Kobo Abe -Kobieta Z Wydm

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM

ABE KOBO KOBIETA Z WYDM Bez groźby kary nie ma radości w ucieczce Część I 1 Pewnego sierpniowego dnia zaginął mężczyzna. Od chwili gdy w czasie urlopu udał się nad morze odległe o pół dnia drogi pociągiem - słuch o nim zaginął. Ogłoszenia w prasie i poszukiwania policji nie dały żadnych rezultatów. Oczywiście, zaginięcie człowieka nie jest czymś niezwykłym. Statystyka notuje kilkaset wypadków rocznie; jednakże procent odnalezionych jest zaskakująco mały. Zabójstwa czy nieszczęśliwe wypadki pozostawiają wyraźne dowody, w przypadku porwania zaś można przynajmniej poznać jego motywy. Gdy okaże się, że zaginięcie człowieka nie należy do żadnej z powyższych kategorii, niezmiernie trudno wpaść na trop poszukiwanego. Przeważnie bywa to po prostu zwykła ucieczka - jeśli już mamy użyć tego słowa. I w przypadku tego mężczyzny niemożność odnalezienia jakiegokolwiek śladu nie była czymś wyjątkowym. I chociaż wiadomo było, w jakim udał się kierunku, nie nadeszła żadna wiadomość o znalezieniu ciała; charakter pracy zaginionego zaś nie nasuwał przypuszczeń, by mógł zostać porwany na skutek uwikłania w jakieś tajemnicze sprawy. Unormowany tryb życia tego człowieka nie pozwalał również myśleć o ucieczce. Naturalnie, na początku wszyscy przypuszczali, że zamieszana w to jest jakaś kobieta. Gdy żona zaginionego powiedziała, że celem jego podróży było łowienie owadów, zarówno policja, jak i koledzy z pracy poczuli się tak, jakby z nich zakpił. Butelka na owady i siatka jako czapka niewidka w ucieczce z dziewczyną - to zakrawało na komedię. A jednak pracownik stacji kolejowej w S. stwierdził, że pamięta mężczyznę, który wyglądał raczej na alpinistę; na plecach miał manierkę i drewniane pudełko przypominające skrzynkę na farby. Mężczyzna był sam, zupełnie sam, więc domysły na temat dziewczyny okazały się raczej bezpodstawne. Przypuszczano również, że mężczyzna, zmęczony życiem, popełnił samobójstwo. Pogląd ten lansował jego kolega, zajmujący się po amatorsku psychoanalizą, który twierdził, że już samo oddawanie się w wieku dojrzałym tak bezużytecznemu zajęciu jak zbieranie owadów jest dowodem psychicznej ułomności. Niezwykłe zamiłowanie do zbierania owadów, które przejawiają dzieci, wiąże się często z kompleksem Edypa. To w celu zaspokojenia swych niespełnionych pragnień dziecko. z upodobaniem wbija szpilki w martwy odwłok owada, choć nie potrzebuje się już obawiać, że zdobycz mu ucieknie. Gdy człowiek dojrzały czyni to samo, jest to niewątpliwie oznaka poważnej choroby. Wcale nieprzypadkowo zbieracze owadów są często albo ludźmi o niepohamowanej żądzy zysku, albo krańcowymi odludkami, kleptomanami czy homoseksualistami. Stąd już tylko krok do samobójstwa z powodu znużenia życiem. Jest też wielu maniaków, których bardziej pociąga cyjanek potasu znajdujący się w butelkach do zabijania i konserwowania owadów niż samo kolekcjonowanie; tacy nie są w stanie porzucić tego zajęcia, choć próbują to uczynić. Rzeczywiście, zaginiony nigdy nie opowiadał nikomu o swych zainteresowaniach. Czyż fakt ten nie stanowi dowodu, że zdawał sobie sprawę z ich podejrzanego charakteru? Jednakże wszystkie te domysły okazały się bezpodstawne, ponieważ nie znaleziono ciała. I tak minęło siedem lat, w ciągu których prawda pozostała nieznana. W konsekwencji, zgodnie z art. 30 Kodeksu Cywilnego, człowiek ten został uznany za zaginionego. 2 Pewnego sierpniowego popołudnia w miejscowości S. wysiadł z pociągu mężczyzna w szarej czapce, z przewieszonym przez plecy dużym drewnianym pudełkiem i manierką. Nogawki spodni wsunięte miał do skarpet i wyglądał, jakby się udawał na górską wędrówkę. Lecz w najbliższej okolicy nie było gór aż tak wysokich, by mogły pociągać alpinistę. Kolejarz, któremu wręczył bilet, odprowadził go nieufnym spojrzeniem. Mężczyzna bez odrobiny wahania wsiadł do autobusu stojącego przed dworcem i zajął miejsce w głębi. Był to autobus, którego trasa prowadziła w kierunku przeciwnym do gór. Mężczyzna jechał do samego końca. Gdy wysiadł, teren był już mocno pofałdowany. W dolinach ciągnęły się wąskie pasy pólek ryżowych, a pośród nich, rozrzucone niby wysepki, rosły kępy drzewek śliwy daktylowej. Mężczyzna minął wieś i szedł dalej w stronę morza; ziemia stawała się coraz bielsza i bardziej wysuszona.. Po chwili skończyły się zabudowania i zaczął się rzadki las sosnowy. Grunt stanowił tu drobny, oblepiający stopy piasek. Miejscami tylko kępki wyschłej trawy rzucały cień w zagłębieniu terenu, to znów zamajaczyło - jakby zostawione tu przez zapomnienie - nędzne poletko oberżyny, nigdzie jednak nie spotkał człowieka. Morze, do którego zdążał, znajdowało się niewątpliwie już niedaleko. Mężczyzna zatrzymał się po raz pierwszy. Rękawem marynarki otarł pot z twarzy i rozejrzał się dokoła. Powoli otworzył drewniane pudełko i z górnej jego części wyjął pałeczki. Gdy je połączył w jedną całość, powstał kij, na końcu którego przyczepił siatkę na motyle. Znowu ruszył w drogę uderzając kijem od siatki po kępach traw. Na piasku kładł się zapach morza. Jednak morze było ciągle niewidoczne. Pofałdowany teren ciągnął się bez końca i zasłaniał horyzont. Nagle otworzył się widok na małą wieś. Była to zwykła biedna wioska, której dachy obciążone kamieniami skupiały się wokół wysokiej wieży strażackiej. Jedne były pokryte czarną dachówką, inne zaś - blachą cynkową pomalowaną na czerwono. Budynek kryty blachą stojący przy skrzyżowaniu ulic wyglądał na dom związkowy rybaków. W dali ciągnęły się wydmy i za nimi chyba było już morze. Wieś okazała się zdumiewająco rozległa. Tu również znajdowały się pólka uprawne, lecz ziemia była przeważnie piaszczysta - biała i wysuszona. Gdzieniegdzie widniały poletka kartofli i drzewek orzechowych, a woń zwierząt domowych mieszała się z zapachem morza. Przy drodze ubitej z piasku i gliny, twardej jak beton, ciągnęły się usypiska muszli. Idąc tą drogą mężczyzna widział dzieci bawiące się na pustym placu przed domem związkowym i starców naprawiających sieci na pochylonych werandach, a przed jedynym 1 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM sklepem stały łysiejące kobiety. Gdy ich podejrzliwy wzrok spoczął na nim, zamarli w bezruchu i rozmowy ucichły na chwilę. Lecz mężczyzna nie zwrócił na to zupełnie uwagi. Interesowały go jedynie owady i piasek. Zaskoczyły go nie tylko rozmiary tej wsi, ale i droga, która stopniowo pięła się pod górę. Było to zastanawiające. Szedł przecież w stronę morza, więc teren powinien opadać. Czyżby źle odczytał mapę? Gdy spotkał jakąś dziewczynę, zapytał ją o drogę. Nie odpowiedziała mu, lecz szybko spuściła oczy i odeszła, jakby go nie słyszała. Trudno, nie ma rady. Zdecydował iść dalej, ponieważ sieci na ryby i usypiska muszli, i kolor piasku wskazywały na bliskość morza. Nic tu nie zapowiadało niebezpieczeństwa. Droga wiodła po coraz bardziej stromym zboczu, a dokoła nie było prawie nic prócz piasku. Dziwiło go, że tylko tam, gdzie stały domy, teren się nie podwyższał. Droga pięła się pod górę, a wieś pozostawała na tym samym poziomie. Nie, nie tylko droga wznosiła się, podwyższał się również teren pomiędzy budynkami. Właściwie cała wieś leżała na wznoszącym się zboczu, a tylko domy stały na tym samym poziomie. To wrażenie pogłębiało się ciągle, aż wreszcie zaczęło mu się wydawać, że wszystkie domy wybudowano w wielkich jamach wydrążonych w zboczu wydmy. Piaskowe wzgórza, poprzez które biegła droga, znajdowały się teraz powyżej dachów. A domy kryły się coraz głębiej w piasku. Pochyłość stała się jeszcze bardziej stroma. Tutaj chyba już ze dwadzieścia metrów dzieliło poziom wydmy od dachów domostw. Jakżeż, u licha, mogą tu żyć ludzie - pomyślał zdumiony zaglądając do głębokich jam. Gdy tak krążył nad krawędzią urwiska, uderzył go nagle silny, dławiący powiew wiatru. I roztoczył się przed nim rozległy widok. W dole brzeg morski lizały mętne, spienione fale. To właśnie te piaszczyste wzgórza, na których grzbiecie znajdował się teraz, były celem jego podróży. Część wydm zwróconych ku morzu i narażonych na silne wiatry monsunowe tworzyła stromo wznoszące się zbocze, ale w miejscach gdzie pochyłość stoku była łagodniejsza, rosły kępki karłowatych roślin. Mężczyzna spojrzał w stronę wsi i zobaczył szeregi wielkich jam, które były tym większe, im bliżej znajdowały się grzbietu wydm. Zwrócone w stronę osady, tworzyły kilka równoległych warstw i wyglądały zupełnie jak komórki w rozpadającym się plastrze pszczelim. Na wydmy n a ł o ż o n a była wieś, albo inaczej wydmy n a k ł a d a ł y się na wieś. Był to drażniący i niepokojący widok. Ale ponieważ mężczyzna dotarł do swego celu, do wydm, nie było się czym przejmować. Napił się wody z manierki i odetchnął pełną piersią - wiatr, który wydawał się tak przezroczysty, zazgrzytał między zębami. Mężczyzna przybył tu, by łowić owady zamieszkujące te piaszczyste tereny. Oczywiście, owady żyjące wśród piasków są małe i prawie bezbarwne. Ale zamiłowanego i doświadczonego kolekcjonera nie kuszą motyle czy ważki. Nie zależy mu na ozdabianiu swych kolekcji pstrokatymi okazami, nie interesuje go klasyfikacja ani zbieranie owadów na tradycyjne chińskie leki. Łowienie daje mu znacznie prostszą i bardziej bezpośrednią przyjemność. Odkrywanie nowych gatunków owadów. Gdy mu się to uda, jego nazwisko zostanie utrwalone łacińskimi literami w ilustrowanej encyklopedii entomologicznej wraz z długą, naukową nazwą łacińską i wtedy, być może, przetrwa po wsze czasy. A jeśli zachowa się długo w ludzkiej pamięci choćby tylko dzięki owadowi - to już trud wart jest wysiłku. Taką okazję dają najczęściej owady małe, nie rzucające się w oczy, owady o licznych mutantach. Dlatego też mężczyzna przez długi okres obserwował muchy z podwójnymi skrzydłami, a także tak wstrętne dla człowieka muchy domowe. Oczywiście rodzina much jest niezmiernie bogata w odmiany. Ponieważ wszyscy entomologowie wydają się myśleć podobnie, poszukiwania w tym zakresie uznano niemal za zakończone w momencie odkrycia w Japonii ósmej, nader rzadkiej, odmiany much. I kto wie, może to bogactwo odmian wynika stąd, że muchy żyją w bezpośrednim otoczeniu człowieka? Winien zatem rozpocząć od obserwacji terenu. Bogactwo odmian świadczy chyba o dużej zdolności adaptacji. Aż podskoczył z radości. Jego hipoteza może okazać się wcale niegłupia. Duża zdolność przystosowania oznacza chyba, że muchy żyją nawet w warunkach niesprzyjających, w których inne owady nie mogą istnieć, jak choćby na pustyni, gdzie wszystkie żywe istoty wyginęły. Właśnie wtedy zrodziło się jego zainteresowanie piaskiem. Niedługo czekał na pierwsze efekty. Pewnego dnia w wyschniętym korycie rzeki w pobliżu domu odkrył maleńkiego owada o barwie bladej brzoskwini, podobnego do cicindeli Cicindela Japana Motschulsky i należącego do chrząszczy z rodziny trzyszczy. Powszechnie wiadomo, że pod względem barwy i deseni cicindela posiada wiele odmian. Lecz kształt przednich nóg - to już inna sprawa. Stanowi on bowiem ważne kryterium w klasyfikacji tych chrząszczy. Odmienny kształt nóg decyduje o różnicy gatunkowej. Drugi człon przednich nóg tego owada, który przyciągnął wzrok mężczyzny, posiadał wyraźne cechy szczególne. Zazwyczaj czarne i cienkie przednie nogi cicindeli są bardzo zwinne i ruchliwe. Natomiast w tym wypadku były żółtawe i zgrubiałe, jak gdyby pokryte grubą osłoną. Mogły być po prostu przyprószone pyłkiem kwiatowym. Ale wówczas musiałyby istnieć specjalne ku temu warunki, np. obecność włosków, które by zatrzymywały pyłek. Jeśli się nie mylił, to z pewnością można by to uznać za wielkie odkrycie. Niestety, nie udało mu się złapać owada. Był zbyt podniecony swym odkryciem. Poza tym sam sposób ucieczki cicindeli jest wyjątkowo mylący. Odlatuje i jakby mówiąc: “chwytaj mnie", odwraca się i czeka. Gdy pewny swego podchodził do niej ostrożnie, odlatywała, po czym znowu siadała odwrócona ku niemu wyczekująco. Zdenerwowała go okropnie, a potem znikła w kępie traw. Od tej pory chrząszcz o żółtych przednich nogach ujarzmił mężczyznę całkowicie. Gdy tak obserwował piaszczystą ziemię, wydawało mu się, że jego przypuszczenia były słuszne. Rodzina cicindeli jest reprezentatywna dla owadów pustynnych. Zgodnie z pewną teorią dziwny sposób ucieczki tych owadów nie jest sprawą przypadkową. Jest to swoista pułapka, która służy wywabianiu różnych małych żyjątek z ich gniazd. Np. myszy czy jaszczurki wciągnięte w ten sposób w głąb pustyni padają z głodu i wyczerpania. A cicindela czeka tylko na to, by się nimi pożywić. Owadom tym nadawano w Japonii romantyczne nazwy, jak np. “posłaniec z listem", bo na pierwszy rzut oka sylwetka ich jest pełna wdzięku. W rzeczywistości jednak posiadają ostre szczęki i są tak okrutne, że nawet pożerają się wzajemnie. Lecz niezależnie od tego, ile w tym wywodzie było prawdy, dziwny sposób ucieczki tego owada całkowicie oczarował mężczyznę. Wtedy właśnie wzrosło jego zainteresowanie piaskiem, który stwarza odpowiednie warunki egzystencji dla cicindeli. Czytał wszystko, co mógł znaleźć na ten temat. I im głębiej w to wszystko wnikał, tym bardziej był przekonany, że piasek jest ' niezwykle interesującą substancją. Np. w encyklopedii znalazł następujące określenie piasku 2 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM Piasek - luźna skała osadowa; składa się głównie z ziaren kwarcu; czasem zawiera magnetyt, kasyteryt, a rzadziej złoty pył. Przekrój : od 1/lg mm do 2 mm. Istotnie, definicja jest jasna. Krótko mówiąc, piasek powstał z okruchów skalnych i jest substancją pośrednią między gliną a żwirem. Lecz nazywając go po prostu “substancją pośrednią" nie wyjaśniamy jeszcze problemu, bo na przykład dlaczego z ziemi będącej mieszaniną skał, gliny i piasku wyodrębnił się tylko ten ostatni i utworzył pustynie czy wydmy? Jeśli jest to substancja pośrednia, to w wyniku erozyjnego działania wiatru i wody powinna powstać niezliczona ilość takich form pośrednich między skałą a gliną. A w rzeczywistości istnieją trzy formy, które można wyraźnie wyodrębnić: skała, piasek i glina. Zastanawiające jest również to, że ziarna piasku nie różnią się wielkością, czy pochodzi on z Zatoki Enoshima, czy z pustyni Gobi. Wielkość ziaren nie wykazuje większych wahań - przeciętny przekrój wynosi 1/ g mm i jest mniej więcej zgodna z krzywą rozkładu Gaussa. W jednym z komentarzy znalazł bardzo proste objaśnienie dekompozycji ziemi na skutek erozyjnej działalności wiatru i wody; jest to rezultat stopniowego porywania lekkich jej części i przenoszenia ich przez wiatr. Lecz szczególne znaczenie, jakie posiada przekrój 1/8 mm, pozostało niewyjaśnione. Inne z kolei dzieło geologiczne uzupełniało to objaśnienie w sposób następujący: Strumienie wody i powietrza wywołują niespokojne prądy. Najmniejsza długość fali takiego wzburzonego strumienia jest mniej więcej równa przekrojowi ziarna piasku na pustyni. Zgodnie z tą właściwością tylko taki piasek wysysany jest z ziemi w kierunku prostopadłym do przepływu prądu. Jeśli spoistość ziemi jest mała, nawet lekki wietrzyk porywa piasek w powietrze. Kamienie i glina pozostają nie ruszone, piasek zaś, opadając na ziemię, gromadzi się po stronie zawietrznej. Wydaje się zatem, że podstawowa właściwość piasku należy do zakresu aerodynamiki. Tak więc pierwszą definicję piasku możemy uzupełnić w sposób następujący: Są to cząstki pokruszonych skał posiadające taką wielkość, która pozwala na ich przenoszenie przez ciała płynne. Dopóki na ziemi będą wiały wiatry i płynęły strumienie, powstawanie piasku będzie rzeczą nieuniknioną. Dopóki wieje wiatr, płyną rzeki i burzy się morze, dopóty zrodzony z ziemi piasek pełzać będzie po ziemi bez ograniczenia, niby żywa istota. Piasek nigdy nie odpoczywa. Powoli, lecz zdecydowanie naciera na powierzchnię ziemi... Ten obraz wiecznie ruchomego piasku wywarł na mężczyźnie niesłychanie silne wrażenie. A więc jałowość piasku nie jest spowodowana - jak się to zazwyczaj uważa - samą jego suchością. To wynik ciągłego ruchu, który sprawił, że żadna z istot żywych nie mogła się na piasku osiedlić i żyć! I jakże tu porównywać lotny piasek z ponurą egzystencją człowieka, który kurczowo trzyma się jednego miejsca? Piasek nie jest na pewno odpowiednim siedliskiem dla życia. Czy jednak nieruchomość jest absolutnie koniecznym warunkiem istnienia? Czy antagonizmy nie rodzą się właśnie dlatego, że staramy się trzymać stałego miejsca? Gdybyśmy zrezygnowali z przywiązania do jednego miejsca i poddali się ruchowi piasku, wtedy te antagonizmy stałyby się niemożliwe. Przecież na pustyni także kwitną kwiaty, żyją owady i inne stworzenia. Dzięki dużej zdolności przystosowania wyrwały się one z zaklętego kręgu rywalizacji, tak jak na przykład jego ulubiona rodzina cicindeli. Wyobrażając sobie piasek w nieustającym ruchu, chwilami ulegał złudzeniu, jakby sam zaczął płynąć z nim razem. 3 Z głową pochyloną ku ziemi szedł wzdłuż półksiężyca wydm otaczających wieś niby mur obronny. Nie zwracał prawie uwagi na odległy krajobraz. Kolekcjoner owadów musi koncentrować całą uwagę w promieniu trzech metrów od swoich stóp. I w miarę możliwości nie powinien mieć słońca za sobą - jest to zresztą jedna z podstawowych zasad łowienia. W przeciwnym razie jego cień może wystraszyć wszystkie owady. Dlatego też czoło i nos kolekcjonera owadów są zawsze czarne od słońca. Szedł powoli, równym krokiem. Za każdym razem gdy postawił stopę, piasek zasypywał mu buty. Nie było tu śladu żywej istoty. Tylko z rzadka dostrzegał jakieś zielska, które wyglądały tak, jakby mogły wypuścić pąki nawet w ciągu jednego dnia, gdyby znalazły tu choć trochę wilgoci. Od czasu do czasu - zwabiona wonią ludzkiego potu - przelatywała jakaś mucha koloru skorupy żółwia. I właśnie dlatego, iż było tu tak pusto, spodziewał się, że jednak znajdzie coś dla siebie. Zwłaszcza cicindele upodobały sobie życie samotne, czasem nawet tylko jedna cicindela krąży na całym kilometrze kwadratowym. Nie pozostawało mu więc nic innego jak cierpliwe przemierzanie tego terenu. Wtem stanął. Coś się poruszyło w kępie trawy. Pająk. Pająki nie interesowały go. Usiadł, by zapalić papierosa. Wiatr nieustannie wiał od morza: daleko w dole poszarpane białe fale gryzły podnóże wydmy. Na zachodzie, tam gdzie kończyły się piaszczyste wzniesienia, wrzynało się w morze niewielkie wzgórze pokryte nagimi skałami. Ponad nim słońce rozsiewało po niebie promienie jak wiązki ostrych szpilek. Zapałki nie chciały się zapalić. Potarł chyba z dziesięć sztuk i nic z tego. Wzdłuż rzuconej na ziemię zapałki poruszała się fala piasku z szybkością wskazówki sekundnika. Gdy ruchoma zmarszczka dotarła do obcasa jego buta, mężczyzna wstał. Z fałd spodni posypał się piasek, a gdy splunął, poczuł piasek w ustach. A jednak ilość owadów jest tu chyba zbyt mała. Widocznie ruch piasku jest za gwałtowny. Nie, nie powinien się tak szybko zniechęcać. Zgodnie ze swoją teorią powinien jednak coś znaleźć.. Dalej grzbiet był już płaski, a część wydmy tworzyła występ w kierunku lądu. Po łagodnym zboczu zeszedł w dół z nieodpartym uczuciem, że właśnie tutaj może na niego czekać pożądana zdobycz. O stopień niżej, za ledwie wystającymi z piasku resztkami plecionego płotu z bambusa, który stanowił chyba kiedyś zaporę chroniącą przed piaskiem, rozciągał się płaski teren. Szedł dalej przecinając drobne fałdy piasku, które były rozmieszczone tak równomiernie, jakby wykonano je za pomocą maszyny. Nagle pole widzenia urwało się - stojąc na krawędzi urwiska miał przed oczyma głęboki dół. Jama o szerokości ponad dwudziestu metrów stanowiła nieregularny owal. Jej przeciwległe zbocze wyglądało stosunkowo łagodnie, natomiast ściana u jego stóp robiła wrażenie całkowicie prostopadłej. Wciskała się ona pod jego stopy łagodnym łukiem niby gruby brzeg glinianego garnka. Z lękiem postawił stopę na samym brzegu i zajrzał do środka. Na tle jasno jeszcze oświetlonego wierzchołka wnętrze dołu ogłaszało już nadejście zmierzchu. Na mrocznym dnie stał mały dom pogrążony w ciszy. Jedna strona dachu była wciśnięta na ukos w ścianę piasku. Wygląda zupełnie jak ostryga - pomyślał mężczyzna. Czyż można się przeciwstawić podstawowym prawom piasku? - dumał. Ustawiał właśnie aparat fotograficzny, gdy piasek u jego stóp poruszył się z szelestem. Zadrżał i cofnął nogę, lecz przez jakiś czas strumień piasku nie przestawał płynąć. Jakże nieuchwytna i niebezpieczna granica równowagi! Oddychał głęboko, wycierając kilka razy o spodnie szorstkie od piasku ręce. 3 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM Tuz obok rozległo się pokasływanie. Nie wiadomo kiedy znalazł się tutaj - stał tuż przy jego ramieniu – jakiś starzec wyglądający na rybaka z tej wioski. Spojrzał na aparat fotograficzny, potem w stronę jamy i uśmiechnął się pokazując twarz pomarszczoną niczym źle wygarbowana skóra. Gruba warstwa ropy zalepiała kąciki jego oczu. - To inspekcja? Słaby, jakby dochodzący z małego przenośnego radia, głos rozproszył się na wietrze. Mówił jednak wyraźnie, więc nietrudno go było zrozumieć. - Inspekcja? - zdezorientowany nieco mężczyzna zakrył dłonią obiektyw i przesunął siatkę na owady tak, by była lepiej widoczna dla rozmówcy. - Oczym pan mówi? Nie wiem, o co chodzi... Proszę spojrzeć, zbieram owady! Takie żyjące wśród piasków owady to moja specjalność. - Co? - Starzec nie zrozumiał widocznie. - Zbie-ram o-wa-dy - powtórzył dobitnie jeszcze raz. - Owady, o-wa-dy. Widzi pan, chwytam je, o tak! - Owady?... Starzec powątpiewająco zmrużył oczy i splunął - a raczej wypuścił ślinę z ust. Rozszarpywana przez wiatr, ciągnęła się z kącika ust niby nitka. Czym on się tak niepokoi, u licha? - Czy w tych okolicach przeprowadzana jest jakaś inspekcja? - Nie, nie, skoro pan nie przeprowadza inspekcji, to już nieważne... - Oczywiście, że nie. Starzec nie skinął nawet głową, tylko odwrócił się i powłócząc czubkami słomianych sandałów odszedł powoli wzdłuż linii wydm. Jakieś pięćdziesiąt metrów dalej siedziało na ziemi, czekając widocznie na starca, trzech mężczyzn ubranych podobnie jak on. Nie wiadomo, kiedy się tu pojawili. Jeden z nich obracał coś na kolanach - przypuszczalnie była to lornetka. Starzec dołączył do nich i we czwórkę rozpoczęli chyba jakąś naradę. A może kłócili się o coś grzebiąc stopami w piasku? Nie zwracając na nich uwagi mężczyzna zamierzał właśnie prowadzić dalej poszukiwania cicindeli, lecz starzec znowu podszedł do niego szybkim krokiem. - Pan naprawdę nie jest z prefektury? - Z prefektury?... Ależ to pomyłka! Ruchem świadczącym, że ma już tego dość, wyciągnął swą wizytówkę. Starzec długo sylabizował. - Ach, pan jest nauczycielem! - I nie mam nic wspólnego z prefekturą! - Hm, nauczyciel... Wyglądało, że wreszcie zrozumiał. Zmrużył oczy i odszedł trzymając przed sobą jego wizytówkę, jakby miał ją komuś wręczyć. Trzej pozostali, widocznie uspokojeni, wstali i odeszli. Starzec podszedł do niego jeszcze raz. - A co pan dalej zamierza robić? - Jak to co? Szukać owadów. - Ale ostatni autobus już odjechał... - Czy nie ma się tu gdzie zatrzymać? - Zatrzymać na noc? W tej wiosce? - Na twarzy starca pojawił się grymas. - Jeśli tu nie można przenocować, pójdę piechotą do następnej wioski. - Piechotą... - Nie śpieszy mi się, prawdę mówiąc... - Ależ nie, po co tyle kłopotów... Ożywił się nagle, jakby naprawdę miał ochotę mu pomóc. - Jak pan widzi, to biedna wieś. Nie ma w niej jednego przyzwoitego domu, ale jeśli to panu odpowiada, spytam się i zobaczę, co można zrobić. Nic nie wskazywało na to, by miał jakieś złe zamiary. Prawdopodobnie mieszkańcy wioski obawiali się czegoś; może spodziewali się urzędnika, który miał przeprowadzić inspekcję? Ale gdy znikły ich podejrzenia, stali się znowu dobrodusznymi, prostymi rybakami. - Będę bardzo wdzięczny, dziękuję... Oczywiście, nie chcę za darmo... Bardzo lubię nocować w wiejskiej chacie... 4 Słońce zaszło i wiatr osłabł nieco. Mężczyzna wędrował po wydmach, dopóki mógł jeszcze rozróżnić wzory wyrysowane w piasku przez wiatr. Nie było tu nic, co zasługiwałoby na miano zdobyczy. Gatunek świerszczy prostoskrzydłych Euscyrtus Japonicu3 Shiraki skorek Anisolabis marginalis Dohrn. Z pluskwiaków - strojnica Graphosoma rubrolineatum Westwood i coś, czego nazwy nie był pewien, ale była to na pewno też jakaś strojnica. Z poszukiwanych przez niego chrząszczy - tylko krytoryjek Cryptorrhynchus lapathi i Phialodes rufipennżs Roelofs - także z rodziny ryjkowców. Tak ważnej dla niego cicindeli nie napotkał. Właśnie dlatego mógł sobie powiedzieć, że radość walki czeka go jeszcze jutro... Zmęczenie odczuwał jako tańczące w głębi oczu punkciki słabego światła. Zatrzymał się mimo woli i utkwił wzrok w zasnutej mrokiem powierzchni wydm. Nie mógł już opanować tego wrażenia - wszystko, co się poruszało, miało dla niego kształt cicindeli. Zgodnie z obietnicą starzec oczekiwał go przed biurem związku zawodowego. - Przepraszam za kłopot. - Nie szkodzi, żeby się tylko panu podobało... W biurze odbywało się chyba jakieś zebranie. Czterech czy pięciu mężczyzn siedziało kołem i stamtąd właśnie dochodził głośny śmiech. Nad wejściem wisiał plakat z poziomo wypisanymi wielkimi znakami: “KOCHAJ SWOJĄ WIEŚ." Starzec powiedział coś i śmiech ustał nagle; potem wyszedł przed dom, a za nim inni. W mroku wieczoru wysypana muszelkami droga rysowała się jasną wstęgą. Prowadzono go w kierunku jednej z tych jam, które znajdowały się u stóp wydm, na krańcu wsi. Wąska ścieżka biegła od grzbietu w prawo. Szli tak jeszcze przez chwilę, a potem starzec pochylił się, zaklaskał w dłonie i zawołał głośno w mroczną czeluść. - Hej, babciu, hej! W ciemności u ich stóp ukazało się światło lampy i rozległ się kobiecy głos: 4 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM - Tutaj, tutaj! Obok worków jest drabina! Rzeczywiście, bez drabiny nie można było zejść z tego urwiska. Ściana wznosiła się prawie na trzy wysokości dachu, nawet po drabinie niełatwo tam się dostać. W dzień ściana wydawała się znacznie bardziej łagodna, lecz teraz widział, że była prawie prostopadła. Drabina - cienki, nierówny sznur - mógł się łatwo poplątać, gdyby stracić równowagę. W tak głębokiej jamie żyło się chyba jak w twierdzy. - Niech się pan o nic nie martwi, proszę dobrze wypocząć... Starzec pozostał na górze, odwrócił się i odszedł. Piasek sypał się mężczyźnie na głowę. Zaciekawiało go to wszystko, czuł się tak, jakby powrócił do lat dzieciństwa. Zastanawiał się, czy kobieta jest stara. Musi mieć już swoje lata, skoro wołano na nią “babciu". Lecz osoba, która powitała go, trzymając lampę, okazała się dość powabną kobietą około trzydziestki. Była chyba upudrowana, gdyż jak na kobietę mieszkającą nad morzem miała dziwnie jasną cerę. W każdym razie był jej bardzo wdzięczny, że go tak miło powitała, nie ukrywając swej radości. Gdyby nie gorące przyjęcie z jej strony, trudno by mu było zgodzić się na tutejsze warunki. Pomyślałby, że wystrychnęli go na dudka, i pewnie wycofałby się szybko. Ściany domu się rozpadały, pokój przedzielały nie parawany, lecz wiszące maty, główny filar był przekrzywiony, okna zabite deskami, słomiane maty na podłodze całkowicie spróchniałe; gdy się po nich stąpało, piszczały jak mokra gąbka. Ponadto wszystko dokoła przepełniała nieprzyjemna woń stęchłego piasku. Lecz wszystko zależy od postawy, jaką człowiek przyjmuje w danej sytuacji. Rozbrajało go zachowanie kobiety. Wmawiał sobie, że przeżycia tej nocy to bardzo rzadka okazja. A jeśli szczęście mu dopisze, natrafi może na interesujące okazy owadów. Były to na pewno warunki, w jakich owady i wszelkiego rodzaju robactwo gnieżdżą się chętnie. Nie przeczuwał żadnego niebezpieczeństwa. Gdy na zaproszenie kobiety usiadł obok paleniska, usłyszał jakiś szelest przypominający plusk deszczu. Była to armia pcheł. Nie należał do tych, którzy czymś takim od razu się peszą. Zbieracz owadów jest na to uodporniony. Ubranie od wewnątrz wysypał proszkiem DDT; przed snem dobrze byłoby posmarować odkryte części ciała kremem przeciw insektom - pomyślał. - Przygotuję coś do jedzenia, a przez ten czas... powiedziała kobieta pochylając się i biorąc lampę do ręki. - Przez chwilę proszę posiedzieć po ciemku, dobrze? - Czy ma pani tylko jedną lampę? - Tak, bardzo mi przykro... Gdy zaśmiała się, jakby nieco zakłopotana, na prawym policzku ukazał się dołeczek. Twarz jej - z wyjątkiem oczu posiadała niewątpliwie wiele uroku. Ale te oczy to chyba rezultat jakiejś choroby. Żadne kosmetyki choćby nie wiem ile ich używała - nie zatuszują zaczerwienionych i zaropiałych powiek. Żeby tylko nie zapomniał dać jej przed snem jakiegoś lekarstwa do oczu. - Nie szkodzi, najpierw chciałbym się wykąpać... - Wykąpać się? - Nie można? - Strasznie mi przykro, ale czy nie mógłby pan przełożyć kąpieli na pojutrze? - Pojutrze? Pojutrze już mnie tu nie będzie. - Mimo woli zaśmiał się głośno. - Tak?... Odwróciła twarz, po której przebiegł jakiś grymas. Z prostotą wieśniaczki nie próbowała niczego ukrywać. - Jeśli nie ma łazienki, to wystarczy mi, jeśli po prostu poleję się wodą. Cały jestem pokryty piaskiem... - Przykro mi, ale mamy tylko jedno wiadro wody, a do studni jest dosyć daleko... Była zakłopotana, więc zdecydował już więcej o tym nie wspominać. W dodatku wkrótce zauważył, że kąpiel niewiele by pomogła. Kobieta podała kolację: gotowaną rybę i zupę z mięczaków. Posiłek typowy dla okolic nadmorskich. Z tym jeszcze pół biedy. Bardziej go zaskoczyło jednak zachowanie kobiety, która rozpięła parasol nad jego głową. - Po co to? - Zastanawiał się, czy nie jest to jakiś specjalny obyczaj tych okolic. - Jeśli tego nie zrobię, nasypie się piasku do jedzenia... - Niemożliwe... - Zdumiony spojrzał na sufit, lecz nie dostrzegł żadnej dziury. - Piasek... - rzekła podnosząc za nim wzrok na sufit piasek sypie się wszędzie... jeśli nie zamiotę, to w ciągu dnia zbierze się parę centymetrów. - Czy w dachu są dziury? - Nie, ale piasek przedostanie się nawet przez najnowszą strzechę! To okropne, naprawdę, jeszcze gorsze niż korniki drążące drzewo. - Korniki? - No, robaki, które robią dziury w drzewie! - Może termity?... - Nie, takie duże, o twardej skórze... - Ach, w takim razie to kózka. - Kózka? - Czerwony, z długimi wąsami, prawda? - Nie, brązowy, w kształcie ziarna ryżu... - Rozumiem, to musi być kołatka... - Jeśli by nic z tym nie robić, to słupy, takie jak te, spróchnieją całkowicie, wie pan? - Mówi pani o tych żuczkach? - Nie, o piasku. - Nie rozumiem. - Wciska się wszędzie bez przerwy, nie wiadomo skąd, ot, w dzień, gdy wiatr wieje z niedobrej strony, trzeba wymiatać piasek ze strychu rano i wieczorem, bo inaczej nagromadzi się go tyle, że sufit może nie wytrzymać... - Tak, rozumiem, niedobrze, gdy się tyle nazbiera... Ale czyż to nie śmieszne mówić, że słupy gniją od piasku? - Nie, one naprawdę gniją. - Ależ piasek to coś suchego! - A jednak powoduje gnicie... Mówią, że gdy się zostawi w piasku zupełnie nowe drewniane sandały, to rozsypią się po dwóch tygodniach, i to prawda. 5 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM - Nie rozumiem. - Drzewo gnije, ale piasek gnije wraz z nim. Słyszałam nawet, że po zdjęciu desek z sufitu zasypanego domu gleba okazuje się tak tłusta, że można w niej sadzić ogórki... - Coś podobnego! - mężczyzna powiedział to szorstko, krzywiąc się, zniecierpliwiony. Wydało mu się, że obraz piasku, jaki nosił w sobie, został skalany jej ignorancją. - Niech pani posłucha, ja wiem coś niecoś o piasku. Piasek to coś, co przez cały rok jest w ruchu. I ten ruch jest jego życiem... Piasek nigdy i nigdzie się nie zatrzymuje, czy to w wodzie, czy w powietrzu, jest w ciągłym ruchu, jest swobodny i niezależny... Dlatego zwykłe stworzenia nie są w stanie żyć i rozwijać się w piasku... nawet bakterie powodujące rozkład. Jakby to powiedzieć, piasek jest symbolem czystości, zabezpiecza przed gniciem. To bzdura twierdzić, że powoduje gnicie... Powiem coś więcej. Piasek nie jest gorszy od innych minerałów, nie może więc gnić! Siedziała nieruchomo w milczeniu. Ciągle pod parasolem, który trzymała nad nim kobieta, mężczyzna zaczął jeść szybciej, jakby go przynaglano, i nie mówił już nic. Na powierzchni parasola zebrało się tyle piasku, że można było po nim pisać palcem. A jednak panowała tu wilgoć nie do zniesienia. Nie, oczywiście, to nie piasek, lecz jego ciało było mokre. Ponad dachem szumiał wiatr. Wyjął papierosy - w kieszeni również pełno piasku. Wydało mu się, że czuje gorycz papierosa, nim zdążył go zapalić. Wydobył owady z butelki z cyjankiem potasu. Przypnie je szpilką, nim zesztywnieją, żeby zachował się przynajmniej kształt nóg. Za domem słychać było brzęk szorowanych naczyń... Czy w tym domu nikt poza nią nie mieszka? Gdy kobieta wróciła, zaczęła bez słowa przygotowywać pościel w kącie pokoju. Jeśli ściele tutaj dla mnie, to gdzie w takim razie sama się położy? Widocznie w pokoju w głębi, za matą. Poza tymi dwoma pomieszczeniami nie ma tu już nic, co by przypominało pokój. Ale to bardzo dziwne. Położyć gościa tuż przy wyjściu, a samej zająć pokój w głębi mieszkania? A może tam leży ktoś ciężko chory, niezdolny do ruchu? To też możliwe. Na pewno, takie wytłumaczenie byłoby bardziej naturalne. A zresztą nie można oczekiwać, by samotna kobieta zanadto się troszczyła o przypadkowych podróżnych. - Czy mieszka tu jeszcze ktoś? - Kogo pan ma na myśli? - No, ktoś z rodziny... - Nie, jestem zupełnie sama. - Kobieta widocznie zrozumiała, o co mu chodzi, bo uśmiechnęła się sztucznie, z przymusem. - Naprawdę, wszystko tu wilgotnieje od piasku, nawet kołdra... - No, a mąż... - Tajfun w ubiegłym roku... - Klepała i wyciągała brzegi złożonej już kołdry starając się w ten sposób zwrócić uwagę na czynność, której wcale nie musiała wykonywać. - Mówię panu, tajfuny w tych okolicach są straszne. Piasek zaczyna sypać się z łoskotem, jak wodospad, wystarczy się trochę zagapić, a przez noc nazbiera się dziesięć czy dwadzieścia stóp. - Dwadzieścia stóp, to znaczy jakieś sześć metrów? - Wtedy już w ogóle człowiek nie nadąży, żeby nie wiem jak szybko wybierał. A jednak wybiegł z córką była już w szkole średniej - wołając, że kurnik jest zagrożony. Ja zajęta byłam w domu i nie mogłam wyjść... No i tyle go widziałam... Gdy nastał ranek i wiatr ucichł, poszłam zobaczyć. Nie było kurnika ani nic... - Zasypało ich? - Aha, całkowicie... - To okropne! Przerażające! Ten piasek... jest straszny! Nagle lampa zaczęła gasnąć. - To piasek. Kobieta stanęła na czworakach, wyciągnęła ramię i uśmiechając się, oczyściła palcami knot z piasku. Natychmiast zaczął palić się jasno. Kobieta nie zmieniła swej pozycji. Wpatrując się w płomień lampy, uśmiechała się w ten sam nienaturalny sposób. Gdy spostrzegł, że czyni to celowo, by pokazać mu swoje dołeczki, poczuł się jakoś nieswojo. Wydawało mu się to tym bardziej niestosowne, że przed chwilą opowiadała o śmierci bliskiego człowieka. 5 - Ej tam, przynieśliśmy bańki i łopatę dla niego! Stan napięcia przerwał wyraźny głos, mimo że dochodził z pewnej odległości - pewnie posługiwali się megafonami. Potem rozległ się brzęk spadających i uderzających o siebie blaszanych przedmiotów. Kobieta wstała; by odpowiedzieć. Ogarniało go rozdrażnienie, gdyż podejrzewał w tym coś nieczystego. - Cóż to? więc jednak ktoś tu jeszcze jest! - Co też pan mówi... - Kobieta wzdrygnęła się, jakby ją ktoś połaskotał. - Przecież ktoś przed chwilą powiedział “dla niego". - Ach, mówili o panu. - O mnie? A po cóż mi łopata? - O, to nieważne! Proszę się tym nie przejmować... Naprawdę, oni są tacy wścibscy... - Jakieś nieporozumienie, co? Kobieta nic na to nie powiedziała i obróciwszy się na kolanach wstała i wyszła do sieni. - Przepraszam, czy potrzebuje pan jeszcze lampy? - Nie skończyłem jeść. A co, potrzebne pani światło? - Jestem przyzwyczajona do tej pracy, więc się obejdę... Włożyła na głowę słomiany kapelusz, jakich używają przy pracy w polu, i zniknęła w mroku nocy. Mężczyzna przechylił głowę na bok i zapalił nowego papierosa. Wyczuwał w tym wszystkim coś podejrzanego. Wstał cicho i postanowił zajrzeć za matę. Był tam rzeczywiście pokój, lecz bez posłania. Spoza ściany łagodnym łukiem obsuwał się piasek. Zamarł w bezruchu... Ten dom był już na wpół wymarły, wnętrzności jego do połowy wyżarły macki nieustannie płynącego piasku... piasku, który nie posiada nawet stałej formy, poza ziarnem o przeciętnej wielkości 1/8 mm. Lecz nie ma takiej rzeczy, która mogłaby się oprzeć tej bezkształtnej, niszczącej sile... A może właśnie nieposiadanie formy jest najlepszym wyrazem siły? 6 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM Szybko wrócił do rzeczywistości. Załóżmy, że kobieta nie będzie mogła skorzystać z tego pokoju. Gdzież więc, u licha, ma zamiar spać? Za ścianą z desek słychać było jej krzątaninę. Wskazówki ręcznego zegarka wskazywały dwie minuty po ósmej. Cóż tam może być do roboty o tej porze? W poszukiwaniu wody zszedł o stopień niżej, do sieni. Znajdująca się na dnie wiadra odrobina płynu pokryta była cienką, rdzawą błoną. Trudno, lepsze to niż nic nie sposób już dłużej wytrzymać z piaskiem w ustach. Gdy resztką wody umył twarz i szyję, poczuł się znacznie lepiej. Klepisko przedsionka lizał chłodny wiatr. Może znośniej jest na dworze - pomyślał. Przecisnął się przez szparę obok przesuwanych drzwi, które utknęły nieruchomo w piasku, i wyszedł na dwór. Wiejący z góry, od strony drogi, wiatr był teraz już znacznie chłodniejszy. Wraz z powiewem wiatru dochodził do niego warkot - jak sądził - trójkołowego samochodu. Gdy wytężył słuch, mógł także odróżnić głosy ludzi. Co więcej może to tylko jego wyobraźnia? - ruch zdawał się być większy niż w południe. A może to tylko szum morza? Niebo było ciężkie od gwiazd. Kobieta zauważyła światło i odwróciła się. Sprawnie posługując się łopatą, napełniała piaskiem bańki po benzynie. Za jej plecami wznosiła się pionowa ściana czarnego piasku; zdawało się, że jest pochylona w jego stronę. To pewnie po krawędzi tej ściany chodził w dzień w poszukiwaniu owadów. Gdy dwie bańki były już pełne, kobieta wzięła je w obie ręce i ruszyła w jego kierunku. Mijając go podniosła oczy i powiedziała przez nos: - Piasek... Opróżniła bańki obok ścieżki za domem, tam gdzie wisiała drabina. Końcem ręcznika wytarła pot. Wznosił się tam już pagórek naniesionego przez nią piasku. - Oczyszczam z piasku... - Choćby pani nie wiem jak długo pracowała, nie będzie temu końca... Przechodząc obok szturchnęła go w bok czubkiem palca, jak gdyby chciała go połaskotać. Odskoczył zdumiony, lampa omal nie wypadła mu z ręki. Czy miał dalej trzymać lampę, czy też postawić ją na ziemi i zrewanżować się kobiecie w ten sam sposób? Zawahał się przed nieoczekiwaną koniecznością wyboru. Zdecydował się na to pierwsze - trzymał w ręku lampę i wykrzywiając twarz w niezrozumiałym dla samego siebie uśmiechu, niezdarnie, sztywnym krokiem podszedł do kobiety, która wróciła do kopania piasku. Zbliżając się widział, jak rosnący cień kobiety ogarniał całą powierzchnię piaskowej ściany. - Nie można - powiedziała zdyszanym głosem, nie odwracając się do niego. -- Muszę jeszcze napełnić sześć baniek i zanieść je, nim spuszczą kosz. Twarz mężczyzny spoważniała. Było mu nieprzyjemnie, gdyż mimo woli ogarnęły go uczucia, które z takim trudem przedtem opanował. Jednak wbrew jego woli, coś nabrzmiewało w jego żyłach. To zupełnie tak, jakby przyklejony do skóry piasek przenikał do żył i rozbudzał jego krew. - Może pomóc? - O, nie! To nie wypada, żeby pan robił wszystko już od pierwszego dnia... - Od pierwszego dnia?... coś takiego... Będę tu tylko przez dzisiejszą noc! - Ach tak? - Nie mam aż tyle wolnego czasu. Niech pani mi da łopatę, szybko! - Przepraszam, ale łopata pana jest tam. Rzeczywiście, pod okapem w pobliżu przejścia stały obok siebie . łopata i dwie bańki po benzynie. Z pewnością te same, które jacyś mężczyźni zrzucili tu wołając: “To dla niego." Wszystko przygotowane - miał wrażenie, że aż za dobrze wszystko przewidziano. Ale... co w ogóle przewidziano? On sam jeszcze nic nie wie. Gdy pomyślał, że mają o nim tak niskie mniemanie, poczuł się dotknięty. Trzonek łopaty, zrobiony z sękatego, grubego drzewa, połyskiwał czernią od brudu. Mężczyzna stracił już ochotę do pracy. - O, kosze na piasek są już u sąsiadów! Nie zauważyła widocznie jego wahania, gdyż jej ożywiony głos zawierał odcień ufności, której nie wyczuwało się przedtem. Prawda, że głosy świadczące o obecności ludzi, przybliżyły się znacznie i dochodziły gdzieś z sąsiedztwa. Kilkakrotnie powtórzone krótkie, zgrane okrzyki i szept mężczyzn zmieszał się z tłumionym śmiechem, a potem znowu przeszedł w nawoływania. Ten rytm pracy przyniósł mu nieoczekiwane pokrzepienie. Tutaj, w tym nieskomplikowanym świecie, było to zupełnie normalne, że jednonocny gość otrzymywał łopatę do ręki. Dziwne jest raczej jego wahanie. Obcasem zrobił wgłębienie w piasku i postawił w nim lampę, aby się nie przewróciła. - Chyba wszystko jedno gdzie, wystarczy po prostu kopać... - O, niezupełnie... - Można tutaj? - Proszę kopać jak najbliżej zbocza. - Czy we wszystkich domach pracują przy piasku właśnie o tej porze? - Tak, nocą piasek jest wilgotny, więc łatwiej kopać... Gdy piasek jest suchy, to... - spojrzała w niebo - to nie wiadomo, w jakim momencie runie na dół... Spojrzał w górę. Rzeczywiście, ciężka skarpa zwisała nad nimi jak lawina śniegu nad urwiskiem. - Ależ to niebezpieczne! - Nie, trzyma się mocno! - uśmiechnęła się prawie uroczo. - Proszę spojrzeć, zaczyna pojawiać się mgła... - Mgła?... Istotnie, nawet nie zauważył, kiedy gwiazdy się rozproszyły i zaczęły blednąć. Tam gdzie niebo stykało się ze ścianą piasku, zaczęło się poruszać coś niby splątana błona filmowa, kłębiąca się kapryśnie i bez określonego kierunku. - Widzi pan, gdy piasek napije się mgły do syta... gdy słony piasek. przesyci się wilgocią, twardnieje jak klajster. - Nie do wiary! - A gdy fale cofną się wraz z odpływem, czołg może przejechać bez trudu po nadmorskim piasku... - Niemożliwe! - To prawda! Dlatego też nocą rośnie stopniowo ten nawis... Gdy wieje wiatr ze złej strony, piasek sypie się tak jak wczoraj wieczorem na parasol. Dopiero po południu, gdy piach wyschnie na dobre, wali się naraz z łoskotem na ziemię. A jeśli spadnie tam, gdzie słupy są cienkie, to już koniec... Zakres jej rozmów był ograniczony. Ale gdy zaczynała mówić o własnym życiu, zmieniała się nie do poznania. A więc tędy może prowadzić droga do jej serca - myślał. Nie interesowało go specjalnie to, co kobieta mówiła, lecz słowa jej tchnęły ciepłem, które sprawiało, że myślał o jej ciele ukrytym pod grubymi roboczymi spodniami. 7 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM Mężczyzna zaczął wbijać poszczerbione ostrze łopaty w piasek u swoich stóp. 6 Gdy zaniósł bańki po raz drugi, usłyszał głosy, a na drodze zamigotało światło ręcznej latarki. - To winda z koszem! Tam już nie ma co robić, proszę pana, proszę mi pomóc tutaj! - powiedziała kobieta tonem, który wydał mu się dość ostry. Dopiero teraz pojął, jakie znaczenie mają worki z piaskiem, które leżały na górze przy drabinie. Gdy się zarzuci wokół nich liny. można wyciągać i opuszczać kosz z piaskiem. Jeden kosz obsługiwali czterej mężczyźni, a pracowały dwie albo trzy takie grupy. Byli to chyba przeważnie ludzie młodzi robota szła im żwawo i sprawnie. Gdy napełniano, kosz jednej grupy, druga już czekała, by zająć miejsce pierwszej. Po sześciu takich kursach znikała przygotowana wcześniej kupa piasku. - Oni także mają okropną robotę... Powiedział to raczej z sympatią, ocierając pot rękawem koszuli. Młodzi mężczyźni, którzy nie skwitowali ani jednym żartobliwym słowem jego pomocy przy piasku, wydawali się całkowicie oddani swej pracy. I dlatego nie czuł do nich niechęci. - Tak, w naszej wiosce wszyscy stosują się do hasła: “Kochaj swój dom." - Cóż to za miłość? - Miłość do miejsca, w którym mieszkamy. - Wspaniale. Mężczyzna roześmiał się, kobieta roześmiała się także. Lecz chyba sama nie wiedziała, dlaczego się śmieje. Z oddali dochodził warkot ruszającego samochodu. - No, może odpoczniemy trochę? - Nie, nie! Gdy zrobią ten kurs, znowu tu przyjdą z koszami. - Czyż to nie wystarczy? Reszta może poczekać do jutra... Wstał i obojętnie ruszył w kierunku sieni, lecz nic nie wskazywało, że kobieta zamierza przerwać pracę i pójść z nim. - Tak nie można! Musimy pracować dalej, trzeba przynajmniej raz obejść dom dokoła... - Co znaczy “dokoła"? - Przecież nie możemy pozwolić, by zgniotło nam dom, prawda? Piasek sypie się ze wszystkich stron... - Ależ to potrwa do samego rana! Kobieta - jakby sprowokowana tymi słowami - odwróciła się nagle i uciekła szybko. Chyba wróciła pod ścianę piasku, żeby pracować dalej. Zachowuje się zupełnie tak samo jak cicindela - pomyślał mężczyzna. Gdy uświadomił to sobie, pomyślał, że już więcej nie pozwoli się nabrać. - To absurdalne... I tak co noc? - Piasek nie pozwala odpoczywać. Kosze i samochód są w ruchu przez całą noc! - Rozumiem. - Miała rację. Piasek nie pozwala odpoczywać. Mężczyzna nie wiedział, co począć. Zmieszał się, jakby nadepnął na ogon małego węża, który okazał się zaskakująco duży; a gdy to spostrzegł, głowa węża była tuż, tuż. - Czy żyje się tu tylko po to, by kopać piasek? - Przecież nie możemy po prostu uciec stąd nocą, prawda? Ogarniało go coraz większe zdenerwowanie. Nie miał zamiaru być wmieszanym w to życie. - Ależ tak, możecie! Przecież to proste! Jeśli tylko zechcecie, to wszystko jest możliwe! - Nie, to nieprawda - powiedziała jakby od niechcenia, harmonizując oddech z rytmem łopaty. - Wioska istnieje właśnie dzięki temu, że pracujemy pilnie jak pszczoły przy usuwaniu piasku. Gdybyśmy tego zaniechali, nie upłynęłoby dziesięć dni, a zasypałoby całą wieś, a potem przyszłaby kolej na sąsiadów za nami! - Budująca historyjka! A tamci faceci od koszy pracują z takim zapałem z tych samych powodów? - Oni otrzymują skromną zapłatę z miasteczka. - Jeśli na to są pieniądze, to dlaczego nie posadzicie raczej pasa zieleni, który skuteczniej chroniłby przed piaskiem? - Z obliczeń podobno wynika, że tym sposobem jest znacznie taniej... - Tym sposobem? Czy to w ogóle jest jakiś sposób? Nagle poczuł gniew. Zły był na wszystko, co przywiązywało kobietę tutaj, do tego miejsca, a także i na nią samą, że pozwalała się tu zatrzymywać. - Dlaczego się tak pani przyczepiła do tej wioski? Nie mogę tego pojąć. Piasek to wcale nie taka błaha rzecz! Bardzo się pani myli sądząc, że w ten sposób potrafi mu się pani oprzeć. To śmieszne! Absurd! Dość już tego! Poddaję się. Nawet nie współczuję! Rzucił łopatę na leżące obok bańki i odszedł szybko do domu, nie zwracając uwagi na wyraz twarzy kobiety. Spędził bezsenną noc. Nadstawiał uszu, wyczuwając jej obecność. Było mu trochę wstyd. Czyż w rezultacie ta niemal teatralna poza, jaką przybrał, nie świadczyła o jego zazdrości o to, co tę kobietę tutaj przywiązało? I czy nie było to jednocześnie pragnienie, by rzuciła pracę i przyszła po cichu do jego łóżka? W istocie jego wzburzenie nie było tylko po prostu gniewem z powodu głupoty tej kobiety. Było w tym coś więcej, coś niezgłębionego. Materac stawał się coraz bardziej mokry i coraz więcej piasku oblepiało jego ciało. Jakież to wszystko niedorzeczne i tajemnicze. Dlatego właśnie nie powinien czynić sobie wyrzutów. że odrzucił łopatę. Nie ma powodu, żeby brał na siebie aż taką odpowiedzialność. I tak zbyt wiele zobowiązań dźwigał do tej pory. Jego zainteresowanie piaskiem i owadami było w końcu tylko pretekstem do ucieczki - choćby na krótką chwilę - od udręki tych zobowiązań i życiowej inercji. Zasnąć jednak nie mógł. Słyszał, że kobieta pracuje bez przerwy. Wielokrotnie przybliżał się także szelest koszy spuszczanych na ziemię i znowu odpływał w dal. Jeśli tak dalej pójdzie, jutro nie będzie w stanie pracować. Ma przecież zamiar wstać ze świtem i wykorzystać dobrze cały dzień. Lecz im bardziej próbował zasnąć, tym większe ogarniało go rozdrażnienie. Zaczęły piec oczy. I ani łzy, ani zaciskanie powiek nie chroniło oczu przed nieustannie spadającym piaskiem. Rozłożył ręcznik i owinął nim głowę. Trudno oddychać, ale mimo to jest lepiej. Będzie myślał o czymś innym... Gdy zamknął oczy, ujrzał szereg długich linii napływających na niego jak oddech. To drobne zmarszczki piasku, poruszające się na wydmach. Wpatrywał się w nie przez pół dnia, wżarły się więc w siatkówkę jego oczu. Takie właśnie strumienie piasku pochłonęły i zniszczyły kwitnące niegdyś miasta i Wielkie państwa. Nazwano to - jeśli dobrze pamięta - “zasypaniem" Cesarstwa Rzymskiego. Jakieś miasteczko, które opiewa Omar Chajjam, zostało zasypane razem z jego krawcami, rzeźnikami, bazarami, z odwiecznymi drogami splątanymi jak oka sieci rybackiej. Ileż to lat chodzenia po urzędach i walki potrzeba było, by zmienić choćby jedną taką dróżkę!... Nikt nigdy nie 8 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM wątpił w trwałość tych miast starożytnych... Ale w końcu i one nie mogły się oprzeć prawu płynącego ciągle piasku, tych ziaren o przekroju 1/8 mm. Piasek... Wszystko, co posiada formę, jest ułudą. Jedynie pewny jest ruch piasku, negujący wszelkie formy... Za cienką ścianą z desek kobieta nie przestawała kopać. Czego właściwie chce dokonać swymi słabymi ramionami? Czyż to nie podobne do rozgrzebywania wody, aby w jej szczelinie wybudować dom? Na wodzie, zgodnie z jej istotnymi cechami, mogą unosić się statki. Myśl ta wyzwoliła go nagle z uczucia dziwnie przytłaczającego przygnębienia, jakie wywołały w nim odgłosy pracy za ścianą. Skoro statki pływają po wodzie powinny także pływać po piasku. Jeśli uwolnimy się od idei nieruchomych domów, nie trzeba będzie tracić na darmo energii w walce z piaskiem. Unoszące się na piaskach, żeglujące swobodnie statki... ruchome domy, bezkształtne wsie i miasteczka... Piasek nie jest płynem. Nie należy więc oczekiwać, że można będzie po nim pływać. Gdybyśmy rzucili na piasek przedmiot o mniejszym ciężarze gatunkowym, ot, taki np. korek, i tak go pozostawili, to oczywiście zatonie w nim. Łódź, która mogłaby pływać po piasku, musi zatem posiadać inne cechy. Mogą to być na przykład domy w kształcie beczek, które by się obracały, zrzucały z siebie nagromadzony piasek i w ten sposób wydostawały na powierzchnię. Oczywiście, żywi ludzie nie byliby chyba w stanie znieść tej niestałości ciągle obracających się domów... Powinno by się skonstruować urządzenie tzw. podwójnej beczki, przy czym wewnętrzna umieszczona byłaby na osi, z dnem zwróconym w kierunku siły ciężkości... Tak więc beczka wewnętrzna byłaby stała, a obracałaby się tylko zewnętrzna. Dom, który by się poruszał jak wahadło wielkiego zegara... dom-kołyska... statek pustyni... Wsie i miasteczka składające się z grup takich statków w ciągłym ruchu... Zasnął nie wiedząc kiedy. 7 Obudziło go pianie koguta przypominające skrzypienie zardzewiałej huśtawki. Było to bardzo nerwowe przebudzenie. Miał wrażenie, że to dopiero świt, ale jego zegarek wskazywał już szesnaście minut po jedenastej. Również odcień promieni słonecznych świadczył, że musi się zbliżać południe. Półmrok panował tu dlatego, że było to dno głębokiego dołu i słońce tu jeszcze nie sięgało. Zerwał się jak oparzony. Piasek, który zgromadził się na twarzy, głowie i piersi, posypał się z szelestem. Sklejony potem, tworzył skorupę wokół nosa i ust. Otarł go wierzchem ręki i ostrożnie poruszył oczami. Spod zaognionych i oblepionych piaskiem powiek bez przerwy płynęły łzy. Nie mogły one jednak zmyć piasku, który przyczepił się do wydzieliny w kącikach oczu. Podszedł do stojącego w sieni naczynia, by zaczerpnąć choć kroplę wody. Wtem usłyszał oddech kobiety śpiącej po drugiej stronie irori - paleniska we wgłębieniu podłogi. Wstrzymał oddech zapominając całkowicie o piekących go powiekach. Kobieta była zupełnie naga. W przesłoniętym łzami polu widzenia majaczyła jak cień. Leżała na wznak na macie; całe ciało, z wyjątkiem głowy, było obnażone; lewa ręka spoczywała lekko na łonie, gładkim i pełnym. Tak więc te części, które się zazwyczaj ukrywa przed wzrokiem ludzi, były odkryte, podczas gdy twarz, której nikt nie obawia się pokazywać, osłaniał ręcznik. Niewątpliwie miał on chronić przed piaskiem oczy, usta i nos, ale kontrast ten potęgował jeszcze wrażenie nagości. Cała powierzchnia jej ciała pokryta była warstwą drobnego piasku, który tuszował szczegóły i podkreślał kobiece linie; wyglądała zupełnie jak posąg przyprószony piaskiem. Mężczyźnie wypłynęła nagle spod języka lepka ślina. Nie mógł jej przełknąć. Gdyby usiłował to zrobić, piasek zebrany między wargami i zębami rozpłynąłby się po całej jamie ustnej. Odwrócił się w stronę sieni i splunął. Spluwał kilkakrotnie, lecz nadal czuł drażniące ziarenka piasku, choć w ustach było już zupełnie sucho. Jak gdyby piasek nieustannie wydobywał się spomiędzy zębów. Na szczęście garnek był na nowo wypełniony wodą. Gdy wypłukał usta i umył twarz, poczuł się jak nowo narodzony. Nigdy przedtem nie uświadamiał sobie z taką mocą, jak cudowną rzeczą jest woda. Woda, podobnie jak piasek, była substancją nieorganiczną, ale znacznie łatwiej przyswajalną niż wszystkie organizmy żywe. Prosta, przezroczysta substancja nieorganiczna... Wlewając ją powoli do gardła, myślał o zwierzętach jedzących kamienie... Odwrócił się znowu i spojrzał na kobietę. Nie miał jednak ochoty zbliżyć się do niej. Pokryta piaskiem wyglądała pociągająco, ale nie kusiła zbytnio zmysłu dotyku. W dziennym świetle wczorajsze podniecenie i rozdrażnienie wydawało się złudzeniem. Oczywiście, że całe to zdarzenie będzie niezłym tematem do rozmów. Rozejrzał się dokoła, jak gdyby chciał utrwalić to, co już stało się wspomnieniem, i zaczął się pośpiesznie przygotowywać do odejścia. Koszula i spodnie były ciężkie od piasku. Lecz nie ma sensu martwić się takimi rzeczami, choć znacznie trudniej wytrząsnąć piasek z włókien ubrania niż łupież z głowy. Buty także były zasypane piaskiem. Czy nie powinien powiedzieć czegoś kobiecie przed odejściem?... Choć, z drugiej strony, obudzenie może wprawić ją w zakłopotanie. A co zrobić z zapłatą za nocleg? Chyba najlepiej będzie wstąpić w powrotnej drodze do biura związku rybaków i złożyć pieniądze na ręce tego starca, który go tu wczoraj przyprowadził. Wyszedł z domu na palcach. Słońce niby żywe srebro zawisło nad krawędzią zbocza i zaczynało przypiekać dno jamy. Szybko spuścił oczy, chroniąc je przed nagłym, oślepiającym blaskiem, lecz w następnym momencie przestał na to zwracać uwagę i stanął jak wryty ze wzrokiem utkwionym w ścianę piasku. Nie do wiary! Drabina zniknęła! Nie było jej w miejscu, w którym z pewnością znajdowała się wczoraj. Worki, choć zakopane do połowy w piasku, były doskonale widoczne. Nie myli się na pewno - pamięta dobrze to miejsce. Czyż możliwe, żeby piasek pochłonął tylko drabinę? Podbiegł do ściany i zanurzył obie ręce w piasku, który odłupywał się bez oporu i osypywał na dół. Przecież drabina to nie igła i jeśli pierwsza próba nie da pomyślnych rezultatów, to nie powiedzie mu się i następna, choćby nie wiem ile razy je powtarzał. Tłumiąc wzrastający niepokój popatrzył znowu w osłupieniu na spadziste zbocze. Czyżby nie było miejsca, którędy można by się wydostać na górę? Obszedł dom kilka razy. Zauważył, że od północy, od strony morza, odległość miedzy dachem, a krawędzią jamy była najmniejsza, lecz i tu wynosiła ponad 10 metrów, a w dodatku z tej strony ściana piasku była najbardziej stroma. Ciężko zwisający okap z piasku wyglądał wyjątkowo niebezpiecznie. 9 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM Względnie łagodne było zbocze zachodnie o ukośnej powierzchni, jak wewnątrz stożka. Oceniając optymistycznie, jego nachylenie wynosiło około 50°, a może tylko 45°. Uczynił ostrożny, pierwszy krok. Przy każdym kroku do przodu opadał o pół kroku do tyłu. W każdym razie jest nadzieja, że będzie mógł wejść na górę. Przebył w ten sposób pięć czy sześć kroków. Potem nogi zaczęły zapadać się w piasek. Nie wiedział, czy się posuwa naprzód, czy też nie, aż wreszcie ugrzązł po kolana. Dalej usiłował iść na czworakach. Spalony piasek parzył dłonie. Zmieszany z potem- oblepiał ciało. Nie mógł już otworzyć oczu. W końcu skurcz w nogach uniemożliwił jakikolwiek ruch. Postanowił odpocząć; odetchnął głęboko i myśląc, że przeszedł już niemały kawałek, otworzył nieco oczy i wtedy osłupiał: nie pokonał nawet pięciu metrów! Cóż osiągnął tak rozpaczliwym zmaganiem? Zbocze nie było wcale tak łagodne, jak mu się to wydawało, gdy patrzył na nie z dołu. A ponad jego głową wyglądało jeszcze gorzej. Chciał wejść na górę, a całą energię zużył na wdzieranie się w głąb piasku. Nawis tuż ponad nim blokował mu drogę. Z desperacją próbował walczyć dalej, lecz gdy wyciągnął rękę w stronę piasku nad głową, stracił punkt oparcia. Jakby zmieciony ze zbocza, spadł na dno jamy. W lewym ramieniu coś trzasnęło jak przy rozłamywaniu pałeczek do jedzenia. Nic go jednak nie zabolało. Przez chwilę szeleścił piasek, osypując się ze ściany, jakby chciał zaleczyć zadane stokowi rany, a potem przestał. Mimo wszystko była to bardzo mała rana. Jeszcze nie ma powodu do obaw. Zdusił rodzącą się chęć krzyku i powoli wrócił do chaty. Kobieta spała jeszcze, zupełnie bez ruchu. Spróbował ją obudzić wołając najpierw cicho, a potem coraz głośniej. Nie odpowiedziała, odwróciła się na bok, jakby jej dokuczano. Piasek osypał się z jej ciała, ukazując nagie ramiona, bok, biodra i nie tylko biodra. Lecz nie zwracał na to uwagi. Zbliżył się do niej i zerwał z głowy ręcznik. Całą twarz pokrywały plamy, aż nieprzyjemnie było patrzeć. A więc ta dziwna biel jej cery w świetle lampy wczoraj wieczorem to rezultat używania pudru. Teraz biała powłoka popękała i zaczynała odpadać, odsłaniając skórę wyglądającą jak tani kotlet siekany bez jajka. Ze zdumieniem spostrzegł, że puder był po prostu pszenną mąką. Wreszcie uchyliła powieki, jakby oślepiona słońcem. Chwycił ją za ramię i potrząsając powiedział prawie błagalnie: - Słuchaj, nie ma drabiny! Jak do licha, można się stąd wydostać? Czy można wyleźć bez drabiny? Kobieta nerwowym ruchem podniosła ręcznik i nieoczekiwanie uderzyła się nim kilkakrotnie po twarzy, a następnie odwróciła się tyłem i położyła na brzuchu. Czyżby to był odruch wstydliwości? Zupełnie nie na miejscu. Mężczyzna, jakby zerwała się w nim jakaś tama, wybuchnął krzykiem. - To nie żarty! Nie wiem, co zrobię, jeśli nie dasz tej drabiny! Śpieszy mi się! Gdzież ją, do diabła, schowałaś?! Mam już dosyć tych kawałów, daj mi natychmiast drabinę! Kobieta nie odpowiadała. Trwała w tej samej pozycji, kręcąc tylko głową na prawo i lewo. Nagle zdrętwiał. Zrobiło mu się ciemno przed oczyma, w piersi poczuł skurcz i stracił oddech; pojął bowiem bezsens swoich żądań. Tak, to była drabina sznurowa... Takiej drabiny nie można ustawić... Gdyby nawet dostał ją do rąk, z dołu nie mógłby jej zawiesić. To znaczy, że drabinę zabrała nie kobieta, ale ktoś inny, ktoś - kto znajdował się na górze... Musiał teraz wyglądać żałośnie ze swoją nie ogoloną, upiaszczoną twarzą. Dziwne zachowanie i milczenie kobiety nabierały nieoczekiwanie groźnego sensu. Nie chciał wierzyć, lecz jego najgorsze przeczucia spełniały się. Drabinę sznurową zabrano prawdopodobnie za jej wiedzą i zgodą. Była więc współwinna. To znaczy, że jej zachowanie nie miało nic wspólnego z zawstydzeniem, była to raczej postawa przestępcy czy też może ofiary gotowej przyjąć każdą karę. Ładnie dał się złapać w pułapkę. Pozwolił się zwieść owadowi. Niebaczny, uległ kuszeniu cicindeli i został wywiedziony przez nią na pustynię, skąd nie ma już ucieczki. Poderwał się i podbiegł do drzwi, by jeszcze raz wyjrzeć na zewnątrz. Wiał silny wiatr. Słońce stało prawie prostopadle nad jamą; fale gorącego powietrza unosiły się nad rozgrzanym piaskiem niby mokra taśma filmowa. A ściana piasku, jakby jeszcze wyższa, wznosiła się pionowo, jej wszechwiedzące oblicze zdawało się mówić jego kościom i mięśniom o bezsensie oporu. Gorące powietrze wdzierało się pod skórę. Temperatura wzrastała szybko. Nagle zaczął krzyczeć jak oszalały. Nie wiedział co jego słowa nie miały żadnego sensu. Po prostu krzyczał tak głośno, jak tylko mógł. Jak gdyby sądził, że w ten sposób zły sen zlęknie się, otworzy oczy i przepraszając za nieprzemyślaną gafę wyrzuci go z głębin tego piasku. Lecz głos jego, nie nawykły do krzyku, był wątły i słaby. I nie wiadomo, jak daleko dochodzi, wchłaniany przez piasek i rozszarpywany przez wiatr. Wtem przerażające dudnienie zamknęło mu usta. Tak jak przepowiadała wczoraj kobieta, nawis piasku od strony północnej wysechł i runął w dół. Cały dom wydal żałosny okrzyk rozpaczy, jak gdyby go miażdżono. I szara krew zaczęła kapać z szelestem ze szpar w ścianach i w dachu. Mężczyznę ogarnęło drżenie. Usta wypełniły się śliną. Czuł się tak, jakby to on sam został zmiażdżony. Nie, to jednak niemożliwe. To by przekraczało wszelkie granice. Czyż jest dopuszczalne chwytanie w sidła zupełnie jak mysz czy owada - pełnoprawnego człowieka, który posiada zaświadczenie o ubezpieczeniu zdrowotnym opłacił podatki, pracuje i jest zameldowany? Nie mógł w to uwierzyć. To chyba jakaś pomyłka; to musi być pomyłka. Nie miał zresztą innego wyjścia, jak uznać to za pomyłkę. Przede wszystkim, jaki mogliby mieć z tego pożytek? Nie jest koniem ani krową; nie mogą go zmusić do pracy wbrew woli. A skoro jest bezużyteczny jako siła robocza, zamykanie go w tych ścianach z piasku nie ma sensu. A dla kobiety byłby dodatkowym ciężarem. Ale... ale dlaczego jednak nie jest tego pewien... Gdy patrzył na ścianę piasku, która go osaczała - czy raczej chwytała za gardło - przypomniał sobie z przykrością żałosną klęskę, jaką poniósł, gdy próbował wedrzeć się na nią. Ta walka na nic się nie zda - poczucie bezsilności paraliżowało mu całe ciało. Być może, piasek przeżarł tutaj wszystko i powszechne umowy przestały mieć jakiekolwiek znaczenie; być może, to już zupełnie inny świat... Powodów do podejrzeń nie brak. Na przykład, jeśli prawdą jest, że bańki po benzynie i łopatę przygotowano specjalnie dla niego, to jest także faktem, że sznurowa drabina została zdjęta bez jego wiedzy, a kobieta nie udzieliła mu żadnych najmniejszych wyjaśnień, przyjmując wszystko z niepokojącą pokorą i milczeniem uległej ofiary. Czyż nie uzasadniało to dostatecznie jego poczucia niebezpieczeństwa? Wczoraj kobieta mówiła tak, jakby zakładała, że jego pobyt tutaj będzie długi - to nie było chyba zwykłym przejęzyczeniem. Następna, mniejsza już, lawina piasku. Nadal niespokojny, wrócił do chaty. Podszedł do kobiety skulonej na klęczkach, z twarzą schyloną do ziemi, i zamachnął się prawą ręką. Nie znajdujące ujścia uczucie błysnęło w jego źrenicach. Lecz nagle bezsilność ogarnęła go 10 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM znowu i opuścił uniesioną rękę. Gdyby uderzył, przyniosłoby mu to ulgę. Ale czy wówczas nie zabrałby roli, jaką mu w tej sztuce przydzielono? Ona czekała na to. Wymierzona kara - to nic innego jak uznanie przestępstwa za pomszczone. Odwrócił się plecami do kobiety, usiadł ciężko i bezmyślnie na progu i ukrył twarz w dłoniach. Zaczął jęczeć bezgłośnie. Próbował przełknąć ślinę, lecz ugrzęzła mu w gardle. Widocznie błona śluzowa w przełyku jest specjalnie wrażliwa na smak i zapach piasku - nigdy się chyba do tego nie przyzwyczai. Ślina w postaci brązowej, spienionej masy ciekła z kącików ust. Gdy skończył pluć, odczuwał jeszcze dotkliwiej drażniące ziarnka piasku. Próbował usunąć je poruszając końcem języka i znowu spluwając, lecz to nic nie pomogło. W końcu wyschło mu w ustach i piekło go tak, jakby dostał zapalenia śluzówki. To wszystko nie miało sensu. Porozmawia z kobietą i spróbuje wydobyć z niej szczegółowe wyjaśnienia. Wtedy zdecyduje się może nawet na atak. Nie do pomyślenia, żeby nie było wyjścia. Czyż można znieść tak głupią sytuację? Lecz co ma zrobić, jeśli ona nic nie powie? Tak, byłaby to najbardziej złowróżbna odpowiedź. A taka możliwość istnieje. Jej uparte milczenie... ta jej postawa całkowicie bezbronnej ofiary siedzącej na podkulonych kolanach, z twarzą przy ziemi... Widok jej nagich pleców był jakiś nieprzyzwoity i zwierzęcy. Wydawało mu się, że mógłby ją z łatwością odwrócić chwytając po prostu za krocze. Na myśl o tym ogarnęło go uczucie poniżenia i zawstydzenia. Wydało mu się, że w piasku pokrywającym pośladki kobiety odbija się jego sylwetka jako rychłego egzekutora, torturującego kobietę. Wiem... może się zdarzyć. I wtedy, tego samego dnia, stracisz prawo głosu... Nagle brzuch jego przeszył kłujący ból. Pęcherz bliski pęknięcia wołał o ulgę. 8 Mężczyzna oddał mocz i stał bez ruchu, odrętwiały i ociężały z rozpaczy. Sam czas nic nie zmieni. Nie mógł po prostu się zdobyć na powrót do chaty. Dopiero gdy się oddalił od kobiety, zdał sobie sprawę, jak niebezpiecznie jest przebywać obok niej. Nie, oczywiście, niebezpieczna była nie sama kobieta, lecz chyba ta jej dziwna pozycja. Nie widział jeszcze nigdy czegoś tak nieprzyzwoitego. Nie może teraz do niej wrócić, w żadnym razie. Pomijając wszystko, ta pozycja była zbyt niebezpieczna. Jest takie określenie - “spazm udawanej śmierci". Pewien typ owadów i pająków, gdy zostaje zaatakowany, popada w ten właśnie stan. To stan paraliżu. Obraz w szczątkach. Lotnisko, którego wieżę kontrolną opanował szaleniec. Chciałby uwierzyć, że jego własny bezruch wstrzymał ruch świata, tak jak dla zapadającej w sen zimowy żaby zima przestaje istnieć. Gdy tak rozmyślał, promienie słońca stały się nie do zniesienia. Skulił się gwałtownie, jakby chciał uchylić się przed ostrzem promieni, szybko opuścił głowę, chwycił kołnierzyk od koszuli i szarpnął. Trzy górne guziki oberwały się i poleciały na ziemię. Zdrapując przyklejony do dłoni piasek, przypomniał sobie jeszcze raz wczorajsze słowa kobiety. Piasek nigdy nie jest suchy, lecz przesycony wilgocią do tego stopnia, że niszczy wszystko, co się z nim styka. Zdjął koszulę i rozluźnił pasek wpuszczając powietrze do spodni. Nie ma o co robić tyle szumu. Nieprzyjemne uczucie opuściło go tak szybko, jak przyszło. Wilgoć traci widocznie swą magiczną siłę, gdy tylko piasek zetknie się z powietrzem. W tym samym momencie uświadomił sobie, że popełnił poważny błąd. Interpretacja nagości kobiety była chyba jednak zbyt jednostronna. Nie mógł wprawdzie pozbyć się uczucia, że kobieta pragnęła schwytać go w sidła, ale był to chyba jednak raczej jej codzienny zwyczaj, dyktowany koniecznością. W końcu dopiero o świcie położyła się spać. W czasie snu człowiek łatwo się poci. A w dodatku, gdy trzeba spać w ciągu dnia w tym rozpalonym naczyniu z piasku, to całkowite obnażenie się jest rzeczą zupełnie naturalną. Gdyby on sam znalazł się w takiej sytuacji, też zapewne rozebrałby się do naga. Odkrycie to złagodziło stan napięcia, podobnie jak wietrzyk rozdzielił wyraźnie na jego skórze pot od piasku. Co za sens podsycać swoje obawy? Ludzie burzyli nawet podwójne kraty i betonowe mury i uciekali. Nie będzie więc drżał na sam widok kłódki, nie sprawdziwszy nawet, czy jest zamknięta. Grzęznąc w piasku wrócił powoli do chaty. Będzie teraz opanowany i postara się wydobyć od niej wszystkie potrzebne informacje. Przedtem szalał i krzyczał na nią, więc nic dziwnego, że milczała. A poza tym czyż to milczenie nie mogło być wyrazem zawstydzenia, że była tak nieostrożna i pozwoliła, że zobaczył ją śpiącą nago? 9 W jego oczach, oślepionych .przez rozżarzony piasek, wnętrze chaty było mroczne, chłodne i przesycone wilgocią. Ale wkrótce przekonał- się, że uległ złudzeniu. Wewnątrz było także gorąco i w odróżnieniu od atmosfery na zewnątrz domu - powietrze czuć było pleśnią. Kobiety tu nie było. Przez chwilę stał zaskoczony. Miał już dość tej zabawy w chowanego. Zagadka jednak wyjaśniła się. Ona b y ł a tutaj. Zwrócona do niego tyłem, z opuszczoną głową, stała przed naczyniem z wodą obok zlewu. Ubrała się już. Nie miał jej nic do zarzucenia - w połączeniu barw kimona kasuri, przyprószonego bladą zielenią, i roboczych spodni mompe było, coś odświeżającego niby zapach lekarstwa z dodatkiem mentolu. Rzeczywiście, zanadto się przejmował. Ale ta dziwna sytuacja i niewyspanie - jakże można nie ulec tym ponurym i szalonym myślom. Kobieta oparła jedną rękę na krawędzi naczynia z wodą i zaglądając do wewnątrz, palcem drugiej ręki wodziła powoli po powierzchni wody. Mężczyzna machnął energicznie ciężką od potu i piasku koszulą i okręcił ją mocno dokoła swej ręki. Kobieta odwróciła się - na jej twarzy malowało się napięcie i czujność. Jej zatroskanie było tak naturalne, jakby całe życie spędziła z tym wyrazem twarzy. Zdecydował zachowywać się zupełnie niefrasobliwie. - Gorąco, prawda? Przy takim upale w koszuli trudno wytrzymać. Kobieta nadal przyglądała mu się podejrzliwie i z wyrzutem. Uśmiechnęła się bojaźliwie i nieco sztucznie, po czym powiedziała z wahaniem: - Tak, rzeczywiście. Można też nabawić się “wysypki piaskowej" pocąc się w ubraniu... - Czego?... - Wysypki... Skóra jątrzy się jak po oparzeniu, a potem łuszczy. - O? Naprawdę łuszczy się? Chyba raczej pleśnieje od wilgoci. - Tak... i dlatego... - napięcie chyba mijało, bo zaczynała mówić znacznie swobodniej. - Gdy zaczynamy się pocić, rozbieramy się do naga. W końcu żyjemy w tych jamach i nie musimy obawiać się cudzych oczu... 11 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM - Oczywiście... Przepraszam, czy mogłaby pani wyprać mi tę koszulę? - Chętnie, jutro, bo dostarczą beczkę wody... - Jutro? To niedobrze... - mężczyzna zachichotał. Jak zręcznie sprowadził rozmowę na właściwy temat. - Kiedy w takim razie pozwolą mi wejść na górę?... To już zaczyna być kłopotliwe... Gdy ktoś, tak jak ja, żyje z pensji, wystarczy, żeby opuścił pół dnia pracy, a może ponieść wielkie straty... Nie chcę stracić ani minuty... Istnieje taki gatunek owadów, zwanych cicindela... jest ich bardzo dużo na takim piaszczystym terenie... Zna pani te owady? W czasie tego urlopu chcę za wszelką cenę odkryć ich nową odmianę... Kobieta lekko poruszyła wargami. Lecz nie odpowiedziała. Pewnie próbowała wymówić nie znaną sobie nazwę “cicindela". Wyczuwał wprost namacalnie, jak serce kobiety zamyka się znowu. Coś kazało mu pytać dalej. - Czy nie ma jakiegoś sposobu, by porozumieć się z facetami ze wsi?... A może by tak zabębnić w te bańki blaszane, co? Na to również nie odpowiedziała. Znów popadła w to bierne milczenie tak szybko jak kamień tonący w wodzie. No, co się stało? Dlaczego pani milczy? Znowu ogarnęła go taka wściekłość, że miał ochotę krzyczeć, ale się opanował. - Nie pojmuję tego... Może to jakaś pomyłka? Trudno, nie ma rady. Nie ma co lamentować nad rozbitym lusterkiem. Najgorsze jest to twoje milczenie. Często spotykam dzieci, które zachowują się podobnie. Wiesz, co im wtedy mówię? Że największym tchórzostwem jest udawanie skruchy. Jeśli masz coś do powiedzenia, to mów zaraz, już! - Ale... - Skierowała wzrok gdzieś w stronę łokcia i powiedziała zdumiewająco pewnym siebie głosem - myślę, że pan już zrozumiał. - Ja? Zrozumiałem? - nie mógł ukryć zaskoczenia. - Tak, myślę, że pan już musiał zrozumieć... - Nie rozumiem! - krzyknął w końcu. - Jak mogę rozumieć! Cóż mam rozumieć, gdy nie powiedziałaś ani słowa! - Widzi pan, życie tutaj jest dla samotnej kobiety za ciężkie... - A co to ma ze mną wspólnego? - A jednak ma... Bardzo przepraszam, obawiam się, że źle zrobiłam... - Co to ma znaczyć? - Mówił jąkając się z pośpiechu. - To... to... po prostu spisek! Zastawiłaś pułapkę i myślałaś, że ja w nią wpadnę jak jakiś pies czy kot, że polecę, gdy tylko zobaczę samicę. - Zbliża się teraz pora północnych wiatrów i wtedy zachodzi zawsze obawa burzy śnieżnej... - powiedziała spoglądając na stojące otworem drewniane drzwi; w jej spokojnym, monotonnym głosie kryła się jakaś idiotyczna pewność siebie. - To nie są żarty! Nonsensy też mają swoją granicę! Toż to po prostu bezprawne pozbawienie wolności! Nie byle jakie przestępstwo! Nie potrzebujecie robić takich głupstw! Iluż bezrobotnych byłoby wdzięcznych, gdybyście ich zatrudnili tu na dniówkę! - Mielibyśmy kłopoty, gdyby dowiedzieli się o tutejszych sprawach... - Czy wy myślicie, że ze mną będziecie bezpieczni? Nic podobnego! Nie jestem włóczęgą, płacę podatki, jestem na stałe zameldowany i na pewno wkrótce wpłynie meldunek i rozpoczną się poszukiwania, a wtedy zobaczycie! Czy wy tego nie rozumiecie? Jak myślicie się wytłumaczyć? No, idź i zawołaj kogoś odpowiedzialnego. Powiem mu wszystko, co myślę o tej całej sprawie. Kobieta spuściła oczy i lekko westchnęła. To wszystko. Ramiona jej opadły i nie próbowała się nawet poruszyć jak nieszczęśliwa psina, której rzucono zbyt twardą kość do gryzienia. Ale to jej zachowanie drażniło go jeszcze bardziej. - Czemu się ociągasz? Słuchaj, przecież to nie tylko moja sprawa. Ty też jesteś ofiarą, tak samo jak ja. No, czy tak nie jest? Sama powiedziałaś, że jeśli się dowiedzą o życiu tutaj, to mogą być kłopoty. Czy to nie dowód i z tym się chyba zgodzisz -jak niesprawiedliwe jest to życie? Nie udawaj obrońcy, gdy sama jesteś niewolnikiem! Nikt nie ma prawa zamykać cię tutaj. Idź i zawołaj kogoś, natychmiast! No, szybko, idziemy stąd!... Ach, więc to tak? Boisz się? Jesteś niemądra! Czego się obawiasz? Jestem z tobą. Mam przyjaciół, którzy pracują w prasie... uczynimy z tego ważny problem społeczny. Co się stało? Dlaczego milczysz? Przecież mówię, że nie masz się czego bać! Po chwili, jakby chciała go pocieszyć, powiedziała: - Może zacznę przygotowywać obiad? 10 Kątem oka obserwował jej sylwetkę, gdy ze spokojem obierała ziemniaki. Czy powinien potulnie przyjąć posiłek, który przygotuje? Myśl ta pochłonęła go całkowicie. Nadszedł czas, gdy musi okazać spokój i opanowanie. Ponieważ ich zamiary są jasne, to zamiast miotać się na prawo i lewo, trzeba spojrzeć rzeczywistości w oczy i opracować konkretny plan ucieczki. A później za ten bezprawny czyn będzie mógł ich pociągnąć do odpowiedzialności. Na razie pusty żołądek osłabiał jego wolę i utrudniał koncentrację myśli. Skoro nie aprobuje tej sytuacji, powinien odrzucać absolutnie wszystko, co się z nią wiąże, nawet jedzenie. Byłoby śmieszne przyjmować teraz posiłek. Nawet pies zaczyna się łasić do tego, co mu daje jadło. Nie wolno się śpieszyć... Dopóki nie wie, jak silny jest przeciwnik, nie ma potrzeby zachowywać się biernie. Przecież nic nie chce za darmo. Zapłaci jej za posiłek. A gdy zapłaci, nie będzie jej w niczym dłużny. Jak mawiał sprawozdawca telewizyjny z meczów bokserskich. - “atak jest najlepszą obroną". Nie musi więc odmawiać ,posiłku. Znalazł zręczne wytłumaczenie i dlatego, być może, poczuł pewną ulgę rozjaśniło mu się w głowie i zaczął widzieć wyraźniej. Czyż to nie piasek jest jego największym przeciwnikiem? Oczywiście, że tak. A poza tym nie stoi przed tak trudnym zadaniem, jakim byłoby na przykład wyłamanie żelaznych krat. Zabrali drabinę sznurową - dobrze, zrobi sobie drewnianą. Ściana piasku jest zbyt stroma, ale można ją podkopać i stanie się mniej stroma. Tylko trochę ruszyć głową, a wszystko da się zrobić! To całkiem proste! A im prostszy sposób, tym lepszy, byleby prowadził do celu. Naprawdę, najlepsze rozwiązanie - tak jak z tym jajkiem Kolumba - jest często śmiesznie proste. Jeśli tylko nie zniechęcą go trudności i jeśli rzeczywiście ma zamiar walczyć, to gra jeszcze nie jest zakończona, o, nie. Kobieta obrała ziemniaki, pokrajała je w kostkę i razem z pokrojoną z liśćmi rzodkwią włożyła do stojącego na kuchni garnka. Był to duży, żelazny garnek. Ostrożnie wyjęła zapałki z plastikowego woreczka, a po użyciu znowu 12 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM zawinęła je dokładnie w plastik i nałożyła na nie gumkę. Do sita wsypała ryż i przelała wodą. W ten sposób chyba oczyszczała go z piasku. Z garnka zaczęło dochodzić bulgotanie i gorzkawa woń rzodkwi rozeszła się po pokoju. - Zostało trochę wody, może ma pan ochotę się umyć? - Nie, wolałbym się napić... - Wodę do picia trzymam oddzielnie. - Spod zlewu wyciągnęła duży czajnik również owinięty w plastik. Jeszcze nie ostygła, ale jest przegotowana, więc nie ma obawy... - Tak, ale jeśli nie zostawisz sobie wody, to w czym umyjesz naczynia? - Naczynia można wyczyścić piaskiem. Mówiąc to wzięła spod okna garść piasku i wsypała do garnka, który miała pod ręką, aby zademonstrować swoją metodę. Nie wiem, czy naczynie rzeczywiście stało się czyste, czy też nie, ale miałem wrażenie, że tak. Przynajmniej ten szczegół potwierdzał mój pogląd na temat piasku. I znowu podała mu posiłek pod parasolem. Gotowane jarzyny i przypiekana ryba. We wszystkim trzeszczał piasek. Mogliby jeść razem - pomyślał - gdyby parasol powiesić pod sufitem. Ale nie chciało mu się o tym powiedzieć kobiecie ani jej do tego namawiać. Zwykła, tania herbata była czarna, ale prawie zupełnie bez smaku. Gdy skończył obiad, kobieta usiadła w kącie, włożyła na głowę kawałek plastiku i zaczęła jeść swoją porcję. Od tyłu podobna jest do owada - pomyślał. Czy ona rzeczywiście zamierza spędzić tu całe życie? Gdy się patrzyło z góry, ten skrawek ziemi wydawał się nie większy od kociego czoła, a gdy się człowiek znalazł na dnie jamy, nie widziało się nic tylko bezbarwny piasek i niebo... Jak gdyby życie zamknięte było w gałce ocznej. Monotonne życie. Spędziła je tutaj, nie mogąc się nawet pocieszyć wspomnieniem jednego słowa współczucia... A może cieszy się jak mała dziewczynka, bo złapano mnie w pułapkę i dano jej na pociechę?... gdyż los jej był nazbyt ciężki. Kusiło go, aby odezwać się do niej choć słowem, ale na razie postanowił zapalić papierosa i potarł zapałkę. Wygląda na to, że plastik jest niezbędny w tym życiu. Zapałkę udało mu się jakoś zapalić, ale papierosy były nie do użytku. Pociągał z całej siły, tak że policzki wchodziły mu między zęby, aż wreszcie poczuł smak dymu. Ale dym, jakiś potwornie tłusty, drażnił tylko język. Zupełnie mu to popsuło nastrój - papieros miał mu ułatwić rozmowę, a teraz nie miał już ochoty otworzyć ust. Kobieta zebrała brudne naczynia i postawiła je w sieni na klepisku, po czym, posypując je piaskiem, powiedziała z wahaniem - Teraz muszę już zacząć zrzucać piasek ze strychu... - Tak? Aha, ale ja chyba nie muszę... - Zastanawiał się, jaki to miało z nim związek. Nie obchodziło go zupełnie, że belki zgniją i dach się zawali. - Jeśli przeszkadzam, to mogę sobie pójść. - Bardzo przepraszam, ale... Niech już nie udaje! Dlaczego nie chce zdradzić choć odrobiny swych uczuć. Mimo że czuje się na pewno tak, jakby ugryzła zgniłą cebulę. Lecz ona bez wyrazu, z tą swoją sprawnością automatu, owinęła twarz ręcznikiem złożonym na dwoje i zawiązała go z tyłu. Z miotłą i kawałkiem deski pod pachą wdrapała się na wewnętrzną przegrodę szafy, u której z drzwi pozostało tylko jedno skrzydło. - Jeśli mam być szczery, to jestem przekonany, że byłoby dla nas znacznie lepiej, gdyby ten dom rozleciał się w kawałki. Krzykliwy, ostry głos, który nagle wyrwał mu się z gardła, przestraszył jego samego. Kobieta obejrzała się z wyrazem lęku na twarzy. A więc jeszcze nie zamieniła się w owada... - Nie jestem wściekły na c i e b i e... To ta cała sprawa, ten spisek, którego mam już powyżej uszu. Myślicie, że człowiekowi można tak zakładać kajdanki? Rozumiesz chyba, co mam na myśli? To zresztą nieważne, czy rozumiesz, czy nie. Posłuchaj, opowiem ci pewną zabawną historię. Kiedyś, gdy mieszkałem w wynajętym pokoju, trzymałem takiego zwykłego, głupiego kundla. Miał okropnie gęstą sierść, której nie tracił nawet latem. Na sam widok tego futra robiło się żal, więc w końcu zdecydowałem się ostrzyc psinę. Gdy chciałem wyrzucić ścięte kudły, psisko - ciekaw jestem, cóż mogło sobie wtedy myśleć - zaczęło skomleć żałośnie, chwyciło pęk swej sierści w zęby i pobiegło do budy. Na pewno czuło, że te włosy są częścią jego ciała, i trudno mu było się z nimi rozstać. - Ukradkiem obserwował twarz kobiety. Ale ona nawet nie próbowała się poruszyć i nadal zgięta jakoś nienaturalnie stała na szafie. - No nic, wszystko jedno. Każdy człowiek posiada własną filozofię, która dla innego nic nie znaczy. Proszę bardzo, jeśli chcesz, możesz sobie kopać ten piasek czy cokolwiek innego aż do samej śmierci. Dla mnie jest to zupełnie nie do przyjęcia! Mam tego dosyć! Ja w każdym razie odchodzę... Pomyśl o tym poważnie. Jeśli zechcę, mogę z łatwością uciec. Zwłaszcza że akurat skończyły mi się papierosy. - Ach, papierosy... - powiedziała z nieprzyjemnie głupią uległością - gdy dostarczą wodę, to... - Papierosy? - roześmiał się mimo woli - To żaden problem. Ja mówię o pęku sierści! Pęk sierści!... Czy nie rozumiesz? Mówię, że nie widzę sensu, by z powodu pęku sierści udawać, że chce się zbudować wieżę w otchłani, gdy diabli niszczą ją każdego dnia. Kobieta milczała. Nie próbowała odpierać tego ani cokolwiek wyjaśniać. Czekała chwilę, a upewniwszy się, że mężczyzna przestał mówić, odwróciła się i jak gdyby nigdy nic rozpoczęła pracę. Otworzyła klapę w suficie nad szafą i podpierając się na łokciach wcisnęła się w otwór, po czym niezręcznie poruszając nogami wdrapała się na góro. Tu i ówdzie piasek zaczął sypać się cienkimi strumieniami. Mężczyzna miał wrażenie. że pod sufitem tkwi jakiś dziwaczny owad... Piasek i próchniejące drewno... Pięknie, ale dość już tych dziwnych rzeczy! Z kąta sufitu trysnął piasek niby taśmy poruszające się z zawrotną szybkością. Ogarnęło go jakieś dziwne uczucie, gdyż gwałtowność tego strumienia nieprzyjemnie kontrastowała z głęboką ciszą. Rozmiary i rozmieszczenie dziur i szczelin w deskach pułapu w mgnieniu oka znalazły swoje dokładne odbicie w rzeźbie piasku na macie. Piasek wiercił w nosie i gryzł w oczy. Mężczyzna szybko wybiegł z domu. Nagle wydało mu się, że poczynając od stóp zaczyna topnieć w tym buchającym ogniem krajobrazie. Lecz gdzieś, w samym środku, czuł jakby bryłę lodu, która w żaden sposób nie topniała. Ogarnął go jakiś dziwny wstyd. Podobna do zwierzęcia kobieta... bez wczoraj i bez jutra, ze zwykłym punktem zamiast serca... To świat, w którym wierzą, że obcego można wymazać ot, tak sobie, jak ślad kredy na czarnej tablicy. Nawet nigdy mu się nie śniło, że gdzieś w naszym współczesnym świecie może jeszcze istnieć takie barbarzyństwo. W każdym razie... jeśli to znak, że zaczął przychodzić do siebie po tym pierwszym szoku i że odzyskuje swój wewnętrzny spokój. to ostatecznie te skrupuły nie są czymś tak bardzo złym. Nie może tracić czasu. Chciałby, jeśli to możliwe, skończyć przed nastaniem zmroku. Mrużąc oczy oceniał wysokość ściany piasku za przesłoną rozgrzanego pówietrza podobnego do płynnego szkła. Gdy tak na nią spoglądał, to za 13 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM każdym razem wydawała mu się wyższa. Trudno byłoby przeciwstawić się naturze i uczynić łagodne zbocze stromym - ale jemu chodzi przecież tylko o lekkie złagodzenie zbocza. Nie ma co się wahać. Najlepiej byłoby stopniowo obcinać zbocze od góry. Jest to jednak niemożliwe, musi więc podkopywać od dołu. Najpierw wybierze piasek do pewnej głębokości i poczeka. aż się obsunie. Potem znowu podkopie z dołu i tak dalej. Gdy będzie powtarzał tę czynność, poziom gruntu pod stopami będzie się ciągle podnosił i musi kiedyś dotrzeć do krawędzi. Oczywiście należy brać pod uwagę i to, że strumień osypującego się piasku może zmieść go z powrotem na dół. Lecz to nie woda, więc niech się sypie, ile chce. Nigdy jeszcze nie słyszał o tym, by ktoś utopił się w piasku. Łopata i bańki blaszane stały pod ścianą w sieni. Wyszlifowane ostrze łopaty błyszczało jak popękana porcelana. Przez jakiś czas był całkowicie pochłonięty kopaniem. Jakże uległy jest piasek! Praca wydawała się łatwa. Tylko zgrzyt wcinającej się w piasek łopaty i jego własny oddech odmierzały czas. W końcu zmęczone dłonie zaczęły jak gdyby pomrukiwać ostrzegawczo. Kopał już dosyć długo, a nie było widać rezultatu. Piasek opadał w nieznacznych ilościach, i to tylko tuż znad wykopu. Okazało się, że wypadło to zupełnie nie tak, jak sobie wykoncypował, analizując ten prosty, mechaniczny proces. Postanowił sprawdzić swą teorię, zanim ogarnie go na dobre niepokój. Materiału, na szczęście, było pod dostatkiem. Wybrał miejsce tuż pod nawisem i wykopał dół głęboki na pół metra. Nie wiadomo jednak dlaczego, nachylenie powierzchni bocznej nie tworzyło takiego kąta, jaki przewidywał. Nie miał więcej niż 45°... jak w szerokiej misce do rozcierania ziarna. Gdy próbował pogłębić dno, piasek osypywał się po bokach i nachylenie pozostawało bez zmian. Wyglądało na to, że piasek osypuje się zawsze pod tym samym kątem. Przypuszczalnie był to rezultat doskonałej równowagi ciężaru i oporu ziaren. Jeśli jego przypuszczenie jest słuszne, to ściana, którą próbuje pokonać, posiada taki sam stopień nachylenia. Nie, to niemożliwe. Może to złudzenie wzrokowe... każda pochyłość oglądana z dołu wygląda na mniejszą, niż jest w istocie. Czy nie powinien w takim razie rozważyć tego pod kątem ilości? Naturalnie, gdy zmienia się ilość, zmienia się też ciśnienie. Gdy zmienia się ciśnienie, modyfikuje się również równowaga ciężaru i oporu. Być może istota rzeczy kryje się w strukturze ziaren piasku. Weźmy na przykład glinę. Inna jest jej odporność na ciśnienie, gdy pochodzi z naturalnego pokładu w ziemi, inna zaś w wypadku gdy jest sztucznie nagromadzona. Należałoby rozpatrzyć także wilgotność. Krótko mówiąc, rządzi tu chyba takie samo prawo, jak w jego modelu. Mimo niepowodzenia eksperyment nie był więc zupełnie bezcelowy. Choćby dlatego, że dzięki niemu zrozumiał, iż nachylenie ściany znajdowało się - jak by on określił w stanie jakiejś superstabilności, a to już była. dużym osiągnięciem. Ogólnie rzecz biorąc, nie jest znowu tak trudno przekształcić stan superstabilny w stabilny. Roztwór przesycony pod wpływem potrząsania wytwarza krystaliczny osad i przechodzi do stanu normalnego nasycenia. Nagle wyczuł czyjąś obecność i odwrócił się. Nie wiedział, że kobieta stała w drzwiach i patrzyła na niego. Zrobiło mu się nieprzyjemnie, - zmieszany poruszył nogą i rozejrzał się dokoła, jakby szukał pomocy. Wtedy spostrzegł z tyłu, na wierzchołku wschodniej ściany, trzech mężczyzn stojących obok siebie i wpatrzonych w niego. Głowy mieli obwiązane ręcznikami. Nie mógł ich rozpoznać, ale wydawało mu się, że są to ci sami starcy, których spotkał wczoraj. Mimo woli przybrał postawę obronną, ale po chwili postanowił ich zignorować i kontynuować pracę. Fakt, że był obserwowany, jeszcze go dopingował. Pot zalewał mu oczy i kapał z czubka nosa. Nie miał czasu go obetrzeć; więc zmrużył oczy i dalej wymachiwał łopatą. Nie wolno mu odpoczywać pod żadnym pozorem. Gdy zobaczą jego nie słabnącą wytrwałość, to jeśli mają trochę oleju w głowie, zrozumieją, jak bardzo są nikczemni. Spojrzał na zegarek. Otarł go o spodnie, aby usunąć piasek pokrywający tarczę - było dopiero dziesięć po drugiej. Gdy poprzednio patrzył na zegarek było tak samo dziesięć po drugiej. Nagle stracił wiarę w tempo swej pracy. Z punktu widzenia ślimaka, słońce porusza się zapewne z szybkością base-ballowej piłki. Zmienił sposób trzymania łopaty i znowu zaczął wdzierać się w piaskową ścianę. Nagle runął gwałtowny strumień piasku. Tępy, bezdźwięczny odgłos i coś niby guma opadło miękko na jego piersi. Chciał spojrzeć w górę, by sprawdzić co się stało, lecz już nie widział, gdzie góra, gdzie dół. Dojrzał we mgle blade światło nad głową dopiero wtedy, gdy leżał skulony w czarnej kałuży wymiotów. Część II 11 Dziabu, dziabu, dziabu, dziabu Co to za dźwięk? To dźwięk dzwonka. Dziabu, dziabu, dziabu, dziabu Co to za głos? To głos diabła. Kobieta nuciła półgłosem. Wyciągając szlam z kadzi na wodę, powtarzała niezmordowanie ten sam refren. Kiedy umilkła, słychać było tylko szmer płukanego ryżu. Mężczyzna westchnął cicho, przewrócił się na drugi bok i znieruchomiał w oczekiwaniu. Po chwili kobieta podeszła z miską pełną wody, aby go umyć. Spuchnięta od piasku i potu skóra była bliska stanu zapalnego. Na myśl o chłodnym, mokrym ręczniku poczuł skurcz w całym ciele. Nie wstawał od momentu, gdy stracił przytomność uderzony lawiną piasku. Przez dwa dni miał wysoką temperaturę, prawie 39°, i nękały go nieustanne wymioty. Trzeciego dnia temperatura spadła i zaczął wracać apetyt. Widocznie głównym powodem tego stanu nie były jakieś obrażenia, ale po prostu długi wysiłek fizyczny pod palącymi promieniami słońca, do którego nie był przyzwyczajony. W każdym razie nie było to nic groźnego. Szybko powracał do zdrowia. Czwartego dnia ból w nogach i biodrze ustał prawie zupełnie. Piątego dnia poza pewną ociężałością nie odczuwał już specjalnych dolegliwości. A jednak nie wstawał, udając ciężko chorego; oczywiście miał w tym swoje powody i kalkulacje. Przede wszystkim ani na chwilę nie zrezygnował z planu ucieczki. 14 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM - Czy pan już nie śpi? - spytała nieśmiało kobieta. Kącikami przymrużonych oczu dostrzegł zaokrąglenie jej kolan pod roboczymi spodniami. Odpowiedział niewyra~nym jękiem. Wyżymając powoli ręcznik nad powyginaną mosiężną miską pytała dalej - Jak się pan czuje? - Tak sobie... - Może wytrę plecy... Nie miałby nic przeciwko temu, żeby powierzyć jej rękom nawet całe swoje ciało, być może dlatego, że był chory. Czytał kiedyś chyba wiersz o tym, jak dziecko śniło w gorączce, że zostało owinięte w chłodny, srebrny papier. Spocona, oblepiona piaskiem i dusząca się z braku powietrza skóra poczuła chłód i zaczęła raźniej oddychać. Lekka, podniecająca woń kobiety pełzała po jego budzącej się do życia skórze. A mimo to nie mógł jej w pełni przebaczyć. Były to dwie odrębne sprawy. Na razie musiał je rozdzielić. Trzy dni urlopu minęły. Nie było chyba sensu rozpoczynać wal-. ki. Plan podkopania i złagodzenia zbocza piasku skończył się niepowodzeniem, a w każdym razie nie był dostatecznie dobrze przygotowany. Gdyby nie ta nieprzewidziana przeszkoda w postaci porażenia słonecznego, na pewno poszłoby zupełnie nieźle. Okazało się, że kopanie piasku jest znacznie bardziej wyczerpujące, niż to sobie wyobrażał. Niewątpliwie przydałaby się jakaś doskonalsza metoda. Wtedy właśnie wpadł na pomysł, że może udawać chorego. Gdy po odzyskaniu przytomności zauważył, że w dalszym ciągu znajduje się w domu kobiety, jego nastrój znacznie się pogorszył. Ci ze wsi nie mieli widocznie zamiaru okazać mu za grosz współczucia. I wtedy właśnie przyszła mu do głowy nowa myśl. Nie przejęli się jego chorobą i nie wezwali lekarza. Ale pożałują tego. Nocą, gdy kobieta pracuje, będzie twardo spał, a w ciągu dnia, gdy ona ma odpoczywać, będzie zakłócał jej sen głośno jęcząc i skarżąc się na bóle. - Boli pana coś? - Tak.. boli... Chyba się coś stało z kręgosłupem... - Może zrobić masaż? - Też coś! Kto by pozwolił na taki niefachowy masaż! Nerwy kręgosłupa są przecież wiązadłem życia. A co byś zrobiła, gdybym umarł? Mielibyście tu nie lada kłopot, co? Zawołaj lekarza, lekarza! Oj, boli... Piekielnie boli! Jeśli się nie pośpieszysz, będzie za późno! Kobieta nie wytrzyma długo takiej sytuacji i straci siły. Spadnie wydajność jej pracy i nad domem zawiśnie niebezpieczeństwo. Dla wsi sprawa ta również nabierze znaczenia, gdy on stanie się jedynie zawadą, zamiast stanowić dodatkową siłę roboczą. Jeśli go się szybko nie pozbędą, skutki mogą się okazać nieobliczalne. Jednak i tym razem wszystko układało się nie po jego myśli. Nocami panował tu większy ruch niż we dnie. Dźwięk łopaty dochodzący przez ścianę... sapanie kobiety... nawoływania i gwizdy mężczyzn wyciągających kosze z piaskiem... stłumiony i pochłaniany przez wiatr odgłos trójkołowego samochodu, wycie psów. Im bardziej starał się zasnąć, tym bardziej go to wszystko drażniło i rozbudzało całkowicie. Ponieważ nie wysypiał się w nocy, często drzemał w ciągu dnia. Lecz najgorsze było nie to, że plan może się nie powieść, lecz świadomość, że j a k o ś t o b ę d z i e i że może i s t n i e j e j a k a ś i n n a droga ucieczki. To osłabiało jego wytrwałość i pragnienie konsekwentnej realizacji pierwotnego planu. Minął tydzień. Wpłynął już chyba do policji wniosek o wszczęcie poszukiwań? Pierwsze trzy dni były jego normalnym urlopem. Nieobecność w pracy we wszystkie następne dni nie była niczym usprawiedliwiona. Jego koledzy, nadzwyczaj wrażliwi na cudze sprawy, nie mogli chyba przeoczyć tego faktu. Może właśnie dzisiejszego wieczora znalazł się jakiś wścibski, który zajrzał do jego pokoju. Pokój urządzony bez smaku i rozgrzany promieniami zachodzącego słońca wydzielał zgniłą woń, która świadczyła o nieobecności gospodarza. Odwiedzający instynktownie pozazdrości może szczęśliwcowi, który się wyzwolił z tej nory. A następnego dnia krążyć będą złośliwe plotki podkreślane charakterystycznym unoszeniem brwi i cynicznym pokazywaniem sobie niedwuznacznie zgiętych palców. Cóż w tym dziwnego. Zresztą nie mógł się spodziewać, by tak ekscentryczne spędzanie urlopu wywołało u jego kolegów inne skojarzenia. Rzadko spotyka się istoty tak zżarte bakcylem zazdrości jak nauczyciele. Uczniowie dorastają rok za rokiem i odpływają jak woda w rzece, a nauczyciele tkwią w miejscu jak głazy zagrzebane na dnie tej rzeki. Choć w innych wzniecają marzenia, sami nie mają o czym śnić. Czują się porzuceni niby przedmioty bezwartościowe i albo masochistycznie skazują się na samotność, albo stają się rycerzami wątpliwej cnoty, węsząc ustawicznie za skandalikami. Zbyt pragną zupełnej swobody postępowania, i dlatego tak bardzo piętnują ją u innych. Czy to może wypadek? Nie, jeśliby zdarzył się wypadek, wiedziano by o tym. W takim razie - samobójstwo?... Więc jednak zajmie się tym policja, co? Ależ skąd! Nie przeceniaj tego głupiego faceta. Tak, tak, zniknął, bo sam tego chciał, nie ma co w tym grzebać. Ależ wkrótce minie tydzień... Doprawdy, co on sobie myśli, zamęt tylko sieje. Wątpliwe, czy oni martwią się tym poważnie, ich wścibska ciekawość była bowiem jak przejrzały owoc śliwy daktylowej pozostawiony przez zapomnienie na drzewie. W rezultacie, zgodnie ze zwykłym trybem postępowania, dyrektor wybierze się na policję, aby się dowiedzieć, na jakim formularzu składa się wniosek o wszczęcie poszukiwań zaginionej osoby. Pod maską powagi starannie ukryje wzbierającą w nim radość. “Nazwisko i imię: Niki Jumpei. Lat: 31. Wzrost 158. Waga: 54 kg. Włosy nieco przerzedzone, zaczesane prosto do tyłu, olejku do włosów nie używa. Wzrok: prawe oko 0,8; lewe 1. Barwa skóry: ciemna. Twarz podłużna, oczy dość blisko osadzone, nos mały, szczęki wydatne. Cech szczególnych nie posiada poza wyraźnym pieprzykiem poniżej lewego ucha. Grupa krwi: AB. Sposób mówienia niewyraźny. Zamknięty w sobie, uparty, ale w stosunkach z ludźmi raczej sympatyczny. Ubiór: przypuszczalnie miał na sobie strój roboczy, w którym zwykle udawał się na poszukiwanie owadów. Załączone wyżej zdjęcie en face zrobione było przed dwoma miesiącami." Oczywiście wieśniacy mają na pewno jakiś przemyślany plan, skoro odważyli się wplątać w tak szaloną przygodę. Nie wystarczy wciągnąć w to jednego czy dwóch wiejskich policjantów. Musieli podjąć odpowiednie środki ostrożności, by policja nie przyszła tutaj przypadkowo, z powodu jakiejś błahostki. Lecz takie zabezpieczenie byłoby wtedy skuteczne i potrzebne, gdyby on był zdrowy i mógł podołać pracy przy kopaniu piasku. Ukrywanie ciężko chorego, który już od tygodnia leżał, nie było warte takiego ryzyka. Jeśli zdecydują, że jest bezużyteczny, byłoby mądrzej z ich strony pozbyć się go szybko, zanim stanie się zbyt kłopotliwy. Teraz znaleźliby jeszcze wytłumaczenie. Mogliby powiedzieć, że miał jakieś dziwne halucynacje spowodowane szokiem po wpadnięciu z własnej winy do głębokiej jamy. To wyjaśnienie byłoby znacznie bardziej sensowne niż jego fantastyczna i nieprawdopodobna skarga, że został schwytany i uwięziony. 15 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM Gdzieś zapiał kogut, przeraźliwie zaryczała krowa, jakby jej kto włożył do gardła metalowy gwizdek. Lecz w jamie z piaskiem nie istnieje odległość ani kierunek. A życie jest tu niepodobne do życia na zewnątrz, gdzie dzieci bawią się kopiąc kamienie przy drodze, a koguty ogłaszają koniec nocy. Tymczasem z barwami świtu zaczął się mieszać zapach gotowanego ryżu. Kobieta gorliwie wycierała jego ciało. Najpierw brutalnie zmywała mokrym ręcznikiem, potem wykręcała ręcznik, aż robił się sztywny niby kawałek drzewa, i tym wyżętym ręcznikiem szorowała go znowu tak, jakby wycierała szybę okienną. Te rytmiczne impulsy w połączeniu z odgłosami poranka usypiały go powoli. - Słuchaj... - próbował powstrzymać ziewanie, rozdzierające mu usta niby kleszcze. - To już tak długo trwa... chciałbym poczytać. Jak myślisz, czy mógłbym dostać gazetę? - Nie wiem... spróbuję zapytać później. Zrozumiał, że kobieta starała się być szczera. Ale w nieśmiałym, wstydliwym tonie jej głosu wyraźnie wyczuwał troskę: nie chciała go urazić. I to drażniło go jeszcze bardziej. Powiedziała, że się spyta. Czy ja nie mam prawa czytać gazet bez pozwolenia? Głośno złorzecząc odepchnął rękę kobiety. Miał wielką ochotę wywrócić miednicę z całą jej zawartością. Lecz złość mogła teraz popsuć wszystko. Ciężko chory nie powinien się tak denerwować z powodu zwykłej gazety. Oczywiście, chce przejrzeć gazetę. Gdy nie ma krajobrazu, na który można by popatrzeć, człowiek pragnie przynajmniej zobaczyć namalowany pejzaż. To zupełnie ludzkie uczucie. W jakiejś książce czytał, że sztuka malowania pejzaży rozwinęła się tam, gdzie krajobraz jest ubogi, gazeta zaś pojawiła się najpierw w strefach uprzemysłowionych, gdzie ludzi nie łączą zbyt mocne więzy. Ponadto może się tak szczęśliwie złożyć, że natknie się w gazecie na ogłoszenie o zaginionych osobach. Nie jest też wykluczone, że w kąciku poświęconym sprawom społecznym znajdzie cały artykuł o swoim zniknięciu. Oczywiście, nie należy się spodziewać, że ci ze wsi przekażą mu gazetę z takim artykułem. W każdym razie cierpliwość jest teraz sprawą najważniejszą. Niełatwo symulować chorobę. Było to zupełnie tak, jakby trzymał ściśniętą sprężynę, która wymykała mu się z rąk. Nie wytrzyma tego długo. Niebezpiecznie jest poddać się biegowi rzeczy. Musi zrobić wszystko, by uświadomili sobie, jakim jest dla nich ciężarem. Tak czy inaczej, dzisiaj nie pozwoli kobiecie nawet zmrużyć oka! (Nie śpij... nie wolno spać...) Poruszył się i jęknął z przesadą. 12 Pod parasolem, który trzymała nad nim kobieta, pil parzącą w język zupę z traw morskich. Na dnie filiżanki pozostał osad z piasku. Pamięć jego zatrzymała się na tym momencie. Dalej wszystko splątało się w długim, dławiącym śnie. W tym śnie unosił się nad jakąś nieznaną ulicą na wysłużonych pałeczkach do jedzenia. Czuł się zupełnie dobrze, tak jakby jechał na skuterze, lecz gdy tylko przestawał uważać, od razu tracił zdolność unoszenia się w powietrzu. Ulica pod nim miała kolor cegły, w oddali zaś stawała się zielonkawa. W tym połączeniu kolorów było coś niepokojącego. Wreszcie dotarł do długiego budynku, który wyglądał jak barak wojskowy. Unosił się tu zapach taniego mydła. Podtrzymując spodnie, które jak mu się zdawało opadały, wszedł po schodach do pustego pokoju, w którym znajdował się jeden długi stół. Przy stole tym siedziało z dziesięć osób, mężczyzn i kobiet, pochłoniętych jakąś grą. Siedzący w środku gracz właśnie rozdawał karty. Ostatnią kartę rzucił jemu i coś krzyknął. Mężczyzna chwycił machinalnie i popatrzył - nie była to karta, lecz list. List dziwnie miękki w dotyku. tedy ścisnął go mocniej palcami, ze środka trysnęła krew. Krzyknął i przebudził się. Widoczność przesłaniało mu coś podobnego do brudnej mgły. Gdy się poruszył, coś zaszeleściło jak wyschły papier. Twarz miał zakrytą rozpostartą gazetą. Psiakrew! I znowu zasnął. Gdy odrzucał gazetę, posypał się z niej piasek. Z ilości piasku można było wnioskować. że od chwili gdy zasnął, upłynęło już sporo czasu. Również kąt padania sączących się przez ściany promieni słonecznych wskazywał, że zbliża się południe. Lecz cóż to za zapach? Woń farby drukarskiej? Niemożliwe - pomyślał i spojrzał na kolumnę z datą. Szesnastego, środa... to dzisiejsza gazeta! Nie do wiary, a jednak... Więc kobieta przekazała jego prośbę. Uniósł się do połowy opierając łokieć o materac, który był mokry i lepki od potu. Gdy starał się na próżno śledzić wzrokiem znaki drukarskie w tak długo oczekiwanej gazecie, myśli zaczęły mu naraz wirować w głowie. Zwiększenie agendy dla Mieszanej Komisji Japońsko-Amerykańskiej? W jaki sposób, u licha, ta kobieta zdobyła gazetę? Może ci ludzie ze wsi zrozumieli, że mają wobec mnie jakieś zobowiązania? Nawet gdyby tak było, to - sądząc z ich dotychczasowego zachowania - cały kontakt ze światem zewnętrznym kończy się po śniadaniu. Czyżby kobieta miała jakiś sposób komunikowania się z nimi, którego on jeszcze nie znał? A jeśli nie, to może sama wychodziła po gazetę? Radykalne środki przeciw korkom ulicznym! Ale, chwileczkę... jeśli kobieta wychodziła na zewnątrz musiała mieć drabinę sznurową. Nie wiadomo, jak to zrobiła, lecz jedno było pewne: musiała posłużyć się drabiną. Można przyjąć to przypuszczenie. Więzień ciągle myśli tylko o ucieczce, to zrozumiałe, ale dlaczego kobieta, mieszkaniec tej wioski, miałaby się zgodzić na ograniczenie swobody poruszania się? Drabinę sznurową zdjęto chyba tymczasowo, było to wymierzone przeciw niemu. Jeśli przypuszczenia jego są słuszne, i gdyby udało mu się uśpić ich czujność, taka okazja mogłaby się nadarzyć także jemu... Składnik znajdujący się w cebuli okazuje się skuteczny w leczeniu chorób popromiennych. Taktyka udawania choroby zdawała się przynosić dodatkowy i nieoczekiwany efekt. Szczęście przychodzi do tego, kto śpi i czeka - ładnie to powiedzieli ludzie dawnych czasów. Lecz nie wiadomo dlaczego, nie sprawiało mu to wcale radości. Czuł jakiś niedosyt i niepokój. Może to ten dziwaczny sen dręczył go teraz nieustannie? Ten niebezpieczny - nie wiedział dlaczego niebezpieczny - list dziwnie go martwił. Cóż on mógł znaczyć? Nie ma sensu martwić się każdym snem. W każdym razie należy doprowadzić swój plan do końca. Kobieta, jak zwykle, spała obok progu oddzielającego palenisko, z głową przykrytą jukatą, zniszczoną od ciągłego prania. Zwinięta w kłębek, obejmowała rękami kolana i oddychała lekko. Od tamtego dnia nie pokazywała się nago, ale pod jukatą była naga jak zawsze. Szybko przebiegł wzrokiem dział poświęcony sprawom społecznym i lokalnym. Oczywiście, nie znalazł artykułu o zaginionym ani ogłoszenia o poszukiwaniach. Spodziewał się tego, nie rozczarował się więc specjalnie. Wstał po cichu i 16 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM wyszedł do sieni. Miał na sobie tylko kalesony ze sztucznego jedwabiu, do pasa był zupełnie nagi. Tak było najwygodniej. Na biodrach, pod tasiemką podtrzymującą kalesony, zebrał się piasek i tylko w tym miejscu podrażniona skóra zaczerwieniła się i swędziła. Stanął w drzwiach i popatrzył na ścianę piasku. Światło oślepiło go - wszystko dokoła płonęło żółcią. Oczywiście ani cienia człowieka, ani drabiny. To zupełnie naturalne. Ale lepiej się upewnić. Nic nie wskazywało, że spuszczano drabinę. Przy tym wietrze wystarczy pięć minut na zatarcie wszelkich śladów. Nawet przy wejściu do domu powierzchnia piasku była w ciągłym ruchu. Wrócił do chaty i znów się położył. Latała nad nim mucha. Była to drozofila o odcieniu bladej brzoskwini. Chyba tu coś gnije. Zwilżywszy gardło wodą z czajnika owiniętego w plastik i stojącego obok poduszki, zwrócił się do kobiety: - Może byś wstała na chwilę, co? Kobieta drgnęła i zerwała się z pościeli. Jukata opadła i odsłoniła ją aż do bioder. Na opadających, choć jeszcze pełnych piersiach niewyraźnie rysowały się niebieskie żyłki. Okrywając, się w pośpiechu patrzyła błędnym wzrokiem widocznie nie była jeszcze całkowicie rozbudzona. Mężczyzna zawahał się. Czy ma teraz podnieść głos i zmusić ją do wyjaśnień w sprawie tej drabiny? Czy też powinien zwrócić się do niej łagodnym tonem i podziękować za gazetę? Skoro chciał po prostu zakłócić sen kobiety, to niewątpliwie powinien przystąpić do ataku wprost. Nietrudno znaleźć powód do wymówki. Ale w ten sposób rozminie się zupełnie ze swym dotychczasowym zamiarem : pozbędzie się maski ciężko chorego. Nikt by już nie powiedział, że tak może się zachowywać człowiek z uszkodzonym kręgosłupem. Najważniejsze w tej chwili to przekonać ich, że jest nieużyteczny jako siła robocza, a zwłaszcza - uśpić ich czujność. Zmiękli już przecież do tego stopnia, że przysłali mu gazetę - chodzi o to, by nareszcie złamać ich opór. Musiał się jednak rozczarować. - Nie, ja miałabym wychodzić? Przypadkowo zajrzał tu ktoś ze związku rolników i przyniósł dawno już zamówiony środek antyseptyczny. Tutaj, w tej wsi, gazety prenumeruje wszystkiego cztery czy pięć domów... Był tak uprzejmy i poszedł specjalnie do miasteczka, aby ją kupić... Na pewno zbieg przypadków jest możliwy. Zupełnie jakby go zamknięto w celi, do której nie miał klucza. Skoro nawet miejscowi są bezsilni, to. tym bardziej dla niebo strome zbocze piasku nie jest sprawą błahą. Zdenerwowany zaczął atakować. - Coś takiego! Nie jesteś chyba niewolnicą? Nie jesteś psem. Wolno ci chyba wychodzić i przychodzić, kiedy zechcesz! A może zrobiłaś coś takiego, że boisz się pokazać ludziom? - zaspane dotąd oczy kobiety otwarły się szeroko w zdumieniu. Były tak czerwone, nabiegłe krwią, że trudno było na nie patrzeć. - Nie, to głupie sądzić, że nie śmiem pokazać twarzy! - Więc nie masz powodu tchórzyć przed nimi! - Ale cóż mi z tego, że stąd wyjdę, przecież tam nie ma co robić... - Mogłabyś się przejść. - Przejść? - No, tak. Przejść... Czyż nie wystarczyłoby po prostu trochę pospacerować? Nim tu się znalazłem, wychodziłaś chyba stąd, kiedy chciałaś? - Tak chodzić bez żadnego celu... zmęczyłabym się tylko i nic więcej. - Ja nie żartuję! Pomyśl, zapytaj sama siebie i staraj się zrozumieć! Nawet pies się wścieknie, gdy będzie się go trzymać w zamknięciu!... - Ależ ja wychodziłam... - Kobieta powiedziała to głosem monotonnym, zduszonym jak mięczak w muszli. Naprawdę, kazali mi tak dużo chodzić! Nim przyszłam tutaj... przez długi czas nosiłam dzieci, zmęczyłam się śmiertelnie tym chodzeniem... Zaskoczyła go. Rzeczywiście, co za dziwny sposób mówienia. Nie był w stanie nic na to odpowiedzieć. Tak... pamiętał, przed kilkunastu laty, gdy wszystko leżało w gruzach, ludzie biegali jak szaleńcy w poszukiwaniu wolności, która pozwoliłaby im pozostać na miejscu. A czy można teraz stwierdzić bez wahania, że już przesycili się tą wolnością, która w ogóle nie wymagała od nich chodzenia? Czyż nie jest prawdą, że ty sam zmęczyłeś się już zabawą w berka z fikcyjnym partnerem i dlatego dałeś zwabić się tak łatwo w te piaszczyste okolice? Piasek... nie kończący się, bezustanny przepływ ziaren o przekroju 1/8 mm. Odwrócony autoportret w negatywie filmu to on sam, który uczepił się tej wolności nie wymagającej chodzenia. Zresztą nawet dzieci - żeby nie wiem jak lubiły wycieczki - zaczynają płakać, kiedy się zgubią. - Dobrze się pan czuje? - spytała kobieta zupełnie innym tonem. Przestań robić z siebie głupca! Był zły na siebie, zamierzał przycisnąć ją do muru, zmusić do płaczu. Na samą myśl o tym włosy mu się zjeżyły, a skóra zaszeleściła, jakby zdzierał z niej wyschły klej. Ni stąd, ni zowąd ze słowem “przycisnąć" skojarzyła mu się skóra. Nagle kobieta stała się dla niego tylko sylwetką oderwaną od tła. Dwudziestoletni mężczyzna podnieca się w myśli. Czterdziestoletni zaś - na powierzchni skóry. Lecz dla trzydziestoletniego mężczyzny najniebezpieczniejsza jest kobieta widziana jako zarys kształtu. Może ją przecież objąć z taką łatwością, jakby obejmował siebie samego. Lecz z tyłu za nią czai się wiele oczu... Kobieta jest tylko marionetką, kierowaną nićmi ich spojrzeń. Jeśli ją obejmiesz, wtedy ty także staniesz się ich marionetką. A kłamstwo o zwichniętym kręgosłupie od razu wyjdzie na jaw. Nie mogę się zgodzić na to, by moje dotychczasowe życie zostało w tym miejscu przerwane! Kobieta przysunęła się bokiem do niego. Zaokrąglenia kolan wciskały się w jego pośladki. W czasie drzemki czuł, jak woń - niby zapach rozgrzanej w słońcu wody fermentująca w jej ustach, nosie, uszach, pod pachami i innych wgłębieniach ciała zaczynała mocno przesycać powietrze wokół niego. Powoli, z wahaniem po jego plecach zaczęły ślizgać się jej palce niby języki ognia. Zesztywniał. Nagle palce przebiegły po jego boku. Mężczyzna krzyknął - Nie łaskocz mnie! Roześmiała się. Wyglądało to tak, jakby z nim igrała i była tym jednocześnie zawstydzona. Stało się to zbyt nagle, by mógł wydać jakiś sąd. Jakież, u licha, były jej intencje? Czy zrobiła to celowo, czy też palce jej ześliznęły się przypadkowo? Przed chwilą jeszcze nie mogła otworzyć oczu, wstała z takim trudem... Prawda, pierwszej nocy także roześmiała się w ten sam dziwny sposób, gdy przechodząc szturchnęła go w bok. Czy tym odruchom kobieta nadawała jakieś specjalne znaczenie? 17 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM A może nie wierzyła w jego chorobę i chciała sprawdzić swe podejrzenia. To było możliwe... musi więc być ostrożny. Kusząc podobna była do mięsożernej rośliny o słodkim zapachu miodu. Przywodząc go do popełnienia gwałtu zasieje ziarno skandalu, a następnie łańcuchem szantażu zwiąże mu ręce i nogi. 13 Topił się jak wosk. Pory w skórze wypełnione były potem. Zegarek stanął, nie wiedział więc, która godzina, ale nad jamą był chyba jeszcze dzień. Na dnie dwudziestometrowej przepaści zapadł zmrok. Kobieta pogrążona była w głębokim śnie. Śniła chyba o czymś, gdyż drgały jej ręce i nogi. Próbował zakłócić jej sen, ale mu się nie udało. On sam zaś miał już zupełnie dosyć snu. Wstał i wystawił swą skórę na wiatr. W czasie snu musiał się chyba obracać, gdyż spadł mu ręcznik z twarzy i teraz miał tyle piasku za uszami, pod nosem i w kącikach ust, że było co zeskrobywać. Wpuścił parę kropel lekarstwa do oczu i przycisnął powieki końcem ręcznika - czynność tę powtórzył kilka razy i wreszcie mógł normalnie otworzyć oczy. Lecz lekarstwo wyczerpie się w ciągu kilku dni. Choćby tylko dlatego należało z tym wszystkim skończyć szybko. Ciało jego było tak ciężkie, jakby miał na sobie żelazne ubranie i leżał na magnetycznym łóżku. Z trudem udało mu się skupić wzrok w jednym punkcie - wykorzystując resztki wpadającego przez drzwi słabego światła, przebiegał wzroki m po znakach drukarskich, które przypominały mu nóżki zdechłej muchy. Prawdę mówiąc, powinien był poprosić kobietę, by mu poczytała w ciągu dnia. Dzięki temu oderwałby ją od snu i przy jednym ogniu upiekłby dwie pieczenie. Szkoda, że zasnął pierwszy. Mimo tak usilnych starań popełnił wielki błąd. I przez to dzisiejszej nocy znowu będzie przeklinał bezsenność nie do zniesienia. Będzie próbował liczyć od stu do jednego, w rytm oddechu. Będzie mozolnie przebywał tę samą drogę od domu do szkoły, którą zazwyczaj chodził. Spróbuje wyliczyć nazwy wszystkich owadów, jakie zna, i ułożyć je według rodzin i rzędów. Wiedział, że nie da to żadnego rezultatu, więc tym bardziej był zdenerwowany. Stłumiony szum wiatru przelatującego nad krawędzią jamy... uderzenia łopaty, krojącej warstwy mokrego piasku... szczekanie psów w oddali... strzępy odległych rozmów, drgające jak płomień świecy... osypujący się bez przerwy piasek zdawał się piłować zakończenia jego nerwów... Wszystko to musi znosić cierpliwie. Powiedzmy, że jakoś wytrwa. Lecz co z tego? Zanim chłodne niebieskawe światło ześliźnie się po krawędzi jamy, zaczną się znowu zmagania ze snem wchłaniającym go w siebie jak gąbka. Obawiał się, że dopóki nie przerwie jakoś tego błędnego koła, to nie tylko jego zegarek, lecz nawet czas zostanie unieruchomiony przez ziarna piasku. W gazecie to samo co zawsze. Nic nowego. Nie sposób było nawet zauważyć, że od tamtej chwili minął już tydzień próżni. Jeśli to ma być okno na świat, to jego szyby są pokryte szronem. Przekupstwo prywatnych firm nie omija nawet urzędu miejskiego... Miasto uniwersyteckie Mekką przemysłu... Coraz więcej zamkniętych zakładów pracy - wkrótce narada Generalnej Rady Związków Zawodowych - wnioski będą opublikowane... Matka udusiła dwoje dzieci, a sama zażyła truciznę... Liczne kradzieże samochodów nowy styl życia rodzi nowe przestępstwa... Nieznana dziewczyna przez trzy lata przynosiła kwiaty do budki policyjnej... Kłopoty z budżetem Olimpiady Tokijskiej... Wampir znowu zamordował dwie dziewczyny... Nadużywanie środków nasennych niszczy zdrowie młodzieży... Na giełdzie wieje jesienny wiatr... Słynny sax-tenor Blues Jackson przybywa do Japonii... Znowu zamieszki w Unii Afryki Południowej - 280 ofiar... W koedukacyjnej szkole złodziejskiej nie płaci się czesnego - dyplomy po udanym egzaminie. Ani jednego ważnego artykułu. Wieża złudzeń zbudowana z iluzorycznych cegieł pełnych dziur. Gdyby jednak życie składało się z samych rzeczy ważnych, stałoby się niebezpieczną szklaną budowlą, która rozsypałaby się przy byle dotknięciu. Codzienne życie jest właśnie takie jak te nagłówki. Więc zdając sobie sprawę z bezsensu egzystencji wszyscy kierują wskazówki kompasu w stronę własnych gwiazd. Wtem dostrzegł artykuł, który go zaskoczył. “14-go, około godziny 8 rano na terenie budowy domków mieszkalnych prowadzonej przez Przedsiębiorstwo Budowlane Toa w Yokokawa-cho nr 30 kierowca wywrotki Tsutomu Toshiro (lat 28) z grupy Hinohara został zasypany w czasie pracy zwałami piasku. W ciężkim stanie przewieziony do pobliskiego szpitala, wkrótce zmarł. Dochodzenie policji w Yokokawa wykazało, że przyczyną wypadku jest wybranie zbyt dużej ilości piasku z dołu podczas usuwania dziesięciometrowego nasypu." No tak, chcieli mu pokazać ten artykuł! Nie bez wyrachowania spełnili jego prośbę. Godne pochwały, że nie zakreślili artykułu czerwonym atramentem. Przypomniał sobie o niebezpiecznej broni, jaką jest tzw. black-jack, czyli torba skórzana wypełnioną piaskiem. Podobno posiada ona siłę uderzenia, którą można porównać tylko z uderzeniem pręta z żelaza -czy ołowiu. Niezależnie od tego, z jaką łatwością piasek płynie, to i tak nie stanie się wodą. W wodzie można pływać, a piasek zamyka człowieka i miażdży na śmierć. Zdaje się, że nie doceniał powagi sytuacji. 14 Zmiana taktyki wymaga czasu i zastanowienia. Musiało minąć już ze cztery godziny, od czasu gdy kobieta wyszła de pracy. Akurat druga grupa odchodziła z koszami piasku w kierunku trójkołowego samochodu. Przysłuchiwał się uważnie i gdy stwierdził, że mężczyźni nie wracają, wstał cicho i włożył ubranie. Kobieta zabrała lampę, musiał więc zrobić wszystko po omacku. Buty wypełnione były po brzegi piaskiem; nogawki włożył do skarpet, a owijacze wcisnął do kieszeni. Zebrał swój ekwipunek kolekcjonera i położył koło drzwi, aby łatwiej go było znaleźć. W sieni leżał gruby dywan z piasku, nie musiał więc specjalnie uważać na własne kroki. Kobieta była całkowicie pochłonięta pracą. Sprawne ruchy łopaty tną piasek... równy i pełen siły oddech... tańczący i wydłużający się cień lampy u jej stóp... Mężczyzna ukrył się za węgłem domu i ściszył oddech. Chwycił ręcznik za oba końce i naciągnął mocno; doliczy jeszcze do dziesięciu, a potem skoczy... Zaatakuje ją nagle w momencie, gdy łatwo będzie zachwiać jej równowagę, a więc gdy będzie podnosiła zaczerpnięty piasek. Oczywiście wcale nie uważa; że nie ma w tym żadnego niebezpieczeństwa. Nie wiadomo, czy na przykład za pół godziny nie zmienią swego zdania. Jest jeszcze sprawa tego urzędnika z prefektury. Początkowo przecież starzec wziął go za osobę urzędową i zachowywał się nadzwyczaj ostrożnie. Muszą się więc spodziewać jakiejś inspekcji w najbliższym czasie. Jeśli rzeczywiście przyjedzie ktoś na inspekcję, we wsi nastąpi rozłam z powodu jego osoby; nie będą już w stanie ukryć jego obecności i być może zrezygnują z dalszego trzymania go w tym zamknięciu. Jednocześnie nie ma gwarancji, 18 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM czy to pół godziny nie przedłuży się do pół roku lub nawet dłużej. Pół godziny czy rok - jedno i drugie równie prawdopodobne, a on miał już w tej chwili całkowicie dosyć tej zabawy. Jeśli pomoc - myślał - może być tak blisko, to lepiej nadal udawać chorobę. Ale i na to nie mógł się zdecydować. Ma prawo oczekiwać pomocy od państwa, w którym rządy i prawo oparte są na konstytucji. Zdarza się wprawdzie, że zaginiony znika w tajemniczych okolicznościach nie pozostawiając po sobie żadnej wiadomości, ale często dzieje się tak z jego własnej woli. A dopóki taki wypadek nie pachnie zbrodnią, nie podlega kodeksowi karnemu, tylko cywilnemu, a i policja nie może zająć się nim bardziej szczegółowo. Lecz w jego wypadku sytuacja była zupełnie inna. Potrzebował pomocy - wyciągał błagalnie dłonie w desperackiej rozpaczy. Nie potrzeba nawet słyszeć jego głosu czy oglądać jego sylwetki, wystarczy po prostu rzucić okiem na mieszkanie, które utraciło gospodarza, aby cała sprawa stała się jasna. Nie dokończona książka, otwarta na stronie, którą czytał... drobne monety w kieszeni ubrania, w którym chodził do pracy... książeczka bankowa z niewielkim wkładem, bez śladów podejmowania pieniędzy w ostatnich dniach... pudełko z zasuszonymi owadami, niezupełnie jeszcze uporządkowanymi... koperta z naklejonym znaczkiem, gotowa do wysłania, w której znajdowało się zamówienie na buteleczki do przechowywania owadów... wszystko przeczyło intencji przerwania życia... wskazywało na wolę dalszego życia. Odwiedzający musi mimo woli usłyszeć głos skargi dochodzący z tego pokoju. Tak... gdyby nie ten list... gdyby nie ten głupi list... Lecz list był... i nie ma na to rady. Nawet sen powiedział mu prawdę, a on jeszcze chciał oszukać samego siebie. Po co? Już dosyć tych wybiegów słownych. Rzecz zgubiona nie istnieje. Już dawno podciął sobie gardło własnymi rękami. Niepotrzebnie otaczał tajemniczością ten swój urlop celowo nie powiedział żadnemu z kolegów, dokąd się udaje. Nie dość, że wyjechał bez słowa, lecz nawet starał się, by wyjazd miał w sobie coś zagadkowego. Był to najbardziej skuteczny sposób, aby rozdrażnić kolegów zszarzałych w szarzyźnie codzienności. Sam należał do szarych, więc ogarniała go niechęć i nienawiść nie do zniesienia, gdy pomyślał, że wszyscy inni ludzie są czerwoni i niebiescy, i zieloni, we wszystkich innych barwach z wyjątkiem szarej. Tylko w powieściach i filmach zdarza się lato wypełnione oślepiającym słońcem. W rzeczywistości istniały tylko drobnomieszczańskie niedziele. Drzemka na pachnącej dymem prochowym pierwszej stronie gazety, poświęconej wydarzeniom politycznym... soki w puszkach i termosy z magnetyczną przykrywką.., łodzie do wynajęcia 510 jen za godzinę - zdobyte po długim czekaniu w kolejce... na plaży spienione szumowiny ze zdechłych ryb... I w końcu przepełniony tramwaj, wykoślawiony ze zmęczenia... Wszyscy to znają, ale nikt nie chce być uważany za głupca, który dał się nabrać, więc, stara się na tym szarym płótnie malować imitację iluzorycznego festynu. Politowania godni, nie ogoleni ojcowie potrząsając natarczywie za ramiona popłakujące dzieci chcą wydobyć od nich potwierdzenie, że była to przyjemna niedziela. Te drobne scenki, które każdy przynajmniej raz widział w kącie wagonu pociągu podmiejskiego. Żałosne zniecierpliwienie i zazdrość z powodu słońca, które jest udziałem innych... I właśnie dlatego - jeśli tylko o to chodzi - nie ma powodu brać tego na serio. Jeśliby tamten mężczyzna, “Mobius", nie zareagował tak samo jak inni jego koledzy, to nie wiadomo, czy byłby tak uparty. W zasadzie ufał jedynie tamtemu mężczyźnie. Był to entuzjasta ruchu zawodowego, miał podpuchnięte oczy i zawsze wyglądał, jakby dopiero co umył twarz. Raz nawet spróbował otworzyć przed nim szczerze swoje serce, które tak rzadko otwierał dla innych. - Co ty o tym myślisz? Jeśli chodzi o mnie, duże wątpliwości budzi system nauczania zakładający, że życie ma jakiś sens... - Co? Co rozumiesz przez “sens"? - Krótko mówiąc wychowanie iluzoryczne, które wpaja przekonanie, że coś jest, gdy tego nie ma... Właśnie dlatego tak bardzo interesuje mnie piasek, który będąc ciałem stałym posiada w dużym stopniu właściwości hydrodynamiczne... Jego rozmówca, lekko przygarbiony, z zakłopotaniem pochylił się jeszcze bardziej do przodu. Lecz twarz jego jak poprzednio - była całkowicie widoczna. Nie wyczytał z niej nawet śladu zniechęcenia. Ktoś kiedyś o nim powiedział, że podobny jest do wstęgi Móbiusa. A wstęga Mobiusa - to pasek papieru, którego końce, po uprzednim skręceniu jednego z nich, są ze sobą sklejone tak, że tworzą zamknięty okrąg nie posiadający wierzchu ani spodu. Czy mogło to oznaczać, że działalność związkowa i życie prywatne są złączone na podobieństwo wstęgi Mobiusa? Czuł podziw dla tego człowieka, a jednocześnie odnosił się cynicznie do jego teorii. - Innymi słowy chodzi ci o wychowanie realne? - Nie, podałem jako przykład piasek... bo czyż w końcu świat nie jest podobny do piasku? Bardzo trudno uchwycić istotę piasku, jeśli go się rozpatruje jako ciało stałe. Piasek nie tylko płynie - sam ten przepływ j e s t piaskiem. Przepraszam, nie mogę tego wyrazić lepiej... - Rozumiem, do wychowania praktycznego zawsze wchodzą elementy relatywistyczne, prawda? - Nie o to chodzi. Sami stajemy się piaskiem... i patrzymy na rzeczy oczyma piasku. Gdy już raz umrzesz, nie potrzebujesz martwić się śmiercią. Jesteś idealistą. Myślę, że musisz bać się własnych uczniów, nieprawda? - Tak, gdy myślę, że moi uczniowie są również podobni do piasku... Mężczyzna wcale nie dał poznać po sobie, że zniecierpliwiła go wymiana tych zdań, wydawałoby się, bez sensu roześmiał się serdecznie pokazując białe zęby. Podpuchnięte oczy skryły się całkowicie w fałdach skóry. Rzeczywiście, wyglądał zupełnie jak ta wstęga Mobiusa. Zarówno w dobrym, jak i w złym sensie. A z tej dobrej strony zasługiwał na pochwałę i szacunek. Lecz nawet on, ten “Mobius", tak samo jak i inni koledzy - zazdrościł mu tego urlopu. To nie pasowało do niego. Był rozczarowany, ale jednocześnie sprawiało mu to pewną przyjemność. Każdy człowiek jest trochę złośliwy w stosunku do czyjejś cnoty. I dlatego w dręczeniu tamtego mężczyzny zaczął odczuwać coraz większą przyjemność. I ten list... ta nieodwracalna karta, która już została doręczona. Obsesyjny sen ubiegłej nocy nie był czymś nieuzasadnionym. Skłamałby twierdząc, że między nim a t a m t ą nie było miłości. Tylko że ich stosunek był tak powikłany ciągle dąsali się na siebie, nigdy nie był jej pewien. Gdy on mówił na przykład, że małżeństwo jest podobne do zaorywania ugoru, ona odpowiadała ze złością i zupełnie bez związku, że ciasny dom należałoby przebudować. Gdyby powiedział coś zupełnie innego, też by się temu sprzeciwiła. Przez dwa lata i cztery miesiące powtarzali niezmordowanie tę zabawę na huśtawce. Być może słuszniej było mówić, że zamrozili namiętność przez jej przeidealizowanie, niż że ją utracili. 19 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM Zupełnie nagle zdecydował się powiadomić ją listownie. że wyjeżdża na pewien czas w samotną podróż, i celowo nikomu nie powiedział, dokąd się udaje. Ten zagadkowy wyjazd, który wywarł na jego kolegach takie wrażenie, nie mógł być przyjęty przez nią obojętnie. Lecz gdy zaadresował kopertę, przykleił znaczek i już miał wysłać, list wydał mu się głupi, więc rzucił go na stół i wyjechał. Ten niewinny kaprys miał w rezultacie spełnić rolę automatycznego zamka z urządzeniem zabezpieczającym od kradzieży, który mógł być otwarty tylko przez właściciela. Niemożliwe, żeby ten list nie zwrócił niczyjej uwagi. Zupełnie tak, jakby specjalnie zostawił oświadczenie, że ucieczka od świata nastąpiła z własnej i nie przymuszonej woli. Wygląda jak głupi przestępca, którego dostrzeżono na miejscu zbrodni, a który starannie wycierając odciski palców potwierdzał swoje przestępcze intencje. Ucieczka stawała się coraz bardziej nierealna. Ciągle jeszcze próbował się uczepić jakiejś szansy, ale dręczyły go wątpliwości. Nie było innego sposobu, jak tylko siłą wyłamać drzwi, nie czekając, aż ktoś je otworzy. Dłuższe wahanie byłoby nie usprawiedliwione. Czubkami stóp zaparł się w piasek aż do bólu, przerzucił cały ciężar ciała do przodu i przygotował się do skoku, by po doliczeniu do dziesięciu.., lecz chociaż doliczył do trzynastu, nie mógł się jeszcze zdecydować. Wreszcie wziął cztery głębokie oddechy i ruszył do przodu. 15 Nie spodziewał się, że ruchy jego będą tak powolne. Piasek pochłaniał siły. Kobieta odwróciła się właśnie i trzymając ukośnie łopatę patrzyła na niego przerażona. Gdyby rzeczywiście chciała się opierać, rezultat mógłby być zupełnie inny, niż się spodziewał. Udało mu się ją zaskoczyć. Ruchy jego były niecierpliwe i bezładne, lecz kobieta stała sparaliżowana ze strachu. Nie pomyślała chyba nawet, że mogła go odepchnąć jednym ruchem łopaty. - Tylko nie krzycz... Nic ci nie zrobię... Uspokój się szepnął głosem pełnym napięcia i bez namysłu wepchnął jej ręcznik w usta. Kobieta nie ruszyła się i nie próbowała się opierać, choć widziała, że działa nieporadnie, w jakimś zaślepieniu. Spostrzegł jej bierność i opanował się. Wyciągnął wepchnięty do połowy ręcznik, założył na usta i mocno zawiązał z tyłu głowy. Potem owijaczem, który miał w kieszeni, związał jej ręce na plecach. - Dobrze! Wejdź do domu! Kobieta, jakby siły zupełnie ją opuściły, ulegała nie tylko jego przemocy, ale i - słowom. Nie okazywała wrogości, nie stawiała oporu. Być może popadła w jakiś stan hipnotyczny. Nie był przekonany, czy rozegrał to dobrze, w każdym razie jego nieoczekiwana gwałtowność odebrała jej zdolność oporu. Zmusił ją do przejścia z sieni do pokoju. Drugim owijaczem związał jej nogi w kostkach. W ciemności musiał robić to po omacku, więc dla pewności zbywającą część owijacza owinął jeszcze raz dokoła nóg. - No, a teraz nie ruszaj się... Nic ci nie grozi, jeśli będziesz siedzieć cicho. Lecz ja jestem gotowy na wszystko... Spoglądając ciągle w tę stronę, skąd dochodził oddech kobiety, wycofywał się do drzwi. Od progu rzucił się po lampę i łopatę i chwyciwszy je wrócił do mieszkania. Kobieta leżała z twarzą zwróconą do dołu, nieco na boku, i przy każdym oddechu poruszała brodą w górę i w dół. Gdy nabierała powietrza, wyciągała podbródek do przodu chyba po to, aby uniknąć wdychania piasku z maty. Wydychać starała się przez nos, rozdmuchując w ten sposób piasek wokół twarzy. - Musisz tak wytrzymać przez chwilę. Leż cierpliwie do momentu, gdy robotnicy wrócą z koszami po piasek. W porównaniu z tym niebywałym szczęściem, jakiego ja musiałem tu zasmakować, nie masz jeszcze powodu do skargi. A za noclegi zapłacę uczciwie. Oczywiście, pokryję tylko faktyczne wydatki, które sam sobie obliczę. Chyba nie masz nic przeciwko temu, co? Jakże byś mogła mieć! W istocie, nie należy ci się nic, bo nie jestem tu z własnej woli, ale nie, nie chcę nawet tutaj być dłużny. Więc zapłacę ci, czy chcesz, czy nie. Odchylił kołnierz koszuli, by wpuścić powietrza, podniecony i niespokojny, wsłuchiwał się uważnie przez chwilę w odgłosy dochodzące z oddali. Prawda, lepiej zgasić lampę. Podniósł się i już miał dmuchnąć... nie, przedtem należałoby jeszcze raz sprawdzić, jak się sprawuje kobieta. Węzeł na nogach dostatecznie ciasny, nie było nawet miejsca na wsadzenie palca. Dłonie już się zaczerwieniły i pojawiła się na nich opuchlizna, poszczerbione jak tarka paznokcie pokryły się plamami barwy zaschłego atramentu. Knebel także bez zarzutu. Z rozciągniętych, matowych ust prawie zupełnie odpłynęła krew. Zdawało mu się, że ma przed sobą ducha. Z kącików jej ust ciekła ślina tworząc ciemne plamy na macie pod policzkiem. Przy każdym drgnieniu lampy zdawało mu się, że słyszy bezgłośny krzyk. - Niestety, sama zasiałaś to ziarno! - Mówił szybko, bez namysłu. - A ten podstęp to tylko drobna odpłata za twój. Ja też jestem człowiekiem i nie możesz mnie tak łatwo uwiązać jak psa. Każdy by powiedział, że to wcale niezła i słuszna samoobrona! Nagle kobieta wykręciła szyję i próbowała dojrzeć go kącikiem oczu. - Co?... Chcesz coś powiedzieć? Z trudem poruszyła głową. Wyglądało to, jakby potakiwała i przeczyła jednocześnie. Przysunął lampę i próbował odczytać jej wzrok. Nie mógł uwierzyć! Nie było w jej oczach ani żalu, ani nienawiści, tylko skarga i bezgraniczny smutek. Niemożliwe... chyba mu się wydaje. A jednak oczy mówią, chociaż bez słów. To prawda, rzeczywiście. Na myśl o tym mężczyzna skulił się i wyciągnął rękę, by rozluźnić knebel. Znów cofnął rękę. Przybliżały się głosy robotników. Z pośpiechem zdmuchnął lampę. Postawił ją na progu pokoju, żeby móc łatwo znaleźć, i łyknął wody ze stojącego pod zlewem czajnika. Z łopatą w rękach ukrył się obok drzwi. Oblewał go pot. Już zaraz... Jeszcze pięć czy dziesięć minut cierpliwości... Jedną ręką mocno przycisnął do siebie pudełko z owadami. 16 - Heej! - rozległ się zachrypnięty głos. - Co tam robisz? - Tym razem był to głos dźwięczny, jeszcze dziecinny. Jamę zamykał szczelnie mrok - zdawałoby się, wyczuwalny dotykiem. Wzeszedł już chyba księżyc, gdyż cienie mężczyzn rysowały się niewyraźnie w mroku tworząc jedną zwartą grupę na granicy piasku i nieba. Z łopatą w prawej ręce przesuwał się nieco do przodu. jakby pełzał po dnie jamy. 20 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM Nad urwiskiem rozległ się grubiański śmiech. Powoli zaczęto spuszczać linę z hakiem do baniek z piaskiem. Babciu, ruszaj się szybciej, bardzo prosimy! Mężczyzna skoczył w kierunku liny kopiąc w biegu piasek stopami. - No, ciągnijcie! - wyrzucił z siebie z taką siłą, na jaką mógł się zdobyć, i uczepił się szorstkiego sznura tak. jakby chciał wszystkie dziesięć palców wbić w kamień. - Ciągnąć! Ciągnąć do góry! Nie puszczę, dopóki mnie nie wyciągniecie!... Związana kobieta leży w mieszkaniu! Jeśli chcecie jej pomóc, szybko wyciągnijcie sznur! Do tego czasu nie pozwolę jej dotknąć. A jeśli przypadkowo ktoś zejdzie na dół, rozłupię mu czaszkę łopatą. A w sądzie i tak wygram! Nie mam zamiaru się z wami patyczkować! No, co się tak grzebiecie! Jeśli mnie wyciągniecie natychmiast, wycofam skargę i przymknę oko na całą sprawę. Nielegalne przetrzymanie to niemałe przestępstwo! Co z wami? Może byście mnie jednak wyciągnęli, co?! Osypujący się piasek siekł po twarzy. Uczucie chłodu i wilgoci szybko wciskało się za kołnierz i rozchodziło po całym ciele. Gorący oddech parzył usta. Na górze rozpoczęła się widocznie dyskusja. I nagle... silne szarpnięcie i lina zaczęła iść w górę. Bezwładny ciężar, większy, niż przypuszczał, wyrywał mu linę z rąk. Mężczyzna uczepił się ze zdwojoną siłą. Podobny do śmiechu gwałtowny spazm wytrysnął gdzieś z okolic żołądka. Wydawało mu się, jakby mary senne z całego tygodnia rozrywały się na kawałki i rozpraszały w powietrzu. Jak to dobrze... jak to dobrze. Teraz był już uratowany... Nagle stracił poczucie ciężaru i unosił się w powietrzu... Słabość jak przy chorobie morskiej rozeszła się po całym ciele, a lina, która dotąd wpijała mu się w skórę, nie stawiała teraz jego dłoniom żadnego oporu. Wypuścili z rąk linę!.. Przekoziołkował i upadł w piasek. Pudełko na owady wydało pod nim nieprzyjemny odgłos. Coś musnęło jego policzek. Był to chyba hak na końcu liny. Łotrzy! Na szczęście nie był ranny. Obmacał bok, którym trafił w pudełko, ale i tu nic go specjalnie nie bolało. Zerwał się, jakby podrzucony na sprężynach, i zaczął szukać liny, lecz było już za późno. - Idioci - krzyczał rwącym się zachrypniętym głosem. - Głupcy! Pożałujecie tego w końcu! Nie było odpowiedzi. Tylko ciche szepty przepływały nad nim niby dym. Drażniły go coraz bardziej i znosił je z trudem - nie wiedział, czy to były głosy wrogie, czy po prostu powstrzymywany złośliwy śmiech. Gniew i poniżenie, niby żelazne pręty, wspierały mężczyznę od wewnątrz. Zacisnął pięści, aż paznokcie wpiły mu się w dłoń, i krzyczał dalej. - Jeszcze mnie nie rozumiecie? Nie rozumieliście moich słów, więc przedstawiłem wam to jaśniej. Czyż nie słyszeliście, że kobieta jest związana? Wyciągnijcie mnie stąd zaraz, a jeśli nie, to kobieta będzie leżeć tak długo, aż spuścicie drabinę! Już nikt nie będzie tu kopać piasku... Czy to wam odpowiada?... Zastanówcie się... Jeśli to miejsce zasypie piasek, znajdziecie się w przykrej sytuacji. Piasek zacznie zasypywać wieś. Więc co... Dlaczego nie odpowiadacie? Zamiast odpowiedzi mężczyźni odeszli z obojętnością wprost zaskakującą, pozostawiając za sobą tylko odgłos wleczonych po ziemi koszy. - Dlaczego? Odchodzicie tak bez słowa? - krzyknął głosem tak słabym, że nikt go już - poza nim samym nie słyszał. Pochylił się drżąc i po omacku zebrał zawartość rozbitego pudełka. Naczynie z alkoholem było chyba pęknięte, bo gdy go dotknął, orzeźwiający chłód przepłynął między palcami. Mężczyzna powstrzymywał łkanie. Właściwie nie był smutny. Miał wrażenie, że to płacze ktoś zupełnie inny. Piasek czepiał się go jak złośliwe zwierzę. Na chwiejnych nogach, po omacku, mężczyzna odnalazł drzwi. Pudełko z wyrwaną z zawiasów pokrywą postawił cicho obok paleniska. Szum wiatru wypełniał niebo ponad nim. Z pustego blaszanego pudełka leżącego w kącie paleniska wyciągnął owinięte w plastik zapałki i zapalił lampę. Kobieta leżała w tej samej pozycji, zmieniła tylko trochę kierunek swego ciała. Zapewne chciała się odwrócić w stronę drzwi, aby obserwować, co się dzieje. Oślepiona światłem mrugała przez chwilę oczami, lecz zaraz je znowu zamknęła. Jak ona przyjęła tę okrutną odprawę, jaką mu zgotowano? Jeśli chce płakać, niech płacze, jeśli chce się śmiać proszę bardzo. Wcale nie takie pewne, że to już jego przegrana. W każdym razie to on trzyma zapalnik bomby zegarowej. Przyklęknął na jedno kolano za jej plecami. Zawahał się przez moment, a następnie gwałtownym ruchem zdjął jej knebel. Nie czuł się wobec niej specjalnie winny, Co więcej, nie czuł teraz dla niej ani żalu, ani odrobiny współczucia. Był po prostu zmęczony. Nie mógł dłużej znieść tego napięcia. Poza tym - gdyby się tak zastanowić - knebel od początku nie był potrzebny. Bo jeśliby kobieta zawołała w tym czasie o pomoc, mogłoby to - przeciwnie - wzbudzić wśród nich panikę i - być może - przyśpieszyć koniec tej zabawy. Kobieta oddychała ciężko z wysuniętym do przodu podbródkiem. Ręcznik był ciężki - przesycony śliną i zepsutym oddechem, wyglądał jak zdechły szczur. Wgryzł się w jej ciało zostawiając blizny, które chyba nie znikną tak łatwo. Próbowała rozluźnić zdrętwiałe policzki, sztywne jak suszona ryba, i bez przerwy poruszała dolną szczęką. - Już niedługo... - wyrzucił do sieni trzymany dotąd koniuszkami palców ręcznik - już wkrótce muszą powziąć jakąś decyzję. Zaraz przylecą tu z drabiną. To oni będą mieli kłopoty, jeśli nas tak zostawią... przecież... to prawda... Jeśli powiesz, że nie będą mieli kłopotów w takim razie nie było sensu chwytać mnie w tę pułapkę... Kobieta przełknęła ślinę i zwilżyła wargi. - Ale... - Język kobiety nie odzyskał jeszcze chyba pełnej sprawności, więc mówiła przytłumionym głosem, jakby w ustach trzymała całe jajko. = Czy pojawiły się już gwiazdy? - Gwiazdy?... Dlaczego pytasz o gwiazdy? - Bo jeśli nie ma gwiazd... - Co chcesz przez to powiedzieć? To co, jeśli nie ma gwiazd? Lecz wyczerpana kobieta na tym poprzestała. - Co z tobą? Nie przerywa się w połowie, gdy się zaczyna mówić! A może chcesz wywróżyć z gwiazd moją przyszłość? Czy to jakiś tutejszy przesąd?... Może w noc bezgwiezdną nie wolno spuszczać drabinki albo coś takiego... No więc jak? Nic z tego nie zrozumiem, jeśli będziesz milczała! Skoro chcesz poczekać, aż pojawią się gwiazdy, to twoja rzecz... Ale co zrobisz, gdy na przykład podczas tego czekania przyjdzie tajfun? Wtedy będziesz musiała zapomnieć o gwiazdach! - Gwiazdy... - zaczęła zduszonym głosem, jakby mówiła przez zgniecioną tubę - jeśli dotąd nie ma gwiazd, to nie będzie silnego wiatru... - Dlaczego? - Bo gwiazd nie widać z powodu mgły... 21 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM - Opowiadasz takie rzeczy! A ten wiatr teraz nie jest silny? - Nie, to szum wiatru wiejącego bardzo wysoko. Może ma rację? Gwiazdy -są zamglone, to znaczy, że wiatr nie ma tyle siły, aby rozpędzić parę znajdującą się w powietrzu. Nie będzie chyba jednak tej nocy wielkiego wiatru. Skoro tak, to ci wieśniacy nie będą się śpieszyć z powzięciem decyzji. Myślał, że mówiła bez sensu, lecz była to - jak się okazuje - niezwykle logiczna odpowiedź. - Rzeczywiście. Lecz ja się zupełnie nie martwię. Jeśli oni będą obstawać przy swoim - to wypowiem im wieczną wojnę. Czy tydzień przeciągnie się do dziesięciu czy do piętnastu dni - to już nie ma znaczenia... Kobieta wygięła mocno do spodu palce nóg. Wyglądały jak ssawki remory. Mężczyzna roześmiał się. Śmiejąc się westchnął. Dlaczego - u licha - jesteś tak zdenerwowany? Czy to nie ty właśnie atakujesz słaby punkt wroga? Dlaczego więc nie możesz być bardziej opanowanym obserwatorem? Tak, gdy szczęśliwie wróci do domu, trzeba będzie koniecznie opisać te przeżycia. O, to mnie zaskoczyłeś, powiadasz, że w końcu zdecydowałeś się pisać. Oczywiście, to te przeżycia. Powiadają, że nawet dżdżownica nie rozwinie się w pełni bez bodźców... Dziękuję, oczywiście. Już nawet tytuł wymyśliłem... Taak, jaki tytuł?... Diabeł wydm, a jeśli nie, to Przerażenie mrówkolwa... Ależ to strasznie dziwaczne zainteresowania! I chyba niepoważne... Czyżby?... To bezsens śledzić tylko powierzchnię wydarzeń, choćby nie wiem jak niezwykłe były te doświadczenia. W każdym razie bohaterami tej tragedii są miejscowi ludzie i jeśli - pisząc o nich - nie dasz pewnych wskazówek; które ułatwią rozwiązanie problemu, twoje niezwykłe przeżycia zostaną zaprzepaszczone. Cholera... Co to?... Czy gdzieś czyszczą kanały? Czy może zaszła jakaś specjalna reakcja chemiczna między zapachem czosnku z twoich ust a płynem dezynfekcyjnym, którym spryskano sień? Co? Nie, proszę się nie martwić, choćbym nie wiem jak pragnął, to i tak nie jestem stworzony na pisarza... Znowu skromność, która do ciebie zupełnie nie pasuje. Myślę, że nie ma potrzeby uważać pisarza za coś specjalnego. Skoro piszesz, więc jesteś pisarzem, prawda? Hm, jak wiesz, ogólnie się uważa, że nauczyciele mają szczególną słabość do pisania, co popadnie. Lecz i ich zawód jest bliski pisarstwu! Myślisz o tym twórczym wychowaniu?... Mimo że sami nie zrobili nawet pudełka na kredę... Pudełko na kredę... To piękne! Doprowadzenie do tego. by ktoś zdawał sobie sprawę, czym w ogóle jest - czyż nie jest to wspaniała twórczość?... Dzięki niej otrzymałem - wbrew sobie - nowe zmysły, abym mógł lepiej poznać smak nowych cierpień... Jest jeszcze nadzieja!... Czy ta nadzieja się spełni czy nie, za to nie bierze się odpowiedzialności na przyszłość... Od tego momentu każdy musi wierzyć we własne siły... Och, przestańmy zwodzić się wzajemnie, w każdym razie takie zło jest niedopuszczalne u nauczyciela... Zło ?... To przecież dotyczy pisarzy! Mówisz, że chcesz zostać pisarzem, to po prostu zwykły egoizm; chcesz wyróżnić się spośród marionetek i zostać ich animatorem. W istocie nie ma różnicy między tym, co chcesz robić, a malowaniem się kobiet... Surowy jesteś! Lecz jeśli używasz słowa “pisarz" w tym sensie, to powinieneś, choćby do pewnego stopnia, dostrzegać różnicę między pisarzem a pisaniem... Właśnie dlatego chcę zostać pisarzem. A jeśli nie mogę być pisarzem, to nie potrzebuję pisać... A propos, jaki wyraz twarzy ma dziecko, które nie dostało swego kieszonkowego? 17 Z dalszej części urwiska doszedł krótki odgłos, jakby ptak zatrzepotał skrzydłami. Mężczyzna chwycił lampę i wybiegł. Na piasku leżała paczka owinięta w słomianą matę. Nikogo już nie było. Zawołał głośno. Żadnej odpowiedzi. Zerwał sznur, którym mata była przewiązana. Pączka z nieznaną zawartością - to bomba z bezpiecznikiem, którym jest ciekawość. Nie mógł oprzeć się myśli. że znajdowały się w niej narzędzia niezbędne do wydostania się na górę. Ci faceci nie mają odwagi pokazać się; podrzucili tylko narzędzia i uciekli. Lecz w macie znajdowała się tylko mała paczuszka owinięta gazetą i butelka z drewnianą zatyczką o pojemności 0,75 litra. W gazecie były trzy paczki papierosów shinsei, po 20 sztuk, i nic więcej. Chwycił końce maty i potrząsnął mocno. Posypał się tylko piasek. Liczył przynajmniej na skrawek papieru z jakąś wiadomością. Lecz i tego nie było. Butelka zawierała tanią sake śmierdzącą stęchłym ryżem. Cóż to ma znaczyć, u licha? Targują się z nim?... Słyszał, że Indianie na znak przyjaźni wymieniają tabakę. Sake jest również znakiem dobrej woli. Więc może pragną dojść z nim do porozumienia? Ludzie ze wsi wstydzą się wyrażać uczucia słowami. I w jakimś sensie są przez to bardziej uczciwi. Na razie uspokoił się, przecież papierosy były ważniejsze niż wszystko inne. Jak mógł obyć się bez nich przez cały tydzień? Palce przywykłe do tego ruchu zrywają nalepkę i otwierają paczkę. Czuje dotknięcie śliskiego, woskowanego papieru. Naciska dno palcem i wybija papierosa. Palce; w których go trzyma, lekko drżą. Przypala papierosa od płomienia lampy. Gdy zaciągał się głęboko, powoli i pełną piersią, zapach opadłych liści przeniknął do najdalszych zakamarków jego ciała. Wargi zdrętwiały, a pod powiekami zawisła ciężka, welwetowa zasłona. Poczuł zawrót głowy, jakby go duszono, i dreszcz przebiegł mu po ciele. Przyciskając do siebie butelkę i utrzymując z trudem ciężar własnego ciała, jakby stał na jakichś cudzych, nieposłusznych nogach, chwiejnym krokiem przywlókł się do domu. Głowę uciskała ciasna obręcz. Spróbował odszukać wzrokiem kobietę, lecz nie mógł patrzeć przed siebie. Twarz kobiety widziana kącikiem oka wydawała się strasznie mała. - Patrz, prezent - wysoko uniósł butelkę i potrząsnął. - To ładnie z ich strony. Chcą, żebyśmy wypili z tej okazji. A co, nie mówiłem? Wiedziałem o tym od początku. No, co było, to było... Nie napijesz się ze mną? Zamiast odpowiedzi kobieta zacisnęła mocno powieki. Może jest zła na niego, że nie chce rozwiązać sznura? Głupia. Gdyby dała mu choć jedną sensowną odpowiedź, zapewne uwolniłby ją szybko. A może jest rozczarowana, że nie 22 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM zdołała zatrzymać przy sobie mężczyzny schwytanego z takim trudem i że musi go teraz wypuścić? To zupełnie możliwe... W końcu ma około trzydziestki i od niedawna jest wdową. Na podbiciu stopy miała wydatną nieprzyjemną fałdę. Ogarnął go pusty śmiech. Skąd taka śmieszna stopa? - Jeśli chcesz papierosa, to ci zapalę. - Nie. Od papierosów zasycha w gardle - powiedziała słabym głosem potrząsając głową. - Więc może podać ci wody? - Na razie dziękuję. - Nie krępuj się. Nie zrobiłem tego z jakiejś niechęci do ciebie. Rozumiesz chyba, że było to nieuniknione ze względów taktycznych? Dzięki temu i oni jakoś zmiękli. - Raz w tygodniu dostarczają papierosy i sake tam, gdzie są mężczyźni. - Dostarczają??? Był wielką muchą domową, która sądziła, że już leci, a w rzeczywistości uderzała tylko głową w szybę. Nazwa naukowa: Muscina stabulans... Oczy tych much są ogromne, ale prawie nic nie widzące. Nie ukrywając zmieszania krzyknął wzburzonym głosem - Niech się tak nami nie zajmują! Czyż nie mogą nas wypuścić, żebyśmy sami sobie kupowali?! - Praca tutaj jest bardzo ciężka i nie mamy tyle czasu... Poza tym pracujemy dla wsi i te wydatki ponosi związek. Więc to wcale nie kompromis, to rada, bym się poddał! A może nawet coś znacznie gorszego - pomyślał. Stał się jednym z kół w trybach tutejszej codzienności i został pewnie zarejestrowany w książce inwentarzowej. - Wybacz, ale muszę cię o coś zapytać. Czy ja jestem pierwszym, którego spotkał taki los? - Nie, przecież pan wie, że tutaj brakuje ludzi. Bogaci i biedni, wszyscy zdolni do pracy jeden za drugim odchodzą z tej wsi. Pewnie, to biedna wieś i ma tylko piasek... - Więc co z tego... - Nawet głos mu przycichł i przybrał ochronną barwę piasku. - Czy - oprócz mnie byli tutaj inni? - Tak, chyba wczesną jesienią ubiegłego roku... sprzedawca pocztówek... - Sprzedawca pocztówek? - Jakiś sprzedawca z firmy produkującej pocztówki odwiedził przewodniczącego miejscowego związku. Mówił, że jeśli tylko zrobi się odpowiednią reklamę, piękno tego krajobrazu... - I zatrzymaliście go? - Brakowało właśnie rąk do pracy... - No i co się z nim stało? - Mówią, że zmarł wkrótce potem... Ale on od początku nie był podobno zdrowy... A tak nieszczęśliwie się złożyło, że przybył w porze tajfunów i praca była nadzwyczaj ciężka... - Dlaczego nie uciekł od razu? Kobieta nie odpowiedziała. Myślała chyba, że to takie oczywiste, że nie ma potrzeby odpowiadać. Nie uciekł, bo nie mógł uciec. To chyba wszystko, co o tym można powiedzieć. - Czy ktoś jeszcze?... - Hm, zaraz na początku tego roku był chyba uczeń. który sprzedawał książki czy coś takiego. - Znowu jakiś wędrowny sprzedawca? - To były cienkie książeczki, pamiętam, po dziesięć jen, skierowane przeciwko czemuś. - Aa, jakiś działacz studencki na wakacjach - jego też złapaliście? - On chyba jeszcze jest tu niedaleko, trzy domy stąd. - Oczywiście jemu też zabierają drabinę? - Młodzi ludzie nie chcą tu pozostawać... W mieście pensje są dobre, są kina i restauracje, a sklepy otwarte codziennie... - Ale chyba udało się komuś stąd uciec, prawda? - Tak, to był młody człowiek, miejscowy, który uciekł do miasta. Tam wpadł w złe towarzystwo, chodził z nożem i nawet pisano o nim w gazetach. A gdy odsiedział swoje, przyprowadzili go z powrotem tutaj i teraz żyje chyba spokojnie ze swoimi rodzicami. - Ja nie pytam o takich! Pytam o tych, którzy stąd uciekli i nie wrócili! - Było to, co prawda, dość dawno. Pamiętam taki wypadek. Nocą uciekła cała rodzina. Przez jakiś czas dom stał zupełnie pusty. To bardzo niebezpieczne, gdyż zachodziły tam nieodwracalne zmiany. Naprawdę, niebezpieczne!... gdy w jednym miejscu piasek się obsunie, to tak jakby powstało pęknięcie w zaporze. - Mówisz, że poza tym nikogo nie było? - Myślę, że nie. - To absurd! - Tętnice pod uchem nabrzmiewały i uciskały gardło. Nagle kobieta skuliła się niby osa znosząca jaja. - Co ci jest? Boli? - Tak, boli... Dotknął zsiniałej ręki. Przecisnął palce między sznurami i zbadał puls. - Czujesz, prawda? Tętno jest wyraźne... E, to nic poważnego! Przykro mi, ale chciałbym, abyś się poskarżyła temu, kto jest za to odpowiedzialny. - Przepraszam, czy nie mógłby mnie pan podrapać w szyję za uchem? Zaskoczony, nie mógł odmówić. Między skórą a piaskiem znajdowała się gruba warstwa potu gęstego jak stopione masło. Miał wrażenie, jakby dotknął paznokciami skórki brzoskwini. - Przykro mi, ale nie było nikogo, kto by się stąd wydostał... Nagle zarys otwartych drzwi ukazał się przed nim bezbarwną, ledwie widoczną linią. To księżyc. Ułamek nikłego światła podobny do skrzydeł latającej mrówki. Gdy wzrok przyzwyczaił się trochę, całe dno tego piaskowego garnca połyskiwało wilgocią przypominającą tłuste. młode pąki. - Dobrze, więc będę pierwszym, który się stąd wydostanie. 18 Najbardziej przykre było czekanie. Czas układał się warstwami niczym głębokie fałdy na podbrzuszu węża. I gdyby nie zatrzymywał się na każdym zagięciu, nie mógłby posuwać się naprzód. Ale w każdej fałdzie, pod rozmaitymi 23 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM postaciami, kryły się zwątpienia - każde z własną bronią. Trzeba niezwykłego wysiłku, aby polemizując z nimi lub ignorując je przełamywać się i iść naprzód. Wreszcie po całonocnym daremnym oczekiwaniu nadszedł świt. Poranek przycisnął do szyby swój nos i czoło. Biały niby brzuch ślimaka wyraźnie kpił sobie z niego. - Przepraszam, czy mogę prosić o trochę wody... Okazuje się, że zdrzemnął się chwilę. Spocił się we śnie - koszula i spodnie do kolan -były zupełnie mokre. Piasek zlepiony potem w kolorze i dotyku zupełnie przypominał namoczony chleb. A twarz, nos i usta - zapomniał je przykryć były tak suche jak pole ryżowe zimą. - Przepraszam, czy mogę prosić... Całe ciało kobiety drżało jak w gorączce i pod powłoką stwardniałego piasku wydawało suchy chrzęst. Jej cierpienia przechodziły bezpośrednio na niego, jakby byli połączeni przewodami elektrycznymi. Zdjął plastik z kociołka i przycisnął naczynie do własnych warg. Próbował wypłukać usta, ale było to niemożliwe nawet po kilkakrotnym nabraniu wody. Początkowo wypluwał grudy piasku, ale potem już się nie przejmował i wraz z wodą wpuszczał je do żołądka. Wydawało mu się, że połyka kamienie. Woda, którą wypił, od razu wypływała na zewnątrz pod postacią potu. Podrażniona skóra bolała tak, jakby od karku aż do pośladków zdarto z niej naskórek. Skończył wreszcie i jakby z wyrazem skruchy podsunął naczynie do ust kobiety. Przywarła mocno zębami i nawet nie płucząc ust, piła gruchając jak gołąb. Trzy dobre łyki i kociołek był pusty. Bez słowa patrzyła na niego swymi zapuchniętymi oczyma - w jej spojrzeniu wyczytał wymówkę i potępienie. Pusty kociołek był lekki jak z papieru. Aby ukryć nieprzyjemne uczucie, wyszedł do sieni strzepując z siebie piasek. Może powinien był wytrzeć twarz kobiety mokrym ręcznikiem? Byłoby to mądrzejsze niż pozwolić, by leżała zalewana nieustannie potem. Podobno poziom cywilizacji jest proporcjonalny do stopnia czystości skóry. Jeżeli człowiek ma duszę, to chyba powinna ona mieszkać w skórze. Na myśl o wodzie wyobraził sobie tysiące ssących pęcherzyków znajdujących się na brudnej skórze. Przezroczysta i chłodna jak lód skóra jest jednocześnie bandażem duszy miękkim jak puch. Jeśli poczeka trochę dłużej, skóra na całym ciele zacznie gnić i odpadać. Zajrzał do zbiornika na wodę i krzyknął rozczarowany. O! pusty! Kompletnie pusty! Włożył rękę do środka i pomieszał. Czarny piasek przylegający do dna pobrudził mu zaledwie końce palców. Pod zawiedzioną skórą zaczęło wić się tysiące poranionych stonóg. - Ci dranie zapomnieli dostarczyć wody! Może mają zamiar przynieść później? Powiedział to tylko po to, aby się uspokoić. Trójkołowy samochód zawsze o świcie kończył pracę i odjeżdżał. Wie już, jaki cel mają ci łajdacy. Odcinając dostawę wody, chcą zmusić go do krzyku. Myślał już nad tym i wiedział, co to za rodzaj broni i jacy to ludzie. Mogą zostawić go tak, choć wiedzą, jak niebezpieczne jest zawalenie się choćby jednej jamy. Nie mają za grosz współczucia. Na pewno nie pozwolą wyjść z życiem człowiekowi, który poznał ich tajemnicę, i jeśli już coś przedsięwzięli, na pewno mają zamiar doprowadzić to do końca. Stał w drzwiach i patrzył w niebo. Z trudem można było odróżnić czerwone odcienie porannego słońca. Nieśmiałe baranki... Nie należało się spodziewać deszczu. Zdawało mu się, że z każdym wydechem w jego ciele ubywa wody. - Co oni chcą, do diabła, zrobić? Chcą mnie zabić? Kobieta milczała i drżała jak przedtem. Może dlatego, że dobrze wiedziała, co się święci. Krótko mówiąc, była współwinnym, który udawał ofiarę. Niech cierpi! Przynajmniej zapłaci za to cierpieniem. Lecz cierpienia te na nic się nie zdadzą, jeśli tamci we wsi nie będą o nich nic wiedzieć; a nie miał żadnej pewności, że się dowiedzą. Co więcej, miał dostateczne powody, by sądzić, że jeśli zajdzie potrzeba, poświęcą kobietę bez skrupułów. Być może dlatego tak się boi. Zwierzę, które widzi, że otwór w ogrodzeniu nie prowadzi do wolności i okazuje się w rzeczywistości wejściem do klatki... Ryba, która po wielokrotnym uderzeniu pyszczkiem o szybę akwarium poznała, że naczynie na złote rybki jest ścianą nie do przebycia... Znowu czuł się bezradny, a broń mieli teraz oni w swoich rękach. Lecz nie wolno się bać. Mówią, że gdy wędrowiec pada z głodu czy z pragnienia, to przyczyną tego jest raczej lęk przed głodem niż sam fizjologiczny głód. Przegrana zaczyna się w momencie, gdy pomyślałeś, że przegrywasz. Z końca nosa spadają krople potu. A jeśli niepokoi go to, ile wilgoci traci z każdą kroplą, to znaczy, że wpadł już w pułapkę wroga. Może lepiej by było się zastanowić, ile czasu potrzeba na wyparowanie szklanki wody. Nie ma się co śpieszyć, nie można chyba popędzać rumaka czasu. - No co, rozwiązać sznur? Kobieta podejrzliwie wstrzymała oddech. - Jeśli nie chcesz, to nie zależy mi na tym, a jeśli chcesz - to cię rozwiążę, ale pod jednym warunkiem: nie wolno ci bez pozwolenia wziąć łopaty do ręki. Obiecujesz? - O, tak, proszę! Kobieta, która znosiła dotąd cierpliwie swój los, teraz, złamana jak parasol odwrócony przez silny wiatr, zaczęła gwałtownie prosić. - Obiecuję wszystko! Proszę, och, proszę... Po sznurach pozostały czerwone i czarne ślady. Na ich powierzchni była biała, mokra błona. Kobieta leżała tak jak przedtem - na wznak. Pocierała kostki nóg jedną o drugą i masowała przeguby rąk. Zacisnęła zęby powstrzymując jęk, a pot spływał jej ciurkiem po twarzy. Poruszyła się powoli - uniosła biodra i podparła się rękami. Wreszcie uniosła głowę i wyprostowała się z wielkim trudem, ale przez chwilę nie mogła utrzymać równowagi. Mężczyzna siedział na progu zupełnie nieruchomo. Zbierał ślinę i połykał. Gdy powtórzył to kilka razy, ślina stała się lepka jak klej i utknęła w gardle. Nie spał, ale ze zmęczenia świadomość jego stała się podobna do mokrego papieru. Gdy wpatrzył się w mrok, ujrzał przed sobą niewyraźne plamy i linie. Był to zupełnie zagadkowy krajobraz. Kobieta... piasek... puste naczynie na wodę... wilk, któremu ciekła z pyska piana... słońce... A dalej, gdzieś w nie znanym mu kraju,niż baryczny w strefie podzwrotnikowej i linie przerywane... Od której strony ma zacząć, u licha, rozwiązywanie tego równania, pełnego niewiadomych. Kobieta wstała i powoli poszła w kierunku drzwi. - Dokąd idziesz? Bąknęła coś wymijająco, ale nie dosłyszał. Zrozumiał jej zakłopotanie. Zza drewnianej ściany dobiegł cichy szmer. Nie wiedział czemu, ale wszystko wydało mu się zupełnie bez sensu. 24 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM 19 To prawda, czas nie galopuje jak koń. Ale też nie posuwa się tak wolno jak wózek ręczny. Poranki stawały się coraz bardziej upalne. Gałki oczne i mózg zaczynały wrzeć, upał drążył wnętrze i rozpalał ogień w płucach. Piasek zamieniał w parę i wypluwał wilgoć wchłoniętą w ciągu nocy, w załamującym się świetle połyskiwał jak mokry asfalt. Lecz istota jego formy pozostała taka sama - ziarno o przekroju 1/8 mm, bez domieszek, wysuszone jest jeszcze bardziej niż prażona na płycie mąka. Wkrótce nadeszła pierwsza lawina piasku... przyzwyczaił się już do tego huku, powtarzającego się niezmiennie każdego dnia. Mężczyzna i kobieta spoglądali wtedy na siebie mimo woli. Już cały dzień nie pracowali przy usuwaniu piasku - ciekawe, czym to się skończy. Choć przypuszczał, że nic specjalnego nie może się wydarzyć, był jednak niespokojny. Lecz kobieta odwracała od niego wzrok w milczeniu. Nadąsana, zdawała się mówić, żeby martwił się sam, jak chce! Wobec tego dalsze, zadawanie jej pytań byłoby już tylko histerią. Piasek sypał się nierównomiernie - czasem strumień wydłużał się jak nitka, to znów opadał szerokim pasem - aż wreszcie zamierał. Sytuacja nie była jeszcze tak poważna, aby się nią martwić. Gdy wreszcie odetchnął z ulgą, poczuł, że twarz mu płonie i pulsuje. Myśl o taniej sake, którą dotąd odpychał usilnie od siebie, nagle, jak ognik unoszący się w mroku, opanowała go bez reszty. Byle tylko zwilżyć gardło, wszystko jedno czym. Jeśli tak dalej będzie, krew umrze w jego całym ciele. Zdawał sobie doskonale sprawę, że sam posiał ziarno swej udręki, i chociaż wiedział, że później będzie tego żałował, nie mógł już z tym walczyć. Wyciągnął zatyczkę, przytknął szyjkę do zębów i pił prosto z butelki. Język, niby wierny pies zaskoczony przez nieoczekiwanego intruza, zaczął szaleć. Mężczyzna zakrztusił się. Miał wrażenie, jakby ranę polano alkoholem. A jednak nie mógł opanować pokusy. Jeszcze jeden łyk, a potem następny. Jakaż okropna ta świąteczna sake! Zaproponował także kobiecie. Oczywiście zdecydowanie odmówiła. Zrobiła to z taką przesadą, jakby proponował jej co najmniej truciznę. Alkohol odbił się od żołądka jak piłka pingpongowa, uderzył do głowy i zaczął brzęczeć w uszach niczym rój pszczół. Czuł drętwienie całej skóry. Krew się psuje! Krew umiera! - Czy nie możesz nic zrobić? I tobie musi być chyba ciężko? Przecież rozwiązałem ci sznury, zrób więc coś! - Tak... ale gdy nikt ze wsi nie zechce przynieść w ody, to... - Więc każ im przynieść! - Przyniosą, jeśli tylko rozpoczniemy pracę... - Nie bądź śmieszna! Jakim prawem oni obchodzą się z nami tak okrutnie? Nie powiesz? Nie mają prawa i ty wiesz o tym. Kobieta spuściła oczy i zacisnęła usta. Co za historia?! Skrawek nieba widoczny między futryną drzwi a ścianą piasku utracił już barwę niebieską i bielał jak wnętrze muszli. Jeśli przyjmiemy, że spełnianie obowiązku jest paszportem człowieka, to dlaczego trzeba jeszcze starać się o poświadczenie ze strony tych facetów?! Życie ludzkie nie powinno być rozerwaną na części księgą, lecz solidnie oprawionym tomem. W jego życiu sama pierwsza strona wystarczy za cały tom. Nie ma żadnych zobowiązań wobec stron, które nie są kontynuacją pierwszej. Nie ma czasu angażować się nieustannie. Nawet gdy ktoś umiera z głodu... Psiakrew! Ależ jest spragniony! Lecz jeśliby musiał - dlatego, że chce mu się pić - wziąć udział we wszystkich pogrzebach ludzi, z którymi go nic nie łączy, to przecież i tak nie sprosta zadaniu, choćby nawet dwoił się i troił. Ruszyła druga lawina. Kobieta wstała i zdjęła miotłę ze ściany. - Nie wolno ci pracować! Obiecałaś mi przecież, prawda? - Nie, nie, ja tylko z materaca... - Z materaca? - Jeśli nie pójdzie pan zaraz spać... - Sam się tym zajmę, gdy zechcę spać. Odczuł wstrząs i zamarł w bezruchu. Przez chwilę wszystko przesłaniał kurz z opadającego z sufitu piasku. Niestety, to były konsekwencje nieusuwania piasku. Nie znajdując ujścia, piasek zaczął w końcu walić się z góry. Boleśnie zazgrzytały wiązania słupów i belek. Kobieta wpatrzona uważnie w belkę pod sufitem, nie wydawała się specjalnie zaniepokojona. Widocznie lawina trafiła i tym razem w okolice fundamentów. - Psiakrew! Oni naprawdę mają zamiar trwać przy swoim! To zwariowane serce... skacze na wszystkie strony jak wystraszony zając... Nie może usiedzieć w swojej kotlince, gotowe wcisnąć się wszystko jedno gdzie, do ust, do uszu, nawet do odbytu, byle tylko się skryć. Ślina zgęstniała jeszcze bardziej, pragnienie nie malało. Tania sake widocznie nie ugasiła go. Gdy alkohol się skończy, na nowo zapłonie ogień, który przekształci go w popiół. - Dobrze się muszą czuć w tej roli... ale nie posiadają nawet tyle rozumu co mysz... Co zrobią, gdy umrę? Kobieta podniosła głowę, jakby chciała coś powiedzieć, lecz po namyśle wybrała milczenie. Uważała widocznie, że wszystko jest tak oczywiste, że nie ma o czym mówić. Potwierdzała w ten sposób jego najgorsze przeczucia. - W porządku... jeśli jest możliwe tylko jedno zakończenie tej całej historii, to dlaczego nie wypróbować wszystkiego, co się tylko da? Znowu łyknął jeden haust sake i podniesiony na duchu wybiegł z domu. Nagle zachwiał się, jakby trafiony w oczy roztopionym ołowiem. Piasek zasypujący ślady jego stóp tańczył jak wirująca woda. To chyba w tym miejscu zaatakował i związał kobietę. Łopata musi więc być zasypana gdzieś tutaj. Lawina zatrzymała się na chwilę, ale po zboczu od strony morza bez przerwy płynął piasek. Porywany ze zbocza przez wiatr, unosił się niekiedy w powietrzu jak kawał płótna. Grzebał w piasku czubkiem buta uważając jednocześnie, by przypadkowo nie spowodować lawiny. Leżały tu świeże zwały piasku, przekopywał je dokładnie, lecz nie natrafił na nic twardego. Prostopadłe promienie słońca stały się nie do zniesienia. Zwężone źrenice wciśnięte w głąb oczu... dygocący jak meduza żołądek... ostry ból przeszywający czoło... Nie wolno mu stracić ani jednej kropli potu więcej. To ostateczna granica. Ciekawe, co zrobił ze swoją łopatą? Na pewno wyniósł wtedy, chcąc mieć ją przy sobie jako broń. Tak, w takim razie musi być gdzieś tutaj... Przyjrzał się uważnie powierzchni i zauważył, że w jednym miejscu piasek tworzy wypukłość w kształcie łopaty. Zaczął spluwać, lecz zreflektował się szybko. Musi zachować dla swego ciała każdą, nawet najmniejszą kroplę wody. Oddzielił od śliny znajdujący się między wargami a zębami piasek i końcem palca zdjął tylko to, co przywarło do zębów. 25 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM Odwrócona tyłem kobieta poprawiała z przodu kimono. Chyba rozluźniła przepaskę na biodrach i wysypywała zebrany pod nią piasek. Mężczyzna chwycił łopatę w połowie trzonka i zarzucił sobie na ramię. Stanął na wprost ściany, tuż przy drzwiach, i zamierzył się ostrzem... Za jego plecami rozległ się krzyk kobiety. Mężczyzna uderzył gwałtownie łopatą wzmacniając zamach całym ciężarem swego ciała. Spotkał go jednak zawód - przebił ścianę na wylot. Ustępowała pod uderzeniami jak mokre ciastko ryżowe. Wyszlifowana przez piasek, wyglądała jak nowa, a w rzeczywistości była już zupełnie spróchniała. - Co pan robi? - Rozbieram to, przygotowuję materiał na drabinę! Jeszcze raz powtórzył próbę w innym miejscu. Tu też to samo. Kobieta chyba miała rację mówiąc, że piasek powoduje gnicie drzewa. Skoro najbardziej nasłoneczniona ściana jest taka, można sobie wyobrazić, jakie są pozostałe. Zdumiewające, że taki rozlatujący się dom jeszcze w ogóle stoi. Pochylony, wykrzywiony, jak gdyby na wpół sparaliżowany. Ostatnio budują podobno domy z samego papieru i plastiku, więc widocznie i te wiotkie domy posiadają strukturę zgodną - na własną miarę - z prawami dynamiki, ale... Ponieważ niczego nie można zrobić z kawałków takich desek, spróbuje użyć belki. - Nie wolno tego robić! Proszę przestać! - I tak w końcu zgniecie nas piasek! Zamierzał rąbać dalej, nie zwracając na nią uwagi, ale kobieta z płaczem uczepiła się jego ręki. Odwrócił się i chciał odepchnąć ją od siebie łokciem. Czyżby źle obliczył? Nie kobieta, lecz on stracił równowagę. Od razu rozpoczął kontratak, lecz kobieta trzymała się łopaty tak mocno, jakby była do niej przywiązana łańcuchem, i nie ruszyła się z miejsca. Nie mógł tego pojąć. Przynajmniej pod względem siły fizycznej nie powinien przegrać z nią, a jednak... Szamotali się przez chwilę na klepisku, a gdy wydało mu się, że już ją przycisnął do ziemi, wyrwała mu się znowu posługując się trzonkiem łopaty jak tarczą. Coś z nim niedobrze, to chyba rezultat sake, którą wypił... Już nie pamiętał nawet, że przeciwnikiem jego jest kobieta, i zgiętym kolanem uderzył ją w brzuch. Kobieta krzyknęła i od razu osłabła. Zerwał się natychmiast na nogi i przycisnął ją z góry. Piersi miała obnażone, a jego ręce ślizgały się po jej spoconej skórze. Nagle oboje zamarli w bezruchu, jak na filmie, gdy zepsuje się projektor. Czas stężał i zdawało się, że mógł tak trwać bez końca, jeśli któreś z nich nie spróbuje tego przerwać. Mężczyzna wyraźnie czuł pod swym brzuchem piersi kobiety, a jego penis stał się niezależnym od niego żyjątkiem. Wstrzymał oddech. Przy najmniejszym ruchu jego ciała walka o łopatę mogła się przekształcić w coś zupełnie odmiennego. Szyja kobiety nabrzmiała i wypełniła się, gdy próbowała przełknąć ślinę. Poczuł, że jego członek otrzymał sygnał do ruchu. Kobieta przerwała mu szorstkim głosem. - Kobiety w mieście są piękne, prawda? Kobiety w mieście? Nagle zrobiło mu się wstyd. Ogień w nabrzmiałym członku zaczął gasnąć. Niebezpieczeństwo już chyba minęło całkowicie... Nie wiedział, że nawet wśród tych piasków przetrwały wpływy melodramatu. Większość kobiet uważa, że nawet gdy rozchylą uda nie potrafią przekonać partnera o swej wartości, jeśli nie dostrzegą w tej scenie melodramatu. Lecz to złudzenie, wzruszające i niewinne, w rzeczywistości czyni z kobiety ofiarę jednostronnego duchowego gwałtu... Gdy był z tamtą kobietą, zdecydował, że zawsze będzie stosował gumową osłonę. Nadal nie miał pewności, czy wyleczył się całkowicie z choroby wenerycznej, której się kiedyś nabawił. Wynik badań był wprawdzie ujemny, lecz zawsze po oddaniu moczu bolała go cewka moczowa, a gdy z niepokojem brał trochę cieczy do probówki, widział, że unosi się w niej coś, co przypomina strzępki białych nici. Lekarz stwierdził, że to neuroza. Ale dopóki nie znikną wątpliwości, nie może być niczego pewny. - To, nam chyba odpowiada, nie? - Jej drobne szczęki i wargi pokrywała cienka skórka, przez którą przeświecała krew. Powiedziała to z dziwnie lekką złośliwością, jakby jej chodziło o specjalny efekt. - Nasze stosunki przypominają wymianę próbek oferowanych na sprzedaż artykułów, prawda? Jeśli ci się nie podoba, możesz zwrócić towar w każdej chwili. Można przecież oszacować towar poprzez przezroczystą torebkę plastykową, bez zrywania pieczęci. No, jak?... Ciekawi cię to, co jest w środku? Zastanawiasz się, czy można temu zaufać?... Myślisz, że może będziesz później żałować, jeżeli kupiłeś nie to, co chciałeś? W głębi serca chyba nie była zadowolona z tych stosunków, polegających - jak powiedziała - na wymianie towarowej. Pamiętał jeszcze woń środka dezynfekcyjnego, gdy zapinał spodnie z uczuciem, jakby go ktoś popędzał... ona zaś leżała na łóżku zupełnie naga, z ręcznikiem wciśniętym między uda. - Ale można czasami czuć się tak, jakby się chciało sprzedać towar za wszelką cenę, prawda? - Coś takiego! sprzedać za wszelką cenę... - Przecież jesteś już zdrowy, prawda? - Jeśli tak myślisz, to dlaczego nie chcesz robić tego bez? - Proszę, proszę, a jednak uchylasz się od odpowiedzialności? - Przecież mówiłem, że nie chcę cię zmuszać do sprzedaży za wszelką cenę. - To dziwne... Dlaczego, u licha, ja mam odpowiadać za twoją chorobę? - Być może, właśnie ty... - Nie pleć głupstw! - W każdym razie wycofuję się z tej przymusowej transakcji. - Dobrze, a więc masz zamiar całe życie stosować gumową osłonę, tak? - Ciekawe, dlaczego jesteś tak niezgodna... Sypiasz ze mną, więc byłoby zupełnie naturalne, gdybyś miała dla mnie trochę czułości. - Krótko mówiąc, cierpisz na psychiczną chorobę weneryczną, prawda? Tak na marginesie... jutro będę musiała trochę dłużej zostać w pracy... Ziewnął. Hm, psychiczna choroba weneryczna? Jak na nią, to całkiem zręcznie powiedziane... Nigdy się chyba nie dowie, jak bardzo zraniło go to określenie. Przede wszystkim choroba weneryczna to już zupełne przeciwieństwo melodramatu. Był to zresztą najbardziej bolesny dowód, że na świecie nie istnieje coś takiego jak melodramat. Kolumb przywiózł ją potajemnie na swym maleńkim statku do maleńkich portów, a potem ludzie pilnie dzielili się nią między sobą i w ten sposób roznieśli po całym świecie. Powiada się, że wszyscy ludzie są równi, ale dotyczy to chyba tylko śmierci i choroby wenerycznej. Choroby weneryczne - zbiorowa odpowiedzialność ludzkości... A mimo to nie chciałaś absolutnie tego potwierdzić. Zamknęłaś się po tamtej stronie lustra, w opowieści o sobie przydzielając samej sobie główną rolę. Z tej strony lustra zostałem tylko ja sam cierpiący na psychiczną chorobę weneryczną. Dlatego mój członek pozbawiony osłony 26 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM wiądł i stawał się bezużyteczny. Twoje lustro uczyniło ze mnie impotenta... Kobieca niewinność przekształciła mężczyznę w jej wroga. 20 Jego twarz była sztywna jak nakrochmaloną, oddech szybki jak burza, a ślina miała smak suchego, prażonego cukru... i ta przerażająca utrata energii. Co najmniej szklanka wody zamieniła się w pot i wyparowała. Kobieta wstała powoli, z pochyloną głową. Jej oblepiona piaskiem twarz znalazła się akurat na wysokości jego oczu. Nagle wysiąknęła nos palcami i wytarła je o piasek między dłońmi, zamiast o papier. Z jej pochylonych bioder opadały spodnie. Rozdrażniony odwrócił wzrok. Był jednak nie tylko rozdrażniony. Dziwne uczucie, odmienne od pragnienia, pozostawało na końcu języka. Jego członek - nawet bez gumowej osłony - pulsował naprężony jak nigdy dotąd. Trwało to co prawda przez krótką chwilę, dopóki kobieta nie zmroziła go tym głupim-powiedzeniem. Tliły się w nim jeszcze resztki tamtego ognia. Być może byłoby przesadą nazwać to odkryciem, niemniej jednak było godne uwagi. Nie uważał siebie za zboczeńca. Lecz w żaden sposób nie mógł się zadowolić tylko duchowym gwałtem. To tak, jakby jadł surową i nie posoloną galaretę konnyaku. Po prostu trzeba było urazić wpierw siebie, a dopiero potem ją, kobietę. I dlaczego, u licha, miał się jeszcze nabawić tej psychicznej choroby wenerycznej? Czyż nie było to rozdrapywaniem ran na nowo? Czy to prawda, że błona kobiecych gruczołów jest tak cienka, że przepuszcza krew nawet wtedy, gdy mężczyzna patrzy na kobietę? Wyczuwał niewyraźnie, że istnieją dwa rodzaje pożądania płciowego. Na przykład zgodnie z tym, co mówił “Mobius", uwodzenie koleżanki z pracy zawsze zaczyna się od wykładów na temat zmysłu smaku i jedzenia. Tak, tak, dla tego, kto umiera z głodu, potrawy istnieją przede wszystkim jako pojęcie ogólne i nie potrafi pojąć czegoś takiego jak smak wołowiny z Kobe czy ostryg z Hirosimy. Lecz gdy już się ma pełny żołądek, zaczyna się odróżniać smak i wartość każdej rzeczy z osobna. Tak samo jest z pożądaniem płciowym. Najpierw pojawia się pożądanie w sensie ogólnym, a dopiero potem rozwijają się różnorodne gusty. O seksie również nie można mówić w sensie ogólnym - jest on uzależniony od czasu i miejsca. Czasem potrzebujesz dawki witamin, a czasem miseczki ryżu z węgorzem. Była to dobrze przemyślana teoria, lecz, niestety, ani jedna przyjaciółka dla potwierdzenia jej słuszności nie zaofiarowała swego seksu, ani w sensie ogólnym ani' indywidualnym. Było to oczywiste. Żaden mężczyzna ani też żadna kobieta nie dadzą się uwieść dla samej teorii. Ten naiwniak “Mobius" dobrze o tym wiedział i tylko dlatego, że nie chciał dokonać duchowego gwałtu, ciągle naciskał dzwonek pustego domu. Oczywiście, sam nie był na tyle romantykiem, by marzyć o tzw. czystym stosunku płciowym. Można go doświadczyć tylko wtedy, gdy patrzysz śmierci w oczy... Tak jak bambus trawiasty, który owocuje dopiero wtedy, gdy zaczyna więdnąć. Jak zdychające z głodu myszy, które oszalałe kopulują w czasie nieustannej wędrówki... jak chorzy na gruźlicę opętani na punkcie płci... jak zamieszkały na szczycie wieży król czy inny władca, który nie ma nic do roboty, więc zajmuje się namiętnie budowaniem haremów... jak żołnierze w oczekiwaniu na atak, którzy, żałując każdej chwili, oddają się onanizmowi... Na szczęście człowiek nie zawsze jest narażony na pewną śmierć. Nawet zima przestała go przerażać; zdołał się wyzwolić z okresowego popędu płciowego. Lecz gdy walka skończona, broń jest zawadą. Nadszedł okres ładu, już nie natura, lecz człowiek panuje nad zmysłami i ich brutalną siłą. A stosunki płciowe stały się czymś na podobieństwo kart przejazdu, które za każdym razem należy po prostu dać do przecięcia. Oczywiście, trzeba sprawdzić, czy bilet jest ważny, czy nie. Ale to jest już niezwykle uciążliwe i równa się całkowitemu zagmatwaniu tego, co nazywamy porządkiem. Różnego rodzaju zaświadczenia - umowa, prawo jazdy, dowód osobisty, pozwolenie na używanie czegoś, potwierdzenie tytułu, autoryzacja, zameldowanie, pozwolenie na broń, książeczka związkowa, listy polecające, weksle, dowody wpłaty pożyczki, czasowe zezwolenie. zgoda, potwierdzenie wpływów bankowych, nawet zaświadczenie o pochodzeniu... trzeba zmobilizować do akcji każdy kawałek papieru, jaki tylko można sobie wyobrazić. I tak zmysły, niby robak we własnym kokonie, zostały całkowicie pogrzebane pod stosem zaświadczeń. Gdyby to dawało zadowolenie, w porządku. Lecz czyż to już wszystkie zaświadczenia? Zarówno mężczyźni, jak i kobiety stają się jeńcami mrocznych wątpliwości i zastanawiają się: a może partner celowo czegoś nie dopełnił? Dla potwierdzenia swej niewinności muszą wymyślać nowe zaświadczenia... Nikt nie wie, które będzie ostatnie. W rezultacie nie ma chyba końca zaświadczeniom... (Wypominała mi, że jestem zbyt przekorny. Lecz to nie ja jestem przekorny, tylko fakty.) - Czyż nie jest to tzw. obowiązek miłości? - Nic podobnego! To jest to, - co zostało po usunięciu ograniczeń w toku ich kolejnej -eliminacji. Jeśli tak trudno ci teraz uwierzyć, to mogłeś nie wierzyć od samego początku. Miłość nie wymaga cierpliwego spełniania obowiązku; byłoby to nawet w złym guście, gdyby się przyczepiało do niej etykietki jak do prezentów, za które musimy dziękować także prezentami. Odprasujmy i nasz seks na świeżo każdego ranka... Miłość starzeje się natychmiast, tak jak ubranie, które przestaje być nowe, gdy je raz włożymy na siebie. Wystarczy jednak przyprasować zmarszczki i znowu wygląda jak nowe... A potem znowu starzeje się... Co? Mówisz, że istnieje obowiązek uważnego słuchania nawet tak nieprzyzwoitej gadaniny jak ta? Oczywiście, jeśli ten porządek gwarantuje zaspokojenie życiowych potrzeb, może być jeszcze mowa o kompromisie. Ale jak jest naprawdę? Kolce śmierci spadają z nieba, a jest ich tak wiele, że trudno znaleźć miejsce nawet na postawienie stopy. W zakresie seksu także zaczynamy miej niejasne przeczucie, że zostawiono nas z wekslem bez pokrycia. I tu się zaczyna fałszowanie biletu, ponieważ miłość nie daje zadowolenia. W porządku. Niech będzie i tak. Można przyjąć duchowy gwałt jako zło konieczne. A bez tego małżeństwo jest prawie niemożliwe. Nie inaczej postępują teoretycy wyzwolenia seksu. Tylko że oni w sposób pozornie słuszny racjonalizują wzajemny gwałt, prawda? Jeśli się przyjmie, że już tak jest, można i z tego być zadowolonym. Niosąca nieustanny niepokój wolność niby zasłona, która nie chce się opuścić do końca - może w rezultacie przynieść tylko chorobę umysłową na tle seksualnym. Jego biedny członek nie będzie miał już okazji, by zdjąć swoje okrycie i odpocząć. Kobieta zdawała się wyczuwać myśli mężczyzny. Przerwała w połowie zawiązywanie tasiemki od spodni. Jeden koniec zwisał luźno spomiędzy palców. Spojrzała na mężczyznę oczami zająca. Ale nie tylko czerwień jej powiek kojarzyła mu się z zającem. Odpowiedział jej wzrokiem, w którym czas się zatrzymał. Wokół niej roztaczała się silna woń, jak gdyby gotowanego mięsa. 27 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM Podtrzymując ręką tasiemkę przeszła obok mężczyzny, weszła do pokoju i zaczęła zdejmować spodnie. Jej zachowanie było tak naturalne, jakby kontynuowała rozpoczętą poprzednio czynność. To prawdziwa kobieta mężczyzna zacierał w duchu ręce. Lecz zaraz zastanowił się nad tym. Głupiec! Swoim wahaniem może wszystko popsuć. Z pośpiechem położył rękę na pasku. Gdyby to było jeszcze wczoraj, uznałby takie zachowanie za zwykłą grę - tak jak jej chichot i ten dołeczek na twarzy. Może tak było naprawdę? Lecz nie chciał już myśleć w ten sposób. Już dawno skończyło się stadium targów o jej ciało. Teraz siła zdecydowała o sytuacji. Ma już dostateczne podstawy, by sądzić, że stosunki między nimi ułożą się zgodnie, można więc nie prosić o przyzwolenie. Garść piasku osypała się na członek i spadła wraz ze spodniami między uda... Dokoła rozeszła się woń jakby przepoconych skarpetek... Powoli, lecz zdecydowanie, niby woda w rurze wodociągowej po odkręceniu kurka - jego penis zaczął wypełniać się na nowo... Nagi członek wskazywał kierunek... Jak na rozpostartych skrzydłach wtopił się w przestrzeń za plecami już rozebranej kobiety. Czy znajdzie w tym przyjemność? Oczywiście. Wszystko było jakby dopasowane do idealnie równych kratek papieru milimetrowego. I oddech... i czas, i pokój, i kobieta... Czy to było właśnie to, co “Mobius" nazywał pożądaniem płciowym w sensie ogólnym? Być może, lecz jakże twarde i krągłe są jej pośladki! Nie do porównania z tymi suchymi, kościstymi pośladkami dziewcząt podrywanych na ulicy... Klęcząc na jednym kolanie, kobieta zaczęła wycierać się z piasku, poczynając od szyi, zwiniętym w kłębek ręcznikiem. Nagle - nowa lawina. Cały dom zadrżał i zatrzeszczał. Zupełnie nieoczekiwana przeszkoda. W tumanach piachu twarz kobiety pokryła się białym pyłem. Piasek zatrzymał się na jej ramionach i plecach. Przytuleni do siebie, czekali. Krople potu padały na świeży piasek, który wciąż przysypywał je na nowo. Ramiona kobiety drżały. Mężczyzna czuł się jak wrząca woda, która lada moment wykipi z garnka. Nie mógł zrozumieć, dlaczego tak strasznie pociągały go jej uda... chciałby powyciągać wszystkie swoje nerwy i owinąć je wokół tych ud... Taki jest chyba apetyt mięsożernych zwierząt... zachłanny, prymitywny, odrażający. Nigdy tego nie doświadczał z tamtą kobietą, na tamtym łóżku... Przeżycia mężczyzny i kobiety... obserwujący mężczyzna i obserwująca kobieta... mężczyzna przygląda się przeżywającemu mężczyźnie... kobieta przygląda się przeżywającej kobiecie... Kobieta wpatruje się w obserwującego siebie mężczyznę, a mężczyzna wpatruje się w obserwującą siebie kobietę. Bezkresna świadomość aktu płciowego odbita w połączonym zwierciadle. Na szczęście pożądanie płciowe, którego historia sięga kilkuset milionów lat, począwszy od ameby, nie wygasa tak łatwo. Teraz potrzebne było mu tylko zachłanne pożądanie... podniecenie, które sprawi, że jego nerwy popełzną ku udom kobiety. Lawina ustała. Mężczyzna, jakby tylko czekał na okazję, zaczął pomagać kobiecie wycierać ciało z piasku. Kobieta zaśmiała się ochryple. Jego ręce poruszały się teraz coraz natarczywiej - przesuwały od piersi ku bokom... od boku ku biodrom... Jej palce coraz mocniej zaciskały się na jego ramionach. Od czasu do czasu wydawała krótkie okrzyki zdumienia. Potem przyszła kolej na kobietę. Mężczyzna zamknął oczy i czekał głaszcząc powoli jej włosy. Były twarde i szorstkie. Spazm... i jeszcze raz to samo... niezmienne powtórzenia; pochłonęły go całkowicie, a jednocześnie myślał o czym innym... O jedzeniu, chodzeniu, spaniu, krzyku, czkawce, o miłości... 21 Spazmy ludzkości, przetrwałe w warstwach skamienielin... ani kły dinosaura, ani ściany lodowe nie potrafiły powstrzymać mechanizmu rozmnażania, prącego do przodu wśród jęków i szaleńczej ekstazy... Wreszcie eksplozja iskier powtarzająca się rytmicznie wstrząsnęła całym jego ciałem, przeszyła bezkresny mrok... wytrysnął rój meteorów... rdzawe, pomarańczowe gwiazdy... alkaliczny chór... Błysk zniknął nagle ciągnąc za sobą świetlną smugę... Ręce kobiety pieściły jego pośladki, ale bez skutku. Nerwy, które wpełzły w jej ciało, zadrżały i zwiędły jak ścięta mrozem rzodkiewka, a członek obumarł wewnątrz małży. Kobieta jeszcze z nadzieją unosiła biodra, a wreszcie półprzytomna i bez tchu osunęła się do tyłu. Stara ścierka, zbutwiała i cuchnąca za szafą... aleja przed torem wyścigów rowerowych, którą zwykł wracać do domu, okryty kurzem niezadowolenia... Koniec końców nic się nie zaczęło, nic się też nie skończyło. To nie on zaspokoił pożądanie, a zdecydowanie ktoś inny, ktoś, kto pożyczył tylko jego ciało. Widocznie zmysły z natury swej nie ulegają władzy każdego ciała z osobna, lecz tylko określonego rodzaju... Osobnik, który spełnił swoje zadanie, musi natychmiast powrócić na poprzednie miejsce. Tylko szczęśliwi osiągają zadowolenie... Nieszczęśliwych czeka rozczarowanie... Umierający wracają na łoża śmierci... Tak. Jakżeż można takie oszustwo nazwać namiętną miłością... Skoro to tak wygląda, to już lepiej zostać ascetą zbudowanym ze szkła. Zdrzemnął się chyba na chwilę tarzając się w pocie i cuchnących - niby zjełczały rybi tłuszcz - wydzielinach ludzkiego ciała. Coś mu się śniło. Był to sen o rozbitej szklance i o długim korytarzu z wypaczoną i pękającą podłogą, o ustępie publicznym z sedesem wypełnionym po brzegi ekskrementami; słyszał tylko plusk wody, lecz nie mógł znaleźć umywalki. Był tam jakiś mężczyzna, który biegał z manierką. Gdy poprosił go o łyk wody, tamten spojrzał na niego pyszczkiem konika polnego i pobiegł dalej. Przebudził się. Lepki, gorący klajster topniał u nasady języka. Pragnienie powróciło ze zdwojoną siłą... Wody! Kryształowej, połyskującej wody... z bąbelkami powietrza, które biegną z dna szklanki srebrnymi ścieżkami... Przewód wodociągu w opuszczonym domu zasnuty pajęczyną i pokryty kurzem, i on - dyszący jak ryba... Gdy wstał, ręce i nogi ciążyły mu jak gumowe worki z wodą. Podniósł leżący w sieni pusty czajnik i przechylił nad otwartymi ustami. Czekał ponad trzydzieści sekund, wreszcie dwie czy trzy krople ledwie zwilżyły język suchy jak bibuła. Podrażnione nadzieją gardło zaczęło kurczyć się jak szalone. W poszukiwaniu wody myszkował koło zlewu. Pośród związków chemicznych woda należy do najprostszych. Nie jest wykluczone, że można ją będzie gdzieś znaleźć, jak zapomnianą w szufladzie monetę. O! Poczuł wodę. Bez wątpienia - to zapach wody. Chwycił garść mokrego piasku z dna naczynia i zapchał nim całe usta. Zebrało mu się na wymioty. Poczuł skurcze żołądka i zgiął się w pół. Z żołądka popłynęła żółta ciecz, z oczu popłynęły łzy. 28 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM Ból głowy opada na oczy jak ołowiana zasłona... Pożądanie skróciło chyba tylko drogę do upadku. Stanął nagle na czworakach i jak pies zaczął kopać piasek w sieni. Gdy wykopał dół na głębokość łokcia, piasek stał się czarny i wilgotny. Wcisnął głowę do dołu, przytulił płonące czoło i chłonął pełną piersią zapach piasku. Nie jest wykluczone - myślał - że wodór i tlen mogą się połączyć w żołądku. - Psiakrew! jakie brudne ręce! - Zaciskając dłonie tak, że paznokcie wpijały się w ciało, odwrócił się do kobiety i rzekł ostro. - Co ty sobie myślisz, do diabła! Czy naprawdę nigdzie nie ma wody? Przykrywając nagie uda odwróciła się nieco ku niemu i powiedziała szeptem: - Nie, nie ma... - Nie ma? Uważasz, że można się bez niej obejść?! Teraz to już sprawa życia i śmierci!... Ty suko! Rób coś, szybko! Proszę! Widzisz, mówię nawet “proszę"! - Jeśli zaczniemy pracować, to od razu... - Dobrze, niech będzie moja przegrana! Nie ma wyjścia, poddaję się... - Nie jest chyba suszoną sardynką i nie życzy sobie takiego rodzaju śmierci. Zresztą wcale się jeszcze nie poddał naprawdę. Ale w celu zdobycia wody może im nawet odtańczyć małpi taniec. - Naprawdę poddaję się... ale nie każą nam chyba czekać do czasu normalnej dostawy... Czyż możemy pracować bez wody, spragnieni do granic wytrzymałości? Czy nie można jakoś porozumieć się z nimi? Ty też chcesz pić, nie? - Oni zrozumieją, gdy tylko zaczniemy pracę... Zawsze ktoś obserwuje przez lornetkę z wieży strażackiej.. - Z wieży strażackiej? Co to za wieża? Gdy człowiek siedzi w więzieniu, mały judasz bardziej uświadamia mu ten fakt niż żelazne drzwi i ściany. Pogrążony w rozpaczy mężczyzna próbował odnaleźć w swej pamięci wieżę strażacką. Niebo i piasek przedzielone horyzontem... Gdzie może się znajdować ta wieża? Trudno przypuszczać, by mogli być obserwowani nic stąd nie widząc. - Zrozumiesz od razu, gdy spojrzysz ponad urwiskiem z tamtej strony domu... Mężczyzna pochylił się posłusznie i wziął łopatę do ręki. Teraz myśleć o własnej godności to tyle co prasować brudną koszulę. Wyszedł z domu, jakby go popędzano. Piasek palił się jak pusta patelnia. Oślepiający blask zaparł mu dech. Wiatr wciskający się w nozdrza miał smak mydła. Lecz każdy krok do przodu przybliżał go chyba do wody. Stanął pod urwiskiem od strony morza i spojrzał do góry. Wtedy rzeczywiście zobaczył czarny czubek wieży widniejący na horyzoncie niby koniuszek małego palca. Wystawało z niego coś wielkości łebka szpilki - to pewnie obserwator. Czy już go zauważył? Na pewno z nie ukrywaną przyjemnością czekał na ten moment. Mężczyzna zwrócił się ku temu czarnemu punkcikowi, podniósł łopatę do góry i zaczął wymachiwać z całej siły na prawo i lewo. Próbował nawet tak ustawić łopatę, aby odbijające się od niej promienie mogły być tym lepiej widoczne... Zasłona z rozpalonej rtęci zaczęła przesłaniać mu oczy... Co, do licha, robi teraz kobieta? Lepiej by przyszła szybko i pomogła... Nagle padł na dół cień jak mokra chustka. Chmurka, niby liść niesiony przez wiatr, przepłynęła na tle nieba. Psiakrew! gdyby spadł deszcz, nie musiałby tego robić... Nastawiłby obie dłonie, i zebrałoby się w nich pełno wody... Strugi wody na szybie okiennej... Słup wody spadającej z rynny... Strumienie. deszczu rozbryzgujące się na asfalcie... Nie wiedział, czy to sen, czy też zjawa stała się rzeczywistością, gdyż doszedł bo jakiś szum. Gdy odzyskał przytomność, zauważył, że znajduje się w samym środku lawiny piasku. Skrył się pod okapem i oparł o ścianę. Kości jego były tak miękkie jak ości ryby w puszce. Pragnienie wybuchło w okolicy skroni. Jego odłamki rozsypały się na powierzchni świadomości i przekształciły w nierówne plamy. Zacisnął szczęki, a ręce położył na żołądku z trudem hamując nudności. Usłyszał wołanie kobiety. Coś krzyczała zwrócona do zbocza urwiska. Spróbował spojrzeć spod ciężkich powiek. Starzec, który go tu przyprowadził, spuszczał właśnie wiadro przyczepione do końca sznura. Woda!... Nareszcie! Wiadro się przechyliło i pozostawiło ciemny ślad na powierzchni piasku. Była to woda, bez wątpienia, prawdziwa woda!... Z krzykiem rzucił się w tamtą stronę, jakby niesiony w powietrzu. Gdy wiadro znalazło się w zasięgu ręki, odepchnął kobietę i depcząc po niej mocno chwycił je obiema rękami. Rozgorączkowany, nie odczepił wiadra, wepchnął weń całą głowę i stał się rytmicznie ssącą pompą. Na chwilę unosił twarz, łapał oddech i znowu wciskał głowę do środka. Gdy uczynił tak po raz trzeci, z nosa i ust polała się woda. Zakrztusił się. Kolana ugięły się bezwładnie; zamknął oczy. Teraz do wiadra przylgnęła kobieta. I piła tak samo zachłannie, a całe jej ciało zdawało się być wężem gumowym. Zawartość wody zmalała błyskawicznie. Kobieta odczepiła wiadro i wróciła do sieni, a starzec zaczął ciągnąć do góry linkę. Mężczyzna szybko poderwał się, chwycił linkę. - Poczekaj! - wołał. - Tylko chwilę! Posłuchaj mnie! Proszę, chcę żebyś mnie tylko wysłuchał! Starzec uległ prośbom i przestał ciągnąć. Zamrugał oczami, zaintrygowany, lecz twarz nie zmieniła wyrazu. - Ponieważ daliście mi wodę, zrobię dla was, co będę mógł. Obiecuję, ale chcę byście mnie wysłuchali. Źle sobie obliczyliście... Ja jestem nauczycielem... Mam przyjaciół, jest związek zawodowy, rada pedagogiczna, komitet rodzicielski... Czy sądzicie, że ludzie przemilczą moje zniknięcie? Starzec przesunął językiem po górnej wardze i uśmiechnął się obojętnie. Nie był to właściwie uśmiech, lecz raczej zmarszczki w kącikach oczu, które powstawały, gdy mrużył oczy, aby uchronić je przed piaskiem. Ani jedna zmarszczka nie uszła uwagi wzburzonego mężczyzny. - Co? Co - to wszystko znaczy? Rozumiesz, że to przestępstwo, czy nie rozumiesz? - E tam, dziesięć dni już minęło, a nie było nawet żadnego ogłoszenia. - Starzec wymówił dobitnie słowo po słowie. - Jeśli nie ma ogłoszenia po dziesięciu dniach, to... - Jakie dziesięć dni, tydzień! Starzec zacisnął usta i nie powiedział nic więcej. Nie, ta rozmowa nic nie da... Tłumiąc zniecierpliwienie, powiedział spokojnie: - Dobrze, mniejsza o to... Może zszedłbyś tutaj, wtedy moglibyśmy spokojnie porozmawiać, co? Nie zrobię ci nic złego! Gdybym nawet chciał, to cóż mogę wobec takiej siły. Obiecuję. Jednak starzec milczał dalej. Mężczyzna oddychał coraz gwałtowniej. - To nieprawda, że nie rozumiem, jak ważne jest dla wsi kopanie i usuwanie tego piasku. Co tu dużo mówić, to problem życia... Bardzo ważne. Doskonale rozumiem. Wcale nie trzeba mnie w ten sposób zmuszać, sam mam nawet 29 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM ochotę wam pomóc. Naprawdę! To ludzka rzecz pomagać w takiej sytuacji, prawda? Ale czy sądzicie, że tylko w ten sposób skłonicie mnie do prawdziwej współpracy? Wątpię... A poza tym czy nie myśleliście nad bardziej skutecznymi sposobami?... I do ludzi stosuje się zasadę “właściwy materiał na właściwym miejscu". Jeśli nie zapewnicie człowiekowi odpowiedniego miejsca, zniszczycie jego cenny zapał do pracy... może nie? Czy aby mnie pozyskać do pracy, musicie się uciekać aż do takich drastycznych metod? Czy stary słuchał go, czy nie - nie wiadomo. Wykonywał ruchy głową, jakby chciał odpędzić rozbawionego kota. A może po prostu obawiał się obserwatora z wieży? Może nie chce, aby zobaczono, że rozmawia? - Zgadzasz się ze mną, co?... Na pewno wybieranie piasku jest sprawą ważną, ale to tylko środek, a nie cel. Celem waszym jest obrona życia przed zagrażającym mu piaskiem, prawda? Na szczęście zajmowałem się trochę bliżej piaskiem i nawet bardzo się tym interesuję. Dlatego właśnie tu przyjechałem. Tak, można by powiedzieć, że piasek ma swój urok i w jakiś dziwny sposób przyciąga współczesnego człowieka. Należałoby to wykorzystać. Można stworzyć tu nowy obiekt turystyczny... Nie walczyć z piaskiem, lecz być z nim w zgodzie i wykorzystać go. Krótko mówiąc, trzeba tylko zmienić sposób myślenia. Stary podniósł wzrok. - Obiekt turystyczny? Nie... - mówił powoli - jeśli nie ma ciepłych źródeł... A poza tym na turystyce zawsze zarabiają handlarze i obcy - to znana rzecz... Zdawało mu się, że kryła się w tym głosie kpina - i wtedy nagle przypomniał sobie, co kobieta mówiła o sprzedawcy widokówek, którego spotkał ten sam los, a który potem zachorował i umarł. - No, oczywiście, to był tylko przykład. Są też na pewno specjalne rośliny przystosowane do piasków, prawda? To znaczy chcę powiedzieć, że nie ma potrzeby trzymać się tak uporczywie starego sposobu życia... - Ależ prowadzimy tu różne badania... próbowaliśmy uprawiać orzeszki, tulipany i inne rośliny cebulkowe... chciałbym ci pokazać, jak tu pięknie rosną tulipany... - A co z pracami mającymi na celu zabezpieczenie przed piaskiem?... Z pracami na wielką skalę... Mam przyjaciela dziennikarza. Prasa mogłaby zainteresować waszą sprawą opinię publiczną. - Żeby nie wiem jak świat nam współczuł, to i tak na nic się to nie zda, dopóki nie otrzymamy potrzebnych funduszów. - Więc należy rozpocząć starania o ich zdobycie. - Zgodnie z urzędowymi przepisami straty powstałe na skutek lotnych piasków nie są objęte odszkodowaniami, jakie wypłaca się w wypadku innych klęsk żywiołowych. - Trzeba się starać, aby zostały objęte! - Co może na to poradzić taka biedna prefektura jak nasza. Jesteśmy bardzo rozgoryczeni... W każdym razie metoda, jaką teraz stosujemy, jest najtańsza. Jeśli zdalibyśmy się na urzędy, zasypałby nas piasek, podczas gdy oni zajmowaliby się swoimi liczydłami. - Lecz ja muszę myśleć o sobie! - Nie mogąc już dłużej tego znieść, krzyknął ze wszystkich sił. - Jesteście rodzicami i macie dzieci, prawda? Więc nie możecie nie rozumieć obowiązków nauczyciela! W tym momencie starzec szarpnął sznur w górę. Mężczyzna, zaskoczony, mimo woli wypuścił go z rąk. Co to miało znaczyć? Czyżby tylko udawał, że słucha, czekając na okazję, by wyrwać mu linę? Jego wyciągnięte w zdumieniu ręce uchwyciły powietrze. - Zachowujesz się jak wariat... To nieuczciwe. Wytresowana małpa też mogłaby przesypywać piasek. Ja powinienem robić coś lepszego. Człowiek ma obowiązek wykorzystać w pełni zdolności, jakie posiada... Zdawkowym tonem, jakby kończył towarzyską rozmowę, starzec powiedział: - Być może... Proszę pracować jak najlepiej, a my ze swej strony uczynimy wszystko, co w naszej mocy, aby panu dopomóc. - Czekaj! Nie żartuj! Hej, poczekaj! Pożałujesz tego! Ciągle nic nie rozumiesz!... Proszę cię, zaczekaj chwilę! Starzec nawet się nie odwrócił. Pozostał zgięty, jakby dźwigał wielki ciężar. Po trzech krokach już nie było widać jego pleców, a po czwartym znikł zupełnie z oczu. Mężczyzna ciężko oparł się o urwisko. Obie dłonie i głowę zanurzył w piasku. Piasek sypał mu się za koszulę i na granicy koszuli i spodni utworzył sypką poduszkę. Nagle po jego szyi, czole, nogach zaczął gwałtownie spływać pot. To była ta sama woda, którą przed chwilą wypił. Piasek zmieszany z potem zmienił się w plaster gorczyczny i wżerał się w skórę. Skóra nabrzmiała i zmieniła się w gumowany płaszcz przeciwdeszczowy. Kobieta przystąpiła już do pracy. Nagle obudziło się w nim podejrzenie. Wydawało mu się, że kobieta wypiła resztę wody. Z pośpiechem wrócił do domu. Wody było tyle, ile przedtem. Jeszcze raz jednym tchem wypił kilka łyków - i znowu podziwiał smak tego przezroczystego płynu o metalicznym smaku, nie mogąc jednocześnie ukryć swego niepokoju, że nie wystarczy go nawet do wieczora. Oczywiście, nie będzie można przygotować posiłku. Dokładnie to obliczyli. Sprytnie chcą mną kierować, wykorzystując mój lęk przed pragnieniem. Wsunął na oczy słomiany przeciwsłoneczny kapelusz i jakby przed czymś uciekając szybko wyszedł na zewnątrz. W obliczu pragnienia zdolność myślenia i wydawania sądów były tylko płatkiem śniegu, który spadł na rozpalone gorączką ciało. Dziesięć wiader wody byłoby cukierkiem, ale jedno - tylko batem. - Gdzież jest ta łopata? Kobieta wskazała miejsce pod okapem, uśmiechnęła się ze znużeniem i otarła rękawem pot z czoła. Choć była tak wyczerpana, nie zapomniała ani przez chwilę o narzędziu pracy. Jest to chyba postawa psychiczna, którą człowiek żyjący wśród piasków przyjmuje w sposób naturalny. Nim zdążył wziąć łopatę, jego zmęczone członki osunęły się jak składany trójnóg. Prawda, poprzedniej nocy nie zmrużył nawet oka. Przede wszystkim należało uzgodnić z kobietą minimum pracy, która powinna być wykonana. Czuł się jednak tak znużony, że nie chciało mu się o tym mówić. Jego struny głosowe były poszarpane jak włókna suszonej mątwy być może nadwerężył je w czasie rozmowy ze starym. Stanął obok kobiety i jak automat zaczął poruszać łopatą. Kopali obok siebie, przesuwając się między urwiskiem a domem, jakby ze sobą związani. Drewniana ściana, miękka jak nie wysuszone ciastko ryżowe, mogłaby być dobrym podłożem do hodowli grzybów. Wreszcie usypali górę piasku. Nabierali go do blaszanych baniek po benzynie i przenosili w inne miejsce. A potem znowu kopali. Wykonywał ruchy machinalnie, prawie bez udziału woli. Przepełniająca usta spieniona ślina miała smak białka. Ciekła mu po brodzie i opadała na piersi, lecz nie zwracał już na to uwagi. 30 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM - Lewą rękę lepiej trzymać tak, o, tak, trochę niżej... - łagodnie zwróciła mu uwagę kobieta. - Jeśli będziesz trzymał w tym miejscu lewą rękę, a prawej użyjesz jako dźwigni, nie zmęczysz się tak bardzo. Usłyszał krakanie wrony. Nagle żółte światło zmieniło się w niebieskie. Spotęgowany ból cicho wniknął w otaczający krajobraz. Nisko, ruchem ślizgowym wzdłuż wybrzeża leciały cztery wrony. Końce rozpostartych skrzydeł połyskiwały ciemną zielenią. I wtedy właśnie, nie wiadomo dlaczego, mężczyzna przypomniał sobie cyjanek potasu w buteleczce na owady. Żeby nie zapomniał przenieść go do innego naczynia i zawinąć w plastyk. Wszystko może się szybko rozpuścić na maź, gdy zwilgotnieje... - Może skończymy na tym? - rzekła i spojrzała na ścianę urwiska. Zauważył, że jej twarz także była sucha i nawet przez warstwę piasku dostrzegł jej bladość. Nagle wszystko dokoła pociemniało i nabrało rdzawego koloru. Szedł po omacku przez tunel.-zachodzącej mgłą świadomości i z trudem dotarł do legowiska przesyconego tłuszczem cuchnącym rybimi wnętrznościami. Kiedy wróciła kobieta - nie pamiętał. 22 Gdyby mu wlano gips do mięśni, czułby się chyba tak samo jak w tej chwili. Dlaczego jest tak ciemno, przecież oczy ma szeroko otwarte? Zdawało mu się, że gdzieś mysz zbiera materiał na budowę gniazda... Gardło piekło go tak dotkliwie, jakby wepchnięto w nie raszplę. Z wnętrzności wydzielał się gaz jak ze zbiornika na śmiecie. Chce mu się palić... Nie, przedtem chce się napić wody... Wody! Nagle wrócił do rzeczywistości. Tak, to nie była mysz, to kobieta rozpoczęła pracę! Ciekawe, jak długo spał? Próbował wstać, lecz jakaś ogromna siła pchnęła go z powrotem na materac. Nagle przypomniał sobie o ręczniku i zerwał go z twarzy - przez otwarte drzwi, niby przez zasłonę z żelatyny, wpadało słabe, chłodne światło księżyca. Nie wiadomo kiedy, znowu zapadła noc. Koło poduszki stał czajnik z wodą, lampa i butelka sake. Z pośpiechem oparł się na łokciu, wypłukał usta i wypluł wodę do paleniska. Delektując się smakiem wody, powoli zwilżał gardło. Szukając lampy natrafił dłonią na miękką paczkę - były tam zapałki i papierosy. Zapalił lampę, potem papierosa. Ostrożnie wlał do ust trochę sake. Jego rozproszona świadomość powoli nabierała kształtów. Wewnątrz zawiniątka był posiłek. Trzy jeszcze ciepłe kule z ugniecionego ryżu z pszenicą, kilka suszonych sardynek, wyschnięta i pomarszczona kiszona rzodkiew, a do tego gotowane jarzyny o gorzkim smaku - były to chyba suszone liście rzodkwi. Z trudem przełknął kawałek sardynki i jedną kulkę ryżu. Poczuł w żołądku chłód gumowej rękawicy. Gdy wstawał, stawy jego zazgrzytały, jakby wiatr zagwizdał na cynkowym dachu. Z niepokojem zajrzał do zbiornika z wodą. Był wypełniony po brzegi. Zmoczył ręcznik i przycisnął do twarzy. Drżenie przebiegło po całym ciele jak fluoryzujące ogniki. Obmył szyję, boki i wytarł piasek spomiędzy palców. Cel życia ludzkiego należałoby chyba ograniczyć tylko do takich chwil. - Podać herbatę? W drzwiach stała kobieta. - Nie, dziękuję... w brzuchu mam pełno wody. - Dobrze spałeś? - Szkoda, że nie obudziłaś mnie... Kobieta pochyliła głowę i zachichotała. - Prawdę mówiąc, to wstawałam trzy gazy w ciągu nocy i poprawiałam ci ręcznik na twarzy. Była to kokieteria trzyletniego dziecka, które dopiero co nauczyło się uśmiechać przymilnie, jak dorośli. Zakłopotana, nie wiedziała, jak wyrazić swoje zadowolenie. Przygnębiony mężczyzna odwrócił wzrok. - Może pomogę ci kopać? Albo może będę nosił? - Dobrze... zaraz przyjdą znowu z koszami... Gdy przystąpił do pracy, nie odczuwał już takiej jak przedtem niechęci. Co, u licha, było przyczyną tej zmiany? Czy lęk przed ponownym wstrzymaniem dostaw wody? Czy poczucie długu wobec kobiety? A może wynikało to z samej istoty pracy? Na pewno, w pracy jest coś niezwykle ważnego dla człowieka, co pozwala mu znosić czas bezsensownie upływający. Kiedy to było? Zaproszony przez “Mobiusa", poszedł posłuchać jakiegoś wykładu. Budynek, w którym mieściła się sala wykładowa, otaczało dokoła zardzewiałe ogrodzenie, wewnątrz którego cały teren zaśmiecony był kawałkami papieru, pustymi pudełkami i innymi przedmiotami niewiadomego pochodzenia. Co projektantowi przyszło do głowy, aby ogrodzić to miejsce siatką? I wtedy jego wątpliwości jak gdyby zmaterializowały się: jakiś mężczyzna w podniszczonym ubraniu stał oparty o żelazny parkan i czubkami palców próbował oskrobać go z rdzy. To tajniak - wyjaśnił mu po cichu “Mobius". Na suficie w sali zebrań znajdował się olbrzymi zaciek w kolorze kawy, jakiego nigdy dotąd nie widział. I oto w tym otoczeniu prelegent powiedział rzecz następującą: “Jedynym sposobem przezwyciężenia pracy jest sama praca. Wartość posiada nie sama praca, ale przezwyciężanie jej poprzez pracę... To właśnie energia autonegacji stanowi o prawdziwej wartości pracy." Usłyszał, jak ktoś dał znak gwiżdżąc na palcach. Następnie rozległy się beztroskie pokrzykiwania biegnących i ciągnących kosze ludzi. Jak zwykle, głosy przycichały w miarę przybliżania się. W milczeniu opuszczano kosz. Wyczuwał atmosferę napiętej uwagi, lecz wołanie o pomoc nie miałoby chyba teraz żadnego sensu. Gdy wyciągnięto bez przeszkód przewidzianą ilość piasku, napięcie zmalało i nawet powietrze stało się jakby jakieś inne w dotyku. Nikt nie powiedział nawet słowa i wydawało się, że doszli ze sobą do porozumienia. W zachowaniu kobiety również zaszła wyraźna zmiana. - Odpocznijmy trochę... Przyniosę herbatę... Jej głos i ruchy wyrażały pogodę. Przepełniało ją jakieś radosne ożywienie, którego nie podzielał. Mężczyzna miał już wszystkiego po dziurki w nosie - czuł się jakby przejedzony cukrem. A jednak zdobył się na to, by lekko pogłaskać ją po pośladku, gdy przechodziła obok. Gdy napięcie jest zbyt wysokie, drucik może się przepalić. Nie ma zamiaru oszukiwać jej w ten sposób. Kiedyś opowie jej historię o strażniku, który strzegł fikcyjnego zamku. Był zamek... Nie, niekoniecznie zamek, mogło to być cokolwiek innego: fabryka, bank, dom gry. A strażnik mógł być wartownikiem lub należeć do straży przybocznej - to nie ma znaczenia. No więc strażnik ciągle czuwał, by nie wpuścić wroga. Pewnego dnia nadszedł wreszcie spodziewany wróg. We właściwym momencie strażnik ogłosił alarm. Ale, o dziwo, własne wojska nie odpowiedziały! Nie ma potrzeby mówić, że wróg bez trudu pokonał strażnika za pierwszym uderzeniem. W zanikającej świadomości strażnik ujrzał; jak wróg, nie zatrzymany przez nikogo, przeszedł niby wiatr przez bramę, ściany i dostał się 31 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM do budynków. Nie, właściwie to zamek, a nie wróg był podobny do wiatru. Strażnik, sam jeden, jak uschłe drzewo na pustym polu, stał w obronie iluzji... Usiadł na łopacie i usiłował zapalić papierosa. Z trudem zajęła się dopiero trzecia zapałka. Nagromadzone dotąd zmęczenie rozchodziło się - zataczając kręgi - niby tusz wpuszczony do wody; było meduzą, ozdobną, pachnącą saszetką, tworzyło diagram jądra atomowego. Jakiś nocny ptak spostrzegł polną mysz i niesamowitym głosem wołał swego towarzysza. Zajadle szczekał niespokojny pies. Wysoko na mrocznym niebie rozlegał się szum ścierających się wiatrów o różnej szybkości. Na ziemi wiatr, niby nóż, kraje cienką łupinę piasku i zasypuje dół. Otarł pot, wysiąkał nos palcem i strzepał piasek z głowy. Kręgi na piasku u jego stóp upodobniły się nagle do grzyw zamarłych w bezruchu fal. Gdyby to były fale głosowe, jaka powstałaby z tego muzyka? Być może i człowiek mógłby zaśpiewać taką piosenkę, gdyby mu wbić do nosa szczypce i gdyby gęsta i lepka krew zatkała mu uszy; gdyby młotkiem porozbijać ząb po zębie, a ich kawałki wepchnąć do cewki moczowej ; gdyby wyciąć wargi sromu i przyszyć mu do powiek... Może to wyglądać na okrucieństwo, ale może też być czymś innym... Nagle jego gałki oczne poszybowały jak ptaki wysoko i zdawało mu się, że patrzą na niego z góry. On sam jest chyba bardzo dziwaczną istotą, skoro w takim miejscu rozmyśla nad dziwactwami tego świata. 23 “Got a one way ticket to the blues, woo woo” “To smutny blues o bilecie w jedną stronę"... Jeśli chcesz śpiewać, śpiewaj sobie. W rzeczywistości ludzie schwytani w szpony biletu w jedną stronę wcale nie śpiewają tego w taki sposób. A podeszwy butów mają tak cienkie, że płaczą, gdy nastąpią na kamyczek. Mają już dosyć chodzenia. I chcą śpiewać blues o bilecie powrotnym. Bilet w jedną stronę - to życie rozbite, w którym utracona została łączność między dniem wczorajszym i dzisiejszym, dzisiejszym i jutrzejszym. Tylko człowiek, który mocno trzyma w ręku bilet powrotny, może nucić przez nos tę - pełną bólu pieśń o bilecie w jedną stronę. Dlatego gotów jest poświęcić wszystko, aby nie zgubić lub nie pozwolić ukraść sobie połówki powrotnego biletu; kupuje udziały, podpisuje ubezpieczenie na życie, mówi podwójnym językiem - innym ze związkami zawodowymi, a innym ze swymi przełożonymi. Śpiewa ze wszystkich swych sił blues o bilecie w jedną stronę, nastawia telewizor na cały regulator, by uchronić swe uszy od złowieszczych i zrezygnowanych krzyków tych, którzy wołają o pomoc, ponieważ posiadają bilet tylko w jedną stronę, od głosów, które dochodzą przez ściek wanny czy też przez otwór klozetu. Nie byłoby wcale dziwne, gdyby blues o bilecie w jedną stronę był pieśnią uwięzionej ludzkości. W wolnych chwilach mężczyzna zaczął przygotowywać sznur. Podarł na paski swą zapasową koszulę, skręcił je razem i połączył z miękkim pasem od kimona, który należał do nieżyjącego męża kobiety - otrzymał w ten sposób około pięciu metrów sznura. Gdy nadejdzie odpowiednia chwila - myślał - do jednego końca przywiąże półotwarte i umocnione kawałkiem drzewa nożyce. Oczywiście, długość liny nie była jeszcze wystarczająca. Ale gdy dowiąże konopny sznur do wieszania bielizny oraz gruby, słomiany sznur, na którym kobieta suszyła w sieni ryby i kukurydzę, będzie mógł przystąpić do dzieła. Myśl ta przyszła mu nagle. Lecz nie jest wcale prawdą, że tylko długo przygotowywany plan zapewnia sukces. Nagłe olśnienie posiada także swoją wartość, nawet jeśli droga, która doprowadziła do tego; nie była uświadamiana. Szansa powodzenia jest znacznie większa w przedsięwzięciach spontanicznych niż w długo wypieszczonych, ślamazarnych planach. Pozostawało tylko zdecydować, kiedy ma swój plan wprowadzić w życie. Najlepiej byłoby przedsięwziąć ucieczkę w dzień, kiedy kobieta śpi. Lecz przechodzenie przez wieś przed zapadnięciem zmroku byłoby ryzykowne. Zrobi więc tak: wyjdzie stąd tuż przed przebudzeniem się kobiety, skryje się na pewien czas w odpowiednim miejscu i zaczeka do zachodu słońca. Wykorzystując zmrok przed ukazaniem się księżyca zdoła chyba bez większego trudu wyjść na drogę, którą jeżdżą autobusy. Do tego czasu postara się umiejętnie wypytać kobietę o topografię terenu i plan wsi. Jak wygląda strona ekonomiczna tej wsi, która nie ma ani jednej łodzi, mimo że leży nad samym morzem? Od kiedy znajduje się w takich warunkach? Ilu liczy mieszkańców? Kto i gdzie prowadził uprawę tulipanów? Którędy dzieci chodzą do szkoły? Nawet na podstawie tych pośrednich danych - oraz z niejasnych wspomnień tego, co widział w pierwszym dniu będzie mógł naszkicować mapę. Byłoby idealnie, gdyby nie musiał przechodzić przez wieś, mógł ją obejść, lecz od zachodu zamykał drogę dość stromy przylądek. Był co prawda niezbyt wysoki, ale fale morskie podmywały go od wieków i na skutek erozji stał się podobno prostopadłą ścianą. Wprawdzie biegła tamtędy ścieżka, którą wieśniacy chodzili po drzewo na opał, ale tak ukryta w zaroślach, że trudno byłoby ją odnaleźć. Nie mógł też wypytywać zbyt natarczywie, gdyż kobieta zaczęłaby go podejrzewać. Po przeciwnej stronie, od wschodu, znajdowała się głęboko wycięta, wąska zatoka, otoczona na odcinku dziesięciu kilometrów wznoszącymi się i opadającymi bezludnymi wydmami. Zatoka - zataczając koło - kończyła się akurat przy wejściu do wioski. Krótko mówiąc, wieś ta była workiem piasku, który zamykała z jednej strony skalna ściana, a z drugiej - zatoka. Tak więc znacznie większy procent bezpieczeństwa zapewniał chyba atak frontalny niż próba obejścia, umożliwiająca wieśniakom podjęcie odpowiednich kroków ostrożności. Nie znaczy to jednak, że problem został rozwiązany. A ten strażnik na wieży? Kiedy kobieta spostrzeże jego ucieczkę, może narobić hałasu i wyjście ze wsi zostanie zamknięte, nim zdąży się wymknąć. Może jednak uda mu się połączyć te dwa problemy? Pierwsza grupa z koszami, która przynosi codziennie wodę i żywność, przychodzi zazwyczaj już dobrze po zachodzie słońca. Jeśliby kobieta próbowała zawiadomić wieś wcześniej, mogłaby to uczynić tylko przez strażnika z wieży. A więc problem ogranicza się tylko do tego, co zrobić ze strażnikiem na wieży. Na szczęście powierzchnię ziemi w tej okolicy - być może z powodu nagłych zmian temperatury - pokrywała zawsze gęsta mgła, utrzymująca się od trzydziestu minut do godziny przed zachodem 'słońca. Powodem tego zjawiska jest chyba to, że znajdujący się w piasku i posiadający małą zdolność zachowania ciepła kwas krzemowy zaczynał wydzielać wchłonięte w ciągu dnia ciepło. Ponadto widoczność z wieży powinno utrudniać słońce świecące prosto w oczy wystarczy nawet niewielka mgła, by gęsta, mleczna kurtyna odcięła to miejsce z pola widzenia. Dla upewnienia się sprawdził to wczoraj. Od stóp urwiska po 32 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM stronie morza przesyłał sygnały wymachując ręcznikiem i nie otrzymał żadnej odpowiedzi. Czwartego dnia od chwili gdy pomysł ten dojrzał w jego głowie, przystąpił do działania. Postanowił wybrać sobotni wieczór; dzień, kiedy dostarczają zwykle wodę do kąpieli. Poprzedniej nocy wyspał się dobrze, udając przeziębienie. Na wszelki wypadek poprosił o aspirynę. Tabletki straciły już kolor. Podobno długo leżały w sklepie z galanterią. Wziął dwie popijając sake - skutek objawił się natychmiast. Do chwili powrotu kobiety z pracy prawie nic nie słyszał z wyjątkiem odgłosu spuszczanego kosza. Kobieta, która już przez dłuższy czas nie pracowała samodzielnie, wyglądała teraz na bardzo zmęczoną. Gdy zajęła się przygotowaniem i tak już spóźnionego posiłku, wypytywał ją oto i owo, a w końcu zaproponował między innymi, że naprawi zlew, z którym od dawna było coś nie w porządku. Spostrzegł, że kobieta uważała jego egoizm za oznakę tego, iż zaczął zapuszczać tu korzenie, bała się więc, by nie popsuć mu humoru, i starała się nie okazywać zdenerwowania. Skończył już pracę i miał ochotę na kąpiel. Dokuczał mu piasek przylegający do spoconej w czasie snu skóry. Był to właśnie dzień, w którym przywożono wodę do kąpieli, a poza tym kobieta bardzo lubiła go myć, więc nie powinna się przeciwstawiać. Gdy go myła, udawał podniecenie i ściągał z niej kimono. Potem obiecał, że w zamian za to on jej pomoże się umyć. Kobieta zamarła w bezruchu, zmieszana, a jednocześnie oczekująca. Uczyniła ruch rękami, jakby w geście odmowy, ale nie powiedziała wyraźnie, o co chodzi. Mężczyzna szybko wylał na jej nagie ciało ciepłą wodę z miedniczki i bez myjki, namydloną ręką nacierał jej skórę. Zaczął od uszu, potem przesunął dłonie pod brodę; myjąc plecy objął ją jedną ręką dotykając jednocześnie piersi. Kobieta krzyknęła i opierając się o jego piersi i brzuch osunęła się na kolana. Była to niewątpliwie pozycja oczekiwania. Lecz mężczyzna wcale się nie śpieszył. Z rozmysłem, powoli przesuwał palce z miejsca na miejsce, masując dokładnie. Podniecenie kobiety udzieliło się i jemu. Lecz teraz inaczej niż zwykle - odczuwał dziwne stężenie smutku. Kobieta płonęła, jakby otoczyła ją chmura świetlików. Zawieść ją teraz - to tak jakby nagle strzelić w plecy uwolnionego skazańca. Mężczyzna zachowywał się więc jak szalony, biczując swoje budzące się zmysły. Lecz perwersyjne namiętności mają także swoją granicę. Kobieta, która początkowo nalegała, teraz zaczęła przejawiać nieukrywany lęk przed jego szaleństwem. Mężczyzna także czuł się całkowicie wyczerpany, jak po ejakulacji. Jeszcze raz pobudził swą odwagę, biczując się łańcuchem lubieżnych wyobrażeń próbował rozbudzić podniecenie, biorąc do ust jej sutki, to znów bijąc jej ciało pokryte mydłem, potem i piaskiem, niby smarem zmieszanym z opiłkami żelaza. Miał zamiar prowadzić tę grę przynajmniej przez dwie godziny. W końcu kobieta zaczęła się uskarżać na ból szczękając zębami osunęła się bezwładnie na ziemię. Wszedł na nią od tyłu, kuląc się niby zając, i zakończył wszystko w ciągu kilku sekund. Potem oblał ją wodą, aby spłukać mydło, i nie zwracając uwagi na jej sprzeciw podał filiżankę sake z trzema tabletkami aspiryny. Teraz będzie spać twardo do samego zmierzchu, a może nawet do chwili, gdy obudzi ją wołanie robotników. Oddychała głośno, jakby miała nos zatkany papierem. Oddech był głęboki i długi. Spróbował poruszyć ją lekko nogą, lecz nawet nie drgnęła. Stara tubka, z której całkowicie wyciśnięto pożądanie. Poprawił opadający jej z twarzy ręcznik i opuścił aż do kolan kimono, które zwinięte było na łonie. Na szczęście nie miał czasu na sentymentalizm, gdyż pochłaniało go całkowicie zakończenie przygotowań. Gdy umocował do sznura stare nożyce, nadeszła właśnie pora zaplanowanej ucieczki. Spojrzał na kobietę po raz ostatni i odczuł jakiś głęboki, rozdzierający ból. Na krawędzi jamy w promieniu około jednego metra widać było krąg słabego światła. Jest chyba trzydzieści lub czterdzieści minut po osiemnastej. Właśnie teraz. Odchylił z całej siły ramiona do tyłu, poruszył kilka razy szyją i rozluźnił mięśnie karku. Najpierw musi wejść na dach. Przy rzutach największe prawdopodobieństwo trafienia zachodzi wówczas, gdy kąt wznoszenia jest bliski 45°. Miał ochotę wejść na dach za pomocą sznura, lecz obawiał się, że uderzenie nożyc może obudzić kobietę. Zrezygnował więc z tej próby i poszedł za dom, gdzie pozostały jeszcze resztki dachu przybudówki używanej obecnie do suszenia rzeczy. Na pół spróchniałe, cienkie kantówki budziły niepokój. Lecz najgorsze miało przyjść dopiero potem. Wyszlifowany piaskiem dach wyglądał jak nowy ukazując białe linie słojów. lecz gdy zdecydował się stanąć na nim, okazał się tak miękki jak wilgotny biszkopt. A co będzie, jeśli stopa przejdzie na wylot? Położył się na brzuchu, by powiększyć powierzchnię nacisku, i pomału posuwał się do przodu. Dotarł wreszcie do kalenicy, usiadł na niej okrakiem opierając się kolanami. Górna część dachu także była już w cieniu; na brzegu jamy od strony zachodniej zbierały się blade ziarenka barwy zamarzniętego miodu. Była to oznaka wstającej mgły. Nie potrzebował się już chyba obawiać obserwatora z wieży. Uchwycił sznur w prawą rękę w odległości jednego metra od nożyc i posługując się nim jak lassem, wymachiwał nad głową. Cel stanowił jeden z worków z piaskiem, których używano zamiast bloku do wyciągania i opuszczania koszy. Zaczepiano o nie także drabinę sznurową więc musiały być mocno osadzone w piasku. Stopniowo zwiększył szybkość obrotów i - celując uważnie wyrzucił sznur do przodu. Poleciał zupełnie nie w tym kierunku. Źle obliczył ten rzut. Ponieważ nożyce lecą po stycznej do koła, powinien więc po prostu wypuścić sznur z rąk w momencie, gdy znajdował się pod właściwym kątem - albo też tuż przedtem. Właśnie, tak... Lecz, niestety, następnym razem trafił w zbocze i sznur opadł na dół. Widocznie szybkość obrotów i kąt nachylenia sznura były niewłaściwe. Po kilku próbach udało mu się wymierzyć kierunek i odległość. Lecz do celu było jeszcze daleko. Każda oznaka, że robi postępy, sprawiała mu wielką radość, lecz ciągle jeszcze nie było wiadomo, czy margines błędu malał czy nie; zmęczenie i pośpiech sprawiły, że trafiał coraz dalej celu. Nie doceniał trudności, to pewne. Nikt go właściwie nie oszukał, ale nie potrafił pohamować irytacji i był bliski płaczu. A jednak potwierdzała się zasada prawdopodobieństwa, zgodnie z którą szansa powodzenia była wprost proporcjonalna do liczby powtórzeń. Gdy już nie liczył na nic i stracił całkowicie nadzieję, rzucony sznur wyciągnął się prosto nad workiem. Zadrżał i poczuł odrętwienie w ustach. Przełykał ślinę, która napływała bez przerwy. Na radość jednak było jeszcze za wcześnie... dopiero dostał pieniądze na kupno losu na loterię. Wygra albo przegra, jeszcze nie wiadomo. Skoncentrował całą uwagę na sznurze i jakby chciał ściągnąć gwiazdkę z nieba za pomocą pajęczyny, lekko pociągnął ku sobie. Poczuł opór. Z początku nie mógł uwierzyć, ale sznur się naprawdę zatrzymał. Spróbował pociągnąć mocniej... Był przygotowany na to, że spotka go rozczarowanie. Tak, nie było najmniejszej wątpliwości. Hak zrobiony z nożyc mocno wgryzł się w worek. Co za szczęście! Co za niebywałe szczęście! Dalej także na pewno pójdzie dobrze! 33 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM Uradowany zszedł z dachu i stanął pod sznurem wcinającym się bezgłośnie w ścianę piasku. Powierzchnia ziemi zdawała się być tuż-tuż... Tak blisko, że trudno uwierzyć... Twarz mu zdrętwiała, usta drżały. Jajko Kolumba było chyba ugotowane na twardo. Lecz gdy się gotuje za długo - wszystko można popsuć. Chwycił w dłonie koniec sznura i uwiesił się całym ciężarem. Sznur zaczął rozciągać się jak guma. Z przerażenia oblał się potem. Na szczęście sznur wyciągnął się tylko jakieś trzydzieści centymetrów. Spróbował uwiesić się całym ciężarem - tym razem nie było już chyba powodu do obaw. Splunął w dłonie, ujął sznur między nogi i zaczął się piąć do góry. Jak małpa wspinająca się na drzewo. Widział kiedyś taką zabawkę. Był bardzo podniecony, czoło pokryły mu krople dziwnie zimnego potu. Starał się o ile to było możliwe - by nie obsypywał go piasek, więc trzymał się tylko sznura i dlatego całe ciało obracało się w kółko. Siła przyciągania jest nieubłagana i nie pozwalała mu oddalić się od dna tak szybko, jak by pragnął. Ale cóż to za drżenie? Tak, cóż w tym dziwnego, jeśli pomyśleć o tych okropnych czterdziestu sześciu dniach skąpanych w truciźnie. Wzniósł się o metr, a odczuwał pod sobą stumetrową przepaść; dwa metry - dwieście metrów; stopniowo wzrastała głębokość i dostawał zawrotu głowy... Był już zmęczony. Nie wolno patrzeć na dół! Powierzchnia ziemi już tak blisko... Była to ziemia poprzecinana drogami, którymi mógł chodzić swobodnie nieważne dokąd - choćby na koniec świata. Gdy będzie już na powierzchni, wszystko wyda mu się małym, spłaszczonym kwiatkiem w pamiętniku... Trujące ziele, mięsożerne rośliny stają się kawałkiem kolorowego papieru, cienkiego i na pół przezroczystego. Popijając herbatę w salonie podnosić go będzie pod światło, opowiadać jego historię podczas towarzyskich pogawędek. Właśnie dlatego nie miał najmniejszego zamiaru potępiać kobiety. Poświadczę uroczyście, że nie jest prostytutką; choć do damy jej daleko. Jeśli będzie jej kiedyś potrzebna jego opinia, zawsze i chętnie napisze... co tylko zechce. Była to jednak głupia kobieta, która - tak jak i on - nie potrafiła nic więcej jak uczepić się powrotnego biletu. Ale taki sam bilet powrotny umożliwia dotarcie do różnych celów - jeśli różne były punkty wyjścia. Nic dziwnego, że mój bilet powrotny był dla niej biletem w tamtą stronę. Przypuśćmy, że popełniła błąd... w końcu błąd jest błędem. Nie patrz w dół, nie wolno patrzeć w dół! Zarówno dla alpinisty, jak i dla kogoś, kto myje okna w jakimś drapaczu chmur, dla elektryka na szczycie wieży telewizyjnej, dla cyrkowca na trapezie i kominiarza na kominie fabrycznym - moment skierowania uwagi w dół jest momentem zagłady. 24 Udało się! Wbił paznokcie w worki z piaskiem i nie bacząc na to, że może zedrzeć skórę z rąk, zapamiętale wdrapywał się na górę. No! Już jest na powierzchni! Już nie potrzebuje się obawiać, że spadnie na dół, gdy rozluźni ręce. A jednak nie mógł wyprostować palców i przez jakiś czas trzymał się kurczowo worków. Był wolny! Czterdzieści sześć dni i nocy spędził w tej jamie. Wiał silny wiatr. Zaczął się czołgać, lśniące ziarenka piasku cięły go po twarzy i szyi. Nie przypuszczał, że wiatr będzie tak silny. W jamie szum morza docierał do niego dopiero wieczorem, wtedy gdy w normalnych warunkach nastawała wieczorna cisza. Przy takim wietrze nie można się spodziewać mgły. Czy to możliwe, żeby tylko z dołu niebo wyglądało zamglone? A może to nie była mgła, lecz tuman unoszącego się w powietrzu piasku? W każdym razie sytuacja nie przedstawiała się dobrze. Z obawą spojrzał w górę... W bladym świetle wieża przeciwpożarowa wyglądała tak, jakby się chwiała, pochylona na bok. Była zaskakująco nędzna i daleka. Lecz strażnik patrzył przez lornetkę, więc nawet z takiej odległości mógł go zobaczyć. A może już go dojrzano?... Nie, gdyby dostrzegli, dzwoniliby od razu na alarm. Kobieta opowiadała mu, że akurat pół roku temu, w czasie nocnej burzy, w którejś z jam na zachodnim krańcu wioski jedna rodzina nie mogła obronić się przed piaskiem i dom został do połowy zasypany. Potem zaczął padać deszcz przesycony wodą piasek stał się podwójnie ciężki. Zgniotło dom jak pudełko zapałek. Na szczęście rannych nie było, ale następnego dnia rano rodzina zdecydowała się na ucieczkę. W niecałe pięć minut po dzwonie alarmowym usłyszano płacz starej kobiety prowadzonej drogą za domem. Ludzie opowiadali, że rodzina ta cierpiała na dziedziczną chorobę umysłową dodała pewnym głosem kobieta. Nie, nie wolno tracić czasu. Uniósł zdecydowanie głowę i spojrzał dokoła. Na całej mrocznej powierzchni pofalowanych wydm leżały przyprószone czerwienią długie, znużone cienie. Zasłony z lotnego piasku wypływające z jednego cienia wchłaniane były przez następne. Czy uda mu się dzięki nim przejść niepostrzeżenie? Odwrócił się, by sprawdzić kierunek światła, i mimo woli zamarł bez ruchu. Zachodzące słońce było ukryte za cieniem kredowej barwy, a cały krajobraz dokoła zasnuwała mgła biała jak mleko - to nie mógł być tylko wpływ unoszącego się w powietrzu piasku. To była jednak mgła: nieustannie wydobywająca się z ziemi, rozdmuchiwana i rozszarpywana. Rozdarta w jednym miejscu, skupiała się w innym przepędzana stamtąd, kłębiła się nieco dalej. Z własnych doświadczeń w jamie dobrze wiedział, że piasek przyciąga wilgoć, lecz nie myślał, że aż do tego stopnia... To obraz pogorzeliska po odejściu straży pożarnej... Była to mgła rzadka, ledwie widoczna pod światło, lecz tworzyła dobrą zasłonę przed oczyma strażnika. Włożył buty, a zwinięty sznur wcisnął do kieszeni. Gdy zajdzie potrzeba, sznur z nożycami na końcu może się przydać jako broń. Będzie uciekał najpierw na zachód, wykorzystując osłonę, jaką dawał kierunek światła. Powinien jak najszybciej znaleźć miejsce na kryjówkę, w której mógłby poczekać do zachodu słońca. No, trzeba się śpieszyć! Dobrze się pochylić i biec tylko tędy, gdzie teren jest obniżony! Nie ma co się denerwować. Nie śpieszyć się, nie tracić głowy... i dobrze obserwować otoczenie... O! Trzeba się skryć w tym wgłębieniu! Jakiś podejrzany hałas? A może złe przeczucie? Chyba nie ma nikogo... Wstał i biegł dalej... Nie wolno zbaczać zbyt na prawo! Urwisko z tej strony jest za niskie i mogą go dojrzeć z dołu. We wgłębieniu między dwoma wielkimi dołami przebiegała droga, którą każdej nocy przewożono piasek. Po jej prawej stronie ciągnęło się łagodnie pofalowane zbocze.' Czubki dachów drugiego szeregu domów były ledwie widoczne. Osłaniał je szereg domów stojących od strony morza. Ściany leżących niżej jam nie były wysokie i widać było nawet pasy krzewów, które miały stanowić ochronę przed piaskiem. Tutaj łagodne zbocza pozwalały chyba swobodnie wchodzić i wychodzić z domów. Gdy się nieco wyprostował, zobaczył całą drogę prowadzącą w głąb wioski. Czerniejące dachy, skupione jakby u nasady wachlarza utworzonego z pofalowanych piasków, pokryte były dachówką, blachą lub deskami. W oddali majaczył 34 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM nędzny lasek sosnowy i coś wyglądającego na staw. Dla ochrony tego mizernego skrawka ziemi w kilkunastu domach znajdujących się najbliżej morza prowadzono niewolnicze życie. Te jamy niewolników ciągnęły się rzędem po lewej stronie drogi. Gdzieniegdzie widać było rozgałęzienia dróżek wydeptanych przez ludzi przenoszących kosze z piaskiem, dalej zaś wytarte worki z piaskiem, do połowy zagrzebane w ziemi, mówiły o tym, gdzie znajdują się jamy. Sam ich widok sprawiał mu ból. W niektórych miejscach nie było drabin sznurowych przywiązanych do worków, ale wydawało mu się, że większość domów je posiadała. Czy to oznacza, że większość tych ludzi straciła już chęć ucieczki? Teraz rozumiał doskonale, że i tak można żyć. Były tu kuchnie i piece, w których palił się ogień, pudła po jabłkach używane zamiast stołów, czasem zawalone podręcznikami szkolnymi, były kuchnie i paleniska irori, były lampy, były piece, w których palił się ogień, były podziurawione ścianki shoji, zakopcone sufity i znowu kuchnie, idące zegary i stojące zegary, były grające radia i popsute radia, kuchnie i piece, w których się paliło... A wśród tego wszystkiego rozrzucone stufenowe monety, zwierzęta domowe, dzieci, pożądanie, dowody pożyczek, cudzołóstwo, lampki do palenia wonności, zdjęcia pamiątkowe itd, itd. Przerażająco doskonała powtarzalność. Ale chociaż są to “powtórzenia", niezbędne w tym życiu jak bicie serca, to jednak samo bicie serca nie jest wszystkim w życiu. Szsz! Prędko! Trzeba się ukryć! Nie, to ,nic, to tylko wrony. W końcu nie udało mu się złapać wrony, by sporządzić wypchany eksponat. Teraz zresztą to już obojętne. Pragnienie orderów, odznaczeń, tatuaży przychodzi tylko wtedy, gdy ktoś marzy o czymś, w co nawet sam nie wierzy. Wreszcie doszedł chyba do opłotków wioski. Droga wiodła teraz przez grzbiet wydmy, więc widok był rozległy - po lewej stronie rozciągało się morze. Wiatr niósł cierpki zapach wody przybrzeżnej, a w uszach i nozdrzach szumiało, jakby wirowały tu gdzieś żelazne bąki. Owinięty dokoła szyi ręcznik łopotał na wietrze, bił go po policzku. Mgła - jak przypuszczał - nie była w stanie tutaj się utrzymać. Morze pokrywała ciemna warstwa aluminium, pomarszczona niby kożuszek na przegotowanym mleku. Słońce zgniecione w chmurach przypominających żabie jaja zdawało się bronić resztkami sił przed utonięciem. Na horyzoncie czarne nieruchome punkciki - cienie statków. Nie wiedział, jak daleko się znajdują i jakiej są wielkości. Dalej ciągnęły się aż do samego przylądka nakładające się na siebie jak fale łagodne wzgórza wydm. Może niebezpiecznie jest iść dalej? Zaniepokojony, obejrzał się za siebie - na szczęście wieża odcięta była z pola widzenia niewielkimi wzniesieniami piasku. Wyprostował się, potem stanął na palcach. Wtedy na prawo, w cieniu zbocza, zauważył pochyloną na bok i zasypaną piaskiem szopę. Obok niej, od strony nawietrznej, duże wgłębienie, jak gdyby wydłubane łyżką. Idealne miejsce na kryjówkę. Powierzchnia piasku gładka jak wnętrze muszli i ani śladu obecności człowieka. A co z jego własnymi śladami? Zawrócił i sprawdził. Okazało się, że po trzydziestu metrach były już całkowicie zatarte. Nawet tu, gdzie stał, w oczach zmieniały kształt i nikły. Dobrze, że trafił na wietrzny dzień. Gdy chciał obejść szałas dookoła, ze środka wypełzło coś ciemnego. Był to rudy pies, gruby i krótki niby świnka. Żeby go tylko nie przestraszyć! Poszedł! Uciekaj! Lecz pies nie poruszył się, stał wpatrując się w niego uważnie. Miał oberwane jedno ucho i nieproporcjonalnie małe ślepia, sprawiające niesamowite wrażenie. Zaczął węszyć. Czy będzie szczekał? Niech tylko spróbuje. Zacisnął w dłoni nożyce znajdujące się w kieszeni. Niech tylko narobi hałasu, a rozwalę mu łeb! Przyglądał mu się uparcie. Nawet nie drgnął. Może to dziki pies? Sierść wytarta, bez połysku. Pysk w strupach - to chyba jakaś choroba skóry... Powiadają, że niebezpieczny jest pies, który nie szczeka. Psiakrew! Gdyby miał coś do jedzenia... Prawda, skoro mowa o jedzeniu zapomniał zabrać cyjanek potasu. Ach, nieważne, kobieta nie znajdzie chyba tej kryjówki. Zagwizdał cicho; wyciągnął rękę, ciekawy, czy pies zwróci na to uwagę. W odpowiedzi pies odwinął cienką wargę barwy śledzia i wyszczerzył żółte kły oblepione piaskiem... Do licha! ten drań chyba nie nabrał na mnie apetytu? Ma nieprzyjemnie grube gardło... Dobrze by było pozbyć się go jednym celnym uderzeniem... Nagle pies spojrzał w bok, opuścił łeb i odszedł jak gdyby nigdy nic. Uległ widocznie mojej nieugiętej woli. Siła ducha także coś znaczy. Ześliznął się do jamy i leżał tak, oparty o zbocze. Lżej było tu oddychać, może dlatego, że ściana osłaniała od wiatru. Pies chwiejąc się na wietrze znikł za tumanem piasku. Fakt, że dziki pies obrał sobie to miejsce za kryjówkę, świadczy niewątpliwie, że ludzie nie przychodzą tutaj. Jeśli pies nie pobiegł do biura związkowego z wiadomością, jego bezpieczeństwo było chyba całkowite. Choć zaczął oblewać się potem, czuł się zupełnie dobrze. Jak tu cicho!... Jak gdyby był zamknięty pod warstwą żelatyny... Nosił wprawdzie przy sobie bombę zegarową, która w każdej chwili mogiła wybuchnąć, ale nie niepokoiła go jednak bardziej niż mechanizm budzika. “Mobius" dokonałby na miejscu analizy sytuacji i powiedział: - To, co ty robisz, to tylko typowy proces łagodzenia bólu przez zmianę środka w cel. - Masz całkowitą rację. - Zgodzi się z nim bez oporu. - Ale ciekaw jestem, czy w każdym wypadku należy drobiazgowo rozróżniać środek od celu?... Czy nie lepiej czynić to wtedy, gdy zachodzi potrzeba? - Nie, tak nie wolno postępować. Nie możesz chyba żyć czasem wertykalnie, co?, To, co nazywa się czasem, ma z istoty swej bieg horyzontalny - to rzecz powszechnie przyjęta. - A co by było, gdyby próbować przeżywać go wertykalnie? - To pewne, że wtedy stałbyś się mumią! Mężczyzna parsknął śmiechem i zdjął buty. Rzeczywiście, czas widocznie płynie poziomo. Nie mógł już wytrzymać w butach przepoconych i pełnych piasku. Zdjął również skarpetki, wyprostował palce i wystawił na wiatr. Hm, dlaczego tak strasznie cuchnie w miejscach, gdzie mieszkają zwierzęta? Przecież mogłoby istnieć jakieś zwierzę o woni kwiatów... Dlaczego nie... Nie, to był zapach jego własnych stóp... Gdy zdał sobie z tego sprawę - to śmieszne, prawda? - ogarnęło go nagle wzruszenie... Pamiętam, ktoś mówił - kto to był? - że nie ma nic tak smacznego jak woskowina z własnych uszu, lepsza niż oryginalny ser... Jeśli nie jest aż tak dobra, to i tak mamy wiele fascynujących rzeczy, których wąchanie nigdy się człowiekowi nie sprzykrzy, jak na przykład woń spróchniałych zębów... Wejście do szopy było do połowy zasypane piaskiem i trudno było nawet zajrzeć do środka. Może to pozostałość po starej studni? Nie byłoby wcale dziwne, gdyby nad studnią zbudowano też daszek dla ochrony przed piaskiem. Trudno przypuszczać, żeby tu mogła być woda. Spróbował zajrzeć - tym razem poczuł woń psiego futra. Zwierzęca woń istnieje poza wszelką filozofią. Prawda, był kiedyś socjalista, który mówił, że lubi ducha Koreańczyków, tylko nie może znieść ich zapachu... No więc. skoro czas naprawdę płynie horyzontalnie, niechże pokaże, jak szybko potrafi płynąć! Oczekiwanie... niepokój... uczucie wyzwolenia, niecierpliwość... taką udrękę znieść najtrudniej. Założył ręcznik na twarz i położył się na plecach. Tak, to był mój własny zapach, ale nie można powiedzieć, żeby to było dla mnie komplementem. 35 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM Coś niezdarnie pełzało mu po stopie. Ten sposób chodzenia przypomina owada, który mógłby należeć do rodziny cicindeli... To na pewno jakiś robak ziemny, który ledwie wlókł swoje ciało na sześciu słabych nogach... Mężczyzna nie miał nawet ochoty tego sprawdzać. Co więcej, gdyby to był nawet rodzaj cicindeli, to i tak wątpliwe, czy chciałoby mu się za nią gonić. Nie mógł się na nic zdecydować. Wiatr zerwał ręcznik z twarzy. Kątem oka dostrzegł grzbiet wydmy jaśniejący złotem. Łagodnie wznosząca się powierzchnia przecinała tę złotą linię i wślizgiwała się w cień pod kątem ostrym. W kompozycji tej przestrzeni było jakieś dziwne napięcie - mężczyzna aż zadrżał z tęsknoty do ludzi. (Tak, to jest bardzo romantyczny krajobraz... Właśnie taki krajobraz byłby teraz wielką atrakcją dla młodych turystów... Niezawodny zysk... Gwarantuję przyszły rozwój - jako osoba doświadczona w tych sprawach. Potrzebna tylko reklama! Bez reklamy nie przyleci tu nawet mucha... Skoro nikt nie wie o tym miejscu to tak jakby ono wcale nie istniało... Czy można pozwolić na zniszczenie nie byle jakich skarbów? Co więc należy zrobić? Poproszę zdolnego fotografa, by zrobił ładne widokówki. Dawniej najpierw trzeba było znaleźć piękne widoki, a dopiero potem robiło się widokówki. Obecnie na odwrót - najpierw widokówki, a potem piękne miejscowości. To zdrowy rozsądek naszych czasów. Przyniosłem tu kilka wzorów, jeśli zechciałby pan zobaczyć...) Biedny sprzedawca kartek pocztowych przybył tu z zamiarem zastawienia na nich pułapki i sam w nią wpadł, potem zachorował i umarł. Trudno sobie wyobrazić, by ten sprzedawca był szczególnie wygadany. Ze zdumiewającą powagą powierzył temu krajobrazowi swoje marzenia i wszystko postawił na jedną kartę. Jakaż jest istota tego piękna? Regularność i fizyczna precyzja przyrody, czy też przeciwnie - bezlitosna i nieustanna negacja rozumu człowieka? Jeszcze do wczoraj sama myśl o tym krajobrazie przyprawiała go o mdłości. I w gruncie rzeczy, w przypływie gniewu myślał nawet, że te jamy były wykopane właśnie dla takich oszustów jak ten sprzedawca pocztówek. Jednak nie ma żadnej podstawy, aby uważać życie w tych jamach i ten krajobraz za rzeczy sobie przeciwstawne. A zresztą dlaczego piękny krajobraz miałby być wobec człowieka tolerancyjny? A zatem jego punkt wyjścia - założenie, że piasek należy rozumieć jako zaprzeczenie stałości - nie był głupi. Płynność ziaren o przekroju 1/8 mm... świat, w którym sam stan jest już egzystencją... Piękno piasku, innymi słowy, jest- domeną śmierci. To piękno śmierci panujące nad wspaniałością ruin i olbrzymią siłą zniszczenia. Nie, chwileczkę. Co pocznę, jeśli będą mi wymawiać, że trzymam mocno bilet powrotny i nie chcę go wypuścić z rąk? Ty lubisz filmy o dzikich zwierzętach i o wojnach, gdyż wierzysz, że dzień dzisiejszy, będący kontynuacją wczorajszych, czeka na ciebie i nadejdzie od razu, gdy tylko wyjdziesz z kina - i chodzisz na te filmy, choćbyś nawet za tę przyjemność miał zapłacić atakiem serca. Ale czy znajdzie się taki szaleniec, który chodziłby do kina z prawdziwą bronią nabitą prawdziwymi nabojami?... Tylko niektóre rodzaje myszy pijących własną urynę czy też owadów żywiących się padliną, lub w najlepszym razie pewne ludy pasterskie, które znają tylko bilety w jedną stronę, mogą przystosować się do życia na pustyni. Gdybyś wierzył od samego początku, że posiadasz bilet tylko w jedną stronę, wówczas nie potrzebowałbyś czepiać się piasku tak kurczowo jak ostryga trzymająca się skały. Lecz nawet koczownictwo zmieniło obecnie swą nazwę na “przemysł hodowlany", więc... Szkoda, że nie powiedział o tym krajobrazie kobiecie... Powinien był też zaśpiewać jej, choćby nawet fałszywie, pieśń o piaskach, gdzie absolutnie nie ma miejsca na bilety powrotne. Lecz to, co czynił, było w najlepszym razie niezręcznym naśladownictwem żigolaka, który chciałby złowić kobietę na przynętę, jaką jest inne życie. Nawet jego dusza siedziała nosem w piasku - był podobny do kota zamkniętego w papierowym worku. Nagle znikły światła na grzbiecie wydmy. W okamgnieniu cały krajobraz pogrążył się w mroku. Niepostrzeżenie ucichł wiatr i zaczęła podnosić się mgła. Widocznie dlatego tak nagle zaszło słońce. A więc, w drogę! 25 Powinien przekraść się przez wieś, zanim grupa transportowa rozpocznie pracę przy piasku. Z dotychczasowego doświadczenia wiedział, że pozostało mu jeszcze około godziny. Dla pewności można przyjąć, że tylko czterdzieści pięć minut. Cypel przylądka okalający wieś zakręcał łagodnie w kierunku lądu i dochodził do zatoki po stronie wschodniej, wciskając wiejską drogę w wąziutką ścieżkę. I tu także kończyła się stroma ściana przylądka, przechodząc w niewysokie podmyte wydmy. Po prawej stronie widział sączące się przez mgłę światła wioski; idąc prosto przed siebie miał nadzieję trafić właśnie tam, gdzie kończyły się skały. To będzie chyba ze dwa kilometry... A dalej już peryferie wioski. Nie pamiętał tu żadnych domów, tylko z rzadka rozrzucone pólka orzeszków. Droga ubita była z czerwonej glinki, więc biegnąc co sił w ciągu piętnastu minut dotrze do szosy. A gdy tylko się tam dostanie, wygrana należy do niego. Tamtędy chodzą autobusy, a także - zdrowy ludzki rozsądek. Zgodnie z obliczeniami za trzydzieści minut powinien wydostać się poza wieś. Trudno jest iść po tym piasku z szybkością 4 km na godzinę. Przykre było jednak nie to, że zapadały się stopy, lecz - marnowanie sił, gdyż piasek nie stawiał stopom oporu. A już największym marnotrawieniem sił był bieg. Jeszcze najbardziej efektywny był marsz długimi krokami. Lecz piasek kompensował tę stratę tłumiąc odgłos kroków. Dobrze, że nie musiał przynajmniej martwić się, że ktoś go usłyszy. Oj, uważaj pod nogi! Nie przejmował się tym, czy się przewracał, czy nie; być może nie doceniał niebezpieczeństwa; często potykał się w jakimś wgłębieniu czy na wzniesieniu i padał na kolana. Dobrze, że tylko na kolana. Co by było, gdyby wpadł w drugą głęboką jamę? Było ciemno - dokoła tylko pofalowany nieregularnie piasek. Duże fale poprzecinane mniejszymi, a pośród tych małych można było jeszcze odróżnić drobne nierówności. Światła wsi, które były dla niego drogowskazem, pojawiały się rzadko w polu widzenia, zasłaniane przez grzbiety bezkreśnie ciągnących się fal. Gdy nie dostrzegał świateł - kierował się intuicją, i musiał wracać co pewien czas na właściwą drogę. Zboczenie z kierunku zawsze było przerażająco duże. Przypuszczalnie nogi same kierowały się ku wzniesieniom, w podświadomym dążeniu do światła. Ach, znowu się pomylił! Bardziej w lewo! Gdyby szedł w tym kierunku, trafiłby w sam środek wsi. Choć minął już trzy wzgórza, światła wcale się nie przybliżały... Tak jakby krążył w jednym miejscu. Pot zalewał mu oczy. Zatrzymał się na chwilę i odetchnął głęboko. Czy kobieta już się obudziła? Jak zareaguje, gdy stwierdzi jego nieobecność? Nie, tak szybko nie zauważy... Nie pomyśli chyba nic innego, jak to, że poszedłem się załatwić za dom... Dzisiejszej nocy kobieta jest zmęczona... Zdziwi się, że spała aż do zmroku, i trudno jej będzie się obudzić. I nagle poczuje suchość między obolałymi udami i lekkie pieczenie i przypomni sobie szaleństwo dzisiejszego poranka... Szukając po omacku lampy uśmiechnie się zawstydzona... 36 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM Właśnie, wcale nie ma powodu poczuwać się do obowiązku i odpowiedzialności za ten jej uśmiech. Wraz z jego ucieczką kobieta straci z życia tylko okruszynę, którą łatwo można zastąpić lustrem albo radiem. “Naprawdę, bardzo mi pomagasz... Teraz jest zupełnie inaczej niż wtedy, gdy byłam sama. Nie muszę się tak śpieszyć rano, a pracę kończę ze dwie godziny wcześniej... Później poproszę związek o jakąś robotę do domu... Zaoszczędzę trochę z tego... i wtedy będę mogła kupić lustro czy radio..." (Radio i lustro... radio i lustro...) Mówiła to tak, jakby życie ludzkie składało się tylko z tych dwóch rzeczy. Rzeczywiście, i radio, i lustro miały ze sobą coś wspólnego - były czymś, co łączy ludzi. A może odzwierciedlały po prostu nienasycenie związane z podstawą ludzkiej egzystencji? Dobrze, gdy wróci, kupi radio i wyśle jej natychmiast. Poświęci wszystkie pieniądze, jakie posiada, i kupi jej najlepszy tranzystor. Lecz lustra nie może obiecać. Lustro szybko tu ulegnie zniszczeniu... Po pół roku odpadnie warstwa rtęci, a gdy upłynie rok, nawet szkło ściemnieje od piasku wirującego bez przerwy w powietrzu. Stanie się takie samo jak to, które ma teraz - gdy patrzył jednym okiem, to nie widział nosa, a gdy odbijał się nos, nie widać było ust. Nie, cóż go . obchodzi, jak to lustro długo wytrzyma. Z lustrem jest inaczej niż z radiem. Żeby było czymś, co ułatwia kontakt, należy założyć, że jest ktoś, kto zechciałby na nią popatrzeć. Jakie znaczenie może mieć lustro dla osoby, która nie będzie już przez nikogo oglądana? O, teraz, zaskoczona, będzie nasłuchiwać! Czy nie siedzi on tam za długo? Na pewno, tak... a łobuz, zdołał uciec. Czy będzie krzyczeć? A może z przestrachu straci zmysły? A może uroni po nim łezkę? Cokolwiek by zrobiła, on już za to nie odpowiada. Sam odrzucił potrzebę lustra. Jest to historia, którą gdzieś przeczytałem. Ucieczka z domu jest ostatnio w modzie. Zastanawiałem się, czy nie wynika to ze złych warunków życia, okazuje się jednak, że to nie jedyna przyczyna. Opowiadano mi o średnio zamożnej rodzinie rolniczej, która kupiła kawałek ziemi i maszyny; wiodło się jej nieźle, a jednak najstarszy syn nieoczekiwanie uciekł z domu. Był to spokojny, kochający pracę chłopak. Rodzice zachodzili w głowę, nie mając zupełnie pojęcia, dlaczego to zrobił. Na wsi trzeba myśleć o zobowiązaniach wobec innych i o swej reputacji, więc czy to możliwe, żeby młody spadkobierca odszedł tak bez żadnego powodu? Ach, tak... zobowiązanie zobowiązaniem, prawda... Jeden z krewnych specjalnie wyruszył na poszukiwanie chłopca i wysłuchał jego historii. Chłopak nie mieszkał z żadną kobietą, nie wyglądało na to, by pociągnęły go jakieś rozkosze lub by uwikłał się w jakieś pożyczki, po prostu nie było żadnej konkretnej przyczyny... Więc dlaczego to zrobił? Jego wyjaśnienie nie miało zupełnie sensu... On sam tego nie potrafił wytłumaczyć; mówił, że po prostu nie mógł już tego dłużej wytrzymać. Naprawdę są nierozważni ludzie na tym świecie, prawda? Lecz gdyby się tak zastanowić, to jednak można by zrozumieć, co czuł ten człowiek. Gdy chłopi dzięki pracy swych rąk powiększają obszar posiadanej ziemi uprawnej, muszą także coraz więcej pracować. W rezultacie nie ma kresu tej ciężkiej pracy, która nie daje im nic prócz nowego znoju. Jednakże rolnicy otrzymują przynajmniej w nagrodę plony ryżu czy ziemniaków. W porównaniu z ich pracą wybieranie piasku z jam jest już tylko próbą zbudowania wieży w otchłani. Co się więc stanie z tą otchłanią? Co może się stać? Nic. Ponieważ nic na to nie można poradzić, jest to po prostu kara piekielna! No dobrze, a co się stało z tym synem, który miał odziedziczyć wszystko po ojcu? Jak to co? On od początku miał swoje plany i już przedtem znalazł sobie jakąś pracę. Więc?... Więc chyba zaczął pracować. A co potem? Potem? W dzień wypłaty otrzymywał swój zarobek, a w niedzielę zmieniał koszulę i szedł do kina. I co dalej? A tego to już nie będziesz wiedział, jeśli nie zapytasz jego samego. Pewnie, gdy zaoszczędził trochę pieniędzy, kupił sobie radio, prawda?... No, nareszcie skończyła się wspinaczka! W chwili gdy tak pomyślał, okazało się, że przebył dopiero połowę drogi... Nie, to niemożliwe... Tu już jest płasko. W takim razie gdzie się podziały światła? Niepewny, szedł dalej. Dosyć wysoki jest ten grzbiet... Dlaczego, u licha, nie widać świateł? Nieprzyjemne przeczucie obezwładniło mu nogi. Widocznie jego własna opieszałość spowodowała tę pomyłkę. Nie zastanawiając się nad kierunkiem, zjechał po stromym zboczu w dół i znalazł się w niespodziewanie długiej dolinie. Była nie tylko głęboka, ale także i szeroka. Dno jej przecinały poplątane fale piasku, które utrudniały ocenę sytuacji. A jednak nie mógł pojąć, dlaczego nie widać świateł. Nie mógł przecież zboczyć więcej niż kilometr w prawo lub w lewo od obranej trasy marszu. Poszedł w złym kierunku, ale czyżby zupełnie zabłądził? Chciał iść na lewo, ale - być może z obawy przed wioską - wydawało mu się, że powinien skierować się bardziej na prawo, aby zbliżyć się do świateł... Wkrótce zniknie mgła i ukażą się gwiazdy. Powinien wybrać najkrótszą drogę. Bez względu na to, gdzie się znajduje, wejść na górę, aby mieć jak najlepszą widoczność. Nie mógł tego pojąć. Zupełnie nie mógł zrozumieć, dlaczego kobieta jest tak przywiązana do tej otchłani. Czyż miłość do stron rodzinnych i obowiązek nie nabierają znaczenia dopiero wtedy, gdy odrzucając je tracimy równocześnie coś innego? Cóż ona w ogóle ma do stracenia? (Radio i lustro... radio i lustro.,.) Oczywiście, wyśle jej to radio. Ale czy nie okaże się, że w ogólnym rozrachunku straciła więcej? Na przykład, nie będzie już ceremonii przygotowywania mu kąpieli. Tak to lubiła! Zawsze zostawiała część wody przeznaczonej do prania, żeby tylko umyć mu całe ciało. Gorącą wodą polewała mu uda i aż się skręcała ze śmiechu, jakby to ją oblewano. Już nie będzie miała okazji, aby się tak śmiać. Nie, nie wolno pozostawić cię w błędnym mniemaniu. Od samego początku między mną a tobą nie było żadnej obietnicy. Niemożliwe jest więc złamanie obietnicy. Co więcej. nie powiem, żebym i ja nic tu nie stracił. Na przykład zapach tej taniej sake, jakby zrobionej z gnojówki, którą dostarczano raz w tygodniu... rytmiczny ruch mego ciała pomiędzy twoimi udami o wystających niby rynny pod okapem mięśniach... twój wstyd, gdy zwilżonymi śliną palcami obdrapywałaś, niby spaloną gumę, piasek nagromadzony w mrocznym wnętrzu... i ten twój wstydliwy uśmiech, przez który wszystko to wydawało się jeszcze bardziej nieprzyzwoite... Gdyby tak dodać to wszystko, zebrałoby się całkiem sporo. Nie do wiary, a jednak fakt. Mężczyzna, bardziej niż kobieta, skłonny jest przywiązywać wielką wagę do takich szczegółów. 37 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM Ale gdy zaczynał myśleć o tym, co uczynili mieszkańcy tej wsi, nie mógł zliczyć strat, jakie tu poniósł. Ich wzajemne zadłużenie nie posiadało specjalnego znaczenia. Tamci zaś - to inna sprawa. Kiedyś odpłaci im za wszystko. Nie wiedział jeszcze, w jaki sposób ukarać ich najdotkliwiej. Początkowo myślał o podpaleniu całej wioski lub o wrzuceniu trucizny do studni, o zastawieniu pułapek i wciągnięciu wszystkich odpowiedzialnych do głębokiej jamy - podtrzymywało go na duchu sycenie wyobraźni takimi metodami rewanżu. Teraz, gdy już nadarzyła się okazja, by zrealizować te plany, nie mógł myśleć o tak dziecinnych środkach. W końcu przemoc jednej osoby niewiele może tu zdziałać. Jedyny sposób to odwołać się do prawa. Ale nawet gdyby tak uczynił, to czy władze w dostatecznym stopniu zrozumieją okrucieństwo ich postępowania? Na razie zamelduje w każdym razie w prefekturze policji. Ach, tak, jeszcze jedna sprawa... Zaraz!... Co to za głos? Już nie słychać... Chyba wydawało mu się. Ale gdzież, do diabła, podziały się te światła? Choćby nie wiem jak nierówny był ten teren - to niemożliwe, żeby nigdzie nie było widać świateł. Można jeszcze przypuszczać, że kierował się zanadto w lewo i dotarł za daleko w stronę przylądka, a jakiś wysoki grzbiet zasłonił mu wieś. Nie wolno tracić czasu. Spróbuję zdecydowanie zmienić kierunek i pójść na prawo. Jest jeszcze jedna sprawa, o której nie powinnaś zapomnieć. Nigdy nie potrafiłaś odpowiedzieć jasno na moje pytania. Padało wtedy od dwóch dni. W czasie deszczu częściej obrywały się zbocza, ale bardzo malała ilość lotnego piasku. Ponieważ pierwszego dnia wykonali więcej pracy, niż przewidywał plan, następnego dnia mieli znacznie mniej do roboty. Wykorzystując odpoczynek, którego nie zaznali już od dłuższego czasu, postanowił wypytać kobietę o różne sprawy. Chciał, by mu powiedziała, dlaczego jest tak przywiązana do tej dziury, co każe jej pracować tutaj z taką cierpliwością, jakby zdzierała strupy pozostałe na ciele po jakiejś chorobie skóry. Sam był nawet zdumiony swoim uporem. Ty, która początkowo tak swawolnie się zabawiałaś wystawiając na deszcz nagie ciało, zaczęłaś w końcu płakać, gdy przycisnąłem cię do muru tymi pytaniami. A potem mówiłaś coś niewyraźnie, że to tylko dlatego, że kiedyś w czasie tajfunu wraz z kurnikiem pogrzebani zostali twoi bliscy, że tu leżą kości twego męża i dziecka. Rzeczywiście, to można zrozumieć. To całkiem uzasadnione. Nie dziwiło go, że nie miała ochoty o tym rozmawiać. Tak, nie mogę powiedzieć, że jej uczucia są mi obce. Postanowiłem jej uwierzyć. Od następnego dnia w wolnych chwilach poszukiwałem kości zmarłych. Przez dwa dni kopałem w tym miejscu, które mi sama wskazałaś. Lecz nie znalazłem nie tylko kości, lecz nawet resztek kurnika. Wówczas pokazałaś mi inne miejsce. Tam też nic nie znalazłem. I tak na próżno kopałem przez dziesięć dni w pięciu różnych miejscach, aż wreszcie zaczęłaś mnie przepraszać, bliska płaczu. Mówiłaś, że dom musiał zmienić swoje miejsce pod wpływem nieustannego naporu piasku, a kto wie, czy sama jama się nie przesunęła. W takim razie kurnik oraz kości męża i dziecka zostały przykryte ścianą piasku, która rozdziela ich dom od sąsiadów; istnieje nawet możliwość, że przeniesione zostały na podwórze sąsiadów. Na pewno - teoretycznie - było to możliwe. Lecz twój nieszczęśliwy wyraz twarzy wskazywał wyraźnie, że choć nie chciałaś kłamać, to jednak od samego początku nie miałaś najmniejszego zamiaru pokazać właściwego miejsca. A więc i te kości były w końcu wymówką. , Nie miałem już nawet siły gniewać się na ciebie. I wtedy postanowiłem zaniechać małostkowego dochodzenia kto, komu i ile jest winien. Myślę, że ty nawet tego nie mogłaś zrozumieć... Co to? Mężczyzna stracił głowę i rzucił się na ziemię. Stało się to zbyt nagle, by mógł pojąć, co się dzieje. Nagle panorama wioski znalazła się tuż przed jego oczyma. Widocznie wszedł prosto na wzgórze przylądka graniczącego z wioską. Gdy tylko otwarł się przed nim widok, od razu znalazł się w środku wioski. Nie zdążył jeszcze ocenić sytuacji, a już wrogie ujadanie psa rozległo się tuż przy płocie z patyków. Na zasadzie reakcji łańcuchowej przyłączyły się do niego następne. Szeregi białych kłów podchodziły ku niemu w mroku. Mężczyzna wyciągnął sznur z nożycami i wymachując nim zaczął biec. Nie było wyboru. Mógł tylko biec najkrótszą drogą ku wyjściu ze wsi. 26 Mężczyzna biegł. Migające w białym świetle lamp domy tworzyły labirynt przeszkód i korytarzy przy szlaku jego ucieczki. Smak wiatru przepływającego z szumem przez ściśnięte gardło... Smak ciepławej rdzy żelaza... Rozpaczliwa gra na cienkiej szybie szklanej, wygiętej już tak mocno, że w każdej chwili może pęknąć. Było już za późno, by przypuszczać, że transportujący piasek robotnicy nie wyszli jeszcze z domów, a za wcześnie, by mieć nadzieję. że odjechali już nad morze. Co prawda, nie pamięta odgłosu trójkołowego samochodu. To niemożliwe, by nie dosłyszał warkotu tego szalonego, dwucylindrowego motoru nawet z odległości jednego kilometra. Sytuacja była więc groźna. Nagle z cienia wyskoczyło coś czarnego. Sądząc po sapaniu był to duży pies. Ten pies widocznie nie był tresowany w prowadzeniu ataku - popełnił błąd, gdyż przed zatopieniem kłów w jego ciele zaczął głośno szczekać. Mężczyzna zamachnął się sznurem - nożyce uderzyły w coś, a pies z żałosnym skowytem znowu stopił się z cieniem. Na szczęście rozerwał mu tylko nogawkę u spodni. Wprawdzie gdy się zamachnął, stracił równowagę i padając fiknął koziołka, ale zerwał się natychmiast na nogi i zaczął biec. Psów było więcej - pięć albo sześć. Zniechęcone niepowodzeniem pierwszego, czekały chyba na odpowiedni moment - ujadając groźnie, - krążyły wokół niego. Gruby, rudy pies, chyba ten z szopy, trzymał się z tyłu i przynaglał inne do ataku. Mężczyzna wymachując sznurem w promieniu pięćdziesięciu centymetrów, posługiwał się nim jak tarczą; osłaniając się z prawa i lewa, przeskoczył przez kupę muszli i biegł między wąskimi płotami z gałęzi, przeciął podwórze zasłane słomą i wreszcie wydostał się na szeroką drogę. Jeszcze trochę i będzie poza wioską. Obok drogi był niewielki rów. Z rowu wylazło dwoje przestraszonych dzieci - pewnie brat i siostra. Gdy zauważył je, było już za późno. Zrobił, co mógł, by ściągnąć sznur w bok. Uderzył je jednak i wszyscy troje oplątani sznurem wpadli do rowu. Na dnie leżało jakieś drewniane naczynie - rozległ się głuchy odgłos łamanego drzewa. Dzieci zaczęły krzyczeć. Psiakrew, dlaczego one tak głośno krzyczą! Odepchnął je od siebie z całych sił i gdy już wydrapał się na górę, drogę blokowały mu światła trzech latarek kieszonkowych. Jednocześnie rozległ się dzwon alarmowy. Dzieci płaczą... psy szczekają... Za każdym uderzeniem dzwonu serce kurczyło się i podskakiwało do góry, a z jego otwartych porów wypełzło tysiące kłujących robaków niby ziarna ryżu. Jedna z latarek miała chyba regulator ogniskowej - światło na chwilę złagodniało, po czym nagle zaczęło kłuć go tak mocno jak rozpalona do białości igła. 38 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM Czy powinien - nie zwracając na to uwagi - zaatakować wprost, odpychając ich co sił na boki? Gdyby ich ominął, byłby już za wsią. Później może tego żałować lub nie, lecz wszystko zależy od tej jednej chwili... Naprzód! Nie wahaj się! Jeśli nie wykorzysta tego momentu, później już nie zdąży. Nie ma co liczyć, że nadarzy się jeszcze jedna okazja. Gdy się nad tym zastanawiał, światła latarek tworzące krąg wokół niego zacieśniły się z prawej i lewej strony i zaczęły coraz bardziej przybliżać. Mocniej chwycił sznur, natężył siły w biodrach, lecz nie mógł się zdecydować i stał tak z wciśniętymi w miękką ziemię czubkami stóp. Między latarkami pojawiły się już ludzkie cienie. Przy drodze majaczył jakiś ciemny kształt przypominający mroczny otwór jamy - był to na pewno samochód. Jeśli nawet uda mu się przedostać między nimi, mogą go łatwo schwytać od tyłu. Za jego plecami zamilkł płacz, potem usłyszał kroki uciekających dzieci. Nagle zaświtał mu doskonały pomysł. Gdyby tak schwytać dziecko i posłużyć się nim jak tarczą?! Nie mogliby się wtedy zbliżyć do niego! Gdy się odwrócił, by to uczynić, zobaczył przed sobą jeszcze więcej świateł. Droga była odcięta! Jakby odrzucony, zaczął biec, ile miał sił, drogą, którą tu przybył. Decyzja była rodzajem refleksu - miał nadzieję, że uda mu się jakoś przejść przez wzgórza ciągnące się od przylądka. Mężczyźni podnieśli krzyk i zaczęli biec za nim. Poczuł ból w kolanach, tak jakby je zwichnął. Może za bardzo się śpieszył. A mimo to, na razie przynajmniej, udało mu się ich zaskoczyć i utrzymać w pewnej odległości - mógł nawet się obejrzeć i upewnić, gdzie się znajdowali. Jak daleko się znajdował? Wspiął się już na kilka wzniesień, zbiegł po kilku pochyłościach. Im bardziej wytężał siły, tym bardziej wydawało mu się, że to wszystko na próżno. Biegł jak we śnie, nie posuwając się ani o krok. Już nie czas na rozważania nad efektywnością wysiłku. Smak miodu zmieszanego z krwią wydobywał się gdzieś zza języka. Chciał wypluć, lecz było to zbyt lepkie i nie mógł. Włożył palec do ust i wydrapał. Dzwon bił jeszcze na alarm, lecz głos jego był odległy i przerywany. Również i gniewne psy poszczekiwały w dali zupełnie zniechęcone. Teraz tylko jego własny oddech niby piłowanie żelaza - rozdzierał powietrze wokół niego. Trzy światła ścigających, ustawione jak przedtem w jednym szeregu, błyskały raz wyżej, raz niżej i choć nie zdawały się przybliżać, wcale się też nie oddalały. Równie trudno było biec uciekającemu jak i ścigającym. Teraz to już tylko sprawa wytrzymałości: -Ale wcale to go nie pocieszało. Napięcie trwało chyba zbyt długo, dlatego w świadomości pojawiło się jakieś pęknięcie - czająca się w nim dotąd słabość wróżyła szybkie wyczerpanie sił. Niebezpieczne symptomy... Dobrze, że uświadamia sobie niebezpieczeństwo. W butach było pełno piasku. Zaczęły go boleć paznokcie. Obejrzał się. Ścigający, nie wiadomo kiedy, pozostali w tyle na prawo o jakieś siedem, osiem czy dziewięć metrów. Dlaczego zboczyli z kursu? Przypuszczalnie chcieli uniknąć wspinania się na wzgórze i dlatego pokpili sprawę. Oni także chyba porządnie się zmęczyli. Mówią, że ścigający męczą się łatwiej. Szybko zdjął buty i biegł boso. Wcisnął je za pasek od spodni, gdyż w kieszeniach za bardzo by przeszkadzały. Poczuł się trochę lepiej i wbiegł bez chwili odpoczynku na dość wysokie wzgórze. Jeśli pójdzie tak dalej i szczęście mu dopisze, to, kto wie, może uda się wymknąć... Księżyc jeszcze nie wzeszedł, lecz w świetle gwiazd okolice pokrywały plamy światła i cienia, a w dali można było wyraźnie odróżnić linię wzgórz. Zdaje się, że zdąża w kierunku cypla przylądka. Znów zanadto skręca. Gdy chcial zmienić kierunek, nagle przestraszył się. W ten sposób skróci odległość między nim a pogonią. Ogarnęło go przerażenie, gdyż po raz pierwszy zdał sobie sprawę z ich planu. Pościg, który na pierwszy rzut oka wyglądał tak bezładnie, był dobrze zaplanowany; chcieli zepchnąć go do morza. Kierowali nim, choć on o tym nie wiedział. Zrozumiał, że latarki miały po prostu wskazywać ich położenie. To utrzymywanie jednakowej odległości także było celowe. Nie, jeszcze za wcześnie na poddanie się. Słyszał o tym, że jest gdzieś droga prowadząca na urwisko, a poza tym, jeśli okaże się konieczne, opłynie przylądek. Gdy pomyślał, że mogą go złapać i z powrotem zaprowadzić do jamy, przestał się wahać. Stromo opadające zbocze po długim i łagodnym wzniesieniu. Długi, łagodny spadek po urwistym zboczu. Stopa po stopie, krok po kroku, niby nizanie koralików... Cierpliwości... cierpliwości... Nie zauważył nawet, kiedy dzwon zamilkł. Nie odróżniał już szumu wiatru, morza i huczenia w uszach. Wczołgał się na jeszcze jedno wzgórze i obejrzał do tyłu. Światła pościgu znikły. Przeczekał jeden oddech i drugi, lecz nie pojawiły się. Czy rzeczywiście udało mu się uciec? Rosnąca nadzieja przyśpieszyła bicie serca. Jeśli to prawda - to tym bardziej powinien odpocząć... Nie, jeszcze jeden skok, do następnego wzgórza! Nagle okazało się, że nie może biec. Nogi ciążyły mu okropnie. Ciężar stóp nie był czymś zwykłym. Po prostu zaczął grzęznąć. Zupełnie jak w śniegu - pomyślał i nagle zapadł się do połowy łydek. Zaskoczony, próbował wyciągnąć nogę, lecz wtedy druga noga zapadła się natychmiast po kolana. Co się dzieje? Kiedyś słyszał o “piasku zjadającym ludzi". Szamotał się na wszystkie strony, aby się jakoś wydostać, ale im bardziej walczył, tym głębiej się zanurzał. Obie nogi zapadły się już po uda. A więc to była pułapka! Ich celem nie było wcale morze, ale to miejsce. Chcieli go zlikwidować, nie zadając sobie nawet trudu, by go schwytać! Likwidacja jak się patrzy. Nawet magik z czarodziejską chusteczką nie poradziłby sobie tak łatwo. Powieje wiatr i wszystko zniknie. Nawet najlepszy pies policyjny będzie tu bezsilny. Teraz tym łotrom jest już obojętne, nie muszą się tu pokazywać! Nic nie widzieli i nic nie słyszeli. Głupi przybysz sam się tu zabłąkał i zniknął na zawsze. Dranie, załatwili się z tą całą sprawą nie brudząc nawet rąk. Tonie coraz głębiej, coraz głębiej... zaraz zapadnie się powyżej kości biodrowej... Co ma robić, na Boga? Gdyby mógł powiększyć powierzchnię kontaktu z piaskiem, ciężar ciała by się zmniejszył w stosunku do danej powierzchni choć trochę, i udałoby się powstrzymać tonięcie. Wyciągnął obie ręce i przylgnął do ziemi. Lecz już było za późno! Chciał się położyć na brzuchu, lecz całą dolną część jego ciała piasek utrzymywał w pozycji pionowej. Nie sposób utrzymać zmęczonych bioder pod właściwym kątem przez czas dłuższy. Jeśli się nie jest dobrze wytrenowanym akrobatą, zachowanie tej pozycji jest bardzo trudne. Jak ciemno! Cały świat zamknął oczy i zatkał uszy. Ja tu umieram, a nikt nawet nie spojrzy! Lęk szarpnął za gardło i nagle wybuchnął. Mężczyzna otworzył szeroko usta i wydał zwierzęcy krzyk - Na pomoc! Szablonowe wyrażenie. Dobrze, niech będzie szablon... Cóż znaczy indywidualność, gdy człowiek patrzy w oczy śmierci? Chcę żyć za wszelką cenę; zwykłym szarym życiem! Wkrótce zapadnie się po piersi, po brodę, już piasek sięga nosa... Stop, dość! - Ratunku! Proszę! Obiecuję wszystko! Proszę, pomóżcie!... proszę! 39 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM W końcu się rozpłakał. Początkowo próbował się jeszcze opanować, potem płacz jego stał się niepohamowanym lamentem. Poddał się już uczuciu poniżającej klęski i drżał przerażony. Nikt go nie widział, było mu więc obojętne. To niesprawiedliwe, że wszystko odbywało się bez żadnych formalności. Gdy umierał skazaniec, pozostawała po nim przynajmniej notatka w kronice więzienia. On mógł jęczeć. ile chciał... nikt nie patrzył. Dlatego zdumienie, gdy nagle zawołano na niego z tyłu; było nawet, do pewnego stopnia, okrutne. Był całkowicie pokonany. Nawet uczucie wstydu i poniżenia spopielało w osłupieniu jak podpalone skrzydło ważki. - Ej, chwyć się tego! Długi kawałek deski ześliznął się i trafił go w bok. Krąg światła przeciął ciemności i zatrzymał się na desce. Mężczyzna wykręcił swą obezwładnioną górną część ciała i zwrócił się błagalnie do mężczyzn, którzy - jak mu się zdawało - stali za nim. - Proszę wyciągnąć mnie tym sznurem... - Też coś, nie jesteś przecież korzeniem, żebyśmy mieli cię wyrywać. - Z tyłu rozległ się śmiech. Nie był pewien, ale mogło ich być czterech lub pięciu. - Właśnie poszli po łopatę, jeszcze trochę cierpliwości. Gdy oprzesz łokcie na tej desce, nie masz się czego obawiać. Oparł łokcie, jak mu powiedziano, obejmując jednocześnie głowę. Włosy miał mokre od potu. Było mu już wszystko jedno. Pragnął tylko, aby ta poniżająca sytuacja skończyła się jak najszybciej. - No, ale masz szczęście, że szliśmy za tobą. To takie miejsce, którego psy nawet unikają... naprawdę groziło ci niebezpieczeństwo. Ilu było takich, co nieświadomie się tu zabłąkali i nigdy już nie wrócili! To miejsce osłonięte jest górą, piasek nanoszony z wiatrem, zatrzymuje się... W zimie gromadzi się śnieg, na tym piasek. znowu śnieg i tak przez wieki nakładają się warstwy jak w andrucie. Tak przynajmniej mówił drugi syn prezesa związku, ten, który poszedł do szkół w mieście. To interesujące, prawda? Gdyby tak przekopać do dna, można by chyba znaleźć coś wartościowego. Po co on mi to opowiada, do diabła? Niech już przestanie mówić tak niewinnie. Bardziej na miejscu byłoby, gdyby pokazał zęby. Albo przynajmniej niech go zostawi w spokoju, z jego zeszmaconą rezygnacją... Wreszcie usłyszał jakiś ruch za sobą. Widocznie przynieśli łopatę. Trzej mężczyźni z deskami przyczepionymi do zelówek butów zaczęli niepewnie kopać, zataczając wokół niego koło. Piasek leżał tu warstwami, które dawały się łatwo zdejmować. Jego marzenia, rozczarowania, wstyd i godność zostały już pogrzebane pod tym piaskiem. Gdy ręce mężczyzn dotknęły jego pleców, nie zrobiło to na nim żadnego wrażenia. Gdyby mu kazano, zdjąłby nawet spodnie i wypróżnił się na ich oczach. Niebo się rozjaśniło i wyglądało tak, jakby miał wkrótce wzejść księżyc. Z jakim wyrazem twarzy powita go kobieta? To już obojętne. Teraz mogą ze mnie zrobić nawet worek bokserski. 27 Uwiązano go na linie i ponownie spuszczono do dołu, jak bagaż. Nikt nie powiedział słowa, jak gdyby to była ceremonia pogrzebowa. Dół był głęboki i ciemny. Księżyc owijał krajobraz wydm słabym, jedwabnym blaskiem uwydatniającym nawet odciski stóp i fale powstałe od wiatru, niby fałdy na szkle. Tylko to miejsce było wyłączone z krajobrazu i stanowiło po prostu ciemną plamę. Nie przejmował się tym specjalnie. Był tak wyczerpany że gdy podnosił głowę, by spojrzeć na księżyc, dostawał zawrotów głowy i nudności. Kobieta była jeszcze ciemniejszą plamą w tym mroku. Szła za nim, gdy kierował swe kroki ku pościeli, lecz nie wiadomo dlaczego - była dla niego niewidoczna. Nie, nie tylko kobieta - wszystko dokoła było zasnute mgłą. Nawet potem, gdy opadł na posłanie, wydawało mu się, że ostatkiem sił biegnie jeszcze po piasku... I gdy zasnął, we śnie nie przestawał biec. Ale sen miał lekki. W pamięci zachowały się odgłosy pracujących przy piasku mężczyzn i szczekanie psów w oddali. Dobrze pamiętał, jak kobieta przerwała pracę, przyszła na kolację i zapaliła lampę stojącą obok poduszki. Raz wstał, by napić się wody, i znowu natychmiast zapadł w sen. Nie miał jeszcze tyle sił, by wstać i pomóc kobiecie. Nie mając nic do roboty, zapalił lampę. Gdy z roztargnieniem zapalał papierosa, dostrzegł pająka - tłustego i ruchliwego - który zataczał kręgi wokół lampy. Byłoby zupełnie naturalne, gdyby to była ćma, ale pająk dążący ku światłu - to bardzo dziwne. Już miał przypiec go papierosem, lecz powstrzymał się w ostatniej chwili. Pająk krążył dalej, zataczając precyzyjnie koło w promieniu piętnastu czy dwudziestu centymetrów, jak sekundnik zegarka. Być może nie była to zwykła fototropia. Krążył tak oczekując na coś, aż wreszcie przybłąkała się ćma. Jej wielki cień zamajaczył kilka razy na suficie, gdy uderzała w szkło lampy, potem usiadła na metalowym uchwycie i trwała w bezruchu. Była to jakaś nieporadna ćma, co nie pasowało do jej wyglądu. Przypalił ją papierosem. Zniszczył jej ośrodek nerwowy i wijącą się z bólu podrzucił na drogę pająka. Od razu rozpoczął się oczekiwany dramat. Pająk rzucił się błyskawicznie i przylgnął do żywej jeszcze ofiary. Potem zaczął krążyć wlokąc za sobą martwą już ćmę. Wydawało się, że mlaskał przy tym językiem w przeczuciu soczystego dania. Nie wiedział, że istnieją takie pająki. Co za przebiegłość posługiwać się lampą zamiast pajęczyny. Zamiast czekać biernie na siatce pajęczyny - mógł wciągnąć ofiarę w pułapkę. Ale konieczne było do tego odpowiednie światło. Nie mógł przecież szukać pożaru lasu czy krążyć wokół księżyca. Czyżby to był więc nowy gatunek pająka, który rozwinął swe instynkty obcując z człowiekiem? Całkiem niezła hipoteza. Ale jak w takim razie w ogóle wyjaśnić fototropię ćmy? Z ćmą sprawa wygląda inaczej niż z pająkiem, ale trudno uważać, by światło lampy służyło jej do zachowania gatunku. Ponadto oba zjawiska zrodziły się dopiero po zdobyciu ognia przez człowieka. Najlepszym dowodem jest fakt, że ćmy nie lecą całymi rojami ku księżycowi. Można by to zrozumieć, gdyby to był zwyczaj jednego tylko gatunku tych owadów. Ale skoro jest to wspólne dla około dziesięciu tysięcy odmian, nie pozostaje nic innego, jak uważać to za niezmienne prawo. To oszalałe trzepotanie skrzydłami spowodowane sztucznym światłem... Ten tajemny związek ognia, ćmy i pająka... Jeśli prawo przejawia się tak bezmyślnie jak w tym wypadku, to w co w ogóle można wierzyć? Zamknął oczy. Wydawało mu się, że przepływają przed nim plamy światła. Gdy chciał je złapać, zawirowały i uciekły. Wyglądały jak cienie cicindeli na piasku. Obudził go płacz kobiety. - Dlaczego płaczesz? Aby ukryć zmieszanie, wstała z pośpiechem. - Przepraszam... chciałam właśnie przygotować herbatę. Zaskoczyło go, że mówiła nosowym głosem, przez łzy. W sylwetce kobiety, zwróconej do niego tyłem i pochylonej przy poprawianiu ognia w palenisku, był jakiś dziwny niepokój - upłynęła dłuższa chwila, nim pojął, o co chodzi. Myślał 40 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM tak wolno, jakby chciał odwrócić kartkę pokrytej pleśnią książki. Udało mu się jednak to uczynić. Nagle uświadomił sobie, jak bardzo jest nieszczęśliwy i godny litości. - Nie udało mi się... - Tak. - Naprawdę, nie udało mi się zupełnie. - Nie udało się to przecież jeszcze ani razu... nikomu... Powiedziała to niepewnie, głosem, w którym kryła się jednak jakaś siła, i zdawało mu się, że starała się go usprawiedliwić. Jakżeż godna litości była jej czułość. Skrzywdziłby ją, gdyby jej tego nie wynagrodził. - Niestety... Gdyby mi się udało, przysłałbym ci radio. - Radio... - Już od dawna myślałem o tym. - Och, nie trzeba... nie potrzebujesz tego robić... powiedziała zmieszana, jakby go przepraszała. - Jeśli wezmę dużo dodatkowej pracy, będę mogła kupić je tutaj sama. Gdybym kupowała na raty, to wystarczyłoby wpłacić zaliczkę, prawda? - No, chyba tak, jeśli na raty. - Zagotuję wodę i umyję ci plecy, dobrze? Nagle wezbrał w nim smutek barwy poranka. Mogliby sobie wzajemnie lizać rany. Lecz gdyby nawet do końca życia lizali swe nieuleczalne rany, to i tak by się nie zagoiły, a tylko zdarliby sobie języki. - Nie zrozumiałem... Lecz koniec końców, życie niełatwo zrozumieć. Jest tamto życie i to życie, a to po tamtej stronie wygląda nieco lepiej... Najtrudniejsze do zniesienia jest to, że nie wiadomo, co nas jeszcze czeka. Oczywiście, nigdy tego nie będziemy wiedzieli, niezależnie od tego, jakie jest nasze obecne życie. A jednak nie mogę sil oprzeć wrażeniu, że lepsze jest to życie, które - jakie by nie było - pozwala człowiekowi zapomnieć o wszystkim... - Czy mogę umyć... Powiedziała to, jakby chciała dodać mu otuchy. Głos jej był łagodny, wzruszający. Mężczyzna rozpiął koszulę i zaczął zdejmować spodnie. Piasek pokrywał całą skórę. (Ciekawe, co robi teraz tamta?) Wydawało mu się, że to, co przeżył wczoraj, wydarzyło się przed wiekami. Kobieta zaczęła namydlać ręczniczek. Część III 28 Październik. W ciągu dnia ostatki lata, które jak gdyby ociągało się z odejściem, rozpalały jeszcze piasek tak, że boso trudna było ustać nawet pięć minut, lecz gdy słońce zachodziło, przez nieszczelne ściany przenikały do pokoju chłód i wilgoć; przybyło więc dodatkowe zajęcie: suszenie zwilgotniałego w palenisku popiołu. W bezwietrzne dni, rano i wieczorem, na skutek wahań temperatury, unosiła się mgła podobna do nurtów mętnej rzeki. Pewnego dnia na pustym placu za domem mężczyzna spróbował zastawić pułapkę na wrony. Postanowił ją nazwać “nadzieją". Mechanizm pułapki, wykorzystujący naturalne właściwości piasku, był bardzo prosty. Mężczyzna wykopał najpierw dosyć duże wgłębienie, na jego dnie umieścił niewielki cebrzyk i przykrył go nieco mniejszą od otworu pokrywą, którą umocował na trzech patyczkach wielkości zapałek. Do każdego z patyczków przywiązana była cienka nitka. Nici przechodziły przez środek pokrywy i łączyły się z drutem na zewnątrz. Na koniec drutu nadział suszoną rybę jako przynętę. Wszystko starannie przykrył piaskiem. Z zewnątrz widać było tylko przynętę leżącą na dnie wklęsłości. Gdy wrona chwyci przynętę, wypadną od razu drewniane podpórki i pokrywa spadnie w dół, a jednocześnie osypujący się piasek zagrzebie wronę żywcem. Przeprowadził kilka prób - wszystko działało doskonale. Mógł sobie nawet wyobrazić tę godną pożałowania wronę, która nie zdąży zatrzepotać skrzydłami, a już pochłonięta zostanie przez sypiący się piasek. A potem, jak wszystko dobrze pójdzie, napisze list i przywiąże go do nogi wrony. No, oczywiście, to wszystko zależy od szczęścia. Przede wszystkim bardzo nikła jest możliwość, by raz wypuszczona wrona dała się znowu schwytać. Ponadto zupełnie nie wiadomo, dokąd ona poleci. Zasięg lotu wrony jest zazwyczaj bardzo ograniczony. A najgorsze to, że mieszkańcy wioski mogliby zauważyć w stadzie wron tę z kawałkiem białego papieru u łapy i poznać w ten sposób cały jego plan. A wówczas znowu by poszedł na marne cierpliwy i długotrwały wysiłek. Od czasu nieudanej ucieczki mężczyzna stał się bardzo ostrożny. Przystosował się do życia w tej dziurze i traktował je jak rodzaj snu zimowego, koncentrując swe wysiłki na uśpieniu czujności mieszkańców wioski. Podobno powtarzanie tego samego wzorca może mieć taki skutek jak kolor ochronny. Jeśli uda mu się wtopić w nurt powtórzeń, które się składają na codzienne życie, to może z czasem mieszkańcy wioski zapomną o jego istnieniu. Ta powtarzalność miała jeszcze inną zaletę. Na przykład przez ostatnie dwa miesiące kobieta zajmowała się nieustannie nawlekaniem koralików na nitkę - była tak pochłonięta tą pracą, że twarz jej wyglądała jak opuchnięta. Igła zdawała się tańczyć w jej dłoniach. Według jego oceny oszczędności kobiety wyniosą wkrótce ze dwa tysiące jen. Jeszcze jakieś dwa tygodnie pracy w takim tempie i zbierze chyba pierwszą ratę na radio. W tym tańcu igły była tak wielka powaga, że - zdawałoby się - jest czymś najważniejszym w świecie. Powtarzalność jej ruchów nadawała barwę teraźniejszości, czyniła ją namacalnie obecną. Mężczyzna również, by nie być gorszym od niej, postanowił poświęcić się całkowicie jakiejś bardzo monotonnej pracy. Głównym jego zajęciem stało się między innymi codzienne oczyszczanie strychu z piasku, przesiewanie ryżu i pranie. Czas upływał mu szybko, gdy pracował nucąc przez nos jakąś melodię. Wynalezienie małego namiotu plastykowego chroniącego ich przed piaskiem podczas snu, pomysł przypiekania ryb w rozpalonym piasku - wszystko to uprzyjemniało czas. Aby nie psuć sobie nastroju, od tamtego dnia starał się w miarę możliwości obyć bez czytania gazet. Po tygodniu przestał już nawet myśleć o czytaniu. Po miesiącu zapomniał, że było coś takiego jak gazety. Kiedyś widział gdzieś reprodukcję miedziorytu zatytułowaną Piekło samotności - wydała mu się bardzo dziwaczna. Jakiś mężczyzna unosił się niepewnie w powietrzu z oczami rozwartymi ze strachu, a otaczająca go przestrzeń wcale nie była pusta. Przeciwnie, wypełniały ją na wpół przezroczyste cienie zmarłych, tak gęsto stłoczonych, że nie można było wśród nich się poruszać. Zmarli - każdy miał inny wyraz twarzy - odpychali się nawzajem i nieustannie coś do mężczyzny mówili. Dlaczego to się 41 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM nazywa Piekło samotności? - zadawał sobie wtedy pytanie. Myślał, że wpisano ten tytuł przez pomyłkę, jednakże dopiero teraz zrozumiał treść obrazu. Samotność - to niespełnione pragnienie iluzji. Dlatego człowiek obgryza paznokcie - nie znajdując zadowolenia w samym biciu serca. Pali papierosy, gdyż nie umie zadowolić się rytmem własnego umysłu, drżą mu nerwowo kolana, bo nie znajduje zadowolenia w akcie płciowym. Oddech, chodzenie, perystaltyka jelit, stały rozkład zajęć, niedziele co siedem dni, egzaminy pod koniec semestru, powtarzające się co cztery miesiące, wcale nie przynosiły mu zaspokojenia, przeciwnie - pobudzały do ciągłego powtarzania tych samych czynności. Wreszcie wzrasta liczba wypalonych dziennie papierosów, w nocy nawiedzają go koszmarne mary senne, w których z kobietą o brudnych paznokciach poszukuje na oślep jakiejś kryjówki z dala od ludzkich oczu, a gdy wreszcie zauważył, że zaczyna przejawiać symptomy zatrucia, pomyślał nagle ni stąd, ni zowąd o niebie opartym na niezwykle prostych cyklach eliptycznych i o strefie wydm rządzonej falami o długości 1/8 mm - a to zmieniło zdecydowanie jego dotychczasowy sposób myślenia. Chociaż odczuwał pewne zadowolenie z prac, jakie wykonywał, oraz z nieustannej walki z piaskiem, to jednak nie płynęło ono tylko z pobudek masochistycznych. Wcale by się już nie dziwił, gdyby rzeczywiście istniała tego rodzaju kuracja. Pewnego ranka wraz z regularnym zaopatrzeniem przysłano magazyn rysunkowy. Sam magazyn nie był niczym specjalnym. Okładka podarta, ślady tłustych palców zapewne dostali to u śmieciarza. Lecz, mimo iż tak brudne, pismo to było przykładem troski, jaką czasem przejawiali ci wieśniacy. Zastanowiło go przede wszystkim to, że czytając magazyn pokładał się ze śmiechu; zachowywał się tak, jakby miał konwulsje - wił się i uderzał rękami o matę. Rysunki były całkowicie bez sensu. Wulgarne, nakreślone od ręki szkice. Tak głupie, że gdyby żądano od niego wyjaśnienia, co w nich jest śmiesznego, nie potrafiłby odpowiedzieć. Jeden z rysunków był śmieszny jedynie dzięki wyrazowi pyska konia, który upadł pod ciężarem wielkiego mężczyzny i złamał sobie nogę. Jak on może się śmiać będąc sam w podobnej sytuacji! Wstyd! Jak dalece można się przystosować do tutejszych warunków? Musi chyba istnieć jakaś granica? W najgorszym razie przystosowanie jest tylko metodą, w żadnym wypadku nie celem. Sen zimowy - to nieźle brzmi. Czyżby jednak zamienił się w kosz na piasek i stracił na zawsze ochotę pokazania swej twarzy słońcu? Gdy zastanawiał się nad tym, okazało się, że nie ma żadnej pewności, czy kiedyś, w jakiś sposób nadarzy mu się jeszcze okazja do ucieczki. Ostatecznie miał nawet powody, by myśleć, że tak się przyzwyczai do czekania bez celu, że w momencie gdy skończy się sen zimowy, oślepiony światłem, nie będzie mógł wyjść na zewnątrz. Trzy dni żebrania wystarczy, aby zostać na całe życie żebrakiem - powiada przysłowie. lego rodzaju wewnętrzny rozkład postępuje niespodziewanie szybko. Zastanawiał się nad tym z całą powagą, ale gdy przypomniał sobie pysk tego konia, od razu ogarnął go ten głupi śmiech. Kobieta, pochłonięta nanizywaniem koralików przy świetle lampy, uniosła twarz i uśmiechnęła się dobrodusznie do niego. Mężczyzna nie mogąc dłużej znieść tego samookłamywania, odrzucił magazyn rysunkowy i wyszedł z domu. Nad urwiskiem kłębiła się wielkimi wirami mleczna mgła. Wspomnienie nocy pozostało jeszcze w resztkach cienia leżącego na piasku niby brudne plamy... w miejscach świecących jak rozpalone druty... w przepływających cząsteczkach jaśniejącej pary... Ta gra cieni pobudzała jego bezkresną wyobraźnię. Nie nudził go ten widok, choćby patrzył nie wiem jak długo. Każdej chwili dokonywał nowych odkryć. Znajdował tu wszystko - od form rzeczywistych aż po dziwaczne kształty, jakich nigdy dotąd nie widział. Mimo woli zwrócił się ku tym wirom apelując: - Wysoki Sądzie, proszę łaskawie wyjaśnić treść oskarżenia! Proszę podać mi podstawy wyroku! Oto oskarżony stoi przed Wysokim Sądem i czeka pokornie! Wtedy z mgły dobiegł znany mu głos. Był nieco stłumiony, jakby ktoś mówił przez telefon. - Jeden na stu to w końcu... - Co mówisz? - Podobno w Japonii jeden na stu cierpi na schizofrenię. - Więc co z tego? - A kleptomanów jest tyleż samo. - O czymże ty mówisz, u licha? - Zakładając, że jeden procent mężczyzn stanowią homoseksualiści, to niewątpliwie tyleż samo jest lesbijek wśród kobiet. Podpalaczy - jeden procent, niedorozwiniętych umysłowo - jeden procent, erotomanów - jeden procent, megalomanów - jeden procent, notorycznych oszustów - też jeden procent, kobiet płciowo niepobudliwych - jeden procent, terrorystów - jeden procent, paranoików - także jeden procent... - Przestań pleść głupstwa! - Dobrze, ale wysłuchaj mniej spokojnie do końca. Agorafobia, gefyrofobia, narkomania, histeria, mania ludobójstwa, syfilis, kretynizm... przyjmijmy, że te przypadki występują także w stosunku jednego procentu, w sumie otrzymamy więc dwadzieścia procent. Jeśli doliczysz jeszcze osiemdziesiąt podobnych zboczeń - a niewątpliwie jest to możliwe - będziesz miał statystyczny dowód na to, że ludzkość składa się w stu procentach z jednostek nienormalnych. - Cóż za nonsens. Gdyby nie było standardu normalności, nie byłoby też ludzi nienormalnych! - Proszę, proszę... Teraz, gdy człowiek próbuje cię bronić, ty... - Bronić? - Nie masz chyba zamiaru obstawać przy swojej winie, co? - Oczywiście, że nie! - W takim razie chcę, abyś był wobec mnie bardziej posłuszny. Chociaż, jak mówisz, twoja sytuacja jest wyjątkowa, nie ma absolutnie powodu do obaw. Ludzie nie mają obowiązku ratowania zmieniającej swą barwę owłosionej gąsienicy, ale też nie mają prawa jej sądzić. - Gąsienicy?... Dlaczego bunt przeciw bezprawnemu uwięzieniu miałby czynić ze mnie gąsienicę zmieniającą swą barwę?! - Nie udawaj takiego niewiniątka. W typowo ciepłej strefie o wysokiej wilgotności, jaką jest Japonia, 87 procent szkód wyrządza woda; straty powodowane przez ruchome piaski nie sięgają nawet tysiącznej części jednego procentu. To, co mówisz - to nonsens! Tak jakbyś chciał, by w rejonie Sahary wprowadzono specjalną ustawę dotyczącą postępowania w wypadku szkód spowodowanych przez wodę! 42 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM - Nie mówię o żadnych specjalnych ustawach. Mówię o własnych cierpieniach. Cóż za różnica, czy się to dzieje na pustyni, czy wśród bagien - bezprawne zatrzymanie pozostaje bezprawnym zatrzymaniem! - O, bezprawne zatrzymanie... Ludzka żądza nie ma przecież końca... Teraz stałeś się już cennym nabytkiem dla wioski. - Gówno! Nawet j a posiadam ważniejszą rację istnienia! - Czy to ładnie mówić takie rzeczy? Uskarżać się na swój ulubiony piasek? - Uskarżać się? - Są podobno ludzie, którzy ponad dziesięć lat poświęcili na obliczanie wartości Z do kilkuset miejsc po przecinku. Myślę, że ci ludzie także posiadali swoją rację istnienia. A ty dlatego właśnie przybyłeś na te wydmy. że odrzuciłeś dawną rację istnienia. - To nieprawda! Nawet piasek posiada jeszcze jedną. zupełnie inną stronę medalu! Na przykład, wykorzystanie go wbrew jego istotnej właściwości pozwala zrobić z niego formę, prawda? Jest także surowcem, bez którego nie można się obejść przy produkcji betonu. Prowadzone są studia nad otrzymywaniem czystej gleby, pozbawionej szkodników - i tu także wykorzystuje się ten znamienny fakt, że piasek łatwo eliminuje szkodniki i chwasty. Przeprowadzono nawet eksperyment nad zamianą piasku na glebę posługując się pewnego rodzaju enzymami dezintegrującymi. Nie można więc mówić o piasku tak ogólnie. - Ho-ho-ho! Zdumiewające kazanie! Skoro znowu zmieniasz swoje stanowisko, to nie wiem już, w co wierzyć! - Nie chcę zdychać jak żebrak! - W końcu niewielka to różnica. Ryba, która zerwała się z haczyka i uciekła, zawsze będzie największa. - Do diabła, kim ty w ogóle jesteś! Kłęby mgły zafalowały i rozpadły się pochłaniając głos. Wiązka promieni prostych jak linijka ześliznęła się ze zbocza. Oślepiony blaskiem, zdusił wyczerpanie gromadzące się w nim niby sadza. Zakrakała wrona. Przypomniał sobie pułapkę i postanowił zajrzeć do swojej “nadziei" za domem. Choć nie liczył już na powodzenie, było to jednak lepsze zajęcie niż ten magazyn rysunkowy. Przynęta leżała tak, jak ją przedtem położył. Uderzyła go w nozdrza woń gnijącej ryby. Upłynęło już dwa tygodnie od zbudowania “nadziei" i nic się nie zdarzyło. Co jest tego przyczyną? Był przekonany, że w konstrukcji nie ma błędu. Gdyby tylko wrona wzięła przynętę, wszystko poszłoby na pewno po jego myśli. Był jednak bezsilny, gdyż ptaki w ogóle nie zwracały na nią uwagi. Co więc w tej “nadziei" im się nie podoba? Przyglądał się z różnych stron i nie znalazł nic podejrzanego. Wrony to stworzenia, które żerują na odpadkach wyrzucanych przez człowieka, krążą wokół ludzkich siedzib i dlatego są chyba bardzo ostrożne - w każdym razie tym się wyróżniają pośród innych ptaków. A więc rzecz w tym, kto dłużej wytrzyma... do czasu aż gnijąca w tym wgłębieniu ryba stanie się w ich świadomości absolutną powtarzalnością... Sama wytrwałość wcale nie musi oznaczać porażki. Przegrana zaczyna się wtedy, gdy wytrwałość uznamy za przegraną. I dlatego właśnie nazwał pułapkę “nadzieją". Przylądek Nadziei - to Gibraltar... nie, to raczej Kapsztad... Powłócząc nogami wszedł do domu. Znowu nadeszła pora snu. 29 Gdy go zobaczyła, zgasiła lampę, jakby przypomniała sobie o tym dopiero teraz, i przeniosła się pod drzwi, gdzie było znacznie widniej. Czy ona ma zamiar jeszcze pracować? Nagle, kierowany jakimś impulsem, stanął przed kobietą i strącił z jej kolan pudełko z koralikami. Czarne ziarna - niby nasiona trawy - rozsypały się po sieni i natychmiast znikły w piasku. Kobieta nawet nie krzyknęła - znieruchomiała, patrzyła na niego z lękiem. Twarz mężczyzny straciła swój zwykły wyraz. Spomiędzy bezwładnie obwisłych warg dobył się wraz z żółtą śliną słaby jęk. - To wszystko na darmo... Czy jest sens tak się męczyć? To wszystko naprawdę nie ma żadnego sensu. Wkrótce w twojej krwi płynąć będzie trucizna. Kobieta nadal milczała. Nawleczone na nitkę szklane paciorki drżały lekko między jej palcami. Błyszczały jak krople barwnego syropu. Poczuł lekkie drżenie, które zaczynając od nóg, rozchodziło się po całym ciele. - Ależ tak, wkrótce nie będzie już odwrotu. Pewnego dnia zobaczymy, że z całej wsi nie pozostał nikt, tylko my. Jestem tego pewny... to prawda. Wkrótce się tak stanie, na pewno. Gdy dostrzeżemy zdradę, będzie już za późno. Wszystko, co z takim trudem robiliśmy dotąd, stanie się dla nich po prostu żartem. Kobieta, z oczami utkwionymi w koralikach, słabo potrząsnęła głową. - Nie mogą tego zrobić. Nikt nie będzie mógł się urządzić, jeśli nawet stąd wyjdzie... - Czyż to nie wszystko jedno? Czy to, co tu jest, można nazwać życiem? - Ale tu jest piasek! - Piasek? - Mężczyzna zacisnął zęby i podbródkiem zatoczył koło. - No to co, że jest piasek? Poza kłopotami, jakie sprawia, niewart złamanego grosza! - Nieprawda. Sprzedają go. - Jak to, sprzedają?! Komu można coś takiego sprzedać? - Chyba firmom budowlanym czy jakimś innym... Jako domieszka do betonu... - Nie żartuj! To poważna sprawa! Mieszają z cementem? Przecież ten piasek zawiera dużą ilość soli. Przede wszystkim jest to chyba niezgodne z prawem, a przynajmniej - z przepisami budowlanymi. - Sprzedają, oczywiście, w tajemnicy... za połowę ceny. - Dobre sobie! Gdy fundament domu czy tama zaczną się rozsypywać, to nawet taka cena okaże się zbyt wysoka. Kobieta przerwała mu karcącym wzrokiem. Jej bierna dotąd postawa uległa całkowitej zmianie. Patrząc mu prosto w pierś, powiedziała chłodno - Czy to dla nas nie obojętne, co będzie z innymi? Mężczyzna cofnął się. Wyraz jej twarzy zmienił się tak radykalnie, jakby lalce założono inną głowę. Ustami kobiety przemówiła wieś. Dotąd wieś była po stronie oprawców. Po stronie bezmyślnych mięsożernych roślin czy żarłocznych polipów morskich, a on był po prostu biedną ofiarą, która im się nawinęła. Chociaż właściwie tymi porzuconymi - z punktu widzenia mieszkańców wioski - byli oni sami. I naturalnie nie było żadnego powodu, by poczuwali się do jakichś obowiązków wobec świata zewnętrznego. A skoro on należy do wrogiego im świata, to obnażone kły kierują 43 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM się przeciwko niemu. Jeszcze ani razu nie pomyślał w ten sposób o swych stosunkach z wioską. Nic dziwnego, że zmieszał się i poczuł niepewnie. Ale jeśli ustąpi im, będzie to wyglądało, jakby wyrzekał się własnych zasad. - Powiedzmy, że rzeczywiście jest nam wszystko jedno... - Zmieniając postawę zapalił się nagle. - Lecz z tego lewego handlu ktoś ciągnie wielkie korzyści, no nie? Nie .powinnaś udzielać swego poparcia takim ludziom. - Nic podobnego, handel piaskiem prowadzi nasz związek. - Aha, lecz mimo to, mimo licznych inwestycji i utrzymywania kapitału zakładowego... - Widzisz, tacy panowie, co posiadali łódki, dawno już stąd odeszli. A nas traktują jeszcze dosyć dobrze... Naprawdę, nie są niesprawiedliwi wobec nas... Jeśli uważasz, że to nieprawda, poproś, żeby ci pokazali księgi rachunkowe, a wtedy zrozumiesz. Mężczyzna, zakłopotany i niespokojny, stanął jak wryty. Był bardzo przygnębiony, sam nie wiedział dlaczego. Jego mapa taktyczna, na której - jak mu się zdawało - wyraźnie były oznaczone siły wroga i własne, została pomazana innymi pośrednimi barwami i wyglądała jak obrazek-zagadka. Gdy tak rozmyślał, przyszło mu nagle do głowy, że niepotrzebnie tak się podniecał zwykłym komiksem. Ale nie ma nikogo, kto by rozważył drobiazgowo moje zachowanie i powiedział, czy śmiałem się głupio, czy nie. Język mu zesztywniał, krztusił się mówiąc: - No tak... oczywiście, tak, no pewnie, sprawy innych... masz rację... Następnie bez żadnego związku wyrwały mu się z ust słowa, których sam nie oczekiwał. - Może kiedyś kupimy sobie jakieś drzewko w doniczce... - Był tym zupełnie zaskoczony, lecz zmieszanie na twarzy kobiety kazało mu mówić dalej. - Ten posępny widok jest zupełnie nie do zniesienia, oczy nie mają na czym spocząć. - Sosna byłaby dobra, prawda? - Przemówiła wreszcie głosem niepewnym i niespokojnym. - Sosna? Nie lubię sosen. Wszystko jedno co, może być nawet jakieś zielsko... byle nie sosna. Zdaje się, że na przylądku rośnie sporo trawy, jak się ona nazywa? - To jakiś rodzaj zboża czy traw nadmorskich... A jednak lepsze byłoby drzewko, prawda? - Jeśli już drzewko, to raczej klon czy paulownia o cienkich gałęziach i dużych liściach... wtedy liście drżałyby na wietrze... - Drżące liście.., dużo trzepocących liści... liści trzepocących w daremnym usiłowaniu ucieczki od swego pnia... Nagle zaczął szybciej oddychać. Czuł, że zbiera mu się na płacz. Szybko pochylił się nad rozsypanymi po sieni koralikami. Niezręcznymi palcami zaczął przeszukiwać powierzchnię piasku. Kobieta wstała z pośpiechem. - Nie trzeba, ja to zrobię. Nie zajmie mi to wiele czasu. Przesieję przez sito. 30 Pewnego dnia, gdy oddawał mocz patrząc na szary księżyc pochylony nad brzegiem jamy tak nisko, jak gdyby pragnął, aby go wziąć w ramiona, poczuł nagle straszne dreszcze. Czyżby się przeziębił? Nie, te dreszcze są inne. Często doświadczał dreszczy występujących przed gorączką, lecz teraz to coś zupełnie innego. Nie ma gęsiej skórki i nie czuje kłującego dotyku powietrza. Drży nie powierzchnia skóry, a raczej szpik kostny. Drżenie rozchodziło się powoli, zataczając coraz szersze koła, niby kręgi na wodzie. Tępy ból przechodził z kości do kości i nie miał zamiaru ustać. Czuł się zupełnie tak, jakby przyleciało z wiatrem zardzewiałe blaszane pudełko i przeszło z brzękiem przez jego ciało. To dziwne drżenie zaczęło mu się kojarzyć z powierzchnią księżyca. W dotyku podobne do świerzbu obsypanego nierówno pudrem... tanie wysuszone mydło... a może raczej zszarzałe aluminiowe pudełko na jedzenie... Ogniskowa przybliżyła się znowu, a w niej pojawił się nieoczekiwany obraz. Biała czaszka... znany na świecie symbol, herb trucizny.., białe, przyprószone pyłem tabletki na dnie butelki do zabijania owadów... zdumiewające podobieństwo między powierzchnią księżyca a zwietrzałymi tabletkami cyjanku potasu. Ciekawe, czy butelka jest jeszcze w pobliżu drzwi, ukryta pod progiem sieni... Jego serce zaczęło podskakiwać nieregularnie niby pęknięta piłka pingpongowa. Piękne skojarzenie. Dlaczego pomyślał właśnie o czymś tak złowieszczym? I bez tego wiatr październikowy krył w sobie aż nazbyt wiele żalu. Gwizdał na popękanych, pustych strąkach niby na flecie. Patrząc na krawędź jamy niewyraźnie zarysowaną w świetle księżyca, myślał, że to gryzące uczucie jest chyba zazdrością. Być może jest to zazdrość o wszystko, co istnieje poza tą jamą, o ulice, pociągi wiozące ludzi do pracy, sygnały na skrzyżowaniach, ogłoszenia na słupach telefonicznych, ciała zdechłych kotów, drogerie sprzedające papierosy... Jak piasek wdzierający się w drewniane ściany i filary, zazdrość wierciła w nim dziury i czyniła z niego pustą patelnię na ogniu. Temperatura pustego naczynia rośnie szybka. Może się zdarzyć, że nie zniesie tej temperatury, że się podda, że ze wszystkiego zrezygnuje. Czy zdoła przezwyciężyć tę chwilę, nim zacznie mówić o nadziei? Powietrza! Świeżego, nie zmieszanego z jego własnym oddechem powietrza! Jakże by to było cudownie, gdyby mógł raz na dzień - choćby na pół godziny - wspiąć się na krawędź urwiska i popatrzeć na morze! Powinni mu na to pozwolić. Ci ludzie są nazbyt czujni. Jeśli wziąć pod uwagę ponad trzymiesięczną uczciwą pracę dla nich, to czyż jego żądanie nie będzie całkiem uzasadnione? Nawet więzień posiada prawo do godziny ruchu. - To naprawdę nie do zniesienia! Tkwiąc tak przez cały rok z nosem w piasku człowiek stanie się wreszcie marynatą. Czy nie mogliby od czasu do czasu pozwolić mi na spacer? Kobieta milczała, jakby zakłopotana. Wyglądała jak ktoś, kto próbuje pocieszać zmartwione dziecko, które zgubiło swój cukierek. - Tylko nie mów mi, że nie mogą! - Nagle ogarnął go gniew. Wspomniał nawet o drabince sznurowej, choć trudno mu było o tym mówić z powodu przykrych wspomnień, jakie się z nią wiązały. - W czasie ucieczki widziałem na własne oczy... Niektóre domy w naszym szeregu posiadały drabinki! - Tak, ale... - zaczęła nieśmiało, jakby się tłumacząc - większość tych ludzi mieszka tu od szeregu pokoleń. - Wiec twierdzisz, że my nie mamy na co czekać? Kobieta zrezygnowana opuściła potulnie głowę. Gdyby zabierał się do połykania na jej oczach cyjanku potasu, przyjęłaby to przypuszczalnie z takim samym milczeniem. - Dobrze, więc sam z nimi porozmawiam! W duchu jednak nie wierzył w powodzenie pertraktacji. Lecz do rozczarowań był już przyzwyczajony. Gdy starzec wraz z drugą grupą tragarzy - przyniósł mu od razu odpowiedź, był raczej zaskoczony i zdezorientowany. Lecz to zaskoczenie było jeszcze niczym w porównaniu z treścią odpowiedzi. 44 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM - No... zobaczymy - starzec mówił powoli, jakby porządkował w głowie stare dokumenty. - To jest.. jest chyba do zrobienia... No, powiedzmy, na przykład, jeśli oboje wyjdziecie przed dom... a my wszyscy będziemy patrzeć... gdy to będziecie robić, a my zobaczymy... Tak, ponieważ twoje żądanie jest całkiem naturalne, więc wszyscy powiedzieliśmy, dobrze... - O czym ty mówisz? Co chcecie zobaczyć? - No t o... to, co samiec i samica robią... Stojący wokół niego robotnicy wybuchnęli szalonym śmiechem. Mężczyzna stał odrętwiały, jakby go ktoś trzymał za gardło, lecz powoli zaczął pojmować, o co chodzi. Zaczął zdawać sobie z tego sprawę, że rozumie. Gdy już pojął sens ich propozycji, nie wydała mu się tak zaskakująca. Strumień światła latarki kieszonkowej przebiegł u jego stóp niby złoty ptaszek. Jakby na jej znak dołączyło się siedem lub osiem nowych i utworzyło jedną misę światła, które zaczęło pełzać po dnie jamy. Płonące niby żywica podniecenie mężczyzn udzieliło się i jemu. Zamiast czuć odrazę, poddawał się ich szaleństwu. Powoli odwrócił się do kobiety. Przed chwilą jeszcze wymachiwała tu łopatą, a teraz znikła. Czyżby uciekła do mieszkania? Zajrzał przez drzwi do wnętrza i zawołał. - Co zrobimy? Wtedy dobiegł zza ściany stłumiony głos. - Zostaw ich! - Ale ja chcę wyjść... naprawdę. - Jak możesz! To bez sensu! - Nie musisz brać tego tak poważnie... Ciężko dysząc zaczęła krzyczeć głośno. - Zwariowałeś, czy co? Oszalałeś! Ja tego nie mogę zrobić! Ja jeszcze nie zwariowałam! Czy to prawda? Czy naprawdę zwariował? Cofnął się przed gwałtownością kobiety, lecz w jego wnętrzu rozrastała się jakaś przekorna pustka. Po tym, gdy go tak podeptano... na co się zda jakaś godność? Jeśli można mieć jakieś zastrzeżenia w stosunku do obserwowanego, to takie samo powinno się mieć w stosunku do obserwujących... Nie ma potrzeby myśleć oddzielnie o obserwowanych i obserwujących... Choć jest między nimi pewna różnica, to jednak ta niewielka ceremonia wystarczy, aby znikła. Pomyśleć tylko, co może zyskać w zamian. Ziemię, po której mógłby swobodnie spacerować! Chce oddychać całą piersią, z twarzą ponad powierzchnią tej cuchnącej wody! Odszukał w mroku kobietę i rzucił się na nią. Krzyk kobiety i odgłos splątanych ciał uderzających o ścianę pobudziły zwierzęce podniecenie i szał tych na górze. Gwizdy, sprośne pokrzykiwania, klaskanie w dłonie nie sposób tego opisać. Zwiększyła się ilość obserwujących, a do grona mężczyzn chyba dołączyły się młode kobiety. Również liczba latarek kieszonkowych powiększyła się co najmniej trzykrotnie - wejście do domu było całkowicie zalane światłem. Chyba tylko dzięki zaskoczeniu udało mu się wywlec kobietę przed dom. Trzymana za kołnierz zwisała bezwładnie jak worek. Światła otaczające jamę z trzech stron wyglądały niby pochodnie w święto nocy. Chociaż nie było tak bardzo gorąco, pot pokrywający go jakby drugą warstwą skóry spływał mu spod pach, a włosy na głowie były zupełnie mokre, jakby oblane wodą. Krzyki zlały się w jeden wielki szum i zasłoniły niebo wielkimi czarnymi skrzydłami. Mężczyźnie wydawało się, że są to jego własne skrzydła. Czuł, jak wieśniacy przełykają ślinę. Byli jego częścią, byli nim samym, a kapiąca im lubieżnie ślina była jego własnym pożądaniem. Wydawało mu się, że sam był bardziej katem niż ofiarą. Tasiemka przy jej spodniach sprawiła mu nieoczekiwanie wiele kłopotu. Było ciemno, a jego drżące palce były dwukrotnie grubsze niż zazwyczaj. I gdy w końcu ściągnął z niej spodnie i chwycił jej pośladki oburącz, i gdy uniósł nad nią swoje biodra, kobieta wykręciła się w bok i wyrwała z jego uścisku. Zapierając się stopami w piasek próbował ją powstrzymać, lecz stawiała zdecydowany opór. Uczepił się jej gwałtownie i zaczął błagać. - Nie uciekaj, proszę cię, bardzo proszę! Naprawdę, nie będę tego robił, będę tylko udawał... Teraz już nie musiał jej trzymać. Straciła wszelką ochotę do ucieczki. Usłyszał trzask rozdzieranego płótna i w tej samej chwili uderzyła go ramieniem w podbrzusze. W uderzeniu wyczuwało się gniew i ciężar całego jej ciała. Mężczyzna przycisnął do siebie kolana, zginając się we dwoje. Pochylona nad nim, biła go pięściami po twarzy. Początkowo ruchy jej były powolne, lecz z każdym uderzeniem nabierała siły i mogło się zdawać, że rozbija sól na drobne kawałki. Z nosa trysnęła mu krew i zmieszała się z piaskiem. Twarz jego wyglądała jak gruda ziemi. Podniecenie gapiów na górze zwiotczało niby parasol o połamanych żebrach. Dochodziły jeszcze zachęcające nawoływania, ale już coraz rzadsze - nieskoordynowane, ginęły w okrzykach niezadowolenia i wybuchach śmiechu. Ich entuzjazmu nie podsycały nawet pijackie, nieprzyzwoite żarty. Ktoś czymś rzucił, ktoś inny skarcił go za to. Koniec był tak nieoczekiwany jak początek. Okrzyki nawołujące z powrotem do pracy oddalały się coraz bardziej, a półkole świateł zniknęło jakby za pociągnięciem sznurka. Pozostał tylko północny wiatr porywający w mrok nocy ostatki podniecenia. Mężczyzna pobity i oblepiony piaskiem myślał, że wszystko poszło jednak zgodnie ze scenariuszem. Myśl ta tliła się niejasno w kąciku świadomości, przypominającej raczej przepoconą bieliznę, i tylko bicie serca było boleśnie wyraźne. Czuł pod pachami rozpalone jak ogień ręce kobiety, a zapach jej ciała świdrował mu nozdrza jak cierń. W rękach kobiety, którym wszystko powierzył, był teraz śliskim i płaskim kamykiem rzecznym. Zdawało mu się, że wszystko, co z niego zostało, zmieniło się w płyn i wtopiło w jej ciało. 31 Znowu minęło kilka monotonnych tygodni. Piasek i noc. Wrony nadal nie dostrzegały “nadziei". Przynęta z suszonej ryby przestała być suszoną rybą. Choć lekceważyły ją wrony, nie pogardziły nią bakterie. Pewnego ranka dotknął ryby kijem i okazało się, że pozostała już tylko skóra, a jej zawartość przekształciła się w lepki, czarny płyn. Wymieniając przynętę postanowił sprawdzić urządzenie. Gdy odgarnął piasek i zdjął pokrywę, nie mógł uwierzyć własnym oczom. Na dnie cebrzyka zebrała się woda. Sięgała z dziesięć centymetrów od dna, ale za to była daleko bardziej przejrzysta od tej, którą dostarczano im codziennie i którą pokrywał metaliczny nalot. Może ostatnio padał deszcz? Nie, deszczu nie było przynajmniej z pół miesiąca. Czyż woda deszczowa mogłaby tu przetrwać ponad dwa tygodnie? Wystarczyłoby mu to wyjaśnienie, gdyby nie pewna okoliczność, a mianowicie ten ceber przeciekał. Gdy podniósł go do góry, woda zaczęła wyciekać przez dziurawe dno. Na tej głębokości nie może płynąć podziemny strumień, pozostawał więc jedynie wniosek, że wyciekająca woda była stale uzupełniana z jakiegoś źródła. Przynajmniej teoretycznie nie mogło być inaczej. Lecz skąd mogła się wziąć ta woda w wypalonym słońcem piachu? 45 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM Nie mógł opanować rosnącego podniecenia. Pozostawała więc tylko jedna odpowiedź. Było to zjawisko wywołane włoskowatością piasku. Powierzchnia wysycha ciągle pod wpływem wysokiej temperatury, ale wystarczy rozkopać nieco w głąb, by stwierdzić, że piasek jest wilgotny. Parowanie na powierzchni musi działać jak rodzaj pompy ssącej wodę podskórną. Gdy wpadł na ten pomysł, wszystko stało się nagle jasne - olbrzymia ilość mgły, którą wyrzucają z siebie wydmy rano i wieczorem, i ta niezwykła wilgoć oblepiająca ściany i słupy, powodująca gnicie drzewa. W rezultacie suchość piasku nie wynikała z braku wody, lecz - jak mu się zdawało - raczej stąd, że ssanie oparte na zjawisku włoskowatości nie nadąża za szybkością parowania. Innymi słowy, uzupełnianie wody odbywa się nieustannie. Lecz jej cyrkulacja zachodzi w tempie, które jest nie do pomyślenia w warunkach normalnych, na powierzchni ziemi. Przez przypadek jego “nadzieja" przecięła w którymś miejscu ten proces krążenia. Przypuszczalnie samo położenie cebra, umieszczonego zupełnie przypadkowo, oraz szpara wokół pokrywy powstrzymywały parowanie ssanej ku górze wody i dzięki temu zebrała się w naczyniu. Nie potrafił jeszcze wyraźnie wyjaśnić roli miejsca, w którym umieścił naczynie, oraz znaczenia innych czynników, lecz wierzył, że w toku badań uda mu się z pewnością powtórzyć ten eksperyment. Ponadto nie jest wykluczone, że można będzie skonstruować takie urządzenie, które pozwoli uzyskać więcej wody. Jeśli powiedzie mu się ta próba, nie będzie już musiał ustępować tym ludziom, gdy przerwą dostawy wody. Co więcej, może udało mu się dokonać wielkiego odkrycia, że cały znajdujący się tutaj piasek jest jedną wielką pompą. Byłoby to tak, jakby siedział teraz na pompie ssącej. Mężczyzna musiał usiąść na chwilę i wstrzymać oddech, by uspokoić bicie serca. Oczywiście, nie ma jeszcze potrzeby mówić o tym nikomu. Będzie to jego ważna broń, której może użyć w decydującym momencie. A jednak nie mógł powstrzymać wzbierającego w nim śmiechu. Jeśli był nawet w stanie nie wspominać o “nadziei", to jednak trudno mu było ukryć rozsadzające go podniecenie. Zdarzało mu się, że nagle wydawał jakiś dziwny okrzyk i obejmował kobietę od tyłu za biodra w momencie, gdy przygotowywała posłanie. Odepchnięty przez nią, leżał na plecach i bijąc nogami o podłogę zanosił się od śmiechu. Czuł się akurat tak, jakby ktoś go łaskotał po brzuchu papierowym balonikiem wypełnionym specjalnym lekkim gazem. Miał wrażenie, że ręka, którą zasłaniał twarz, unosi się swobodnie w powietrzu. Śmiała się również kobieta, aczkolwiek niechętnie, jakby tylko po to, by dostosować się do jego nastroju. On zaś myślał wtedy o rozległej sieci żył wodnych podobnych do srebrnego puchu bawełny, pełzających poprzez piasek, a kobieta myślała niewątpliwie, że jest to po prostu początek gry miłosnej. Nie szkodzi, niech sobie tak myśli. Tylko rozbitek, który uniknął śmierci na tonącym okręcie, może pojąć psychikę człowieka, który śmieje się wyłącznie dlatego, że może oddychać. Chociaż nic się właściwie nie zmieniło - w dalszym ciągu przebywał na dnie głębokiej jamy - czuł się tak, jakby się wdrapał na wysoką wieżę. Być może odwrócił się świat, a wgłębienia stały się wzniesieniami i odwrotnie. W każdym razie odkrył wodę wśród wydm. I dopóki będzie rozporządzał tym urządzeniem, dopóty wieś nie będzie mogła tak łatwo narzucać mu swej woli. Odcięcie dostaw wody nie było już groźbą, mógł sobie z tym poradzić, choćby trwało nie wiem jak długo. Znowu zbierało mu się na śmiech na samą myśl, jak wielkie powstanie zamieszanie wśród bezradnych mieszkańców wioski. Ciągle jeszcze znajdował się na dnie głębokiej jamy, ale zdawało mu się, że wyszedł już na zewnątrz. Oglądając się za siebie, mógł objąć wzrokiem cały krajobraz. Nie można ocenić właściwie mozaiki, dopóki nie spojrzy się na nią z pewnej odległości. Zbliżając się do niej gubisz się tylko w szczegółach. Wyzwalając się z jednego szczegółu, grzęźniesz w innym. Tak, widocznie to, co oglądał do tej pory, to nie był piach, a- pojedyncze jego ziarna. To samo mógł powiedzieć o tamtej kobiecie i swoich kolegach z grona nauczycielskiego. To, co widział, to były tylko szczegóły, dziwacznie wyolbrzymione - pory w mięsistym nosie... pomarszczone wargi... zwiotczałe wargi bez wyrazu... spłaszczone palce... spiczaste palce... oczy błyszczące jak gwiazdy... pasmo brodawek pod obojczykiem... fioletowe żyłki biegnące przez piersi... tylko takie detale atakowały go z bliska, bezładnie i przyprawiały o mdłości... Lecz dla oczu o specjalnych soczewkach wszystko było maleńkie jak owady. Te pełzające drobiny to jego koledzy siorbiący herbatę w pokoju nauczycielskim. A to coś wciśnięte w kąt - to tamta kobieta, naga, w przesyconym wilgocią łóżku, z na pół otwartymi oczami, zamarła w bezruchu, mimo że lada chwila spadnie popiół z jej papierosa. Co więcej, nie czuł wcale zazdrości o tamten ich świat. Te małe owady podobne były do foremek do ciastek. Foremki posiadają tylko krawędzie, a wewnątrz są puste. Lecz czy musi postępować tak jak ten zapalony cukiernik, który nie może obyć się bez wypiekania ciastek i robi to tylko po to, by użyć foremek, mimo że na , ciasto nie ma w ogóle zamówienia? Jeśliby miał jeszcze okazję odnowienia z nimi stosunków, musiałby zaczynać wszystko od początku. Zmiany zachodzące w piasku zmieniły i jego. Wraz z wodą w piasku odnalazł jeszcze jedno własne “ja". W ten sposób praca nad urządzeniem do gromadzenia wody weszła do programu jego codziennych zajęć. Miejsce, w którym należałoby zakopać naczynie... kształt naczynia... związek czasu napromieniowania słonecznego i szybkości gromadzenia się wody... wpływ temperatury i ciśnienia na efektywność urządzenia... Skrupulatnie gromadził notatki w postaci liczb i diagramów. Kobieta nie mogła pojąć, dlaczego zwykła pułapka na wrony budzi w nim taki entuzjazm. I widocznie pogodziła się z myślą, że mężczyźni nie mogą się obejść bez jakiejś zabawki, więc jeśli daje mu to zadowolenie, nie ma się czym przejmować. Nie wiedziała również, dlaczego zaczął przejawiać więcej zainteresowania jej domowymi pracami. Nie było to dla niej przykre. Pomijając sprawę pułapki na wrony, która ją bardzo dziwiła, wszystkie inne jego zajęcia były dla niej bardzo pożyteczne. Lecz mężczyzna kierował się też własnym wyrachowaniem. W toku badań musiał rozważyć łącznie szereg warunków działania tego urządzenia, co okazało się bardzo kłopotliwe. Materiałów przybywało, nie mógł poznać praw rządzących nimi. A jeśli chciał mieć bardziej dokładne dane, musiał znać prognozy pogody i ogólnych warunków atmosferycznych. Radio stało się więc ich wspólnym celem. W początkach listopada zanotował cztery litry zgromadzonej w ciągu dnia wody, lecz od tego czasu ilość wody spadała z każdym dniem. Powodem była widocznie temperatura - trudno, z przeprowadzeniem doświadczeń zasadniczych musi czekać do wiosny. Nadeszła wreszcie długa i surowa zima, wraz z piaskiem zaczęły się sypać kawałki lodu. Korzystając z wolnego czasu postanowił trochę pomóc kobiecie w jej dodatkowych pracach zarobkowych, aby w ten sposób umożliwić kupno lepszego radia. Niełatwo było wytrzymać w tej jamie. W ciągu dnia prawie nie zaglądało tu słońce, chociaż niewątpliwą jej zaletą było tu, że chroniła przed wiatrem. Poza tym ilość lotnego ~ piasku nie zmalała nawet w mroźne dni, więc praca przy oczyszczaniu musiała być prowadzona. Ileż to razy pękały pęcherze na odmrożonych palcach i ciekła z nich krew. Jednak zima jakoś minęła i nadeszła wiosna. Na początku marca dostali wreszcie radio i wysoko na dachu umieścili długą antenę. Kobieta wznosiła okrzyki radości i pół dnia spędzała na kręceniu gałką. W końcu tego miesiąca zorientowała 46 / 47

ABE KOBO - KOBIETA Z WYDM się, że jest w ciąży. Znowu upłynęły dwa miesiące i zaraz następnego dnia po tym, jak znikły na zachodzie przelatujące przez trzy dni nad jamą białe ptaki, u kobiety wystąpiło krwawienie i zaczęła się skarżyć na straszne bóle. Pewien wieśniak, który - jak mówił - ma w rodzinie weterynarza, orzekł, że jest to ciąża pozamaciczna, zdecydowano więc odwieźć ją do szpitala w mieście. Mężczyzna nie odstępował jej ani na krok do chwili przybycia samochodu - jedną ręką gładził jej łono, a drugą poddał kurczowo zaciskającym się dłoniom. Wreszcie przybył trójkołowy samochód i zatrzymał się nad samym urwiskiem. Po raz pierwszy od pół roku spuszczono drabinę. Kobietę owinięto w kołdrę - wyglądała jak kokon - i za pomocą sznura zaczęto wyciągać do góry. Ledwie widzącymi od łez i śluzu oczami, które zdawały się kierować ku niemu jakieś błagania, patrzyła na niego aż do ostatniej chwili, gdy znikł jej z pola widzenia. Mężczyzna odwrócił wzrok udając, że tego nie dostrzega. Kobietę zabrano, drabina została na miejscu. Z wahaniem wyciągnął rękę i lekko dotknął jej palcami. Gdy upewnił się, że nie znika, zaczął powoli wspinać się do góry. Niebo było brudno-żółte. Ręce i nogi ciążyły mu bezwładnie, jakby wyszedł z wody. To jest właśnie drabina, na którą czekał tak długo... Wiatr był tak silny, że zapierał mu oddech. Idąc wzdłuż półkolistej krawędzi jamy wszedł na wzniesienie, skąd widać było morze. Było także żółte i mętne. Zaczerpnął powietrza - zazgrzytało między zębami i nie posiadało smaku, jakiego oczekiwał. Gdy się odwrócił, dostrzegł w dali tuman kurzu na krańcu wioski. Był to chyba ten samochód na trzech kółkach, który zabrał kobietę. Ach, jaka szkoda, że przed rozstaniem nie powiedział jej, czym jest naprawdę ta pułapka... Na dnie jamy coś się poruszyło. To jego własny cień. Tuż obok znajdowała się pułapka na wodę. Dostrzegł, że miała uszkodzoną drewnianą ramę. Ktoś chyba nastąpił na nią w czasie wynoszenia kobiety. Trzeba naprawić. Pośpiesznie zszedł z powrotem na dół. Woda podniosła się do czwartej kreski, tak jak przewidywał na podstawie swych obliczeń. Zapewne uszkodzenie było niewielkie. W mieszkaniu rozlegał się czyjś głos płynący z radia. Z trudem opanował wzbierający w nim płacz i zanurzył rękę w wodzie. Była lodowata. Opadł na kolana i trwał tak bez ruchu, z rękami zanurzonymi w wodzie. Po cóż ma się tak śpieszyć z ucieczką. Trzymał teraz w ręku bilet powrotny, na którym nie był wypisany ani kierunek, ani czas odjazdu - wszystko zależało od jego woli. Poza tym serce jego rozpierało pragnienie, by powiedzieć komuś o swoim odkryciu. I skoro już miał o tym mówić, to na pewno nie znajdzie wdzięczniejszych słuchaczy niż mieszkańcy tej wioski. Jeśli nie dziś, to jutro powie komuś o wszystkim. A o tym, jak stąd uciec, może równie dobrze pomyśleć kiedy indziej. OGŁOSZENIE O OSOBIE ZAGINIONEJ Zaginiony: Niki Jumpei Data urodzenia : 7 marca 1924 W związku ze zgłoszeniem przez Niki Shino (matka) zaginięcia wyżej wspomnianej osoby, prosi się o przekazanie do Sądu do dnia 21 września 1962 roku oświadczenia stwierdzającego, czy wspomniana osoba żyje. W wypadku nieotrzymania wiadomości w.w. osoba zostanie uznana za zaginioną. Ktokolwiek byłby w posiadaniu wiadomości o w.w. osobie, proszony jest o dostarczenie ich Sądowi przed upływem powyższego terminu. 18 luty 1962 r. Sąd do Spraw Rodzinnych ORZECZENIE Petent: Niki Shino Pozwany: Niki Jumpei Data urodzenia: 7 marca 1924 Nieobecny W związku ze zgłoszoną w Sądzie sprawą dotyczącą zaginięcia Niki Jumpei, po dokonaniu formalności publicznego ogłoszenia stwierdzono, że od dnia 18 sierpnia 1955 roku nie otrzymano wiadomości ani o życiu, ani o śmierci w.w. osoby i na podstawie powyższego wydano następującą decyzję: DECYZJA Nieobecny Niki Jumpei uznany został za zaginionego. 5 października 1962 r. Sąd do Spraw Rodzinnych Podpis sędziego Przekład z japońskiego Mikołaj Melanowicz

47 / 47