Hanna Cygler - T 2 - Za cudze grzechy -

Mojemu synowi Jasiowi, z miłością

Byś zupełnie był mądry, wiek ci nie wystarczy.

(przysłowie polskie)

Rozdział I Ignacy, Zgierz, lipiec 1889 – Ignaś! Gdzie jesteś? – dobiegł go głos siostry. Przez chwilę, kiedy przechodziła przy karłowatym krzaku, pod którym leżał, widział jej chude łydki. Były wątłe jak patyczki, których matka używała jako rozpałki do pieca. Starał się nie oddychać, wsłuchując się w bicie swego serca. Jako dziecko zawsze pragnął być niewidzialny. To nic, że minęło tyle lat. To pragnienie wciąż w nim tkwiło. Ciekawe, co pomyśleliby jego koledzy z gimnazjum, gdyby zobaczyli, jak spędza wakacje. Chyba tarzaliby się ze śmiechu po tej soczyście zielonej trawie nad rzeką! – Ignaś! – teraz rozległ się głos jego młodszego brata, przestraszonego tą sytuacją. Postanowił, że jeszcze trochę wytrzyma w ukryciu, a potem do nich dołączy. Bardzo lubił, kiedy ich niepokój przechodził w dziką radość na jego widok. Skakali wtedy jak młode kózki, ściskając go i obcałowując. Ignacy Osowski nigdy by się nie przyznał kolegom, jak bardzo tęsknił za tymi pędrakami, kiedy przez długie miesiące szkolnej nauki przebywał z daleka od nich. Niby Warszawa nie była aż tak odległa, ale pieniądze od dziadka wystarczały tylko na pokrycie kosztów nauki i zamieszkania. Na podróże rodziców nie było już stać. Za każdym razem więc, kiedy po dłuższej przerwie przyjeżdżał do domu, dzieciaki były już większe i rozumniejsze. Pewnie za parę lat nie będą już za nim wodzić takim pełnym oddania wzrokiem, niczym małe pieski. On również za rok, kiedy skończy gimnazjum i, jak miał nadzieję, zda maturę, nie będzie miał pewnie czasu, żeby szaleć z rodzeństwem po łąkach i bawić się w chowanego. Będzie wówczas statecznym mężczyzną. Ojciec próbował mu znaleźć posadę w Zgierzu, ale Ignacy miał znacznie rozleglejsze plany, o których nie zamierzał jeszcze opowiadać ojcu. Gdy tylko zda maturę... Bo wtedy to zostanie słynnym badaczem i podróżnikiem. Takim

jak Domeyko albo Strzelecki. Wyruszy na daleką wyprawę i odkryje nieznane lądy. To nie były młodzieńcze mrzonki. Wuj jego przyjaciela Bronka, mieszkający w Afryce, obiecał, że zabierze go tam. No i oczywiście Bronka też. Bo to razem mieli przemierzać kraje i kontynenty. I jeszcze coś będzie robił. Coś dla ludzi. No i żeby jednocześnie rozsławić swoje nazwisko na wieki. Na samą myśl o tym zaczynał się rozmarzać. To coś, co było jego największym pragnieniem, a zarazem pewnością, że został do tego stworzony. Ech! Tymczasem zamiast pustynnego pyłu w nozdrza Ignacemu wdzierał się zapach rzeki i polnych kwiatów. Mocny i intensywny, jak zawsze latem. Mogło się nawet zakręcić w głowie. Poczuł, że za chwilę kichnie, postanowił więc wstać i objawić się dzieciakom, które coraz bardziej zaniepokojone zaczęły się niebezpiecznie zbliżać do rzeki. – Amelka, Ludek! – krzyknął. Dzieci momentalnie się zatrzymały i obróciły głowy, a kiedy zobaczyły, że wreszcie odnalazł się uwielbiany brat, na wyprzódki rzuciły się w jego stronę. – Powiedz, Ignaś, gdzie się schowałeś? – dopytywał się sześcioletni Ludek, obejmując go w pasie. – Co to za kryjówka? Ignacy nie zamierzał zdradzać mu żadnych tajemnych skrytek. Trząsł się o bezpieczeństwo rodzeństwa jak kwoka o pisklęta. Z uwagi na dużą różnicę wieku już od wczesnych lat musiał się nimi opiekować, szczególnie gdy matka była zajęta krawiectwem. Pamiętał dobrze, kiedy wbrew woli ojca zaczęła szyć suknie dla sąsiadek. Pogorszenie sytuacji finansowej rodziny było dla niego nieustannym cierpieniem – wciąż się rozwodził na temat dawnej świetności ich rodzinnego majątku. Trzeba było jednak znaleźć dodatkowy grosz, zwłaszcza gdy na świecie pojawiła się do wykarmienia dodatkowa dwójka dzieci. Ośmioletnia Amelka złożyła usta w ciup niezadowolona, że nie udało jej się odnaleźć brata, ale wkrótce roześmiała się na cały głos, porwana przez niego w ramiona i kręcona wokoło, aż wirowała jej ozdobiona falbankami spódniczka. „Najmodniejsza w całym mieście”, jak sama uważała. – Wracamy do domu – oznajmił Ignacy, patrząc na długie cienie

rzucane przez słońce. Musiało być po szóstej. Ojciec pewnie już wrócił, a matka kończyła przygotowywać obiad. Nie tolerowała spóźnialskich. – A po obiedzie... – zaczął, ale Ludek mu przerwał: – Bajka. – Żadna bajka. Lekcja polskiego i dyktando. – Nieee! – zaczęły protestować dzieci, ale w głębi serca wiedziały, że z Ignacym wiele w tej sprawie nie wskórają. Starszy brat z pełną determinacją zajął się nauką rodzeństwa, zdając sobie sprawę, że tylko dzięki lepszemu wykształceniu będą mogli się wydobyć z ubóstwa. On też został tą nauką zarażony przez doktora Nowackiego, który raz w tygodniu przychodził do ojca na partyjkę szachów. Mając przy każdym boku jedno z malców, Ignacy skręcił z polnej drogi dochodzącej do rzeki w stronę miasta. Przywitało go wściekłe ujadanie psów. W pierwszej chwili pomyślał, że przyjechał rakarz, ale nagle poczuł gryzący swąd. Czyżby ktoś palił ognisko? – Ale nieładnie śmierdzi. – Amelka ostentacyjnie zatkała sobie nos. Dochodzili już do pierwszych drewnianych domów tkaczy, gdy zza węgła wybiegł żydowski druciarz w czarnym chałacie i z rozczochraną brodą. Ignacy znał go dobrze. Drutowane przezeń garnki zyskiwały drugie, a nawet trzecie życie. – Panie Osowski! Wasz dom się pali! – wrzasnął na widok chłopaka. Ignacy zatrzymał się nagle, czując, że krew odpływa mu do nóg. – Niech pan tam nie idzie z dziećmi – ostrzegł go druciarz. Chłopiec poczuł jeszcze większą niemoc. Nie było jednak mowy, żeby dzieci go zostawiły. Przylgnęły do niego w nagłym lęku, uniemożliwiając choćby krok. Po chwili opanował się i ruszył do przodu. Wydawało mu się, że droga trwa całe wieki. Pokonał dwa zakręty w prawo i przeszedł obok drewnianych budynków, które mijał od wczesnego dzieciństwa, i nagle wkroczył w kłębowisko dymu i ognia. Tam, gdzie jeszcze przed paru godzinami stał ich rodzinny dom. Wóz straży ogniowej był już na miejscu, a strażacy kierowali strumienie wody z ręcznych sikawek na ogromne języki ognia.

Kilkunastoosobowa grupa gapiów syciła się tym koszmarnym widokiem jak wesz krwią. – Dokąd to? – Zastąpił im drogę wąsaty strażak z bosakiem w ręku. – My tam mieszkamy. Nasi rodzice... – Ignacy, zrozumiawszy wreszcie, co się dzieje, chciał się rzucić w kierunku strzelających wysoko płomieni. Strażak opuścił nagle wzrok, ale jego ramię osadziło chłopaka na miejscu. – Proszę stąd iść i zabrać dzieci. Natychmiast! – Ale rodzice! – Był gotów szarpać się ze strażakiem, byle tylko pozwolił mu biec na ratunek. Jednak to słowa go powstrzymały. – Czy ty tego, chłopaku, nie rozumiesz? Ich już tam nie ma. Zajmij się lepiej dziećmi. Mają już tylko ciebie. Płomienie bezlitośnie pożerały resztki rodzinnego domu Ignacego. Jak również jego całą przyszłość.

Rozdział II Rozalia, Warszawa, sierpień 1889 Rozalia Lubecka obudziła się po wyjątkowo przyjemnym śnie. Nie otworzyła jeszcze oczu i próbowała rozkoszować się słodkim ciepłem, które otaczało jej ciało i umysł. Dopiero po paru minutach wyciągnęła rękę, by dotknąć tego, który towarzyszył jej przed chwilą w marzeniach sennych. Ale ręka osunęła się w pustkę, by zaraz natrafić na twardą krawędź łóżka. Aż zabolało. I nagle wraz z bólem promieniującym od łokcia wróciło wspomnienie. Rozalia siadła gwałtownie w łóżku. Teraz już wszystko pamiętała, choć chętnie pozbyłaby się tych obrazów raz na zawsze. Zbyt szybko wirowały w głowie, nie pozwalając jej w pełni pojąć, co się stało. Spojrzała na zaciągnięte szczelnie zasłony, spod których sączyła się nikła strużka światła, i nagle z tego chaosu wyłoniła się paniczna myśl. Dima umarł tej nocy. I dlatego przyszedł do niej we śnie. Drgnęła na wspomnienie jego namiętnych pocałunków, które tak chętnie mu oddawała. Wyskoczyła z łóżka tak szybko, że omal nie wywróciła nocnika, rzuciła się do drzwi i nacisnęła klamkę. Były zamknięte jak poprzednio. Z prześwitu przy podłodze przenikały promienie światła dziennego z korytarza. Przyłożyła ucho do drzwi i nasłuchiwała przez chwilę. Nagle usłyszała bicie zegara w salonie. Ósma. Domownicy z pewnością już się kręcili po mieszkaniu. Zaczęła pukać w drzwi, ale nikt się nie pojawiał. Użyła więc pięści, ale równie nieskutecznie. – Czy ktoś może do mnie przyjść? – Do wszystkich diabłów, dokończyła w myślach. Co oni sobie wyobrażają? Że mogą ją tak bezkarnie więzić w nieskończoność? Za co ją mają? Jest ich córką, a nie niewolnicą! I tak uległa im na tyle, by pozwolić sobie podać ohydny specyfik, który miał rzekomo ukoić jej nerwy i zapewnić sen. Tylko ten lekarz, który ją wczoraj badał, wyglądał bardzo podejrzanie. Mogłaby się założyć, że zawarł jakiś tajny pakt z matką. Z ojcem niczego by nie zawarł, bo ten wydawał się całą sytuacją załamany.

Przy Joachimie i Luizie mecenas Lubecki trzymał jeszcze fason, próbując udzielać dobrych rad: – Panie Joachimie, myślę, że powinien pan jak najprędzej opuścić Warszawę. Grozi panu niebezpieczeństwo. Zastrzelił pan człowieka. – Musiałem to zrobić – próbował rezonować Joachim. – Inaczej zabiłby pana córkę. Rozalia zamrugała kilkakrotnie i zaciskając wciąż umazane krwią ręce, próbowała coś zrozumieć. Wprawdzie w powozie Joachim przedstawił jej i Luizie oficjalną wersję wydarzeń, wersję, która miała wszystkich uratować albo chociaż jak najmniej wszystkim zaszkodzić, była jednak zbyt roztrzęsiona, by to wszystko pojąć. A więc nie chodziło już o defraudację, oszustwa i tajne spiski, tylko o zwykłą zazdrość o kobietę, czyli o nią? O Rozalię Lubecką, którą mieli ponoć kochać dwaj mężczyźni – Józef Sempolski, polski szlachcic, i Dmitrij Szuszkin, rosyjski urzędnik ochrany. W wyniku pojedynku pierwszy z nich zginął, drugi zaś walczył o życie. Tak mieli od tej pory zeznawać. Jedynie rodzice Rozalii powinni poznać prawdę. Częściową, bo sprawa Hazardzisty mogła im tylko wprowadzić mętlik w głowie. Poza tym Joachim chciał ich oszczędzić ze względu na zamieszanego w tę aferę Teofila. Będzie więc mówić o tym, co najważniejsze – że zginął człowiek. Przed oczami Rozalii pojawił się ponownie obraz rannego Dimy. Nachylała się nad nim, nieudolnie próbując powstrzymać krwawienie. Ale kiedy – chyba po wiekach – przyszedł lekarz, nawet nie była pewna, czy jej się udało. Był jednak przytomny, gdy do niego mówiła. Tylko tak głupio się do niej uśmiechał. Jakby mu już było wszystko jedno. Dlaczego dała się z nim rozdzielić? Rozalia wyginała palce z rozpaczy. On nie może umrzeć. Nie teraz! To był najgorszy możliwy moment. Bo przecież nie wiedział, co do niego czuje. Tylko co naprawdę czuła? Zawahała się w myślach. Nieważne, później się nad tym zastanowi, teraz chodzi tylko o to, by przeżył. Kiedy wynoszono Dimę na noszach z mieszkania Teofila, Joachim i Luiza trzymali ją mocno za ręce. Lekarz powiedział, że go zawiozą do szpitala. Ale jego mina... Mój Boże, miał taką minę, jakby już wiedział, jak to wszystko się skończy.

– Jeśli ten Rosjanin umrze... – perorował w dalszym ciągu Lubecki. – Sam się przyznał przy świadkach, że to on zastrzelił Sempolskiego. Jak to, Dima? Przecież to Joachim do niego strzelił! – Panie Joachimie, przecież pan dobrze poznał Szuszkina. Toż ja sam byłem pana obrońcą. Ten człowiek wysłał pana na Syberię za nic. Cudem udało się panu wyjść bez szwanku. Jak pan teraz może mu zaufać? Czy on się kieruje czyjąś niewinnością? Za chwilę zmieni zdanie, bo uzna, że tak mu się bardziej opłaca! To ostatnia swołocz. – Mecenas niemal podskakiwał, tak go poniosły nerwy. Rozalii kręciło się w głowie jak na karuzeli, na której jeździła w dzieciństwie. Luiza musiała coś wyczuć, bo nagle objęła ją ramieniem. – Ciii – uspokajała ją jak własną córkę, pewnie próbując powstrzymać przed powiedzeniem czegoś niewłaściwego. Rozalia była jednak w zbyt dużym szoku, żeby nadmiernie żywiołowo reagować. Tym bardziej że widziała, iż matka, która przed chwilą weszła do salonu, nie spuszcza z niej wzroku. Twarz Marii Lubeckiej była blada, w oczach migotały gniewne iskry. Przysłuchiwała się rozmowie z lekko pogardliwym uśmiechem. Dopiero gdy jej mężowi zabrakło tchu, postanowiła się odezwać. – Właśnie się pożegnałam z naszym synem. Wpadł tu tylko na chwilę, bo musi wyjechać z kraju. Nie wiadomo, kiedy uda mu się wrócić. – Rzuciła ostre spojrzenie w kierunku Rozalii. – Teofil i Maks Kwilecki byli świadkami tego tragicznego zajścia – wyjaśniła Luiza, nie rozluźniając objęć. – O dobry Boże – jęknął mecenas Lubecki i osunął się na fotel. Sytuacja zaczęła go przerastać. – Jednej sprawy jednak nie rozumiem – poprosił w końcu o pomoc. – Skąd ten cały Szuszkin zna Rozalię? I to na tyle, żeby się w niej zakochać? Spojrzenia wszystkich skoncentrowały się natychmiast na młodszej Lubeckiej. Były tak intensywne, iż Rozalia uznała, że nie pozostaje jej nic innego niż zemdleć. Nie na długo jednak. Musiała skapitulować przed solami trzeźwiącymi. Niestety, kiedy otworzyła oczy, nie było już przy niej sojuszników – Joachima i Luizy. Przyszło jej do głowy, że to dziwne

myśleć o nich jak o przyjaciołach, kiedy jeszcze parę tygodni wcześniej nienawidziła ich z całego serca. Ile by teraz dała, żeby byli obok niej! To przecież oni byli świadkami tragedii, która rozegrała się w pracowni Teofila, widzieli, jak pochylała się nad rannym Szuszkinem i wyznawała mu miłość. Teraz to oni wiedzieli o niej wszystko, a nie ojciec ani też matka, która w związku z ucieczką Teofila stała się jej wrogiem. Rozalia w głębi serca znała już tę prawdę: dla matki zawsze najważniejsi byli synowie. Przewidywała poza tym, że Maria Lubecka, pełna nienawiści do zaborców, nigdy jej nie daruje, że związała się z carskim policjantem. Nie musiała nawet wiedzieć, że Rozalia mu się oddała. Wystarczyło, że skompromitował jej dobre imię. – Czy możesz nam wyjaśnić, co się stało? – zasyczała jej do ucha matka. – Ja się źle czuję. Chcę do łóżka – jęczała Rozalia. Ale matka nie ustępowała. – Później. Teraz masz nam o wszystkim powiedzieć. – Jaką prawdę? Przecież Joachim mówił, jak było. – Młoda Lubecka podniosła głowę z niewygodnej poduszki, poszukując wzrokiem jakiegoś ratunku, ale nie znalazła go w zgromadzonych w salonie meblach. Nawet ojciec gdzieś zniknął. – Skąd znasz Szuszkina? – Spotkałam go w operze. Jest znajomym Gastona, tego Francuza, który przyjechał do Hallmannów. – To była dość wykrętna odpowiedź, ale rodzice będą musieli się nią zadowolić. Nie puści więcej pary z ust. Mogą ją torturować, proszę bardzo. – Czy ty, dziewucho, rozumiesz, że za twoją przyczyną zginął uczciwy Polak?! – wykrzyknęła matka. Po raz pierwszy od paru godzin Rozalia myślała, że wybuchnie śmiechem. Zuzu Sempolski uczciwy? W pracowni Teofila usłyszała wystarczająco wiele, aby wszystko połączyć w całość. To Zuzu był konfidentem carskiej policji, właściwie za jego sprawą Joachim trafił na Syberię, to Sempolski ukradł pieniądze ochrany – wprawdzie nie sam, ale wraz z Maksem Kwileckim i jej własnym bratem, to Zuzu strzelił do Szuszkina... a poza tym, a poza tym to, co jej zrobił! Udawała przed sobą, że o tym zapomniała, ale to nie była prawda. Myślała o tym

nieustannie do chwili, kiedy Dima pokazał jej, że jest inaczej. Zrozumiała wówczas, że to, co się odbywa między kobietą a mężczyzną, może być piękne. I to był też istotny powód, by stanęła po stronie Dmitrija. Co więc tu robiła, zamiast jechać do szpitala i dowiedzieć się, czy żyje? – Sempolski to łajdak. Szuszkin uratował mi życie. Muszę wiedzieć, czy udało mu się przeżyć. – Zaczęła podnosić się z kanapy. Zauważyła, że matka musiała poluzować jej gorset, próbowała więc nieudolnie zacisnąć sznurki. – Dokąd to? – Matka zagrodziła jej drogę. – Do szpitala. Nie będę się z nim widzieć. Obiecuję. Tylko się dowiem – próbowała przekonywać Rozalia. Nagle poczuła dotkliwy ból policzka. Dopiero gdy zobaczyła podniesioną rękę matki, zrozumiała, co się stało. – Nigdzie się stąd nie ruszysz. Marsz do pokoju. – Nie, matko, nie zmusicie mnie do tego! – Rozalia podniosła głos. Zamierzała się jej wyrwać i uciec. Maria Lubecka należała do wysokich kobiet, ale córka niemal dorównywała jej wzrostem i dzięki szwedzkiej gimnastyce była bardzo sprawna. Stanęła na równe nogi. Na szczęście wciąż miała na nich pantofelki i ruszyła do wyjścia. Ale zanim zdążyła dobiec, drzwi otworzyły się na oścież i do pokoju weszła grupa osób, na której czele znajdował się mężczyzna z monoklem. Zagrodzili jej drogę. – Proszę mnie przepuścić! – Rozalia zamierzała się przez nich przecisnąć. – To moja córka. – Usłyszała głos ojca. Był wśród nieznanych jej mężczyzn. – Ona jest chora. Nagle mężczyzna z monoklem sięgnął do kieszeni i wyjął puzderko. Zanim Rozalia zdążyła się zorientować, co się dzieje, puzderko zostało otwarte, a gąbkę, która się w nim znajdowała, przyciśnięto jej do nosa. Próbowała się szarpać, ale jej ciało stawało się coraz bardziej wiotkie. W końcu osunęła się w ramiona otaczających ją mężczyzn. Tym razem naprawdę straciła przytomność. Ile dni minęło od tamtej chwili? Rozalia nie pamiętała, bo lekarstwa podawane jej przez tego medyka oszusta sprawiły, że zupełnie

straciła poczucie czasu. Zauważała jednak pewne zmiany: świeżą koszulę nocną, inne naczynia na nocnym stoliczku czy opróżniony nocnik. Ktoś nad nią czuwał, jednak bardzo zależało mu na tym, by była stale półprzytomna. Dopiero tego ranka czuła się na tyle rześka, by działać. Mimo energicznego stukania w drzwi nikt do niej nie przychodził, a w domu panowała cisza. Rozalię ogarnął lęk, że być może wszyscy wyjechali i zostawili ją samą. Rozejrzała się dokoła, szukając przedmiotu, którym mogłaby wyważyć drzwi. Prędko jednak przyszło jej do głowy, że przecież mieszkanie znajduje się na pierwszym piętrze i w razie potrzeby mogłaby zsunąć się w dół po zasłonach. Podeszła do okna, energicznym ruchem rozciągnęła kotary i nagle z gardła wyrwał jej się jęk rozpaczy. Okna były zabite deskami w literę X. Przepuszczały trochę światła, ale nie były drogą odpowiednią do ucieczki. – Ciekawe, czy mi coś dadzą do jedzenia, czy zamierzają mnie również zagłodzić – mruknęła do siebie, słysząc, jak jej kiszki marsza grają. W tej samej chwili w zamku zachrobotał klucz, a do pokoju weszli matka i ojciec. Oboje ubrani na czarno, jak w żałobie. Tym razem nie było z nimi tego łapiducha z monoklem. – Siadaj, Rozalio, na łóżku. Musimy porozmawiać – poleciła matka. – Mamo, tato, nie zamykajcie mnie tutaj. – Rozalia załkała. – Dziecko, nie pleć głupstw. Chcemy dla ciebie jak najlepiej. Posłuchaj, co postanowiliśmy – odezwał się ojciec i pogładził jasne włosy córki. Rozalia wytarła nos i odetchnęła głęboko, z nadzieją, że przestanie być więźniem, ale to, co usłyszała, też brzmiało jak wyrok. – Pojedziesz do Krakowa z moją najstarszą siostrą. Przyda jej się trochę wypoczynku, podczas gdy my zajmiemy się dziadkiem. Pojedziecie do krewniaków jej męża. Jesteśmy zaszczyceni, że zechcieli was przyjąć, i to bez żadnych warunków. Zostaniesz z nimi, aż ukoisz nerwy. Teraz jesteś zupełnie niezrównoważona, po tym jak carski

oprawca zastrzelił twojego narzeczonego. – Co? – Rozalia zdumiała się, słysząc, że matka przygotowała własną wersję ostatnich zdarzeń. – Mówi się słucham. Jesteś pojętną dziewczyną, a w zasadzie już dorosłą kobietą, i chyba rozumiesz, co się do ciebie mówi. Zostaniesz w Krakowie, dopóki nie uznamy, że możesz wrócić. Kiedy skończyła mówić, głos zabrał Ludwik Lubecki. Zaczął od tego, jak bardzo ich zawiodła. Wychowali ją przecież w duchu patriotycznym. A obie rodziny, zarówno ojca, jak i matki, strasznie ucierpiały od zaborców, ich status społeczny i majątkowy byłby znacznie wyższy, gdyby nie konfiskaty dóbr. Przypomniał, że pozwalali jej na wyjątkową jak na dziewczęta w jej wieku swobodę. Z bólem serca przyjęli decyzję Rozalii o odrzuceniu oświadczyn Sempolskiego. Ale kochają ją, więc chcą jej dobra. Zgodzili się nawet, żeby pojechała do Szwajcarii z Luizą Sokołowską, choć wyjazd nie wyszedł jej na dobre. Przymykali oko na te zbyt bliskie relacje z byłą guwernantką. Z czasem, jak widać, Luiza się ustatkowała, czego nie można powiedzieć o Rozalii. Porzucili więc już nadzieję, że kiedykolwiek wyjdzie za mąż i będzie pociechą dla starych i niedołężnych rodziców. Na to nie było co liczyć. Stało się natomiast coś znacznie gorszego. – Rozalio, chyba rozumiesz, że przez twoje postępowanie straciliśmy syna. Nie wiadomo, jak długo go nie zobaczymy. Nie wiadomo też, jak ta kompromitacja wpłynie na losy twoich braci, na szanse wyjścia za mąż twojej młodszej siostry. – Na Boga! Julia ma dziesięć lat – wyrwało się Rozalii. – Ludzie mają długą pamięć i jeśli rozniesie się po mieście wieść o tej tragedii i o tym, jaką w niej odegrałaś rolę, zostaniemy okryci niesławą na długie lata. – A czy coś mówią? Minęło już trochę czasu – spytała chytrze młodsza Lubecka, pragnąc za wszelką cenę się dowiedzieć, jaki jest dzień tygodnia. Ojciec westchnął i sięgnął do kieszeni tużurka po chusteczkę, by wytrzeć pot z czoła. W małym, szczelnie zamkniętym pokoiku temperatura rosła z minuty na minutę. – Chwilowo cisza. Pojawił się tylko nekrolog Sempolskiego

mówiący o tragicznym wypadku. – Mówiłam wam, że Szuszkin weźmie to na siebie. Nie będzie żadnej kompromitacji. – Rozalia się uśmiechnęła. Wydawało się jej, że otrzymała w ten sposób potwierdzenie, iż Dima żyje. Była tak zadowolona ze swojego sprytu, że nie zauważyła, iż rodzice nad jej głową wymienili porozumiewawcze spojrzenia. – Nie wiemy, czy nie będzie. I dlatego musisz wyjechać. Dla twojego własnego dobra i dla całej rodziny. Może będziesz tam miała okazję przemyśleć wszystko, co się stało. Widząc poważne miny rodziców, Rozalia zrozumiała, że nic nie wskóra. Równie dobrze może pojechać do tego Krakowa. To nie był znowu taki szmat drogi. Tam jej chyba nie będą zamykać? – A gdybym się nie zgodziła na ten wyjazd, to będziecie mnie dalej więzić? Latami? – Musiała to wiedzieć. Matka pokręciła głową. – Oczywiście, że nie. Klasztor wprawdzie nie wchodzi w rachubę, ale są przecież domy dla obłąkanych. Lekarz, który cię badał, jest właśnie stamtąd – powiedziała. Wyjazd nastąpił szybciej, niż się spodziewała. Na szczęście, stwierdziła, gdyż drzwi pokoju po wizycie rodziców zostały ponownie zamknięte. Już następnego dnia po dość obfitym śniadaniu służąca przyniosła jej świeżą sukienkę i bieliznę. Kiedy pomagała Rozalii zasznurować gorset, dziewczyna ledwie trzymała się na nogach. Nie spodziewała się, że tych kilka dni tak bardzo wyzuje ją z sił witalnych. Potem do sypialni weszła matka i zakomunikowała, że ciotka czeka już w powozie, a w drodze na stację będzie im towarzyszył ojciec. Rozalia chciała się pożegnać z rodzeństwem, ale i to nie było jej dane. Zapewne z obawy, że je zarazi krnąbrnym zachowaniem! Nie miała też szansy sama spakować ubrań czy drobiazgów, gdyż kufer podróżny wstawiono już do powozu. W ten właśnie sposób pozbywają się najstarszej córki, myślała Rozalia, próbując przyjrzeć się po raz ostatni obrazom Teofila ozdabiającym ściany korytarza. – Mam nadzieję, że się zastanowisz nad swoim postępowaniem – powiedziała matka, sprowadzając ją na dół po schodach. Nie było ani pocałunku, ani nawet najlżejszego uścisku. Matka nie

była wylewna, ale teraz zachowywała się jak prawdziwa Królowa Śniegu. Przynajmniej stróż mi się ukłonił, pomyślała Rozalia, wychodząc z klatki schodowej. Powitało ją letnie powietrze wzbogacone smrodem dochodzącym z ulicy. W głębi studziennego podwórka wrzało życie. Pojawili się tam ostrzyciel noży i handlarz szmatami. Jeden drugiego próbował zagłuszyć wykrzykiwaną z całych sił reklamą. W kącie, pod krzakiem bzu, bawiły się dzieci, jakiś mężczyzna z oficyny rąbał drewno. Dwie kobiety podparte pod boki wyglądały tak, jakby miały się na siebie rzucić. Ich głosy stawały się coraz donośniejsze. – No, pospiesz się! – Matka pociągnęła Rozalię za suknię. – Ile czasu można na ciebie czekać. W powozie siedziała już ciotka Józefa Pomianowa, która sprawiała wrażenie, jakby nie poznawała bratanicy. Po chwili przyszedł ojciec Rozalii. Musiał być rano u cyrulika, bo jego broda była elegancko przycięta, jakby się wybierał na przyjęcie. Choć w zasadzie jego mina bardziej pasowała do pogrzebu. Do Rozalii nikt się nie odzywał, więc i ona postanowiła trzymać język za zębami i robić wrażenie potulnej. Zerkała tylko przez okno. Po okresie zamknięcia w sypialni gwar ulicy wydawał się jakby donośniejszy. W pewnej chwili zauważyła gazeciarza wymachującego „Kurierem Warszawskim”. – Piątkowy dodatek poranny! – darł się nastolatek. Piątek? To chyba niemożliwe, pomyślała Rozalia. Gdy jechała za Dimą do pracowni Teofila, też był piątek! Czyżby spędziła w swojej sypialni cały tydzień? Była tym mocno wzburzona, ale nie dała nic po sobie poznać. Każdy wybuch gniewu lub złości mógł się dla niej źle skończyć. Uwierzyła nagle, że matka nie rzuca słów na wiatr. To nie były czcze pogróżki. Możliwość wylądowania w domu dla obłąkanych stała się tak realna, że po plecach przeszedł dziewczynie zimny dreszcz. Daleko nie jechali. Wkrótce powóz zatrzymał się pod Dworcem Wiedeńskim, na rogu Alej Jerozolimskich i ulicy Marszałkowskiej; kufry przekazano tragarzowi, a ich trójka udała się do hali dworcowej. Ponieważ ojciec kupił bilety wcześniej, ruszyli na peron. Okazało się, że pociąg został już podstawiony.

W przedziale nie było jeszcze innych pasażerów. Ciotka uznała, że już rozpoczęła podróż. Pożegnała się więc z bratem, podając mu rękę do pocałowania, po czym usiadła z torebką na kolanach. Po chwili przeżegnała się i wyjęła Pismo Święte. Otoczenie przestało dla niej istnieć. Mecenas Lubecki sięgnął do kieszeni surduta, by zerknąć na zegarek, i zmarszczył czoło. Spojrzał z pewnym niepokojem na siostrę i westchnął. – Mam rozprawę w sądzie za pół godziny. Pociąg ruszy dopiero za piętnaście minut. Będę musiał już iść, żeby się nie spóźnić. – To do widzenia, tatku – powiedziała Rozalia. – Mam nadzieję, że się jeszcze w życiu zobaczymy. – Róziu, panno ty moja, skończ wreszcie z tymi głupstwami, tylko pomyśl o rodzinie. I o swojej ciotce. Mam nadzieję, że się nią odpowiedzialnie zaopiekujesz. Wszystko jest załatwione. W Krakowie będzie na was czekać bratanek męża ciotki, Krzysztof Pomian. Zajmie się wami. Masz tu parę drobnych. I bilety – dodał, widząc, że siostra wcale go nie słucha. Wcisnął w garść córki kilka monet o niskich nominałach (była pewna, że nie uzgodnił tego z matką), objął ją niezdarnie i wyszeptał do ucha: – Niech cię Bóg prowadzi, moje dziecko. Może nie Bóg, ale Droga Żelazna Warszawsko-Wiedeńska, pomyślała Rozalia, wyglądając przez okno. Nie minęło nawet pięć minut od pożegnania, gdy nagle usłyszała donośny huk. Na peronie zapanowało poruszenie. Ludzie zaczęli gwałtownie biec w kierunku przeciwnym do lokomotywy. Nawet chłopak sprzedający orzeszki stracił zainteresowanie ewentualnymi klientami i wziął nogi za pas. Tymczasem ciotka Pomianowa czytała Pismo Święte zupełnie nieporuszona. Rozalia wstała i otworzyła drzwi do przedziału. – Co się stało? – spytała kolejarza, który szedł w stronę czoła pociągu. Mężczyzna zatrzymał się i pokręcił głową zafrasowany. – Maszynista pociągu ze Skierniewic wjechał ze zbyt dużą szybkością na peron. Może puściły mu hamulce.

– To poważny wypadek? Są ranni? – Nie, tylko lokomotywa przełamała kozioł oporowy i wjechała na drugi peron. Stąd panienka tego nie zobaczy. Lepiej tam nie podchodzić. Spore zamieszanie. – Czy odjedziemy o czasie? – spytała Rozalia, gdyż nagle do głowy przyszła jej pewna chytra myśl. – Szykuje się godzinne opóźnienie. Skaranie boskie. Nie będzie premii. Znowu płótno w kieszeni. I to nie nasza wina. Ech! – Machnął ręką i poszedł dalej w stronę lokomotywy. Godzina! Powinna jej wystarczyć! Rozalia spojrzała na ciotkę, która tkwiła nieruchoma nad książką, po czym bez słowa, nie wahając się już chwili więcej, wyskoczyła z wagonu i szybkim krokiem udała się na przystanek dorożek drugiej klasy. Zegar dworcowy pokazywał dziesiątą. – Na Górną, obok Ogrodów Frascati – zażądała Rozalia, gramoląc się przy pomocy dorożkarza do dryndy. Już w środku, kiedy tylko opanowała łomotanie serca, które po podjętej nagle decyzji szybko przyspieszyło rytm, sięgnęła do torby po pilnik do paznokci. Następnie zadarła spódnicę i przecięła szew dolnej listwy. Drobniaki od ojca pewnie nie wystarczyłyby na dorożkę, pomyślała, błogosławiąc swój spryt, który kazał jej zaszyć tam poprzedniego dnia kilka banknotów i monet. Swoje zbiory pieniędzy, zarobionych w tajemnicy przed rodzicami na wyścigach, poupychała w różnych miejscach już wcześniej. Wszystkich, niestety, nie dała rady zabrać. Nie ona pakowała kufer podróżny. Trudno, poczekają na jej powrót. Jechali w dobrym tempie i już dojeżdżali do placu Trzech Krzyży. Zaczęło jej zasychać w gardle. Za chwilę dowie się o Szuszkinie. Ciekawe, czy rodzice wiedzieli coś na ten temat? Może ojciec rozmawiał z Joachimem? Może jednak żył, skoro tak pospiesznie pozbywano się jej z miasta i wywożono za granicę, do innego zaboru. Ale przecież Dima to szczwany policjant i ją odnajdzie, nawet „za siedmioma górami, za siedmioma lasami”. Pocieszała się przez te minuty jak mogła, gdyż nawet w najczarniejszej godzinie nie traciła optymizmu. Przypominała sobie pierwsze spotkanie z Szuszkinem w Cytadeli, kiedy przyszła do

niego prosić o życie Joachima. Nigdy by wówczas nie uwierzyła, gdyby jej ktoś powiedział, że za parę lat ten arogancki typ zostanie jej kochankiem. Niemal roześmiała się na głos. W końcu dojechali do ukrytego wśród drzew domu. Jego eleganckie kształty i ukryty za nim ogród nie wywoływały w Rozalii miłych wspomnień. To tu wyznała miłość Joachimowi przekonana o jego wzajemności, to tu pokłóciła się z jego żoną Luizą na śmierć i życie. Teraz tego szczerze żałowała. Jakie miała szczęście, że Joachim nie był nią zainteresowany. – Proszę nie odjeżdżać beze mnie – zakomenderowała, wciskając dorożkarzowi do ręki zapłatę. Pochwyciła spódnicę w obie ręce, żeby jej nie przydeptywać, i już po chwili załomotała kołatką do drzwi domu Luizy i Joachima Hallmannów. – Dzień dobry! Pani do kogo? – Drzwi otworzyły się i wyjrzała przez nie służąca, której Rozalia nie znała. Miała skrzywioną, ponurą twarz, jakby bolały ją zęby. Czyżby Luiza zatrudniła kogoś takiego? – zdziwiła się Rozalia. Okazało się, że jest zupełnie inaczej. – Do państwa Hallmannów. Pani Luiza mnie z pewnością przyjmie, nawet jeśli jest zajęta. Rozalia Lubecka. – Mimo wszystko uśmiechnęła się. – Ci państwo już tu nie mieszkają. Wyprowadzili się. – Służąca wydęła usta, nie zamierzając nawet odwzajemnić uśmiechu. – Jak to możliwe? Kiedy? Kobieta wzruszyła ramionami i bez słowa zamknęła drzwi. Rozalia stała przez chwilę oburzona zachowaniem sługi. Któż zatrudnił taką bezczelną dziewuchę! Szybko jednak stwierdziła, że nie może na takie głupstwa marnować czasu. Pospiesznie zawróciła do dorożki. Po krótkim czasie była z powrotem na dworcu. Przy wyjściu na peron stał ten sam bileter. – Panienka czegoś zapomniała, że tak w tę i we w tę biega? Co to dzisiaj za dzień, skaranie boskie. Ale proszę się pospieszyć. Za chwileczkę rusza. Miał rację. Ledwie Rozalia wpadła do przedziału, gdy rozległ się

gwizdek i koła pociągu zaczęły się wolno toczyć. Dopiero kiedy usiadła, zauważyła, że za towarzyszkę podróży mają korpulentną damę w kapeluszu ozdobionym piórami z co najmniej dwóch ptaszarni. Rozalia jeszcze raz wstała i się przywitała. Dama coś burknęła pod nosem i odwróciła głowę. Pewnie żeby nie patrzeć na pot ściekający Rozalii po skroniach. Dziewczyna dopiero w tej chwili poczuła, że to bardzo upalny dzień. Podniosła głowę, słysząc trzask zamykanej książki. – Wreszcie jedziemy – stwierdziła ciotka Pomianowa, po czym wyciągnęła z torebki różaniec i zaczęła się modlić.

Rozdział III Luiza, w drodze, sierpień 1889 Luiza wsłuchiwała się w monotonny odgłos kół toczącego się pociągu, ale daleka była od zaśnięcia. Pozostała dwójka zamknęła oczy natychmiast, kiedy tylko opuścili Paryż. Hania, a raczej Hannelore, jak ją nazywał Joachim, leżała na jej kolanach. Rozgrzana buzia dziecka z pewnością wyciśnie mokrą pieczątkę na spódnicy, ale Luiza nie zamierzała zmieniać pozycji. Wcześniej, gdy chciała ją odesłać ze służącą do innego przedziału, mała rozpłakała się w głos. Oczywiście została z nimi, a to za sprawą Joachima, który nigdy nie mógł jej niczego odmówić. Pewnie wyrośnie na najbardziej rozpuszczoną pannę. Ale czy można inaczej postępować z dzieckiem, które tyle wycierpiało w pierwszych latach życia? „A dlaczego nie wypada? – dziwił się Joachim. – Na Syberii dzieci towarzyszą rodzicom i nie są, jak w naszym cywilizowanym świecie, odsyłane do ciemnego kąta na łaskę służących. Przecież z nich wyrosną ludzie”. Luiza odczuwała wielką wdzięczność, że właśnie taki człowiek jest jej mężem. Joachim miał bardzo śmiałe i nowatorskie poglądy, szczególnie jak na potomka szlacheckiego rodu, i nie lękał się ich głosić. Jego nie złamała Syberia, ale ją siedem lat służby w cudzym domu tak. Musiała się podporządkować innym, wyzbywając się własnych opinii lub starając się je ukryć. Formalne małżeństwo, które zawarła z Joachimem, nie pomogło jej się zmienić. Luiza cały czas zachowywała przy mężu dystans, starając się we wszystkim kontrolować. Aż do poprzedniego tygodnia. To był zaiste przełomowy dzień. Joachim się dowiedział, że ojcem Hani jest Maks Kwilecki, i wybiegł z domu, a ona szukała go po całym mieście, aż w końcu znalazła, kiedy po zabiciu Sempolskiego trzymał jeszcze dymiący pistolet. I była tak bardzo szczęśliwa, że to nie on leży martwy, nie kona na podłodze jak radca Szuszkin, że może go tulić w ramionach i całować. Od tej chwili rozmawiali ze sobą już zupełnie inaczej. – Mecenas Lubecki ma rację – powiedziała do niego, kiedy

dojechali do domu po odwiezieniu Rozalii. – Może Szuszkin jest mimo wszystko uczciwym człowiekiem. Nie wiadomo jednak, czy przeżyje. Dostał strzał prosto w pierś. – To prawda – dodał Gaston, jej francuski przyjaciel i świadek ostatnich wydarzeń. – Żandarmeria nie odpuści tej sprawy. Zginął człowiek. Najlepiej byłoby, gdybyście natychmiast wyjechali. Proponuję do mnie, do Paryża. Luizo, nie chciałabyś znów zobaczyć rodzinnego miasta? Z jednej strony bardzo, ale przecież zbyt dobrze Paryża nie znała. Większość czasu spędziła w szkole klasztornej w Neuilly. Poza tym to miasto kojarzyło się jej z poczuciem zagrożenia i lęku, jaki odczuwała przed ucieczką od matki. Teraz Adrienne Roisier już tam nie mieszkała. – Postanowiłem wyjechać do Ameryki, Gastonie – odezwał się Joachim, podając im po kieliszku koniaku. Mimo upalnego wieczoru Luizą po silnych emocjach tego dnia wciąż wstrząsały dreszcze. – Moje panie jadą razem ze mną. Muszę powiedzieć, jakkolwiek to brzmi, że Warszawa zalazła mi bardziej za skórę niż cały pobyt na Syberii. Nigdy się nie spodziewałem, że zostanę zmuszony do zabicia drugiej osoby. I jestem teraz przerażony, że mam z tego powodu tak niewielkie wyrzuty sumienia. Zmęczona do granic Luiza słuchała ich rozmowy jednym uchem. Powoli zaczynało w niej kiełkować zrozumienie, że ona i Hania są bezpieczne, a Joachim je kocha i chce być razem z nimi. – To jedźcie już teraz. Nie ma na co czekać. – Gaston był bardzo poważny. – Jestem policjantem i nikt bardziej niż ja nie zdaje sobie sprawy z niebezpieczeństwa. Oprócz żandarmów kolejnym zagrożeniem jest chyba Maks Kwilecki. Joachim spojrzał na żonę i dostrzegł w jej oczach niepokój. – Masz rację. Nie ma czasu do stracenia. Polecę służbie, żeby spakowała nasze rzeczy. Nie musisz, Luizo, brać wszystkiego. W Liverpoolu, skąd popłyniemy statkiem, uzupełnisz garderobę. A nawet lepiej w Paryżu. – Czyli do Paryża? – upewniła się. – Tak, tam zatrzymamy się na chwilę i odpoczniemy, a potem... dalej. Chyba że będziesz chciała odwiedzić przed wyjazdem matkę?

Luiza nie odezwała się wtedy, uważając ten pomysł za absurdalny. Paryż, do którego przyjechała z mężem i córką, był rzeczywiście zupełnie innym miejscem niż miasto z jej wspomnień. Zmęczenie po ponadczterdziestogodzinnej podróży zniknęło prędko w luksusach hotelu Américain przy bulwarze des Capucines. Wybrany został oczywiście ze względu na nazwę. Bo to Ameryka była ziemią obiecaną, w której mieli wszystko zacząć od nowa. Następnego dnia po przyjeździe, który obie „panie” spędziły na odpoczynku w hotelu i spacerach po okolicy, Joachim wybrał się do tureckiej łaźni Hammam przy ulicy des Mathurins i tam, po kilkugodzinnym seansie, nabrał takiej werwy, że następnego dnia Hallmannowie zamienili się już w rasowych turystów. Luiza patrzyła na Paryż od zupełnie innej strony. Wprawdzie pojawiło się w nim wiele nowych budowli, na przykład wzniesiona na odbywającą się tego roku wystawę światową wieża Eiffla, ale oglądanie ich razem z rodziną było zupełnie nowym i ekscytującym przeżyciem. Hania towarzyszyła im w dziennych przechadzkach bulwarami, do ogrodu Tuilerie albo do teatru marionetek dla dzieci. Siedziała jak zaczarowana, kiedy objeżdżali fiakrem Lasek Buloński czy Pola Elizejskie, pełne jeźdźców i powozów, wśród których można było zobaczyć najznamienitszych przedstawicieli europejskiej arystokracji. Wieczorami jednak zostawała z młodą paryżanką Claudine, która na dziesięć dni stała się jej najlepszą przyjaciółką i opiekunką. Wówczas Hallmannowie mieli czas tylko dla siebie i chodzili na spektakle teatralne i do eleganckich restauracji. Joachim nie żałował pieniędzy, uznając, że powinni wywieźć z tej nieoczkiwanej wycieczki jak najwspanialsze wspomnienia. Gaston towarzyszył im jedynie pierwszego popołudnia. Po nieco przedłużonym wyjeździe służbowym musiał się zgłosić do pracy w Sûreté i już następnego dnia zlecono mu rozpracowanie nowej grupy anarchistów. – To jest jak hydra – skarżył się Joachimowi, popijając z nim koniak w hotelowym apartamencie. – Mają sympatyków zarówno wśród intelektualistów, jak i robotników. I są bardzo niebezpieczni. Prawie tak jak socjaliści. Wiem, wiem, Joachimie, dałeś się zauroczyć idei równości, ale ty jesteś arystokratą. Ja musiałem piąć się od samych nizin

i doskonale poznałem naturę ludzką. Jest zachłanna i zaborcza. Kiedy ma wybór pomiędzy interesem społecznym a prywatnym, zawsze wybierze ten drugi. – Nie doceniasz tych wszystkich wspaniałych ludzi – polemizował Joachim – którzy poświęcili się dla innych. – Są czasem wyjątki, a czasem są tacy, którzy czerpią przyjemność z poświęcania się. Ale za takich nie oddałbym pięciu centymów. – Gastonie, nie wierzysz w to, że ludzie w odpowiednich warunkach mogą stać się lepsi! – Mój drogi, raczej nie wierzę w stałość tych odpowiednich warunków. – Gaston zaśmiał się i przyjął od gospodarza kolejną lampkę koniaku. Czwartego dnia pobytu małżonkowie wybrali się na Aidę do Opery Paryskiej. Luiza doskonale pamiętała piękny budynek projektowany przez Charles’a Garniera, który podobno kosztował aż trzydzieści pięć milionów franków. Nigdy jednak nie miała okazji go zwiedzić od środka, teraz więc, kiedy stąpała po marmurowej posadzce foyer, podziwiała zgromadzone tam rzeźby i sztukaterie i wreszcie, gdy zobaczyła czerwono-złotą widownię ze sceną i górującym nad nią ogromnym kryształowym żyrandolem, odebrało jej mowę. Joachim widział jej zamyślenie, ale niczego nie komentował. Jedynie na początku, zanim rozległy się pierwsze dźwięki uwertury, czule uścisnął czubki jej palców. Kiedy jednak wrócili po przedstawieniu do hotelu – żadne z nich nie miało tego wieczoru ochoty na kolację. Joachim nie był już tym samym zdystansowanym mężczyzną, którego do tej pory znała Luiza. Początkowo zastanawiała się, czy stało się to pod wpływem czterech kieliszków szampana, które mąż wypił w operze, ale po paru godzinach, zmęczona i wycałowana przez niego tak, że puchły jej usta, przestała się zastanawiać nad czymkolwiek. – Kocham cię, Luizo – słyszała wielokrotnie tej nocy i w końcu sama odpowiedziała: – A ja cię jeszcze bardziej. I tak już będzie na zawsze. Tej nocy, przytulona do ciała męża, spała tak spokojnie jak nigdy dotąd.

Następnego dnia, podczas przechadzek, znaleźli się w dzielnicy Marais, okolicy, którą Luiza znała znacznie lepiej. Tam przecież znajdowała się ich rodzinna kamienica. I wówczas zaczęły się w jej głowie rodzić pewne wątpliwości. Adrienne Roisier mimo wszystko była jej matką i babcią Hani. Może już nigdy w życiu nie będzie okazji, by się z nią spotkać? Po ostatniej nocy Joachim zyskał chyba umiejętność czytania myśli żony, gdyż nagle spytał: – I co z wyjazdem do Deauville? Chcesz tego? – Jeśli nie miałbyś nic przeciwko temu? – Luiza badała wzrokiem jego twarz. – Jeszcze nigdy tam nie byłem! – odparł z zawadiackim uśmiechem. I pomyśleć, że przez tyle czasu nie umieli się z sobą porozumieć. Teraz, w pociągu mknącym z paryskiego dworca Saint-Lazare do nadmorskiej miejscowości, Joachim spał wtulony w letni płaszcz wiszący obok na haku. W przedziale narastała duchota. Luiza czuła, że pot spływa jej po karku. Joachim nagle drgnął i odwrócił się w jej stronę. Wyjął z marynarki zegarek. – Już dojeżdżamy. Ale ty chyba nic nie wypoczęłaś. – Jego wzrok spoczął na otwartej książce Zoli Wszystko dla pań. – Nie, nie czytałam. Nie mogę się skupić. – Pewnie znów rozmyślasz. – Zastanawiam się, co z Rozalią. I co z radcą Szuszkinem? Mam nadzieję, że mimo wszystko udało mu się przeżyć. – Westchnęła. – Nadal nie mogę pojąć, jak do tego doszło, że się w niej zakochał. A ona... Miałam wrażenie, że go nienawidzi. – Bo przecież kochała ciebie, chciała dopowiedzieć Luiza, ale ugryzła się w język. Jednak nie wszystko mogło być wypowiedziane. A z pewnością nie to, że podsłuchała rozmowę Lubeckiej i Joachima. – Rozalia jest bardzo spontaniczna i wyzwolona. Może on potrafił ją okiełznać? – Joachim się zaśmiał. – Wiesz co? Nie myślmy już o innych. To zbyt długo trwało. Teraz jest nasz prawdziwy miesiąc miodowy i musimy go jak najlepiej wykorzystać. – Nachylił się nad Luizą i pocałował ją w usta. – Chyba chce ci się pić – zauważył.

– Tak – przyznała. – Zupełnie zaschło mi w gardle. Joachim wstał i uchylił okno. Mijali nizinny, porośnięty łąkami teren. Nie było ani jednej chmurki mogącej choć na chwilę zatrzymać lejący się z nieba żar. – Musimy jeszcze trochę wytrzymać. Wkrótce napijemy się czegoś zimnego w hotelu. Chcieli być niezależni. Wprawdzie Luiza wysłała telegram do matki informujący o przyjeździe, ale postanowili, że nie zamieszkają u niej. – To tylko trzy dni, Luizo – dodał Joachim, zbliżając jej rękę do ust. – Poradzimy sobie. Po kilku minutach pociąg zaczął zwalniać i Hania się obudziła. Ponieważ od wyjazdu z Warszawy nie towarzyszyła im na stałe żadna służąca, cała opieka nad córką spoczywała na Luizie. Na szczęście, dzięki pracy u Lubeckich, nie było to dla niej żadnym problemem. Na wszelki wypadek zaprowadziła córkę do toalety w pociągu. Sama w życiu by z niej nie skorzystała, ale Hania nie miała tego typu obiekcji. Kiedy po umyciu rąk wróciły do przedziału, pociąg wjeżdżał na stację w Deauville. – Chyba ten hotel, o którym mówił Gaston, jest niedaleko od centrum? – zastanawiała się Luiza. Joachim był pewien, że mimo wakacyjnej pory w willach kuracyjnych Deauville będzie sporo wolnych miejsc. Złote czasy uzdrowiska, kiedy przyjeżdżała tu śmietanka paryskiej burżuazji, minęły wraz z upadkiem Drugiego Cesarstwa oraz z powodu niedogodności powstałych wraz z cofnięciem się linii morskiej, która oddaliła kuracjuszy od ich głównego celu spacerów. Tym bardziej się więc zdziwili, kiedy po zatrzymaniu pociągu doszły ich dźwięki orkiestry dętej. Stała w głębi peronu, najwyraźniej grając na powitanie jakiejś bardzo ważnej osobistości. Hani podobały się te dźwięki, najpierw zaczęła się radośnie kiwać na boki, a potem wyrwała się Luizie i unosząc nad głową ręce jak baletnica, wirowała wkoło z uśmiechem na twarzy. Matka chciała ją zatrzymać, ale Joachim nie pozwolił na to, tylko z dumą wpatrywał się w dziewczynkę, która coraz szybciej wirowała w rytm muzyki. Niewiele

brakowało, by upadła, gdy orkiestra nagle zmieniła melodię i zagrała marsza. Joachim pochwycił Hanię i spojrzał w kierunku wagonu pierwszej klasy, skąd wyłaniał się ubrany w mundur starszy mężczyzna w towarzystwie drugiego, zapewne adiutanta. – Kim oni są? – spytała szeptem Luiza, ale jej mąż tylko pokręcił głową, a potem zamachał do pociągowego portiera, który nadciągał z ich kuframi, ciągnąc je na wózku. Opuszczali właśnie elegancki budynek dworca, zmierzając w stronę dorożek, kiedy muzyka przestała grać. Usłyszeli czyjś donośny głos. Szykowały się przemówienia powitalne. Luiza próbowała zrozumieć, o co chodzi, i w pierwszej chwili nie dostrzegła, że z powozu oddalonego nieco od przystanku fiakrów ktoś do nich macha. – Luizo, zobacz! – zwrócił jej uwagę Joachim. – Oh mon Dieu! Maman! – wyszeptała pobielałymi wargami. Kobieta w strojnym haftowanym czepku, która energicznie wymachiwała do nich ręką uzbrojoną w parasolkę, była jej matką. – Moja córunia! Mój zięć. Moja wnuczka! – Adrienne Roisier zachłystywała się słowami i nadstawiała rumiane policzki do pocałunków. Luiza ze zdumieniem zaobserwowała, że jej matka prawie się nie zmieniła. Wciąż miała szczupłą figurę, a jej okrągłej twarzy nie szpeciły żadne zmarszczki. Ubrana w letnią jasnoniebieską sukienkę wyglądała bardziej na siostrę niż matkę. Była jak dawniej pełna werwy. Od razu zarządziła, że zabiera ich do swojej willi i nie chce słyszeć o jakimkolwiek hotelu. I tak po zamieszaniu związanym z powitaniem i wkładaniem kufrów do powozów – ze względu na duży bagaż Joachim wynajął drugiego fiakra – wyruszyli przy akompaniamencie wesołej paplaniny Adrienne. Matka wygląda na naprawdę uszczęśliwioną naszą wizytą, pomyślała Luiza, próbując się rozluźnić. Było to trudne, bo przy każdej spontanicznej uwadze Adrienne patrzyła na męża, wypatrując jego negatywnej reakcji. Miał przecież zupełnie inne pochodzenie i z pewnością taka nadmierna poufałość musiała go irytować. Joachim jednak zdawał się nieźle bawić, słuchając teściowej. – Nigdy nie przypuszczałam, że ci, moje dziecko, wybaczę tę

ucieczkę. Wiesz, drogi zięciu – zwróciła się do Hallmanna – że przez nią niemal z nerwów umarłam. Romantyczna podróż do kraju ojca! Bez błogosławieństwa matczynego. I to jedyna moja córka. Wychowana tylko przeze mnie! I taka wdzięczność za ten trud i znój. Widzę jednak teraz – uśmiechnęła się – że nie miałam racji. W życiu trzeba kierować się głosem serca, bo miłość, drogi monsieur, jest najważniejsza! Joachim, któremu drgały kąciki ust, powstrzymywał się od wybuchnięcia śmiechem. – I znalazłaś swojego wybranka. I z takiej zacnej rodziny – entuzjazmowała się Adrienne, nie dopuszczając ich do głosu. Hania, przerażona tym słowotokiem nieznanej osoby, wtuliła się mocno w Luizę i złapała ją kurczowo za rękę. Wydawało się, że Adrienne będzie ciągnąć temat rodziny do samego domu, lecz kiedy skręcili w stronę głównej ulicy, postanowiła im przedstawić miejsce, do którego przyjechali. – Początkowo się zastanawiałam, czy nie wybrać do zamieszkania Trouville. To ta druga miejscowość, po prawej stronie rzeki, ale ostatecznie przekonały mnie ceny i reputacja kurortu. Poza tym, jakie tu wspaniałe powietrze. Pan coś o tym wie, monsieur, bo jest znad morza, nieprawdaż? Matka nie pisnęła ani słowem o sprzedaży rodzinnej kamienicy w paryskiej dzielnicy Marais, której zmuszona była się pozbyć z powodu długów poczynionych przez „przyjaciela”, notariusza Perrina. O tym Luiza wiedziała od Gastona, ale nie był to dobry moment, by zadawać tego typu pytania. Adrienne, w eleganckiej sukience i biżuterii, rozkazująca dumnie fiakrowi, nie robiła wrażenia osoby zubożałej i skazanej na gorsze warunki życia. – Proszę znieść kufry. Za chwilę służba je zabierze! – oznajmiła, kiedy zatrzymali się przed zadbaną dwupiętrową willą przy szerokim żwirowym podjeździe. – I jak wam się podoba mój maisonnette? – Bardzo piękny. I ciekawa okolica – odpowiedział szybko Joachim, nim jego żona zdążyła wykrztusić choć słowo, i uprzedzając teściową, opłacił fiakra. – Jest pełnia sezonu – objaśniła Adrienne – i wszystkie lepsze pokoje są zajęte. Dostaniecie dwa apartamenty w mojej części domu. Nie

są zbyt wystawne, ale nie mogłabym znieść, byście nocowali w hotelu – oświadczyła, a jej głos pod koniec nieco się załamał. Sięgnęła nawet po chusteczkę, którą przycisnęła do oczu. – Ależ maman... – zareagowała Luiza, chcąc powiedzieć, że nie musi przebywać w luksusach. – Pomyślałam jednak, że ognisko rodzinne jest najważniejsze. Prawda, mój zacny zięciu? Joachim musiał przyznać jej rację i wspólnie skierowali się do tylnej części domu. – Potem wam wszystko pokażę i przedstawię moim gościom. Już im mówiłam o waszym przyjeździe. Na pewno lekko nie będzie, rozmyślała Luiza, idąc z Hanią przy boku Joachima. Jednak trzy dni powinny dość prędko minąć i wkrótce popłyną statkiem do Anglii. Tymczasem może pozwiedzają okolicę, przejdą się nad morze. Hania pooddycha świeżym powietrzem i pobawi się piaskiem. Luiza jeszcze nigdy w życiu nie widziała morza, jedynie z pociągu pochwyciła jego bury i niepokojący kształt. Weszli do dość ciemnej sieni obitej dębową boazerią i w tej samej chwili pojawiła się służąca. Oczekiwała na rozkazy pani domu. – Lucienne, powiedz Jeanowi, żeby wniósł kufry państwa do niebieskiego pokoju. Jak wrócisz, to zajmiesz się panienką. Służąca dygnęła i zniknęła wewnątrz domu. – I oczywiście poznacie mojego męża. Powinien być lada chwila – oznajmiła Adrienne, zdejmując czepek. Joachim rzucił żonie zdziwione spojrzenie. – Męża? – wyjąkała Luiza. O tym Gaston jej nie wspomniał! – O tak – rozjaśniła się jej matka i odparła z dumą: – Nie zdążyłam ci o tym jeszcze napisać, bo pobraliśmy się dwa miesiące temu. To dawny znajomy z Paryża. Wspaniały człowiek i podróżnik – wyjaśniła Joachimowi. – Gdybym wiedziała, że moja córka marnotrawna wróci do domu, z pewnością bym z tym poczekała. Ale to skromna uroczystość była. – Machnęła lekceważąco ręką. – Zupełnie nieważne, bo tak jak mówię, najważniejsze jest prawdziwe uczucie. Luiza była zaniepokojona, ale próbowała siebie przekonywać, że może niepotrzebnie. Matka miała dopiero czterdzieści cztery lata

i wyglądała bardzo młodo. Dlaczego nie miałaby znaleźć sobie statecznego partnera na starość? Poza tym zachowywała się w stosunku do nich tak życzliwie i uprzejmie. Być może był to wpływ jej nowego męża. Ciekawe, co to za paryski znajomy? – Wejdźmy do naszego saloniku. Nie jest zbyt okazały – tłumaczyła się Adrienne – ale najlepsze pomieszczenia w willi zajmują moi goście. O nich trzeba dbać przede wszystkim. – To całkiem zrozumiałe – odpowiedział z galanterią Joachim, po czym podał jej ramię i razem przeszli do niewielkiego jasnego pomieszczenia. W lewym rogu znajdowały się wąskie schody, prowadzące najprawdopodobniej do sypialni na pierwszym piętrze. Byłoby tu całkiem przyjemne, gdyby nie przeładowanie bibelotami. – Proszę, siadajcie, zaraz Lucienne przyniesie tacę z napojami orzeźwiającymi i przekąskami. A potem zjemy dejeuner. Luiza usiadła na podniszczonej sofie, Joachim na krześle, a chwilę później na kolanach usadowiła mu się Hania. Adrienne spojrzała na nich ze zdumieniem i już chciała coś powiedzieć, gdy usłyszeli, jak ktoś wchodzi do domu. – O, to mój mąż. W samą porę – ucieszyła się Adrienne i wstała. Oczy pozostałych zwróciły się w kierunku drzwi, w których po chwili ukazał się wysoki ciemnowłosy mężczyzna. – Et voilà mon mari, monsieur Claude Dubonnet! – Ojej – zdołała wykrztusić Luiza, ale tym razem na jego widok nie zemdlała.

Rozdział IV Ignacy, Zgierz, wrzesień 1889 – Przesuń się trochę! – Rosły mężczyzna postawił z hukiem dwa kufle piwa, rozlewając na stół trochę piany. Ignacy posłusznie się przesiadł na sam koniec ławy. Spojrzał na swoje piwo. Tu piany nie było już od dawna. Siedział nad tym samym kuflem od ponad godziny. Zauważył nawet, że szynkarz rzucał mu już niezadowolone spojrzenia. To był dzień wypłaty w przędzalni, a on zajmował cenne miejsce, które powinno przypaść komuś innemu. Cała gospoda wypełniona była robotnikami spragnionymi, po paru postnych dniach, wódki i piwa. W gęstej ciżbie panował okropny harmider. Ci ludzie przychodzili tu, by się zabawić. W sumie on też, choć jemu chodziło bardziej o to, by przez chwilę zapomnieć. Wpadł tu wprawdzie po raz pierwszy, ale szybko odkrył, że nie jest to najlepszy pomysł. Nie zapomni niczego po jednym piwie, a na drugie nie było go stać. A nawet na to pierwsze. Tak bardzo jednak pragnął opuścić tę zatęchłą norę, w której zamieszkali po pożarze domu. Powinien być wdzięczny, że sąsiad poruszony tragedią ich rodziny pozwolił im w niej zamieszkać. Ale nie mógł. Tym bardziej że poprzedniego dnia wybawca zapytał go, kiedy się wyprowadzą. Pewnie początkowo podejrzewał, że młodym Osowskim pomogą jacyś krewni, ale gdy mijały tygodnie, stwierdził, że nie ma na to szans. Nie pojawiła się ani rodzina, ani też pieniądze. Lepiej więc było pozbyć się biedoty z obejścia. Po co wystawiać serce na niewygodne współczucie, skoro nie było go na nie stać. Desperacja nabrzmiewała w Ignacym jak wrzód szykujący się do pęknięcia. Uznał więc, że chociaż przez chwilę musi się uspokoić. Potrzebował czasu w towarzystwie innych dorosłych, a nie rodzeństwa, przy którym bez przerwy trzeba było robić dobrą minę i które wpatrywało się w niego z ogromną wiarą, że ich starszy brat dokona cudów. I to takich, które zapewnią im godziwy dach nad głową i jedzenie. A przecież z całych sił próbował, najmując się do wszystkich możliwych dorywczych prac. Kiedy jednak wypłata starczała na

niewiele więcej niż chleb i zupę jarzynową, którą dostawali od sąsiadki, gasła w nim wszelka nadzieja. Zbliżała się zima. Nie, nie chciał o tym teraz myśleć. Właśnie po to tu przyszedł. Próbował zagłuszyć myśli i obserwować innych gości. Oprócz robotników przędzalni przebywali tu również ludzie bardziej zamożni. Dwóch takich, w ciemnych garniturach, siedziało pod oknem i rozmawiało cicho. Pewnie jacyś przejezdni. Stać ich na podróże i dobre jadło. Ignacy niemal się oblizał, widząc połeć soczystej szynki na ich półmisku. Ledwie napoczęta, bo mężczyźni byli bardziej zajęci rozmową i paleniem papierosów. Głośno zaburczało mu w brzuchu. Wystarczy jedna iskra zaprószonego ognia, by w okamgnieniu znaleźć się na dnie, pomyślał. – Zabrać? – spytała córka szynkarza, sięgając po jego kufel. W pierwszej chwili chciał go zachłannie zagarnąć i przed nią ukryć. Nie mógł jednak ukraść więcej czasu. Nie był mu dany, stwierdził i odstawił opróżnione do ostatniej kropli naczynie. Sięgnął po czapkę, szykując się do wyjścia, ale spostrzegł, że spadła na ziemię. Schylił się po nią, a kiedy się wyprostował, zobaczył, że stoi przy nim jeden z mężczyzn spod okna. – Ignacy Osowski? – spytał. Chłopak rzucił mu nieufne spojrzenie. – Przepraszam, nie przedstawiłem się. – Mężczyzna skinął głową na powitanie. Był zupełnie łysy, ale za to z czarną brodą. – Henryk Malinowski. Czy mógłbym z panem przez chwilę porozmawiać? Wskazał na stolik pod oknem. Drugiego mężczyzny już tam nie było. Natomiast talerz z szynką jak najbardziej. Może to chodziło o pracę? Zaledwie promyk nadziei, ale wystarczający, by Ignacy, już bez ociągania, ruszył w kierunku stołu pod oknem. Po chwili niczym w „Stoliczku, nakryj się” pojawiły się na nim chleb, kiełbasa i dwa kufle piwa. – Bardzo mi przykro z powodu pana rodziców – odezwał się Malinowski. – To już dwa miesiące. – Znowu musiał o tym mówić i walczyć z narastającą w gardle kluchą. – Znałem trochę pańskiego ojca. Spotkaliśmy się parę razy.

Pracował u Meyerhoffa, prawda? – Ojciec był urzędnikiem fabrycznym – wyjaśnił Ignacy, chcąc zaznaczyć, że choć na to nie wygląda, jest z dobrej rodziny. – Tak, a pan gimnazjalista, prawda? Ignacy pokręcił głową. Klucha rosła tak, że ledwie wykrztusił: – Już nie. Po śmierci rodziców... Wie pan. Rodzeństwo. Musiałem się nimi zająć. – Tu pewnie niełatwo znaleźć odpowiednią pracę? – Akurat nie ma żadnej. W kancelariach nie ma wolnych posad. A w fabrykach... Żydów ze wschodu ponajmowali za psie pieniądze. Jedni drugim zabierają robotę, a fabrykanci na tym korzystają. Sam dałbym sobie radę, ale z dziećmi... – Myślał pan o sierocińcu? – spytał łysy. Ignacy, który to pytanie słyszał w kółko od dwóch miesięcy, nie odezwał się słowem, tylko z roziskrzonymi gniewem oczami zerwał się na równe nogi. – Chłopaku, opanuj się. Siadaj! Ręka mężczyzny, która spoczęła na ramieniu Osowskiego, była zaskakująco silna. Usiadł ponownie i dla uspokojenia sięgnął po kufel piwa. – Przestań się pan dąsać jak panna na wydaniu. Chcę porozmawiać o pewnej sprawie. Oczywiście, że zdaję sobie sprawę z tego, że nie ma dla pana odpowiedniej pracy w Zgierzu. Nawet dla byłego gimnazjalisty. Przypadkiem wpadł mi w ręce stary egzemplarz „Kuriera Warszawskiego”. Ignacy poczerwieniał na twarzy, i to zanim zdążył przełknąć łyk piwa. – Pan to czytał? – Zupełnie niezłe wiersze jak na debiutanta. I pokazują też – Henryk Malinowski zamyślił się, jakby szukając odpowiednich słów – dużą wrażliwość na ludzi i niesprawiedliwość społeczną. Ale to masz pewnie po ojcu. – Po ojcu? – zdziwił się Ignacy. Wydawało się mu, że ojciec miał dość tradycyjne poglądy na rzeczywistość. Gdyby Malinowski wspomniał walkę z zaborcą o niepodległość, Ignacy łatwiej w tym

rozpoznałby swojego rodzica. Trudno, niech mówi dalej, a on w spokoju będzie smakował kiełbasę i chleb ze smalcem. Czy kiedykolwiek jadł w życiu coś równie wybornego...? – Mój drogi chłopcze. Pozwól, że będę mówił ci na ty, bo jestem znacznie starszy. Wątpię, czy masz taką wiedzę jak ja o twoim ojcu, bo to, co chcę ci o nim powiedzieć, ma charakter sekretny. – Konspiracja? – spytał Ignacy między kęsami. Może powinien jakoś przemycić kawałek kiełbasy dla dzieciaków? Dawno nie jadły żadnego mięsa. – Tak można powiedzieć. Wolałbym nie prowadzić z tobą tej rozmowy, ale twój ojciec hmm... umarł i myślę, że powinieneś wiedzieć, czym się naprawdę zajmował. – Co pan ma na myśli: „hmm... umarł”. A co się z nim innego stało? – Ignacy czuł się pewniej, a nawet bezczelnie, gdyż piwo poszło mu prosto do głowy. – Twój ojciec był członkiem organizacji walczącej o prawa robotników. Pietrusiński, Helszer, Bloch. Mówią ci coś te nazwiska? – Zostali skazani, prawda? Ludzie stąd, ze Zgierza. Jeden z nich dostał wyrok śmierci. Coś mi się przypomina. – Hmm... – Malinowski pokręcił głową z widocznym niezadowoleniem. – I ktoś mógłby myśleć, że początkujący poeta, gimnazjalista, będzie miał większe zainteresowanie miastem rodzinnym. A skoro nie masz, to ci przypomnę. – Pochylił się jeszcze bardziej i cichym, ledwie słyszalnym głosem zaczął wymieniać: – Jan Pietrusiński, tkacz ze Zgierza, stracony na stokach Cytadeli w tysiąc osiemset osiemdziesiątym szóstym. W następnym roku umiera w Dziesiątym Pawilonie Cytadeli Andrzej Kaczmarek. Zeszłej zimy wyrokiem sądu carskiego na długoletnie zesłanie na Syberię zostają skazani: Franciszek Marciński, Stanisław Budzyński, Józef Nowacki... – Józef Nowacki, a to wiem. – Ignacy przerwał martyrologiczną litanię Malinowskiego. – To kuzyn doktora Nowackiego, z którym ojciec grał w szachy. Łysy nieznajomy łypnął na niego z niezadowoleniem, ale nie przestawał wymieniać. – Lato tysiąc osiemset osiemdziesiątego dziewiątego. Kazimierz

Osowski z żoną Marią. – Słucham? – wykrztusił po dłuższej chwili Ignacy. – Powtarzam, twoi rodzice zostali zabici. Ojciec był skarbnikiem związkowym. Tym razem ochrana wolała się pozbyć przeciwników po cichu i bez procesu. Czy ojciec trzymał pieniądze w domu? – Jakie pieniądze? – Składki. Ale rozumiem, że nic o tym nie wiesz. Poza tym, jakbyś wiedział, to zrobiłbyś z nich użytek, a nie wegetował w tak ciężkich warunkach. Ignacy przełknął ślinę, ale nic nie odpowiedział. Patrzył podejrzliwie na Malinowskiego. Coś mu nie pasowało. – Kim pan naprawdę jest? – Niegdyś działaczem kół socjalistycznych, a teraz członkiem Proletariatu. – Mężczyzna tak nisko opuścił głowę, że ledwie go było słychać. Zupełnie niepotrzebnie, bo hałas w karczmie zagłuszał wszelkie głosy. Kilku tkaczy siedzących dwa stoły dalej zaczęło śpiewać Oj, Marysiu. Byli już mocno pijani. – Jestem emisariuszem organizacji. Twój ojciec bardzo się poświęcał dla sprawy i dlatego musimy ci teraz pomóc. Jakie masz najpilniejsze potrzeby? Ignacy słuchał tego z całkowitym niedowierzaniem. Ojciec działaczem robotniczym? Przecież niejednokrotnie ganił go za poglądy, mimo że Ignacy nie miał nawet okazji przedstawić ich w sposób pełny i szczery. Zastanowi się nad tym później, teraz o wiele bardziej istotne było to, że ów mężczyzna oferował pomoc. A było to jak lina rzucona tonącemu. Ignacy nie mógł zaprzepaścić takiej okazji. – Chciałbym mieć pracę, żeby utrzymać dzieci. I jakiś dach nad głową. Mieszkamy w wydzielonej części stodoły. Jak zwierzęta. Niedługo będzie tam za zimno. Malinowski pokiwał ze zrozumieniem głową i złożył Ignacemu konkretną propozycję. On również miał zostać wysłannikiem organizacji. Był młody, silny, z solidnymi podstawami edukacyjnymi. I umiał przekonująco pisać. Takich ludzi potrzebowali. Oczywiście jego działalność nie będzie obejmować jedynie prelekcji dla robotników. Będzie się musiał włączyć w przemyt nielegalnych wydawnictw z Zachodu. Czy Ignacy jest tym zainteresowany?

– Tak, ale co z dziećmi? Amelka ma osiem lat, a Ludek sześć. Nie mogę ich zostawić. – Masz jeszcze jakichś krewnych? – Jest dalsza rodzina, ale ich nie wezmą. Nie są aż tak zamożni, żeby wykarmić dodatkową parę gąb. – Dogadaj się z nimi, ile to będzie kosztować. Na parę lat, zanim pójdą do szkół. Malinowski mówił to tak poważnym tonem, że Ignacy zaczynał wierzyć, iż jeszcze ich coś dobrego w życiu spotka. Kręciło mu się w głowie zarówno od piwa, jak i perspektyw nakreślanych przez człowieka, którego spotkał po raz pierwszy w życiu. – A nawet znajdziesz czas na pisanie wierszy. Mam pewne znajomości, więc może to wydamy. To będzie dla nas zaszczyt mieć poetę w organizacji. Nagle świat przed oczami zawirował. Zawodzący głos wychwalający uroki cielesne niejakiej Marysi brzmiał melodyjnie, szynkareczka wydawała się najpiękniejszą dziewczyną, jaką widział, a mężczyzna, który przed nim siedział, był po prostu jego aniołem stróżem. – Cożesz ty, chłopaku, wyprawiasz – zezłościł się Malinowski, kiedy Ignacy pochwycił jego ręce i zaczął je całować. – Pijany jesteś zupełnie. – Ja dla pana wszystko zrobię, dobrodzieju. – Nie dla mnie, dla sprawy – warknął Malinowski. – Na razie nie wiesz wiele, ale zostaniesz przeszkolony. Musimy być przygotowani, bo nadchodzą nowe czasy. Dla Ignacego zaczęły się te czasy właśnie tego wrześniowego wieczoru, kiedy trochę chwiejnym krokiem wracał z karczmy. Zataczał się głównie ze szczęścia, bo pijany nie był na tyle, by nie pamiętać każdego słowa, które padło z ust Malinowskiego. Oraz rubli, które wypełniały mu kieszeń. To nie była jałmużna. Już wkrótce mu udowodni, na co go stać.

Rozdział V Rozalia, Kraków, wrzesień 1889 Chwila spokoju. Wreszcie. Dom był całkowicie pusty, nie licząc kucharki, zbyt zajętej pichceniem kolacji, żeby zwracać uwagę na cokolwiek innego. Rozalia odetchnęła z ulgą. I pomyśleć, że ci Pomianowie tacy niby umiarkowanie austriaccy, a na wieść o przyjeździe do Krakowa cesarza Franciszka Józefa zupełnie powariowali. Poprzedniego dnia zaciągnęli ją nawet na spacer, by się przyjrzała, w jaki sposób dekoruje się miasto. Oglądali wówczas ulicę Lubicz graniczącą z przejazdem kolejowym, przybraną wielkimi masztami w kolorach miasta – niebieskim i białym. Udekorowane zielenią tworzyły jakby łuk triumfalny z dewizą Habsburgów: Viribus unitis. Zamierzali iść dalej, do samego dworca, ale tam ich nie wpuszczono. Stawiano bowiem specjalny namiot na uroczyste powitanie Najjaśniejszego Pana. – Podobno jest z żółtej materii, przybrany barwami monarchii – szepnęła z wyższością Dzidka Pomianowa. – Ale cesarz tylko przejeżdża przez Kraków, nawet nie zanocuje – zauważyła Rozalia, próbując ściągnąć Dzidkę na ziemię. – Oj, nie szkodzi, tam będzie też Jego Ekscelencja namiestnik, hrabia Badeni. I inni też. Och, jak dobrze, że Krzysieniek załatwił nam bilety wstępu na peron! I jakiż to dzielny bohater, i jakaż inwencja, ironizowała w myślach Rozalia na temat o dziesięć lat starszego powinowatego Krzysztofa, urzędnika dyrekcji kolei, ponurego gbura. W porównaniu z nim ciotka Pomianowa była bardzo aktywną i żywiołową osobą. Rozalia nie wiedziała, czy to kwestia temperamentu, czy też znudzenia pracą i życiem w ogóle, nie było jednak wątpliwości, że jej gospodarz należy do ludzi zgorzkniałych. – Nie mogę uwierzyć, że będę ich mieć na wyciągnięcie ręki – perorowała wciąż Dzidka. – A może Najjaśniejszy Pan na nas spojrzy? Wtedy mu dygnę, o, tak! – Czy mam się odświętnie ubrać? – spytała Lubecka, tłumiąc

śmiech na widok Dzidki dziarsko wypinającej pulchny zadek. – Ty? Z jakiej to okazji? – No ja. Przecież idziemy razem, żeby stać w tym namiocie, prawda? – Nagle Rozalia z całej siły zapragnęła pobyć wśród innych ludzi niż jej krakowska rodzina. – Wykluczone. – Dzidka pokręciła stanowczo głową, układając usta w ciup. – To nie byłby dobry pomysł, moja droga. – A niby dlaczego nie? – zapytała niezrażona Rozalia. – Bo jeszcze całkiem nie wydobrzałaś. Że też ci trzeba to tłumaczyć... Powinnaś pojmować, że w bliskości Najjaśniejszego Pana nie mogą przebywać osoby... niezrównoważone. Krzysieniek musiał dać słowo, że jego goście będą się odpowiednio zachowywać – powiedziała ostro Dzidka, ale spostrzegłszy nagły błysk gniewu w oczach Rozalii, szybko złagodziła słowa: – Wybierzesz się z nami następnym razem. Będzie ku temu okazja. – Jakoś to przeboleję – mruknęła Lubecka, do której dopiero teraz dotarło, iż żona Krzysztofa uważa ją za prawdziwie obłąkaną, i to taką, której należy się bać. A niech sobie idą oglądać tego wąsatego starucha, pomyślała i zaczęła się zastanawiać, czy pod ich nieobecność uda jej się wymknąć z domu. W zasadzie to, że Pomianowie zainteresowali się czymkolwiek, jest nader pozytywne, stwierdziła Rozalia, czując, jak ich nieustanne towarzystwo zabija jej szare komórki. Być może był to wynik podawanego jej zbyt długo lekarstwa, ale najprawdopodobniej udzieliła się jej gnuśna atmosfera otoczenia, pozbawiona jakiejkolwiek wesołości i żywotności. To było bardzo dotkliwe rozczarowanie, tym bardziej iż dobrze pamiętała opowieści swojego brata Teofila o wspaniałym Krakowie. Być może on spotykał się z ciekawymi i wybitnymi ludźmi, ale Rozalia mogła o nich najwyżej poczytać, w jej nowym otoczeniu bowiem takich można było ze świecą szukać. Tematy rozmów Pomianów ograniczały się do cen, podwyżek czynszu i cesarskiej rodziny, która, jak miała wrażenie, zastępowała im własną. Może dlatego, że nie mieli dzieci. Nie wiadomo jednak, czemu czuli się znacznie lepsi od innych, zwłaszcza Rozalii. Lubecka nie zamierzała z nimi w żaden sposób konkurować;

starała się zachowywać tak, by nie zwracano na nią uwagi, mimo iż po miesiącu pobytu w ich domu zaczynała się dusić. Na początku nawet jej się podobało. W towarzystwie ciotki i Dzidki chodziła na spacery po nieznanym mieście, zafascynowana przyglądała się Rynkowi, Wawelowi i wszystkim wspaniałym budowlom historycznym, o których tyle słyszała od brata. Jakaż to była odmiana po „areszcie domowym”! Wkrótce jednak się okazało, że żadnego bliższego poznania nie będzie, gdyż Dzidka nie ma zamiaru tracić czasu i pieniędzy na wycieczki do Grobów Królewskich, do muzeów albo Wieliczki, o czym marzyła Rozalia. I tak miała szczęście, iż ze względu na bardzo religijną ciotkę prowadzano je do kościołów, gdzie choć przez chwilę mogła przyjrzeć się ludziom i pooglądać inne wnętrza niż pozbawione gustu mieszkanie Pomianów przy Brackiej. W miarę upływu czasu Rozalia coraz bardziej się niecierpliwiła. Od wyjazdu nie dostała od rodziców żadnego listu. Wiedziała, że ojciec pisał i do swojej siostry, i do bratanka jej męża, którzy czasem łaskawie przekazywali jej pozdrowienia i wyrazy troski. Domyślała się, że oni z kolei musieli przesyłać do Warszawy dokładne raporty dotyczące jej zachowania. Mimo narastającej niecierpliwości musiała uśpić czujność krakowskiej rodziny. Czekała na odpowiedni moment do działania na własną rękę. I właśnie taki nadszedł, stwierdziła, zobaczywszy przez okno oddalające się sylwetki Dzidki, ciotki i Krzysztofa, który z okazji wizyty cesarskiej miał dziś dzień wolny. To była sposobność, na którą Rozalia czekała od dawna. Nie zamierzała zbytnio ryzykować. Wystarczy, że pójdzie wysłać listy. Jeden z nich miał być do Luizy. Że nie pomyślała o tym wcześniej, jeszcze w Warszawie! Z pewnością Hallmannowie pozostawili tam nowy adres do korespondencji. W związku z tym wcześniej czy później powinni się do niej odezwać. Drugi list adresowany był do Szuszkina, ale nie na adres domowy, tylko kancelarii. Uznała, że tak będzie najlepiej. Gdyby okazało się, że Dima nie żyje, jego sekretarz z pewnością ją o tym zawiadomi. Rozalia nie mogła jednak ryzykować i przekazać listów do wysłania służącej. Z pewnością wypaplałaby o wszystkim Dzidce, a ta

wówczas nie spuściłaby jej z oka. Bóg wie, na jak długi pobyt została tu skazana. Ciotka w każdym razie nic nie wspominała o powrocie. Tak, to wszystko było wysoce irytujące ze względu na powolne tempo realizacji jej planów, szczególnie że cierpliwość nie leżała w charakterze Rozalii. Kiedy zeszła po schodach na ulicę, w pierwszej chwili zakręciło jej się w głowie. Przez chwilę mogła cieszyć się wolnością. Odetchnęła kilka razy głębiej i ruszyła w kierunku poczty. Na szczęście znajdowała się niemal za rogiem, na Grodzkiej. Rozalia szła znacznie wolniejszym krokiem niż w Warszawie, ale i tak wszyscy wokół niej przemieszczali się jeszcze ślamazarniej. Prawdę mówiąc, nie było zbyt wielu przechodniów. Prawdopodobnie większość znajdowała się w okolicach dworca. Minęła dwie kobiety z pudlami, które kierowały się w stronę Plant, i starego mężczyznę z laską. Nawet posłaniec, który wyszedł z paczką ze sklepu bławatnego, się nie spieszył. Cała akcja związana ze spacerem na pocztę i wysyłką listów na poste restante trwała około dziesięciu minut. A planowałam ją od dwóch tygodni, pomyślała Rozalia ze smutkiem. Teraz jednak czas powinien przyspieszyć. Dima, który na pewno jest już zdrowy, za parę dni się do niej odezwie albo przyjedzie, żeby ją uwolnić z tej krakowskiej niewoli. A potem... Kwestia, co miało być potem, dręczyła ją równie długo jak planowanie wysyłki. Czy miałaby zostać żoną Dmitrija, carskiego urzędnika i „szpicla”, jak go sama kiedyś nazywała? Pamiętała dobrze tę czerwcową ulewę, kiedy zatrzymał przed nią swój powóz. – Pozwoli się pani podwieźć? Czy czekamy na słońce? – usłyszała ironiczne pytanie. W pierwszej chwili chciała mu się odciąć, powiedzieć, że jego też tak bardzo nienawidzi, i nagle się powstrzymała, bo naszło ją olśnienie. Pokaże teraz Joachimowi, który zwodził ją przez tyle lat, a potem odrzucił jej miłość, na co ją stać. Zostanie kochanką jego oprawcy. To będzie tak jak naplucie mu w twarz, jak pojedynek, na który nie mogła go przecież wyzwać, bo była jedynie kobietą. Właśnie, jest kobietą, więc może ranić tylko jak kobieta. W stosunkach z Joachimem i Luizą tyle razy została przez nich upokorzona, że nie zostało jej nic. Tylko

Szuszkin. – Pozwolę – odpowiedziała Rozalia i podała mu dłoń. A on, pomagając jej wsiąść do powozu, ujął ją bardzo delikatnym ruchem. – Dokąd panią zawieźć, Rozalio? Po raz pierwszy mówił do niej po polsku. I po imieniu. Podniosła oczy, natrafiła na jego nieco zmieszane spojrzenie. Szuszkin był zakłopotany? To chyba niemożliwe? Podobał się jej kolor jego tęczówek. Były jasnobrązowe, ale rozświetlała je zieleń. Raz kozie śmierć, pomyślała. – Wszystko mi jedno. Chciałabym się czegoś ciepłego napić. Ma pan coś takiego u siebie w domu? – Nie można było zadać bardziej bezpośredniego pytania i z satysfakcją stwierdziła, że Szuszkin zaczerwienił się po same uszy. – Służba ma dzisiaj wychodne. – To tym lepiej, a nawet powiem, bardzo dobrze – odparła, opierając się wygodnie o zagłówek. Rumieniec nie schodził wciąż z twarzy Dmitrija Nikołajewicza. Jeśli nie miał upodobań Sempolskiego, to powinno być proste, pomyślała. Ale nie było! To nie poszło tak, jak sobie zaplanowała. Przemierzając krakowski Rynek, wciąż czuła dotyk rąk rosyjskiego kochanka. Nie podejrzewała, że będzie tak czuły i delikatny i że potrafi ją wprowadzić w stan takiego upojenia za każdym razem, kiedy kładli się do łóżka. Robił z nią, co chciał. Nie, to nie tak. Razem robili ze sobą, co chcieli. Czułość Dimy, te recytowane wiersze, uważne słuchanie, co do niej mówi, musiały sprawić, że nie mogła być obojętna. Zakochała się w nim? Czy to była miłość? Dlaczego tylko to wszystko trwało tak krótko, nim zdążyła się na dobre w siebie wsłuchać? – Panienka do Rehmana? – zaskoczona usłyszała nagle czyjś głos i dopiero wówczas zorientowała się, że stoi przed Sukiennicami. – Nie, przepraszam, zamyśliłam się – odpowiedziała mężczyźnie, na którego niemal wpadła, i czym prędzej cofnęła się od wejścia do kawiarni. Chętnie by tam weszła i zjadła smaczne ciastko – kuchnia Pomianów była bardzo oszczędna i monotonna – ale oczywiście nie mogła tego zrobić. Jeszcze ktoś by doniósł kuzynowi, że wysiaduje po

lokalach bez przyzwoitki. Musiała jeszcze wytrzymać te parę dni. Zanim Dima po nią przyjedzie! Zupełnie przestała o nim myśleć jak o martwym. Wyprostowała dumnie plecy i kiedy odwracała się od Sukiennic, nagle mignęło jej przed oczami coś dziwnie znajomego. Obróciła głowę w stronę okien kawiarni i przy najbliższym stoliku ujrzała najstarszego brata, Teofila. Teoś był w Krakowie i nikt jej o tym nie powiedział? Myślała, że wyjechał z Maksem gdzieś dalej. Ale on był tutaj, zaledwie o parę ulic od niej. Już miała odejść, gdy się zawahała. Teofil był przecież zaplątany w sprawę sprzeniewierzenia pieniędzy ochrany. Hmm, to w sumie można by potraktować jako patriotyczny obowiązek, wytłumaczyła sobie natychmiast Rozalia. Ale było jeszcze coś znaczenie gorszego. To przecież on, Zuzu i Maks przyczynili się do zesłania Joachima. No tak, ale Hallmann przeżył zesłanie i nawet nieźle się na nim obłowił, równie szybko rozwikłała kolejny problem. Teo był przecież jej najstarszym bratem, z którym tak bardzo lubiła się bawić w dzieciństwie. Przez tyle lat podziwiała go, ufała mu i go kochała. Był bohaterem bez skazy i zmazy. Te pojawiły się znacznie później. Ale to brat! I to przesądziło sprawę. Rozalia cofnęła się w stronę kawiarni Rehmana. Teofil siedział w samym kącie sali przy oknie i rozmawiał z dwoma mężczyznami. Cała trójka pochylała ku sobie głowy, widać, że temat rozmowy miał dyskretny charakter. Brat, jak spostrzegła Rozalia, nie wyglądał najlepiej. Jego cera była ziemista, broda wymagała wizyty u cyrulika, a apaszka pod szyją wyprania. Rozalia stanęła przy sąsiednim stole, czekając, by ją zauważył. Ale to nie on był pierwszy. Jego towarzysz – młody chłopak z dołeczkiem w brodzie – podniósł na nią zdziwiony wzrok. Teofil zareagował dopiero po chwili. – A ty co tutaj robisz?! – wykrzyknął i podniósł się tak gwałtownie, że na stoliku podskoczyła krucha porcelana w kwiatki. – Braciszku kochany, a gdzie dzień dobry? Gdzie słowa, dowody miłości i tęsknoty braterskiej? – Rozalia zbliżyła się do stolika. – Słowa? Kiedy ty się pojawiasz, należy mieć pistolet – mówił, ale podszedł i uściskał siostrę. A potem rozejrzał się teatralnie. – A może jesteś ze swoim aniołem stróżem, co? Tym całym... – Nagle urwał

zakłopotany. Żeby jak najszybciej wybrnąć z tej sytuacji, postanowił przedstawić Rozalii swoich towarzyszy. – Tadeusz Nawrot i Ignacy Osowski. A to, panowie, moja siostra Rozalia Lubecka. Wyciągnęła do nich rękę, którą kolejno ucałowali. Młodszy ze znacznie większym zapałem, jak zauważyła. – To powiedz wreszcie, skąd się tu wzięłaś. Mało apopleksji nie dostałem na twój widok. – Jestem tu z ciotką u Pomianów na Brackiej – odpowiedziała ze spokojem Rozalia, postanawiając nie odpowiadać złośliwie bratu, gdyż mogło to zniweczyć jej plany. – Muszę z tobą porozmawiać. – Skoro wiem, że tu jesteś, to się pojawię u nich za parę dni. – Pilnie muszę porozmawiać – oświadczyła Rozalia i spostrzegła, że towarzysze Teofila strzygą uszami. Zareagował młodszy, Ignacy Osowski. – Szanowna pani, proszę wygodnie usiąść i porozmawiać w spokoju z bratem. Przespacerujemy się i wrócimy w odpowiednim momencie. Rozalia usiadła natychmiast, stawiając brata przed faktem dokonanym. – To może lepiej przyjdźcie panowie wieczorem do... Panowie pożegnali się i opuścili lokal. Lubecka patrzyła na talerzyki z niedokończonym tortem czekoladowym i czuła, jak burczy jej w brzuchu. – I teraz przez ciebie muszę za nich zapłacić – mruknął niezadowolony Teofil. To z pewnością było bardzo bolesne. Brat Rozalii szedł przez całe życie finansowo podczepiony do innych. Do rodziców i starych ciotek, zamożnych kolegów czy bogatych starszych kobiet. Jako najstarszy syn był stosunkowo dobrze wykształcony i miał talent malarski. Nie rozwijał go jednak. Wolał malować byle jakie portrety zamożnych patronek. Tyle zrozumiała Rozalia w ciągu ostatnich lat, ale trudno jej było pogodzić się z tym, w kogo zamienił się bohater jej dzieciństwa. – Teoś, potrzebuję twojej pomocy. – Tak bardzo na niego liczyła. – Czy ty teraz mieszkasz w Krakowie? – A gdzie mam mieszkać, skoro mnie poszukują w Królestwie?

– To się świetnie składa, braciszku kochany. – O co chodzi, Rózia? Już ja dobrze znam ten przymilny ton. – Jaki ton? Przecież cię kocham. – Kochasz? Chyba jak psy dziada w wąskiej ulicy! – Jesteś niemiły. Nie takiego cię znałam. – Mimo wszystko sprawił jej ból. – Widzisz sama, że mam tu ważne sprawy do załatwienia – burknął zniecierpliwiony Teofil. – Poczekaj, ja ci wszystko zaraz wytłumaczę. Musiała opowiedzieć mu szybko o swojej sytuacji i jednocześnie przekonać go, że tak naprawdę to nic nie łączy jej z Szuszkinem i jest to tylko wymysł ich matki, która jak zwykle przesadza ze wszystkim. Nie było w tym żadnej jej winy, no by czy ona ma wpływ na to, kto się w niej zakocha? A prosiła brata o tak niewiele. Chciała, żeby raz w tygodniu zabierał ją od Pomianów. Nie, nie miała jeszcze jakichś konkretnych propozycji, ale z pewnością Teofil coś interesującego wymyśli. – Jeśli rodzice tak postanowili w twojej sprawie, to zapewne wiedzą lepiej – podsumował Lubecki. – Nie będę się w to wszystko mieszał. Wywołałaś skandal i musisz swoje odcierpieć. – A ty? – Co ja? – Nie masz nic sobie do zarzucenia? – Przez ciebie zginął mój najlepszy przyjaciel. Nigdy ci tego nie daruję. – Przypomnij lepiej sobie, jak to było. Kto przyszedł was ostrzec! I kto pierwszy wyciągnął pistolet. Może ja? Rozmowa przeradzała się w kłótnię. Mówili coraz bardziej podniesionymi głosami, zwracając na siebie uwagę siedzącego w kawiarni towarzystwa. Trzeba to było natychmiast zmienić. – Masz się tu z czego utrzymać? – spytała Rozalia. – Nagle się zainteresowałaś? – Chcę ci coś zaproponować. Pięć rubli za każde moje wyjście z domu. – Będziesz mi płacić? Rodzice ci tyle dali?

Nie miała zamiaru niczego mu zdradzać. Sięgnęła tylko do torebki i wyjęła pięciorublowy banknot. – Hallmann dał ci tyle pieniędzy – stwierdził z triumfalną miną Teofil, uznając, że odgadł sekret nagłej zamożności siostry. – Chętnie się z tobą nimi podzielę – oświadczyła Rozalia, mając nadzieję, że Szuszkin pojawi się lada dzień. Zapadła chwila milczenia. Rozalia patrzyła na coraz liczniejsze grupy przechodniów na Rynku, martwiąc się, czy nie oznacza to końca uroczystości powitalnej na dworcu. Nie mogła dłużej zwlekać. – Dobrze – powiedział w końcu Teofil. – Będę u Pomianów we wtorek. Zdusiła westchnienie ulgi, przesunęła banknot w stronę brata i podniosła się z krzesła. – To do zobaczenia, braciszku. – Chciała już iść, ale nagle jej się coś przypomniało. – I nie zapomnij kupić bomboniery dla kuzynki Dzidki, dobrze? – To chyba należy mi się trochę więcej. – Dostałeś wystarczająco. – Rozalia nie dała się złamać i ruszyła w kierunku wyjścia. Można było się założyć, że pazerny brat pojawi się za parę dni u krakowskich kuzynów. Coś jednak udało się jej osiągnąć. Byłby to sukces, gdyby zadowolenia Rozalii nie mąciła jedna myśl. Jej najstarszy brat chce jej pomagać tylko za pieniądze.

Rozdział VI Luiza, Deauville, wrzesień 1889 – Szybko minęło te parę dni. I jakoś udało się nam przeżyć, prawda? – mówił Joachim. – Twoją matkę przepełnia radość życia. Zrobi wszystko dla dobrej zabawy. – To prawda. – Ręka Luizy na ramieniu męża lekko drgnęła. – Jest wieczną optymistką. Nie chciała pogrążać matki w oczach Joachima i powiedzieć, że dla tej radości potrafiła bezwzględnie żądać posłuszeństwa od córki i innych. Musieli się jej podporządkować, żeby ona mogła się bawić. Teraz zabawiała się we właścicielkę willi dla kuracjuszy. Trzeba było jednak przyznać, że z zupełnie dobrym skutkiem. Dom nie wyglądał na zaniedbany, dla wygody wczasowiczów kupiono funkcjonalne, choć niedrogie meble. Posiłki, którymi karmiono też domowników, były bardzo smaczne. Matka spełniała się w tej roli lepiej niż w poprzedniej – właścicielki kamienicy. – Ale nie żałujesz, że tu przyjechaliśmy, prawda? Luiza zaczerpnęła morskiego powietrza. Odbywali przedpołudniową przechadzkę promenadą w kierunku molo. Tego dnia byli sami, gdyż Hania pod opieką służącej bawiła się w ogrodzie z dziećmi kuracjuszy, którzy mieszkali w wilii matki. – Oczywiście, że nie – odpowiedziała. Morze. To dla niego warto było tu przyjechać. Każdego dnia inne, stale przygotowujące uważnemu obserwatorowi estetyczne niespodzianki. Drugiego dnia pobytu Luiza wydobyła z kufra akwarele i przez parę godzin, stojąc na plaży w towarzystwie innych amatorów malarstwa, próbowała oddać na papierze majestat morski. – Żałuję, że nie zdążyłem zabrać cię nad moje morze. Moja siostra Klara ma dom w Zoppot. Spodobałoby ci się. Joachim uważał, że sąsiadująca z Deauville miejscowość Trouville, leżąca na wzgórzu, ma podobną zabudowę jak Zoppot. Rezydencje i wystawne wille otacza bujna roślinność ogrodów. We wrześniowych promieniach słońca nadal kwitną w nich azalie i magnolie, ciesząc oczy

żywymi kolorami. – Dzisiaj dostałeś od niej list – zauważyła Luiza. – Czy wszyscy zdrowi? Hallmann westchnął. – Zdrowie im dopisuje, ale finanse nieco gorzej. Klara prosi mnie, żebym przemyślał, czy nie wrócić do Gdańska. Uważa, że tylko ja jestem w stanie uratować rodzinne interesy. Bracia niezbyt się spisują. – To przykre – powiedziała z przejęciem Luiza. – I co teraz będzie? – Będą sobie musieli poradzić sami. Zajmują się tymi sprawami od dziecka. Ja nie zdążyłem się w nie wciągnąć. Jestem inżynierem, a nie finansistą. Nie martw się, Luizo. Moja rodzina ma tylko arystokratyczne nazwisko, ale to w zasadzie burżuazja. Potrafi dbać o swój interes i zarabiać. – Mam nadzieję. – Luizo, bardzo cię proszę, przestań się martwić. Tak bardzo chciałbym, żebyś się więcej uśmiechała i była szczęśliwa. Zaczynam jednak mieć wrażenie, że ten przyjazd do matki to niezbyt fortunny pomysł. Cały czas wydajesz się zaniepokojona. Czy jest tego powód? Luiza zwróciła twarz do męża. Nie powiedziała mu nic o monsieur Dubonnecie z wyjątkiem tego, że był siostrzeńcem Perrina. Wspominała kiedyś o nim w Warszawie, podczas rozmowy z Gastonem, ale Joachim był zbyt zajęty i się im nie przysłuchiwał. Może teraz przyszedł odpowiedni moment, żeby wyznać prawdę? Nigdy chyba nie zapomni tej chwili, kiedy ponownie ujrzała Dubonneta. Matka chciała ją wydać za niego za mąż. Natomiast ona podejrzewała, że jest niebezpiecznym przestępcą. To on był głównym powodem jej ucieczki do Polski, do zupełnie nieznanego kraju i miasta nieznanego jej ojca. Kilka lat później wydawało się jej, że widzi go podczas seansu mesmerystycznego w Warszawie, i uciekając od niego, wpadła w tarapaty. Przez tak długi czas Dubonnet był dla niej symbolem zła i zagrożenia, kiedy więc pojawił się teraz zupełnie nieoczekiwanie, i to w roli męża jej matki, doznała mocnego wstrząsu. Niewiele się zmienił. Ciemnowłosy, choć z lekko posiwiałymi skrońmi, miał wciąż demoniczne, hipnotyzujące spojrzenie. Ani matka, ani Joachim nie zauważyli nerwowej reakcji Luizy, ale była przekonana,

że Dubonnet doskonale zdaje sobie sprawę z tego, co się z nią dzieje. Patrzył na nią z tym samym ironicznym uśmieszkiem, który zapamiętała. – Monsieur Dubonnet jest dyrektorem tutejszego kasyna. Może się tam, zięciu, któregoś dnia wybierzesz – objaśniała Adrienne. – Nie, wcale nam nie chodzi o to, byś tam zostawiał swój majątek, takich chętnych jest bez liku, ale żebyś zobaczył, jak tam jest elegancko. Nowy ojczym od razu się skłonił i powiedział, że chętnie ich oprowadzi i o wszystkim opowie. Bardzo się cieszy z wizyty gości, tym bardziej że jest pośród nich jedyna córka jego ukochanej Adrienne. To wielki zaszczyt gościć ich w swoich skromnych progach. I doprawdy muszą zostać znacznie dłużej niż trzy dni. Tak się po prostu nie robi. Niestety wieczorami nie będzie im towarzyszył, sami rozumieją. Praca w kasynie wymaga jego stałej obecności, szczególnie w sezonie, kiedy Deauville odwiedzają znamienici goście. Właśnie jeden z nich przyjechał, i to zdaje się tym samym pociągiem co oni. Weteran wojenny, generał Lacroix. Słowotokiem, który wylewał mu się z ust, dorównywał żonie. Było to zadziwiające, bo Luiza takiego go zupełnie nie znała. Sama nic nie mówiła, tylko patrzyła na niego osłupiałym wzrokiem. Jakim cudem udało jej się przeżyć w jego towarzystwie przy posiłkach, tego nie mogła pojąć. Wydawało jej się chyba, że to zły sen. Zamienił się w jawę, kiedy zostały same z matką w pokoju, podczas gdy panowie wybrali się na werandę, żeby wypalić cygara. – Nie patrz tak na mnie z potępieniem, córko – wybuchnęła Adrienne. – Wiem, że planowałam wasze małżeństwo. Ale tak naprawdę to on nigdy nie został twoim narzeczonym. Nie, bo zdążyła uciec z Paryża. – O, maman chyba nie myśli, że go jej zazdroszczę. Najważniejsze, że maman jest szczęśliwa. – Wprawdzie było to dla Luizy nie do pojęcia, ale przecież ludzie mieli tak odmienne gusty. Rozmawiając z matką, odniosła wrażenie, że poprzestawiały się ich role. Teraz ona musiała odgrywać tę mądrzejszą i rozsądniejszą. I prawdę mówiąc, tak też się czuła. – Wiem, że jest ode mnie młodszy. Luiza pokiwała głową. Kolejny problem. Na ogół wiadomo, po co

młodsi bezdzietni mężczyźni wiążą się z naiwnymi starszymi kobietami. Nie po to, by się nimi zajmować! – Ale nie wygląda – musiała mimo wszystko przyznać. – Tak wszyscy mówią. – Adrienne uśmiechnęła się i sięgnęła po dzbanuszek kawy, by uzupełnić filiżanki. – Ale mimo wszystko, moja duszko, to przecież dziesięć lat różnicy. Wyobrażasz sobie, jak uganiały się za nim młode kuracjuszki, gdy się tu pojawił. – Nie wątpię. A skąd się tu wziął? – Wyobraź sobie, że podróżował... to bardzo kulturalny i bywały w świecie człowiek, moja duszko... i nie wiedział nic o śmierci wujaszka, notariusza. Biedaczek z choroby porobił mnóstwo głupstw i wpędził mnie w tarapaty. Pamiętasz go, prawda? – Wstała z fotela i sięgnęła po swoją odwieczną skrytkę – srebrną pozytywkę z figurką baletnicy. Wyjęła z niej fotografię i podsunęła pod nos Luizie. – O, to jest on, biedaczysko jedne. Pan Perrin siedział na sofce w dość sztywnej pozie. Adrienne się uśmiechała, obejmując jego ramię. Notariusz wyglądał nieco inaczej, niż pamiętała go Luiza. Chociaż cienkie wąsy były wciąż te same. – Czy on wówczas był już chory? – spytała. – Ha, on już wówczas nie żył – odpowiedziała jej matka zadowolona z siebie i wytłumaczyła córce, że dopiero po śmierci notariusza się zorientowała, że nie mają żadnej wspólnej fotografii. Trzeba to było nadrobić. Trochę późno, bo drugiego dnia już mocno zesztywniał. – Niemożliwe – jęknęła zaszokowana Luiza. – Kochanie, tu wszyscy tak robią. Jest cudowny fotograf, który robi odpowiednie aranżacje. Dzięki niemu możemy zachować pamiątki po naszych najdroższych zmarłych. Świetny portrecista. Powinniście do niego wpaść przed wyjazdem. Umówić was? Luiza chciała gwałtownie zaprzeczyć, ale matce przypomniał się główny wątek ich rozmowy. – Ale ja przecież nie miałam mówić o notariuszu, tylko o monsieur Claudzie. Przyjechał tu wczesną wiosną i odszukał mnie. Przyszedł z wizytą. Elegancko ubrany. I przyniósł mi wielki bukiet świeżych róż. Chyba nie od tutejszej kwiaciarki, bo takie piękne. Że też go nigdy o to

nie spytałam. W każdym razie rozmawialiśmy i wspominaliśmy dawne czasy. I nagle... – I nagle co? – Przyszło uczucie. – Adrienne wzruszyła się i sięgnęła po chusteczkę. Luiza dobrze pamiętała skłonności matki do wzruszeń z dawnych czasów. Nic jej widać nie przeszło. – Jak uderzenie pioruna. Namiętne! O! Tych szczegółów mogła jej matka oszczędzić. – I mówi maman, że ma dochody? – Oczywiście, to zamożny człowiek! I na odpowiedzialnym stanowisku. Najął w tym roku ogrodnika. Jakież cuda on potrafi zrobić, moja duszko! Widziałaś te piękne hortensje? A może nie, bo już przekwitły. Maman paplała z upodobaniem, a Luiza nie mogła się pozbyć pytania, dlaczego Dubonnet postanowił się ożenić akurat z nią. Po przeprowadzce z Paryża nie była już tak zamożna. Co mogło więc wpłynąć na jego decyzję? Trudno było Luizie uwierzyć w ten miłosny szał. Jak ona przeżyje trzy dni w obecności tego człowieka? Ale stało się tak, jak zauważył Joachim: jakoś przeżyła. Było to o tyle łatwiejsze, że Dubonnet wracał z kasyna nad ranem i wstawał znacznie później, kiedy Hallmannowie wyruszali na przejażdżki i spacery. Wieczorami również znikał dość wcześnie. Luiza miała sporo czasu na rozmyślania. Nasunęły jej się przykre wnioski. Uznała, że jako młoda panna musiała mieć skłonność do nadmiernej egzaltacji – po latach pracy nauczycielskiej lepiej to teraz rozumiała – i że sprawa mrocznego Dubonneta została po prostu rozdmuchana. Przez nią i przez Gastona, który się w niej podkochiwał i nie chciał, żeby wyszła za mąż za innego. Historia zaginionych dziewczynek w Paryżu podkręciła ich wyobraźnię i znaleźli swego czarnego bohatera w osobie Claude’a, którego wygląd pasował do roli złoczyńcy jak ulał. Czy on rzeczywiście miał ją zamiar porwać, kiedy się spotkali w Dzielnicy Łacińskiej? A potem... Na Gare de Lyon. Prawdopodobnie ją zauważył i chciał do niej podejść. To zupełnie normalne. Była kandydatką na jego żonę. Ostatniego spotkania w Warszawie Luiza nie była w stanie sobie wytłumaczyć. Claude

Dubonnet jako maestro na seansie mesmerystycznym. Tylko... tylko, czy to był on? Czy zadziałała jej wyobraźnia? Luiza uśmiechnęła się do Joachima i potrząsnęła głową. – Nie, mój kochany. Nie ma żadnego powodu do niepokoju – powiedziała i uścisnęła jego ramię. Zamierzała wreszcie przestać się zamartwiać i cieszyć miłością do męża i kolejnym wspaniałym dniem. – Mam nadzieję. Już niedługo czeka na nas tyle nowości i przygód. Jesteś na nie przygotowana, prawda? Ameryka to kraj wspaniałych możliwości. To przyszłość świata. – Joachim wpadł w entuzjastyczny nastrój. Mówił wtedy dużo i szybko niczym gimnazjalista. W tym stanie mógł przenosić góry i takiego właśnie go uwielbiała. – A jacy ludzie są pomysłowi. Ostatnio czytałem o amerykańskim wydawcy, który zauważył, że nakład jego gazet spada latem, kiedy farmerzy pracują w polu. I wiesz, co zrobił? – Nie mam pojęcia. – Wzruszyła ramionami uśmiechnięta. – Dodał do druku trutki na muchy. – I gazety znów się zaczęły sprzedawać? – No właśnie – przytaknął, a potem pochylił się nad nią i ostrożnie, by nie przesunąć kapelusza, szepnął jej do ucha: – Pamiętasz, jak się poznaliśmy, Luizo? – Jak bym to miała kiedykolwiek zapomnieć! I pomyśleć, że niewiele brakowało, bym cię utraciła. Kiedy był przy niej, wszystkie smutki rozwiewały się jak piana wyrzucana przez morskie fale. Tego wieczoru po kolacji położyli się do łóżka nieco wcześniej, chcąc odpocząć przed czekającą ich podróżą. Chcieli najpierw spędzić parę dni w Londynie, a potem udać się koleją do Liverpoolu, gdzie miała się zacząć ich amerykańska przygoda. Rozleniwieni sytym posiłkiem i morskim powietrzem prawie natychmiast usnęli. Luizę obudziło stuknięcie drzwi. Zza kotar dochodziły blade promienie wstającego poranka. Pomyślała, że to Dubonnet wrócił z pracy w kasynie. Obróciła się na drugi bok i zobaczyła, że Joachim również nie śpi. Po chwili poczuła jego usta na swoich. Powolnym ruchem podciągnął jej koszulę nocną i się przytulił.

– Chciałbym mieć z tobą dużo dzieci – szepnął Joachim. – Takich jak Hannelore. – Ona musi mieć szybko rodzeństwo, bo ją okropnie rozpuścimy. – Trzeba więc coś zrobić. – Taaak? Przekomarzali się przez chwilę, a potem Joachim zaczął ją namiętnie całować. W pierwszej chwili, zbyt zajęci sobą, niczego nie usłyszeli, ale wkrótce przez ich miłosne szepty przedarł się piskliwy kobiecy krzyk. – Nieee! Nie zabierajcie mojego męża! Joachim wypuścił Luizę z ramion i zaczął się pospiesznie ubierać. Luiza przez chwilę nie była w stanie nic zrobić, zupełnie sparaliżowana strachem. Potem również pochwyciła ubrania. Joachim zbiegł na dół pierwszy. Kiedy parę minut później pojawiła się w saloniku, zobaczyła zanoszącą się płaczem matkę i Joachima, który próbował ją uspokajać. Pokojówka stała z opuszczonymi rękami, nie bardzo wiedząc, co począć. – Co się dzieje? – Luiza dała znak służącej, żeby odeszła i zamknęła drzwi. Jeszcze te krzyki wystraszą kuracjuszy i skompromitują matkę raz na zawsze. – Moja córeńko najdroższa! – krzyknęła matka. – Zabrali go, zabrali! – wydusiła z siebie i zaczęła tak nieskładnie mówić, że Luiza pomyślała, iż Adrienne ma atak apopleksji. Ubrana w poranną sukienkę matka wiła się jak obłąkana po kanapie, uderzając w nią rękami. Dopiero kiedy Joachim podał jej szklankę wody i wypiła parę łyków, mogli dowiedzieć się, o co chodzi. Claude Dubonnet, dyrektor kasyna w Deauville, został tego poranka aresztowany przez policję. – Co za wstyd! Ja tego nie przeżyję – lamentowała Adrienne. Zegar wybił godzinę drugą. Luiza siedziała z robótką na kolanach. Jej palce spoczywały bezczynnie na płóciennej serwetce, a wzrok błądził po nadmorskich landszaftach wiszących na każdej ścianie saloniku. W domu panowała złowroga cisza. Z kuchni nie było słychać odgłosów szykowania kolacji, nawet Hani udzieliła się ta grobowa atmosfera, gdyż bawiła się bezgłośnie w drugiej części domu pod okiem niani. Adrienne po paru godzinach lamentów, nafaszerowana ziółkami uspokajającymi,

zasnęła wreszcie w swojej sypialni. Noc się jednak nie skończyła. Kiedy uspokoiła się babcia, ciszę nocną przerwał przeraźliwy krzyk wnuczki. Hania spała po drugiej stronie korytarza razem z nianią zajmującą się również dziećmi kuracjuszy. – Mama! Mama! – zawodziła rozpaczliwie, zwijając się w kłębek na łóżku. Próbującą ją uspokajać nianię kopała z całej siły. – Ciii, mama jest przy tobie. – Luiza dotknęła spoconego czoła córki. – Miałaś zły sen? – Tam pan, tam pan! – krzyczała dalej. Po kilkunastu minutach dała się wziąć matce na ręce i zanieść do sypialni. Przestraszona niania została sama. – Dobrze, że ją tu przyniosłaś – powiedział Joachim i wziął córkę na ręce. – Miała znów atak? Mała zapadała w sen. – Tak – odpowiedziała Luiza zduszonym głosem, powstrzymując łzy. – Znowu miała majaki senne. Coś ją musiało przerazić. Głowę daję, że ten potwór Dubonnet – wymknęło się jej. – Potwór? Może to te ciągłe zmiany miejsca? – Ona pewnie sobie przypomina tamten dom, w którym się chowała. Co ja najlepszego zrobiłam! – Minie jej, Luizo. Zobaczysz. – Oby! – Niech śpi razem z nami przez najbliższe noce – zaproponował Joachim. Po co tu przyjechali, oskarżała się Luiza. Można było przypuszczać, że matka wpędzi ich w kłopoty. Córka znów cierpiała. I ten wstyd przed Joachimem. Kiedy mu chciała o tym opowiedzieć, uspokajał ją wprawdzie, mówiąc, że jego własne pojawienie się na świecie jest poniekąd wstydem rodzinnym i nie powinna robić sobie żadnych wyrzutów, ale i tak czuła się wobec niego nie w porządku. Widziała, jak się przejął płaczem matki i jej opowieścią, że chce umrzeć. Poza tym żałowała, że nie powiedziała mężowi o Dubonnecie, kiedy pytał, czy ma powód do niepokoju. Teraz było na to za późno. Wprawdzie niczego by nie zmienili, ale Joachim wiedziałby, z kim ma do czynienia. I może nie pojechałby do kasyna i na policję, by próbować

pomóc mężowi Adrienne. W końcu usłyszała odgłosy za drzwiami i do saloniku wszedł Joachim. Był blady i wyglądał na bardzo zmęczonego. Luiza zerwała się z sofy i podbiegła do męża. – Ciężka sytuacja – westchnął, uprzedzając jej pytanie, i wtulił twarz w jej włosy. – Poproszę pokojówkę, żeby przygotowała coś do picia. – Za chwilę. Powiem ci, o co chodzi. A przynajmniej tę wersję, którą przedstawia policja. Do Dubonneta mnie nie wpuścili, bo go przesłuchują. – Może wezwiemy Gastona? Jest z policji. Może by w czymś pomógł? – On się nie zajmuje takimi sprawami. Tu chodzi o nieprawidłowości w kasynie. Dubonnet musi je wyjaśnić. Został oskarżony przez generała Lacroix, który przyjechał do Deauville na kurację wodną. To jego witano na dworcu z wielką pompą. Zamożny i utytułowany, obecnie w stanie spoczynku. Wczorajszego wieczoru stracił sporą sumkę. Uważa, że został oszukany. – Ale przecież w kasynach tak się właśnie dzieje. – To prawda – odparł Joachim. – I pewnie nikt tym zbytnio by się nie przejął, gdyby nie to, że nastąpiło włamanie do sejfu. – Jakiego sejfu? – Tam, gdzie trzymana jest gotówka i żetony do gry. Okazało się, że jest zupełnie pusty. Pan Dubonnet będzie musiał to wszystko wyjaśnić. Oczywiście, jeśli nie ma z tym nic wspólnego. – A myślisz, że może mieć? – spytała z bijącym sercem Luiza. – Trudno powiedzieć. Wiesz, że po tym, co mnie samego spotkało, nie osądzam nikogo bez konkretnych dowodów. To, że policji się coś wydaje, o niczym nie świadczy. – Masz rację, muszą być dowody – przytaknęła jemu i swoim myślom. – A jak twoja matka? – Nie najlepiej. Teraz zasnęła, ale znajdowała się w stanie skrajnej histerii. Joachim westchnął i razem usiedli na sofce. Potem ujął dłoń żony

i pocałował ją. – Wiem, jakie to wszystko dla ciebie trudne. I pomyślałem... – Co takiego? – Luiza się zaniepokoiła. – Że może chciałabyś spędzić z matką trochę więcej czasu? Nie będziemy w Londynie tyle dni, ile pragnęliśmy, ale... – Och, Joachimie. Właśnie chciałam z tobą o tym porozmawiać. Nie mogę jeszcze zostawić matki samej. Wprawdzie raz tak zrobiłam, ale wtedy były inne okoliczności. Doskonale dawała sobie radę. Teraz jest w zupełnie innej sytuacji i wymaga pomocy. Nie wiem jednak, co ty... Luiza nie dokończyła zdania, bo Joachim zamknął jej usta pocałunkiem. – Kochanie – powiedział, kiedy po dłuższej chwili wypuścił ją z ramion. – Zostaniemy tu tyle, ile będzie trzeba. Nie myśl nawet, że mogłoby być inaczej. Jesteśmy małżeństwem i twoje sprawy są moimi. Także matka. Głupie łzy, pomyślała Luiza, ścierając je chusteczką. Po chwili zerwała się z sofy i wezwała pokojówkę, by zawiadomiła kucharkę, że są gotowi do obiadu. Poszła potem na górę, do pokoju matki. Adrienne leżała na plecach i lekko chrapała. Postanowiła jej nie budzić. Może prześpi całą noc, a rano, kiedy powiedzą jej, że jeszcze nie wyjeżdżają, będzie w znacznie lepszym humorze. Luiza sama poczuła się zdecydowanie lepiej po tym, gdy usłyszała od Joachima, że mogą zostać dłużej w Deauville. Jednak jeden niepokój został rozwiany tylko po to, by jego miejsce zajął drugi. Czuła, że mąż nie przekazał jej całej prawdy. Znała już dobrze jego twarz i wiedziała, jak wygląda, kiedy coś go trapi. Następnego dnia sama zaszła do sypialni matki, niosąc na tacy kawę i jeszcze gorące croissanty. Adrienne już się zdążyła obudzić, ale wciąż leżała w łóżku z batystowym baldachimem. Jej ręka malowniczo dotykała czoła, symbolizując najwyższy poziom cierpienia. – Głowa mi pęka. – Zaraz powinno być lepiej. Niech maman napije się kawy. – Ja chcę umrzeć. – Bez przesady. To wszystko może się okazać zwykłym nieporozumieniem. Trzeba coś zjeść i napić się czegoś ciepłego.

Na szczęście długo nie musiała matki namawiać. Smakowita woń rogalików doszła do nozdrzy Adrienne i wyzwoliła głód. – To przecież zamożny człowiek. Co oni sobie myślą? Że mógłby się połaszczyć na cudze pieniądze? Luiza nie skomentowała tego, uważając, że ta uwaga świadczy o skrajnej naiwności matki. – A z czego monsieur Dubonnet ma dochody? – spytała. – Majątek rodzinny, oczywiście. A poza tym zyskał fortunę na podróżach. O ile się orientuję, na sprzedaży gruntów. – Temat ten był widać dla matki niezbyt wygodny, bo jak najszybciej go zmieniła. – I co ja nieszczęsna teraz zrobię? Wyjeżdżacie sobie, a ja sama jedna będę musiała się borykać z okrutnym losem. Luiza szybko wyjaśniła, że nie będzie musiała, gdyż nie chcąc jej zostawiać samej w tej sytuacji, postanowili przesunąć wyjazd do Anglii o tydzień. Adrienne rzuciła się jej w objęcia. – To pewnie dzięki mojemu kochanemu zięciowi. Tak bardzo wam dziękuję, że chcecie pomóc starej kobiecie. – Jakiej starej? – Do tej pory maman uważała się za młódkę. – Po śniadaniu zaraz poprawi się nastrój i odejdą te ponure myśli. Pewnie już za chwilę monsieur Dubonnet wróci do domu. – Nic nie odejdzie! To taki wstyd. Mój mąż aresztowany. Jak ja ludziom spojrzę teraz w oczy? A jak się moi goście o wszystkim dowiedzą? Jestem już na wieki skompromitowana. Po długich namowach matka zjadła śniadanie, ale nieszczęście przytrzymało ją w łóżku. Pod jej nieobecność Luiza musiała zarządzać służbą i sprawdzać, czy goście mają wszystkiego pod dostatkiem. Znów na jej głowie znalazły się podobne obowiązki jak wówczas, gdy pracowała u Lubeckich. Wprawdzie była tylko guwernantką, ale ponieważ nie zawsze dostawało tam służby, musiała robić praktycznie wszystko. Trzeba więc było ustalić jadłospis, zorientować się, kiedy wymieniano bieliznę pościelową, towarzyszyć służącej na targowisko, żeby kupiła najlepsze warzywa i owoce. – Luizo, najdroższa. Przemęczasz się. Jak mógłbym ci pomóc? – spytał Joachim tego dnia podczas kolacji, kiedy przy deserze żonie

zaczęły zamykać się oczy. – Dam sobie radę. To po prostu jest nowe. Za chwilę się w tym odnajdę. Ciebie też to zmęczyło. A miał być taki miły pobyt nad morzem – zauważyła z goryczą Luiza. – Dobrze, że Hania się już uspokoiła. Joachim całe popołudnie spędził w kasynie i na policji. Niewiele ustalił. Mąż Luizy mówił po francusku, ale obawiała się, że być może nie aż tak, żeby zrozumieć różne prawnicze zawiłości. Ona sama by ich nie zrozumiała. Postanowiła napisać do Gastona Blanche’a, żeby go zapytać o radę. Tymczasem próbowała sobie poradzić z nowymi obowiązkami i jednocześnie przekonać matkę, że powinna wstać z łóżka. Na próżno. Za każdym razem, kiedy Luiza ją o to prosiła, Adrienne zalewała się łzami. Mijał już trzeci dzień, a jej stan się nie poprawiał. – Może potrzebny jej lekarz? – zainteresował się Joachim, kiedy siedząc w saloniku po kolacji, relacjonowali sobie przebieg dnia. – Wezwij go. – Jeśli nie poprawi się jej do jutra, zrobię to. I tak następnego wieczoru pojawił się w willi główny lekarz przyjmujący w samym Grand Hôtel, zamieszkały w Trouville potomek słynnego medyka Josepha Olliffe’a. Dostojny gość z melonikiem na łysej głowie wydał werdykt, że matka choruje na nerwy. A zatem potrzebny jest jej spokój, miła i serdeczna atmosfera. Nie należy jej się przeciwstawiać, tylko spełniać jej zachcianki. Lekarz był pewien, że po tygodniu zażywania mikstury zrobionej według jego przepisu, za którą Joachim musiał zapłacić niezłą sumkę, zdrowie „drogiej madame Adrienne” się poprawi. – Tydzień! A statek odchodzi za osiem dni – jęknęła zdenerwowana Luiza, kiedy już poszedł. – Luizo, kochanie, nie przejmuj się tym wszystkim. – Joachim otoczył ramieniem jej talię. – Jutro sytuacja może się całkowicie zmienić. Wszystko widzisz w czarnych barwach. Matka przeżyła szok, ale wkrótce powinno jej to przejść. Mam nadzieję, że lada chwila uwolnią Dubonneta, a my pożeglujemy ku nowym brzegom. Trochę optymizmu, moja najdroższa.

Więcej optymizmu, powtórzyła sobie już w myślach Luiza, a potem sięgnęła ręką po kieliszek koniaku Joachima i wypiła go jednym haustem. Spojrzał na nią z udawanym zdziwieniem, a gdy zaczęła się krztusić, poklepał ją lekko po plecach. W pierwszej chwili nie usłyszeli pukania do drzwi. Dopiero gdy się powtórzyło, Luiza zduszonym głosem z twarzą zanurzoną w chusteczce do nosa, wykrztusiła: – Proszę! Weszła pokojówka, anonsując: – Monsieur Blanche. Gaston! Przecież nie zdążyła do niego wysłać listu. Niedokończony leżał wciąż na sekretarzyku w sypialni! – Joachimie! Luizo! – Uradowani padli w objęcia przyjaciela. – Pewnie się dziwicie, skąd się tu wziąłem. – Z Paryża – zażartował Joachim. – Ale tak naprawdę to spadasz nam z nieba. – Chyba wiem, o co wam chodzi. Przyjechałem tu prosto z kasyna. – Z kasyna? A skąd ty...? – Ministerstwo Spraw Wewnętrznych podjęło decyzję o jego zamknięciu ze względu na nieprawidłowości. Zostałem przysłany, by się tym zająć. – Ależ to prawdziwa niespodzianka – bąknęła Luiza. – To prawda, takiej się zupełnie nie spodziewałem. Że natrafię na ślad dawnego znajomego. Luiza westchnęła. Teraz i tak wszystko się wyda. Gaston opowie Joachimowi o Dubonnecie, a on będzie miał pretensje, i to całkiem słuszne, że ukryła prawdę o nowym mężu matki. – Ale tylko ślad. Niestety, nie udało nam się spotkać. Godzinę przed moim przyjazdem wyparował z aresztu. – O czym ty mówisz? – Monsieur Dubonnet zniknął. Tu go oczywiście nie ma, prawda? – spytał, patrząc na osłupiałe miny przyjaciół. – Prawdę mówiąc, sam to podejrzewałem.

Rozdział VII Rozalia, Kraków, styczeń 1890 Rozalia musiała zapukać ponownie. Dopiero za trzecim razem ukazała się twarz pokojówki. – Ależ przemarzłam do kości. Za chwilę będę dzwonić zębami – poskarżyła się służącej, która stała na jej drodze z gapowatą miną. – Panienko – powiedziała w końcu, widząc, że Rozalia rozwiązuje ciepły czepek. – Lekcje dzisiaj się nie odbędą, bo u nas straszna influenca. Obaj chłopcy i pani. – A to pech – mruknęła pod nosem Rozalia i zaczęła zawiązywać wstążki od nakrycia głowy. Chciała się obrócić na pięcie, gdy nagle jej się coś przypomniało. – A macie może dzisiejszą gazetę? Muszę coś sprawdzić. – Pewnie się okaże, że na darmo, ale musiała to zrobić. – Nie, pan zawsze przynosi ze sobą po południu. I tak Rozalia, przeklinając w myślach swój nieustający pech, opuściła kamienicę państwa Rudolfich. Z powodu grypy tego dnia nie odbyły się również lekcje u państwa Szulców i Gralewskich. To wyglądało na epidemię! Zaczęła udzielać lekcji dwa miesiące wcześniej, oczywiście dla pieniędzy, które topniały w zastraszającym tempie. Całe szczęście, że na jej utrzymanie łożył cały czas ojciec. Jednakże poza sporadycznymi pozdrowieniami w ogóle się do niej nie odzywał. Na Gwiazdkę od rodziny przyszła jedynie kartka z suchymi życzeniami i zestaw ciepłej bielizny. Pewnie z całkiem słusznej obawy o to, że zamarznie. A Rozalii stale brakowało pieniędzy i nie miała pojęcia, skąd je wziąć. Och, gdyby dostać się z powrotem do Warszawy. W różnych sekretnych miejscach leżało tam jeszcze dwieście rubli! A teraz znowu kolejna strata. Kiedy dotarła do Pomianów, miała wrażenie, że jest jednym soplem lodu. – Nie było dziś żadnych lekcji. Zaraza na mieście – wyjaśniła Dzidce, kiedy tylko udało jej się pochylić i zdjąć z nóg zesztywniałe buty. Może były odpowiednie na Warszawę, ale na krakowskie śniegi i mrozy zdecydowanie zbyt liche.

Dzidka siedziała na kanapie i popijała coś gorącego, z filiżanki bowiem wydobywała się para. Wyglądała na wypoczętą i rumianie ogrzaną do granic szczęśliwości. – Moja droga, to jest chyba światowa plaga – oświadczyła. – Krzysieniek mówił, że zarówno wśród ludu, jak i w dworskich sferach chodzą jakieś pogłoski o dziwnej chorobie cara. – A Krzychu to wie z tego drugiego źródła? – spytała z niewinną minką Rozalia. Dzidka, nie zwracając na nią uwagi, mówiła dalej: – Wszystko to jest bardzo podejrzane, bo car zachorował na influencę i szybko wyzdrowiał. Ale po kilku dniach, po obiedzie, poczuł nagle tak silne boleści, że spodziewano się najgorszego. Potem było prawdziwe śledztwo i sprawdzano wszystkie potrawy, obawiając się otrucia. Jak się domyślasz, wszystko w najściślejszej tajemnicy. – Która dotarła do was? Rozalia bez pytania uszczknęła kawałek ciasta drożdżowego, leżącego na talerzu obok filiżanki Dzidki, i wepchnęła je do ust. Żona kuzyna spojrzała na nią ponurym wzrokiem. Nie wiadomo jednak, czy przyczyną był komentarz Rozalii, czy też jej niestosowne zachowanie. – Jak nie chcesz, to nie będę ci opowiadać – zauważyła obcesowym tonem. – Ależ mów, mów. – Przeżuwając ciasto, Rozalia stanęła bokiem do niej. Próbowała ogrzać się przy kominku. W jej sypialni temperatura była prawie równa tej na dworze. – To może cię zainteresuje, że pan Ignacy Osowski pytał o ciebie. I o zgodę, czy pójdziesz z nim na wentę. Myślałam, że zbiórki skończyły się przed świętami. – To w sprawie zeszytów i książek dla sierot. Trzeba je podzielić – odpowiedziała Rozalia zgodnie z tym, jak się umówili z Osowskim. – Zajdzie po ciebie o piątej. Tylko nie wracaj tak późno jak ostatnim razem. Rozalia nie zamierzała tego robić. Ostatnie wyjście z Osowskim zbytnio się przedłużyło i musiała przekupić Dzidkę marcepanami. Pieniądze się jednak kończyły, więc i Pomianowa mogła zapomnieć o słodyczach.

Wpatrywała się w płonące szczapy, tak jakby w nich miała znaleźć odpowiedź na nurtujące ją pytanie. I co dalej? Przecież nie planowała tak długiego pobytu w Krakowie. Nawet ciotka Józefa wyjechała na początku grudnia. Każdy więzień miał świadomość tego, ile czasu pozostanie w zamknięciu, ale nie ona. Rodzina ją odrzuciła, przyjaciele także – Luiza nie odezwała się ani słowem, mimo iż napisała do niej trzy listy – nie mówiąc o Szuszkinie. Powoli traciła nadzieję, że żyje, skoro ani się nie odzywał, ani nikt o nim nie słyszał. Dzięki płatnej pomocy od brata uzyskała nieco wolności. Raz w tygodniu wychodził z nią na miasto lub do znajomych. Z pazerności chciał nawet robić to częściej, ale Rozalia szybko pohamowała jego zapał. Dzięki temu, że dawała lekcje fortepianu, udało jej się nakłonić dwie panie do zamówienia portretów u Teofila, tak więc przez cały styczeń wychodne miały się odbywać bezpłatnie. I gdyby nie zainteresowanie ze strony Osowskiego, zupełnie by się załamała. Nie wiadomo czemu Pomianowie wyrazili zgodę na jej charytatywne obowiązki. Być może dostali pozwolenie od matki. Pewnie wymyśliła sobie, że Osowski jest ostatnią nadzieją córki na wyjście za mąż. – Nie wiem, jak doczekamy następnego stulecia. – Do salonu wszedł Krzysztof Pomian z zaczerwienionymi od mrozu i złości policzkami. – Arcyksiążę Fryderyk zapadł na influencę. – O mój Boże – jęknęła Dzidka i ukryła twarz w chusteczce. – Co to będzie? – Trudno przewidzieć. Szkoły się zamykają, aptekarzom kończą się leki. Taka sama sytuacja w Pradze, Brnie i Bukareszcie. Katastrofa. Tylko nie u Wolnickich. Ci wybierają się na bal. Wyobrażasz sobie, kotku? Bal Stowarzyszenia Rękodzielników w Sali Strzeleckiej. Dzidka od razu zapomniała o płaczu nad arcyksięciem i odezwała się oburzonym głosem: – A patrz, mężu, jaką to z siebie biedotę zrobiła. Na wentę pod Kapucynów, wystaw sobie, jedną struclę dała. Taka hojna! A na kopiec Unii Lubelskiej ani grosza, bo rzekomo w tarapatach. Mówiłam ci od razu, co to za fałszywcy. Skąpi dla ludzi, a sami podstępnie w luksusy opływają. – To prawda, Wolnicki ostatnio jechał dorożką do pracy. Wysiadł

nieco wcześniej, pewnie żeby go nie zauważyli, ale mi od razu wpadł w oko. – Ty uważaj na niego, Krzysieńku, uważaj. Pewnie on bierze od policji drugą pensję. A ciekawe, czy dadzą na Mickiewicza. Rozalia nie mogła się nadziwić, że mimo stałych narzekań na drożyznę i brak pieniędzy krakowianie stale zbierali pieniądze na jakieś patriotyczne cele, czcząc zarówno żywych, jak i umarłych. Można było się śmiać z Pomianów i ich małoduszności, jednak to właśnie w tym mieście, z napisami i szyldami w języku polskim, otoczona tyloma zabytkami i atmosferą polskości Rozalia poczuła się tak naprawdę Polką. Pamiętała dobrze, gdy po raz pierwszy stanęła przed białym orłem jak wryta. Łzy podeszły jej do oczu, kiedy zrozumiała, że po raz pierwszy w życiu widzi ten symbol narodu nie na obrazku. – Kuzynko, co tak stoisz, jakbyś kij połknęła? Może ty też się źle czujesz? – rozmyślania Rozalii przerwał głos Krzysztofa. – Jaaa... Kuzynie, masz może gazetę? Chciałabym coś w niej sprawdzić. – Nie, nie mam. Została w pracy. A co chciałabyś wiedzieć? Ręce opadały na takie wścibstwo, ale co miała począć. – Chciałam sprawdzić reklamę pani, która otworzyła agencję dla guwernantek i nauczycielek szkolnych. – Ty na posadę? – Ja nie. Myślę raczej sama o założeniu takiej agencji. – Bój się Boga, dziewczyno. Czy ja mam o tym napisać do twoich rodziców? – A co w tym złego? Miałabym własne dochody, mogłabym mieszkać na swoim. – Ty chyba jeszcze nie wyzdrowiałaś – uznała Dzidka. – Lepiej się przygotuj na spotkanie z panem Ignacym. – Jestem przygotowana. – Jemu może jest wszystko jedno. Zadurzeni mężczyźni są dość ślepi, ale idziesz do ludzi. Potem będą na mieście mówić o kuzynce z Warszawy. Rozalia niechętnie poszła do zimnej sypialni, gdzie w zimnej wodzie obmyła ręce i twarz, a następnie zmieniła cienką bluzkę na

grubszą, ale za to lodowatą, bo z szafy. – Nie ma pan przypadkiem gazety, panie Ignacy? – To było jej pierwsze pytanie, kiedy po krótkiej rozmowie u Pomianów wyruszyli na miasto. – Niestety. – Wysoki ciemnowłosy mężczyzna rozłożył ręce. – Ale może na spotkaniu ktoś będzie miał. Przypominam pani, panno Rozalio, że będziemy musieli trochę pokluczyć po mieście. – Mówił pan. Żeby zgubić ewentualnych szpiclów. – Tak. To jest bardzo ważne, żeby zachować daleko idącą ostrożność. Potem założę pani opaskę na oczy. Jeśli zostanie pani do nas przyjęta, następnym razem będzie już normalnie. Nadal pani tego chce? – Oczywiście – odpowiedziała Rozalia i ujęła Osowskiego pod ramię. Znajomość z Ignacym była chyba najjaśniejszym punktem krakowskiego zesłania Rozalii. Poznali się przez Teofila, a potem czasem przysiadał się do nich w kawiarni Koziarskich, gdzie brat najchętniej spotykał się z innymi malarzami, czy u Schmidta. Kiedy w grudniu wybrali się wspólnie do teatru, a Teofil był rozrywany przez liczne grono znajomych, nagle zyskali więcej czasu na wspólne rozmowy. Rozalia dowiedziała się wówczas o tragedii rodziców Ignacego i o tym, jak całkowicie odmieniła jego życie. Do tej pory żył dość beztrosko, myśląc wyłącznie o sobie i swoich przyjemnościach. Pożar całego dobytku rodziny i nagła nędza, w której się znalazł, uzmysłowiły mu, jak bardzo los człowieka jest zdeterminowany warunkami ekonomicznymi. Tak, zdaje sobie sprawę z tego, że był naiwny. Panna Rozalia nie musi na niego patrzeć tak potępiająco. Interesował się wcześniej nędzą, czytał nie tylko gimnazjalne lektury, ale to, co przeżył, było najlepszą lekcją życia. Jak łatwo społeczeństwo odrzuca słabszych i biednych, mimo iż potencjalnie są oni znacznie bardziej wartościowi niż „wielkie państwo”, które ma umysł i tężyznę fizyczną, a trwoni je, ponieważ nikt nie nauczył ich ani pracy umysłowej, ani fizycznej. Lubecka wcale nie patrzyła na niego z potępieniem, przeciwnie, z zaciekawieniem, bo od dłuższego czasu nie rozmawiała z osobą myślącą. Miała okazję spotykać ludzi malujących, ludzi studiujących

i nauczających, ale z myślącymi był prawdziwy kłopot. Pewne rzeczy, o których mówił Ignacy, wydały się starszej od niego Rozalii nieco naiwne, ale w jego słowach słychać było entuzjazm. Stwierdziła, że w swojej pasji przypomina jej Joachima. – Rozumiem, że wobec tego popiera pan jałmużnę? – Jałmużnę? To rozdawnictwo chodnikowe nie wspiera ludzi ubogich. To jest jak świąd. Jeśli się podrapiemy, chwilowo ustaje, ale nie likwidujemy jego przyczyny. Jałmużna to właśnie takie publiczne drapanie się dla tymczasowej ulgi. My musimy zmienić cały system społeczny. – Czyli jest pan socjalistą! – wykrzyknęła zachwycona Rozalia. – Tak, jestem. I wierzę, że tylko zmiany mogą wyzwolić twórczy potencjał ludzkości. Rozalia wpatrywała się w Osowskiego, ale nie tracąc czasu na sam zachwyt, szybko opowiedziała mu o swojej sytuacji u Pomianów. – Ja muszę coś robić dla innych, panie Ignacy, bo mnie rozsadzi od środka i rzeczywiście wyląduję u wariatów. W Warszawie uczyłam biedne dzieci. Proszę mi pomóc. W tej samej chwili wrócił Teoś i zaczęło się przedstawienie, tak więc przez długi czas Rozalia nie wiedziała, czy z rozmowy z Osowskim coś dla niej wyniknie. Pojawił się u nich już po paru dniach. Przedstawił się jako znajomy Teofila i siedział godzinę, słuchając głębokich przemyśleń kuzynki Dzidki i narzekania na świat i ludzi Krzysztofa. Już na wstępie wyznał, że chciałby namówić Rozalię do pracy charytatywnej, która miała polegać na zbiórce książek i zeszytów dla dzieci z biednych domów. – Oj, ja też chętnie bym pomogła, gdybym nie była tak zajęta w domu – powiedziała Dzidka, która większość dnia spędzała na kanapie, wertując magazyny z modą lub czytając romanse. – I po co im to czytanie i pisanie, jeśli będą potem pracować w fabryce albo w warsztacie? – wtrącił się Krzysztof. – Przedstawicie im lepszy świat, a potem będą gnić w biedzie? Na szczęście po tygodniu – zapewne po wymianie korespondencji z Warszawą – Rozalia dostała pozwolenie na spotykanie się z Osowskim. Wprawdzie nie zajęła się pracą charytatywną, ale Ignacy

zaprowadził ją na parę wykładów publicznych wygłaszanych przez profesorów uniwersyteckich. Tematyka była bardzo różna, Rozalia jednak i tak była zachwycona, gdyż to przypominało jej Zurych i wolność, której tam doświadczyła. Z Osowskim rozumieli się doskonale, czasem wybuchali śmiechem, zanim zdążyli dotrzeć do pointy. Ignacy pracował jako komiwojażer składu parasolek Mendelsona i co miesiąc wysyłał prawie całą swoją pensję na utrzymanie rodzeństwa mieszkającego u krewnych pod Warszawą. Mimo to w każdej wolnej chwili chodził do biblioteki, by się dokształcać. Jego ambicją było skończenie studiów, ale Rozalia domyśliła się, że to marzenie będzie w tej sytuacji bardzo trudne do spełnienia. Na działalność charytatywną też znajdował czas. Nie była to wprawdzie zbiórka na zeszyty i książki, tylko praca w ochronce. Tam spędzał niedzielne przedpołudnia, ucząc dzieci czytać i pisać. Rozalia bardzo żałowała, że nie może mu tam towarzyszyć, ale w niedzielne poranki jedynym kierunkiem wypraw rodziny Pomianów był kościół. Gdy jednak Ignacy wspomniał o grupie podobnie myślących osób, które chcą jak oni walczyć o zmiany i mają dostęp do nielegalnych wydawnictw przemycanych z Królestwa, Rozalia natychmiast zareagowała i oświadczyła, że pragnie do nich przystąpić. – Pani? – A nie przyjmujecie kobiet? – spytała z ogniem w oczach. – Bo jeśli nie... – Ależ tak. Nie jest ich wiele, ale są bardzo zaangażowane. Spytam, czy to możliwe. Oczywiście na początku będą musieli panią sprawdzić. W końcu doczekała się odpowiedzi i tego wieczoru szła z Ignacym na pierwsze spotkanie tajnej grupy. Dość prędko się okazało, że nikt ich nie śledzi, i w pewnej chwili, kiedy weszli w ciemny zaułek w okolicach placu Szczepańskiego, Osowski zgodnie z zapowiedzią przewiązał jej oczy przepaską. Od tej chwili trzymała go kurczowo za ramię i stąpała wolno i ostrożnie. Po paru minutach zrobiło się cieplej i zrozumiała, że weszli na klatkę schodową. To chyba trzecie piętro, stwierdziła Rozalia, licząc w myślach

stopnie. Usłyszała rytmiczne pukanie, a potem wprowadzono ją do środka i wówczas mogła już zdjąć z oczu przepaskę. – To panna Rozalia Lubecka – przedstawił ją Ignacy. Dłuższą chwilę mrugała, przyzwyczajając wzrok do światła, choć nie było zbyt intensywne. Przedpokój oświetlała jedna świeczka. – Witamy! – usłyszała bardzo niski głos stojącej w ciemnościach postaci. – Zapraszamy do środka. – Czy już są wszyscy? – Brakuje Leona. Powinien być lada chwila. Poczekajmy na niego. Ignacy wprowadził Rozalię do pomieszczenia niemal pozbawionego mebli, w którym panował zaduch. Czuć było ludzki pot i niemiłą woń dawno niepranych ubrań. W pokoju znajdowało się jedynie parę stolików i krzeseł, na których siedziało pięciu mężczyzn i jedna kobieta. Patrzyła na Rozalię dość nieprzyjaznym wzrokiem. Na ścianie wisiała tablica szkolna. – Nikt za wami nie szedł? – spytał mężczyzn z ciemną i gęstą brodą. Odłożył zeszyt, który trzymał w ręku, żeby się przywitać. – Bednarzewski jestem. Nagle usłyszeli odgłos zamykanych drzwi. Niepokojąco głośny. Wszyscy zebrani momentalnie zerwali się na nogi. Rozalia była zbyt zaskoczona, żeby się zdenerwować, kiedy do pokoju wpadł kolejny nieznany mężczyzna. – Co się dzieje, Leon? Policja? – Nie, przepraszam, to tylko ja. To z pośpiechu, żeby zdążyć na czas. Ale chyba mi się udało. Dopiero weszliście, prawda? Czy to jest panna Lubecka z Warszawy? – spytał, wwiercając się w nią wzrokiem. Nie miał przyjemnej fizjonomii, stwierdziła Rozalia. Kolejny z brodą, która nie przysłaniała nieładnych pryszczy, i z gniewem w oku. – Tak, to ja – odpowiedziała grzecznie i z wysiłkiem uśmiechnęła się do nieprzyjemnego typa. – Wyprowadź ją stąd szybko, Ignac. Będę za tobą szedł, dopóki nie zdejmiesz jej przepaski. – Ale o co chodzi? – zaczęła protestować. – Przyszłam tu, żeby z wami współpracować. Chcę walczyć o równouprawnienie ludzi i prawa dla robotników.

– Proszę robić, co mówię. – Ale dlaczego? – Pryszczaty zbliżył się do niej, by ją pchnąć w stronę drzwi, lecz umknęła mu w bok. – Ignacy? To twoi towarzysze? Myślałam, że jesteście za sprawiedliwością. Jak można mnie tak traktować? Mężczyzna się zatrzymał, przez chwilę zawahał, a potem spytał: – Czy zna pani radcę Dmitrija Nikołajewicza Szuszkina? Rozalia lekko pobladła, ale odparła mocnym głosem: – Znam. – Nie przyjmujemy do naszej organizacji przyjaciółek tajnych wysłanników cara. I to takich, którzy zamykają naszych i mordują. Czy to nie jest oczywiste? – Ale ja wcale... – zaczęła mówić, nikt jednak nie chciał jej już słuchać. W spojrzeniu wszystkich zebranych w pokoju osób dostrzegła gniew i pogardę. Nagle osłabła i dała się wyprowadzić Ignacemu z mieszkania. Szła w milczeniu, nie zważając, jak stawia nogi, i czuła, jak łzy spływają jej spod przepaski. – Rozalio, odprowadzę panią do domu – powiedział Ignacy, kiedy zdjął już opaskę. – Znam drogę. – Nie było zbyt późno. Plac Szczepański rozświetlały lampy naftowe. Poza tym w wielu oknach widać było jeszcze zapalone świeczki choinek. Da sobie radę. – Nie, proszę pani. – Myślałam, że pańskie towarzystwo postępuje inaczej, że chce nowego ładu na świecie, a zachowuje się jeszcze gorzej niż inni. I wydaje wyroki jak Sanhedryn. Rzeczywiście, nie nadawałabym się do was. Nie chcę mieć nic wspólnego z takim ideologicznym obskurantyzmem. – Ten towarzysz... Rozalio, on tylko dba o to, żeby nie przeniknęli do nas agenci ochrany. – I to niby ja? Ignacy miał wzrok zbitego psa. – Ja wiem, że nie, ale niech pani ich zrozumie. Rozalia nie zamierzała już nikogo rozumieć. Wciąż przed oczami

miała pełne pogardy spojrzenia towarzyszy Ignacego. Nie wiedzieli o niej nic, a już zadecydowali – nienawiścią. Kolejny raz swymi dobrymi intencjami wybrukowała piekło. Tak było już raz, kiedy się poświęciła, by pomóc Luizie. Pewne sytuacje w życiu lubią się więc powtarzać. Była wstrząśnięta, że w takim odległym mieście jak Kraków wiedzieli o jej związku z Dimą. Przeszło jej przez myśl, że może od Teofila. Przyjaźnił się z tyloma dziwnymi ludźmi. Ale czy zrobiłby to własnej siostrze? Przecież taka informacja mogła uderzyć rykoszetem w niego samego. W milczeniu dochodzili do Brackiej. Na ulicach było już niewielu przechodniów. Pewnie chronili się przed grypą w tę niepewną pogodę. Mróz zelżał, ale zaczął zawiewać śnieg. Rozalia ze smutkiem patrzyła na proszalnego dziada przytulającego się do ściany. Był chyba zbyt przemarznięty, żeby podejść do nich z prośbą o jałmużnę. – Panno Rozalio? – Ignacy w zbyt cienkim płaszczu też trząsł się z zimna. – Ja wiem, że taka przykra sytuacja nastąpiła. Ale proszę mi dać jeszcze szansę. Ja panią tak bardzo szanuję i podziwiam. – Panie Ignacy. Rozumiem, że to nie pana wina. Proszę mnie już nie przepraszać. – Ale czy poszłaby pani jutro ze mną na ślizgawkę do parku? Ma tam przygrywać orkiestra wojskowa. Rozalia nie miała okazji odpowiedzieć, gdyż nagle pod jej nogami znalazł się na wpół zmoczony kawałek papieru. Już chciała na niego nastąpić, kiedy coś jej się przypomniało. – Po co to pani? Rozalia nie odpowiedziała, tylko w mdłym świetle lampy próbowała odczytać interesujący ją tekst z porzuconej gazety. I nagle: zwycięstwo! Dział ekonomiczny XXXIV ciągnienie losów pożyczki premiowej miasta Krakowa odbyte d. 2 stycznia 1890 w Krakowie. Główna wygrana 25,000 złr padła na numer... I kolejny pech! Westchnęła ze smutkiem.

– Panno Rozalio? Czy dobrze się pani czuje? Ale pod spodem był kolejny numer: 2,000 złr wygrał numer 57.130. 57.130!!! – Boże, Boże, jesteś jednak sprawiedliwy. – Nie, nie czuła się dobrze. Czuła się wyśmienicie. Chyba ostatni raz tak wspaniale, jak wtedy, gdy Lady Grey wygrała wyścig, przynosząc Rozalii wielką wygraną. No cóż, w Krakowie wyścigi odbywały się tylko raz w roku. Na szczęście organizowali też loterie! – Panno Rozalio? – dopytywał się zawzięcie Ignacy. – Panie Ignacy. – Odwróciła się w jego stronę. Na czubku nosa miał płatek śniegu. – Chętnie pójdę z panem na ślizgawkę. Oczywiście, jeśli przekona pan do tego moją kuzynkę. – Zgodziłaby się pani? – Ciemne oczy Osowskiego zapłonęły od emocji. – Panno Rozalio, nie wierzę w nic złego na pani temat. Pani jest idealna. Napisałem nawet o pani wiersz. Jeśli się pani zgodzi, to przeczytam. – Ależ panie Ignacy! – żachnęła się Rozalia. Chciała się przemknąć obok niego, żeby pobiec do bramy, ale blokował jej przejście. – Ja traktuję pana jak brata. Młodszego brata. On jednak nie słyszał jej słów, zbyt pochłonięty tym, co chciał jej wyznać. – Muszę pani powiedzieć... – Jego ramiona już się szykowały, żeby ją objąć, usta zbliżały się do ust, kiedy Rozalii udało się znaleźć wolną przestrzeń i przesmyknąć na drugą stronę. – Dobranoc panu, panie Ignacy! – zawołała, oglądając się na niego już spod bramy. – Ma pan na myśli zupełnie kogoś innego. Wkrótce się pan przekona – powiedziała, choć nie była pewna, czy on to słyszy. Nie czekając już ani chwili dłużej, wbiegła przez bramę do klatki schodowej. Zatrzymała się na półpiętrze, próbując uspokoić oddech. Nie mogła wejść do domu w takim stanie. Postąpiła tak, jak jej kazały rozum i serce. Mimo to w zakamarkach głowy kołatała się niemiła myśl. Że być może odrzuciła swoją jedyną szansę. Czy teraz już zawsze będzie samotna?

Rozdział VIII Luiza, w podróży, marzec 1890 Luiza stała na lekko huśtającym się pod stopami pokładzie, nie zwracając uwagi na osiadającą na policzkach wilgoć. Słońce wynurzało się zza chmur i wyglądało na to, że po trzech dniach sztormu będzie to pierwszy spokojny dzień na morzu. Kiedy wychodzili z portu w Cherbourgu, podróż zapowiadała się świetnie. Na pokładzie przygrywała muzyka, kolacja dla pasażerów, uzupełniona butelką szampana, smakowała wybornie. Dopiero po dwóch dniach zaczęło bujać. Obudziła się wówczas nad ranem i zobaczyła, że nie ma koło niej męża. Dopiero po chwili wrócił z łazienki, uskarżając się na bóle brzucha. – Nie jestem chyba stworzony do podróży morskich – stwierdził. – Jakaś kpina losu, kiedy się pochodzi z rodziny armatorów. Ale już raz to przeżyłem, więc pewnie i teraz mi się uda. – Po czym, zakrywając usta dłonią, pobiegł w kierunku stolika z miską. Po powrocie położył się na zapasowej koi, żeby nie przeszkadzać żonie, i tak przeleżał parę dni. Dopiero tego ranka obudził się bardziej rześki, obiecując, że postara się przyjść na obiad, gdyż po raz pierwszy poczuł głód. Na szczęście ani Luiza, ani Hania i jej francuska opiekunka, która wyruszyła z nimi w podróż do dalekiego kraju, nie cierpiały na chorobę morską. Dziewczynka hasała w restauracji wśród nielicznych pasażerów, którzy zdecydowali się na posiłek, i była w doskonałym humorze. Luiza, nie chcąc krępować męża, również włóczyła się po statku i kiedy tylko było to możliwe, wychodziła na pokład i zafascynowana wpatrywała się w morski żywioł. Mimo współczucia dla Joachima z powodu jego dolegliwości przepełniała ją ekscytacja związana z nową sytuacją. Kolejny raz się przemieszczała w nieznane miejsce. Jeszcze pół roku wcześniej nie miała przecież pojęcia, że będzie zmierzać właśnie w tym kierunku. Przez ostatnie miesiące miała wrażenie, że znów znajduje się

w poczekalni życia, i z całego serca pragnęła wreszcie stworzyć nowy dom. Chciała jak najszybciej zająć się czymś innym i nie rozmyślać więcej na temat przedłużonego pobytu we Francji. Jadąc tam, nawet przez chwilę nie przypuszczali, co ich spotka. Nieoczekiwane pojawienie się Gastona w Deauville było jedynie zakończeniem jednego aktu, a cały dramat bądź tragifarsa, jak kto woli, miały się składać z kilku części. – Domyślałem się, że nie wiecie, gdzie on jest – powiedział Blanche i osunął się na fotel. Był lekko zdyszany, jakby szybko szedł. – Ta ucieczka ostatecznie przypieczętowała jego winę – skwitował z troską w głosie Joachim i podsunął Gastonowi kieliszek koniaku, ale dostrzegłszy pot na skroniach przyjaciela, nalał szklankę wody mineralnej. – Tak by wyglądało na pierwszy rzut oka, gdyby nie list, który nam zostawił w celi. Pisze w nim, że padł ofiarą oszczerstw i jest niewinny, ale ponieważ tutejszy mer i jego ludzie nienawidzą go, bo nie pozwalał im wygrywać, boi się o swoje życie. I dlatego musiał podjąć tę decyzję. – Co takiego? – Luiza zerwała się z fotela. – Czyli może być niewinny? – Raczej wątpliwe, jak sami dobrze wiemy. Z uwagi na jego przeszłość, prawda, Luizo? – zwrócił się do niej Gaston. – A co Luiza wie o jego przeszłości? – zainteresował się Joachim. – Aaa, no tak, znała go z Paryża. Gaston patrzył teraz uważnie na Luizę, która znacząco marszczyła czoło i nerwowo wachlowała się pozostawionym na stoliku wachlarzem matki. – Istnieją poszlaki – Blanche chrząknął – że już wcześniej był zamieszany w podejrzaną działalność. Powiem wam, ten człowiek zajmował się dziwnymi sprawami. Chwilę to potrwa, zanim zbierzemy informacje, ale był na przykład iluzjonistą, handlował nieistniejącymi sztabkami złota, robił szwindle na giełdzie. Sporo się tego zebrało. – Moja biedna matka. – Luiza westchnęła. – Znowu trafiła na oszusta. Ale to przecież bratanek Perrina. Ta sama krew. – Ha, i tu się zdziwisz, Luizo. Dubonnet nie był spokrewniony z notariuszem. Raczej należy przypuszczać, że byli wspólnikami. Chyba

nawet nie byli do siebie podobni. Luiza pokręciła głową. Że też wcześniej o tym nie pomyślała. Ale czy siedemnastoletnia dziewczyna mogła mieć takie podejrzenia? – I co zamierzacie zrobić? – spytał policjanta Joachim. – Zdajesz sobie sprawę, w jak kłopotliwej sytuacji nas to wszystko stawia. Za tydzień powinniśmy być już w Anglii. – Zostanę tu kilka dni i poprowadzę to śledztwo. Z pewnością pan Dubonnet miał wspólników. – Gaston, proszę cię, zatrzymaj się tutaj. – U twojej matki? – Tak. Zwolnił się jeden pokój. To prawie jak hotel, a będziesz blisko nas. Będzie znacznie bezpieczniej. – Co ja tu słyszę, moja żono? To ja nie zapewniam ci bezpieczeństwa? – zażartował Joachim, ale widząc niepokój na twarzy Luizy, szybko dodał: – Gaston, przyjacielu, nie mógłbyś zrobić nam większej przysługi, niż zostając z nami. Blanche skinął głową na zgodę, a Luiza zawołała pokojówkę i kazała zanieść jego rzeczy do pokoju. Sama poszła do kuchni, żeby przygotować dla przyjaciela coś na ząb. Pomieszczenie było puste, kucharka już się udała na wieczorny odpoczynek, postanowiła więc wziąć sprawy w swoje ręce. Przeszukała szafki i w końcu znalazła resztki kolacji. Sięgnęła po nóż, by pokroić wołowinę i podać ją na zimno Gastonowi, gdy ten nagle stanął w drzwiach. – Odłóż broń! – zażartował. Zaskoczona odwróciła się w jego stronę, ale już po chwili pojawił się na jej twarzy uśmiech. W pierwszym odruchu chciała mu się rzucić na szyję jak za dawnych czasów, ale uznała, że może jednak nie wypada. Co by było, gdyby nagle wszedł tu Joachim? I tak sprawa Maksa Kwileckiego będzie jej ciążyć do końca życia. – Nie masz pojęcia, jak się cieszę, że tu jesteś. – Sięgnęła po spodek. – Pisałam nawet do ciebie list w tej sprawie, ale nie zdążyłam go wysłać. – Na szczęście los nam sprzyja. – Gaston usiadł za kuchennym stołem. – Nic się nie zmieniłaś, Luizo. Wciąż taka sama jak wspomnienie w mojej głowie. A nawet jeszcze piękniejsza. Że też nie

mogę trafić na podobną – dodał zrzędliwie. – Domyśliłeś się, że nie opowiedziałam Joachimowi wszystkiego o Dubonnecie? – Ale kiedyś już o nim rozmawialiśmy w jego obecności. – Tak, tylko że się nie przysłuchiwał. Dla niego to było tylko nazwisko. Żałuję, że nic mu wcześniej nie powiedziałam, ale długo myślałam na ten temat i doszłam do wniosku, że musieliśmy się wówczas pomylić. – Nie sądzę, Luizo. Ta sprawa jest wielce niepokojąca. – Gaston przypatrywał się przyjaciółce kręcącej się z zaaferowaniem po kuchni. – Im głębiej w to wchodzę, tym więcej niespodzianek. – A jak on uciekł? – spytała, stawiając przed nim nakrycie. – Dość typowo. Ogłuszył strażnika... no cóż, tutejsza policja jest dość naiwna... przebrał się w jego mundur i nie niepokojony wyszedł z komisariatu, gdzie znajdowały się dwie cele dla aresztantów. I szukaj teraz wiatru w polu. – Nie ma żadnych podejrzeń? – Może być wszędzie. Ma dość niezwykłe zdolności. Na przykład potrafi się doskonale wtopić w towarzystwo. Wyobraź sobie, że ludzie, z którymi rozmawiałem, mieli wrażenie, że znają go od lat. – A moja biedna matka... od razu ją zbałamucił! Ale jedz, Gastonie, i nie zważaj na mnie. – Luiza podstawiła przyjacielowi talerz z mięsiwem. – To tu się ukrywacie? – W kuchennych drzwiach pojawiła się głowa Joachima. – I tak mnie zostawiliście? – Oj, porzucony biedak. – Roześmiała się i już po chwili wirowała w objęciach męża, aż jej spódnica ocierała się o szafki. Gdy następnego ranka Luiza z ciężkim bólem głowy po winie i koniaku zaszła do matki, ta była już w lepszym humorze. Nie chcąc tego zepsuć, córka nic nie wspomniała o zniknięciu Dubonneta z aresztu, tym bardziej że Adrienne bąknęła coś o wstaniu z łóżka na obiad. – Jaki mądry człowiek z tego naszego medyka, Luizo. Wiedział, jak ukoić moje nerwy! – mówiła, pałaszując croissanty z apetytem. Dobrze wydane pieniądze, pomyślała Hallmannowa o wczorajszej wizycie lekarskiej. Wszystko więc wskazywało na to, że uda się

postawić matkę na nogi w odpowiednim czasie. Odetchnęła z ulgą i poszła sprawdzić, jak czuje się Gaston. Poprzedniego wieczoru zostawiła mężczyzn samych z pełną butelką koniaku. Joachim, kiedy wychodziła z pokoju, przewrócił się tylko na drugi bok i poprosił o filiżankę mocnej kawy. – Pan Blanche kazał powiedzieć, że wróci, gdy będzie mógł. I może to być późno – powiedziała pokojówka, dygając. Okazało się, że wstał bardzo wcześnie i opuścił dom bez porannego posiłku. Przed śniadaniem Luiza zażyła proszek od bólu głowy i popiła go wodą. Kiedy usiadła przy stole, dołączyły do niej Hania i jej tymczasowa niańka. Coraz lepiej mówiła po francusku, jak zauważyła Luiza, kiedy mała prosiła o drożdżówkę. W Ameryce będzie musiała z nią rozmawiać w tym języku, żeby córka go nie zapomniała. Że też nie pokręci się w tym małym łebku od tych wszystkich języków. Najważniejsze, że już coraz rzadziej budziła się po nocach z płaczem. Upiorne wspomnienia dzieciństwa na szczęście się zacierały. Przynajmniej taką Luiza miała nadzieję. Ból głowy przeszedł po godzinie, a potem wybrali się z Joachimem i Hanią na przejażdżkę po okolicy. Kiedy wrócili, Luiza zarządziła pranie na następny dzień. Mimo kojącej rutyny zwykłych codziennych czynności była zdenerwowana. Może jej też by się przydały medykamenty doktora z Trouville? Po obiedzie Joachim, zmęczony nocnymi rozmowami z Gastonem, poszedł się zdrzemnąć i nawet namówił do tego Hanię. Tymczasem Luiza z lekturą Straconych złudzeń Balzaka zasiadła w saloniku matki. Tak, Hania koniecznie musi biegle mówić po francusku i poznać tych wszystkich wspaniałych pisarzy, jak Flaubert czy Zola, którymi zachwycała się jej matka. – Luizo, czy mogę ci przeszkodzić? – W drzwiach stanął Blanche. – Oj, coś dzisiaj blado wyglądasz. – Uśmiechnęła się do niego na powitanie. – Chyba wczoraj trochę przesadziliście. – Nie. – Gaston pokręcił głową. – Do tego jestem przyzwyczajony, ale to coś innego. Po prostu poruszyły mnie wyniki tego śledztwa.

Jakby nie przeczuwała, że coś wisi w powietrzu! – Luizo, mam złe wieści. – Czy on... nie żyje? – Może tak byłoby lepiej – odparł strapiony i zasiadł w fotelu naprzeciwko niej. – To, co usłyszysz, będzie dla ciebie trudne. – Drogi Gastonie, chyba już mnie trochę znasz. Wiele przeżyliśmy razem. – To prawda. – Chrząknął. – Claude Dubonnet miał poważny powód, żeby się ożenić z twoją matką. – Czy jej też ukradł jakieś pieniądze? – zdziwiła się Luiza. – Nie, on musiał się ożenić, żeby zostać dyrektorem kasyna. A poza tym być mieszkańcem gminy i właścicielem tutejszej nieruchomości. – Boże! To matka nie sporządziła intercyzy? – Na to wygląda. – C’est impossible! Tu te moques de moi! – Nie żartuję, ale chyba to nie będzie żadnym problemem. – Nie będzie? A jak on kiedyś tu wróci i zażąda połowy domu? Kryminalista? – Wydaje mi się, że tak jednak się nie stanie, bo... – Nagle przestał mówić, tylko nerwowo pocierał jedną rękę o drugą. – Mów wreszcie. – Bo nie było żadnego formalnego ślubu. To znaczy był, ale sprawdziłem, że nie udzielał go żaden urzędnik z merostwa. Prawdopodobnie Dubonnet podstawił swojego wspólnika. Czy możesz spytać matkę, gdzie oni brali ślub? W tutejszych księgach parafialnych również nie ma żadnego zapisu. – To niemożliwe. Widziałam fotografię. Zaraz ci pokażę. – Luiza przypomniała sobie jednak, że zdjęcia są w sypialni matki. Zerwała się z fotela cała w rumieńcach. – Czyli matka znowu została oszukana? – Obawiam się, że tak. Ale nie ona pierwsza. Zebraliśmy informacje z kraju i są zgłoszenia o zaginięciu męża, rysopis się zgadza, co najmniej od pięciu kobiet. Dzisiaj wysłano naszych ludzi w te miejsca. Sprawdzimy też legalność tych małżeństw. Tak czy inaczej, jest

oczywiście kolejne przestępstwo, za które będziemy go ścigać. – Czyli Dubonnet był... – Ze zdenerwowania zapomniała słowa. – Bigamistą, tak. I to notorycznym. W tej samej chwili usłyszeli u góry huk, ale zanim zdążyli zareagować, ze schodów prosto pod ich nogi potoczyła się madame Dubonnet w negliżu. – Mon Dieu! Zabierz mnie do siebie, dobry Boże, bo tego nie wytrzymam. – Na szczęście nie straciła przytomności. I tym razem nie obyło się bez odwiedzin monsieur Olliffe’a, potomka słynnego medyka i rzutkiego przedsiębiorcy. Jednak diagnoza była znacznie poważniejsza. – Noga jest złamana. Udało mi się ją nastawić i założyłem gips. Madame nie może chodzić co najmniej przez dwa miesiące. – Nie ma więcej obrażeń? Jest pan pewien, doktorze? – Po jękach matki Luiza była przekonana, że złamała również kark, wszystkie żebra i miednicę. – Całkowicie pewien. Oczywiście wymagana jest kontrola lekarska. Noga może puchnąć. No i nie wiadomo, jak tam żyły madame. Luiza nie miała pojęcia o jej żyłach i zamówiła doktora Olliffe’a na następną wizytę. Z ciężkim sercem wróciła do sypialni Adrienne. Matka leżała w łóżku odziana w najlepszą batystową koszulę nocną i cicho pojękiwała. – I jak maman się miewa? – Trochę lepiej. Ten doktor jest merveilleux, droga córko. Uratował mi chyba życie. Tylko po co? Moja dusza i serce już umarły. Ja nie mam po co żyć! Zaczęła łkać, więc Luiza podała jej filiżankę z naparem z ziół na uspokojenie. – Nie warto za kimś takim płakać. Mogło się to skończyć o wiele gorzej. Mógł maman zrujnować. – Ale moja reputacja, moja duszko! Jest całkiem zrujnowana. Luiza miała na końcu języka, że już raz była bardziej zszargana, bo ma przecież nieślubne dziecko, ale się powstrzymała. – I w dodatku już za chwilę zostanę tu całkiem sama, bo sobie jedziecie do tej Ameryki. Oj, chciałabym umrzeć!

– Nie zostawimy maman bez opieki. Teraz proszę nie rozmyślać o tym wszystkim, tylko zasnąć. Jutro porozmawiamy. Wzięła dłoń matki i zaczęła ją delikatnie gładzić. Po paru minutach jej oddech się uspokoił. Luiza miała wrażenie, że już zasypia, gdy nagle się odezwała: – Tak mi będzie brak Claude’a! – A nie powinno. To nie jest uczciwy człowiek. – Nic nie rozumiesz, ma chérie. – Westchnęła, podciągając się na poduszce, i sięgnęła po haftowaną chusteczkę. – Może on nie jest do końca dobrym człowiekiem, ale i tak mi go brak. Był takim cudownym kochankiem. I nigdy nie tracił sił, ach! Luiza zmykała z sypialni matki tak szybko, że omal sama skręciła nogę. Na dole zastała Joachima samego. Siedział w fotelu i palił cygaro. – A gdzie Gaston? – Wezwano go do komisariatu. Przyszły nowe depesze. Przeprosił, że późno wróci i od razu pójdzie do siebie. Luiza usiadła w fotelu i znużona przymknęła oczy. Jutro się nad wszystkim zastanowi. Wszystko to, co się zdarzyło tego dnia, zaczęło przekraczać jej pojęcie. Joachim zgasił cygaro i rozproszył ręką dym. – Nie szkodzi. Ja nawet lubię ten zapach. Podszedł do żony i usiadł przy jej fotelu. Przycisnął głowę do jej kolan. – Moja kochana... – Oj, Joachimie. Już sama nie wiem... – Ja się nad tym wszystkim zastanawiałem od kilku dni i... – I co? – Myślę, że zbyt pochopnie podjęliśmy decyzję o wyjeździe do Ameryki. To znaczy ja, bo ty z miłości zdecydowałaś się jechać ze mną. Nie jest to jednak najlepszy moment. Twoja matka wymaga opieki. Nie możemy jej zostawić samej w takiej chwili. Przynajmniej do czasu, aż dojdzie do zdrowia i póki nie wyjaśni się sprawa Dubonneta. – Ale co ma się wyjaśnić? To zwykły złodziej. Zamkną go w więzieniu. – Co najmniej złodziej, myślała Luiza, po raz kolejny

przeklinając się w myślach, że nie uprzedziła męża, co to za człowiek. Nie zachowała się wobec niego fair. – Tak, ale gdy go złapią, będzie proces. Twoja matka będzie musiała zeznawać jako świadek. Nie można zostawić Adrienne samej. – Ale, Joachimie. Zrobiłbyś to dla mojej matki? – Wiedziała, że ma rację, a jednocześnie była zła na tę ciążącą jej odpowiedzialność. – I co z nami będzie? Zostaniemy tu? – Ledwie przywykła do myśli o wyjeździe do Ameryki, już przestała być aktualna. – Myślę, że dla nas wszystkich byłoby najlepiej, gdybyśmy zostali. Mówiłem ci o mojej rodzinie i ich prośbie o pomoc. Po raz pierwszy się do mnie o to zwrócili. Nie jestem im nic winien, nie jestem od nich uzależniony i z pewnością nie jestem w stanie niczego ulepszyć w ich życiu, ale sama rozumiesz, że mimo wszystko czuję się odpowiedzialny. – Cóż więc zrobimy? Nałęcz pewnie poczuje się zawiedziony, ale to mądry człowiek, więc powinien zrozumieć argumenty Joachima. Bo oni i tak pojadą do Ameryki, to więcej niż pewne. Ale jeszcze nie teraz. Potrzebują dodatkowego roku na uporządkowanie rodzinnych spraw. Może najpierw sam Joachim wybierze się za ocean, żeby sprawdzić, czy tamtejsze warunki spodobają się żonie. Tak szybko podjął decyzję, że się nad tym wcześniej nie zastanawiał. Teraz będzie postępował bardziej rozsądnie. Wydarzenia warszawskie i strzelanina zakłóciły normalny tok ich życia. – Czy możemy zatem tam wrócić? Do Warszawy? – spytała Luiza. – Nie – odparł Joachim. – Gdy wyzdrowieje twoja matka, pojedziemy do Gdańska. Myślę, że ty też powinnaś poznać moją rodzinę. Opuściła głowę. Musiała się chwilę zastanowić. Kolejna zmiana planów, do której należało się przyzwyczaić. Było to niezwykle irytujące. Ale z drugiej strony, jak na to patrzeć...? Przecież zawsze chciała zobaczyć miasto, w którym urodził się i wychował jej mąż. Być może będzie to ostatnia szansa w życiu. Ameryka była tak daleko. Być może już nigdy nie wrócą do Europy. – Myślę, że to chyba dobry pomysł – odpowiedziała cichym głosem.

– Już w pełni sił? – Luiza się uśmiechnęła, widząc wychodzącego na pokład męża. – Mam nadzieję. – Wyglądał na wymizerowanego, ale może dlatego, że po raz pierwszy od kilku dni zgolił zarost. Jednak jego krok był żwawy. Joachim podszedł do żony i ucałował ją w policzek. – A gdzie Hania? – Recytuje wierszyki dwóm starszym paniom. Statek, którym płynęli, nie był w zasadzie przeznaczony do przewozu osób. Mimo to w Cherbourgu wsiadło na jego pokład ośmiu pasażerów. Czwórka z nich udawała się dalej na wschód, do Königsbergu. – To wspaniale, że humor jej dopisuje. A co z tobą, najdroższa? Pewnie jak zwykle wyszukujesz jakieś problemy. – Nie, nie – zaprzeczyła szybko. – Już ja cię znam. Twoją matkę zostawiliśmy w dobrym zdrowiu, prawda? Nic jej nie dolega. Odzyskała animusz, zwłaszcza kiedy się okazało, że ma więcej kuracjuszy, niż jest ich w stanie przyjąć. – No tak. – Tak, moja droga. Wszystko układa się znakomicie. A Gaston powiadomi nas, kiedy znajdą Dubonneta. Jak na razie nic na to nie wskazuje. Wyparował jak kamfora. – Masz rację. – Oczywiście, że mam. A już wkrótce zobaczysz swój nowy dom. Ciekaw jestem, czy ci się będzie podobał. Z końcem września, kiedy sytuacja domowa i zdrowie matki się ustabilizowały, Joachim wyjechał do Gdańska, gdzie oprócz pomagania rodzeństwu w interesach zajął się wyszukaniem nowego lokum, w którym mieli spędzić następny rok. Wrócił do Francji dopiero na same święta. – Nie mam wątpliwości. I pewnie będą tam nowości techniczne. – To nie jest nowy dom, więc musiałem zlecić ich wykonanie. Ale jest ogród, żeby Hania miała gdzie dokazywać. – I poznam twoją rodzinę. – Już po tobie widzę, że to kolejny powód do zmartwień. Oni się

bardzo z tego cieszą. Szczególnie Klara. Aż piszczy z radości, że będzie miała nową przyjaciółkę. Mam nadzieję, że przypadniecie sobie do gustu. Ona... – Nagle przerwał, wpatrując się w horyzont. – Louise, widzisz to? – Wskazał jej coś ciemnego, co wyłaniało się z oddali. – Co to takiego? – Die Halbinsel Hel, a to oznacza, że już za nieco ponad godzinę będziemy w porcie. Biegnę coś przekąsić, żeby nie zemdleć, gdy mnie siostrzeńcy wezmą w obroty. Chodź ze mną, a potem tu wrócimy, żeby zobaczyć zatokę. Luiza jadła już jednak obiad i postanowiła zostać na pokładzie. Musiała zobaczyć swoją nową ojczyznę od pierwszej chwili. Ciarki jej przeszły po plecach. Jak to będzie? I czy to jest Gdańsk, czy Danzig?

Rozdział IX Ignacy, Kraków, marzec 1890 Nasz Najdroższy Bracie, Co u Ciebie słychać? Już dawno nie dostaliśmy rzadnego listu i się tym bardzo martwimy. Mi to pewnie serce by penkło, jakby Ci się coś stało. Ciotka mówi, że to niemożliwe, bo mam tylko dziewięć lat i pożyję długo i szczęśliwie. Ja to myślę, że umrę, jak będę miała 101 lat. Bendę już taka stara, że bendę chciała umżeć... Ignacy po raz kolejny przebiegł wzrokiem treść listu od siostry i się roześmiał. Robi straszne błędy ortograficzne, ale jest rezolutną dziewczynką. Siedmioletni Ludek też dopisał do pozdrowień od siostry swoje imię, ale to on tęsknił za starszym bratem najmocniej. Kiedy się z nimi rozstawał po Nowym Roku, dzieciak rzucił mu się do nóg i kurczowo trzymał za kostki. Szlochał głośno, a łzy leciały mu policzkach. – Oj, Luduś. Co to z ciebie za mężczyzna. Musisz być dzielny. – Nie chcę być dzielny. Wolę być dziewczynką. To prawda, najchętniej chodziłby w sukienkach Amelki. Nie miał w sobie nic z urwisa, którym był w dzieciństwie sam Ignacy. Tak zrobiło mu się od śmierci rodziców. Powinienem coś z tym zrobić, rozmyślał Osowski, ale miał zaledwie dwadzieścia lat, musiał pracować i konspirować, więc na wychowywanie dzieci na odległość brakowało mu czasu. I tak spotkało ich wielkie szczęście. Gdyby nie pomoc Malinowskiego, musieliby iść na żebry... Oczywiście po śmierci rodziców już nic nie było tak jak przedtem, ale z cudownym pojawieniem się Henryka zjawiła się również nadzieja na godne życie. Zubożali krewni z Warszawy zgodzili się wziąć pod opiekę Amelkę i Ludka. Najważniejsze, że była to porządna rodzina, a ich mieszkanie schludne i zadbane. Adamcowie mieli trójkę własnych

dzieci, ale starsza córka wyszła właśnie za mąż, a synowi, rówieśnikowi Ignacego, udało się już znaleźć pracę u Lilpopa i rozpoczął samodzielne życie. Ciotka Helena była osobą życzliwą, choć nieco zniszczoną życiem. Ucieszyła się zarówno z energii, którą wniosły do jej domu dzieci, jak i z dodatkowego zastrzyku pieniędzy od ich brata. Ignacy obiecał, że będzie ich odwiedzał jak najczęściej i będzie do nich pisał listy. Jednak praca, którą jak łut szczęścia uzyskał od losu i od Malinowskiego, musi być teraz na pierwszym miejscu, bo to od niej wszystko zależy. Dwa dni później wyjechał z nowym paszportem do Krakowa, gdzie udał się pod wskazany przez Henryka adres. A potem wszystko było proste. Podawano go sobie jak piłkę. Z kwatery, gdzie zamieszkał, do kantoru, w którym miał podjąć pracę, by po paru dniach otrzymać list, z kim i gdzie ma się spotkać. I zanim wiedział, o co chodzi, został konspiratorem. Na pierwszym zebraniu organizacji, które odbyło się w jakiejś smrodliwej, upadłej fabryczce marmolady, Ignacy z przerażeniem odkrył, że zupełnie nie zna się na tym socjalizmie. I kto to byli Proudhon, Lasalle czy ten cały Marks? To samo było z nowymi definicjami, którymi bez mrugnięcia okiem żonglowali jego nowi towarzysze. „System klasowy”, „doktryny”, „kolektywizm”! Obawiał się, że nie sprosta ich oczekiwaniom, ale tym akurat się nie przejmowali. Najważniejsze, że był od Henryka i był ich nowym kurierem, a wszystkiego jeszcze zdąży się nauczyć. Po to będzie woził bibułę. A może też zechce im pomóc przy drukowaniu? Po paru miesiącach w Krakowie zarówno słownik, jak i horyzonty myślowe Ignacego bardzo się rozszerzyły. Czytał teraz zachłannie wszystkie podrzucane mu przez nowych kolegów lektury i uczestniczył w tajnych odczytach. Jeden z towarzyszy, brodaty Wojciech Bednarzewski, postanowił poszerzyć jego wiedzę praktyczną i zabrał go na „przechadzkę” po mieście, by pokazać mu najgorszą nędzę, jak również zakazane zaułki, zawszone i zaropiałe dzieci, izby, w których mieszka ponad dziesięć osób. Prawdziwe piekło na ziemi. – Tu, bracie, człowiek musi definitywnie skończyć z romantyzmem. Bo tu nie ma czystych dziewic, bohaterów i cnotliwych

matek. Tu są kurwy, zakapiory i dzieciobójczynie połączeni razem nędzą, rozpustą i alkoholem. Ignacy wolałby tego nie oglądać. Obrazy, które widział, nie dadzą mu spokoju jeszcze przez wiele dni. – I nie myśl, że tu najgorzej. Na wsiach galicyjskich... też strasznie. Nędza, niedożywienie, przeludnienie wsi i bardzo krótkie życie. Chłopi, chcąc przeżyć, zaciągają długi pod zastaw gospodarstwa, licząc, że spłacą je dzięki nowym zbiorom. Ale spadek cen czy nieurodzaj doprowadzają ich do niewypłacalności i w rezultacie do licytacji majątku. Właśnie to spotkało ojca Wojciecha. Kto miał jeszcze jakieś zasoby, decydował się na emigrację. Na saksy do Niemiec, do Brazylii lub Stanów Zjednoczonych. – Prawie wszyscy moi krewni spod Krosna są teraz w Ameryce – dodał Wojciech. – Ale postanowiłem zostać tu, w ojczyźnie, i walczyć o lepszą przyszłość. Ignacy również. Kiedy przychodził do domu, mimo iż zmęczony całodniowym trudem, zasiadał przy stole i pisał. Odezwy, nowele, a przede wszystkim wiersze, które miały w ludziach obudzić to, co się odezwało w nim samym. Współczucie dla innych. – Panie Ignacy! – Do pokoju zastukała gospodyni. – Czy będzie pan jadł? Mówił pan wcześniej, że pan wychodzi. Osowski pospiesznie złożył list od siostry i schował go pod książkę. – Dobry wieczór, pani Sarnecka. Rzeczywiście wychodzę za chwilę. Dziękuję za pamięć. – O to proszę się nie kłopotać. Zawsze będę pamiętała, żeby się pan nie zagłodził. Sarnecka była wdową po profesorze uniwersyteckim. Sympatyzowała z socjalistami i zawsze wynajmowała im pokoje. – Dziękuję bardzo – odparł Ignacy i zaczął się szykować do wyjścia. Dzwony od Świętego Franciszka Salezego wybiły przed chwilą kwadrans na siódmą. Po raz pierwszy od pół roku miał się spotkać z Henrykiem Malinowskim. Ogarniało go podniecenie, że zobaczy w końcu swojego dobrodzieja, ale i rozpacz na myśl, że może Henryk zażąda zwrotu

pożyczki. Jeszcze tyle nie uzbierał, choć starał się jak mógł, żeby zadowolić swojego pracodawcę Mendelsona. Wymyślił nawet zdanie do reklamy parasolek. „Na słońce czy deszcz «mendelsonkę» w dłoni nieś!”, co przyniosło mu niezłą premię. Dzięki niej mógł nakupić prezentów dla rodziny w Warszawie. Ignacy umówił się z Henrykiem w podrzędnej knajpie na Długiej. Nie miał pojęcia, gdzie się Malinowski zatrzymał, ale domyślał się, że jego protektor nie bardzo chciałby się pokazywać w lepszych miejscach. A to należało do wyjątkowo obskurnych. Na pierwszy rzut oka to nawet zgierski szynk, w którym po raz pierwszy się spotkali, był lepszy. Po otwarciu drzwi uderzył go w nos kwaśny odór kiepskiego alkoholu i niemytych ciał. Narastające pijackie wrzaski wskazywały, że awantura wisi w powietrzu. Kiedy Ignacy sunął pod ścianą, by znaleźć wolny kąt, zaczęła się już przepychanka. Chłop o czerwonej gębie złapał drugiego, mniejszego o połowę, za klapy marynarki i zaczął nim potrząsać jak gałązką. – On go zabije – bezwiednie wyrwało się z ust Ignacemu. Chyba na to wszyscy czekali, bo scena ściągnęła spojrzenia z całej knajpy. Czerwone zarośnięte gęby o tępym wzroku domagały się igrzysk. To ma być jego proletariat, za który walczy? Ale to wszystko się zmieni. W nowych czasach. Tylko ktoś musi dać przykład. Zerwał się na równe nogi. – Siadaj pan, bo zasłaniasz. – Sąsiad szarpnął go za łokieć. I w tej samej chwili sytuacja przy barze całkowicie się zmieniła. Ignacy nie miał pojęcia, jak ten mały to zrobił, czy uderzył w jakieś czułe miejsce, czy podciął mu nogi, ale nagle wielkolud, skręcając się wpół, runął na ziemię. Mikrus poprawił wąsy, podniósł leżący na podłodze kapelusz, ukłonił się lekko i wyszedł z knajpy. – To jest, panie, mistrz. – Na twarzy jego sąsiada widać było absolutny zachwyt. – Jeszcze nigdy z nikim nie przegrał. – A kto to? – zainteresował się Ignacy. – Mówią na niego Japończyk. Bo podobno tam czegoś takiego uczą. Bo te japońce to są małe jak mrówki. I taka mrówka, patrz pan, co potrafi. – Przepraszam, czy może się pan posunąć? – usłyszał.

Ignacy przemknął wzrokiem po mężczyźnie w kraciastej marynarce i z długą, ciemną brodą. Na nosie miał binokle. – Czekam na kogoś – odpowiedział i zaczął rozglądać się po sali. Henryk najwidoczniej się spóźni. – No właśnie. Ignacy zdumiony uniósł oczy. – To ty? – No, jeszcze musisz się sporo nauczyć. – Henryk usiadł koło niego i zdjął binokle. – Mam nadzieję, że zachowujesz się trochę uważniej, gdy przewozisz bibułę. – Oczywiście – zapewnił Osowski, zupełnie zaskoczony tą metamorfozą. – Mówiłem ci, co jest największym grzechem spiskowców? – Nieostrożność i rutyna. Staram się ich unikać. – Mam nadzieję. Słyszałem, że są z ciebie zadowoleni. Dużo pracujesz, prawda? Ignacy skinął głową. Ciekawe, czy powiedzieli mu o tej nieszczęsnej historii z Rozalią Lubecką. Nie wierzył wcale, że jest agentką ochrany, jak usłyszał od Leona. A ona z pewnością powiedziałaby mu całą prawdę, gdyby nie to jego głupie zachowanie. Tylko że od tak dawna pragnął ją wziąć w ramiona. Tego dnia po raz pierwszy był tak blisko niej. Zakładał jej opaskę na oczy, wdychał cudowny zapach, a jej usta... niemal go dotykały. Zakochał się w niej już tego dnia, kiedy podeszła do brata u Rehmana. Jeszcze nigdy nie spotkał takiej kobiety. Żywiołowością i pasją potrafiła odmienić wszystko wokół. Wyglądało jednak, że koledzy są wobec niego lojalni i Henryk o niczym się nie dowiedział. Głowę mu wprawdzie zmyli za rekomendację Rozalii, ale potem przy flaszce wina sytuacja się rozluźniła i Wojciech się przyznał, że miał podobną wpadkę z kolegą z sąsiedniej wsi. Okazał się donosicielem. Dlatego nie można postępować pochopnie, tylko wszystkich dokładnie i przez długi czas sprawdzać. – Też się uczę. – To bardzo dobrze. Masz czas chodzić na jakieś wykłady?

– Niewiele. – A Mendelson? Coś zauważył? – Nie, za każdym razem inaczej pakuję parasolki. Jeżdżę też różnymi pociągami. – Zuch chłopak. – Malinowski poklepał Ignacego po plecach. – A teraz chodź. Pójdziemy w trochę lepsze miejsce. Osowski myślał, że wyjdą z knajpy, ale Henryk skinął na jednego z kelnerów, a ten odsłonił storę za barem i wprowadził ich do małego pokoiku. – Coś przekąsimy, panowie? – spytał, wycierając ręce w poplamiony fartuch. – I wypijemy. – Malinowski mrugnął porozumiewawczo. – Ale coś znacznie lepszego niż na tamtej sali. – Już się robi, szanowny panie. – To teraz opowiedz mi, chłopcze, jak ci twoi towarzysze działają. I jak jest na mieście ze zbiórkami. To są poważne sprawy i nie możemy sobie pozwolić na to, żeby się nimi zajmowali nieuczciwi ludzie. Trzeba ich natychmiast wykluczać, rozumiesz. – Tak, oczywiście. Ignacy opowiadał o wykonywanych zadaniach z dumą i pasją. Miał wrażenie, że wszyscy inni w krakowskiej grupie, za którą był odpowiedzialny Henryk, również. – To może być nużące na dłuższą metę, szczególnie gdy nie widać konkretnych rezultatów – tłumaczył mu Henryk. – Ale powinniśmy być dobrze przygotowani na dzień, kiedy nadejdzie rewolucja. Ci najlepiej wykształceni i z najlepszymi predyspozycjami będą jej przywódcami. Socjalna demokracja w Niemczech rośnie w siłę, nihiliści w Rosji stają się coraz bardziej aktywni. Już niedługo... – A co z Polską? – Patrzenie jedynie na Polskę to krótkowzroczność. I dlatego tak się liczy współpraca z naszymi zagranicznymi towarzyszami. A oni szykują się do walki. I to zupełnie konkretnej, nie tylko ideologicznej. I stąd teraz pytanie. Czy chciałbyś odbyć szkolenie w Szwajcarii? W Zurychu. – Szwajcaria! – Oczy Ignacemu rozbłysły. To przecież tam

wyjeżdżali najlepsi. I nagle sobie przypomniał o dzieciach. – A na jak długo? – Co najmniej rok. Musiałbyś wyjechać w przyszłym miesiącu. Przekażesz swoją robotę. Kogoś ci podeślę. I oczywiście dostaniesz pieniądze, takie stypendium. I jak będzie? Nie mógł odmówić. Na szczęście zdąży odwiedzić dzieciaki. – To zaraz sobie to jeszcze omówimy – zapowiedział Henryk, kiedy kelner wniósł do salki pieczoną kaczkę z ziemniakami, a do tego butelkę absyntu. Kiedy zniknął, Malinowski ponownie zwrócił się do Ignacego. – I jesteś pewien, że wszyscy są uczciwi? Nikogo nie podejrzewasz o malwersację pieniędzy ze zbiórek? Ignacy miałby pewne podejrzenia. Według niego Teofil Lubecki zachowywał się w tej kwestii co najmniej dziwnie. Mówił czasem rzeczy, które kłóciły się z obrazem walczącego socjalisty, i chyba niezbyt go interesowały sprawy, o które walczył. I to zawsze on przynosił najmniej pieniędzy. Teofil jednak był bratem Rozalii. – Nie! – Ignacy chrząknął. – Nikogo.

Rozdział X Rozalia, Kraków, marzec 1890 I w zasadzie po co kobiecie pieniądze, jeśli nie może nic sobie kupić, zastanawiała się Rozalia, próbując znaleźć w swojej nielicznej garderobie coś odpowiedniego do wyjścia. Wreszcie zaświeciło słońce, na chwilę zeszły ponure mgły i nawet równie ponure myśli. Szła wiosna! Rozalia napisała już dwa listy do Warszawy z prośbą o przysłanie jej paru sukien, bo te, które miała w Krakowie, nie dawały się nawet naprawić. Nie otrzymała żadnej odpowiedzi. Rodzice nie odzywali się już od ponad miesiąca. Przy Dzidce, która zawsze wyglądała schludnie, czuła się jak bardzo uboga krewna. Nie była do tego przyzwyczajona. W domu Lubeckich może nie było luksusów, ale zawsze panował względny dobrobyt, Rozalia więc zaczęła się zastanawiać, czy przypadkiem rodzice nie chcą jej zafundować trudnej lekcji życia, żeby się opamiętała i złagodniała. Choć w zasadzie informacje, które z pewnością otrzymywali od Dzidki, musiały ich utwierdzać w przekonaniu, że tak się już stało. A jej samej, zreformowanej, nie można mieć nic do zarzucenia. Z Osowskim już się nie spotykała. Dzidce powiedziała, że towarzystwo, które zajmowało się pracami charytatywnymi, było mimo wszystko nieodpowiednie. Żonie kuzyna bardzo przypadła do serca ta uwaga. – Zawsze wiedziałam, że to nic dobrego. Na szczęście w porę to zauważyłaś. Z takimi ludźmi to trzeba na dystans. Nie wiadomo, z kim się zadają. Żeby zupełnie nie zwariować, dawała lekcje fortepianu, odkrywając przy okazji, że to zajęcie wciąż się jej podoba. Chociaż pieniądze przeznaczała na Teofila lub przybory toaletowe, to mogła jednak wyjść z domu, spotkać innych ludzi, a przy okazji wysłuchać od służących plotek, choć te, po prawdzie, niewiele odbiegały od złotych myśli rzucanych przez Dzidkę. – Imaginuj sobie, kuzynko, że Kuba Rozpruwacz dotarł do

Moskowy. Na ulicy Dońskiej znaleziono dwa worki z częściami kobiecego tułowia. Ale bez głowy. Następnego dnia do pałacu generalnego gubernatora Dołgorukowa przybył posłaniec z paczką, rzekomo zamówioną przez księcia. I tam była głowa tej kobiety. Pomyśleć, że jeszcze chwila, a do nas zjedzie ten zwyrodnialec. Po prostu strach wychodzić z domu! Poza takimi drobnymi śmiesznostkami, które padały ze strony Dzidki, życie było jednak jałowe jak owsianka bez soli i cukru wydawana rano przez kucharkę. Na szczęście od czasu do czasu trafiała się gratka w postaci wyjścia z bratem. Tego dnia wybierali się na odczyt Marii Konopnickiej o Mickiewiczowskiej Odzie do młodości. Teofil pojawił się po piątej z ponurą miną, Rozalia więc od razu czuła, że nie będzie to miłe wyjście. Pospiesznie przywitał się z Dzidką – Krzysieniek był na wieczorze szachowym z kolegami z pracy – i wyszli z domu. – Musimy najpierw po coś pójść. – A zdążymy na odczyt? – Rozalia się zaniepokoiła. – Najwyżej się spóźnimy. To jest pilne – odburknął Teofil. – Rozumiem, ale dlaczego zawsze mówisz do mnie takim tonem? – A jakim mam mówić? – Nie rozumiem. – Nie rozumiesz, że przez ciebie nie mogę wrócić do domu? I znowu się pokłócili. Przemierzali Rynek zbyt zajęci rozmową, żeby cokolwiek zauważyć. Czy Teofil nigdy nie zrozumie, że znalazł się w Krakowie z własnej winy? Czy w ogóle nie ma wyrzutów sumienia z powodu tego, co razem z przyjaciółmi zrobili Joachimowi? Czy też nie pojmuje, że gdyby nie jej relacja z Szuszkinem, to znalazłby się w więzieniu za oszustwa? Jak to możliwe, że ludzie myślą w tak różny sposób i tak odmiennie interpretują rzeczywistość. I to w dodatku rodzeństwo. A może to z nią samą coś jest nie w porządku. Może to ona jest odmieńcem w tej rodzinie? Rozalia biła się z myślami. Nie, ten świat, w którym żyła, coraz bardziej jej się nie podobał. Ach, gdyby tak przenieść się w przyszłość! Tylko czy ona jest na tyle potężna, że

wszyscy dzisiejsi głupcy staną się mądrymi? To było raczej wątpliwe. Teofil zaciągnął siostrę w zupełnie nieznane zakamarki. Minęli tanią knajpę, z której akurat wyrzucono na bruk dwóch awanturujących się gości – gdy tylko się pozbierali, od razu zaczęli się tłuc – a potem skręcili w ciemny zaułek i weszli do obskurnej kamienicy. – Po przesyłkę – powiedział tylko, kiedy otworzyły się drzwi, przy których stanęli. Bardzo niski mężczyzna w połatanej marynarce skinął głową i zniknął w głębi mieszkania. Nie zaprosił ich nawet do środka. Rozalia nie zdążyła odezwać się do brata, gdy mężczyzna pojawił się ponownie. – Jutro – odezwał się równie enigmatycznie jak Teofil, podał mu obłożony szarym papierem pakunek i zamknął drzwi. – A teraz do mnie – zarządził Teofil. To było nawet interesujące. Znacznie bardziej niż odczyt Konopnickiej, której twórczości Rozalia tak naprawdę nie znała, a do tej pory nie gościła przecież u brata – nigdy jej do siebie nie zaprosił – i aż skręcało ją z ciekawości, żeby się dowiedzieć, gdzie i jak on mieszka. Nie najlepiej, stwierdziła po paruminutowym spacerze. Kamienica przy samych Plantach była równie zaniedbana jak ta, w której byli przed chwilą, a drzwi od budynku otwarte i ani śladu dozorcy. – Czy tu malujesz? – spytała brata. – Myślisz, że takie miejsce podobałoby się twojej pani Rudolfi? – prychnął. – Mam pracownię gdzie indziej, razem z drugim malarzem. Myślisz, że co? Że jestem jak Fałat, koleżka cesarza Wilhelma, co z nim na polowania jeździ? Mam nieco gorsze warunki niż pałac. Rozalia się nie odezwała. Jaki był sens mówić cokolwiek, gdy jej brat co chwila wpadał w złość zupełnie bez powodu. Potulnie wdrapała się za nim na trzecie piętro. Cały korytarz wejściowy zastawiono obrazami obróconymi płótnami do ściany, widać więc było, że Teofil także tu pracuje. Pokój, do którego weszli, był zasłany stosami książek i resztkami po jakichś bibkach. I to, zdaje się, dość odległych w czasie, gdyż kawałki chleba zdążyły pokryć się pleśnią. Dziwne, że przy takim stylu życia nie zalęgły się u Teosia myszy, pomyślała. – Możesz tu usiąść – zaproponował brat i ściągnął z kanapy dość

brudne przykrycie. – Wiem, wiem, muszę wziąć kobietę do sprzątania – przyznał niechętnie i położywszy na stoliku przyniesiony pakunek, wyciągnął z kieszeni zegarek i sprawdził godzinę. – Już za pięć szósta. Spóźnimy się na tę Konopnicką. Może zamiast tego pójdziesz ze mną do teatru w przyszłym tygodniu? Malowałem portret głównej aktorki, więc dostałem od niej bilety. Domyśliła się, że zaproponował to, żeby się z nim nie wykłócała o zwrot pieniędzy. – Bardzo chętnie pójdę – odpowiedziała grzecznie. – Napijesz się likieru? – A masz wino? Nie lubię słodkich trunków. Lubecki zadowolony, że siostra nie protestuje, a nawet jest dość zgodna, zaczął poszukiwania czystych kieliszków. Rozalia nie mogła dostrzec żadnego przedmiotu, który by ją zainteresował, oprócz leżącej na stoliku tajemniczej paczki. Nie była starannie zawinięta. Jeden przerwany róg ukazywał kartki papieru. Korzystając z tego, że brat zniknął z pokoju, przekręciła paczkę w swoją stronę i palcem powiększyła otwór. – Co taka jesteś czerwona? – spytał Teofil po powrocie. Postawił na biurku butelkę wina i jeszcze jedną flaszkę zawierającą zielonkawy płyn. – Chyba za ciepło się ubrałam – odparła Rozalia, starając się nie okazać zaskoczenia. Zdjęła kapelusz i starannie poprawiła fałdy spódnicy. – Widziałaś może ostatnio Osowskiego? – Podał siostrze kieliszek napełniony czerwonym winem, sobie nalał zielonego trunku. – Nie, już od dawna. – To dobrze. Chyba wywiał za granicę. Pewnie tam się chronią mendy jego pokroju. – Co masz na myśli? – Szpicel jeden – odpowiedział Teofil i jednym haustem opróżnił zawartość kieliszka, że aż się wstrząsnął. To, co teraz słyszała, było jeszcze bardziej szokujące niż zawartość paczki, którą przed chwilą udało jej się podejrzeć. – A na kogo by on miał donosić? Na skład parasolek, w którym

pracował, czy na ochronkę i tamtejszy personel? – Ty nic nie rozumiesz. Tu, w Krakowie, choć to małe miasto, dużo się dzieje. Wszędzie drobni spiskowcy i konspiratorzy. Wprawdzie pod powierzchnią, bo władze bardziej się interesują wodociągami i higieną niż patriotyczną manifestacją. Nie to, co we Lwowie. Tam ludzie są za wolnością jednostki. I za walką! Rozalia miała ochotę wtrącić się z opinią, że bardzo ją to cieszy, że Kraków przywiązuje większą wagę do pracy organicznej niż Warszawa, ale postanowiła nie przerywać bratu. Pił już trzeci kieliszek i na stojąco prowadził monolog, jakby miał przed sobą pełną salę słuchaczy, a nie coraz bardziej oszołomioną siostrę – i to nie za sprawą wina, gdyż odstawiła już ledwie napoczęty kieliszek. – Miernoty, same ideologiczne miernoty dokoła. Czy wiesz, jak traktowano artystę w starożytności? Nie, prawda? Bo co taka paplająca i bezmyślna dziewucha ma wiedzieć. Artystę uznawano za kogoś niezwykłego, człowieka, któremu sprzyjają muzy, który potrafi naśladować rzeczywistość, poruszyć, ale i skłonić do refleksji. A dzisiaj, w tych nieszczęsnych czasach, któż rozumie duszę prawdziwego artysty? Le Poète est semblable au prince des nuées Qui hante la tempête et se rit de l’archer; Exilé sur le sol au milieu des huées, Ses ailes de géant l’empêchent de marcher*. Teofil wreszcie się zmęczył i padł na fotel. Ponownie zwilżył sobie gardło trunkiem, który znikał z butelki w błyskawicznym tempie. Rozalia nie wiedziała, czy brat za swój występ oratorski i za znajomość poezji Baudelaire’a oczekuje od niej braw, czy też komentarza. – Teoś, a Maks Kwilecki się do ciebie jeszcze odzywa? I znów złe pytanie, znów wściekłość, która poderwała Lubeckiego z fotela. – Nawet mi o nim nie mów!

– Nie wyjechaliście wtedy razem? Teofil spuścił głowę i przez dłuższy czas nie odpowiadał. Zachowywał się coraz bardziej dziwnie. – Maks myśli, że jemu wszystko ujdzie na sucho. Jego koncepty, idee... Gówno warte. – Uderzył pięścią w stół. – Traktował nas jak marionetki. Ten cały Szuszkin miał rację. Myśli, że jest wszechmocny. Ale tak naprawdę ma mentalność buchaltera. Zwykły liczygrosz. A kto liczy, kiedyś się mocno przeliczy. Przyjdzie kryska i na Maksa. – A gdzie on teraz jest? – spytała Rozalia cichym głosem, nie chcąc sprawiać wrażenia, że ją ta sprawa interesuje. Ale nie przechytrzyła Teofila. – Jak to gdzie? – ryknął. – We Francji. W posiadłości, za którą Zuzu zapłacił krwią. A co? Chcesz go szukać? Jego nie zdążyłaś zbałamucić? – Nie, po prostu nigdy o nim nie wspominasz. Byliście przecież przyjaciółmi. Wprawdzie nie takimi jak z Zuzu, ale... I nagle Teofil podskoczył do niej z zaciśniętymi pięściami. Przez chwilę się wystraszyła, że ją uderzy. – Nie masz prawa wymawiać jego imienia. Omotałaś go bezwstydnie, że chciał się nawet z tobą ożenić, a potem go zdradziłaś. I jak Judasz wydałaś Szuszkinowi. – To nieprawda. – Tyle czasu miałem wzgląd na to, że jesteś moją siostrą, ale nie mogę już tego znieść! – Nie wzgląd, tylko chęć zdobycia ode mnie pieniędzy – powiedziała zimnym tonem. Ryzykowała cios, ale w tej chwili mało ją to obchodziło. – Pieniędzy, głupia? Jakich pieniędzy? – Teofil nie fatygował się, by wlać trunek do kieliszka, i pił już prosto z butelki. – Wiesz, ile ja ich mam? Od takich głupich i naiwnych! Co im się marzy wolna Polska! Akurat się jej doczekają. Teraz ja mam całą mamonę. – Lubecki podszedł do stolika i sięgnął po pakunek. Rękami darł papier. – Widzisz ile? Nagle na pokój posypał się deszcz banknotów rozrzucanych przez Teofila. Lubecki skakał po meblach i rechotał jak obłąkany.

– Teraz to wszystko moje! Moje! – Teofil, uspokój się! – Zupełny z niego mente captus. Ale teraz już wiedziała. Ten zielonkawy napój, którym raczył się jej brat, to musiała być Zielona Wróżka, absynt. – Zostaw mnie, dziwko! Myślisz, że nie wiem, jak zbałamuciłaś Zuzu. Nie udawaj niewiniątka i nie gap się na mnie tymi krowimi oczami. Rozalia nie miała zamiaru „gapić się” na brata ani chwili dłużej. Wprawdzie na początku uznała, że alkohol musiał mu zaszkodzić i Teofilowi trzeba pomóc, jednak to, co jej wykrzyczał, przekreślało wszystko. Przypomniał jej o czymś, co jak miała nadzieję, zostało pochowane wraz z ciałem Zuzu. Nie miała pojęcia, że Zuzu przekazał tę ohydną tajemnicę bratu. Rozalia była całkowicie skompromitowana. Najpierw nie mogła zostać konspiratorką, a teraz się okazało, że w ogóle nie powinna pojawiać się na mieście, bo nie wiadomo, co Teofil o niej porozpowiadał. Być może to nawet on ostrzegł socjalistów. Życie nie miało już dalej sensu. Najlepiej jak od razu umrę, myślała Rozalia, zbiegając po trzeszczących stopniach na dół, w ciemność wieczoru. Była tak rozdygotana, że wcale się nie przejmowała, w jakiej części miasta się znajduje i co jej może w związku z tym grozić. Nasadziła tylko na głowę czepek i drżącymi rękami próbowała zawiązać kokardkę. – A panienka to za ile? – spytał zataczający się mężczyzna i spróbował ją złapać w pasie. – Won stąd, dziadu jeden! – wrzasnęła Rozalia i bez wahania przyłożyła mu w łeb torebką, aż zawył, bo jednak egzemplarz książki Konopnickiej w torebce swoje ważył. Lubecka była tak wściekła, że chciała mu jeszcze dołożyć, ale zobaczyła nadchodzącego innego typa, cofnęła się więc do kamienicy. Stanęła w cieniu lampy, bez ruchu, wyczekując, aż ją wyminie. W pewnej chwili ze zdumienia przestała oddychać, gdyż rozpoznała, że tym mężczyzną jest... jej powinowaty Krzysztof. Tylko on nosił taki charakterystyczny staroświecki anglez z aksamitnym kołnierzem, a do tego filcowy melonik. Cała zesztywniała, próbując wcisnąć się w mur, widziała, jak

Pomian idzie w kierunku budynku, przy którego wejściu huśtała się czerwona latarnia. Zanim zdążył w nim zniknąć, drzwi otworzyły się i wyszła z niego kołysząca biodrami kobieta. Podeszła do Pomiana, zarzuciła mu ramiona na szyję i zaśmiała się perliście. Po chwili oboje weszli do środka. Rozalia wolno wypuściła powietrze. Tego było już za wiele: szalony brat, który pragnął ją zniszczyć, świętoszkowaty kuzyn, który właśnie wszedł do domu rozpusty. A może to wszystko rzeczywiście zwiastowało koniec świata? Na dodatek zaczęło padać! Po kwadransie cała przemoknięta wpadła do domu Pomianów, pragnąc już tylko zasnąć lub umrzeć. Było jej absolutnie wszystko jedno. Chciała bezszelestnie przemknąć do sypialni, gdy nagle na korytarz wyszła Dzidka – w stroju nocnym, trzymając w ręku miseczkę z kandyzowanymi owocami. – Na szczęście jesteś! Krzysztof biega po całym mieście, żeby cię znaleźć. „To szuka mnie w ciekawych miejscach”, chciała odpowiedzieć na to Rozalia, ale ugryzła się w język. Po raz pierwszy zrobiło jej się żal Dzidki. Była dość tępa i niezbyt piękna, od nieustannego jedzenia słodkości przybierała coraz obfitsze kształty, nie miała żadnego towarzystwa ani dzieci, a na dodatek mąż, którego postawiła na piedestale, oszukiwał ją i biegał do burdelu. – Przecież byłam z Teofilem – odpowiedziała zgodnie z prawdą. – Właśnie. Kiedy tylko wyszliście, przyszedł posłaniec z telegramem. Byłam taka wzburzona. Jeszcze nigdy w życiu nie przyniósł do mojego domu telegramu. To takie... – Jakie? – Niestosowne. Jakby nie można było przesłać normalnej korespondencji listowej! Teraz już wszyscy na poczcie wiedzą o naszych osobistych sprawach. – Było jednak widać, że Dzidka jest naprawdę przejęta sytuacją. – Proszę, to on. Podała Rozalii kawałek papieru. Rozalia powinna natychmiast wracać do Warszawy STOP Zmarł dziadek STOP Matka w szpitalu STOP Pokłony STOP Ojciec – Czytałaś? – spytała kuzynkę.

Przez tyle miesięcy była wściekła na swoją rodzinę, obwiniała ich w duchu o wszystko, a teraz, kiedy zobaczyła ten telegram, z emocji zaczęło jej walić serce. Mama była chora. I to tak poważnie, że ojciec wzywał ją do domu. – Oczywiście. – Dzidka się nadęła. – Przecież telegram adresowany był do nas, a nie do ciebie. – Zamilkła na chwilę, jakby uciekła jej jakaś ważna myśl, po czym powiedziała: – Czyli jutro z rana pojedziesz do Warszawy. Niestety sama, ale Krzysieniek cię na pociąg odprowadzi. Skoro to takie pilne... – Matka jest w szpitalu! Śmierci dziadka można było się spodziewać od dawna. Był już w bardzo kiepskim stanie, kiedy Rozalia wyjeżdżała z domu. – Tak, rozumiem, ale bardzo cię proszę, żebyś odwołała swoje lekcje, zanim wyjedziesz. Nie chcę, żeby ktokolwiek miał do nas pretensje. Mam nadzieję, że nie brałaś z góry. Rozalia potrząsnęła głową. Oczywiście, że to zrobi. Spakowania sakwojażu nawet nie trzeba było zlecać służącej. Niewiele tego miała. – A ten biedny mój mąż szuka cię po Krakowie! – martwiła się Dzidka. – Przez to wszystko nie zasnę całą noc. Muszę wziąć chyba kropelki – rzuciła oskarżycielskim tonem i wezwała służącą, żeby je przyniosła z domowej apteczki. Lubecka zamknęła za sobą drzwi sypialni. Czekała ją długa ostatnia noc zesłania. Ale przecież im źle nie życzyłam, powiedziała do siebie i wreszcie w samotności mogła wypłakać się w poduszkę. * Ch. Beaudelaire, Albatros, tłum. W. Szymborska: Poeta jest podobny księciu na obłoku, Który brata się z burzą, a szydzi z łucznika; Lecz spędzony na ziemię i szczuty co kroku Wiecznie się o swe skrzydła olbrzymie potyka.

Rozdział XI Rozalia, Warszawa, marzec 1890 – Rózia, wróciłaś! Już myślałam, że cię nigdy nie zobaczę. – Julka obejmowała siostrę i zalewała się łzami. – Głuptasie, puść, bo mnie zadusisz. – Było to bliskie prawdy. Przez całą drogę serce podchodziło Rozalii do gardła, a wejście po schodach na pierwsze piętro zupełnie odebrało jej dech. – Gdzie tatko? – Wyszedł na chwilę, ale zaraz wróci. Nie wiedzieliśmy, którym pociągiem przyjedziesz. Papa myślał, że późniejszym. O, jak dobrze, że jesteś. – Ale ty wyrosłaś! I nadal pewnie jesteś niejadkiem. Taki pajączek się z ciebie zrobił. – Przyglądała się młodszej siostrze. To jej przyszłość i korzystne wyjście za mąż były pretekstem dla matki do pozbycia się Rozalii z domu. Julia miała jasny kolor włosów, zupełnie podobny do jej własnych, ale ciemne oczy – po ojcu. I jak na jedenastolatkę była bardzo wysoka. – Co tu się dzieje? Tak się wszyscy zdenerwowali telegramem. Julia spojrzała na siostrę zdezorientowana. Pewnie nie miała pojęcia, o czym ona mówi. – Zaraz ci powiem, Róziu, ale teraz musisz coś zjeść. Papa powiedział, że mam dopilnować, żebyś dostała obiad. Już lecę do kucharki – rzuciła to na jednym wdechu, po czym pomknęła w stronę kuchni. Ale co to? Nie ma służącej? Rozalia spojrzała na swoją torbę podróżną pozostawioną w korytarzu przez dozorcę, który pomógł ją wnieść do mieszkania. Chwyciła ją i przeniosła do sypialni. Tu też było jakoś dziwnie. Wszystkie meble pokrywała gruba warstwa kurzu. Wiedzieli, że przyjeżdża, i nawet się nie postarali? Teraz zamiast bólu serca czuła w gardle rosnącą kluchę. Na szczęście nikt nie szperał w jej rzeczach, stwierdziła po szybkiej inspekcji szafy. Potem poszła sprawdzać dalej, jak wygląda całe mieszkanie, i z każdą chwilą narastał w niej przestrach. Co tu się dzieje?

Nie tylko jej sypialnia była niesprzątnięta. Całe mieszkanie wyglądało na bardzo zaniedbane. Promienie słoneczne ledwie przebijały się przez zabrudzone od ulicznego kurzu okna w salonie. Zasłony były krzywo przypięte, poduszki porozrzucane, przy kominku rozsypany popiół, a fiołki alpejskie, z których matka zawsze była tak dumna, wydawały ostatnie tchnienie. Dobrze, że chociaż jest ciepła strawa, pomyślała Rozalia, wdychając aromat zupy po zdjęciu pokrywki z przyniesionej przez kucharkę wazy. Nic nie jadła od wyjazdu z Krakowa i kiszki grały jej marsza. – Przepraszam, panienko, ale drugiego dania nie ma – powiedziała kucharka, dygnęła i pospiesznie wyszła z pokoju. – Nie ma drugiego dania? – Rozalia uniosła oczy ze zdziwienia. – Ja nie wiem, jak to jest – odpowiedziała Julka – ale mama zachorowała, a potem papa stale był zajęty. Nikt ze mną nie rozmawia i dlatego tak się cieszę, że jesteś. – Dziewczynka zalała się łzami. – Ciii. Nie ma co płakać. Już będzie dobrze, bo ja tu jestem – powiedziała buńczucznie Rozalia, mimo wszystko trochę wątpiąc we własne słowa. Zupa ogonowa jednak wybornie smakowała, a poza tym chleba było pod dostatkiem i już po chwili nastrój dziewczynie zaczął się poprawiać. – A gdzie Władek i Stasiu? – Nie pisali ci? Obaj są w gimnazjum w Płocku. We wrześniu wyjechali i byli tu tylko raz, na Gwiazdkę. Mam nadzieję, że przyjadą na Wielkanoc. Jak myślisz? – Pewnie tak – odparła Rozalia, choć nie miała pojęcia, co będzie. Nie mieściło się w głowie, że ojciec nawet jej nie doniósł, gdzie przebywają bracia. Niby to normalne, że w końcu trafili do gimnazjum. Rodzice wprawdzie długo byli przeciwni, żeby poddawać swoje dzieci zrusyfikowanej oświacie. Przecież jej celem było, jak mówił jej główny twórca, kurator okręgu warszawskiego Apuchtin, aby „matka Polka zawodziła nad kołyską dziecka rosyjską piosenkę”. A na to nie mogli się zgodzić Lubeccy, oboje patrioci. Jednak to, że na tak długi czas pozbawili własne dzieci kontaktu z najstarszą siostrą, świadczyło o ich

wyjątkowym okrucieństwie, medytowała nad pustym talerzem. – Rózia! – obudził ją głos ojca. Zerwała się od stołu i rzuciła w jego otwarte ramiona. Znów był jej ukochanym tatkiem, do chwili, gdy trzymając go w objęciach, zauważyła, że ojciec powstrzymuje szloch. – Tatku? Dopiero teraz zobaczyła, jak bardzo się postarzał. Pogłębiły mu się bruzdy na czole, powiększyła się łysina. – Dziecko, dobrze, że jesteś. Ja już sam nie daję rady – oświadczył największy autorytet jej dzieciństwa i się na dobre rozpłakał. Siedząc później na kanapie w salonie i słuchając opowieści ojca, Rozalia miała ochotę sama zapłakać. Czuła jednak, że nie powinna, gdyż nagle się okazało, że jest największą nadzieją rodziny Lubeckich. Niemniej jednak wszystkie nieszczęścia zaczęły się również od niej. Po wyjeździe Rozalii i Teofila matka zachorowała. Długo nie mogła wyzdrowieć, ale nawet po tygodniu, kiedy minęła już wysoka gorączka, dalej słabowała. Mecenas Lubecki początkowo był zbyt zajęty, żeby się zorientować, w jak poważnym stanie jest jego żona. Niestety, interesy szły nie najlepiej. Mógł się nawet przyznać dorosłej córce do tego, że zrobił pewne głupstwo. Dał się uwieść nadziei na szybki sukces i stracił pieniądze na spekulacjach finansowych. Miał być zysk, pieniądze dla rodziny, na czesne dla chłopców, a okazało się, że z powodu oszustów poważniej się zadłużył. Matka, która się o tym dowiedziała, popadła w jeszcze większą apatię. Rozbestwiona brakiem kontroli służba robiła, co chciała, i zapewne nagrabiła, co mogła. Lubecki nie chciał się nawet nad tym zastanawiać, żeby nie dostać apopleksji. A był jedynym żywicielem rodziny i musiał ją wyciągnąć z tarapatów za wszelką cenę. – W Boże Narodzenie z twoją matką było już bardzo źle. Ledwie wstała na wigilię. Jeszcze takich świąt w życiu nie mieliśmy – skarżył się Rozalii ojciec. – Zauważyłem, że ma coraz większe kłopoty z chodzeniem i mową. Czasem nie byłem w stanie jej zrozumieć. Sytuacja stawała się coraz bardziej dramatyczna, kiedy czując pismo nosem, służba zaczęła się zwalniać. Została tylko kucharka, jedyna wierna od dwudziestu lat.

– Ale chyba był lekarz, prawda? – Tak – odpowiedział ojciec. – Ten sam, który badał ciebie w zeszłym roku. Ze szpitala Dzieciątka Jezus. – Tamten? – Rozalia spojrzała ze zgrozą na ojca. – To za namową doktora Myślaka. On to zaproponował. Po zbadaniu matki wyszło mu, że jest całkiem zdrowa. Stwierdził, że to kwestia umysłowa. Melancholia czy coś. – A jak trafiła do szpitala? Lubecki nigdy by jej tam sam nie odesłał, ale zaczęły się rzeczy straszne i w zasadzie nie wie, czy powinien mówić o tym córce. – Jestem dorosłą kobietą, tatku! Skoro tak, więc niech usłyszy całą prawdę. U matki po stanie spokojnej melancholii zaczęły się ataki. Krzyki, awantury, ganianie Julki po mieszkaniu. A pewnego razu zeszła po schodach w samej bieliźnie i zaatakowała parasolką stójkowego, wyzywając od szpicli i agentów. Zanim przechodnie zdążyli ją obezwładnić, zadała mu wiele bolesnych ciosów. Zaskoczony nigdy nie przypuszczał, że może stać się ofiarą kobiety. Lubecki musiał mu wypłacić zadośćuczynienie i się zobowiązać do tego, że żona zostanie poddana opiece lekarskiej. I wówczas konsylium lekarskie zadecydowało, że trafi do szpitala. – Jakiego? – Dzieciątka Jezus. Na oddział dla obłąkanych kobiet. – Boże miłosierny! – Módl się za nami i miej nas w swojej opiece – wyszeptał ojciec. – Nie myśl sobie, że dałem ją położyć na wspólną salę dla biednych. Ma tam izolatkę. Matka jest tam od miesiąca, ale jej stan się nieustannie pogarsza. Nawet się już do mnie nie odzywa. – Musimy do niej iść – powiedziała głosem nieznoszącym sprzeciwu Rozalia. – To jutro z rana. – Nie jutro. Teraz. Zaraz. A jak wrócimy, to zrobimy budżet domowy. – Budżet? – Lubecki uniósł brwi. – Tak, obliczymy wszystkie niezbędne wydatki i dochody, które

możemy uzyskać. Mecenas Lubecki zadowolony, że wreszcie ma kogoś, z kim mógłby dzielić troski, zgodził się na tę wizytę. Rozalia tylko na chwilę zniknęła w sypialni, żeby zabrać z szafy wiosenny kapelusz, i już była gotowa do wyjścia. Na szczęście szpital znajdował się zaledwie parę przecznic dalej, mogli więc uniknąć kosztów jazdy dorożką. Rozalia maszerowała w swoim zbyt szybkim jak na damę tempie, a ojciec ledwie za nią nadążał. – Matka nigdy nie miała kłopotów z głową. Zawsze była bardzo racjonalnym człowiekiem. Zupełnie nie rozumiem... To prędzej ojca można by podejrzewać o szaleństwo. Pamiętała dobrze, jak w ich letnim domu w Brwinowie bez przerwy prowadził dziwaczne projekty polegające na rewolucjach hodowlanych. To krzyżowanie królików, to znów świnie szybko przybierające na wadze. Miał także tak wiele innych pasji. Teraz szedł ze zwieszoną głową, coraz wolniej stawiając kroki, tak jakby się bał, co ich za chwilę spotka. Po kilkunastu minutach znaleźli się na miejscu. Był to dość pokaźny budynek składający się z centralnej jednopiętrowej części i dwóch dwupiętrowych skrzydeł. W jednym z nich znajdowała się apteka, w której sprzedawano leki ludziom z miasta. Rozalia pamiętała opowieści o historii tego budynku dotyczące kloacznego smrodu, który przez całe lata spowijał nie tylko wnętrza, ale nawet podwórko. Podobno było to spowodowane usterką techniczną, na skutek której nieczystości z latryn spływały wprost pod szpital. Lubecka jeszcze nigdy w nim nie była i miała serdeczną nadzieję, ze względu na matkę, że pan Lindley, warszawski cudotwórca kanalizacyjny, zdołał ten problem rozwiązać. – Tędy. Ojciec wskazał drogę i nie dając jej iść do głównego gmachu, wziął pod łokieć i skierował do bocznego wyjścia. Zastukał do drzwi i po chwili pojawił się strażnik. Widać znał Lubeckiego z widzenia, bo tylko się ukłonił i wpuścił ich do środka. Ruszyli po schodach na piętro. – Nie wiem, czy powinnaś tu wchodzić. To nie jest odpowiednie miejsce dla panien z dobrego domu. – Ojciec zaczął mieć wątpliwości.

– Czy są tu jakieś niebezpieczne osoby? – spytała. – W drugiej części. Są zamknięte. Tylko personel może do nich wchodzić. – Widzi tatko. Nie ma tu nic strasznego. – Rozalia się uśmiechnęła, ale może przedwcześnie, bo przed jej nogami przemknął spory szczur. Lubecki nic nie odpowiedział, tylko zakołatał do kolejnych drzwi. – Pan mecenas, proszę bardzo. Pani nadal nic nie je i się nie odzywa. – Drzwi otworzyła siostra w kornecie. – A kim jest ta młoda dama? – To moja córka. Rozalia weszła do środka tak szybko, żeby już nikt nie mógł jej zatrzymać. Jej oczom ukazał się najgorszy widok, jaki w życiu widziała. Przypomniało się jej, jak kuzynka Dzidka czytała jej w krakowskim „Czasie” o niezwykłym wyczynie amerykańskiej dziennikarki, panny Nellie Bly, która oprócz tego, że pobiła rekord okrążenia Ziemi, to udając szaloną, dała się zamknąć w zakładzie dla obłąkanych, a później napisała wstrząsający reportaż o panujących w nim warunkach. Dopiero w tej chwili Rozalia zrozumiała, jaki to był z jej strony bohaterski wyczyn. Po korytarzu snuły się kobiece postacie w brudnych koszulach nocnych i z rozpuszczonymi, splątanymi włosami. Pogrążone we własnym, wewnętrznym świecie nie zwracały na siebie uwagi. Parę osób siedziało w wykuszach okiennych. I one nie wydawały się zainteresowane odgrodzonym od nich kratami światem. Mamrotały do siebie, jedna zanosiła się głośnym śmiechem, inna kiwała się z podkulonymi kolanami. – Nowa dziewczynka? – Podeszła do niej, trzymając w wyciągniętej ręce miskę, bezzębna staruszka przypominająca Babę Jagę. – Podzielę się z tobą, gołąbeczko. Rozalia spojrzała na naczynie i ze wstrętem zakryła twarz. W misce znajdował się kał. Od smrodu zakręciło jej się w głowie. – Babciu! Jeśli będziesz zaczepiać naszych gości, będziemy musieli cię związać – powiedziała siostra i zabrała staruszce miskę, a potem szybko wyniosła ją do pomieszczenia obok. – Stale im się mylą przedmioty. Są zupełnie nienormalne.

I jej matka też? Rozalia, mimo targających nią mdłości, spojrzała na nią z gniewem. Siostra szybko zdała sobie sprawę z tego, że popełniła gafę, i dodała: – Ale to część z nich. Są też osoby spokojne, po ciężkich przeżyciach. Cierpią na ból duszy. Proszę, poprowadzę państwa, a panna niech się nie oddala ani na chwilę, bo pacjentki lubią robić różne psikusy odwiedzającym. Ojciec, idąc korytarzem, co chwila przystawał i łapał się za serce. – Tatku, zabierzemy stąd mamę, zobaczysz. – Rozalia uścisnęła jego ramię, ale on spojrzał na nią takim wzrokiem, że zaczęła się spodziewać najgorszego. Mijali teraz wiele zamkniętych drzwi. Zza niektórych z nich dobiegały krzyki, a nawet wycie przypominające bardziej zwierzęce odgłosy niż ludzkie. Do jednego z tych pomieszczeń weszło właśnie dwóch mężczyzn z wiadrami w ręku. Ojciec akurat się zatrzymał, więc Rozalia zerknęła do środka. Ukazała się jej kobieta. W zasadzie trudno było nazwać to lamentujące stworzenie kobietą. Pozbawiona wieku, płci i resztek godności. Mężczyźni nie podeszli do niej. Zatrzymali się parę metrów przed drewnianą ławą, do której przywiązano nieszczęśnicę, a potem bez słowa wylali na nią wodę przyniesioną w wiadrach. – Masz się natychmiast zamknąć, bo przyniesiemy więcej. – Rozalia usłyszała tylko tę groźbę, bo siostra pociągnęła ją za sukienkę. – Idziemy, proszę się nie rozglądać. To nie muzeum.– Kilka metrów dalej zatrzymała się i wyjęła z fartucha klucz. – To jest oczywiście dla bezpieczeństwa pani matki – wyjaśniła, widząc wzrok Rozalii, i otworzyła drzwi. Była to surowa izba, której umeblowanie składało się z czegoś, co bardziej przypominało pryczę niż łóżko, małego stolika, na którym leżało parę książek z nieporozcinanymi kartkami, umywalki z dzbankiem i niewielkiego fotela. Był on ustawiony na wprost drzwi i to właśnie w nim siedziała matka, jakby czekając na ich pojawienie się. Matka? Ta siwowłosa staruszka z niechlujnie spiętymi włosami była jej matką? Gdzie się podziały jej czarne włosy? Zawsze była taka

elegancka i zadbana. Teraz siedziała w starej, poplamionej sukience. Czyż nie zadrwił z niej złośliwy los? Niecały rok wcześniej skazywała na to miejsce własną córkę. Gdyby wiedziała, jak tu wygląda, zapewne nigdy by tego nie zrobiła, rozpaczała w myślach Rozalia. A Maria Lubecka patrzyła na męża i córkę, jakby byli niewidzialni, załzawionymi oczami. – Mamo! Mamo najdroższa! Wróciłam z Krakowa. Rozalia rzuciła się jej w ramiona i mimo iż matka nie odwzajemniła uścisku – nawet gdy była zdrowa, nigdy nie należała do wylewnych – zaczęła ją tulić. – Mamusiu, poznaje mnie mama? Nieobecny wyraz oczu nie zmienił się nawet odrobinę. Może tylko ta spływająca z kącika oka łza o czymś świadczyła? – Tak jak mówiłem. Ani słowa – odezwał się ojciec. – Niestety, i nawet nie chce jeść – dodała siostra. Rozalia poczuła narastającą furię. Z jakiej racji oni mówią przy matce w taki sposób, jakby jej z nimi nie było! – Czy mogę z nią zostać sama? Chociaż przez chwilę? – Uśmiechnęła się fałszywie do siostry. – Proszę bardzo. Wrócimy tu za kwadrans – oświadczyła, prostując się władczo, a Rozalia była pewna, że nie spóźni się nawet o sekundę. – Mamo, ja wróciłam i wszystko się zmieni, wiesz? – zaczęła szeptać, jak tylko drzwi się zamknęły. – Jestem pewna, że umiem pomóc ojcu w rachunkach. Poza tym wygrałam w Krakowie na loterii. Wyobrażasz sobie? To zupełnie niezła suma, a potem coś znowu wymyślę. Teofil pada mamie do nóg i całuje ręce. U niego wszystko w porządku. – Oczywiście, jeśli go nie zamknęli w podobnym przytułku, pomyślała. – Maluje i spotyka się ze znanymi ludźmi. Zabierał mnie do teatru. Żadne jej słowo nie zostało przez matkę skomentowane jakimkolwiek gestem czy spojrzeniem. W końcu Rozalia wtuliła się w jej spódnicę i rozpłakała. – Proszę mamę. Niech mama do nas wróci. Ja czekam, dzieciaki... a tatko jak! On chyba umrze bez mamy. Kwadrans nieubłaganie dobiegł końca i młoda kobieta usłyszała

zgrzyt przekręcanego w zamku klucza. Zauważyła nagle, że wyraz oczu matki się zmienił. Dostrzegła w nich przestrach. – Mamo? I wówczas zza zaciśniętych, spierzchniętych warg dobiegły słowa: – Zabierz mnie stąd. Nie zdążyła odpowiedzieć, gdyż do izby weszła siostra i dała jej znak, by wyjść, podczas gdy Rozalii pękało serce. Chciała już coś powiedzieć, ale ubiegła ją pielęgniarka: – Pani ojciec rozmawia z doktorem. Mam panią do nich zaprowadzić. Rozalia uniosła głowę, słysząc te słowa. Może to się dobrze złożyło, że ojciec czekał na nią u lekarza. Zaraz mu powie, że zabierają matkę. Ona nie mogła spędzić pod tym dachem kolejnej nocy. – Róziu, to jest doktor Adolf Rothe! – Ojciec podniósł się z krzesła na jej widok. Wyglądał na jeszcze bardziej zaszczutego. – Rozalia, to piękne imię nosiła moja matka – odpowiedział starszy mężczyzna z siwą brodą i długimi wąsami. – Pani ojciec pozwolił mi mówić o stanie zdrowia szanownej małżonki przy pannie. – Panie doktorze, chciałabym zabrać matkę do domu – oświadczyła Rozalia, unosząc podbródek. Ojciec chrząknął i chciał coś powiedzieć, ale wyręczył go Rothe: – Ja nie jestem lekarzem pani matki, panno Rozalio. Parę lat temu byłem dyrektorem tego oddziału, jak również oddziału męskiego w szpitalu Jana Bożego. Teraz pod Warszawą, w Tworkach, zakładam nowoczesny zakład dla leczenia takich chorych ludzi jak ci tutaj. Będzie tam wyglądało zupełnie inaczej. Tutaj przychodzę czasem do trudniejszych pacjentek jako konsultant. Tak się składa, że znam się z pani ojcem z dawnych czasów. Pan mecenas parę lat temu bardzo mi pomógł... – Ależ głupstwo – żachnął się ojciec. – I dlatego też chciałbym coś poradzić wam w tej bolesnej sprawie. – Mam nadzieję, że uznaje pan, że najlepszym miejscem dla matki jest jej własny dom! – Porozmawiam oczywiście z innymi lekarzami, ale z tego, co pan mecenas mi mówi, nie wydaje mi się to właściwe. Z przedstawionych

objawów wynika, że pani Lubecka cierpi na tak zwaną chorobę umysłową z przygnębieniem. A dokładnie – obłęd melancholiczny krótkotrwały, czyli rozstrój zadumczywy ostry, delirium versus raptus melancholicus. Myślę też, że u pani matki mamy do czynienia z nerwicą umysłową, a nie ze zwyrodnieniem. Jest więc duża nadzieja na skuteczne wyleczenie. – Leczenie? A ile to ma trwać? – Jeszcze co najmniej miesiąc. Muszą zadziałać podawane medykamenty. – Ale jej stan jest coraz gorszy! – zaprotestowała Rozalia. – Nie możemy tyle czekać, bo umrze. – Bez pomocy też – zauważył doktor i Lubecka zwiesiła smutno głowę. – Widzisz, a nie wierzyłaś mi, że jest aż tak źle – odezwał się w końcu ojciec, gdy doszli do domu na Nowogrodzką. Przez całą drogę milczeli, każde pogrążone we własnych czarnych myślach. Tymczasem zaczęło zmierzchać, więc Rozalia zapaliła lampę w salonie i usiadła przy stole. – Nadal nie wierzę. Cały czas się nad tym zastanawiam. Jednak nie możemy tracić dłużej czasu, tylko powinniśmy omówić sprawy związane z wydatkami domowymi. Mniemam, że leczenie matki nie jest tanie. – Byleby z tego wyszła. Ale... – Spojrzał na córkę. – Skąd ty się tak znasz na rachunkach? – Tatko nie pamięta, że byłam w Szwajcarii? Nauczyłam się na kursach. Niech teraz się przydadzą. – Nie były to wprawdzie kursy, tylko course de chevaux na Polach Mokotowskich, a wiedza czerpana była z książek z wypożyczalni i z biblioteki ojca. Ale czy to ważne? – Jakoś mi niezręcznie mówić o tych sprawach z własną córką. – A tatko z kim chce? Z żydowskim lichwiarzem? W końcu Lubecki się poddał, i to nawet do takiego stopnia, że po godzinie ożywionej rozmowy z Rozalią pozwolił sobie na zapalenie przy niej papierosa. – A ja mogę zapalić? – A zapal, jeśliś już taka emancypantka, żeś tak dokładnie

obliczyła nasze rozchody. Jeśli chodzi o zyski, to będzie to krótka rozmowa. Dziadek Lubecki zostawił nam tylko strzelbę myśliwską, rewolwer typu Colt Navy i szablę z powstania. Nie oddamy tego do lombardu. Jeśli nic się nie zmieni, w przyszłym miesiącu będę musiał zabrać chłopców do domu. Nie mam nawet na czesne. – O to niech się tatko nie martwi. Na takie drobiazgi to ja mam – pocieszyła go Rozalia. Zakasłała od dymu, choć nie był to jej pierwszy papieros w życiu, i opowiedziała ojcu o wygranej na loterii. – Ależ to sporo rubli. Dziecko, masz piękny posag – ucieszył się mecenas. – Z posagiem jeszcze poczekamy. Tatku, widzę tutaj zapisaną dość poważną kwotę dwudziestu rubli przesyłaną miesięcznie Teofilowi. – Przecież trzeba synowi pomóc – zaperzył się ojciec. – Nie – zaprotestowała. Nie była mściwa, ale po ostatniej scenie, której była świadkiem w mieszkaniu brata, uznała, że nie należy go już finansować. Był malarzem, miał z czego żyć. Poza tym to trzydziestojednoletni zdrowy mężczyzna. W Warszawie trzeba było myśleć o dzieciach! – Zastanowię się jeszcze nad tym. Może na jakiś czas Teofil zrozumie nasze trudności. Do czasu sprzedaży Brwinowa, tylko że takie sprawy ciągną się dość długo... – Sprzedaży Brwinowa! – żachnęła się Rozalia. To przecież było jej ukochane miejsce na ziemi. Willa „Żółtaczka”, letni dom Lubeckich, zbudowana była według marzeń ojca. A dla niej i dla rodzeństwa to całe dzieciństwo i zabawy. – Dziecko, nie ma wyjścia. – Nie, mam lepszy pomysł. Brwinowa nie sprzedamy, tylko wynajmiemy willę na lato albo nawet na dwa sezony, dopóki finanse się nie uspokoją. I niech tatko się tym nie przejmuje, ja się tym wszystkim zajmę. – Jak tak będziesz wszystko robiła, to nikt cię za żonę nie weźmie – powiedział poważnym tonem ojciec. – A tatko myśli, że od pracy umysłowej zaniknie mi kobiecość? Ja zresztą nie chcę wyjść za mąż. Chyba że się ktoś trafi godny mej ręki. A poza tym, dlaczego nagle zmieniliśmy temat? – Rozalia się

roześmiała. Po raz pierwszy w życiu rozmawiała z ojcem jak równy z równym. Zakończyli pracę w znacznie lepszych humorach, niż zaczynali. Ojciec powiedział, że uda się już na nocny odpoczynek, a Rozalia postanowiła jeszcze posiedzieć w salonie. Była zbyt rozemocjonowana, by zasnąć, nawet po długiej podróży. Mimo zmartwień związanych z rodziną w końcu mogła działać. Siedziała w fotelu z nogami założonymi na taborecie i planowała następny dzień: jak to zabierze się do zatrudnienia nowej służby – na początek kobiety do sprzątania i pokojówki, no i oczywiście pomocy kuchennej – i dopilnuje, żeby dom lśnił, a ojciec i Julka otrzymywali zdrowe posiłki. Będą je też wysyłać do szpitala, dla matki. Doktorki muszą się na to zgodzić. Jutro też zacznie lekcje z siostrą. Trzeba ją szybko czymś rozsądnym zająć. A później zaplanuje Święta Wielkanocne. To już niedługo, bo szóstego kwietnia. Obaj bracia, kiedy zjadą na ferie, powinni dobrze wypocząć po nauce i trzeba będzie się nimi jakoś specjalnie zająć. Szczególnie jej pieszczoszkiem Władziem. Ile to on miał lat? Już szesnaście? Chyba ktoś sobie stroił żarty. Przecież to prawie dorosły mężczyzna. Zegar wybijał jedenastą, a Rozalia wciąż medytowała. Nagle skojarzyła, że przez cały dzień nawet nie pomyślała o Dimie. I teraz już będę mogła się z nim spotkać. Bo on żyje, żyje, jestem tego pewna, powtarzała sobie, a serce coraz szybciej dudniło jej w piersi. Tylko dlaczego do tej pory jej nie odnalazł? Na uspokojenie postanowiła napić się nalewki na wiśniach z Brwinowa. Podeszła do przeszklonego kredensu, gdzie stała karafka, i napełniła kieliszek, który najpierw musiała wytrzeć z kurzu o haftowany obrus. Poplamiony już wcześniej, również nadawał się do prania. Zanurzyła usta w ciemnoczerwonym płynie i się zdumiała. Czyżby nalewka wywietrzała? Bo mocy w niej żadnej nie było. Smakowała jak sok. Spyta jutro ojca, czy już jej próbował. Trudno, zamiast tego spróbuje znaleźć jakieś kropelki na sen. Zapaliwszy świecę, ruszyła do sypialni matki. Była w jeszcze gorszym stanie niż jej własna. Gruba warstwa kurzu na meblach i porozrzucane części garderoby na podłodze. Rozalia

odstawiła świecę na stolik nocny i spojrzała na ślubną fotografię rodziców wiszącą nad łóżkiem obok obrazu Matki Boskiej. Maria Lubecka była nieco wyższa od ojca, ale do zdjęcia musiała się pochylić, gdyż wyglądali na równych wzrostem. Czarnowłosa, uśmiechnięta, w niczym nie przypominała siwej staruszki, którą Rozalia widziała przed paroma godzinami. A przecież matka nie była aż tak stara. Miała dopiero pięćdziesiąt lat! Pochyliła się, żeby podnieść leżącą pod jej nogami bluzkę z koronkowym żabotem, i otworzyła szafę. Tam też kłębiła się pomięta garderoba, jakby przeszedł huragan. Chyba nie ma sensu niczego dzisiaj poprawiać, ale szkoda bluzki, pomyślała. Sięgnęła po wieszak, ale wysmyknął się jej z ręki i upadł na dno szafy. Rozalia usłyszała dźwięk tłuczonego szkła. Poszukała świecy, chcąc zajrzeć do środka. Dno szafy wyłożone było suknem, na którym leżały pachnące zioła mające chronić garderobę przed molami. Wieszak leżał w samym rogu, Rozalia więc uniosła tę część tkaniny, żeby sprawdzić, czy czegoś nie stłukła. Wosk kapał jej na dłonie, a ona zastygła w pozycji w kucki zdumiona widokiem, który ukazał jej się pod suknem. Leżały tam butelki. Po winie, wódce, nieoznakowane, a nawet puste flakony po wodzie kolońskiej. Tylko jedna z nich była w połowie pełna. Ciemnoczerwona ciecz! Rozalia sięgnęła po tę flaszkę, wylała parę kropli na nadgarstek, a potem polizała je. Jeśli nie jest to nalewka z brwinowskich wiśni, to ona może się nazywać Montezuma! Co tu robiła? I nagłe zrozumienie sprawiło, że Rozalia z wrażenia usiadła na podłodze. Na szczęście nie miała na sobie gorsetu, gdyż inaczej nigdy by samodzielnie nie wstała. Już po chwili zerwała się z dywanu i pognała na korytarz. Nie chciała stukać do ojca w drzwi od strony sypialni matki, bo może by się wystraszył. – Tatku, nie śpisz? – Jeszcze nie. Coś się stało? – Tak! Otworzył jej w ułamku sekundy. Widać szykował się do snu, bo miał na sobie koszulę nocną, na którą zdążył tylko narzucić szlafrok, jak

również bindę na wąsy. – Zaraz ci wszystko wytłumaczę – mówiła Rozalia, jedną ręką trzymając świecę, a drugą ciągnąc za poły szlafroka zaskoczonego ojca. – Sam się zresztą przekonasz. Jedno jest pewne. Już wiadomo, co się stało z mateńką. I powiem ci jeszcze coś: już jutro ją zabieramy do domu! Ona nie może tam spędzić kolejnej nocy. Nozdrza Rozalii łechtał bardzo przyjemny aromat świeżo pieczonego chleba. Pewnie też piekły się drożdżówki z cynamonem, które uwielbiała. Powinnam się może trochę pohamować, zganiła się w myślach. Przez święta zaniedbała szwedzką gimnastykę. Miała zdecydowanie zbyt mało ruchu. Tyle czasu spędzała teraz w domu, próbując go uporządkować dosłownie i w przenośni. Do czegoś się jednak nadaję, pogratulowała sobie, patrząc na błyszczące od czystości szyby gabinetu ojca, na świeżo wypastowane podłogi, wytrzepany dywan – wszystko tchnęło świeżością jak wiosenne powietrze za oknem. I właśnie ta wiosna wprawiała Rozalię w dziwny niepokój. Jeszcze raz rzuciła okiem na segregowane rachunki i włożyła je do aktówki, żeby ojciec je przejrzał. Zauważyła jednak ostatnio, że przekonawszy się o jej zaradności, zupełnie przestał ingerować w cokolwiek i niczego nie sprawdzał. Miała przynajmniej nadzieję, że to stanowiło główny powód, a nie wzmożony ruch klientów w kancelarii po Wielkanocy. Nagle usłyszała pierwsze dźwięki Sonaty Księżycowej Beethovena i zamarła nad biurkiem. Grający miał niewprawne palce i kilka razy zaczynał utwór, ale po chwili do gabinetu zaczęły dobiegać czyste dźwięki. Rozalia uniosła się z krzesła i poszła w kierunku salonu, przystanęła przy uchylonych drzwiach i słuchała. Stała tam jednak nie dłużej niż parę minut, gdy nagle muzyka umilkła i rozległ się głos matki: – Czemu mnie podsłuchujesz, Róziu? Dawno nie ćwiczyłam. Nieco zawstydzona weszła do środka. – Po prostu się ucieszyłam, że już się lepiej czujesz. – Jestem już znacznie silniejsza i mam nadzieję jutro wyjść na dwór, jeśli utrzyma się piękna pogoda, ale ty, córko, nie powinnaś tracić

tego dnia. Pospaceruj już dzisiaj. Za dużo czasu spędzasz w zamknięciu. – Tak myślałam, że może wezmę Julkę na przechadzkę do parku. – Julką się sama zajmę. Zawołaj ją tutaj od lekcji, to pogramy sobie na cztery ręce. Chyba się nie obawiasz wyjść sama? – Brwi Marii Lubeckiej uniosły się ironicznie. – Nie, matko – odparła poważnym tonem Rozalia. – Myślałam po prostu, że Julka mogłaby pobiegać po parku Łazienkowskim. – Zrobimy to jutro. Dzisiaj pokręcę się jeszcze po domu. I jak chcesz, to przygotuję jadłospis dla kucharki na ten tydzień. Mogę? Rozalia drgnęła, słysząc to pytanie. Bo właśnie ono świadczyło o wielkiej zmianie, która zaszła ostatnio w tym domu. Następnego dnia po odnalezieniu butelek po alkoholu Rozalia zmusiła ojca do zabrania matki z oddziału dla obłąkanych. Ojciec wciąż nie wierzył, że powodem zaskakującego zachowania żony mógł być alkohol. Nie znał wcześniej pijącej niewiasty. Poza tym był przerażony wymuszoną na nim decyzją i jej konsekwencjami. Które okazały się zresztą zaskakujące. Matka, przewieziona do domu, nazajutrz zaczęła już mówić i jeść, a po dwóch dniach odpoczynku poprosiła Rozalię, żeby przyniosła jej książki. Kiedy więc z Płocka przyjechali Władek i Stasiu, matka przypominała samą siebie sprzed ubiegłego roku. Siwe włosy zostały poddane ondulacji przez zamówionego do domu fryzjera, a krawcowa, żeby zdążyć przed Wielkanocą, pokłuła sobie palce, spiesząc się z przygotowaniem nowej sukni. Bladą cerę, mimo początkowych protestów rodzicielki, Rozalia lekko zaróżowiła paryskim pudrem. – Niech mateńka zobaczy, jak pięknie wygląda. – Podsunęła jej lusterko i po raz pierwszy Maria się uśmiechnęła. A kiedy ojciec zobaczył ją tak elegancko wyszykowaną, wzruszył się do tego stopnia, że zapłakał, aż łzy mu kapały po wąsach. Matka podeszła i objęła go, a on całował jej ręce. Świadkowie tej sceny, Rozalia i Julka, płakały jak bobry. Przy chłopcach nic się nie mówiło o pobycie w szpitalu. Najstarsza siostra pouczyła ich tylko, by za mocno przy matce nie dokazywali, gdyż miała wcześniej przewlekłą grypę i jeszcze nie doszła do pełni sił. Chłopcy na szczęście byli zbyt zajęci sobą i spotkaniami z warszawskimi kolegami oraz pałaszowaniem

słodkości, żeby zauważyć w domu jakieś zmiany. Maria Lubecka, mimo iż wyglądała na zdrową, nie była już tą samą energiczną i władczą kobietą co kiedyś. Nerwowo reagowała na każdy nagły dźwięk, nie mogła znieść zamkniętych drzwi i nie chciała się spotykać z nikim spoza rodziny. Koszmarne przeżycie związane z pobytem w zakładzie dla obłąkanych wciąż w niej tkwiło. Może byłoby jej łatwiej, gdyby coś powiedziała na ten temat, ale Maria milczała. Teraz matka najbardziej lgnęła do najstarszej córki właśnie. Rozalia miała wrażenie, że pomieszały się ich role. I za każdym razem, kiedy słyszała pytanie matki o zgodę, przejmowały ją zakłopotanie i lęk. – Mateńko, bardzo dziękuję, że chcesz przygotować jadłospis. Masz znacznie lepszy gust kulinarny niż ja. – Dobrze. – Matka skinęła głową jak posłuszna uczennica. – Zawsze możesz go potem przejrzeć i dodać coś, na co miałabyś ochotę. – W takim razie się przejdę. Może zajrzę też po drodze do tatki. Aaa, i kupię mamie tę czerwoną tasiemkę do sukni, o której rozmawiałyśmy. Po półgodzinie Rozalia wyszła z domu. Stróż zamiatał podwórko. Mruknął tylko gburliwe dzień dobry pod nosem i odwrócił się do niej plecami. Lubecka miała nieodparte wrażenie, że on coś wie na temat pustych butelek znalezionych w szafie – ktoś musiał je matce dostarczać – ale nie zamierzała tego drążyć. Po chwili była już na Nowogrodzkiej i szła raźnym krokiem, przysłaniając twarz parasolką. Minął już prawie miesiąc od przyjazdu z Krakowa, a ona po raz pierwszy udała się na przechadzkę po mieście. Oczywiście wcześniej już wychodziła z domu w towarzystwie ojca, Julki lub służącej, by załatwić różne sprawy, ale tego dnia mogła iść, dokąd tylko miała ochotę. Gdzie mnie nogi poniosą, nuciła do siebie, ulegając wiosennej atmosferze, w której wszystko ją zachwycało: gruchające gołębie, wróble kąpiące się w kałuży przy trotuarze, intensywna zieleń pierwszych liści i kwiatów. Wielka szkoda, że nie pojadą tego lata do Brwinowa. Już następnego dnia po ukazaniu się w „Gazecie Warszawskiej” artykułu o zaletach letnich mieszkań willa została wynajęta. Pewnie przyczyniło

się do tego wymienienie w gazecie właśnie ich miejscowości, polecanej do wypoczynku i dla zdrowia ze względu na „piękny las sosnowy i grunt suchy, piaszczysty”. Najemcy – starsze małżeństwo z trojgiem wnucząt – którzy za wodą nie przepadali, prędko pogodzili się z brakiem kąpieli rzecznych. I tak myśl o lecie sprawiła, że nogi poniosły Rozalię w daleką trasę, bo w kierunku ratusza. Jakby te lekko drżące z nerwów kończyny rządziły się własnym rozumem, pomyślała, zatrzymując się przy siedzibie warszawskiej ochrany. Nie było dnia, żeby nie myślała, że tu przyjdzie, ale wcześniej było to niemożliwe. Po prostu musiała wiedzieć, czy on tam jest. Miała wrażenie, że stało się to nagle, przecież przez tyle czasu nie miała rozeznania w swoich uczuciach. Dzień po tym, jak przywieźli matkę do domu, Rozalia obudziła się i odkryła ze zdziwieniem, że kocha Dmitrija Nikołajewicza Szuszkina i że jest to jak najbardziej prawdziwe i szczere uczucie. I dlatego tu przyszła. Nie po to, żeby znów byli razem. W obecnej sytuacji rodzinnej byłoby to niemożliwe – Rozalia nie chciała teraz dawać matce powodu do zmartwień – ale tylko po to, żeby raz na niego spojrzeć. Jeśli żyje. I zapamiętać na zawsze jego twarz. Tylko ten jeden raz, pozwól mi, Panie Boże, go zobaczyć, prosiła w myślach, wchodząc do budynku najbardziej znienawidzonej przez Polaków carskiej służby. Nic się nie zmieniło, stwierdziła, szybko rozglądając się po surowym pomieszczeniu z orłami carskimi na ścianie. Natychmiast stanął przed nią żandarm w niebieskiej kurtce z akselbantami. Nim zdążył się odezwać, powiedziała mu, że chce się widzieć z radcą Szuszkinem. I jest to osobista sprawa. – Wasza familia? – Rozalia Lubecka. – Proszę poczekać. – Wskazał na stojące krzesło, ale Rozalia nie zamierzała usiąść, gdyż nogi pod nią same chodziły. Czy to oznaczało, że Dima żyje? Żandarm dał znak drugiemu, żeby go zastąpił przy wejściu, i zniknął za drzwiami. Na ścianie oprócz orłów i portretu Aleksandra III wisiał zegar. Lubecka przyglądała się, jak stopniowo odmierza minuty.

Jakże się one upiornie wlekły. Napięcie sięgało zenitu. Krople potu zaczynały spływać jej po karku, a ręce w rękawiczkach się pocić. Lada chwila zrobię z siebie pośmiewisko i zemdleję, pomyślała i w tej samej chwili drzwi po prawej otworzyły się i ukazał się w nich kolejny żandarm. Spojrzała na jego epolety. Zdaje się, że oficer. Słabo orientowała się w szarżach wojskowych. Natomiast była całkiem pewna, że tego człowieka widziała już wcześniej. Czy to nie on pracował dla Dimy jako jego adiutant? W tej samej chwili z plątaniny myśli wydobyło się nazwisko: Swietow. – Panie oficerze Swietow – zwróciła się do niego, wyciągając rękę, którą kurtuazyjnie ucałował. – Zapraszam panią do siebie – powiedział. Po chwili okazało się, że to „do siebie” oznacza gabinet Dmitrija. Właściwie to już chyba nie był jego gabinet. Rozalia zachwiała się, wchodząc do znanego jej pomieszczenia. Żadnej surowości w wystroju jak przedtem, wprost przeciwnie, nowe meble, biurko, kolejny portret cara na ścianie. – Proszę spocząć – powiedział Swietow. Tym razem skorzystała z zaproszenia i usiadła na wskazanym przez niego skórzanym fotelu. On sam usiadł za biurkiem. – W czym mogę pani pomóc, szanowna pani? – Jego polski był doskonały. Trudno było poznać po akcencie, że nie jest Polakiem. – Tak jak mówiłam tamtemu... panu, szukam Dmitrija Nikołajewicza – udało jej się wykrztusić, choć zabrakło jej śliny w gardle. – Niestety, muszę panią rozczarować, ale go nie ma. Niby smutna wiadomość, dla Rozalii jednak najwspanialsza na świecie. Dima żył! – Z nowym rokiem został przeniesiony do Sankt Petersburga – usłyszała i to już nie było takie wspaniałe. – A czy wiadomo dokąd konkretnie? Swietow spojrzał na nią z ironicznym uśmieszkiem. Pewnie zdziwiła go ta dociekliwość. – Miał tam dostać przydział, więc nie wiem. Nie prowadzimy ze sobą prywatnej korespondencji.

– Wobec tego dziękuję panu za informację – odpowiedziała, wstając z fotela. – Do usług, szanowna pani. Jeśli mógłbym coś dla pani zrobić... – Raczej nie – odpowiedziała ze stężałą od bólu twarzą. Nie chciała jednak pokazać temu człowiekowi, jak bardzo cierpi. – Do widzenia panu. Wyszła znów w ciepłe objęcia wiosny, ale tym razem niczego już nie widziała. Maszerowała przed siebie, powstrzymując łzy. Nigdy już nie będzie z Dimą. Tak postanowili Bóg i car. Wszystko, co mogła zrobić, zrobiła. Pozostało jej dalsze życie. Samotne. Nie miała co do tego najmniejszej wątpliwości. Ale przecież sama nie będzie, pomyślała w chwili, kiedy Julia uszczęśliwiona z jej powrotu rzuciła się jej w ramiona. – Jutro zabierzesz mnie do parku, prawda? I mateńkę. Taka cudowna wiosna. Tylko że tego dnia dla Rozalii skończyły się wszelkie cudowności.

Rozdział XII Dmitrij Nikołajewicz, Szuszkino Barskoje, marzec 1890 Szuszkin patrzył na rozciągające się przed nim pole, które tego słonecznego dnia wyłoniło się spod śniegu. Jego końca nie było widać ze względu na unoszącą się znad ziemi mgłę. Dostrzegał jeszcze kilka wierzb, które graniczyły z drogą do miasta, a potem już nic. To tak jak z życiem, pomyślał i westchnął ciężko jak starzec. Taki się właśnie zrobił w ostatnim czasie. Nie pomogło nawet jego ukochane Szuszkino, za którym przez tyle lat tęsknił jak potępieniec. Bo w końcu się ziściło jego największe marzenie, wrócił do domu i w najukochańszym miejscu na ziemi mógł spędzić swoje trzydzieste ósme urodziny. Mógł chodzić po tak drogich mu polach i wdychać zapach ziemi, który gdy tylko znika zmarzlina, staje się intensywnie mocny i zapowiada nadchodzącą wiosnę. Mógł też przebywać w drewnianym domu, gdzie się urodził on i jego starszy brat, cieszyć się ciepłem buchającym z rozpalonego pieca, z którego Nastka wyjmowała gorący chleb. No i co, że mógł! Przeklął szpetnie pod nosem i zgarbiony, z nogami w błocie, powlókł się z powrotem na werandę. Runął na ławę bez sił. Domyślał się, że wszystko to wynik podstępnego bakcyla, tego szybkiego tempa życia, które panowało w dużych miastach, a którego przez długie lata nie był w stanie zaakceptować. Bo tam ludzie nie słyszą swoich myśli. Biegają w tę i we w tę jak obłąkane mrówki, stają się bezrozumni i podatni na manipulację. Chcą zagłuszyć swój lęk i nieumiejętność wzięcia odpowiedzialności za siebie i swoje życie. Życie na wsi było inne... A teraz on, Szuszkin, dałby konia z rzędem temu, kto mógłby wymazać mu pamięć i wyrwałby go z tego wegetacyjnego cyklu. Od tej jesieni, kiedy to Puszkin rozkwitał, ale on sam usychał, od tych zimowych poranków, gdy „lodem skuta szkli się toń”*, a przede wszystkim od tej pory roku, która właśnie nieuchronnie przychodziła. „O wiosno, poro miłowania! Jakże mi ciężkie twe zjawienie”**, tym razem poeta z ust mu to wyjął.

A najgorsze, że znów nieszczęścia przyszły w chwili, kiedy uwierzył, że może być inaczej. Czyżby je sam na siebie ściągnął swoimi obawami? Kto nieustannie się zastanawiał, czy go kocha, czy nie kocha, zamiast cieszyć się chwilą? I po co sam, bez broni, pchał się przed tych trzech padlinożerców? Teraz samemu trudno mu było przypomnieć sobie wszelkie motywacje. Pewnie chciał jej coś pokazać. To i pokazał. Nadal bolało. Kiedy się schylał i kiedy po długiej przerwie próbował dosiąść konia. Ale najgorszy ból przychodził wieczorami, kiedy przed oczami stawała Rozalia. Była tuż obok niego, a on nie mógł nawet jej dotknąć. Nie mógł potem zasnąć, choć bardzo tego pragnął, bo przecież bywało, że czasem znów pojawiała się nad ranem w sennej rzeczywistości i szeptała mu do ucha, że „wcale to tak nie jest, jak ci się wydaje”. Już kiedyś tak cierpiał, przypomniał sobie, jak po zamachu na cara, w którym został ranny, porzuciła go Olga. Ostatnio widział ją w cerkwi z dwójką starszych dzieci. Skłonił się jej, a ona odkłoniła się i zarumieniła. Ale nawet rumieniec na jej twarzy nie mógł sprawić, żeby zrozumiał, dlaczego się w niej tak straszliwie kochał. Może dlatego, że była taka piękna? Patrząc teraz na jej twarz, widział już tylko oznaki mijającej urody i pustkę. Czy z jego Fieją byłoby tak samo? Szczerze w to wątpił, ale tak bardzo pragnął, aby już przestała męczyć jego biedne serce, które kula Zuzu minęła zaledwie o centymetry. – Jest pan w czepku urodzony, Dmitriju Nikołajewiczu – oznajmił lekarz wojskowy, kiedy po tygodniu odzyskał przytomność. – Szybka pomoc też zadziałała. W innej sytuacji na śmierć by się pan wykrwawił. „Czepek” przydał mu się po raz kolejny w życiu. A ta pomoc... Akurat dobrze pamiętał, kto go ratował. I tę pobladłą, przerażoną twarz, która się nad nim nachylała, zaklinając go na wszystkie świętości, by żył. I człowieka, którego zesłał na Sybir, a który nieoczekiwanie stał się jego sprzymierzeńcem. I mimo iż pragnął ukarania pozostałej dwójki oszustów, nie oskarżył ich nawet później, kiedy Swietow przyszedł do szpitala. – Czyli możemy zamknąć sprawę Hazardzisty? Skinął tylko głową, zbyt obolały, żeby mówić. Cały czas

powstrzymywał się, by poprosić o morfinę. Spotkał już wielu, którzy uzależnili się w ten sposób, i nie chciał dzielić ich nieszczęsnego losu. Po wyjściu ze szpitala pragnął odnaleźć Rozalię i wyjechać z nią z tego miasta gdzieś daleko. Najlepiej nad morze. Nie przewidział jednak, że rana będzie się goić wolno. Gdy w końcu zaczął dochodzić do zdrowia, wdała się infekcja i gorączka. Kiedy wyszedł ze szpitala, zrobiła się późna jesień, a on wciąż był słaby. Nie chciał, żeby go widziała w tym stanie. Sam jeszcze nie wiedział, czy będzie się nadawał do jakiegokolwiek życia. Nie mógł zawracać głowy młodej kobiecie, która i tak oszczędziła go na tyle, że nie przesłała mu żadnego „ostatniego listu”, gdy odzyskiwał siły. Nagle do uszu Szuszkina doszedł tętent końskich kopyt, a zza przydrożnych wierzb wyłonił się samotny jeździec. Dopiero po chwili go rozpoznał. – Saszka! Oczom własnym nie wierzę! – Chyba ja bardziej. – Aleksander hrabia d’Argenson zeskoczył na ziemię. Nic się nie zmienił. Był taki sam jak dwadzieścia lat temu, kiedy razem studiowali prawo. Ciemny, zwinny i o oczach, w których czaiły się śmiech i lekka drwina. – Dimka, ty hultaju! W końcu do mnie dotarło, żeś w ojczyźnie. Od kiedy to? – Od połowy stycznia. Dali mi trochę urlopu, żebym się nacieszył domem rodzinnym. Wchodź do środka, drug! – Zapraszającym gestem wskazał drzwi i krzyknął na parobka, który wyszedł ze stodoły: – Pawka, bierz cugle! – I nie dałeś nawet znaku życia, ładnie to tak? Na szczęście wieść do mnie doszła i jako ta góra przyszedłem do Mahometa. – D’Argenson widać postanowił do reszty zmyć mu głowę. Z twarzy Dmitrija nie schodził jednak uśmiech, który pojawił się w chwili, gdy Sasza wjechał na podwórzec. To był jego najlepszy druh, prawdziwy przyjaciel. Znali się od dziecka – letni dom jego rodziców znajdował się o niecałą godzinę drogi od Szuszkina Barskiego – ale potem los ich rozłączył i nie widzieli się od dziewięciu lat. Po studiach d’Argenson rozpoczął pracę w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, a potem pojechał na misję dyplomatyczną do Anglii. Szuszkin robił wówczas karierę oficerską w gwardii carskiej. Po zamachu pisali do

siebie listy, stopniowo coraz rzadziej, ale zawsze, niezależnie od okoliczności, darzyli się sympatią. – Ściskasz prawicę tajnemu policjantowi? – zadrwił Szuszkin. – Ty dla mnie nie policjant. – Saszka umościł się w fotelu przy piecu. – Niektórzy udają, że mnie nie znają. To dla nich ujma na honorze. – Głupi są. Tak jakbyś nie wiedział. Cała ta dworska kamaryla. Czasem, gdy tak patrzę na tych snobistycznych idiotów, to się zastanawiam, kiedy to wszystko piekło pochłonie. Szuszkin westchnął z ulgą. Na szczęście mógł wciąż liczyć na d’Argensona. Może dzięki swojej pracy za granicą był niezależny tak jak w dawnych latach. W drzwiach stanęła Nastka; widać oderwała się od innych obowiązków, bo szybko wycierała ręce o szmatkę zawieszoną na fartuchu. – Przygotuj coś do jedzenia. I grzanego piwa. Pan po podróży. Dziewczyna dygnęła i zniknęła bez słowa. – Nic dziwnego, że sobie tu w ciepełku siedzisz. Taka krasawica z twojej gospodyni. – To córka starej gospodyni. Daj spokój, znam ją od dziecka. Przez osiem lat dwór Szuszkinów stał zamknięty. Tylko Nastka przychodziła tu raz na kwartał, wietrzyła i wycierała kurze. Kiedy wrócił, zgodziła się pracować u niego, bo matka coraz bardziej podupadała na zdrowiu. W roli gospodyni radziła sobie zupełnie dobrze i potrafiła też poustawiać innych, tak że nie zawracali mu niepotrzebnie głowy. – Ale teraz nie jest już dzieckiem. Powiem nawet: w sam raz. – Przestań, Saszka. Ciągle niewiasty ci w głowie. A żenić się sam jakoś nie chcesz. Twoja francuska krew wciąż ci w żyłach buzuje. – Szkoda, że w tobie nie. Wiesz, że Olga wyszła za mąż? – spytał d’Argenson, zerkając kątem oka na przyjaciela. – Widziałem ją w cerkwi. Z dziećmi. Prawdziwa matrona. – A nie mówiłem! – Aleksander się roześmiał zadowolony, że wyszło na jego. Kiedy Olga rzuciła Szuszkina, tylko on jeden nie bał się rozmawiać o niej z Dmitrijem, tłumacząc mu, że dobrze na tym

wyszedł. – Ale, prawdę mówiąc, podejrzewałem, że zastanę cię tu z jakąś Polką. – Polką? – Szuszkin mimowolnie się zaczerwienił. Chcąc to ukryć, wyjął szybko z kredensu karafkę z wódką. – Mówią, że piękne z nich kobiety. Potrafią nieźle zawrócić w głowie, ale... No tak, zapomniałem, że ty nienawidzisz Polaków. – To tak do końca nie jest. Nie można nienawidzić całego narodu. – Aha, osiem lat zrobiło swoje. Nawet ja po pięciu latach zacząłem lubić Anglików. – Różni są tam. Zamachowcy również. – Jak wszędzie. Mój drogi, od czasów Cezara zamachy są częścią naszego świata. – D’Argenson westchnął i wychylił kieliszek wódki. – Zdrowie twoje, przyjacielu. Jeszcze wszystko przed tobą. Do dna! Szuszkin opróżnił swój kieliszek. Tylko że on w przeciwieństwie do przyjaciela uważał, że jest zupełnie odwrotnie. Drugiego dnia po przyjeździe z Warszawy do Sankt Petersburga Dmitrij Nikołajewicz zamierzał stawić się w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, nikt tam jednak na niego nie czekał. Wąsaty kancelista szukał długo w papierach, w końcu odnalazł pismo nakazujące Szuszkinowi zgłoszenie się pod inny adres. Nabrzeże Fontanki 16. I tam, w głównej siedzibie ochrany, na niego czekali. – Dmitriju Nikołajewiczu, oczywiście doceniamy pańskie zasługi w Warszawie, ale chcielibyśmy wiedzieć, co stało się z naszymi pieniędzmi z czarnej kasy. Słowa te padły z ust samego głównego naczelnika ochrany, nie były to więc przelewki. Zebrali się tu, żeby go przesłuchać. A zatem „święta inkwizycja” zabierała się do dzieła. Był przygotowany na te pytania, ale nie przypuszczał, że będzie musiał na nie odpowiadać w gronie aż dziesięciu osób: wysokich urzędników i oficerów. Wśród nich dostrzegł Siergieja Wasiliewicza z Moskwy, który parę lat temu odwiedzał go w Warszawie. Tylko on jeden popatrywał na Dimę życzliwym okiem. Reszta przypominała zgraję nadętych pajaców z wypomadowanymi wąsami. – Czyli oznacza to, że pod pańskim bokiem wyprowadzono aż tyle pieniędzy? – rzucił niby mimochodem naczelnik. – A to ciekawe!

– Dobrze sami wiecie, że tego się nie da w pełni skontrolować. – Szuszkin rzucił spojrzenie Siergiejowi, który do niego lekko mrugnął. – Poza tym szulernia przynosiła stałe zyski. Musieliśmy się więc opierać na „Hazardziście”. – Który okazał się świętą trójcą! – zaśmiał się sam główny naczelnik. – Zapewniam panów, że nie poszła na to nawet kopiejka z państwowego skarbca. W zasadzie o wszystkim wiedzą, stwierdził Szuszkin. Pracownicy jego warszawskiego biura nie próżnowali, w czasie kiedy on walczył o życie. Rozpuściły im się języki jak dziadowskie bicze. Ratowali własne skóry, pogrążając w zeznaniach jego. – I to brat pańskiej kochanki, nieprawdaż, Dmitriju Nikołajewiczu? Drogo nas to pańskie uczucie kosztowało. Szuszkin zacisnął zęby. – Wasze Wysokobłagorodije, poświęciłem całe swoje życie dla cara i ojczyzny. – Na stole leżała jego prawa ręka pozbawiona trzech palców. I karierę gwardzisty, jak również możliwość zagrania koncertu Czajkowskiego, dopowiedział w myślach. – O tym też dobrze wiemy, Dmitriju Nikołajewiczu – odezwał się jeden ze zgromadzonych, pułkownik żandarmerii. Prawda, akurat on należał do tych, z którymi dawno temu Szuszkin się rozumiał. Razem z nim znalazł się w grupie określanej jako „święta drużyna”, która zawiązała się po zamachu na błogosławionej pamięci Aleksandra II, żeby bronić nowego cara i jego rodzinę przed terrorystami i ruchem rewolucyjnym. Pawka Diemidow ją wówczas sfinansował, jak i swoich kolegów, członków elitarnego jachtklubu z Petersburga. Organizacja miała mieć charakter konspiracyjny i przypominała nieco związek karbonarski złożony z oddziałów pięcioosobowych. Ale cała konspiracja wzięła w łeb, gdy jeden z anarchistów, Kropotkin, którego mieli na celowniku, zagroził opublikowaniem ich nazwisk w prasie francuskiej. Na szczęście tę amatorską działalność zastąpiło ochrannoje otdielenije. Ochrana miała działać profesjonalnie, rozprawiając się z przeciwnikami politycznymi nowoczesnymi metodami śledztwa

i gromadzonej informacji. Szuszkin miał jednak wrażenie, że dostępu do tej nowoczesności pazurami chronił carski krótkowzroczny orzeł. Sam nie czuł się bez winy, ale potrafił się przyznać do błędów. – Wasza sprawa stała się tematem plotek w całej Warszawie – warknął naczelnik. – Oficer uganiający się za spódniczkami. – Przypominam, że od dawna jestem cywilem. Jeśli panowie zechcą mnie wysłuchać, to zrelacjonuję dokładnie te wydarzenia, byście zapoznali się również z moją wersją, a nie tylko pomówieniami. – Może lepiej, że już nie był oficerem. Teraz mógł bez skrępowania przeciwstawiać się osobom wyższym rangą. – Czy mogę? Popatrzyli na siebie, a potem jeden po drugim, poczynając od naczelnika, skinęli głowami. – Mówcie. Po godzinie Szuszkin wyszedł. Gdy wycierał chusteczką spocone czoło, pojawił się przy nim Siergiej. – Ja na szczęście nie muszę uczestniczyć w tych sądach kapturowych. Miałem im przedstawić swoją opinię, więc to zrobiłem. Niech sobie wojskowi deliberują. – Nie jesteście oficerem? – zdziwił się Szuszkin. – Myślałem w Warszawie... – Taka była moja rola. Nie, jestem jeszcze bardziej cywilem niż wy, bo nigdy nie byłem w armii. I przyznam wam się w tajemnicy, że nawet nie skończyłem gimnazjum. Nigdy by nie przypuszczał, gdyż Siergiej był jednym z bystrzejszych i bardziej oczytanych ludzi, jakich Szuszkin spotkał w życiu. – Ale się z wami liczą, to najważniejsze. – Zejdę teraz na dół, do daktyloskopii. Jak panowie skończą, to może poszlibyśmy razem na obiad. Uczyniłby mi pan ten honor, Dmitriju Nikołajewiczu? Po półgodzinnym spacerze po zasypanym śniegiem mieście znaleźli się w restauracji położonej nad Newą, specjalizującej się w kuchni francuskiej. Początkowo Szuszkin nie miał apetytu, ale po pierwszym kęsie pasztetu z gęsich wątróbek zmienił zdanie. – Poszedłem w odstawkę, Siergiej – przyznał, biorąc łyk

chardonnay. – Jak to? – Oficjalnie mam urlop. Pierwszy od ośmiu lat. Ale praktycznie to oznacza koniec. Wyślą mnie gdzieś na wschód. Mamy wielki kraju, przyjacielu. – Nie sądzę, że mogliby popełnić taki błąd. – Siergiej miał zamyśloną twarz. – Z pańskimi umiejętnościami byłaby to niepowetowana strata. – Dałem się wykiwać tym Polakom. – Ale też nie najlepiej na tym wyszli. Lepiej napijmy się za przyszłość i... za miłość. Szuszkin bezwiednie dotknął ręką kieszeni surduta i zawahał się przed wzniesieniem kieliszka. – Jeśli to ta sama dama, którą wówczas widzieliśmy na koncercie w Warszawie, to gratuluję. Dmitrij pokręcił głową i spojrzał na towarzysza. Przystojny z wysokim czołem i dyskretny w swoich ambicjach. – Jest pan spostrzegawczy. Odniesie pan oszałamiający sukces w tej niewdzięcznej robocie. – Sukces? Nie wiem, czy akurat o to mi chodzi. Wiele panu zawdzięczam, Dmitriju Nikołajewiczu. To przecież pan wpadł na pomysł infiltrowania nielegalnych organizacji naszymi agentami. – To prawda – przyznał Szuszkin i bez toastu osuszył swój kieliszek. – W Moskwie pracujemy nad związkami zawodowymi. Dzięki temu będziemy doskonale wiedzieć, czym się zajmują. – To daje również możliwość przeciągnięcia ich na naszą stronę. Trzeba zadbać o odpowiedni sposób przekonywania. – Propagandę? – Otóż to. W ten sposób uniknie się radykalizacji postaw. Drogi Siergieju, ja jestem monarchistą z dziada pradziada, ale te nieszczęsne lata w Warszawie nauczyły mnie jednego: samymi represjami nie wykończy się ruchu rewolucyjnego. – Jest pan moim mentorem, Dmitriju Nikołajewiczu. – Mówmy sobie na ty – zaproponował Szuszkin.

Wycałowali się serdecznie i zerwali z winem na rzecz rosyjskiej wódki. Tak, tylko ona pasowała do takiego siarczystego mrozu, jaki tego dnia nastał w Sankt Petersburgu. – Dmitrij, zapraszam do Moskwy. Może udałoby się załatwić przeniesienie. Bo pomyśl sobie, co to by było, gdybyśmy połączyli siły. – Tylko uważaj, bracie, żebyś jeszcze nam nie wywołał rewolucji. To by dopiero było – zażartował Szuszkin. Porządny chłop z tego Siergieja, rozmyślał w dorożce odwożącej go do hotelu. Potrafił się zachować. Natomiast tamci, kiedy przyszedł usłyszeć „wyrok”, patrzyli na niego wilkiem albo unikali jego wzroku. Poczuł się, jakby był podejrzanym przestępcą. A może – w lekko zawianej głowie pojawiła się nagła myśl – specjalnie wysłali Siergieja na przeszpiegi? Nie byłoby to takie dziwne. Udali tylko, że mu wierzą, a teraz będą go sprawdzać, czy nie zabrał przypadkiem tych pieniędzy. Z trudem opuścił lekko zamarzniętą szybę i spojrzał przez okno do tyłu. Momentalnie otrzeźwiał. Jakieś dwadzieścia metrów za nimi jechał nieoznakowany powóz. A to łotry parszywe! I co oni mogli wytropić? Z kim się spotyka? Żeby im tyłki odmarzły! Nie miał najmniejszego zamiaru konspirować i bawić się w dworskie intrygi. Następnego dnia po noclegu w hotelu chciał od razu jechać do Szuszkina Barskiego. No ale, skoro zaczęli... Stuknął laską do woźnicy, a potem, kiedy dorożka skręcała z Prospektu Newskiego, wyskoczył z niej i natychmiast schował się przy wejściu do kamienicy. Po chwili ujrzał wyłaniający się zza zakrętu nieoznakowany powóz. Pojechał prosto za jego dorożką. To sobie trochę pojeżdżą po melinach, splunął z wściekłości do rynsztoka. Wódka, zdenerwowanie, nagły ruch i mróz sprawiły, że Dmitrij poczuł, że wzbiera w nim energia. Zdecydowanym krokiem ruszył w stronę innego hotelu. Przenocuje tam, a rano pojedzie na wieś. Tam nie będą go szpiegować. Jak oni śmieli, pomyślał, a jego ręka znów sięgnęła w okolice kieszeni na piersi surduta. Na szczęście ten list dotarł do niego jeszcze w Warszawie. Nie zniósłby myśli, że grzebałyby przy tym czyjeś paluchy i czyjeś wścibskie oczy poznawałyby prawdę. Najgorszą prawdę, której musiał się, niestety, sam dowiedzieć.

– Jesteś pewien, że cię śledzili? – spytał d’Argenson, biorąc dolewkę kapuśniaku przyniesionego przez Nastkę. – Trochę się na tym znam. Następnego dnia już widziałem ich w hotelu, ale i tym razem udało mi się ich przechytrzyć. Wyszedł tylnymi drzwiami i przekonał woźnicę rozwożącego pieczywo, że jego pojazd jest najlepszym środkiem transportu, aby przewieźć go na dworzec. Całe szczęście, że bagaż czekał na niego w przechowalni. Chociaż i tam mogli go przejrzeć. Najważniejsze jednak rzeczy trzymał cały czas przy sobie. – Ale teraz wiedzą, że jesteś nieszkodliwy. Może byś pogadał z Władimirem Nikołajewiczem Kokowcowem? – A z nim po co? – Byliście razem w Liceum Aleksandryjskim, prawda? Robi karierę. Podobno przechodzi do kancelarii państwa. Jest dość niezależny. – Nie będę nikogo o nic prosił. – Oj, Dima, uparty jak zawsze. I bezkompromisowy. Do dyplomacji byś się nie nadał. – Twardogłowy policjant. – Raczej zbyt uczciwy na te wszystkie gierki. – D’Argenson rozlał resztę wódki. – To nie pozostaje ci nic, jak czekać. Ale możesz sobie to czekanie umilić. Stawiam na tę jasnowłosą służkę. Zabaw się. Zaczęło się robić późno. D’Argenson nie przyjął zaproszenia Szuszkina, by został u niego na noc, ale obiecał, że odwiedzi go jeszcze za parę tygodni. I wówczas pójdą razem do łaźni, a potem się porządnie spiją. Chyba że Nastka ma jeszcze jakąś urodziwą krewną, to mogą co innego. Będzie jeszcze czas na wszystko, bo d’Argenson miał zamiar zostać w Rosji do końca maja. Potem miał wyjechać do Hiszpanii jako radca ambasady. Sasza wsiadał na konia, lekko się zataczając. – Sam mnie doprowadzi, mołodiec. Spróbuję się czegoś dowiedzieć w twojej sprawie w pałacu. Wiem, wiem, będę dyskretny. Zresztą zawsze jestem. – Roześmiał się, a potem wykrzyczał: Jeśli cię nadzieje zwiodą, Ni się troskaj, ni narzekaj;

Dzień żałoby przyjm z pogodą, Dzień wesela przyjdzie – czekaj!*** Już mi tak raz wołał, przypomniał sobie Szuszkin. I kiedy d’Argenson zniknął w głębi wierzbowej alei, wrócił do dworu. Po mglistym poranku szykowała się teraz mroźna noc. Może on miał rację? Może najlepszym lekarstwem byłyby w tej chwili ciepłe kobiece objęcia? Z lekką nostalgią przypomniał sobie francuską gryzetkę, która w pewnym momencie jego życia odegnała od niego wszystkie troski. A Nastka? Ponętna kobieta się z niej zrobiła, to prawda. Jeszcze szczupła w talii i o ładnej, jasnej cerze. Tylko ręce – czerwone i spracowane, nie takie jak te, o szczupłych, zgrabnych palcach, które wygrywały mu koncerty na pianinie. I nie tylko na pianinie. Starsza siostra Nastki też była niczego sobie. Nie spotkał jej od czasu powrotu. Pewnie wyszła za mąż za kogoś we wsi. Po raz pierwszy od długiego czasu miał ochotę na kobietę. Tym bardziej że papier złożony w kieszeni na piersi palił go żywym ogniem. Może ona złagodziłaby ten stale doskwierający mu ból. Kiedy wrócił do jadalni, Nastka właśnie zbierała ze stołu brudne naczynia. Poczeka więc, postanowił. Wiedział, w której izbie jej szukać. Skłonił się jej i poszedł do starej bawialni, przerobionej przez niego na bibliotekę. Poczyta sobie przez chwilę jakieś nostalgiczne wiersze. Przemknął przez korytarz, a kiedy otworzył drzwi do biblioteki, w pierwszej chwili się cofnął. – Oleg? – wydusił ochrypłym głosem. Długonogi chłopak o jasnych włosach stał przy półkach z książkami i delikatnie wodził palcem po ich grzbietach. Kiedy usłyszał głos Szuszkina, z przerażenia upuścił jedną z nich na ziemię. Schylił się natychmiast, by ją podnieść. – Przepraszam miłościwego pana. Ja tylko patrzyłem – powiedział przestraszony. Na oko mógł mieć około szesnastu lat. I nie był starszym bratem Dmitrija. Jednak łudząco do niego podobny. Te same ciemne

oczy, jasne włosy. Wrażenie było nieprawdopodobne. Nic dziwnego, że Szuszkin aż tak się pomylił. Tylko że jego brat nie żył. Od siedemnastu lat! – Kim ty jesteś, do licha? – wykrztusił po dłuższej chwili. Po prostu skóra zdjęta z Olega. Tylko ubrany w wiejskie łachy, w płóciennej przykrótkiej koszulinie. – Przepraszam, gospodin – kajał się młody. – Mam na imię Pietka i jestem siostrzeńcem Nataszy Iwanownej. Rozpalam we dworze w piecach. Jak to możliwe, że do tej pory go nie spotkał? U siebie w domu poczuł się tak bezpiecznie, że w ogóle nie zwracał na nic uwagi. I na nikogo. – A twoja matka to...? Jak jej było na imię? – Agafia Iwanowna, miłościwy panie. Matce się umarło dwa lata temu, babcia cały czas choruje, więc ciotka się mną zajęła. – A ojciec? Chłopak spuścił wzrok. – Nie żyje. Umarł jeszcze przed moimi urodzinami. Matka nie była jego żoną. To raczej oczywiste. Szuszkinowi zakręciło się w głowie od tej rewelacji. Ale nie zamierzał odpuszczać, tylko wziął Piotra na ostre przesłuchanie. – W tym pokoju już było napalone z rana. Więc co tu robiłeś? – Bo pan ma tu tyle książek. – A tobie one po co? Umiesz czytać? – Babka nauczyła mnie składać litery. Potem ciotka mnie wysłała do szkoły parafialnej. Chciałem też do powiatowej, ale nie dała rady. – A książki skąd? Chłopak przestępował nerwowo z nogi na nogę. – Pana tyle czasu nie było. A mnie tak do tych książek ciągnęło. Ale niech pan nie myśli sobie, że je do chaty wynosiłem. One tam by się mogły zniszczyć albo pobrudzić. Ja tutaj czytałem. – Tak, a co takiego czytałeś? Piotr pokazywał mu półkę po półce. Szekspir, Dante, tragedie antyczne.

– Ale najbardziej to mi się nasze powieści spodobały. – Nagle twarz mu się rozjaśniła, jakby zupełnie już zapomniał, że został złapany w miejscu, w którym nie powinien się znaleźć. – Tołstoj, Dostojewski, Turgieniew, Lermontow – wymieniał nazwiska i dotykał z szacunkiem grzbietu książki każdego z pisarzy. – A Puszkin? – Oj! – Chłopak pokraśniał i zaczął recytować: U łukomorja dub zielonyj Złotaja cep' na dubie tom I dniom i noczju kot uczonyj Wsio chodit po cepi krugom****. – A jak z liczeniem? – Nie najgorzej. – Dobrze, jutro sprawdzimy twoją wiedzę, a teraz zmykaj stąd. O ósmej rano masz tu być. – To jaśnie pan wybacza? Szuszkin machnął ręką, a młodzieniec czym prędzej czmychnął w stronę kuchni. Ciekawe, czy się przyzna do tego swojej ciotce. Nastce! Ot, i momentalnie odechciało mu się wszelkich amorów. Usiadł w fotelu przy oknie, ale światło dnia znikało coraz szybciej, więc zapalił lampę naftową. – Kłopot? – spytał siebie na głos. W pewnym sensie tak. Bękarci możnych panów na wsiach nie byli niczym nowym. Młodzi panicze zbierali doświadczenia najchętniej we własnym domu. On sam miał również na to ochotę, więc jak ich ma winić? A poza tym była to czysta drwina losu. Jego starszy o dwa lata brat Oleg zginął w pojedynku o honor kobiety, która pół roku później wyszła za mąż za jego zabójcę. Nigdy się nie dowiedział, że służąca Agafia, z którą umilał sobie życie na wsi, urodzi mu syna, jego wierną kopię. Oj, Oleg, bracie ty mój! Starszy o dwa lata, niesłychanie zdolny i inteligentny. I taki brak

pohamowania, biezudierżnost', przez całe życie. Nie mógł się zatrzymać, stale w ruchu, bezustannie starający się zmienić boski porządek. Otoczony dziesiątkami przyjaciół kochających go za poczucie humoru i hojność, dla których gotów był skoczyć do wrzątku. Do tej pory wspominano dowcipy Olega. Jak to potrafił przebrany za wiejską babę wybrać się do cerkwi, jak to łaził po okolicznych dworach, udając świętego mędrca, by przyjrzeć się z bliska pięknym pannom. Stale też popadał w tarapaty. Ale zawsze wychodził z nich cało i z uśmiechem. Aż do ostatniego razu, kiedy szpada nieudacznika wbiła mu się w tętnicę udową. Wykrwawił się, nim lekarz zdołał zatamować krwotok. – I co z tym zrobić? Co zrobić z chłopakiem, który najwyraźniej wybijał się intelektem z tutejszej chłopskiej zgrai? Tylko co on mógłby zrobić? Wielki pan na podupadłym dworze! Zastanawiał się przez dłuższą chwilę, rozważając wszystkie argumenty za i przeciw. Ktoś cicho zapukał do drzwi. Po chwili ukazała się w nich zakłopotana Nastka. – Przepraszam najmocniej. Tak go prosiłam, żeby tu nie wchodził. Ale on jest jak opętany. Zostanie ukarany, to obiecuję. – Żadnej kary! – obruszył się Szuszkin. – Jutro rano ma do mnie przyjść. A potem... A w południe wyruszę do Pitra. Na parę dni. Nastka dygnęła, a ponieważ Dmitrij nie odezwał się do niej więcej, szybko zniknęła. Był jeszcze chyba ktoś, kto mógłby pomóc w tej sprawie. Jeśli oczywiście zechce, pomyślał. Następnego dnia świeciło już słońce, a Dmitrij Nikołajewicz Szuszkin powolnym krokiem maszerował wzdłuż nabrzeża Fontanki. Tym razem nie zamierzał odwiedzać budynku, w którym podjęto decyzję o zablokowaniu jego kariery. Szedł dalej, ku eleganckim rezydencjom, których główne wejścia wychodziły wprost na rzekę. Jednak mimo wszystko odczuwał zupełnie podobny niepokój i po raz któryś pytał się w myślach, dlaczego sprawia sobie dodatkową przykrość. Pomalowany na żółto budynek wyglądał tak samo jak dziewięć lat wcześniej, kiedy widział go po raz ostatni. Nie był więc zaniedbany

i można by przypuszczać, że jego właścicielowi żyje się dość dostatnio. W porównaniu z sypiącym się dworkiem w Szuszkinie Barskim był jak niebo i ziemia. Dmitrij ubrał się tego dnia wyjątkowo starannie, wiedząc, że będą go obserwowały bystre oczy. Nie chciał sprawiać wrażenia, że wygląda znacznie gorzej niż towarzystwo, które regularnie odwiedzało tę rezydencję. To znaczy nie był całkiem pewien, czy tak nadal jest, ale znając właścicielkę, mógłby przysiąc, że nic się nie zmieniło. A poza tym mógł się spodziewać wszystkiego najgorszego. Katarzyna von Altenburg przyjechała do Rosji jako czternastolatka. Miała zostać damą dworu swojej dalekiej kuzynki Charlotty Wirtemberskiej, żony carskiego brata, która już wtedy nosiła rosyjskie imię Elena Pawłowna. Katarzyna nie znała języka, była zagubiona i nieszczęśliwa. Nie miała w zasadzie nic oprócz dobrego arystokratycznego nazwiska. Jednak już dwa lata po przyjeździe opanowała doskonale rosyjski w mowie i piśmie i okazała się niezbędna Elenie Pawłownej, u której była nianią jej córek, dwórką, a wkrótce też została jej powiernicą. Kiedy w Katarzynie zakochał się hrabia Sałtykow, Elena była niepocieszona. Nie mogła oponować, gdyż dla niezamożnej dziewczyny był to niezwykle korzystny mariaż, mimo trzydziestu lat różnicy pomiędzy „młodymi”. Od zawsze o Katarzynie krążyły opowieści, że jest bardzo temperamentną osobą. Hrabia próbował jej mężnie dorównać, ale jego serce okazało się zbyt słabe. I tak Katarzyna w wieku dwudziestu dwóch lat została wdową, na dodatek z trzyletnią córką Swietłaną. Postanowiła wówczas wrócić do swojej „pani”. Swietka wychowywała się w pałacu Michajłowskim wraz z córkami Eleny i chyba pozbawiona była należytej opieki, bo w wieku szesnastu lat uciekła z ubogim szlachcicem, który nie wiadomo skąd przybłąkał się na dwór. Kiedy w końcu matka ją odnalazła na wsi zabitej dechami, była już zamężna i oczekiwała przyjścia na świat swego pierwszego dziecka. Nie pozostało więc nic innego, jak oderwać obcasy od wiejskiego błota i wrócić tam, gdzie koncentrowało się życie całego imperium, gdzie się konwersowało i spotykało interesujących ludzi. Elena Pawłowna, wówczas już również wdowa, zainspirowana

przez Katarzynę i jej nowatorskie poglądy otworzyła własny salon. Bywały tam elity intelektualne. Wielka księżna popierała działaczy reformy chłopskiej – w swym majątku uwolniła chłopów pańszczyźnianych jeszcze przed ukazem carskim, jak również jako mecenas wspierała działalność muzyczną i rozwijała działalność charytatywną. To był prawdziwie złoty wiek w życiu obu kobiet. Pewnej jesieni, kiedy Katarzyna rozprawiała z dużym zaangażowaniem o operze Michaiła Glinki, podeszła do niej służąca i szepnęła coś do ucha. Hrabina przeprosiła towarzystwo i udała się do pałacowego wejścia dla służby. – Nie wiedziałam, czy wpuszczać, pani hrabino – powiedziała stropiona służąca i otworzyła drzwi. W zimowej, niemal bajkowej scenerii zobaczyła przed sobą brodatego chłopa w futrzanej czapce, trzymającego za rękę dziecko w zabrudzonym kożuszku. Drugi dzieciak biegał dokoła jak opętany, robiąc sobie ślizgawkę przy samych drzwiach. – Co to takiego? – niemal warknęła, czując, jak ziąb dosięga jej dekoltu ledwie przysłoniętego jedwabną narzutką. Biegający dzieciak zatrzymał się na jej słowa i wlepił w nią wzrok. Oczy zaświeciły mu się jak gwiazdy. – Babka przyszła. Patrz, Dimka, to nasza babka. – Zaraz powiadomię panią hrabinę – dygnęła służąca. Inny budynek, trzydzieści lat później, ale kiedy w drzwiach stanęła ONA, Szuszkin miał wrażenie, że czas się zatrzymał. – Właśnie się zastanawiałam, kiedy się raczysz pojawić – odpowiedziała chrapliwym głosem, który zapewne zawdzięczała licznym wypalonym w sekrecie cygaretkom. Poszedł za nią, jak trzydzieści lat wcześniej, tyle że wtedy była dla nich jedyną nadzieją. Teraz był pozbawiony złudzeń. Z babką nigdy nie byli pokrewnymi duszami. Od samego początku upodobała sobie Olega. Tego szalonego rozrabiakę, którego uśmiech zniewalał wszystkich. Potrafił okręcić ją dokoła małego palca. To w zasadzie dla niego wyprowadziła się z pałacu i kupiła tę rezydencję. Tym razem nie mogła popełnić podobnego błędu jak ze Swietłaną, która opętana przez miłość uciekła z domu, narodziła

synów, a potem wymyśliła sobie, że najlepiej jest umrzeć i zostawić innym ten cały ambaras. Nikołaj Szuszkin, kiedy wytrzeźwiał po trzech tygodniach, pojawił się u babki. Dowiedział się wówczas, że jego synowie zostaną u niej. Do niego będą przyjeżdżać jedynie latem i na święta. Jeśli będzie wówczas trzeźwy! Dmitrij wszedł za Katarzyną do okrągłego saloniku na piętrze. Tam znajdowały się ulubione bibeloty gospodyni, a poza tym fortepian Bechsteina, na którym nauczył się grać. Hrabina była bardzo muzykalna. Szybko zrozumiał, że to jedyny sposób, by babka spojrzała na niego przychylnym okiem, i podczas gdy brat uprawiał fechtunek i chodził na lekcje tańca, on całymi godzinami ćwiczył gamy. – Muszę ci przyznać, wnuku, że wyglądasz lepiej niż kiedykolwiek – odezwała się hrabina, moszcząc się wygodnie w skórzanym fotelu przy kominku. Chyba zamierza umrzeć, skoro prawi mi komplementy, pomyślał Dmitrij i usiadł naprzeciwko niej. Nie, nie wyglądała na umierającą. I zupełnie nie na swoje siedemdziesiąt pięć lat. Elegancko upięte siwe włosy, złoty medalion z podobizną zmarłej już Eleny Pawłownej na piersi, suknia z grubego jedwabiu o przepięknej ciemnobrązowej barwie – wyglądała po prostu kwitnąco. Ciekawe, czy nadal ma kochanków, czy już z nich zrezygnowała, pomyślał. I chciał już podziękować za komplement, gdy usłyszał: – A może wzrok mi się psuje? No cóż, była sobą. – Widzę, że miewacie się, pani, doskonale. – Nie narzekam. Są tacy, co o mnie dbają. Własny wnuk zniknął na lata całe. – Pisałem. – Od święta! Akurat chciało mu się więcej! Za każdym razem przysyłała mu pełne pretensji epistoły i instrukcje, według których miał kierować życiem. – Byłem w Polsce i we Francji. Pracowałem. – Nawet z nikim nie mogłam rozmawiać o tej twojej pracy. Wstyd

mi było. Nikt cię nie zmuszał do takiego zajęcia. Ale się tak głupio uparłeś po tym zamachu. – Ktoś ją musi wykonywać dla bezpieczeństwa tego państwa. – Ciekawe, że trzeba robić to za granicą. I to w kraju, do którego przyszliśmy bez zaproszenia. Dmitrij poczerwieniał. Oczywiście, natychmiast udało się jej go zezłościć. Nie potrafił jej rozśmieszyć jak Oleg i sprawić, że natychmiast miękła i robiła się zupełnie sympatyczna. Przy nim zawsze miała twarz Gorgony. Nienawidziła jego nieśmiałości i skromności. Chyba kojarzyło jej się to z moralnym ascetyzmem głoszonym przez Cerkiew. A tego nie mogłaby znieść. Ascetyzm? Nie, dziękuję, poproszę o deser! Babka była niepohamowana, podobnie jak Oleg. Tylko że w przeciwieństwie do niego zaszła o wiele dalej. No i wciąż żyła. – Dobrze – odezwała się w końcu, widząc, że Dmitrij nie zamierza niczego dodać. I tu była zmiana. Kiedyś milczałaby przez parę godzin. Na złość, po prostu. – Sądzę, że nie przyszedłeś do mnie na kolację, prawda? Choć oczywiście chętnie cię nią poczęstuję. Tak, jednak się zmieniła. W kącikach jej nadal pięknych ciemnoszarych oczu czaił się uśmiech. Może zresztą był tam zawsze, tylko on go nie zauważał. Nie bardzo wiedział, jak zacząć. Znów czuł się jak na przesłuchaniu przed komisją. Hrabinę zaczęło niecierpliwić jego milczenie. – Może chcesz mi wyznać, że się żenisz? Mam tylko nadzieję, że nie z jakąś podupadłą szlachcianką z okolicznej wioski. – Nie, pani, muszę was rozczarować. Żeniaczka nie jest dla mnie. – Nie opowiadaj, synku, że ci wtedy ta wieśniaczka, jak jej tam było... tak zalazła za skórę. Dmitrij potrząsnął głową. – Nie, to nie ma nic wspólnego z Olgą Igorowną. – Mam nadzieję. Jeśli mi pozwolisz, poznam cię z odpowiednią panną. Urodziwa i mądra, w przeciwieństwie do tamtej. I z dobrej rodziny. – Pani, zmiłuj się. – Nad czym mam się zmiłować? Chcę się jeszcze doczekać

prawnuków. Chyba aż tak nie ucierpiałeś przy wybuchu bomby? Lekarz mi mówił... Najchętniej zatkałby sobie uszy, żeby tego nie słyszeć. Zawsze wprawiała go w zawstydzenie. – Po co prawnuki? Nigdy nie była pani zwolenniczką rodziny. Pamiętam te dyskusje przy stole, że dzieci powinny być wychowywane przez obcych, i to najlepiej daleko od domu. Model angielski. Usta Katarzyny stały się jedną zaciśniętą kreską. – A czy ze mnie jest nieomylny papież? Ludzie inteligentni czasem zmieniają poglądy. Szuszkin zwiesił głowę, ale szybko ją uniósł, uznawszy, że przyszedł ten właściwy moment. – A gdyby się pani dowiedziała, że ma już jednego prawnuka? – Twój? – Pytanie było szybkie jak wystrzał z pistoletu. Pokręcił głową. – Olega. Tego się nie spodziewał. Hrabina jęknęła i osunęła się z fotela. Niechybnie spadłaby na ziemię, gdyby jej nie podparł. – Zawołam służbę. Przyniosą krople! – Nikogo nie wołaj. Ty mi mów o wszystkim. I to już! Jej paznokcie wbiły mu się w przedramię i nie puszczały. Usiadł więc przy fotelu hrabiny. – Dowiedziałem się o tym dopiero wczoraj – zaczął. Kiedy skończył opowiadać, uniósł się z kolan i spojrzał na babkę. Miała zamknięte oczy i oddychała niemal niezauważalnie. Odszedł od jej fotela i wyjrzał z okna na rzekę, po której przepływała ozdobiona kolorowymi dekoracjami łódź. Ktoś bawił się widać w Wenecję. – I czego ode mnie teraz chcesz? Pewnie pieniędzy. – Nigdy was o to nie prosiłem. – To prawda. Zawsze ci się wydawało, że jesteś lepszy od nas wszystkich. – To bez sensu. – Najchętniej wyszedłby z tego domu w tej samej chwili, ale nie lubił niedokończonych spraw. – Rozmawiałem z tym Pietką parę godzin. Jest bardzo inteligentny i uwielbia się uczyć. Mnie nie stać na zapewnienie mu odpowiedniej edukacji, a dzięki niej miałby

przynajmniej jakąś przyszłość. – Przyszłość. – Hrabina uniosła się z fotela energicznym ruchem. Nic nie wskazywało na to, że chwilę wcześniej omdlała. – Sam nie wiesz, co mówisz. Od kiedy w naszym kraju liczą się ludzie dobrze wykształceni? Twoja miłość do cara odebrała ci chyba wzrok. Czy nie wiesz, co dzieje się z tymi, którzy wyrastają nad przeciętność, tymi, którzy pragną myśleć i działać dla kraju, ale nie tak, jak wyobrażają sobie tępi carscy urzędnicy? Sybir jest ich pełen. A jeśli nie on, to zakaz wstępu, brak możliwości wyjazdu. I tak kończą się aspiracje. Popatrz, co zrobiono Mendelejewowi. Jeden z najwybitniejszych naukowców. No, ale Akademia Nauk go utrąciła. Wiadomo przez kogo! Babka znów się czepiała poprzedniego cara, któremu służył Szuszkin. Nienawidziła go od zawsze. Może dlatego, iż jej protektorka, Elena Pawłowna, przyjaźniła się z nieśmiałą carową Marią, notorycznie zdradzaną przez męża. – Czyli lepiej nie dawać mu szansy lepszego życia? – Jakiego? Czy nie jest szczęśliwy na tej waszej głuchej wsi? Czy będzie mu lepiej, gdy skończy szkołę i będzie musiał się piąć po kolejnych urzędniczych szczeblach? Przynależność do inteligencji to racja sumienia, a nie wykształcenie. A już najmniej majątek. – To po co był pani ten cały salon? Ci muzycy, pisarze i inni, którzy bez przerwy się tam pchali. Po latach się okazuje, że nie powinni wyściubiać nosa z Szuszkina Barskiego, tak? – Udało się jej go rozzłościć na dobre. – Właśnie po to, bym po latach doszła do tego wniosku. Tylu cennych ludzi odeszło, ale stale pojawiają się nowi. Rosną nawet na ugorze. To wielki kraj, Dima. Ciekawe, co by powiedziała na to, że on sam wysłał tylu ludzi na jego drugi koniec. – Nie będę przyczyniać się do jego zaludnienia na wschodzie – wydała wyrok, którego w zasadzie się spodziewał. – Niech się chłopak wychowuje zdrowo na wsi. Lepiej na tym wyjdzie. Po chwili pojawiła się służąca, oznajmiając, że przyszli goście na kolację. Szuszkin chciał się chyłkiem oddalić, ale babka ponownie uczepiła się jego ramienia i kazała się zaprowadzić do drugiego salonu.

– To mój wnuk. Dmitrij Nikołajewicz właśnie wrócił do kraju po wojażach – przedstawiła go starszemu małżeństwu, a potem jeszcze jednemu mężczyźnie, którym okazał się kompozytor, Piotr Czajkowski. Połknęłaby własny język, żeby nie wymienić nazwy mojej profesji, pomyślał Szuszkin i już bez żadnej refleksji zabrał się do pochłaniania homarów i innych darów morza. Mimo fiaska petersburskiej misji był tego dnia bardzo głodny. Dwa tygodnie później Dmitrij Nikołajewicz prowadził lekcję geografii. Nawet nie przypuszczał, że zajęcie nauczyciela może być aż tak wyczerpujące. Pewnie kolejny raz nie zje ciepłego posiłku, bo jego nienasycony uczeń zasypie go licznymi pytaniami, chcąc na przykład wiedzieć, jaka może być teraz temperatura na Sachalinie i jaka jest głębokość jeziora Bajkał. W pewnej chwili jednak uczeń stojący przy mapie cesarstwa przestał się kręcić z podniecenia i znieruchomiał. – Ktoś do nas jedzie. Może Saszka, ucieszył się Szuszkin. Udałoby mu się w ten sposób wymigać od narzuconego sobie obowiązku. Pełen nadziei podszedł do okna i zobaczył, że zza wierzbowej alei nie wyłania się sylwetka pojedynczego jeźdźca, tylko cały powóz zaprzężony w czwórkę koni. I już po chwili zobaczył na pudle karety herb Sałtykowów. – Nie wiedziałem, pani, że mimo wszystko lubisz niespodzianki – powiedział do babki, pomagając jej opuścić powóz. – Całe szczęście, że masz szansę mnie poznać, zanim opuszczę ten padół łez – odparła hrabina, poprawiwszy ciemnoszarą wełnianą spódnicę. Idealną na podróż. Stąpając uważnie, by nie natrafić na błoto, przemierzyła odległość dzielącą ją od dworu. – Ale jest tu pani po raz pierwszy – zauważył Szuszkin. – Szkoda tylko, że okolica wiosną nie prezentuje się jeszcze najciekawiej. – Potrafię sobie ją wyobrazić. Po raz pierwszy Szuszkin nie odczuwał żadnego niepokoju w jej obecności. Może dlatego, że była na jego terenie i musiała się dostosować do zasad, które sam ustalał. Był pewien, że zmieniła zdanie. – Herbaty? Nastka nastawi samowar.

Skinęła głową i przeszła z nim do salonu. Zatrzymała się przed obrazem olejnym wiszącym nad stołem. – Moja Swietka. Jak żywa. Portret matki Szuszkina został namalowany na dwa lata przed jej śmiercią. Ubóstwiający ją ojciec postanowił uwiecznić jej piękno na zawsze. Podobno słono za niego w Pitrze zapłacił, choć nie było go na to stać. – A twojego portretu też nie mam – zauważyła babka. – Jak będziesz w stolicy, to pójdziesz do fotografa. – Jak sobie pani życzy – odpowiedział z uśmiechem, po czym odwrócił się i krzyknął w stronę sieni: – Pietka, chodź tu na chwilę! Chłopak pojawił się po ułamku sekundy – widać, że był ciekawy gościa. Uprzejmie się ukłonił i wysłuchał polecenia Szuszkina, które miał przekazać ciotce. Kiedy drzwi się za nim zamknęły, Dmitrij spojrzał na babkę, której twarz była blada jak opłatek. – Podobny, prawda? – To... to niesłychane – wyjąkała, usiadła na pierwszym z brzegu krześle i zamilkła na długą chwilę. Jej milczenie było tak donośne, że zaczęło budzić pierwsze wiosenne muchy. Odezwała się dopiero, kiedy Nastka pozostawiła tacę ze świeżo zaparzoną herbatą i ciasto drożdżowe. – Biorę go ze sobą. Najpierw będzie miał prywatnego guwernera. – Muszę panią rozczarować. Pietka już ma nauczyciela. – Załatwiłeś? – Sam nim jestem. – Ty? – Wyraźnie się stropiła. – A co z twoją posadą? – Nadal jestem urlopowany. Nadarzyła się więc okazja, by lepiej poznać bratanka. – Ale gdy wyjedziesz? – Nieprędko to nastąpi. Babka spróbowała herbaty i z uznaniem skinęła głową. Podróż chyba również pobudziła jej apetyt, bo po chwili nie było już na jej talerzyku ciasta drożdżowego. Porozmawiali jeszcze chwilę, a potem hrabina zakomunikowała, że jedzie na przyjęcie do d’Argensonów i musi się spieszyć. Z pewnością na nią już tam czekają.

– Jeślibyś jednak wyjechał... – zaczęła, kiedy nakrył jej nogi ciepłym pledem w karecie. – Nie sądzę. Zapomnieli o mnie w Pitrze. Może i lepiej. Ale jeśli to nastąpi, to liczę wówczas na pani wielkie serce. – Aleś ty naiwny, drogi Dima. Czy ty myślisz, że po tylu latach dworskiego życia ja jeszcze je mam? Powóz odjechał, zostawiając w błocie głębokie bruzdy. Szuszkin jeszcze chwilę żegnał go wzrokiem, po czym wolno zawrócił do dworu. Przy samym wejściu rósł jakiś nieznany mu krzak. Gdy przyjrzał mu się z bliska, zobaczył na jego gałązkach tworzące się pąki. Szła wiosna. Przycisnął ręką list, który stale nosił na piersi, a potem wyjął go z kieszeni i podarł na drobne kawałeczki. Po co mu on? I tak jego treść znał na pamięć. Koniec udręki, koniec wspomnienia o Czarodziejce. Niech przychodzi nowe! Na początku kwietnia Dmitrij Nikołajewicz otrzymał list z rozkazem natychmiastowego stawienia się w stolicy. Trzy dni później siedział już w pociągu, w drodze do Paryża. Tam go wysyłano, by wsparł „swoją wiedzą i bogatym doświadczeniem” rezydenta ochrany Piotra Raczkowskiego. Szuszkin byłby zbyt naiwny, żeby nie zdawać sobie sprawy z tego, komu to zawdzięcza. * A. Puszkin, Ranek zimowy, przeł. Kazimierz Jaworski. ** A. Puszkin, O wiosno, poro miłowania, przeł. J. Tuwim. *** A. Puszkin, Jeśli cię nadzieje zwiodą, przeł. M. Grabowski. **** A. Puszkin, Rusłan i Ludmiła.

Rozdział XIII Luiza, Gdańsk, wrzesień 1890 Jaki piękny dzień! Powietrze było lekkie, słońce wciąż pełne lata, a niebo... Tego niebieskiego koloru chyba jeszcze w życiu nie widziała. Chętnie zmieszałaby farby, żeby zobaczyć, czy udałoby jej się przełożyć to na papier. Od dawna nie miała czasu, by cokolwiek namalować, a poza tym dopiero teraz nabrała ochoty. Może dlatego, że teraz wszystko jej się poukładało, a życie wreszcie zaczynało się toczyć w sposób leniwie przyjemny. Zerknęła w stronę przebieralni zdumiona, że za drewniane zadaszenie kieruje się aż tyle osób. Kuracjusze sopoccy byli chyba mocno zdeterminowani, pragnąc używać wód bez względu na kalendarz. Ale cóż dziwnego? Słońce przygrzewało mocno i nawet przydała się parasolka, żeby przysłonić twarz. Dwa dni wcześniej wybrała się na spacer bez niej i po powrocie została z miejsca zaatakowana przez siostrę Joachima, Klarę, że zniszczy sobie od słońca i soli cerę i będzie wyglądała jak żona rybaka. – Nie musisz się przejmować. Dla mnie zawsze będziesz piękna – wyznał jej Joachim, kiedy nerwowo spoglądała potem wieczorem w lustro. I, o dziwo, Luiza uwierzyła jego słowom. To był wyborny pomysł, aby spędzić dwa tygodnie nad morzem, goszcząc w willi Klary Schumann. Wprawdzie nowy dom Hallmannów położony był niemal w lesie i Luiza uwielbiała go od pierwszej chwili, ale miło powdychać morskie powietrze. Tym bardziej że Hania miała u siostry Joachima wspaniałe towarzystwo. Jej najmłodszy syn, Gustav, był w tym samym wieku i od kiedy się spotkali po raz pierwszy, stali się nierozłączni. Początkowo rozmawiali ze sobą w dziwnym narzeczu stanowiącym składankę francuskiego i polskiego. Jednak już po kilku miesiącach Hania posługiwała się niemieckim bez żadnego problemu. Luiza również radziła sobie zupełnie nieźle, chociaż wolała rozmawiać z Klarą po francusku. Siostra Joachima zachowywała się w stosunku do niej bardzo

życzliwie. To ona najczęściej odwiedzała Luizę przy Jäschkentaler Weg. Kiedy przyjechali do Gdańska, ich dom był praktycznie nieumeblowany. Początkowo zatrzymali się u najstarszego brata Joachima, Paula, który wraz z rodziną mieszkał teraz w rodzinnej kamienicy przy Długiej. Klara pojawiała się jednak co drugi dzień i zabierała nową bratową na zakupy. Trochę była zawiedziona. – Jakim, dlaczego wybrałeś taki nieduży dom? Chcesz nam wstyd zrobić? – Za każdym razem robiła mu te wyrzuty. – Wszyscy mieszkamy w takich reprezentacyjnych miejscach. Jak się ciotki dowiedzą... Jakby powodów do wstydu było mało! Zmiana nazwiska z von Eistetten na rodowe nazwisko ojca Hallmann, małżeństwo z niezamożną Francuzką i tak dalej. Luiza doskonale to wyczuwała. Wkrótce jednak zapomniano o wszelkich wstydach, chociaż Joachim i tak mało się tym przejmował, bo nie miał czasu. W rodzinnej firmie żeglugowej Reederei Nord dokonał rewolucji technicznej polegającej na wymianie kotłów parowych, co sprawiło, że statki kompanii rozwijały teraz znacznie większą prędkość niż konkurencja. Posypały się zamówienia na przewóz węgla. Luiza nie musiała nawet studiować ksiąg buchalteryjnych. Wyczuwała to po uśmiechach na zazwyczaj kamiennych twarzach bratowych Joachima, a także po licznych zaproszeniach, które zaczęły przychodzić do ich domu. Nie był zresztą taki mały, gdyż mieli do dyspozycji aż pięć sypialni. Mogli się w nim wygodnie rozlokować. A skoro mieli zostać w tym portowym mieście tylko rok...? Jednak wszystko wskazywało, że pomieszkają tu znacznie dłużej. Nałęcz przestał zupełnie nalegać na ich przyjazd, a tymczasem dla braci Joachim stał się niezbędny. Luiza dokonała dokładnej inspekcji okolicy i uznała ją za niezwykle atrakcyjną. Po dziesięciu minutach spaceru dochodziło się do centralnej części dzielnicy Langfuhr, pełnej sklepów, banków i hoteli, jak również do przystanku tramwaju konnego, którym można się było udać w stronę śródmieścia czy Oliwy. Ogród również jej nie zawiódł. Był bardzo dobrze utrzymany, widać, że poprzedni właściciele, którzy wyjechali z Prus, kochali kwiaty, a szczególnie rozmaite odmiany róż. Poza tym ten Danzig czy Gdańsk, jak go kiedyś zwykła nazywać, bardzo jej się spodobał, i to od pierwszej chwili, kiedy wpłynęli do

portu. Takie piękne stare miasto i w dodatku tyle zieleni dokoła. A z kolei w Zoppot – znowu morze. Z sypialni domu Klary mogła na nie spoglądać przez okno. Było na skinienie ręki! Nie tak jak w Deauville. A poza tym dobrze utrzymane parki i wzgórza dokoła. Z prawdziwą przyjemnością sama wyruszała na przedpołudniowe spacery. Hania wolała bawić się w ogrodzie lub na plaży w towarzystwie dzieci Klary. Od razu przywykła do nowych okoliczności. Zrobiło się z niej cygańskie dziecko, rozmyślała Luiza, obiecując sobie, że tym razem nigdzie się stąd już przez dłuższy czas nie ruszą. Wolnym krokiem doszła do malowniczej budowli z muru pruskiego, którą ozdabiały różne drewniane elementy. To był sopocki Kurhaus, przodem zwrócony do morza. Jeszcze nigdy nie była wewnątrz. Wiedziała od Klary, że na pierwszym piętrze znajdują się duże pomieszczenia reprezentacyjne. W jednym z nich za parę dni miał się odbyć koncert operowy, na który mieli zaproszenie. Luiza zawróciła jak zwykle przy imponującym gazonie kwiatowym znajdującym się na skwerze Kuracyjnym przed Kurhausem. I pomyśleć, że swoją sławę Zoppot zawdzięczał francuskiemu lekarzowi, doktorowi Haffnerowi. Wyczytała to w przewodniku i wspomniała z dumą Klarze. Zdziwiła się, że szwagierka nic o tym wcześniej nie wiedziała. Czasem siostra Joachima wykazywała się niesłychaną ignorancją. Podobnie zresztą jak jego bracia. A może po prostu z niej żartowali? Przebywała w tym mieście dopiero pół roku, a to był zbyt krótki czas, żeby ich poznać i zrozumieć. Bardzo jej brakowało prawdziwej przyjaciółki, takiej jak Zosia Kwilecka, a potem Rozalia. Joachim za to, otoczony rodziną i starymi znajomymi, czuł się doskonale, mimo iż Klara zabroniła mu opowiadać o pobycie na Syberii w szerszym gronie. – To dla twojego dobra, Jakim. Nie chcę, żeby przylgnęła do ciebie łatka byłego więźnia. Ale i jego życie nie przebiegało bezchmurnie. Miesiąc po powrocie do Gdańska Joachim wybrał się do Sitna, żeby spotkać się ze swoją prawdziwą matką. Szykował się do tego przez kilka dni, by w końcu pojechać wynajętym powozem, wypełnionym prezentami dla Matyldy i kaszubskich kuzynów. Wybierali je razem

z Luizą, pragnąc, by były zarówno praktyczne, jak i ładne. – Następnym razem zabiorę tam ciebie i Hanię. Myślę, że polubisz Matyldę. – Wciąż nie mógł jej nazywać matką. Tak mówił wyłącznie o Wilhelminie, zmarłej żonie ojca, która go przecież wychowała i kochała jak własne dziecko. Luiza przez cały dzień nie mogła się do niczego zabrać, czekając na powrót męża. Był piękny majowy dzień i sądziła, że Joachim wróci dopiero, kiedy zapadnie zmrok. Zaskoczył ją, pojawił się w domu już wczesnym popołudniem. Widząc jego poszarzałą twarz, od razu zrozumiała, że stało się coś niedobrego. – Nie widziałem się z nią – powiedział od razu po wejściu, a potem, schowany w bezpiecznych ramionach Luizy, przez dłuższą chwilę nie mógł niczego wydusić. – Wyjechali wszyscy do Kanady. – Jak to? A dlaczego akurat tam? – Zginął jej brat. Upadło na niego drzewo. Matylda została sama z trojgiem jego dzieci. Nie mieli z czego żyć. I wówczas otrzymali wiadomość od mojego stryja, który zgodził się opłacić ich podróż do Kanady. Podobno całkiem dobrze mu się powodzi. – I nie dali ci znaku życia? – To moja wina. Nie pisałem ani jej nie odwiedziłem, kiedy przyjechałem do Gdańska w zeszłym roku. Co mogła sobie pomyśleć? Jaki ze mnie człowiek, Luizo? Porzuciłem rodzoną matkę bez słowa. – Joachimie, dla ciebie matką była Wilhelmina. Gdy zachorowała, zostawiłeś wszystko, żeby ją zobaczyć. – Miałem dwie matki. Jedna nie żyje, a druga zniknęła na końcu świata. – Jest przecież w Kanadzie. Sami mieliśmy jechać do Ameryki. – No widzisz, jaka ironia losu. Bylibyśmy tak niedaleko niej. – Mówiłeś, że wybierzesz się do Nałęcza. Może i ją wówczas odwiedzisz. Wiesz chociaż, dokąd wyjechali? – Na szczęście u księdza dowiedziałem się o ich adresie. Miał mi go przekazać, jakbym się pojawił. Widzisz, ona wierzyła, że jednak do niej wrócę. – To wiesz co, mężu? Myślę, że będziesz musiał napisać do niej długi list, a prezenty po prostu im wyślemy.

Do tej pory z Kanady nie przyszedł żaden list, ale Luiza nie traciła nadziei. To niemożliwe, żeby zniknęli na wieki, skoro specjalnie zostawili swój adres. Ludzie przecież się odnajdowali cały czas. Przecież to już koniec XIX wieku, a nie średniowiecze! Na przykład miesiąc temu odnalazła się Rozalia. W końcu odpisała na jej liczne listy, opowiadając o swych losach od chwili, kiedy rozstali się w mieszkaniu mecenasa. Niewiarygodne, że aż tyle rzeczy mogło się zdarzyć w tak krótkim czasie. Rozalia w liście sprawiała wrażenie dojrzałej i jakby przegranej życiowo kobiety. Kiedy Luiza wspomniała o tym Joachimowi, natychmiast się zapalił do tego, by zaprosić Rozalię do nich na wakacje. – I niech zabierze młodszą siostrę. Będzie tu miała towarzystwo w swoim wieku. – Tak myślisz? – Luiza nie mogła zapomnieć Rozalii słów, które usłyszała w swoim warszawskim ogrodzie. Wprawdzie Lubecka napisała do niej bardzo serdeczny list, prosząc o wybaczenie za wszystkie złe słowa i myśli, jednak tamta sytuacja tkwiła w niej nadal jak cierń. – Oczywiście, że tak. Wiesz, jak lubię Rozalię. Właśnie wiedziała i to ją trochę niepokoiło. – To może przyjechałyby w czerwcu? – Kiedykolwiek. Może być nawet na przyszłe święta, jeśli rodzina je wypuści. Nie chcę, żebyś się tu czuła zbyt samotna. To Luizie nie groziło. W każdym razie zobaczy jeszcze, czy nadal ma ochotę spotkać się z Rozalią. Chwilowo dalekosiężne plany mogły poczekać. Tymczasem robiła wszystko, żeby zapuścić korzenie w ojczystym mieście męża. Zamyślona dotarła do leśnej ścieżki, która wiodła na skróty do rezydencji Schumannów. Był to imponujący pałacyk z werandami i drewnianymi wykuszami. Otaczał go ogród, pośrodku którego znajdowała się fontanna. Klara była bardzo dumna ze swojego domu i spędzała tu większą część roku. Jednak jej mąż, bankier, ze względu na interesy nocował najczęściej w Gdańsku, gdzie mieli do dyspozycji duże mieszkanie. Czasem widywali się tylko raz w tygodniu. Luiza nie mogła tego zrozumieć. Pałacyk był wprawdzie piękny i wygodny, ale gdyby ona miała wybór, z pewnością wolałaby mieszkać tam, gdzie jej mąż.

Teraz nie widziała go już od dwóch dni i zaczynała bardzo za nim tęsknić. Marzyła o chwili, kiedy będą razem tylko we dwójkę i będą mogli porozmawiać. Weszła przez żeliwną furtkę przy plaży prowadzącą do bocznego wejścia pałacyku i zobaczyła wychodzącego z domu pocztyliona z Hansa Danziger-Privat-Stadtpost. Skłonił się jej i poprawiwszy torbę z listami na ramieniu, odszedł pospiesznym krokiem. – Frau Louise! Akurat przyszły listy do pani – zwróciła się do niej służąca, kiedy tylko otworzyła drzwi wejściowe. – Pewnie od krewnych, bo oba z francuskimi markami. Cóż za wścibska istota, pomyślała Luiza i bez słowa wzięła oba listy z leżącej w przedpokoju tacy. Służąca miała właśnie zamiar zanieść je do salonu. Albo też otworzyć je nad parą! Ech! To była jej wina. Mogła poprosić Joachima, aby przywoził jej pocztę, a nie prosić o przekierowanie listów z Gdańska. Zerknęła na koperty. Rzeczywiście obie adresowane były we Francji. Na jednej z nich rozpoznała pismo matki, drugą wysłano z jakiejś nieznanej jej miejscowości. I nagle zadygotały jej ręce. A może to był Dubonnet? Natychmiast skarciła się w duchu. Niby dlaczego miał do niej pisać? Po krótkim wahaniu szybko odwróciła się z powrotem do drzwi wejściowych. – Wyjdę jeszcze na dwór. Taka piękna pogoda – rzuciła w stronę służącej i znów zezłościła się na siebie. Wciąż pokutowały w niej takie odruchy. Niby czemu tłumaczy się służącej? Mogła robić, co chciała. Klara rozmawiała z krawcową, która zajmowała się garderobą dzieci, Hania i młodsze dzieci przebywały w bawialni z francuską guwernantką mademoiselle Julienne i było jeszcze wystarczająco dużo czasu przed obiadem, by zająć się sobą. Luiza skręciła z głównej alei, żeby dojść do swojego ulubionego miejsca, ławeczki za krzewami głogu. To była doskonała kryjówka, w której udało się jej nawet przeczytać książkę. Nie wiedzieć czemu czytanie w salonie było uważane przez Klarę za objaw lenistwa i płochej rozrywki. Omówienie jadłospisu na kolejny dzień – to było ważne. Postanowiła najpierw sięgnąć po list od matki. Poprzedni przyszedł w zeszłym tygodniu i Luiza miała nadzieję, że w życiu Roisier (wróciła

do poprzedniego nazwiska) nie zaszło nic niepokojącego. Wydawało się, że matka po tej całej historii z Dubonnetem wyciągnęła jakieś wnioski. Zajęła się udogodnieniami dla kuracjuszy, wyszywała sukienkę dla wnuczki i znów była pełna optymizmu. Luiza wyjęła z torebki mały nożyk, uważnie przecięła kopertę i... pociemniało jej w oczach. Madame Adrienne Roisier i Jean-Pierre Olliffe mają zaszczyt zawiadomić Państwa o zaręczynach... Boże Przenajświętszy! A to co znowu? I tylko taki kartonik z oficjalnym komunikatem. Żadnego listu! Luizie zakręciło się w głowie. Chyba do końca życia matka będzie ją w ten sposób zaskakiwać. Monsieur Olliffe sprawiał wprawdzie miłe wrażenie i znany był w całym rejonie z trafnych diagnoz, ale... zaręczyny? Kolejne w ciągu jednego roku, nie mówiąc o nieważnym ślubie z oszustem. I co ona teraz powie Joachimowi? Poświęcili wyjazd do Ameryki dla jej matki, całą swoją przyszłość, a ona nawet nie raczyła czegokolwiek im wyjaśnić. Jaki wstyd! Schowała starannie list do przeciętej koperty i sięgnęła po drugą. Luizo Moja Najdroższa, Zawsze taka dla mnie będziesz. Nieważne, że minęło tyle czasu, nieważne, że jesteś teraz z innym. Dla mnie jesteś tą JEDYNĄ, którą kochałem i kocham, a przede wszystkim matką mojej córki. Nie możesz, Luizo, trzymać jej ode mnie z daleka. Mam prawo ją widywać. To przecież ja jestem jej ojcem, a nie ten Prusak, który mi Ciebie zabrał, a mnie wygnał z ojczyzny. Jestem w stanie zadbać o moją córkę, kiedy ją do mnie wyślesz. Życie mi się poukładało i jestem właścicielem sporej rezydencji na południu Francji, niedaleko Nicei. Czy byłaś tam kiedyś? Kiedy przechadzam się po nadmorskiej promenadzie, stale wydaje mi się, że jesteś obok mnie. Czasem łapię się na tym, że zaczynam do Ciebie mówić... Luiza złapała się za policzki, które teraz były tak czerwone, jakby

przypiekło je słońce. Maksymilian Kwilecki ją odnalazł. Nie miała pojęcia, jak to możliwe. To straszne, że nie udało im się wyjechać do Ameryki, kiedy był na to czas. Zdecydowali się zostać dla Adrienne, która i tak świetnie poradziłaby sobie sama, i teraz był kłopot. Napisz do mnie jak najszybciej. Chyba nie chcesz, żebym korespondował z Twoim mężem. Luiza poczuła pot spływający po karku. Zbierało się jej na wymioty. Kolejny raz w życiu poczuła się jak w potrzasku. Zaczęła głębiej oddychać. Za chwilę powinno być lepiej. Pewnie to wszystko nie jest takie straszne, jak jej się teraz wydaje. Pójdzie do siebie do pokoju, poleży na łóżku, a potem przebierze się do obiadu. Pomyśli o tym później. I o tym, co ma powiedzieć Joachimowi. Dlaczego musiała dostać te listy właśnie teraz? Czy wisiało nad nią jakieś nieszczęsne fatum? Przymknęła oczy. W głowie jej wirowało i musiała się uspokoić, zanim wstanie z ławki. W ogrodzie było cicho. Słychać było tylko bzyczenie opóźnionych pszczół i lekkie powiewy wiatru. Nie zdążyła wstać, kiedy usłyszała tupot nadbiegających stóp. Pewnie dzieciaki Klary bawiły się w chowanego. Luiza zaczęła składać listy do torebki. – Dlaczego Gustav z nami nie przyszedł? – usłyszała dziewczęcy głos. To musiała być Marta, najstarsza córka Klary. Miała już piętnaście lat, ale wciąż wolała towarzystwo braci i wspinanie się po drzewach niż paradowanie w dorosłych sukienkach. – Został z tą małą Polką – odezwał się któryś z jej braci. Kolejnej repliki Luiza nie zrozumiała. Niemiecki, którego się kiedyś uczyła, brzmiał nieco inaczej niż język, którym posługiwano się w Gdańsku. – Ona wcale nie jest Polką. To nasza kuzynka – powiedział znowu któryś z chłopców. – Aleś ty głupi, Franz. Jaka kuzynka? Serce Luizy przyspieszyło. Ponownie poczuła, jak robi się jej niedobrze. I ten metaliczny smak w ustach. – Córka wujka Jakima to nasza kuzynka, barania głowo!

– Ha, ha, sam jesteś baran. To nie jest jego córka. Chwila ciszy, a potem: – A czyja? – No, chyba tej... jego żony. Tej pani z Francji, która tak śmiesznie mówi. Luiza zagryzła usta. Nie mogła już chyba teraz wstać z tej ławki. Musiała zostać, aż się wyniosą. Miała tylko nadzieję, że jej nie zauważą. – Ja ją lubię – odezwał się w końcu Franz. – A skąd wy o tym wiecie? – Bo to wiedzą tylko starsi, a nie takie maluchy jak ty. No dobra, nie złość się! Podsłuchaliśmy, jak mama rozmawiała z ciotkami. Tak cicho gadały, że od razu wiedzieliśmy, że coś ciekawego. A więc Hannelore jest bukartem. – Bękartem, Wiluś. To nieślubne dziecko. Bez ojca – tłumaczyła Marta. – Ale jak to możliwe. Dzieci muszą mieć papę – upierał się Franz. – Nie wszystkie. Coś ci powiem, Wiluś. – Zapadła na chwilę cisza. – Mnie też powiedz. Dlaczego tylko jemu? To niesprawiedliwe! Marta! – Figa z makiem z pasternakiem! – krzyknęła dziewczynka i znów słychać było radosny tupot goniących się dzieci. Luiza popadła w odrętwienie. Nie pamiętała, jak długo siedziała na ławce, w każdym razie kiedy pojawiła się w domu, Klara była już mocno zaniepokojona. Za chwilę mieli jeść obiad, na który zaproszono ciotkę Claaszenową oraz panie Krummhausen i von Reutt. Wprawdzie wszystkie widziały Luizę już wcześniej, ale pierwszy raz miały ją zobaczyć w kameralnym gronie i liczyły na miłą pogawędkę. – Moja droga, co się dzieje? Czemu jesteś taka blada? Zaszkodziło ci może słońce? Idź się przyszykuj, bo one będą tu lada chwila. – Nie wiem, zaraz pewnie przejdzie – szepnęła, minęła w przejściu Klarę i poszła na piętro do pokoju. Zatrute powietrze, myślała, ochlapując się pospiesznie zimną wodą w misce. W żadnym wypadku nie może jeszcze myśleć o tym, co zaszło w ciągu ostatniej godziny. Ani o tych nieszczęsnych listach, ani o rozmowie. Teraz musiała szybko zmienić bluzkę i przedstawić się tym

starszym paniom z jak najlepszej strony. Niezależnie, co o niej usłyszały od Klary, powinna im pokazać, że jest dla Joachima właściwym wyborem. Czy wspomnieć też o dziadku Janie Sokołowskim i spadku w postaci reprezentacyjnego warszawskiego domu? Nie mówiła jeszcze o tym Klarze, ale może to odpowiedni moment, żeby zrobić na niej wrażenie? Tak bardzo żałowała, że Joachim przyjedzie dopiero wieczorem, na kolację. Z pewnością jego obecność dodałaby jej sił. Po kwadransie spędzonym na szybkiej toalecie pojawiła się w salonie. Trzy starsze damy w krynolinach i kolorowych spódnicach, w tym jedna mocno upudrowana, już się umościły na sofie jak wielkie papugi. – Luizę już znacie. – Klara zdążyła się przebrać w strojną sukienkę o bursztynowym kolorze. – Bardzo się cieszę. – Luiza zbliżyła się do gości, żeby się przywitać. – Klara nam wiele o pani opowiadała – powiedziała upudrowana, niemal nie otwierając ust. – Jesteś Polką, prawda? – Nie, Francuzką – poprawiła ją druga dama. – Nigdy nie przypuszczałabym, że Joachim ożeni się z cudzoziemką. Kobiety wypowiadały swoje kwestie, a w głowie Luizy wirowała karuzela. Najchętniej by usiadła, ale fotel był tak daleko od niej. I tak za chwilę miały przejść do jadalni. – Jak się pani podoba w naszym mieście? Pewnie po Paryżu wydaje się zbyt skromne. – Ale chyba pani matka już tam nie mieszka. Zdaje się, że ostatnio niedomagała, prawda? – Musi nam pani koniecznie powiedzieć, jak pani spotkała naszego Joachima. To z pewnością bardzo romantyczna historia. I nagle Luiza poczuła w dole brzucha potworne ciśnienie połączone z bólem. Zrobiło się jej gorąco i mokro. Bez słowa obróciła się na pięcie i opuściła salon. W sypialni zemdlała, zanim udało jej się poluzować gorset. – Błagam cię, otwórz oczy. Nie miała na to ochoty. Tym bardziej że dotyk chłodnych palców

na policzku sprawiał jej wielką przyjemność. Nie wiedziała, kim jest i gdzie się znajduje. I taki stan odpowiadał jej najbardziej. Jakby się nigdy nie narodziła. Narodziła...! Nagle to słowo sprawiło, że raptownie zmieniła zdanie i otworzyła oczy. Głos należał do jej męża Joachima, który siedział przy niej na łóżku. Nikogo innego nie było w pokoju. – Dzięki Bogu! – Hallmann westchnął z ulgą. – Lekarz mówił, że powinnaś obudzić się lada chwila, ale tak bardzo się bałem, że coś ci się mogło stać. – Lekarz? Był u mnie lekarz? – Klara wprawdzie mówiła, że nie jest to potrzebne, ale kazałem go wezwać. Luiza zamilkła i zacisnęła palce na kołdrze. – Czy on...? – zaczęła. Joachim pokręcił głową. – Nie udało się. – Zamierzałam ci o tym powiedzieć, ale nie byłam tego jeszcze pewna. Nie chciałam dawać ci fałszywej nadziei, a teraz... – Kochanie, doktor powiedział, że to nic wielkiego. Klara też. Mówiła, że tak bywa i nie ma powodu do niepokoju. Co to za ludzie? Nic wielkiego? Przed chwilą stracili przyszłe dziecko, a dla nich to jak splunąć. Luiza poczuła, jak łzy spływają jej po policzkach. Przez cały tydzień była taka szczęśliwa. Z utęsknieniem czekała na chwilę, kiedy o wszystkim powie mężowi. To nie tak miało być! – Najważniejsze, że nic ci się nie stało. Wydobrzejesz, wypoczniesz, a potem... Ale Luiza nie była przekonana. Teraz leżała obolała w domu szwagierki, która nazywała jej córkę bękartem. Maksymilian ją odnalazł, a matka po raz kolejny ją skompromitowała. Bała się myśleć, co będzie potem.

Rozdział XIV Ignacy, Warszawa, maj 1893 Siedział na krześle i wpatrywał się w mężczyznę, który po drugiej stronie stołu drapał się po łysinie. Czyli jeszcze się zastanawiał? To oznaczało, że może jeszcze na niego wpłynąć. Tylko jak, skoro gardło mu tak wyschło, że nie był w stanie się odezwać i rzucić choć jednym argumentem przemawiającym na jego korzyć. Czuł też nerwowe mrowienie w dłoniach. Czy zupełnie oszalał, żeby to tak mocno przeżywać? Mniej nerwowy był przy wytwarzaniu dynamitu. Wszyscy podziwiali jego opanowanie i ręce, które dokładnie odmierzały potrzebne proporcje nitrogliceryny. Stąd się wzięło nawet jego nowe przezwisko – Aptekarz. Był odważny i zdecydowany. Do czasu. Nagle ciemne oczka mężczyzny uniosły się znad sterty papierów i napotkały spojrzenie Ignacego. – I pan chce, żeby to wydać? Osowski z trudem przełknął ślinę i skinął głową. Mężczyzna sięgnął po kopertę, w której miał się znajdować list polecający od Henryka, i przebiegł go szybko wzrokiem. Ciekawe, co jego dobrodziej tam napisał? Żałował teraz, że wcześniej nie odkleił koperty nad parą. – Hmm – zamruczał właściciel łysiny. – Tak? – Coś by się dało z tego wybrać, nie powiem. – Naprawdę? – Te miłosne są niczego sobie, może zrobiłby się z nich tomik. Ale reszta? Szanuję pana poglądy, ale chyba pan sobie zdaje sprawę, że podlegamy cenzurze. – Czyli? Musi coś szybko jeszcze powiedzieć, bo inaczej wydawca pomyśli, że brak mu zupełnie elokwencji i posługuje się jedynie monosylabami. – Czyli wyda pan moje wiersze? Łysy drgnął i zaczął długą tyradę na temat ciężkiej sytuacji wydawniczej i walki o czytelnika, który albo czytać nie chce, albo

z kolei nie podoba mu się cena książki, po czym przeszedł płynnie do kwestii młodych literatów, a szczególnie poetów, którzy chcą walczyć o serce ukochanej wydanym tomem wierszy. – A wie pan, kto to był Karol Pieńkowski? Ignacy pokręcił głową. – Wybitny poeta i pisarz. I co? Zmarł z głodu na warszawskiej ulicy. – Wydawca chrząknął. – Jakiś czas temu. A pan ma posadę? Chcę tu z miejsca rozwiać pana marzenia, że z tego się można utrzymać. – Tak. Będę pracował w fabryce jako urzędnik. – Przynajmniej miał taką nadzieję! Wiedział dobrze, jak smutno to brzmi, ale jego słowa ucieszyły wydawcę. – Całe szczęście. To myślę, że coś się da z tym zrobić. Młode panny będą zainteresowane tym, co chce im pan przekazać. Oj, ta idealistyczna młodość – dodał i wygiął palce, aż mu stawy zaskrzypiały jak stare drzwi. – Policzę na spokojnie, ile utworów nadaje się do druku. Jakby zabrakło paru, to mam nadzieję, że jest pan w stanie dostarczyć coś nowego. – O, tak – zapewnił go Ignacy. – Z wielką przyjemnością, szanowny panie. Kwadrans później wychodził z gabinetu wydawcy uskrzydlony. To przecież było wielkie marzenie, które wreszcie miało się ziścić! Stan odurzenia przypominał mu Kraków sprzed paru lat, kiedy to po raz pierwszy się zakochał. Wówczas właśnie napisał większość tych utworów. Westchnął i nabrawszy pełne płuca powietrza, ruszył przed siebie. Teraz, kiedy minęło mu zdenerwowanie, postanowił iść na Wolę pieszo. W ten sposób zaoszczędzi parę groszy, a poza tym przyjrzy się tętniącemu jak zawsze życiu warszawskiej ulicy. Przecież nie było go tu aż trzy lata! Minęły szybciej, niż się spodziewał. Początkowo obawiał się, że nie będzie w stanie odnaleźć się na emigracji, ale nie miał z tym najmniejszych problemów. Już w pierwszym tygodniu nawiązał kontakty. Socjaliści, anarchiści, rosyjscy narodnicy – był zdumiony, że w Zurychu aż się od nich kłębi. Idąc „Obersztrasem”, albo we wspólnej

kuchni, codziennie na nich wpadał: i na początkujących działaczy, i takich z przeszłością, jak Rosjanka Zasulicz, pierwsza kobieta zamachowiec. Początkowo Ignacy zachowywał się niecierpliwie mimo nadmiaru zajęć. Znalazł pracę korepetytora u polskiej rodziny, gdyż szybko odkrył, że pieniądze przekazane przez Henryka na długo mu nie starczą. Popołudniami zaś uczestniczył w pracy konspiracyjnej grupy socjalistów, do której został skierowany. Tam też drukował pismo „Równość”, jak też przeróżne pamflety i broszury. Wkrótce sam włączył się w ich pisanie. Rozpierała go energia, gdyż wydawało się mu, że rewolucja przyjdzie lada dzień, a on musi być do niej dobrze przygotowany. Napisał nawet do Henryka list i wysłał na jego tajny adres, ale odpowiedź nieco go otrzeźwiła. Władzy nie zmusi do ustępstw żadna słaba partia. Najpierw należy zyskać poparcie w środowisku robotniczym. Nie sądzę, że tego możemy się spodziewać w najbliższej perspektywie. Musi się nagromadzić wystarczająco dużo nienawiści i chęci zemsty wobec terroru rządowego. Sytuacja powinna jeszcze dojrzeć. A ty się ucz, jak radzić sobie z tą nienawiścią. Ignacy przejął się tymi słowami na tyle, że wziął udział we wszystkich dostępnych kursach, w tym produkcji dynamitu i bomb, a dzięki swojemu zaangażowaniu i determinacji zyskał taką sympatię wśród liderów ruchu, że w listopadzie 1892 roku towarzyszył jednemu z nich na zjazd założycielski PPS w Paryżu. Ale wówczas nie wyobrażał sobie jeszcze, że od konstruowanych przez niego bomb mogą ginąć ludzie. Ani nawet nie chciał się nad tym zbytnio zastanawiać. – Nasz światowy chłopak! – powitała go ciotka Adamcowa i ze zdumienia wypuściła z rąk pudełko ze szpilkami. Rozsypały się po całej sieni. – To jest kuzyn mojego męża, Ludwiniu. – Słowa te skierowane były do dziewczyny, która wyjrzała z kuchni i od razu się schowała. – Robiłyśmy przymiarkę bluzki. No, nie wstydź się, dziewczyno, tylko chodź się przywitać. Ignacy ledwie zdążył się jej ukłonić, kiedy znów zniknęła za drzwiami, rzucając na odchodnym, że wpadnie innego dnia.

– Co za dzikus! – skomentowała Adamcowa. – Ale dobra z niej dziewczyna. Na szczęście babka ją dobrze wychowała, bo ta jej matka to... W tej samej chwili drzwi się ponownie otworzyły i wszedł wuj, a za nim wbiegli Amelka i Ludek. – Ignaś! Ile to było radości, łez i uścisków. Niemal go zadusili! Chwilę trwało, nim się uspokoili i mogli zasiąść przy kuchennym stole. Ciotka ze wzruszeniem przyjęła podarunki, których zakup przyczynił się niemal do śmierci głodowej Ignacego. Nie mógł jednak po trzech latach przyjechać z pustymi rękami. Był więc kupon materiału na suknię dla ciotki, tytoń dla wuja, kosmetyki i czekoladki dla ich dorosłych dzieci, a dla Amelki porcelanowa lalka z zamykanymi oczami. – A o mnie nie zapomniałeś? – spytał cicho Ludek, niecierpliwie czekając na swoją kolej. Ale był przecież najmłodszy! – Oj! Chyba ukradli mi ostatnią paczkę – zażartował Ignacy, ale widząc, jak usta brata układają się w podkówkę, szybko dodał: – A nie! Nie mogli jej ukraść. Bo jest przecież największa. Po chwili na głowie Ludka znalazł się kapelusz tyrolski, w jego kieszeniach pięć ołowianych żołnierzyków, a on sam szalał ze szczęścia po izbie. – Luduś, dziecko drogie, uspokój się. Za chwilę naczynia postrąca ze stołu! Co z niego za urwis. Już się nie mógł ciebie doczekać. A teraz chodził za starszym bratem jak cień. W końcu, kiedy Ignacy obiecał mu, że następnego dnia wybiorą się razem do Łazienek albo na karuzelę z kręcącymi się konikami, mały poszedł spać. – Tak się za ciebie, synku, modliłam. – Ciotka uścisnęła jego ręce. Jej własne dłonie były zaczerwienione, a skóra na nich pomarszczona i zwiotczała od zmywania i prania. Musiała sama wykonywać wszystkie cięższe prace domowe. Jedynie od wielkiego dzwonu decydowała się na wynajęcie posługaczki. A przecież wychowano ją zupełnie inaczej. Miała żyć jako pani w niewielkim dworku, otoczona rodziną i służbą, i zajmować się przycinaniem róż. Ale wuj poszedł do powstania styczniowego i za karę carscy majątek skonfiskowali. Na szczęście byli

wówczas młodzi i nie tracili wiary, że jeszcze mogą coś w życiu zrobić. Sprzedali, co się dało, i zjechali do Warszawy, niemal w tym samym czasie co dziadek i ojciec Ignacego do Zgierza. Po spaleniu domu Ignacy i jego rodzeństwo znaleźli się w podobnej sytuacji. Musieli wszystko zaczynać od nowa. Kiedy to się skończy? Odpowiedź była oczywista – razem z rewolucją. To ona sprawi, że wszyscy ludzie zaczną żyć godniej i sprawiedliwiej. I myśleć szlachetniej. A żaden bóg się nie przyczyni do jej nadejścia. To muszą być ludzie tacy, co ją rozumieją. Jak on sam. – Wszyscy się, ciociu, modlą, ale nie wszystkich Bóg wysłuchuje. Może to nie ma sensu. – Co nie ma sensu, co? – zaperzyła się. – Modlitwa? Czegoś ty się tam, chłopaku, wyuczył? Zaczynasz mówić jak nasz najstarszy Romuś. Doprowadzicie jeszcze do jakiegoś nieszczęścia. Gdybym się podczas powstania nie modliła, to twój wuj żyw by nie wrócił. Ale Najświętsza Panienka mi szepnęła do ucha, że wszystko się dobrze skończy. I dlatego mi tu nie bluźnij. Co by twoja matka na to powiedziała? Ignacy się uśmiechnął. Chyba go coś oczadziło, żeby nawracać ciotkę. Ucałował jej spracowane ręce i przytulił do nich policzek. – Tak bardzo cioci dziękuję. Za wszystko. – Za wszystko mi podziękujesz, kiedy już dzieci wyrosną, a ty się ożenisz. – Ty się lepiej jej nie narażaj – szepnął mu do ucha wuj, kiedy ciotka wyszła sprawdzić, czy dzieci zasnęły i nie podsłuchują pod drzwiami. To drugie dotyczyło głównie Ludka. – Napijesz się mojej nalewki? – Z chęcią. – O tych sprawach to gadaj ze mną. Z nią to możesz o dzieciach. Wystarczy jej zmartwień. Jak sobie głowę czymś nabije, to nie śpi po nocach. – Słyszałam, wszystko słyszałam. – Ciotka pojawiła się nagle w kuchni. – Masz, Władziu, taki tubalny głos, że słychać cię w sieni, nawet jak szepczesz. Wuj zerwał się od stołu, obrócił żonę dokoła i ucałował ją w policzek. To było dobre małżeństwo. Cały czas tak bardzo się kochali, widać to było nawet, gdy się przekomarzali. Ignacy westchnął cicho.

Czy jemu uda się znaleźć pasującą do niego kobietę? Która pójdzie za nim i w biedę, i w bogactwo? – Ja to tylko o dzieciach! Dobre i to! Pewnie, że o nich porozmawiamy. Całe szczęście, że jesteś, Ignasiu. Bo musimy ustalić pewne sprawy. Na przykład, co zrobimy z Amelką. No właśnie, co z nią zrobić? Ignacy w zamyśleniu mijał stojące przy placu Bankowym dorożki. Dziewczynka skończyła trzy klasy szkoły powszechnej i była bardzo uzdolniona. Do tego stopnia, że wszyscy, włącznie z ciotką, uznali, że powinna kształcić się dalej. Pisała już bezbłędnie, świetnie rachowała i wykazywała uzdolnienia w rysunkach i muzyce. Mogłaby pracować jako nauczycielka, dopóki nie wyjdzie za mąż, snuła plany ciotka, ale musiałaby do tego ukończyć dodatkowe nauki. Które oczywiście kosztowały, jak Ignacy sam dobrze wiedział. Nie był tak zdolny w matematyce, ale i tak wszelkie podsumowania jego dochodów przemawiały na niekorzyść tego pomysłu. A poza tym, po co kobiecie nauka, skoro i tak wszystko się zmarnuje, kiedy wyjdzie za mąż. Wprawdzie czasy, które przyjdą, zakładały emancypację kobiet i równe prawa, ale jeszcze przecież nie nadeszły. Przez moment kusiło go, by spytać o te sprawy Henryka, kiedy spotkali się w Warszawie parę dni wcześniej, i ewentualnie prosić o pożyczkę. Tym razem Malinowski przedstawił mu się jako Edward Maciejak. To była jego nowa tożsamość, pod starą był już spalony, gdyż poszukiwała go ochrana. Wygląd wybawcy Ignacego był również nowy, tym razem bowiem przebrał się za kolejarza. – Jak pan sobie z tym radzi? – Z trudem. – Dawny Henryk się zaśmiał. – Ale są rzeczy ważniejsze niż prywatny interes. Nie mam rodziny ani żadnych krewnych, kto więc lepiej nadaje się do walki niż ja. Pamiętaj o tym dobrze, jak ci jakaś niewiasta zawróci w głowie. – Nie ma takiej obawy – odpowiedział buńczucznie Ignacy. Wiedział już co nieco na temat kobiet, a nawet poznał w Szwajcarii, jak wyglądają bez tych rozlicznych ubrań – działaczki w Zurychu uważały się za wyzwolone kobiety – ale żadna z nich nie zainteresowała go na dłużej.

Zawahał się jednak, żeby spytać o pomoc finansową, szczególnie kiedy Henryk przez pół godziny opowiadał mu o kłopotach, jakich doświadcza organizacja z powodu braku finansów, a potem wręczył mu rekomendację dla wydawnictwa. Nie chciał być zbyt namolny. Jakoś sobie poradzi. Tymczasem nie było sensu myśleć, czy mu się uda, czy nie, skoro nawet nie wiedział, ile kosztuje nauka na pensji. Po prostu pójdzie i się dowie. Z lżejszym sercem wrócił do ciotki. W jej kuchni znajdowała się teraz jego tymczasowa kwatera. Zamierzał się z niej wyprowadzić, jak tylko przyznają mu tę posadę, o którą się starał. Jeśli nie, najmie się do pracy fizycznej. Mógł wprawdzie poszukać czegoś jako guwerner, choć byłoby to trudne, bo matury jednak nie miał. Nawet jeśliby mu się udało coś znaleźć, oznaczało to na ogół wyprowadzkę z Warszawy, a on chciał teraz spędzać jak najwięcej czasu z rodziną. Poza tym już w najbliższych dniach miał się spotkać ze swoją grupą konspiracyjną. Zamyślony wszedł prawie w gałąź bzu, która zwisała przy samym trotuarze. Jak on pięknie pachniał... Ułamał drobną gałązkę z jednym kwiatem i wszedł do kamienicy. Z mieszkania wychodziła właśnie ciemnowłosa Ludwinia. Kiedy w nagłym porywie entuzjazmu wręczył jej bez, pokraśniała, po czym pochwyciła gałązkę i tak szybko zbiegła ze schodów, jakby frunęła. Ignacy pokręcił głową. Czuł wyraźnie jakieś machinacje za plecami ze strony cioteczki. Jeśli jej się wydawało, że go zeswata z tą dziewczyną, to srodze się pomyliła. W jego życiu nie było miejsca na małżeństwo. Na miłość jednak tak. Lecz wątpił, żeby akurat Ludwinia podobnie rozumowała. A jednak nie wylądował na posadzie urzędnika fabrycznego. Kiedy następnego dnia udał się do przyszłego miejsca pracy, okazało się, że nastąpiło jakieś nieporozumienie i przyjęto już kogoś innego. I tak Ignacy po raz kolejny zrozumiał, że życie jest przewrotne, a wszystkie robione przez niego plany biorą w łeb. Nie wracając do domu, ruszył więc na poszukiwanie jakiegoś zajęcia. Liczył na łut szczęścia. Po dwóch godzinach bezskutecznych prób doszedł do rogu Ordynackiej i Nowego Światu, gdzie zobaczył szyld składu aptecznego Lilpopa i Treutlera: „Wody mineralne, sole,

pastylki, mydła i ługi”, a przy wejściu przylepiona była kartka: „Poszukiwany pomocnik apteczny”. Bez wahania wszedł do środka. Gdy po półgodzinie wyszedł jako nowo zatrudniony, jeszcze nie mógł w to uwierzyć. To szczęście zawdzięczał swojemu poprzednikowi, którego kierownik pozbył się zaledwie kwadrans wcześniej. Wreszcie Ignacemu udało się znaleźć w odpowiednim czasie i odpowiednim miejscu naraz. Jego przyszła praca nie była bezpośrednio związana z apteką, ale raczej z handlem. Miał bowiem pracować w kantorze i tylko czasem pomagać przy produkcji aptecznej. Dwadzieścia rubli na miesiąc nie było wygórowaną kwotą, ale kierownik, z którym rozmawiał, zapowiedział, że jeśli zdobędzie więcej zamówień, to obiecuje wysoką premię. Miał się stawić w nowej pracy już nazajutrz, więc korzystając z ostatniego dnia wolności i wciąż oszołomiony odbytą przed chwilą rozmową, postanowił przejść się do Zakładu Naukowego Jadwigi Sikorskiej znajdującego się przy Marszałkowskiej 153. Po dziesięciu minutach szybkiego spaceru zatrzymał się przed okazałą czteropiętrową kamienicą stojącą naprzeciw wejścia do Ogrodu Saskiego. I tam się zawahał. Dodatkowo w konsternację wprawiły go nastoletnie panienki, które właśnie wyszły z budynku i widząc gapia, wybuchnęły głośnym śmiechem. – Szuka pan kogoś? – zaczepiła go jedna z nich. I to sprawiło, że natychmiast oderwał nogi od trotuaru i ruszył do drzwi wejściowych. – Dzień dobry! – przywitał go woźny szkolny. – W jakiej pan sprawie? Ignacy uprzejmie się odkłonił. – Ja do kierownictwa. – To proszę za mną. Poprowadzę – odparł pedel i ruszył korytarzem po wyświeconej posadzce. I nagle nastąpiło coś niesłychanego. Otworzyły się jedne z drzwi i wyszła z nich kobieta w ciemnogranatowej sukni. Jej jasne włosy były starannie upięte na karku. Mimo iż na korytarzu panował mrok, Ignacy nie miał żadnych wątpliwości. – Panna Rozalia? – spytał, a serce podskoczyło mu do samego gardła.

Odwróciła głowę i spojrzała na niego ze zdumieniem. – Słucham?

Rozdział XV Rozalia, Warszawa, maj 1893 – Panno Rozalio, czy będzie można z panią porozmawiać? – spytała pokojówka, kiedy otworzyła jej drzwi. – Rózia, jak dobrze, że jesteś! Dlaczego tak późno? – Julka wykonała parę podskoków z radości, a potem chyba przypomniała sobie, że jest już czternastoletnią panną, i zatrzymawszy się, zaczęła skubać końce rozpuszczonych warkoczy. – Rozalio? Pozwolisz na słowo, dziewczyno? – usłyszała głos ojca z gabinetu. Westchnęła i odłożyła na komodę rękawiczki i kapelusz. Wszyscy naraz czegoś od niej chcieli. A tak bardzo liczyła na wolną chwilę. Chciała sobie w spokoju pomyśleć, co takiego spotkało ją tego popołudnia, a zamiast tego musiała, jak zwykle, rozwiązywać problemy innych. Tak już się działo od trzech lat, od jej powrotu z Krakowa. Trzpiotowata, nieco szalona dziewczyna musiała się raptownie przeobrazić w poważną i godną zaufania kobietę. I to do tego stopnia, żeby można było jej powierzyć odpowiedzialną posadę, jak również prowadzenie gospodarstwa domowego, które bez jej pomocy już dawno rozlazłoby się jak stary płaszcz na szwach. – Rózia? Co się z tobą, dziecko, dzieje? Źle się czujesz? – Niecierpliwy ojciec przyszedł jej szukać. – Nie, nic mi nie jest. – Zmusiła się do uśmiechu. Wiedziała, że jej radosne usposobienie napędza wszystkich domowników, a każda oznaka słabości wprawia ich w panikę. Tego wcale nie planowała. Że się od niej tak bardzo uzależnią! – Jakieś wieści? – I to jakie! – Ale chyba dobre, bo zza okularów oczy ojca wysyłały radosne błyski. – Ale chodź... Najpierw jednak zamknął na klamkę drzwi od gabinetu. Nie chciał, żeby ich podsłuchano. – Popatrz tutaj. – Ceduła giełdowa? I co...? – Ale nie skończyła, gdyż jej wzrok

zaczął szybko przesuwać się po rzędach cyfr. – Jezusie Nazareński! – wyrwało jej się. – Nie bluźnij, córko – upomniał ją ojciec, śmiejąc się jednak od ucha do ucha. – Półroczne dochody tatki. Niezły zysk, prawda? – Wyborny, córeczko, iście wyborny. Jak ty to robisz? Do końca sama tego nie wiedziała. Oczywiście, obkuwała się w sprawach bankowych i finansowych, ale to była również kwestia szczęścia. W końcu nic takiego. Trochę jej się od losu należało, prawda? – Pomnożą się nasze oszczędności. – Ojciec zacierał ręce z radości. – Ryzykujemy dalej? I kto by pomyślał parę miesięcy temu, że wypowie te słowa. Wcześniej giełda była dla niego rozsadnikiem zepsucia i nieczystą grą obchodzenia prawa. We współpracy ze sprzedajnymi dziennikarzami wciąga w swe szpony niewinne ofiary, które później są zmuszane do płacenia daniny za swoją łatwowierność, tracąc zarobki całego życia. W tym wypadku ryzykowali wygraną na loterii Rozalii. Z trudem udało jej się przekonać ojca, który teraz cieszył się jak dziecko. – A może zabrałabyś matkę do Włoch? Dobrze by jej to zrobiło. Skinęła głową. Sama na to wpadła. Tylko z kim by ją tam wysłać? Julka była jeszcze za mała, a chłopcy w gimnazjum. – A jak się mama dziś czuje? – Bez zmian, ale nie chciała wyjść na spacer. – Tatku, myślałam o tym, że może nie wynajmiemy Brwinowa na lato. Może powinniśmy tam wszyscy pojechać i wypocząć? Władziu zdaje za chwilę maturę. Też by mu dobrze zrobiło. Lekarz przecież mówił, że trzeba uważać na jego płuca. Jesienią, kiedy zacznie studiować, musi być silny i zdrowy. Władek wybierał się po maturze na studia prawnicze, tylko jeszcze nie wiedział gdzie. Rosyjski Uniwersytet Warszawski reprezentował bardzo niski poziom, a poza tym nie wypadało tam studiować. Może więc Kraków albo Lwów. Władzio postanowił, że po ich ukończeniu będzie pracował wraz z ojcem w jego kancelarii. Przynajmniej kolejna osoba z rodzeństwa miałaby posadę za... parę lat. Rozalia westchnęła, myśląc o tym, jak długo jeszcze będzie musiała pełnić obowiązki

dodatkowej głowy rodziny. Może za bardzo przesadzała. Sytuacja była teraz znacznie lepsza niż trzy lata temu. Od kiedy zaczęła zajmować się rachunkami ojca, jego kancelaria przynosiła zyski. Może nie takie spektakularne, ze względu na jego charakter i skłonność do wyświadczania darmowych przysług ludności, ale zupełnie niezłe. Chłopcy uczyli się w gimnazjum, Julka na pensji – w zasadzie nie było powodów do zmartwień. W zasadzie. – A nie wybierasz się w tym roku do Gdańska? Julia chyba liczyła na to, że znowu pojedziecie do Hallmannów. – Nie, w tym roku sobie odpuścimy. – Rozalii przypomniał się list, który przed tygodniem otrzymała od Luizy. – I co tatko uważa na temat Brwinowa? Wprawdzie nie będzie zysków z najmu, ale przynajmniej wakacje za darmo. – Oj, dziecko, ty masz liczydło zamiast serca. Pewnie, że jedźmy do Brwinowa, jak tego pragniesz. Ja sam chętnie pospaceruję po znajomych ścieżkach. Mój praktykant mnie zastąpi. Jak się coś poważnego trafi, to zawsze może przesłać depeszę. A swoją drogą, to pan Wieruszowski kazał cię serdecznie, córko, pozdrowić. – Dziękuję – odpowiedziała krótko. Dobrze wiedziała, o co chodzi. Od chwili pojawienia się Wieruszowskiego ojciec stale znajdował preteksty, by ją ściągnąć do kancelarii. A to zapomniał jakiejś ważnej teczki, a to musiał się z nią naradzić w nagłej sprawie. Sama sobie ściągnęła kłopot na głowę, kiedy namówiła go do założenia telefonu w domu i w kancelarii, a on szybko się nauczył z tego korzystać. – Może jednak pan Wieruszowski by ci to lepiej nakreślił? Praktykant podawał jej spoconą, poplamioną atramentem dłoń i coś nieśmiało pod nosem bąkał. Czy ojciec myślał, że w desperacji staropanieńskiej zainteresuje się kimś takim? Rozalia już dawno pogrzebała nadzieje na inne życie. Jeszcze parę lat temu od czasu do czasu z biciem serca przeglądała gazety, szukając wzmianek o awansach lub odznaczeniach carskich urzędników w Sankt Petersburgu, ale nigdy nic się jej nie udało znaleźć. Dima zniknął w tym wielkim kraju jak kropla deszczu w kałuży. Stopniowo zdołała przekonać samą siebie, że nie ma sensu dłużej rozpaczać. Skoro nie

uwierzył w nią i jej miłość, to chyba nie był jej wart, to oczywiste. – Jeśli tatko nie ma więcej spraw do mnie, to już pójdę. Zobaczę, co u mamy. – Dobrze, Róziu, jeszcze sobie wieczorkiem pogwarzymy – odparł ojciec i ponownie z rozradowaniem w oczach zaczął studiować wyniki giełdowe. Najchętniej by coś przegryzła przed kolacją, bo z głodu burczało jej w brzuchu, nabrała jednak przyzwyczajenia, żeby najpierw się upewnić, czy wszystko w domu działa jak należy, a przede wszystkim, jak czuje się matka. Trzy lata temu, kiedy Marię Lubecką udało się jej zabrać z domu dla obłąkanych, wydawało się, że nastąpił cud i przełom i matka wyzdrowiała. Przybrała na wadze i zaczęła interesować się domem i dziećmi. Od czasu do czasu potrafiła nawet jak dawniej ostro komuś przyciąć w rozmowie. Rok później ponownie zaczęły się kłopoty. Znów przestała się zajmować domem i posmutniała. Początkowo się nie zorientowali wcale, że matka nic nie je, gdyż udawało jej się pozbywać niezjedzonych pokarmów bez żadnych śladów. Wyszło to dopiero na jaw, kiedy przestała wstawać z łóżka. Rozalia, widząc zanoszone do kuchni nietknięte porcje, przeprowadziła domowe śledztwo. Okazało się, że taki stan utrzymuje się od wielu tygodni. Zwolniła wówczas pokojówkę wściekła, że wcześniej nie poinformowała ich o niczym. Zamiast zwykłej służącej przyjęła byłą pielęgniarkę, której głównym obowiązkiem miało być zajmowanie się panią domu. Próbując pobudzić matkę do aktywności, obiecała jej, że jeśli wydobrzeje, zabierze ją na wakacje do Zakopanego. Z pewnością Teofil do nich dołączy. Był to chyba bardzo dobry pomysł, gdyż matka szybko stanęła na nogi i po skończonym roku szkolnym wyjechały z chłopcami i Julką w góry. Po dwóch dniach w ich wynajętej kwaterze w domu przy Krupówkach pojawił się najstarszy brat. Dla matki było to prawdziwe święto. Nie rozstawała się z synem ani na chwilę. Chodzili razem na spacery, zabrał ją również do teatru w ośrodku kultury w Dworze Tatrzańskim. Rozalia, wiedząc, jak bardzo matka tęskni za swoim pierworodnym, chciała zostawić ich jak najdłużej samych i zabierała

rodzeństwo na dalekie wędrówki po górach. Sama unikała brata i ani słowem nie wspomniała o ostatnim spotkaniu w Krakowie. Trzeciego dnia pobytu Teofila w Zakopanem Rozalia wstała trochę wcześniej i postanowiła przemknąć się do kuchni, by znaleźć tam coś do picia. Schodząc po schodach, natknęła się na brata. Zamiast powiedzieć jej dzień dobry, spojrzał na nią z wypłoszoną miną. – Szpiegujesz mnie? – To były jego pierwsze słowa. Dopiero teraz spostrzegła torbę podróżną. – Dokąd się wybierasz? – Jak to dokąd? Do Krakowa. To tam przez ciebie mieszkam. Aha, czyli wciąż miał jej to za złe. Powinien być jej wdzięczny. Miał w tym mieście znacznie lepsze towarzystwo niż w Warszawie. – Matka wie, że już wyjeżdżasz? Przecież zostajemy tu jeszcze tydzień? – A co ty sobie wyobrażasz, że ja nie mam żadnych zobowiązań, tylko mogę z wami tkwić w tej zapadłej dziurze i próżnować? Rozalii cisnęły się na język bardzo złe słowa. Nauczyła się jednak już nad sobą panować. – Mama tak długo na ciebie czekała. Mówiłeś jej, że tak szybko wyjedziesz? Teofil poczerwieniał na twarzy. Była nalana i bardzo niepodobna do jego przystojnego oblicza sprzed lat. – Nie chciałem psuć jej radości. Napisałem list, więc powinna zrozumieć. Sama wiesz, ile godzin się tu jedzie. Zrobiłem wszystko, co w mojej mocy, żeby się z nią spotkać. Przekaż wszystkim moje serdeczności – powiedział, chwycił torbę za rączkę i tyle go widzieli. Matka ze spokojem przyjęła wieść o zniknięciu syna. Pewnie liczyła, że zobaczą się ponownie w Krakowie, kiedy będą spędzać parę dni u Pomianów, ale tam czekał na nią kolejny list. Teofil przepraszał, ale musiał pilnie wyjechać do Wiednia. Miesiąc po powrocie z Zakopanego stan zdrowia matki znów się pogorszył. Rozalia odkryła, że Maria zabrała wszystkie domowe oszczędności i wysłała je ukradkiem do Teofila. – Może powinniśmy jednak skorzystać z porad doktora Rothego? – Ojciec zaniepokoił się na dobre.

Rozalia, doskonale pamiętając zakład dla obłąkanych, zdecydowanie pokręciła głową. Po paru miesiącach i nieustannej opiece Rozalii matka doszła do siebie i znów czuła się wybornie. Dzięki temu obie z Julką mogły pozwolić sobie na parotygodniowy wyjazd nad morze. Do kolejnego załamania doszło po ich powrocie. Znowu leżenie w łóżku z powodu ostrych migren. Kolejni lekarze nie byli w stanie stwierdzić, co matce dolega, a ona stawała się coraz bardziej nieobecna. Kiedy któregoś dnia zaczęła obficie wymiotować dziwną substancją, trzeba było przeprowadzić kolejne domowe śledztwo. Doprowadziło one do nowych odkryć. Matka przy pomocy byłej pielęgniarki kupowała w aptekach duże ilości środków przeciwko migrenie i kropli uspokajających. Rozalia jeszcze przez tygodnie znajdowała sekretne „magazyny” matki. Z byłą pielęgniarką również musiały się rozstać. – Rózia, Rózia, zupełnie o mnie zapomniałaś! – Julka zatrzymała ją przed drzwiami do sypialni matki. – Nie, pączusiu, idę najpierw do matki. – Zawsze z bijącym ze strachu sercem, że znów stało się coś złego. Już od wielu miesięcy nic się nie działo, więc... – Ona się świetnie czuje. Chodź, najpierw ci coś pokażę. – Siostra pociągnęła ją za rękę do swojego pokoju. Sięgnęła do szuflady komody i wyjęła z niej szkicownik. – Robiłaś rysunki? – spytała Rozalia, wiedząc, że Julka ma kłopoty z tym przedmiotem. Podobnie jak ona sama. Wydawało się, że tylko Teofil, jedyny w rodzinie, odziedziczył całą pulę artystycznych umiejętności. – Zobacz! To był portret Julki. I to zadziwiająco podobny do oryginału. – Znakomite. W lustrze się rysowałaś? – To nie ja. To matka. Ona tak rysowała? Niewiarygodne. Rozalia nigdy nie widziała, żeby matka trzymała w ręku szkicownik czy malowała. Wprawdzie zawsze interesowała się obrazami Teofila, ale nigdy nie zdradzała takich umiejętności. Chyba Julka z niej zadrwiła. – Przysięgam ci. Poszłam do niej po szkole i zaczęłam się skarżyć

na tego Skawińskiego od rysunków. Że tak mnie prześladuje, mimo iż mam dobre oceny z innych przedmiotów. Powinien już się zorientować, że nie robię mu tego na złość, tylko nie mam żadnych zdolności. I wówczas Lubecka poprosiła córkę o szkicownik i w parę minut narysowała jej portrecik. – Aż mi ciarki przeszły po plecach! – Idziemy do niej – zarządziła Rozalia. Maria siedziała przy oknie z robótką na kolanach, ale jej ręce nie były zajęte. Beznamiętnie przyglądała się wróblom harcującym po parapecie. – Dzień dobry, mateńko! Julka pokazała mi twój rysunek. Na twarzy matki pojawił się nikły uśmiech. Machnęła lekceważąco ręką. – Głupstwo. – Ja też bym chciała coś podobnego – poprosiła Rozalia. – A może moglibyście namalować taki farbami? Skąd tak umiecie rysować? I wówczas córki dowiedziały się od matki, że swego czasu bardzo lubiła malunki. Jej guwernantka zawsze ją za nie chwaliła i zachęcała do rozwijania tych zdolności. Nie było na to czasu, ojciec zawsze żałował pieniędzy na farby. Wolał, żeby się skupiała na sprawach bardziej praktycznych. Ktoś musiał zajmować się młodszym rodzeństwem po śmierci matki. A potem wyszła za mąż i zupełnie zapomniała o dawnych zainteresowaniach. Mając syna prawdziwego malarza, wstydziłaby się nawet opowiadać o swoich nieudolnych próbach. – Mateńko, ale to jest takie piękne. Julka – zwróciła się do siostry – przynieś matce nowy szkicownik i wszystkie przybory. – Przestańcie ze mnie żartować. Chciała je zbyć, ale Rozalia po raz pierwszy od dawna widziała, jak w jej oku pojawił się błysk zainteresowania, a na policzkach rumieńce. Zrozumiała, że za wszelką cenę musi skupić uwagę matki na czymś nowym, czymś, co dałoby jej siły do niechcianego życia. Rozmawiały z nią przez godzinę w jej pokoju, a potem nadal przy kolacji – po raz pierwszy od tygodnia zapragnęła zjeść posiłek w towarzystwie. Ojciec był zachwycony pomysłem Rozalii i sam zaczął zachęcać żonę do odwiedzenia sklepu z artykułami do malowania. Kiedy

matka wyraziła wstępną zgodę, obie siostry patrzyły na siebie w oszołomieniu. Obchodzenie się z matką w ostatnich czasach było jak stąpanie po kruchym lodzie. Nie wiadomo, co mogło wywołać zmianę nastroju i pogorszenie stanu zdrowia. Po kolacji Rozalia została wreszcie sama, ale znów nie miała ani chwili czasu, by marzyć o niebieskich migdałach. Czekały na nią rachunki przyniesione z pensji, jak również niedokończony list do Luizy. Jak się z tym wszystkim uwinie, to może, leżąc w łóżku, będzie miała chwilkę na myślenie. Rozalia pracowała na pensji u Jadwigi Sikorskiej już trzeci rok. Początkowo uczyła jedynie teorii muzyki i gry na fortepianie, bo czegóż innego, skoro w szkole nie można było uczyć ani polskiego, ani historii czy geografii, a o gimnastyce szwedzkiej nie chciano tutaj nawet słyszeć. Kiedy przełożona odkryła zadziwiające matematyczne zdolności nauczycielki, zrobiła z niej swoją zastępczynię. Rozalia zajmowała się więc teraz wszystkim, głównie rachunkami, jak również odpowiadała za aprowizację placówki. Dawane przez nią lekcje ograniczyły się do jednej godziny w tygodniu. I tak zupełnie mimo woli Lubecka zakończyła żywot niesfornej dziewczyny i stała się kobietą na stałej posadzie i jednym z trybików tej wyjątkowo sprawnie funkcjonującej pensji. Dzięki niej za naukę Julki w tej samej szkole płacili znacznie mniej. Przełożona powinna być zadowolona, gdyż najmłodsza Lubecka była bardzo pilną uczennicą. Pewnie zostałaby prymuską, gdyby nie rysunki i... zachowanie. Nieodrodna siostra Rozalii odzywała się po polsku na lekcjach rosyjskiego, namawiała koleżanki do patriotycznych manifestacji, jak również zamieszana była w zniknięcie dziennika do użytku wewnętrznego, w którym wpisywano oceny z tajnego nauczania. Przez wiele godzin trwały paniczne poszukiwania, gdyż tego samego dnia oczekiwano wizyty inspektora szkolnego. Nauczycielki i przełożona się obawiały, że ten nielegalny dziennik mógłby się nagle ujawnić. Byłby to bardzo brzydki kawał, ale przecież uczennice były w takim wieku, że wszystko mogło im strzelić do głowy. Pięć minut przed przybyciem inspektora dziennik nagle zmaterializował się na swoim starym miejscu. W pobliżu salki z robótkami ręcznymi, gdzie ukrywano tajne papiery, widziano podobno Julię.

– Nic o tym nie wiem. To pomówienia – mówiła trzynastoletnia wówczas Julka, zaciskając gniewnie usta. Może przełożona by się jej pozbyła, tak na wszelki wypadek, żeby nie ryzykować na przyszłość, ale w żaden sposób nie zamierzała stracić również Rozalii, która stała się niezbędna. I tak się Julce upiekło! A Rozalia, która jeszcze parę lat temu sama dostawała burę, teraz wystąpiła w roli zastępczego rodzica i w ostrych słowach złajała siostrę: – I nie daj się im podpuszczać. Specjalnie cię do tego namawiają, bo wiedzą, że tobie może się upiec ze względu na mnie. – Nic nie zrobiłam. – Smarkula szła w zaparte. – Czy ty nie rozumiesz, że gdyby ten dziennik wpadł w rosyjskie ręce, to mogłoby się skończyć zsyłką? Chciałabyś tego? Żeby mnie aresztowali? Julka się pobeczała, ale nie pisnęła ani słowa. Coś jednak widocznie zrozumiała, bo się uspokoiła i nie było na nią już więcej skarg. I tak w kółko. To matka, to Julka, to ojciec, który wciąż wpadał na niebezpieczne pomysły. Stopniowo przywykła do tego. Dni stawały się coraz krótsze, choć ten akurat do takich nie należał. Rozalia położyła się do łóżka dopiero, kiedy zegar wybił jedenastą. Płomień gasnącej świecy tańczył po ścianach, tworząc tajemnicze kształty. W jej wyobraźni przemieniały się w żywe postaci. – Panna Rozalia? Odwróciła głowę zdumiona, że słyszy męski głos. – Słucham? W pierwszej chwili go nie poznała. Nie był już chudym gimnazjalistą, którego spotkała cztery lata temu. Przytył i zmężniał. W garniturze z angielskiej wełny, koszuli z wysokim i mocno wykrochmalonym kołnierzykiem i na dodatek w meloniku wyglądał zupełnie inaczej, niż pamiętała. – Panie Ignacy, co za niespodzianka! – Nie poznała mnie pani. – A więc zauważył. – Trochę tu ciemno w korytarzu. – Możliwe, ale jak pani widzi, szata czyni człowieka. – Zaśmiał się z jej zdziwionej miny. – Wybrałem się dzisiaj szukać posady, więc sama

pani rozumie. – Tutaj, na pensję? – Odpowiedziała mu również uśmiechem. – Nie, oczywiście, że nie. – Obejrzał się, słysząc za plecami kroki. Przechodziła starsza siwowłosa kobieta z monoklem w oku. Po chwili zniknęła w którymś z pomieszczeń. – A pani tu pracuje? Skinęła głową. – Mam chwilę przerwy. Pomyślałam sobie, że pospaceruję. Znużyło mnie siedzenie w słabo oświetlonym pomieszczeniu. – A mogę pani towarzyszyć? – spytał bez wahania Ignacy. – Zrobiłaby mi pani zaszczyt. Powiem szczerze... skoro pani tu pracuje, będę miał bardzo dużo pytań, więc proszę równie szczerze odpowiedzieć, czy ma pani ochotę. Rozalia od dawna nie rozmawiała z żadnym mężczyzną w jej wieku, chociaż w tym wypadku akurat młodszym, i ciekawa była, co ma jej do powiedzenia. Sama też miała zamiar go wypytać. Co porabiał od ostatniego spotkania, czy nadal interesował się ruchem rewolucyjnym. – Z przyjemnością przejdę się w pańskim towarzystwie, panie Ignacy. Możemy zajrzeć do Ogrodu Saskiego i sprawdzić, jakie kwiaty zdążyły zakwitnąć. Tak jakby interesowało ją życie botaniczne! Ale coś musiała powiedzieć. Nawet nie zauważyła, kiedy wolna godzina przeleciała. Rozalia już zapomniała, jak miło się jej zawsze rozmawiało z Osowskim, a teraz, po latach, jeszcze bardziej, gdy wymieniali się doświadczeniami na temat Szwajcarii i czytanych książek. Przed obeliskiem cara ku czci polskich generałów, zdrajców, którzy odmówili udziału w powstaniu listopadowym, Rozalia opowiedziała mu o zwyczaju panującym wśród patriotycznych panienek na pensji, które biorą udział w zawodach w celnym pluciu na napis „Polakom wiernym swojemu monarsze”. A potem, sprawdziwszy, czy nie widzi ich jakiś strażnik albo policjant cyrkułowy, lub, co gorsza, uczennica, sami to zrobili. Rozalia tak się śmiała, że brzuch ją rozbolał. Od dawna się z nikim tak świetnie nie bawiła. Kiedy się trochę uspokoili, Ignacy wyjaśnił Lubeckiej, z jakiej przyczyny akurat tego dnia znalazł się w budynku pensji, i poprosił ją

o poradę. – Panie Ignacy, tu czesne wynosi trzysta rubli na semestr. Bez internatu będzie znacznie taniej, ale z tego, co mi pan powiedział, wynika, że odpowiada to niemal pańskiemu rocznemu dochodowi. Osowski spuścił głowę. – Tak przypuszczałem. – Przykro mi, że pana rozczarowuję. Nasze panny są często z bogatych szlacheckich rodzin, mamy też córki żydowskich fabrykantów. Sam pan rozumie. – Proszę się nie martwić, panno Rozalio. Musiałem po prostu sprawdzić. Te dzieci są dla mnie wszystkim. Muszę zapewnić im dobrą przyszłość. Nie mają już rodziców, tylko mnie. Widzi pani, mój brat Ludek jest przeuroczym dzieckiem. Lubi biegać, figlować. Może będzie się nadawał do wojska, do nauki niechętnie się garnie. Ale Amelka... Tak pięknie opowiadał o siostrze, że Rozalia słuchała z otwartymi ustami, gorączkowo się zastanawiając, jak mogłaby mu pomóc. – Ma pan rację, kobiety powinny mieć wykształcenie, żeby być niezależne – odezwała się, kiedy zamilkł. Rozalia nie byłaby sobą, gdyby natychmiast nie udało jej się czegoś wymyślić. W jej głowie pojawił się już pewien plan. – Panie Ignacy, myślę, że przede wszystkim powinien pan przyprowadzić do mnie Amelię. Przepytam ją i się zorientuję, co umie i jak można dalej planować jej naukę. – Będę pani dozgonnym dłużnikiem. Osowski chciał jej jeszcze o czymś opowiedzieć, ale nie było już czasu. Spieszyła się, by wrócić na pensję. Umówili się jednak na następne spotkanie. I to była taka słodka myśl, którą można było przytulić do poduszki i przy niej usnąć. Wreszcie w monotonii jej życia pojawiło się coś ciekawego. Świeca zgasła, zabierając ze ścian „postaci”. Pozostały jednak przez jakiś czas pod powieką Rozalii. Nie mogła się nawet przekonać jak długo, bo zdążyła zasnąć.

Rozdział XVI Luiza, Gdańsk, maj 1893 Luiza starannie złożyła list od Rozalii i włożyła go do sekretarzyka, w którym przechowywała korespondencję. Jej twarz była skupiona. Potrafiła czytać między wierszami. Wiosna zawsze była najgorsza, jeśli chodzi o wspomnienia. Od razu wyłapała ten smutny ton, który się pojawił u przyjaciółki, i od razu wiedziała, kto go wywołał. U przyjaciółki? Tak, ponownie w ten sposób mogła określić Rozalię Lubecką. Podczas jej zeszłorocznego pobytu w Gdańsku przebaczyła jej wszelkie przewiny. Nawet nie przypuszczała, że jest do tego zdolna. Nie widziały się przecież trzy lata, jedynie ze sobą korespondowały. Początkowo Luiza, mimo entuzjastycznego namawiania Joachima, niechętnie podchodziła do sprawy jej przyjazdu, ale też samą Rozalię bez przerwy coś zatrzymywało w Warszawie. Kiedy się u nich pojawiła, Luiza poczuła w sercu ukłucie zazdrości. Młoda Lubecka tak bardzo wypiękniała. Była teraz szczuplejsza, zachowywała się powściągliwie, a na jej twarzy pojawiał się czasem wyraz tajemniczej melancholii. Za każdym razem, kiedy Joachim się do niej zwracał, Luiza zastanawiała się, czy on to również widzi, czy ich nie porównuje i nie żałuje czasem, że to nie Rozalię wybrał za żonę. W związku z tym zachowywała się w stosunku do niej mało serdecznie i dość oschle, jak to sama później oceniła. Na początku wydawało się, że jedyną osobą, która czerpie radość z pobytu nad morzem, jest młodsza Lubecka. Sympatyczna Julka od razu stała się bożyszczem Hani, jak również młodszych synów Klary: Franza i Gustava. Rozalia wydawała się nieobecna duchem. Większość czasu spędzała, siedząc samotnie w ogrodzie. Dopiero po tygodniu nastąpił przełom. Z powodu zajęć Joachima wyjątkowo zostały same. Na dworze lał ulewny deszcz, a one siedziały przy zapalonym kominku, każda w innym kącie, z książką w ręku. W pewnej chwili Rozalia wstała, podeszła do Luizy i rzuciła się jej do nóg, wywołując tym samym burzę emocji. Po dwóch godzinach, kiedy wrócił Joachim, ledwie zdążyły się

ogarnąć i pościerać z twarzy ślady łez. – Tak bardzo cię przepraszam, Luizo. Ja teraz widzę, że to wszystko moja wina. Wszystko opacznie zrozumiałam. I Joachima, i ciebie. Wymyśliła sobie, że uratuje Joachima z rąk niewiernej mu kobiety, która gardzi jego uczuciem. Była taka głupia i nie może sobie tego do tej pory wybaczyć. Przecież ślepy by dostrzegł, jak bardzo Hallmann jest zakochany w żonie, tylko nie ona. – Ale, Rosie, to też moja wina. Gdyby nie te moje sekrety... Gdybym ci od razu powiedziała, że Hania jest córką Maksymiliana. To właśnie spowodowało, że nabiłaś sobie głowę niedorzecznymi historiami. Objęły się na koniec mocno i obiecały, że już zawsze będą wobec siebie szczere. I kiedy się wydawało, że nastąpił spokój i odprężenie, Rozalia wybuchnęła szlochem i przez łzy zaczęła opowiadać Luizie o miłości do Szuszkina i o swym wielkim zawodzie. – On musiał pomyśleć, że go nie kocham. Ale to nieprawda. Tylko że tak późno to pojęłam. I nawet nie wiem, czy on jeszcze żyje, ale nadal tak za nim tęsknię, że aż mnie wszystko w środku boli. Luiza nie bardzo rozumiała, w jaki sposób jej była podopieczna mogła zakochać się w mężczyźnie, który doprowadził do wywózki jej Joachima na Sybir. To był przecież taki bezwzględny i okrutny człowiek. Co Rozalię w nim pociągało? Mimo to, wiedząc wszystko o bólu serca, postanowiła ją pocieszyć. – Rosie, może nie powinnaś jednak tracić nadziei. Sama wiesz, jak wynikło z Joachimem. Może ten Szuszkin też nie chciał ci wiązać życia. Przecież mężczyźni rozumują zupełnie inaczej niż my. – To prawda. – Rozalia chlipnęła i głośno wytarła nos. Luiza tuliła przyjaciółkę, nagle zdając sobie sprawę ze swojej uprzywilejowanej pozycji. Kiedy jeszcze dowiedziała się o kłopotach rodzinnych Lubeckiej, postanowiła, że zrobi wszystko, żeby choć tutaj zapomniała o zmartwieniach. Od tamtej chwili były nierozłączne. W towarzystwie Joachima bądź same jeździły tramwajem konnym do Gdańska lub powozem na plażę do Brösen albo Glettkau. Rozalia zachwycała się starymi

budowlami, takimi jak kościół Mariacki, ale chyba największe wrażenie zrobił na niej pobyt w porcie, kiedy najstarszy brat Joachima, Paul, wydał przyjęcie z okazji wybudowania nowego parowca, wyposażonego w maszyny ulepszone przez Joachima. – Jak ja bym chciała popłynąć czymś takim do Ameryki – opowiadała z zachwytem, zachowując się radośnie jak dawniej. – Trochę za mały jak na drugą stronę kuli ziemskiej – wyjaśnił jej łamaną polszczyzną Paul. – I te porty. Egzotyka. Szkoda, że nie jestem mężczyzną. Zostałabym marynarzem. Panowie zaczęli sobie z niej żartować, dopóki nie wystukała im kodem Morse’a paru zdań. Nie chciała później powiedzieć, co to było, ale Paul nie mógł przestać się śmiać. Od tej pory dopytywał się stale u Joachima, czy wpadną razem z „tą zabawną Polką”. – Wsiąknęłaś w to miasto, Luizo... A poza tym zazdroszczę ci, że tak biegle mówisz po niemiecku. A Hania? Ona szybciej szwargocze niż ci jej kuzyni. To prawda. Przyzwyczaiła się do tego miasta, choć jego mieszkańcy wciąż byli dla niej obcy i ją też tak traktowali. Mogła jednak z tym żyć. Przecież nie pierwszy raz się tak działo. – Całe szczęście, że Hania może przy was poćwiczyć polski, zupełnie go zaniedbała i nie chce go używać. To wpływ Klary, która, niestety, robi zawsze pogardliwe uwagi na temat Polaków. Jakby zapomniała, kto jest jej własnym ojcem. Luiza w tajemnicy opowiedziała Rozalii o pochodzeniu Joachima i o tym, że pół roku wcześniej spotkało ich wielkie szczęście, gdyż w końcu dostali list od Matyldy. I to wcale nie z Kanady, tylko z Ameryki, dokąd krewni przeprowadzili się rok wcześniej. Ich listy wyminęły się po drodze i dlatego ta korespondencja tak bardzo się opóźniła. Ale dobre wieści wynagrodziły oczekiwanie. Zatem wszyscy byli zdrowi i dobrze im się mieszkało obok małego miasteczka o nazwie Winona, które przypomina im nieco rodzinne strony, a brat robi to samo co w Sitnie, czyli zajmuje się drewnem. Co prawda tam pracował jako drwal, a tu ma własny tartak, ale w zasadzie... Swojaków z Kaszub jest tam sporo i to na początku Matyldę

najbardziej dziwiło. Bo jakże tak. Przejechać taki szmat drogi i pierwsze co usłyszeć po przyjeździe to: „Dobri dzéń”. Wszyscy trzymają się razem. Matylda również dalej uczy dzieci, chociaż nie swoje, bo bratowe porosły i najstarsza szykuje się wnet do zamążpójścia. Za Franciszka Bronka, który mówi po kaszubsku, ale uważa się za Amerykanina. Dobry i majętny chłopak i są tacy szczęśliwi, że jak się patrzy, to człek nie żałuje, że się przeniósł za tę wielką wodę. Nie ma nic ważniejszego od miłości i dlatego wszyscy się cieszą niezmiernie, że Joachim znalazł już swoje miejsce w sercu wspaniałej kobiety. Szczególnie Matylda nie może się z tego nacieszyć i jak o tym myśli, to zawsze łza wzruszenia w oku się zakręci. Bo i żona, i córka. I zapewne już za chwilę będzie ich więcej. Wnuki przecież. Oj, nie może się tak wzruszać, bo atrament się zupełnie rozmaże. Szkoda, że mieszkają tak daleko od siebie, ale Matylda zabrała całą rodzinę do fotografa i kazała zrobić odbitki. Aha, i jeszcze przesyła im gazetę, która wychodzi w Winonie w języku polskim. Jej wydawcą jest ich nowy znajomy, poeta i dziennikarz Hieronim Derdowski. Na koniec Matylda prosi, aby nie wysyłać im pieniędzy, bo na niczym im nie zbywa, jedynie listy, zdjęcia i książki. Tylko to. – Ale historia! – zdumiewała się Rozalia. – Gdybyście wyjechali, mieszkalibyście niedaleko siebie? To prawda, losy ludzi czasem bardzo dziwnie się układają. Z pewnością była nadzieja, że jeszcze odwiedzą Matyldę w dalekiej Winonie. Luiza nie opowiadała już o tym, jak bardzo pozytywnie sprawa odnalezienia się matki wpłynęła na Joachima. Po przeprowadzce do Gdańska Hallmann natychmiast wtopił się w dawne środowisko i rodzinę. W naturalny sposób kopiował ich gesty i zwyczaje. Był znacznie mniej wylewny, bardziej milczący, często spierał się o wychowanie Hani, cytując słowa Klary, co wprawiało Luizę w tłumioną furię. W pewnej chwili miała wrażenie, że staje się zupełnie innym człowiekiem. Ale kiedy przyszedł list Matyldy, Joachim zasiadł w fotelu i milczał przez parę minut, a gdy później na niego spojrzała, zauważyła, że ma twarz mokrą od łez. Teraz było już jasne, po kim potrafi się tak wzruszać. Od tej pory powrócił do dawnej osobowości, tak jakby sobie przypomniał, skąd wywodzi się jego prawdziwa natura.

Z von Eistettenami łączyło go tylko wychowanie. Na szczęście, myślała Luiza, która miała do rodzeństwa Joachima stosunek bardzo powściągliwy. I dlatego tak ważna w jej życiu była Rozalia. Tylko jej mogła zaufać, tylko jej przyznała się do największych obaw. Nie umiała jednak inicjować zwierzeń. Przełamanie się i opowiadanie o sobie było dla Luizy bardzo trudne. – Luizo, powiedz mi, czy chcecie mieć z Joachimem więcej dzieci? Może sformułowanie tego pytania zachęciło Luizę. I to, że Rosie traktowała Hanię jako córkę Joachima, mimo iż dobrze wiedziała, że jej ojcem jest Maks Kwilecki. – Ja chyba nie mogę. – Jak nie możesz? A Hania? – zdziwiła się Rozalia. – Już dwa razy mi się nie udało. Boję się kolejnej utraty, Rosie. Nie masz pojęcia, jakie to jest straszne. I to teraz, kiedy jestem żoną i oboje pragniemy mieć dzieci. Może to kara? – Nie opowiadaj takich głupstw. Jaka kara? Niby za co? Myślisz, że Pan Bóg ma tyle czasu, żeby zawracać sobie głowę każdym z nas? I planuje zemstę? Moja droga Luizo, nie wymyślaj! A przyszło ci do głowy spytać lekarza? – Przyszło, przyszło. – Luiza się roześmiała. Rozalia, jak nikt inny, potrafiła ją ściągnąć na ziemię. – Mówi, że nic nie stoi na przeszkodzie i że mogą to być nerwy. – Sama widzisz. Moja kuzynka Dzidka ostatnio została matką, a naczekała się na to przez dziesięć lat. Nie wiem wprawdzie, czy to dziecko, mając takich rodziców, będzie normalne. Tobie też się uda, jestem tego pewna. Ale pod jednym warunkiem. – Jakim? – spytała Luiza, czekając na magiczną formułę. – Że mi obiecasz, że zostanę matką chrzestną. Luiza się roześmiała. – Oczywiście, że obiecuję. – To pamiętaj, żebyś dotrzymała słowa. Bo wiesz, jak to było z tą niezaproszoną wróżką. Gdy nikogo nie było koło nich, żartowały i dokazywały jak gimnazjalistki. Rozalia potrafiła przedrzeźniać von Eistettenów tak

wiernie, iż Luiza bała się, że ze śmiechu pękną jej sznurki w gorsecie. Kolejne tygodnie wspólnych wakacji minęły zbyt szybko. Żałowała, że Lubeckie nie mogą zostać dłużej, ale gdy Rozalia dostała niepokojący list od ojca – jej matka znów się gorzej poczuła – zdecydowała się wyjechać szybciej. Wielka szkoda, że tego lata będzie musiała się obyć bez towarzystwa Rosie, obie pewnie znów by się doskonale bawiły, ale Joachim zaplanował wyjazd do Włoch. Było to wielkim marzeniem Luizy od tak dawna, że się zgodziła bez wahania. Wenecja, Rzym, Florencja – tylko oni we dwoje, bo Klara zgodziła się zająć Hanią – nie mogła się już doczekać. I przestanie, przynajmniej w tym czasie, zamartwiać się brakiem dziecka. Bo przecież wszystko się wspaniale układało, Hania wyrosła z lęków i zapowiadała się na rezolutną śliczną panienkę, mąż ją bezgranicznie uwielbiał, a jej matka nie wychodziła za mąż za przestępców, tylko żyła spokojnie i w dostatku u boku monsieur Olliffe’a. Luiza zamknęła sekretarzyk i wstała z krzesła. Powinna przypilnować kucharkę, żeby przyprawiła wołowinę tak, jak najbardziej smakowała Joachimowi. Ostatnio zbytnio jej zaufała, a ona zrobiła po swojemu. Hania zajęta była lekcjami ze swoją nauczycielką. Przechodząc przy jej pokoju, Luiza słyszała łacińską recytację: Gallia est omnis divisa in partes tres. Lekcje miały trwać jeszcze godzinę, a potem, po obiedzie, poćwiczą razem grę na fortepianie. Szła już do kuchni, kiedy rozległ się gong przy drzwiach wejściowych. W korytarzu minęła się z nią zdyszana służąca. Gdzie ona jest? Choć Luiza w zasadzie się domyślała, że ta spryciula wykradła wolną chwilę na romantyczne spotkanie ze swoim ukochanym, który pracował jako kominiarz. Byleby tylko nie była usmolona na policzkach, kiedy otwiera drzwi ludziom! Luiza cofnęła się do salonu. – Psze pani! – Służąca Krysia wpatrywała się w nią szerokimi ze zdziwienia oczami. – Kto przyszedł? – Jedna pani. Taka inna. Z dzieckiem. Pyta o pana Joachima.

Brzmiało to dość podejrzanie, postanowiła więc sama wyjść do sieni. Jeszcze nigdy w życiu nie widziała kobiety, która tam stała, z dumnie uniesioną głową ozdobioną kolorową chustą. Jej całe ubranie było egzotycznie barwne. Podobnie jak chłopczyka, który próbował kryć się za jej spódnicą. Przypominał matkę, ale miał bardziej europejskie rysy. – Zdrawstwujtie – odezwała się kobieta po rosyjsku, a potem przeszła na polski: – Nazywam się Wiera Wilczewska. Poszukuję Joachima Hallmanna – oświadczyła, a jej lekko skośne oczy patrzyły na Luizę jakby z wyzwaniem.

Rozdział XVII Rozalia, Warszawa, maj 1893 – Dziękuję ci, Amelio. Już cię nie będę więcej męczyć. – Rozalia uśmiechnęła się do szczuplutkiej ciemnowłosej dziewczynki, która ze zdenerwowania gryzła koniuszek jednego z warkoczy. – A teraz pójdziesz ze mną do biblioteki, a ja porozmawiam z twoim bratem. Dziewczynka skinęła głową. Po godzinnym wałkowaniu z różnych przedmiotów chyba nie zostało w niej już żadnych słów. Posłusznie powędrowała za Lubecką do przeciwległej części budynku, gdzie znajdowało się prawdziwe królestwo książek. Spojrzała na nie z takim podziwem, że wydawało się, iż wybór lektury będzie trwał wieki. Rozalia postanowiła jej pomóc. – Nie wiem, czy czytałaś? – spytała, podając jej egzemplarz Dzieci kapitana Granta Juliusza Verne’a. Amelka dotknęła dłonią okładki, na której widać było płynący statek i dzieci. – Nie – odparła cicho, spoglądając trwożliwie na dwie starsze dziewczynki wertujące książki przy sąsiednim stole. Naprzeciwko siedziała starsza dama z kokiem. Wydawało się, że jest zajęta robieniem na drutach, ale co chwila omiatała całe pomieszczenie czujnym spojrzeniem. – Jak cię nie zainteresuje, poszukaj czegoś innego – powiedziała Rozalia zupełnie niepotrzebnie, bo Amelka już się wczytywała w fantazyjnie ilustrowaną powieść. – Za chwilę do ciebie przyjdziemy. Przy akompaniamencie szelestu spódnicy, pod którą znajdowała się sztywna od krochmalu halka – okropnie niewygodny strój, kto go wymyślił! – wyszła do salki, w której czekał Ignacy. – I jak jej poszło? – W jego głosie było słychać niepokój. – Miał pan rację. Jest bardzo uzdolniona jak na swój wiek. Świetnie rachuje, ma doskonałą pamięć i słuch muzyczny, ale... – Rozumiem. – Nie, chyba pan nic nie rozumie. Jest jeden feler. Obawiam się o jej rosyjski w mowie i piśmie. A ten akurat przedmiot jest decydujący

o przyjęciu do państwowego gimnazjum. – Czyli koniec nauki – podsumował ponurym głosem Ignacy. – Łatwo pan daje za wygraną. A te pańskie rewolucje organizuje się w tydzień? Trafiła w czuły punkt. – No nie. – Właśnie. Do egzaminu wstępnego został jeszcze miesiąc. Mogę pomóc Amelce sama, jeśli chodzi o pisanie. W sprawie konwersacji mogłabym porozmawiać z nauczycielką od tańca. Jest pochodzenia rosyjskiego i biegle tym językiem włada. Dałoby się więc to zrobić, pod warunkiem że byłby pan gotów opłacić czesne, czterdzieści pięć rubli. – Po tej pierwszej kwocie, o której pani wspominała poprzednim razem, to wydaje się śmiesznie mało, ale przecież to i tak dużo pieniędzy. Była to dość niezręczna sytuacja, zaczerwieniony z emocji Ignacy poczuł się zmuszony mówić o swojej sytuacji finansowej, ale gdy usiłowała go powstrzymać, powiedział: – Proszę, niech pani nie ma mi za złe tych zwierzeń. Obcej osobie bym tego nie opowiadał, ale pani... Teraz zarumieniła się Rozalia. – Pani jest w stanie mnie zrozumieć, bo pani rozumie znacznie więcej niż tylko takie sztuczne towarzyskie konwenanse. Jestem gotów wysłać moją siostrę do gimnazjum, jeśli zda egzamin. Poradzę sobie, szczególnie kiedy pozostali członkowie rodziny chcą mnie wspierać. I tak Lubecka dowiedziała się, że zawiązał się „fundusz stypendialny” dla Amelki. Dwaj pracujący kuzyni oraz wuj postanowili dorzucić od siebie parę rubli, a ciotka zapowiedziała, że jeśli będzie taka potrzeba, wynajmą jeden z dwóch pokoi dla dwóch robotników. – Ja również nie będę szczędził sił. To jest niezwykła rodzina, pomyślała Rozalia. Tak bardzo im zależy na edukacji dziewczynki. Gdyby to ona sama niegdyś miała takie oparcie ze strony swoich, dzisiaj zapewne robiłaby zupełnie coś innego. Podobał się jej ten Ignacy, mimo iż był młodszy i kiedyś wybrał sobie tak niefortunny moment do wyznań. Ustalili wszystkie szczegóły związane z lekcjami, na które miała

uczęszczać Amelka. Rozalia stanowczo odmówiła za nie pieniędzy, zgodziła się natomiast zapytać o wynagrodzenie Irinę Grabowicz. Następnie oboje poszli po Amelkę. Chyba nie była zadowolona, kiedy ją od oderwali od czytania, ale wrócił jej humor, gdy Rozalia obiecała wypożyczyć jej książkę Verne’a. Razem wyszli ze szkoły i od razu zachłysnęli się przyjemnym majowym powietrzem. Rozalia wybierała się do biura „Gazety Warszawskiej”, by dać ogłoszenia o naborze panien na pensję. Ignacy wyraźnie zwolnił kroku, zwracając uwagę na ludzi zawieszających na budynku flagi. – Co to się dzieje? – Widać dawno pana nie było u nas. Jak zwykle obchody. Jutro dwudziesta piąta rocznica urodzin wielkiego księcia Mikołaja Aleksandrowicza. W całym mieście nabożeństwa, iluminacja ulic. – Długo to już nie potrwa – mruknął pod nosem Ignacy, tak by siostra go nie słyszała. Spieszył się do pracy, z której zwolnił się na dwie godziny. Ale przecież za trzy dni będzie już niedziela. I czy panna Rozalia ma już jakieś plany, bo on chętnie by z nią porozmawiał... o siostrze. Tak, o... siostrze mogła, a nawet powinna z nim dłużej porozmawiać. Będą już po dwóch lekcjach i Rozalia zobaczy, czy Amelka z nią chętnie współpracuje. Muszą więc być w kontakcie. Tylko gdzie mogliby się spotkać? Tym razem była już mniej niefrasobliwa niż kiedyś, głównie ze względu na posadę. Nie wszędzie mogła się więc pojawić z młodym mężczyzną. Kawiarnia czy cukiernia w takiej sytuacji odpadała, choć myśl o ciastku z kremem u Lourse’a była niezwykle kusząca. Niezręcznie by było, gdyby wyszpiegowali ją rodzice uczennic lub, co gorsza, któraś z nauczycielek. Pozostawał zawsze spacer. I tak się umówili. – Nawet nie spytałem, czy jest pani piechurem, panno Rozalio – zmartwił się Ignacy. – Proszę mnie sprawdzić. Nie należy ufać pozorom. Pewnie się wystraszył stroju, pomyślała. Miała na sobie długą spódnicę w kratę, wąski, przylegający do ciała żakiet, na głowie niewielki kapelusz, a w ręku parasolkę. Może to nie wyglądało zbyt

praktycznie, ale spódnica była dość prosta i pozbawiona tiurniury, a poza tym nie włożyła tego dnia gorsetu, o czym pan Osowski oczywiście nie wiedział. W domu powiedziała, że wychodzi na spacer, i nikt nie śmiał zaoponować. Ojciec sam był również umówiony na mieście. Poprzedniego dnia odbyło się oficjalne otwarcie taniej kuchni przy Oboźnej, a w niedzielę przygotowano skromne przyjęcie dla darczyńców. Rozalia mogła robić, co jej w duszy zagra. Wreszcie się przekonano, że jest bardzo samodzielna i niezależna. Prowadziła spokojne życie, bez żadnych skandali, choć plotki się zdarzały, jednak szybko milkły, gdyż brak było dla nich dalszej pożywki. – Matko, niektórzy mają w buzi języki tylko po to, by nimi mielić – tłumaczyła któregoś dnia matce zapytana, czy to prawda, że zamieściła w gazecie ogłoszenie matrymonialne. Ponoć widziano ją w biurze ogłoszeń, a następnego dnia – podobno – ukazało się ogłoszenie o treści: „Starsza panna pragnie znaleźć męża w osobie kawalera lub wdowca bezdzietnego, inteligentnego i o miłej powierzchowności, z przyzwoitym stanowiskiem. Mile widziany Rosjanin”. Rozalia pokręciła tylko głową i stwierdziła, że naprawdę się starzeje, skoro głupota ludzka nawet już jej nie rusza. O sprawach istotnych oczywiście nie wiedzieli, na przykład o tym, że poprzedniego dnia wygrała dwadzieścia trzy ruble na wyścigach konnych. Tyle wypłacił duży totalizator za zwycięstwo Mme Pompadour na dystansie dwuwiorstowym. Nie była to wielka fortuna, gdyż Rozalia nigdy teraz przesadnie nie ryzykowała, ale zawsze przyjemna niespodzianka. Bardzo pragnęła osobiście uczestniczyć w inauguracji sezonu wyścigów, ale przełożona obarczyła ją na sobotę dodatkową pracą i w żaden sposób nie zdążyłaby dojechać na drugą na Pole Mokotowskie. Na szczęście miała zaufanego Żyda, który bez przesadnego zdzierstwa załatwiał za nią te sprawy. – Dokąd więc pójdziemy? – spytała Ignacego. – Mam solidne buty i nie boję się żadnych odległości. – A co by pani powiedziała na Szwajcarię? Odświeżymy sobie miłe widoki.

– Aha, Dolina Szwajcarska. – Rozalia się ucieszyła. – Z przyjemnością. Dawno tam nie byłam. Ten ogród wypoczynku i rozrywki był jej ukochanym miejscem od samego dzieciństwa. Do kotlinki, która stanowiła prawdziwy raj zabaw, wchodziło się schodami od ulicy Szopena. Tu można było uprawiać sport, latem grać w tenisa, zimą śmigać na łyżwach, posłuchać koncertu czy też przyjrzeć się aktorom występującym na scenie teatru ogrodowego. Ostatni raz Rozalia była tam z matką na korowodzie kwiatowym w poprzednim roku. – Ja, prawdę mówiąc, chyba jeszcze dawniej. Za czasów gimnazjum. Oboje byli wytrawnymi piechurami, zrezygnowali więc z tramwaju konnego i po kilkunastu minutach spaceru znaleźli się w tętniącym gwarem, wielobarwnym miejscu. To był doskonały pomysł, żeby właśnie tu przyjść, doszła do wniosku Rozalia. Znajdowali się w tłumie innych osób, wśród przeróżnych atrakcji, nie było więc czasu ani miejsca na niezręczne sytuacje czy kłopotliwą ciszę. Zresztą o nią byłoby trudno, bo Ignacy nie należał do milczków. Po krótkim oglądaniu występów połykaczy ognia i żonglerów rzucali piłkami do celu, wzięli udział w loterii fantowej dla najuboższych, a potem przysiedli przy stoliku letniej kawiarenki. Spragniona Rozalia kolejny raz machnęła ręką na konwenanse i ostrzeżenia matki, godząc się wypić szklankę zimnej wody sodowej. – Chciałbym pani o czymś powiedzieć, panno Rozalio, ale trochę się lękam. To może lepiej nie mów, pomyślała. – Chce mnie pan zaprosić na jazdę na wrotkach? Z miejsca, gdzie siedzieli, widać było pawilon, w którym próbowali sił miłośnicy tego sportu. – A chciałaby pani? Może następnym razem. Ale nie, to jest coś innego i, prawdę mówiąc, obawiam się, czy pani mnie nie wyśmieje. – Nie mam najmniejszego zamiaru. Jak bym mogła! Rozalia lubiła Ignacego, ale nie ciekawiły jej jego tajemnice. Wydawało jej się nawet, że zdołała wyrosnąć już ze wszystkich

sekretów. Ale to, co powiedział, nie było takie straszne, jak się obawiała, a nawet całkiem miłe. – Jesienią zostanie wydany tomik moich wierszy. – Pan jest poetą? – Dziwne? A jak według pani powinien wyglądać poeta? – Proszę się nie zżymać. Po prostu nigdy pan o tym nie wspomniał. – Nie miałem pojęcia, czy są aż tak dobre, że można je pokazać. Ale kiedy będą już wydane... – Z przyjemnością je przeczytam – odparła Rozalia, która dopiero przy Szuszkinie zachwyciła się poezją. Czuła się wybornie. Siedziała w przyjemnym cieniu, sączyła zimny napój i leniwie przyglądała się przechodzącym ludziom. Chłopcu, który biegł za kółkiem, dziewczynce z cukrową laską w dłoni, zakochanej parze, która wymieniała uściski w przekonaniu, że nikt ich nie widzi. Rozalii też było wszystko jedno, czy ktoś znajomy doniesie rodzicom o jej spotkaniu z Ignacym. Dobrze czuła się w jego towarzystwie. – Panno Rozalio, wydaje mi się, że pani mógłbym opowiedzieć wszystko. To była bardzo przyjemna wiosna, oczywiście dzięki Ignacemu. Udawało im się spotykać przynajmniej raz w tygodniu. Na początku głównym pretekstem do widywania się była siostra Osowskiego i jej postępy w nauce. Razem wędrowali po Skarpie Wiślanej, na początku czerwca oglądali pierwszy wyścig Towarzystwa Cyklistów, po którym Rozalia wyraziła chęć kupna bicykla i zabrania go do Brwinowa, żeby samej na nim pojeździć, słuchali koncertów w parku Łazienkowskim i Ogrodzie Saskim. Monotonia codzienności prysła i Lubecka z niecierpliwością oczekiwała na spotkanie z Osowskim. Tego, co przeżywała teraz, nie można było porównać z jej romansem z Szuszkinem. Tamto było jak grom z jasnego nieba, jak wyprawa w nieznane czy lot na Księżyc. Ale czy powinna porównywać swoje emocje wówczas i dziś? Być może tamten stan wynikał z niedojrzałości i gwałtowności młodzieńczych uczuć. Dzisiaj byłoby zupełnie inaczej. Co by było? Zastanawiała się przez chwilę. Przecież Dimy nie ma i nie będzie. Dlaczego nie może zaznać innego rodzaju szczęścia z kimś

innym? Ignacy pocałował ją poprzedniego wieczoru i tym razem na to pozwoliła. Lekkie muśnięcie warg, którym oboje nie byli nawet zbytnio zaskoczeni, gdyż od pewnego czasu widać było, do czego te spotkania zmierzają. Domyślała się też, co będzie miał do powiedzenia dzisiaj, kiedy przysłał jej na pensję liścik, prosząc o pilne spotkanie. Czy była gotowa to usłyszeć? A z drugiej strony, czy była gotowa przeżyć całe życie sama? Kiedyś rodzice umrą, rodzeństwo założy własne rodziny. Może z czasem znajdzie przy nich schronienie, jak ciotka Pomianowa. Może też w podobny sposób zdziwaczeje. Nie było nadziei, że jej pozycja społeczna mogłaby się zmienić. Zmiany, które się zaczynały, były zbyt powolne i próżno by na nich budować, podobnie jak na rewolucji Ignacego. A może utraciła swoją energię życiową? Już nie była walczącą emancypantką. Przez zawód miłosny, kłopoty rodzinne dała się połknąć życiowemu marazmowi? Ale Osowski bynajmniej nie był nudny. Mieli tyle wspólnych zainteresowań. Na przykład od jesieni postanowili się zająć pomocą dla ubogich rodzin. Było tyle spraw, które mogli zrobić – wspólnie. Opuściła pensję godzinę wcześniej, nie powiadamiając nawet o tym przełożonej. Postanowiła przejść się po parku sama i spróbować podjąć decyzję. Ani w domu, ani w szkole, gdzie stale jej przeszkadzano, nie mogła tego zrobić. Było jednak zbyt gorąco, parasolka nie chroniła przed silnym słońcem, Rozalia usiadła więc na ławce w pobliżu miejsca, gdzie miała się spotkać z Ignacym. Miała nadzieję, że nie dostrzegą jej żadne panienki z pensji. I co robić? Czy wszystkie kobiety mają takie wątpliwości? Swego czasu nie miała żadnych. I nagle, kiedy patrzyła na upojnie pachnący krzew jaśminu, ni stąd, ni zowąd przyszły jej do głowy słowa wiersza: Kwiat zasuszony i bezwonny Znalazłem w książce z dawnych lat. I głos marzenia nieuchronny Już się do mej duszy wkradł*.

I co było dalej? Zapomniała zupełnie. W tej samej chwili zobaczyła przemierzającego Ogród Saski Osowskiego. Miał na sobie świąteczny strój. Zerwała się z ławki i ruszyła w jego kierunku. – Rozalio – od jakiegoś czasu mówili do siebie po imieniu – jak pięknie wyglądasz. Przesadzał, ale uśmiechnęła się do niego i chcąc zyskać na czasie, zaczęła go przepytywać o postępy w pracy. – Ambicje właścicieli są duże. Nazwisko Lilpop zobowiązuje. Ale i moda nastała na te wszystkie wody lecznicze. – Nie wierzysz w to? – Powiem tak: silna wiara czyni cuda. I pewnie to ludziom jakoś pomaga. – Cynik. – Rozalia się zaśmiała. – Mnie z pewnością pomogła. Znów moja twórczość została doceniona, i to na piętnaście rubli. – A w jaki sposób? – Przez wierszyki, które napisałem właśnie o tych cudach, więc może to prawda, że jest to bardzo skuteczna woda. Aha, kierownik chce mnie zrobić swoim zastępcą. Moja kariera jest więc zaiste imponująca. – Cieszę się, że zaczęło ci się wreszcie układać. I Amelia dostała się do gimnazjum. Zapadło milczenie. Skręcili przy pergoli i usiedli na ławce w cieniu rozłożystego kasztanowca. – Rozalio, ty już tak dużo o mnie wiesz, prawda? – zaczął Ignacy. Skinęła głową. – Ale żadnych tajemnic partyjnych. Nie, wcale nie chcę o nich słyszeć. – Uniosła ręce w żartobliwie obronnym geście. – Nie jestem człowiekiem zamożnym, ale uczciwym i nie boję się ciężkiej pracy. – Wiem – szepnęła, a jej serce zaczęło bić tak mocno, że widziała je niemal, jak usiłuje się wyrwać spod sukienki. – I wiem, że zajmujesz się rodziną. Jesteś bardzo szlachetny. – Jestem taki dumny, że tak wysoko mnie oceniasz. – Ignacy sięgnął po dłoń Rozalii i ją ucałował, a potem wcale jej nie wypuścił

z rąk, tylko delikatnie przesunął palcem pod koronkową rękawiczką. – Mimo wszystko lękam się tego, co chciałbym ci teraz powiedzieć. Dobrze wiesz, że to się zaczęło już dawno temu, w Krakowie. I przysięgam ci, że nawet na chwilę się nie zmieniło. Ignacy opowiadał jej o swoim uczuciu, a ona wpatrywała się w listki drzew, które zaczęły drżeć pod wpływem delikatnego podmuchu. Zbierało się na burzę? I nagle odległe otchłanie pamięci wyrzuciły ostatnią zwrotkę zapomnianego wiersza: Czy żyje ów? Czy żyje owa? Gdzie mają swój zaciszny kąt? A może zwiędli już bez słowa, Tak jak ten kwiat nieznany zwiądł? Przeszedł ją dziwny dreszcz. * A. Puszkin Kwiat, przeł. J. Tuwim.

Rozdział XVIII Dmitrij Nikołajewicz, Francja, jesień 1893 Do mieszkania nie można było wejść przez dłuższy czas z powodu much. Większości dzikich lokatorek udało się wylecieć przez otwarte okna, ale i tak reszta owadów lepiła się do rąk i twarzy, wzbudzając obrzydzenie tych, co naruszyli ich spokój. Poza tym świeże powietrze nie przegnało smrodu, który zdążył wgryźć się w ściany i meble. Był tak intensywny, że Szuszkin szczelnie zakrył nos chusteczką. Kiedy wszedł do izby, zobaczył, iż pozostali również korzystają z tej ochrony. Mieszkanie wyglądało bardzo nędznie: kilka starych rozwalających się gratów, ale za to wszystkie ściany pokryte zegarami. Na każdym z nich wybiła już ostatnia godzina. Mężczyzna leżał na plecach z szeroko otwartymi oczami skierowanymi w sufit. Miał na sobie tylko spodnie i rozchyloną na piersiach koszulę. Przy pierwszym zapiętym guziku znajdowała się rękojeść noża. Tylko ona wystawała z ciała. Szuszkin nachylił się. Smród buchnął mu prosto w twarz. Z trudem opanował torsje, przełykając ślinę. – To musiał być jakiś siłacz – odezwał się jeden z mundurowych, najniższy stopniem. – Niekoniecznie. – Szuszkin uniósł się z kolan i starannie otrzepał spodnie. – Czasem wystarczy wiedzieć, gdzie zadać cios. – To prawda – usłyszeli męski głos od drzwi i do izby wkroczył oficer. – Podporucznik Gaston Blanche. – Miło mi pana widzieć. – Szuszkin ukłonił się uprzejmie. – Jakoś mnie to specjalnie nie dziwi, że się tu spotykamy, Dmitriju Nikołajewiczu – odparł podporucznik. – Szybcy jesteście. – To przecież Rosjanin. – Mieszkający od dwudziestu lat w Paryżu. Igor Pietrowicz Kaganow. – Blanche podszedł do zwłok i przyjrzał się uważnie twarzy denata. – Dobrze znany francuskiej policji. Fałszerz, złodziej i prawdopodobnie morderca. Tego ostatniego nie udało nam się nigdy

dowieść. – Szukała go córka. – Szuszkin chrząknął. – No proszę. Córka. – Blanche z pewnym trudem obrócił nieboszczyka na bok. – Sposób zabójstwa jest jasny. Ktoś znajomy, kogo wpuścił do mieszkania. – Ciężko by było wyważyć drzwi. Pełno zasuw i łańcuchów. – Właśnie. Obcemu by nie otworzył. Z korytarza przeszli do głównej izby i tu zdarzyło się coś, co wywołało kłótnię. Zapewne więc stare porachunki. I co pan sądzi, Szuszkin? – Kłótnia? – Dmitrij się zawahał. – Jest tu wprawdzie bałagan, ale wszystko leży, zdaje się, na swoim miejscu. Nie było bijatyki. Myślę, że to coś innego. – Tak? – Egzekucja – odparł Szuszkin i ponownie spojrzał w oczy nieboszczyka. Wydawało mu się, że widzi w nich pełne zrozumienie. Dwie godziny później Francuz i Rosjanin znaleźli się w spokojniej paryskiej restauracji o dwie przecznice od miejsca zbrodni. Szuszkin patrzył ze zdumieniem, jak Gaston kroi krwistą polędwicę na kawałki i z apetytem wkłada ją do ust. Jego własny żołądek był nadal zbyt niespokojny, postanowił więc ograniczyć się do kawy i koniaku. – Naprawdę się cieszę, że się spotkaliśmy, Dmitriju Nikołajewiczu. Mam nadzieję, że tym razem uda nam się współpraca. Po przyjeździe do Paryża w 1890 roku Szuszkin nieraz współpracował już z Gastonem Blanche’em, o którym sam szef paryskiej policji mówił, że jest bardzo uzdolnionym młodym człowiekiem, obdarzonym niezwykłą intuicją. Po raz pierwszy ich drogi skrzyżowały się w listopadzie, po zamachu na Sieliwiestrowa, generała żandarmerii carskiej, który, co jeszcze istotniejsze, stał na czele rosyjskiej siatki agenturalnej we Francji. Niestety, Szuszkin został zbyt późno skierowany do sprawy. Sprawca zabójstwa zdążył już zbiec. To, iż był Polakiem, Dmitrija zbytnio nie zdziwiło, ale na początku Gaston najwidoczniej podejrzewał, że nadal jest ofiarą dawnej fobii, i zignorował jego wskazówki. Rok później mężczyźni znów ze sobą współpracowali, tym razem w sprawie zamachów na domy prokuratora Bulota i sędziego Benoista. W Paryżu zapanowała wówczas prawdziwa

psychoza bombowa. Ludzie w obawie przed zamachem przestali uczęszczać do eleganckich restauracji czy teatrów. Największą nieufność wzbudzali przybysze z dalekiej Rosji, którzy docierali do Francji z powodu nędzy lub prześladowań w ich własnym kraju. Bardzo szybko znajdowali sprzymierzeńców wśród różnej maści radykałów. – Drogi Gastonie, dobrze pan wie, że potrafimy współdziałać. Podstawą jest jednak wymiana informacji. Blanche skończył jeść, otarł usta i wąsy chusteczką. Żołądek Szuszkina za sprawą koniaku i kawy doszedł wreszcie do normy. – To wasz informator, prawda? – Ha, pewnie i każdego, kto chciał zapłacić. – Dmitrij pokiwał głową. – To wyjątkowa kanalia. Naciągał wszystkich. Ale cóż, współpracujemy z różnymi, podobnie jak wy. – Pewnie uważał, że może sobie na to pozwolić. Był utalentowanym fałszerzem. – Ktoś stracił do niego cierpliwość? – To w zasadzie nie było pytanie. – Od pewnego czasu mieliśmy go na oku – przyznał Gaston. – Niestety, nie był cały czas pod obserwacją. Ktoś chyba dokładnie sprzątnął wszystkie dokumenty. – Ale ja znalazłem to. – Szuszkin podał mu zwinięty kawałek papieru. – Miał go w ręce. – Z ręki denata? – Na wszelki wypadek. Chyba sam pan rozumie. Istniało ryzyko, że Kaganow może mieć przy sobie listę agentów lub inny tajny dokument. Gaston rozwinął zwitek. El Banco del España. Pięćdziesiąt peset. – A to co? – Mogę sobie dać głowę uciąć, że są sfałszowane. Pracował pewnie dla Hiszpanów. – Anarchiści, separatyści czy socjaliści. – Gaston złapał się za czoło. – Miał pan rację, następuje prawdziwy wylęg tego zła. To wyścig z czasem. – Mam pewne podejrzenia, ale o nich następnym razem, jak się ponownie zobaczymy. Spieszę się teraz na spotkanie. Proszę dać mi

znać, jak wypłynie coś nowego. – Spotkanie, ha, w takim razie mogę się założyć, że w najbliższych dniach przeczytam wspaniały artykuł o rosyjskim raju! Szuszkin pogroził Gastonowi palcem. – Lepiej proszę pilnować swoich skorumpowanych przez spółkę panamską polityków. Z tego, co pamiętam, to pan sam był dziennikarzem. – Jestem pozbawionym złudzeń idealistą. – To tak jak ja – mruknął Szuszkin pod nosem, ale już bardziej do siebie, gdyż naprawdę bardzo się spieszył. Trochę też zirytował go Gaston tą swoją przenikliwością. Rzeczywiście, był umówiony na spotkanie z dziennikarzem. Już od długiego czasu używali wraz z szefem metody wpływu. Wprawdzie nie byli z Raczkowskim pokrewnymi duszami, a jak na jego gust redaktor zbytnio lubił otaczać się luksusem, jednak nie żałował pieniędzy na opłacanie francuskich żurnalistów. Na zlecenie ochrany w najbardziej wpływowych gazetach i czasopismach pisali pochlebne artykuły na temat Rosji. Tym razem chodziło o subsydiowanie specjalistycznego pisma poświęconego „doskonałym stosunkom rosyjsko-francuskim”. Do domu Szuszkin wrócił wieczorem, przeraźliwie głodny, wciąż jednak nie mógł nic przełknąć. Postanowił więc otworzyć butelkę bordeaux i w ten sposób zakończyć kolejny parszywy dzień. Najpierw jednak trzeba było załatwić sprawę poczty. Na komodzie leżał list, który przyszedł na jego domowy adres od Pietki. Rozciął kopertę nożem, przyglądając się przez chwilę jego rękojeści, po czym szybko przebiegł wzrokiem treść listu. Podobał mu się ten chłopak! Miał głowę na karku. I wygląda na to, że babka musiała w końcu to zaakceptować. Kiedy odwiedziła go w Paryżu poprzedniej zimy, bardzo narzekała na niewdzięczność chłopaka. – Wiejska krew! Ale co ja mogę z nim począć, skoro ty mu obiecałeś pomoc. Nie mogę go więc przekupić – skarżyła się Katarzyna, hrabina Sałtykow. – Pochwalam jego pomysł, pani. Przynajmniej nie będzie miał do czynienia z jakąkolwiek polityką. Agronom to zacny fach.

– Wnuku mój drogi i jedyny. Ty nic nigdy nie rozumiesz. W Rosji polityką może być cokolwiek. Również uprawa gleby. Ale co ja ci będę tłumaczyć. Mam mimo wszystko słabość do tego krnąbrnego chłystka. W tej kwestii się zgadzali. Chłopak był mądry i szlachetny, ale nie można go było zmarnować. Dlatego Szuszkin wcale nie namawiał go do wstąpienia do wojska czy kariery politycznej. Niech chociaż jeden z nich może pozwolić sobie na prawdziwą wolność. On również miał jej trochę więcej, gdyż mimo jego sprzeciwów hrabina po raz pierwszy w życiu postanowiła mu dopomóc, zasilając jego kiesę. – Jak umrę, dostaniesz po mnie wszystko. Zrobiłam również specjalny zapis dla Pietki. Nie ma tam ani słowa, że to mój prawnuk, ale gdybyś umarł bezpotomnie... – Proszę przestać opowiadać mi o śmierci. Pani jest nieśmiertelna. – Nie był to czczy komplement, gdyż hrabina, mimo iż dobiegała osiemdziesiątki, wciąż była żwawa i entuzjastycznie dawała się oprowadzać po Paryżu. Interesowały ją wszelkie nowości, z których najważniejszą była wieża Eiffla. – Idziemy za chwilę do teatru. Po co teraz takie tematy? – Byś się ożenił i byłoby po sprawie. – A niby z kim? – Pozwól mi kogoś odpowiedniego wybrać. – Pani! – Rozumiem, mam być cicho, ale jak zmienisz zdanie... – Jak zmienię, to się do pani zgłoszę o pomoc. Tymczasem niepotrzebne mi są tak duże pieniądze. Otrzymuję pobory od cara. – Nie pleć głupstw. Dzięki nim będziesz niezależny. Jak będziesz miał dość tej zabawy... Ale i ona wiedziała, że nie jest to żadna zabawa. Bomby nie oszczędzały nikogo. Rzucane w tłumie dosięgały i tych wysoko urodzonych, i biedaków. Ktoś musiał tych ludzi chronić. Nie było jednak sensu się z nią kłócić. – Z wdzięcznością przyjmę to zabezpieczenie od pani. – Wiesz, jak zechcesz zmienić życie, to... Nie poddawała się, o nie! Ale dla Szuszkina wszystko było zbyt

trudne, a szczególnie idea ożenku. Przede wszystkim dlatego, że kiedyś dwa razy wybrał i tyleż razy doznał zawodu. O ile jednak Olga zniknęła w jego myślach po paru latach, to Rozalia wciąż ich nie opuszczała. Miał jednak nadzieję, że tak się stanie i uda mu się zestarzeć bez tego dojmującego ukłucia w sercu, które zawsze się pojawiało. Codziennie. Nagle pokój przeszył ostry dźwięk. Mimowolnie drgnął. Za każdym razem zapominał o tym przeklętym telefonie. Mimo wszystko przydatnym, musiał przyznać, tylko dlaczego nie można zmienić głośności dzwonka? – Mam nowe wieści – usłyszał głos Gastona. – Możemy się spotkać? – niepewnie rzucił do słuchawki. – Gdzie? Szuszkin przez chwilę się wahał. – Może u mnie? – W biurze? Rue de Grenelle? To nie był dobry pomysł. – Nie, nie. W domu. Rue du Bac. – Będę za pół godziny. Dziwne, że tak łatwo mu przyszło zaprosić Gastona do siebie. Do tej pory nie przyjmował w domu żadnych kolegów po fachu. Innych też nie. Na chwilę była tu jedynie babka. Rozejrzał się szybko po mieszkaniu. Ciekawe, co pomyślałby o nim ktoś, kto znalazłby jego zwłoki? Prosty, niemal koszarowy wystrój. Jedynie biblioteczka ze starannie dobranymi pozycjami mogłaby coś powiedzieć o jego zainteresowaniach. Tfu, głupoty się mnie trzymają, stwierdził i sprzątnął teczki leżące na stole. Współpraca współpracą, ale on i Gaston mogliby w pewnym momencie stanąć po przeciwnych stronach barykady, więc lepiej losu nie kusić. Trzeba przyznać, że szybko działał. Ale do jakiego stopnia, przekonał się dopiero po półgodzinie. – Trochę się wyjaśniło – powiedział Gaston. Był równie zmęczony jak on sam, ale z pewnością po takiej porcji polędwicy w południe mniej głodny. Z wdzięcznością przyjął kieliszek bordeaux z rąk gospodarza. – Wiecie już kto to? – Nie jestem tego pewien. Ale... – Zawahał się i wypił łyk wina.

– Co takiego? – Jeśli mamy współpracować, to musi być po równo między nami. Dlaczego interesował pana Kaganow? Szuszkin spojrzał w ciemne oczy Francuza. – Dobrze – odparł. – Kaganow pracował dla nas, choć grosza nie dalibyśmy za jego wiarygodność. Ale czasem doprowadzał nas do innych. Pamiętasz naszą sprawę zamachu na Bulota? Niemądre pytanie. Nigdy tego nie zapomnimy. Wszyscy przejmowali się tym Ravacholem i jego powiązaniami, ale to był zwykły morderca. Wykrzykiwał hasła polityczne, myśląc, że ktoś mu pomoże. Wzbudził ferment. Nigdy nie zapomnę, jak tłum skandował: „Bomby dla każdego z was”, kiedy go prowadzono na gilotynę. Mamy już do czynienia z wojną, Gaston. No wiem, rozgadałem się bez sensu, więc już do rzeczy. Obserwując Kaganowa i korzystając z jego czasem prawdziwych informacji, ochranie udało się zebrać nazwiska najbardziej niebezpiecznych anarchistów. – Oczywiście przychodzili do niego nie na wino, tylko po pieniądze. To był chyba najlepszy fałszerz, jakiego ziemia nosiła. – Korzystaliście z jego usług! – Też. Najciekawsze jest to, że podczas gdy inni korzystali z wytworów jego rąk, on zawsze wolał prawdziwe pieniądze. Także mocniejsze substancje, które też mu dostarczaliśmy. Był opiumistą. Ponad tydzień temu jeden z moich ludzi doniósł, że Kaganowowi plącze się już zupełnie w głowie, ale utrzymuje, że ma go odwiedzić ktoś bardzo ważny. I że coś szykuje. Kiedy wymienił nazwisko, wszyscy się zaniepokoili. Od dłuższego czasu człowiek ten był poszukiwany w całej Europie. Morduje ze względów politycznych i dla pieniędzy. Tym razem, niestety, Rosjanin. I już nie raz im się wymknął z sieci. – Pamięta pan to laboratorium produkujące dynamit, o którym dostaliście cynk od naszych? Gaston roześmiał się nagle rozbawiony. – Najpierw pomogliście tym nieszczęśnikom je założyć, a potem ich zwinęliście. Myśli pan, że was nie znam? Obserwuję wasze metody od lat. Oj, przepraszam, że przerywam.

W każdym razie wszyscy anarchiści zostali złapani oprócz tego jednego, na którym im zależało, niejakiego Achtionowa. Jakby się zapadł pod ziemię. Widocznie znalazł dobrą kryjówkę lub odpowiednich protektorów. Kiedy jednak ponownie wypłynęło jego nazwisko, potraktowano sprawę poważnie. Już następnego dnia obok domu Kaganowa został postawiony filer. Było już jednak za późno. Morderca wszedł i wyszedł. Nie widział go nikt, łącznie z konsjerżką. – A teraz rozpłynął się w powietrzu – zakończył opowieść Szuszkin. – Nie całkiem. Ja też coś mam – oznajmił Gaston i podał mu przedarty na pół kawałek papieru. – Bilet kolejowy z Barcelony – zauważył Szuszkin. – Tak, do Paryża. Znaleziony na ulicy przy bramie. Kazałem przeszukać okolicę. Gdyby nie pański banknot, nigdy bym nie zwrócił na niego uwagi. – Czyli ma siedzibę w Katalonii. Dobra kryjówka. Anarchiści, separatyści i inny element. – Jeśli tam wrócił. – Jak Kaganow robił dla niego pieniądze, to tak. Ale jeszcze nie wiemy, czy to podróbka? – spytał Szuszkin. – Jutro będę wiedzieć. Jeśli tak, to rzeczywiście tam wrócił. – Gaston przez chwilę milczał. Pewnie się zastanawiał, ile może powiedzieć. Gładził czoło kciukiem. Po chwili powiedział: – Czy pan, Dmitriju Nikołajewiczu, wie, że ten pański człowiek jest poszukiwany również we Francji? Zabójstwo i podpalenie. Najgorsze, że potrafi się świetnie maskować. Trudno nam ustalić jego portret. – Ja mam fotografię, ale rzeczywiście, za każdym razem wygląda inaczej. – Ma pan zdjęcie? – Tak, udało nam się zrobić kiedyś podczas obserwacji. – Szanowny kolego. – Gaston skinął głową na znak szacunku, a potem dodał: – Nie wiem, czy to jest dobry pomysł, bo przecież nie lubi pan podróżować. Ale pomyślałem sobie, że może powinniśmy się wybrać do Barcelony. Głupi pomysł? Szuszkin z lekkim zawrotem głowy po dwóch wypitych na pusty

żołądek kieliszkach wina odpowiedział: – Nie, przeciwnie. Uważam, że powinniśmy tam jak najszybciej pojechać. Ma pan tam kogoś zaufanego? Kiedy po dwóch dniach podróży pociąg wjeżdżał na barcelońską Estació de França, Szuszkina zadziwiała jedna myśl. Jak dobrze znają go inni, a jak on siebie zbyt mało. Oczywiście, że nie lubił podróżować. Dwa dni męki w skaczącym, pomykającym pudle to było zdecydowanie zbyt długo. Poza tym ci ludzie, którzy wchodzili, wychodzili, przeciskali się obok niego. Ich zapachy, pot, ubrania. Czuł teraz, jak ćmi go w skroniach. Najchętniej położyłby się w ciemnym pomieszczeniu i pozostał w nim zamknięty przez najbliższą dobę. Spojrzał na Gastona, który siedział naprzeciwko i metodycznie zapełniał kartki kajetu ołówkiem. Od czasu do czasu poruszał ustami, tak jakby do kogoś przemawiał. Przeżywał! Ale oczywiście nie śledztwo, tylko trzecią powieść, którą postanowił ukończyć w tym nieszczęsnym wagonie. Szuszkin zazdrościł mu tej pasji. Kiedy zgrzytnęły hamulce, Gaston drgnął, zatrzepotał długimi rzęsami i błyskawicznie schował przybory do pisania. – Najpierw do hotelu? – spytał z nadzieją Szuszkin. Z każdą minutą było mu coraz goręcej, mimo iż był przecież listopad. – Zobaczymy. Zgłosi się po nas człowiek, z którym miałem wcześniej do czynienia. Oficjalnie jesteśmy tu na urlopie. – Ha. I kto w to uwierzy? – Nikt się nie będzie nami interesował. Dmitriju, czemu jest pan zawsze taki podejrzliwy? – Bo jestem od pana starszy i bardziej zgorzkniały. Nie po to się tłukę po świecie, żeby ludzie, których chcemy złapać, zostali ostrzeżeni przez jakichś nieudolnych policjantów lub Bóg wie kogo. – Wiedział, że nie jest to wina Gastona, ale coraz bardziej się nakręcał. Najpewniej z powodu nadmiernego ciepła i zmęczenia. Powinien uspokoić nerwy. – To prawda, różnie z tym bywa, ale mojemu znajomemu można zaufać. Emilio Mateo wyłowił ich błyskawicznie z tłumu pasażerów na dworcu. Szuszkin potrącony przeogromnym ogonem sukni katalońskiej doñi ledwie zachował równowagę i nawet nie miał czasu utyskiwać na

nadmiar ludzi na kuli ziemskiej. W tajemniczy sposób było ich tutaj więcej niż w innych miejscach, do których przywykł. – Gaston, mi amigo! Niski mężczyzna o ciemnej karnacji objął Francuza i serdecznie go ucałował. Miał energiczne ruchy i kocią zwinność. Ognisty Hiszpan, pomyślał Szuszkin, ale szybko się poprawił. Nie, toż to Katalończyk. Kolejny kraj, który przestał istnieć na mapie. Trzeba będzie się pilnować, żeby go nie urazić. Ciekawe, czym się naprawdę zajmował, bo na policjanta nie wyglądał. Gaston niewiele o nim powiedział, a on nie zamierzał go o cokolwiek wypytywać, gdyż nie chciał się później rewanżować. Emilio Mateo przeprowadził obu mężczyzn przez tłum do stojącego pod dworcem powozu. Listopadowe niebo było błękitne, a temperatura powietrza zgoła wiosenna. – Jestem do dyspozycji panów. Jakie macie plany? – mówił po francusku, ale niezbyt czysto. Gaston spojrzał na Szuszkina. – Myślę, że najpierw do hotelu, prawda? – A może przejechalibyśmy się wkoło? Dobrze by zażyć trochę powietrza – odparł Rosjanin, zaskakując Blanche’a i siebie. – Skoro pan sobie tego życzy. – I charakterystyczny uśmieszek. Czy czasem ten Francuzik nie stroi sobie z niego żartów? Na co sobie pozwala! Gdyby jakimś cudem nie parali się tą samą profesją, ich drogi życiowe nigdy by się nie skrzyżowały. Byli z innych sfer. Jednak trzeba przyznać, że Gaston był bystrzejszy niż większość arystokratycznych kolegów Szuszkina. – Lubię wiedzieć, gdzie jestem. I z kim. – To ostatnie dodał bardziej do siebie, ale po chwili i tak się dowiedział. Emilio Mateo nie umiał trzymać języka za zębami. Opowieść o mieście i jego mieszkańcach przeplatał historią swojego życia. Pracował jako dziennikarz w niewielkiej gazetce. Czyli był tej samej profesji co niegdyś Gaston, jednak to nie wyjaśniało, w jaki sposób ci dwaj się kiedyś spotkali. Oczywiście zarobki dziennikarza były marne, imał się więc różnych zajęć, między innymi pomagał swojemu teściowi, który był architektem.

– Chyba to dobry fach w tym mieście – zauważył Gaston, przyglądając się licznie budowanym gmachom. – To prawda. Rozrasta się w oczach. – Czyli zamożne miasto – wtrącił Szuszkin, ale ta uwaga sprawiła, że młody Katalończyk zacisnął gniewnie usta. – Miasto tak, ale większość jego mieszkańców nie. – Niezadowoleni? – A jacy mieliby być, kiedy możni i klechy zabierają wszystko, co wpadnie w ich łapy. Ludzie nie mają żadnego oparcia, są bezbronni. I Emilio zaczął wywód na temat rosnącego niezadowolenia w mieście. Kapitał połączył się z klerem, izolując się od reszty społeczeństwa. Niechęć do nich narastała. Szczególnie do „czarnych darmozjadów”, którzy nabijali sobie kiesy i na Passeig de Gràcia czy na salonach patrzyli z pogardą na maluczkich, czasem tylko próbując ich udobruchać rzewnymi opowieściami wyssanymi z grubych paluchów na temat katalońskości i miłości chrześcijańskiej. Zaczęły też wybuchać bomby. Ostatnia parę miesięcy temu, we wrześniu. Młody litograf Pallàs rzucił nią w gubernatora Camposa, kiedy ten szykował się do odebrania parady wojskowej na rogu Gran Via i Carrer de Muntaner. W zamachu zginął jeden funkcjonariusz z guàrdia civil. Sam generał Campos został lekko ranny. Zamachowca natychmiast pochwycono i po wyroku sądu wojskowego rozstrzelano w więzieniu na Montjuïc. Jego ostatnie słowa skierowane do plutonu egzekucyjnego brzmiały: „Zemsta będzie straszliwa”. Gaston wymienił z Dmitrijem porozumiewawcze spojrzenie. Coś się w tym mieście szykowało, to pewne. Tymczasem jednak życie toczyło się normalnie. Ulica tętniła gwarem. Wielobarwny tłum wyglądał zdecydowanie bardziej egzotycznie niż w Paryżu. Wszak było to miasto portowe. Szuszkin zwrócił uwagę na dużą liczbę ciemnoskórych kobiet towarzyszących matronom w koronkowych mantylkach. – Pochodzą z Kuby – wyjaśnił Emilio. – Już od dwudziestu lat nie są niewolnicami, ale nadal służą tym samym ludziom. Nawet żona teścia taką miała, ale traktowano ją jak członka rodziny. Nie śmieliby zresztą

inaczej, chcąc mieć mnie za zięcia – zauważył pyszałkowato Mateo i zaczął machać z powozu do jakiegoś znajomka. Szuszkin westchnął, zastanawiając się, czy Gaston nie postradał zmysłów, kiedy wybierał takiego człowieka na współpracownika. – Zabierzesz nas jutro do miejsc, gdzie spotykają się anarchiści – odezwał się Francuz. – Dzisiaj trochę odpoczniemy. Nie wyglądał wcale na zmęczonego, ale może chciał się pozbyć Matea. No i słusznie, pomyślał Szuszkin, którego uwagę nagle przykuło dość dziwne i bardzo wysokie rusztowanie rozstawione w szczerym polu w oddali. – A to co takiego? – Kolejna świątynia. Jakby mało ich było – mruknął Emilio. – To sprawka jednego architekta. Teść go zna. Trochę szalony, ale zaprzyjaźnił się z Güellem. To taki bogaty przemysłowiec. Wymyślił więc sobie najwspanialszą budowlę na świecie. Rozgrzebali to i tak stoi. I po co to komu? Szuszkin wyjątkowo podzielał jego pogląd. Po początkowym ożywieniu zmysłów związanym z nowym miejscem poczuł nagłe znużenie, mimo iż nie minęła jeszcze dwunasta. Nagle Gaston zwrócił się do przewodnika po hiszpańsku, a ten szybko zaszwargotał coś do woźnicy. Powóz zaczął zawracać. A zatem Blanche znał też hiszpański. Kolejna ciekawostka na jego temat. – Emilio zawiezie nas teraz do hotelu. Nie jest zbyt wystawny, ale sądziłem, że będzie lepiej, jak nie będziemy rzucać się w oczy. To było słuszne. Choć kiedy wjechali w wąskie przejście i Szuszkin poczuł smród z latryn, zaczął mieć wątpliwości. – Teść zna tego hotelarza – oznajmił z dumą Emilio i wszystko było jasne. – Mam pełne zaufanie do tego chłopaka – powiedział Gaston, zanim Szuszkin zdążył otworzyć usta. – Powiem tylko, że kiedyś uratował mi życie. Dmitrij skinął głową. Nie będzie się wtrącał w metody pracy kolegi, tym bardziej iż ustalili, że sprawą kontaktu w Barcelonie zajmie się Blanche.

Siedzieli w niewielkiej restauracji niedaleko hotelu, do której skierował ich znajomy teścia Emilia. Wyglądała obskurnie jak sam hotel, ale przynajmniej jedzenie było wyborne. Kiedy Emilio odjechał, obaj z Gastonem uznali, że przed odpoczynkiem dobrze by było coś zjeść i wypić, jak również porozmawiać o najbliższych planach. – Czy będziemy działać na własną rękę? – spytał Szuszkin. – Lepiej przy pomocy Emilia. Niech nas zaprowadzi, a potem zobaczymy. – Mam tylko nadzieję, że uda nam się go rozpoznać. – Postaramy się, przecież po to tu przyjechaliśmy – zauważył Gaston. Nie mieli zamiaru współpracować z hiszpańską czy katalońską policją. Chcieli dorwać Achtionowa i dowiedzieć się więcej o jego rosyjskich czy francuskich kontaktach. Przesłuchać go oczywiście. Dowiedzieć się, do czego miały służyć sfałszowane pieniądze, i dopiero wówczas podrzucić go tutejszym, jak pozbawioną treści wydmuszkę. Obaj uważali się za wystarczająco doświadczonych, by wykonać to nieco szaleńcze zadanie, obaj lubili stosować niekonwencjonalne metody, a poza tym ich zdaniem większe akcje, w których uczestniczyłoby więcej osób, skazane były na porażkę. Anarchiści mieli sporo zwolenników, również w policji. Zdrada czaiła się wszędzie. – Po panu, Gastonie, nie znać w ogóle trudów podróży. – Już trochę do tego przywykłem. Bez przerwy wysyłają mnie w różne rejony kraju. A w przyszłym roku planuję dłuższą podróż. – Pewnie do Ameryki? – Nie, nie tak daleko. – Francuz się roześmiał. – Do samych Prus. Przyjaciele mnie zaprosili do Gdańska. – Von Eistettenowie – zauważył Szuszkin. – Raczej Hallmannowie. No cóż, znacie się przecież. – Nigdy ich nie zapomnę. To była moja największa porażka w karierze. Całe szczęście, że Hallmann miał trochę szczęścia i związał się na Syberii z Nikitinami. Gdyby był ucierpiał... – Ma pan szczęście, że się pan o tym dowiedział. Mnie czasem zadręczają myśli, że może kiedyś popełniłem błąd i niewinny człowiek został skazany. Ale jeśli będziemy się na tym koncentrować, sparaliżuje

to nasze działanie. Niewinnych ucierpi znacznie więcej. – Pozostaje nam działać w sposób najlepszy z możliwych. – I zgodny z sumieniem. – Właśnie, zgodny z sumieniem – powtórzył Szuszkin. Wrócili do hotelu ociężali od czerwonego wina i zbyt obfitego jadła. Już chcieli wejść na piętro, do swoich pokoi, kiedy pojawił się hotelarz i wręczył im ozdobne koperty. – Przepraszam panów, zupełnie zapomniałem wam to dać. Po otwarciu się okazało, że koperty zawierają bilety do opery. – Na dzisiejszy wieczór, no proszę, Emilio się postarał. I co? Wybierzemy się? Pan, Dmitriju Nikołajewiczu, z tego, co pamiętam, jest miłośnikiem opery. – Nie zaprzeczę. Wilhelm Tell to wprawdzie długie przedstawienie, ale zdążymy wypocząć. Pański przyjaciel wspomniał o dwóch barcelońskich teatrach operowych, prawda? Tym drugim był Gran Teatre del Liceu przy La Rambli zbudowany z myślą o nowej klasie posiadającej, burżuazji, która miała dość zarówno towarzystwa arystokracji w poprzedniej operze, jak i jej gustu. Może ten pomysł mimo wszystko nie podobał się komuś u góry, gdyż kilkanaście lat po otwarciu teatr spłonął. Odbudowano go dość szybko i obecnie był najważniejszą sceną w Barcelonie. Od hotelarza Gaston się dowiedział, że wzięcie udziału w przedstawieniu inaugurującym sezon zimowy było czymś nobilitującym. Szuszkin tylko wzruszył obojętnie ramionami, ale Blanche bardzo się starał, żeby odpowiednio wyglądać. Wygrzebał z kufrów odświętny smoking. – Czy twój kataloński przyjaciel będzie nam towarzyszył? – spytał Szuszkin. – Nie mam pojęcia. Dziwne, że nic nam o tym wcześniej nie wspomniał – odpowiedział Gaston, krytycznie lustrując wieczorowy strój. – Może będzie w loży z teściem i teściową? O żonie nie wspominając – zażartował Rosjanin. Kiedy wchodzili do opery po marmurowych, pokrytych dywanem schodach, Szuszkin miał wrażenie, że brakuje jedynie kapiącego złotego deszczu. Cała reszta pozłacana była od podłogi do sufitu. I to jakiego!

Nie szczędzili grosza, pomyślał, podziwiając pięć balkonów pnących się do samej góry i spinających całą salę. Teatr pozbawiony był kolumn, widoczność więc była doskonała. Loże jak zwykle znajdowały się w idiotycznych miejscach, z których niewiele można było zobaczyć i usłyszeć. Natomiast ich użytkownicy, w tym wypadku barcelońska śmietanka w swych odświętnych koronkach, byli doskonale widoczni dla siedzącego na galerii plebsu, który, jak wszędzie w takich miejscach, najbardziej interesował się znakomitościami i rozmowami, a nie samą operą. Okazało się, że miejsca przydzielone Francuzowi i Rosjaninowi znajdują się na parterze, z tym że Blanche miał pecha, bo usiadł przy tłustej hiszpańskiej jejmości z pokaźnym biustem. Żeby go odpowiednio schłodzić, używała wachlarza. Machała nim energicznie, powodując wichurę w kilku sąsiednich rzędach. Obaj zaczęli się rozglądać za Emiliem i jego rodziną, ale w takim tłumie trudno było kogokolwiek wypatrzyć. Ledwie usłyszeli pierwsze dźwięki uwertury Rossiniego, rozległ się tradycyjny szum prowadzonych dokoła rozmów, które doprowadzały Szuszkina do szału. Próbował się uspokoić i dać pochłonąć historii szwajcarskiego oporu przeciwko znienawidzonemu austriackiemu tyranowi. Jednak myśli stale uciekały mu gdzie indziej. Szkoda, że Gaston wspomniał Hallmannów. I oczywiście, kiedy pojawiało się to nazwisko, od razu przed oczami stawała mu Rozalia, która przyszła do niego na Cytadelę prosić o uwolnienie Joachima. Jaki był głupi, że nie dopytał o nią Blanche’a. Luiza mogła mu coś o niej wspomnieć w listach. Na przykład, czy wyszła za mąż. Nie, nie było żadnego „czy”. Powinien przestać się łudzić. Z pewnością wyszła. Taka temperamentna kobieta nie mogła być sama. Myśli te sprawiały, iż mimo nawiewu z lewej strony zaczęło mu się robić gorąco. Ile to jeszcze będzie trwać? – Wiele mówiący wybór opery – zauważył podczas antraktu. Ponieważ Blanche ani nie znał libretta, ani też nie rozumiał zbyt wiele po włosku, Szuszkin wyjaśnił mu, o co chodzi. – Jakbym był w Polsce – zauważył. – Polacy też potrafią oszukać naszą cenzurę i przemycić różne patriotyczne treści.

– Zastanawiał się pan, jak by to było znaleźć się po tej drugiej stronie? – Pod koniec mojego pobytu działo się to zbyt często. Dobrze, że stamtąd wyjechałem. Polityka zaczyna napawać mnie coraz większym niesmakiem. – I zawsze cierpią najbiedniejsi – zauważył Gaston, a Dmitrij Nikołajewicz nie znalazł kontrargumentu. W drugim akcie zrobiło się jeszcze bardziej politycznie. Wilhelm Tell i jego dwóch towarzyszy ślubowali uwolnić kraj od obcego jarzma. Na sali zaczął narastać szum. Dobiegał on głównie z miejsc, gdzie siedziała najuboższa publiczność. Zaniepokojony nagłym okrzykiem Szuszkin spojrzał na Gastona, który odwrócił się w jego stronę. Nie patrzył jednak na niego, lecz w górę, a jego twarz przypominała stężałą maskę. Błyskawicznie zadarł głowę i ujrzał, jak na najwyższym balkonie staje mężczyzna trzymający coś w ręku. – To bomba! – Gińcie, tyrani! – Czarny okrągły przedmiot poszybował w kierunku loży, ale odbił się tylko od niej i runął w dół. Zanim dotarł do niego huk eksplozji, Szuszkin zobaczył lecącą drugą bombę, która wleciała pomiędzy wachlarz a obfite kształty siedzącej po prawej stronie doñi i wolno stoczyła się na dywan. To był ostatni obraz, który zobaczył Dmitrij Nikołajewicz, gdyż w tym samym momencie poczuł przeraźliwy ból w prawym boku i mimo nadal palących się w teatrze świateł dla niego zapadła ciemność. Nareszcie miał święty spokój. Pulchne amorki ciągnęły go na złocistą górę. Ujrzał pochylającą się nad nim poważną twarz Rozalii. Miała na sobie żałobne ubranie. Nie, to nie była żałoba, tylko hiszpańska koronkowa mantylka, których zdążył się tego dnia tak wiele naoglądać. Rozalia z zaciśniętymi ustami wychylała się ze złotych ram. Wszędzie było tyle złota. Ale po co komu w niebie ten kruszec? Próbował wyciągnąć rękę do panny Lubeckiej, ale była zupełnie bezwładna, a Rozalia oddalała się od niego coraz bardziej, żeby zawisnąć na ścianie. To się nie dzieje naprawdę! – Dmitriju? Słyszy mnie pan? Proszę się obudzić! Na pewno miał już otwarte oczy i nadal wszędzie widział złoto.

Tym razem z pewnością oślepł. I ogłuchł, gdyż dźwięki dochodziły do niego jak zza grubej ściany. – Pamięta pan, co się stało? Bomba wybuchła. – Zobaczył nad sobą twarz Gastona i wyczytał słowa z jego ust. – Boli! Potwornie boli – wyszeptał i dopiero teraz poczuł palący ból w prawym boku. – Gdzie ja jestem? – Wszystkich rannych zanieśliśmy do pomieszczeń klubowych na pierwszym piętrze. Gaston kucał przy nim. Jego ubranie wieczorowe było całe w strzępach. W końcu Szuszkin zorientował się, że leży na marmurowej podłodze, a złoto, które widzi, to bogato zdobiony sufit i ściany. Rozalia też nie była Rozalią, tylko wiszącym na ścianie portretem nieznanej damy, zresztą zupełnie do Lubeckiej niepodobnej. Na szczęście zaczęły mu wracać zmysły. Wciąż słabo słyszał, ale widział coraz więcej. Podciągnął się na łokciach i zobaczył, że parę metrów od niego leżą inni. Zemdlone pokrwawione kobiety, jęczący mężczyźni. Drzwi do klubu były otwarte i wciąż przynoszono nowe ofiary zamachu. – Jest pan w czepku urodzony. To powierzchowna rana. Ból zaraz nieco ustanie. Jak tylko przyniosą bandaże, opatrzymy pana. Niestety, wszyscy pańscy sąsiedzi po prawej stronie zginęli. – Zginęli? Ta druga bomba eksplodowała? Co spadła na tę grubaskę obok pana? – Widział pan drugą bombę? Proszę poczekać, zaraz wrócę. – Gaston zerwał się z kucek i wybiegł z sali. Wszyscy po jego prawej stronie zginęli. Szuszkin, walcząc z bólem, wytężał pamięć. Próbował przywołać obraz siedzących tam osób. Był on mocno zamazany. Kolejny raz w ciągu paru lat słyszał te same słowa: „Jest pan w czepku urodzony”, ale do trzech razy sztuka – i to był właśnie ten trzeci. Uniósł prawą rękę bez trzech utraconych w zamachu na cara palców i spojrzał na nią. Mimo częściowej głuchoty słyszał, jak ludzie coraz głośniej jęczą. W nozdrzach czuł mdlący odór krwi. Nagle salę przeszył spazmatyczny krzyk kobiety. Głośny protest przeciwko temu, co nie powinno się wydarzyć.

Nie, nie będzie tu tkwił. Miał już dosyć tego bólu i cierpienia. Przyjechał tu, żeby pochwycić sprawców podobnych nieszczęść, ale znów nie zdążył. To było jego prawdziwym przekleństwem. Zaciskając zęby i opierając się o ścianę pokrytą złocistym adamaszkiem, powstał z podłogi. Jego biała koszula poplamiona była krwią. W tej samej chwili do klubu wbiegła grupa mężczyzn i trzy siostry w białych fartuchach i czepkach na głowie. Jedna z nich podeszła do niego i zaczęła mówić coś szybko po hiszpańsku. Odpowiedział po francusku. Że poczeka. Da sobie radę. Ale jej nie docenił. Zanim zdążył się wyrwać, zawołała lekarza, a ten sięgnął po bandaże. Szuszkin widział, jak młodemu medykowi trzęsą się ręce. Pewnie po raz pierwszy w życiu widział taką jatkę. Kiedy lekarz zdążył opatrzyć mu ranę, wrócił Gaston. – Idziemy. – Wziął go pod ramię i wyprowadził z pomieszczenia klubowego do sali pełnej wiszących luster. – Udało się znaleźć tę drugą bombę. Policja, która wkroczyła do teatru, była dość zdziwiona tym znaleziskiem, nikt bowiem się nie pofatygował, żeby zajrzeć pod siedzenia. – To była bomba z piorunianem rtęci. Poznałem. Charakterystyczne wypustki. – Dlaczego wcześniej się nie domyśliliśmy – jęknął sprowadzany po schodach Szuszkin. – Bomba Orsiniego. Ta opera to nie był przypadek. Tak już się działo w tysiąc osiemset pięćdziesiątym ósmym. – Wiem. Niejednokrotnie o tym czytałem. Ten piekielny Włoch próbował zabić Napoleona Trzeciego, kiedy cesarz przybył do teatru przy ulicy Le Peletier na Wilhelma Tella. – Jak myśmy się mogli nie domyślić, Gastonie? Blanche’owi udało się zatrzymać powóz, który następnie zawiózł ich obu do hotelu. Francuz pomógł Szuszkinowi zdjąć ubranie i położyć się do łóżka. Na chwilę zniknął z pokoju, żeby powrócić z butelką koniaku i kieliszkiem. – To powinno pomóc. – A co z tobą? – Pod wpływem dramatycznych wydarzeń Szuszkin

zaczął mówić Blanche’owi na „ty”. – Wrócę do teatru. Zgłoszę się na policję i powiem im, kim jestem. Może będę mógł coś zrobić, w czymś pomóc. Oczywiście ani słowa o naszej misji. – Słusznie – odpowiedział Dmitrij i jednym haustem wypił zawartość kieliszka. Natychmiast zaszumiało mu w głowie, a ból odrobinę zelżał. – Złap tych drani. Ledwie Gaston zamknął drzwi, Szuszkin odleciał, tym razem w zupełną ciemność. Następnego dnia Dmitrij Nikołajewicz ze zdumieniem stwierdził, że wprawdzie nadal nie dosłyszy, a bok go wciąż kłuje, ale da się z tym żyć. W lustrze sprawdził, że bandaż nie przesiąkł krwią; da radę wstać i nawet zająć się toaletą. Starał się koncentrować na codziennych czynnościach, by nie myśleć o minionym wieczorze. Skończył już, gdy rozległo się pukanie do drzwi i pojawił się w nich hotelarz, sam niosący tacę ze śniadaniem i kawą. Za nim wślizgnął się Gaston. Skinął tylko głową Rosjaninowi i nie powiedział ani słowa, dopóki Hiszpan nie opuścił pomieszczenia. – Te bilety na spektakl nie były od Emilia. Przysiągł mi na głowę swojej żony i zaklinał się, że o niczym nie wie. Z kolei hotelarz zeznał, że dostał te zaproszenia od jakiegoś posłańca. Szuszkin nawet się nie zdziwił, tylko wlepił wzrok w prawą rękę. – A nam się wydawało, że to my ich obserwujemy – zauważył. – Byliśmy bardzo naiwni. – Są wyjątkowo przebiegli. Musieli nas śledzić przy sprawie Kaganowa. To było pewnie proste, dowiedzieć się, dokąd jedziemy. Wystarczyło wysłać depeszę do swoich towarzyszy. – Ci ludzie to nie są zwykli anarchiści. Tamci są często szalonymi ideowcami, natomiast ci potrafią przebiegle planować i przewidywać naprzód. Nie podoba mi się, gdy ktoś próbuje wodzić mnie za nos. Gaston westchnął i usiadł na krześle, a potem sięgnął po napoczętą butelkę i nalał sobie koniaku do kieliszka. – Nie spałem całą noc. To było straszne. – Potarł czoło. – Ponad dwadzieścia osób zabitych, a rannych... Trudno ich nawet zliczyć. Tutejsza policja nie nadaje się do niczego. Wie pan, co oni najpierw

zrobili? – Zaczęli zamykać przypadkowe osoby? – Właśnie. Wpadli do tych kawiarni, gdzie przesiadywali mąciciele, i zaaresztowali kilku z nich. Na chybił trafił. – Ktoś musi ponieść karę. Społeczeństwo musi poczuć ulgę. Inaczej zacznie się burzyć. – Jeszcze nie poczuło, bo tego głównego winowajcy, Santiago Salvadora, jeszcze nie dopadli. Łatwo go rozpoznać. Występował przecież przed pełną salą. – W mieście spokój? – Można tak powiedzieć. Nikt nie wyściubia nosa za drzwi. Zdaje się, że ludzie wpadli w panikę. Odradza się kobietom nosić biżuterię, żeby nie wywoływać wilka z lasu. I co robimy w tej sytuacji, Dmitriju Nikołajewiczu? – Nic tu nie zwojujemy. Przegraliśmy bitwę, zanim się rozpoczęła. Gaston pokiwał głową. Nie był przyzwyczajony do porażek. – Jakbyś mógł zawołać do mnie cyrulika. Zmieniłby mi też bandaże. Dam radę. Musimy stąd wyjść, i to tak, żeby nas nie zauważono. Wprawdzie wydaje mi się, że nasi wrogowie po wczorajszym występie mogli się gdzieś przyczaić, ale nigdy nie wiadomo. Powinniśmy sprawdzić nazwiska tych zabitych. I czy nie ma wśród nich Rosjan. Nie można wykluczyć zemsty lub porachunków. – Oczywiście – odpowiedział Gaston. – Dobry pomysł. Dwie godziny później znaleźli się w budynku przypominającym klasztor. Do szpitala de la Santa Creu doprowadził ich Emilio Mateo wstrząśnięty wydarzeniami poprzedniej nocy. Miał ponurą minę i był raczej nieskłonny do opowieści o rodzinie i krewnych. Od kiedy wiedział, że ktoś może ich śledzić, cały czas rozglądał się na boki. – Tędy, szanowni panowie. Nie będziemy wchodzić do głównego budynku. Tam nawet nie ma gdzie szpilki wetknąć. Do szpitalnego prosektorium przywieziono zwłoki zabitych, o które jeszcze nikt się do tej pory nie upomniał. – Co za tragedia – powiedział siwowłosy mężczyzna, zapewne zawiadujący tym miejscem, a jego słowa zrozumiał nawet Szuszkin. Potem przeszedł na francuski. – Panowie szukają jakiegoś krewnego?

– Nie wrócili wczoraj do hotelu – odezwał się Gaston. – Mamy najgorsze obawy. – Może są w szpitalu? – Nie, już sprawdziliśmy. Tam ich nie ma. – Zostało już niewielu nieszczęśników – objaśniał mężczyzna w tweedowej marynarce. – Wieść o tragedii szybko się rozeszła i wiele ciał już pozabierano. Na szczęście, bo w ciągu paru dni muszą być przecież pochowane. Ale tak jak wcześniej mówiłem temu panu – wskazał na Emilia – niektóre z nich są w bardzo złym stanie. Nie można ich rozpoznać, tak są zmasakrowane. W tym momencie bok Szuszkina, mimo zastrzyku z opium, przypomniał o sobie wściekłym bólem. To byli ci wszyscy po jego prawej stronie, kolejny raz zabrzmiały mu w uszach słowa Gastona. Gdyby dostał inne miejsce w czternastym rzędzie i gdyby wybuchła druga bomba, to on też by tu leżał. Zamachowiec miał pecha, a oni wielkie szczęście w przeciwieństwie do innych ofiar. Nie było jednak wątpliwości, że ktoś zamierzał się ich pozbyć. Może nie byli głównym celem, ale... – Ile jest takich ciał? – zapytał Gaston. – Osiem – odparł lekarz i poprowadził ich długim korytarzem do pomieszczenia na samym końcu. Akurat opuszczała je lamentująca na cały głos starsza kobieta. Prowadził ją pod rękę młody mężczyzna. – Mordercy! Niech ich piekło pochłonie! Ciekawe, czy ci, którzy sięgają po bomby, bywają świadkami takich scen. Czy ideologia, którą wyznają, sprawia, że są ślepi na ludzkie cierpienia? Tak, wiedział, że to śmieszne myśli w głowie osoby, która niejednokrotnie sama zadawała ból, ale... – Dmitriju Nikołajewiczu! Dopiero głos Gastona obudził go z zamyślenia. To chyba efekt opium, pomyślał, wchodząc do pomieszczenia bez okien. Na szczęście oświetlonego lampami naftowymi. Czy któryś z tych walecznych patriotów widział w życiu takie szczątki, które jeszcze poprzedniego dnia były żyjącą istotą? Człowiekiem pełnym radości lub smutku, kochającym lub

znienawidzonym. I z planami. Na przyszłość. Gdzie spotkam się z przyjaciółmi? Czy podadzą moją ulubioną potrawę? Czy kobieta, o której marzę po nocach, mnie kocha? On już to widział. I teraz działo się to po raz kolejny. Spostrzegł, że Emilio stoi przy samych drzwiach. Śmiertelnie wystraszony żegna się co chwila. To jest widok, który na zawsze zostanie mu przed oczami. Gaston pochylał się nad kolejnym zmasakrowanym ciałem. Ostrożnie odsunął okrywające je prześcieradło. Był to mężczyzna w wizytowym ubraniu. Twarz miał zmasakrowaną. Ocalała jedynie ciemna, bujna czupryna. – Chyba znamy godność tej osoby – powiedział lekarz. – Był przy nim zegarek z wygrawerowaną kopertą. Ma francuskie nazwisko. Obawiam się, że może być to jeden z państwa znajomych. – Francuz? Jak się nazywa? – Blanche się ożywił. – Proszę chwilę poczekać. – Lekarz przeszedł do kredensu stojącego w rogu prosektorium i wyjął z niego jakiś przedmiot. Potem powiedział coś, co zupełnie nie przypominało języka francuskiego. – Niech mi pan to pokaże – zarządził Gaston. Pochwycił zegarek i ze zdumienia wytrzeszczył oczy. – Claude Dubonnet? Czyżby to on?

Rozdział XIX Luiza, Gdańsk, listopad 1893 Słysząc zbliżające się kroki, Hallmannowa oderwała wzrok od trzymanego w rękach listu. Był od Maksymiliana Kwileckiego. Trzy lata wcześniej nie odpisała mu na korespondencję, którą otrzymała w domu Klary, a ponieważ kolejne listy nie nadchodziły, uspokoiła się. A tu raptem znów. Tym razem jej nie groził, tylko prosił o spotkanie z Hanią, tak jakby nie zrozumiał, że to niemożliwe. Postanowiła i tym razem nie odpisywać ani też o niczym nie wspominać Joachimowi. Może znów zyska kilka lat spokoju. – Pani Luiza? Hallmannowa nerwowo obejrzała się za siebie. Bez przerwy coś! W drzwiach stała ta kobieta. – Tak? – Może pójść na przechadzkę? Luiza spojrzała za okno. Wprawdzie nie padało, ale na dworze było szaro i posępnie. Aura nie zachęcała do wędrówek po okolicy. – Nie czuję się najlepiej – skłamała, choć zdawała sobie sprawę, że ta kobieta czyta w jej myślach. Porwała list na strzępy i wiedząc, że jest czujnie obserwowana, wrzuciła je do rozpalonego pieca. – To ja poproszę panią Hedwigę, żeby mi towarzyszy... Służąca Jadźka była dla niej „panią Hedwigą”. Trudno, nie będzie się upierać, bo szkoda było otwierać usta. Wiera Wilczewska nie przejmowała się jej uwagami. Ileż to razy Luiza rozmawiała z nią o jej niestosownych kolorowych ubraniach, w których wyglądała jak Cyganka! Zupełnie nieskutecznie. Czasem tylko, gdy wychodzili wszyscy razem, Wiera robiła pewne ustępstwa na rzecz Joachima. Ale on i tak niczego nie widział. Zawsze wodził za nią tym cielęcym zachwyconym wzrokiem. I pomyśleć, że sama zgodziła się przyjąć pod swój dach tego nieproszonego gościa! – Luizo najdroższa, wiem, że to dla ciebie trudna sytuacja, ale nie możemy jej odmówić gościny – powiedział Joachim tego wieczoru, gdy pojawiła się Wiera. – Trzeba jej pomóc.

Luiza zawsze była skłonna do pomocy, tym bardziej że na początku wydawało się jej, że pobyt Wiery w Gdańsku szybko się skończy. – Pomyśl sobie, jaką on jej krzywdę wyrządził. Nigdy bym nie przypuszczał, że Romek jest do tego zdolny. – Przecież ona jest jego żoną! Nic z tego nie rozumiem. Przymusowe osiedlenie Wilczewskiego na Syberii dobiegło końca i mógł wreszcie wrócić do Polski, choć jego sytuacja była dość skomplikowana – ożenił się przecież z Kirgizką i miał z nią syna. Nie zostawił ich, jak to często robili inni zesłańcy, rozstając się ze swoimi tubylczymi małżonkami, kiedy przyszła chwila wyzwolenia, tylko zabrał ze sobą. Co pewnie łatwe nie było i wymagało różnych urzędowych zabiegów. Bystry umysł Wiery zapewne bardzo pomógł przy załatwianiu wyjazdu. Znała przecież Nikitina, więc się do niego mogła zwrócić, tłumaczył sobie i żonie Joachim. W każdym razie od razu po przyjeździe do Polski i spotkaniu z rodziną Romek oznajmił Wierze, że musi się z nią rozstać. Przywiózł ją, bo pragnęła wyjechać, ale chyba powinna zdawać sobie sprawę z tego, że nie może jej przedstawić rodzinie jako żony. Wywołałoby to skandal. Małżeństwo z byłą służącą. Chyba nie musi jej tego tłumaczyć, sama powinna zrozumieć. Wiera nawet nie mogła porozmawiać z matką Romka, rzucić się jej do stóp i pokazać jej synka. Chyba musiała marzyć o wnuku, kiedy się martwiła, czy jej jedynak przeżyje katorgę. Przy rozstaniu Wilczewski wcisnął jej tylko do rąk trochę pieniędzy, które przy największych oszczędnościach starczyłyby na parę miesięcy, i wyjechał. – Jak on sobie to wyobrażał? – zdziwiła się Hallmannowa. – Te małżeństwa można unieważnić – odparł ze spokojem jej mąż, ale w Luizie wezbrały emocje, przypomniała jej się historia związana z nieważnym małżeństwem rodziców. A teraz ten biedny chłopczyk, który nieśmiało chował się za spódnicą matki! Chociaż kiedy usłyszała, że ma na imię Joachim, zrobiło jej się dość dziwnie. Wiera nie wiedziała, co począć. Nie znała tego kraju. Obcy ludzie, do których się zwracała o pomoc, zachowywali się w stosunku do niej bardzo nieprzyjaźnie. Po tygodniu mieszkania w podłym hotelu wpadła na pomysł, by przyjechać do Gdańska.

– Słusznie zrobiłaś, Wiero. Oczywiście, że możesz na nas liczyć – obiecał, och, jak bardzo pochopnie, Joachim. – Pan Hallmann to nasz dobroczyńca – oświadczyła wówczas Wiera i padła na kolana przed jej mężem, przyciskając usta do jego rąk. Joachim ledwie się jej wyrwał. Oczywiście zaoferował jej dach nad głową i obiecał, że pojedzie do Siedlec porozmawiać z Wilczewskimi. Wyjechał, zostawiając Luizie na głowie gości. Wiera przez ten czas zachowywała się idealnie. Niemal nie opuszczała pokoju, przykładnie zajmowała się dzieckiem, a kiedy spotykały się przy posiłkach, była dla Luizy uprzejma, a nawet przymilna. – Och, jak on za panią tęsknił na tym wygnaniu. Takie uczucie rzadko się zdarza. Luiza, samotna, bez towarzystwa kobiet, zaczęła z nią rozmawiać. Wilczewska odgadywała w lot jej zmartwienia. Od razu dostrzegła, że sympatia Klary do żony brata jest udawana. – Ona nie ma w życiu miłości. Skąd ta Azjatka wiedziała, że mąż Klary zaniedbuje ją i rodzinę? Nawet do Luizy dotarły plotki o jego podwójnym życiu w Berlinie, Schumann wyjeżdżał tam bardzo często i rzekomo w interesach. – U was jest zupełnie inaczej. To widać, jak tylko przekroczyć próg tego domu. – Żeby jeszcze Bóg pobłogosławił nas dzieckiem – westchnęła Luiza. – Zrobię pani specjalny wywar. W ciągu pół roku to się ziści – zapowiedziała Wiera z takim przekonaniem w głosie, że Luiza natychmiast w to uwierzyła. I kiedy Joachim wrócił z Siedlec, już od trzech dni popijała ziółka. Hallmann miał ponurą minę. Widać było od razu, że nie przywozi najlepszych wieści. Najpierw jednak otrzymała je Wiera. Rozmawiali ze sobą w gabinecie Joachima przez całą godzinę. Dopiero kiedy kolacja zaczęła stygnąć, Luiza postanowiła interweniować. – Niestety, niczego nie wskórałem – wyjaśnił znacznie później w sypialni jej mąż. – Podobno matka ma już dla niego narzeczoną. Zostali sobie obiecani w dzieciństwie i jak się domyślasz, ona jest bogatą

dziedziczką. Czekała na Romka cały czas i nie wyszła za mąż. Kiedy dowiedziała się o powrocie Wilczewskiego, zaczęły się przygotowania do ślubu. – On nikomu o niczym nie powiedział? – Wiedział, że nie zaakceptują jego wyboru. – Ale jak tak można? Ona jest jego żoną. Mają takiego uroczego synka. Nic go to nie obchodzi? – Tylko o tyle, by obiecać, że postara się dla nich o większe środki. Ale to nie jest zbyt zamożna rodzina. Ma to zrobić po ślubie. – I co z nią teraz będzie? – Jest zdruzgotana. – Wcale się nie dziwię. – Nie chce tu zostać, ale nie chce też wracać. Zaproponowałem jej wyjazd do Ameryki. – Do Ameryki? Ona? – Czytałaś listy od Matyldy. To jest kraj dla takich, którzy chcą zacząć wszystko od nowa. Pomyślałem, że napiszę do Nałęcza. Może on coś poradzi? Zgodzisz się, żeby jeszcze u nas została? – Przecież nie wyrzucimy jej na ulicę, jak ten jej mąż. Co to za drań! Boże, jaki ten świat okropny. A ludzie jeszcze bardziej. – Luiza westchnęła i zaczęła szczotkować włosy, chcąc się podobać mężowi tej nocy. Niestety zasnął natychmiast, kiedy tylko jego głowa dotknęła poduszki. I jak wytłumaczyć, że to samo działo się każdej kolejnej nocy? Od pół roku Joachim jej nie dotknął. Było znów tak samo jak na początku małżeństwa. I co z tego, że spał w tym samym łóżku! Po co w takim razie ona popijała te ziółka, po których nie mogła zmrużyć oka i długimi godzinami leżała w łóżku pogrążona w coraz czarniejszych myślach. Szybko się domyśliła, czyja to wina. Gdy tylko postanowiono o jej pozostaniu w Gdańsku, Wiera się rozzuchwaliła. Uważała się za domownika mającego pełne prawa do poruszania się po wszystkich pomieszczeniach, grzebania w cudzych rzeczach i wypowiadania niestosownych uwag o innych. Luiza się rozsierdziła, kiedy któregoś dnia, nie mogąc znaleźć naszyjnika,

zwróciła się o pomoc do Wiery. Nie skończyła jeszcze mówić, gdy zobaczyła swoją własność na szyi egzotycznej kobiety. – Pani Luiza, przepraszać stokrotnie, ale nigdy nie mieć takiego i chcieć go przez chwila ponosić. A dlaczego nie pytać o pozwolenie, spytała w duchu Luiza, przedrzeźniając słowa Wiery. Wieczorem poskarżyła się Joachimowi, ale on stwierdził, że przesadza. – Kochanie, nie bądź zazdrosna. Zazdrosna? O co mogło mu chodzić? Chociaż rzeczywiście serce zaczynało jej szybciej bić, gdy widziała, jak Wiera przy nim odgrywa zupełnie inną osobę. Miłą, układną i serdeczną. Nawet po polsku mówiła przy nim znacznie lepiej. Wspominali dawne czasy, a kiedy Joachim wyraził tęsknotę za syberyjskimi potrawami, następnego dnia, jako niespodzianka, na stole znalazły się jego ulubione pierogi. – Coś wspaniałego! Niebo w gębie! – zachwycał się Joachim i próbował namówić żonę do jedzenia, ale jej te kluchy tylko w gardle stawały i nawet nie mogła przywołać na twarz uśmiechu. – Nauczę panią, jak się robi nasze pyszne pielmieni – odpowiedziała Wiera ze słodkim uśmieszkiem, ale w jej oczach Luiza dostrzegła podstęp. – Koniecznie. Świetny pomysł. Dawno mi nic tak nie smakowało. Ciekawe, czego ona tam dodała? – Pani Luiza zrobi je jeszcze lepiej. Z miłością. I dlaczego to zdanie tak fałszywie brzmiało w jej uszach? – Ja tak panią podziwiam. Chcę się tyle od pani nauczyć, żeby nie przynosić wam wstydu. – Wiero, nie przynosisz nam żadnego wstydu – żachnął się Joachim. – Każdy kraj i naród ma swoje zwyczaje, ale to wcale nie znaczy, że jedne są lepsze lub gorsze od drugich. Luiza ci wszystko pokaże, co będziesz chciała, prawda, skarbie? Hallmannowa skinęła głową i znów uśmiechnęła się z wysiłkiem. Nauczyć? To chyba jakieś żarty? Wiera wcale nie zamierzała się do niczego dostosowywać. Wprost przeciwnie, to im starała się narzucić nowe zwyczaje, a Joachim cieszył się ze wszystkiego jak dziecko. Z jej potraw, opowieści i... cielesnego nieskrępowania, które Luizę wprawiało

w zakłopotanie. Te nagle ukazujące się nagie łydki, kocie ruchy, uśmieszki. Czasem Luiza z całych sił pragnęła, żeby Joachim nie był takim dobrym człowiekiem i nie dbał tak o wszystkich, a szczególnie o tę... przybłędę. W życiu wprawdzie nie przyznałaby się nikomu, że tak o niej myśli, ale z dnia na dzień niechęć do nowego gościa rosła. Nabrzmiewała w niej coraz bardziej i dręczyła po nocach, podczas których odczuwała tak dotkliwy brak zainteresowania ze strony męża. Luiza była święcie przekonana, że Joachim spotka się z uwagami ze strony rodziny, jeśli chodzi o Wierę. Wiedziała przecież, jakie mają konserwatywne poglądy na każdy temat. I nagle się okazało, że... Wilczewska stanowi dla nich egzotyczną zabawkę. Gdyby może została w ich mieście na stałe, ale przecież była tylko przejazdem, w drodze do dalekiej Ameryki, kraju wszelkich dziwów i dziwaków, dla nich więc nie stanowiła żadnego problemu. Obaj bracia von Eistettenowie byli nią wprost zachwyceni. Wodzili za nią oczami jak zahipnotyzowani na seansie mesmerystycznym. Luiza zupełnie tego nie rozumiała. Joachim mówił wprawdzie, że Wiera jest od niego starsza, ale nie wyglądała na kobietę bliską czterdziestki. Jednak ostatni cios padł, kiedy zobaczyła, jak Klara zaprzyjaźniła się nagle z Wilczewską, i to do tego stopnia, że zaczęła ją zapraszać do siebie na spotkania w Zoppot. W dodatku bez Luizy. – Wezmę ją do siebie na dzień lub dwa. Będziecie mieli dom dla siebie. Niby to była przysługa, ale Luiza się domyślała, że chodzi jedynie o to, żeby się jej pozbyć. Widziała przecież ich porozumiewawcze spojrzenia wymieniane podczas wizyt siostry Joachima przy Jäschkentaler Weg. Co planowała Klara? Chyba nie chodziło jej o kolejne dziecko? Luiza traciła grunt pod nogami. Nawet Rozalia, pytana w liście o poradę, nic nie pomogła. To jej „przeczekaj” przywoływała sobie codziennie. Wiedziała jednak, że długo już w ten sposób nie wytrzyma, tym bardziej że z Ameryki przyszła depesza o wyjeździe Nałęcza na Syberię. Nie było wiadomo, kiedy wróci. Gdy zadała pytanie Joachimowi, co w takiej sytuacji z Wierą, ten zbagatelizował sprawę

i oświadczył z uśmiechem na twarzy, że ma inny pomysł. Sytuacja lada dzień się rozwiąże. Tymczasem Luiza zamieniała się w jeden kłębek nerwów. Nie była w stanie się na czymkolwiek skupić i nic jej nie cieszyło. W pewnej chwili zorientowała się też, że stała się dobrowolnym więźniem we własnym pokoju, by w ten sposób unikać towarzystwa Wiery. Tego dnia, gdy tylko drzwi się zamknęły za Wierą i Jadźką, Luiza mogła odetchnąć pełną piersią. Przyjść do salonu i zagrać swoje ulubione melodie na fortepianie, porozmawiać swobodnie z guwernantką Hani na temat jej postępów w nauce, a potem z kucharką, dając jej dokładne instrukcje w sprawie obiadu. Przynajmniej raz nikt nie przysłuchiwał się tym rozmowom. Wiedziała jednak, że to poczucie wolności zbyt długo nie potrwa. I rzeczywiście, nagle drzwi się otworzyły. Luiza, przeglądająca nowe wzory haftów, które otrzymała od Klary, drgnęła. Ze zdumieniem spostrzegła, że do pokoju weszło dziecko. Synek Wiery, Joachim. – Nie ma mamy. Był jeszcze w koszuli nocnej, która, jak zauważyła, była już na niego za krótka. Chłopak na wikcie Hallmannów rósł jak na drożdżach. W przeciwieństwie do matki zawsze trzymał się z tyłu i rzadko się odzywał. Nie przeszkodziło mu to jednak podszkolić się w języku polskim. – Twoja mama wyszła. Nie chodź tak po domu. Ubierzesz się sam? Chłopak skinął głową, ale nie uwierzyła, że takie małe dziecko może być tak samodzielne. – Ile ty masz lat? – Zbliżyła się do niego. Patrzył na nią, mrużąc oczy. Dopiero teraz zauważyła, że są niebieskie, choć nieco skośne. Gdyby go inaczej ubrać, wyróżniałby się wprawdzie wśród innych dzieci, ale przede wszystkim urodą. – Nie wiem. – Wzruszył ramionami. – Może cztery. – To może pomogę ci z ubrankami? – Dobrze. – Złapał ją za rękę i razem weszli po schodach do pokoju Wiery. Panował w nim zaskakujący porządek. Ta kobieta chyba się dobrze

na tym znała. Przecież była gospodynią Joachima. Nagle Luiza znieruchomiała przed szafą z ubraniami. Gospodyni? A czy ktoś inny z nimi mieszkał w tym domu? Nigdy o to w swej naiwności nie zapytała. Nigdy nie zadawała takich pytań, bojąc się usłyszeć odpowiedzi. – Proszę pani! Spojrzała w dół, w niebieskie oczy dziecka. – Niespodzianka. To ja już wrócić. – Wiera z mokrą od deszczu twarzą stała w progu. Zarumieniona od szybkiego ruchu, z kruczymi włosami, które rozsypały się po twarzy. Piękna. I wówczas Luiza już wiedziała. – Czy mój Joachimek coś spsocić? – Nie, nie. – Pokręciła głową. – Czasem taki niesforny. Jak jego ojciec. Ich spojrzenia się skrzyżowały. – Tak? – Chciała zapytać o coś zupełnie innego, ale pytanie urosło tylko w jej krtani... i tam zostało. – No tak. – Wiera wzruszyła ramionami i podeszła do lustra, żeby poprawić fryzurę. – Grzeczny, ale czasami zupełnie trochę szalony. Taki właśnie mój Joachimek. Jakie szczęście dla matki. Syn. I to z takimi pięknymi oczami, prawda? U Luizy niechęć przeszła w taką nieokiełznaną nienawiść, że była gotowa rzucić się na Wierę i podrapać jej twarz. Kirgizka wprawdzie była gibka i fizycznie znacznie od niej sprawniejsza, ale Luizę w tej nagłej wściekłości stać było na wszystko. Pewnie by to zrobiła, gdyby nie służąca, która nagle pojawiła się w drzwiach. – Pani Klara przyjechała. Luiza bez słowa ruszyła po schodach w dół. Jeszcze tę diabli przynieśli, tak jakby w ten dzień wszystko co złe sprzysięgło się przeciwko niej. Klara siedziała w salonie. Miała na sobie bardzo elegancką nową suknię i triumfalny uśmiech na twarzy. – Moja droga bratowo! Mam nadzieję, że nie przeszkodziłam ci w domowych obowiązkach, ale muszę się z tobą podzielić moim szczęściem.

– Wiesz, Klaro, że zawsze jesteś tu miłym gościem – wydusiła Luiza zupełnie obcym głosem. – Czy napijesz się herbaty? – O, to za chwilę. – Klara machnęła ręką. – A czy jest tu pani Wilczewska? Jej też muszę o czymś powiedzieć. I cóż można powiedzieć, kiedy obiekt jej nienawiści jak na zawołanie stanął w progu. – Pani Klara! Ja wiem, co pani chce powiedzieć – rzuciła triumfalnie skośnooka kobieta. Siostra Joachima, wypinając pierś, poprawiła drapowanie sukni przy dekolcie. – Jaka piękna kolia – zauważyła Wiera. – Miałam rację. – Mój maż mi ją wczoraj podarował – odparła z dumą w głosie Klara. – Klęknął przede mną, jak mi ją dawał, i obiecał, że w najbliższym czasie poświęci cały czas tylko mnie. Jedziemy w naszą drugą podróż poślubną do Włoch. Wenecja, Florencja. Już się nie mogę doczekać. Szczebiotała o zagranicznych wojażach ze swoim nawróconym mężem, podczas gdy w Luizie przewracały się wnętrzności. Ona też miała pojechać do Włoch – i to już po raz drugi w życiu. I za każdym razem coś stawało jej na przeszkodzie. Tym razem przełożyli wyjazd z powodu tej kobiety. No, nie bój się, Luizo, przyznać przed sobą, co naprawdę myślisz. Z powodu kochanki Joachima. – Oczywiście dzieci zostaną w domu. I właśnie chciałam spytać ciebie, Luizo, czy zgodziłabyś się nimi zająć i pomieszkać w Zoppot do czasu naszego powrotu. Pani Wiera również jest zaproszona. Miały ją za głupią, tak ostentacyjnie wymieniając porozumiewawcze spojrzenia. – A nie mówiłam, a nie mówiłam... – powtarzała zachwycona Wiera. – To prawda. Przepowiedziała pani to wszystko. Jakie to szczęście, że się pani tu pojawiła. Szczęście? Niby dla kogo? Luiza poprosiła pokojówkę o herbatę i miała zamiar pójść za nią do kuchni, żeby kucharka podała też świeżo upieczone ciastka z kremem, ale nagle zmieniła zamiar. Obróciła się w stronę zaaferowanych sobą

kobiet i zwróciła do Wiery. – Jeśli tak dobrze potrafi pani przewidzieć przyszłość, to wiedziała pani z góry, że mąż panią zostawi. Klara wstrzymała oddech, a Wilczewska odwróciła twarz w stronę Hallmannowej. – Dlaczego jemu nie dała pani swoich medykamentów? – Luizo, jak możesz! – zaczęła protestować Klara. – Zastanawiam się tylko nad skutecznością tych ziółek. I ślepą wiarą w zabobony. Nie tylko twoją, Klaro. Klara oburzona zerwała się z sofy i bez słowa pożegnania wyszła z domu, zostawiając w korytarzu parasolkę. Woźnica, który ją przywiózł, wyskoczył jak oparzony z sieni, w której czekał na panią, i pobiegł do powozu. Luiza z satysfakcją dostrzegła, że Wiera pobladła. Chyba do niej dotarło, że przeholowała. – Pani Luizo. – Idę do swojego pokoju. – Nie zamierzała słuchać więcej jadowitej mowy sączonej w słodkiej i pokornej formie. – Proszę pani. W moim życiu to się nie sprawdza. Nie mogę użyć tej mocy w stosunku do osób, które kocham. Tak to jest. Niepotrzebnie się obróciła. Wiera miała załzawione oczy. – Chyba to oczywiste, że gdybym mogła to zrobić, to inaczej by to wszystko wyglądało. Pani przecież już wszystko wie. Luiza przełknęła ślinę. – Bo pani najlepiej potrafi to zrozumieć. Jak kobieta kobietę, bo przecież panienka Hannelore... Zacisnęła dłonie, żeby powstrzymać się przed wydrapaniem oczu tej kobiecie. – Zamilcz. Ani słowa więcej! – syknęła i wyszła z pokoju. – Luizo! – Otworzyła oczy, zupełnie nieprzytomna. Dopiero po chwili przypomniała sobie o zajściu w salonie, o długim płaczu w sypialni. Rzuciła się na łóżko, więc pewnie potem musiała usnąć. Na stoliku nocnym paliła się świeca, a przy łóżku siedział Joachim. Czule gładził ją po ręce. – Jak się czujesz? Wiera mówiła, że głowa cię boli.

– Która godzina? – Dotknęła czoła, tak jakby rzeczywiście sprawdzała, czy migrena ustąpiła. – Już po kolacji. Ósma. – Przespałam tyle godzin? – Widocznie tego potrzebowałaś. Ile razy ci mówiłem, żebyś się nie zamartwiała. – Joachim odsunął pled i sięgnął do piersi żony. Delikatnie zaczął je uciskać. – Mówiła ci Wiera o tym, co zdarzyło się w salonie? – Chciała mu o wszystkim powiedzieć. Jak również o wszystko spytać. Nie zniesie dłużej tej niepewności, na której wygrywa Wilczewska. – Podobno była Klara i opowiadała o podróżach – odpowiedział i pocałował Luizę. Kiedy się od niej oderwał, dodał: – Czy możemy teraz nie rozmawiać? Jakoś się bardzo za tobą stęskniłem. Wiesz, że jesteś jedyną kobietą na świecie, którą kocham? Odrzucił pled i powoli uwalniał ją z bielizny, cały czas ją pieszcząc. Kiedy rozchylił jej nogi, Luizie wyleciało zupełnie z głowy to, co miała zamiar mu powiedzieć. Poza tym, że ona też tak bardzo się za nim stęskniła i go pragnie. Zaczęła rozpinać mu koszulę. – Czy coś się stało dzisiaj? – spytała godzinę później, gdy leniwa i rozgrzana leżała w jego objęciach. – Załatwiłem chyba coś niezwykle ważnego. Ale to dłuższa historia, więc... – ziewnął – ...chyba omówimy ją później. – Interesy? – Powinno ci się to spodobać, ale... – Nagle coś mu się przypomniało i otworzył oczy. – Jest jeszcze jedna sprawa. Dość zadziwiająca. Dostałem dzisiaj depeszę od Gastona. – Coś mu się stało? – Luiza uniosła się i spojrzała mężowi prosto w oczy. – Nie, skądże. Napisał tylko, że w zamachu w Barcelonie zginął nasz dawny znajomy. Nie sądzę jednak, byś po nim płakała. Claude Dubonnet. – To on tam zginął? – zdziwiła się Luiza. – Tam go poniosło? – Zapewne coś knuł. Dowiemy się wszystkiego, kiedy Gaston napisze list. Rzeczywiście, to zadziwiające. Osoba, której obawiała się przez

tyle lat, zniknęła z tego padołu. Będzie musiała napisać o tym matce. Adrienne raczej się tym nie przejmie, choć z nią nigdy nic nie wiadomo. Była jeszcze jedna niezałatwiona sprawa. Obróciła się w stronę Joachima. Po jego spokojnym oddechu stwierdziła, że chyba zasypia. Musiała się jednak jeszcze czegoś dowiedzieć. – Kochanie? – Tak? – Po kim ten mały Wilczewski ma takie jasne oczy? – Przecież nie po Wierze! – Joachim otworzył jedno bardzo niebieskie oko. – Jest taki podobny do ojca. Straciłem do Romka cały respekt przez tę sprawę – powiedział i w sekundę później Luiza usłyszała lekkie pochrapywanie. Ciężko będzie zasnąć, pomyślała. Skończyły się jedne zmartwienia, zaczynały drugie. Teraz z pewnością sen zmąci jej własna głupota. I to jaka wielka!

Rozdział XX Rozalia, Warszawa, lato 1893 Ostatnie dni sierpnia oznaczały początek nowego roku szkolnego. Rozalia szła w kierunku pensji raźnym krokiem, zadowolona, że wreszcie wymknie się z domu na dłużej. Wakacje skończyły się tydzień wcześniej, wszyscy wrócili z letniska i nagle zrobiło się zbyt ciasno. Dobrze było zająć się czymś innym. Nawet się trochę stęskniła za tymi niesfornymi pannicami i ich szalonymi pomysłami. Pewnie dlatego, że czuła się rześka i wypoczęta. Tego lata wyjazd na miesięczne wakacje w Brwinowie był szczególnie oczekiwany przez całą rodzinę, ale chyba najbardziej przez samą Rozalię. Od kiedy odrzuciła oświadczyny Ignacego, miała ochotę zniknąć z Warszawy jak najszybciej. Nie chciała wędrować po miejscach, w których była razem z nim, i po raz enty roztrząsać kwestii, czy zrobiła słusznie, czy była to zbyt pochopna decyzja. Po prostu tak powiedziała i teraz będzie musiała ponosić konsekwencje. I nie myśleć o tym smutnym spojrzeniu, którym Ignacy ją obdarzył na odchodnym. Brwinów był ukochanym miejscem z dzieciństwa. Znała tam wszystkie ścieżki, miała tyle koleżanek. Wprawdzie okazało się, że w przeciwieństwie do niej prawie wszystkie wyszły za mąż, ale przyjemnie było zobaczyć w kościele znajome twarze. Rozalia wędrowała po okolicy, opanowała jazdę na bicyklu, a poza tym leniuchowała do woli. Do Brwinowa zjechali obaj bracia i gdyby nie brak Teofila, można by pomyśleć, że jest jak dawniej. Mimo jej obaw starzy znajomi się odezwali i znów zapraszali do swoich domów. Z kolei u siebie mieli dodatkowego gościa, gdyż matka zaprosiła kuzynkę z Poznania, z którą kiedyś bardzo się przyjaźniły, ale los rozdzielił je na długie lata. Patrząc na uśmiechniętą twarz Marii przy stole, Rozalia błogosławiła swój pomysł wyjazdu na letnisko. Matka, podobnie jak niegdyś Luiza, wstawała wcześniej i wychodziła na pola malować. Któregoś dnia dała się namówić i pokazała córce wyniki pracy. Rozalia wpadła w zachwyt. Obrazy były tak żywe i barwne, że

nieustannie chciało się na nie patrzeć. Wyżebrała jeden, który jej się najbardziej podobał, i zawiesiła go w sypialni, obok rysunków podarowanych jej przez Luizę. Pokój wprost pojaśniał. – Dzień dobry, szanowna pani – powitał ją u drzwi pensji woźny. Przerwał zamiatanie trotuaru i wyprostował się jak pruski żołnierz na apelu. – Dzień dobry! Mam nadzieję, że będzie taki jak dzisiejsza pogoda. – No, nie wiem. Coś czuję w kościach. Chyba zbiera się na burzę. – Niech pan nie straszy, panie Nowak. Wybieram się dzisiaj po południu z siostrą do Łazienek na koncert. – O, pięknie. Pani przełożona prosiła, by ją pani odwiedziła. – Jest już? – Od godziny. – O! – Rozalia się zdziwiła, gdyż przełożona w ostatnim roku lubiła się porządnie wyspać. Czym prędzej pożegnała się z woźnym i weszła do budynku. Zaszła najpierw do pokoju administracyjnego, w którym urzędowała. Zdjęła kapelusz, poprawiła włosy i udała się do gabinetu obok. – Dziękuję, że zjawiła się pani u mnie tak szybko – powiedziała przełożona, niezależnie od pory roku ubrana w ciemną suknię z koronkowym żabotem. – Proszę usiąść. Chciałabym z panią szczerze porozmawiać, panno Rozalio. Zdjęła binokle i spojrzała na Lubecką z zakłopotaniem. Coś się stało? Ale dlaczego niczego tego dnia nie przeczuwała? Miał to być przecież taki dobry dzień. – Nie mam pojęcia, jak to pani powiedzieć. Tak bardzo panią cenię i tyle dobrego pani zrobiła dla naszej pensji i dziewcząt. – Tak? – Rozalia chrząknęła. Na coś się zanosiło, to pewne. – Będziemy musiały się rozstać. I to już dziś. Muszę przyjąć na pani miejsce inną osobę – oznajmiła przełożona i widząc, że Lubecka chce zadać pytanie, uniosła rękę, by ją powstrzymać. – Bardzo mi przykro, panno Rozalio, ale nie pozostawiono mi wyboru. – Spojrzała na nią dobrotliwie, ale stanowczo. – Nie, nie wyjaśnię pani, o co chodzi. Jedno mogę obiecać. Dostanie pani odpowiednią rekompensatę

i doskonałą rekomendację. Zdaję sobie sprawę, że na ten semestr jest już za późno, by znaleźć pracę, ale w następnym przyjmą panią wszędzie indziej. – Ale... – Proszę, niech mnie pani o nic nie pyta. Siostra pani zostanie oczywiście u nas. Do końca tego roku szkolnego na tych samych zasadach. – Dziękuję w takim razie. – Rozalia pochyliła głowę, żeby nie pokazać łez. – Proszę jeszcze nie wychodzić. Coś pani przyniosę. Pół godziny później Lubecka, z otrzymanym od przełożonej tomem nowel Bolesława Prusa, znalazła się w Ogrodzie Saskim. Była kompletnie oszołomiona, nie mogąc zrozumieć, co i dlaczego się wydarzyło. Próbowała dokładnie analizować wszystkie fakty i nie dochodziła do żadnego wniosku. Księgi buchalteryjne prowadziła wzorowo, jej pracy również nie można było nic zarzucić. Zachowanie przełożonej było dziwne. Rozalia miała wrażenie, że ktoś zmusił ją do podjęcia niewygodnej dla niej decyzji. Kiedy po dwóch godzinach wróciła do domu, okazało się, że to nie koniec nieszczęść na ten dzień. Ojciec przegrał w sądzie sprawę, nad którą pracował od wielu miesięcy. Był przekonany, że ją wygra, i liczył na duże honorarium, a tu klęska. Rozalia, mówiąc, że ma migrenę, zamknęła się w sypialni. Myślała, że się rozpłacze, ale była zbyt jeszcze zdziwiona, żeby się nad sobą rozczulać. Stopniowo jednak zaczynało do niej dochodzić zrozumienie niemiłych konsekwencji związanych z utratą posady na pensji. Julka po roku będzie musiała zmienić szkołę. Kto zapłaci za czesne jeszcze w tym roku? Mieli w domu kolejnego studenta, Władzia. Praktyka ojca była niesłychanie chwiejna. Majątków już żadnych nie posiadali oprócz letniska w Brwinowie. Nikt nie zamierzał też im niczego w spadku przepisać. I co ona teraz ma robić? Nie jest to sytuacja tak zła jak parę lat temu, pocieszała się, przytulając głowę do poduszki. Może to kara boża za to, że odrzuciła oświadczyny Ignacego? Nigdy ani chwili spokoju! Za co, Panie Boże? I nagle jej wzrok poszukujący świętego obrazka na ścianie zatrzymał się na barwnym

malowidle. I nagle myśli zaczęły kłębić się w jej głowie jak oszalałe. To był zupełnie wariacki pomysł, ale przecież większość w jej wykonaniu właśnie taka była. Poza tym z reguły zawsze szybciej działała, niż myślała, i nie wiedzieć kiedy stanęła przed handlującym obrazami antykwariatem na Krakowskim Przedmieściu. To się powinno udać, mówiła do siebie w myślach. To musi być sukces. Matka zostanie sławna i przestanie cierpieć na choroby duszy, a rodzina otrzyma, tak bardzo upragnione, dodatkowe dochody. Rozczarowanie przyszło szybko. – Nie, nie, szanowna pani. Ładne to dla oka, ale nasi kolekcjonerzy są zainteresowani tylko znanymi nazwiskami. – Nawet gdy malują brzydactwa? – zapytała z przekąsem Rozalia, ale starszy mężczyzna udał, że jej nie słyszy. Nie będzie się poddawać zbyt łatwo, postanowiła i ruszyła w poszukiwaniu innych marszandów. Niestety wszędzie słyszała to samo, ale w ostatnim miejscu otrzymała dodatkową radę. – Niech pani spróbuje u Żydów na Pociejowie. Tam czasem takie biorą. Podziękowała uprzejmie i błogosławiąc swoje przymioty wytrawnego piechura, dwadzieścia minut później znalazła się na ulicy Bagno, czyli na Pociejowie. Przychodziła czasem na to targowisko starzyzny i wszelkiego żelastwa w poszukiwaniu ciekawych przedmiotów. Jeszcze przed wakacjami zauważyła w tej okolicy kilka sklepów antykwarycznych, nastawionych głównie na żydowską klientelę. Bez wahania weszła do pierwszego z nich, z napisem „Gutnajer i Synowie”. Tym razem będzie zupełnie inaczej, postanowiła. – A gutn morgn! – odezwała się uprzejmie. – Dzień dobry! – odpowiedział starszy mężczyzna z brodą i w jarmułce stojący przy kontuarze. – Czego szanowna pani sobie życzy? Rozalia rozejrzała się dokoła. Pomieszczenie było wprawdzie obszerne, ale całe pozostawiane starymi meblami i książkami, których stosy wyznaczały ścieżki do poruszania się po sklepie. Nic dziwnego, że w powietrzu czuć było lekko stęchlizną. Na ścianie podwieszone były różne instrumenty muzyczne, a w gablotach, na filcowych podkładkach,

wystawiono kolekcje znaczków. Obrazów żadnych nie dostrzegła, ale postanowiła mimo wszystko o nie spytać. Najwyżej skieruje ją gdzie indziej. – Przepraszam, nie wiem, czy dobrze trafiłam. Mój brat jest malarzem, ale nie mieszka obecnie w Warszawie. Prosił mnie, żebym sprzedała jeden z jego obrazów. To znaczy, jak dostanę dobrą cenę. – A gdzie pani dostanie lepszą niż u mnie? Czy znajdzie szanowna pani lepszy interes? A nazwisko pani brat usłyszeć można? – Teofil – chrząknęła Rozalia. – Lubecki. Mężczyzna skłonił się niemal do ziemi. – Toż ja doskonale znam. Kto by nie znał pan mecenas, szanowny tate! I pana Teofila, a jakże. Przychodził tu, do mojego kramu. Duży talant. I mówi szanowna pani, że nie wrócił do Warszawy? – Mieszka w Krakowie. – Żadna wielka tajemnica. – To duży honor dla mnie, że pani zechciała przyjść do mnie. Czy mogę? – Cały w lansadach niemal wyrwał z jej rąk pakunek. W tej samej chwili wszedł inny klient, w lisiej czapce na głowie, mimo iż upał na dworze, ale Gutnajer wezwał tylko z zaplecza młodego chłopaka, żeby się nim zajął, a sam nie odstąpił Rozalii ani na chwilę. – No i forsztelung? – Gutnajer pokiwał głową. – Szejn, szejn. A nie mówiłem, żeby pan Teofil mnie posłuchał? – Nie rozumiem. Wszystko jej wytłumaczył. Okazało się, że Teofil robił już interesy z „salonem” Gutnajera, przesyłając mu obrazy koleją z Krakowa. Niestety jego prace stawały się coraz bardziej ponure i nie trafiały w gust klienteli żydowskiej. Kilka nadal stało na zapleczu i antykwariusz postanowił pokazać jedną z nich, żeby Rozalia zrozumiała, o co mu chodzi. Zniknął więc, by po chwili wrócić ze znacznie większym obrazem w objęciach. – Ja rozumiem, że pan Teofil to wielki kinstler – powiedział, odsłaniając płótno – ale tu ludzie chcą innych rzeczy. Jak to ma być ładne, pytają. Hmm, Rozalia nie znała się na Sztuce, ale tego wielkiego malowidła w kolorze ciemnej zieleni, przedstawiającego nie wiadomo co, nigdy w życiu by na ścianie nie powiesiła. Zielony? Może ten absynt

wyżarł mu mózg, zaniepokoiła się siostra malarza. – I wszystkie takie. Grin. – Z miny Gutnajera wynikało, że okres zielony w malarstwie Lubeckiego nie cieszy się jego uznaniem. Lecz kiedy patrzył na obraz przyniesiony przez Rozalię, twarz mu się od razu rozjaśniała. Oznajmił, że sprzeda się bardzo szybko, i nawet miał na niego potencjalnego klienta. Rozalia chciała więc zacząć negocjacje dotyczące marży, gdy nagle antykwariusz spojrzał jeszcze raz na płótno i zafrasował się. – A gdzie podpis? – Podpis? – Miała nadzieję, że w jej oczach odbijają się wyłącznie niewinność i niezrozumienie. – Pan Teofil zapomniał szrajbn? – Ojej! – wykrzyknęła Rozalia. – To ja muszę go natychmiast zabrać. Gutnajer zaczął skubać z zafrasowaniem brodę, po czym wykrzyknął: – Nejn. Ja wezmę forsztelung, ale cenę muszę dać niższą. Rozalia wybuchnęła udawanym gniewem. – W żadnym wypadku! Biorę go do domu. Brat podpisze, jak przyjedzie. – To może długo trwać. – Spojrzał porozumiewawczo na Rozalię. Pewnie wiedział, że Lubecki nadal jest poszukiwanym w Królestwie przestępcą. – Ale ja mam gedank. Ten wezmę taniej, ale jak mi szanowna pani przyniesie kolejne, wynagrodzę. – Może powinnam iść do kogoś innego? – Zaręczam, że ze mną zrobi pani najlepszy interes – odparł płynnie po polsku antykwariusz i zajrzał Rozalii głęboko w oczy. – Obrazy są lepsze od koni, panno Rozalio. Nie mogła się nie roześmiać. Co to za chytra bestia! Ale rzeczywiście doskonale się porozumieli. Wieczorem nerwowo krążyła po domu. Najbardziej interesowała się obrazami Teofila. Najmniejsze zdejmowała ze ściany i wpatrywała się w nie z dużą uwagą. Oczywiście jej nietypowe zachowanie wzbudziło zainteresowanie młodszej siostry.

– Róziu, przecież Antosia bardzo dobrze odkurza. Mama szczególnie dba o dzieła Teosia. Piekielny Teoś! Ile on od tej matki wyciągnął, a rodziną nie przejmował się wcale. Rozalia stwierdziła nagle, że nie da rady bez wspólnika. – Chodź – pociągnęła ją za rękę. Kiedy jej powiedziała, co ma robić, Julcia się zbuntowała. – Nie wiesz, jakie mam problemy z rysunkami? Teraz, gdy cię nie ma, to dopiero się nade mną znęcają. – Ale masz z tym cokolwiek do czynienia. Poza tym kto sfałszował mój podpis pod zwolnieniem z lekcji? Sama nie rozpoznałabym różnicy. – Mogę spróbować. – Sięgnęła po pudło z farbami. – Dokąd to? Najpierw poćwicz na papierze. Nie możemy zniszczyć obrazu. Tak wiele ich nie mamy. Powinnaś namówić matkę, żeby znów coś namalowała. – Ale ona teraz cały czas wyszywa! – Julka się zadumała. – To coś wymyśl! Cały czas tylko wszystko na mojej głowie. Naprawdę się nad tobą znęcają? – zainteresowała się Rozalia. Jeśli to była prawda, to pójdzie natychmiast na pensję. Nikt nie będzie krzywdził małej Julki! – Da się przeżyć – mruknęła młodsza Lubecka. – Czy pamiętasz, jak się nazywa siostra hrabiego Kwileckiego? Ta, z którą znała się pani Luiza. – Powierowska. – Tak mi się wydawało. Jej córka zaczęła chodzić do nas na pensję od września. Zarozumialec taki. Dziesięciu lat nie ma, a nosa zadziera. Buntuje smarkule ze swojego oddziału. Pokazują mi język i stroją miny. – Julciu! To są wszak maluchy! – Ale starsze też coś zaczynają szeptać za moimi plecami. A to ambaras! Siostra Maksa. Że też wcześniej się nie domyśliła. Przecież sama się z nią spotkała, kiedy Powierowska zapisywała córkę na pensję. Spytała wówczas o Luizę, a ona zupełnie nie skojarzyła, kto to jest. Maks musiał jej nienawidzić za Szuszkina. Pewnie przypuszczał, że jest z nim w zmowie. To było w sumie takie proste, rozpuścić plotkę, doprawiając ją zapewne patriotycznym sosem. Słyszała te urojone głosy

w głowie: „Ta kobieta współpracowała z ochraną”, „Nie, w żadnym wypadku nie można dopuścić do tego, by odpowiadała za wychowanie naszych dzieci”. „To zgroza”. „Jak ta Sikorska mogła do tego dopuścić”. „Porozmawiam z nią. Jeśli się nie zgodzi, zabieram stąd wszystkie córki”. „Musi się zgodzić. A kto jest największym mecenasem tej szkoły?”. – Róziu, co ci się stało? – spytała Julka, zaniepokojona nagłą bladością siostry. – Zawrót głowy. Już mi lepiej. – Przytuliła do siebie młodszą siostrę. Nie było rady. Trzeba będzie zabrać ją z pensji od następnego semestru. Zanim ją tam zniszczą. – Wiesz, Róziu, spróbuję namalować te podpisy. A zabierzesz mnie do teatru? Rozalia się uśmiechnęła. Ta sama krew. No i do kogo była podobna? – Oczywiście, że zabiorę, Julciu – odpowiedziała z rozrzewnieniem. Rozalia, grudzień 1893 Co za ponury dzień! Za dwa tygodnie święta, ale zupełnie tego nie odczuwała, mimo iż poprzedniego dnia spadł pierwszy śnieg. Jest mi zresztą wszystko jedno, powtarzała sobie, wykonując szybką gimnastykę. O kolejnych urodzinach też chętnie by zapomniała. Ciekawe, czy odziedziczyła po matce skłonność do melancholii i czy wkrótce się ona ujawni. Może już by się to stało, tylko że Rozalii wciąż brakowało czasu. Szybka toaleta, ubranie się, śniadanie, obudzenie Julki – siostra zaczynała dziś lekcje o godzinę później – i była gotowa do wyjścia. Och, jeszcze nie! Zapomniała o obrazie! Na szczęście był szczelnie zapakowany i niezbyt duży. Mogłaby go ukryć pod salopką. Cofnęła się do sypialni i wyciągnęła go z szafy. Nie mógł się zniszczyć. Wiązała z nim poważne plany. Ostatnim razem, kiedy była w antykwariacie, Gutnajer zapytał nieśmiało, czy brat nie mógłby namalować czegoś zimowego. Lekarz, który kupił już dwa obrazy pana Teofila, pyta o coś takiego. Chciałby

podarować taki malunek żonie z okazji rocznicy ślubu. Rozalia kiwnęła wówczas tylko głową, ale była pesymistycznie nastawiona. Sprzedawała czwarty, ostatni obraz matki. Był jeszcze jeden, lecz wisiał nad jej łóżkiem i raczej nie można było go stamtąd ściągnąć. Julka, wspólniczka, wykazała się jednak sprytem i namówiła matkę na wspólne wyjście do ośnieżonych Łazienek, a potem zabroniła jej malowania Starej Kordegardy, tylko kazała się skupić na przykrytej śniegiem przyrodzie. Rozalia miewała wyrzuty sumienia, że podstępnie pozbawia matkę dochodów, i obiecała sobie, że kiedy tylko znajdzie nową posadę, zacznie jej oddawać część pieniędzy za obrazy. Część, bo inaczej matka wysłałaby wszystko Teofilowi. Tymczasem, chcąc rodzicielkę zachęcić do rozwijania swej pasji, nakupiła jej pędzli i innych akcesoriów malarskich. Po dziesięciu minutach spaceru zaczął padać śnieg. I to wielkimi płatami. Momentalnie zrobiło się zimno. Na dodatek, od kiedy wyszła z domu, miała wrażenie, że ktoś za nią idzie. Obróciła się nawet kilka razy, ale trotuar był pusty. Śnieg wystraszył większość spacerowiczów. Wszystkie wolne dorożki poznikały w okamgnieniu. Wystarczyło parę minut, żeby przemarzła do kości. Za chwilę rozgrzeje się negocjacjami z panem Gutnajerem! Polubiła tego zabawnego jegomościa. Miała nawet wrażenie, że sympatia jest obopólna. Poza tym był to bardzo światły człowiek, wiedział, co się w świecie dzieje, a jeszcze miał duże poczucie humoru. – Dzień dobry! – Weszła do antykwariatu przy akompaniamencie dzwonka u drzwi. – Pani Rozalia Lubecka? Czy ja nie jestem najszczęśliwszy mencz na tej ziemi? Bo kogoż ja tu widzę? I jaki to może być przypadek, że to podwójne glik tego dnia? – Właściciel natychmiast podszedł, by się przywitać. – Jakie podwójne? Panie Gutnajer, widać święta się już zbliżają wielkimi krokami. – Do mnie już przyszły. Tacy goście. – Usunął się na bok, by ją przepuścić. – Rózia, jak dobrze, że jesteś – usłyszała znajomy głos. –

Przyniosłaś panu Gutnajerowi mój obraz, prawda? Ten z zimowym pejzażem? Pobladła Rozalia zobaczyła, jak z drugiego pomieszczenia wyłania się jej brat. Teofil Lubecki. Malarz.

Rozdział XXI Dmitrij Nikołajewicz, grudzień 1893 Dmitrij Nikołajewicz znów podróżował. Po trzech latach kolej żelazna wiozła go wreszcie w kierunku ojczyzny. Obiecał babce, że spędzi z nią Nowy Rok. Tak długo nękała go korespondencją, że postanowił wziąć dłuższy urlop. Trzeba było też sprawdzić, co w Szuszkinie Barskim. Zarządca majątku wydawał się uczciwym człowiekiem, ale nie ma to jak pańskie oko. A z uczciwością, jak przekonał się Dmitrij, różnie bywa. Gaston Blanche odprowadził go na dworzec. Od czasu wyjazdu do Barcelony i zamachu w teatrze bardzo się zaprzyjaźnili. A może zbliżyła ich świadomość, że zostali wystrychnięci na dudka przez nadal nieuchwytną grupę anarchistów. – Coś jest w tym wszystkim dziwnego – podzielił się z nim wątpliwościami Francuz. Szuszkin przyznał mu rację. Najbardziej niepokojące było to, że nagle odmieniły się role i sami znaleźli się na celowniku terrorystów. Z drugiej strony oznaczało to jedno. Byli dla tych ludzi groźni. Tymczasem Dmitrija Szuszkina pobolewał bok, mimo smarowania go przeróżnymi medykamentami zapisanymi przez francuskiego konowała, i przypominał o niezakończonej wciąż sprawie. – Jak będziesz w Warszawie, pozdrów pannę Lubecką – usłyszał przez otwarte okno od francuskiego przyjaciela. – Nie zostaję w Warszawie – krótko skwitował Szuszkin, ale ciekawość była silniejsza. – Panna Rozalia z pewnością już nie jest Lubecka. – Jest, jest – zdążył tylko usłyszeć, bo resztę zagłuszył nagły szum pary puszczonej przez lokomotywę. Koła zazgrzytały i zaczęły się wolno toczyć na wschód. Dwie doby to zbyt dużo czasu na czytanie, spanie i jedzenie w wagonie restauracyjnym. Przyszedł czas na rozmyślania. Oczywiście, można było myśleć o pracy i niedawnych wydarzeniach w Barcelonie. Pięciu – zapewne niewinnych – anarchistów i główny winowajca

Santiago Salvador zostali skazani na uduszenie garotą, ale Dmitrij miał poważne wątpliwości, czy to ostudzi niepokój społeczny. Ostatnie słowa zamachowca brzmiały: „Niech żyje anarchia”. Bomby wybuchały teraz w całej Europie, a policja, próbując zachować dotychczasowy porządek, dość nieskutecznie walczyła z coraz liczniejszą grupą cieni. To już nie były zamachy na przywódców politycznych. Ofiarami stawały się Bogu ducha winne osoby. I temu należało przeciwdziałać, powtarzał sobie Dmitrij, który tyle razy już zwątpił w swoją profesję. Wtedy zawsze pojawiała się w jego myślach jasnowłosa Polka. Rozalia nie wyszła za mąż. Wystarczyło powiedzieć tylko to jedno zdanie, a od razu robiło mu się raźniej na duszy. Może powinien wysiąść w Warszawie? Zrobić krótką przerwę. Nie mógł się jednak zdecydować. W końcu pociąg stanął na warszawskiej stacji. Szuszkin wyszedł na peron, tak jakby umówił się tam z kimś znajomym, i wzrokiem przeczesywał tłum. Przecież to bzdura, żachnął się. W jaki sposób mógłby ją tu ściągnąć myślami? Zły na siebie kupił gazety i usiadł z powrotem w przedziale. Po chwili pojawił się u niego konduktor. – Dostaliśmy informację, że tory zostały zasypane. Będzie przerwa w podróży. Ruszymy dopiero rano. Los zadecydował za niego. Szuszkin zerwał się z miejsca i szybko, jakby w obawie, że pociąg zaraz ruszy, poprosił o odesłanie jego bagaży do Hotelu Angielskiego. A niech tam, zmieni bilet na późniejszą podróż, ale nie odjedzie z tego miasta, dopóki się z nią nie zobaczy. I upewni się, czy pamięć go nie myli. Po godzinie leżał już w hotelowej wannie i zmywał z siebie trudy podróży. Zawsze lubił to miejsce na ulicy Wierzbowej. Poza tym właśnie w tym hotelu zatrzymał się w 1812 roku Napoleon Bonaparte. Do tej pory hotelarz z dumą pokazywał pamiątki po nim. Wiedząc, że ma do czynienia z Rosjaninem, poinformował go również, że wkrótce ruszą prace związane z budową nowej wielkiej cerkwi u wylotu ulicy. Dmitrij Nikołajewicz miał jednak w tej chwili zupełnie inne potrzeby. Wprawdzie duchowe, ale w niewielkim stopniu mistyczne. Szykował się, golił, nie chcąc tracić czasu na wizytę u cyrulika, i stroił jak na umówione spotkanie.

Kiedy wyszedł z hotelu, panował już rozświetlany lampami gazowymi zmierzch. Szansa, by Rozalia wyszła na ulicę, była dość znikoma, ale Szuszkin był tak podniecony swoją szaleńczą decyzją, że uważał to za sprawę drugorzędną. Teraz za wszelką cenę chciał się znaleźć w pobliżu Lubeckiej. Spojrzeć w jej okna, pomyśleć, że wciąż wszystko jest możliwe. Zakochany sztubak? Można tak powiedzieć. Nagle wszystkie powstrzymywane przez lata uczucia i pragnienia wróciły z taką siłą, że aż dławiły mu krtań. I co z tego, że miał czterdzieści dwa lata. W końcu wyszedł na niegdyś tak znajome ulice. Spędził tu niemal osiem lat życia. Szmat czasu. Warszawa – niegdyś tak bardzo znienawidzone przez niego miasto. Czyż wówczas mógł przypuszczać, że stanie się kiedyś najbardziej pożądanym miejscem, którego ulice będzie przemierzał z coraz szybciej bijącym sercem i z tak wielkim pragnieniem duszy. To było piękne miasto. Tętniące życiem i barwne. I wolne, mimo napisów w języku rosyjskim. Nagle przyszło mu do głowy, że carski gubernator i liczne rosyjskie wojska, które tu stacjonują, nic nie zmienią. To miasto zawsze będzie polskie. Jest takie jak Rozalia. Niepokorne i dumne. Pogrążony w myślach i miłosnej gorączce znalazł się przed kamienicą Lubeckich na Nowogrodzkiej. Kiedy się zatrzymał, zaczął padać śnieg. Wiedział, że nie zobaczy z ulicy okna jej sypialni. Żeby je zobaczyć, musiałby wejść przez bramę, a to wymagałoby spotkania z dozorcą. Ale ona mogła przecież przebywać w innym pokoju, prawda? Widział światło dobywające się zza zasłon na pierwszym piętrze po prawej stronie. Gdyby tam była, dzieliłaby ich tylko ściana. Ale ten mur jest za gruby, stwierdził ze smutkiem. Uniósł prawą rękę, próbując przyciągać w myślach ukochaną. I nagle zasłona się odchyliła. Na tle oświetlonego pokoju zobaczył sylwetkę kobiecą. Patrzyła przez chwilę przed siebie, pewnie na padający śnieg, a potem wycofała w głąb pomieszczenia i szczelnie zaciągnęła story. Chyba nie oddychał przez parę minut. Tak, to niemożliwe, ale miał takie wrażenie. Nie chciał najmniejszym ruchem spłoszyć tej niezwykłej zjawy.

Dmitrij nie był zabobonny, ale odczytał to, co przed chwilą mu się zdarzyło, jako znak. Nie wróci do Sankt Petersburga, dopóki się z nią nie spotka, zdecydował. Nie przypuszczał, że następnego dnia czeka go prawdziwie wyczerpująca wędrówka. Na szczęście po wieczornej obserwacji kamienicy Rozalii wrócił szybko do hotelu i po lekkim posiłku zasnął jak kamień. Był więc wypoczęty i kręcił się w okolicy Nowogrodzkiej od samego rana. Widział, jak wychodzi z jakimś zawiniątkiem pod pachą, i mimo iż na początku nogi mu zadygotały, ruszył mężnie za nią. W samo serce śnieżycy. Jakże szybko ta kobieta chodzi, dziwił się, usiłując za nią nadążyć, a kiedy weszła do dzielnicy żydowskiej, niemal ją zgubił. I co ona tak długo robiła u tego antykwariusza? Tak długo, że musiał się nieźle nagłowić, żeby nie zwracać na siebie uwagi. Całe szczęście, że śnieżyca ustała. Stwierdził, że zachowuje się jak głupiec. Kiedy tylko Rozalia wyjdzie ze sklepu, podejdzie do niej. Nie przewidział, że wyleci z tego sklepu jak z katapulty i przeciskając się pomiędzy pejsatymi Żydami, ruszy przed siebie w kierunku Marszałkowskiej. Jej głowa w ciemnowiśniowym kapeluszu podskakiwała wśród innych jak korek od butelki na fali morskiej. Przeciskał się tak szybko jak mógł, ale wchodzili mu w drogę jacyś handlarze starzyzną. Zdenerwował się, gdyż stracił ją zupełnie z widoku. W tej samej chwili usłyszał krzyki przerażenia. Tłum ruszył w jego stronę, rozbryzgując śniegową breję. – Konie! Zrozumiał i instynktownie przywarł plecami do ściany kamienicy. Ale tylko na chwilę, bo myśl o tym, że coś mogło się przydarzyć Rozalii, kazała mu przedzierać się przez tłum. – Zostań pan tutaj. Konie oszalały. To mogło się zdarzyć tylko jemu. W czepku urodzonemu pechowcowi. I co z tego, że udawało mu się przeżyć. Jeśli jej się coś teraz stanie, to... Nawet nie chciał sobie tego wyobrażać. W końcu, pomagając sobie łokciami, dotarł do ulicy. Podczas kiedy część ludzi uciekała w panice, druga część skupiła się w miejscu

wypadku z ciekawości. Zawsze zadziwiali go ludzie tłoczący się w miejscach nieszczęść czy egzekucji. Na jezdni leżał koń z pianą przy pysku. Obok wywrócony powóz, który prawdopodobnie przygniótł przechodnia. Kobietę. Widział wyciągniętą rękę błagającą o pomoc. Chciał się rzucić do podnoszenia pojazdu, ale inni byli szybsi, a on nie mógł oderwać nóg od trotuaru. Przy koniu stał woźnica i patrząc na rannego konia, płakał. – Teraz to płacze, a jechał jak opętany. Ci wozacy od piwa zawsze tak. – Głupoty paniusia plecie. To przez tego cyklistę wszystko. – Jakiego znowu cyklistę? – Jechał na welocypedzie przebrany za niedźwiedzia. Nic dziwnego, że koń się spłoszył. – Jakby nie jechał za szybko, nic by mu nie było. – Panie? A niby gdzie ten pański cyklista, co? Lewą stroną jechał. Drugi powóz w ostatniej chwili skręcił. Tłum czekał na pojawienie się lekarza i policjantów cyrkułowych. Świadków było sporo, z tym że każdy widział coś zupełnie innego. – Trza uważać na doliniarzy. Taka okazja dla nich! Szuszkin obrócił się i nagle dziesięć metrów dalej zobaczył Rozalię. Rozmawiała z tęgą kobieciną trzymającą kurę pod pachą. Stał koło nich jakiś chudy typ w spuszczonym na twarz kaszkiecie. Zanim Dmitrij ruszył w ich stronę, zobaczył, że mężczyzna sięga ręką za torebkę Rozalii. Nie zdążył nawet wydać krzyku ostrzeżenia, gdy Lubecka gwałtownie się odwróciła. – A gdzie tu, bandyto jeden? Paszoł won! Nim ktokolwiek zdążył zareagować, Rozalia torebką zdzieliła złodzieja po łbie. Oszołomiony osunął się na trotuar. Pochwyciło go dwóch mężczyzn, pewnie żeby go przekazać cyrkułowemu, ale kiedy złodziej się pozbierał, cała trójka, ku zaskoczeniu tłumu, wzięła nogi za pas. – A to gnidy jedne! – wykrzyknęła kobieta z kurą. Szuszkin tyle razy wyobrażał sobie, jak mogłoby wyglądać spotkanie z Rozalią, gdyby kiedykolwiek dobry los postawił ich sobie na drodze, ale tego zupełnie nie przewidział.

Gdy podbiegł do niej i pochwycił za lewe ramię, Rozalia obróciła się i wymierzyła mu tęgi policzek. – Zaraza! – Kolejny typ na tę biedną dziewczynę! – O, idzie cyrkułowy. – To tu, to tu! – Patrz pan, taki dobrze ubrany, a zwykły bandzior. Szuszkin podniósł głowę, którą pochylił po niespodziewanym ciosie. – O Boże! – wyszeptała Rozalia i pobladła, jakby miała zemdleć. – Dima! – Rozalio! I nagle ktoś zaczął wykręcać mu ręce do tyłu. A to cyrkułowy postanowił właśnie pojmać kapitana armii carskiej w stanie spoczynku. – Zostaw go pan natychmiast! To mój narzeczony! – Rozalia rzuciła się na policjanta jak tygrysica. – Mocno boli? – Patrzyła zmartwiona na zaczerwieniony policzek. – Tak – jęknął. – Musisz mnie jeszcze raz pocałować. Nadal było mu mało. Już od dwóch godzin leżeli w jego łóżku, na którym być może spał kiedyś Napoleon, i nie ustawali w pocałunkach. I nie tylko. A tego nie wyobrażał sobie w najśmielszych marzeniach. Że w środku dnia, na pełnej ludzi ulicy, na oczach cyrkułowego spojrzą na siebie i momentalnie tak do siebie przylgną, że nie będzie już cienia wątpliwości. Bez słowa wsiedli do zatrzymanego przez Szuszkina powozu i pojechali prosto do jego hotelu. – Nie byłem z żadną inną kobietą – wydusił, kiedy udało mu się uwolnić ją od ubrań. – Nie mów nic. Potem. Dłoń Rozalii dotknęła jego lędźwi, wzbudzając w nim tak wielką żądzę, iż się obawiał, że nie ugasi jej przez wiele dni. Przez całe życie, pomyślał i ukrył twarz w jej piersiach, które znów były tylko jego. – Powiedz mi, Dima, dlaczego – odezwała się do niego dopiero, kiedy zaczęło zmierzchać. Wstała z łóżka, by się napić wody. Stała przed nim zupełnie naga i w ogóle nie krępowała się tego. O co ona go pytała? Jeśli jej nie odpowie, wyjdzie z pokoju

i zamieni teraźniejszość w przeszłość. Tylko jak mógł jej powiedzieć prawdę, kiedy teraz już wiedział, co do niego czuje. Było mu wstyd. – Dima, ja czekałam. Cztery lata! Mam prawo wiedzieć. Spuścił głowę, próbując zebrać słowa, które w jego głowie porozsypywały się jak paciorki. – Kocham cię, Rozalio. Nigdy nie przestałem. Z miłości człowiek czasem zupełnie głupieje. – Powiedz mi, jak bardzo – zażądała, siadając przy nim. Przyglądała się teraz uważnie jego ciału i od razu wykryła świeżą bliznę po barcelońskim wybuchu. Otwierała już usta, ale się powstrzymała. To pytanie mogło poczekać. Teraz czekała na odpowiedź. I Szuszkin musiał jej udzielić. Siedziała, a z jej oczu leciały łzy. – Nie płacz przeze mnie. Przecież to moja wina. Moja głupota. – Całował ją po rękach, po szyi, po oczach. – Proszę, wybacz mi i zostań moją żoną. Zrobię wszystko, czego będziesz chciała. Spojrzała na niego zapłakanymi szarymi oczami. Ponownie pragnął pochwycić ją w ramiona i utulić, ale Rozalia lekko odsunęła się od niego. – Dima, kocham cię tak mocno, jak tylko możliwe, ale odpowiem ci jutro. Teraz muszę iść do domu. Pewnie już się zaniepokoili. – Oczywiście. Chciał się zerwać z łóżka, ale powstrzymała go ręką. – Sama pójdę. Pojadę dorożką i nie będę się włóczyć po ulicach, więc się nie martw. – Ja wiem, że nie jestem dla twojej rodziny żadną dobrą partią ze względu na narodowość i profesję. Mogę ci jednak przysiąc, że zawsze będę o nią dbał, jakby łączyły nas więzy krwi. Będę wspierał i pomagał. – Nawet Teofilowi? – Ironicznie uniosła brwi. – Jego będę ignorował. Chyba... – Tak? – Chyba że stanie się zagrożeniem dla was pozostałych. Rozalia skinęła głową i pozwoliła Szuszkinowi pomóc sobie w zapięciu gorsetu. – Gdzie się spotkamy?

– Będę w samo południe przy kościele Świętego Aleksandra. Wiesz, który to jest? Ten klasycystyczny, okrągły. Gdyby mi się nie udało – zawahała się – to przyjdę do hotelu. – Chciałbym iść z tobą. – Oj, Dima. Uśmiechnęła się, ale miał wrażenie, że był to melancholijny uśmiech. Kiedy zniknęła, zaczął się zastanawiać. Po półgodzinie niemal dostał gorączki, gdyż wyobraził sobie, że następnego dnia przyjdzie do niego, by mu powiedzieć, że nie będą mogli być ze sobą. Dlaczego o nic jej nie pytał? Wydawało się mu, że jej ciało i pocałunki dają wystarczającą odpowiedź, ale teraz chciał wiedzieć. Cierpiał niemal jak wówczas, kiedy tajniak przekazał mu raport na temat prowadzenia się Rozalii w Krakowie. Przez długie miesiące nosił ten świstek na piersi, jakby chciał jątrzyć zadaną przez ukochaną ranę. To miała być bezsenna noc. Rozalia Lubecka – Róziu! Już się o ciebie zamartwiałam. Cały dzień cię nie było. – Kiedy tylko służąca zamknęła za Rozalią drzwi na zasuwę, pojawiła się Julka. – Miałam bardzo dużo spraw do załatwienia. – Taka blada. Nic dziwnego, bez obiadu tyle godzin. Powiem w kuchni, żeby coś odgrzali. – Poczekaj – zatrzymała ją Rozalia. – Gdzie jest tatko? – Poszli z mateńką do teatru. Nie pamiętasz? Sama im kupiłaś bilety, żeby się trochę zabawili. – To się nawet dobrze składa. A nikogo więcej tu nie ma? – A niby kto? – Nieważne. Czyli Teofil nie pojawił się w rodzinnym domu. Pewnie miałby na to doskonałą wymówkę. Był poszukiwany. Ale nie przeszkadzało mu to w łażeniu po Warszawie z fałszywymi dokumentami. – Oj, znowu jesteś tajemnicza. Pewnie masz jakiś nowy pomysł. – Zaraz przyjdę do stołowego. Muszę na chwilę zajść do gabinetu.

Wprawdzie był to jej własny dom, ale nie biurko. Źle się czuła, grzebiąc w cudzych dokumentach, stwierdziła jednak, że musi się przekonać na własne oczy. W biurku niczego nie znalazła. To byłoby dziwne, bo jednak niejednokrotnie do niego zaglądała, i to w ustalonych z ojcem sprawach. Gdzie jeszcze jest takie miejsce, zastanawiała się gorączkowo. Nie daj Boże w kancelarii, bo to by był znacznie większy problem. Wprawdzie do rozwiązania, ale nie miała przecież tyle czasu. Ojciec wyjmował skądś akt notarialny Brwinowa... W jej rękach znalazła się metalowa kasetka ukryta za książkami. Zamknięta na kluczyk. Ale to było proste. Leżał w szufladzie biurka. Ojciec, bałaganiarz, zostawiał rzeczy w takich miejscach, żeby móc je później szybko znaleźć. Stos otwartych listów leżał na samym dnie, oddzielony od reszty dokumentów bibułką. Rozalio Moja Najdroższa! Najukochańsza. Moja jedyna! I inne słowa: cierpię jak potępieniec, wolałbym katorgę niż Twoje milczenie. Wyzwól mnie z tej niepewności. Było ich zbyt dużo, żeby je teraz czytać. Ktoś to jednak już zrobił. Nie pomogło, że wysyłane były z różnych adresów i pod różnymi nazwiskami. Wśród listów Dimy była również korespondencja od Luizy. Ona też nie trafiła w jej ręce. Zamknęła kasetkę, a klucz odłożyła do szuflady. Siedziała jednak wciąż przy biurku z twarzą ukrytą w dłoniach. To wprost niemożliwe, żeby aż tyle sprzecznych emocji wystąpiło w ciągu jednego dnia. Zaczęło się od spotkania Teofila w sklepie Gutnajera. Stała wówczas ze ściśniętym gardłem, czekając na chwilę, kiedy zostanie napiętnowana jako oszustka, a poczciwy antykwariusz, z którym zdążyła się polubić, zażąda od niej zwrotu pieniędzy. Chwila ta jednak nie następowała. Kiedy Teofil robił dumne miny, słuchając, jak Gutnajer chwali jego nowy styl malowania, wydawało się jej, że brat bawi się z nią jak kot z myszą. Czuł jej przestrach i zażenowanie, odkładając tylko moment, w którym ma nastąpić krwawa egzekucja. Tymczasem antykwariusz wyszedł na zaplecze, by poszukać „zielonych” obrazów Lubeckiego. Chciał je oddać malarzowi dla innych klientów, prosząc o kolejne dostawy w „tym nowym stylu”.

– Rzeczywiście bardzo nowy – mruknął pod nosem Teofil. – Nie mów mi, że to twój, Róziu. – Nie. – Potrząsnęła głową. – To mateńka je namalowała. – Naprawdę? – zdziwił się brat. – Są zupełnie niezłe jak na landszafty do powieszenia w domach nowej burżuazji. Cały czas maluje? – Nie. Były tylko cztery z Brwinowa i ten „zimowy”. Trudno ją teraz namówić do malowania. Martwię się, że znów dostanie melancholii. Przecież sam wiesz, pisałam ci o tym. – Hmm. – Teofil zastanowił się. – To ubijemy interes. Ja ją namówię do malowania i będziemy się dzielić pół na pół. – To przecież niesprawiedliwe! – Nie po to maluję od tylu lat, żeby nie cenić własnego podpisu. Jak się nad tym zastanowisz dłużej, to przyznasz mi rację. – I nie powiesz nic Gutnajerowi? – A po co mu ta wiedza? – spytał, przedrzeźniając sklepikarza. – Wpadnę do domu... trochę później. – Jesteś tu już bezpieczny? – Na tych papierach, które mam, jak najbardziej. Chyba że ty na mnie doniesiesz. A potem zjawił się Dima. Kiedy minęło oszołomienie związane z wypadkiem ulicznym i tym, że wzięła go za zwykłego złodziejaszka, natychmiast pomyślała o Teofilu. Bała się, że Szuszkin pojawił się w związku z nim. Być może go poszukiwał, a ją kazał śledzić. Dopiero po chwili zrozumiała, że losy jej brata nie interesują go w najmniejszym stopniu. Poczuła wówczas ulgę, a potem radość. Dopiero wówczas mogła się cieszyć tym niezwykłym spotkaniem. Nawet nie przypuszczała, jak bardzo go jej brakowało. Tego dotyku, spojrzenia, pasji, którą ponownie przeżywała. I to jak! Przecież czuła cały czas, że to nie jest przypadek, że Dima nie wrócił do niej. Wiedziała, że musi być jakiś powód. Modliła się, żeby to nie była śmierć. Tylko jak on sam mógł przypuszczać, że ona go nie chce? Spuściła głowę. No, mógł. Ich romans trwał tak krótko. Nie powiedziała mu prawdy. Sama jej zresztą nie znała. Tak późno zorientowała się w swoich uczuciach. Czy nie powinna mu wybaczyć? I również tego, że w niepewności i zazdrości kazał ją śledzić

w Krakowie? Został bardzo ukarany, gdyż jego człowiek doniósł mu, że Rozalia zadaje się z sympatykiem socjalizmu. A w kwestii jej uczuć do tego młodzieńca nie powinno być wątpliwości, skoro pozwoliła mu się objąć i pocałować przed kamienicą kuzynostwa. – Wiem, że to pomyłka. Tak mi wstyd. – Tak, to była pomyłka – odparła Rozalia, zachowując kamienną twarz. Przecież nie kochała Ignacego. Ani wtedy, ani później. Lubiła go, a to już dużo. Co to był za dzień! A jeszcze daleko do końca. Ponownie musi się zastanowić, co powinna zrobić, bo co chce, było jasne. Czy może sobie pozwolić, żeby wyjść za mąż za Dimę? Za byłego carskiego oficera? Który zajmował się brudnymi sprawami, miał krew na rękach? Wcześniej o tym zbyt wiele nie myślała, ale teraz była już dojrzałą kobietą. – Rozalio, pojedziemy, dokąd chcesz. Wezmę urlop, zwolnię się. Zrobię, co będziesz chciała. Ale i tak ta przyszłość nie będzie się liczyć ani dla rodziców, ani dla krewnych czy znajomych. Zostanie wyklęta raz na zawsze. Nie wiadomo, czy pozwolą jej widywać się z rodzeństwem. I najpewniej będzie musiała opuścić swój kraj. A nawet jakby tak się nie stało, to czy dadzą sobie bez niej radę? Przecież wzięła za nich odpowiedzialność. Za Julkę, za młodszych braci, matkę. Ma ich opuścić? Czy będzie potrafiła żyć z tą świadomością? A czy może żyć bez niego? – Rozalio, co ty tu robisz? Pogrążona w myślach nawet nie usłyszała wchodzących do mieszkania rodziców. Przy drzwiach stał senior Lubecki w wieczorowym smokingu i patrzył na córkę. Siedziała, trzymając łokcie oparte na biurku, i ukrywała twarz w dłoniach. – Źle się czujesz, dziecko? Czy powinna cokolwiek mówić? – Spotkałam dzisiaj kogoś. – Jednak nie byłaby sobą, gdyby się nie odezwała. – W taki śnieg wychodziłaś. Dziecko! Ludzie mrą na influencę jak muchy. Kto się wybiera na miasto w taką pogodę? A kogoś spotkała?

– Dmitrija Nikołajewicza, ojcze. Jest w drodze do Sankt Petersburga. – Mam nadzieję, że z nim nie rozmawiałaś. – Nie ma go w Warszawie od czterech lat – odpowiedziała Rozalia spokojnym tonem, wbijając sobie paznokcie we wnętrze dłoni. – Ale ludzie pamiętają, co to za zły człowiek. – Wydaje mi się, że się zmienił. – Wąż też skórę zmienia i wężem zostaje. – Powiedział mi, że pisał do mnie listy. – Wstała od stołu i podeszła do okna. Wyjrzała zza zasłony na ulicę. Nie chciała widzieć wstydu i zażenowania na twarzy ojca. – Listy? Jakie listy? Jakby wysyłał, toby przecież doszły! – Głos ojca był zdecydowany i pewny siebie. Obróciła się w jego stronę. Widziała, jak rośnie w nim gniew. Końce wąsów lekko mu drżały. – Z kim ty się, córko, zadajesz? Przecież to obrzydliwy kłamca. Przez niego nasz Teoś musiał uciekać. Nie może założyć rodziny. Cierpi pozbawiony krewnych, kraju, języka. – W Krakowie mówi się po polsku, nie po rosyjsku – zauważyła sucho. – Znów się robisz bezczelna. Myślisz, że jak przybyło ci lat, to ci wszystko wolno. – Nie, tak wcale nie jest – mówiła przyciszonym głosem, ogłuszona słowami ojca. – Po prostu chciałam się upewnić. – Nie ma potrzeby. Żadnych listów nie było. A ty nie powinnaś nawet spojrzeć na tego carskiego oprawcę, a co dopiero z nim rozmawiać. Nie po to wychowaliśmy cię w patriotycznym duchu. Jak to się jeszcze raz zdarzy... – To zamkniesz mnie w domu wariatów? – spytała i bez słowa poszła do sypialni. To była bardzo długa noc. Rozalia leżała pogrążona w myślach. Usnęła dopiero nad ranem. Obudziły ją jakieś podniecone głosy. Spojrzała na zegar. Minęła już dziewiąta. Ale zaspała. Nie usłyszała ani mleczarza, ani żadnych odgłosów z podwórka. Nic dziwnego, śnieg przez noc przykrył wszystko grubą warstwą, która pewnie wygłuszała

dźwięki. Ale kto przyszedł do domu o tak wczesnej porze? Uchyliła drzwi na parę centymetrów i wyjrzała. Okazało się, że to jej starszy brat zaszczycił swoją obecnością rodzinny dom. – Wreszcie jesteś, najukochańszy syneczku. – Matka, jeszcze w porannym stroju, zapewne zerwana prosto z łóżka, zalewała łzami marynarkę Teofila. Ojciec stał obok i poklepywał syna po ramieniu. – Wróciłeś! Tak bardzo cierpieliśmy bez ciebie. Dzięki Bogu, zajmiesz się teraz nami. Brat coś odpowiedział, ale nie dosłyszała jego słów. – Rozalia się oczywiście starała, ale sam wiesz. Co innego syn. Mężczyzna – powiedziała matka. Lubecka zamknęła drzwi i natychmiast w oszołomieniu musiała usiąść. Po kilku minutach paraliż umysłowy minął. Zastąpiło go poczucie krzyczącej niesprawiedliwości i gniewu. To ono pomogło jej w toalecie, w ubieraniu się, jak również w zbieraniu rzeczy, żeby je włożyć do niewielkiej żakardowej torebki. Była dość wypchana, kiedy skończyła, ale udało się ją zapiąć. Tym razem nie była bezradna. Poczekała, aż rodzice i Teofil znikną w jadalni, żeby celebrować powrót syna obfitym śniadaniem, i wymknęła się z domu. W ten sposób przynajmniej nikt jej nie zatrzyma. Nie wiadomo, co po wczorajszej rozmowie mogło wpaść ojcu do głowy. Przeczekała w kościele całą godzinę. Kiedy wyszła, szczękając z zimna zębami, od razu go zobaczyła. Stał obrócony w kierunku ulicy, którą pewnie by przyszła. Zatrzymała się, chcąc mu się chwilę przyjrzeć, ale w tym samym momencie, jakby czując za sobą jej obecność, odwrócił głowę. – Rozalia! Czyżby pobladł? – Jestem. I będę. Na zawsze. – Na zawsze – odpowiedział i odetchnął z wyraźną ulgą. A potem pocałował ją w usta, a ona nawet przez chwilę nie przejęła się tym, co ludzie powiedzą.

Rozdział XXII Ignacy, Warszawa, styczeń 1894 – Dzień dobry, panno Ludwiniu! – Skłonił się z galanterią przed ciemnowłosą dziewczyną, która ku jego satysfakcji natychmiast oblała się rumieńcem. – Szczęśliwego Nowego Roku! – Dzień dobry, panie Ignacy. Toż wczoraj już mi pan tego samego życzył. – Bo ja zawsze pani życzę wszystkiego najlepszego! – Och, znowu sobie pan ze mnie dworuje! Tak się nie godzi! – Zacisnęła usta, pochwyciła spódnicę i pomknęła po schodach jak wicher. No i masz! Diabeł wstąpił w dziewuchę. Znowu coś nie tak. Ostatnio wszystko, co robił, obracało się przeciwko niemu. A zaczęło się wszystko od pecha z Rozalią. Był tak przekonany, że mu nie odmówi, iż kupił nawet zaręczynowy pierścionek z niewielkim szafirem. Tak do siebie pasowali. Mieli te same zainteresowania, potępiali wyzysk i wyglądali nowych sprawiedliwych czasów. Nie mówiąc o tym, iż czuł, że może zmienić rzeczywistość i sięgnąć po najwyższe cele. Wystarczył jeden jej uśmiech, dotknięcie ręki. Kochał ją tak mocno, a ona go odrzuciła. Nie podała mu nawet żadnego powodu tej odmowy. Nie chciała nic wyjaśniać ani nawet rozmawiać. Jedynie „nie” i „przepraszam”. I odeszła tym swoim szybkim krokiem, zostawiając go w stanie pełnego osłupienia. Może powinien poczekać z oświadczynami do wydania tomiku wierszy, ale wydawało mu się, że lepiej to zrobić przed wyjazdem Rozalii na wakacje do Brwinowa. Obawiał się, że mogłaby tam kogoś spotkać. A poza tym łatwiej byłoby mu znieść rozstanie, gdyby została już jego narzeczoną. Stało się jednak inaczej. Całe lato przeżył w straszliwym, spowodowanym odmową cierpieniu. W pracy parokrotnie pomieszał zamówienia, w domu był milczący i nie reagował na prośby dzieci, żeby je zabrał na spacer. Dopiero kiedy wyszedł tomik jego wierszy, nabrał wigoru. Wytłumaczył sobie, że tak musiało być. Otrzymał znak od losu, żeby

poświęcić się pisaniu. Większość poetów miała podobne problemy, odrzucano ich i gardzono ich uczuciem, a oni swoje nieszczęście potrafili przekuć w najpiękniejsze słowa. Zabrał się więc do pisania. Wkrótce jego entuzjazm przygasł, kiedy się okazało, że tomik przez dwa miesiące sprzedał się w liczbie dziesięciu, wliczając w to egzemplarze, które Ignacy zakupił w prezencie dla ciotki, Amelki i Ludwini, żeby złożyć na nich swój zamaszysty podpis. – Dzie... sięć? – upewnił się. – Dziesięć. Mówiłem przecież, że to niepewny towar. Na szczęście ma pan z czego żyć. – Wydawca był na tyle troskliwy, żeby się upewnić, czy po wyjściu z budynku nie zemrze na ulicy z głodu. – Mam – odpowiedział jak ogłuszony. Kiedy Ignacy wędrował do wieszaka po swój kapelusz, wydawca odezwał się ponownie: – Szkoda, że nie pisze pan o porywanych dziewicach i dzikich Indianach. To się teraz sprzedaje. Mój kuzyn to drukuje. Mogę pana polecić? – Dziękuję uprzejmie – odparł Ignacy, odrzucając wszystkie dziewice z dzikimi włącznie, i wrócił do domu w stanie coraz większego przygnębienia. Nie pomagała mu bura listopadowa pogoda i deszcz łomoczący o szyby. W pracy był znów rozkojarzony, na zebraniach partyjnych nie wykazywał się żadną aktywnością. Nie zależało mu już na niczym, zwłaszcza na rewolucji. Wszystko go denerwowało, a już szczególnie wniebowzięta twarz panny Ludwini, która od kiedy otrzymała książkę z jego podpisem, traktowała go jak ósmy cud świata. Nie wiedział, co o nim naplotła, ale lokatorzy całej kamienicy zaczynali się na niego gapić jak na cudaka. Przecież nie o takie zainteresowanie mu chodziło. Gdyby to była Rozalia... Przez chwilę rozważał wysłanie jej tomiku, ale szybko porzucił ten pomysł. Gdyby książka odniosła sukces, miałoby to sens, a tak wyjdzie tylko na godnego pożałowania głupca. – Mnie się twoje wiersze bardzo podobają. Powiedziałam o nich koleżankom z mojego oddziału. Zobaczysz, za chwilę nic nie zostanie – pocieszała go Amelka, która radziła sobie w publicznym gimnazjum doskonale. Jej rosyjski nadal nieco kulał, ale w innych przedmiotach

czyniła ogromne postępy. – To nie ma sensu! – pojękiwał przed lustrem Ignacy. Z dużym zdziwieniem dowiedział się przed Gwiazdką, że sprzedano już pięćdziesiąt egzemplarzy. – Najlepiej byłoby dać reklamę w gazecie – zasugerował wydawcy. – Na poezję? Zbyt wysokie koszty – usłyszał. I wówczas Ignacy wpadł na pomysł, który miał odwrócić jego zły los i sprawić, że nowy rok będzie rzeczywiście pomyślny. Już na początku stycznia okazało się jednak, że pech jest wyjątkowo uparty i postanowił przy nim pozostać. Wkrótce po Trzech Królach został wezwany na rozmowę do kierownika składu aptecznego. Kiedy otrzymał tę wiadomość od buchaltera w firmie, pana Kazimierza, uśmiechnął się tylko pod wąsem. Przeczuwał, co się stanie. Obietnice o awansie staną się ciałem. – Panie Osowski, czy domyśla się pan, dlaczego pana tu wezwałem? – spytał kierownik, barczysty gość, w jakiś niewiarygodny sposób skoligacony z Lilpopami. Nie wypadało przytaknąć. Stał w kantorze kierownika z pokorną miną, czekając na radosną wieść. – Czy to pan dodawał do naszych ulotek informacje o jakiejś książce? – padło pytanie. – Nie o książce, tylko o tomiku poezji napisanym przeze mnie – wyjaśnił Ignacy. – Pan dysponent go również ode mnie otrzymał. – A kto udzielił panu na to zgody? Ignacy się zaniepokoił. To nie tak miało być. – Nikt. Wydawało mi się, że może zaciekawić naszych klientów. Wody mineralne wyzwalające poezję. To doskonale do siebie pasuje. Okazało się, że było to wyłącznie jego zdanie, którego kierownik nie podzielał. Ignacy został zwolniony. Łaskawie wypłacono mu wynagrodzenie za przepracowany dzień. Ani grosza więcej. I oczywiście żadnych referencji. Na dworze mróz i śnieg, a on był bezrobotny. Poszedł do kolegów partyjnych, licząc, że się dowie, gdzie przyjmują do pracy, ale i to na próżno. Każdy zimą pilnował swojego stanowiska, a nowych nikt nie chciał. Po tygodniu poszukiwań miał wrażenie, że powtarza się sytuacja

sprzed pięciu lat. Wysupłał resztę pieniędzy na czesne dla Amelki. Następnego dnia zamierzał pójść do fabryki, by spróbować się nająć na fizycznego. A do poezji zabierze się dopiero wówczas, kiedy cała rodzina będzie miała co do garnka włożyć. Na szczęście wujostwo zapewniali im dach nad głową. To było prawdziwe szczęście, myślał Ignacy, spoglądając w górę schodów za znikającą Ludwinią. Chyba nie rozumiał kobiet, więc po co mu poezja miłosna. Tego dnia nie chciało mu się iść na spotkanie partyjne i ględzić bez sensu o bezpieczeństwie socjalnym dla robotników, skoro samemu mu go brakowało, ale akurat zobaczył, że z sąsiedniego budynku wychodzi znajomy ślusarz, Tadeusz. I z nim jednym Ignacy się naprawdę liczył. Należeli do tego samego tajnego koła. Mieli podobne pochodzenie, wykształcenie, a nawet zainteresowania, z tym że Siwicki był od niego znacznie starszy. Zobaczył teraz Ignacego, to było pewne, stał przed samym wejściem, ale nie dał tego po sobie poznać. Schodzili się zawsze pojedynczo, zwracając uwagę na policyjny ogon. Nikt nie chciał, by przez niego wpadła cała grupa. Zawsze istniało duże ryzyko, tym bardziej iż dochodziły ich głosy o aktywnej infiltracji środowiska przez agentów ochrany. Każdego nowego trzeba było bardzo uważnie sprawdzić, chociaż ostatnim nowym przyjętym do koła był on sam. Z niechęcią, noga za nogą, powlókł się przed siebie. I całe szczęście, że jednak tam poszedł. Wprawdzie na zebraniu były takie same nudy, jakich się spodziewał, a nastrój panował minorowy ze względu na zwolnienia z pracy, ale wychodząc z piwnicznego lokalu Kowalskich, natknął się na Henryka-Edwarda, nadal w kolejarskim mundurze. – Ledwie zdążyłem. – Znienacka chwycił go za ramię, a Ignacy nawet nie zdążył się przestraszyć. Henryk wyglądał na zmęczonego. Kaszlał i musiał przystanąć na minutę, zanim minęła mu zadyszka i mógł zacząć dalej mówić. Obserwując jego dość zabiedzony wygląd, Ignacy zaczął się obawiać, czy przypadkiem nie cierpi na suchoty. – Idziemy do piwiarni U Króla. To za rogiem – przemówił

w końcu. – Idź pierwszy, żeby nie widzieli nas razem. Ignacy, nieco zaskoczony, zrobił to, czego od niego oczekiwano. – Ale dlaczego taka konspiracja? – Nic nie rozumiesz? Czego cię nauczyli? Przecież mnie twoi towarzysze nie znają. Jeszcze pomyślą, że rozmawiasz z agentem, i mogliby zrobić jakieś głupstwo, zanimby się sprawa wyjaśniła. – Rzeczywiście – przyznał zdziwiony Ignacy. Zupełnie mu to nie przyszło do głowy. Henryk był w kierownictwie partii i lepiej się na tym znał. – Coś nowego? – spytał Henryk-Edward, kiedy już zasiedli przy stole w rogu sali. Po chwili dostali po dużym kuflu piwa. – Znowu stara bieda – odrzekł Ignacy i opowiedział Henrykowi o wszystkich swoich ostatnich nieszczęściach. Kiedy opowieść Osowskiego dobiegła końca, Henryk stwierdził nieoczekiwanie: – Dobrze! Jakie „dobrze”? Czy on cokolwiek usłyszał? Przecież Ignacy cały czas mówił mu, że jest źle. Jego towarzysz wyglądał na znudzonego. – Czyli możesz stąd wyjechać – dodał po chwili i kolejnym hauście piwa Henryk. – Wyjechać? – Tak. Jutro dostaniesz nowe dokumenty na nowe nazwisko i pojedziesz do Francji. – Kolejne szkolenie? – To też. Dam ci parę kontaktów. Załatwią ci jakąś pracę, żebyś miał na utrzymanie. Dzieciakom też wyślesz. Ale oczywiście przede wszystkim musisz się tam zająć sprawą! Ignacy, który przez kilka miesięcy tkwił w przekonaniu, że jego życie straciło wszelki sens i nic go w nim już interesującego nie czeka, poczuł, jak rosną mu skrzydła. – Bardzo się chcę przydać naszej sprawie. Zrobię wszystko, co w mojej mocy. Jestem panu dozgonnie wdzięczny. Jest pan moim aniołem stróżem. Jeśli będę mógł coś zrobić... – Pij, chłopaku. Twoje zdrowie. I napisz mi potem, co tam mówią. Widać coraz wyraźniejszy podział. Niektórzy z naszych chcą jedynie

niepodległości. Walka klasowa ich nie interesuje. – Henryk się zaperzył, ciągnąc swój wywód, co spowodowało atak kaszlu. – Dobrze się pan czuje? – Złego diabli nie wezmą. – Zaśmiał się. – Nie martw się. Spotkamy się jutro, a potem hajda w świat. Zazdroszczę ci. Też chciałbym wyjechać, ale kierownictwo uważa, że ze mnie więcej pożytku w starej Warszawie. – To do jutra! – żegnał się z towarzyszem podchmielony Ignacy. To była wspaniała godzina. Na powrót świat stał się piękny. W mroźną noc gwiazdy przyciągały wzrok magicznym blaskiem. A już niedługo zaświecą nad samą Sekwaną. Och, jak bardzo pragnął znaleźć się w tym niezwykłym mieście, mekce wszystkich poetów. To niemożliwe wprost, by się ziściło. Wydawało się mu, że śni swoje marzenie. Lekko zataczającym się krokiem wracał do domu, nie czując trzaskającego mrozu. Brama była już zamknięta. Spóźnił się o dziesięć minut i musiał zapłacić dozorcy za jej otwarcie. Ale nawet to nie zmąciło mu humoru. Kiedy wszedł już do klatki, otupał śnieg z butów i zaczął się wspinać po schodach, usłyszał, że drzwi wejściowe się otworzyły. Wystawił głowę zza balustrady i zobaczył Ludwinię dźwigającą kosz z drewnem do rozpałki. – Dobry wieczór, piękna sąsiadko. – Zdjął kaszkiet na powitanie. Dziewczyna bez słowa wyminęła go na schodach. – Panno Ludwiniu. Proszę mi pozwolić pomóc pani. – Nie chcę, żeby mi pan pomagał. Niech mnie pan zostawi w świętym spokoju. – Wyrwała mu koszyk i minęła go, wchodząc na pogrążone w ciemnościach półpiętro. – Nie rozumiem – powiedział zgodnie z prawdą, po czym ją wyprzedził i zastawił jej drogę. – Dlaczego jest dla mnie pani taka niemiła. Czy przewiniłem w czymś wobec pani? Ludwinia się zatrzymała, widząc, że nie ma wolnej drogi. Miała opuszczoną głowę, tak jakby specjalnie nie chciała na niego patrzeć. – Naigrawa się pan ze mnie – odpowiedziała po dłuższej chwili. – Ja? – zdumiał się Ignacy.

– Tak. Pan. Myśli pan sobie, że jak jest lepiej urodzony i wykształcony, to może sobie szydzić z maluczkich? – Ale uchowaj Boże! Panno Ludwiniu, dlaczego takie krzywdzące słowa? Czy ja się kiedykolwiek wywyższałem? – Cios w samo serce dla działacza rewolucyjnego. – Pan sobie zawsze ze mnie żartuje. Jakbym rozumu żadnego nie miała. Wiadomo. Co panu po takiej ubogiej szwaczce? Nie jestem zamożną panną, adwokacką córką. Można się ze mnie naśmiewać. Ze mnie i moich uczuć. Ludwinia wiedziała o Rozalii? Jakim cudem? Przecież nikomu o niej nie mówił. Zupełnie go to zaskoczyło, a tym bardziej to, co nastąpiło po chwili. Dziewczyna się rozpłakała! – Panno Ludwiniu! Proszę, niech mi pani tego nie robi. Przecież ja panią podziwiam. Ma pani szlachetne serce, opiekuje się babcią. Ciotka Helena zawsze mówi, że potrafi pani już lepiej szyć niż ona. – Ignacy próbował wyciągnąć do niej rękę, ale gwałtownie odwróciła się od niego. – Nie chcę żadnych słodkich słówek od pana. Ignacy rozgrzany piwem był bardziej zdezorientowany niż poruszony tą sytuacją. Wydawało mu się, że dziewczyna celowo się z nim droczy. – A czego byś chciała, Ludwiniu? – spytał, ale zanim zdążyła mu odpowiedzieć, zeskoczył do niej parę stopni i zanim zdążyła przygotować obronę, objął ją w talii i pocałował w usta. Ledwie zrozumiał, co sam robi, gdy Ludwinia pozbyła się kosza, zarzuciła mu ręce na szyję i zaczęła z pasją oddawać pocałunki. Nagle ta cała scena zaczęła mu się podobać. Z każdą chwilą coraz bardziej. Dlaczego wcześniej nie spojrzał w ten sposób na sąsiadkę? Była nawet urodziwa, o ładnej jasnej cerze i miłym uśmiechu. Cicha i spokojna. I najwyraźniej nim zainteresowana. Ciotka miała rację, żeby nie szukał szczęścia daleko od domu. To były bardzo śmiałe uściski! Ignacy nie miał zamiaru na nich skończyć. – Zajdę do ciebie. Twoja babka już pewnie śpi. – Przytrzymywał ją za ramię, żeby mu nie uciekła.

– Nie wiem, czy to... Chyba bezsensem było zakończenie tego zdania słowem „wypada”. Wszystko, co się działo na tych schodach, jak najbardziej nie wypadało! Ale nie mógł dopuścić do tego, żeby się rozstali. Musiał ją mieć! I to jak najszybciej. Zamknął jej usta pocałunkiem, a potem chwycił w jedną rękę dość ciężki kosz, a drugą objął ją w talii i trzymając przy sobie, zaczął wprowadzać na czwarte piętro. Z ciemności klatki schodowej weszli do mieszkania. Lampa naftowa w przedpokoju słabym światłem wskazywała drogę. Na szczęście, gdyż w samym przejściu stały dwa wiadra i Ignacy, nadal z koszem w ręku, zauważył je w ostatniej chwili. Z izby po prawej stronie słychać było miarowe pochrapywanie. Osowski, widząc otaczającą go nędzę, stracił zupełnie rezon. Co on robił w tym nieco zatęchłym pomieszczeniu? Pewnie by się zamienił w słup soli, ale Ludwinia zabrała mu kosz, a potem pociągnęła za rękę do kuchni. Dał się jej prowadzić, gdyż ledwie rozróżniał kontury otaczających go przedmiotów. Gdyby nie ona, z pewnością zderzyłby się ze stojącym pośrodku podłogi stołem. – Poczekaj! Zorientował się, że Ludwinia rozkłada znajdującą się pod ścianą ławę. Chyba to jej posłanie, pomyślał ze współczuciem, przypominając sobie ciepłą pierzynę w domu ciotki. Nagle raptownie wytrzeźwiał. Alkohol rozpłynął się po jego ciele, ochładzając umysł i lędźwie. A Ludwinia, sądząc po dobiegających jego uszu odgłosach, właśnie się rozbierała. Gdyby wyszedł w tej chwili... – Ignacy? – usłyszał, a potem poczuł, jak prowadzi jego rękę do swoich piersi. Bardzo drobnych. Tak jak i ona sama. Chuda i bez ciała. Zupełnie nie w jego guście. Ale dłoń, zamiast się wycofać, zaczęła dotykać. Uczucie podniecenia powróciło. – Nawet nie wiesz, jak bardzo cię kocham. Od samego początku! – szepnęła Ludwinia i zanurzyła się w jego objęciach. – Cyganka mi przecież wywróżyła, że będziemy razem. Jak jej to mogło przyjść do głowy? W ogóle jej nie znał. Czy kiedykolwiek zdradzał zainteresowanie nią? Z wyjątkiem tej chwili,

oczywiście, bo z każdym pocałunkiem Ludwinia wydawała mu się coraz bardziej ponętna. Jej włosy pachniały miło rumiankiem, a dotyk nadzwyczaj krągłych piersi sprawiał mu coraz większą przyjemność. Dopiero po pierwszym pchnięciu, kiedy wydała krzyk bólu, zrozumiał nagle, że nigdy nie powinien był wejść na to czwarte piętro. – Dlaczego mi nie powiedziałaś? – Kiedy już skończył, był na nią wściekły. – A cóżeś innego myślał? – odpowiedziała, rozcierając łzy po twarzy. – Przecież to ciebie kocham. I jak miał jej teraz powiedzieć, że wkrótce się rozstaną? Przecież Ludwinia nie miała z paryskim niebem żadnych szans.

Rozdział XXIII Joachim, luty 1894 Był wyjątkowo mroźny dzień, ale Joachim, zahartowany przez cztery lata na Syberii, wcale tego nie odczuwał. Nawet nie poprawił szala przy szyi, kiedy wyskoczył z powozu przy gmachu nadprezydentury przy Neugarten. Ten okazały budynek był stosunkowo nowy, zbudowano go w latach, kiedy Hallmanna nie było w mieście, w stylu niemieckiego neorenesansu. Gdańska rejencja wprowadziła się do niego dopiero w 1886 roku. Joachim wszedł głównym wejściem do reprezentacyjnego hallu, wspiął się po schodach na pierwsze piętro i skierował kroki do sali konferencyjnej w zachodnim skrzydle. Tam właśnie miał się stawić na zaproszenie nadprezydenta Prus Zachodnich Gustava von Gosslera. W sali byli już inni goście. Joachim zobaczył swojego szwagra i najstarszego brata Paula rozpartych na ciężkich gdańskich krzesłach. Przywitał się i zajął miejsce koło nich. Zanim zdążyli wymienić uprzejmości, wszedł gospodarz tego spotkania, Gustav von Gossler. Miał postawę i chód pruskiego oficera, mimo iż całe życie poświęcił karierze urzędniczej. – Witam znamienitych panów. Dziękuję, że znaleźliście czas na to spotkanie. Wiem, że dla osób, które tu są, jest on szczególnie cenny. Dopiero teraz Joachim mógł się lepiej rozejrzeć wśród zebranych. Von Gossler miał niewątpliwie rację. Tym ludziom na czasie nie zbywało. Julius Klawitter z synem Carlem, właściciele stoczni, w której Reederei Nord budowało swoje statki. Z Elbląga przyjechał nawet Ferdinand Schichau, syn holenderskiego mosiężnika. Ten starszy człowiek cieszył się szczególną sympatią Joachima ze względu na sposób prowadzenia swoich przedsiębiorstw. Robotnicy w jego zakładach maszyn parowych oraz w stoczni byli dobrze traktowani. Mieli opiekę zdrowotną, a Schichau zajmował się kształceniem ich dzieci, rozwijając szkolnictwo zawodowe. Było też kilka nieznanych twarzy należących najprawdopodobniej do przedsiębiorców niemieckich, którzy przyjechali do Gdańska z Cesarstwa na zaproszenie von Gosslera.

Mogłoby się wydawać, że Joachim zupełnie nie pasuje do zgromadzonych tu znakomitości. Jakie on miał osiągnięcia? Czym mógł się mierzyć z tymi ludźmi? Nawet już nie nazwiskiem, skoro sam porzucił szlacheckość wraz z „von”. Cały czas doskwierała mu myśl, że nie jest szczery wobec swoich braci, którzy do tej pory się nie dowiedzieli, że on i oni są z innych matek. Przysiągł jednak Klarze, że nigdy im o tym nie powie. Mógł sobie wrócić do prawdziwego nazwiska ojca – głupota, ale trudno – jednak powiedzenie prawdy braciom mogło się skończyć tylko w jeden sposób – zerwaniem kontaktów, a do tego Klara nie zamierzała dopuścić. Znała przecież Johanna i Paula i ich mieszczański charakter odziedziczony po dziadku von Eistettenie, pruskim junkrze. Byli podobnie jak on uparci i bezkompromisowi. I dlatego nie mogli dowiedzieć się prawdy, a zwłaszcza rodziny ich żon. – Witam szczególnie spiritus movens tego przedsięwzięcia, Joachima Hallmanna von Eistettena – powiedział von Gossler, wywołując u zebranych oklaski. Wszyscy zwrócili twarze w jego stronę. – To właśnie on uświadomił mi, że trzeba radykalnych działań, żeby sprawić, by nasze wspaniałe miasto ponownie rozkwitło. W ostatnich czasach sytuacja w handlu i przemyśle nie należała do sprzyjających. Musimy zatem szukać nowych rozwiązań. Von Gossler, myślał Joachim, jest bardzo zręcznym graczem. Nigdy by nie przypuszczał, że dojdzie z nim do porozumienia. Wcześniej miał o nim jak najgorsze zdanie. To przecież właśnie ten człowiek jako minister kultury Prus zakazał uczenia języka polskiego w szkołach powszechnych. Swój przyjazd do Gdańska i objęcie funkcji nadprezydenta musiał chyba odczuć jako degradację. Nie dał jednak tego po sobie poznać. Był wierny tronowi, lojalny i, jak się okazało, niesłychanie ambitny. Skoro trafił do Gdańska, to musi z niego zrobić idealny folwark. Joachim miał w sobie dużo niemieckiego pragmatyzmu, który pozwolił mu na zawieranie paktu nawet z urzędowymi wrogami. Tak było w wypadku Nikitina, Szuszkina, a teraz von Gosslera. Nadprezydent przedstawiał teraz osoby „obce”: Carla Ottona Schreya, przemysłowca z Nadrenii, i Leopolda Kummera z Drezna. Oni również mieli być włączeni w plan uprzemysłowienia Gdańska jego

własnego pomysłu. Między innymi dzięki rozmowom z Hallmannem doszedł do wniosku, że potrzeba świeżej krwi, by przełamać tradycyjne formy prowadzenia interesów. Gdańscy przedsiębiorcy słynęli z konserwatyzmu, bojąc się ryzyka związanego z inwestycjami. Właśnie do takich ludzi należeli bracia Joachima. Konferencje prowadzone z von Gosslerem miały na uwadze również prywatny interes Hallmanna. Joachim czuł, że jeśli ich nie przekona do nowych działań, wkrótce ponownie znajdą się w poważnych tarapatach. – A teraz chciałbym oddać głos Joachimowi Hallmannowi von Eistettenowi, który może lepiej wprowadzić nas w temat. Joachim wstał z krzesła, odsunął je, żeby mieć więcej miejsca, chrząknął i zaczął: – Pragnąc osiągnąć ożywienie gospodarcze, musimy działać w sposób niezwykle złożony. Oczywiście muszą powstać nowe organizacje, żeby lepiej przedstawić nasze możliwości produkcyjne. Powinno się urządzać wystawy przemysłowe w innych miastach. Wspieranie finansowania nowych zakładów przez banki jest również niezbędne. Ale, szanowni panowie, żeby to wszystko działało jak należy, potrzebne są nam nowe rynki zbytu. Zabieram teraz głos, żeby zwrócić uwagę panów na największy, sąsiedni rynek. Rynek rosyjski. Uważam, że to właśnie tam znajduje się remedium na dręczące nas problemy. – Bene dignoscitur, bene curatur – mruknął pod nosem Schichau. Ledwie Joachim skończył, posypał się grad pytań. Spotkanie trwało trzy godziny. Następnie von Gossler podjął gości wyśmienitym obiadem, okazując im w ten sposób, jak bardzo są dla miasta cenni. Joachim był podekscytowany. Udało mu się przekonać ich do podróży do Rosji, żeby sprawdzić możliwości sprzedaży gdańskich towarów i ewentualnie zainteresować się potrzebnymi surowcami. I to właśnie jemu zlecono tę misję. – Panie von Eistetten. – Jakoś wszystkim udawało się opuścić jego prawdziwe nazwisko. – Takich jak pan potrzeba w tym mieście – pochwalił go młody Klawitter. – Powinien pan zostać posłem! – Dziękuję! – odpowiedział z uśmiechem Joachim. Nie zamierzał jednak zostawać posłem ani też obejmować żadnych ważnych funkcji.

Miał swoje zainteresowania i pasjonującą pracę, co mu zupełnie wystarczało. Nawet w domu w ostatnim czasie trochę się ułożyło. Między Wierą a Luizą zapanowało jakby zawieszenie broni. Czuł się trochę winny. Wiera pojawiła się w ich domu przez niego. Szukała u niego pomocy jako u byłego kochanka. Obserwowanie jej i żony przy jednym stole było dla niego nie do zniesienia. Najlepszym wyjściem z tej krępującej sytuacji stała się ucieczka. Zostawił je same, licząc, że jakoś dojdą do porozumienia. Ale nagle w spokojną Luizę wstąpił demon nieuzasadnionej zazdrości. Trochę łechtało to jego ego i zasadniczo uspokoiło jego obawy o jej uczucia do Kwileckiego, ale napięcie w domu zaczęło coraz bardziej rosnąć. Nie mógł go przecież nie wyczuć. Wszystko jednakowoż wskazywało na szczęśliwy finał. Matylda odpisała mu, że Wiera może na wiosnę wyruszyć w podróż do Winony. Pomogą się jej urządzić i znaleźć zajęcie. Tymczasem prywatny nauczyciel udzielał lekcji angielskiego obojgu Wilczewskim. I to Luiza wpadła na pomysł, żeby jak najlepiej przygotować ich do nowego życia. Zostały więc kupione bilety na marzec i widać było, jak z każdym dniem twarz żony staje się coraz pogodniejsza. Z powodu wyjazdu Wiery najbardziej rozpaczała Hannelore, która przywiązała się do małego Joachimka Wilczewskiego jak do młodszego braciszka. Hallmann, choć czasem w głębi duszy odczuwał smutek z powodu braku potomstwa, nigdy nie dawał tego po sobie poznać, wiedząc, jak Luiza cierpi. Pomysł, żeby pojechać zimą do Warszawy, by spotkać się z Miszą Nikitinem, który zjechał w odwiedziny do młodszego brata, okazał się fiaskiem. – Nie rozumiem jej wcale. Jak ona mogła? Zostawić rodzinę i ruszyć do obcego kraju z mężczyzną, którego prawie nie zna. I na dodatek twoim wrogiem. – Luiza była oburzona, przeczytawszy list od Rozalii, w którym przyjaciółka powiadomiła ją o zamiarze wyjścia za mąż za Szuszkina i wyjeździe za granicę. – Zakochała się. Chyba ją powinnaś rozumieć jako kobieta. – Zakochała, zakochała. Ona zawsze miała skłonności do niewłaściwych mężczyzn – powiedziała, patrząc na niego przenikliwym

wzrokiem. Joachim niemal się zarumienił. Czyżby Luiza wiedziała coś o tym dawnym zauroczeniu Rozalii jego osobą? To był naiwny afekt młodego dziewczęcia. – Nie potępiaj jej. I tak będzie miała wystarczająco wielu wrogów z powodu tej decyzji. – No wiesz! Wcale jej nie potępiam. Chciałabym dla niej wszystkiego co najlepsze. Nie sądzę, że Szuszkin jest właśnie tym. – Była szczerze zmartwiona. Nie pomogły spacery po parku Łazienkowskim, wyjścia do teatru i inne rozrywki, które jej nieustannie proponował. Po spotkaniu z Nikitinami i podjęciu decyzji, żeby jednak nie sprzedawać kamienicy w Alejach Ujazdowskich odziedziczonej po dziadku Sokołowskim, Luiza ku jego zdumieniu oświadczyła: – Nie mam ochoty spotykać się z Lubeckimi, którzy na pewno będą do mnie źle nastawieni ze względu na Rozalię. Myślę, że wrócę już do Gdańska. Niedługo idą święta. – Przecież nie musisz nic sama robić. – Ale powinnam dopilnować. W następnym roku, dobrze? – Przytuliła się do Joachima z oddaniem. – Zjedziemy tu na bal. Teraz adwent, to i tak się nie zabawimy. Wyglądała na zmęczoną warszawskim życiem i zaklinała się, że marzy o nadmorskim powietrzu. Wyjechała do Gdańska sama, on musiał jeszcze pozałatwiać interesy. Kiedy przyjechał do domu, okazało się, że Luiza jest znacznie spokojniejsza, a atmosfera domowa swobodna. – Szanowny panie? Hallmann tak się zamyślił, opuszczając budynek nadprezydentury, że nie zauważył dającego mu znaki mężczyzny z sumiastymi wąsami. Był to Carl Schrey, przedsiębiorca z Nadrenii. – Czy mogę w czymś pomóc łaskawemu panu? – zaoferował się Joachim. – Jestem w tym mieście dopiero drugi raz, a mam kiepskie zdolności w znajdowaniu drogi. Mam hotel na Kohlenmarkt. Wiem, że to blisko... – Rzut kamieniem, ale chętnie pana podwiozę – odpowiedział

przyjaźnie Joachim, który przyjechał do miasta własnym powozem. Ucięli sobie miłą pogawędkę, a kiedy Hallmann dowiedział się, że czterdziestoletni Schrey studiował w Berlinie w Akademii Technicznej i mają wielu wspólnych znajomych, zaproponował mu przejażdżkę po mieście, żeby zorientował się nieco w topografii. Uznał poza tym, że do domu tak bardzo mu się nie spieszy. Schrey, mimo iż wyglądał na nieco zagubionego, był bardzo zajmującym rozmówcą. Chętnie dzielił się z Joachimem swoimi opiniami w sprawie przyszłej rosyjskiej misji. – Z chęcią bym wam towarzyszył, ale wiążą mnie interesy. Taka podróż mogłaby się okazać zbyt długa. I to zimno! – Zaśmiał się i z wdzięcznością przyjął ciepłą derkę do przykrycia kolan. Joachim skinął głową. Ciekawe, jak Luiza zareaguje na wieść, że w najbliższym czasie wyjedzie z domu na co najmniej pół roku. Na samą myśl o tym robiło mu się nieswojo. – To piękne miasto. I chyba nie do końca wykorzystuje swoje możliwości – zauważył Schrey, podziwiając Dwór Artusa. – Ale potrzebna jest pomoc rządu. – Von Gossler ma znakomite koneksje w Berlinie. – To prawda. Choć jego przyszłe działania z pewnością spotkają się z krytyką na Śląsku. Tamtejsi przemysłowcy najchętniej utrzymaliby monopol w swoich rękach. Joachim coraz mocniej się przekonywał, że same światłe pomysły i chęć działania nie wystarczą. Potrzebni są sojusznicy. – Proszę nie poczytać tego za nietakt, ale czy mógłbym pana zaprosić na kieliszek porto w moim domu? – spytał spontanicznie, kiedy za oknem powozu zaczęło się już ściemniać. – Moglibyśmy jeszcze porozmawiać na interesujące nas tematy. Mój służący odwiezie pana do hotelu powozem. Schrey został w domu przy Jäschkentaler Weg aż do późnego popołudnia. Zachwyciła go okolica i parę razy wspomniał, że jeśli się przeprowadzi do Gdańska, chętnie zbudowałby tu dom. – Bardzo miły człowiek – stwierdziła Luiza, kiedy odjechał. Wyglądała niezwykle ujmująco tego wieczoru. Nowy znajomy Joachima wpatrywał się w nią jak w obraz i obdarzał wieloma

komplementami, aż Joachim poczuł się zazdrosny. – To prawda – przyznał, kiedy wrócili do salonu i usiedli w fotelach przy kominku. Byli sami, gdyż Wiera przebywała kilka dni u Klary. Joachim postanowił więc dłużej nie czekać i opowiedzieć Luizie o planach na przyszłość. Była jego żoną i miał nadzieję, że będzie go we wszystkim wspierać. Ale wiadomo, jak to z nadzieją jest... – Joachimie – odezwała się, gdy skończył. – Jestem z ciebie dumna. – Uśmiechnęła się. – Mam nadzieję, że ty ze mnie też będziesz. Spełni się to, o czym marzyłeś. – Założą uniwersytet techniczny w mieście? – To pewnie kiedyś też. Ale to, o czym mówię, zdarzy się o wiele szybciej. Lekarz mnie zbadał i powiedział, że tym razem nie ma powodu do obaw. – A co ci się stało? Niedomagasz? – zdziwił się Hallmann. – Będziemy mieć dziecko, głuptasie. I to już latem! A ja wcale nie niedomagam. Czuję się wspaniale! Ten dzień będę długo pamiętał, myślał Joachim, z wdzięcznością tuląc głowę do kolan żony.

Rozdział XXIV Ignacy, Warszawa, listopad 1905 – Może jeszcze kawałek ciasta, dziecko? – zaproponowała ciotka Adamcowa trzydziestopięcioletniemu Ignacemu, który lekko rozbawiony przyjął dodatkową porcję. – Jak zwykle przepyszne. – Jedz, dziecko, jedz. Musisz mieć siły do tej nowej pracy jutro. Mówisz, że będziesz tam kierownikiem? – Przyjął mnie sam właściciel. Bardzo inteligentny i bywały człowiek. Myślę, że się porozumiemy. Ignacy przebywał w Warszawie od ponad miesiąca, ale dopiero teraz odwiedził ciotkę. Po śmierci wuja wprowadziła się do niej córka, która również owdowiała, z sześcioletnim synem. W mieszkaniu wujostwa wciąż kręciło się wiele dodatkowych osób, gdyż jedną izbę tradycyjnie wynajmowano. Jego wygląd również się nie zmienił. Było pełne rodowych drobiazgów zachowanych z odebranego przez cara majątku, z lśniącymi od czystości podłogami, choć w ich szparach można było czasem znaleźć zgubioną szpilkę. Ciotka, mimo wieku i słabszego wzroku, wciąż cieszyła się sąsiedzką sławą znakomitej krawcowej. – To dobrze, że po zagranicznych smakołykach nie straciłeś dawnego apetytu. – Ciotka aż klasnęła w ręce z radości. Do polskich zdążył przywyknąć po półtora roku, ale Ignacy nie zamierzał opowiadać starszej pani o konspiracyjnych tajemnicach. – Jak nóż spadł rano ze stołu, to od razu wiedziałam, że idą goście. Córka się ze mnie śmiała, jak się zabrałam do pieczenia ciasta. I patrz. Ale się zdziwi, jak ciebie tu zastanie. A z bratem się już widziałeś? – Tak, oczywiście. Od razu po przyjeździe do Warszawy. – Przystojny chłopak się zrobił z naszego Ludka. Ale wy wszyscy tacy urodziwi. – Rzuciła szybkie spojrzenie w stronę Ignacego w obawie, czy go nie uraziła. – I kto by pomyślał, że tak sobie dobrze w życiu poradzi. Stolarz Maciejewski zrobił go swoją prawą ręką. – Wiem, wiem. I chce to jeszcze przypieczętować, oddając mu

córkę za żonę. Ciotka opuściła oczy i spojrzała na swoje pomarszczone dłonie, które trzymała na kolanach. – To dobra dziewczyna – szepnęła prawie. – Kochana ciociu Helu. – Ignacy rzucił się jej do nóg i ucałował obie ręce. – Za kogo mnie ciocia bierze. Pochodzenie bez pieniędzy o niczym nie świadczy, a o charakterze człowieka jeszcze mniej. Ludek zawsze miał talent do prac ręcznych i sprawdza się w warsztacie doskonale. Pomogę chłopakowi. Niech się żeni. Obiecał bratu, że dołoży się do wesela i wyasygnuje okrągłą sumkę dla młodych w prezencie ślubnym. Niech im się szczęści. – Z ciebie to taki dobry brat, Ignasiu. Z Amelki zrobiłeś panią nauczycielkę, Ludkowi pomagasz. Przez całe życie tylko się innymi zajmujesz, a ja w końcu chciałabym zobaczyć twoją żonę. Nie gniewaj się na te słowa starej... – szybko dodała, widząc, jak twarz Ignacego poczerwieniała. – Wcale się nie gniewam, ale mnie żeniaczka niepisana – odparł, powstrzymując gwałtowne emocje, które nagle w nim zawrzały. Nigdy już nie będę miał żony, mówił do siebie w myślach, kiedy po godzinnej wizycie u Adamców wracał na swoją tymczasową kwaterę. Wszystko w jego życiu było tymczasowe, również kobiety. Teraz wiedział już o tym na pewno. Kiedy wyjechał do Paryża, rzucił się w wir pracy partyjnej. Przy okazji udało mu się ukończyć studia chemiczne, a także kurs wojskowy. Wkrótce sam zaczął szkolić młody organizacyjny narybek, a ten wymagał od niego szybkości działania i konkretów. Nowi „młodzi” nie zamierzali marnować czasu. Już od paru lat było wiadomo, że tym razem rewolucja wybuchnie, i chcieli być do niej jak najlepiej przygotowani. I wówczas się okazało, że obecność Osowskiego w Królestwie jest znacznie bardziej pożądana niż we Francji. Wyposażono go w fałszywe papiery i wysyłano wszędzie tam, gdzie wrzało. Przez ostatni rok kilkakrotnie zmieniał miejsca pobytu. Pojechał do Zagłębia, gdzie w Sosnowcu wspomagał strajkujących towarzyszy z fabryki Fitznera i Gampera, a potem do Łodzi. Czerwcowy strajk włókniarzy przerodził się w krwawe starcia. Zginęły dziesiątki ludzi. I to właśnie tam Ignacy

przekonał się naocznie, do czego służą produkowane przez niego bomby. Nie powinien być tego dnia na mieście, wieczorem mieli przyjechać po przygotowany towar, ale wiedząc, że Ola będzie przenosić dynamit, wyszedł jej na spotkanie. Oczywiście zupełnie niezgodnie z instrukcją organizacyjną, tylko że w tamtej chwili było mu wszystko jedno. Liczyła się tylko Ola i jej bezpieczeństwo. Musiał być bardzo ostrożny. Nie chciał, żeby go zobaczyła. Już poprzednio, kiedy chciał jej pomóc, zrugała go jak sztubaka. – Co ty sobie myślisz? Jestem tak samo w partii jak ty. I tak samo jak ty w organizacji bojowej. To jest moje zadanie do wykonania. Nikt ci nie dał rozkazu mi pomagać! – mówiła do niego podniesionym głosem, a on widział jej zaróżowione z gniewu policzki i jasny kosmyk włosów, który wysmyknął się spod kapelusika. Obiecał jej wtedy, że nigdy nie będzie jej śledzić, gdy będzie przenosiła dynamit i inny towar, ale tego dnia znów wybiegł na ulicę, żeby ją odszukać. Na ulicach były przecież barykady, a kozacy rozjeżdżali tłum. – Ale musimy dostarczyć granaty – oświadczyła rano nieprzejednana Ola i zacisnęła usta. Na wszelkie sposoby próbował rozszyfrować tę młodą kobietę, bez skutku jednak. Zrezygnowała z pracy jako nauczycielka i rzuciła się w wir walki z uciskiem i z caratem. Początkowo zlecano jej drobne prace techniczne, ale kiedy się okazało, jak bardzo jest odważna, ukończyła kurs rzucania bomb dla kobiet, a potem została „dromaderką” transportującą broń pod ubraniem. „Gdzie diabeł nie może, Ola w sukni mu pomoże”. Sam Ignacy to wymyślił, ale to powiedzenie od dawna przestało być zabawne. – Przestań mnie bez przerwy chronić. Jesteś moim mężem tylko w dokumentach! Do ciebie należy praca w laboratorium. Ja mam zajmować się szmuglowaniem. – Ola była zła, a widok uśmiechniętego od ucha do ucha Ignacego wprawiał ją w jeszcze większą wściekłość. I cóż mógł począć, skoro zawsze fascynowały go silne kobiety, a jeśli do tego były piękne i niedostępne, oczarowanie musiało zamienić się w miłość. Kiedy przyjechał dygnitarz partyjny, wezwał ich do siebie i oświadczył, że zamieszkają ze sobą jako małżeństwo, Ignacy nie

posiadał się z radości. Przebywanie przy Oli przez całe dnie i noce było jego największym marzeniem. Nie wyglądało jednak na to, że młoda kobieta interesuje się nim jako mężczyzną. Wieczorami znikała w swojej sypialni, którą zresztą szczelnie ryglowała od środka, tak jakby groziło jej niebezpieczeństwo. Pozostawiony sam sobie Ignacy wrócił do pisania wierszy. Po raz pierwszy od wielu lat. Ze zdziwieniem stwierdził, że są one znacznie lepsze niż kiedyś. Zrozumiał więc, że Ola stała się jego prawdziwym natchnieniem i przeznaczeniem. Tak sobie to tłumaczył, kiedy zdecydował się iść, by osłaniać tę wyjątkową kobietę. W Łodzi panowała napięta atmosfera. Czerwcowy upalny dzień, a nigdzie nie słychać zwykłego ulicznego hałasu ani uderzeń końskich kopyt o bruk. Dorożkarze postanowili zostać w domu, by w walkach ulicznych nie zostać pozbawionym źródła dochodów. Po drodze mijali go nieliczni przechodnie, zapewne tylko ci, którzy musieli wyjść z domu, ale czasem i ciekawi tego, co się dzieje. Dla młodych urwisów to szczególnie interesujące, pomyślał Ignacy, przechodząc właśnie koło takich obdartusów z kieszeniami pełnymi kamieni. Coraz bardziej martwił się o Olę. Miała przenosić materiały w koszyku z damską bielizną. Ta metoda się doskonale sprawdzała, ale tego dnia widok kobiety z koszykiem z taką zawartością mógł być podejrzany. To był wyjątkowo głupi pomysł, uznał po półgodzinie solidnego marszu, zbliżając się do skrzyżowania Łagiewnickiej i Brzezińskiej. Stała tam barykada. W rewolucyjnym zapale sklecona z tego co popadnie: beczek, skrzynek, drabin i innych gospodarskich czy fabrycznych sprzętów. Przecież to się do niczego nie nadaje, pomyślał Ignacy i na chwilę zapomniał o głównym celu swojej wędrówki. Znał się trochę na technice, postanowił więc pomóc towarzyszom w przygotowaniu czegoś bardziej stabilnego niż ręczne krosna postawione w poprzek ulicy. Ale zanim zdążył zbliżyć się do barykady, usłyszał za sobą nagły hałas. Tętent zbliżających się koni. Ignacy instynktownie wcisnął się do bramy. Wszystko potoczyło się bardzo szybko. Sotnia kozaków na małych kudłatych koniach rozniosła barykadę jak huragan. Nie powstrzymały

ich kule z rewolwerów wystrzeliwane na chybił trafił, rzucanie kamieniami czy lanie wrzątku. Szarżowali galopem i rąbali tłum ostrymi szablami. Sikała krew, słychać było potworne krzyki, a Ignacy stał wtulony w bramę jak sparaliżowany. I właśnie w tej chwili przed oczami Ignacego pojawiła się Ola w swojej zielonej falbaniastej sukni. Znajdowała się trochę dalej od niego, po drugiej stronie ulicy. Zobaczył, że sięga do koszyka, wyjmuje jakiś przedmiot i rzuca w stronę odwróconych żołnierzy. Wybuch zdezorientował napastników, w tym czasie kilku robotników zrzuciło z siodeł paru jeźdźców, ale reszta trzymała się mocno. Choć unoszący się po wybuchu dym przesłaniał widok, jeden z nich zauważył nachylającą się po kolejny granat Olę. Ignacy oprzytomniał i sięgnął do kieszeni po browninga. – Precz, swołoczy! – Kozak runął na ziemię. Kiedy dopadł do Oli, leżała na ziemi z krwawą plamą na prawej ręce. – Trafił mnie – powiedziała zupełnie niezdziwiona pojawieniem się Ignacego. – Weź kosz – zarządziła z pobladłą twarzą, kiedy Osowski próbował dźwignąć ją z ziemi. – Tam są inne materiały. Musiały znajdować się również pod jej spódnicą, bo Ola ważyła chyba tonę. W końcu udało mu się postawić ją na nogi. Miał wrażenie, że została tylko lekko draśnięta szablą, ale mocno krwawiła. Trzeba było jak najszybciej ją opatrzyć, tylko gdzie to zrobić, skoro przed nimi odbywała się rzeź. I jeszcze ten cholerny kosz, który mógł lada chwila eksplodować! – Na drugą stronę! – zarządził Ignacy i pociągnął Olę, ale się potknęła. Pod jej nogami leżała ludzka głowa z szeroko otwartymi oczami. Oniemieli oboje. – Wchodźcie do środka. Ale już! – dobiegł do nich czyjś głos z wcześniej zamkniętej bramy. Dopiero pod wieczór udało im się wrócić do mieszkania konspiracyjnego. Ola była blada i wyjątkowo milcząca. Pozwoliła Ignacemu pomóc sobie w zdjęciu obciążonej dynamitem sukni.

– Poszedłeś za mną – powiedziała słabym głosem. – Tak, ty głupia dziewczyno, poszedłem. Coś ty najlepszego wyprawiała? Ktoś ci kazał włączyć się do walki? Wysadziłabyś w powietrze siebie i wszystkich dookoła. Rewolucja nie polega na żywiole. Wówczas zetrą nas w pył. Nie pamiętasz, co mówili ostatnio na zebraniu? Ola zamilkła, pewnie zdziwiona tym, że Osowski się jej tak ostro postawił. Po dłuższej chwili wyszeptała: – Ta głowa. To od granatu. Ja tego człowieka zabiłam. I innych też. W jej głosie słychać było zdumienie. Ignacy doskonale to rozumiał. Do tej pory jego działalność polegała wyłącznie na pracy chemika. Dynamit, nitrogliceryna i saletra sodowa – to była jego codzienność. Wyprute flaki i buchającą z ran krew widział po raz pierwszy w życiu właśnie tego czerwcowego dnia. – Olu, nie myśl o tym. Przytul się do mnie. Odgarnął jej z czoła kosmyk spoconych włosów, a ona położyła głowę na jego ramieniu. Tej nocy zostali kochankami, a Ignacy stał się najszczęśliwszym człowiekiem na ziemi. Następnego dnia, pozostawiwszy ranną Olę w domu, wezwany przez swoją grupę bojowców, poszedł z nimi na akcję. Powstanie łódzkie trwało zaledwie parę dni, ale zrodził się zaczyn. Ludzie po raz pierwszy od wielu lat tak ostro przeciwstawili się caratowi i polityce rusyfikacji. A co najważniejsze, na czele tego protestu znajdowała się socjalistyczna partia, do której Ignacy należał. Osowskiego rozpierała duma. A na dodatek był kochankiem najcudowniejszej kobiety na świecie. Przepełniony szczęściem dopiero po miesiącu spostrzegł, że tej kobiecie coś może dolegać. Rana się przecież zagoiła. Tylko że Ola stała się apatyczna i w przeciwieństwie do Ignacego miała coraz większe problemy ze snem. Zaczęła go błagać o jakieś lekarstwo na nerwy i wówczas podał jej wodzian amylenu. Pomogło od razu. Przez parę tygodni dziewczyna zasypiała natychmiast i nabrała ochoty do życia. Ponownie włączyła się w pracę i nawet pojechała do Warszawy, żeby stamtąd przywieźć bibułę. Ignacy czekał na nią na dworcu. Wszystko poszło wyśmienicie,

tylko tym razem Ola była spocona i roztrzęsiona. Padała z nóg. Mówiła, że w Warszawie musiała zrobić dziesiątki kilometrów, gdyż była śledzona. A w środku nocy obudziła go krzykiem. – On tam jest! – Olu, tu nikogo nie ma. – Przyszedł po mnie. Trzyma w rękach głowę. Płakała mu w ramionach jak małe dziecko. Było widać, że Ola się nie nadaje, przynajmniej przez pewien czas, do żadnej pracy operacyjnej. Kierownictwo przyjęło sugestię Ignacego i zwolniło Olę z zajęć. Sytuacja się jednak nie poprawiała, nawet po dwóch zmianach mieszkania, wręcz przeciwnie. Halucynacje zaczynały się powtarzać. Nie pomagały nawet zwiększone dawki wodzianu amylenu. – Boli mnie, wszystko mnie boli – skarżyła się kochankowi, którego również zaczęła ogarniać desperacja. Wiedział, że Oli potrzebna jest pomoc lekarska. Powinien ją zaprowadzić do znającego się na rzeczy medyka, ale wrzenie rewolucyjne nie ustawało i każdego dnia Ignacy był zajęty do granic możliwości. Oprócz pracy w laboratorium zaczął uczestniczyć w akcjach. Po chrzcie bojowym w Łodzi dokonał się w nim przełom. Wytłumaczył sobie, że toczy się wojna i przelanie krwi wroga jest niezbędne, by osiągnąć zwycięstwo. Pod koniec sierpnia halucynacje Oli zaczęły zanikać, a ona stała się bardziej energiczna. Zaczęła nawet przyrządzać Ignacemu posiłki, dbać o jego garderobę. Żyli teraz jak normalne małżeństwo, choć główne zajęcie głowy domu, polegające na przygotowywaniu pocisków i bomb oraz wysadzaniu pociągów, nie należało do typowych. Osowski zaczął snuć plany, że po zwycięstwie wezmą z Olą prawdziwy ślub i będą mieli co najmniej trójkę dzieci, a ona kiwała głową i przytulała się do niego. Była jeszcze taka młodziutka, zaledwie o rok starsza od jego siostry Amelki. Ostatniego dnia sierpnia Ignacy wyruszył na parodniową akcję pod Warszawę. Był w wyśmienitym humorze, bo jego ukochana znów odzyskała wigor, a poza tym obiecali sobie, że po powrocie pojadą na parę dni do Zgierza. Osowski chciał pokazać Oli swoje rodzinne miasto, groby rodziców i miejsca bliskie jego sercu.

Dobry humor szybko mu jednak minął. Okazało się, że zapomniał swojej broni. Koledzy z jego bojowej „piątki” byli na niego wściekli. Było już za późno, by cofnąć się do domu, pożyczyli mu więc jeden zapasowy rewolwer. – Tak to jest, gdy umysł błądzi w marzeniach – dogadywali mu, domyślając się zapewne, że jego fikcyjne małżeństwo z Olą straciło pierwotny charakter. Dalej akcja potoczyła się również niepomyślnie. Furgon, na który mieli napaść, wcale nie przewoził pieniędzy i musieli jak niepyszni wrócić do Łodzi. Kiedy wszedł na poddasze, do mieszkania, uderzyła go cisza. Zmartwił się, gdyż sądził, iż przywitają go zapachy wyśmienitych potraw przygotowanych na jego powrót. Ale kiedy pociągnął nosem, poczuł zupełnie coś innego. Serce niemal przestało mu bić, kiedy unosił ramiona leżącej na ziemi Oli. Bo nic już nie mógł zrobić. A obok niej leżał ten przeklęty browning, którego nie zabrał z domu. I wówczas zrozumiał, że wcale go nie zapomniał. Nigdy się nie uwolni od tej przeklętej chwili, rozmyślał, wracając na kwaterę od ciotki Adamcowej. Obraz martwej Oli będzie go prześladować do samego końca. Miał nadzieję, że w toczonej walce on wkrótce nastąpi. Teraz, kiedy już się upewnił, że jego rodzeństwo jest w stanie poradzić sobie bez niego, postanowił prosić dowództwo o wyznaczenie mu najbardziej niebezpiecznych zadań. W najgorszym wypadku będzie interweniował u Henryka. Miał on przecież wyśmienite kontakty w partii. Nic nie miało już sensu, a zwłaszcza ta nowa posada, którą załatwił mu Siwicki. – Auć! Co to jest, u licha?! – wykrzyknął nagle, uderzony przez wózek z dzieckiem, który wyślizgnął się z rąk prowadzącej go kobiety. – O Boże! Najmocniej przepraszam szanownego pana. Ignacy obudzony z rozmyślań rozcierał bolące udo, w które uderzył kant wózka. – Proszę uważać! Jeszcze pani zrobi komuś krzywdę. – Było ślisko na trotuarze. Potknęłam się. Ignacy zerknął do środka.

– I takie duże dziecko wozić? Kobieta podniosła głowę i spojrzała na niego gniewnie. Momentalnie jednak gniew zastąpiło zdumienie. I wówczas on też ją rozpoznał. – Ludwinia, to ty? Przed Osowskim stała dawna sąsiadka Adamców, ciemnowłosa szwaczka Ludwinia, która całe lata temu ofiarowała mu swoje dziewictwo. Nie dostając od niego w zamian nic oprócz zapewnień, że napisze do niej z Paryża i ściągnie ją do siebie. Ignacy poczuł, że czerwienieje na twarzy, gdyż wypowiadając wówczas te słowa, ani myślał spełnić obietnicę. – Tak, to ja! – odpowiedziała pobladła kobieta, okrywając się szalem. – Nie sądziłam, że pan wróci. – Jaki „pan”, Ludwiniu. Ignacy przecież. Znaliśmy się dobrze. – Prawda. – Pokiwała głową szczelnie owiniętą wełnianą chustą. Była od niego sześć lat młodsza, ale w tej chwili wyglądała znacznie starzej. Tak właśnie ciężka harówka od świtu do nocy niszczy robotników, pomyślał zawstydzony, kiedy jednak zostanie wprowadzony ośmiogodzinny dzień pracy, będzie zupełnie inaczej. – Wyszłaś za mąż – zauważył, wskazując na wózek. Uznał, że wypada zamienić z nią kilka słów. – Nie, nie wyszłam. – Potrząsnęła głową i sięgnęła za uchwyt wózka. Dość nędznego i zbyt delikatnego jak na tak duże dziecko. – Aha, opiekujesz się tym chłopczykiem? Ignacy chciał się stuknąć w czoło. To przecież oczywiste. – Nie, to jest mój syn. Ma na imię Józef – odpowiedziała. Osowski spojrzał z uwagą na malca, który raptem wyciągnął do niego język. – O! A ile on ma lat? – spytał, patrząc w ciemne oczy smyka. – Jedenaście. Zapadła wymowna cisza. Przerwała ją Ludwinia, mówiąc: – I jest właśnie tak, jak myślisz.

Rozdział XXV Joachim, Warszawa, listopad 1905 Skąd ona zna ten adres, zadumał się Joachim; sięgnął po nożyk z rączką z kości słoniowej i przeciął list. Ktokolwiek jej go przekazał, miała rację, że przesłała go tutaj. W domu pewnie czułby się zmuszony pokazać go Luizie. Nie obeszłoby się bez komentarzy. A tak będzie tu bezpieczny, pomyślał, przebiegając oczyma treść listu, tym razem pisanego inną ręką, niż sugerował podpis. Bardziej sprawną, ale też bardziej zagubioną językowo. To, co miał przed sobą, było prawdziwą łamigłówką polsko-rosyjsko-angielską z dodatkiem niemieckich słówek. Aha, zza kartek wysunęła się fotografia autora. „Ślemy serdeczności naszemu dobroczyńcy” – udało mu się rozszyfrować pismo. Wszyscy zdrowi, to najważniejsze. Wydawało się również, że wszystkim się powodzi. Młody Wilczewski, autor listu, zaczynał właśnie praktykę w rodzinnym tartaku. „Bardzo lubię pracować z maszynami” – deklarował. Joachim zmarszczył czoło i spojrzał uważnie na zdjęcie. Trudno powiedzieć, czy chłopak był wysoki, gdyż nie było go z czym porównać. Ale wyglądał dorodnie. Szczery uśmiech od ucha do ucha ukazujący białe zęby i lekko skośne oczy o niebieskim kolorze. No nie, ich barwy zdjęcie nie zdradzało. Joachim schował fotografię do szuflady, postanowiwszy zastanowić się nad tym tematem nieco później. Do gabinetu zajrzał Kazimierz Jałowiecki. Prawa ręka Joachima i zarazem główny dyrektor fabryki aparatów telefonicznych i telegraficznych na Pradze. – I jak się spisuje pan Osowski? – spytał szybko Hallmann, zatrzaskując szufladę. – Radzi sobie zupełnie dobrze. Czasem wygląda na przemęczonego, ale ma sporo oleju w głowie. – Na to liczyłem. – Joachim uśmiechnął się zadowolony i wstał zza biurka. – Jest wprawdzie chemikiem, ale ma smykałkę do sprzętu. – Podszedł do wieszaka i zdjął płaszcz z grubym futrzanym kołnierzem. – Przyglądaj mu się uważnie. Jutro będę o dziewiątej – dodał, wkładając

homburg. – Oczywiście, proszę pana. – Jak przyślą te kable, to zadzwoń do mnie do domu – polecił Hallmann i szybkim krokiem opuścił budynek dyrekcji. Mam z czego być dumny, stwierdził, przyglądając się frontonowi, na którym widniała tabliczka z napisem: „Hallmann i Wspólnicy”. Choć wiele rzeczy nie udało mu się w jego czterdziestopięcioletnim życiu, zrealizował w końcu swoje marzenie o produkcji urządzeń elektrycznych. A jeszcze parę lat temu, w 1897, sytuacja nie wyglądała zbyt ciekawie. Pamiętał dobrze ten dzień, kiedy w końcu zrozumiał, że jego plan szukania rynków zbytu w Rosji spalił na panewce. – To nie pańska wina – pocieszał go von Gossler. – Barierą dla eksportu są zbyt wysokie cła. A to wina tego nowego układu handlowego z Rosją. Carl Schrey również trafnie przewidział lata wcześniej, że Ślązacy przeszkadzają w Berlinie, jak tylko mogą. Skrytykowali też nowo założoną fabrykę wagonów, której dyrektorował Schrey, ze strachu, iż ze swoją produkcją wejdzie na górnośląski rynek. Nadprezydent się jednak nie poddawał, zakładał związki przemysłowców i korporacje kupieckie, natomiast Joachim nie mógł znaleźć dla siebie miejsca. W przeciwieństwie do swych braci nie był ani armatorem, ani współudziałowcem stoczni. I wówczas, po raz kolejny w życiu, otrzymał propozycję od Miszy Nikitina. Rok wcześniej, podczas podróży Joachima do Rosji, spędzili ze sobą sporo czasu na rozmowach i pewnie wówczas ten pomysł zakiełkował w głowie Rosjanina. Zaproponował mu pożyczkę pod inwestycję. Joachim sam podejmie decyzję, co ma robić, bo Misza ma do niego bezgraniczne zaufanie. Wybór był oczywisty. Telefony, telegrafy, urządzenia sygnalizacyjne – wszystko to, co ma przyspieszać przepływ informacji. – Ale dlaczego uparłeś się na Warszawę? – dziwił się Misza. – Toż to miasto, w którym najgłośniej przemawiają zwolennicy zastoju, miasto dla miernoty i karierowiczów. Ludzie z wizją i wielkie dusze stamtąd uciekają, żeby doszczętnie nie uschnąć. To prawda. Z Warszawy wyjechali przecież tacy wielcy ludzie jak Bruno Abakanowicz, Modrzejewska, Paderewski czy Siemiradzki, on

jednak z jakiegoś dziwnego sentymentu postanowił tam wrócić. Luiza wcale nie była przychylna temu pomysłowi. Na dobre zjechała do Warszawy dopiero poprzedniego roku, ale i tak decyzję obwarowała warunkiem spędzania każdego lata w Gdańsku. Tak jakby on miał się temu przeciwstawić. Nie przypuszczał jednak, że w parę lat po otworzeniu fabryki nastąpią tak niespokojne czasy. Tylko ta sprawa potrafiła zmącić mu humor. – Dokąd jedziemy, szanowny panie? – Do Joachima podszedł jego szofer, a on sam wskoczył na siedzenie daimlera. – Do domu. – Joachim rozparł się w wygodnym skórzanym fotelu obok kierowcy. Był nader zadowolony z zakupu prototypu tego pojazdu. Uwielbiał automobilowe jazdy z Pragi do Śródmieścia. W Warszawie był to niezwykły widok. W związku z tym zawsze witali go gapie i trzeba było stale uważać na pieszych, których szybko zbliżający się automobil wprawiał w takie przerażenie, że często zamieniali się na środku ulicy w słup soli. Jednak przejazd z Pragi do Śródmieścia trwał bardzo krótko i nie przeszkadzały mu nawet mroźne podmuchy powietrza. – Dobrze, że już jesteś, kochanie! Luiza sama powitała go u drzwi ich dawnego domu przy Górnej. Znacznie bardziej nadawał się do ich potrzeb niż kamienica po dziadku Sokołowskim. Żona podjęła w końcu decyzję o sprzedaży, a pieniądze przekazała Joachimowi na rozwój fabryki. Wyglądało na to, że jest to dobra inwestycja. Coraz więcej sprzętu dostarczano zarówno do Królestwa, jak i do Cesarstwa Rosyjskiego. Od następnego roku powinni już zacząć wychodzić na prostą. Zainteresowanie aparatami telefonicznymi coraz bardziej rosło. – Chyba się za mną stęskniłaś? – Joachim uśmiechnął się do Luizy. – Wszyscy się stęskniliśmy – usłyszał dziecięcy głos zza jej pleców. Nagle zza żoninej spódnicy ukazała się ciemnowłosa głowa. – Ty, urwisie, też? – Ja najbardziej! – wykrzyknął jedenastolatek i rzucił się ojcu na szyję. – Mamy dla papy niespodziankę. – Edwardzie, dlaczego jesteś taki niecierpliwy? – Na powitanie

Joachima wyszła również młoda, piękna Hannelore. – Mieliśmy z tym poczekać do obiadu. Chłopiec zrobił niezadowoloną minę. Widać było, że roznosi go energia i jak najszybciej chciał obwieścić ojcu dobrą nowinę. Przekazawszy pokojówce płaszcz i homburg, Joachim w asyście rodziny przeszedł do salonu połączonego rozsuwanymi drzwiami z jadalnią. Całe wnętrze było jasne i urządzone bardzo nowocześnie. Jedynie niektóre z mebli, tak jak dość spora żardyniera, trafiły tu od Jana Sokołowskiego. Luiza postanowiła zachować zaledwie parę rodowych pamiątek, resztę wspaniałomyślnie oddając przyrodnim siostrom. Od pewnego czasu zaczęły sobie składać kurtuazyjne wizyty, widać więc było, że na pojednanie rodzinne nigdy nie jest za późno. Właśnie... rodzina. Joachim spojrzał na towarzyszące mu w salonie trzy osoby. Były dla niego najważniejsze w życiu. Gdyby nie one, wszystkie fabryki i interesy świata nie miałyby żadnego sensu. Patrzył z rozczuleniem na wciąż piękną żonę, na dwudziestoletnią Hanię, która odziedziczyła po matce urodę i zdolności pianistyczne, i na swojego syna, którego narodziny uspokoiły i spoiły małżeństwo Hallmannów. Od wielu lat wiedli bardzo harmonijny żywot. Po przeprowadzce do Warszawy i zbudowaniu fabryki Luiza wciągnęła się w sprawy męża. Interesowała się warunkami życia zatrudnianych przez niego robotników – razem z Joachimem mieli ambicję, aby jak najlepiej dbać o pracowników. Bardzo szybko rozniosło się, że w trudnych sprawach należy się zwracać do „Francuzki”. Żony robotników otaczały ją podziwem za założenie przyzakładowej ochronki. A na samym założeniu się przecież nie skończyło. Obie panie Hallmann można było tam spotkać każdego dnia. Hania uczyła dzieci muzyki i rysunków, a Luiza pomagała przy aprowizacji i sporządzaniu jadłospisu. Codziennie dzieci otrzymywały darmowy kubek mleka i talerz zupy z chlebem. – To mówcie, co się dzieje! Czy mamy iść na jakiś koncert charytatywny? – spytał Joachim, widząc, że cała trójka nagle zamilkła. – Papa jak zwykle sobie z nas żartuje. – Edward! Jak mówisz do ojca – skarciła brata Hannelore. – Nie przeszkadzaj mamie.

Luiza pogłaskała synka po głowie i przysiadła na kanapie obok Joachima. Dotknęła jego dłoni. – Jesteś cały przemarznięty po tej przejażdżce automobilem. Zobaczysz, dostaniesz jeszcze przez to wszystko suchot. Zrobię ci gorącego grogu. – Zapewniam cię, droga żono, że czuję się doskonale. Ale rzeczywiście, gdy zrobi się jeszcze zimniej, to chyba zaniecham wycieczek. Grogu chętnie się napiję, ale najpierw powiedzcie mi, o co chodzi. – Zatarł ręce, żeby je nieco rozgrzać. – Dostałam list od Klary. Wilhelm się żeni. – Wreszcie! – Najstarszy syn siostry Joachima miał już dwadzieścia dziewięć lat i był znany w rodzinie z nieustabilizowanego życia uczuciowego. – Może się wreszcie ustatkuje. – Wszyscy mają taką nadzieję. – Posażna panna? – Raczej niezwykła. Jest biologiem. – To rzeczywiście niecodzienne – powiedział Joachim i poruszył nosem, widząc, jak Hania dyskretnie chichocze w chustkę. Wszyscy doskonale zdawali sobie sprawę, że musi to być cios dla mieszczańskiej Klary. Żona jego syna naukowcem? Ciekawe, jak o tym opowie swoim koleżankom, pomyślał Joachim z rozczuleniem. Bardzo kochał siostrę, ale nie mógł być ślepy na jej wady. – Ale, co ważniejsze, młodzi postanowili się pobrać w Boże Narodzenie w Berlinie i Klara błaga nas, żebyśmy przyjechali tam na dłużej. Jak myślisz? – Ja bym bardzo chciał do tego Berlina – zakomunikował niepytany Edward i ponownie został zganiony przez Hannelore. Joachim zastanawiał się chwilę. Pochłonięci codziennością nie rozmawiali jeszcze o świętach, a przynajmniej tak mu się wydawało. Wigilia w Warszawie niezbyt kusiła. Nie mieli tu już przecież żadnych krewnych. Nie stało więc nic na przeszkodzie, by zrobić sobie krótkie wakacje, spotkać się z rodziną, a także pokazać Edwardowi Berlin, który po raz pierwszy zafascynował go, gdy miał pięć lat. I to do tego stopnia, że wiązał z nim zupełnie konkretne plany. Chciał tam kiedyś studiować! – Jedźmy więc, skoro wszyscy tego tak bardzo chcą. – Spojrzał

pytająco na żonę. – Najwyżej wrócę do Warszawy nieco wcześniej. – Tylko że... – Luiza zmarszczyła nos. – Boję się, że postąpiłam nieco pochopnie. – Tak? – Myślałam, że będziemy tu na Gwiazdkę, i wspomniałam o tym Rozalii. A ona, wiesz, jaka ona jest, natychmiast zaprosiła nas do siebie. Mieliśmy razem spędzić Wigilię. I teraz nie wiem, co robić. – Luizo, nie przejmuj się. Oczywiście, że musimy jechać na ślub Wilusia. A z Rozalią jakoś to załatwimy. Mam nawet pomysł. – Jaki? – Twarz Luizy natychmiast się rozjaśniła. To było niezwykłe, jak bardzo mu ufała. – Z tego, co wiem, oni nigdy nie byli w Berlinie. Namów ich, żeby pojechali razem z nami. – Na wesele? – Na wesele może nie. Klara by dostała szału. Ale możemy ich oprowadzić po mieście, prawda? Wspólnie milej spędzimy ten czas. – Ja na pewno! – zadeklarował Edward i wszyscy wybuchnęli śmiechem.

Rozdział XXVI Ignacy, Warszawa, listopad 1905 – Boże miłosierny! – wyjąkał pobladły Ignacy. Zakręciło mu się w głowie i czuł, że za chwilę straci równowagę. Usiadł na jedynym krześle znajdującym się w izbie. Ludwinia podstawiła mu pod nos metalowy kubek z wodą. Wypił ją duszkiem. – To tutaj mieszkacie? Kobieta wzruszyła ramionami i znów wypchnęła wózek z dzieckiem na korytarz. Ignacy podparł czoło ręką i siedział w tej pozycji parę minut, dopóki Ludwinia nie wróciła do izby. – Zostawiłam Józia u sąsiadki. Ma córkę w jego wieku. Nie chcę, żeby słuchał tej rozmowy. Ale skoro pan musiał tu przyjść... – Nie mów do mnie „pan”, Ludwiniu. Jak bym tu nie miał przyjść po tym, co mi oświadczyłaś. Chybabym nie miał serca... – A ma je pan? – burknęła i przysiadła na okrytej haftowaną kapą ławie. Na tej samej, na której kiedyś... Ignacy otarł oczy z mgły, która nagle się na nich pojawiła. – Nie wiedziałem. Wybacz mi, ale nie wiedziałem. Dlaczego nie poszłaś do mojej ciotki? Ona by ci pomogła. Ludwinia wysunęła brodę. – Dałam sobie radę. Izba była ciemna, bo w suterenie, ale wysprzątana. Wszystkie ściany ozdobione wieszakami, na których wisiały damskie fatałaszki, efekt pracy rąk głównej lokatorki tego mieszkania. W najbardziej oświetlonym kącie pod oknem stała maszyna do szycia. – Ludzie też mi pomogli. Miałam dużo szczęścia – przyznała po chwili. – Twoja babka, którą się zajmowałaś...? – Nie żyje. Na szczęście. – Zacisnęła usta. – Umarła, zanim dowiedziała się o mojej hańbie. Zostawiła mi parę groszy, więc nie trafiłam do przytułku. Ignacy czuł rozchodzący się po całej skórze piekący wstyd. Był

nadal zbyt zamroczony tą nieoczekiwaną wiadomością, żeby przytomnie myśleć. Na szczęście wystarczyło mu rozsądku, żeby na ulicy nie dać Ludwini odejść i zmusić ją, by go przyprowadziła do swojej klitki. – Ale dziecko jest chore, prawda? – Imię syna nie mogło mu przejść przez usta. Co się z nim działo? Jaki z niego człowiek? I to on walczy o lepsze społeczeństwo? – Nie będę z panem o nim rozmawiać. – Ludwinia zareagowała nagłą złością, tak jakby się obudziła z jakiegoś transu. – Pożegnamy się już. Do widzenia! Proszę sobie iść. – Wstała gwałtownie z łóżka. Jej słowa zadziałały na Ignacego jak chluśnięcie wiadrem zimnej wody. – Ludwiniu. Nigdzie stąd nie pójdę, to pewne. Najwyżej pójdziemy razem. Mam nadzieję, że jakoś zdołasz mi przebaczyć i zostaniesz moją żoną? Rzucił się do jej stóp i pochwycił spierzchniętą małą dłoń. Tak nagle go olśniło. To był znak z samego nieba. Będzie mógł odkupić winy i jednocześnie zyska sens życia, który wydawał się stracony. Ludwinia wyrwała mu rękę i otarła ją, jakby była pobrudzona, o fartuch spódnicy. – Nie życzę sobie takich bzdur. Nie mam zamiaru wyjść za pana, ale... – Co ale, Ludwiniu. Zrobię dla ciebie, dla was, wszystko! – Nie! – Rozumiem, czujesz się wzgardzona, przemawia przez ciebie duma, ale pomyśl o dziecku. Nie możesz mu tego odmówić. Józef musi mieć ojca. Tym razem zareagowała. Ponownie usiadła na łóżku, a jej dłonie to zwijały się w pięści, to otwierały. – Wcale nie musi. Ja też nie miałam. Ojciec zginął, zanim się urodziłam. Ignacy wciąż siedział na podłodze – koło niego leżały drewniane zabawki dziecięce – i nie zamierzał wstać, dopóki nie przekona Ludwini. Od tego zależało jego życie. Tego był pewien. – Wiesz więc sama, jak ciężko było twojej matce. Pozwól mi zająć

się Józiem. Tyle czasu ty sama się nim zajmowałaś. Teraz kolej na mnie. Co mu dolega? W końcu zaczęła mówić. Początkowo wolno, chropawym głosem, stopniowo coraz energiczniej, gdyż wkradły się emocje. – Niecały roku temu Józek miał wypadek. Rozrabiał z kolegami i złamał nogę. Lekarz, do którego się wówczas zwróciła, złożył kończynę i powiedział, że za miesiąc chłopak będzie biegał. Ale tak się nie stało. Noga źle się zrastała i zaczęła puchnąć. Józek gorączkował i w pewnej chwili wydawało jej się, że straci syna. Dopiero po wielu dniach temperatura opadła i chłopiec powoli wracał do zdrowia. Tylko że nie zaczął chodzić. – I ten drugi medyk powiedział, że noga była źle złożona. I teraz trzeba operacji w szpitalu. Bardzo trudnej i drogiej. I to w ciągu roku, bo potem może być za późno. I nigdy już nie wstanie z wózka! – dokończyła Ludwinia i wybuchnęła rzewnymi łzami. Powstrzymywała je przez tyle czasu, chciała być dzielna przy Józku, i teraz nie dawało się ich zahamować. Cała jej twarz poczerwieniała, z nosa zaczęło kapać, ale dla Ignacego stawała się coraz piękniejsza, gdyż jego własne serce zaczęło się bezoperacyjnie zrastać. Podniósł się z klęczek i objął matkę swego syna, a ona oparta o jego ramię nadal płakała. – Ludwiniu, nie smuć się. Teraz to już nie jest twoje zmartwienie. Ja się wszystkim zajmę. Józef będzie znów chodził – oznajmił z głębokim przekonaniem w głosie. Dwie godziny później był już w swoim mieszkaniu przy ulicy Rozbrat. Niewiele większym od izdebki Ludwini, niemniej jednak widnym i z oknami wychodzącymi na park. Typowe kawalerskie mieszkanie, którego wielu mogłoby mu pozazdrościć. Jak się tu wprowadzał, odetchnął z ulgą, że tym razem nie u niego mieści się lokal konspiracyjny. Część jego towarzyszy uważała, że spiskowanie oznacza całkowity brak prywatności, i potrafili pojawiać się o każdej porze i w każdym stanie. Nie, nie mógł tu ściągnąć Ludwini z dzieckiem. Po pierwsze to trzecie piętro, a po drugie właścicielka zgodziła się na wynajem

samotnemu mężczyźnie. To nieważne, znajdzie coś innego, a jak Ludwinia nie chce iść z nim do ołtarza, to może im załatwić fałszywe papiery i będą mieszkać razem jak jedna rodzina. Ignacy otworzył okno i wyjął z kieszeni papierosy. Zaciągnął się mocno dymem. Mieszkanie mogło poczekać. Teraz najważniejszą sprawą było zdobycie pieniędzy na operację dziecka. Miał pewność, że nie będzie z tym żadnych problemów, dopóki Ludwinia nie powiedziała mu, o jaką kwotę chodzi. To było znacznie więcej pieniędzy niż te, które obiecał Ludkowi na ślub. Nie mógł ich przecież mu nie dać. Amelka jako młoda nauczycielka nie zgromadziła żadnych oszczędności, więc nie było sensu się do niej zwracać o pożyczkę. W zasadzie była tylko jedna osoba, która mogła mu pomóc. Ta sama co zawsze. Ignacy skończył palić, a potem usiadł i skreślił na kartce parę słów, prosząc o pilne spotkanie. Wysłał list następnego dnia, jak zwykle na poste restante, tym razem do Karola Bałuszki. Trzy dni później wieczorem po pracy Ignacy szedł spotkać się z odwiecznym dobrodziejem Henrykiem, bo tak go mimo wszystko cały czas nazywał, choć jego imiona i nazwiska zdążyły się przez lata kilka razy zmienić. Ostatni raz widzieli się dwa miesiące wcześniej, wkrótce po przyjeździe Osowskiego do Warszawy. Henryk odszukał go już po paru dniach i poprosił o pomoc. Brakowało mu człowieka do akcji mającej na celu zdobycie środków na działalność organizacyjną. Ignacy natychmiast się zgodził. Po śmierci Oli był gotów na wszystko. Dzień później się okazało, że nie musi uczestniczyć w samej akcji, natomiast Henryk potrzebował sprawnego technika. Osoby do zmiany numerów nowych banknotów. Wszechstronnie szkolony Osowski i to potrafił. Kiedy jednak zajrzał do torby przyniesionej przez Henryka, oniemiał. – Ileż tego jest? – wykrzyknął ze zdziwieniem. – Czterysta pięćdziesiąt tysięcy rubli – odparł spokojnie jego przywódca. – Albo coś koło tego. – I to wszystko z jednej akcji? – No tak, kasa powiatowa była dobrze zaopatrzona. – Henryk się zaśmiał i zatarł ręce. – W samą porę. Potrzeby PPS-u rosną, mamy coraz więcej członków, szykuje się coraz więcej akcji. Wkrótce pozbędziemy

się zaborców. Nie tylko rosyjskich. – Ale ja muszę mieć pomoc. Laboratorium. Nigdy nie robiłem tego aż na taką skalę. – Ignacy był wstrząśnięty czekającym go zadaniem. – Wszystko załatwione. A poza tym ja sam ci pomogę. – Byleby technicy obok nie robili prób z materiałami wybuchowymi – zażartował Ignacy. – Nie mogą się nam trząść ręce. – Możesz być o to spokojny. Osowski uporał się z zadaniem przy pomocy Henryka szybciej, niż przypuszczał. Był szczęśliwy, że może zająć głowę czymś innym niż rozmyślaniem o tragedii Oli. W nagrodę za dobrze wykonaną pracę otrzymał sowite wynagrodzenie – to były właśnie te pieniądze, które przeznaczył na wesele Ludka – oraz kontakt do osoby mającej załatwić mu pracę w fabryce telefonów na Pradze. Pewnie mógłby czuć się zadowolony, gdyby nie wiadomość, która trafiła do niego parę dni później. Ochrana aresztowała dwóch jego kolegów. Skazano ich na dziesięć lat katorgi. Jemu ponownie dopisało szczęście. Zdawał sobie jednak sprawę, że te igraszki z losem mogą mieć któregoś dnia tragiczny finał. Tylu jego towarzyszy zostało już aresztowanych. Niektórzy zginęli w akcjach. Zanim jednak to nastąpi, pomoże synowi i zabezpieczy jego matkę, powtarzał sobie, zmierzając do hotelu Bristol, w którym umówił się z Henrykiem. Zdziwiło go trochę, że spotkanie ma się odbyć w tak uczęszczanym miejscu, ale po jego dobrodzieju można się było wszystkiego spodziewać. Widywali się już przecież w zapyziałych piwiarniach, parkach, ale też u Maxime’a w Paryżu. Po wejściu do kawiarni Osowski w pierwszej chwili nie zauważył Henryka. Dopiero kiedy szczupły mężczyzna w grubych rogowych okularach odłożył gazetę, Ignacy się zorientował, że to on, i to w kolejnym przebraniu. Bardzo eleganckim. Przed nim na stoliku stało sporo talerzyków z przekąskami i ciastkami. Obok znajdował się metalowy kubełek z otwartym już szampanem. – Dzięki ci, druhu, za to, że zechciałeś mi poświęcić swój cenny czas – zaczął niezwykle uprzejmą przemowę. – Skróć to. Nie mam go wiele – opryskliwie przerwał mu Henryk

i rozejrzał się czujnie po sali. To nieco pomieszało Ignacemu szyki, ale odchrząknął i zaczął mówić. Był szczery do bólu. Opowiedział, jak niecnie potraktował niegdyś Ludwinię i jak się los na nim zemścił poprzez chorobę syna. – Ja muszę im pomóc, chyba sam mnie rozumiesz. Mój syn... – Nie mam syna – odpowiedział Henryk i zatopił widelczyk w ciastku z kremem. – Ale czego chcesz ode mnie? – Prosiłbym o pożyczkę. Wiem, że to duża kwota... – Ignacy, nie mam pieniędzy – przerwał mu starszy mężczyzna. – Ale ja ją zwrócę. Mam teraz tę nową posadę w fabryce... – Nie rozumiesz, co do ciebie mówię. – Ale błagam. Ja wszystko dla ciebie zrobię. – Kiedy mogłem, zawsze ci pomagałem. – Wiem, nie chcę wyjść na niewdzięcznika. – Ignacemu zrobiło się sucho w gardle. Spojrzał chciwie na otwartego szampana, ale Henryk nie zareagował. Nie zaproponował mu, żeby się z nim napił. – A może...? – Co może? – Z tych pieniędzy z napadu. Zwróciłbym przecież co do grosza. Twarz Henryka stężała. – O czym ty mówisz! To są pieniądze partii. Czy wiesz, co sugerujesz? – Przecież nie chcę ich ukraść. – Jakżeż nie! Jakie masz prawo do dysponowania tymi pieniędzmi! Zawiodłem się na tobie. – Henryk mówił cicho, ale wyraźnie cedził każde słowo, które świstało w uszach Ignacego jak bicz. – Czy wiesz, jak biedni ludzie biorą udział w tych naszych akcjach ekspropriacyjnych? Znacznie ubożsi od ciebie. Mają chore matki, ojców, żony, umierające dzieci. I nikt jeszcze nigdy nie uszczknął ani rubla. Ani też nie zwrócił się do mnie z taką propozycją. Rozczarował mnie pan, panie Osowski. – Nagle zwrócił się na pan, co ostatecznie dobiło Ignacego. – Pomogłem panu w życiu wiele razy. Zawsze jednak myślałem, że mam do czynienia ze szlachetnym człowiekiem. Zawiódł mnie pan. Nie mamy już o czym rozmawiać. – Skinął na kelnera, dając młodszemu mężczyźnie znak do odejścia. Ignacy, który nawet przez ten kwadrans nie zdążył zdjąć płaszcza,

wychodził z Bristolu na trzęsących się nogach. W rękach ściskał kapelusz tak mocno, jakby chciał mu oberwać rondo. A jednak nic się nie zmieniło. Był skazany na potępienie. Nie mógł tylko zrozumieć, dlaczego prośba o pożyczkę tak bardzo poruszyła Henryka. Dlaczego się na niego obraził. Znali się przecież od tak dawna. Czy nie wystarczyło powiedzieć, że to niemożliwe, czy jego dawny dobrodziej musiał go jeszcze tak moralnie upokorzyć? Na dworze owionął go zimny wiatr. Ignacy stał przez chwilę, patrząc na zatrzymujące się przed hotelem powozy. Zaczął się uspokajać. Może on sam był skazany na potępienie, ale nie spocznie, dopóki nie pomoże swojemu dziecku. Potem niech go nawet piekło pochłonie, wyzwał los z podniesionym czołem.

Rozdział XXVII Dmitrij Nikołajewicz, Warszawa, listopad 1905 Wydawało się mu, że sufit musiał się obniżyć od ostatniego razu, kiedy znajdował się w tym pomieszczeniu. Sufit w pałacu Jabłonowskich był właśnie głównym punktem, do którego powracał wzrokiem, nie chcąc się koncentrować na twarzach zgromadzonych. Doskonale wiedział, że jego obecność jest im nie w smak. Był jedynym cywilem w ich gronie. Wprawdzie oficerem w stanie spoczynku ze względu na zdrowie, ale ten fakt niewiele ich obchodził. Po tym, jak pozbyli się z Moskwy Siergieja Wasiliewicza, Dmitrij wiedział, w jakim kierunku to zmierza. Wojsko nie chciało dzielić się władzą i uprawnieniami. Gapił się w sufit, od czasu do czasu stukając skuwką o swój kajet, co irytowało jego sąsiada z boku, pułkownika Piotra Mejera, oberpolicmajstra Warszawy – gospodarza tego spotkania – który nadymał się coraz bardziej, jak bańka mydlana. Szuszkin czekał z niecierpliwością, kiedy pęknie i zwróci mu uwagę. Ot, taka mała prowokacja umilająca tajną naradę, która wcale miła nie była. Brało w niej udział zaledwie dziesięć osób, najważniejszych carskich oficjeli w Królestwie Polskim, w tym, Bóg raczy wiedzieć z jakiego powodu, on – Szuszkin. Łysa głowa generała-gubernatora Gieorgija Antonowicza Skałona czerwieniała coraz bardziej, kiedy słuchał raportów opisujących manifestacje z 1 i 5 listopada. W drugiej wzięły udział setki tysięcy osób. Rozmiar tej demonstracji tak przeraził Skałona, że natychmiast zabronił jakichkolwiek zgromadzeń i przemówień przeciwko ustrojowi. Dmitrij spotkał się wcześniej z namiestnikiem zaledwie raz, i to dawno temu. Skałon przyjechał do Warszawy w 1893 jako oficer do zadań specjalnych. Był wówczas bardzo zainteresowany spotkaniem z Szuszkinem, gdyż jego misja obejmowała sporo zadań, na których jego kolega, tajny radca, doskonale się wyznawał. Gieorgij Antonowicz dał się od razu poznać jako cwany i bezwzględny biurokrata. Można było przypuszczać, że pobyt w Warszawie go zmieni, jak samego Szuszkina. Tak się jednak nie stało.

Nadal był zawzięty i bezlitosny. Ów potomek francuskich hugenotów objął urząd namiestnika po swoim poprzedniku, który nie był w stanie poradzić sobie z rewolucyjnym wrzeniem, i natychmiast postanowił się wykazać. Przede wszystkim wobec swojego patrona, wiceministra spraw zagranicznych, odpowiedzialnego za jego mianowanie i znanego z brutalnych rozwiązań w kwestii polskiej. Tego dnia Skałon pofatygował się osobiście z Zamku Królewskiego, więc musiało mu coś leżeć na sercu, jeśli je oczywiście miał. Krążyły nawet pogłoski, że zbiera fotografie straconych osób. Wszystko wskazywało na to, iż tego dnia postanowi rozszerzyć kolekcję. – Sami panowie widzicie, że należy podjąć zdecydowane działania. Musimy zakończyć tę nieszczęsną rzeź na ulicach. Nie tylko my jesteśmy ofiarami, ale również zwykli obywatele. To się musi skończyć. Mają panowie jakieś propozycje? Z góry było wiadomo, że wszystko zostało wcześniej ustalone w kancelarii generała-gubernatora. Jej dyrektor, Jaczewski, miał dość niepewną minę. Dziwne, że Miszka jeszcze wytrzymywał ze swoim szefem, pomyślał Szuszkin. – Zdarzają się pewne nadużycia po naszej... – zaczął pułkownik Mejer i momentalnie zamknął usta pod ciężarem spojrzenia Skałona. – Wasza ekscelencjo, my możemy działać w każdej chwili, brak nam tylko umocowania – wszedł mu w słowo naczelnik warszawskiej ochrany. – Zgadza się. Musimy więc doprowadzić do zatwierdzenia stanu wojennego na terenie Kraju Nadwiślańskiego. Dzięki specjalnym uprawnieniom będziemy karać tych wichrzycieli bez wyroków sądowych. – Z całym szacunkiem, ekscelencjo – odezwał się Szuszkin – ale ten krok może zerwać nić porozumienia między liberalnymi politykami polskimi i rosyjskimi. – Zawiążą sobie inną, Szuszkin – odparł lodowatym tonem Skałon. – Rozumiem, że pan należy do zwolenników tej linii, i chwała panu za to. Niestety, przyszedł teraz czas na inne rozwiązania. – To może doprowadzić do wybuchu powstania – zauważył Mejer, stając nieoczekiwanie po stronie Dmitrija.

– Zdławimy je. Zostanie opracowana w tej sprawie specjalna instrukcja. Chodzi o to, żeby zarówno wojsko, policja, jak i władze cywilne były na taką chwilę przygotowane. To my musimy zrobić, czekając na decyzję premiera. Jaczewski pojedzie do Petersburga. – W takim razie, jeśli mogę wejść w słowo szanownej ekscelencji – zauważył naczelnik ochrany – proponuję również nic nie robić. To znaczy, zanim ich przykrócimy, pozwólmy terrorystom chwilowo działać. Niech mają wrażenie, że nie jesteśmy sobie w stanie z tym poradzić. – Jak zwykle doskonały pomysł. – Skałon pokiwał głową z uznaniem. – Liczę na pana i na pana, Dmitriju Nikołajewiczu. Wszyscy pamiętamy, jak pan sobie świetnie radził w tym mieście. Kiedyś. Czekamy na nowe rozwiązania. Zatem wiadomo, dlaczego mnie zaprosili na tę tajną naradę, pomyślał Szuszkin, wracając po dwóch godzinach do swojego gabinetu. Nieco większego niż izba dla posługaczki. Z gniewem rzucił kajet na biurko. I po to ściągnęli go latem z Paryża! Spojrzał na leżące na biurku teczki, odsunął je jak najdalej i podparł głowę na rękach. Chyba miał już tego wszystkiego dość. I to nie dlatego, że przestało go interesować zapobieganie zbrodniom, ale dlatego, że carska polityka i ludzie ją uprawiający mierzili go tak dalece, że zaczęli mu przeszkadzać w policyjnej robocie. W Paryżu nieco od nich odwykł i nabrał dystansu. Tam zajmował się łapaniem anarchistów, tu miał być katem dla polskich patriotów, którzy walczyli o niepodległość z okupantem. Z drugiej strony, znów na ulicach ginęli niewinni ludzie. K czortu! Och, jak bardzo żałował, że tu przyjechał. Nieważne, że tylko na pół roku. Ale plan wydawał się bardzo dobry. Po powrocie z Warszawy do Petersburga miał odejść ze służby i poświęcić się rodzinie. Teraz w głowie kłębiły mu się splątane myśli, jakieś piekielne déjà vu. Miał już odejść wiele lat temu. A potem było za późno. Nie, teraz nie będzie za późno! Musi tego dotrzymać, bo ta obietnica dotyczyła również innych. Nie mogą przez niego ucierpieć. Wrócą do Rosji w styczniu, odwiedzą rodzinne groby, a potem przeprowadzą się na południe Francji. To było dla nich idealne miejsce. Jeszcze tylko półtora miesiąca, pomyślał, i jako człowiek sumienny

sięgnął po zgromadzone na biurku papiery. Do Warszawskiego Generała-Gubernatora, Załączając w kopii raport Naczelnika Oddziału Ochronnego, donoszę Waszej Ekscelencji, że areszt XXX został dokonany na podstawie rozporządzenia Oddziału Ochronnego. Zarówno ta okoliczność, jak i fakt, że XXX nie miał według moich ustaleń żadnej wiedzy na temat działalności nielegalnego laboratorium prowadzonego na terenie jego posesji, pozbawiają mnie możliwości wydania opinii o zasadności danych oskarżycielskich przytoczonych w raporcie. Dodam tylko, że XXX zajmuje solidną pozycję w społeczności i nigdy nie przejawiał politycznej niepoprawności. Dmitrij Nikołajewicz Szuszkin

Dopisał swój bardzo dziwny tytuł nadzwyczajnego wysłannika i zamknął teczkę. Może w tym narastającym piekle uda mu się uratować choć jednego niewinnego. Miał wrażenie, że w ciągu swojego pięćdziesięciotrzyletniego życia przeszedł długą drogę. Jacyś mądrale pewnie powiedzieliby, że wiadomo, pod czyim wpływem. Uśmiechnął się do siebie, ale znów naszły go ponure myśli. Domyślał się, po co go ściągnęli. Przecież nie krył swoich planów rychłego odejścia ze służby. Idealna sytuacja dla nich. Przyjedzie do Warszawy. Korzystając z dawnej i nowej siatki prowokatorów, zafunduje tutejszym mieszkańcom krwawą rzeź. Jeśli echa protestów będą zbyt silne i dojdą do wrażliwych carskich uszu, zrobi się z niego kozła ofiarnego. No a jeśli osiągnie sukces, to i tak wkrótce zniknie ze służby, a owocami zwycięstwa nacieszą się inni. Szuszkin wyszedł ze swojego dusznego gabinetu i powiedział adiutantowi naczelnika, że udaje się na miasto. Nie miał zamiaru wracać do ratusza, ale powrót do domu byłby również przedwczesny. Spacerując, nawet w deszczowy, bury dzień, chciał przewietrzyć głowę i skupić myśli. Nie może pozwolić sobie teraz

na żaden błąd. Brakowało mu osoby, z którą mógłby porozmawiać na nurtujące go tematy, osoby, która rozumiałaby w lot, o co chodzi. Takim kimś był Gaston Blanche, ale niestety daleko w Paryżu. I pomyśleć, że kiedyś nie znosił takiego błąkania się po mieście. A teraz... To niewątpliwie była zasługa Rozalii. Przypomniał sobie ich długie wędrówki po szkockich górach dwa lata wcześniej. Nic dziwnego, że był w lepszej formie fizycznej niż dwadzieścia lat temu. Jednakże w pewnej chwili wilgoć i chłód zdecydowały o skróceniu spaceru. Postanowił się ogrzać w pobliskiej, dość podłej knajpie na Woli. Przebywanie w niej w późniejszych, wieczornych godzinach musiało być pewnie niebezpieczne, jednak w tej chwili było dość pustawo, Szuszkin więc zamówił kufel piwa i usiadł z nim w jak najciemniejszym kącie. Nigdy z własnej woli nie przychodził do takich miejsc, najwyżej z informatorami, zdziwił się więc, co go podkusiło, by to zrobić. Tym bardziej że nie należał do amatorów serwowanych tu trunków. Piwo było równie podłe jak knajpa, ale rozgrzało go nieco, zamierzał więc już się podnieść, gdy do lokalu weszło dwóch mężczyzn. Jednego z nich znał całkiem dobrze. Był to jego dawny adiutant, potem zastępca Swietow. Kawał przymilnej gnidy, pomyślał serdecznie o swym towarzyszu. Swietow, obecnie w randze pułkownika, służył w policji politycznej w Królestwie przez długie lata, potem trafił do Petersburga. Stamtąd do Warszawy ściągnął go ponownie Skałon. Ciekawe po co? Swietow i jego brodaty gość stali przez chwilę przy barze, Szuszkin mógł więc się im przyjrzeć. Mężczyzna, który towarzyszył Swietowowi, nie wyglądał na Rosjanina. Mógł być informatorem pułkownika, tak więc Dmitrij postanowił zniknąć z knajpy, zanim któryś z nich go zauważy. Zerknął w bok i zobaczył, że parę metrów za nim znajdują się zasłonięte kotarą drzwi. Byle otwarte! Bezszelestnie odstawił kufel i wstał od stolika. Obaj mężczyźni zdążyli usiąść za niewielkim przepierzeniem, daleko od okna. Z jego pozycji widać było jedynie czubki ich głów. Szuszkin wolno przemieścił się do kotary i wsunął za nią. Drzwi były wprawdzie zamknięte, ale dzięki ukończeniu

indywidualnego kursu dla początkującego włamywacza prowadzonego przez Gastona poradził sobie, zanim ktoś zauważył dziwne wybrzuszenie kotary. Wyszedł na obdrapaną klatkę schodową. Gdzieś w oddali słychać było krzyki żydowskiego sprzedawcy, z piętra u góry dochodziły odgłosy małżeńskiej kłótni. Sam nie mógł zrozumieć, dlaczego się tak dziwnie zachowuje. Wystarczyło przejść obok obu mężczyzn. Jeśli ten drugi nie był informatorem Swietowa, pułkownik by się z nim przywitał i byłoby po sprawie. A teraz sam się zachowywał tak, jakby miał coś do ukrycia. I nagle zrozumiał, dlaczego tak zrobił. Ten drugi kogoś mu przypominał. Kogoś z dawnych czasów. Jakiś dramat. Ta głowa, broda. Nie, tego nie było. Rysy zmienione, a jednak podobne. Kiedy Szuszkin pojął, kogo mógł widzieć, zrobiło mu się gorąco. Postanowił się upewnić i zaczaić gdzieś w pobliżu, żeby się przekonać, czy jego podejrzenie jest słuszne. Bo jeśli tak, to... I nagła jasna myśl, jak uderzenie pioruna. W ten sposób to wszystko by się zgadzało, stwierdził. Musiał jednak zachować spokój. Rozalia, Warszawa, listopad 1905 – Coś dzisiaj taki smutny? – Od razu po wejściu do kancelarii zobaczyła ponurą minę brata. – Muchy w nosie? Zawsze miał skłonności do melancholii, zapewne po matce, ale teraz na jego twarzy widać było napięcie i zmęczenie. Co chwila pocierał oczy, tak jakby nie przespał całej nocy. Gdyby to był Teofil, nie byłoby w tym nic dziwnego, ale Władziu? Jej sumienny i pracowity brat! – Ojciec podjął się bronić w dwóch sprawach. Ciężkie, polityczne i zagrożone wyrokiem śmierci. Rozumiesz sama... – A nie możesz się z tego wycofać? – Róziu, nie uchodzi. Ludzie nam zaufali. Rozalia westchnęła. O ile byłoby lepiej, gdyby Władek prowadził kancelarię zupełnie samodzielnie, ale ojciec, mimo zaawansowanego wieku, stale mu się we wszystko mieszał, tłumacząc to oczywiście chęcią niesienia pomocy. Brat nie lubił się uskarżać, widać jednak było, że czasami ta sytuacja staje się dla niego nie do zniesienia. – Może Teofil go do tego namówił?

Najstarszy brat wrócił parę lat wcześniej do Warszawy i zdaniem Rozalii nieustannie mącił, gdyż całkowicie udało mu się podporządkować sobie rodziców. – Proszę cię, nic mi o nim nie mów. – Władziu pokręcił głową. Władysław tkwił w potrzasku rodzinnym od wielu lat. Z jednej strony kancelaria i mieszkanie z rodzicami. Z drugiej narzeczona, która ostatnio zagroziła mu, że zerwie zaręczyny, jeśli będzie musiała zamieszkać z Marią Lubecką. Taki zdecydowany rys charakteru mógłby się podobać Rozalii – przecież zawsze krytykowała żonę drugiego brata, Stasia, że to takie lelum polelum – ale niestety wynikało to z całkowitego egoizmu narzeczonej Władka. Którego on wcale nie widział, zauroczony jej zgrabną figurą i długimi rzęsami. No, ale to jego kłopot, pomyślała Rozalia. Nic nie mogła na to poradzić, wiele lat wcześniej zdecydowała się bowiem na radykalny krok. Jego konsekwencje można było przewidzieć. Rodzice ją przeklęli, nie ugięli się nawet wobec próśb pozostałych dzieci (z wyjątkiem Teofila) i zakazali jej przekroczenia rodzinnego progu. Po prostu wykreślili ją ze swego życia, mówiąc jednocześnie znajomym i krewnym, że to ona zniknęła bez słowa. Nie chcieli nawet słyszeć o córce, która zdradziła rodzinę i własny kraj. W zeszłym roku, kiedy zatrzymali się w Warszawie, w drodze do Petersburga na pogrzeb babki Dmitrija, poszła do nich. Chciała ich prosić, by jej w końcu wybaczyli, żeby spotkali się ze swoimi wspaniałymi wnukami. Nie wpuścili jej do domu. Na szczęście młodsze rodzeństwo nie przestało kochać swej Rózi. – Lepiej mi powiedz o Julce! – poprosił Władziu i nalał siostrze szklankę lemoniady. – Jak się ona czuje? – Znakomicie. Dzisiaj rano dostałam od niej list. I to jest już oficjalny komunikat. Na wiosnę znów będziesz wujkiem. – Oj, to po co ja tę lemoniadę ci leję. Szampana powinniśmy się napić. – Będzie jeszcze okazja, braciszku. – Może ja im o tym powiem? – Chyba nie ma sensu. Zaczną cię nękać, że się ze mną spotykasz. Chociaż sama nie wiem, czy wiedzą, że tu jesteśmy. – Rozalia

westchnęła. – Mam wrażenie, że wiedzą. Teofil im o tym powiedział. Na wszelki wypadek postanowił wyjechać na parę miesięcy do Krakowa. – Myśli, że go jeszcze ktoś szuka? – Raczej demonstracja. – Tak, to w stylu braciszka. – Nie masz pojęcia, jak bardzo się cieszę nowinami o tej smarkuli. – Po raz pierwszy na twarzy Władka pojawił się uśmiech. Julia okazała się drugą krnąbrną córką. Po wyjeździe Rozalii wiodła w rodzinnym domu życie pod nieustanną kontrolą. Musiała zmienić szkołę, przekreślono jej nadzieje na dalszą naukę i postanowiono szybko wydać za mąż. Zwodziła rodziców przez dłuższy czas, żeby w dniu swoich dwudziestych pierwszych urodzin oświadczyć im, że właśnie wyjeżdża do starszej siostry do Paryża. To był kolejny powód, dla którego Rozalia nie cieszyła się rodzicielską miłością. Po latach nakazów i zakazów młoda panna zachwyciła się stolicą Francji od pierwszego wejrzenia. Wprawdzie miała studiować i zajmować się dziećmi starszej siostry, ale urok wielkiego miasta był zbyt duży. A zwłaszcza młodych mężczyzn, których jej słowiańska uroda przyciągała jak magnes. Bawiła się całkiem dobrze do chwili, kiedy na jej drodze stanął francuski przyjaciel Dmitrija, Gaston. I dopiero wówczas zaczęła się prawdziwa zabawa, bo akurat ten wcale się nią nie zainteresował. Blanche za sprawą popularności swoich książek cieszył się ogromnym powodzeniem u kobiet. Niby pisał powieści pod pseudonimem, ale i tak został szybko rozszyfrowany, a jego wierne czytelniczki potrafiły tak go osaczyć, że na nic się zdawały wszystkie jego sztuczki policyjne. Julię traktował jak szwagierkę starszego przyjaciela, kogoś z rodziny, ciężko pracował i nie w głowie mu były amory. Do czasu... Młodsza siostra przez lata rodzicielskiej niewoli nauczyła się tak dobrze maskować, że Rozalia nie miała przez cały czas pojęcia, co Julka knuje. Dlatego całkowicie osłupiała, kiedy któregoś dnia do ich mieszkania przy rue du Bac zastukał Blanche. Miał niepewną minę, nie chciał, jak zwykle, dokazywać z chłopcami, tylko od progu poprosił

Rozalię o chwilę rozmowy. – O rękę Julii? Mojej siostry? – dopytywała się zdumiona, gdyż Gaston mówił bardzo niezbornie. – Tak. Julii Lubeckiej. Brzmiało to niewiarygodnie. Dopiero po pewnym czasie Rozalia i Dmitrij ustalili przebieg wydarzeń. Julka tradycyjnie nie pisnęła ani słowa. Postanowiła zastosować taktykę faktów dokonanych i czekała tylko na odpowiednią okazję. Ta pojawiła się pewnego dnia, gdy Szuszkinowie byli zbyt zajęci, by pójść z Gastonem do opery. Zapytano więc Julię, czy ma ochotę mu towarzyszyć. Wydawała się nieco znudzona, ale odparła, że nie ma innych planów na ten wieczór. W trakcie przedstawienia lornetki poszły w ruch. Julia miała niemiłą świadomość, że tym razem to nie ona stanowi główny ich cel, tylko siedzący obok niej kapitan. Gdy w antrakcie wyszli na korytarz i zaczęły pojawiać się wokół nich panie, wdzięcząc się i prosząc o autograf, Julka w pewnej chwili oparła się o łokieć Gastona i powiedziała dość donośnym głosem: – Kochanie, chciałabym się czegoś napić! – Blanche nie zdążył nawet na nią spojrzeć ze zdumieniem, kiedy dodała w stronę wyfiokowanych damulek: – Przepraszam, ale ja i mój narzeczony jesteśmy teraz zajęci. Dziękujemy paniom! To był prawdziwy tupet, z którym Gaston do tej pory się nie spotkał. I to w dodatku w takim cichym, uległym dziewczęciu, które wprawdzie mu się podobało, ale nie widział w niej charakteru. Dopiero teraz go dostrzegł. – A gdyby to była prawda? – spytał, kiedy odwoził ją powozem do domu. – Podobno lubi pan ryzyko, kapitanie! – zdążyła powiedzieć, zanim zamknął jej usta pocałunkiem. Miesiąc później byli już małżeństwem, a pierwsze dziecko przyszło na świat po roku. „To jest dwudziestowieczne tempo”, oświadczyła Julia, puszczając oko do siostry. – Jakoś mnie to specjalnie nie dziwi – podsumował to później Dmitrij, kiedy leżeli w łóżku. – Wiem nawet, w kogo się wdała. Kiedy

sobie przypomnę, jak przyszłaś do mnie... I tak sobie przypominali, że następnego dnia wstali dopiero w południe. Bicie zegara w kancelarii brata uświadomiło Rozalii, jak bardzo się zasiedziała. Niestety, tak się tu zawsze zdarzało. Warszawa i jej życie po prostu wciągały ją ze szczętem. Mimo braku miłości rodziców i trudnej sytuacji politycznej Rozalia czuła się tu szczęśliwa. Może dlatego, że w ogóle była teraz szczęśliwą osobą? Bo kto by przypuszczał, że jej związek z Dmitrijem okaże się taki udany. – Nie przypuszczałam nawet, że mój wnuk tak rozsądnie wybierze – powiedziała hrabina Sałtykowa, kiedy Dmitrij przywiózł żonę do Petersburga na spotkanie z babką. Ale zdanie to padło dopiero pod koniec ich pobytu w Rosji. Najpierw ją oczywiście sprawdzała, doprowadzając Rozalię do furii różnymi bezpośrednimi uwagami i komentarzami o polskiej szlachcie bez zagonów. Gdyby babka była młodsza, te irytujące gierki trwałyby dużej, ale po tygodniu się poddała. I to chyba na skutek głębszych przemyśleń, bo wtedy jeszcze nie wiedziała, że Rozalia spodziewa się dziecka. Z niej to był niezły charakterek, pomyślała z rozczuleniem Rozalia o starszej pani, od której tyle się dowiedziała i nauczyła. Wciąż bardzo za nią tęskniła, mimo iż w sumie krótko się znały. Hrabina mieszkała u nich w Paryżu przez jakiś czas, kiedy bliźniacy byli bardzo mali. Nie chciała jednak zostać na stałe. Brakowało jej Rosji, mimo iż nie była przecież rodowitą Rosjanką, a poza tym, jak żartował Dmitrij, postanowiła zająć się życiem Pietki. Niestety, nie doczekała jego ożenku. Rozalia wróciła do dziwnie pustego domu. Nie słychać było żadnych głosów, nikt nie ćwiczył biegów po korytarzu. „Ty ich rozpuszczasz. Nie będą się nadawać do wojska”, przyganiał jej Dmitrij, ale ona uśmiechała się do niego i ganiała razem z chłopcami. Byli z nich bardzo dumni. Aleksander i Adam – imiona oczywiście po największych poetach – nie byli podobni do siebie z urody. Jeden jasny, drugi ciemny, ale obaj o niespożytych siłach i energii. Biegle porozumiewali się w trzech językach i czwartym swoim własnym, niedostępnym dla osób postronnych. Ostatnio zyskali w Warszawie

nowego towarzysza zabaw, syna Luizy i Joachima. Edward, starszy od nich o rok i nieco poważniejszy, stał się dla nich wzorem. Tego dnia wybłagali u matki, żeby zostać u Hallmannów na noc. Oczywiście nie odmówiła, bo tak, mogła się do tego przyznać, rozpuszczała ich okrutnie. Żadnego wiktoriańskiego wychowania i żadnej pruskiej dyscypliny wpajanej przez nianie i guwernantki. Było po „Rozaliowemu” i nawet Dmitrij nie mógł się jej sprzeciwić. Tylko po co, skoro widział, jak mimo swej żywotności chłopcy są dobrze wychowani i pełni zapału do nauki. Rozalia przeszła do salonu, włączyła światło i w tej samej chwili zobaczyła pod oknem jakiś ruch. – Boże! – zdążyła wykrzyknąć, zanim usłyszała: – Rosie, to ja! Z fotela pod oknem powstał jej mąż. – Ale mnie przestraszyłeś. Co tak po ciemku siedzisz? A służba gdzie? – Dałem im wychodne. Mówiłaś, że chłopcy zostają u Hallmannów? – Aaa, to chciałeś być sam na sam ze mną. – Zbliżyła się do Dmitrija. Lubiła takie niespodzianki, ale po wyrazie twarzy męża dostrzegła, że nie ma nastroju do zabaw. Wyglądał na bardzo zmęczonego. – Co u Luizy? – Nalega cały czas, żebyśmy pojechali z nimi do Berlina. Już sama nie wiem. Widziała, że Dmitrij ma kłopoty z relacją z Joachimem. Z jednej strony Hallmann mu dawno wybaczył i zachowywał się w stosunku do niego po przyjacielsku, z drugiej jednak sam Szuszkin nie mógł do końca wybaczyć sobie. Kiedy byli w Paryżu, nie stanowiło to aż takiego problemu, jednak w Warszawie wszystko przypominało mu o tych nieszczęsnych latach, kiedy wyrządził tyle zła. Podejrzewała, że cały czas czuje się winny i ma potrzebę odkupienia. Całe szczęście, że już za parę miesięcy koniec z tą służbą, cieszyła się Rozalia. Babka przepisała bliźniakom niemal cały majątek, ale ich ojca również dobrze zabezpieczyła. Mógł więc znów być wolny.

– To chyba jest dobry pomysł. Pojedźmy. Przynajmniej ty z chłopcami. Jakby mnie coś zatrzymało, to dojadę. – A coś się stało? Teraz widziała to wyraźnie. Nie był zmęczony, tylko mocno zafrasowany. – Nie, nic takiego – odparł, ale widziała, że ją zbywa. Wiedziała jednak, że nic nie wskóra. Jeśli nie będzie chciał jej powiedzieć, niczego od niego nie wyciągnie. – Kocham cię, Rosie. – Przytulił ją do siebie. – Ale będę musiał teraz trochę popracować. Ona też go kochała i mimo iż wielkim uczuciem darzyła miasto, w którym obecnie mieszkali, z całego serca pragnęła jak najszybciej stąd wyjechać.

Rozdział XXVIII Warszawa, grudzień 1905 Ignacy Osowski, zastępca kierownika technicznego, w ciemnościach grudniowego poranka szedł pospiesznie w kierunku fabryki. Zaspał, bo poprzedniego dnia zawiózł Józefa do lekarza, a potem do późnych godzin poszukiwał nowego mieszkania. Przynajmniej to mógł zrobić, skoro na operację nie miał pieniędzy. Ten drugi znany i bardzo drogi chirurg potwierdził jedynie poprzednią diagnozę. Chłopiec musi być jak najszybciej operowany w szpitalu. A Osowski wciąż nie wiedział, co ma począć. Ostatnie tygodnie to był prawdziwy koszmar. Nie dość, że targały nim wyrzuty sumienia z powodu Ludwini, nie dość, że mijał bezcenny czas, to jeszcze doszła go wieść, iż carska policja polityczna wykryła nielegalne laboratorium. Dobrze mu znane, bo nieraz w nim pracował. Złapanym technikom groziła długoletnia katorga, a Ignacy się obawiał, czy podczas przesłuchań nie wsypią i jego. Wprawdzie nie znali jego prawdziwego nazwiska, ale różne rzeczy się przecież zdarzały. Kiedy więc tego grudniowego ranka poczuł na ramieniu czyjąś rękę, był pewien, że właśnie został aresztowany. I nikt już nie pomoże Józkowi, zdążył jedynie pomyśleć. Odwrócił pobladłą twarz. – To ty? – wyszeptał z ulgą. Koło niego stał Henryk w cylindrze i płaszczu obszytym bobrowym futrem. – Czekam tu na ciebie od półgodziny. Myślałem już, że cię zamknęli. – Dzięki Bogu, nie. Zaspałem. Jestem spóźniony. – To wiem, dlatego zajmę ci tylko chwilę. Wyciągnął go z grupy zmierzających do fabryki robotników i pchnął w stronę stojącego za rogiem budynku powozu. – Dostaniemy ruble na twojego syna. – Jezu! – Ignacy rzucił się do odzianych w rękawiczki rąk Henryka. – Dobrodzieju.

– Przestań natychmiast, jeszcze ktoś zobaczy, że takie brewerie wyprawiasz. – Henryk cofnął się w stronę powozu i opuścił rondo cylindra na twarz. – Słuchaj uważnie. – Wszystko, co każesz. Henryk machnął ręką z irytacją. – Skup się. To będzie zamach. Carski szubrawiec. Wielu naszych już przez niego ucierpiało. Rozumiesz? – Ignacy szybko skinął głową. – Chwilowo nie ma laboratorium. – Tak, wiem, ale... – Możesz to zrobić w domu? – Mam wszystkie składniki. – Dam ci kogoś do akcji, kto to zrobi. Możesz być gotów za dwa dni? – Mogę i dziś. – Ignacy chciał jeszcze coś dodać, ale Henryk wskoczył do powozu i stuknął laską do woźnicy. – Do Bristolu – usłyszał Osowski i konie ruszyły. On sam stał jeszcze przez chwilę, gdyż nie mógł się ruszyć z miejsca przytłoczony nagłym szczęściem. Dopiero głos ślusarza Siwickiego sprawił, że oprzytomniał. – A pan kierownik nie wybiera się do fabryki? – Wybieram się, wybieram – odparł szybko, uśmiechając się do swego dawnego kolegi partyjnego, z którym razem pracował. – Dzień dobry szanownemu panu! Mam nadzieję, że dla pana również okaże się tak dobry jak dla mnie. – Oby – mruknął Siwicki, mimo zimna miętosząc w garści czapkę. Krótki grudniowy dzień dawno się skończył, ale Joachim Hallmann, współwłaściciel warszawskiej fabryki, jeszcze tkwił w twierdzy swojego gabinetu. Skoro wybierał się na ponaddwutygodniowy urlop, musiał zostawić interesy w nieskazitelnym porządku. Nie sądził, by akurat w tym czasie miało się tam dziać coś wyjątkowego – fabryka będzie nieczynna przez cały tydzień – ale zawsze trzeba się samemu przekonać. Było kilka powodów, dla których Hallmann przeciągał trochę powrót do domu, a kolejnym było pakowanie. Miał nadzieję, że jeśli wróci trochę później, ta nieszczęsna sprawa będzie już załatwiona.

Już od samego poranka Hania biegała po domu podekscytowana, bombardując pytaniami matkę, którą z sukien wyjściowych powinna zabrać. Na szczęście dzieci jechały do Berlina parę dni wcześniej z uwagi na bal, w którym miała uczestniczyć Hannelore. Za chwilę wszystko się uspokoi, a on i Luiza zostaną parę dni sami. I to była bardzo przyjemna myśl, która wpadła mu do głowy na chwilę, zanim zegar wybił piątą. Czas wracać, pomyślał, odczuwając narastający głód. Po drodze jednak załatwi jeszcze jedną sprawę. Nie było żadnej potrzeby, by dłużej czekać. Sięgnął po klucz do sejfu. W laboratorium wciąż paliło się światło. Jego badacze nie mogli się rozstać ze swą pasją, za którą Joachim im uczciwie płacił. Nowy zastępca technicznego stał przy stanowisku z próbkami farb i przyglądał się pomalowanym kawałkom metalu. To pewnie te nowe urządzenia sygnalizacyjne, pomyślał Hallmann. – Uszanowanie panu! – odezwał się Osowski zaskoczony widokiem pryncypała. – Czy jest pan w tej chwili zajęty? Bo chciałbym prosić na słowo. – Nie, oczywiście. Sprawozdanie dzienne już jest prawie gotowe. Joachim się uśmiechnął. Te raporty to był ich wspólny pomysł i sprawdzał się znakomicie. Dzięki nim miał coraz lepsze pojęcie, co się dzieje w fabryce. Najważniejszą sprawą był oczywiście wybór kwestii do pomiaru, a potem Osowski ustawił je w zgrabne, czytelne słupki, które powielać mogła każda maszynistka. Hallmann zaczynał teraz każdy dzień od wnikliwej analizy tych sprawozdań. Mężczyźni przeszli do opustoszałego pomieszczenia produkcyjnego. – Niedługo będziemy zatrudniać drugą zmianę. – Hallmann zatarł ręce. – Sypią się zamówienia. A jak się panu tu u nas pracuje, panie Ignacy? Był pan przecież u najlepszych... Słyszałem, że poznał pan w Paryżu madame Curie? – Tak, miałem ten honor. To niesamowita kobieta, proszę pana. A pracuje mi się doskonale. Dzięki panu. – Osowski się uprzejmie ukłonił. – Miło słyszeć, bo wiem... – Joachim zawiesił głos. – Bo wiem, że

ma pan pewne problemy. Osowski się zaczerwienił. – Nie powinienem o tym mówić w fabryce. Najmocniej przepraszam. – Nie musi pan przepraszać. Skoro jest pan moim pracownikiem, to jest to również moja sprawa. Proszę, mam nadzieję, że to rozwiąże pańskie kłopoty – powiedział Joachim i wręczył Osowskiemu plik banknotów. – Na miły Bóg! – zdumiał się Ignacy. – Ale jak to? Dla mnie? – Tak, na operację syna. Niech się jak najprędzej odbędzie, a urwis szybko wyzdrowieje. – Ale to jest przecież tyle pieniędzy! Jak ja zdołam... – Pracując dla mnie. Według swoich sił i umiejętności. Ja, panie Osowski, nie wymagam od pana cudów. A co do mnie... Nie jestem wszechmocny, ale kiedy mogę pomóc, staram się to robić. I tyle. – Nie wiem, jak panu dziękować. Nie ma przecież takich jak pan. – Zapewniam pana, że są. Nawet tu, w Warszawie. Choć pewnie o nich nie słychać! – Joachim się uśmiechnął i przerywając potok podziękowań Osowskiego, ruszył do wyjścia. Ignacy otworzył tekturowe pudełko, a potem z największą ostrożnością umieścił w nim gruby słownik języka rosyjskiego w twardej oprawie. Wyglądał niewinnie, ale nikt nie mógłby sprawdzić w nim ani jednego hasła. Wszystkie obrzeża stron były zlepione, ale wnętrze wycięto, wypełniając je zabójczą zawartością: pociskiem naładowanym dynamitem z wpuszczonym cylindrem zawierającym piorunian rtęci. Sprawdził po raz kolejny, czy nic się nie poluzowało i czy przypadkiem słownik nie stanowiłby zagrożenia dla osoby, która go będzie przenosić. Wszystko było precyzyjnie wykonane. Również czas się zgadzał. Osowski narzucił płaszcz i włożył kapelusz. Na szczęście nie padało, więc doniesie pakunek bez szwanku. Wyszedł z mieszkania i ruszył w stronę Krakowskiego Przedmieścia. Chciał jak najszybciej wywiązać się ze zlecenia, bo następny dzień miał być tym, na który czekał od paru tygodni. Józef miał być operowany.

„Z pewnością będzie cię bardzo bolało, młody człowieku. Ale to minie. Chcesz chyba jeszcze grać w piłkę?”, powiedział chirurg do Józka, głaszcząc go po płowych włosach. „Ale z dachów nie będziesz już skakał, obiecujesz?” Kolejny cudowny człowiek na drodze Osowskiego. Zgodził się na operację dziecka jeszcze przed świętami. To po prostu niewiarygodne, jak nagle wszystko zaczęło się układać. Ludwinia przestała się na niego boczyć. Okazało się, że jest nawet ładna, kiedy się śmieje. Bez przerwy teraz pichciła jakieś smakołyki i faszerowała nimi Józka, żeby szybko się wzmocnił przed czekającym go zabiegiem. Ignacy postanowił, że kiedy chłopiec będzie już chodził, przezwycięży jej opór i ożeni się z nią. Takie miał plany. Po kwadransie pakunek zaczął coraz bardziej mu ciążyć w rękach i Ignacy pożałował, że na placu Trzech Krzyży nie wziął dorożki. Teraz musiał już dojść do Bristolu na własnych nogach. Na mieście było mało ludzi, widocznie wszystkich już zajmowały świąteczne przygotowania. To będzie wyjątkowe Boże Narodzenie, rozmyślał Osowski, ocierając łzy wzruszenia. I w pewnej chwili, parę metrów przed hotelem, zobaczył wysiadającego z dorożki Henryka. Chciał do niego skinąć, ale ten w kapeluszu mocno wciśniętym na głowę zniknął pospiesznie w czeluści budynku. Osowski przyspieszył kroku i w tej samej chwili minęła go dorożka. Był tam jeszcze jeden pasażer. Zasłaniał właśnie okno. Przed oczami mignął mu carski mundur. Chyba oficerski. A co to za czort, pomyślał Ignacy i zastygł bez ruchu na parę sekund. Szybko mu się jednak przypomniał niebezpieczny ładunek i już koncentrując się na zadaniu, ruszył do hotelu śladem Henryka. – Ale tu cicho bez Edwarda. – Joachim Hallmann przetarł zmęczone oczy i odłożył „Kuriera”. – Ciesz się, mężu, każdą spokojną chwilą – odparła Luiza i wstała od sekretarzyka, przy którym pisała życzenia świąteczne do matki, wdowy po raz kolejny. „Mężczyźni się mnie nie trzymali”, skarżyła się córce. – I wypocznij dobrze przed podróżą. Podeszła do okna i rozsunęła pluszowe kotary. Kiedy wyglądała godzinę wcześniej, ziemia była zupełnie czarna, a teraz ich ogród przykrywały już grube płaty śniegu. Jakiś mężczyzna stał za płotem.

Zamknęła oczy. To niemożliwe! Zerknęła po raz drugi, ale nikogo już nie było. Co za bzdury! Tylko jej się wydawało, że widzi Claude’a Dubonneta. Jak to mógł być on, skoro od dawna nie żył? – Szykuje się chyba zamieć. Jeszcze się okaże, że rano nie odjedziemy – zauważyła, kiedy przy oknie dołączył do niej Joachim. – To byłby prawdziwy pech. Dzisiaj rano widziałam się z Rozalią. Nie masz pojęcia, jak się cieszy na ten wyjazd. – Ja to bym najchętniej został w domu. Siedział tak jak dzisiaj przy kominku i rozkoszował się każdą spokojną chwilą. Chyba się zestarzałem. – Nie, po prostu jesteś zmęczony – zaprotestowała żona. – Oderwiesz się od zajęć, pospacerujesz, jak lubisz, i odetchniesz, zanim cię Klara weźmie w obroty. – Wyjaśnij mi, Luizo, dlaczego Hania tak bardzo się uparła na ten wcześniejszy wyjazd? I to do tego stopnia, żeby zabrać Edwarda. Przecież on jej będzie tam przeszkadzał. – To ty naprawdę nic nie wiesz? – zdziwiła się Hallmannowa. – Sądząc po twojej minie, chyba jednak nie. Hannelore chce tam być dla Gustava. – Najmłodszego syna Klary? – Joachim zrobił wielkie oczy. – Mają się ku sobie? Przecież to dzieci! – Dzieci? Mają oboje po dwadzieścia jeden lat. I są w sobie zakochani. Myślałam, że wszyscy to wiedzą, bo przecież bez przerwy robią do siebie takie... cielęce oczy. – Nasza Hania i syn mojej siostry, czy to...? – Joachim nie mógł dojść do siebie. – No nie. Przecież mogą się pobrać – dodał po chwili namysłu. O prawdziwym ojcu Hani nie wspominało się już od wielu lat. Po prostu zniknął za granicą jak kamfora, stwierdził z ulgą Joachim. – Nie miałbyś nic przeciwko? – spytała Luiza. – Jeśli oczywiście się jej oświadczy, ale mam wrażenie, że tak. Ciągle przychodzą do niej listy. – Dlaczego miałbym mieć coś przeciwko? Nie rozumiem tylko, po co jej młodszy brat. Luiza już unosiła brwi, kiedy do drzwi zastukała pokojówka, a po

chwili zakomunikowała: – Jest tu pan Tadeusz Siwicki do szanownego pana. Prosi o wybaczenie, że tak późno. Joachim zerwał się z fotela. Coś się musiało stać w fabryce! Ale dlaczego akurat Siwicki? Okazało się, że było ich dwóch. Ślusarz Tadeusz i... – No nie wierzę własnym oczom! Staszek Dybicki! Skąd tyś się, bracie, wziął? – Joachim przycisnął do piersi swego syberyjskiego druha, łysego socjalistę, który niegdyś całemu wagonowi skazańców obiecał rychłą rewolucję. – Dużo by, bracie, gadać, ale... Poczekaj. – Dybicki złapał za rękaw Joachima, który chciał ich jak najszybciej wciągnąć do salonu i przedstawić żonie. – Musimy porozmawiać. Jest pilna sprawa. Ignacy Osowski wrócił do domu skonany i przemoczony na wylot od śnieżycy, która się rozpętała tego wieczoru. Zaniósłszy książkową bombę do Henryka, zaszedł jeszcze do Ludwini i Józefa. Chciał sprawdzić, czy wszystko u nich w porządku i czy Ludwinia wie, jak ma trafić do szpitala następnego dnia. Niestety, nie mógł być z nimi od samego rana – musiał na chwilę zjawić się w fabryce na spotkanie z ważnym dostawcą sprzętu – ale obiecał, że zdąży wrócić, nim operacja się zacznie. O godzinie jedenastej w nocy marzył tylko o spokojnym śnie. Był tak zmęczony, że się nawet nie rozebrał. Nagle rozległo się nietypowe pukanie do drzwi. Rozpoznał je i wiedział, że tego gościa musi wpuścić do mieszkania, choćby się paliło i waliło. – Czołem, Aptekarzu! – odezwał się dwudziestopięcioletni mężczyzna o pseudonimie Chudy i podszedł do okna, z którego dał komuś na dole znak, że jest bezpiecznie. – Co cię tak późno przyniosło? – spytał szeptem Ignacy, drapiąc się nerwowo po głowie. Na coś się zanosiło. – Trzeba się koniecznie kogoś pozbyć. – Teraz? – Sprawa najwyższej wagi. Jest wyrok śmierci od nas. Jeszcze tej nocy. Masz rewolwer? – Zastrzelić? – Powariowali czy co? On umiał robić i rzucać

bomby, znał wschodnie techniki walki wręcz z Paryża, ale zastrzelić? – Nie, ty masz osłaniać. – Mam broń. Coś jeszcze? – Wytrychy. – Dokąd idziemy? – spytał Ignacy. – Będzie elegancko, obiecuję. – A kogo... my mamy? Chudy wyjął z kieszeni spodni wymięty kawałek papieru. Był tam adres i nazwisko. – Boże! – jęknął Ignacy. Momentalnie odechciało mu się spać. Dmitrij Nikołajewicz patrzył na zdenerwowanego Joachima. Obok niego stała pobladła Rozalia. Jeszcze nie potrafiła uwierzyć w to, co przed chwilą usłyszała. Ale Szuszkin natychmiast zrozumiał wszystko. – Budź Saszkę i Adasia! – Już teraz? Skinął głową. Na szczęście nie próbowała z nim dyskutować i z miejsca pobiegła do dziecięcego pokoju. – Myślisz, że się zorientowali, że nas ostrzegłeś w sprawie laboratorium? Musieli się czegoś domyślić, skoro zaaresztowali tylko własnych agentów – odezwał się Joachim. Wciąż miał na sobie mokry płaszcz. Dmitrij pokręcił głową. – Myślę, że chodzi o coś innego. – Nie zamierzał się dzielić z Joachimem swoimi odkryciami. Póki był carskim urzędnikiem, musiał być lojalny w stosunku do swoich. Najgorsze jednak było, że nie bardzo już wiedział, którzy to są. – Ale to w tej chwili nie jest ważne. Chodzi przecież o Rozalię i dzieci. – Tak. I dlatego musicie jak najszybciej zniknąć z Warszawy. Pamiętaj jednak, że to nie nasi ludzie. – Nie musisz mi tego mówić, Joachimie. Wyjaśnię ci to wszystko, kiedy się spotkamy w Berlinie. Tylko jak po nocy stąd się wydostać? – Mam plan – odezwał się Hallmann. – Dam wam mój automobil. Dojedziecie nim do Modlina. Stamtąd dalej pociągiem do Prus i dopiero wówczas na Berlin. – A automobil?

– Zostawicie go w jakimś miejscu. To nie jest ważne. Ale są tylko cztery miejsca. Tylko dla was. Dasz radę pokierować? Szuszkin zwiesił głowę. – Ja mogę być kierowcą. Gaston mnie nauczył w Paryżu. – Do przedpokoju weszła Rozalia, prowadząc ubrane, ale mocno zaspane bliźniaki. – To nie ma chwili do stracenia – ponaglał Hallmann. Od razu go zauważył i rozpoznał. Nie było to zbyt trudne. W hotelowej restauracji o północy przebywało zaledwie kilku gości. Paru lekko podchmielonych Rosjan wytaczało się właśnie zza stolika. Gładko ogolony mężczyzna o szpakowatych włosach siedział sam pod oknem. Czyżby wrócił do swojego prawdziwego wyglądu? – zastanawiał się Ignacy, podchodząc do niego. Nie drgnęła mu nawet powieka ze zdziwienia. Sięgnął do stojącej obok butelki wódki i spytał spokojnym głosem: – Napijesz się ze mną? – Nie ze zdrajcą! – Zdrajcą? – Henryk wykrzywił twarz i napełniwszy kieliszek, wypił go jednym haustem. – Przyszedłeś mnie obrażać po nocy? – Nie. Ale muszę z tobą porozmawiać, zanim to zrobię. – Uchylił poły płaszcza, spod którego widać było lufę rewolweru. – Kogo teraz chcecie zabić? Dla kogo robiłem bombę? – Tym nie musisz się martwić. To Rosjanin i zdrajca. Nasz człowiek wrzuci ją jutro do jego przedziału w pociągu do Berlina. Czysta sprawa. Takie drobne porachunki wewnętrzne. A mnie czemu chcesz zabić? I to ty, który zawdzięczasz mi całe życie? Ignacy nie wyciągnął broni. Najpierw musiał wiedzieć. I to dlatego powiedział swoim towarzyszom, że sam wykona wyrok. Oni mają go tylko ubezpieczać. Na wszelki wypadek. – Moje życie? Powiedz mi, jakie to życie ci zawdzięczam? – Takie, jak sam wybrałeś. – Nie wiedziałem, w co mnie wplątałeś! – niemal wykrzyknął Ignacy. – A może sam nie chciałeś wiedzieć – zauważył Henryk i ponownie sięgnął po kieliszek. – Albo jesteś wyjątkowo mało bystry.

Prowadziłeś bardzo przyjemny żywot działacza, zabezpieczyłeś swoją rodzinę, ba, nawet wydałeś tomik swych grafomańskich wierszydeł. Mało ci? – Zrobiłeś ze mnie zdrajcę. Mówiłem ci o wszystkim! Uważałem cię za największego dobrodzieja. – W oczach Ignacego pojawiły się łzy. – Dlaczego nas zdradzałeś? Tylko dla pieniędzy? – Och, mój drogi, same pieniądze szczęścia nie dają. Najważniejsza jest dobra zabawa. Cynizm Henryka doprowadzał Osowskiego do furii. Nic nie szło po jego myśli. Miał porozmawiać ze zdrajcą, wysłuchać jego skruchy, a następnie go zastrzelić. Tak obiecał towarzyszom, którzy odstąpili mu prawo do zemsty. – Idziemy stąd. Do twojego pokoju. Ty idziesz pierwszy. – Skoro tak ci się pali. – Henryk rzucił garść rubli na stół i się podniósł, po czym wolno ruszył w stronę wyjścia. Henryk mieszkał na czwartym piętrze, poszli więc do kryształowej windy z mosiężną balustradą, którą odsunął portier. – Dobranoc panom! – rzucił uprzejmie za nimi, kiedy wysiadali. Ciekawe, czy coś go zaniepokoiło w moim zachowaniu, pomyślał Ignacy. Dla któregoś z nich miała to być ostatnia noc. – To gdzie mnie chcesz zastrzelić? Na łóżku, w wannie? Dostosuję się do oczekiwań. Mnie jest wszystko jedno – powiedział kpiącym tonem Henryk po wejściu do pokoju. Ten jego spokój i żarty znów rozsierdziły Osowskiego. Ledwo nad sobą panował. Kolbą rewolweru pchnął Henryka w stronę fotela i zapalił stojącą przy nim secesyjną lampę. – Dlaczego wybrałeś właśnie mnie? Taki doskonały podwójny agent złowił sobie tak niepozorną rybę? – Nie popadaj w megalomanię. Nie przypisuj sobie zbyt wiele. – Henryk rozparł się w fotelu i wyciągnął wygodnie nogi. – Nie byłeś jedyny. A że zadajesz tego rodzaju pytania, świadczy to jedynie o trafności mego wyboru. Byłeś przydatny, ale tylko do niektórych zadań, mój drogi. Nie poszukiwałem wybitnych indywidualności, tylko zwykłych szaraków, takich, którzy nie rzucają się w oczy. – Siebie masz za wybitnego!

– Ha, mam na to liczne dowody. – Uśmiechnął się i sięgnął po poduszkę, żeby się jeszcze wygodniej umościć, ale Ignacy wyrwał mu ją z ręki. – Przyznaj, co byś beze mnie zrobił? Wszyscy zdechlibyście w tej dziurze, z której was wyciągnąłem. – Jak mnie tam znalazłeś? – To dość skomplikowana historia. Może usiądź lepiej, bo mnie denerwujesz, jak tak wymachujesz tym rewolwerem. Jeszcze zrobisz sobie krzywdę, jak towarzyszka Ola. Ignacy siny ze złości odbezpieczył rewolwer, ale opanował się i po chwili usiadł na łóżku. – Widzisz, mój drogi, najlepiej pracuje się z ludźmi, których wyciągnęło się z tarapatów. Są wdzięczni, a to uczucie zaślepia. W twoich wypadku był jeszcze inny powód. Postanowiono ci pomóc. – Kto taki? – Nie ja. Ja tylko posłuchałem sugestii. Osowski był coraz bardziej zdezorientowany. – Widzisz, twój ojciec pracował dla policji. Był konfidentem. Został rozszyfrowany przez człowieka, który z nami sympatyzował. Zdaje się, że nazywał się Nowacki. I możesz sobie dośpiewać dalszy ciąg. Nikt nie lubi zdrajców. – To nieprawda. Mówiłeś, że mój ojciec był socjalistą. – Mówiłem. A teraz mówię co innego. Więc w którą wersję uwierzysz, Ignacy? Śnieg przestał padać, a chmury się rozstąpiły. Na granatowym niebie zaświeciły gwiazdy. Jechali ponad dwie godziny i w zasadzie nie mieli pojęcia, czy zmierzają w prawidłowym kierunku. Silnik automobilu Joachima działał bez zarzutu, a Dmitrij Nikołajewicz Szuszkin miał nadzieję, że nie zakrztusi się aż do Modlina. Najciężej było na samym początku, kiedy wyjechali za rogatki Warszawy, natrafiając na pierwsze zaspy na drodze. W pewnej chwili musieli się zatrzymać, gdyż przestało się obracać jedno z kół. Trzeba było wyjść z automobilu i oczyścić je ze śniegu. Na dworze panował przeraźliwy ziąb i mrok. Dmitrij wpadł wówczas w panikę, że wywlókł ich wszystkich na taką poniewierkę i ryzykuje ich życie. – Poradzimy sobie. – Rozalia pocałowała go w zmrożony policzek

i rękawiczkami z jagnięcej skóry zaczęła strącać śnieg ze szprych automobilu. Dmitrij zawsze podziwiał żonę, ale nigdy tak bardzo jak w tej chwili. Prowadziła automobil spokojnie, wolno biorąc zakręty, ale może właśnie przez taką jazdę udawało im się nie ugrzęznąć nigdzie po drodze. Bliźniacy pod grubym futrem, zupełnie nieświadomi wszelkich niebezpieczeństw, spali na tylnym siedzeniu jak jagniątka. To prawdziwa ironia losu, pomyślał Szuszkin. Joachim Hallmann ratował mu życie po raz drugi. Niewinny człowiek, który przez niego został skazany i wywieziony na Sybir. Dmitrij nie był naiwniakiem, żeby przypuszczać, iż w trakcie wykonywania pracy policyjnej nigdy nikogo innego nie skrzywdził. Po pierwsze jednak, tego nie wiedział na pewno, a po drugie, przypadek Joachima był specyficzny. Nie ironia więc, ale dziwna pętla losu! Przez tyle lat poszukiwał tego człowieka po całej Europie. Najpierw na własną rękę, a potem ze swoim francuskim przyjacielem Gastonem. I zawsze, kiedy wydawało się im, że złapali już jego trop, okazywało się, że znów się wymknął, pozostawiając w nich jedynie przykre uczucie, iż być może gonią za ułudą. Ciągle się jednak pojawiał, szydząc z nich do tego stopnia, że zainspirowało to Blanche’a do napisania powieści detektywistycznej Człowiek o wielu maskach. Czy mogli przypuszczać, że ułuda okaże się towarzyszącym im cieniem, znajdującym się o krok od nich? Bo pewnie był zbyt blisko, żeby go zobaczyć. On, Swietow i kto jeszcze? Na czyje zlecenie pracowali? Szuszkin nie wierzył, że nikt w pałacu o nich nie wiedział. Pozostawało pytanie: kto? I dlatego ściskał na kolanach teczkę, w której pośród innych dokumentów znajdował się list napisany już parę dni wcześniej do Saszki d’Argensona, jego dawnego przyjaciela. Był teraz bardzo ważną figurą w dyplomacji i tylko jemu mógł zaufać. Wierzył, że d’Argenson przekaże carowi informacje, które udało mu się zebrać w ciągu ostatnich dni. Ale czy przekona cara? Czy ten uwierzy w gigantyczne nadużycia, których dopuszczali się niektórzy funkcjonariusze ochrany, udając walkę z anarchistami, a jednocześnie tworząc własne fortuny. Szuszkin miał wątpliwości. Car Mikołaj był na to zbyt słaby. Tym bardziej on sam.

Nagle przed automobilem pojawiły się jakieś zabudowania i pojedyncze światła. – Udało się! – wykrzyknęła Rozalia, która skupiona na jeździe wcześniej prawie się nie odzywała. Po kilku minutach dojechali do dworca kolejowego. Szuszkin wysiadł sam, prosząc żonę, by pozostała z dziećmi. Kiedy wrócił, stała na zewnątrz i podskakiwała. – Co za ziąb! Ale i tak cieplej niż podczas jazdy. – Mamy szczęście. Za pół godziny odjedzie pociąg do Mławy. Róziu – zwrócił się do żony imieniem używanym przez jej rodzeństwo. – Posłuchaj mnie teraz uważnie. – Tak? – Spojrzała na niego ze skupieniem w oczach. – Tu są trzy bilety. Pojedziesz ty i dzieci. Przenocujecie w Mławie, a potem pojedziecie dalej. Ja wrócę do Warszawy. – Co takiego? – Nie mogę uciec. Jestem człowiekiem honoru. Jestem na służbie. – Honoru, tak? – wycedziła zimno Rozalia. – A honorem jest osierocić rodzinę? Myślisz, że nie wiem, o co chodzi? Joachim mi o wszystkim powiedział. Nie jesteś już na służbie, bo zostawiłeś rezygnację. Jeśli chcesz swojej śmierci, to mogę ci to ułatwić. No, proszę! – Wyjęła pistolet z torebki. – Przecież to prostsze niż te cholerne pojedynki czy zamachy. Czysta sprawa! – Rozalio! To jest dla mnie trudne. – A dla mnie nie? Pomyśl, jakie to dla mnie jest pioruńsko trudne! – Zawsze miała taki ostry język, nic się nie zmieniło. W tej samej chwili obudzili się bliźniacy. – Papa, gdzie my jesteśmy? – Pojedziemy zaraz pociągiem – odezwała się Rozalia. – I to wszyscy. – Rozalio, to nie jest takie proste. – Szuszkin odciągnął żonę od automobilu. – Odkryłem działania ludzi, którzy potrafią się zręcznie maskować, którzy przenikają do wszelkich struktur państwowych. I potrafią czekać. Całe lata. Nie chcę, żeby się mścili na was za mnie. Dopóki ktoś ich nie powstrzyma, zrobią to. Nie ukryjemy się w Berlinie. Nigdzie w Europie nie będziecie bezpieczni.

– Oj, głupiś ty, Dima! A czy świat składa się tylko z Europy? Idziemy na pociąg. – Szarpnęła go za rękaw płaszcza i mocno przytrzymała. Nie zamierzała poluźnić uścisku. Maurycy hrabia Kwilecki pokiwał głową, kiedy drzwi do pokoju hotelowego zamknęły się za Ignacym Osowskim. Z jego twarzy wciąż nie schodził wyraz głębokiej pogardy. Nie znosił ludzi z ułomnościami. A najbardziej z kalectwem głupoty. Zdawał sobie jednak sprawę z tego, że najłatwiej takimi manipulować. Od młodości wiedział, że nadaje się do rzeczy wielkich. Na nieszczęście przyszedł na świat w zubożałej rodzinie z ograniczeniami mentalnymi. A może na szczęście? W przesycie nigdy nie rozwinąłby swych zaskakujących umiejętności. Dzięki nim mógł odegrać wiele wspaniałych ról swego życia. Nie zawsze szło gładko. Parę razy niemal został zdemaskowany, ale takie sytuacje dodawały mu tylko skrzydeł. Wybrał życie bardzo intensywne. Miał wszystko, o czym zamarzył. Posiadłości we Francji, gotówkę w bankach szwajcarskich, najpiękniejsze kobiety i mnóstwo przygód. Maurycy spojrzał na fotografię w ramce z kości słoniowej stojącą na stoliku obok łóżka. Hania również była uroczą osóbką. I jakże podobną do niego, uśmiechnął się na myśl o sekretnej korespondencji, którą prowadził ze swą nieślubną córką od paru lat. Były oczywiście chwile pewnego znużenia, czasem samotności – bo komuż miał opowiedzieć o swych wyczynach – ale zawsze uznawał, że cena, którą płaci za swe niezwykłe życie, jest dość niska. Teraz jednak znużenie stało się jeszcze bardziej dotkliwe. W człowieku zawsze pozostaje pustka, kiedy uda mu się zrealizować wielkie marzenie. Sięgnął do nocnego stolika, chcąc otworzyć szufladę. Stojąca na nim fotografia się przewróciła. Maurycy uwolnił ją z ramek i umieścił zdjęcie w kieszeni na piersi surduta. Dopiero potem sięgnął do szuflady i wyjął z niej pistolet. Obrócił lufę do siebie i zamarł. W tej samej chwili usłyszał kroki na korytarzu. Zatrzymały się przed jego pokojem. – A niech was wszyscy diabli! – westchnął. Następnego dnia po nieprzespanej nocy Ignacy szedł po

zasypanych śniegiem ulicach do fabryki na Pradze. Piekły go oczy, huczało mu w głowie. Dostawca miał się pojawić dopiero za godzinę, ale Osowski musiał do tego czasu załatwić jeszcze parę spraw. Decyzja, co robić, przyszła do niego wraz z pierwszym brzaskiem. Był człowiekiem, który dał sobie skraść życie. Miał się za odważnego, zdolnego do wielkich czynów. Teraz już wiedział, że to nie jest prawda. Gdyby nie mały Józef, pewnie by ze sobą skończył. Nie mógł jednak po raz kolejny zawieść syna. Wbrew wszystkiemu rozpocznie od nowa. Spróbuje postępować tak, jak właściciel tej fabryki, którego robotnicy mogli jedynie wychwalać pod niebiosa. Każdy z nich się starał, żeby jak najlepiej pracować i korzystać z tych wszystkich przywilejów, którymi Hallmann obdarzał zatrudnionych. On i jego żona byli najszlachetniejszymi pozytywistami, jakich spotkał. Wchodząc do fabrycznego budynku, Ignacy ślubował, że pójdzie w ich ślady. Ale najpierw musi załatwić ostatnią sprawę. Postara się mimo wszystko stać się uczciwym człowiekiem. Osowski skręcił w korytarz prowadzący do części dyrekcyjnej i gabinetu Hallmanna. W pokoju obok młoda kobieta stukała w klawisze maszyny do pisania. Wciąż nie przywykł do tego niezwykłego widoku. Niewiasta na takiej posadzie! Ignacy się jej uprzejmie ukłonił i zapytał o pryncypała. – Pan Brauer chwilowo jest zajęty – odpowiedziała grzecznie panienka. – Nie, mnie chodzi o pana Joachima. – Ignacy przycisnął rękę do piersi, upewniając się, czy zawiniątko tam jest. Chciał załatwić sprawę po męsku. Oddać pieniądze, podziękować za wszystko i powiedzieć, że wyjeżdża. Na zawsze. – To pan nie wie? – zdziwiła się sekretarka. – Pana dyrektora nie ma. Wraca dopiero w styczniu. – Jej wzrok powędrował ku zegarowi ściennemu. – Właśnie za pół godziny wyjeżdża z żoną do Berlina na święta. – Dziękuję – odparł Ignacy i wycofał się z sekretariatu. Kobieta wróciła do wystukiwania na maszynie. Dopiero gdy był na korytarzu, udało mu się połączyć myśli.

Przecież zaledwie parę godzin temu to usłyszał. Pociąg. Berlin. Bomba! Bez namysłu rzucił się do przodu. – Panie Osowski! – Na korytarzu próbował mu zastąpić drogę ślusarz Siwicki. – Chyba będziemy musieli porozmawiać. – Nie teraz! Nie mam ani chwili do stracenia. Jak oszalały wybiegł z budynku, przeczesując wzrokiem ulicę. Musi złapać dorożkę. W pobliżu fabryki ich nie było. Może przy moście? Boże, przecież musi zdążyć. Czuł, jak przerażenie zatyka mu gardło. Dorożka? Gdzie jest dorożka? W pobliżu mostu słychać było nawoływania młodocianych gazeciarzy: „Strzelanina w hotelu Bristol! Tylko w specjalnym dodatku «Kuriera»!”. Tam też zawiódł. Nie zastrzelił Henryka, zostawiając wykonanie zadania kolegom. Sam uciekł jak ostatni tchórz. Coś więc musiało im nie wyjść, ale nie miał czasu, by się o tym przekonać, pomyślał z rozpaczą. Tym razem musi dać radę i uratować Hallmannów. Nadludzkim wysiłkiem zmusił się do jeszcze szybszego biegu. Bez Szuszkinów mieli cały przedział do dyspozycji. Luiza rozsiadła się wygodnie w wagonie pierwszej klasy i wyjęła z torebki książkę w języku francuskim. Poczyta ją trochę później, ale najpierw przyjrzy się widokom za oknem. Świeciło słońce, a śnieg, który napadał poprzedniej nocy, migotał jak królewskie klejnoty. – Myślisz, że są już bezpieczni? – spytała męża, który wszedł do przedziału, niosąc poranne gazety. – Daj Boże – odparł Joachim i wlepił wzrok w gazetę. – Powinniśmy się z nimi spotkać już jutro. – Coś się zdarzyło? – Jakaś tajemnicza strzelanina w Bristolu. – Joachim zmarszczył czoło. – Myślę, że najlepiej będzie, jak z Berlina pojedziesz z dziećmi do Gdańska. Czasy są zbyt niespokojne. – Nie chcę cię zostawiać. – Dotknęła ręki męża. – Wiem. – Odwzajemnił uścisk dłoni. – Ja ciebie też nie. Lokomotywa puściła parę. Luiza z ekscytacją, jak zwykle, gdy pociąg ruszał, wyjrzała przez okno i zobaczyła spieszącego wzdłuż peronu mężczyznę z książką w ręku. Nagły ścisk serca spowodował, że się cofnęła. Kiedy para się rozwiała, wyraźnie widziała, że młodzieniec

ów wsiada do ich wagonu. Zdążył w ostatniej chwili. Ale tamten drugi, szarpiący się z biletowym przy bramce, pewnie już nie. Ten też jej kogoś przypominał. Czy to nie jeden z kierowników od Joachima? Ech, niechybnie znów jej się przywidziało. Czas sprawić sobie okulary. Tamten człowiek nie dawał za wygraną, coś wykrzykiwał i wyglądał na zdesperowanego. Zapewne spóźnił się na pociąg. Patrzyła zdziwiona, jak w pewnej chwili udaje mu się obalić na ziemię biletowego i wpada na peron. Nie miał już szans. Koła pociągu obracały się bardzo szybko. Nigdy nie wiadomo, w którym kierunku skręcą. Ale właśnie ta niepewność jest chyba najbardziej fascynująca, pomyślała. KONIEC Gdańsk, 7 lipca 2015, godz. 8.48

Ciąg dalszy nastąpi w powieściach: Na cudzym chlebie

i Po cudze pieniądze

Copyright © 2016 by Hanna Cygler All rights reserved Copyright © for the Polish e-book edition by REBIS Publishing House Ltd., Poznań 2016 Informacja o zabezpieczeniach W celu ochrony autorskich praw majątkowych przed prawnie niedozwolonym utrwalaniem, zwielokrotnianiem i rozpowszechnianiem każdy egzemplarz książki został cyfrowo zabezpieczony. Usuwanie lub zmiana zabezpieczeń stanowi naruszenie prawa. Redakcja: Małgorzata Chwałek, Adam Wolański Projekt i opracowanie graficzne okładki: Piotr Majewski Fotografie na okładce © Lee Avison / Arcangel © Sandra Cunningham / Trevillion Images Wydanie I e-book (opracowane na podstawie wydania książkowego: Za cudze grzechy, wyd. I, Poznań 2016) ISBN 978-83-7818-978-7

Dom Wydawniczy REBIS Sp. z o.o. ul. Żmigrodzka 41/49, 60-171 Poznań tel. 61-867-47-08, 61-867-81-40; fax 61-867-37-74 e-mail: [email protected] www.rebis.com.pl Plik opracował i przygotował Woblink

woblink.com