Nicholas Sparks Trzy tygodnie z moim bratem

Sparks Nicholas & Micah Trzy tygodnie z moim

bratem Nicholas Sparks wraz ze swoim bratem Micahem wyrusza w podróż dookoła świata, która zawsze była jego marzeniem. Wspólnie zwiedzają ruiny Majów w Gwatemali, Inków w Peru, kamienne giganty na Wyspie Wielkanocnej, wyspy Cooka w Polinezji, świątynię Angkor Wat w Kambodży, Tadż Mahal w Indiach i wiele innych miejsc. Jednocześnie odbywają sentymentalną podróż w przeszłość wspominając dzieciństwo i młodość, sukcesy i niepowodzenia, rodziców i własne rodziny. Zacieśniają więzy braterskie. Wspólna podróż staje się dla nich wielką afirmacją życia. 1 Prolog Przyczyną powstania tej książki był prospekt turystyczny, który otrzymałem pocztą wiosną dwa tysiące drugiego roku. W domu Sparksów był to zwykły dzień. Lwią część poranka i wczesnego popołudnia spędziłem, pracując nad powieścią Noce w Rodanthe, ale pisanie nie szło mi dobrze i próbowałem jakoś przebrnąć przez ten dzień. Nie udało mi się napisać tyle, ile zaplanowałem, i nie miałem pojęcia, co napiszę jutro, nie byłem więc w najlepszym nastroju, gdy w końcu wyłączyłem komputer, mówiąc sobie, że na dziś dosyć. Życie z pisarzem nie jest łatwe. Zdaję sobie z tego sprawę, ponieważ żona niejednokrotnie mnie o tym informowała i uczyniła to po raz kolejny tamtego dnia. Szczerze mówiąc, wysłuchiwanie takich rzeczy nie należy

do przyjemności i choć łatwo byłoby mi przejść do defensywy, wiedziałem, że kłótnia z żoną nigdy niczego nie rozwiązywała. Toteż zamiast się z nią spierać, nauczyłem się brać ją za ręce, zaglądać głęboko w oczy, i wypowiadać te trzy magiczne słowa, które każda kobieta pragnie usłyszeć: — Masz rację, kochanie. Niektórzy ludzie uważają, że skoro odniosłem względny sukces jako autor powieści, pisanie musi przychodzić mi bez 2 najmniejszego wysiłku. Wiele osób wyobraża sobie, że codziennie przez kilka godzin „zapisuję pomysły, które wpadają mi do głowy", a następnie spędzam resztę dnia, bycząc się przy basenie z żoną i planując kolejne egzotyczne wakacje. W rzeczywistości nasze życie niewiele różni się od życia przeciętnej rodziny klasy średniej. Nie zatrudniamy służących, nie podróżujemy wiele i chociaż w naszym ogrodzie jest basen, otoczony ogrodowymi krzesłami, nie pamiętam, kiedy na nich odpoczywaliśmy z tej prostej przyczyny, że ani moja żona, ani ja nie mamy czasu, by usiąść w ciągu dnia i oddawać się słodkiemu lenistwu. Mnie nie pozwala na to moja praca. Mojej żonie — rodzina. A ściślej mówiąc, dzieci. A mamy ich pięcioro. Nie byłoby to dużo, gdybyśmy byli pionierami, ale w dzisiejszych czasach to dość, by niektórzy unosili ze zdziwieniem brwi. W zeszłym roku, kiedy byliśmy z żoną w podróży, wdaliśmy się w rozmowę z innym młodym małżeństwem. Rozmawialiśmy o wielu

sprawach, aż wreszcie wypłynął temat dzieci. Owa para miała dwójkę, wymienili ich imiona. Moja żona wytrajkotała ciurkiem imiona naszych. Na chwilę zapadło milczenie. Tamta kobieta próbowała się połapać, czy dobrze nas zrozumiała. — Macie pięcioro dzieci? — spytała w końcu. — Tak. Kobieta położyła ze współczuciem dłoń na ramieniu mojej żony. — Zwariowałaś? Nasi synowie mają dwanaście, dziesięć i cztery lata, nasze córki bliźniaczki niedługo skończą trzy, i choć jest wiele rzeczy, których jeszcze nie wiem o świecie, jedno wiem z całą pewnością, a mianowicie to, że dzieci w osobliwy sposób pomagają człowiekowi patrzeć na wszystko z właściwej perspektywy. Starsze dzieciaki już się orientują, że zarabiam na utrzymanie pisaniem powieści, mimo że czasami mam wątpliwości, czy którekolwiek z nich rozumie, co oznacza tworzenie literatury. Kiedy spytano mojego dziesięcioletniego syna podczas prezen3 tacji w klasie, w jaki sposób ojciec zarabia na życie, wypiął dumnie pierś i oznajmił: „Mój tatuś gra na komputerze przez cały dzień!". Natomiast mój najstarszy syn często mówi mi z absolutną powagą: „Pisanie książek jest łatwe. Trudne jest tylko stukanie w klawiaturę". Podobnie jak wielu autorów pracuję w domu, ale na tym kończą się wszelkie podobieństwa. Mój gabinet nie jest ustronnym sanktuarium gdzieś wysoko na piętrze, sąsiaduje z salonem. Kiedy czytam, że

niektórzy pisarze muszą mieć absolutny spokój, żeby móc się skoncentrować, cieszę się, że nigdy nie potrzebowałem ciszy do pracy. Całe szczęście, w przeciwnym razie nie napisałbym chyba ani słowa. Musicie zrozumieć, że w naszym domu panuje nieustanny rejwach, od chwili gdy rano wstajemy, aż do momentu kiedy wieczorem padamy na nie do cna wykończeni. Jeden dzień w naszym domu dałby się we znaki niemal każdemu. Po pierwsze, nasze dzieci rozpiera energia. Ogromna energia. Wręcz niesamowita energia. Pomnożona przez pięć, wystarczyłaby do oświetlenia Clevelandu. I dzieciaki jakimś cudownym sposobem karmią się nawzajem swoją energią, każde z nich pochłania i odbija energię drugiego. Nasze trzy psy też ją wykorzystują, chyba żywi się nią cały dom. Na zwykły dzień składają się: przynajmniej jedno chore dziecko, poniewierające się po kątach salonu zabawki, które w tajemniczy sposób pojawiają się z powrotem, choć przed chwilą zostały odłożone na miejsce, szczekanie psów, śmiech dzieci, dzwoniący raz po raz telefon, przesyłki dostarczane oraz wysyłane za pośrednictwem FedExu i UPS, dziecięce marudzenie, nieodrobione zadania, zepsuty sprzęt gospodarstwa domowego, szkolne wypracowania na jutro, o których dzieci przypomniały sobie w ostatniej chwili, trening baseballu, trening piłkarski, trening gimnastyczny, trening taekwondo, przychodzący i wychodzący mechanicy dokonujący napraw, trzaskanie drzwiami, dzieci ganiające się po korytarzu, dzieci gubiące rzeczy, dzieci dokuczające sobie nawzajem, dzieci proszące o coś do jedzenia, dzieci mazgające się, ponieważ

4 upadły i się potłukły, dzieci zwinięte w kłębek na twoich kolanach albo dzieci płaczące, bo potrzebują cię DOKŁADNIE W TEJ CHWILI! Kiedy moi teściowie wyjeżdżają po tygodniowej wizycie, nigdy nie udaje im się zdążyć na samolot. Mają podkrążone oczy i oszołomione miny cierpiących na nerwicę frontową weteranów, którzy wyszli cało z lądowania na plaży w Omaha. Zamiast pożegnania mój teść kręci głową i mówi szeptem: — Powodzenia. Będzie wam potrzebne. Moja żona traktuje całą tę krzątaninę jako coś absolutnie normalnego. Jest cierpliwa i rzadko się denerwuje. Prawdę mówiąc, najczęściej wygląda tak, jak gdyby znajdowała w tym przyjemność. Moja żona, pozwolę sobie dodać, jest święta. Albo też faktycznie jest niespełna rozumu. W naszym domu wyjmowanie poczty ze skrzynki należy do moich obowiązków. W końcu ktoś musi się tym zajmować, zatem od początku naszego małżeństwa jest to jedno z tych drobnych zadań, które przypadły mi w udziale. Dzień, w którym otrzymałem pocztą prospekt, nie różnił się niczym od innych. Sześciomiesięczna wówczas Lexie była przeziębiona i nie pozwalała, by moja żona położyła ją do łóżeczka. Miles pomalował psu ogon fluorescencyjną farbą i głośno się tym popisywał. Ryan powinien był uczyć się do sprawdzianu, lecz zostawił w szkole podręcznik i postanowił „rozwiązać" problem, sprawdzając, jaka ilość papieru

toaletowego da się spłukać w muszli klozetowej. Landon malował po ścianach — znowu — i nie mogę przypomnieć sobie, co robiła Savannah, ale bez wątpienia było to coś niepokojącego, jako że już w wieku sześciu miesięcy zdążyła wiele się nauczyć od swego rodzeństwa. Dodajmy do tego, że telewizor był włączony na pełny regulator, gotował się obiad, psy szczekały, telefon dzwonił i cały ten harmider sięgał zenitu. Przypuszczałem, że nawet moja anielska żona goni resztkami sił. Odsunąłem się 5 od komputera, wziąłem głęboki oddech i wstałem od biurka. Wszedłszy do salonu, objąłem spojrzeniem świat, który wyraźnie oszalał, i instynkt — właściwy wyłącznie mężczyznom — podpowiedział mi, co mam robić. Odchrząknąłem, czując, żc uwaga wszystkich chwilowo koncentruje się na mnie, i oznajmiłem spokojnie: — Idę sprawdzić, czy był już listonosz. Chwilę później znalazłem się za drzwiami. Ponieważ nasz dom znajduje się z dala od szosy, przejście do skrzynki i z powrotem zajmuje mi zwykle pięć minut. W momencie gdy zamknąłem za sobą drzwi, pandemonium przestało istnieć. Szedłem powoli, rozkoszując się ciszą. Kiedy znalazłem się z powrotem w domu, spostrzegłem, że moja żona próbuje sczyścić zaślinione okruszki herbatników z bluzki, trzymając na rękach obie bliźniaczki. Landon stał u jej stóp, ciągnąc ją za spodnie i próbując zwrócić na siebie uwagę. Równocześnie pomagała starszym

chłopcom w odrabianiu lekcji. Serce wezbrało mi dumą z powodu jej zdolności do wykonywaniu tak wielu zadań naraz, i to tak sprawnie, podniosłem więc do góry plik listów, żeby mogła je zobaczyć. — Wyjąłem listy ze skrzynki — powiedziałem. Podniosła na mnie wzrok. — Nie wiem, co bym bez ciebie zrobiła — odparła. — Jesteś naprawdę ogromnie pomocny. — Po prostu robię to, co do mnie należy — zauważyłem, kiwając głową. — Nie masz mi za co dziękować. Podobnie jak wszyscy dostaję bzdurne przesyłki, oddzieliłem więc ważną korespondencję od nieważnej. Zapłaciłem rachunki, przejrzałem artykuły w kilku czasopismach i zamierzałem właśnie wpiąć resztę do segregatora na ulotki reklamowe, gdy mój wzrok padł na prospekt, który odłożyłem w pierwszej chwili na stertę przeznaczoną do wyrzucenia. Miał nadruk Uniwersytetu Notre Dame i reklamował „Podróż do krainy 6 czcicieli nieba". Wycieczka nosiła nazwę Niebo i Ziemia i obejmowała trzytygodniową podróż dookoła świata na przełomie stycznia i lutego dwa tysiące trzeciego roku. Interesujące, pomyślałem, i zacząłem czytać uważnie. Program wycieczki — ni mniej, ni więcej, tylko prywatnym odrzutowcem — obejmował ruiny Majów w Gwatemali, ruiny Inków w Peru, kamienne giganty na Wyspie Wielkanocnej oraz polinezyjskie Wyspy Cooka. Przewidywał również zwiedzanie góry wyspowej Ayers Rock w Parku

Narodowym Uluru w Australii, świątyni Angkor Wat, Pól Śmierci i Muzeum Ludobójstwa w Phnom Penh w Kambodży; grobowca Tadż Mahal i fortecy Amber w Dżajpurze w Indiach; zespołu kościołów wykutych w skale w Lalibeli w Etiopii; komory grobowej hipogeum na Malcie, a także innych starożytnych sanktuariów; i wreszcie — jeśli pogoda będzie sprzyjała — możliwość obejrzenia zorzy polarnej w Norwegii, w Tromsa — mieście położonym jakieś pięćset kilometrów za północnym kręgiem polarnym. Kiedy byłem dzieckiem, zawsze fascynowały mnie starożytne kultury i dalekie kraje, toteż czytając opisy każdego z proponowanych postojów, myślałem: „Zawsze chciałem to zobaczyć". Nadarzała się okazja odbycia najwspanialszej w życiu podróży do miejsc, które od dzieciństwa poruszały moją wyobraźnię. Kiedy skończyłem przeglądać prospekt, westchnąłem. Może pewnego dnia... Teraz zwyczajnie nie miałem czasu. Trzy tygodnie z dala od dzieci? Od żony? Od pracy? Niemożliwe. Idiotyczne, toteż nie pozostaje mi nic innego, jak zapomnieć o tym. Wsunąłem prospekt na spód sterty. Trudność polegała na tym, że w żaden sposób nie potrafiłem zapomnieć o wycieczce. Widzicie, jestem realistą i liczyłem się z tym, że Cat (zdrobnienie od Cathy) i ja będziemy mieli w przyszłości okazję 7 wyruszyć razem w jakąś podróż. Wiedziałem, że być może kiedyś uda

mi się przekonać żonę, by pojechała ze mną zobaczyć Tadż Mahal czy Angkor Wat, lecz Wyspa Wielkanocna, Etiopia lub gwatemalska dżungla nie wchodziły w grę. Leżą bowiem tak daleko i jest tak wiele innych rzeczy do zobaczenia i miejsc na świecie, które chciałoby się odwiedzić, że podróż do tak oddalonych rejonów zawsze będzie należała do kategorii „Może pewnego dnia...". Byłem niemal absolutnie przekonany, że to „pewnego dnia" nigdy nie nastąpi. A tu nadarzała się szansa obejrzenia tego wszystkiego za jednym zamachem, toteż dziesięć minut później — kiedy kakofonia w salonie ucichła równie tajemniczo, jak wybuchła — stałem w kuchni z żoną, otwarty prospekt leżał na bufecie. Wyliczałem główne atrakcje, niczym dziecko opisujące pobyt na letnim obozie, a Cathy, która dawno już przywykła do moich fantastycznych pomysłów, po prostu słuchała, gdy plotłem bez ładu i składu. Kiedy skończyłem, pokiwała głową. — Hmm... — mruknęła. — Czy to jest dobre hmm czy złe hmm? — Ani takie, ani takie. Zwyczajnie zastanawiam się, po co mi to pokazujesz. Przecież nie możemy wyjechać. — Jasne — odparłem. — Pomyślałem tylko, że może chciałabyś rzucić na to okiem. Moja żona, która zna mnie lepiej niż ktokolwiek inny, wiedziała, że kryje się za tym coś więcej. — Hmm — powtórzyła. Dwa dni później spacerowaliśmy z żoną po okolicy. Nasi najstarsi

synowie biegli przed nami, my pchaliśmy w wózkach pozostałą trójkę dzieciaków, kiedy wróciłem do tematu. — Myślałem o tamtej podróży — powiedziałem niby od niechcenia. — Jakiej podróży? 8 — Tej dookoła świata. Opisanej w prospekcie, który ci pokazywałem. — Dlaczego? — Cóż... — Wziąłem głęboki oddech. — Chciałabyś pojechać? Przeszła kilka kroków, zanim mi odpowiedziała. — Oczywiście, że bym chciała. Z pewnością to wspaniała eskapada, ale niestety nierealna. Jak mogłabym zostawić dzieci na trzy tygodnie? A gdyby tak coś się stało? Nie ma mowy, byśmy zdążyli wrócić w razie jakiegoś wypadku. Ile jest rejsów nawet do takiego miejsca jak Wyspa Wielkanocna? Lexie i Savannah to ciągle jeszcze maleństwa i potrzebują mnie. Zresztą wszystkie dzieciaki mnie potrzebują... — Umilkła na chwilę. — Może inne matki zdecydowałyby się na taki wyjazd, ale nie ja. Skinąłem głową. Znałem z góry jej odpowiedź. — A czy miałabyś coś przeciwko temu, gdybym ja pojechał? Przyjrzała mi się bacznie. Już i tak podróżowałem wiele w związku z moją pracą i z promocją książek. Zajmowało mi to dwa, a nawet trzy miesiące w roku i moje wyjazdy zawsze były trudne dla rodziny. Mimo że czasem nie jestem zbyt skory, by rzucać się na łeb na szyję w rozszalałe pandemonium, nie jestem też w domu kompletnie nieprzydatny. Zgodnie z rozkładem swego dnia Cat często bywa poza domem — jada od czasu

do czasu śniadanie z przyjaciółkami, regularnie udziela się w szkole, ćwiczy w siłowni, grywa w karty z grupką pań i załatwia rozmaite sprawy. Oboje zdajemy sobie sprawę, że musi wyrwać się z domu, żeby całkiem nie zwariować. W takich chwilach odgrywam rolę samotnego ojca. Kiedy jednak wyjeżdżam, robienie czegokolwiek poza domem nastręcza jej trudności, jeśli nie staje się w ogóle niemożliwe. Nie wpływa to najlepiej na samopoczucie mojej żony. W dodatku nasze dzieci lubią mieć koło siebie oboje rodziców. Możecie sobie wyobrazić, że kiedy wyjeżdżam, rozgar9 diasz w naszym domu potęguje się, jakby miał zapełnić lukę wywołaną moją nieobecnością. Wystarczy powiedzieć, że Cathy zaczyna mieć dość tych podróży. Rozumie, że są nierozerwalnie związane z moją pracą, nie oznacza to jednak, że je lubi. Dlatego pytanie było niebezpieczne. — To dla ciebie naprawdę tak bardzo ważne? — spytała w końcu. — Nie — odpowiedziałem szczerze. — Jeśli nie chcesz, żebym pojechał, to nie pojadę. Ale mam ochotę. — I pojechałbyś sam? Pokręciłem przecząco głową. — Prawdę mówiąc, myślałem o tym, żeby wybrać się tam z Micahem — odparłem, mając na myśli mojego brata. Szliśmy parę kroków w milczeniu, po czym Cat spojrzała mi w oczy. — Myślę — powiedziała — że to naprawdę wspaniały pomysł. Gdy wróciliśmy ze spaceru — ja w stanie oszołomienia pomieszanego

z niedowierzaniem -— udałem się do gabinetu, żeby zadzwonić do Kalifornii, do mojego brata. Słyszałem sygnał w słuchawce telefonu, dźwięk bardziej odległy niż na linii naziemnej. Micah nigdy nie odbierał telefonu stacjonarnego. Jeśli chciałem z nim porozmawiać, musiałem dzwonić na komórkę. — Cześć, Nicky — zaćwierkał. — Co się dzieje? Mojemu bratu wyświetla się numer dzwoniącego, poza tym wciąż ma w zwyczaju zdrabniać moje imię jak w dzieciństwie. Jeśli chodzi o ścisłość, przestano nazywać mnie Nickym w piątej klasie. — Mam coś, co, jak sądzę, cię zainteresuje. — No to gadaj. — Przysłano mi pocztą pewien prospekt i... w każdym razie, 10 krótko mówiąc, jestem ciekaw, czy miałbyś ochotę wybrać się ze mną w podróż dookoła świata. W styczniu. — Jaką podróż? Przez następne kilka minut opisywałem główne atrakcje, przerzucając jednocześnie prospekt. Gdy skończyłem, po drugiej stronie panowało milczenie. — Doprawdy? — spytał. — I Cat zamierza cię puścić? — Powiedziała, że tak. — Zawahałem się. — Posłuchaj, wiem, że to poważna decyzja, toteż nie wymagam od ciebie natychmiastowej odpowiedzi. Mamy mnóstwo czasu, zanim będziemy musieli potwierdzić rezerwację. Chciałem tylko, żebyś to przemyślał. To znaczy, jestem

pewien, że musisz uzgodnić wszystko z Christinc. Trzy tygodnie to dużo czasu. Christine jest żoną mojego brata. W tle słyszę cichy płacz ich nowo narodzonej córeczki Peyton. — Jestem pewien, że Christine nie będzie miała nic przeciwko temu. Ale spytam ją i oddzwonię. — Chcesz, żebym wysłał ci prospekt? — Oczywiście — odpowiedział. — Chyba powinienem wiedzieć, dokąd się wybieramy, prawda? — Wyślę go dzisiaj FedExem —- obiecałem. — 1 wiesz co, Micah? — Tak? — To będzie najwspanialsza podróż w naszym życiu. — Jestem tego pewien, braciszku. — Oczyma wyobraźni widziałem, jak Micah uśmiecha się po drugiej stronie linii. — Jestem tego pewien. Pożegnaliśmy się, po czym, gdy odłożyłem słuchawkę, zacząłem przyglądać się rodzinnym fotografiom, stojącym na półkach w moim gabinecie. Przeważnie są to zdjęcia dzieci — kiedy jeszcze były niemowlętami, i późniejsze — kiedy uczyły się chodzić. Było wśród nich zdjęcie wszystkich pięciorga, zrobione podczas ostatniej Gwiazdki, zaledwie dwa miesiące wcześniej. Obok stała fotografia Cathy. Pod wpływem impulsu wziąłem ramkę do ręki, myśląc o poświęceniu, na jakie się zdobyła. 11 Nie, bynajmniej nie zachwyciła jej perspektywa mojego wyjazdu na

trzy tygodnie; nie będzie mnie pod ręką do pomocy przy pięciorgu dzieciach. Na jej barki spadnie cały ten ciężar, podczas gdy ja będę podróżował sobie po świecie. Dlaczego wobec tego tak łatwo się zgodziła? Jak już powiedziałem, żona rozumie mnie lepiej niż ktokolwiek inny i doskonale zdawała sobie sprawę, że moje gwałtowne pragnienie wyjazdu mniej się wiąże z samą podróżą, a bardziej z chęcią spędzenia czasu z moim bratem. I dlatego jest to opowieść o braterskich uczuciach. Jest to opowieść o Micahu i o mnie, jak również o całej naszej rodzinie. Opowieść o tragedii i radości, nadziei i wzajemnym wspieraniu się. Opowieść o tym, jak obaj dojrzewaliśmy, zmienialiśmy się i wybraliśmy różne życiowe drogi, ale jakimś sposobem staliśmy się sobie jeszcze bliżsi. Innymi słowy, jest to opowieść o dwóch podróżach. Tej, która zaprowadziła brata i mnie do egzotycznych miejsc na świecie, i drugiej, w założeniu najwspanialszej w życiu, która sprawiła, że staliśmy się najlepszymi przyjaciółmi. 12

13 — Najszczęśliwszego — odpowiedziała z uśmiechem. Mimo to, wysłuchawszy tej opowieści, nie byłem całkiem

pewny, co myśleć. Z jednej strony było oczywiste, że mama nie żałuje, iż nas ma, z drugiej strony natomiast moje ego cierpiało, gdy myślałem o sobie jako o czymś przypadkowym lub zastanawiałem się, czy moje pojawienie się na świecie nie było skutkiem wypicia jednego za dużo kieliszka szampana. Posłużyło to jednak wyjaśnieniu pewnych spraw, ponieważ zawsze ciekawiło mnie, dlaczego nasi rodzice nie odczekali trochę, zanim zdecydowali się na dzieci. Z pewnością nie byli jeszcze gotowi na nas, ale też nie wydaje mi się, żeby byli już gotowi na małżeństwo. I matka, i ojciec urodzili się w tysiąc dziewięćset czterdziestym drugim roku, a obaj dziadkowie służyli w wojsku we wczesnym okresie drugiej wojny światowej. Dziadek ze strony ojca był zawodowym oficerem. Mój tata, Patrick Michael Sparks, spędził dzieciństwo, przenosząc się z jednej bazy wojskowej do drugiej i wychowując się głównie pod opieką matki. Był najstarszy z pięciorga rodzeństwa, bardzo inteligentny. Uczył się w szkole z internatem w Anglii, zanim przyjęto go na Uniwersytet Creighton w Omaha, w Nebrasce. Tam właśnie poznał moją mamę, Jill Emmę Marie Thoene. Podobnie jak ojciec mama była najstarsza z rodzeństwa. Miała trójkę młodszych braci i sióstr. Dorastała w Nebrasce, gdzie na całe życie pokochała konie. Jej ojciec był przedsiębiorcą, który prowadził rozmaite firmy. Kiedy mama miała kilkanaście lat, był właścicielem kina w Lyons, małym miasteczku liczącym kilkuset mieszkańców, położonym w bok od autostrady, pośród pól uprawnych. Mama twierdziła, że kino stało się w

pewnym stopniu przyczyną jej wyjazdu do szkoły z internatem. Podobno wysłano ją tam, ponieważ została przyłapana na całowaniu się z chłopakiem, chociaż gdy spytałem o to moją babcię, stanowczo temu zaprzeczyła. — Twoja matka zawsze lubiła opowiadać niestworzone rzeczy — poinformowała mnie babcia. — Plotła, co jej ślina na język przyniosła, żeby zobaczyć waszą reakcję, dzieciaki. 14 — Dlaczego więc wysłaliście ją do szkoły z internatem? — Z powodu wszystkich tych morderstw — wyjaśniła babcia. — W tamtym czasie zamordowano wiele dziewcząt w Lyons. Rozumiem. Tak czy owak, po ukończeniu szkoły mama, podobnie jak ojciec, studiowała na Uniwersytecie Creighton, i przypuszczam, że to podobieństwo losów moich rodziców wzbudziło ich wzajemne zainteresowanie. Obojętne, jaki był powód, zaczęli umawiać się na randki na drugim roku studiów i stopniowo zakochali się w sobie. Chodzili ze sobą nieco ponad rok i mieli oboje po dwadzieścia jeden lat, kiedy pobrali się trzydziestego pierwszego sierpnia tysiąc dziewięćset sześćdziesiątego trzeciego roku, przed rozpoczęciem ostatniego roku na uczelni. Po upływie kilku miesięcy zawiodła naturalna metoda regulacji urodzin i mama dostała swoją pierwszą nauczkę ze wszystkich trzech. Pierwszego grudnia tysiąc dziewięćset sześćdziesiątego czwartego roku urodził się Micah. Wiosną okazało się, że mama znowu jest w ciąży i

trzydziestego pierwszego grudnia tysiąc dziewięćset sześćdziesiątego piątego roku urodziłem się ja. Kolejnej wiosny znowu okazało się, że jest w błogosławionym stanie z moją siostrą Daną i od tej chwili wzięła kwestię zapobiegania ciąży w swoje ręce. Po uzyskaniu licencjatu tata postanowił zrobić magisterium w dziedzinie zarządzania na Uniwersytecie Minnesota i cała rodzina przeniosła się jesienią tysiąc dziewięćset sześćdziesiątego szóstego roku w okolice Watertown. Moja siostra Dana urodziła się, podobnie jak ja, trzydziestego pierwszego grudnia, a mama została w domu, poświęcając się wychowywaniu nas, tymczasem ojciec w ciągu dnia chodził na zajęcia, a wieczorami pracował jako barman. Ponieważ moich rodziców nie było stać na płacenie wysokiego czynszu, mieszkaliśmy sporo kilometrów za miastem, w starym wiejskim domu. Matka przysięgała, że w nim straszy. 15 Po wielu latacli powiedziała mi, że widziała i słyszała późno w nocy różne rzeczy — płacz, śmiech i ciche rozmowy — ale gdy tylko wstawała, żeby zajrzeć do nas, odgłosy cichły. Bardziej prawdopodobnym wyjaśnieniem jest to, że uległa halucynacjom. Nie dlatego, że była wariatką — moja mama należała chyba do najbardziej opanowanych ze wszystkich znanych mi osób — lecz dlatego, że musiała przez pierwsze kilka lat żyć w absolutnym skołowaniu i wyczerpaniu. I nie mam tu na myśli zmęczenia, któremu można łatwo zaradzić, śpiąc dłużej przez parę dni. Mówię o rodzaju

niekończącego się fizycznego, umysłowego i emocjonalnego przemęczenia, które sprawia, że człowiek czuje się, jak gdyby kręcił się w kółko, pociągany za uszy, zanim padnie na kuchenny stół. Jej życie musiało przypominać absolutne piekło. Rozpoczynając je z trójką maluchów, zawiniętych w pieluchy z tetry, była kompletnie wyobcowana — z wyjątkiem chwil, kiedy przyjeżdżała z wizytą babcia — przez kolejne dwa lata. Nie było w pobliżu rodziny, która służyłaby pomocą. Byliśmy biedni jak myszy kościelne i mieszkaliśmy tam, gdzie diabeł mówi dobranoc. Mama nie mogła nawet wybrać się do najbliższego miasteczka, ponieważ ojciec jeździł samochodem zarówno na uczelnię, jak i do pracy. Jeśli dodać do tego parę zim w Minnesocie, gdzie śnieg sięgał dosłownie po dach, odjąć od równania wiecznie zajętego ojca i dorzucić niekończące się marudzenie i płacz niemowlęcia oraz niewiele starszych brzdąców, to nawet wtedy nie jestem pewien, czy można sobie wyobrazić, jak musiała być nieszczęśliwa. Mój tata nie był szczególnie pomocny — w tym momencie swego życia po prostu nie mógł. Często zastanawiałem się, dlaczego nie podjął stałej pracy, ale nie zrobił tego. Wszystko, na co go było stać, to dorywcza praca i chodzenie na zajęcia. Wychodził z domu wcześnie rano i wracał, gdy wszyscy dawno już leżeli w łóżkach. Toteż, poza trójką małych dzieci, mama nie miała w ogóle z kim rozmawiać. Mijały dni, a nawet tygodnie bez pogawędki z kimś dorosłym. 16

Ponieważ Micah był najstarszy, mama obarczyła go obowiązkami, które znacznie wykraczały poza możliwości dziecka w jego wieku — z pewnością większymi niż kiedykolwiek powierzyłbym moim dzieciom. Od maleńkiego wbijała nam do głowy staroświeckie, typowe dla Środkowego Zachodu wartości, i w krótkim czasie mój brat otrzymał polecenie: „Twoim zadaniem jest zajmowanie się bratem i siostrą, bez

względu na to, co się będzie działo". I robił to, kiedy miał trzy latka. Pomagał karmić mnie i moją siostrzyczkę, kąpał nas, zabawiał, pilnował, gdy dreptaliśmy niepewnie po podwórku. W naszych rodzinnych albumach są zdjęcia Micaha kołyszącego siostrę do snu i jednocześnie karmiącego ją z butelki, choć był niewiele od niej większy. Później zrozumiałem, że było to 17 dla niego dobre, ponieważ człowiek musi nauczyć się poczucia odpowiedzialności. Nie pojawia się ono jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki pewnego dnia tylko dlatego, że nagle jest człowiekowi potrzebne. Ale ja sądzę, że skoro często traktowano Micaha jak dorosłego, naprawdę uwierzył, że jest dorosły i należą mu się pewne prawa. Chyba to właśnie sprawiło, że poczuł się dorosły na długo przedtem, zanim poszedł do szkoły. Prawdę mówiąc, moje najwcześniejsze wspomnienia związane są z bratem. Miałem dwa i pół roku, a Micah trzy i pół. Był weekend pod koniec lata, trawa wyrosła na trzydzieści centymetrów. Tata zamierzał ją skosić, wyciągnął kosiarkę z szopy. Micah uwielbiał kosiarkę, pamiętam jak przez mgłę, że mój brat błagał ojca, by pozwolił mu kosić, chociaż nie był dość silny, by ją pchać. Ojciec, rzecz jasna, nie pozwolił, ale mój brat — który ważył zaledwie piętnaście kilogramów — nie potrafił zrozumieć logiki sytuacji. Ani, jak powiedział mi później, nie zamierzał pogodzić się z takim nonsensem. Przytaczam jego własne słowa: „Postanowiłem uciec".

Wiem, co teraz myślicie. Miał zaledwie trzy i pół roku — jak daleko mógł uciec? Mój najstarszy syn Miles zagroził, że ucieknie, będąc w tym samym wieku. — Proszę bardzo — powiedzieliśmy z żoną. — Tylko pamiętaj, żeby nie pójść dalej niż za róg. Miles, który był łagodnym i nieśmiałym chłopcem, naprawdę nie wypuściłby się dalej niż za róg, no i Cathy i ja obserwowalibyśmy go z kuchennego okna. Ale mój brat był innym dzieckiem Jego tok myślenia był następujący: „Ucieknę daleko, a ponieważ mam się zawsze zajmować bratem i siostrą, wobec tego muszę chyba zabrać ich ze sobą". Tak też uczynił. Załadował naszą osiemnasto miesięczną siostrzyczkę do wózka, wziął mnie za rękę i skradając się za żywopłotem, żeby rodzice nas nie zauważyli, ruszył z nami w stronę miasteczka. Nawiasem mówiąc, do miasteczka były 18 trzy kilometry i trzeba było przejść na drugą stronę ruchliwej dwupasmowej szosy. Prawie nam się udało uciec. Pamiętam, że maszerowaliśmy przez pola zarośnięte zielskiem niemal mojego wzrostu, przyglądając się motylom, które wzbijały się w kierunku bezchmurnego nieba. Mieliśmy wrażenie, że minęła cała wieczność, zanim dotarliśmy do szosy. Staliśmy na poboczu — trójka dzieciaków poniżej czterech lat, jedno z pieluchą — zmagając się z silnymi podmuchami wiatru, gdy tymczasem ogromne

ciężarówki i samochody osobowe przemykały obok nas z prędkością stu kilometrów na godzinę, w odległości nie większej niż pół metra. Pamiętam, jak brat przykazywał mi: „Kiedy ci powiem, masz biec bardzo szybko!", jak również dźwięk klaksonów i pisk opon po tym, gdy krzyknął: „Biegnij!", a ja podreptałem przez drogę, starając się dotrzymać mu kroku. Później pamiętam wszystko jak przez mgłę — zmęczyłem się, zgłodniałem, aż w końcu wgramoliłem się do wózka, w którym siedziała moja siostra, a brat ciągnął nas niczym zaprzęgowy husky. Ale pamiętam również, że byłem z niego dumny. To była frajda, to była przygoda, I pomimo wszystko czułem się bezpieczny. Opiekował się mną Micah, a przecież mama powtarzała mi zawsze: „Rób, co ci każe twój brat". Nawet wtedy uczyniłem, co mi kazano. W przeciwieństwie do mojego brata w dzieciństwie posłusznie wykonywałem polecenia. Pamiętam też, że po jakimś czasie szliśmy wiaduktem ku szczytowi wzgórza. Gdy już się tam znaleźliśmy, przed nami rozpostarła się panorama miasta w dolinie. Wiele lat później zrozumiałem, że musieliśmy zniknąć na kilka godzin — małe nóżki mogły pokonać w takim tempie zaledwie jakieś trzy kilometry — i przypominam sobie jak przez mgłę, że brat obiecywał nam lody. Właśnie w tym momencie usłyszeliśmy krzyk i gdy obejrzałem się przez ramię, zobaczyłem matkę biegnącą jak szalona drogą za nami. Wołała, żebyśmy się 19 ZATRZYMALI!, wymachując dziko nad głową packą na muchy.

Przy sposobności dodam, że był to jej sposób karania nas. Packa na muchy. Mój brat nienawidził packi na muchy. Micah bezsprzecznie był najczęściej z nas karany packą. Mama lubiła ją, bo mimo że uderzenie nią piekło, tak naprawdę nie bolało, poza tym rozlegał się głośny dźwięk, gdy packa stykała się z pieluchą lub spodenkami. Wrażenie robił przede wszystkim sam dźwięk — przypominający pękanie balonika — i po dziś dzień czuję dziwny rodzaj podniecenia, kiedy używam packi, tłukąc owady w moim domu. Nie minęło od tego wydarzenia wiele czasu, gdy Micah ponownie uciekł z domu. Z jakiegoś powodu — nieważne jakiego — popadł w tarapaty i tym razem to mój ojciec poszedł po packę. Do tej pory Micahowi znudził się kompletnie ten sposób wymierzania kary, toteż gdy zobaczył, że ojciec sięga po packę, oznajmił z mocą: — Nie trzepniesz mnie tym. Tata odwrócił się z packą w ręku i właśnie wtedy Micah wystartował. Siedząc w salonie, przyglądałem się, jak mój czteroletni brat wystrzelił z kuchni jak z katapulty, przemknął obok mnie i pobiegł po schodach na górę; ojciec deptał mu po piętach. Słyszałem głośne tupanie na górze, gdy mój brat wykonywał w sypialni rozmaite akrobacje, a następnie śmignął z powrotem na dół po schodach, znowu mnie minął i wypadł przez drzwi kuchenne, poruszając się szybciej, niż kiedykolwiek widziałem. Tata, ciężko dysząc — przez całe życie był nałogowym palaczem — zbiegł z łoskotem po schodach i ruszył za nim. Nie widziałem żadnego z nich przez kilka godzin. Gdy zapadł zmierzch, a ja leżałem już w łóżku,

podniosłem wzrok i zobaczyłem mamę, która przyprowadziła do naszego pokoju Mica20 ha. Otuliła go do snu i pocałowała w policzek. Mimo ciemności widziałem, że jest brudny. Wysmarowany błotem, wyglądał, jak gdyby spędził ostatnie kilka godzin pod ziemią. Gdy tylko mama wyszła, spytałem Micaha, co się stało. — Powiedziałem mu, że nie będzie mnie bił packą — odparł. — I co, zbił cię? -— Nie. Nie mógł mnie złapać. A potem nie mógł mnie znaleźć. Uśmiechnąłem się, myśląc: „Wiedziałem, że ci się uda". 21 Rozdział 2 Po upływie dwóch dni, od chwili gdy wysłałem Micahowi informację o wycieczce, zadzwonił telefon. Siedziałem przy biurku w moim gabinecie, brnąc przez kolejny trudny dzień pisania. Kiedy podniosłem słuchawkę, Micah zaczął niemal natychmiast trajkotać: — Ta podróż jest... fantastyczna — powiedział. — Czy widziałeś, dokąd pojedziemy? Na Wyspę Wielkanocną i do Kambodży! Zobaczymy Tadż Mahal! Będziemy w australijskim buszu! — Wiem — wtrąciłem — czy to nie brzmi wspaniale? — To więcej niż wspaniałe. Po prostu niesamowite! Zauważyłeś, że w Norwegii czeka nas przejażdżka saniami z psim zaprzęgiem?! — Tak, wiem...

— A w Indiach będziemy jeździli na grzbietach słoni! — Wiem... — Czekają nas niezapomniane przeżycia! — A więc Christine zgodziła się na twój wyjazd? — Mówiłem ci, że jadę. — Wiem. Ale czy Christine nie ma nic przeciwko temu? — Skłamałbym, mówiąc, że jest zachwycona, ale dostałem pozwolenie. To znaczy... Afryka! Indie! Kambodża! Z moim bratem? Co miała powiedzieć? 22 Mogła powiedzieć, że się nie zgadza, pomyślałem. Mają dwie córeczki — zaledwie dwumiesięczną Peyton i dziewięcioletnią Alli — a Micah zamierzał wyjechać tuż po pierwszych urodzinach Peyton. Byłem jednak pewien, że Christine, podobnie jak Cathy, rozumiała, że Micahowi potrzebny jest kontakt ze mną, w równym stopniu jak mnie jest potrzebny kontakt z nim, aczkolwiek z innych przyczyn. Jako bracia zaczęliśmy polegać na sobie w sytuacjach kryzysowych, a to zaufanie pogłębiło się jeszcze, gdy dorośliśmy. Wspieraliśmy się wzajemnie w borykaniu z osobistymi i uczuciowymi problemami, przeżywaliśmy swoje wzloty i upadki. Nauczyliśmy się wiele, wspomagając się wzajemnie, i podczas gdy rodzeństwo często bywa sobie z natury bliskie, w przypadku Micaha i mnie było to coś więcej. Jego głos zawsze sprawiał, że wracałem pamięcią do naszego wspólnego dzieciństwa, jego śmiech nieuchronnie przywoływał odległe wspomnienia, dawno zapomniane obrazy,

rozwijające się bez ostrzeżenia niczym flagi w wietrzny dzień. — Halo? Nick? Jesteś tam? — Tak, jestem. Zamyśliłem się. — O czym? O wycieczce? — Nie — odpowiedziałem. — Myślałem o przygodach, jakie nam się przytrafiały, kiedy byliśmy małymi dziećmi. — W Minnesocie? — Nie. W Los Angeles. — Dlaczego przyszło ci to na myśl? — Nie jestem całkiem pewny — przyznałem. — Czasami tak po prostu bywa. W tysiąc dziewięćset sześćdziesiątym dziewiątym roku przeprowadziliśmy się do Inglewood w Kalifornii, zostawiając za sobą mroźne zimy w Minnesocie. Mojego ojca przyjęto na program doktorancki na Uniwersytecie Południowej Kalifornii i zamieszkaliśmy w osiedlu komunalnym dla biedoty, przynajmniej niektórzy je za takie uważali. Dokładnie w samym środku 23

Los Angeles, gdzie społeczność, wśród której mieszkaliśmy, wciąż żyła gniewnymi wspomnieniami zamieszek w Watts. Byliśmy jedną z niewielu białych rodzin w zaniedbanym budynku mieszkalnym, który nazywaliśmy domem, a naszymi najbliższymi sąsiadami były prostytutki, handlarze narkotyków i członkowie gangów. Mieszkanie było malutkie — dwie sypialnie, salon i kuchnia — ale jestem pewien, że mama uważała to za ogromny postęp w stosunku do życia, jakie wiodła w Minnesocie. Mimo że w dalszym ciągu nie mogła liczyć na pomoc rodziny, po raz pierwszy od dwóch lat miała sąsiadów, z którymi mogła porozmawiać, nawet jeśli różnili się od ludzi, wśród których dorastała w Nebrasce. Mogła też wybrać się do sklepu spożywczego na zakupy albo przynajmniej wyjść na dwór i widzieć ludzi. Na ogół dzieci myślą z czcią o swoich rodzicach i w moim wypadku nie było inaczej. Ciemnowłosa, ciemnooka, o mlecz-

24 nej karnacji, mama wydawała mi się piękna. Mimo trudów naszego wczesnego życia nie pamiętam, by kiedykolwiek wyładowywała na nas swoją frustrację. Była jedną z tych kobiet, które są stworzone do tego, by być matkami, i kochała nas bezwarunkowo. To my byliśmy jej życiem, na wiele sposobów. Uśmiechała się częściej niż jakakolwiek znajoma mi osoba. Jej uśmiech nigdy nie był fałszywy, w rodzaju tych wymuszonych, które sprawiają, że skóra na tobie cierpnie. To były niezmiennie szczere uśmiechy, na których widok mieliśmy ochotę podbiec do niej i rzucić się w ramiona, zawsze dla nas otwarte. Tata natomiast stanowił dla mnie na ogół zagadkę. Miał rudoblond włosy, piegi i był podatny na oparzenia słoneczne. Z nas wszystkich tylko on miał muzyczne upodobania. Grał na harmonijce ustnej i na gitarze, gwizdał w nieopanowany sposób, kiedy był zestresowany, czyli wedle naszych obserwacji — zawsze. Nie chodzi o to, żebyśmy mieli do niego pretensje. W Los Angeles popadł w tę samą wyczerpującą rutynę, co w Minnesocie — zajęcia, nauka i wieczorna praca w charakterze dozorcy i barmana, by zaspokoić nasze podstawowe potrzeby życiowe. Nawet wtedy był zmuszony liczyć na pomoc swoich rodziców oraz teściów, żeby związać jakoś koniec z końcem. Kiedy przebywał w domu, często był tak zaabsorbowany, że wyglądał na nieobecnego duchem. Takie jest moje niezmienne wspomnienie o ojcu — siedzi przy stole, z głową pochyloną nad książką. Prawdziwy intelektualista, nie należał do tatusiów, którzy grali z dziećmi w piłkę,

jeździli na rowerze czy chodzili na piesze wycieczki, nie sprawiało nam to jednak przykrości, ponieważ nigdy nie doświadczyliśmy czegoś takiego. Odgrywał natomiast rolę — w każdym razie wobec nas, dzieci — żywiciela rodziny i ojca służbisty. Jeśli wymykaliśmy się spod kontroli — co zdarzało nam się z niepokojącą częstotliwością — mama groziła, że powie o wszystkim tacie, gdy tylko wróci do domu. Nie mam pojęcia, dlaczego samo to stwier25 dzenie tak bardzo nas przerażało, bo tata nie był agresywny w każdym razie mama znalazła skuteczną metodę. Lata spędzone w Minnesocie zbliżyły nas do siebie. Micah, Dana i ja byliśmy dla siebie jedynymi kolegami, w Los Angeles też było tak samo. Mieliśmy wspólną sypialnię, bawiliśmy się tymi samymi zabawkami, niemal zawsze przebywaliśmy w swoim towarzystwie. W sobotnie poranki oglądaliśmy przytuleni do siebie kreskówki w telewizji i godzinami bawiliśmy się figurkami z nieistniejącej już kowbojskiej serii Johnny West. Podobnie jak w serii G. I. Joe, były tam figurki tematyczne — kowboje (rodzina Westów — Johnny, Jane oraz dzieciaki), żołnierze (generał Custer i kapitan Maddox), buntownik (Sam Cobra) oraz Indianie (Geronimo, wódz Cherokee i Waleczny Orzeł), jak również rekwizyty, wśród których znajdowały się forty, kryte wozy, konie i stada bydła. Przez lata musieliśmy zebrać każdy element zestawu co najmniej trzylub czterokrotnie. Bawiliśmy się figurkami, wyczarowywaliśmy jedną przygodę za drugą, aż w końcu wyeksploatowaliśmy zabawki tak, że

dosłownie się rozpadły. Ponieważ moja siostra była najmłodsza, wolała spędzać czas w domu z mamą, gdy tymczasem mój brat i ja zaczęliśmy stopniowo odkrywać świat zewnętrzny. Moi rodzice wierzyli chyba — teraz myślę, że dość naiwnie — - iż razem będziemy bezpieczni, bez względu na to, jak niebezpieczne są ulice, i pozwalali nam bez ograniczeń penetrować samodzielnie okolicę, zanim jeszcze skończyłem pięć lat. Jedyny warunek, jaki nam stawiali, to żebyśmy wrócili do domu przed kolacją. Ani ojciec, ani matka nigdy nie zawracali sobie głowy ustalaniem, jak daleko wolno nam się wypuścić, dopóki dotrzymywaliśmy umowy, my zaś z Micahem wykorzystywaliśmy tę swobodę do ostatecznych granic. Dokądkolwiek szedł mój brat, ja chodziłem za nim z gwałtownie rosnącym uczuciem uwielbienia dla bohatera. Spędzaliśmy popołudnia, zwiedzając zapuszczone mieszkania albo przyglądając się naszym dorosłym sąsiadkom, które stały wzdłuż bulwaru i nagabywały 26 klientów. Mogliśmy bez końca gapić się na nastolatków naprawiających samochody na parkingu, czasami siadywaliśmy na schodkach z różnymi gangami, gdy chłopcy pili piwo i obściskiwali się ze swoimi dziewczynami. Bawiliśmy się fantastycznie — zawsze mieliśmy coś do zobaczenia i do zrobienia — i nawet kiedy w oddali rozlegały się sporadyczne strzały, nie pamiętam, żeby Micaha lub mnie oblatywał strach. Obojętne z jakiej przyczyny, byliśmy tam bezpieczni. Chyba dlatego,

że każdy, nawet członkowie gangu, wiedzieli, że nie tylko nie stanowimy zagrożenia, lecz prawdopodobnie jesteśmy biedniejsi od nich. Byliśmy rozpaczliwie biedni. Karmiono nas mlekiem w proszku, kartoflami i owsianką— nie wiedziałem, że mleko ma płynną postać, dopóki nie poszedłem do szkoły. Nigdy nie jadaliśmy w restauracjach, nie zwiedzaliśmy muzeów, nie chodziliśmy na mecze baseballowe ani nawet do kina. Samochód, który kupił mój tata, żeby dojeżdżać do pracy i na uniwersytet, kosztował niecałe sto dolarów. Gdy zaczęliśmy uczęszczać do szkoły, dostawaliśmy jedną parę butów i jedne spodnie na rok. Jeśli się podarły, matka naszywała łaty i rozprasowywała je dopóty, dopóki nasze dżinsy nie wyglądały, jak gdyby były oryginalnie zaprojektowane z łatami na kolanach. Nieliczne zabawki — głównie klocki oraz wspomniane wcześniej figurki rodziny Westów — były prezentami, które otrzymaliśmy na Gwiazdkę lub na urodziny. Nawet nie naprzykrzaliśmy się o wszystko, co zobaczyliśmy w sklepie, kiedy wchodziliśmy tam z mamą. Dopiero dzisiaj uświadamiam sobie, że prawdopodobnie żyliśmy znacznie poniżej minimum socjalnego. Z pewnością wtedy nic zdawaliśmy sobie z tego sprawy ani, szczerze mówiąc, nas to nie obchodziło. A mama nie znosiła naszego narzekania, jeśli w ogóle to robiliśmy. Była zdecydowaną zwolenniczką twardego charakteru. Nienawidziła marudzenia, nienawidziła rozczulania się nad sobą, nienawidziła wykrętów i była zdecydowana wyplenić te cechy u swoich dzieci. Jeśli kiedykolwiek powiedzieliśmy coś w stylu: „Ale ja to chcę!",

27 reakcja mamy była zawsze taka sama. Wzruszała ramionami i odpowiadała spokojnie: — A to pech, skarbie. To, czego się pragnie, i to, co się otrzymuje, to zwykle dwie całkiem różne rzeczy. Jej poglądy na twardy charakter przyprawiłyby dzisiejszych rodziców o dreszcz przerażenia. Na przykład gdy Micah zaczynał chodzić do szkoły, działała instytucja autobusu szkolnego, mająca na celu wymuszenie większej integracji szkół ubogiej części śródmieścia. W rezultacie mój brat nie mógł uczęszczać do szkoły na naszej ulicy, lecz musiał iść piechotą ponad kilometr do przystanku autobusowego — ruchliwymi alejami, przez niebezpieczną dzielnicę, na skrót przez złomowisko. Pierwszego dnia zerówki mama odprowadziła go na przystanek; nazajutrz poszedł tam już sam. Przed upływem tygodnia powiedział mamie, że kilka starszych dziewczynek, może z siódmej klasy, ale wielkich dla przedszkolaka, przyparło go do muru na złomowisku. Zabrały mu pieniądze na mleko i zagroziły, że jeśli nie będzie im codziennie przynosił pięcio-centówki, zrobią mu krzywdę. — Powiedziały, że mnie stłuką na kwaśne jabłko — płakał Micah. Rodzice mogli zaradzić tej sytuacji na kilka sposobów. Mama mogła, na przykład, zacząć odprowadzać go codziennie do szkoły albo pójść z nim raz, stawić czoło dziewczynom i postraszyć je, że jeśli sytuacja się powtórzy, wezwie policję. Mogła też zapewne dowiedzieć się, kim są ich rodzice i porozmawiać z nimi, albo znaleźć kogoś, kto jadąc do pracy,

podwoziłby po drodze Micaha do szkoły. Ale nie nasza mama. Kiedy Micah opowiedział tę historię, wstała od stołu i wyszła z pokoju na kilka minut. Wróciła, trzymając w ręku stary pojemnik na drugie śniadanie z wizerunkiem Roya Rogersa; zardzewiały i powgniatany, należał wiele lat temu do jej młodszego brata. — Jutro włożymy do tego twoje drugie śniadanie, zamiast do papierowej torby — powiedziała. — Jeśli spróbują zabrać 28 ci pieniądze, po prostu zamachnij się i walnij je pudelkiem. 0 tak... Podnosząc rękę niczym pogromca lwów, zaczęła demonstrować mu, jak ma to robić, wymachując pudełkiem szerokimi łukami, a Micah siedział przy stole, przyglądając się. Nazajutrz mój sześcioletni brat pomaszerował do szkoły z metalowym pojemnikiem na drugie śniadanie. Tak jak obiecały, dziewczyny otoczyły go, gdy nie zgodził się dać im pięciocentówki. Kiedy pierwsza z nich go zaatakowała, zrobił dokładnie to, co kazała mu mama. Wieczorem w naszej sypialni Micah zdał mi dokładną relację z tego, co się stało. — Wywijałem wszystkim, czym się dało — powiedział. — I nie bałeś się? Pokiwał głową, zaciskając mocno wargi. — Bałem się, ale nie przestawałem wymachiwać pudełkiem i tłukłem je, dopóki nie uciekły z płaczem.

Dodam, że dziewczyny nigdy więcej mu się nie naprzykrzały. W tysiąc dziewięćset siedemdziesiątym pierwszym roku przeprowadziliśmy się znowu, tym razem do Playa del Rey — kolejnej dzielnicy Los Angeles. Z oczywistych przyczyn (teraz nocna strzelanina rozlegała się przerażająco blisko) nasi rodzice uważali, że będzie tam bezpieczniej niż w Inglewood. Zacząłem już wtedy chodzić do zerówki, ale wziąwszy pod uwagę to, że różnica wieku między nami wynosiła rok oraz że Los Angeles w dalszym ciągu dowoziło mojego brata do szkoły, Micah i ja znaleźliśmy się w różnych placówkach. Moi koledzy szkolni przypominali uczniów, jakich można spotkać na przedmieściach Iowa, ale Micah dojeżdżał do szkoły w ubogiej części śródmieścia i był jedynym białym dzieckiem w klasie. Mimo to popołudnia spędzaliśmy razem, i to po staremu w Inglewood, dwa małe dzieciaki nieobawiające się świata. 29 Wychodziliśmy z naszej kamienicy i godzinami włóczyliśmy się wszędzie tam, gdzie nas nogi poniosły — szliśmy kilka kilometrów, przyglądaliśmy się statkom przycumowanym do nabrzeża albo wdrapywaliśmy się pod spodnią część wiaduktów lub słupów trakcyjnych w poszukiwaniu ptasich jaj, ewentualnie myszkowaliśmy po opuszczonych, niszczejących czy też spalonych domach, mając nadzieję znaleźć coś interesującego, co mogło tam pozostać po dawnych lokatorach. Kiedy indziej znowu wymykaliśmy się na tyły naszego

budynku, przechodziliśmy przez kilka ulic i przeskakiwaliśmy kilka płotów, by odwiedzić szkołę średnią. Późnym popołudniem była zwykle pusta, a my uwielbialiśmy jej otwarte boiska, które były znacznie większe niż w naszych podstawówkach. Ścigaliśmy się albo bawiliśmy w chowanego, czasami po prostu spacerowaliśmy po korytarzach, zaglądając do sal lekcyjnych. Pewnego dnia dostrzegliśmy kruka, który nas natychmiast zafascynował. Zaczęliśmy biegać za nim, gdy przefruwał z drzewa na drzewo. Później, ilekroć tam przychodziliśmy, wypatrywaliśmy go i, o dziwo, niemal zawsze znajdowaliśmy. Wołaliśmy go przez chwilę, po czym zajmowaliśmy się czymś innym. Po pewnym czasie kruk się pojawiał na jednym z drzew opodal miejsca naszej zabawy. Wkrótce nie mogliśmy zrobić kroku w sąsiedztwie szkoły, by nie zobaczyć kruka. Zawsze był w pobliżu. Niebawem zdaliśmy sobie sprawę, że nas śledzi. Zaczęliśmy go karmić. Rzucaliśmy na ziemię kawałki chleba. Kmk sfruwał z gałęzi i zjadał go, po czym odlatywał. Stopniowo zostawał dłużej, pozwalając nam się zbliżyć. Od tego czasu przeszliśmy na karmienie go śliwkami i kruk czuł się z nami coraz swobodniej. Dotarliśmy do punktu, kiedy mogliśmy trzymać śliwkę w wyciągniętej dłoni, a kruk bez wahania podfruwał blisko i zaczynał jeść. Uderzyło nas, że stawał się czymś w rodzaju zwierzęcia domowego, i tak to zaczęliśmy traktować. Pożyczaliśmy nawet aparat fotograficzny od mamy i robiliśmy mu zdjęcia z bliska, po czym dumnie się nimi popisywaliśmy po wywołaniu. Nazwaliśmy kruka Blackie.

30 Blackie był wspaniały. Blackie był super. Blackie, jak się w rezultacie okazało, byl potworem. Odkryliśmy, że ptak zainteresował się nami nawet dużo bardziej niż my nim. Zwłaszcza naszymi włosami. Ponieważ obaj byliśmy blondynami, nasze włosy lśniły w słońcu, a kruki podobno lubią błyszczące przedmioty. Poza tym budują gniazda. Jeśli dodacie obie te cechy, możecie wyobrazić sobie, co się stało. Pewnego popołudnia byliśmy w szkole, gdy Blackie zaczął nagle zbliżać się ku nam lotem nurkowym, pikując prosto na nasze głowy, wielokrotnie, niczym myśliwiec atakujący okręt. Krakał na nas, rzuciliśmy się więc do ucieczki. Blackie za nami. Mieliśmy wrażenie, że rozpiętość jego skrzydeł znacznie zwiększyła się przez noc, i po chwili biegliśmy, krzycząc wniebogłosy, a kruk śmigał lotem koszącym nad naszymi głowami. Ukryliśmy się w pobliżu pojemników na śmieci, próbując wymyślić sposób powrotu do domu. W końcu odważyliśmy się wychynąć zza kontenerów. Widząc, że droga wolna, puściliśmy się pędem. Nie mogłem dotrzymać kroku Micahowi, stopniowo zwalniałem coraz bardziej. W tym samym momencie Blackie spadł na mnie z nieba, lądując na mojej głowie, co było najbardziej przerażającą rzeczą, jaka mi się przytrafiła w moim krótkim życiu. Spanikowałem, nie mogąc oddychać, nie mogąc poruszyć ręką ani nogą. Czułem, jak szpony Blackiego wbijają mi się w głowę, i nagle ptak — chyba po to, by jeszcze

bardziej spotęgować moje przerażenie — zaczął mnie mocno dziobać, jego łebek podskakiwał w górę i w dół jak kiwak pompowy w szybie naftowym w Oklahomie. Wrzasnąłem. Blackie dziobnął mnie mocniej. I tak to się odbywało. Dziobnięcie, wrzask. Dziobnięcie, wrzask. Dziobnięcie, wrzask. Dziobnięcie, wrzask. Można by pomyśleć, że kruk robił wszystko, co w jego mocy, by wywiercić dziurę w mojej czaszce i wyssać mózg. Pamiętam jak przez mgłę, że mój brat znikał w oddali — był nieświadom, że Blackie wrócił — aż do mojego pierwszego 31 przeraźliwego krzyku. Zawróciwszy, Micah mszył z powrotem w moją stronę, wołając, żebym odepchnął ptaka. Ale ja miałem kompletną pustkę w głowie, zamieniłem się w słup soli. Mogłem tylko stać, gdy tymczasem Blackie zabijał mnie, dziobiąc co jakiś czas. Micah, rzecz jasna, wiedział, co robić. Krzycząc i wymachując jak szalony rękami, zdołał w końcu przepędzić rozwścieczonego diabelskiego ptaka z mojej głowy. Następnie, gdy Blackie znowu pikował na nas, Micah zdjął koszulę i machał nią niczym flagą. Wreszcie kruk wycofał się w bezpieczne schronienie drzew. W drodze powrotnej do domu było mi wstyd, że tak bardzo się przeraziłem. Micah stawił czoło B lackiemu, gdy tymczasem ja umierałem ze strachu. Micah walczył, gdy tymczasem ja stałem jak wryty. Zacząłem wierzyć, że Micaha, w odróżnieniu ode mnie, stać na wszystko. 1 starając się mu dorównać, pragnąłem bardziej niż

czegokolwiek po prostu być taki jak on. 32 Rozdział 3 Gdy już zarezerwowaliśmy miejsca na wycieczkę dookoła świata, zaczęliśmy czynić niezbędne przygotowania. Między innymi musieliśmy poddać się kilku szczepieniom, na przykład przeciwko żółtej febrze i wirusowemu zapaleniu wątroby typu A i B, jak również załatwić wizy do Indii, Etiopii i Kambodży. Na przełomie wiosny i lata często rozmawialiśmy z bratem o eskapadzie, lecz dziwna rzecz, im więcej o niej mówiliśmy, tym bardziej różniły się nasze reakcje na myśl o zbliżającej się przygodzie. O ile Micah coraz bardziej ekscytował się myślą o miejscach, które zobaczymy, o tyle mnie ta myśl coraz bardziej niepokoiła. Kiedy dzwonił, chcąc porozmawiać o podróży, złapałem się na tym, że unikam tego tematu. Nazwijcie to wyrzutami sumienia po fakcie, ale stopniowo zaczynałem mieć uczucie, że moja decyzja była błędem. Chociaż pomysł był podniecający, chociaż bardzo pragnąłem odwiedzić te wszystkie miejsca, nie potrafiłem sobie wyobrazić, że poświęcę na podróż aż trzy tygodnie. Od wieków nie miałem nigdy dość wolnego czasu, dzieląc go między pracę a rodzinę. W domu był wieczny kierat i mnóstwo obowiązków, a pracy zawodowej miałem jeszcze więcej, i myśl o podróżowaniu dla przyjemności nie tylko potęgowała mój niepokój, lecz w dodat33

ku nękało mnie poczucie winy. Gdybym przez miesiąc nie miał pracy, czy nie powinienem go spędzić z dziećmi? Albo z żoną? Skoro już w tej chwili brakuje mi na wszystko czasu, jak, u licha, mogę nawet myśleć o miesięcznej wycieczce dla przyjemności? Wszystko, co było związane z podróżą, wydawało mi się niewłaściwe. Ale z drugiej strony, skoro już wiecie, w jakim stanie znajdowałem się w dwa tysiące drugim roku, zrozumiecie dlaczego. Lubię myśleć o życiu w kategoriach strumienia, bystrzy, wodospadów. W życiu każdego człowieka są okresy, kiedy wydaje się, że wszystko płynie gładko. Jesteś w kajaku, wiosłujesz leniwie, podziwiając widoki. Dzień przemija za dniem, wszystko jest zrobione i jakimś cudem nie brakuje czasu na odpoczynek. Potem leniwy strumień zaczyna przyspieszać; w dalszym ciągu udaje nam się radzić sobie ze wszystkim, ale wymaga to trochę więcej wysiłku. Następnie wpadamy na bystrza i ni stąd, ni zowąd wszystko staje się większym wyzwaniem. Może to być jakieś nowe przedsięwzięcie w pracy, może zachorować ktoś w rodzinie, może zdarzyć się przeprowadzka, mogą zwolnić cię z pracy. Nieważne z jakiego powodu, w tych okresach sterujesz kajakiem, usiłując utrzymać się na wodzie. Co rano budzisz się z uczuciem, że już masz zaległości, i każdy dzień staje się szaleńczym wyścigiem z czasem, żeby zdążyć ze wszystkim. A potem bystrza zaczynają kotłować się coraz bardziej i dajesz się im unosić. „Musisz", „koniecznie potrzebujesz", „nie masz innego wyboru". Pędzisz, pędzisz, pędzisz. W oddali słyszysz huk wodospadu i przekonujesz sam siebie, że jedynym wyjściem jest jeszcze

energiczniejsze wiosłowanie. Musisz przedrzeć się przez bystrza i jakimś sposobem dotrzeć do bezpiecznego miejsca, w przeciwnym razie porwie cię woda. W takiej właśnie sytuacji znajdowałem się przez cały dwa tysiące drugi rok — w samym środku bystrzy wiosłowałem szaleńczo, słysząc coraz głośniejszy huk wodospadu. Umys34 łowo. Fizycznie. Emocjonalnie. I tak też było przez ubiegłe trzy lata. Nie jestem z tego dumny. Nie jest to oznaką sukcesu. Takie życie pozbawione jest jakiejkolwiek równowagi i w końcu wodospad cię porwie. Wiem to teraz. Problem polega na tym, że wtedy nie zdawałem sobie z tego sprawy. Moja żona natomiast wiedziała. Cat należy do tych rzadkich osób, które umieją patrzeć na wszystko z właściwej perspektywy. Jest nie tylko troskliwą matką, lecz ma dziesiątki przyjaciółek, z którymi regularnie rozmawia. Utrzymuje bliskie kontakty ze swoją rodziną i chociaż jest tak bardzo zajęta (pięcioro dzieci, w tym troje poniżej dwóch lat, dostarczyłoby dość zajęcia każdej mamie), nie pozwala sobie na taki gorączkowy pośpiech, jakiego ja najwyraźniej nie potrafię uniknąć. Toteż lepiej niż ktokolwiek inny rozumie, jak bardzo jest mi potrzebne oderwanie się. Wie również, że mam naturalną skłonność do negowania tej potrzeby i że zacznę nagle szukać pretekstu, by nie pojechać na wycieczkę. Albo, co gorsza, jeśli nawet pojadę, nie będę umiał się nią cieszyć i odpoczywać.

Pewnej nocy, gdy już leżeliśmy w łóżku, spytała mnie o wyjazd, ja zaś wymamrotałem, że chyba się rozmyśliłem. Przewróciła się na bok i popatrzyła mi w oczy. — Będziesz się świetnie bawił — namawiała mnie. — Poza tym jest ci to potrzebne. Nigdy nie zrobiłeś czegoś takiego. — Wiem. Ale to naprawdę nie najlepsza pora. — Nigdy nie będzie najlepszej pory. Zawsze będziesz miał mnóstwo pracy. To część twojej natury. — Wcale nie. — Właśnie że tak. Prawda jest taka, że nigdy nie pozwalasz sobie na to, żeby nie być zajętym. — Tylko przez ostatnie dwa lata. Cathy pokręciła głową. — Nie, kochanie. Jesteś zaharowany od chwili, gdy cię poznałam. Nie potrafisz się odprężyć. — Doprawdy? 35 — Doprawdy. Zastanowiłem się nad jej słowami. — Przez najbliższe dwa lata będę zawalony robotą, ale potem zwolnię tempo. Jestem pewien, że za dwa lata będę miał czas na podobną eskapadę. — Dwa lata temu mówiłeś to samo. — Czyżby? — Tak.

— Wobec tego chyba się myliłem — powiedziałem po chwili milczenia. — Ale tym razem jestem pewien, że mam rację. Usłyszałem głębokie westchnienie leżącej obok mnie żony. Mimo jej słów im bardziej zbliżała się jesień, tym niepokój z powodu wycieczki stawał się większy. Mój brat, podobnie jak żona, wyczuł podczas rozmowy telefonicznej, że targają mną mieszane uczucia i zaczął dzwonić częściej, starając się ze wszystkich sił podsycić moje zainteresowanie. — Część, Nicky — powiedział. — Czy dostałeś już paczkę, którą wysłało nam TCS? TCS, czyli Transfer and Career Services, to instytucja, która organizowała naszą wycieczkę. Siedziałem przy biurku w gabinecie, pracując nad moją nową powieścią Anioł stróż. W rogu stały dwa duże pudła, których nie dotknąłem od dwóch tygodni. — Tak, dostałem, ale jeszcze nie otworzyłem. — Dlaczego? — Nic miałem czasu. — No to je otwórz — rzekł niecierpliwie. — Przysłali nam mnóstwo kapitalnych rzeczy. Jest tam kurtka, plecak i walizka... jak również inne gadżety. Poza tym jest też plan podróży... — Zabiorę się do tego podczas weekendu. — Powinieneś otworzyć to teraz — nalegał. — Jeśli chodzi o ścisłość, powinieneś dostarczyć im już koniecznie świadectwo zdrowia. I zdecydować się, co chcesz zobaczyć w Gwatemali. Masz do wyboru

ruiny albo targ w śródmieściu. Odpowiedź musisz wysłać do końca tygodnia. 36 Zamknąłem oczy, trapiąc się, że dodano mi właśnie kolejną sprawę do załatwienia. — Dobrze — odrzekłem. — Zrobię to dzisiaj wieczorem, jeśli mi się uda. Przez długą chwilę w słuchawce panowała cisza. — Co jest z tobą? — spytał w końcu Micah. — Nic — odparłem. — Nie wydajesz się cieszyć perspektywą podróży. — Będę się cieszył. To znaczy, kiedy nadejdzie pora wyjazdu. Na razie jestem tak zawalony robotą, że nie miałem czasu o tym myśleć. Będę się emocjonował przed samym wyjazdem. W tej chwili uginam się pod nawałem pracy. Micah westchnął głośno. — Popełniasz błąd — powiedział. — O co ci chodzi? — Jeszcze się tego nie nauczyłeś? — spytał. — Oczekiwanie to najważniejsza i najprzyjemniejsza część całej tej podróży. Podniecenie na myśl o miejscach, które odwiedzimy, o ludziach, których poznamy. To wielka frajda w całej eskapadzie. — Wiem, ale... — Nie słuchasz mnie, braciszku -— przerwał mi Micah. — Nigdy nie

zapominaj, że w życiu ogromnie ważne jest oczekiwanie. Praca jest ważna, rodzina jest ważna, ale bez emocji nie masz nic. Oszukujesz się, jeśli odmawiasz sobie radości z tego, co nadejdzie. Znowu zamknąłem oczy, zdając sobie sprawę, że mój brat ma rację, lecz gubiłem się we wszystkim, co muszę zrobić. — Po prostu w tej chwili inne sprawy są dla mnie ważniejsze. — To właśnie jest w dużej mierze twój problem — powiedział spokojnie Micah. — Zawsze masz inne priorytety. O ile Micah we wczesnym okresie szkoły bywał regularnie zawieszany, o tyle ja za szkołą wprost przepadałem. W pierw37 szej klasie wszystko było takie łatwe — nauczycielka urocza, dzieci miłe, nic nie wydawało mi się trudne. A jednak Micah, starszy ode mnie o rok, był bardziej zaawansowany w większości przedmiotów. Przynajmniej tak przypuszczałem. Nasi rodzice zapisali nas do organizacji skautowskiej Wilczęta. Jednym z naszych zadań było zbudowanie drewnianej rakiety, napędzanej kartuszem wypełnionym dwutlenkiem węgla. Do rakiety była umocowana linka, bo później ścigaliśmy się z innymi skautami, którzy również mieli podobne zadanie. Przeszliśmy z Micahem sami kilka kilometrów do centrum rekreacji, obaj zdenerwowani, jak też nam pójdzie. Moja rakieta przegrała w pierwszej rundzie. Rakieta Micaha wygrała i wygrywała w kolejnych rundach. Ostatecznie zajęła drugie miejsce. Byłem jednocześnie dumny z niego i zazdrosny. Wtedy po raz

pierwszy doświadczyłem zazdrości wobec mojego brata, spotęgowanej tym, że otrzymał wśród oklasków czerwoną wstążkę. Zdałem sobie sprawę, że nie tylko potrafi zrobić wszystko, ale robi wszystko lepiej ode mnie. Tymczasem wstążeczka, którą ja dostałem — a którą dawano wszystkim przegranym — sprawiła wkrótce, że poczułem się jeszcze gorzej. Właśnie uczyłem się liter — umiałem już czytać krótkie słowa, ale dłuższe były dla mnie często niezrozumiałe. Nie miałem pojęcia, co jest na wstążeczce napisane, wiedziałem wyłącznie, że otrzymywali ją wszyscy, którym się nie powiodło. Mimo to starałem się ze wszystkich sił, żeby odczytać napis. Składał się z dwóch wyrazów, a drugim z nich było „wyróżnienie". Tyle wiedziałem od razu, ale pierwsze słowo nie miało dla mnie żadnego sensu, toteż próbowałem je rozgryźć. Zaczynało się na ZA potem było S, a kończyło się na NE... Moje wargi zaczęły układać słowo, gdy nagle zbladłem. Och nie, pomyślałem. To nie może być... Wpatrywałem się w to słowo, mrugając i starając się usunąć je siłą woli. Ono jednak nie znikało, każdy mógł je zobaczyć. Gdy w końcu pojąłem, co oznacza, świat wokół mnie zawirował. Jasne, że ma sens, pomyślałem. Poczułem ściskanie 38 w żołądku, chciało mi się płakać. Widziałem w oddali mojego brata. Stał pośród osób, którym się powiodło, dumnie chwaląc się rakietą i wstążką. Tymczasem tacy jak ja byli dokładnie tym, o czym mówił napis

na wstążce. Zasmarkańcami. Dostałem wstążkę z napisem: „Zasmarkane wyróżnienie". Nie pamiętam, jak stamtąd wyszedłem, pamiętam natomiast moją drogę do domu. Micah widział, że jestem przygnębiony, ale kręciłem uparcie głową, kiedy pytał mnie o powód. Wreszcie, gdy uczucia zbyt mnie przytłoczyły, wetknąłem mu do rąk wstążeczkę. — Widzisz! — wykrzyknąłem. — Moja rakieta jest zasmarkana. To właśnie jest napisane na wstążce. — Wcale nie. — Spójrz tylko na to! Micah gapił się na wstążkę, próbując podobnie jak ja rozszyfrować słowo, po czym powoli spojrzał na mnie z miną, jak gdyby sam również był bliski płaczu. — To nie jest zbyt miłe — wymamrotał. Och... nie... miałem rację. Uświadomiłem sobie, że w cichości ducha żywiłem nadzieję, iż źle odcyfrowałem napis. Że odczytałem go opacznie. Że popełniłem błąd. Okazało się jednak, że wcale nie, i poczułem, jak tama powstrzymująca moje emocje zaczyna pękać. — Tak bardzo się starałem... naprawdę się starałem... — wymamrotałem, pochlipując, i natychmiast wybuchnąłem płaczem. Trząsłem się jak osika i Micah otoczył mnie ramionami, przytulając do siebie. — Wiem. I twoja rakieta nie była zasmarkana. — Ale oni uważają, że tak.

— A co cię obchodzą oni? Ja uważam, że twoja rakieta była jedną z najlepszych. — Wcale tak nie myślisz. — Właśnie, że tak. Świetnie sobie poradziłeś. Jestem dumny z twojej rakiety. I nigdy więcej nie wrócę do Wilcząt. Nie ma mowy, skoro robią coś takiego. 39 Nie jestem pewien, czy jego słowa poprawiły mi samopoczucie, czy je pogorszyły. Wiedziałem natomiast, że go potrzebuję. Wtedy chciałem zapomnieć o wszystkim, ale Micah nie zamierzał darować. — Nie mogę uwierzyć, że nazwali cię zasmarkańcem — mruczał pod nosem z niedowierzaniem. Za każdym razem gdy to mówił, ramiona opadały mi coraz bardziej. Gdy wreszcie dotarliśmy do domu, zastaliśmy mamę w kuchni przy szykowaniu obiadu. Odwróciła się do nas. — Cześć, chłopcy! Jak wam poszło? Przez długą chwilę żaden z nas nie odpowiadał. Micah wyciągnął do niej swoją wstążkę, trzymając ją w dole, niemal jak gdyby się wstydził. — Zająłem drugie miejsce — powiedział. Mama wzięła ją od niego i podniosła do góry. — Jejku! Moje gratulacje! Drugie, tak? — Mało brakowało, a wygrałbym — dodał mój brat. — Cóż, drugie miejsce jest świetne. A tobie jak poszło, Nick?

Zamiast odpowiedzi wzruszyłem ramionami, połykając łzy. Twarz jej złagodniała. — Nie dostałeś wstążeczki? Kiwnąłem głową. — Dostałeś wstążeczkę? Znowu kiwnąłem głową, mówiąc: — Ale to nieważne. — Oczywiście, że ważne. Mogę ją zobaczyć? Bez słowa pokręciłem głową. — Dlaczego, słoneczko? — Ponieważ — wyznałem w końcu, zaczynając się załamywać — jest na niej napisane, że jestem zasmarkany! — Łzy popłynęły mi strumieniem, zacisnąłem powieki, próbując powstrzymać się od płaczu. — Na pewno nic takiego tam nie ma — powiedziała mama. 40 — Właśnie, że jest — poparł mnie Micah. — Zasmarkany. Wybuchnąłem jeszcze rozpaczliwszym płaczem i mama objęła mnie mocno. — Mogę ją zobaczyć. Może sprawiło to poczucie bezpieczeństwa, jakie ogarnęło mnie w ramionach mamy, w każdym razie zdobyłem się na odwagę i wyciągnąłem z kieszeni wymiętą wstążeczkę. Mama patrzyła na nią przez chwilę, po czym ujęła mnie palcem pod brodę i odwróciła ku sobie moją twarz. — Tam nie ma słowa „zasmarkany" — wyjaśniła — lecz „zaszczytny" To dobra rzecz, kochanie. Zaszczytne wyróżnienie mówi o

tym, że są dumni z pracy, jaką wykonałeś. To jest pochwała. W pierwszym momencie nie byłem pewien, czy dobrze usłyszałem, a po chwili, gdy mama wyjaśniła mi znaczenie słowa, poczułem się odrobinę lepiej. Mimo wszystko w głębi ducha wolałbym nie dostać w ogóle żadnej wstążki. W tysiąc dziewięćset siedemdziesiątym pierwszym roku Los Angeles nawiedziła seria trzęsień ziemi. Pierwsze nastąpiło w samym środku nocy i pamiętam, że obudziłem się, czując, iż łóżko trzęsie się gwałtownie, jak gdyby ktoś usiłował mnie z niego zrzucić. Dana obudziła się mniej więcej w tej samej chwili i zaczęła krzyczeć. Słyszałem dudnienie i trzaskanie ścian, widziałem, jak przewracają się zabawki. Ziemia falowała, jakby była płynna i choć nie miałem pojęcia, co się dzieje, byłem absolutnie pewien, że to nic dobrego, i przypuszczałem, że jesteśmy w niebezpieczeństwie. Micah również to rozumiał. Wyskoczył z łóżka, chwycił moją siostrę i mnie, pociągając na środek pokoju, jak gdyby chciał nas skupić wokół siebie, lecz jednocześnie w drzwiach naszej sypialni stanął tata. Był kompletnie nagi, wzrok miał błędny. Żadne z nas nigdy przedtem nie widziało ojca nagiego i jego widok był pod pewnymi względa41 mi nawet bardziej szokujący od tego, co się działo dookoła. Mama stała tuż za ojcem — w przeciwieństwie do niego miała na sobie szlafrok. Wbiegli do pokoju i przygwoździli nas do podłogi, zwalając się na nas i próbując osłonić całą trójkę własnymi ciałami przed spadającym gruzem.

Ziemia dudniła, ściany się chwiały, ale było coś uspokajającego w naszej ułożonej w stos rodzinie. Mimo że byłem potwornie przerażony, pamiętam niespodziewane uczucie, że wszystko się dla nas dobrze skończy, że jakimś sposobem ten oczywisty dowód miłości i troski rodziców wystarczy, by nas uratować. Dopiero gdy obejrzałem zniszczenia w telewizji, zdałem sobie sprawę, jak źle to wszystko wyglądało. W całym mieście budynki leżały w gruzach, autostrady były zniszczone. Oceniono trzęsienie na siedem i dwie dziesiąte stopnia w skali Richtera, czyli jedno z najsilniejszych, jakie kiedykolwiek zdarzyły się w tej strefie. Musieliśmy koniecznie zbadać samodzielnie z bratem rozmiary zniszczeń i kilka następnych dni spędziliśmy na badaniu i przeszukiwaniu niczym przedstawiciele Federalnego Centrum Zarządzania Kryzysowego. Może próbowaliśmy w ten sposób pozbyć się strachu, co zdawało egzamin w ciągu dnia. Ale w nocy leżeliśmy w łóżkach, nie mogąc zasnąć, a potem dręczyły nas senne koszmary. Wstrząsy wtórne ciągnęły się przez kilka dni po pierwszym dużym trzęsieniu. Na początku rodzice za każdym razem wbiegali do naszego pokoju, tak jak tamtej nocy, kiedy zdarzyło się pierwsze trzęsienie, im dłużej jednak to trwało, tym ich reakcja była spokojniejsza, aż w końcu w ogóle przestali wstawać, żeby sprawdzić, co się u nas dzieje. Później to cała nasza trójka pędziła do ich sypialni. Podczas któregoś z kolei wtórnego wstrząsu wpadliśmy z hukiem do sypialni rodziców i wskoczyliśmy na łóżko, lądując na nich.

Usłyszeliśmy zduszone stęknięcie, gdy powietrze uchodziło im z płuc. Tata, najwyraźniej mając dość takiego sposobu budzenia go w środku nocy, podbechtany wezwaniem 42 mamy: „Zrób coś, Mike!", postanowił raz na zawsze położyć temu kres. Zerwał się z łóżka — znowu nagi, ale tym razem nie zrobiło to już na nas takiego wrażenia — i wykonał coś w rodzaju indiańskiego błagalnego tańca o deszcz pośrodku sypialni. Wymachując ramionami, zataczał kręgi, skandując śpiewnie: „Ustańcie wstrząsy, ojoj, potężne wstrząsy odejdźcie stąd...". I w chwili gdy przestał krążyć i śpiewnie recytować, ziemia nagle przestała drżeć. Gapiliśmy się na niego z otwartymi ustami, przejęci nabożnym podziwem, on zaś wgramolił się z powrotem na łóżko i przegonił nas z pokoju. Chyba nie muszę wyjaśniać, jaki to wydarzenie wywarło wpływ na dziecięce umysły. Gdy już wpełzliśmy pod kołdry na naszych własnych łóżkach, obaj z bratem zrozumieliśmy dokładnie, co to znaczy. Zbieg okoliczności? Raczej nie. — Nasz tata ma magiczną moc — wyjaśnił poważnie Micah. Oczywiście to zdarzenie sprawiło, że zobaczyliśmy ojca w kompletnie innym świetle, nowym i podniecającym, i muszę przyznać, że kiedy wróciłem do szkoły, bynajmniej nie byłem powściągliwy w dzieleniu się tymi rewelacjami z kolegami w klasie. Oni również byli zdumieni.

Mój ojciec, poza tym, że potrafił powstrzymać trzęsienia ziemi, umiał też sprawić, że deszcz przestawał padać. Dodam, że nie zawsze, lecz tylko podczas jazdy samochodem i tylko na krótką chwilę. Bez względu na to, jak rzęsiście lało, gdy pędziliśmy autostradą, tata oglądał się przez ramię i czasami pytał nas, czy jesteśmy gotowi, by zatrzymał deszcz. Jeśli odpowiadaliśmy, że tak, kazał nam zacisnąć mocno powieki, przypominał, żebyśmy nie podglądali, a następnie, w chwili kiedy mówił: „Stop", deszcz przestawał padać. Przez mniej więcej sekundę panowała kompletna cisza — stukot kropli o dach milkł całkowicie — a potem, równie niespodziewanie, słyszeliśmy, jak znowu zaczyna lać. — Na powstrzymanie deszczu zużywa się bardzo dużo energii — wyjaśnił nam — toteż nie mogę czynić tego długo. 43 Dopiero kilka lat później zauważyłem, że ojciec miał magiczną moc jedynie wtedy, kiedy zbliżaliśmy się do wiaduktu na autostradzie. W tysiąc dziewięćset siedemdziesiątym drugim roku sytuacja w naszej rodzinie zaczęła się zmieniać. Ponieważ siostra była już w zerówce, mama poszła do pracy, toteż po szkole pozostawaliśmy sami. Mieliśmy starszą sąsiadkę, która obiecała zaglądać do nas, ale rzadko to robiła. Na ogół wyglądało to tak, że szliśmy najpierw do jej mieszkania, meldowaliśmy się, że jesteśmy w domu, a potem ignorowaliśmy ją przez resztę popołudnia. Taki układ idealnie jej odpowiadał. Starsza pani była raczej czymś w rodzaju opiekunki „kontaktuj się w razie sytuacji awaryjnej, tylko nie przeszkodź mi w oglądaniu oper mydlanych", poza

tym od tak dawna zajmowaliśmy się sami sobą popołudniami, że naprawdę nie potrzebowaliśmy nikogo do opieki. Jak się można było spodziewać, we wczesnym okresie naszego życia niezmiernie często doznawaliśmy z bratem rozmaitych obrażeń. Ja miałem już głowę rozciętą kamieniem, który rzucił we mnie nastolatek (co zakończyło się nie tylko wezwaniem policji, lecz również wizytą mojego ojca u rzeczonego nastolatka i groźbą poważnych uszkodzeń ciała, gdyby sytuacja się powtórzyła), straciłem dwa zęby, kiedy uczyłem się jeździć na rowerze, skręciłem obie nogi w kostce i obie ręce w nadgarstku i niemal odciąłem sobie palec odłamkiem szkła. Mój brat odnosił podobne obrażenia, tyle że znacznie częściej i zawsze były poważniejsze. Mimo to jako dzieci rzadko bywaliśmy w gabinetach lekarzy i dentystów — nie licząc oczywiście wymaganych szczepień. Przez „rzadko" rozumiem, że może raz w życiu i jedynie wtedy, gdy wydawało się prawdopodobne, że mogliśmy umrzeć. Miałem osiemnaście lat, kiedy po raz pierwszy usiadłem na fotelu u dentysty. Czasami zastanawiałem się, ile krwi musiał44 bym stracić, zanim moi rodzice załamaliby się w końcu i zawieźli mnie do szpitala. Unikali opieki medycznej nie z powodów religijnych, po prostu uważali, że szukanie pomocy u lekarzy jest nie tylko stratą czasu, lecz zwyczajnie ich na to nie stać. Jeśli dodać do tego wymóg twardości charakteru, skutek był taki, że Micah i ja widywaliśmy lekarzy

wyłącznie w telewizji. Pamiętam na przykład, że kiedy rozcięto mi głowę kamieniem, krew dosłownie zalewała mi twarz. Nie widziałem dobrze i ledwie zdołałem dowlec się do domu. — Jutro poczujesz się lepiej — powiedziała matka po obejrzeniu rany. — Masz twardą czaszkę. Na szczęście rzeczywiście miałem twardą czaszkę i udało mi się dojść do siebie bez pomocy medycznej. Mniej więcej w tym czasie moja siostra nabawiła się zapalenia nagłośni, potencjalnie śmiertelnej choroby. Ani Micah, ani ja nie orientowaliśmy się dokładnie, co się stało naszej siostrze tamtego ranka. Wiedzieliśmy jedynie, że ma wysoką gorączkę, jest blada, majaczy i przez całą noc wymiotowała. Moi rodzice, którzy zobaczyli, że tym razem jest to prawdziwe zagrożenie, zawieźli ją spiesznie do szpitala. Niestety bez ubezpieczenia zdrowotnego szpital zażądał wpłaty dwustu dolarów, toteż ojciec, zostawiwszy tam całą rodzinę, popędził szukać kogoś, kto pożyczyłby mu pieniądze. Mama weszła do szpitala z naszą siostrą, a bram i mnie kazała czekać pod drzewem na skraju parkingu. — Nie ruszajcie się dalej niż tu, tu i tu. — Zakreśliła wyimaginowaną granicę, tworząc kwadrat wielkości około czterech metrów kwadratowych. Mimo że byliśmy mali, wyczuliśmy w jej głosie autentyczne przerażenie i zrobiliśmy dokładnie to, co nam kazała. Był upalny dzień, temperatura powietrza sięgała chyba czterdziestu stopni. Czekaliśmy tam bez jedzenia i picia i żeby nie myśleć o spiekocie,

przez kilka kolejnych godzin wdrapywaliśmy się na drzewo lub spacerowaliśmy wewnątrz umownego kwadratu wyznaczonego przez mamę. Wynaleźliśmy 45 sobie zabawę — zbliżaliśmy się do fikcyjnych granic tak blisko, jak się dało, bez ich przekroczenia. W pewnej chwili potknąłem się i wypadłem za linię. Pamiętam, że szybko się podniosłem, ale sama myśl, że bytem nieposłuszny, w połączeniu z napięciem, w jakim się znajdowaliśmy, sprawiła, że wybuchnąłem płaczem. Jak zwykle w takich sytuacjach, mój brat otoczył mnie ramionami, starając się mnie pocieszyć. Objęci siedzieliśmy w cieniu drzewa przez ciągnące się w nieskończoność godziny. — Myślisz, że Dana umrze? — spytałem w końcu. — Nie — odpowiedział. — Co jej jest? — Nie wiem. — No to skąd wiesz, że nie umrze? — Bo nie. Po prostu wiem i tyle. Mama wyglądała na przerażoną. Tata też — oznajmiłem, patrząc na niego. Pokiwał twierdząco głową. — Nie chcę, żeby umarła — oświadczyłem. Po raz pierwszy w życiu zastanowiłem się nad taką rzeczą i okropnie się przestraszyłem. Nie mieliśmy wiele jako rodzina, ale zawsze mieliśmy

siebie nawzajem. Mimo że Dana była młodsza i nie taka ciekawa świata jak mój brat i ja, odziedziczyła najlepsze cechy osobowości naszej matki. Miała szalenie pogodne usposobienie. Zawsze śmiała się albo uśmiechała i — kiedy nie włóczyłem się z moim bratem — była moją najlepszą kumpelką. Podobnie jak ja uwielbiała zestaw Johnny'ego Westa i wieczorem bawiliśmy się nim godzinami. Micah i ja stanowiliśmy dziwny i przygnębiający widok na parkingu. Nieznajomi widzieli nas, wysiadając z samochodów, gdy szli odwiedzić kogoś w szpitalu. Kiedy wracali, my siedzieliśmy w tym samym miejscu. Kilka osób proponowało, że kupi nam coś do picia albo do jedzenia, my jednak kręciliśmy uparcie głowami i powtarzaliśmy, że nic nam nie jest. Nauczono nas, żeby nie brać nigdy niczego od obcych. 46 Później po południu, kiedy mój brat wdrapywał się na drzewo, ręce mu się omsknęły i upadł na kostkę brukową. Lądując na nadgarstku, krzyknął głośno. Gdy pokazał mi rękę, zobaczyłem, jak puchnie w oczach i robi się sinoczarna. Zastanawialiśmy się głośno, czy nie jest złamana, czy nie powinniśmy wbrew poleceniu mamy wejść do szpitala, by jej o tym powiedzieć. Nie byliśmy pewni, czy nie powinno się założyć na rękę opatrunku gipsowego. Ale nie ruszyliśmy się z miejsca. Nie mogliśmy. Ostatecznie nasza siostra wyzdrowiała i okazało się, że Micah nie złamał ręki w nadgarstku, lecz ją skręcił, w tamtej chwili jednak nie wiedzieliśmy nic. Przez resztę popołudnia siedzieliśmy obaj z trwogą w sercu, prawie się do siebie nie

odzywając. 47 Rozdział 4 Po wysłuchaniu upomnienia Micaha na temat oszukiwania samego siebie, jeśli chodzi o emocje związane z naszą podróżą dookoła świata, odłożyłem słuchawkę, zastanawiając się nad tym, co powiedział. Co powiedziała Cathy. Co powiedziała moja agentka. Co mówili właściwie wszyscy, kiedy wspominałem o wycieczce. Mimo logicznych argumentów, mimo faktu, że pomysł wyjazdu wyszedł ode mnie, nie potrafiłem wykrzesać z siebie odrobiny entuzjazmu. Nic znaczy to, że dni mijały mi w aurze przygnębienia i zbliżającej się katastrofy. Owszem, byłem zapędzony, ale szczerze mówiąc, odczuwałem ogromną satysfakcję ze wszystkiego, co robiłem. Moja żona miała rację. Byłem zapracowany, ponieważ lubiłem być zapracowany. Może mój problem polegał na tym, że całą energię skupiałem wyłącznie na trzech dziedzinach — ojcostwie, małżeństwie, pisarstwie — nie mając czasu na nic innego. Dopóki wszystko dawało się wpasować w te trzy małe uporządkowane przegródki, które sam dla siebie zbudowałem, czułem, że panuję nad sytuacją. Mogłem nie tylko funkcjonować, lecz i dobrze prosperować. Ponieważ jednak dawałem sobie radę wyłącznie w tych trzech sferach, myśl o wyjściu poza nie, po to, by robić coś nowego — podróżować, przeżywać przygody czy spędzić trzy tygodnie 48 z bratem — nie dość, że wydawała mi się niemożliwa do

zrealizowania, to w dodatku jawiła się jako kompromis, którego będę żałował. I w rzadkiej chwili jasności w tym mglistym roku, uświadomiłem sobie nagle, że zacząłem posuwać się do skrajności. Jeśli nie umiałem cieszyć się pomysłem podróży dookoła świata, to co ze mnie za człowiek. Doprawdy miałem wątpliwości. Wiedziałem jedynie, że nie chcę pozostać taki na zawsze. Musiałem w jakiś sposób odzyskać równowagę wewnętrzną. Oczywiście tysiące książek i talk-show proponują różne sposoby uporządkowania życia, poza tym najrozmaitsi eksperci twierdzą, że mają na wszystko gotową odpowiedź. Mimo to instynktownie pragnąłem znaleźć tę odpowiedź przy pomocy jedynej osoby w moim życiu — która przeżyła to samo co ja — a mianowicie przy pomocy mojego brata. W ciągu trzech ostatnich lat Micah borykał się z własnymi problemami, dotyczącymi zwłaszcza jego wiary. Przeważnie nie modlił się i rozmowa o wierze stała się dla niego kłopotliwa. Jego żona Christine rozmawiała ze mną kilkakrotnie o swoich obawach — była bardzo pobożna, tak jak niegdyś Micah — i zaczynałem powoli zdawać sobie sprawę, że nadarza się okazja do tego, byśmy nawzajem sobie z bratem pomogli. I tak oto zacząłem myśleć o wycieczce nie jako o podróży dookoła świata, lecz jako o wyprawie mającej na celu ponowne odkrycie, kim jestem, i jak to się stało, że jestem, kim jestem. Kiedy myślałem o moim dzieciństwie, zwykle wspominałem je jako światło bez cienia, jak gdyby ciemne strony w ogóle nie istniały. Albo, jeśli istniały, były powodem do rozkoszowania się, niczym zaszczytne

odznaki. Niebezpieczne wypadki po latach zmieniały się w zabawne anegdoty, bolesne chwile w sentymentalne opowieści o niewinności. W przeszłości, kiedy pytano mnie o rodziców, odpowiadałem na ogół, że mama i tata byli zwyczajni i typowi, podobnie jak moje dzieciństwo. Jednakże ostatnio uświadomiłem sobie, że o ile moje komen49 tarze były pod pewnymi względami prawdziwe, o tyle pod innymi brzmiały fałszywie. Pojąłem to, kiedy sam miałem już własne dzieci i zacząłem w końcu rozumieć codzienne napięcie, w jakim musieli żyć moi rodzice. Rodzicielstwo jest najeżone troskami i moi rodzice — mimo że dawali nam dużo swobody — bez wątpienia często się o nas martwili. Wychowywanie dzieci nastręcza trudności, lecz odczułem na własnej skórze, że małżeństwo bywa czasami większym wyzwaniem, i moi rodzice nie stanowili wyjątku. Do początków tysiąc dziewięćset siedemdziesiątego drugiego roku rodzice borykali się z przeciwnościami, próbując utrzymać gospodarstwo domowe w nienaruszonym stanie. Byliśmy dziećmi i nie orientowaliśmy się w szczegółach. Wiedzieliśmy, że tata zaczął gwizdać i że wtedy nabrało to złowróżbnego znaczenia. Dźwięk owych nieznanych melodii, to w wyższej, to w niższej tonacji, był pierwszym sygnałem ostrzegającym przed wzbierającym w ojcu gniewem, który nauczyliśmy się rozpoznawać —jeśli wolicie, pierwsze STADIUM stanu gotowości bojowej. W STADIUM drugim do gwizdania dochodziło mamrotanie i tata

krążył po mieszkaniu, nie odzywając się do nikogo. STADIUM trzecie sygnalizowały zaciśnięte w cienką kreskę wargi, a w STADIUM czwartym jego twarz zaczynała czerwienieć. Czasami potrafił powstrzymać ostateczną progresję _w kierunku wybuchu jądrowego, jeśli jednak kiedykolwiek osiągał STADIUM piąte, kiedy to wysuwał język, opierając go na dolnych zębach i przygryzając górnymi, zdawaliśmy sobie sprawę, że najlepszym wyjściem jest ucieczka lub ukrycie się. Wiedzieliśmy, że za moment sięgnie po pas, który zastąpił packę na muchy jako narzędzie kary. Takie chwile, aczkolwiek rzadkie, zdarzały się coraz częściej, Spoglądając wstecz, nie mogę powiedzieć, że mam do niego o to żal, W tysiąc dziewięćset sześćdziesiątym trzecim roku był młodym, pozbawionym środków do życia studentem tuż po ślubie. Po upływie dziewięciu lat w dalszym ciągu był 50 przymierającym głodem studentem, tyle że przybył mu obowiązek utrzymania pięcioosobowej rodziny. Praca spowolniła jego kształcenie się do ślimaczego tempa, a wysiłki, by napisać dysertację, gdy cała nasza trójka traktowała wieczorami mieszkanie jak plac zabaw, mogły absolutnie każdego doprowadzić do szału. Mama wyraźnie nas uwielbiała. Kiedy dreptaliśmy za nią do sklepu lub też prowadziła nas do kościoła, chętnie okazywała swoją dumę z nas każdemu, kto się nawinął. Miała nieprawdopodobną zdolność zapominania, jak nieznośni czasem bywaliśmy, jednakże owa

niepamiętliwość była hartowana przez tę samą twardość charakteru, którą zawsze nam wpajała. Bez względu na to, jak szaleliśmy i jak daleko od domu się wypuściliśmy, ani mój brat, ani ja nie mieliśmy najmniejszej wątpliwości, kto tu rządzi. Jeśli mama kazała nam być w domu przed kolacją, to byliśmy. Jeśli kazała posprzątać naszą sypialnię, robiliśmy to natychmiast. A jeśli zdarzyło się, że popełniliśmy błąd, pilnowała, żebyśmy go naprawili. Broniła nas też jak niedźwiedzica swoich małych, gdy czuła, że jest to słuszne. Kiedy w szkole nauczycielka dała klapsa Micahowi, mama wpadła jak burza do klasy, ciągnąc za sobą nas obu. — Jeśli jeszcze kiedykolwiek uderzy pani moje dziecko, wezwę policję i każę panią aresztować. Niech się pani więcej NIE WAŻY tknąć mojego dziecka! W drodze powrotnej mój brat i ja kroczyliśmy dumni jak pawie, myśląc: Masz za swoje, stara wiedźmo. Nasza mama pokazała ci, kto tu rządzi... — Jesteś super, mamo — cieszył się Micah. Mama okręciła się na pięcie i pogroziła mu palcem przed nosem. — Niech ci się nie wydaje nawet przez sekundę, że nie wiem, dlaczego dostałeś od niej klapsa. Zapewne na niego zasłużyłeś i jeśli jeszcze kiedykolwiek odezwiesz się do nauczycielki w taki sposób, pokażę ci, co to znaczy prawdziwy klaps. — Dobrze, mamusiu. 51 — Wiesz, że cię kocham, prawda?

— Tak, mamusiu. — Wiesz, że zawsze stanę w twojej obronie? — Tak, mamusiu. — Ale bardzo mnie zawiodłeś. I za to zostaniesz ukarany. Masz szlaban. Micah rzeczywiście miał szlaban, ale słowa mamy o rozczarowaniu zabolały go bardziej. Nie cierpieliśmy sprawiać jej zawodu. Mimo napięć, jakie przeżywali rodzice, w miarę jak byliśmy starsi, tata stopniowo zaczął znajdować z nami wspólny język. Czasami pozwalał nam wdrapywać się na kolana, kiedy oglądał stare filmy grozy w telewizji — po prostu przepadał za horrorami — i pielęgnowaliśmy te chwile, tęskniąc za nimi jak za smakowitymi kąskami. W sposób naturalny posiedliśmy obszerną wiedzę dotyczącą właściwych sposobów zabijania wampirów i wilkołaków, na wypadek gdyby nasza rodzina miała kiedykolwiek do czynienia z taką istotą. Wystrugaliśmy z Mi-cahem całą kolekcję drewnianych kołeczków z patyków po lodach i trzymaliśmy je pod łóżkiem. W coraz rzadszych spokojnych chwilach tata grał nam również na gitarze. Dźwięki wychodziły spod jego ręki płynne i pewne, a któregoś wieczoru zadziwił nas, zdradzając, że kiedyś grał w zespole, Myśl o ojcu grającym w zespole była naprawdę ekscytująca. Oznaczało to, że nasz tata nie tylko miał magiczną moc, ale był super, a to było dla nas z tych dwóch rzeczy ważniejsze. Wiedzieliśmy przecież, że my jesteśmy super i za takich uważaliśmy również naszych rodziców. Ale

teraz mieliśmy dowód. Lubiliśmy wyobrażać sobie naszego tatę występującego przed piszczącymi tłumami — w rodzaju tych, które widzieliśmy w telewizji na koncertach Beatlesów. Odbywaliśmy długie 52 rozmowy na ten temat, ale nasz tata tylko się roześmiał, kiedy spytaliśmy go, jak zdołał się opędzić od tych wszystkich dziewcząt. — Mój zespół nie był aż tak popularny — próbował nam wyjaśnić, lecz my mu nie wierzyliśmy. Niby dlaczego mielibyśmy mu wierzyć? Przecież fakty mówiły same za siebie. Był w zespole. Grał i śpiewał jak profesjonalista. I mieszkał w Anglii. Co mogłoby być bardziej oczywiste? Po pewnym czasie chyba wmówiliśmy sobie, ze nie dość, iż osobiście znał Paula McCartneya i Johna Lennona, to odegrał niemałą rolę w ich sukcesie. No i był naszym tatą. Poza wspólnym oglądaniem filmów grozy naszym ulubionym zajęciem stało się słuchanie jego gry. Zwykle wygłupialiśmy się w salonie, kiedy słyszeliśmy, że zasiada do strojenia gitary. Był to sygnał dla nas, żeby się uspokoić i spiesznie zająć miejsca u jego stóp. On natomiast nigdy się nie spieszył. Zawsze upewniał się, że gitara jest idealnie nastrojona. Rzadko śpiewał od razu — myślę, że był nieśmiały — brzdąkał po prostu kilka piosenek, przytupując do taktu nogą. Przesuwał palcami po strunach zdumiewająco szybko, jak gdyby wiedziony tajemniczą siłą, a kiedy spoglądał na nas, uśmiechał się,

poruszając od czasu do czasu brwiami. Wreszcie zaczynał śpiewać, my zaś słuchaliśmy w zachwycie, dopóki nie przebrzmiały ostatnie akordy. A kiedy wykonywał na koniec jakiś utwór Beatlesów, Micah, Dana i ja wymienialiśmy znaczące spojrzenia, myśląc dokładnie to samo: Widzisz, mówiłem ci, że ich zna. Być może była to reakcja na rosnące napięcie w domu — w owym czasie rodzice zaczęli się kłócić dosłownie o wszystko, poczynając od pieniędzy, a kończąc na braku emocjonalnej obecności ojca w naszym życiu. Coraz częściej byliśmy świadkami płaczu mamy. A potem przychodziła do naszej sypialni, 53 kiedy szliśmy spać, i kładła się kolejno obok każdego z nas. Mimo że wtedy tego nie rozumiałem — uważałem to za jeszcze jeden sposób okazywania nam miłości — teraz przypuszczam, że próbowała rozładować w ten sposób stres związany ze swoim małżeństwem, choćby nawet przez krótką chwilę. Leżąc z nami na łóżku, pytała każde z nas, jak minął nam dzień, my zaś odpowiadaliśmy jej szeptem, zwierzając się ze wszystkiego, co nam przyszło do głowy. Rozmawialiśmy o Bogu, szkole, przyjaciołach i choć czasami czyniła uwagi, częściej po prostu pozwalała nam pleść bez ładu i składu, przeskakując z tematu na temat. Była ciepła i miękka, niczym elektryczna poduszka, i podczas tych kradzionych chwil czuliśmy się jak w niebie. Później tata przychodził w końcu utulić nas do snu. Przeważnie —jako że wracał do domu późno — byliśmy już pogrążeni we śnie, ale

zawsze budziłem się, gdy tylko skrzypnęły drzwi i zapalało się światło w przedpokoju. Czasami udawałem, że go nie usłyszałem, wyłącznie po to, by zobaczyć, co zrobi. Ale mój ojciec zawsze zachowywał się tak samo, niezależnie od tego, czy spaliśmy, czy nie. Szedł od łóżka do łóżka, poprawiając kołdry, a następnie delikatnie głaszcząc nas po głowach. Potem stał nad nami przez chwilę, wreszcie pochylał się, by pocałować nas w policzek. Pod koniec dnia wyglądał na zmęczonego, a jego wąsy drapały jak papier ścierny. Pachniał old spice'em i papierosami. „Kocham cię", szeptał cicho każdemu z nas. Dopiero wówczas czułem, że niczego mi już do szczęścia nie brakuje. Utulony i pocieszony, spałem kamiennym snem przez resztę nocy. Właśnie tamtego roku — być może dlatego, że nasi rodzice zdali sobie sprawę, jaki ich kłótnie mają wpływ na dzieci — doświadczyliśmy jedynego cudu w naszym krótkim życiu. Pewnego ranka obudziła mnie bardzo wcześnie szturchańcem moja siostra. 54

— Chodź szybko — powiedziała. — Nie uwierzysz własnym oczom. — Co się stało? — No chodź — ponagliła mnie. — Pospiesz się. Obudziłam już Micaha. Trąc oczy, wybiegłem z sypialni za bratem i siostrą. Zatrzymali się nagle, a gdy Micah się odwrócił, spostrzegłem, że oczy ma okrągłe ze zdumienia. Wskazywał na kuchenny stół. Podążyłem za jego spojrzeniem i na chwilę mnie zamurowało. Mrugałem powiekami, zaskoczony. Przed nami, pośrodku stołu, leżały dwa plastikowe miecze i plastikowa korona. Nowiuteńkie zabawki. — Dlaczego tu leżą zabawki? — spytałem. — Co to może znaczyć? — zawtórowała mi Dana. — To nie ma sensu — dodał Micah. — Przecież to nie Gwiazdka ani

nasze urodziny, 55 Usiedliśmy na krzesłach i gapiliśmy się na zabawki. Oczywiście chcieliśmy ich dotknąć, ale nie zrobiliśmy tego. Nie mogliśmy. Ich niespodziewane pojawienie się kompletnie nas oszołomiło. — Myślisz, że mamusia i tatuś kupili je dla kogoś innego na przyjęcie urodzinowe? — spytałem. — Nie sądzę — odparł Micah. — Może są dla nas — podsunęła Dana. — Nie bądź śmieszna. Rodzice nie kupują dzieciom prezentów bez powodu — rzekł szybko Micah. — Tak, Dano — poparłem go. — To taka zasada czy coś w tym rodzaju. Ale zabawki leżały przed nami. Kusiły nas. A jeśli są naprawdę dla nas? Nie, to niemożliwe. Miecz mnie wzywał. Tak łatwo byłoby go dotknąć. Moja ręka zaczęła skradać się w jego stronę. — Zostaw — ostrzegł mnie Micah. — Mama i tata wściekną się, jeśli je ruszysz. — A ja myślę, że są dla nas — powtórzyła Dana. — Nie, na pewno nie — powiedział Micah, ale i on nie potrafił oderwać wzroku od nowych zabawek. Dana również wpatrywała się w nie jak zahipnotyzowana. — Może powinniśmy ich spytać -— podpowiedziała.

— Nie pójdę do ich sypialni — rzekł Micah. — Jeszcze śpią. Wiesz, jak są wściekli, kiedy ich budzimy. — Ja też nie pójdę — stwierdziłem, kręcąc głową. — Idę — postanowiła Dana, wstając od stołu. Zawahawszy się tylko przez moment, zniknęła w pokoju rodziców. — Odważna dziewczyna — pochwalił ją Micah. — Mam nadzieję, że nie narobi sobie kłopotów — wyszeptałem. Czekaliśmy na krzyki, ale, o dziwo, panowała cisza. Dana pojawiła się z powrotem w przedpokoju, zamknęła za sobą drzwi i wślizgnęła się do kuchni. — Jeszcze śpią? 56

Pokręciła z podnieceniem głową, podchodząc do stołu. — Nie, mama się obudziła. Powiedziała, że zabawki są dla nas. Że przyniósł nam je tatuś. Przez chwilę patrzyłem na nią w milczeniu. Słyszałem jej słowa, ale nie mogłem w nie uwierzyć. — Niemożliwe! — Tak właśnie powiedziała. — To znaczy, że możemy się nimi bawić?

— Chyba tak. — Jesteś pewna? Musisz być tego pewna, Dano! — Mama nam pozwoliła. Nasz wzrok powędrował znów w kierunku stołu, wyciągnęliśmy drżące dłonie po zabawki. Miecz w moich rękach był lekki. I nowiuteńki. I dostaliśmy wszystko bez okazji. 57 Dana wzięła koronę i delikatnie włożyła ją na głowę. Micah sięgnął po drugi miecz i odsunął się od stołu. Przeciął nim ze świstem powietrze i uśmiechnął się radośnie. — Chodźcie! — wykrzyknął. — Pójdziemy na dwór się bawić! — A w co chcecie się bawić? — spytała Dana. — Ty będziesz królewną, a my rycerzami. I będziemy cię bronić! — Przed czym? — zaciekawiła się Dana. , — Przed smokami i złymi ludźmi. Chodźcie, musimy znaleźć sobie fort! — Nie powinniśmy się najpierw ubrać? Jesteśmy w piżamach. — Ubierzemy się za chwilę — zbył ją Micah, nie kryjąc zniecierpliwienia. — Najpierw się pobawmy! I pamiętaj, ponieważ to ty

poszłaś spytać mamę i tatę, możesz wydawać nam rozkazy. Będziemy cię bronić! Tak też uczyniliśmy. Bawiliśmy się przez kilka godzin, broniąc naszej siostry przed niebezpieczeństwem. Micah i ja uśmierciliśmy niezliczone wyimaginowane stwory. Dana nazywała nas sir Micah i sir Nicky, a my uratowaliśmy jej życie co najmniej sto razy tamtego dnia. W rzeczywistości raz omal nie umarła. W naszej wyobraźni nigdy więcej nie dopuścilibyśmy do tego. W drodze powrotnej do domu ujęła nas za ręce. — Zawsze będę bezpieczna przy moich rycerzach — powiedziała. — Tak bardzo was obu kocham. Nasze przydomki przylgnęły do nas później na wiele tygodni — i zarówno Micah, jak i ja zaczęliśmy odczuwać potrzebę chronienia Dany przed krzywdą w taki sam sposób, jak czynili to rodzice. W odróżnieniu od nas nasza siostra była spokojna i rozkoszna. W odróżnieniu od nas sprawiała wrażenie zadowolonej z otaczającego ją świata. Dana była naszą królewną i w tamtej chwili postanowiliśmy, że będziemy opiekować się nią zawsze. 58 Tamtego roku rodzice wciąż się kłócili, i w miarę upływu czasu robili to coraz częściej. Zwykle ich kłótnie wybuchały późną nocą, kiedy już leżeliśmy dawno w łóżkach. Byliśmy pogrążeni w głębokim śnie, gdy wyrywały nas z niego ich podniesione głosy. Po kolei, mój brat, moja siostra i ja

siadaliśmy na łóżkach i słuchaliśmy. Przy każdym krzyku wzdrygaliśmy się i spoglądaliśmy na siebie nawzajem, życząc sobie, by ostra wymiana zdań wreszcie się skończyła, i pragnąc tylko jednego — żeby rodzice znowu byli szczęśliwi. Takie awantury trwały godzinę lub dłużej. Wielokrotnie spoglądaliśmy z Daną na Micaha, domagając się w milczeniu odpowiedzi, lecz był to świat nawet poza jego zdolnością pojmowania. — Dlaczego oni się kłócą? — pytała Dana. — Nie mam pojęcia — odpowiadał Micah. -— Kto pierwszy zaczął? — włączałem się do rozmowy. — Nie sądzę, by dorośli kłócili się w taki sposób. Chyba wdają się w kłótnię jednocześnie. — Czemu się po prostu nie pocałują i nie przestaną wściekać? — trapiła się Dana. — Nie wiem. — Czy powinniśmy się pomodlić? Micah kiwał głową, po czym modliliśmy się gorąco i znowu nasłuchiwaliśmy, próbując się zorientować, czy nasze modlitwy zostały wysłuchane. Czasami bywały, czasami nie, ale tak czy owak, zmuszaliśmy się, żeby z powrotem się położyć. Wpatrywaliśmy się w sufit, obserwując cienie, bardziej przerażeni niż podczas oglądania któregokolwiek z ulubionych filmów grozy naszego taty. 59 Rozdział 5

Fort Lauderdale, Floryda 22—23 stycznia Podczas dni poprzedzających wycieczką wybraliśmy się z żoną, żeby kupić kilka rzeczy, które powinienem ze sobą zabrać. TCS wymagało, byśmy spakowali wszystko do jednej walizki, informując nas, że należy być przygotowanym na rozmaite rodzaje pogody. Łatwiej powiedzieć, niż wykonać, biorąc pod uwagę, że będziemy na półkuli południowej latem, gdzie temperatura w Australii przekroczy zapewne czterdzieści stopni, a później, kiedy wreszcie zakończymy podróż w Norwegii, znajdziemy się w samym środku zimy, pięćset kilometrów za północnym kręgiem polarnym. Poza tym miałem w planie zakup przyborów toaletowych, z których większość jest łatwo dostępna w Stanach Zjednoczonych, natomiast znacznie trudniej o nie w krajach takich, jak Kambodża czy Etiopia. W obu tych krajach średni roczny dochód nie osiąga nawet pięciuset dolarów. Na koniec nabyłem trzy pary drugich spodni, trzy pary szortów oraz sześć koszul, poza bielizną i resztą rzeczy, które uznałem za potrzebne, jak również solidne skórzano-tekstylne buty turystyczne. Poczyniłem też przygotowania, by wypożyczyć na czas wycieczki telefon satelitarny, uprzedzono mnie jednak, że czasami bywa zawodny. Egzotyczne usytuowanie, zmienna topografia terenu i stale zmieniająca się pozycja satelity mogą w dużym stopniu uniemożliwić rozmowy. I chociaż będę mógł 60 dzwonić do Cathy, przekraczanie stref czasowych oraz podróże

samolotem z pewnością utrudnią regularny kontakt z domem. Wszystko zmieściło się w walizce i bagażu podręcznym, a nawet zostało trochę miejsca, wiedziałem bowiem, że będę kupował po drodze pamiątki. Moje obciążenie pracą nie zmniejszyło się ani odrobinę — powieść, którą powinienem był już oddać, była gotowa dopiero w połowie, a ja nie miałem pojęcia, jak poprowadzić dalej intrygę. Niepokoiłem się do tego stopnia, że nie mogłem w nocy spać, obiecałem jednak Cat, że nie będę pracował nad książką. Niemniej wsunąłem laptop do walizki, na wypadek gdybym zmienił zdanie. W ciągu ostatniego tygodnia spędziłem tyle czasu z dziećmi, ile się tylko dało, próbując zapomnieć o fakcie, że powoduje to dalsze opóźnienie pracy. W wigilię mojego wyjazdu wybraliśmy się z Cat na pożegnalną kolację. Nazajutrz odwiozła mnie w południe na lotnisko. Mimo że podróż dookoła świata zaczynała się dopiero w piątek dwudziestego czwartego stycznia, zaplanowaliśmy z bratem, że przylecimy do Fort Lauerdale dwa dni wcześniej i spotkamy się na lotnisku. — A więc klamka zapadła — powiedziałem, próbując wykrzesać z siebie trochę entuzjazmu. W dalszym ciągu nie cieszyłem się na myśl o czekającej mnie eskapadzie. Moje niezdecydowanie weszło mi chyba w zwyczaj. — Masz wszystko, prawda? — spytała Cat. — Paszport, telefon, pieniądze... — Wszystko — potwierdziłem. Skinęła głową.

— Baw się dobrze — powiedziała. — Postaram się. — Nie — powtórzyła cierpliwie. — Baw się dobrze. Przytuliłem ją do siebie. — Kocham cię, Cat. — Ja też cię kocham. — Ucałuj co wieczór dzieci ode mnie. 61 — Ucałują. — Spróbuj nie zamączyć sią, kiedy mnie nie bądzie. Roześmiała sią. — Masz u mnie duży dług wdzięczności, nawet nie wyobrażasz sobie jak duży. — Wiem — przyznałem. — Obiecują, że przez kilka mie-siący potraktują lekko rachunki karty kredytowej. — Raczej przez kilka lat — powiedziała — albo nawet dekad. Pocałowaliśmy sią po raz ostatni. Podczas lotu potrafiłem myśleć wyłącznie o niej i o tym, jakie miałem szczęście, kiedy się z nią ożeniłem. Nie pomyślałem ani przez chwilę o czekającej mnie wycieczce. Po dwóch godzinach wylądowałem pod bezchmurnym niebem Fort Lauerdale, odebrałem bagaż i czekałem na brata pod przechowalnią bagażu na lotnisku. Zadzwoniłem do Cat, by zawiadomić ją, że dotarłem na miejsce, po czym usiadłem na ławce. Po upływie pół godziny dostrzegłem brata; szedł przez halę lotniska.

Nietrudno było go wypatrzyć. Wysoki blondyn wyróżniał się w tłumie. Gdy tylko zauważył mnie w poczekalni, wyrzucił ręce nad głowę. Skuliłem się, wiedząc, co teraz nastąpi. — NICKY, BRACISZKU! PRZYJECHAŁEM WRESZCIE! MOŻEMY ZACZĄĆ ŚWIĘTOWAĆ! Jego głos odbił sią echem od ścian terminalu. Ludzie wytrzeszczali na mnie oczy, zaszokowani. Czułem, że znalazłem się w centrum zainteresowania. — Najwyraźniej mój brat nie ma zbyt dobrych manier — mruknąłem pod nosem. Kilka chwil później obejmowaliśmy się pośród tłumu, który nagle się rozstąpił. — Wygląda na to, że jesteś w świetnej formie, Micah. — Strzeliłem sobie kilka drinków w samolocie — rzekł nonszalancko. — Wprawiałem się w odpowiedni nastrój. Gdy odsunęliśmy się od siebie, jego oczy rozbłysły chyba jeszcze bardziej. 62 — Wierzysz, że naprawdę jedziemy? — spytał. — Za dwa dni rozpoczyna się nasza przygoda. — Położył mi dłoń na ramieniu. — Dopuściłeś w końcu do głosu emocje? — Oczywiście. — Wcale nie. Tak wygląda podekscytowany facet — powiedział, wskazując na siebie. — Ale ty nie wydajesz się ani trochę

rozemocjonowany. — Ja zwyczajnie nie uzewnętrzniam uczuć. Micah wzniósł oczy do góry, — Jak twój lot? — Dobrze. A twój? — Super. Siedziałem obok pewnej eleganckiej pary. Opowiedziałem im o wycieczce. Nie mogli uwierzyć. Zadzwoniłeś do Cat, żeby zawiadomić ją, że doleciałeś? Skinąłem głową. -— Tak, rozmawialiśmy kilka minut temu. Chcesz zatelefonować do Christine? — Zrobię to za chwilę. Najpierw muszę się zrelaksować. Wyciągnąć na moment nogi. Wiesz, chcę być w dobrej formie. Przez następne kilka tygodni zamierzam się sporo powłóczyć. — Doprawdy? — Nie mówiłem ci? — podniósł głos. Wybieram się W PODRÓŻ DOOKOŁA ŚWIATA Z MOIM BRATEM! Tłum rozstąpił się jeszcze bardziej, niektórzy ludzie wyglądali na przestraszonych. — Jesteś głodny? — spytał nagle. — Trochę. — Cóż, ja umieram z głodu. Może zostawimy bagaże w hotelu i wyskoczymy coś przekąsić? — Świetnie.

Taśmociąg bagażowy nareszcie ożył i przeszukiwałem spojrzeniem najrozmaitsze walizki, wypatrując bagażu brata, gdy nagle Micah wskazał palcem. 63 — O! Jest. Ta czerwona. Była to bez wątpienia największa waliza, jaką widziałem w życiu, po prostu ogromna. Przynajmniej dwukrotnie większa od mojej, wypchana do granic możliwości, omal szwy w niej nie pękały, pośrodku widoczne wybrzuszenie. Micah musiał ściągać ją obiema rękami, stękając z wysiłku. Gdy postawił walizkę tak, żeby można ją było pchać na kółkach, wydała się jeszcze potężniejsza. — Dobra, jestem gotów — powiedział z zadowoleniem. — Chodźmy. — Jesteś pewien, że wziąłeś ze sobą dość rzeczy? — Mam wszystko, co jest potrzebne. Wpatrywałem się w walizę. — Wygląda, jakbyś zapakował do niej małą farmę zwierzęcą. — Nauczyłem się jednego: w podróży nigdy za wiele rzeczy. — Zawsze myślałem, że jest wręcz przeciwnie. Mrugnął do mnie. — Nie, to tylko mit wymyślony przez linie lotnicze. Nie wierz w to. A kiedy zabraknie ci czegoś, nie martw się... z przyjemnością się z tobą podzielę. Znaleźliśmy restaurację w centrum Fort Lauderdale, gdzie usiedliśmy w ogródku, przyglądając się ludziom spacerującym po ulicach, wstępującym do barów i wychodzącym z nich. Przekomarzaliśmy się przez jakiś czas, aż wreszcie Micah umilkł.

Rozsiadł się wygodnie na krześle, spoglądając na mnie spod zmrużonych powiek. — W dalszym ciągu specjalnie się nie entuzjazmujesz, prawda? Myślę o naszej eskapadzie? — Staram się. — Nie przyszło ci nigdy do głowy, że możesz cierpieć na depresję? — Nie mam żadnej depresji, jestem tylko zawalony robotą. 64 — Wiesz, że to zdarza się w naszej rodzinie. Niektórzy nasi krewni na nią cierpią. — Powtarzam: nie mam depresji. — W dzisiejszych czasach są na to leki. Mogłoby ci to dobrze zrobić. — Nie potrzebuję leków. — Wyparcie to niedobra rzecz, Nicky. — Nie ma mowy o żadnym wyparciu. — Widzisz? O to właśnie mi chodziło. To jest wyparcie. — A ty jesteś upierdliwy, wiesz? — Wiem, Christine mi to często powtarza. — Mądra kobieta. — Zgadzam się. Ale nie ma jej tutaj i w tej chwili mówimy o tobie. No więc, dlaczego jesteś taki przygnębiony, braciszku? Zdecydowanie nie widać po tobie euforii z powodu podróży, a przecież mamy niebawem wyruszyć. Pogadaj ze mną. Będę twoim psychoanalitykiem. — Nie mam depresji — powtórzyłem kolejny raz. — Już ci

powiedziałem, że jestem potwornie zapracowany. Nie masz zielonego pojęcia, ile mam roboty. Po prostu... to nie jest odpowiednia chwila na wyjazd. — Nieprawda — rzekł, kręcąc głową. — Pozwalasz, żeby to życie tobą kierowało, zamiast samemu kierować życiem. Oto cała tajemnica. Twój wybór. — Zawsze to mówisz. — Jedynie dlatego, że to prawda. Pozwól, że użyję ciebie jako przykładu... padasz na pysk, ponieważ jesteś spóźniony, grozi ci, że zawalisz terminy i chcesz wszystko nadgonić, zgadza się? — Właśnie. — Ale co się stanie, jeśli nie dotrzymasz terminu? Przecież cię za to nie rozstrzelają, prawda? — Nie, ale... — Ale myślisz, że zdarzy się coś niedobrego — dokończył za mnie. — Innymi słowy, dokonujesz wyboru. A skoro jest to 65 twój wybór, zaakceptuj go, ale nie pozwól, żeby tobą rządził. W taki sam sposób możesz postanowić, że będziesz się cieszył z wycieczki. To zależy wyłącznie od ciebie. Odwróciłem wzrok, kręcąc z uporem głową. — To nie zawsze jest takie proste — wycedziłem powoli. — Nie wybiera się wszystkiego. Czasem to życie rozdaje karty. — Myślisz, że o tym nie wiem? — powiedział cicho. — Posłuchaj, ta podróż będzie wspaniała, przekonasz się. Tylko poczekaj. Kiedy już się

skończy i spojrzysz wstecz, będziesz zadowolony, że się zdecydowałeś. I wtedy mi podziękujesz, że cię tu ze sobą przywiozłem. — To ja namówiłem cię na tę podróż, zapomniałeś? — Ach tak. Masz rację. — Wzruszył ramionami. — Cóż, w takim razie bądź dobrym gospodarzem i przestań psuć mi całą frajdę. — Odwrócił się, przywołując kelnerkę. — Ten facet potrzebuje czegoś mocniejszego. Wbrew samemu sobie parsknąłem śmiechem. Może sprawiła to dopingująca przemowa mojego brata, a może koktajl, w każdym razie coraz bardziej przekonywałem się do pomysłu wycieczki. Problem, czy mam czas, przestał być istotny i udzielił mi się dobry nastrój brata. Micah zwykle miał na mnie taki wpływ. Ze swoją pewnością siebie i swobodnym sposobem bycia robił zawsze furorę na przyjęciach i był drużbą na sześciu weselach. Sześciu, Nazajutrz udaliśmy się do sali recepcyjnej, którą urządziło w hotelu TCS, by zorganizować odprawę uczestników wycieczki. Zameldowaliśmy się, oddaliśmy paszporty i dostaliśmy przywieszki na walizki. Każda była duża, różowa i numerowana, żeby ekipa TCS mogła się łatwo doliczyć każdej sztuki bagażu. Jedną z sympatyczniejszych rzeczy na tej wycieczce — o czym dowiedzieliśmy się później — było to, że TCS zajmowało się naszym bagażem. Do nas należało 66 wyłącznie wystawienie go z pokoju hotelowego o określonej porze. Spędziliśmy popołudnie, odpoczywając nad basenem, a wieczorem

wzięliśmy udział w zapoznawczym koktajlu, a następnie kolacji. Była to pierwsza okazja, by spotkać się ze współtowarzyszami podróży. Na wycieczkę wybierało się osiemdziesiąt sześć osób, przeważnie sporo starszych od Micaha i ode mnie. Rozpoczął się stopniowy proces poznawania ludzi, z którymi mieliśmy przebywać przez następne trzy tygodnie. Wtopiliśmy się w tłum i gawędziliśmy z kilkoma osobami, wreszcie przeszliśmy do sali balowej, gdzie rozstawiono stoły. Podczas posiłku przedstawiono nam pracowników TCS. Kilku miało podróżować z nami, żeby dopilnować, by wszystko szło gładko. Poznaliśmy się z zaproszonymi przewodnikami oraz z Jill Hannah, lekarką; to ona będzie się zajmowała wszelkimi kwestiami medycznymi, które mogą wyniknąć w trakcie podróży. Zaledwie parę lat od nas starsza, skora do uśmiechu, wkrótce zaczęła zaliczać się do grona naszych najbliższych przyjaciół podczas wycieczki. Tego wieczoru posadzono ją przy naszym stoliku. — Udzielisz nam jakiejś rady? — spytałem ją. — Nie jedzcie jarzyn ani sałatek, bez względu na to, jak porządny wydaje się hotel. — Z powodu sztucznych nawozów czy gleby? — Nie — odrzekła. — Ponieważ myją je w miejscowej wodzie i nigdy nie masz pewności, czy została oczyszczona. — Coś jeszcze? — Nie używajcie też wody z kranu do mycia zębów. Jeśli zastosujecie

te środki ostrożności, prawdopodobnie będziecie zdrowi. Zamierzam powiedzieć później to samo reszcie grupy, kiedy przyjdzie kolej na mnie. Ale przekonacie się... połowa tych ludzi nie posłucha mnie i zachorują. Lepiej nie chorować podczas takiej podróży, uwierzcie mi. To nic przyjemnego. 67 Zauważyłem, że rozmawiając, patrzy to na mnie, to na Micaha, i znowu na mnie. — Jesteście braćmi, prawda? Pokiwaliśmy obaj głowami. — Bliźniacy? Prawdę mówiąc, trochę nas to złości. Kręcę przecząco głową. — Nie. — Ale ty jesteś starszy, prawda? — Nie, on — odparłem, krzywiąc się. Micah pochylił się do przodu, najwyraźniej niezmiernie zadowolony. Sprawiało mu przyjemność, że prawie wszyscy, widząc nas razem, przypuszczali, że jest ode mnie młodszy. — Zawsze mu powtarzam, że powinien bardziej dbać o siebie — rzekł karcącym tonem. Lekarka uśmiechnęła się. — Jesteście żonaci? — Tak, obaj — odpowiedziałem. — Czemu wybraliście się w tę podróż razem, a nie z żonami? Wyjaśniliśmy jej, jaki jest nasz stan rodzinny i pokazaliśmy zdjęcia

dzieci. Obejrzała je, po czym znowu podniosła na nas wzrok. — Uważam, że wasz wspólny wyjazd to wspaniała sprawa. Rodzeństwo nie zawsze utrzymuje tak bliskie stosunki jak powinno. A u was to normalne? Zawsze byliście ze sobą tak blisko? Zawahałem się. — Różnie bywało — przyznałem w końcu. W tysiąc dziewięćset siedemdziesiątym trzecim roku przenieśliśmy się w połowie roku szkolnego do Grand Island w Nebrasce. A raczej przeniosła się tam nasza czwórka, z wyjątkiem taty. Mama tłumaczyła nam wtedy, że wyjeżdżamy po to, by ojciec mógł dokończyć dysertację. Zamieszkaliśmy 68 w małym bliźniaku, tuż za rogiem znajdował się dom rodziców mamy. Chociaż ojciec rzeczywiście ukończył w tym roku pisanie dysertacji, faktycznie rozstali się z matką. Ale minęło wiele lat, zanim dowiedzieliśmy się prawdy. Mama wolała trzymać pewne rzeczy w tajemnicy przed nami, jeśli obawiała się, że prawda nas zaboli. Grand Island było małym sennym miasteczkiem, przycupniętym w samym środku stanu i tak różnym od Los Angeles, jak to tylko możliwe. Domy były oddzielone od siebie dużymi podwórkami, a po drugiej stronie ulicy, naprzeciwko dziadków, mieściła się szkoła podstawowa, do której chodziliśmy. W przeciwieństwie do naszych innych szkół miała ogromne trawiaste boiska, boiska baseballowe, a po drugiej stronie, tuż obok terenów należących do szkoły, biegły tory kolejowe, po których

regularnie przejeżdżały pociągi. Szybko wpadliśmy na pomysł, by układać monety jedno-i pięciocentowe na szynach, czekając, by pociąg zmiażdżył je i spłaszczył, ale w odróżnieniu od Los Angeles nie mieliśmy poza tym zbyt wielu możliwości penetrowania okolicy czy narażania się na kłopoty. Nie było tam opuszczonych, spalonych budynków, w których moglibyśmy zbudować forty, nie było wiaduktów, na które moglibyśmy się wdrapywać, i choć były kruki, żaden z nich nigdy nas nie zaatakował. Podobnie jak w Los Angeles mama dostała pracę — tym razem jako asystentka optyka — i po szkole chodziliśmy do domu dziadków. Babcia przygotowywała dla nas mleko z dodatkiem czekolady i grzanki z chleba cynamonowego (najwyborniejsze popołudniowe przekąski na świecie), a potem albo bawiliśmy się na podwórku, albo schodziliśmy do piwnicy, gdzie mój wujek Joe trzymał kolekcję modeli samolotów. Było tam prawdopodobnie ponad sto modeli, wliczając w to spitfire'y i japońskie zero, a mój wuj gromadził je, jak gdyby miały pewnego dnia zawisnąć w muzeum. Były pomalowane z drobiazgową aż do bólu dokładnością i choć nie mogliśmy ich dotykać, potrafiliśmy przyglądać im się całymi godzinami. 69 Rozpoczęcie nauki w nowej szkole w połowie roku jest zawsze trudne i przez pierwsze dwa tygodnie ja i mój brat spędzaliśmy większość popołudni razem, tak jak w Los Angeles. Odkrywaliśmy parki i jeździliśmy tam na rowerach. Najczęściej widywaliśmy dziesiątki innych

bawiących się dzieciaków, niektóre z naszych klas. Po miesiącu spadł śnieg i zjeżdżały z górki na sankach. Ale w tamtym czasie różnica wieku między nami była wyraźnie widoczna. Micah był wyższy, silniejszy, bardziej wysportowany i sprawiał wrażenie odważnego. Podchodził do przeprowadzki jak do nowej przygody, łatwo się zaprzyjaźniał i demonstrował pewność siebie, która mnie wydawała się nieosiągalna. Zawsze czułem się mniej pewnie od niego. I wiecznie się wszystkim przejmowałem. Martwiłem się, by nie popaść w tarapaty, zależało mi na dobrych stopniach i brałem sobie do serca to, co myślą o mnie inni. Było dla mnie ważne, by postępować właściwie i bawić się z grzecznymi dziećmi. Chociaż zyskałem nowych przyjaciół, przystosowanie się do nowego środowiska zajęło mi dużo więcej czasu. Kiedy po zimie nadeszła wiosna, Micah zdawał się coraz mniej potrzebować mojego towarzystwa, a kiedy próbowałem wlec się za nim, zaczął traktować mnie jak prawdziwe utrapienie. Skumplował się z Kurtem Grimmingerem, kolegą z klasy, jego rodzice mieli gospodarstwo rolne za miastem. Wybierał się tam niemal każdego popołudnia i godzinami mocowali się w silosie, jeździli na traktorach i konno, nękali świnie i krowy, strzelając z wiatrówek. W domu Micah raczył nas przy kolacji kolejnymi podniecającymi opowieściami. Nie potrafiłem oprzeć się uczuciu zazdrości, albowiem bez względu na to, co robiłem danego dnia, nic nigdy nie wydawało się tak ekscytujące, jak to, co robił mój brat. Mniej więcej w tym czasie po raz pierwszy w życiu pobiliśmy się. Nie

pamiętam, o co się pokłóciliśmy, ale od słowa do słowa, aż wreszcie pięści poszły w ruch. Walnął mnie w splot słoneczny, pozbawiając tchu, i rzucił na ziemię. Po chwili 70 siedział na mnie okrakiem i okładał pięściami. Byłem kompletnie bezbronny, otrzymywałem cios za ciosem. Następna rzecz, którą pamiętam, to krzyk matki. Ściągnęła go ze mnie jednym szarpnięciem i przetrzepała mu skórę, po czym kazała iść do swego pokoju. Micah posłuchał jej bez słowa. Gdy usiłowałem wstać, mama podała mi rękę. — Co się stało? — On mnie nienawidzi! Nie miałem wtedy pojęcia, czy gorszy był ból, czy upokorzenie, i kiedy mama próbowała mnie pocieszyć, strząsnąłem jej dłoń z ramienia. — Zostaw mnie w spokoju! — Odwróciłem się i puściłem pędem przed siebie. Nie wiedziałem, dokąd biegnę, wiedziałem tylko, że nie chcę z nikim rozmawiać. Nie chciałem nikogo widzieć. Nie chciałem być mały, nie chciałem mieszkać w Nebrasce, nie chciałem niczyjego współczucia. Pragnąłem wyłącznie, żeby wszystko było tak jak kiedyś, biegłem, biegłem, jakbym miał nadzieję, że w ten sposób zdołam cofnąć czas. Znalazłem się przy torach kolejowych, w sporej odległości od domu. Usiadłem pod drzewem, wypatrując pociągu. Jeździły zawsze zgodnie z rozkładem i wiedziałem, że godzinę po najbliższym będzie jeszcze jeden. Pomyślałem, że poczekam, dopóki nie przejadą oba. Ale kiedy

przejeżdżały, ledwie je zauważyłem. Siedziałem z twarzą ukrytą w dłoniach, ramiona mi się trzęsły. Życzyłem sobie w myśli, żeby nasza bójka nigdy się nie zdarzyła, i płakałem tak rozpaczliwie jak jeszcze nigdy przedtem. Kiedy wreszcie przekroczyłem próg domu, czułem na sobie spojrzenia całej mojej rodziny. Do tego czasu zapadł już zmierzch i wszyscy siedzieli przy stole, ale mama rozumiała chyba, żc nie jestem głodny, i tylko skinęła głową, gdy spytałem, czy mogę pójść do swojego pokoju. Albo raczej naszego. 71 W Nebrasce też zajmowaliśmy we trójkę jeden pokój. Leżałem w ciemności na łóżku i gapiłem się w sufit. Gdy minął mi gniew, odczuwałem zakłopotanie. Wmawiałem sobie, że wolę być sam, że lepiej będzie, jeśli spróbuję poradzić sobie na własny sposób z emocjami, nie potrafiłem jednak wyzbyć się nadziei, że mama przyjdzie do mnie do pokoju. Jak większość dzieci uważałem, że troska jest równoznaczna z miłością, i że z całej naszej trójki ja otrzymuję mniej tej pierwszej, czyli tym samym również mniej tej drugiej. W każdym razie Micah zawsze był traktowany jak dorosły, a ponieważ doświadczał wszystkiego pierwszy — pierwszy chodził, pierwszy mówił, pierwszy pakował się w tarapaty — otaczano go troską należną tym, którzy są na początku kolejki. Z drugiej strony, mojej siostrze — najmłodszej, a poza tym jedynej dziewczynce — przyznano niemal dwa razy więcej przywilejów. Spędzała z mamą więcej czasu niż Micah czy ja, miała

mniej uciążliwych obowiązków, rzadko pakowała się w tarapaty i tylko ona dostawała więcej niż jedną parę butów naraz, co krótko uzasadniano: „Ona jest dziewczynką". Coraz częściej zaczynałem czuć się jak outsider. Zapukano do mnie dopiero po upływie godziny, kiedy zdążyłem już straszliwie naużalać się nad sobą. — Proszę — powiedziałem, siadając na łóżku. Byłem ciekaw, co powie mama. Ale gdy drzwi się otworzyły, to nie mama weszła do pokoju. W progu stanęła Dana. — Cześć — rzuciła. — O, hej — odrzekłem, patrząc ponad jej ramieniem. — Mama przyjdzie? — Nie wiem. Kazała mi cię spytać, czy jesteś głodny. — Nie, nie jestem — skłamałem. Dana podeszła do mnie i przysiadła na brzegu łóżka. Z długimi rudoblond włosami z przedziałkiem pośrodku, bladą skórą i piegami wyglądała jak Jan Brady z wczesnych odcinków Grunt to rodzinka. — Boli cię brzuch? — Nie. 72 — Jesteś wściekły na Micaha? — Nic. W ogóle już mnie nie obchodzi. — Och. — To znaczy, ja go nie obchodzę, prawda?

— Tak. — Mamy też nie obchodzę. — Ależ obchodziszją. Mama cię kocha. — Martwiła się o mnie, kiedy mnie nie było? — Nie. Wiedziała, że nic ci nie będzie. Ale ona naprawdę cię kocha. Ramiona mi opadły. — Nikt mnie nie kocha. — Ja cię kocham. Chociaż słowa mojej siostry zabrzmiały absolutnie szczerze, nie byłem w nastroju, by tego słuchać. — Jejku, dzięki. — Ale ja nie po to tutaj przyszłam. To znaczy nie po to, żeby ci o tym powiedzieć. — Mówiłem już, że nie jestem głodny. — O to też mi nie chodziło. — No to w końcu o co? Otoczyła mnie ramieniem. — Przyszłam powiedzieć ci, że jeśli Micah nie chce być już twoim najlepszym przyjacielem, to ja będę szczęśliwa, jeśli zajmę jego miejsce. — Nie potrzebuję przyjaciela. — W porządku. Powiodłem spojrzeniem po pokoju, wzdychając głęboko. — Chcesz się pobawić w Johnny'ego Westa? — Jasne — odpowiedziała z uśmiechem. Przez następne dwa miesiące, kiedy Micah hulał z kolegami, zacząłem

spędzać więcej czasu z siostrą. Dana nie była taka fascynująca jak Micah, ale mimo że nie chciała skakać z wyso73 kich drzew, zdumiewająco łatwo było się z nią dogadać. Traktowałem ją czasem zbyt szorstko, co często kończyło się jej płaczem i musiałem błagać, żeby nie poskarżyła się mamie. Mimo to skarżyła się. Dana zawsze mówiła mamie wszystko i nawet jeśli nie zamierzała narobić mi kłopotów, często dochodziło do tego, że musiałem wykonać dodatkowe uciążliwe obowiązki pod okiem mamy, która obserwowała mnie, marszcząc surowo brwi. Ponieważ nie było z nami ojca — i panicznego strachu, spowodowanego końcowym STADIUM stanu gotowości bojowej — mój brat zaczął eksperymentować, sprawdzając, do jakich granic może się posunąć. Wracał do domu później, niż powinien, prowokował mnie jeszcze bardziej, pyskował mamie i zachowywał się coraz bardziej jak nastolatek w zaawansowanym wieku dziewięciu lat. Musiało to być niełatwe dla mamy. Miała trzydzieści lat, pracowała w pełnym wymiarze godzin i była sama. Ostatnią rzeczą, jakiej potrzebowała, był dodatkowy (w odróżnieniu od stałego i dopuszczalnego) stres związany z naszą trójką. Zaczęła Micaha bardziej pilnować — on zaś coraz bardziej jej pyskował — ale dziewięcioletni chłopiec nie mógł się mierzyć z mamą. Wierzyła w metodę kija i marchewki, władała nią umiejętnie, niczym samuraj mieczem. Nie miała żadnych skrupułów, by mówić rzeczy w rodzaju: „Ja cię wydałam na ten

świat i jest pewne jak diabli, że ja cię mogę z niego usunąć", a chwilę później była słodka jak miód, otwierała szeroko ramiona, by chwycić go w objęcia. Nie zmieniła też zdania na temat uczuć między rodzeństwem. Na przykład, chociaż była zadowolona, że moja siostra i ja spędzaliśmy ze sobą więcej czasu, zauważyła również, że popsuły się moje stosunki z bratem. Mimo że niektórzy rodzice uznaliby nowo odkrytą rywalizację rodzeństwa za fazę przejściową, mojej mamie się to nie podobało i nie zamierzała tolerować takiej sytuacji. Zaczęła robić uwagi w stylu: „Wy 74 troje zawsze będziecie mieli siebie nawzajem, lepiej więc bądźcie teraz mili". Albo: „Przyjaciele przychodzą i odchodzą, ale bracia i siostry zawsze trzymają się razem". Wprawdzie Micah i ja słuchaliśmy — i może nawet instynktownie rozumieliśmy jej słowa — lecz w dalszym ciągu kłóciliśmy się, biliśmy i chodziliśmy własnymi drogami. Jednakże pewnego wieczoru mama weszła do naszego pokoju, gdy właśnie kładliśmy się spać. Tego dnia znowu pobiliśmy się z Micahem, tym razem dlatego, że przypadkowo przewróciłem jego rower. Mama nie powiedziała nic na ten temat przy kolacji i pomyślałem, że po prostu postanowiła nie zwrócić na to uwagi. Pomodliła się z nami wspólnie, jak to miała w zwyczaju, po czym zgasiła światło i usiadła obok Micaha, który gramolił się pod kołdrę. Słyszałem, jak szepczą przez długą chwilę i byłem ciekaw, co się dzieje. Potem zaskoczyła mnie, podchodząc do mojego łóżka i siadając przy mnie.

Pochylając się nade mną, przeczesała mi palcami włosy i uśmiechnęła się łagodnie, po czym powiedziała szeptem: — Opowiedz mi o trzech miłych rzeczach, które zrobiła dla ciebie dzisiaj Dana. O czymkolwiek. Nieważne, może być to coś dużego albo zupełny drobiazg. Byłem zdziwiony jej pytaniem, ale odpowiedzi przyszły mi niezwykle łatwo. — Bawiła się ze mną, pozwoliła mi oglądać mój program w telewizji, pomogła mi posprzątać zabawki. Mama uśmiechnęła się. — A teraz powiedz mi, jakie trzy miłe rzeczy zrobił dziś dla ciebie Micah. Musiałem przyznać, że to już znacznie trudniejsza sprawa. — On nie zrobił dziś dla mnie niczego miłego. — Zastanów się. To może być cokolwiek. — Był niemiły przez cały dzień. — Czy nie poszedł z tobą do szkoły? — Tak. 75 — No to masz już jedno. Jeszcze dwa, pomyśl. — Nie uderzył mnie zbyt mocno, kiedy przewróciłem jego rower. Mama wyraźnie wahała się, czy może to zaliczyć do miłych rzeczy, w końcu jednak skinęła głową. — To już dwa.

— I... Kompletnie nie wiedziałem, co powiedzieć. Nic, absolutnie nic nie przychodziło mi do głowy. Dopiero po długim czasie udało mi się coś wykombinować — nie pamiętam już, co to było. Przypuszczam, że uciekłem się do konfabulacji, ale moja mama zaakceptowała to i pocałowała mnie na dobranoc, po czym przeszła do łóżka mojej siostry. Odpowiedź na te same pytania zajęła Danie niespełna dziesięć sekund, a potem mama wyśliznęła się cicho z pokoju. Odwracałem się właśnie na bok i zamykałem oczy, kiedy usłyszałam głos Micaha. — Nicky? — Słucham. — Przepraszam, że cię dzisiaj uderzyłem. — W porządku. A ja cię przepraszam, że przewróciłem twój rower. Przez chwilę panowała cisza, po czym odezwała się Dana: — No i czy teraz obaj nie czujecie się-lepiej? I tak wieczór po wieczorze mama kazała całej naszej trójce wymieniać trzy miłe rzeczy, które zrobiliśmy dla siebie nawzajem, i codziennie potrafiliśmy coś powiedzieć. Stopniowo, ku mojemu zdumieniu, zaczęliśmy coraz mniej kłócić się z bratem. Może zmyślanie okazało się zbyt trudne, po pewnym czasie bowiem łatwiej nam było nie tylko okazywać życzliwość, lecz również zauważać, że ktoś zachował się życzliwie wobec nas.

76

Dobiegł końca rok szkolny — ja ukończyłem drugą, a Micah trzecią klasę. W czerwcu dziadek postanowił pokryć swój dom nowym dachem i stwierdził, że możemy obaj mu w tym pomóc. Nasze umiejętności w dziedzinie kładzenia dachów oraz doświadczenie w obchodzeniu się z narzędziami można podsumować jednym słowem — hę? - ale prędko zrozumieliśmy, że to nas nie powstrzyma. Było to przecież coś nowego, kolejna przygoda, i przez dwa tygodnie uczyliśmy się sztuki wbijania gwoździ, aż nasze dłonie i palce pokryły się pęcherzami. Pracowaliśmy podczas najgorszych upałów, jakie przeżyliśmy w naszym krótkim życiu. Żar lał się z nieba, wilgotność

77 była wręcz nie do zniesienia. Kilka razy zakręciło nam się w głowach, gdy siedzieliśmy na rozpalonym dachu. Dziadek nie miał żadnych skrupułów, by kazać nam pracować na samym skraju, a my, rzecz jasna, też się tym nie przejmowaliśmy. Wyszedłem z tej przygody bez szwanku, zarobiwszy siedem dolarów za dwa tygodnie pracy, ale mój brat miał mniej szczęścia. Pewnego popołudnia podczas przerwy w pracy postanowił przestawić drabinę, która widocznie zawadzała. Nie wiedział jednak, że na najwyższym szczeblu zostawiono przyrząd do cięcia gontów (ostre, ciężkie, podobne do nożyczek narzędzie). Gdy szarpał się z drabiną, narzędzie zsunęło się ze szczebla i mszyło niczym torpeda w dół. Uderzyło go mniej więcej trzy centymetry nad czołem. Na jego krzyk przybiegł spiesznie dziadek. — Wygląda na głęboką ranę — powiedział z ponurą miną. Pokiwał głową. — Lepiej wezmę wąż ogrodowy. Po chwili woda lała się strumieniem na głowę mojego brata. Nawiasem mówiąc, była to jedyna pomoc medyczna, jaką uzyskał tamtego dnia. Nie zabrano go do lekarza. Nie pozwolono mu też odpoczywać. Pamiętam, że przyglądałem się, jak woda omywająca ranę robi się jaskraworóżowa, i dziękowałem Bogu, że Micah, podobnie jak ja, ma „twardą czaszkę". Gdy jesienią rozpoczął się znowu rok szkolny, przywykłem wreszcie do życia w Nebrasce. Radziłem sobie dobrze w szkole — do tej pory

nigdy nie dostałem stopnia niższego od piątki — i zaprzyjaźniłem się z kilkoma chłopcami z klasy. Popołudniami graliśmy w futbol, ale gdy letnie upały zaczęły ustępować jesiennym chłodom, nasze życie jeszcze raz zostało przewrócone do góry nogami. — Wracamy do Kalifornii — poinformowała nas mama pewnego wieczoru przy kolacji. — Wyjeżdżamy stąd dwa tygodnie przed świętami Bożego Narodzenia. 78 Moi rodzice pogodzili się (chociaż w owym czasie nie zdawaliśmy sobie w pełni sprawy, że znajdowali się w oficjalnej separacji), a mój tata zaczął pracować jako wykładowca na stanowym Uniwersytecie Kalifornijskim w Sacramento; prowadził zajęcia z zarządzania. Nasz czas w Nebrasce skończył się równie nagle, jak się zaczął, 79

Rozdział 6 Yaxha i Tikal, Gwatemala 24—25 stycznia W piątek rano wylądowaliśmy w Gwatemali, wkraczając w świat zupełnie inny od tego, który właśnie opuściliśmy. Po przejściu przez odprawą celną uczestnicy wycieczki wsiedli do mikrobusów i ruszyli w kierunku Peten, mijając walące się budynki i małe wioski, które wyglądały, jak gdyby zostały zbudowane z przypadkowych kawałków materiału. W pewnym sensie przypominało to cofanie się w czasie i próbowałem wyobrazić sobie, co pomyśleli w pierwszej chwili hiszpańscy konkwistadorzy, stawiając stopę na tej ziemi. Oni pierwsi odkryli ruiny kwitnącej niegdyś cywilizacji. W jej 80 dużych miastach znajdowały się świątynie o wysokości siedem-

dziesięciu metrów, rysujące się na tle gęstego listowia dżungli. Interesowałem się Majami, od chwili gdy przeczytałem o nich po raz pierwszy jako dziecko, i wiedziałem, że osiągnęli wyżyny intelektualne niemające sobie równych w Nowym Świecie. W Złotym Wieku Majów, między trzechsetnym a dziewięćsetnym rokiem naszej ery, ich cywilizacja obejmowała półwysep Jukatan, południowy Meksyk, Belize, Gwatemalę, część Hondurasu i Salwadoru. Kultura osiągnęła swoje szczyty pośród dżungli i bagien Peten, w Gwatemali, gdzie założyli miasta Yaxha i Tikal. Owa cywilizacja była przykładem kontrastów. Choć nie brakowało w niej okrucieństwa pociągającego za sobą ofiary ludzkie, jednocześnie zastosowała koncepcję zera pozycyjnego na tysiąc lat przed Europejczykami, dzięki czemu Majowie potrafili liczyć w setkach milionów. Wiedza matematyczna pozwalała im sporządzać mapy gwiazdozbiorów, dokładnie przewidywać zaćmienia Księżyca i opracować trzystusześćdziesięciopięciodniowy kalendarz, chociaż podobno nigdy nie używali koła. Przyjechaliśmy do Maya Biosphere — ogromnego parku narodowego w Peten, gdzie znajdowały się ruiny. Zjedliśmy tam lunch pod gołym niebem w małym schronisku nad jeziorem. W dalszym ciągu poznawaliśmy się z uczestnikami wycieczki, z których większość podróżowała znacznie więcej niż ja i Micah. Po upływie godziny byliśmy już z powrotem w drodze do miejsca naszego postoju w Yaxha. Yaxha jest zarówno nazwą jeziora, jak i miasta zbudowanego ponad

tysiąc pięćset lat temu na jego brzegach, wśród dżungli. Yaxha to niegdyś trzecie co do wielkości miasto w imperium Majów, oddalone o jakieś trzydzieści pięć kilometrów od Tikal, największego i najważniejszego ośrodka, będącego wówczas oficjalną stolicą. Kiedy jednak tam przyjechaliśmy, nie zobaczyliśmy niczego poza drzewami i gruntowymi drogami, wijącymi się wśród wzgórz. Dobiegały nas głosy wyjców, ale liście 81 nad naszymi głowami były tak gęste, że nie udało nam się dostrzec ani jednej małpy. Przewodnik zaczął opowiadać o mieście i kulturze Majów, wskazując w różnych kierunkach. Nic kompletnie nie widziałem. Gdy tak nawijał i nawijał, spojrzałem na Micaha. Wzruszył ramionami. Kiedy przewodnik zrobił przerwę na pytania, wystąpiłem naprzód. — Kiedy wreszcie tam dotrzemy? — spytałem. — To znaczy, do Yaxha? — Właśnie tu jesteśmy — odpowiedział. — Ale gdzie są budowle? Wskazał gestem otaczające nas wzgórza. — Wszędzie tam, gdzie zwrócicie wzrok — odpowiedział. — To, na co patrzycie, to nie są wzgórza. Każde z nich kryje budowlę lub świątynię. Dowiedzieliśmy się, że w tej części dżungli drzewa zrzucają liście trzy razy w roku, tworząc kompost, który w końcu się rozkłada. Powstaje

żyzna ziemia i rozpoczyna się proces wegetacji, a następnie rosną drzewa. Drzewa rosną, dojrzewają, umierają, a na ich miejscu pojawiają się nowe. Dżungla połknęła budowle, jedną po drugiej. Ta informacja nas nie zaskoczyła. Miasto zostało opuszczone tysiąc lat temu — trzy tysiące warstw gęsto zbitych liści i porostów — i dżungla rozrastała się w sposób niekontrolowany. Nic dziwnego, że nie dostrzegliśmy śladu miasta. Myliliśmy się jednak. W rzeczywistości fragmenty Yaxha zostały całkowicie zrekonstruowane niecałe osiemdziesiąt lat temu przez archeologów, podobnie jak teraz odrestaurowano Tikal. Dżunglę wycięto i odkopano dziesiątki budowli oraz świątyń. Ponieważ deszcze powoli zaczynały niszczyć nowo odsłonięte świątynie — i ponieważ brakowało funduszy na powstrzymanie procesu destrukcji — rząd nie miał wyboru i pozwolił, faworyzując Tikal, by dżungla raz jeszcze wdarła się do Yaxha. Micah rozglądał się dookoła z cudowną miną, właściwą dzieciom. 82 — Możesz uwierzyć, że to wszystko zarosło w ciągu zaledwie osiemdziesięciu lat? — spytał mnie. Żyli wtedy jeszcze nasi dziadkowie. — Nie, nie mogę. — Ciekaw jestem, jak to będzie wyglądało po kolejnych osiemdziesięciu latach. — Przypuszczalnie mniej więcej tak samo, nie sądzisz? Tyle tylko, że te wzgórza mogą być nieco większe. — Chyba tak. — Zmrużył oczy, próbując przeniknąć spojrzeniem

gąszcz dżungli. — Jak, u diabła, ktoś mógł w ogóle odkryć to miejsce? Mam na myśli to, że jeśli widzę kupę ziemi, nie przychodzi mi automatycznie na myśl, że pod nią znajduje się piramida. Otoczyłem go ramieniem. — Dlatego właśnie nie zostałeś archeologiem — powiedziałem. Przewodnik poprowadził nas ścieżką, opisując rozmaite widoki miasta. Pozostaliśmy z Micahem z tyłu za grupą, patrząc to w jedną, to w drugą stronę. Micah potarł nagle dłonie. Robił to zawsze, kiedy był podekscytowany. — Nick, wierzysz, że tu jesteśmy? — spytał. — W pogrzebanym mieście Majów w gwatemalskiej dżungli? Sześć godzin temu byliśmy w Fort Lauderdale, jedliśmy obwarzanki i serek śmietankowy! — To wydaje się nierealne, prawda? — Absolutnie — odparł. — I coś ci powiem. — Zatoczył krąg ręką. — Nigdy nie sądziłem, że będę tak podekscytowany widokiem kupy ziemi. Kilka minut później znaleźliśmy się na dawnym placu. Zobaczyliśmy przed sobą jedną z niewielu świątyń, które zostały całkowicie odkopane, i po raz pierwszy dotarło do nas, co zobaczymy podczas podróży. Na tle nieba rysowała się szaroczarna świątynia w kształcie trapezu, wysoka na trzydzieści metrów. Przewodnik poinformował nas, że została opuszczona około dziewięćsetnego roku naszej ery, jakieś 83 sześćset lat przed przybyciem Kolumba. Oznaczało to, że odległość

czasowa między wykorzystywaniem świątyni a przybyciem Kolumba jest mniej więcej taka sama jak między przybyciem Kolumba a dzisiejszymi czasami. Ta myśl mnie zdumiała. W porównaniu z przypływami i odpływami historii, ze wzlotami i upadkami cywilizacji, moje codzienne troski wydały mi się mało znaczące. Mój brat również przyglądał się świątyni z wielkim zainteresowaniem, choć myślał raczej o czymś innym niż ja. -— Spójrz, jaka jest wysoka! Muszę wdrapać się na szczyt! I zrobiliśmy to za przyzwoleniem przewodnika. Z drugiej strony świątyni znajdowało się coś w rodzaju rachitycznej drabinki ze zmurszałych desek, umocowanych w nieregularnych odstępach za pomocą wystrzępionej liny. Znaleźliśmy się z Micahem pierwsi na szczycie i przez kilka minut mieliśmy to miejsce wyłącznie dla siebie. Niebo było zaciągnięte czarnymi chmurami, wiszącymi nad dalekim horyzontem. Za nami widzieliśmy lagunę i gąszcz dżungli, rozpościerającej się na pięćdziesiąt kilometrów w każdym kierunku. Niewiele dawało się zobaczyć przez korony drzew, dostrzegliśmy jednak szczyty trzech lub czterech piramid, przedzierających się przez gęste gałęzie, jak gdyby chciały dosięgnąć nieba. I z wyjątkiem szmeru naszych oddechów — nieco zdyszanych po wspinaczce — panowała kompletna, absolutna cisza. Ściany piramidy zdawały się opadać gwałtownie w dół i gdy stałem na krawędzi, odczuwałem lekki zawrót głowy. Mimo to uśmiech nie schodził z twarzy ani Micahowi, ani mnie. Kilka godzin temu rozpoczęliśmy podróż naszego życia, a teraz staliśmy na czymś, co

wydawało się dachem świata, w miejscu, o którym marzyliśmy i które pragnęliśmy zobaczyć. — Zrób mi zdjęcie — poprosił nagle Micah. — Spodoba się Christine. — Jak sądzisz, gdyby była tutaj z nami, wdrapałaby się na górę? 84 — Nigdy w życiu. Cierpi na lęk wysokości. Bez wątpienia byłaby jedną z tamtych osób — rzekł, wskazując tam, gdzie staliśmy przedtem. A Cathy? — Ona też nie lubi wysokości, ale wdrapałaby się na sam szczyt. Nie podeszłaby tylko zbyt blisko krawędzi. Zrobiłem mu zdjęcie, a on sfotografował mnie. Potem jeszcze jedno zdjęcie i jeszcze jedno, coraz więcej. Gdy tak rozglądaliśmy się wokół z zachwytem, wyjąłem z plecaka telefon satelitarny. — Muszę zadzwonić do Cat — powiedziałem, odczuwając potrzebę, by podzielić się z nią tą chwilą. Wybrałem numer i usłyszałem sygnał. Zdumiało mnie to. Dzwoniłem do niej z samego środka głuszy. Gdy podniosła słuchawkę, wypowiedziałem jednym tchem: „Stoję na szczycie świątyni Majów, w dżungli!" i usłyszałem, jak Cathy wydała głośny okrzyk zachwytu z takim podnieceniem, jakie ja sam odczuwałem. — Jest wspaniale? — spytała. Znowu rozejrzałem się dookoła z podziwem. — Niewiarygodnie — odparłem. — Lepiej mogłoby być tylko wtedy, gdybyś stała tutaj obok mnie. — Och — westchnęła. — Ja też za tobą tęsknię.

Gdy skończyłem, Micah poprosił mnie o telefon, żeby zadzwonić do Christine. Niestety nie zastał jej i zawiedziony zostawił żonie wiadomość na automatycznej sekretarce. Niebawem nasza chwila samotności się skończyła, ponieważ na górę wgramolili się pozostali uczestnicy wycieczki. Tego samego wieczoru znowu zorganizowano koktajl, a następnie przyjęcie. Widzieliśmy, że mimo ostrzeżeń, wielu uczestników wycieczki je sałatki i jarzyny. I dokładnie tak jak przewidziała lekarka, kilkanaście osób zachorowało po paru dniach. Niektórzy chorowali do końca wycieczki. Kolację jedliśmy z Bobem i Kate Devlinami, którzy dzielili swój czas między Connecticut i Nowy Jork i z którymi natych85 miast nawiązaliśmy sympatyczny kontakt. Mieli dwóch synów mniej więcej w naszym wieku i powiedzieli nam, że jesteśmy do nich bardzo podobni. Dla nas ta znajomość miała równie osobisty charakter. — Czy Kate nie przypomina ci mamy? — zagadnął Micah, gdy wracaliśmy do naszego pokoju. — Tak, rzeczywiście — odrzekłem, zdumiony, że pomyślał dokładnie to samo co ja. Pogrążeni w zadumie, nie rozmawialiśmy wiele przez resztę wieczoru. Tikal zostało zaliczone przez UNESCO do światowego dziedzictwa kulturowego. Odkrycia, wykopaliska i prace konserwatorskie będą

prowadzone przez kolejne pokolenia i mimo ogromnej liczby zwiedzających potrzebna będzie cała armia, by nie dopuścić do rozprzestrzeniania się dżungli. Swego czasu okolice Tikal zamieszkiwało sto tysięcy ludzi, z których wszyscy byli zależni od miasta-państwa, jeśli chodzi o ochronę i handel. Jednakże pod koniec dziesiątego wieku rozpoczęły się procesy dezintegracyjne. Istnieje wiele teorii co do przyczyn — przeludnienie, wojny, obalenie klasy rządzącej, susza, klęska głodu, malejąca wydajność ziemi lub po prostu niezadowolenie ludzi, które sprawiło, że zaczęli szukać nowego życia wśród innych dokonujących inwazji plemion. W ciągu kilku pokoleń miasto zostało kompletnie opuszczone i ludzie rozproszyli się po okolicy. Wzlot i nagły upadek Majów jest uważany za jedną z największych światowych zagadek. Myślałem o tym w drodze do starożytnego miasta. Ruiny Tikal obejmują jakieś trzy tysiące budowli, w tym pałace, świątynie, platformy, pałacowe dziedzińce, place i tarasy, budowane przez sześćset lat. Tak więc niektóre części miasta są znacznie starsze od innych i można zaobserwować, jak zmieniała się architektura, co umożliwia archeologom 86 dokładne datowanie innych siedlisk Majów w całej Ameryce Środkowej oraz w Meksyku. Mojego brata natomiast zaintrygowały ogromne kamienie, na których zabijano ludzi w ofierze bogom. Nasz przewodnik opowiadał o ich

historii, kiedy Micah pochylił się do mnie i powiedział szeptem: — Poproś kogoś, żeby zrobił mi zdjęcie, jak leżę na kamieniu, a ty udajesz, że przebijasz mnie nożem. To będzie super, nie? Prawdę mówiąc, pomysł wydał mi się nieco makabryczny, ale zgodziłem się z ociąganiem. Przekazałem aparat i zajęliśmy obaj odpowiednią pozycję. W chwili gdy robiono nam zdjęcie, przewodnik puścił się biegiem w naszą stronę, wymachując rękami, by nas powstrzymać. — Nie, nie! — krzyczał, czerwieniejąc na twarzy. — Nie wolno kłaść się na kamieniach i robić zdjęć! Kamienie mają wielkie znaczenie religijne! — Wiem — odparł Micah. — Właśnie dlatego chcę mieć zdjęcie. — To jest zabronione! — Tylko jedno zdjęcie. — Nie! — Och — rzekł, mrugając do przewodnika. — Jedno jedyne. Nikomu nie powiemy. Mimo że ja się roześmiałem, przewodnik patrzył na nas wilkiem. Należał do plemienia Majów, jak większość Gwatemalczyków mieszkających w tym regionie, i jestem pewien, że odebrał nasze zachowanie jako zniewagę tradycji. Ponieważ na jego ustach nie pojawił się nawet lekki uśmiech, Micah niechętnie wstał z kamienia. Gdy ruszyliśmy powoli za grupą, pokręciłem głową. — Co ci odbiło, żeby wyskakiwać z takim pomysłem? — spytałem.

Micah parsknął śmiechem. — Nie bardzo mu się spodobał, co? 87 Pokręciłem głową. — Był wyraźnie wściekły, podobnie jak organizatorzy wycieczki. Obrażasz ich kulturę. Wpakujesz nas w kłopoty. — Ach, poradzą sobie. Nie będą o tym pamiętali. Oczywiście pamiętali. Godzinę później jedna z pracownic TĆS podeszła do nas. Była pewnie o kilkanaście lat od nas starsza i miała za sobą wiele podobnych wycieczek. Potrafiła świetnie oceniać ludzi na pierwszy rzut oka. — Wy dwaj będziecie przysparzać kłopotów podczas podróży, prawda? — zauważyła. Weszliśmy do Tikal niegdysiejszą główną ulicą, zwiedzając pałacowe ruiny, a tymczasem wyjce skrzeczały nam ostrzeżenia nad głowami. Stamtąd powędrowaliśmy na centralny plac. Po obu stronach placu wznoszą się dwie piramidy. Należą one do najczęściej fotografowanych piramid zbudowanych przez Majów. Jedna z nich jest niedostępna dla turystów, na drugą pozwolono nam się wspiąć. Widok z góry zapierał dech w piersiach. Micahowi udało się w końcu dodzwonić do Christine, a kiedy skończył rozmowę, usiedliśmy na krawędzi piramidy ze zwieszonymi nogami. Od ziemi dzieliło nas kilkadziesiąt metrów i widzieliśmy innych uczestników wycieczki, stojących w małych grupkach na starożytnym placu. Ponieważ zaledwie

kilka osób zdecydowało się na wspinaczkę, mieliśmy to miejsce wyłącznie dla siebie. — Jak się miewa Christine? — spytałem. — W porządku. Mówi, że za mną tęskni. — Jak wygląda sytuacja na froncie domowym? Micah uśmiechnął się. — Trochę wariuje. W przeciwieństwie do Cathy nie przywykła do tego, że nie ma mnie w domu. Odprowadzając mnie, mówiła przez cały czas, jak okropnie dużo ma pracy... przestała dopiero, gdy dotarłem na lotnisko. Oznajmiła, że te cztery dni 88 były istnym koszmarem i że zamierza zadzwonić do Cathy z prośbą o moralne wsparcie. — Powiedz jej — rzekłem z uśmiechem — by zadzwoniła, gdy starsze dzieciaki będą w szkole. W przeciwnym razie nie ma szans na pogadanie z Cat. Kiedy cała piątka jest w domu, rozpętuje się istne pandemonium. Zwłaszcza między piątą a dziewiątą wieczorem. Nazywamy to godziną duchów. Gdy młodsze dzieci padają ze zmęczenia, starsze zaczynają jęczeć, że muszą odrobić pracę domową, a Cat zabiera się do przygotowania kolacji... i mimo to udaje jej sięjakimś cudem pomagać dzieciom w ćwiczeniach. Potem przychodzi czas na kąpiel i jeśli kiedykolwiek próbowałeś kąpać i myć pod prysznicem pięcioro dzieci naraz, zdajesz sobie sprawę, że nie jest to relaksujące zajęcie. Lecz Cat ma do tego takie świetne podejście. Jest wspaniałą żoną, a matką wprost genialną. Micah objął mnie ramieniem.

— Obaj dobrze trafiliśmy, braciszku, prawda? — Owszem — przyznałem. — Nauczyliśmy się tego chyba od mamy. To znaczy, jakich cech szukać u przyszłej małżonki. Obaj ożeniliśmy się z inteligentnymi kobietami o wielkim sercu, które wprost uwielbiają swoje dzieci. Tego właśnie nauczyła nas mama. — Chcesz powiedzieć, że w gruncie rzeczy ożeniłem się z własną matką? — Obaj to zrobiliśmy. Micah uniósł brwi. — A czego nauczyliśmy się od ojca? — Panowania nad gniewem? — spytałem rozbawiony — Pamiętasz język? Parsknął śmiechem. — Tak, to było coś, no nie? O rany, wyglądał wtedy naprawdę strasznie. Ten widok wraca do mnie w nocnych koszmarach. Czy mówiłem ci, że zachowałem się tak kiedyś wobec Alli? Wiesz, jak zareagowała? — No? 89 — Uciekła z piskiem i nie wytknęła nosa ze swojego pokoju. Wybuchnąłem śmiechem. — Nie, nic, myślę, że odziedziczyliśmy po tacie zamiłowanie do nauki — powiedziałem po chwili. — Ja też tak sądzę. Dorastając, uważałem mamę za osobę inteligentną. Bardzo inteligentną. Ale tata... tata był klasą dla siebie.

— Stanowili niezłą parę, prawda? — Tak — przyznałem. — I wzajemnie się równoważyli. Kto wie, kim byśmy się stali, gdyby nie zeszli się znowu po naszym pobycie w Grand Island? Pierwszego grudnia tysiąc dziewięćset siedemdziesiątego czwartego roku nasza rodzina połączyła się ponownie w Fair Oaks w Kalifornii, na północno-wschodnich przedmieściach Sacramento. Minęło zaledwie kilka minut od naszego przyjazdu, gdy tata włączył telewizor, by obejrzeć Kolchak: The Night Stalker, odcinek kiczowatego, choć mającego dobrą oglądalność serialu, który zdecydowanie należał do ulubionych filmów mojego taty. Niebawem siedzieliśmy wszyscy troje obok ojca na kanapie, zajadając prażoną kukurydzę i oglądając horror w telewizji; niemal wierzyliśmy, że nie rozstaliśmy się z tatą nawet na chwilę. Nasz kolejny dom — rzecz jasna wynajęty — miał cztery sypialnie, dla dziecięcych umysłów niemal niepojęty luksus, nie mogłem jednak nie zauważyć, że ojciec zaanektował jedną na swój gabinet. Główna sypialnia była oczywiście zajęta, dla trojga dzieci pozostały więc dwie. Mama oznajmiła szybko, że nasza siostra będzie miała samodzielny pokój z prostej przyczyny: „Jest dziewczynką". Ponieważ pierwszy semestr dawno się już zaczął, rodzice zabrali nas ze szkoły dopiero po Nowym Roku, na początku drugiego semestru. Kupili też dobermana, sukę o imieniu Brandy. Udaliśmy się na rekonesans, jak zwykle w nowym 90

miejscu, ale tym razem towarzyszył nam pies. Kilka domów dalej nasza ulica kończyła się ślepo, granicząc z terenem, który sprawiał wrażenie pustkowia, i naszym pierwszym odruchem była jego „eksploracja". Obecnie Fair Oaks jest niemal całkowicie zabudowane, ale w tamtych czasach były tam puste pola i pagórki, jeden opuszczony dom i drzewa wymarzone do wspinaczki — wszystko, co potrzebne jest małym chłopcom do zabawy. W dodatku mieliśmy na ulicy kolegów w naszym wieku. Niemal wszyscy sąsiedzi prowadzili koczowniczy tryb życia, podobny do naszego, toteż nie byliśmy jedynymi nowymi dzieciakami w okolicy. Popołudniami dzieci bawiły się na ulicy i poznawaliśmy je z bratem stopniowo. I, podobnie jak w Nebrasce, Micah pozostawiał mnie samemu sobie, woląc towarzystwo nowych koleżków. Mimo że moi rodzice znowu zamieszkali razem, wiedli w dużym stopniu oddzielne życie. Mama podjęła pracę jako asystentka optyka. Wstawała razem z nami i wyprawiała nas do szkoły, kiedy ojciec jeszcze spał. Po skończeniu pracy dwa lub trzy razy w tygodniu wracała do pustego domu, ponieważ ojciec miewał czasami wieczorne wykłady. Kiedy nie musiał uczyć, oceniał wypracowania i egzaminy pisemne albo czytał, żeby znać aktualny stan swojej wybranej dziedziny nauki. Tak jak od wszystkich wykładowców wymagano od niego publikacji, więc z jego gabinetu często dobiegał stukot maszyny do pisania. Od czasu do czasu mama i tata wpadali na siebie w kuchni, lecz na ogół spędzali razem raczej mało czasu. Chociaż łatwo byłoby wysnuć wniosek, że nie lubią swojego

towarzystwa — przecież jedno nie rezygnowało raczej ze swoich zajęć, by spotkać się z drugim — stosunki między rodzicami układały się sympatycznie. Żartowali i śmiali się przy kuchennym stole podczas kolacji. Czasami nawet przyłapywałem tatę na tym, jak muska nosem kark mamy, kiedy nie zdawali sobie sprawy, że ich obserwuję. Choć nie okazywali 91 sobie jawnie uczuć, nie byli też zaborczy ani zazdrośni. Nie słyszałem nigdy, by mieli do siebie pretensje, rzadko się kłócili. Udało im się zostawić przeszłość za sobą z większym powodzeniem niż większości par i wyraźnie byli dla siebie tym, czego nawzajem potrzebowali. Aż do tej chwili ich życie pełne było poświęceń; przypuszczam, że to również scementowało ich związek. Oboje nie wymarzyli sobie takiego życia. Tata wolałby, żeby było w nim mniej napięcia i finansowych kłopotów. Nie pragnął wielkiego bogactwa, lecz często zniechęcały go codzienne zmagania o zapewnienie bym rodzinie. Nie potrafił też wyobrazić sobie żadnej korzystnej zmiany w przyszłości, co także mu ciążyło. Z mamą było podobnie. Kiedyś zastałem ją płaczącą w sypialni i to odkrycie przeraziło mnie. Było to tak do niej niepodobne, że rozpłakałem się również i mama przytuliła mnie do siebie. — Myślałam właśnie, że miło byłoby mieszkać na wsi, gdzie są konie, tak jak ja mieszkałam w dzieciństwie — powiedziała. — Chociaż mały domek, gdzie spędzalibyśmy weekendy... byłoby po prostu wspaniale. Żałuję, że nie mogliśmy zapewnić takiego życia naszym dzieciom.

Marzenia zawsze są przygnębiające, jeśli się nie spełniają. Ale to właśnie proste marzenia bywają często najbardziej bolesne, ponieważ wydają się takie osobiste, takie sensowne, takie osiągalne. Zbliżasz się na wystarczającą odległość, by ich dotknąć, lecz nigdy dość blisko, by je schwytać i zatrzymać, a to wystarczy, żeby złamać serce. Jeśli chodzi o Micaha i o mnie, nasze życie biegło przez kolejne cztery lata dość różnymi torami. Mój brat rozwijał skrzydła i łatwo znalazł nowych przyjaciół. Dana równie łatwo zyskała przyjaciółki, a jedna z nich szybko stała się jej bliska jak rodzona siostra. Ja z kolei miałem mniej szczęścia w nawiązywaniu przyjaźni, wcale nie dlatego, że było ze mną coś 92 nie tak (a przynajmniej lubię tak myśleć), lecz raczej z powodu zwykłego pecha. Moim najlepszym przyjacielem w trzeciej klasie był Tim. W czwartej przeniósł się do szkoły parafialnej i nasze drogi rzadko się krzyżowały. W czwartej klasie najbliżej przyjaźniłem się z Andym. W piątej i on przeniósł się do szkoły parafialnej. Więcej go nie zobaczyłem. Moim przyjacielem został Warren, który z kolei w szóstej klasie wyemigrował do Australii, zaprzyjaźniłem się więc z Kevinem. Kiedy w następnym roku poszedł do gimnazjum, nie mieliśmy nawet jednych wspólnych zajęć. Mój brat miał natomiast znacznie więcej szczęścia i przyjaźnie, które zawarł, przez lata jeszcze się zacieśniły. Żaden z jego kolegów nie

wyjechał ani nie przeniósł się do innej szkoły. Podobnie jak on jego przyjaciele byli żądni przygód, toteż spędzali popołudnia i weekendy albo na polach nieopodal naszego domu, albo nad American River, kilka kilometrów dalej. Tymczasem zacząłem znajdować coraz większą przyjemność w czytaniu w samotności. Ponieważ nie stać nas było na kupno książek, a biblioteka miejska była bardzo mała i dysponowała niewielkim zasobem tytułów, nie miałem wielkiego wyboru poza kompletem tomów encyklopedii Britannica w domu. Zacząłem od pierwszego i w ciągu następnych dwóch lat przeczytałem wszystkie dwadzieścia sześć, kolejno po jednym haśle. Kiedy skończyłem, przewertowałem wszystko od początku. Następnie przestudiowałem Biblię od deski do deski. Nie chcę przez to powiedzieć, że nie robiłem nic poza czytaniem. Ponieważ byliśmy tak zwanymi dziećmi z kluczem na szyi i po szkole nikt się nami nie zajmował, zawsze nęcił nas świat zewnętrzny i czasami zdarzało się, że grupka kolegów Micaha spotykała się z moimi kolegami jak za dawnych dobrych czasów. Lubiliśmy bawić się wiatrówkami, które pewnego roku kupili nam na Gwiazdkę rodzice. Była to zwykła zabawa chłopców 93 w naszym wieku, ale to, co z owymi wiatrówkami wyczynialiśmy, z pewnością zwykle nie było. Ogólnie rzecz biorąc, mój brat i ja — a także wszyscy, którzy byli na tyle głupi, by się do nas przyłączyć — szybko stwierdziliśmy, że znacznie bardziej podniecające od strzelania do celu

jest strzelanie do siebie nawzajem, a gra, którą wymyśliliśmy, była prosta. Ktoś krzyczał: „Biegnij", i wszyscy puszczaliśmy się pędem przez las lub do opuszczonego domu, a następnie polowaliśmy na siebie. Nie było zespołów — każdy chłopak prowadził samodzielną grę, która właściwie nigdy się nie kończyła. Po prostu bawiliśmy się w chowanego i strzelaliśmy do siebie aż do pory kolacji, kiedy trzeba było wracać do domu. Obowiązywały jedynie dwie zasady: nie wolno strzelać w twarz i można ładować wiatrówkę dwukrotnie (co w pewien sposób ograniczało prędkość wystrzelonego śrutu). Ale były to raczej wskazówki niż ściśle przestrzegane zasady. W rezultacie wszyscy oszukiwali. Odczuwaliśmy przewrotną radość, gdy strzelaliśmy do kogoś, słyszeliśmy, jak krzyczy, i przyglądaliśmy się, jak biega w kółko i przyciska dłonią ranę, próbując pozbyć się piekącego bólu. Oczywiście, co rzucisz za siebie, znajdziesz przed sobą, toteż przez lata nosiłem ślady na całym ciele. Nie pamiętam nawet, ile razy każdy z nas musiał wydłubywać śrut spod skóry. Jednakże to Micah odnosił chyba najgorsze obrażenia z nas wszystkich. Częściowo dlatego, że zawsze nas poganiał, zawsze próbował zrobić więcej. Pewnego razu, kiedy bawił się swoją wiatrówką w zaśmieconym, opuszczonym domu, przyszło mu do głowy, że to będzie fantastyczny ubaw, jeśli wypchnie nogą resztki wybitej dawno temu szyby. Przypuszczam, że naśladował facetów, któiych oglądał w telewizji, nikt mu jednak nie powiedział, że tam stosują specjalne szkło, które się nie roztrzaskuje na ostre odłamki. W każdym razie, gdy już wybił do końca tę szybę i strzelił do kogoś okrążającego właśnie dom,

zorientował się, że nadeszła pora, by znaleźć kolejną kryjówkę, i zaczął szykować się do wyjścia. 94 Właśnie wtedy usłyszał, że coś mu chlupocze w bucie. Założywszy, że musiał wdepnąć w kałużę jakiejś nieokreślonej cieczy, szedł dalej, próbując nie zwracać na to uwagi. Po latach mówił o tym następująco: „Ale zdałem sobie sprawę, że chlupot jest chyba coraz głośniejszy. Kiedy spojrzałem w dół, zauważyłem, że skarpetka zabarwiła się na różowo, a but jest przemoczony. Pomyślałem sobie, że wdepnąłem w wino rozlane przez jakichś małolatów. Szedłem więc dalej — krok, chlup, krok, chlup. Czułem, że moja stopa robi się coraz bardziej lepka, po czym nagle dotarło do mnie, że musiałem skaleczyć się szkłem. Usiadłem więc i zdjąłem but. Krew trysnęła nagle ze skaleczenia powyżej kostki niczym minifontanna z wodotrysku z pitną wodą. Tryskała wysoko z każdym uderzeniem serca. Gdy wracam pamięcią do tego zdarzenia, myślę, że chyba przeciąłem — a przynajmniej zadrasnąłem — tętnicę, ponieważ krwotok był naprawdę silny". Przerażony, zaczął wołać swego przyjaciela, który nadbiegł pędem. Wykorzystali zakrwawioną skarpetkę w charakterze opaski uciskowej na kostkę, po czym Micah pokuśtykał do domu pod eskortą kolegi. Szczęśliwie zastał mamę w domu, ponieważ był to weekend. Obejrzała dokładnie nogę, z której wciąż strzykała krew, plamiąc całe linoleum w kuchni.

— Paskudnie to wygląda — stwierdziła zwięźle. I jak zwykle dokładnie wiedziała, co zrobić. Zakleiła ranę plastrem z opatrunkiem. Następnie kazała Micahowi przycisnąć opatrunek dłonią i powiedziała, by trochę odpoczął, zanim wyjdzie znowu na dwór, żeby się bawić. Mimo że na co dzień mama dawała nam wiele swobody, zawsze dokładała starań, by zaprowadzić nas w niedzielę do kościoła. Pilnowała tego również w Kalifornii. Często podczas nabożeństwa wymienialiśmy z bratem z nudów ku95 ksańce, lecz wyznaczyliśmy sobie pewne reguły, a mianowicie, szturchanemu nie wolno było drgnąć, a szturchający nie mógł zdradzić się, że się poruszył, w przeciwnym razie matka przyłapałaby nas. Dana nie bardzo lubiła tę zabawę. Nasza mama nie miała pojęcia, co się dzieje, ale siostra bez wątpienia doskonale się orientowała. Traktowała chodzenie do kościoła bardzo poważnie - wzorując się na matce, ponieważ chciała być do niej podobna -— i w trakcie modlitwy spoglądała na nas, marszcząc brwi i próbując przystopować nasze wygłupy. Dana uwielbiała się modlić. Odmawiała pacierz rano, odmawiała pacierz wieczorem. Prosiła Boga, by pobłogosławił wszystkich ludzi, których znała. Modliła się za krewnych i przyjaciół, jak również za osoby obce, za psy, koty i zwierzęta w zoo. Prosiła w modlitwach o to, by stać

się grzeczniejszą i cierpliwszą, mimo że nie potrzebowała pomocy w rozwijaniu tych cech charakteru. Była chyba w absolutnej zgodzie ze światem i wszyscy czuli się swobodnie w jej towarzystwie. W swój własny łagodny sposób moja siostra powoli stała się opoką dla mnie i dla Micaha, w chwilach gdy przytrafiało nam się nieszczęście. Choć Dana kochała kościół i modlitwę, to z jej winy nigdy nie zdążaliśmy na nabożeństwo. Zwykle docieraliśmy do kościoła z dziesięciominutowym opóźnieniem, kiedy reszta wiernych już się usadowiła. Nie miałem nic przeciwko temu, że się spóźnialiśmy (jak już wspomniałem, często się nudziłem), lecz nie znosiłem, kiedy wszyscy odwracali się, by się na nas gapić, gdy próbowaliśmy znaleźć wolne miejsce. I w takich chwilach żałowałem, że moja siostra nie jest odrobinę bardziej podobna do mojego brata i do mnie, przynajmniej pod jednym względem. Dana, pominąwszy jej inne wspaniałe zalety, nie należała do osób szybkich. Gdy budziła się rano, nigdy nie wstawała natychmiast z łóżka, lecz siadała po turecku na materacu i wpatrywała się w jakiś nieokreślony punkt, rozmarzona 96

i zdezorientowana. Pozostawała w tej pozycji przez dwadzieścia minut — „budząc się", jak to nazywała — i dopiero wówczas zaczynała zbierać się do wyjścia. Ale nawet wtedy wykonywała wszystkie czynności w zwolnionym tempie. Jadła powoli, ubierała się powoli, szczotkowała powoli włosy. Jeśli mama kazała Micahowi i mnie wyszykować się, byliśmy ubrani i gotowi w ciągu kilku minut, naszej siostrze natomiast zabierało to wiele czasu. My z bratem musieliśmy iść do szkoły piechotą, ale siostrę najczęściej podwoziła mama. Czasami doprowadzało nas to do szału, lecz Dana nie przejmowała się naszymi narzekaniami. — Ludzie są po prostu różni — komentowała spokojnie, kiedy dokuczaliśmy jej z tego powodu. A mama nigdy nie dopuszczała do tego, by flegmatyczność mojej siostry wyprowadziła ją z równowagi. — Dana potrzebuje tylko trochę więcej czasu, żeby się zebrać —

wyjaśniała nam. — Dlaczego? — pytał jeden z nas. — Ponieważ jest dziewczynką. 97 Ach. Mimo wszystko Dana miewała od czasu do czasu szalone pomysły. Podczas naszych jednych jedynych wakacji w lecie tysiąc dziewięćset siedemdziesiątego szóstego roku przemierzaliśmy kraj całą rodziną w minibusie marki Volkswagen — który mieliśmy od tysiąc dziewięćset siedemdziesiątego czwartego do osiemdziesiątego drugiego roku — podróżując przez kilka tygodni po zachodnich stanach. Odwiedziliśmy Pstrą Pustynię i Taos w Nowym Meksyku, zanim w końcu dotarliśmy nad Wielki Kanion. Jest to oczywiście jeden z najwspanialszych widoków na świecie, ale jako dzieci nie potrafiliśmy specjalnie tego docenić. Postanowiliśmy, za podszeptem mojej siostry, wślizgnąć się dla większej frajdy za liny zabezpieczające i zbliżyć się do niestabilnej, odgrodzonej krawędzi kanionu, podczas gdy nasi rodzice kupowali dla nas lunch. Odkryliśmy tam jakiś metr niżej niewielką półkę skalną. — Zejdźmy tam — zaproponowała Dana. Micah i ja popatrzyliśmy na siebie, potem na półkę, i wzruszyliśmy ramionami. — Dobrze — odpowiedzieliśmy. Dlaczego nie? Na ile może to być niebezpieczne? Półka wyglądała raczej stabilnie. W każdym razie zleźliśmy na dół i siedzieliśmy na skalnym występie

przez parę minut, trójka małych dzieciaków z nogami dyndającymi nad przepaścią. Daleko pod nami widzieliśmy rzekę Kolorado, wijącą się w kanionie, i krążące niżej jastrzębie. Zróżnicowane warstwy skały przypominały pionową tęczę o delikatnych barwach. Po chwili jednak znudziliśmy się. — Wiecie co? — powiedziała moja siostra. — Mam pomysł. Udawajmy, że zsuwamy się w przepaść i nastraszmy ludzi. Znowu wymieniliśmy spojrzenia z Micahem. Zaimponowała nam. Normalnie takie pomysły wypływały od nas. — Dobrze — odparliśmy zgodnym chórem. 98 Dotychczas przycupnięci na półce, podnieśliśmy się powoli i wystawiliśmy głowy i ręce nad górny brzeg kanionu. Nikt nas w pierwszej chwili nie zauważył. Za linami, w odległości mniej więcej metra, widzieliśmy grupkę osób robiących zdjęcia i patrzących w różnych kierunkach, podziwiających piękno natury. Na znak naszej siostry zaczęliśmy nagle wrzeszczeć na całe gardło, wzywając pomocy. Wszystkie głowy odwróciły się jak na komendę w naszą stronę. Ludzie zobaczyli trójkę małych dzieci, wczepiających się pazurami w skałę, walczących o życie. Starsza kobieta zemdlała, inna chwyciła się za serce, jeszcze inna uczepiła się kurczowo ręki męża. Wszyscy potracili głowy. Gapili się na nas rozszerzonymi z przerażenia oczami, zszokowani, strach odebrał im zdolność poruszania się. Wreszcie jeden z mężczyzn przełamał bezwład i ruszył w kierunku

lin. W tym momencie spostrzegliśmy, że biegnie ku nam mama. Domyślacie się zapewne, co potem nastąpiło. — Zostańcie tam, dzieci, dopóki nie zrobię wam zdjęcia! — krzyknęła. Mimo że pobyt w Wielkim Kanionie był ogromną frajdą, nie pozwolono nam tam zostać. Kilka minut później poinformowano naszą rodzinę, że musimy opuścić to miejsce. — No, jazda stąd! — jak to grzecznie ujął policjant stanowy na służbie. Po upływie sześciu miesięcy szeryf skonfiskował wiatrówki mnie i mojemu bratu. Nie z powodu wojen, które prowadziliśmy, lecz dlatego, że Micah posunął się za daleko. Oto, co się stało. Ponieważ pewnego popołudnia nie było nikogo, kto bawiłby się w wojnę, Micah zwerbował paru pierwszoklasistów do innej zabawy. Kazał im się schylić i przytrzymać mankiety spodni w taki sposób, by mógł przestrzelić materiał. 99 — Nie ruszajcie się, żebym przypadkiem nie trafił w nogę— wyjaśniał cierpliwie Micah. — Chcę po prostu poćwiczyć strzelanie do celu. Tak czy owak, przyjechał szeryf i zabrał mu wiatrówkę. Po tygodniu przyjechał jeszcze raz i skonfiskował również moją. Micah strzelał z niej w okna sąsiadów i wybił kilka szyb. I w taki to sposób zakończył się nasz okres zabawy w wojnę. 100

Rozdział 7 Lima, Peru Niedziela, 26 stycznia Kiedy nadszedł czas pożegnania z Gwatemalą, wsiedliśmy do samolotu i wyruszyliśmy do miejsca kolejnego postoju, którym była Lima, ośmiomilionowe miasto, zamieszkane przez prawie jedną trzecią całej ludności Peru. Lima, niegdyś stolica hiszpańskiego imperium, obejmującego Ekwador, Kolumbię, Boliwię, Chile, Argentynę i Peru, w szesnastym, siedemnastym i osiemnastym wieku była jednym z najbogatszych i najbardziej luksusowych miast świata. Wyzysk, niewłaściwe zarządzanie i złe planowanie ostatecznie osłabiły hiszpańskie imperium, przyczyniając się do tego, że Simón Bolivar definitywnie rozgromił hiszpańskie siły zbrojne w tysiąc osiemset dwu101 dziestym czwartym roku. Kolejne rządy przez następne sto

siedemdziesiąt pięć lat doprowadziły w końcu do demokratycznych wyborów w tysiąc dziewięćset osiemdziesiątym roku i nie mogłem się doczekać, by zobaczyć na własne oczy, jak wiedzie się temu krajowi. Gdy samolot wylądował na lotnisku w Limie, żar lał się z nieba. W Ameryce Południowej panowało właśnie lato, było znacznie upalniej niż w Gwatemali. Gdy wsiedliśmy do autokarów, pracownicy TCS wręczyli nam butelki z wodą i przedstawili miejscowych przewodników, którzy będą nam objaśniać tutejsze zwyczaje i historię zwiedzanych obiektów. Otrzymaliśmy również radia ze słuchawkami, które nastawiliśmy na tę samą częstotliwość co nasz przewodnik. W ten sposób nawet z odległości trzydziestu metrów mogliśmy zawsze słyszeć, 0 czym mowa. Główny plac był pełen ludzi, kiedy tam dotarliśmy. Była to jedna z kilku otwartych przestrzeni w centrum miasta, w stylu kolonialnym, poprzecinana łukowatymi chodnikami, wzdłuż których rosły świeżo posadzone kwiaty. Dzieci bawiły się na trawniku i pluskały w fontannie, szukając ochłody 1 schronienia przed spiekotą. Inne próbowały sprzedać nam pamiątki, tłocząc się wokół naszej grupy, gdy wsiadaliśmy do autokaru. Zrobiliśmy zdjęcia Pałacu Prezydenckiego oraz katedry, gdzie został pochowany Francisco Pizarro. Ten hiszpański konkwistador jest jedną z wielu postaci wzbudzających liczne kontrowersje. Choć w Hiszpanii był znany jako odkrywca, to właśnie on pojmał Atahualpę, władcę Inków. Kiedy zażądał za jego uwolnienie wielkiego okupu w złocie i otrzymał

go, bezzwłocznie stracił króla, a następnie ujarzmił miejscową ludność. Nie mogłem nie zastanawiać się, co też potomkowie Inków myślą o zaaprobowanym przez Kościół miejscu jego wiecznego spoczynku. Stamtąd udaliśmy się do Casa Aliaga, Domu Aliagi mieszczącego się w bok od głównego placu. Ten zabytkowy budynek 102 należy do najbardziej niezwykłych przykładów wczesnej architektury hiszpańskiej w mieście, jednakże z zewnątrz wtapia się w inne budowle na ulicy. Gdyby ktoś nie wiedział, że tam właśnie jest, mógłby przejść obok niego, wcale go nie zauważając. Kiedy przekroczyło się próg, dom robił absolutnie oszałamiające wrażenie. Casa Aliaga był przez przeszło czterysta lat własnością rodu Aliagów, zresztą mieszkają w nim do tej pory. Został zaprojektowany w stylu typowej hacjendy, z pokojami wokół otwartego patio, na którym rośnie drzewo figowe trzymetrowej wysokości, wyciągające gałęzie ku niebu. W owym domu mieszczą się również najwspanialsze kolekcje dzieł sztuki w Ameryce Południowej. Ponieważ jest ogromny, a jego utrzymanie bardzo kosztowne, Aliagowie udostępnili go turystom, i teraz przechadzaliśmy się z Micahem po pięknym wnętrzu, z szeroko otwartymi z zachwytu oczami. Wszystko, z wyjątkiem tynkowanych ścian — balustrady, futryny drzwi, zworniki i poręcze — jest kunsztownie rzeźbione, obrazy pokrywają niemal każdy centymetr wolnej przestrzeni. Meble, przeważnie z siedemnastego i osiemnastego

wieku, są tak bogato zdobione, że nie mogliśmy ustawić odpowiednio ostrości w naszych aparatach fotograficznych. Gdy tak zwiedzaliśmy cały dom, Micah odwrócił się do mnie i spytał: — Ten dom... mieści ci się to w głowie? — Nie. To drzewo... cóż, wszystko jest naprawdę... po prostu niesamowite. — Założę się, że zaczerpniesz stąd kilka pomysłów i wykorzystasz je przy następnej przeróbce własnego domu. Roześmiałem się. — Muszę przyznać, że miło byłoby mieć portrety sławnych przodków. — Chcesz powiedzieć, gdybyśmy takich mieli. — Właśnie. W czasach gdy ród Aliagów wznosił ten dom, 103 nasi przodkowie prawdopodobnie podkuwali konie i pracowali na farmie. Micah skinął głową i rozejrzał się dookoła. Nasza grupa rozproszyła się po różnych pomieszczeniach budynku. — Ale powiedz szczerze... chciałbyś tutaj mieszkać? Pokręciłem przecząco głową. — Nie — odparłem. — Jest... zadziwiający, lecz niezupełnie w moim stylu. A koszty utrzymania muszą spędzać sen z powiek właścicielom. — Rozumiem, co masz na myśli. Czy potrafisz wyobrazić sobie, ile czasu zajmuje odkurzanie wszystkiego? Christine by się wykończyła.

Pracownicy TCS zaczęli gromadzić nas w jednym miejscu, liczyć i sprawdzać, czy na pewno nikogo nie pominięto. Po opuszczeniu Casa Aliaga wsiedliśmy wszyscy do autokaru i pojechaliśmy z powrotem do hotelu. I taki był porządek rzeczy przez kilka następnych dni. Chociaż wycieczka w rodzaju naszej ma swoje dobre strony, jej harmonogram jest z góry ustalony, starannie opracowany w najdrobniejszych szczegółach, i w wielu miejscach nie ma czasu na to, by dłużej się tam zatrzymać czy zwiedzać na własną rękę. Był to wieczór Super Bowl, finału rozgrywek zawodowej ligi futbolu amerykańskiego. Tampa Bay Bucaneers grali z Oakland Raiders i część naszych współtowarzyszy podróży, w tym również Micah, chciała oglądać mecz. Ponieważ mój brat mieszkał w Sacramento, kibicował RaideTsom i w zeszłym roku był nawet na kilku meczach. Nie byliśmy pewni, czy transmisję tego meczu będzie można obejrzeć w Peru, toteż w autokarze powitano głośnym okrzykiem aprobaty informację potwierdzającą, przekazaną nam przez pracowników TCS. Mecz można będzie obejrzeć w barze dzięki przekazowi satelitarnemu i telewizor będzie do końca meczu dostrojony do tej 104 stacji. Najwyraźniej wymagało to od ekipy TCS niezgorszego kombinowania, albowiem niewielu mieszkańców Peru interesuje się rozgrywkami Super Bowl. Dla Peruwiańczyków liczy się tylko piłka nożna.

Chcąc zająć dobre miejsca, zjawiliśmy się w barze jako jedni z pierwszych i zaczęliśmy zamawiać tradycyjne przedmeczowe smakołyki. Inni stopniowo przyłączali się do nas. Połowa zebranych kibicowała Tampa Bay, połowa Oakland, i gdy nadeszła pora rozpoczęcia meczu, hotelowy bar wyglądał jak typowy bar w każdym amerykańskim mieście. W pobliżu nie uświadczyłeś ani jednego miejscowego. Nie było żadnego występu, lecz na jakieś pięć minut przed rozpoczęciem meczu obraz na ekranie mignął kilka razy i zobaczyliśmy obie drużyny, ustawiające się w szeregu. — Widzisz, wszystko, co robimy, jest nowe — powiedział Micah. — Bądźmy szczerzy, czy ktoś z twoich znajomych oglądał kiedykolwiek Super Bowl w Limie? — Nikt — przyznałem. — Dobrze się bawisz? — Fantastycznie — odparłem. — Myślisz o pracy? — Nie. Wyłącznie o meczu. Machnął w moją stronę frytką. — Świetnie. Jest jeszcze dla ciebie jakaś nadzieja. — Zrób głośniej! — krzyknął ktoś za nami. - Nic nie słychać tutaj z tyłu! Barman wziął do ręki pilota i wzmocni! dźwięk. W tym momencie zaczęliśmy rejestrować znajome odgłosy Usłyszeliśmy ryk tłumów, nazwiska zawodników, wymieniane przez spikera na stadionie, brzęk rzucanej monety. Dopiero wówczas odezwali się komentatorzy.

Wszyscy pochylili się do przodu. — Co oni, u diabła, mówią? — zawołał ktoś. — Nie mam pojęcia — odpowiedział ktoś inny. —- Chyba komentują w języku... hiszpańskim. 105 Oczywiście, jeśli się nad tym chwilę zastanowić, było to absolutnie sensowne. — Hiszpańskim? — To narodowy język w Peru — podsunął Micah. — I w Hiszpanii. Nikt nie uważał tego za zabawne. — Myślałem, że mecz będzie transmitowany przez satelitę — narzekała kolejna osoba. — Ze Stanów. Może na innym kanale jest po angielsku. Barman skakał po różnych kanałach. Nic z tego. Albo po hiszpańsku, albo wcale. Nachyliłem się do ucha Micaha. — Teraz naprawdę będziesz miał co opowiadać — szepnąłem. — Nie tylko oglądałeś swoją ulubioną drużynę w rozgrywkach Super Bowl, siedząc w hotelowym barze w Limie, lecz w dodatku możesz pochwalić się kumplom, żc słuchałeś komentarza po hiszpańsku. — A ty naprawdę wczułeś się w sytuację. To właśnie zamierzam im powiedzieć. Usadowiliśmy się, by obserwować grę. Raidersi nic grali dobrze i szybko zaczęli przegrywać. Dopingujące okrzyki mojego brata

stopniowo stawały się coraz rzadsze i w połowie meczu już tylko kręcił głową. — Nie trać wiary, braciszku — nawoływałem. — Niestety, chyba ją tracę. — Słyszałem o tym - - powiedziałem znacząco, przypominając sobie wcześniejsze rozmowy z jego żoną Christine. — A więc w dalszym ciągu nie chodzisz do kościoła? Uśmiechnął się, lecz nie podniósł na mnie wzroku. Wiara i religia były często poruszanym przez nas tematem, nawet w dzieciństwie. Jednakże odkąd Micah się ożenił, ten temat wypływał coraz częściej. Christine nie była katoliczką i zamiast chodzić na mszę, uczęszczali na chrześcijańskie nabożeństwa 106 ekumeniczne. Zamiast tradycyjnej mszy, z niewielkimi tylko odmianami co tydzień, którą ja przedkładałem nad inne, Micah wolał nabożeństwo mniej zaplanowane, gdzie więcej czasu pozostawało na osobistą refleksję. A ściślej mówiąc, takie podawał przyczyny, kiedy wyjaśniał mi swoją przemianę. Ostatnio jednak te różnice zdawały się bez znaczenia. — Niech zgadnę. Christine poprosiła cię, żebyś mnie o to spytał podczas podróży, prawda? Nie odpowiedziałem. Micah poprawił się na krześle. — Czasami chodzę. Ale robię to wyłącznie dlatego, że Christine na tym zależy. Uważa, że ze względu na dzieci jest bardzo ważne, bym

chodził na nabożeństwa. — I? — I co? — Nic ci to nie daje? — Właściwie nie. — A w ogóle się modlisz? — Nie modliłem się od trzech lat. Ja nie potrafię wyobrazić sobie życia bez modlitwy. W znaczący sposób pokładałem ufność w modlitwie od tak dawna, od jak dawna mój brat jej unikał. — Nie masz uczucia, że czegoś ci brakuje? — Nie modlę się, ponieważ to nie skutkuje — odparł krótko. — Modlitwa niczego nie naprawia. Złe rzeczy i tak się zdarzają. — A nie sądzisz, że modlitwa pomaga jednak przetrwać złe chwile? Micah nie odpowiedział. Jego milczenie wyraźnie świadczyło o tym, że nie chce na ten temat rozmawiać. A przynajmniej na razie. Ostatecznie drużyna Tampa Bay odniosła łatwe zwycięstwo. Zresztą przez cały czas panowała nad sytuacją, toteż opuściliśmy bar, by podczas drugiej części meczu poćwiczyć w siłowni. 107 Biegaliśmy i podnosiliśmy ciężary, po czym wróciliśmy do naszego pokoju i padliśmy zmęczeni na łóżko. — Przykro mi, że twoja drużyna przegrała — powiedziałem. — To nic takiego — odrzekł. — Ja nie jestem taki jak ty kiedyś.

Pamiętasz? Kiedy byłeś dzieckiem? Płakałeś za każdym razem, kiedy drużyna Vikings przegrywała. Minnesota Vikings byli moją ulubioną drużyną. Wybrałem ich, ponieważ w Minnesocie urodziła się Dana. — Pamiętam. Serce pękało mi z rozpaczy, gdy przegrali w finale Super Bowl. — Którym? Przegrali ich sporo. — Dzięki za przypomnienie. — Bardzo proszę. — Umilkł na chwilę. — Wiesz dobrze, że byłeś zbzikowany na ich punkcie, prawda? — Wiem. Miałem tendencję do przeginania w wielu sprawach. — I to się nie zmieniło. — Wszyscy mamy swoje problemy. Nawet ty. — Nieprawda. Jestem absolutnie szczęśliwy. Nie zauważyłeś tego? To przecież ja... dzięki samej tylko sile mojej radosnej osobowości... wydźwignąłem cię z dna rozpaczy zaledwie parę dni temu. Wzniosłem oczy ku górze. — To wyłącznie z powodu wycieczki. Musisz pamiętać, że robienie takich rzeczy zawsze było bardziej w twoim stylu niż w moim, Od dziecka uwielbiałeś przygody. Sam ich szukałeś. Ja tylko wlokłem się za tobą, próbując powstrzymać cię od pakowania się w zbytnie tarapaty. Mój brat uśmiechnął się. — A ja często pakowałem się w duże kłopoty, prawda? — Szczerze mówiąc, tak. Zwłaszcza kiedy w grę wchodziła broń.

Na jego twarzy pojawił się wyraz świadczący o tym, że z przyjemnością przypomina sobie te chwile. — Wiesz, po prostu nie rozumiem, dlaczego tak się stało. 108 Nie byłem złym dzieciakiem. Chodziło mi wyłącznie o to, by się dobrze bawić. Uśmiechnąłem się, myśląc: Rzeczywiście, świetna zabawa. Moi rodzice, którzy byli rozsądnymi i wspaniałymi ludźmi, zdali sobie wreszcie sprawę, że Micah i ja nie jesteśmy na tyle odpowiedzialni, żeby bawić się wiatrówkami, mimo że frajdę mieliśmy niezłą. Bez względu na nasze usilne prośby, nie chcieli kupić nam nowych. Nie brali również pod uwagę ewentualności podarowania nam strzelb, kiedy zaproponowaliśmy to w ramach kompromisu. Kupili nam natomiast łuki i strzały. Świetnie się nimi bawiliśmy. Nie strzelaliśmy zbyt celnie, lecz brak dokładności nadrabialiśmy szybkością. Nasze strzały mknęły ze świstem i przeważnie lądowały w koronach drzew. Mój brat nabierał wprawy szybciej ode mnie i koniec końców udawało mu się trafić w dość duży cel z odległości około dziesięciu metrów przynajmniej w pięciu przypadkach na sto strzałów. Ja miewałem szczęście trafiać zaledwie w trzech przypadkach na sto. — Wiesz co, umieśćmy jabłko na twojej głowie, a ja spróbuję je zestrzelić — zaproponował w końcu. — Mam lepszy pomysł — powiedziałem. — Może umieścimy jabłko

na twojej głowie. — Hmm. Może to wcale nie jest taki dobry pomysł. Pewnego dnia, gdy wybraliśmy się z łukami do lasu, jedna ze strzał zabłąkała się i poleciała w kierunku grupy robotników stawiających zręby domu. (Od czasu kiedy się tu przenieśliśmy, mszyła pełną parą budowa nowych domów). Strzała nie wylądowała zbyt blisko robotników, ale też i niezbyt daleko, i jeden z cieśli okropnie się na nas rozzłościł, mimo że próbowaliśmy wyjaśnić, że był to wypadek. — Niech wam nawet nie przejdzie przez myśl, by strzelać tutaj z łuku — warknął. Co gorsza, nie chciał zwrócić nam 109 strzały, chociaż go o to dosłownie błagaliśmy. Mieliśmy tylko trzy strzały i utrata jednej była dla nas ciosem. Czmychnęliśmy z bratem, wspinając się na wzgórze z zamiarem powrotu na naszą ulicę. Kipieliśmy z gniewu. Gdy dotarliśmy na szczyt, Micah stwierdził, że nie będzie słuchał rozkazów jakiegoś obcego, zwłaszcza że zabrał nam strzałę. — Nie będzie mi mówił, co mam robić — powiedział. Mój brat osadził strzałę w cięciwie, napiął łuk i odchylił się do tyłu, zamierzając wystrzelić ją prosto w niebo w geście buntu, czegoś w rodzaju „A masz!". Wypuścił strzałę, która pomknęła ku niebu, coraz wyżej i wyżej, aż wreszcie była już tylko punkcikiem. Oczywiście nie wziął pod uwagę, że tego popołudnia wiał lekki wietrzyk. Ani też nie wystrzelił całkiem pionowo, chociaż — Bóg mi

świadkiem — taki miał zamiar. Tymczasem lot strzały przebiegał pod lekkim kątem, tak że zboczyła nieco w kierunku domu (i robotników) u podnóża wzniesienia, a dalej uniósł ją wiatr. Obserwowałem zmieniający się tor lotu, czując, że zaczyna mnie ściskać w dołku, gdy zorientowałem się, dokąd zmierza nasz pocisk. — Micah, czy ta strzała leci tam, gdzie myślę? — Och nie... nie... NIE... NIEE... NIEEEEEE!! Mój brat, pobladły podobnie jak ja, podskakiwał jak szalony, zaprzeczając żarliwie i mając chyba nadzieję, że zdoła dzięki temu zmienić oczywistość sytuacji. Przyglądaliśmy się, jak strzała zaczyna opadać łukiem w dół, prosto ku robotnikowi, który wcześniej nam już jedną zabrał. Gdyby Micah celował, gdyby próbował go trafić, nigdy nie udałoby mu się tego dokonać z taką dokładnością z odległości dwustu metrów. — NIEEEEEE... NIEEEEEEEE!! — krzyczał Micah, nie przestając podskakiwać. Nie spuszczałem wzroku ze strzały, która zdążała ku nieuniknionej katastrofie. Z każdą upływającą sekundą nabierałem pewności, że naprawdę zabijemy tego mężczyznę. Nigdy w ży110 ciu nic bytem taki przerażony. Miałem wrażenie, że czas staje w miejscu. Wszystko zmierzało do straszliwego finału. Byłem pewien, że skończymy w poprawczaku, a może nawet w więzieniu. A potem stało się.

Strzała ugodziła w ziemię, wzbijając obłoczek kurzu jakieś dwadzieścia centymetrów od miejsca, gdzie pracował mężczyzna z łopatą. Odskoczył w bok, zaskoczony i przestraszony. —- Och, dzięki Bogu — rzekł Micah z długim westchnieniem ulgi. Uśmiechnął się. — Masz rację — zgodziłem się. — Niewiele brakowało. Rzecz jasna w naszym wieku — i w tamtej konkretnej chwili — nie potrafiliśmy zrozumieć, jak ten incydent mógł wyglądać w oczach robotnika. W przeciwieństwie do nas nie odczuwał wcale wdzięczności. W jednej chwili wykonywał swoją pracę, a w następnej omal nie został trafiony strzałą wypuszczoną przez dwóch smarkaczy stojących na szczycie wzgórza. Nie, nie był ani odrobinę wdzięczny. Był ROZWŚCIECZONY! Nawet z odległości dwustu metrów widzieliśmy, że podnosi głowę, spoglądając na nas, rzuca łopatę i puszcza się pędem do swojej ciężarówki. — Myślisz, że powinniśmy nawiewać? — spytałem, odwracając się do Micaha. Ale mój brat biegł już co sił w nogach w kierunku naszej ulicy; nigdy dotąd nie widziałem, żeby przebierał nimi tak szybko. Pobiegłem za nim. Po upływie trzydziestu sekund, pędząc zdyszany przez trawniki sąsiadów, obejrzałem się przez ramię i zobaczyłem, że ciężarówka zatrzymuje się z piskiem opon na skraju lasu, mężczyzna wyskakuje z szoferki i zaczyna nas gonić. Cóż, oczywiście nas złapał, a z bliska wydawał się jeszcze bardziej

rozjuszony niż z daleka. Kiedy ojciec dowiedział się, co się stało, również okropnie się rozgniewał i przez dwa 111 tygodnie mieliśmy szlaban. Co gorsza, później tego samego popołudnia zjawił się szeryf i skonfiskował nasze łuki oraz strzały. Z wyjątkiem tamtej jedynej wycieczki do Wielkiego Kanionu, spędzaliśmy zwykle wakacje u krewnych w San Diego. Z jakiegoś powodu przeprowadziła się tam większość bliskich zarówno matki, jak i ojca, dzięki czemu mogliśmy ich odwiedzać i cieszyć się urokami plaży bez konieczności wydawania dużych sum pieniędzy. Dodam, że była to naprawdę gratka dla rodziny, która nigdy nie miała ich za wiele. Jazda samochodem do San Diego zajmowała nam zawsze dziesięć godzin. Nasza trójka podróżowała stłoczona na tylnych siedzeniach volkswagena razem z Brandy (naszym dobermanem) oraz rozmaitym bagażem. Chociaż zatrzymywaliśmy się dwukrotnie w ciągu tych dziesięciu godzin, żeby nabrać benzyny, nigdy nie kupowaliśmy jedzenia ani napojów. Nasze posiłki składały się z kanapek z szynką, fritos i różowej lemoniady, które mama zabrała z domu. To były wspaniałe czasy. Rodzice nigdy nie kazali nam zapinać pasów (czy naprawdę zaskakuje was ta rewelacja?), toteż czytaliśmy, bawiliśmy się i mocowaliśmy, a volkswagen mknął autostradą numer pięć, zmierzając do domu babci Sparks. Nie mówię tu o przepychankach, kiedy się poszturchiwaliśmy i piszczeliśmy, lecz o prawdziwych zapasach,

łącznie z ujęciem głowy pod ramię, ciosami pięścią, wykręcaniem rąk i nóg, przerywanych wrzaskami i łzami. Na ogół rodzice ignorowali to przez pewien czas, niekiedy jednak sytuacja osiągała taki punkt, że tata oglądał się na nas przez ramię i krzyczał; „Przestańcie trząść tym cholernym samochodem!", tym samym zapoczątkowując, jak to było do przewidzenia, odliczanie kolejnych STADIÓW gotowości bojowej. Oczywiście gapiliśmy się na ojca, jak gdyby nagle wyrosły mu z uszu łodygi kukurydzy, zastanawiając się, co, u Ucha, mogło go tak zdenerwować. 112 — To twoja wina — syczał Micah. — Nie trzeba było płakać. — Ale mnie zabolało — odpowiadałem. — Musisz nauczyć się być twardzielem. — Targałeś mnie za ucho! Myślałem, że mi je wyrwiesz z korzeniami! — Przesadzasz. — Jesteś idiotą. Micah mrużył złowróżbnie oczy. — Jak mnie nazwałeś? — Nazwał cię idiotą — wtrącała uprzejmie Dana. Micah spoglądał na mnie spode łba. — Ja ci pokażę, kto tutaj jest idiotą. I zapasy zaczynały się od nowa. Często opowiadam, że tak naprawdę nigdy nie jechaliśmy do San Diego; przeważnie minibus jakby tam przeskakiwał.

Odwiedzając naszych kuzynów, okazywaliśmy się „wieśniakami". Ich rodziny były znacznie lepiej sytuowane i ledwie przekraczaliśmy próg domu, wpadaliśmy do dziecinnego pokoju. Wiedzieliśmy, że za drzwiami czeka nas absolutna nirwana i przez chwilę po prostu napawaliśmy się widokiem, jaki otwierał się przed nami. Łzy zbierały się nam w kącikach oczu. Mieli więcej zabawek, niż widzieliśmy w życiu, i niemal natychmiast robiliśmy z nich użytek. — Hej, co to jest? — pytaliśmy, biorąc coś do ręki. Po chwili kręciliśmy elementami zabawki, usiłując ją rozszyfrować. — To nowy, zasilany baterią dźwig budowlany — wyjaśniał dumnie kuzyn. — Potrafi składać całe domy od zera...

Trzask. Kuzyn zamierał w bezruchu z przerażenia na widok zabawki, która w tej chwili składała się już z dwóch kawałków. — Co się stało? — pytaliśmy. — Ty... ty... zepsułeś ją — chlipał. — Och, przepraszam. Hej... a to co jest? 113 — To nowy samochód z elektronicznym napędem, na pilota, razem z...

Trzask. — Och, przepraszam. Hej, co to jest...? Gdy już zabawki zostały popsute (zawsze zastanawialiśmy się, jak w ciągu tak krótkiego czasu mogło się zdarzyć tak wiele wypadków), próbowaliśmy bawić się z kuzynami. Tylko że oni traktowali zabawę zupełnie inaczej. Nie robiliśmy nic poza tym, co robiliśmy w domu — dla nas była to zwykła zabawa, dla nich jednak nasze pomysły graniczyły z bezlitosną torturą. Chyba żadne z nich nie miało takiego dzieciństwa jak my, to znaczy bez prawdziwej dyscypliny. Dla nas na przykład wspaniałą rozrywką było zawijanie maluchów w chodniki i turlanie ich, dopóki omal się nie udusiły, kompletnie unieruchomione. Wtedy skakaliśmy kolejno z Micahem z kanapy na miękkie wybrzuszenie, tam gdzie znajdowały się ich ciała, krzycząc: „Bingo!", kiedy ich miażdżyliśmy. Albo podtapialiśmy ich dla żartu w basenie — naprawdę podtapialiśmy, przez długą, długą chwilę — dopóki prawie nie tracili przytomności. Czasami próbowaliśmy nauczyć kuzynów silnych ciosów pięścią, demonstrując je na ich drobnych ramionach. — Nie, nie tak. Coooofnij rękę, tak, porządnie, i naprawdę użyj pięści. O tak... BUCH! Tylko jedna jedyna rzecz nie podobała mi się podczas odwiedzin u kuzynów — przykro mi to przyznać, ponieważ są naszą rodziną — a mianowicie, byli beksami. Płakali przez cały czas naszego pobytu. Cud, że ich rodzice to wytrzymywali.

Tak czy owak, odwiedziny dobiegały wreszcie końca i nadchodził czas powrotu do domu. Idąc do samochodu, odwracaliśmy się, by spojrzeć po raz ostatni na kuzynów i pomachać im. Stali upiornie bladzi, drżący i również nam machali małymi, posiniaczonymi rączkami. — Do zobaczenia w przyszłym roku! — wołaliśmy. 114 Później, w drodze powrotnej, mój brat pytał: — Co oni wyrabiali, gdy wyjeżdżaliśmy? — Chodzi ci o to, że mrugali, krzywili się i odchylali głowy? — Tak. — Nie mam pojęcia. Może to coś w rodzaju tiku. Micah pokręcił głową. — Biedne dzieciaki. Kiedy tu przyjechaliśmy, nie zachowywały się w ten sposób. Musiały go dostać nagle. Same podróże również były zawsze przygodą. Pewnego razu gdy wyruszaliśmy do San Diego, ojciec miał dwadzieścia jeden dolarów przy duszy. Była to cała suma, jaką zabrał na tygodniowe wakacje z rodziną. Pech chciał, że volkswagen zepsuł się w górach Tehachapi, godzinę jazdy na północ od Los Angeles. Odnotowano nas do jedynej stacji obsługi w okolicy, gdzie dowiedzieliśmy się, że z samochodu wycieka olej. Na potrzebną część trzeba by czekać przynajmniej tydzień, ale mechanik powiedział, że może coś pospawać przez noc, byśmy zdołali dotrzeć do miejsca przeznaczenia. Oczywiście będzie to odpowiednio kosztować. Potrzebne były pieniądze, których mojemu ojcu brakowało.

Tata miał zabawny, niemal przekorny stosunek do pieniędzy. Och, przypuszczam, że chciałby mieć ich więcej, lecz kiedy przychodziło co do czego, nie potrafił dobrze się zakręcić, by więcej zarobić. Jednocześnie nigdy nie miał ochoty myśleć 0 pieniądzach, ale z powodu finansowej sytuacji naszej rodziny zawsze był do tego zmuszony. Wszystko musiało być dokładnie zaplanowane w budżecie, a ta awaria była nieprzewidziana. Powiedzieć, że był zły, to mało; był wręcz przerażający. Pominął całkowicie wszystkie stadia gotowości bojowej i przeszedł bezpośrednio do wybuchu jądrowego. Zadzwonił do swojej matki w San Diego. Obiecała przesłać telegraficznie pieniądze potrzebne na naprawę samochodu, ale i tak volkswagen miał być gotowy dopiero nazajutrz. Przez cały dzień ojciec chodził w tę i z powrotem, gwiżdżąc złowróżbnie i przygryzając język. 115 Później tego samego popołudnia zjedliśmy ostatnie kanapki z szynką oraz fritos i skończyliśmy lemoniadę, co jeszcze bardziej rozwścieczyło ojca. Nie mieliśmy pieniędzy najedzenie ani na hotel i skończyło się na tym, że tamtej nocy spaliśmy w minibusie razem z psem. Nie było również pieniędzy na śniadanie i nie mieliśmy nic w ustach, dopóki nie dotarliśmy do San Diego. Ale nie była to najgorsza rzecz, jaka nas wtedy spotkała. Nie był nią też gniew naszego ojca. Kiedy wspominam tamtą podróż, moje myśli zawsze biegną do pierwszego dnia, mniej więcej godzinę po naszym

przyjeździe na stację obsługi. Jak już mówiłem, w ojcu wzbierała wściekłość, a my nauczyliśmy się trzymać w takich chwilach w bezpiecznej odległości od niego. Ponieważ nie mieliśmy nic do roboty, brat, siostra i ja postanowiliśmy zobaczyć, co ma nam do zaoferowania miasteczko, prędko jednak zorientowaliśmy się, że niewiele. Był to raczej zaniedbany przydrożny parking niż prawdziwe miasteczko. Żar lał się z nieba, po obu stronach autostrady stało zaledwie kilka walących się budynków, nie uświadczyłeś skrawka cienia. Nie było nawet kawiarni ani knajpki z telewizorem w kącie, dzięki któremu czas szybciej by nam mijał. Po raz pierwszy naprawdę się okropnie nudziliśmy. Na szczęście spotkaliśmy wkrótce psa, którego najwyraźniej cieszyło nasze zainteresowanie. Przez kilka minut pieściliśmy go — był niewiarygodnie przyjacielski, pełen wigoru i szczęśliwy — i nazwaliśmy go Sparky (oczywiście od naszego nazwiska). Po pewnym czasie wstał i patrzyliśmy, jak odbiega z wywieszonym jęzorem, cały rozanielony. Obejrzał się na nas, mógłbym przysiąc, niemal uśmiechnięty, i skierował się na drogę, gdzie w następnej sekundzie został potrącony przez samochód pędzący z prędkością stu kilometrów na godzinę. Byliśmy świadkami wypadku od początku do końca. Słyszeliśmy głuche uderzenie i widzieliśmy, jak pies skręca się nienaturalnie, po czym leci w naszą stronę, z krwią bluzgającą 116 z pyska, i pada na ziemią jakieś pół metra od nas. Samochód tylko

zwolnił. Nie zatrzymał się. Jadąca nim rodzina wyglądała na równie przerażoną jak my. Chwilę później, skomląc i wyjąc, Sparky wydał ostatnie tchnienie tuż u naszych stóp. W sytuacji kiedy ojciec był w takim podłym nastroju, a matka starała się go uspokoić, mogliśmy poradzić sobie z tym potwornym przeżyciem w zwykły sposób — pocieszając się wzajemnie. Trójka małych dzieciaków stała na poboczu autostrady, obejmując się i płacząc, próbując zrozumieć, dlaczego zdarzają się takie straszne rzeczy. 117

Rozdział 8 Cuzco, Machu Piechu, Peru 27-28 stycznia Po krótkim postoju w Limie przygotowywaliśmy się do podróży do Cuzco, najstarszej stałej kolonii na zachodniej półkuli i niegdysiejszej stolicy imperium Inków. To miasto liczące dwieście siedemdziesiąt pięć

tysięcy mieszkańców wygląda olśniewająco. Podziwialiśmy z lotu ptaka domy z cegły suszonej na słońcu, dachy z czerwonej dachówki, kręte brukowane uliczki, wspaniałe kościoły i targowiska. Podczas lotu zostaliśmy ostrzeżeni przed chorobą wysokościową. Wtulone w Andy Cuzco leży na wysokości trzech tysięcy trzystu dwudziestu sześciu metrów i dlatego kazano nam poruszać się powoli po wyjściu z samolotu. Członkowie 118 ekipy TCS stali w różnych miejscach terminalu, powtarzając w kółko ostrzeżenia, w miarę jak nasza grupa przechodziła obok nich. — Spokojnie. Starajcie się głęboko oddychać. Idźcie powoooli. — Można by pomyśleć, że zdobywamy Mount Everest — powiedział szeptem Micah — a nie idziemy przez halę lotniska. Pokiwałem głową, zgadzając się, że robią wiele hałasu o nic. Może niektórzy ludzie cierpią na takie dolegliwości, ale my byliśmy młodzi i w stosunkowo dobrej formie. Ignorując ostrzeżenia, szliśmy w naszym normalnym tempie i skończyło się na tym, że musieliśmy czekać długą chwilę, zanim reszta wycieczki dobrnęła do autokarów. Jednakże gdy czekaliśmy, Micah zrobił zaniepokojoną minę. Wziął kilka głębokich oddechów. — Wiesz co, chyba naprawdę to odczuwam — oznajmił. — Coś ty? — Troszeczkę. Mam lekki... mętlik w głowie. W końcu obaj byliśmy autentycznie otumanieni, jakbyśmy wypili

kilka piw za dużo. Zaczęliśmy chichotać z byle powodu i nie mogliśmy przestać. Podczas jazdy wszystko wydawało nam się szokująco zabawne — ubrania, które mieli na sobie ludzie, kocie łby na wyboistych drogach, na których autokar podskakiwał, wprawiając nasze głosy w wibrację, a zwłaszcza nazwa miejsca, które mieliśmy właśnie zwiedzać: Sacsay-huaman. Z angielska wymawiało się to słowo jako Socksy Voomun, co brzmiało, jak gdyby ktoś z rosyjskim akcentem próbował powiedzieć: „Sexy Woman". W stanie otumanienia, w jakim się znajdowaliśmy, nie potrafiliśmy zmienić tematu, mogliśmy rozmawiać tylko o tym. — Nie mogę się doczekać, kiedy zobaczymy socksy voomun — mówił, przedrzeźniając rosyjską wymowę Micah, a ja skręcałem się ze śmiechu. — Ciekawe, gdzie jest ta socksy 119 voomun — dodał, kalecząc język. — Wiesz, że nade wszystko uwielbiam socksy voomun. — Błagam... błagam cię, przestań, dobrze? — prosiłem. — Naprawdę, naprawdę, naprawdę chcę wdrapać się na socksy voomun. Wiesz, Peru słynie ze swoich socksy voomun. Teraz już śmiałem się do rozpuku, łzy płynęły mi z oczu. Lunch zjedliśmy w hotelu w Cuzco. Niegdyś klasztor, był jednym z najciekawszych hoteli, w jakich przebywaliśmy. Podobnie jak Casa Aliaga został zaprojektowany wokół centralnego dziedzińca, choć w znacznie większej skali. Wybudowany w tysiąc sześćset czterdziestym

roku, został później częściowo przebudowany, głównie ze względu na system wentylacji. Jak zauważył Micah, wchodząc do holu: — To jest nawet lepsze od socksy voomun. Po południu, gdy ustąpiły ataki chichotania, mieliśmy okazję zwiedzić ruiny twierdzy Inków. Właściwie spodziewaliśmy się zobaczyć coś innego. Położona na dużym, otwartym płaskowyżu tuż nad Cuzco, otoczona po obu stronach kamiennymi murami, przypominała raczej amfiteatr niż fort obronny. Mury zostały wzniesione z ogromnych granitowych bloków, które tak precyzyjnie pocięto i ułożono, że nawet dzisiaj nie da się wsunąć między nie kawałka papieru. Ponad nami ciężkie chmury nadawały krajobrazowi złowieszczy wygląd. Przechadzaliśmy się po terenie z Bobem i Kate Devlinami, z którymi szybko się zaprzyjaźniliśmy. Gdy słuchaliśmy objaśnień przewodnika na temat skomplikowanej kamiennej budowli, Devlinowie poinformowali nas, że niedawno obchodzili czterdziestą pierwszą rocznicę ślubu. Po pewnym czasie, gdy zwiedzaliśmy dalej z Micahem na własną rękę, spostrzegliśmy w oddali Boba i Kate, stojących razem. Przez chwilę przyglądaliśmy się im bez słowa. — Sprawiają wrażenie szczęśliwych, prawda? — spytał wreszcie Micah. 120 — Tak, rzeczywiście. Myślę., że to dlatego, iż są naprawdę szczęśliwi. — Czterdzieści lat to szmat czasu. Są małżeństwem dłużej, niż ja żyję na tym świecie.

— Podobnie jak wiele osób na tej wycieczce. — Jaka jest według ciebie recepta na długie udane pożycie? — spytał Micah. — Nie wiem, czy istnieje jakakolwiek recepta. Każda para jest inna. Co jest dobre dla jednych, może nie wypalić u innych. — Wiem. Ale gdybyś miał wybrać jedną rzecz, co by to było? Zawahałem się. Niebo nade mną nabrało barwy ciemnego grafitu. Chmury sunęły po nim, kłębiąc się i zmieniając kształty z minuty na minutę. —- Oddanie —- powiedziałem po chwili. — Oboje muszą być głęboko do siebie przywiązani. Myślę, że jeśli dwoje bardzo oddanych sobie ludzi pragnie, żeby im się udało, wtedy znajdą na to sposób. Nieważne, co się zdarzy w życiu. Jeśli poślubisz kogoś, kto nie jest ci bezgranicznie oddany... lub jeśli sam nie wiążesz się z oddaniem... a coś się popsuje, małżeństwo nie przetrwa. Małżeństwo to trudna sprawa. — Hmm. — To była jedyna reakcja Micaha. — A twoim zdaniem na czym polega sekret udanego pożycia? — Nie mam pojęcia. Jestem żonaty dopiero od czterech lat. Ale w przypadku moim i Christine jest to chyba umiejętność porozumiewania się. Kiedy rozmawiamy naprawdę szczerze i otwieramy się przed sobą, sprawy między nami układają się wspaniale. Kiedy zachowujemy pewne rzeczy dla siebie, narastają wzajemne pretensje i urazy, co najczęściej kończy się kłótnią. — Nie odezwałem się. — I co? Nie sądzisz, że dialog między małżonkami jest bardzo ważny?

Wzruszyłem ramionami. — Co dobrego wynika z gadania, jeśli żadne z małżonków 121 nie jest autentycznie gotowe do poświęceń? Gdyby któreś z was miało romans lub uzależniło się od narkotyków czy też stosowało przemoc, sama rozmowa o problemie nie zlikwidowałaby poczucia krzywdy. Ani nie przywróciłaby straconego zaufania. W końcu małżeństwo sprowadza się do czynów. Myślę, że ludzie zbyt dużo mówią o sprawach, które ich trapią, zamiast przejść od słów do czynów. Musisz wiedzieć, czego oczekuje od ciebie twoja partnerka, i postępować zgodnie z jej oczekiwaniami. I unikać robienia rzeczy, które szkodzą związkowi. Jeśli żona zachowuje się w taki sam sposób, twoje małżeństwo przetrwa wszelkie burze. Micah uśmiechnął się. — Jak Cat i ty? — Tak — powiedziałem cicho. — Jak Cat i ja. Po zwiedzeniu twierdzy Sacsayhuaman wróciliśmy do Cuzco, by obejrzeć główną katedrę, której bogactwo przechodziło wszelkie wyobrażenia. Większa od katedry Świętego Patryka w Nowym Jorku, mieściła w sobie setki fresków i starych malowideł, przedstawiających postacie związane z kultem, wszędzie błyszczało srebro i złoto. Nie tylko olbrzymie ołtarze były pokryte metalami szlachetnymi, lecz również całe ściany. Jeśli weźmie się pod uwagę, że Hiszpanie odesłali ogromną większość bogactw do swego kraju, łatwo zrozumieć, dlaczego Pizarro był taki zdecydowany podbić Inków.

Chociaż wszystko w świątyni było fascynujące, Micah wyraźnie miał obsesję na punkcie konkretnego przedmiotu. Udało mu się z trudem przyciągnąć uwagę przewodnika. — Hm, a gdzie jest obraz przedstawiający Jezusa jedzącego świnkę morską? — spytał mój brat. Dowiedzieliśmy się, że świnki morskie to największy przysmak Peruwiańczyków, i piecze się je na uroczyste okazje. Kiedy pierwsi hiszpańscy misjonarze starali się nawrócić Inków na katolicyzm, musieli połączyć religię z miejscową tradycją, 122 aby tubylcy chętniej ją przyjmowali. Tak więc gdy zamówili obraz ukazujący Ostatnią Wieczerzę, musieli być chyba zaskoczeni widokiem tego, co zdaniem malarza spożywał Jezus. Po chwili sami przyglądaliśmy się malowidłu, na którym znajdował się Jezus w otoczeniu uczniów. Poza chlebem i winem na tacy przed nim leżała pieczona świnka morska. Gdy tak staliśmy, wpatrując się w obraz, Micah nachylił się ku mnie. — Wiedziałeś, że dzieciaki z klasy Alli hodują świnkę morską? — Naprawdę? — Tak. Poczekaj, Alli będzie absolutnie zachwycona. Micah pstryknął ukradkiem zdjęcie. Muzea. Gdziekolwiek pojechaliśmy, zabierano nas do muzeów, mieliśmy więc okazję zobaczyć rozmaite eksponaty ilustrujące historię

Peruwiańczyków. Szczerze mówiąc, niektóre były dość nudne. Dowiedzieliśmy się na przykład, że niemal w każdej kulturze w przeszłości istniało — a to ci niespodzianka! — garncarstwo. W rezultacie spędziliśmy mnóstwo czasu na oglądaniu dzbanów i mis. Jakkolwiek na to patrzeć, po chwili było to równie frapujące jak oglądanie dzbanów i mis we własnej kuchennej szafce. Ale nasi przewodnicy kochali wyroby garncarskie i mogli o nich mówić godzinami. W dodatku opowiadali z nabożną czcią. — A to... to jest dzban, w którym trzymano wodę! — wyjaśniali. — Proszę porównać go z tym, w którym przechowywano wino... zwróćcie uwagę, jak bardzo się różni! Ma zupełnie inny kształt i kolor! A nawet wielkości Zadziwiające, kiedy człowiek zda sobie sprawę, jak wysoko rozwinięta była ta cywilizacja. Pomyślcie! Różne płyny, różne dzbany! Wyobraźcie to sobie! 123 — Jejku, jejku — zawtórował Micah. — Wyobraź to sobie! — Próbuję. — Różne płyny! Różne dzbany! — To przerasta ludzką wyobraźnię, prawda? Od czasu do czasu dowiadywaliśmy się czegoś naprawdę intrygującego. Na przykład zwykle zatrzymywaliśmy się przy kościach. 1 przy broni. I przy czaszkach. Zwłaszcza przy czaszkach. W muzeum w Cuzco znajdowała się kolekcja czaszek w szklanej gablocie. Mimo że napisy na tabliczkach były w języku hiszpańskim, udało nam się

rozszyfrować fragment eksponatu i odgadnąć słowo chirurgia. W odróżnieniu od nas przewodnika właściwie ani trochę nie interesowały czaszki i pierwotna chirurgia. Wyraźnie chciał zbagatelizować to, co oglądaliśmy z Micahem, jak gdyby stawiało pod znakiem zapytania szlachetne pochodzenie dawnych Inków. — To nie jest ważne — nalegał. — Chodźmy — pokażę wam dzbany i misy. Znacznie wyprzedzają epokę. — Zaraz was dogonimy — odparliśmy zgodnym chórem. Okazuje się, że Inkowie przeprowadzali operacje mózgu, co nas absolutnie zafascynowało. Widzieliśmy otwory wielkości ćwierćdolarówek w miejscach, gdzie przewiercali czaszkę. Z liczby przewierconych czaszek i rozmaitego rozmieszczenia otworów można było wywnioskować, że była to raczej częsta praktyka. Gdy przyglądaliśmy się im, próbowałem wyobrazić sobie, przez co musiał przejść pacjent lub co mógł mówić wódz, stwierdzając, że operacja jest konieczna. — Hmm. Odczuwasz przygnębienie, hę? Cóż, jestem całkiem pewny, że w twojej głowie zagnieździły się między uszami duchy zwierząt. Myślę, że powinniśmy je stamtąd wyciągnąć. — Dobrze, wodzu, pod warunkiem że wiesz, co robisz. — Oczywiście, że wiem, co robię. Nie widziałeś naszych dzbanów i mis? Jesteśmy wysoko rozwiniętą cywilizacją. A teraz 124 podaj mi tamtą tygrysią kość, połóż głowę na głazie i pozwól mi

zabrać się do roboty. — Dobra. Nazajutrz rano udaliśmy się na dworzec kolejowy w Cuzco, by przejechać przez legendarną dolinę rzeki Urubamba w drodze do Machu Piechu. Nasi przewodnicy opisywali widoki doliny jako jedne z najpiękniejszych na świecie, a wycieczka była nawet wspanialsza, niż zapowiadano. Przez trzy i pół godziny gapiliśmy się z Micahem przez okno na wyniosłe granitowe urwiska i podziwialiśmy rzekę, która chwilami wydawała się bardzo bliska, dosłownie na wyciągnięcie ręki. Gdzieniegdzie widać było inkaskie budowle, które popadły w ruinę. Gdy zjeżdżaliśmy w dolinę, a następnie pociąg zaczął piąć się pod górę zboczem Andów, początkowo błękitne niebo zaciągnęło się białymi obłokami, nabrzmiałymi wilgocią. Wjechaliśmy w lesisty teren i wysiedliśmy w walącej się zaniedbanej wiosce, przycupniętej na brzegu niegdyś burzliwej rzeki Urubamba. Rozpadało się, gdy szliśmy wąskim zaułkiem, przepychając się wśród ulicznych handlarzy na miejscowym targu. Tam wsiedliśmy do autobusu, który pokonał jakieś sześćset metrów pod górę serpentynowymi drogami aż do Machu Piechu, leżącego na wysokości około dwóch tysięcy trzystu pięćdziesięciu metrów. Kiedy Hiram Bingham przybył do Peru w tysiąc dziewięćset jedenastym roku, historię zagubionego inkaskiego miasta wysoko w Andach uważano za zwykłą legendę. Pragnąc udowodnić, że Machu Piechu istnieje naprawdę, amerykański badacz wynajął miejscowych przewodników i wyruszył na poszukiwanie. Zdecydował się na

przewodników, ponieważ rzekomo wiedzieli, gdzie leży miasto. Po przejściu przez dolinę doprowadzili go w końcu pod stromą ścianę skalną, której szczyt krył się w chmurach. Gdy razem pokonywali drogę, spotkali 125 paru tubylców, którzy napomknęli o „domach tuż za zakrętem". Po kilku minutach Bingham natknął się na ruiny legendarnego miasta, które, jak szacowano, liczyło niegdyś przeszło dwa i pół tysiąca mieszkańców. Do dziś brak pewności, w jakim celu miasto zostało zbudowane. Mogło służyć jako placówka mająca bronić przed najazdem hiszpańskich łupieżców. Inne odkrycia sugerują, że mogło to być miejsce, gdzie król zażywał odpoczynku, coś w rodzaju wakacyjnej kryjówki. Jeszcze inni wskazują na dowody, że większość mieszkańców stanowiły kobiety, co jeszcze bardziej komplikuje sprawę. Wiadomo jedynie, że miasto zostało opuszczone wkrótce po przybyciu Hiszpanów. Wysiedliśmy z Micahem z autobusu. W pierwszej chwili gęsta mgła i warstwa chmur całkowicie przesłoniły nam widok. Ale gdy posuwaliśmy się skrajem urwiska, ruiny powoli się materializowały, jak gdyby przypadkowo odsłaniane. Najpierw wszystko było nieostre, obrazy tworzyły się stopniowo. Potem zobaczyliśmy wszystko naraz i z wrażenia zaparło nam dech w piersiach. Niesamowity widok Machu Piechu jest w pewnym stopniu związany z samym położeniem miasta. Podczas gdy część ruin znajduje się na szczycie góry, inne są wbudowane bezpośrednio w skalne ściany. Tarasy wyglądają jak gigantyczne stopnie wykute w ścianie urwiska, a tuż ponad

nimi widać domy mieszkalne oraz świątynie starożytnych Inków, zbudowane z granitowych bloków. Dachy, które pierwotnie miały drewniany szkielet i były kryte strzechą, dawno już zmurszały, lecz same budowle się zachowały. Między budynkami wiją się strome schody. Pozbawione dachu świątynie z ofiarnymi platformami były rozsiane po osadzie. Ze wszystkich stron wznosiły się w oddali pokryte bujną zielenią zbocza Andów. Pasma chmur zasnuwały szczyty gór. Jeśli ruiny Tikal wzbudziły w nas ogromny podziw, to architektura Machu Piechu dosłownie odebrała nam mowę. Ten przystanek w podróży na zawsze pozostanie w mej pamięci jako ulubiony. 126 Przewodnik prowadził nas między ruinami, przybliżając nam historię i kulturę Inków, ja jednak raz po raz poddawałem się impulsowi, by oderwać się od grupy i zwyczajnie stać przez chwilę samotnie. To rodzaj miejsca, które powinno się przeżyć, a nie tylko zwiedzić. Micah miał identyczne odczucia. W pewnym momencie usiedliśmy w milczeniu, ze zwieszonymi nogami, pośród ruin, chłonąc zachwycający widok. Żadnego z nas nie korciło, by przerwać ciszę. Przez następne kilka godzin zwiedzaliśmy ruiny. Później mieliśmy zaplanowany lunch w restauracji. Chętnie zostalibyśmy z Micahem dłużej na miejscu, ale harmonogram wycieczki nie pozwalał na to, więc bez zapału przyłączyliśmy się do grupy. Po lunchu wyruszyliśmy w drogę powrotną do hotelu w Cuzco i dojechaliśmy tam tuż po zapadnięciu zmierzchu. Do naszego pokoju

zadzwonił jeden z organizatorów i zaprosił nas do siebie. Gdy zjawiliśmy się u niego, pokazał nam, co zamówił w miejscowej restauracji. Pieczoną świnkę morską. — No, proszę bardzo — powiedział. — Spróbujmy. Poprosiłem jednego z naszych przewodników, żeby nam to zamówił. Porobimy zdjęcia. Gdy spojrzałem na świnkę, nagle zrobiło mi się niedobrze. Pochyliłem się ku Micahowi. — Ona ma głowę. I pazurki. Mój brat wzruszył ramionami. — Podobno to smakołyk. Poza tym widziałeś na obrazie... to właśnie podawano w czasie Ostatniej Wieczerzy. -— Chyba nie myślisz serio o tym, by ją zjeść? — Może spróbuję... to jedyna okazja. Tam gdzie mieszkamy, raczej nie serwują tej potrawy. — Naprawdę? Zamierzasz wziąć do ust to świństwo? — Chyba muszę. I wyświadcz mi przysługę. — O co chodzi? — Zrób mi zdjęcie. Dla Alli. 127 — To podłe. Będzie krzyczała. — Nie, nie będzie. Uzna to za zabawne. Odwdzięczę ci się i również cię sfotografuję, kiedy będziesz odgryzał kęs. — Ja? — Oczywiście. Nie pozwolę, żebyś zmarnował taką okazję. Jak mówi

porzekadło: „Kiedy wejdziesz między wrony...". Obrzuciłem jeszcze raz spojrzeniem świnkę morską. — Na samą myśl o tym zbiera mi się na wymioty. — Po to tu jestem. Żeby ci pomóc doświadczyć nowych rzeczy. Żeby cię zmusić do wykorzystania pełni możliwości. — O rany, dzięki! — Hej — rzekł, wzruszając ramionami. — Po co ma się braci? No, ustaw aparat. Posłuchałem go i zrobiłem mu zdjęcie, gdy odgryzał kęs mięsa. Potem Micah wziął ode mnie aparat i zrewanżował mi się tym samym. Kiedy ostrożnie zatopiłem zęby w pieczonej śwince, żołądek podszedł mi do gardła. — Całkiem niezłe, prawda? — Chyba zwymiotuję. Roześmiał się, po czym otoczył mnie ramieniem. — Pomyśl o tym w ten sposób... to tylko ostatnia z długiego szeregu głupich rzeczy, które robiliśmy. I tym razem nie była nawet niebezpieczna. Podczas pierwszych lat w Fair Oaks, mimo że zaczęliśmy testować granice naszej odwagi w brawurowych wyczynach, oddalaliśmy się od siebie. Micah spędzał więcej czasu ze swoimi kolegami, ja zaś zadowalałem się towarzystwem moich. Od czasu do czasu nasi przyjaciele lądowali w tym samym miejscu, częściej jednak tak się nie zdarzało.

Istniały pewne rytuały inicjacyjne, które przechodziliśmy obaj, chociaż w różnym czasie. W miarę jak pola i lasy w naszej okolicy ustępowały miejsca nowym osiedlom, rosnącym jak grzyby po deszczu, zarówno Micah, jak i ja zaczęliśmy prze128 bywać więcej nad American River. Były tam ścieżki rowerowe, miejsca do skimboardingu (rodzaj narciarstwa wodnego, tylko deska jest większa i przywiązana do drzewa na brzegu, zamiast do łodzi; prąd utrzymuje cię w pozycji pionowej), jak również most dla pieszych, spinający brzegi rzeki jakieś piętnaście metrów nad lustrem wody. Ogólnie przyjętym rytuałem w naszym dzieciństwie były skoki z mostu do lodowatej wody. Człowiek kompletnie tracił oddech. Pierwszy raz skoczyłem z mostu, gdy miałem dziesięć lat, Micah zrobił to rok wcześniej. Później skakałem z ogrodzenia, które zamontowano właśnie po to, by zapobiec podobnym skokom. Podwyższyło naszą zaimprowizowaną trampolinę jeszcze o trzy metry. Również ten skok Micah wykonał znacznie wcześniej ode mnie. Ale najchętniej szaleliśmy na huśtawce zawieszonej na linie, mogliśmy bujać się na niej godzinami. Lina, przywiązana pośrodku mostu, była napięta, na końcu miała przymocowaną deskę. Skakaliśmy z mostu, trzymając deskę między nogami, uczepieni kurczowo liny, i czuliśmy siłę grawitacji, gdy pikowaliśmy nad wodę z prędkością niemal stu czterdziestu kilometrów na godzinę, by znowu poszybować w stronę mostu. Było to niebezpieczne i niedozwolone i często zjawiał się szeryf, by skonfiskować naszą

huśtawkę. Mierzył spojrzeniem mnie lub mojego brata. — Czyja cię nie znam? — pytał czasami. — A niby skąd? — odpowiadaliśmy niewinnie. Wdrapywaliśmy się też na urwiste skarpy po obu stronach rzeki. Były niemal pionowe, a ziemia niestabilna. Obu nam zdarzyło się niejednokrotnie ześlizgnąć nawet kilka metrów, cudem nie skręcając kostek lub nie łamiąc nóg. Pewnego razu omal nie straciłem palca, wspinając się — przeciąłem go sobie aż do kości — ale mama powiedziała, żebym się nie przejmował, bo ona wie dokładnie, co robić. (Zalepiła ranę plastrem z opatrunkiem). Przeważnie jednak nie robiliśmy tego wszystkiego razem. Ja chodziłem nad rzekę raczej rzadko, Micah natomiast prawie 129 codziennie. Ja skakałem z mostu raz, on zaś dziesięć razy i w dodatku wynajdywał sposób, żeby zwiększyć niebezpieczeństwo (zjedźmy z niego na rowerach!). Ja chodziłem do kolegi w poniedziałki, Micah zaś odwiedzał przyjaciela każdego popołudnia. Po prostu zawsze był bardziej, więcej we wszystkim, co robił, nie wyłączając tarapatów, w które zaczął się pakować. Mimo że był raczej dobrym uczniem, wdawał się w dyskusje z nauczycielami i bójki z innymi chłopakami, i moich rodziców wzywano do gabinetu dyrektora przynajmniej trzy razy w roku. Ja natomiast rok po roku zbierałem najlepsze oceny podczas egzaminów i uzyskiwałem dodatkowe punkty, przez cały czas wysłuchując uwag nauczycieli: „Znacznie łatwiej dojść z tobą do ładu niż z twoim bratem". I

bez przerwy czytałem. Nie tylko encyklopedię i Biblię, lecz również almanachy i atlasy. Dosłownie pożerałem je wszystkie i, o dziwo, zapamiętywałem zawarte w nich informacje, bez względu na to, jak były niejasne czy nieistotne. W szóstej klasie potrafiłem odpowiedzieć na niemal każde pytanie dotyczące wiedzy ogólnej. Jeśli ktoś wymienił jakikolwiek kraj na świecie, recytowałem z pamięci dane statystyczne, nazwę stolicy, potrafiłem wyliczyć najważniejsze produkty eksportowe lub podać średni poziom opadów. Nie było to jednak akurat coś, co robiło wrażenie na innych dzieciakach w moim wieku. Na przykład staliśmy całą grupką podczas przerwy, kiedy ktoś mówił do kolegi: — Hej, jak ci się udał biwak w Yosemite? — Ach, fantastycznie. Rozbiliśmy z tatą namiot i wybraliśmy się na ryby. Stary, szkoda, że nie mogłeś zobaczyć, ile ryb złowiliśmy. 1 były tam też sekwoje. Stary, to największe drzewa, jakie w życiu widziałem. — A wybraliście się na wycieczkę wokół Half Dome? — pytał ktoś inny. — Nie, ale tata obiecał, że następnym razem się wybierzemy. Mówi, że to będzie coś wspaniałego. 130 — I ma rację, Łaziliśmy tam w zeszłym roku z moim tatą. Było super. Tymczasem ktoś spostrzegał, że stoję trochę z boku i próbował włączyć mnie do rozmowy. — Byłeś kiedyś w Yosemite, Nick?

— Nie, nigdy — odpowiadałem. — Ale czy wiedzieliście, że zanim Yosemite zyskał status parku narodowego w tysiąc osiemset dziewięćdziesiątym roku, Kongres oddał te ziemie w zarząd stanowi Kalifornia w tysiąc osiemset sześćdziesiątym czwartym, a Abraham Lincoln podpisał ustawę zapewniającą Yosemite stanową ochronę? Można by przypuszczać, że w sytuacji gdy wojna secesyjna była w toku, nie będzie miał czasu na tego typu sprawy, on jednak go znalazł. Ostatecznie zarząd powierniczy tych ziem przygotował grunt, by w tysiąc osiemset siedemdziesiątym drugim roku Yellowstone stał się pierwszym oficjalnym parkiem narodowym. I czy wiedzieliście, że wodospad Yosemite, który ma siedemset trzydzieści dziewięć metrów i jest piąty co do wysokości na świecie, składa się naprawdę z trzech oddzielnych wodospadów? Albo... Gdy tak mówiłem jak z książki, oczy moich kolegów przybierały szklany wygląd. Tak, to ja. Mister popularności. Moja siostra również stawała się coraz bardziej niezależna. Podobnie jak ja była w dobrych stosunkach z nauczycielami, chociaż jej stopnie prawie we wszystkich klasach oscylowały wokół trójki. Mimo że nasi rodzice oboje ukończyli college i uważali wykształcenie za rzecz bardzo ważną — matka miała dyplom nauczyciela nauczania początkowego, a ojciec był nauczycielem akademickim i otrzymał stopień doktora — żadnemu z nich nie zależało chyba na dobrych wynikach mojej siostry. Nie naciskali jej, by przyłożyła się bardziej do pracy ani nie pomagali w

nauce, nie przeszkadzało im, jeśli przynosiła złe stopnie, i podawali wciąż ten sam powód: „Jest dziewczynką". 131

Zapisali ją natomiast na lekcje jazdy konnej, uważając, że ta umiejętność przyda jej się na dłuższą metę. Im lepsze osiągałem wyniki w szkole, tym bardziej jeszcze się starałem, choćby tylko po to, by wyróżniać się spośród rodzeństwa. Wyobrażałem sobie, że wówczas rodzice poświęcą mi tyle uwagi, ile moim zdaniem poświęcali instynktownie mojemu bram i siostrze. Skoro Micah znajdował się w centrum ich uwagi, dlatego że był najstarszy, a Dana dlatego, że była dziewczynką, pragnąłem zdobyć ich uznanie z jakiegokolwiek powodu. Tęskniłem za chwilami, kiedy to ja byłbym ośrodkiem zainteresowania przy stole podczas kolacji, ale bez względu na to jak się starałem, najwyraźniej zawsze było za mało. Choć nigdy nie

wątpiłem w miłość rodziców, prześladowała mnie myśl, że gdyby moja matka stanęła przed wyborem Zofii, to ja byłbym tym jednym, którego poświęciłaby, żeby ratować dwoje pozostałych. Była to straszliwa świadomość — teraz, sam będąc ojcem, wiem, że uwaga to nie to samo co miłość — ale 132

wtedy to uczucie mnie nie opuszczało. Co gorsza, zacząłem odnotowywać te chwile z coraz większą ostrością. Jesienią, kiedy trzeba było kupować ubrania do szkoły, ja dostawałem parę nowych części garderoby, a resztę rzeczy donaszałem po Micahu. Zarówno Micah, jak i Dana dostawali znacznie więcej niż ja. A mama, jeśli w ogóle reagowała na moje nastroje, wzruszała jedynie ramionami i mówiła: „Ubrania

Micaha są dla ciebie nowe". Gdy dorastałem, moi rodzice nie zdawali sobie chyba sprawy z tego, w jaki sposób dziecko takie jak ja może odbierać ich zachowanie. Nigdy nie zapomnę pewnej Gwiazdki, kiedy po przebudzeniu znaleźliśmy pod choinką trzy rowery. Boże Narodzenie było dla nas zdecydowanie najbardziej podniecającym dniem w całym roku, ponieważ kiedy indziej rzadko dostawaliśmy to, czego pragnęliśmy. Odliczaliśmy dni i w kółko pletliśmy o tym, co chcielibyśmy dostać. W tamtym konkretnym roku na czele listy znajdowały się rowery. Rowery oznaczały wolność, ozna133 czały frajdę. Oczywiście mieliśmy rowery, ale byfy zniszczone, nie nadawały się już dojazdy. Gdy zakradliśmy się do salonu, paliły się tam trzy lampy. Zapatrzyliśmy się z zachwytem na nasze prezenty. Rower Micaha był nowy i błyszczący. Rower Dany był nowy i błyszczący. Mój rower był... błyszczący. Przez chwilę myślałem, że też jest nowy. A potem powoli zacząłem go poznawać mimo warstwy świeżego lakieru. Niczym w złym śnie dotarło do mnie, że rodzice podarowali mi mój własny rower, aczkolwiek wyreperowany. Zgoda, naprawa musiała kosztować, mimo to byłem zdruzgotany myślą, że otrzymałem w prezencie coś, co było już moją własnością, Micah i Dana natomiast dostali zupełnie nowe rzeczy. Jeśli chodzi o stopnie, rodzice wystawiali zwykle nasze świadectwa

szkolne na lodówce i nie mogłem się doczekać na powrót do domu mamy, by pokazać jej, jak dobrze się spisałem. Kiedy obejrzała arkusz ocen, pochwaliła mnie i powiedziała, że jest ze mnie dumna, ale gdy się obudziłem nazajutrz rano, zauważyłem, że świadectwa zniknęły z lodówki, lądując w szufladzie. Na moje pytanie, dlaczego tak się stało, mama odpowiedziała: — Bo ranią uczucia twojego rodzeństwa. Później świadectwa nigdy już nie były wystawiane na pokaz. Dopiero po wielu latach uświadomiłem sobie, że Micah i Dana na swój sposób również cierpieli na brak pewności siebie. Pomimo tych dostrzeganych przeze mnie w dzieciństwie odtrąceń uwielbiałem mamę. Zresztą uwielbiali ją wszyscy, którzy ją znali, łącznie z moimi kolegami i naszą Brandy. Wieczorami Brandy — czterdzieści kilogramów żywej wagi — gramoliła się na kolana mamy, kiedy ta siedziała, czytając w salonie. Mamy trudno było nie lubić. Zawsze pełna optymizmu, bez względu na beznadziejność sytuacji, bagatelizowała sprawy, 134 które większość ludzi uważałaby za nie do zniesienia. Na przykład mama pracowała (podobnie jak wiele matek), ale musiała jeździć do pracy na rowerze. Czy padał deszcz, czy panował czterdziestostopniowy upał, mama ubierała się, wskakiwała na rower i pedałowała siedem kilometrów do pracy. Jej rower miał jeden kosz zawieszony na kierownicy oraz dwa z tyłu za siodełkiem. Po pracy jechała do sklepu

spożywczego, ładowała do koszy wszystko, co było nam potrzebne, po czym wracała do domu. I zawsze — naprawdę zawsze — przekraczała próg mieszkania z promiennym uśmiechem. Nieważne jak trudny miała za sobą dzień, nieważne, czy konała z gorąca, czy też była kompletnie przemoczona, sprawiała wrażenie osoby najszczęśliwszej pod słońcem, która nie mogłaby mieć lepszego życia. — Cześć, dzieciaki! Jak miło was widzieć! Nie macie pojęcia, jak bardzo się za wami stęskniłam! Następnie wypytywała nas. jak nam minął dzień. I kolejno Micah, Dana i ja opowiadaliśmy jej o tym, co robiliśmy, ona tymczasem zaczynała przygotowywać kolację. Mama była też śmieszką. Potrafiła śmiać się z byle czego, czym naturalnie zjednywała sobie sympatię. Nie była Polyanną, lecz zdawała sobie chyba sprawę, że życie jest pełne wzlotów i upadków i nie warto tracić energii na denerwowanie się niepowodzeniami, ponieważ nie tylko są nieuchronne, lecz również przemijają. Mogło się wydawać, że mama zna rodziców wszystkich naszych kolegów. Kiedy poznawałem kogoś nowego, często zdarzało się, że ów nowy kolega napomykał, jak bardzo ich mama lubi spotykać się z moją mamą. Zawsze mnie to zaskakiwało i było niepojęte, ponieważ nasza matka nie prowadziła życia towarzyskiego. Niemal wszystkie wieczory i weekendy spędzała z nami w domu, lunch jadała sama. Rodzice nie udzielali się towarzysko, nie umawiali się nawet na małżeńskie randki. Podczas całego mojego dzieciństwa pamiętam ich jeden jedyny wypad na

przyjęcie. Przeżyliśmy absolutny wstrząs, 135 kiedy poinformowali nas, że wychodzą wieczorem. Miałem wówczas trzynaście lat. Po ich wyjściu Micah, Dana i ja zwołaliśmy naradę, by omówić to niezwykłe wydarzenie. — Zostawiają nas samych? Co oni sobie myślą? Jesteśmy* przecież dziećmi! — (Nieważne, że codziennie byliśmy sami... ale kto kieruje się logiką, użalając się nad sobą?). Skąd zatem ludzie ją znali? Okazało się, że rozmaici rodzice nowych kolegów mieli do czynienia z moją mamą w gabinecie optyka i tam nawiązywali z nią rozmowę. Nie była to jednak zwykła czcza gadanina. Mama miała pewien dar — swoim zachowaniem sprawiała, że ludzie otwierali przed nią duszę. Opowiadali jej o wszystkim -— była istną Ann Landers z Fair Oaks, i gdy od czasu do czasu napomykałem o nowym koledze, potrząsała głową, mówiąc coś w rodzaju: „Proszę bardzo, on może cię odwiedzać kiedy chce, ale tobie zabraniam chodzić do niego do domu. Wiem, co tam się dzieje". Tak, moja matka była — i na zawsze pozostanie — zagadką dla mnie. Chociaż wiedziałem, że mnie kocha, nie mogłem zrozumieć, dlaczego nie uznaje moich sukcesów. Mimo że jej życie kręciło się wokół nas, dzieci, pozwalała nam biegać samopas po niebezpiecznych miejscach i robić niebezpieczne rzeczy. Ten brak konsekwencji zawsze mnie zastanawiał i nawet teraz nie bardzo potrafię go wyjaśnić. Dawno już zaprzestałem prób zrozumienia, jeśli jednak w jej sposobie wychowywania nas istniała

choćby odrobina konsekwencji, to było nią stanowcze niegodzenie się na jakiekolwiek rozczulanie się nad sobą. Osiągała to przez irytujący styl argumentacji, w której powtarzały się w różnej kolejności trzy następujące stwierdzenia: A. To twoje życie + komentarz. B. To, czego pragniesz, i to, co otrzymujesz, to zwykle dwie całkiem różne rzeczy. C. Nikt nigdy nie twierdził, że życie jest sprawiedliwe. 136 Oto przykład sprzeczki, w jaką się wdałem z matką, kiedy miałem jedenaście lat: — Chcę grać w drużynie futbolowej — powiedziałem. — To liga Popa Warnera, grają wszyscy moi koledzy. — To twoje życie — odpowiedziała. — Ale nie chcę ponosić odpowiedzialności za to, że przez resztę tego życia będziesz kuśtykał o kulach, ponieważ jako dziecko rozwaliłeś sobie kolano. Poza tym nie mamy na to pieniędzy. — Ale ja chcę. — To, czego pragniesz, i to, co otrzymujesz, to zwykle dwie całkiem różne rzeczy. — To niesprawiedliwe. Zawsze to powtarzasz. — Nikt nigdy nie twierdził, że życie jest sprawiedliwe. Umilkłem, próbując podejść ją z innej strony. — Nic mi się nie stanie, jeśli o to się martwisz. Zmierzyła mnie

spojrzeniem od stóp do głów. — Z twoją posturą? Z całą pewnością doznasz jakiegoś urazu. Widziałam piłkarzy. Dla nich nie będziesz niczym więcej niż owadem na przedniej szybie samochodu. Jesteś za mały. I tutaj miała rację. Byłem mały. — Chciałbym być większy. Tak jak moi koledzy. Położyła mi dłoń na ramieniu pocieszającym gestem. — Ach, kochanie, nikt nigdy nie twierdził, że życie jest sprawiedliwe. — Wiem. Ale... — Po prostu pamiętaj o tym, dobrze? — mówiła. Jej głos łagodniał, przepełniony matczyną czułością. — Pomoże ci to później w życiu, kiedy spotka cię jakieś rozczarowanie. To, czego pragniesz, i to, co otrzymujesz, to zwykle dwie całkiem różne rzeczy. — Może masz rację. Może powinienem spróbować sił w innej dziedzinie sportu. Mama uśmiechała się łagodnie, jak gdyby ostatecznie dawała za wygraną. 137 — Hej, rób, co chcesz. To twoje życie. Im byłem starszy, tym bardziej nienawidziłem tych sporów, ponieważ przegrywałem w każdym z nich. Mimo to w głębi ducha nie potrafiłem nigdy pozbyć się uczucia, że marna przypuszczalnie ma rację w bardzo wielu sprawach. W końcu przemawiało przez nią doświadczenie. 138

Rozdział 9 Wyspa Wielkanocna, Chile 29—30 stycznia Gdy wyglądaliśmy przez okno samolotu, Wyspa Wielkanocna powoli ukazywała się naszym oczom, odległy i egzotyczny widok, który tylko podkreślał, jak daleko znaleźliśmy się od znajomego otoczenia. Mieszkańcami Wyspy Wielkanocnej, podobnie jak większo139

ści wysp na południowym Pacyfiku, byli pierwotnie Polinezyjczycy, ponieważ jednak znajduje się ona tak daleko od reszty zaludnionej Polinezji — leży około trzech tysięcy sześciuset kilometrów od wybrzeża Chile i jest najbardziej oddaloną zamieszkałą wyspą na świecie — tubylcy rozwinęli swoją własną niepowtarzalną kulturę, łącznie z rzeźbieniem olbrzymich posągów, znanych jako moai. Ze wszystkich miejsc wymienionych w pierwszym prospekcie Wyspa Wielkanocna była dla mnie najbardziej intrygująca. Czytałem dawno temu o moai i od dziecka pragnąłem zobaczyć je na własne oczy i dotknąć ich. Ponieważ wyspa leży na końcu świata, zdawałem sobie sprawę, że mam zapewne jedyną niepowtarzalną okazję, by postawić na niej stopę, toteż wykręcałem szyję, wyglądając przez okno, gdy samolot krążył, szykując się do lądowania. Pierwszą rzeczą, która zwróciła moją uwagę, była niewielka liczba drzew. Wyobrażałem sobie chyba palmy i tropikalne lasy deszczowe typowe dla całego południowego Pacyfiku, tymczasem wyspę w znacznym stopniu pokrywały trawiaste łąki, jak gdyby rzucono na środek oceanu część Kansas. Później dowiedzieliśmy się od archeologów, że brak drzew wyjaśnia w pewnym stopniu historia Wyspy Wielkanocnej, pamiętam jednak, że wtedy wydało mi się to bardzo dziwne. Interesujące następstwa wiązały się także z czasem strefowym. Ponieważ lecieliśmy na zachód, przekraczaliśmy strefy czasowe i traciliśmy dzień w drodze do Australii, ale umożliwiało nam to wykorzystanie w maksymalny sposób naszych dni. Jeśli na przykład

wyruszaliśmy o dziesiątej i lot trwał pięć godzin, na miejscu byliśmy zaledwie trzy godziny po wylocie, według czasu lokalnego. Ponieważ jednak wyspa należy do Chile, a tym samym do wschodniej strefy czasowej (podobnie jak Nowy Jork i Miami, mimo że geograficznie jest położona na zachód od Kalifornii), powiedziano nam, że słonce nie zajdzie przed dwudziestą drugą czterdzieści pięć. 140 Kolację podano na świeżym powietrzu, a po niej kilka osób biorących udział w wycieczce udało się na spacer po urwistym brzegu oceanu, by obejrzeć zachód słońca. Fale rozbryzgiwały się z hukiem o skały, słupy spienionej wody wzbijały się w powietrze na wysokość dwunastu, może nawet piętnastu metrów. Niebo na zachodzie przybrało różowopomarańczową barwę, która w końcu zmieniła się w najbardziej jaskrawą czerwień, jaką kiedykolwiek widziałem. A potem zapadła nieprzenikniona ciemność. Siedzieliśmy z Micahem, obserwując to widowisko. Nagle spojrzał na mnie i powiedział: — Chyba wiem, na czym polega twój problem. — Jaki problem? — Dlaczego przez cały czas jesteś taki spięty. — Czemu w kółko o tym mówisz? Rozkoszuję się moim pierwszym zachodem słońca nad południowym Pacyfikiem, a ty zaczynasz grzebać się w mojej duszy. — Twój problem — mówił dalej, ignorując moje słowa — polega na

tym, że potrzeba ci więcej przyjaciół. — Mam przyjaciół. Mam mnóstwo przyjaciół. — Kumpli? — Tak. — A czy robisz coś wspólnie z nimi? Wypuszczacie się gdzieś razem? Jeździcie na ryby, pływacie łódką czy jeszcze inaczej wypoczywacie na południu? — Czasami. — Czasami czy rzadko? — No dobrze — odpowiedziałem po chwili wahania — może nie spędzam z nimi zbyt wiele czasu, ale po prostu nie mogę. Żeby mieć czas dla przyjaciół, musiałbym zabrać go mojej rodzinie. Mam za dużo dzieci, by to zrobić. Poza tym większość owych przyjaciół również ma dzieci. Nie jestem jedynym człowiekiem cierpiącym na brak wolnego czasu, który należałoby przeznaczyć na zwykłe przyjemności. — A powinieneś go znaleźć. Na takie wypady. Oczywiście 141 nie non stop, lecz spróbuj robić to bardziej regularnie. Tak jak ja. Wstąpiłem do drużyny halowej piłki nożnej i gramy w każdy czwartek. Zwyczajna paczka facetów, którzy dobrze się bawią. Radzę ci, żebyś wziął ze mnie przykład. — U nas nie gra się w halową piłkę nożną. Mieszkam w małym miasteczku, pamiętasz? — Nie musi to być piłka nożna. Możesz robić cokolwiek. Chodzi o to,

żebyś w ogóle miał jakąś rozrywkę. Relacje z ludźmi, a zwłaszcza z przyjaciółmi, są w życiu najważniejsze. Uśmiechnąłem się. — Dlaczego mam wrażenie, że uważasz, iż lekarstwem na wszystkie moje problemy jest upodobnienie się do ciebie? — Uderz w stół, a nożyce się odezwą. — Wzruszył ramionami, a ja parsknąłem śmiechem. — Czyli wciąż uważasz, że musisz się mną opiekować, co? — Tylko wtedy, gdy wydaje mi się, że tego potrzebujesz, braciszku. — A jeśli zacznę mówić ci o Bogu, ponieważ wydaje mi się, że ty tego potrzebujesz? — Proszę bardzo — odrzekł. — Wysłucham cię. Nad moją głową niebo było usiane gwiazdami tworzącymi konstelacje, których nie umiałem rozpoznać, i słowa nasunęły mi się same. — „Wierny jest Bóg i nic dozwoli was kusić ponad to, co potraficie znieść, lecz zsyłając pokusę, równocześnie wskaże sposób jej pokonania, abyście mogli przetrwać"*. Micah obrzucił mnie spojrzeniem. Mimo że było ciemno, dostrzegłem, że unosi brwi. — Pierwszy list do Koryntian — powiedziałem. — Rozdział dziesiąty. — Jestem pod wrażeniem. Teraz ja wzruszyłem ramionami. * cytat według Biblii Tysiąclecia, wyd. trzecie poprawione,

Pallotinum, Poznań-Warszawa, 1990 142 — Zawsze lubiłem ten werset. Przypomina mi historię 0 śladach stóp... wiesz, tę, w której Bóg spaceruje z człowiekiem po plaży. Sceny z życia człowieka ukazują się na niebie i podczas retrospekcji najcięższych chwil w swoim życiu widzi tylko jedne ślady stóp. Nie dlatego, że Bóg opuścił człowieka w potrzebie... lecz dlatego, że go wspiera. Micah milczał przez chwilę. — A więc nie sądzisz, że nas opuścił? — Nie — odparłem. — Nie sądzę też, by chciał, żebyś ty się go wyrzekł. Nazajutrz rano wyruszyliśmy obejrzeć pierwsze moai, które znajdowały się na wybrzeżu, niespełna pięć minut od hotelu. Gdybyśmy o tym wiedzieli, zapewne dostrzeglibyśmy je z naszego hotelowego pokoju. Kiedy jechaliśmy mikrobusami w towarzystwie archeologów, którzy zarabiali na życie, badając posągi, dowiedzieliśmy się, że niegdyś na wyspie żyło mniej więcej czternaście różnych plemion, z których każde miało swojego władcę. To owi władcy kazali wyrzeźbić posągi z wulkanicznej skały — większość miała ich właśnie przypominać — i z biegiem czasu posągi stawały się coraz większe i większe, bo decydowała o tym wola władcy. Niektóre moai ważą do trzydziestu ton i mają cztery metry wysokości. Jeden niedokończony posąg ma dwadzieścia metrów, a

jego wagę szacuje się na prawie pięćdziesiąt ton. Później opowiedziano nam, dlaczego na wyspie nie ma drzew. Początkowo, kiedy Wyspa Wielkanocna została skolonizowana, przypominała inne wyspy na Pacyfiku, lecz w miarę wzrostu liczby ludności, drzewa stały się najbardziej potrzebnym bogactwem naturalnym. Wykorzystywano je do budowy domostw i jako opał do gotowania strawy na ognisku. Duże drzewa służyły jako rolki do przetaczania moai na terenie 143 wyspy. W przeszłości, gdy Polinezyjczycy migrowali wskutek przeludnienia wysp, wyruszali w swoich kanoe na poszukiwanie nowych terytoriów. Ponieważ Wyspa Wielkanocna jest taka odludna, nie było dokąd wyemigrować. Przeludnienie oraz nadmierna eksploatacja bogactw naturalnych prowadziły do wojen domowych, które ciągnęły się przez wiele pokoleń. Przez cały ten czas prowadzono wycinkę drzew. Ostatecznie wytrzebiono roślinność, a tubylcy, by ugotować strawę, spalali wszystko, co się do tego nadawało, łącznie ze swoimi domostwami i łodziami. Jedynym źródłem pożywienia stało się łowienie ryb z brzegu, lecz przypuszczalnie zjawisko La Nina ochłodziło nagle wody wokół wyspy. Trwało to dwa lata i zniszczyło wiele raf oraz znacznie przetrzebiło łowiska. W końcu wśród krajowców zapanował kanibalizm. Z upływem czasu wyrosło wreszcie trochę palm. Aby przyspieszyć proces zadrzewiania, sprowadzono dorosłe drzewa z Tahiti. Niestety okazało się, że drzewa były chore i nie tylko wyginęły, lecz zaraziły

większość zachowanych palm na wyspie. Pozostało już zaledwie kilka miejsc, gdzie można jeszcze je spotkać. Pierwszy posąg, który zobaczyliśmy, był fascynujący. Podobnie drugi i trzeci. Ale przy czwartym i piątym zwiedzanie straciło urok nowości. Wprawdzie miejscowi archeolodzy zapewniali nas, że każdy posąg jest inny, lecz dla mojego niewprawnego oka wyglądały właściwie tak samo: oczodoły, długie uszy, nos, usta, wszystko wyrzeźbione w skale wulkanicznej. Potem udaliśmy się do kamieniołomu, gdzie zostały wykute. Żeby się tam dostać, musieliśmy przejechać przez całą wyspę, co pozwalało wyobrazić sobie ogrom pracy związanej z transportowaniem posągów. Zrobiło to na mnie większe wrażenie niż one same. Ile trzeba było osób, by ruszyć z miejsca jeden posąg, nie mówiąc już o setkach? 144 Gdy jechaliśmy do kamieniołomu, mijaliśmy rozciągające się po obu stronach drogi bujne zielone pastwiska, na których widzieliśmy stada galopujących dzikich koni. Na Wyspie Wielkanocnej konie były symbolem dobrobytu. Zostały sprowadzone pod koniec dziewiętnastego wieku, jednakże z powodu położenia wyspy import paszy był niezwykle kosztowny. Właściciele wypuszczali je na swobodę, żeby mogły paść się na trawie. Mięśnie miały sprężyste, a sierść lśniła w promieniach słońca. Wyglądały tak pięknie, że Micah zrobił im zdjęcie. Wulkan wznosił się na czterysta dwadzieścia metrów, u jego podnóża

wszędzie można było dostrzec porzucone posągi. Niektóre leżały na boku, inne były na wpół zakopane w ziemi wzdłuż szlaku prowadzącego na drugi koniec wyspy. Jeszcze inne, w samym kamieniołomie, znajdowały się w różnych stadiach ukończenia. Przyczyna ich porzucenia nie jest znana. Snuto domysły, że powodem były wojny, lecz podobnie jak w wielu miejscach, które odwiedziliśmy, są to tylko przypuszczenia. Praktycznie rzecz biorąc, wyglądało to tak, jakby robotnicy opuścili miejsce pracy jednego dnia, z zamiarem powrotu nazajutrz. Na szczyt wulkanu prowadzi kręta ścieżka i mniej więcej jedna trzecia naszej grupy postanowiła tam się wdrapać. Widać stamtąd wyraźnie, że Ziemia jest kulista. Oczywiście obaj z Micahem znaleźliśmy się na górze pierwsi. Pod błękitnym bezchmurnym niebem, w temperaturze około dwudziestu jeden stopni wspinaczka była bardzo przyjemna. Wyspę otaczał nieskończony bezmiar wody i zastanawiałem się, jakim cudem dawnym Polinezyjczykom udało się przeżyć na otwartym Pacyfiku, zanim odkryli wyspę. Na szczycie zrobiliśmy kilka zdjęć, po czym usiedliśmy na brzegu stromego urwiska. Gdy tak odpoczywaliśmy, Micah wziął do ręki zdjęcie koni. Wpatrywał się w nie przez chwilę. — Spodobałoby się mamie — powiedział. — Na pewno chciałaby je oprawić w ramki. 145 — Tak, masz rację — przytaknąłem. — Dana również. — Pamiętasz, jak braliśmy lekcje konnej jazdy? — Prawdę mówiąc,

nie. Braliście je z Daną. — A dlaczego ty nie jeździłeś z nami? — Ponieważ — odparłem — rodzice nie mieli dość pieniędzy, a wy oboje emocjonowaliście się tym bardziej ode mnie. Micah otoczył mnie ramieniem. — Nieszczęsne średnie dziecko. Zawsze czuje się pomijane. — Nie czułem się pomijany. Byłem pomijany. — To nieprawda. Mama i tata zawsze byli z ciebie dumni. Ciągle mi powtarzali, że powinienem osiągać w szkole lepsze wyniki, wzorować się na tobie. — To dlatego zdjęli z lodówki moje szkolne świadectwo, tak? — Nie zrobili tego. — A właśnie, że zrobili. — Serio? — Serio. — Zupełnie tego nie pamiętam. — Jasne. Micah parsknął śmiechem. — Czy to nie zabawne, w jaki sposób funkcjonuje pamięć? Zapamiętujemy różne rzeczy, ale zwłaszcza wtedy, gdy zo-stawiajątrwałe ślady w naszej psychice... wiesz, rodzaj zdarzeń, 0 których ludzie opowiadają swoim psychoanalitykom, leżąc na kozetce. Pamiętam, jak kiedyś poprosiłem o wieżę stereo i słuchawki na Gwiazdkę. Niedużą wieżę... taką w sam raz do mojego

pokoju, kapujesz? Miałem wtedy chyba ze dwanaście lat i błagałem o nią. Nie dawałem mamie spokoju przez kilka miesięcy i gdy w świąteczny poranek wszedłem do dużego pokoju, co zobaczyłem pod choinką? Wieżę stereo i słuchawki. Do słuchawek była przyczepiona kartka: „Dla Micaha". Poczułem radosne podniecenie... nigdy w życiu nie dostałem takiego fantastycznego prezentu. Wtedy weszła mama, a kiedy zacząłem jej dziękować, zaprotestowała: „Nie, nie, nie. Tylko 146 słuchawki są twoje. Wieża jest prezentem dla całej rodziny". Byłem zdruzgotany. Tak bardzo pragnąłem tej jednej jedynej rzeczy. Poza tym co warte są słuchawki bez stereo? To tak, jak gdybyś dostał jeden but. — Nasi rodzice byli czasami nieźle stuknięci, co? — Czasami? No cóż, można tak powiedzieć. Siedziałem w milczeniu przez kilka chwil, rozmyślając nad przeszłością. Powoli ludzie zaczęli schodzić ze szczytu. Trzeba było trzymać się ściśle harmonogramu. — No, czas na nas — zauważyłem. — Idziemy. Musimy obejrzeć jeszcze więcej posągów. Gdy spojrzałem na Micaha, wydał mi się dziwnie wyciszony. Domyśliłem się nagle, że on również wrócił myślami do przeszłości. Utkwił skupione spojrzenie w widnokręgu. — Nie. Zaczekajmy tutaj jeszcze przez parę minut — rzekł cicho. — Zaraz pójdziemy. Ja też zapatrzyłem się w horyzont.

— Dobrze. Znaleźliśmy się w najatrakcyjniejszym miejscu na Wyspie Wielkanocnej. Olbrzymie moai — około dwudziestu — stoją obok siebie w równym szeregu wzdłuż wybrzeża. Kilka lat temu wszystkie zostały przewrócone, niektóre rozbiły się na kawałki. Archeolodzy, którzy służyli nam jako przewodnicy, nie tylko pomagali je odrestaurować, lecz także ustawić z powrotem w pozycji pionowej. Sądzę, że są to posągi, które musiał widzieć Jakob Roggeveen, holenderski admirał, kiedy jako pierwszy Europejczyk odkrył wyspę w Wielką Niedzielę w tysiąc siedemset dwudziestym drugim roku. Legenda mówi, że w pierwszej chwili pomyślał, iż wyspę zamieszkują olbrzymy. Dopiero gdy podpłynął bliżej brzegu, zorientował się, że ma przed sobą ludzi normalnych rozmiarów, pracujących wśród posągów. 147 Jednakże moai nie zostały odtworzone w pełni. Dowiedzieliśmy się, że pierwotnie wszystkie miały oczy wyrzeźbione w drewnie, z namalowanymi źrenicami. W końcu oczy zbutwiały, zostały jedynie same oczodoły, co nadało posągom dość niesamowity wygląd. — Jak myślisz, dlaczego nie wstawiają im z powrotem oczu? — spytał Micah. — Postawili je znowu pionowo, czyli raczej nie uważają, że posągów nie powinno się ruszać. — Nie mam zielonego pojęcia. Może wydaje im się, że turyści tacy jak my dostają gęsiej skórki na ich widok.

Micah popatrzył na moai. — Ja nie dostaję gęsiej skórki. — Ani ja. Mój brat umilkł na chwilę. — Moim zdaniem z oczami wyglądałyby lepiej. — Moim również. — Może powinniśmy zapoczątkować nowy ruch. Nazwijmy go: „Gałki oczne dla posągów". — Ładnie brzmi. Spróbuj. Nie odrywał wzroku od kamiennych olbrzymów. — Naprawdę uważam, że wyglądałyby lepiej, a ty? Stojąc obok Micaha, zdałem sobie sprawę, że wielokrotnie rozmawialiśmy ze sobą wcale nic dlatego, że mieliśmy sobie do zakomunikowania coś ważnego, lecz jedynie czerpaliśmy nawzajem pociechę ze swoich głosów. Gdy już zrobiliśmy zdjęcia, wsiedliśmy z powrotem do mikrobusu i udaliśmy się do Anakena, zatoczki z białą piaszczystą plażą, na której był jeden z niewielu palmowych gajów. Po raz pierwszy zobaczyliśmy część wyspy, która wyglądała na tropikalną. Wiekowy moai zdawał się stać na straży na samym brzegu, pilnując kąpiących się. Zjedliśmy na plaży posiłek z rusztu, po czym poszedłem popływać z Micahem oraz kilkoma innymi osobami. W tym 148 czasie w naszej grupie zaczęty zawiązywać się małe koterie.

Niektórzy byli żądni przygód i pragnęli doświadczyć wszystkiego, czego się tylko da, dla innych zwiedzanie atrakcji turystycznych było niewygodą, którą musieli cierpliwie znosić między posiłkami i koktajlami. Wiązało się to częściowo z wiekiem, częściowo z różnymi oczekiwaniami uczestników wycieczki. Micah i ja należeliśmy do osób żądnych przygód. Zawsze wybieraliśmy wypady „dla szybko chodzących", a nie „dla wolno chodzących", nie zamierzaliśmy też przegapić okazji popływania w falach południowego Pacyfiku. Ten drobiazg zaliczał się do długiej listy spraw, które przeżywaliśmy po raz pierwszy w życiu razem. — Sami nie wiedzą, co tracą, prawda? — rzekł Micah, wskazując na ludzi siedzących na plaży. — Może dla nich to małe piwo. Dla wielu z nich takie podróże to z pewnością nie pierwszyzna. — Niewykluczone — zgodził się Micah. — Ale możliwe też, że nigdzie w przeszłości nie bywali. Niektórzy ludzie po prostu nie potrafią dobrze się bawić. Nie chcą nawet spróbować. Zmierzyłem Micaha podejrzliwym spojrzeniem. Przeszło mi nagle przez myśl, że mówi o mnie. W siódmej klasie Micah zaczął chodzić do Gimnazjum Barretta i wciąż oddalaliśmy się od siebie, natomiast zacieśniły się moje stosunki z siostrą. Dana była śmieszką i miała w sobie słodycz, która niemal wywoływała we mnie wyrzuty sumienia, że jestem, jaki jestem. Rzadko wpadała w gniew i czasami zdarzyło mi się przypadkiem usłyszeć, jak

mówiła mamie, że jest z nas bardzo dumna. W jej oczach Micah i ja nigdy nie robiliśmy niczego złego. Ilekroć zostaliśmy ukarani, moja siostra przychodziła do nas do pokoju i słuchała naszych skarg na niesprawiedliwość, jakiej dopuścili się wobec nas rodzice. Moja siostra chyba zawsze wiedziała, co czuję. Ona jedna rozumiała, że celujące wyniki w szkole mają więcej wspólnego 149 z kompleksem niższości niż z jakimś szczególnym umiłowaniem szkoły. Niekiedy prosiła mnie, bym jej pomógł odrobić pracę domową, wykorzystując tę okazję, żeby podbudować moją pewność siebie. — Chciałabym być taka bystra jak ty — mówiła. Albo: — Mama i tatuś są bardzo szczęśliwi, że tak świetnie ci idzie. W dzieciństwie z nas trojga jedynie Dana miała wyprawiane przyjęcie urodzinowe, ponieważ, jak przy różnych okazjach wyjaśniała nam mama: „Jest dziewczynką". Nie byłoby w tym nic złego — ani Micah, ani ja nigdy nic domagaliśmy się przyjęcia — tyle że urodziliśmy się z moją siostrą tego samego dnia i czułem się trochę dziwnie, przyglądając się z boku, jak Dana przyjmuje swoich gości. O ile jednak mama tego zupełnie nie rozumiała, o tyle siostra jak najbardziej. Któregoś roku weszła wczesnym rankiem do mojego pokoju w dniu naszych urodzin i przysiadła na brzegu łóżka. Wyrwany ze snu spytałem ją, co tu robi. Zaczęła śpiewać: „Sto lat, sto lat...". Potem ja zaśpiewałem jej to samo i od tej pory co roku był to nasz sekretny rytuał. Śpiewaliśmy sobie wzajemnie, tylko my dwoje, i nigdy

nie powiedzieliśmy o tym nikomu. To była nasza tajemnica przez wiele lat. Po złożeniu sobie nawzajem śpiewanych życzeń, rozmawialiśmy przez chwilę. Opowiadałem jej o wszystkim — o moich nadziejach i obawach, zmaganiach i sukcesach — a Dana odwzajemniała mi się tym samym. Kiedy miała dwanaście lat, spytałem ją: — Kim chciałabyś zostać, kiedy dorośniesz? Jakie jest twoje największe pragnienie? Moja siostra rozejrzała się po pokoju z rozmarzonym uśmiechem. — Wyjść za mąż i urodzić dzieci. 1 chciałabym mieć konie. Odziedziczyła to zamiłowanie po mamie. Bardziej niż czegokolwiek na świecie mama pragnęła zawsze mieć konia. W dzieciństwie miała konia o imieniu Tempo, często opowia150 dała o nim i o wspaniałych chwilach, jakie przeżywała, dosiadając go. — Tylko tyle? — spytałem. — Tak. To wszystko, czego pragnę od życia. — Nie chcesz być bogata lub sławna? Robić coś podniecającego? — Nie. To pasuje do ciebie i do Micaha. — Ale nie znudzi cię to? — Nie — rzekła z przekonaniem. — Nie znudzi. Zrozumiałem wtedy, że moja siostra, w przeciwieństwie do mnie, nie jest splątanym kłębkiem nerwów. Pamiętam, że kiedy wyszła z pokoju, pomyślałem sobie, że skoro nie mogę być podobny do

Micaha, to chciałbym być podobny do niej. Rok później ja sam zacząłem uczęszczać do Gimnazjum Barretta. Odbywałem długą drogę do szkoły tym samym autobusem co Micah, nigdy jednak nie siedzieliśmy obok siebie ani nie rozmawialiśmy ze sobą. Ósmoklasiści zajmowali zupełnie inną pozycję od siódmoklasistów — to oni byli ważnia-kami — i nasze drogi rzadko krzyżowały się na korytarzach czy podczas przerwy. Po szkole i w czasie weekendów Micah biegł na spotkanie ze swoimi kumplami, ja zaś zostawałem, by brać udział w zawodach różnych drużyn sportowych. Choć byłem wysportowany, nie wyróżniałem się szczególnie ani na boisku do futbolu, ani w lekkoatletyce. W następnym roku Micah rozpoczął naukę w liceum i znowu byliśmy rozdzieleni. W owym czasie przywykłem już do chodzenia własnymi drogami. W tysiąc dziewięćset siedemdziesiątym ósmym roku, gdy byłem w ósmej klasie, przeprowadziliśmy się w połowie roku szkolnego do pierwszego i jedynego domu, jaki kiedykolwiek mieli rodzice. Z przeprowadzką poradziliśmy sobie sami. Kto płaciłby firmie, mając do dyspozycji dwóch silnych synów i minibus 151 marki Volkswagen? Tak więc dzień po dniu ładowaliśmy wszystkie rzeczy z naszego mieszkania na tył volkswagena i przewoziliśmy je do nowego domu. Ale volkswageny nie są przeznaczone do przewozu ciężkiego bagażu,

a mój brat i ja nie przejmowaliśmy się tym, ile ładujemy do naszego samochodu. Zapełniliśmy tył minibusa książkami ojca tak ciasno, że nie było nawet centymetra wolnej przestrzeni. Ważyły chyba z pół tony, tył samochodu wyraźnie przysiadł, natomiast przód sterczał do góry, jak gdyby wpatrywał się w daleki horyzont. — Załadowaliśmy już wszystko, mamo. Mama przyjrzała się volkswagenowi. — Wygląda, jakby zamierzał jechać na dwóch tylnych kołach. — Dlatego że ma obciążony tył. Wyprostuje się, kiedy wyładujemy książki. — Myślicie, że możemy nim bezpiecznie jechać? —- spytała. Dlaczego nas, nie mam zielonego pojęcia. Ani Micah, ani ja nie mieliśmy jeszcze prawa jazdy. — Jasne, że tak. Dlaczego miałoby być niebezpiecznie? Dobrą wiadomością było to, że volkswagen dowiózł nas do nowego domu. Złą, że po wyładowaniu wszystkich książek samochód się nie wyprostował. W ogóle. Musiał pęknąć tylny resor, jeśli w ogóle jakiś tam się znajdował. — Czy przód ciągle sterczy do góry, czy tylko mnie się tak wydaje? — spytała w końcu mama. — Wydaje ci się. Może patrzymy na niego pod kątem. Albo ulica jest nierówna. Przekrzywialiśmy głowy, przyglądaliśmy się samochodowi, spoglądaliśmy w obie strony ulicy.

— Chyba coś zepsuliście — powiedziała mama. — Nie — odparliśmy zgodnie. — Będzie dobrze. Daj mu trochę czasu... wróci do normy. — Wasz ojciec się wścieknie. — Nie zauważy — uspokoiliśmy ją. - A nawet jeśli, to się tym nie przejmie. 152 Rzecz jasna, ojciec zauważył i odliczanie STADIÓW gotowości bojowej rozpoczęło się, gdy dotarł do domu, choć byliśmy na tyle sprytni, by zmyć się stamtąd odpowiednio wcześnie. Na szczęście ochłonął, zanim wróciliśmy, ponieważ minibus był na chodzie, mimo że sprawia! wrażenie kompletnie rozklekotanego. A skoro jeździł, nie było powodu, by go naprawiać. Byłoby to wydawanie pieniędzy, których nie mieliśmy. Tak więc ostatecznie volkswagena nigdy nie naprawiono i przez kolejne trzy lata — potem zamieniliśmy go na nowy udoskonalony minibus tej samej marki — jeździliśmy po mieście samochodem, który wyglądał, jakbyśmy przewozili nim młode wieloryby do zoo. Nasz nowy dom był nieduży. Jednopoziomowy, z płaskim dachem i przerobionym garażem, miał cztery sypialnie, gabinet, salon i kuchnię. Dwa pokoje (gabinet i główna sypialnia) zostały wygospodarowane po przeróbce garażu. Dom liczył dwadzieścia pięć lat i pilnie wymagał remontu. Nawet po przystosowaniu garażu miał niecałe sto dwadzieścia metrów kwadratowych. Ale dla nas był odlotowy. Po raz pierwszy w życiu Micah, Dana i ja

mieliśmy swoje własne pokoje i wszyscy powoli je urządzaliśmy, każde w swoim stylu. Mama też była ogromnie dumna, że ma nareszcie dom, który może nazwać własnym, i przez następne kilka lat powoli doprowadzała go do porządku, nadając mu odrobinę swojego charakteru. Było tam szesnaście ścian pomalowanych na różne kolory — mama zmieniała farbę częściej, niż niektórzy ludzie zmieniają szczoteczki do zębów — i co weekend musieliśmy z Micahem wykonać, punkt po punkcie, listę życzeń naszej matki, zanim pozwalała nam wyjść na dwór pobawić się. W sobotnie ranki budowaliśmy płoty, malowaliśmy w kółko ściany, sadziliśmy krzewy i drzewa, szlifowaliśmy papierem ściernym kuchenne szatki, realizując to, co nam zleciła. 153 Ponieważ nasza rodzina miała niewiele pieniędzy na tego rodzaju rzeczy, urządzanie trwało bardzo długo. Na przykład żeby postawić płot, mama kupowała co tydzień tuzin desek, na tyle zdołała zaoszczędzić ze swoich zarobków. Zgromadzenie drewna potrzebnego na płot zajęło jej prawie pięć miesięcy, na szczęście jednak — w każdym razie jej zdaniem — siła robocza była darmowa. Budowę parkanu powierzono Micahowi i mnie — niewątpliwie wpłynęło na to nasze doświadczenie z czasów krycia dachu w Nebrasce. I rzeczywiście go postawiliśmy. Fakt, że wyszedł nam na dole zauważalnie pochyły — a na górze prosty — był według mojego brata i mnie jednym z rezultatów, które matka przewidziała, decydując się na zlecenie nam tego zadania. Wiedząc, że to my dwaj nadal będziemy wykonywali większość prac

remontowych, rodzice zaczęli kupować nam na Gwiazdkę narzędzia. W ten sposób udawało im się upiec dwie pieczenie przy jednym ogniu. Nie tylko dostawaliśmy coś, czego się absolutnie nie spodziewaliśmy (jak mogłem oczekiwać, że dostanę pod choinkę młotek, skoro o niego nie prosiłem?), lecz jednocześnie oszczędzali pieniądze. 1 było to znacznie rozsądniejsze, niż dawanie nam do ręki broni. Pewnego razu późnym rankiem usiadłem na kanapie obok Micaha. — Co sądzisz o tegorocznych gwiazdkowych prezentach? — spytał. — Świetne — odparłem — dla stolarza. — Wskazałem mchem głowy moje prezenty. — Co mam zrobić z młotkiem do drewna? Czy oni chcą, żebym wziął się teraz do robienia mebli? Micah pokręcił z westchnieniem głową. — Tak, rozumiem, o co ci chodzi. Ale przynajmniej ci się przydadzą. Ja dostałem wyrzynarkę. Co mama każe mi nią robić? Na miłość boską, chciałem dostać lewisy. Siedzieliśmy przez chwilę w milczeniu. — Nasi rodzice są dziwaczni, nie? — spytałem. Micah nie odpowiedział. Kiedy podniosłem wzrok, zauważyłem, że wpatruje się w wyrzynarkę. 154 — O co chodzi? Znowu pokręcił głową, marszcząc brwi. — O nic. Na pudełku jest informacja, że można ciąć nią twarde drewno, na przykład dąb.

— I co z tego? — Czy w mojej sypialni jest właśnie drewno dębowe? — Chyba tak. Zastanawiał się przez chwilę nad sytuacją. — I czy nie zgodzisz się, że nasi rodzice stosują rządy twardej ręki? — Zdecydowanie się zgodzę — przyznałem. — Przypominają strażników w gułagu. Zamrugał powiekami, jak gdyby nagle zobaczył Marsjanina. — O czym ty mówisz, Nick? — Nieważne. — Ty też czasem jesteś dziwakiem. — Wiem. — Już to kiedyś słyszałem. — Ale o czym ty mówiłeś? — Cóż, pomyślałem, że może wykorzystalibyśmy to narzędzie z pożytkiem dla nas. — W jaki sposób? Pochylił się ku mnie i wyszeptał mi na ucho swój plan. Musiałem podpisać się pod nim obiema rękami. 1 jak można się było spodziewać, gdy tylko rodzice wyszli do pracy — my wciąż jeszcze mieliśmy wakacje — mój brat użył wyrzynarki, by wyciąć w podłodze swojej szafy otwór prowadzący do kanału umożliwiającego dostęp do rur pod domem. W ten sposób, po tym, gdy rzekomo kładł się spać, mógł wymykać się nocą z sypialni bez wiedzy naszych rodziców. I oczywiście to robił. Mniej więcej w tym czasie mama stwierdziła, że dość już ma pracy w

pełnym wymiarze godzin, gotowania i sprzątania całego domu. I tak oto ojciec został powołany na szefa kuchni. 155 Pamiętam, że usłyszałem o tym, kiedy pewnego popołudnia wróciłem ze szkoły do domu, i naprawdę uwierzyłem, że ojciec jest tym podekscytowany. Powiedział, że zamierza przygotować jedno ze swoich ulubionych dań, które jadał, kiedy był dzieckiem. Zabronił nam wchodzić do kuchni, byśmy nie zobaczyli, co szykuje. — To niespodzianka. Ani Micah, ani Dana, ani ja nie wiedzieliśmy, co o tym myśleć. Jedyną potrawą, jaką ojciec kiedykolwiek ugotował sam, były kurze żołądki. Nie skrzydełka, nie nóżki czy piersi, lecz żołądki. Ojciec po prostu za nimi przepadał. Smażył ich cały talerz, a ponieważ w końcu w nich zasmakowaliśmy, nie ulegało wątpliwości, że to nie żołądki będą dzisiaj wieczorem ozdobą naszego stołu. Smażenie żołądków — smażenie czegokolwiek —- sprawiało, że w kuchni unosiły się smakowite zapachy. Tym razem jednak czuliśmy wyłącznie swąd —jak gdyby mąka przypaliła się na ogniu — i kilkakrotnie usłyszałem, jak mój tata wykrzykuje: „Ojej!" i spiesznie otwiera okno, by wywietrzyć kuchnię. Następnie wsunął głowę do salonu i powiedział: „Będziecie absolutnie zachwyceni!". Albo: „Gotowanie dla was, dzieciaki, to fantastyczna sprawa! Nie mogę się doczekać, żeby wypróbować więcej przepisów z mojego dzieciństwa. Naprawdę zaczynam chwytać, o co w tym chodzi!".

Wreszcie, po trzech czy czterech „ojej!", zawołał nas. Mama jeszcze nie wróciła z pracy, usiedliśmy więc do posiłku sami. Tata zdjął jedzenie z kuchenki i postawił je na stole. Były tam dwie rzeczy. Talerz grzanek i... i... Przyjrzeliśmy się bliżej, nie potrafiliśmy jednak rozpoznać, co to jest. Ale cokolwiek znajdowało się w misce — szaro-brązowe i grudkowate — przypominało zagęszczony sos pieczeniowy z drobinkami czegoś czarnego. W powoli tężejącej masie tkwiła łyżka. — Może odrobinę mi się przypaliło, ale powinno być smaczne. No, jedzcie. 156 Żadne z nas się nie poruszyło. — Co to jest, tatusiu? — odezwała się wreszcie Dana. — To fasola — odpowiedział. — Ugotowałem ją według mnie tylko znanego przepisu. Popatrzyliśmy znowu na miskę. Z pewnością nie wyglądało to na fasolę. I nie pachniało jak fasola. Miało niemal... nienaturalną woń. Skojarzyło mi się z karmą dla psów, częściowo strawioną, a następnie zwróconą. Ale w porządku, fasola, grzanki i... — A jakie jest główne danie? — spytałem. — Co masz na myśli? — Na przykład hamburger? Albo kurczę? — Do tej potrawy nie są konieczne. — A co to jest za potrawa? — dociekał Micah.

— Fasola na grzance — odparł ojciec, w jego głosie dźwięczała duma. — Mama nigdy wam tego nie gotowała, co? Wymieniliśmy spojrzenia, po czym wszyscy troje zgodnie pokręciliśmy głowami. Tata sięgnął po miskę. —- Kto pierwszy? Micah i ja ani drgnęliśmy. W końcu Dana odchrząknęła. — Ja poproszę, tatusiu. Ojciec rozpromienił się. Położył kawałek grzanki na jej talerzu i zaczął nabierać breję z miski. Była gęsta i twarda, musiał się naprawdę dobrze napracować łyżką. Gdy rozgrzebał masę, zapach stał się wręcz nie do zniesienia. Zauważyłem, że tata zmarszczył nos. — Jak już powiedziałem, może odrobinę mi się przypaliło, ale powinno być pyszne. Smacznego. — Zjesz trochę, tatusiu? — spytała Dana. — Nie, wsuwajcie we trójkę, ja tylko popatrzę. Wciąż rośniecie, trzeba wam dostarczyć energii. Micah? Tata zanurzył znowu łyżkę w misce, krzywiąc się, gdy usiłował nabrać fasoli, jak gdyby to były zmarznięte na kość lody. 157 — Nie, dziękuje.. Zostałem zaproszony na kolację do Marka. Nie chcę zepsuć sobie apetytu. — Nie wspomniałeś o tym wcześniej. — Chyba zapomniałem. Ale naprawdę muszę się zbierać. Powinienem tam być już dziesięć minut temu. Wstał szybko z krzesła i ulotnił się.

— W porządku. A ty, Nick? — Tak, poproszę — powiedziałem, podnosząc talerz. Umieściłem na nim grzankę. Przypalona gęsta fasolowa breja pacnęła na mój talerz niczym piłka baseballowa, omal nie spadając na stół. — Rozsmarujcie to — poradził nam tata. — Będzie lepsze. Zaczęliśmy z siostrą grzebać w stwardniałej brei — bezskutecznie próbując rozsmarować ją na grzankach — przerażeni myślą, że będziemy musieli włożyć to coś do ust. Jednakże gdy zrozumieliśmy, że nic da się dłużej odwlekać tej chwili, do kuchni weszła mama. — Cześć, dzieciaki! Jak się macie? Cieszę się, że was widzę... — Zatrzymała się, marszcząc nos. — Co tu tak cuchnie, u licha? — To kolacja - wyjaśnił tata. — Siadaj. Czekaliśmy na ciebie. Mama podeszła do stołu, zerknęła tylko najedzenie i powiedziała: — Dzieci, odnieście talerze do zlewu. — Ale... — zaprotestował tata. — Żadnych ale. Ugotuję spaghetti. Chcecie zjeść spaghetti? Pokiwaliśmy skwapliwie głowami i szybko wstaliśmy od stołu. — Świetnie. Wyjmijcie zakupy z mojego koszyka. Za kilka minut kolacja będzie gotowa. Nie wiem, jaki był tego powód, ale ojciec wcale nie wydawał się specjalnie zdenerwowany. Prawdę mówiąc, podejrzewam, że zwyczajnie to sobie zaplanował, bo od tamtego wieczoru nie wolno mu było dla nas gotować. I ilekroć mama narzekała,

158 że ojciec nie chce wziąć na siebie więcej domowych obowiązków, mógł szczerze powiedzieć: — Próbowałem. Ale mi nie pozwoliłaś. Ogólnie rzecz biorąc, jedzenie stało się w naszym domu rodzajem obsesji. Ponieważ nie było nas stać na smakołyki, jakie dostawały inne dzieci — ciasteczka, cukierki, batoniki i tak dalej — miewaliśmy napady żarłoczności, kiedy tylko trafiała się okazja. Jeśli zdarzyło się, że byliśmy z wizytą w czyimś domu, opychaliśmy się, czym tylko się dało, dopóki omal nie pękaliśmy z przejedzenia. Zjedzenie trzydziestu lub czterdziestu czekoladowych markiz za jednym posiedzeniem to była dla nas betka. Czasami zostawialiśmy kolegów w ich pokojach, zakradaliśmy się do kuchni, robiliśmy nalot na spiżarnię i jedliśmy jeszcze więcej. Tak samo działo się, kiedy mama popełniała szaleństwo, kupując coś słodkiego. Na przykład płatki śniadaniowe. Z reguły miewaliśmy w domu wyłącznie cheerios. Jeśli przypadkiem kupiła froot loops czy trix, natychmiast pałaszowaliśmy całe pudełko. Nic potrafiliśmy po prostu wyobrazić sobie, byśmy mogli zostawić je na rano. Nasze myślenie biegło następującym torem: „Jeśli nie zjem tego od razu, zrobi to moje rodzeństwo, a ja przecież zasługuję na swoją sprawiedliwą część". Napychaliśmy się, dopóki nas nie zemdliło. Pewnego razu, gdy każdy z nas wsunął w niecałe pół godziny po pięć dużych misek froot loops, siedzieliśmy obok siebie na kanapie ze wzdętymi brzuchami. — Zostało chyba jeszcze na jedną ostatnią miskę - rzekł Micah.

— Wiem, właśnie o tym myślałem. — Powinniśmy zostawić to dla Dany? — Nie. Absolutnie nie. Poprzednio zjadła ostatnią miskę. — Tak właśnie myślałem. Ale jestem okropnie najedzony. Nie przełknę już ani kęsa. 159 Poruszyliśmy się, próbując usadowić się wygodniej. W końcu Micah odwrócił się do mnie. — Podzielimy się? Pół na pół? — Dobra. Mój ojciec również lubił słodycze. Zawsze trzymał w domu zapas markiz w czekoladzie, ale znając własne dzieci, chował je skrzętnie w swoim gabinecie. To nas prowokowało do przetrząsania jego gabinetu w poszukiwaniu ciasteczek. Zwykle znajdowaliśmy je po kilku minutach i wykradaliśmy po jednym lub dwa dla każdego z nas, by nie zauważył ich braku. Następnie wracaliśmy po raz drugi i trzeci, zawsze przekładając pozostałe markizy, w nadziei, że opakowanie będzie wyglądało tak, jak gdyby nikt go nie mszał. Do czasu gdy tata wracał z pracy, zostawało tam zaledwie parę pokruszonych ciasteczek. Trzymając przed sobą prawie puste opakowanie, wpatrywał się w okruchy wybałuszonymi oczami. — Sępy! Moje dzieci są cholernymi sępami! — wrzeszczał, a my słyszeliśmy, jak szuka kluczyków. Gdy je znalazł, wsiadał do samochodu

i jechał do sklepu, by kupić kolejną paczkę markiz. Przez cały wieczór rzucał nam wściekłe spojrzenia ze swojego gabinetu. Nazajutrz poszukiwanie ciastek zaczynało się od początku. A kiedy je znaleźliśmy, zjadaliśmy je w sposób nieopanowany, dopóki nie pozostało z nich zaledwie kilka okruchów. — Sępy! — dobiegały nas jego krzyki. — Jesteście stadem CHOLERNYCH SĘPÓW! 160

Rozdział 10 Rarotonga, Wyspy Cooka 31 stycznia Ostatniego poranka na Wyspie Wielkanocnej wstaliśmy bardzo wcześnie na śniadanie i skończyliśmy je, gdy słońce zaczęło właśnie wschodzić. Wczesne wstawanie stało się regułą. Zwykle zaczynaliśmy śniadanie

o wpół do siódmej, a przed ósmą wyruszaliśmy na zwiedzanie. Przetransportowanie nas dokądkolwiek zajmowało cale godziny. Będąc grupą liczącą prawie dziewięćdziesiąt osób, z dwustoma walizkami bagażu, przypominaliśmy raczej wolno sunący karawan niż błyskawiczny oddział specjalny. Samolot odlatywał zazwyczaj koło dziesiątej rano. Normalnie 161 byliśmy już wtedy od pięciu godzin na nogach, niewiele w tym czasie robiąc. Te wczesne pobudki, późne kolacje, codzienne długie zwiedzanie i intensywne podróże w ciągu poprzednich siedmiu dni sprawiły, że pod koniec pobytu na Wyspie Wielkanocnej niemal wszyscy sprawiali wrażenie zmęczonych. A odbyliśmy dopiero jedną trzecią drogi przewidzianej programem wycieczki. Lot na Rarotonga, największą z piętnastu wysp archipelagu w południowej części Pacyfiku, znanych jako Wyspy Cooka, trwał siedem godzin. Podróżując wciąż na zachód, nadrobiliśmy kilka godzin i dotarliśmy na Rarotonga wczesnym popołudniem. Harmonogram nie przewidywał żadnego zwiedzania, popołudnie mieliśmy wolne, by odpocząć przed czekającym nas rano wylotem do Australii. Pobyt na Rarotonga był przerwą w czternastogodzinnym locie z Wyspy Wielkanocnej na Ayers Rock. Gdy wysiedliśmy z samolotu, na Rarotonga było parno i znacznie cieplej niż na Wyspie Wielkanocnej. Był to charakterystyczny dla wyspy

dzień — błękitne niebo, po którym płynęły kłębiaste chmury, zapowiadające deszcz późnym popołudniem, powietrze bardzo wilgotne i wiała stała lekka bryza. Sama wyspa zachwycała urodą. Główna droga biegła wokół wybrzeża, wznoszące się pośrodku szczyty pokryte bujną roślinnością tonęły w chmurach. Rarotonga, podobnie jak Wyspę Wielkanocną, zamieszkiwali pierwotnie Polinezyjczycy. Najbardziej zasłynęła z powodu kapitana Bligha i buntowników z Bounty, którzy zostali porzuceni na wyspach pod koniec osiemnastego wieku. Gdy dotarliśmy do hotelu, grupa się rozproszyła. Część osób postanowiła zjeść lunch, część schroniła się w pokojach, by uciąć sobie drzemkę. Niektórzy jednak woleli posiedzieć na plaży lub nad basenem. Kilka osób zdecydowało się nurkować z fajką. Micah i ja postanowiliśmy wynająć skutery, by zwiedzić wyspę. 162 Wyspa miała w przybliżeniu czterdzieści kilometrów w obwodzie i, podobnie jak w Anglii, ruch pojazdów był lewostronny, czyli przeciwny niż w Stanach. Mimo że musieliśmy się do tego przyzwyczaić, na drogach nie było tłoku i mknęliśmy nimi, zatrzymując się od czasu do czasu, by zrobić zdjęcia. Palmy ciągnęły się jak okiem sięgnąć i zastanawialiśmy się, czy Wyspa Wielkanocna również niegdyś tak wyglądała. Ta myśl nas zasmuciła. Choć Wyspa Wielkanocna była piękna w swej surowości, kontrast wydawał się szokujący. Wyspy Cooka są znane z czarnych pereł i obaj z Micahem zatrzymaliśmy się, by kupić je dla naszych żon. W ubiegłym tygodniu

mój brat rozmawiał dwukrotnie z Christine, a ja czterokrotnie z Cat. Żadna z rozmów nie trwała dłużej niż kilka minut. Nasze żony były bardziej zabiegane, ale robiły to samo co zwykle. I Micah, i ja przeżyliśmy szok, gdy uświadomiliśmy sobie, jak wiele miejsc zwiedziliśmy od czasu, gdy widzieliśmy się z nimi po raz ostatni. Jest coś ożywczego w jeździe skuterem, kiedy wiatr smaga ci twarz, toteż gdy okrążaliśmy wyspę, moje myśli błądziły. Z jednej strony myślałem o tym, że jesteśmy z Micahem niezależni, nie musimy przestrzegać żadnego harmonogramu, z drugiej zaś wróciłem wspomnieniami do dzieciństwa, do miejsc, w których mieszkaliśmy, i do rzeczy, które robiliśmy. Usiłowałem wyobrazić sobie, co robią w tej chwili moje dzieci i jak wygląda Cathy, gdy stoi rano przed lustrem. Ale na szczęście ani razu nie przyszła mi na myśl praca, nawet przez jedną chwilę. Po raz pierwszy od lat poczułem się wreszcie, jak gdybym był na wakacjach. Micah i ja wzięliśmy ze sobą kilka butelek wody i zatrzymaliśmy się na jednej z publicznych plaż na drugim końcu wyspy. Plaże były usiane koralami, a fale tuż za rafą wznosiły się wysoko, po czym rozbijały z hukiem o brzeg. Na plaży nie było nikogo poza nami dwoma, nie widzieliśmy stamtąd żad163 nych domów. Gdyby nie ledwie słyszalny szum przejeżdżających szosą samochodów, łatwo byłoby nam uwierzyć, że jesteśmy jedynymi ludźmi na wyspie.

Przez długi czas siedzieliśmy po prostu, przyglądając się falom. Ocean miał jasnoturkusową barwę i nawet z naszego punktu obserwacyjnego dostrzegaliśmy dno morza. Obok nas przepływały ławice kolorowych ryb, przyciągając nasz wzrok. Wiele wysp na południowym Pacyfiku ma swoje miejscowe gatunki. Niektórych ryb, występujących wokół Hawajów i Fidżi, nie można spotkać nigdzie indziej, co nasunęło mi pytanie, czy oglądamy w tej chwili gatunek, którego nie zobaczymy już nigdy więcej. — Proszę bardzo — powiedział Micah — oto powód, dla którego przybyliśmy na Rarotonga. Piękna plaża, piękna pogoda, zupełnie sami. Czy mogłoby być lepiej? — Nie przypomina to raczej naszych wakacji, kiedy wybraliśmy się do Wielkiego Kanionu, prawda? Micah wyszczerzył zęby w szerokim uśmiechu. — To była podróż, nie? — Super — odparłem. — To był koszmar — poprawił mnie. — Jesteś za młody, by pamiętać ją w sposób, w jaki ja zapamiętałem. W końcu omal nie doprowadziliśmy ojca do szału. Siedział za kółkiem przez cały dzień, zwiedzał, a potem koczowaliśmy w volkswagenie, ponieważ nic stać nas było na hotel. T zapomniałeś, że nie mieliśmy klimatyzacji? Podróżowaliśmy przez pustynię w środku lata, słońce prażyło przez szyby samochodu i dosłownie gotowaliśmy się w środku. Umieraliśmy z gorąca dniami i nocami, bezustannie narzekaliśmy. No i mocowaliśmy się, aż cali

ociekaliśmy potem, wrzeszcząc jak opętani. Tata był naprawdę w podłym nastroju. — Nasz tata? — spytałem z udawanym niedowierzaniem. — Pan Stadium Gotowości Bojowej? Chyba masz na myśli kogoś innego. Micah parsknął śmiechem. — Przypuszczam, że te chwile z ojcem tak bardzo wryły nam się w pamięć, bo ogólnie biorąc, był zdecydowanie spokojnym 164 facetem. Właściwie często nie zauważałem, że w ogóle jest w domu, a tu nagle — BACH! Nasz tata z ojca niespodziewanie zmienia się w budzącego potworny strach faceta. — A pamiętasz, jak zabrał nas do kina na premierę Obcego, ponieważ słyszał, że to najbardziej przerażający film, jaki kiedykolwiek nakręcono? Albo jak oglądaliśmy Miasteczko Salem w telewizji? Ile wtedy mieliśmy lat? Około jedenastu? — Mniej więcej. — Pozwoliłbyś Allie oglądać takie filmy? To znaczy za parę lat? Alli, jego pasierbica, miała dziesięć lat. — Nie ma mowy. Christine by mnie zabiła. Nic pozwoli mi nawet przynosić do domu wideokaset ze strasznymi filmami. — To samo jest z Cathy — rzekłem z westchnieniem. — Czy mówiłem ci kiedyś, że wypożyczyłem Srebrną kulę dla Milesa? — Nie. Co to takiego? — To film o wilkołakach. Stephen King napisał powieść Rok

wilkołaka, na której został oparty scenariusz, i pomyślałem, że Miles zechciałby może obejrzeć go razem ze mną. Przecież nasz tata właśnie tak robił, prawda? — I co? — Przez kilka miesięcy miał nocne koszmary. Cathy była straszliwie wściekła, piorunowała mnie bez przerwy wzrokiem, nie zdołasz sobie nawet tego wyobrazić, zresztą wciąż mi to wypomina, ilekroć proponuję, że pójdę z Milesem do kina. „Wolałabym, żeby nie miewał koszmarnych snów — ostrzega. — A jeśli się to zdarzy, to ty będziesz musiał siedzieć przy nim przez całą noc". Micah uśmiechnął się. — Nasze żony i dzieci chyba po prostu nie potrafią poznać się na dobrych horrorach tak jak my. — Szkoda — przyznałem. — Chciałem tylko przeżyć razem z Milesem coś, co przeżywaliśmy razem z tatą, kiedy byliśmy dziećmi. To tak jak wspólne chodzenie na ryby, do muzeów lub gra w piłkę. 165 — Rozumiem cię doskonale, braciszku — powiedział Mi-cah, obejmując mnie. — Musisz oddać tacie sprawiedliwość. Nauczył nas cenić to, co jest ważne w życiu. Gdy wróciliśmy do hotelu, postanowiliśmy ponurkować z fajką. Aczkolwiek nie była to dla mnie nowość, nurkowałem już z fajką na Karaibach i Hawajach, nigdy nie zrobiło to na mnie większego wrażenia niż tamtego dnia. W ciepłej, przejrzystej wodzie pływały tysiące

jaskrawoniebieskich rozgwiazd, barakud i kolorowych ryb rafowych, a lekki prąd pozwalał nam unosić się na powierzchni płytkiej wody niemal bez wysiłku. Nad naszymi głowami niebo zasnuło się chmurami, co uchroniło nas przez oparzeniem słonecznym. Pozostaliśmy w wodzie, nawet gdy zaczął padać deszcz. Potem zjedliśmy kolację na świeżym powietrzu w hotelowym patio. Zastanawialiśmy się, co robić późnym wieczorem. Odpoczywanie w pokoju hotelowym wydawało nam się stratą czasu. Barman — który był również naszym kelnerem — polecił nam rundkę po pubach, informując, że jeśli się na nią zdecydujemy, mikrobus podjeżdża pod hotel koło ósmej. Rundka po pubach wygląda praktycznie tak: przyjeżdża mikrobus, zabiera chętnych i przez cały wieczór wozi ich od jednego pubu do drugiego. Nie jest istotne, czy ktoś pije, czy nie. W swoim życiu zwiedziłem wiele miejsc i przekonałem się, że jedynie bezpośredni kontakt z ludźmi pozwala poznać kraj. Niemal wszyscy, których spotykałem w swobodnych sytuacjach, zachowywali się przyjaźnie. Większość ludzi na całym świecie lubi ćwiczyć swój angielski i słuchać o Ameryce. Nasz kraj, ze wszystkimi wadami, jest miejscem, które cudzoziemcy uważają za fascynujące i zarazem ciekawe. Podobają im się jedne rzeczy, nienawidzą innych, ale wszyscy mają swoje zdanie o Ameryce. Jednocześnie zawsze mnie uderza, jak bardzo są do siebie podobni, niezależnie od tego, gdzie 166

mieszkają. Ludzie na całym świecie nie tylko pragną mieć szansę polepszenia własnej sytuacji, lecz chcą, by ich dzieci miały więcej możliwości niż oni. Politycy zwykle nie cieszą się szacunkiem; podobnie demagodzy zarówno z prawej, jak i z lewej strony. Nasz barman nie był inny i choć poczuł się lekko zawiedziony, że nie mamy w planach podróży do Nowej Zelandii — jego kraju rodzinnego — dodał, że zwiedził kawałek Stanów Zjednoczonych. — Och, doprawdy? — rzekł Micah. — A gdzie byłeś? — W Los Angeles, San Francisco, Seattle, Las Vegas, Denver, Dallas, Nowym Orleanie, Chicago, Detroit, Filadelfii i Nowym Jorku. Podróżowałem po waszym kraju przez całe lato. — A widziałeś Wielki Kanion? — spytał Micah. — Oczywiście — odparł. — Wspaniały. I Mount Rushmore również. I olbrzymie sekwoje. Przepiękne. Ale moim ulubionym miejscem było Las Vegas. — Wygrałeś w Las Vegas? — zainteresowałem się. — Nie, wręcz przeciwnie. Grałem na automatach. Ale dobrze się bawiłem. To odlotowe miasto. Niesamowicie mi się podobało. A wy tam kiedyś byliście? — Jasne — odpowiedział Micah. — Z Sacramento to tylko godzina lotu samolotem. Barman pokręcił głową z zachwyconą miną. — Mówię znajomym: jeśli chcecie zobaczyć Amerykę, jedźcie do Vegas. Światła, przedstawienia, emocje... to jest Ameryka!

Podczas posiłku przyłączyła się do nas lekarka, Jill Hannah. Przez kilka ostatnich dni miała ręce pełne roboty, ponieważ wiele osób cierpiało na dolegliwości żołądkowe. Wydawała się apatyczna i gdy napomknęliśmy, że wypuszczamy się wieczorem, uniosła ze zdumieniem brwi. — Nie jesteście zmęczeni? 167 — Trochę — odrzekł Micah. — Ale ty też powinnaś się z nami wybrać. Będzie fajnie. — Dzięki, aleja kładę się spać. Ktoś jeszcze jedzie z wami? — Okaże się — powiedział Micah. — Za chwilę się rozpytamy. Nie było w tym nic dziwnego, że prawie wszyscy nam odmówili, nieważne, jak usilnie staraliśmy się, żeby nasza propozycja brzmiała zachęcająco. Namawialiśmy chyba ze trzydzieści osób, lecz jedynie Charles obiecał, że przyjdzie. Umówiliśmy się z nim o ósmej w holu. — Utniemy sobie tylko krótką drzemkę — rzekł Micah — a potem się spotkamy. Wróciliśmy do pokoju, położyliśmy się i błyskawicznie zapadliśmy w głęboki sen. Obudziliśmy się dopiero nazajutrz rano. Przy śniadaniu Charles podszedł do naszego stolika. — Gdzie byliście wczoraj wieczorem? Czekałem na was. Nastawiłem się na fantastyczną zabawę. — Strasznie nam przykro — przeprosił z zażenowaniem Micah. — Nie mogę uwierzyć, że bracia Sparksowie naprawdę padli z nóg.

— Czasem — powiedział Micah — wychodzi nam to na zdrowie. Gdy tylko Charles odszedł, pochyliłem się do Micaha. — W głowie mi się nie mieści, że przespaliśmy coś takiego. Wygląda na to, że się starzejemy, co? — Wiem, o czym myślisz. W college'u chyba nie znałem słowa „zmęczenie". Mogłem balować przez całą noc. Byłem okropnie zabawowy. — W college'u? — powtórzyłem z przekąsem. — Komu ty wciskasz kit? Odbijało ci już w szkole średniej. W tysiąc dziewięćset siedemdziesiątym dziewiątym roku Micah rozpoczął naukę w liceum i przez kolejne dwa lata mój 168 brat utrzymywał bardzo słabe kontakty z całą resztą rodziny. Osiągnął wiek, w którym zaczął otwarcie podawać w wątpliwość autorytet rodziców i zachowywał się po swojemu. Kiedy był nastolatkiem, sytuacja jeszcze się pogorszyła. Upijał się nad rzeką, a pewnego razu mama znalazła marihuanę w kieszeni jego dżinsów i zabroniła mu wychodzić z domu przez miesiąc. Zagroziła mu też, że wyśle go do szkoły wojskowej. W wieku piętnastu lat Micah wrócił do domu z przekłutym uchem. Mama zmusiła go do usunięcia kolczyka, jeszcze raz terroryzując go groźbą szkoły wojskowej. Zawsze nam nią groziła. I ojciec, i matka byli w szkole z internatem, oboje opowiadali nam o tym okropne historie, nieodmiennie kończąc słowami: „Ale przynajmniej nie była to szkoła wojskowa". W

dzieciństwie przerażała nas myśl o tych instytucjach, uważaliśmy, że zostały wymyślone przez samego szatana. Lecz Micah coraz mniej słuchał rodziców, doszedł bowiem do przekonania, że tak naprawdę donikąd go nie wyślą, choćby tylko dlatego, że rodziny nie byłoby na to stać. Toteż zachowywał się coraz gorzej i gorzej. Kiedy był w pierwszej klasie liceum w naszym domu panowała niezmiernie napięta atmosfera. Często podziwialiśmy z Daną odwagę, z jaką przeciwstawiał się mamie i ojcu. Wizerunek jest dla większości nastolatków bardzo ważny i Micah nie stanowił tutaj wyjątku. Miał powyżej uszu naszego ubóstwa i, co gorsza, wyglądu biedaka. W wieku szesnastu lat zatrudnił się jako pomywacz w lodziarni i zaczął oszczędzać pieniądze. Kupił sobie używany samochód i nauczył się go naprawiać, kupił sobie nowe ciuchy i zaczął umawiać się na randki. Wkrótce się zakochał i zaczął spędzać cały wolny czas z dziewczyną o imieniu Juli. Mama uważała, że jest jeszcze zbyt smarkaty na poważny związek z dziewczyną, i to również stanowiło kość niezgody. Kiedyś przyłapała ich w jego pokoju i rozpętało się piekło. Chyba nigdy nie widziałem matki bardziej wściekłej niż wtedy. Byłem w pobliżu, kiedy mama wmaszerowała do gabinetu 169 ojca. Tata nie miał prawie żadnego wpływu na wychowywanie nas, ale mama nie mogła już dłużej poradzić sobie bez jego pomocy. — Wychowywałam ich do tej pory — powiedziała. — Teraz twoja kolej.

Tata kiwnął tylko głową. Zapewne pomyślał, że lepsze to niż gotowanie czy sprzątanie. Pamiętam wieczory, kiedy Micah siadywał z ojcem w gabinecie. Tata był niebywale inteligentnym facetem, czytał niemal bez przerwy. Wykładał teorię zachowania na Uniwersytecie Kalifornijskim w Sacramento i przeczytał każdą możliwą książkę, jaka została napisana na ten temat. Serio. W jego gabinecie znajdowały się tysiące książek — upchnięte na półkach, ułożone w sterty na podłodze, zmagazynowane w kartonach — a nie było wśród nich nawet jednej nieprzeczytanej. Wieczorami siadywał zawsze przy biurku, z nogami opartymi o blat, pogrążony w lekturze. Czytał zdumiewająco szybko, przeciętnie kończył jedną lub dwie książki każdego wieczoru, robiąc przy tym notatki. Jego rozkład dnia bardzo się różnił od rozkładu pozostałych członków rodziny. Ponieważ prowadził zajęcia po południu, zwykle urzędował w gabinecie do piątej nad ranem, a potem spał do południa. Chociaż nasz ojciec zawsze trzymał drzwi do gabinetu otwarte, wiedzieliśmy wszyscy, że najlepiej czuł się w samotności. Był spokojnym, uważnym słuchaczem. Gdy rozmawiałem z jego współpracownikami, zawsze uderzało mnie, że wyraźnie za nim przepadają. Tata potrafił słuchać rozmaitych bajdurzeń, nigdy nie czując potrzeby, by przerwać. Ani też nie narzucał się nieproszony z radami. Wyjaśniał natomiast twój problem — wyrażając inaczej to, co powiedziałeś, w sposób krystalizujący twoje myśli i pozwalający ci rozwiązać go samodzielnie.

Gdy rozmawiał z Micahem — i później ze mną — stosował zawsze tę samą strategię. Pytał, o co chodziło w tej konkretnej sytuacji, i słuchał, gdy mu się wywnętrzałeś. Im więcej mówił 170 Micah — lub ja — tym mniej on się odzywał. Czasami ta jednostronna rozmowa trwała ponad godzinę. Na ogół wychodziliśmy z jego gabinetu z jaśniejszym umysłem, w przekonaniu, że jest jednym z najinteligentniejszych ludzi na całym świecie. Na koniec tata powtarzał nam trzy żelazne zasady, których mieliśmy bezwzględnie przestrzegać w naszych szczenięcych latach, a mianowicie: A. Nie prowadź samochodu, jeśli piłeś. B. Nie zrób dziecka dziewczynie. C. Wracaj do domu przed swoją „godziną policyjną" — o północy w pierwszej klasie liceum, a potem o pół godziny później w każdej następnej klasie. Nawiasem mówiąc, tata był bardzo przenikliwy, wymagając od nas przestrzegania owych konkretnych reguł. Osiągaliśmy wiek, w którym ten czy inny z wymienionych punktów mógł przysporzyć problemów, ponieważ jednak respektowaliśmy już wszystkie, przyjęliśmy je wówczas jako całkiem rozsądne. Co nawet ważniejsze, od tak dawna byliśmy zdani na siebie, że większe wymagania wydałyby się nam drakońskie (środki niewystarczające i podjęte zbyt późno) i bez wątpienia doprowadziłyby do otwartego buntu. Te jednak były najwyraźniej dobrze przemyślane i Micah zgodził się im podporządkować.

I trzeba przyznać, że się do tych trzech zasad stosował, ale wyłącznie do nich. Wszystko inne było do wzięcia i przez następne dwa lata Micah przeciągał w różnych sprawach strunę. Pamiętam jak moi rodzice zamartwiali się o niego. — On jest coraz bardziej rozwydrzony — mówiło jedno. — Co my zrobimy? — Nie mam pojęcia — odpowiadało drugie. Tamten rok przyniósł zmiany również dla mnie. Zacząłem brać udział w zawodach lekkoatletycznych i choć nie osiągałem 171 najwyższych wyników, okazałem się jednym z lepszych wśród uczniów pierwszej klasy, będących członkami drużyny. Nie było to nic nadzwyczajnego, ponieważ w biegach długodystansowych startowała zaledwie garstka zawodników. Mimo to uwielbiałem lekkoatletykę, a los zrządził, że w Fair Oaks mieszkał również legendarny lekkoatleta. Billy Mills, Indianin z plemienia Siuksów Oglala, dorastający w biedzie w Black Hills w Dakocie Południowej, zdobył złoty medal olimpijski w biegu na dziesięć tysięcy metrów w Tokio w tysiąc dziewięćset sześćdziesiątym czwartym roku. Należy do najciekawszych postaci w historii olimpijskiej lekkoatletyki. Jest jedynym Amerykaninem, który zwycięży! w igrzyskach olimpijskich w biegu na dystansie dziesięciu tysięcy metrów, a potem potwierdził swój talent pobijając rok później rekord świata. Kilka lat wcześniej czytałem o nim w jednym z wielu almanachów, które

studiowałem jako dziecko, i zafascynowała mnie jego historia. Kiedy dowiedziałem się, że mieszka w Fair Oaks,. wpadłem w szał radości. Pamiętam, jak pobiegłem do kuchni, żeby powiedzieć o tym mojej mamie. — Ach, Billy — powiedziała, skinąwszy głową. — Znam Billy'ego i jego żonę Pat. Otworzyłem szeroko oczy. — Naprawdę? — Tak — odparła spokojnie. — Kupują u nas okulary. To przesympatyczni ludzie. Gapiłem się na nią bez słowa, myśląc, że oto stoję obok kogoś, kto ni mniej, ni więcej, lecz rozmawiał z prawdziwym amerykańskim bohaterem. Dla dzieciaka było to niesamowicie ekscytujące. Ogarniało mnie szalone podniecenie, gdy dostrzegałem Billy'ego, jak wchodzi do sklepu (zapamiętałem z fotograficzną dokładnością, jak wygląda) lub do restauracji, nie potrafiłem jednak zdobyć się na odwagę, by podejść do niego i przedstawić się. Kiedy dowiedziałem się, że w miejscowym liceum odbywają się nieformalne dzielnicowe mityngi lekkoatletyczne, postanowi172 lem wziąć w nich udział, spodziewałem się bowiem, że go tam spotkam. I słusznie. Gdy go zobaczyłem, dosłownie mnie zamurowało. Przyglądałem się, jak chodzi, i myślałem: „Tak porusza się najszybszy

człowiek na świecie", i starałem się go naśladować. Rzecz jasna, chciałem mu zaimponować talentem, szczerze mówiąc jednak, to mi się nie udało. Billy miał trzy córki i jego najmłodsza brała udział w zawodach. W przeciwieństwie do mnie była świetna i nigdy nie przegrała nawet jednego biegu. Poznanie przeszłości Billy'ego skłoniło mnie do czytania 0 innych wspaniałych zawodnikach. Chciałem biegać jak Henry Rono, Sebastian Coc czy Steve Ovett, lecz wszystko to było jedynie marzeniem. Mimo to wstąpiłem do drużyny biegaczy 1 stopniowo zaprzyjaźniłem się z Haroldem Kuphaldtem, uczniem trzeciej klasy, który również był w drużynie. Podobnie jak Billy Harold był niemal legendą, choć na poziomie szkoły średniej. Był jednym z najszybszych biegaczy w kraju (ustanowił krajowy rekord w biegu na trzy tysiące metrów dla uczniów klas trzecich i przez jakiś czas go utrzymał) i wielbiłem go z daleka, tak samo jak Billy'ego. Między światem pierwszoklasistów a światem uczniów klas starszych istniała kolosalna różnica. A jednak pewnego popołudnia, pod koniec sezonu, nasza drużyna wystąpiła razem i okazało się, że biegnę obok Harolda. A potem zaczęliśmy gadać. — Przyglądałem ci się kiedyś, gdy biegłeś — rzekł po dłuższej chwili przyjaznego milczenia. — Możesz być świetny, jeśli nad tym popracujesz. Nie tylko dobry, lecz świetny. Masz wrodzone zdolności. Nie pamiętam w ogóle późniejszego biegu. Miałem wrażenie, że frunę w powietrzu, porwany wypowiedzianą przez niego pochwałą. Nikt nie

mógłby wyrazić opinii, która znaczyłaby dla mnie więcej. Te słowa nie tylko podsyciły moje marzenia, lecz wstrząsnęły mną do głębi, poruszyły tę cząstkę, która zawsze pragnęła aprobaty rodziców. Powiedział, że mogę być świetny. Że mam wrodzone zdolności... 173 Poprzysiągłem sobie w tamtej chwili, że dopnę tego, by jego słowa stały się ciałem, i zamiast obijać się w lecie, jak to miałem w zwyczaju, postanowiłem trenować. Trenowałem zawzięcie — intensywniej niż podczas sezonu - - i im więcej trenowałem, tym chętniej to robiłem. Biegałem dwa razy w ciągu dnia, częstokroć w warunkach, gdy temperatura przekraczała trzydzieści osiem stopni. Zdarzało się nieraz, że biegałem dopóty, dopóki z wysiłku nie chwytały mnie wymioty. Wbrew opinii Harolda nie byłem urodzonym sportowcem, lecz nadrabiałem brak talentu dobrymi chęciami oraz staraniami. Tymczasem mój brat pracował i zarabiał pieniądze. W ciągu minionych dwóch lat odrobinę dojrzał i szybko stawał się mężczyzną. I to przystojnym mężczyzną. Jeśli dodać do tego naturalną pewność siebie i wdzięk, nic dziwnego, że wkrótce płeć przeciwna nie potrafiła mu się oprzeć. To, że miał stałą dziewczynę, wyraźnie nie stanowiło przeszkody. Dziewczęta lgnęły do niego jak muchy do miodu lub podziwiały go z daleka. Mój brat po prostu działał na dziewczyny jak magnes. Nie odnosiło się to do mnie. Byłem niższy od Micaha, miałem chude ręce i nogi i brakowało mi pewności siebie, tak typowej dla mojego brata. Nie przejmowałem się tym jednak. Bieganie stworzyło mi szansę wybicia

się, pod warunkiem że włożę dużo pracy w trening, i tamtego lata zacząłem koncentrować się wyłącznie na nim, rezygnując ze wszystkiego innego. No, prawie wszystkiego. Podobnie jak rodzice niepokoiłem się o Micaha. Pod koniec lata po długich namowach przekonałem go, by przyłączył się do mojej drużyny przełajowej. Spodziewano się, że drużyna, z Haroldem na czele, będzie jedną z najlepszych w całym stanie i wyjedzie na mityng zarówno do Bay Area, jak i do Los Angeles, gdzie po zawodach będziemy mieli okazję zwiedzić parki rozrywki lub nadmorskie promenady — miejsca, w których normalnie nie bywaliśmy z braku pieniędzy lub okazji. 174 — Musisz tylko biec na tyle szybko, żeby znaleźć się w pierwszej siódemce — kusiłem go — a czeka cię kupa frajdy, nawet sobie nie wyobrażasz. W końcu dal się namówić. Gdy już zaczął biegać, bardzo prędko znalazł się w pierwszej siódemce. Nasza drużyna okazała się niepokonana, Harold przeważnie również. Niemal na każdym mityngu bił rekordy bieżni i ostatecznie zajął drugie miejsce w ogólnokrajowych mistrzostwach szkół średnich. Chociaż Micah nie skoncentrował się na bieganiu aż w takim stopniu jak ja, z rozpaczliwą determinacją, żeby osiągać znakomite wyniki, to jednak zmienił się na lepsze. Stał się częścią drużyny, drużyny, która na niego liczyła, i — nic w tym dziwnego, biorąc pod uwagę sposób, w jaki

był wychowywany — potraktował ten obowiązek bardzo serio. Stopniowo przestał szukać guza i im więcej sukcesów odnosiła drużyna, tym bardziej był dumny, że do niej należy. Zdawało się, że nie przeszkadza mu, że jestem od niego szybszy. Prawdę mówiąc, to on zawsze pierwszy gratulował mi osiągniętego wyniku. Jednakże ważniejsze dla mnie było, że znowu, po trwającej kilka lat przerwie, spędzaliśmy razem czas. A najbardziej ze wszystkiego cieszyło mnie, że sprawia nam to przyjemność. Druga klasa liceum przyniosła duże zmiany w moim życiu. Nie tylko pokochałem lekkoatletykę i bieganie, lecz wreszcie byłem fizycznie sprawniejszy od mojego brata. Jednocześnie starałem się zdobywać jak najlepsze stopnie. Niestety stawało się to coraz bardziej moją obsesją. Nie dość że chciałem dostawać najwyższe oceny, to w dodatku pragnąłem być najlepszy z każdego przedmiotu. Zacząłem również pochłaniać powieści. Moja matka, podobnie jak ojciec, była gorliwą czytelniczką i dwa razy w miesiącu 175 chodziła do biblioteki, gdzie wypożyczała sześć do ośmiu książek. Czytała wszystkie od deski do deski. Szczególnie lubiła Jamesa Hcrriota i Dicka Francisa. Co do mnie, odkryłem klasykę — między innymi Don Kichota, Powrót ziomka, Zbrodnią i karę, Ulissesa, Emmę i Wielkie nadzieje, poza tym stałem się fanem Stephena Kinga. Ponieważ wychowałem się na horrorach, jego powieści trafiły wc właściwą strunę i

czytałem je wielokrotnie, czekając z niecierpliwością na wydanie kolejnego tytułu. Również w drugiej klasie zacząłem chodzić z moją pierwszą prawdziwą dziewczyną. Miała na imię Lisa i podobnie jak ja trenowała biegi przełajowe. Była o rok młodsza ode mnie i los zrządził, że jej ojcem był Billy Mills, mój bohater z chłopięcych lat. Spotykaliśmy się przez następne cztery lata i zakochałem się nic tylko w Lisie, lecz w całej jej rodzinie. Billy i Pat tym się różnili od moich rodziców, że najwyraźniej szczerze radowali się moimi osiągnięciami. Co więcej, Billy rozmawiał ze mną o moim treningu i celach, jakie pragnę osiągnąć, i potrafił sprawić, że wierzyłem, iż zdołam tego dokonać. Prowadziłem bardzo aktywne życie. Pomiędzy szkołą, bieganiem, odrabianiem lekcji i Lisą miałem niewiele czasu na cokolwiek innego. Nie miałem też pierhędzy i zacząłem uświadamiać sobie, żc ta sytuacja nie sprzyja randkom. Ponieważ nasi rodzice nie dawali nam kieszonkowego ani też nie sięgali do portfela, jeśli chcieliśmy wybrać się do kina, postanowiłem pójść w ślady brata. Gdy skończył się sezon biegów przełajowych, zatrudniłem się jako pomywacz w tej samej restauracji, w której pracował Micah. Na początku pracowałem wieczorami, aż do zamknięcia lokalu, dwa dni w tygodniu. Po kilku miesiącach pracowałem już trzydzieści pięć godzin tygodniowo i awansowano mnie na pomocnika kelnera. Ostatecznie zostałem kelnerem i razem z napiwkami zarabiałem całkiem ładną sumkę jak na ucznia szkoły średniej. Miałem wyliczoną każdą minutę, byłem na nogach od

siódmej rano prawie do 176 północy, przez siedem dni w tygodniu, i ten rozkład dnia w zasadzie nie zmienił się do czasu, gdy dwa łata później ukończyłem szkołę. Podczas biegów treningowych często rozmawialiśmy z Mi-cahem zarówno o przeszłości, jak i o przyszłości. Czasem o marzeniach, kiedy indziej o pieniądzach. — Czy choć na chwilę przestajesz myśleć, jak nam doskwierała bieda, kiedy byliśmy młodsi? — spytał mnie kiedyś. — Zdarza się. Ale szczerze mówiąc, nigdy tak naprawdę nie zdawałem sobie sprawy z naszego ubóstwa, dotarło to do mnie dopiero dwa lata temu. — Nienawidziłem ubóstwa — powiedział. — Zawsze go nienawidziłem. Nie wiem, co będę robił, gdy dorosnę, ale nie będę biedny. Przed trzydziestym piątym rokiem życia chcę zostać milionerem. Nie wiem, jak tego dokonam, ale takie są moje zamiary. — Uda ci się — zapewniłem go. — A ty? — Ja chcę zostać milionerem przed trzydziestką — odparłem z uśmiechem. Micah nic nie odpowiedział. Biegliśmy w zgodnym rytmie, nasze stopy uderzały o ziemię z niemal idealną precyzją. — I co ty na to? — spytałem go wreszcie. — Uważasz, że mi się nie uda?

— Nie wiem — odrzekł. — Po prostu wydaje mi się, że trzydzieści pięć lat brzmi bardziej realistycznie. — 1 co zamierzasz zrobić, żeby zrealizować swoje plany? — Bo ja wiem? A ty? — Nie mam zielonego pojęcia. Micah i ja biegaliśmy razem, pracowaliśmy razem, a w wolnym czasie zaczęliśmy spędzać czas z tymi samymi kolegami. 177 Harold, Mike Lee (jeszcze jeden członek drużyny przełajowej), Trący Yeates (mistrz stanu Kalifornia w zapasach), Micah i ja nazwaliśmy sami siebie Grupą Operacyjną. Pomimo naszej wspaniałej reputacji wzorowych uczniów-sportowców, wiedliśmy wszyscy życic na podobieństwo doktora Jekylla i pana Hyde'a. To z nimi upiłem się po raz pierwszy w życiu, poza tym znajdowaliśmy niesamowitą frajdę w używaniu sztucznych ogni w sposób niezupełnie rozsądny czy nawet zgodny z prawem. Regularnie detonowaliśmy skrzynki pocztowe różnych kolegów, krzycząc z radości, gdy wylatywały w powietrze z głośnym buuum. Albo spowijaliśmy ich domy taką ilością papieru toaletowego, że wyglądały, jak gdyby wieczorem zasypał je śnieg. Pewnego razu przed Bożym Narodzeniem szliśmy ulicą, na której każdy dom był udekorowany migoczącymi lampkami. Przez następne dwie godziny — uważając to za świeeetny dowcip — wykręciliśmy wszystkie żarówki i zapełniliśmy nimi sześć plastikowych worków na śmiecie. W wyniku naszej akcji

domy wyglądały, jak gdyby nawiedził je Grinch. Nie potrafię naprawdę wyjaśnić, dlaczego robiliśmy takie rzeczy. To niepoważne i żenujące, ale podejrzewam niestety, że gdybyśmy mieli szansę przeżycia tych lat ponownie, pewnie zrobilibyśmy to jeszcze raz. Z powodu mnóstwa czasu spędzanego razem mój brat i ja znowu staliśmy się sobie bliżsi. Jednakże nasze stosunki się zmieniły. Nie byliśmy już tylko braćmi, staliśmy się bliskimi przyjaciółmi. Od drugiej klasy nigdy się już o nic nie pokłóciliśmy ani nic pobiliśmy. Wiosną mój brat i ja braliśmy udział w tych samych zawodach i moje treningi zaczęły przynosić efekty. Ze mną jako zaczynającym i Haroldem jako kończącym ustanawialiśmy rekord za rekordem i nasza drużyna w sztafecie mieszanej osiągnęła najlepszy czas w kraju. Harold wygrał mistrzostwa stanowe w biegu na dystansie trzech tysięcy metrów, a mój czas na osiemset metrów był najlepszy wśród drugoklasistów w całym kraju. 178

Z mojej rodziny jedynie Micah był na miejscu, by mnie dopingować. Rodzice rzadko bywali na mityngach. Prawdę mówiąc, w całej mojej karierze tylko raz widzieli, jak biegam — i biję rekordy. Mimo że niektórzy mogli uważać brak zainteresowania moich rodziców za co najmniej dziwny, ja się tym nigdy nie przejmowałem. Przecież nie kibicowali również Micahowi ani nic przyglądali się ćwiczeniom Dany. Co ważniejsze, robiliśmy to wszystko dla siebie. Od tak dawna byliśmy pozostawieni samym sobie, że nie spodziewaliśmy się, iż rodzice przyjdą na jakiekolwiek imprezy z naszym udziałem. Myślę, że wszyscy troje rozumieliśmy, że nasi rodzice są straszliwie zabiegani — praca, utrzymanie domu, codzienne obowiązki, zajmowanie się nami i borykanie się z finansami — i wydawało nam się nie fair prosić ich, by poświęcili nam również swoje weekendy, kiedy zdawaliśmy sobie sprawę, że inne zajęcia są dla nich bardziej relaksujące.

179 Mama na przykład ogromnie lubiła prace w ogródku lub w domu, nic nie sprawiało jej większej przyjemności od sadzenia drzewek i krzewów

albo malowania któregoś z pokojów. Ilekroć wracałem z zawodów, miała na policzkach smugi ziemi lub farby. Jej dżinsy były poplamione jak u robotnika. Dla mojego taty weekendy stanowiły okazję, by podgonić pracę w cichym domu i przyjemność sprawiało mu ustawianie — oraz przestawianie — książek na półkach. I niewątpliwie miło było mieć przez chwilę spokój w domu. Żadne z nas nigdy nie dowiedziało się, czy rodzice wykorzystują naszą nieobecność, by pobyć trochę ze sobą. Zawsze byli szalenie dyskretni, jeśli chodzi o ich stosunki intymne, i niewiele mówili o wspólnie spędzanych dniach. A żadnemu z nas nigdy nawet nic przyszło do głowy, by o to spytać. Micah trenował ze mną następnego lata i w ostatniej klasie stał się jednym z lepszych biegaczy w naszym regionie. Na większości mityngów obaj zajmowaliśmy miejsca w pierwszej trójce, lecz Micah nigdy nie traktował biegania tak poważnie jak ja. Po ukończeniu szkoły średniej Micah rozpoczął studia na stanowym Uniwersytecie Kalifornijskim w Sacramento i zamiast na nauce, skupił wysiłki na cieszeniu się życiem. Umawiał się z pięknymi dziewczętami, szalał na nartach, zjeżdżał na desce snowboardowej i zakochał się w górskich rowerach. Pływał łódką, jak również na nartach wodnych, spędzając weekendy w San Francisco, nad jeziorem Tahoe lub w Yosemite. Spływał tratwą i koniec końców opanował tę sztukę na tyle dobrze, że został instruktorem. Był członkiem załogi jachtu biorącego udział w wyścigach organizowanych podczas weekendów. Przeniósł się do mieszkania w pobliżu campusu i włóczył się z innymi studentami po

barach i nocnych klubach. Chyba co weekend robił coś nowego, coś podniecającego, 180 upajając się swoją nowo odkrytą wolnością. Mimo to miał dobre wyniki w nauce i pracował jako stażysta w agencji handlu nieruchomościami. Ja natomiast w ostatniej klasie szkoły średniej byłem kłębkiem nerwów. Dobre oceny stały się moją obsesją. Jako celujący uczeń miałem wygłaszać mowę pożegnalną w imieniu wszystkich kolegów i nie chciałem, by ten zaszczyt wymknął mi się w ostatniej chwili z rąk. Wiedziałem poza tym, że jeśli w dalszym ciągu będę osiągał takie dobre wyniki w nauce, mam szansę na stypendium — taki sobie postawiłem cel — musiałem jednak otrzymać propozycję, ii na to trzeba było czekać prawie do kwietnia. W dalszym ciągu pracowałem przez trzydzieści pięć godzin tygodniowo, ii każdą chwilę wolnego czasu, jaki udawało mi się wygospodarować, spędzałem z moją dziewczyną. Stres spowodowany usiłowaniem, by to wszystko jakoś pogodzić, doprowadził do okresów koszmarnej bezsenności. Sypiałem w nocy po niespełna trzy godziny i nieustannie byłem podminowany. W głębi duszy zazdrościłem Micahowi. Podziwiałem jego zdolność do normalnego życia, bez wewnętrznego przymusu osiągania sukcesu. Na szkolnych korytarzach słuchałem, jak koledzy opowiadali o swoich weekendach nad Folsom Lake lub o tym, jak świetnie się bawili w Squaw Valley. Może powinienem również spróbować trochę się rozerwać,

podszeptywał mi mój głos wewnętrzny, lecz usiłowałem go zagłuszyć. Kręcąc głową, powtarzałem sobie, że nie mam czasu, że nie mogę ryzykować kontuzji, że jestem zbyt blisko mety, żeby teraz wszystko zaprzepaścić. Niekoniecznie jednak byłem szczęśliwy. Moje dążenia stały się celem samym w sobie i urzeczywistnianie ich dawało mi niewiele radości. Mimo to jakoś przetrwałem. 1 tak jak pragnąłem, wygłosiłem mowę pożegnalną jako celujący uczeń. Miesiąc wcześniej, po uzyskaniu jednego z najlepszych czasów na osiemset metrów w kraju, otrzymałem pełne stypendium 181 lekkoatletyczne na Uniwersytecie Notre Dame. Trzy miesiące później mieszkałem w South Bend w Indianie, przeszło trzy tysiące kilometrów od rodziny. Jakaś cząstka mnie nie chciała wyjechać do college'u. Jeśli czyjeś dzieciństwo wygląda tak jak moje, to siłą rzeczy tworzą się więzy emocjonalne z rodziną. Brat, siostra i rodzice byli jedynym niezachwianym oparciem w moim życiu i choć wiedziałem, że rozstanie jest nieuniknione, przerażała mnie myśl o nim. Mimo że napisałem wiele o Micahu i o sobie, nie chciałbym pozostawić wrażenia, że siostra była dla mnie mniej ważna. We wczesnych latach bawiłem się z nią tyle samo co z Micahem, choć w zupełnie inny sposób. To jej opowiadałem o naszych rozmaitych ryzykownych przygodach. To jej zwierzałem się, kiedy miałem problemy

w moim związku z Lisą. To z nią rozmawiałem o moich wszystkich przeżyciach w okresie dorastania, i wydaje mi się, że to moja siostra najlepiej rozumiała, dlaczego stałem się takim a nie innym człowiekiem. Co więcej, siostra kochała mnie i chyba jedynie ona nauczyła mnie patrzeć na pewne rzeczy z dystansem. Moje zmagania zawsze były jej zmaganiami i vice versa. I gdyby ktoś spytał mojego brata, powiedziałby o niej dokładnie to samo, ponieważ łączyły go z Daną takie same stosunki. Pamiętam, jak pod koniec mojej ostatniej klasy liceum usłyszałem, że Dana płacze w swojej sypialni. Zapukałem i wszedłem do środka. Moja siostra siedziała na łóżku z twarzą ukrytą w dłoniach. — Przytrafiło ci się coś złego? — spytałem, siadając obok niej. — Wszystko. —* Nie, nie. Powiedz, co się stało. — Nienawidzę mojego życia — odparła. — Dlaczego? — Dlatego że — chlipnęła — nie jestem ani trochę podobna do ciebie ani do Micaha. 182 — Nie rozumiem. — Wy obaj macie wszystko i we wszystkim jesteście świetni. Otacza was grono bliskich przyjaciół, osiągacie dobre wyniki w sporcie, zbieracie same dobre oceny. Jesteście lubiani i obaj macie dziewczyny. Każdy was zna, wie, kim jesteście, i chce być do was podobny. A ja w

niczym was nie przypominam. Zupełnie jakbyśmy pochodzili od innych rodziców. — Ty zawsze byłaś lepsza — zapewniłem ją. — Jesteś najmilszą osobą, jaką znam. — I co z tego? Nikogo to nie obchodzi. Wziąłem ją za rękę. — Powiedz mi, co tak naprawdę cię trapi? Dana nie chciała mi odpowiedzieć. Powiodłem w milczeniu spojrzeniem po pokoju. Podobnie jak u większości nastolatek na ścianach wisiały zdjęcia z rozmaitych magazynów. Na komódce stała kolekcja dzwonków oraz ceramicznych koników. Na niskim stoliku leżały Biblia i różaniec, a nad łóżkiem wisiał krucyfiks. Wyciągnięcie od niej czegokolwiek zajęło mi długą chwilę. — Holly została zaproszona na bal trzecich klas. Holly była najlepszą przyjaciółką mojej siostry. Od lat stanowiły nierozłączną parę. — To dobrze, prawda? Kiedy nie odpowiadała, serce mi się ścisnęło, zdałem sobie bowiem nagle sprawę, dlaczego jest taka przygnębiona. — Ale jest ci przykro, bo ciebie nikt nie zaprosił. Dana wybuchnęła znowu płaczem. Otoczyłem ją ramieniem. — Ciebie też ktoś zaprosi — rzekłem kojącym tonem. — Jesteś wspaniałą dziewczyną, śliczną i miłą. Ten, kto cię nie zaprasza, jest zbyt tępy, by rozumieć, co traci. - To ty czegoś nie rozumiesz — powiedziała. — Ty i Micah... cóż,

wszystkie dziewczynki uważają was obu za fajnych chłopaków i powtarzają mi w kółko, jakie mam szczęście, że jesteście moimi braćmi. Ale ciężko jest... to znaczy nikt nigdy nie mówi, że jestem ładna. 183

— Jesteś ładna — potwierdziłem z naciskiem. — Nie — zaprzeczyła. — Nie jestem. Raczej przeciętna. Widzę to przecież w lustrze. Płakała dalej, nie chcąc powiedzieć już nic więcej. Kiedy w końcu wyszedłem z pokoju, uświadomiłem sobie po raz pierwszy, że moja siostra zmaga się z takimi samymi obawami jak każdy. Po prostu zawsze to ukrywała. Ale byłem przekonany, że ją ktoś zaprosi. Zapewniając ją o tym, mówiłem absolutnie poważnie. Dni mijały, a żaden chłopak nie przyjechał na białym koniu, niczym książę w lśniącej zbroi, i widziałem cierpienie i rozczarowanie malujące

się na jej twarzy. Dobijała mnie myśl, że nikt nie dostrzega, jak absolutnie wyjątkową dziewczyną jest Dana, jak wiele miłości ma do ofiarowania komuś, kto zwyczajnie o to poprosi. Uwielbiałem moją siostrę w taki sam sposób, w jaki zawsze uwielbiałem brata i — zapewne tak jak moi rodzice — odczuwałem potrzebę, by ją chronić. Toteż pewnego wieczoru, mniej więcej tydzień przed balem, wszedłem do pokoju siostry. Skoro jej przyjaciółki uważały mnie za przystojniaka, skoro twierdziły, że jestem taki lubiany, to niech zobaczą, jak świetnie potrafimy się razem bawić. Dla 184 mnie nie miało znaczenia, że jesteśmy bratem i siostrą, byłbym dumny z tego, że zobaczą nas razem, i pragnąłem, żeby dowiedział się o tym cały świat. — Dano — spytałem poważnie — czy pójdziesz ze mną na bal? — Nie wygłupiaj się — odparła. — To będzie super zabawa — obiecałem, — Zabiorę cię na kapitalną kolację, wynajmę limuzynę i przetańczymy całą noc. To będzie twoja najwspanialsza randka w życiu. Dana uśmiechnęła się, lecz pokręciła przecząco głową. — Nie, dzięki. I tak nie mam ochoty iść. To dla mnie skończona sprawa. Nieważne. Zawahałem się, próbując połapać się, czy mówi prawdę. — Jesteś pewna? Dla mnie to bardzo ważne. — Tak, jestem pewna. Ale dziękuję za zaproszenie. Zmierzyłem ją

spojrzeniem. — Łamiesz mi serce, wiesz o tym. Na ustach Dany pojawił się nikły, smutny uśmiech. — To zabawne — powiedziała. — Micah użył dokładnie tych samych słów. — Co masz na myśli? — On też zaprosił mnie na bal. Wczoraj. — I z nim również nie masz zamiaru pójść? — Nie. Zarzuciła mi ramiona na szyję i uściskała mnie. Potem pocałowała mnie w policzek. — Ale chcę, byś wiedział, że obaj jesteście najlepszymi braćmi, jakich mogłaby sobie życzyć siostra. Kiedy myślę o was, ogarnia mnie uczucie wielkiej dumy. Jestem najszczęśliwszą dziewczyną na świecie i bardzo was obu kocham. Poczułem ściskanie w gardle. — Och, Dano — wykrztusiłem z trudem. — Ja też cię kocham. 185

Rozdział 11 Ayers Rock, Australia 2—3 lutego Jeśli nie podróżowało się nad Pacyfikiem, trudno objąć umysłem, jaki naprawdę jest ogromny. Lecieliśmy cztery godziny na Wyspę Wielkanocną, potem jeszcze siedem na Rarotonga. Podróż do Brisbane w Australii zajęła kolejne siedem godzin. Przekroczyliśmy podczas niej linię zmiany daty, a stamtąd mieliśmy przed sobą następne trzy godziny do osiągnięcia ostatecznego celu podróży, czyli Ayers Rock w Parku Narodowym Uluru-Katatjuta, w samym sercu australijskich pustynnych terenów. Przekroczenie linii zmiany daty tylko wydłużyło naszą podróż. Człowiek ma dziwne uczucie, kiedy uświadamia sobie, że dzień jak gdyby zniknął z jego życia. Poza tym zabawiliśmy 186 w Brisbane dwie godziny. W sumie byliśmy w drodze przeszło

dwanaście godzin, co mnie zadziwiło, bo zdałem sobie sprawę, że wyruszając, byliśmy już w połowie oceanu. Kiedy znaleźliśmy się w końcu w naszym hotelu, wszyscy bez wyjątku wyglądali na bardzo znużonych podróżników. W holu można się było zapisać na wycieczki na jutrzejszy dzień. Ponieważ cała grupa chciała zwiedzić Ayers Rock po południu, ranek mogliśmy zagospodarować wedle uznania. Na przykład wynająć harleye i na własną rękę zwiedzać odludne regiony lub odbyć wycieczkę helikopterem nad Olga — grupę wypiętrzonych skał oraz kaniony w pobliżu Ayers Rock. Do wyboru była również piesza wycieczka do regionu Olga, jak też podziwianie wschodu słońca na Ayers Rock, na który to wypad trzeba było wyruszyć z hotelu przed świtem. Mimo że chcieliśmy obaj z Mkahem porządnie się wyspać, jakimś cudem udało nam się obudzić w porę, by przyłączyć się do grupy pragnącej podziwiać wschód słońca. Na pustyni było zimno i ciemno choć oko wykol. W mroku lśniły migotliwym blaskiem tysiące — jeśli nie miliony — gwiazd. Nasz autokar sunął w długiej kolumnie innych, które wyjechały stamtąd owego ranka. Później dowiedzieliśmy się, że nasz hotel mógł pomieścić ponad trzy tysiące gości. Choć nie było to wiele jak na miasto w rodzaju Orlando czy Chicago, zdumiewało na takim odludziu. Okazało się, że w dowolnym momencie w hotelu mieszka więcej ludzi niż niemal w każdym mieście w promieniu setek kilometrów we wszystkich kierunkach. Ayers Rock jest największym skalnym monolitem na świecie. Jego

obwód wynosi osiem kilometrów, wysokość wierzchołka trzysta pięćdziesiąt metrów, a wysokość względna ponad pięć kilometrów. W szarości przedświtu góra była tylko ledwie widocznym ciemnymszym cieniem. Nasza rozmamłana grupka wysiadła z autokaru i mszyliśmy w stronę punktu widokowego. 187 Po krótkim czasie światło zaczęło rozjarzać się nad horyzontem i w miarę jak powoli się rozprzestrzeniało, skupiliśmy wzrok na skale. Zbudowana z grubokrystalicznego czerwonego piaskowca, bogatego w skaleń, Ayers Rock zmienia barwę zależnie od pory dnia i warunków atmosferycznych. Mimo to początkowo trudno było zrozumieć, dlaczego tak wiele osób uważa ją za fascynującą. Nie dostrzegliśmy ani odrobiny ognistego blasku, dzięki któremu góra stała się sławna. Zrobiliśmy z Micahem zdjęcia, potem jeszcze kilka następnych, coraz bardziej rozczarowani. Jednakże wkrótce słońce wzeszło na tyle wysoko, by rozświetlić niebo, i właśnie gdy doszliśmy do wniosku, że sława Ayers Rock jest mocno przesadzona i rzeczywistość wygląda zupełnie inaczej, nagle stało się. Promienie słońca padły na skałę pod takim kątem, że rozżarzyła się do czerwoności niczym ogromna bryła węgla. I przez kolejne kilka minut gapiliśmy się na nią bez słowa, myśląc, że to jedna z najbardziej zadziwiających rzeczy, jakie kiedykolwiek widzieliśmy. Zdecydowaliśmy się z Micahem na przelot helikopterem, rezygnując z pieszej wyprawy w rejon Olga, i o ósmej rano byliśmy znowu na lotnisku,

gotowi do wylotu, Jak się okazało, warto było wybrać się na wycieczkę tak wcześnie. Gdy dotarliśmy na lotnisko, zrobiło się już naprawdę upalnie — w końcu była to pora letnia na pustyni — a w helikopterze człowiek odczuwał gorąco jeszcze mocniej. W kabinie było pięć osób i w momencie startu wszyscy już spływali potem. Lot trwał niewiele ponad pół godziny, lecz dzięki niemu udało nam się podziwiać widoki, jakie normalnie byłyby niedostępne. Okrążyliśmy Ayers Rock i przelecieliśmy nad grupą monolitów Olga. Dojrzeliśmy dzikie wielbłądy sunące przez pustynię. Dowiedzieliśmy się, że w Australii żyją dziesiątki tysięcy dzikich wielbłądów. Nie pochodziły z Australii — 188 zostały dawno temu sprowadzone ze względu na umiejętność przetrwania, pomocną w zasiedlaniu pustkowi. Kilka uciekło i świetnie się zaaklimatyzowało. Przez lata ich populacja się powiększyła. Faktycznie są obecnie przewożone z powrotem na Bliski Wschód. Obracające się śmigła oraz ryk silnika uniemożliwiały jakąkolwiek rozmowę. Jednakże ilekroć spojrzałem na Micaha, widziałem, że uśmiech ani na chwilę nie schodził z jego twarzy. Gdy wróciliśmy z wycieczki helikopterem, mieliśmy trochę wolnego czasu przed lunchem i postanowiliśmy pobiegać dookoła hotelu. Nasze nogi miały na koncie tyle tysięcy kilometrów, zaliczonych podczas całego naszego życia, że bieganie wydawało się nam obydwu

czymś naturalnym. Błyskawicznie zsynchronizowaliśmy kroki w niespiesznym tempie. — Zupełnie jak w dawnych czasach — zauważyłem. — Kiedy byliśmy w liceum. — Myślałem dokładnie o tym samym. — Jak często teraz biegasz? — Muszę przyznać, że niezbyt często — odparł Micah. Oddychał równo i rytmicznie. — Biegam, kiedy gram w piłkę nożną, ale jeśli staram się robić to codziennie, zaczyna mnie boleć kręgosłup. — Znam to uczucie. Kiedyś przebiegałem co niedziela dobre Trzydzieści kilometrów, ale teraz nie potrafię sobie tego nawet wyobrazić. Jeśli przebiegnę sześć, cieszę się, jak gdybym naprawdę dokonał nie byle jakiego wyczynu. — Dlatego że się starzejemy — powiedział. — Czy zdajesz sobie sprawę, że za kilka miesięcy odbędzie się zjazd koleżeński mojego rocznika na dwudziestolecie ukończenia liceum? — Wybierasz się? — Chyba tak. Fajnie będzie spotkać się ze wszystkimi. Ale kiedy wspominam szkołę średnią, myślę o Mike'u, Haroldzie, 189 tobie i Trącym. Kapitalne to były czasy. — Przez chwilę wsłuchiwał się w tupot naszych kroków po ubitej ziemi. — Pamiętasz, jak ty i Harold umówiliście się pewnego wieczoru na podwójną randkę? Jak odnaleźliśmy was z Trącym, kazaliśmy wam opuścić szybę w

samochodzie wrzuciliśmy do środka racę w butelce? Wybuchnąłem śmiechem. — Jak mógłbym zapomnieć? — Raca eksplodowała u naszych stóp, co nas śmiertelnie przestraszyło. — Tak, to są wspomnienia, które zostaną przy mnie do końca życia — stwierdził. — Ludzie z naszej paczki byli super i wyłącznie z nimi utrzymuję kontakt. Trudno uwierzyć, że to wszystko działo się dwadzieścia lat temu. Po lunchu wzięliśmy prysznic i ponownie udaliśmy się z resztą grupy podziwiać Ayers Rock. Oślepiające słońce świeciło wysoko nad naszymi głowami, temperatura przekraczała czterdzieści stopni. Ayers Rock miała nijaki kolor. Wszędzie roiło się od much. Trzeba było nieustannie się ruszać, w przeciwnym razie siadały człowiekowi na ustach, na rzęsach, na rękach, na plecach. Miliardy much. Turyści wyglądali tak, jak gdyby wzięli pigułki na kręcenie się. Przez następne kilka godzin autokar zatrzymywał się w rozmaitych miejscach wokół Ayers Rock, które rdzenna ludność uważa za święte. Wysiadaliśmy, chodziliśmy w kółko, słuchaliśmy opowieści przewodników, po czym wracaliśmy do autobusu. Prowadzono nas do jaskiń z malowidłami naskalnymi, a następnie do oczka wodnego, gdzie raczono niekończącymi się legendami Aborygenów. Przy trzecim lub czwartym postoju odwróciłem się do Micaha, żeby mu coś powiedzieć. Oczy miał szkliste, spojrzenie tępe. W tym momencie słuchaliśmy opowieści o duchu wojownika, który stoczył na pustyni

walkę z innym duchem i jakimś sposobem obrazy tej walki zostały odbite na kamie190 niu. Prażący upał dawał się straszliwie we znaki, kręciło mi się w głowie, trudno było się połapać we wszystkich postaciach legendy. — Czy zauważyłeś, że im mniej coś jest interesujące, tym dłużej ludzie chcą o tym nawijać? — Micah westchnął, opędzając się od natrętnych, brzęczących much. — Daj spokój, to całkiem ciekawe. Nic mamy zielonego pojęcia o tej kulturze. — Nie wiem o niej nic, dlatego że to są nudy na pudy. — Wcale nie jest nudna. — Wielka skała pośrodku pustyni. — A kolory? — Rano podziwialiśmy kolory. Teraz, za dnia, to tylko wielka skała. I nie zjadały mnie żywcem muchy, nie prażyłem się na słońcu ani nie kazano mi słuchać niekończących się historii o walczących duchach. — Czyli prawdę powiedziawszy, nie zdumiewa cię fakt, że ludziom udało się tutaj przeżyć tysiące lat? — Zdumiewa mnie, że nigdy się stąd nie ruszyli. Sugerujesz, że Aborygeni nigdy nie wywędrowali na wybrzeże, nie zobaczyli plaż, nie poczuli na twarzach chłodnego powiewu od morza podczas łowienia ryb, i żaden z nich nie powiedział sobie: „Hej, może powinienem pomyśleć o przeprowadzce?".

— Widzę, że upał ci naprawdę doskwiera. — Rzeczywiście, doskwiera mi jak diabli. Dosłownie zdycham. Mam uczucie, jak gdyby sępy czyhały mi nad głową na moment mojej nieuwagi. Późnym popołudniem tego samego dnia wybraliśmy się po raz trzeci do Ayers Rock, specjalnie po to, by zobaczyć, jak zmienia kolory o zachodzie słońca. — Coraz bardziej zaczynam ulegać wrażeniu, że nie ma tu zbyt wiele do roboty poza gapieniem się na tę świętą górę — stwierdził Micah. 191 — Nie będzie tak źle — pocieszyłem go. — Słyszałem, że wieczorem będziemy słuchali oryginalnej muzyki Aborygenów. — O rany! — wykrzyknął mój brat, podnosząc ręce. — Już się nie mogę doczekać. Jak się okazało, był to jeden z wieczorów, który najbardziej wrył nam się w pamięć. Rozpoczął się od koktajlu — i rzeczywiście oglądaliśmy Ayers Rock, kiedy słońce zniżało się ku zachodowi — ale potem zaprowadzono nas na małą polanę, gdzie rozstawiono stoły nakryte białymi obrusami i udekorowane przepięknymi kompozycjami kwiatowymi oraz świecami. Sceneria była wspaniała, a jedzenie pyszne. Między innymi podano potrawy z mięsa kangura i krokodyla, idealnie przyrządzone na wolnym ogniu, z przyprawami. Na dworze się ochłodziło i nawet muchy chyba gdzieś zniknęły. Jedliśmy na pustyni pod ciemniejącym powoli niebem. Po pewnym

czasie rozbłysły gwiazdy. Później zgaszono świece i głos 2abrała specjalistka w dziedzinie astronomii. Używając reflektora do wskazania rozmaitych obszarów nieba, opisywała świat ponad nami. Nie dość, że było ciemno i dawało się wyraźnie rozróżnić pojedyncze gwiazdy w rozległym pasie Drogi Mlecznej, to w dodatku, ponieważ znajdowaliśmy się na południowej półkuli, niebo było dla nas całkiem obce. Wszyscy byliśmy urzeczeni. Zamiast Wielkiej Niedźwiedzicy i Polaris (Gwiazdy Polarnej), oglądaliśmy Krzyż Południa i dowiedzieliśmy się, w jaki sposób służył żeglarzom do nawigacji. Jowisz był bliżej Ziemi niż kilka dekad temu i świecił jasno na firmamencie. Saturn był również widoczny, dzięki czemu po raz pierwszy w życiu mogłem jednocześnie zobaczyć obie planety na niebie. Poza tym czekała nas jeszcze jedna niespodzianka — TCS przygotowało teleskopy. Tamtego wieczoru ujrzałem księżyce Jowisza i pierścienie Saturna. Choć widziałem je na ilustracjach w rozmaitych książkach, nigdy nie miałem okazji obserwować ich przez teleskop. Dla Micaha było to również coś nowego. 192 W drodze powrotnej do hotelu odchylił głowę na oparcie siedzenia, cały promieniejący zadowoleniem. — Ranek był wspaniały, ale takiego niesamowitego wiec/om nie mieliśmy jeszcze od początku podróży. — To tylko połowa tego, bez czego potrafiłeś się obywać, prawda? Micah uśmiechnął się, otwierając oczy.

— Czytasz w moich myślach, braciszku. Ja również rozparłem się wygodnie, z odchyloną głową, i zamknąłem oczy. Nikt w autokarze nie rozmawiał. Niemal wszyscy zdawali się równie rozluźnieni jak my dwaj. W ciszy moje myśli błądziły gdzieś daleko. Życie przeleciało mi tak szybko, że wydawało się wręcz surrealistyczne, niemal jak Kdybym patrzył na nie cudzymi oczyma. Może podziałał tak na mnie ten wieczór, który właśnie minął, a może był to skutek przemęczenia, w każdym razie poczułem się nieoczekiwanie w sercu tego obcego kraju nie jak trzydziestosiedmioletni pisarz, mąż czy nawet ojciec pięciorga dzieci. Miałem nieledwie wrażenie, jakbym dopiero życie rozpoczynał, musiał stawić czoło niepewnej przyszłości, czułem się podobnie jak wtedy, gdy wysiadłem z samolotu w South Bend w Indianie w sierpniu tysiąc dziewięćset osiemdziesiątego czwartego roku. Mój pierwszy rok na Uniwersytecie Notre Dame okazał się autentycznym wyzwaniem. Po raz pierwszy w życiu nie byłem najbystrzejszy wśród kolegów i nauka sprawiała mi znacznie więcej trudności, niż sobie wyobrażałem. Zakuwałem średnio cztery godziny dziennie i nie udawało mi się osiągnąć nawet w przybliżeniu tak dobrych wyników, jak zakładałem, a w następnych latach musiałem pracować jeszcze więcej. W dodatku ciężko mi było z dala od domu. Brakowało mi rodziny i przyjaciół, tęskniłem za Lisą i nie układały mi się 193

stosunki z nowym kolegą z pokoju, A najgorsze, że w drugim tygodniu po przyjeździe naderwałem sobie ścięgno Achillesa. Ponieważ próbowałem trenować mimo bólu, nabawiłem się ostrego zapalenia ścięgna, które spuchło do wielkości piłeczki golfowej. Lekarze stwierdzili, że uda się je wyleczyć, jeśli całkiem przestanę biegać. Do tej pory bieganie było najważniejszą rzeczą w moim życiu i myśl o tym, że nie będę mógł tego robić, była ciosem bolesnym. Marzyłem, by pójść w ślady Billy'ego Millsa; by reprezentować Stany Zjednoczone na olimpiadzie i zdobyć złoty medal. Teraz wiem, że nawet gdybym nigdy nie odniósł kontuzji, to marzenie było dla mnie nieziszczalne. Równie dobrze mógłbym marzyć o lataniu. Jak już powiedziałem, byłem dobrym biegaczem, lecz nie wybitnym. Brakowało mi wrodzonych zdolności, by kwalifikować się do światowej czołówki. Szczerze mówiąc, zaszedłem tak wysoko dzięki temu, że trenowałem intensywniej od większości licealistów. Ale zdałem sobie z tego sprawę dopiero z perspektywy czasu. Wtedy kontuzja zdruzgotała mnie. Po raz pierwszy w życiu miałem uczucie porażki. Naderwane ścięgno dokuczało mi bardzo przez całą jesień. Zimą poczułem się trochę lepiej, ale znowu nadwerężyłem nogę. Mniej więcej w tym samym czasie Lisa i ja zerwaliśmy zc sobą, szkolna para, która nie wytrzymała próby oddalenia. Nauka wciąż stanowiła dla mnie wyzwanie, częściowo dlatego, że myślami byłem gdzie indziej. Jakimś cudem udało mi się wziąć w garść w sezonie poza-halowym i nawet pobiłem ostatecznie rekord uczelni jako członek jednej z drużyn

sztafetowych. Był to mój ostatni mityng w roku. Gdy skończyłem wyścig, ledwie mogłem chodzić. Obrzęk w okolicy ścięgna Achillesa był już wielkości cytryny. Każdy ruch sprawiał mi nieznośny ból. Przy każdym kroku ścięgno dosłownie skrzypiało niczym zardzewiały zawias. Gdy przyjechałem do domu na przerwę wakacyjną, musiałem wysiąść z samolotu o kulach. 194 Przez pierwsze kilka tygodni lata wiodło mi się kiepsko. Nie miałem pracy, nie miałem dziewczyny, nie miałem towarzystwa, ponieważ mój brat się wyprowadził. W dodatku lekarz zabronił mi biegać przez trzy miesiące, przez co pozostawałem w tyle za moimi rówieśnikami. Mama próbowała pocieszyć mnie w swoisty sposób. — Pomaluj salon — mówiła. Albo: — Wy szlifuj papierem ściernym drzwi, żebyśmy mogli pomalować je na inny kolor. Od razu poprawi ci się nastrój. Gdyby jej pomysły się sprawdziły, byłbym najszczęśliwszym chłopakiem na całej ziemi. Ale w tym stanie rzeczy po prostu snułem się przez cały dzień bez celu w ciuchach poplamionych farbą, imając się różnych zajęć, mamrocząc pod nosem, że jedyną rzeczą, jakiej pragnę, jest bieganie, i zastanawiając się, dlaczego Bóg nie chce mi pomóc czy wysłuchać mnie. W połowie czerwca mama, coraz bardziej zirytowana moją postawą, gdy ubolewałem po raz setny nad swoim losem, pokręciła w końcu zdecydowanie głową. — Twój problem polega na tym, że jesteś znudzony. Musisz znaleźć

coś nowego do roboty. — Nie chcę robić czegoś innego. Chcę biegać. — A jeśli nie będziesz mógł? — Co chcesz przez to powiedzieć? — A jeśli stan twojej nogi nigdy się nie polepszy? Albo nawet jeśli trochę się poprawi, ale nie będziesz mógł trenować z obawy przed kolejnym urazem? Nie chcesz z pewnością spędzić reszty życia na nicnierobieniu. — Mamo... — Hej, synku, to się może zdarzyć. Wiem, że nic byłoby to sprawiedliwe, ale nikt nigdy nie twierdził, że życie jest sprawiedliwe. Opuściłem nisko głowę. — O nie — ciągnęła stanowczym tonem — nie będziesz siedział bezproduktywnie przy stole i zachowywał się w ten sposób. Przestań się dąsać. Zrób coś z tym. 195 — Na przykład? — To twoje życie. Poniosłem głowę z uczuciem głębokiej frustracji. — Mamo... — Nie wiem — wzruszyła ramionami. Potem spojrzała na mnie i powiedziała dwa słowa, które ostatecznie zmieniły moje życie. — Napisz książkę. Aż do tej chwili nigdy nie brałem pod uwagę ewentualności pisania.

Zgoda, czytałem bardzo dużo, lecz nie wyobrażałem sobie, że mógłbym siedzieć i wymyślać jakąś historię. Sam pomysł był absurdalny. Nie znałem w ogóle rzemiosła, nie odczuwałem palącego pragnienia, by przelać słowa na papier. Nigdy nie chodziłem na zajęcia z nauki kompozycji literackiej, nigdy nie pisałem do księgi pamiątkowej ani do gazetki szkolnej, nie podejrzewałem też siebie o ukryty talent do pisania prozą. A jednak mimo wszystko pomysł był w jakiś sposób pociągający. — Dobrze — odpowiedziałem niespodziewanie dla samego siebie. Nazajutrz rano usiadłem przy maszynie do pisania ojca, wkręciłem pierwszą kartkę papieru i zacząłem stukać. Wybrałem jako gatunek horror i wymyśliłem postać, która przypadkowo powodowała śmierć, gdzie tylko się pojawiła. Skończyłem liczącą trzysta stron powieść w ciągu sześciu tygodni, pisząc sześć, może siedem godzin dziennie. Do dziś pamiętam, jak pisałem na maszynie ostatnie zdanie, i nie wiem, czy kiedykolwiek w życiu przeżyłem większe uczucie spełnienia niż wówczas. Jedyny problem stanowiła książka. Była beznadziejna i wiedziałem o tym. Była okropna w każdym sensie tego słowa, ale w końcu jakie to miało znaczenie? Nie zamierzałem przecież jej wydawać. Napisałem ją, żeby się sprawdzić, żeby przekonać się, czy potrafię. Nawet wtedy zdawałem sobie sprawę, że istnieje ogromna różnica między rozpoczynaniem pisania powieści i kończeniem jej. A co jeszcze dziwniejsze, uświadomiłem sobie, że naprawdę podoba mi się takie zajęcie.

196 Miałem dziewiętnaście lat i przypadkowo zostałem autorem książki. To zabawne, co może sprawić zbieg okoliczności. Ponieważ byłem poza domem przez osiem miesięcy w roku, spędzaliśmy z bratem mało czasu razem. Micah swoim zwyczajem w dalszym ciągu robił podczas weekendów nowe podniecające rzeczy. Tymczasem moja kontuzja ciągle dawała mi się we znaki. Nic startowałem ani w biegach przełajowych, ani na bieżni, lecz skoncentrowałem się na odrobieniu strat. Rok wcześniej zaprzyjaźniłem się z kilkoma innymi studentami pierwszego roku. Niektórzy z nich należeli do drużyny biegaczy i to na nich liczyłem, że pomogą mi przebrnąć przez kolejny trudny rok. Dzięki wyjazdowi do college'u pojąłem pewną rzecz — moja zależność od rodziny zmniejszyła się bardziej niż zależność Micaha czy Dany. Siostra mieszkała w domu i była studentką pierwszego roku. Micah, mimo że miał już własne mieszkanie, bywał w domu trzy, cztery razy w tygodniu. Ilekroć tam dzwoniłem, zawsze na niego trafiałem. Wkrótce po moim wyjeździe do college'u na drugi rok studiów mama wspomniała, że Brandy nie czuje się dobrze. Suka miała dwanaście lat — dla niektórych ras to jeszcze nie bardzo dużo, lecz jak na dobermana była wiekowa — i w głosie mamy usłyszałem wyraźne zaniepokojenie. Podobnie jak my wszyscy mama kochała Brandy i gdy koniecznie chciałem dowiedzieć się czegoś więcej, udzielała mi raczej wymijających odpowiedzi.

— Cóż, trochę straciła na wadze i coraz bardziej dokucza jej artretyzm. Kiedy przyjechałem do domu podczas jesiennej przerwy, przeżyłem wstrząs na widok Brandy. Nie widziałem jej od dwóch miesięcy, ale przez ten czas ze względnie zdrowego psa zmieniła się w chodzący szkielet. Brzuch jej się zapadł i można było policzyć jej żebra. Gdy krok za krokiem szła powoli 197 w moją stronę, dostrzegłem w jej oczach błysk radosnego rozpoznania. Niemrawo pomerdała na powitanie ogonem — cienkim i niemal całkiem wyliniałym. Przykucnąłem obok niej i pogłaskałem ją delikatnie, czując, jak drży pod moim dotykiem. Przełknąłem z trudem, żal ściskał mi serce. Przez niemal całe następne dwa dni siedziałem przy suce, głaszcząc ją łagodnie. Byłem pewien, że Brandy nie doczeka Bożego Narodzenia. Przemawiałem do niej cicho, wspominając wszystkie wspaniałe przygody, które przeżyliśmy razem, kiedy byłem dzieckiem. Gdy obudziłem się w przeddzień wyjazdu do Notre Dame, okazało się, że Brandy nie żyje. Połykając łzy, poszliśmy obaj z Micahem obudzić Danę i przekazać jej tę smutną wiadomość. Nasz siostra nie próbowała udawać twardziela i z miejsca wybuchnęła płaczem. Jej łkania podziałały zaraźliwie zarówno na Micaha, jak i na mnie, po chwili pobeczeliśmy się obaj. Nieco później tego samego ranka, ze łzami wciąż napływającymi do oczu, wykopaliśmy

dół w ogródku i pochowaliśmy naszą Brandy Teraz pozostały nam po niej już tylko wspomnienia, które na zawsze przechowamy w pamięci. — Czekała, aż wrócisz do domu — rzekł poważnie Micah. — Myślę, że musiała spodziewać się twojego przyjazdu i chciała zobaczyć cię po raz ostatni. Wiele lat później dowiedzieliśmy się prawdy o śmierci Brandy. Mama zdradziła nam, że w rzeczywistości Brandy nie umarła we śnie. Została wcześniej tego ranka uśpiona w gabinecie weterynarza. Mama tuliła ją mocno do siebie, gdy robił jej ostatni zastrzyk. Później, kiedy jeszcze spaliśmy, przyniosła Brandy z powrotem do domu i położyła na jej legowisku, żebyśmy ją tam znaleźli. Nie chciała nam powiedzieć, że została uśpiona. Wołała, byśmy myśleli, że umarła spokojnie we śnie. Mama zdawała sobie sprawę, że bylibyśmy zdruzgotani świadomością, iż Brandy uśmiercono zastrzykiem, i pragnęła oszczędzić nam przykrych doznań. 198 Choć byliśmy już dorośli i choć mama zawsze była zwolenniczką twardego charakteru, nie chciała jednak, by śmierć Brandy była dla nas trudniejszym przeżyciem, niż musiała być. Na drugim roku studiów przeszedłem w kwietniu operację ścięgna Achillesa i stopy. Zarówno ścięgno Achillesa, jak i powięź podeszwowa (elastyczna błona biegnąca po spodniej stronie stopy) zostały poważnie uszkodzone wskutek przeforsowania. Moja sportowa przyszłość wisiała na włosku, nie wiadomo było, czy będę jeszcze kiedykolwiek biegał. W

dalszym ciągu o tym marząc, przeszedłem rehabilitację i rozpocząłem trening w lipcu. W połowie sierpnia po raz pierwszy od lat biegałem bez bólu. Trenowałem z całych sił i wkrótce uzyskiwałem najlepsze czasy, jakie udało mi się osiągnąć kiedykolwiek w przeszłości. Pamiętam, że podczas drugiego intensywnego treningu przebiegałem osiem kilometrów w nieco ponad dwadzieścia trzy minuty i nie brakowało mi tchu. Jednakże w październiku ból powrócił i było coraz gorzej. Zrobiono mi zastrzyk z kortyzonu w miejscu dawnej kontuzji. Ma on działanie przeciwzapalne i uśmierzające ból, toteż mogłem dalej biegać. Kiedy po sześciu tygodniach wszystko zaczęło się od początku, jeszcze raz wstrzyknięto mi kortyzon. Po krótkim czasie robiono mi zastrzyki co miesiąc, niemniej jednak udało mi się uzyskać przyzwoite wyniki. Latem, by nie przerywać treningu, musiałem już dostawać zastrzyki co tydzień — od zabiegu operacyjnego ich liczba zbliżyła się do trzydziestu — i zrozumiałem, że to mój ostatni sezon. W okolicy ścięgna Achillesa i powięzi podeszwowej wystąpił duży obrzęk. Kuśtykając na bieżnię, żeby trenować, uświadomiłem sobie z bolesną ostrością, że nieodwołalnie muszę skończyć z bieganiem. Powiesiłem moje buty na kołku z uczuciem smutku i — o dziwo — ulgi. Poza ustanowieniem rekordu szkoły — którego przez dziewiętnaście lat nikt nie pobił — nie udało mi się 199 osiągnąć innych celów, które sobie postawiłem. Mimo że bieganie było dla mnie siłą napędową przez minione siedem lat, wiedziałem już, że

przeżyję bez niego. Robiłem wszystko, co mogłem, lecz widocznie nie było mi to pisane. I gdybym musiał cofnąć się w czasie i wybierać od początku, robiłbym to samo — nawet gdyby miało mi się znowu nie udać i moje marzenie nie ziściłoby się. Podczas prób urzeczywistniania marzeń człowiek wiele się o sobie dowiaduje. Poznaje swoje możliwości i ograniczenia, jak również wartość ciężkiej pracy i wytrwałości. Kiedy poinformowałem ojca o mojej decyzji — dzieląc się moim rozczarowaniem i uczuciem ulgi, że w końcu tę decyzję podjąłem — otoczył mnie ramieniem. — Każdy ma marzenia — powiedział. — 1 nawet jeśli nie zdołałeś spełnić swojego, tak jak pragnąłeś, nie umniejsza to ani trochę mojej dumy z ciebie. Mnóstwo osób nigdy naprawdę się nie starało. Tamtego roku mama kupiła wreszcie konia, o którym zawsze marzyła. Był to trzyletni arab, klacz, której nadała imię Chinook. Chinook została umieszczona w stajni niedaleko American River. Mama wpadała tam codziennie przed pracą i po pracy, by nakarmić i oporządzić klacz. Potrafiła spędzać w stajni wiele godzin, szczotkując sierść Chinook, sprzątając i czyszcząc końskie podkowy z błota. Mimo że nad American River były trasy do jazdy konnej, mama mogła wybrać się na przejażdżkę dopiero po kilku miesiącach. Chinook przeżyła większość swego życia na pastwisku (razem z. kozą) i nigdy jeszcze nie nosiła siodła na grzbiecie, co w dużej mierze było powodem, dla którego mamę było stać na jej kupno. Klacz była nerwowa jak

większość arabów, lecz mama umiała ją uspokoić. Po krótkim czasie udało się jej osiodłać Chinook. Kiedy klacz już oswoiła się z siodłem, mama nareszcie jej dosiadła. Chinook nie wydawała 200 się tym szczególnie zachwycona, ale moja matka była cierpliwa. Pamiętam radość w jej głosie, gdy zadzwoniła do mnie pewnego dnia. — Jeździłam dzisiaj na Chinook przez kilka godzin! — wykrzyknęła. — Nie masz pojęcia, jak było cudownie. — Bardzo się cieszę, mamo — powiedziałem. Wiodła życie pełne poświęceń, jej własne marzenia zawsze schodziły na drugi plan. Pomyślałem sobie, że to już najwyższa pora, że wreszcie ma coś, co ją uszczęśliwia. Jakiś czas później kupiła drugiego konia o imieniu Napoleon. Był łagodnego usposobienia, spokojny. Idealny dla mojego ojca. 1 ku mojemu zdumieniu, ojciec zgodził się na nim jeździć. Chociaż tata nigdy nie czuł się zbyt dobrze w siodle, myślę, że w ten sposób chciał okazać mamie swoją dobrą wolę. Lata dystansu emocjonalnego wystawiły na próbę ich związek. Micah czasami wspominał, że wydaje mu się, iż mama jest u kresu wytrzymałości. Kiedyś była skłonna utrzymać małżeństwo przez wzgląd na dzieci, teraz niejednokrotnie zastanawiała się nad tym, czy nie byłaby szczęśliwsza bez taty, wyrażając głośno swoje obawy. Nie mam pojęcia, czy rodzice rozważali kiedykolwiek ewentualność rozwodu. Wiem jednak, że mama powtarzała to słowo z coraz większą częstotliwością zarówno przez

telefon, jak i w domu. A mój tata bez wątpienia musiał nieraz słyszeć jej narzekania. Ponowne zbliżenie zawsze jest trudne. Kiedy konflikty narastają latami, bywa, że nie da się przezwyciężyć trudności. A jednak wspólne przejażdżki konne stworzyły moim rodzicom nową płaszczyznę porozumienia i powoli oboje zaczęli chyba czerpać przyjemność z razem spędzonych chwil. Mój brat wiódł w tym czasie beztroskie życie. Po ukończeniu college'u w tysiąc dziewięćset osiemdziesiątym siódmym roku wybrali się z przyjacielem do Europy i prawie przez miesiąc podróżowali na rowerach po Hiszpanii, Francji i Włoszech. Po 201 powrocie opowiadał długo o tej przygodzie. A potem wyjechał w góry na spływ tratwą. W sierpniu zaczął pracować w pełnym wymiarze godzin jako pośrednik w agencji handlu nieruchomościami. W dalszym ciągu umawiał się intensywnie na randki. Co dwa tygodnie przyprowadzał do domu nową dziewczynę, by przedstawić ją rodzicom, a każda z nich wydawała się mieć fioła na jego punkcie. Po pewnym czasie mama zadzwoniła do mnie z nowiną, że przyprowadził jedną dziewczynę dwukrotnie. U Micaha była to pierwsza od lat sytuacja zbliżona do chodzenia ze stałą dziewczyną. A kiedy przyszedł z nią po raz trzeci, mama domyśliła się zapewne, że sprawa jest poważna. W Notre Dame kończyłem właśnie wydział zarządzania i finansów i

miałem nadzieję studiować potem prawo. W marcu tysiąc dziewięćset osiemdziesiątego ósmego roku postanowiłem wybrać się z kilkoma przyjaciółmi na Florydę podczas ostatniej przerwy wiosennej. Ponieważ ojciec jednego z moich kolegów był właścicielem budynku z mieszkaniami własnościowymi na wyspie Sanibel, zdecydowaliśmy się pojechać tam, zamiast jak zwykle do Daytona czy Fort Lauerdale. Drugiego wieczoru po przyjeździe zauważyłem młodą kobietę idącą z dwiema przyjaciółkami przez parking obok domu, w którym mieszkaliśmy. Była atrakcyjna, ale po zabawowym wieczorze pewnie każda by mi się taka wydała, i szybko przestałem o niej myśleć. Jednakże chwilę później, kiedy wchodziłem z przyjaciółmi do holu, usłyszeliśmy, że ktoś nas woła z zewnętrznego holu na piątym piętrze. — Hej, koledzy, mieszkacie tutaj? Gdy spojrzeliśmy w górę, zobaczyliśmy te same trzy dziewczyny. — Tak. — Słuchajcie, miałyśmy się tu spotkać ze znajomymi, ale jeszcze ich nie ma, a my naprawdę musimy iść do łazienki. Możemy skorzystać z waszej? 202 — Jasne! — odkrzyknęliśmy. — Mieszkamy na siódmym piętrze. Weszły na górę i przedstawiły się jako studentki Uniwersytetu New Hampshire. Wpuściliśmy je do mieszkania i pozwoliliśmy skorzystać z łazienki. Po chwili wszystkie trzy stały w kuchni, ale ja nie spuszczałem

wzroku z kobiety, którą zauważyłem wcześniej. Z bliska dostrzegłem, że ma najpiękniejszę oczy, jakie w życiu widziałem, tak niezwykłego koloru, że sprawiały niemal nierzeczywiste wrażenie. Nie mogłem powstrzymać się, by się na nią nie gapić. — Cześć — wykrztusiłem w końcu. — Jestem Nick. Uśmiechnęła się do mnie. —- Cześć, Nick. Jestem Cathy. Bardzo chciałbym powiedzieć, że oboje zakochaliśmy się w sobie od pierwszego wejrzenia, ale skłamałbym. Dziewczęta zostały u nas przez prawie pół godziny i zaprosiły nas do swoich znajomych dwa piętra niżej. Gdy tam byliśmy wziąłem numer telefonu od jednej z przyjaciółek Cathy i obiecałem zadzwonić nazajutrz, by dowiedzieć się, czy zechcą wybrać się na plażę za naszym domem. Kiedy zdecydowały się przyłączyć do nas nazajutrz rano, wyraźnie się denerwowałam na myśl, że zobaczę znowu Cathy. Miałem nadzieję, że zrobiłem na niej dobre wrażenie. Kiedy zobaczyłem, jak idzie plażą z przyjaciółkami w naszą stronę, zerwałem się szybko z piasku, by się z nimi przywitać. — Hej! — zwróciłem się do Cathy entuzjastycznie. — Cieszę się, że mogłaś przyjść. — O, hej, jestem Cathy — odpowiedziała na to. — Chyba poznaliśmy się wczoraj, prawda? Mimo że moje męskie ego doznało uszczerbku, nie powstrzymało mnie to jednak. W rezultacie gadaliśmy pizez kilka godzin. Kiedy

dziewczyny napomknęły, że wybierają się do pobliskiego nocnego klubu, namówiłem na to również moich niezbyt chętnych kolegów. Natychmiast wypatrzyłem tam Cathy. Przetańczywszy z nią całą godzinę, nachyliłem się do jej ucha i wyszeptałem: 203 — Wiesz, ty i ja pewnego dnia weźmiemy ślub. Cathy roześmiała się tylko z powątpiewaniem. — Chyba powinieneś strzelić sobie jeszcze jedno piwo. Skąd mogłem wiedzieć po tak krótkim czasie, że jest mi przeznaczona? Była to chwila dziwnego przeczucia, ale mogę szczerze powiedzieć, że naprawdę wiedziałem. Mieliśmy ze sobą wiele wspólnego. Podobnie jak ja kończyła zarządzanie. Podobnie jak ja była katoliczką i co niedziela chodziła do kościoła. Miała także starsze i młodsze rodzeństwo, tyle że było ich czworo. Miała starszego brata i młodszą siostrę. Jej rodzice, podobnie jak moi, byli niezamożni, zanim osiągnęli status klasy średniej, nie rozwiedli się i — co za zbieg okoliczności — obchodzili tę samą rocznicę ślubu co moi rodzice (trzydziestego pierwszego sierpnia). Była sportsmenką (mistrzynią stanu w gimnastyce). Pragnęła mieć dzieci tak jak ja i chciała pozostać w domu, by je wychowywać, czego spodziewałem się po mojej przyszłej żonie. Ale najbardziej pociągał mnie jej sposób bycia. Dużo się śmiała, a łatwo jest stracić głowę dla kogoś, kto potrafi znaleźć zabawne strony w każdej sytuacji. Była też inteligentna, oczytana, ładnie się wysławiała,

umiała słuchać i była pewna swoich racji. Przede wszystkim jednak miała w sobie dużo ciepła. Traktowała moich przyjaciół, jak gdyby byli jej przyjaciółmi od lat, uśmiechała się i machała dłonią zarówno do dzieci, jak i do starszych. Interesowali ją naprawdę wszyscy Kiedy tańczyliśmy, pomyślałem sobie, że uosabia wszystko, czego pragnąłem od towarzyszki życia. Po powrocie do Notre Dame zadzwoniłem do mojego brata. — Micah — powiedziałem — poznałem dziewczynę, z którą zamierzam się ożenić. 204 — Gdzie? Kiedy? Czy nie byłeś na feriach wiosennych? — Owszem. Tam właśnie ją poznałem. — Chłopie —jęknął — byłeś na feriach wiosennych. Za co ty, u diabła, uważasz małżeństwo? — Poczekaj, aż ją poznasz. — Ale to były ferie wiosenne! — Wiem — odparłem radośnie. — Czy to nie wspaniałe? Przez dwa miesiące dzielące mnie od ukończenia studiów napisałem do Cathy setkę listów. Odwiedziła mnie dwukrotnie w Notre Dame, a w dniu uroczystości wręczenia dyplomów po raz pierwszy przyjechali do mnie rodzice. Pokazując im miejsce, które było moim domem przez minione cztery lata, mówiłem prawie wyłącznie o Cathy i o tym, jak wiele dla mnie znaczy. Po zakończeniu uroczystości, kiedy rodzice wrócili do domu, ja pojechałem do New Hampshire na promocję Cathy. Poznałem

jej rodziców i po dziesięciu dniach przywiozłem ją do Sacramento, żeby przedstawić ją moim. Mama i tata powitali ją uściskami, po czym Cathy przez godzinę siedziała w kuchni, rozmawiając z mamą. Tamtego wieczoru, gdy Cathy położyła się już spać, mama .oznajmiła: — Cathy jest wspaniałą dziewczyną. Jest nawet wspanialsza, niż opowiadałeś. Miałem uczucie, że serce eksploduje mi z radości. — Cieszę się, że ci się spodobała, mamo — zdołałem powiedzieć. Pierwszą moją myślą po ukończeniu studiów w maju tysiąc dziewięćset osiemdziesiątego ósmego roku było: „Co teraz?". Przez wiele lat uczyłem się i uprawiałem sport, dążąc do osiągnięcia celów z niezachwianą gorliwością. Robiłem, co mi kazano, przestrzegałem zasad. Nagle jednak oba te światy pozostały za mną i poczułem się zagubiony. Nie miałem 205

pojęcia, kim jestem, kim chcę być lub dokąd zaprowadzi mnie moja przyszłość. Zawsze uważałem, że skoro stosuję się do zasad, świat sam przetrze drogę do mojego progu. Ale światu wyraźnie na tym nie zależało. Chociaż ukończyłem studia z wyróżnieniem, nie przyjęto mnie na żaden wydział prawa, na który złożyłem papiery, i w ten sposób drzwi zostały zamknięte, zanim się otworzyły. Wszyscy moi koledzy podjęli

pracę w firmach w Nowym Jorku lub Chicago, dążąc do tego, by pracować jak najbliżej miejsc, w których się wychowali. Ja również pragnąłem pojechać do domu i z głową pełną mglistych pomysłów na przy206 szłość wsiadłem do samolotu lecącego do Sacramento. Mimo że miałem dyplom w kieszeni, znowu zająłem się kelnerowaniem, oczywiście za minimalną płacę. Zacząłem tymczasem poszukiwać innej pracy, usiłując znaleźć dziedzinę, która by mnie zainteresowała. Chociaż miałem mętlik w głowie, nie martwiłem się specjalnie i gdy Cathy przeniosła się w sierpniu do Sacramento, podjąłem decyzję, że spróbuję sił w wycenie nieruchomości. Mniej więcej w tym czasie kupiliśmy z Micahem w podupadłej dzielnicy dwie nieduże kamienice czynszowe, wyremontowaliśmy je, po czym zaczęliśmy wynajmować mieszkania. W wolnym czasie, a niewiele mi go zostawało, napisałem drugą powieść pod tytułem Królewskie morderstwa, staroświecki kryminał. Wiedziałem jednak, że nie jest dość dobra, by dało się ją wydać. Zacząłem pracować w miejscowej firmie jako pomocnik rzeczoznawcy w ciągu dnia, nie rezygnując z zajęcia kelnera i pisania nocami. W końcu zaoszczędziłem dość pieniędzy, by kupić pierścionek z małym brylantem. W urodziny Cathy, dwunastego października tysiąc dziewięćset osiemdziesiątego ósmego roku, ukląkłem przed nią i oświadczyłem się, a ona powiedziała „tak".

Kilka dni później poprosiłem Micaha, by został moim drużbą, kierując się myślą, że nie tylko był przy mnie przez lata młodości, lecz w przyszłości też będę mógł na niego liczyć, niezależnie od tego, co nam ona przyniesie. 207

Rozdział 12 Angkor, Kambodża 4—5 lutego Świątynie w kompleksie Angkor w Kambodży — obszar obejmujący około stu kilometrów kwadratowych — zostały wybudowane w okresie od osiemset siedemdziesiątego dziewiątego roku do tysiąc sto dziewięćdziesiątego pierwszego naszej ery, kiedy imperium Khmerów było u szczytu świetności. Odkryto ponad sto świątyń otoczonych przez miasta, z których władcy rządzili całym terytorium, obejmującym ogromną część południowo-wschodniej Azji, w tym Birmę, Tajlandię,

Laos, Wietnam, południowe Chiny i Kambodżę. Ich rządy trwały prawie pięćset lat, aż do tysiąc czterysta trzydziestego drugiego roku, kiedy Syjamczycy (Tajowie) złupili Angkor i stolicę 208 przeniesiono na południe do Phnorn Penh. Angkor nigdy nie odzyskał poprzedniej pozycji i ostatecznie popadł w zapomnienie, tymczasem dżungla zarastała to miejsce nieustannie i nieubłaganie. Z upływem lat Angkor przeszedł do legendy — ludzie, którzy widzieli ruiny, twierdzili, że są dziełem bogów. Dopiero w tysiąc osiemset sześćdziesiątym roku francuski badacz Henri Mouhot zwrócił znowu uwagę świata na dawną stolicę. Francuzów oczarowały ruiny i podjęli prace restauracyjne na dużą skalę. Jednakże z Angkor pozostały tylko same świątynie, które uznaje sie się za jedne z najecenniejszych zabytków architektonicznych. Miasta, w których domy były zbudowane z drewna, dawno już uległy zniszczeniu i pochłonęła je dżungla. Ogromna większość budowli sakralnych w okolicy Angkor to świątynie hinduistyczne, pozostałe — buddyjskie. W czasach-gdy je wznoszono, w imperium panowały oba systemy religijne i stosownie do przekonań władców — buddystów zastępowali hinduiści i na odwrót — wznoszono świątynie. Ale ich architektura zmieniała się niewiele. Większość świątyń składała się z centralnej, piramidalnej budowli, otoczonej prostokątnymi ewentualnie kolistymi murami lub platformami, wokół których z kolei ciągnęła się fosa albo zewnętrzny wał.

Angkor Wat, w dosłownym tłumaczeniu Święte Miasto, jest nie tylko największą świątynią w sakralnym kompleksie Angkor, lecz także największym istniejącym pomnikiem religijnym. Zbudowana w pierwszej połowie dwunastego wieku przez Surjawarmana II, jest uważana za najsłynniejsze osiągnięcie architektury Khmerów. Płaskorzeźby na zewnętrznych ścianach przedstawiają ważne sceny z literatury hinduskiej, jak również wydarzenia z okresu panowania Surjawarmana II, i są zdobione pracochłonnymi, kunsztownymi szczegółami. Przestudiowanie i pełne zrozumienie reliefów — na murach prawie czterometrowej wysokości i długości ponad kilometra — zajęłoby lata. Na temat samych tylko płaskorzeźb po209 wstały liczne książki, i na ich opisanie nie starczyłoby mi miejsca w tej pracy. Jak to się mówi, trzeba samemu je zobaczyć, by uwierzyć. Lot do Kambodży trwał następne siedem godzin i zacząłem pojmować, jakim naprawdę wyczynem jest podróż dookoła świata. Ostatecznie przelecimy pięćdziesiąt osiem tysięcy kilometrów i spędzimy prawie trzy pełne dni w powietrzu. Nie bardzo wiedziałem, czego się spodziewać, kiedy dotarliśmy do Kambodży. Byłem w Hongkongu i w Korei na zawodach lekkoatletycznych, lecz widok Phnom Penh zaskoczył mnie. W dziwny sposób ta ziemia robiła wrażenie rokującej nadzieję i zarazem tragicznej. Główna arteria komunikacyjna była rojna jak w innych wielkich miastach

świata, ale ludzie nie jeździli samochodami, lecz skuterami. Obok kamienic czynszowych stały nowoczesne wysokościowce. Obok mężczyzn w garniturach widywałem kaleki, którym miny ziemne pourywały nogi. Gdziekolwiek spojrzeć, rzucały się w oczy kontrasty tego kraju. Kraju usiłującego pozostawić za sobą przeszłość, by zbudować bardziej pomyślną przyszłość. W Phnom Penh zatrzymaliśmy się krótko. Zwiedziliśmy Muzeum Narodowe i pałac królewski, po czym wróciliśmy prosto na lotnisko, by wylecieć do Angkor. Moim zdaniem Muzeum Narodowe odzwierciedlało dramat Kambodży. Przed wejściem tłoczyli się liczni żebracy proszący turystów o jałmużnę. Wnętrze było również świadectwem, że przez dekady toczyła się tutaj wojna. Chociaż w muzeum znajdowały się kolekcje rozmaitych przedmiotów oraz posągi hinduskich bogów (Sziwy, Wisznu, Brahmy), w żadnym oknie nie było szyby. Tym samym wszystko, co znajdowało się w środku, było wystawione na działanie żywiołów. Okna zostały wybite podczas wojny toczącej się ćwierć wieku temu, ale brakowało pieniędzy na ich wstawienie. Niewiele eksponatów przytwierdzono za pomocą śrub, może nawet żadne210 go; stały po prostu na postumentach. Większość posągów była uszkodzona, ślady po pociskach znaczyły pokryte zaciekami ściany, z których odpadał tynk. Sufit szpeciły plamy z wilgoci, u posadzka była z gołego betonu.

Mimo to przewodnicy opowiadali z dumą w głosie o muzeum, kulturze, duchu swego narodu, i obaj z Micahem wyszliśmy stamtąd przygaszeni. Ze wszystkich miejsc, które do tej pory odwiedziliśmy, Kambodża wydawała się nam najbardziej obca i niezrozumiała. Nie pasowaliśmy do tego miejsca. Następnie przyszła kolej na pałac królewski, który stanowi właściwie zespół okojo dwudziestu budynków i świątyń wewnątrz zamkniętego, otoczonego murami terenu wielkości wielkomiejskiego kwartału. Jeden z budynków to rezydencja królewska, inny to pałac audiencji, wspaniała budowla z wysokimi plafonami, długim czerwonym dywanem i wysokimi kolumnami, gdzie przyjmowani są dygnitarze starający się 0 posłuchanie u króla. W pobliskiej świątyni, również na terenach pałacowych, zobaczyliśmy srebrnego Buddę. W przeciwieństwie do wielu zabytków nie został zniszczony podczas wojny i zajmował chyba główne miejsce w sercach Kambodżan, otaczały go bowiem setki drobnych darów oraz kwiatów. Byliśmy w Phnom Penh niespełna trzy godziny, choć mieliśmy wrażenie, że upłynęło znacznie więcej czasu. Czując na barkach brzemię przeszłości, wyruszyliśmy w kierunku Angkor, gdzie dotarliśmy tuż po zachodzie słońca. Główna droga z lotniska w Angkor prowadzi również do świątyń oraz do wielkich hoteli, które wyrosły pośród dawnej dżungli. Przepych niektórych z nich przyprawia o zawrót głowy (w każdym kraju świata byłyby uznane za pięciogwiazdkowe). Lśniące budynki, położone wśród

przepysznie zaprojektowanego i łagodnie oświetlonego krajobrazu. Wysokie palmy i bujne paprocie rosły na obrzeżach krętych dróg dojazdowych, 211 wszędzie, jak okiem sięgnąć, kwitły kwiaty. W półtuzinie hoteli żądano za dobę więcej, niż przeciętny Kambodżanin zarabia w ciągu roku. W niektórych mieściły się centra odnowy biologicznej i salony piękności, we wszystkich ekskluzywne restauracje, do których nie można było wejść, jeśli nie miało się na sobie marynarki. A obok ludzie na ulicach jeździli rowerami albo skuterami. W hotelu poinformowano nas, że wycieczka do Angkor Wat jest zaplanowana o wschodzie słońca. Większość osób, w tym również Micah, wycofała się. Pierwszy i jedyny raz podczas całej podróży nie oglądaliśmy wspólnie atrakcji turystycznych. 1 poza zaledwie kilkoma chwilami tu i tam po raz pierwszy od prawic dwóch tygodni nie byliśmy razem. Podczas jazdy autokarem jeden z uczestników wycieczki spytał mnie, jak układają się stosunki między mną i bratem. — Świetnie — odparłem. — Micah jest naprawdę sympatycznym towarzyszem podróży. — Nie masz go dość? To znaczy tego, że jesteś z nim dosłownie przez cały czas? Zastanowiłem się nad jego słowami, zdając sobie w końcu sprawę, jak dziwne musiało się to wydawać.

— Szczerze mówiąc, nie. Chyba zawsze chcieliśmy robić to samo... myślę, że po prostu jesteśmy zgrani. — To wprost niewiarygodne — powiedział, kręcąc głową. — Jesteście w lepszych stosunkach niż większość małżeństw w tej podróży. Jeśli się bliżej przyjrzeć, nieodparcie nasuwa się myśl, że niektóre pary zaczynają już być sobą nieco zmęczone. Nie mogłem się doczekać, by zobaczyć Angkor Wat. Do samej budowli — zbudowanej na planie kwadratu, z wyniosłą świątynią-górą zwieńczoną pięcioma wieżami, i otoczonej murami długości około trzystu metrów, a na zewnątrz jeszcze ogromną fosą — dochodzi się długą drogą na grobli. Dotarliśmy 212 tędy do zewnętrznych murów. Tuż za nimi nasz przewodnik kazał nam się zatrzymać. W ciemności nie widzieliśmy kompletnie nic. Po krótkim czasie niebo za świątynią zaczęło żarzyć się czerwono, potem rozłożone w kształcie wachlarza promienie słońca przybrały jaskrawo-pomarańczową barwę, a na końcu żółtą. Na tle zmiennego nieba rysował się ciemny kształt świątyni, jej kontury były ledwie widoczne. A jednak nie mogłem oderwać od niej wzroku. Nawet z daleka, mimo że wiedziałem o tym z lektury przewodników, ogrom Angkor Wat zaparł mi dech w piersi. Gdyby została zbudowana współcześnie, uznano by ją za wielką. Ponieważ powstała osiemset lat temu, wykracza to poza granice ludzkiego zrozumienia. Pozostaliśmy tam na tyle długo, by zobaczyć, jak niebo zmienia barwę

z żółtej na błękitną, po czym załadowaliśmy się z powrotem do autokaru. Gdy jechaliśmy do hotelu, wieś zaczynała się budzić do życia. Drogi zapełniły się skuterami śmigającymi z dużą prędkością obok ociężałego autokaru. Nie obowiązywał chyba żaden kodeks drogowy. Ludzie jechali prawą i lewą stroną, zbaczając gwałtownie w ostatniej chwili, ule jakimś cudem udawało im się unikać kolizji. Na swój sposób robili wrażenie nie mniejsze niż Angkor Wat. Dowiedzieliśmy się, że większość skuterów była produkcji chińskiej. Kosztowały około sześciuset dolarów, Niewiele większe od motorowerów, były kambodżańską wersją chevroleta chevy suburban. — Na tamtym skuterze jadą cztery osoby! — powiedział kłoś i pasażerowie autokaru stłoczyli się przy oknie, żeby to zobaczyć. — A na tym pięć! — wykrzyknął ktoś inny i wszyscy przenieśliśmy się do okien po drugiej stronie. — Widzę sześć! — Niemożliwe! — Tam z tyłu! Spójrzcie tylko! Obejrzeliśmy się. Zrobiłem wielkie oczy na widok skutera, 213 na którym siedziało sześć osób. Jechał z mniejszą prędkością, ale skręcał gwałtownie jak wszyscy inni. — Nie uwierzycie, nie ma mowy. — Tam, przed nami. Spójrzcie tylko. — Co, co?

— Na tamtym naliczyłem siedem osób — rzekł nasz kolega, wskazując palcem. I faktycznie. Pośrodku siedział mężczyzna, prócz niego na skuterze znajdowało się jeszcze sześć osób — chyba jego dzieci. Dwie małe dziewczynki za ojcem, trójka maluchów z przodu. A na barana wziął najmłodsze z gromadki, synka, który wyglądał na jakieś pięć lat. Wszystkie dzieciaki miały na sobie mundurki — najwyraźniej ojciec wiózł je do szkoły. Podczas dalszej drogi do hotelu wszyscy w autokarze bez powodzenia wypatrywali skutera z ośmioma osobami. Jakby w tym niezwykłym otoczeniu siedem to było zbyt mało. Z powodu upału i wilgotności nasz dzień był podzielony na dwie części. Rano zwiedzaliśmy inne świątynie oraz atrakcje turystyczne — Ta Prohm, Bajon, Taras Słoni. Po lunchu spędziliśmy kilka godzin w hotelu. A potem pojechaliśmy do Angkor. Zaczęliśmy zwiedzanie od świątyni Ta Prohm. Choć Angkor Wat była od niej okazalsza, Ta Prohm zrobiła na nas niesamowite wrażenie. Nie należała do największych i w jej mury wrosły olbrzymie drzewa, obracając budowlę w ruinę, ale to właśnie ekspansja dżungli nas zaintrygowała. Pogrążone w cieniu potężne korzenie drzew z gatunku fikusów dusicieli oraz puchowców oplatały otwory drzwiowe i pięły się po ścianach, jak gdyby wylewały się z pni. Wyglądało to, jakby dżungla była w trakcie połykania świątyni, tak jak niegdyś połknęła wszystkie inne.

Korzenie wdzierały się niepowstrzymanie. Choć naszą uwagę w pierwszej chwili zwróciły te największe, gdy przyjrzeliś214 my się bliżej, dostrzegliśmy, że cieńsze również torują sobie drogę między kamiennymi płytami. W rezultacie po jakimś zaczną je wypychać. Po paru dekadach płyty będą leżały na ziemi wśród niezliczonych innych, których stosy oglądaliśmy teraz. Świątynia, choć w opłakanym stanie, zachowała jakimś cudem pierwotny kształt. Podobnie jak wszystkie inne, które widzieliśmy, miała cztery koncentryczne prostokątne mury (faktycznie tunele) otaczające świątynię-górę. Posuwaliśmy się powoli wśród ruin w kierunku punktu centralnego. W odróżnieniu od innych miejsc, które zwiedzaliśmy, gdy tylko skręcało się za róg, łatwo można było stracić z oczu resztę grupy. — Coś fantastycznego! — powiedział Micah. — Niesamowite, prawda? — To mi przypomina Indianę Jonesa i Świątynię Zagłady w Disneylandzie. — Jesteś takim prymitywnym Amerykaninem! —jęknąłem. — A może nie mam racji? Albo mogłaby to być dekoracja filmowa. Jak gdyby ktoś wyobraził sobie ruiny świątyni, a potem je wybudował. Wygląda to zbyt prawdziwie, żeby mogło być prawdziwe. — Zbyt prawdziwie, żeby mogło być prawdziwe? — Właśnie — pokiwał głową. — Jakby ktoś to zaprojektował. Po upływie czterdziestu minut siedzieliśmy z powrotem w autokarze.

Naszym kolejnym miejscem postoju był Bajon. Tam dżungla została wycięta, posuwaliśmy się wśród ruin. W odróżnieniu od upału australijskiego w Angkor uczucie gorąca potęgowała wilgotność. Dokuczały nam komary, których była mnogość, używaliśmy więc strasznych ilości sprayu przeciwko owadom. Bajon niczym się nie wyróżniał w porównaniu z Ta Prohm. Miał tę samą konfigurację co inne obiekty sakralne, choć po raz pierwszy zobaczyliśmy płaskorzeźby, z których słyną 215 świątynie. Rozróżnialiśmy w piaskowcu rozmaite wizerunki; każdy przedstawiał jakąś historię. Trudno jednak było je zrozumieć. Ze wszystkich języków w krajach, które odwiedziliśmy, khmerski wydaje się najbardziej obcy. Dźwięki są tak odmienne, że nie sposób pojąć prostych słów. I chociaż kambodżańscy przewodnicy mówili po angielsku, zacinając się niemal przy każdym słowie, musieliśmy dobrze wytężać słuch, by pojąć sens słów. Nie tylko my mieliśmy problemy ze zrozumieniem tego, co mówią, oni mieli identyczne trudności ze zrozumieniem nas. — Dlaczego nazywają je płaskorzeźbami, a nie po prostu rzeźbami? — spytał Micah. — Bo to... eee... są... eee... płaskorzeźby — odparł nasz przewodnik z układnym uśmiechem. —- Ale dlaczego płaskorzeźby? — Widzisz? — powiedział przewodnik, wskazując na ścianę. —

Płaskorzeźby. — Po czym powtórzył, wymawiając starannie słowo: — Płaskorzeźby. — Aha — rzekł Micah, zdając sobie sprawę, że się nie dogada. — W każdym razie dziękuję. Przewodnik skłonił się. — Bardzo proszę. Słońce prażyło niemiłosiernie tuż nad naszymi głowami, kiedy dotarliśmy do Tarasu Słoni. Powiedziano nam, że władcy zwykle siadywali na szczycie muru — długiego, grubego muru z wyrzeźbionymi słoniami — by przyglądać się widowiskom na placu. — Jakiego rodzaju widowiskom? — spytał Micah. — Jak na przykład... eee... eee... — Przedstawieniom? — Nie... eee... — Występom cyrkowym? — podsunął Micah. 216 — Tak, występom cyrkowym. Z ćwiczącymi na... eee... — Przewodnik machnął ręką, naśladując słowo, którego szukał. — Na trapezie? — Tak. Na trapezie. I były tam kobiety... eee... — Mężczyzna uczynił lekki ruch biodrami. — Tancerki? — Tak, tancerki. I... eee... eee... — Słonie? — podpowiedział Micah.

— Nie, nie słonie. Kiedy wróciliśmy do hotelu, z radością powitaliśmy trzygodzinną przerwę w zwiedzaniu. Obaj z Micahem trochę poćwiczyliśmy, zjedliśmy, a potem zdrzemnęliśmy się przed wyjazdem do Angkor Wat. Przedtem powtarzano nam kilkakrotnie, że dwie godziny to zbyt mało, by w pełni docenić świątynię. I okazało się, że w pewnym sensie tak rzeczywiście jest, a to z powodu jej rozmiarów. Mimo to, jeśli nie zna się dobrze opowieści o hinduskim bogu Wisznu i nie ma się dość cierpliwości, by słuchać, w jaki sposób jego dzieje zostały zinterpretowane na wizerunkach, dwie godziny w zupełności wystarczą. Jeden z wykładowców TCS był absolutnie zafascynowany płaskorzeźbami w Angkor Wat i studiował je dokładnie. Kiedy już dotarliśmy drogą na grobli do głównych murów otaczających świątynię, z podniecenia dostał niemal zawrotu głowy. Gdy oglądaliśmy reliefy i fotografowaliśmy ich fragmenty — muszę przyznać, że mnogość szczegółów wprawiła nas w zdumienie — nasz wykładowca przystawał co kilka kroków i wskazywał na różne odcinki muru, opisując je z entuzjazmem z najdrobniejszymi detalami. Szczerze mówiąc, tylko nam wszystko zagmatwał. — A tutaj — mówił na przykład — Wisznu przekracza rzekę. Spójrzcie, gdzie stoi. Widzicie świątynię na pierwszym planie? 217 Mrużyliśmy oczy, szukając świątyni, i znalazłszy ją szczęśliwie, myśleliśmy, oby tak dalej. Ale wykładowca niestety ciągnął nieubłaganie

temat. — Jak zapewne wiecie, świątynia za nim przedstawia wszechświat, którego centrum mieści się na górze Meru... innymi słowy, jest to model wszechświata w miniaturze! Jest to... jak wszędzie w Angkor Wat... ten sam wizerunek! I wszystkie sceny na płaskorzeźbach pochodzą z Ramajany, z Mahabharaty, jak również z Bhagawadgity, co, jeśli się nad tym zastanowić, jest absolutnie wyjątkowe. Ale to nie wszystko. Jeżeli przejdziemy dalej, zobaczycie również sceny z życia samego Surjawarmana II, który wyraźnie postanowił utożsamić się z Ramą i Kryszną, wcieleniami Wisznu, udając w ten sposób dewaradżę! Możecie sobie wyobrazić, co myślał o tym Dżajawarman II, zwłaszcza po pokonaniu chanów. Och, a tu dalej zobaczymy słynny relief, który przedstawia mit kosmicznej odnowy, znany również jako „ubijanie masła z oceanu"! *. W tym momencie zauważyłem u Micaha znajome szklane spojrzenie. — Masła? — Tak właśnie powiedział. — Co to ma znaczyć? — mówił dalej Micah. — I kim jest Rama, a kim, u diabła, dewaradża? — Chcesz, żebym spytał? — Nie, nie — zaprotestował spiesznie. - Może jeśli nikt nie będzie zadawał pytań, w końcu ruszy dalej. — Micah umilkł na chwilę, po czym pokręcił głową. — Czy on naprawdę sądzi, że znamy wszystkie historie o Sziwie?

— Wisznu. On nam opowiada o bogu Wisznu. — Niech będzie — powiedział. — Chodzi mi o to, że nie znam żadnego z nich i nic z tych opowieści nie zapamiętam. * wielki akt stworzenia, którego celem było uzyskanie eliksiru nieśmiertelności, amryty 218 Za wiele tego... mam na myśli, że ten mur ma trzy metry wysokości i biegnie wokół całej świątyni, czyli ma prawie kilometr długości. Pod względem architektury jest niesamowity, i rozumiem, dlaczego jego wzniesienie zajęło dekady. Ale jeśli człowiek tym nie żyje, wszystkie rzeźby wydają się takie same. — Płaskorzeźby — poprawiłem go. —- Reliefy. — Nieważne. Tymczasem nasz wykładowca mówił bez przerwy, coraz bardziej się ekscytując: — 1 zwróćcie uwagę na cztery głowy z piaskowca na szczycie muru! Widzicie je? Uważamy, że przedstawiają Strażników czterech kierunków, a może nawet bodhisattwę Awalokiteśwarę! Gdy dotarliśmy do centralnego punktu Angkor Wat i stanęliśmy u podnóża świątyni-góry, wykładowca rozkręcił się na dobre. — Ciekawe jest porównanie odłamów buddyzmu mahajany i therawady, ale dla celów historycznych, być może pamiętacie, że we wczesnym imperium Khmerów był także rozpowszechniony animizm... weźmy na przykład wiarę w Neak Ta. Może zauważyliście przy wejściu

wężowe bóstwo Naga? To... — Przepraszam? — przerwał mu Micah. Wykładowca umilkł. — Tak? Micah wskazał na świątynię-górę. — Czy możemy wejść na szczyt? Pozostałą godzinę spędziliśmy na zwiedzaniu ruin na własną rękę. Wspinaliśmy się po stromych, rozpadających się w gruzy stopniach i wędrowaliśmy po kamiennych korytarzach, pozo219 waliśmy do zdjęć i podziwialiśmy Angkor Wat z najwyższych miejsc, na jakie udało nam się wdrapać. — Mam nadzieję, że nie przewidują żadnego testu z tego, co usłyszeliśmy — powiedział Micah, gdy szliśmy z powrotem. — Oblałbym jak nic. — Ja też. — Czy zdajesz sobie sprawę, że jesteśmy w podróży od dwóch tygodni? — spytał po chwili milczenia. — Czas przeleciał jak z bicza trząsł. — Trochę mi smutno, kiedy o tym pomyślę. Marzyłem o tej wycieczce od miesięcy, a już mamy za sobą przeszło połowę. Tak szybko wszystko się dzieje. — Tak to właśnie bywa z marzeniami — zauważyłem. — Gorąco czegoś pragniesz, jakimś cudem udaje ci się to osiągnąć, a potem nagle jest już po wszystkim. To tak jak z bieganiem... trenujesz i trenujesz dla

pani minut na bieżni. Ja już pojąłem, że cała tajemnica polega na tym, by cenić sobie sam proces. — Wypróbowujesz na mnie filozoficzne teorie? — Nic — odparłem. — Po prostu gadam, żeby słyszeć, jak mi terkocze w głowie. — To dobrze — rzekł Micah. — Na dzisiaj mam filozofii po dziurki w nosie. Przeszliśmy jeszcze kawałek. — Tęsknisz za Christine? — spytałem, — Tak — odparł. — I za dzieciakami. A ty? Skinąłem twierdząco głową. — Tęsknię za nimi od chwili wyjazdu. Cat i ja pobraliśmy się w Manchesterze, rodzinnym mieście Cathy w stanie New Hampshire. Podczas poprzedzających ślub sześciu miesięcy musiała czynić wszystkie przygotowania z drugiego końca kraju. Wybrała się do domu tylko dwa razy. Zaczynałem rozumieć, że w razie potrzeby moja przyszła żona potrafi działać niezwykle sprawnie. 220

Uroczystość ślubna odbyła się dwudziestego drugiego lipca tysiąc dziewięćset osiemdziesiątego dziewiątego roku w kościele katolickim, do którego Cat chodziła od dziecka. Gdy ojciec prowadził ją do ołtarza, nie mogłem oderwać od niej spojrzenia. Zza welonu widać było, jak błyszczą jej oczy, a ręce drżały jej lekko, gdy ująłem je w swoje dłonie. Prawie nie pamiętam całej ceremonii, w pamięć wryła mi się jedynie chwila, kiedy wsuwałem obrączkę na palec Cathy. Przyjęcie weselne jest również tylko

mglistym wspomnieniem, oboje byliśmy półżywi ze zmęczenia, gdy dotarliśmy wreszcie na Hawaje, gdzie spędzaliśmy nasz miesiąc miodowy. Podróż poślubną zafundowali nam w prezencie Billy i Pat Millsowie, którzy pokochali Cathy tak jak ja. Lisa, która już dawno 221 znalazła sobie kogoś nowego, zaczęła nazywać mnie żartobliwie „eks-chłopakiem, który nigdy nie odszedł". Ponieważ sam ślub i wesele odbyły się w drugim końcu kraju, zaledwie kilku moim przyjaciołom udało się na nie przyjechać. Moja mama jednak postanowiła wydać przyjęcie na naszą cześć w Sacramento. Udekorowała podwórko za domem, upiekła tort, postawiła jedzenie i piwo, i wszyscy, których znałem od dzieciństwa, zjawili się, by nam pogratulować. Przyjęcie trwało wiele godzin i pod pewnymi względami było fajniejsze od pierwszego. Wróciłem z miodowego miesiąca, spędzonego na Maui. Kupiłem wraz z Micahem dwie kamienice czynszowe. Skończyłem drugą powieść — aczkolwiek nie została wydana. Byłem podekscytowany moim nowym przedsięwzięciem i szaleńczo zakochany w świeżo poślubionej żonie. Dotychczas wspominam ten wieczór i to lato jako jedno z najwspanialszych w moim życiu. Jeśli to możliwe, mama była jeszcze bardziej rozemocjonowana od nas. W rozmowie wspomniała, że myśli o rzuceniu pracy w najbliższej przyszłości. Teraz, kiedy pokończyliśmy studia — a tata zarabia więcej niż kiedykolwiek — nie widzi sensu w dalszym chodzeniu codziennie do

gabinetu. Stwierdziła, że pracowała wystarczająco długo i pragnie spędzać czas, ciesząc się rodziną i odbywając konne przejażdżki z tatą. — Prawdę mówiąc — powiedziała z oczami błyszczącymi z podniecenia — wybieramy się znowu na przejażdżkę w przyszły weekend. W następny piątek wieczorem, zaledwie sześć tygodni po naszym ślubie, moi rodzice zaprosili nas na kolację z grillem na wolnym powietrzu. Byliśmy tylko my. Micah przebywał wtedy w Cancun — wracał do domu w sobotę — a Dana wyjechała do Los Angeles ze swoim chłopakiem. Był to spokojny, miły wieczór. Upiekliśmy mięso na ruszcie i zjedliśmy kolację. Potem usiedliśmy w salonie, by obejrzeć film. 222 Gdy godzina zrobiła się późna, stwierdziłem, że powinniśmy już jechać do domu, i pocałowałem w policzek mamę, zagłębioną w swoim ulubionym fotelu. — Może wpadniemy jutro wieczorem — powiedziałem. — Świetnie — ucieszyła się. — Bardzo lubimy, jak do nas przychodzicie. Szczęśliwej drogi. — Pa, mamo — pomachałem jej. Koło południa następnego dnia rodzice wybrali się na konną przejażdżkę trasą biegnącą nad American River. Jak w większość sierpniowych dni w dolinie Sacramento, temperatura wahała się w okolicach trzydziestu pięciu stopni, a suche powietrze było spokojne. Po niebie leniwie płynęły nieliczne obłoki. Mama i tata urządzili sobie

piknik, zjedli lunch w jednym z cienistych zakątków obok alei. Nieco później wyruszyli na dalszą przejażdżkę. Z powodu upału rodzice nie zmuszali koni do kłusa ani galopu, szły powolnym stępem, oni zaś podziwiali widoki i rozmawiali. W pobliżu zakrętu rzeki aleja zwężała się i ojciec wyjechał Napoleonem naprzód, a Chinook z mamą została tuż za nimi. Z tego, co mówił tata, nic szczególnego potem się nie zdarzyło, nie było żadnych niespodziewanych dźwięków, żadnego węża, niczego, co mogłoby przestraszyć konia. Zauważył, że aleja była żwirowana, upstrzona kamieniami, co jednak nie powinno stanowić dla konia żadnego problemu. I faktycznie obydwa konie — jak zresztą tysiące innych koni — przemierzały tę trasę dziesiątki razy. A jednak tamtego dnia Chinook potknęła się z jakiegoś powodu. Byłem w swoim mieszkaniu w kuchni, gdy zadzwonił telefon. Usłyszałem w słuchawce zdyszany głos ojca, jak gdyby nałykał się za dużo powietrza. — Mama miała wypadek... — wykrztusił. — Spadła z konia... Zabrali ją do UC Davis Medical Center... — Jak się czuje? — Nie wiem. Nie wiem. - W jego głosie wyraźnie było 223 słychać przerażenie, a jednocześnie brzmiał jakoś mechanicznie. — Trzeba było odprowadzić konie. Nie rozmawiałem z lekarzem... Musiałem jakoś tam dotrzeć...

— Już jadę. Pojechaliśmy z Cathy do szpitala, przestraszeni, próbując przekonywać siebie nawzajem, że to nic poważnego. Gdy wbiegliśmy na oddział urazowy, spytaliśmy dyżurną pielęgniarkę, jak wygląda sytuacja. Sprawdziła w swoich zapiskach, potem poszła gdzieś, by się dowiedzieć szczegółów, i wróciła do nas. — Pańska mama jest operowana — oznajmiła. — Przypuszczają, że nastąpiło pęknięcie śledziony. I ma chyba złamaną rękę. Odetchnąłem z ulgą. Wiedziałem, że chociaż urazy są poważne, niekoniecznie zagrażają życiu. Chwilę później w drzwiach pojawił się Mike Marotte, dawny kolega z liceum, który był ze mną w drużynie startującej w biegach przełajowych. — Co ty tutaj robisz? — spytałem. — Biegałem nad rzeką i zobaczyłem nagle grupę ludzi, a wśród nich twojego tatę. Pomogłem mu odprowadzić konie i stamtąd przybiegłem prosto do szpitala. Co się dzieje z twoją mamą? Mike, podobnie jak wszyscy moi koledzy, bardzo ją lubił i sprawiał wrażenie równie spanikowanego jak ja. — Nie wiem — odparłem. — Podobno ma pękniętą śledzionę, nikt jednak do tej pory nie wyszedł, żeby udzielić mi jakichkolwiek informacji. Ale ty byłeś na miejscu wypadku. Czy to coś poważnego? Co się z nią działo? — Straciła przytomność — powiedział. — To wszystko, co wiem. Helikopter przyleciał tam w parę minut po moim przyjściu.

Wszystko wokół mnie zdawało się poruszać jak na zwolnionym filmie. — Czy mogę coś dla ciebie zrobić? Może zadzwonić do kogoś? 224 — Tak — odrzekiem. Podałem mu numery telefonów krewnych zarówno ze strony mamy, jak i ojca. — Powiedz im, co się stało i poproś, żeby powiadomili innych. Mike zapisał szybko numery. — I znajdź Micaha — dodałem. — Miał dziś po południu wylecieć z Cancun samolotem do San Francisco. — Którymi liniami? — Nie mam pojęcia. — A o której godzinie? — Nie wiem. Błagam, zrób, co w twojej mocy... I odszukaj też Danę. Jest w Los Angeles z Mikiem Lee. Skinął głową. — Dobra. Zajmę się wszystkim — obiecał. Po kilku minutach zjawił się tata, blady i roztrzęsiony. Gdy powiedziałem mu, czego zdołałem się dowiedzieć, wybuchnął płaczem. Objąłem go, pozwalając mu się wypłakać. — Nic mi nie jest, zaraz dojdę do siebie — wymamrotał po chwili, próbując powstrzymać łzy. Usiedliśmy. Minuty mijały w absolutnym milczeniu. Dziesięć. Dwadzieścia. Usiłowałem przejrzeć czasopismo, nie mogłem jednak

skoncentrować się na słowach. Cathy zajęła miejsce obok mnie, kładąc mi rękę na kolanie, po czym przysunęła się bliżej do mojego ojca. Przez moment siedział, potem wstał i zaczął krążyć po korytarzu. Usiadł z powrotem, znowu wstał, znowu przemierzał korytarz, w końcu opadł bezsilnie na krzesło. Minęło czterdzieści minut, a nikt nie wiedział, co się dzieje. Ledwie Micah zdążył wysiąść z samolotu, usłyszał, że wywołują go przez megafony na międzynarodowym lotnisku w San Francisco. Proszono, by zgłosił się do okienka informacji. — Proszę jechać bezpośrednio do UC Davis Medical Center — powiedziano mu. 225 — Co się stało? — Nic więcej nie wiemy. Owładnięty nagłe uczuciem paniki, wskoczył do limuzyny — nie było ani jednej taksówki — i pojechał do domu przyjaciela, gdzie zostawił na tydzień swój samochód. Od Sacramento dzieliły go dwie godziny jazdy. Po upływie godziny wyszedł do nas mężczyzna o łagodnym głosie, w w garniturze bez fartucha. — Pan Sparks? Wstaliśmy wszyscy, zastanawiając się, czy jest lekarzem. Okazało się, że nie. — Jestem psychologiem współpracującym ze szpitalem — wyjaśnił.

— Wiem, że to trudne, ale proszę ze mną. Weszliśmy za nim do niedużej poczekalni. Poza nami nie było tam żywej duszy. Można było odnieść wrażenie, że pokój zarezerwowano specjalnie dla nas. Było to przygnębiające. Poczułem, jak strach ściska mi serce, zanim jeszcze mężczyzna się odezwał. — Pańska żona doznała wylewu krwi do mózgu — powiedział cicho do ojca, w jego głosie brzmiało wyraźne współczucie. Łzy ponownie napłynęły ojcu do oczu. — Czy ona wyzdrowieje? — spytał szeptem. Jego głos był coraz cichszy, dały się w nim słyszeć błagalne tony. — Proszę... proszę... niech mi pan powie, że wszystko będzie dobrze... — Ogromnie mi przykro — odparł mężczyzna — ale niestety nie wygląda to dobrze. Pokój zaczął wirować mi przed oczami. Wpatrywałem się w psychologa, nie mogąc wydobyć z siebie głosu. — Ona nie umrze, prawda? — wychrypiałem. — Ogromnie mi przykro — powtórzył i choć pozostał z nami, nie pamiętam, by powiedział coś więcej. Przypominam 226 sobie tylko, że nagle wyciągnąłem ramiona do taty i do Cat. Przytuliłem ich mocno do siebie, płacząc tak, jak nie płakałem jeszcze nigdy w życiu. Mike'owi udało się zawiadomić Danę. Miała przylecieć do Sacramento następnym samolotem. Zadzwoniłem do paru krewnych,

informując ich, co się stało. Słyszałem, jak wybuchają płaczem i obiecują, że zjawią się w szpitalu możliwie najszybciej. Minuty płynęły powoli, jakbyśmy znaleźli się w pętli czasu. Wszyscy troje załamaliśmy się i próbowaliśmy jakoś się pozbierać. Dopiero po godzinie pozwolono nam zobaczyć mamę. Gdy weszliśmy do sali, mama była podłączona do respiratora i kroplówki, słyszałem równomierne pikanie kardiomonitora. Na pierwszy rzut oka można by pomyśleć, że śpi, i choć zdawałem sobie sprawę z tego, co się dzieje, wbrew rozsądkowi zaświtał mi promyk nadziei. Modliłem się o cud. Później tego samego wieczoru twarz zaczęła jej brzęknąć. Płyny były niezbędne do tego, by uchronić jej narządy przed uszkodzeniem, na wypadek gdybyśmy zgodzili się na ich oddanie. Stopniowo przestawała być podobna do mojej mamy. Część krewnych przyjechała, część była w drodze. Wszyscy wchodzili do sali i wychodzili z niej, nikt jednak nie pozostawał lam zbyt długo. Jej widok był nie do zniesienia, nie przypominała dawnej siebie — zawsze była taka pełna życia. Stanie na korytarzu też wydawało się jakieś niewłaściwe. Każde z nas snuło się tam i z powrotem, próbując zdecydować, która ewentualność jest mniej okropna. Zjawiło się więcej krewnych. Korytarz zaczął się zapełniać również przyjaciółmi. Ludzie spoglądali na siebie, szukając wsparcia. Nie wierzyłem w to, co się dzieje. Nikt nie chciał 227

uwierzyć. Cathy nie odstępowała mnie na krok, trzymając przez cały czas za rękę, ja jednak czułem wewnętrzny przymus, by być z matką. Gdy w sali nie było nikogo, wszedłem i zamknąłem za sobą drzwi. Łzy wezbrały mi natychmiast. Ująłem jej dłoń i poczułem znajome ciepło. Pocałowałem ją w rękę i zacząłem przemawiać do niej chrapliwym głosem. Chociaż płakałem przez niemal całe popołudnie, łzy znowu cisnęły mi się do oczu. Mimo obrzęku wyglądała pięknie i pragnąłem — całym sercem i duszą, bardziej niż kiedykolwiek i czegokolwiek — żeby po prostu otworzyła oczy. —- Proszę, mamo — szeptałem, tłumiąc szloch. — Proszę. Jeśli chcesz z tego wyjść, koniecznie musisz to zrobić jak najszybciej, dobrze? Twój czas się kończy. Spróbuj, proszę, dobrze... ściśnij moją dłoń. Wszyscy cię potrzebujemy... Położyłem głowę na jej piersi, zalewając się łzami, czując, jak we mnie też coś zaczyna umierać. Do szpitala dotarł Micah i gdy go ujrzałem, rozpłakałem się znowu w jego objęciach. Godzinę później przyjechała Dana. Mike musiał ją podtrzymywać, gdy szła korytarzem w naszą stronę, szlochając rozdzierająco. Po chwili zaprowadziliśmy ją z bratem do sali, w której leżała mama. Uprzedziliśmy Danę o obrzęku, lecz mimo to załamała się znowu, widząc, jak źle się sprawy mają. Nasza matka wydawała się kimś nierzeczywistym, zupełnie nam obcą osobą. — Ona nie jest podobna do mamy — powiedziała szeptem Dana. Micah przytulił ją mocno do siebie.

— Patrz na jej dłonie, Dano — rzekł również szeptem. — Patrz na jej dłonie. One się nie zmieniły. Możesz w nich widzieć mamę. — Och, mamo... — załkała Dana. — Och, mamo, wróć, proszę cię. 228 Ale ona nie była już w stanie reagować na nasze błagalne prośby. Mama, która poniosła w życiu tyle ofiar i która nie mogłaby bardziej kochać swoich dzieci, zmarła czwartego września tysiąc dziewięćset osiemdziesiątego dziewiątego roku; jej narządy uratowały życie trojgu ludziom. Miała czterdzieści siedem lat. 229

Rozdział 13 Phnom Penh, Kambodża 6 lutego Po dwóch dniach w Angkor wróciliśmy samolotem do Phnom Penh.

Mieliśmy zwiedzić Muzeum Ludobójstwa oraz pojechać na Pola Śmierci. Muzeum mieści się w centrum Phnom Penh, które zostało zajęte przez Czerwonych Khmerów w tysiąc dziewięćset siedemdziesiątym piątym roku. Pol Pot, przywódca Czerwonych Khmerów, miał nadzieję stworzyć idealne komunistyczne państwo i ewakuował całe miasto. Milion osób zmuszono do życia w wiejskich komunach. Poza żołnierzami Czerwonych Khmerów, których średnia wieku wynosiła dwanaście lat, w Phnom Penh nie było innych mieszkańców; stało się właściwie wymarłym miastem. 230 Kiedy wojska amerykańskie opuściły Wietnam, a żaden inny kraj nie zdecydował się na interwencję, Pol Pot rozpoczął swoje krwawe rządy. Pierwszym posunięciem było zaproszenie wszystkich wykształconych ludzi z powrotem do stolicy i bezzwłoczne ich wymordowanie. Tysiące ludzi poddawano nieludzkim torturom. Z czasem, by oszczędzić na nabojach, większość egzekucji wykonywano, uderzając ofiarę w tył głowy grubą pałką bambusową. Przez następne kilka lat zginęło przeszło milion osób — bądź z głodu i wycieńczenia, bądź stracono je w miejscu, które obecnie jest znane jako Pola Śmierci. W samolocie oczekiwaliśmy z Micahem lądowania z mieszanymi uczuciami. Chociaż chcieliśmy zobaczyć i muzeum, i Pola Śmierci, nasze podekscytowanie studziła obawa. Nie mieliśmy tym razem do czynienia z pomnikiem starożytnych dziejów, lecz z historią współczesną, ojczyzną wydarzeń, o których ladzie pragną zapomnieć, choć wiedzą, że nigdy nie

powinni. Z zewnątrz Muzeum Ludobójstwa wyglądało całkiem niepozornie. Dwupiętrowy budynek z balkonami, stojący w bok od głównej drogi, przypominał szkołę średnią, która rzeczywiście niegdyś się w nim mieściła. Ale jego niepozornemu wyglądowi zadawał kłam złowieszczy drut kolczasty, otaczający budynek. To było miejsce, gdzie Pol Pot torturował swoje ofiary. Dowiedzieliśmy się, że nasz przewodnik uczęszczał do tej szkoły, i ogarnęło nas dziwnie niepokojące, niemal surrealistyczne uczucie, kiedy pokazywał nam swoją dawną salę lekcyjną, zanim przeszliśmy do eksponatów. Była to seria okropności. Sala, w której torturowano ofiary prądem elektrycznym. W innych salach stały równie przerażające urządzenia. Nie zmieniono w nich niczego od czasu odzyskania Phnom Penh, na podłogach i ścianach wciąż były widoczne plamy krwi. Wszystko, co zobaczyliśmy tamtego dnia, przechodziło ludzkie pojęcie. Fakt, że większość Czerwonych Khmerów stanowiły dzieci, był zbyt przerażający, by się nad nim za231 stanawiać. Powiedziano nam, że żołnierze likwidowali swoje ofiary bez wyrzutów sumienia i z chłodną sprawnością. Dzieci zabijały matki, ojców oraz inne dzieci uderzeniem w tył głowy. Mój najstarszy syn byl teraz mniej więcej w tym samym wieku co żołnierze Pol Pota. Na tę myśl zrobiło mi się niedobrze.

Na ścianach umieszczono zdjęcia. Niektóre pokazywały torturowanych więźniów, inne — ciała odkopane na Polach Śmierci. W dwóch rogach głównej sali znajdowały się dwie małe świątynie, w których złożono czaszki ofiar odkrytych w obozie po ucieczce strażników. Wisiał także obraz przedstawiający młodego chłopca w żołnierskim mundurze, zabijającego ofiarę uderzeniem pałki na Polach Śmierci. Dowiedzieliśmy się, że artysta stracił tam swoją rodzinę. Nikomu z naszej grupy nie przychodziły do głowy żadne słowa. Szliśmy od eksponatu do eksponatu, kręcąc głowami i mrucząc coś cicho pod nosem. Potworne. Podłe. Smutne. Obrzydliwe. Kilku zwiedzających musiało wyjść; wrażenia były zbyt przytłaczające, by mogli je znieść. — Czy stracił pan kogoś z rodziny? — spytałem strażnika. Odpowiedział opanowanym głosem, jak gdyby zadawano mu to pytanie tysiące razy i nauczył się odpowiedzi na pamięć. Jednocześnie nie potrafił ukryć czegoś w rodzaju osłupiałej niewiary we własne słowa. — Tak, straciłem prawie wszystkich. Żonę, ojca, matkę. Dziadków. Wszystkie moje ciotki i wujów. — Ma pan rodzeństwo? — Tak — odparł. — Młodszego brata. — Żyje? — Nie wiem — powiedział. — Nie widziałem go od czasu wojny. Był członkiem Czerwonych Khmerów.

Wyjechaliśmy na przedmieścia Phnom Penh, kierując się na Pola Śmierci. Po obu stronach gruntowej drogi ciągnęły się zaniedbane domy. W połowie ulicy mieściła się fabryka odzieży 232 i widzieliśmy dziesiątki kobiet zbitych w gromadki i jedzących drugie śniadanie. Pola Śmierci, niemożliwe do rozpoznania, jeśli nie zna się ich dokładnego położenia, okazały się polem porytym rowami, uderzająco podobnym do reszty wiejskiego krajobrazu. Miejsce totbyło znacznie mniejsze, niż się spodziewałem — miało może sto na sto metrów. Jedynym znakiem szczególnym była pamiątkowa świątynia ku czci pomordowanych. Przez następną godzinę oprowadzano nas. Tutaj odkryto sto ofiar, tutaj dwieście, tam czterysta. Pokazano nam miejsce, w którym odkopano szkielety pozbawione głów. Dowiedzieliśmy się, że na tym szczególnym polu zginęły tysiące ludzi. Nie da się z całą pewnością określić dokładnie ich liczby. Chodziliśmy z Micahem w milczeniu, odczuwając smutek i obrzydzenie. W końcu zaprowadzono nas do świątyni i weszliśmy do środka. Świątynia, cała biała, miała boki długości trzech metrów i mniej więcej dwanaście metrów wysokości, co sprawiało, że wyglądała jak prostokątny, stojący sztorcem blok. Nie wiedzieliśmy, czego oczekiwać, ale to, co ujrzeliśmy, dosłownie nas sparaliżowało. Całą tylną ścianę

świątyni, od podłogi do samego szczytu, zajmowały oszklone półki, wypełnione tysiącami, tysiącami czaszek. W drodze powrotnej do autobusu Micah podsumował moje własne uczucia w trzech prostych słowach. — To było piekło. Największą sprzecznością podczas pobytu w Phnom Penh było zawiezienie nas prosto z Pól Śmierci na bzdurne zakupy w Russian Market. Wytrąciło mnie to z równowagi na resztę dnia. Kambodża, podobnie jak wiele azjatyckich krajów, doprowadziła do perfekcji sztukę współczesnego piractwa. Russian Market to budynek, w którym tłoczyły się setki handlarzy sprzedających wszystko, począwszy od pirackich DVD, a na 233 pirackich ubraniach kończąc. Filmy na DVD kosztowały trzy dolary, dżinsy, przypuszczalnie z sieci sklepów Gap, szły za połowę tej sumy. Było mnóstwo kupujących, Można by pomyśleć, że wszyscy turyści przebywający aktualnie w Kambodży słyszeli o tym miejscu i zdecydowali się je odwiedzić w tym samym czasie. Mmimo że większość uczestników naszej wycieczki była dobrze sytuowana i stać ich było na oryginalne artykuły, niemal wszyscy opuścili targ z torbami pełnymi zakupów. Ostatniego wieczoru w Phnom Penh nie było koktajlu, toteż zachęcano nas do zarezerwowania stolika w którejś z hotelowych restauracji, nasz hotel szczycił się bowiem najlepszym jedzeniem w

Kambodży. Oczywiście zapomnieliśmy z Micahem to zrobić i zmuszeni byliśmy zjeść kolację w jednej ze zwykłych knajpek w hotelu. Była prawie pusta i skończyliśmy posiłek w pół godziny. Mimo chwilowego rozczarowania, byliśmy zadowoleni z jedzenia, które nam podano. Los chciał, że tego wieczoru w kuchniach wszystko szło nie tak. Osoby, które zarezerwowały stoliki, musiały godzinami czekać na posiłek. Piece się psuły, kucharze nie przyszli do pracy, potrawy się nie udawały — prawo Murphy'ego działało pełną parą. Przystawki docierały do stolików po półgodzinie, danie główne dwie godziny później. W innych okolicznościach ludzie by się tym nie przejęli, ale podróżowaliśmy od trzynastu dni. Wszyscy byli zmęczeni, a nazajutrz musieliśmy wstać wcześnie, wylatywaliśmy bowiem do Dżajpuru. Tej nocy, kiedy wszyscy liczyli na osiem godzin snu — co udało się mojemu bram i mnie — większość nie spała nawet pięciu. W pokoju oglądaliśmy z Micahem program The Crocodile Hunter. Oprócz CNN był to jedyny angielskojęzyczny program, który udało nam się znaleźć. Za każdym razem gdy włączaliś234 my telewizor — bez względu na to, w jakim kraju się znajdowaliśmy — nadawany był nieodmiennie The Crocodile Hunter. Stało się to już czymś w rodzaju ogranego żartu — według naszych obliczeń był to naj powszechniej oglądany show na świecie. . — Ach, czyż ten wąż to nie istne cuuuudo? — zachwycał się Steve Irwin, wiecznie entuzjastyczny australijski gospodarz. — Spójrzcie na te

kolory. Ta dama jest wspaniała, prawda? Ale ta mała piękność jest niebezpieczna... jedno ukąszenie może uśmiercić kilkanaście osób.' — Ten facet jest stuknięty — zauważył Micah. — Zawsze jest taki — powiedziałem. — Moje dzieciaki uwielbiają go oglądać. Micah nie odzywał się tak długo, że pomyślałem, iż zmorzył go sen. Kiedy jednak spojrzałem na niego, spostrzegłem, że ma wzrok utkwiony w sufit. — O czym myślisz? — spytałem. — O tym, co dziś widzieliśmy — odpowiedział dopiero po upływie dobrej chwili. — Dzisiaj rano. W muzeum, na Polach Śmierci. — To było straszne, prawda? — Tak. — Pokiwał w zamyśleniu głową. Kiedy się znowu odezwał, jego głos był przytłumiony. — Zrobiło mi się zwyczajnie smutno. Smutno z powodu tamtych ludzi, smutno z powodu świata. Smutno z powodu wszystkiego. 1 poczułem się pusty. To wszystko było absolutnie bezsensowne. Takie rzeczy nie powinny się zdarzać. Przypomniało mi to, jak się czułem po śmierci mamy — dodał po chwili wahania. Popatrzyłem na niego, nie dziwiąc się raczej jego reakcji. Ilekroć któryś z nas był smutny, rozmowa zawsze wracała do tematu naszej rodziny. — Czy zdajesz sobie sprawę, że niemal każdy uczestnik naszej wycieczki jest starszy od mamy, w chwili gdy umarła? — spytał. — Nie mogę uwierzyć, że od jej śmierci minęło już ponad trzynaście lat. Wydaje

mi się to niemożliwe. 235 — To prawda — przyznałem. — A czy myślałeś o tym, że za niespełna dziesięć lat my osiągniemywiek, w jakim mama od nas odeszła? Pcyton będzie miała wtedy zaledwie jedenaście lat. — Nic na to nie powiedziałem. Micah westchnął głęboko, po czym mówił dalej: — I dziwna rzecz, ilekroć wspominam mamę, jest taka, jak gdyby się w ogóle nic postarzała. To znaczy, w mojej pamięci. Kiedy myślę o niej, oczyma duszy zawsze widzę ją taką, jak wyglądała, gdy spotkaliśmy się po raz ostami. Nie potrafię sobie nawet wyobrazić, jak wyglądałaby teraz... — Umilkł. — Wiesz, czego mi żal? — spytał po chwili cichszym głosem. Patrzyłem na niego, czekając. — Że nie dane mi było pożegnać się z nią. Ty i Cathy ją mieliście. Wyjechałem do Cancun spóźniony i nie przyszło mi nawet na myśl, by do niej zadzwonić. A kiedy ją ujrzałem następnym razem, nie była już ani trochę podobna do siebie. A my rozmawialiśmy o oddaniu narządów. To było po prostu... nierzeczywiste. I serce mi pęka na myśl, że ona, która poświęciła dla nas tak wiełe, nie ujrzała wnuków, nigdy się nie dowiedziała, że zostałeś pisarzem, nie poznała Christine. Mama byłaby cudowną babcią... Głos mu się załamał, oczy zaszły łzami. — Ja też za nią tęsknię — powiedziałem cicho. Miesiące po pogrzebie mamy były niepewnymi krokami w

poszukiwaniu swoistego rodzaju normalności. Żaden z członków naszej rodziny nie wiedział, jak reagować ani co robić. Micah, Dana i ja próbowaliśmy wspierać wzajemnie siebie oraz tatę. Ale gdy jedno z nas wybuchało płaczem, pozostałym łzy natychmiast płynęły z oczu. W ten sposób każde z nas doszło do wniosku, że nikt nie powinien więcej płakać. I nie płakaliśmy, chyba że w samotności. Nasza mama umarła, lecz, o dziwo, czasami wydawało się, że wcale tak się nic stało. Wszystko w domu świadczyło o jej 236 obecności — ustawienie przypraw w szafce kuchennej, rozmieszczenie fotografii na półkach, kolor ścian, jej koszula nocna przewieszona przez oparcie krzesła w sypialni. Gdziekolwiek spojrzeliśmy, wszystko nam ją przypominało. Zdarzało się czasami, że stojąc w kuchni, odnosiłem nagle wrażenie, iż mąma stoi za mną. W takich chwilach modliłem się, żeby to była prawda. Czekałem na znak — kątem oka wypatrywałem jakiegoś ruchu, może zafalowania konarów drzew pod naporem wiatru. Gorąco pragnąłem, by dała mi odczuć, że wciąż jest z nami. Nic się jednak nie działo. Mimo to dom stale przywodził nam na pamięć mamę, w dodatku informował nas w sposób pośredni, jak bardzo stał się pusty. Zabrakło w nim energii, wigoru, śmiech nie rozbrzmiewał już w jego ścianach. Zastanawialiśmy się czasem, czy nie powinniśmy poprzestawiać mebli lub pozbyć się bardziej jawnych śladów mamy. Na przykład jej torebki. Zawsze kładła ją w koszyku przy drzwiach wejściowych. Wiele miesięcy

po jej śmierci nikt nie zdobył się na odwagę, by schować ją do szafy lub nawet otworzyć. Wiedzieliśmy, co znajdziemy. Zdjęcia rodzinne, listy od jej matki, szminkę i drobiazgi osobiste. Tak osobiste, tak... mamine... że nie mogliśmy zdobyć się na to, by ich dotknąć. Obawialiśmy się, by nie zdradzić jej pamięci. Nie chcieliśmy jej zapomnieć, a w pewnym sensie były to jedyne rzeczy, które nam pozostały. Wyglądało na to, że torebka stała się cichym błaganiem o jej powrót. Tamtego roku nie obchodziliśmy Bożego Narodzenia w domu. Po raz pierwszy w naszym życiu spędziliśmy święta z innymi krewnymi. 1 mimo że ich towarzystwo było pokrzepiające, żadne z nas nie potrafiło się otrząsnąć; pustka w sercu była zbyt wielka. Mama odeszła i Gwiazdka już nigdy nie będzie taka jak kiedyś. Cat i ja docieraliśmy się w pierwszym roku małżeństwa, starając się jednocześnie poświęcać jak najwięcej czasu tacie. Co czwartek zabieraliśmy go do kina lub na kolację. 237 Micah i Dana zdecydowali się wynająć razem mieszkanie, zaledwie parę kilometrów od domu. Podobnie jak Cat i ja uważali, że będzie to dobry sposób, by mieć tatę na oku. O ile śmierć mamy była trudnym przeżyciem dla nas, dzieci, to dla ojca była znacznie boleśniejszym ciosem. Chociaż nie mogę twierdzić, że rozumiałem ich związek, rodzice spędzili ze sobą dwadzieścia siedem lat i gdy mama odeszła, życie ojca nagle diametralnie się zmieniło. Zdawał się żyć jedynie instynktownie. Po pogrzebie zaczął ubierać się

wyłącznie na czarno. Początkowo myśleliśmy, że po pewnym czasie mu to przejdzie, lecz z upływem miesięcy zaczęliśmy zdawać sobie sprawę, jaki był zagubiony bez mamy. Był od niej uzależniony tak jak my. Ponieważ pobrali się w bardzo młodym wieku, tata nie miał żadnego doświadczenia, jeśli chodzi o samotne życie. Stracił najlepszego przyjaciela, kochankę, powiernicę i żonę. I jak gdyby to nie było już wystarczająco trudne, stracił również jedyne życie, jakie znał. Musiał nauczyć się gotować i sprzątać dom, wszystko robić samemu. Ubyła mu spora część rodzinnego dochodu i był zmuszony opanować sztukę rozsądnego gospodarowania pieniędzmi. No i musiał nauczyć się również dogadywać się ze swoimi dziećmi, które wychowywała głównie jego żona. Kochaliśmy tatę i on kochał nas, ale prawdą jest, że chyba wiedział o nas równie niewiele jak my o nim. Staraliśmy się wypełnić w jakiś sposób pustkę w jego życiu i powoli udało nam się zastąpić mu w wielu sprawach mamę. Micah został jego powiernikiem i tylko z nim tata naprawdę szczerze rozmawiał. Ojciec zawsze podziwiał Micaha w taki sam sposób jak ja, a to uczucie pogłębiło się jeszcze po śmierci matki. Myślę, że Micah miał wiele takich cech, jakie ojciec chętnie widziałby u siebie. Mój brat miał charyzmę, był przystojny, pewny siebie i lubiany. Ojciec w osobliwy sposób zaczął chyba szukać aprobaty starszego syna. Niewiele działań podejmował bez zasięgnięcia opinii Micaha, słuchał z błyskiem w oku jego opowiadań. Cat stała się kumplem mego ojca. Od 238

pierwszej chwili ogromnie polubił moją żonę i ilekroć do niego wpadaliśmy, spędzali ze sobą dużo czasu. Pili razem deserowe wino, gotowali razem, żartowali i śmiali się, a gdy było mu smutno, wypłakiwał się na jej ramieniu. A Cat zawsze mówiła i robiła dokładnie to, czego potrzebował. Tata zaczął z wielkim zaangażowaniem wyręczać w wielu sprawach moją siostrę. Pomagał prowadzić rachunki, kupił jej samochód, zajmował się jej ubezpieczeniem zdrowotnym. No i oboje lubili konie. Najwyraźniej nie tylko postępował w taki sposób, w jaki jego zdaniem postąpiłaby mama, lecz czerpał z pieczy nad Daną siłę do tego, by żyć dalej. Ja także przyjąłem na siebie część obowiązków mamy, lecz było to coś, czego nikomu bym nie życzył. Z powodu intensywnych zajęć w szkole średniej, wyjazdu do college'u i małżeństwa z Cathy stałem się najmniej zależny od rodziców, a mój proces uniezależniania rozpoczął się już w szesnastym roku życia. Może tata również zdawał sobie z tego sprawę, bo w miarę upływu tygodni i miesięcy, na mnie wyładowywał swój gniew i cierpienie. Z czasem zaczął się zachowywać tak, jakby mną gardził. Jeśli pytałem, czy nie potrzebuje pomocy w sporządzeniu domowego budżetu, oskarżał mnie, że próbuję go okraść. Jeśli sprzątałem dom, wyrzekał, że nie tylko nie potrafię nic zrobić, w dodatku jestem niechlujny. Gdy podrzucałem mu naszego cocker-spaniela, idąc do pracy ciskał gromy, że go wykorzystuję. Kiedy odwiedzaliśmy go z Cat, bywały wieczory, że w ogóle się do mnie nie odzywał. Żartował i śmiał się z moją żoną w kuchni, a ja siedziałem sam w salonie. Z czasem ta sytuacja tylko się pogarszała.

Wiedziałem, że mnie nie nienawidzi, że cierpi wewnętrznie, zmagając się z bólem jeszcze bardziej od nas. Zdawałem sobie sprawę, że ten ból musi znaleźć jakieś ujście, że ojciec w głębi serca kocha mnie, mimo słów, które rzuca, i sposobu, w jaki mnie traktuje. Ale choć rozumiałem, co się dzieje, szukałem pocieszenia w ramionach Cathy, zastanawiając się na głos, co takiego uczyniłem, by zasłużyć na jego wrogość. 239 Staraliśmy się z Micahem utrzymywać ze sobą kontakt, prowadząc jednocześnie niezależne życie. Mój brat pracował w dalszym ciągu w agencji handlu nieruchomościami, a moja mała firma — produkowałem aparaty ortopedyczne na nadgarstek, stosowane przede wszystkim przy zespole kanału nadgarstka — powoli zaczynała funkcjonować. Jak większości młodych ludzi wydawało mi się, że wiem dużo więcej o prowadzeniu firmy, niż wiedziałem w rzeczywistości, toteż wkrótce zadłużenie kart kredytowych znacznie przewyższyło nasze wspólne dochody. Mimo że od miesięcy pracowałem dniami i nocami, istniało ryzyko, że nie zdołamy z Cathy wywiązać się ze zobowiązań i zastanawialiśmy się, jak damy radę utrzymać się na powierzchni. W pierwszym roku małżeństwa byliśmy poddawani rozmaitym próbom. Na szczęście przyczyniły się tylko do tego, że jeszcze bardziej zbliżyliśmy się do siebie. W najtrudniejszych chwilach — kiedy nie wiedziałem, czy starczy mi na zapłacenie czynszu lub najedzenie — zwróciłem się o pomoc do Micaha. Postawił mi pizzę oraz piwo i odbyliśmy długą rozmowę. W

rezultacie postanowiliśmy sprzedać obie kamienice czynszowe, które wcześniej kupiliśmy. Zysk ze sprzedaży pozwolił Cathy i mnie wygrzebać się z długów i stopniowo wyszedłem na prostą, moja mała firma zaczęła przynosić zysk. Musiałem jednak w dalszym ciągu pracować jako kelner, nie zrezygnowała również z pracy moja żona, po prostu żeby udało nam się związać koniec z końcem. Tymczasem Micah robił wszystko, by sprawiać wrażenie osoby, której życie to pasmo przyjemności. Umawiał się na randki, zabawiał się podczas weekendów, nic bardzo przejmował się pracą. Gdy Cathy i ja spotykaliśmy się z nim wieczorami, byliśmy zawsze ciekawi, kogo tym razem przyprowadzi ze sobą. Większość kobiet ledwie go znała, a jednak wszystkie wydawały się oczarowane nim w równym stopniu, jak ja byłem oczarowany Cathy. Mój brat z pozoru radził sobie wspaniale, lecz to była tylko fasada, bo tak naprawdę był przytłoczony przez naszego tatę. Ojciec wciąż przeżywał ciężkie chwile 240 i Micah objął przywództwo w naszej rodzinie. Ponieważ tata rozmawiał z nim więcej niż z Daną czy ze mną, jedynie on zdawał się rozumieć głębię jego cierpienia. Pewnego razu w lecie tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego roku, kiedy wypuściliśmy się wieczorem razem z Micahem, zauważyłem, że jest wyjątkowo zamyślony. — Co się dzieje? — spytałem. — Martwię się o tatę. Ja również się o niego martwiłem, wiedziałem jednak, że z zupełnie

innych powodów niż mój brat. Wobec mnie tata zachowywał się irracjonalnie, wobec Micaha chyba zdecydowanie racjonalnie. Ani jedno, ani drugie nie wydawało się normalne. — Dlaczego? — spytałem. — Wciąż nie może dojść do siebie po śmierci mamy. Minęło już prawie dziewięć miesięcy, a on płacze w poduszkę nocami. I jest coraz bardziej podenerwowany Nie wiedziałem, co mam na to powiedzieć. — Poza tym, jak sam wiesz, ubiera się na czarno, ale ostatnio jest jeszcze gorzej. Pozbył się całej swojej garderoby i zastąpił ją nową... są to rzeczy wyłącznie czarne. I nie rusza się z domu na krok, chyba że do pracy. Wiem, że tęskni za mamą, ale przecież wszyscy za nią tęsknimy. A mama pragnęłaby, żeby był szczęśliwy nawet bez niej. Chciałaby, żeby był silny. — Jak sądzisz, co powinniśmy zrobić? — Nie mam pojęcia. — Chcesz, byśmy spróbowali z Cathy porozmawiać z nim? Byłem pewien, że ojciec mnie nie posłucha; coraz bardziej jadł z ręki mojej żonie. — Na nic się to nie zda. Próbowałem. Zapraszałem go do siebie, ale nigdy nie przychodzi. Nie chce też nigdzie wybrać się ze mną. Czy odwiedził kiedykolwiek ciebie i Cat w waszym mieszkaniu? — Nie. Micah pokręcił głową.

241 — Nie powinien zamykać się przed światem. To tylko pogorszy sprawę. Będzie czul się jeszcze bardziej osamotniony. — Mówisz mu to? — Bez przerwy. — A co on na to? — Twierdzi, że radzi sobie doskonale. Gdy zbliżała się rocznica śmierci mamy, ojciec powoli zaczął wysuwać się ze skorupy, którą własnowolnie wokół siebie zbudował. Aczkolwiek w dalszym ciągu ubierał się na czarno, Micah, Dana i ja namówiliśmy go, by zaczął chodzić razem z nami na lekcje tańca ludowego, i tata odżył dzięki tym wieczorom poza domem. Stopniowo zaczął zachowywać się jak dawniej. Nawet wobec mnie nie był już taki nieprzyjemny. Wyglądało na to, że jakoś udało nam się przetrwać pierwszy rok bez mamy. Później, jesienią tego samego roku, okazało się, że Cathy jest w ciąży. Jak wszyscy niecierpliwi przyszli rodzice zaczęliśmy przygotowywać się na przyjście dziecka; nie mogliśmy doczekać się chwili, kiedy po raz pierwszy zobaczymy nasze maleństwo podczas badania ultrasonograficznego. Cathy była absolutnie pochłonięta ciążą. Uważała na to, co je, ćwiczyła i nauczyła się żyć z porannymi mdłościami przed wyjściem do pracy. Jej skóra zaróżowiła się lekko, jak to często bywa u przyszłych

matek. Zawiadomiliśmy naszych przyjaciół i rodzinę. Wszyscy, łącznie z tatą, byli ogromnie uradowani nowiną. Prawdę mówiąc, już bardzo, bardzo dawno nie widziałem ojca tak szczęśliwego. Kiedy minęło dwanaście tygodni, pojechaliśmy z Cat do kliniki na USG. W gabinecie trzymałem ją za rękę, podczas gdy laborantka nakładała żel i przesuwała czujnikiem po brzuchu mojej żony. — O, jest tutaj — powiedziała szybko i oboje z Cathy zapatrzyliśmy się ze zdumieniem w ekran. 242 - To coś, co na nim zobaczyliśmy, było malutkie i zupełnie nie przypominało dziecka. Prędzej fistaszek, lecz z pewnością nie dziecko. Ale oglądaliśmy je po raz pierwszy. Cathy ścisnęła moją dłoń i uśmiechnęła się. Pielęgniarka przesuwała czujnikiem po brzuchu Cathy, próbując uzyskać lepszy obraz. Po kilku chwilach zauważyliśmy, że marszczy brwi. — O co chodzi? — spytała Cathy. — Nie jestem pewna — odparła laborantka, zmuszając się do uśmiechu, po czym dodała: — Przepraszam na moment. — Wstała i wyszła z pokoju. Nie wiedzieliśmy, co o tym myśleć. Nie mieliśmy pojęcia, czy to normalne, czy coś nieprzewidzianego. Po paru minutach wszedł lekarz. — Czy dzieje się coś złego? — spytała Cathy. — Proszę pozwolić, że się przyjrzę — rzekł lekarz. Obserwowaliśmy,

jak on i laborantka wpatrują się w monitor. Ona pokazała palcem jakiś punkt na ekranie i szepnęła coś do lekarza, na co on również odezwał się szeptem. Żadne z nich nie odpowiedziało na nasze pytanie. Po chwili laborantka wyszła, zostawiając nas samych z lekarzem. Zwrócił się do nas z poważną miną. — Coś jest nie tak, prawda? — wymówiła z trudem Cathy. — Bardzo mi przykro — odparł — lecz nie mogę znaleźć tętna. Cathy wybuchnęła płaczem. W końcu wyprowadziłem ją z gabinetu. Nasze dziecko umarło, tak jak moja mama, bez żadnej widocznej przyczyny. Kilka dni później Cathy przeszła abrazję. Po zabiegu, siedząc na szpitalnym wózku, ocierała łzy. Nie potrafiłem w żaden sposób jej pocieszyć. A potem w ramionach Micaha ja też płakałem jak bóbr. Przez następne kilka miesięcy gryźliśmy się z Cathy, że nie będziemy mogli mieć dzieci. Nie wiedzieliśmy, ile czasu minie, 243 zanim Cathy zajdzie w ciążę, ani czy zdoła ją donosić. Powiedziano nam, że poronienia zdarzają się często. Wszyscy znali chyba kogoś, kto przez to przeszedł, i próbowali nas pocieszyć, mówiąc, że z czasem wszystko się ułoży. Wiedzieliśmy, że mają dobre intencje i że to wszystko prawda. Ale znaliśmy też dobrze inne przypadki, kiedy sprawy nie kończyły się dobrze, a dla Cat myśl, że mogłaby nigdy nie zostać matką, była wprost nie do zniesienia. Nadeszły i minęły kolejne trudne święta Bożego Narodzenia. Kiedy w dniu moich dwudziestych piątych

urodzin zadzwoniła Dana, by zaśpiewać mi „Sto lat", po czym spytała, czego najbardziej pragnę, nasunęła mi się wyłącznie jedna odpowiedź. Nasze modlitwy zostały wysłuchane pod koniec stycznia tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego pierwszego roku, tym razem jednak zachowaliśmy tę wiadomość dla siebie. Nie chcieliśmy, by powtórzyła się poprzednia sytuacja, jednakże w kwietniu dowiedzieliśmy się, że dziecko rozwija się normalnie i nareszcie mogliśmy podzielić się radosną nowiną. Podczas lata brzuch Cathy mocno się zaokrąglił i całymi godzinami wertowała książeczki z imionami oraz czytała Czego się spodziewać, kiedy się spodziewasz? Jednakże życie nie szczędziło nam kłopotów, stres gonił stres, nie pozostawiając chwili wytchnienia. Mimo dwóch prac — trzech, jeśli doliczyć pracę Cat — borykaliśmy się z trudnościami finansowymi, nie mogąc zapanować nad sytuacją. Cat miała ubezpieczenie zdrowotne, obejmujące ciążę, za które płacił jej pracodawca, lecz na początku lata, kiedy była w piątym miesiącu ciąży, została zwolniona. Gdy nasz szczeniak cocker-spaniel osiągnął wagę dziesięciu kilogramów, wyeksmitowano nas z mieszkania i musieliśmy znaleźć sobie coś nowego. Samochód rozsypał się nam kompletnie, a stać nas było jedynie na zakup trzynastolatka, który miał przebieg sto sześćdziesiąt tysięcy kilometrów. Urząd skarbowy postano244 wił skontrolować moje zeznania podatkowe, zarówno osobiste, jak i z działalności firmy, dotyczące ostatnich trzech lat. Choć w rezultacie

okazało się, że z mojej strony wszystko jest w absolutnym porządku, stres związany z ciągnięciem naraz dwóch prac i jednoczesne zbieranie potrzebnych dokumentów — zażądano wszystkich rachunków — nie ułatwił mi tego trudnego lata. Jakimś cudem udało mi się wygospodarować czas na napisanie z Billym Millsem książki pod tytułem Wokini. Choć była to pierwsza książka, którą wydałem, nic miałem złudzeń, że zawdzięczałem to raczej temu, kim był Billy, aniżeli mojemu talentowi literackiemu. We wrześniu, gdy zaczęły się bóle porodowe, natychmiast zawiozłem Cathy do szpitala. Mimo że był to jej pierwszy poród, rozwarcie nastąpiło bardzo szybko i kiedy dotarliśmy na miejsce, Cathy była już niemal gotowa wydać dziecko na świat. Położenie płodu było pośladkowe — dziecko zwrócone główką w złą stronę — i poród okazał się ogromnie bolesny. Przygotowano pokój w szaleńczym pośpiechu, lecz chwilę po przyjściu lekarza serce dziecka nagle zaczęło wolniej bić. Widząc miny lekarza oraz położnych, zorientowałem się, że sprawa jest poważna. Mogliśmy stracić drugie dziecko. Miałem wrażenie, że w jednej sekundzie świat wokół mnie się skurczył. Mogłem myśleć wyłącznie o Cathy i o maleństwie, które nosiła. Był to rodzaj paniki, jaka ogarnia człowieka w takich sytuacjach, ściskając serce uczuciem całkowitej bezsilności. Ledwie pamiętam gorączkową krzątaninę, kiedy lekarz przystąpił do działania. Stałem z boku, modląc się tak żarliwie, jak jeszcze nigdy się nie modliłem. Lekarz okazał się dobry i skuteczny i po chwili zostałem ojcem.

Niestety skóra dziecka była ziemistoszara i przez bardzo długi moment maleństwo nie wydało z siebie głosu. Później dowiedzieliśmy się, że było anemiczne i że straciło dużo krwi 245 przez pępowiną. Wtedy jednak pragnąłem po prostu usłyszeć krzyk życia. I wreszcie po czasie, który wydał mi się wiecznością, dziecko zaczęło płakać. Po kilku minutach — które również ciągnęły się w nieskończoność — lekarz zapewnił nas, że nasz synek czuje się dobrze i po raz pierwszy odprężyłem się na tyle, by zdać sobie sprawę, że zostaliśmy rodzicami. Cathy tuliła maleństwo. Nadaliśmy mu imiona Miles Andrew. Pierwszą osobą, do której zadzwoniłem, był Micah. — Jestem ojcem! — wrzasnąłem do słuchawki. — Mam syna! Micah zapiał z radości — Gratulacje, tatusiu! Jak się miewa mama? — Świetnie... i na szczęście dziecko również. Musisz natychmiast tutaj przyjechać! Musisz zobaczyć tego małego faceta! Jest taki śliczny. Micah wybuchnął śmiechem. — Już pędzę, braciszku, już pędzę. Dotarł pierwszy do szpitala i rzuciwszy jedno spojrzenie na Milesa, powiedział: — A niech to, podobny do mnie jak dwie krople wody. Klepnąłem go w plecy.

— Chciałbyś mieć takie szczęście. Może jesteś przystojniakiem, ale nie dorastasz do pięt temu facetowi! Mimo że moje życie zmieniło się w dużym stopniu, odkąd zostałem ojcem, spędzałem sporo czasu z bratem. Przez krótki czas pomagał mi w mojej ortopedycznej firmie, ale pod koniec roku postanowiłem zrezygnować z prowadzenia jej. Mając malutkie dziecko w domu, potrzebowałem czegoś bardziej stabilnego i podjąłem pracę jako przedstawiciel firmy farmaceutycznej Lederle Labs na początku tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego drugiego roku. Po raz pierwszy w życiu 246 zarabiałem więcej, niż wynosiła minimalna płaca. Miałem dwadzieścia sześć lat. Radykalnie zmieniony tryb życia sprawił, że nie rozpamiętywałem nieustannie śmierci mamy, natomiast tata wciąż przeżywał emocjonalne wzloty i upadki. Dobry nastrój, który nie opuszczał go latem, zastąpiła depresja, po której znowu nastąpił okres optymizmu. Doszło do tego, że nie wiedzieliśmy, czego się spodziewać, kiedy wybieraliśmy się do niego w odwiedziny. Zastanawialiśmy się nawet, czy nie cierpi na depresję maniakalną. Moja siostra przeżywała także trudne chwile, próbując się odnaleźć, podobnie jak wielu młodych ludzi, którzy przekroczyli próg dorosłości. Nie będąc nigdy zbyt gorliwą studentką, rzuciła studia i podjęła pracę w pełnym wymiarze godzin, po czym zrezygnowała z niej po dwóch tygodniach. Od tamtego czasu zmieniała prace jak rękawiczki, nie

zagrzewając nigdzie miejsca — była kelnerką w barze, instruktorką aerobiku, recepcjonistką w solarium. Nie mieszkała już razem z Micahem i tata dokładał się do czynszu. Fizycznie również się zmieniła. Stała się dwudziestoparoletnią prawdziwą pięknością. Ni stąd, ni zowąd zaczęła cieszyć się dużym powodzeniem u płci przeciwnej, ale tak jak Micah nie wytrwała dłużej w żadnym związku. — Co jest z wami obojgiem? — spytałem Micaha pewnego wieczoru. — O co ci chodzi? — Mówię o tobie i o Danie. Nie potraficie spotykać się z nikim dłużej niż miesiąc. — I z Juli, i z Cindy spotykałem się przez kilka lat. — Przez połowę czasu, kiedy, jak twierdzisz, chodziłeś z nimi, ciągle zrywaliście ze sobą i spotykaliście się z innymi partnerami. A potem skończyłeś z obiema. Micah uśmiechnął się. — Nie każdy ma ochotę żenić się w wieku dwudziestu trzech lat, Nick. 247 — Nie zamierzałem żenić się tak wcześnie. Los zrządził, że poznałem Cathy. — Nie musiałeś od razu się z nią żenić. — Właśnie że musiałem. Wiesz, co mi powiedziała, kiedy zdecydowała się przyjechać do Kalifornii? Kiedy odbierałem ją na lotnisku?

Micah pokręcił przecząco głową. — Gdy wysiadła z samolotu, zacząłem prawić jej dusery, no wiesz, jak bardzo ją kocham, jak się cieszę, że przeniosła się tutaj, jak imponuje mi jej odwaga. Wysłuchała spokojnie moich czułych słówek, po czym rzekła z uśmiechem: „Ja też cię kocham, Nick, i cieszę się, że tu przyjechałam. Ale postawmy sprawę jasno. Chociaż bardzo cię kocham, nie porzucę mojej rodziny dla związku, który może być tylko przelotny". „Co to znaczy?" — spytałem ją, a ona poklepała mnie po piersi. „Daję ci sześć miesięcy na oświadczyny albo wracam do domu". Micah otworzył szeroko oczy ze zdumienia. — Naprawdę tak powiedziała? — Naprawdę. Mój brat parsknął śmiechem. — Kocham tę dziewczynę. Nie da się nikomu zjeść w kaszy, prawda? — Prawda. — Postąpiłeś słusznie, Nick. Nie znalazłbyś lepszej życiowej partnerki. — Wiem, ale co jest z tobą? — To proste, Nick — odpowiedział. — Nie spotkałem jeszcze mojej Cathy. Ale kiedy ją spotkam, ożenię się z nią i ustatkuję. W tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątym drugim roku, trzy lata po śmierci mamy, każde z nas znalazło swój sposób na dalsze życie. Ja miałem rodzinę i nową pracę, Dana nowego 248

chłopaka, poza tym wróciła na studia. Micah w dalszym ciągu chodził na randki i spędzał jeden upojny weekend za drugim. Chociaż tata wciąż się ubierał na czarno, wzloty i upadki zdarzały się już nie tak często i zaczął nawet myśleć o tym, by się z kimś umówić. Nasze życie rodzinne stopniowo odzyskiwało pozory normalności. W październiku doszliśmy z Cathy do wniosku, że najlepszym wyjściem będzie wyjazd gdzieś daleko. Mimo że oboje kochaliśmy Kalifornię, ze względów praktycznych nie byliśmy w stanie stworzyć takiej rodziny, jakiej pragnęliśmy dla naszego syna. Moja pensja, aczkolwiek przyzwoita, nie starczała na to, byśmy zamieszkali w takiej dzielnicy, w jakiej Cathy chciała wychowywać Milesa. A w związku z szybko rosnącymi cenami mieszkań nie zanosiło się na zmianę w przyszłości. Przypuszczam, że oboje z Cathy pragnęliśmy urzeczywistnić amerykańskie marzenie — mieć dom, który moglibyśmy nazwać naszym, spore podwórko dla dzieci, grill w ogródku. To tylko sprawy podstawowe, ale były poza naszym zasięgiem i po wielu długich rozmowach z Cat poprosiłem mojego szefa o przeniesienie na południowy wschód. Szef nie był zachwycony moją prośbą. Pracowałem w firmie zaledwie od ośmiu miesięcy, dopiero niedawno zakończyłem szkolenie i dobrze sobie radziłem w swoim rejonie. Nie miał ochoty angażować kogoś nowego, ponieważ zawsze mogło się zdarzyć, że nowy pracownik się nie sprawdzi. No i oczywiście trzeba będzie go przeszkolić, a wtedy ucierpi praca.

Tego samego wieczoru zadzwoniłem do Micaha. — Micah — spytałem — nie zechciałbyś sprzedawać farmaceutyków? Moja propozycja wydawała mi się absolutnie sensowna. Razem biegaliśmy, razem pracowaliśmy jako kelnerzy i wspólnie też prowadziliśmy małą firmę. Byliśmy nawet do siebie podobni. W pierwszej chwili Micah był zaskoczony. Mimo że dobrze 249 sobie radził w handlu nieruchomościami, była to wyłącznie praca na zlecenie, a branżę zdominowały wielkie domy maklerskie. Ponieważ mój brat pracował dla mniejszej firmy, znajdowanie nowych pozycji wymagało nieustannych zabiegów, i zmęczył go już sposób, w jaki firma eksploatowała go za niewielkie pieniądze. — Co chcesz przez to powiedzieć? — spytał wreszcie. — Jeśli uda mi się przenieść, przedstawię cię mojemu szefowi. Odbędziesz rozmowę kwalifikacyjną i bez wątpienia cię zatrudni. — Tak sądzisz? — Jestem pewny. Przemyślał moją propozycję przez noc i zadzwonił do mnie nazajutrz rano. — Nick — oznajmił — chcę zostać przedstawicielem firmy farmaceutycznej. 1 oto, gdy przydzielono mi nowy teren z ośrodkiem w New Bern w Karolinie Północnej, mój brat rzeczywiście dostał tę pracę, przejął mój

dawny rejon w Sacramento i wręczyłem mu kluczyki do mojego służbowego samochodu. Tymczasem Cat i ja zaczęliśmy szykować się do nowego życia w drugim końcu Stanów. Na początku listopada, niecały tydzień po tym, jak Micah podjął nową pracę, byłem w domu i zabierałem się właśnie do pakowania naszych rzeczy, zadzwonił do mnie roztrzęsiony ojciec. — Musisz bezzwłocznie jechać do szpitala — powiedział. Ze zdenerwowania brakowało mu tchu, głos mu się załamywał, zupełnie jak podczas pamiętnej rozmowy trzy lata temu. — Jest u metodystów. Wiesz, jak tam dojechać? Bob zawiózł ją parę minut temu. Wiedziałem, że Bob jest chłopakiem Dany, ale nieuporządkowana wiadomość nie miała dla mnie żadnego sensu. — Kto? Masz na myśli Danę? Co się stało? 250 — Dana... jest w szpitalu... — Co się stało? — powtórzyłem. W głowie mi się zakręciło, przeżyłem coś w rodzaju deja vu. — Wiesz coś więcej? Miała wypadek? — Nie, nie mam pojęcia... chyba nie... Bob powiedział, że to coś w rodzaju napadu padaczkowego... Nie wiem nic poza tym... Micah jest już w drodze... Ja też już tam wyjeżdżam... W szpitalu Bob opowiedział nam, co się stało. Mieszkał na ranczu w Elk Grove i pracował jako kierowca ciężarówki, dostarczając paszę dla

bydła i koni. Wyższy i potężniejszej budowy ode mnie czy Micaha, nosił kowbojskie buty i startował w rodeo. Nigdy nie widziałem, żeby był taki przerażony jak w tamtej chwili. — Gdy się obudziła, nie mogła normalnie mówić — wyjaśnił. — Słowa jej się mieszały i to, co mówiła, nie miało żadnego sensu. Wobec tego wsadziłem ją do samochodu, żeby zawieźć do szpitala. W drodze dostała drgawek, a oczy uciekły jej w głąb. Ciągle jeszcze miała atak, gdy dotarliśmy do szpitala. Zabrali ją i od tamtej pory jej nie widziałem. Choć szpital był inny, niesamowicie przypominał ten, w którym zmarła moja matka. I podobne były nasze uczucia, gdy chodziliśmy tam i z powrotem po małym korytarzu, czekając na wiadomość, co się dzieje. Tak samo też wyglądała sala, w której w końcu pozwolono nam odwiedzić Danę. Była bardzo zmęczona. Dostała jakieś środki, powieki jej opadały. Podobnie jak my była przerażona i nie wiedziała, co się stało. Poza wyczerpaniem wszystko wydawało się w porządku. Potrafiła dotknąć czubkami palców do kciuka, pamiętała wszystko, co robiła poprzedniego wieczoru. Pamiętała też, że gdy się obudziła wczesnym rankiem, uświadomiła sobie, że coś jest nie tak. 251 — Wiem, że próbowałam coś powiedzieć — odezwała się półprzytomnym głosem. — Słyszałam nawet swoje słowa, lecz były niezborne. Próbowałam je powtórzyć i znowu zdarzyło się to samo. I to wrażenie. Przez cały czas miałam wrażenie czegoś naprawdę złego.

Wtedy, gdy Bob wnosił mnie do samochodu. Ale potem nic już nie pamiętam. Lekarz powiedział, że dostała dużego napadu padaczkowego, chociaż naciskany przez nas nie chciał snuć domysłów co do jego przyczyny bez dalszych badań. Zasugerował, że powinniśmy teraz pozwolić jej odpocząć. Podniosłem się do wyjścia jako ostatni. Gdy inni wyszli już z sali, Dana poprosiła mnie, bym jeszcze został. — Nick — zwróciła się do mnie — powiedz mi prawdę. Chcę wiedzieć, co się dzieje. Dlaczego miałam ten napad? -- Jest wiele możliwych przyczyn — odparłem. — Nie martwiłbym się zbytnio. — Na przykład jakie? Przypatrywała się mojej twarzy, pełna zaufania, chcąc znać prawdę. Wiedziała, że ja nigdy jej nie okłamię. — Naprawdę bardzo różne rzeczy. Nagła alergia. Stres. Może cierpisz na epilepsję, która ujawniła się dopiero teraz. Guz mózgu. Może zjadłaś coś szkodliwego. Odwodnienie. Coś, co sprawiło, że twoje ciało na moment zbzikowało. Mnóstwo osób miewa takie ataki. To naprawdę często się zdarza. Spojrzała na mnie, koncentrując się na tej przyczynie, którą wymieniłem, mając nadzieję, że nie zwróci na nią uwagi. —- Guz mózgu? — spytała cicho. Wzruszyłem ramionami. — Też może spowodować napady, ale wierz mi, istnieje niewielkie

prawdopodobieństwo, że ty go masz. Powiedziałbym, że to najmniej prawdopodobna przyczyna ze wszystkich, o których wspomniałem. Dana opuściła wzrok. — Nie chcę mieć guza mózgu — powiedziała. 252 — Nie martw się — uspokoiłem ją, licząc na to, że nie wyczyta obawy z moich oczu. — Powiedziałem ci już, że przyczyna z pewnością jest inna. Przez następne kilka tygodni Danę poddawano rozmaitym badaniom. Lekarze nie potrafili stwierdzić, co jej dolega. Badania tomograficzne nie przyniosły jednoznacznego wyniku, a ponieważ atak się nie powtórzył, wydawało się, że najgorsze minęło. Lecz niepewność ogromnie nam ciążyła. Nie mieliśmy pojęcia, co spowodowało napad padaczkowy. Nadszedł też czas mojego wyjazdu do Karoliny Północnej, Rozmawialiśmy o tym z Cathy mnóstwo razy, od kiedy Dana znalazła się w szpitalu. Moja żona zasugerowała, byśmy rozważyli ewentualność pozostania, mimo że musiałbym znaleźć inną pracę. Stwierdziła, że Dana może nas potrzebować, że powinniśmy odłożyć na pewien czas spełnienie marzeń. Przynajmniej dopóki się nie dowiemy, co dolega mojej siostrze. Musiałem dokonać wyboru, ale nie widziałem idealnego rozwiązania. — Pozwól, że porozmawiam z Micahem — powiedziałem wreszcie. — Chcę wiedzieć, co on o tym myśli. Tego samego wieczoru, gdy zwierzyłem mu się z mojego poczucia

winy w związku z przeprowadzką, położył mi dłoń na ramieniu. — Nie możesz nic zrobić dla Dany — rzekł krótko. — Na razie nie wiadomo nawet, co jej dolega, a ty musisz zatroszczyć się o swoją rodzinę. Masz małe dziecko. Powinieneś zastanowić się, co będzie najlepsze dla niego. Nie mogłem spojrzeć mu w oczy. — No, nie wiem... — Będę się opiekował Daną. Zostaję tutaj, jest też tata. A ty możesz wsiąść do samolotu i przylecieć natychmiast, gdybyśmy cię potrzebowali. — Mimo wszystko mam duże obiekcje co do wyjazdu. 253 — Ja też nie chcę, żebyś wyjeżdżał — rzekł, po czym dodał z uśmiechem: — Ale pamiętaj, Nick, to, czego pragniesz, i to, co otrzymujesz, to zwykle dwie całkiem różne rzeczy. Kilka dni przed świętami Bożego Narodzenia w tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątym drugim roku Cathy poleciała z dzieckiem do Karoliny Północnej, by odebrać tam nasze rzeczy przetransportowane specjalnym samochodem do przeprowadzek. Ja zostałem jeszcze na jeden dzień, żeby pokazać bratu jego rejon i poznać go z lekarzami. Ponieważ nasze mieszkanie zostało całkowicie opróżnione, noc poprzedzającą wyjazd spędziłem w moim dawnym pokoju w domu taty. Wpadł Micah, żeby pomóc mi w spakowaniu reszty dobytku i załadowaniu wszystkiego do samochodu — czekała mnie podróż przez cały kraj. Zauważyłem, że ma na sobie moje szorty; ponieważ nosiliśmy

ten sam rozmiar, od lat pożyczaliśmy od siebie ciuchy. Micah pracował przez dwa lata przy załadunku ciężarówek dla Consolidated Freightways i potrafił tak umieścić wszystko w samochodzie, żeby nic się nie uszkodziło. Poza miejscem kierowcy samochód był tak wyładowany, że nie dałoby się szpilki wetknąć. Nadszedł czas pożegnania, staliśmy w progu. Pożegnałem się wcześniej z Daną i ojcem. Musiałem już jechać i obaj z Micahem wiedzieliśmy o tym. Z domem wiązały mnie tysiące wspomnień. W pamięci pozostał mi śmiech mamy, dobiegający z kuchni, brat i siostra siedzący przy stole. Po raz drugi w życiu opuszczałem rodzinę, tym razem jednak było inaczej. Wówczas byłem nastolatkiem, teraz miałem własną rodzinę. Wiedziałem, że nigdy tu nie wrócę. — To wygląda tak jak wtedy, gdy załadowaliśmy volkswagena, żeby się przeprowadzić tutaj, prawda? — wykrztusiłem. — Jest faktycznie pełny. Ale przynajmniej ten się nie przechyla. Ile czasu zajmie ci jazda do Karoliny? 254 — Około czterech dni. — Jedź ostrożnie. — Oczywiście. Objęliśmy się. — Będzie mi ciebie brakowało — powiedziałem. — Mnie ciebie też. — Kocham cię, Micah. Uścisnął mnie mocniej. — Kocham cię, braciszku. Kiedy wypuściliśmy się z objęć, poczułem, że łzy kręcą mi się w

oczach, lecz spróbowałem je powstrzymać. Przez ostatnie trzy lata bardzo się od siebie uzależniliśmy. Starałem się zbagatelizować to, co się działo, tłumacząc sobie, że po prostu się przeprowadzamy, że nadal będziemy się widywać. Ja będę odwiedzał jego, a on mnie. Będziemy rozmawiali przez telefon. — Masz na sobie moje szorty — powiedziałem mimo woli. — Oddam ci je jutro — odparł bez zastanowienia. — Nie — dodał szybko. -— Jutro cię nie będzie. Nie mogę ci ich oddać. Micah rozpłakał się i znowu przytulił mnie do siebie. — W porządku — wyszeptałem, również wybuchając płaczem. — Wszystko będzie dobrze. Po kilku minutach zobaczyłem przez łzy we wstecznym lusterku, jak jego postać coraz bardziej maleje. Stał na trawniku z wymuszonym uśmiechem, powoli machając mi na pożegnanie. 255

Rozdział 14 Dżajpur i Agra, Indie 7-8 lutego Wylądowaliśmy w Dżajpurze, dwuipółmilionowym mieście w północnych Indiach, stolicy Radżasthanu. Słynny ze swoich fortec, pałaców i barwnej kultury, Dżajpur, często nazywany Różowym Miastem, jest głównym ośrodkiem handlowym dla większości wiejskich regionów Radżasthanu. Choć nic bardzo wiedzieliśmy, czego się spodziewać, prędko przekonaliśmy się, że Indie są krajem niepodobnym do żadnego innego. Pokazaliśmy nasze paszporty w trzech różnych miejscach, po czym wsiedliśmy do autokaru, którym mieliśmy przejechać przez Dżajpur do fortecy Amber, niegdyś rezydencji maharadży. 256 Nasz przewodnik mówił biegłe po angielsku z silnym akcentem,

hinduskim. Gdy jechaliśmy autokarem, poinformował nas, że Dżajpur uważany jest za jedno z najpiękniejszych indyjskich miast. Sam chyba również w to wierzył. Podczas czterdziestu minut, jakie zajęło nam dotarcie na miejsce, opowiadał o rozmaitych pomnikach i wyjaśnił, co przedstawiają. Zdołaliśmy się zorientować, że jego ulubione słowa to Dżajpur, piękny oraz różowy. Każdy opis zawierał lub kończył się wariacjami na temat. — Dżajpur. Piękne miasto. Dżajpur. Różowe miasto. Proszę spojrzeć. Widzicie, jak jest przepiękne? Cudowna panorama, a budynki starego miasta są pomalowane na różowo. Dżajpur to różowe miasto. Dżajpur to piękne miasto. Tymczasem wyglądaliśmy z Micahem przez okno z rozdziawionymi ze zdumienia ustami. Ludzie byli wszędzie. Tłok panował na chodnikach i na jezdniach, nasz autokar torował sobie drogę wśród pieszych, skuterów, rowerów, wielbłądów, słoni, osłów i wozów zaprzężonych w konie. Wszyscy poruszali się z różną prędkością, lawirując w ruchu ulicznym. Krowy — święte zwierzęta w hinduskiej tradycji — wałęsały się swobodnie po całym mieście, węsząc w stertach śmieci razem z psami i kozami. Uderzyła nas ogromna bieda. Pola wystrzępionych namiotów i baraków zbitych z próchniejących desek oraz z różnych powyrzucanych materiałów, jakie tylko udało się znaleźć, były domem dla dziesiątków tysięcy ludzi. Ciągnęły się wzdłuż głównej arterii komunikacyjnej i poprzecznych dróg, które mijaliśmy. Ludzie ubrani w łachmany byli

wszędzie, dziesiątki, jeśli nie setki, spały w rynsztoku. Oddawali kał i mocz gdzie popadło, nikt jednak poza nami zdawał się tego nie zauważać. Powietrze było przesycone wonią oleju napędowego. Tymczasem nasz przewodnik trajkotał bez przerwy. — Spójrzcie na te bogato zdobione budowle tuż za murami. Czy dostrzegacie ich piękno? Na starym mieście wszystkie 257 budynki są różowe. Dżąjpur to różowe miasto. Dżajpur to piękne miasto. Micah nachylił się ku mnie. — I gdzie są te przepiękne domy? — Powiedział chyba, że tam, za murami. Widzisz tamte dachy? — Mówisz o tych za slumsami? — Aha. — 1 to ma być to przepiękne miasto? Chyba mu kompletnie odbiło? W tym momencie jeden z uczestników naszej wycieczki, siedzący za nami, pochylił się do przodu. — Prawdę powiedziawszy — wyjaśnił — Dżajpur jest bogaty w porównaniu z niektórymi innymi miastami w Indiach. Nie potrafilibyście sobie wyobrazić, jak wygląda Kalkuta czy Bombaj. — Jest gorzej niż tu? — spytał Micah. — O niebo gorzej. Wierzcie lub nie, ale Dżajpur jest pięknym miastem. Później wyglądaliśmy już tylko przez okna, zastanawiając się, jak, u

licha, ludziom udaje się tutaj przeżyć. Forteca Amber, znajdująca się dziesięć kilometrów za miastem, została zbudowana na szczycie wzgórza, pośród urwistych mmi i głębokich dolin, dzięki czemu stanowiła idealne schronienie dla maharadży. U podnóża fortecy podzieliliśmy się na czteroosobowe grupki i wjechaliśmy na słoniach długą krętą drogą na wielki dziedziniec, z którego wchodziło się do samej fortecy. Dotarcie do bram zajęło naszej grupie sporo czasu — potrzebne do tego było ponad dwadzieścia słoni, które w dodatku poruszały się powoli. Micah i ja szybko zorientowaliśmy się, że hinduscy handlarze są nawet bardziej agresywni od peruwiańskich. Tłoczyli się wokół nas po czterech, po sześciu, wszyscy trzymali w dłoniach świecidełka, przebijając ceny. 258

Nie miało znaczenia, że odmawialiśmy lub odchodziliśmy. Po prostu szli za nami, każdy z nich coś krzyczał, by przyciągnąć naszą uwagę. Jeśli odmawialiśmy po raz drugi, okrążali nas jeszcze ciaśniej i wrzeszczeli głośniej. Uczestnicy wycieczki, którzy dotarli do fortecy pierwsi, stworzyli obronny krąg, stając plecami do tłumu i próbując nie zwracać uwagi na krzyki. Handlarze nie odczepili się od nas przez ponad pół godziny i na koniec odprowadzili aż do samego wejścia. Zwiedzaliśmy fortecę Amber przez następną godzinę, podziwiając mieszaninę hinduskiej i muzułmańskiej architektury. Były tam przestronne, malownicze dziedzińce, wspaniałe malowidła i freski i oddzielne apartamenty dla dwunastu nałożnic maharadży. Porobiliśmy sobie wzajemnie zdjęcia przed dużym ogrodem, w którym zastosowano pomysłowy system nawadniania, by kwiaty mogły kwitnąć przez okrągły rok, po czym weszliśmy wyżej, skąd łatwiej było ocenić położenie fortecy z punktu widzenia obronności. Ale największe wrażenie zrobiła na nas Lustrzana Sala, kunsztowne marmurowe dzieło, z którego zasłynęła forteca i którego jakość wykonania znacznie przewyższała wszystko, 259 co do tej pory widzieliśmy. Budowana ponad dziesięć lat, przez dwa tysiące robotników, Lustrzana Sala miała marmurowe ściany, inkrustowane dziesiątkami tysięcy szlachetnych i półszlachetnych kamieni, jak również tysiącami malutkich lustereczek. Powiedziano nam, że wieczorami maharadżę zabawiano w przedniej części sali, gdzie

lusterka i drogocenne kamienie odbijały łagodne światło. Chociaż płaskorzeźby w Angkor Wat były dopracowane w szczegółach, nawet ja zdawałem sobie sprawę, że o wiele trudniej jest pracować w marmurze. Absolutnie każde z dziesiątków tysięcy lusterek i klejnotów było idealnie wpasowane. — Niewiarygodne — wyszeptał Micah. — Ale chyba za dużo tego wszystkiego. Zbyt krzykliwe jak na mój gust. — Cóż, z pewnością. Wątpię jednak, byś znalazł w dzisiejszych czasach kogoś, kto umiałby jeszcze wykonać taką pracę. Chyba że się przeniesiesz do Indii. — Raczej się na to nie zanosi. Gdy opuściliśmy fortecę, jechaliśmy przez jeden slums za drugim, aż minęliśmy bramę i nagle — w taki sposób potrafią zaskoczyć tylko Indie — znaleźliśmy się w raju. Nasz hotel był kiedyś pałacem należącym do maharadży. Pokoje były urządzone w stylu rustykalnym, a teren przepiękny. Mnóstwo drzew, fontann, kwiatów, wśród których można przechadzać się krętymi ścieżkami, a także salony odnowy biologicznej, oferujące pełny zakres usług, korty tenisowe, siłownia i basen. Pracownicy profesjonalni i sprawni. Wystarczyło spojrzeć w ich stronę, natychmiast biegli, żeby sprawdzić, w czym mogą pomóc. Każdego z uczestników wycieczki indywidualnie odprowadzono do pokoju i objaśniono co do wyposażenia z wyjątkową dokładnością, a następnie zaproponowano każdemu zabranie rzeczy do prania oraz wyczyszczenie butów, i w dodatku

obiecano, że wszystko zostanie zwrócone nie później niż za dwie godziny. Był to najbardziej luksusowy 260 hotel, w jakim zatrzymaliśmy się podczas całej podróży, lecz mimo jego doskonałości ani Micahowi, ani mnie, nie udawało się zapomnieć o rzeczywistości tuż za drzwiami. Wieczorem wydano dla nas kolejny koktajl i owinięto nam głowy turbanami przed wizytą w miejskim pałacu. Tam powitano nas w typowo królewski sposób. Warty stały na baczność obok wielbłądów, białych ogierów i słoni, które absolutnie wszystkie bez wyjątku zostały udekorowane na nasze przybycie. Zjedliśmy kolację i obejrzeliśmy występy tradycyjnych hinduskich artystów, ale obydwaj z Micahem byliśmy zmęczeni całym dniem i marzyliśmy wyłącznie o jednym — żeby wrócić do hotelowego pokoju i się położyć. Rano mieliśmy dwie możliwości do wyboru — albo zwiedzić muzeum i rozmaite dzielnice handlowe, albo po prostu zostać w hotelu. Zostaliśmy z Micahem w hotelu i po raz pierwszy od dwóch tygodni nie robiliśmy zupełnie nic. Po południu mój brat w okularach przeciwsłonecznych i w kąpielówkach odpoczywał wyciągnięty na leżance obok basenu. — Tak, tego właśnie potrzebowałem — rzekł. — Wiem, co masz na myśli. Mam jednak lekkie wyrzuty sumienia. Być może jest to moja ostatnia szansa zobaczenia Indii, a my siedzimy sobie nad hotelowym basenem.

— Naprawdę chciałeś zwiedzić jeszcze jedno muzeum i pójść na zakupy? — Nie. Mówię tylko, że mam wyrzuty sumienia. — Zawsze je masz. To twój problem. — Myślałem, że moim problemem jest niedostateczna liczba przyjaciół. — To również. Otworzyłem szeroko ramiona z udawaną wdzięcznością. — Dlatego tak cię lubię, Micah. Zawsze gotów jesteś poddać kogoś konstruktywnej krytyce. 261 — Cieszę się, kiedy mogę pomóc. Poza tym ktoś musiał przyjąć na siebie tę rolę po śmierci mamy. — Ona jest niezastąpiona. — Wiesz, kim była? — zastanawiał się na głos Micah. — Była osią koła w naszej rodzinie, a my wszyscy jego szprychami. Odkąd umarła, nie mamy naszego punktu centralnego. Myślę, że dlatego tak ciężko było nam pogodzić się z tą stratą. Nie tylko odeszła mama, lecz staliśmy się inną rodziną. Pewnie dlatego ty, Dana i ja zbliżyliśmy się znowu do siebie. — A co z tatą? — Nie wiem — odparł. — Częściowo jego stan wynikał z bólu po utracie mamy, lecz jestem zdania, że tata cierpiał na depresję maniakalną. Kiedy żyła mama, potrafił kontrolować huśtawkę nastrojów, ale po jej

śmierci... cóż, tata też nie ma punktu centralnego. — Uważasz, że był dobrym ojcem? To znaczy, kiedy dorastaliśmy? — Pod pewnymi względami tak. Pod innymi raczej nie. Ale wiesz, w końcu trzeba im oddać sprawiedliwość... byli dobrymi rodzicami, jeśli wziąć pod uwagę, na kogo wyrosły ich dzieci. Jesteśmy szczęśliwi w naszych małżeństwach, dobrze nam się wiedzie, jesteśmy przyzwoitymi ludźmi i łączą nas bliskie braterskie stosunki. Gdyby twoje dzieci mogły powiedzieć w przyszłości to samo o sobie, nie sądziłbyś, że spisałeś się dobrze jako ojciec? — Bez wątpienia — przyznałem. Nazajutrz rano polecieliśmy do Agry, by zwiedzić Tadż Mahal. W Agrze mieliśmy za oknami autokaru te same widoki co w Dżajpurze, z dwoma wyjątkami. Powietrze było znacznie bardziej zanieczyszczone i znacznie więcej dróg było niebrukowanych. Z tego powodu musieliśmy zmieniać środki transportu. By dostać się do Tadż Mahal, przebyliśmy ostatnie 262 trzy kilometry autobusami o napędzie elektrycznym i wysiedliśmy jakieś czterysta metrów od bram. Z miejsca, gdzie zaparkowaliśmy, nie można zobaczyć Tadż Mahal. Większość ludzi nie zdaje sobie sprawy, że Tadż jest w rzeczywistości częścią ogromnego kompleksu. Znowu czekaliśmy w długiej kolejce — sprawdzano, czy nie mamy przy sobie materiałów wybuchowych lub broni — i wreszcie weszliśmy do środka, ale nie mogliśmy dostrzec

monumentalnego grobowca. Ruszyliśmy chodnikiem, po którego obu stronach znajdowały się apartamenty dla gości Szachdżahana. Przed nami i po prawej stronie wznosiła się wielka budowla z cegły, rodzaj potężnej ozdobnej bramy, i jeszcze raz- musieliśmy odczekać w kolejce, zanim nas ponownie sprawdzono i pozwolono iść dalej. I wtedy po drugiej stronie zobaczyliśmy nareszcie budowlę, którą wielu uznaje za najwspanialszy pomnik miłości, jaki kiedykolwiek został stworzony Prace nad tym monumentem rozpoczęto w tysiąc sześćset trzydziestym pierwszym roku na rozkaz Szachdżahana, władcy Mogołów. Uczcił w ten sposób pamięć swojej drugiej żony, Mumtaz Mahal, która zmarła, rodząc ich czternaste dziecko. Innymi słowy, jest to mauzoleum. Cenotaf ku czci Mumtaz Mahal jest inkrustowany drogocennymi kamieniami i stoi obok cenotaru męża. Tadż jest jedną z najbardziej symetrycznych budowli na świecie — grobowiec Mumtaz jest umieszczony idealnie pośrodku pod kopułą. Cztery narożne wieże znajdują się w identycznej odległości od kopuły i są dokładnie tej samej wysokości. Przy wznoszeniu mauzoleum pracowało dwadzieścia tysięcy robotników przez dwadzieścia dwa lata, a materiał sprowadzano z całych Indii oraz ze środkowej Azji. Budowla uważana jest za symbol wiecznej miłości, choć Szachdżahan spędził tam niewiele czasu. Wkrótce po jej ukończeniu syn Szachdżahana — i Mumtaz — zdetronizował cesarza i

uwięził go w Czer263 wonym Forcie w Agrze. Chociaż Szachdżahan widział Tadż z celi więziennej, nigdy więcej nie pozwolono mu przekroczyć progu budowli. Z miejsca, w którym staliśmy, obraz roztaczający się przed nami wydawał się nierzeczywisty. Marmur lśnił żywym blaskiem pod mrocznym, zanieczyszczonym niebem, mauzoleum odbijało się w długim prostokątnym basenie. Oglądającym zdjęcia Tadż Mahal zdaje się, że jest zbudowany z czystego białego marmuru. Dopiero z bliska ożywają szczegóły każdego marmurowego bloku. Podobnie jak Lustrzana Sala — tylko na znacznie większą skalę i ze wspanialszym efektem — Tadż Mahal jest cały ozdobiony szlachetnymi i półszlachetnymi kamieniami, inkrustacje mają kształty kwiatów i winorośli. Natrzaskaliśmy sporo zdjęć, po czym podeszliśmy bliżej, by przyjrzeć się dokładnie ozdobnej fasadzie. — Ależ poszło na to marmuru — skwitował krótko Micah. W Tadż Mahal spędziliśmy nieco ponad godzinę, co — o dziwo — zupełnie wystarczyło. Przecież to tylko krypta. W środku znajduje się nieduże pomieszczenie, gdzie została pochowana Mumtaz, a po pewnym czasie również Szachdżahan. Najwięcej uwagi przyciągają szczegóły marmurowych bloków. I rzeczywiście jest to zadziwiające. Ponieważ jednak Tadż Mahal zbudowano z taką matematyczną precyzją, jego artyzm wydaje się osobliwie bezbarwny. Wzór umieszczony na jednej stronie, jest powielony po stronie przeciwnej. To prawda, budowla

jest fenomenalna, lecz jednocześnie dziwnie monotonna. Zarówno Micah, jak i ja byliśmy pod wrażeniem faktu, że syn uwięził ojca i nie pozwolił mu nigdy przestąpić progu mauzoleum — grobowca własnej matki. Działo się to w ostatnich latach życia Szachdżahana. — No i widzisz — rzekł Micah, kiwając znacząco głową. — Właśnie o tym mówiłem. Tata był o wiele lepszym ojcem niż Szachdżahan. Ten dzieciak go nienawidził. Skinąłem głową, zgadzając się z nim. Mimo to, gdy pat264 rzyłem w górę na potężny grobowiec Mumtaz, przyłapałem się na tym, że myślę nie o moim ojcu, lecz o siostrze. W styczniu tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego trzeciego roku, niecałe trzy tygodnie po przeprowadzce do Karoliny Północnej, musiałem wrócić na pewien czas do Kalifornii. Tuż po Nowym Roku moja siostra wybrała się do innego lekarza, który zlecił ponowne badanie tomograficzne w innym szpitalu. W tamtych czasach tomografy komputerowe wciąż były unowocześniane i te nowsze były w stanie wykazać to, czego nie wykazywały poprzednie. Powiedziano nam, że wcześniejsze badania zrobiono przestarzałą aparaturą i że nowe być może pozwolą postawić właściwą diagnozę. Danę położono na łóżku, z zatyczkami w uszach, a następnie wsunięto ją do urządzenia, które wydawało głośne dźwięki, podobne do brzęku łyżki o patelnię. Po kilku godzinach wyniki badania były gotowe. I czarno na białym okazało się, że Dana ma guza mózgu, czego absolutnie nie

zakładaliśmy. Wyznaczono ją na natychmiastowy zabieg chirurgiczny w UC San Francisco, przyleciałem więc, by dołączyć do brata i ojca. W hotelu, wieczorem w przeddzień operacji, usiłowaliśmy z Micahem robić dobrą minę do złej gry, ale tata był wyjątkowo spięty. Dopiero gdy zostaliśmy we dwójkę z bratem, poczuliśmy się na tyle swobodnie, by porozmawiać o własnych obawach i zmartwieniach. Nasza siostra, nasza młodsza siostra miała raka mózgu. Jak gdyby utrata matki nie była wystarczającym ciosem, musieliśmy teraz stawić czoło tej hiobowej wieści. Operację wyznaczono na wczesne godziny ranne i zawieźliśmy Danę do szpitala trochę przed siódmą. Jednakże z powodu napiętego grafiku naszą siostrę zabrano na salę operacyjną koło południa, przez co był to jeden z najdłuższych dni w naszym życiu. Dopiero po siódmej wieczorem przyszedł lekarz, by z nami porozmawiać. 265 Powiedział, że operacja się udała i że usunięto guz w takim stopniu, w jakim to było możliwe. Nie udało się zoperować go w całości, ponieważ rozprzestrzenił się promieniście do głębszych obszarów mózgu, jak również część wypustek palczastych wplotła się w obszary odpowiedzialne za funkcje życiowe. Doktor poinformował nas, że gdyby usunęli każdą drobinę nowotworu, Dana stałaby się rośliną sztucznie utrzymywaną przy życiu. Długo wyjaśniał nam stan Dany w taki sposób, żebyśmy w końcu

zrozumieli. Chcieliśmy znać każdy szczegół —jaką część nowotworu pozostawiono, gdzie jest umiejscowiona, co to oznacza na dłuższą metę — ale, jak się dowiedzieliśmy, w chirurgii mózgowej częściej chodzi o ocenę sytuacji niż o reguły. — Kiedy dojdzie do siebie — powiedział lekarz — rozpocznie się leczenie przeciwpadaczkowe oraz naświetlania. Przy odrobinie szczęścia za pomocą naświetlań uda się zniszczyć te wypustki palczaste guza, których nie mogliśmy usunąć. — A jeśli naświetlania nie odniosą skutku? Co wtedy? Czeka ją jeszcze jedna operacja? Doktor pokręcił głową. — Miejmy nadzieję, że naświetlanie poskutkuje. Jak już powiedziałem, nie można dotrzeć do części guza, nie czyniąc pacjentce krzywdy. — Jakie są rokowania? Wyzdrowieje? — To zależy od rodzaju guza. Właśnie robimy badania histopatologiczne. Niektóre guzy są bardziej podatne na naświetlanie od innych. Jedne rozrastają się szybko, inne nie. Nie będziemy wiedzieli z całą pewnością, dopóki nie otrzymamy wyników z histopatologii. Ale jeśli guz jest podatny na naświetlanie, to powinno być dobrze. — Czyli istnieje dla niej szansa na normalne życie? Doktor przestąpił z nogi na nogę. — W zasadzie tak. Czekaliśmy, zastanawiając się, co ma na myśli.

— Leki przeciwpadaczkowe — wyjaśnił w końcu — są przeciwwskazane w ciąży, ponieważ mogą uszkodzić płód. 266 Umilkł. Wymieniliśmy z Micahem spojrzenia, wiedząc już, jakie będą jego następne słowa. — Jest bardziej niż prawdopodobne — dodał lekarz — że nigdy nie będzie miała dzieci. Żaden z nas nie odezwał się przez długą chwilę. — Kiedy możemy ją zobaczyć? — spytałem. — Jutro. Śpi i długi odpoczynek jest przypuszczalnie dla niej w tej chwili najlepszy. Tamtej nocy spaliśmy z Micahem w tym samym pokoju hotelowym. A raczej próbowaliśmy spać. Prawie przez cały czas wpatrywałem się w sufit, myśląc o rozmowie z Daną w dniu naszych któryś z kolei urodzin. — Pragnę wyjść za mąż i urodzić dzieci... — powiedziała wtedy moja siostra. — Tylko tyle? — Tak. To wszystko, czego pragnę od życia. To wspomnienie omal nie złamało mi serca. Gdy odwiedziliśmy Danę, miała głowę grubo owiniętą bandażami. Prawie przez cały czas spała, a gdy się obudziła, była otumaniona. Nie potrafiła skoncentrować na nas wzroku, leżała apatyczna. — Czy... poszło... dobrze? -— wybełkotała. Jej glos był ledwie słyszalny.

— Poszło świetnie, kochanie — odparł Micah. — Och... cieszę się... — Kocham cię, słoneczko — powiedziałem. — Kocham was... obu. I zasnęła znowu. Tydzień później dostaliśmy wyniki badania histopatologicznego. W mózgu Dany wykryto trzy typy komórek rakowych — skąpodrzewiaka, gwiaździaka i glejaka wielopostaciowego. 267 Wszystkie należą do nowotworów szybko rosnących, które rozprzestrzeniają się promieniście i są tylko częściowo podatne na naświetlanie oraz na chemioterapię. Z informacji 0 tych nowotworach tylko jedna rzecz utkwiła nam w pamięci. Choć wszystkie mogą spowodować zgon, jeden rodzaj guza jest szczególnie niebezpieczny. Mniej niż dwa procent chorych na glejaka wielopostaciowego przeżywa pięć lat. Moja siostra właśnie obchodziła dwudzieste szóste urodziny. Po trzech dniach, tego ranka, kiedy Dana miała być wypisana ze szpitala, wróciłem do Karoliny Północnej. Moja siostra dowiedziała się, że będzie musiała przejść serię naświetlań i przyjmować leki przeciwpadaczkowe. Z wciąż obandażowaną głową rozpoczęła powolny proces leczenia. Przez wiele tygodni nękały mnie wyrzuty sumienia, że nie jestem przy niej, rzuciłem się więc w wir pracy. A życie dostarczało dodatkowych źródeł stresu. Mój nowy szef natychmiast zaczął wywierać na mnie presję; chodziło mu o lepsze

wyniki. Kupiliśmy z Cat nasz pierwszy dom. W ciągu trzech miesięcy przeprowadziliśmy się na drugi koniec Stanów, zmieniliśmy pracę, kupiliśmy dom, zaczęliśmy go zmieniać i urządzać i nieustannie martwiliśmy się o moją siostrę. To nie wszystko. Choroba Dany była dla ojca czymś nie do zniesienia, a mój wyjazd do Karoliny Północnej chyba tylko podsycił jego gniew i poczucie winy, zżerające go od środka. I znowu na mnie wyładowywał swój gniew i bezsilność. Kiedy na przykład opowiadałem mu o naszym nowym domu, informował mnie lakonicznie, żebym nie spodziewał się od niego żadnej pomocy, jeśli chodzi o wpłacenie zadatku. A kiedy dzwonił, rozmawiał wyłącznie z moją żoną. Zwykle czekałem obok na moją kolej, po czym słyszałem tylko, jak Cathy mówi: „Nick stoi obok mnie. Chcesz się z nim przywitać?". Na268 stępowała długa przerwa, po czym Cathy żegnała się. „No cóż, wobec tego cześć, tato. Kocham cię". Potem spokojnie odkładała słuchawkę. — Nie chciał ze mną rozmawiać? — pytałem. — Nie chodzi o ciebie — szeptała, obejmując mnie serdecznie. —Jest po prostu przerażony. Wobec Dany tata odgrywał chojraka. Woził ją na wizyty do lekarzy, a w kwietniu, kiedy rozpoczęły się naświetlania, Dana przeprowadziła się z powrotem do niego do domu, Po naświetlaniach mdliło ją i straciła sporo włosów po jednej stronie głowy, lecz ilekroć do niej dzwoniłem, jej głos zawsze brzmiał optymistycznie. Moja siostra, wieczna optymistka, była

pewna, że wyzdrowieje. — Modliłam się, Nick — powiedziała mi kiedyś. — I myślę, że to działa. Wydaje mi się, że czuję, jak guzy umierają. I lubię sobie wyobrażać, że umierając, wrzeszczą i wiją się w męczarniach. — Bez wątpienia właśnie tak jest. Jesteś młoda i silna. — Będziesz się też za mnie modlił? — Nie musisz o to prosić, Dano. Modlę się za ciebie codziennie. — Dziękuję — powiedziała. — Jak się trzyma tata? — Zachowuje się wspaniale. Nie uwierzyłbyś, jak bardzo mi pomaga. Gotuje dla mnie zupki i nawet kupił mi telewizor z pilotem, żebym nie musiała wstawać, kiedy chcę zmienić kanał. — To dobrze. Cieszę się. — A jak wy się macie? Zdarzyło się coś interesującego? Zawahałem się. Rzeczywiście się zdarzyło, lecz w głębi serca nie miałem ochoty odpowiadać. Jak mam jej powiedzieć? Jednocześnie zdawałem sobie sprawę, że przecież i tak się o tym dowie. Reszta rodziny już wiedziała. 269 — Właśnie okazało się, że Cat jest znowu w ciąży — wydusiłem z siebie wreszcie. — Dziecko urodzi się we wrześniu. Moja siostra milczała przez długą chwilę. — To wspaniałe — odezwała się w końcu. W jej głosie brzmiało wyraźne przygnębienie. — Cieszę się waszym szczęściem.

— Powiedziałeś jej? — spytał mnie Micah kilka minut później. Zadzwoniłem do niego natychmiast po rozmowie z Daną. — Tak, powiedziałem. — Jak to przyjęła? — Mniej więcej tak, jak się spodziewałem. — To straszne, prawda? Chodzi mi o to, że byłaby cudowną matką. Jest uderzająco podobna do mamy. Milczałem. Nie umiałem znaleźć stosownych słów. — Myślałem o tobie — dodał Micah. — 1 o wszystkim, co się ostatnio wydarzyło. — To znaczy? — Mam na myśli wszystkie wzloty i upadki. Najpierw żenisz się i przeżywasz nieprawdopodobny wzlot. Sześć tygodni później umiera mama i trudno wyobrazić sobie gorszy dół. Cat po raz pierwszy zachodzi w ciążę, po czym okazuje się, że płód jest martwy. Podejmujecie decyzję o przeprowadzce i jesteście podekscytowani tym, że rozpoczynacie nowe życie, a po miesiącu Dana ma napad padaczkowy i dowiadujemy się, że cierpi na guza mózgu. Następnie Cathy znowu jest w ciąży i jednocześnie słyszymy od lekarza, że Dana nie może mieć dzieci i że prawdopodobnie będzie żyła najwyżej pięć lat. To zupełnie tak, jak gdybyś żył w kolejce górskiej, która pędzi w górę, a potem w dół, nie osiągając nigdy poziomu pośredniego. W twoim przypadku były to najwyższe wzloty i najniższe upadki. 270

— Mógłbym powiedzieć to samo o tobie — zauważyłem cicho. — No i o tacie również. — Wiem -— zgodził się Micah. — Trochę to mąci radość ze wzlotów, prawda? Seria naświetlań skończyła się w połowie lata i, co zdumiewające, badania tomograficzne nie wykazały u Dany żadnych zmian. Lekarze rokowali optymistycznie, włosy zaczęły jej powoli odrastać i po raz pierwszy od ataku nasze obawy o nią zeszły na dalszy plan. Gdy stan zdrowia Dany się polepszył, zachowanie taty wobec mnie i również zmieniło się na plus. Znowu zaczął rozmawiać ze mną przez telefon, najpierw niepewnie, z wahaniem, ale dobre i to. W dalszym ciągu prowadził długie rozmowy z Cat i dowiedzieliśmy się, że zaczął się z kimś spotykać. Zdradził jej, że poznał pewną kobietę i bardzo ją polubił. Poprawiły się także stosunki Dany z Bobem. Po operacji ich związek przechodził kryzys. A Micah jak zwykle używał życia, wypuszczając się na długie weekendy i unikając poważnych związków. We wrześniu tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego trzeciego roku urodził się Ryan, nie było mnie jednak w szpitalu podczas jego narodzin. Wyjechałem służbowo z miasta, nie mogłem opuścić ważnego spotkania, a wody odeszły, gdy akurat się kończyło. Przyjechałem zobaczyć syna dopiero nazajutrz. W listopadzie nasza rodzina spotkała się z okazji Święta

Dziękczynienia w Teksasie u Monty'ego, młodszego brata taty. Zauważyłem, że ojciec sprawiał wrażenie naprawdę szczęśliwego. Powiedział, że się zakochał, i wszyscy troje cieszyliśmy się, że znalazł wreszcie osobę, której towarzystwo lubił. Jednakże tę nowinę przyćmiła nieoczekiwanie inna. Dana zawiadomiła nas, że znowu zerwali z Bobem. Nie było to całkiem zaskakujące. Stres związany z jej chorobą byłby ciężką próbą dla każdego związku. 271 Pamiętam, że powiedziałem wtedy: — Och, szkoda. Bardzo lubię Boba. — Ale jest coś jeszcze — dodała moja siostra. — Co takiego? Uśmiechnęła się, wzruszając lekko ramionami. — Jestem w ciąży — oznajmiła. Nie wiedziałem, jak zareagować. — Nie martwcie się, na pewien czas przestałam brać leki przeciwpadaczkowe. To nie wszystko. Zacząłem zdawać sobie powoli sprawę, że w naszej rodzinie zawsze jest „coś jeszcze". Moja siostra nie tylko poważnie narażała swoje zdrowie — zgryzota, która miała nas nękać przez następne siedem miesięcy — lecz była na dobrej drodze, by zostać samotną matką. Wkrótce dowiedzieliśmy się, że spodziewa się bliźniąt. Następnie, tuż po Bożym Narodzeniu, tata ni stąd, ni zowąd poinformował Danę, że będzie musiała wyprowadzić się z domu, chociaż

nie miała gdzie się podziać. Mimo że nigdy nie powiedziałem o tym nikomu, przyszło mi na myśl, że mój ojciec cierpi nie tylko na depresję maniakalną, lecz również na inne choroby psychiczne. W grudniu ojciec zorientował się, że kobieta, z którą się spotykał — pierwsza, którą się zainteresował po śmierci mamy — w rzeczywistości nie miała rozwodu, lecz była jedynie w separacji z mężem i wykorzystywała ojca; zależało jej tylko na pieniądzach. Pod koniec tej znajomości ojciec tonął w długach. Kiedy nie stać go już było na nic, zerwała z nim definitywnie. Nie wiem, czy tata wydzwaniał do tej kobiety, a ją w końcu zmęczyła jego namolność, czy był to przypadek, w każdym razie jej mąż dowiedział się o ich związku. Był krzepkim policjantem i brutalnie zagroził ojcu na podjeździe do jego własnego domu. Ojca straszliwie przeraziła ta konfrontacja, obawiał się nawet o swoje życie. 272 Przypuszczam, że ten rozwój wydarzeń tuż przed Bożym Narodzeniem ostatecznie go załamał. Od tamtego czasu tata zaczął staczać się po równi pochyłej, było coraz gorzej i gorzej. Zrobił się okropnie zgorzkniały, nie tylko się wściekał, lecz reagował na wszystko absurdalnie. Ponieważ nie mógł pójść na policję — co by to dało? — nabył broń i amunicję. Kazał Danie wynieść się z domu, a następnie kupił sobie psa o imieniu Flame. Flame, owczarek niemiecki, był szkolony na psa policyjnego, ale z

powodu nieprzewidywalnej natury nie mógł być wykorzystany. Choć Flame był bardzo przywiązany do taty, u wszystkich innych wywoływał nerwowe dreszcze. Warczał, szczerzył zęby na kogo popadło i nie można mu było ufać. Jego wybuchowy temperament w połączeniu z niestabilnością emocjonalną mojego ojca stanowił niebezpieczną mieszankę. Podczas kilku pierwszych miesięcy tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego czwartego roku prowadziliśmy z Micahem niekończące się rozmowy przez telefon. Tematem była oczywiście nasza siostra, no i ojciec. Zastanawialiśmy się, jak moglibyśmy im pomóc. — Czy powinienem zaprosić Danę, żeby zamieszkała razem z nami? — spytałem. — Ona nie może tego zrobić, Nick — odpowiedział Micah. — Tutaj ma swoich lekarzy. — A co z tatą? — Stanowczo twierdzi, że Dana nie może mieszkać dłużej w jego domu. I szczerze mówiąc, wcale nie chciałbym, żeby tam mieszkała. Ojciec robi się naprawdę coraz dziwniejszy. No i Flame... Nie, Dana nie może tam mieszkać. Zwłaszcza jak będzie miała dzieci. — A nie może zamieszkać z tobą? — Prosiłem ją, ale ona nie chce. Twierdzi, że sobie poradzi. Jej przyjaciółka Olga obiecała, że wynajmie jej nieduży pokój. Olga mieszkała w starym domu na wsi, gdzie trzymaliśmy nasze konie. Znała Danę od lat.

273 — Jak ona sobie poradzi? Nie ma pracy, nie ma męża, nie ma pieniędzy, ma raka mózgu... — Wiem. Próbuję jej to wytłumaczyć. — I co ona na to? — Upiera się, że da sobie radę. Nie martwi się ani trochę. Jest uradowana, że będzie miała dzieci. — Jak może się nie martwić? A jeśli dostanie ataku epilepsji, a nie będzie przy niej nikogo, kto by jej pomógł? — Wierzy głęboko, że wszystko się uda. — Myślisz, że to wystarczy? — spytałem z wahaniem. — Nie wiem — odpowiedział. Na szczęście ciąża Dany minęła bez żadnych przykrych niespodzianek i w maju tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego czwartego roku urodziły się bliźniaki, dwaj chłopcy, którym nadała imiona Cody i Cole. Po upływie tygodnia od porodu Dana zaczęła znowu brać leki przeciwpadaczkowe i zajmowała się maluszkami w ciasnym pokoiku, który nazywała domem. Posyłaliśmy jej z Micahem pieniądze i jakoś jej wystarczało na życie. Przez dwa miesiące Dana spała z bliźniakami na rozkładanym materacu na podłodze. Jednakże pod koniec lata moja siostra pogodziła się z Bobem i postanowiła przeprowadzić się do niego, żeby chłopcy mogli mieszkać z ojcem. Ku naszemu zdziwieniu okazało się, że nie powiedziała Bobowi, że jest w ciąży, poinformowała go dopiero przed samym rozwiązaniem.

Tymczasem tata poświęcał większość czasu na tresowanie psa. Mimo wyraźnie dobrego stanu zdrowia Dany jego gniewne nastawienie nie malało, wręcz przeciwnie, stawało się wrogie. Zrywał stopniowo kontakty z resztą swojej wielopokoleniowej rodziny. Nie odbierał telefonu, kiedy dzwoniła jego matka, ojciec czy rodzeństwo. Jeśli dostawał od nich list, odsyłał go bez otwierania. Nie rozmawiał ani ze mną, ani z Micahem i Daną o tym, dlaczego wykreślił rodzinę ze swojego życia. 274 Kiedy pytaliśmy go, co się dzieje, wściekał się na nas — aż do stadium wybuchu jądrowego — i cedził przez zaciśnięte zęby: „Nie wasz cholerny interes!". Ni stąd, ni zowąd zaczął nagle winić swoją rodzinę za wszystkie problemy, jakie miał w życiu. W owym czasie jednak sam przeżyłem już tyle wzlotów i upadków, że wierzyłem, iż tata też sobie poradzi. Po jakimś czasie dowiedziałem się, że mniej więcej w tym okresie ojciec zaczął chodzić na wizyty do psychiatry, i obaj z bratem sądziliśmy, że mu to pomoże. Ale tata — chyba tylko ja jeden to dostrzegałem — od lat wiódł życie na podobieństwo doktora Jekylla i pana Hyde'a. Potrafił mydlić ludziom oczy — rzeczywiście nikt w pracy nigdy nie wspomniał, że cokolwiek wydawało się nie tak — i przypuszczam, że wprowadził w błąd nawet psychiatrę. Zamiast zaordynować ojcu leki przeciw-depresyjne, co zapewne wyszłoby mu na dobre, lekarz przepisał mu valium, co tylko pogorszyło sprawę. Dana i Bob się zeszli, bliźniaki rozwijały się zdrowo, tata ograniczył

kontakty z nami — lecz ich nie zerwał — a Micah skoncentrował się na pracy, osiągał w niej doskonałe wyniki, i umawiał się na randki. Co do mnie, moje życie — które wiodłem prawie pięć tysięcy kilometrów od reszty rodziny — biegło zwykłym torem, z jednym małym wyjątkiem. Tuż po naszej piątej rocznicy ślubu zacząłem znowu pisać, a natchnieniem byli dla mnie dziadkowie mojej żony. W tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątym trzecim i dziewięćdziesiątym czwartym roku widywaliśmy się z Micahem dość często mimo dzielącej nas odległości. Firma farmaceutyczna, dla której pracowaliśmy, organizowała ogólnokrajowe spotkania przedstawicieli handlowych w celu promowania nowych produktów. Odbywały się też kursy szkoleniowe poza macierzystymi biurami, w New Jersey, na których zawsze spotykaliśmy się z Micahem. Odwiedzał mnie także w Karolinie Północnej, 275 a ja również raz w roku jeździłem do Kalifornii. Rozmawialiśmy przede wszystkim o Danie i tacie. Ponieważ to z moim bratem dzieliłem się zawsze sprawami naszej rodziny, rozmowa z nim była mi potrzebna. Ponieważ to ze mną Micah potrafił rozmawiać otwarcie, rozmowa ze mną była mu bardzo potrzebna. Pod koniec tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego czwartego roku uczestniczyliśmy obaj w ogólnokrajowej konferencji handlowej naszej firmy i kiedy odpoczywaliśmy po dniu wypełnionym spotkaniami, wypłynęły jak zwykle te same tematy.

— Jak się miewa tata? — spytałem. — Bóg jeden wie. Ale chyba znowu się z kimś spotyka. — Czy kiedykolwiek odwiedza bliźniaków? — Nie, właściwie nie. — Pytałeś go dlaczego? — Woli spędzać weekendy ze swoim psem. — Nie powiedział tego. — Nie wyraził tego słowami, lecz swoim zachowaniem. Wygląda na to, że zależy mu już wyłącznie na psie i na tej nowej kobiecie. — Nie pisnął ani słowa, dlaczego nie utrzymuje kontaktów ze swoją rodziną? — Nie. — Ale umawia się na randki? — Tak. Możesz w to uwierzyć? Czasami wydaje mi się, że czuje się coraz lepiej. Ale jeśli spojrzy się całościowo... — Umilkł. — Mam nadzieję, że się z tego wygrzebie, tym razem jednak nie jestem taki pewny. Przez cały czas sprawia wrażenie takiego wściekłego. — A co u Dany? — Jest stale zajęta, dzieciaki dają jej popalić. Wyniki ostatnich badań tomograficznych są dobre. Nie ma śladu guza. Człowieku, powinieneś zobaczyć tych chłopców. Są tacy uroczy. Jak na nich patrzę, to prawie sam chciałbym mieć dzieci. 276 — Prawie?

— Jeszcze nie teraz — rzekł szybko. — Za kilka lat. Wybuchnąłem śmiechem. — A co myślisz o tych wszystkich pogłoskach o wykupie i fuzji? — spytał Micah. Słyszeliśmy, że American Cyanamid — firma macierzysta Lederle Labs — jest podobno wystawiona na licytację, toteż uczestnicy spotkania martwili się, że stracą pracę. — Bo ja wiem. Co ma być, to będzie. Po tym wszystkim, co przeszliśmy, jestem pewien, że spadniemy na cztery łapy. Niespełna dwa tygodnie po spotkaniu, pod koniec tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego czwartego roku, dowiedzieliśmy się, że firma ma być wykupiona przez American Home Products. W styczniu rozpoczął się długi proces restrukturyzacji. Żeby utrzymać pracę, musiałem przenieść się do Greenville w Karolinie Południowej. Micahowi zaproponowano posadę na południe od Los Angeles. Aczkolwiek niechętnie, zgodziłem się na przeniesienie, lecz mój brat postanowił rzucić pracę. — Nie mogę wyjechać — powiedział. — Tu jest mój dom, a poza tym nie zostawię przecież Dany i taty. — Co będziesz robił? — Prawdopodobnie wrócę do branży nieruchomości, a potem zobaczę. A co z twoją powieścią? — Prawie skończyłem. To znaczy, muszę jeszcze zrobić redakcję. — Spróbujesz ją wydać?

— Chyba tak. — Jest lepsza od dwóch poprzednich, które napisałeś? — To się okaże. — Hej, może i ty wkrótce rzucisz ten farmaceutyczny biznes. — Może — rzekłem z westchnieniem. — Zobaczymy, jak się sprawy ułożą. Nie próbuję już przewidywać przyszłości. 277

Rozdział 15 Lalibela, Etiopia 9-10 lutego Poranek spędziliśmy jeszcze w Dżajpurze, polecieliśmy do Agry, by zobaczyć Tadż Mahal, a po południu tego samego dnia ponownie wsiedliśmy do samolotu, by udać się do Addis Abeby, stolicy Etiopii. Na miejscu byliśmy późno, wylądowaliśmy dobrze po zapadnięciu zmroku. Nawet w ciemności Addis Abeba zaskoczyła nas kompletnie. Wizję Etiopii wytworzyliśmy sobie w dużej mierze na podstawie tego, co

widzieliśmy w telewizji oraz przeczytaliśmy w gazetach, i chyba wyobrażałem sobie miasto podobne do Phnom Penh czy nawet Dżajpuru. Tymczasem Addis Abeba była raczej podobna do Limy i zaskoczyła nas jej kosmopolityczna atmosfera. Główną arterię komunikacyjną okalały 278 wypielęgnowane pasy zieleni, ulice były czyste, dobrze oświetlone i jeździły po nich wyłącznie samochody. Po raz pierwszy od tygodni rzuciły nam się w oczy elementy amerykańskiej kultury — billboardy reklamujące coca-colę oraz dżinsy z sieci sklepów Gap. Nasz przewodnik mówił świetnie po angielsku, a kiedy spytaliśmy go o miasto, pokiwał głową. — Tak, Addis Abeba to nowoczesne miasto. Ale normalnie nie jest takie czyste. — Co ma pan na myśli? — W zeszłym tygodniu odbyło się tutaj ważne spotkanie, w którym wzięli udział przedstawiciele wszystkich afrykańskich krajów. Rząd kazał sprzątać miasto przez wiele tygodni, żeby wywrzeć na gościach korzystne wrażenie. Proszę, jakie to proste. Ale Addis Abeba, przynajmniej z pozoru, wydawała się niewiarygodnie, niemal szokująco bogata w porównaniu z miastami, które ostatnio odwiedziliśmy. Rankiem pojechaliśmy z powrotem na lotnisko i wsiedliśmy do dwóch niedużych samolotów śmigłowych, by odbyć lot do Lalibeli. Lalibela jest duchowym domem abisyńskiego (lub etiopskiego)

Kościoła prawosławnego, lecz najbardziej znana jest z monolitycznych kościołów wykutych w skale w trzynastym wieku na życzenie króla Lalibeli. Do budowy jedenastu skalnych kościołów wykorzystano czterdzieści tysięcy niewolników. Unikatowy charakter tych kościołów polega na tym, że są schowane w ziemi. Lotnisko, na którym wylądowaliśmy, znajduje się na odludziu, otaczają je szczyty etiopskiego pogórza. Poza portem lotniczym nie ma tam w ogóle żadnych zabudowań, a krajobraz przypomina południową Nevadę w pobliżu górskiego pasma Sierra. Na skalistej ziemi rosło kilka drzew, płożące się krzewy ciągnęły się w dolinie jak okiem sięgnąć. 279 Dowiedzieliśmy się, że Lalibela leży około czterdziestu kilometrów od lotniska na wysokości sześciuset metrów. Kręta asfaltowa droga wiła się przez dolinę wśród górskich szczytów. Po godzinie dotarliśmy na miejsce, a przez ten czas nie spotkaliśmy żadnego innego pojazdu. Spotkaliśmy natomiast małego chłopca, w wieku mniej więcej dziesięciu lat, jakieś dziesięć kilometrów od Lalibeli. Szedł drogą, targając jutowy worek, potwornie wyładowany węglem drzewnym, który zamierzał dostarczyć do miasta. Worek, wyższy i szerszy od dziecka, był przytroczony do jego pleców i wyglądał na kilkakrotnie cięższy od malca. Kiedy chłopczyk zobaczył przejeżdżający autokar, uśmiechnął się i pomachał nam, nie przerywając powolnego marszu w kierunku miasta. Większa część Lalibeli rozciąga się w bok od głównej szosy, dojeżdża się tam wyboistymi żwirowanymi drogami. Domy z suszonej na słońcu

cegły, kryte strzechą, mają niewiele szklonych okien, ale miasto szczyci się wieloma miejscami, gdzie można zjeść, rodzinnymi firmami i sklepami sprzedającymi pamiątki. Prawie wszyscy ludzie, których widzieliśmy, mieli na sobie zachodnie ubrania. Wzdłuż ulic ustawione były stoły oferujące najrozmaitsze T-shirty, z których większość zdobiły nazwy amerykańskich firm. Praktycznie rzecz biorąc, Lalibela była etiopską mekką turystów, nastawioną na wyciąganie od nich pieniędzy. Nasze autokary zaparkowały w pobliżu skalnych kościołów i natychmiast, gdy z nich wysiedliśmy, obiegły nas tłumy małolatów. W przeciwieństwie do innych miejsc, które zwiedzaliśmy, nic mieli błyskotek na sprzedaż, lecz żebrali. Każde dziecko, które do nas podchodziło, mówiło, że potrzebuje pieniędzy albo na czesne, albo na zakup szkolnych podręczników. W końcu zostali zmuszeni do odwrotu przez etiopskich strażników wymachujących pałkami. 280 Lalibela była dla nas jednym z najmniej znanych miejsc. Nie rozczarowała nas. Gdy tylko zobaczyliśmy pierwszy kościół, zdaliśmy sobie sprawę, jak ogromnej pracy wymagała jego budowa — dosłownie ręczne drążenie w skale. Był znacznie większy, niż sobie wyobrażaliśmy. Miał co najmniej osiemnaście metrów długości i dwanaście szerokości. Na nowoczesnym rusztowaniu wsparty był dach osłaniający całość. — Dach ma chronić przed przeciekami — poinformował nas przewodnik — by zapobiec niszczeniu kościołów.

Przez następne dwie godziny wędrowaliśmy od jednego kościoła do drugiego. Wewnątrz panował mrok. Mimo że świeciły jarzeniówki, ich blask ledwie przenikał ciemność. Posadzka była śliska, wypolerowana w ciągu ośmiuset lat niemal do gładkości lodowiska. Ponieważ kościoły wciąż służą wiernym, wszędzie ułożone były dywaniki. Niestety nie pokrywały całej podłogi i poruszaliśmy się powoli, niczym ślepcy w nieznanym otoczeniu, żeby nie poślizgnąć się i nie upaść. Zwiedzanie Lalibeli zajęło nam trzy godziny. Pod koniec oddaliliśmy się z Micahem, by zrobić zdjęcia. Ponieważ kościoły tak bardzo różniły się od wszystkich zabytków, które oglądaliśmy do tej pory, próbowaliśmy znaleźć dogodne punkty obserwacyjne, z których można było uchwycić ich wyjątkowy charakter. Micah stał się dziwnie milczący i gdy pstrykałem zdjęcia, usiadł na jednej z półek skalnych, skąd roztaczał się widok na cały kompleks. W końcu podszedłem i usiadłem obok niego. — 1 co sądzisz o tym miejscu? — spytał po dłuższej chwili. — Z pewnością warto było je zobaczyć, jeśli o to ci chodzi. — Nie przypominają kościołów, które mamy w Stanach, prawda? — Nie wydaje mi się, by dzieciakom podobało się, że muszą stać przez całą mszę. 281 Mój brat uśmiechnął się. — W dalszym ciągu chętnie uczestniczysz we mszy? — W przeciwieństwie do?

— Chodzenia do innego chrześcijańskiego kościoła? Zastanowiłem się nad jego pytaniem. — Tak — odparłem. — Chętnie. Ale Cat jest również katoliczką, toteż nigdy nie braliśmy pod uwagę zmiany. — Lubię kościół, do którego teraz chodzę. A w każdym razie chodziłem. — Dlaczego? — Nie wiem. Chyba dlatego, że znudziły mnie msze, które wydawały mi się zawsze takie same. I nie potrafiłem powiązać kazań z moim własnym życiem. Myślę, że pobyt w świątyni powinien sprawiać, że człowiek czuje się bliższy Bogu, a mnie tego brakowało. W nowym kościele przez pewien czas tak się czułem. — Sądzisz, że jeszcze kiedyś tak się poczujesz? — Nie mam pojęcia. Ostatnio nie miałem takiego wrażenia. Nie jestem nawet pewien, czy jeszcze wierzę w Boga. — Naprawdę? — Nie w Boga per se. Myślę, że Bóg istnieje, lecz nie jestem pewny, czy odgrywa aktywną rolę w świecie. Moim zdaniem uruchomił wszystko i od tamtej pory siedzi z założonymi rękami, przyglądając się, jak się to wszystko skończy. — Hmm — mruknąłem. — Mów dalej. — To z pewnością nie jest tak, jak mówią ci w kościele. Masz się modlić i być wdzięczny, ale jak już powiedziałem, doszedłem do wniosku, że modlitwa nie odnosi skutku. I przez długi czas niełatwo mi

było być wdzięcznym. Przechodziliśmy jedną ciężką próbę za drugą. Bez litości. A wszyscy w kółko powtarzali mi, że mam być silny, że wymodlę sobie łaskę. Wiedziałem, że Micah nie czeka na moją reakcję. — A po pewnym czasie po prostu mnie to uderzyło. W co ja naprawdę wierzę? Przestrzegałem przykazań, wierzyłem w Jezusa, chodziłem do kościoła i modliłem się przez cały 282 czas. A kiedy naprawdę potrzebowałem boskiej pomocy, otrzymywałem jedynie odpowiedź: „Co to kogo obchodzi?". Nie chciałem, żeby Bóg dawał mi siłę, bym mógł znieść to, co się dzieje, chciałem, by położył kres temu, co się dzieje. A on tego nie uczynił. Więc zrezygnowałem. Nie odpowiedziałem nic. W kwestiach wiary najlepszą odpowiedzią jest milczenie, dopóki nie zadadzą ci pytania bezpośrednio. — Czułeś się tak kiedykolwiek? — spytał. — Tak — odparłem. — Czuję się tak bez przerwy. — Ale nie uderzyło cię to tak jak mnie? — Nie. — Dlaczego? — Nie mam pojęcia. — Westchnąłem głęboko. — Po pierwsze, nie winiłem Boga o całe to zło. Takie rzeczy po prostu się zdarzają. A skoro Bóg ich nie spowodował, nie oczekiwałem chyba, żeby je zmienił. Micah skinął głową, a następnie powiedział:

— Odczuwam smutek z powodu tego, co się stało. Co jakiś czas po prostu mnie to uderza. Czasami potrzebuję wielu dni, żeby sobie z tym poradzić. Położyłem mu dłoń na ramieniu. — Mnie też się to zdarza. — I co wtedy robisz? Wzruszyłem ramionami. — Pracuję — odparłem. Micah parsknął śmiechem. — Tak, ty wykazujesz brak równowagi. — Ty również. Praca, duchowość, rodzina, przyjaźnie, zdrowie... nie możesz pominąć żadnej z tych spraw, bo inaczej cię dopadnie. — Chcesz powiedzieć, że jest ze mną równie źle jak z tobą? — Jasne — odparłem. — Jesteśmy braćmi. Reagowaliśmy na stres w różny sposób, lecz szczerze mówiąc, jesteśmy 283 w bardzo podobnej sytuacji, nie zdajesz sobie nawet sprawy, w jak bardzo podobnej. Przeżyliśmy przecież te same ciężkie próby, prawda? Na początku tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego piątego roku minęły dwa lata od remisji choroby mojej siostry. Była szczęśliwą matką. Badania tomograficzne nic wykazywały żadnych zmian. Z upływem kolejnych miesięcy martwiliśmy się o nią coraz mniej. Wszyscy troje natomiast coraz bardziej niepokoiliśmy się o ojca. Jego zachowanie poza pracą ulegało stałemu pogorszeniu. Mimo że tonął w długach, zaczął szastać pieniędzmi jak szalony. Przeprojektował dom, kupił nowego dżipa, a kiedy rozmawiał z nami przez telefon, można

było odnieść wrażenie, że interesuje go tylko jeden temat — Flame. Chociaż miał nową przyjaciółkę, jego świat kręcił się wokół psa. Zerwał na dobre ze swoją rodziną. Często dzwonili do mnie krewni, pytając, co się dzieje, nie mogłem jednak powiedzieć im nic więcej poza tym, że podobnie jak oni kompletnie niczego nie rozumiem. Tata był chłodny i spięty, ilekroć do niego telefonowałem, a jego rozmowy z Cat stały się znacznie krótsze niż przedtem. Dana miała mnóstwo pracy przy bliźniętach i mieszkała na drugim końcu miasta, toteż ich kontakty były teraz bardzo rzadkie. Nawet Micah miał kłopoty ze zrozumieniem tej sytuacji. Kiedy przypierał ojca do muru, ten przysięgał, że nigdy nie był szczęśliwszy, że świetnie mu idzie w pracy, że uwielbia weekendy z psem i swoją przyjaciółką. Jednakże po upływie dwudziestu minut — tyle czasu upłynęło od momentu, kiedy mój brat spytał go, jak się miewa, i przeszedł do innych tematów — tata osiągnął piąte STADIUM gotowości bojowej, warcząc nagle wściekle na Micaha: — Moje życie to nie twój cholerny interes, może więc odpieprzysz się ode mnie! 284 Dziwaczne. Bolesne. Niepokojące. Byliśmy jednak z Cat tak oddaleni od tych realiów, że dopiero wiele lat później dowiedzieliśmy się o wszystkim ze szczegółami. Pochłonęła nas kolejna przeprowadzka, mieliśmy na głowie wychowanie dwójki małych dzieci. Przez pierwsze dwa miesiące Cat musiała zostać w New

Bem i postarać się sprzedać dom, ja tymczasem wynająłem małe mieszkanko w Greenville. W ciągu dnia pracowałem, starając się zapewnić sobie dobrą pozycję w nowym otoczeniu, a wieczorami jeździłem po okolicy, rozglądając się za domem, na który byłoby nas stać. Na weekendy albo wracałem do New Bem, ałbo Cat przyjeżdżała do Greenville, żeby obejrzeć domy, które wypatrzyłem. Pod koniec maja przeprowadziliśmy się wreszcie do naszego nowego domu w Greenville i przez pierwsze kilka tygodni poznawaliśmy się z naszymi sąsiadami, uczyliśmy się układu miasta i zawieraliśmy nowe przyjaźnie. Miles był zawsze towarzyski i kontaktowy. Spotykał się z wieloma kolegami i często się z nimi bawił. Ryan, niespełna dwuletni, wciąż uczył się chodzić, nie potrafił mówić i wydawał się zamknięty w sobie. Okazywał mniej ciekawości niż Miles w jego wieku i często można było odnieść wrażenie, że myślami jest gdzie indziej. Krzyczał ze strachu, ilekroć wsadzaliśmy go do samochodu, i rzadko reagował, gdy próbowaliśmy przyciągnąć jego uwagę. Kiedy podzieliliśmy się naszymi obawami z pediatrą, uspokoił nas, że nie ma powodu do zmartwienia, i zapewnił, że Ryan z tego wyrośnie. — Nie ma jeszcze nawet dwóch lat — powiedział. — Dajcie mu trochę czasu. W lipcu zacząłem zabiegać o agentów literackich. Wysłałem dwadzieścia pięć listów i pierwsza odpowiedziała mi Theresa Park, która wyraziła chęć pracowania ze mną nad powieścią. Kolejnych dwudziestu czterech agentów zrezygnowało. W październiku tysiąc dziewięćset

dziewięćdziesiątego piątego roku powieść była gotowa. 285 Poza zmartwieniami związanymi z tatą i z przeprowadzką rok minął całkiem spokojnie. Wynik tomografii mózgu Dany był ujemny — przechodziła badania co trzy miesiące — a mój brat dobrze sobie radził w branży nieruchomości. Tata, choć borykał się z trudnościami w życiu osobistym, najwyraźniej nie miał kłopotów w pracy. Przez krótki czas wydawało się niemal, że sytuacja jest całkiem normalna. Gdy wracam teraz pamięcią do tamtego okresu, zdaję sobie sprawę, że była to tylko cisza przed burzą, która rozszalała się z dziką wściekłością. Aczkolwiek moja agentka i ja wiele sobie obiecywaliśmy po tym, jak zostanie przyjęta moja powieść, nadzieja to jedno, a rzeczywistość to całkiem coś innego. W głębi serca wiedziałem, że będę zadowolony, jeśli dostanę zaliczkę, która wystarczy mi na spłatę karty kredytowej lub na kupno przyzwoitego samochodu dla mojej żony. Każda suma mnie urządzała. Wiodłem typowe życie przedstawiciela klasy średniej, mając takie same kłopoty finansowe jak każdy w naszym sąsiedztwie. Dług hipoteczny na moim domu wynosił sto dwadzieścia pięć tysięcy dolarów. Powieść, nosząca tytuł Pamiętnik, została przekazana wydawcom w czwartek i piątek. W poniedziałek odsłuchałem wiadomość, którą moja agentka zostawiła mi na automatycznej sekretarce w pracy, prosząc, bym do niej zadzwonił. Minęło właśnie południe i szykowałem się na lunch w jednym z gabinetów lekarskich. Przywiozłem jedzenie, nakryłem do stołu i czekałem, aż lekarze skończą przyjmować porannych pacjentów, bym

mógł im opowiedzieć o skuteczności antybiotyków oraz leków na nadciśnienie firmy Lederle. Zadzwoniłem z biura do mojej agentki, ona zaś przeszła z miejsca do rzeczy. — Otrzymałeś propozycję z Warner Books — powiedziała. Przez telefon wydała mi się lekko zdyszana. 286 — I? — Wydawnictwo jest skłonne zapłacić ci milion dolarów za książkę. Zamrugałem powiekami, przyciskając mocno słuchawkę do ucha. Pewien, że się przesłyszałem, poprosiłem, by powtórzyła wiadomość. Theresa powtórzyła, ja zaś przytrzymałem się krzesła, by nie upaść na podłogę. Uświadomiłem sobie, że za jednym zamachem, na niespełna dwa miesiące przed moimi trzydziestymi urodzinami, zostałem milionerem. Jak powinienem zareagować w takiej sytuacji? Nie miałem zielonego pojęcia. Muszę jednak powiedzieć, że choć poprosiłem moją agentkę nie dwa, lecz trzy razy o powtórzenie tej rewelacji, wciąż byłem przekonany, że musiałem jakoś źle zrozumieć jej słowa. Ale po kilku minutach odbyłem jeszcze jedną rozmowę z Theresą Park. Poinformowała mnie, że umowa została zawarta. Zadzwoniłem natychmiast do Cat, lecz jej nie zastałem. Nie zastałem też Micaha — tak się zdarzyło, że akurat wyjechał z miasta. Ani Dany. Ani taty. Żadnego z nich nie było w domu, a mnie wręcz rozsadzała chęć

podzielenia się nowiną. Zaczęli wreszcie schodzić się lekarze na lunch. Mimo przełomowej wiadomości, którą właśnie otrzymałem, zmusiłem się jakoś, żeby porozmawiać z nimi o farmaceutykach. Później, gdy udało mi się w końcu dodzwonić do Cat, moja żona osłupiała ze zdumienia. W chwilach podniecenia zawsze mówiła z silnym akcentem New Hampshire. — Niemożliwe! — wykrzyknęła. — Niemożliwe! — Możliwe, możliwe! — zawołałem w odpowiedzi. Nawet tata, kiedy przekazałem mu radosną wieść, wydawał się autentycznie uradowany moim sukcesem. Po rozmowie z nim przez większość wieczoru telefonowałem do różnych krewnych. Micah był jedną z ostatnich osób, z którymi roz287 mawiałem tego dnia. Gdy powiedziałem mu o telefonie agentki, na długą chwilę odebrało mu mowę. — Żartujesz — odezwał się wreszcie. — To kompletnie nierealne, prawda? — Milion dolarów? Za książkę, którą ty napisałeś? — Możesz w to uwierzyć? — Nie od razu, ale daj mi sekundę. — Sapnął do słuchawki. — To... niesamowite... — wymamrotał, po czym znowu umilkł. Mimo naszej serdecznej braterskiej zażyłości nie było nam całkiem obce uczucie rywalizacji między rodzeństwem. Od czasu ukończenia studiów Micah odnosił w pracy większe sukcesy ode mnie.

Traktowaliśmy to obaj jako coś normalnego. Był starszym bratem i — poza szkołą i bieżnią — we wszystkim wiodło mu się lepiej. Cieszył się z mojego szczęścia, ale wiedziałem też, że w głębi duszy wolałby sam mieć do zakomunikowania taką wiadomość. Jednakże Micah potrafił przezwyciężyć to uczucie i jego następne słowa miały dla mnie większe znaczenie od wszystkiego, co usłyszałem od innych. — Jestem z ciebie dumny, braciszku. Świetnie się spisałeś. — Dzięki, Micah. — Teraz zostało już tylko jedno. — Co takiego? — Musisz pomóc mi wykombinować, jak mam zdobyć mój milion. Skoro tobie się to udało, musi udać się także mnie. Mimo że suma była dla mnie absolutnie zawrotna, postanowiłem nie rezygnować z pracy w firmie farmaceutycznej. Nie wiedziałem, jak dobrze będzie się sprzedawała książka ani też nie miałem pojęcia, czy uda mi się napisać kolejną. Potraktowaliśmy z Cat ten niespodziewany przypływ gotówki mniej więcej tak samo, jak potraktowalibyśmy wygraną na loterii. Poza zakupem używanego forda explorera, spłatą zadłużenia 288 karty kredytowej i kupnem nowej obrączki ślubnej dla Cat nie wydaliśmy ani grosza z całej kwoty. Lata przeżyte w niedostatku sprawiły, że staliśmy się oboje niezwykle ostrożni. Postanowiliśmy, że

wykorzystamy pieniądze na spłacenie długu hipotecznego i zainwestujemy je w fundusze na opłacenie studiów dzieci oraz fundusz emerytalny. Listopad i grudzień również przyniosły nam wiele pozytywnych emocji. Tyle nowych dla mnie rzeczy — kluby książki, sprzedaż praw za granicę, sprzedaż praw do sfilmowania książki przez New Line Cinema, nawet sam proces redagowania — i codziennie zdarzało się coś nowego, coś emocjonującego, czym mogłem dzielić się z Cat. Poza tym jednak nasze życie biegło zwykłym torem. Nadeszło i minęło Święto Dziękczynienia. Nadeszło i minęło Boże Narodzenie. Wynik komputerowych badań tomograficznych mózgu Dany był ujemny — szczęśliwie od trzech lat — i siostra zadzwoniła do mnie w moje urodziny, by mi zaśpiewać „Sto lat". Tata, z tego, co się dowiedzieliśmy, w dalszym ciągu spotykał się ze swoją przyjaciółką i chyba nieźle im się układało. W styczniu tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego szóstego roku — Miles miał cztery i pół roku, a Ryan był o dwa lata młodszy — zaprowadziliśmy Milesa do lekarza, by przygotować go na operację migdałków, która miała się odbyć następnego dnia. Gdy lekarz rozmawiał z Milesem, Ryan stał spokojnie między Cat a mną. Konsultacja nie trwała długo. Pediatra spróbował wciągnąć Ryana do rozmowy, ale nasz synek nie odezwał się ani słowem. Nie zdziwiło to ani Cat, ani mnie. Wyjaśniliśmy lekarzowi, że Ryan wciąż jeszcze nie potrafi mówić, na co pokiwał tylko głową. Tuż przed

naszym wyjściem spytał jednak, czy może zostać przez kilka minut sam z Ryanem. — Oczywiście — zgodziliśmy się, nie podejrzewając niczego złego. Pomyśleliśmy, że doktor da mu lizaka albo pokaże jakieś gadżety w gabinecie. 289 Ku naszemu zdziwieniu drzwi gabinetu pozostały zamknięte przez prawie dziesięć minut. Kiedy w końcu lekarz wyprowadził naszego synka na korytarz, zauważyliśmy, że ma wyraźnie zatroskaną minę. — Co się dzieje? — spytałem. Znałem dobrze tego lekarza. Od miesięcy spotykałem się z nim jako przedstawiciel firmy farmaceutycznej i uważałem go za bliskiego znajomego. — Spędziłem chwilę z Ryanem, sprawdzając kilka rzeczy... Umilkł, wzdychając głęboko. Popatrzył na Ryana, następnie przeniósł spojrzenie z powrotem na nas. — Sądzę — rzekł powoli — że Ryan może być dzieckiem autystycznym. Sądzę, że Ryan może być dzieckiem autystycznym. Cat i ja wpatrywaliśmy się w niego bez słowa. Czułem ściskanie w żołądku, nagle zabrakło mi tchu. Krew odpłynęła z twarzy Cat, mieliśmy wrażenie, że ściany chwieją się, przytłaczają nas. Ryan stał tuż obok, wzrok miał szklany i tępy. Wiedzieliśmy, że nie mówi — niepokoiliśmy się na tyle, że powiedzieliśmy o naszych obawach jego pediatrze — lecz przekonywaliśmy samych siebie, że to nic poważnego. „Wyrośnie z tego

— uspokojono nas. — Wszystko będzie dobrze". Ale coś takiego? W dalszym ciągu wydaje mi się, że były to jedne z najbardziej przerażających słów, jakie mogą usłyszeć rodzice. Oboje znaliśmy problem autyzmu — kto nie widział Rain Mana? Albo nie czytał o tym w magazynach informacyjnych lub nie oglądał programów telewizyjnych na ten temat? Patrzyłem na Ryana, Czy spotkało to naszego syna? Nasze dziecko? Nasze maleństwo? Nie, pomyślałem, doktor się myli. Ryan nie jest dzieckiem autystycznym. Nie może być. Jest zdrowy. Nie uwierzę w to. Nie mogę w to uwierzyć. Ale... 290 W głębi serca czułem, że coś jest z nim nie w porządku. Oboje z Cat wiedzieliśmy od miesięcy, że dzieje się coś niedobrego, nigdy jednak nie przeszło nam przez myśl, że może to być coś tak poważnego. To niemożliwe. Och Boże, błagam, tylko nie to. — Co to znaczy? — wyjąkałem. — To zaburzenie... — Wiem, co to jest. Ale dlaczego?... Jak...? Lekarz wyjaśnił nam cierpliwie, do jakich wniosków doszedł w gabinecie. Brak kontaktu wzrokowego. Brak rozumienia. Niezdolność mówienia. Intensywna koncentracja na kolorowych przedmiotach. Brak sprawności motorycznej. Słuchaliśmy w oszołomieniu tego, co mówił. Wiedzieliśmy

0 tym wszystkim. Znaliśmy naszego syna. Nie mieliśmy tylko pojęcia, co to oznacza. — Czy on wyzdrowieje? — Nie wiem. — Co powinniśmy zrobić? — Musicie go przebadać. W mieście jest ośrodek specjalistyczny, tam potrafią odpowiedzieć na wasze pytania lepiej niż ja. Po powrocie do domu oboje z Cat przyglądaliśmy się Ryanowi siedzącemu spokojnie w salonie, czując ogromną falę emocji. Niepewność. Poczucie winy. Gniew. Strach. Bezradność. Przez resztę popołudnia przekonywaliśmy się wzajemnie, czy powinniśmy uwierzyć w to, co powiedział doktor, czy może powinniśmy w to wątpić. Rozmawialiśmy o Ryanie i o tym, na co sami zwróciliśmy uwagę. Chodziliśmy godzinami w tę i z powrotem, rozmawiając, martwiąc się, płacząc. Siadaliśmy obok Ryana, żeby nabrać przeświadczenia, że nic mu nie jest, wiedząc zarazem, że to nieprawda. Łudząc się nadzieją. Modląc się. Błagając. Tego samego wieczoru zadzwoniłem do Micaha, z trudem zdołałem powiedzieć mu, co się stało. Trzęsły mi się dło291 nie, w których trzymałem słuchawkę. Gardło miałem ściśnięte, ledwie mogłem wykrztusić słowo, nie wybuchając płaczem, — Chryste — rzekł Micah. — Jesteś pewien? — Nie — odparłem. — Nic nie wiadomo z całą pewnością. Musimy

zaprowadzić go na badania. — Co mógłbym dla was zrobić? Rozpłakałem się. — Micah... ja... — Chcesz, żebym do was przyjechał? Pomógł wam przez to przejść? Może dowiedzieć się, z kim powinniście pogadać? Zrobię, co tylko w mojej mocy. — Nie — odrzekłem. — Na razie nic jeszcze nie wiadomo. — Chciałbym zrobić cokolwiek. — Po prostu pomódl się za Ryana, dobrze? Możesz zrobić to dla niego? — Będę się modlił za was wszystkich — powiedział. — Zaczynam się modlić już od tej chwili. Z następnych dwóch miesięcy najbardziej wryło mi się w pamięć dokuczliwe, przytłaczające uczucie troski o naszego syna. Czasami nie potrafiłem myśleć o niczym innym, kiedy indziej znowu, gdy zajmowałem się czymkolwiek, ogarniało mnie nagle dziwne uczucie, że coś jest... nie tak, i dopiero po chwili docierało do mnie, że podświadomie myślę o moim synu. Lęk. Przepełniał nasz dom, przenikał do wszystkich zakamarków naszego życia. Przez najbliższe tygodnie i miesiące Cat woziła Ryana tam i z powrotem do rozmaitych lekarzy, by uzyskać diagnozę. Trzeba było czekać bardzo długo — dopiero po sześciu tygodniach ukończono wstępną ocenę — pamiętam, jak siedziałem w gabinecie, w oczekiwaniu

na słowa, których nie chciałem usłyszeć. 292 — Mimo że ma dwa i pół roku, pod względem umiejętności jest na poziomie rozwoju czternastomiesięcznego dziecka. Są też inne problemy. Na przykład brak kontaktu wzrokowego. — Co chce pan przez to powiedzieć? — Sądzę, że istnieje duże prawdopodobieństwo, iż jest dzieckiem autystycznym. — Czy da się go z tego wyleczyć? — Nie wiem. — Czy jest coś, co możemy zrobić? — Nie wiem. — Co możemy robić w domu? — Nie wiem. Nigdy nie uzyskaliśmy innej odpowiedzi. Zawsze jednak, przy każdej ocenie, zalecano kolejny test. I znowu mijało sześć tygodni, podczas których nie mogliśmy myśleć o niczym innym, dopóki nie nadchodził wreszcie oczekiwany dzień. W trakcie drugiej konsultacji, pod koniec kwietnia — po długich trzech miesiącach niepokoju — siedzieliśmy przed nowym lekarzem, który studiował uważnie dokumentację Ryana, zanim podniósł w końcu wzrok. — Przykro mi — powiedział — ale myślę, że mogliśmy być w błędzie. Doszliśmy do wniosku, że Ryan nie cierpi na autyzm, choć może

przejawiać takie skłonności. — Co to oznacza? — Przypuszczamy, że może mieć ogólne zaburzenia rozwoju. — Czyli wyzdrowieje? — Nie wiem. — Czy jest coś, co możemy zrobić? — Nie wiem. Jednakże na razie zaleciłbym jeszcze jeden test. Specjalistyczne badanie słuchu. Chcemy się upewnić, że prawidłowo słyszy. Minął kolejny miesiąc. Kolejne trzydzieści dni zamartwiania się. Kolejny test. Kolejne spotkanie z lekarzem. 293 — Przykro mi, ale myślę, że mogliśmy być w błędzie. Doszliśmy do wniosku, że Ryan nie cierpi na ogólne zaburzenia rozwoju. — Wobec tego co mu dolega? — Ryan — odparł lekarz —-jest zupełnie głuchy. Oboje popatrzyliśmy na niego z niedowierzaniem. — To dlaczego się odwraca, kiedy włącza się klimatyzacja? — Och, doprawdy? — zdziwił się doktor. — Wobec tego przeprowadzimy jeszcze jeden test. Testy. To wszystko, co zalecali. Przeprowadzono następne badanie słuchu, tym razem ucha wewnętrznego. Po miesiącu znowu rozmawialiśmy z lekarzem. — Mieli państwo rację — stwierdził. — Ryan słyszy.

— W takim razie co z nim jest? — Problem z państwa synkiem polega na tym, że jest poważnie opóźniony w rozwoju, z niezdolnością do koncentracji. — Wcale nie jest opóźniony w rozwoju — zaprotestowałem. — Jest bystry. Zapamiętuje wszystko. Nie wiedząc, co robić, zalecili kolejny test. Po teście, na następnej wizycie, wrócili do punktu wyjścia, czyli koncepcji autyzmu, tyle że tym razem sklasyfikowali go jako łagodny. Po upływie kilku tygodni znowu zmienili diagnozę, teraz z kolei wracając do ogólnych zaburzeń rozwoju. Innymi słowy, nikt nie potrafił stwierdzić, na co cierpi nasz syn. Nikt nie potrafił poradzić, co mamy robić. Nikt nie potrafił przewidzieć, czy Ryan wyzdrowieje. Nie potrafili powiedzieć nam absolutnie niczego. Moja żona przeżywała te codzienne zmagania znacznie bardziej niż ja. Woziła Ryana z jednej konsultacji na drugą, bo pracowałem. Wieczorami zajmowała się dziećmi, a ja pisałem. Choć miałem bardzo mało wolnego czasu, zacząłem czytać o dziecięcych zaburzeniach rozwoju. Przestudiowałem uważnie 294 jedną książkę, potem drugą i trzecią. W ciągu dwóch miesięcy przewertowałem czterdzieści książek — obejmujących całe spektrum możliwych zaburzeń — oraz dwieście sprawozdań klinicznych, przedstawiających w skrócie rozmaite terapie. Był to mój sposób, próba poradzenia sobie z nieznanym, znalezienia drogi do zrozumienia mojego

syna. Szukałem czegoś, czegokolwiek, dzięki czemu znalazłbym odpowiedź. Pod koniec sierpnia Ryan obchodził swoje trzecie urodziny. Jego ostatnia ocena wykazała drobną, jeśli w ogóle jakąkolwiek, poprawę. Teraz był na poziomie nie czternasto-, lecz piętnastomiesięcznego dziecka pod względem umiejętności psychomotorycznych. Jednym słowem, po ośmiu miesiącach biegania od jednego lekarza do drugiego i po dziesiątkach testów i ocen Ryan znajdował się nawet bardziej w tyle za swoimi rówieśnikami, niż wówczas gdy po raz pierwszy dowiedzieliśmy się, że ma problem. I w dalszym ciągu nie mówił. Mimo tych zmartwień, rzutujących na całe nasze życie, w ciągu dnia sprzedawałem farmaceutyki, a wczesnym latem zacząłem pisać drugą powieść. Pracując wieczorami — i czerpiąc natchnienie z przejść mojego taty oraz z jego zmagania się z cierpieniem — zasiadłem do Listu w butelce. Pisanie było dla mnie rodzajem ucieczki, ponieważ tylko wtedy mogłem na chwilę przestać myśleć o Ryanie. Przez kilka pierwszych miesięcy tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego szóstego roku pozostawałem w bardzo częstym kontakcie z Micahem. To jemu zwierzałem się z moich obaw, a on zawsze był gotów mnie wysłuchać. Micah próbował zmienić własne życie. W kwietniu tego samego roku zadzwonił, by mnie poinformować, że postanowił wycofać się z pracy w handlu nieruchomościami. — Myślę o tym, żeby kupić jakąś firmę — powiedział.

— Jakiego rodzaju? 295 — Zakład produkcyjny. Będę, robił szafki na narzędzia do garaży, zabudowę drewnianą do szaf ściennych, domowe komplety gabinetowe. — Znasz się na tym? — Absolutnie nie. Ale właściciel obiecał, że mnie we wszystko wprowadzi. — Pogratulować! — Jest jeden problem. — Mianowicie? — Możesz pożyczyć mi trochę pieniędzy? Zwrócę ci za kilka miesięcy. Gdy podał mi sumę, zawahałem się tylko przez chwilę. — Jasne — odparłem. — Dzięki — rzekł, po czym spytał cichszym głosem: — Co słychać u Ryana? Z całej mojej rodziny jedynie Micah nigdy nie zapominał o to spytać. W pierwszej połowie tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego szóstego roku moja siostra przeszła zwycięsko kolejne badanie tomograficzne i sprawiała wrażenie absolutnie zdrowej. Poza tym, że była zmęczona — dwuletni bliźniacy potrafią dać się we znaki — dopisywał jej dobry humor i rzadko rozmawialiśmy o jej zdrowiu. Tata również zaczął wracać do równowagi. W miarę upływu czasu mniej mówił o swoim ukochanym psie, a więcej o kobiecie, z którą się spotykał. Opowiadał też o pracy — to była część jego życia, w której

funkcjonował normalnie — i w lecie zaczął nawet reagować na moje prośby, by odezwał się wreszcie do swojej rodziny. — Tęsknią za tobą — powiedziałem. — Martwią się o ciebie. — Wiem — przyznał. — Zadzwonię do nich. Muszę po prostu być znowu na to gotowy. 296 Myślę, że wahanie ojca bardziej wiązało się z obawą, jak zareagują na próbę pojednania, niż z ciągłym gniewem. Ostatecznie przezwyciężył obawy i zadzwonił do swojego brata. Później wujek Monty opowiedział mi, że tata nawijał przez cały czas trochę bez ładu i składu, lecz po skończonej rozmowie wujek się rozpłakał. Kochał mojego ojca i tęsknił za nim, ogromnie pragnął usłyszeć jego głos — nawet jeśli był to raczej monolog niż rozmowa. Ojciec musiał to uczynić nie tylko dla brata, lecz dla samego siebie. W lecie zaczęli rozmawiać ze sobą coraz częściej. Kiedy dowiedziałem się, że tata się przełamał, powiedziałem mu, że jestem z niego dumny i przynajmniej raz wzruszyły ojca moje słowa. — Kocham cię, tato — wyszeptałem. — Ja też cię kocham. Po upływie dwóch tygodni tata zadzwonił do mnie, żeby przekazać mi całkiem nową wiadomość. — Żenię się — oznajmił. — Spodoba ci się, Nick — zapewnił mnie Micah przez telefon. Zatelefonowałem do niego, by wypytać go o kobietę, z którą zamierzał ożenić się tata. Nigdy jej nie widziałem, ale mój brat ją poznał.

— 1 będzie dobra dla taty. — Wydaje się szczęśliwy? — Myślę, że jest szczęśliwy — rzekł Micah. — Podczas ostatniego weekendu pojechał nawet zobaczyć się z Daną i bliźniakami. — To świetnie — powiedziałem, po czym dodałem po chwili milczenia: — Od śmierci mamy minęło długie siedem lat. — Tak, tak. Nieszczęsny facet... zaczynałem już się zastanawiać, czy kiedykolwiek dojdzie do siebie. Słyszałeś, że zadzwonił do wujka Monty'ego? 297 — Owszem — odparłem. — Bardzo się cieszę. On potrzebuje rodziny, zawsze jej potrzebował. Jak twoje interesy? — Ciężka harówka. Tyram dzień i noc, ale się opłaca. Sprzedaż co miesiąc idzie w górę. — Moje gratulacje. Przez chwilę w słuchawce panowała cisza. — Ale mam ci jeszcze coś do powiedzenia. — Co takiego? — Chyba spotkałem wreszcie moją Cathy — oznajmił. — Tylko że ma na imię Christine. — Naprawdę? To wspaniale. — Nick, pokochasz ją. — To zabrzmiało naprawdę poważnie. — Bo to poważna sprawa.

— Tak, ale czy małżeństwo jest poważną sprawą, czy Micah jest poważny? — Cha, cha. Uniosłem brwi z zaskoczenia. Skoro mój brat nie miał ochoty żartować na ten temat, to uznałem, że znam już odpowiedź na moje pytanie. — Brawo, gratuluję — powiedziałem. — Nie mogę się doczekać, kiedy ją poznam. Dwa dni po tym, gdy ojciec poinformował mnie o swoich zaręczynach — i na miesiąc przed wydaniem Pamiętnika — ekipa telewizyjna stacji CBS zjawiła się w naszym domu, by nakręcić materiał do programu 48 godzin. Jeden z producentów, Andrew Cohen, przeczytał na początku lata egzemplarz sygnalny Pamiętnika i postanowił zrealizować odcinek programu pod tytułem: Jak napisać bestseller. Poza filmowaniem mnie kręcili także przez całe lato w Warner Books, asystując przy spotkaniach promocyjnych, przeprowadzając wywiady z Larrym Kirschbaumem, dyrektorem naczelnym Warner Books, z Maureen Egen, prezesem wydawnictwa, 298 oraz Jamiem Raabem, moim redaktorem, i robiąc sondaże wśród przypadkowo dobranych fanów książki, którzy wyrażali opinię o powieści. Przyjechali do naszego domu w czwartek. Dwa dni później, w sobotę,

miałem lecieć do Los Angeles na przyjęcie wydane przez Southern California Booksellers Association, pierwszą promocję książki w mojej pisarskiej karierze. Nietrudno sobie wyobrazić, że byłem kłębkiem nerwów, Producent przybył z ekipą wcześnie rano i towarzyszył mi przez cały dzień. Filmowali mnie zarówno w domu, jak i w pracy, a gospodyni programu, Erin Moriarity, rozmawiała ze mną na temat procesu pisania i szans odniesienia przez książkę sukcesu. Chociaż Erin i Andrew wyjechali wczesnym wieczorem na lotnisko, by zdążyć na powrotny samolot do Nowego Jorku, ekipa filmowa została w naszym domu, żeby nakręcić ostatni materiał o tym, jak pracuję nad nową powieścią. Kolo dziewiątej wieczorem, kiedy wpatrywałem się w ekran i stukałem w klawiaturę dla potrzeb telewizji, do gabinetu weszła Cathy z telefonem w ręku. — To Micah — powiedziała. — Możesz go przeprosić, oddzwonię za jakieś pół godziny. — Chce rozmawiać z tobą natychmiast. Twierdzi, że to bardzo ważne. — O co chodzi? — Nie mam pojęcia. Ale jest wyraźnie zdenerwowany. Wziąłem od niej słuchawkę, czując, że kamery kierują na mnie swoje obiektywy. — Cześć, Micah. Co jest? — Chodzi o tatę — powiedział cicho, przytłumionym głosem. — Stało się coś?

— Dzwonili do mnie z komisariatu policji niedaleko Reno. Ojciec miał wypadek samochodowy. Telefonowałem przed chwilą do szpitala, do którego go przywieźli. Usłyszałem, jak wciąga głęboko powietrze. Wiedziałem już 299 dość, by nie zadawać pytań. Słyszałem za sobą terkotanie kamer operatorów programu 48 godzin. -— On nie żyje, Nicky — rzekł cicho Micah. — Kto? — spytałem, znając już odpowiedź. — Ojciec — odpowiedział. — Nasz tata zmarł godzinę temu. Byłem jak sparaliżowany. Łzy pociekły mi z oczu, w chwili gdy Micah wybuchnął płaczem. — Jedziemy do niego z Daną — mówił dalej Micah. — Zadzwoniłem do niej przed chwilą i zaraz po nią pojadę. Wiem, że tata nie żyje, ale musimy go zobaczyć. — Och... Micah... — Wiem — rzekł mój brat. — Muszę kończyć... Odłożyłem słuchawkę. Podczas całej rozmowy Cat nie spuszczała ze mnie wzroku. — Co się stało? — spytała. Powiedziałem jej. Moja żona zalała się łzami, obejmując mnie. Za nami wyłączyła się w końcu kamera. Zdałem sobie sprawę, że wszystko zostało uchwycone na filmie, lecz operatorzy byli na tyle delikatni, że zwinęli się błyskawicznie i po cichu wyszli.

Przegadałem prawie całą noc z Cat, płacząc jak bóbr. Mój brat zadzwonił do mnie w środku nocy i powiedział, że byli z Daną w szpitalu i widzieli ciało ojca. — Nie mogę uwierzyć, że umarł — wykrztusił. Najwyraźniej był w szoku. — Rozmawiałem z nim wczoraj wieczorem, a teraz wiem, że już nigdy go nie usłyszę. — Jak się trzyma Dana? — Okropnie ją to rąbnęło. Płacze od chwili, gdy tu przyjechaliśmy, ale za parę minut stąd wychodzimy. To znaczy... nie wiem, co innego moglibyśmy zrobić. — Żałuję, że nie ma mnie tam teraz z wami. — Ja też chciałbym, żebyś tu był. — Zamilkł, po czym spytał: — Kiedy przyjedziesz? 300 — Nie wiem — odparłem. — Jak tylko będę mógł. Miałem polecieć na weekend do Kalifornii, na spotkanie z księgarzami, ale odwołam... Chryste, ciągle nie mogę w to uwierzyć. — To takie nierealne, prawda? I obaj znowu się rozpłakaliśmy. Rano Micah zadzwonił kolejny raz. Gdy rozmawialiśmy o tacie, nagle umilkł. — Nick — rzekł po chwili —- myślałem o twoim wyjeździe na promocję książki. — Ja również. — Wybierasz się, prawda?

— Wątpię — odpowiedziałem. — Jak mógłbym? — Musisz pojechać — oznajmił poważnym tonem. — - To nie wydaje mi się właściwe... — Tata był dumny z tego, że napisałeś książkę — przerwał mi Micah. — Bez wątpienia nalegałby, żebyś pojechał. Wie, jak ważna jest ta podróż. To twoja pierwsza książka. Być może to jedyna szansa, jaka ci się trafia. — Ale... nie wiem, czy dam radę. — Dasz, Nick. I pojedziesz. Wiem, że kochałeś tatę i on o tym wie. On też cię kochał. Ale masz rodzinę i musisz myśleć również o niej. Mama i ojciec chcieliby, żebyś pojechał. Odłożywszy słuchawkę, zacząłem zastanawiać się nad jego słowami. Pomyślałem, że ma rację i jej nie ma. Rozumiałem jego punkt widzenia, lecz jednocześnie wydawało mi się to... bezduszne. To tak, jak gdybym próbował wybierać między moimi marzeniami o przyszłości a szacunkiem dla ojca. Jeśli zostanę w domu, czy kiedykolwiek jeszcze będę miał taką szansę? I czy ma to znaczenie? Ale gdybym zdecydował się pojechać, to co wtedy? Gdyby ktoś spytał mnie, czy moja podróż jest udana lub czy jestem 301 podekscytowany tym, co się dzieje wokół mnie, to co, u licha, miałbym odpowiedzieć? Nie było łatwej odpowiedzi na to pytanie. Rozmawiałem z Cat, z Daną, jeszcze raz z Micahem, a także z moimi

krewnymi. Rozmawiałem z moją agentką, ze specjalistą od reklamy, z wydawcą — wszyscy powiedzieli mi, że oczywiście mogę zrezygnować z podróży, jeśli to konieczne. W końcu z oporami postanowiłem uczestniczyć w spotkaniu. Jednakże dręczyły mnie koszmarne wyrzuty sumienia. Nie potrafiłem uwolnić się od uczucia, że okazuję w ten sposób brak szacunku dla pamięci ojca. Wkrótce potem zadzwonił producent, Andrew Cohen. Wstrząśnięty, złożył mi szczere wyrazy współczucia, ja zaś poprosiłem go, by nie podawał do publicznej wiadomości w materiale filmowym informacji o śmierci mego ojca. Obaj zdawaliśmy sobie sprawę, że program miałby wówczas większą oglądalność, lecz Andrew nie zawahał się ani przez chwilę i obiecał, że uszanuje moją prośbę. Mimo bólu po stracie ojca jeszcze raz przekonałem się o ludzkiej subtelności. Poleciałem do Kalifornii, czując przez cały czas ściskanie w żołądku. Jakimś cudem udało mi się przetrwać kolację. Nie pamiętam niczego z tego wieczoru. Czułem się tak, jakbym nagle znalazł się poza własnym ciałem, jakbym przyglądał się temu, co się dzieje, oczyma innego człowieka. Ludzie pytali mnie o nową książkę, a ja automatycznie mówiłem, co powinienem był powiedzieć. Jednakże mogłem myśleć wyłącznie o tacie, o tym, jak moja obecność tutaj wydaje mi się niestosowna, i o tym, że ogromnie pragnę teraz być z moim rodzeństwem. Po podróży promocyjnej spędziłem tydzień w Sacramento z bratem i siostrą. Micah i ja zatrzymaliśmy się w rodzinnym 302

domu, który nagle stal się jedynie skorupą. Jednocześnie mieliśmy wrażenie, że nic się nie zmieniło. Na kuchennym blacie stała filiżanka do kawy, świeże mleko w lodówce. Przychodziły listy, na stole leżała sterta kopert, które przyniósł już Micah. Trawa była świeżo skoszona. Łatwo było sobie wyobrazić, że tata za chwilę przyjedzie, a nawet że mama szykuje w kuchni obiad. Wspomnienia o nich były tak żywe, że gdy chodziliśmy z Micahem od pokoju do pokoju, nie przychodziły nam do głowy żadne słowa. Byłem wyczerpany. Moja mama. Moja siostra. Mój tata. Mój syn. Za wiele zmartwień w tak krótkim czasie. Micah miał na twarzy ten sam wyraz znużenia co ja. Poczyniliśmy przygotowania do pogrzebu. Zaczęli zjeżdżać się krewni. Wszyscy byli wstrząśnięci, a wujek Monty nie mógł powstrzymać się od łez. My również. Ojciec został pochowany obok mamy. Na uroczystości zebrali się ci sami ludzie, którzy przyjechali na pogrzeb siedem lat temu. Wujek Jack przemawiał nad grobem i była to najbardziej wzruszająca mowa pogrzebowa, jaką kiedykolwiek słyszałem. Zerwanie przez ojca stosunków z rodziną zraniło naszych krewnych, lecz mimo t& go kochali. Stojąc nad grobem, trzymaliśmy się z Cat za ręce, podobnie Bob i Dana, Micah i Christine. Podczas uroczystości pogrzebowej myślałem o ojcu. Był dobrym człowiekiem. Miłym człowiekiem. Jednakże śmierć mamy unieszczęśliwiła go, a potem przeżył kolejny cios — chorobę

mojej siostry. Przez ostatnie siedem lat życia zmagał się ze smutkiem w świecie, który już nie był jego światem. Owszem, potrafił się złościć, a nawet wściekać, ale był moim ojcem i pomagał nas wychowywać. I nie tylko go szanowałem, lecz także kochałem za to, co dla nas robił. Rozwijał naszą niezależność, pokazał nam wartość wykształcenia i wpoił ciekawość świata. I co ważniejsze, pomógł naszej trójce umocnić łączącą nas więź, co uważam za największy dar. Nie mógłbym życzyć sobie niczego więcej od ojca. I prawdę mówiąc, kto by mógł? 303 A potem Micah, Dana i ja staliśmy sami nad grobem, obejmując się ramionami i po raz ostami żegnając się z tatą. Już za nim tęskniliśmy. Słońce zachodziło, a my byliśmy tam razem, tylko my, dokładnie w tym samym czasie, jak to zawsze bywa z osieroconym rodzeństwem. Po pogrzebie zostaliśmy z Cat w Kalifornii przez parę dni. Miles był już na tyle duży, by rozumieć, co się stało. Ryan w dalszym ciągu zdawał się nie pojmować absolutnie niczego. Zaczęliśmy ograniczać krąg znajomych w związku ze stanem zdrowia Ryana. Uważaliśmy, że tylko my w pełni zdajemy sobie sprawę, jak trudny był ten rok, a podczas wczesnych lat walki z chorobą synka podzieliliśmy ludzi na dobrych i złych. Tych, którzy byli mili dla Ryana, i tych, którzy nie zwracali na niego uwagi. Nie mieliśmy złudzeń, wiedzieliśmy, że Ryan nie jest taki jak inne dzieci. Niewiele się śmiał, nie patrzył nikomu w oczy, kiedy do niego mówili, ani też nie rozumiał, co mówią. Nie chcieliśmy jednak niczego

poza tym, by akceptowano Ryana takim, jaki jest. Był uroczym, miłym dzieckiem. I przy odrobinie cierpliwości i wysiłku można było świetnie się z nim bawić. Nikt jednak, z wyjątkiem Cat i mnie, nawet nie usiłował. W przeciwieństwie do Milesa, Ryan nie miał kolegów, żadne z dzieci naszych sąsiadów nigdy nie wciągało go do zabawy. Nigdy też nie był zapraszany na przyjęcia urodzinowe, nikt nie zadał sobie trudu, by próbować z nim rozmawiać. Niestety, podobnie było z dorosłymi. Najczęściej po prostu go ignorowali lub, co gorsza, odnosili do siebie brak reakcji z jego strony. „On mnie nie lubi", słyszeliśmy to od jednego, to od drugiego sąsiada. Podczas tygodnia spędzonego w Kalifornii zachowywali się w ten sposób nawet nasi krewni —- co potęgowało jeszcze napięcie w tym i tak stresującym tygodniu — i czasami Cat i ja musieliśmy gryźć się w język, żeby nie krzyknąć: „Musisz spróbować!". 304 A tak naprawdę oznaczało to: Proszą, niech ktoś spróbuje. Ktokolwiek. Tak bardzo go kochamy, a wy nie macie zielonego pojęcia, jak się o niego boimy. Zachowaliśmy to dla siebie, dzieląc świat na dwie grupy. Zajmowaliśmy się problemami Ryana sami i nadal będziemy to robić. Nie chcieliśmy, żeby ludzie litowali się nad Ryanem lub nad nami. Pragnęliśmy, żeby kochali go tak mocno jak my. Nawet jeśli jest z nim coś nie tak. Dwa dni po pogrzebie pojechaliśmy z Cat do sklepu spożywczego.

Micah zaofiarował się, że zostanie z Milesem i Ryanem. Gdy wychodziliśmy, Micah ślęczał nad papierkową robotą w gabinecie ojca. Jednakże gdy wróciliśmy do domu, nie zastaliśmy go przy biurku. Był w salonie, mocując się delikatnie z Ryanem, i co więcej, Ryan się śmiał. Śmiał się. Dźwięk był niewiarygodny. Gdyby pochodził z nieba, nie mógłby nam sprawić więcej radości. Staliśmy z Cat i wpatrywaliśmy się w nich bez słowa. — O, cześć — powiedział Micah, jak gdyby nie działo się nic nadzwyczajnego — trochę sobie dokazujemy. Nie musieliśmy mówić Micahowi, co czujemy oboje z Cat. On doskonale wiedział. Cykl spotkań promujących książkę trwał prawie trzy miesiące. Cathy zajmowała się dziećmi samą, 'w nieskończoność ciągając Ryana od lekarza do lekarza, i ten niesamowicie obfitujący w rozmaite stresy rok odbił się niekorzystnie na naszym małżeństwie. Nie zdarzyło się nic konkretnego, co spowodowało napięcie między Cat i mną. W dużej mierze było ono związane z tym, że nasze małżeństwo przeżyło mnóstwo rozmaitych kryzysów niemal od chwili, gdy stanęliśmy przed ołtarzem. Bardziej przypominało skrzywioną wersję kursu przetrwania niż per305 manentny stan błogości, toteż emocje musiały w końcu znaleźć jakieś

ujście. Ja wyładowywałem się na Cat, a ona na mnie. Żyliśmy pod ciągłą presją i problemy Ryana wystawiły nas na ciężką próbę. Chociaż martwiłem się o synka ogromnie, moja troska była niczym w porównaniu z udręką mojej żony. Myślę, że ma to coś wspólnego z macierzyństwem, to niemal instynktowna reakcja. To Cathy nosiła Ryana w swoim łonie, to ona go karmiła własną piersią, a kiedy ja pracowałem poza domem, zajmowała się nim codziennie w każdej minucie. Gdy zbliżały się święta Bożego Narodzenia, nie umieliśmy chyba cieszyć się wzajemnie swoim towarzystwem, tak jak to było kiedyś. Kłóciliśmy się też częściej. Wiedziałem, że moja żona nie tylko zasługuje na chwilę wytchnienia, lecz jej potrzebuje — przez trzy miesiące mojej podróży promocyjnej pracowała w domu na pełny etat — i w prezencie gwiazdkowym zafundowałem jej tygodniowy pobyt na Hawajach. Podczas gdy ona odpoczywała razem z przyjaciółką, ja zostałem w domu i zajmowałem się dziećmi. Niektórym może wydać się to dziwne — skoro mieliśmy problemy, to dlaczego nie zaproponowałem, że z nią wyjadę? — lecz odpowiedź jest prosta. Ktoś musiał zostać w domu, żeby zająć się Ryanem. Nie było w pobliżu rodziny, której moglibyśmy go podrzucić, ani sąsiadów chętnych do pomocy, faktycznie nie mieliśmy nikogo, komu moglibyśmy zaufać na tyle, by zostawić z nim nasze dziecko. Jeśli moja żona miała w podróży odpocząć, ja musiałem zostać w domu. I zostałem. Jednakże nawet po jej wyjeździe wdaliśmy się w kłótnię przez telefon. Daliśmy się ponieść emocjom i oboje nie przebieraliśmy w słowach —

żadne z nas nie oszczędzało drugiego — rzucając oskarżenia. Wreszcie Cathy mnie zakrzyczała. — Posłuchaj — wycedziła przez zęby — wiem, że miałeś ciężki rok. Ale chcesz wiedzieć, jaki był mój? — Umilkła, by zaczerpnąć tchu. — Budzę się co rano i myślę o Ryanie. Patrzę na mojego ślicznego chłopczyka, którego kocham ponad życie, 306 i zastanawiam się, czy będzie miał kiedykolwiek przyjaciela, czy będzie kiedykolwiek mówił, chodził do szkoły, bawił się jak inne dzieci. Czy będzie umawiał się kiedykolwiek z dziewczyną, czy będzie prowadził samochód, czy pójdzie na szkolny bal, czy się kiedyś ożeni. I jeżdżę od lekarza do lekarza, a żaden z nich nie potrafi stwierdzić, co dolega Ryanowi, żaden nie potrafi poradzić, co mamy robić. Nasz synek skończy niedługo cztery lata, a ja nawet nie wiem, czy mnie kocha. Myślę o tym wszystkim po przebudzeniu, myślę przez calutki dzień, jest to moja ostatnia myśl przed zaśnięciem. Budzę się z płaczem w środku nocy, ponieważ ta myśl nie opuszcza mnie nawet we śnie. — Głos zaczął jej się załamywać. — Tak właśnie wygląda mój rok. Kiedy moja żona przestała mówić, ja też się przez chwilę nie odzywałem — zabrakło mi słów. Co mogłem powiedzieć? Owszem, ja również martwiłem się o naszego syna. Ale — przyznaję z bólem — moje zmartwienia były inne. Dzieliłem je między Ryana, tatę, Danę i moją książkę, moja żona natomiast skoncentrowała się wyłącznie na naszym synu. Stał się całym jej światem.

Po raz pierwszy uświadomiłem sobie głębię rozpaczy, w jaką popadła Cathy, i poczułem do siebie obrzydzenie z powodu kłótni, którą sprowokowałem. — Przepraszam — powiedziałem cicho. — Nie miałem pojęcia, czym to jest dla ciebie. Po drugiej stronie telefonu Cathy tylko pociągała nosem. — Kochanie? — wyszeptałem. — Tak? — Kiedyś złożyłem przysięgę, że będę cię zawsze kochał, a teraz nadszedł czas, bym złożył jeszcze jedną. Obiecuję... przysięgam na moje serce i duszę... że wyleczę naszego syna. Nazajutrz zostawiłem Milesa u sąsiadki na cały dzień, po czym udałem się do Wal-Martu i kupiłem mały stolik oraz fotelik. Wybrałem ten szczególny zestaw z tej prostej przy307 czyny, że fotelik był zaopatrzony w pas, którym mogłem przypiąć do niego syna. Następnie, opierając się na literaturze fachowej, którą przestudiowałem w ubiegłym roku, posadziłem Ryana w foteliku i obwiązałem go pasem, otworzyłem książeczkę z obrazkami i wskazałem rysunek jabłka, trzymając w dłoni nagrodę — małego cukierka. Powiedziałem na głos jedno słowo. Jabłko. Następnie je powtórzyłem. I jeszcze raz. I jeszcze raz. Jabłko. Jabłko. Jabłko. Jabłko. Jabłko. Powtarzałem to słowo, starając się siłą woli sprawić, by mój syn zaczął mówić. Nie wiem, czy

kiedykolwiek pragnąłem czegoś bardziej. Skoncentrowałem się, mój cały świat skupił się na synku i na jego zdolności wypowiedzenia tego jednego słowa. Po kilku minutach Ryan się znudził. Zaczął się wiercić i marudzić, a po następnych kilku minutach rozpłakał się, usiłując wstać z fotelika. Potem wpadł w furię. Dziką furię. Krzyczał i zaciskał pięści, próbował wyrywać sobie włosy z głowy, drapać paznokciami ręce. Warczał i darł się jak opętany. Ja zaś brałem go za ręce, przyciskałem je do stolika, żeby nie mógł zrobić sobie krzywdy, i znowu mówiłem: jabłko, jabłko, jabłko. W kółko, w kółko to samo. Ryan wrzeszczał, wrzeszczał, wrzeszczał. Ja powtarzałem setki razy to jedno słowo. A on wrzeszczał i wrzeszczał. Po dwóch godzinach potrafił powiedzieć Ja. Po czterech godzinach potrafił powiedzieć Jap. I wreszcie po sześciu godzinach — sześciu godzinach zniecierpliwionych, rozdzierających serce krzyków — Ryan powiedział cienkim, cichuteńkim głosikiem: Japo. Jabłko. Przez długą chwilę wpatrywałem się w niego w milczeniu. Trwało to tyle czasu t było takie wyczerpujące, że nie wierzyłem, iż naprawdę mu się udało. Myśląc, że się przesłyszałem, wymówiłem jeszcze raz bardzo wyraźnie: jabłko. Ryan powtórzył po mnie, ja zaś zerwałem się z krzesła i zacząłem 308

tańczyć wokół pokoju, wydając okrzyki radości. Zbliżyłem się do synka i uściskałem go. Chociaż nie zareagował na okazaną mu czułość, powtórzył to słowo. Właśnie wtedy wybuchnąłem płaczem. Po prostu usłyszałem jego głos — nie piski, nie pomruki, nie krzyki — lecz głos... i zaparło mi dech w piersi. Był to dla mnie anielski dźwięk, rozkoszny jak muzyka. Ale przede wszystkim nagle przekonałem się, że Ryan potrafi się uczyć. A następnie uświadomiłem sobie, jak bardzo się obawiałem, że nie będzie do tego zdolny. Ponad rok zastanawialiśmy się z Cat nad tym, co robić, by pomóc Ryanowi, i czy kiedyś wyzdrowieje, a teraz, słysząc to jedno proste słowo, zrozumiałem, że istnieje taka możliwość. To słowo dało mi nadzieję. Aż do tej chwili nie zdawałem sobie sprawy, że straciłem ją już zupełnie. Nie łudziłem się, że praca z Ryanem okaże się łatwa ani że poprawa nastąpi błyskawicznie. Byłem świadom, że droga będzie długa i frustrująca, ale Ryan był przecież moim synem. Moim synem, który potrafi się uczyć. Miałem pewność, że będę posuwał się z nim krok po kroku, bez względu na to, jak długo to będzie trwało. Ująłem w dłonie jego drobną buźkę i choć wiedziałem, że mnie nie zrozumie, wyszeptałem: — Będziemy pracowali nad tym razem, ty i ja. Nie poddam się, więc i ty nie możesz. Obiecuję, że wszystko będzie dobrze. Nazajutrz pracowałem z Ryanem przez kolejne sześć godzin, a

wieczorem zadzwoniłem na Hawaje do mojej żony. Jeszcze raz przeprosiłem za naszą kłótnię, po czym oddałem słuchawkę Milesowi, żeby mógł porozmawiać z mamą. Kiedy wziąłem od niego z powrotem słuchawkę, rzuciłem od niechcenia: — Tak przy okazji, Ryan ma ci coś do powiedzenia. Włożyłem synkowi słuchawkę do ręki, pokazałem mu cukierka i wypowiedziałem bezgłośnie, tylko ruchami warg, słowa, które chciałem, żeby powtórzył. I Ryan powiedział do słuchawki: 309 — Kofam cię. Kocham cię. Właśnie takie były pierwsze słowa, które usłyszała od niego Cathy. Tamtego wieczoru podjąłem decyzję o rzuceniu zajęcia przedstawiciela firmy farmaceutycznej, zrozumiałem bowiem, jaki ogrom pracy mnie czeka. Poza pisaniem powieści przez następne trzy łata ćwiczyłem z Ryanem trzy godziny dziennie, przez siedem dni w tygodniu. I w końcu nauczyłem go mówić, po jednym mozolnym słowie na każdej sesji. Nie było to łatwe. Ryanowi nie polepszyło się od razu. Był to straszliwie frustrujący proces. Nie dwa kroki naprzód, jeden w tył, lecz pół kroku naprzód i cofnięcie się niemal do początku, potem odejście na jakiś czas na boki i kolejne cofnięcie się do punktu dalszego niż ten, od którego zaczynaliśmy, a następnie minimalna poprawa. Kilka miesięcy po pierwszej lekcji Ryan zaczął powtarzać słowa jak papuga. Potrafił

powiedzieć prawie wszystko, nie miał jednak pojęcia, co te słowa znaczą i do czego służą. Dla niego były jedynie dźwiękami, za które dostawał cukierka. Musiało minąć wiele pełnych trudu miesięcy, by wreszcie zrozumiał, że słowo jabłko coś znaczy. Były też problemy związane z zachowaniem. Brak kontaktu wzrokowego. Słabo rozwinięta sprawność (notoryczna. Chorobliwa awersja do jedzenia. Nauka korzystania z nocnika. Pracowaliśmy razem z Cat i nad tymi sprawami. Ryana przerażała na przykład myśl o pójściu do łazienki. Żeby w końcu nauczyć synka korzystania z nocnika, musiałem go przywiązywać, zmuszać do wypicia jednej za drugą kilku szklanek herbaty i dosłownie siedzieć z nim w łazience, zachęcając, żeby się załatwił mimo jego obaw. Przez bite osiem godzin. W sytuacji gdy zorganizowana praca z Ryanem trwała trzy godziny dziennie, nie chciałem, by jego kontakty ze mną 310 kojarzyły mu się wyłącznie z ciągłą walką i z wyzwaniem. Toteż nie ograniczałem ich do nauki, starałem się wygospodarować przynajmniej godzinę dziennie, by robić tylko to, na co mój synek miał ochotę. Bawiliśmy się na drabinkach na placu zabaw, chodziliśmy na spacery, kolorowaliśmy rysunki — wszystko, co sprawiało mu radość. Jednocześnie ani na chwilę nie zapominałem, że mam jeszcze jednego syna. Pamiętałem, jak w dzieciństwie byłem przekonany, że uwaga równa się miłości, i nie chciałem, by Miles dorastał, czując się odsunięty na dalszy plan i spragniony uczucia, jak ja w tamtym okresie. Poświęcałem

mu również dużo czasu, robiliśmy to, na co on miał ochotę. Jeździliśmy na rowerach, graliśmy w piłkę, trenowałem jego drużynę piłkarską, chodziliśmy razem na zajęcia taekwondo. Wychowywanie Milesa i Ryana stało się autentycznie moim drugim powołaniem. W maju tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego siódmego roku przeprowadziliśmy się z powrotem do New Bern i rozpoczęliśmy przeprojektowywanie domu, w którym mieszkamy do dziś. Było to poważne przedsięwzięcie budowlane, które trwało wiele miesięcy, wtedy jednak przeprowadzka i remont — przy wszystkich przeżywanych stresach — wydawały się niemal proste. Oboje z Cat kontynuowaliśmy naszą pracę z Ryanem. W sierpniu ukończyłem drugą powieść, List w butelce, a nieco później w tym samym miesiącu zatelefonowała moja siostra, by nas poinformować, że postanowili z Bobem wziąć ślub. Nie minęło wiele czasu, a zaręczyli się również Micah i Christine. Planowali wziąć ślub w lecie przyszłego roku. Firma Micaha prosperowała coraz lepiej, rozkręcił nawet nową, która produkowała segmenty ścienne pod sprzęt muzyczny i telewizyjny. Mimo że Dana cierpiała znowu na bóle głowy — miała skłonności do migren jeszcze na długo przed diagnozą — 311 wyniki badań tomograficznych w dalszym ciągu były ujemne. Od operacji minęło prawie pięć lat, co praktycznie oznaczało remisję choroby. Moja siostra wzięła ślub na Hawajach, uroczystość była

przepiękna. Przez chwilę, przez krótką chwilę wszystko w jej życiu zdawało się na swoim miejscu. Miała to, o czym zawsze marzyła — męża, dzieci i nawet konie, które trzymała na ranczu. I wtedy, podczas podróży poślubnej, Dana dostała znowu, ni stąd, ni zowąd, napadu padaczki. A po powrocie do domu tomografia komputerowa wykazała coś, czego nie było od lat. Guz w mózgu znowu się rozrastał. 312

Rozdział 16 Valetta, Mahta 11-12 lutego Podczas minionych czterech dni — od poranka przed naszą podróżą do Agry — spędziliśmy w sumie pięć godzin na zwiedzaniu Tadż Mahal i Lalibeli. Dla porównania — nasz lot trwał dwukrotnie dłużej, a mianowicie prawie dziesięć godzin. To zwolnienie tempa — i zasięg naszych dotychczasowych podróży

— sprawiło, że obaj z Micahem nie mieliśmy zupełnie energii, gdy wylądowaliśmy na Malcie. Ale wyspa, ze swoją europejską atmosferą i smaczkiem, ożywiła nas natychmiast. A była wprost przepiękna — białe urwiste klify, zanurzające się w błękitnej toni Morza Śródziemnego. Po przejrzystym jak 313 zimą lazurze nieba nie płynęła ani jedna chmurka, powietrze było rześkie — po raz pierwszy od początku naszej podróży wylądowaliśmy w miejscu, gdzie było chłodno — i po włożeniu kurtek wsiedliśmy do autokarów, by udać się w różne strony. Ze względu na to, że stanowiliśmy liczną grupę, podzielono nas na trzy mniejsze. My mieliśmy jechać najpierw do hipogeum, podziemnego kompleksu sakralnego, odkrytego w tysiąc dziewięćset drugim roku. Okazało się, że zawierają szczątki od sześciu do siedmiu tysięcy ciał. Budowla jest labiryntem składającym się z trzech kondygnacji i sięgającym w głąb ziemi prawie dwanaście metrów. Pochodzi w przybliżeniu z trzy tysiące sześćsetnego roku przed naszą erą i jest znacznie starsza od piramid czy Stonehenge. W rzeczywistości jest najstarszą znaną budowlą, wykutą w skale wapiennej najprostszymi narzędziami: kośćmi, krzemieniem i kamieniami. Razem z ruinami, które zwiedzaliśmy w innych częściach Malty — świątynią Tarxien, najstarszym ze znanych wolno stojących pomników boskości, oraz megalitycznymi świątyniami znajdującymi się na powierzchni ziemi, które są najstarszymi wolno stojącymi kamiennymi

budowlami, jakie kiedykolwiek odkryto — hipogeum jest pozostałością jednej z najwcześniejszych na świecie cywilizacji o wysokim poziomie. A jednak nie wiadomo, kim byli tamci ludzie, skąd pochodzili, co się z nimi stało czy dokąd wywędrowali. Wygląda na to, że zniknęli w równie tajemniczy sposób, jak się pojawili. Pomimo niezwykle interesującej historii starożytnych mieszkańców, Micaha zaciekawiła bardziej sama Malta. Kiedy jechaliśmy brukowanymi drogami, na których wszyscy przestrzegali zasad ruchu drogowego (po miejscach, które odwiedziliśmy wcześniej, wydawało się to wręcz dziwne), dostrzegłem, że Micah się uśmiecha. — Wiesz, co mi to przypomina? — spytał. 314 — Co? — Moją podróż do Włoch — odparł. — Zaraz po ukończeniu collegełu, kiedy postanowiliśmy z Trącym objechać na rowerach kawałek Europy. To przypominało te okolice. A przynajmniej częściowo. Tamta podróż to była po prostu bomba. — O rany, naprawdę? — udałem zaskoczenie. — Odkrywanie nowych rzeczy, poznawanie nowych ludzi jest świetną zabawą? To przecież nie w twoim stylu. Uśmiechnął się, bez wątpienia wracając myślą do młodzieńczych czasów i naszej paczki. — Czy mówiłem ci kiedykolwiek, co się wydarzyło na samym początku naszego pobytu w Europie?

Pokręciłem przecząco głową. — Cóż, polecieliśmy z Trącym do Madrytu, ponieważ jednak każdy z nas miał darmowe punkty w innych liniach lotniczych, nie lecieliśmy jednym samolotem. Mieliśmy lądować mniej więcej w tym samym czasie, ale kiedy podszedłem do jego wyjścia, okazało się, że nie było go na pokładzie samolotu. Cały szkopuł tkwił w tym, że Trący miał wszystko w swojej walizce — przewodnik, wskazówki, mapy, a nawet narzędzia potrzebne do poskładania mojego roweru górskiego. A ja znajdowałem się w obcym kraju. Nikt nie mówił po angielsku, nie rozumiałem napisów na znakach, nie wiedziałem, od kogo się dowiedzieć, dlaczego Trący nie przyjechał. Nie miałem nawet pojęcia, gdzie w stosunku do lotniska rozciąga się miasto. — I co zrobiłeś? — Znalazłem w końcu jakiegoś faceta, który mówił po angielsku i poratował mnie. Dowiedziałem się, że Trący spóźnił się na swój samolot i przyleci nazajutrz. Nie miałem gdzie się podziać. Nie miałem nawet karty kredytowej. Trafiło się dwóch mechaników, którzy pomogli mi poskręcać rower, po czym wskazali kierunek do miasta. Zacząłem pedałować. Po godzinie dotarłem do centrum, wciąż jednak nie wiedziałem, dokąd się 315 udać, gdzie mogą się przespać. Wylądowałem wreszcie w Hard Rock Cafe i kombinując, że uda mi się przynajmniej znaleźć kogoś, kto mówi po angielsku, postanowiłem coś zjeść. A potem poszło już nieco łatwiej. — Dlaczego? Wzruszył ramionami.— Spytałem kelnerkę, która mnie

obsługiwała, czy chce wypuścić się gdzieś wieczorem. I w ten sposób umówiłem się na randkę. Po krótkim czasie Micah znowu mnie zagadnął. Był pochłonięty kręceniem fdmu na taśmie wideo. W sumie nakręcił ponad sześciogodzinny film, którego potem nigdy nie oglądał. W czasie podróży jednak można było pomyśleć, że przygotowuje program dokumentalny. — Hej, Nick, słyszałeś wcześniej o hipogeum. Skinąłem głową. — - Czytałem o tym. — Podobno jest to grobowiec? — Zasadniczo tak. Najstarszy z kiedykolwiek odkrytych. Dlatego jest taki wyjątkowy. Wydawał się całkiem pogrążony w myślach. — Wiesz, jakie chciałbym mieć zdjęcie? — No jakie? — Zdjęcie, na którym leżę w grobie. Udawałbym, że nie żyję. Czy nie byłoby super? — Myślę, że raczej obrzydliwie. Machnął nonszalancko ręką. — Obrzydliwie, super... na jedno wychodzi. Niestety Micah nie miał sposobności zrobienia sobie zdjęcia wśród kurzu i mikroskopijnych drobinek prochów ludzkich ciał, pochowanych niegdyś w hipogeum. 316 Miejsce to kompletnie się różniło od zabytków, które do tej pory

zwiedzaliśmy. Mieściło się pod budynkiem, który z zewnątrz zupełnie niczym się nie wyróżniał. Mogła to być restauracja, firma, dom mieszkalny — wyglądał tak samo jak inne budynki po jego obu stronach. O tym, że jest to muzeum, dowiedzieliśmy się z napisu na szklanych drzwiach. W środku czekał na nas bardzo poważny przewodnik, który wyjaśnił, czego mamy się spodziewać — hipogeum jest w zasadzie szczelnie zamknięte, by zapobiec niekorzystnemu oddziaływaniu warunków atmosferycznych. Będziemy schodzili w dół po schodach i musimy uważać na głowy. Dowiemy się, gdzie odnaleziono niegdyś szczątki. Najpierw jednak zobaczymy krótki film. Zgodnie z planem wycieczki są wyznaczone co godzina, należy więc trzymać się razem i posuwać się szybko. Mamy starać się nie zadawać pytań, bo nie ma dość czasu na udzielanie odpowiedzi. Nie wolno robić zdjęć. Jeśli ktoś się nie podporządkuje, skonfiskują mu aparat. — Ten facet przypomina strażnika więziennego — szepnął mi do ucha Micah. — Nawet się nie uśmiecha. — Kto? Pan radosny? — Myślę, że nas ocenia, próbując domyślić się, kto będzie przestrzegał regulaminu, a kto nie. — Przypuszczam, że zdaje sobie sprawę, że ty należysz do tej drugiej kategorii. Nie spuszcza z ciebie wzroku. — Tak — przyznał Micah. — Zauważyłem to. Jak na takiego radosnego jak skowronek faceta jest naprawdę bardzo spostrzegawczy.

Zaprowadzono nas do klimatyzowanej, wyposażonej w komputery i monitory sali wideo, gdzie kazano nam usiąść i oglądać film. W tej sprawie nie mieliśmy żadnego wyboru. Musieliśmy obejrzeć film. Przewodnik nas pilnował. A oto, czego praktycznie dowiedzieliśmy się w ciągu następnych piętnastu minut: NIEWIELE. Nie wiadomo, kto 317 zbudował hipogeum. Nie wiadomo, w jakim celu. Nie wiadomo, co stało się z ludźmi, którzy je zbudowali. Nie wiadomo, skąd tutaj przywędrowali. Nie wiadomo, dlaczego zostało zaprojektowane w taki właśnie sposób. Nie wiadomo nic o tej cywilizacji. Wiadomo jedynie, że budowla powstała na długo przez piramidami. Zapaliło się światło. — Tędy, proszę — powiedział przewodnik. — Chodźmy, chodźmy. Za minutę rozpoczynamy zwiedzanie. Nie macie państwo zbyt dużo czasu, proszę więc trzymać się razem i nie zadawać zbyt wielu pytań, ponieważ będzie nas to tylko opóźniało. Wprowadził nas do hipogeum. Jest to właściwie pieczara i nie pozwolono nam niczego dotykać. Szliśmy czymś w rodzaju kładki umieszczonej piętnaście centymetrów nad podłogą, schylaliśmy głowy i słuchaliśmy nieprzerwanego monologu przewodnika przez następne czterdzieści minut. A dowiedzieliśmy się NIEWIELE. Wszystko, co nam powiedział, najwyraźniej było żywcem ściągnięte z filmu. Mimo to czuliśmy się niesamowicie, wędrując przez najstarsze ruiny

znane ludzkości. Uczucie powagi potęgowało jeszcze zachowanie naszej grupy Przewodnik zastraszył wszystkich. Było to dość upiorne wrażenie. Staliśmy w pieczarze, dwadzieścia osób — większość zaprzyjaźniła się już ze sobą — przez długi czas nie słysząc nawet szeptu. Był to najcichszy moment podczas całej wycieczki. Stamtąd udaliśmy się do ruin Tantien, które mieściły się w samym środku miasta. Tym razem jednak zaprowadzono nas na mały niezabudowany plac, na którym znajdowało się kilka rozrzuconych dużych kamieni. Nie było to z pewnością Machu Piechu. — To jest to? — spytał Micah. 318 — Och, daj spokój. Nie jest tak źle. Tutaj możesz przynajmniej kręcić swój film. — A co tu jest do kręcenia? To jest takie... nudne. Jak długo tutaj będziemy? — Chyba koło godziny. — To raczej długo, biorąc pod uwagę, że nikt nic nie wie. Miał rację. Ta godzina strasznie nam się dłużyła, mimo że oprowadzała nas nowa przewodniczka, która sprawiała wrażenie autentycznie zadowolonej z naszej obecności. Wszystko, co mówiła, zaczynało się od słów: „Przypuszcza się, że mogła to być jedna z dwóch rzeczy...". Lub: „Nie jesteśmy stuprocentowo pewni, do czego było to używane...". Często też słyszeliśmy słowo „replika".

Na przykład: — Jest to replika kolumny, która, jak się przypuszcza, wspierała coś, co... Po pierwszych kilku minutach i przynajmniej kilkunastu „replikach" Micah podniósł rękę. — Ciągle powtarza pani słowo „replika" — zauważył. — Tak — potwierdziła przewodniczka. — To jest replika. — Chce pani przez to powiedzieć, że to nie autentyk? — Nie, autentyczna kolumna znajduje się w muzeum. Większość odnalezionych oryginałów została umieszczona w muzeach wewnątrz budynków, żeby nie zniszczono ich bardziej. — A to, co nam pani pokazywała? — To też są repliki. Zostały jednak wykonane w taki sposób, by do złudzenia imitowały oryginały. — Nasza przewodniczka uśmiechnęła się promiennie. — Czy to nie zadziwiające? — Jaka część tych min to repliki? Przewodniczka zatoczyła krąg dłonią. — Prawie wszystko, co widzicie. Ale możecie zorientować się, że to udana robota. — Pokazała na lewo. — Na przykład uważa się, że ten mur był wykorzystywany do jednego z dwóch celów... Micah i ja straciliśmy natychmiast zainteresowanie. Nie 319 obejrzeliśmy prawdziwych ruin Tarxien, obejrzeliśmy... fałszywki. To tak, jakby podczas zwiedzania Luwru pokazano nam zdjęcie Mony Lizy

zamiast autentycznego obrazu. — Nie mogę uwierzyć, że to nie jest prawdziwe — rzekł Micah, rozglądając się dookoła. — Zupełnie jakby to były dekoracje do filmu. — Właśnie — przyznałem — i szczerze mówiąc, nie najlepsze. Tego samego wieczoru jedliśmy kolację tylko we dwóch. Wybraliśmy restaurację niedaleko hotelu; serwowano pizzę oraz piwo. Jak zawsze kiedy byliśmy razem, zaczęliśmy wspominać bardzo dawne czasy. — Pamiętasz Blackiego? — spytał Micah. — Tego diabelskiego ptaka? Jak mógłbym go zapomnieć? Albo Zasmarkane Wyróżnienie... Wybuchnęliśmy niepohamowanym śmiechem. — Albo jak załadowaliśmy volkswagena tyloma książkami, że wyglądał, jak gdyby za chwilę miał być wystrzelony... — Albo kiedy udawaliśmy, że spadamy z półki skalnej podczas zwiedzania Wielkiego Kanionu... Roześmialiśmy się jeszcze głośniej. — Albo nasze wiatrówkowe wojny... postrzeliłem cię w pośladek i musieliśmy wydłubywać śrut nożem do steków, tak głęboko utkwił... — Albo kiedy przewróciliśmy z Markiem skrzynkę pocztową i tamci faceci sprali nas na kwaśne jabłko... — Albo kiedy dziadek lał wodę z węża ogrodowego na moją głowę... — Nie zapominaj o osławionym leczeniu plastrami z opatrunkiem... Powtarzaliśmy te same historie co zawsze. Z jakiegoś powodu nigdy się nam nie nudziło to wspominanie. Skręcaliśmy się ze śmiechu i

klepaliśmy po kolanach, aż ludzie siedzący przy 320 innych stolikach przyglądali się nam, ciekawi, co nas tak rozśmieszyło. O to właśnie chodzi. Nasze historie bawią nas, ponieważ to my je przeżyliśmy. Im gorszy był wypadek, tym historia wydawała nam się zabawniejsza po latach. Po chwili Micah się uspokoił. Jego oczy miały ciepły, niemal smętny wyraz. — To były dobre czasy — powiedział. Pokiwałem głową, przyznając mu rację. — Najlepsze. Po kolacji wybraliśmy się z Micahem do kasyna, żeby spróbować szczęścia. Graliśmy w oczko (Micah wygrywał, ja przegrywałem) i chociaż kasyno było znacznie mniejsze niż w Reno lub Las Vegas, byliśmy mile zaskoczeni, gdy dowiedzieliśmy się, że są przewidziane występy zespołu muzycznego. Rozdający zapewnił nas, że zespół jest dobry i bardzo popularny. - To miejscowi. Grają tutaj od lat. — Fantastycznie... chętnie posłucham maltańskiej muzyki. Chyba nigdy przedtem jej nie słyszałem — rzekł Micah. — Och, mnóstwo ludzi przyjdzie, żeby ich posłuchać — powiedział rozdający. — Później zrobi się spory tłok. Będzie dancing. — To brzmi jeszcze bardziej zachęcająco — uśmiechnął się Micah.

A potem usłyszeliśmy, że zespół ustawia się za nami. Ponieważ byliśmy skoncentrowani na grze, nie odwróciliśmy się, by go zobaczyć. Po kilku minutach zagrali pierwsze akordy. Na początku nie mogliśmy skojarzyć — wiedzieliśmy, że znamy tę melodię — i akurat w momencie gdy zaczynaliśmy przypominać sobie tytuł, solista zaczął śpiewać „Coward of the County". Kenny Rogers? Kiedy się odwróciliśmy, aż zamrugaliśmy ze zdumienia, nie wierząc własnym oczom. Tu, w ekskluzyw321 nym kasynie na Malcie, stal miejscowy zespól w kowbojskich kapeluszach na głowach, Śpiewający amerykańską muzykę country i przytupujący do taktu stopami obutymi w kowbojki. Tłumnie zebrani ludzie wznosili okrzyki i śpiewali razem z nimi. Wymieniliśmy z Micahem spojrzenia, po czym wybuchnęliśmy śmiechem. Po chwili, przyłączając się do rozbawionego tłumu, wzruszyliśmy ramionami, co miało oznaczać: „A niech tam!", i zaczęliśmy śpiewać ze wszystkimi. Właśnie gdy myśleliśmy, że w naszej podróży wszystko przebiega zgodnie z przewidywaniami, zdarza się coś takiego. Okazuje się, że świat zawsze trzyma dla nas w zanadrzu jakieś niespodzianki. Nigdy w życiu nie przyszłoby mi do głowy, że będę śpiewał piosenkę Kenny'ego Rogersa, usiłując robić to z maltańskim akcentem. Rano zwiedziliśmy Hagar Qim, jeszcze jeden kompleks replik ruin świątyni. Z urwistego brzegu, na którym się znajdowały, rozciągał się

wspaniały widok, bardziej interesujący od samych ruin, ponieważ nie były autentyczne. Doskonałe miejsce do robienia zdjęć. Stamtąd pojechaliśmy zobaczyć dwie główne średniowieczne katedry na Malcie. Były zdumiewające, podobnie jak świątynie w Cuzco. Wysokie łukowate sklepienia, ogromne złocone ołtarze, setki obrazów. Marmurowe posadzki — każda płyta stanowi w rzeczywistości górną część grobowca kryjącego prochy rozmaitych rycerzy. Lunch zjedliśmy w małej nadmorskiej restauracyjce. Był to typowo maltański posiłek, składający się z owoców morza i chleba. Stamtąd udaliśmy się do Mdiny, miasta otoczonego murami, pierwotnie pełniącego funkcję twierdzy, zbudowanej na wysoko położonym terenie, kilkanaście kilometrów od stolicy, Valetty. Ulice Mdiny były wybrukowane kocimi łbami, poza tym miasto szczyciło się platformą widokową. 322 Ostatni punkt programu zwiedzania tamtego dnia stanowiły katakumby świętego Pawła — niegdyś miejsce pochówku setek, jeśli nie tysięcy Maltańczyków. W przeciwieństwie do hipogeum wolno było dotykać wszystkiego i robić zdjęcia. Setki krypt wykuto w skalnej ścianie. Teraz są puste. Ciała zabrano stąd i pogrzebano na cmentarzach wiele lat temu. Micah oczywiście podniósł rękę. -— Czy mogę zrobić sobie zdjęcie w jednej z tych krypt? Nasz przewodnik popatrzył na Micaha jak na wariata.

— Może pan, jeśli pan chce.., chyba. Nikt nigdy o to nie pytał. — Doprawdy? A ile lat pan tutaj pracuje? — Siedemnaście. Micah puścił do mnie oko. — Wiesz, co to oznacza? — spytał szeptem. — Co? — Mogę być pierwszym facetem, który kiedykolwiek to zrobił — powiedział. — To znaczy, poza tamtymi truposzami. Wgramolił się do środka, uśmiechając się szeroko, gdy robiłem mu zdjęcie. Kiedy szliśmy po kocich łbach Mdiny z powrotem do autokaru, Micah rozglądał się po okolicy. — Myślę, że Christine spodobałaby się Malta. — A inne miejsca, w których byliśmy? Spojrzał na mnie. — Nie udałoby ci się zaciągnąć jej do Indii czy do Etiopii. Albo na Wyspę Wielkanocną. Dla niej podróż do obcych krajów oznacza wyjazd do Paryża lub Londynu. Uśmiechnąłem się. — Przypuszczam, że Cat spodobałyby się wszystkie miejsca, które zwiedziliśmy Ponieważ jednak nigdy nie była w Europie, pewnie tam pojechalibyśmy najpierw. — Masz na myśli podróż, kiedy dzieci będą starsze, tak? — Jasne. Póki jeszcze są małe, nie byłaby to taka frajda. 323

— Wiesz, co powinniśmy zrobić? Powinniśmy latem przyszłego roku wynająć na miesiąc duży dom we Włoszech i wyjechać tam z naszymi rodzinami. Możemy wykorzystać go jako bazę i stamtąd podróżować i poznawać kraj. — Zobaczymy —- powiedziałem. — Nie uważasz, że to całkiem dobry pomysł? — Uważam, że to świetny pomysł, tyle że mało prawdopodobny. I wcale nie dlatego, że mamy pięcioro dzieci. Do tej pory pewnie wy będziecie mieli kolejne dziecko. — Być może masz rację. Ale tak czy owak trzeba zebrać trochę informacji. Założę się, że większość uczestników naszej wycieczki była we Włoszech już kilkakrotnie. Możemy znaleźć naprawdę fajne miejsce. — Rzeczywiście chcesz to zrobić? — Tak. Musimy trochę używać życia. — I nie wydaje ci się, że podróż dookoła świata jest właśnie używaniem życia? Micah rozważał przez chwilę w myśli moje pytanie. — Musimy używać go trochę więcej. Parsknąłem śmiechem. — Czy kiedykolwiek przyszłoby ci do głowy, że objedziemy razem świat dookoła i zobaczymy wszystkie te miejsca? Zwłaszcza w naszym wieku? Micah pokręcił przecząco głową. — Nigdy. Ale jeśti się nad tym dobrze zastanowić, to przeżyliśmy już spory kawał życia.

Po tej jego uwadze szedłem w milczeniu, pogrążając się we wspomnieniach. Na początku tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego ósmego roku Micah ciągnął dwie firmy naraz, pracując na pełnych obrotach i robiąc weselne plany. Poza Bobem to on zajmował się sprawami związanymi ze zdrowiem Dany, przejmując rolę naszego ojca. Zaczął chodzić z nią na wszystkie konsultacje 324 i robił notatki. Wieczorami grzebał w medycznych magazynach w Internecie, by się upewnić, że nasza siostra ma najlepszą opiekę, jaka tylko jest możliwa. Micah zadzwonił do mnie z nowymi wiadomościami, gdy tylko wrócił z gabinetu onkologa. Guz, niewidoczny jeszcze trzy miesiące temu, urósł do wielkości winogrona. Chociaż nie był tak duży jak ten pierwszy, który miał wielkość jajka, umiejscowił się głębiej w mózgu, w obszarze odpowiedzialnym za pamięć i motorykę. Dlatego operacja nie wchodziła w rachubę; nie można było usunąć nowotworu bez spowodowania straszliwych szkód. W najlepszym z możliwych scenariuszy moja siostra straciłaby wzrok i byłaby sparaliżowana. Bardziej prawdopodobne, że w rezultacie operacji stałaby się rośliną albo umarłaby w trakcie jej przeprowadzania. Dowiedzieliśmy się również, że z tego samego powodu wykluczone są naświetlania. Ryzyko było ogromne, a rokowanie złe. Wybrano więc chemioterapię jako sposób leczenia.

Po wstępnej konsultacji postanowiono podać Danie kombinację trzech różnych leków, sprawdzonych jako najskuteczniejsze w zwalczaniu tych rodzajów raka, na które cierpiała moja siostra. Ale rokowanie też nie było dobre. Chemioterapia jest zasadniczo podawaniem trucizny. Można się tylko łudzić, że trucizna wcześniej zabije nowotwór niż człowieka. Jest skuteczna w wielu typach nowotworów, lecz znacznie mniej w przypadku guza mózgu. Bariera krew—mózg — wyobraźcie ją sobie jako ścianę między mózgiem a resztą ciała — sprawia, że osiągnięcie wysokiego stopnia stężenia, niezbędnego do zniszczenia guza, jest prawie niemożliwe. Czasami udaje się jednak zahamować tempo wzrostu nowotworów albo przy odrobinie szczęścia nawet całkowicie zatrzymać ich rozwój. — Co to konkretnie oznacza dla Dany? — spytałem Micaha. — Będzie cokolwiek wiadomo po rozpoczęciu leczenia. — Ale ma szansę, prawda? 325 — Tak, jest szansa, lecz... — głos zamarł mu w krtani. — Lecz rokowanie nie jest dobre — dokończyłem. — Tego nie powiedzieli. Mówią tylko, że tryb leczenia, który zamierzają zastosować, daje jej największe szanse. — A co będzie, jeśli guz przestanie się powiększać, lecz nie zostanie całkowicie zniszczony? — Nie wiem. — Czy potrafią przewidzieć, na jak długo zostanie zahamowany

wzrost nowotworu, jeśli chemia zadziała? —- Nie — odparł. — Szczerze mówiąc, Nick, nic otrzymałem ani jednej konkretnej odpowiedzi. Nie dlatego, że lekarze Dany nie są dobrzy, po prostu nie mogą na tym etapie nawet spróbować stawiać hipotezy. Przekazałem ci wszystko, co wiem. Lekarze przypuszczają, że będą prawdopodobnie wiedzieli więcej za trzy miesiące, kiedy Dana przejdzie kolejną tomografię komputerową. — A co mamy robić przez te trzy miesiące? — Czekać i mieć nadzieję. Okaże się, co będzie. — Tak ci powiedzieli? — Powtarzam słowo w słowo. Nasze życie zaczęło się toczyć w wyraźnym trzymiesięcznym cyklu. Przypominało lot w strefie oczekiwania, przed pozwoleniem na lądowanie. Dana rozpoczęła chemioterapię, podczas kolejnych cykli zabiegów towarzyszył jej Micah. Gdy trucizna zaczynała sączyć się do jej krwiobiegu, mój brat trzymał Danę za rękę. Zła nowina o zdrowiu Dany sprawiła, że wszystko stało się znacznie trudniejsze. Przez dwa pierwsze miesiące roku moje pisanie było ciężkim zmaganiem się, a podróż promująca List w butelce trwała przez cały marzec i kwiecień. Cathy znowu została z dziećmi sama, bez pomocy. W trasie, z dala od domu, martwiłem się o zdrowie siostry i było mi przykro, że nie mogę pracować z Ryanem. 326 Po powrocie do domu usiadłem znowu do pisania. Zbliżałem się do

końca powieści, kiedy wyrzuciłem całość do kosza. Zwyczajnie mi nie wyszło. Zacząłem też ponownie pracować z Ryanem, tocząc nieustanną walkę, by zaczął mówić. W owym czasie specjaliści po raz kolejny zweryfikowali diagnozę, skłaniając się obecnie ku dysfunkcji analizatora słuchowego. Zasadniczo są to zaburzenia w odbiorze dźwięku. Z jakiejś przyczyny dźwięki tworzą przypadkową mieszaninę, ogromnie utrudniając rozumienie i mowę. Do tamtego czasu ani Cat, ani ja nie przejmowaliśmy się tym, co lekarze mówili na temat choroby Ryana. Po prostu bezustannie z nim pracowaliśmy. Po roku Ryan wreszcie zrozumiał, że słowa określają przedmioty, i potrafił powtórzyć niemal wszystko, co mu podsuwałem. Pytania stanowiły jednak ogromną przeszkodę. Nie był w stanie pojąć, co się kryje za wyrażeniami rozpoczynającymi się od „co", „kto", „kiedy", „dlaczego" lub Jak". Tygodniami próbowałem na wiele różnych sposobów dotrzeć do niego. Wskazywałem rysunek drzewa. — Drzewo — mówiłem. — Drzewo — powtarzał Ryan. — Brawo! Świetnie! — chwaliłem go. Wskazywałem jeszcze raz na drzewo. — Co to jest? — Co to jest? — powtarzał. — Nie, nie. To jest drzewo. — Nie, nie. To jest drzewo — mówił za mną jak papuga. Tymczasem

czas płynął nieubłaganie. W swoje następne urodziny Ryan skończy pięć lat. W kwietniu, kiedy byłem jeszcze w podróży promocyjnej, Dana przeszła kolejną tomografię komputerową i zadzwoniła do mnie natychmiast po otrzymaniu wyników, by mi przekazać nowinę. — Guz zmniejszył się o połowę! — powiedziała. 327 — To fantastycznie! — ucieszyłem się. — O Boże, jak ja się zamartwiałam. Przez ostatnie półtora tygodnia byłam dosłownie kłębkiem nerwów. — Nie dziwię się. Ja też się denerwowałem. Wspaniała wiadomość. — Jeśli tak będzie dalej, to przy następnym badaniu może się okazać, że guz całkiem zniknął. — Tak twierdzą lekarze? — Nie, ale jestem przekonana, że tak będzie. Już została z niego tylko połowa. A nawet mniej niż połowa. — To fantastycznie — powtórzyłem. — Zwalczę to świństwo. — Wiem, że się uda. W maju tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego ósmego roku, po wielu setkach godzin wpadłem w końcu na coś, co pomogło Ryanowi zrozumieć, czym jest pytanie. Zacząłem zadawać je szeptem i wykrzykiwać głośno odpowiedź, zanim zdążył powtórzyć pytanie. — Co to jest? — szeptałem, wskazując drzewo. — DRZEWO!!! —

wrzeszczałem szybko. Ryan, przestraszony moim wybuchem, powiedział „drzewo!" niemal instynktownie. — Bardzo dobrze! — zawołałem radośnie. — Brawo. To jest drzewo. Stopniowo nauczył się odpowiadać na niektóre pytania. Najpierw na zaczynające się od „co" i „kto", co było wielkim krokiem do przodu, pozwoliło mu bowiem nareszcie nawiązać podstawową rozmowę. Nauczenie go „gdzie" trwało wiele tygodni. „Kiedy", „dlaczego" i Jak" w dalszym ciągu były dla niego absolutnie nieosiągalne. Nie mógł też nauczyć się jeździć na rowerze. Nie potrafił pisać ołówkiem ani zawiązać sobie sznurowadeł. Cat uczyła go tego, wykazując nie mniej determinacji niż ja. Była zdecydowana pomóc Ryanowi, bez wzglę328 du na to, ile czasu to zajmie. Oboje chcieliśmy, by Ryan został umieszczony w klasie integracyjnej, kiedy pójdzie do szkoły, żeby uczęszczał do normalnej klasy, z normalnymi dziećmi. Chcieliśmy, żeby był uznany za normalnego. Często jednak mieliśmy wrażenie, że nie zdążymy go do tego przygotować. Za niewiele ponad rok Ryan miał pójść do zerówki. A czas wciąż uciekał. Pod koniec maja tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego ósmego roku spędziliśmy z Cat dwa tygodnie w Kalifornii. Byłem drużbą na ślubie Micaha, przepięknym wydarzeniu, w którym wzięli udział przyjaciele i rodzina. Kilka dni po powrocie z podróży poślubnej Micah zaprowadził

naszą siostrę na kolejną wizytę w klinice. — Na pewno jest lepiej —- mówiła mu Dana po drodze. — Czuję się świetnie. Jednakże nie było lepiej. Wprost przeciwnie, guz znowu się powiększył. Teraz był wielkości trzech winogron, z rozchodzącymi się promieniście wypustkami. Tryb leczenia Dany zmieniono, wszyscy wiedzieliśmy jednak, że nowe leki nie są w zasadzie tak skuteczne jak te pierwsze. Lecz w dalszym ciągu była nadzieja. Według opisu badań klinicznych, z dwunastu pacjentów jeden został całkowicie wyleczony chemią, którą podawano teraz Danie. Wciąż istnieje nadzieja, zapewnili nas lekarze. Ale na wszelki wypadek Micah i Dana wraz z dwójką krewnych polecieli do MD Anderson w Houston, jednego z najbardziej znanych centrów onkologicznych w kraju, żeby uzyskać drugą opinię. Lekarze potwierdzili, że Dana jest otoczona opieką medyczną o najwyższym standardzie i że gdyby była ich pacjentką, zastosowaliby to samo. ^ W rozmowach z nami Dana wciąż była optymistycznie nastawiona. — Pokonam to świństwo — powtarzała. 329 — Na pewno — umacnialiśmy jej przekonanie. Potem wspieraliśmy się nawzajem. Mimo to tamtego roku dzwoniliśmy do siebie rzadziej niż w przeszłości — jedna, dwie rozmowy tygodniowo, a nie trzy, cztery, co było kiedyś normalne. Cat i ja w dalszym ciągu ćwiczyliśmy z Ryanem. Micah przyzwyczajał się do życia

w stanie małżeńskim i ciężko pracował. Zaczął też przebudowywać dom i kiedy tylko mógł, spędzał czas z Daną. Rozmowy telefoniczne bywały nieraz bolesne. Ilekroć gadaliśmy ze sobą, każdemu z nas przychodziła na myśl Dana. I mimo że telefonowałem do Dany równie często jak do Micaha, nie potrafiłem nigdy odpędzić od siebie okropnego obrazu czegoś, co w niej rośnie, czegoś nieodwracalnego. Tamtego lata, czerpiąc inspirację z życia mojej siostry, napisałem Jesienną miłość. Główna bohaterka, Jamie, ucieleśniała wszystkie jej wspaniałe cechy, zawarłem też w książce obawy, jakie miałem co do przyszłości Dany. Po raz pierwszy w życiu płakałem, pisząc. Zadedykowałem tę powieść pamięci moich rodziców oraz Micahowi i Danie.p Moja siostra, chociaż wiedziała, że książka jest o niej, uparła się, że jej nie przeczyta. — Nie chcę wiedzieć, jak się kończy — powiedziała. Jesienią guz Dany znowu się zmniejszył. Niewiele, lecz zawsze był to jakiś postęp. Stosowano jej wciąż tę samą terapię i czekaliśmy na kolejną tomografię komputerową. Podobnie jak przedtem, żyliśmy od jednego trzymiesięcznego cyklu do drugiego. Na początku grudnia Micah i Dana, z Bobem, Christine i dzieciakami odwiedzili nas w Karolinie Północnej. Ubraliśmy się wszyscy w spodnie khaki i białe koszule z długimi rękawami i usadowiliśmy na plaży do rodzinnej fotografii. Do dziś wisi u mnie w salonie. Bez względu na to,

jak długo ktoś by się 330 w nią wpatrywał, po wyglądzie Dany i Ryana nikt nie domyśliłby się, że cokolwiek jest z nimi nie w porządku. Kilka tygodni później siostra zadzwoniła w dniu moich urodzin i zaśpiewała mi. Mimowolnie zwróciłem uwagę, że zaczyna od czasu do czasu mówić niewyraźnie i mieć trudności ze zrozumieniem pewnych rzeczy. Nieodmiennie jednak myślała z optymizmem o swoim stanie zdrowia. Po upływie dwóch dni dostała wyniki badań tomograficznych. Druga seria chemioterapii nie odniosła skutku. Guz był obecnie wielkości czterech winogron, a jego wypustki w dalszym ciągu się rozprzestrzeniały. Zastosowano nowy lek do chemioterapii. — To już ostami z tych najlepszych — poinformowano nas, — Po nim wszystko, czego próbujemy, jest praktycznie eksperymentalne. Wciąż jednak pozostawała iskierka nadziei. Ale nadzieja była już jedyną rzeczą, której się kurczowo uczepiliśmy. W lutym tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego dziewiątego roku Micah z żoną i Dana z mężem wybrali się do Los Angeles na premierę filmu List w butelce. Tego samego popołudnia, zanim wzięliśmy udział w uroczystej premierze, zawieźliśmy Danę do Cedars-Sinai Medical Center. Umówiliśmy ją tam na wizytę u doktora Keitha Blacka, jednego z najlepszych neurochirurgów w kraju. Chcieliśmy zyskać pewność, że operacja nie wchodzi w rachubę, że nie podejmie jej się absolutnie nikt i nigdzie, nawet gdyby pociągała za sobą poważne ryzyko. Chociaż

wszyscy mieliśmy nadzieję, że ostatnia seria chemioterapii zadziała, zależało nam na tym, by nie przegapić żadnej możliwości. Siedzieliśmy z Micahem, Daną oraz kilkoma krewnymi w gabinecie, gdy zdjęcia tomograficzne mózgu mojej siostry zostały umieszczone w negatoskopie. Po raz pierwszy zobaczyłem takie zdjęcie. Micah szepnął mi do ucha, że łatwo 331 wypatrzyć guz, ponieważ na zdjęciu tomograficznym wychodzi biały. Kiedy zdjęcie podświetlono, coś ścisnęło mnie za gardło. Białe plamy były chyba wszędzie. Mimo to spytaliśmy o operację i ^usłyszeliśmy, że jest absolutnie niemożliwa, ponieważ nowotwór przekroczył już linię śródmózgowia, a jeśli chodzi o chemioterapię, powiedziano nam, że istnieje znikome prawdopodobieństwo spowolnienia wzrostu nowotworu. Spowolnienia, a nie powstrzymania. Lekarz na swój spokojny sposób mówił nam, że jest to wyłącznie kwestia czasu. — W klinice, w której się leczy, robią wszystko to, co my robilibyśmy, gdyby była naszą pacjentką. Kiedy zaczęliśmy wypytywać o eksperymentalne leki, doktor wyjaśnił, że są eksperymentalne z tej prostej przyczyny, iż nie dowiedziono ich skuteczności. Wiele czasu poświęcił na mówienie o jakości życia. I znowu dawał nam do zrozumienia, że rokowanie w chorobie nowotworowej naszej siostry nie jest dobre. W owym czasie guz zaczął już powodować nieodwracalne szkody w

jej organizmie. Aczkolwiek nie miała trudności ze zwykłą rozmową, nie była w stanie w pełni zrozumieć wyjaśnień lekarza i marszczyła brwi, kompletnie nie nadążając za szczegółami. — Jest pani w doskonałym stanie — powiedział lekarz do Dany. — Prawdę mówiąc, jestem zdumiony, że w tak doskonałym. I tym razem zrozumieliśmy, że opisuje jej stan w relatywnych kategoriach. Większość osób z takim guzem mózgu, jaki stwierdzono u mojej siostry, w ogóle nie chodzi lub nie mówi. Pod koniec konsultacji Micah siedział w kącie, z nisko opuszczoną głową. Po wyjściu lekarza żadne z nas nie mogło wykrztusić ani słowa, lecz siedzieliśmy przez długą chwilę w milczeniu. Dana spojrzała w końcu na Micaha. — Co on nam powiedział? — spytała. 332 Micah popatrzył na nią, potem na mnie i znowu na nią. Zmusił się do uśmiechu. — Powiedział, że jesteś właściwie leczona — odrzekł cicho. — Oni zastosowaliby taką samą terapię. Dana pokiwała głową. — I nie mogę mieć już operacji ani naświetlań? — Nie — odparł. — Według nich nie byłyby skuteczne. Dana zamrugała powiekami, spoglądając to na mnie, to na Micaha. — Ale są jeszcze inne leki, które mogą mi dać, gdyby te, które biorę, przestały działać?

— Tak — zapewnił ją Micah. — Jest jeszcze kilka innych rzeczy, które mogą wypróbować. — Cóż... to dobrze — uśmiechnęła się. Dwie godziny później staliśmy w otoczeniu gwiazd filmowych. Dana zrobiła sobie zdjęcie z Kevinem Costnerem i Robin Wright Penn. Oboje byli niezwykle uprzejmi dla mojej siostry. Ale gdy Dana pozowała do zdjęć, patrzyłem na nią, zastanawiając się, ile jeszcze czasu jej zostało. Jak gdyby szukając ucieczki przed nieuchronnością tego, co miało nastąpić, wiosną tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego dziewiątego roku zabrałem się do nowej powieści Na ratunek. Pisanie historii chłopca o imieniu Kyle, który nie umiał mówić, było dla mnie głęboko osobistym i emocjonalnym przeżyciem. Zainspirował mnie oczywiście Ryan, nasze obawy o jego przyszłość oraz praca Cat i moja nad jego rozwojem. Wolne chwile spędzałem z Milesem i Cat, nie przerywając ćwiczeń z Ryanem. Cat przebyła długą drogę, ucząc naszego synka niezliczonych umiejętności, a on coraz lepiej radził sobie ze sztuką zadawania pytań i odpowiadania na nie. Mimo to często chwytałem się na myśli, że wolałbym, aby to było łatwiejsze. Pragnąłem, żeby coś nagle zaskoczyło i żeby Ryan zaczął uczyć się sam, po prostu chłonąć otaczający go świat 333 w taki sposób, jak robią to inne dzieci. Nic jednak nigdy nie zaskoczyło od razu. Praca z nim przypominała niekończące się wtaczanie głazów pod górę. Było to niewiarygodnie frustrujące. Zastanawiałem się, dlaczego właśnie nam urodziło się dziecko z tyloma problemami, często

zdarzały się chwile, kiedy gniewałem się na Boga, byłem zły z powodu tego, co się stało, co akurat mnie spotkało. Cat i ja zostaliśmy ograbieni ze wszystkich radości związanych z dzieciństwem Ryana — zachwytu synka nad odkrywaniem świata, naturalnej czułości, zdolności samodzielnego uczenia się. Wszystko w jego dzieciństwie było walką bez nagrody, i pomstowałem na niesprawiedliwość losu. Marzyłem, by ktoś inny wykonał za mnie tę pracę, by ktoś przyszedł i rozwiązał problem za dotknięciem czarodziejskiej różdżki, by pewnego dnia ktoś wynalazł pigułkę, która sprawi, że problem Ryana zniknie. Byłem już bardzo zmęczony, zmęczony wszystkim, i codziennie modliłem się do Boga, błagając Go o cud — by mojemu synowi się polepszyło. Czy prosiłem o wiele? Chyba nie. Chciałem mieć tylko to, co było udziałem naszych przyjaciół i sąsiadów. Pragnąłem mieć dziecko takie jak inne dzieci. Potem odczuwałem wyrzuty sumienia z powodu tych myśli. Potworne wyrzuty sumienia. Ryan nie był niczemu winien. Nie był niczemu winien ani Bóg, ani nikt inny. A Ryan pracował tak ciężko, ciężej niż jakiekolwiek małe dziecko, i nie rezygnował. Przeszliśmy razem próbę ogniową i nie zaniechałbym dalszych prób — nie mógłbym. Był moim synem i kochałem go. Zresztą nikt nigdy nie twierdził, że życie jest sprawiedliwe. To, czego pragniesz, i to, co otrzymujesz, to zwykle dwie całkiem różne rzeczy. Po prostu będę z nim pracować. Nie miałem innego wyboru. Za niespełna pół roku Ryan pójdzie do zerówki, a przed nami długa, długa droga. Po upływie miesiąca, w kwietniu tysiąc dziewięćset dzie-

więćdziesiątego dziewiątego roku, dowiedzieliśmy się, że Cathy 334 jest w ciąży. O dziwo, stan mojej siostry ponownie się ustabilizował; guz się nie powiększył, a może nawet się zmniejszył. Micah obchodził pierwszą rocznicę ślubu i gdy zadzwoniłem, żeby złożyć mu życzenia, spytał: — Co słychać u Ryana? Naprawdę tęsknię za tym maluchem. Micah zawsze pytał o Ryana. Zawsze. 1 zawsze mówił coś miłego. W ciągu lata kontynuowałem pisanie powieści Na ratunek, ćwiczyłem z Ryanem i spędzałem czas z Milesem. Zachwycaliśmy się z Cat jej coraz większym brzuchem i codziennie rano budziłem się z niezachwianym przekonaniem, że mam najwspanialszą żonę na świecie. Pojechaliśmy jeszcze raz do Kalifornii. Nasze wyjazdy tam stawały się coraz dłuższe i coraz częstsze. Jesienią Ryan poszedł do zerówki. Przez cały pierwszy dzień jego pobytu w szkole krążyliśmy po domu, zamartwiając się o niego. Przerażała nas myśl, że coś może mu się stać. Chociaż poczynił duże postępy, w dalszym ciągu pozostawał w tyle w wielu dziedzinach. Obawialiśmy się, że nikt go nie polubi, że inne dzieci będą mu dokuczały, że nie poradzi sobie na zajęciach. Codziennie czekaliśmy na telefon ze szkoły, sugerujący, że byłoby lepiej, gdybyśmy przenieśli Ryana gdzie indziej. Co wieczór modliliśmy się za niego. I znowu musiałem wyjechać z miasta na dwa miesiące, tym razem w okresie ciąży Cat. Podróżowałem po Europie i Stanach, promując

Jesienną miłość. Będąc w trasie, martwiłem się o Cat i o Ryana. Na półmetku podróży dowiedziałem się, że z siostrą znowu jest gorzej — guz zaczął się powiększać. Danie zaczęto podawać leki eksperymentalne w eksperymentalnych kombinacjach, nie obiecując Jednak niczego. Niemal zawsze dziennikarze przeprowadzający wywiady pytają mnie, czy mam wrażenie, że urodziłem się pod szczęś335 liwą gwiazdą. Albo czy uważam, że wiedzie mi się w życiu. Nigdy nie wiem, co im odpowiedzieć. Przez cały tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiąty dziewiąty rok odbywaliśmy z bratem regularne rozmowy telefoniczne, podczas których wyczuwałem jego coraz większe emocjonalne wyczerpanie. Poza tym, że wziął na siebie obowiązek opiekowania się Daną, wyręczając tatę, i woził ją na różne wizyty do lekarzy, stał się również jej powiernikiem i przewodnikiem, starając się, by nie poznała, jak bardzo się o nią martwi. Podobnie jak dła mnie, praca była dla niego ucieczką. Obie jego firmy rozwijały się, zatrudniał prawie trzydziestu pracowników — na początku miał tylko sześciu — i sam harował jak wół. Pracował wieczorami i w weekendy i mając trzydzieści pięć lat, został również — tak jak to sobie wymarzył — milionerem. Rozmawiałem też przez telefon z Daną, zwykle dwa razy w tygodniu. Czasami dzwoniłem ja, częściej jednak moja siostra chwytała za słuchawkę. Uwielbiała uciąć sobie pogawędkę z Cat — przede wszystkim o dzieciach, o tym, jak męcząca bywa czasami rola matki — interesowała

się jej ciążą. W takich chwilach łatwo było zapomnieć, że jest chora. Czy był to mechanizm wyparcia, czy też po prostu niepoprawny optymizm, w każdym razie moja siostra bagatelizowała swoją chorobę. Najczęściej w ogóle o niej nie wspominała, a jeśli już, to tylko po to, by mnie zapewnić, że ją pokona. — Ja to wiem — mówiła. — Mam dwójkę dzieci, które potrzebują matki. — Ja też to wiem — odpowiadałem. — I jesteś w doskonałym stanie... nawet lekarze to przyznają. Czasami milkła, słysząc moją odpowiedź. 336 — Szczerze myślisz, że mi się uda, prawda, Nick? — Oczywiście — kłamałem spiesznie, czując dławienie w gardle. — Wszystko będzie dobrze. Pod koniec grudnia, kilka dni po Bożym Narodzeniu, zadzwonił Micah. W jego głosie brzmiała nuta znużenia i rezygnacji. — Co się stało? — spytałem. — Chodzi o Danę — odparł. — Właśnie wróciliśmy z konsultacji u. jej lekarza. — Głos mu się załamał, po chwili wybuchnął płaczem. — Guz stale się rozprzestrzenia, — Ostatnie badania tomograficzne wykazały, że nowe leki wcale nie pomagają. Zamknąłem oczy. — Znowu zmienili jej leki, lecz nie sądzą, by odniosły skutek. Robią to tylko dlatego, że wiedzą, iż Danie zależy na tym. Mówią, że dzięki

swemu nastawieniu udało jej się przeżyć tak długo, i nie chcą, by upadła na duchu. Powinna czuć, że robi coś, by pokonać chorobę. Ale... — Ona nie wie... — Nić — odrzekł. — Kiedy wyszliśmy, powiedziała mi, że jest pewna, iż tym razem chemia zadziała. Czułem, jak coś ściska mnie za gardło, zbierało mi się na płacz.. Micah w dalszym ciągu płakał do słuchawki. — Cholera, Nick... ona jest taka młoda... To nasza mała siostrzyczka... Ja również się rozpłakałem. — Ile czasu jej zostało? — wykrztusiłem z trudem. Micah wziął głęboki oddech, usiłując odzyskać panowanie nad sobą. — Nie wiedzą z całą pewnością. Kiedy jednak przyparłem doktora do muru, oznajmił, że może nie więcej niż sześć miesięcy — wyszeptał. Za oknem zapada! zmrok. Niebo było rozgwieżdżone, sreb337 rzysty księżyc w pełni wisiał nad horyzontem. Liście szeleściły, poruszane zimnym wietrzykiem. Przypominało to szum fal oceanu. Wieczór wydawał się przepiękny, jak gdyby wszystko na świecie było jak należy. Ale nie było, ponieważ po telefonie Micaha straciłem ostatnią resztkę nadziei. Nie zdawałem sobie sprawy, jak bardzo czepiałem się tej nieprawdopodobnej nadziei. Kiedy odłożyłem słuchawkę, włożyłem kurtkę i wyszedłem na dwór. Kroczyłem przez podwórko, myśląc o

Danie, o tym, jaka jest silna i pełna optymizmu, o jej dzieciach, o przyszłości, której nigdy nie pozna. I oparty o drzewo, płakałem, wtórując zawodzącemu wiatrowi. Przez następne dwa dni snułem się bez celu po domu. Zaczynałem coś i nie kończyłem. Oglądałem jakiś program przez dziesięć minut, po czym uświadamiałem sobie, że nie wiem, o czym jest, i nic mnie to nie obchodzi. Czytałem w kółko tę samą stronę, niezdolny do zrozumienia ani jednego słowa. Dwa dni później zadzwonił telefon. Cathy była w ostatnim miesiącu ciąży. Odebrała go i weszła ze słuchawką do mojego gabinetu. Z oczu płynęły jej łzy. — To Dana — powiedziała. Wziąłem od żony słuchawkę i gdy tylko przyłożyłem ją do ucha, usłyszałem, jak siostra zaczyna śpiewać dla mnie. Był to dzień naszych urodzin i skoncentrowałem się całkowicie, słuchając jej. Pragnąłem zatrzymać tę chwilę na zawsze w pamięci, wiedziałem bowiem, że robimy to dla siebie ostami raz. Jedenastego stycznia dwutysięcznego roku urodził się Landon. Z jasnymi włoskami i zielonymi oczami był ogromnie podobny do matki. Uderzyło mnie, jaki jest malutki w moich objęciach. Po raz ostami tuliłem w ramionach noworodka siedem lat temu, toteż nie miałem ochoty go z nich wypuścić. Nie miałem jednak wyboru. Powodowany uczuciami do 338

mojej pozostałej rodziny, poleciałem trzy dni później do Kalifornii, żeby zobaczyć się z siostrą. Od tamtego czasu zacząłem podróżować do Kalifornii regularnie. Podczas dwutygodniowego pobytu spędzałem przynajmniej cztery dni na ranczu z Daną. Ponieważ moja siostra wciąż miała nadzieję — i ponieważ nadzieja była jedyną rzeczą, która trzymała ją przy życiu — musiałem ukrywać przyczyny moich przyjazdów. Mimo że skutki nowotworu stawały się coraz wyraźniejsze, miała na tyle bystry umysł, by zauważyć, iż nagle zacząłem systematycznie przyjeżdżać do Kalifornii, i wysnuć z tego najgorsze wnioski. Nie mogłem jej tego zrobić. Dobre samopoczucie psychiczne pozwalało Danie zachować siły, a ja nie chciałem pogarszać jakości życia, jakie jej jeszcze pozostało, toteż uciekałem się do mówienia półprawd. Mam trochę pracy w Los Angeles, mówiłem, a ponieważ to tylko godzina lotu stąd, wpadnę, żeby się z wami zobaczyć. Albo: Lecę na spotkanie z przyjaciółmi do Las Vegas, a ponieważ to tak blisko Zachodniego Wybrzeża, może o was zahaczę. —- Wspaniale — odpowiadała Dana. — Strasznie się cieszę, że cię zobaczę. Micah zawsze wyjeżdżał po mnie na lotnisko i nasze spotkania miały już swój ustalony porządek, który się nie zmieniał. Zatrzymywaliśmy się w pizzerii dla smakoszy U Zeldy, w śródmieściu Sacramento, gdzie raczyliśmy się wspaniałą pizzą i piwem. Gadaliśmy godzinami — o moim pisaniu i o firmach Micaha, o siostrze, wspominaliśmy nieustannie dzieciństwo. Śmialiśmy się i kręciliśmy głowami, milkliśmy nagle,

myśląc o rodzicach czy o tym, co dzieje się z naszą siostrą. Pierwszą noc spędzałem u Micaha, a nazajutrz rano odwoził mnie na ranczo. Podczas mojej pierwszej wizyty Dana udawała, że wszystko jest w porządku. Gotowała i sprzątała, pytała, czy mógłbym pomóc Cody'emu i Cole'owi odrobić lekcje, a ona tymczasem utnie sobie drzemkę. Jedliśmy późny obiad i gawędziliśmy, dopóki się w końcu nie zmęczyła i nie szła spać. 339 Niestety nowotwór rozprzestrzeniał się niepowstrzymanie i stopniowo moja siostra nie potrafiła już tego ukryć. Przy każdych moich kolejnych odwiedzinach jej drzemki stawały się dłuższe, kładła się wcześniej spać. W łutym zaczęła utykać. Nowotwór powoli paraliżował lewą stronę ciała. Gdy przyjechałem następnym razem, częściowo straciła władzę w lewej ręce. Tydzień później lewa strona twarzy zaczynała tracić zdolność wyrażania uczuć. Kiedyś tylko czasami mówiła niewyraźnie, a teraz zdarzało się to znacznie częściej. Myślenie abstrakcyjne sprawiało jej coraz większą trudność. Moja mała siostrzyczka powoli przegrywała walkę z chorobą, ale nawet wtedy wierzyła, wbrew wszystkiemu, że uda jej się ją pokonać. — Wyzdrowieję — mówiła. — Będę świadkiem dorastania Cody'ego i Cole'a. Gdy jednak robiła podobne uwagi teraz, siłą woli powstrzymywałem cisnące mi się do oczu łzy. Podczas pierwszych dwóch miesięcy dwutysięcznego roku byłem emocjonalnym wrakiem człowieka.

Rozdarty między potrzebą widywania Dany a chęcią przebywania z moim nowo narodzonym maleństwem, codziennie budziłem się z myślą, że powinienem być gdzie indziej. Kiedy trzymałem w objęciach Landona, żałowałem, że nie jestem w Kalifornii, z moją siostrą. A kiedy przytulałem Danę, myślałem, że chciałbym być w Karolinie Północnej, z synkiem. Nie wiedziałem, co robić, nie wiedziałem, jak to wszystko utrzymać w jakiej takiej równowadze, nie wiedziałem, jak długo uda mi się to ciągnąć. Prawie nie sypiałem, w najbardziej nieoczekiwanych chwilach łzy tryskały mi z oczu, a gdy z przymusu stwarzałem pozory, że cokolwiek robię, byłem bardziej wykończony niż kiedykolwiek w życiu. Kiedy się wie, że bliska osoba jest umierająca, w naturalnym odruchu człowiek pragnie spędzać z nią jak najwięcej czasu. Jak już wspomniałem, nieustannie usiłowałem przebywać za 340 równo z moją obecną rodziną, jak i z tą, w której dorastałem. Ale nawet gdybym chciał zostać w Kalifornii dłużej, nie mogłem tego zrobić z prostej przyczyny. Moje wizyty — choć wszyscy rozumieli przyczyny częstych przyjazdów — zmieniały dynamikę domu mojej siostry. Goście, nawet jeśli jest to rodzina, zawsze zmieniają domową dynamikę. A należy pamiętać, że Dana miała .również swoją nową rodzinę. Dzięki małżeństwu Dana znalazła się w bardzo szczęśliwej sytuacji. Ojciec Boba mieszkał na ranczu, rzut beretem od jej domu, ze swoją drugą żoną i przyrodnim bratem Boba. Matka Boba i jego ojczym mieszkali również niedaleko — niespełna dziesięć minut samochodem.

Podobnie brat Boba. Wszyscy kochali moją siostrę, otworzyli dla niej swoje serca, przyjęli ją do swego życia. I każde z nich przeżywało ciężkie chwile, tak jak Micah i ja. A być może, doszedłem kiedyś do wniosku, ich zmagania były nawet gorsze. Ponieważ guz czynił coraz większe spustoszenia i Dana traciła siły, nie mogła robić w domu tego wszystkiego co przedtem, więc różni członkowie rodziny Boba pojawiali się w domu i znikali, cichutko wypełniając próżnię. Zawsze ktoś był w pobliżu, zmywając naczynia, robiąc pranie, pomagając chłopcom przy lekcjach. Moja siostra w trudnych chwilach nigdy nie była pozostawiona sama sobie. Próbuję chyba powiedzieć, że odwiedzałem moją siostrę tak często, jak wydawało mi się to możliwe, a nie tak często, jak bym chciał. Robiłem to, żeby rodzina Boba mogła spędzać z Daną czas beze mnie kręcącego się po domu. W głębi serca zdawałem sobie sprawę, że każde z nich — zwłaszcza Bob — również potrzebuje czasu na to, by się z nią pożegnać. Ja przyjeżdżałem i wyjeżdżałem, Micah natomiast pełnił funkcję, którą przejął od naszego taty. Był silny, opanowany i oddany mimo swych obaw, i w połowie marca pojechał z Daną do San Francisco, gdzie miała wizytę u onkologa. 341 Leczenie eksperymentalne, zgodnie z przewidywaniami lekarzy, nie odniosło żadnego skutku. Micah siedział obok naszej siostry, gdy lekarz wyjaśniał, że wyczerpali już cały arsenał leków. Mogliby spróbować

zastosować do chemioterapii jeszcze jeden preparat, ale nie wierzyli, że spowoduje jakąkolwiek poprawą, będzie tylko spała po nim więcej niż do tej pory. Teraz Dana sypiała od czternastu do szesnastu godzin dziennie. Gdyby przeszła kolejną serię chemioterapii, praktycznie przespałaby resztę swego życia. Kiedy wizyta dobiegła końca, Micah pożegnał się z lekarzem, i podtrzymując Danę, by nie upadła, wyprowadził ją na zewnątrz. Siedzieli na stopniach kompleksu medycznego. Dzień był rześki, niebo błękitne i czyste. Po chodniku szli ludzie, nie zwracając na nich uwagi. Ulicą ciągnął sznur samochodów, jeden lub dwa zatrąbiły głośno. Życie toczyło się normalnie, lecz Micahowi nic już nie wydawało się normalne. Podobnie jak ja, mój brat był wyczerpany. Tak, zdawał sobie sprawę, że do tego dojdzie. Wszyscy o tym wiedzieliśmy. Ale tak samo jak przy łóżku naszej matki, nigdy nie przestaliśmy modlić się o cud. Według racjonalnych przesłanek nie mogliśmy spodziewać się cudu, lecz Dana była naszą siostrą i kochaliśmy ją. To była jedyna rzecz, jaka nam pozostała. Moja siostra nie mówiła nic. Lewa powieka jej opadała, smużka śliny sączyła się z kącika ust. Nie czuła tego, nie miała o tym pojęcia. Micah starł ślinę delikatnie. — Hej, kochanie — powiedział. — Hej — powtórzyła cicho Dana. Nie był to już jej głos. Słowa brzmiały inaczej, jak gdyby mamrotała przez sen.

Micah otoczył ją ramieniem. — Czy rozumiesz, co powiedział doktor? Dana popatrzyła na niego, kręcąc głową. Przypomnienie sobie czegokolwiek przychodziło jej z wielkim trudem. — Żadnych... więcej... leków? — spytała w końcu cichutko. Micah ledwie mógł ją zrozumieć. 342 — Tak, słoneczko, dobrze zrozumiałaś. Żadnych więcej leków. Skończyłaś z tym. Dana wpatrywała się w niego, starając się nadążyć za jego słowami. Mina jej posmutniała, połowa ust wygięła się w pod-kówkę. — A więc to wszystko? Łzy zakręciły się mojemu bram w oczach. W taki sposób siostra pytała go, czy naprawdę jest skazana na śmierć. — Tak, kochanie, to wszystko — powiedział szeptem. Przyciągnął ją do siebie i pocałował w czubek głowy. Dana wsparła się o jego pierś. I po raz pierwszy, od kiedy wykryto u niej raka mózgu, nasza siostrzyczka rozpłakała się. Pod koniec marca, mimo że nie zastosowano chemioterapii, Dana spała coraz więcej i podczas moich odwiedzin spędzałem sam w kuchni długie godziny, czekając, aż się obudzi. W moich myślach kłębiły się wtedy tysiące obrazów — jak wyglądała, będąc dzieckiem, wszystko to, co razem robiliśmy, nasze długie rozmowy. Zostało nam niewiele czasu i

pragnąłem ją obudzić, by spędzić go wspólnie z nią, bardzo chciałem porozmawiać, nigdy jednak nie przeszkodziłem jej w odpoczynku. Wchodziłem tylko do sypialni Dany i kładłem się obok niej na łóżku. Gładziłem delikatnie jej włosy i wspominałem szeptem historie z naszego dzieciństwa albo opowiadałem o Landonie, ale moja siostra nawet nie drgnęła. Oddychała ciężko, z trudem, jak bardzo stary człowiek. Potem wracałem do kuchni i czekałem, aż się obudzi, wyglądając przez okno i błądząc po okolicy niewidzącym wzrokiem. Godziny wlokły się niemiłosiernie. Wieczorami po kolacji siadywaliśmy w salonie. Wpatrywałem się w Danę, koncentrując się na tym, jak wygląda, pragnąc na zawsze zapamiętać jej twarz. Czas zatarł w mojej pamięci obraz mamy, obraz ojca stawał się coraz mniej wyraźny i nie chciałem, żeby stało się tak również w przypadku siostry. 343 Przyglądałem się jej, zwracając uwagę na zarys brody, piwne oczy w złocistej oprawie, piegi na policzkach. W skupieniu wysilałem się, by zobaczyć wszystko, niczego nie przegapić, żeby jej obraz pozostał jak żywy w mojej pamięci. Członkowie rodziny Boba odwiedzali mnie czasami po kolacji. Pewnego wieczoru, w ostatnich dniach kwietnia, macocha Boba, Carolyn, i ja rozmawialiśmy z Daną, gdy moja siostra oznajmiła, że idzie się położyć. Jej stan stale się pogarszał —przeważnie już tylko bełkotała — lecz uśmiechała się połową twarzy i nagle uderzyła mnie myśl, że być

może jest to nasza ostatnia normalna rozmowa. Gdy tylko zamknęły się za nią drzwi, załamałem się i wtuliłem w ramiona Carolyn, płacząc jak bóbr. W maju nastąpiło straszliwe pogorszenie. Dana nie mogła już utrzymać widelca w palcach, musiałem ją karmić. Po upływie tygodnia nie była w stanie chodzić ani mówić. Jeszcze po tygodniu założono jej cewnik i mogła przyjmować wyłącznie płyny. Podczas ostatniej wizyty, w połowie maja, przyjechała ze mną moja rodzina, by się z nią pożegnać. Pamiętam, że w dzień przed wyjazdem zaniosłem Landona do sypialni Dany. Nowotwór nie zdołał dokonać spustoszeń jedynie w jej oczach, które rozbłysły, gdy przytuliłem maleństwo do jej policzka. Przytrzymałem dłoń Dany na skórze dziecka; rozkoszowała się wyraźnie tym doznaniem. Gdy zostaliśmy sami, ukląkłem przy łóżku, ujmując dłoń siostry w moje obie dłonie. Nie chciałem od niej odejść. Wiedziałem w głębi serca, że rozmawiam z nią po raz ostami. — Kocham cię — wyszeptałem. — Jesteś najlepszą osobą, jaką kiedykolwiek znałem — dodałem cicho. Oczy mojej siostry złagodniały. Podniosła z wysiłkiem palec i wskazała nim mnie. — Ty jesteś — wypowiedziała ruchami warg. Nazajutrz Cody i Cole obchodzili swoje szóste urodziny. Wynieśliśmy Danę na dwór i usadowiliśmy w fotelu, żeby 344 mogła na nich patrzeć. Tej samej nocy zapadła w śpiączkę i nigdy już

się nie obudziła. Zmarła trzy dni później. Miała trzydzieści trzy lata. Dana została pochowana obok rodziców. Na pogrzebie było mnóstwo ludzi. I znowu widziałem w tłumie te same twarze, twarze osób, które towarzyszyły również mamie i tacie w ostatniej drodze. W ciągu minionych jedenastu lat widywałem niektórych jedynie na pogrzebach. Wygłaszając mowę pożegnalną nad grobem, opowiedziałem wszystkim o zwyczaju śpiewania sobie nawzajem z Daną w dniu naszych urodzin. Powiedziałem, że gdy o niej myślę, wciąż słyszę jej śmiech, czuję jej optymizm, jej wiarę. Że moja siostra była najmilszą osobą, jaką w życiu znałem, i że świat stał się znacznie smutniejszym miejscem, odkąd jej zabrakło. I na koniec poprosiłem, by zapamiętali moją siostrę uśmiechniętą, tak jak ja ją zapamiętałem, bo choć została pochowana obok swoich rodziców, najlepsza jej cząstka na zawsze pozostanie żywa w sercach nas wszystkich. Micah był w swoim życiu na trzech pogrzebach. Po skończonym nabożeństwie staliśmy w milczeniu nad grobem, przyglądając się kwiatom pokrywającym trumnę. Objął mnie ramieniem. Wszystko zostało już powiedziane. Nie mogliśmy nawet płakać. Nie pozostała nam już ani jedna łza. Czułem na sobie spojrzenia zgromadzonych. Wyczuwałem ich rozpacz. Wyczuwałem ich myśli — że jesteśmy zbyt młodzi, że to niesprawiedliwe, iż straciliśmy ich wszystkich. I przyznawałem im rację. I dokuczała mi samotność. Gdy stałem obok Micaha, zaświtało mi nagle w głowie, że z całej rodziny pozostaliśmy już tylko my. Tylko my

dwaj. Bracia. 345

Rozdział 17 Tromsø, Norwegia 13—14 lutego Nazajutrz po południu przybyliśmy do Tromsø, malowniczego nadmorskiego miasta w Norwegii, pięćset kilometrów na północ od północnego kręgu polarnego. Na tej szerokości geograficznej niebo robiło się już granatowe, ale zdziwiłem się, że jest zaledwie chłodno, a nie zimno. Choć od bieguna północnego dzieliło nas tylko około tysiąca pięciuset kilometrów, przybrzeżne wody ocieplał Golfsztrom, dzięki czemu zimy były tu cieplejsze niż w innych norweskich miastach, położonych bardziej na południe. Wsiedliśmy do autokarów i ruszyliśmy przez miasto. Tromsø leży wśród gór i ziemię pokrywa warstwa śniegu, sprawiając,

346 że miasteczko wygląda jak z bożonarodzeniowej kartki. Gdy dotarliśmy do hotelu, niebo było już kompletnie czarne. Spojrzałem na zegarek — dochodziła czwarta. Natychmiast po zameldowaniu się, poszedłem do hotelowego komputera, żeby wysłać e-mail do Cathy. Robiłem to regularnie. Z powodu różnic czasowych częstokroć łatwiej było nawiązać z nią kontakt w taki sposób. Napisałem list, zdając kolejną relację. Następnie, mimo otaczających miasto gór i zachmurzonego nieba, co z pewnością ogranicza zasięg telefonu satelitarnego, spróbowałem do niej zadzwonić. Zastałem ją w domu. Przez ostatnie trzy tygodnie rozmawiałem około dziesięciu razy, rzadko powyżej kilku minut. Chociaż Cat zdawała sobie wcześniej sprawę, że będzie jej bardzo ciężko, gdy wyjadę, żadne z nas chyba nie przewidziało dokładnie jak ciężko. Poznawałem po jej głosie, że jest po prostu wykończona. Gdy wróciłem do pokoju, Micah leżał na łóżku, czytając. Podniósł na mnie wzrok. — Długo cię nie było. — Och, właśnie rozmawiałem z Cat — wyjaśniłem. — Jak ona się miewa? Nie może się doczekać, kiedy już będzie cię miała w domu? — Można tak powiedzieć. Moja nieobecność nieźle dała jej się we znaki. — A co się stało?

— Była chora i dzieciaki były chore. Prawie przez cały czas od mojego wyjazdu. — Naprawdę? — Policz sobie... pięcioro dzieci i ona. Musiała poradzić sobie z siedmioma przeziębieniami, pięcioma grypami, trzema zapaleniami zatok. Każdego dnia w ciągu ostatnich trzech tygodni chorych było troje dzieci, wszystkie marudzące i płaczące. I wyobraź sobie, że udało jej się zabrać je wszystkie na wycieczkę na narty. Żeby tam dotrzeć, musieli jechać siedem godzin. 347 Micah skrzywił się. — Siedem godzin? Samochodem z chorymi dziećmi? — Nie do wiary. — Nie potrafię nawet sobie tego wyobrazić. — Milczał przez chwilę, po czym spytał: — Założę się, że nie była w najlepszym humorze, co? — Prawdę mówiąc, miała chyba całkiem niezły nastrój. — Twoja żona jest stuknięta. Oczywiście w pozytywnym sensie. Ale bez wątpienia ma bzika. Ja nie znoszę, kiedy dzieci się mazgają. Ten dźwięk kojarzy mi się ze skrobaniem paznokciami o szkolną tablicę. — Micah pokręcił głową i uśmiechnął się szeroko. — Rany, to wstyd, że ty sobie podróżujesz po świecie, zamiast być przy niej i pomagać. — Tak, zdecydowanie wstyd. — Gdybyś tylko mógł to przewidzieć, prawda? — Właśnie. Pewnie bym nie pojechał. Micah parsknął śmiechem.

— Czy kazałeś jej dopilnować, by wszystkie dzieci były zdrowe, kiedy wrócisz do domu? — Jeszcze by mnie zabiła. Micah roześmiał się ponownie. — Christine też by mnie zabiła. Wybieracie się na urlop za dwa tygodnie? Tylko we dwoje, prawda? Pokiwałem głową. — Tak. Spędzimy kilka dni, odpoczywając na plaży. — Wiesz, że to twoja żona zadecyduje, co będziecie robili przez cały urlop. — Och, wiem. Już to przerabiałem. — To znaczy, zaplanuje wszystko w każdym szczególe — dodał z naciskiem. — Zamiast pływać z akwalungiem, godzinami będziesz zmuszony oglądać w sklepach dziecinne ciuszki. I będzie cię pytała, czy bardziej podoba ci się bluzeczka z różowym króliczkiem, czy też z żółtą kaczuszką, a ty musisz zachowywać się tak, jak gdybyś się nad tym poważnie zastanawiał. 348 — Wiem. — I będziesz musiał traktować ją jak królową i udawać, że się świetnie bawisz. — Wiem. — Prawdę mówiąc, będziesz musiał prawie się płaszczyć. — Wierz mi, wiem o tym doskonale. — Wzruszyłem ramionami. — Ale tylko tak jest fair.

— Ach, te kompromisy, na które trzeba iść — rzekł z uśmiechem Micah. — Czyż małżeństwo nie jest wspaniałą instytucją? Wieczorem pojechaliśmy kolejką linową na jeden z górskich szczytów w okolicach Tromsø. Na szczycie udaliśmy się do schroniska na wysokogórskie przyjęcie koktajlowe. Przez okna ciągnące się wzdłuż dwóch ścian widzieliśmy światła miasta, migoczące w ciemności. Za oknami w powietrzu wirowały płatki śniegu. Wydawało się nierealne, że zaledwie przed kilkoma dniami ociekaliśmy potem w Etiopii, Indiach i Kambodży. Był to nasz przedostatni wieczór w podróży i ludzie zaczynali wymieniać się numerami telefonów i adresami. Wszyscy byli zmęczeni, lecz w dobrych nastrojach. Nie chciało się nam wierzyć, że wycieczka dobiega końca. Zamiast gawędzić z innymi, usiedliśmy z Micahem przy oknie. Byliśmy w refleksyjnym nastroju. Obserwując płatki śniegu, rozmawialiśmy o tym, co widzieliśmy, o miejscach, w których byliśmy i które chcielibyśmy jeszcze raz zobaczyć — obaj umieściliśmy Machu Piechu na samej górze naszej listy — o tym, jak bardzo cieszymy się na spotkanie z naszymi rodzinami. Po chwili Micah zmierzył mnie badawczym spojrzeniem. — A jak Ryan radzi sobie ostatnio? — Dobrze. Na ostatnim wykazie ocen miał dwa dobre i resztę bardzo dobrych. — I jest w trzeciej klasie?

349 — Tak. — Ma więcej kolegów? — Jest we wspaniałej klasie — odparłem — i w tej samej grupie od zerówki. Dzieciaki przyzwyczaiły się do niego. I lubią go. To miłe. A czasami też zabawne... jeśli spytasz dzieci, jak Ryan sobie radzi, wszystkie jak jeden mąż odpowiadają, że jest najbystrzejszy w całej klasie. — Bawi się już jak inne dzieci? — Coraz lepiej. Wciąż jeszcze ma trudności w kontaktach z rówieśnikami, w prowadzeniu zwyczajnej rozmowy. Radzi sobie, jeśli rozmawiasz z nim o tym, co go interesuje, ale na razie nie jest zbyt dobry w przekomarzaniu się lub pogaduszkach o wszystkim i o niczym. Myślę jednak, że częściowo sprawa polega na tym, że jest nieśmiały. Nie wiem, czy wynika to z jego kłopotów, czy po prostu taką ma naturę. To jedno z pytań, na które nie ma odpowiedzi. — Przeszliście z nim długą drogę. To zdumiewające, jak znaczne zrobił postępy. Za każdym razem, gdy go widzę, dostrzegam nowe korzystne zmiany. — Dzięki — powiedziałem. — Wiem, że droga była rzeczywiście długa, lecz szczerze mówiąc, czasami prawie nie pamiętam, w jak złym był kiedyś stanie. Skupiamy się na przyszłości... wiesz, pracujemy nad sztuką prowadzenia rozmowy, nad rozumieniem czytanego tekstu i tak dalej. To bywa frustrujące. Musisz zawsze wymyślać nowe sposoby

trafienia do niego... nie sprowadza się to wyłącznie do prostych poleceń. — Ryan bardzo wiele osiągnął, Nick. To, co Cathy i ty zrobiliście, jest godne podziwu. Mówię serio. — Dzięki — powtórzyłem. — Czy w końcu wiadomo, co mu dolega? Pokręciłem przecząco głową. — Nie. Mamy pewne podejrzenia, ale nigdy nie będziemy mieć pewności. Cathy uważa, że to dysfunkcja analizatora słuchowego... Ryan nie może zrozumieć dźwięku... ale ja nie 350 jestem przekonany. Przeczytałem wszystko o tym zaburzeniu i jeśli Ryan rzeczywiście cierpi na nie, byłby to najcięższy przypadek, na jaki się natknąłem. Myślę, że może być to część problemu, lecz przypuszczam, że jest również dzieckiem autystycznym. Ale, jak już powiedziałem, nie sądzę, byśmy kiedykolwiek dowiedzieli się z całą pewnością. — Westchnąłem głęboko. — Nie ustajemy jednak w wysiłkach i Ryan czyni postępy. Jestem zdania, że będzie mógł prowadzić normalne życie, że pójdzie na studia, ożeni się i będzie popełniać podobne błędy jak my wszyscy. Jest na dobrej drodze. Nie dotarł jeszcze do mety, ale jest na dobrej drodze. A my się nie zniechęcimy Czasami jednak... Zawahałem się. Micah popatrzył na mnie. — Co czasami? — Zastanawiam się, dlaczego nas to spotkało. Tyle przeszliśmy z

mamą, tatą i Daną. Za wiele tego było. Za ciężko. To tak, jak gdybym nie mial dość wyzwań i Bóg dał mi jeszcze jedno. — Umilkłem. — Czy wiesz, co zawsze powtarzam Milesowi i Ryanowi? Micah uniósł brwi. — Ryanowi mówię, że Bóg dał mu brata takiego jak Miles, żeby mógł zrozumieć, iż wszystko jest możliwe i można być dobrym we wszystkim. Milesowi zaś mówię, że Bóg dał mu Ryana, żeby mógł nauczyć się cierpliwości, wytrwałości oraz tego, jak przezwyciężać trudności. Micah uśmiechnął się. — To miłe. Wzruszyłem ramionami. Owszem, to dobra lekcja, lecz w głębi serca zawsze życzyłem sobie, bym nie musiał tego mówić. Micah położył mi dłoń na ramieniu. — Ja wiem, dlaczego Bóg dał Ryana tobie i Cat. — Tak? — Tak. — Dlaczego? Bo chciał wypróbować moją wiarę? 351 — Nie — odparł cicho Micah. — Dlatego że nie wszyscy rodzice dokonaliby tego, co wy oboje. Dał wam Ryana, bo wiedział, że jesteście wystarczająco mądrzy i silni, by mu pomóc. Ryan mógłby być stracony, gdyby trafił do kogoś innego. Przez długą chwile, siedzieliśmy w milczeniu. Płatki śniegu tańczyły jak w transie i zaczęły pokrywać parapety okienne. Myślałem o Ryanie i

jego zmaganiach, o wszystkim, przez co przeszedł. Tak, czynił postępy dzięki pracy, którą wykonaliśmy oboje z Cat. I tak, byłem pewny, że poradzi sobie w przyszłości. A jednak mimo tej pewności czułem ściskanie w gardle i szczerze mówiąc, nie bardzo wiedziałem, jaka jest tego przyczyna. Nasz wieczór w schronisku zakończył się dość wcześnie i namówiliśmy z Micahem kilku innych uczestników wycieczki na wypad do jednego z pubów w Tromsø. Nawiasem mówiąc, w Tromsø jest wiele pubów. Kiedy w takim stosunkowo małym mieście przez osiemnaście godzin na dobę panuje ciemność, nie ma zbyt wielkiego wyboru, jeśli człowiek chce się spotkać z przyjaciółmi. Szybko przekonaliśmy się, że Norwegowie są jednymi z najbardziej przyjaznych ludzi na świecie. Gdy tylko znaleźliśmy stolik, miejscowi otoczyli nas i słuchali opowieści o naszej podróży, która się właśnie kończyła. Pytali nas o imiona, o to, co robimy, jak nam się podoba ich miasto. Proponowali, że postawią nam drinka, i informowali nas z podnieceniem, że wieczorem będzie karaoke. Niektórzy traktowali karaoke bardzo poważnie i stopniowo bar zaczął zapełniać się ludźmi, którzy przyszli tu po prostu pośpiewać. A ja myślałem, że karaoke przestało być popularne wiele lat temu. Rzeczywiście dużo wiem. Nigdy nie śpiewałem karaoke. Nigdy nie chciałem śpiewać karaoke, przede wszystkim dlatego, że śpiewam okropnie. Micah zresztą też. I jak się ostatecznie okazało, również pozostali uczestnicy wycieczki. 352

A jednak śpiewaliśmy. Stopniowo przekonaliśmy się do pomysłu, by wystąpić dla Norwegów. Przekazywaliśmy sobie mikrofon w tę i z powrotem, śmiejąc się, kiedy przychodziła kolej na kogoś innego. Robiliśmy to przez kilka godzin i w sumie był to jeden z najsympatyczniejszych wieczorów (obok Ayers Rock), jakie spędziliśmy podczas wycieczki. Był duży wybór piosenek, łącznie z „Coward of the County" Kenny'ego Rogersa, co wywołało u Micaha i u mnie atak śmiechu. Musiał to być omen, wywrzeszczeliśmy więc tę piosenkę na całe gardło. Zaśpiewaliśmy również „Greased Lightning" z filmu Grease, starając się zrekompensować nasze fałszowanie żywiołowym tańcem. Poruszaliśmy się jak John Travolta, jak zawodowi tancerze na Broadwayu, jakbyśmy tańczyli przez całe życie, i kiedy skończyliśmy, ludzie nagrodzili nas oklaskami, gwizdami i okrzykami. Spytaliśmy później jednego z uczestników wycieczki, co naprawdę sądzi o naszym występie. Milczał przez chwilę, po czym odpowiedział: — Pamiętacie wyjce w Gwatemali? "Wyglądaliście zupełnie jak one. Jak już mówiłem, ogólnie rzecz biorąc, był to fantastyczny wieczór. Zarwana noc sprawiła, że nazajutrz ledwie zwlekliśmy się z łóżek wczesnym rankiem. Zmęczeni i półprzytomni powędrowaliśmy do muzeum w Tromsø. Tam uraczono nas długimi wykładami na temat mis i dzbanów. Po wizycie w muzeum udaliśmy się na przejażdżkę po okolicy saniami z psim zaprzęgiem. Wszędzie, we wszystkich kierunkach, rozciągały się nisko położone wzgórza i drzewa. W oddali ośnieżone

szczyty częściowo kryły się w chmurach. 353 Powietrze było rześkie i włożyliśmy zimowe kombinezony, które mogliśmy naciągnąć na ubrania. Żeby dotrzeć do sań, musieliśmy zejść łagodnym zboczem wzgórza. Mieliśmy do wyboru spacer lub zjazd po śniegu na dętce. Większość osób zeszła. Micah i ja zjechaliśmy na dętkach. Jakieś pięćdziesiąt razy. Załadowano nas na sanie po trzy osoby. Micah i ja jechaliśmy razem z Jill, lekarką. Gdy czekaliśmy, zaznajomiono nas z psami. Były to husky, ale mniejsze, niż sobie wyobrażałem, ważyły może około dwudziestu pięciu kilogramów. Były przyjaźnie nastawione, głaskanie sprawiało im wyraźną przyjemność, odwzajemniały się lizaniem naszych kombinezonów. Poganiaczka, kobieta w średnim wieku — zajęła kiedyś piąte miejsce w alaskich wyścigach psich zaprzęgów Iditarod — nie tylko szkoliła psy, lecz była właścicielką niemal całego otaczającego nas terenu. Organizowanie przejażdżek pozwalało jej codziennie trenować zwierzęta. A one to uwielbiały. Gdy tylko poganiaczka zrobiła krok do przodu, psy zaczęły się niecierpliwić i ujadać. Spodziewałem się, że kobieta zawoła: „Jazda!", ona jednak powiedziała tylko — tonem nie głośniejszym niż w zwykłej rozmowie — coś, co brzmiało jak „het". Husky zaczęły ciągnąć i sanie ruszyły; psy biegły przed siebie, rozglądając się dookoła.

Jest kilka rzeczy, które powinniście wiedzieć o jeździe saniami zaprzężonymi w psy Po pierwsze, jedzie się powoli, sanie trzęsą i mają twarde oparcie. Po drugie, siedzi się w taki sposób, żeby człowiek czuł jazdę całym sobą. I na koniec, chwalenie się, że człowiek jeździł w Norwegii saniami ciągnionymi przez psy, które kiedyś brały udział w wyścigu Iditarod, jest większą frajdą niż sama jazda. Ale przejechaliśmy się. I zrobiliśmy mnóstwo zdjęć. A teraz, kiedy jestem na jakimś przyjęciu, mówię na przykład: — Tak, pamiętam, jak pewnego razu jechałem saniami z psim zaprzęgiem w norweskich Alpach... trenowałem psy do 354 Iditarod... ciężka praca... wirujący śnieg zalepiał mi oczy... mój pies lider okulał, ale dzielnie prowadził zaprzęg... twarz zdrętwiała mi z zimna... pamiętam, jak myślałem... Pauza. To nawet lepsze od historyjki: — Pamiętam, jak kiedyś jechałem na słoniu do starożytnej fortecy Amber w Dżajpurze... żar lał się z nieba... słoń niemal padał ze zmęczenia, gdy pokonywaliśmy ostatnie wzniesienie... pamiętam, jak myślałem... Po przejażdżce saniami przyłączyliśmy się do naszych towarzyszy podróży pod namiotem. Podawali tam gulasz z renifera, gotowany nad ogniskiem. Namiot był zadymiony, ale ciepły, a jedzenie pachniało kusząco, zwłaszcza po takim poranku. Niestety poinformowano nas, że z powodu coraz grubszej pokrywy

chmur nasze szanse na zobaczenie zorzy polarnej są niemal równe zeru. Dowiedzieliśmy się, że w rzeczywistości północna zorza polarna jest rzadka w zimie. Przeżyliśmy z Micahem duże rozczarowanie, ponieważ to właśnie jej obejrzenie było głównym celem pobytu w Tromsø. Zaproponowano nam w zamian zwiedzenie jeszcze jednego muzeum, lecz obaj z Micahem mieliśmy już muzeów po dziurki w nosie. Woleliśmy spędzić resztę popołudnia na spacerze po ulicach Tromsø, rozmowie i podziwianiu widoków. — Czy zastanawiałeś się kiedyś, dlaczego coś dzieje się tak a nie inaczej? — spytał mnie ni stąd, ni zowąd Micah. — Przez cały czas — odparłem, wiedząc dokładnie, do czego pije. — Większość moich przyjaciół nie straciła nikogo bliskiego. — Ani moich. Cat również. — Dlaczego tak jest? 355 — Kto to wie. Bardzo chciałbym móc ci to wyjaśnić, ale nie mogą. 1 Micah wepchnął ręce do kieszeni. — Czy zwróciło twoją uwagę, że ludzie uważają nas teraz za ekspertów od śmierci? Ilekroć u kogoś ze znajomych ma ktoś umrzeć, to ów znajomy czy znajoma zawsze dzwoni do mnie, żeby porozmawiać. Czy u ciebie jest podobnie? — Identycznie — odrzekłem. — I co na to odpowiadasz? — To zależy.

— Ja nigdy nie wiem, co im powiedzieć. Chodzi mi o to, że nie ma takich słów, którymi mógłbyś sprawić, że ktoś przestanie cierpieć. Częstokroć mam ochotę walnąć im prawdę prosto z mostu. Powiedzieć, że przez trzy miesiące człowiek czuje się gorzej niż można to sobie wyobrazić, i musi się z tym borykać. Że po sześciu miesiącach ból jest nieco łagodniejszy, lecz człowiek wciąż cierpi. I nawet po latach w dalszym ciągu myśli z ogromnym smutkiem o osobie, którą stracił. I nie przestaje nigdy za nią tęsknić. — I dlaczego im tego nie mówisz? — Ponieważ nie to pragną usłyszeć. Pragną usłyszeć, że wszystko będzie dobrze. Że ból minie. Ale on nie mija. Nigdy nie minie. Poza tym nie możesz mówić takich rzeczy, kiedy rana jest jeszcze świeża. To byłoby tak, jak gdybyś posypywał ranę solą, a przecież nie wolno tego robić ludziom. Toteż mówię to, co chcą usłyszeć. — Umilkł. — Czego nauczyły cię te wszystkie straty? — Że to boli, lecz życie musi toczyć się dalej. — Ja też się tego nauczyłem. Ale wiesz, wolałbym, żeby to nastąpiło znacznie później. — Ja również. — I wiesz, czego jeszcze się dowiedziałem? — ciągnął Micah. — No czego? — Że następuje pewnego rodzaju kumulacja. Śmierć zarów356 no mamy, jak i taty była ciężkim przeżyciem, ale gdy straciliśmy

oboje, miałem uczucie, jak gdyby nie była to tylko podwójna strata, lecz znacznie większa. A później, kiedy umarła Dana... wcale nie było tak, jakbyśmy stracili troje ludzi, których kochaliśmy. To tak, jakbyśmy stracili niemal wszystko. — Micah pokręcił głową. — Po czymś takim... no cóż, jeśli nawet próbujesz jakoś się z tym uporać... i pozornie dajesz sobie radę... w głębi duszy jesteś wrakiem człowieka, choć możesz o tym nie wiedzieć. Dopiero po pewnym czasie uświadamiasz sobie, że wciąż zmagasz się ze wszystkim, co się wydarzyło. Poklepałem go po ramieniu. — Znowu masz mnie na myśli? — Nie, nie tylko ciebie — wyjaśnił. —- Siebie również. Jak powiedziałeś, po prostu inaczej reagujemy na stratę. Po śmierci naszej siostry Micah się zmienił. Zachowywał się tak, jak gdyby nagle z pełną ostrością zdał sobie sprawę, jak kruche jest życie i jak naprawdę cenny jest czas. W rezultacie uczynił świadomy wysiłek, by swoje własne życie uprościć, chcąc wyeliminować niepotrzebny stres. Nie interesował go już sukces w ogólnie przyjętym rozumieniu, zaczął oczyszczać swoje życie z rzeczy materialnych. Doszedł do przekonania, że żyć to znaczy być, a nie mieć, i chciał smakować każdą chwilę. Zrozumiał wreszcie, że życie może skończyć się w każdej chwili i lepiej być szczęśliwym niż zaharowanym. Zaczął wyprzedawać swoje rzeczy, pozbywać się rupieci. W ciągu dwóch miesięcy sprzedał obydwie firmy i spieniężył akcje. Sprzedał też łódź i dżipa. Poświęcił się na nowo rodzinie, a kiedy zadzwonił do mnie,

wyjaśnił mi swoje rozumowanie w następujący sposób: — Im więcej masz, w tym większym stopniu stajesz się niewolnikiem. Mam już tego dość. Mam dość zajmowania się 357 wszystkim. Mam dość tego, że ciągle coś się psuje i muszę to naprawiać. To dodatkowy stres i szczerze mówiąc, pozwalam sobie trochę odpocząć. Ostatecznie zatrzymał rzeczy podstawowe — dom, samochód i meble. Ze sprzedaży firm uzyskał aż nadto pieniędzy, by wystarczyło mu na wywiązywanie się z comiesięcznych zobowiązań — przez wiele lat, gdyby to było konieczne — i przez następne osiem miesięcy nie robił kompletnie nic, co mogłoby przysporzyć kłopotów. Pod pewnymi względami przypominał znowu młodzieńca, jakim był w latach studenckich. Wyjeżdżał na biwaki i piesze wędrówki, w lecie na spływy tratwą, a gdy tylko spadł śnieg, zjeżdżał na desce snowboardowęj w górach. Wyjechał z Christine do Puerto Vallarta. Odwiedzał Cody'ego i Cole'a na ranczu. Zaczął znowu regularnie trenować i wstąpił do drużyny halowej piłki nożnej. Dokładał starań, by widywać się ze mną jak najczęściej. Kiedy miałem spotkanie w Los Angeles, mój brat przylatywał, by spędzić ze mną kilka dni. Gdy jesienią tego samego roku trasa mojej podróży promocyjnej zahaczyła o Sacramento, razem ze mną uczestniczył we wszystkich imprezach. Sześć miesięcy po śmierci naszej siostry, w grudniu, Micah przyjechał do mnie do Karoliny Północnej z Christine oraz ze swoją pasierbicą Alli. Odwiedził nas również Bob z

Codym i Cole'em. Nasze trzy rodziny wybrały się razem do Nowego Jorku i staliśmy na szczycie World Trade Center, podziwiając panoramę miasta niecałe dziewięć miesięcy przed dniem, gdy wieże zamieniły się w kupę gruzu. Trzy tygodnie po powrocie z Nowego Jorku Micah zadzwonił do mnie. Były to moje urodziny i ledwie zdążyłem podnieść słuchawkę, zaczął śpiewać dla mnie, tak jak to zawsze robiła Dana. Słuchałem z zamkniętymi oczami, przypominając sobie dawne czasy. — Chyba teraz ja będę musiał to robić dla ciebie — powiedział, gdy skończył. — Rozumiesz, tradycja. 358 Uśmiechnąłem się. Brakowało mi siostry, lecz byłem wdzięczny bratu. — Dzięki, Micah. — Nie ma za co, braciszku. Mój brat zmienił się także pod jeszcze jednym względem. Chociaż chodził do kościoła, uczestniczył w nabożeństwach raczej sporadycznie, z biegiem czasu coraz rzadziej. A gdy już tam poszedł, siedział w kościelnej ławce i nie czuł nic. Po śmierci naszej siostry Micah stracił wiarę. Ja też uświadomiłem sobie raptem, jak bardzo kruche jest życie i jak cenna jest każda chwila. I choć pod wieloma względami byliśmy do siebie podobni, moja reakcja była dokładnie odwrotna. Doszedłem do wniosku, że skoro życie może skończyć się w każdej

chwili, powinienem być przygotowany na każdą ewentualność. Chciałem mieć pewność, że moja rodzina będzie zabezpieczona, niezależnie od tego, co zdarzy się w przyszłości. Wyznaczyłem sobie cele, a ponieważ zegar tykał, trzeba było się spieszyć i osiągnąć je, zanim nadejdzie nieuniknione. Nagle okazało się, że nie ma czasu do stracenia. Musiałem jak najszybciej się przygotować, musiałem pracować. Musiałem iść naprzód. Niecałe dwa tygodnie po pogrzebie Dany zacząłem pracować nad powieścią Na zakręcie, zainspirowaną losem mojego szwagra Boba. Była to historia młodego wdowca z dzieckiem. Zmuszałem się do siedzenia przy komputerze od rana do wieczora, żeby ją skończyć. Tamtej jesieni odbyłem podróż po Europie i Stanach, promującą Na ratunek, a gdy tylko zakończyła się redakcja Na zakręcie, na początku dwa tysiące pierwszego roku, rozpocząłem pisanie Anioła stróża, powieści, która, jak do tej pory, jest najdłuższa i stanowiła dla mnie największe wyzwanie. Powoli praca nad książką zaczęła mnie pochłaniać. 359 Przez ostatnie jedenaście lat tak przywykłem do ciągłego stresu, że nie potrafiłem bez niego funkcjonować. Od tamtej chwili liczba spraw, które miałem na głowie, nieustannie rosła. W styczniu dwa tysiące pierwszego roku dowiedzieliśmy się, że Cat znowu jest w ciąży. Kilka miesięcy później okazało się, że ciąża jest mnoga i że urodzą się nam dwie córeczki. Po trzech chłopcach było to zdecydowanie ekscytujące, a fakt, że na świat miały przyjść bliźniaczki, wydawał się uzasadniony, jeśli

weźmiemy pod uwagę nagłe przyspieszenie tempa życia. Stałem się mistrzem planowania — zagospodarowana została każda minuta dnia. Nie mogłem tracić czasu, nawet kiedy nie pracowałem, ponieważ moje obowiązki nie kończyły się na pracy. Żeby zrealizować wszystkie plany, poszufladkowałem moje życie —jeśli nie pracowałem, byłem ojcem lub mężem i koncentrowałem się na obydwu tych dziedzinach równie intensywnie jak na pisaniu. W taki sam sposób, jak szukałem kiedyś aprobaty rodziców, teraz pragnąłem zyskać aprobatę rodziny. Nie umiałem być zwyczajnym tatą, starałem się być supertatą — trenowałem drużyny piłkarskie, byłem obecny na ćwiczeniach gimnastycznych, pomagałem w odrabianiu lekcji, grałem w piłkę, a podczas weekendów pływałem z chłopcami łódką, chodziłem z nimi na plażę, kąpałem się w morzu. W dalszym ciągu swobodnie ćwiczyłem z Ryanem — nie potrzebował już ćwiczeń intensywnych — i co wieczór bawiłem się z Landonem na dywanie. Próbowałem być najlepszym mężem, pomagać w domu i jednocześnie bezustannie zabiegać o względy żony, dbać o romantyzm w naszych stosunkach. Jakimś cudem udało mi się zdobyć czarny pas w taekwondo, podnosiłem ciężary i codziennie biegałem. I czytałem sto książek rocznie. Sypiałem niespełna pięć godzin na dobę. Nie wszystkie wiadomości były złe. Wiosną dwa tysiące pierwszego roku zadzwonił telefon. Gdy podniosłem słuchawkę, usłyszałem podniecony głos Micaha. 360

— Christine jest w ciąży — oznajmił. — Właśnie się dowiedzieliśmy. — Moje gratulacje — powiedziałem szczerze. — Kiedy dziecko ma się urodzić? — W styczniu — odparł. — Tak jak Landon. Bliźniaczki będą miały zaledwie kilka miesięcy, kiedy przyjdzie na świat nasza córeczka. Kuzyneczki będą się wspaniale razem bawić, gdy trochę podrosną. Kiedy Cat ma termin? — Pod koniec sierpnia. Jak się trzyma Christine? — Na razie świetnie. Nie wiedziałaby, że jest w ciąży, gdyby nie zrobiła sobie w domu testu ciążowego. — To cudownie — rzekłem z entuzjazmem. — Ale uprzedzam cię, to całkowicie zmieni twoje życic. — Wiem. Nie mogę się doczekać. — Jesteś na to przygotowany? Na ojcostwo? — Oczywiście, że tak. Wychowuję Alli od drugiego roku życia. — Z dzieciakami w tym wieku jest już łatwiej. Zobaczysz, jak to wygląda, kiedy ma się w domu noworodka. To zupełnie co innego. — Może chcesz mi udzielić kilku rad? Skoro ja jestem nowicjuszem, a ty doświadczonym człowiekiem? — Proszę bardzo — odpowiedziałem. — Pod koniec ciąży obejrzyjcie wszystkie filmy, jakie się tylko da. — Dlaczego? — Ponieważ nie obejrzycie żadnego przynajmniej przez rok. — Owszem, obejrzymy. Christine uwielbia filmy.

— Zaufaj mi — ostrzegłem go. — Nic tak nie zmienia stylu życia jak narodziny dziecka. —- Tak, tak — rzekł lekceważąco. Mimo woli uśmiechnąłem się w duchu. Wkrótce sam się przekona. — Micah? — Słucham? — Jeszcze raz wam gratuluję. Wszystko się zmienia, ale jest to zmiana na lepsze. 361 — Dzięki, braciszku. — Umilkł. — Zaraz, zaraz, jeszcze jedno. — Cat prosiła, bym ci to powiedział. — O co chodzi? — Przestań pracować tak ciężko. — Przestanę, kiedy ty zaczniesz znowu chodzić do kościoła. Obaj wybuchnęliśmy śmiechem. — Wspaniale — powiedziałem. — Jestem szczęśliwy z powodu ciebie i Christine. — Ja też jestem szczęśliwy. Nie słuchałem brata. Ani żony. Wczesnym latem dwa tysiące pierwszego roku, rok po śmierci mojej siostry, Cathy była w zaawansowanej ciąży z bliźniaczkami i musiałem wziąć na siebie jeszcze więcej obowiązków, nie mogła bowiem nadążyć za uczącym się chodzić dzieckiem ani za starszymi chłopcami. Żeby wszystkiemu podołać, musiałem wygospodarować czas kosztem snu.

Przez całe lato nie sypiałem dłużej niż trzy godziny na dobę i choć czułem się jak zombi, kiedy gramoliłem się rano z łóżka, spiesznie nalewałem sobie filiżankę kawy i rozpoczynałem mto dzień. I tak to się toczyło. Praca. Pilnowanie starszych chłopców. Zajmowanie się Landonem. Sprzątanie domu. Szybciej, szybciej, szybciej. Jakoś udawało mi się to ciągnąć. Ale takie tempo nie jest normalne ani rozsądne. Z czegoś trzeba było rezygnować, a w moim wypadku był to nie tylko sen, lecz zwyczajne chwile „przestoju" podczas dnia. Żadnych leniwych poranków, kiedy człowiek pozwala sobie na dłuższy sen, żadnych partyjek pokera z przyjaciółmi, żadnego oglądania programów sportowych w telewizji. Łykałem w pośpiechu lunch i kolacje. Przez pewien czas nic stanowiło to dla mnie problemu, ponieważ napięty rozkład zajęć dawał mi poczucie, że panuję nad moim życiem. Zajmowałem się wszystkim, czym trzeba. Jednakże to ów ścisły harmonogram zaczął rządzić mną. Po trochu zapo362 minałem, jak się odpoczywa. Co gorsza, zaczynałem uważać, że nie zasługuję na odpoczynek. Dopóki nie skończę................ (proszę wypełnić puste miejsce). Ale nic nigdy nie było dokończone. Zawsze była jeszcze jedna strona do napisania, jeszcze jedna powieść do ukończenia, jeszcze jedno miasto w planie trasy promocyjnej, jeszcze jeden wywiad do udzielenia. Dzieci potrzebowały mojej uwagi, niezależnie od tego, ile czasu poświęciłem im

poprzedniego dnia. W domu zawsze znajdowało się coś więcej do zrobienia. Nie o to chodziło, że byłem nieszczęśliwy — nigdy nie lubiłem nudy — i tempo życia nie wykańczało mnie fizycznie. Ale uświadomiłem sobie w końcu, że brak chwili luzu źle na mnie wpływa umysłowo i emocjonalnie. Codziennie rano budziłem się z uczuciem, że mam zaległości, Mimo że starałem się jak mogłem, powoli ogarniało mnie poczucie, że zawodzę. Kiedyś robiłem to wszystko z ochotą, lecz stopniowo zacząłem traktować jako przymus, brak możliwości wyboru. Mówię to z perspektywy czasu. Wtedy szczegóły przesłaniały mi istotę rzeczy. Wiedziałem jedynie, że budzę się z nieprzyjemnym uczuciem strachu. Ledwie zdążyłem otworzyć oczy, myślałem gorączkowo o tym, co muszę zrobić i że uda mi się to wyłącznie wtedy, gdy natychmiast wstanę i wezmę się do roboty Moje życie było długą listą spraw do załatwienia i zamiast zwolnić tempo i robić to, co w mojej mocy, zawijałem rękawy, zaciskałem zęby i pracowałem jeszcze ciężej. I nie byłem nieszczęśliwy z tego powodu. Próbowałem znaleźć zabawne strony całej sytuacji, Nie straciłem poczucia humoru, potrafiłem się śmiać. Ludzie często zwracali uwagę, że wydaję się pełen optymizmu i że zawsze jestem uśmiechnięty. Jednakże powoli moje życie stawało się kieratem, a ja nie umiałem w żaden sposób tego powstrzymać. Tamtego lata jak zwykle rozmawialiśmy z Micahem regularnie przez telefon. Nasze rozmowy — po relacji, jak czują się 363 nasze ciężarne żony — zwykle przebiegały według poniższego

schematu: — Co słychać? — pytał na przykład Micah, ja zaś zaczynałem opowiadać mu, co zaplanowałem. Kiedy już wymieniłem wszystko, mój brat nie odzywał się przez chwilę. — Wobec tego, kiedy sypiasz? — Jak trafia się okazja — odpowiedziałem. Co dziwne, odczuwałem z tego powodu dumę, jak gdyby było to godne podziwu. — To głupie-— parsknął. — Musisz spać. I musisz mieć czas dla siebie. Zwariujesz, jeśli tego nie uwzględnisz. Czy nie nauczyłeś się dotąd, jak ważna jest równowaga? Całe zyciej polega na zachowywaniu równowagi, a twoje życie jest cał-\ kowicie jej pozbawione. — Nic mi nie będzie. — Słyszę, że jesteś spięty. — Tylko zapracowany. Naprawdę świetnie się czuję — zapewniłem go. — A jak tam u ciebie? — Po prostu żyję jak chcę. Wstaję, kiedy mam ochotę, czytam gazetę. Trochę ćwiczę, koło południa wskakuję pod prysznic, a potem zastanawiam się, co będę robił dalej. — To musi być przyjemne. — Ty też tak możesz. Każdy wybiera sobie sposób życia. — Nie zawsze. Czasami przeszkadzają w tym obowiązki. Zgoda, mogę je lekceważyć, ale nie byłoby to dobre dla mojej rodziny. — Twojej rodzinie niczego nie brakuje. Zwyczajnie szukasz pretekstów. Zwariujesz, jeśli nadal będziesz tak postępował.

Widziałem to inaczej, zdawałem sobie jednak sprawę, że nie ma sensu spierać się z nim. — Dosyć o mnie. Jak ci leci? — Po staremu. — Chodzisz już do kościoła? — Raczej nie. — Jak to przyjmuje Christine? 364 — Tak samo jak przedtem. Nie jest szczęśliwa z tego powodu. — Nie sądzisz, że wobec tego powinieneś pójść do kościoła choćby tylko dla niej? — Ty chodzisz do kościoła dla samego siebie, Nick. Jeśli chodzi się tam dla kogoś, to nic nie znaczy. — W takim razie chodź dla siebie. — Nie jestem w nastroju. Nie mam nic przeciwko kościołowi, ale chodzenie do niego nic mi nie daje. Siedząc tam, czuję się jak hipokryta. — Możesz zawsze wykorzystać ten czas, by się pomodlić. — Próbowałem się modlić. Codziennie modliłem się za Danę, a ona mimo to umarła. Modlitwy nie odnoszą skutku. Przyjęliśmy, że sytuacja jest patowa, milcząc przez chwilę, po czym Micah odchrząknął. — A jak idzie Ryanowi? Na początku sierpnia dwa tysiące pierwszego roku okazało się, że mój brat miał rację.

Niezliczone noce, w których pozwalałem sobie na zaledwie trzy godziny snu, w końcu mnie wyczerpały i coś we mnie pękło. Stało się to nagle, bez konkretnej przyczyny. Obudziłem się z uczuciem takiego niepokoju, jakiego nigdy nie doświadczałem. Nie potrafiłem się skoncentrować i nieoczekiwanie rozpłakałem się, po raz pierwszy od śmierci siostry. Po prostu nie mogłem się powstrzymać. Moja żona w zaawansowanej ciąży — zbliżał się trzydziesty piąty tydzień — trzymała mnie w ramionach, po czym posadziła mnie na krześle. — Potrzebny ci odpoczynek — powiedziała. — Jedź na parę dni do domu na plaży. Ja dam sobie radę. — Tak... dobrze... tylko spakuję rzeczy... Cat położyła dłoń na moim komputerze. — O nie, to zostaje tutaj — oznajmiła. — Chcę, żebyś odpoczął. Chodź na długie spacery brzegiem morza, wysypiaj się. Przez kilka dni leniuchuj, nie rób kompletnie nic. 365 Pierwszej nocy nad morzem spałem ciurkiem siedemnaście godzin. Kiedy się obudziłem, poczytałem trochę, a następnie przespałem jeszcze dziewięć. Mój brat zadzwonił do mnie kilka dni później. — Słyszałem o twoim małym załamaniu — oświadczył. — Ostrzegałem cię, że taki tryb życia zemści się na tobie. — I miałeś rację. — Jak się teraz czujesz?

— Lepiej — odparłem. — Byłem po prostu zmęczony i potrzebowałem snu. — Myślę, że powinieneś nauczyć się zwalniać tempo. — Tak jak ty? — Hej, to nie ja rozsypałem się psychicznie. I szczerze mówiąc, jestem już chyba gotów wrócić do pracy. Rozkręcam nową firmę. — Co będziesz robił? — To samo. Szafki na narzędzia do garaży. — Brawo. — Tak, bardzo to lubię, poza tym pora już wziąć się do czegoś... Christine jest w ciąży. Nudziłem się ostatnio. Wszyscy moi przyjaciele pracują. Nikt nie ma czasu na zabawę. Wbrew samemu sobie roześmiałem się. — No, popatrz tylko — powiedziałem. Jesienią dwa tysiące pierwszego roku mimo nauczki rzuciłem się z powrotem gorączkowo w wir pracy. Właściwie byłem jeszcze bardziej zapędzony niż przedtem. Savannah i Lexie urodziły się dwudziestego czwartego sierpnia. Lexie Danielle otrzymała drugie imię po mojej siostrze. Moja żona zajmowała się bliźniaczkami i dochodziła do siebie, ja zaś zająłem się pozostałą trójką dzieci i domem, jednocześnie dopingując samego siebie, by skończyć powieść. 366 Po upływie miesiąca wyjechałem w trasę promocyjną po całym kraju

z powieścią Na zakręcie. Mojej żonie, która została z bliźniaczkami, małym szkrabem i starszymi synkami, jakimś cudem udawało się prowadzić dom bez zakłóceń. Ale oczywiście dziwne byłoby, gdyby nic się nie zdarzyło. Lexie miała po urodzeniu mały naczyniak — nieduże znamię wytworzone z sieci naczyń krwionośnych w miękkiej tkance pod brodą. Na samym początku był wielkości gumki do ścierania, a do czasu mojego wyjazdu w trasę promocyjną znacznie się powiększył, tworząc fioletową bulwiastą bryłkę, w porównaniu z którą bródka naszej córeczki wydawała się mała. Naczyniak pękł, kiedy byłem w trasie. Rozmawialiśmy z Cat przez telefon, gdy moja żona krzyknęła nagle: — Muszę pędzić! Lexie krwawi! Lexie miała siedem tygodni, gdy poddano ją operacji. Tamtego wieczoru podpisywałem książki dla ośmiuset osób, nienawidząc samego siebie za to, że nie jestem z rodziną. Mimo to pracowałem jak szalony. Będąc w Jackson, w stanie Missisipi, ukończyłem pierwszą wersję Anioła stróża i natychmiast po powrocie do domu napisałem scenariusz oparty na tej powieści. Następnie opracowałem tekst na stronę internetową, który miał więcej słów od mojej pierwszej niewydanej książki. W wolnym czasie zacząłem pracować nad pilotem serialu telewizyjnego dla CBS, opartego na powieści Na ratunek, zgadzając się zostać głównym producentem, gdyby sieć telewizyjna była zainteresowana realizacją filmu. Pod koniec grudnia

dostałem wiadomość od mojego redaktora. Poinformował mnie, że Anioł stróż wymaga obszernych poprawek, łącznie z kompletną przeróbką drugiej połowy książki. Nie potrafiłem wyobrazić sobie, że będę musiał zaczynać wszystko od początku. Ponieważ wiązały mnie terminy, musiałem mieć gotową powieść na najbliższą jesień. Zamiast zająć się poprawkami Anioła stróża, zacząłem pisać Noce w Rodanthe, żeby wydać coś w jego miejsce. Zdecydowaliśmy z wydawcą, że Anioł stróż ukaże się wiosną dwa tysiące 367 trzeciego roku, a ja wezmę się do jego redakcji po ukończeniu Nocy w Rodanthe. Presja czasu była duża — termin oddania Nocy upływał w kwietniu — ale oznaczało to również coś innego, a mianowicie, że czeka mnie stworzenie w tym samym roku trzeciej powieści, natychmiast po ostatecznym zredagowaniu Anioła stróża-, powinna wyjść jesienią dwa tysiące trzeciego roku. Wstępnie ustaliliśmy tytuł — Ślub. Innymi słowy, wyglądało na to, że rok dwa tysiące drugi będzie nawet pracowitszy od poprzedniego. Nie tylko miałem pięcioro dzieci i żonę — a całej szóstce trzeba było poświęcić czas i uwagę — lecz w dodatku musiałem pracować intensywniej i szybciej niż kiedykolwiek. Miałem duże wątpliwości, czy podołam temu wszystkiemu przed końcem roku. Ale wtedy się to nie liczyło. Forsowałem się tak bardzo, że nie umiałem powiedzieć sobie „stop". Życie stało się czymś, co trzeba było pokonać, a nie przeżyć, i gdybym pragnął je zmienić, nie wiedziałbym, jak mam się do tego zabrać. Jednakże myślę, że nawet wówczas

podświadomie czułem, że muszę coś zmienić i że jedynie Micah może mi w tym pomóc. I w końcu, jak gdyby moje modlitwy zostały wysłuchane, mniej więcej w tym czasie otrzymałem prospekt turystyczny. 368 Epilog Powrót do domu Sobota, 15 lutego Ostatniego dnia w Tromsø wydano wieczorem kolacją pożegnalną. Wczesnym wieczorem, ponieważ nazajutrz wylatywaliśmy o poranku, a z powodu dwugodzinnej przerwy w podróży w Londynie nasz lot do Stanów miał trwać prawie piętnaście godzin. W samolocie panowały na zmianą gwar albo cisza. Ludzie ucinali sobie pogawędki w przejściach między fotelami, wymieniając numery telefonów i adresy e-mailowe. Micah i ja również się żegnaliśmy. Po wylądowaniu i przejściu przez odprawę celną wszyscy rozejdą się w różnych kierunkach, by zdążyć na swoje samoloty do domu. Później Micah drzemał, a ja przyglądałem się przez okno płynącym w dole chmurom. Nie byłem pewny swoich uczuć. Z jednej strony odczuwałem smutek, że nasza przygoda dobiegła końca, z drugiej zaś cieszyłem się ogromnie na myśl, że zobaczę żonę i dzieci. Cat i ja darzyliśmy się wzajemną miłością od trzeciego tygodnia marca tysiąc dziewięćset osiemdziesiątego ósmego roku, a moje uczucia do niej przez lata stały się jeszcze silniejsze. Jakże mogłoby być inaczej? Byliśmy małżeństwem od

zaledwie sześciu tygodni, gdy zdarzyło się pierwsze nieszczęście i to Cat tuliła mnie w ramionach podczas tamtych kilku koszmar369 nych nocy, kiedy wszystko wydawało się najtrudniejsze. I do tej pory nigdy nie przestała. Mimo że było to tak trudne, tak straszliwie bolesne, wiem, że pod wieloma względami byłem szczęściarzem. Moja żona i dzieci są tego dowodem. I nawet teraz, gdy modlę się wieczorem, dziękuję Bogu za wszystkie dary niebios w moim życiu. Jestem chyba w głębi serca optymistą, tak jak mama. Zgoda, optymistą, który czasami zbytnio się martwi lub zbyt ciężko pracuje, lecz mimo to optymistą. W chwilach kiedy jest mi smutno z powodu straty rodziców i siostry, przyglądam się bliżej moim dzieciom i widzę w nich analogię do mojej własnej przeszłości. W dzieciństwie było nas pięcioro — trzech mężczyzn i dwie kobiety. Wśród moich dzieci rozkład płci jest identyczny i uświadomiłem sobie, że choć echa głosów mojej rodziny cichną w miarę upływu czasu, zostały zastąpione entuzjastycznymi dźwiękami szczęśliwego dzieciństwa. Jak to się mówi, życie zatacza koło. Wciąż pamiętam to, czego uczyli mnie rodzice. Trzymam moje dzieci krócej, niż trzymali nas moi rodzice, często jednak łapię się na tym, że robię lub mówię to samo, co oni kiedyś. Mama na przykład była zawsze radosna, gdy wracała z pracy. Usiłuję brać z niej przykład, kiedy kończę całodzienne pisanie. Tata słuchał uważnie, gdy przychodziłem do niego z problemem, a potem pomagał mi go rozwiązać. Ja też staram się

postępować tak z własnymi dziećmi. Wieczorem, gdy opatulam je przed snem, proszę kolejno, by mi opowiedziały o trzech miłych rzeczach, które nawzajem dla siebie zrobiły, w nadziei, że pomoże im to wytworzyć taką serdeczną zażyłość, jaka wiązała Micaha, Danę i mnie. I nigdy nie przyszłoby mi w dzieciństwie do głowy, że tak często będę powtarzał moim dzieciom: To twoje życie. Lub: Nikt nigdy nie twierdził, że życie jest sprawiedliwe. Albo: To, czego pragniesz, i to, co otrzymujesz, to zwykle dwie całkiem różne rzeczy. I gdy im to mówię, odwracam głowę, by ukryć uśmiech, zastanawiając się, co pomyśleliby o tym moi rodzice. 370 Kiedy jednak moje myśli biegną ku Danie, jest mi niełatwo. Jej śmierć bardzo mnie w pewnym sensie załamała i przez wiele lat nie mogłem dojść do siebie. Moja siostra była zbyt młoda, zbyt miła, stanowiła zbyt dużą cząstkę mnie, bym mógł pogodzić się z jej odejściem. Mimo to wiele się od niej nauczyłem. Jedyna spośród całej rodziny ani przez chwilę nie pozwoliła, by z powodu choroby ogarnęło ją przygnębienie, i próbowałem brać z niej przykład. Mimo lęku żyła pełnią życia. Śmiała się i uśmiechała do samego końca. Była zawsze najsilniejsza z nas wszystkich. — O czym myślisz? — spytał Micah. Budząc się z drzemki, przeciągnął się w fotelu. — O wszystkim — odrzekłem. — O podróży. O naszej rodzinie. O Cat i dzieciakach. — Myślałeś o pracy? Pokręciłem przecząco głową.

— Prawdę mówiąc, nie. — Ale natychmiast po powrocie do domu znowu rzucisz się w jej wir, prawda? — Nie sądzę. Chyba najpierw muszę pobyć jak najwięcej z rodziną. Micah szturchnął mnie łokciem. — Chyba normalniejesz — powiedział. — Lepiej wyglądasz. Nie jesteś już takim ponurakiem jak na początku podróży. Wydajesz się naprawdę... zrelaksowany. — Bo jestem — przyznałem. — A jak ty się czujesz? Lepiej? — Nie mam pojęcia, o czym mówisz. Zacznijmy od tego, że nigdy nie miałem żadnych problemów. Parsknąłem głośno. — Bez wątpienia przyjemnie jest być tobą. — Jasne. Christine jest szczęściarą, mając przy sobie takiego faceta. Roześmiałem się serdecznie. 371 — Jaki jest zatem twój porządek dzienny po powrocie do domu? — Och, jak zwykle. Zobaczę żonę, dzieci. — Wzruszył ramionami i westchnął głęboko. — I jestem przekonany, że Christine zechce pójść jutro do kościoła, przypuszczam więc, że będę musiał jej towarzyszyć. Uniosłem brwi, lecz się nie odezwałem. — Co? — spytał. Pokręciłem głową, nie potrafiąc ukryć uśmieszku. — Nic nie mówiłem.

— Posłuchaj, wybieram się do kościoła nie z powodu tego, czego dowiedziałem się podczas wycieczki. Ani z powodu tego, co mi powiedziałeś. Nie bądź takim mądralą, braciszku. — Och, wiem. — Mówię poważnie. — Wiem. — Nie patrz tak na mnie. — Jak? — Z tą swoją miną. Nie przestałem przecież całkiem chodzić do kościoła. Bywam w nim od czasu do czasu. Zamierzam wybrać się jutro, myślę bowiem, że to będzie dobre dla dzieci. To dla nich właściwa lekcja... jesteśmy częścią boskiego planu. Mama robiła to dla nas i spójrz, na jakich ludzi wyrośliśmy. — Mmm — mruknąłem, nie przestając się uśmiechać. — Śmiejesz się ze mnie. — Tak — przyznałem. — Wiem o tym. Ludzie często pytają Micaha i mnie, jak udało nam się normalnie funkcjonować — a nawet całkiem dobrze się trzymać — w obliczu tak wielkiej tragedii w naszym życiu. Nie potrafię odpowiedzieć na to pytanie, wiem tylko, że obaj z bratem nigdy nie braliśmy pod uwagę innego wyjścia. Zostaliśmy wychowani w taki sposób, by przetrwać, podejmować wyzwania, dążyć do urzeczywistnienia naszych marzeń. 372 Zrobiliśmy najlepszy użytek ze swego życia, ponieważ musieliśmy.

Ponieważ chcieliśmy. Mieliśmy własne rodziny, które nas potrzebowały, i nie mogliśmy ich zawieść. Poza tym jednak pozostaliśmy na tym świecie obaj i odnosiliśmy sukcesy dla siebie nawzajem. Potrzebowałem jego wsparcia, podobnie jak on potrzebował mojego. Micah pragnął spełnienia marzeń, bo ja tego pragnąłem, i odwrotnie. I żaden z nas nie postępowałby fair, gdyby dawał temu drugiemu powód do martwienia się. Zbyt wiele rzeczy działo się dookoła. Nie wyszliśmy z tego bez szwanku. Ale komu by się to udało? Śmierć naszej siostry była dla nas ciężkim ciosem — nie tylko jej, lecz także rodziców, wszystkie trzy zgony, jeden po drugim. Nawet teraz każde radosne uniesienie, które nas ogarnia, gdy osiągniemy jakiś cel lub pokonamy jakieś wyzwanie, studzi świadomość, że poza nami dwoma nie będzie nikogo z naszej rodziny, kto dzieliłby z nami radość. Co gorsza, nasze dzieci nie poznają nigdy swoich dziadków ani ciotki, co jest dla nas ogromnie bolesne. Ale na szczęście mamy przynajmniej siebie. Ludzie pytają czasami, dlaczego mnie i brata łączą tak bliskie stosunki. Przyczyna jest prosta — tak powinno być. To nie utrata rodziny nas zbliżyła, zawsze, nawet jako dzieci, trzymaliśmy się razem. Pozostajemy w stałym kontakcie nie dlatego, że musimy, lecz dlatego, że chcemy. I nie tylko się kochamy, lecz także lubimy. Nie pokłóciliśmy się z bratem ani razu — nawet nie było między nami żadnego nieporozumienia — od czasów wczesnego dzieciństwa. Micah jest, obok mojej żony, najlepszym w świecie przyjacielem. I gdybyście zapytali jego, powie to samo o mnie.

Być może moi rodzice byli stuknięci, ale wszystko, co zrobili, wyszło nam na dobre. Wylądowaliśmy w Dulles i przeszliśmy przez kontrolę celną. Micah i ja, podobnie jak cała reszta, udawaliśmy się w różnych kierunkach. Szliśmy przez terminal, lawirując w weekendowym 373 tłumie, aż w końcu dotarliśmy do punktu, w którym nasze drogi się rozchodziły. Stanęliśmy twarzą w twarz, by się pożegnać, i gdy podniosłem wzrok na Micaha, w pierwszej chwili przemknęła mi przez głowę myśl, że być może nigdy się już nie spotkamy. Była to smutna myśl, lecz szczera. Doświadczyliśmy tego w niedawnej przeszłości już trzy razy. Taka myśl nawiedza mnie zawsze, kiedy żegnam się z moim bratem. — Wspaniale spędziłem czas — powiedziałem. — Tak jak obiecywałeś, była to podróż naszego życia. — Najwspanialsza — zgodził się. Postawił walizkę na posadzce i uśmiechnął się. — Zadzwonię do ciebie po powrocie do domu. — Spróbowałbyś nie zadzwonić. Otworzył szeroko ramiona, a ja padłem w nie. I przez długą chwilę staliśmy, trzymając się w objęciach, nie zwracając uwagi na tłum, który kłębił się wokół nas w terminalu. — Kocham cię, braciszku — powiedział szeptem. Zacisnąłem powieki.

— Ja też cię kocham, Micah. 374