampę w westybulu i uchyliła drzwi. Murzyn wsunął się do wnętrza jednym zwinnym susem dzikiego zwierzęcia. Jego oczy pałały dziwnym blaskiem, drżał, jakby znajdował się w jakimś niezwykłym transie. — Skąd przychodzisz? — Stamtąd! — machnął ręką w nieokreślonym kierunku. — Muszę mieć konia. Natychmiast konia! Odsłonił zęby w przerażająco dzikim grymasie. — Zaatakowali mojego pana — szepnął — a ja nie mia­ łem mojej wielkiej szabli. Och! Dlaczego nie miałem dzisiaj ze sobą mojej wielkiej szabli? — Co to znaczy „zaatakowali", Kouassi-Ba? Kto? — Nie wiem, pani. Skąd miałbym wiedzieć, ja biedny niewolnik? Paź przyniósł mu mały papier. Pan poszedł, a ja za nim. Na podwórzu tego domu nie było dużo ludzi. Tylko jedna kareta z czarnymi zasłonami w oknach. Wyszli z niej ludzie i otoczyli go. Pan wyciągnął szpadę. Inni ludzie przyszli. Bili. Wsadzili go do karety. Ja krzyczałem. Uczepi­ łem się karety. Z tyłu stali dwaj służący. Bili tak długo, aż spadłem, ale pociągnąłem jednego za sobą i udusiłem. — Udusiłeś go? — Własnymi rękami, o tak. — Murzyn kilkakrotnie otworzył i zacisnął pięści jak obcęgi. — Biegłem po drodze. Było za dużo słońca i mój język z pragnienia jest większy od mojej głowy. — Chodź, napijesz się. Opowiesz potem. Poszła za nim do stajni. Chwycił wiadro i długo pił wiel­ kimi łykami. — Teraz — oznajmił, wycierając grube wargi — wezmę konia i będę ich gonił. Zabiję wszystkich moją wielką szablą. 365

Pogrzebał w sianie i wydobył skromny bagaż. Zdjął at­ łasowy strój, podarty i zakurzony, a na jego miejsce włożył skromniejszą liberię lokaja. Angelika z zaciśniętymi zębami weszła do boksu i odwiązała konia Murzyna. Ostre kawałki słomy raniły jej nagie stopy, ale nawet tego nie czuła. Wy­ dawało jej się, że żyje w koszmarnym śnie, gdzie wszystko ciągnie się powoli, bardzo powoli... Biegła do męża, wyciągała do niego ramiona. Ale już nigdy go nie dogoni, już nigdy... Patrzyła w ślad za pędzącym czarnym jeźdźcem. Kopyta końskie wzbijały iskry i kurz z ulicy brukowanej kocimi łbami. Odgłos galopu ucichł w oddali, a tymczasem w prze­ jrzystym świetle poranka rozległ się całkiem inny dźwięk — głos dzwonów na jutrznię. Noc królewskich zaślubin dobiegła końca. Infantka Ma­ ria Teresa była królową Francji.

ROZDZIAŁ III

Przez wiejską okolicę i pola kwiatów dwór wracał do Paryża. Długa karawana rozciągała wzdłuż pól młodego zboża swe sześciokonne karoce, wozy wiozące łoża, kufry i kobier­ ce, juczne muły, lokajów i konne straże. Na przedmieściach miast witały ich delegacje merostw, nio­ sąc na srebrnej tacy lub aksamitnej poduszce klucze dla króla. Tak minęli Bordeaux, Saintes, Poitiers. Angelika, oszo­ łomiona i otumaniona, zaledwie je rozpoznawała. Ona także jechała do Paryża w ślad za dworem. — Skoro ci nic nie mówią, zachowuj się tak, jakby się nic nie stało — poradził jej Peguilin. Bez przerwy powtarzał „sza!" i trząsł się za najlżejszym szmerem. — Twój mąż miał zamiar jechać do Paryża, więc jedź tam. Tam wszystko się wyjaśni. A w ogóle może to jakieś nieporozumienie. — Ale co ty wiesz, Peguilin? — Nic, nic... Nic nie wiem. I z rozbieganymi oczami uciekał, aby błaznować przed królem. Wreszcie Angelika poprosiła d'Andijosa i Cerbalauda, żeby ją eskortowali, i odesłała do Tuluzy część swego ekwipażu. Pozostawiła jedną karetę i jeden powóz, Margot, małą służącą, piastunkę Florimonda, trzech lokajów i dwóch stangretów. W ostatniej chwili poprosili ją o za­ branie do Paryża fryzjer Binet i skrzypek Giovani. 367

r — Jeśli pan hrabia czeka na nas w Paryżu, a mnie tam nie będzie, zapewniam panią, że wpadnie w bardzo zły humor — twierdził Francois Binet. — Poznać Paryż! Och, poznać Paryż! — powtarzał mło­ dziutki muzyk. — Jeśli uda mi się spotkać królewskiego śpiewaka, Jeana-Baptiste'a Lullego, o którym tyle opowia­ dają, jestem pewien, że poradzi mi, jak zostać wielkim artystą. — Dobrze, wsiadaj, wielki artysto — ustąpiła w końcu Angelika. Uśmiechała się przez cały czas, robiąc dobrą minę do złej gry, czepiając się słów Peguilina; „to jakieś nieporozumie­ nie". W istocie, poza tym, że hrabia de Peyrac ulotnił się nagle, nic nie uległo zmianie, nie pojawiły się żadne szmery na temat jego niełaski. Grande Mademoiselle nie traciła ani jednej okazji, żeby przyjaźnie porozmawiać z Angeliką. Nie mogła udawać, ponieważ była osobą bardzo naiwną i bez śladu hipokryzji. Co jakiś czas ktoś pytał o pana de Peyrac w sposób cał­ kiem naturalny. Wreszcie Angelika zaczęła kłamać, że poje­ chał przodem, aby przygotować wszystko na jej przybycie. Przed wyjazdem z Saint-Jean-de-Luz daremnie próbo­ wała odnaleźć pana de Fontenac. Arcybiskup wyjechał do Tuluzy. Były chwile, kiedy wydawało jej się, że śni, i serce jej napełniało się złudną nadzieją. Może Joffrey po prostu wrócił do Tuluzy? W okolicy Dax, na drodze wiodącej przez rozpalone i piaszczyste landy, makabryczny incydent przywołał ją do tragicznej rzeczywistości. Mieszkańcy miasteczka przybiegli z prośbą o wsparcie paru strażników. Zorganizowali nagon­ kę na jakiegoś okropnego, czarnego potwora, który pusto­ szył okolicę. D'Andijos podjechał do powozu Angeliki i szepnął jej w ucho, że prawdopodobnie chodzi o Kouassi-Ba. Poprosiła, aby przyprowadzono do niej tych ludzi. Byli to pasterze owiec. Na nogach mieli specjalne obuwie, dzięki któremu mogli bez przeszkód poruszać się po piaszczystych wydmach. 368

Potwierdzili oni obawy młodej kobiety. Tak, to było dwa dni temu. Usłyszeli strzały i krzyki na drodze. Przybiegli i ujrzeli karocę napadniętą przez jeźdźca o czarnej twarzy, wymachującego krzywą szablą podobną do tureckiej. Na szczęście ludzie w powozie mieli pistolet. Czarny człowiek prawdopodobnie został zraniony i uciekł. — Kim byli ludzie z karocy? — zapytała Angelika. — Nie wiemy — padła odpowiedź. — Okna były za­ słonięte i towarzyszyło jej tylko dwóch konnych. Dali nam sztukę złota za pochowanie jednego z nich, któremu potwór obciął głowę. — Obciął głowę? — ze zgrozą powtórzył d'Andijos. — Tak, panie! I to tak dokładnie, że trzeba było szukać jej w rowie, do którego się potoczyła. Następnej nocy, kiedy większość ekwipaży zmuszona była obozować w miasteczkach otaczających Bordeaux, Angelice znowu przyśniło się złowieszcze wołanie. — Prośpani! Prośpani! Poruszyła się we śnie, potem obudziła. Jej łóżko stało w jedynym pomieszczeniu fermy, której mieszkańcy spali dziś w stajni. Kołyska Florimonda znajdowała się tuż przy piecu. Margot i mała piastunka spały na jednym sienniku. Margot właśnie wciągała kaftanik. — Dokąd idziesz? — To Kouassi-Ba, jestem tego pewna — szepnęła potęż­ na służąca. Angelika już wyskakiwała z pościeli. Obie kobiety bardzo ostrożnie uchyliły drzwi. Na szczęś­ cie noc była ciemna. — Chodź, Kouassi-Ba — szepnęły. Coś poruszyło się w mroku i ogromne ciało przeleciało przez próg. Posadziły go na ławce. W blasku świecy widać było jego szarawą, podrapaną skórę. Ubranie splamione było krwią. Ranny od trzech dni ukrywał się na landach. Margot pogrzebała w kufrach i zmusiła go do wypicia szklaneczki wódki. Dopiero potem przemówił. — Jedna głowa, pani. Udało mi się obciąć tylko jedną głowę. 369

Teraz karoca toczyła się przez las Rambouillet. Angelika drzemała, bo upał panował straszliwy. Florimond spał na kolanach Margot. Obudził ich suchy odgłos detonacji. Po­ derwali się wszyscy. Nastąpił jeden krótki wstrząs, Angelika w przelocie spostrzegła głęboki rów. Karoca z okropnym hukiem przewróciła się w tumanie kurzu. Florimond wrzesz­ czał, na pół przygnieciony przez służącą. Słychać było rżenie koni, krzyki pocztyliona i trzaski bata. Rozległ się kolejny suchy dźwięk i na szybie karocy po­ jawiła się dziwna gwiazda, przypominająca gwiazdki śnie­ gowe, ale z maleńką dziurką pośrodku. Angelika ostrożnie spróbowała podnieść się i wyciągnąć Florimonda. 370

— To naprawdę wystarczy, zapewniam cię—-powie­ działa Angelika z uśmiechem. — Straciłem wielką szablę i konia. — Dam ci inne. Nie mów... Najważniejsze, że nas od­ nalazłeś. Kiedy pan cię zobaczy, powie: „bardzo dobrze, Kouassi-Ba". — Zobaczymy jeszcze pana? — Zobaczymy, obiecuję ci to. Rozmawiając darła szarpie, żeby go opatrzyć. Obawiała się, że kula mogła pozostać w ranie, która znajdowała się poniżej obojczyka. Odkryła jednak drugą rangę pod łopat­ ką, co świadczyło, że pocisk wyszedł z ciała. Oblała obie rany wódką i dokładnie zabandażowała. — Co zrobimy z tym człowiekiem, pani? — zapytała przerażona Margot. — Zatrzymamy go, do diabła! Zajmie swoje miejsce w wozie. — Ale co ludzie powiedzą? — Jacy „ludzie"? Jeżeli sądzisz, że wszyscy, którzy nas otaczają, zajmują się tym, co robi i gdzie bywa mój Mu­ rzyn... Dobrze zjeść, mieć dobre konie na zmianę, wygodne kwatery — oto ich problemy. Zostanie pod plandeką, a w Paryżu, kiedy będziemy w domu, wszystko się samo ułoży. — Powtórzyła energicznie, jakby chciała udowodnić to samej sobie. — Rozumiesz, Margot, to wszystko jest tylko nieporozumieniem.

Nagle okno zostało wyrwane i przez otwór zajrzała do środka twarz Peguilina. — Żadnych obrażeń, mam nadzieję? Powiedział „obrażeń", ze wzruszenia wpadając w połu­ dniowy akcent. — Wszyscy wrzeszczą, więc chyba wszyscy żyją — ode­ zwała się Angelika. Na ramieniu miała niewielkie zadrapanie odłamkiem szkła, ale nie wyglądało to poważnie. Podała dziecko diukowi. Kawaler de Louvigny pojawił się także, podał jej dłoń i pomógł wydostać się z pojazdu. Na drodze Angelika natychmiast chwyciła dziecko w ra­ miona i starała się je uspokoić. Ostre krzyki niemowlęcia zagłuszały bowiem wszystkie inne dźwięki, nie można było wymówić nawet słowa. Tuląc Florimonda do piersi, Angelika spostrzegła, że na miejscu wypadku zatrzymał się także powóz pana de Lauzun, który jechał za jej karetą, za nim bryczka jego siostry, Charlotty, hrabiny de Nogent, oba wozy panów de Gramont, a wszyscy przyjaciele, damy i służba biegli już w jej stronę. — Ale co się w końcu stało? — zapytała Angelika, kiedy Florimond pozwolił jej dojść do głosu. Stangret miał przerażoną minę. Nie należał do najsolidniejszych: był leniwy i gadatliwy, zawsze z piosenką na ustach i butelką w zasięgu ręki. — Spiłeś się i zasnąłeś? — Nie, pani, na pewno nie. Było mi gorąco, pewnie, ale mocno trzymałem konie. Zaprzęg szedł równo. Nagle zza drzew wyszło dwóch ludzi. Jeden miał pistolet. Strzelił w powietrze, a to wystraszyło konie, które stanęły dęba i zaczęły się cofać. Wtedy kareta wpadła w dziurę. Jeden z nich chwycił konia za uzdę. Waliłem go batem najmocniej, jak mogłem. Drugi ładował pistolet. Podszedł i strzelił w okno. W tym momencie nadjechał wóz, a za nim panowie na koniach... Napastnicy uciekli... — Dziwna historia — odezwał się Lauzun. — Las jest strzeżony, chroniony. Strażnicy, przygotowując się na 371

przyjazd króla, wygonili wszystkich włóczęgów i bandy­ tów. Jak wyglądali ci cwaniacy? — Nie wiem, panie diuku. To nie byli bandyci, na pew­ no. Byli dobrze ubrani, ogoleni. Najbardziej przypominali służących z jakiegoś dobrego domu. — Dwóch przepędzonych lokajów w poszukiwaniu łat­ wej zdobyczy? — zastanawiał się de Guiche. Ciężka karoca przejechała wzdłuż zbiegowiska i zatrzy­ mała się. Panna de Montpensier wystawiła głowę przez okno. — I znowu Gaskończycy rozrabiają! Chcecie wystraszyć swoimi dźwięcznymi głosami ptaki z Ue-de-France? Lauzun, rozpływając się w ukłonach, podbiegł do niej. Wyjaśnił, jakiego rodzaju wypadkowi uległa pani de Peyrac, i dodał, że potrzeba trochę czasu, aby podnieść i oporządzić jej powóz. — Ależ niech wsiada, niech wsiada razem z nami! — wykrzyknęła Grande Mademoiselle. — Mój mały Peguilinie, idźże po nią. Chodź, moja droga, mamy wolną całą ławeczkę. Będzie ci wygodnie razem z tym ślicznym dziec­ kiem. Biedny aniołek! Biedny skarbunio! Osobiście pomogła Angelice wsiąść i usadowić się. — Ależ ty jesteś ranna, moja biedna przyjaciółko. Kiedy dojedziemy do końca etapu, wezwę lekarza. Młoda kobieta z zażenowaniem stwierdziła, że osobą siedzącą w głębi karocy, obok panny de Montpensier, był nie kto inny, tylko królowa matka. — Wasza Wysokość wybaczy... — Nie muszę ci nic wybaczać, moja droga pani — od­ parła bardzo uprzejmie Anna Austriaczka. — Mademoiselle miała rację, że poprosiła cię do naszego powozu. Ławeczka jest wygodna i będziesz mogła na niej wypocząć po tylu wzruszeniach. Martwi mnie jedynie to, co powiadają o męż­ czyznach, którzy na ciebie napadli. — Mój Boże, może oni chcieli skrzywdzić króla lub królową! — wykrzyknęła Mademoiselle, składając dłonie. — Ich pojazdy otoczone są strażami i sądzę, że nie ma się co o nich martwić. Ale uprzedzę porucznika policji. Angelika odczuwała teraz skutki przeżytego szoku. Po-

372

>

czuła, że blednie, przymknęła oczy i wsparła głowę o dob­ rze wypchane poduszki ławeczki. Mężczyzna strzelał z bli­ skiej odległości, w samo okno. To cud, że nikt z pasaże­ rów nie został ranny. Przytuliła do siebie Florimonda. Pod lekkimi ubrankami poczuła, że dziecko schudło, i zaczęła sobie robić wyrzuty. Był zmęczony tymi nie kończącymi się podróżami. Od czasu, kiedy go rozłączono z piastunką i Murzynkiem, popłakiwał bez przerwy i nie chciał pić mleka, które Margot kupowała w wioskach. Wzdychał przez sen, łzy wisiały na jego długich rzęsach, rzucających cień na pobladłe policzki. Miał malutkie usteczka, okrągłe i czerwone jak wisienka. Angelika delikatnie otarła chus­ teczką blade, wypukłe czoło, na którym perliły się krope­ lki potu. Grande Mademoiselle westchnęła donośnie. — Co za upał, aż krew się gotuje! — Parę minut temu, pod drzewami, było lepiej — od­ parła Anna Austriaczka, wachlując się ogromnym wach­ larzem z czarnego szylkretu. — Teraz jednak przejeżdżamy przez przecinkę. Zapadło milczenie, potem panna de Montpensier wytarła sobie nos i oczy. Wargi jej drżały. — Jest pani okrutna, żeby przypominać mi to, co od dawna łamie mi serce. Wiem, że ten las należy do mnie, ale Monsieur, mój świętej pamięci ojciec, wyciął go tak, że po pokryciu wydatków nie zostało nic. Straciłam co najmniej dwieście tysięcy talarów! Miałabym za nie piękne diamenty i perły! — Twój ojciec nigdy nie wiedział dobrze, co robi, moja droga. — Czy to nie skandal? Gdybym nie znajdowała się w ka­ rocy Waszej Królewskiej Wysokości, pomyślałabym, że wykonano na mnie wyrok za obrazę majestatu, bo zdaje się, że karą za to przewinienie jest wycięcie do gołej ziemi lasów winowajcy. — Mało brakowało, to prawda — odparła królowa matka. Mademoiselle poczerwieniała aż po białka oczu. — Wasza Królewska Mość zapewniała mnie, że o wszys-

373

tkim raczyła zapomnieć. Nie ośmielam się myśleć, o co chodzi Waszej Królewskiej Mości. — Przyznaję, nie powinnam była tak mówić. Czegóż chcesz, serce jest szybkie, jeśli rozum chce się okazać łas­ kawy. Zawsze bardzo cię lubiłam. Był jednak czas, kiedy się na ciebie gniewałam. Może zapomniałabym ci sprawę orleańską, ale jeśli chodzi o Saint-Antoina i armatę Bastylii, gdybym dostała cię w swoje ręce, pewnie bym cię udusiła. — Należałoby mi się to, ponieważ obraziłam Waszą Królewską Mość. To było dla mnie wielkie nieszczęście, że musiałam przebywać z ludźmi, którym ręczyłam własnym honorem, co zmuszało mnie do takich działań. — Trudno zawsze wiedzieć, gdzie leży honor, a gdzie obowiązek — przyznała królowa. Jednocześnie westchnęły głęboko. Słuchając ich, Angelika pomyślała, że kłótnie wielkich niczym nie różnią się od kłótni maluczkich. Tam jednak, gdzie jest miejsce na cios pięścią, odzywa się strzał armatni. Tam, gdzie pomiędzy sąsiadami zapanowałaby głęboka uraza, pojawia się prze­ szłość pełna zagmatwanych i niebezpiecznych intryg. Mówi się o przebaczeniu, uśmiecha się do ludzi, przyjmuje pana Kondeusza, aby przypodobać się Hiszpanom, głaszcze pana Fouqueta, aby wyciągnąć od niego pieniądze, ale w gruncie rzeczy na dnie serca pozostaje pamięć. Jeśli listy, złożone w szkatułce zapomnianej w wieżyczce zamku du Plessis, ujrzałyby teraz światło dzienne, czyż nie wystarczyłyby one do rozpalenia na nowo ogromnego po­ żaru, którego płomienie do dziś pełzają i szukają jedynie okazji, aby wystrzelić na nowo...? Wydawało się jej, że ukryła tę szkatułkę we wnętrzu samej siebie, a teraz zaciążyła ona jak ołów na jej życiu. Wciąż nie otwierała oczu. Obawiała się, by nie ujrzano w nich dziwnych obrazów: księcia Kondeusza pochylonego nad flakonem trucizny, czytającego list, który właśnie pod­ pisał: „Dla pana Fouqueta... zobowiązuję się należeć jedynie do niego, służyć tylko jemu..." Poczuła się osamotniona. Nie mogła się zwierzyć nikomu. Urocze, dworskie znajomości były bezwartościowe. Każdy z nich, żądny opieki i hojności, odwróci się od niej na

374

najmniejszy znak niełaski. Bernard d'Andijos jest wierny, ale jakże lekkomyślny! Kiedy tylko przekroczą mury Paryża, zginie po nim wszelki ślad. W ramionach swej kochanki, pani de Montmort, będzie biegał z balu na bal i w towarzys­ twie Gaskończyków odwiedzał nocą tawerny i spelunki. Właściwie to bez znaczenia. Przede wszystkim trzeba dotrzeć do Paryża. Tam odzyskają grunt pod nogami. An­ gelika zamieszka w przepięknej rezydencji, którą hrabia de Peyrac posiadał w dzielnicy Saint-Paul. A potem po­ dejmie kroki i poszukiwania, aby dowiedzieć się, co stało się z mężem. — Będziemy w Paryżu jeszcze przed południem — oznaj­ mił d'Andijos, kiedy nazajutrz rano wraz z Florimondem zajmowała miejsce w wynajętej przez niego karocy. Jej własna została poważnie uszkodzona w wypadku. — Może odnajdę tam mojego męża i wszystko się wyja­ śni — odpowiedziała Angelika. — Dlaczego spuściłeś nos na kwintę, markizie? — Dlatego, że wczoraj omal cię nie zabito. Gdyby ka­ roca się nie wywróciła, druga kula tego łajdaka dosięgłaby cię z bardzo bliskiej odległości. Weszła przez okno i znalaz­ łem ją w poduszce oparcia, dokładnie w miejscu, gdzie powinna się znajdować twoja głowa. — Widzisz, szczęście nam sprzyja. Może to dobry znak na przyszłość. Angelika myślała, że już są w Paryżu, podczas gdy jeszcze przejeżdżali przedmieściami. Za bramą Saint-Honore do­ znała rozczarowania na widok wąskich i błotnistych uliczek. Hałas, jaki tu panował, różnił się od odgłosów ulic Tulu­ zy — był bardziej krzykliwy i niemiły dla ucha. Okrzyki handlarzy, stangretów, a zwłaszcza lokajów biegnących przed powozami i lektykami ostro odcinały się na tle głu­ chego pomruku, przypominającego odgłos dalekiej burzy. Powietrze było ciężkie i cuchnące. Karoca Angeliki, eskortowana przez Bernarda d'Andi­ jos na koniu i dwóch lokajów pilnujących wozu z baga­ żami, zużyła ponad dwie godziny na dotarcie do dzielnicy Saint-Paul. 375-

Wreszcie wjechali w ulicę Beautreillis i zwolnili tempo. Powóz zatrzymał się przed ogromną bramą wjazdową z jasnego drewna, zdobioną kołatkami i zamkami z rzeź­ bionego brązu. Za murem z białego kamienia można było domyślić się podjazdu oraz samego domu, zbudowanego wedle najnowszej mody, z ogromnych, ciosanych kamieni, z wysokimi oknami o przezroczystych szybach, dachem pełnym okien i pokrytym nową, lśniącą w słońcu dachówką. Lokaj otworzył drzwi karocy. — To tutaj, pani — odezwał się markiz d'Andijos. Pozostał na koniu i z głupkowatą miną wpatrywał się w wejście. Angelika zeskoczyła na ziemię i podbiegła do małego domku, który prawdopodobnie służył jako stróżówka dla szwajcara. Ze złością pociągnęła za sznur. To nie do pomyślenia, żeby nikt jeszcze nie otworzył głównej bramy. Dzwonek zdawał się budzić echo. Okna stróżówki były brudne. Wszystko wyglądało jak pozbawione życia. Dopiero wtedy Angelika spostrzegła dziwny wygląd por­ talu, na który d'Andijos gapił się ciągle, jak rażony gromem. Podeszła bliżej. Czerwony sznurek, przepleciony przez kraty, podtrzy­ mywany był pieczęciami z pstrokatego wosku. Na drzwiach białą plamą odcinała się kartka papieru, również przymo­ cowana pieczęciami z wosku. Napis głosił: KRÓLEWSKA IZBA SPRAWIEDLIWOŚCI PARYŻ 1 LIPCA 1660

Rozdziawiła ze zdumienia usta i patrzyła, nic nie rozu­ miejąc. W tym samym momencie drzwi stróżówki uchyliły się, ukazując przerażoną twarz służącego w zmiętej liberii. Na widok karocy szybko zamknął drzwi, po czym zreflek­ tował się i znów je otworzył. Wyszedł na zewnątrz niepew­ nym krokiem. — Czy to ty jesteś odźwiernym tego domu? — zapytała młoda kobieta. 376

— Tak... Tak, pani. To ja, Baptysta... i rozpoznaję dob­ rze ka... ka... karocę... mojego... mojego... pana. — Przestań się jąkać, idioto! — wykrzyknęła, tupiąc nogą. — Powiedz natychmiast, gdzie jest pan de Peyrac! Służący niespokojnie rozejrzał się dokoła. Pusta ulica dodawała mu pewności siebie. Podszedł jeszcze bliżej, pod­ niósł oczy na Angelikę i nagle padł przed nią na kolana, nie przestając rzucać wokoło niespokojnych spojrzeń. — Och, moja biedna, młoda pani! — wykrzyknął. — Mój biedny pan! Och, co za nieszczęście! — Ależ mów, o co chodzi! Co się dzieje? — Oszalała z niepokoju, chwyciła go za ramiona i zaczęła szarpać. — Podnieś się, idioto! Nie słyszę, co mówisz. Gdzie jest mój mąż? Nie żyje? Człowiek wyprostował się z trudem i wymamrotał: — Powiadają, że jest w Bastylii. Dom jest opieczętowany. Odpowiadam za niego głową. A ty, pani, uciekaj stąd, dopóki jeszcze jest czas. Wspomnienie słynnej fortecy-więzienia niemal uspokoiło Angelikę po straszliwym podejrzeniu, jakie zaświtało jej w głowie. Z więzienia można wyjść. Wiedziała, że najniebezpiecz­ niejszym więzieniem w Paryżu jest Więzienie Arcybiskupstwa, położone poniżej poziomu Sekwany; zimą można się było w nim utopić. Więzienie to, podobnie jak Chatelet i PHópital General, zarezerwowane jest dla ludzi z gminu. Bastylia była więzieniem arystokratów. Pomimo kilku mro­ cznych legend, krążących na temat cel w ośmiu potężnych basztach, pobyt w tych murach — według publicznej opinii — nikomu nie przynosił ujmy. Angelika westchnęła i zmusiła się, aby realnie spojrzeć na całą sprawę. — Chyba lepiej wynosić się stąd czym prędzej — zasu­ gerowała d'Andijosowi. — Tak, tak, pani, proszę szybko odjechać — nalegał sługa. — Muszę jeszcze wiedzieć, dokąd mam iść. Mam, co prawda, siostrę, która mieszka w Paryżu... nie znam jednak jej adresu. Jej mąż nazywa się Fallot i jest prokuratorem 377

królewskim. Wydaje mi się nawet, że od ślubu każe się nazywać Fallot de Sance. — Dowiemy się na pewno w Pałacu Sprawiedliwości. Karoca i jej orszak ruszyły drogą przez ulice Paryża. Angelice nie w głowie było rozglądać się wokół siebie. Miasto, które przyjęło ją tak niegościnnie, już jej nie po­ ciągało. Florimond popłakiwał. Ząbkował i Margot na próżno nacierała mu dziąsła maścią z miodu i starego kopru. Wreszcie udało im się odnaleźć adres prokuratora królew­ skiego, który, podobnie jak większość urzędników, mieszkał niedaleko Pałacu Sprawiedliwości, na wyspie Cite, w dziel­ nicy Saint-Landry. Ulica nazywała się de 1'Enfer*, co wydało się Angelice złą wróżbą. Domy były szare, średniowieczne, ze spiczas­ tymi gołębnikami, rzadkimi oknami, ozdobione rzeźbami i maszkaronami. Dom, przed którym zatrzymała się karoca, nie był ani trochę mniej ponury od innych, choć na każdym piętrze miał trzy dość duże okna. Na podjeździe znajdowało się biuro, na którym widniał napis: „Mistrz Fallot de Sance. Prokurator królewski". Dwaj urzędnicy, którzy do tej pory ziewali na progu, podbiegli do Angeliki natychmiast, skoro tylko postawiła nogę na ziemi. Zasypali ją masą słów w zupełnie niezrozu­ miałym żargonie, aż wreszcie zrozumiała, że chwalą przed nią wspaniałe możliwości biura pana de Sance, jako jedy­ nego miejsca w Paryżu, gdzie ludzie, którym zależy na wygraniu procesu, mogą udać się z całkowitym poczuciem bezpieczeństwa. — Nie przychodzę w sprawie procesu — odparła An­ gelika. — Chcę się widzieć z panią Fallot. Rozczarowani urzędnicy pokazali jej drzwi po lewej, któ­ re wiodły do domu prokuratora. Angelika podniosła brązową kołatkę i niemal ze wzru­ szeniem czekała, aż jej otworzą. Tłusta, doskonale ułożona służąca w białym czepku * Piekielna.

378

wprowadziła ją do westybulu, ale Hortensja już pojawiła się u szczytu schodów. Widziała karocę przez okno. Angelika przez chwilę miała wrażenie, że siostra ma ocho­ tę rzucić jej się na szyję, ale szybko zreflektowała się i przy­ brała wyniosłą minę. W przedpokoju było zresztą tak ciem­ no, że ledwie się widziały. Ucałowały się chłodno. Hortensja wydawała się jeszcze bardziej wysuszona i wyż­ sza niż zawsze. — Moja biedna siostro! — powiedziała. — Dlaczego nazywasz mnie „biedną siostrą"? — zdziwiła się Angelika. Pani Fallot ruchem dłoni pokazała na służącą i pociąg­ nęła Angelikę do swego pokoju. Był to ogromny pokój, odgrywający także rolę salonu, ponieważ było w nim mnós-* two taboretów i foteli, krzeseł i ławeczek, poustawianych wokół wielkiego łoża o pięknych kotarach, pokrytego na­ rzutą z żółtego adamaszku. Angelika zaczęła się zastana­ wiać, czy jej siostra miała zwyczaj przyjmować przyjaciółki leżąc w łóżku, jak to czyniły wykwintne damy. Istotnie, Hortensja kiedyś wykazywała pewną inteligencję i popisy­ wała się wytwornym językiem. Tu także panował mrok z powodu kolorowych szyb, ale w upale było to nawet przyjemne. Podłoga tu i tam od­ świeżona była pęczkami zielonej trawy. Angelika z rozkoszą odetchnęła tym sielskim zapachem. — Przyjemnie tu — powiedziała do Hortensji. Ta wcale nie wydawała się zadowolona. — Nie próbuj zwieść mnie słodkimi słówkami. Wiem o wszystkim. — Masz szczęście, bo ja muszę przyznać się, że zupełnie nie mam pojęcia, co się dzieje wokół mnie. — Co za brak rozsądku, żeby tak się afiszować w samym środku Paryża! — powiedziała Hortensja, wznosząc oczy ku niebu. — Słuchaj, Hortensjo, nie zaczynaj podnosić oczu na sufit. Nie wiem, czy twój mąż jest taki jak ja, ale przypo­ minam sobie, że nigdy nie reagowałam na tę minę inaczej jak dając ci po buzi. A teraz pozwól, że opowiem ci wszys­ tko, co wiem, a potem ty opowiesz mi to, co ty wiesz. 379

Opowiedziała zatem, jak w Saint-Jean-de-Luz Joffrey de Peyrac znikł nagle. Informacje usłyszane od pewnych przy­ jaciół każą jej przypuszczać, że został porwany i zawieziony do Paryża, dlatego i ona także udała się do stolicy. Tu zastała swój dom opieczętowany i dowiedziała się, że jej mąż na pewno znajduje się w Bastylii. — Domyślasz się chyba, jak twój przyjazd w samo połu­ dnie jest kompromitujący dla wysokiego urzędnika królew­ skiego? — surowo odezwała się Hortensja. — Po co właś­ ciwie przyjechałaś? — Tak, to w istocie bardzo dziwne — stwierdziła An­ gelika — ale myślałam, że rodzina będzie mogła mi pomóc. — Zdaje się, że to jedyna okazja, kiedy raczysz pamiętać o rodzinie! Jestem pewna, że nie spotkałby mnie ten za­ szczyt, gdybyś mogła się panoszyć w nowym domu w dziel­ nicy Saint-Paul. Dlaczego nie udałaś się po pomoc do wspa­ niałych przyjaciół twego bogatego i pięknego małżonka, tych wszystkich książąt, diuków i markizów, zamiast nam przysparzać kłopotu? Angelika już miała wstać i wyjść, trzaskając drzwiami, ale wydało jej się, że słyszy dochodzący z ulicy płacz Florimonda, i opanowała złość. — Hortensjo, nie mam co do ciebie złudzeń. Jako czuła i pełna poświęcenia siostra pokazujesz mi drzwi. Mam ze sobą czternastomiesięczne dziecko, które musi być wyką­ pane, przewinięte i nakarmione. Robi się późno. Jeśli pojadę teraz na poszukiwanie noclegu, prawdopodobnie będę spać na ulicy. Przyjmij mnie na jedną noc. — O jedną noc za dużo dla bezpieczeństwa mojej rodziny. — Myślałby kto, że jestem otoczona reputacją skanda­ licznego życia? Pani Fallot zacisnęła wąskie wargi, a jej brązowe, żywe, choć małe oczy zabłysły. — Twoja reputacja nie jest bez skazy, a opinia twego męża wręcz skandaliczna. Angelika nie mogła powstrzymać uśmiechu na widok jej zgorszonej miny. — Zapewniam cię, że mój mąż jest najlepszym z ludzi. Zrozumiesz to natychmiast, kiedy go poznasz...

380

— Niech mnie Pan Bóg broni! Umarłabym ze strachu. Jeżeli prawdą jest to, co mi powiedziano, to dziwię się, jak mogłaś mieszkać z nim przez tyle lat. Pewnie cię zaczaro­ wał. — Po dłuższej chwili namysłu dodała: — Co prawda już jako mała dziewczynka miałaś wyraźne skłonności do wszelkiego rodzaju zboczeń. — Naprawdę jesteś bardzo uprzejma, moja droga! Rze­ czywiście, ty, jako mała dziewczynka, miałaś wyraźne skłon­ ności do oczerniania i złośliwości. — Coraz lepiej! Teraz zaczniesz mnie obrażać w moim własnym domu! — Dlaczego nie chcesz mi uwierzyć? Mówię ci, że mój mąż znalazł się w Bastylii wskutek nieporozumienia. — Jeśli jest w Bastylii, to znaczy, że sprawiedliwość istnieje. — Jeśli sprawiedliwość istnieje, wkrótce go zwolnią. — Proszę pozwolić, że się wtrącę, pani, która tak pięknie mówisz o sprawiedliwości — ozwał się nagle zza ich pleców poważny głos. Do pokoju wszedł mężczyzna. Mógł mieć ze trzydzieści lat, ale nosił się bardzo statecznie. Pod brązową peruką jego pełna, starannie wygolona twarz miała wyraz zarazem poważny i skupiony, co nadawało mu wygląd duchownego. Pochylał głowę na jedną stronę, jak ktoś, kto z tytułu wykonywanego zawodu przywykł wysłuchiwać zwierzeń. Sądząc po porządnym stroju z czarnego sukna, zaledwie ozdobionym czarnym galonem i rogowymi guzikami, po jego nieskazitelnym, acz prostym żabocie, Angelika zorien­ towała się, że ma do czynienia ze swym szwagrem, proku­ ratorem. Dygnęła w nadziei, że go tym ugłaska. Podszedł do niej i bardzo uroczyście ucałował ją w oba policzki, jak przystało na krewnych. — Proszę nie mówić w trybie warunkowym, pani. Spra­ wiedliwość istnieje. I w jej to imię, jako świadectwo jej istnienia, przyjmuję cię w moim domu. Hortensja podskoczyła jak kot, któremu nadepnięto na ogon. — Ależ, Gastonie, zupełnie zwariowałeś. Odkąd za ciebie wyszłam, powtarzasz mi, że twoja kariera jest najważniejsza i zależy wyłącznie od króla... 381

— I od sprawiedliwości, moja droga — przerwał jej urzę­ dnik miękko, ale stanowczo. — Co nie przeszkadza, że już od paru dni trzęsiesz się na myśl, że moja siostra mogłaby tu przyjechać. Biorąc pod uwagę wszystko, co wiesz o aresztowaniu jej męża, twierdziłeś, że to oznacza dla nas kompletną ruinę. — Zamilcz, pani, bo pożałuję, że w pewnym sensie zdra­ dziłem sekret zawodowy, przekazując ci to, czego się do­ wiedziałem dzięki odrobinie szczęścia. Angelika postanowiła schować dumę do kieszeni. — Dowiedział się pan czegoś? Och, panie, błagam, wyjaś­ nij mi, o co chodzi! Od paru dni żyję w całkowitej niepew­ ności. — Niestety, pani! Nie zamierzam ukrywać się za zasłoną fałszywej dyskrecji ani tracić czasu na niepotrzebną gada­ ninę. Powiem od razu, że wiem niewiele. Przez oficjalne ogłoszenie w pałacu dowiedziałem się, muszę przyznać, z ogromnym zdumieniem, o aresztowaniu pana de Peyrac. A zatem proszę, w pani własnym interesie i dla dobra pani męża, nie robić użytku z tego, co teraz powiem, aż do nowego rozkazu. Poza tym powtarzam, że to bardzo nie­ wiele. Pani mąż został zatrzymany na podstawie nakazu aresztowania trzeciej kategorii, to znaczy tak zwanym na­ kazem „w imieniu króla". Oskarżony urzędnik lub szlachcic jest zapraszany, aby stawił się we wskazanym miejscu, w ta­ jemnicy, ale dobrowolnie, choć w towarzystwie królews­ kiego komisarza. Jeśli chodzi o pani męża, to najpierw zaprowadzono go do For-Leveque, skąd został przewiezio­ ny, na rozkaz podpisany przez niejakiego Seguiera, do Bastylii. — Dziękuję, że potwierdził pan te w gruncie rzeczy po­ cieszające informacje. Wielu ludzi było więzionych w Bas­ tylii, a potem wypuszczano ich i rehabilitowano, skoro tylko rzucono nieco światła na obciążające ich kalumnie. — Widzę, że jest pani osobą o zimnej krwi — odparł mistrz Fallot z lekkim, lecz pełnym aprobaty ruchem pod­ bródka. — Nie chcę jednak stwarzać pani złudzeń, że wszys­ tko się ułoży. Dowiedziałem się bowiem także, że w nakazie aresztowania, podpisanym przez króla, powiedziane było

382

wyraźnie, iż ani nazwisko oskarżonego, ani samo oskarżenie nie może być wymienione w rejestrach więziennych... — Może król nie chce, aby jeden z jego wiernych pod­ danych został zniesławiony, zanim sam zbada to, co mu zarzucają. Może chce go uwolnić bez rozgłosu... — Albo o nim zapomnieć... — Jak to: zapomnieć? — powtórzyła Angelika z drże­ niem w głosie. — Wielu ludzi zostaje zapomnianych w więzieniu — ode­ zwał się Fallot, mrużąc oczy i wpatrując się w przestrzeń — i to tak pewnie jak na dnie mogiły. W istocie, uwięzienie w Bastylii nie jest zmazą na honorze, jest to bowiem wię­ zienie dla ludzi dobrze urodzonych i przeszło przez nią bez szwanku na honorze kilku książąt krwi. Mimo to uważam, że anonimowość -więźnia i tajemnica, jaką jest otoczony, świadczy o tym, że sprawa jest szczególnie poważna. Angelika przez chwilę siedziała w milczeniu. Ogarnęło ją znużenie, poczuła ssanie głodu w żołądku. A może to był lęk...? Podniosła oczy na urzędnika, w którym spodziewała się znaleźć sprzymierzeńca. — Panie, jeśli byłeś tak dobry, aby mnie oświecić, po­ wiedz mi: co mam teraz robić? — Powtarzam raz jeszcze, pani, to nie sprawa dobroci, lecz sprawiedliwości. Poczucie sprawiedliwości sprawia, że przyjmuję cię pod moim dachem, a skoro prosisz mnie o radę, skieruję cię do innego prawnika. Obawiam się bo­ wiem, że mój udział w tej sprawie uznany byłby za stron­ niczy i interesowny, choć nasze powiązania rodzinne do tej pory nie były zbyt silne. Hortensja zachowywała się jak koń gryzący wędzidło. — Rzeczywiście, można tak powiedzieć! — wrzasnęła piskliwym głosem z lat dziecinnych. — Dopóki miała zamki i talary swojego Kulawca, nie obchodziliśmy jej w ogóle. Nie sądzisz, że pan de Peyrac, który był członkiem par­ lamentu Tuluzy, mógł w jakiś sposób pomóc ci i zarekomen­ dować cię wysokim paryskim urzędnikom? — Joffrey miał niewiele powiązań z ludźmi ze stolicy. — Aha, aha! — przedrzeźniała ją Hortensja. — Tylko całkiem malutkie powiązania z gubernatorem Langwedocji

383

i Beam, jeszcze mniejsze z kardynałem Mazarinim i królową matką! — Przesadzasz... — Przecież byliście zaproszeni na ślub królewski, tak czy nie? Angelika nie odpowiedziała ani słowa i wyszła z salonu. Nie było widać końca tej dyskusji. Skoro mąż się zgadzał, należało raczej poszukać Florimonda. Schodząc ze scho­ dów, ze zdziwieniem stwierdziła, że się uśmiecha. Bardzo szybko odnalazły z Hortensją dawną ścieżkę ich wiecznych kłótni...! A więc Monteloup nie umarło. Lepiej było skakać sobie do oczu niż czuć się jak dwie obce sobie istoty. Na ulicy, siedząc na stopniach karocy, oczekiwał na nią Francois Binet. W ramionach trzymał uśpione dziecko. Młody fryzjer wyjaśnił, że widząc cierpienia małego, za­ aplikował mu własną maść, z opium i mielonej mięty. Miał ją w zapasie, ponieważ, jak wszyscy ludzie jego zawodu, był też po trosze lekarzem i aptekarzem. Angelika podzię­ kowała i zapytała, co z Margot i małą piastunką. Dowie­ działa się, że służąca, widząc, iż oczekiwanie się przedłuża, nie zdołała oprzeć się wołaniu służącego właściciela łaźni, który chodził po ulicach, śpiewając: Na podobieństwo świętej Joanny Chodźcie się kąpać, panie i panny. Dobrze obsłuży wszystkie klientki Tłum pokojówek zwinnych i prędkich. Pospieszcie się, bo kąpiel czeka... Jak wszyscy hugenoci Margot miała wyraźną skłonność do wody, co bardzo podobało się Angelice. — Ja też chętnie złożyłabym wizytę tej świętej Joan­ nie — westchnęła. Lokaje i dwaj stangreci usiedli w cieniu karocy, popijając cieniutkie wino i zagryzając solonymi śledziami, albowiem był piątek. Angelika spojrzała na swą zakurzoną suknię i Florimon­ da ubabranego morwą i miodem po same oczy. Co za żałosny widok! Dla żony prokuratora, która zeszła w ślad za Angeliką, i tak musiał on przedstawiać nieosiągalny obraz luksusu.

384

— No tak, moja droga — zadrwiła Hortensja. — Jak na kobietę, która żali się, że jest zmuszona nocować na ulicy, mie jesteś jeszcze aż tak źle wyposażona: karoca, furgon, sześć koni, czterech czy pięciu lokajów i dwie służące, które idą do łaźni! — Mam łóżko — uprzedziła ją Angelika. — Czy mam je przenieść do ciebie? — Nie trzeba. Mamy dość łóżek, żeby cię przyjąć. Za to nie wiem, gdzie ulokuję tyle służby. — Znajdziesz jakąś mansardę dla Margot i małej? Męż­ czyznom dam pieniądze na nocleg w oberży. Hortensja z zasznurowanymi ustami i zgorszoną miną spoglądała na południowców, którzy nie uznali za stosowne przeszkadzać sobie obecnością żony prokuratora i pożywiali się dalej, bezczelnie mierząc ją ognistymi oczami. — Mężczyźni z twojej eskorty naprawdę wyglądają jak bandyci — wyszeptała zdławionym głosem. — Posądzasz ich o coś, czym na pewno nie są. Ich jedyną wadą jest wyraźna skłonność do wylegiwania się na słońcu. W wielkim pokoju, który jej zaofiarowano, Angelika nareszcie mogła się odprężyć. Zanurzyła się w balii pełnej wody i wykąpała, a nawet umyła włosy. Uczesała się byle jak przed stalowym lustrem umieszczonym nad kominkiem. Pokój był ciemny, meble paskudne, ale wystarczająco wy­ godne. W małym łóżeczku z czystą pościelą spał Florimond, któremu lekarstwo fryzjera przyniosło wyraźną ulgę. Umalowała się lekko, ponieważ się domyślała, że jej szwagier nie przepada za uróżowionymi kobietami. Z za­ kłopotaniem przeglądała garderobę w poszukiwaniu od­ powiedniej sukni. Nawet najskromniejsza z jej toalet była o wiele za strojna w porównaniu z sukniami biednej Hor­ tensji, która na gorsecie swojej sukienki z szarego sukna nosiła tylko kilka aksamitek i wstążek. Wybrała wreszcie komplet koloru czarnej kawy z dość dyskretnym złotym haftem. Delikatną, koronkową kryzę zastąpiła szalem z czarnego jedwabiu. Kończyła właśnie toaletę, kiedy pojawiła się Margot, przepraszając za spóź­ nienie. 385

Zręcznie poprawiła uczesanie swej pani, przywracając mu jego zwykły wdzięk. Nie mogła też powstrzymać się od użycia perfum. — Uważaj. Nie mogę być zbyt elegancka. Muszę wzbu­ dzić zaufanie w moim szwagrze prokuratorze. — Niestety! Mieć u swoich stóp tylu pięknych panów i stroić się teraz, aby spodobać się prokuratorowi! Przerwał jej niesamowity wrzask dochodzący z parteru. Obie wybiegły na schody. Całą klatkę schodową wypełniały krzyki śmiertelnie prze­ rażonej kobiety. Angelika pędem zbiegła na dół i wpadła do westybulu, gdzie grupa służących tłoczyła się na progu, robiąc zdumione miny. Krzyki rozlegały się dalej, ale jakby bardziej stłumione i wydawało się, że dochodzą z ogrom­ nego kufra z fałszywego hebanu, który ozdabiał przedpokój. Hortensja, która przybiegła także, otwarła kufer i nie­ małym wysiłkiem wyciągnęła z niego tłustą pokojówkę, która otwierała drzwi Angelice, oraz dwójkę dzieci, w wieku ośmiu i czterech lat, przyczepionych do jej spódnicy. Pani Fallot zaczęła od spoliczkowania dziewczyny, po czym za­ pytała, co się stało. — Tam! Tam! — bełkotała nieszczęsna, pokazując coś palcem. Angelika spojrzała we wskazanym kierunku i spostrzegła dzielnego Kouassi-Ba, który skromnie chował się za słu­ żącymi. Hortensja nie mogła powstrzymać lekkiego drgnienia, ale opanowała się. — No i co, to jest czarny człowiek, Maur, nie ma powo­ du, żeby tak wrzeszczeć — rzekła oschle. — Nigdy nie widziałaś Maura? — N... nie, nie, pszepani. — W Paryżu nie ma ludzi, którzy nie widzieliby Mau­ ra. Widać, że pochodzisz ze wsi. Jesteś głupia. Gratuluję, moja droga! — syknęła, podchodząc do Angeliki. — Chyba umyślnie powodujesz takie zamieszanie w mo­ im domu. Przyprowadzasz tu dzikusa z wysp! Ta dziewu­ cha może teraz zostawić mnie i odejść, a z takim trudem ją znalazłam! 386

— Kouassi-Ba! — zawołała Angelika. — Te małe dzieci i panienka boją się ciebie. Pokaż im, jaki jesteś zabawny! — Tak jest, prośpani! Murzyn jednym skokiem rzucił się naprzód. Służąca wrzasnęła jak opętana, opierając się o ścianę, jakby chciała się w nią wtopić. Ale Kouassi-Ba wykonał tylko kilka ewo­ lucji i wyjął z kieszeni garść kolorowych piłeczek. Zaczął nimi żonglować z zaskakującą zręcznością. Wydawało się, że niedawno odniesiona rana nie przeszkadza mu zupełnie. Wreszcie, kiedy zobaczył uśmiech na twarzyczkach dzieci, wziął gitarę małego Giovaniego i usiadł na podłodze, krzy­ żując nogi. Zaczął nucić głębokim, aksamitnym głosem. Angelika zbliżyła się do reszty służby. — Dam wam pieniądze za nocleg w oberży i posiłek — oznajmiła. Stangret wystąpił z grupy, mnąc w palcach beret z piór­ kiem, który stanowił część bogatej liberii służby pana de Peyrac. — Jeśli można panią prosić, chcielibyśmy dostać resztę wypłaty. Jesteśmy w Paryżu. W tym mieście życie jest bar­ dzo drogie. Angelika zawahała się, ale po chwili przystała na ich prośbę. Poleciła Margot, by przyniosła kasetkę i odliczyła każdemu to, co była mu winna. Mężczyźni podziękowali z ukłonem. Mały Giovani zapewnił, że jutro stawi się na usługi pani hrabiny. Pozostali wyszli w milczeniu. Zanim przekroczyli próg, Margot, stojąca do tej pory na schodach, krzyknęła za nimi kilka słów w langwedockiej gwarze. Nie odpowiedzieli. — Co im powiedziałaś? — z rozmarzeniem zapytała An­ gelika. — Że jeśli jutro się nie stawią, ich pan rzuci na nich złe zaklęcie. — Myślisz, że nie wrócą? — Tak sądzę. Angelika ze znużeniem potarła czoło dłonią. — Nie trzeba było mówić, że pan rzuci na nich złe za­ klęcie. Takie słowa bardziej mu zaszkodzą, niż przyniosą pożytek. Masz, weź tę kasetkę do pokoju i postaraj się, 387

żeby przygotowano kaszkę dla Florimonda. Zje, kiedy się obudzi. — Pani — odezwał się obok niej cieniutki głos. — Ojciec prosił, żeby panią uprzedzić, iż kolacja jest podana i cze­ kamy na panią w jadalni, żeby się pomodlić. Był to ośmiolatek, którego przed chwilą widziała w ku­ frze. — Nie boisz się już Kouassi-Ba? — zapytała. — Nie, pani. Cieszę się, że poznałem czarnego człowieka. Wszyscy koledzy będą mi zazdrościć. — Jak masz na imię? — Martin. W jadalni pootwierano okna, aby wpuścić nieco światła i nie zapalać świec. Różowy, przejrzysty zmierzch kładł się nad dachami. O tej porze dzwony parafii zaczynały wzywać na Anioł Pański. Wspaniała, uroczysta muzyka dominowała nad innymi dźwiękami, niosła się daleko, jak modlitwa samego miasta. — Macie piękne dzwony w parafii — zauważyła An­ gelika, aby rozładować napięcie towarzyszące posiłkowi. Wszyscy siedzieli już wokół stołu, modlitwa została od­ mówiona. — To dzwony z Notre-Dame — odpowiedział mistrz Fallot. — Naszą parafią jest Saint-Landry, ale katedra znajduje się bardzo blisko. Jeśli wychylić się z okna, można dostrzec dwie wysmukłe wieże i wieżyczkę apsydy. Po drugiej stronie stołu siedział spokojny, milczący sta­ rzec, wuj mistrza Fallota, dawny urzędnik. Na samym początku posiłku i on, i jego bratanek niemal jednocześnie, tym samym pełnym namaszczenia gestem, wrzucili do swych szklanek po kawałku rogu jednorożca. To przypomniało Angelice, że dziś rano zapomniała po­ łknąć pastylki trucizny, do której chciał ją przyzwyczaić Joffrey de Peyrac. Służąca przyniosła zupę. Biały obrus nosił równe ślady składania w kształcie regularnej kraty. Srebra były dość ładne, ale rodzina Fallot nie używała widelców, ponieważ nie były one jeszcze wówczas rozpo­ wszechnione. To Joffrey nauczył Angelikę posługiwać się 388

tym przedmiotem. Przypomniała sobie, że w dniu ślubu czuła się bardzo niezręcznie z tymi widełkami w dłoni. Podano kilka dań z ryb, jaj i nabiału. Angelika podejrze­ wała swoją siostrę, że uzupełniła menu kilkoma daniami z gospody. — Nie powinnaś zmieniać zwyczajów z powodu mojej obecności. — Wyobrażasz sobie, że rodzina prokuratora je tylko kaszę jaglaną i polewkę z kapusty? — kwaśno odparła Hortensja. Mimo zmęczenia Angelika nie mogła zasnąć. Wsłuchi­ wała się w dochodzące z wąskich uliczek odgłosy nieznane­ go miasta. Przeszedł mały sprzedawca opłatków, potrząsając kost­ kami w kubku. W domach, gdzie siadywano do późna, przyzywano go i próżniacy zabawiali się grą w kości. Nieco później zabrzmiał głos płaczka: Wy, którzy śpicie do dnia jasnego. Proście Boga za duszę zmarłego... Angelika zadrżała i ukryła twarz w poduszce. Mimowol­ nie szukała obecności ciepłego, długiego ciała Joffreya. Jakże tęskniła za jego wesołością, dowcipem, cudownym, słodkim głosem i pieszczotliwymi dłońmi! Kiedyż znów się spotkają? Jacy wówczas będą szczęśliwi! Wtuli się w jego ramiona, poprosi, by ją całował i ściskał bardzo, bardzo mocno...! Zasnęła, tuląc do siebie poduszkę z grubego i szorstkiego płótna pachnącego lawendą.

ROZDZIAŁ IV Angelika odsunęła żaluzje z masywnego drewna, po czym zaczęła wałczyć z oknem z kolorowych szkiełek w kształcie rombów, oprawionych w ołów. Wreszcie je otworzyła. Trze­ ba być paryżaninem, żeby spać przy zamkniętych oknach w taki upał. Głęboko odetchnęła chłodnym porannym po­ wietrzem, po czym znieruchomiała, zdumiona i zachwycona widokiem. Okno jej pokoju nie wychodziło na ulicę de 1'Enfer, ale na drugą stronę domu. Pod nim znajdowała się wstęga wody, gładka i lśniąca jak ostrze miecza, wyzłocona wscho­ dzącym słońcem i pocętkowana barkami i ciężkimi ga­ larami. Na drugim brzegu statek praczek, okryty białą plandeką, oślepiał jasnością, jak maźnięcie kredą na tle pastelowego krajobrazu. Do uszu Angeliki dochodziły krzyki kobiet i uderzenia kijanek, zmieszane z nawoływaniami marynarzy i rżeniem koni, które słudzy prowadzili do wodopoju. W powietrzu unosił się drażniący, słodkawo-kwaśny za­ pach. Angelika wychyliła się i zauważyła, że drewniane filary, na których wspierał się stary dom, zagłębione były w piasku nadbrzeżnym usianym stertami gnijących owoców, a nad nimi unosiły się roje pszczół. Po prawej, na końcu wyspy, znajdował się port pełen galarów. Wyładowywano tam ogromne kosze pomarańczy, czereśni, winogron, gruszek. Piękni młodzieńcy w łachma­ nach, stojący na dziobach barek, wgryzali się w miąższ pomarańczy, po czym odrzucali skórkę, którą fale unosiły 390

wzdłuż domów. A potem zrzucali łachmany i zanurzali się w wodzie. Niewielka kładka, pomalowana na jaskrawoczerwony kolor, łączyła wysepkę z Cite. Po drugiej stronie, nieco dalej za praczkami, roztaczała się ogromna plaża pełna stateczków kupieckich. Leżały tam stosy beczek, sterty worków, góry siana dla stajni. Marynarze bosakami przytrzymywali wiązki spławianego drewna, kierując je do brzegu, gdzie robotnicy przetaczali pnie i ustawiali je w stosy. Nad całym tym ruchem królowało światło o barwie pier­ wiosnka, zmieniające każdą scenę w delikatny, przymglony obraz jak ze snu, nagle rozjaśniony odbłyskiem słońca, bielą płótna lub czepka, skrzydłem krzykliwej mewy mus­ kającej wodę. — Sekwana — szepnęła Angelika. Sekwana to Paryż. Ktoś zastukał do drzwi. Weszła służąca Hortensji z dzbankiem mleka. — Przyniosłam mleko dla małego, proszę pani. Sama poszłam bardzo wcześnie rano na plac de la Pierre-au-Lait. Kobiety ze wsi dopiero się zjeżdżały. Mleko w garnkach było jeszcze ciepłe. — Jesteś bardzo dobra, moja mała, że zadałaś sobie tyle trudu. Trzeba było wysłać dziewczynę, którą przywiozłam ze sobą, i jej dać dzbanek. — Chciałam zobaczyć, czy maleństwo już się obudziło. Tak bardzo lubię dzieci, proszę pani. Taka szkoda, że pani Hortensja oddaje swoje dzieci niańce. Miałam dziecko pół roku temu i zawiozłam je do Chaillot. Codziennie drżę cała z obawy, że doniosą mi o jego śmierci. Niańka nie miała mleka, jestem całkiem pewna, że będzie je karmiła „miaulee", chlebem moczonym w wodzie i winie. Cała była okrąglutka, z policzkami jak u woskowej lalki i błękitnymi, naiwnymi oczami. Angelika poczuła przypływ sympatii. — Jak masz na imię, mała? — Barbe, do usług pani. 391

— Widzisz, Barbe, ja sama karmiłam moje dziecko od urodzenia. Mam nadzieję, że będzie silny. — Nic nie zastąpi opieki matki — sentencjonalnie oznaj­ miła Barbe. Florimond budził się właśnie. Obiema rączkami chwycił brzeg swej kołyski i usiadł, wpatrując się czarnymi, błysz­ czącymi oczkami w nową twarz. — Skarbuniu, ślicznotko, malusi, moje cudeńko! — za­ nuciła dziewczyna, unosząc go w ramionach. Był jeszcze rozespany i niemal bezwładny. Zaniosła go do okna, żeby pokazać mu barki, mewy i kosze pomarańczy. — Jak się nazywa ten mały port? — zapytała Angelika. — To port Saint-Landry, port owocowy, a dalej most Rouge, który wiedzie na wyspę Saint-Louis. Na przeciw­ ległym brzegu też dużo cumuje statków; jest tu port sienny, drewniany, zbożowy i winny. Towary te interesują przede wszystkim panów z Hotel de Ville, tego pięknego budynku, który widać za łachą. — A ten wielki plac, który jest przed nim? — To place Greve. — Barbe zmrużyła powieki, żeby lepiej widzieć. — Dużo dziś ludzi na placu Greve. Na pewno jest tam wisielec. — Wisielec? — ze zgrozą zapytała Angelika. — Jasne, przecież to tam odbywają się egzekucje. Z mo­ jego okienka, tuż nad tym oknem, mogę widzieć wszystkie co do jednej, choć z daleka. Ale to nawet lepiej, ja mam wrażliwe serce. Najczęściej wieszają, ale widziałam też dwa ścięcia i jeden stos czarownika. Angelika zadrżała i odwróciła twarz. Krajobraz zza okna wydał jej się nagle o wiele mniej przyjemny. Angelika ubrała się dość elegancko, ponieważ zamierzała udać się do Tuileries. Poprosiła Margot, aby wzięła płaszcz i poszła wraz z nią. Mała służąca będzie pilnować Florimonda, a Barbe ich obojga. Angelika była zadowolona, że jedna ze służących stała się jej stronniczką, ponieważ było to niezwykle ważne dla Hortensji, której niechętnie pomagano. Prócz Barbe 392

miała jeszcze tylko pomywaczkę i człowieka do cięższych prac, który nosił zimą drewno na opał, a poza tym zajmował się świecami i mył posadzki. — Pani tren niedługo będzie taki czysty — zauważyła Margot, zaciskając wargi. — Stało się to, czego się obawia­ łam. Pani łajdaccy lokaje i stangreci uciekli. Nie ma nikogo, kto zajmowałby się pani powozem i końmi. Po krótkiej chwili załamania Angelika się rozpogodziła. — Właściwie to nawet lepiej. Wzięłam ze sobą tylko cztery tysiące liwrów. Mam zamiar wysłać pana d'Andijos do Tuluzy, żeby przywiózł mi trochę pieniędzy, ale tym­ czasem, nie znając przyszłości, przynajmniej nie muszę im płacić. Zamierzam sprzedać konie i karocę właścicielowi stajni publicznej. Pójdziemy pieszo. Mam wielką ochotę pooglądać stragany. — Pani nie zdaje sobie sprawy, jakie błotniste są ulice. W niektórych miejscach można po kostki zapaść się w nie­ czystościach. — Siostra moja twierdzi, że w drewnianych sabotach chodzi się całkiem wygodnie. No, chodź, moja droga Ma­ rgot, nie marudź, zwiedzimy trochę Paryża, czy to nie cudownie? Po drodze w westybulu Angelika natknęła się na Francoisa Bineta i małego muzyka. — Dziękuję wam za wierność — powiedziała ze wzru­ szeniem — ale chyba będziemy musieli się rozstać, ponieważ nie mogę was zatrzymać na służbie. Binet, czy chcesz, abym cię zarekomendowała pani de Montpensier? W Saint-Jean-de-Luz odniosłeś taki sukces, że na pewno i bez trudu znajdą ci jakieś zajęcie albo zaprotegują cię innemu szlach­ cicowi. Ku jej wielkiemu zdumieniu młody rzemieślnik odrzucił propozycję. — Dziękuję ci, pani, za tę dobroć, ale sądzę, że po prostu pójdę na służbę do mistrza fryzjerskiego. — Ty? — zaprotestowała Angelika. — Ty, największy fryzjer Tuluzy? — Niestety, inaczej nie znajdę pracy w mieście, w którym cechy są bardzo zamknięte. 393

— Ale na dworze... — Zarabiać na życie u bogaczy to długie i trudne zaję­ cie, pani. Nie jest dobrze znaleźć się w pełnym świetle, zwłaszcza jeśli jest się skromnym rzemieślnikiem, takim jak ja. Wystarczy jedno słowo, mały gest, złośliwa aluzja i od wielkich zaszczytów spada się w otchłań głębszą niż ta, którą poznaje się, pozostając skromnie w cieniu. Łaska książęca jest tak zmienna, że powód do chwały może rych­ ło stać się zgubą. Spojrzała na niego bardzo uważnie. — Chcesz dać im trochę czasu, by zapomnieli, że byłeś fryzjerem pana de Peyrac? Spuścił powieki. — Ja, pani, nie zapomnę nigdy. Jeśli mój pan zwycięży swych wrogów, czym prędzej pospieszę, by mu służyć. Ale jestem tylko zwykłym golibrodą. — Masz rację, Binet — powiedziała z uśmiechem. — Po­ doba mi się twoja szczerość. Doprawdy, nie musimy ciągnąć cię za sobą w niełaskę. Oto sto talarów i życzę ci dużo szczęścia. Młody człowiek ukłonił się, wziął torbę cyrulika i wciąż się kłaniając, wyszedł tyłem. — A ty, Giovani, czy chcesz, abym próbowała skontak­ tować cię z panem Lullim? — Och, tak, proszę pani, och, tak! — A ty, Kouassi-Ba, co chcesz robić? — Chcę spacerować z panią, prośpani. Angelika uśmiechnęła się. — Dobrze. Chodźcie obaj. Idziemy do Tuileries. W tym momencie otwarły się drzwi i pojawiła się w nich piękna peruka mistrza Fallota. — Słyszałem twój głos, pani, a właśnie jej szukałem. Proszę o krótką chwilę rozmowy. Angelika dała znak całej trójce, żeby na nią zaczekali. — Jestem do pana dyspozycji. Poszła za nim do biura, gdzie kotłowali się urzędnicy i skrybowie. Mdły zapach atramentu, skrzypienie gęsich piór, wątpliwa czystość, czarne sukno, z którego uszyto odzienie owych pracowitych ludzi, nie sprawiały najmilszego 394

wrażenia. Na ścianach wisiało mnóstwo czarnych worków zawierających dokumentacje spraw. Mistrz Fallot poprowadził Angelikę do niewielkiego po­ koju obok. Oczekujący tam mężczyzna podniósł się. — Pan Desgrez, adwokat — przedstawił prokurator. — Pan Desgrez będzie do pani dyspozycji, aby poprowadzić przykrą sprawę pani męża. Angelika spojrzała z konsternacją. I to ma być adwokat dla hrabiego de Peyrac! Trudno byłoby znaleźć równie wytarty płaszcz, tak zużytą bieliznę i wyświechtany beret. Prokurator, który traktował go z dużym szacunkiem, w po­ równaniu z nim wydawał się odziany wręcz luksusowo. Biedny młodzieniec nie miał nawet peruki i jego długie włosy wydawały się zrobione z tej samej szorstkiej, brunat­ nej wełny co surdut. Pomimo rzucającej się w oczy biedy zachowywał się z dużą swobodą. — Pani — oznajmił prosto z mostu. — Nie będziemy mówić w czasie przyszłym ani warunkowym. Jestem do pani dyspozycji. A teraz proszę bez obaw powiedzieć mi wszystko, co pani wie. — Na honor, mistrzu — odparła nieco chłodno Angeli­ ka. — Nie wiem nic albo prawie nic. — Tym lepiej, a zatem nie wychodzimy od fałszywych przypuszczeń. — Jest tylko jeden pewny punkt — wtrącił się mistrz Fallot. — Nakaz aresztowania podpisany ręką króla. — Bardzo słusznie, mistrzu. Król. Należy zacząć od króla. Młody adwokat podparł podbródek dłonią i zmarszczył brwi. — Niedobrze! Trudno znaleźć bardziej niewygodny i ró­ wnie wysoko położony punkt wyjścia. — Mam zamiar zobaczyć się z panną de Montpensier, kuzynką króla — oznajmiła Angelika. — Wydaje mi się, że za jej pośrednictwem mogłabym uzyskać szczegółowsze informacje, zwłaszcza jeśli to jakaś dworska kabała. Przez nią, być może, uda mi się dosięgnąć nawet Jego Królewskiej Mości. — Panna de Montpensier, phi! — rzucił tamten z pogar395

dliwym skrzywieniem warg. — Ta wielka tyka słynie przede wszystkim z niezręczności. Nie zapominaj, pani, że była frondystką i kazała strzelać do wojsk swego drogiego ku­ zyna. Dzięki temu na zawsze pozostanie na dworze osobą podejrzaną. Poza tym król nieco jej zazdrości ogromnego bogactwa. Ta dama bardzo szybko zrozumie, że obrona pana, który popadł w niełaskę, nie leży w jej interesie. — Zdaje się i zawsze słyszałam, że Grande Mademoiselle ma bardzo dobre serce. — Módlmy się, by zechciała ci je okazać, pani! Jako dziecko Paryża nie mam zaufania do serc władców kar­ miących lud owocami swej niezgody, owocami tak gorzkimi i zgniłymi jak te, które zalegają u stóp twego domu, panie prokuratorze. Ale uczyń ten krok, pani, jeśli uważasz go za stosowny. Mogę ci tylko poradzić, abyś pani rozmawiała z Mademoiselle i książętami lekko i niezobowiązująco, nie kładąc nacisku na niesprawiedliwość, jaką ci uczyniono. „Czy ten adwokacina w dziurawych butach będzie mnie uczył, jak rozmawiać z ludźmi na dworze?" — ponuro pomyślała Angelika. Wzięła torebkę i wyjęła kilka talarów. — Oto zaliczka na poczet wydatków, które może pociąg­ nąć za sobą pańska praca. — Dzięki ci, pani — odparł adwokat, okiem pełnym satysfakcji objął pieniądze i wsunął je do żałośnie chudej, skórzanej sakiewki, którą miał przy pasie. Pozdrowił ją bardzo grzecznie i wyszedł. Ogromny duńczyk o białej sierści usianej wielkimi, brązo­ wymi plamami, do tej pory spokojnie czekający przy naroż­ niku domu, zerwał się z miejsca i ruszył za adwokatem, który oddalał się z rękami w kieszeniach, wesoło gwiżdżąc. — Ten człowiek nie budzi zaufania — powiedziała An­ gelika do szwagra.— Wydaje mi się, że to żartowniś i nie­ samowity pyszałek w jednej osobie. — To bardzo inteligentny chłopiec — upierał się proku­ rator. — Jest jednak biedny... jak większość jemu podob­ nych. W Paryżu są zastępy adwokatów bez pracy. Ten tutaj musiał odziedziczyć stanowisko po ojcu, sam nie miał­ by za co go kupić. Poradziłem go pani, bo z jednej strony 396

doceniam jego inteligencję, a z drugiej nie będzie zbyt wiele kosztował. Z tą małą sumką, którą mu pani dała, jest w stanie zdziałać cuda. — Sprawa pieniędzy nie jest istotna. Jeżeli okaże się to konieczne, mój mąż otrzyma pomoc najlepszych pra­ wników. Mistrz Fallot objął Angelikę spojrzeniem zarazem wy­ niosłym i sprytnym. — Czyżbyś, pani, miała przy sobie niewyczerpaną fo­ rtunę? — Przy sobie — nie, ale wyślę markiza d'Andijos do Tuluzy. Spotka się tam z naszym bankierem i jeśli gotówka będzie potrzebna natychmiast, poleci mu sprzedać część ziemi. — Nie obawiasz się, pani, że wasze dobra w Tuluzie mogą być także opieczętowane, tak jak dom w Paryżu? Angelika spojrzała na niego ze zgrozą. — To niemożliwe — wybełkotała. — Dlaczego mieliby to zrobić? Dlaczego mieliby urządzać na nas taką nagonkę? Nie zrobiliśmy nikomu nic złego! Prawnik wymownie wzruszył ramionami. — Niestety, pani! Wielu ludzi, którzy przeszli przez to biuro, powtarzało te same słowa. Kiedy się ich słucha, można by pomyśleć, że nikt nigdy nie zrobił nikomu nic złego. A i tak zawsze są procesy... „I praca dla prokuratora" — pomyślała Angelika. Z nowym powodem do zmartwienia nie miała już tak wielkiej ochoty na spacer. Droga wiodła przez ulicę de la Colombe, Marmousets i de la Lanterne, aż do Pałacu Spra­ wiedliwości. Potem nabrzeżem de PHorloge doszła do PontNeuf, na samym końcu wyspy. Ruch panujący tutaj ocza­ rował jej świtę. Wokół brązowej statuy dobrego króla Hen­ ryka IV tłoczyły się małe kramiki na kółkach. Ich właściciele wesołymi krzykami zachwalali najróżniejsze rodzaje towa­ rów. Tu proponują cudowny kataplazm, tam wyrywanie zębów bez bólu, ówdzie sprzedają przedziwny płyn do wy­ wabiania plam z odzieży, jeszcze gdzie indziej książki i zaba­ wki, naszyjniki z kości żółwia od bólu brzucha. Rozlegało się chrypienie trąbki, skrzypienie katarynek. Na estradzie 397

dźwięczał tamburyn, a akrobaci żonglowali kielichami. Jakiś wychudły typ, odziany w wytarty płaszcz, wsunął Angelice w dłoń kawałek papieru i zażądał dziesięciu solów. Dała mu je machinalnie i wsunęła papier do kieszeni, po czym popędziła swą ogłupiałą świtę. Nie miała serca do włóczenia się po mieście. Co parę kroków zatrzymywali ją żebracy, którzy pojawiali się nagle przed nią, pokazując oślizłą i ropiejącą ranę, kikut owinięty krwawą szmatą; kobiety w łachmanach wyciągały ku niej dzieci, których twarzyczki pokryte strupami otoczone były chmarą much. Ludzie ci wychodzili z cienia bramy, zza kramiku, gramolili się z nabrzeża, wydając okrzyki począt­ kowo żałosne, ale szybko przeradzające się w groźbę. Na koniec, kiedy nie miała już miedziaków, rozkazała Kouassi-Ba, żeby ich rozpędził. Murzyn natychmiast wy­ szczerzył zęby ludożercy i wyciągnął ręce w stronę kaleki o kulach, który wziął nogi za pas z zadziwiającą chyżością. — Oto co wynika z łażenia pieszo, jak włóczęgi — po­ wtarzała co chwila potężna i bardzo oburzona Margot. Angelika westchnęła z ulgą, kiedy ujrzała wreszcie ople­ cioną bluszczem wieżę du Bois, ostatni walący się zabytek dawnych murów Paryża. Za nią zaraz pojawił się pawilon Flory, kończący galerię i pod kątem prostym łączący ją z Tuileries. Powietrze było chłodniejsze. Zerwał się lekki wiatr od Sekwany i rozwiał nieprzyjemne zapachy miasta. Na koniec dotarli do Tuileries, pałacu ozdobionego set­ kami drobiazgów, zwieńczonego okrągłą kopułą i latar­ niami. Pałac ten był letnią rezydencją o cudownym, kobie­ cym wdzięku, zbudowała go bowiem kobieta, Katarzyna Medycejska, Włoszka rozkochana w przepychu. W Tuileries poproszono Angelikę, aby zaczekała. Grande Mademoiselle pojechała do Luksemburga, aby zapowiedzieć przeprowadzkę. Monsieur, brat króla, postanowił bowiem wykłócić się o Tuileries, w których Mademoiselle mieszkała już od wielu lat. Wraz ze swą świtą zajął całe skrzydło pałacu. Mademoiselle wyzwała go od mazgajów i było z tego mnóstwo krzyku. Wreszcie jednak ustąpiła, jak zwyk­ le. Doprawdy, była zbyt dobra. 398

Angelika siedziała przy oknie, podziwiając wspaniały ' ogród. Za mozaikowymi, ukwieconymi klombami widać było białą plamę migdałowca, a dalej zieleń lasów Garenne. Nad brzegiem Sekwany znajdowała się ptaszarnia Ludwi­ ka XIII, gdzie jeszcze do tej pory hodowano łowcze sokoły. Po prawej widać było słynne królewskie stajnie i maneż, z którego o tej porze dochodziły odgłosy galopu i pokrzy­ kiwania paziów i trenerów. Angelika oddychała balsamicznym powietrzem i przy­ glądała się małym młynom kręcącym się na wietrze na dalekich wzgórzach Chaillot, Passy i Roule. Wreszcie, około południa, wybuchło wielkie zamieszanie i pojawiła się spocona, machająca wachlarzem Mademoi­ selle. — Moja kochana — powiedziała do Angeliki. — Zawsze zjawiasz się w porę. Gdziekolwiek się obrócę, wszędzie widzę gęby tak głupie, że tylko bić, i twój słodki pyszczek z tymi ogromnymi, przejrzystymi oczami wywołuje we mnie uczucie... świeżości. Tak, to dobre słowo: świeżości. Czy ktoś wreszcie przyniesie nam lemoniadę i lody? Opadła na fotel i zaczerpnęła tchu. — Niechże ci to opowiem. Petit Monsieur! Omal go nie udusiłam dziś rano. Nie sprawiłoby mi to najmniejszej trud­ ności. Wygania mnie z tego pałacu, gdzie mieszkałam od dziecka. Powiem więcej: gdzie panowałam. Masz... Stąd właśnie wysyłałam służbę i skrzypków do walki z ludźmi pana Mazariniego, tam, przy bramie. Ten zaś chciał się ukryć przed gniewem ludu, ale nagle zabroniono mu wyjeż­ dżać z Paryża. Mało brakowało, a zamordowaliby go i wrzucili jego ciało do rzeki... Angelika zastanawiała się, w jaki sposób zdoła przez tę całą gadaninę przeforsować temat, który leżał jej na sercu. Przypomniały jej się sceptyczne słowa młodego adwokata, kiedy mówił o dobroci możnych. Wreszcie zebrała całą odwagę i wtrąciła: — Niech mi Wasza Wysokość wybaczy, ale wiem, że jesteś, pani, dobrze poinformowana o tym, co się dzieje na dworze. Czy nie dotarła do Waszej Wysokości wiadomość, że mój mąż jest w Bastylii? 399

Księżniczka wydawała się szczerze zdumiona. — W Bastylii? — zapytała ze współczuciem. — Jakąż zbrodnię popełnił? — Właśnie tego nie wiem i mam wielką nadzieję, że Wasza Wysokość pomoże mi rozwiązać zagadkę. Zrelacjonowała wydarzenia, jakie miały miejsce w SaintJean-de-Luz, i tajemnicze zniknięcie hrabiego de Peyrac. Pieczęcie na drzwiach domu w dzielnicy Saint-Paul świad­ czyły dobitnie, że porwanie miało pewne cechy działania w imieniu prawa, ale tajemnica była dobrze strzeżona. — Zastanówmy się — odezwała się panna de Montpensier — poszukajmy trochę. Twój mąż miał wrogów, jak wszyscy zresztą. Kto według ciebie mógłby chcieć mu za­ szkodzić? — Mój mąż był w nie najlepszych stosunkach z arcybis­ kupem Tuluzy. Nie sądzę jednak, żeby on mógł postawić mu zarzut motywujący interwencję króla. — Może hrabia de Peyrac zranił jakichś wpływowych ludzi przy osobie króla? Moja mała, właśnie coś sobie przypomniałam. Swojego czasu pan de Peyrac okazał wyjąt­ kową bezczelność memu ojcu, kiedy ten pojawił się w Tu­ luzie jako gubernator Langwedocji. Och! Mój ojciec nie miał do niego pretensji, a poza tym już nie żyje. Mój pan ojciec nie miał zazdrosnej natury, choć spiskowanie było jego ulubionym sposobem spędzania czasu. Odziedziczyłam po nim tę namiętność, muszę to wyznać. Dlatego nie zawsze jestem chętnie widziana u króla. To bardzo podejrzliwy człowiek... Ach! Tak sobie myślę... czy pan de Peyrac nie zranił samego króla? — Mój mąż nie ma zwyczaju tracić czasu na pochlebst­ wa, ale bardzo szanuje króla. Czy nie próbował mu się przypodobać, przyjmując go w Tuluzie? — Ach! To było cudowne przyjęcie! — z entuzjazmem zawołała Mademoiselle, składając dłonie. — Te małe pta­ szki, które wylatywały z ogromnej skały konfitury...! Ale rzeczywiście, ktoś mówił mi, że król był zirytowany. Tak samo jak z panem Fouquetem z Vaux-de-Vicomte... Ci wszyscy wielcy panowie nie zdają sobie sprawy, że gdy król się uśmiecha, to znaczy, iż w gruncie rzeczy cierpną mu 400

zęby, jakby się napił kwaśnego wina, z samej tylko zazdro­ ści, że jego podwładni tak się pysznią swoim bogactwem. — Nie przypuszczałam, że Jego Królewska Mość może być tak małostkowy. — Król wydaje się miły i uczciwy, przyznaję. Ale, czy chcemy, czy nie, pamięta czasy, kiedy książęta krwi wypo­ wiedzieli mu wojnę. A ja byłam z nimi, wyznaję, choć już sama nie pamiętam, dlaczego. Krótko mówiąc, Jego Wy­ sokość nie ufa tym, którzy zbyt wysoko noszą głowy. — Mój mąż nigdy nie spiskował przeciw królowi. Był zawsze lojalnym poddanym i sam płacił jedną czwartą po­ datków Langwedocji. Panna de Montpensier po przyjacielsku uderzyła ją wach­ larzem po ramieniu. — Z jakim ogniem go bronisz! Przyznaję, że jego wygląd trochę mnie przerażał, ale kiedy porozmawiałam z nim w Saint-Jean-de-Luz, zaczęłam rozumieć, na czym polega jego powodzenie u kobiet. Nie płacz, moja kochana, od­ damy ci twojego uwodzicielskiego Kulawca, choćbym miała zamęczyć pytaniami samego kardynała i swoim zwyczajem narozrabiać!

ROZDZIAŁ V

Angelika rozstała się z Mademoiselle nieco pocieszona. Umówiły się, że spotkają się, skoro tylko Mademoiselle uzyska jakieś wiążące informacje. Księżniczka, która bardzo chciała zrobić przyjemność swej przyjaciółce, obiecała także zaopiekować się małym Giovanim. Postanowiła włączyć go do swych skrzypków, zanim uda jej się skontaktować go z królewskim bardem Lullim. — W każdym razie nie możemy podejmować żadnych kroków przed przyjazdem króla do Paryża — stwierdziła na zakończenie. — Wszystko jest zatrzymane w oczekiwaniu na uroczystości. Królowa matka jest w Luwrze, ale król i królowa powinni aż do tego czasu pozostać w Vincennes. To nie załatwia sprawy, a zatem zachowaj cierpliwość. Nie zapomnę o tobie i wezwę cię, kiedy przyjdzie pora. Po opuszczeniu Mademoiselle Angelika błąkała się przez jakiś czas po korytarzach zamku w nadziei, że spotka Peguilina de Lauzun, o którym wiedziała, że czuje do Mademoi­ selle ogromny sentyment. Nie znalazła go, natomiast natknę­ ła się na Cerbalauda, który spacerował z dość niewyraźną miną. On także nie wiedział, co ma myśleć o aresztowaniu hrabiego de Peyrac, nie mógł powiedzieć nic więcej niż to, że nikt o tym nie mówił i nikt tego nie podejrzewał. — Dowiedzą się wkrótce — obiecała Angelika, wierząc w Grande Mademoiselle, tę stuustą plotkarę. W tej chwili najstraszniejszy wydawał jej się mur mil­ czenia, jakim otoczono zniknięcie Joffreya. Jeśli się zacznie mówić, sprawa będzie musiała ujrzeć światło dzienne. 402

Zapytała o markiza d'Andijos. Cerbalaud oznajmił, że markiz powinien stawić się na Pre-aux-Clercs na pojedynek. — Pojedynkuje się?! — wykrzyknęła przerażona An­ gelika. — Nie on, to Lauzun i d'Humieres mieli jakąś sprawę honorową. — Chodź ze mną, muszę się z nim widzieć. Kiedy schodziła po marmurowych stopniach, została zaczepiona przez piękną kobietę o czarnych oczach. Roz­ poznała diuszesę de Soissons, jedną z Mancinich: Olimpię, bratanicę kardynała. — Pani de Peyrac, cieszę się, że cię widzę — odezwała się piękność. — Bardziej jeszcze cieszy mnie widok twego czarnego jak heban strażnika. Już w Saint-Jean-de-Luz myślałam o tym, żeby go od "ciebie wyprosić. Sprzedaj mi go, dam ci dobrą cenę. — Kouassi-Ba nie jest na sprzedaż — zaprotestowała Angelika. — To prawda, mój mąż kupił go w Narbonne, kiedy jeszcze był całkiem mały, ale nigdy nie uważał go za niewolnika, a nawet płacił mu pensję jak lokajowi. — Zapłacę mu także, i to dużo. — Przykro mi, pani, ale nie mogę cię zadowolić. Kouassi-Ba jest mi potrzebny i mój mąż byłby niepocieszo­ ny, gdyby go nie zastał po swoim powrocie. — Cóż, trudno — odparła pani de Soissons nieco roz­ czarowana. Rzuciła na czarnego olbrzyma, stojącego za Angeliką, jeszcze jedno, pełne podziwu spojrzenie. — To niesłychane, jak taki towarzysz może podkreślić piękność, delikatność i białość skóry kobiety. Nie sądzisz, najdroższy? Teraz dopiero Angelika spostrzegła, że w jej kierunku zbliża się markiz de Vardes. Nie miała najmniejszej ochoty spotkać się z człowiekiem, który potraktował ją tak brutal­ nie i bezczelnie. Do tej pory czuła ból złośliwie przez niego pogryzionych warg. Pospiesznie pożegnała się z panią de Soissons i zeszła w stronę ogrodów.

403

— Mam wrażenie, że piękna Olimpia rzuca lubieżne spojrzenia na twojego Murzyna — zauważył Cerbalaud. — Vardes, jej oficjalny kochanek, już jej nie wystarcza. Jest szalenie ciekawa, jak się to robi z Maurem. — Och, pośpiesz się, zamiast gadać głupoty! — zniecier­ pliwiła się Angelika. — A ja jestem ciekawa, czy Lauzun i d'Humieres nie pozabijali się wzajemnie. Jakże denerwowali ją ci lekkomyślni ludzie o pustych mózgownicach i egoistycznych sercach! Miała wrażenie, że jak we śnie biegnie za czymś nieuchwytnym i na próżno stara się zebrać rozrzucone kawałki jakiejś całości. Wszystko jednak wymykało jej się z rąk, uciekało. Dwoje przyjaciół znalazło się już na ulicy, kiedy ktoś ich zawołał, zatrzymując znów na parę minut. Wytworny szlachcic, którego Angelika nie znała, pod­ szedł do niej i poprosił o chwilę rozmowy. — Dobrze, ale szybko. Pociągnął ją na stronę. — Pani, zostałem wysłany przez Jego Królewską Mość Filipa Orleańskiego, królewskiego brata. Monsieur chciałby porozmawiać z panią na temat pana de Peyrac. — Mój Boże! — szepnęła Angelika i serce jej zaczęło bić bardzo mocno. Może nareszcie dowie się czegoś konkretnego? Nie prze­ padała za bratem królewskim, małym człowieczkiem o zim­ nych, ponurych oczkach. Pamiętała jednak pełne podziwu, acz nieco niejasne słowa zachwytu pod adresem hrabiego de Peyrac. Czego dowiedział się na temat więźnia Bastylii? — Monsieur będzie cię, pani, oczekiwać o piątej po połu­ dniu — oznajmił szlachcic półgłosem. — Wejdziesz przez Tuileries i skierujesz się do pawilonu Flory, gdzie są apar­ tamenty Jego Wysokości. Proszę nikomu o tym nie mówić. — Będę w towarzystwie służącej. — Proszę bardzo. Skłonił się i oddalił, szczękając ostrogami. — Kto to był? — zapytała Cerbalauda. — Kawaler de Lorraine, nowy faworyt Filipa. Tak, de Guiche się naraził: nie był dość wielkim entuzjastą wypa-

404

czonej miłości i zachował zbyt wiele apetytu na płeć piękną. Monsieur także nie jest aż tak wybredny, o nie! Powiadają, że po wyjeździe króla ożenią go, i to wiesz, z kim? Z Hen­ riettą Angielską, córką tego biednego Karola I, któremu Anglicy ścięli głowę. Angelika słuchała jednym uchem. Była głodna. Apetyt zawsze jej dopisywał. Wstydziła się tego, szczególnie w obec­ nej sytuacji. Co jadł w więzieniu biedny Joffrey, który był przecież takim smakoszem? Rozejrzała się dyskretnie w nadziei, iż zobaczy w pobliżu handlarza waflami lub ciepłymi bułeczkami, u którego mog­ łaby coś kupić i posilić się. Nowy cel zaprowadził ich na drugą stronę Sekwany, niedaleko starej bramy Nesle z wieżą. Pre-aux-Clercs, gdzie niegdyś swawoliło tylu studentów, nie istniała już od dawna. Pozostał jednak pomiędzy opactwem Saint-Germain-desPres i starymi fosami kawałek wolnego, nierównego terenu, gdzie zadziorni młodzi ludzie mogli oczyścić swój honor z dala od oczu straży. Zbliżając się usłyszeli krzyki. Po przybyciu na miejsce zobaczyli Lauzuna i markiza d'Humieres, w rozpiętych jak do pojedynku koszulach, okładających pięściami d'Andijosa. I jeden, i drugi stwierdzili, że w obliczu konieczności pojedynku każdy z nich oddzielnie poprosił d'Andijosa, aby przyszedł i rozdzielił ich w imię przyjaźni. Ten zdrajca wszakże schował się za krzakiem i krztusząc się ze śmiechu, obserwował „przeciwników", którzy desperacko usiłowali przeciągnąć sprawę. A to jedna szpada była dłuższa od drugiej, a to znowu pole za wąskie... Wreszcie, kiedy roz­ jemca się pojawił, obaj zaprotestowali: — Gdybyśmy nie byli ludźmi o wielkich sercach, mieli­ byśmy czas, żeby popodrzynać sobie gardła sto razy! — wrzeszczał mały Lauzun. Angelika przyłączyła się do ataku na d'Andijosa. — Uważasz, iż mój mąż przez piętnaście lat przyjmował cię w swoim domu, żebyś teraz bawił się w głupie żarty, kiedy on jest w więzieniu?! — krzyczała. — Och, ci połu­ dniowcy!

405

Chwyciła go za kark, odciągnęła na bok i zatapiając mu paznokcie w ramieniu, kazała natychmiast jechać do Tuluzy i jak najszybciej wracać z pieniędzmi. Markiz z żałosną miną wyznał jej, że wszystkie swoje pieniądze przepuścił w grze u księżniczki Henrietty. Angelika dała mu pięćset liwrów i Kouassi-Ba do obrony. Po rozstaniu z d'Andijosem stwierdziła, że Lauzun i d'Humieres wraz ze świadkami także się rozeszli. Położyła dłoń na czole. — Muszę być w Tuileries około piątej — powiedziała do Margot. — Zaczekajmy tam, w gospodzie, gdzie przynaj­ mniej dadzą nam jeść i pić. — Gospoda! — wykrzyknęła oburzona służąca. — Pa­ ni, to nie miejsce dla ciebie! — A sądzisz, że więzienie jest miejscem dla mojego męża? Jestem głodna i spragniona. Ty zresztą też. Nie rób ceregieli i chodźmy się posilić. Poufale wzięła ją pod ramię i przytuliła się lekko. Była niższa od Margot i prawdopodobnie dlatego z początku pokojowa wywierała na niej duże wrażenie. Teraz znała ją lepiej. Żywa, pełna wigoru i zapalczywa Marguerite, zwana Margot, była na śmierć i życie związana z rodziną de Peyrac. — Może ty też chcesz ode mnie odejść? — zapytała Angelika. — Nie wiem, jak to wszystko się skończy. Wi­ działaś, że lokaje nie zastanawiali się długo. Może nawet mieli rację. — Nigdy nie chciałam brać przykładu z lokajów — po­ gardliwie odparła Margot. Jej oczy lśniły jak rozżarzone węgle. Po krótkiej chwili namysłu dodała: — Moje życie obraca się wokół jednego, jedynego wspomnienia. Zostałam wraz z hrabią wsadzona do wozu katolickiego wieśniaka, który wiózł nas do Tuluzy, do rodziców. To było po masak­ rze ludzi z mojej wioski, której ofiarą padła także moja matka, a jego piastunka. Miałam wtedy tylko cztery lata, ale pamiętam każdy szczegół. Był cały połamany i jęczał, a ja niezręcznie ocierałam jego krwawiącą twarzyczkę, a po­ nieważ płonął gorączką, wsuwałam mu między wargi sto406

pione grudki śniegu. Teraz, tak samo jak wtedy, nie opusz­ czę go, choćbym miała umrzeć na garstce siana w lochu. Angelika nie odpowiedziała, ale przytuliła się mocniej i pozostała przez chwilę z czołem wtulonym w ramię słu­ żącej. Znalazły gospodę niedaleko bramy Nesle, tuż przy ma­ łym, łukowatym mostku przerzuconym przez dawną fosę. Właścicielka przyrządziła im potrawkę z mięsa. W sali nie było wielu ludzi, poza kilkoma żołnierzami, których intrygowała obecność wystrojonej damy przy or­ dynarnym stole. Przez uchylone drzwi Angelika spoglądała na ponurą wieżę Nesle. To stamtąd kiedyś zrzucano do rzeki kochan­ ków na jedną noc rozpustnej Marguerite de Bourgogne, królowej Francji, która w masce wabiła po uliczkach stu­ dentów o niewinnych obliczach. Teraz zniszczona wieża została wynajęta praczkom, które rozkładały bieliznę na blankach i wykuszach. Zakątek ten był spokojny i mało uczęszczany, wieś nie­ daleko. Flisacy ciągnęli barki po piasku nabrzeża. Dzieci łowiły ryby w fosach... Kiedy zaczął zapadać wieczór, Angelika zawróciła przez rzekę do Tuileries. Po alejkach ogrodu kręciło się dużo ludzi, ponieważ chłodne, orzeźwiające powietrze zwabiło nie tylko szlachtę, lecz i rodziny bogatych mieszczan, którzy mieli pozwolenie na spacery w parku. W pawilonie Flory na spotkanie przybyłych wyszedł sam kawaler de Lorraine. Posadził je na ławeczce w przedpokoju i zostawił. Jego Wysokość miał przyjść niebawem. W korytarzach panował duży ruch. Przejście to służyło jako łącznik pomiędzy Tuileries i Luwrem. Angelika kilka­ krotnie spostrzegła twarze znane jej z Saint-Jean-de-Luz. Zaszyła się w kącie, nie chcąc być rozpoznana. Zresztą zauważone zostały przez niewiele osób. Umawiano się na kolację do Mademoiselle, na trente-et-un u pani Henrietty. Niektórzy żalili się, że muszą wrócić do zamku Vincennes,

407

w tak niewygodne miejsce, gdzie jednakże król miał prze­ bywać aż do wejścia do Paryża. Powoli korytarze pogrążały się w mroku. Pojawiły się rzędy lokajów, niosących świeczniki, które ustawiali na konsolach pomiędzy wysokimi oknami. — Pani — odezwała się nagle Margot. — Powinnyśmy już iść. Mrok zapadł za oknami. Jeżeli nie pójdziemy teraz, zgubimy się albo padniemy ofiarą jakichś łobuzów. — Nie ruszę się stąd, dopóki nie zobaczę się z Jego Wysokością — uparcie odparła Angelika. — Choćbym miała tu spędzić noc. Służąca nie nalegała. W kilka minut potem jednak podjęła zniżonym głosem: — Pani, obawiam się, że ktoś nastaje na twoje życie. Angelika podskoczyła. — Oszalałaś. Skąd ci przyszła do głowy taka myśl? — Z niezbyt daleka. Dopiero cztery dni temu chcieli cię zabić, i to na pewno. — Co chcesz przez to powiedzieć? — Mówię o lesie Rambouillet. Nie strzelali ani do króla, ani do królowej, pani, ale na pewno do ciebie. A gdyby twój pojazd nie wpadł w rów, kula, którą z bliska wy­ strzelono w okno, bez wątpienia znalazłaby się w twojej głowie. — To są twoje dziwaczne majaki. W poszukiwaniu łupu ci lokaje napadliby na byle jaki pojazd... — Aha! A dlaczego tym, który strzelał, był pani dawny ochmistrz, Clement Tonnel? Angelika rozejrzała się uważnie po opustoszałym już przedpokoju. Wysmukłe płomienie woskowych świec nie zdradzały żadnego ruchu. — Jesteś pewna tego, co mówisz? — Powtarzałabym to pod karą śmierci. Rozpoznałam go doskonale, pomimo czapki naciśniętej na oczy. Musieli go wybrać, ponieważ dobrze cię znał. W ten sposób nie ryzykowali pomyłki. — Kto „oni"? — A skąd mam wiedzieć? — odparła służąca, wzruszając

408

ramionami. — Wiem tylko jedno: człowiek ten nigdy nie budził we mnie sympatii. To szpieg. Po pierwsze: jest obcy, nie należy do nas. Po drugie: nie umiał się śmiać. I wreszcie wydawało się, że wciąż się za czymś rozgląda, nasłuchuje, jakby wykonywał swoje obowiązki, stale nadstawiając uszu... A teraz dlaczego chciał panią zabić? Nie potrafię tego wyjaśnić, tak samo jak tego, że mój pan jest w więzie­ niu. Trzeba jednak być głuchą, ślepą i głupią na dodatek, żeby nie zrozumieć, iż jacyś wrogowie poprzysięgli waszą zgubę. Angelika zadrżała i ciaśniej otuliła się szeroką peleryną z brązowego jedwabiu. — Nie rozumiem, skąd ta nagonka. Dlaczego chcieliby mnie zabić? Przed jej oczami z szybkością błyskawicy przemknęła myśl o szkatułce z trucizną. Jedyną osobą, z którą podzieliła się tym sekretem, był Joffrey. Czy to możliwe, żeby jeszcze zajmowano się tą starą historią? — Pani, chodźmy już — naciskała Margot. W tej samej chwili w galerii rozległ się odgłos kroków. Angelika nie mogła powstrzymać nerwowego drżenia. Ktoś nadchodził. Angelika rozpoznała kawalera de Lorraine, niosącego lichtarz z trzema świecami. Płomienie oświetlały bardzo piękną twarz, której uprzej­ my wyraz nie zdołał ukryć rysu hipokryzji, a nawet okru­ cieństwa. — Jego Królewska Wysokość z całego serca prosi o wy­ baczenie — rzekł z ukłonem — ale został zatrzymany na dłużej i nie zdąży stawić się na spotkanie, które pani wy­ znaczył. Czy możemy sprawę odłożyć do jutra, o tej samej porze? Angelika była okropnie rozczarowana. Mimo to przystała na nowy termin spotkania. Kawaler de Lorraine oznajmił, że bramy Tuileries są już zamknięte; poprowadzi je zatem na drugą stronę wielkiej galerii. Stamtąd wydostaną się do niewielkiego ogrodu, zwanego Ogrodem Infantki, i wkrótce znajdą się w pobliżu Pont-Neuf. 409

Kawaler trzymał świecznik wysoko nad głową. Drew­ niane obcasy złowieszczo uderzały o posadzkę. Angelika obserwowała w ciemnych szybach odbicie ich małego or­ szaku i nie mogła oprzeć się wrażeniu, że jest w nim coś pogrzebowego. Od czasu do czasu mijali strażnika albo otwierały się drzwi i wychodziła z nich roześmiana para. Widać było jasno oświetlony salon, w którym towarzyst­ wo grało o większe i mniejsze stawki. Orkiestra smycz­ kowa, ukryta gdzieś za parawanem, grała delikatną, słod­ ką melodyjkę, która długo jeszcze błąkała się po koryta­ rzach. Wreszcie nadszedł koniec tego dziwnego marszu. Kawaler de Lorraine się zatrzymał. — Oto schody, przez które zejdziecie do ogrodu. Zaraz po prawej zobaczycie kilka stopni i małe drzwiczki i już będziecie poza terenem pałacu. Angelika nie miała odwagi powiedzieć, że nie ma powozu, a poza tym kawaler wcale o to nie pytał. Skłonił się z układnością osoby, która dobrze wypełniła swoje zadanie, i od­ dalił się. Angelika znowu objęła ramię służącej. — Pospieszmy się, droga Margot. Nie jestem strachliwa, ale ten nocny spacer wcale mi się nie podoba. Obie pospiesznie zeszły po kamiennych stopniach. Uratował ją jej własny pantofelek. Wiele chodziła przez cały dzień i zerwało się delikatne skórzane wiązanie. An­ gelika przystanęła w połowie schodów i pochyliła się, żeby je naprawić. Margot schodziła dalej. Nagle z mroku dobiegł straszny krzyk śmiertelnie ugo­ dzonej kobiety. — Ratunku! Pani, mordują mnie! Uciekaj...! Uciekaj...! Potem wołanie umilkło, przechodząc w okropny jęk, który wkrótce także ucichł. Angelika, zmrożona strachem, na próżno wpatrywała się w mroczną studnię, dokąd szły schody. — Margot! Margot! — zawołała. Jej głos rozbrzmiewał w głębokiej ciszy. Chłodne nocne 410

powietrze, pachnące kwiatami pomarańczy, dochodziło aż do niej, ale żaden szmer nie zakłócał spokoju. Ogarnięta paniką młoda kobieta pospiesznie wbiegła na schody i zawróciła do oświetlonej galerii. Przechodził jakiś oficer. Rzuciła się ku niemu. — Panie! Panie! Na pomoc! Zamordowali moją służącą! Zbyt późno rozpoznała markiza de Vardes, ale w prze­ rażeniu uznała go za dar od losu. — Hej, ależ to kobieta w złocie! — zauważył drwiącym głosem. — Kobieta o silnej dłoni. — Panie, nie czas na pogawędkę. Powtarzam: zamor­ dowali moją służącą. — No i co z tego? Mam po niej płakać? Angelika załamała ręce. — Błagam, trzeba coś zrobić, przepędzić bandytów, któ­ rzy kryją się pod tymi schodami. Może jest tylko ranna? Popatrzył na nią, nie przestając się uśmiechać. — Zdecydowanie, pani, wyglądasz na mniej bezczelną niż ostatnim razem, kiedy się spotkaliśmy. Nawet pani do twarzy z tym wzruszeniem. Gotowa była skoczyć mu do oczu, uderzyć go, nazwać tchórzem. Usłyszała jednak świst szpady wyciąganej z po­ chwy. — Chodźmy, zobaczymy — odezwał się niedbale. Poszła za nim, usiłując nie trząść się jak liść, aż doszła do pierwszych stopni. Markiz przechylił się przez balustradę. — Nic nie widać, ale za to czuć. Smród kanalii jest zawsze taki sam: cebula, tytoń i czarne wino z gospody. Siedzą tam we czterech lub pięciu. — Chwycił ją za przegub dłoni. — Słuchaj! Ponurą ciszę zakłócił najpierw odgłos upadku do wody, a potem plusk rozbryzgów. — Widzisz. Właśnie wrzucili ciało do Sekwany. Zwrócił się ku niej i obserwował ją zwężonymi oczami z uwagą gotowego do ataku gada. — Och, miejsce jest klasyczne! — mówił. — Jest tu mała furtka, którą często zapominają zamknąć, nieraz

411

umyślnie. Służy ona osobom, które chcą tam ustawić płat­ nych morderców. Sekwana jest o dwa kroki. Sprawę załat­ wia się szybko. Natęż słuch, pani, a usłyszysz, jak szepczą do siebie. Pewnie już zauważyli, że zabili nie tę osobę, którą im wskazano. Musisz mieć potężnych wrogów, moja piękna! Angelika zaciskała zęby, żeby nie szczękały. — Co pan zrobi? — wykrztusiła wreszcie. — Na razie nic. Nie mam najmniejszej ochoty zmierzyć mej szpady z zardzewiałymi rapierami łajdaków. Za godzinę szwajcarzy obejmą służbę. Mordercy wezmą nogi za pas, jeśli się wcześniej nie dadzą przymknąć. W każdym razie będzie pani mogła przejść bez przeszkód. Tymczasem... Wciąż trzymając ją za przegub dłoni, pociągnął ją do galerii. Poszła za nim machinalnie. W głowie szumiało jej jak w ulu. „Margot nie żyje... Chcieli mnie zabić... To już drugi raz... A ja nie wiem nic... nic... Margot nie żyje..." Vardes wprowadził ją do niewielkiej wnęki w ścianie, umeblowanej konsolą i paroma taboretami. Pomieszczenie to służyło przypuszczalnie jako przedpokój do sąsiedniego apartamentu. Spokojnie schował szpadę do pochwy, zdjął pendent i razem z bronią położył na konsoli. Potem pod­ szedł do Angeliki. Młoda kobieta nagle zrozumiała jego intencje i odepchnę­ ła go ze zgrozą. — Panie, jak to, właśnie w mojej obecności zabito dziew­ czynę, do której byłam przywiązana, a pan myślisz, że się zgodzę... — Kpię sobie z tego, czy zgodzisz się, pani, czy nie. Nie interesuje mnie to, co kobiety mają w głowach. Moje zain­ teresowanie ogranicza się do obszaru poniżej pasa. Miłość to formalność. Nie wiedziałaś, że pięknotki w ten sposób płacą za przebywanie w pałacach Luwru? Usiłowała być złośliwa. — Zapomniałam. Kto mówi: Vardes, mówi: cham. Markiz uszczypnął ją w ramię aż do krwi. — Mała dziwka! Gdybyś nie była taka śliczna, moja

412

pani, zostawiłbym cię chętnie tym dzielnym ludziom, którzy czekają pod schodami. Ale szkoda byłoby wykrwawić takie urocze, kruche kurczątko. No, bądź rozsądna. Nie widziała go, ale domyślała się zadowolonego i nieco okrutnego uśmiechu na jego pięknej twarzy. Słaba poświata, dochodząca z korytarza, rozjaśniała jego jasną perukę. — Nie dotkniesz mnie pan — wydyszała — bo zacznę krzyczeć. — Krzyk nie pomoże. Ten zakątek jest mało uczęsz­ czany. Pani krzyk może wzruszyć tylko tych panów z za­ rdzewiałymi rapierami. Proszę nie robić skandalu, moja droga. Pragnę cię, pani, i będę cię miał. Już dawno to sobie postanowiłem, a przypadek mi dopomógł. A może woli pani sama wracać do domu? — Poproszę o pomoc kogoś innego. — Kto pani pomoże w tym pałacu, gdzie wszystko jest tak dobrze przygotowane na pani zgubę? Kto cię przy­ prowadził na te wspaniałe schody? — Kawaler de Lorraine. — No, no! Czyżby krył się za tym mały Monsieur? Właś­ ciwie nie byłby to pierwszy raz, kiedy pozbywa się jakiejś kłopotliwej „rywalki". Widzisz więc, pani, milczenie leży w twoim interesie. Nie odpowiedziała, ale kiedy znów się zbliżył, nie za­ protestowała. Niespiesznie, z bezczelnym spokojem podniósł jej szelesz­ czącą taftową spódnicę. Poczuła, jak jego ciepłe ręce delikat­ nie pieszczą jej biodra. — Czarująca... — szepnął półgłosem. Angelika nie posiadała się ze strachu i poniżenia. W jej oszalałym umyśle wirowały nie skoordynowane obrazy: kawaler de Lorraine ze świecznikiem, Bastylia, krzyki Ma­ rgot, szkatułka z trucizną. Potem wszystko się zatarło i ogarnęła ją panika, fizyczny lęk kobiety, która znała tylko jednego mężczyznę. Nowy kontakt niepokoił ją i bu­ dził wstręt. Skręciła się konwulsyjnie, usiłując wyrwać się z uścisku. Chciała krzyczeć, ale z jej krtani nie dobywał się żaden dźwięk. Drżąca, sparaliżowana, pozwoliła się 413

wziąć, zaledwie zdając sobie sprawę z tego, co się z nią dzieje... Nagły błysk światła rozjaśnił wnętrze niszy. Przechodzący człowiek szybko cofnął świecznik i oddalił się ze śmiechem, wołając: „Nic nie widziałem!" Ten rodzaj spektaklu był rzeczą powszednią dla mieszkańców Luwru. Markiz de Vardes nie przejmował się taką drobnostką. Ich bliskie oddechy mieszały się w mroku. Angelika zaczęła się zastanawiać, kiedy skończy się ten straszny gwałt. Znu­ żona, przerażona, na pół omdlała, poddała się bez skargi maltretującym ją męskim dłoniom. Niezwykłość tego aktu, powtarzalność miłosnych gestów, do których jej ciało było tak wspaniale przystosowane, stopniowo obudziły w niej niepokój, przed którym się nie broniła. Kiedy się zorien­ towała, było już za późno. Zapaliła się w niej iskierka rozkoszy i dobrze znana tęsknota ogarnęła jej całe ciało, zapalając w żyłach subtelne drżenie, które wkrótce przero­ dziło się w niszczycielski płomień. Młody człowiek odgadł, co się z nią dzieje. Z jego gardła wydobył się zdławiony śmieszek. Podwoił zręczność i sta­ rania. Nie pogodziła się z porażką, wściekła, że jej własne ciało odmawia jej posłuszeństwa. Kręciła głową, szepcząc: „nie, nie". Walka jednak tylko przyspieszyła przegraną i Angelika poddała się, całkiem zwyciężona. Zaledwie się rozdzielili, poczuła zalewającą ją falę okro­ pnego wstydu. Zakryła twarz dłońmi. Chciała umrzeć i już nigdy nie ujrzeć światła. Nieco zdyszany oficer w milczeniu dopinał pendent. — Strażnik powinien już tam być — powiedział. — Chodź! Angelika nie poruszyła się, więc chwycił ją za ramię i wyciągnął z niszy. Wyrwała się, ale podążyła za nim bez słowa. Już nigdy nie będzie mogła spojrzeć w twarz Joffreyowi ani ucałować Florimonda. Vardes zniszczył wszys­ tko, wszystko sprofanował. Straciła tę jedyną ostoję, jaka jeszcze jej pozostała: świadomość swej miłości. U stóp schodów, obok ustawionej na ziemi latarni, stał 414

i szwajcar w białej kryzie i pasiastym kaftanie. Pogwizdując kołysał się, wsparty na halabardzie. Na widok dowódcy wyprostował się. — Żadnych łobuzów w okolicy? — zapytał kapitan. — Panie, nie widziałem nikogo. Ale przed moim przy­ jściem ktoś musiał tu być. Podniósł latarnię, pokazując na ziemi dużą kałużę krwi. — Brama Ogrodu Infantki, wychodząca na nabrzeże, była otwarta. Poszedłem za śladami krwi. Podejrzewam, że wrzucili go do wody. — Dobrze, szwajcarze. Pilnuj dalej! Noc była bezksiężycowa. Z wody unosił się odór zgniliz­ ny. Słychać było monotonne brzęczenie komarów i szmer Sekwany. Angelika stanęła na brzegu i cichutko zawołała: — Margot! Zapragnęła nagle, by również pogrążyć się w mroku, zniknąć z tego świata w objęciach płynnej nocy. — Gdzie mieszkasz? — odezwał się oschły głos markiza de Vardes. — Zabraniam ci zwracać się do mnie „ty"! — zawołała. Gniew przywrócił jej chęć do życia. — Zawsze mówię „ty" kobietom, które miałem. — Drwię sobie z pańskich obyczajów. Proszę mnie zo­ stawić. — Oho-ho! Parę minut temu nie byłaś taka ważna! Nie miałem bynajmniej wrażenia, że budzę w tobie odrazę. — Parę minut temu było parę minut temu. Teraz to co innego i teraz nienawidzę pana. Powtórzyła kilkakrotnie „nienawidzę!" przez zaciśnięte zęby i splunęła w jego stronę. Potem odwróciła się i odeszła, potykając się co chwila na kamienistym nabrzeżu. Panowała niemal całkowita ciemność. Tylko dwa lub trzy kaganki, oświetlające szyld sklepu lub ganek domu, rozjaśniały mrok. Angelika wiedziała, że po prawej stronie znajduje się Pont-Neuf. Bez trudu rozróżniała w ciemnościach białą balustradę. Zaledwie jednak wstąpiła na most, na jej drodze 415

stanęło ludzkie widmo. Po mdlącym zapachu rozpoznała jednego z żebraków, którzy za dnia tak ją przerażali. Cof­ nęła się z okrzykiem przerażenia. Za jej plecami rozległy się pospieszne kroki. — Precz, łotrze, albo cię przebiję! — wykrzyknął głos należący do markiza de Vardes. Żebrak pozostał na środku mostu. — Litości, panie! Jestem tylko nieszczęsnym ślepcem! — Ale kiedy trzeba obciąć sakiewkę, ślepota ci nie prze­ szkadza! Vardes końcem szpady pchnął lekko brzuch napastnika, który natychmiast wziął nogi za pas, pojękując żałośnie. — Czy teraz powiesz mi już, gdzie mieszkasz? — zapytał oschle. Niechętnie podała mu adres szwagra prokuratora. Nocny Paryż przerażał ją. Czuła czające się wszędzie grupy niewi­ dzialnych istot, podziemne życie, przypominające gniazda insektów. Z murów i ścian dobywały się głosy, szepty, chichoty. Od czasu do czasu otwarte drzwi karczmy zale­ wały ulicę potokiem światła i chrapliwych śpiewów. Widać było wówczas dym fajek usadowionych przy stole musz­ kieterów z różową masą nagiej dziewki na kolanach. A po­ tem znowu mrok zalewał przerażający labirynt uliczek. Vardes oglądał się co chwila. Od grupki ludzi skupionych wokół fontanny oderwała się jedna sylwetka i w milczeniu podążała za nimi bezszelestnym, zwinnym krokiem. — Czy to jeszcze daleko? — Jesteśmy prawie na miejscu — odparła, rozpoznając maszkarony i figury ulicy de 1'Enfer. — Tym lepiej, bo wydaje mi się, że będę musiał rozpłatać kilka kałdunów. Posłuchaj mnie uważnie, moja mała. Nigdy już nie wracaj do Luwru. Ukryj się, pozwól, żeby o tobie zapomnieli. — Ukrywając się nie wyciągnę męża z więzienia. — Jak sobie życzysz, o wierna i cnotliwa małżonko! — zadrwił. Angelika poczuła, że oblewa się szkarłatnym rumieńcem. Miała ochotę gryźć i dusić. 416

Z mroku nocy wyłoniła się druga postać. Markiz zmusił ją, aby oparła się plecami o mur, i stanął przed nią ze szpadą w dłoni. Wielka latarnia oświetlająca dom pana Fallota de Sance rzucała krąg blasku na tę scenę. Angelika oczami rozsze­ rzonymi ze zgrozy spoglądała na okrytych łachmanami ludzi. Jeden z nich trzymał w dłoni pałkę, drugi — nóż kuchenny. — Chcemy waszych sakiewek — usłyszeli chrapliwy głos. — Coś na pewno dostaniecie, moi panowie, ale raczej będą to solidne cięgi. Angelika, uwieszona mosiężnej kołatki, stukała ze zdwo­ joną energią. Wreszcie drzwi się uchyliły. Młoda kobieta wsunęła się do sieni, pod powiekami zachowując obraz markiza de Vardes, otoczonego przez dwóch włóczęgów, pomrukujących i drapieżnych jak wilki.

ROZDZIAŁ VI Drzwi otworzyła jej Hortensja. W dłoni trzymała świecę, jej chuda szyja sterczała z wycięcia koszuli nocnej z szors­ tkiego płótna. Odprowadziła siostrę na górę, mamrocząc coś pod nosem. Powtarzała to zawsze. Ladacznica, ot co! Tym właśnie jest Angelika, i to już od najmłodszych lat. Intrygantka. Ambitna łajdaczka, którą obchodzi wyłącznie fortuna męża. I jakby nie dość tego, udaje jeszcze, że go kocha, chociaż nie odmawia sobie spotkań z rozpustnikami w najciemniej­ szych zaułkach Paryża. Angelika słuchała jednym uchem. Jej uwagę przykuwały jedynie odgłosy dochodzące z ulicy: wyraźnie słyszała szczęk stali, rzężenie mordowanego człowieka, a potem szalony galop. — Słuchaj — szepnęła, nerwowo ściskając ramię Hor­ tensji. — Co takiego? — Ten krzyk! Na pewno ktoś jest ranny. — No i co z tego? Noc należy do morderców i bandytów. Żadna szanująca się kobieta nie miałaby odwagi spacerować ulicami Paryża po zachodzie słońca. To potrafi tylko moja własna siostra! Uniosła świecę, aby oświetlić twarz Angeliki. — Gdybyś mogła się teraz zobaczyć! Pfuj! Masz twarz kurtyzany, która właśnie wyszła z łoża kochanka. Angelika wyrwała jej świecznik. — A ty masz gębę wygłodniałej mieszczuchy, która bar418

dzo miałaby na to ochotę. Wracaj do swojego męża, który w łóżku potrafi wyłącznie chrapać. Angelika długo siedziała przy oknie. Nie miała odwagi położyć się i zasnąć. Nie płakała. Przeżywała na nowo godzinę po godzinie cały ten okropny dzień. Wydało jej się, że całe lata upłynęły od chwili, kiedy Barbe weszła do pokoju ze słowami: „Oto świeże mleko dla małego". W tym czasie Margot zabito, a ona, Angelika, zdradziła Joffreya. — Gdyby przynajmniej nie sprawiło mi to takiej przyje­ mności! — powtarzała sobie. Przerażała ją pożądliwość własnego ciała. Kiedy była z Joffreyem, kiedy ją zaspokajał, nie zdawała sobie sprawy z tego, jak trafne było jego spostrzeżenie, które powtarzał jej często: — Jesteś stworzona do miłości. Trywialność pewnych zdarzeń z dzieciństwa, odruchy wstrętu i niechęci, jakie pamiętała, sprawiły, iż uważała się za oziębłą. Joffrey potrafił wyzwolić ją z owych więzów, ale jednocześnie obudził w niej upodobanie do rozkoszy, wy­ nikające ze zdrowej, pełnej temperamentu natury. Nieraz nawet go to niepokoiło. Przypomniała sobie pewną letnią noc, kiedy leżąc na łóżku, delektowała się jego pieszczotami. Nagle Joffrey cofnął się. — Zdradziłabyś mnie? — zapytał. — Nie, nigdy, kocham tylko ciebie. — Gdybyś mnie zdradziła, zabiłbym cię! „Niech mnie więc zabije! — pomyślała Angelika, pod­ rywając się z miejsca. — Cudownie będzie umrzeć z jego ręki. Kocham tylko jego". Oparła się łokciami o parapet, spoglądając na miasto spowite w mrok. — Kocham tylko ciebie — powtórzyła. W pokoju rozlegało się cichutkie posapywanie niemow­ lęcia. Angelice udało się przespać około godziny, ale skoro zaświtało, zerwała się znowu. Okryła włosy chustką i zeszła cicho po schodach. 419

Poszła na pierwszą mszę do Notre-Dame, wmieszała się w tłum służących, żon rzemieślników i handlarek. W wąskich uliczkach, gdzie mgła znad Sekwany złociła się w pierwszych promieniach słońca jak bajeczny welon wróżek, unosił się jeszcze zapach nocy. Włóczędzy i zło­ dziejaszki chowali się w swoich norach. Żebracy, epileptycy, wydrwigrosze i kalecy zajmowali posterunki na rogach ulic. Chciwe oczka śledziły kroki poważnych, przyzwoitych ko­ biet, które pragnęły pomodlić się do Boga, zanim przystąpią do codziennej pracy. Rzemieślnicy zdejmowali okiennice ze straganów. Chłopcy od golibrody biegli z workiem pudru i grzebie­ niem w garści do klientów, aby ułożyć perukę pana radcy lub pana prokuratora. Angelika wsunęła się do mrocznej nawy katedry. Człon­ kowie rady parafialnej, szurając zdeptanymi trzewikami, przygotowywali puchary na ołtarze, nalewali wodę święconą do kropielnic, czyścili świeczniki. Podeszła do pierwszego z brzegu konfesjonału. Z płoną­ cymi wstydem skroniami wyznała grzech cudzołóstwa. Kiedy otrzymała rozgrzeszenie, pozostała na mszy, a po­ tem zamówiła trzy msze za spokój duszy Marguerite. Wychodząc z katedry, czuła ogarniający ją spokój. Mi­ nęła już godzina wyrzutów sumienia. Teraz musi zebrać całą odwagę, aby ratować Joffreya. U małego handlarza kupiła jeszcze ciepłe, niedawno wy­ jęte z pieca opłatki i rozejrzała się wokół siebie. Ożywienie na podjeździe osiągnęło punkt kulminacyjny. Wielkie damy przybywały na mszę w pięknych karocach. Przed drzwiami Hótel-Dieu zakonnice układały zmarłych tej nocy, starannie zaszytych w całuny. Potem karawan zabierze ich na cmentarz Świętych Niewiniątek. Plac Parvis był wprawdzie otoczony niewielkim parka­ nem, ale ozdoba ta nie pozbawiła go malowniczego nieładu, który niegdyś uczynił zeń najbardziej uczęszczane miejsce Paryża. Piekarze sprzedawali tu zawsze po najniższych cenach zeszłotygodniowy chleb, chętnie kupowany przez biedaków. Gapie zbierali się przed wielkim Pokutnikiem, ogromną 420

\

statuą z gipsu pokrytego ołowiem. Paryżanie pamiętali go od zawsze. Nie wiadomo, co przedstawiał ów monument: był to człowiek trzymający w jednej dłoni księgę, a w drugiej pałkę oplecioną wężami. Była to najsławniejsza osobistość Paryża. Podejrzewano, iż potrafi mówić w dniach zamieszek, aby wyrazić uczucia ludu Paryża. Krążyło także wiele pamfletów, podpisanych „Wielki Pokutnik Notre-Dame". To kaznodziei słowa są, Którego Pokutnikiem zwą, Bo przez Historii tysiąc lat, Nie widział nikt, by pił lub jadł. Na ten podjazd przybywali także przez wiele wieków przestępcy, odziani jedynie w koszulę i z piętnastoliwrową świecą w dłoni, aby ukorzyć się przed Notre-Dame, zanim zostaną spaleni lub powieszeni. Angeliką wstrząsnął dreszcz na samo wspomnienie koro­ wodu ponurych i złowieszczych widm. Iluż przyszło, aby tu klęczeć, pośrodku okrutnego, rozwrzeszczanego tłumu, pod niewidzącymi oczami kamien­ nych świętych! Potrząsnęła głową, aby odegnać od siebie niewesołe myśli, i zamierzała już wrócić do domu prokuratora, kiedy zaczepił ją duchowny w miejskim stroju. — Pani de Peyrac, proszę przyjąć moje wyrazy uszano­ wania. Właśnie miałem udać się do mistrza Fallota, aby z panią porozmawiać. — Jestem do twojej dyspozycji, ojcze, ale nie przypomi­ nam sobie twego nazwiska. — Naprawdę? Duchowny uchylił kapelusza z szerokim rondem, ściąga­ jąc wraz z nim perukę z posiwiałych włosów, i Angelika ze zdumieniem rozpoznała adwokata Desgreza. — Pan? Ale skąd to przebranie? Młody człowiek ponownie włożył kapelusz i perukę. — Wczoraj potrzebowali jałmużnika w Bastylii — mru­ knął półgłosem. Z poły swego surduta wyjął niewielką 421

szkatułkę pełną tabaki, zażył szczyptę, kichnął, wytarł nos i dopiero wtedy zapytał: — Czy to nie imponująco praw­ dziwe? Co pani o tym sądzi? — Aha. Sama dałam się oszukać. Ale... powiedziałeś pan, że mogłeś zakraść się do Bastylii? — Sza! Chodźmy do pana prokuratora. Tam będziemy mogli swobodnie porozmawiać. Poważnie maszerował u jej boku z miną młodego, bardzo pobożnego wikarego. — Czy w czasie wykonywania obowiązków często się panu zdarza takie przebranie? — zapytała Angelika. — Podczas wykonywania obowiązków — nie. Mój ho­ nor adwokata mógłby doznać uszczerbku w takich mas­ karadach. Ale żyć trzeba. Kiedy dość mam polowania na klienta po wszystkich bramach Paryża, aby uzyskać sprawę, za którą zapłacą mi trzy liwry, oferuję swe usługi policji. Miałbym kłopoty, gdyby się o tym dowiedziano, ale zawsze mogę udawać, że prowadzę śledztwo dla moich klientów. — Czy przebieranie się za duchownego nie jest nieco ryzykowne? — zagadnęła. — Możesz pan zostać zmuszony do czynu bliskiego świętokradztwa. — Nie pojawiam się, aby udzielać sakramentów, ale jako zaufany człowiek. Ten strój wzbudza zaufanie. Po­ zornie nie ma nic bardziej naiwnego niż młodziutki wikary, który dopiero co wyszedł z seminarium. Opowiada mu się niestworzone rzeczy. Ach, oczywiście, zgadzam się, że to nie najbardziej błyskotliwe rozwiązanie. Nie tak jak pani szwagier Fallot, który wraz ze mną studiował na Sorbonie. To jest człowiek, który daleko zajdzie! I podczas kiedy ja gram dziarskiego księżyka przed wielką damą, poważny urzędnik spędzi cały poranek na kolanach, w Pa­ łacu, wysłuchując mowy mistrza Talona w jakimś procesie spadkowym. — Dlaczego na kolanach? — Sądownicza tradycja od czasów Henryka IV. Proku­ rator prokuruje, to znaczy składa wszystkie kawałki w jedną całość. Adwokat ich broni. Ma wielką przewagę nad pro­ kuratorem, który musi klęczeć podczas całej mowy obroń­ czej. Cóż, kiedy adwokat ma wpadnięty brzuch, a proku-

422

rator wydatny bandzioch. Ba! Wygrał swoje w dwunastu stopniach procedury! — Wydaje mi się to dość skomplikowane. — Proszę jednak postarać się pamiętać o tych szczegó­ łach. Mogą nabrać pewnego znaczenia, jeżeli wytoczą pro­ ces pani mężowi. — Myślisz pan, że do tego dojdzie?! — wykrzyknęła Angelika. — Musi dojść — poważnie stwierdził adwokat. — To jedyna nadzieja na ratunek. W małym biurze mistrza Fallota zdjął perukę i przeczesał sztywne włosy. Jego twarz, zwykle wesoła i ożywiona, zdra­ dzała teraz zatroskanie. Angelika usiadła przy małym sto­ liku i zaczęła machinalnie bawić się gęsim piórem prokura­ tora. Nie miała odwagi wypytywać Desgreza. Wreszcie nie wytrzymała. — Widział go pan? — wypaliła. — Kogo? — Mojego męża. — Och, nie! Nie mogło być o tym mowy. Trzymają go w najgłębszej tajemnicy. Gubernator Bastylii własną głową odpowiada za to, żeby nie mógł się z nikim porozumiewać ani pisać. — Czy dobrze go traktują? — Na razie tak. Ma nawet łóżko i dwa krzesła, dostaje do jedzenia to samo, co gubernator. Podobno często śpiewa, pokrywa mury swej celi matematycznymi formułami, wy­ korzystując do tego celu najmniejszy nawet kawałek gip­ sowej ściany, a oprócz tego stara się oswoić dwa ogromne pająki. — Och, Joffrey! — szepnęła Angelika z uśmiechem. Oczy miała pełne łez. A więc żyje, nie zmienił się w głuche i ślepe widmo, a mury Bastylii nie były jeszcze dość grube, aby stłumić jego żywotność. Podniosła oczy na Desgreza. — Dziękuję, mistrzu. Adwokat z niechętnym pomrukiem odwrócił wzrok. — Proszę mi nie dziękować. Sprawa jest wyjątkowo

423

trudna. Muszę wyznać, że wydałem całą zaliczkę, którą mi pani dała, po to jedynie, aby uzyskać te skromne informa­ cje... — Pieniądze nie mają znaczenia. Proszę mi powiedzieć, jaka suma jest konieczna, aby dalej prowadzić śledztwo. Młody człowiek jednak wciąż patrzył gdzie indziej, jakby mimo odwagi czuł się mocno zakłopotany. — Szczerze mówiąc — oznajmił z pewną gwałtownoś­ cią — zastanawiam się nawet, czy nie powinienem zwrócić pani tych pieniędzy. Wydaje mi się, że podjąłem się tej, jak sądzę, bardzo skomplikowanej sprawy nieco lekkomyślnie. — Odmawiasz pan obrony mego męża?! — wykrzyknęła Angelika. Jeszcze wczoraj nie mogła opanować nieufności do pra­ wnika, który pomimo wspaniałych dyplomów z pewnością był ubogim ladaco, najczęściej bez obiadu i kolacji. Teraz jednak, kiedy chciał ją opuścić, wpadła w panikę. — Żeby go bronić — odezwał się adwokat, kiwając gło­ wą — ktoś najpierw musi go zaatakować. — O co go oskarżają? — Oficjalnie o nic. On nie istnieje. — Ale wtedy nic nie mogą mu zrobić. — Mogą o nim zapomnieć na zawsze, pani. W lochach Bastylii jest wielu więźniów, którzy siedzą tam od trzydzies­ tu czy czterdziestu lat, nie pamiętając już własnych nazwisk ani tego, co zrobili. Dlatego twierdzę, że jedynym ratunkiem jest sprowokować proces. Sądzę jednak, że nawet w tym przypadku proces będzie odbywał się przy drzwiach za­ mkniętych, a pomoc adwokata — odrzucona. W ten sposób wydane przez panią pieniądze okażą się stracone! Stanęła przed nim, uważnie mierząc go spojrzeniem. — Boi się pan? — Nie, po prostu mam wątpliwości. Może lepiej byłoby, gdybym na przykład został zwykłym adwokatem bez zaję­ cia, zamiast ryzykować skandal? Czy dla pani nie byłoby lepiej skryć się gdzieś na głębokiej prowincji, wraz z dziec­ kiem i resztką pieniędzy, aniżeli stracić życie? Czy dla pani męża nie byłoby lepiej przeżyć kilka lat w więzieniu, zamiast zostać uwikłanym w proces... o czary i świętokradztwo?

424

Angelika westchnęła z ogromną ulgą. — Czary i świętokradztwo...! — O to zatem jest oska­ rżony! — To przynajmniej posłużyło jako pretekst do aresz­ towania. — Ależ to bzdury bez znaczenia! Skutek kolejnej błaze­ nady arcybiskupa Tuluzy! Angelika zdała młodemu urzędnikowi dokładną relację z głównych epizodów sporu pomiędzy arcybiskupem a hra­ bią de Peyrac, któremu udało się udoskonalić metodę wy­ dobywania złota ze skały. Wyjaśniła, że arcybiskup, za­ zdrosny o bogactwa hrabiego, postanowił wydrzeć mu tę tajemnicę, która w istocie była po prostu formułą chemi­ czną. — Nie ma tu mowy o żadnej magii, to jedynie praca naukowa. Adwokat skrzywił się. — Pani, osobiście jestem całkiem niekompetentny w tej materii. Jeżeli prace te stanowią podstawę oskarżenia, na­ leży zebrać świadków, dokonać demonstracji przed obli­ czem sędziów i udowodnić im, że nie chodzi o magię ani czary. — Mój mąż na pewno nie grzeszy zbytnią gorliwością, ale uczestniczy w niedzielnej mszy, pości w wielkie święta i przyjmuje komunię. Jest hojny dla Kościoła. Mimo wszys­ tko jednak prymas Tuluzy obawia się jego wpływów i wal­ czą tak ze sobą już od wielu lat. — Niestety, to właśnie są prawa arcybiskupa Tuluzy. W niektórych przypadkach prałat ten ma większą władzę niż arcybiskup Paryża, a może nawet większą niż kardynał. Proszę pomyśleć o tym, że reprezentuje on we Francji spra­ wę Świętego Oficjum. Mówiąc między nami, ludźmi nowo­ czesnymi, ta historia nie trzyma się kupy. Inkwizycja jest na wymarciu. Zdołała zachować jad tylko w kilku prowin­ cjach na Południu, gdzie bardziej rozpowszechniła się here­ zja protestancka, to znaczy właśnie w Tuluzie i w Lyonie. W ostatecznym rozrachunku jednak w tym szczególnym przypadku akurat nie lękam się arcybiskupa i Świętego Oficjum. Proszę to przeczytać. 425

Wydobył z pluszowej sakiewki mały prostokącik papieru, oznaczony u dołu słowem „kopia". Angelika zaczęła czytać: WYROK Między Philibertem Venotem, prokuratorem generalnym spraw przedstawicielstwa siedziby episkopalnej w Tuluzie, oskarżycielem o zbrodnię magii i czarów, przeciw panu Joffreyowi de Peyrac, hrabiemu de Morens, obrońcy. Uznając, że wyżej wymieniony Joffrey de Peyrac jest w wy­ starczającym stopniu przekonany o wyrzeczeniu się Boga i zaprzedaniu diabłu, a także o wielokrotnych próbach wzy­ wania demonów i rozmów z nimi, na koniec o używaniu różnych i wielorakich form czarów... Za które to i jeszcze inne czyny został on postawiony przed sądem świeckim, który ma go osądzić za te zbrodnie. Zatrzymany 26 czerwca 1660 roku przez P. Venota, wyżej wymieniony de Peyrac nie sprzeciwiał się ani nie apelował, a tym samym zezwolił, aby stała się woła Boga: — W mniej sybillicznym języku — wyjaśnił Desgrez — oznacza to, że trybunał religijny, po osądzeniu pani męża zaocznie, to znaczy bez obecności obwinionego, i po stwier­ dzeniu jego winy, przekazał go królewskiemu sądowi świec­ kiemu. — I sądzisz pan, że król przychyli się do takiego steku bzdur? To jedynie wynik zazdrości jakiegoś biskupa, któ­ remu marzyła się niepodzielna władza w całej prowincji i który poddał się wpływowi gadaniny takiego zacofanego mnicha jak ten Becher, pewnie wariata na dodatek! — Mogę osądzać jedynie fakty — uciął adwokat. — Otóż ten papier świadczy o tym, że arcybiskup nie ma ochoty wychylać się na światło dzienne, jeśli chodzi o tę sprawę. Proszę spojrzeć, jego nazwisko nawet nie pojawia się w tym akcie, a przecież można się domyślać, że on jest reżyserem tego procesu za zamkniętymi drzwiami. Z kolei nakaz aresz­ towania nosi podpis króla, a także Seguiera, przewodniczą­ cego trybunału. Seguier jest człowiekiem o nieposzlakowanej opinii, ale słabym. Rozkaz króla jest dla niego świętością. 426

— Przecież, jeśli uda nam się sprowokować proces, liczyć się będzie zdanie ławy przysięgłych? — Tak — niechętnie przyznał Desgrez. — Ale kto będzie wyznaczał przysięgłych? — A co, według pana, ryzykuje mój mąż w takim pro­ cesie? — Najpierw tortury przesłuchania zwyczajnego i nad­ zwyczajnego, a następnie stos, moja pani! Angelika poczuła, że blednie. Ogarnęła ją fala mdłości. — Ale przecież — wymamrotała — nie można skazać człowieka o jego pozycji na podstawie idiotycznych bajdurzeń! — Toteż służą one jedynie jako pretekst. Chce pani po­ znać moje zdanie? Arcybiskup Tuluzy nie miał najmniej­ szego zamiaru wydawania pani małżonka w ręce trybunału świeckiego. Prawdopodobnie miał nadzieję, że sąd duchow­ nych wystarczy, aby hrabia nieco spokorniał i stał się po­ słuszny Kościołowi. Monseigneur jednak nie przewidział jednego: że przeliczy się mocno, snując tę intrygę. A wie pani, dlaczego? — Nie. — Ponieważ jest coś innego — oznajmił Francois Des­ grez, wznosząc w górę palec. — Z całą pewnością pani mąż miał wrogów, i to bardzo wysoko postawionych. Zazdroś­ ników, którzy poprzysięgli mu zgubę. Intryga arcybiskupa Tuluzy dała im wspaniały punkt oparcia. Dawniej truliśmy naszych wrogów w mroku. Dziś kochamy się w przedsta­ wieniach: oskarżamy, sądzimy, skazujemy. W ten sposób sumienie pozostaje czyste. Jeśli proces pani męża się od­ będzie, jego podstawą będzie oskarżenie o czary, ale nigdy nie poznamy prawdziwego motywu oskarżenia. Angelice na moment stanęła przed oczami wizja szkatułki z trucizną. Czy powinna powiedzieć o tym Desgrezowi? Zawahała się. Powiedzieć o tym — znaczyło nadać kształt nieokreślonym podejrzeniom, zaciemnić i tak niezbyt jasne ścieżki. — A co to mogłoby być, jak pan sądzi? — zapytała niepewnym głosem. — Nie mam najmniejszego pojęcia. Mogę jedynie po-

427

wiedzieć, że wsadziłem mój długi nos w tę sprawę i zaledwie zdążyłem go cofnąć ze strachu, tak wielkie nazwiska są w nią wmieszane. Krótko mówiąc, powtarzam to, co już kiedyś pani powiedziałem: koniec nici prowadzi do króla. Jeśli podpisał ten nakaz, to znaczy, że go aprobuje. — Kiedy pomyślę — mruknęła — że prosił Joffreya, aby zaśpiewał dla niego, że zasypywał go słodkimi słów­ kami! Już wtedy wiedział, że go aresztują. — Bez wątpienia, ale nasz król przeszedł dobrą szkołę skrytości. Jednakże tylko on może odwołać ów sekretny i szczególny nakaz aresztowania. Ani Tellier, ani nawet Seguier czy inni sadownicy nie są w stanie tego uczynić. Jeśli król nie wchodzi w rachubę, należałoby zbliżyć się do królowej matki, która ma ogromny wpływ na swego syna, albo też jego jezuickiego spowiednika, a nawet kardynała. — Widziałam się z Grande Mademoiselle — powiedziała Angelika. — Obiecała zasięgnąć informacji i przekazać mi je. Ale powiedziała, że nie należy spodziewać się niczego przed wejściem... króla... do Paryża... Dokończyła zdanie z pewną trudnością. Od kilku minut, odkąd adwokat wspomniał o stosie, czuła narastające mdło­ ści. Kroplisty pot wystąpił jej na skronie, obawiała się, że zaraz zemdleje. — Podzielam jej zdanie — usłyszała słowa Desgreza. — Przed świętem nic się nie da zrobić. Najlepiej dla pani byłoby spokojnie zaczekać tutaj. A ja postaram się do­ prowadzić śledztwo do końca. Przez chwilę milczał, po czym dodał chmurnie: — Nigdy nie obawiałem się o swoją skórę. Ryzykowałem ją sto razy w karczemnych sprzeczkach. Niech choć raz zaryzykuję ją w słusznej sprawie. Musi mi pani tylko dać pieniądze, bo jestem ubogi jak szmaciarz, a krawiec, który wypożycza mi stroje, to zachłanny złodziej i bandyta. Te ostre słowa przywróciły Angelice przytomność. Mło­ dzieniec był poważniejszy, niż się wydawał z początku. Pod cyniczną i bezczelną skorupą ukrywała się głęboka wiedza prawnicza. Z całą pewnością sumiennie zajmie się zadania­ mi, które mu powierzy. Domyślała się, że nie wszyscy młodzi, świeżo upieczeni 428

adwokaci są tacy. Większość z nich zadowalała się przybie­ raniem mądrych min, zwłaszcza jeśli mieli bogatych i hoj­ nych rodziców. Odzyskała zimną krew i spokojnie odliczyła mu sto liwrów. Desgrez oddalił się natychmiast, składając jej krótki pokłon. Przedtem jednak objął enigmatycznym spojrzeniem bladą, ściągniętą twarz i oczy błyszczące jak drogocenne kamienie w matowym półmroku biura cuchnącego atramen­ tem i lakiem. Angelika wróciła do swego pokoju, czepiając się ścian i poręczy. Omdlenie z pewnością zawdzięcza wydarzeniom ostatniej nocy. Teraz pójdzie i prześpi się trochę. Nie ma siły stawić czoła sarkaniom Hortensji. Zaledwie weszła do pokoju, mdłości powróciły ze zdwo­ joną siłą i ledwie zdążyła dobiec do miednicy. „Co się ze mną dzieje?" — zastanawiała się z przera­ żeniem. A jeśli Margot miała rację? Jeśli rzeczywiście próbowano ją zabić? A ten wypadek z powozem? Zamach w Luwrze? Czy nie próbują jej otruć? Nagle napięcie znikło z jej twarzy rozjaśnionej uśmie­ chem. — Ależ jestem głupia! Po prostu będę miała dziecko! Przypomniała sobie, że już wyjeżdżając z Tuluzy, zasta­ nawiała się, czy nie jest w ciąży. Teraz domysł potwierdzał się bez najmniejszej wątpliwości. — Joffrey się ucieszy, kiedy wyjdzie z więzienia! — szep­ nęła do siebie.

ROZDZIAŁ VII Przez następne dni Angelika zmuszała się do zachowania spokoju. Należało czekać do chwili tryumfalnego wjazdu króla do Paryża. Mówiło się o końcu lipca, ale przygoto­ wania do święta wymuszały przesuwanie tej daty z dnia na dzień. Tłum prowincjuszy, który z tej okazji zjechał do Paryża, zaczynał się niecierpliwić. Angelika zajęła się sprzedażą karocy, koni i paru klejno­ tów. Dzieliła skromny sposób życia mieszczańskiej dzielnicy. Pomagała w kuchni, bawiła się z Florimondem, który dreptał po całym domu, plącząc się w fałdach długiej koszulki. Kuzy­ ni uwielbiali go. Był rozpieszczany przez wszystkich, a zwła­ szcza przez Barbe, małą służącą z Bearn. Wydawał się szczęś­ liwy, policzki mu się wypełniły i nabrał rumieńców. Angelika wyhaftowała mu czerwony kapturek, pod którym jego ślicz­ na buzia okolona czarnymi loczkami wprawiała w ekstazę całą rodzinę. Nawet Hortensja wypogodziła się i stwierdziła, że dziecko w tym wieku rzeczywiście ma dużo uroku. Ona, niestety, nigdy nie mogła pozwolić sobie na piastunkę w do­ mu, więc własne dzieci poznawała dopiero w wieku czterech lat! W końcu nie każdy może poślubić kulawego i zniekształ­ conego arystokratę, który wzbogacił się na handlu z szata­ nem. Lepiej już być żoną prokuratora niż stracić duszę! Angelika udawała, że nie słyszy. Okazywała dobrą wolę, co rano udając się na mszę w niezbyt sympatycznym towa­ rzystwie szwagra i siostry. Zaczęła orientować się w szcze­ gólnym charakterze Cite, coraz bardziej zalewanego masą ludzi w togach.

430

(

Wokół Pałacu Sprawiedliwości, Notre-Dame, parafii Saint-Agnan i Saint-Landry, na promenadach, wszędzie tłoczyli się odźwierni, prokuratorzy, sędziowie i doradcy. Odziani w czerń, w żabotach, pelerynach, a nieraz w to­ gach, biegali w tę i z powrotem, obładowani teczkami spraw i stosami papierów, które sami nazywali „pożytecznymi papierzyskami". Tłoczyli się na schodach Pałacu i w po­ bliskich uliczkach. Miejscem ich spotkań był kabaret „Pod Czarną Głową", gdzie nad dymiącymi ragout i pękatymi butelkami rozjaśniały się błyszczące od potu oblicza urzę­ dasów. Z drugiej strony wyspy rozkrzyczany światek Pont-Neuf wykluwał oczy orędownikom Sprawiedliwości, którzy obu­ rzali się, widząc, jak rozkwita w ich cieniu. Gdy wysyłano na tamtą stronę lokaja, pytając, kiedy wróci, otrzymywano zwykle odpowiedź: „Zależy, co dzisiaj będą śpiewać na Pont-Neuf. Z nieustannego wrzenia wokół straganów rodziły się nie tylko piosenki, lecz także poezje, ulotki i pamflety. Na Pont-Neuf wiedziano o wszystkim. A wielcy tego świata nauczyli się obawiać usmarowanych papierków, które przy­ nosił wiatr znad Sekwany. Pewnego wieczoru, siedząc przy stole mistrza Fallota, gdy domownicy kosztowali wina z głogu czy malin, An­ gelika znalazła w kieszeni kawałek papieru. Wydobyła go machinalnie i obejrzała ze zdumieniem. Potem przypomnia­ ła sobie, że kupiła go za dziesięć solów u jakiegoś ubogiego obdartusa na Pont-Neuf, w dniu, kiedy spacerowała po Tuileries. Zaczęła czytać półgłosem: Potem wchodzimy do Pałacu, By ujrzeć świństwa tych pajaców. Sam Rabelais mniej wyrzekł drwin, Niż łajdactw znajdziesz w miejscu tym. Ujrzymy gnój, gdzie tłum się smaży Najwykwintniejszych spośród kpiarzy. Chodźcie zobaczyć wielką prasę...

431

Przerwały jej oburzone okrzyki. Stary wuj mistrza Fallota krztusił się za swoją szklanką. Angelika nigdy by się nie spodziewała po poważnym i ślamazarnym szwagrze takiej żywości, z jaką wyrwał jej papier, zwinął w kulkę i wyrzucił przez okno. — Siostro, co za wstyd! — wykrzyknął. — Jak śmiesz wnosić do naszego domu podobne brudy? Założę się, że kupiłaś to od jednego z tych przeklętych gazeciarzy na Pont-Neuf! — Istotnie. Ktoś wcisnął mi do ręki i zażądał dziesięciu solów. Nie miałam odwagi odmówić. — Bezczelność tych ludzi przekracza wszelkie wyobra­ żenia. Ich pióro nie oszczędza nawet nieskalanej opinii ludzi prawa. Pomyśleć tylko, że zamyka się ich w Bastylii jak ludzi z towarzystwa. Najczarniejszy loch Cłiatelet byłby dla nich jeszcze za dobry! Małżonek Hortensji dyszał jak rozwścieczony byk. Nie sądziła, że może się aż tak zdenerwować. — Pamflety, ulotki, piosenki zalewają nas jak potop. Nie oszczędzają nikogo: ani króla, ani dworu, a bluźnierstwo przychodzi im łatwiej niż ziewnięcie! — Za moich czasów — odezwał się sędziwy wuj — rasa dziennikarzy zaledwie zaczynała się mnożyć. Teraz to praw­ dziwa zaraza, wstyd dla naszej stolicy. Odzywał się rzadko, otwierając usta jedynie po to, aby zażądać szklaneczki wina głogowego lub tabakierki. Wy­ głoszone przez niego długie zdanie świadczyło o tym, jak mocno poruszyła go lektura pamfletu. — Żadna szanująca się kobieta nie zapuszcza się pieszo na Pont-Neuf — ucięła Hortensja. Mistrz Fallot wychylił się przez okno. — Strumień uniósł to świństwo. Szkoda, ciekaw jestem, czy był podpisany przez Rynsztokowego Poetę. — Na pewno. Taki jad nie może mylić. — Rynsztokowy Poeta — mruknął ponuro mistrz Fal­ lot — człowiek, który krytykuje całe towarzystwo bez wyjąt­ ku! Urodzony buntownik, zawodowy pasożyt! Raz jeden zobaczyłem go na chodniku, kiedy wykrzykiwał do zebra­ nego tłumu nie wiadomo jakie złośliwości. Nazywa się

432

Claude Le Petit. Kiedy pomyślę, że ten chudy strach na wróble o gębie jak zgniła rzepa potrafi doprowadzić książąt, a nawet króla, do zgrzytania zębami, dochodzę do wniosku, że życie w takich czasach jest wyjątkowo niemiłe. Kiedy wreszcie straż zajmie się tymi linoskoczkami? Wzdychał jeszcze przez parę minut, po czym incydent poszedł w zapomnienie. Wjazd króla do Paryża zajmował wszystkie umysły. Z tej okazji nawet Angelika i jej siostra zbliżyły się do siebie. Pewnego dnia Hortensja wkroczyła do pokoju Angeliki z najbardziej przymilnym uśmiechem, jaki potrafiła przy­ wołać na twarz. — Wyobraź sobie, co się dzieje! — zawołała. — Pamię­ tasz moją dawną przyjaciółkę z pensji, Athenais de TonnayCharente, z którą bardzo lubiłyśmy się w Poitiers? — Nie, ani trochę. — Nieważne. Przyjechała do Paryża, a ponieważ zawsze była intrygantką, udało jej się wkręcić w towarzystwo paru wpływowych osób. Krótko mówiąc, na dzień wjazdu króla będzie gościć nas w pałacu de Beauvais, który znajduje się dokładnie nad ulicą Saint-Antoine, skąd rozpocznie się defilada. Oczywiście, będziemy patrzeć przez okna strychu, ale i tak zobaczymy wszystko. — Dlaczego mówisz „my"? — Ponieważ zaprosiła nas, abyśmy dzieliły z nią tę grat­ kę. Będzie z siostrą, bratem i jeszcze jedną przyjaciółką, która także pochodzi z Poitiers. Będziemy miały pełny powóz dziewcząt z Poitou. To bardzo sympatyczny pomysł, prawda? — Jeżeli liczysz na mój powóz, przykro mi, ale muszę cię poinformować, że go sprzedałam. — Wiem, wiem. Och, karoca nie ma znaczenia. Athenais przyjedzie swoją. Jest nieco zniszczona, ponieważ rodzina jest w ruinie, zwłaszcza że Athenais jest raczej rozrzutna. Matka wysłała ją do Paryża z pokojową, lokajem i starą karocą oraz poleceniem szybkiego znalezienia męża. Och, uda jej się, robi, co może. Ale właśnie... jeśli chodzi o wjazd króla... dała mi do zrozumienia, że ma kłopoty ze strojem.

433

Rozumiesz, pani de Beauvais, która odstępuje nam jedno z okien na strychu, to nie byle kto. Podobno królowa matka, kardynał i wiele innych znakomitości będą jeść u niej kolację w dniu defilady. W zasadzie będziemy w pier­ wszych lożach. Nie można jednak pozwolić, aby wzięto nas za pokojówki i biedaczki i żeby jakiś lokaj miał prawo nas wyrzucić! Angelika w milczeniu podeszła do kufrów i otworzyła je po kolei. — Zobacz, czy znajdziesz w środku coś dla niej, a może i dla siebie. Jesteś wyższa ode mnie, ale spódnicę można zawsze przedłużyć falbanką lub koronką. Hortensja zbliżyła się z błyszczącymi oczami. Nie po­ trafiła ukryć podziwu na widok przepysznych toalet, które Angelika rozkładała na łóżku. Suknia ze złotej tkaniny wyrwała z jej piersi okrzyk zachwytu. — Sądzę, że będzie nie na miejscu na strychu — ostrzegła Angelika. — Oczywiście, gościłaś na królewskim ślubie, więc mo­ żesz nami gardzić. — Zapewniam cię, że bardzo się cieszę. Nikt nie czeka na wjazd króla do Paryża bardziej ode mnie. Ale akurat tę suknię chcę zatrzymać do sprzedaży, gdyby d'Andijos nie przywiózł mi pieniędzy, czego się obawiam. Innymi możesz dysponować tak, jakby były twoją własnością. Powinnaś odebrać sobie choć część wydatków, jakich przysporzyła ci moja obecność. Po długich wahaniach Hortensja wybrała wreszcie dla swej przyjaciółki suknię z błękitnego atłasu. Dla siebie wzięła kostium o barwie zielonego jabłka, który podkreślał jej nieco wyblakłą urodę szatynki. Rankiem 26 sierpnia Angelika podziwiała chudą sylwetkę siostry, zaokrągloną przez obręcze sukni; smagłą cerę oży­ wiła jaskrawa zieleń, włosy choć rzadkie, ale były miękkie i delikatne. — Doprawdy, Hortensjo — stwierdziła, kiwając głową. — Byłabyś prawie ładna, gdybyś nie miała tak zgorzknia­ łego charakteru. Ku jej wielkiemu zdumieniu Hortensja się nie obraziła.

434

Westchnęła tylko, nie odrywając wzroku od swego odbicia w lustrze. — Też tak myślę — powiedziała. — Cóż chcesz, nigdy nie lubiłam pospolitości, a przez całe życie nie zaznałam niczego innego. Lubię mówić, spotykać błyskotliwych i dob­ rze ubranych ludzi, uwielbiam komedię. Trudno jednak oderwać się od gospodarstwa. Ostatniej zimy miałam okazję brać udział w przyjęciach wydawanych przez pisarza saty­ rycznego, poetę Scarrona. Okropny człowiek, złośliwy, ka­ leka, ale jaki umysł! Zachowałam z tych przyjęć najpięk­ niejsze wspomnienia! Niestety, Scarron umarł niedawno i znowu muszę powrócić do pospolitości. — W tej chwili wcale nie budzisz litości. Zapewniam cię, że jesteś bardzo szykowna. — Z całą pewnością ta sama suknia dałaby całkiem inny efekt na „prawdziwej" żonie prokuratora. Szlachectwa nie można kupić. Ma się je we krwi. Pochyliły się nad szkatułkami, wybierając stosowną bi­ żuterię. Odnalazły ciepło rodziny, dumę swej klasy. Zapo­ mniały o ciemnym pokoju, pełnym mebli bez smaku i wy­ blakłych tkanin z Bergame, zawieszonych na ścianach. Tka­ niny te wykonywano w Normandii specjalnie dla miesz­ czuchów. Tego wielkiego dnia pan prokurator skoro świt wyjechał do Vincennes, gdzie miała się zebrać grupa urzędników państwowych, obarczona zadaniem wygłaszania mów po­ witalnych pod adresem króla. Co chwila rozlegały się strzały armatnie, odpowiadające echem dzwonom kościelnym. Strażnicy miejscy, odziani w mundury i wyposażeni w piki, halabardy i muszkiety, rozdzielali kartki, na których podany był porządek uroczys­ tości i trasa orszaku królewskiego. Około ósmej, świecąc mocno wytartymi złoceniami, przed domem pojawiła się karoca panny Athenais de TonnayCharente. Jej właścicielka była śliczną dziewczyną o świeżej cerze, złocistych włosach i różowych policzkach. Perłową biel czoła podkreślała niewielka muszka. Błękitna suknia wspaniale harmonizowała z szafirowymi oczami, nieco wy­ łupiastymi, ale bystrymi i pełnymi życia. 435

Zaledwie raczyła podziękować Angelice, chociaż oprócz sukni miała na sobie jeszcze jej wspaniałą diamentową kolię. Pannie de Tonnay-Charente de Mortemart należało się wszystko. Można jedynie było szczycić się tym, że jej się oddało przysługę. Pomimo ubóstwa rodziny uważała, że dawny ród znaczy tyle samo co wielka fortuna. Jej siostra i brat podzielali to zdanie. Cała trójka tryskała energią, jadowitą werwą, entuzjazmem i ambicją, które czyniły z nich ludzi uroczych, acz bardzo niebezpiecznych. Była to niezwykle wesoła przejażdżka. Powóz skrzypiał i kołysał się na wszystkie strony, mijając zatłoczone ulice, domy o fasadach ozdobionych tkaninami i kwiatami. Po­ śród najgęstszego tłumu widać było jeźdźców i szeregi karoc domagających się przejazdu do bramy Saint-Antoine, gdzie znajdowało się miejsce zbiórki orszaku. — Musimy nadłożyć drogi, żeby zabrać biedną Francoise — odezwała się Athenais. — To nie będzie łatwe. — Och, niech nas Bóg broni przed panią Scarron, żoną beznogiego! — wykrzyknął jej brat. Siedział tuż obok Angeliki i pchał się na nią bez skrępo­ wania. Musiała poprosić, żeby się odsunął. — Obiecałam Francoise, że ją zabiorę — podjęła Athenais. — To dzielna dziewczyna, a od śmierci beznogiego męża nie ma aż tylu rozrywek. Zastanawiam się, czy nie zaczyna go żałować. — Ba, był wprawdzie odrażający, ale zarabiał na dom. Królowa matka wyznaczyła mu rentę. — Czy był już kaleką, kiedy ją poślubił? — zapytała Hortensja. — Ta para zawsze mnie intrygowała. — Pewnie, już wtedy nie miał nóg. Wziął małą do siebie, żeby mu usługiwała. Była sierotą, więc się zgodziła. Miała wtedy piętnaście lat. — Myślisz, że coś między nimi było? — zapytała młodsza siostra. — Kto wie...? Scarron opowiadał każdemu, kto chciał i nie chciał słuchać, że choroba odjęła mu władzę wszędzie, z wyjątkiem języka i tego drugiego... wiesz, co mam na myśli. Na pewno nauczył ją niejednej sztuczki, był zawsze 436

taki złośliwy! A poza tym odwiedzało ich tylu ludzi, że na pewno jakiś piękny i dobrze zbudowany pan zajął się bie­ daczką w wolnych chwilach. Mówiło się o Villarceaux. — Trzeba przyznać — odezwała się Hortensja — że pani Scarron jest piękna, ale zawsze zachowywała się bardzo skromnie. Najczęściej stała przy fotelu męża, pomagała mu siadać, podawała mu napary. A przy tym jest erudytką i wspaniale mówi. Wdowa czekała na chodniku, przed domem o dość ubo­ gim wyglądzie. — Mój Boże, co za suknia! — szepnęła Athenais, uno­ sząc dłoń do ust. — Ta suknia świeci osnową. — Dlaczego mi nie powiedziałyście? — zapytała Ange­ lika. — Znalazłabym coś dla niej. — Na Boga, nie pomyślałam o tym. Wsiadaj, Francoise. Młoda wdowa z wdziękiem pozdrowiła wszystkich i usia­ dła w kąciku. Miała piękne, czarne oczy, które dość często przysłaniała powiekami pokrytymi bladoliliowym cieniem. Urodziła się w Niort, mieszkała w Ameryce, ale jako sierota powróciła do Francji. Kiedy ekwipaż nie bez trudu dotarł na ulicę Saint-Antoine, okazało się, że czysta i prosta droga nie jest aż tak zatłoczona. Karoce stały w wąskich uliczkach przylegają­ cych do niej. Dom pani de Beauvais wyróżniał się tym, że wrzało w nim jak w ulu. Centralny balkon osłonięty był draperią z czerwonego aksamitu, ozdobionego złotymi wstę­ gami i frędzlami. Fasadę okrywały perskie dywany. Na progu stała jednooka starucha, wystrojona jak na odpust. Podparła się pięściami pod boki i z wrzaskiem dyrygowała tapicerami. — Co to za potworna wiedźma? — zapytała Angelika, kiedy grupka skierowała się do bramy domu. Hortensja dała jej znak, by zamilkła, ale Athenais pars­ knęła śmiechem zza wachlarza. — To pani domu, moja droga. Catherine de Beauvais, zwana Jednooką Kaśką. Była kiedyś pokojową Anny Au­ striaczki, która poleciła jej rozprawiczyć naszego młodego króla, gdy ten miał piętnaście lat. Oto tajemnica jej fo­ rtuny.

437

Angelika nie mogła powstrzymać śmiechu. — Należy wierzyć, że jej doświadczenie zastąpiło urodę... — Przysłowie mówi, że dla mnichów i młodzieńców nie ma kobiet brzydkich — dodał młody Mortemart. Pomimo ironicznych uwag wszyscy skłonili się dawnej pokojowej bardzo nisko. Ta obrzuciła ich przenikliwym spojrzeniem jedynego oka. — Ach! Otóż i nasze panie z Poitou. Moje jagniątka, nie zajmujcie mi czasu. Biegnijcie na górę, zanim moje pokojó­ wki zajmą najlepsze miejsca. Ale kimże ona jest? — zapytała nagle, haczykowatym palcem pokazując na Angelikę. — Przyjaciółka, hrabina de Peyrac de Morens — przed­ stawiła panna de Tonnay-Charente. — Patrzcie, patrzcie! He, he! — zawołała starucha jakby drwiąco. — Jestem pewna, że wie to i owo na twój temat — syknęła Hortensja, kiedy znalazły się na schodach. — By­ łyśmy naiwne, sądząc, że skandal nie wybuchnie. Nie po­ winnam była cię zabierać. Lepiej zrobisz, jeśli pojedziesz do domu. — Jasne, ale najpierw oddaj mi suknię — odparła An­ gelika, sięgając dłonią do gorsetu siostry. — Siedź cicho, idiotko! — odparła Hortensja wyrywając się. Athenais de Tonnay-Charente z wyniosłą miną wywal­ czyła sobie drogę do okna pokoju jednej ze służących i roz­ siadła się w towarzystwie swych przyjaciół. — Widać cudownie! — zawołała. — Patrzcie, tam, w do­ le, to brama Saint-Antoine, przez którą przejedzie król! Angelika wychyliła się także i poczuła, że blednie. Pod rozżarzonym błękitem nieba widziała nie ogromną aleję pełną ludzi, nie bramę Saint-Antoine z łukiem tryum­ falnym z białego kamienia, lecz wznoszącą się nieco na prawo, jak mroczne urwisko, ciemną sylwetkę ogromnej fortecy. — Co to za wielki zamek obronny koło bramy SaintAntoine? — zapytała półgłosem Hortensję. — Bastylia — brzmiała równie cicha odpowiedź, rzucona zza wachlarza.

438

Angelika nie mogła oderwać oczu. Osiem wież ukorono­ wanych strażnicami, ślepe fasady, mury, przypory, mosty zwodzone, wyspa rozpaczy zagubiona w oceanie obojętnego miasta, zamknięty świat, nieczuły na życie, którego nie wzruszą nawet dziś okrzyki wesołości: Bastylia! Król w całej olśniewającej wspaniałości przejedzie u stóp ponurej strażniczki swego autorytetu. Żaden dźwięk nie przeniknie mroku lochów, gdzie po­ grążeni w rozpaczy ludzie przebywają od wielu lat, całe swoje życie. Oczekiwanie przedłużało się. Wreszcie wrzaski zniecierp­ liwionego tłumu oznajmiły początek defilady. Pierwsze oddziały wynurzyły się z mroku bramy SaintAntoine. Składały się one z czterech zakonów żebraczych: dominikanów, franciszkanów, augustianów i karmelitów, każdy poprzedzony krzyżem i niosącymi świece. Czarne, brunatne i białe habity obrażały przepych słońca, które mściwie przeglądało się w gromadzie ogolonych czaszek. Za nimi szli świeccy urzędnicy kościelni, także z krzyżami i chorągwiami, księża w komżach i kwadratowych biretach. Następnie korpus stolicy, z trąbkami podniesionymi w niebo, przepędził pobożne pieśni radosnymi fanfarami. Trzystu łuczników miasta, a za nimi pan de Burnonville, gubernator, ze strażą. Za nimi pojawił się przełożony kupców, konno, w oto­ czeniu wspaniałej eskorty lokajów w zielonych liberiach, a po nim, przybrani w aksamitne szaty o wszystkich kolo­ rach tęczy, szli kolejno: radni miasta, ławnicy, mistrzowie i strażnicy korporacji tkackich, kupców korzennych, pas­ manterii, skór, wina. Lud przywitał korporacje kupieckie huczną owacją, która ochłodziła się jednak, kiedy pojawili się konni strażnicy, a za nimi ludzie z Chatelet, to znaczy sierżanci, odźwierni i dwaj porucznicy — cywilny i kryminalny. Na widok swych gnębicieli, grimauts i „złookich" plebs umilkł nagle. Takie samo wrogie milczenie powitało władcze dwory, pomocników i rachmistrzów, symbole znienawidzonych podatków. 439

Pierwszy przewodniczący i jego koledzy wspaniale pre­ zentowali się w szkarłatnych płaszczach okolonych grono­ stajami, w czarnych, aksamitnych beretach ze złotym ga­ lonem. Nadeszła godzina druga. Na lazurowym niebie daremnie zbierały się drobne chmurki, szybko rozpędzane przez pa­ lące słońce. Tłum parował i ociekał potem. Wpadał w rodzaj transu, z wyciągniętymi szyjami spoglądając na horyzont przedmieść. Po wrzawie zorientowano się, że na progu domu pani de Beauvais właśnie pojawiła się królowa matka. Był to znak, że król i królowa są już blisko. Angelika otoczyła ramionami panią Scarron i Athenais de Tonnay-Charente. Wszystkie trzy wychylały się z okna ostatniego piętra domu, starając się nie uronić ani sekundy z przedstawienia. Hortensja, młody Mortemart i jego młod­ sza siostra znaleźli miejsce przy drugim oknie. Z daleka rozpoznano świtę Jego Eminencji pana Mazariniego. Kardynał-minister demonstrował swą wspaniałość. Po­ chód otwierały siedemdziesiąt dwa muły w uprzężach ze złota i aksamitnych czaprakach; następnie szli paziowie, szlachcice odziani w przepyszne stroje i wreszcie karoca, w której zasiadał, błyszczące w słońcu prawdziwe dzieło sztuki jubilerskiej. Zatrzymał się przed domem pani de Beauvais i odpro­ wadzany pokłonami Jednookiej Kaśki, dołączył na balkonie do królowej matki i jej szwagierki, eks-królowej Anglii, wdowy po ściętym królu Karolu I. Tłum powitał Mazariniego bez urazy. Nie kochano go wprawdzie bardziej niż za czasów „mazarinad", ale podpisał przecież pokój w Pirenejach i lud Francji był mu za to w głębi serca wdzięczny. Uchronił go przecież od własnego szaleństwa, od wypędzenia króla, tego samego, którego teraz oczekiwano w paroksyzmie podziwu i uwielbienia. Poprzedzała go szlachta wraz z całymi rodzinami. Teraz Angelika potrafiła już przypisać niektórym po­ staciom ich nazwiska. Pokazała przyjaciółkom markiza d'Humieres i diuka de Lauzun, na czele setki konnych;

440

\

Lauzun, szelmowski jak zawsze, posyłał damom całusy. Tłum odpowiadał na nie wybuchami serdecznego śmiechu. Jakże kochano tych wielkich panów, dzielnych i wspa­ niałych! I znów zapominano im rozrzutność, pychę, sprze­ czki i bezwstydne orgie w tawernach. Pamiętano jedynie czyny szlachetne i odważne. Wzywano ich po nazwisku: Saint-Agnan cały w złocie, wyróżniający się miłą dla oka sylwetką i twarzą; de Guiche o obliczu jak południowy kwiat, samotnie kroczący na ognistym rumaku; Brienne i potrójny rząd piór na jego kapeluszu, które otaczały go jak egzotyczne, bajeczne, różowobiałe roztrzepotane ptaki. Angelika cofnęła się nieco i zacisnęła wargi, gdy pojawił się de Vardes na czele setki szwajcarów w krochmalonych kryzach. Jego piękna twarz lśniła pod jasną peruką. Ostry dźwięk trąbek rozbił rytm defilady. Zbliżał się król, zwiastowany okrzykami tłumu. Był tam...! Piękny jak gwiazda poranna! Jakiż on wielki, ten nasz król! Nareszcie prawdziwy mo­ narcha! Nie pogardzany, jak Karol IX czy Henryk III, nie skromny, jak Henryk IV, ani zbyt surowy, jak Ludwik XIII. Zbliżał się powoli na ciemnobrunatnym rumaku. O kil­ ka kroków od niego jechał jego główny szambelan, pierw­ szy szlachcic dworu, główny nadzorca stadniny, kapitan straży. Odmówił wstąpienia pod baldachim, który miasto wyhaf­ towało dla niego. Chciał, aby ludzie go zobaczyli. Ludwik XIV przejechał, nawet nie domyślając się roli, jaką odegrają w jego życiu trzy kobiety, złączone teraz przez najdziwniejszy z przypadków: Athenais de TonnayCharente de Mortemart, Angelika de Peyrac i Francoise Scarron, urodzona d'Aubigne. Złocista skóra Francoise zadrżała pod dłonią Angeliki. — Och, jakiż on piękny! — szepnęła wdowa. Czy teraz, patrząc na ubóstwianego władcę, oddalającego się w grzmotach owacji, nieszczęsna wdowa Scarron wspo­ minała obleśny kadłub, któremu była sługą i zabawką przez osiem lat? 441

Athenais, z oczami rozszerzonymi zachwytem, mruknęła: — Pewnie, pięknie mu w tym srebrnym stroju. Myślę jednak, że nie wyglądałby źle bez żadnego stroju, ba, nawet bez koszuli. Królowa powinna być szczęśliwa, że znajduje w swym łożu takiego mężczyznę. Angelika milczała. „To on — myślała. — To on trzyma nasz los w swoich rękach. Niech Bóg ma nas w opiece, on jest zbyt wielki, zbyt nieosiągalny!" Okrzyk tłumu odwrócił jej uwagę. — Książę! Niech żyje książę! Angelika zadrżała. Książę Kondeusz wracał do Paryża. Był wychudzony, sflaczały, ale dumnie podnosił twarz o ognistych oczach i orlim nosie. Wracał z Flandrii, gdzie wiódł długą walkę o królewski autorytet. Nie obchodziły go żale ani skrupuły, zresztą lud także nie traktował go inaczej. Zapomniano o zdradzie, oklaskiwano zwycięzcę spod Rocroi i Lens. U jego boku Monsieur, brat króla, cały w chmurze koro­ nek, bardziej niż zwykle przypominał przebraną dziewczynkę. Wreszcie pojawiła się młoda królowa, usadowiona w rzy­ mskim powozie ze złoconego srebra, ciągniętym przez sześć koni w uprzężach obsypanych cyzelowanymi kwiatami lilii i drogocennymi kamieniami. Jednooka Kaśka stała u stóp schodów, jakby na kogoś czekała. Kiedy skromna grupka, do której należała An­ gelika, pojawiła się na piętrze, stara wykrzyknęła: — No i co? Nagapiłyście się do woli? Odpowiedziały jej wesołymi okrzykami i podziękowania­ mi. Policzki jeszcze im płonęły podnieceniem i radością. — To dobrze. Idźcie teraz posilić się ciasteczkami. Zwinęła ogromny wachlarz i ramieniem trąciła Angelikę. — A ty, moja piękna, chodź ze mną. Zaskoczona młoda kobieta poszła za panią de Beauvais, która powiodła ją przez kilka komnat pełnych gości. Na koniec dotarły do małego, ale pustego buduaru. — Uf! — odetchnęła starucha, wachlując się. — Niełat­ wo jest znaleźć spokojny kąt.

442

Bardzo uważnie obserwowała Angelikę. Powieka, opa­ dająca na pusty oczodół, nadawała jej twarzy wyraz łajdac­ twa, który podkreślały jeszcze placki czerwonej barwiczki wtarte w zmarszczki i bezzębne, roześmiane usta. — Myślę, że ujdzie — odparła po chwili obserwacji. — Moja śliczna, co powiedziałabyś na ogromny zamek na przedmieściach Paryża, razem z ochmistrzem i lokajami, służącymi, pokojówkami, sześcioma powozami, stajniami i stu tysiącami liwrów renty? — Czy ta propozycja dotyczy na pewno mnie? — za­ śmiała się Angelika. — Ciebie. — A któż ją składa? — Ktoś, kto ci dobrze życzy. — Domyślam się. A co dalej? Stara podeszła bliżej, robiąc chytrą minę. — Wielki pan, który umiera z miłości do twych pię­ knych oczu. — Pani, zechciej mnie wysłuchać — odezwała się An­ gelika, która usilnie starała się zachować powagę, aby nie urazić starszej pani. — Jestem niezwykle wdzięczna temu panu, kimkolwiek jest, ale obawiam się, że ktoś stara się wykorzystać moją naiwność, czyniąc mi tak ksią­ żęce propozycje. Pan ten musi mnie słabo znać, jeśli uwa­ ża, że same te wspaniałości wystarczą, abym do niego należała. — Tak ci dobrze w Paryżu, że gardzisz uczciwą propozy­ cją? Słyszałam, że twoje dobra zostały opieczętowane, a ty sprzedałaś już własny powóz. Jej oko, żywe i sprytne jak u sroki, nie opuszczało twarzy młodej kobiety. — Dobrze jest pani poinformowana, ale tak czy owak, nie zamierzam się sprzedawać. — A kto ci każe, mała idiotko? — syknęła tamta przez zepsute zęby. — Wydawało mi się... — Ba! Weźmiesz sobie kochanka albo i nie. Możesz żyć jak mniszka, to tylko twoja sprawa. Jesteś proszona tylko o przyjęcie propozycji.

443

— Ale... w zamian za co? — dopytywała się zaskoczona Angelika. Tamta podeszła jeszcze bliżej i poufale ujęła ją za ręce. — Zobacz, to takie proste — odezwała się rozsądnym tonem mądrej babuni. — Zamieszkasz w pięknym zamku jak u siebie. Będziesz bywać na dworze. Pojedziesz do Saint-Germain, do Fontainebleau. Podobałoby ci się takie życie, zabawy na dworze, chciałabyś być rozpieszczana, chwalona, adorowana? Oczywiście, jeśli bardzo ci na tym zależy, możesz dalej nosić nazwisko de Peyrac... ale może wolałabyś zmienić nazwisko. Na przykład mogłabyś się nazywać pani de Sance... Ładnie brzmi... Będą się za tobą oglądać. „Oto piękna pani de Sance". He, he! Czy to nie miła perspektywa? — Ależ — zniecierpliwiła się Angelika — nie chce mi pani chyba wmówić, że jakiś szlachcic obsypie mnie bogac­ twami i nie będzie żądał niczego w zamian? — He, he! A jednak to właśnie tak wygląda. No, pra­ wie. Wymagać się będzie od ciebie tylko jednego: żebyś zajmowała się wyłącznie sukniami, rozrywkami i klejnota­ mi. Czy to takie trudne dla ślicznej dziewczyny? Rozu­ miesz mnie? — nalegała, lekko potrząsając Angeliką. — Rozumiesz, o co mi chodzi? — Angelika spoglądała w twarz wiedźmy o włochatym podbródku pełnym grudek pudru. — Rozumiesz mnie? Nie myśleć o niczym! Zapo­ mnieć...! „Chcą, żebym zapomniała o Joffreyu — pomyślała An­ gelika. — Żebym zapomniała, iż jestem jego żoną, przestała o niego walczyć, wyrzuciła z życia nawet wspomnienie o nim, wszystkie wspomnienia. Każą mi milczeć, zapo­ mnieć..." Znowu stanął jej przed oczami obraz szkatułki z trucizną. Teraz wiedziała już na pewno, że to ona była źródłem dramatu. Kto mógłby mieć interes w jej milczeniu? Ludzie postawieni najwyżej w królestwie: pan Fouquet, książę Kondeusz, cała ta szlachta, której zdrada, tak starannie przy­ gotowana, spoczywała od lat w szkatułce z drewna san­ dałowego. Potrząsnęła głową, starając się zachować zimną krew.

444

— Przykro mi, pani, ale prawdopodobnie nie staje mi inteligencji, ponieważ nie rozumiem ani jednego słowa z te­ go, co pani mówi. Ani słowa. — Dobrze, przemyśl to sobie, moja miła, zastanów się. Odpowiedź możesz dać później. Ale nie za późno. Może za kilka dni, co? No, no, moja śliczna, czy nie lepiej się zgodzić niż... Pochyliła się do ucha Angeliki i szepnęła: — Niż stracić życie...?

ROZDZIAŁ VIII — I co pan sądzi, panie Desgrez, dlaczego ten anonimo­ wy szlachcic proponuje mi zamek i sto tysięcy liwrów renty? Rozumie pan, o co tu chodzi? — Na honor! — odparł adwokat. — Podejrzewam, że z tego samego powodu, dla którego ja także zaofiarował­ bym pani sto tysięcy liwrów renty. Angelika spojrzała na niego, nie rozumiejąc, o co mu chodzi, po czym lekko poczerwieniała pod zuchwałym spo­ jrzeniem młodego człowieka. Nigdy nie przyszło jej do głowy patrzeć na młodego adwokata pod tym szczególnym kątem. Teraz zauważyła z pewnym zmieszaniem, że wytarta odzież ukrywa prężne ciało o pięknych proporcjach. Nie był urodziwy z wielkim nosem i nierównymi zębami, ale miał wyrazistą fizjonomię. Mistrz Fallot powiadał, że poza erudycją i wielkim talentem nie posiadał nic, co uczyniłoby z niego szanującego się urzędnika. Rzadko spotykał się z kolegami, włóczył się po knajpach jak za czasów studenc­ kich. Dlatego nieraz powierzano mu sprawy wymagające prowadzenia śledztwa w miejscach, do których żaden z pa­ nów z Saint-Landry nawet by się nie zbliżył w obawie przed utratą duszy. — Ano, właśnie — westchnęła Angelika. — Wcale nie chodzi o to, co pan sobie myśli. Powtarzam pytanie: dla­ czego dwukrotnie próbowano mnie zamordować, co jest jeszcze pewniejszym sposobem pozyskania mojego mil­ czenia? Twarz adwokata nagle pociemniała. 446

— Aha, na to właśnie czekałem! — stwierdził. Porzucił miejsce na brzegu stołu, gdzie siedział w nie­ dbałej pozie, i poważnie usiadł naprzeciw Angeliki. — Pani — podjął. — Może nie jestem prawnikiem, który zasługiwałby na pani zaufanie. Mimo to sądzę, że tym razem pani szwagier nie popełnił błędu, kierując cię do mnie, ponieważ sprawa pani męża coraz bardziej wymaga raczej pracy prywatnego stróża. Jestem nim, siłą rzeczy, a przy tym dokładnie znam prawo i procedurę. Ale prawdę mówiąc, nie jestem w stanie rozwikłać tego galimatiasu, jeśli nie da mi pani wszystkich informacji, którymi mógł­ bym kierować się w swym osądzie. Mam jedno pytanie, które od dawna chciałbym pani postawić... — Podniósł się, otworzył drzwi, rozejrzał, podniósł zasłonę skrywającą dokumenty, po czym wrócił do młodej kobiety i półgłosem zapytał: — Co możecie wiedzieć oboje, pani i jej mąż, czego mogliby się obawiać najwyżej postawieni ludzie w królestwie? Na przykład pan Fouquet? — Angelika zbielała jak ściana. Spojrzała na adwokata błędnym wzro­ kiem. — Dobrze, w każdym razie coś takiego istnieje, sądząc z tego, co widzę. W tej chwili oczekuję raportu szpiega ulokowanego w pobliżu Mazariniego. Inny szpieg naprowadził mnie na ślad lokaja nazwiskiem Clement Tonnel, który był niegdyś człowiekiem do wszystkiego księcia Kondeusza. — I naszym ochmistrzem w Tuluzie. — No, właśnie. Ten chłopiec jest także w bliskich stosun­ kach z panem Fouquetem. Właściwie pracuje wyłącznie dla niego, od czasu do czasu tylko zbierając sowite gratyfikacje od swego poprzedniego pana, księcia Kondeusza. Zdaje się, że uzyskuje je przede wszystkim drogą szantażu. A teraz drugie pytanie: za czyim pośrednictwem złożono pani tę propozycję książęcego pałacu? — Przez panią de Beauvais. — Jednooką Kaśkę...? Tym razem sprawa jest jasna. Widać na niej podpis Fouqueta. Opłaca tę starą wiedźmę dość hojnie, żeby wtykała nos we wszystkie dworskie se­ krety. Kiedyś była na żołdzie Mazariniego, ale widać oka­ zał się mniej hojny niż superintendent. Dodam tylko, że

447

odkryłem jeszcze jedną poszlakę, wiodącą do kolejnej wy­ soko postawionej osoby, która poprzysięgła zgubę pani i jej męża. — To znaczy? — Monsieur, brat króla. Angelika aż krzyknęła. — Jesteś pan szalony! Młody człowiek przybrał srogą minę. — Myśli pani, że przepuściłem te tysiąc pięćset liwrów? Może wyglądam na żartownisia, moja pani, ale informacje, które przynoszę, kosztują dużo, ponieważ zawsze są praw­ dziwe. To brat królewski zastawił na panią pułapkę w Luw­ rze i próbował zamordować. Wiem o tym od tego samego łotra, który zasztyletował pani służącą Margot. Wydobycie z niego tego wyznania kosztowało mnie nie mniej niż dzie­ sięć pint wina w tawernie „Pod Czerwonym Kogutem". Angelika przesunęła dłonią po czole. Drżącym, łamią­ cym się głosem opowiedziała Desgrezowi dziwne zdarzenie, którego była świadkiem w pałacu du Plessis-Belliere kilka lat temu. — Wie pani, co się stało z markizem du Plessis? — Nie mam pojęcia. Może jest w Paryżu, a może w woj­ sku. — Fronda jest daleko — mruknął adwokat. — Wystar­ czy jednak drobiazg, aby podsycić ten jeszcze dymiący stos. Widocznie wielu ludzi obawia się, żeby dowód ich zdrady nie ujrzał światła dziennego. — Jednym ruchem zmiótł ze stołu sterty papierzysk i gęsich piór. — Podsumujmy: panna Angelika de Sance, to znaczy pani, podejrzana jest o po­ siadanie niebezpiecznej tajemnicy. Książę albo Fouquet wynajmują Clementa Tonnela, żeby panią szpiegował. Uzy­ skuje on potwierdzenie tego, co dotąd było wyłącznie pode­ jrzeniem: to dzięki pani zniknęła szkatułka. Tylko pani i jej mąż znacie sekret kryjówki. Teraz lokaj odnajduje Fouqueta i spienięża informację za dobrą cenę. Od tej chwili pani zguba jest rzeczą postanowioną. Wszyscy, którzy żyją w kie­ szeni superintendenta, którzy obawiają się utracić pensję, dobrą sławę na dworze, zawiązują w mroku spisek przeciw­ ko tuluskiemu szlachcicowi, który w każdej chwili może

448

pojawić się przed obliczem króla i powiedzieć: „Oto co wiem!" Gdybyśmy byli we Włoszech, użyliby sztyletu lub truciz­ ny. Wiedzą jednak, że hrabia de Peyrac jest specjalistą w dziedzinie trucizn, a poza tym we Francji chętnie nadaje się tym rzeczom pozory działania zgodnego z prawem. Niemądra kabała pana de Fontenac stanowi nie lada gratkę. Aresztuje się człowieka, oskarżając go o stosowanie czarów. Przekonuje się króla, podsycając jego zazdrość o ogromne bogactwa hrabiego. Voila! Bramy Bastylii za­ mykają się za hrabią de Peyrac. Wszyscy mogą spokojnie odetchnąć. — Nie! — gorąco zaprzeczyła Angelika. — Ja im nie pozwolę spokojnie odetchnąć! Poruszę niebo i ziemię, aż oddadzą nam sprawiedliwość. Sama pójdę do króla, po­ wiem mu, dlaczego mamy tylu wrogów. — Sza! — żywo zawołał Desgrez. — Proszę się nie pod­ niecać. Ma pani w rękach ładunek prochu do armaty, ale proszę uważać, żeby pani pierwsza nie została rozniesiona w proch. Kto zagwarantuje pani, że król, a może nawet Mazarini nie wiedzą o tej historii...? — Ale przecież to oni byli ofiarami ówczesnego spis­ ku — zaprotestowała Angelika. — To właśnie kardynała mieli zamordować... a króla i jego brata w miarę możliwości także. — Słyszę, moja piękna, słyszę doskonale — odparł ad­ wokat i zreflektował się, skinieniem głowy przepraszając za nietakt. — Przyznaję, że pani rozumowanie jest logiczne. Ale, niestety, intrygi na takim poziomie stanowią kłębowis­ ko żmij. Każda próba ich rozwikłania grozi śmiercią. Moż­ liwe, że pan Mazarini został poinformowany o wszystkim przez swoich podwójnych i potrójnych szpiegów, którzy są jego wielką, tajną bronią. Co jednak znaczy dla niego prze­ szłość, z której wyszedł z taką chwałą? W chwili powrotu księcia Kondeusza Mazarini był zajęty pertraktacjami z Hi­ szpanią. Czy to odpowiedni moment, żeby wypisywać jesz­ cze jeden grzech na tablicy, która i tak miała zostać wytarta do czysta? Pan kardynał udał, że nie słyszy. Chcą aresz­ tować tego panka z Tuluzy, doskonale! Niech go aresztują! 449

To całkiem świetny pomysł. Król chętnie słucha podpowie­ dzi kardynała, a poza tym żywi skrytą urazę do pani męża za jego bogactwo. Podpisanie nakazu aresztowania i za­ mknięcie w Bastylii pozostaje dziecinną igraszką... — Ale brat króla? — Brat króla? Cóż, jego także niewiele obchodzi fakt, że Fouquet chciał go zabić ileś tam lat temu. Teraz liczy się dla niego tylko to, że pan Fouquet pozwala mu wygodnie żyć. Obsypuje go złotem i wyszukuje faworytów. Mały Monsieur nie był nigdy tak rozpieszczany, nawet przez własną matkę i brata. Drży, aby nikt nie skompromitował jego obrońcy. Szczerze mówiąc, cała ta sprawa potoczyłaby się zupełnie gładko, gdyby pani nie uznała za stosowne się wtrącić. Mieli nadzieję, że pozbawiona oparcia męża, znik­ nie pani ze sceny... bez szumu... nie wiadomo gdzie. Nikt nie chce wiedzieć, gdzie. Los żon panów pogrążonych w nie­ łasce nie interesuje nikogo. Są dość taktowne, żeby rozwiać się w powietrzu. Nieraz idą do klasztoru, nieraz zmieniają nazwisko. Pani nie stosuje się do ogólnie przyjętych praw. Żąda pani sprawiedliwości...! Przecież to czysta bezczelność, nieprawdaż? Dwukrotnie próbują panią zabić. Wreszcie Fouquet, zdesperowany pani przypadkiem, zaczyna grać demona-kusiciela... Angelika westchnęła głęboko. — To okropne — mruknęła. — Gdziekolwiek się obrócę, wszędzie widzę tylko wrogów, nienawistne, zazdrosne, nie­ ufne, groźne spojrzenia... — Proszę posłuchać, nic jeszcze nie jest stracone — od­ parł Desgrez. — Fouquet daje pani możliwość honorowego wybrnięcia z sytuacji. Nie zwrócą pani fortuny męża, ale zabezpieczają pani spokojne życie. Czego pani więcej trzeba? — Trzeba mi mojego męża! — wrzasnęła Angelika, ze złością zrywając się z miejsca. Adwokat zmierzył ją ironicznym spojrzeniem. — Dziwna, naprawdę dziwna z pani osoba. — A pan jesteś tchórzem! W głębi ducha trzęsiesz się pan ze strachu, jak wszyscy! — To prawda, że życie skromnego urzędnika nie znaczy wiele dla tych wielkich osobistości.

450

— No i dobrze, zachowaj pan ten swój żywocik za sześć sous! Zachowaj go dla kupców korzennych, okradanych przez klientów, i dla zazdrosnych spadkobierców! Nie po­ trzebuję pana. Adwokat podniósł się bez słowa, powoli rozwijając zło­ żony karteluszek. — Oto sprawozdanie z moich wydatków. Zobaczy pani, że nic nie zatrzymałem dla siebie. — Nie obchodzi mnie, czy jest pan uczciwy, czy nie. — Jeszcze jedna rada. — Nie potrzebuję pańskich rad. Poproszę o nie mojego szwagra. — Pani szwagier nie ma najmniejszej ochoty brać udziału w tej sprawie. Zajął się panią i polecił ją mnie wyłącznie dlatego, że jeśli wydarzenia potoczą się pomyślnie, on będzie mógł zgarnąć całą chwałę. W przeciwnym razie umyje ręce i schowa się za obowiązki wobec króla. Dlatego powtarzam: proszę porozmawiać z królem. — Skłonił się nisko, nacisnął spłowiały kapelusz i zawrócił nagle: — Jeśli będzie mnie pani potrzebować, może pani pytać o mnie w tawernie „Pod Trzema Młoteczkami", gdzie bywam co wieczór. Zaledwie wyszedł, Angelikę owładnęła chęć płaczu. Teraz była już całkiem sama. Czuła ciążące nad nią burzowe niebo, chmury nadciągające z wszystkich stron: ambicja pana de Fontenac, strach Fouqueta i Kondeusza, zachłan­ ność kardynała, a tuż obok — czająca się nieufność szwagra i niechęć siostry, na najmniejszy niepokojący znak gotowej wypędzić ją z domu... W westybulu minęła się z Hortensją. Chuda talia prokuratorowej przepasana była białym fartuchem. Dom pachniał rozgrzanymi truskawkami i pomarańczami. Wszystkie dob­ re gospodynie robiły we wrześniu konfitury. Była to opera­ cja trudna i ważna, wymagająca szerokich, miedzianych kociołków, kruszonych głów cukru i morza łez Barbe. Dom przez całe trzy dni był przewrócony do góry nogami. Hortensja, niosąca drogocenną głowę cukru, potknęła się o Florimonda, który wybiegł właśnie z kuchni, wściekle wymachując srebrną grzechotką z trzema dzwoneczkami i dwoma kryształowymi ząbkami. 451

To wystarczyło, aby burza rozpętała się na dobre. — Nie wiem, w co ręce włożyć, jestem obarczona obowią­ zkami — jęczała Hortensja — a tu jeszcze nie mogę nawet spokojnie pracować. Pęka mi głowa, w skroniach wali i hu­ czy. Zamęczam się, a jaśnie pani przyjmuje adwokata albo biega po ulicach pod pretekstem uwalniania z więzienia odrażającego męża, a właściwie jego ogromnej fortuny. — Nie wrzeszcz tak — przerwała jej Angelika. — Bardzo chcę ci pomóc przy konfiturach. Znam doskonałe przepisy z Południa. Hortensja ścisnęła w dłoni głowę cukru i wyprężyła się, jakby przywdziała opończę bohaterki tragedii. — Nigdy! — prychnęła wściekle. — Nigdy w życiu nie pozwolę ci przyłożyć ręki do pożywienia, które przygoto­ wuję dla mojego męża i dzieci! Nie zapomniałam, że twoim mężem jest uczeń diabła, czarownik, zaklinacz i truciciel. Ty też możesz być jedną z jego potępionych dusz. Gaston bardzo się zmienił, odkąd się tu zjawiłaś. — Twój mąż? Nawet na niego nie spojrzałam. — Ale on patrzy na ciebie... i to o wiele za często. Powin­ naś zrozumieć, że twoja obecność przedłuża się już ponad miarę przyzwoitości. Mówiłaś tylko o jednej nocy... — Zapewniam cię, że staram się wyjaśnić sytuację. — Twoje zachowanie zwróci na ciebie uwagę i też znaj­ dziesz się w więzieniu. — W sytuacji, w której znajduję się teraz, zastanawiam się, czy tam nie byłoby mi lepiej. Przynajmniej miałabym dom za darmo i bez awantur. — Chyba nie wiesz, co mówisz, moja pani — zadrwiła Hortensja. — Płaci się dziesięć solów za dzień i to ja, twoja jedyna krewna, będę musiała je wyłożyć. — To nie tak drogo. Mniej, niż ja ci daję, jeśli nie liczyć sukni i klejnotów, które ci zostawiłam. — Z dwojgiem dzieci to będzie kosztować trzydzieści solów dziennie... Angelika westchnęła, znużona. — Chodź, Florimond — zwróciła się do malca. — Wi­ dzisz, zdenerwowałeś ciocię Hortensję. Opary konfitur ude­ rzyły jej do głowy i biedaczka majaczy.

452

Dzieciak podbiegł do niej, wymachując śliczną, błyszczącą grzechotką. To przepełniło kielich goryczy Hortensji. — Patrzcie na tę grzechotkę! — wrzasnęła. — Moje dzieci nigdy takiej nie miały! Skarżysz się, że nie masz pieniędzy, ale synowi kupujesz takie kosztowne zabawki! — Tak bardzo mu się podobała. A poza tym wcale nie była droga. Dziecko szewca z rogu ma taką samą. — Wszyscy wiedzą, że ludzie z plebsu nie potrafią oszczę­ dzać. Rozpieszczają swoje dzieci, nie dając im żadnej edu­ kacji. Zanim kupisz następną niepotrzebną rzecz, pamiętaj, że jesteś nędzarką, a ja nie mam najmniejszego zamiaru cię utrzymywać. — Nie proszę cię o to — odparła zraniona do żywego Angelika. — Kiedy tylko wróci d'Andijos, zamieszkam w oberży. Hortensja wzruszyła ramionami z lekkim śmieszkiem politowania. — Doprawdy, jesteś głupsza, niż się spodziewałam. Nie wiesz, co to znaczy prawo i działanie sprawiedliwości. Ten twój d'Andijos nie przyniesie ci ani grosza. Smutna przepowiednia Hortensji sprawdziła się aż nadto prędko. Kiedy pojawił się markiz d'Andijos w towarzystwie wiernego Kouassi-Ba, oznajmił, że wszelkie dobra hrabiego w Tuluzie zostały opieczętowane. Przywiózł tylko tysiąc liwrów, w wielkiej tajemnicy pożyczonych od dwóch boga­ tych poddanych więźnia. Większość klejnotów Angeliki, złota i srebrna zastawa oraz spora część drogocennych przedmiotów, znajdujących się w Pałacu Radosnego Poznania, zostały przejęte i wy­ wiezione częściowo do kwatery głównej wojska w Tuluzie, a częściowo do Montpellier. D'Andijos był zakłopotany. Zniknęła zwykła jego buńczuczność i dobroduszność. Bez przerwy rozglądał się wokoło siebie spłoszonym wzrokiem. Opowiedział jeszcze, że całą Tuluzę na wieść o aresztowaniu hrabiego de Peyrac ogarnęła gorączka. Natychmiast obiegła miasto plotka, że zamieszany w to jest arcybiskup, co spowodowało po­ ważne rozruchy wokół pałacu episkopalnego. Ojcowie

453

miasta przybyli do d'Andyosa z prośbą, aby ni mniej, ni więcej, tylko stanął na ich czele przeciw królewskiej tyranii. Markiz miał ogromne trudności z opuszczeniem miasta i powrotem do Paryża. — A co teraz zamierzasz robić? — zapytała Angelika. — Pozostać przez pewien czas w Paryżu. Moje zasoby, podobnie jak i twoje, niestety, są na wyczerpaniu. Sprzeda­ łem starą farmę i gołębnik. Może spróbuję zdobyć jakiś urząd na dworze... Jego głos, tak niegdyś radosny, dziś miał w sobie coś z chorągwi spuszczonej do połowy masztu. „Och, ci południowcy! — pomyślała Angelika. — Wielkie przysięgi, wielkie śmiechy! A kiedy przyjdzie nieszczęście, sztuczny ogień gaśnie". — Nie chcę cię kompromitować — powiedziała. — Dzię­ kuję za wszystkie pana usługi, panie d'Andijos. Życzę panu szczęścia na dworze! W milczeniu ucałował jej dłoń i nieco zawstydzony opuś­ cił pomieszczenie. Angelika stanęła w westybulu, wpatrzona w malowane drzwi domu prokuratora. Iluż służących wyszło przez nie ze spuszczonymi głowami, ale z ulgą w sercu, opuszczając panią, którą dotknęła królewska niełaska! Kouassi-Ba przycupnął u jej stóp. Pogładziła wielką, wełnistą głowę, a olbrzym odpowiedział jej dziecięcym uśmiechem. Tysiąc liwrów to i tak niemało. Następnej nocy An­ gelika doszła do wniosku, że jak najszybciej powinna opuścić dom siostry, w którym atmosfera stawała się nie do zniesienia. Zabierze ze sobą małą służącą z Bearn i Kouassi-Ba. W Paryżu na pewno znajdzie się jakaś skromna oberża. Pozostało jej jeszcze parę klejnotów i suknia ze złotej lamy. Ciekawe: ile można by za nią dostać? Dziecko, którego oczekiwała, zaczęło się poruszać, ale Angelika zaledwie zwracała na to uwagę. Nie czuła już takiego wzruszenia jak przed urodzeniem Florimondą. Po pierwszym odruchu radości doszła do wniosku, że przyjście na świat dziecka w takim momencie będzie prawdziwą

454

katastrofą. A poza tym nie należało zbyt daleko wybiegać myślą w przyszłość. Teraz potrzebowała jedynie odwagi. Następny poranek przyniósł nieco nadziei wraz z poja­ wieniem się pazia od panny de Montpensier. Chłopiec odziany był w przepyszną beżową liberię naszywaną złotymi galonami i czarnym aksamitem. Wywarł wrażenie nawet na Hortensji. Grande Mademoiselle poprosiła Angelikę o spotkanie w Luwrze jeszcze tego samego popołudnia. Paź żywo pod­ kreślił, że Mademoiselle nie mieszka już w Tuileries, lecz w Luwrze. Angelika, drżąc z niecierpliwości, o wyznaczonej porze przekroczyła most Notre-Dame ku wielkiemu rozczarowa­ niu Kouassi-Ba, który nieustannie zezował w kierunku Pont-Neuf. Angelika jednak nie miała ochoty na towarzys­ two kupców i żebraków. Miała już nawet zamiar poprosić Hortensję o wypoży­ czenie jej lekkiego czterokołowego powoziku, zwanego „vi­ naigrette", aby nie zniszczyć ostatniej porządnej sukni. Na widok kwaśnej miny siostry zdecydowanie zmieniła zamiar. Miała na sobie dwubarwną, oliwkowo-seledynową suk­ nię, uszytą z tkaniny zbyt przewiewnej jak na tę porę roku. Owinęła się jedwabnym płaszczem koloru śliwkowego, po­ nieważ chłodny, wilgotny wiatr coraz częściej hulał po wąs­ kich uliczkach i nabrzeżach. Dotarła wreszcie do masywnego pałacu. Kopuły i dachy, zdobione wysokimi kominami, odcinały się ostro na tle ciężkich chmur. Minęła wewnętrzny dziedziniec i wielkie marmurowe schody, aż trafiła do apartamentu, który wskazano jej jako należący do Mademoiselle. Nie mogła powstrzymać drże­ nia na widok tych długich korytarzy, ponurych pomimo złoconych kasetonów na suficie, ciężkich zasłon w kwiaty i wykwintnych obić. Zbyt wiele mroku kryło się w tych kątach, jakby stworzonych do pułapek i zamachów. Wspo­ mnienia krwi i śmierci czaiły się tu na każdym kroku, choć dwór młodego króla robił wszystko, aby rozweselić nieco posępne mury. Niejaki pan de Prefontaines poinformował Angelikę, że 455

Mademoiselle przebywa u swego malarza w wielkiej galerii. Zaproponował, że ją tam zaprowadzi. Szedł u jej boku spokojnie i w skupieniu. Był to mężczyz­ na w średnim wieku, rozsądny i dalekowzroczny, a jego rady były dla Mademoiselle tak cenne, że królowa matka już dwukrotnie domagała się jego wygnania. Pomimo własnych problemów Angelika znalazła dość sił, aby po drodze zabawiać go rozmową. Zapytała o plany Mademoiselle. Czy księżniczka nie zamierza wkrótce prze­ nieść się do pałacu Luksemburskiego, tak jak zamierzała poprzednio? Pan de Prefontaines westchnął ciężko. Mademoiselle wbi­ ła sobie do głowy, że odnowi apartamenty w pałacu Luk­ semburskim, które są przecież piękne i prawie nowe. Tym­ czasem zamieszkała w Luwrze, ponieważ nie mogła znieść myśli o dzieleniu domu z bratem królewskim. Z drugiej strony, ostatnio wiele mówiło się o jego ślubie z młodą Henriettą Angielską. Młoda para miałaby zamieszkać w Palais-Royal, więc Mademoiselle mogła jeszcze żywić nadzieję na powrót do Tuileries. — Moje osobiste zdanie, pani — zakończył pan de Pre­ fontaines — nie ulegnie zmianie: Tuileries czy Luksemburg, wszystko jedno, byle nie Luwr. — Zbliżył się do niej i dodał konfidencjonalnie: — Czego chcesz, pani, mój ojciec i wszy­ scy przodkowie byli wyznania protestanckiego. Ja sam aż do dziesiątego roku życia byłem wychowywany w duchu religii protestanckiej. No cóż, cokolwiek można by mówić na ten temat, hugenot nigdy nie będzie czuł się dobrze w korytarzach Luwru. Chociaż już niemal cały wiek upłynął od tej strasznej nocy, wciąż widzę na podłodze ślady krwi Nocy Świętego Bartłomieja. Mój dziadek opowiedział mi tę historię ze szczegółami. Miał wtedy dwadzieścia cztery łata i tylko cudem uniknął tej zorganizowanej masakry protestantów. Proszę spojrzeć... przez to właśnie okno król Karol IX strzelał z arkebuza do protestanckiej szlachty, usiłującej ratować życie ucieczką przez Sekwanę do Pre-auxClercs. Dziadek opisywał mi Karola IX. Był wielki, brodaty, bestialski i wrzeszczał: „Wybić ich wszystkich, co do jed­ nego!" Przez całą noc trwała masakra w Luwrze. Z wszys456

tkich okien rzucano ciała, we wszystkich alkowach sztyle­ towano. Pani nie jest hugenotką? — Nie, panie. — Więc nie wiem, po co to pani opowiadam — w zamyś­ leniu mruknął pan de Prefontaines. — Ja sam jestem kato­ likiem, ale niełatwo zapomnieć pierwszej edukacji. Odkąd mieszkam w Luwrze, bardzo źle sypiam. Budzę się z nagła, bo wydaje mi się, że słyszę w korytarzach krzyki: „Zabij! Zabij!" i odgłos biegnących prześladowanych, protestanc­ kich panów. Jeśli chce pani usłyszeć moje zdanie, to oba­ wiam się, czy Luwr nie jest nawiedzony... przez krwawe widma. — Powinien pan wypić przed snem napar z ziół nasen­ nych, panie de Prefontaines — poradziła Angelika, czując pewne zmieszanie wobec ponurych wspomnień. Nieudany zamach na nią, który Margot przypłaciła życiem, był jeszcze zbyt świeży w pamięci, aby mogła uznać słowa pana de Prefontaines za płody niezdrowej wyobraźni. Morderstwo, gwałt i zdrada, okropności najohydniejszych zbrodni na zawsze zostały wpisane we wnętrzności ogrom­ nego pałacu. Wkrótce dotarli do podziemia znajdującego się poniżej wielkiej galerii. Od czasów Henryka IV apartament ten zarezerwowany był dla artystów i ludzi praktykujących pewne zawody. Rzeźbiarze, malarze, zegarmistrze, wytwórcy perfum, grawerzy, szlifierze drogich kamieni, płatnerze, najzręczniejsi złotnicy, garbarze, lutnicy, mechanicy zajmujący się wy­ twarzaniem instrumentów naukowych, tkacze, księgarze — wszyscy zamieszkiwali tu wraz z rodzinami na koszt króla. Za drzwiami z grubych, lakierowanych desek słychać było walenie młotów i młotków, pobrzękiwanie narzędzi w atelier tkackim specjalizującym się w dywanach i tureckich kobier­ cach, głuchy stuk prasy drukarskiej. Malarz, u którego panna de Montpensier zamówiła por­ tret, był potężnym Holendrem o jasnej brodzie i niebieskich oczach w twarzy różowej jak gotowana szynka. Jako skrom­ ny rzemieślnik i utalentowany artysta, Van Ossel przeciw-

457

stawiał kaprysom dam fortecę spokoju i kiepskiej francusz­ czyzny. Jeśli nawet większość ludzi mówiła mu per „ty", co zwykle odnosiło się do służącego lub robotnika, to wcale nie przeszkadzało mu wodzić za nos całe towarzystwo. Tak więc zażądał umożliwienia mu namalowania Made­ moiselle z obnażoną piersią, i miał rację, ponieważ była to jedna z najdoskonalszych części ciała krzepkiej starej panny. Jeśli obraz ten kiedykolwiek miałby być przeznaczony no­ wemu kandydatowi na męża, wymowa owego krągłego, białego i kuszącego obiektu doskonale uzupełniałaby cyfrę posagu i szlachetność pochodzenia. Mademoiselle udrapowana była w obszerny, plisowany płaszcz z granatowego aksamitu, okryta perłami i klejno­ tami, z różą w palcach. Uśmiechnęła się do Angeliki. — Za chwilę będę do twojej dyspozycji, moja śliczna. Van Ossel, czy skończy się wreszcie moja tortura? Malarz burknął coś z głębi zarostu i dla porządku dodał jeszcze kilka plamek światła na jedynej widocznej piersi, której poświęcił jak dotąd cały wysiłek. Pokojówka pomagała pannie de Montpensier przebrać się, a tymczasem malarz podawał pędzle małemu chłopcu, który zapewne był jego synem i uczniem zarazem. Z uwagą przyjrzał się Angelice i jej wiernemu Kouassi-Ba. Wreszcie zdjął beret i złożył jej głęboki pokłon. — Ty, pani, pozwolić mi zrobić swój portret... Och! Jaki piękny! Kobieta ze światła i cały czarny Murzyn. Słońce i noc... Angelika odrzuciła propozycję z miłym uśmiechem. To nie jest odpowiednia chwila, ale może kiedyś... Wyobraziła sobie ogromny portret, który powiesi w sa­ lonie posesji przy Saint-Paul, kiedy — już jako zwyciężczy­ ni — zamieszka tam wraz z Joffreyem de Peyrac. Będzie czerpać z niego odwagę w trudnych chwilach. Zaledwie znalazły się w galerii, kierując się do apartamen­ tu Mademoiselle, ta ujęła Angelikę za ramię i ze zwykłą sobie bezpośredniością stwierdziła: — Moja biedna mała, spodziewałam się, że po kilku rozmowach tu i tam przyniosę ci pomyślne nowiny, po­ twierdzając, że w przypadku twego męża chodzi o jakieś 458

nieporozumienie, wywołane przez zazdrosnego dworzanina, który chciał przypodobać się królowi, a może o kalumnię jakiegoś natręta, usiłującego zemścić się za ostre słowa pana de Peyrac... Teraz jednak obawiam się, że sprawa jest trudna i zagmatwana. — Na litość boską, Wasza Wysokość, czego się pani dowiedziała? — Wejdźmy do mnie, jak najdalej od niedyskretnych uszu. Zaledwie usiadły obok siebie na wygodnej kanapie, Ma­ demoiselle podjęła temat: — Prawdę mówiąc, dowiedziałam się bardzo niewiele, a jeśli oddzieli się od tego zwykłą dworską paplaninę, to powiem ci, że właśnie ta skąpa ilość informacji martwi mnie najbardziej. Ludzie nic nie wiedzą albo nie chcą nic wiedzieć. — Z pewnym wahaniem w głosie dodała po chwili: — Twój mąż oskarżony jest o czary. Angelika powstrzymała się od stwierdzenia, że już o tym wie. Nie chciała zranić poczciwej księżniczki. — To nie takie straszne — podjęła panna de Montpensier — i sprawa mogłaby zostać umorzona bez trudu, gdyby twój mąż został postawiony przed trybunałem duchownym, jak żąda tego oskarżenie. Nie ukrywam, że ludzie Kościoła denerwują mnie nieraz swoim natręctwem, ale przyznać trzeba, że ich sprawiedliwość, jeśli chodzi o sprawy doty­ czące religii, jest najczęściej dociekliwa i inteligentna. Naj­ ważniejsze jest jednak to, że pomimo tak szczególnego oskarżenia twój mąż został oddany w ręce sprawiedliwości świeckiej. Tu nie mam żadnych złudzeń. Jeśli w ogóle do­ jdzie do procesu, co wcale nie jest pewne, sprawa będzie zależeć wyłącznie od sędziów przysięgłych. — Czy Wasza Wysokość chce przez to powiedzieć, że sędziowie przysięgli władzy świeckiej mogą się okazać stron­ niczy? — To zależy, kogo się wybierze. — A kto ich wybiera? — Król. Na widok przerażonej miny młodej kobiety księżniczka podniosła się, objęła ją i zaczęła pocieszać. Wszystko dobrze 459

się skończy — zapewniła, jest o tym przekonana. Trzeba jednak wyjaśnić sprawę. Nie zamyka się człowieka rangi i znaczenia pana de Peyrac ot tak, bez powodu. Przepro­ wadziła bardzo wnikliwe śledztwo w otoczeniu kardynała de Condi, arcybiskupa Paryża, który sam był frondystą i niezbyt lubił pana de Fontenaca z Tuluzy. Od owego kardynała, którego nie można posądzać o aprobatę dla postępowania potężnego rywala w Langwedocji, dowiedziała się, że o ile nawet arcybiskup Tuluzy w istocie był autorem pierwotnego oskarżenia o czary, o tyle jego ustępstwo na rzecz sprawiedliwości królewskiej zostało mu w pewnym sensie narzucone dość tajemniczym sposobem. — Monseigneur z Tuluzy nie miał najmniejszego zamiaru nadawać sprawie takiego biegu. Sam nie wierzy w czary, przynajmniej jeśli chodzi o pani męża. Zadowoliłby się udzieleniem mu nagany albo przed trybunałem duchownym, albo przed parlamentem Tuluzy. Wydarto mu jednak „je­ go" oskarżonego za pomocą specjalnego, przygotowanego znacznie wcześniej nakazu aresztowania. Następnie Mademoiselle wyjaśniła, że prowadząc śledz­ two wśród wysoko postawionych osobistości, przekonywała się coraz bardziej, iż porwanie Joffreya de Peyrac zainscenizowano tak, aby posądzić o nie parlament w Tuluzie. — Dowiedziałam się o tym z ust samego pana Masseneau, bardzo uczciwego urzędnika z Langwedocji, który został wezwany do Paryża w jakiejś tajemniczej sprawie. On sam się zastanawia, czy nie chcą wybrać go na przysięg­ łego w sprawie twego męża. — Masseneau? — powtórzyła zamyślona Angelika. Jak światło błyskawicy mignęła jej przed oczami postać krępego człowieczka we wstęgach, miotającego się po za­ kurzonej drodze do Salsigne i wygrażającego laską bezczel­ nemu hrabiemu de Peyrac. „Napiszę do gubernatora Lan­ gwedocji... do Rady Królewskiej..." — O mój Boże! — szepnęła. — To wróg mojego męża. — Rozmawiałam z nim osobiście — powiedziała diusze­ sa de Montpensier. — Jest wprawdzie niskiego pochodzenia, ale wydaje mi się dość godny i odważny. W istocie boi się 460

bardzo, że może zostać wybrany na sędziego przysięgłego w sprawie hrabiego de Peyrac właśnie z tego powodu, iż miewał z nim zatargi. Powiedział, że parę obelg, którymi dwóch mężczyzn może obrzucać się w słońcu, nie powinno zaważyć na biegu sprawiedliwości i bardzo byłby zakłopo­ tany, gdyby musiał wziąć udział w sfingowanym procesie. Angelice utkwiło w głowie tylko jedno słowo: proces! — Więc zamierzają wytoczyć proces? Adwokat, z którym się konsultowałam, powiedział, że jeśli uda nam się do­ prowadzić do procesu, będzie to spory postęp. Zwłaszcza jeśli udałoby się utworzyć trybunał w parlamencie Paryża. Obecność Masseneau, który sam jest parlamentarzystą, potwierdza to. Panna de Montpensier skrzywiła się okropnie, co wcale nie przysporzyło jej urody. — Wiesz co, moja mała, dość dobrze znam tych panów w togach. Jeśli zechcesz mi wierzyć, trybunał parlamen­ tarzystów nie byłby żadną korzyścią dla twego męża, po­ nieważ każdy z nich ma coś do zawdzięczenia panu Fouquetowi, obecnemu superintendentowi finansów. Będą słu­ chać wyłącznie jego rozkazów, zwłaszcza że jeszcze niedaw­ no był przewodniczącym parlamentu Paryża. Angelika zadrżała. Fouquet! I znowu ta groźna łasica pokazuje koniec spiczastego nosa. — Dlaczego mówi mi pani o panu Fouquecie? — zapy­ tała niezdecydowanym głosem. — Przysięgam, że mój mąż nie zrobił nic, aby wzbudzić jego nienawiść. W ogóle nigdy go nie widział! Mademoiselle ciągle kiwała głową. — Osobiście nie mam żadnych szpiegów w otoczeniu pana Fouqueta. Nie leży to w mojej naturze, choć on się przed tym nie cofa, podobnie zresztą jak mój ojciec, który uważał, że w królestwie nie można działać inaczej. Nie mam ani kobiety, ani mężczyzny w jego domu i żałuję tego ze względu na twego męża. Przez brata królewskiego jed­ nak, który, jak mi się zdaje, jest na żołdzie Fouqueta, domyśliłam się, że oboje z mężem znacie jakiś jego sekret. Angelika poczuła, że serce zamiera jej w piersi. Czy po­ winna zwierzyć się swej wielkiej protektorce? Miała na to 461

wielką ochotę, ale w porę przypomniała sobie, że tamta nie potrafi utrzymać języka za zębami, a przy tym chętnie popełnia gafy. Lepiej zatem zaczekać i zapytać Desgreza o zdanie. Westchnęła więc tylko i odwróciła oczy. — A cóż ja mogę wiedzieć o tym wielkim i możnym panu, którego nawet nie miałam okazji poznać? Naturalnie, przypominam sobie, że kiedy byłam mała, w Poitou mówiło się o podejrzeniach na temat spisku szlachty, w który miał być zamieszany pan Fouquet, książę Kondeusz i wiele in­ nych znanych osobistości. Potem rozpętała się Fronda. Dość ryzykowne było wymawianie takich słów w obec­ ności Grande Mademoiselle... Ta jednak nie poczytała tego za złośliwość i przyznała, że jej ojciec także spędził życie na konspiracji. — To była jego główna wada. W dodatku był za dobry i miał za miękkie serce, żeby wziąć sprawy królestwa w swoje ręce. Stał się artystą konspiracji. Mógł także zna­ leźć się w bandzie Fouqueta, który był jeszcze wówczas mało znany. Ojciec był wtedy bogaty, a Fouquet dopiero zaczynał. Nikt nie może powiedzieć, że mój ojciec kon­ spir ował dla pieniędzy. — A mój mąż wzbogacił się bez konspiracji — westchnę­ ła Angelika z bladym uśmiechem. — Może to właśnie wy­ daje im się podejrzane. Mademoiselle zgodziła się z tą myślą. Dodała, że brak uniżoności na dworze jest ciężkim grzechem, co jednak nie usprawiedliwia tajnego nakazu aresztowania podpisanego przez króla. — Musi wiedzieć coś jeszcze — stwierdziła Grande Mademoiselle. — W każdym razie pomóc nam może tylko król. Och, niełatwo nim pokierować. Został wytresowany przez Mazariniego we florentyńskiej szkole dyplomacji. Może się uśmiechać, a nawet mieć łzę w oku, bo ma czułe serce... a przygotowuje sztylet, którym przebije pierś przy­ jaciela. — Widząc bladość Angeliki, księżniczka objęła ją ramieniem i powiedziała wesoło: — Żartuję, jak zawsze. Nie powinnaś mi tak bardzo wierzyć. Krótko mówiąc: czy chcesz widzieć się z królem? 462

Kiedy Angelika rzuciła się do stóp Grande Mademoiselle, obie wybuchnęły serdecznym płaczem. Następnie panna de Montpensier oznajmiła, że audiencja jest już wyznaczona i król przyjmie ją za dwie godziny. Angelika nawet nie czuła emocji, jedynie dziwny, wszech­ ogarniający spokój. Ten dzień będzie decydujący. Nie mając czasu na powrót do Saint-Landry, poprosiła Mademoiselle o udostępnienie jej pudrów i kosmetyków, żeby wyglądać przyzwoicie. Mademoiselle użyczyła jej na­ wet jednej ze swych pokojowych. Przed lustrem toaletki Angelika zaczęła się zastanawiać, czy jest jeszcze dość piękna, by zjednać sobie przychylność króla. Jej talia poszerzyła się, ale za to twarz, do tej pory za­ chowująca dziecięcą pyzatość, wydłużyła się i zeszczuplała. Miała bladą cerę i podkrążone oczy. Po wnikliwej obser­ wacji doszła do wniosku, że nowy kształt twarzy i oczy podkreślone sinym cieniem wyglądają całkiem korzystnie, przydając jej wzruszającego, patetycznego wyrazu, który nie był pozbawiony wdzięku. Lekko uróżowała policzki i przykleiła muszkę z czarnego aksamitu koło skroni, po czym pozwoliła się uczesać. Później, kiedy przyglądała się swemu odbiciu, ujrzała zielone oczy błyszczące jak u kota w mroku. — To już nie ja! — mruknęła. — A przecież ta kobieta jest bardzo piękna. Och, król nie może pozostać niewzru­ szony! Niestety! Nie mam dla niego dość pokory... Mój Boże, daj mi pokorę!

ROZDZIAŁ IX

Angelika z bijącym sercem podniosła się z głębokiego dygu. Król stał przed nią. Wysokie obcasy z lakierowanego drewna nie czyniły najmniejszego szmeru na dywanie z gru­ bej wełny. Spostrzegła, że drzwi do małego gabinetu zostały za­ mknięte, a ona była sam na sam z monarchą. Poczuła coś w rodzaju wstydu, wręcz paniki. Zawsze widziała króla pośrodku nieprzeliczonego tłumu i wtedy nie wydawał jej się tak prawdziwy i żywy: był jak aktor na scenie w teatrze. Teraz czuła obecność nieco zbyt potężnego mężczyzny, przesiąkniętego delikatnym zapachem perłowego pudru, którym wedle nakazów mody rozjaśniał obfite, ciemne wło­ sy. I mężczyzną tym był król. Zmusiła się do podniesienia oczu. Ludwik XIV był po­ ważny i niewzruszony. Można by powiedzieć, że usiłuje przypomnieć sobie nazwisko gościa, choć Grande Made­ moiselle zaanonsowała je zaledwie kilka minut temu. An­ gelika była sparaliżowana chłodem jego spojrzenia. Nie wiedziała, że Ludwik XIV nie odziedziczył po ojcu, Ludwiku XIII, jego prostoty, otrzymał za to w spadku jego nieśmiałość. Namiętnie oddawał się przepychowi i odbierał hołdy, pokonując w ten sposób poczucie niższości, niezbyt pasujące do tytułu. Był żonaty i obyty w towarzystwie, ale wciąż jeszcze nie potrafił bez skrępowania zwrócić się do kobiety, a zwłaszcza do pięknej kobiety. A Angelika była piękna. Przede wszystkim zaś, o czym nie wiedziała, miała wyniosły sposób noszenia głowy, 464

a w spojrzeniu wyraz zarazem dumny i nieśmiały, który mógł uchodzić za bezczelność, wzgardę, ale także za niewin­ ność młodych, szczerych istot. Uśmiech zmieniał ten wyraz, zdradzając sympatię, jaką żywiła do ludzi i życia. W tej chwili jednak nie uśmiechała się. Musiała czekać, aż król przemówi. W przedłużającym się milczeniu strach zaczął ściskać jej gardło. Wreszcie król zdecydował się poprawić rzeczywistość. — Pani, nie poznaję cię. Czy nie posiadasz już tej cudow­ nej złotej sukni, którą nosiłaś w Saint-Jean-de-Luz? — W istocie, sire, czuję ogromne zażenowanie, że staję przed tobą w tak zmiętej i skromnej toalecie, ale to ostatnia, jaka mi została. Wasza Wysokość wie zapewne, że wszystkie moje dobra zostały opieczętowane. Twarz króla zamarła na chwilę, ale zdecydował się na uśmiech. — Szybko przechodzisz do sedna sprawy, pani. Przy­ pominasz mi, że czas królewski jest cenny i nie należy go tracić na pogawędki. Masz rację, ale jesteś bardzo su­ rowa, pani. Leciutki rumieniec zabarwił blade policzki młodej kobie­ ty. Uśmiechnęła się z zażenowaniem. — Nie miałam zamiaru przypominać Waszej Wysokości zbyt wielu zajęć, którymi jesteś przytłoczony, sire. Odpo­ wiedziałam po prostu na pytanie. Nie chciałabym, aby Wasza Wysokość uznał mnie za osobę dość niedbałą, aby pojawić się na audiencji w niezbyt świeżej sukni i o wiele za skromnych klejnotach. — Nie dałem polecenia opieczętowania pani osobistych dóbr. Nakazałem nawet, aby nie niepokojono pani de Peyrac i pozostawiono ją na wolności. — Jestem Waszej Wysokości nieskończenie wdzięczna za uwagę, jaką poświęcił mej skromnej osobie — odparła Angelika z ukłonem. — Ja jednak nie mam nic własnego i pragnąc jak najszybciej dowiedzieć się, co się stało z moim mężem, przyjechałam do Paryża bez żadnego majątku prócz niewielu klejnotów i strojów. Nie przyszłam jednak skarżyć się na nędzę, sire. Los mego męża jest moją jedyną troską. Zamilkła, powstrzymując pytania, które falą cisnęły jej 465

się na usta: Dlaczego go aresztowałeś? Co mu zarzucasz? Kiedy mi go zwrócisz? Ludwik XIV przyglądał jej się z nie ukrywaną cieka­ wością. — Czy mam rozumieć, pani, że ty, tak piękna, jesteś naprawdę zakochana w kulawym i odrażającym małżonku? Pogardliwy ton władcy podziałał na Angelikę jak ukłucie sztyletu. Ogarnął ją straszliwy ból. Oczy zabłysły obu­ rzeniem. — Jak możesz tak mówić, sire?! — wykrzyknęła gorąco. — A przecież Wasza Wysokość słyszał jego śpiew? Słyszałeś, o panie, Złoty Głos Królestwa? — To prawda, że jego głos ma czar, któremu trudno się oprzeć... — Podszedł bliżej i odezwał się oskarżycielsko: — A więc to prawda, że mąż pani zdolny był opętać naj­ bardziej nawet oziębłą kobietę. Opowiadano mi, że pan ów był tak dumny z tej mocy, iż uczynił z niej rodzaj nauki. „Dworem miłości" zwano uczty, na których panowała najbezwstydniejsza rozpusta. Angelika omal nie palnęła: „Mniej bezwstydna niż to, co się dzieje w Luwrze". Opanowała się jednak. — Źle interpretowano Waszej Wysokości sens tych spot­ kań towarzyskich. Mąż mój usiłował wskrzesić w swym Pałacu Radosnego Poznania średniowieczne tradycje Połu­ dnia, wznoszące galanterię wobec dam do rangi instytucji. Naturalnie, rozmowy były lekkie, ponieważ mówiono o mi­ łości, ale nie naruszano zasad przyzwoitości. — Nie jesteś zazdrosna, pani, kiedy twój mąż, w którym tak jesteś zakochana, oddaje się rozpuście? — Nie widziałam, aby kiedykolwiek oddawał się roz­ puście w sensie, jaki Wasza Wysokość przypisuje temu słowu. Tradycje owe mówią o wierności jednej kobiecie, czy to prawowitej małżonce, czy kochance. A ja byłam tą, którą on wybrał. — Długo jednak trwało, zanim pogodziłaś się z tym wyborem. Jakim sposobem pierwotny wstręt przerodził się w tak żarliwą miłość? — Widzę, że Wasza Wysokość interesuje się najintym466

niejszymi nawet szczegółami życia swych poddanych — od­ parła, tym razem nie będąc w stanie ukryć ironicznego tonu głosu. Kipiała wściekłością. Usta miała pełne złośliwych, ciętych odpowiedzi, które miała ochotę cisnąć mu w twarz. „Czy twoi szpiedzy donoszą ci, ile razy kochali się w nocy twoi szlachetni panowie?" Z trudem opanowała się i spuściła głowę z obawy, że te uczucia jasno są wypisane na jej twarzy. — Pani, nie odpowiedziałaś na moje pytanie — odezwał się król lodowatym tonem. Przesunęła dłonią po czole. — Dlaczego pokochałam tego człowieka? — mruknęła. — Przypuszczalnie dlatego, że ma on wszystkie cechy, które sprawiają, że kobieta jest szczęśliwa, będąc jego niewolnicą. — Przyznajesz więc, że twój mąż rzucił na ciebie czar? — Przeżyłam z nim pięć lat, sire. Gotowa jestem przysiąc na Biblię, że nie jest ani magiem, ani czarodziejem. — Wiesz pani, że oskarżają go o czary? — W milczeniu skinęła głową. — Nie chodzi tylko o dziwny wpływ, jaki wywiera na kobiety, lecz także o podejrzane źródło jego ogromnej fortuny: powiadają, że zawarł pakt z szatanem, który powierzył mu sekret transmutacji metali w złoto. — Sire, niech postawią mego męża przed trybunałem, a udowodni bez trudu, że padł ofiarą fałszywych wyobrażeń alchemików, zapatrzonych w średniowieczne tradycje, które w naszej epoce stają się bardziej szkodliwe niż użyteczne. Król nieco się odprężył. — Przyznasz, pani, że ani ty, ani ja nie mamy wielkiego pojęcia o alchemii. Muszę jednak wyznać, że złożone mi wyjaśnienia dotyczące piekielnych praktyk pana de Peyrac wydały mi się zagmatwane i wciąż wymagają wytłumaczenia. Angelika odetchnęła z ulgą. — Jakaż jestem szczęśliwa, sire, słysząc w twoich ustach słowa pełne tak wielkiej łaskawości i zrozumienia! Król odpowiedział jej słabym, nieco wymuszonym uśmie­ szkiem. — Nie uprzedzajmy faktów, pani. Powiedziałem jedynie, że zażądałem szczegółów na temat tej historii z transmutacją. 467

— O to właśnie chodzi, sire, że nigdy nie było transmutacji. Mój mąż po prostu udoskonalił proces rozpusz­ czania w płynnym ołowiu bardzo drobnych cząsteczek złota zawartego w pewnych skałach. Dzięki tej praktyce zdobył fortunę. — Jeśli był to proces uczciwy i szczery, byłoby całkowicie naturalne, że zaofiarowałby królowi swe usługi. Tymczasem nie powiedział o tym nikomu ani słowa. — Sire, jestem świadkiem, że dokonał demonstracji całej procedury w obecności kilku osób, między innymi wysłan­ nika arcybiskupa Tuluzy. Proces ten jednak daje rezultaty jedynie w przypadku niektórych skał pirenejskich, zwanych niewidzialnymi żyłami złota. Jedynie specjaliści ż innych krajów są w stanie je wykorzystać. Nie chodzi zatem o zdra­ dzenie formuły kabalistycznej, lecz stworzenie nowej nauki, poszukiwanie nowych ziem, a także sporych nakładów pie­ niężnych. — Prawdopodobnie wolał zachować dla siebie tajemnicę eksploatacji takiego procesu, który wzbogacając go, dawał mu jednocześnie pretekst do przyjmowania u siebie obco­ krajowców: Hiszpanów, Niemców, Anglików, by bez prze­ szkód przygotowywać rewoltę w Langwedocji. — Mój mąż nigdy nie spiskował przeciw Waszej Wyso­ kości. — Okazywał wszakże arogancję i niezależność co naj­ mniej wymowne. Przyznaj, pani, że szlachcic, który niczego nie żąda od króla, już nie wygląda zbyt normalnie. Kiedy jednak oznajmia, że nie potrzebuje władcy, to przekracza wszelkie granice. Angelika poczuła, że drży od gorączki. Zmusiła się do pokory, przyznając, że Joffrey jest oryginałem, który został wyizolowany spośród bliźnich z powodu fizycznej ułomno­ ści i zrobił wszystko, aby zatryumfować nad nimi dzięki wielkiej filozofii i nauce. — Pani mąż usiłował stworzyć państwo w państwie — twardo oznajmił król. — Negował religię, bo czy jest cza­ rownikiem, czy nie, usiłował zdobyć władzę dzięki pienią­ dzom i rozpuście. Odkąd go aresztowano, cała Tuluza wrze, a Langwedocja zaczyna podnosić głowę. Nie sądź, pani, że 468

podpisałem nakaz aresztowania bez rozsądniej szego powo­ du aniżeli oskarżenie o czary, które jest wprawdzie niepo­ kojące, ale kryje o wiele poważniejsze wykroczenia. Mam pewne dowody jego zdrady. — Zdrajcy wszędzie wietrzą zdradę — powoli rzekła Angelika. Jej zielone źrenice ciskały błyskawice. — Gdyby Wasza Wysokość nazwał tych, co tak oszkalowali hrabiego de Peyrac, jestem pewna, że znalazłabym pośród nich ludzi, którzy w niedawnej jeszcze przeszłości rzeczywiście spis­ kowali przeciw władzy Waszej Królewskiej Mości. Ludwik XIV pozostał niewzruszony, ale jego twarz na­ chmurzyła się z lekka. — Pani, jesteś bardzo zuchwała, starając się osądzać, komu winienem ufać. Dzikie zwierzęta, jeśli są pokonane i zakute w łańcuchy, są mi bardziej użyteczne niż odległy wasal, dumny i wolny, który wkrótce stanie się moim ry­ walem. Niech przypadek pani męża posłuży za przykład -dla tych wszystkich, którzy odważają się zbyt wysoko nosić głowy. Zobaczymy, czy całym swoim złotem zdoła przeku­ pić sędziów i czy szatan przyjdzie mu na ratunek. Moim zadaniem jest bronić lud przed złym wpływem wielkich panów, którzy uważają się za władców ciał i dusz, a nawet własnego króla. „Powinnam we łzach rzucić mu się do stóp" — pomyślała Angelika. Nie była do tego zdolna. Osobowość królewska zatarła się w jej oczach. Ujrzała nagle chłopaka w swoim wieku — dwudziestodwuletniego — którego miała ogromną ochotę złapać za żabot z koronki i mocno potrząsnąć jak śliwą. — Oto więc jest królewska sprawiedliwość — odezwała się łamiącym, dziwnie obco brzmiącym głosem. — Jesteś, sire, otoczony upudrowanymi mordercami, bandytami w piórach, żebrakami zdolnymi do najbardziej płaskiego pochlebstwa. Taki Fouquet, taki Kondeusz, Conti, Longueville, Beaufort... Człowiek, którego kocham, nigdy nie zdradził. Pokonał najgorsze przeciwności, napełnił skarbiec królewski częścią swojej fortuny, uzyskanej dzięki geniu­ szowi, wysiłkowi i nieustannej pracy. Nigdy nikogo o nic nie prosił. I tego mu nigdy nie przebaczą... 469

— Właśnie, tego mu nigdy nie przebaczą... —jak echo powtórzył król. Podszedł do Angeliki i chwycił ją za ramię z gwałtow­ nością, która zdradzała jego gniew pomimo wymuszonego spokoju oblicza. — Pani, wyjdziesz wolna z tego pokoju, choć mógłbym kazać cię aresztować. Pamiętaj o tym na przyszłość, kiedy wątpić będziesz w wielkość królewskiego majestatu. Uważaj jednak! Nie chcę już nigdy słyszeć o tobie, bo wtedy będę bez litości. Twój mąż jest moim wasalem. Niech się dokona Sprawiedliwość. Żegnaj, pani!

ROZDZIAŁ X

— Wszystko stracone...! To moja wina! Zgubiłam Joffreya! — powtarzała sobie Angelika. Oszołomiona, otępiała, biegła korytarzem Luwru. Szu­ kała Kouassi-Ba! Chciała się widzieć z Grande Mademoi­ selle...! Jej serce, ściśnięte bólem, na próżno szukało pocie­ chy innego, przyjaznego serca. Ludzie, których mijała, byli ślepi i głusi, nieczułe marionetki jak z innego świata. Zapadał wieczór, nadciągała październikowa burza, chłoszcząc szyby, gasząc świece, świszcząc pod drzwiami i uno­ sząc ciężkie kotary. Kolumnady, maszkarony, ponure cienie ogromnych scho­ dów, pozłacane kraty, mostki i galerie, płyty, amfilady i nisze... Angelika błąkała się po Luwrze jak po cienistym lesie, jak po złowrogim labiryncie. W nadziei odnalezienia Kouassi-Ba zeszła aż na jeden z dziedzińców. Musiała się cofnąć przed kaskadą wody, która spływała z rynny z siłą i hałasem wodospadu. Na schodach, przy żelaznym piecyku, skupiła się trupa włoskich komediantów, którzy mieli tego wieczoru tańczyć przed królem. Czerwone światło paleniska wydobywało z mroku szachownice stroju Arlekina, czarne maski, białe stroje pantalonów i klownów. Na koniec, kiedy dotarła na piętro, ujrzała znajomą twarz. To był Brienne. Powiedział, że spotkał pana de Prefontaines u młodej księżniczki Henrietty Angielskiej, może on będzie w stanie wskazać jej miejsce pobytu panny de Montpensier. 471

U księżniczki Henrietty gra wokół stolików toczyła się o wysokie stawki. Ciepłe światło woskowych świec wesoło rozjaśniało wielki salon. Angelika spostrzegła d'Andijosa, Peguilina, d'Humieresa i de Guiche'a. Byli pochłonięci grą, a może po prostu nie chcieli jej zauważyć. Pan de Prefontaines siedział przy kominku, sącząc szkla­ neczkę likieru. Powiedział, że panna de Montpensier udała się na partyjkę kart z młodą królową w apartamentach Anny Austriaczki. Jej Wysokość królowa Maria Teresa, zmęczona, onieśmielona, źle władająca francuskim, niechętnie mieszała się z dość bezlitosnym tłumem dworskiej młodzieży. Made­ moiselle co wieczór zabawiała ją partyjką kart. Mademoi­ selle jest bardzo dobra, ale młoda królowa wcześnie kładzie się spać, więc możliwe, że wówczas Mademoiselle pojawi się na pokojach swej kuzynki Henrietty. W każdym razie na pewno wezwie wtedy pana de Prefontaines, ponieważ nigdy nie kładzie się spać nie sprawdziwszy uprzednio rachunków. Angelika postanowiła zaczekać i zbliżyła się do stołu, na którym służba postawiła zimną kolację i ciasto. Wciąż czuła ogromny wstyd, że zachowuje apetyt w najcięższych nawet chwilach swego życia. Zachęcona przez pana de Prefon­ taines, usiadła i zjadła skrzydełko kurczęcia, dwa jajka w galarecie oraz trochę ciast i konfitur. Potem poprosiła pazia o srebrną miskę do mycia palców i biorąc karty, zmieszała się z tłumem graczy. Nie miała wiele pieniędzy. Wkrótce jednak szczęście uśmiechnęło się do niej i zaczęła wygrywać. Jeśli uda jej się napełnić sakiewkę, nie będzie to całkiem zmarnowany dzień. Zatopiła się w grze. Kupki monet przed nią zaczęły rosnąć. Jeden z sąsiadów, który właśnie przegrywał, odezwał się słodko-kwaśnym tonem: — Nic dziwnego: to mała czarownica. Zgarnęła mu swoją wygraną sprzed nosa, ale aluzja dotar­ ła do niej dopiero po chwili. A zatem niełaska, w jaką popadł Joffrey, przestała być tajemnicą. Szeptano sobie po kątach, że został oskarżony o czary. Pomimo to Angelika twardo pozostała na miejscu. „Przestanę grać, kiedy zacznę przegrywać. Och, gdybym mogła ich wszystkich zrujnować i mieć dość złota na prze­ kupienie sędziów..."

472

W chwili kiedy po raz kolejny ogrywała partnerów, czyjaś ręka owinęła się wokół jej talii i uszczypnęła ją. — Po co pani wróciła do Luwru? — syknął markiz de Vardes. — Na pewno nie po to, żeby pana zobaczyć — odparła, nie patrząc na niego, i dość gwałtownie uwolniła się z jego objęcia. Ujął w dłoń karty i rozłożył je machinalnie. — Jest pani szalona — rzekł, nie zmieniając tonu głosu. — Naprawdę tak bardzo chce pani dać się zabić? — To, czego chcę, nie powinno pana obchodzić. Postawił, przegrał, położył na stole kolejny zakład. — Proszę słuchać, jeszcze jest czas. Proszę iść za mną. Dam pani eskortę szwajcarów aż do samego domu. Tym razem spojrzała na niego pogardliwie. — Jakoś nie ufam pańskiej protekcji, panie de Vardes, i wiesz pan, dlaczego. Rzucił karty z hamowaną złością. — Ech, głupi jestem, że troszczę się o panią. — Zawahał się, po czym dodał z wściekłym grymasem: — Zmuszasz mnie do odegrania idiotycznej roli. Ale ponieważ nie widzę innego sposobu, aby przekonać cię, pani, do usłuchania głosu rozsądku, powiem tylko: pomyśl o swoim synu. Na­ tychmiast opuść Luwr, a przede wszystkim unikaj spotkania z bratem króla! — Nie ruszę się od tego stołu, dopóki pan będzie w za­ sięgu wzroku — odparła Angelika z całkowitym spokojem. Szlachcic natychmiast opuścił stolik do gry. — Dobrze, odchodzę. Pośpiesz się i zrób to samo. Cho­ dzi o życie. Widziała, jak odchodzi, kłaniając się na prawo i lewo, a potem opuszcza salon. Pozostała sama, niespokojna. Nie mogła pozbyć się dziw­ nego uczucia lęku, które wśliznęło się w jej duszę jak zimny gad. Czy Vardes przygotowuje drugą zasadzkę? Jest zdolny do wszystkiego. A jednak głos cynicznego dworzanina miał w sobie dziwnie natrętną nutę. Przeraziła ją aluzja dc Florimonda. Oczami wyobraźni ujrzała słodkiego małego czło­ wieczka w czerwonym kapturku, plączącego się w fałdach

473

długiej, haftowanej koszulki, ze srebrną grzechotką w piąs­ tce. Co się z nim stanie, jeśli ona zniknie...? Odłożyła karty, wsunęła złoto do sakiewki. Wygrała ty­ siąc pięćset liwrów. Podniosła płaszcz z oparcia fotela i po­ deszła, żeby pożegnać się z księżniczką Henriettą, która odpowiedziała jej obojętnym skinieniem głowy. Z żalem opuściła salon, ostoję światła i ciepła. Przeciąg zamknął za nią drzwi. Świszczący wiatr pokładał drżące płomienie świec, które wydawały się ogarnięte szaloną pa­ niką. Płomienie i cienie tańczyły jak w transie. A potem wracał spokój, wiatr odchodził, żeby szumieć gdzie indziej, a w milczącej perspektywie korytarza nie widać było żad­ nego ruchu. Zapytała o drogę szwajcara, stojącego na warcie przed apartamentem księżniczki Henrietty, i szybkim krokiem ruszyła w drogę, szczelnie otulając się płaszczem. Zmuszała się do pokonania strachu, ale każdy załom muru zdawał się ukrywać przyczajoną postać. Zbliżała się do zakrętu kory­ tarza i zwolniła kroku, była jak sparaliżowana ze strachu. „Są tam" — pomyślała. Nie widziała nikogo, ale na podłodze czaił się cień. Tym razem nie było wątpliwości: ktoś tam był i czuwał. Zatrzymała się. Coś się poruszyło w załomie muru, syl­ wetka otulona w ciemny płaszcz, z kapeluszem nasuniętym głęboko na oczy, powoli wysunęła się z ukrycia, zagradzając jej drogę. Angelika przygryzła wargi, by nie krzyknąć, i na­ tychmiast zawróciła po własnych śladach. Spojrzała przez ramię. Teraz było ich trzech i szli za nią. Przyspieszyła kroku. Trzy postaci się zbliżały. Zaczęła biec z lekkością łani. Nie musiała się odwracać, żeby wiedzieć, że oni także rzucili się w pogoń. Słyszała za sobą ich umyślnie stłumione kroki. Była to milcząca, nierealna pogoń, koszmarny wyścig poprzez pustynię olbrzymiego pałacu. Nagle Angelika spostrzegła uchylone drzwi na prawo od niej. Właśnie minęła załom korytarza. Prześladowców nie było w zasięgu wzroku. Wpadła do pokoju, zamknęła drzwi i zasunęła zasuwę. Oparta o ścianę, półżywa ze strachu, nasłuchiwała kroków

474

mężczyzn i ich głośnych oddechów. Potem znowu zapadła cisza. Chwiejąc się na nogach, podeszła do łóżka. Musiała się oprzeć o nie. Pościel wyglądała, jakby była przygotowana do spoczynku. Na kominku buzował ogień, rozjaśniając pomieszczenie, oświetlone niewielką lampką olejną u wez­ głowia łoża. Angelika powoli odzyskiwała oddech, przyciskając pierś dłonią. — Muszę czym prędzej opuścić do gniazdo os — powie­ działa do siebie. Nie była zbyt rozsądna, sądząc, że jeśli umknęła z jednej zasadzki w korytarzach Luwru, uda jej się ujść z życiem także z następnej. Naturalnie, Grande Mademoiselle, wzywając ją do Luw­ ru, nie miała pojęcia o grożących jej niebezpieczeństwach. Była pewna, że nawet sam król nie wiedział, nie podejrze­ wał, co się kotłuje wewnątrz pałacu. W Luwrze królowała jednak mroczna postać pana Fouqueta. Drżał ze strachu, aby jego ogromna fortuna nie uległa zniszczeniu, jeśli An­ gelika wyjawi swój sekret. Dlatego superintendent zawezwał potępioną duszę, Filipa Orleańskiego, zasiał strach w sercu tych, którzy byli na jego utrzymaniu, podlizując się jedno­ cześnie królowi. Aresztowanie hrabiego de Peyrac było tylko etapem. Zniknięcie Angeliki dopełni ostrożnego ma­ newru. Tylko umarli milczą. Młoda kobieta zacisnęła zęby. Ogarnęła ją wściekła wola życia. Znowu wyrwie się śmierci. Objęła izbę spojrzeniem, szukając wyjścia, przez które mogłaby umknąć bez ryzyka ściągnięcia na siebie czyjejś uwagi. I nagle jej oczy rozszerzyły się przerażeniem. Tapety na wprost niej poruszyły się. Rozległ się cichy zgrzyt klucza w zamku. Ukryte drzwi otworzyły się bardzo powoli, a w szparze pojawili się trzej mężczyźni, którzy ją prześladowali. W pierwszym z nich bez trudu rozpoznała królewskiego brata. Zrzucił płaszcz spiskowca, lekkim ruchem poprawił i na-

475

stroszył koronki żabotu. Nie spuszczał z niej oka, jego maleńkie usta o czerwonych wargach rozciągnął zimny uśmiech. — Doskonale! — zawołał falsetem. — Sarenka wpadła w pułapkę! Ale co za bieg! Może być pani dumna! Angelika odzyskała zimną krew i złożyła lekki dyg, choć nogi uginały się pod nią. — A więc to pan, monseigneur, tak mnie przestraszył? Myślałam, że mam do czynienia z mordercami albo rabu­ siami z Pont-Neuf, którzy wkradli się tu w poszukiwaniu ofiary. — Och! Już nieraz zdarzyło mi się bawić w opryszka nocą na Pont-Neuf — odparł Monsieur z godnością. — Nikt nie może mi zarzucić, że rabowałem lub przebiłem szpadą bandzioch jakiegoś mieszczucha. Czyż nie tak, mój ukochany? Zwrócił się do jednego ze swych towarzyszy. Ten także zdjął już kapelusz, odsłaniając twarz kawalera de Lorraine. Faworyt bez słowa podszedł i wyciągnął szpadę, aż jej ostrze pochwyciło czerwonawy odblask ognia. Angelika z uwagą przyglądała się trzeciemu, który stał nieco na uboczu. — Clement Tonnel — odezwała się wreszcie. — A ty co tu robisz, przyjacielu? Mężczyzna skłonił się nisko. — Jestem na służbie u Jego Wysokości — odpowiedział i dodał siłą wieloletniego nawyku: — Pani hrabina raczy mi wybaczyć. — Wybaczę ci bardzo chętnie — odpowiedziała Angeli­ ka, która poczuła, że wzbiera w niej śmiech.— Ale dlaczego trzymasz w dłoni pistolet? Ochmistrz rzucił zakłopotane spojrzenie na trzymaną w ręku broń. Mimo wszystko zbliżył się do łoża, o które Angelika wciąż jeszcze się opierała. Filip Orleański wysunął szufladę komódki, która speł­ niała funkcję szafki nocnej. Wydobył z niej szklankę do połowy wypełnioną czarniawym płynem. — Pani — rzekł ze śmiertelną powagą. — Teraz umrzesz. — Naprawdę? — odparła Angelika. 476

Spoglądała na stojącą przed nią trójkę. Wydawało jej się, że są w niej dwie osoby. W głębi duszy przerażona kobieta załamywała ręce, krzycząc: „Litości, nie chcę umierać!" Druga, całkiem przytomna, myślała: „Oni naprawdę wy­ glądają śmiesznie. To po prostu głupi żart". — Pani, dojadłaś nam — podjął mały Monsieur, którego usta aż się zaciskały z niecierpliwości. — Umrzesz, ale jesteśmy hojni. Pozostawiamy ci wybór rodzaju śmierci: trucizna, żelazo lub ogień. Mocniejszy podmuch wiatru uderzył w drzwi i wpuścił do pokoju chmurę dławiącego dymu. Angelika z nadzieją podniosła głowę. — O, nikt nie przyjdzie, nikt nie przyjdzie! — szydził brat królewski. — To łoże jest twoim łożem śmierci, pani. Przygotowaliśmy je dla ciebie. — Ale powiedzcie: co ja wam zrobiłam?! — wykrzyknęła Angelika, czując, że zimny pot występuje jej na skronie. — Mówicie o mojej śmierci jak o czymś zupełnie naturalnym, nieuniknionym. Pozwólcie, że nie podzielę waszej opinii. Największy zbrodniarz ma prawo wiedzieć, o co go oskar­ żają, i bronić się. — Nawet najzręczniejsza obrona nie zmieni werdyktu, pani. — Dobrze, więc skoro mam umrzeć, powiedzcie mi, dla­ czego! — powtórzyła gorąco. Musiała zyskać na czasie za wszelką cenę. — Właściwie, skoro i tak za parę chwil ma pani przestać żyć, nie rozumiem, dlaczego mielibyśmy okazać się niepo­ trzebnie okrutni — rzekł cukrowym głosem. — Pani, nie jesteś tak niewinna, jak twierdzisz. Na pewno domyśla się pani, z czyjego rozkazu tu jesteśmy? — Król?! - - zawołała, udając respekt. Filip Orleański wzruszył ramionami. — Król potrafi tylko wsadzać do więzienia ludzi, o któ­ rych jest zazdrosny, jeśli się tę zazdrość umiejętnie wzbudzi. Nie, pani, nie mówię o Jego Wysokości. — Od kogo więc brat królewski może przyjmować roz­ kazy? Książę zadrżał.

477

— Jesteś, pani, bardzo odważna, mówiąc w ten sposób! Obrażasz mnie! — A ja uważam, że wy, cała wasza rodzina jest bardzo podejrzliwa — odparowała Angelika, u której złość zaczęła brać górę nad przerażeniem. — Jeśli się was przyjmuje i schlebia się wam, obrażacie się, bo ten, kto was gości, jest bogatszy od was. Kiedy się wam ofiaruje prezenty, nazy­ wacie to bezczelnością! Jeśli się wam nie kłaniać dość nis­ ko — jeszcze większa bezczelność! Jeśli nie żyje się jak żebrak, z ręką wyciągniętą po jałmużnę aż do zrujnowania kraju, jak to czyni zgraja wielkich panów, to już ciężka arogancja! Płaci się podatki na czas i podwójnie — a, to już prowokacja...! Jesteście bandą kupczyków, targujących się o każdy grosz, ty, twój braciszek król, mamusia i wszyscy zdradzieccy kuzyni: Kondeusz, Montpensier, Soissons, Guise, Lorraine, Vendome... Przerwała, bo zabrakło jej tchu. Filip Orleański, wspięty na swych wysokich obcasach jak młody kogut na ostrogach, rzucił oburzone spojrzenie swemu faworytowi. — Czy słyszałeś kiedykolwiek, aby wyrażać się o rodzinie królewskiej z taką bezczelnością? Kawaler de Lorraine uśmiechnął się okrutnie. — Obelgi nie zabijają, panowie. No już, skończmy z tym, pani. — Chcę wiedzieć, dlaczego mam umrzeć — uparła się Angelika i szybko, jakby chciała zatrzymać tych kilka cennych minut, dodała: — Czy to na rozkaz pana Fouqueta? Brat królewski nie mógł powstrzymać uśmiechu satys­ fakcji. — A więc wraca ci pamięć, pani? Wiesz, dlaczego panu Fouquetowi tak zależy na twoim milczeniu? — Wiem tylko jedno: przed laty udało mi się zniweczyć spisek trucicieli, którzy planowali waszą zagładę. Twoją, Monsieur, oraz króla i kardynała. Teraz gorzko żałuję, że im się nie udało, pomimo szczerego zaangażowania wymie­ nionego już pana Fouqueta i księcia Kondeusza. — A więc przyznajesz się? 478

— Nie mam do czego. Zdrada tego sługi pozwoliła wam dowiedzieć się, co wiem i z czego zwierzyłam się memu mężowi. Kiedyś uratowałam ci życie, monseigneur, a teraz tak mi za to dziękujesz? Przelotne wzruszenie pojawiło się na zniewieściałym ob­ liczu młodzieńca. Egoizm czynił go wrażliwym na wszystko, co go dotyczyło. — Przeszłość to przeszłość — powiedział niepewnie. — Od tamtej pory pan Fouquet obsypał mnie swymi dob­ rodziejstwami. Sprawiedliwe jest, abym teraz oddalił za­ grożenie wiszące nad jego głową. Doprawdy, pani, ubole­ wam nad tym, ale już jest za późno. Dlaczego nie przyjęłaś rozsądnej propozycji pana Fouqueta, złożonej za pośred­ nictwem pani de Beauvais? — Zrozumiałam, że powinnam pozostawić męża jego smutnemu losowi. — Oczywiście. Hrabiemu de Peyrac można zamknąć usta tylko za więzienną bramą. Ale kobieta, która ma wokół siebie przepych i hołdy, szybko zapomina o tym, co należy zapomnieć. W każdym razie i tak jest już za późno. Chodź­ my, pani... — A gdybym powiedziała, gdzie znajduje się skrzynecz­ ka — zaproponowała Angelika, chwytając go za ramio­ na. — Wtedy tylko ty, panie, będziesz miał w ręku tę groźną broń, która pozwoli ci przerazić, a nawet zwy­ ciężyć pana Fouqueta. Będzie to dowód zdrady tych dworzan, którzy dziś nie traktują cię poważnie, patrzą z góry... W oczach młodego księcia pojawił się błysk. Przesunął językiem po wargach. W tej samej chwili kawaler de Lorraine z kolei chwycił go za ramiona i przyciągnął do siebie, jakby chciał wyrwać go spod zgubnego wpływu Angeliki. — Uważaj, Monsieur. Nie daj się skusić tej kobiecie. Ona tylko usiłuje zwieść nas kłamliwymi obietnicami, opóź­ nić egzekucję. Niech lepiej zabierze ten sekret do grobu. Gdybyś go posiadał, byłbyś z pewnością bardzo potężny, ale twoje dni byłyby policzone. Filip Orleański, przytulony do piersi swego faworyta 479

i szczęśliwy w męskich ramionach, zastanawiał się przez chwilę. — Jak zwykle masz rację, mój najdroższy — westchnął. — A więc czyńmy, co do nas należy. Pani, co wybierasz: truciznę, szpadę czy pistolet? — Decyduj się szybko! — groźnie uciął kawaler de Lor­ raine. — Bo inaczej zdecydujemy za ciebie. Po krótkiej chwili nadziei Angelika ponownie znalazła się w sytuacji groźnej i bez wyjścia. Trzej mężczyźni stali przed nią. Nie mogła zrobić żadnego ruchu, żeby nie zatrzymała jej szpada kawalera de Lorraine lub pistolet Clementa. W zasięgu ręki nie było sznura od dzwonka. Z zewnątrz nie dochodził żaden dźwięk. Tylko trzask ognia na kominku i monotonny stuk deszczu o szyby zakłócały dławiącą ciszę. Za chwilę mordercy rzucą się na nią. Oczy Angeliki spoczęły na broni. Od pistoletu czy szpady zginie na pewno. Ale może uda jej się umknąć truciźnie? Już ponad rok codziennie przyjmowała nieznacz­ ną dozę toksycznych produktów, przygotowanych dla niej przez Joffreya. Wyciągnęła dłoń, starając się powstrzymać jej drżenie. — Daj — mruknęła. Podnosząc szklankę do ust, spostrzegła, że na dnie utwo­ rzył się osad jakiejś metalicznie połyskującej substancji. Wypiła, starając się nie zamącić płynu, który miał gorzki i nieco piekący smak. — A teraz zostawcie mnie samą — rzekła, odstawiając szklankę na komodę. Nie czuła żadnego bólu. „Prawdopodobnie kolacja, którą zjadłam u księżniczki Henrietty, do tej pory chroni mój żołądek przed żrącymi skutkami trucizny..." Nie tra­ ciła nadziei, że wymknie się prześladowcom i straszliwej śmierci. Osunęła się na kolana do stóp księcia. — Monseigneur, miej litość nad moją duszą! Przyślij mi księdza. Zaraz umrę. Już teraz nie mam siły, żeby się dowlec do łoża. Jesteście już pewni, że wam nie ucieknę. Nie po­ zwólcie mi umrzeć bez spowiedzi. Bóg nie wybaczy wam tej niegodziwości, jeśli pozbawicie mnie ostatniej religijnej po-

480

sługi. — Zaczęła krzyczeć rozdzierającym głosem: — Księ­ dza! Księdza! Bóg wam nie wybaczy! Ujrzała, że Clement Tonnel odwraca się i żegna ze śmier­ telnie pobladłą twarzą. — Ona ma rację — powiedział książę niespokojnie. — Nie zyskamy nic, jeśli nie zezwolimy jej na pocieszenie się religią. Pani, uspokój się, przewidziałem twą prośbę. Przyślę ci jałmużnika, który czeka w sąsiednim pokoju. — Panowie, odejdźcie — błagała Angelika, przesadnie akcentując słabość głosu i przyciskając dłoń do żołądka, jakby przeszył ją paroksyzm bólu. — Chcę myśleć tylko o tym, by moje sumienie mogło zaznać spokoju! Czuję, że jeśli choć jeden z was pozostanie tu, nie będę w stanie przebaczyć moim wrogom. Och, jakże cierpię! Litości, mój Boże! Rzuciła się w tył z okropnym krzykiem. Filip Orleański pociągnął za sobą kawalera de Lorraine. — Chodźmy stąd. Zostało jej tylko kilka chwil. Ochmistrz już opuścił pomieszczenie. Zaledwie wyszli, Angelika jednym susem zerwała się z miejsca, podbiegła do okna i otworzyła je szeroko. Fala deszczu uderzyła ją w twarz. Młoda kobieta pochyliła się nad czarną czeluścią. Nie widziała zupełnie nic i nie potrafiła obliczyć, na jakiej wysokości znajduje się okno, ale bez wahania prze­ rzuciła nogi przez parapet. Upadek zdawał się trwać w nieskończoność. Wylądowa­ ła w jakimś dole kloacznym, unikając w ten sposób poła­ mania rąk i nóg. Poczuła ból w kostce i przez chwilę sądziła, że złamała nogę, ale na szczęście było to jedynie zwichnięcie. Oddaliła się o kilka kroków, po czym wprowadzając do gardła koniuszek jednego z loków, zwymiotowała kilka razy z rzędu. Nie miała pojęcia, gdzie się znajduje. Po wyglądzie murów z przerażeniem stwierdziła, że wyskoczyła na mały wewnęt­ rzny dziedziniec pełen odchodów i nieczystości. Mogli ją tu przydybać jak w fosie. Na szczęście znalazła uchylone drzwi. Wewnątrz było 31 — Markiza Angelika

481

ciemno i wilgotno. Do jej nozdrzy dotarł zapach wina i drewna. Musiała znaleźć się w podziemiach Luwru, w po­ bliżu piwnic. Postanowiła wejść na górę. Zaczepi pierwszego napot­ kanego wartownika... ale wtedy król zaaresztuje ją i wrzuci do więzienia. Ach, jak wymknąć się z tej pułapki? Zaledwie jednak dotarła do zamieszkanych pięter, wydała z siebie westchnienie ulgi. O kilka kroków od niej stał znajomy szwajcar sprzed drzwi księżniczki Henrietty. Pytała go już o drogę. W tej samej chwili nerwy ją zawiodły i wrza­ snęła przeraźliwie, bo z drugiej strony korytarza spostrzegła biegnących kawalera de Lorraine i Filipa Orleańskiego ze szpadami w dłoniach. Znali jedyne wyjście z dziedzińca, na który uciekła ich ofiara, i teraz usiłowali odciąć jej odwrót. Angelika odepchnęła wartownika i wpadła do salonu, rzucając się do stóp księżniczki Henrietty. — Litości, pani, litości, chcą mnie zamordować! Nawet strzał armatni nie spowodowałby większego za­ skoczenia wśród szacownych zebranych. Gracze zerwali się od stolików, zdumionym wzrokiem obserwując rozczoch­ raną, przemoczoną do suchej nitki młodą kobietę w za­ błoconej i podartej sukni. Angelika, u kresu sił, opadła na podłogę i rzucała wokół siebie dzikie spojrzenia. Rozpoznała twarze d'Andijosa i Peguilina de Lauzun. — Panowie, ratujcie mnie! — zawołała błagalnie. — Przed chwilą próbowano mnie otruć. Chcą mnie zabić! — Ależ gdzie są ci twoi mordercy, moje drogie biedact­ wo? — dopytywał się słodki głos Henrietty Angielskiej. — Tam! — Angelika nie była zdolna wykrztusić ani słowa więcej, wskazała więc tylko palcem na drzwi. Wszyscy się obejrzeli. Na progu stał mały Monsieur, brat króla, i jego faworyt kawaler de Lorraine. Pochowali już szpady i mieli miny pełne politowania i troski. — Moja biedna Henrietto — odezwał się Filip Orle­ ański, drobnymi kroczkami podchodząc do kuzynki. — Ubolewam nad tym incydentem. Ta nieszczęsna po­ stradała zmysły.

482

— Nie jestem szalona. Mówię wam, że chcieli mnie za­ mordować. — Ależ, moja kochana,, majaczysz — usiłowała ją uspo­ koić księżniczka. — Przyjrzyj się dobrze, ten, którego wska­ zujesz, to pan d'Orleans, Popatrz uważnie. — Napatrzyłam się już na niego! — krzyknęła Angelika. — Nigdy w życiu nie zapomnę tej twarzy. Mówię wam, że usiłował mnie otruć. Panie de Prefontaines, pan jest takim uczciwym człowiekiem, proszę podać mi jakieś lekarstwo, żeby zwalczyć efekt tej strasznej trucizny. Błagam... Panie de Prefontaines! Otumaniony biedak, mamrocząc pod nosem, rzucił się w stronę tacy ze słodyczami i podał nieszczęsnej kobiecie kawałek orwietanu *. Angelika pospiesznie przełknęła kilka kawałków. Chaos osiągnął swój szczytowy punkt. Monsieur, z maleńkimi ustami wykrzywionymi oburze­ niem, usiłował jeszcze przekrzyczeć wszystkich. — Przysięgam, przyjaciele, że ta kobieta nie jest przy zdrowych zmysłach. W istocie każdy z was wie, że mąż tej osoby znajduje się w Bastylii, oskarżony o straszliwą zbrod­ nię: zbrodnię czarów! Ta nieszczęśnica została opętana przez owego szlachcica i usiłuje udowodnić, że jest niewinny, choć nie jest to zbyt proste! Na próżno Jego Królewska Wysokość usiłował dzisiaj przekonać ją o tym podczas bardzo łaskawej rozmowy... — Ach, łaska króla! Łaska króla! — rozpaczała An­ gelika. Za chwilę rzeczywiście zacznie majaczyć... i to będzie jej koniec! Zakryła twarz dłońmi, usiłując odzyskać spokój. Słyszała naiwny, młodzieńczy głos Filipa. — Nagle złapał ją prawdziwy, diabelski paroksyzm. Ona jest opętana przez demona. Król wezwał przełożonego kla­ sztoru augustianów, żeby próbował ją uspokoić rytualnymi modlitwami, ale udało jej się uciec. Aby uniknąć skandalu i nie dopuścić, żeby pochwyciły ją straże, król polecił mi * Rodzaj uniwersalnego lekarstwa (przyp. tłum.).

483

zatrzymać ją w oczekiwaniu na duchownego. Przykro mi, Henrietto, że zakłóciła ci wieczór. Sądzę, że najlepiej będzie, jeśli przeniesiecie się wszyscy wraz z grami do sąsiedniego pokoju, a ja tymczasem wypełnię zadanie, jakie wyznaczył mi mój brat. Angelika, całkiem oszołomiona, widziała jak przez mgłę przerzedzające się szeregi dam i panów. Ludzie wychodzili, całkiem przekonani, starając się przy­ podobać bratu króla. Podniosła ręce, napotykając tkaninę sukni, na której jej osłabłe palce nie miały siły się zacisnąć. — Pani — szepnęła bezdźwięcznym głosem. — Chyba nie pozwolisz mi umrzeć? Księżniczka wahała się. Niespokojnie spojrzała na ku­ zyna. — Ależ, Henrietto — boleśnie zaprotestował Filip Or­ leański. — Nie wierzysz mi? Przecież dawno już obiecaliśmy sobie wzajemne zaufanie, a niedługo połączą nas uświęcone więzy? Jasnowłosa Henrietta opuściła głowę. — Zaufaj mu, droga przyjaciółko — powiedziała do Angeliki. — Pewna jestem, że Monsieur nie chce twojej krzywdy. Oddaliła się szybkim krokiem. Angelika, wciąż klęcząc na dywanie, jak w delirium ob­ róciła się ku drzwiom, przez które tak szybko zniknęli wszyscy goście. Spostrzegła Bernarda d'Andijos i Peguilina de Lauzun, którzy, bladzi jak śmierć, nie mieli odwagi opuścić pokoju. — Ej, panowie! — zawołał pan d'Orleans swym skrzekliwym głosem. — Moje rozkazy dotyczą także i was. Czy mam donieść królowi, że przykładacie większą wagę do majaczeń wariatki aniżeli do słów jego własnego brata? Obaj mężczyźni spuścili głowy i powoli wyszli z salonu. Ta ostatnia porażka obudziła nagle bojowego ducha An­ geliki. — Tchórze! Tchórze! O, tchórze! — wrzasnęła, podry­ wając się z miejsca i rzucając za osłonę fotela. W ostatniej chwili uniknęła ciosu szpady, który wymie484

rzył jej kawaler de Lorraine. Drugi sztych dosięgną! jej ramienia. Trysnęła krew. — D'Andijos, Peguilin, do mnie, Gaskończycy! — za­ wyła jak oszalała. — Brońcie mnie przed ludźmi Pół­ nocy! Drzwi drugiego salonu otwarły się. Lauzun i markiz d'Andijos wpadli do środka z obnażonymi szpadami. Pod­ glądali całą scenę zza uchylonej kotary i teraz już nie mogli mylić się co do zbrodniczych zamiarów brata królewskiego i jego faworyta. Jednym pchnięciem d'Andijos wytrącił szpadę z ręki Fi­ lipa Orleańskiego i zranił go w nadgarstek. Lauzun skrzy­ żował ostrza z kawalerem de Lorraine. D'Andijos złapał Angelikę za ramię. — Uciekajmy! Pociągnął ją na korytarz, zderzył się z Clementem Tonnelem, który nie zdążył wycelować ukrytego pod płaszczem pistoletu. D'Andijos jednym pchnięciem przebił mu gardło szpadą i służący osunął się na ziemię w kałuży krwi. Markiz i Angelika rzucili się do szalonego biegu. Za nimi rozbrzmiewał falset Filipa Orleańskiego, który wzywał szwajcarów. — Straże! Straże! Łapcie ich! Wkrótce za ich plecami rozległ się tupot wielu stóp, pomieszany z brzękiem halabard. — Wielka galeria... — wydyszał d'Andijos. — Aż do Tuileries... Stajnie, konie! Potem... wieś... uratowani... Pomimo tuszy Gaskończyk biegł z zaskakującą wytrwa­ łością, o którą Angelika nigdy by go nie podejrzewała. Ona jednak nie mogła dalej biec. Kostka przyprawiała ją o stra­ szne cierpienia, zranione ramię płonęło. — Zaraz upadnę! — wykrzyknęła, dysząc. — Zaraz upadnę! W tej samej chwili dotarli do szerokich schodów wiodą­ cych na dziedzińce. — Pójdziesz tędy — rzucił d'Andijos. — Schowasz się najlepiej, jak potrafisz. Ja postaram się ich odciągnąć. Angelika niemal sfrunęła z kamiennych stopni. Nagle 485

spostrzegła światło padające od piecyka i cofnęła się. Nogi ugięły się pod nią. Arlekin, Kolombina i Pierrot podnieśli ją i poprowadzili do swego schronienia, ukrywając bardzo starannie. Ogrom­ ne, zielone i czerwone romby ich kostiumów długo jeszcze trzepotały przed oczami młodej kobiety, zanim popadła w głębokie omdlenie.

ROZDZIAŁ XI

Miękkie, zielone światło zalało Angelikę, która właśnie otworzyła oczy. Była w Monteloup, w cienistym zakątku nad rzeką, gdzie słońce dochodziło tylko poprzez zieloną zasłonę liści. Słyszała głos swego brata, Gontrana. — Nigdy nie osiągnę zieleni roślin. Jeśli potraktować żywicę solą perskiego kobaltu, można uzyskać podobny odcień, ale jest to zieleń gęsta, nieprzezroczysta. Nie ma w sobie nic ze świetlistego szmaragdu liści nad rzeką... Gontran miał gruby, zachrypnięty głos, niby nowy, ale przybierający dobrze znajomą, nieco burkliwą intonację, kiedy mówił o swych obrazach i kolorach. Ileż razy powtarzał, spoglądając z niejakim wyrzutem w oczy siostry: — Nigdy nie osiągnę zieleni roślin! Płonący ból na wysokości żołądka przyprawił Angelikę o drżenie. Przypomniała sobie, że przeżyła coś strasznego. „Boże drogi! — pomyślała. — Moje maleństwo nie żyje!" Na pewno umarło! Nie mogło przeżyć takich okropnych chwil. Umarło, kiedy wyskoczyła przez okno. A może wte­ dy, kiedy biegła przez korytarze Luwru... Szaleńczy wyścig przyprawił ją o zawrót głowy. Bolało ją serce, zmuszone do nadmiernego wysiłku. Zebrała siły i uniosła rękę, kładąc ją na brzuchu. Lekki ucisk wywołał pulsowanie, które napełniło ją radością. — Och, on tam jeszcze jest! Żyje! Co za wspaniały, mały przyjaciel! — wyszeptała z dumą i czułością. Dziecko poruszało się w niej jak młoda żabka. Czuła

487

pod palcami jego okrągłą główkę. Powoli odzyskiwała przy­ tomność umysłu i spostrzegła, że znajduje się w wielkim łożu o spiralnie skręconych kolumnach i kotarach z zielonej serży, przez które przesączało się stłumione światło, przy­ wodzące na myśl brzeg rzeki w Monteloup. Nie jest na ulicy d'Enfer, u Hortensji. Więc gdzie? Myśli się mąciły; pamiętała jedynie wrażenie, jakby ciągnęła za sobą ogromną, mroczną masę, jakiś potworny dramat z cza­ rną trucizną, obnażone szpady jak błyskawice, przerażenie, kleiste błoto. — Nigdy, nigdy nie uzyskam tej zieleni wody pod za­ słoną liści — odezwał się znowu głos Gontrana. Tym razem Angelika omal nie krzyknęła. Bez wątpienia oszalała! A może jest ciężko chora...? Podniosła się i rozsunęła kotary łóżka. Widok, jaki przed­ stawił się jej oczom, upewnił ją ostatecznie, że postradała zmysły. Ujrzała jasnowłosą, różowobiałą boginię, wyciągniętą na czymś w rodzaju estrady. Podawała ona w koszyczku z łyka obfite kiście złocistych winogron, których przepyszne owoce i liście rozpościerały się na aksamitnych poduszkach. Ma­ leńki, zupełnie nagi i cudownie pulchniutki Kupidynek, w lekko przekrzywionym wianku z kwiatów na jasnych loczkach, zawzięcie skubał winogrona. Nagle bożek kichnął kilka razy z rzędu. Bogini spojrzała na niego niespokojnie i powiedziała kilka słów w obcym języku, który bez wąt­ pienia był językiem Olimpu. W pokoju ktoś się poruszył. Do Erosa podszedł ogromny, rudy i brodaty mężczyzna, odziany jak rzemieślnik. Wziął chłopca na ręce i owinął wełnianym płaszczem. W tej samej chwili Angelika odkryła sztalugi malarza Van Ossela, obok których stał czeladnik w skórzanym far­ tuchu i podawał dwie palety, pełne różnobarwnych, krzy­ cząco jaskrawych plam farby. Czeladnik z przechyloną głową oglądał nie dokończony obraz mistrza. Blady świt wydobywał z mroku jego twarz. Był to młodzieniec średniego wzrostu, o pospolitym wy­ glądzie, w koszuli z grubej tkaniny rozwartej na opalonej piersi, o ciemnokasztanowych włosach, byle jak ostrzyżo488

nych na wysokości ramion i opadających bezładną grzyw­ ką na ciemne oczy. Angelika rozpoznałaby wszędzie tę nadąsaną wargę, ten zadarty nos i poczciwy, nieco zbyt pełny podbródek, który przypominał jej ojca, barona Ar­ manda. — Gontran! — zawołała. — Pani się obudziła! — wykrzyknęła bogini. Cała grupa, powiększona jeszcze o pięcioro czy sześcioro dzieci, stłoczyła się wokół łoża. Czeladnik wydawał się kompletnie zaskoczony. Gapił się na uśmiechniętą Angelikę otępiałym wzrokiem. Nagle po­ czerwieniał gwałtownie, chwycił jej rękę w obie poplamione farbami dłonie. — Siostro — szepnął. Wspaniała bogini, która okazała się żoną Van Ossela, zawołała na córkę, żeby przyniosła garnuszek mlecznej polewki. — Cieszę się — mówił Holender. — Cieszę się, że wyra­ towałem z kłopotów nie tylko damę, lecz także siostrę mego towarzysza. — Ale jak się tu znalazłam? — dopytywała się Angelika. Holender grubym głosem opowiedział jej, jak zeszłego wieczora obudziło ich walenie pięściami w drzwi. Włoscy komedianci w kostiumach przy świetle świecy wnieśli do ich domostwa zemdloną kobietę. Kobieta krwawiła, była na pół martwa. Włosi błagali ich o pomoc w swym ognis­ tym, szybkim języku. Spokojną mową holenderską odpo­ wiedziano: „Witamy ją serdecznie w naszych progach". A teraz Angelika i Gontran spoglądali na siebie z pew­ nym zakłopotaniem. Czyż nie minęło już osiem lat, odkąd rozstali się w Poitiers? Angelika przypomniała sobie obu braci, konno zagłębiających się w strome uliczki. A może Gontran właśnie przypomniał sobie starą karocę, w której tuliły się trzy zakurzone dziewczynki? — Ostatnim razem, kiedy cię widziałem — odezwał się — byłaś z Hortensją i Madelon, jechałyście do klasztoru urszu­ lanek. — Tak. Madelon umarła, wiesz? — Wiem. 489

— Pamiętasz, Gontranie? Kiedyś robiłeś portret starego Wilhelma. — Stary Wilhelm umarł. — Wiem. — Wciąż jeszcze mam jego portret. Poprawiłem go jesz­ cze... z pamięci. Pokażę ci. Siedział na skraju łoża, unosząc skórzany fartuch dłońmi powalanymi farbą, poplamionymi błękitem i czerwienią, zżartymi środkami chemicznymi, używanymi do produkcji kolorów, stwardniałymi od tłuczka moździerza, w którym od rana do nocy rozbijał ołowianą minię, ochry, glinki i mieszał je z olejem lub kwasem solnym. — Jakim sposobem znalazłeś się w tym zawodzie? — zapytała Angelika z nutą litości w głosie. Podejrzliwy nos Gontrana (nos de Sance) poruszył się, a czoło spochmurniało. — Głupia! — rzucił bez owijania w bawełnę. — Jeśli się tu znalazłem, jak to ładnie określasz, to dlatego, że chcia­ łem. Och tak, łaciną rzucam biegle i jezuici nie oszczędzili mi niczego, aby uczynić ze mnie młodego szlachcica, goto­ wego kontynuować historię rodu, ponieważ Josselin uciekł do Ameryki, a Raymond wstąpił do oświeconego stowa­ rzyszenia. Ale ja także miałem swoje pomysły. Pokłóciłem się z ojcem, który chciał mnie wysłać do wojska, na służbę królewską. Powiedział, że nie da mi ani grosza. Więc po­ szedłem jak żebrak i zostałem rzemieślnikiem w Paryżu. Kończę właśnie lata czeladnicze. Potem ruszę dokoła Fran­ cji. Będę jeździł od miasta do miasta, ucząc się wszystkiego, czego można się nauczyć o malarstwie i grawiurze. Aby przeżyć, będę wynajmował się malarzom, malował portrety mieszczan. A potem kupię tytuł mistrza. Stanę się wielkim malarzem, jestem tego pewien, Angeliko! A może dostanę polecenie wymalowania sufitów w Luwrze...? — Umieścisz na nich piekło, płomienie i wykrzywione diabelskie twarze! — Nie, namaluję błękitne niebo, chmury podświetlone słońcem, pośród których król pojawi się w całej swej chwale. — Król w swojej chwale... — powtórzyła Angelika znu­ żonym głosem. 490

Przymknęła oczy. Nagle poczuła się starsza od tego mło­ dzieńca, który wprawdzie miał więcej lat, ale zachował nienaruszoną siłę dziecięcych namiętności. Pewnie nieraz przeżywał głód i chłód, był poniżany, ale nigdy nie przestał dążyć do wymarzonego celu. — A ja? — szepnęła. — Nie zapytasz, jak się tu zna­ lazłam? — Nie mam odwagi pytać — odparł nieco zawstydzony. — Wiem, że wyszłaś za mąż wbrew swej woli, za człowieka strasznego i szpetnego. Ojciec tak cieszył się z tego związku, ale my wszyscy żałowaliśmy cię, moja biedna Angeliko. Byłaś więc tak bardzo nieszczęśliwa? — Nie. To teraz jestem bardzo nieszczęśliwa. Zawahała się przed zwierzeniami. Po co niszczyć spokój tego chłopca, którego i tak nie obchodziło nic poza jego pracą? Ile razy pomyślał o swej małej siostrzyczce Angelice w ciągu tych paru lat? Na pewno nieczęsto, i tylko wtedy, kiedy skarżył się, że nie potrafi skopiować zieleni liści. Nigdy nie potrzebował innych, mimo iż był mocno związany z rodziną. — W Paryżu mieszkam u Hortensji — powiedziała tylko, usiłując rozgrzać swą cierpiącą duszę w braterskim cieple. — Hortensja? Sroka. Kiedy przyjechałem, chciałem się z nią zobaczyć, i to nieraz, ale jakiej serenady musiałem wysłuchać! Umierała ze wstydu, kiedy wchodziłem do jej domu w tych ciężkich butach. Nawet nie nosiłem szpady! Nic już nie odróżniało mnie od zwyczajnych rzemieślników! To prawda. Wyobrażasz sobie mnie w skórzanym fartuchu i przy szpadzie? Ale jeśli mi się spodoba malować, mnie, szlachcicowi, to czy sądzisz, że takie przesądy mogą mnie powstrzymać? Odrzucę je jednym kopniakiem. — Wydaje mi się, że wszyscy jesteśmy urodzonymi bun­ townikami — westchnęła Angelika. Czule ujęła stwardniałą dłoń brata. — Przeżyłeś na pewno mnóstwo trudnych chwil? — Nie więcej, niż gdybym był w wojsku ze szpadą u bo­ ku, w długach powyżej uszu i z lichwiarzami depczącymi mi po piętach. Wiem, co wygrywam. Nie oczekuję żadnej pensji, zależnej od humoru jakiegoś odległego władcy. 491

Mistrz mnie nie oszuka, bo stoi za mną korporacja. A kiedy życie staje się za ciężkie, wpadam do Temple, do braciszka jezuity, i proszę go o parę skudów. — Raymond jest w Paryżu?! — wykrzyknęła Angelika. — Tak. Mieszka w Tempie, ale jest jałmużnikiem nie wiadomo ilu klasztorów. Nie byłbym nawet zdziwiony, gdyby został spowiednikiem paru wysoko postawionych osobistości na dworze. Angelika myślała gorączkowo. Potrzebna jej była po­ moc Raymonda. Duchownego, który, być może, weźmie sobie do serca tę sprawę, ponieważ dotyczy ona jego ro­ dziny... Mimo palącego wspomnienia niebezpieczeństw, jakich ledwie uniknęła, pomimo słów króla Angelika ani przez chwilę nie myślała o porzuceniu rozgrywki. Wiedziała jed­ nak, że musi być bardzo ostrożna. — Gontranie! — odezwała się zdecydowanym tonem. — Zaprowadzisz mnie do tawerny „Pod Trzema Młotecz­ kami". Gontran nie oponował. Czyż Angelika nie była zawsze oryginałem? Jeszcze dziś widywał ją we wspomnieniach, jak bosa, z włosami rozwianymi na wietrze, podrapana przez ciernie i obdarta wracała z bagien ze swych tajem­ niczych wypraw, o których nie mówiła nikomu ani słowa. Dzika, zakrwawiona, niezgłębiona. Malarz Van Ossel poradził, aby zaczekać do nocy, a przy­ najmniej do wieczora, kiedy mrok ukryje twarze. Miał dłu­ goletnie doświadczenie, jeśli chodzi o dramaty i intrygi, których echa dochodziły aż do jego sztalug poprzez usta szlachetnie urodzonych modeli. Mariedje pożyczyła Angelice jedną ze swych sukienek, z gorsecikiem ze zwykłego płótna, w kolorze przydymionego beżu, barwy zwanej zeschłą różą. Angelika włożyła na głowę czarną atłasową chustkę, jak kobieta z ludu, i cieszyła się, że spódnica, krótsza niż u wielkich dam, muska jej kostki. Wreszcie w towarzystwie Gontrana opuściła Luwr przez małą bramę, zwaną bramą praczek, ponieważ przez cały dzień praczki ze szlacheckich domów krążyły pomiędzy Sekwaną i pałacem. Bardziej przypominała teraz milutką 492

żonę rzemieślnika, uwieszoną ramienia małżonka, niż wielką damę, która jeszcze wczoraj rozmawiała z królem. Pod Pont-Neuf Sekwana błyszczała w ostatnich promie­ niach zachodzącego słońca. Konie, prowadzone do wodo­ poju, wchodziły w wodę aż po pierś i otrząsały się z rżeniem. Barki pełne siana tworzyły na brzegu długą kolejkę pach­ nących stogów. Prom z Rouen wyładował na muliste na­ brzeże żołnierzy, mnichów i piastunki. Dzwony dzwoniły na Anioł Pański. Sprzedawcy opłatków i wafli biegali po ulicach z koszykami okrytymi białym płótnem, wołając graczy w tawernach: Ech, kto zawoła wafelnika, Gdy każdy z was zdążył się zgrać? Opłatki! Opłatki! Najlepsze ceny! Przejechała karoca, poprzedzana gromadą włóczęgów i psów. Luwr, masywny i złowieszczy, okryty głębokim fioletem zachodzącego słońca, wznosił ku czerwonemu nie­ bu nie kończące się galerie.

Skazaniec z Notre-Dame (wrzesień 1660 — luty 1661)

l'

i

ROZDZIAŁ I

Z tawerny dochodził głośny gwar pijackich piosenek. Olbrzymi szyld wznosił nad głowami przechodniów trzy odlane z żelaza młotki. Angelika i jej brat Gontran zeszli po kilku stopniach i znaleźli się w ciężkiej atmosferze dymu tytoniowego i smro­ du przypalonych sosów. W głębi sali, zza uchylonych drzwi, widać było kuchnię, gdzie nad czerwonawym ogniskiem powoli kręciły się rożna z drobiem. Młodzi ludzie usiedli przy stole blisko wejścia i okna. Gontran zamówił wino. — Zamów dobre — poradziła Angelika, zmuszając się do uśmiechu. — Ja stawiam. Pokazała sakiewkę, gdzie trzymała tysiąc pięćset wygra­ nych liwrów. Gontran oznajmił, że nie jest smakoszem. Zazwyczaj zadowalał się dobrym winkiem paryskim. Tylko w niedzielę kosztował lepszych win. Na przedmieściach wino z Bourgogne i Bordeaux było tańsze, gdyż nie wliczano jeszcze w cenę podatku. Wino to nazywano karczemnym, ponieważ pito je w gospodach pod miastem. Ten niedzielny spacer był jego jedyną rozrywką. Angelika zapytała, czy chodzi tam z przyjaciółmi. Za­ przeczył. Nie miał przyjaciół, ale lubił siadywać w pobliżu beczułki i przyglądać się twarzom robotników i ich rodzin. Uważał, że są mili i sympatyczni. — Masz szczęście — mruknęła Angelika, mając na języ­ ku wspomnienie gorzkiego smaku trucizny. 497

Nie czuła się chora, lecz znużona i niespokojna. Owinęła się płaszczem z grubej wełny, który także poży­ czyła od Mariedje, i pilnie obserwowała nowe dla niej oto­ czenie miejskiej gospody. Prawdą było, że jeśli nawet brakowało tu świeżego po­ wietrza, oddychało się kojącą dla bywalców atmosferą wol­ ności i swobody. Przychodził tu szlachcic, aby zapalić i na chwilę zapo­ mnieć o etykiecie dworskich antyszambrow; mieszczuch napełniał sobie brzuch z dala od podejrzliwego oka jędzo­ watej małżonki; muszkieter grał w kości; rzemieślnik prze­ pijał zapłatę i na kilka godzin zapominał o kłopotach. W gospodzie „Pod Trzema Młoteczkami", która znaj­ dowała się przy placu Montorgueil, niedaleko Palais-Royal, często spotykało się komediantów, którzy z twarzami jesz­ cze usmarowanymi barwiczką i ozdobionymi sztucznymi nosami, gromadnie przychodzili „przepłukać sobie wnętrz­ ności" pod koniec dnia. Odświeżali krtanie, nabrzmiałe okrzykami namiętności. Pośród tłumu bywalców niejedno­ krotnie pojawiali się włoscy mimowie w kolorowych szmat­ kach, jarmarczni żonglerzy, a nawet podejrzani Cyganie o płonących oczach. Tego wieczoru staruszek Włoch, o twarzy przysłoniętej czerwoną maską, o białej brodzie spływającej aż do pasa, pokazywał zebranym ogromnie zabawną, tresowaną małp­ kę, która uważnie patrzyła na klientów, a następnie sprytnie naśladowała ich sposób palenia fajki, noszenia kapelusza lub trzymania szklanki napitku. Gromki śmiech wstrząsał pełnymi jadła brzuszyskami. Gontran błyszczącymi oczami przyglądał się scenie. — Spójrz, jak cudownie wygląda ta czerwona maska i śnieżnobiała broda! Angelika jednak, niespokojna, zastanawiała się, jak długo przyjdzie jej jeszcze siedzieć tu i czekać. Wreszcie drzwi otwarły się po raz kolejny i tym razem wszedł adwokat Desgrez wraz z ogromnym psem, duńczykiem. Desgrezowi towarzyszył człowieczek przyodziany w szarą jak mur pelerynę. Angelika nie bez zdumienia rozpoznała 498

w nim młodego Cerbalauda, który starannie ukrywał twarz pod głęboko naciśniętym kapeluszem i podniesionym koł­ nierzem. Poprosiła Gontrana o dyskretne przyprowadzenie nowo przybyłych do ich stolika. — Mój Boże, pani — szepnął adwokat, przysuwając się do niej na ławce. — Widziałem panią dziesięć razy z poderżniętym gardłem, utopioną dwadzieścia razy, a po­ chowaną sto! — Wystarczyłby raz, mistrzu! — zawołała ze śmiechem. Mimo to nie mogła opanować uczucia radości, jakie ogarnęło ją na widok jego wzruszenia. — Tak bardzo bałeś się pan, że stracisz klientkę, która płaci ci mało i niebezpiecznie cię kompromituje? — zapytała. Zrobił żałosną minę. — Sentymentalizm jest chorobą, z której niełatwo się wyleczyć. A kiedy towarzyszy mu żyłka przygody, prze­ znaczeniem takiego osobnika jest głupia śmierć. Krótko mówiąc, im bardziej pani sprawa się komplikuje, tym bar­ dziej mnie pociąga. Jak tam rana? — Już pan wie? — To obowiązek adwokata-policjanta. Ale obecny tu pan jest dla mnie bardzo cenną zdobyczą, przyznaję. Cerbalaud, z zaczerwienionymi od bezsenności oczami w twarzy o barwie wosku, opowiedział koniec tragedii w Luwrze, w którą został najdziwniejszym z przypadków zamieszany. Tej nocy stał na straży stajni w Tuileries. Nagle do ogrodu wpadł zdyszany mężczyzna bez peruki. Był to Bernard d'Andijos. Przebył biegiem wielką galerię, galopadą budząc echa Luwru i Tuileries, ściągając do okien i drzwi apar­ tamentów przerażone twarze mieszkańców i roztrącając straże, które usiłowały go zatrzymać. Pospiesznie siodłając konia, wyjaśnił, że pani de Peyrac omal nie została zamordowana, a on sam, d'Andijos, właś­ nie bił się z panem d'Orleans. W kilka sekund potem pędził na łeb na szyję ku bramie Saint-Honore, wrzeszcząc, że zamierza podburzyć Langwedocję do powstania przeciw królowi. 499

— Och, biedny markiz d'Andijos! — ze śmiechem zawo­ łała Angelika. — On... podburzyć Langwedocję przeciw królowi...? — Ha! Sądzisz, że tego nie zrobi? — zagadnął Cerbalaud i poważnie wzniósł palec. — Pani, nie zrozumiałaś gaskońskiej duszy: śmiech i gniew szybko następują po sobie, ale nigdy nie wiadomo, czym się skończy. A kiedy skończy się gniewem, mordious, strzeż się! — To prawda, że zawdzięczam życie Gaskończykom. Wiesz, co się dzieje z diukiem de Lauzun? — Jest w Bastylii. — Mój Boże! — westchnęła Angelika. — Może nie za­ pomną o nim przez czterdzieści lat. — Nie pozwoli o sobie zapomnieć, nie obawiaj się. Wi­ działem także, jak dwaj lokaje nieśli ciało waszego dawnego ochmistrza, Clementa Tonnela. — Niech diabeł porwie jego duszę! — A potem, ponieważ nie wątpiłem, że nie żyjesz, uda­ łem się do twojego szwagra, prokuratora Fallota de Sance. Tam spotkałem pana Desgreza, twojego adwokata. Wraz z nim poszliśmy do Chatelet, aby obejrzeć wszystkie ciała zamordowanych i topielców, znalezione tego ranka w Pa­ ryżu. Ciężka próba, żołądek skacze mi do tej pory. I oto jestem! Pani, co teraz zrobisz? Musisz jak najszybciej uciekać. Angelika spojrzała na swe dłonie, spoczywające na stole obok kieliszka z winem, którego jeszcze nie dotknęła. Wino lśniło jak ciemny rubin. Nagle własne dłonie wydały jej się dziwnie maleńkie, białe i delikatne. Machinalnie porównywała je z silnymi dłońmi swych towarzyszy. Desgrez, bywalec knajpy, postawił przed nimi rogowe pudełko i zaczął napełniać fajkę tytoniem. Angelika poczuła się bardzo samotna i bardzo słaba. — Jeśli dobrze zrozumiałem — odezwał się Gontran — zaplątałaś się w paskudną historię, która może cię koszto­ wać życie. To mnie wcale nie dziwi. Nigdy nie było inaczej! — Pan de Peyrac jest w Bastylii, oskarżony o czary — wyjaśnił Desgrez.

500

— To mnie wcale nie dziwi! — powtórzył Gontran. — Ale możesz się jeszcze z tego wywinąć. Jeśli nie masz pieniędzy, to ci pożyczę. Zaoszczędziłem trochę grosza na podróż po Francji, a Raymond, nasz brat, też z pewnością ci pomoże. Zbierz wszystkie manatki i wsiądź w karocę do Poitiers. Stamtąd dostaniesz się do Monteloup, a u nas nic ci już nie grozi! Przez chwilę Angelika wyobrażała sobie azyl w zamku Monteloup, spokój lasów i bagien. Florimond bawiłby się z indykami na zwodzonym moście... — A Joffrey? — zapytała. — Kto zajmie się tym, aby oddano mu sprawiedliwość? Zapadło głuche milczenie, które natychmiast utonęło we wrzawie pijaków przy sąsiednim stoliku. Pojawienie się mistrza Corbassona, karczmarza, niosącego wysoko nad głową ładnie zrumienioną gęś, uspokoiło nieco biesiadni­ ków. Hałas ucichł, a przez pomruki satysfakcji przedarł się grzechot kości do gry. Desgrez niewzruszenie pykał swą holenderską fajkę o dłu­ gim cybuchu. — Tak bardzo zależy ci na mężu? — zapytał Gontran. Angelika zacisnęła zęby. — Jedna uncja jego mózgu jest więcej warta niż wszystkie trzy wasze mózgownice razem! — stwierdziła bez owijania w bawełnę. — To śmiesznie brzmi, wiem o tym. Ale chociaż jest moim mężem, chociaż jest kaleką i oszpecony, kocham go. — Wstrząsnął nią suchy szloch. — A jednak to ja jestem przyczyną jego zguby. Z powodu tej ohydnej historii z trucizną. A wczoraj, rozmawiając z królem, podpisałam na niego wyrok i... Wtem jej wzrok znieruchomiał, rysy twarzy skamieniały. W szybie pojawiło się okropne, przerażające widmo: twarz jak z koszmarnego snu, skryta pod zasłoną tłustych włosów. Trupioblady policzek znaczyła fioletowa narośl. Czarna chustka zasłaniała jedno oko; drugie błyszczało jak u wilka. Potworna maska wpatrywała się w Angelikę i śmiała się! — Co się dzieje? — zdziwił się Gontran, który był od­ wrócony plecami do okna i nic nie widział. Desgrez skierował wzrok w tę samą stronę co Angelika. 501

Nagle poderwał się i skoczył w stronę drzwi, gwizdnięciem wzywając psa. Twarz zniknęła. W kilka chwil później adwokat powrócił ze smętną miną. — Znikł jak szczur w norze. — Znasz pan tego smutnego osobnika? — zapytał Cerbalaud. — Znam ich wszystkich. Ten nazywa się Calembredaine, wielki nicpoń, król wydrwigroszy z Pont-Neuf, jeden z naj­ większych hersztów bandytów w stolicy. — Nie brakuje mu tupetu, żeby podglądać, jak spokojni ludzie się posilają. — Może miał na sali wspólnika, któremu chciał dać znak... — Patrzył wprost na mnie — przez szczękające zęby wymamrotała Angelika. Desgrez rzucił jej szybkie spojrzenie. — Ba! Nie ma się czego bać. Stąd jest już niedaleko do ulicy Truanderie i przedmieścia Saint-Denis. To kwatera główna wszystkich nędzarzy i ich księcia, Wielkiego Coesre, króla podziemia. Mówiąc objął ramieniem talię Angeliki i stanowczo przy­ ciągnął ją do siebie. Siła i żywotność tego ciepłego, męskiego ramienia uspokoiła nieco jej rozedrgane nerwy. Bez skrę­ powania przytuliła się do Desgreza. Cóż z tego, że był tylko prostym, ubogim adwokatem? Czy i ona nie była na najlepszej drodze, by stać się pariasem, poszukiwaną bez dachu nad głową i obrony, może nawet bez nazwiska? — Do licha! — podjął Desgrez jowialnym tonem. — Nie przychodzi się do karczmy, aby mówić o tak smutnych rzeczach. Zjedzmy coś, panowie; potem będziemy snuć pla­ ny. Hej! Corbasson! Ty diabelny smażytyłku, czy mamy tu umrzeć z głodu? — Karczmarz zjawił się natychmiast. — Co możesz polecić trzem wspaniałym rycerzom, którzy przez ostatnią dobę posilali się wyłącznie namiętnościami, i młodej damie, której delikatny apetyt wymaga zachęty? Corbasson podrapał się po podbródku i przybrał na­ tchnioną minę: — Cóż, dla panów proponowałbym wielki, krwawy bef-

502

sztyk wołowy, przybrany ogórkami i korniszonami, trzy pieczone kurczaki i miskę sosu śmietanowego. A pani po­ lecam coś lżejszego: gotowaną cielęcinę i sałatę, szpik kos­ tny, galaretkę z jabłek, gruszkę smażoną w cukrze i rożek opłatków. A na koniec łyżeczkę drażetek koprowych i zaraz róże wrócą między białe lilie jej twarzyczki. — Corbasson, jesteś najpotrzebniejszym i najmilszym na świecie stworzeniem. Kiedy następnym razem pójdę do kościoła, pomodlę się za ciebie do świętego Honoriusza. A poza tym jesteś wielkim artystą, nie tylko jeśli chodzi o przygotowywanie sosów, lecz i o ducha twych słów... Niestety, prawdopodobnie po raz pierwszy w życiu An­ gelika nie miała apetytu. Skosztowała kulinarnych dzieł sztuki mistrza Corbassona tylko jednym zębem. Jej ciało walczyło z pozostałościami trucizny, którą przy­ jęła zeszłej nocy. Wydawało się, że od tej strasznej historii upłynęły całe wieki. Ogarniała ją senność, spowodowana być może mdłościami, a może odurzeniem, jakie wywoływał gęsty dym tytoniowy. Przymykając oczy, pomyślała, że Angelika de Peyrac nie żyje. Kiedy się ocknęła, w sali oberży wstawał przydymiony świt. Poruszyła się i spostrzegła, że spoczywała policzkiem na twardej poduszce, która okazała się kolanem adwokata Desgreza. Reszta jej ciała wyciągnięta była na ławce. Ujrzała nad sobą twarz Desgreza, który z półprzymkniętymi oczami ćmił fajkę z rozmarzoną miną. — Och, proszę mi wybaczyć — wybełkotała. — Ja... na pewno bardzo panu było niewygodnie! — Dobrze pani spała? — zapytał nieco rozwlekłym gło­ sem, w którym znać było zmęczenie i odrobinę alkoholu. Dzban przed nim był niemal pusty. Cerbalaud i Gontran, wyciągnięci — jeden na ławie, drugi wprost na podłodze — chrapali na dwa głosy. Angelika spojrzała przez okno. Przypomniała sobie, że wczoraj widziała tam coś okropnego, ale tym razem ujrzała jedynie odbicie bladego poranka i deszcz spływający po szybie.

503

Z zaplecza dobiegały okrzyki mistrza Corbassona i dźwię­ czny odgłos kilku potężnych beczek toczonych po kamien­ nej podłodze. Jakiś człowiek kopnął drzwi i wszedł do środka. Kapelusz zsunął na kark, w dłoni trzymał dzwoneczek, na sobie miał coś w rodzaju koszuli, na której jeszcze można było roz­ różnić tło z kwiatów lilii i tarczę ze świętym Krzysztofem. — Jestem Picard, obwoływacz trunków. Czy potrzebu­ jesz mnie, karczmarzu? — Jak najbardziej, przyjacielu. Przywieźli mi z Greve sześć beczek wina z Loire. Trzy czerwonego i trzy białego. Codziennie będę przebijał po dwie. Gwałtownie przebudzony Cerbalaud podskoczył i znie­ nacka dobył szpady. — Mordious, panowie, słuchajcie! Wyruszam na wojnę przeciw królowi! — Milcz, Cerbalaud — poprosiła przerażona Angelika. Zmierzył ją podejrzliwym wzrokiem niedokładnie prze­ budzonego pijaka. — Myślisz, że tego nie zrobię? Nie znasz Gaskończyków, pani! Wojna z królem! Wzywam wszystkich! Wojna z kró­ lem! Do mnie, buntownicy z Langwedocji! Z wyciągniętą szpadą, potykając się na schodach, wybiegł na zewnątrz. Śpiący nie okazali najmniejszego zainteresowania jego wrzaskami i chrapali dalej. Karczmarz i obwoływacz trun­ ków klęczeli przed beczką, próbując nowego wina z głośnym mlaskaniem, i ustalali cenę. Świeży, przyjemny zapach roz­ pędził wyziewy zimnego popiołu, alkoholu i zjełczałych sosów. Gontran przetarł oczy. — Boże drogi — ziewnął. — Dawno już tak dobrze nie jadłem, a właściwie od ostatniego bankietu bractwa św. Łukasza, który niestety odbywa się tylko raz do roku. Czy to, co słyszę, to dzwony na Anioł Pański? — Bardzo możliwe — odparł Desgrez. Gontran podniósł się i przeciągnął. — Muszę już iść, Angeliko, bo przełożony będzie na mnie krzywo patrzył. Posłuchaj, razem z mistrzem Dęs504

grezem wybierzcie się do Raymonda, do Temple. Dzisiaj zajrzę do Hortensji, jestem gotów nawet pozwolić się znie­ ważyć przez czarującą siostrzyczkę. Powtarzam ci: wyjedź z Paryża. Niestety, wiem, że jesteś najgorszą z mulic wy­ chowanych przez naszego ojca... Wyszli razem w towarzystwie psa wabiącego się Sorbona. Strumień pośrodku ulicy niósł ze sobą fale błota. Padało. Powietrze wciąż było nasycone wilgocią, a zimny wiatr obracał ze zgrzytem szyldy nad sklepikami. — Do łodzi! Do muszli! — wołała sprzedawczyni małży. — Na dobry dzień! Do słońca dla brzucha! — krzyczał kupiec sprzedający wódkę. Gontran zatrzymał go i jednym haustem wychylił kubek trunku. Otarł usta grzbietem dłoni, zapłacił i uchylając kapelusza przed adwokatem, oddalił się, zmieszał z tłumem podobnych sobie rzemieślników, którzy o tej porze udawali się do pracy. „Ładnie oboje wyglądamy! — pomyślała Angelika, od­ prowadzając go wzrokiem. — Piękni są ci spadkobiercy rodu de Sance! Ja znalazłam się w tej sytuacji tylko nie­ szczęśliwym zbiegiem okoliczności, ale on, dlaczego on chciał upaść tak nisko?" Spojrzała na Desgreza, nieco wstydząc się za brata. — Zawsze był dziwakiem — powiedziała. — Mógł zostać dworzaninem, jak wszyscy młodzi szlachcice, ale on lubił paprać się w kolorach. Moja matka mówiła, że kiedy go oczekiwała, przez osiem dni musiała farbować wszystkie ubrania całej rodziny na czarno z powodu żałoby po dziad­ kach. Może to dlatego? Desgrez uśmiechnął się. — Chodźmy zobaczyć się z bratem jezuitą — zapropono­ wał. — Poznajmy czwarty egzemplarz tej dziwnej rodziny. — Och, Raymond to osobistość! — Mam taką nadzieję, pani. — Nie nazywaj mnie już panią — odparła. — Spójrz na mnie, mistrzu Desgrezie. Podniosła na niego woskową, wzruszającą w swej blado­ ści twarz. Zmęczenie rozjaśniło jej zielone oczy, zabarwiając je niewiarygodnym kolorem wiosennych liści. 505

— Król powiedział: nie chcę więcej o pani słyszeć. Czy wiesz, co oznacza taki rozkaz? To oznacza, że pani de Peyrac już nie istnieje. Nie powinno mnie tu być. Nie ma mnie, rozumiesz? — Wiem tylko, że jest pani chora — odpowiedział Desgrez. — Czy powtórzy pani swą opinię sprzed kilku dni? — Jaką opinię? — Że nie ma pani do mnie za grosz zaufania. — W tej chwili mogę mieć zaufanie wyłącznie do ciebie. — Więc chodźmy. Zaprowadzę cię w miejsce, gdzie cię opatrzą. Nie można pokazać się groźnemu jezuicie nie będąc w pełni sił. Wziął ją pod rękę i poprowadził w tłum zaludniający Paryż o poranku. Hałas panował ogłuszający. Wszyscy kupcy naraz usiłowali przekrzyczeć się, zachwalając towar. Angelika z wielkim trudem chroniła zranione ramię przed tłokiem i zaciskała zęby, żeby powstrzymać jęk cisnący się na usta.

ROZDZIAŁ II Na ulicy Saint-Nicolas Desgrez zatrzymał się przed ogro­ mnym szyldem, przedstawiającym miedzianą miskę na błę­ kitnym tle. Angelika zrozumiała, że znalazła się u golibrody-łaziennika, i z góry odetchnęła na myśl o zanurzeniu się w balii z ciepłą wodą. Mistrz Georges, właściciel, kazał im usiąść i odczekać parę minut. Golił właśnie muszkietera, wymachując ramio­ nami i dyskutując na temat plagi, jaką z całą pewnością jest pokój dla tak walecznego wojownika. Wreszcie pozostawił „walecznego wojownika" swemu uczniowi, z poleceniem umycia mu głowy, co wcale nie było łatwym zadaniem, a sam, wycierając ostrze brzytwy o fartuch, podszedł do Angeliki z usłużnym uśmiechem. — He, he! Już widzę, o co chodzi! Jeszcze jedna ofiara wykwintnych choróbsk. Chciałbyś, żebym ci ją wyporządził przed użyciem, niepoprawny kobieciarzu? — Nie o to chodzi — odparł adwokat bardzo spokoj­ nie. — Ta młoda dama została zraniona i chciałbym, że­ byś ulżył choć trochę jej cierpieniom. Następnie ją wyką­ piesz. Angelika, u której słowa golarza wywołały ciemny ru­ mieniec pomimo bladości, czuła się okropnie zawstydzona na myśl, że będzie musiała obnażyć się przed tymi dwoma mężczyznami. Zawsze opiekowały się nią kobiety, a ponie­ waż nigdy nie była chora, nie wiedziała, co to znaczy ba­ danie lekarza, a tym bardziej targowego golarza-chirurga.

507

Zanim jednak zdołała zaprotestować choćby gestem, Desgrez w najnaturalniejszy pod słońcem sposób i ze zręcznoś­ cią człowieka, dla którego kobiece stroje nie mają tajemnic, rozpiął jej gorset, a następnie rozwiązał wstążkę, podtrzy­ mującą dekolt koszuli, i zsunął z niej ubranie aż do pasa. Mistrz Georges pochylił się i delikatnie zdjął opatrunek z szarpii i maści, który Mariedje położyła na podłużnej ranie. — Hm! Hm! — burczał golarz. — Już widzę, co jest. Jakiś elegancki pan uznał, że żądają od niego za dużo, i zapłacił „żelazną monetą", jak to się u nas mówi. Nie wiesz, moja mała, że należy chować ich szpady pod łóżko, dopóki nie sięgną do sakiewki? — A co sądzisz o samej ranie? — przerwał mu Desgrez całkiem flegmatycznie, podczas kiedy Angelika cierpiała piekielne męczarnie. — Hm! Hm! Ani dobrze, ani źle. Widzę tu jakąś oszu­ kańczą maść niedouczonego aptekarza. Wymyjemy to i za­ stąpimy regenerującą, odświeżającą pomadą. Odszedł, żeby wziąć z półki pudełko. Angelika nie mogła ścierpieć, że siedzi na pół naga w skle­ piku, gdzie podejrzany zapach narkotyków mieszał się z za­ pachem mydła. Wszedł klient, żeby się ogolić, i rzucił na nią okiem. — Ojej! — wykrzyknął. — Ale piękne cycuszki! Że też nie mam ich pod ręką do pieszczenia, kiedy księżyc wstaje! Na niedostrzegalny znak Desgreza pies Sorbona, który siedział u jego stóp, poderwał się i jednym susem znalazł przy gościu, zatapiając zęby w jego spodniach. — O, la la! Ajajaj! O ja nieszczęsny! — wrzasnął klient. — To człowiek z psem! A więc to ty, Desgrez, diabelski włóczęgo, jesteś właścicielem tych dwóch pięknych jabłuszek miłości! — Za pana pozwoleniem — odparł niewzruszony Des­ grez. — A więc nic nie powiedziałem i nic nie wiem. Och, panie, przebacz mi i każ swemu psu zostawić w spokoju moje biedne, połatane portki! Desgrez lekkim gwizdnięciem przywołał psa. 508

— Och, chciałabym już stąd iść — mruknęła Angelika drżącymi wargami, niezgrabnie próbując się ubrać. Młody człowiek stanowczo usadził ją na miejscu. — Nie bądź taka skromna, idiotko! — burknął ostro, choć przyciszonym głosem. — Na wojnie jak na wojnie! Zaangażowałaś się w walkę, której stawką jest życie twoje i twojego męża. Musisz zrobić wszystko, żeby z tego wyjść. Nie czas na skamlanie! Mistrz Georges zbliżył się z błyszczącym nożykiem w dłoni. — Chyba będę musiał trochę naciąć skórę — powiedział. — Widzę pod nią białawe humory, które aż się proszą, żeby je usunąć. Nie bój się nic, moja śliczna — dodał, mówiąc do niej jak do dziecka. — Nikt nie ma ręki lżejszej niż mistrz Georges. Pomimo lęku Angelika musiała przyznać mu rację. Ope­ rował doskonale. Następnie zalał ranę płynem, od którego aż podskoczyła, a który okazał się zwykłą wódką, i kazał jej iść do łaźni. Opatrunku dokończy po kąpieli. Łaźnie mistrza Georgesa były urządzone zgodnie z modą wprowadzoną w średniowieczu, kiedy wracający ze Wscho­ du krzyżowcy wraz z łaźniami tureckimi przywieźli upodo­ banie do mycia się. W Paryżu było ich zatrzęsienie. Nie tylko pocono się w nich i myto, lecz także „robiono włosy", co w ówczesnym okresie oznaczało całkowitą depilację ciała. Wkrótce jednak ich reputacja zaczęła być podejrzana, ponie­ waż nierzadko w zakres rozlicznych usług wchodziły także i te, które interesowały przede wszystkim specjalne instytuc­ je na ulicy Val d'amour. Zaniepokojeni księża, surowi hugenoci i lekarze, którzy widzieli w nich przyczynę chorób skórnych, zjednoczyli się w walce przeciw nim. I od tamtej pory oprócz zabitych deskami oficyn niektórych golarzy nie było miejsca, gdzie się było można wykąpać w całym Pary­ żu. Ludzie dość szybko przyzwyczaili się i do tego. Same łaźnie składały się z dwóch wielkich, wyłożonych kamiennymi płytami pomieszczeń, podzielonych na małe, drewniane kabiny. W głębi każdej sali chłopak rozgrzewał w palenisku kamienne kule. 509

Angelikę zupełnie rozebrała jedna ze służących, które zajmowały się salą kobiecą. Zamknięto ją w kabinie, gdzie znajdowała się ławeczka i miska z wodą, do której właśnie wrzucono rozżarzone kamienne kule. Woda kipiała i wy­ dzielała wrzącą parę. Angelika siedziała na ławce dławiąc się i dusząc. Od­ dychała spazmatycznie, czując, że bliska jest śmierci. Kiedy ją uwolniono, ociekała potem. Służąca poleciła jej następnie zanurzyć się w balii z zimną wodą, po czym, owijając ją ręcznikiem, poprowadziła do sali, gdzie siedziały już inne, równie skąpo odziane kobiety. Służące, które w większości były dość odrażającymi staru­ chami, goliły je lub czesały ich długie włosy, gdacząc jedno­ cześnie jak stado kwok. Z dźwięku głosów i tematów roz­ mowy Angelika domyśliła się, że większość klientek to proste kobiety, służące lub handlarki, które po wysłuchaniu mszy przyszły tu, aby pozbierać najnowsze ploteczki, zanim udadzą się do swych codziennych zajęć. Kazano jej położyć się na ławce. Po chwili pojawił się mistrz Georges, nie wzbudzając w zgromadzeniu nawet śladu emocji. W dłoni trzymał lancet, a za nim szła mała dziewczynka, niosąc koszyk pełen baniek na pijawki i żarzącą się gałązkę. Angelika zaczęła wyrywać się jak szalona. — Nie będziesz mi upuszczał krwi! Straciłam jej już dość, czy nie widzisz, że jestem w ciąży? Zabijesz mi dziecko! Golarz-chirurg nieubłaganie dał znak, aby się obróciła. — Siedź cicho albo wezwę tego twojego przyjaciela, żeby ci przetrzepał tyłek. Przerażona wizją adwokata w takiej roli, uspokoiła się natychmiast. Golarz naciął jej trzy punkty na plecach i przystawił pijawki. — No i co — powiedział z zachwytem. — Patrzcie, jaka czarna krew się leje! Taka czarna krew w takiej białej dziew­ czynie, czy to możliwe! — Litości, zostaw mi choć parę kropel! — jęczała An­ gelika. — Mam wielką ochotę wypróżnić cię całkowicie! — za510

wołał golarz, wściekle przewracając oczami. — A potem dałbym ci przepis, jak wypełnić żyły świeżą, bogatą krwią. Oto on: szklanka czerwonego wina i noc miłości. Wreszcie opatrzył ją solidnie i zostawił w spokoju. Dwie dziewczyny pomogły jej się ubrać i uczesać. Wsunęła im napiwek, na który aż wytrzeszczyły oczy. — Ech, markizo! — zawołała młodsza z nich. — Czy to ten książę w wytartej kapocie robi ci takie prezenty? Jedna ze staruch odepchnęła ją i obejrzawszy sobie do­ kładnie Angelikę, która na miękkich nogach usiłowała zejść ze schodów, szepnęła do koleżanki: — Co, nie widzisz, że to wielka dama, która chce sobie trochę odmienić po tych wyblakłych pankach? — One się zwykle nie przebierają — zaprotestowała tam­ ta. — Wkładają maski, a mistrz Georges wprowadza je tylnymi drzwiami. W sklepiku Angelika spotkała się ze świeżo ogolonym, zaróżowionym Desgrezem. — Jest gotowa — oznajmił golarz z porozumiewawczym mrugnięciem. — Ale nie bądź brutalny, tak jak to zwykle potrafisz, bo rana może się otworzyć. Tym razem Angelika postanowiła przyjąć komentarz z humorem. Czuła się niezdolna do jakiegokolwiek buntu. — Jak się czujesz? — zapytał Desgrez, kiedy już znaleźli się na ulicy. — Słaba jak młody kot — odparła Angelika — ale to właściwie nie jest takie nieprzyjemne. Mam wrażenie, że odbieram życie z filozoficznego punktu widzenia. Nie wiem, czy ta energiczna kuracja, jaką właśnie przeszłam, jest do­ skonała dla zdrowia, ale na pewno wspaniale działa na zszarpane nerwy. Możesz być spokojny, jakkolwiek zacho­ wa się mój brat Raymond, zobaczy przed sobą pokorną i posłuszną siostrzyczkę. — Doskonale! Zawsze się obawiam, że ujawni się twój duch buntowniczki. Przed następnym spotkaniem z królem pewnie też pójdziesz do łaźni? — Niestety! Dlaczego wcześniej tego nie zrobiłam? — westchnęła zupełnie pokonana Angelika. — Nie będzie następnego razu. Już nigdy nie stanę przed królem. 511

— Nie należy mówić: już nigdy. Życie się zmienia, for­ tuna kołem się toczy. Podmuch wiatru zerwał chustkę z jej włosów. Desgrez zatrzymał się i delikatnie zawiązał ją z powrotem. Angelika ujęła w dłonie jego brązowe i ciepłe ręce, któ­ rych długie palce nie były pozbawione elegancji. — Jesteś bardzo dobry, Desgrez — szepnęła, podnosząc na niego kuszące spojrzenie. — Mylisz się, pani. Proszę, spójrz na tego psa. Pokazał palcem Sorbonę, który podskakiwał i szalał wo­ kół nich. Chwycił go w przelocie i, mocno przytrzymując mu łeb, odsłonił potężne szczęki. — Co sądzisz o tym rzędzie kłów? — Rzeczywiście, przerażające! — Czy wiesz, jak wytresowałem psa? Właśnie tak: kiedy nad Paryżem zapada noc, razem wychodzimy na łowy. Daję mu do powąchania stary łachman albo przedmiot należący do złoczyńcy, którego poszukuję. A potem idziemy sobie na spacer: podchodzimy na sam brzeg Sekwany, błą­ kamy się po mostach i pod przęsłami, wędrujemy po przed­ mieściach i starych murach, zaglądamy na dziedzińce, za­ głębiamy się w nory pełne tego robactwa łachmaniarzy i bandytów. I nagle Sorbona skacze i rzuca się do biegu. Kiedy do niego dołączam, zwykle trzyma już mojego czło­ wieka za gardło, o, bardzo delikatnie, tyle tylko, żeby tam­ ten nie mógł się ruszyć. Mówię do psa: Warte, co znaczy „czekaj" w języku niemieckim, ponieważ sprzedał mi go niemiecki najemnik. Pochylam się nad człowiekiem, pytam go, a potem wydaję wyrok. Nieraz go uwalniam, nieraz wzywam strażników, żeby zabrali go do Chatelet, a czasem mówię sobie: po co zajmować miejsce w Y/ięzieniach i za­ wracać głowę panom od sprawiedliwości? I mówię do Sor­ bony: Zang! — co oznacza „ściśnij mocno!" I o jednego bandytę mniej w Paryżu. — I... często to robisz? — zapytała Angelika, z trudem opanowując dreszcz. — Dość często. Widzisz sama, że nie jestem wcale taki miły. Po chwili milczenia wyszeptała: 512

— W jednym człowieku tyle jest sprzeczności. Można być zarazem bardzo złym i bardzo dobrym. Po co uprawiasz ten straszny zawód? — Już ci powiedziałem: jestem zbyt biedny. Mój ojciec zostawił mi tylko tytuł adwokata i długi. Sądzę jednak, że w obecnym stanie rzeczy skończę w twardej skorupie ok­ ropnego złookiego grimauda najgorszego rodzaju. — Co to takiego? — To imię, jakie poddani Jego Wysokości Wielkiego Coesre, księcia żebraków, nadają ludziom z policji. — Znają cię już? — Znają przede wszystkim mojego psa. Ulica du Tempie otwierała się przed nimi, poprzecinana błotnistymi wykopami, przez które przerzucono kładki. Kilka lat temu w tej dzielnicy były tylko ogrody zwane „rolnictwem z Tempie". Do dziś jeszcze spotykano tu po­ między nowymi domami zagony kapusty i grupki kóz. W zasięgu wzroku pojawił się mur, nad którym górowała ponura twierdza dawnych templariuszy. Desgrez poprosił Angelikę, żeby chwilę zaczekała, i wszedł do sklepiku. Powrócił po chwili w nieskazitelnym, ale pozbawionym koronek żabocie przewiązanym fioleto­ wym sznurkiem. U rękawów lśniły białe mankiety. Kieszeń surduta wypchana była dość dziwacznie, a kiedy wyjął z niej chusteczkę, omal nie upuścił olbrzymiego różańca. Nie zmieniając stroju, wytartego kaftana i spodni, nabrał niezwykle przyzwoitego wyglądu. Wyraz twarzy również miał swój udział w tej przemianie, gdyż Angelika zawahała się, zanim przemówiła do niego ze zwykłą poufałością. — Wyglądasz jak pobożny urzędnik — szepnęła trochę zbita z tropu. — Czy nie tak powinien wyglądać adwokat towarzyszący młodej damie w drodze do jej brata jezuity? — zapytał Desgrez, z uniżonym szacunkiem uchylając kapelusza.

ROZDZIAŁ III Wstępując w wysokie, zębate mury klasztoru Tempie, z których wystrzelało całe mnóstwo gotyckich wieżyczek, zdominowanych przez potężny donżon templariuszy, An­ gelika ani przez chwilę nie wątpiła, że jest to jedyne miejsce w Paryżu, gdzie zapewnione jest życie w pokoju. Te ufortyfikowane mury stanowiły niegdyś posiadłość wojujących mnichów, zwanych templariuszami, a następ­ nie rycerzy zakonu maltańskiego; przed ich starodawnymi przywilejami skłaniał głowę nawet sam król: nie płacono podatków, nie tolerowano żadnej interwencji administ­ racyjnej ani policyjnej, a niewypłacalni dłużnicy znajdowali tu azyl przed wyrokiem za długi. Od wielu pokoleń Tempie należała do apanaży wielkich bękartów Francji. Obecny wielki przeor, diuk de Vendome, pochodził w prostej linii od Henryka IV i jego najsłynniejszej metresy, Gabrielle d'Estrees. Angelika, która nie znała specyficznej jurysdykcji tego małego miasteczka, wyizolowanego w samym środku Wiel­ kiego Miasta, przekraczając most zwodzony doznała nie­ przyjemnego wrażenia. Za to z drugiej strony sklepionej bramy znalazła zaska­ kujący spokój. Tempie od dawna straciła swe wojskowe tradycje. Sta­ nowiła teraz jedynie cichą ostoję, oferującą swym szczęś­ liwym mieszkańcom wszelkie wygody do prowadzenia życia zarazem odosobnionego i światowego. Od strony dzielnicy arystokratycznej widać było kilka karoc, stojących przed 514

wspaniałymi posiadłościami de Guise, de Boufflers i de Boisboudran. W cieniu potężnej wieży Cezara jezuici posiadali wygodny dom, gdzie mieszkali i spotykali się szczególnie ci człon­ kowie kongregacji, którzy jako jałmużnicy powiązani byli z wysoko postawionymi osobistościami na dworze. W westybulu młoda kobieta i adwokat minęli księdza o twarzy Hiszpana, który wydał się Angelice znajomy. Był to spowiednik młodej Marii Teresy, przywieziony z Bidassoa wraz z dwiema karlicami: pokojową Moliną i małą Philippą. Desgrez poprosił seminarzystę, który ich wprowadził, aby uprzedził wielebnego ojca de Sance, że oczekuje go prawnik, który pragnie porozmawiać z nim na temat hra­ biego de Peyrac. — Jeżeli twój brat nie zna tej sprawy, to znaczy, że jezuici mogą spokojnie zamknąć kramik — oznajmił ad­ wokat Angelice, kiedy czekali w niewielkim salonie. — Za­ stanawiałem się, czy gdybym kiedyś miał okazję zreorgani­ zować policję, nie przyjąłbym ich metod. W tym samym momencie do saloniku szybkim krokiem wszedł ojciec de Sance. Poznał Angelikę od pierwszego spojrzenia. — Droga siostro! — zawołał. Podszedł do niej i ucałował z braterską czułością. — Och, Raymondzie! — westchnęła, podniesiona na duchu tym przyjęciem. Ale on już dawał im znak, by usiedli. — Dokąd dotarliście w tej ponurej sprawie? Desgrez wyręczył Angelikę w mówieniu. Wzruszenie, spo­ wodowane spotkaniem z bratem i połączone z wszystkimi emocjami, jakie przeżyła w ciągu ostatnich trzech dni, a tak­ że energiczne leczenie mistrza Georgesa sprawiły, że nie była w stanie zebrać myśli. Adwokat zrelacjonował sprawę rzeczowym tonem. Hra­ bia de Peyrac był w Bastylii, oskarżony — w trybie taj­ nym — o czary. Sytuację pogarszał jeszcze fakt, że hrabia naraził się królowi i ściągnął na siebie podejrzenia wpływo­ wych osobistości. 515

— Wiem, wiem! — mruczał jezuita. Nie powiedział, kto go tak dokładnie poinformował, ale bardzo uważnie przyjrzał się Desgrezowi, po czym prosto z mostu wypalił: — Mistrzu, co twoim zdaniem powinniśmy zrobić, aby uratować mego nieszczęsnego szwagra? — Wydaje mi się, że w tym przypadku lepsze jest wro­ giem dobrego. Hrabia padł ofiarą spisku dworskiego, któ­ rego istnienia może nie podejrzewać nawet sam król, ale którym dyryguje jakaś ważna osobistość. Nie wymienię żadnych nazwisk. — I dobrze pan zrobisz — żywo wtrącił ojciec de Sance, podczas kiedy Angelika ujrzała przed sobą sprytne oblicze złowieszczej łasicy*. — Byłoby dość niezręcznie szukać teraz sposobu prze­ chytrzenia osób, które mają do swej dyspozycji pieniądze i wpływy. Trzykrotnie pani de Peyrac omal nie padła ofiarą zamachu na jej życie. To doświadczenie powinno wystar­ czyć. Schylmy więc czoło i zacznijmy mówić o tym, co możemy wystawić na widok publiczny. Pan de Peyrac oska­ rżony jest o czary. Dobrze, niech wiec zostanie postawiony przed sądem duchownym. I tu, mój ojcze, twoja pomoc może się okazać bezcenna, ponieważ nie ukrywam, że w tym przypadku wpływ nie znanego nikomu adwokata jest bez znaczenia. Żebym mógł interweniować i posłużyć jako ad­ wokat panu de Peyrac, musi on przynajmniej zostać osą­ dzony i musi mu być przyznane prawo do obrońcy. Sądzę, że początkowo nikt o tym nie pomyślał. Kolejne interwencje pani de Peyrac na dworze sprawiły, że władcę ruszyło su­ mienie. Teraz już nie wątpię, że proces zostanie wytoczony. Ty, mój ojcze, musisz uzyskać jedyną możliwą formę pro­ cesu, która panom z sądu cywilnego uniemożliwi malwer­ sacje i przekłamania. — Jak widzę, mistrzu, nie masz złudzeń co do swojej korporacji. — Nie mam żadnych złudzeń, mój ojcze. — Dobrze robisz — zgodził się Raymond de Sance. * Łasica była emblematem superintendenta Fouqueta (przyp. aut.).

516

Obiecał, że porozmawia z paroma osobami, których na­ zwisk nie wymienił, a następnie skontaktuje się z adwoka­ tem i siostrą. — Zamieszkałaś u Hortensji, jak sądzę? — Tak — z westchnieniem odparła Angelika. — A propos — wtrącił Desgrez. — Przyszedł mi do głowy pewien pomysł. Ojcze, czy nie mógłbyś skorzystać ze swych powiązań i znaleźć dla siostry, a mojej klientki, jakiegoś skromnego mieszkania? Wiesz zapewne, że jej życie wciąż jest w niebezpieczeństwie, ale tu, w Tempie, nikt nie odważy się dokonać zbrodni. Zbyt dobrze wiadomo, że pan diuk de Vendome nie ścierpi bandytów w obrębie mu­ rów, a tymi, którzy poproszą o azyl, opiekuje się i pomaga im. Zamach na jego autorytet spowodowałby rozgłos, któ­ rego nikt sobie nie życzy. Poza tym pani de Peyrac może zamieszkać pod fałszywym nazwiskiem, co zatrze wszelkie ślady. W dodatku mogłaby wówczas zaznać nieco odpo­ czynku — obawiam się, że jej zdrowie tego wymaga. — Pański projekt wydaje mi się całkiem rozsądny — zgodził się Raymond. Po chwili namysłu wyszedł i wrócił z kartą papieru, na której napisał adres: „Pani Cordeau, wdowa, wynajmuje pokoje na Carreau du Tempie". — To skromne, a nawet dość ubogie mieszkanie. Bę­ dziesz tam jednak miała duży pokój, a posiłki możesz jadać u pani Cordeau, która pełni funkcję stróża domu i wyna­ jmuje trzy lub cztery pokoiki. Wiem, że jesteś przyzwycza­ jona do większych luksusów, ale właśnie takie mieszkanie powinno zapewnić konieczną dyskrecję, na której zależy panu Desgrezowi. — Dobrze, Raymondzie — rozsądnie zgodziła się An­ gelika i nawet dodała dość ciepło: — Dziękuję, że wierzysz w niewinność mojego męża i chcesz nam pomóc w zwal­ czeniu niesprawiedliwości, której padł ofiarą. Twarz jezuity przybrała surowy wyraz. — Angeliko, nie chciałbym sprawiać ci przykrości, bo twoja smutna mina i ten strój budzą we mnie litość, ale nie sądź, że mam jakiekolwiek pobłażanie dla skandalicznego trybu życia, jaki prowadził twój mąż i w jaki cię wciągnął. 517

Teraz płacisz za to wysoką cenę. Ale naturalnie muszę pomóc członkowi mojej rodziny. Angelika otworzyła usta, żeby zaprotestować, lecz zmie­ niła zamiar. Rzeczywiście, została poskromiona. Mimo wszystko nie mogła się powstrzymać. Kiedy Ray­ mond odprowadzał ich do westybulu, wspomniał, że ich młodsza siostra, Maria Agnieszka, otrzymała dzięki jego wstawiennictwu bardzo pożądaną pozycję jednej z dam dworu królowej. — Wspaniale! — wykrzyknęła młoda kobieta. — Maria Agnieszka w Luwrze! Jestem pewna, że ukształtuje się tam na miarę godnej damy. — Pani de Navailles zajmuje się przede wszystkim da­ mami dworu. To miła osoba, a przy tym rozsądna i mądra. Przed chwilą rozmawiałem ze spowiednikiem królowej, któ­ ry mnie zapewnił, że Jej Wysokość bardzo troszczy się o nienaganne prowadzenie się swoich dam... — Czyżbyś był naiwny...? — To odchylenie, którego moi zwierzchnicy nie tolerują. — Więc nie bądź hipokrytą — dokończyła. Raymond nie przestał się uprzejmie uśmiechać. — Widzę, że zupełnie się nie zmieniłaś, droga siostro. Mam nadzieję, że w domostwie, które ci wskazałem, odnaj­ dziesz spokój. Idź, będę się modlił za ciebie. — Jezuici są naprawdę niezwykłymi ludźmi — stwierdził Desgrez w jakiś czas później. — Dlaczego nie zostałem jezuitą? Snuł rozważania na ten temat aż do chwili, kiedy dotarli do ulicy Saint-Landry. Hortensja przyjęła siostrę i adwokata z nie ukrywaną wrogością. — Świetnie! Świetnie! — zawołała, udając, że stara się opanować. — Stwierdzam, że z każdej wyprawy wracasz w coraz gorszym stanie. I, naturalnie, zawsze w towarzy­ stwie. — Hortensjo, to mistrz Desgrez! Hortensja odwróciła się plecami do adwokata, którego nie cierpiała z powodu jego wytartych ubrań i opinii rozpustnika. 518

— Gaston! — zawołała. — Chodź, zobacz, jak wygląda twoja szwagierka. Sądzę, że wyleczysz się z niej na całe życie! Pan Fallot de Sance nie wyglądał na zadowolonego ze słów żony, ale na widok Angeliki aż otworzył usta. — Moje biedne dziecko, jak ty wyglądasz...! W tej samej chwili Barbe wprowadziła Gontrana. Jego widok zirytował Hortensję ostatecznie. — Co ja zrobiłam Panu Bogu, że skarał mnie taką siostrą i takim bratem?! — wybuchnęła. — Kto teraz uwierzy, że moja rodzina naprawdę należy do najstarszej szlachty? Sios­ tra, która wraca ubrana jak żebraczka! Brat, który upadł tak nisko, że musi pracować jako prosty rzemieślnik, a szla­ chta i mieszczanie mogą mówić mu „ty" i okładać laską...? Należałoby zamknąć w Bastylii nie tylko tego potwornego kulawego czarownika, ale was wszystkich...! Angelika, obojętna na jej wrzaski, wzywała swoją bearneńską służącą, żeby pomogła jej się spakować. Hortensja przerwała i nabrała oddechu. — Możesz sobie wołać! Ona odeszła. — Jak to: odeszła? — Na honor, jaka pani, taka służąca! Odeszła wczoraj z jakimś wielkim obdartusem o okropnym akcencie, który po nią przyszedł. Zdruzgotana Angelika poczuła się odpowiedzialna za dziewczynę, którą wyrwała z rodzinnego domu. Zwróciła się do Barbe. — Barbe, nie wolno było pozwolić, aby odeszła. — Skąd mogłam wiedzieć, proszę pani? — załkała dzie­ wczyna. — Ta mała miała diabła za skórą. Przysięgała na krucyfiks, że człowiek, który po nią przyszedł, jest jej bratem. — Aha! Bratem na sposób gaskoński. Mają tam takie określenie „brat z mojego kraju", którego używają w od­ niesieniu do ludzi pochodzących z tej samej prowincji. Cóż, tym lepiej... Nie będę miała jej utrzymania na głowie. Jeszcze tego samego wieczoru Angelika i jej mały synek zamieszkali w skromnym mieszkaniu u wdowy Cordeau, na Carreau du Tempie. 519

Tak nazywano plac targowy, gdzie tłoczyli się kupcy sprzedający drób, ryby, świeże mięso, czosnek, miód i mle­ ko, ponieważ każdy mógł tam przyjść i sprzedawać po dowolnej cenie, bez żadnych podatków i kontroli, jeśli nie liczyć drobnej opłaty dla bailifa. Był to ruchliwy i dobrze znany zakątek. Sama wdowa Cordeau okazała się starszą kobietą, bardziej wieśniaczką niż mieszczką. Przędła wełnianą nić przed mizernym ogniem i wyglądała na wiedźmę. Pokój Angeliki jednak świecił czystością i ładnie pachniał świeżo upraną bielizną. Łóżko było wygodne, a na podłogę rzucono sporą kupę świeżego siana, aby złagodzić chłód kamiennej posadzki w pierwsze zimowe noce. Pani Cordeau wstawiła tam małą kołyskę dla Florimonda, zapas drewna i garnek pełen bulionu. Kiedy Desgrez i Gontran wyszli, Angelika zajęła się kar­ mieniem małego i ułożeniem go do snu. Florimond maru­ dził, wołał Barbe i swoich małych kuzynów. Wreszcie za­ częła mu nucić kołysankę „Zielony młyn", którą bardzo lubił. Rana już prawie nie dokuczała, a opieka nad małym sprawiała jej przyjemność. Przywykła wprawdzie do tego, aby mieć wokół siebie gromadę służby, ale jej dość surowe wychowanie sprawiło, że nie była zbyt zmartwiona utratą ostatniej służącej. A poza tym zakonnice, które ją wychowały, przyzwycza­ iły ją do ciężkiej pracy, „na wypadek prób, które Niebo może ci zesłać". Skoro zatem dziecko zostało uśpione, a ona sama ułożyła się w grubej, ale czystej pościeli, za oknem zaś obwoływacz zaczął krzyczeć: „Dziesiąta godzina. Brama zamknięta. Do­ brzy ludzie z Tempie, śpijcie spokojnie...", doznała chwilo­ wej ulgi i poczucia bezpieczeństwa. Brama była zamknięta. Kiedy wielkie miasto dookoła budziło się do okropności nocy z pomrukiem tawern, ban­ dytami czuwającymi w zasadzkach, wyczekującymi mor­ dercami i włamywaczami, maleńka populacja Tempie, za osłoną warownych murów, spała spokojnie. Fałszerze klej­ notów, niewypłacalni dłużnicy i nielegalni drukarze przy520

mykali oczy, pewni spokojnego jutra. Od strony pałacu przeora, poprzez ogrody, dobiegał dźwięk klawesynu, a z kaplicy chór modlących się po łacinie głosów. Kilku kawalerów maltańskich w czarnych szatach z białymi krzy­ żami wracało do swoich cel. Deszcz ciągle padał. Angelika usnęła spokojnie. U bailifa zarejestrowała się pod nie wzbudzającym pode­ jrzeń nazwiskiem pani Martin. Nikt nie zadawał jej pytań. Przez następne dni miała nowe, ale bardzo przyjemne wra­ żenie, że jest młodą matką z prostego środowiska, która utrzymuje kontakty z sąsiadami i zajmuje się wyłącznie swym dzieckiem. U pani Cordeau dzieliła stół z gospodynią, jej synem, który był czeladnikiem gdzieś w mieście, oraz staruszkiem, zrujnowanym handlarzem, uciekającym przed komornikiem. — Nieszczęściem mojego życia — mawiał często — jest to, że ojciec i matka źle mnie wychowali. Tak, pani. Nau­ czyli mnie uczciwości. To największa przeszkoda, jeśli chce się zajmować handlem. Mały Florimond zbierał masę komplementów i Angelika była z niego niezwykle dumna. Korzystała z najmniejszego promyka słońca, żeby wychodzić z nim na rynek, gdzie wszystkie przekupki porównywały go do Dzieciątka Jezus w szopce. Jeden z jubilerów, którego stragan przylegał do domu pani Cordeau, ofiarował mu mały krzyżyk z czerwonych kamieni imitujących rubiny. Angelika wzruszyła się, wieszając ten skromny klejnot na szyi dziecka. Gdzie podział się sześciokaratowy diament, którego mości Florimond omal nie połknął w dniu królew­ skiego ślubu, w Saint-Jean-de-Luz? Wytwórcy sztucznej biżuterii stanowili część grupy rze­ mieślników, którzy schronili się w Twierdzy, aby umknąć tyrańskim wymaganiom korporacji. Wyrabiania sztucznych klejnotów zabraniali jubilerzy Paryża i tylko w Tempie można było kupić całą masę bibelotów, tak bardzo radu­ jących serca dziewcząt z ludu. Przybywały tu ze wszystkich zakątków stolicy, świeże i śliczne, w smutnych strojach 521

z grubych tkanin o ciemnych kolorach, najczęściej odcie­ niach szarego, co powodowało, że przezywano je „gryzetkami" *. W czasie spacerów Angelika unikała wędrówek wokół pięknych posiadłości, gdzie ludzie bogaci i szlachetnie uro­ dzeni zagnieździli się w Tempie, bądź to przez oszczędność, bądź z upodobania. Obawiała się nieco, że odwiedzający, których karoce mijały bramę z wielkim hałasem, mogą ją rozpoznać. Przede wszystkim jednak starała się za­ oszczędzić sobie żalu. Całkowite zerwanie z dawnym ży­ ciem było najlepsze z każdego punktu widzenia, a poza tym: czyż nie była żoną ubogiego więźnia, zapomnianego przez wszystkich?

ROZDZIAŁ IV Pewnego dnia, schodząc ze schodów z Florimondem na ręku, spotkała sąsiadkę, której twarz, nie wiedzieć czemu, wydała jej się znajoma. Pani Cordeau wyjaśniła, że mieszka u niej również młoda i bardzo uboga wdowa, osoba pełna rezerwy, która wolała dopłacić do swego skromnego czyn­ szu kilka sous, byle przynoszono jej posiłki do pokoju. Angelika przez mgnienie ujrzała przepiękną twarz brunetki o tęsknych oczach, które szybko powędrowały w dół. Nie mogła skojarzyć jej z nazwiskiem, choć z całą pewnością kiedyś już się spotkały. Młoda wdowa czekała na nią, kiedy wracała ze spaceru. — Czy nie nazywa się pani de Peyrac? — zapytała. Angelika, zaskoczona i nieco niespokojna, gestem za­ prosiła ją do pokoju. — Była pani w karocy mojej przyjaciółki, Athenais de Tonnay-Charente, w dniu, kiedy król wjechał do Paryża. Jestem pani Scarron. Angelika rozpoznała nareszcie piękną i zarazem bardzo cichą osobę, która im towarzyszyła, a będąc w ubogiej sukience, przyniosła trochę wstydu. Pani „Scarron Kad­ łubek", jak ją złośliwie nazywał brat Athenais. Niewiele zmieniła się od tamtego czasu. Jej suknia tylko była nieco bardziej wytarta i połatana. Nosiła śnieżnobiałe, czyściutkie kołnierzyki, co nadawało jej wyraz niemal wzru­ szającej przyzwoitości. Angelika mimo wszystko była szczęśliwa, że może poga-

523

wędzić z krajanką. Posadziła ją przed kominkiem i z Florimondem podzieliły się paczuszką opłatków i wafli. Francoise d'Aubigne wyjaśniła, że przeprowadziła się do Tempie, ponieważ można tu było mieszkać przez trzy mie­ siące bez płacenia czynszu. Była zupełnie bez grosza i ko­ mornik omal nie wyrzucił jej na bruk. W ciągu tych trzech miesięcy miała nadzieję uzyskać u królowej matki odno­ wienie pensji wysokości dwóch tysięcy liwrów, wypłacanej przez Jej Wysokość za życia męża. — Niemal codziennie jeżdżę do Luwru i ustawiam się na drodze do kaplicy. Wiesz na pewno, że Jego Królewska Mość, zanim uda się na mszę, przechodzi przez galerię, gdzie przyjmuje prośby petentów. Jest tam wielu mnichów, sierot wojennych i starych żołnierzy. Czekamy długo, nieraz bardzo długo. Wreszcie król się pojawia. Przyznaję, że za każdym razem, kiedy składam petycję w jego królewską dłoń, serce bije mi tak, jakby chciało się wyrwać z piersi. Boję się, żeby król go nie usłyszał. — Na razie nie usłyszał nawet twojej prośby! — To prawda, ale nie tracę nadziei, że pewnego dnia rzuci na nią okiem. Młoda wdowa doskonale znała wszystkie dworskie plote­ czki. Mówiła z zapałem i inteligentnie, a kiedy traciła mar­ kotną minę, miała niezwykły wdzięk. Nie wydawała się zdziwiona widząc piękną panią de Peyrac w tak smutnych okolicznościach i paplała, jakby obie były na dworze. Angelika w dwóch słowach wyjaśniła jej sytuację, żeby uniknąć niedyskrecji. Przybrała nazwisko pani Martin, czekając, aż mąż zo­ stanie osądzony i zrehabilitowany, aby znowu pojawić się w świecie. Nie mówiła, o co jest oskarżony hrabia de Peyrac, ponieważ wiedziała, że Francoise Scarron była osobą bar­ dzo pobożną. Jako nawrócona protestantka szukała w re­ ligii pociechy w swoim nieszczęściu. — Widzisz — kończyła Angelika — moja sytuacja jest jeszcze delikatniejsza. Nie ukrywam, że nie tylko nie jestem w stanie pomóc ci w przedsięwzięciu jakichkolwiek kroków na dworze, ale i większość osób, które jeszcze kilka miesięcy 524

temu były niżej postawione ode mnie, teraz mają prawo patrzeć na mnie z góry. — Rzeczywiście, ludzi można podzielić na dwie katego­ rie — odparła wdowa po uduchowionym kadłubku. — Tych, którzy są pożyteczni, i tych, którzy nie są do niczego przydatni. Pierwszych odwiedza się, aby osiągnąć jakiś cel, drugich — dla przyjemności. Roześmiały się obie dość wesoło. — Dlaczego widuję cię tak rzadko? — zapytała Angelika. — Mogłabyś jeść przy naszym stole. — O, nie! To silniejsze ode mnie — odparła wdowa z wyraźnym dreszczem. — Przyznaję, że na widok tej matki Cordeau i jej syna umieram ze strachu...! Angelika już otwierała usta, żeby dać wyraz swemu zdu­ mieniu, kiedy rozległ się dziwny dźwięk, jakby zwierzęce warczenie, dobiegające ze schodów. Pani Scarron otwarła drzwi i natychmiast się cofnęła, zamykając je spiesznie. — Boże, na schodach jest demon! — Co chcesz przez to powiedzieć? — W każdym razie to całkiem czarny człowiek. Angelika pisnęła i wybiegła na schody. — Kouassi-Ba! — zawołała. — Tak, to ja, prośpani! — odpowiedział Kouassi-Ba. Jak mroczne widmo wychynął z wąskiej i ciemnej klatki schodowej. Odziany był w bezkształtne, powiązane sznurkami łachmany, skórę miał szarą i sflaczałą. Kiedy jednak zobaczył Florimonda, wybuchnął dzikim śmiechem i rzucając się na zachwycone dziecko, zaczął wywijać jakieś diabelskie hołubce. Francoise Scarron z gestem przerażenia wybiegła i schro­ niła się w swoim pokoju. Angelika złapała się rękami za głowę, usiłując zebrać myśli. Kiedyż to... kiedy widziała Kouassi-Ba po raz osta­ tni? Nie pamiętała. Wszystko było jakby za gęstą mgłą. Wreszcie przypomniała sobie, że towarzyszył jej do Luwru tego strasznego dnia, gdy widziała się z królem i omal nie zginęła z ręki samego diuka d'Orleans. Od tamtej chwili musiała przyznać, że zupełnie zapomniała o Kouassi-Ba!

525

Dorzuciła drew do ognia, żeby mógł wysuszyć swe łach­ many przemoczone na deszczu, i dała mu wszystko, co mogła znaleźć do jedzenia. Wtedy opowiedział swą odyseję. W wielkim zamku, gdzie mieszka król Francji, Kouas­ si-Ba długo, długo czekał na swoją panią. Bardzo długo! Przechodzące służące śmiały się z niego. Potem przyszła noc. Potem dostał kilka razy pałką. Po­ tem obudził się w wodzie, tak, w wodzie, która płynie przed wielkim zamkiem. „Ogłuszono go i wrzucono do Sekwany" — przetłuma­ czyła sobie Angelika. Kouassi-Ba płynął. Potem znalazł plażę. Kiedy znowu się ocknął, był bardzo szczęśliwy, bo wydawało mu się, że wrócił do kraju. Pochylało się nad nim trzech Maurów. Byli to mężczyźni tacy jak on, nie żadne Murzynięta, które służą za paziów wielkim damom. — Jesteś pewien, że nie śniłeś? — zapytała zaskoczona Angelika. — Maurowie w Paryżu! Nie zauważyłam, żeby było tu wielu dorosłych. Po dłuższym wypytywaniu doszła do wniosku, że został przyjęty przez Murzynów, których pokazywano jak dziwo­ lągi na targu Saint-Germain albo strażników tresowanych niedźwiedzi. Ale Kouassi-Ba nie miał najmniejszej ochoty pozostawać między nimi. Śmiertelnie bał się niedźwiedzi. Po zakończeniu opowieści wydobył z czeluści swych łach­ manów koszyczek i klęknął przed Florimondem, podając mu dwie bułeczki, zwane „barankami", o złocistej od żółtka skórce posypanej ziarenkami zboża. Pachniały cudownie. — Za co je kupiłeś? — Och, nie kupiłem ich! Wszedłem do piekarza i zrobi­ łem tak — skrzywił twarz w strasznym grymasie. — Pani i panienka schowały się pod kontuarem, a ja wziąłem cias­ teczka dla mojego panicza. — Mój Boże! — westchnęła ze zgrozą Angelika. — Gdybym miał moją krzywą szablę... — Sprzedałam ją handlarzowi starzyzną — pospiesznie odpowiedziała młoda kobieta. Zastanawiała się, czy łucznicy ze straży nie deptali Kouassi-Ba po piętach. Wydało jej się nawet, że słyszy 526

jakiś hałas na zewnątrz. Podeszła do okna i zobaczyła grupę ludzi przed domem. Jakiś osobnik o szacownym wyglądzie, odziany w ciemny strój, dyskutował z matką Cordeau. Angelika uchyliła okna, żeby usłyszeć, o co chodzi. Matka Cordeau krzyknęła do niej: — Czy jest u pani jakiś czarny człowiek? Angelika pospiesznie zbiegła na dół. — To prawda, pani Cordeau. To Maur, mój... mój daw­ ny sługa. Bardzo porządny chłopiec. Szacownie wyglądający osobnik okazał się bailifem Tem­ pie, z woli przeora arbitrem wszelkiej sprawiedliwości, wy­ sokiej, średniej i niskiej, na całym obszarze fortu. Oznajmił, że to niemożliwe, aby przebywał tu Maur, zwłaszcza że ten, 0 którym mu doniesiono, odziany był jak żebrak. Po dłuższej dyskusji Angelika zagwarantowała, że Kouassi-Ba opuści mury przed zapadnięciem zmroku. Wróciła do pokoju bardzo zmartwiona. — I co ja z tobą zrobię, mój biedny Kouassi-Ba? Twoja obecność powoduje prawdziwe zamieszanie. A ja nie mam już dość pieniędzy, żeby cię żywić i utrzymywać. Jesteś, niestety, przyzwyczajony do luksusu i nigdy ci niczego nie brakowało! — Sprzedaj mnie, pani. Spojrzała na niego zaskoczona, więc wyjaśnił: — Hrabia kupił mnie za mnóstwo pieniędzy, chociaż wtedy byłem małym chłopcem. Teraz wart jestem około tysiąca liwrów. Będziesz miała dużo monet, żeby wykupić mojego pana z więzienia. Angelika pomyślała, że Murzyn ma rację. W gruncie rzeczy Kouassi-Ba był ostatnią pamiątką jej ogromnej fortu­ ny. Sam czyn wydał jej się odpychający, ale czy nie był to najlepszy sposób znalezienia schronienia dla tego biednego dzikusa, który gubił się w labiryncie cywilizowanego świata? — Wróć jutro — poprosiła. — Znalazłam rozwiązanie. 1 pamiętaj, nie daj się złapać łucznikom na warcie. — Och, ja znam sposób, żeby się ukryć. Mam w tym mieście dużo przyjaciół. Robię tak i przyjaciele mówią: „Jesteś nasz", i zabierają mnie do swojego domu. 527

Pokazał jej, jak należy skrzyżować palce w pewien spec­ jalny sposób, żeby dać się rozpoznać wspomnianym przy­ jaciołom. Angelika dała mu jakieś okrycie i patrzyła, jak to wielkie, zbłąkane stworzenie odchodzi w deszczu. Natychmiast po jego wyjściu postanowiła, że poprosi brata o radę. Ale wielebnego ojca de Sance nie było w domu. Młoda kobieta wracała zamyślona. W pewnej chwili mi­ nął ją młodzieniec przeskakujący między kałużami, z pud­ łem na skrzypce pod pachą. — Giovani! Doprawdy, był to dzień spotkań! Wciągnęła młodego muzyka do małego, starego kościółka i zapytała, co się z nim dzieje. — Jeszcze nie jestem w orkiestrze pana Lullego — od­ powiedział — ale panna de Montpensier, wyjeżdżając do Saint-Fargeau, oddała mnie pani de Soissons, która została intendentką domu królowej. W ten sposób mam doskonałe znajomości — dodał z ważną miną. — Mogę dzięki nim zwiększyć dochody, dając lekcje muzyki i tańca młodym pannom z dobrych rodzin. Właśnie wracałem od panny de Sevigne, która mieszka w pałacu Boufflers. Obrzucił zakłopotanym spojrzeniem skromne szaty daw­ nej pani. — A pani? — zapytał wstydliwie. — Czy mogę się do­ wiedzieć, jak się pani miewa? Kiedy znowu zobaczymy pana hrabiego? — Wkrótce. To już kwestia dni — odparła Angelika, myśląc o czymś innym, i nagle chwyciła chłopca za ramiona. — Giovani, podjęłam decyzję, żeby sprzedać Kouassi-Ba. Pamiętam, że hrabina de Soissons pragnęła go zdobyć, ale nie mogę opuścić Tempie, a tym bardziej pojechać do Tuileries. Czy możesz pośredniczyć w tej sprawie? — Jestem zawsze na pani usługi — grzecznie odparł mały muzyk. Musiał się postarać, bo już w dwie godziny później, kiedy Angelika przygotowywała posiłek dla Florimonda, ktoś zapukał do drzwi. Poszła otworzyć i znalazła się nos w nos 528

z wysoką, rudą kobietą o aroganckim wyglądzie, której towarzyszył lokaj w liberii domu de Soissons. — Przychodzimy od Giovaniego — powiedziała kobieta, której peleryna odsłaniała bardzo kokieteryjny mundurek pokojówki. Miała sprytną i zarazem bezczelną minę ulubionej poko­ jówki wielkiej damy. — Możemy podyskutować — oznajmiła, mierząc An­ gelikę i jej pokój jednym spojrzeniem. — Wypadałoby tylko wiedzieć, co my z tego będziemy mieli? — Trochę grzeczniej, dziewczyno — ucięła Angelika to­ nem, który natychmiast sprowadził dystans do odpowied­ nich proporcji. Usiadła, pozwalając, aby goście stali przed nią. — Jak się nazywasz? — zapytała lokaja. — La Jacinthe, pani hrabino. — Dobrze! Ty przynajmniej masz żywe oczy i dobrą pamięć. Po co mam płacić dwu osobom? — Ba! W sprawach tego rodzaju zawsze pracuje się razem. — To spółka. Dobrze, że nie uczestniczy w niej cała służba pana diuka! Oto co macie zrobić: powiecie pani diuszesie, że chcę sprzedać jej mojego Maura Kouassi-Ba. Nie mogę jednak pojechać do Tuileries. A zatem wasza pani musi się spotkać ze mną w Tempie. Nalegam jednak, aby wszystko to odbyło się bardzo dyskretnie, a moje na­ zwisko w ogóle nie zostało wymienione. — Nie wydaje się to trudne do zorganizowania — ode­ zwała się służąca, zezując na swego towarzysza. — Dla was za każde dziesięć łiwrów będzie dwa, co znaczy, że im wyższa cena, tym więcej dostaniecie. Pani de Soissons musi także tak bardzo chcieć nabyć tego Maura, żeby nie zawahała się przed żadną kwotą. — To już moja sprawa — obiecała służąca. — A poza tym pani de Soissons jeszcze dzisiaj rano, kiedy ją czesałam, żałowała, że nie ma tego strasznego demona w swojej świcie, czyż nie? Jakby to jej było potrzebne! — dodała, wznosząc oczy ku niebu.

529

Angelika i Kouassi-Ba czekali w małym saloniku przyle­ gającym do zaplecza domu de Boufflers. Z salonu, gdzie odbywało się przyjęcie u pani de Sevigne, dobiegały wesołe głosy i okrzyki. Mali lokaje krążyli w tę i z powrotem, z tacami załadowanymi ciastem. Angelika nie chciała się do tego przyznać, ale bardzo cierpiała z powodu swego wyobcowania. Kobiety z jej sfery o kilka kroków od niej żyły dalej swym radosnym, lekkim życiem. Tak bardzo chciała poznać Paryż i te „uliczki" w alkowach, gdzie pięknoduchy tamtych czasów wyznaczały sobie rendez-vous...! Obok niej Kouassi-Ba przewracał wielkimi, pełnymi prze­ rażenia oczami. U handlarza starzyzną w Tempie wypoży­ czyła dla niego starą liberię o wyblakłych złoceniach; nie wyglądał w niej zbyt wytwornie. Wreszcie drzwi się otwarły i weszła służąca pani de Soissons, a za nią i ona sama, furkocząc i szeleszcząc falbanami i wachlarzem. — Ach, oto i kobieta, o której mi mówiłaś, Bertille... Urwała i uważnie przyjrzała się Angelice. — Niech mi Bóg wybaczy! — wykrzyknęła. — Czy to ty, moja droga? — To ja — odparła Angelika ze śmiechem — ale proszę, nie dziw się. Wiesz, że mój mąż jest w Bastylii, trudno mi wyglądać lepiej niż on. — Ach, tak — przyznała Olimpia de Soissons, dostoso­ wując się do sytuacji. — Czy każda z nas nie zaznała chwili niełaski? W czasie, kiedy mój wuj, kardynał Mazarini, mu­ siał uciekać z Francji, ja i moje siostry nosiłyśmy dziurawe spódnice, a ludzie na ulicy rzucali w nas kamieniami, nazy­ wając „kurwami Mancini". A teraz, kiedy ten biedny kardy­ nał umiera, ludzie na ulicy są z pewnością bardziej poruszeni ode mnie... Ale czy to ten twój Maur, moja droga? Wtedy wydawał mi się ładniejszy? Tłuściejszy i bardziej czarny. — Dlatego, że teraz jest zmarznięty i głodny — pospiesz­ nie wyjaśniła Angelika. — Zobaczysz, kiedy trochę podje, stanie się znowu czarny jak węgiel. Piękna dama z rozczarowaniem skrzywiła wargi. KouassiBa wyprostował się jednym zwinnym ruchem. 530

— Ja jeszcze jestem silny! Patrz! Zerwał starą liberię, obnażając pierś pokrytą reliefem dziwnych tatuaży. Napiął mięśnie ramion i muskuły, uno­ sząc łukiem ręce jak targowi zapaśnicy. Plamki światła igrały na jego brązowej skórze. Wyprostowany, nieruchomy, nagle wydał się większy. Jego dzikość wypełniała całe pomieszczenie, choć niemal się nie odzywał. Blade słońce przebiło witraże i padło złotym promieniem na tego wygnańczego syna Afryki. Wreszcie podłużne powieki opadły na oczy z kości sło­ niowej i ze spojrzenia pozostała jedynie wąska szparka, skierowana na panią de Soissons. A potem powolny uśmiech, zarazem słodki i arogancki, rozjaśnił grube wargi Maura. Angelice nigdy jeszcze Kouassi-Ba nie wydał się taki piękny i nigdy, nie, nigdy, nie wydawał jej się taki... straszny. Murzyn całą swą pierwotną siłą hipnotyzował ofiarę. Instynktownie wiedział, czego pragnęła ta biała kobieta, żądna nowych rozkoszy. Olimpia de Soissons stała z półotwartymi ustami. Wyda­ wała się pokonana, poskromiona. Ciemne oczy błyszczały niesamowitym ogniem. Pulsowanie pięknej szyi, łakomstwo warg zdradzały pożądanie z taką bezwstydnością, że nawet służąca, pomimo zuchwałości, nagle spuściła głowę. An­ gelika miała ochotę wybiec z pokoju i zatrzasnąć za sobą drzwi. Wreszcie diuszesa opanowała się. Rozwinęła wachlarz i poruszyła nim machinalnie. — Ile... Ile za niego chcesz? — Dwa i pół tysiąca liwrów. Oczy służącej zabłysły. Olimpia de Soissons podskoczyła, gwałtownie sprowa­ dzona na ziemię. — Oszalałaś! — Dwa i pół tysiąca liwrów albo zatrzymuję go dla siebie — zimno oznajmiła Angelika. — Moja droga... — Och, proszę pani! — zawołała Bertille, która właśnie bardzo nieśmiało położyła dłoń na ramieniu Kouassi-Ba. 531

— Jaką on ma delikatną skórę! Nigdy nie wyobrażałam sobie, że mężczyzna może mieć taką delikatną skórę jak zasuszony płatek kwiatu. Teraz z kolei diuszesa przesunęła palcem po zwartej, elastycznej skórze gładkiego ramienia. Przeszedł ją rozkosz­ ny dreszcz. Nabrała odwagi i dotknęła tatuaży na piersi, po czym się roześmiała. — Zdecydowanie biorę go. To szaleństwo, ale już czuję, że się bez niego nie obejdę. Bertille, powiesz La Jacinthe, żeby przyniósł moją kasetkę. Jak na dany sygnał wszedł lokaj, niosąc kuferek z wy­ tłaczanej skóry. Podczas kiedy człowiek, który odgrywał rolę intendenta sekretnych rozkoszy pani diuszesy, odliczał pieniądze, słu­ żąca dała znak Kouassi-Ba, żeby poszedł za nią. — Do widzenia, prośpani, do widzenia — powiedział Maur, podchodząc do Angeliki. — A mojemu małemu Florimondowi powiesz... — Dobrze, idź — odparła oschle. Ale jak cios noża w samo serce przyjęła i zachowała we wspomnieniu spojrzenie zbitego psa, jakie rzucił jej niewol­ nik, zanim opuścił pokój... Nerwowo przeliczała pieniądze i wsuwała do sakiewki. Teraz marzyła tylko o jednym: odejść stąd. — Och, moja droga, to wszystko jest bardzo trudne, mogę się tego domyślić — westchnęła diuszesa de Soissons, radośnie trzepocząc wachlarzem. — Mimo to... nie popadaj w rozpacz, koło toczy się ciągle. Do Bastylii się wchodzi, ale się też z niej wychodzi. Wiesz, że Peguilin de Lauzun wrócił do łask królewskich? — Peguilin! — zawołała Angelika, którą nazwisko i no­ wina przywróciły do życia. — Och, jakże się cieszę! Co się stało? — Jego Królewska Mość upodobał sobie bezczelność tego zuchwałego szlachcica. Wynalazł pierwszy lepszy po­ wód, żeby wyciągnąć go z Bastylii i zatrzymać przy sobie. Powiadają, że Lauzun został uwięziony w Bastylii, ponieważ bił się z Filipem Orleańskim. Niektórzy mówią nawet, że Lauzun i Monsieur walczyli o ciebie.

532

Angelika wzdrygnęła się na wspomnienie tamtej okropnej sceny. Raz jeszcze poprosiła panią de Soissons o zachowanie dyskrecji, jeśli chodzi o jej osobę i kryjówkę. Pani de Sois­ sons, nauczona długoletnim doświadczeniem, że z osobami w niełasce należy postępować ostrożnie, dopóki król nie rozstrzygnie ich losu, przyrzekła milczenie i ucałowała An­ gelikę na pożegnanie.

ROZDZIAŁ V Sprawa sprzedaży Kouassi-Ba oderwała Angelikę od spraw bezpośrednio związanych z jej mężem. Teraz, kiedy jego los nie zależał już tylko od jej wysiłków, poczuła, że ogarnia ją coś w rodzaju fatalizmu. Jej stan okazał się w tym wypadku nie bez wpływu. Ciąża, pomimo wszelkich obaw, przebiegała normalnie. Dziecko, które nosiła, na pewno było żywe. Gontran przyjechał, aby spotkać się z siostrą. Wyjeżdżał w podróż dokoła Francji. Kupił muła, ale, jak powiadał, „nie takiego ładnego jak nasze". W miastach przyjmą go sekretne bractwa Towarzyszy. Czy cierpiał z powodu cał­ kowitego zerwania ze swoim światem? Nie wyglądał na to. Angelika z melancholią patrzyła za nim. Pewnego poranka wracała z Florimondem ze spaceru wokół wielkiego donżonu. Napotkała stadka kóz, które pasterz z Belleville często tu przypędzał. Pozwalał im paść się na niczyjej ziemi w pobliżu wieży i w miarę jak pojawiali się klienci — doił je. Według niego kozie mleko było dos­ konałe dla karmicielek, a mleko ośle — „na temperamenty osłabione nieumiarkowaniem i rozpustą". Angelika wpraw­ dzie nie cierpiała na tę ostatnią dolegliwość, ale czasem kupowała trochę oślego mleka. Mały Florimond, trzymany za rękę, dreptał u jego boku. Zbliżała się już do domu, kiedy usłyszała krzyki. Zobaczyła syna swojej gospodyni; uciekał, osłaniając głowę przed gradem kamieni, rzucanych przez goniących go smarkaczy. 534

— Cordeau! Corde-au-cou! Chodź no tu! Pokaż język, Sznur-na-szyi! * Chłopak nawet nie próbował walczyć, tylko szybko dał nura do domu. Nieco później, w porze śniadania, Angelika odnalazła go w kuchni, kiedy spokojnie chlipał swoją porcję polewki. Angelika nigdy nie interesowała się synem matki Cor­ deau. Był to silny chłopak w wieku piętnastu lat, krępy i milczący, a jego niskie czoło nie zdradzało szczególnej inteligencji. Był jednak grzeczny dla matki i lokatorów. Wyglądało na to, że jego jedyną rozrywką są niedzielne zabawy z Florimondem. Spełniał wtedy wszystkie kaprysy malca. — Co się działo przed chwilą, mój biedny chłopcze? — zapytała Angelika, siadając przy zwykłej misie, do której gospodyni wrzucała groch i rybi tłuszcz. — Dlaczego nie potraktowałeś pięściami tych łobuzów, którzy obrzucali się kamieniami? Młodzik wzruszył ramionami, a matka wyjaśniła: — Wie pani, on się już zdążył przyzwyczaić! Ja też tak czasem za nim wołam, jak się zagalopuję. A kamieniami obrzucali go od czasu, kiedy był taki malutki! On się nie bije. Najważniejsze, że kiedyś to on będzie mistrzem, ha! Wtedy będą go szanować. O to już jestem spokojna. I stara zachichotała, co jeszcze bardziej upodobniło ją do wiedźmy. Angelika przypomniała sobie odrazę, jaką pani Scarron okazywała zarówno synowi, jak i matce, i spojrzała na nich ze zdumieniem. — A więc to prawda? Pani o niczym nie wie? — podjęła pani Cordeau, ustawiając patelnię na piecu. — No i co, nie muszę się z tym kryć, mój syn pracuje u mistrza Aubina. Ponieważ Angelika w dalszym ciągu nie rozumiała, stara wyjaśniła: — Mistrz Aubin, kat. Angelika poczuła, że ciarki chodzą jej po plecach. W mil* Te-au-cou = sznur-na-szyi, wymawia się podobnie jak Cordeau (przyp. tłum.).

535

czeniu zaczęła spożywać prosty posiłek. Był to czas postu przed świętem Nowego Roku i codziennie wracał na stół nieśmiertelny kawałek ryby z grochem, postne danie bie­ daków. — Tak, jest uczniem u kata — podjęła stara, siadając przy stole. — Co pani chce, nie święci garnki lepią! Mistrz Aubin jest bratem mojego nieboszczyka męża i ma same córki. Więc kiedy mój mąż umarł, mistrz Aubin napisał do małego miasteczka, gdzie mieszkaliśmy, że zajmie się moim synem, nauczy go zawodu, a potem zostawi mu urząd. A wie pani, że być oprawcą w Paryżu to nie byle co! Chcia­ łabym dożyć chwili, kiedy mój syn zacznie nosić czerwoną koszulę i spodnie...! Niemal z czułością spojrzała na okrągłą, wielką głowę swego upiornego potomka, który nie przestawał napychać się jedzeniem. „I pomyśleć tylko, że dziś rano może założył stryczek na szyję skazańca — myślała ze zgrozą Angelika. — Dzieciaki z Carreau nie mylą się! Nie można się tak nazywać, kiedy się wykonuje taki zawód!" Wdowa, która przyjęła milczenie Angeliki jako współ­ czującą sympatię, mówiła dalej: — Mój chłop też był katem. Ale na wsi to nie całkiem to samo, bo ważniejsze egzekucje odbywają się w stolicy okręgu. Właściwie, kiedy nie przepytywał złodzieja, był raczej „strugaczem", to znaczy zabijał zwierzęta i zakopywał padlinę... Mówiła dalej, ciesząc się, że choć raz nie przerywają jej okrzyki przerażenia. — Nie należy sądzić, że zawód kata jest prosty. Różno­ rodność sposobów, jakich się używa, aby wydobyć zeznania ze skazańca, uczyniła z niego bardzo skomplikowane zaję­ cie. Mały Cordeau nie będzie próżnował! Musi nauczyć się, jak odcinać głowę jednym cięciem topora, operować gorą­ cym żelazem, przebijać język, wieszać, topić, łamać kołem, a wreszcie stosować torturę rozrywania końmi, próbę wody, hiszpańskiego buta i okaleczanie... Tego dnia Angelika pozostawiła pełny talerz i bardzo szybko wróciła do siebie. 536

Czy Raymond wiedział, jaki zawód uprawia syn matki Cordeau, kiedy wysłał do niej swoją siostrę? Nie, na pewno nie. Angelika jakoś nie mogła sobie wyobrazić, że jej mąż, hrabia de Peyrac, mógłby kiedyś mieć do czynienia z katem. Joffrey de Peyrac jest szlachcicem! Na pewno jest jakieś prawo albo przywilej, które zabraniają torturowania szlach­ ty. Musi o to zapytać Desgreza... Kat jest dla ludzi bied­ nych, tych, których stawiają przy pręgierzu na placu Halles, których chłoszcze się nagich na rozstajach dróg, których wiesza się na placu Greve, „szubieniczników", jednej z naj­ lepszych rozrywek maluczkich. Nie dla Joffreya de Peyrac, ostatniego potomka hrabiów Tuluzy... Od tego czasu Angelika nie bywała już tak częstym goś­ ciem w kuchni pani Cordeau. Zbliżyła się do Francoise Scarron. Po sprzedaniu Kouassi-Ba dysponowała pewną sumą pieniędzy, więc kupowała drewno na opał i zapraszała młodą wdowę do swego pokoju. Pani Scarron żywiła niezmienną nadzieję, że któregoś dnia król przeczyta jej petycję. Uzbrojona w nią, wychodziła do Luwru w niektóre chłodne poranki. Wracała już bez nadziei, za to z bagażem plotek i dworskich anegdot, które bawiły ją przez cały dzień. Opuściła Tempie na dziesięć dni, ponieważ znalazła pracę guwernantki u jakiejś wielkiej damy, po czym wróciła i nie udzielając żadnych wyjaśnień, podjęła na nowo skryty i szczękający zębami tryb życia w cieniu fortu. Nieraz przyjmowała gości spośród wysoko postawionych osób, które odwiedzały ją jeszcze wówczas, gdy pisarz sa­ tyryczny Scarron królował w swoim kółku pięknoduchów. Pewnego dnia Angelika rozpoznała przez drzwi głos Athenais de Tonnay-Charente. Wiedziała, że piękna panna wiedzie w świecie paryskim życie raczej niespokojne, ale jak dotąd nie udało jej się znaleźć męża o odpowiednim tytule i dochodach. Innym razem była to ruchliwa blondynka, jeszcze piękna pomimo zbliżającej się czterdziestki. Angelika podsłuchała, jak mówiła wychodząc:

537

— Czego chcesz, moja droga, trzeba żyć radością z dnia na dzień. Sprawiasz mi przykrość, mieszkając w takiej norze bez ognia i nosząc wytarte suknie. Taka nędza jest niedo­ zwolona, kiedy ma się równie piękne oczy. Francoise mruknęła coś, czego Angelika nie dosłyszała. — Naturalnie, że tak — podjął harmonijny i wesoły głos — ale od nas zależy, czy usługiwanie, mniej poniżające niż pensja, nie stanie się niewolnictwem. I tak „klient" zostawia mi władzę w rękach, zadowalając się dwiema wi­ zytami w miesiącu. „Za pięćset liwrów nie mogę dać nic więcej" — mówię mu, a on się zgadza, bo wie, że inaczej nie dostanie nic. Och, to dzielny mężczyzna; jego jedyną zaletą jest to, że zna się na mięsie, ponieważ jego dziadek był rzeźnikiem. Doradza mi podczas przygotowywania przyjęć. Wytłumaczyłam mu również, że nieładnie jest być zazdrosnym, ponieważ bardzo jestem przywiązana do moich małych kaprysów. Jesteś zaszokowana, moja piękna? Wi­ dzę, że zaciskasz śliczne wargi. Słuchaj, nie ma w życiu nic bardziej zróżnicowanego niż radości miłosne, choćby nawet były do siebie podobne. Przy następnym spotkaniu z przyjaciółką Angelika za­ pytała, kim jest ta kobieta. — Nie sądź, że mam w zwyczaju przyjmować kobiety tego gatunku — odparła nieco zawstydzona Francoise. — Muszę jednak przyznać, że Ninon de Lenclos jest naj­ bardziej czarującą i inteligentną z moich przyjaciółek. Bar­ dzo mi pomogła, starając się o znalezienie mi protektora. Zastanawiam się jednak, czy jej polecenie nie jest raczej szkodliwe niż pożyteczne. — Chętnie bym ją poznała i porozmawiała — oznajmiła Angelika i rozmarzonym głosem ciągnęła: — Ninon de Lenclos... Nazwisko sławnej kurtyzany nie było jej obce. — Kiedy przyjechałam do Paryża, marzyłam: „Gdybym mogła zostać przyjęta w salonach Ninon de Lenclos!" — Niech mnie anioł porwie, jeśli kłamię! — wykrzyknęła młoda wdowa, której oczy aż błyszczały entuzjazmem. — W całym Paryżu nie ma miejsca, gdzie człowiek czułby 538

i

się przyjemniej. Nastrój jest boski, przyzwoitość szcze­ gólnie przestrzegana i nikt się nie nudzi. Salon Ninon de Lenclos to rzeczywiście jedna z diabelskich zasadzek, ponieważ nikt by się nie domyślił, że króluje w nim osoba o tak nagannych obyczajach. Wiesz, co o niej mówią? „Spała z całym królestwem Ludwika XIII, a teraz za­ mierza zrobić to samo z państwem Ludwika XIV". Wcale by mnie to nie zdziwiło, jej młodość wydaje się niezni­ szczalna. Tego dnia Angelika po raz drugi wkroczyła do maleńkiej rozmównicy jezuitów, mając nadzieję, że spotka tam swego brata, który ją wezwał, a także adwokata Desgreza, którego nie widziała od bardzo dawna. Znalazła jednak tylko samotnego, małego człowieczka w nieokreślonym wieku, odzianego w czerń i w „urzędowej peruce" na głowie. Peruki te robione były z końskiego włosia i miały na stałe przyszytą piuskę z czarnej skóry. Podniósł się i przywitał niezręcznie, po czym przedstawił się jako kancelista sądowy, zatrudniany obecnie przez mis­ trza Desgreza w sprawie pana de Peyrac. — Zajmuję się nią tylko dwa dni, ale już rozmawiałem z mistrzem Desgrezem i mistrzem Fallotem, którzy objaśnili mnie w tej sprawie i powierzyli mi zwyczajne pisma oraz wstęp do procesu. Angelika westchnęła z ulgą. — Nareszcie! — zawołała. Człowieczek patrzył ze zgorszeniem na klientkę, której najwidoczniej nie obchodziły prawnicze kruczki. — Skoro mistrz Desgrez na znak honoru zaproponował mi współpracę, to oznacza, że ów młodzieniec zdał sobie sprawę, iż pomimo wszystkich tych wielkich pergaminów, które zdołała zebrać jego wielka inteligencja, jest mu po­ trzebny człowiek rzeczywiście dobrze znający się na proce­ durze. Ten specjalista w zawodzie to ja, pani. Ujrzała, jak przymyka oczy, przełyka ślinę i wbija wzrok w drobiny pyłu tańczące w promieniu światła. Poczuła coś w rodzaju zmieszania. — Z tego mam rozumieć, że proces został wytoczony? 539

— Spokojniutko, moja piękna pani. Powiedziałem jedy­ nie, że pracuję nad otwarciem tego procesu i że... Przerwało mu wejście adwokata i jezuity. — Co to za ptaszek, którego pan tu przywiózł? — syk­ nęła Angelika do Desgreza. — Nie bój się, on nie jest niebezpieczny. To mały in­ sekt żyjący papierzyskami, ale w swoim rodzaju mały bożek. — Mówi, że mój mąż będzie gnił w więzieniu przez na­ stępne dwadzieścia lat! — Panie Clopot, twój język jest za długi i znudziłeś panią — odezwał się adwokat. Mały człowieczek zrobił się jeszcze mniejszy i skulił się w kąciku. Angelika omal nie parsknęła śmiechem. — Traktujesz tego swojego boga papierzysk bardzo surowo. — To cała wyższość, jaką mam nad nim. W istocie jest sto razy bogatszy ode mnie. A teraz usiądźmy i przyjrzyjmy się sytuacji. — Decyzja o procesie zapadła? — Tak. Młoda kobieta przyglądała się nieco niepewnym twarzom brata i Desgreza. — Obecność pana Clopota powinna ci już była wyjaśnić, że nie byliśmy w stanie uzyskać sądu duchownego dla two­ jego męża — odezwał się w końcu Raymond. — Ale... ale przecież chodzi o oskarżenie o czary? — Użyliśmy wszystkich możliwych wpływów i wyto­ czyliśmy wszelkie możliwe argumenty, możesz mi wierzyć. Mimo to król ma, zdaje się, ochotę okazać się bardziej katolicki niż sam papież. W istocie jest tak: im bardziej Mazarini chyli się ku mogile, tym chętniej młody mo­ narcha udaje, że bierze w swe dłonie stery wszystkich spraw królestwa, w tym także spraw religijnych. Czy już nie wystarczy, że nominacja biskupów może odbywać się wyłącznie za jego zgodą, a nie władzy kościelnej? Dla­ tego mogliśmy uzyskać jedynie wytoczenie procesu cy­ wilnego.

540

— O tej decyzji lepiej zapomnieć, co? — zapytała An­ gelika, szukając wzrokiem zachęty w oczach Desgreza. Wzrok adwokata pozostał nieprzenikniony. — Zawsze lepiej wiedzieć, na co można liczyć, niż za­ stanawiać się nad tym przez długie lata — oznajmił. — Nie załamujmy się porażką — pocieszył ją Raymond. — Teraz należy się zastanowić, jak wpłynąć na kierunek tego procesu. Król sam mianuje sędziów przysięgłych. Do nas należeć będzie wyjaśnienie mu, że musi postępować bezstronnie i sprawiedliwie. Oświecenie królewskiego su­ mienia to bardzo delikatna rola...! Słowa te przypomniały Angelice dawne wyrażenie, któ­ rego użył markiz du Plessis-Belliere w stosunku do pana Vincenta de Paul. Mówił o nim „sumienie królestwa". — Och! — wykrzyknęła. — Dlaczego nie pomyślałam o tym wcześniej? Gdyby pan Vincent mógł porozmawiać o Joffreyu z królem lub królową, jestem pewna, że zachwiał­ by ich wolę... — Niestety! Pan Vincent zmarł w zeszłym miesiącu w swym pałacu Saint-Lazare. — Mój Boże — westchnęła Angelika i jej oczy wypełniły się łzami rozczarowania. — Och, dlaczego nie pomyślałam o tym, kiedy jeszcze żył! Umiałby do nich przemówić. Po­ trafiłby dotrzeć do trybunału duchownego... — Sądzisz, że nie próbowaliśmy wszelkich możliwych środków, aby odwołać tę decyzję? — nieco kwaśno zapytał jezuita. Oczy Angeliki błyszczały. — Tak — szepnęła. — Ale pan Vincent był świętym. Zapadło milczenie, po którym ojciec de Sance westchnął. — Masz rację. Rzeczywiście, tylko święty potrafi zmięk­ czyć królewską pychę. Nawet najbliżsi dworzanie nie znają dobrze duszy tego człowieka, który pod płaszczykiem rezer­ wy skrywa straszliwą żądzę władzy. Nie wątpię, że będzie wielkim królem, ale... — przerwał, uznając widocznie, że niebezpiecznie jest wygłaszać podobne opinie. — Wiedzieliś­ my — podjął — że niektórzy uczeni, rezydujący w Rzymie, i członkowie naszej kongregacji niepokoją się aresztowa­ niem hrabiego Joffreya de Peyrac i protestują... naturalnie, 541

nie jawnie, ponieważ sprawa aż do dziś była tajna. Można będzie też poprosić papieża o interwencję w formie listu do króla. Tak szacowny głos, domagający się od niego od­ powiedzialności i żądający dokładnego przyjrzenia się spra­ wie oskarżonego, którego nawet największe umysły uważają za niezdolnego do występku czarów, mógłby zachwiać jego pewnością siebie. — Sądzisz, że można uzyskać takie świadectwo? — za­ pytała zbita z tropu Angelika. — Kościół nie lubi uczonych. — Wydaje mi się, że nie do kobiety twojej konduity należy osądzanie wad lub błędów Kościoła — miękko od­ parł Raymond. Angelika nie dała się zwieść łagodności brata. Milczała. — Mam wrażenie, że coś dzieliło dzisiaj mnie i Raymon­ da — odezwała się, kiedy odprowadzała adwokata aż do furty. — Dlaczego tak kwaśno wyrażał się o moim prowa­ dzeniu się? Wydaje mi się, że tam, gdzie mieszkam, wiodę co najmniej równie przykładny żywot jak moja gospodyni, wdowa po kacie. Desgrez się uśmiechnął. — Podejrzewam, że twój brat zdążył już otrzymać pewne papierki, które kursują po całym Paryżu od samego rana. Claude Le Petit, ten sławny poeta z Pont-Neuf, który od sześciu prawie lat psuje apetyt wielkim ludziom, skorzystał z procesu twego męża, aby znowu umoczyć pióro w wit­ riolu. — Cóż on tam naopowiadał? Widziałeś te pamflety? Adwokat dał znak panu Clopotowi, który szedł za nimi, aby zbliżył się i podał mu torbę. Wydobył z niej plik pry­ mitywnie zadrukowanych papierów. Były to krótkie, wierszowane piosenki. Dziennikarz, z werwą, która wydawała się aż nadto przesadna, ale i w najordynarniejszych, a nieraz wręcz wulgarnych sło­ wach, przedstawiał Joffreya de Peyrac jako „Wielkiego Kulawca, Kosmatego, Wielkiego Rogacza z Langwedo­ cja." Niewybrednymi słowy naigrawał się z wyglądu oskar­ żonego, a jeden z kupletów zakończył:

542

Zaś piękna pani de Peyrac, Że mąż już jej dogodzić nie może, Na miłości i tęsknoty znak Ze łzaw oku gra k... na dworze. Angelika myślała, że się zaczerwieni, ale przeciwnie, po­ bladła jak ściana. — Och, ten przeklęty, rynsztokowy poeta! — krzyknęła, rzucając kartki w błoto. — Rzeczywiście, rynsztok to dla niego jeszcze zbyt czyste miejsce! — Sza! Pani, nie należy tak kląć — zaprotestował Desgrez, udając zgorszonego, podczas kiedy urzędnik żegnał się raz po raz. — Panie Clopot, proszę pozbierać te brudy i dołączyć je do akt. — Ciekawa jestem, dlaczego tych przeklętych pismaków nie wrzuca się do więzienia, zamiast trzymać tam uczciwych ludzi — ciągnęła Angelika, trzęsąc się ze złości. — Słyszałam w dodatku, że zamyka się ich w Bastylii, jakby byli godni uwagi. Dlaczego nie w Chatelet, jak prawdziwych bandy­ tów, którymi zresztą są? — Nie jest łatwo przyłapać takiego pismaka. To naj­ bardziej płochliwa ze znanych mi ras. Są wszędzie i ni­ gdzie. Claude Le Petit z dziesięć razy miał być wieszany, a potem znów się pojawiał i wypuszczał strzały w chwili, kiedy najmniej się tego spodziewano. Widzi wszystko, wie wszystko i nikt nigdy go nie widział. Sam także go nie widziałem, ale wydaje mi się, że ma uszy większe niż tace stołowe, bo wszystkie plotki stolicy mieszczą się w nich doskonale. Powinni go opłacać jako szpiega, a nie prze­ śladować. — Powinni go powiesić, raz a dobrze, i tyle! — To prawda, że nasza droga i nieskuteczna policja uważa pismaków i dziennikarzy za nieprawomyślnych, ale nigdy nie złapie Małego Poety z Pont-Neuf, jeśli nie wtrą­ cimy się do tego ja i mój pies. — Zrób to, błagam cię! — zawołała Angelika, chwytając obiema rękami żabot Desgreza. — Niech Sorbona przynie­ sie mi go w pysku, żywego lub umarłego. — Poszedłbym go raczej ofiarować panu Mazariniemu, 543

ponieważ, uwierz mi, jest jeszcze większym jego wrogiem niż ty. — Jak można było tak długo tolerować, żeby jakiś kłam­ ca mógł harcować sobie zupełnie bezkarnie? — Niestety! Najstraszliwszą bronią Claude'a Le Petit jest prawda. Nigdy nie kłamie i rzadko się myli. Angelika otwarła usta, by zaprotestować, ale przypo­ mniała sobie markiza de Vardes i ugryzła się w język, przełykając wściekłość i wstyd.

ROZDZIAŁ VI

Na kilka dni przed Nowym Rokiem zaczął padać śnieg. Miasto przybrało odświętną szatę. W kościołach stawiano szopki z grubego kartonu lub kamieni. Pochody stowarzyszeń spacerowały po uliczkach zasy­ panych śniegiem i błotem, wiodąc długie, rozśpiewane pro­ cesje. Zgodnie z corocznym obyczajem augustianie z HótelDieu zaczęli fabrykować tysiące pączków polanych sokiem cytrynowym. Dzieci sprzedawały ich pełne kosze w całym Paryżu. Tylko dla tych pączków każdy miał prawo przerwać post, a zebrane pieniądze miały wspomóc w Nowy Rok ubogich chorych. Jednocześnie dla Angeliki sprawy zaczęły nagle toczyć się w przyspieszonym tempie. Tak była wciągnięta w zło­ wieszcze meandry ponurego procesu, że zaledwie zdawała sobie sprawę, iż przeżywa błogosławione godziny Nowego Roku i pierwsze jego dni. Najpierw Desgrez przyszedł do Tempie pewnego ranka i przekazał jej informacje, jakie zdołał zebrać na temat nominacji sędziów przysięgłych w procesie. — Nominacja sędziów została poprzedzona długim okresem przygotowań. Nie można mieć złudzeń, zdaje się, że wybrano ich całkiem nie dla ich poczucia sprawiedli­ wości, lecz raczej ze względu na stopień zaangażowania w sprawy króla. Poza tym bardzo starannie odsunięto wszystkich urzędników, którzy wprawdzie są wierni i od­ dani królowi, ale mają opinię dość odważnych, aby oprzeć 545

się królewskiemu naciskowi. Na przykład mistrz Gallemand, który jest jednym z najsłynniejszych adwokatów naszych czasów, a do tego ma całkiem niezłą sytuację, ponieważ w czasie Frondy odważnie stanął po stronie kró­ la, ryzykując nawet więzienie. To zapaśnik, który nikogo się nie boi, a jego nieoczekiwane reakcje nieraz zatrzęsły Pałacem. Długo miałem nadzieję, że zostanie wybrany, ale oni, zdaje się, szukają pewniejszych ludzi. — To było do przewidzenia, sądząc po tym, czego do­ wiedziałam się ostatnio — odważne stwierdziła Angelika. — Czy wiesz coś na temat tych, których już wybrano? — Przewodniczący Seguier będzie osobiście prowadził przesłuchanie dla formy i nadania procesowi wielkiej oto­ czki przykładności i rozgłosu. — Przewodniczący Seguier! To więcej, niż mogłam sobie wymarzyć! — Nie ma się co podniecać — odparł adwokat. — Prze­ wodniczący Seguier płaci za swe wysokie stanowisko mo­ ralną niezależnością. Słyszałem nawet, że złożył więźniowi wizytę, a ich spotkanie miało burzliwy przebieg. Hrabia odmówił złożenia przysięgi, ponieważ Izba Sprawiedliwo­ ści w jego oczach nie ma dość kompetencji, by sądzić członka parlamentu Tuluzy. Jedynie wielka izba parlamen­ tu Paryża mogłaby sądzić dawnego mistrza podań par­ lamentu prowincji. — Czy nie mówiłeś, że rozwiązanie parlamentarne także nie byłoby pożądane z powodu podporządkowania się par­ lamentu panu Fouquetowi? — Tak, pani, i nawet usiłowałem uprzedzić o tym twego męża. Ale czy to moja wiadomość nie dotarła do niego, czy jego duma sprzeciwia się przyjmowaniu rad, dość, że nie mogę powiedzieć ci, jaką dał odpowiedź wielkiemu mist­ rzowi królewskiej sprawiedliwości. — A co z tego wynikło? — zapytała niespokojnie. — Podejrzewam, że król postanowił zrobić wyjątek i jeśli zajdzie potrzeba, będą sądzić twego męża ,,na milcząco". — To znaczy? Adwokat wyjaśnił, że polega to na osądzeniu go, tak jakby był nieobecny, „zaocznie". W tym przypadku sprawa 546

się pogarsza, ponieważ we Francji podejrzany zawsze uzna­ wany jest za winnego, podczas gdy w Anglii, na przykład, prokurator oskarżenia musi dostarczyć dowody winy osoby aresztowanej. Jeżeli takowych nie przedstawi i nie sfor­ mułuje oskarżenia na piśmie, osoba aresztowana jest zwal­ niana po dwudziestu czterech godzinach. — A czy znamy już przyszłego oskarżyciela w naszym procesie? — Jest ich dwóch. Po pierwsze, mamy Denisa Talona, który jest adwokatem generalnym samego króla, oraz, tak jak przewidziałem, twojego szwagra, Fallota de Sance. Ten ostatni udawał, że się opiera, powołując się na więzy rodzin­ ne łączące go z oskarżonym, ale chyba Talon go przekonał, bo ostatnio mówi się w Pałacu, iż do dobrego tonu należy wybór pomiędzy rodziną a obowiązkiem wobec króla, któ­ remu zawdzięczamy wszystko. Angelika przełknęła ślinę i skrzywiła się. Opanowała się jednak. Chciała wiedzieć wszystko. — Jest także Masseneau, parlamentarzysta z Tuluzy. — Ten na pewno będzie się starał spełniać wszystkie rozkazy króla, a zwłaszcza zemścić się na bezczelnym szlach­ cicu... — Nie wiem, pani, ale to możliwe, zwłaszcza że Mas­ seneau został osobiście wyznaczony przez króla. Jednakże doniesiono mi, że niedawno miał on audiencję u Grande Mademoiselle i rozmawiał z nią o twoim mężu. Wynika z niej, że nie jest całkiem nieprzyjazny panu de Peyrac, a na pewno bardzo żałuje swej nominacji. Angelika pilnie szukała czegoś w pamięci. — Diuszesa de Montpensier w istocie mówiła mi coś takiego. Po namyśle sądzę jednak, że taka przychylna po­ stawa jest mało prawdopodobna, ponieważ, niestety, sły­ szałam, jak obrzucał mojego męża obelgami, a ten nie pozostał mu dłużny. — Jest to okoliczność, która bez wątpienia spowodowała wyznaczenie go przez króla. Wraz z adwokatem generalnym i Masseneau są to jedyne nominacje imienne. Pozostali mają być wybierani przez Seguiera lub samego Talona. — Będzie więc więcej przysięgłych?

547

— Będzie przewodniczący ławy przysięgłych. Mówi się o przewodniczącym Mesmonie, ałe zdziwiłoby mnie to. Jest to starzec, w którym ledwo kołacze się życie. Nie widzę go na czele debaty, która może okazać się burzliwa. Może wybrano go właśnie z powodu fizycznej słabości, jako że jest człowiekiem sprawiedliwym i sumiennym. Jeśli znajdzie dość siły na ten proces, jest jednym z tych, których możemy przekonać. Następnie jest Bourie — ciągnął Desgrez — sek­ retarz rady sprawiedliwości, który pośród ludzi prawa ma opinię legalnego fałszerza, oraz niejaki Delmas, prawnik dość słabo znany, wybrany zapewne z tej przyczyny, iż jest wujem Colberta, który z kolei jest pomocnikiem Mazariniego. Możliwe, że wybrano go także dlatego, że jest protes­ tantem, a król chce nadać temu procesowi wszystkie pozory praworządności i zachować reputację władcy, który dopusz­ cza protestantów do wykonywania świeckiej sprawiedliwo­ ści w królestwie... — Podejrzewam — wtrąciła Angelika — że ten hugenot będzie bardzo zdumiony, kiedy spostrzeże, że jest zamie­ szany w proces o czary, gdzie będzie mowa o egzorcyzmach i opętaniu. Właściwie jednak dobrze byłoby mieć wśród przysięgłych choć jedną osobę, która będzie mniej zaślepio­ na i od razu odrzuci wszelkie przesądy. — Bez wątpienia — skinął głową adwokat i zrobił stros­ kaną minę. — A propos egzorcyzmów i opętania, powiedz mi, czy znasz mnicha nazwiskiem Conan Becher i mniszkę, która przed przywdzianiem habitu nazywała się Carmencita de Merecourt? — Czy ich znam?! — zawołała Angelika. — Mnich Be­ cher jest na pół obłąkanym alchemikiem, który przysiągł wyrwać memu mężowi sekret kamienia filozoficznego. Car­ mencita de Merecourt zaś jest osobą wybuchową, o wul­ kanicznym temperamencie i była niegdyś... kochanką Joffreya. Nie może mu przebaczyć, że już nią nie jest. Ale co oni robią w tej historii? — Będzie mowa o seansie egzorcyzmów, któremu prze­ wodniczył Becher, a w którym brała udział owa dama. Dość niejasna sprawa. Włączono ją do dossier sprawy bardzo niedawno i wydaje się, że jest to niezwykle ważny dokument. 548

— Nie widziałeś go? — Nie czytałem nic z ogromnego dossier, którego kom­ pletowaniem zajmuje się obecnie radca Bourie. Moim zda­ niem nie cofnie się on przed wykorzystaniem swych talen­ tów fałszerza. — Ale przecież, skoro proces się odbędzie, jako adwokat oskarżonego musisz znać szczegóły innych aktów oskar­ żenia? — Niestety, nie. Powiedział mi już kilka razy, że twój mąż nie będzie miał prawa do adwokata. W tej chwili bardzo usilnie staram się o uzyskanie tego stwierdzenia na piśmie. — Oszalałeś chyba! — Wcale nie, ani trochę. Obyczaj sądowy nie pozwala odmówić oskarżonemu pomocy adwokata, z jednym wszak­ że wyjątkiem: kiedy chodzi o zbrodnię obrazy majestatu. Ponieważ oskarżenie o taką zbrodnię jest w naszym przy­ padku raczej trudne, więc jeśli uzyskam na piśmie decyzję, iż odmawiają mu adwokata, podważę wiarygodność całej procedury, co da mi również silną pozycję moralną. Wresz­ cie sądzę, że przez ten okrężny manewr zmuszę ich, by mnie mianowali obrońcą. Kiedy Desgrez pojawił się następnego dnia, miał minę tak zadowoloną, że serce Angeliki podskoczyło w nagłym przypływie nadziei. — Rozegrałem to — oznajmił radośnie. — Przewodni­ czący izby sprawiedliwości, Seguier, właśnie mianował mnie adwokatem, obrońcą pana de Peyrac, oskarżonego o czary. Zwycięstwo to zawdzięczam sznurkom, za jakie ciągnie się podczas procedury. Pomimo ślepego pragnienia przypodo­ bania się królowi ci wysoko postawieni lokaje sprawied­ liwości nie chcą pozostawać w zbyt wielkiej sprzeczności z własnymi zasadami. Krótko mówiąc, uznali, że muszą wyznaczyć adwokata. Tak czy owak, pani, zaznaczam, że jest jeszcze czas, aby na obrońcę twego męża wybrać ad­ wokata sławniejszego ode mnie. Angelika patrzyła przez okno. Fort był niemal opusto­ szały i jakby uśpiony pod kobiercem śniegu. Przeszła pani 549

Scarron, odziana w wytarty płaszczyk. Udała się w kie­ runku kaplicy wielkiego przeora, aby wziąć udział w mszy. Dźwięk dzwonka wydawał się stłumiony pod niskim, sza­ rym niebem. U progu domu Sorbona melancholijnie kręcił się wokół własnego ogona, oczekując powrotu pana. Angelika z ukosa spojrzała na adwokata, który przybrał skupioną i poważną minę. — Nie wiem, komu bardziej wykwalifikowanemu mog­ łabym powierzyć sprawę tak bliską memu sercu — powie­ działa. — Wypełniasz wszystkie możliwe warunki. Kiedy mój szwagier Fallot polecał mi ciebie, powiedział: „To najzręczniejszy umysł w całym magistracie, a poza tym nie jest drogi". — Dziękuję za opinię, jaką ma pani o mnie — skłonił się Desgrez, bynajmniej nie urażony. Młoda kobieta machinalnie rysowała coś palcem na za­ parowanej szybie. „Kiedy wrócę do Tuluzy — myślała — u boku Joffreya, czy będę pamiętała jeszcze o adwokacie nazwiskiem Desgrez? Może kiedyś przypomnę sobie, że byliśmy razem w łaźni, i wyda mi się to nie do pomyś­ lenia...!" Nagle odwróciła się z rozjaśnioną twarzą. — Jeśli dobrze rozumiem, będziesz mógł codziennie wi­ dywać mojego męża. Czy nie mógłbyś zabrać mnie ze sobą? Desgrez przekonał ją, że nie należy łamać ściśle ustalo­ nych zasad tajemnicy, w jakiej trzymali więźnia. Sam nie był jeszcze pewien, czy uda mu się z nim zobaczyć, ale gotów był walczyć o to nawet za pośrednictwem swego stowarzyszenia; liczyło ono wszystkiego sześćdziesiąt pięć osób, oprócz adwokatów parlamentarnych i Rady Królew­ skiej, izby sprawiedliwości i izby pomocniczej, której człon­ kiem był także Desgrez. Wyjaśnił przy tym, że należąc jedynie do tej ostatniej, bardzo skromnej organizacji, miał więcej szans na dopięcie celu niż renomowany adwokat, którego obawialiby się ludzie stojący u władzy. Teraz na­ leżało działać bardzo szybko, ponieważ desygnacja na obrońcę została wydarta królewskiej sprawiedliwości pod­ stępem. Można się było spodziewać, że dossier sprawy 550

zostanie mu przekazane tuż przed samym procesem, może nawet nie w całości. — W tego rodzaju procesach część dowodów znajduje się na luźnych kartkach, a strażnik Pieczęci, kardynał Mazarini lub król, zastrzega sobie prawo do oglądania, wy­ jmowania i dokładania ich w każdej chwili. Oczywiście, nie odbywa się to całkiem nieformalnie, ale zważywszy, że ta sprawa jest dość specjalna... Pomimo ostatnich, niezbyt pocieszających słów Desgreza tego wieczoru Angelika nuciła, przygotowując zupkę dla Florimonda. Poczuła też nareszcie smak odwiecznego ka­ wałka ryby matki Cordeau. Dzieci z Hótel-Dieu przecho­ dziły przez fort dziś rano i Angelika kupiła u nich kilka pysznych pączków. Zaspokojony apetyt także pozwolił jej widzieć przyszłość w nieco bardziej różowych kolorach. Jej zaufanie zostało nagrodzone. Już następnego wieczoru Desgrez przyniósł dwie doskonałe nowiny: udostępniono mu część dossier i otrzymał pozwolenie na widzenie się z więźniem. Słysząc to, Angelika podbiegła do niego, zarzuciła mu ręce na szyję i ucałowała go serdecznie. Przez jedną chwilę poczuła uścisk silnych ramion i doznała krótkiej, ale inten­ sywnej przyjemności. Zaraz jednak cofnęła się zmieszana. Ocierając oczy, w których błyszczały łzy, bąkała, że z rado­ ści sama nie wie, co robi. Desgrez z ogromnym taktem udał, że nie przykłada do incydentu żadnej wagi. Wizyta w Bastylii miała się odbyć nazajutrz około połu­ dnia. Mógł rozmawiać z więźniem jedynie w obecności gubernatora, ale spodziewał się, że następnym razem zdoła pomówić z hrabią de Peyrac sam na sam. — Pójdę z tobą — zdecydowała Angelika. — Zaczekam przed więzieniem. Nie mogłabym zostać tu, zamknięta, i grzecznie czekać, aż wrócisz. Adwokat opowiedział jej o fragmentach oskarżenia, do których miał dostęp. Z wytartej pluszowej torby wyjął kilka kartek, na których zanotował główne punkty oskarżenia. — Przede wszystkim oskarżony jest o czary i rzucanie uroków. Uznany za mistrza trucizny i obwiniany o destylację 551

narkotyków. Zarzuca mu się magiczne czyny, takie jak po­ znanie przyszłości i możliwość ochrony przed trucizną za pomocą złego czaru. Podobno za pomocą czarów odkrył sposób na zafascynowanie wielu osób, uważanych za zdro­ we na umyśle, oraz wysyłanie „inwokacji diabolicznej i gro­ teskowej", to znaczy złego uroku i opętania innym osobom, według własnego wyboru... Uczył także używania proszków i kwiatów w celu zdobycia miłości itd. Oskarżenie zapewnia, że jedna z jego... dawnych kochanek umarła, a po odkopa­ niu jej zwłok w ustach nieboszczki znaleziono talizman — portret hrabiego de Peyrac. — Co za stek bzdur! — wykrzyknęła zaskoczona An­ gelika. — Przecież chyba nie powiesz mi, że godni szacunku sędziowie pozwolą to przeczytać przy świadkach? — Przypuszczam, że tak, a jeśli chodzi o mnie, cieszę się nawet, że tyle tu głupoty, ponieważ tym łatwiej ją obalę. Dalsza część oskarżenia obejmuje zbrodnię alchemii, po­ szukiwania skarbów, transmutację złota i... trzymaj się moc­ no...! „heretyckie przekonanie o możliwości stworzenia ży­ cia". Pani, czy możesz mi wyjaśnić, co to może oznaczać? Zbita z tropu Angelika myślała przez chwilę, wreszcie położyła dłoń na swoim łonie, gdzie poruszało się jej drugie dziecko. — Myślisz, że może im o to chodzić? — zapytała ze śmiechem. Adwokat machnął ręką z powątpiewaniem i rezygnacją. Czytał dalej: — „...Powiększył swój majątek poprzez czarodziejskie środki, nie pomijając transmutacji itd." A na koniec widzę coś takiego: „Korzystanie z praw, które nie były mu dane. Otwarte chwalenie się, że jest niezależny od króla i książąt. Przyjmowanie obcokrajowców, heretyków i podejrzanych, posługiwanie się zabronionymi księgami pochodzącymi z osobliwych krajów". Teraz — kończył Desgrez z pewnym wahaniem — dochodzę do najdziwniejszego fragmentu. Chodzi o proces egzorcyzmów, przeprowadzonych przez trzech duchownych na osobie twojego męża, którzy to duchowni stwierdzili, że zostało mu udowodnione pewne opętanie oraz pakt z diabłem. 552

— Ależ to niemożliwe! — krzyknęła Angelika, aż zimny pot zwilżył jej skronie. — Co to za duchowni? — Jeden z nich to mnich Becher, o którym mówiłem ci kiedyś. Nie wiem, czy mógł przedostać się do Bastylii jako oficjalny przedstawiciel. Na pewno jednak ceremonia na­ prawdę się odbyła i świadkowie przyznają, że wszystkie reakcje hrabiego w oczywisty sposób świadczą o jego po­ wiązaniach z szatanem. — To niemożliwe! — powtórzyła. — A ty, powiedz, że przynajmniej ty w to nie wierzysz! — Jestem libertynem, pani. Nie wierzę ani w Boga, ani w diabła. — Milcz — wybełkotała, żegnając się pospiesznie. Podbiegła do Florimonda i przytuliła go do siebie. — Słyszysz, co on mówi, mój aniołku? — mruknęła. — Och, ci ludzie naprawdę są szaleni! Po chwili milczenia Desgrez podszedł do młodej kobiety. — Nie martw się tak bardzo — podjął.— Na pewno jest tu coś nie w porządku, trzeba tylko to znaleźć. Nie zmieniam jednak zdania, że oskarżenie jest bardzo niepo­ kojące, ponieważ istnieje ryzyko, że wywrze ogromne wra­ żenie na sędziach. Egzorcyzmy zostały przeprowadzone zgodnie z rytuałem narzuconym przez Rzym. Reakcje oskarżonego są dla niego pogrążające. Wynotowałem przede wszystkim reakcje na plamy diabelskie i oczarowa­ nie innej osoby. — O co właściwie chodzi? — Określeniem „plamy diabelskie" demonolodzy ozna­ czają pewne szczególne miejsca na ciele opętanego wrażliwe na dotknięcie srebrną pieczęcią, nad którą uprzednio od­ prawiono egzorcyzmy. W trakcie tej próby świadkowie skonstatowali okropne i „prawdziwie piekielne" krzyki, jakie oskarżony nieraz wydawał. Normalny człowiek nie byłby w najmniejszym stopniu podrażniony lekkim dotknię­ ciem tego nieszkodliwego instrumentu. Jeśli zaś chodzi o oczarowanie innych osób, przyprowadzono w jego obec­ ności pewną osobę, która okazywała wszystkie ogólnie zna­ ne oznaki opętania. — Jeśli chodzi o Carmencitę, jestem pewna, że zachwy-

553

cająco odegrała rolę komediantki — sarkastycznie stwier­ dziła Angelika. — Możliwe, że chodzi o tę zakonnicę, ale jej nazwisko nie zostało wymienione. W każdym razie powtarzam ci: jest tu coś, co brzmi całkiem fałszywie. Mimo to jestem pewien, że przysięgli będą się odwoływać do tego aktu przy każdej okazji, więc muszę go czym prędzej obalić. Niestety, w danym momencie nie znajduję tu nic, co mogłoby świad­ czyć o jego bezprawiu. — Może mój mąż będzie ci mógł pomóc. — Mam nadzieję — westchnął adwokat.

ROZDZIAŁ VII Ogromna forteca Bastylii wydawała się jeszcze bardziej ponura i bezlitosna w szacie niewinnego śniegu. Pod nisko zawieszonym niebem z płaskich zwieńczeń donżonów wzno­ siły się cienkie smużki dymu. Z pewnością rozpalono kilka ognisk dla strażników i gubernatora. Angelika bez trudu mogła sobie wyobrazić lodowaty chłód lochów, gdzie „za­ pomniani" więźniowie zwijali się w kłębek na wilgotnych siennikach. Do czasu swego powrotu Desgrez pozostawił ją w małej gospodzie na przedmieściu Saint-Antoine. Jej gospodarz, a przede wszystkim córka gospodarza byli jego przyja­ ciółmi. Ze swego miejsca przy oknie Angelika mogła obserwować wszystko, sama nie będąc zauważoną. Bardzo wyraźnie widziała żołnierzy wysuniętego bastionu, którzy chuchali w dłonie i przytupywali wokół armat. Co jakiś czas dźwięcz­ ne głosy przekrzykiwały się w mroźnym powietrzu. Wreszcie Angelika spostrzegła Desgreza, który minął już most zwodzony i kierował się ku niej. Serce zabiło nieokreś­ loną obawą. Wydawało jej się, że adwokat dziwnie stąpa i ma nietęgą minę. Próbował się uśmiechać, potem zaczął mówić szybko tonem, który wydał jej się sztucznie wesoły. Powiedział, że bez trudu udało mu się zobaczyć z panem de Peyrac, a gu­ bernator zostawił ich samych na kilka minut. Dogadali się, że Desgrez będzie reprezentował obronę hrabiego. Hrabia z początku nie chciał adwokata, twierdząc, że 555

tym samym zgodzi się na postawienie go przed zwykłym trybunałem, a nie, jak tego żądał, przed trybunałem par­ lamentarnym. Chciał się bronić sam, ale po kilku minutach rozmowy przyjął ofiarowaną mu pomoc. — Jestem zdumiona, że tak samowolny człowiek ustąpił równie szybko — zdziwiła się Angelika. — Spodziewałam się, że będziesz musiał stoczyć prawdziwą bitwę. Wiesz przecież, że możesz na niego liczyć, jeśli chcesz usłyszeć logiczne argumenty na każdy temat, do którego chce cię przekonać! Adwokat zmarszczył czoło, jakby cierpiał na silną mig­ renę, i poprosił córkę karczmarza o kufel piwa. Wreszcie odezwał się: — Twój mąż ustąpił na sam widok twojego listu. — Czytał mój list? Czy był szczęśliwy? — Przeczytałem mu go. — Dlaczego? Czy on... — urwała i szepnęła bezdźwięcz­ nym głosem: — Czy chcesz powiedzieć, że nie był w stanie czytać sam? Dlaczego? Czy jest chory? Mów! Mam prawo wiedzieć! Nieświadomie chwyciła przegub ręki młodego prawnika i wbiła się weń paznokciami. Odczekał, aż oddali się obsługująca ich dziewczyna. — Musisz być odważna — powiedział z nie udawanym współczuciem. — Właściwie lepiej, żebyś wszystko wiedzia­ ła. Gubernator Bastylii nie ukrywał, że hrabia de Peyrac został poddany wstępnemu przesłuchaniu. Angelika pobladła jak ściana. — Co mu zrobili? Czy już do końca połamali jego biedne kości? — Nie. Ale tortura hiszpańskiego buta i rozciągania mocno go osłabiły. Od tamtej pory musi leżeć. Ale nie to jest najgorsze. Korzystając z nieobecności gubernatora, przekazał mi kilka szczegółów na temat seansu egzorcyzmów, którego był ofiarą dzięki mnichowi Becherowi. Po­ twierdził, że pieczęć, którą tamten się posługiwał w jednej z prób, była sfałszowana i wbijała mu w ciało długą igłę. Nagły i ostry ból sprawiał, że nieraz nie mógł po556

wstrzymać okrzyku bólu, który został bardzo nieprzychyl­ nie zinterpretowany przez świadków. Co zaś do opętanej mniszki, nie rozpoznał jej zupełnie, ponieważ był półprzy­ tomny. — Czy teraz cierpi? Czy rozpacza? — Ma wiele odwagi, choć jego ciało jest wycieńczone, gdyż musiał przejść trzydzieści przesłuchań. — Po krótkiej chwili zamyślenia Desgrez dodał: — Czy powinienem ci to mówić? Jego widok chwycił mnie za serce od pierwszej chwili. Nie mogłem sobie wyobrazić, że jesteś żoną tego człowieka. A potem, po kilku wymienionych zdaniach, kie­ dy utkwił we mnie swoje błyszczące oczy, zrozumiałem... Ach! Omal nie zapomniałem! Hrabia de Peyrac prosił, abym ci przekazał, że ma niespodziankę dla Florimonda. Powie­ dział, że kiedy wróci, przyniesie mu do zabawy dwa pająki, które nauczył tańczyć. — Fu! Mam nadzieję, że Florimond ich nie dotknie — prychnęła Angelika, która z całych sił walczyła, żeby nie wybuchnąć szlochem. — Teraz widzimy nieco jaśniej — stwierdził wielebny ojciec de Sance, kiedy wysłuchał sprawozdania adwokata z jego ostatnich poczynań. — Co sądzisz, mistrzu, czy oskarżenie ograniczy się do używania tak zwanych czarów i oprze się na seansie egzorcyzmów, dokonanym przez mni­ cha Bechera? — Jestem o tym przekonany, ponieważ kilka poszlak, które miały wskazywać na zdradę, jakiej hrabia de Peyrac dopuścił się wobec króla, uznano za bezpodstawne. Z braku lepszego powodu wracają do pierwotnego oskarżenia: to czarownik, którego cywilny trybunał udaje, że sądzi. — Doskonale. Teraz trzeba przekonać sędziów. Z jednej strony, że w robotach górniczych, którym oddawał się mój szwagier, nie ma nic nadnaturalnego, a na to możemy otrzymać świadectwo pracujących z nim robotników. Z dru­ giej strony, ważne jest zniwelowanie do zera wartości egzorcyzmu, na jakim chce się oprzeć oskarżenie. — Partia zostanie wygrana, jeśli sędziowie — a wszyscy 557

są bardzo wierzący — zostaną przekonani, że chodzi o fał­ szywy egzorcyzm. — Postaramy się to udowodnić. Raymond de Sance uderzył płaską dłonią w stół roz­ mównicy i skierował ku adwokatowi smagłą twarz. Ten gest i wpółprzymknięte oczy sprawiały, że przypominał dziadka de Ridoue. Angelika zawsze czuła się wzruszona tym podobieństwem i serce jej rosło na myśl, że nad jej zagrożonym ogniskiem domowym rozciąga się opiekuńczy cień Monteloup. — Jest jedna sprawa, o której pan nie wie, panie ad­ wokacie — wolnym, stanowczym głosem wyskandował je­ zuita. — Nie wiedzą tego także książęta Kościoła francus­ kiego, których edukacja religijna jest w istocie nieraz mniej­ sza niż w przypadku biednego wiejskiego księdza. A więc dowiedz się, że w całej Francji jest tylko jeden człowiek, który ma prawo sądzić przypadki opętania i manifestacji szatana. Człowiek ten jest członkiem Stowarzyszenia Jezu­ sowego. Otrzymał on od Jego Świątobliwości papieża ów przywilej stawania twarzą w twarz z księciem ciemności jedynie dzięki mądremu życiu oraz głębokim i zaangażowa­ nym studiom. Mistrzu Desgrezie, jestem przekonany, że bardzo zmienisz poglądy sędziów, wyjaśniając, że jedynie egzorcyzm przeprowadzony przez wielebnego ojca Kirchera, wielkiego egzorcysty Francji, ma jakiekolwiek znaczenie dla Kościoła. — Oczywiście! — zawołał bardzo ożywiony Desgrez. — Przyznaję, że domyślałem się czegoś takiego, ale mnich Becher zadziałał z tak piekielną perfidią, że udało mu się uzyskać zgodę arcybiskupa Paryża. Zaskarżę to pogwałcenie procedury religijnej! — zawołał adwokat, który już się wi­ dział na mównicy. — Zaskarżę tych nieuprawnionych księ­ ży, którzy bluźnierczą farsą ośmielają się ośmieszać Kościół! — Proszę o trochę cierpliwości, zaraz wrócę — powie­ dział ojciec de Sance. W chwilę później wrócił z jezuitą, którego przedstawił jako ojca Kirchera. Angelika była pod ogromnym wrażeniem spotkania 558

z wielkim egzorcystą Francji. Nie wiedziała, czego właściwie oczekiwała, ale na pewno nie spodziewała się, że będzie to tak skromnie wyglądający człowiek. Bez czarnej sutanny, rozjaśnionej jedynie miedzianym krzyżem na piersi, łatwo można by tego małomównego jezuitę wziąć za spokojnego wieśniaka, nie zaś za duchownego, który przywykł do roz­ mów z szatanem. Czuła, że sam Desgrez, pomimo głębokiego sceptycyzmu, był zaintrygowany osobowością przybysza. Raymond wyjaśnił, że wprowadził już ojca Kirchera w sprawę i poinformował go o ostatnich wydarzeniach. Wielki egzorcysta słuchał z miłym, ciepłym uśmiechem. — Sprawa wydaje mi się prosta — powiedział wreszcie. — Teraz ja muszę odbyć egzorcyzmy zgodnie z prawem. Nauka, poparta moim osobistym świadectwem, na pewno postawi sumienia owych panów w niezręcznej sytuacji. — To nie jest takie proste — odparł Desgrez, drapiąc się po głowie. — Wprowadzić ojca do Bastylii, nawet jako jałmużnika, i doprowadzić do więźnia, który jest bardzo mocno strzeżony, to duże ryzyko... — W dodatku musi nas być trzech. — A to po co? — Demon jest zbyt zręczny, żeby jeden człowiek, nawet zahartowany przez modlitwę, mógł go sprowokować bez ryzyka. Aby rozmawiać z człowiekiem podejrzanym o han­ del z diabłem, muszę mieć przy sobie przynajmniej dwóch moich mnichów jako akolitów. — Ale mój mąż n i e handlował z diabłem! — zaprotes­ towała Angelika. Błyskawicznie zakryła twarz dłońmi, aby ukryć nagły napad szalonego śmiechu. Słysząc, że Joffrey handlował z diabłem, wyobraziła go sobie przy kontuarze sklepiku, rozmawiającego z uśmiechniętym i rogatym diabłem. Ach, kiedy nareszcie wrócą do domu w Tuluzie, ależ uśmieją się z tych głupstw! Wyobraziła sobie, jak siedzi na kolanach Joffreya, wtulając u s t a w jego gęste włosy o zapachu fioł­ ków, a jego cudowne ręce przeciągłymi pieszczotami odnaj­ dują ukochane ciało. 559

Niewczesny śmiech zakończył się krótkim szlochem. — Odwagi, moja droga siostro — cicho rzekł Raymond. — Moc Chrystusa przynosi nam nadzieję: pokój ludziom dobrej woli. Ciągłe napady na przemian nadziei i rozpaczy zżerały Angelikę. Kiedy sięgała myślą do ostatniego Nowego Roku, spędzonego w Tuluzie podczas hucznych zabaw, przerażała ją droga, jaką przebyła od tej pory. Czy rok temu mogłaby sobie wyobrazić, że w tę ostatnią noc w roku, kiedy dzwony Paryża rozszalały się pod szarym niebem, znajdzie się w skromnym pokoju matki Cordeau? Siedząc przy kominku obok starej, która ciągle przędła, i młodego czeladnika kata, niewinnie igrającego z Florimondem, miała odwagę jedynie wyciągnąć dłonie do ognia. Na tej samej ławce, po drugiej stronie, siedziała wdowa Scarron, równie młoda i piękna, i równie uboga, i wydziedziczona, jak ona sama. Od czasu do czasu wdowa lekko obejmowała ramieniem talię swej towarzyszki i przytulała się do niej w nagłej potrzebie, by poczuć przy sobie kogoś bliskiego. Stary handlarz nowinkami, siedzący również przy jedy­ nym ogniu tej smutnej rudery, drzemał w fotelu przytaszczonym ze swego pokoju. Mruczał przez sen, dodawał liczby w nieustannym poszukiwaniu przyczyny swego bankructwa. Kiedy budził go trzask polana, uśmiechał się i krzyczał z wysiłkiem: — Nie zapominajmy, że Jezus się narodzi! Cały świat się cieszy! A może zaśpiewamy jakąś kolędę? I chrypiał z zapałem ku wielkiej uciesze Florimonda: Było nas trzy pastereczki. Przy jednym małym strumyku Pasłyśmy nasze owieczki. Naułet, Nau, Nau, Nau. Pasłyśmy nasze owieczki. Ktoś zastukał do drzwi. Mroczny cień szepnął Cordeau do ucha kilka słów. 560

— To do pani Angeliki — powiedział chłopak. Angelika wstała, sądząc, że zobaczy Desgreza. Zamiast niego na progu ujrzała jeźdźca w wysokich butach, owinię­ tego w wielki płaszcz i z twarzą osłoniętą kapeluszem. — Przyszedłem się pożegnać, droga siostro. To był Raymond. — Dokąd wyjeżdżasz? — zdziwiła się. — Do Rzymu... nie mogę powiedzieć ci dokładnie o szczegółach mojej misji, ale od jutra cały świat się dowie, że stosunki pomiędzy francuską ambasadą i Watykanem uległy pogorszeniu. Ambasador odmówił usłuchania roz­ kazów Ojca Świętego, który zażądał, aby na terenie am­ basady mogli znajdować się jedynie ludzie mający powią­ zania dyplomatyczne. Ludwik XIV stwierdził, że siłą od­ powie na każdą próbę narzucenia mu innych decyzji niż jego własne. Jesteśmy w przeddzień zerwania przez Kościół Francji stosunków z papieżem. Trzeba za wszelką cenę uniknąć tej katastrofy. Muszę co sił w koniu pędzić do Rzymu, aby podjąć próby negocjacji i uspokoić umysły. — Odjeżdżasz? — powtórzyła z przerażeniem. — Ty także mnie opuszczasz? A list dla Joffreya? — Niestety, moja biedna mała, obawiam się, że w tych warunkach jakakolwiek suplika władcy pontyfikalnego bę­ dzie bardzo źle widziana przez naszego monarchę. Możesz jednak liczyć na mnie, że zajmę się tą sprawą podczas pobytu w Rzymie. Masz, weź, to trochę pieniędzy. A teraz słuchaj. Widziałem się z Desgrezem ledwie godzinę temu. Twojego męża przenieśli do więzienia Pałacu Sprawied­ liwości. — Co to oznacza? — Że wkrótce będzie sądzony. To jeszcze nie wszyst­ ko. Do Pałacu Sprawiedliwości mistrz Desgrez będzie mógł wprowadzić ojca Kirchera i jego akolitów. Nawet jeszcze tej nocy... korzystając z zamieszania, będą u niego w celi. Nie wątpię, że ta próba będzie decydująca. Miej ufność! Słuchała go ze zmrożonym sercem, niezdolna do wzbu­ dzenia w sobie nawet cienia nadziei. 561

Duchowny wziął ją za delikatne ramiona, przyciągnął do siebie i serdecznie ucałował w oba zimne policzki. — Ufaj Bogu, droga siostro — powtórzył. Jeździec, którego kroki tłumił kobierzec śniegu, minął bramę fortu i oddalił się w kierunku Paryża. Adwokat Desgrez mieszkał na Petit-Point, łączącym Cite z dzielnicą uniwersytecką, w jednym z tych wątłych, starych domów o spiczastych dachach, których fundamenty od lat moczą się w Sekwanie, ale pomimo powodzi jeszcze nie udało im się zawalić. Niecierpliwa do obłędu Angelika zdecydowała się pójść do niego. Adres dostała od karczmarza tawerny „Pod Trze­ ma Młoteczkami". Przed wskazanym domem zawahała się lekko. Doprawdy, kamienica żywo przypomniała Desgreza: uboga, niewykwintna, ale za to jakże arogancka. Wspięła się po spiralnych schodach o zbutwiałych, drew­ nianych poręczach rzeźbionych w dziwne, wykrzywione potwory. Na ostatnim piętrze były tylko jedne drzwi. Gdzieś na wysokości podłogi unosiło się chrapanie psa Sorbony. Za­ pukała. Otwarła jej gruba dziewucha o mocno umalowanej twarzy i obfitym biuście z trudem osłoniętym chustką. Angelika cofnęła się lekko. O tym nie pomyślała. — Czego chcesz? — zapytała tamta. — Czy to tu mieszka adwokat Desgrez? W głębi pokoju ktoś się poruszył i pojawił się adwokat z gęsim piórem w ręce. — Wejdź, pani — powiedział całkiem naturalnym tonem. Wypchnął dziewczynę do sieni i starannie zamknął drzwi. — Nie masz ani trochę cierpliwości? — zapytał z wy­ rzutem. — Musisz tu przychodzić, aż do mojej nory, i to z narażeniem życia...? — Nie miałam żadnej wiadomości od... — Zaledwie od sześciu dni. — Jaki był rezultat egzorcyzmów? 562

— Siadaj tu — rozkazał Desgrez bez śladu litości — i pozwól mi skończyć to, co zacząłem pisać. Potem poroz­ mawiamy. Angelika przysiadła na wskazanym miejscu, które oka­ zało się zwykłym drewnianym kufrem, z całą pewnością służącym do przechowywania ubrań. Rozejrzała się wokół siebie; stwierdziła, że nigdy w życiu nie widziała tak nędz­ nego wnętrza. Dzień zaglądał tu tylko przez kwadratowe, zielonkawe szybki oprawne w ołów. Mizerny ogień, pło­ nący na kominku, nie rozpraszał wilgoci idącej od rzeki, którą słychać było gdzieś w dole, jak pluszcze o filary Petit-Pont. Sam Desgrez nie miał nawet stołu. Siedział na stołku z tabliczką na kolanach. Kałamarz stał na pod­ łodze. Jedynym prawdziwym meblem było łóżko, ale kotary z niebieskiej serży i narzuta świeciły dziurami. Pościel była jednak biała, wytarta, ale czysta. Oczy Angeliki mimowolnie wracały do łoża w nieładzie, gdzie bałagan bez żenady świadczył o scenie, jaka rozegrała się na nim zapewne kilka minut temu pomiędzy adwokatem i tak niedbale odprawio­ ną dziewuchą. Poczuła, że rumieniec zalewa jej policzki. Długi okres ascezy, przeżywany na przemian w nadziei i rozpaczy, rozczarowania, które doprowadzały jej nerwy do ogromnego napięcia, uczyniły ją wrażliwą na ten rodzaj sugestii. Poczuła gwałtowną potrzebę przytulenia się do męskiego ramienia i zapomnienia o wszystkim w gorącym, nieco brutalnym uścisku tego chłopca, skrzypiącego teraz w mil­ czeniu gęsim piórem. Przyglądała mu się. Zaabsorbowany adwokat pod napo­ rem myśli marszczył czoło i poruszał czarnymi brwiami. Poczuła wstyd i aby ukryć zmieszanie, machinalnie po­ gładziła ogromny łeb, który duńczyk przymilnie złożył na jej kolanach. — Uf! — zawołał wreszcie Desgrez, podnosząc się i prze­ ciągając rozkosznie. — Nigdy w życiu nie mówiłem tyle o Bogu i Kościele. Czy wiesz, co zawierają te kartki na podłodze? 563

— Nie. — Mowę mistrza Desgreza, adwokata, która zostanie wygłoszona w procesie pana de Peyrac, oskarżonego o cza­ ry. Procesie, który rozpocznie się w Pałacu Sprawiedliwości 20 stycznia 1661 roku. — Ustalono datę?! — wykrzyknęła Angelika, czując, że blednie. — Och, ja muszę tam być! Przebierz mnie za pra­ wnika albo za mnicha. Jestem w ciąży, to prawda — stwier­ dziła zirytowana — ale to ledwie widoczne. Pani Cordeau mówi, że to będzie córka, bo noszę dziecko bardzo wysoko. Właściwie mogłabym ujść za urzędnika, który lubi dobre jedzenie... Desgrez zaczął się śmiać. — Nie wiem, czy taka maskarada nie byłaby zbyt wi­ doczna. Wymyśliłem coś lepszego. Na salę zostanie wpu­ szczonych kilka zakonnic. Przebierzesz się w kornet i szkaplerz. — Tym razem to ja się zastanawiam, czy moja tusza nie naruszy dobrego imienia zakonnic. — Ba! W szerokim habicie i płaszczu nie będzie jej widać. Ale uwaga: czy mogę liczyć na twoją zimną krew? — Przyrzekam, że będę najdyskretniejszą ze słucha­ czek. — To będzie trudne — zauważył Desgrez. — Nie mogę z całą pewnością przewidzieć, jak się sprawy potoczą. Ten trybunał ma jedną dobrą cechę: jest wrażliwy na każde sensowne stwierdzenie. Mam zatem w zanadrzu rzemieśl­ niczą demonstrację fabrykacji złota, aby obalić oskarżenie o alchemię, a przede wszystkim efekt egzorcyzmów ojca Kirchera, jedynego uprawnionego przez Kościół, który oznajmił, że twój mąż nie wykazuje najmniejszego śladu opętania. — Dzięki Ci, Boże — westchnęła. >•..••• Czy kiedyś wreszcie skończą się te próby? — Wygramy, prawda? Z powątpiewaniem wzruszył ramionami. — Widziałem się z Fritzem Hauerem, którego wezwa­ łaś — podjął po chwili milczenia. — Przyjechał z wszystkimi 564

swoimi garnkami i retortami. Imponujący człowiek! Szkoda. Cóż! Ukrywam go teraz w klasztorze na przedmieściu SaintJacques. Z Maurem rozmawiałem, wślizgując się do Tuileries jako handlarz octu. Pomoc z jego strony jest zapew­ niona. Przede wszystkim jednak nie mów nikomu o moim planie. Chodzi o życie tych biednych ludzi, a sukces zależy od kilku pokazów. Rada wydała się Angelice całkiem zbyteczna. Czuła su­ chość i palenie w ustach wskutek nagłego przypływu lęku i nadziei. — Odprowadzę cię teraz — powiedział adwokat. — Pa­ ryż nie jest zdrowym miejscem dla ciebie. Nie wychodź z fortecy przed dniem procesu. Przyjdzie po ciebie zakon­ nica. Będzie miała ubranie dla ciebie i odprowadzi cię aż do Pałacu Sprawiedliwości. Od razu cię uprzedzam, że ta szacowna mniszka nie jest zbyt sympatyczna w obejściu. To moja starsza siostra. Wychowała mnie i wstąpiła do klasztoru, kiedy spostrzegła, że jej surowe wychowanie nie przeszkodziło mi w zejściu z prostej drogi. Modli się o moje nawrócenie i za odpuszczenie moich grzechów. Zrobi dla mnie wszystko. Możesz jej całkowicie zaufać. Na ulicy Desgrez wziął Angelikę pod ramię. Pozwoliła na to, uszczęśliwiona tym punktem oparcia. Zbliżyli się do końca Petit-Pont, kiedy Sorbona zatrzymał się i postawił uszy. O kilka kroków od nich stał wręcz bezczelnie jakiś at­ letycznie zbudowany człowiek, cały w łachmanach. Jak gdyby na nich czekał. Pod wyblakłym, naciśniętym na oczy kapeluszem z piórem można było domyślić się twarzy na­ znaczonej fioletową naroślą i przeciętej czarną opaską, skry­ wającą oko. Człowiek ten się uśmiechał. Sorbona skoczył w jego kierunku. Żebrak odsunął się ze zwinnością akrobaty i umknął za drzwi jednego z domów na Petit-Pont. Pies pognał za nim. Rozległo się głośne pluśnięcie w wodę. — Cholerny Calembredaine! — zaklął Desgrez. — Sko­ czył do Sekwany pomimo kry i założę się, że w tej chwili spaceruje sobie między filarami. Pod mostami Paryża 565

wszędzie pełno jest prawdziwych szczurzych nor, a to jeden z najśmielszych bandytów w mieście. Sorbona wrócił ze spuszczonymi uszami. Angelika usiłowała opanować przerażenie, ale nie mogła się pozbyć pełnej grozy myśli, że ten nieszczęśnik, który tak nagle wyrósł na ich drodze, jest symbolem okropnego prze­ znaczenia.

ROZDZIAŁ VIII

Zaledwie świtało, kiedy Angelika w towarzystwie zakon­ nicy minęła most au Change i znalazła się znowu na wyspie Cite. Panował przenikliwy chłód. Sekwana niosła ze sobą ogro­ mne zwały kry, które napierały na trzeszczące złowrogo filary starego, drewnianego mostu. Gdyby nie pobożne przebranie, Angelika z rozkoszą po­ prosiłaby handlarza o szklankę wódki. Handlarz biegł bu­ dzić swych przyjaciół: rzemieślników, ubogich urzędników, czeladników i wszystkich tych, którzy muszą wstawać o świ­ cie, aby otworzyć sklepik, atelier lub studio. Na ogromnym zegarze narożnej wieży wybiła szósta. Tarcza o niebieskim tle, usianym złotymi kwiatami lilii, była w czasach Henryka III nowością. Zegar był klejnotem Pary­ ża. Jego figurynki z kolorowanej gliny i gołębica, przedsta­ wiająca Ducha Świętego i skrywająca pod skrzydłami Pobo­ żność i Sprawiedliwość, błyszczały w szarym świetle poran­ ka kolorami białej, czerwonej i niebieskiej emalii. Angelika i jej towarzyszka przeszły przez dziedziniec i weszły na długie schody. Po drodze zaczepił je jakiś urzęd­ nik, w którym Angelika nie bez zdumienia rozpoznała Desgreza. Wyglądał onieśmielająco w szerokiej, czarnej todze, nieskazitelnie białym żabocie i białej peruce, starannie uło­ żonej pod kwadratowym biretem. W dłoni trzymał nowiut­ ką torbę, po brzegi wypełnioną papierami. Z wielką powagą oznajmił, że właśnie widział się z więźniem w strażnicy Pałacu. 567

— Czy on wie, że będę na sali? — zapytała Angelika. — Nie. To mogłoby go wzruszyć. A ty...? Czy przyrze­ kasz mi, że zachowasz zimną krew? — Przyrzekam. — On jest... jest bardzo zmaltretowany — odezwał się Desgrez zmienionym głosem. — Torturowali go w ohydny sposób. Sądzę jednak, że tak zbrodnicze nadużycia osób, które zmontowały proces, mogą dodatnio wpłynąć na sto­ sunek sędziów do oskarżonego. Cokolwiek się zdarzy, czy będziesz dość silna? Ze ściśniętym gardłem przytaknęła ruchem głowy. Przy wejściu na salę strażnicy żądali podpisanych biletów. Angelika nawet nie była zaskoczona, kiedy mniszka podała żądany dokument. — Służba Jego Eminencji kardynała Mazariniego! — wyjaśniła zakonnica strażnikowi. Odźwierny zaopiekował się mniszkami i zaprowadził je na środek zatłoczonej już sali, gdzie czarne togi prawników mieszały się z sutannami i habitami duchownych, księży i mnichów. Dość skąpa grupa szlachty siedziała w drugim rzędzie półkola. Angelika przyjrzała im się uważnie, ale nie rozpo­ znała nikogo. Należało sądzić, że dworzanie w ogóle nie zostali dopuszczeni do procesu, który miał się odbyć przy drzwiach zamkniętych, a może nie wiedzieli o nim albo po prostu nie chcieli się kompromitować? Hrabina de Peyrac i jej sąsiadka zostały usadowione nieco z boku, ale w miejscu, skąd mogły wszystko widzieć i słyszeć. Angelikę zaskoczyło, że siedzi w środku całej grupy zakonnic z różnych zakonów. Jałmużnik bardzo wy­ sokiej rangi obserwował je dyskretnie. Zastanawiała się, co mniszki mogą mieć do roboty w procesie o czary i alchemię. Sala, która zapewne należała do najstarszej części Pałacu Sprawiedliwości, sklepiona była głębokimi kasetonami, z których rzeźbione gniazda świeczników spływały nad głowami widzów w kaskadach liści akantu. Witrażowe okna nie przepuszczały światła, a zapalone świecie pogłębiały jeszcze upiorną atmosferę. Dwa lub trzy niemieckie piecyki z błyszczącego fajansu trochę ogrzewały powietrze. 568

Angelika żałowała, że nie zapytała adwokata, czy udało mu się wydostać Kouassi-Ba i dogadać się ze starym sak­ sońskim metalurgiem. Na próżno szukała w tłumie znajomych twarzy. Ani adwokat, ani więzień, ani sędziowie jeszcze nie przy­ byli. Sala była już przepełniona i wielu ludzi tłoczyło się w przejściach pomimo wczesnych godzin porannych. Widać było, że niektórzy przyszli tu jak na spektakl do teatru albo publiczną lekcję sprawiedliwości, gdyż większość publicz­ ności stanowili młodzi aplikanci sądowi. Przed Angeliką znajdowała się grupa szczególnie głośna. Jej członkowie półgłosem wymieniali komentarze, które bez wątpienia przeznaczone były dla uszu bliskich a niedo­ świadczonych słuchaczy. — Na co oni jeszcze czekają? — niecierpliwie pytał mło­ dy urzędnik w obficie upudrowanej peruce. Jego sąsiad o szerokiej, prostackiej twarzy, wynurzającej się z futrzanego kołnierza, odpowiedział ziewając: — Czekają na zamknięcie drzwi sali i wprowadzenie oskarżonego, żeby posadzić go na siodełku. — Siodełko to ta wysunięta ławka na środku, nawet bez oparcia? Brudny jak nieszczęście i rozchichotany gryzipiórek od­ wrócił się w stronę grupy. — Chyba nie sądzicie, że przygotują fotel dla szatańs­ kiego pobratymca? — Podobno czarownik może siedzieć na szpilce albo na płomieniu świecy — zauważył upudrowany adwokat. Jego gruby towarzysz poważnie stwierdził: — Tego mu chyba nie każą robić, ale będzie musiał klęczeć na tym stołku, pod krucyfiksem umieszczonym po­ niżej pulpitu przewodniczącego sądu. — To jeszcze za duży luksus dla podobnych potwo­ rów! — wrzasnął urzędas o tłustych włosach. Angelika zadrżała. Jeśli ogólny nastrój tłumu, doświad­ czonego i złożonego z elity sądowniczej, był już teraz tak stronniczy i nieprzyjazny, czego można się spodziewać po sędziach, skrycie kierowanych przez króla i jego słu­ gusów? 569

Poważny głos prawnika w futrzanym kołnierzu przerwał mu w pół słowa. — Dla mnie to wszystko jest jednym wielkim wymysłem. Ten człowiek nie jest czarownikiem w większym stopniu niż pan czy ja. Prawdopodobnie naraził się wysoko po­ stawionym osobom, obracając wniwecz jakąś intrygę, a oni potrzebowali legalnego pretekstu, żeby go usunąć. Angelika pochyliła się nieco, żeby lepiej widzieć twarz tego człowieka, który miał odwagę tak otwarcie wyrażać niebezpieczną opinię. Miała wielką ochotę zapytać go o na­ zwisko, ale jej towarzyszka delikatnie dotknęła ramienia młodej kobiety, przypominając o dyskretnym zachowaniu. Sąsiad człowieka w futrze rozejrzał się wokół siebie i syknął: — Gdyby naprawdę chcieli go zgładzić, wydaje mi się, że szlachta nie potrzebuje do tego celu aż sądu! — Trzeba usatysfakcjonować lud, pokazując mu, że król czasami karze także i bogaczy. — Gdyby pańska hipoteza o satysfakcjonowaniu opinii publicznej, jak to niegdyś mówił Neron, była prawdziwa, mistrzu Gellemandzie, zażądaliby wielkiego publicznego procesu, a nie drzwi zamkniętych — mądrzył się młody i niecierpliwy osobnik. — Widać, że stawia pan pierwsze kroki w tym prze­ klętym zawodzie — zauważył słynny adwokat, o którym Desgrez mówił, że jego riposty trzęsą całym Pałacem. — Na publicznej rozprawie ryzykujemy prawdziwe zamiesz­ ki pośród ludu, który jest sentymentalny i nie aż tak głupi, jak na to wygląda. Natomiast król jest już doświadczony w procedurze i boi się przede wszystkim, aby sprawy nie przybrały takiego obrotu jak w Anglii, gdzie lud doskonale poradził sobie z położeniem królewskiej głowy na katows­ kim pieńku. U nas zatem dławi się po cichu i bez rozgłosu ludzi, którzy mają swoje własne lub co najmniej niewygodne poglądy. Dopiero potem rzuca się ich zewłok na pożarcie najniższym instynktom tłumu. Oskarża się go o bestialstwo. Księża gadają o konieczności opanowania najobrzydliwszych skłonności, a potem, oczywiście, jest msza. — Kościół nie ma nic do rzeczy w tych skrajnych przy570

padkach — zaprotestował jałmużnik, pochylając się nad rozmawiającymi. — Pozwolę sobie nawet zauważyć, pa­ nowie, że aż za często laicy nie znają dziś prawa kanoni­ cznego i uzurpują sobie prawo do wykonywania prawa boskiego. Mogę was zapewnić, że większość duchownych, których tu widzicie, poważnie obawia się interwencji pra­ wa cywilnego w prawo religijne. Przybywam z Rzymu, gdzie widziałem, jak dzielnica naszej ambasady w Waty­ kanie powoli zmienia się w azyl dla łajdaków najgorszego gatunku. Ojciec Święty nie jest już panem u siebie, bo nasz król, aby rozstrzygnąć spór, nie cofnął się przed posłaniem swej ambasadzie posiłków, bardzo skutecznych żołnierzy francuskich. Dostali oni rozkaz strzelania, gdy tylko wojska papieskie przejdą do działania, to znaczy zaaresztują złodziei i bandytów z Włoch oraz szwajcars­ kich uciekinierów ukrywających się w ambasadzie Fran­ cji. — Ale każda ambasada powinna być nietykalna na obcej ziemi! — zawołał stary mieszczanin o rozsądnej twarzy. — Oczywiście. Nie może ona jednak udzielać schronienia wszystkim szumowinom Rzymu i podminowywać jedności Kościoła. — Az kolei Kościół nie powinien podminowywać jed­ ności Francji, której król jest obrońcą — odparował z upo­ rem stary mieszczanin. Wszyscy spojrzeli po sobie i wyglądało na to, że zasta­ nawiają się, co on tu robi. Większość podejrzliwie się od­ wróciła, najwyraźniej żałując użycia tak odważnych słów w obliczu nieznajomego, który być może był nawet szpie­ giem Jego Królewskiej Mości. Jedynie mistrz Gallemand zmierzył go wzrokiem. — Doskonale — odrzekł. — Przyjrzyj się pan uważnie temu procesowi. Zapewne bez trudu zobaczysz niewielki przykład ogromnego konfliktu pomiędzy królem i rzymskim Kościołem. Angelika z przerażeniem śledziła tę wymianę zdań. Teraz lepiej rozumiała opory jezuitów i bezużyteczność listu pa­ pieskiego, w których tak długo pokładała próżną nadzieję. A zatem król nie uznaje już żadnego pana. Dla Joffreya de 571

Peyrac pozostała tylko jedna szansa: że sumienie sędziów będzie silniejsze od ich służalczości. Ogromna cisza, jaka nagle zapanowała nad amfiteatrem, przywołała ją do rzeczywistości. Serce na moment przestało jej bić. Zobaczyła Joffreya. Szedł z trudem, wspierając się na dwóch laskach. Kulał o wiele bardziej niż kiedyś i za każdym krokiem wydawało się, że straci równowagę. Wydał jej się zarazem i bardzo wysoki, i bardzo pochy­ lony, straszliwie wychudły. Doznała okropnego wstrząsu. Przez kilka miesięcy zarys drogiej postaci zatarł się w jej pamięci, a teraz z przerażeniem obserwowała go oczami publiczności. Odkryła niezwykłość, a nawet niepokojącą inność jego wyglądu. Ogromna, czarna czupryna okalała zniekształconą twarz widmowej bladości, na której blizny wyraźnie rysowały się czerwonymi śladami. Znoszone ubra­ nie i przeraźliwa chudość dopełniały wrażenia, jakie musiał wywrzeć na zgromadzeniu. Nagle podniósł głowę i jego czarne, błyszczące oczy po­ woli, z drwiącą pewnością siebie powędrowały wzdłuż pół­ kola. Litość, jaka wezbrała w niektórych, znikła natych­ miast, zastąpiona nieprzyjaznym szmerem, który obiegł całą salę. To rzeczywiście jest czarownik! Hrabia de Peyrac stał w otoczeniu strażników przed krzesłem, na którym nie mógł uklęknąć. W tej samej chwili do sali weszła straż w mundurach królewskich. Dwudziestu żołnierzy otoczyło ogromną salę. Rozpoczynał się proces. Jakiś głos zawołał: — Panowie, sąd idzie! Wszyscy podnieśli się z miejsc. Weszli halabardnicy w ko­ stiumach z XVI wieku, z usztywnianymi kryzami i w bere­ tach z piórami. Za nimi pojawiła się procesja sędziów w to­ gach przybranych gronostajami i w kwadratowych biretach. Pierwszy szedł człowiek dość podeszłego wieku, odziany całkiem na czarno, w którym Angelika z trudem rozpoznała Seguiera, tak wspaniałego i imponującego w dniu wejścia króla do stolicy. Za nim szedł osobnik chudy i wysoki, 572

ubrany w czerwień. Następnie zjawiło się sześciu ludzi w cze­ rni. Jeden z nich nosił czerwoną pelerynkę. Był to pan Masseneau, przewodniczący parlamentu Tuluzy, odziany surowiej niż podczas spotkania na drodze do Salsigne. Siedzący przed Angeliką Gallemand komentował pół­ głosem: — Starzec w czerni na czele pochodu to pierwszy prze­ wodniczący sądu, Seguier. Człowiek w czerwieni to Denis Talon, adwokat generalny Rady Królewskiej i główny oska­ rżyciel. Czerwona pelerynka należy do Masseneau, par­ lamentarzysty z Tuluzy, który na czas procesu został mia­ nowany przewodniczącym ławy przysięgłych. Pośród nich najmłodszy jest Fallot, prokurator, który sam zwie się baro­ nem de Sance i nie waha się wkraść w łaski króla, godząc się na sądzenie oskarżonego będącego przez małżeństwo jego bliskim krewnym. — Przypadek jak z Corneille'a — zauważył żółtodziób o pudrowanych włosach. — Przyjacielu, widzę, że jak wszyscy swawolni ludzie twojego pokolenia chodzisz na spektakle teatralne, na któ­ rych żaden szanujący się prawnik nie powinien być widzia­ ny, jeśli nie chce uchodzić za lekkoducha. Mimo to, mój drogi, zapewniam cię, że takiej komedii jak ten dzisiejszy proces nie zobaczysz w żadnym teatrze...! Angelika nie dosłyszała reszty wypowiedzi, która utonęła w ogólnym zamieszaniu. Chciała wiedzieć, kim są inni sędziowie. Desgrez nie powiedział, że będzie ich aż tylu. Reszta nie liczyła się, skoro byli nieznani, ale najważniejsi byli Masseneau i Fallot. A gdzie jest adwokat? Zobaczyła go, wchodzącego tymi samymi drzwiami co reszta przysięgłych. Za nim podążało kilku nieznajomych zakonników, z których większość zajęła zarezerwowane miejsca w pierwszym rzędzie, przeznaczone dla oficjalnych obserwatorów. Angelika zaniepokoiła się, że między nimi nie widać ojca Kirchera. Mnich Becher także był nieobecny i młoda ko­ bieta odetchnęła z ulgą. Teraz panowało już całkowite milczenie. Jeden z duchow573

nych odmówił błogosławieństwo, po czym zbliżył krucyfiks do ust oskarżonego. Ten ucałował go i przeżegnał się. Na widok tego gestu pokory i pobożności po sali prze­ szedł szmer rozczarowania. Czy zupełnie pozbawią magii to przedstawienie, oferując jedynie rozsądzenie szlacheckiej sprzeczki? Jakiś piskliwy głos zawołał: — Pokażcie nam czyny Lucyfera! Powstało zamieszanie, straże otoczyły bezczelnego widza. Młody człowiek i paru jego kolegów zostali błyskawicznie usunięci z sali. Znowu nastała cisza. — Oskarżony, proszę złożyć przysięgę — odezwał się przewodniczący Seguier, jednocześnie rozwijając papier, który na klęczkach podawał mu urzędnik. Angelika przymknęła oczy, Joffrey przemówi. Spodziewa­ ła się, że jego głos będzie słaby, zdławiony. Podobnie zapew­ ne sądziła większość widzów, ponieważ kiedy zabrzmiał czysty i dźwięczny tembr, rozległ się szmer zdumienia. Angelika była do głębi wstrząśnięta. Rozpoznała uwo­ dzicielski głos, który w ciepłe tuluskie noce szeptał jej tyle słów miłości. — Przysięgam mówić całą prawdę. Wiem jednak, pano­ wie, że prawo pozwala mi na podważenie kompetencji tego trybunału, ponieważ, jako mistrz podań i parlamentarzysta, mam prawo żądać, aby być sądzonym przez wysoki sąd parlamentu... Wielki mistrz Sprawiedliwości zawahał się, ale zaraz dość pospiesznie skwitował: — Prawo nie zezwala na przysięgę warunkową; proszę przysiąc normalnie, a trybunał będzie wówczas mógł pana osądzić. Jeśli pan nie przysięgnie, będziemy sądzić pana „na milcząco", to znaczy zaocznie, jakby pana tu nie było. — Widzę, panie przewodniczący, że karty zostały roz­ dane już wcześniej. Dlatego, aby ułatwić panu zadanie, nie zamierzam skorzystać z kruczków prawnych, pozwalających na podważenie praworządności tego trybunału w całości bądź w szczegółach. Zaufam zatem waszemu poczuciu spra­ wiedliwości i podtrzymuję moją przysięgę. 574

Mistrz Seguier nie ukrywał złośliwej satysfakcji. — Sąd z pewnością doceni szczególny zaszczyt, jaki mu pan czynisz, akceptując jego kompetencje. Przed panem król także zaufał jego doskonałej sprawiedliwości i tylko to jest istotne. A co do WAS, panowie sędziowie, proszę ani na chwilę nie zapominać o zaufaniu, jakim obdarzył was Jego Królewska Mość. Pamiętajcie, panowie przysię­ gli, że macie wielki zaszczyt reprezentować miecz, który nasz monarcha trzyma w swych dostojnych dłoniach. Is­ tnieją bowiem dwie sprawiedliwości: jedna, która odnosi się do działań zwykłych śmiertelników, nawet jeśli byliby ludźmi wysokiego rodu, i druga, która stosuje się do de­ cyzji króla, reprezentującego prawo boskie. Niech powaga tego stwierdzenia nie umknie wam, panowie. Sądząc w imieniu króla, odpowiadacie za jego wielkość. Oddając honor królowi, oddajecie także honor pierwszemu obrońcy religii w królestwie. Po tym dość mętnym stwierdzeniu, w którym parlamen­ tarna demagogia splatała się z niejasnym ostrzeżeniem dwo­ rzanina, Seguier oddalił się majestatycznie, usiłując ukryć pośpiech. Zaledwie wyszedł, wszyscy usiedli. Zdmuchnięto świece, które do tej pory płonęły na pulpitach. Piwniczne światło rozjaśniało nieco salę, a kiedy blade zimowe słońce zajrzało w witraże, błękitne i czerwone światło zmieniło wygląd kilku twarzy. Mistrz Gallemand osłonił usta dłonią i szepnął do swych sąsiadów: — Stary lis nie chce nawet brać odpowiedzialności i oso­ biście odczytać aktu oskarżenia. Robi jak Poncjusz Piłat i, w wypadku skazania, nie zawaha się zrzucić odpowiedzial­ ności na inkwizycję lub jezuitów. — Ale nie może tego zrobić, ponieważ jest to proces świecki. — Phi! Dworska sprawiedliwość musi być jednocześnie na usługach swego pana i uśpić czujność ludzi pytających o motywy. Angelika słuchała tych nieprzyjaznych dla króla rozmów w stanie półświadomości. Ani przez chwilę nie wydawało jej się, że to wszystko jest prawdziwe. To był sen na jawie, 575

może nawet sztuka teatralna... Widziała jedynie swego mę­ ża, który stał nieco pochylony, wspierając się ciężko na laskach. W jej umyśle zaczęła formować się mglista jeszcze myśl: „Pomszczę go. Cokolwiek ci oszuści kazali mu prze­ cierpieć, zmuszę ich, by przecierpieli to samo. Jeśli diabeł istnieje, jak tego uczy religia, chciałabym widzieć, jak szatan unosi do piekła ich dusze fałszywych chrześcijan". Po pełnym ogromnej godności wyjściu przewodniczącego sądu adwokat generalny Denis Talon, wielki, chudy i śmier­ telnie poważny, wszedł na mównicę i rozkruszył pieczęci zamykające dużą kopertę. Ostrym, skrzekliwym głosem zaczął czytać „zarzuty albo akt oskarżenia": — Pan Joffrey de Peyrac, pozbawiony już tytułów i wy­ dziedziczony z wszystkich majętności przez zamknięte po­ siedzenie Rady Królewskiej, został postawiony przed ob­ liczem naszej sprawiedliwości, aby zostać osądzonym za czyny podważające zarazem bezpieczeństwo Państwa i Koś­ cioła przez całość praktyk alchemicznego produkowania szlachetnych metali. Dla wszystkich tych czynów i innych faktów wymienionych w dossier oskarżenia domagam się, aby on oraz jego ewentualni wspólnicy zostali spaleni na placu Greve, a ich popioły rozsypane, jak to się stosuje wobec czarowników, którym udowodniono handel z szata­ nem. Przedtem jednak domagam się przesłuchania zwyczaj­ nego i nadzwyczajnego, aby wyjawił wszystkich wspólni­ ków... Krew tętniła w uszach Angeliki tak głośno, że zagłuszyła resztę przemówienia. Doszła do siebie w chwili, gdy po raz drugi odezwał się dźwięczny głos oskarżonego: — Przysięgam, że wszystko to jest fałszywe i tendencyjne, gotów jestem udowodnić to tu, na miejscu, przed oczami wszystkich ludzi dobrej woli. Prokurator królewski zaciął wąskie usta i zwinął papier, jakby ciąg dalszy tej ceremonii go nie dotyczył. Teraz on zrobił taki gest, jakby chciał wyjść, ale adwokat Desgrez wstał i oznajmił: — Panowie sędziowie, król i wy sami uczyniliście mi 576

wielki zaszczyt, wyznaczając mnie na obrońcę oskarżonego. Pozwolę więc sobie, przed odejściem pana prokuratora generalnego, zadać wam jedno pytanie: jak to się stało, że ów akt oskarżenia został przygotowany wcześniej i przed­ stawiony całkiem gotowy i do tego zapieczętowany, podczas kiedy procedura, która jest prawem, nie przewiduje takiego rozwiązania? Surowy Denis Talon zmierzył młodego adwokata od stóp do głowy i z pogardliwą wyższością odpowiedział: — Młody mistrzu, widzę, że w swym braku doświad­ czenia nie jesteś poinformowany o niuansach tej procedury. Wiedz zatem, że najpierw do roli przewodniczącego procesu wyznaczony był pan de Mesmon, a nie pan Masseneau... — Przepisy wymagają w takim przypadku, panie główny doradco, aby to sam przewodniczący Mesmon przyszedł tu i przedstawił osobiście oskarżenie! — Nie wiesz pan, że przewodniczący Mesmon umarł wczoraj nagle? Miał jednak dość czasu, aby zredagować ów akt oskarżenia, który w pewnym sensie stał się jego tes­ tamentem. Przyznacie, panowie, że to przepiękny dowód poczucia obowiązku wysokiego królewskiego urzędnika. Cała sala powstała, aby uczcić pamięć Mesmona. W tłu­ mie rozległo się jednak kilka okrzyków: — Taka nagła śmierć to diabelstwo! — Morderstwo przez otrucie! — Nieźle się zaczyna! Straże znowu musiały interweniować. Przewodniczący Masseneau zabrał głos i przypomniał, że jest to rozprawa przy drzwiach zamkniętych. Na naj­ mniejszą oznakę nieporządku sąd zareaguje wyprowadze­ niem wszystkich, którzy nie biorą udziału w rozprawie. Sala się uspokoiła. Adwokat Desgrez zadowolił się wyjaśnieniem, jakoby interweniowały siły wyższe. Dodał, że akceptuje terminy aktu oskarżenia pod warunkiem, iż jego klient sądzony będzie dokładnie na ich podstawie. Po kilku słowach zamienionych półgłosem przewodni­ czący się zgodził.

577

Denis Talon przedstawił Masseneau jako przewodniczą­ cego sądu i z namaszczeniem opuścił salę. Przewodniczący Masseneau natychmiast rozpoczął prze­ słuchanie. — Czy przyznaje się pan do czynów czarodziejskich i za­ klęć, które się panu zarzuca? — Zaprzeczam wszystkiemu w całości! — Nie ma pan prawa. Należy odpowiedzieć oddzielnie na każdy z zarzutów zawartych w dossier. Leży to zresztą w pana interesie, są tu bowiem również fakty niezaprzeczal­ ne, do których lepiej osobiście się ustosunkować, ponieważ przysiągł pan mówić całą prawdę. A więc: czy przyznaje się pan do produkcji trucizn? — Przyznaję, że nieraz wytwarzałem substancje chemicz­ ne, spośród których pewne mogły okazać się szkodliwe dla zdrowia, jeśliby zostały spożyte. Ale nigdy nie przeznacza­ łem ich do spożycia ani nie sprzedawałem, ani też nie po­ służyłem się nimi, aby kogokolwiek otruć. — Więc przyznaje pan, że używał pan i wytwarzał truciz­ ny, takie jak witriol zielony i witriol rzymski? — Oczywiście. Ale, aby uczynić mi z tego zarzut, nale­ żałoby udowodnić, że kogoś nimi otrułem. — Na razie zadowolimy się stwierdzeniem, że nie za­ przecza pan wytwarzaniu trucizn przy użyciu alchemii. Cele sprecyzujemy potem. Masseneau pochylił się nad grubym dossier rozłożonym przed nim i zaczął przewracać kartki. Angelika zadrżała, że oskarżenie o trucicielstwo może zostać sformułowane na­ tychmiast. Przypomniała sobie, co Desgrez mówił o nieja­ kim Bouriem, który także został wyznaczony na sędziego przysięgłego w tym procesie, a miał opinię osoby zręcznej w fałszerstwie. Został on w pewnym sensie wyznaczony do fabrykowania dowodów oskarżenia według własnego uzna­ nia, jako że do zadań sędziów należało pouczanie, spraw­ dzanie, zbieranie dowodów, przesłuchanie i wstępne śledzt­ wo dotyczące sprawy. Angelika pochyliła się, próbując rozpoznać Bouriego pośród innych sędziów. 578

Masseneau wciąż przerzucał papiery. Wreszcie zmobili­ zował odwagę i odchrząknął. Początkowo pod nosem i niezrozumiale, później półgło­ sem, potem już prawie całkiem wyraźnie zaczął czytać: — Aby udowodnić, jeśli okaże się to konieczne, jak wielka jest królewska sprawiedliwość i jak potrafi uczynić wszystko, żeby okazać swą bezstronność — zanim roz­ poczniemy wymienianie poszczególnych głównych punk­ tów oskarżenia, które każdy z sędziów wyznaczonych przez króla ma przed sobą, muszę stwierdzić, że nasze wstępne śledztwo było niezwykle trudne i pełne prze­ szkód. — I interwencji w obronie szlachetnie urodzonego i bo­ gatego oskarżonego! — odezwał się z widowni drwiący głos. Angelika spodziewała się, że strażnicy znowu wyprowa­ dzą prowokatora, ale, ku jej wielkiemu zdumieniu, sierżant, który stał niedaleko niej, trącił łokciem jednego z funk­ cjonariuszy. „Policja musi mieć na sali swych ludzi, których opła­ cono, aby prowokowali wrogie Joffreyowi incydenty" — pomyślała. Przewodniczący mówił dalej, jakby nic nie słyszał: — Aby więc pokazać wszystkim, że królewska sprawied­ liwość nie tylko nie jest stronnicza, ale także jest hojna, sądzę, że mogę wyznać tu, iż z tak licznych punktów aktu oskarżenia, które zostały zaprezentowane i zebrane z róż­ nych miejsc i po mozolnym nieraz śledztwie, musiałem po długim i dojrzałym namyśle oraz walce z samym sobą od­ rzucić ich sporą liczbę. — Zatrzymał się, żeby nabrać tchu, i dokończył nieco przygłuszonym głosem: — ...Dokładnie trzydzieści cztery dowody zostały przeze mnie odrzucone jako wątpliwe i wyraźnie sfałszowane, przypuszczalnie w ce­ lu osobistej zemsty na oskarżonym. Oświadczenie to zostało przyjęte zamieszaniem, nie tylko na sali, lecz także pośród sędziów, którzy bez wątpienia nie oczekiwali tak wielkiego dowodu odwagi i bezstronności ze strony przewodniczącego. Jeden z nich, niski człowieczek o chytrym obliczu i haczykowatym nosie, nie wytrzymał i otwarcie wrzasnął: 579

— Podważona zostaje nie tylko godność trybunału, lecz także niezawisłość osądu, jeśli przewodniczący uważa się za uprawnionego do usunięcia, bez porozumienia z innymi ławnikami, punktów oskarżenia, które być może są głów­ nymi dowodami... — Panie Bourie, jako przewodniczący przywołuję pana do porządku i proponuję do wyboru: rezygnację z nominacji albo kontynuację procesu. Podniosła się wrzawa. — Przewodniczący jest na usługach oskarżonego. Wia­ domo, co to jest złoto Tuluzy! — wrzeszczał widz, który interweniował już wcześniej. Urzędnik o tłustych włosach, siedzący przed Angeliką, krzyczał: — Niech choć raz szlachcic i bogacz pozna prawdziwą sprawiedliwość! — Panowie, zawieszam posiedzenie i jeśli nie zaprowa­ dzicie tu porządku, każę opróżnić salę! — zdołał wykrzyczeć przewodniczący Masseneau. Z oburzeniem nasadził biret na perukę i wyszedł, a za nim reszta sędziów. Angelice przyszło do głowy, że wszyscy ci poważni sę­ dziowie przypominają kukiełki, które wchodzą, wykonują trzy lub cztery okrążenia i wychodzą. Gdybyż jeszcze mogli nie wrócić...! Sala uspokajała się i zmuszała do zachowania porządku, aby sąd wrócił, a widowisko toczyło się dalej. Wszyscy wstali, słysząc stukanie halabard, poprzedzające powrót trybunału. W nabożnym milczeniu Masseneau zajął znowu swoje miejsce. — Panowie, incydent został zamknięty. Punkty, które uznałem za podejrzane, są dołączone do dossier i każdy z funkcjonariuszy może się z nimi zapoznać. Zaznaczyłem je czerwonym krzyżykiem i każdy sędzia może sobie wyro­ bić własny pogląd na mój osąd i mnie samego. — Dowody te dotyczą głównie czynów bluźnierczych przeciw Pismu Świętemu — stwierdził Bourie, nie ukrywając satysfakcji. — Jest tam przede wszystkim mowa o wytwa580

rzaniu za pomocą alchemii Pigmejów i innych stworzeń o diabelskim pochodzeniu. Publiczność zawrzała tłumioną wesołością. — Czy zobaczymy je jako dowody rzeczowe?! — zawołał ktoś. Krzykacz został natychmiast usunięty przez straże i pro­ ces kontynuowano. Wtedy podniósł się adwokat Desgrez. — Jako obrońca oskarżonego domagam się włączenia do akt wszystkich dowodów rzeczowych! Przewodniczący podjął przesłuchanie. — Skończmy najpierw z tą historią z truciznami, które pan wytwarzał, jak sam pan przyznaje. Jak to się dzieje, że jeśli nie miał pan najmniejszego zamiaru posługiwać się nimi do otrucia innych osób, chwalił się pan publicznie, że spożywa je codziennie, „aby uniknąć zagrożenia otru­ cia"? — Jest to bardzo słuszne stwierdzenie, a moja odpowiedź i wtedy, i teraz jest taka sama: szczycę się tym, że nie można mnie otruć ani witriolem, ani arszenikiem, ponieważ zjadłem ich w życiu dość, by nie ryzykować nawet mdłości w przypadku, gdyby ktoś usiłował mnie w ten sposób prze­ nieść na tamten świat. — I do dziś podtrzymuje pan tę deklarację o odporności na truciznę? — Jeśli to tylko ma zadowolić królewski trybunał, gotów jestem, jako wierny poddany, przełknąć w waszej obecności dozę jednego z tych narkotyków. — Wobec tego samym tym stwierdzeniem przyznaje się pan do posiadania zaklęcia przeciw wszystkim truciznom? — To nie żadne zaklęcie, to podstawa nauki o odtrut­ kach. Wierzeniem w czary i zaklęcia jest używanie kamienia ropuszego i innych nieszkodliwych bzdur, jak to niemal wszyscy robicie. Nie, panowie, nie wierzę, abyście w ten sposób uchronili się przed trucizną. — Oskarżony, nie ma pan racji, wydrwiwając szacowne obyczaje i szydząc z nich. Niemniej, w interesie sprawied­ liwości, która pragnie wyświetlenia tej sprawy, nie będę zajmował się drobiazgami. Jeśli pan pozwoli, zatrzymam 581

z nich jedynie stwierdzenie, że jesteś pan ekspertem od trucizn. — Nie bardziej niż w czymkolwiek innym. Uodporniłem się zresztą tylko na niektóre, bardziej znane trucizny, takie jak witriol i arszenik. Cóż jednak znaczy ta nieskończenie mała wiedza wobec rozlicznych trucizn roślinnych i zwie­ rzęcych, egzotycznych i florenckich, i chińskich, z których najzdolniejszy nawet francuski lekarz nie zdołałby wyleczyć, nie mówiąc już o ich wykryciu. — A pan zna niektóre z tych trucizn? — Mam indiańskie strzały, które służą do polowania na bizony, oraz groty strzałek, używanych przez Pigmejów z Afryki. Lekkie zranienie ich ostrzem wystarczy, aby zabić nawet tak gigantyczne zwierzę jak słoń. — Krótko mówiąc, twierdzi pan, że jest większym jeszcze ekspertem od trucizn, niż podano w oskarżeniu? — Ani trochę, panie przewodniczący. Ale wyjaśniam, że jeśli miałbym kiedykolwiek ochotę wysłać na tamten świat jakichś biedaków, którzy krzywo na mnie spojrzeli, nie musiałbym zadawać sobie trudu wytwarzania arszeniku i witriolu, zbyt pospolitych i łatwo rozpoznawalnych tru­ cizn. — Wiec dlaczego je pan produkował? — W celach naukowych i w trakcie doświadczeń chemi­ cznych na minerałach, które nieraz prowadzą do formowa­ nia się tych substancji. — Nie odbiegajmy od tematu. Wystarczy, że sam pan przyznał się do dużego zasobu wiadomości w dziedzinie trucizn i alchemii. A zatem, zgodnie z pana własnymi sło­ wami, jest pan w stanie spowodować czyjeś zniknięcie, tak że nikt ani tego nie zauważy, ani nie będzie pana pode­ jrzewał. Kto nam zagwarantuje, że już się tak nie stało? — Trzeba to udowodnić! — Zarzuca się panu także spowodowanie śmierci dwóch osób, ale, co spieszę wyjaśnić, sprawa ma niewielkie zna­ czenie: pierwsza to śmierć siostrzeńca arcybiskupa Tuluzy, pana de Fontenac. — Czy sprowokowany pojedynek w obecności świadków zalicza się dziś do faktów nadnaturalnych? 582

— Panie de Peyrac, proszę, aby zechciał pan zaprzestać ironicznych komentarzy pod adresem trybunału, który pra­ gnie jedynie poznać prawdę. Druga śmierć, którą się panu przypisuje, mogła być zadana jedną z owych niewidzialnych trucizn albo czarami w pełnym znaczeniu tego słowa. Jako że przy ekshumowanym ciele zmarłej, jednej z pańskich dawnych kochanek, w obecności świadków znaleziono pań­ ski portret. Czy poznaje go pan? Masseneau podał szwajcarowi mały przedmiot, który ten pokazał hrabiemu de Peyrac, stojącemu cały czas o dwóch laskach przed przeznaczonym dla niego siode­ łkiem. — Rozpoznaję miniaturę, którą ta egzaltowana biedacz­ ka kazała sobie namalować. — Ta egzaltowana biedaczka, jak ją pan nazywa, która była przy tym jedną z pańskich licznych kochanek, panna de... Joffrey de Peyrac podniósł dłoń gestem nakazującym milczenie. — Litości, nie profanujmy publicznie jej nazwiska, panie przewodniczący. Ta nieszczęśliwa istota nie żyje! — Umarła od melancholii, o której autorstwo jesteś pan podejrzany. Sprowadził ją pan czarami! — To nieprawda, panie przewodniczący. — Więc dlaczego znaleziono ten medalion w ustach zma­ rłej, a w okolicy serca coś jakby ukłucie szpilką? — Nie mam najmniejszego pojęcia. Sądząc jednak z pań­ skich słów, podejrzewam, że to ona raczej była bardzo przesądna i chciała mnie w ten sposób opętać. A zatem z czarownika staję się zaczarowanym. Czy to nie zabawne, panie przewodniczący? I nagle wszyscy spostrzegli, że to długie, chwiejące się na nogach i dwóch laskach widmo chichocze w najlepsze. Zawrzało, potem nastąpiła chwila odprężenia, wreszcie tu i tam wybuchły śmiechy. Masseneau jednak wciąż był nachmurzony. — Oskarżony, czyżby pan nie wiedział, że fakt znale­ zienia medalionu w ustach zmarłej jest pewną oznaką opę­ tania? 583

— Sądząc z moich obserwacji, wiem na temat tych prze­ sądów o wiele mniej od pana, panie przewodniczący. Urzędnik pominął uwagę milczeniem. — Proszę więc przysiąc, że nigdy ich pan nie praktykował. — Przysięgam na moją żonę, dziecko i króla, że nigdy nie oddawałem się tego rodzaju przesądom, przynajmniej w tym znaczeniu, w jakim pojmuje się je tu, we Francji. — Proszę wyjaśnić, na czym polega pańskie zastrzeżenie. — Chciałem powiedzieć, że dużo podróżowałem. W In­ diach i Chinach byłem świadkiem przedziwnych fenome­ nów, które dowodzą, że magia i czary istnieją naprawdę, ale nie mają nic wspólnego z szarlatanerią praktykowaną ogólnie pod tą nazwą w krajach Europy. — To znaczy przyznaje pan, że w nie wierzy? — W prawdziwe czary — tak... Co obejmuje także sporą grupę fenomenów całkiem naturalnych, które zostaną bez wątpienia wyjaśnione w przyszłych wiekach. Ale jeśli chodzi o wgapianie się w tych jarmarcznych sztukmistrzów i samo­ zwańczych mędrców alchemii... — A więc sam pan dochodzi do alchemii! Według pana istnieje, podobnie jak w przypadku czarów, alchemia praw­ dziwa i fałszywa? — Istotnie. Niektórzy Arabowie i Hiszpanie zaczęli ją nawet określać oddzielnym mianem chemii, która jest nauką eksperymentalną, gdzie wszystkie zjawiska przemiany sub­ stancji mogą być powtórzone i są zatem niezależne od wykonawcy, oczywiście pod warunkiem, że zna on swój fach. Ale prawdziwy alchemik, wierzcie mi, to jeszcze gorzej niż czarownik! — Cieszę się, że słyszę to z pańskich ust, ponieważ try­ bunał ma ułatwione zadanie. Kto wiec, pańskim zdaniem, jest gorszy od czarownika? — Głupiec i oświecony, panie przewodniczący. Po raz pierwszy w trakcie tego namaszczonego przesłu­ chania przewodniczący Masseneau omal nie stracił kontroli nad sobą. — Oskarżony, proszę o zachowanie szacunku dla trybu­ nału, i to we własnym interesie. Dość już, że w swej przy­ siędze miał pan czelność zaklinać się, wymieniając imię

584

Jego Królewskiej Mości na ostatnim miejscu po żonie i dzie­ cku. Jeśli dalej będzie pan okazywał tyle arogancji, sąd może odmówić dalszego przesłuchiwania... Angelika spostrzegła, że adwokat podskoczył do jej męża i chciał mu coś powiedzieć, ale straże go zatrzymały. Masseneau wtrącił się jednak, ponieważ chciał zapewnić adwoka­ towi wszelkie warunki do pełnienia obowiązku obrońcy. — Nie miałem najmniejszego zamiaru, panie prze­ wodniczący, wskazywać na pana albo kogoś innego spośród tu obecnych — podjął hrabia de Peyrac, kiedy wrzawa ucichła. — Jako pewnego rodzaju naukowiec, atakowałem jedynie osoby praktykujące tę bezużyteczną naukę, którą nazywa się alchemią, a nie sądzę, aby którykolwiek z was, tak zajętych poważnymi sprawami, oddawał się jej w sek­ recie... Ta zręczna przemowa spodobała się sędziom, którzy poważnie przytaknęli. Przesłuchanie trwało dalej w nieco spokojniejszej atmo­ sferze. Masseneau przerzucił znowu kilka kartek z góry papie­ rów i wyciągnął jeszcze jeden dokument. — Udowodniono panu używanie w tajemniczych prak­ tykach, które w celu oczyszczenia się z winy określa pan nowym mianem chemii, kawałków szkieletów. Jak wyjaśni pan to niechrześcijańskie zachowanie? — Przede wszystkim, panie przewodniczący, nie należy mylić mrocznych nauk z chemią. Kości zwierząt służą mi wyłącznie do robienia popiołu, który ma pewne specjalne właściwości: zbiera zanieczyszczenia ze stopionego ołowiu, pozostawiając uwolnione zawarte w nim złoto i srebro. — A czy kości ludzkie mają tę samą właściwość? — Nie wątpię w to, panie przewodniczący, ale przyznaję, że popiół z kości zwierzęcych zadowala mnie zupełnie i ogra­ niczam się do niego. — Czy dla pańskich celów zwierzęta muszą być palone żywcem? — Absolutnie nie, panie przewodniczący. Czy kurczaki piecze pan żywcem? Twarz sędziego zadrżała, ale opanował się i stwierdził, że 585

to co najmniej zaskakujące, iż w tym królestwie popiół kostny używany jest tylko przez jedną osobę, w celach co najmniej dziwacznych, żeby nie powiedzieć: świętokrad­ czych. Peyrac pogardliwie wzruszył ramionami. Masseneau do­ dał, że istnieje również oskarżenie o świętokradztwo i brak pobożności, ale nie opiera się ono wyłącznie na wykorzys­ tywaniu kości zwierzęcych i zostanie rozpatrzone we właś­ ciwym czasie. — Prawdziwym zadaniem pańskiego popiołu — ciągnął po chwili — jest zatem tajemniczy proces regeneracji złej materii, takiej jak ołów, nadający jej życie i przekształcający w szlachetny metal, taki jak srebro i złoto? — Takie podejście bardzo jest pokrewne specyficznej dialektyce alchemików, którzy udają, że operują mrocznymi symbolami, podczas kiedy w istocie nie można stworzyć materii. — Oskarżony, przyznaje pan jednak, że wytwarzał pan złoto i srebro innymi sposobami niż wydzielanie go z piasku rzecznego? — Nigdy nie wytwarzałem złota ani srebra. Ja je tylko wydobywałem. — A przecież skały, z których, jak pan twierdzi, wydo­ bywa pan te metale, można tłuc do skutku i nawet po przepłukaniu nie ma w nich ani złota, ani srebra. To stwier­ dzenie ludzi, którzy się na tym znają. — Zgoda. Jednakże płynny ołów wiąże się z zawartymi w skalach, a niewidocznymi metalami szlachetnymi. — Twierdzi pan zatem, że potrafi wydobyć złoto z każ­ dego kamienia? — Wcale nie. Większość kamieni nie zawiera złota albo zawiera je w zbyt małej ilości. Poza tym trudno jest, mimo długich i skomplikowanych prób, znaleźć te skały we Fran­ cji, gdzie są one dość rzadkie. — A więc, skoro to odkrycie jest takie trudne, jak to się stało, że jest pan jedynym w tym królestwie, który umie to robić? — Powiedziałbym, że to talent, panie przewodniczą­ cy — odparł hrabia z lekką irytacją. — Jest to jednak 586

nauka i ciężka praca. Mógłbym także pozwolić sobie zapy­ tać pana, dlaczego Lulli jest obecnie jedynym człowiekiem we Francji, który pisze opery, i dlaczego nie pisze ich pan, skoro każdy może uczyć się nut i muzyki? Przewodniczący zrobił obrażoną minę, ale nie odpowie­ dział. Sędzia o przebiegłej twarzy podniósł dłoń. — Proszę mówić, panie doradco Bourie. — Zapytałbym oskarżonego, panie przewodniczący, jak to się dzieje, że skoro pan de Peyrac, głoszący się wiernym poddanym króla, odkrył tajny sposób na otrzymywanie złota i srebra, dlaczego nie uznał za stosowne przekazać swego sekretu wspaniałemu władcy tego kraju, to znaczy Jego Królewskiej Mości, co było nie tylko jego obowiąz­ kiem, ale i sposobem ulżenia ludowi, a nawet szlachcie, w miażdżących i nieuniknionych wydatkach, na które skła­ dają się podatki zbierane nawet od ludzi prawa w postaci rozmaitych opłat. Szmer aprobaty przebiegł po widowni. Każdy poczuł się oszukany i pełen osobistej urazy do tego wzgardliwego i bezczelnego kulawego wielkoluda, który przyznawał, że sam korzysta ze swego cudownego bogactwa. Angelika czuła, jak nienawiść sali koncentruje się na tym wyniszczonym torturami człowieku, który zaczynał już chwiać się ze zmęczenia. Po raz pierwszy de Peyrac spojrzał sali wprost w oczy. Młoda kobieta zauważyła jednak, że był to wzrok daleki i niewidzący. „Czy on nie czuje, że jestem tu i cierpię wraz z nim?" — pomyślała. Hrabia wahał się. — Przysiągłem powiedzieć całą prawdę — rzekł wolno. — Prawda jest taka, że w tym królestwie osobiste zasługi nie tylko nie są doceniane, ale wręcz wykorzystywane przez bandę dworzan, którzy mają w głowie jedynie własny inte­ res, własne ambicje i jeszcze własne kłótnie. W tych warun­ kach najlepszą rzeczą, jaką może zrobić ktoś, kto chce coś stworzyć, jest ukrycie się i chronienie swego dzieła mil­ czeniem. Ponieważ „nie rzuca się pereł przed wieprze". — Wygłosił pan bardzo poważne stwierdzenie. Nie

587

przysłużył się pan ani królowi... ani sobie — spokojnie odezwał się Masseneau. Bourie podskoczył. — Panie przewodniczący, jako sędzia przysięgły protes­ tuję przeciw tak łagodnemu przyjmowaniu zachowania, które w moich oczach zasługuje na miano obrazy majestatu. — Panie radco, byłbym panu wdzięczny, gdyby zechciał mnie pan odwołać z dalszego posiedzenia, jeśli pan będzie je kontynuował. Prosiłem już o to, ale król nie chciał mi udzielić tej łaski, co wydaje się dowodem, że ma do mnie zaufanie. Bourie spąsowiał i usiadł, podczas gdy hrabia zmęczo­ nym, ale spokojnym głosem wyjaśnił, że każdy pojmuje obowiązki na swój sposób. Nie jest dworzaninem, nie uważa się więc za dość silnego, by swój punkt widzenia narzucać wszystkim dookoła. Czy nie wystarczy, że ze swej dalekiej prowincji wysyłał co roku do skarbca królewskiego więcej niż jedną czwartą tego, co przynosi Francji cała Langwedo­ cja, i pracując w ten sposób dla dobra publicznego, wolał nie nadawać rozgłosu swoim odkryciom, obawiając się wy­ gnania, jak wielu źle zrozumianych odkrywców i uczonych? — Krótko mówiąc, przyznaje się pan do pełnego goryczy i nieufności stosunku do królestwa — rzucił przewodniczący z tym samym spokojem. Angelika znowu zadrżała. Adwokat uniósł dłoń. — Panie przewodniczący, proszę mi wybaczyć. Wiem, że nie jest to jeszcze pora mojej przemowy, ale chciałbym panu przypomnieć, że mój klient jest jednym z najwierniej­ szych poddanych Jego Królewskiej Mości, który uhonoro­ wał go wizytą w Tuluzie i następnie zaprosił na ślub. Nie może pan zatem, nie zadając kłamu Jego Królewskiej Mo­ ści, utrzymywać, że hrabia de Peyrac pracował przeciw niemu i przeciw królestwu. — Proszę o ciszę, mistrzu! Jestem zbyt pobłażliwy, po­ zwalając panu dokończyć tej przemowy, i proszę wierzyć, że weźmiemy ją pod uwagę. Proszę jednak nie przerywać, bo na razie jest to tylko przesłuchanie, które pozwoli sę­ dziom wyrobić sobie opinię na temat oskarżonego i jego działalności. 588

Desgrez usiadł. Przewodniczący przypomniał, że prag­ nieniem sprawiedliwości królewskiej jest wysłuchanie wszys­ tkiego, nawet usprawiedliwionej krytyki, ale do króla jedy­ nie należy osądzanie jego własnego zachowania. — To zbrodnia obrazy majestatu...! — wrzasnął jeszcze Bourie. — Nie podtrzymuję zarzutu zbrodni obrazy majesta­ tu — uciął Masseneau.

ROZDZIAŁ IX Masseneau kontynuował przesłuchanie, mówiąc, że poza transmutacją złota, która nie została zanegowana przez samego oskarżonego, ale którą uważał za zjawisko natural­ ne i wcale nie diabelskie, liczne świadectwa mówią o jego zdolności do fascynowania ludzi, a szczególnie młodych kobiet. Na bezbożnych i rozpustnych spotkaniach, jakie urządzał, panowała zazwyczaj wielka przewaga liczebna kobiet, „pewny znak diabelskiej interwencji, ponieważ na sabatach liczba kobiet zawsze przekracza liczbę męż­ czyzn". Peyrac pozostał milczący, jakby pogrążony w odległych marzeniach. — Co może pan odpowiedzieć na to pytanie, zasugero­ wane przez oficjał Kościoła po przestudiowaniu sprawy? Wydaje się pan mocno zakłopotany. Joffrey poderwał się, jakby się obudził. — Ponieważ pan nalega, panie przewodniczący, odpo­ wiem dwoma stwierdzeniami. Pierwsze, że nie jestem prze­ konany o pańskiej dogłębnej znajomości oficjału Rzymu, którego szczegóły przekazywane są jedynie w obrębie try­ bunałów duchownych; a drugie, że pańska znajomość tych szczegółowych faktów może pochodzić jedynie z osobis­ tego doświadczenia, co znaczy, iż musiałby pan przynaj­ mniej raz być obecny na tym sabacie szatana, którego ja osobiście, choć przeżyłem wiele ciekawych rzeczy, nigdy nie spotkałem. Przewodniczący podskoczył, ponieważ uznał te słowa za 590

obrazę. Przez dłuższą chwilę nie mógł wykrztusić słowa, po czym odezwał się niebezpiecznie spokojnie: — Oskarżony, mógłbym skorzystać z tej okoliczności i przestać pana słuchać, osądzając „na milcząco", a nawet pozbawić możliwości obrony przez osoby trzecie. Nie chcę jednak, aby w oczach niektórych uchodził pan za męczen­ nika jakiejś mrocznej sprawy. Dlatego zostawiam możliwość kontynuowania przesłuchania innym sędziom, o ile nie zniechęci ich pan do słuchania. Przekazuję głos panu, panie radco protestantów! Wstał wysoki sędzia o surowej twarzy. Przewodniczący skarcił go: — Jest pan sędzią, panie Delmas. W imię majestatu sprawiedliwości winien pan wysłuchać oskarżonego na sie­ dząco. Delmas usiadł. — Zanim rozpocznę przesłuchanie, pragnę skierować do trybunału prośbę, by nie posądzano mnie, że kieruję się jakąkolwiek stronniczością względem oskarżonego, a nie jedynie humanitarną troską. Wszyscy wiedzą, że oskarżony jest kaleką od dzieciństwa, wskutek bratobójczej wojny, która przez dłuższy czas niszczyła nasz kraj przede wszyst­ kim w rejonie południowo-zachodnim. Przesłuchanie może się przedłużyć, dlatego proszę, aby trybunał zezwolił oskar­ żonemu usiąść, ponieważ może zemdleć. — To niemożliwe! — wykrzyknął Bourie. — Oskarżony musi brać udział w przesłuchaniu w pozycji na klęczkach przed krucyfiksem, tradycja jest formalna. Już i tak ustą­ piliśmy, zgadzając się, by stał. — Ponawiam prośbę — nalegał radca protestantów. — Naturalnie — parsknął Bourie. — Wszyscy wiedzą, że uważa pan oskarżonego niemal za brata w religii, ponie­ waż wyssał mleko hugenockiej karmicielki i twierdzi, że w dzieciństwie był napastowany przez katolików, co jeszcze trzeba udowodnić. — Powtarzam, że to sprawa humanitaryzmu i mądrości. Zbrodnie, o które oskarża się tego człowieka, są mi równie wstrętne jak wam, panie Bourie, ale jeśli on zemdleje, prze­ słuchanie może się przeciągnąć w nieskończoność. 591

— Nie zemdleję i dziękuję panu, panie Delmas. Kon­ tynuujmy, proszę — przerwał oskarżony takim głosem, że po wymianie szeptem kilku uwag trybunał usłuchał. — Panie de Peyrac — podjął Delmas — wierzę w pańską przysięgę mówienia prawdy, a także w twierdzenie, iż nie ma kontaktów ze złym duchem. Mimo to pozostaje jeszcze zbyt wiele niejasnych punktów, aby pańska dobra wola poraziła oczy sprawiedliwości. Dlatego poproszę pana o od­ powiedź na pytania, które zadam mu bez żadnej innej intencji z mojej strony, jak tylko rozwianie ponurych wąt­ pliwości, którymi owiane są pańskie działania. Twierdzi pan, że wydobywa złoto ze skały, która, według specjalis­ tów, nie zawiera go. Ale dlaczego zajął się pan tą dziwaczną, trudną pracą, która nie licuje z pańskim tytułem szlachcica? — Przede wszystkim chciałem się wzbogacić, pracując i wykorzystując wszystkie duchowe zdolności, jakimi zo­ stałem obdarzony. Inni żądają pensji lub żyją na koszt sąsiada, inni jeszcze pozostają biedakami. Mnie nie od­ powiadało żadne z tych rozwiązań. Postanowiłem sam wy­ dobyć z moich ziem jak największe dochody. Nie sądzę, abym w tym przypadku rozminął się z naukami samego Boga, który powiedział: „nie pogrzebiesz swego talentu". To oznacza, jak sądzę, że jeśli ktoś posiada dar lub talent, nie ma wyboru, by go użyć lub nie, lecz ma boski obowiązek go wykorzystać. Twarz sędziego znieruchomiała. — Nie panu mówić o boskich obowiązkach. Dobrze... Dlaczego otaczał się pan albo libertynami, albo ludźmi dziwacznymi, którzy przybyli z zagranicy, a którym nie udowodniono wprawdzie szpiegostwa przeciw naszemu kra­ jowi, ale z tego, co mi doniesiono, nie są w istocie przychylni Francji, a nawet Rzymowi? — Ci dziwaczni dla was ludzie to przede wszystkim szwajcarscy, włoscy lub niemieccy uczeni, których wyniki prac porównywałem z moimi. Rozmowa o grawitacji ziem­ skiej i kosmicznej jest nieszkodliwym sposobem zabicia czasu. Zarzuca mi się libertynizm, a przecież w moim pałacu nie wydarzyło się więcej skandali aniżeli w czasach dwors­ kiej miłości, która, według samych erudytów, „cywilizowała 592

społeczeństwo", a już na pewno mniej niż na dworze i w tawernach Francji przez cały dzień i noc. — Trybunał zmarszczył brwi na tę śmiałą deklarację, ale Joffrey de Peyrac uniósł dłoń i zawołał: — Panowie sędziowie i lu­ dzie duchowni, którzy stanowicie część tego zgromadze­ nia, wiem, że reprezentujecie czystością obyczajów i roz­ sądnym życiem najzdrowszy element społeczeństwa. Nie obrażajcie się na moje słowa, są one bowiem skierowane do innych ludzi niż wy, a są to słowa, które często w du­ szy wymawiacie! Ta zręczna szczerość rozbroiła sędziów i urzędników, którzy poczuli się mile połaskotani publicznym hołdem, złożonym im za ich porządny i mało ciekawy tryb życia. Delmas odchrząknął i udał, że kartkuje dossier. — Powiadają, że zna pan osiem języków. — Pic de la Mirandole w zeszłym wieku znał ich osiem­ naście i nikt nie insynuował mu, iż sam szatan zadał sobie trud, aby mu je wbić do głowy. — Udowodniono jednak, że oczarowuje pan kobiety. Nie chcę niepotrzebnie poniżać istoty obciążonej nieszczęś­ ciem i szpetotą, ale trudno mi, patrząc na pana, sądzić, że sam pański wygląd przyciąga kobiety do tego stopnia, iż popełniają samobójstwo lub dostają szału na pana widok. — Nie należy przesadzać — skromnie, lecz z uśmiechem odezwał się hrabia. — Oczarować, jak to pan określa, pozwoliły się tylko te, które same tego chciały; a co do paru egzaltowanych panienek, cóż, wszyscy je znamy. Kla­ sztor albo szpital to jedyne miejsca, jakie im przystoją, i nie należy sądzić wszystkich kobiet na podstawie paru wariatek. Delmas przybrał jeszcze bardziej uroczystą minę. — Publicznym sekretem jest, i potwierdzają to wielo­ krotne świadectwa, że w Tuluzie, na „dworach miłości", które już z zasady są bezbożne jako instytucja, ponieważ Bóg powiedział: „będziesz kochał dla prokreacji", otwarcie gloryfikował pan akt cielesny. — Pan nasz nie powiedział nigdy: „będziesz się rozmna­ żał jak pies i suka" i nie rozumiem, dlaczego nauka o miłości miałaby być diaboliczna. — Diaboliczne są pańskie czary! 593

— Gdybym był aż tak dobry w czarach, nie byłbym tu teraz. Sędzia Bourie poderwał się. — Na pańskich dworach miłości — pienił się — po­ chwalał pan brak respektu dla praw Kościoła, mówił pan, że instytucja małżeństwa przeszkadza w odczuwaniu miło­ ści, a cnota nie polega na pobożności. — Mogłem w istocie powiedzieć, że cnota nie polega wyłącznie na pobożności, jeśli przy tym jest się skąpym i bez serca, ale w oczach kobiet prawdziwa cnota to być wesołym, poetą, zręcznym kochankiem i hojnym dawcą. A jeśli powie­ działem, że małżeństwo przeszkadza w miłości, nie miałem na myśli instytucji błogosławionej przez Boga jako takiej, lecz to, co zrobiły z niej nasze czasy, to znaczy handel interesami, wstydliwe targowisko, gdzie rodzice mówią jedy­ nie o ziemiach i posagu, gdzie łączy się czasami groźbą i siłą młodych, którzy nigdy się przedtem nie widzieli. Te właśnie procedery rujnują świętą instytucję małżeństwa, ponieważ małżonkowie złączeni takimi łańcuchami mogą myśleć jedy­ nie o wyzwoleniu się z nich poprzez grzech! — Proszę, jeszcze masz pan czelność i nas pouczać! — zawołał zmieszany Delmas. — Niestety! My, Gaskończycy, jesteśmy dość przekorni i skorzy do krytyki — przyznał hrabia. — Ten właśnie duch skłonił mnie do walki przeciw absurdom moich cza­ sów. Naśladowałem w tym słynnego hidalga, Don Kichota z Manczy, który walczył z wiatrakami. Obawiam się, że podobnie jak on wyszedłem na głupca. Minęła jeszcze jedna godzina, w ciągu której różni sę­ dziowie zadawali oskarżonemu wiele bardzo dziwnych py­ tań. Pytano go na przykład o to, co robił, aby uczynić kwiaty „oczarowującymi" tak, aby samo przesłanie bukietu rzucało czar na osobę, która je otrzymała; o przepis na afrodyzjak, który wlewał do kieliszków gościom na dworach miłości, rzucając ich w „miłosne delirium", aż wreszcie, z iloma kobietami naraz może się kochać. Hrabia de Peyrac odpowiadał na te pytania bądź wzgar­ dą, bądź ironicznym uśmieszkiem. 594

Nikt też mu nie uwierzył, kiedy oświadczył, że obdarza miłością tylko jedną kobietę. Bourie, któremu inni sędziowie powierzyli troskę o tak delikatny temat, zauważył szyderczo: — Pańskie zdolności miłosne są tak znane, że nie dziwimy się, dowiadując, jak wielu bezwstydnych rozrywek zażywasz. — Jeśli pańskie doświadczenie byłoby tak wielkie jak moje zdolności miłosne — odparł hrabia de Peyrac ze zgryź­ liwym uśmiechem — wiedziałby pan, że szukanie tego ro­ dzaju rozrywek świadczy raczej o niemożności, która po­ szukuje nowych podniet w anormalnych zachowaniach. Ja zaś wyznaję wam, panowie, że jedna kobieta, spotkana w samotności dyskretnej nocy, wystarczy, aby zaspokoić moje pragnienia. Dodam nawet — oznajmił poważniejszym tonem — że wyzywam wszystkie złe języki Tuluzy i Langwedocji, by udowodniły, iż od chwili ślubu byłem uznany za kochanka innej kobiety niż moja żona! — Śledztwo w istocie potwierdza ten szczegół — przyznał sędzia Delmas. — Och! Bardzo niewielki szczegół — odparł ze śmiechem Joffrey. Trybunał kręcił się zmieszany. Masseneau dał znak Bouriemu, żeby zakończył, ale tamten nie przebaczył mu wido­ cznie systematycznego odrzucania dowodów, które tak tros­ kliwie sfałszował. Nie uznał się jeszcze za pokonanego. — Nie odpowiedział pan na sformułowane przeciw nie­ mu oskarżenie, że wlewał do wina gości podniecające sub­ stancje, które powodowały następnie popełnianie strasz­ liwych grzechów przeciw szóstemu przykazaniu. — Wiem, że istnieją substancje przeznaczone do uzys­ kiwania takich efektów, na przykład kantaryda. Nigdy jednak nie uznawałem wymuszania sztucznymi sposobami napięcia, które powinny podtrzymywać jedynie puls hoj­ nego życia i naturalne źródła pożądania. — A jednak doniesiono nam, że przykładał pan wielką wagę do tego, co dawano do jedzenia i picia pańskim gościom. — Czy to nie jest normalne? Każdy człowiek, który chce przypodobać się osobom zaproszonym, uczyniłby podobnie! 595

— Twierdzi pan, że to, co jadło się i piło, miało wielkie znaczenie przy uwiedzeniu wybranej osoby. Uczył pan cza­ rów... — Nieprawda. Uczyłem tylko, że należy korzystać z da­ rów, jakie ofiarowuje nam nasza ziemia, ale w każdej spra­ wie, aby dopiąć pożądanego celu, należy nauczyć się reguł, które doń prowadzą. — Proszę wyjaśnić kilka tych nauk. Joffrey rozejrzał się dokoła i Angelika ujrzała przelotny uśmiech. — Widzę, że te zagadnienia was pasjonują, panowie sędziowie, z tych samych powodów, co młodszych od was chłopców. Czy jest się uczniakiem, czy sędzią, czyż nie marzy się o zdobyciu ukochanej? Niestety! panowie, oba­ wiam się, że was rozczaruję. Nie mam na to magicznej formuły, podobnie jak nie mam jej na wytwarzanie złota. Moja rada to ludzka mądrość. A więc, młody urzędniku, panie przewodniczący, kiedy już weszliście w te szacowne mury, czy nie pragnęliście dowiedzieć się wszystkiego, co pewnego dnia pozwoliło wam na osiągnięcie stanowiska, które piastujecie teraz? Uznalibyście za szaleńca tego, kto wszedłby na mównicę i zabrał głos nie zapoznając się pier­ wej z waszą przemową. W ciągu wielu lat staliście się wy­ czuleni na zasadzki, które mogą stanąć na waszej drodze, nauczyliście się je omijać. Dlaczego nie potraktować z po­ dobną troską spraw miłości? W każdej sprawie ignorancja jest kłopotliwa, żeby nie powiedzieć: niegodna. Moje nauki nie mają w sobie nic mrocznego. A ponieważ pan Bourie prosił mnie o dokładniejsze wyjaśnienie, zalecę mu na przy­ kład, aby kiedy wraca do domu w wesołym nastroju, gotów popieścić żonę, nie zatrzymywał się po drodze w gospodzie i nie wypijał kilku kufli jasnego piwa jeden po drugim. Ryzykuje bowiem, że znajdzie się w piernatach mocno osła­ biony, a jego rozczarowana małżonka poczuje nagłą chęć, aby odpowiedzieć na zalotne spojrzenia przystojnych musz­ kieterów, których spotka następnego dnia... Rozległy się śmieszki, a młodzi ludzie zaczęli bić brawo. — Przyznaję, naturalnie — ciągnął dźwięczny głos Jof- c freya — że jestem w żałosnym stanie, aby prowadzić podob596

ne dyskusje. Ale ponieważ muszę odpowiedzieć na oskar­ żenie, zakończę, powtarzając raz jeszcze: aby oddać się pracom Wenus, nie ma lepszego środka podniecającego niż piękna dziewczyna, której zdrowa skórka tylko zachęca, by nie gardzić miłością cielesną. — Oskarżony — surowo odezwał się Masseneau. — Mu­ szę znowu panu przypomnieć o przyzwoitości. Proszę pa­ miętać, że na tej sali znajdują się święte kobiety, które pod habitem mniszki poświęciły Bogu swe dziewictwo. — Panie przewodniczący, chciałbym zwrócić panu uwa­ gę, że to nie ja sprowadziłem... rozmowę, jeśli mogę się tak wyrazić, na ten śliski i... czarujący temat. Znowu rozległy się śmiechy. Delmas zauważył, że ta część przesłuchania powinna odbyć się po łacinie, ale Fallot de Sance, który przemawiał po raz pierwszy, zaoponował, nie bez zdrowego rozsądku, że wszyscy obecni na sali pełnej urzędników, księży i duchownych rozumieją łacinę i nie warto zadawać sobie tyle trudu jedynie dla cnotliwych uszu żołnierzy, łuczników i halabardników. Następnie zabrało głos kilku sędziów, aby krótko przed­ stawić niektóre oskarżenia. Angelika miała wrażenie, że jeśli nawet całość rozprawy była mętna, to i tak opierała się tylko na oskarżeniu o czary i diaboliczne zaklęcia praktykowane na kobietach oraz o „magiczną moc czynienia prawdziwym" złota, otrzyma­ nego w procesach alchemicznych i satanistycznych. Odetchnęła z ulgą: przy tym jednym oskarżeniu o pak­ towanie z szatanem jej mąż ma pewne szanse, aby wyrwać się ze szponów sprawiedliwości królewskiej. Adwokat może odwołać się do świadectwa sfałszowanej iglicy i ukazać przewrotność procedury w błędnym seansie egzorcyzmów, jakiemu poddano Joffreya. A jeśli chodzi o „pomnażanie złota", to być może pokaz przygotowany przez starego Saksończyka, Hauera, przeko­ na sędziów. Angelika na chwilę pozwoliła odpocząć swym oczom i przymknęła powieki.

ROZDZIAŁ X Kiedy je otwarła, sądziła, że ma przed sobą koszmarny majak: na estradzie pojawił się mnich Becher. Został zaprzysiężony na krucyfiks, który podał mu drugi mnich. Następnie głuchym, urywanym głosem opowiedział, jak został w diabelski sposób oszukany przez wielkiego maga, Joffreya de Peyrac, który za pomocą kamienia filozoficz­ nego sprawił, że ze stopionego kamienia wytrysnęło praw­ dziwe złoto. Kamień ów przywiózł hrabia zapewne z Kraju Cymmeriańskiej Ciemności. Opisał go był jako ziemię cał­ kiem dziewiczą i zlodowaciałą, gdzie grzmot przetacza się po niebie dniem i nocą, wiatr i grad następują po sobie, a góra stale wypluwa ze swego wnętrza ogień i stopioną lawę, nieustannie zalewającą wieczne lody, które mimo gorąca nie topnieją. — To ostatnie jest już wymysłem wizjonera — zauważył hrabia de Peyrac. — Proszę nie przerywać świadkowi — rozkazał przewod­ niczący. Mnich ciągnął dalej swoje majaczenia. Przyznał, że hrabia wyprodukował przed nim zlewek złota o wadze ponad dwóch liwrów, które to złoto zostało następnie sprawdzone przez specjalistów i uznane za dobre i prawdziwe. — Nie mówisz nic o tym, że zrobiłem z niego prezent arcybiskupowi Tuluzy na jego zbożne cele — wtrącił znowu oskarżony. — To prawda — ponuro przyznał mnich. — To złoto 598

oparło się nawet trzydziestu trzem egzorcyzmom. Co nie oznacza, że czarownik nie zachował dla siebie mocy spra­ wiającej, by znikło, kiedy tego zapragnie. Monseigneur z Tuluzy sam był świadkiem tego przerażającego zjawiska, które go bardzo poruszyło. Sam czarownik mówił, że jest to „piorunujące złoto". Chwalił się także, że potrafi transmutować rtęć w ten sam sposób. Wszystkie te fakty są zresztą podane w memorandum, znajdującym się w posia­ daniu sędziów. Masseneau starał się przybrać grzeczny ton. — Słuchając cię, mój ojcze, można by sądzić, że oskar­ żony ma moc zburzenia tego wielkiego Pałacu Sprawied­ liwości, z jaką Samson zwalił kolumny Świątyni. Angelika poczuła pewną sympatię do tuluskiego parla­ mentarzysty. Becher, przewracając oczami jak piłeczkami, przeżegnał się pospiesznie. — Ach, nie prowokujcie czarownika! Jest na pewno rów­ nie silny jak Samson! I znowu ozwał się drwiący głos hrabiego: — Gdybym miał moc, jaką przypisuje mi ten majaczący mnich, nie użyłbym formuły magicznej, aby zmieść z po­ wierzchni świata jego i jemu podobnych, lecz raczej po to, by zwalić jedną z najpotężniejszych fortec ludzkości: głupotę i zabobon. Kartezjusz nie miał racji, twierdząc, że nieskoń­ czoność nie jest możliwa do ogarnięcia przez ludzki umysł: ludzka głupota jest jej doskonałym przykładem. — Oskarżony, proszę nie zapominać, że nie jesteśmy tu, aby dyskutować o filozofii, i nic pan nie zyska wywijając się jak wąż. — Słuchajmy zatem dalej tego godnego przedstawiciela średniowiecza — ironicznie odparł Peyrac. — Ojcze Becher — wtrącił sędzia Bourie — asystowałeś przy operacjach alchemicznych na złocie i jesteś przy tym znanym uczonym. Jaki więc — twoim zdaniem — cel miał oskarżony, oddając się w służbę diabłu? Bogactwo? Mi­ łość? Co? Becher wyprostował się na całą swą nędzną wysokość i wydał się nagle Angelice aniołem piekielnym szykującym 599

się do lotu. Przeżegnała się szybko, a wraz z nią uczynił to cały rząd zakonnic, które zaczynała doprawdy fascynować atmosfera tej dziwnej sceny. Becher odezwał się bezbarwnym głosem: — Znam jego plany. Bogactwo i miłość? Nie...! Potęga i konspiracja przeciw królowi? Nic z tych rzeczy...! On chciałby stać się potężniejszy od samego Boga! Jestem pe­ wien, że potrafi stwarzać Życie, to znaczy, że próbuje znisz­ czyć dzieło samego Stworzyciela. — Ojcze — z szacunkiem odezwał się protestant Delmas — czy masz dowody na te niewiarygodne fakty, które nam tu wyłuszczasz? — Widziałem, i to widziałem na własne oczy, wycho­ dzące z jego laboratorium homunkulusy, a także gnomy, chimery i smoki. Wielu wieśniaków, których imiona mogę podać, widziało także, jak owe stwory błąkają się w burzliwe noce wokół jego pawilonu-laboratorium. Pawilon ten pew­ nego dnia omal nie został zniszczony przez eksplozję tego, co hrabia nazywa piorunującym złotem, a ja złotem nie­ stabilnym lub szatańskim. Cała sala dyszała jak od burzowego powietrza. Jedna z zakonnic zemdlała i wyniesiono ją na zewnątrz. Przewodniczący uroczyście zwrócił się do świadka. Po­ twierdził, że pragnie jedynie poznać prawdę, ale skoro został powołany do osądzenia czarów tak niezwykłych jak tchnie­ nie życia w stworzenia, co zresztą sam uważał za legendę, prosi zatem świadka, by zechciał ważyć swoje słowa. Poprosił również, zwracając się do niego jako do osoby uczonej w naukach hermetycznych, autora książek znanych i dozwolonych przez Kościół, aby wyjaśnił, jak możliwa jest taka czynność, a przede wszystkim, czy były już wcześ­ niej podobne przypadki. Mnich Becher wyprostował się i znów wydało się, że urósł. Jeszcze trochę, a można by się spodziewać, że wzięci w niebo w szerokim habicie jak złowieszczy kruk. — Nie brakuje słynnych traktatów na ten temat! — za­ wołał natchnionym głosem. — Paracelsus w dziele „De natura rerum" potwierdza, że Pigmeje, fauny, nimfy i sa­ tyrowie są spłodzeni przez chemię! Inne pisma mówią, że 600

można znaleźć homunkulusy, czyli maleńkich, nie większych od kciuka ludzi, w urynie dzieci. Homunkulus jest z po­ czątku niewidzialny, żywi się winem i wodą różaną, cichutki krzyk zwiastuje jego narodzenie. Jedynie najsilniejsi czarow­ nicy potrafią dokonać takiego czaru diabelskich narodzin, a tu obecny hrabia de Peyrac jest jednym z magów o naj­ wyższej mocy, ponieważ sam przyznał, że nie potrzebuje kamienia filozoficznego, aby przeprowadzić transmutację złota. No, chyba że ma do swojej dyspozycji nasienie Życia Szlachetnych Metali, którego szukał, jak sam twierdzi, na drugim końcu świata. Sędzia Bourie podniósł się, bardzo podekscytowany, ki­ piąc złośliwą radością: — Co pan odpowiesz na takie oskarżenie? Peyrac niecierpliwie wzruszył ramionami. — Jak mam tłumaczyć wizje osobnika, który w oczywis­ ty sposób jest szalony? — zapytał zmęczonym głosem. — Oskarżony, nie ma pan prawa uchylać się od odpo­ wiedzi — spokojnie wtrącił Masseneau. — Czy przyznaje pan, jak mówi ksiądz, że „dawał życie" potwornym istotom, o których jest mowa? — Na pewno nie. Nawet gdyby było to możliwe, nie wiem, czy mogłoby mnie to zainteresować. — Uważa pan zatem, że możliwe jest przekazanie życia w sposób sztuczny? — Skąd mam to wiedzieć, panie? Nauka nie powiedziała jeszcze ostatniego słowa, a czy natura nie daje nam nie­ zwykłych i niepokojących przykładów? Kiedy byłem na Wschodzie, widziałem, jak pewne ryby zamieniają się w try­ tony. Przywiozłem nawet kilka z nich na próbę, ale zjawisko nigdy się nie powtórzyło, co bez wątpienia jest skutkiem zmiany klimatu. — To znaczy — zawołał Masseneau z dramatycznym tremolo w głosie — że nie przypisuje pan Bogu żadnej roli w stworzeniu żywych istot? — Tego nigdy nie powiedziałem, panie — spokojnie odparł hrabia. — Nie tylko znam swoje credo, ale też uwa­ żam, że Bóg stworzył wszystko. Nie wiem tylko, dlaczego zabraniacie Mu przewidywania pewnych stanów pośrednich 601

pomiędzy zwierzęciem a rośliną albo kijanką i żabą. Mimo to osobiście nigdy nie „wytwarzałem" stworzeń, które na­ zywacie homunkulusami. Conan Becher wyjął wtedy z szerokich fałd swego habitu mały flakon i podał go przewodniczącemu. Flakon przeszedł przez ręce sędziów. Ze swego miejsca Angelika nie mogła widzieć, co zawierał, ale zobaczyła, iż wielu duchownych żegna się, jakiś sędzia wysłał ucznia po wodę święconą do kaplicy. Wszyscy sędziowie mieli przerażone miny. Sędzia Bourie bez przerwy zacierał ręce, nie wiadomo: z satysfakcji czy po to, aby zatrzeć ślady świętokradczego dotknięcia. Jedynie Peyrac odwrócił głowę i nie obdarzył tej ceremo­ nii najmniejszym zainteresowaniem. Flakon powrócił do rąk przewodniczącego Masseneau. Ten, aby mu się lepiej przyjrzeć, włożył okulary w wielkich rogowych oprawach. — Ten potwór przypomina raczej rogatą jaszczurkę! — stwierdził rozczarowanym głosem. — Odkryłem dwa z tych zasuszonych homunkulusów, z pewnością służyły one do czarów, narażając się na śmierć w laboratorium hrabiego — skromnie wyjaśnił mnich Becher. Masseneau zwrócił się do oskarżonego: — Rozpoznaje pan tę... tę... rzecz? Straż, proszę pokazać oskarżonemu flakon! Kolos w mundurze, którego wezwano, zatrząsł się konwulsyjnie. Bąknął coś, zawahał się, aż wreszcie z deter­ minacją wziął flakon, upuszczając go natychmiast tak nie­ zręcznie, że naczynie rozbiło się w drobny mak. Wielkie „achchchch" rozczarowania przebiegło tłum. Chcąc zobaczyć rzecz z bliska poczęto tłoczyć się ku przodowi. Łucznicy stanęli przed pierwszym rzędem, zagradzając drogę, i przytrzymali ciekawskich. Wreszcie halabardnik nabił na broń niewielki, nieroz­ poznawalny przedmiot i podsunął go pod nos hrabiemu de Peyrac. — To z pewnością jeden z trytonów, które przywiozłem 602

z Chin — odpowiedział ten z niezmąconym spokojem. — Musiały uciec z akwarium po alembiku, który wstawia­ łem, aby zawsze miały ciepłą wodę. Biedne zwierzątka...! Angelika odniosła wrażenie, że z całego tego wyjaśnienia sala usłyszała tylko jedno słowo „alembik" i skwitowała je kolejnym, pełnym grozy „achchchch". — Oto jedno z ostatnich pytań przesłuchania — podjął Masseneau. — Oskarżony, czy rozpoznaje pan kartkę, którą panu pokazuję? Na tej kartce spisane są dzieła heretyckie i alchemiczne, a ich lista jest wierną kopią jednej z półek pana biblioteki, do której odwoływał się pan najczęściej. Widzę tu przede wszystkim „De natura rerum" Paracelsusa, gdzie ustęp dotyczący szatańskiej produkcji potwornych stworzeń, takich jak na przykład homunkulusy, których istnienie objawił nam uczony ojciec Becher, podkreślony jest na czerwono i opatrzony kilkoma słowami skreślonymi pańską ręką? Hrabia odpowiedział głosem chrapliwym ze zmęczenia: — Zgadza się. Przypominam sobie, że podkreślałem w ten sposób więcej podobnych głupstw. — Na liście tej widzimy również księgi nie traktujące o alchemii, które są jednak zabronione we Francji. Na przykład „Wytworna Francja staje się włoska", „Wytworne intrygi dworu francuskiego" i tak dalej. Książki te druko­ wane są w Hadze lub Liege, gdzie, jak wiemy, najchętniej uciekają niebezpieczni pamfleciści i pismacy wygnani z kró­ lestwa. Ci, którzy ich słuchają, ponoszą wielką winę. Na liście tej, jak widzę, znajdują się także dzieła Galileusza i Kopernika. Ich teorie naukowe także nie są pochwalane przez Kościół. — Podejrzewam, że lista owa została wam przekazana przez ochmistrza Clementa, szpiega na żołdzie jakiejś wy­ soko postawionej osobistości, przez wiele lat mieszkającego pod moim dachem. Nie ukrywam, że lista jest dokładna. Zauważcie jednak, panowie, że dwa są motywy, które mogą popchnąć człowieka do umieszczenia w swym księgozbiorze jakiegoś dzieła. Pragnienie posiadania świadectwa ludzkiej mądrości, a to jest przyczyna, dla której mam dzieła Gali­ leusza i Kopernika, lub też pragnienie, aby zmierzyć skalą 603

ludzkiej głupoty postęp, jaki nauka uczyniła od wieków średnich i jaki pozostał jej do uczynienia. Przykładem tego mogą być majaczenia Paracelsusa lub Conana Bechera. Uwierzcie mi, panowie, lektura tych ksiąg jest już wielką karą! — Czy neguje pan regularne odrzucanie przez Rzym i Kościół bezbożnych teorii Galileusza i Kopernika? — Tak, gdyż tym razem Kościół myli się naprawdę. Co nie oznacza, że oskarżam go o to w innych przypadkach. Doprawdy, wolałbym mieć do czynienia z tą instytucją i zaufać jej wiedzy o czarach i egzorcyzmach aniżeli brać udział w procesie gubiącym się w sofistycznych dyskusjach... Przewodniczący teatralnym gestem dał do zrozumienia, że niemożliwe jest przetłumaczenie czegokolwiek oskarżo­ nemu wykazującemu tyle złej woli. Następnie skonsultował się z kolegami i oznajmił, iż przesłuchanie zostało zakończone, a obecnie odbędzie się prezentacja kilku świadków oskarżenia. Na dany znak dwóch strażników odłączyło się od grupy, a za małymi drzwiami, przez które wszedł sąd, dało się słyszeć jakieś zamieszanie. Do sali weszli dwaj mnisi w bieli, następnie cztery mniszki i na końcu dwaj mnisi w brunatnych habitach. Grupa ustawiła się rzędem przed trybuną sędziowską. Przewodniczący Masseneau wstał. — Panowie, wchodzimy w najdelikatniejszą część proce­ su. Wezwani przez króla, obrońcę Boga i Kościoła, aby osądzić czyny czarownika, zmuszeni byliśmy odszukać świa­ dków, którzy, zgodnie z rzymskim rytuałem, udowodnią nam, jak w przestępczy sposób pan Peyrac utrzymywał pakt z szatanem. Szczególnie jest tu mowa o trzecim punkcie rytuału, który mówi, że... — pochylił się, aby odczytać z tekstu — ...który mówi, że osoba pozostająca w pakcie z diabłem, a którą nazywa się „prawdziwym opętanym", posiada „nadnaturalne siły ciała i władzę nad duchem i cia­ łem innych". Zostały ustalone następujące fakty. — Pomi­ mo panującego na sali chłodu Masseneau dyskretnie otarł czoło, po czym, z lekka się zacinając, podjął lekturę: — Dotarły do nas skargi przeoryszy klasztoru córek Saint604

Leandre w Owernii. Stwierdziła ona, że jedna z jej nowicjuszek, która niedawno weszła do tej społeczności, wyka­ zywała demoniczne nawiedzenie, oskarżając o nie hrabiego de Peyrac. Nie ukrywała, że hrabia ów wciągnął ją swego czasu w grzeszną rozpustę, a tylko wyrzuty sumienia spo­ wodowane owymi błędami sprawiły, że zapragnęła skryć się w klasztorze. Ale nie znalazła tam spokoju, ponieważ człowiek ten w dalszym ciągu kusił ją na odległość i z całą pewnością opętał. Wkrótce potem przyniosła ona do kapi­ tularza bukiet róż, który, jak twierdziła, został jej rzucony przez mur klasztoru przez osobnika o sylwetce przypomi­ nającej hrabiego de Peyrac. Z pewnością jednak był to demon, ponieważ w owym czasie szlachcic ten znajdował się w Tuluzie, co zostało udowodnione. Bukiet spowodował w klasztorze przedziwne zamieszanie. Inne zakonnice rów­ nież zostały ogarnięte niezwykłymi i obscenicznymi atakami. Kiedy przychodziły do siebie, opowiadały o kulawym diab­ le, który samym pojawieniem napełniał je nadludzką roz­ koszą i rozpalał w ich ciałach ogień nie do ugaszenia. Na­ turalnie, nowicjuszka, przyczyna całego tego zamieszania, pozostawała w niemal ciągłym transie. Zaniepokojona prze­ orysza Saint-Leandre zdecydowała się powiadomić przeło­ żonych. Dokładnie w chwili, kiedy rozpoczęła się praca nad procesem pana de Peyrac, kardynał-arcybiskup Paryża przekazał mi dokumentację. Teraz usłyszymy zakonnice z tego właśnie klasztoru. — Przechylając się przez pulpit, Masseneau z szacunkiem zwrócił się do jednego z pochylo­ nych białych kornetów. — Siostro Carmencito de Merecourt, czy rozpoznajesz w tym człowieku tego, który prze­ śladuje cię na odległość i który rzucił na ciebie „czar grotes­ kowy i diaboliczny" opętania? — Rozpoznaję mego jednego i jedynego pana! — od­ powiedział mu patetyczny kontralt. Zaskoczona Angelika odkryła pod surowymi welonami zmysłową twarz o ciepłej cerze, należącą do pięknej Hisz­ panki. Masseneau odchrząknął i z widocznym trudem wykrztusił: — Czy, moja siostro, nie wdziałaś habitu po to, aby poświęcić się wyłącznie Bogu? 605

— Chciałam umknąć od obrazu człowieka, który mnie opętał. Na próżno. Prześladuje mnie nawet na mszy. — A ty, siostro Luizo de Rennefonds, czy rozpoznajesz tego, który objawił ci się w gorączkowych majaczeniach, jakich padłaś ofiarą? Młodzieńczy i drżący głos odpowiedział cicho: — Tak, tak... mi się wydaje. Ale tamten miał rogi... Gromki wybuch śmiechu wstrząsnął salą. — Ha! Może wyrosły mu podczas pobytu w więzie­ niu! — zawołał jakiś dependent. Angelika spąsowiała ze wstydu i gniewu. Jej towarzyszka lekko ujęła ją za rękę, aby przypomnieć o zachowaniu zimnej krwi. Opanowała się z trudem. Masseneau zwrócił się do przeoryszy klasztoru: — Pani, wiem, że to przesłuchanie jest dla pani trudne, ale zmuszony jestem poprosić o potwierdzenie twych słów przed trybunałem! Starsza zakonnica, która zupełnie nie sprawiała wrażenia wzruszonej, a jedynie oburzonej, nie kazała się prosić i jas­ nym głosem oznajmiła: — To, co od kilku miesięcy dzieje się w moim klasztorze, którego przeoryszą jestem od trzydziestu lat, napawa praw­ dziwym wstydem. Trzeba żyć w zamknięciu, panowie, żeby wiedzieć, jakie groteskowe żarty potrafi wyprawiać demon, kiedy za pośrednictwem czarownika może się ukazać. Nie ukrywam, że zadanie, jakie muszę dziś wypełnić, jest bardzo trudne, gdyż przed świeckim trybunałem zmuszona jestem do wyjawienia spraw obraźliwych także dla Kościoła, ale Jego Eminencja kardynał-arcybiskup nakazał mi to uczynić. Proszę jednak, aby wysłuchano mnie w odosobnieniu. Przewodniczący zgodził się na tę prośbę, ku wielkiej satys­ fakcji przełożonej i rozczarowaniu sali. Trybunał wyszedł, a za nim podążyła przełożona i pozo­ stałe zakonnice. Wszyscy udali się do niewielkiego pomiesz­ czenia w głębi sali, które zwykle służyło za kancelarię. Pozostała jedynie Carmencita pod strażą czterech mni­ chów, którzy ją przyprowadzili, oraz dwóch szwajcarów. Angelika patrzała na swoją eks-rywalkę. Hiszpanka nie straciła nic ze swej urody. Zamknięcie w klasztorze wy606

szlachetniło delikatne rysy, a ogromne, czarne oczy wyda­ wały się śnić cudowny sen. Publiczność również syciła oczy widokiem pięknej opę­ tanej. Angelika usłyszała drwiący głos mistrza Gallemanda: — Doprawdy, ten Wielki Kulawiec urósł w moich oczach! Młoda kobieta spostrzegła, że mąż nie zaszczycił tej wi­ dowiskowej sceny ani jednym spojrzeniem. Teraz, kiedy trybunał wyszedł, usiłował nieco wypocząć. Usadowił się jakoś na siodełku, krzywiąc z bólu twarz. Stojąca pozycja o kulach, a przede wszystkim tortury, które zadano mu w Bastylii, uczyniły z niego męczennika. Serce Angeliki ciążyło tak, jakby było z kamienia. Aż do tej pory jej mąż wykazywał nadludzką odwagę. Udało mu się przemawiać całkiem spokojnie, nie zawsze hamując właściwą mu ironię, która, niestety, nie usposabiała doń przychylnie ani sędziów, ani publiczności. Teraz ostentacyjnie odwrócił się plecami do dawnej ko­ chanki. Czy w ogóle ją widział? Siostra Carmencita stała przez chwilę nieruchomo, po czym uczyniła kilka kroków w stronę oskarżonego. Straż­ nicy zagrodzili jej drogę. I nagle wspaniała twarz hiszpańskiej madonny zmieniła się w straszliwy sposób, wykrzywiła się i zapadła. W jednej chwili stała się kimś z piekła rodem. Usta otwierały się i zamykały jak u ryby wyciągniętej z wody. Niespodziewanie zakonnica podniosła rękę do twa­ rzy. Zacisnęła zęby, wywróciła oczy, a w kącikach jej warg ukazała się biała piana. Desgrez podskoczył i zawołał: — Patrzcie! Jesteśmy w domu! Oto wielka scena z myd­ laną pianą! Został natychmiast brutalnie pochwycony i wywleczony na zewnątrz. Ten pojedynczy okrzyk nie wywołał żadnego echa pośród wstrzymującego oddech tłumu, który wyciągał zachwycone i błędne twarze w stronę przedstawienia. Całym ciałem mniszki szarpały konwulsyjne drgawki. 607

Uczyniła kilka chwiejnych kroków w stronę oskarżonego. Duchowni znowu zagrodzili jej drogę. Zatrzymała się, unio­ sła dłonie do kornetu i zaczęła szarpać go krótkimi, ury­ wanymi gestami. Czyniąc to, powoli obracała się wokół własnej osi. Czterej mnisi rzucili się na nią, usiłując poskromić. Nie wiadomo, czy nie chcieli użyć siły, czy może istotnie nie byli w stanie jej opanować, ale wymykała im się jak węgorz, zwinnymi ruchami urodzonej zapaśniczki i do­ świadczonej akrobatki. Potem rzuciła się na podłogę i wyginając się, i prężąc jak wąż, kilka razy zdołała wśliznąć się pomiędzy nogi księży, pod habity, i przewrócić ich na ziemię. Wykonywała nie­ przyzwoite gesty, usiłując podnieść sutanny. Dwu- lub trzy­ krotnie nieszczęśni zakonnicy upadali, plącząc się w fałdach habitów i przybierając wysoce nieprzystojne pozycje. Łucz­ nicy pochylali się z otwartymi ustami nad tą plątaniną różańców i habitów, ale nie mieli odwagi interweniować. Wirując i skręcając się na wszystkie strony, opętana zdo­ łała wreszcie uwolnić się od szkaplerza, potem z habitu i nagle wyprostowała się, całkiem naga, ukazując swe cu­ downe ciało w mdłym blasku witraży. Zapanował nieopisany chaos. Ludzie wrzeszczeli, jakby sami byli opętani. Jedni chcieli wychodzić, inni patrzeć, co będzie dalej. Jakiś poważny urzędnik siedzący w pierwszym rzędzie wstał, zerwał z siebie togę i wyskoczył na scenę w samej kamizelce i spodniach, aby zarzucić tkaninę na głowę Carmencity i osłonić bezwstydną wariatkę. Mniszki siedzące obok Angeliki pod przewodem swej przełożonej wybiegły na scenę. Przepuszczono je, ponieważ rozpoznano zakonnice ze Szpitala Generalnego. Otoczyły Carmencitę i sznurkami skrępowały i związały ją jak salce­ son. Następnie utworzyły procesję i wyniosły pieniącą się ofiarę. Wtem z rozpasanego tłumu dał się słyszeć krzyk: — Patrzcie, ten szatan się śmieje! Wyciągnięte dłonie wskazywały na oskarżonego. Joffrey de Peyrac rzeczywiście stał o kilka kroków od

608

miejsca, gdzie rozegrała się cała scena, i dawał swobodny upust swej wesołości. W tym dźwięcznym śmiechu Angebka rozpoznawała wybuch spontanicznej i naturalnej radości, która oczarowała ją na całe życie. Zmącone umysły widziały w nim wszakże jedynie prowokację sił piekielnych. Pełne oburzenia i przerażenia zamieszanie sprawiło, iż sala rzuciła się naprzód. Strażnicy błyskawicznie skrzyżowali halabardy. Gdyby nie oni, oszalały tłum rozerwałby oskar­ żonego na strzępy. — Wyjdź ze mną — szepnęła Angelice na ucho jej to­ warzyszka. Oszołomiona kobieta wahała się. — Sala i tak zostanie opróżniona — nalegała tamta. — Musimy zoba­ czyć, co się dzieje z Desgrezem. Dowiemy się, czy będą dalej prowadzić proces po południu.

ROZDZIAŁ XI Odnalazły adwokata na dziedzińcu Pałacu, w małej knaj­ pce prowadzonej przez zięcia i córkę kata. Adwokat miał przekrzywioną perukę i był okropnie zde­ nerwowany. — Widziałyście, jak się mnie pozbyli, korzystając z nie­ obecności trybunału...! Zapewniam was, że gdybym tam był, zmusiłbym tę wariatkę do wyplucia mydła, które miała w ustach! Nieważne. Wszystkie przesadne stwierdzenia tych dwóch świadków posłużą mi w przemowie...! Gdyby tylko ojciec Kircher się nie spóźniał...! Odetchnąłbym nieco... Chodźcie, moje panie, siądziemy przy tym stoliku koło ognia. Poprosiłem katównę o jajka i pstrąga. Nie wlałaś tam przypadkiem soku z trupich czaszek, moja mała...? — Nie, panie — z wdziękiem odparła gosposia. — Po­ dajemy je tylko w zupie dla ubogich. Angelika oparła łokcie na stole i ukryła twarz w dło­ niach. Desgrez spoglądał na nią w zamyśleniu, sądząc, że płacze. Spostrzegł jednak, że wstrząsa nią tylko nerwowy śmiech. — Och, ta Carmencita! — wykrztusiła z oczami pełnymi wstrzymywanych łez. — Co za komediantka! Nigdy nie widziałam nic równie śmiesznego! Sądzisz, że zrobiła to umyślnie? — Czy to co kiedy wiadomo z kobietami? — burknął adwokat. Przy sąsiednim stoliku stary urzędnik wyjaśniał swoim kolegom: 610

— Jeśli to, co odegrała mniszka, jest komedią, cóż, mogę jedynie powiedzieć, że to mistrzyni. W młodości asystowa­ łem przy procesie ojca Grandina, który został spalony za opętanie czarami mniszek z Loudun. Wszystko odbywało się dokładnie tak samo. Nie starczyło płaszczy na sali, żeby okryć wszystkie te piękne dziewczyny, które rozbierały się na sam widok Grandina. Nie miałeś czasu nawet tchu zła­ pać! I dzisiaj jeszcze nie widzieliście wiele. Na przesłucha­ niach w Loudun były takie, które nagie kładły się na pod­ łogę i... Pochylił się, by szczególnie rażące detale relacjonować szeptem. Angelika powoli wracała do siebie. — Przepraszam, że tak się śmiałam. Jestem wykończona nerwowo. — Śmiej się, moja biedulko — ponuro mruknął Desgrez. — Na łzy jeszcze przyjdzie czas. Gdybyż tylko ojciec Kircher tu był! Co go, u diabła, powstrzymuje...? Sprzedawca atramentu kręcił się po dziedzińcu z beczką na ramieniu i gęsimi piórami w dłoni. Desgrez przywołał go i na rogu stołu skreślił wiadomość, którą kazał depen­ dentowi natychmiast zanieść porucznikowi policji, panu d'Aubray. — D'Aubray jest przyjacielem mojego ojca. Powiedzia­ łem, że zapłacę mu tyle, ile trzeba, ale teraz ma postawić na nogi wszystkich swoich ludzi i sprowadzić do Pałacu ojca Kirchera, dobrowolnie lub siłą. — Szukałeś go w Tempie? — Dwa razy wysyłałem młodego Corde-au-cou z bile­ tem. Wracał bez rezultatu. Jezuici, z którymi rozmawiał, twierdzą, że ojciec z samego rana poszedł do Pałacu. — Obawiasz się czegoś? — zapytała zaniepokojona An­ gelika. — Och, nie! Wolałbym, żeby tu był, to wszystko. W za­ sadzie pokaz wydobywania złota powinien przekonać sę­ dziów, nawet jeśli są ograniczeni. Ale nie wystarczy ich przekonać, trzeba ich zbić z tropu. Jedynie głos ojca Kirchera jest dość kompetentny, aby nakazać im prze­ kroczenie... królewskich preferencji. Teraz chodźcie, bo 611

przesłuchanie znów się zacznie, a nam zamkną drzwi przed nosem. Posiedzenie popołudniowe otwarło przemówienie prze­ wodniczącego Masseneau. Powiedział, że przekonanie sę­ dziów zostało wystarczająco utwierdzone po wysłuchaniu świadków, co z kolei pozwoliło im wyrobić sobie zdanie zarówno na temat całej tej trudnej sprawy, jak i charakteru oraz i osobowości świadka, a obecnie zajmą się przesłucha­ niem świadków obrony. Desgrez dał znak strażnikom, którzy wpuścili paryskiego smarkacza o wyglądzie spryciarza. Oznajmił, że nazywa się Robert Davesne i jest uczniem ślusarza na ulicy Ferronnerie, pod znakiem Miedzianego Klucza, u mistrza Dasrona. Czystym głosem złożył przy­ sięgę, iż będzie mówił całą prawdę, i przyjął na świadka świętego Eligiusza, patrona bractwa ślusarzy. Następnie podszedł do przewodniczącego Masseneau i podał mu mały przedmiot, który tamten obejrzał z pewną nieufnością. — Co to takiego? — To igła na sprężynie, pszepana — odparło dziecko z całkowitym spokojem. — Mam zręczne ręce, więc szef kazał mi zrobić podobną na zamówienie mnicha. — Co to za historia? — zapytał sędzia, zwracając się do Desgreza. — Panie przewodniczący, oskarżenie zawiera, jako jeden z zarzutów, reakcje mojego klienta w trakcie egzorcyzmów, jakie przeprowadził w więzieniu Bastylii na jego osobie Conan Becher. Nie łączę jego nazwiska z tytułem duchow­ nym przez respekt dla Kościoła. Conan Becher powiedział nam, że podczas próby „diabelskich plam" oskarżony re­ agował w sposób, który nie pozostawia żadnych wątpliwości co do jego stosunków z szatanem. W każdym z tych new­ ralgicznych punktów, przewidzianych przez rzymski rytuał, oskarżony wydawał wrzaski, które przyprawiały o dreszcze nawet strażników. Chcę zatem zwrócić uwagę, że pieczęć, jaka posłużyła do przeprowadzenia tej próby, była wyko­ nana według tego samego modelu co przedmiot, który 612

trzyma pan w dłoni. Panowie, ten fałszywy „egzorcyzm", na którym miałby oprzeć swój werdykt sąd przysięgłych, odbył się za pomocą sfałszowanej pieczęci! Oznacza to, że na wygląd nieszkodliwa, zawierała długą igłę na sprężynie, uruchamianą niedostrzegalnym dotknięciem paznokcia, i w żądanym momencie igła wbijała się w ciało. Wyzywam każdego człowieka, który ma dość zimnej krwi, aby spró­ bował tej przyjemności nie wyjąc od czasu do czasu jak opętany. Czy jeden z was, panowie sędziowie, będzie miał dość odwagi, aby poddać się wyrafinowanej torturze, na jaką został narażony mój klient, a którą usiłuje się teraz przedstawić jako pewny dowód opętania przez diabła...? Fallot de Sance, śmiertelnie blady i zesztywniały, pod­ niósł dłoń. Masseneau jednak wtrącił się niecierpliwie: — Dość komedii! Czy to jest ta sama pieczęć, której użyto w seansie egzorcyzmów? — To dokładna kopia. Oryginał został dostarczony przez tego samego ucznia jakieś trzy tygodnie temu do Bastylii, a następnie oddany Becherowi. Uczeń może zaświadczyć. W tym momencie chłopak złośliwie zwolnił sprężynę i igła wyskoczyła niebezpiecznie blisko nosa Masseneau, który odskoczył w tył. — Jako przewodniczący sądu odrzucam to świadectwo z ostatniej chwili, które nawet nie figuruje na pierwotnej liście w kancelarii. Poza tym to dziecko i jego świadectwo muszę traktować ostrożnie. Wreszcie, nie jest to na pewno świadect­ wo bezinteresowne. Ile ci zapłacili, żebyś tu przyszedł? — Jeszcze nic, panie. Obiecano mi jednak dwa razy tyle, co dał mi mnich, to znaczy dwadzieścia liwrów. Masseneau z wściekłością spojrzał na adwokata. — Uprzedzam pana, że jeśli będzie pan nalegał na rejes­ trację podobnego świadectwa, poczuję się zmuszony do odmowy wysłuchania innych świadków obrony. Desgrez spuścił głowę na znak posłuszeństwa, a chłopak zwiał w stronę małych drzwi tak szybko, jakby gonili go wszyscy diabli. — Niech wejdą dalsi świadkowie — oschle rozkazał prze­ wodniczący. 613

Rozległ się hałas przypominający odgłosy, jakie wydaje grupa obładowanych robotników. Weszli najpierw dwaj sierżanci, a za nimi pojawił się dziwny orszak. Najpierw kilku spoconych i obdartych tragarzy z Halles niosło dziw­ nych kształtów paczki, z których wystawały żelazne rurki, dmuchawy kowalskie i inne niezwykłe przedmioty. Za nimi dwóch małych chłopców z Savoy ciągnęło kosze węgla drzewnego i garnki, oznaczone dziwnymi napisami. Następnie w otoczeniu dwóch strażników wszedł karzeł, który popychał ogromnego, bardzo przerażonego KouassiBa. Maur miał obnażony tors i pomalował się w paski białym kaolinem. Angelika przypomniała sobie, że robił to samo w Tuluzie na każde święto. Jego pojawienie się wy­ rwało z wszystkich gardeł jęk przerażenia pomieszanego ze zdumieniem. Angelika za to westchnęła z ulgą. Łzy napłynęły jej do oczu. „Och, dzielni ludzie — pomyślała, spoglądając na Fritza Hauera i Kouassi-Ba. — Wiedzą, co ryzykują, a jednak idą na ratunek swemu panu". Tragarze położyli ciężary i wyszli. Pozostali tylko stary Saksończyk i Maur. Zajęli się rozpakowywaniem i instalacją przenośnego pieca hutniczego i dmuchaw. Ustawiono także dwa tygle i miskę pełną popiołu kostnego. Potem Hauer otworzył dwa worki, z jednego z widocznym trudem wyjął ciężką płytę przypominającą sprasowane szlakę, z drugiego sztabkę metali, prawdopodobnie ołowiu. Rozległ się głos Desgreza: — Zgodnie z niezaprzeczalnym życzeniem sądu, aby wie­ dzieć i widzieć wszystko, co ma związek ze sprawą oskar­ żenia o czary i transmutację złota, przedstawiam świadków i „wspólników" —jeśli użyć terminu prawnego — operacji uznawanej za magiczną. Pragnę zaznaczyć, że ich obecność tutaj jest całkiem dobrowolna. Przyszli z pomocą swemu dawnemu panu, a nie dlatego, że ich nazwiska zostały torturami wyrwane z gardła mojego klienta, pana hrabiego de Peyrac... A teraz, panie przewodniczący, czy zezwoli pan oskarżonemu, aby na naszych oczach i z pomocą jego zwykłych asystentów przeprowadził pokaz doświadczenia, które akt oskarżenia nazywa „magicznym czarem", podczas 614

gdy oskarżony twierdzi, że jest to jedynie ekstrakcja niewi­ docznego złota dokonywana w myśl procesu naukowego? Mistrz Gallemand powiedział do swego sąsiada: — Ci panowie są rozdarci pomiędzy ciekawością, pokusą zakazanego owocu, a surowymi zakazami idącymi z bardzo wysoka. Gdyby byli rzeczywiście tacy sprytni, nie pozwolili­ by sobą tak łatwo kierować. Młoda kobieta zadrżała, obawiając się, że jedyna naoczna próba udowodnienia niewinności jej męża mogłaby zostać w ostatnim momencie zakazana. Jednakże ciekawość czy może poczucie sprawiedliwości przeważyły szalę. Joffrey de Peyrac został przez Masseneau zaproszony do przeprowa­ dzenia operacji i odpowiadania na wszelkie pomocnicze pytania. — Zanim rozpoczniemy, hrabio, czy możesz przysiąc, że po historiach z „piorunującym" złotem ani ten pałac, ani znajdujące się w nim osoby nie są w najmniejszym stopniu zagrożone? Angelika z ironią, która zawsze towarzyszyła jej myślom, zauważyła, że wobec objawiającej się tajemnicy nieugięci sędziowie zwrócili tytuł temu, któremu go pierwej bezpraw­ nie zabrali. Joffrey potwierdził, że nie ma żadnego niebezpieczeństwa. Na wniosek sędziego Bouriego przyprowadzono ojca Bechera, aby skonfrontować go z oskarżonym w trakcie tak zwanego doświadczenia i uniknąć jakichkolwiek oszustw. Masseneau poważnie skinął peruką, a Angelika nie mogła powstrzymać nerwowego drżenia, jak zawsze, kiedy widziała mnicha, który nie tylko był przeklętym duchem tego pro­ cesu, ale w dodatku wynalazcą igły do tortur. Prawdopo­ dobnie też był reżyserem komedii odegranej przez Carmencitę. A może jego umysł szukał jedynie usprawiedliwienia dla własnej klęski w dziedzinie alchemii? Albo też był sza­ lonym wizjonerem, mającym jedynie przebłyski świadomo­ ści? Nieważne. Zupełnie nieważne. To był po prostu mnich Becher! Przedstawiał wszystko to, co zwalczał Joffrey de Peyrac: upadek, pozostałość starego, średniowiecznego świata, 615

który jak ocean rozlał się po Europie. Wody tego oceanu, cofając się, pozostawiły po sobie na piasku nowego wieku bezpłodny osad sofistyki i dialekty ki. Z rękami w szerokich rękawach habitu, z wyciągniętą szyją i wytrzeszczonymi oczyma, Conan Becher gapił się na Hauera i Kouassi-Ba, którzy po ustawieniu pieca i „polutowaniu" gliną połączeń rurek zaczynali rozniecać ogień. Za plecami Angeliki jakiś ksiądz mówił do kolegi: — Takie zbiorowisko ludzkich potworów, a szczególnie tego Maura usmarowanego gliną, na pewno nie zostało stworzone po to, aby wspomóc słabe dusze. Na szczęście Pan Nasz zawsze rozpozna swoich. Słyszałem, że jakiś tajny, ale zgodny z prawem egzorcyzm, odprawiony na polecenie diecezji Paryża, udowodnił, iż w zarzutach, jakie stawia się temu szlachcicowi, nie ma nic diabolicznego. Prawdopodob­ nie karzą go tylko za brak pobożności... Rozpacz i otucha na przemian zalewały zbolałe serce Angeliki. Duchowny na pewno miał rację. Dlaczego jednak dobry Fritz Hauer ma garb i zsiniałą twarz? Dlaczego Kouassi-Ba jest tak przerażający? A kiedy Joffrey de Peyrac wyprostował swe długie, storturowane ciało i kulejąc zbliżył się do czerwonawego żaru pieca, dopełnił jeszcze upiornego obrazu. Oskarżony poprosił jednego z sierżantów o podniesienie bloku szlaki, z wyglądu czarnej i porowatej, a następnie o zaprezentowanie go najpierw przewodniczącemu, a na­ stępnie wszystkim sędziom. Drugi sierżant podał również mocną lupę, żeby można było bardzo dokładnie obejrzeć kamień. — Patrzcie, panowie, to płyta stopionego złotonośnego pirytu, wydobytego z mojej kopalni w Salsigne — zwrócił uwagę Peyrac. Becher potwierdził: — Tak, to na pewno ta sama czarna materia, którą tłukłem i myłem, ale nie znalazłem w niej żadnego złota. — Cóż, mój ojcze — odparł oskarżony z szacunkiem, który wprawił Angelikę w podziw. — Dziś jeszcze raz po­ każesz swe talenty jako wypłukiwacz złota. Kouassi-Ba, daj tu moździerz! 616

Mnich podkasał szerokie rękawy i zaczął z zapałem tłuc czarny kamień, który stosunkowo łatwo dawał się skruszyć na proszek. — Panie przewodniczący, proszę być tak uprzejmym i posłać po duże wiadro wody, a także cynową misę, do­ kładnie wymytą i wyszorowaną piaskiem. Dwóch szwajcarów pospieszyło po żądane przedmioty, a tymczasem więzień w podobny sposób zademonstrował sędziom sztabkę metalu. — Jest to ołów do odlewania kul i rur wodnych, ołów przez specjalistów zwany „ubogim", ponieważ nie zawiera ani złota, ani srebra. — Jak możemy być tego pewni? — rozsądnie zauważył protestant Delmas. — Pokażę to w procesie wytopu. Saksończyk podał dawnemu panu wielką świecę łojową i dwa białe sześciany o powierzchni mniej więcej czterech cali. Joffrey nożem wydrążył w powierzchni jednego z sześ­ cianów niewielki otwór. — Co to za biała substancja? Czy to glinka porcelano­ wa? — zapytał Masseneau. — To topnik z popiołu kostnego, który wywarł na was tak wielkie wrażenie na początku przesłuchania. W istocie, jak to zobaczycie, ten biały proszek służy wyłącznie do pochłaniania zanieczyszczeń z ołowiu topionego nad łojową świecą... Świeca została zapalona i Fritz Hauer przyniósł małą rurkę zakrzywioną pod kątem prostym. Hrabia zaczął w nią dmuchać, tak aby skierować płomień na ołów wsadzony w zagłębienie na kostce popiołu kostnego. Płomień zakrzywił się, dotknął ołowiu, który zaczął top­ nieć i wydzielać bladoniebieskie opary. — Kompetentni uczeni nazywają to „dmuchaniem ka­ mienia filozoficznego" — skomentował Conan Becher zgrzytliwym głosem, unosząc palec w górę. Hrabia przerwał na chwilę swoje zajęcie. — Gdyby słuchać tego imbecyla, wszystkie kominki już dawno uznano by za tchnienie szatana. Mnich przybrał minę męczennika i przewodniczący przy­ wołał obwinionego do porządku. 617

Joffrey de Peyrac znów zaczął dmuchać. W zapadającym zmroku, który zaczął już otulać salę, widać było, jak topio­ ny ołów zaczyna wrzeć, rozżarzony do czerwoności, potem uspokaja się, przygasa. Więzień przestał dmuchać w palnik. Chmura drażniącego dymu rozwiała się nagle i ujrzano, że stopiony ołów zniknął zupełnie. — To sztuczka kuglarska, która niczego nie dowodzi — zauważył Masseneau. — Pokazuje jedynie, że popiół kostny wchłonął lub, jeśli wolicie, wypił cały ubogi utleniony ołów. Oznacza to, że ołów ten pozbawiony jest cennych metali, co chciałem wam tą operacją udowodnić. Metalurdzy saksońscy nazywają to „białą próbą". A teraz poproszę ojca Bechera, aby zakoń­ czył mycie czarnego proszku, o którym twierdzę, że jest złotonośny, i zajmiemy się wydobywaniem złota. Dwaj szwajcarzy wrócili już z wiadrem wody i miską. Po przemyciu proszku, który wcześniej sam utłukł, mnich miał tryumfującą minę. Pokazał trybunałowi resztki cięż­ szych zanieczyszczeń, które pozostały na dnie miski. — Jest tak, jak mówiłem — oznajmił. — Ani śladu złota, nawet najmniejszej plamki. Może ono pojawić się tylko dzięki magii. — Złoto jest niewidzialne — powtórzył Joffrey. — Z te­ go potłuczonego kamienia moi asystenci wydobędą je jedynie przy użyciu ołowiu i ognia. Ja nie wezmę udziału w operacji. W ten sposób przekonam was, że nie wpro­ wadzam tu żadnego nowego elementu, nie towarzyszy mu żadna formuła kabalistyczna; jest to jedynie czysto rze­ mieślniczy proces, praktykowany przez robotników, którzy nie są czarnoksiężnikami w większym stopniu niż jakiko­ lwiek kowal lub hutnik. Mistrz Gallemand mruknął: — Mówi zbyt prosto i zbyt dobrze. Za chwilę oskarżą go o opętanie sędziów i całej sali. Kouassi-Ba i Fritz Hauer ponownie wzięli się do pracy. Becher bez słowa przyglądał się przygotowaniom pieca i węgla drzewnego, wyraźnie nieufny, ale i podbudowany swą „misją" i rolą, jaką zaczął odgrywać w tym procesie, gdzie na swój sposób próbował bronić interesów Kościoła.

\

618 <Ń

Hauer wziął wielki tygiel z palonej glinki i umieścił w nim ołów, a potem czarny proszek potłuczonej szlaki. Pokrył to z wierzchu białą substancją, która prawdopodobnie była „boraksem". Następnie przykrył to wszystko węglem drzew­ nym i Kouassi-Ba zaczął dąć w oba miechy. Angelika podziwiała cierpliwość, z jaką jej mąż, tak dum­ ny i arogancki jeszcze przed chwilą, poddawał się teraz tej próbie. Zdecydowanie trzymał się z dala od paleniska, tuż obok krzesła oskarżonego, ale blask ognia padał na jego chudą i zniszczoną twarz, ukrytą pod masą obfitych włosów. W scenie tej było coś ponurego i przerażającego. W silnym ogniu paleniska masa szlaki i ołowiu topniała. Powietrze napełniło się gorzkim, siarkowym dymem. Wi­ dzowie siedzący w pierwszych rzędach zaczęli pokasływać i kichać. Trybunał zniknął na moment za masą ciemnych oparów. Angelika pomyślała, że sędziowie byli jednak dość od­ ważni, aby poddać się tej próbie jeśli nie czarów, to bardzo nieprzyjemnego procesu chemicznego. Sędzia Bourie wstał i poprosił o pozwolenie na podejście do paleniska. Masseneau zgodził się. Sędzia, o którym mówiono, że jest fałszerzem, a któremu, według słów ad­ wokata, obiecano trzy opactwa w zamian za zakończenie procesu surowym wyrokiem, znalazł się pośrodku pomiędzy paleniskiem, zwrócony do niego plecami, a oskarżonym, gapiąc się na więźnia bez skrępowania. Dym z paleniska opadał nieraz na Bouriego, wywołując u niego atak kaszlu, ale sędzia pozostał w tej niewygodnej pozycji, nie spuszczając oka z Joffreya. Sędzia Fallot, zwany de Sance, sam siedział jak na roz­ żarzonych węglach. Unikał wzroku kolegów i kręcił się niespokojnie na fotelu z czerwonego aksamitu. „Biedny Gaston!" — pomyślała Angelika. Potem prze­ stała się nim interesować. Pod wpływem żaru paleniska, który podtrzymywano stale dorzucając do niego węgla drzewnego, tygiel poczerwieniał, a następnie stał się niemal biały. — Stop! — zawołał Hauer. Pokryty sadzą, popiołem 619 >

kostnym i potem, coraz bardziej przypominał potwora, który wyskoczył z piekielnych czeluści. Wydobył z worka wielkie i grube kleszcze, którymi po­ służył się, aby chwycić tygiel w samym środku płomieni. Napiął mięśnie i, solidnie rozparty na krzepkich nogach, uniósł naczynie bez widocznego wysiłku. Kouassi-Ba podał mu piaskową formę. Strumień błysz­ czący jak srebro wytrysnął z tygla i spadł do formy, roz­ siewając iskry i biały dym. Hrabia Joffrey de Peyrac otrząsnął się z zadumy, zmę­ czonym głosem komentował: — Oto stopiony ołów, który zebrał drogocenne metale zawarte w złotonośnym żwirze. Rozbijemy tę formę i na­ stępnie wytopimy złoto z ołowiu na „stopie" z popiołu, umieszczonej wewnątrz paleniska. Hauer pokazał ową „stopę"; była to wielka, biała cegła, w której wydrążono zagłębienie. Ustawił ją na ogniu, ale aby wydobyć zlewek z formy, musiał posłużyć się dłutem i dostojny Pałac przez kilka chwil rozbrzmiewał dźwięcznym odgłosem uderzeń młota. Wreszcie ołów został ostrożnie ułożony we wgłębieniu, a ogień rozniecony. Kiedy cegła i ołów rozgrzały się do czerwoności, Fritz zatrzymał dmuchawę i Kouassi-Ba pozostały węgiel drzewny usunął z pa­ leniska. W piecu pozostała tylko rozżarzona cegła wypełniona stopionym ołowiem, który kipiał i stawał się coraz jaś­ niejszy. Kouassi-Ba chwycił mały, ręczny miech i skierował go na ołów. Powietrze, zamiast ugasić, jeszcze podsyciło żar i kąpiel zabłysła oślepiającym blaskiem. — Oto czary! — zawołał Becher. — Nie ma węgla, ale piekielny ogień w dalszym ciągu prowadzi Wielkie Dzieło! Patrzcie! Pojawiają się Trzy Kolory! Maur i Saksończyk na przemian dmuchali na stopiony metal, który skręcał się i drżał jak błędny ognik. W masie pojawił się zarys ognistego jaja. Kiedy Murzyn cofnął miech, jajo wyprostowało się wzdłuż dłuższej osi i wirując jak bąk, traciło oślepiający blask i stawało się coraz ciemniejsze. 620

\

Nagle jajo rozbłysło na nowo bardzo jasnym światłem, zbielało, podskoczyło, wyrwało się z zagłębienia i z głuchym stukiem potoczyło do stóp hrabiego. — Jajo szatana rozpoznało tego, kto je stworzył! — wrzasnął Becher. — To piorun! To piorunujące złoto! Zaraz wybuchnie! Sala krzyczała. W półmroku, który nagle otoczył wszys­ tkich, Masseneau wzywał, by przyniesiono świece. Pośród tego rozgardiaszu mnich Becher wciąż gadał o „jaju filozo­ ficznym" i „kurczęciu mędrca", aż wreszcie jakiś dowcipny kleryk wskoczył na ławkę i zapiał: „Kukuryku!" „O Boże, oni nic nie rozumieją" — jęczała w duchu Angelika, załamując ręce. Na koniec w kilku punktach sali pojawili się pomocnicy z trójramiennymi świecznikami i wrzawa nieco się uspo­ koiła. Hrabia, który nie poruszył się dotąd, końcem kuli trącił metaliczne jajo. — Podnieś ten odlew, Kouassi-Ba, i pokaż sędziemu. Murzyn bez wahania podskoczył, chwycił błyszczący zle­ wek i podał na swej czarnej dłoni. — To złoto! — wydyszał sędzia Bourie, który stał ska­ mieniały jak posąg. Chciał wziąć je do ręki, ale zaledwie go dotknął, wrzasnął z bólu i cofnął oparzoną dłoń. — Piekielny ogień! — Jak to się dzieje, hrabio — zapytał Masseneau, usiłu­ jąc ukryć drżenie głosu — że ciepło tego złota nie pali dłoni twego czarnego służącego? — Wszyscy wiedzą, że Maurowie bez trudu utrzymują na dłoni rozżarzony węgielek, jak owerniaccy węglarze. Becher bez niczyjego zaproszenia wyskoczył z oczami wyłażącymi z orbit i wylał flakon święconej wody na nie­ szczęsny kawałek metalu. — Panowie sędziowie, widzieliście, jak na naszych oczach i mimo rytualnych egzorcyzmów wytworzono diabelskie złoto. Osądźcie sami, jak potężny jest ten czar. — Sądzisz, że to złoto jest prawdziwe? — zapytał Mas­ seneau. 621

Mnich skrzywił się i wydobył z bezdennych kieszeni drugi flakon, który bardzo ostrożnie odkorkował. — To woda królewska, która atakuje nie tylko mosiądz i brąz, ale także związek złoto-srebro. Ja jestem jednak z góry przekonany, że to purum aurum. — W istocie to złoto wydobyte z kamienia nie jest cał­ kiem czyste — wtrącił się hrabia. — Gdyby tak było, metal nie spowodowałby zjawiska błyskawicy, która rozświetliła go pod koniec wytopu. Ponieważ towarzyszyła jej nagła zmiana stanu skupienia, powstało drugie zjawisko, które spowodowało wyskoczenie zlewka. Berzelius jest pierwszym uczonym, który opisał ten dziwny efekt. — Czy ten Berzelius jest przynajmniej rzymskim katoli­ kiem? — ozwał się nagle niechętny głos Bouriego. — Bez wątpienia — potulnie odpowiedział hrabia — po­ nieważ był Szwedem, który żył w średniowieczu. Bourie zaśmiał się sarkastycznie. — Sąd doceni wartość tak odległego świadectwa. Nastąpiła chwila lekkiego zamieszania pośród sędziów, którzy, pochyleni ku sobie, szeptem naradzali się, czy ist­ nieje konieczność kontynuacji rozprawy, czy można odłożyć ją do następnego dnia. Godzina była późna, a ludzie zmęczeni, choć zarazem podekscytowani. W istocie nikt nie miał zamiaru wychodzić. Angelika nie odczuwała nawet śladu znużenia. Była jakby oddzielona od własnego ciała. Gdzieś, na skraju świadomości, myślała błyskawicznie i gorączkowo. Nie ma możliwości, żeby pokaz wytopu złota został zinterpretowany w sposób niekorzystny dla oskarżonego... Czy ekscesy Bechera nie zdenerwowały także i sędziów? Masseneau może do śmierci twierdzić, że pozostał neutralny, ale widać było, że w głębi ducha sprzyja gaskońskiemu ziomkowi. Z drugiej jednak strony, cały ten trybunał składa się ze sztywnych i prymityw­ nych ludzi Północy. A wśród publiczności jedynie mistrz Gallemand ma dość odwagi, by na głos wyrażać swoje poglą­ dy, niezbyt przyjazne decyzjom królewskim. Zakonnica, któ­ ra towarzyszyła Angelice, na pewno jest pomocna, ale tak jak kawałek lodu, który kładzie się na rozpalonym czole chorego. Ach! Gdyby to wszystko działo się w Tuluzie! 622

I ten adwokat, także dziecię Paryża, nieznany, do tego biedny... Kiedyż dopuszczą go do słowa...? A może uciek­ nie? Dlaczego nie interweniuje? Gdzie jest ojciec Kircher? Na próżno usiłowała dostrzec pośród widzów w pierwszym rzędzie twarz sprytnego wieśniaka, należącą do wielkiego egzorcysty Francji. Nieprzyjazne szepty otaczały ją piekielnym kręgiem. — Zdaje się, że Bourie dostał obietnicę trzech diecezji, jeśli uda mu się uzyskać skazanie tego człowieka. Peyrac winien jest tylko tego, że urodził się o wiek za wcześnie. Zobaczycie, że go skażą... Przewodniczący Masseneau odchrząknął. — Panowie, rozprawa trwa dalej. Oskarżony, czy ma pan coś do dodania na temat tego, cośmy widzieli i słyszeli? Wielki Kulawiec z Langwedocji podniósł się o laskach i przemówił pełnym, dźwięcznym głosem, przepojonym taką szczerością, że publiczność lekko zadrżała. — Przysięgam przed Bogiem i na błogosławione głowy mej żony i dziecka, że nie znam ani diabła, ani czarów, że nigdy nie praktykowałem transmutacji złota ani nie stwa­ rzałem życia według szatańskich rad, i nigdy nie usiłowałem szkodzić mym bliźnim czarami i złymi urokami. Po raz pierwszy podczas nie kończącej się rozprawy An­ gelika wyczuła odruch sympatii do oskarżonego. — Wierzymy ci — odezwał się spośród gęstego tłumu czysty, dziecięcy głos. Sędzia Bourie poderwał się, machając rękami. — Uważajcie! Oto rezultat czaru, o którym jeszcze nie dość mówiliśmy! Pamiętajcie o Złotym Głosie Królestwa... Straszliwym głosie, który uwodził kobiety... — Niech zaśpiewa! Niech zaśpiewa! — zakrzyknął ten sam dziecięcy głos. Tym razem południowa krew przewodniczącego Mas­ seneau zawrzała. Poczerwieniał i zaczął walić pięścią w pu­ lpit. — Spokój! Opróżnię salę! Straże, proszę wyrzucić krzy­ kaczy...! Panie Bourie, proszę usiąść! Dość przerywania. Kończmy już! Panie Desgrez, gdzie pan jest? — Tu, panie przewodniczący — odpowiedział adwokat. 623

Massenau odetchnął, żeby się opanować, i kończył nieco spokojniejszym głosem. — Panowie, królewska sprawiedliwość winna wykorzys­ tać wszystkie gwarancje. Dlatego, mimo iż proces prowa­ dzony jest przy drzwiach zamkniętych, król w swej wielko­ duszności nie chciał pozbawić oskarżonego żadnej moż­ liwości obrony. Z tej też przyczyny uznałem za stosowne zezwolić, aby oskarżony mógł przeprowadzić każdy, nawet niebezpieczny pokaz i rzucić nieco światła na procesy ma­ giczne, o których stosowanie jest oskarżony. Na koniec, ostatnia książęca łaska, oskarżony uzyskał pomoc adwoka­ ta, któremu oddaję teraz głos.

ROZDZIAŁ XII

Desgrez podniósł się, skłonił sądowi, podziękował kró­ lowi w imieniu klienta, po czym po dwóch schodkach wstą­ pił na niewielkie podium, skąd miał przemawiać. Stał wyprostowany, bardzo poważny i Angelika z trudem tylko mogła sobie wyobrazić, iż jest to ten sam chłopak o wścibskim nosie, który z zaokrąglonymi plecami pod wytartą kapotą wędrował po ulicach Paryża, pogwizdując na psa. Stary kancelista Clopot, który „sprokurował" dowody, podszedł i zgodnie z tradycją ukląkł przed nim. Adwokat spojrzał na sędziów, potem na publiczność. Szukał kogoś w tłumie. Może to tylko żółty blask świec? Angelika miała wrażenie, że Desgrez jest blady jak sama Śmierć. Kiedy jednak przemówił, jego głos był wyraźny i spo­ kojny. — Panowie! Po tylu wysiłkach ze strony zarówno oskar­ żenia, jak i sędziów, w trakcie których wasza znajomość Prawa mogła równać się jedynie ze wspaniałością waszej klasycznej erudycji — wszystko to, powtórzmy raz jeszcze z pełną mocą — w JEDNYM CELU, aby oświecić Spra­ wiedliwość Królewską, aby odkryć i ujawnić całą PRAW­ DĘ, wyczerpaliście, panowie sędziowie, całe światło gwiazd, jakim można by opisać ten proces, a to na nieszczęście biednego, początkującego obrońcy. Po jasnowidzących cy­ tatach łacińskich panów doradców królewskich, co pozo­ staje skromnemu adwokatowi, dla którego proces ten jest 625

pierwszą wielką sprawą, by odkryć jeszcze kilka drobnych, nie całkiem jasnych promyków i odnaleźć całą prawdę ukrytą na dnie studni najstraszliwszego z oskarżeń? Prawda ta jawi mi się, niestety, jakże daleka i tak niebezpieczna do ujawnienia, że drżę cały i niemal pragnę, aby ten ubożuchny płomień zagasł sam i pozostawił mnie w spokojnej ciemno­ ści, gdzie przebywałem dotychczas. Ale już za późno. Wi­ działem i muszę przemówić! I muszę zawołać: uważajcie, panowie! Uważajcie, by wybór, którego dokonacie, nie pociągnął za sobą waszej odpowiedzialności przed przy­ szłymi wiekami! Nie bądźcie tymi, przez których błędy dzieci naszych dzieci, zwracając oczy na nasz wiek, powie­ dzą: „To był wiek hipokrytów i ignorantów. Albowiem żył w tych czasach — powiedzą — wielki i szlachetny człowiek, którego oskarżono o czarnoksięstwo dlatego tylko, iż był wielkim uczonym". Adwokat przerwał, po czym podjął nieco cichszym głosem: — Wyobraźcie sobie, panowie, scenę z przeszłości, owej mrocznej epoki, kiedy nasi przodkowie używali wyłącznie prymitywnej kamiennej broni. I oto po­ śród nich jeden człowiek postanawia zebrać błoto z pewnego miejsca, wrzucić w ogień i wydobyć stamtąd materię twardą i tnącą, aż do tej pory nieznaną. Jego koledzy krzyczą, że to czary, i skazują go na śmierć. A przecież, kilka wieków później, ta sama nieznana materia, żelazo, posłuży do wy­ robu naszej broni. Pójdźmy dalej. Jeśli, już za naszych czasów, wejdziecie do laboratorium wytwórcy perfum, czy cofniecie się z przerażeniem, krzycząc, że to czary? Czy przerazicie się tej kolekcji retort i filtrów, z których unoszą się nie zawsze przyjemne zapachy? Nie, uważalibyście, że to śmieszne. A przecież jakaż tajemnica kotłuje się w norze tego rzemieślnika! Materializuje on pod postacią płynu najbardziej niewidzialną z niewidzialnych rzeczy: zapach. Nie bądźcie tymi, do których stosują się najstraszliwsze słowa całej Ewangelii: „mają oczy, a nie widzą, mają uszy, a nie słyszą". W istocie, panowie, nie wątpię, że samo oskarżenie o zajmowanie się tymi dziwnymi pracami mogło zaniepokoić wasze umysły otwarte na osąd pod wszystkimi możliwymi kątami. Niepokojące okoliczności, dziwna re626

putacja otaczają osobowość oskarżonego. Zanalizujmy, pa­ nowie, na jakich faktach opiera się owa reputacja, i spó­ jrzmy, czy każdy z nich, oddzielony od innych, może w roz­ sądny sposób usprawiedliwiać oskarżenie o czary. Jako katolickie dziecko powierzone hugenockiej piastunce, Joffrey de Peyrac został w wieku lat czterech wyrzucony przez okno na podwórze przez grupkę zagorzalców. Został oka­ leczony i zeszpecony. Czy powinno się oskarżać o czary wszystkich kulawych i wszystkich, których widok budzi lęk? Jednakże, mimo fizycznych wad, hrabia ma cudowny głos, który pielęgnuje przy pomocy włoskich mistrzów. Czy należy, panowie, oskarżać o czary śpiewaków o złotych krtaniach, których słuchając wielkie damy i nasze własne żony mdleją z zachwytu? Ze swych podróży hrabia przywozi wiele dziwnych opowieści. Studiuje nowe obyczaje, znajduje upodobanie w obcych filozofiach. Czy skazuje się za czary wszystkich podróżników i filozofów? Och, wiem. Wszystko to nie stwarza razem najprostszej osobowości. Dochodzę do najbardziej zaskakującego zjawiska: człowiek ów, który posiadł głęboką wiedzę i wzbogacił się dzięki swym umiejęt­ nościom, który mówi pięknie, a jeszcze piękniej śpiewa, podoba się kobietom. Lubi kobiety i nie ukrywa tego. Chwali miłość i ma liczne przygody. Pomiędzy jego kobie­ tami znalazło się kilka egzaltowanych i zwyrodniałych, jest to zwykła sprawa w libertyńskim życiu, którego Kościół wprawdzie nie pochwala, ale które i tak jest mocno rozpo­ wszechnione. Gdyby trzeba było, panowie, spalić na stosie wszystkich szlachetnych panów, którzy lubią kobiety, i tych, których prześladują rozczarowane kochanki, obawiam się, na honor, że plac Greve byłby zbyt mały, by pomieścić ich stosy... Rozległ się szmer aprobaty. Angelika była zaskoczona zręcznością Desgreza. Z jakim taktem rozwodził się nie nad bogactwem Joffreya, które obudziło tyle zazdrości, lecz położył nacisk na godnym pożałowania fakcie, któremu cnotliwi mieszczanie niewiele mogli zaradzić, mianowicie na rozpustnym życiu szlachty. Powoli, powoli redukował oskarżenie, sprowadzał je do 627

proporcji prowincjonalnych zatargów. Niedługo wszyscy zaczną się dziwić, o co tyle hałasu. — Podoba się kobietom? — powtórzył łagodnie Desgrez. — A my, przedstawiciele silnej płci, dziwimy się, że damy Południa żywią do niego tyle namiętności pomimo przy­ krego wyglądu. Och, panowie, nie bądźmy zbyt zuchwali. Odkąd świat światem, któż zdołał wyjaśnić tajemnicę ko­ biecego serca i przyczyny namiętności? Zatrzymajmy się z szacunkiem na skraju tej tajemnicy, bo inaczej będziemy zmuszeni spalić wszystkie nasze kobiety...! Interwencja Bouriego, który zerwał się z miejsca, ucięła śmiechy i oklaski. — Dość tej komedii! — wykrzyknął sędzia, a jego twarz stawała się coraz bardziej żółta. — Drwisz pan sobie z try­ bunału i Kościoła. Czy zapomniałeś pan, że oskarżenie o czary zostało pierwotnie rzucone przez arcybiskupa? Za­ pominasz pan, że głównym świadkiem w tym procesie jest duchowny, a zgodnie z regułą przeprowadzone egzorcyzmy wykazały, iż oskarżony jest na usługach szatana...? — O niczym nie zapominam, panie Bourie — poważnie odparł Desgrez — i zaraz panu odpowiem. To prawda, że pierwsze oskarżenie o czary pod adresem pana de Peyrac rzucił arcybiskup Tuluzy, z którym prowadził on wieloletnią rywalizację. Czy prałat pożałował tego gestu, któremu w swej urazie nie poświęcił wystarczająco wiele namysłu? Chciałbym w to wierzyć, gdyż jestem w posiadaniu bogatej dokumentacji; w której pan de Fontenac wielokrotnie żąda, by oskarżony został postawiony przed trybunałem duchow­ nym, i odcina się od wszelkich decyzji, jakie zostaną podjęte względem niego przez sąd cywilny. Odcina się także — mam ten list, panowie, i mogę go odczytać — od czynów i słów tego, którego nazywacie pierwszym świadkiem oskarżenia, Conana Bechera, mnicha. Co do tego ostatniego, którego egzaltacja może wydać się co najmniej podejrzana każdemu człowiekowi obdarzonemu zdrowym rozsądkiem, przypo­ minam, iż to on jest odpowiedzialny za jedyne egzorcyzmy, służące obecnie za podstawę całego oskarżenia. Egzorcyzmy te miały miejsce w więzieniu Bastylii, 4 grudnia, przed 628

obecnymi tu ojcami Frelatem i Jonathanem. Nie podważam rzeczywistości tych egzorcyzmów, ponieważ zostały one istotnie przeprowadzone przez mnicha i jego akolitów, na temat których nie wypowiadam się, czy są naiwniakami, ignorantami czy też wspólnikami. Podważam jednak pra­ womocność tych egzorcyzmów! — zawołał Desgrez grzmią­ cym głosem. — Nie chcę wnikać w szczegóły niewłaściwości tej ponurej ceremonii, ale podkreślę dwa punkty: pierwszy, że mniszką, która wówczas symulowała w obecności oskar­ żonego objawy opętania, jest ta sama Carmencita de Merecourt, która przed paroma godzinami dała nam pokaz swych talentów aktorskich. Kancelista może zaświadczyć, że widział, jak za drzwiami sali wypluła kawałek mydła, którym symulowała pianę. Proceder ten jest nagminnie stosowany przez „epileptyków", którzy starają się wzbudzić litość przechodniów. Punkt drugi: wracam do fałszywej pieczęci, tej piekielnej igły, której nie zarejstrowaliście z bra­ ku dostatecznych dowodów. A jednak, panowie, gdyby to było prawdą, gdyby szalony sadysta poddał człowieka takiej torturze, aby zmylić wasz osąd i obciążyć wasze sumienia śmiercią niewinnej osoby...? Mam tu deklarację lekarza z Bastylii, dokonaną w kilka dni po tym potwornym do­ świadczeniu. Dobitnym głosem odczytał raport pana Malintona, leka­ rza Bastylii, który wezwany do wezgłowia chorego nie zna­ nego mu nazwiska, lecz o twarzy zeszpeconej bliznami, skonstatował, iż chory na całym ciele ma drobne, zaognione ranki, wyglądające tak, jakby zadano je wbijaną igłą. W głębokim milczeniu, jakie zapadło po tych słowach, Desgrez podjął powolnym i uroczystym głosem: — A teraz, panowie, nadeszła pora, aby wysłuchać wiel­ kiego głosu, którego jestem niegodnym posłańcem, głosu, który ponad ludzkimi zwyrodnieniami szukał zawsze mąd­ rego oświecenia swych wiernych. Nadeszła pora, abym ja, nędzny urzędnik, głosił na tym procesie słowo Kościoła. A oto co wam przekazuję. — Desgrez rozwinął wielki papier i zaczął czytać: — „Owej nocy, 25 grudnia 1660, w więzieniu Pałacu Sprawiedliwości w Paryżu miała miejsce ceremonia 629

egzorcyzmów na osobie pana Joffreya de Peyrac de Morens, oskarżonego o wspólnictwo i pakt z szatanem. Jest rzeczą wiadomą, iż według rytuału Kościoła Rzymskiego praw­ dziwi opętani przez demona powinni posiadać trzy nad­ zwyczajne zdolności: 1. znajomość języków, których się nie nauczyli; 2. moc odgadywania i widzenia rzeczy sekret­ nych; 3. nadnaturalne siły ciała. Poddaliśmy tej nocy 25 grudnia 1660, ja jako jedyny oficjalnie uprawniony przez oficjał Rzymu egzorcysta na całą diecezję Paryża, niemniej w obecności dwóch innych księży naszej świętej kongregacji, więźnia, hrabiego Joffreya de Peyrac, do­ świadczeniom i przesłuchaniom przewidzianym w rytuale. Skąd wynika, że poddany egzorcyzmom nie zna innych języków niż te, których się nauczył, przede wszystkim hebrajskiego i chaldejskiego, a które dwóch z nas zna i rozumie; że człowiek ten okazał się niezwykle uczony, ale w żadnym razie jasnowidzący; że nie okazał żadnej nad­ naturalnej siły ciała, lecz jedynie rany spowodowane przez głębokie ukłucia zanieczyszczoną igłą, a także dawne kalec­ twa; oświadczamy, że badany Joffrey de Peyrac nie jest absolutnie opętany przez demona..." Po czym następują podpisy wielebnego ojca Kirchera z Towarzystwa Jezuso­ wego, wielkiego egzorcysty diecezji Paryża, oraz wieleb­ nych ojców de Marsan i de Montaignat, którzy mu towa­ rzyszyli. Można by usłyszeć lecącą muchę. Osłupienie i niepokój sali były niemal namacalne, a jednak nikt się nie poruszył ani nie odezwał. Desgrez spojrzał na trybunał. — Co mogę dodać po usłyszeniu tego głosu? Panowie sędziowie, wkrótce ogłosicie werdykt. Wówczas jednak zro­ bicie to w pełnej świadomości następującego faktu: Kościół, w imię którego rozkazano wam skazać tego człowieka, uznaje go niewinnym występku czarnoksięstwa, pod jakim został tu sprowadzony... Panowie, pozostawiam was sam na sam z waszym sumieniem. Desgrez statecznie podjął swój beret, nałożył go na głowę i zszedł ze stopni małego podium. 630

A wówczas poderwał się sędzia Bourie i jego ostry głos odbił się echem w milczącej sali: — Niech przyjdzie! Niech tu sam przyjdzie! Niech ojciec Kircher sam zaświadczy tej tajemniczej ceremonii, bardziej niż podejrzanej, gdyż dokonanej w sekrecie przed Sprawied­ liwością. — Ojciec Kircher przybędzie — stwierdził Desgrez bar­ dzo spokojnym głosem. — Powinien już tu być. Posłałem po niego. — A więc ja powiadam wam, że on nie przyjdzie — upierał się Bourie — ponieważ skłamałeś, sfałszowałeś wszystkie dowody tej niewiarygodnej historii o tajnym egzorcyzmie, i tylko po to, żeby wywrzeć wrażenie na sędziach. Schowałeś się za nazwiskami ważnych osób du­ chownych, aby odsunąć werdykt... oszustwo odkryto by, ale za późno... Młody adwokat odzyskał swą zwykłą zwinność i skoczył w stronę Bouriego. — Obraża mnie pan! Nie jestem fałszerzem jak pan. Pamiętam przysięgę, złożoną przed królewską radą pra­ wniczą, kiedy otrzymałem patent adwokata. Sala zaczęła wydawać głośne okrzyki. Masseneau po­ wstał, usiłując zaprowadzić porządek. Głos Desgreza wzniósł się ponad gwar: — Żądam... żądam odroczenia rozprawy do jutra. Wie­ lebny ojciec Kircher potwierdzi swoje oświadczenie, przy­ sięgam! W tym momencie otwarły się drzwi, przez które wpadł powiew zimnego wiatru. Wszyscy zwrócili się w tę stronę, gdzie stanęli dwaj pokryci śniegiem łucznicy. Odsunęli się, przepuszczając niskiego, krępego człowieczka o ciemnej twarzy, wytwornie odzianego, w peruce i płaszczu zaledwie tkniętych wilgocią, co świadczyło, iż przed chwilą wyszedł z karocy. — Panie przewodniczący! — zawołał mocnym głosem. — Dowiedziałem się, że proces trwa jeszcze pomimo późnej pory, i uznałem, że nie powinienem zwlekać z dostarczeniem panu wiadomości, którą uważam za istotną. 631

— Słuchamy pana, poruczniku policji — odparł zdzi­ wiony Masseneau. Pan d'Aubray zwrócił się do adwokata. — Ten tu pan Desgrez poprosił mnie o wszczęcie po­ szukiwań w stolicy, aby odnaleźć wielebnego ojca jezuitę nazwiskiem Kircher. Po wysłaniu kilku funkcjonariuszy w miejsca, gdzie mógł się znajdować, a gdzie nikt go nie widział, zostałem uprzedzony, że do kostnicy w Chatelet został przywieziony topielec, znaleziony w Sekwanie dziś rano. Poszedłem tam w towarzystwie ojca jezuity z domu w Tempie. Ten formalnie rozpoznał swojego konfratra, ojca Kirchera. Śmierć jego miała miejsce we wczesnych godzinach porannych... — A więc nie cofasz się nawet przed zbrodnią! — zawył Bourie z palcem wyciągniętym w stronę adwokata. Inni sędziowie miotali się, biorąc na świadka Masseneau. Tłum wrzeszczał: „Dość tego! Skończyć z nim!" Angelika, półżywa, nie wiedziała nawet, do kogo są skie­ rowane te okrzyki. Zasłoniła uszy dłońmi. Wreszcie Masseneau podniósł się i Angelika zmusiła się, by go wysłuchać. — Panowie, rozprawa zostaje zamknięta. Ponieważ głó­ wny świadek obrony, zaanonsowany w ostatniej chwili przez adwokata obrony, wielebny ojciec jezuita Kircher, został znaleziony martwy, a pan porucznik policji nie mógł znaleźć przy osobie zmarłego żadnego dokumentu świad­ czącego zza grobu to, co przekazał nam mistrz Desgrez; biorąc także pod uwagę, że sama osobowość wielebnego ojca Kirchera mogłaby dodać wagi domniemanemu aktowi zorganizowanemu w tajemnicy, trybunał w swej mądrości... uznaje ten incydent za niebyły i nie istniejący, i teraz po prostu udaje się na naradę nad werdyktem. — Nie róbcie tego! — wykrzyknął zdesperowany Des­ grez. — Odroczcie werdykt! Znajdę świadków! Ojciec Kir­ cher został zamordowany! — Przez ciebie! — rzucił Bourie. — Mistrzu, proszę o spokój — odezwał się Masseneau. — Zaufaj pan decyzji sędziów.

632

Czy narada trwała kilka minut, czy dłużej? Angelice wydawało się, że sędziowie wcale nie wycho­ dzili, że byli tam od zawsze w tych kwadratowych biretach oraz czerwonych i czarnych togach i że zostaną tam już na zawsze. Teraz jednak wstali. Usta przewodniczącego Masseneau poruszyły się, wyrzucając drżącym głosem na­ stępujące słowa: — W imieniu króla uznaję Joffreya de Peyrac de Morens za winnego dopuszczenia się zbrodni uprowadzenia, uwiedzenia, bezbożności, magii, czarnoksięstwa i innych okropności wymienionych w procesie, dla odkupienia których zostanie on wydany w ręce wykonawcy najwyż­ szej sprawiedliwości, zaprowadzony i w obecności wszys­ tkich postawiony na dziedzińcu Notre-Dame, gdzie do­ kona honorowej pokuty z odkrytą głową i boso, ze sznurem na szyi, trzymając w dłoni piętnastoliwrowy świecznik. Po uczynieniu tego zostanie on odprowadzo­ ny na plac Greve i żywcem spalony na stosie, który zo­ stanie tam ustawiony w tym właśnie celu, dopóki jego ciało i kości nie spłoną i obrócą się w popiół, a popiół ów zostanie rozsypany na cztery strony świata. Jego do­ bra zostaną przejęte i skonfiskowane na rzecz króla. Przed wykonaniem egzekucji zostanie on poddany prze­ słuchaniu zwyczajnemu i nadzwyczajnemu. Uznaje się Saksończyka Fritza Hauera za jego wspólnika i dla od­ kupienia skazuje się go na powieszenie i uduszenie na śmierć na szubienicy wzniesionej w tym celu na placu Greve. Uznaję Maura Kouassi-Ba za winnego, jako jego wspólnika, i dla odkupienia win skazuje się go na doży­ wotnie galery. Postać stojąca o kulach przy haniebnym krześle zachwiała się. Joffrey de Peyrac podniósł do trybunału śmiertelnie bladą twarz. — Jestem niewinny! Jego krzyk rozbrzmiał w śmiertelnej ciszy. A wtedy podjął spokojnym, głuchym głosem: — Panie baronie de Masseneau de Pouillac, rozumiem, że nie jest to już czas, abym udowadniał niewinność. Zamil­ knę więc. Zanim jednak się oddalę, chciałbym publicznie 633

złożyć panu hołd za troskę i bezstronność, jaką starałeś się pan zachować przez cały czas trwania procesu, którego przewodniczenie i zakończenie zostały na panu wymuszone. Przyjmij od szlachcica z dziada pradziada zapewnienie, że godzien jesteś swego herbu bardziej niż ci, którzy tobą rządzą. Czerwonawa twarz tuluskiego parlamentarzysty skurczyła się. Nagle podniósł dłoń do oczu i wykrzyknął, używając łangue d'oc, który jedynie Angelika i skazaniec mogli zro­ zumieć: — Żegnaj! Żegnaj, bracie z mojego kraju!

ROZDZIAŁ XIII

Na zewnątrz panowała jeszcze głęboka noc, która wszak­ że zbliżała się już do świtu. Śnieg padał ogromnymi płat­ kami, które unosił wiatr. Widzowie opuszczali Pałac Spra­ wiedliwości, potykając się i brnąc w grubym, białym kobier­ cu. Latarnie kołysały się nad drzwiczkami karoc. Angelika odeszła — samotna sylwetka na tle mrocznych ulic Paryża. Przy wyjściu z Pałacu tłum oddzielił ją od zakonnicy. Machinalnie skierowała się ku murom Tempie. Nie myś­ lała o niczym; wzdychała jedynie do swego małego pokoiku, aby pochylić się nad kołyską Florimonda. Jak długo potrwa jeszcze marsz po kolana w śniegu...? Ulice były puste. W tak okropną pogodę nawet bandyci chowali się w swoich norach. Gospody były niezbyt hałaś­ liwe, ponieważ noc dobiegała końca, a pijacy, którzy jeszcze nie dotarli do swych domostw, chrapali pod stołami lub zwierzali swe nieszczęścia jakiejś na pół śpiącej dziewce. Śnieg okrywał miasto ponurym milczeniem. Zbliżając się do ufortyfikowanych murów Tempie, An­ gelika przypomniała sobie, że o tej porze bramy powinny być zamknięte. Usłyszała jednak stłumione bicie zegara z Notre-Dame z Nazareth i naliczyła pięć uderzeń. Za godzinę bailif otworzy bramy. Minęła most zwodzony i przycupnęła pod łukiem bramy. Szczęśliwym trafem miała na sobie wygodną suknię zakonną z grubej wełny, z licz­ nymi halkami i szerokim czepcem, oraz płaszcz z kapturem, 635

które chroniły ją przed zimnem. Tylko stopy miała zlodo­ waciałe. Dziecko poruszyło się w niej. Oparła dłonie na brzuchu i mocno przycisnęła z nagłą złością. Po co chce żyć to dziecko, jeśli Joffrey umrze? W tym momencie ruchoma draperia śniegu rozsunęła się i jakaś potworna istota, dysząc, wpadła na nią. Po pierwszym odruchu przerażenia Angelika rozpoznała psa Sorbonę. Położył jej łapy na ramionach i polizał twarz szorstkim, ciepłym językiem. Angelika pogłaskała go, wpatrując się w mrok, gdzie śnieg dalej tańczył gęstą masą płatków. Sorbona to znaczy Desgrez. Desgrez przyjdzie, a wraz z nim nadzieja. Będzie miał jakiś pomysł. Powie jej, co jeszcze można zrobić, żeby uratować Joffreya. Usłyszała kroki młodego człowieka na zwodzonym moś­ cie. Szedł powoli, ostrożnie. — Jesteś tam? — szepnął. — Tak. Podszedł bliżej. Nie widziała go, ale mówił do niej z tak bliska, że zapach tytoniu, jaki niósł jego oddech, boleśnie przypomniał jej pocałunki Joffreya. — Próbowali mnie aresztować, kiedy wychodziłem z Pa­ łacu Sprawiedliwości. Sorbona zadławił jednego z funk­ cjonariuszy. Udało mi się uciec. Pies szedł po twoich śladach aż tu. Teraz musisz zniknąć. Zrozumiałaś? Żadnego na­ zwiska, żadnego działania, nic. Chyba że chcesz znaleźć się w Sekwanie, jak ojciec Kircher, a twój syn będzie wtedy podwójnym sierotą. Ja przewidziałem ten straszny koniec tragedii. Przy bramie Saint-Martin czeka na mnie osiodłany koń. Za kilka godzin będę daleko. Angelika czepiała się przemoczonej kapoty adwokata. Szczękała zębami. — Chyba nie odejdziesz...? Nie zostawisz mnie teraz samej...? Ujął w dłoń jej szczupłe nadgarstki i oderwał od sukna skurczone palce. 636

— Postawiłem dla ciebie wszystko na jedną kartę i prze­ grałem. Wszystko z wyjątkiem skóry. — Powiedz mi jeszcze... powiedz mi jeszcze, co mogę zrobić dla mojego męża... — Wszystko, co możesz dla niego zrobić... — zawahał się, po czym pospiesznie przemówił: — Idź, znajdź kata, daj mu trzydzieści skudów, żeby zadusił go... przed ogniem. Wtedy nie będzie cierpiał. Masz tu pieniądze. Poczuła, jak wsuwa jej do ręki sakiewkę. Oddalił się bez słowa. Pies wahał się, czy podążyć śladami swego pana. Wracał do Angeliki, podnosił ku niej dobre, przyjazne oczy. Desgrez gwizdnął. Pies nastawił uszu, puścił się pędem i zniknął wśród nocy.

ROZDZIAŁ XIV Kat, mistrz Aubin, mieszkał na placu Pilori, w pobliżu hal rybnych. Musiał mieszkać tam, a nie gdzie indziej. Listy uwierzytelniające wykonawców najwyższej sprawied­ liwości wymuszały ten szczegół od niepamiętnych czasów. Wszystkie sklepiki i stragany na placu należały do niego, a on wynajmował je drobnym kupcom. Poza tym prawem „pana" mógł z każdego straganu wziąć pełną garść zielo­ nych warzyw lub ziaren, słodkowodną lub morską rybę albo pęczek siana. Jeśli handlarki ryb były królowymi Halles, kat był ich mrocznym i niechwalebnym królem. Angelika poszła do niego po zapadnięciu zmroku. Młody Cordeau służył jej za przewodnika. Nawet o tej dość późnej godzinie w dzielnicy panował ożywiony ruch. Minęli ulice de la Poterie i de la Fromagerie, wchodząc w tę jedyną w swym rodzaju dzielnicę, gdzie rozbrzmiewały niezrównane okrzyki pań z Halles, które, znane ze swych czerstwych twarzy i barwnego języka, tworzyły uprzywilejowaną kastę zawodową. Psy walczyły w strumieniach nieczystości o każ­ dy kęs, wozy z sianem i drewnem blokowały ulice. Nad tym wszystkim królował zapach morza, dochodzący z bu­ dynku hali rybnej. Mdlący odór z pobliskiego cmentarza Świętych Niewi­ niątek, gdzie od pięciuset lat składano kości paryżan, mie­ szał się z silnymi zapachami mięsa i serów. Pośrodku placu znajdował się pręgierz. Było to coś w ro­ dzaju małej, ośmiokątnej wieżyczki o spiczastym dachu. 638

Budynek składał się z parteru i jedynego piętra z wysokimi oknami i okiennicami, przez które widać było ogromne, żelazne ruchome koło, znajdujące się pośrodku wieży. Tego wieczoru przywiązano tam złodzieja. Ręce i głowę przewleczono przez otwory w kole. Od czasu do czasu jeden z pomocników kata obracał kołem. Posiniała z zimna twarz i zwisające ręce złodzieja pojawiały się kolejno w za­ kratowanych okienkach, jak makabryczna figurynka zega­ ra, a zebrani gapie śmiali się z jego grymasów. — To Jactance — mówili. — Największy kieszonkowiec Halle. — O, teraz już go rozpoznamy! — Niech no tylko pojawi się w okolicy, służba i kupcy zaczną wołać: „Łapać złodzieja!" — Możesz już odłożyć nożyczki, przyjacielu, więcej ci się nie przydadzą! U stóp pręgierza zgromadził się spory tłum. Największy ścisk panował jednak nie wśród widzów, lecz wokół dwóch pomocników, którzy na parterze rozdzielali żetony. — Widzi pani — rzekł Cordeau z pewną dumą. — To są ludzie, którzy jutro chcą mieć miejsca na egzekucję. Oczywiście nie starczy dla wszystkich. Z właściwą temu zawodowi nieczułością, która uczyni z niego kiedyś doskonałego „wykonawcę", pokazał jej ogło­ szenie od rana wykrzykiwane na wszystkich skrzyżowa­ niach. — Pan Aubin, mistrz zwyczajny wielkich i małych dzieł miasta i okolic Paryża, uprzedza, że będzie wynajmował miejsca na szafocie za rozsądną cenę, aby widzieć ogień, który jutro zapłonie na placu Greve dla czarownika. Bilety można wziąć pod pręgierzem u panów pomocników. Miej­ sca zostaną oznaczone kwiatem lilii, a żetony krzyżem św. Andrzeja. — Chce pani miejsce, jeśli ma pani czym zapłacić? — zapytał uprzejmie uczeń katowski. — Nie, nie — ze zgrozą odmówiła Angelika. — Ale ma pani do tego prawo — odparł tamten filozo­ ficznie. — Bez tego nawet się pani nie zbliży, uprzedzam. Przy wieszaniu nie ma tłoku, ludzie są przyzwyczajeni. Ale 639

stos to rzadka sprawa. Będzie tłok. Pan Aubin powiedział, że ma dość jeszcze przed faktem. Nie lubi, kiedy jest za duży tłum i wrzeszczą. Nigdy nie wiadomo, co takiej masie może strzelić do głowy. O, to już tu, pani. Proszę wejść. Izba, do której wprowadził ją Cordeau, była czysta i ład­ nie utrzymana. Właśnie zapalono świece. Wokół stołu trzy jasnowłose dziewczynki w wełnianych czapeczkach i czyś­ ciutkich sukienkach jadły zupę z drewnianych misek. Żona kata siedziała koło paleniska, łatając szkarłatną koszulę męża. — Cześć, szefowa! — przywitał się uczeń. — Przypro­ wadziłem tu kobietę, która chce porozmawiać z szefem. — Jest w Pałacu Sprawiedliwości. Wkrótce wróci. Usiądź tu, moja piękna. Angelika usiadła na ławce i oparła się plecami o ścianę. Kobieta spoglądała na nią spode łba, ale nie zadawała pytań, jak zrobiłaby to każda inna kumosia. Ileż już wi­ działa na tej ławce kobiet z obłędem w oku, zrozpaczonych matek, zapłakanych dziewczyn, które przychodziły błagać kata o ostatni ratunek, ulgę w cierpieniach ukochanej is­ toty...! Ileż z nich, z rękami pełnymi złota lub przekleńst­ wami na ustach, wpadało do tego spokojnego wnętrza, by błagać mistrza wielkich dzieł o najwyższą i niemożliwą łaskę pomocy w ucieczce. Czy powodowała nią obojętność, czy współczucie, ko­ bieta milczała i w izbie słychać było jedynie śmiechy dziew­ czynek, droczących się z Cordeau. W sieni rozległy się kroki i Angelika uniosła się z miejsca. Nie był to jednak ten, którego oczekiwała. Przybyły okazał się młodym księdzem, który zanim wszedł, długo wycierał grube, ubłocone buciory. — Nie ma mistrza Aubina? — Zaraz wróci. Proszę wejść, ojcze, i usiąść przy ogniu, jeśli masz na to ochotę. — Jest pani bardzo uprzejma. Jestem księdzem Misji i zostałem wyznaczony do asystowania przy jutrzejszej eg­ zekucji. Przyszedłem zobaczyć się z mistrzem Aubinem, aby przedstawić mu mój list, podpisany przez pana porucz­ nika policji, i poprosić go, abym mógł dostać się do tego 640

nieszczęśnika. Jedna noc modlitwy to nie za wiele, aby przygotować się na śmierć. — Pewnie — odparła kobieta. — Proszę usiąść, ojcze, i wysuszyć płaszcz. Cordeau, dorzuć do ognia! Odłożyła czerwoną koszulę i wzięła kądziel. — Ma ojciec odwagę — podjęła. — Nie boi się ojciec czarownika? — Wszystkie boże stworzenia, nawet najbardziej grzesz­ ne, warte są, aby pochylić się nad nimi z litością w godzinie śmierci. Ale ten człowiek nie jest winny. Nie jest winny straszliwej zbrodni, jaką mu zarzucają. — Wszyscy to mówią — filozoficznie odparła kątowa. — Gdyby żył pan Vincent, nie byłoby jutro stosu. Kilka godzin przed śmiercią mówił jeszcze z niepokojem, sam słyszałem, o niegodziwości, jaką zamierzają popełnić wobec pewnego szlachcica w królestwie. Gdyby żył, sam pewnie wszedłby na stos obok skazańca, by oznajmić tłumowi, że zginie na jego miejsce... — Ach, to właśnie martwi mego biednego chłopa! — zawołała kobieta. — Nie zdaje sobie ojciec sprawy, jak on się gryzie tą jutrzejszą egzekucją. Opłacił sześć mszy w SaintEustache, po jednej w każdej z tylnych kaplic. I jeszcze jedną na głównym ołtarzu, jeśli wszystko pójdzie dobrze. — Gdyby żył pan Vincent... — ...Nie byłoby złodziei i czarowników, a my nie mieli­ byśmy pracy. — Sprzedawałaby pani śledzie na placu targowym albo kwiaty na Pont-Neuf i nie bylibyście już nieszczęśliwi. — Do licha...! — zawołała ze śmiechem kobieta. Angelika wpatrywała się w księdza. Słowa, które wypo­ wiedział, sprawiły, że zapragnęła podejść, przedstawić się, poprosić o pomoc i miłosierdzie. Był młodziutki, ale roz­ świetlał go płomień pana Vincenta. Miał wielkie dłonie i proste obejście człowieka z ludu. Tak samo zachowywałby się w obecności króla. Angelika jednak się nie poruszyła. Od dwóch dni oczy paliły ją od łez, jakie wylała w samo­ tności małego pokoiku, gdzie ukrywała swoją rozpacz. Te­ raz nie miała już łez, nie miała serca. Żaden balsam nie mógł ukoić otwartej rany. Z rozpaczy narodził się kwiat 641

zła: nienawiść. „To, co przez nich wycierpiał, oni wycierpią przeze mnie po stokroć". W tej decyzji odnalazła smak życia i motyw działania. Czy takiemu Becherowi można wybaczyć...? Pozostała nieruchoma, z rękami schowanymi pod płasz­ czem, zaciśniętymi na sakiewce, którą dał jej Desgrez. — Proszę mi uwierzyć, jeśli ojciec chce albo i nie — mówiła kobieta — ale moim największym grzechem jest pycha. — Tu mnie pani zadziwia! — zawołał ksiądz, uderzając dłońmi po kolanach. — Niech będzie, nie chcę być bez­ litosny, moja córko, ale jesteś znienawidzona przez wszyst­ kich z powodu profesji męża, sąsiadki odwracają się do ciebie plecami, więc skąd jeszcze czerpiesz powód do grze­ chu pychy i dumy? — Ha! To prawda — westchnęła biedna kobieta. — A jednak, kiedy widzę, jak mój chłop, krzepko zaparty na rozstawionych nogach, unosi wielki topór i jednym ciosem odcina całą głowę, nie mogę powstrzymać się od uczucia dumy. Wie ojciec, to wcale nie jest takie proste — zrobić to za jednym zamachem... — Córko, przerażasz mnie — odparł ksiądz i dodał ma­ rzycielskim tonem: — Niezgłębione są serca istot ludzkich. W tym momencie otwarły się drzwi, wpuszczając do domu hałas dochodzący z placu. Wszedł olbrzym o kwad­ ratowych ramionach i skierował się do pokoju ciężkim, spokojnym krokiem. Przywitał się mruknięciem i powiódł po izbie wzrokiem człowieka, który zawsze i wszędzie jest panem sytuacji. Jego pełna twarz, poznaczona śladami po ospie, miała grube, nieruchome rysy. Nie wydawała się zła, jedynie zimna i twarda jak kamienna maska. Była to twarz człowieka, który w pewnych okolicznościach nie może ani płakać, ani się śmiać, twarz karawaniarza... lub króla, jak pomyślała Angelika, mimo grubej kurtki rzemieślnika, od­ najdując w nim podobieństwo do Ludwika XIV. Był to kat. Podniosła się z miejsca, ksiądz zrobił to samo, bez słowa podając mu list wprowadzający od porucznika policji. Mistrz Aubin zbliżył się do świecy, by go odczytać. 642

— Dobrze — rzekł. — Jutro o świcie zaprowadzę tam ojca. — Czy nie mógłbym znaleźć się tam dziś wieczorem? — Niemożliwe. Wszystko jest pozamykane. Tylko ja mogę ojca zaprowadzić do skazańca, a szczerze mówiąc, proszę księdza, muszę coś przekąsić. Innym pracownikom nie wolno pracować po zgaszeniu ognia. Ale dla mnie nie ma ani dnia, ani nocy. Kiedy bierze ich ochota, by zmusić pacjenta do wyznań, ci panowie od wysokiej sprawiedliwo­ ści najchętniej spaliby tam, tacy są rozjuszeni! Wszystko dziś było: hiszpański but, woda, koło... Ksiądz złożył dłonie. — Biedaczysko! Sam w mroku lochu ze swym cierpie­ niem, z perspektywą bliskiej śmierci! Boże, dopomóż mu! Kat spojrzał na niego podejrzliwie. — Chyba nie będzie mi ojciec robił kłopotów, co? Wy­ starczy mi, że mam u tyłka tego mnicha Bechera, któremu się wydaje, że nigdy nie zrobiłem wystarczająco dużo. Na świętych Kosmę i Eligiusza, moim zdaniem to on jest opę­ tany przez diabła! Nie przerywając potoku słów, opróżniał wielkie kieszenie kurtki. Rzucił na stół kilka przedmiotów i dziewczynki wydały okrzyk zachwytu. Odpowiedział im okrzyk grozy. Angelika pożerała oczami leżące pośród kilku sztuk złota niewielkie etui wysadzane perłami, w którym Joffrey trzy­ mał swoje tytoniowe pałeczki. Szybkim gestem, którego nie zdołała opanować, chwyciła pudełeczko i przycisnęła do piersi. Kat się nie zdenerwował, tylko rozgiął jej palce i zabrał etui. — Spokojnie, dziewczyno. To, co znajdę w kieszeniach skazańca, prawnie mi się należy. — Złodziej! — szepnęła bez tchu. — Nędzny kruk, hiena cmentarna! Mężczyzna spokojnie wziął z półki nad kominkiem szka­ tułkę z cyzelowanego srebra i umieścił w niej zdobycz. Jego żona przędła, wciąż kiwając głową. — Wie ojciec, one wszystkie mówią to samo — zwróciła 643

się do księdza przepraszającym tonem. — Nie trzeba im mieć tego za złe. Ta jednak powinna sobie zdawać sprawę z tego, że przy paleniu nie ma tak wielu korzyści. Nie można nawet odzyskać ciała, żeby sprzedać je za grosze na tłuszcz, o który proszą nas aptekarze, ani na kości... — Och, córko, zlituj się! — jęknął ksiądz, podnosząc dłonie do uszu. Patrzył na Angelikę wielkimi, przepełnionymi litością oczami. Ona jednak nie widziała go. Drżała na całym ciele i gryzła wargi. Obraziła kata! Teraz może odmówić speł­ nienia jej makabrycznej prośby. Tym samym ciężkim, wyważonym krokiem mistrz Aubin okrążył stół i podszedł do niej. Wsunął kciuki za szeroki pas i zmierzył ją spokojnym wzrokiem. — A poza tym: co mogę dla ciebie zrobić? Drżącą ręką podała mu sakiewkę, nie mogąc wykrztusić ani jednego słowa. Wziął ją, zważył w dłoni i znów spojrzał na Angelikę oczami bez wyrazu. — Chcesz, żeby go udusić...? Skinęła głową. Człowiek otworzył sakiewkę, wysypał na dłoń kilka monet. — W porządku, zrobi się. Pochwycił przerażone spojrzenie księdza, który w mil­ czeniu przysłuchiwał się tej scenie, i zmarszczył brwi. — Nie wygadasz się, ojcze? Hę? Rozumiesz, wiele ryzyku­ ję. Jeśli dam się złapać, mogę mieć kłopoty. Muszę to zrobić dokładnie w ostatniej chwili, kiedy dym zasłania już pal przed oczami publiczności. Oddaję przysługę, rozumiesz? — Tak... nie wygadam się... — z wysiłkiem obiecał ksiądz. — Ja... Możesz pan na mnie liczyć. — Przestraszyłem ojca, co? — odezwał się kat. — Pier­ wszy raz odprowadza ojciec skazańca? — Na polu bitwy, kiedy niosłem ostatnią posługę dla więźniów w imieniu pana Vincenta, często odprowadzałem do samego drzewa nieszczęśnika skazanego na powieszenie. Ale to była wojna, potworność i gorączka wojny... A tu... Pełnym rozpaczy gestem wskazał na trzy dziewczynki siedzące nad miskami. 644

— Tu jest sprawiedliwość — nie bez wyższości odparł kat. Poufale oparł się o stół, jak człowiek, który ma ochotę pogadać. — Podobasz mi się, księżyku. Przypominasz mi więzien­ nego jałmużnika, z którym pracowałem bardzo długo. Mu­ szę mu oddać sprawiedliwość, że wszyscy skazańcy, których prowadziliśmy razem, umarli z Imieniem bożym na ustach. Kiedy było po wszystkim, płakał, jakby stracił własne dziec­ ko. Musiałem zmuszać go do wypicia szklaneczki wina, żeby przyszedł do siebie. Zawsze mam ze sobą dzban dob­ rego wina. Nigdy nie wiadomo, co się może zdarzyć, zwłasz­ cza z uczniami. Mój ojciec był pomocnikiem, kiedy na placu Greve rozdzierano Ravaillaca, królobójcę. Opowie­ dział mi... No nie, w końcu to nie są historie, które mogą się podobać. Opowiem ojcu później, jak się ojciec przy­ zwyczai. Krótko mówiąc, nieraz pytałem jałmużnika: — Księże, sądzisz, że będę potępiony? — Jeśli ty będziesz potępiony, kacie — odpowiadał mi — poproszę Boga, by potępił mnie wraz z tobą. — Chodź, ojcze, pokażę ci coś, co cię pewnie nieco uspokoi. Mistrz Aubin pogrzebał w licznych kieszeniach kurtki i wydobył niewielki flakonik. — To przepis, który mam od mojego ojca, a on dostał go od swojego wuja, kata Henryka IV. Zamawiam tę miksturę w wielkiej tajemnicy u aptekarza moich przyjaciół, któremu w zamian za to daję czaszki ludzkie na proszek „magisters­ ki". Podobno nie ma lepszego lekarstwa na apopleksję i piasek w moczu, ale czaszka musi należeć do młodego człowieka, który zmarł gwałtowną śmiercią. Właściwie... to jego sprawa. Dostarczam mu jedną lub dwie czaszki, a on robi dla mnie tę miksturę bez jednego słowa. Jeśli dam kilka kropel skazańcowi, staje się raźniejszy i mniej wrażliwy. Stosuję go tylko tym, których rodziny płacą. Ale i tak można powiedzieć, że oddaję przysługę, nie, ojcze? Angelika słuchała z otwartymi ustami. Kat zwrócił się do niej: — Chcesz, żebym dał mu jutro trochę tej mikstury? 645

— Nie... nie mam już pieniędzy — wyszeptała zbielałymi wargami. — To zostanie ujęte w całości — oznajmił Aubin, pod­ rzucając w dłoni sakiewkę. Znowu przyciągnął do siebie srebrną szkatułkę i zamknął w niej sakiewkę. Angelika wymamrotała coś w rodzaju pożegnania i wy­ szła. Chciało jej się wymiotować. Całe ciało przenikały dziwne skurcze. Ale wrzawa panująca na placu, śmiechy i nawoły­ wania były dla niej łatwiejsze do zniesienia niż ponura atmosfera domu kata. Pomimo zimna drzwi sklepików były pootwierane. O tej godzinie z reguły spotykają się sąsiedzi. Łucznicy odprowa­ dzali do więzienia Chatelet złodzieja, którego już zdjęli z pręgierza. Goniący w ślad za nimi chłopcy obrzucali ich kulami śniegu. Angelika usłyszała za sobą pospieszne kroki. W zasięgu wzroku pojawił się nieco zadyszany ksiądz. — Siostro... moja biedna siostro... — bełkotał. — Nie mogłem pozwolić, żebyś tak odeszła! Cofnęła się gwałtownie. W półmroku, ledwie rozjaśnio­ nym latarnią nad sklepem, twarz przerażonego duchownego była biała, niemal przezroczysta, a dwie zielone źrenice błyszczały w niej ostrym, fosforycznym blaskiem. — Zostaw mnie — szepnęła metalicznym głosem. — Nie możesz nic dla mnie zrobić. ___ — Siostro, módl się do Boga... — Właśnie w imię Boga mój niewinny mąż zostanie jutro spalony na stosie. — Siostro, nie pogłębiaj swego bólu buntem przeciw Niebu. Pamiętaj, w imię Boga ukrzyżowano Naszego Pana. — Twoje jeremiady doprowadzają mnie do szału! — krzyknęła ostrym głosem, który, wydawało się, dobiegał z bardzo daleka. — Nie spocznę, dopóki nie dostanę tobie podobnych w swoje ręce, nie sprawię, by sczeźli w takich samych męczarniach... Oparła się o mur, zakryła twarz dłońmi i wstrząsnął nią bolesny szloch. 646

— Ponieważ go zobaczysz... powiedz mu, że go ko­ cham... że go kocham... Powiedz mu... ach...! Że dał mi szczęście. I... zapytaj o imię, jakie mam nadać dziecku, które urodzę... — Uczynię to, moja siostro. Chciał wziąć ją za rękę, ale odsunęła się i poszła dalej swoją drogą. Ksiądz nie podążył za nią. Pochylony pod ciężarem ludz­ kich smutków, ruszył uliczkami, po których błąkał się jesz­ cze cień pana Vincenta. Angelika spieszyła w stronę Tempie. Wydało jej się, że szumi jej w uszach, bo wokół słyszała krzyki: — Peyrac! Peyrac! Zatrzymała się wreszcie. Tym razem to nie było złudzenie. — Trzeci nazywał się Peyrac. I szatan wygrał. Jakiś chudy malec, usadowiony na płotku, który służył jeźdźcom do wspinania się na siodło, zachrypniętym głosem dośpiewywał ostatnie strofy piosenki. Pod pachą miał cały stosik jej kopii. Angelika zawróciła i poprosiła o jeden egzemplarz. Gruby papier śmierdział jeszcze całkiem świeżym drukiem. Nie mogła odczytać piosenki w ciemnej uliczce. W miarę jak zbliżała się do Tempie, głowę jej zaczęła zaprzątać troska o Florimonda. Zawsze bała się go zostawiać samego, zwła­ szcza odkąd zrobił się taki ruchliwy. Musiała niemal przy­ wiązywać go do kołyski, co bardzo nie podobało się małemu jegomościowi. Zazwyczaj płakał przez cały czas nieobecno­ ści matki, która zastawała go gorączkującego i rozkasłanego. Nie miała odwagi prosić pani Scarron, żeby go przypil­ nowała, ponieważ od chwili skazania hrabiego wdowa po kadłubku uciekała i niemal żegnała się na jej widok. Już na schodach usłyszała płacz małego i przyspieszyła kroku. — Już jestem, mój skarbie, moje książątko. Dlaczego nie jesteś dużym chłopcem? Szybko dorzuciła drew do ognia i postawiła na płycie garnek z zupą. Fłorimond darł się jak opętany i wyciągał rączki. Uwolniła go wreszcie z tego więzienia i malec 647

natychmiast się uspokoił, a nawet raczył uśmiechnąć się z dużym wdziękiem. — Mały bandyta z ciebie — mruknęła, ocierając buzię umazaną łzami. I nagle serce jej stopniało. Podniosła Florimonda w ra­ mionach, przyjrzała mu się w blasku płomieni, które roz­ palały czerwone iskierki w czarnych oczach chłopca. — Mój mały król! Mój śliczny aniołek! Mam już tylko ciebie. Jakiś ty cudny! Florimond jak gdyby rozumiał jej słowa. Prężył drobne ciałko i uśmiechał się z niewinną dumą i pewnością siebie. Całym swym zachowaniem dawał do zrozumienia, że wie, iż jest pępkiem świata. Popieściła go i zaczęła się z nim bawić. Szczebiotał jak mały ptaszek. Pani Cordeau twier­ dziła, że mówi już bardzo dużo, jak na swój wiek. Składnia wprawdzie daleka była od doskonałości, ale potrafił spra­ wić, by go rozumiano. Kiedy matka wykąpała go i położyła, zażądał, aby zaśpiewała mu kołysankę „Zielony młyn". Głos Angeliki był bliski załamania. Piosenka stworzona jest po to, by wyrażać radość. Można mówić, kiedy serce rozdziera ból, ale śpiewanie wymaga nadludzkiego wysiłku. — Jeszcze! Jeszcze! — domagał się Florimond. I znowu ssał kciuk z błogą miną. Nie miała mu za złe, że jest takim tyranem i nic nie rozumie. Obawiała się chwi­ li, kiedy zostanie sama w oczekiwaniu na kres nocy. Kiedy Florimond zasnął, długo mu się przyglądała, po czym się podniosła i rozprostowała wymęczone ciało. Odzywały się w niej wszystkie tortury, które zadano Joffreyowi. Powró­ ciły okrutne, bolesne słowa kata: „Dziś było wszystko, hiszpański but, woda i koło". Nie wiedziała dokładnie, jakie okropności kryją się pod tymi słowami, ale zadawali cierpienia jej ukochanemu. Ach, niech się to już wreszcie skończy! — Jutro będziesz miał spokój, mój ukochany — powie­ działa na głos. — Uwolnisz się wreszcie od tego stada ignorantów. Na stole leżał tekst piosenki, który przed chwilą kupiła. Podniosła go do światła i przeczytała:

648

Szatan w piekle wziął lustro do ręki, W czarnej jamie podziwiał swe wdzięki. I uznał, że nie jest aż tak brzydki, Jak mówią, ba, jest nawet piękny! Poemat opisywał dalej, używając określeń nieraz dow­ cipnych, częściej jednak wręcz brudnych, jak na przykład: szatan zastanawia się, czy jego obraz, jaki widnieje w wielu katedrach na całym świecie, nie mógłby dzielnie wytrzymać porównania z niektórymi ludzkimi egzemplarzami. Piekło zaproponowało zorganizowanie konkursu piękności z udziałem przybyszów z ziemi. I właśnie dorzucano do ognia Trzech wspólników, magów czarnych jak noc. Przyszli sami Pod piekła bramy. Jeden miał twarz całkiem siną, Drugi miał twarz całkiem czarną, A trzeci nazywał się Peyrac. I pewnie nikogo nie zdziwię, Że trzy te gorgony prawdziwe Tak przeraziły całe piekło, Że ze skrzydeł trzepotem uciekło, Widząc tak pięknych gości. A nagrodę w konkursie piękności Dostał sam szatan i już! Oczy Angeliki powędrowały w stronę podpisu. Le Petit, poeta rynsztokowy"! Z goryczą w ustach zmięła kartkę. „Tego też zabiję!" — pomyślała.

ROZDZIAŁ XV — Żona powinna iść w ślad za mężem — powiedziała sobie Angelika, kiedy wstał świt i czyste, perłowe niebo roztoczyło się nad dzwonnicami miasta. Pójdzie zatem. Pójdzie za nim aż do ostatniej chwili. Będzie musiała pilnować, żeby się nie zdradzić, bo jeszcze mogą ją aresztować. Może ją zobaczy, może rozpozna... Zeszła na dół, niosąc w ramionach uśpionego Florimonda, i zastukała do drzwi pani Cordeau, która już rozpalała ogień. — Mogę go tu zostawić na kilka godzin, matko Cor­ deau? Stara podniosła na nią twarz smutnej wiedźmy. — Połóż go na moim łóżku, zajmę się nim. Oto sprawied­ liwość, biedne jagniątko! Kat zajmuje się ojcem, żona kata dzieckiem. Idź, moja córko, proś Naszą Panią od Siedmiu Boleści, żeby zlitowała się nad twoim bólem. — Zawołała ją jeszcze od progu: — Nie martw się o zakupy. Zjesz kolację ze mną, na dole. Angelika z wysiłkiem odpowiedziała, że nie warto, bo nie jest głodna. Stara pokiwała rozczochraną głową i mam­ rocząc weszła do domu. Angelika jak lunatyczka przebyła bramę Tempie i skie­ rowała się ku placowi Greve. Mgła znad Sekwany zaledwie zaczęła się podnosić, od­ słaniając piękne zabudowania Hotel de Vtfle w obramowa­ niu ogromnego parku. Było bardzo zimno, ale błękitne niebo obiecywało słoneczny dzień. 650

W jednej części placu ustawiono wielki krzyż na kamien­ nym cokole, a obok niego szubienicę, na której kołysał się wisielec. Spory tłumek zebrał się już i zaczął tłoczyć wokół szu­ bienicy. — To Maur — mówili. — Ależ nie, to ten drugi. Wykonali wyrok, kiedy jeszcze było ciemno. Czarownik go zobaczy, kiedy przyjedzie na wozie. — Ale on ma całkiem czarną twarz. — Dlatego, że jest powieszony. I tak już miał twarz całkiem siną. Znasz tę piosenkę...? Ktoś zanucił: Jeden miał twarz całkiem siną, Drugi miał twarz całkiem czarną, A trzeci nazywał się Peyrac. A nagrodę w konkursie piękności Dostał sam szatan i już! Angelika podniosła dłoń do ust, aby zdławić okrzyk. W zniekształconym nieboszczyku, który kołysał się z obrzmiałą twarzą i wzdętym językiem, rozpoznała Saksończyka Fritza Hauera. Jakiś chłopak w łachmanach spojrzał na nią i roześmiał się: — Patrzcie, jedna lalunia już pada! A co będzie dopiero, jak czarownik zacznie się smażyć? — Podobno kobiety kleiły się do niego jak muchy do miodu! — Masz, jak był bogatszy od króla! — Diabelstwem wyrabiał to złoto! Młoda kobieta, dygocząc, ciaśniej otuliła się płaszczem. Gruby rzeźnik, który stał na progu swojego kramu, spo­ jrzał na nią życzliwie. — Powinnaś stąd odejść, moja córko — powiedział. — To, co się tu będzie działo, nie jest widokiem dla przyszłej matki. Angelika uparcie potrząsnęła głową. Rzeźnik uważnie przyjrzał się jej bladej twarzy i nieprzy651

tomnemu spojrzeniu, po czym wzruszył ramionami. Jako bywalec tego miejsca doskonale znał nieszczęsne istoty, snujące się wokół szubienicy i szafotu. — Czy tu ma być egzekucja? — zapytała Angelika bez­ dźwięcznym głosem. — To zależy, o którą ci chodzi. Wiem, że w Chatelet mają dziś wieszać dziennikarza. Ale jeśli chodzi o czarow­ nika, tak, to tu, na Greve. Patrz, tam jest stos. Stos został wzniesiony o wiele dalej, prawie nad brzegiem rzeki. Była to ogromna platforma z ułożonych polan, a na jej szczycie widać było pal. Aby się tam dostać, konieczna była mała drabinka. O kilka metrów dalej znajdował się szafot, służący do „ogławiania". Stały na nim taborety, na których zaczęli się już sadowić pierwsi właściciele wynajętych miejsc. Co chwila zrywał się wiatr i miotał w zaczerwienione twarze drobnym śnieżnym pyłem. Mała staruszka schowała się pod dach kramu rzeźnika. — Chłodno dzisiaj — zauważyła. — Powinnam była siedzieć spokojnie i sprzedawać ryby w halach. Ale obieca­ łam siostrze kawałek kości czarownika na jej reumatyzm. — Podobno to pomaga. — Tak. Golarz z ulicy Savonnerie obiecał zemleć mi go z olejkiem makowym. Nie ma lepszego środka na bóle. — Nie będzie łatwo go dostać. Mistrz Aubin, kat, kazał zdwoić straże. — Jasne, chce sam zebrać najlepsze kawałki, ten pad­ linożerca, diabelski szubienicznik! Ale kat nie kat, każdy dostanie swoją część — powiedziała stara, odsłaniając ze­ psute zęby w złośliwym uśmiechu. — Pod Notre-Dame może uda ci się złapać kawałek jego koszuli. Angelika poczuła, jak zimny pot zalewa jej czoło. Zapo­ mniała o pierwszej części przerażającego programu: hono­ rowej pokucie pod Notre-Dame. Pospiesznie podążyła w stronę ulicy Coutellerie, ale fala ludzka, która jak mrowisko zalała plac, zagrodziła jej drogę i zniosła w tył. Nigdy, przenigdy nie uda jej się dotrzeć na czas do Notre-Dame! 652 i

Gruby rzeźnik„podszedł do niej. — Chcesz iść pod Notre-Dame? — zapytał cicho ze współczującą miną. — Tak — bąknęła. — Za... zapomniałam, że... — Słuchaj, musisz zrobić tak: przejdź przez plac, stamtąd dojdziesz aż do portu i poprosisz marynarza, żeby cię prze­ wiózł do Saint-Landry. A stamtąd będziesz w Notre-Dame za pięć minut. Podziękowała i pobiegła dalej. Rzeźnik dobrze jej pora­ dził. Za kilka solów flisak wziął ją na swoją barkę i trzema uderzeniami wioseł dowiózł do portu Saint-Landry. Spo­ jrzała na wysokie drewniane domy nurzające się w masie zepsutych owoców i śmieci i nagle przypomniała sobie głos Barbe, mówiący do niej jakiegoś jasnego poranka: „Tam, przed budynkiem Hotel de Ville — to plac Greve. Widzia­ łam raz, jak palili tam czarownika". Angelika biegła. Uliczka ciągnęła się wzdłuż domów ka­ nonicznych apsydy Notre-Dame i była niemal opustoszała. Dochodził tu jednak pomruk tłumów, siekany poważnymi i złowieszczymi dźwiękami dzwonu skazańców. Angelika biegła. Nigdy potem nie mogła pojąć, jaka nadludzka siła pomogła jej przedrzeć się przez zbite rzędy gapiów i jakim sposobem znalazła się w pierwszym z szeregu widzów, na samym dziedzińcu katedry. W tym momencie długi okrzyk zwiastował przybycie skazańca. Tłum był tak gęsty, że orszak posuwał się z tru­ dem. Pomocnicy kata solidnymi uderzeniami bata usiłowali rozpędzić ludzi. Wreszcie ukazał się mały, drewniany wózek. Był to je­ den z owych ordynarnych pojazdów, do których wrzuca­ no nieczystości miejskie. Nosił jeszcze na sobie ślady błota i słomy. Mistrz Aubin w czerwonej koszuli i spodniach, z herbem miasta na piersi, stał z pięściami na biodrach, górując nad tym nędznym pojazdem i obrzucając hałaśliwy tłum ciężkim spojrzeniem. Ksiądz siedział na burcie wózka. Krzyki z tłu­ mu domagały się czarownika, którego nie było widać. — Musi leżeć na dnie — powiedziała jakaś kobieta obok Angeliki. — Powiadają, że jest na pół martwy. 653

— Mam nadzieję, że nie! — spontanicznie wykrzyknęła jej sąsiadka, śliczna dziewczyna o świeżych policzkach. Wózek zatrzymał się przy statui Wielkiego Pokutnika. Łucznicy na koniach, z halabardami ustawionymi pozio­ mo w stronę tłumu, utrzymywali go w bezpiecznej odległo­ ści. Kilku funkcjonariuszy policji w otoczeniu mnichów różnych zakonów zbliżało się do dziedzińca. Nagły ruch odrzucił Angelikę w tył. Wrzasnęła i jak furia z paznokciami rzuciła się, by odzyskać miejsce. Tony podzwonnego wciąż padały w tłum, który w pew­ nym momencie ucichł. Przy wejściu na dziedziniec pojawiła się widmowa postać i powoli wspinała się na schody. Zasnu­ te mgłą oczy Angeliki widziały jedynie tę oślepiająco białą sylwetkę. Potem spostrzegła, że skazaniec jednym ramieniem otaczał szyję kata, drugim szyję księdza i że w istocie był wleczony, ponieważ nie był w stanie iść o własnych siłach. Głowa opadała w przód; twarz zasłaniały długie włosy. Przed nim szedł mnich, który chwilami posuwał się tyłem, niosąc ogromną świecę, której płomień tańczył na wietrze. Angelika rozpoznała Conana Bechera z twarzą wykrzywio­ ną ekstazą i złośliwą radością. Na szyi miał ciężki, biały krucyfiks, który spadał mu aż do kolan i plątał się między nogami. Wyglądało to tak, jakby mnich wykonywał przed skazanym jakiś groteskowy i makabryczny taniec. Procesja szła powoli, jak w koszmarnym śnie. Wreszcie dotarła na szczyt dziedzińca i zatrzymała się przed przed­ sionkiem Sądu. Z szyi skazańca zwisał sznur. Spod białej koszuli wy­ stawała bosa stopa, spoczywająca na lodowatej posadzce. „To nie Joffrey" — pomyślała Angelika. To nie był ten człowiek, którego znała, tak wyrafinowany, rozkoszujący się każdą radością, jaką niosło mu życie. To był jakiś nędznik, jak wszyscy inni, którzy przed nim zjawili się na tym miejscu „boso, w koszuli, ze sznurem na szyi". W tej samej chwili Joffrey de Peyrac podniósł głowę. W tej wychudłej, bladej i zniekształconej twarzy jedynie ogromne oczy błyszczały mrocznym płomieniem. Jakaś kobieta krzyknęła przenikliwie: — Patrzy na mnie! Zaraz mnie zaczaruje! 654

Ale hrabia de Peyrac nie patrzył na publiczność. Spo­ glądał wprost przed siebie, na szary fronton Notre-Dame, na starych świętych z szarego kamienia. Jaką modlitwę do nich słał? Jaką od nich słyszał obiet­ nicę? Czy w ogóle ich widział? Kancelista stanął po lewej stronie skazanego i nosowym głosem czytał oskarżenie. Podzwonne umilkło, ale słowa rozchodziły się słabo. — Za zbrodnię uprowadzenia, uwiedzenia, bezbożności... magii... oddany w ręce wysokiej sprawiedliwości... przywie­ dziony z odkrytą głową i boso... odprawić honorową po­ kutę... trzymając płonący świecznik w dłoniach... na klęcz­ kach... Poznano, że skończył, kiedy zaczął zwijać pergamin. Conan Becher ogłosił wówczas słowa honorowej pokuty: — Wyznaję zbrodnie, o które jestem oskarżony. Proszę Boga o przebaczenie. Przyjmuję moją karę jako odkupienie win. Jałmużnik przejął świecę, której skazaniec nie mógł utrzymać. Oczekiwano, że odezwie się głos winnego, tłum zaczął się niecierpliwić. — Zaczniesz gadać, diabli pachołku? — Chcesz się smażyć w piekle, razem z twoim panem? Angelika nagle doznała wrażenia, że jej mąż zbiera ostat­ nie siły. Fala życia napłynęła do śmiertelnie bladej twarzy. Wsparł się mocno na ramionach kata i księdza, wydawało się, że urósł. Na sekundę przedtem, nim otworzył usta, Angelika siłą miłości odgadła, co zamierza uczynić. I nagle, w zamarzniętym powietrzu rozległ się głęboki, wibrujący, wspaniały głos. Po raz ostatni zabrzmiał Złoty Głos Królestwa. Śpiewał w langue d'oc starą pieśń bearneńską, którą An­ gelika dobrze znała. Les genols flexez am lo cap encli A vos reclam la regina plazent Flor de las flors, nou Jhesus pres nayssenca Vulhatz guarda la cientat de Tholoroza... 655

Tylko Angelika rozumiała te słowa: Ze zgiętym kolanem i spuszczoną głową Polecam się tobie, cudowna królowo. Kwiecie kwiatów, gdzie Jezus się narodził, Zechciej strzec miasta Tuluzy... Najsłodszy kwiecie i ucieczko nasza... Najsłodszy kwiecie, gdzie wszystko rozkwita, Zachowaj na zawsze kwitnącą Tuluzę. Ciało Angeliki przeszył ostry ból, podobny do ciosu sztyletem. Krzyknęła cicho. Krzyk ten rozległ się echem w straszliwym milcze­ niu. Głos śpiewaka umilkł. Mnich Becher uniósł krucyfiks z kości słoniowej i uderzył nim usta skazańca, którego głowa znowu opadła. Strużka czerwonej śliny spłynęła na ziemię. Joffrey wyprostował się jeszcze raz. — Conanie Becher! — wykrzyknął tym samym dźwięcz­ nym i czystym głosem. — Wyznaczam ci spotkanie na boskim sądzie od dziś za miesiąc! Dreszcz przerażenia zatrząsł zgromadzonym tłumem i rozległy się obłąkańcze wycia, zagłuszające głos hrabiego de Peyrac. Skurcz gniewu, szalone oburzenie zawładnęły tłumem widzów. Eksplozja ta jednak w mniejszym stopniu spowo­ dowana była gestem mnicha, co bezczelnością skazanego. Nigdy dotąd na dziedzińcu Notre-Dame nie wydarzył się podobny skandal! Śpiewać...! On ośmielił się śpiewać! I gdybyż jeszcze zaśpiewał kantyczkę! Ale skazaniec śpiewał w obcym języku, w diabelskim języku... Tłum rzucił się do przodu, unosząc Angelikę jak potwor­ na fala. Wleczona, miażdżona, deptana, znalazła się nagle w kącie przedsionka. Poczuła pod ręką drzwi i popchnęła je. Ogarnął ją mrok opustoszałej katedry. Starała się uspokoić, opanować ból, który ją ogarniał. Dziecko miotało się w niej. Kiedy Joffrey zaczął śpiewać, podskoczyło tak, że omal nie zawyła z bólu. Z zewnątrz dochodziły do niej stłumione krzyki. Przez 656

kilka minut wrzaski wzniosły się na swego rodzaju apo­ geum, po czym powoli ucichły. — Muszę iść, muszę iść na plac Greve — mówiła sobie. Porzuciła osłonę sanktuarium. Na dziedzińcu grupa kobiet i mężczyzn walczyła zawzięcie w miejscu, gdzie Becher uderzył hrabiego de Peyrac. — Mam go! Mam ząb czarownika! — zawołał jeden z nich i uciekł, ścigany przez pozostałych. Jakaś kobieta wymachiwała białym łachmanem. — Udało mi się uciąć kawał jego koszuli. Kto chce? To przynosi szczęście. Angelika biegła. Za mostem Notre-Dame dogoniła tłum, który towarzyszył wózkowi. Ale na ulicach Vannerie i Coutellerie trudno było się ruszyć. Angelika błagała, by po­ zwolono jej przejść. Ludzie biegli jak w transie. W promie­ niach słońca śnieg zsuwał się z dachów i wielkimi kawałami spadał na głowy i ramiona. Nikt nie zwracał na to uwagi. Wreszcie Angelika zdołała dotrzeć do rogu placu. W tej samej chwili ujrzała, jak ze stosu bucha ogromny płomień. Uniosła ramiona, krzycząc głosem opętanej: — On płonie! On płonie! Oszalała, torowała sobie drogę w kierunku miejsca kaźni. Poczuła, na twarzy gorąco buchające od stosu. Płomień huczał, podsycany przez wiatr. Rozległ się głośny trzask: czy to grom, czy grad? Co oznaczały te ludzkie sylwetki, poruszające się w żółtym blasku ognia, mieszającym się ze światłem słonecznym? Kto to jest, ten człowiek odziany w szkarłat, który okrąża stos, zanurzając płonącą pochodnię w masę drewna? Kim jest ten człowiek w czarnej sutannie, uczepiony dra­ binki, o opalonych brwiach, w wyciągniętej ręce dzierżący krucyfiks? — Nadziei! Nadziei! — krzyczy. Kim jest ten człowiek zamknięty w kręgu płomieni? Och, Boże! Czy to możliwe, że w tym żarze naprawdę znajduje się żywy człowiek? Nie, ten człowiek nie jest żywy. Przecież kat go udusił! — Posłuchajcie, jak wrzeszczy! — mówią ludzie. 657

— Ależ nie, on nie krzyczy. On nie żyje — powtarza Angelika z obłędem w oczach. Zatykała uszy dłońmi, bo wydaje jej się, że słyszy zza zasłony ognia jakąś rozdzierającą skargę. — Ale on krzyczy! Ale on krzyczy! — mówi tłum. A inni wołają: — Dlaczego nałożyli mu kaptur? Chcemy widzieć jego twarz! Chmura białych płatków uniesiona wirem powietrznym wyrywa się ze stosu i rozsypuje w popiół nad głowami tłumu. — To diabelskie książki, które palą wraz z nim... Nagle wiatr rozwiewa płomienie. Angelika w jednej krót­ kiej chwili widzi stos książek z biblioteki w Radosnym Poznaniu, potem pal, do którego przywiązany jest czarny, nieruchomy kształt, z głową okrytą ciemnym kapturem. Mdleje.

ROZDZIAŁ XVI Odzyskuje przytomność na zapleczu sklepiku rzeźnika przy placu Greve. „Och, jak mnie boli!" — myśli, prostując plecy. Czyżby oślepła? Dlaczego jest tak ciemno? Jakaś kobieta z lichtarzem w ręku pochyla się nad nią. — No, już lepiej, moja mała. Myślałam, że może umar­ łaś. Przyszedł lekarz, który puścił ci trochę krwi. Ale jeśli chcesz wiedzieć, co ja o tym myślę, to masz bóle porodowe. — Och, nie! — szepcze Angelika, dotykając dłonią brzu­ cha. — Spodziewam się dziecka dopiero za trzy tygodnie. Dlaczego jest tak ciemno? — Do licha, robi się późno. Już dzwonili na Anioł Pański. — A stos? — Skończone — mówi rzeźniczka, zniżając głos. — Ale to długo trwało. Co za dzień, moi drodzy! Ciało zostało dokładnie spalone dopiero około drugiej po południu. W momencie rozsypywania popiołów była tam prawdziwa bitwa! Wszyscy chcieli choć po garści. Omal nie zadusili kata. — Po chwili milczenia dodaje z wahaniem: — Znałaś tego czarownika? — Nie — z wysiłkiem odpowiada Angelika. — Nie! Nie wiem, co mi się stało. Widziałam coś takiego pierwszy raz w życiu. — O, tak, to robi wrażenie. My, handlarze z placu Greve, widzieliśmy już tyle rzeczy, że nas to nie wzrusza. Nawet brakuje nam czegoś, kiedy szubienica jest pusta. 659

Angelika chciała podziękować dzielnym ludziom, ale nie miała przy sobie ani grosza. Powiedziała, że wróci i zapłaci za wizytę lekarza. W błękitnym zmierzchu sygnaturka Hotel de Ville oddzwoniła koniec pracy. Zimno wraz z zapadnięciem nocy stawało się dotkliwe. Na końcu placu wiatr rozwiewał ogromny, czerwony kwiat rozżarzonych węgli: ostatnie resztki stosu. Angelika błąkała się w okolicy miejsca kaźni, kiedy nagle drobna postać oderwała się od cienia szafotu. Był to jałmużnik. Podszedł do niej. Cofnęła się z odrazą, bo w fałdach jego sutanny pozostał nieznośny smród spalonego mięsa i drewna. — Wiedziałem, że przyjdziesz, moja siostro — powie­ dział. — Czekałem na ciebie. Chciałem ci powiedzieć, że twój mąż umarł jak chrześcijanin. Był gotów i pogodzony z losem. Żałował życia, ale nie obawiał się śmierci. Wiele razy powtarzał, że cieszy się, iż stanie przed obliczem Pana Wszechrzeczy. Sądzę, iż wielką pociechę czerpał z pewności, że wkrótce się dowie... — w głosie księdza zabrzmiało wa­ hanie i jakby cień zdumienia — ...że wkrótce się dowie, czy Ziemia się kręci, czy nie. — Och! — wykrzyknęła Angelika, którą złość przywró­ ciła do życia. — Jakie to do niego podobne! Mężczyźni wszyscy są tacy sami! Wszystko mu jedno, czy zostawia mnie na tej ziemi, czy się kręci czy nie, w rozpaczy i nędzy! — Nie, moja siostro! Powtarzał mi kilka razy: „Powiesz jej, że ją kocham. Dała mi szczęście. Niestety! Ja w jej życiu byłem jedynie epizodem, ale wiem, że będzie umiała znaleźć swoją drogę". Powiedział także, że chce, aby dziecku na­ dano imię Cantor, jeśli będzie to chłopiec, i Clemence, jeśli urodzi się dziewczynka. Cantor de Marmont, trubadur z Langwedocji. Clemence Isaure, muza Igrzysk Kwietnych w Tuluzie... Jakże to wszystko odległe! Jakie nierealne wobec tych ponurych godzin, które Angelika przeżyła. Teraz powinna dotrzeć do Tempie, ale szła z coraz większym trudem. Przez kilka chwil czuła żal do Joffreya. Ten żal podtrzymywał ją 660

na duchu. Naturalnie, jemu, Joffreyowi, było całkiem obo­ jętne, czy roztopi się we łzach i bólu. Czy myśli kobiety mają jakąkolwiek wartość...? On, po drugiej stronie życia, odnajdzie wreszcie odpowiedź na pytanie nurtujące jego umysł uczonego...! Nagle fala łez zalała twarz Angeliki. Musiała oprzeć się o mur, żeby nie upaść. — Och, Joffrey, mój ukochany — szepnęła. — Teraz już wiesz, czy Ziemia się kręci, czy nie...! Bądź szczęśliwy w wie­ czności! Cierpienie jej ciała powoli stawało się nie do zniesienia. Coś jakby przerwało się w jej wnętrzu. Zrozumiała, że będzie rodzić. Była daleko od Tempie. Zabłąkała się w marszu bez celu i znalazła się na skraju mostu Notre-Dame. Właśnie nadjechał jakiś wóz. Angelika zawołała do wo­ źnicy. — Jestem chora. Czy możesz podwieźć mnie do HótelDieu? — Sam tam jadę — odparł człowiek. — Jadę po ładunek na cmentarz. Jestem przewoźnikiem umarłych. Wsiadaj, moja śliczna.

ROZDZIAŁ XVII — Jakie imię chcesz nadać dziecku, moja córko? — Cantor. — Cantor! To nie jest chrześcijańskie imię! — Kpię sobie z tego — odparła Angelika. — Dajcie mi moje dziecko. Wzięła z ramion akuszerki małe, czerwone stworzenie, jeszcze wilgotne. Wiedźma, która przyjęła je na tym padole łez, zawinęła dziecię w brudny kawałek płótna. Dzień jeszcze nie dobiegł kresu. Północ nie wybiła na ukwieconym zegarze Pałacu Sprawiedliwości, a już naro­ dziło się dziecko skazańca. Serce Angeliki zostało złamane. Ciało storturowane, wnę­ trzności wydarte. Krwawiła zewsząd, z serca i z ciała. An­ gelika umarła w tej samej chwili co Joffrey. Wraz z małym Cantorem narodziła się druga Angelika, nowa kobieta, w której przeżyły tylko strzępy dawnych słodyczy i dziw­ nych naiwności dawnej Angeliki. Dzikość i siła, które pulsowały w ciele nieznośnej dziew­ czynki z Monteloup, odnajdywały w niej swój kształt, jak czarna rzeka wlewały się przez otwarte zapory rozpaczy i przerażenia. Ręką odsunęła sąsiadkę, delikatne stworzenie w gorączce, które cichutko majaczyło. Trzecia kobieta, odepchnięta na brzeg pryczy, zaprotestowała. Miała powolny krwotok, który trwał do rana. Mdły zapach jej krwi, którą przesiąknął siennik, pobudzał do mdłości. 662

Angelika przyciągnęła do siebie drugi koc. Trzecia loka­ torka pryczy sprzeciwiła się słabym głosem. „Te dwie są już bliskie śmierci — myślała młoda matka. — Podczas gdy ja i moje dziecko możemy mieć ciepło i wyjść z tego z życiem". Była nieco oszołomiona, szeroko rozwartymi oczami wi­ działa w cuchnącym mroku, poprzez podarte zasłony bar­ łogu, żółte światło lampek łojowych. — Jakie to dziwne! — mówiła do siebie. Joffrey umarł, ale to Angelika znajdowała się w piekle. W ohydnym pomieszczeniu, gdzie smród odchodów i krwi wisiał w powietrzu jak gęsta mgła, słyszała płacz, jęki i skargi jak w sennym koszmarze. Przenikliwe kwilenia niemowląt nie słabły ani na chwilę. Była to nie kończąca się psalmodia, nieraz narastająca, nieraz przycichająca, by zno­ wu się wznieść wyżej w innym końcu sali. Pomimo piecyków na kółkach, umieszczonych na kory­ tarzach, panował lodowaty chłód, ponieważ ciepło unosiło się wraz z przeciągami. Angelika zrozumiała, z jakiego doświadczenia wziął się zabobonny nieraz lęk ubogich przed szpitalem. Czyż nie był to przedsionek śmierci? Jak przeżyć w tym nagromadzeniu chorób i brudu, gdzie zdrowiejący przebywali z chorymi zakaźnie, a chirurdzy operowali na brudnych stołach brzytwami, które jeszcze kilka minut temu goliły brody klientów w sklepikach ich dzielnicy? Zbliżał się świt. Słychać było dzwony wzywające na mszę. Angelika przypomniała sobie umarłych z Hótel-Dieu, któ­ rych o tej właśnie porze zakonnice układały na progu, a karawan odwoził na cmentarz Świętych Niewiniątek. Ciepłe zimowe słońce przesunie się, być może, po gotyckiej fasadzie antycznego szpitala, ale członki nieszczęsnych cho­ rych zaszytych w całuny już nie odżyją. Hótel-Dieu, wznoszący się nad Sekwaną — tą wielką drogą wodną, która żywi Paryż i służy mu za rynsztok — skąpany w mgle rzecznej wypływał w dzień jak wielki statek obciążony przeklętym ładunkiem. 663

Jakaś dłoń szarpnęła zasłony barłogu. Dwie pielęgniarki w poplamionych fartuchach rzuciły okiem na wszystkie trzy zajmujące go kobiety, po czym chwyciły ostatnią, tę z krwotokiem i położyły na noszach. Angelika ujrzała, że nieszczęsna umarła. Na noszach leżało także martwe ciałko dziecka. Angelika przeniosła spojrzenie na dziecko, które trzymała w ramionach. Dlaczego nie płacze? Może też nie żyje? Nie. Śpi spokojnie, z zaciśniętymi piąstkami i wyrazem spokoju, tak rozkosznym u nowo narodzonych. Chyba nawet się nie domyśla, bo i skąd, że jest dzieckiem klęski i bólu. Jego buzia przypomina pączek róży, a główka pokryta jest leciut­ kim, jasnym puszkiem. Angelika potrząsała nim co chwila, lękając się, że umiera albo już umarł. A wtedy chłopiec podnosił powieki, ukazu­ jąc mętne, błękitnawe oczka, i zasypiał znowu. W sali zakonnice pochylały się nad innymi matkami. Były pełne poświęcenia i wykazywały odwagę, której źród­ łem mógł być jedynie Bóg. Brak higieny, panujący w tym miejscu, stawiał je jednak przed problemami nie do roz­ wiązania. Angelika uczepiła się obiema rękami gorącego pragnienia przeżycia i zmusiła się do wypicia zawartości miski, którą jej podano. Potem, usiłując zapomnieć o gorączkującej sąsiadce i za­ krwawionym sienniku, próbowała zasnąć. Nieokreślone obrazy przesuwały się pod jej przymkniętymi powiekami. Myślała o Gontranie. Wędrował sobie gdzieś tam, po dro­ gach Francji. Przystawał przy moście, żeby zapłacić myto. Aby nie naruszać sakiewki, malował portret celnika... Dlaczego myślała o Gontranie, który stał się ubogim wędrowcem, ale przynajmniej maszerował pod czystym nie­ bem? Gontran był jak ci chirurdzy, którzy w innych salach pochylają się nad zbolałym ciałem, z przemożną chęcią odnalezienia tam tajemnicy życia i śmierci. Angelika unosiła się w półśnie, oderwanym od ziemskich ograniczeń i barier, i nagle odkryła, że Gontran należy do najcenniejszych ludzi na świecie... takich jak chirurdzy... Wszystko to kłębiło się

664

i rozmywało w jej głowie. Dlaczego chirurdzy byli ubogimi golibrodami, ludźmi ze sklepików, których w ogóle się nie zauważa, choć ich rola jest tak wielka...? Dlaczego Gontran, unoszący w sobie cały świat, gotów wzbudzać nim zachwyt królów, jest jedynie biednym, zapracowanym rzemieślni­ kiem...? Po co myśleć o tych trudnych i niepotrzebnych sprawach, kiedy trzeba zachować wszystkie siły, aby uciec z piekła...? Angelika pozostała w Hótel-Dieu tylko cztery dni. Była wściekła i nieustępliwa, żądała dla siebie najlepszych koców, zabraniała akuszerce o brudnych rękach dotykać siebie i dziecka. Brała z tacy dwie miski strawy zamiast jednej. Pewnego dnia zerwała z zakonnicy czysty fartuch, który ta dopiero co zawiązała na sukni, i zanim biedna nowicjuszka zdążyła poskarżyć się przełożonej, Angelika już podarła go na strzępy, którymi opatrzyła dziecko i siebie. Napomnieniom przeciwstawiała wściekły bunt i spo­ glądała ze wzgardą na rozmówczynie zielonymi, bezlitosnymi oczami, które je przerażały. Na sali znajdowała się Cyganka, która natychmiast oznajmiła towarzyszkom: „Moim zda­ niem ta dziewczyna o zielonych oczach to czarownica!" Przemówiła tylko raz, kiedy jeden z administratorów Hótel-Dieu przyszedł osobiście i z perfumowaną chusteczką przy nosie udzielił jej nagany: — Powiedziano mi, córko, że nie zgadzasz się, aby druga chora dzieliła z tobą łóżko, którego łaskawie użyczyła ci dobroczynność publiczna. Wydaje mi się, że zrzuciłaś na ziemię już dwie z nich, gdyż były zbyt słabe, by się bronić. Czy nie wstyd ci takiego zachowania? Hótel-Dieu musi przyjmować wszystkie chore, które się tu przyprowadza, a nie ma dość łóżek. — A więc lepiej od razu zaszyjcie w całun tych chorych, których wam się tu przysyła! — odparła gwałtownie. — W hospicjach ufundowanych przez pana Vincenta każdy chory ma swoje łóżko! Ale wy nie chcieliście, żeby przyszedł i zreformował wasze niegodne metody, bo musielibyście się rozliczać! Gdzie idą dary publicznej dobroczynności, o któ665

rych mi mówicie, gdzie są pieniądze państwa? Należałoby sądzić, iż serca nie są zbyt szlachetne, a państwo niezbyt bogate, żeby nie można było kupić paru snopków siana i codziennie zmieniać je nieszczęśnikom, którzy się brudzą i którym pozwalacie zgnić w waszej trupiarni! Och! Czuję, że jeśli dusza pana Vincenta wraca, by błąkać się po HótelDieu, biedaczka płacze z rozpaczy! Administrator spojrzał szeroko otwartymi ze zdumienia oczami zza swej chusteczki. Od piętnastu lat kierował HótelDieu i nieraz miał do czynienia z rozrabiakami, mocnymi w gębie handlarkami ryb, sprośnymi prostytutkami. Nigdy jednak z tych nędznych barłogów nie odezwał się tak czysty głos, udzielający tak wyraźnej odpowiedzi. — Kobieto — powiedział, prostując się z godnością. — Z twoich słów wnoszę, że masz dość sił, aby wrócić do domu. Odejdź więc z tego azylu, którego dobrodziejstw nie umiałaś docenić. — Chętnie to uczynię — odparła Angelika zgryźliwie. — Najpierw jednak żądam, aby moje ubrania, które zdjęto ze mnie i rzucono na jedną kupę z łachmanami ospowatych, weneryków i nosicieli zarazy, zostały uprane w mojej obec­ ności w czystej wodzie, bo inaczej wyjdę ze szpitala w samej koszuli i pójdę krzyczeć na dziedziniec Notre-Dame, że obole bogatych i pieniądze państwa płyną do kieszeni ad­ ministratorów Hótel-Dieu. Będę wzywać pana Vincenta, sumienie królestwa. Będę krzyczeć tak głośno, że sam król poprosi o sprawdzenie rachunków tej instytucji. — Jeśli to zrobisz — odparł, pochylając się nad nią z okrutnym wyrazem twarzy — każę cię związać i zamknąć z wariatami. Zadrżała, ale nie odwróciła twarzy. Przypomniała sobie opinię, jaką wyrobiła jej Cyganka. — A ja ci mówię, że jeśli popełnisz tę nową niegodziwość, to cała twoja rodzina umrze jeszcze w tym roku. „Nic nie ryzykuję, mówiąc mu coś takiego — pomyślała, znowu wyciągając się na nędznym materacu. — Ludzie są tacy głupi!"

666

Powietrze na ulicach Paryża, które niegdyś wydawało jej się wstrętnie cuchnące, teraz sprawiało wrażenie rozkosznie czystego. Nareszcie znalazła się poza tym ohydnym miejs­ cem, wolna, żywa i odziana w czyste ubranie. Szła niemal raźnym krokiem, trzymając dziecko w ra­ mionach. Miała niewiele mleka, a Cantor, który aż do tej pory zachowywał się bardzo przykładnie, teraz zaczął się skarżyć. Płakał przez całą noc, łakomie ssąc jej pustą pierś. — W Tempie są stada kóz — powtarzała sobie. — Wy­ chowam dziecko na ich mleku. Jeśli będzie miał rozum małego koźlątka, to trudno! A co się dzieje z Florimondem? Matka Cordeau na pewno go nie opuściła. To dzielna kobieta. Angelice wydawało się, że zostawiła swego pierworodnego całe wieki temu! Obok niej przechodzili ludzie ze świecami w dłoniach. Pomyślała, że to pewnie już drugi lutego. Ludzie świętują pojawienie się Jezusa w Tempie i oczyszczenie Dziewicy, ofiarowując sobie nawzajem świece. Zwyczaj ten sprawił, że ten dzień ochrzczono mianem Świecowego. „Biedny, mały Jezusek!" — pomyślała Angelika, całując Cantora w czółko, kiedy mijali bramę Tempie. Zbliżając się do domu pani Cordeau, usłyszała płacz dziecka. Serce jej podskoczyło. Miała przeczucie, że to Florimond. Ujrzała maleńką postać, potykającą się w głębokim śnie­ gu. Chłopcy obrzucali go pacynami. — Czarownik! Hej, mały czarowniku! Pokaż nam rogi! Angelika z okrzykiem złości chwyciła dziecko pod pachę i tuląc je do siebie, wpadła do kuchni, gdzie starucha obie­ rała cebulę koło pieca. — Jak mogłaś pozwolić, żeby ci nicponie tak go dręczyli! Matka Cordeau otarła grzbietem dłoni oczy załzawione od cebuli. — Hejże! Hejże! Moja córko, nie tak ostro! Dobrze się opiekowałam twoim małym, w czasie kiedy cię nie było, a przecież wcale nie wiedziałam, czy cię jeszcze kiedy zoba­ czę! Ale nie mogę mieć go na karku przez cały boży dzionek! Wypuściłam go, żeby zaczerpnął świeżego powietrza. Co 667

mam zrobić tym smarkaczom, że go nazywają „czarownik"? Przecie to prawda, że jego ojciec został spalony na placu Greve, no nie? Musi się do tego przyzwyczaić. Mój chłopak nie był większy, kiedy zaczęli go obrzucać kamieniami i wo­ łać „Cord-eau-cou"! Och, śliczności ty moje! — zachwyciła się stara i rzuciła nóż, żeby z pełną ekstazy miną podbiec do Cantora. Angelika z radością odnalazła swój ubogi pokoik. Uło­ żyła dzieci na łóżku i zajęła się rozpalaniem ognia. — Ja jestem zadowolony — powtarzał Florimond, spo­ glądając na nią błyszczącymi, czarnymi oczami. Czepiał się jej sukni. ; — Już sobie nie pójdziesz, mamusiu? — Nie, mój skarbie. Popatrz, jakie śliczne dzieciątko ci przyniosłam. — Nie podoba mi się — natychmiast oznajmił Flori­ mond i zazdrośnie przytulił się do niej. Angelika przewinęła Cantora i przeniosła w okolicę og­ nia. Przeciągnął się rozkosznie i ziewnął. Boże! Jakim cudem w tych strasznych cierpieniach zdołała donosić tak pulchniutkie dziecko? Jeszcze przez kilka dni Angelika żyła spokojnie w murach fortu. Miała trochę pieniędzy i spodziewała się powrotu Raymonda. Jednakże pewnego popołudnia wezwał ją do siebie bailif Tempie, który zarządzał tym miejscem zgodnie z jego szcze­ gólnym prawodawstwem. — Moja córko — oznajmił bez ogródek — zostałem zobowiązany, by ci przekazać wolę wielkiego przeora, abyś opuściła mury fortu. Wiesz, że przyjmuje on pod swoją opiekę tylko osoby, których reputacja nie może przynieść ujmy naszej małej społeczności. Musisz zatem odejść. Angelika otwarła usta, żeby zapytać, co się jej zarzuca. Potem pomyślała, że lepiej będzie rzucić się do stóp diuka Vendome'a, wielkiego przeora. Wreszcie przypomniała so­ bie słowa króla: „Nie chcę więcej o pani słyszeć!" Wiec wiedziano, gdzie się znajduje! Może jeszcze się jej obawiano... Pojęła, że nie ma sensu prosić jezuitów o popar668

cie. Pomagali jej lojalnie dopóty, dopóki było czego bronić. Teraz gra była skończona. Ci, którzy tak jak Raymond zamieszani byli w tę smutną sprawę, będą trzymani na uboczu. — Dobrze — oznajmiła przez zaciśnięte zęby. — Opusz­ czę mury przed zapadnięciem zmroku. — Wiem, że zapłaciłaś czynsz — powiedział bailif, który przypomniał sobie widocznie napiwek, jaki mu wsunęła w czasie sprawy z Kouassi-Ba. — Nie będę od ciebie żądać „talara za wyjście". Angelika wróciła do siebie, zapakowała wszystkie rzeczy, które jej pozostały, do małego, skórzanego kuferka, ciepło owinęła dzieci i wszystko razem załadowała na wózek, który służył jej już przy pierwszej przeprowadzce. Matka Cordeau była w Halle. Angelika zostawiła na stole małą sakiewkę. — Kiedy będę bogatsza, wrócę i wynagrodzę ją hoj­ niej — obiecała sobie. — Mamo, idziemy na spacer? — zapytał Florimond. — Wracamy do cioci Hortensji. — Zobaczymy Baba? Imieniem tym określał służącą Barbe. — Tak. Zaklaskał w rączki. Z zachwytem rozglądał się wokół siebie. Angelika popychała przed sobą wózek ulicami, na któ­ rych błoto mieszało się ze stopionym śniegiem. Wpatrywała się w dwie małe buzie, przytulone do siebie pod kocem. Los tych małych istotek ciążył jej na sercu jak ołów. Ponad dachami niebo się przetarło, uwolniło z chmur. Tej nocy mróz się nie zapowiadał, ponieważ już od kilku dni się ociepliło; biedni, siedzący przy piecach bez ognia, znowu zaczynali mieć nadzieję. Na ulicy Saint-Landry Barbe z głośnym okrzykiem rado­ ści przywitała Florimonda. Dzieciak wyciągnął do niej rą­ czki i ucałował ją gorąco. — Mój Boże, kochany aniołek! — rozczuliła się służąca. Wargi jej drżały, wielkie oczy napełniły się łzami. Wpat669

rywała się w Angelikę takim wzrokiem, jakim patrzy się na widmo, które powstało z grobu. Czy porównywała tę ko­ bietę o twardej, zaciętej twarzy, odzianą biedniej niż ona sama, do tamtej, która zadzwoniła do drzwi zaledwie kilka miesięcy temu? Angelika z ciekawością zastanawiała się: czy ze swej mansardy Barbe widziała ogień płonący na placu Greve? Ze schodów dobiegł jej uszu zdławiony okrzyk. Odwró­ ciła się. Hortensja, ze świecznikiem w dłoni, stała skamieniała ze zgrozy. Za nią na pólpiętrze pojawił się mistrz Fallot de Sance. Był bez peruki, odziany w szlafrok i haftowaną szlafmycę. Tego dnia właśnie wziął lekarstwo. Na widok szwagierki usta otwarły mu się z przerażenia. Wreszcie, po długim milczeniu, Hortensja zdołała pod­ nieść dygoczące, zesztywniałe ramię. — Wynoś się! — powiedziała bezbarwnym głosem. — Twoja przeklęta rodzina już zbyt długo gościła pod moim dachem. — Milcz, głupia — odparła Angelika, wzruszając ra­ mionami. Podeszła do schodów i podniosła oczy na siostrę. — Ja odchodzę — oznajmiła. — Proszę cię jednak, abyś przyjęła pod swój dach te dwa niewiniątka, które nie mogą ci w niczym zaszkodzić. — Wynoś się — powtórzyła Hortensja. Angelika zwróciła się do Barbe, która ściskała w ramio­ nach Florimonda i Cantora. — Powierzam ci ich, Barbe, moja dobra dziewczyno. Masz, to wszystko, co mi zostało z pieniędzy, kup im za to mleka. Cantor nie musi mieć karmicielki, lubi kozie mleko. — Wynoś się! Wynoś się! Wynoś się! — wrzeszczała Hortensja coraz głośniej. Zaczęła tupać nogami. Angelika ruszyła w stronę drzwi. Ostatnie spojrzenie, jakie rzuciła za siebie, nie było skierowane na dzieci, lecz na siostrę. Świeca trzymana przez Hortensję drżała i rzucała na wykrzywioną twarz okropne cienie. 670

— A przecież — szepnęła Angelika — czy nie widziałyś­ my razem małej damy z Monteloup, widma wyciągającego ramiona, które snuło się po naszych pokojach...? Tuliłyśmy się do siebie ze strachu w naszym wielkim, starym łożu... Wyszła i zamknęła za sobą drzwi. Zatrzymała się na chwilę, żeby popatrzyć na kleryka, który wszedł na stołek i rozpalał latarnię nad kancelarią mistrza Fallota de Sance. Potem odwróciła się i zniknęła w ulicach Paryża.