Pilipiuk Andrzej Oko Jelenia 01 Droga do Nidaros

Lublin 2008 Droga do Nidaros

Dwadziescia par oczu patrzylo na mnie ze znudzeniem. Poprawilem wtyczke, zrestartowalem system, ale sieci nadal nie bylo. Lacze awaryjne takze nie dzialalo. Widocznie jakis powazny problem na linii. Diabli nadali, jak w takich warunkach prowadzic lekcje? –No trudno – mruknalem. – Dzisiaj omowimy sobie zatem podstawy programowania… Rozleglo sie nerwowe pukanie i do pracowni zajrzala sekretarka. Byla dziwnie zdyszana, jakby gnala tu na zlamanie karku. –Panie profesorze, dyrektor prosi natychmiast do gabinetu! – wysapala. –No co tez pani! – prychnalem. – Nie moge zostawic tych huncwotow ze sprzetem wartym… –Powiedzial, ze natychmiast. Nie wie pan, gdzie znajde magistra Kokotke? –Ma zastepstwo z pierwsza klasa gdzies na dole – wyjasnilem. Odpalilem mala kamere internetowa, uruchomilem zapis. –Gdy wroce, to sobie obejrze, jak sie zachowywaliscie. Jezeli zobacze, ze cos bylo nie tak, to… – zawiesilem glos i znaczaco zmruzylem oczy. – Zaraz wracam. Pod drzwi naszego szefa dotarlem jednoczesnie z fizykiem. –Ciebie tez wezwal? – Kokotko spojrzal na mnie spod grzywy rozwianych wlosow. – Co jest grane? –Cholera wie. – Nacisnalem klamke. Dyrektor siedzial za stolem dziwnie blady. Pot perlil mu sie na skroniach. –Pan nas wzywal? – zapytalem. – Piec minut temu skonczyla sie przerwa i… –To przyszlo przed paroma minutami faksem. – Pchnal w nasza strone wydruk. – Probowalem sprawdzic te informacje, ale nie dziala juz ani linia telefoniczna, ani komorka. Internet tez zdechl. Kokotko ujal w dlon wydruk, przeczytal i naraz zbladl jak sciana. Podal mi bez slowa kartke. Patrzylem dluzsza chwile, nie mogac uwierzyc w to, co widze. –Panowie – dyrektor zlamal z trzaskiem olowek – Nie jestem astronomem ani fizykiem. Wezwalem was, bo sadze, ze jako jedyni mozecie mi to dokladnie wyjasnic. Prosze mowic wolno, wyraznie i prostymi zdaniami. Nasza planeta wchodzi w roj meteorow z antymaterii.

Slyszalem o tym, gdy sam chodzilem do szkoly. Kiedy to dranstwo styka sie ze zwykla materia, robi wielkie bum, wyzwala energie i znika. Tu pisza, ze juz po nas. Czy to prawda? –Mniej wiecej – baknal fizyk. – Kilogram antymaterii wybucha z moca okolo dwudziestu czterech megaton trotylu… Albo dwa razy wiecej, bo… Do licha, jestem nauczycielem, nie astrofizykiem! Mysli pan, ze gdybym sie na tym znal, to nadal pracowalbym w tej budzie?! –Kiloton? – Szef popatrzyl na niego nieco zdezorientowany. –Megaton. Jedna megatona to milion ton trotylu – sprostowalem. –Panie magistrze, do cholery, prosze nie traktowac mnie jak jakiegos glaba! – Dyrektor spojrzal na mnie przygaszonym wzrokiem. – Innymi slowy, cos takiego leci w nasza strone. – Otarl pot z czola. – A gdy uderzy w Ziemie… –Nie uderzy. – Kokotko pokrecil glowa. – Z chwila wejscia w gestsze warstwy atmosfery nastepuje anihilacja. Do powierzchni raczej nie dotrze. Tak mi sie wydaje. Wieksze bryly eksplozja ich zewnetrznych warstw odrzuci z powrotem w przestrzen kosmiczna – uzupelnil. – Mniejsze splona w atmosferze. To jak rzucanie kaczek na powierzchnie jeziora. –Aha. Czyli co? – Dyrektor puknal w faks. – Pomylili sie? Wybuchnie tam w gorze? Czy moze czeka nas bombardowanie, jakby Chinczycy czy Ruskie odpalili swoje glowice atomowe? Sluchalem ich, nie mogac uwierzyc wlasnym uszom. –A moze to po prostu czyjs zart? – wcialem sie. – Dlaczego nie bierze pan pod uwage takiej opcji? Faks do szkoly mogl wyslac ktokolwiek, chocby uczen przestraszony klasowka. –Nie ma lacznosci – rzekl niepewnie Kokotko. –I co z tego? – odparowalem. – Wystarczy przeciac pare kabli i nie ma ani telefonu, ani Internetu. Kabel od anteny telewizyjnej rowniez mozna odlaczyc. –Niech pan laskawie zerknie na swoja komorke – odparl jadowicie dyrektor. –I co? Tez panu kabelek odlaczyli? Mysli pan, ze jestem glupi? Zanim otrzymalem faks, odebralem telefon. Telefon z pewnej waznej instytucji. Otworzylem usta, ale dyrektor mnie uprzedzil: –Tak, jestem pewien, ze rozmawialem z prawdziwym jej przedstawicielem. A teraz, skoro rozwialismy juz pana watpliwosci w tej materii, moze pan magister Kokotko

powroci do tematu anihilacji – warknal, mechanicznie glaszczac rachityczna paprotke zwisajaca z szafy obok biurka. – Osobliwie interesuje mnie, w jaki sposob zgine. –Po pierwsze – Kokotko znowu studiowal wydruk – przy anihilacji nastepuje silny blysk i wydziela sie promieniowanie. Roj jest rozlegly, planeta w trakcie bombardowania zdazy dwa razy obrocic sie wokol swojej osi. Czyli maja racje, juz po nas. A w przyszlym tygodniu mialem samochod w salonie odebrac… –Konkrety – zazadal dyrektor. –Napromieniowanie takie, jakby nad glowa wybuchaly nam setki bomb atomowych. Fale uderzeniowe, wgniatajace budynki w glebe, oraz termiczne, podpalajace lasy i topiace asfalt na ulicach. Przypuszczalnie nastapi rozproszenie znacznej czesci atmosfery, byc moze opad radioaktywny – wyjasnil. –Czy to pewne? – Zwierzchnik spojrzal na mnie pytajaco, jakby chcial uslyszec potwierdzenie prawdy takze z moich ust. –Jestem informatykiem, nie astrofizykiem. – Wzruszylem ramionami. – W ogole nie pojmuje, dlaczego mnie prosi pan o wyjasnienia. Ale na ile sie orientuje, to przedstawiona wizja odpowiada rzeczywistosci. Na razie nie do konca docierala do mnie powaga zdarzen. Mialem wrazenie, ze ogladam film, czytam ksiazke, snie… Przeciez rzeczywistosc nie mogla tak wygladac! Takie katastrofy sie nie zdarzaja! Toz to scena jak z taniego czytadla science fiction! Do diaska, przeciez o tym, ze cos takiego nadlatuje, powinnismy wiedziec z kilkuletnim wyprzedzeniem. Hmmm… A moze byli tacy, ktorzy wiedzieli? Nie, bzdura! Obserwatoriow astronomicznych jest cala masa, tego typu informacja z pewnoscia by wyciekla! –W tym czasie centrum roju uderzy w Ksiezyc – ciagnal fizyk – a on nie ma atmosfery. Nic go nie chroni. Sadze, ze te kilkaset ton wystarczy, zeby rozniesc w pyl jego skorupe i rozproszyc plynne wnetrze. – Kokotko wygladal, jakby zaraz mial zemdlec. – Byc moze ocaleje wewnetrzne stale jadro. Znaczna czesc odlamkow, sciagnieta przez grawitacje naszej planety, wejdzie na jej orbite, a niektore stopniowo opadna na Ziemie. Moga to byc naprawde duze bryly, na przyklad rozmiaru planetoidy, ktora wykonczyla dinozaury. Spadac beda co jakis czas, a potrwa to tysiace lat. –My juz tego nie doczekamy – moj glos brzmial zupelnie obco, calkiem jakby ktos inny przemowil moimi ustami. – Promieniowanie zalatwi wszystkie formy zycia. Ocalale organizmy zabije spadek cisnienia atmosferycznego. –Potem planete czeka kilka milionow lat intensywnej dzialalnosci tektonicznej, zanim plyty kontynentalne znowu sie ustabilizuja. W tym czasie nalezy sie tez spodziewac regularnych spadkow tego, co zostanie z Ksiezyca, a niewykluczone, ze i zablakanych

okruchow antymaterii. Do tego zapylenie resztek atmosfery i w konsekwencji nuklearna zima przez cale tysiaclecia. Przy odrobinie szczescia przezyja bakterie – dodal Kokotko. – O ile oczywiscie bedzie jeszcze powietrze. Beztlenowe tez raczej nie maja szans. Glos zaczynal mu sie lamac, drzace palce nerwowo miely chusteczke higieniczna. –Mamy pod budynkiem schrony przeciwatomowe z lat piecdziesiatych. Od biedy zdolamy upchnac tam dziewczyny i nauczycielki. Reszte uczniow trzeba odprowadzic na stacje metra, czesc linii byla budowana jako… –Panie dyrektorze, to nic nie da – wydusilem z siebie. – To juz koniec. Szef milczal i patrzac przez okno, trawil informacje. Drzewa na skwerku po drugiej stronie ulicy mienily sie cieplymi barwami jesiennych lisci. Delikatny wiatr od wschodu zdawal sie niesc zapach swiezo zaoranych pol. Wreszcie dyrektor odwrocil sie i uniosl na nas zmeczone spojrzenie. –Wedlug panow, a takze tych tam – klepnal znowu faks – katastrofa jest calkowicie nieuchronna, nie mozemy jej zapobiec ani w zaden sposob przeciwdzialac skutkom. Fizyk kiwnal glowa. Zastanawialem sie, dlaczego wyslali to faksem. Moze to jednak jakis debilny zart? –Za – spojrzal na zegarek – kilkanascie minut pierwsze bryly anihiluja nad Rosja. Zostaly nam niespelna trzy godziny, nim wejdziemy w strefe bombardowania. Jak sadzicie, czy powinnismy powiedziec uczniom, ze zostalo nam naprawde niewiele czasu? –Bedzie zadyma – ostrzeglem. – I to niewaska. Jakby na potwierdzenie moich slow gdzies daleko zawyla syrena. –Czy ksiadz katecheta jest obecny w szkole? – zapytal fizyk. – Moze udzielilby wszystkim absolucji… –Widzialem, jak wychodzi, tak ze dwie godziny temu. – Pokrecilem glowa. Dyrektor dzwignal sie ciezko i podszedl do stojacego w kacie sejfu. –Panie Marku, pan, zdaje sie, sluzyl w wojsku? –Tak. –Prosze zrobic z tym co trzeba i rozdac nauczycielom. Na wszelki wypadek… – Wyjal spora aluminiowa walizke. Byla chyba pieronsko ciezka, bo gdy polozyl ja na blacie biurka, szklo trzasnelo.

Pokrecil przy zamku, ustawiajac kod, i podniosl wieko. Wewnatrz lezalo co najmniej dwadziescia pistoletow oraz kilka paczek amunicji. –Co to jest? – wykrztusil moj kolega. –Przyslali nam kilka lat temu na polecenie ministra edukacji – stwierdzil sarkastycznie dyrektor. – Na czarna godzine… Bez slowa rozprulem pudelko z nabojami i wyciagnalem z pierwszego pistoletu magazynek. Przypadajac do ziemi, przebieglem kilkadziesiat metrow. Wysoki zywoplot zaslanial mnie calkiem niezle. Przyczailem sie zadyszany. Gdzies z daleka, od strony srodmiescia, wiatr przyniosl echo wystrzalow. I pomyslec, ze w dziecinstwie lubilem filmy wojenne. Teraz mialem tylko nadzieje, ze zawierucha ominie ten zakatek. W sumie glupie marzenie, spedzic w spokoju ostatnia godzine zycia… Przysiadlem na dziwnym murku, ktory wygladal jak fundament ogrodzenia. Geste krzaki zaslanialy mnie ze wszystkich stron. Przezylem w Warszawie ladne pare lat, dziesiatki, jesli nie setki, godzin spedzilem w pobliskiej Bibliotece Narodowej, a nawet nie wiedzialem, ze na skraju Pol Mokotowskich sa tak nieprzebyte chaszcze… Rozejrzalem sie wokolo. Stare topole i klony rzucaly cien. Ponizej rozkrzaczal sie czarny bez. Jednak po przeciwnej stronie utwardzonej zuzlem drogi widzialem wyraznie orzech i kilka jablonek. Pomiedzy nimi z ziemi sterczal przekrzywiony kran. Zdziczaly sad? Moze kiedys staly tu wille, wyburzone w czasie wojny, albo i pozniej, gdy wznoszono biblioteke? W sumie rzecz do sprawdzenia, oczywiscie gdyby zostalo nam choc kilka dni zycia. Co dalej? W ciagu godziny zdolalem przebiec raptem z pol kilometra, od liceum, w ktorym pracowalem, tutaj. Pchac sie do srodmiescia? Sadzac po zasnuwajacych niebo dymach, dzialy sie tam malo wesole rzeczy. A moze po prostu poszukac sobie polanki w krzakach i uwalic sie na trawie, by poczekac na koniec? Do licha, dlaczego wlasnie teraz? Juz prawie odlozylem na samochod… i z Zuzanna mialem isc w sobote do kina. Za dwa lata moglbym zostac nauczycielem mianowanym. Wlozylem do ucha sluchawke radia, lecz wszystko tonelo w bialym szumie. Przeskakiwalem po pasmach, szukajac programu, jednak stacje zaprzestaly nadawania. I nagle, gdy juz prawie tracilem nadzieje, uslyszalem melodyjny i czysty glos Ojca Dyrektora. –Bracia i siostry, nie upadajcie na duchu. Nasza ziemska pielgrzymka dobiegla konca, lecz prawdziwe zycie dopiero sie zaczyna. Zostaly nam moze trzy kwadranse, modlmy sie. Panie, w godzine smierci wezwij mnie… Nie lubilem goscia, ale musze przyznac, ze tym razem naprawde mi zaimponowal. Nie poddal sie, tylko postanowil do ostatniej chwili pomagac wiernym. Jakies wrzaski dobiegajace zza drzew przerwaly mi sluchanie radia. Wychylilem sie zza pnia i zagryzlem

wargi. Czterech roslych byczkow w dresach kopalo jakiegos chlopaka. Komorka telepala mi sie w kieszeni na udzie, ale mialem absolutna pewnosc, ze policja nie przyjedzie. Zreszta i tak nie dzialala. Czterech… Ciut duzo. Zagryzlem wargi, a potem splynal na mnie gleboki spokoj. I tak wszyscy jestesmy martwi. Moge odejsc chylkiem albo sprobowac ratowac kopanego. Nasza cywilizacja odchodzi w niebyt, wiec moze nalezaloby na zakonczenie dokonac czegos wielkiego czy chociaz bohaterskiego? Najwyzej mi sie nie uda. Zgine teraz albo za czterdziesci minut. I naraz poczulem, ze zal mi tych ostatnich trzech kwadransow, lecz podjalem decyzje i nie bylo juz odwrotu. Rzucilem torbe z laptopem i wyszarpnalem z kabury pistolet. Pierwszy napastnik schylil sie wlasnie, by przeszukac kieszenie ofiary. Celowalem w skron, lecz trafilem w szyje. Tez skutecznie, runal natychmiast. Drugi dostal w bandzioch. Trzeci oberwal w plecy, kula utkwila gdzies kolo lopatki. Koles wydal dzwiek jak odtykany zlew i zwalil sie na ziemie. Czwarty uciekal. Tylko w kupie mocni, we czterech na jednego to jeszcze pojda… Strzelilem za tym czwartym, ale chybilem. Ranny w brzuch zdazyl juz wyciagnac bron. Ciekawe, skad spluwa u takiego szmaciarza? Podszedlem i dobilem go strzalem w kark. Tak po prostu, jakbym przez cale zycie nic innego nie robil. Lezacy chlopak uchylil powieki, spojrzal na mnie polprzytomnie. Usiadl i splunal krwia. Dochodzil do siebie bardzo szybko, choc widac bylo, ze oberwal naprawde zdrowo. Jedna reka zwisala mu bezwladnie, chyba strzaskana w lokciu. –Musimy stad znikac – powiedzialem, schylajac sie po bron zastrzelonego. – Jeden uciekl, moze sprowadzic nam na karki wiecej kumpli. Dasz rade isc? –Tak. – Wstal chwiejnie na nogi, zdrowa reka dotknal biodra i skrzywil sie strasznie. Ostatni postrzelony dresiarz kopnal nogami w agonii i znieruchomial. Podnioslem torbe z laptopem. –Mam tu niedaleko… – Chlopak zawahal sie. Spojrzal na mnie niepewnie i jakby wyczekujaco. –Jesli masz tu jakas mete, to prowadz. Nie mozemy tak sterczec na widoku. – Wyszczerzylem zeby w usmiechu. – Mam powiedziec, ze jestem przyjacielem? –To juz raczej pan udowodnil… –Jestem Marek. Nie przesadzaj z tym "pan", mam raptem dwadziescia osiem lat…

–A ja za rok pisalbym mature. – Kaszlnal krwia. – Ach tak, mam na imie Stanislaw. Uscisnelismy sobie rece. Kulejac, poprowadzil mnie ledwo widoczna sciezka przez chaszcze. Po chwili wsrod gestych bzow zamajaczyla zardzewiala furtka. Otworzyl ja wlasnym kluczem, a potem starannie zamknal. Pomiedzy kompletnie zdziczalymi krzewami bielal prostokat betonowego fundamentu. Na nim walaly sie resztki niedopalonych belek. –Zapraszam do mojego krolestwa. – Odsunal plyte z dykty i kolejnym kluczem otworzyl metalowa klape. Po szesciu drewnianych schodkach zeszlismy do piwniczki. Byla spora, przez dwa okienka wpadalo tu nieco swiatla. Sciany z czerwonej cegly, sadzac po zaciekach i purchlach, mialy swoje lata. W lochu smierdzialo stechlizna, ale nie tak mocno, jak sie spodziewalem. Kilka mebli wyciagnietych chyba ze smietnika, fotele, pod oknem stol z jasnej, grubej sklejki. –Znajdzie sie jakas szmata? Zaglada ludzkosci zaglada ludzkosci, jednak dziadek zawsze powtarzal, ze bron nalezy wyczyscic przed wlozeniem do kabury. –Jasne. – Pogrzebal na regale, wyciagnal z tekturowego pudelka kawal bawelnianej tkaniny. Przy uzyciu szprychy rowerowej przeczyscilem lufe. Kosmiczna katastrofa unicestwiajaca planete to rzeczywiscie problem – ale porzadek musi byc. Chlopak niezle sie tu urzadzil. W kacie stal piecyk typu koza oraz lezaly rowno przyciete polanka. Krzeslo obrotowe, regal z pudelkami pelnymi jakichs mechanizmow… Opadl na fotel, krzywiac sie z bolu, i obmacal lokiec. –Kompletnie pogruchotane – westchnal. – Czuje takie ostre kawalki ruszajace sie pod skora. Dziwne, ze nie spuchlo… I boli jak jasna cholera. Nie masz przypadkiem paracetamolu albo czegos? – Spojrzal z nadzieja. Pogrzebalem bez przekonania w plecaku. Gdy studiowalem, podczas sesji, gdy zarywalem kolejne noce, moze cos na bol glowy by sie znalazlo… Ale teraz? Cztery lata po dyplomie? Rzucilem mu listek polopiryny. –To wszystko, co mam. Na bol glowy pomaga – powiedzialem. – Poza tym ma dzialanie przeciwzapalne. Z drugiej strony nie wiem, czy nie obniza krzepliwosci. –Hmmm… no tak. – Odlozyl tabletki na stol. – Moze lepiej sie wina napijemy? Zakaszlal

znowu. –Lepiej nie. – Pokrecilem glowa. – Alkohol rozszerza naczynia krwionosne. Masz polamane zebra? –Na to wyglada, ale i odbija sie krwia… Wyciagnal zza regalu zakurzona butelke. Scisnalem ja miedzy kolanami, nieco zardzewialym korkociagiem wydlubalem korek. Staszek wytrzasnal nakretki oraz srubki z dwoch kubkow i nalal hojnie. –Za spotkanie, a przy okazji, nie podziekowalem jeszcze za uratowanie zycia… – Reka troche mu drzala. Wzialem drugie naczynie i uroczyscie stuknelismy sie nad stolem. Wino bylo nie najgorsze, choc zalatywalo mocno drozdzami. –No i calkiem niezle ten koniec wyglada. – Usmiechnalem sie. – Siedzi czlowiek wygodnie, jest z kim pogadac, nawet jest co wypic… Tylko z zagrycha problem. – Wyciagnalem z plecaka kupiona rano puszke pasztetu. – Srednio do wina pasuje… Swoja droga, bardzo dobre – wyrazilem uznanie. –Wlasnej roboty – pochwalil sie. – Zeszloroczne. Jeszcze moj dziadek sadzil winogrona. Krzywil sie przy kazdym lyku. –To wasza dzialka? – domyslilem sie. No i prosze, obejdzie sie bez grzebania po archiwach, przed smiercia poznam nawet historie tego miejsca… –Tak nie do konca dzialka – mruknal Staszek. – Tu byl nasz dom. – Klepnal dlonia ceglana sciane. – Kiedy w latach szescdziesiatych zabierali sie za budowe biblioteki, wszystkich stad wyrzucili do mieszkan w blokach, zlikwidowali tez dzialki obok. Ale potem zbudowali gmach troche dalej, a to zarasta… –Faktycznie niezla dzungla. –Czemu ten swiat zwariowal? – westchnal. –Nie wiesz? – Wytrzeszczylem oczy. –Wiem, ze ludzkosc odchodzi w niebyt, ale, cholera… Dowiedzielismy sie w liceum, wszyscy z miejsca poglupieli. Zaczeli ganiac za dziewczynami, gwalcic, rozbijac sobie glowy… Jakby nagle zerwali sie z uwiezi. A potem jeszcze tamci czterej. Jeden powiedzial, ze nigdy nie widzial ludzkiego mozgu… Szczerze powiedziawszy, wzialem cie w pierwszej chwili za podobnego wariata…

–Uzbrojony i niebezpieczny… – Popatrzylem na pistolet w zadumie. – Poczulem, ze ich zycie lub smierc nie maja juz zadnego znaczenia – przyznalem. – Ale jakos nie w porzadku bylo, ze chca cie zamordowac. I to ja ich… Moze to wrodzone poczucie sprawiedliwosci, teraz niehamowane przez prawo, zazwyczaj karzace ludzi zabijajacych nawet w obronie wlasnej? –Zamyslilem sie. – Tak czy siak, w ogole ich nie zaluje. –Socjolodzy i psycholodzy maja w tej chwili kupe materialu do badan… – mruknal. –Tia, u nas w liceum bylo podobnie. Paru uczniow chcialo natychmiast wyrownac porachunki z nauczycielami, inni polecieli cala banda do monopolowego po drugiej stronie ulicy. – Westchnalem. – Jakby nagle wszyscy chcieli po raz ostatni zaszalec… To przykre, bo w pewien sposob pokazalo powierzchownosc naszej kultury i naszej wiary przy okazji… –Zabraklo im… – Popatrzyl na zdobiaca palec wskazujacy srebrna obraczke do odmawiania rozanca. –Myslalem, ze zdolam sie przedrzec pod Otwock, do rodziny, ale utknalem tutaj. A ty szedles w jakims okreslonym kierunku? Czy tu, do schronu? –Czasem tu przylaze, gdy mi zle, i wspominam dziadka. Pomyslalem, ze tu bedzie godnie poczekac na koniec. I fajnie, ze jest z kim pogadac. Wyglada na to, ze tylko my dwaj pozostalismy normalni – zazartowal. – Jestes nauczycielem? –Ucze informatyki w Reytanie. –Szkoda, ze zdawalem gdzie indziej. Choc pewnie i tak bys mnie nie lubil, z komputerow bylem zawsze straszna noga… Zerknalem na zegarek. –Nie zostalo duzo czasu – zauwazyl. Za piwnicznymi okienkami blysnelo oslepiajace biale swiatlo. –Oho – mruknalem – zaczyna sie. Staszek zadrzal lekko. –Wyjdziemy popatrzec? – zaproponowal. – Druga taka okazja moze sie juz nie zdarzyc… – zabrzmialo to niczym koszmarny dowcip. –Fakt, kiedy juz bedziemy po tamtej stronie, ci, ktorzy umarli wczesniej, moga nas

pytac, jak to wygladalo – rowniez popisalem sie wisielczym humorem. Wspielismy sie po drewnianych schodkach. Rozblyski rozswietlaly na razie niebo na horyzoncie. Byly silniejsze i slabsze, chwilami nasze cienie stawaly sie podwojne. Grunt drzal lekko. –Wchodzimy w strefe bombardowania. – Sam nie moglem zrozumiec, dlaczego jestem taki spokojny. – Na razie zaslania nas wypuklosc planety. Eksplozje w Hiroszimie widziano z odleglosci setek kilometrow, ale te sa chyba silniejsze. Niebawem… –Schowamy sie w piwnicy czy zostajemy na zewnatrz? – Staszkowi glos troche sie lamal. –Nie wiem… Tu groza nam fale termiczne i uderzeniowe, a w piwnicy dosiegnie nas promieniowanie i sufit moze spasc na glowy. Na zewnatrz, zanim zdechniemy, zdazy nas pewnie zdrowo przypiec. Tam, coz, napromieniowanie wywoluje najpierw silne wymioty… Otarlem czolo z potu. Powietrze stawalo sie coraz goretsze, na horyzoncie pojawila sie oslepiajaca luna. Rozszerzala sie stopniowo, obejmujac coraz wiekszy wycinek widnokregu. Nasze cienie znowu sie rozdwoily, tym razem juz na stale. –Do piwnicy – rozkazalem. – Albo nie, najpierw trzeba zabezpieczyc czyms okna, to dluzej wytrzymamy. Masz lopate? Zasypiemy je piachem! Bystro! –Mam lopate, deski i cegly tam leza. Szybko… Odwrocilismy sie. –Co jest, do diabla? – szepnal. Widoczny zza drzew szary gmach Biblioteki Narodowej swiecil dziwnym blaskiem. Na naszych oczach przybral malinowa barwe i zniknal. Huknelo, wiatr targnal krzakami, nagly spadek cisnienia zatkal nam uszy. –Antymateria chyba tak nie dziala – mruknal Staszek. –Powietrze uderzylo w proznie, stad ten dzwiek – wysunalem hipoteze. – Ktos… Komus zrobilo sie zal tych pieciu czy szesciu milionow ksiazek, ktore uleglyby spaleniu, i zabral je sobie. Razem z opakowaniem, to znaczy budynkiem. –Kto? – zdumial sie. –Znajduje tylko jedno wyjasnienie – mruknalem. – Fantastyczne i idiotyczne, ale… Ale to moze byc nasza szansa! Nie masz ochoty zostac bibliotekarzem? –U ufokow? – Staszek zalapal od razu. – Jasne!

–Wiesz, jak tam dojsc? Prowadz! Nie zdazylismy sie ruszyc. Krzaki przed nami pozolkly i w mgnieniu oka rozsypaly sie w pyl. Poczulem, ze zoladek podchodzi mi do gardla. Dopiero teraz, patrzac na te istote, uwierzylem w wypowiedziane przed chwila slowa. Stal przed nami. Matowoszara, plamista skora lsnila niczym naoliwiona. Stwor wspieral sie na kilku mackach, podobnych ni to do traby slonia, ni to do odnozy osmiornicy. Ziemia wokol nich pokryta byla sluzem, jak po przejsciu gigantycznego slimaka. Wokolo ciala stwora ku ocalalym chaszczom ciagnelo sie cos w rodzaju szarej pajeczyny. Stworzenie nie mialo glowy, mimo to czulem, ze widzi nas przez dziesiatki fosforyzujacych dziurek pokrywajacych cala powloke. Nie byl duzy, tak ze dwa i pol metra wysokosci. Cuchnal jakby grzybami. –Dzien dobry – wykrztusilem. – Chcielismy zaproponowac nasza pomoc w porzadkowaniu przejetego przez pana ksiegozbioru. – Nie mialem pojecia, jakiej jest plci ani czy w ogole posiada jakas plec, uznalem jednak, ze forma grzecznosciowa nie zaszkodzi, a kto wie czy nie pomoze. – Z pewnoscia wyjasnienia udzielane przez mieszkancow planety pozwola panu lepiej zrozumiec szereg aspektow i detali specyficznych dla naszej kultury – dodalem. W powietrzu zasmierdzialo intensywnie chlorem. Czy to odpowiedz? Moze ta rasa porozumiewa sie, emitujac zapachy? Zmysl chemiczny? – pytania przelatywaly przez moja glowe w szalenczym tempie. Jak niby mam odpowiedziec? A moze w ogole nas nie zrozumial? –Jestesmy… – zaczal Staszek i urwal. Popatrzylem na niego spod oka, nadal mowil, lecz z jego ust nie wydobywal sie zaden dzwiek. Teraz dopiero spostrzeglem, ze wokol mnie panuje nienaturalna cisza. Co, u diabla, wylaczyl fale akustyczne? Zmienil prawa fizyki, by powietrze nie przewodzilo dzwiekow? Nagle na twarzy mojego towarzysza odmalowalo sie smiertelne wrecz przerazenie. Dzwiek wrocil. –Ziemianie! – Staszek odezwal sie ochryplym, dudniacym glosem. Natychmiast zorientowalem sie, ze to obcy w jakis sposob przemowil, uzywajac jego gardla. –Czy… – zaczalem. –Czeka was unicestwienie. Tyle to i ja wiedzialem. Jak przekonac tego gada, zeby nas stad wyciagnal? Skoro zabiera cale budynki, powinien miec mozliwosci techniczne. Milczy. Czeka na moja odpowiedz? Nie zadal pytania. A, do diabla! –Czy moze pan zabrac nas ze soba? – zapytalem.

–Nie. To nie jest mozliwe. Moge jednak uratowac wasze istnienia, jesli w zamian zostaniecie moimi… – zatrzymal sie na chwile, jakby szukal slowa: – niewolnikami. Niebo na wschodzie rozblyslo jak lampa stroboskopowa, przygaslo i znowu rozblyslo. Poczulem, ze na ramieniu wysycha mi skora pod koszula. Nad czym tu myslec? Juz jest ze czterdziesci stopni w cieniu. Zaraz sie usmazymy! Lepiej do konca swoich dni sprzatac wychodki na obcych planetach, niz splonac zywcem. A jesliby zupelnie nie dalo sie wsrod obcych wytrzymac, podetne sobie zyly i tyle… –Zgadzamy sie – powiedzialem w imieniu swoim i Staszka. –Tak sie stalo – wypowiedzial z namaszczeniem, niczym uroczysta formule. Zobaczylem malinowy blysk i zapadla ciemnosc. Poczulem cos, chyba dotyk ostrza na karku, niespodziewanie przeszyl mnie bol, jakby ktos pilowal mi glowe reczna pila. A potem swiadomosc zgasla jak zdmuchnieta swieczka. Visby, Gotlandia 12 wrzesnia 1559 Marius Kowalik zwolnil kroku. Zagryzl wargi. Od chwili gdy pol wachty temu zszedl z pokladu "Pieknej Astrid", mial wrazenie, ze ktos za nim idzie. Teraz w waskich zaulkach dzielnicy hanzeatyckiej zdolal ich rozpoznac. Zmieniali sie co jakis czas, aby nie odkryl ich obecnosci. Poteznie zbudowany mezczyzna w dlugim flamandzkim plaszczu z sukna, mlody chlopak w plociennej koszuli o wystrzepionych rekawach i starszy czlowiek wygladajacy na szwedzkiego szlachcica… Marius zawahal sie. Nie wygladali na zwyklych portowych obszczymurow. Byl jakis powod, dla ktorego za nim lezli. Czy zostal rozpoznany, gdy wysiadal z okretu, czy moze ktos ostrzegl wczesniej, ze przybedzie do Visby, i po prostu czekali w porcie? Dunscy szpiedzy? Tak, to bardzo prawdopodobne. A zatem nie moze isc prosto do kuzyna. Najpierw trzeba ich zgubic. Rozejrzal sie wokolo, udajac, ze pobladzil. Olbrzym w plaszczu stal u wylotu zaulka. Wygladal na dosc znudzonego swoja robota. Marius odczekal, az ten zagapi sie na tragarzy niosacych okute kufry, i blyskawicznie odskoczyl za rog, gdzie otwieral sie waski, cienisty pasaz prowadzacy na rownolegla uliczke. Niestety, w tym zaulku tez mu sie nie powiodlo. "Szlachcic" czail sie przed kantorem kupca blawatnego, udajac, ze z uwaga oglada wywieszone przy drzwiach probki sukna. Kowalik cofnal sie miedzy domy. Do diaska, co robic?!

Z tylu dobiegly ciezkie kroki. Siepacz zauwazyl, ze sledzony wymyka sie z pulapki… A moze zaatakowac go, obalic na ziemie, stuknac czyms w glowe? Marius odwrocil sie, kladac dlon na rekojesci kordu. Przejscie bylo prawie puste, tylko dwaj podpici marynarze stali pod jedna ze scian, wiodac spor. Wykrzykiwali do siebie po rosyjsku straszliwe wielopietrowe obelgi i najwyrazniej za chwile mieli wziac sie do rekoczynow. Marius popatrzyl na nich zdumiony. Jeden z adwersarzy byl potezny, zwalisty, postura przypominal niedzwiedzia. Drugi drobny, zadziorny jak kogut, najwyrazniej nic sobie nie robil z fizycznej przewagi rozmowcy. Byczek w plaszczu przebiegl miedzy nimi, odpychajac ze zloscia stojacego mu na drodze kurdupla. Ten wykonal dziwny gest reka. Szpieg zdolal przebiec jeszcze piec krokow, nim zaplatany we wlasne jelita runal na ziemie i z cichym westchnieniem oddal ducha. Niedzwiedziowaty przyskoczyl do oslupialego Kowalika i podal mu obszerny habit. –Przysyla nas Peter Hansavritson – szepnal po niemiecku. – Przeczul, ze macie klopoty. –I rzeczywiscie mieliscie – uklonil sie jego towarzysz. – Z Boza pomoca dwa problemy zostaly rozwiazane, jednakowoz co najmniej trzy podobne kraza wokol niczym kruki szukajace zeru. Tedy lepiej bedzie i wyglad, i miejsce pobytu bystro zmienic. Marius bez slowa narzucil na siebie ubior, oslonil twarz kapturem. Zabojca schowal noz do rekawa i ponaglil ich gestem. Ruszyli szybkim krokiem przez mroczne bramy oraz cuchnace, ciasne zaulki. Lada moment ktos mogl wejsc w uliczke i spostrzec trupa… Drobna dziewczyna siedziala na glazie. Milczac, podziwiala las porastajacy stoki gor. Zaklopotana nawijala na palce pasmo rudych wlosow. Slonce powoli opadalo ku ziemi. Przedwieczorny wiatr niosl chlod. Dorodna lasica wskoczyla na lezacy niedaleko pien brzozy. –Helu… –Tak, pani? –Musze teraz odejsc. Pora, bys udala sie na spoczynek – powiedzialo zwierze. – Zapamietalas wszystko, co mowilam? –Tak, pani. Boje sie… To gory. Jesli mam przez wiele dni spac w jaskini, wilki moga mnie wyweszyc i pozrec. Ponadto ludzie. Co bedzie, jesli odnajda moja kryjowke? –Strach twoj jest calkowicie bezpodstawny. Hela milczala dlugo. Wreszcie z westchnieniem wstala z kamienia.

Schyliwszy sie, weszla do niewielkiej jaskini. W kacie czekalo juz poslanie ulozone z galazek nakrytych wiazkami trawy. Ulozyla sie wygodnie. Rozprostowala faldy sukni. –Pani… –No co jeszcze? – Zwierze zaczelo sie niecierpliwic. –Gdy wykonam moje zadanie… Czy bede mogla wrocic do Polski? –Nie. Zostaniesz tu juz na zawsze. Dziewczyna poczula, jak ogarnia ja dziwny bezwlad. Zapadala w letarg, czula zimno postepujace od stop w strone serca. Zadrzala. Raz juz przeciez umierala. To bylo tak podobne… Niechciane wspomnienie wyplynelo z glebin pamieci. Zapach dymu i krwi, bol, twarde deski pod plecami, swiadomosc nieuniknionego konca… Mysli zgasly. Lezalem wygodnie wyciagniety na czyms miekkim. Slonce grzalo delikatnie, w powietrzu unosil sie zapach lasu i mchu. Uchylilem leniwie powieki. Stare swierki lagodnie kiwaly sie na wietrze. Gdzie jestem? Przez chwile nie pamietalem. Mialem wrazenie, ze sa wakacje i polozylem sie gdzies zmeczony spacerem. Pamiec wrocila nagle, jakby ktos wlaczyl telewizor. Az mnie ogluszylo. Zaglada ludzkosci, ucieczka przez park, ten sympatyczny chlopak i jego schron. A potem… Znikniecie biblioteki i to stworzenie, jakby skrzyzowanie slimaka z klebem szmat do podlogi. Wszystko runelo na mnie niczym tsunami. Zaraz, zaraz… Jaka zaglada ludzkosci…? Probowalem z obrazow w umysle wylowic ten, ktory pomoze mi zrozumiec, co wlasciwie zaszlo. Usiadlem i rozejrzalem sie dziko wokolo. Gdzie ja jestem?! Obca planeta? A moze po prostu nie zyje? Co powinno byc w raju? Bog, chory anielskie, chmurki, ludzie poubierani w koszule nocne? Aniolowie jakos sie nie pojawiali, zamiast koszuli nocnej mialem na sobie zwykle ciuchy, ale okolica wygladala dosc sielankowo. Slonce grzalo przyjemnie, lecz nie prazylo, w lesie wial przyjemny, chlodny wiaterek. Jesli to niebo, to naprawde fajnie im wyszlo… Cos mnie uzarlo w dlon. Komar. Czy w raju sa komary? Chyba nie. Do celow symulacji tez nie sa potrzebne… Pieklo? Diablow, siarki, plomieni i kotlow nie bylo wokolo widac. A i komarow pewnie lata tam wiecej. Pewien ksiadz mowil mi kiedys, ze pieklo to nieobecnosc Boga. To by sie nawet zgadzalo…

A moze czysciec? Nie, teologia tutaj nie pomoze. W swietle tego, co zapamietalem, moje ocalenie ma podstawy, nazwijmy to, racjonalne. Najwyrazniej zostalem przeniesiony z krzakow za biblioteka w jakies mile miejsce. Tylko gdzie, do licha? Do Ameryki? Bez sensu, ja tez za kilka godzin szlag trafi. Moze juz trafil? Przeciez nie wiem, ile czasu minelo, odkad razem ze Staszkiem spotkalismy to… cos. Podnioslem sie z polanki. Nadal mialem na sobie to samo ubranie, ale plecak z laptopem, ktory jak idiota dzwigalem nawet w ostatnia podroz, i pistolet najwidoczniej zostaly tam… Wyciagnalem garsc monet. Wygladaly dziwnie, byly podejrzanie lekkie. Scisnalem w palcach pieciozlotowke, a ona rozsypala sie w proch. Najwyrazniej tylko po wierzchu napylono ja niklem, a glebiej bylo cos, co przypominalo trociny. Jak to mozliwe? –Tu jest za malo metali, nie moglam odtworzyc wszystkiego – uslyszalem. – Priorytet ustawilam na zwiazki organiczne. Odwrocilem sie gwaltownie. Na pniu powalonego drzewa siedzialo niewielkie zwierzatko. Kuna? Nie, lasica. Patrzyla na mnie przenikliwie. Czy to ona przemowila? Policzylem powoli do dziesieciu. –Kim jestes? – wykrztusilem, obawiajac sie, ze robie z siebie idiote. –Ina – przedstawila sie. – A ty jestes Marek Oberech. Mialem ochote przytaknac, lecz uswiadomilem sobie, ze lasica nie pyta, tylko stwierdza fakt. Usiadlem na mchu i przez dobra minute zbieralem mysli. Zyje, jestem w lesie i ot tak rozmawiam sobie z gadajacym zwierzakiem. A zanim sie tu znalazlem, zgodzilem sie zostac niewolnikiem slimaka z obcej planety. Moze, uslyszawszy o nadchodzacej zagladzie, zwariowalem i to wszystko mi sie tylko roi? A moze kochani uczniowie dosypali mi czegos do kawy? Czegos diabelnie silnego, syntetycznego narkotyku najnowszej generacji, zdolnego kompletnie odmozdzyc czlowieka? Tylko po co? Przeciez nie zapowiadalem na dzis klasowki. –OK – odezwalem sie wreszcie. – Wiesz przypadkiem, gdzie my tak wlasciwie jestesmy? –Na twojej planecie – odpowiedziala. Dobra nasza. Pojawiaja sie nielogicznosci, zatem teoria z dosypaniem narkotyku do kawy nie jest taka glupia. Wystarczy teraz poczekac, zeby przestal dzialac. Sroda dzisiaj, przepadnie mi popoludniowy kurs i korepetycje wieczorem, ale moze nie wylece z roboty. –Ziemia zostala calkowicie zniszczona – zaprotestowalem. – Jesli nawet nadal istnieje

w jednym kawalku, to jako wypalony kosmiczny wrak, pozbawiony zycia biologicznego. Jak wiec wyjasnisz ten las? – Bylem pelen podziwu dla wlasnej przebieglosci. –Skrat wyslal cie do innego czasu. –Skrat? Zatrzeszczalo i w powietrzu zmaterializowal sie nieduzy hologram slimakoida, ktorego spotkalem w krzakach za biblioteka. Widziany w calosci stwor wygladal jeszcze gorzej. –Ekstra – mruknalem. –Pamietasz? –Tak. –Cale szczescie. Czasem wystepuja bledy przy kopiowaniu osobowosci. Dusza kiepsko poddaje sie technice. –Aha. I ten Skrat… – Nie bylem w stanie odtworzyc intonacji, ale zrozumiala. –Zgodziles sie zostac jego niewolnikiem – powiedziala. – Tak jak swego czasu ja. Teraz nadszedl czas, by rozpoczac sluzbe. –Jestes prawdziwa? – zapytalem chytrze. –W jakim sensie? – zdziwila sie. – Jestem tu w postaci materialnej, nie holograficznej. O to ci chodzilo? I gadaj tu z taka. –Nie potrafie ocenic, czy to, co widze wokol siebie, jest realne – poskarzylem sie. – To, co zapamietalem, moze byc wytworem mojej wyobrazni, podobnie jak to, co widze teraz. –Waszym problemem, Ziemianinie, jest filozofia – odparla. – Jako jedyna rasa w znanym kosmosie wymysliliscie systemy pojeciowe negujace otaczajaca was rzeczywistosc. Realne jest to, co dostepne waszym zmyslom. Symulacja rzeczywistosci na taka skale to bzdura z ekonomicznego punktu widzenia. –Czyli co? Zostalem przeniesiony w przeszlosc? Do czasow przed katastrofa? –Niezupelnie przeniesiony. – Pokrecila glowa zupelnie po ludzku. –Ale reszta w ogolnym zarysie sie zgadza. Znajdujesz sie w tym, co twoi pobratymcy

zwykli zwac przeszloscia. Wehikul czasu? Coz, w swietle ostatnich wydarzen bylem nawet sklonny w to uwierzyc. Jezeli dysponuja technologia umozliwiajaca skok miedzygwiezdny i kradziez pieciu milionow ksiazek razem z wazacym tysiace ton budynkiem, co w tym dziwnego, ze potrafia przemieszczac sie swobodnie w przeszlosc czy w przyszlosc… –Nie jestes z Ziemi – powiedzialem. –Masz na mysli glebe czy planete? Pytanie bylo tak debilne, ze tylko z najwiekszym trudem zdolalem zachowac powage. –Planete. Powiedzialas cos o mojej planecie, o moich "pobratymcach"… Zatem sama nie jestes stad. – Spojrzalem na nia badawczo. –Bylam tancerka i poetka planety Czita, krazacej wokol gwiazdy Elly. – Uniosla glowe. Powiedzialbym, ze z duma, ale cholera wie co ten gest u nich oznacza. Fajnie, kosmos, jak sie okazuje, jest pelen zycia i obcych cywilizacji, niczym w "Gwiezdnych wojnach". Nawet maja swoja poezje. Ciekawe, o czym ukladaja poematy. Jak przyjemnie jest cuchnac chlorem i krasc biblioteki z obcych planet? Tancerka? Czworonozna?! –Gdzie to jest? – zapytalem z glupia frant. –Gwiazde, wokol ktorej krazyla nasza planeta, nazywacie Epsilon Eridani. –Aha. Wszystko jasne. – Nie bylem astronomem, nic mi to nie mowilo, choc nazwa rzeczywiscie obila mi sie kiedys o uszy. – Dlaczego znalazlas sie tutaj? –Nasza cywilizacja przestala istniec – wyjasnila lasica. – Spadly bryly kosmicznego lodu. Wilgoc przesycila atmosfere. Wy mieliscie szczescie, kilkadziesiat godzin i po problemie. – Domyslilem sie w jej glosie zazdrosci. – My na zaglade naszej cywilizacji musielismy patrzec przez dlugie lata. chwili? –Wyrazy wspolczucia. I wtedy wyladowal u was Skrat i wyciagnal cie w ostatniej –On nie wyciaga – nie pojela przenosni. – Zapisal moja osobowosc, a cialo zostawil. Zawsze tak robi. Takze w twoim przypadku – uprzedzila pytanie. –Czyli moj trup gdzies tam wlasnie zamienia sie w popiol?! – zdumialem sie. –Nie w tej chwili, tylko za setki lat – poprawila mnie. – Choc zasadniczo tak. Skrat oczywiscie nie czekal, by sprawdzic, jak wyglada zaglada waszej planety. Wykonal nagranie i oddalil sie. Ale nie ma alternatywy.

Twoje zwloki musialy ulec spopieleniu w takich warunkach. Scisnalem skronie. Nie potrafilem tego wszystkiego pojac. Skrawki mysli tlukly sie po mojej glowie i nie pozwalaly polaczyc sie w zaden logiczny ciag. Gdzies tam, z tylu czaszki, kryly sie nawet zlosliwe teorie zakladajace, ze byc moze tak wygladaja poczatki choroby psychicznej. Przeszlosc i gadajaca lasica… Moze po prostu leze w bialej izolatce z zakratowana szybka w drzwiach, przypiety do lozka skorzanymi pasami? Moze z butelki na stojaku przez cienka, przezroczysta rurke i kolorowy wenflon do moich zyl powoli cieknie jakis wyjatkowo mocny lek psychotropowy? Przeciez szpital i obled byly duzo bardziej prawdopodobne od spotkania z kosmitami i wedrowki w czasie. –A to? – Klepnalem sie po udach. – Przeciez to moje cialo. To samo, ktore mialem tam. I ubranie sie zgadza. Moze to jednak tylko udana symulacja? Albo eksperyment psychologiczny? Cos jak ukryta kamera lub "Truman show". Tylko… kto i z jakiego powodu robilby przedstawienie na tak wielka skale? Zaglada planety jako eksperyment socjologiczny? Czy moze wrecz artystyczny happening? –Zostales odtworzony na podstawie wykonanego zapisu. Wskrzeszony? – Przekrzywila glowe jakby niepewna, czy uzyla wlasciwego slowa. – Zrekonstruowany? –Sklonowany? –Nie, bo byl to proces pozabiologiczny. Cos jakby… – Poczulem szum w uszach, w oczach stanely mi lzy. Zrozumialem, ze zwierze przeszukuje moj umysl, by dobrac odpowiednie slowa. – Odbudowanie z poszczegolnych zwiazkow chemicznych – powiedziala niepewnie. – Zabilam renifera, rozlozylam go na czynniki proste i uporzadkowalam w strukture twojego ciala. Jeknalem. W pierwszej chwili zrobilo mi sie niedobrze, potem ogarnely mnie watpliwosci. Z drugiej strony, no coz, skoro byli w stanie podrozowac w czasie, to dlaczego nie mieliby potrafic takich rzeczy? "Czynniki proste" – brzmi idiotycznie. Atomy? Poszczegolne bialka? –Odtworzysz teraz Staszka? – Doszedlem do wniosku, ze milo byloby miec przy sobie kogos ze swoich czasow, gdy zabiore sie do roboty. Bez przyczyny mnie tu nie sciagneli… –Nie – odpowiedz byla krotka i stanowcza.

–Dlaczego? –Mam inne rozkazy. Poza tym brak energii. I tak zuzylam znacznie powyzej limitu. –A kiedys? Spotkam go jeszcze? –Tak, nie… Skrzywilem sie. To futrzane bydle gada zagadkami… Widac zinterpretowala wyraz mojej twarzy. –Jego odtworzenie jest prawdopodobne, ale nastapi zapewne po tym, gdy zginiesz, wykonujac zadania. To rezerwa. Dlatego raczej nie spotkacie sie fizycznie. –Skrat nie jest twojej rasy. – Szok juz mi mijal. – Czy wiesz, skad sie wzial? –To przedstawiciel plemienia kosmicznych nomadow – wyjasnila. – Wedruja od milionow lat przez nieskonczone przestrzenie, gromadzac skarby umierajacych cywilizacji. Gdy jakas planeta przestaje istniec, przybywaja, by ocalic od unicestwienia dziela jej mieszkancow. Uwazaja sie za straznikow i depozytariuszy pamieci wszechswiata… –Skad pochodzi? –Spoza horyzontu. –Skad?! – Wytrzeszczylem oczy. Zamyslila sie na moment. –Przybyl spoza znanego nam wszechswiata. Z miejsca prostopadlego. –Nie rozumiem. –Brak ci przygotowana naukowego, by to pojac. Staram sie mowic, uzywajac pojec, ktore zrozumiesz. Wyobraz sobie wszechswiat. Co o nim wiesz? –Trojwymiarowa przestrzen zakrzywiona. Kula o srednicy miliardow lat swietlnych. Kiedys o tym czytalem, w jakiejs starej ksiazce. Jesli Skrat przybywa spoza horyzontu zdarzen, to oznacza, ze pochodzi z miejsca lezacego gdzies dalej. Na przyklad z wszechswiata, ktory jest lustrzanym odbiciem naszego. Choc tu chodzi raczej o symetrycznosc, a nie prostopadlosc. – Zadumalem sie. –Kiepsko to wymysliliscie, Ziemianinie. Jego ojczysty wymiar przecina ten pod katem prostym. Prostopadle do tego, co uwazacie za swoja rzeczywistosc. –Prostopadle do kierunku rozchodzenia sie promieni swiatla? – przypomnialem sobie

czytana lata temu ksiazke SF. Pokrecila glowa. –Prostopadle do materii. –Rzeczywistosc trojwymiarowa w wymiarze czwartym prostopadla do naszej? – wreszcie chyba zalapalem, o co chodzi lasicy. –To niewazne. Ta wiedza jest ci zbedna podczas wykonywania polecen Skrata. W kazdym razie jego rasa bada te czesc galaktyki od setek tysiecy lat. –Ciekawe. Musialas niejedno zobaczyc na pokladzie jego statku… –Poczulem delikatne uklucie zazdrosci. –My kochalismy zycie, oni plawia sie w nieskonczonym rozpamietywaniu cudzych smierci. – Jak gdyby posmutniala. –Dlaczego ciebie odtworzyl w takiej postaci? – zdziwilem sie. – Na swojej planecie pewnie wygladalas inaczej. –Pomijajac inna liczbe konczyn, ten mechanizm jest w miare zblizony gabarytami do mojego dawnego ciala – wyjasnila. – Lepiej stawi opor waszej grawitacji. Poza tym dzieki temu ksztaltowi bede mogla niezauwazona przemieszczac sie miedzy ludzmi. –Mechanizm… Jestes robotem? –To bez znaczenia. Zapis jazni w scalaku daje mozliwosc podporzadkowania dowolnej struktury biologicznej, chemicznej lub mechanicznej. W moim przypadku mechaniczna okazala sie wydajniejsza ekonomicznie. – Zawahala sie. – Mam zapisane dane o waszym zachowaniu, ale ciagle udawanie czlowieka byloby dla mnie zbyt trudne. A zatem gadam z robotem udajacym lasice, a przechowujacym jakos osobowosc kosmicznej baletnicy… Ja sam z kolei od dawna nie zyje, a wlasciwie to urodze sie dopiero w przyszlosci, lecz moja dusza zostala wszczepiona w cialo zrobione ze zdechlego renifera… O, w morde. No coz, bywalo gorzej… To znaczy nie bywalo, ale sytuacja, choc dziwaczna, dawala sie od biedy zaakceptowac. –Czas naszego spotkania dobiega konca – odezwalo sie zwierze. – Co jeszcze chcesz wiedziec? –Jakie jest moje zadanie? –Odszukasz jaskinie nad rzeka. W niej czeka na ciebie towarzyszka. Razem udacie sie do Nidaros, tam odnajdziesz czlowieka, ktory przyjal imie Sebastian Alchemik. Zastapisz go w poszukiwaniach Oka Jelenia. Spotkamy sie ponownie za dwadziescia osiem dni.

Zeskoczyla z pnia i tyle ja widzialem. –Do jasnej cholery! – zaklalem wsciekle. – W ktora strone mam isc? Czego mam szukac? Co to niby jest to… "oko jelenia"?! Ale lasiczki juz nie bylo. Rozejrzalem sie po lesie. Poludnie chyba dawno minelo. Ruszylem niepewnie w dol stoku. Co ona mowila? Zabila renifera, a przeciez wokolo swierki i troche brzoz… Gdzie ja, u diabla, jestem? Szwecja? Rosja? Kanada? Jaki okres? Nawet nie zapytalem, ktory rok mamy… Alchemika mam poszukac… Sredniowiecze? Obmacalem kieszenie. Ani dokumentow, ani pieniedzy, polskie zlote polamaly sie i rozsypaly. Na szczecie suwak w rozporku wygladal na trwaly. To cos powiedzialo, ze jest robotem. Moze ja tez? Twierdzila, ze nie, ale… Scisnalem ramie. Tkanka ustepowala pod palcami. Nie, chyba zwykle mieso… W dodatku zaczynalem byc glodny. Roboty, mam wrazenie, nie czuja ssania w zoladku. A moze i lepiej by bylo miec w srodku mechanizm? Zadnego glodu, zadnego zmeczenia. Przedarlem sie przez krzaki i nieoczekiwanie wyszedlem na waska, lecz wyrazna sciezke. Biegla brzegiem gorskiego strumyka. Jaskinia nad rzeka? Nabralem wody w dlonie i ugasilem pragnienie. Pomyslalem, ze warto by jakos oznaczyc miejsce, w ktorym wyszedlem z lasu. Zebralem troche kamieni i ulozylem je w trojkat na skraju krzewow. W prawo czy w lewo? Popatrzylem na slonce, lecz jego polozenie nic mi nie powiedzialo. Czulem, ze jest juz po poludniu, jednak nie znajac dokladnej godziny, nie bylem w stanie okreslic kierunkow. Moze zatem warto ruszyc w dol strumienia? W kazdym razie powinien wyprowadzic mnie z gor na niziny… Ku cywilizacji. Strumien wpada do rzeki, nad rzeka jest grota, gdzie ktos na mnie czeka. Marius, zasapany, stanal wreszcie na szczycie wiezy. Miasto lezalo u jego stop. Wokol ciagnely sie spadziste dachy domow, jedne kryte czerwona dachowka, inne plytkami szarego lupku lub zgola drewnianym gontem. Dzien byl piekny. Stad, z gory, widac bylo rozlegle przestrzenie zaoranych pol i zielonych lak otaczajacych Visby. Na blekitnym morzu ciemnymi plamami odcinaly sie zagle kilkudziesieciu statkow podazajacych do portu lub zen wychodzacych. Wial silny, ale przyjemnie cieply wiatr, nawet tu czulo sie won swiezego siana. Jesien w Szwecji potrafi byc naprawde piekna… –Witaj, kuzynie – odezwal sie Peter Hansavritson siedzacy w zalomie murow. –Witaj.

Usciskali sie. –O czym rozmyslasz? – zapytal Marius. – Mielismy porozmawiac… Dlaczego tutaj? Zgaduje, ze piekny widok nie jest jedynym powodem. –Tu nikt nas nie podslucha, a musimy omowic sprawy naprawde wazne – powiedzial Peter. – Moi doradcy wykruszaja sie jak stara, spekana glina. Teraz ty zajmiesz ich miejsce. –To wielki zaszczyt dla mnie. Jestem wzruszony twym zaufaniem. –Jak sam zapewne zauwazyles, liczba ludzi, ktorzy maja do nas zale, ostatnio wzrosla nad podziw. Poza tym nawet w mym domu… – zawiesil glos. –Ktos z twojej sluzby donosi Dunczykom? – domyslil sie Kowalik. –Tak. Wiem juz nawet chyba kto. –Rozumiem… Mow zatem. –Od czasu gdy Hanza powierzyla mi obrone swoich interesow, przestudiowalem niewyobrazalna ilosc dokumentow sporzadzonych w ciagu ostatnich trzech stuleci. –Z cala pewnoscia poznanie tych sekretow daje duza wiedze – w glosie Mariusa slychac bylo zazdrosc. –Nie mam tu na mysli dokumentow tajnych. Raczej wrecz przeciwnie. Uchwaly hansatagow, rachunki miast, skladki i obciazenia. Polak czekal cierpliwie na wyjasnienia. –Mowi sie, ze Hanza kwitnie, ze nigdy wczesniej nie bylo tak dobrze. Tymczasem sadze, ze jest dokladnie odwrotnie. –Z czego to wnosisz? Wszak nasi kupcy obracaja coraz wiekszym kapitalem, nawet tu, w Visby, rok po roku burzy sie kolejne stare domy, by wznosic nowe z cegly i kamienia. Nasze statki sa szybsze, bardziej ladowne. Spolki pozwalaja na rozlozenie i ograniczenie ryzyka. –To wszystko prawda, ale… Spojrz tam. – Peter wskazal dlonia wodny przestwor, lecz Marius od razu sie domyslil, ze kuzynowi chodzi tylko o kierunek, ze to, o czym chce powiedziec, ukryte jest poza horyzontem. – Gdy powstawala Hanza, na wschodzie znalezlismy wsrod lasow piekne i bogate miasto. Nazywalo sie Nowogrod Wielki. Nasi kupcy robili tam naprawde duze interesy, a ponadto cieszyli sie przyjaznia mieszkancow. Potem miasta podbil car Iwan Srogi. Mija sto lat, od kiedy wygnano nas z Rosji, od kiedy nasze okrety przestaly plywac dalej niz do portow inflanckich. Niebawem i to moze sie

skonczyc, gdyz car wyciaga reke takze po te ziemie. Teraz spojrz w druga strone. Niegdys istnial bogaty i wazny kantor hanzeatycki w Londynie. Dzis to zbiorowisko bud, a nasi kupcy nie maja tam juz prawie zadnych praw. Anglia buduje wielka flote. Jej mozliwosci przewozowe wielokrotnie przewyzsza sume ladownosci statkow wielu krajow, ktorych miasta zalozyly nasz zwiazek. –Ta flota wyruszy na podboj swiata, a jej czesc zapewne niebawem spocznie na dnie morza. Konflikt pomiedzy Anglia a Hiszpania narasta. Nam chyba nie zagroza. –Kto wie. Juz dzisiaj jezyk Anglikow rozbrzmiewa czesto na ulicach Gdanska. Kantor w Bergen – Peter machnal reka mniej wiecej na zachod – dusi sie pod jarzmem Dunczykow, a jego autonomia moze zostac w kazdej chwili zakwestionowana. Tu, na Gotlandii, znajdujemy sie pod nieustanna obserwacja krola Szwecji. Sa wreszcie miasta flamandzkie, wyniszczone przez konflikty miedzy katolikami i protestantami. Hanza to kolos na glinianych nogach. W dodatku jestesmy jak miod wlany do flaszy z cienka szyjka. Najwazniejsze interesy robimy tutaj, a w kazdej chwili handel baltycki mozna sparalizowac. –Korkiem tej flaszy jest Dania… –Widze, ze rozumiesz. Obserwowalem to przez ostatnie cztery lata. Nad ciesninami powstaja nowe zamki. Ludwisarnie Kopenhagi topia spiz na nowe dziala. Uczeni, ktorzy zaciagneli sie na sluzbe u krola Fryderyka II, wciaz pracuja nad zwiekszeniem ich zasiegu. Jesli zechca podniesc cla na ciesninach, nie wystarczy nam sil, by sie temu skutecznie przeciwstawic. –Pieniadze pozwalaja zdobyc najemnego zolnierza. A Hanza ma pieniadze. –Pieniadze… – Peter w zadumie spojrzal na ruiny kosciola Swietego Mikolaja. – Tak, z cala pewnoscia pozwolilyby uniknac wielu klopotow. Problem w tym, ze ten, kto ma duzo pieniedzy, i tak ulegnie przed tym, kto ma ich wiecej. Nasze miasta sa bogate, ale handel baltycki coraz bardziej przypomina maly stragan z cebula. Hiszpania i Portugalia tworza kolonie w Nowym Swiecie. Flota Anglii takze, jak slusznie zauwazyles, powstaje, by uszczknac cos z bogactw lezacych za oceanem. Nawet Holendrzy szukaja dzis szczescia na Dalekim Wschodzie, plywajac do Indii i dalej. A Hanza jest niczym tamten staruszek. –Wskazal broda ubranego w czerwony kaftan mezczyzne siedzacego na kamieniu przed wejsciem do swiatyni daleko w dole. –To znaczy? – Kowalik przechylil glowe. – Kim on jest? –To Magnus. Wslawil sie tym, ze przed laty uciekl z pirackiej zasadzki. Wlasnymi rekami wyrwal z dna i wyciagnal kotwice wazaca czterysta funtow. Dzis ma dosc sil, by

pojsc w niedziele do kosciola. I jeszcze jedno, przed szescdziesieciu laty mial cztery kamienice, jego flota liczyla dwanascie kog. –Kog… –Uparcie uwazal, ze zaglowce, ktore przyniosly fortune jego pradziadowi, i jemu posluza. W czasie gdy wszyscy budowali juz szybkie i ladowne holki, on z uporem maniaka wynajdywal najstarszych majstrow, pamietajacych jeszcze poprzednie rozwiazania. I jaki byl efekt? Nadal jest bogaty, tylko zamiast czterech kamienic ma jedna. Nadal stac go, by jadac codziennie gotowana kure, ale dwie z jego kamienic kupil czlowiek, ktory kiedys byl u niego na przyuczeniu. Tak samo skonczy Hanza. Bedziemy dreptac w miejscu, az pewnego dnia okaze sie, ze wszyscy sa od nas potezniejsi. Wtedy ktos dojdzie do wniosku, iz Hanza mu przeszkadza, i zniszczy ja z rowna latwoscia, z jaka ulicznik moglby dzis zabic tego starowine. Ten dzien juz sie zbliza. Hanza, choc osiagnela wiek meski, popelnila blad typowy dla mlodosci i teraz nieuchronnie traci sily, jak ten starzejacy sie czlowiek. Za szescdziesiat, moze siedemdziesiat lat nie bedzie juz zadnej Hanzy. A my pod koniec swych dni bedziemy patrzec z rozpacza, jak wszystko wali sie w gruzy. Choc zapewne oszczedzone nam bedzie ujrzec koniec zwiazku. Symptomy rozkladu sa juz dobrze widoczne, lecz tylko nieliczni chca je dostrzec. Marius milczal zamyslony. –Czy wiesz, kuzynie, jak moglibysmy tego uniknac? – zapytal wreszcie. –Poniekad. – Peter wylowil z kieszeni rozaniec. – Najblizsze lata postanowilem poswiecic na realizacje dwu celow. O ile mi pomozesz. –Pomoge. –Ruszam jutro na pokladzie "Lani" w daleki rejs. Do Nidaros i moze, jak szczescie dopisze, z powrotem. Jesli zechcesz mi towarzyszyc, jesli nie obawiasz sie Dunczykow, bedzie masa czasu, by to wszystko omowic i zaplanowac. –Nidaros… – Doradca zmruzyl oczy, by ukryc ogarniajace go podniecenie. – Zawsze chcialem ujrzec na wlasne oczy ruiny wielkiej katedry. –Zatem wyruszymy razem. Droga musiala byc od dawna porzucona. W dwu miejscach przegradzaly ja zwalone drzewa, gdzie indziej ginela pod usypiskiem kamieni. Jak przypuszczalem, kiedys byla uczeszczanym szlakiem, obecnie popadla w zapomnienie. Przecinala strumien; zdjalem wiec buty i przeszedlem brod. Po drugiej stronie w niewysokiej scianie skalnej czernial wylot jaskini. Grota nad rzeka? Czy o to miejsce chodzilo lasicy? Ja bym tego cieku rzeka nie nazwal…

Obok wejscia na granitowym glazie ktos wykul krzyz, a ponizej jakby stylizowany topor. Znaki wykonano dawno temu, rozpoznalem to na pierwszy rzut oka. Krawedzie posiadaly te gladkosc, jaka daja setki lat naturalnego wietrzenia. Deszcze i mrozy wytrawily powierzchnie kamienia. Krzyz. Czy ta grota jest czyims grobem? A siekiera? Co moze oznaczac? Pogrzebano tu drwala? Nie bylem pewien, jak zinterpretowac symbole. Zajrzalem do srodka. Jaskinia miala nie wiecej niz dwadziescia piec metrow kwadratowych. Dzieki temu, ze jej wejscie bylo dosc duze, we wnetrzu panowal tylko polmrok i moglem rozejrzec sie bez dodatkowego zrodla swiatla. Sufit wisial dosc nisko, w niektorych miejscach musialem sie dobrze schylic. Powietrze przenikal zapach zgnilizny i wilgoci. Pod jedna ze scian, na warstwie zeschnietych jodlowych galazek, lezala dziewczyna. Przyklaklem obok jej poslania. Owalna twarz, waskie usta, cienki nos, grube brwi… Rude wlosy rozsypaly sie na galazkach. Nie byla szczegolnie ladna, ale miala w sobie jakis tajemniczy urok. Jej wiek ocenilem na nie wiecej niz szesnascie, no, moze siedemnascie lat. Ubrana byla w zielona sukienke z jedwabiu, a wystajace spod falbanek stopy obula w wysokie skorzane buty. Dotknalem jej ramienia. Z zaskoczeniem stwierdzilem, ze jest lodowato zimne. Twarz miala nienaturalnie blady odcien. Dotknalem szyi dziewczyny, przechylilem lekko glowe, by tetnica stala sie lepiej widoczna, i przylozylem palce. Tetna nie wyczulem. Nachylilem sie, sprawdzajac, czy oddycha. Nic… Rozpialem kilka guzikow i przylozylem ucho do piersi. Nie mylilem sie. Czyzby byla martwa? Ladny gips… Jednak cos mi tu nie pasowalo. Gdy jako student dorabialem przez pol roku w zakladzie pogrzebowym, widzialem niejedno cialo. Ludzie, ktorzy odeszli, z reguly wygladali podobnie… Rigor mortis pozostawia liczne charakterystyczne slady. A tu czegos mi brakowalo. Ujalem dlon dziewczyny. Paznokcie miala zupelnie normalnej barwy. Nie zauwazylem zsinienia. Obnazylem jej ramie i obejrzalem od spodu. Brakowalo tez plam opadowych. A moze dopiero stygnie? Nie, jej skora miala temperature otoczenia. Zwloki byly zimne, jakby od smierci minelo juz kilka godzin, lecz inne parametry stanowczo temu zaprzeczaly. Delikatnie przetoczylem cialo na bok, zlustrowalem kark. Zadnych plam. Szukalem sladow moczu – po zgonie czesto puszczaja zwieracze. Przylozylem palce do szczeki dziewczyny i poruszylem nia ostroznie. Napiecie miesni trzymajacych zuchwe bylo slabe, ale normalne. Przylozylem raz jeszcze ucho do jej dekoltu. Liczylem powoli i gdy dochodzilem do stu osiemdziesieciu, uslyszalem slabe uderzenie serca. Jesli obcy umieli zbudowac statek zdolny do przemierzania odleglosci

miedzygwiezdnych, to calkiem niewykluczone, ze potrafili robic z materia organiczna cuda, jakie nam sie nie snily. Letarg? Spowolnienie procesow zyciowych? Unioslem lewa powieke dziewczyny. Oczy uciekly do gory, jak u normalnie spiacego czlowieka. Zaslonilem swiatlo dlonia, a potem cofnalem ja, by padlo na zrenice. Drgnela i powoli sie zwezila. Zatem mloda dama zyje… Choc moze na to nie wyglada. Usiadlem i policzylem powolutku do dziesieciu. Oczyscilem umysl z emocji. Co dalej? Poczekam cierpliwie. Jesli lasica kazala mi sie z nia spotkac, to oznacza zapewne, ze wie, w jakim jest stanie. Moze zatem wystarczy cierpliwie poczekac godzinke albo dwie? Wyszedlem przed jaskinie i nazbieralem chrustu. Jesli sie obudzi, bedzie przemarznieta. Powinienem zrobic cos do jedzenia, zagrzac herbaty. Tylko jak, u diabla, bez garnka… Ulozylem drewienka w stosik. Teraz nalezy rozpalic ogien. Zapalek nie mialem, wybralem wiec metode pocierania dwu kawalkow drewna. Moj znajomy, studiujacy archeologie, twierdzil, ze to latwe. Ze trzeba tylko poznac zasade, zrozumiec, jak sie to robi, a potem uda sie juz zawsze. Jesli taki madry, to dlaczego mnie nie nauczyl? Mogl chociaz pokazac… Gdzies czytalem, ze najlepiej pocierac kawalkiem twardego drewna o miekkie. Znalazlem kawal suchej brzozowej galezi, byla juz nieco peknieta, przywalilem kilka razy otoczakiem i rozlamalem ja na dwie czesci. Niedaleko rosl klon. Jesli nie ma nic lepszego… Usiadlem sobie wygodnie. Brzozowa galaz umiescilem miedzy butami i zaczalem trzec ta druga. Zmeczylem sie szybko, a efekty nie byly nadzwyczajne. To moze inaczej? Znalazlem odpowiedni kij, z buta wyzulem sznurowke, zrobilem luk i sprobowalem "nawiercic" brzozowa klode na sposob indianski. Szlo podobnie kiepsko, to znaczy kloda bardzo sie rozgrzala, a nawet poszedl z niej delikatny dymek, jednak poza lekkim poczernieniem drewna nic nie osiagnalem. Kurcze! Przeciez osiem lat nalezalem do harcerstwa. Tylu rzeczy mnie nauczyli, a tego akurat jak na zlosc nie. Moze trzeba bylo isc do ZHR, a nie do ZHP? Odlozylem oba klocki i odsuplalem sznurowadlo. Bez sensu, nie uda mi sie i tyle. Lupa rozpalic? Trzeba by ja miec… Wszedlem znowu do jaskini i pochylilem sie nad dziewczyna. Nadal nie oddychala, a w kazdym razie nie udalo mi sie tego zaobserwowac. Przylozylem ucho do jej piersi. Uslyszalem slabe uderzenie serca. Liczylem. Przy stu uslyszalem drugie, a przy dwustu trzecie. Najwyrazniej przyspieszalo… Moze za kilka godzin wroci do normy. Przyjrzalem sie dokladniej jej ubiorowi. Bardzo dluga, siegajaca kostek sukienka

wygladala dosc archaicznie. Stylizowana na stara czy naprawde stara? Przypomnialem sobie zdjecia w rodzinnym albumie. Praprababka i jej dwie siostry ubrane byly podobnie. Dziewczyna miala na sobie gorset, nie nosila za to stanika. Na nogach – ponczochy tkane z cienkich, chyba welnianych nitek. Obejrzalem buty. Podeszwy i obcasy skladaly sie z kilku warstw grubej skory, przy czym warstwa najnizsza byla zdrowo schetana. Przybito ja do reszty malymi gwozdzikami o kwadratowych lebkach. Inny czas, uswiadomilem sobie. Ona pochodzi z innej epoki niz ja. Teraz pytanie z jakiej. Obejrzalem szwy sukni, wszystkie chyba zrobiono recznie. Sam material wygladal raczej na robote maszynowa, ale glowy dac nie moglem. Dziewietnasty wiek, cos kolo tego… Odtworzyli ja, tak jak mnie? A moze to po prostu dziewczyna z tej epoki, ktora w jakis sposob przekonali, zeby dla nich pracowala, wyprowadzili w gory i uspili, do czasu az bedzie potrzebna? To brzmialo calkiem sensownie. A zatem, o ile ta teoria jest prawdziwa, jestem sto, moze sto piecdziesiat lat przed swoim urodzeniem. I raczej nie jest to Polska. Szlag by trafil, ciekawe, jak sie dogadam z moja nowa towarzyszka… Przylozylem ponownie ucho do jej piersi. Jedno uderzenie nastepowalo teraz po mniej wiecej osiemdziesieciu sekundach. Dobra nasza, okres ciagle sie skraca… Wrocil oddech. Wciagala powietrze co mniej wiecej dwie minuty, poczatkowo bardzo plytko, potem coraz glebiej i czesciej. Policzki zarozowily sie, skora zrobila sie cieplejsza. Narzucilem ja swoim polarem i wrocilem do rozpalania ognia. Bezskutecznie. Dziewczyna jeknela, wszedlem do groty i uklaklem obok poslania. Uchylila powieki. Spojrzala na mnie z przerazeniem. –Spokojnie, jestem przyjacielem. –Lasica! – Rozejrzala sie nerwowo. – Gdzie ona jest? A zatem rozmowe informacyjna ma juz za soba. Odetchnalem z ulga. Nie bede musial wyjasniac jej spraw, o ktorych sam mam niewielkie pojecie. –Lasica odeszla, kazala mi sie toba zaopiekowac. –Moj panie, nie pasalismy razem krow! O co jej, u diabla, chodzilo? –Prosze o wybaczenie – mruknalem, cofajac sie. Zamknela oczy. Zamyslilem sie. No tak, pochodzi z innej epoki, cholera na razie wie z jakiej… Zapewne w tamtych czasach ludzie nie zawierali znajomosci ot tak, moze nalezalo tytulowac ja pania, ewentualnie panna dobrodziejka… Wygladala na szlachcianke. Nie, bez przesady. Nie jestem chlopem panszczyznianym. Na szczescie mowila po polsku.

Miala dziwny akcent, przeciagala nieco koncowki, ale rozumialem ja. Jeden problem z glowy. –Kim pan jest? – zapytala. Chyba powoli sie uspokajala. –Marek Oberech – przedstawilem sie, a widzac, ze patrzy na mnie wyczekujaco, dodalem: – Nauczyciel informatyki z Warszawy. Milczala przez chwile. –Co to jest informatyka? – zapytala nieufnie. Westchnalem w duchu. –Droga pani – mowilem powoli i wyraznie – ze stroju pani, a takze akcentu i sposobu bycia dedukuje, ze zylismy w roznych czasach. Pochodze z pani przyszlosci. Przechylila glowe i patrzyla uwaznie, najwyrazniej analizujac moje ubranie. Jeansy, adidasy, polar, bawelniana koszula… –Urodzilam sie w tysiac osiemset czterdziestym osmym roku – powiedziala wreszcie. –Gdy zostalam zamordowana, mialam niespelna szesnascie lat. –Ja przyszedlem na swiat w tysiac dziewiecset osiemdziesiatym – wyjasnilem. Jej twarz nie zmienila wyrazu, tylko w oczach pojawily sie blyski zaniepokojenia. Przyjela to zaskakujaco spokojnie. Zdziwilem sie. Ja to ja. Czytalem ksiazki science fiction, chodzilem do kina. –Powiedzcie, panie, wygralismy? – zapytala szybko. –Ma pani na mysli powstanie styczniowe? – zestawilem daty. –Slucham? –No, powstanie, ktore wybuchlo w styczniu 1863. –Tak. –Przykro mi… Nie udalo sie. Polska odzyskala niepodleglosc dopiero ponad piecdziesiat lat pozniej. –Tak sadzilam. Zle to wygladalo – szepnela. – Czy moze mi pan zatem powiedziec, czym jest ta… informatyka? – wrocila do poprzednio zadanego pytania.

–Hmm… Nasza technika posunela sie bardzo do przodu – probowalem wyjasniac. – Opracowalismy system sztucznego zapisu obrazu – usilowalem ubrac teorie w slowa, ktore zrozumie. –Dagerotyp? Fiu… Ta mala slyszala juz o fotografii? Potrzasnalem glowa. –Prosze wyobrazic sobie szklana tafle, na ktorej mozna ogladac ruchomy obraz. Potrafimy zdjac z rzeczywistosci odwzorowanie tego, co sie dzieje. Jak wyjasnic w przystepny i zrozumialy sposob idee telewizji? –I potem obejrzec jak w lustrze to, co sie wydarzylo? – upewnila sie. –Tak. Byla naprawde bystra! –Niesamowite! – wykrzyknela. –A zatem posiadamy szklane ekrany, na ktorych mozemy ogladac obrazy wydarzen, ktore minely – podsumowalem pierwsza czesc wywodu. – Uzywalismy ich przez wiele lat, by z czasem dojsc, iz na tym ich zastosowanie sie nie konczy. –Coz zatem potraficie jeszcze, panie, z nimi zrobic? –Stworzylismy systemy pozwalajace na zapisywanie w postaci impulsow elektrycznych – zawiesilem glos. –Kolejne slowo, ktorego nie rozumiem. – Zagryzla wargi. –Widziala pani z pewnoscia blyskawice. Zdolalismy je ujarzmic i zmusic do pracy dla nas. Dziwne, pomyslalem, przeciez bawili sie w jej czasach w magnetyzm i temu podobne… Chyba ze pochodzi z glebokiej prowincji. –A zatem zakleliscie obraz i przy pomocy blyskawic mozecie go obudzic, by trwal w ruchu? – upewnila sie. –Tak. Oprocz ruchomych obrazow nauczylismy sie zapisywac w ten sposob ksiazki, listy i dokumenty. Elektrycznosc uwieziona w naszych maszynach potrafi przeniesc obraz przedmiotu na drugi koniec swiata. Listy wedruja po cienkich drutach, w kilka chwil docierajac na przyklad do Chin. –Tym sie, panie, zajmujecie? – Spojrzala na mnie z ogromnym zainteresowaniem.

–Ja tylko pilnuje, by urzadzenia, ktorymi ujarzmilismy te sily, dzialaly w miare poprawnie – wyjasnilem. – I tej umiejetnosci uczylem mlodych ludzi mniej wiecej w pani wieku. –Czy jestesmy w panskich czasach? – zapytala. –Nie. Nasz swiat, wlasnie w czasie gdy zylem, spotkala calkowita zaglada – wyjasnilem. –Zaglada? Nie dworujcie sobie ze mnie. Jak mozna zniszczyc caly swiat? –We wszechswiecie istnieja takie sily. Ale to skomplikowane. Musialbym bardzo dlugo tlumaczyc. Nie zna pani odpowiednich definicji, by zrozumiec. Absurdalna sytuacja… Nie tak dawno prawie tych samych slow uzyla lasica, rozmawiajac ze mna. –Czyli nie zobacze cudow, o ktorych pan opowiedziales. –Przypuszczam, ze raczej znalezlismy sie w okresie, kiedy pani zyla, a moze i w jakims zupelnie innym. –W moim… – Na jej twarzy odmalowal sie lek i chyba zaklopotanie. Spuscila wzrok. – Ja… – zaczela. – Nie moge tam wrocic. A potem zalkala i padla na poslanie, nakrywajac glowe moim polarem. Spazmy trzesly nia straszliwie, a ja siedzialem niczym kolek, nie majac pojecia, co robic… Nie odwazylem sie chocby dotknac jej ramienia. –Jestesmy chyba daleko od Polski – powiedzialem lagodnie. – Nawet jesli trafilismy do pani czasow, wrogowie sa… Odslonila zaplakana twarz. –Po tym, co ze mna zrobili, zawsze juz beda blisko. – Uderzyla sie w skron. – Takich rzeczy niepodobna zapomniec. – Uspokajala sie z wolna. – Jednakowoz… – W jej oczach blysnelo cos dziwnego. Nie bylem w stanie zinterpretowac wyrazu twarzy dziewczyny. Przebijalo z niej dziwne zadowolenie, jakby udalo jej sie czegos waznego dokonac. –Jak pani sie czuje? – zapytalem z troska. –Slabo – westchnela. – Nie zdolam isc. –Prosze sie jeszcze przespac – zasugerowalem. – A ja sie przejde po lesie i przy

odrobinie szczescia zdobede cos do jedzenia. Kiwnela glowa i opadla ponownie na poslanie. Wyszedlem z jaskini. W powietrzu wisial dziwny chlod, wskazujacy, ze niebawem moze nadejsc wieczor. Las jest pelen zarcia. Tluste larwy ryjace w prochnie, zwierzeta, ptaki, jadalne porosty. Problem w tym, ze robale, i to na surowo, trudno zaserwowac dziewczynie. Zaby tez pewnie fatalnie smakuja… Niezaleznie od wszystkiego do przygotowania posilku bardzo przydatna rzecza jest noz. Malo metali – tak powiedziala ta cholerna lasica. A jednak suwak w rozporku mi odtworzyla. Lepszy bylby kozik. Przeszedlem sie kilkaset metrow w dol sciezki. Liczylem, ze moze wyjde z lasu i natrafie na pola uprawne, ale niestety… Zobaczylem za to tame ulozona z kamieni. Spietrzono w tym miejscu strumyk, tworzac niewielkie rozlewisko. Pierwszy slad czlowieka. Ktos kiedys przygotowal sobie miejsce, by wygodnie poic krowy. Raczej nie pedzil bydla po tych wertepach z gory, zatem… Kilkadziesiat metrow nizej znalazlem szersza, choc rownie zarosnieta sciezke prowadzaca w prawo. Ruszylem szybszym marszem. Ludzie. Cywilizacja, a raczej zapewne zagroda w lesie. Pogonia, poszczuja psem… A moze dadza kawalek chleba. Sprobuje odwdzieczyc sie praca. Wyszedlem na polane zarosnieta zielskiem. Juz na pierwszy rzut oka widac bylo, ze nikt nie zagladal tu od wielu lat. Zatrzymalem sie w pol kroku. Faktycznie stala tu zagroda. Kiedys. Plot pleciony z chrustu poprzechylal sie na wszystkie strony, a miejscami w ogole sie wylozyl. Za nim wznosily sie sciany kilku budynkow, ustawionych mniej wiecej w kwadrat. Mury wzniesiono z okrzeskow kamienia spojonych glina. Dachy runely do wnetrza juz dawno temu. Wszedlem na brukowane niegdys podworze. Dom, obora i zapewne stodola albo spichlerzyk… Drzwi nie bylo. Zajrzalem po kolei do wszystkich pomieszczen. Kamienne zloby, przepierzenia z nieokorowanych drzewek, wszystko pokryte resztkami przeprochnialych lub przegnilych gontow. Usilowalem zidentyfikowac epoke, w ktorej to wszystko wzniesiono, ale nie radzilem sobie z tym zupelnie. Nigdzie nie bylo gwozdzi, wszystko polaczono na kolki. Wyrwalem jeden i obejrzalem. Wystrugany recznie, nietoczony… Sredniowiecze? XIX wiek? Cholera… Wszedlem do domu. Sufit z grubych dranic jeszcze jakos sie trzymal. Wnetrze mialo powierzchnie mniej wiecej dwudziestu metrow kwadratowych. W rogu umieszczono palenisko, nad nim ziala dziura dla odprowadzenia dymu. Polamane sprzety walaly sie po katach, przez wyrwane okna gwizdal wiatr. Zaczalem przegladac rupiecie. Lozko zbite z surowych dech laczonych kolkami nadal pokrywaly resztki siennika. Obejrzalem plotno. Grube, o nierownych nitkach, jak worek…

Pograzone w letargu pluskwy siedzialy w szparach. Kolo paleniska poniewieral sie strzaskany gliniany garnek. Obejrzalem kawalek skorupy z brazowa polewa. Tyle razy pilem piwo z ludzmi z archeologii i akurat zadnego nie ma pod reka, zeby mi pomogl wydatowac ten kawalek ceramiki. Pomiedzy kamieniami cos brazowialo. Podnioslem zardzewialy nozyk z rekojescia wykonana z rogu. Balem sie, ze korozja przezarla go na wylot, ale obejrzawszy ostrze, odetchnalem z ulga. Bylo skorodowane tylko z wierzchu. Nigdzie nie znalazlem oselki, lecz czesc kamieni, z ktorych wzniesiono budynek, przypominala piaskowiec. Zaopatrzylem sie w spory kawalek. Za domem znajdowaly sie kiedys pola. Jeszcze dzis rosly na nich zgluszone przez chwasty samosiejki zyta. Rozebralem sie do podkoszulka. Zawiazalem rekaw koszuli i wypelnilem go klosami, az zrobil sie przyjemnie ciezki. Zmrok zapadal juz coraz wyrazniej, lecz ja poszedlem jeszcze na skraj lasu. Tak, wzrok mnie nie mylil – nieduze, pokrecone drzewko bylo jablonka. Owoce wielkosci przepiorczych jaj byly kwasne, ale dojrzale. Napelnilem nimi drugi rekaw i spiesznie ruszylem w strone jaskini. Ma sie farta… Gdy dotarlem na miejsce, zrobilo sie juz niemal zupelnie ciemno. Dziewczyna nie spala. Lezala na boku. Wygladalo, ze dochodzi z wolna do siebie. –Przynioslem cos na kolacje. – Usmiechnalem sie, wysypujac jablka na stosik. Podziekowala i zaraz zabrala sie za jedno. Wyjalem kamien, zaczalem polerowac ostrze noza. Koncowka byla ulamana, klinga miala mniej wiecej dwanascie centymetrow dlugosci. Zeszlifowalem koniec, aby dalo sie go od biedy uzyc i do przebijania. –O czym pani tak rozmysla? – zagadnalem przyjaznie. –Czegos tu nie rozumiem – powiedziala powoli. – Cos we mnie, w mojej glowie… Tak jakbym nie do konca byla soba. Mowiles mi pan o elektrycznosci… Wydaje mi sie, ze pamietam szklana banke, a w niej swiecacy drucik. Zarowke? – ostatnie slowo wypowiedziala wolno, raczej niepewnie. Gwizdnalem cicho przez zeby. –Zgadza sie – mruknalem. – Jesli umarlas w roku 1864, to nie powinnas w ogole znac tego slowa. Prychnela jak kotka. No tak, znowu przeszedlem na "ty". Zabawne. Z drugiej strony chyba byla szlachcianka… Przeprosilem. –Gdy probuje sobie przypomniec, czasem pojawiaja sie dziwne obrazy: miasto, wielkie miasto, mechaniczne powozy na ulicach…

Jacys ludzie strzelaja, cos sie pali. Nie rozumiem tego, ale nagle okazuje sie, ze znam slowa, a przeciez nie widzialam tego… Nie poznaje. To nie sa moje mysli. To nie jest moja pamiec. – Patrzyla na mnie wzrokiem zaszczutego zwierzecia. – Chwilami jakbym nie byla soba – powtorzyla. –Nie umiem tego wyjasnic. – Wzruszylem ramionami. – Jesli jednak obcy umieja skopiowac nasze swiadomosci i wspomnienia, to kto wie czy nie potrafia przy nich podlubac? –Podlubac? – nie zrozumiala. –Pomajstrowac? Zmienic czegos… –Rozumiem. Jezyk zmienil sie w okresie pomiedzy moim zyciem a panskim. Teraz mam pewnosc, ze zyles pan w innych czasach. –Zastanawiam sie, czy na przyklad nie doszli do wniosku, ze lepiej wykonasz… wykona pani zadanie, jesli bedzie bardziej zorientowana w technice? Mysle, ze lasica moglaby nam to wyjasnic, lecz jak na zlosc nie ma jej tutaj… –Tak niewiele wiem… – westchnela. – Dwor sie palil, nie moglam sie wydostac, prawie mnie wypatroszyli, wykrwawialam sie. Wyrwalam bagnet, prawie uwolnilam nogi. I wtedy pojawilo sie to dziwne stworzenie, podobne do wielkiego robaka… I jakos tak – zmarszczyla brwi – zaczely znikac rozne rzeczy, na co popatrzyl, to znikalo: zegar, szable, kufer z naszymi dokumentami. Smierdzialo potwornie… A mnie bylo wstyd, ze mnie widzi taka… – urwala. –I co, zaproponowal, ze bedziesz, pani, zyc, jesli zgodzisz sie dla niego pracowac? – zapytalem, mimowolnie starajac sie dostosowac do jej sposobu wyrazania. –Jesli zostane jego sluzaca. – Poczerwieniala, a jej oczy miotaly wsciekle blyski. – Ja, Helena Korzecka, prawnuczka podkomorzego sadeckiego, mialabym… – Myslalem, ze sie zapluje z wscieklosci. – I zgodzilam sie – szepnela. Energia uszla z niej nagle jak z przeklutego balonika… Ten dziwny wybuch albo starannie wyrezyserowala, albo panienka byla strasznie egzaltowana, albo moze w jej epoce tak wyrazano uczucia. –A co zdarzylo sie potem? –Obudzilam sie tutaj, to znaczy na lace w gore strumienia. Siedziala przy mnie lasica… Strescila mniej wiecej te same instrukcje, ktore otrzymalem i ja… Jak sie dowiedzialem, zwierze nakazalo jej nazbierac suchych galezi i ulozyc legowisko, a potem pograzylo

dziewczyne we snie, z ktorego zbudzilo ja dopiero moje pojawienie sie. W zasadzie czegos podobnego sie domyslalem… Ciekawe tylko, dlaczego akurat ja Skrat wyznaczyl mi na towarzyszke przy wypelnianiu zadania? –Opowiedzcie mi, prosze, o sobie. Skoro los skazal nas na wspolna podroz, wypadaloby poznac sie choc troche – poprosilem. Spojrzala na mnie w zadumie. –Czas… W zasadzie wszystko, co powiem, jest juz bez znaczenia. Nie zrozumialem, o co jej chodzi. –Ach tak, wybaczcie, panie, mialam na mysli te kilka tajemnic, ktore znam. –Nie potrzebuje zadnych pani sekretow. Tylko pare informacji. Cos, co pozwoli… – urwalem, widzac, ze juz rozumie, o co mi chodzi. –Mieszkalismy sobie spokojnie w naszym majatku Korce. –Gdzie to jest? – zainteresowalem sie. –Opodal Lublina, na poludniowy wschod, jakies trzydziesci wiorst – wyjasnila. – Nie byl to duzy klucz dobr, ot, dworek, zabudowania, kilkaset lanow pol, lasy i cos z piecdziesiat dusz we wsi. –Macie na mysli chlopow panszczyznianych – domyslilem sie. – Przepraszam, jezyk odrobine sie zmienil. –Nawet nie wiecie, jak bardzo – westchnela. – Macie tak dziwny akcent, ze chwilami mam wrazenie, jakbym slyszala obca mowe. Twarda i ostra, podobna do niemieckiego. –Wasz akcent takze wydaje mi sie troche obcy. Takie zaciaganie, przeciaganie koncowek wyrazow, w moich czasach juz sie wlasciwie nie zdarzalo. Ale rozumiem. –Zylo nam sie spokojnie i w miare dostatnio – podjela opowiesc. –Poczatkowo pobieralam nauki w domu, potem poszlam na pensje do Lublina i zamieszkalam na stancji u madame Anny. Gdy mialam czternascie lat, wybuchlo to nasze nieszczesne powstanie. Moj ojciec i brat poszli do lasu, stworzyli partie. Partie? – zdziwilem sie w duchu, lecz potem przypomnialem sobie, ze w dziecinstwie czytalem jakas stara ksiazke: tak jej autor nazywal oddzialy partyzanckie. –Tatko padl w listopadzie 1863 roku pod Malinowka, sluzac u Krysinskiego, partie brata Kozacy dopadli w styczniu na zimowych lezach i wycieli w pien. Akurat przyjechalam do domu na swieta wielkanocne, kiedy Rosjanie najechali nasz

majatek. Mowila dziwnie, zbyt spokojnie, jakby to wszystko malo ja obchodzilo. Przeczuwalem, ze jakos odpycha od siebie prawde i ze lada moment cos sie w niej zalamie. I rzeczywiscie, urwala w pol slowa. Cos w niej peklo, broda zadrzala, z oczu pociekly lzy… Zaniosla sie szlochem. Objalem Helene delikatnie, w pierwszej chwili chciala mnie odepchnac, ale zaraz potem lkala na mojej piersi. Obejmowalem jej szczuple plecy. Powinienem pogladzic ja uspokajajaco, jednak balem sie. –Nie mowmy juz o tym – poprosilem. – To minelo. –Minelo… To bylo wczoraj! – Znowu wybuchla niepohamowanym placzem. –Wczoraj? I naraz zrozumialem. Dla mnie powstanie styczniowe to dawne czasy. Bardzo dawne. Sto piecdziesiat lat to wystarczajacy czas, by zatarla sie pamiec, zabliznily rany. By wymarly pokolenia, dla ktorych rosyjskie represje i smierc najblizszych byly rzeczywistoscia. Dla mnie – to jedynie troche literek na kartach ksiazki. Ona to przezyla. Wczoraj. Zabita, a moze w ostatniej chwili uratowana przez Skrata. Wskrzeszona, samotna w dalekim lesie, pograzona nastepnie na nie wiedziec jak dlugo w gleboki letarg. Gdzies tam minely stulecia. Dla Heleny to po prostu kolejny dzien. A dla mnie? Wczoraj, moje wczoraj? Wczoraj nasza planeta przestala istniec. Moi krewni usmazyli sie razem z domkiem, garazem, warsztatem. Wszyscy ludzie, ktorych znalem, zgineli. Zabici przez promieniowanie, uduszeni zarem, spopieleni przez katastrofe, ktora nadeszla z nieba… Na swoj sposob nasze losy okazaly sie podobne. I jej, i moj swiat przestaly istniec dzien wczesniej. A potem przypomnialem sobie Zuzanne. Probowalem zadzwonic do niej ze szkoly, ale siec telefonii komorkowej byla nieczynna. Zginela gdzies tam w Warszawie, a ja nawet nie wiem jak. W sumie mialem jednak wiecej szczescia niz Helena. Nie musialem przezywac wszystkich tych smierci oddzielnie. Milczalem, czulem, ze dziewczyna po prostu musi sie wyplakac. Mnie tez dlawilo w gardle, odpychalem od siebie mysli, staralem sie za wszelka cene utrzymac psychiczna rownowage. Nie moglem sie teraz zalamac. Wreszcie doszla troche do siebie. –Czy moglibyscie, panie, uzyczyc mi chusteczki? – zapytala. Wygrzebalem z kieszeni paczke papierowych. Ogladala je dluzsza chwile ze

zdumieniem, nim zdecydowala sie uzyc jednej, by wytrzec nos i oczy. –To jednorazowe, uzywa sie i wyrzuca – wyjasnilem, widzac, ze trzyma chusteczke w rece, niepewna, co dalej poczac. – W mojej epoce byly bardzo popularne. I jeszcze jedno. Mowcie mi, prosze, po imieniu. Moze wyda wam sie to prostackie, ale tak bylo przyjete w moich czasach – poprosilem. – Glupio mi, gdy za kazdym razem tytulujecie mnie panem. –Dobrze. – Skinela glowa. –Rozejrze sie jeszcze. – Wstalem. Wyszedlem przed jaskinie. Jak okreslic, gdzie my, u diabla, jestesmy? Dlugosc geograficzna? Cos tam w szkole nam o tym mowili. Gdybym mial zegarek nastawiony w Warszawie, a potem dla porownania drugi, pokazujacy czas lokalny, mozna by cos sprobowac wyliczyc… Szerokosc? Po wysokosci gwiazd nad horyzontem. Bez jaj. Skicham sie. Majac sekstans, instrukcje, tabele astronomiczne, moze bylbym w stanie cos wydedukowac. Ha – warto by przy tym wiedziec na przyklad, ktory dzisiaj… A i atlas geograficzny tez by sie przydal, bo same wspolrzedne nic mi nie powiedza. Kamienie wystajace tu i owdzie spod sciolki wygladaly na granit. Gory. Mlode gory, jak Alpy czy Tatry. Szwecja? Norwegia? Francja? Polska? Ural? Kaukaz? Udac sie do Nidaros. W jakim to jezyku? Greckim? Nie, na Peloponez mi to nie wyglada. Westchnalem ciezko. Architektura budynku farmy nic mi nie mowila. Znaleziony nozyk tez mogl powstac gdziekolwiek. Co nalezaloby zrobic? Znalezc mozliwie wysoka gore, wdrapac sie na szczyt i rozejrzec? Genialne. Opodal za drzewami majaczyl nawet odpowiedni szczyt. Caly dzien, moze nawet dwa na wspinaczke. A jak zlezc? Juz lepiej isc sciezka. Musi przeciez gdzies prowadzic. Ludzie, cywilizacja… Ciekawe jaka. Wikingowie? Sredniowiecze? XIX wiek? Przyjmijmy, ze dojdziemy. Co dalej? Poszukac roboty? A komu tu potrzebni informatycy? Zapadla noc. Robilo sie coraz chlodniej. W powietrzu unosil sie zapach suchej sciolki lesnej i swiezych igiel sosnowych. Wsrod drzew bzyczaly komary. Pomiedzy galeziami blyszczal ksiezyc. Westchnalem cicho i wszedlem do jaskini. Panowal w niej gesty mrok. Prawie po omacku dotarlem do poslania mojej towarzyszki. –To pan, Marku? – zapytala z lekiem w glosie. –Oczywiscie, ze ja – odparlem rozdrazniony. – Prosilem, zeby mowila mi pani po imieniu. –Przepraszam – szepnela. – Nie tak latwo porzucic zasady. Jestem porzadna

dziewczyna… We dwoje w jednej jaskini. Prosze nie zrozumiec mnie zle… Poza tym nie mamy ognia. Nie wyobrazam sobie, bysmy mogli tu spac niestrzezeni. –Dobrze. – Zgrzytnalem w myslach zebami. – Prosze teraz isc spac. Przez najblizsze godziny bede pilnowal wejscia. A potem – usmiechnalem sie pod nosem – zmiana warty. –Przepraszam, nie chcialam pana urazic. Prosze mnie obudzic, kiedy przyjdzie moja kolej. Odwrocila sie plecami do mnie, dajac do zrozumienia, ze idzie spac. Wyszedlem z jaskini. Noc, o dziwo, byla raczej piekna niz przerazajaca. Zdecydowanie wolalem obserwowac ksiezyc, niz chowac sie w mrokach groty. Delikatne szelesty i szmery nie budzily mojego niepokoju, wydawalo mi sie, ze stanowia czesc nocnej muzyki lasu, podobnie jak bzyczenie komarow. Gdyby tylko poprzestaly na bzyczeniu… A niech to! Bestie ciely okrutnie. Ale jak! Atakowaly stadami, oblepialy twarz, wciskaly sie do nosa, gryzly przez ubranie. Szamotalem sie, usilujac je odgonic. Bez efektu. Tluklem na oslep rekami po wlasnym ciele, liczac na to, ze usmierce choc kilku krwiopijcow. Ratunku, co to jest?! Mazurskie komary to przy tym lagodne zyjatka! Hela oddychala rowno. Spala. Przyslonilem jej twarz polarem. Przynajmniej jej nie pogryza. Ochlodzilo sie. Z trudem powstrzymywalem sie, aby nie szczekac zebami. Dlugo wpatrywalem sie w ciemny las. Stopniowo robilem sie coraz bardziej senny. W pewnym momencie zorientowalem sie, ze wlasnie sie zdrzemnalem. Zbudzic Helene? Nie, niech spi. Jeszcze nie doszla do siebie po letargu, ktory zaaplikowala jej Ina. Swoja droga, warto by sprawdzic, czy wszystko gra… Po omacku, badajac reka sciane, dotarlem do poslania. Nie gralo. Hela miotala sie po barlogu. Gdy polozylem dziewczynie reke na ramieniu, z jej ust wydobyl sie cichutki szept. Nadstawilem ucha. –Ty wieprzu! Zostaw mnie. Zostaw mnie! Slyszysz? Blagam, nie! Odtracila moja reke i krzyknela przez sen. –Panno Heleno, prosze sie obudzic! – powiedzialem glosno. Szarpnela sie i usiadla na poslaniu. Dyszala ciezko, jakby przed chwila stoczyla jakas walke. –Ciemno… Gdzie jestem…? Kto…? –To ja, Marek. Pamieta pani lasice, panno Heleno?

–Ja… tak – powiedziala juz spokojniej. – To nic. Mialam po prostu zly sen. –Jesli pani chce, moze mi go pani opowiedziec. Wtedy wyda sie pani mniej przerazajacy. –Nie! – odparla zdecydowanie. – Chce pan spac, prawda? W takim razie ja stane na strazy. –Spij – mruknalem. Dygocac z zimna, usiadlem u wejscia i oparlem sie o kamien. Sluchalem odglosow nocy. Zdrzemne sie choc troche. Co niby moze nam tu zagrozic? Ludzi nie bylo tu od miesiecy. Dzikie zwierzeta? Boja sie przeciez czlowieka. Polozylem noz w zasiegu reki. Mimo zmeczenia jeszcze dlugo nie moglem zasnac. Do switu zostalo nie wiecej niz pol wachty. Marius i jego kuzyn Peter Hansavritson weszli po trapie na poklad zaglowca. Zaloga juz czekala. –Odbijamy! – rzucil kapitan. Marynarze odepchneli bosakami burte od pomostu. Po wodzie slaby wiatr przetaczal tumany mgly. –Zagle staw! "Lania" drgnela i powoli zaczela nabierac szybkosci. –Mozemy tu swobodnie rozmawiac? – Marius popatrzyl na uwijajacych sie po pokladzie czlonkow zalogi. –Tak. Tu wszyscy sa pewni i sprawdzeni. Ten, ktorego podejrzewalem, ozlopal sie wieczorem ziolowej wodki, co tak go zmoglo, iz otworzy oczy kolo poludnia dopiero. My zas ze zdumieniem stwierdzilismy wlasnie jego brak tutaj. –Czemu nie dac mu po prostu w leb? –Bo czasem przydatnym byc moze. Jesli mowie o czyms, o czym chce, aby Dunczycy wiedzieli. Ale z pewnoscia masz wiele pytan – Peter zmienil temat. –Bractwo Swietego Olafa. Wspomniales o tym wiosna, gdy widzielismy sie w Gdansku. –Norwegia jeczy pod jarzmem Danii. My tez mamy stare porachunki. Niepewna sciezka prowadzaca do wolnosci dla ojczyzny moich dziadow i kreta droga do wolnosci dla kupcow naszego zwiazku… Obie biegna obok siebie. Obie prowadza przez trupa Danii. Ludzie pamietaja jeszcze dawna wiare. Szykany budza opor.

–Pisma, ktorych druk w twoim imieniu zamowilem. Dla misjonarzy w Trondelag… –W tej chwili dziala ich tam kilku. Po cichu, niespiesznie. Odprawiamy msze swiete po lasach i w piwnicach, jak kiedys pierwsi chrzescijanie. Dzieki temu ludzie odzyskuja nadzieje, na wlasnej skorze czuja ciezar protestanckich represji. Dojrzewaja do dnia, gdy beda gotowi chwycic za bron i skierowac ja przeciw najezdzcy. –Wiec bractwo jest tylko narzedziem w twoim reku? Jednym z ostrzy, ktore maja ugodzic w Dunczykow? –Nie. To poryw serca i obowiazek wobec ludzi wyznajacych te sama wiare. Wobec ludzi, ktorzy z racji pochodzenia sa moimi bracmi. Jednak skoro cele sa zbiezne, moge rozwijac dzialalnosc, otrzymujac na nia hojne datki ze strony tych sposrod nas, ktorzy zachowuja wiernosc religii rzymskiej. Wiara stworzy podwaliny przewrotu i da ludziom nadzieje niezbedna, by poderwac ich do walki. To proces dlugotrwaly. Zanim bedzie mozna podjac jakiekolwiek konkretne dzialania, minie z pewnoscia co najmniej jedna dekada. –A twoj drugi cel? Ratowac zwiazek… –Hanza to kon, ktoremu z czterech nog zlamano jedna i przetracono dwie kolejne. Jeszcze idzie, ale kilka krokow i runie. Sam sie domysl. –Nowogrod. –Tak. Nieprzebrane bogactwa lasow polnocy. Skory, miod, wosk… To wszystko tam lezy i czeka. Musimy ponownie otworzyc stary szlak do Nowogrodu Wielkiego. Sytuacja w Niderlandach jest coraz trudniejsza. Mozna przypuszczac, ze w najblizszych latach dojdzie do krwawej wojny domowej. Gdy staniemy znowu mocno na nogach, gdy pozbedziemy sie warstw naroslej latami pakli, nic juz nie zatrzyma naszego okretu. Przyjdzie czas na zmiany. Tak jak sam sie domysliles. Trzeba poprowadzic kupcow w swiat. Wyrwac sie wreszcie z Baltyku i poszukac nowych rynkow za oceanem. I wreszcie warto odzyskac dawna sile. Warto wrocic do czasow, kiedy to potega naszego pieniadza gasila wojny, a statki pokoju zapewnialy bezpieczenstwo kazdemu, kto ruszyl szukac szczescia na morzu. –To piekne i szlachetne cele – przyznal doradca, odgarniajac zwichrzone bryza wlosy. –Jednak by je osiagnac, nie wystarczy upor i determinacja. Sadze, ze nawet twoje, bracie, specjalne pelnomocnictwa niewiele tu dadza. –Zwlaszcza ze moge z nich skorzystac tylko doraznie. Podobnie zreszta z kapitalami. W kazdej chwili rada moze mnie skontrolowac, a wiekszosc tego skarbu to i tak tylko weksle oraz temu podobne.

–Wlasnie o pieniadze myslalem zapytac. – Marius sklonil glowe. – Twoje zamierzenia beda kosztowaly fortune. –Mam troche gotowki na poczatek. Wiem, jak ja rozmnozyc. Potrzebuje twojej pomocy. – Peter popatrzyl Kowalikowi w oczy. – Jestes moim krewnym i czlowiekiem absolutnie godnym zaufania. Lacza nas wiezy krwi i fakt, ze kiedys wzajemnie uratowalismy sobie zycie. –Nie wiem, jak ktos taki jak ja moglby pomoc ci w tym przedsiewzieciu, jednak dysponuj moja osoba wedle swojego uznania. –Powodzenie w interesach zalezy od dwu czynnikow. – Hansavritson patrzyl w strone niknacego w ciemnosci miasta. – Pierwszym jest zwykle szczescie, usmiech fortuny. Lecz i ona czasem odwraca sie od tych, ktorzy mieli sie za jej ulubiencow. Trudno budowac przyszlosc na tak kaprysnym gruncie. Drugi czynnik to wiedza. Dajmy na to, ze mam w spichlerzu dwiescie lasztow polskiej pszenicy. Przychodzi dzien otwarcia sezonu zeglugi. Moge skierowac moj statek do Lubeki, Bremy, Londynu lub Bergen. W kazdym z tych miast obowiazuje inny kurs. Moge zarobic grosz na laszcie albo i dziesiec. –Szybki statek kurierski pokona droge do Lubeki i z powrotem w niespelna dwa tygodnie. Podobnie jak inne statki kurierskie wyslane przez najwieksze spolki kupieckie. Czesc z nich nawet zimuje tam, by wiosna natychmiast ruszyc w droge do nas. I w tym wlasnie problem. Cene ustala sie dzieki wolnemu handlowi. Zalezy od tego, ile ziarna spoczywa w tamtejszych spichrzach. Kazdy dobrze zaladowany statek powoduje gwaltowny ruch cen. Gdy pszenicy dotrze tam duzo, ceny spadna. A tymczasem wystarczy mi kilka dni przewagi, by sprzedac towar i zgarnac najwyzsza stawke. –Nie jestem budowniczym lodzi. –Ale masz golebie. Pamietam, jak wtedy, wiosna, napisales list i przyczepiwszy go do nozki ptaka, poslales kuzynce do Krakowa. – Peter spojrzal na niego z usmiechem. –Jaki to ma zwiazek? –Chce miec wiosna, powiedzmy, trzysta golebi pocztowych. –Trzysta par, bo jedynie samce lataja. – Marius zamyslil sie na chwile. – Ale po co? To tylko zabawa… –Domysl sie. Polak milczal dlugo, a potem w jego oczach pojawil sie blysk zrozumienia. –Chcesz, kuzynie, miec swieze informacje z… –Tak. Informacja to pieniadze i wladza. Mam przyjaciol w wielu miastach. Chce

stworzyc golebia poczte. Chce znac ceny we wszystkich miastach, dzien po dniu, tydzien po tygodniu, zawsze. Zawsze wczesniej niz inni. Golab jest szybszy od najlepszego statku kurierskiego. –Trzysta to troche za malo. – Marius podszedl do wiszacej nad pokladem latarni, wyjal z kieszeni dyptych i zaczal wodzic rysikiem po wosku. – Jesli chcemy miec dane o cenach na przyklad na rynku zbozowym, powinnismy aktualizowac informacje co cztery, piec dni. Czy masz wystarczajaca liczbe zaufanych wspolpracownikow w miastach, o ktorych myslisz? –Mam. –Beda musieli podjac hodowle wlasnych golebi. Na mniejsza skale niz my, ale to niezbedne. –W jakim celu? Marius usmiechnal sie lekko. –Wiesz, co sprawia, ze golab odnajduje drogi przez morze? –Nie. –Tesknota. –Wyjasnij mi to. –To proste. Ptaki te, jak ludzie, przezywaja milosc i troske. Dlatego wiosna pozwalamy im, by samiczki wybraly sobie samca, zalozyly gniazdko. Gdy samiczka zniesie i zacznie wysiadywac jajka, jej samca wkladamy do klatki i wywozimy daleko w swiat. Wypuszczony bedzie pedzil niczym strzala prosto do swego gniazdka. –Czyli jesli wysle statkiem golebie w klatce, dajmy na to, do Utrechtu, to one wroca tu, do domu w Visby. Ale jesli zechce nadac bardzo pilna wiadomosc do Utrechtu, musze miec ptaka, ktory kilka dni wczesniej zostal przywieziony w skrzynce stamtad… –Tak, kuzynie. Kazdy statek ruszajacy w droge moze wziac klatke z kilkoma ptakami. Trudno bedzie je ukryc. Masz pomysl, jak to zrobic? –Tak. Nie bedziemy sie kryc. Oglosze wszem wobec, ze zakladam hodowle golebi. Wtedy nikogo nie zdziwi, ze wysylam je frachtem za morze. Nikogo tez nie zdziwi, ze nad moim domem kraza ich cale stada. Wszystkie listy beda oczywiscie szyfrowane, nie da sie chyba uniknac smierci niektorych poslancow. Lepiej, zeby te dane nie staly sie wlasnoscia ogolu. –Mysle, ze bledem bedzie tworzenie jednej centrali tu, w Visby. – Marius przeszedl sie pare krokow i zawrocil.

Przez chwile rysowal na wosku jakies diagramy. –Co radzisz? – zapytal Peter. –Stworzymy siec centrow zbierania informacji. Kilkudziesieciu agentow, ktorzy beda regularnie wysylali z roznych miast sprawozdania sporzadzone wedle odpowiedniego kwestionariusza ze stalymi ustalonymi pytaniami. Z dziesiec duzych hodowli obslugujacych cale regiony Europy i dysponujacych ptakami, ktore przeniosa meldunki na Gotlandie. Tu urzadzimy glowna kwatere golebiej poczty. –Nie. Ty ja urzadzisz w Gdansku. To centrum handlu zbozem pochodzacym z Rzeczypospolitej. Tam mozna je kupic najtaniej, stamtad mozna je rozsylac wygodnie po calej Europie. Tam zdobyte informacje maja najwyzsza wartosc i przyniesc moga najwyzsze zyski – przerwal mu Peter. – Kazdy dzien przewagi jest cenny. Szkoda czasu potrzebnego ptakom na przebycie drogi z Gdanska do Visby i z powrotem. Poza tym nieczesto bywam w domu. –Tak, kuzynie. Kto zatem zajmie sie zakupami i frachtem? Peter wyszczerzyl zeby w drapieznym usmiechu. –Nie mow, ze sobie nie poradzisz. Marius spowaznial. –To ogromne zadanie – powiedzial. – Byc moze ponad sily jednego czlowieka. –Dostaniesz do pomocy Olafa. I, oczywiscie, procent od zyskow, dzieki temu bede mial pewnosc, ze niczego nie zaniedbacie. Jeszcze jedno pytanie. Czy jest mozliwosc przeslania listu na statek, ktory jest w drodze? –Nie. Golab, nawet gdyby jego towarzyszka znajdowala sie na pokladzie, nie zdola jej odnalezc w przestworzach morza. –Szkoda. Widac nie mozna miec wszystkiego, o czym sie marzy. –Mysle, ze daloby sie wykorzystac golebie jeszcze w jednym celu – w glosie Kowalika odbilo sie wahanie. – Po latach spokoju na Baltyku rosnie w sile piractwo. –Te witalijskie wieprze korzystaja z ochrony, jaka daja im dunskie porty – warknal Peter. – Piraci kupuja tez bron w Kopenhadze. Gdyby nie to, dawno bysmy sobie z ta plaga poradzili. –Mysle, ze jest sposob. Wymagalby jednak czesciowego odkrycia naszych kart. –Mow zatem. –Statki pokoju patroluja wody, jednak obszar morza do upilnowania jest za duzy.

–To prawda. Zreszta statkow pokoju jest obecnie niewiele… W wiekszych miastach stacjonuja dwa, czasem trzy. W mniejszych czesto nie ma ani jednego. –Zaatakowany przez piratow statek moze stawiac opor przez jakis czas. –Zazwyczaj niezbyt dlugi – westchnal Peter. – Witalijczycy to banda swietnie uzbrojonych i wyszkolonych lotrow. I atakuja, tylko gdy maja duza przewage liczebna. Unikaja konwojow, omijaja okrety, ktore wygladaja na dobrze uzbrojone. Niestety, nasze rzemioslo polega najczesciej na tym, by przewiezc towary daleko i jak najszybciej. By wyprzedzic konkurencje. W tej sytuacji nie sposob czekac, az znajdzie sie paru chetnych, aby plynac w te sama strone. Co do uzbrojenia, zeby skutecznie zniechecic witalijczykow, nalezaloby na kazdym okrecie umiescic baterie kilku armat, a zalogi uzbroic w muszkiety lub arkebuzy. To pociaga za soba mordercze koszta, ktore nalezaloby potem powetowac sobie, podnoszac ceny. –Tak zle i tak niedobrze. –W przypadku zas abordazu, no coz, naszym kupcom nie brak odwagi, ale nec Hercules contra plures… –Golebie i tu moga pomoc. Wystarczy, ze statek, ktory je wiezie, w razie ataku wypusci te pochodzace z najblizszego miasta, zaopatrujac je w kartke z zanotowana pozycja. Od chwili napasci mija troche czasu, jedna, moze dwie wachty. W tym czasie ptaki docieraja, dajmy na to, do Strzalowa. Statki pokoju wychodza w morze i udaja sie szerokim wachlarzem na miejsce podane w meldunku. Przyjda z duzym opoznieniem, ale mimo wszystko szanse, ze dopadna witalijczykow, sa spore. Zycia kupcom juz zapewne nie uratuja, lecz wygubia ich mordercow. Witalijczycy maja z pewnoscia nie wiecej niz kilkanascie, moze kilkadziesiat okretow. Jesli przekonamy ludzi do tej metody, tym samym poprawimy skutecznosc scigania. Gdy bedziemy konsekwentnie ich likwidowac, za rok, dwa piraci stana sie tylko wspomnieniem. –Blogoslawie dzien, gdy skoczylem w slad za toba w kipiel – szepnal Peter Hansavritson. – Dobre uczynki przynosza niekiedy zaiste zdumiewajace owoce. Popatrzyl w przestrzen. –Mam jeszcze kilka innych pomyslow. Niektore juz gotowe, inne wymagaja jeszcze dopracowania. – Stuknal sie palcami po ciemieniu. Obudzilem sie, poczulem przyjemne cieplo, pod powiekami tanczyl poblask plomieni… Przytomnosc wrocila w jednej chwili. Siegnalem na oslep po noz, lecz reka trafila na gole kamienie. Noza nie bylo juz w miejscu, gdzie go zostawilem. Przed grota plonelo wesole ognisko. Nad nim wisial maly

miedziany kociolek. Po drugiej stronie paleniska siedzial ktos obcy. Noz! Znalazl sie. Nieznajomy chyba przewidzial moja reakcje, bo kozik lezal sobie spokojnie na kamieniu, lecz pol metra dalej, niz go zostawilem. Ot, na tyle daleko, zebym nie byl w stanie zaatakowac natychmiast po przebudzeniu, ale na tyle blisko, aby pokazac, iz obcy nie mial zamiaru definitywnie mnie rozbroic. –Widze, ze sie juz obudziles – odezwal sie. Zaraz… Jak on to powiedzial? Przeciez to zaden ze znanych mi jezykow! Ani polski, ani angielski, ani nawet rosyjski! W takim razie dlaczego zrozumialem? Wlepilem w przybysza przerazony wzrok. –Nie boj sie – powiedzial. – Nie zrobie ci krzywdy. I ty, jesli jestes dobrym czlowiekiem, nie zrobisz krzywdy mnie. Jestes glodny? Zupa juz dochodzi. Podziele sie z toba. Poczulem smakowity zapach gotujacego sie miesa. Slinka naplynela mi do ust. Ciekawe, czy dam rade sie z nim porozumiec? Jasna cholera, w jaki sposob odbieram jego slowa?! Telepatia? Nie, przeciez go slysze. Potrzasnalem glowa, udajac, ze dochodze do siebie. Zebrac mysli, szybko. Facet gada w jakims dziwnym narzeczu. Rozumiem kazde slowo, to moze oznaczac tylko jedno. Skrat to przewidzial. Jakims cudem wpisal mi w mozg znajomosc… Kurde, co to za jezyk? Mezczyzna dorzucil do ognia. Popatrzyl uwaznie na moje ubranie. –Widze, ze przybyles z daleka. Kroj twojego stroju jest niespotykany. Czy rozumiesz, co mowie? Skinalem glowa. –Dobrze. Ja nazywam sie Jon. A jak brzmi twoje imie? –Markus – odparlem. Zaraz! Dlaczego Markus, a nie Marek?! Czemu wlasny jezyk nie chce mnie sluchac? Scisnalem glowe dlonmi. Spokojnie. Tylko spokojnie. W sumie to logiczne, gdybym mial stracic pol roku na nauke, opozniloby to cala misje. Dlatego poszli na skroty. Najwyrazniej wdrukowali znajomosc jezyka na poziomie podswiadomosci. –No to sie poznalismy, czy teraz usiadziesz przy ognisku i zjesz ze mna posilek? – nie naciskal, po prostu proponowal. –Z przyjemnoscia – slowa poplynely wartko, jakby tylko czekaly na okazje. –Zaraz, tylko sie rozbudze.

Mowilem… w tym samym jezyku, nie wiedzac nawet, co to za mowa. Po pierwszym slowie potoczyly sie kolejne. Tak, teraz bylem pewien. Sprobowalem przypomniec sobie, co wlasciwie powiedzialem. Slowa brzmialy twardo, jak niemieckie. Norweski? Dunski? Szwedzki? Co dalej? Za moimi plecami spala kompletnie bezbronna dziewczyna. Otaksowalem nieznajomego wzrokiem. Byl nizszy ode mnie o glowe, chudszy, ale szerszy w barach. Wygladal na zmeczonego trudami wedrowki. Dobra, w razie czego rabne go sierpowym, judo tez pewnie nie zna. Jesli nie zaatakuje znienacka, powinienem sobie poradzic. A jesli jest uzbrojony? Byl! U boku mial skorzana pochwe, z ktorej sterczala rekojesc krotkiego miecza, a moze jakiejs maczety? Kord – z glebi umyslu naplynelo odpowiednie slowo. Powoli, w myslach przeklinajac bolace od niewygodnej pozycji plecy oraz zdretwiale nogi, podnioslem sie do pozycji stojacej i podszedlem we wskazane miejsce. Usiadlem na pniu zwalonego drzewa, wyciagnalem do plomieni zmarzniete rece. Teraz wreszcie moglem sie przyjrzec spotkanemu czlowiekowi. Mial ciemne, krotkie wlosy. Byl rzeczywiscie niski i chudy, ale jego ruchy zdradzaly gibkosc i sprezystosc ciala. Niebieskie oczy patrzyly bystro, przenikliwie, jednak zdawalo mi sie, ze kryla sie w nich takze jakas zyczliwosc. Gdy siegnal do sakwy po metalowa lyzke, zauwazylem, ze dlonie ma popekane i spracowane. Wytarl ja w swoj brazowy plaszcz z grubego plotna, podszedl do kociolka, skosztowal zupy i zapytal: –Markusie, nie masz swojej lyzki? –Nie – odparlem krotko. Popatrzyl na mnie z zastanowieniem, a potem nagle usmiechnal sie. –W takim razie uzycze ci swojej. Jedz ostroznie, bo polewka goraca. Ze zdumieniem spojrzalem na… narzedzie, tak, narzedzie w jego rece. Wielka lycha, dziwnego ksztaltu, niemal okragla, na cienkim, dlugim trzonku. Widzialem takie. Gdzie? Moze sobie przypomne. Powierzchnia metalu, miejscami upstrzona czarnymi plamami, polyskiwala w swietle plomieni. Jak mialem nia jesc? Prosto z kociolka?! Rozejrzalem sie dyskretnie, omiatajac wzrokiem ekwipunek mezczyzny. Pokrecilem glowa. –Jedz – powtorzyl z usmiechem. – Nie mam miski. Zaczerwienilem sie. Wzialem z jego reki lyzke, wzdrygnalem sie, czujac pod palcami chropowaty metal. Sprobowalem zupy. Z trudem opanowalem chec skrzywienia sie.

Polewka okazala sie wodnista, plywaly w niej tylko strzepki bardzo twardego miesa i nieliczne krupy czegos w rodzaju kaszy. Na domiar zlego byla przerazliwie slona. Ale coz… najlepszym kucharzem jest glod. Zjadlem troche i oddalem lyzke nieznajomemu. Posilal sie z entuzjazmem. Zastanawialem sie, co zrobic z Helena. Ona tez powinna zjesc cos cieplego. Podjalem decyzje. –Musze na chwile odejsc, zobaczyc… bagaz – odezwalem sie, z dziwna latwoscia formulujac slowa w nieznanym jezyku. Skinal glowa. –Ona jeszcze spi. Zamarlem w pol ruchu. Musial zajrzec do jaskini, gdy drzemalem. Swietnie, po prostu swietnie. Spalem jak kamien. Nie obudzilo mnie nawet rozpalanie ognia… Cud prawdziwy, ze nie ocknalem sie z podcietym gardlem. Wszedlem do pieczary. Po omacku posuwalem sie w kierunku poslania, gdy cos chwycilo mnie za reke. –Kim on jest? – zapytala szeptem Helena. –Ma na imie Jon. –Skad jest? Dokad idzie? Co ci mowil? –Nie wiem. Ja… Nie umialem zapytac. –Ech, mezczyzni! – prychnela. – Jesli trzeba, to flaki z siebie wypruwaja, a odrobina dyplomacji przerasta wasze mozliwosci. Spojrzalem na dziewczyne. Odrobina blasku padala do wnetrza, oswietlajac profil Heleny. Usmiechala sie figlarnie. W oczach zalsnily wesole iskierki. –Zatem pokazcie mi, jak nalezalo sie za to zabrac – zaproponowalem. Chcialem, zeby moja wypowiedz zabrzmiala zgryzliwie, ale cos w Helenie sprawilo, ze poczulem sie zupelnie rozbrojony… –Nie omieszkam. Co ma dobrego do jedzenia? –Dobrego? Khm… Co kto lubi. Obrzydliwie slona zupe na wedzonce. Cos jak grochowka, tyle ze bez grochu. –Idziemy? – Kokieteryjnie przechylila glowke. –Czekaj! – syknalem. –A na co?! – zapytala slodko. – Jestem glodna! A i on pewnie z przyjemnoscia

skosztuje jablek. – Zgarnela kilka owocow na podolek. –Musimy ustalic jakas wersje wydarzen. A jesli spyta, gdzie idziemy? I dlaczego razem? –Idziemy do Nidaros, prawda? Tak rozkazala lasica. A co robimy razem? Coz, przeciez szlachcianka nigdy nie podrozuje sama! Wolicie byc moim bratem, stryjem czy sluzacym? Bo na ojca, wybaczcie, troche za mlodziscie. –Bratem… Choc podobienstwo rodzinne chyba nikle. Nie, do kata. Mamy zupelnie rozny akcent! –Macie racje. – Z miejsca spowazniala. – Nie ma rady, zostala tylko jedna funkcja. –Mam nadzieje, ze to nie bedzie ciezka sluzba. Wyszlismy z jaskini. Nieznajomy siedzial na klodzie i dlugim szydlem cerowal plaszcz. –Zamierzalem zanocowac w tej jaskini – wyjasnil. – Zaznaczono ja na mojej mapie. Nie moglem jej jednak odnalezc. Umyslilem sobie zdrzemnac sie pod pniem zwalonego drzewa, kawalek w gore strumienia, ale uslyszalem niedzwiedzia, wiec podjalem marsz. Moja towarzyszka zamarla. Widocznie przezywala to samo zaskoczenie co ja… Swiadomosc, ze rozumie sie calkowicie obcy jezyk. Blyskawicznie jednak sie otrzasnela. –My juz wypoczelismy, prosze zatem swobodnie zajac nasze lokum, panie – powiedziala Hela. – Jaskinia zawsze jest pewniejszym schronieniem, a my niebawem ruszamy w dalsza droge. – Spojrzala na jasniejace powoli niebo. Nadchodzil swit. Niebo zbladlo, stoki gor widoczne pomiedzy drzewami zarozowily sie lekko. –Wspomnieliscie, ze jaskinia zaznaczona zostala na mapie? – zaciekawilem sie. Moze da mi ja do obejrzenia? Marzyla mi sie ozdobna winieta w rogu, nazwa kraju, data sporzadzenia… –To dawne schronienie pielgrzymow z czasow, gdy szlak do grobu swietego Olafa byl powszechnie uczeszczany – wyjasnil nieznajomy. Zaraz, zaraz, swiety Olaf? Cos mi sie kolatalo. Krol, ktory ochrzcil Norwegie? Cieplo, cieplo… –Zreszta te symbole tez chyba to potwierdzaja? – Hela wskazala eleganckim ruchem dloni zatarte znaki u wejscia. –Tak. Masz pani racje. Przez chwile jadla w milczeniu. –Skad przybywacie? – zagadnal przyjaznie.

–Z Polski – wyjasnilem. Bo co niby innego moglem odpowiedziec? Troche historii Warszawy sie liznelo, jakby wypytywal, cos sensownego zdolam opowiedziec. Tylko co to, do diabla, za epoka? Hela… Sadzac po jej akcencie, pochodzi ze wschodu… A tak, mowila przeciez, ze ich majatek lezal gdzies opodal Lublina. Musze ciezar rozmowy wziac na siebie, zeby sie z czyms nie sypnela. Z drugiej strony jest dosc bystra. Moze jej nie doceniam? –Wedrujemy do Nidaros – dodala moja towarzyszka. –Czy tez, jak je dzis czesciej zwa, Trondheim. – Jon zadumal sie na moment. Blysk. Wiedzialem juz, gdzie jestesmy! Miasto zmienilo nazwe, dlatego nie bylem w stanie wczesniej sie polapac. Srodkowa Norwegia. Czyli moje wczesniejsze podejrzenia okazaly sie sluszne. –Jestescie katolikami – raczej stwierdzil, niz zapytal. – To nie jest dobry czas na pielgrzymke. Zreszta relikwii swietego i tak juz nie znajdziecie w miescie. –Co sie z nimi stalo? – zapytalem. Glupio, nie powinienem zdradzac sie ze swoja niewiedza. Lepiej milczec, sluchac i obserwowac… –Powiadaja, ze srebrna trumne Dunczycy przetopili, zeby wybic monety na zold dla wojska. Same zas szczatki pogrzebali w katedrze, jednak pozniej, obawiajac sie potajemnego kultu, zakopali je glebiej, w sobie tylko wiadomym miejscu… Kara boza szybko zreszta przekletych lutrow dosiegla, katedra Nidaros splonela. –Cos o tym slyszalem – zelgalem. Wyobraznia pracowala goraczkowo. Ostrzega nas, ze to zly czas na pielgrzymke. Dunczycy niedawno zniszczyli badz ukryli relikwie swietego Olafa. Ten czlowiek wyklina luteranow. A zatem musi byc rok… A, diabli nadali. Przelom XVI i XVII wieku? A moze jednak pozniej? Rozwazalem kiedys, czy nie studiowac historii, ale jesli chodzi o te akurat epoke, mialem w pamieci jedna wielka czarna dziure. Zapytac potem Heli? Czy ona moze wiedziec cos wiecej? Pewnie nie… Moja towarzyszka nasycila glod. –Dzieki ci, panie, za poczestunek. – Skinela glowa. Oddala lyzke. Jej ruchy byly proste, lecz jednoczesnie eleganckie. Wszystko robila z wrodzona gracja.

I nagle przypomnialem sobie, gdzie juz widzialem takie lyzki! W skarbcu na Wawelu w gablotce lezalo kilka podobnych. Pochodzily z wyprawy slubnej krolowej Bony. Druga polowa szesnastego wieku? Hmmm… Nie wiedzialem, jak wygladaly te wykonane pozniej. –Wedrujecie przez gory bez zadnego ekwipunku? – zainteresowal sie Jon. –Pobladzilismy – wyjasnilem. – Ostatni wezelek runal nam przedwczoraj do rozpadliny skalnej… Lyzka, pomyslalem, przeciez trzeba miec wlasna lyzke… A i kubek by sie przydal. Rozejrzalem sie na boki, podszedlem do powalonej brzozy. Z trudem wygialem jedna z galezi, a nastepnie upilowalem ja kozikiem. Potem siadlem obok ognia i zabralem sie za struganie. Wiory rzucalem od razu w plomienie. Nasz towarzysz zdecydowanym ruchem wyjal mi drewno z dloni i sam zabral sie do pracy. Nozyk w jego rece tylko migal. –Jesli zechcecie mi towarzyszyc – powiedzial, nie przerywajac roboty – bedzie mi bardzo milo. Razem razniej wedrowac, a zmierzamy do tego samego celu. Ponadto bezpieczniej bedzie w tych niespokojnych czasach. –Poczytamy to sobie za zaszczyt. – Hela spojrzala zalotnie. Usmiechnalem sie w duchu. To dziewcze mialo wrodzony talent aktorski i swietnie umialo wykorzystac swoj wdziek. Zaniepokoilo mnie jednak to, co powiedzial. A wiec czasy sa niespokojne. Co to oznacza? Zbojcow grasujacych po drogach, czy moze dzialania wojenne? Mowil cos o srebrnej trumnie przetopionej na monety i wyplacie zoldu. Dunczycy podbili Norwegie i ja okupuja? –Wiecie, panie, jak wyglada sytuacja? – zagadnalem z glupia frant. – Lepiej byloby uniknac band maruderow. –Wiekszosc wojska wycofano – wyjasnil – choc w Nidaros stacjonuje spory garnizon i od czasu do czasu zapuszczaja sie na prowincje. Namiestnik tego okregu ma z pewnoscia liczna ochrone. Ale nie sadze, by grozilo nam spotkanie z nimi. No coz, duzo sie nie dowiedzialem. Jon szlifowal lyzke, a ja goraczkowo zastanawialem sie nad jego propozycja. Idzie w jakims celu. Ma tam znajomosci. Moze pomoze mi znalezc jakas robote. Jego obecnosc jest bardzo przydatna. Nie znam tej epoki, nie wiem, jakie tu sa zwyczaje. Bede go obserwowal i nasladowal… Dzieki temu bedzie latwiej wtopic sie miedzy ludzi.

–Pani pozwoli. – Podal dziewczynie lyzke wystrugana z brzozowego drewna… –Dziekuje. – Helena wsunela ja miedzy warstwy paska. Za sciana kajuty fale lizaly deski. Mlask, mlask… Hansavritson lubil ten dzwiek. Zawsze dobrze sypial na wodzie. Dlugo milczal pochylony nad mapami. Norwegia. Niebawem znowu ja ujrzy. Choc wrosl w Visby, zawsze ze wzruszeniem wracal do kraju swoich przodkow. Skrzypnely drzwi. Marius Kowalik wyrosl jak spod ziemi. –Peterze… –Mow, prosze. –Opracowalem dane, o ktore prosiles. Wzrost cel na Sundzie i podniesienie podatkow w kraju oraz jego prowincjach dalo, jak wyliczylem, kilkanascie tysiecy talarow. Majatki, ktore przed dwudziestu laty odebrano Kosciolowi, przewaznie sa dzis zdewastowane i nie daja duzych dochodow. To zbyt malo, by prowadzic wojny na taka skale. Sadze, ze niebawem zechca znowu wycisnac kogos niczym ser w prasce… –Bergen… –Tez tak sadze. Hanza prowadzi w Bergen swoje interesy, ale nie placi od nich podatkow. Towary wozone na Baltyk sa oczywiscie clone na Sundzie, lecz wiekszosc trafia przeciez na rynki polnocnych Niemiec. –Tak. –Zatem wydaje mi sie, ze w najblizszym czasie autonomia naszego kantoru w Bergen zostanie zakwestionowana. Wystarczy postawic u wylotu zatoki Vagen fort, ktory wesprze twierdze, a potem otworzyc normalna komore celna. Peter Hansavritson milczal bardzo dlugo. –Przyjmijmy, ze zechcemy w takim przypadku zmusic Danie do cofniecia decyzji – odezwal sie wreszcie. – Czy masz na to jakis pomysl? –Nie. Chyba zeby… – umilkl. –No wykrztus to z siebie. –Krol Chrystian II. Co prawda rozgloszono wiadomosc o jego smierci, lecz wielu zastanawia sie, czy byla prawdziwa. Byc moze Dunczycy wieza go nadal w jednej z twierdz. Gdyby udalo sie zmobilizowac ze dwadziescia statkow pokoju, zdobyc zamek w naglym ataku i z pomoca Hanzy osadzic go na tronie. Mozna i prosciej: przekupic straze, uwolnic go i dac troche pieniedzy, za ktore moglby w Norwegii wystawic armie.

O ile po tylu latach znajdzie jeszcze jakichs zwolennikow. –Jezeli jeszcze nie umarl, z pewnoscia jest u kresu sil – westchnal kapitan. – Zreszta Hanza nie da na to pieniedzy. Sprawial nam klopoty, jeszcze gdy cieszyl sie wolnoscia. Zapadlo milczenie. Slychac bylo tylko skrzypienie desek pokladu i szum fal. Szlismy caly czas lekko z gorki. Sciezka miejscami byla zupelnie zarosnieta, gdzie indziej wyrazna. Minelismy spory glaz, na ktorym przed wiekami wykuto znak krzyza. –Jestesmy chyba na szlaku. Najwyrazniej ktos oznaczyl droge – powiedziala Hela. –Albo to pomnik na grobie kogos, kto nie doszedl – pogodnie zauwazyl Jon. –Ale, tak czy inaczej, masz racje. Idziemy w dobrym kierunku. A potem zaczal mamrotac modlitwy po lacinie. Slyszalem tylko urywki, ale zorientowalem sie, ze i lacina nie jest mi obca! Dzien istnych cudow… Zapach pojawil sie nieoczekiwanie. Najpierw byla to nieprzyjemna nuta w powietrzu, potem zaczal mnie draznic. Padlina czy ki diabel? Nasz towarzysz przystanal, kladac dlon na rekojesci kordu. –Nie podoba mi sie to – powiedzial. –Cos zdechlego lezy w krzakach? – zasugerowalem polglosem. – A moze trup… –Tak. Ale krew czuc i tu, na sciezce. Pociagnalem nosem. Musial miec fantastyczny wech. Ja niczego nie wylapalem. –Macie racje, panie. – Hela zmarszczyla swoj zgrabny nosek. – Stara krew, sprzed kilku dni… Kolejna przepasc. Ci ludzie zyli w innej epoce. Ich powonienia nie zniszczyly spaliny, smrod papierosow i chemikaliow… Za zakretem natknelismy sie na slady walki. Sciezka i krzaki obok wygladaly na stratowane, w pyle drogi poniewieral sie jeden lapec, upleciony z czegos, co zapewne bylo lykiem. Kawalek dalej lezal plaszcz podobny do tego, ktory nosil Jon, podarty i powalany krwia. –Rozbojnicy? – zaniepokoila sie dziewczyna. –Niedzwiedz. – Nasz towarzysz znalazl trop przypominajacy odrobine odcisk stopy czlowieka. – Dopadl tu jakiegos biedaka, rozszarpal i zawlekl tam. – Wskazal gestwine. Przelknalem nerwowo sline. Na lisciach zauwazylem zaschnieta krew.

–Bracie – Jon zwrocil sie do mnie – naszym chrzescijanskim obowiazkiem jest oddac ziemi doczesne szczatki blizniego. Bez slowa sklonilem glowe, oddajac sie do jego dyspozycji. Weszlismy w chaszcze i rzeczywiscie po ich drugiej stronie znalezlismy rozwleczone resztki jakiegos pechowca. Praca w zakladzie pogrzebowym nauczyla mnie spokojnie podchodzic do problemow smierci. Nie wszystkie zwloki, ktore do nas trafialy, byly w jednym kawalku. Jednak to, co zobaczylem, sprawilo, ze zoladek omal nie wyskoczyl mi gardlem. Trup byl doslownie w strzepach. Niedzwiedz musial konsumowac go na raty, sadzac po stopniu rozkladu, przez jakies dwa, trzy dni… Jon z ogromnym spokojem dobyl z pochwy swoj kord, wycial z brzozy dwa grube platy kory, ktorymi jak szuflami pozgarnialismy wszystko na jedno miejsce. Staralem sie nie patrzec na ziemie, ale mimo to zbieralo mi sie na wymioty. Opanowalem sie wreszcie. Cos mi sie tu nie zgadzalo. Nieboszczyk mial plocienne spodnie i buty podobne nieco do goralskich kierpcow, jednak resztki jego koszuli nie pasowaly do tych czasow. Byla straszliwie sprana, lecz podwojne sciegi zrobiono ewidentnie owerlokiem. Ktos z mojej epoki? Obejrzalem dlon. Paznokcie poczernialy, ale byly cienkie i miekkie, jak moje. Palce, smukle i dlugie, oraz niewygojone odciski wskazywaly na kogos, kto pracowal fizycznie raczej krotko i intensywnie. Zuchwy brakowalo, gorna szczeka ucierpiala powaznie, gdy zwierze odrywalo glowe od reszty ciala, ale nieliczne ocalale zeby wygladaly zdrowo, z jednym wyjatkiem, w dziurze po utraconym blysnal metal. Ten czlowiek mial korone osadzona na implancie. –Kopanie grobu zajmie nam wiele godzin – powiedzial Jon. – Ziemia jest twarda i kamienista. Brak nam po temu odpowiednich narzedzi. –Moze zatem przywalimy cialo kamieniami – zaproponowalem. – I tak za kilka tygodni pozostana z niego nagie kosci. –Dobry pomysl – pochwalil. Nazbieralismy skalnych odlamkow i spietrzylismy je w niewielki nasyp. Mialem tylko nadzieje, ze jakies padlinozerne zwierzeta nie zniwecza noca naszej pracy. Na wierzchu ulozylem krzyz z ciemniejszych bazaltowych odlupkow. Postaralem sie tak wklinowac je w szczeliny, zeby mozliwie dlugo pozostaly na swoim miejscu… –Sprowadz panne Helene. Pomodlimy sie. Poszedlem. Dziewczyna siedziala na kamieniu, w miejscu gdzie ja zostawilem. Gdy wrocilismy do zaimprowizowanej mogily, przezylem nielichy szok. Nasz towarzysz zdazyl sie przebrac. Zalozyl na siebie dziwna koronkowa albe, na glowie mial biret, w dloni

trzymal nieduza, ale gruba ksiazeczke, ktora wygladala na modlitewnik, a moze brewiarz? Ksiadz?! Kompletnie mnie zatkalo. Na szczescie nie odprawial calej mszy pogrzebowej, odmowil tylko dluga i skomplikowana modlitwe po lacinie. –Pora ruszac w droge – powiedzial wreszcie. – Zmienie tylko odzienie i wkrotce do was dolacze. Ten stroj moze tu byc przyczyna powaznych klopotow… Pokiwalem glowa na znak, ze rozumiem, choc moglem sie tylko domyslac, jakie stosunki miedzy wyznawcami roznych religii tu panuja. –Wybaczcie, ja tez musze sie na chwile oddalic. – Hela zaczerwienila sie lekko, wskazujac geste krzewy. Odwrocilem sie dyskretnie. Dziewczyna znikla nam z oczu. Minelo moze dwadziescia sekund. Niespodziewanie nasze uszy porazil ryk. Trzasnely galezie. Spomiedzy chaszczy wyprysnela Hela. Za nia posuwal sie na czworakach niedzwiedz. Stalem blizej. Doskoczylem do lezacych na kamieniu spodni Jona i z pochwy zaczepionej przy pasie wyrwalem jego kord. –Hej! – wrzasnalem, usilujac sciagnac na siebie uwage zwierzecia. Niedzwiedz wyhamowal i odwrocil leb w moja strone. Jego oczy, ciemne i bezrozumne jak u swini, popatrzyly na mnie. Ja tez zmierzylem go wzrokiem. Wielkie, paskudne bydle, wysokie w klebie jak kuc szetlandzki… Dzielily nas moze trzy metry. Stalem, trzymajac w dloni smieszny mieczyk, nieco dluzszy od wojskowego bagnetu. Moje mysli galopowaly w szalenczym tempie. I co ja zrobie takim scyzorykiem? Pchnac w serce nie majak, zreszta cholera wie gdzie to bydle ma serce. Poderznac gardlo? Zanim sie wykrwawi, minie pare minut. O ile w ogole zdolam przebic gruba warstwe sfilcowanego futra. Celowac w slepie? Przebic sie przez oczodol do mozgu? Wolne zarty. Najpierw trzeba trafic. Uskoczyc i uderzyc w kark? Skore i futro moze przetne, ale kregoslup? Stalem i czulem, ze juz po mnie. Konfrontacja nie wchodzila w gre. Rownie dobrze moglbym srubokretem zaatakowac lokomotywe. Liczylem, ze dziewczyna i ksiadz zdaza uciec, a ja moze jakos wywiode bydlaka w pole… Ruszy na mnie, uciekne przez krzaki, kluczac miedzy drzewami. Zawsze sadzilem, ze misie sa nieduze i wolno sie ruszaja… Te z zoo tez nie wygladaly na szczegolnie grozne. Ot, takie troche wieksze i grubsze psiaki. Rzeczywistosc okazala sie brutalna… Mialem przed soba dobre pol tony stalowych miesni, pysk pelen ostrych zebow, lapy zaopatrzone w pazury. Walczyc? Jak?! Czym?! Niedzwiedz wywinal dziwnie warge i parsknal, odslaniajac kly.

Zdaje sie, w "Krzyzakach" czytalem, ze przed atakiem staje na tylne lapy, a on tymczasem wystartowal jak pies, na czterech. Wystrzelil niczym z procy. Uskoczylem w bok. Paszcza klapnela w powietrzu, w miejscu gdzie jeszcze przed chwila znajdowalo sie moje kolano. Pazurzasta lapa chybila o cal. Uderzylem kordem. To byl odruch, idiotyczny, niepotrzebny wyglup. Strata czasu, ktory powinienem poswiecic na okrecenie sie na piecie i ucieczke za najblizsze drzewo. Ostrze trafilo w leb. Walnalem mocno, musial to poczuc. I co z tego? Kord byl zbyt lekki i zbyt tepy. Nie przecialem mu nawet skory na czaszce, klinga odskoczyla od grubej warstwy kudlow. Glupio. Trzeba bylo uderzyc go w nasade nosa. Znowu w ostatniej chwili uskoczylem, unikajac kolejnego klapniecia pyska. Lapa machnela w powietrzu jak cep… Uslyszalem glosny huk. Niedzwiedz zatrzymal sie w pol skoku. Szarpnal pyskiem, siegajac do boku. Stracil przy tym rownowage. Zakrecil sie niemal w miejscu i ciezko przewalil, lamiac krzaki. Jon jednym ruchem wyrwal mi kord z dloni, doskoczyl do bestii i dlugim pociagnieciem rozplatal jej gardlo. Niedzwiedz wydal dzwiek jak odkorkowany zlew. Machnal lapa, pazury zesliznely sie po skraju sutanny, nie zaczepily jednak o tkanine. Przez chwile bil konczynami w agonii. Ksiadz tymczasem podniosl z ziemi jakas straszliwa armate o szesciokatnej lufie. Najwidoczniej gdy ja usilowalem odwrocic uwage bestii, wyciagnal z torby to cos. Po strzale odrzucil na ziemie. Historia broni palnej byla dziedzina kompletnie mi obca. Nie potrafilem zidentyfikowac, co to jest. Krocica? Samopal? Garlacz? Polhak – cos podpowiedzialo mi w glowie. Kaliber wzbudzal szacunek. –Traf szczesliwy wielce, ze kula nabilem tym razem, a nie siekancami – powiedzial Jon, chowajac bron do sakwy. – Tylko by go rozjuszyly. Mruknalem cos pod nosem, bojac sie zapytac, co to siekance. –Tak. Bic w niego to jak strzelac do starego kozucha. Kula, czasem belt z kuszy albo sztych wlocznia… Siekancow jest duzo i sa ostre, lecz za to male, futro z trudem przebija… Ale czas niezbedny nam dales. – Usmiechnal sie do mnie. stad… –A ty uratowales mi zycie… Wzruszyl tylko ramionami, jakby nic wielkiego sie nie stalo. –Miesiwa szkoda, ale z ludojada lepiej nie wycinac. – Popatrzyl na martwe zwierze. –Mnie by obrzydzenie bralo to jesc. – Wzdrygnalem sie. – Zabiles gada, chodzmy –Ano zabilem. – Tracil niedzwiedzia koncem sztyletu w polotwarte oko. Widac

sprawdzal, czy na pewno jest martwy. – Swiety Franciszek z Asyzu nie bylby chyba z mego uczynku kontem – dodal sam do siebie w jakims innym jezyku. Znowu go zrozumialem, tak jakbym wladal ta mowa od dziecka… Po jakiemu mowil? Szwedzki? Niemiecki z Inflant? Flamandzki? –Przepraszam – odezwala sie Hela, stajac obok nas. – Spal w wykrocie, prawie na niego nadepnelam… –Nie ma w tym zadnej twojej winy. –Zamyslilam sie… Inaczej z daleka bym go przeciez wyczula. Zaraz was dogonie. Znikla w zagajniku. Ruszylem, wrocila do mnie po chwili. Tuz kolo sciezki spostrzeglem w wysokiej trawie dziwnie brazowy otoczak. Tracilem go butem. Ustapil miekko. Schylilem sie. Mala sakiewka z grubej skory… Musiala wypasc z kieszeni zabitego, gdy bestia wlokla jego zwloki. –I co z tym fantem zrobic? – zadumalem sie. –Gdybyscie znalezli to wczesniej, trzeba by wrzucic do grobu – powiedziala Hela powaznie. – A tak, no coz. Znalezlismy sie w sytuacji nie do pozazdroszczenia. Mysle, ze mamy moralne prawo ja zatrzymac… Oby tylko jakiegos pecha nie przyniosla. –Zamowimy msze za tego nieszczesnika – obiecalem, chowajac mieszek do kieszeni polaru. Nie bylo w nim duzo, przez skore wyczulem zaledwie kilka cienkich monet. Ale przeciez lepiej miec pare groszy niz tak zupelnie nic. A moze na ktorejs bedzie data? Zblizalo sie poludnie, gdy wyszlismy wreszcie z lasow. –Horg – powiedzial ksiadz Jon. – Mam tu przyjaciol. Przenocujmy, a jutro ruszymy znowu. –Jak daleko jestesmy od Nidaros? – zapytala Hela, odgarniajac kosmyk wlosow, ktory opadl jej na czolo. –Trzeba przejsc tamte wzgorza. – Wskazal reka. – Potem wawozem kilka mil i w pol dnia, idac forsownym marszem, mozna dotrzec do miasta. Niebawem i my tam sie udamy. A zatem bylismy calkiem blisko! Z drugiej strony wcale mnie to nie cieszylo. Ludzie… Balem sie wejsc miedzy ludzi. Balem sie dekonspiracji i, co wiecej, jakos kompletnie nie mialem ochoty zabierac sie do wypelniania naszego zadania.

Popatrzylem na Jona spod oka i rozmyslalem goraczkowo. Krotko przyciete wlosy od dawna nie widzialy grzebienia. Ogorzala twarz, spekana skora na palcach, sadza wzarta w dlonie, grube paznokcie. Nawet przepocony, po noclegu w jaskini i dlugotrwalej wedrowce przez las wygladalem w porownaniu z nim nienormalnie czysto. Do tego ubranie… Cholera. Polar, jeansy, adidasy na stopach… Z drugiej strony niby jak ma wygladac nauczyciel wyrwany z lekcji i rzucony do sredniowiecza? Jeszcze tylko krawata pod szyja mi brakuje… Chata, ku ktorej Jon sie skierowal, stala na skraju wioski. Ruszylismy za nim. Chalupy wzniesiono z drewna i polepiono glina. Nieliczne budynki mialy sciany z kamienia. Wiekszosc dachow pokryto darnia, ale widzialem tez drewniane gonty. Wszystko bylo szare i sprawialo smutne wrazenie. Prawie nie zauwazylem kominow. Watahy na wpol dzikich swin ryly w odpadkach. Domostwa otaczaly wyplatane z chrustu ploty. Geometria byla tym ludziom najwyrazniej obca. –Kurne chaty. – Hela widac myslala o tym samym. – Co za dziadostwo – dodala cicho po polsku. –Jak z obrazow Breughla – westchnalem. –Kogo? –Potem opowiem. Szedlem zamyslony. Znowu impas… Znowu czulem otchlan rozdzielajacego nas czasu. Ta mala chodzila na pensje, byla wiec, jak na swoje czasy, niezle wyksztalcona. Ja mialem w domu kilkanascie albumow przedstawiajacych kolekcje obrazow znanych mistrzow. Gdyby zaszla potrzeba, moglem odpalic laptopa, zalogowac sie do Internetu i szybko odszukac to, co bedzie mi potrzebne. A ona? W najlepszym razie mogla zobaczyc czarno-biale reprodukcje w technice akwaforty czy stalodruku. Chromolitografia umozliwiajaca druk w kolorze pojawila sie chyba pozniej. Nie bylem pewien. Jeden moj kumpel handlowal tym przez Internet, kiedys cos o tym gadal, ale nie bardzo mnie interesowaly jakies tam obrazki. –Zaczekajcie tutaj. – Nasz przewodnik wykonal reka osobliwy gest, jakby zakreslajac granice, ktorej mamy nie przekraczac. Zatrzymalismy sie poslusznie. Podszedl do drzwi domu i zastukal. Otworzyl mu zarosniety wiesniak, ubrany w poplamione plocienne portki i samodzialowa kurtke. Omal nie parsknalem smiechem. Jego spodnie zaopatrzone byly z przodu w przypinana na guziki klapke, najwyrazniej zastepujaca rozporek. Wydawal sie jeszcze brudniejszy niz ksiadz, a w gebie otoczonej nierowna szczecina widac bylo

pozolkle pienki ostatnich zebow. Jon stal tylem do nas, zauwazylem, ze siegnal reka do kieszeni, ale nie widzialem, co wyjal. Zamienili kilka slow. Wreszcie przywolal nas do siebie. –To przyjaciele – wyjasnil gospodarzowi. Ten nie przedstawil sie, nie zapytal nas o imiona, tylko powaznie skinal glowa i zaprosil do srodka. Weszlismy. Chata rzeczywiscie byla kurna. Nie miala pieca, jedynie posrodku pomieszczenia znajdowalo sie palenisko oblozone starannie ociosanymi kamieniami. Nad nim zial w powale nieduzy otwor. Na suficie z drewnianych dyli i na scianach osiadla warstwa sadzy. W pomieszczeniu pachnialo dymem i jakby wedzonka, ale przez ten zapach przebijala tez won stechlizny. Na klepisku stalo niewiele sprzetow. Okuty kufer pod sciana, szeroka lawa zbita z nierownych dech, podobny stol, dwa zydle z wyrzezbionym jakby odciskiem dwu poldupkow, zapewne robione na miare zadka. Zamiast loza – rama z dech i kupa slomy nakryta postrzepionym plotnem i wylenialymi skorami. Zasiedlismy za stolem, a chlop zakrzatnal sie po pomieszczeniu. Rozdmuchal ogien na palenisku, wstawil miedzy wegle okopcony gar. Nakruszyl do niego jakichs paskudztw z brudnego worka, zamieszal. –Zostaniemy tu do jutra – wyjasnil ksiadz. – Wieczorem odprawie msze dla okolicznych katolikow. – Po jego twarzy przemknal cien. – A nazajutrz, jak Bog da, ruszymy w dalsza droge. Jest tu szopa, bedziemy mogli sie przespac wygodnie. Chlopina uwinal sie szybko. Nie minelo pol godziny, a postawil przed nami miski z dziwna breja. Sam tez dosiadl sie po drugiej stronie stolu. Drewnianych lyzek bylo pod dostatkiem. Sprobowalem zupy. Wywar z jakiegos miesa, ktore zapewne po uwedzeniu bardzo dlugo wisialo pod sufitem, doprawiony spora iloscia maki pozlepianej w grudy, z grubsza podobne do lanych klusek. Glod pomogl przezwyciezyc niechec, bylem tylko ciekaw, kiedy pojawia sie skutki tej nowej diety. Do zupy chlop ukroil nam po grubej pajdzie ciemnego chleba. Byl nieco zakalcowaty i skrzypial w zebach, jakby dosypali do niego piasku. Efekt mielenia zboza na zarnach? Dostalismy jeszcze po glinianym kubku jakiegos napoju, ktory chlop oszczednie nalewal z nieduzej beczulki. Ciecz zajezdzala drozdzami, plywaly w niej jakies fusy, ale slodkawo-gorzki smak pozwolil sie domyslic… –Piwo – mruknalem po polsku. –Raczej tasbir – Hela uzyla nieznanego mi wyrazu.

–Prosze? – zdziwilem sie. –No, tasbir. – Spojrzala na mnie jakby z nagana. A potem nagle przeszla na norweski. –Podpiwek! Teraz dopiero zrozumialem… Najwyrazniej lepiej znalem szesnastowieczny jezyk obcego kraju niz mowe mojej ojczyzny bedaca w uzyciu raptem sto piecdziesiat lat temu… To znaczy sto piecdziesiat lat przed katastrofa. Wreszcie mezczyzna zostawil nas samych i poszedl gdzies. Siedzielismy przy ogniu. Hela pozbierala naczynia ze stolu i oplukala je w cebrzyku z woda, po czym zatknela zrecznie za kij przybity do sciany, aby wyschly. Zaskoczylo mnie to. Musiala wczesniej zetknac sie z podobnymi urzadzeniami, mnie by do glowy nie przyszlo, ze to ociekacz. –Prosil, zebysmy nie krecili sie po osadzie – powiedzial ksiadz. – Lepiej nie pokazywac sie na oczy miejscowemu pastorowi. –Nasz gospodarz… – zaczalem. –Zwola ludzi godnych zaufania – wyjasnil. – Jesli jestescie zmeczeni, wspominalem, ze oddal do naszej dyspozycji szope za domem, polozcie sie i zdrzemnijcie. Mimo czesciowo nieprzespanej nocy nie czulem specjalnie zmeczenia. Hela wyspala sie znacznie lepiej. Ksiadz natomiast postanowil wypoczac. Zostalismy sami. Mialem cholerna ochote pogadac, jednak nie wiedzialem, jak zaczac. Kompletny brak wspolnych tematow… Wyjalem znaleziona sakiewke i wysypalem jej zawartosc na stol. Kilka srebrnych monet, cienkie blaszki formatu mniej wiecej naszej pieciozlotowki. Grosze? Szelagi? Marki? Kto wie… Przedzielilem stosik na dwie rowne czesci. –To tak na wypadek gdybysmy sie rozdzielili. – Podsunalem jej kupke srebra. –Dobrze. – Skinela glowa i schowala do kieszonki wszytej w pasek. – Czy sadzicie… Czy sadzisz, ze nam to grozi? –Najwyrazniej katolicy musza sie tu ukrywac. Wizyta ksiedza w kazdym razie utrzymywana jest w tajemnicy. Kiwnela powaznie glowa.

–Nasze zadanie… – zaczela. – To, o ktorym mowila nam lasica… Czy tez istota udajaca lasice. –Zaczniemy od dotarcia do Trondheim – powiedzialem powaznie. – Tam zorientujemy sie, jak odnalezc Alchemika Sebastiana, i zobaczymy, co dalej. To zwierze ma niebawem przybyc do miasta. Jedno mnie niepokoi. –Powiedzcie, prosze… –Czlowiek, ktorego szczatki znalezlismy w lesie, nie byl stad. Popatrzyla na mnie z uwaga, czekajac na dalsze wyjasnienia. –Pochodzil z mojej epoki – uscislilem. –Znaliscie go, panie? –Nie. Poznalem po koszuli podobnej do mojej i po tym, ze jeden zab mial sztuczny, osadzony na metalowym trzpieniu, tak jak sie to robilo w moich czasach. –Sadzicie, ze on zginal i dlatego powolano nas? Lasica nic takiego nie mowila. Zamyslilem sie gleboko. –Moglo tak byc. Nie wiem. A moze to jego nazywali Alchemikiem Sebastianem? Moze to jego mielismy odszukac. oka. –Tak… A ten robal… – zmienila temat. – Skrat. Skad przybyl? – Spojrzala na mnie spod –Nie wiem. Lasica probowala mi to wyjasnic, ale nie do konca zrozumialem. To jakies miejsce poza naszym swiatem. –Moze na Marsie lub Wenerze istnieje zycie. Luna pewnie jest martwa, bo nie widzimy noca swiatel jej miast… Hmmm… No tak, czego sie spodziewalem? Wiedza astronomiczna w powijakach. –Ani na Ksiezycu, ani na Marsie, ani na Wenus nie ma zycia – wyjasnilem. –Skad wiecie? Nie kwestionowala mojej wiedzy. Zadala to pytanie, bo rzeczywiscie byla ciekawa. Bystra dziewczyna o chlonnym umysle. Jak niewiele takich rodzilo sie w mojej epoce… –Wyslalismy tam sondy… Pojazdy automatyczne, mechanizmy – szukalem analogii, ktore beda dla niej zrozumiale. – Pobraly probki gleby i sprawdzilismy. Nie ma w niej nawet mikroorganizmow… – Zobaczylem, ze nie rozumie. Oz, do diabla… Jak wyjasnic idee bakterii komus, kto nie widzial w zyciu mikroskopu?

–Dobra – westchnalem. – Wyjasnie wam to po kolei. Wokol nas w ziemi, drewnie i wewnatrz zwierzat zyja malenkie zyjatka. Jest ich multum rodzajow. Niektore wywoluja choroby, inne odpowiadaja za gnicie miesa czy kwasnienie mleka. Niektore nie robia nic, zjadaja tylko resztki. Nasza nauka umozliwila nam ich obserwacje. –Wydaje mi sie, iz rozumiem. Czytalam w ksiazce z biblioteki ojca o badaczu Antonie van Leeuwenhoeku, ktory pod szklami powiekszajacymi ogladal dziwne malutkie stworzenia. O tym, ze w wodzie zyja rozne drobne zwierzatka niewidoczne ludzkim okiem, mowili nam takze na pensji. Wielka epidemia cholery w Londynie przed trzydziestu laty byla podobno przez nie wlasnie wywolana. Po zamknieciu ujecia wody ustala. Uff… A zatem i mikrobiologii troche liznela. A przynajmniej wie z grubsza, o czym mowie. –No wiec na tamtych planetach nie ma nawet takich zwierzatek – podsumowalem wywod. – Ani zadnych wiekszych, o istotach myslacych nawet nie wspominajac. –To skad w takim razie wzielo sie to zwierze i jego lasica? – zainteresowala sie. – Mowiles, ze spoza swiata, wiec sadzilam, ze chodzi ci o nasza planete. –Wiesz, czym sa gwiazdy? –To slonca, takie jak nasze, tylko oddalone o miriady wiorst. Na przyklad Droga Mleczna to wielkie skupisko takich obiektow – brzmialo, jakby odpowiedziala cytatem z podrecznika. –Znakomicie. Nasza nauka zdolala udowodnic, ze wokol niektorych z nich kraza planety. Nie zdolalismy potwierdzic, czy wsrod nich sa takze podobne do Ziemi, ale uczonym moich czasow wydawalo sie to oczywiste. –I zapewne z jednej z nich przed eonami lat wystartowal pojazd Skrata. A na drugiej planecie, kolo innego slonca, zlapal te, ktora uwiezil w ciele lasicy. –Tak. Z tym ze on przybyl z jeszcze dalszych przestrzeni. – Darowalem jej teorie o wielowymiarowym wszechswiecie. –Odleglosci pomiedzy nimi sa trudne nawet do wyobrazenia. Sadzicie, panie Marku, ze zdolal je przebyc? –W pani epoce probowano lotow balonem. W moich czasach bez trudu mozna bylo z Warszawy poleciec do Ameryki samolotem, czyli maszyna ciezsza od powietrza, przebywajac w kilkanascie godzin przestrzen tysiecy kilometrow. –Czego?

–Yyyy – zacukalem sie. – Mil? Wiorst? Mielismy inne miary odleglosci. –Ach tak… –Jeszcze w czasach, zanim sie urodzilem, ludzie dotarli na Ksiezyc. Nasze epoki dzieli okolo stu piecdziesieciu lat. Rozumiecie, jaki nastapil postep? –Tak. To znaczy nie. Nie jestem w stanie tego ogarnac umyslem, moge sie tylko domyslac, jak wiele zdolano dokonac. –Skrat i jego towarzysze doskonalili technike dalekich lotow tysiace lat dluzej niz my. Tego dla odmiany ja nie ogarniam. Moge sie tylko domyslac. Milczala dlugo, trawiac to, co uslyszala. –Rozumiem – powiedziala wreszcie. – To oznacza, ze bedziemy niewolnikami juz zawsze. Zaskoczyl mnie dziwny i nieoczekiwany skrot myslowy. Musiala zobaczyc zdumienie na mojej twarzy. –Zgodzilismy sie mu sluzyc. Lasica, ktora przekazuje nam polecenia, powiedziala, ze jest zbudowanym z metalu urzadzeniem. Pomyslalam wiec, ze po pewnym czasie rozwina jej sie sprezyny i stanie. Wtedy my bedziemy wolni bez koniecznosci zlamania danego slowa. –Sugeruje pani, ze to zwierze jest nakrecane jak zegar – dopiero po chwili zrozumialem jej wywod. –Widzialam u zegarmistrza w Lublinie nakrecana mysz – wyjasnila. –Jesli mieli tysiace lat wiecej, to zapewne zdolali udoskonalic mechanizm sprezynowy do tego stopnia, ze mogl posluzyc do bardziej uzytecznych celow niz napedzanie zabawek. To cos sprawialo przeciez wrazenie, jakby faktycznie zylo. Zaskoczyla mnie. Myslala naprawde szybko, a jej wnioski okazywaly sie bardzo blyskotliwe. Tylko nieznajomosc tematu i proby szukania analogii spychaly ja momentami na manowce. –Prawie pani zgadla. Tylko ze zrodlo zasilania… To znaczy zrodlo mocy pozwalajace jej sie poruszac jest duzo nowoczesniejsze niz zwinieta stalowa sprezyna. –Elektrycznosc? Tak sie to chyba nazywalo… –Moze nawet energia atomowa. –Westchnela i rozlozyla bezradnie rece. Poczulem, jak narasta we mnie zwatpienie. Jak w przystepny sposob wylozyc schemat i zasade dzialania reaktora komus, kto nie wie,

co to jest atom?! –Ujmijmy to tak – westchnalem. – Nauka poszla bardzo do przodu. Jesli pani sie zgodzi, sprobuje w ciagu kilku najblizszych miesiecy wylozyc pani podstawy teorii. Oczywiscie na tyle, na ile sam je znam i pamietam. –Z przyjemnoscia sie tego naucze. To fascynujace. Prosilabym takze o wyklady z historii. Ciekawi mnie szalenie, jak wygladala nasza odrodzona ojczyzna. –Zgoda. –To, co nazwal pan energia atomowa… –Potezna moc. Nie bardzo umielismy jeszcze nad nia panowac. Pozyskiwalismy ja z uranu. Takiego pierwiastka. Kilka gramow dawalo tyle ciepla, ile spalenie wielu wagonow wegla. –Wagonow? A, juz wiem, takich jak na kolei. Czyli moje przypuszczenia sa sluszne – zmartwila sie. –Przypuszczenia? –Sprezyna w zegarze kiedys sie rozwija. To zwierze jest wystarczajaco duze, aby pomiescic w sobie chocby kilogram tego… uranu? Widze, ze dobrze zapamietalam nazwe. A zatem jesli tylko nie zabraknie jej wody, bedzie dzialac setki, jesli nie tysiace lat. –Wody? – zdumialem sie. –No, do zasilania cylindrow i tlokow. Cieplo pozyskane z uranu podgrzewa wode, zamienia ja w pare i zwierze porusza sie jak mala lokomobila? Dobrze zrozumialam? –Niezupelnie. – Pokrecilem glowa. – Nauczylismy sie duzo lepiej wykorzystywac cieplo pochodzace z przemian atomowych. Nasze maszyny juz nie potrzebowaly do tego kotlow, cylindrow, tlokow, a nawet pary. Ale ogolny wniosek wysnula pani prawidlowy. To cos prawdopodobnie nie zatrzyma sie nigdy. Nie za naszego zycia. Byc moze przetrwa w tej postaci tysiace lat… Zmierzchalo sie. Ksiadz gdzies poszedl, my mielismy dolaczyc pozniej. Wyczulem, ze chce z kims pogadac bez swiadkow, wiec nie protestowalem. Wreszcie, gdy noc zapadla na dobre, a na niebie pojawil sie ksiezyc, gospodarz przyszedl i po nas.

–Juz czas – wymamrotal. –Czas? – zdziwila sie Hela. –Aby isc, jasnie panienko… Ruszylismy. Nasz przewodnik prowadzil przez las dziwnie kreta droga. Pomyslalem, ze celowo kluczy, abysmy o wlasnych silach nigdy nie odnalezli miejsca, do ktorego nas wiedzie. Szlismy, coraz czesciej potykajac sie o kamienie i wykroty. Gdzies w gorach zaspiewal wilk. Glupio czulem sie bez zadnej broni… Przydalby sie kord albo jakas spluwa. Wreszcie chlop zatrzymal sie. –Jestesmy na miejscu – powiedzial znowu tak niewyraznie, ze ledwie go zrozumialem. –Na miejscu? – Rozejrzalem sie zaskoczony. Stalismy u stop wysokiego skalnego urwiska. Wokol ciagnely sie piargi porosniete tu i owdzie rachitycznymi krzakami. Bylo juz zupelnie ciemno. –Za mna – rzucil, znikajac za sporym blokiem skalnym. – Kosciol nasz, jak za pierwszych chrzescijan, pod ziemia ukryty… – w glosie wiesniaka pobrzmiewala duma. Ruszylem jego sladem i znalazlem sie u wylotu jaskini. No i wszystko jasne… Przez chwile mocowal sie z krzesiwem, lapiac iskry do puszeczki z hubka, wreszcie rozdmuchal plomyk i odpalil knot grubej, krotkiej swiecy. Wreczyl ja dziewczynie, a sam zapalil druga. W mdlym blasku zeszlismy pod ziemie. Przejscie bylo waskie, ale bardzo wysokie, szczelina skalna, ktorej dno stanowily zaklinowane glazy i gliniaste namulisko, sufit ginal w ciemnosci… –Bystrzej! – ponaglil nas. Gdzies z daleka dobiegl jakby gwar wielu glosow. Rozlegla komora otwarla sie przed nami niespodziewanie. Rozswietlal ja blask kilku swiec, katy tonely w mroku. Na scianie przed wiekami wykuto krzyz. Ponizej stal surowy oltarz z kiepsko obrobionych kamiennych plyt. Wszyscy zebrani, lacznie kilkadziesiat osob, ubrani byli bardzo podobnie. Wszyscy oslaniali twarze kapturami, paru mialo nawet maski z wycietymi otworami na oczy. Zrozumialem w ulamku sekundy. Niedopowiedzenia ulozyly sie w logiczna calosc.

To katolicy. Ostatni katolicy w tej czesci swiata zalanej przez wyznawcow Lutra. To do nich przybyl ksiadz Jon. Przesladowania ze strony protestantow musialy byc surowe i konkretne, skoro az tak sie zakamuflowali. Nasz gospodarz mial racje. Byli jak pierwsi chrzescijanie odprawiajacy nabozenstwa w grotach i lochach rzymskich katakumb. Spojrzalem na figury swietych stojace w niszach po lewej i prawej stronie krzyza. Wykonano je z drewna, a tu, w wilgotnym lochu, odeszla z nich farba i gipsowa zaprawa, ktora rzezbiarz zamaskowal niedoskonalosci swojej pracy. Ale nawet teraz widac bylo na nich slady siekier. Czy pochodzily z kosciola w wiosce zamienionego na protestancki zbor? Wyniesione noca, moze wykradzione ze stosu sprzetow przeznaczonych do spalenia? Ksiadz Jon przebrany w ornat stal przed oltarzem. Chyba czekano juz tylko na nas. Odwrocil sie plecami do wiernych i uniosl rece. –In nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti. Amen. Judica me, Deus, et discerne causam meam de gente non sacta… Znalem lacine. Obudzilem sie juz z ta umiejetnoscia wskrzeszony przez lasice. Znalem ja lepiej niz Jon, wylapywalem miejsca, gdzie zjadal lub przekrecal koncowki wyrazow. A jednak msza odprawiana w tradycyjnym rycie okazala sie dla mnie trudna. Nie znalem formulek. Nie umialem tekstu odmawianych modlitw. Bede musial sie tego nauczyc, i to jak najszybciej, zanim ktos powezmie podejrzenia, ktore moga sie dla mnie bardzo smutno skonczyc. Ksiadz odprawial nabozenstwo z ogromnym namaszczeniem. Czy byla to jego pierwsza msza na norweskiej ziemi? Chyba tak. Patrzylem na przedmioty, ktorych uzywal podczas liturgii. Mala srebrna monstrancja poczerniala ze starosci, niewielki kielich. Nie wiedzialem, czy przywiozl je ze soba w sakwie, czy moze z pokolenia na pokolenie przekazuja je sobie miejscowi katolicy. –Hoc estenim Corpus Meum… Od ilu dziesiecioleci ci ludzie zbieraja sie tutaj na tajnych nabozenstwach? Jak czesto? Przypuszczalnie raz na kilka miesiecy… Ilu mieszkancow wsi nalezy do konspiracji? W grocie widzialem moze trzydziesci zakapturzonych sylwetek. A moze jest duzo gorzej? Moze przyszli z kilku wsi? Czy nasza wiara dotrwa w tej czesci swiata czasow, gdy bedzie mozna ja oficjalnie wyznawac? –Dominus vobiscum. –Et cum spiritu tuo…

Czas… Zatoczyl krag. W tej norweskiej grocie ostatni stali sie pierwszymi. Byla ciemna noc. Statek puszczony w dryf kolysal sie leciutko. Wiatr prawie ustal. Zaloga spala, tylko Sadko czuwal na bocianim gniezdzie. W kajucie kapitana plonela swieca. Jej plomien rzucal refleksy na dwie lewantynskie szklanice z lanego szkla, polyskiwal w czerwonej powierzchni wina, wprawial cienie na scianie w taniec. –Jest sposob na uratowanie handlu baltyckiego – powiedzial cicho doradca. –Wymaga ogromnych pieniedzy, ale na szczescie pieniedzy naszych sprzymierzencow. Po co sami mamy placic za zwyciestwa? –Hanza nie ma dzis sprzymierzencow. Wrogowie zwarli szeregi, dawni sojusznicy zbieraja sie jak kruki nad padlina. Zdychajacej szkapie nikt nie da nawet ogryzka jablka – powiedzial Peter Hansavritson. –Dlatego nie powinni w ogole wiedziec, ze sa naszymi sprzymierzencami. Kapitan spojrzal na Mariusa z ogromnym zaciekawieniem. –Mow, prosze. –Sila Danii pochodzi glownie z tego, ze moze w kazdej chwili zamknac nasze statki na Baltyku albo nie wpuscic ich na morze. I w kazdej chwili cla moga wzrosnac na przyklad dwukrotnie. Cla dla naszych okretow, bo Anglikow czy inna swolocz puszcza po dawnej cenie. –Nie ominiemy Sundu. –Jest sposob – powtorzyl Kowalik. – Tylko ze szalony… –Mow. Marius rozlozyl na stoliku mape zachodniej czesci Morza Baltyckiego. –Ciesniny Dunskie. – Zatoczyl kolko paleczka z olowiu, zostawiajac na papierze ciemny slad. – Mozemy je ominac. Po pierwsze, przez Szwecje. Do jeziora Wetter da sie dotrzec rzeka. Trzeba przekopac odcinek miedzy jeziorami Wetter i Wener. Wszedzie tam jest dosc plasko, nie groza nam pasma wzgorz. Bedzie troche roboty, w razie gdyby natrafiono na wielkie glazy, ale skala powinna byc tu dosyc gleboko. –Co najmniej kilkadziesiat mil…

–Kopacze kanalow z Niderlandow maja odpowiednie doswiadczenie. Ta droga pozwolilaby nam wyjsc z Baltyku od razu na Morze Polnocne. –Szwecja tez ma z Hanza na pienku. –Owszem, ale nic tak nie jednoczy jak wspolny wrog. Szwecja to zascianek Europy, handel z Anglia stanowi dla niej powazne zrodlo dochodu. Ominiecie ciesnin na pewno ich zainteresuje. –Hanza nie da na to pieniedzy – westchnal Peter. – Nie przekonam hansatagu do tak szalonego przedsiewziecia. I to na terenie, ktorego nie jestesmy w stanie kontrolowac. –A po co? Trzeba umiejetnie podbechtac krola Gustawa. Dunskie cla od dawna doprowadzaja go do szalu. Jesli dobrze rozegramy te partie, Szwedzi sami wykopia kanal i sami za to zaplaca. I nawet na tym jeszcze zarobia. A przy okazji i my skorzystamy. Kapitan spojrzal na swego przyjaciela z uznaniem. –Diabelnie chytre – pochwalil. – Jestem pelen podziwu. Ale widze tu jeden problem: gdy juz wykopia ten kanal, zechca clic nasze towary. –Cla beda na pewno nizsze niz dunskie. –A jesli nie beda? –To bedziemy nadal plywali przez Sund. Oni niech sie mecza, kopiac, my wybierzemy droge tansza. –Hmm. –To jak ze stolkiem, sam wiesz, kuzynie, ze najpewniej stoi zydel oparty na trzech nogach. –Co masz na mysli? –Spojrz tutaj. Ten skrawek ladu, niewielki i niepozorny, to ksiestwo Szlezwik- Holsztyn. Jego wladcy walcza z Dunczykami od zarania dziejow, kilka razy zreszta wszczynali wieloletnie krwawe wojny za pieniadze waszego zwiazku… –Wiem. Ale w tej chwili nie mozemy sobie pozwolic na taki wydatek. Zreszta sa za slabi, by podbic Danie. Nie wiem, do czego zmierzasz? –A gdyby tak namowic ich, by zagrali na nosie Danii i wykopali taki sobie niewielki kanalik, konczylby sie tu, obok Kiel… Pociagnal linie na mapie. Peter patrzyl na to kompletnie zdumiony. Jego doradca byl albo szalencem, albo geniuszem.

–Trzy mozliwe drogi zamiast jednej – powiedzial cicho Marius. – Trzy rozne kraje. Dwa moga sie zmowic. Trzy nie dogadaja sie nigdy. Dania ma dzis monopol. Moze ustanowic cla, jakie zechce. Po wykopaniu tych rowow juz nikt i nigdy nie bedzie mial mozliwosci zduszenia handlu baltyckiego. –Wielki Boze… – Wizja oszolomila kapitana. –I jeszcze jedna droga. –Ktoredy? – wykrztusil kapitan przez scisniete gardlo. –Tu. Od jeziora Ladoga do wybrzezy Morza Bialego. Znacznie nadkladalibysmy drogi, lecz w razie wybuchu wojny w okolicy ciesnin mamy jako rezerwe droge polnocna. Niezalezna od Szwecji, Danii i Niemcow. –Ten szaleniec i zbrodniarz car Iwan… –Carowie przychodza i odchodza. Ten tez nie bedzie zyl wiecznie. A Hanza istnieje juz ponad polowe milenium. Kanaly… – Marius przeszedl w zadumie kilka krokow. – Co roku jest z nimi ten sam problem. Trzeba czyscic. Spuszcza sie wiadra na dlugich dragach, nabiera piachu lub mulu. Robota brudna, bardzo ciezka, mokra. I mozolna. A co za tym idzie, kosztowna. –Mozna tez inaczej. Sypie sie dwie groble, wypompowuje wode, wybiera mul na sucho i rozbiera groble – powiedzial Peter. – Tak robiono od wiekow. Zreszta z pewnoscia nieraz widziales takie prace u siebie w Gdansku. –Tak. Oczywiscie robi sie to u nas inaczej. Nie zasypiemy tamami Motlawy, to niemozliwe. Trzeba recznie czyscic dno. –Czyli stare, dobre i powolne, choc sprawdzone sposoby? –Przewaznie do oczyszczania dna uzywa sie wiezniow. Mnie jednak chodzi po glowie pewien projekt… Kapitan spojrzal zezem na dziwna konstrukcje nakryta derka. Czul, ze rozmowa nie jest przypadkowa, ze chodzi o jakies usprawnienia i ze kuzyn wlasnie jemu chce pokazac, nad czym pracowal przez ostatnie dni. –Pojedynczym wiadrem nie wybierze sie duzo piachu. Trzeba tysiecy zanurzen, aby oczyscic chocby kilkadziesiat metrow toru wodnego. – Kowalik znowu sie przespacerowal. – Jesli chcemy w przyszlosci korzystac z kanalow w Szwecji i Szlezwiku, powinnismy zadbac o to, by ich utrzymanie bylo jak najtansze. Inaczej wszystkie prace zwiazane z udraznianiem toru wodnego po prostu dolicza nam do rachunkow. To moze byc bardziej zabojcze niz cla na Sundzie. –Wymysliles, jak rozwiazac ten problem?

–Tak mi sie wydaje… Podniosl materie, odslaniajac model. Kapitan dlugo wpatrywal sie w misterna konstrukcje wykonana z drewnianych beleczek, deszczulek i sznurkow. Powoli domyslil sie, jak to moze dzialac… –Poglebiarka. Dwie barki o niewielkim zanurzeniu. Pomiedzy nimi ta pochylnia wykonana z mocnych i dobrze okutych belek – slowa doradcy potwierdzily przypuszczenia Petera. – Na jej koncu kolowrot. Nie wiadra, ale skrzynki z solidnie obitych metalem debowych dranic, osadzone na mocnym lancuchu. Kazda z nich wybiera z dna dziesiata czesc laszta piachu. Nastepnie niesie go ciagnieta lancuchami tu, nad wode, przechyla sie przez os na koncu i pozbywa swego ladunku. Wyrzuciwszy piach na te barke, wraca w wode po kolejna porcje urobku. Kazda skrzynke nawierci sie w gornej czesci, aby woda wyplywala, to i lzej bedzie ciagnac. Plaskodenna lodz wchodzi miedzy barki, gdy napelni sie piachem, nie trzeba przerywac pracy na dluzej niz pol wachty. Wypelniony statek wyciaga sie i zastepuje nowym, proznym, a ten holuje na glebiny i tam wyrzuca urobek. –Co zapewnia sile niezbedna do wykonania tak wielkiej pracy? – Peter z trudem odzyskal glos. –Kierat. Tylko nie wiem, czy uzyc koni, czy moze raczej czterech par wolow. Woly sa silniejsze, ale i ciezsze. –To niezwykle – powiedzial kapitan. – Jak szybko mozna w ten sposob czyscic kanal? –Nie wiem. Na modelu, nawet najprecyzyjniej wykonanym, tego nie sprawdzimy. Trzeba bedzie zbudowac co najmniej jeden dla prob. Co najwazniejsze, jesli bedziemy mieli wypoczete woly w zapasie, mozna, zmieniajac je o zmroku i o swicie, pracowac cala dobe, podczas gdy tradycyjne metody uniemozliwiaja roboty nocne. –Jest tylko jedno ryzyko. Ten cenny pomysl szybko skopiuja nasi nieprzyjaciele. Chyba zeby… –Zaczniemy jako pierwsi – podsunal Kowalik. – Bedziemy budowac poglebiarki w stoczniach Gdanska i gotowe sprzedawac wzdluz calego wybrzeza. Zanim reszta zorientuje sie, jak dzialaja, wszyscy beda mieli nasze. –Kilkanascie tysiecy talarow trzeba by wylozyc na poczatek – zadumal sie Peter. – Ale pomysl wydaje mi sie bardzo dobry. Zaiste doskonaly. –Najpierw trzeba zbudowac jedna i wyprobowac w jakiejs mulistej odnodze Wisly. – Doradca przeciagnal sie, az mu trzasnelo w stawach. – Gdy bedziemy znali mozliwosci urzadzenia, gdy wyeliminujemy wszystkie wady projektu, przyjdzie czas, by zbudowac

kilka, moze nawet kilkanascie takich machin. –Mozna i nie sprzedawac – rozwazal kupiec – lecz zebrac paru smialych chlopakow i rozeslac propozycje oczyszczenia kanalu. Zamiast placic ochotnikom lub zywic wiezniow, portowe miasto wzywaloby nasza ekipe. Wtedy za, powiedzmy, polowe dotychczasowych kosztow mozna by zabrac sie do roboty. –A moze lepiej zalozyc takie przedstawicielstwo w kazdym wiekszym miescie? – podsunal Marius. – Ludziom, ktorzy sa na miejscu, latwiej dowiedziec sie o planowanych pracach. Latwiej zlozyc propozycje na radzie miasta. A gdyby zaszla koniecznosc udania sie gdzie indziej, barke pociagnac moze holk… –Co wiecej – Peter wstal podekscytowany nagla mysla – jesli nasza druzyna bedzie czyscic kanaly, moze uda sie wytargowac zwolnienia celne! –Sami wykopia kanaly, potem beda nam placic za ich czyszczenie, a my poslemy swoje statki za darmo. – Doradca usmiechnal sie drapieznie. – Podoba mi sie ten pomysl. –Gdy tylko inwestycje na zbozu dadza nam pierwsze zyski, pomyslimy o tym – obiecal Hansavritson. Poranek byl po prostu cudowny. Powietrze chlodne i rzeskie, jak to w gorach, slonce zalewalo doline swoim blaskiem. Babie lato, niczym w Polsce na poczatku pazdziernika… Przyjemnie bedzie maszerowac szerokim kamienistym goscincem. Siedzielismy w szopie. Hela probowala znalezionym zgrzeblem wyczesac siano z lokow. Nasz gospodarz obiecal niebawem przyniesc sniadanie. Przez uchylone drzwi widzialem dym przenikajacy przez strzeche na jego chacie. Gotowal cos, a moze piekl? W nocy stoczylem bitwe z pluskwami, bylem caly pogryziony. Ani Heli, ani naszego kompana ich obecnosc nie dziwila, najwyrazniej przywykli do takiego towarzystwa. Ksiazki historyczne, ktorych kilka w zyciu przeczytalem, jakos pomijaly podobne realia epoki milczeniem. Ksiadz Jon powoli kartkowal gruba ksiazeczke oprawiona w czarna skore, modlitewnik, a moze brewiarz. –Dzis kolo poludnia dotrzemy do Nidaros – powiedzial wreszcie. – Tam bedziemy musieli sie rozstac, ja pewnie nie spedze w miescie duzo czasu. Ale znajde dla was zajecie i jakis dach nad glowa u moich przyjaciol. –Dziekujemy – odparlem. – Jakos sie odwdzieczymy… W tym momencie w szeroko otwartych drzwiach stanal zdyszany gospodarz.

Chcial cos powiedziec, lecz nie zdazyl. Jego oczy nagle spojrzaly zezem, zrenice uciekly do gory, a potem mezczyzna runal na twarz. Spomiedzy lopatek sterczal mu kawalek drewna. Nie wiem, jakim cudem natychmiast zrozumialem, ze to belt kuszy. –Wielki Boze – szepnela Hela. Ja patrzylem kompletnie zdumiony. Zaskoczenie bylo tak glebokie, ze calkowicie mnie otumanilo. Ksiadz wykazal sie wieksza przytomnoscia umyslu. Jednym susem dopadl zabitego i zlapawszy za kolnierz, sciagnal go z progu. –Drzwi! – krzyknal. Czar niemocy prysl. Skoczylem. Kolejna strzala przeszla mi przez nogawke spodni, mijajac skore o milimetry. Zatrzasnalem drzwi w ostatniej chwili. Pchnalem zasuwe. Duchowny tymczasem podsadzal Hele do otworu prowadzacego na strych. –Przez dach na tyl obejscia i do lasu! – zakomenderowal. Teraz ja podstawilem mu dlonie splecione w koszyczek, dziewczyna z gory pomogla sie wdrapac… Poradzil sobie. Zlapalem sie za krawedz otworu, podciagnalem. Kolejny belt roztrzaskal okno i gwizdnal mi przed nosem. –Za pozno, otoczyli nas – dobiegl mnie z gory matowy glos towarzyszki. Ksiadz pomogl mi wejsc na strych. Drzwi szopy zatrzeszczaly. Spojrzalem na zardzewialy kord, ktory Jon mial za pasem. Duchowny podszedl do dachu i spojrzal przez szpary miedzy gontami. –Nie damy rady – powiedzial bezradnie. – Dostali nas… W jednej chwili cala energia go opuscila. Popatrzylem i ja. Obejscie otaczal tlum wiesniakow uzbrojonych w drewniane widly i kije. Kilku mialo miecze i kusze. Pomiedzy nimi zauwazylem takze paru obcych. Ubrani byli w dziwne wdzianka, jakby zbroje, ale nie z lusek, lecz z polaczonych koleczkami paskow metalu. Widzialem kiedys podobne w muzeum. Bechter – cos podpowiedzialo mi w glowie. Wojsko… Teraz dopiero poczulem strach. Straszliwy, mdlacy lek. Nagle zabraklo mi oddechu. Porazila mnie straszliwa swiadomosc: to po nas przyszli. –Co robimy? – Hela spojrzala na nas, jakby oczekiwala konkretnych instrukcji. –Nie wiem – mruknalem. – Bronimy sie? Gdzies zarzal kon, a potem szopa nagle runela. Przypuszczam, ze po prostu obwiazali ja lina i pociagneli przy uzyciu kilku szkap,

obalajac slupy konstrukcyjne. Odruchowo oslonilem glowe ramionami, ale i tak niezle oberwalem. Nie zwazajac na bol, wygrzebalem sie z rumowiska z kordem Jona w dloni. Jednym ruchem podnioslem na nogi ksiedza, dziewczyna tez sie juz gramolila. Tluszcza wpadla na nas w galopie. Zastawilem sie bronia przed jakas palka, ksiadz kawalkiem grubej laty sparowal uderzenie cepa. Sekunde pozniej spostrzeglem katem oka, jak unosi lufe swojej armaty. Strzal huknal do gory, chyba w ostatniej chwili podbili mu bron. Obaj staralismy sie w miare mozliwosci chronic dziewczyne, ale oczywiscie bylo to dzialanie z gory skazane na niepowodzenie. Kije w dloniach napastnikow tlukly nas ze wszystkich stron. Zauwazylem, ze Hela wykreca reke i wyrywa palke jakiemus wyrostkowi. Zrobila z broni dobry uzytek. Wiesniacy, klnac, odskakiwali poza zasieg kijaszka. Zdolalem zranic dwoch albo trzech, zanim wyrwano, a moze wytracono mi z reki orez. Wszystko to trwalo krocej niz czas potrzebny, by skreslic te kilka zdan. Po chwili lezalem twarza w blocie, a zolnierze, bo i oni wreszcie przylaczyli sie do awantury, petali mi dlonie na plecach grubym rzemieniem. Brutalnym szarpnieciem postawiono mnie do pionu. Usilowalem sie rozejrzec za towarzyszami, ale silny cios zadany reka w kolczej rekawicy zniechecil mnie od razu i na dobre. Potknalem sie, upadlem, uderzajac bolesnie barkiem o glebe. Podniesli mnie ponownie i nie szczedzac kulakow oraz dzgajac kijem, zmusili do marszu. Gdzies za plecami uslyszalem slowa po lacinie. To ksiadz, prowadzony najwyrazniej tuz za mna, odmawial polglosem modlitwe "W godzine smierci". W godzine smierci… Zabija nas? Najprawdopodobniej. Skoro starali sie wziac zywcem, zapewne czeka nas uroczy seansik sredniowiecznych tortur. Przelknalem nerwowo sline. A moze… Raz juz przeciez umarlem, w Warszawie. Czy lasica wskrzesi mnie ponownie, bym wypelnil misje, ktora zlecil mi Skrat? Watpliwe. Sama mowila o deficycie energii, ktory uniemozliwil jej ozywienie Staszka. A zatem to koniec. Pora odejsc tam, gdzie trafila cala ludzkosc. Grupa popychajaca ksiedza Jona prawie zrownala sie ze mna. Spostrzeglem profil duchownego. Na jego twarzy malowal sie zupelny spokoj… Co, u licha? Naraz zrozumialem. To sila wiary, to absolutna pewnosc zbawienia. Jesli zginie, bedzie meczennikiem… I my przy okazji tez. Zolnierze pedzili nas w strone kosciola. Po co? Przeciez nie zloza w ofierze na oltarzu?

A moze po prostu nie maja innego budynku nadajacego sie na publiczna rozprawe? Okute zelazem drzwi, liczace kilka stuleci, uchylily sie ze zgrzytem. Napastnicy wprowadzili nas do wnetrza i podcinajac zrecznie, rzucili na kolana. Poczulem chlod kamiennych plyt posadzki. Rozejrzalem sie. Gole sciany, jeden krzyz z jasnego drewna, bez figury Chrystusa. Kilka epitafiow, a moze plyt komemoratywnych wpuszczonych w mur. Tu i owdzie spod warstwy wapna przebijaly jakby sylwetki postaci. Zapewne po zaprowadzeniu tu protestanckich porzadkow zniszczono dawne wyposazenie swiatyni, a freski czy malowidla scienne zasmarowano na bialo. Wyraznie widac bylo tez miejsca, gdzie niegdys staly oltarze boczne. Zdolalem obejrzec sie do tylu. Wiesniacy, gnani ciekawoscia, tupiac i szurajac, zajmowali wlasnie lawki. Zaraz tez przywleczono trupa naszego gospodarza. Nigdzie jednak nie widzialem Heli. Zabili ja? Uwiezili gdzie indziej? Nagle zmrozilo mnie przypuszczenie, ze ta holota wlasnie gwalci dziewczyne w jakichs krzakach… Poczulem mdlosci. Wniesiono dwa wyscielane krzesla, zapewne wlasnosc miejscowego soltysa czy kogos takiego. Zasiedli na nich dwaj mezczyzni. Pierwszy ponury, zbudowany jak zapasnik, w dziwnej opasce zaslaniajacej gorna czesc twarzy, zlozyl na piersiach potezne lapy rzeznika. Przez dziury wyciete w masce patrzyl na mnie wzrokiem, od ktorego ciarki chodzily po krzyzu. Drugi, chudy i wysoki, o pociaglej, bladej twarzy, przypominal czarnym strojem stracha na wroble. Nie wiem dlaczego, wygladal na straszliwego bydlaka. Jednoczesnie bylo w jego sylwetce cos dziwnego, jakby jakies chorobliwe zniewiescienie. –Ja, Otto zwany Czarnym, lensmann i namiestnik krolewski okregu Nidaros, przybylem sadzic was za przestepstwa, ktore popelniliscie… Mowil po dunsku. Jego glos brzmial dziwnie, wysoko i podejrzanie slodko. Kastrat? Cholera wie, sam dzwiek wywolywal we mnie obrzydzenie. Milczelismy, bo co, u licha, mielismy odpowiedziec? –Kim jestescie? – zadal pierwsze pytanie. Teraz dopiero spostrzeglem skrybe, ktory czekal opodal z deska i rysikiem w rece. Gwaltowne uderzenie obalilo mnie na posadzke. –Gadac! – warknal ktos za moimi plecami. –Mnie nic nie uratuje, daje ci dyspense na wszelkie klamstwa, ratuj siebie i ja – powiedzial ksiadz po rosyjsku.

Jezyk ten dalece odbiegal od tego, ktory poznalem w szkole, ale znowu zadzialal dar Skrata… Teraz Jon oberwal. Widac we wszystkich epokach podsadnym nie wolno sie porozumiewac… Dzwigneli nas znowu do pozycji kleczacej. Duchowny splunal krwia pod nogi namiestnika. –Ojciec Jon – przedstawil sie. – Katolicki ksiadz, osobisty wyslannik biskupa Petrosa z misja niesienia Slowa Bozego i podtrzymywania skupisk wierzacych w polnocnej Norwegii. Na twarzy Dunczyka odmalowalo sie dziwne, ohydne zadowolenie. Wygladal teraz jak usmiechajaca sie ropucha. –A ty? – Spojrzal na mnie. –Markus Oberech. Zaufany sluga i plenipotent panny Heleny Korzeckiej… –Skad przybywasz? – Zmruzyl paskudnie oczy, zadajac to zapewne w jego mniemaniu niezwykle chytre pytanie. –Z Rzeczypospolitej. –Czyli papista? – W oczach lensmanna wyczytalem wyrok. Zaprzec sie? O kurde, moi przodkowie bronili wiary, a ja… Zawahalem sie moze na ulamek sekundy. –Nie – odpowiedzial za mnie ksiadz. – Tylko ja jestem katolikiem. Oni towarzyszyli mi przypadkiem, nie znajac nawet mej tozsamosci. Zreszta jako szlachetnie urodzeni i poddani milosciwie im panujacego krola Zygmunta Augusta maja prawo do wyznawania dowolnej wiary, w mysl zasady cuius regio, eius religio. Mimo ze ciagle bylem w ciezkim szoku, moj umysl zareagowal blyskawicznie. Co on powiedzial? W Polsce panuje Zygmunt August?! Ostatni z Jagiellonow. Czyli to czasy jakos przed Stefanem Batorym. Lata szescdziesiate XVI wieku? Lensmann wydal pogardliwie wargi. –Rzeczpospolita i jej prawa – prychnal. – Nie musimy ich sluchac, ani nawet szanowac. –Obowiazuja was odwieczne prawa goscinnosci. Szlachta zas ma niezbywalne prawo do wolnosci osobistej i bez zgody krola Chrystiana nie macie wladzy ich wiezic. – Jon, jak sie okazalo, byl niezle oblatany w przepisach.

–Twoi bracia, klecho – Otto zwrocil sie do mojego towarzysza – spalili w Hiszpanii i Niderlandach setki ludzi na stosach. Ich wina bylo, ze wyrzekli sie waszych zabobonow i przystapili do odnowionego kosciola, ktorego ojcem duchowym byl Marcin Luter. Co na to odpowiesz? –Niewykluczone, ze taki wlasnie los im zgotowano. Trudno mi potwierdzic lub negowac twoje slowa, panie. Nie bylem przy tym obecny. Zebrani rykneli gromkim smiechem, a przez twarz lensmanna przemknal cien. Poczerwienial. Nie do konca rozumialem specyficzne poczucie humoru tych ludzi i tych czasow, ale widac bylo, ze podsadny solidnie mu dopiekl. –Zgodnie z prawem wydanym przez krola Chrystiana kazdy ksiadz katolicki schwytany w Norwegii ma zostac natychmiast zgladzony. Jak ci sie to podoba? –Bardzo mi sie to nie podoba, ale co z tego? Moj Kosciol zwykl raczej pouczac monarchow, ktorzy bladza, niz wypelniac ich glupie i bezbozne polecenia. Mimo woli poczulem podziw. Ten skromny duchowny zaimponowal mi niezwyklym hartem ducha. W obliczu smierci potrafil zdobyc sie na kpiny z czlowieka, ktory za chwile posle go na szubienice… Zagryzlem wargi, wybronil mnie i Hele bardzo zrecznie, wypadaloby mu jakos pomoc. Tylko, u licha, jak? –Czy znales to prawo? – zapytal milczacy do tej pory kat. – Czy mamy rozumiec, ze zlamales je swiadomie? –Tak. Dokonalem tego, nie baczac na niebezpieczenstwo. Taka byla wola mojego Kosciola. –Czy dzialales pod przymusem swojego biskupa? – Wygladalo na to, ze oprawca szuka okolicznosci lagodzacych. –Wola Kosciola jest moja wola. Dobro Kosciola jest moim dobrem. Moje zycie zlozylem w rece mych zwierzchnikow. Prawdziwym katolickim krolem polaczonych krolestw Danii i Norwegii pozostaje jego wysokosc Chrystian II, podstepnie pojmany i uwieziony. To jego slowo jest dla mnie prawem. Slowa zapisane na papierze przez uzurpatora, samozwanca, szalenca i heretyka nie powinny byc zadnym ograniczeniem dla plomienia prawdziwej wiary. –Nie slyszeliscie w waszych barbarzynskich krajach, ze Chrystian II nie zyje? Czy moze papiez ma inny poglad na te sprawe? Och, trzeba bylo zapewne wyslac mu jakas czesc trupa, ale nie zrobilismy tego, bo jeszcze uczynilibyscie z niej relikwie – szydzil.

Kmiecie zgromadzeni w sali rykneli smiechem. –Tak wy twierdzicie – wycedzil przez zacisniete zeby Jon. – Dla mnie Fryderyk II pozostaje uzurpatorem i kanalia. Otto zbladl. –To obraza majestatu naszego wladcy! – krzyknal, zrywajac sie na rowne nogi. –Wasz krol nie zostal namaszczony swietym olejem. Kim jest wobec papieza? – zripostowal duchowny. – Takie czasy smutne, ze kazdy pastuch czy poganiacz swin moze oglosic sie wladca, ale jak mowi swiety Mateusz: "Bo wielu jest powolanych, lecz malo wybranych". Tym razem nie szczedzili kijow. Po chwili posadzka kosciolka zabarwila sie na czerwono. Spojrzalem spod oka, Jon lezal chyba polprzytomny, krew ciekla mu z ust i rozbitego luku brwiowego. Wygladalo, ze stracil tez kilka zebow. Po co ich prowokowal w ten sposob?! Nie moglem zrozumiec, nie bylem w stanie zracjonalizowac jego postepowania. Moze liczyl, ze w napadzie szalu rozbija mu glowe i tym samym uniknie bardziej wyrafinowanych katuszy? Albo… Wsrod zebranych z pewnoscia znalezli sie uczestnicy nocnej mszy. Jon, okazujac hart ducha, kpiac w zywe oczy z oprawcow, dawal im ostatnia lekcje. Pokazywal, czym jest wiara. Umacnial w buncie. Na sali pojawili sie tez zagorzali protestanci. Swoja harda postawa rzucal im wyzwanie. Nie zapomna tego, co widzieli. Beda opowiadac o tym procesie i byc moze z czasem nabiora watpliwosci, czy obrali dobra droge. –Ty. – Lensmann przeniosl ciezkie spojrzenie na mnie. –Nie jestem ksiedzem – zapewnilem. – Przybylem do waszego kraju gnany checia poznania waszych obyczajow i dokonan. –Aha – przyjal do wiadomosci i przestal sie mna interesowac. Ktos chlusnal cebrzyk wody na mego towarzysza niedoli. Podniesli go kaszlacego i jeczacego. –Klecho, postanowilem spalic cie na stosie – powiedzial ponuro Otto. – Ale zalezy to od ciebie. Jesli podasz imiona uczestnikow mszy, ktora odprawiles w lesie, zapomnimy o ogniach i poprzestaniemy na odcieciu glowy. –Nie znam ich – wycharczal. – A nawet znajac… Nie wydalbym swych braci na smierc z waszych rak. Pamietacie, panie, los Judasza? Powiesil sie i wypadly mu trzewia. Po

smierci zajal w pieklach miejsce obok Kaina, pierwszego z grzesznikow i zabojcow. Nie namawiajcie mnie tedy, abym do tego towarzystwa dolaczyl. Dunczyk w zadumie pokiwal glowa. –Tego balwochwalce na tortury, potem stos, a jego sluge, czy moze przyjaciela – spojrzal na mnie z nieskrywana pogarda – zatluczcie kijami. –Za co?! – krzyknalem i tak oberwalem, ze az mnie zemdlilo z bolu. Ile mogla trwac ta parodia procesu sadowego? Piec minut? Bez obroncow, lawnikow, bez przeprowadzenia dochodzenia, bez mozliwosci apelacji… Z drugiej strony jacys konfidenci musieli nas wystawic… Interesowalo mnie tylko, po co przywlekli tu cialo naszego pechowego gospodarza, ale moja ciekawosc nie zostala zaspokojona. Zolnierze zlapali nas za kolnierze i podduszajac, postawili na nogi. Odwrocilismy sie w strone zbitego tlumu wypelniajacego wnetrze swiatyni. –To twoja ostatnia szansa na szybka i bezbolesna smierc. Wskaz swoich braci w wierze! – rozkazal Otto, stajac obok ksiedza. –Nie rozpoznaje nikogo – odparl spokojnie Jon. – W jaskini podczas odprawiania mszy bylo ciemno. O tej porze roku nawet w Norwegii wczesnie zapada zmierzch… W dodatku skutkiem waszych zarzadzen wszyscy trzesli sie ze strachu i mieli twarze osloniete kapturami. Byc moze on znal ich imiona – wskazal broda wleczone za nami zwloki chlopa – ale samiscie sobie szyki popsuli, zabijajac go, i to zdradziecko, strzalem w plecy. Ktos otworzyl drzwi kosciola, wpuszczajac do srodka slonce. Blask wyzlocil wlosy kaplana, a na jego zmasakrowanej twarzy pojawil sie usmiech. Popychajac i bijac, wyprowadzili nas przed swiatynie. Rozejrzalem sie w nadziei, ze wypatrze dziewczyne, lecz niestety, nigdzie jej nie zauwazylem. Spojrzalem na slonce i naraz splynal na mnie dziwny spokoj. Umre to umre. Trudno, raz juz zostal na mnie wydany wyrok. Fakt, ze przypaletal sie ten slimakoid ze swoja latalka i pozwolil zyskac kilka dni odroczenia… A teraz po prostu przyszedl czas egzekucji. Przezylo sie te prawie trzydziesci lat. Glodny nie chodzilem. Nawet dwie dziewczyny pozbawilem cnoty. Mieszkanie zdolalem splacic dopiero w jednej piatej, wiec to oznacza, ze orznalem bank koncertowo na ciezkie setki tysiecy zlotych. Nie wszyscy maja w zyciu tyle szczescia co ja. Miliony Czeczencow, Irakijczykow, Afgancow i innych takich zamienilyby sie ze mna natychmiast i bez mrugniecia okiem. I naraz cala budowana misternie konstrukcja myslowa zawalila sie z hukiem.

Instynkt przewazyl. Wpadlem jak sliwka w szambo. Gdybysmy zamiast wedrowac razem z ksiedzem Jonem, ruszyli w swoja droge… To wszystko wina tej wariatki, zachcialo jej sie towarzystwa. To wszystko wina tego klechy, zachcialo mu sie nawracac fanatykow… Opanowalem sie. Nie. Dosc tego. Jesli ktos tu jest winny, to ta holota, ktora wlecze nas wlasnie na miejsce kazni. I ja, jako najstarszy z naszej trojki, powinienem wykazac sie najwieksza ostroznoscia. Wywiedli nas za wioske. Droga prowadzila przez lake, na ktorej spokojnie pasly sie dziwnie krepe i kudlate krowy. Pszczoly brzeczaly, ostatnie jesienne motyle fruwaly nad kwiatami. Gdzies niedaleko musial stac kopiec siana, wyraznie czulem jego oszalamiajaca gorzkawa won. Z pobliskiego lasu dobiegal szum lisci i cwierkanie ptakow. Sielanka. Wydawalo mi sie, ze wszystkie zmysly ulegly wyostrzeniu. Zrobilo mi sie zal odzyskanego zycia, ktore tym razem juz ostatecznie mialem stracic. Tak tu pieknie… Obok soczyscie zielonej powierzchni laki, blisko pierwszych drzew mrocznego lasu, byl nieregularny wydeptany placyk. Stala tam drewniana konstrukcja. W ziemie wkopano dwie solidne belki polaczone u gory trzecia. Umysl odepchnal od siebie prawde, dopiero po chwili zrozumialem, ze to szubienica. Opodal niej sterczal ku niebu jeszcze jeden samotny pal. Wokol jacys oberwancy gromadzili wiazki chrustu. Spala ksiedza zywcem, a mnie… Zobaczylem, jak jeden z zolnierzy rozdaje towarzyszom kije. Przypominaly bilardowe, ale byly nieco grubsze. Strach pokonal wszelkie bariery. Zawylem dziko i rzucilem sie do ucieczki. Zrobilem moze trzy kroki, gdy nagle przed oczyma blysnelo mi oslepiajace swiatlo, a potem zapadla ciemnosc… Peter Hansavritson i Marius Kowalik poznym popoludniem wyszli na poklad "Lani". Na morzu prawe nie bylo fali. Wiatr niemal ustal. –Statek na kursie – zameldowal Sadko. – Czas i miejsce spotkania zgodne z wyznaczonymi. –Tak, to "Jaskolka" z Bremy. – Kapitan dluzsza chwile obserwowal zblizajaca sie jednostke przez lunete. – Maja dobry wiatr i ida w nasza strone, zaczekajmy zatem. Nie minelo cwierc wachty i oba zaglowce lekko stuknely sie burtami. Zalogi zaraz polaczyly je hakami. Peter przeskoczyl na poklad "Jaskolki". Jej kapitan wyszedl z tylnego kasztelu. Obaj wymienili glebokie uklony. Siepacze krola Danii na ten widok zemdleliby z wrazenia. Na pokladzie stal bowiem sam Heinrich Sudermann, syndyk Hanzy, wystepujacy wobec wladcow i dyplomatow jako przedstawiciel hansatagu. –Peter! – Maz stanu usciskal serdecznie kupca. – Ladne kilka miesiecy minelo od naszego ostatniego spotkania.

–Morze rozlegle, a "Lania" mala – odparl Hansavritson. – Ale zle oko zawsze moze nas wysledzic. Im rzadziej sie widujemy, tym lepiej. Boleje nad tym, gdyz towarzystwo tak zacne zawsze jest przyjemnym. –Opowiadaj, bracie. –Sytuacja w Inflantach bardzo zla. Car na zajetych terenach nalozyl mordercze podatki. W tej chwili dzialania wojenne koncza sie, lecz wiosna niewatpliwie zostana podjete. –Co z zegluga narewska? –Nieciekawie. Wedle moich informatorow car chce calkowicie kontrolowac interesy. Do handlu dopusci tylko swoich poplecznikow. Mowi sie nawet o tym, ze bedzie wydawal imienne zezwolenia kupcom, ktorym pozwoli tam przybijac. Wszystko maja kontrolowac jego ludzie. Slyszalem tez, ze o tym, ile komu wolno sprzedac, beda decydowali urzednicy. –Toz to glupota! –Niewatpliwie. W dodatku, coz, car niebawem bedzie dysponowal ogromnymi pieniedzmi. Zechce je z pewnoscia wydac na dozbrojenie armii. Zagarnie cale Inflanty. Jesli do tego opanuje Prusy i wystawi flote wojenna, Hanza nie bedzie miala czego szukac w tej czesci Baltyku. Jesli sprzymierzy sie z Dania, zajdzie koniecznosc zlikwidowania kantoru w Visby. Nie wiadomo, czy naszym dzieciom nie pozostanie juz tylko handel wzdluz brzegow miedzy Lubeka a Brema. Car widzi dla nas jedna przyszlosc, krwawa i ponura. Miejmy nadzieje, ze Fryderyk II nie zechce wziac z niego przykladu. Pomysly durne, a przy tym przynoszace zyski, latwo sie rozchodza. –Car… –Powiadaja, ze jest szalony, i na to wyglada. Ale jednoczesnie mimo zacmien umyslu potrafi planowac. –Slyszalem, ze krol Zygmunt August zawarl w Wilnie jakies tajne przymierze… -…z wielkim mistrzem Zakonu Kawalerow Mieczowych Gotthardem Kettlerem – wszedl mu w slowo Peter. – Owszem. Spotkali sie ostatniego dnia sierpnia. –Warto by sie dowiedziec, co uradzili… –Oto odpis pierwszych pietnastu punktow przymierza i mniej wiecej oddana tresc reszty, ktora zdolano tylko przeczytac. – Kupiec podal Sudermannowi zwoj pergaminu. – Niestety, moj czlowiek nie zdazyl skopiowac calosci, sadze jednak, ze najwazniejsze

mamy. –Jak to zdobyles?! –Mam przyjaciol tu i owdzie. Obaj milczeli dluzsza chwile. –Nasze dzialania nie przynosza duzych efektow – powiedzial wreszcie Peter. – Wprawdzie kropla drazy skale, ale by ja skruszyla, potrzeba calych eonow. A my nie mamy juz chyba tyle czasu. –To prawda. Czas Hanzy dobiega konca. Nie wiem, czy my dwaj zdolamy powstrzymac ten proces. –Zapewne nie, ale przeciez walczyc trzeba.

Hela doszla do siebie z trudem. Glowa bolala ja potwornie, tepe rwanie rozchodzilo sie z miejsca za uchem. Widocznie tam otrzymala cios palka, ten ostatni, ktory pozbawil ja przytomnosci… Lezala na nierownej kamiennej podlodze, rece skrepowano jej na plecach. Sznur albo rzemien ciasno oplatal nadgarstki, dloni prawie nie czula. A nogi? Wolne. Czyli wzieli zywcem i uwiezili… Gdzie znajduje sie teraz? Otworzyla oczy. Cisnieto ja do jakiejs szopy. Przez uchylone drzwi widziala kraniec wsi i pagorek otoczony tlumem ludzi. W niebo unosil sie coraz gestszy dym. Probowala sie kawalek przeczolgac, ale bolesny kopniak w zebra odebral jej dech. –Lez, suko! – wrzasnal jakis, sadzac po glosie, dzieciak. – Bo umrzesz jak tamci! Obejrzala sie. Pilnowal jej chlopak najwyzej jedenastoletni. Pilnowal to troche za duzo powiedziane, bo bez przerwy wyciagal szyje, by dojrzec cokolwiek z rozgrywajacej sie na wzgorzu ceremonii. Jasnosc myslenia wrocila zupelnie niespodziewanie. –To egzekucja moich towarzyszy! – Spojrzala na chlopaka przerazonym wzrokiem. –Tak. Swietym ogniem ich pala! Przekletych papistow! Ponownie zemdlala. Helene ocucil kubel wody chlusniety w twarz, po chwili drugi… Zakaszlala i chciala usiasc, ale uniemozliwialy jej to rece zwiazane na plecach. Stali nad nia trzej mezczyzni. Za nimi tloczyli sie

kolejni. Jeden, ubrany w polkozuszek, zapewne byl wodzem tej gromady. Wojt wioski? Drugi, poteznie zbudowany, odziany w czarny plaszcz, przypominal kata. Zadrzala. Trzeci, o twarzy naznaczonej dziwnym zniewiescieniem, odziany byl w najkosztowniejszy stroj. On tez patrzyl na nia z niechecia. –Mistrzu, czy przyjmiesz jako wynagrodzenie te oto dziewczyne? – domniemamy przywodca wiesniakow zwrocil sie do kata. –Co my tu mamy? – z gardla oprawcy dobiegl niski, ponury glos. – Chuda, poobijana, ani cyckow, ani dupy… –Jak smiesz! – krzyknela Helena, lecz niedbaly kopniak w piers odebral jej glos. Lezala, dlawiac sie i bezskutecznie usilujac zaczerpnac tchu. Wreszcie gdy byla prawie przekonana, ze zaraz zemdleje, udalo sie napelnic pluca powietrzem… –Za chuda, to se odkarmisz. – Bogato odziany machnal dlonia. – Ma dwie rece, dwie nogi i to, co miedzy nogami najwazniejsze, tez pewnie jest na swoim miejscu. Cycki z czasem nabiora ksztaltow, to i bedzie za co zlapac. Pora ruszac w droge, jesli chcemy byc w miescie przed polnoca. Decyduj, bierzesz jako honorarium czy maja placic gotowka, a jej w leb palka i do ziemi? –Na zmarnowanie szkoda – burknal kat. – Ale na przyszlosc pamietajcie, ze zazwyczaj lepiej bywam wynagradzany za swoja prace. – Spojrzal ponuro na wiesniaka.

–Tak, panie. – Ten, jakby przytloczony ciezkim wzrokiem, wtulil glowe w ramiona. –Suknia niczego sobie, choc troche ublocona… – Wojt jednym szarpnieciem postawil dziewczyne na nogi i skinal na dwoch chlopow stojacych pod sciana. –Won, scier… Uderzenie w twarz sprawilo, ze zobaczyla wszystkie gwiazdy. Padl kolejny cios i jeszcze jeden. W ustach poczula slony posmak krwi. Ktos poluzowal jej peta, kto inny wykrecil reke, zmuszajac do glebokiego sklonu. Targnela sie rozpaczliwie, czujac, jak kilka par rak zdziera suknie z ciala. Ostatnie szarpniecie i nagle stala miedzy nimi w samej bieliznie. Pantalety, dwie nogawki polaczone w pasie, odslaniajace posladki, niemiecki fiszbinowy gorsecik, mocno zesznurowany w talii. Nad nim gorna czesc piersi. Czerwona jak burak zaslonila biust reka. –Przyznam, niewiele na niej ciala. – Lensmann bolesnie uszczypnal Helene w posladek. – Nie jest to dobry interes, bracie… Odwinela sie, by uderzyc go w twarz, ale kat zlapal dziewczyne za nadgarstek i ponownie wykrecil jej reke, unieruchamiajac w iscie zelaznym uscisku. –No, no, mala – mruknal niemal dobrodusznie. – Nie podnos reki na krolewskiego urzednika, bo ci ja zaraz odrabiemy przy samym lokciu. A moze i wczesniej paluszki przytniemy obcegami. Chlopi rozesmiali sie niczym z dobrego dowcipu. Nic tak nie cieszy

jak cudze ponizenie. –Buty tez dobre, malo noszone – ocenil oprawca, patrzac na trzewiki Heli. Pchnal dziewczyne na przegrode oddzielajaca kat pomieszczenia. Za przepierzeniem byl kojec, w ktorym, sadzac po warstwie bobkow, trzymano kiedys kozy. Kat przydusil Helene, twarda deska gniotla brzuch, gdy wpolwisiala glowa w dol. Ktos usluznie sciagnal jej ze stop trzewiki. Najpierw lewy, potem prawy. –Ponczochy juz podarte, szkoda – powiedzial kat po norwesku, a ten, ktory kradl buciki, korzystajac z okazji, klepnal Hele po pupie. –Oj, mistrzu Leifie, na co wam ona, lepiej nam ja zostawcie – zasmial sie jakis starzec. –Osiem talarow, na tyle moja robote przy egzekucji wyceniam. Skoroscie mi zamiast brzeczacej monety dali te koze, to taka jest jej wartosc przez was ustalona – kat bezlitosnie wyznaczyl cene. – Zaplacicie, to ja wam zostawie. Albo biore marke za kazde kolejne pomacanie. –E, za drogo to dla nas – stropil sie ktorys. –Cala wsia sie zrzuccie i wspolnie korzystajcie – zakpil oprawca. – Jesli tylko wasze zonki sie nie dowiedza. –Baby nie upilnujesz, wszedzie wlezie. A i srebra szkoda. Hela stala przycisnieta do dech, dygocac, duszac sie z wscieklosci, obnazona na oczach tej bandy sprosnych wieprzy. Wydawalo sie to jeszcze gorsze niz wtedy, gdy Rosjanie wybili jej szable z reki, a potem rozciagneli na podlodze…

–Jak zamierzasz ja zabrac? – rozlegl sie glos wojta. – Sznurek na szyje, rece do kija i niech biegnie za koniem? Czy moze w worek ja wpakujemy i niech na furce lezy? –Pieszo idac, bardzo nas spowolni – odezwal sie lensmann. – Nie macie, dobrzy ludzie, klatki takiej jak na swinie? –Mamy, panie, a jusci – ucieszyl sie ktorys chlop. – Jak na obstalunek zrobiona. Pozyczyc mozem, w miescie bedac, odbierzem… –Tedy wstawcie na nasz woz – odezwal sie kat. –A co ja z tego bede mial? –Pomacac suczke po rzyci pozwole. Wierzgnela rozpaczliwie nogami. Stracila rownowage i gdyby nie stalowy uscisk w pasie, zwalilaby sie do kojca. Wszyscy znowu zarechotali wesolo. –E, lepiej nie – stropil sie chlopina. – Jeszcze zeby strace. Ale skoro, mosci mistrzu, samiscie powiedzieli, ze poklepanie marke kosztuje, tedy w gotowce rownowartosc odbiore. Kat zasmial sie, ubawiony widac pomyslowoscia rozmowcy. Smial sie dluzsza chwile, klepiac sie po udach. Reszta zebranych mu wtorowala. –Nasci, dobry czlowieku. – Sakiewka cicho brzeknela. – Ino gnoj wywal, cobym nie musial dziewuchy potem w balii szorowac! –W mig wszystko przygotuje.

Nie minal kwadrans, a wywlekli Helene z szopy. Wepchneli do klatki z takim impetem, ze uderzyla glowa o przednia scianke. Kat smagnal batem po lydkach, zeby podkulila nogi, potem zatrzasnal drzwiczki. Ktos kawalkiem patyka dzgnal w wypiety goly tylek, wszyscy parskneli smiechem. –Dobra, starczy tego theatrum. Nakryjcie to czyms – rozkazal oprawca. – Nie wszyscy musza wiedziec, co wioze. Zaraz narzucili klatke cuchnaca derka. Sadzac z dalszych dzwiekow, szmate oplatano sznurem. Hela wolno dochodzila do siebie. Poruszyla sie, badajac miejsce swojego uwiezienia. Tkwila na czworakach. Sufit gniotl ja w kark, scianki po lewej i po prawej ograniczaly swobode ruchu. Nie byla w stanie obrocic sie ani zmienic pozycji. Podloge klatki zbito z drewnianych okraglakow, zostawiajac miedzy nimi mniej wiecej dwucalowe szpary. Drewno, naznaczone swinskimi odchodami, nieznosnie cuchnelo. Helena uslyszala swist bata i woz ruszyl po wyboistej drodze. Teraz dopiero poczula wszystkie ciosy, ktore otrzymala… Odetchnela gleboko. Wscieklosc parowala, juz nie przeszkadzala myslec. Pan Marek i ksiadz Jon nie zyja. Oplacze ich pozniej, pomodli sie za ich dusze, choc to chyba zbyteczne. Zgineli jak meczennicy z rak protestantow, zatem pojda prosto do nieba… Tak czy inaczej, co sie stalo, to sie nie odstanie. Znowu zostala sama, jak wowczas, po spotkaniu z lasica. Znowu obudzila sie w kompletnie obcym miejscu. I odebrano jej jedynych towarzyszy, ktorych poznala w tym dzikim swiecie. Poczula zal, lza mimo woli zakrecila sie w kaciku oka. Starla ja dlonia. O nie. Nie da wrogom tej satysfakcji. Nikt nie

zobaczy, ze placze. Dobrze, nalezy pomyslec chlodno i logicznie. Przede wszystkim nie wolno sie zalamywac. Towarzysze nie zyja, wiec nie moga pomoc. Trzeba uciekac samodzielnie… W polmroku panujacym pod derka obejrzala uwaznie scianke przed soba. Pionowe drewniane prety, srednicy okolo cala. Sadzac po resztkach kory – sosnowe. Od zewnatrz nacieto je i w zaglebienie wpasowano dwa prety poziome, rownie grube, ale z innego gatunku drewna. Na laczeniach oplatano rzemieniami z wolowej skory. Obwiazano na mokro, wysychajac, suply skamienialy na amen. Gdyby miala ostry kozik, pewnie powoli zdolalaby je poprzerzynac. Nie tedy droga… Wylamac drzwiczki? Obejrzala sie. Wykonane jeszcze solidniej niz klatka. Zawiasy z grubych pasow skory… Nie. Jesli wozono ta klatka swinie, z pewnoscia jest na tyle mocna, ze czlowiek nie ma szans jej roztrzaskac. Dziewczyna zagryzla wargi. Podloga? Tez nie… No to wpadla. Na mysl o tym ponownie ogarnela ja zimna wscieklosc. Co za zwyczaje, ze byle cham kupil sobie szlachcianke jak owce na targu. Co dalej? Ze zgwalci, to pewne. Widziala wyraz twarzy mezczyzny, gdy taksowal ja wzrokiem. Na samo wspomnienie tego ponizenia twarz zapiekla Hele ogniem. A przeciez wczesniej… Kilka dni temu, a wlasciwie za wiele lat… I zaraz euforia wywolana nienawiscia zgasla. Zbrukana jestem, pomyslala. Raz juz pozbawiono mnie cnoty, a teraz… Szloch wyrwal jej sie z piersi niezaleznie od woli. Poczula lzy na policzkach. A przeciez obiecywala sobie, ze nie zaplacze… I zaraz naplynely mysli. Dziwne, obce, nie do konca zrozumiale. Nie jej.

Przypomniala sobie, jak siedzi przyczajona za zwalona sciana. Jak przez szczeline miedzy ceglami patrzy na ponurych zoldakow w plamistych ubraniach. Ida z dziwnymi pistoletami w dloniach po bruku zaslanym odlamkami szkla i cegiel. Rozgladaja sie uwaznie, jakby bali sie otaczajacych ich ruin. W tym czasie jej palce upychaja tluste, szare ciasto w kawalek zeliwnej rury. Wizja wypalila sie i zgasla. Obce mysli cofnely sie. Zmartwiala ze zgrozy. Co sie wydarzylo? To nie pierwszy raz. Jakby ktos podsuwal jej zupelnie niezrozumiale obrazy. Czula, ze przedstawiaja czasy, ktore dopiero nadejda. Czasy, ktore dla Heleny byly przyszloscia. Dlaczego? Czy jest opetana? Zagryzla wargi. Poki czlowiek zyje wedlug przykazan, nie oddaje sie grzesznym myslom, odmawia modlitwy, przyjmuje sakramenty, jego dusza jest niczym zbroja. Jednak gdy popelnia grzech, pojawiaja sie szczeliny, przez ktore diabel moze sprobowac przeniknac do wnetrza. A ona zgrzeszyla… To, ze utracila niewinnosc, chyba sie nie liczy. Odbylo sie wbrew jej woli i przynioslo jedynie cierpienie. Ale przelala ludzka krew… Pozwolila, zeby nienawisc oraz chec zemsty zwyciezyly. Tamten rewolwer, tak bliski, na wyciagniecie reki. Moze nalezalo odrzucic te pokuse? Wszak i tak nie miala szans. Coz, na rozwazania teologiczne i rachunek sumienia przyjdzie jeszcze czas. Teraz trzeba myslec, jak wyrwac sie z matni. W tej chwili nie mozna zrobic nic. Ale zeby zgwalcic, kat bedzie musial wypuscic Hele z klatki. Zatem trzeba czekac stosownej okazji. A moze…? Zamyslila sie.

Przypomniala sobie mowiace zwierze. Czy lasica zdola ja odnalezc? Czy moze pomoc w odzyskaniu wolnosci? Za wczesnie o tym myslec. Na razie musi zalozyc, ze poradzi sobie sama. Zgwalca? Trudno, nie pierwszy raz… Tak jej widac pisane. Wytrzyma to jakos. Wazne, zeby nie zabili. Zagryzla wargi. Wytrzyma? Ile jeszcze ponizen ja spotka? Za jakie winy to kara? Monotonna podroz, zmeczenie, goraczka po pobiciu, bezruch, zimno i duszna, ciasna skrzynia, wszystko to sprawilo, ze z wolna popadla w stan dziwnego otepienia, podobnego do snu na jawie… Naplynely wspomnienia. Las zasypany byl sniegiem. Prowadzenie wojny w takich warunkach nie jest mozliwe, trzeba czekac do wiosny. Rosjanie zapadli na kwatery po miasteczkach, powstancy siedzieli w srodlesnej osadzie. Nie wszyscy pomiescili sie w chatach, czesc musiala kopac zmarznieta glebe, by przygotowac sobie ziemianki. Przyjechala poznym zimowym rankiem. Zalozyla na kopyta klaczy specjalne buty, dzieki czemu kon zostawil slady podobne do tropu losia. Przywiozla meldunki, kilka gazet przeszmuglowanych z Galicji, worek wedzonki i drugi, mniejszy, z kasza. A teraz stoi z rewolwerem w dloni i celuje do solidnego pniaka. –Musisz nauczyc sie szybko i celnie strzelac – mowi brat Heleny. – Nasze powstanie wkracza w nowa, ostatnia faze… Co gorsza, Rosjanie nie beda oszczedzac majatkow, ktorych wlascicieli podejrzewaja o udzial w sprawie. Musisz byc gotowa, by w razie czego bronic siebie i domu. Wystrzelila raz za razem szesc kul. Cztery uwiezly w pniu, jedna

splonka nie wypalila. Jeden pocisk gwizdnal gdzies miedzy drzewa, Panu Bogu w okno. –Bardzo dobrze – pochwalil. –Kiedy to sie skonczy? – zapytala, czyszczac lufe wyciorem. – Kiedy wreszcie wygramy? Usmiechnal sie smutno. –Helu – powiedzial cieplo – wojna jest przegrana. Zanim nas do nogi wybija, trzeba zadac im jeszcze mozliwie duze straty, co ulatwi kolejny zryw za kilka lat. Teraz musisz zrobic wszystko, by uratowac swoje zycie. Ocknela sie, gdy woz podskoczyl na wiekszym wyboju. Slowa brata dzwieczaly jej w uszach. Uratowac zycie. Mogla. Dwa dni konno i przez granice. Do Krakowa albo Lwowa. A nawet jeszcze prosciej, wystarczylo jechac do Lublina. Przyjaciele potwierdziliby przeciez, ze w ogole nie opuszczala miasta i nie miala nic wspolnego z wypadkami zachodzacymi na prowincji. Ale przeciez nie mogla zostawic majatku. Hmmm. I tak go spalili, scierwa. Pan Marek mowil, ze potem Rosjanie przegrali, ze wrocila wolna Polska. Dosc. Wystarczy tych dywagacji. To juz minelo. Teraz trzeba slowa brata odniesc do nowej sytuacji. Nauczyl ja strzelac z pistoletu. Dziadek pokazal, jak robic szabla. W domu kata zapewne znajdzie sie jakas bron. Zobaczy, wieprz, z kim zadarl… I znowu ta obca czesc duszy Heleny wynurzyla sie z glebin umyslu. Za chwile cos sie wydarzy. Cos oczekiwanego i radosnego zarazem. Palce wgniataja dziwna ampulke w to jakby ciasto. Trzask

pekajacego szkla. Zapalnik – cos podpowiedzialo jej w glowie odpowiedni, nieznany, choc zrozumialy wyraz. Reka, obca dlon, masywniejsza, o bardziej sniadej skorze, wykonuje piekny rzut. Metalowa rura pada prosto pod nogi tamtych trzech. Upiorna eksplozja, krwawe ochlapy leca na wszystkie strony. Wspomnienie. Dziwne, obce, ale jednoczesnie znajome. Pokazujace to samo rozwiazanie. Rozwiazanie, na ktore juz raz przeciez wpadla. Sa krzywdy i ponizenia, ktorych nie wolno darowac. Ktore zmyc moze tylko krew. Kim jestes? – rzucila rozpaczliwe pytanie w glab swojej czaszki. Ale tam nie bylo juz nikogo. Obce mysli zasnely. Lzy naplynely Helenie do oczu. Pan Marek, nie, po prostu Marek, tak kazal sie nazywac. Dziwny czlowiek, urodzony sto piecdziesiat lat pozniej niz ona… Brakowalo mu manier – epoki, ktore nadeszly po jej smierci, musialy odznaczac sie straszliwym zdziczeniem i upadkiem obyczajow – lecz mimo wszystko wydawal sie porzadnym czlowiekiem. Wiedzial, ze jest samotna, wiec otoczyl ja opieka, niczym starszy brat albo stryj. Nie spoufalal sie, zachowywal takt i delikatnosc, gdy przechodzila chwile zalamania. Czul, kiedy trzeba ja wesprzec na duchu, a kiedy chce pozostac sama ze swoimi myslami. A teraz wiatr rozwiewa popioly z jego stosu… Kolejny czlowiek, ktorego znala, lubila i szanowala, odszedl w mrok. A ona? Wtedy… Tam, do czorta! Moze i miala strzaskana noge, moze i stracila duzo krwi, ale przeciez chyba zdolalaby sie

wyczolgac z plonacego domu! Nawet nie sprobowala, tylko od razu zgodzila sie sluzyc temu dziwadlu, ktore spadlo gdzies z odleglych gwiazd. I w rezultacie znalazla sie tutaj. W obcym miejscu, w obcym czasie… Sprzedana katu jak jalowka na targu. Jedzie w klatce, nie wie, co ja czeka, ale na pewno nic dobrego. Miala wybor i najwyrazniej wybrala zle. A moze jednak nie? Zdolalaby uciec? Na pewno? Ze zlamana noga, z rana pod obojczykiem, z bezwladna prawa reka… Po stromych schodkach w dol, na parter. Przez cala szerokosc saloniku na ganek. Zdazylaby uciec przed ogniem? Wolne zarty. Tamci dwaj, zdrowi i silni, bardzo sie spieszyli. A nawet jesli, przyjmujac, ze znalazlaby sie na ganku, czy polsotnia dragonow odjechala, czy czekala na swoich oficerow? Bo jesli stali na podjezdzie, dobiliby ja i rzucili cialo w ogien. A jesli odjechali? Czy zdolalaby znalezc jakiegos wiernego sluge, ktory by sie nia zaopiekowal? Czy wczesniej padlaby martwa z uplywu krwi? Czy moze podbuntowani chlopi zatlukliby ja dragami i cepami w polu albo wydali z powrotem prosto w lapy najezdzcy? Chyba postapila slusznie. Sluzba u nieziemca byla jedynym rozwiazaniem. Jedynym dajacym nadzieje na ocalenie zycia. Czyli wybor dobry, tylko potem wszystko sie poplatalo. Bez pomocy tej istoty umarlaby tam na poddaszu. A tak te kilka dni, ktore przezyla, cudowna jesien w gorach Norwegii, nocna msza, to wszystko jest darem. Co dalej? Nic dobrego, ale niewykluczone, ze uda sie raz jeszcze ujsc z zyciem. A zatem oplacalo sie. Trzeba przetrwac nadchodzaca fale, potem pewnie bedzie lepiej.

Woz wtoczyl sie gdzies i zamarl. Zrobilo sie ciemno. –Wyprzegaj konia, Marv. Ino szparko, ruszasz sie jak mucha w gownie – uslyszala z daleka glos oprawcy. –Co tez ciekawego przywiezliscie, mistrzu? – glos mogl nalezec do jej rowiesnika. – Bydlatko jakies? –Bydlatko? Dobrzes trafil – rozesmial sie kat. – W stosownym czasie obaczysz. Napoj kobyle, daj owsa. Daleka droga za nami. –Tak, mistrzu. Kroki i ciezkie czlapanie wyprzegnietej szkapy oddalily sie. Hela zadrzala z zimna i strachu. Czula, ze niebawem sie zacznie. Tymczasem mijaly dlugie minuty i nic sie nie dzialo. Zachodzace slonce barwilo metne wody Baltyku a purpurowo. Marius pogladzil burte. "Lania" ruszyla w podroz, moze tysieczny raz, odkad zostala zbudowana, opuscila bezpieczny port. Nieznani szkutnicy stworzyli ten zaglowiec dwa stulecia temu. Budowali go jak Arke Noego, z lekkiego cedrowego drewna wycietego w gorach Libanu, z twardego niczym stal debu rosnacego w Polsce, z bialej jak mleko karelskiej brzozy, miekkiej, choc niezwykle elastycznej. Wszystkie elementy, najdrobniejsze nawet deseczki, trzykrotnie zanurzyli we wrzacej oliwie. Nie uzyli ani jednego gwozdzia, kazdy element spasowali dzieki nacietym w drewnie zamkom. Kazdy kolek i kazde gniazdo nagwintowali. "Lama" oparla sie zwyciesko setkom burz. Nieraz sciagano ja ze skal i mielizn. Przetrwala czternascie bitew i potyczek morskich. Teraz dopiero nadchodzil jej kres.

Statki prujace fale Baltyku byly szybsze i bardziej zwrotne. Za piec, moze dziesiec lat nadejdzie pora, by kupic nowy zaglowiec. "Lania" zostanie wyciagnieta na brzeg, rozmontowana. Z jej drewna rzemieslnicy wykonaja kilka rzezbionych gdanskich szaf. Maszt posluzy jako bierzmo kamienicy. Reszta, wszystkie nieprzydatne juz kawalki splona pod kuchnia… Mieli dobry wschodni wiatr. Dwaj marynarze postawili glowny zagiel. To oni uratowali Kowalika w Visby z rak dunskich ceklarzy. Pochodzili z Nowogrodu, mimo carskiego zakazu opuscili miasto i zaciagneli sie na "Lanie", gdy ta odpoczywala w porcie w Rewlu. Podobno byli bracmi, choc trudno chyba o braci bardziej niepodobnych do siebie. Borys, potezny i zwalisty jak rosyjski niedzwiedz, ochoczo bral sie do kazdej najciezszej nawet pracy. Sadko, drobny, szczuply, niziutki, byl za to wyjatkowo szybki w robieniu szabla. Tylko grube brwi i blisko osadzone blekitne oczy zdradzaly pokrewienstwo. Doradca musial przyznac, ze dobrze miec dwoch takich za plecami, czy to w szczerej rozmowie z opornym dluznikiem, czy to w portowej bitce… Peter Hansavritson wyszedl na poklad. Pod pacha trzymal spora drewniana tarcze. –Juz czas – powiedzial. Sadko przystawil drabinke i szybko wykrecil sruby mocujace do kasztelu godlo statku. Ktorys z marynarzy wspial sie na maszt i zrecznie podmienil powiewajace proporce. Tak, przyjacielu – powiedzial kapitan. – Nie ma juz "Srebrnej Lani". "Lew" z Elblaga pod dowodztwem kapitana Siegfrieda Wursta

plynie do Anglii z ladunkiem polskiej rudy w beczkach. –Rozumiem. – Kowalik sklonil glowe. – A gdy miniemy Sund? –Wtedy pomyslimy, ktore kolejne godlo zaczepic. – Peter zaslonil jedno oko opaska. W szerokim pruskim kapeluszu i skorzanych spodniach wygladal zupelnie jak rodowity Niemiec. Sen. Dziwny sen, obcy, pochodzacy z tej niepokojacej mrocznej przestrzeni, ktora Helena czuje gleboko w duszy… Stoi przed lustrem. To nie jest jej odbicie. Z tafli zwierciadla spoziera chuda dziewczyna o zapadnietych policzkach. Grube, zrosniete brwi, czarne, blyszczace oczy. Koszula nocna dziwnego kroju, pod nia rysuja sie ksztalty ciala… Nieznajoma jest mocniejszej budowy, piers tez ma bardziej obfita. Ciut starsza, wyglada na osiemnascie, moze dziewietnascie lat, ale jej spojrzenie zdradza, ze przezyla rzeczy, ktore uczynily ja nad wiek dojrzala… Dorosla szybko, zbyt szybko. A teraz jej zycie dobiega juz kresu… Hela obudzila sie rozdygotana. Przetarla czolo zroszone zimnym potem, bezsilnie szarpnela sie w klatce. Kim jestes? – zadala w myslach pytanie. Kim ja jestem? Odpowiedzialo jej milczenie. Zaden glos nie odezwal sie w glowie. Od wielu godzin tkwila w bardzo niewygodnej pozycji. Kolana odgniecione przez belki z dna skrzyni, scierpniete ramiona… Kregoslup, ktorego nie mogla wyprostowac… Slabszym echem odzywaly sie obite zebra, guzy na glowie oraz liczne zadrapania i siniaki. Spuchl jej prawy policzek, ale tyle razy dostala w twarz, ze nie dziwota.

Do tego wszystkiego czula straszliwe parcie na pecherz. Narastalo z wolna, podstepnie, az powoli stalo sie tortura nie do zniesienia… Jak sie za dlugo trzyma, to i nerki potem choruja, przypomniala sobie slowa starej klucznicy. –A wszystko jedno! – mruknela z rezygnacja. Ulge poczula natychmiast. Wraz z nia wrocilo racjonalne myslenie. Klatka stoi w szopie. Jest pozny wieczor, a moze juz noc. Nikt sie nia nie interesuje. A zatem mozna domniemywac, iz oprawcy zjedli kolacje, a nastepnie utrudzeni poszli spac. Pewnie zostawiaja tak az do rana. Trzeba uciekac. Teraz, za wszelka cene. Pozniej moze byc juz tylko gorzej i trudniej. A zatem do dziela! Prety z przodu i po bokach juz obejrzala. Mocne, sama klatka wyglada na dosc nowa. Nie mozna liczyc, ze ktorys jest sprochnialy. Dla sprawdzenia szarpnela silnie. Ani drgnely. Zaczela pchac, zapierajac sie nogami. Na laczeniach konstrukcja wydawala sie najslabsza. Moze tam uda sie ja uszkodzic? Drewno skrzypialo, ale nie poddawalo sie. Zupelnie jakby probowala sie ze sciana. Nie, nie ma szans. A drzwiczki? Zatrzasneli i zapewne zamkneli je na skobelek. Klodka albo przetyczka… Moze zamkniecie nie jest bardzo solidne? Swinie ladowali tak jak ja – glowa. To silne zwierzeta, ale atakuja glownie do przodu. W przeciwienstwie do koni nie umieja chyba kopnac mocno w tyl. Za to ona potrafi. Zaparla sie stopa o drzwiczki i pchnela z calej sily. Nie jeden skobelek, co najmniej dwa. Odczekala chwile i pchnela

znowu. Jesli nie puszcza zasuwki, czy co to jest, to moze uda sie wyrwac zawiasy? Fige… Z drugiej strony nie bardzo ma sie o co zaprzec. Gdyby udalo jej sie obrocic na plecy, oprze sie o przeciwlegla scianke i wtedy moze z calej sily obunoz… Sprobowala zrealizowac swoj plan. Niestety, bylo za wasko. Ramiona zdolala skrecic, ale uda i miednica nie chcialy sie zmiescic. Co dalej? Gdyby mogla obrocic sie twarza do drzwiczek, moze wysunelaby reke przez jakas szpare i otworzyla. Siegajac wzdluz boku, przy maksymalnym skrecie ciala, zdolala jedynie obmacac krawedz od srodka. Gdyby miala noz, moglaby przeciac gorny pasek skory, robiacy tu za zawias. Noz… Gorset z tylu ma wszyte metalowe planszetki. Blache mozna potem naostrzyc, trac jedna krawedz o druga. Tylko ze w tej pozycji nie zdola ich wyrwac. A gdyby wyciagnac fiszbin? To solidna kosciana igla. Tylko nie ma czym naostrzyc. Zlamac? Rozszczepic wzdluz? Krawedzie beda jak brzytwa… Przewrocic klatke? Szansa, ze rozleci sie od zwyklego upadku na bok jest zadna, ale wtedy bedzie mozna przynajmniej lepiej operowac nogami. Hela sprobowala uderzyc calym cialem w jeden bok. Konstrukcja ani drgnela. –Krucafuks! – szepnela ze zloscia najgorsze przeklenstwo, jakie przyszlo jej do glowy. I naraz zamarla. Glupia jest i tyle! Przywykla do gorsetow sznurowanych na plecach, a przeciez tamtego fatalnego ranka zalozyla najnowszy, niemiecki, sprowadzony tuz przed powstaniem z Berlina. Sznurowany, a jakze, ale przeciez dla wygody kobiety ma z przodu zwykle haftki.

Jak mogla o tym zapomniec? Dziesiec sekund pozniej uwolnila sie z tej czesci bielizny. Niestety, nadzieje okazaly sie plonne. Wzmocnienie, do ktorego przynitowano koleczka, wykonano z cienkiej mosieznej blaszki, a ja z kolei wszyto gleboko w tkanine. Zacisnela zeby. Co za pech. To na nic. Musi czekac niczym owca przywieziona na rzez. I nagle, zupelnie nieoczekiwanie, rozplakala sie. Szloch dlawil ja w gardle, spazmy wstrzasaly piersia. Plakala z bezsilnosci, jak wtedy, gdy dowiedziala sie, ze nic juz nie da sie zrobic, ze Rosjanie dopadli i wyrzneli oddzial jej brata. Skrzypnely drzwi. Powialo chlodem. Hela sie ocknela. Potrzasnela glowa, by szybciej dojsc do siebie. Uslyszala szmer opadajacego sznura, a potem ktos jednym szarpnieciem sciagnal derke z klatki. Zmruzyla oczy porazone naglym blaskiem. Dopiero po chwili zza wpolprzymknietych powiek mogla przyjrzec sie otoczeniu. Rzeczywiscie, klatka znajdowala sie w czyms w rodzaju szopy, moze wozowni. Na scianach wisialy kolki na uprzaz, na lewo od wozu widziala solidne sanie. Naprzeciw klatki stala trojka ludzi. Starsza kobieta o dziwnej, rybiej twarzy i nieruchomych oczach rzeznika, kat oraz plowowlosy, pryszczaty wyrostek. To on trzymal mosiezny lichtarz, w ktorym plonely trzy krzywe woskowe swiece. –No prosze – zarechotal oblesnie oprawca. – Sama sie rozebrala. Chyba spodoba jej sie nowe zajecie. –Wyciagnijcie ja – polecila baba. – Niech sie przyjrze temu wycieruchowi. Trzasnely drzwiczki, Hela uderzyla o podloge klatki, gdy dwie pary rak jednoczesnie szarpnely ja za nogi. Nie zdolala nawet podeprzec sie rekami czy w inny sposob zlagodzic upadku, dlonie nie chcialy

jej sluchac, w zdretwialych przedramionach czula mrowienie. W nastepnej chwili zrzucili ja na ziemie. Tym razem zdolala jakos wyladowac, jak kot – na cztery lapy. Ostre szarpniecie za wlosy podnioslo ja do pionu. Nabrala w pluca powietrza, ale niedbaly cios przez glowe sprawil, ze wydala tylko przeciagly, zalosny skowyt. –Milcz – warknela baba. Zlapala ja bolesnie pod brode i za wlosy, a potem poderwala glowe, by spojrzec w oczy. Sadzac z jej ruchow, miala duza wprawe w obezwladnianiu innych. –Alez geba niewydarzona – mruknela. – A to cialo? – Popatrzyla na piersi Heli. – Co to ma byc? Zaglodzona wiewiorka? –Podtuczymy – mruknal kat. Teraz on zlapal dziewczyne za wlosy. –Nie zarobimy na niej nawet tyle, zeby oplacalo sie karmic. Stary a glupi, te chlopy zawsze wcisna ci jakies barachlo. A to cielaka, ktory wygladal jak utuczony, a ty zes durny nie poznal, ze wzdety od swiezej trawy, a to kure, co zdechla po trzech dniach, a to zrebaka z ochwatem, a teraz to… Kto sie na to polakomi? Niespodziewanie capnela dziewczyne za piers i scisnela. Hela krzyknela i odwinela sie, by uderzyc kobiete w twarz, ale kat tylko wzmocnil chwyt na wlosach. –Raczki jak u panienki ze dworu. – Baba zmiazdzyla dlon dziewczyny w swoim poteznym lapsku i ogladala opuszki palcow. – Zreszta i tak nie ma tyle roboty w domu, zeby ja do czego posadzic. Starczy, ze musze utrzymywac tego nieroba.

–Jakby pieszczotliwie trzasnela chlopaka w ucho. – Mamy ja zywic za bezdurno do wiosny? Daj jej w leb i idziemy spac, rano sie zakopie. Hela szybko i rozpaczliwie analizowala sytuacje. Gdyby tak kopnac chlopaka z calej sily kolanem miedzy nogi. Upusci swiecznik, zapadnie ciemnosc. Nie, nie zdola sie wyrwac, kat trzyma w dloni dobre pol metra jej warkocza. –To zawsze zdazymy – burknal mistrz. –Do tego niewychowana. Tygodnie mina, zanim wybijesz jej z glowy glupie mysli. –Wytresuje jak suczke. – Zasmial sie ochryple. – Marv mi pomoze, niczym sie nie przejmuj. Zreszta i tak sie oplacilo. Widzialas suknie, ktora dalem Onofrii? Czysty jedwab, hartowana, a jaki kolor… Kilkadziesiat talarow trza by dac w Christianii za material, a jeszcze i uszycie przeciez kosztuje. Juz chocby dlatego warto bylo ja wziac. Buciki znoszone, ale tez jakis tam grosik warte. –To trza bylo suknie zabrac, a ja zaciukac po drodze i gdzies kamieniami padlo przywalic. Tak tylko klopot. Utopisz w beczce, to za miasto trza wynosic. –Wycisniemy z niej, co sie da. Wiesz przeciez, sa tacy, ktorzy potrzebuja krew oczyszczac… –No moze i tak. – Kobieta jakby odrobine zlagodniala. – Zbadac by trzeba… Kat poprawil uchwyt, a potem druga reka z calej sily nacisnal szczeke dziewczyny. Musiala otworzyc usta.

–Swiec, Marv! Chlopak podszedl blizej. –Zeby nawet w porzadku – mruknela katowa, szponiastym palcem odciagajac na bok wargi, a potem policzek dziewczyny. Dala znak reka i w nastepnej chwili Hele rzucono naprzod przez burte san. Uderzyla czolem o deski siedzenia, az zadudnilo. Poczula, jak katowa przylozyla ucho do jej plecow. –Oddychaj, scierwo – warknela. Zlosliwie wstrzymala powietrze, lecz ulamek sekundy pozniej poczula na posladkach takie smagniecie batem, ze pomysl o oporze wyparowal jej z glowy. –Gleboko! Nastepne polecenie wykonala juz bez szemrania. W nozdrzach czula zapach krwi. Widac od uderzenia rozbila nos. Czula znajome laskotanie w kacikach oczu, ale zacisnela z calej sily zeby. Nie zobacza jej lez. –Pluca zdrowe chyba – mruknela baba. – Marv, pasy. Hela nie wiedziala, co sie dzieje, az do chwili, gdy poczula dotyk rzemieni pod kolanami. Probowala sie szarpnac, jednak nic jej to nie dalo. Trzymali mocno i w sposob wskazujacy na spora wprawe. Nie jestem pierwsza, pomyslala. Co sie stalo z poprzednimi? Co planuja?

Czyjes palce majstrowaly przy tasiemce od jej pantaletow. Szarpnela sie raz jeszcze. Marv kolejnym pasem przymotal ja pod pachami do deski, na ktorej lezala. –Prosze – jeknela po dunsku, ale nastepny bat zamienil jej glos w rozpaczliwy wrzask. Drgnela konwulsyjnie pod dotykiem grubych i twardych palcow. Szarpala sie z calych sil, usilujac uniknac ich nacisku, lecz oczywiscie nie udalo jej sie. –Czysta, zadnych sladow choroby. – Znienawidzila ten glos. – A do tego jeszcze dziewica… Cala trojka ryknela smiechem. Mysli w glowie Heli zawirowaly. Ponizenie w trakcie tego badania, bol licznych ran i stluczen, zniewolenie, wszystko to zbladlo wobec zdziwienia… A wiec jestem virgo intacta… – pomyslala zalana naglym szczesciem. Zostalam wskrzeszona nie tylko zdrowa i bez ran, ale jakby nic sie nie stalo. Jakby… –Tak sobie mysle, Marv, jak na ciebie patrze – rozlegl sie glos oprawcy – ty to chyba jestes jeszcze prawiczek? Zamarla. –Tak, mistrzu – glos byl tak sluzalczy, ze az obrzydzenie bralo. –Wiernie sluzyles przez ostatnie miesiace, mysle, ze czas, bys stal sie prawdziwym mezczyzna. –Dziekuje, mistrzu!

Hela wydala z siebie wrzask, ktory obudzilby umarlego i zaraz umilkla zakneblowana kula uszyta ze skory. Usilowala wyrwac sie z pet i uscisku, uciec, potem chciala rozbic sobie glowe, walac nia o deske, ale nawet to jej uniemozliwili. Znowu, pomyslala z rozpacza. Jakby malo bylo jednego… Bol i potworne ponizenie oszolomily ja kompletnie. Odebraly zdolnosc logicznego rozumowania. Nie mogla uciec, nie mogla sie zabic. Co najgorsze, nawet nie stracila przytomnosci… Wtem wszystko sie skonczylo. –Ech, dzieciaku, dzieciaku – zasmial sie kat. – Gdzies sie tak spieszyl i po co? Co nagle, to po diable. Trzymaj ja, stara, pokaze smarkaczowi, jak sie to robi… Tym razem bolalo duzo bardziej i duzo dluzej. Na szczescie jej dusza zaczela uciekac. Wszystko, co sie dzialo, dziwnie malo ja obchodzilo, tracila czucie w ciele. Oblesne posapywanie oprawcy docieralo gdzies z daleka, jakby uszy miala zatkane wata. Coraz mocniej szumiala jej krew w skroniach i wreszcie przyszlo wybawienie. Swiadomosc zgasla. W mglisty poranek dunskie brzegi ciesniny ledwo majaczyly w oddali. "Lania" sunela wolno, popychana leniwymi podmuchami slabego wiatru. Nad pokladem przeciagnal klucz dzikich gesi. –Wyglada na to, ze mamy problemy – powiedzial kapitan, obserwujac przez perspektywe plynacy ich sladem statek. – To "Modry Gryf", dunski okret wojenny.

Sadko zdusil wulgarne rosyjskie przeklenstwo. –Ida pod pelnymi zaglami i maja dobry wiatr – powiedzial. – W kazdym razie lepszy niz my. Za pol wachty bedziemy w zasiegu ich dzial. Bronimy sie czy uciekamy? –Nic nie mozemy zrobic. – Kapitan pokrecil glowa. – W dodatku wydaje mi sie, ze to nie koniec niespodzianek. Uniosl lunete i zaczal lustrowac nia horyzont. Nie mylil sie. Daleko przed nimi, przy brzegu, skryty dotad we mgle cumowal kolejny statek. Jego zaloga wlasnie stawiala zagle. –Przetna nam droge – odezwal sie milczacy do tej pory Borys. – Pytanie tylko, czy zniszcza nas z dzial, czy tez zechca brac zywcem. A moze…? – Spojrzal na ciemniejaca w oddali kreske ladu. –Nie zdazymy – odparl Hansavritson. – Bedzie, co ma byc. A moze nic nie bedzie… – Zamyslil sie i siegnal do kieszeni po rozaniec. Przez nastepna wachte plyneli naprzod, popychani slabnacym wiatrem. Zaglowiec idacy ich sladem zostal wyraznie z tylu, za to ten na przedzie rzucil kotwice posrodku toru wodnego. –Zagonili nas w sak – mruknal Sadko. – Tak czy inaczej, zywcem nie damy sie wziac. –Nie damy! – potwierdzil kapitan. Podplywali. Okret stojacy na kotwicy wywiesil na rei sygnal do zatrzymania.

–Zwinac polowe zagli – polecil Peter. – I spokojnie, moze chca tylko skontrolowac albo nalozyc cla… Dunski zaglowiec wykonal lekka korekte ustawienia. Odwracal sie burta. Klapy zaslaniajace strzelnice mial podniesione. Dziala patrzyly na kupcow czarnymi wylotami luf. Wrogowie widac chwilowo nie przewidywali abordazu, wyslali bowiem lodke. Dziewieciu marynarzy wioslowalo rowno, na lawkach siedzialo trzech urzednikow. Kapitan zagryzl wargi. –Rzucic trap – polecil. Urzednicy wdrapali sie na poklad. –Czym moge sluzyc? – zapytal Hansavritson, wychodzac im na spotkanie. – Nasz "Lew" byl juz kontrolowany, towar, ktory mamy w ladowniach, zostal oclony. Tu sa kwity oplat… –Peterze Hansavritsonie – odezwal sie najwyzszy i najbardziej ponury – z rozkazu krola Danii Fryderyka II zostajesz aresztowany, a twoj statek i towar konfiskujemy… Donosny chlupot i wrzaski zagluszyly jego slowa. Urzednik odwrocil sie zaskoczony. Marius Kowalik z niewinna mina stal przy relingu i spogladal w dol, gdzie dunscy marynarze wlasnie gramolili sie do lodki. W rece trzymal marynarski tasak. –Lina trzymajaca drabinke byla, zdaje sie, zle zamocowana – powiedzial Peter. – Przepraszam najmocniej za to karygodne niedbalstwo. Wracajac zas do mojego aresztowania, nie zamierzam mu sie poddac. Jestem czlonkiem Hanzy. Pokoj wieczysty, ktory nasi przodkowie podpisali w Strzalowie roku Panskiego tysiac

trzysta siedemdziesiatego, daje mi prawo swobodnej zeglugi przez Sund. Poniewaz zaszlo tu najwyrazniej jakies powazne nieporozumienie i nie wszyscy urzednicy celni wiedza o tym przepisie, zechca panowie towarzyszyc mi w dalszej podrozy jako gwaranci bezpieczenstwa, a po drodze ewentualnym nadgorliwcom rzecz wylozycie. –Czy ty sobie, czlowieku, z nas kpisz?! – ryknal drugi z nieproszonych gosci. –Byc moze istotnie zarty sobie czynie. – Oczy Hansavritsona zablysly ponuro. – Ale to wyscie zaczeli. –Mamy wiec… –Uznajcie, ze jestescie moimi wiezniami. Tymczasowo. Po wyjsciu z ciesnin wysadze was gdzies na lad i pozegluje dalej do Anglii. –Czys ty sie, kupcze, szaleju najadl?! – Celnik siegnal odruchowo do pasa po kord. Za plecami zwierzchnika jak spod ziemi wyrosl Sadko. W rece trzymal muszkiet. Kawalek lnianego sznura wetkniety w zamek lontowy zarzyl sie leciutko. –Nie radze – warknal ponuro po niemiecku. – Zardzewialymi siekancami utytlanymi w gnoju nabilem. Nawet jesli wyzyjecie, w gebie takie dziury wyropieja, ze rodzona matka was nie pozna. –Czy wyscie sie cykuty opili? Dwadziescia armat w was mierzy – syknal trzeci Dunczyk. –No i co z tego? – Peter wzruszyl ramionami.

–No, wystrzelic moga… – Pod jego swidrujacym spojrzeniem nieproszony gosc stracil rezon. –No i? –Czemu udajecie glupiego? Zatopia was. Rozbija na drzazgi i ochlapy miesa. Nawet nie bedzie czego pochowac. Wegorzom uczta i tyle. Resztki drewna fala na brzeg wyrzuci. –Ech, nie. Jesli wystrzela, to przeciez wy zginiecie pierwsi. Nie zrobia tego, poki jestescie w moich rekach. A zreszta moze i zrobia. W sumie maja prawo. Swiadomosc, ze giniemy razem z wami, rozrywani kulami na ochlapy, z pewnoscia sprawi, ze lzej wam bedzie umierac. A teraz przekazecie rozkazy kapitanowi tamtej lajby. Ma zawracac. –A jesli odmowimy? – Urzednik wywinal pogardliwie wargi. – Zabijesz nas? –A dlaczego by nie? Na poczatek powiesze jednego na rei, zeby pokazac, iz podchodze do problemu swobodnej zeglugi przez Sund z nalezyta powaga, z szacunkiem, jaki winienem okazac porozumieniom, ktore Waldemar IV, czcigodny poprzednik waszego krola, zawarl z Hanza. Przypomne zarazem, iz jeden z punktow mowi o tym, ze nie wolno zatrzymywac kupca na morzu, gdyz ten, kto zegluje, jest wolny. Podobnie jak kazdy kapitan ma prawo do zycia lub smierci kazdego, kto postawil stope na pokladzie jego statku. Dowodca Dunczykow przelknal nerwowo sline.

–Jesli to nie pomoze i wasi kompani nadal beda mieli watpliwosci, zginie kolejny z was… Jego smierc dla odmiany bedzie dowodem, ze szanuje waszego wladce i jestem doprowadzony do wscieklosci faktem, iz byle urzedniczyna podwaza wieczysty pokoj, ktory Dania z wlasnej inicjatywy zawarla z Hanza. Ktos postronny moze przy tym pomyslec, ze lubie napawac swe oczy cierpieniem moich wrogow. Dlugotrwalym, straszliwym cierpieniem. – Twarz Hansavritsona przybrala rozmarzony wyraz. –Ty chyba kpisz sobie! – ryknal najmlodszy z celnikow. –Tego wieszamy pierwszego – wskazal Peter. – Przykro nam, nie mamy na pokladzie kapelana, ale jako protestant i tak zapewne nie wierzysz, panie, w spowiedz i ostatnie namaszczenie? –Co? – wykrztusil przerazony mezczyzna, ale w tym samym momencie Sadko zarzucil mu petle na szyje i przerzucil koniec liny przez najnizsza reje. Mocarny Borys zlapal za koniec sznura. –Tak go na gore wciagnac, dlawiac jednoczesnie, czy moze lepiej stolek mu damy? W ten sposob chyba lzej mu bedzie ducha oddac – zaproponowal konkretnie. –U nas w Nowogrodzie drabiny sie do tego uzywalo, ale jak tu, w zachodnich krainach, przyjete, to nawet nie wiem. – Sadko wzruszyl ramionami. – Co radzisz, panie? – zwrocil sie do kapitana. –A czym tu sie przejmowac? Wieszajcie, jak wam wygodniej. Jak to mowia w Polsce: kto ma wisiec, nie utonie… –Przyjmujemy twoje warunki, szalony kupcze – powiedzial blady niczym sciana dowodca. – Ale kiedys jeszcze slono nam za to

zaplacisz. Odpasal szpade i rzucil na poklad. –Sven, przynies kajdany – polecil Peter. – Stawiac zagle, dosc juz czasu zmitrezylismy, a daleka droga przed nami. –To wieszac czy nie wieszac? – zapytal Borys, ciagle jeszcze trzymajac koniec liny. –Na razie nie trzeba. Ale stryczka z rei nie zdejmuj, jakby uciazliwi byli, przydac sie moze. –Szkoda – mruknal w odpowiedzi. Skutych jencow odprowadzono do przedniego kasztelu i zamknieto pod kluczem. Okrety wojenne stopniowo zostaly w tyle. –Bedzie klopot, jesli sprobujemy tedy wracac – mruknal Marius. –Bedzie – potwierdzil Peter. – Dodatkowe czekaja nas tam, dokad podazamy. Ale dokonamy tego… Najpierw wrocila swiadomosc: ciemnosc, glucha cisza. Nic nie czulem. Kompletnie nic. Nie tylko ciepla czy zimna, ale nawet tego, ze w ogole mam cialo. Szeol, zydowska otchlan zmarlych, gdzie dusze czekaja w ciemnosci na przyjscie Mesjasza… Nagle, zupelnie niespodziewanie, zorientowalem sie, ze jednak mam cialo. W nastepnej chwili przyszedl bol. Kolana, twarz, dlonie, lokcie… Wciagnalem powietrze. Wrocil wech. Poczulem ohydny smrod padliny. Atakowal mnie, wszechobecny, nieznosny,

porazajacy. Poruszylem rekami. Dobra, dzialaja. Kosci chyba nigdzie nie byly zlamane. Teraz nogi. Ostroznie przekrecilem sie na brzuch. Wrocil sluch, gdzies daleko swiszczal wiatr, cos szumialo, chyba drzewa. Otworzylem oczy. Nic nie widzialem. O, cholera… Nie zdazylem sie na dobre przestraszyc, kiedy przed oczyma nagle mi sie rozjasnilo. Wzrok, poczatkowo bardzo metny, wyostrzyl sie szybko. Odetchnalem z ogromna ulga. Byc niewidomym w tych popapranych czasach? Hmm. No wlasnie, w tych czasach? Objawy towarzyszace mi przy powrocie do przytomnosci przypominaly jako zywo te, ktorych doznalem w trakcie wskrzeszenia w lesie. Moze to juz nowe zycie, moze ponownie zostalem przywrocony do egzystencji? Moze to na przyklad juz XIX wiek, woda w kranach, latarnie gazowe, dorozki… Rozejrzalem sie. Swiatlo wpadalo przez otwor w sklepieniu. Znajdowalem sie w niezbyt rozleglej jaskini wypelnionej szkieletami. Porzygalem sie. Dlugo nie bylem w stanie opanowac torsji, wreszcie jakos pozbieralem sie do kupy. Stalem, na wszelki wypadek zaciskajac powieki. Teraz dopiero uswiadomilem sobie, ze nie mam na stopach butow. Jakies scierwo mi ukradlo, sadzac, ze nie zyje… Zanalizujmy sytuacje. Dorwali nas, ksiedza wpakowali na stos, a ja… – pomacalem sie po glowie – oberwalem jakas laga w ciemie. Widac stracilem przytomnosc na dobre, skoro doszli do wniosku, ze nie zyje, i wrzucili… No wlasnie, gdzie?

Przypomniala mi sie ksiazka Zevaco "Blazen krolewski", tam bohater trafil do kostnicy obok szubienicy… To pewnie podobne miejsce. Jaskinia, do ktorej straca sie ciala po egzekucjach. Umiejetnosc dedukcji wprawila mnie nieomal w zachwyt. Znaczy sie wraca zdolnosc logicznego myslenia. Odetchnalem ostroznie, zeby nie wciagac zbyt wiele smrodu do pluc, i otworzylem oczy. Szkielety… Majestat smierci, mozna by powiedziec, ale nie znalazlem w tym widoku nic majestatycznego. Kosci czaszki, owdzie resztki wlosow na czerepie. Szczatki byly rozrzucone, zapewne dzikie zwierzeta wpadaly tu jak do darmowej stolowki. To, co tak smierdzialo, okazalo sie wzglednie swiezym, moze kilkutygodniowym nieboszczykiem lezacym w kacie. Popatrzylem na ubranie, cale przemoczone wyciekajacymi z ciala sokami, i ponownie szarpnely mna torsje. Opodal mnie lezal jeszcze trup chlopa, ktory nas goscil. Strzale z plecow wyrwano, stalowy grot byl zbyt cenny, by zostawic go na zmarnowanie. Dlugo nie moglem uspokoic zoladka. Wreszcie wyprostowalem sie. Trzeba sie tu rozejrzec. Zrobilem krok do przodu i zatrzymalem sie. Zaraz, po co mam lazic po tej trupiarni? Czego, do cholery, szukam? No wlasnie, czego…? Czego, bo przeciez jest cos waznego, cos, o czym zapomnialem. Usiadlem i scisnalem skronie dlonmi. Cos waznego… Dziewczyna! Poderwalem sie z miejsca jak ukaszony. Przed oczyma nagle mi pociemnialo, zatoczylem sie i oparlem reka o wystep skalny. Zawrot glowy minal. Jasne, jak moglem zapomniec o Heli? A jednoczesnie cos, jakis fragment swiadomosci kazal mi przeciez szukac jej ciala. Uszkodzenie mozgu? A moze wylew spowodowany urazem?

Wymiotuje? Wstrzas mozgu ani chybi. Obmacalem czaszke. Byla cala, tylko w kilku miejscach natrafilem na bolesne guzy, strupy i klaki wlosow posklejanych krwia. Raz, dwa, trzy… Pamietam, kim jestem. Pamietam swoje dziecinstwo, pamietam, gdzie chodzilem do szkoly. Pamietam, gdzie pracowalem, pamietam, jak moja planeta ulegla zagladzie. Pamietam wskrzeszenie w lesie, gadajaca lasice, msze w grocie i wreszcie wypadki przed nasza egzekucja. Pamietam, co to komputer, jak dziala Linux i inne systemy operacyjne. Wszystko pamietam. Dobra nasza. Teraz po kolei. Hela. Po raz ostatni widzialem ja w szopie, kiedy wylamali drzwi. Pod szafot przywlekli mnie i ksiedza… Dunczyk, kat, tlum ludzi… Przeciez nie mogla sie w zaden sposob wymknac? Jeszcze raz przeszedlem sie po jaskini, badajac uwaznie wszystkie katy. Pusto. A zatem jej nie zabili… Cholera, a moze tylko porzucili cialo gdzie indziej? Siadlem pod skalna sciana i zamknalem oczy. Musialem sobie to wszystko jakos poukladac… Szok powoli mijal. Potwierdzily sie moje przypuszczenia. Ksiadz przybyl tu, do protestanckiego kraju, by podtrzymywac wiare katolicka, tlaca sie jeszcze wsrod zakonspirowanych niedobitkow. Reformacja do tej pory kojarzyla mi sie z tezami Lutra przybitymi do drzwi kosciola, z arianskimi drukarniami, z wojnami religijnymi… Nie pomyslalem nigdy, ze czarne literki na stronach podrecznikow skrywaja takze takie indywidualne tragedie i rownie indywidualne przyklady niezwyklego hartu ducha. A my… Ja i Hela znalezlismy sie, jak to mowia w filmach, w niewlasciwym miejscu i czasie. Ciala ksiedza w grocie nie znalazlem. Bylem jednak pewien, ze go zabito; pewnie zostawili szczatki ku przestrodze. Nie, zaraz, mieli

przeciez spalic go na stosie. Ciagle mialem problem z zebraniem mysli… Ale Helenie chyba, u diabla, darowali? Przeciez nie zabija sie szesnastolatki tylko dlatego, ze w cos sie glupio wplatala? Ile czasu minelo? Pochylilem sie nad zwlokami chlopa. Plamy opadowe… Poruszylem jego reka. Stezenie posmiertne mijalo. Czterdziesci osiem godzin po smierci jak obszyl. Od dwoch dni Hela jest w rekach tej zgrai. Otrzasnalem sie. Nalezy byc dobrej mysli. Trzeba jej bedzie poszukac. Na razie skoncentrujmy sie na wydostaniu z kostnicy… Spojrzalem na otwor w suficie. Dobre trzy metry. Dalej poltora metra kamiennego komina. Nie doskocze. Po scianie nie wleze, bo dziura jest ulokowana niemal centralnie posrodku sufitu, a strop zbyt gladki, nie da odpowiednich zaczepow rekom i nogom. Kicha… Z drugiej strony jest tu dosyc sucho. Woda deszczowa jakos stad wycieka. No i musza tu wlazic zwierzeta, te, ktore rozszarpaly trupy i porozrzucaly ich kosci. W pyle pod nogami widzialem slady lap jakby psa. Wilk? Lis zostawia chyba drobniejszy trop. Raz jeszcze rozejrzalem sie po wszystkich zakamarkach i tym razem zobaczylem niski tunel prowadzacy gdzies na zewnatrz. Zaczalem sie nim czolgac. Ostry skret na chwile mnie unieruchomil, ale powoli, metr po metrze, przecisnalem sie… Wylot zaslanialy chaszcze jakiegos kolczastego paskudztwa. Bylem w lesie. Za mna wznosilo sie niewielkie skalne urwisko. Przed soba mialem szeroki strumyk.

Polozylem sie w lodowatej wodzie. Ubranie szybko namoklo. Sciagnalem je z siebie i wyplukalem jak tylko moglem najdokladniej. Bardzo starannie obmylem cale cialo, nasmarowalem blotem, uzywajac go zamiast zelu pod prysznic. Udalo mi sie niezle zdrapac brud ze skory, raz jeszcze splukalem… Teraz dopiero przeszedlem pare metrow w gore i ugasilem pragnienie. Wyobrazalem sobie, jakie ilosci trupiego jadu musiala zawierac gleba w tej sympatycznej jaskini. Ran mialem niewiele, wszystko dosc ladnie przyschlo, za to, sadzac po licznych krwiakach i stluczeniach, musieli mnie jakis czas kopac buciorami, przekonani, ze nie zyje… Wyplukalem, na ile sie dalo, krew z wlosow. Wyzalem ubranie i naciagnalem. Bylo lodowato zimne i poczulem dreszcze, ale mialem nadzieje, ze szybko wyschnie. Buty znikly. Trzeba bedzie dreptac na bosaka… Co teraz? Logika nakazywala, by jak najszybciej zmywac sie z tej okolicy, niech sobie mysla, ze mnie zatlukli. Z drugiej strony musze przeciez ustalic, co stalo sie z Hela. Byloby nieglupio odnalezc ktoregos z braci w wierze. Tylko jak? Wdrapalem sie waskim zlebem na lewo od wylotu jaskini. Stalem na skraju plaskowyzu gorujacego nad wioska. Petla na szubienicy hustala sie w powiewach wiatru. Nieco dalej widzialem ogromny obszar stratowanego pastwiska oraz rozlegla ciemna plame – slad rozgarnietych wegli ze stosu… Kulejac ciezko i podpierajac sie kijem, ruszylem przez polane. Wolalem nie patrzec na popielisko. Upiorna won palonego miesa

nadal wisiala w chlodnym powietrzu poranka. Slonce wzeszlo, liczylem, ze niebawem zrobi sie troche cieplej. I nagle katem oka spostrzeglem jakis blysk. Kawalek stluczonej butelki? Nie ta epoka… Zawrocilem i zaczalem przepatrywac stratowana trawe. Znalazlem. Ksiadz wleczony na miejsce kazni musial to zgubic lub dyskretnie upuscic. A moze ktorys z oprawcow wyciagnal mu to z kieszeni i wyrzucil z obrzydzeniem? Podnioslem zagadkowy przedmiot. W pierwszej chwili sadzilem, ze to naszyjnik. Potem doszedlem do wniosku, ze jednak rozaniec. Obracalem go w dloniach z rosnacym zdumieniem. Nie mial paciorkow, wykonany zostal ze stalowego lancuszka, ale liczba ogniw wskazywala, ze mozna za ich pomoca liczyc kolejne modlitwy. Na samym dole wisial krzyzyk ze srebrzonego brazu. Od normalnego roznil sie tym, ze gorna belke mial podwojna. Przypomnial mi sie relikwiarz, ktory widzialem w opactwie na Lyscu. Krzyz lotarynski? Warstewka kruszcu wytarla sie, mniej szlachetny metal wyszedl na wierzch. Widocznie ten przedmiot mial juz swoje lata… Karawaka – zadzwieczalo mi w uszach. Wzdrygnalem sie, czujac, jak gdzies z glebin mozgu nadplynela podpowiedz… Aha. Zatem taki krzyz ma swoja nazwe. Tylko co, u licha, znaczy to slowo? Nie mialem pojecia, choc gdzies juz widzialem cos podobnego.

Gdzie i kiedy? Przymknalem oczy. W dziecinstwie, na wsi… Na rozstajnych drogach stal poczernialy ze starosci krzyz o podwojnej belce. Zwano go cholerycznym, prawdopodobnie stanowil pamiatke jakiejs dawnej zarazy. Moze w tej epoce podczas epidemii daja takie chorym? Od krzyza krotki lancuszek prowadzil do rozwidlenia. W rozancu, ktory dostalem z okazji pierwszej komunii swietej, byla tam trojkatna blaszka z wytloczonym wizerunkiem Matki Boskiej. W tym umieszczono maly toporek z mosiadzu. Odcinki lancuszka przedzielono czterema blaszkami. Umieszczono je w miejscach, gdzie normalnie powinny znajdowac sie grubsze paciorki. Wygrawerowano na nich nazwy miast. Nidaros, Bergen, Nowgorod, Visby… Nic mi to nie mowilo. Bergen lezalo chyba w Norwegii, Nowogrod gdzies w Rosji. Nazwa Visby z niczym mi sie nie kojarzyla. Poczulem, ze ma to glebszy, ukryty sens. Dziwny krzyz, topor. Cztery miasta oddalone od siebie zapewne o setki kilometrow. Co tu jest grane? Jedno bylo pewne – to nie jest zwykly rozaniec. Zawahalem sie na chwile, a potem zawiesilem go sobie na szyi i starannie ukrylem pod ubraniem. Niewazne, co symbolizuje, dla mnie bedzie pamiatka po bohaterstwie i meczenskiej smierci czlowieka, ktorego zdazylem uznac za przyjaciela. Swoja droga, mialem farta, ze ksiadz zelgal w moim imieniu. Dzieki niemu nie zaparlem sie wiary. Bo gdyby zapytali wprost, to chyba… Wzdrygnalem sie. Dupa wolowa ze mnie. W porownaniu chocby z dziadkiem jestem smierdzacym tchorzem. I Jon chyba to

wtedy jakos wyczul. A moze chcial ratowac dziewczyne? Co dalej? Usiadlem na zwalonym drzewie. Scisnalem skronie dlonmi. Instrukcje tego futrzaka byly jasne – udac sie do miasta Nidaros, odszukac alchemika. Odnalezc cos, co nazywa sie "okiem jelenia". Ale najpierw musze odnalezc Hele. Przymknalem oczy. Jak tego dokonac? Dzieciaki z calej wioski sciagnely na egzekucje. Trzeba dorwac jakiegos smarkacza. Nastraszyc, a jesli to nie pomoze, stluc na kwasne jablko. Wydusic z niego informacje niczym serwatke z twarogu. Oczywiscie nauczyciel nie powinien bic dzieci. Na szczescie nie jestem juz i pewnie nigdy nie bede nauczycielem. Poza tym nie sa to dzieci szkolne – podpowiedzial mi moj diabel stroz. Zachichotalem cicho. Zaledwie o tym pomyslalem, spostrzeglem jakis ruch. Niski, drobny chlopak, moze dwunastoletni, szedl w moja strone. Schowalem sie w gestwinie i obserwowalem spokojnie. Wygladalo na to, ze skrada sie do lasu, tak aby nikt go nie widzial. Wreszcie zatrzymal sie pod wynioslym swierkiem, raz jeszcze sie rozejrzal, lecz na szczescie mnie nie dostrzegl. Rozgarnal krzaki i z wykrotu wyciagnal… moje adidasy. No prosze, co za mala hiena cmentarna! Usiadl sobie wygodnie na korzeniu i z jednego z butow wytrzasnal cos, co wygladalo na moja

sakiewke. Nastepnie przymierzyl but. Musial byc na niego nieco za luzny, bowiem zerwal klab trawy i zaczal napychac nia czubki. Zaabsorbowany zajeciem przestal zwracac uwage na to, co dzieje sie dookola. Obszedlem go lukiem i zakradlszy sie od tylu, nieoczekiwanie capnalem za kolnierz, to znaczy za stojke u koszuli, bo kolnierza oczywiscie nie mial. Szarpnal sie, okrecil, spojrzal na mnie i zemdlal. W pierwszej chwili sadzilem, ze udaje, ale oczy pod polprzymknietymi powiekami patrzyly zezem. Wykorzystalem dogodny moment. Wyciagnalem mu ze spodni kawalek sznurka zastepujacy pasek i zwiazalem rece po drugiej stronie pnia, o ktory sie wczesniej opieral. Docucilem chlopaka w jakies piec minut. Otworzyl oczy i poparzyl na mnie przerazony. –Litosci, panie! – wycharczal. Trzymalem w rece jego kozik, wyciagniety z pochewki przy pasku, i w zadumie dlubalem nim pod paznokciem. –Ladne buciki – zakpilem. – Nie cisna aby? –Myslalem, panie, ze nie zyjecie… –A przyjemnie by ci bylo, gdyby twojego trupa obdzierali? – warknalem. Nic nie odpowiedzial. Podnioslem z ziemi sakiewke i schowalem do kieszeni. Mierzylem chlopaka wzrokiem. W sumie chyba lepiej, zeby buty czy pieniadze komus sluzyly, niz zeby mialy isc na zmarnowanie. Ale mimo wszystko jakos nie moglem mu wybaczyc. Moze dlatego, ze tym razem chodzilo o moje zwloki?

–Odpowiesz mi na kilka pytan, to daruje ci zycie – mruknalem. –Jesli odpowiedzi beda falszywe, odetne ci dlonie i stopy, wytne jezyk, zebys nie mogl wolac o pomoc, a potem wrzuce do trupiarni. Tam cie wilki zjedza. Pobladl jak sciana. –Co sie stalo z ksiedzem? –Zaraz po tym, jak was, panie, zatlukli kijami… Najpierw go meczyli, ciagnac za zebra rozpalonymi kleszczami, zeby powiedzial, kto w okolicy jest katolikiem. Wrzeszczal straszliwie, ale nic nie powiedzial – odpowiadal mlody dosc nieskladnie. – Potem go pytali o Bractwo Swietego Olafa. –Co to jest? – zdziwil sie. –Nie wiem. – Spojrzal na mnie bezradnie. – I oni chyba tez nie, bo go meczyli, zeby sie dowiedziec. –I co powiedzial? –Ze nie powie. To mu kiszki z brzucha kat zaczal wyciagac i nawijac na taka galazke, ale on tylko krzyczal strasznie i nic nie powiedzial. No to poszedl na stos… Okropnie go plomienie dreczyly, krzyczal cos po lacinie chyba, a potem sie jakby dymem zatchnal i juz bylo po nim. Policzylem powoli do dziesieciu, aby sie uspokoic. Mialem nieprawdopodobnie duzo szczescia, ze dostalem w leb i nie musialem tego ogladac. Swoja droga, jeszcze wiekszy fart, ze uznali mnie za zmarlego, bo kto wie co dla mnie przygotowali…

–Skad przybyli obcy? Ten, ktory pokierowal akcja i nasza egzekucja. –Czym? Zapomnialem, ze gadam do chlopaka, ktory nigdy w zyciu nie chodzil do szkoly. Musialem uproscic slownictwo. –Ten, co kazal nas zabic. –Mowia, ze to Otto, wielki pan z Nidaros. Dunczyk, ktorego krol przyslal tu, by pilnowal kraju. Czyli namiestnik albo ktos podobny. Lensmann? Tak ich chyba nazywali w jednym romansidle, ktore kiedys z nudow czytalem w poczekalni u dentysty. Zaraz, przeciez tak wlasnie sie przedstawil na poczatku rozprawy. We lbie ciagle mi sie platalo. Nie odzyskalem jeszcze wlasciwej lotnosci mysli. Zdrowo oberwalem. –Gadaja, ze sodomita. – Moj wiezien znizyl glos. – Tak na chlopcow we wsi spozieral, az sie zimno robilo. Jakby wybieral sobie. Jakby wilk na owce patrzyl. Ciekawe, sadzilem, ze w tej epoce zaraz gejow likwidowali, a tu prosze – jaka tolerancja. –Co sie stalo z dziewczyna, ktora byla z nami? – przeszedlem do sedna. –Najpierw bardzo ja pobili, a potem kat zabral. Jako zaplate, ze sie przy ksiedzu napracowal. –Jak to jako zaplate? – nie zrozumialem.

–No wiecie, zabral ja sobie na niewolnice – wyjasnil. – Pan Otto mu doradzil. Mistrza oplacic srebrem kosztuje, a my biedni. Zamknalem oczy i znowu policzylem do dziesieciu. Niewolnictwo? W tej epoce, w tym kraju? Niemozliwe. A moze? Skoro istnieje slowo, to znaczy, ze i zjawisko istnieje. Jakim cudem sie tu utrzymalo? Czyzby od czasow wikingow? A moze Dunczycy wprowadzili? Ostatecznie toczy sie wojny, wiec sila rzeczy cos trzeba robic z jencami… Wazne, ze dziewczyna zyje. Swoja droga, przerzucenie kosztow egzekucji na spolecznosc lokalna? Hmm… W sumie dla tej dziczy to byla rozrywka, wiec nic dziwnego, ze kazali im oplacic bilety. –Jak mozna kogos uczynic niewolnikiem? – Spojrzalem na chlopaka. –To katoliczka. – Wzruszyl ramionami, jakby bylo to cos oczywistego. – Przeciez wiecie, ze nie wolno wam tu przybywac. A zwlaszcza ksiezom. No i kto sie o nia upomni? Was zabili, to sama zostala – dodal z cynicznym usmieszkiem. Westchnalem ciezko w duchu. Niezle jaja… –Skad przybyl kat? – zapytalem. –Moze razem z Ottonem przyjechali z Nidaros. Znaczy z Trondheim – poprawil sie jakby przestraszony.

–Tam mieszka? Gdzie konkretnie? –Nie wiem. –Co jeszcze wiesz? Pociagnalem nozykiem po przedramieniu, patrzac, czy zetnie wloski. Tepe dziadostwo… –Gadaja, ze kat to przyrodni brat lensmanna, ze w Kopenhadze w bojce kogos zabil, powiesic mieli, ale w koncu tu do brata wyslali, zeby sie przydal. Wczoraj rano pojawili sie we wsi i zaraz zaczeli przepytywac o was. A zatem slusznie podejrzewalem. Musieli miec jakiegos konfidenta. A moze nawet ktos wiedzial, ze ksiadz Jon wyruszyl w droge, i tu po prostu zastawiono na niego pulapke? –Kto zdradzil? –Pewnie tamci dwaj obcy. Ceklarze albo co… Choc bardziej na zbojcow wygladali. Kilka dni sie po okolicy krecili, jakby wiedzieli, ze ktos bedzie tedy szedl albo moze jakby kogos szukali. Ale potem znikli, wiec pewnie gdzies z daleka was wypatrzyli i od razu pognali do miasta po ludzi lensmanna. –Co mozesz o nich powiedziec? –Maja na rekach znaki z inkaustu wtartego pod skore. –Tatuaze? Nie znal tego slowa. Chcialem go jeszcze zapytac, jak daleko jest

do Nidaros, ale byloby to rownoznaczne z podaniem celu mojej wedrowki. Zreszta ksiadz mowil, ze to blisko. –Darujecie mi zycie? – zapytal chlopak. – Powiedzialem przeciez wszystko, a jesli cos jeszcze chcecie, panie, wiedziec, to moge mowic chocby do jutra. –Ktory jest rok? – zadalem pytanie nurtujace mnie od chwili, gdy obudzilem sie w lesie. –Yyy… Piec tysiecy piecset szescdziesiaty trzeci chyba. –Popatrzyl na mnie niepewnie. Mozg mi sie zawiesil. Co?! Jestem w przyszlosci, a nie w przeszlosci? Czyli Ziemia jakims cudem ocalala, ludzkosc tez przetrwala, tylko cofnieta poziomem cywilizacji do sredniowiecza. Nie, to niemozliwe! –No, od stworzenia swiata – uzupelnil. – Tysiac piecset piecdziesiaty dziewiaty od narodzenia naszego Pana Jezusa… Nie wiecie, panie? –Od tych ciosow w glowe zapomnialem – burknalem. – Przysiegniesz na zbawienie swojej duszy, ze nikomu nie powiesz o naszym spotkaniu – powiedzialem surowo. –Biblia zakazuje przysiegac… – Spojrzal na mnie bezradnie. –W takim razie przykro mi, musze cie zabic. – Zakrecilem nozem w palcach. –To ja przysiegam. – Pokiwal skwapliwie glowa. – Nikomu ani slowa.

Rozcialem chlopakowi peta, przykleknal i unioslszy reke, polozyl ja na sercu. Wyglosil rote, ktora w zupelnosci mnie zadowolila, i pospiesznie znikl miedzy drzewami. Moze bal sie, ze zmienie zdanie? A moze uznal, ze przysiegi skladane pod przymusem nie sa wiazace, i polecial po ojca, stryjow, wujow i reszte chlopow? Osacza mnie, uzbrojeni w widly i cepy… Potrzasnalem glowa. Dosc tego. Pora sie zmywac z tej okolicy. I to szybko. Z tego, co pamietalem, trakt przecinal wioske i biegl dalej na poludnie. Wspialem sie po stromiznie az do skalnej sciany stanowiacej granice doliny i maszerujac pospiesznie przez zagajniki, obszedlem wielkim lukiem przekleta osade. Dolina zwezala sie. Tu, z gory, mialem niezly widok. Na wszelki wypadek nie schodzilem na droge. Nawet stad widzialem, ze panuje na niej spory ruch. Na poludnie ciagnely wozy wyladowane workami. Ktos moglby mnie rozpoznac, chocby po ubraniu pasujacym do epoki jak piesc do nosa. Lepiej trzymac sie na uboczu. Szedlem krok po kroku, patrzac pod nogi, co jakis czas przeskakujac szczeline czy pelznacy po skale korzen. Bol mijal. W glowie juz mi sie nie krecilo, ale nadal gwaltowniejsze ruchy sprawialy, ze oblewalem sie potem. Slonce swiecilo z ta dziwna ostroscia, jaka czasem przydarza sie na jesieni. Oslepialo, dreczylo blaskiem, lecz grzalo minimalnie. Na brzozkach szelescily pozolkle liscie. Poza tym panowala wrecz ogluszajaca cisza, tylko wiatr szumial. Zadnego czlowieka, zadnego odleglego terkotu traktora… Nic.

–Szylka i Nerczynsk niestraszne nam dzis, lata katorgi ciazyly milczeniem – zaintonowalem. Moj glos zabrzmial dziwnie glucho, jakby roztapial sie wsrod zagajnikow. –Wierny przyjaciel odmienil moj los, dopomogl w ucieczce z wiezienia… Naraz poczulem sie porazajaco samotny, jeszcze bardziej niz wtedy, gdy wskrzeszony w gorach szedlem wzdluz strumienia. Wtedy przynajmniej wiedzialem, ze niebawem bede mial z kim porozmawiac. Potem przypomnialem sobie ten dzien, kiedy nie bylem sam, kiedy u mego boku wedrowali ksiadz i Hela… Wlasnie, dziewczyna. Musze ja odnalezc. Musze udac sie do miasta Nidaros… Przystanalem, zeby odpoczac, i ciezko wsparlem sie na kosturze. Udam sie tam. Za dwadziescia pare dni odwiedzi mnie ta mechaniczna lasica i zapewne wypyta, czego sie dowiedzialem. Musze zrealizowac trzy zadania. Po pierwsze, odszukac siedzibe kata i wydostac stamtad Hele. Po drugie, odszukac czlowieka, ktory nazywa sie Sebastian Alchemik, po trzecie, poszukac czegos, co nazywaja "okiem jelenia". A najpierw ustalic, co to, u diabla, jest. Podjalem samotny marsz. Do tej pory w zasadzie uwazalem sie za samotnika. Mialem niewielu kolegow, zarowno w podstawowce, jak i w liceum. W pracy tez uchodzilem za trzymajacego sie na uboczu milczka. Czasem tak bywa, ze czlowiek nie potrzebuje towarzystwa innych ludzi. Do tej pory wydawalo mi sie, ze ja tez nie. Dopiero ta cholerna

pustka rozleglych przestrzeni norweskich gor uswiadomila mi, ze tak naprawde lubie, jesli w poblizu sa inni… Szkoda tylko, ze zorientowalem sie zbyt pozno. I szkoda, ze moj swiat musial przestac istniec, abym to sobie uzmyslowil. Szedlem. Powtarzalem w pamieci dzieciece wierszyki, cytowalem sobie polglosem co celniejsze zdania z ulubionych ksiazek. Odmienialem niemieckie rzeczowniki, wszystko, byle tylko zajac czyms umysl… W ktoryms momencie przypomnialem sobie o dziwnym rozancu. Zdjalem go z szyi. Obejrzalem ogniwa lancuszka. Zelazo lsnilo, mocno wyslizgane, glowki mosieznych nitow byly wytarte, srebrzenia na krzyzyku zlazly. Ten przedmiot nie byl antykiem, czas nie pokryl go patyna wiekow, ale setki drobnych rys i zadrapan wskazywaly, ze czesto go uzywano. Przyszlo mi na mysl wysluzone narzedzie, cos jak niewielkie snycerskie dlutko o debowej rekojesci wytrawionej potem… Widac sluzyl ksiedzu dluzszy czas. A kto wie, moze Jon nie byl pierwszym jego uzytkownikiem? Przypomnial mi sie kadr z filmu "Misja," gdzie jezuita, usypawszy z kamieni mogile u stop wodospadu, wiesza na szyi krzyzyk po swoim zamordowanym poprzedniku… Jak sie tego uzywa? Ksiadz na religii cos wspominal, lecz bylo to tyle lat temu… No nic, kiedys trzeba bedzie sprobowac. Bo wkopalem sie tak, ze chyba tylko sily nadprzyrodzone moga mi pomoc. Powoli ogarnal mnie spokoj. Zyje. Jestem wolny. Odnajde dziewczyne, wypelnie zadanie… Zblizalo sie poludnie, gdy dotarlem do wylotu wawozu odchodzacego na zachod. Pomiedzy glazami roslo tu sporo wysokiej, jedwabistej trawy, a z gory splywal strumyk lodowatej, krystalicznie czystej wody. Dluzsza chwile przepatrywalem okolice.

Nikt mnie nie scigal, mialem tez nadzieje, ze nikt mnie nie sledzi. Ulozylem sie na trawie. Bylo sennie i cieplo, ale zoladek zwijal mi sie w klebek z glodu. Napilem sie troche wody. Popelnilem mase idiotycznych bledow… Po pierwsze, nalezalo dokladniej wypytac lasice o wszystkie szczegoly misji. Po drugie, skoro wiedzielismy, ze katolicy nie sa tu mile widziani, nalezalo jak najszybciej pozegnac towarzystwo ksiedza Jona, a nie pakowac sie w klopoty. Zwlaszcza ze mialem dziewczyne pod opieka. Po trzecie, trzeba bylo skorzystac z okazji i zdobyc jakies miejscowe lachy, bo w tym, co mam na sobie, jestem zbytnio rozpoznawalny. Kiedy ocknalem sie w kostnicy, obok lezal trup naszego gospodarza z Horg. Moglem sciagnac mu chocby kapote. Wzdrygnalem sie na mysl, ze moglbym chodzic w ubraniu zdobytym w ten sposob, ale z drugiej strony… Po czwarte, chlopak. Zostawilem swiadka, czlowieka, ktory wie, ze zyje. Dochowa przysiegi? Kto go tam wie. Tak czy inaczej, zanim udam sie do miasta, zanim ponownie wejde miedzy tych ludzi, trzeba sie staranniej zamaskowac. Jestem od nich troche wyzszy i lepiej zbudowany. Tego nie zmienie. Mam zdrowe zeby, wiec nie powinienem ich szczerzyc. Trzeba skombinowac inne ubranie. Uslyszalem ich z daleka. Metaliczny brzekot blaszanego dzwonka niosl sie na setki metrow. Szli z glebi bocznej doliny. Lezalem, wciaz niepewny, co robic. Ludzie stanowili dla mnie w tej chwili powazne zagrozenie. Niestety, nie bylo wyjscia, musialem nawiazac kontakt… Po pierwsze, nie mialem nic do jedzenia. Po drugie, moze da sie kupic jakis wspolczesny lach na grzbiet. Nadchodza z innej strony

niz Horg. Istnieje szansa, ze nie byli obecni podczas egzekucji. Ze mnie nie rozpoznaja. Hmm… Kupic odziez? Mam kilka wytartych groszakow w sakiewce… Wdrapalem sie na usypisko glazow i ostroznie wyjrzalem. Byli jeszcze daleko. Starzec i dwoch chlopcow. Pedzili stado brudnych owiec. Towarzyszyly im dwa wyleniale kundle. Wrocilem na swoja laczke kolo strumyka, zapewne zechca napoic zwierzeta przed dalsza droga. Lezalem, gryzac slomke. Wreszcie nadeszli. Psy przyskoczyly do mnie, warczac, zjezyly siersc. Pasterze zatrzymali sie niepewnie. Wstalem i usmiechajac sie, wykonalem powitalny gest. Co zrobic w podbitym kraju? Udawanie tubylca mi nie wyjdzie. Zatem trzeba grac okupanta. Za jednym Norwegiem stanie co najwyzej drugi Norweg. Za najezdzca stoi aparat panstwowy i armia… Na takiego reki sie bez powodu nie podnosi. –Badzcie pozdrowieni, bracia – powiedzialem po dunsku. Zrozumieli, przynajmniej z grubsza, bo tez wybakali slowa przywitania. Teraz juz bez obaw zapedzili zwierzeta nad strumyk. Otaksowalem ich dlugim spojrzeniem. Starzec zdejmowal z ramion cos w rodzaju plecaka. Stelaz wykonano chyba z korzeni drzewa, ponacinanych i powiazanych rzemieniami. Do niego przymotano spory wor, uszyty prawdopodobnie ze skory renifera. Chlopcy, nie wiecej niz dziesiecioletni, zrzucili mniejsze pakunki. –Dokad droga prowadzi? – zagadnalem uprzejmie.

–Jesien idzie – wyjasnil stary. – Trawa w gorach zolknie, a i nam czas na zimowe leza. Pokiwalem ze zrozumieniem glowa. Wypasali pewnie przez cale lato swoje zwierzeta, a teraz wracaja do wsi. Siedzieli na halach, wieczorami wedzili sery, czyscili welne, kto wie, moze nawet przedli nici i tkali. –Sera bym kupil. – Z sakiewki wylowilem drobna srebrna monete. Staremu az blysnely oczy. Rozsuplal wor i wyjal ze srodka paczuszke zrobiona z podwiednietego liscia. Odor polechtal moj nos, jakby mi kto wetknal rozzarzony pogrzebacz do dziurki. Uuuu… Skislo czy co? Po chwili juz zulem gruby plaster czegos w smaku przypominajacego oscypek. Jesli pominac won, nawet jadalne… –Co tam jeszcze macie? – zagadnalem. – Tusze, ze po pracowitym lecie niejedno niesiecie na handel. Trafilem bez pudla. –A co wam, panie, potrzeba? – goral zapytal calkiem powaznie. –Wieczory chlodne, a przede mna daleka droga, przez wysokie gory az do Szwecji, plaszcz z welny albo baranica bardzo by mi sie przydaly, bo w tym przyjdzie mi uswierknac… –Klepnalem sie po cienkim polarze. – Portki tez zbyt kosztowne, by je po bezdrozach zdzierac… Mruzac oczy, przyjrzal sie mojemu ubiorowi. –Dziwaczna tkanina – powiedzial. – Ani skora, ani tkana. Cos jak folowane runo.

Jeszczem takiej nie widzial. A i barwa zacna. –To z Afryki – zelgalem. – Murzyni ja robia pod palacym sloncem Poludnia. –A, chyba ze tak. Stroj to piekny, ale nie na nasza jesien – powiedzial polglosem jakby do siebie, ale oczy mu az swiecily. – Tutaj raczej gruby serdak by pasowal… Siegnal do wora i z samego dna wyciagnal kamizelke z przystrzyzonej owczej skory. Musial ja wykonac w szalasie gdzies na halach, bowiem do jej zszycia zamiast nici uzyl cieniutkiego rzemyka. Wygladala na nienoszona. Zdjalem polar i przymierzylem. Byla ciut, ciut ciasna w ramionach, ale w sumie niczego sobie. W kazdym razie dzieki niej trudniej bedzie mnie rozpoznac. Jesli siepacze zorientuja sie, ze zyje, beda wypatrywac czlowieka w cudacznym niebieskim kaftanie, a tu figa. A tego dziadka nikt chyba nie ruszy za paradowanie we wdzianku, ktore wymyslone zostanie za jakies czterysta lat. A moze by sie jeszcze potargowac? Zamienilismy sie. Za polarek dostalem serdak, czapke w typie papachy, a do tego sprana plocienna koszule i portki o malowniczo wystrzepionych nogawkach. Dorzucil jeszcze noge owcy uwedzona w calosci. Nawet kopytko miala. Za dwie monetki nabylem tez dwa sery i poprzecierana parciana torbe, abym mogl zapakowac te skarby. Rozstalismy sie przy obopolnym zadowoleniu. Ciekawe, co sie stanie, kiedy dziadek pochwali sie w najblizszej wsi swoim nabytkiem. Moze pomysla, ze ktos obdarl moje zwloki, a moze zechca sprawdzic? A moze dotrze do Horg i tamci dowiedza sie, ze zyje? Tak czy inaczej, trzeba jak najpredzej zmienic miejsce pobytu.

O zmroku zszedlem na trakt. Droga maszerowalo sie znacznie szybciej. Hela ocknela sie z krzykiem. Rozejrzala sie rozpaczliwie – ciasna komorka, wyposazona tylko w niewielkie okienko pod samym sufitem, solidne debowe drzwi. Wiazka slomy i miska z woda… Poruszyla sie i uslyszala brzek lancucha. Co to? Ach tak, przykuli ja za noge do sciany… Przypomniala sobie poprzednia noc. Paznokcie miala polamane od drapania o deski, pod kolanami piekly ja otarcia od szerokich pasow, ktorymi ja skrepowano. Miala na sobie brudne i powyciagane giezlo siegajace do polowy uda. Przy kazdym ruchu czula bol. Sprobowala zbadac cialo, szukala zlaman. Wygladalo na to, ze kosci ma cale. Piers, zgnieciona lapskiem katowej, bolala jak diabli. Wyraznie widac bylo sine slady zostawione przez palce. Hela podciagnela ubranie. Popatrzyla na zbrazowiale smugi zaschnietej na udach krwi. Zagryzla wargi. Nagie nogi marzly, w komorce bylo chlodno. Jeszcze jeden powod, by planowac ucieczke. Tylko jak? Zbadala lancuch i klodke. Konstrukcja zamka okazala sie dosc prymitywna, gdyby miec cienki i dlugi kawalek drutu albo na przyklad szydelko, pewnie daloby sie otworzyc. Hela przepatrzyla wszystkie katy swojego wiezienia, ale jej nadzieje okazaly sie plonne. Co zatem robic? Poddac sie? Nigdy. Obejrzala ogniwa lancucha. Laczenia zaklepano starannie i polaczono dla wzmocnienia nitami. Trzeba sprobowac przetrzec o kamien, a potem rozgiac. Ogniwa sa grube, ale jesli bedzie ciagnac

z calej sily, powinno sie udac. Potem w ten sam sposob odczepic okowy od kolka wpuszczonego w mur. Gdy oprawca wejdzie do komorki, uderzy go w glowe lancuchem i ogluszy. Jeszcze lepiej, jesli przyjdzie ten jego pomocnik. W ostatecznosci mozna zarzucic mu lancuch na szyje i udusic… Determinacja sprawila, ze krew zaczela zywiej krazyc w jej zylach. Wtem uslyszala zgrzyt otwieranych drzwi. Drgnela wyrwana z zamyslenia. Kat. Zadrzala ze strachu i obrzydzenia. –No to najwyzszy czas zaczac proces wychowania. – Usmiechnal sie oblesnie. A potem smagnal ja batem na odlew. Krzyczac, zaslonila sie reka. Razy spadaly gdzie popadnie, nie miala szans ich uniknac. Bil spokojnie, miarowo, niezbyt mocno, by nie przeciac skory, ale bolalo jak diabli. –Marv! – zawolal pomagiera. – Twoja kolej! Mlody smagal Helene batem rownie bezlitosnie. Kazn zdawala sie trwac bez konca. Wreszcie dali jej spokoj. Kulila sie na sienniku, jeczac cicho przy kazdym ruchu. –No to do roboty – rozkazal kat chlopakowi. Nagle szarpniecie wyrwalo dziewczyne z otepienia. Pomocnik oprawcy sila rozwarl jej uda. –Nie, wszystko, tylko nie to! – wrzasnela. Usilowala go odepchnac, ale Marv uderzyl ja kilka razy piescia w

twarz i w koncu ulegla. Lezala, bezsilnie lkajac, az zrobil swoje i ustapil miejsca mistrzowi. Na pozegnanie dostala jeszcze kilka batow. Doszla do siebie pare godzin pozniej. Siedziala, podciagajac kolana pod brode, i przez wpoluchylone, zapuchniete powieki patrzyla na kamienna sciane. Cos w niej peklo. Czula, jak jej opor slabnie, jak obojetnieje… Otrzasnela sie. O nie. Nie da sie zlamac. Przeciez o to wlasnie im chodzi. –Dosc tej hanby – szepnela. Ogarnela ja znowu straszliwa, zimna wscieklosc. Nie moze uciec? Zawsze mozna uciec. Zabije sie i tyle. Rozejrzala sie po celi. Najlepiej byloby sie powiesic. Niestety, nie bardzo jest na czym. W sciany nie wbito zadnego haka, nie ma tez sznura. Od biedy ten drugi problem daloby sie rozwiazac, wystarczy podrzec giezlo na pasy i skrecic z nich powroz. Tylko nie ma go o co zaczepic. Moze otworzyc sobie zyly? I znowu brak po temu odpowiednich narzedzi. Stluc miske i sprobowac krawedzia? Gdyby byla polewana… niestety, to czysta glina. Tluc glowa o sciane? Mozna sprobowac, jednak z tego, co pamieta, na wsi bylo paru chlopow, ktorzy w roznych bojkach oberwali po glowie debowymi lagami czy sztachetami i jakos zaden z nich od tego nie umarl, choc jeden po takim ciosie zaczal sie jakac. Przegryzc zyly? Zlapala zebami skore na nadgarstku. Zacisnela szczeki, ale juz po chwili narastajacy bol zmusil Helene do zaniechania eksperymentu. Nie da rady. Po prostu nie jest w stanie tego zrobic.

Zwlaszcza ze zyly ma gleboko. Polknac jezyk i udusic sie? Nie takie to proste. Westchnela. Trzeba sie pomodlic, by Bog dal jej sile niezbedna do godnego znoszenia tej meki… Nagle znowu poczula, ze tonie, rozpuszcza sie w cudzej mysli, jakby ktos inny zajmowal miejsce w jej duszy. Cudze, niezrozumiale wspomnienie, obce, dziwne miasto. Sprawy, wydarzenia, ktore beda mialy miejsce cale dziesieciolecia po tym, jak jej zycie dobiegnie konca. Widziala to z wysoka, z punktu obserwacyjnego gdzies na poddaszu kamienicy. Ci dziwni zoldacy w stalowych helmach scigali mlodego chlopaka. Uciekal, kluczac pod gestym gradem kul. Wpadl za rog i wtedy spostrzegl, ze znalazl sie w pulapce. Zapedzili go w kat podworza, w slepy zaulek, skad nie bylo juz jak uciekac. Nadchodzili powoli, z lufami skierowanymi w ziemie, niczym mysliwi, pewni, ze ofiara juz im nie ucieknie. Z daleka echo nioslo huk wystrzalow. Hela wzdrygnela sie, czujac obce mysli. Strach, przeczucie rychlej zaglady, nienawisc, bezsilnosc, jaka czuje sie, widzac, ze ktos zaraz zginie, i nie mogac mu pomoc… Dzieciak odwrocil sie ku przesladowcom i dumnie uniosl glowe. Z tej odleglosci mogla tylko domyslac sie wyrazu jego twarzy. A potem siegnal do kieszeni i wyrwawszy jakis przedmiot, cisnal go miedzy siebie a nich. Echo odbilo jeszcze jakies slowo, przed smiercia chlopak cos krzyknal, a w jego glosie zadrgala nuta triumfu. Zaraz potem wszystko utonelo w gluchym huku poteznego wybuchu. Wspomnienie rozmywalo sie, Helena znowu byla soba. I naraz splynal spokoj. Co, u licha, wyrabia? Jest Polka,

szlachcianka z rodu, ktory wiele razy meznie stawal w obronie ojczyzny i honoru. Jej honor? Zbrukany… Ale takie plamy mozna zmyc. Oczywiscie tylko w jeden sposob. Tak jak wtedy, na poddaszu plonacego dworu. Krwia oprawcow. Nie ma innej drogi. Po pierwsze, musi zyc. Po drugie, musi uspic ich czujnosc. Po trzecie, trzeba czekac odpowiedniego momentu… Wiedziala, co robic. Wiedziala, gdzie szukac sily i pomocy. Uklekla i polglosem zaczela odmawiac pacierze. Modlila sie o oddalenie pohanbienia, a jesli to niemozliwe, o sile, by je zniesc. O wewnetrzna czystosc mysli, o spokoj i hart ducha, by pokonac przesladowcow. Uspokoila sie. Przyjda znowu, przyjda jeszcze nie raz. Beda gwalcic, poniewierac. Ale teraz ma cel, ktory pozwoli jej przetrwac to wszystko. Popelnili blad, ze osmielili sie z nia zadrzec. Raz juz sie Helenie udalo. Byli kiedys tacy, ktorzy zlekcewazyli jej nienawisc. A ci sa przeciez duzo glupsi. Byle tylko nie znudzilo im sie dreczenie, byle tylko nie zabili. Zreszta jesli zabija, zginie z rak wrogow wiary, a jej wyznanie bedzie glownym powodem smierci. To jak palma meczenstwa. Chociaz wolala zyc… Bylo chyba wczesne popoludnie. Hela przemarzla na wylot, w gardle kompletnie jej zaschlo, zoladek zwijal sie na suply. Ile czasu nic nie jadla? Kawalek chleba wczorajszego poranka… Drzwi skrzypnely. Tym razem weszli Marv i katowa. Najlepiej udawac pogodzona z losem. Lezala wiec i jeczala tylko cicho, gdy kobieta dokonywala kolejnych felczerskich ogledzin, szacujac najwyrazniej skutki gwaltow. Potem zaczerpnela zoltawej masci z

pojemnika i natarla dziewczynie obolale miejsca. –Nie mazgaj sie, suko – warknela. – Nie ty pierwsza i nie ostatnia… Nic ci nie bedzie, przywykniesz niebawem i nabierzesz wprawy w tej milej robocie. Nie takas delikatna, jak sie wydaje. Pomocnik kata tylko usmiechal sie glupio. Rzucili jej kawalek chleba, sprawdzili okowy i poszli. Znowu zostala sama. Marv nie jest silny. Kto wie, moze nawet jest slabszy ode mnie, myslala, lezac na slomie. Moze gdyby przyszedl sam, warto byloby zarzucic mu na szyje kawalek powroza i udusic? Ale on nie ma przy sobie klucza od klodki. Wiec to na nic. Westchnela ciezko. Kat pojawil sie, dopiero gdy zapadl zmrok. Bez slowa smagnal ja batem przez glowe, a potem zarzucil na szyje pleciony arkan i odpial lancuch. Ciagnac jak na smyczy, zmusil, aby wstala… Byla gleboka noc, gdy katowa zaprowadzila Hele na postronku do duzej balii w kacie podworza i pozwolila sie umyc. Zanurzenie sie w lodowatej wodzie troche zlagodzilo bol. Byc silnym, modlic sie i czekac na odpowiednia okazje, Hela powtarzala sobie w myslach, trac cialo peczkiem mydlnicy. Pamietac o krzywdach az do dnia zaplaty… –Jutro dopilnuje, zeby dali ci spokoj – burknela baba. – Niech sie to wszystko wygoi wreszcie, bo bedziesz do niczego… Wytrzyj sie! – Cisnela dziewczynie kawal burej szmaty. Jeszcze przez dobra godzine, lezac na wiazce slomy, nakryta wyleniala skora z renifera, Hela zastanawiala sie, dlaczego tak nienawidzi tego babsztyla. Czy bardziej oburza ja obojetnosc

kobiety, czy fakt, ze okazuje troske, z jaka dobry gospodarz odnosi sie do swego inwentarza… Stanalem na przeleczy i otarlem pot z czola. Przede mna w zakolu rzeki lezalo miasto. Patrzylem na nie spokojnie, oswajajac sie z widokiem. Nie bylo specjalnie duze, choc ludziom zyjacym w tej epoce musialo wydawac sie ogromne. Wzdluz rzeki ciagnely sie budy, w nurt wybiegaly pomosty, przy ktorych cumowaly dziesiatki stateczkow i lodek. Dalej domy byly wyzsze. Wiekszosc drewniana, ale pomiedzy nimi trafialy sie murowane z cegly lub kamienia. Ich strome dachy pokryte zostaly czyms szarym, zapewne drewnianymi gontami. Uliczki tworzyly jakas makabryczna platanine. Na lewo ku niebu wznosily sie szare mury kosciola. Musial splonac dawno temu, bowiem w miejscu dachu widnialy jedynie resztki przepalonych belek, a mury naznaczone zostaly szerokimi smugami sadzy. Opodal wyrastaly wieze kolejnej swiatyni, ta chyba ocalala przed pozoga. Nie podobalo mi sie to miasto. Cholernie mi sie nie podobalo. Zreszta cala ta debilna wyprawa dawno juz wyszla mi bokiem. Przymknalem oczy. Zaledwie kilka dni temu wzialem wyplate, poszedlem do centrum handlowego, kupilem sobie osmiorniczki po osiem piecdziesiat za puszke, obejrzalem telewizory plazmowe na wystawie, podziwialem kamere cyfrowa o wysokiej rozdzielczosci obrazu, potem poszedlem do ksiegarni, przepuscilem stowke na trzy ksiazki. I co z nich zostalo? Wyobrazilem sobie Ziemie po katastrofie. Kurde, nawet przeczytac nie zdazylem! Nie, dosyc, nie mozna sie rozklejac. Tamto przepadlo i juz nie wroci. Zgodzilem sie zostac niewolnikiem, wiec trzeba brac sie do roboty. I

tak mialem wiecej szczescia niz dobre szesc miliardow ludzi. Ruszylem traktem. Od tej strony nie postawili murow obronnych, moze woda stanowila dostateczna ochrone? Przez rzeke przerzucony byl drewniany, czesciowo zwodzony most. Od strony miasta powial wiatr. Zaslonilem nos i usta, powstrzymujac torsje. Co za obrzydliwy smrod! Nie mogl sie oczywiscie rownac z tym w jamie ze zwlokami, ale za to zapewne wzbogacaly go dodatkowe skladniki. Przypomnialem sobie, co czytalem o zyciu w tym okresie. Nocniki wylewane na ulice, ludzie zalatwiajacy sie wprost do fosy, gdzieniegdzie wygodki i doly kloaczne… fuj! A do tego pewnie odpadki wdeptane w bloto lub cisniete do rynsztokow. Resztki niesprzedanych ochlapow gnijace na smietnikach przy rzezniach czy targach. Most… Kroczylem po dranicach, rozbitych z wierzchu przez tysiace zwierzecych kopyt. Konstrukcja trzeszczala nieco pod nogami, ale mimo to wydawala sie stabilna. Z naprzeciwka minal mnie jadacy na koniu mezczyzna w dlugim chalacie. Skoro dechy utrzymaly kilkusetkilogramowe zwierze, moglem maszerowac bez obaw. Na rzece panowal spory ruch, od strony morza plynely niewielkie, potwornie brudne i cuchnace lodki, wypelnione splatanymi sieciami i wiklinowymi koszami pelnymi ryb. Wiosla miarowo uderzaly o wode. Za mostem na skraju zabudowy stal straznik. Uzbrojony byl w zardzewiala dzide, na powyciagany kaftan naszyl metalowe kolka, aby stroj mogl z daleka udawac kolczuge. Spojrzal na mnie przelotnie, ale obojetnie. Nie zatrzymal. Wszedlem pomiedzy domy.

Z bliska wygladaly jeszcze gorzej. Wiekszosc budynkow byla stara, grube, spekane belki konstrukcyjne poprzechylaly sie w roznych kierunkach. Deski znaczyly otworki wygryzione przez zywiace sie drewnem kolatki, a gliniana polepa odlazila tu i owdzie, odslaniajac trzcinowe maty, zapewne uzywane do ocieplenia. Uliczka tonela w blocie, na warstwe mazistej brei rzucono jakies stare dechy, gdzieniegdzie pojawialy sie wysepki pokruszonego kamienia lub odlamkow cegly. Smierdzialo szczynami, zwierzecym nawozem i dziwna zgnilizna. Powoli zaczynalem sie przyzwyczajac. Szedlem naprzod, starajac sie nie myslec, tylko rejestrowac. Solidnie okute, niezbyt duze drzwi zbite z surowych dech. Ponizej wysokie progi z grubych belek lub rzadziej kamienne. Ciezkie okiennice na drewnianych zawiasach, zabezpieczajace male okna zaciagniete blonami lub oszklone plackami szkla oprawionymi w olow… Gomolkami – podpowiedzialo mi cos tkwiacego w mojej glowie. Mieszkancy spieszyli we wszystkich kierunkach, przeskakiwali zrecznie nad kaluzami, objuczeni workami, beczkami i skrzynkami. Przystanalem opodal studni. Ludzie ustawili sie w kolejke, czerpali wode drewnianym cebrzykiem na linie, przelewali do glinianych dzbanow albo wlasnych wiader z drewnianej klepki i gdzies niesli. Zadnego zurawia czy kolowrotu, pomyslalem zaskoczony. Dobrze, ze chociaz koromysla tu znaja. Obserwowalem ich, starajac sie robic to mozliwie dyskretnie. Uderzyla mnie ilosc dzieci. Cale stada biegaly to tu, to tam. W ich

poruszaniu sie dostrzegalem celowosc. Zdecydowana wiekszosc niosla jakies zawiniatka, paczki, koszyki. Co chwila widzialem kobiety w ciazy albo z niemowletami w chustkach. Strojem nie odbiegali od mieszkancow Horg. Przewaznie odziani w kurtki z czegos w rodzaju filcu, plocienne koszule i portki. Gdzieniegdzie widac bylo takze peleryny oraz serdaki podobne do mojego. Na glowach mieli czapki, zawoje z tkanin lub kapelusze. Prawie wszyscy nosili buty, choc czesto byly to tylko lapcie plecione z lyka albo czegos podobnego. Co do reszty… Przypomnialy mi sie reportaze z Indii i innych krajow trzeciego swiata. Poczerniale pienki zebow, otwarte wrzody na rekach, palce powykrecane artretyzmem. Krzywica tez zebrala tu swoje ponure zniwo. No i z higiena byli troche na bakier. Dobra. Przede wszystkim warto by cos zjesc. Miasto… Koszmarne zbiorowisko bud, ruder i zupelnie nowych domow. Co dalej? Trzeba sie tu jakos zaczepic. Scisnalem sakiewke dobrze ukryta w kieszeni. Kilka dni za to pewnie przebieduje, ale chyba nie tedy droga. Poszukac roboty? Jako kto niby, nauczyciel informatyki? Usmiechnalem sie pod nosem. Dziadek uczyl, ze praca jest wszedzie, absolutnie wszedzie, tylko trzeba poszukac. Mogl sobie teoretyzowac do woli, od dawna byl na emeryturze. No nic, trzeba sie przelamac i zaczac gadac z ludzmi. Hmm… A moze zaczac od odnalezienia tego calego alchemika? Z moja szczatkowa wiedza chemiczna moglbym jednoczesnie wypelnic zadanie wyznaczone przez lasice i zapewnic sobie byt… Nie. Skoro zlecila mi, abym go odszukal, zapewne nie potrafila zrobic tego sama. A to oznacza, ze nie bedzie latwo.

Dotarlem na spory plac. Po lewej mialem kosciol wymurowany z kamiennych blokow. Kawalek dalej, za rozleglym klepiskiem, wznosila sie potezna bryla spalonej katedry. Nawet stad widzialem oplatajace ja rusztowanie. Zabrali sie za odbudowe? Pomiedzy domami ziala ponura wyrwa, stare pogorzelisko. Resztki murow, pagorki i wadoly, slad dzielnicy pochlonietej przez ogien. Udeptana ludzkimi stopami gleba byla czerwonoszara. Krwista barwe nadawaly jej odlamki przepalonej glinianej polepy, czarna – resztki wegli ze spalonych belek. Ruiny zapewne rozebrano, a teren zostal czesciowo zniwelowany, ale z niezrozumialych dla mnie przyczyn prace przerwano. Nie myslec, obserwowac i analizowac. Nie buduja to nie buduja. Nie moj problem… – uspokoilem siebie. Wokol kosciola rozciagal sie cmentarzyk. Groby w wiekszosci byly zaniedbane, sprochniale krzyze sasiadowaly z poprzechylanymi kamiennymi stelami. Kolejne pochowki musialy naruszac wczesniejsze, bo na kopczykach ziemi tu i owdzie blyskaly biela odlamki ludzkich kosci. Na skraju pola grzebalnego wznosila sie ceglana budka. W pierwszej chwili pomyslalem, ze to kapliczka, lecz zaraz zmienilem zdanie. Od mojej strony budyneczek mial zakratowany otwor wielkosci drzwi. Za zelaznymi pretami znowu zobaczylem ludzkie kosci, spoczywajace bezladna halda jedne na drugich. Tu i owdzie zwisaly z nich resztki burych szmat, smutne pozostalosci ubran, a moze i calunow. Z tamtej strony docierala tez do mnie smuzka zapachu nieco podobnego do tego, ktory wypelnial grote – miejsce mojego niedawnego przebudzenia. Znow zrobilo mi sie niedobrze. Grzebia tu zmarlych od setek lat, wydedukowalem. W tej glebie jest jedno wielkie zwalowisko ludzkich szczatkow. Co jakis czas

wywalaja wygrzebane czaszki i piszczele do tej budy. Wesole miejsce, mozna horrory klasy "C" krecic… A przy okazji zawrzec znajomosc z wieloma ciekawymi mikroorganizmami. Jakim cudem tutejsi mieszkancy sa w stanie przezyc? Musza miec bardzo silny system immunologiczny. Wychudzony bury kundel obwachiwal ludzka kosc udowa lezaca na skraju cmentarza. Bez wiekszego przekonania zacisnal na niej zeby, zaraz jednak porzucil gnat i puscil sie w poscig za tlustym szczurem. Za koszmarna "kapliczka" byly juz tylko jakies gruzowiska. Zawrocilem w strone miasta. Trzeba znalezc targ, bazar, cos takiego. Kupie sobie chleba i popytam. Przekupki to w kazdej epoce niezastapione zrodlo informacji. Akurat z kosciola wyszedl maly oberwaniec. –Powiedz mi, chlopcze, gdzie w tym miescie jest targ? – zagadnalem. –Tutaj. – Wskazal plac. Policzylem w myslach do dziesieciu. –No, za dwie niedziele znaczy – dodal, widzac moja zbaraniala mine. Podziekowalem za informacje i ruszylem tym razem w glab

"metropolii". Kolejne domy, zadnych sklepow. Co to za miejsce porabane? Skrecilem za rog i wreszcie odetchnalem. Zobaczylem drewniany szyld szewca. Dzielnica handlowa? Na to wyglada… Kilka sklepikow, czy moze raczej warsztatow. Beczki, miecze, ubrania. Liczylem, ze znajde stragan z pieczywem, ale szybko doszedlem do wniosku, ze to beznadziejne. W tej epoce pewnie kazdy piecze sobie chleb w domu i tyle. Mieso moga kupic na targu raz na dwa tygodnie, lodowek wprawdzie nie znaja, wiec pewnie wedza albo sola. Albo w odwrotnej kolejnosci: najpierw sola, potem wedza. Wyszedlem na nabrzeze. Dolecial mnie intensywny zapach zepsutej ryby. Ruszylem wzdluz pomostow wybiegajacych w nurt. Obserwowac, analizowac… Sa ryby, sa rybacy. Na smazalnie nie ma co liczyc, ale kupic cos do zarcia pewnie sie da. Rybacy wyciagali z lodek kosze z dorszami i zarzuciwszy je na ramie, niesli do wagi umieszczonej obok jednego z domow. Nie znam cen. Przeplace. A przeciez kazdy grosz moze sie przydac, kalkulowalem spokojnie i na zimno. Trzeba inaczej. Zapracuje na zarcie. Zaproponowalem kilka razy swoja pomoc, ale tylko sie opedzali. Wreszcie jeden o palcach powykrecanych artretyzmem spojrzal na mnie ciut zyczliwiej. –Idz do karbowego, moze potrzebuje ludzi do patroszenia – doradzil. Podszedlem do wagi i wykorzystujac, ze obslugujacy ja czlowiek

mial chwile przerwy, zagadnalem go. –Do patroszenia? – Popatrzyl na mnie z niechecia. – Pokaz dlonie. Wyciagnalem przed siebie rece. Fakt, byly troche brudne, ale mydlo chyba dopiero trzeba bedzie wynalezc… –Nie robiles tego nigdy – mruknal. Niezle, ocenia czlowieka po dloniach, jak bolszewicy w osiemnastym roku, pomyslalem. –To prawda – zgodzilem sie. – Ale szybko sie naucze. Zadumal sie na chwile. –Umiesz pisac? Albo liczyc? –Tak. –Siadaj i notuj, kto ile przyniosl – polecil, wskazujac mi zydel. – Dostaniesz za to na koniec chleba i rybe. No coz, na poczatek dobre i to. Dal mi deske z wypisanymi imionami i rysik z olowiu. Pismo bylo pieronsko trudne do odczytania, pochylone, w dodatku moj nowy zwierzchnik bazgrolil jak kura pazurem. Rybacy przynosili kosze, wieszali na haku, mezczyzna przesuwal kamienne odwazniki i wykrzykiwal glosno imie oraz wage. Na drugiej desce wypisalem imiona w kolejnosci alfabetycznej, obok narysowalem nierowna troche siatke kratek. Wykorzystujac chwile spokoju, przepisalem wszystkie zanotowane od rana dane, a potem wstawialem juz tylko wage w odpowiednie rubryki. Wreszcie ruch sie skonczyl. Zsumowalem po kolei wszystko i wypisalem wage.

–No to podliczymy. – Karbowy siadl obok mnie i wyciagnal reke po deske. Podalem mu. Najpierw patrzyl na nia zdumiony, a potem zrozumial. –Ales ty sprytny – mruknal z uznaniem. – Trza bylo od razu gadac, zes rachmistrz, a nie do patroszenia sie pchac… Wzial deske i zwolal rybakow, glosno odczytywal nazwiska i kazdemu wciskal w garsc kilka cienkich srebrnych monet. Najlepsi dostali po jednej, ale za to wiekszej… Grosze i denary? Szylingi i marki raczej. Monometalizm, transakcje opierajace sie na srebrze. Wreszcie podszedl do mnie. Ze skrzynki wyciagnal bochenek chleba, uczynil nad nim znak krzyza i przecial nozem na dwie czesci. Wyjal tez duza suszona rybe i kamionkowa butle z piwem oraz dwa kubki. Podzielilismy sie posilkiem. Piwo bylo fatalne w smaku, chleb twardy, ryba nie pierwszej swiezosci, lecz szybko zapelnilem zoladek. –Szukam jakiejs roboty – powiedzialem, gdy odcinal kolejna pajde chleba. –Spozniles sie – mruknal. – Juz jesien… Mam komplet ludzi do topienia tluszczu, zreszta za najdalej dwie niedziele skonczymy. Chyba zebys… – Popatrzyl na mnie z zadumie. –Przyjaciel sie zalil, ze nie ma chetnych do pracy przy rozbiorce katedry. Lecz to paskudna robota, meczaca, latwo o wypadki. I zaplata dziadowska…

Dawniej robili to wiezniowie, ale lensmann kazal ich wyslac do poglebiania kanalu i wiekszosc pomarla, bo od brodzenia w zimnej wodzie na pluca im sie rzucilo. Powiedzial to tak obojetnie, ze z wrazenia omal nie udlawilem sie chlebem. –Jesli nie ma nic innego, to czemu nie. – Wzruszylem ramionami. –Niech bedzie rozbiorka. Lepiej pracowac, niz zebrac. –Zwlaszcza ze Otto kazal teraz wylapac zebrakow i tez pewnie wszyscy skoncza w kanale – mruknal karbowy. – Wiele sie tu zmienilo od czasow biskupa Engelbrektssona… Dojadlem i pozegnawszy sie, ruszylem w strone kosciola. Podszedlem do ruin katedry. Za nia majaczyl jakis budynek wzniesiony z jasnobezowego kamienia. Pozar sprawil, ze kosciol ulegl powaznym zniszczeniom. Jego polnocna czesc z transeptem chyba przygotowywano do ponownego uruchomienia. Okna zostaly przeszklone nowymi witrazami, od strony nawy glownej wzniesiono czesciowo sciane. Jednak najwyrazniej odbudowa nawy i wiez nie wchodzila w gre. Korona muru byla mocno poszarpana, na rusztowaniach uwijali sie jacys dwaj oberwancy. Wylupywali kamienie i znosili je na dol. –Szukam nadzorcy! – zawolalem do nich. –Tam siedzi, grzeje sie! – odkrzyknal wesolo plowowlosy chlopak, pokazujac drewniana bude stojaca wsrod nagrobkow dawnego cmentarza.

Podszedlem i zapukalem w drzwi. Otwarly sie, z wnetrza wychynal jakis kaprawy typ. Nie wiem, ile lat mogl sobie liczyc, czterdziesci albo i osiemdziesiat… Grzal sie? Raczej pil plyny rozgrzewajace. –No co tam? – Obrzucil mnie dlugim spojrzeniem. –Podobno jest tu robota przy rozbiorce – zagadnalem po dunsku. –Jest. –Biore – przeszedlem do ofensywy. –Dobra. Zniknal w swojej budzie i zaraz wynurzyl sie z mlotkiem i krotkim lomem. Wreczyl mi jedno i drugie, potem wskazal rusztowania. –Bede z wami pracowal – oznajmilem oberwancom po chwili. – Mam na imie Markus. Byli niscy, chudzi, na ramionach wyrosly im twarde wezly miesni. Pewnie mieli po kilkanascie lat. Od malego harowali jak woly robocze. Geby prostackie, ale sympatyczne. Brakowalo im paru zebow, ciekawe, w bojkach stracili, czy moze prochnica? Przedstawili sie jako Ake i Dyrre. Jak sie okazalo, nasze zadanie bylo nie tyle skomplikowane, co cholernie niebezpieczne. Musielismy wlazic po rusztowaniach na wysokosc mniej wiecej drugiego pietra. Z korony nadwatlonego

przez ogien muru wylamywalismy kamienne bloki i trzymajac na ramieniu, znosilismy je na dol. Robota byla brudna, meczaca, a rusztowania nieprzyjemnie uginaly sie pod nogami. –Placa nam za dniowke czy od ilosci pozyskanego kamienia? – zapytalem Dyrrego. –Za ilosc – wyjasnil. Podczas nastepnego kursu przemyslalem sprawe. –Znajdzie sie tu gdzies lopata? – zapytalem. Lopata byla, drewniana, tylko koniec miala okuty zardzewialym metalem. Chlopaki polecieli na gore, a ja spokojnie skopalem kawalek ziemi, mniej wiecej dwa na trzy metry. Popatrywali na mnie z zaciekawieniem, lecz nie przerywali swojej roboty. Zdazyli zrobic szesc kursow. Wreszcie uznalem, ze wystarczy, i wdrapalem sie do nich. –Na co ci to? – Ake popatrzyl na moje poletko. –Dla usprawnienia pracy. – Usmiechnalem sie. Wzialem podbijak. Wylamane bloczki zrzucalem w dol. Tak jak przypuszczalem, warstwa skopanej gleby byla wystarczajacym amortyzatorem. Obaj patrzyli przez chwile, a potem wybuchneli smiechem. –Dyrre! Biegnij na dol, bedziesz odnosil zrzucone kamienie na bok – zakomenderowalem. – A my bierzemy sie na ostro do roboty.

Poszlo jak z platka. Po godzinie zmienilem chlopaka, teraz to ja zbieralem spadajace z gory glazy i odnosilem na szybko rosnaca pryzme. Kurcze, zeby jeszcze miec taczki, takie jak w cegielni, rozmarzylem sie. Wedle moich obliczen podwoilismy wydajnosc. Nie sadzilem, zeby bardzo poprawilo to nasze zarobki, ale na pewno znaczaco wzroslo bezpieczenstwo i higiena pracy. –Szukam jakiegos miejsca na nocleg – zagadnalem, gdy zrobilismy sobie przerwe. Wymienili porozumiewawcze spojrzenia. –Mozna z nami, czemu nie – powiedzial Ake. – Zawsze lepiej na czterech rozlozyc niz na trzech. Tylko to nora straszna – zafrasowal sie. – Tobie, ociec, sie nie spodoba. –Zobaczymy. – Nie skomentowalem tego "occa". Szarpalismy sie z kamieniami az do zachodu slonca. Robota byla upierdliwa i meczaca, ale jakos sobie radzilem. Kregoslup troche mnie rozbolal, nie nawyklem… Wreszcie przyszedl nadzorca. Obejrzal krytycznie ulozona przez nas pryzme i krzywiac sie niemilosiernie, zaznaczyl kilka karbow na kawalku kija. Oddalismy mu narzedzia i poszlismy. Spodziewalem sie, ze mieszkaja w jakiejs szopie albo szalasie, dlatego troche sie zdziwilem, widzac spoczywajaca na brzegu rzeki spora lodz odwrocona kilem do gory. Lodz? Raczej wrak lodzi… Krypa musiala lezec tu od lat, moze od dziesiecioleci. Deski, niegdys nasmolowane, popekaly, a miejscami w ogole ich brakowalo. Moi towarzysze musieli gospodarowac tu od

dawna. Jedna burte podparli solidnymi pienkami, aby wygodnie wchodzic do wnetrza. Druga dla zabezpieczenia przed wiatrem i deszczami zespolili z gleba za pomoca solidnego murku z dobrze ubitej gliny. Przed wejsciem zrobili nasyp majacy sluzyc za wiatrochron i oblozyli kamieniami niewielkie palenisko. –Chatka niczego sobie – mruknalem – ale nie na zime… –Jeszcze dwie, moze trzy niedziele i wracamy do siebie – odparl Ake. – Gdy przyjda sniegi, praca w ruinach sie skonczy. Ty, ociec, tez powinienes juz wracac do swoich, niedlugo zasypie przelecze. –Yhym… – mruknalem. W tym, co powiedzial, krylo sie sporo racji. Zima roboty w miescie moge nie dostac. Za kwatere trzeba by zaplacic, zywnosc na pewno znacznie zdrozeje. Nieduza sakiewka drobnych srebrnych monet nie wystarczy na dlugo. Pocieszalo mnie, ze zbliza sie wyznaczony termin spotkania z lasica. Moze ona cos wymysli? A moze i rozliczy mnie z tego, co zrobilem, a raczej czego nie zrobilem. Zagryzlem wargi. Spod lodki wygramolila sie rozczochrana dziewczyna, ktora nie mogla miec chyba wiecej niz dwanascie lat. Wydobyla okopcony i wyszczerbiony gliniany garnek z jakas breja i umiescila go w palenisku. Ake skrzesal ognia i oblozyl naczynie chrustem. Usiedlismy na kawalkach desek. –To moja siostra – wyjasnil Dyrre. – Gotuje nam i pilnuje lodzi. Kiwnalem glowa, przyjmujac jego wyjasnienia.

–Lodz jest wasza? – zaciekawilem sie. Nie mialem pojecia, czy wlasciwie ocenilem stan poszycia lajby. Moze niebawem ja polataja i poplyna… –Gdzie tam. – Machnal reka. – To ziemia pani Ilsy, krewnej lensmanna. Lodka tez jej. Pozwolila nam tu obozowac, za to placimy grosz na tydzien za czterech. Kiedys to byl ogrod Petera Hansavritsona, ale zdolali mu to wydrzec – sciszyl glos – mimo to i jego zapytalismy o pozwolenie. –Porzadny czlowiek – mruknal Ake. – Pozwolil nam tu mieszkac za darmo. I przy rozladunku czasem daje porobic. –Kupiec? – zainteresowalem sie. –I to wazny, choc niebogaty – mruknal Dyrre. – Dunczycy go nienawidza. Jego dziadek bronil miasta z biskupem Engelbrektssonem. Gdy zdobyto Nidaros, spalono ich dom. A i teraz rozne przykrosci mu robia, wiec nieczesto tu bywa, woli wloczyc sie po morzach statkiem. Drugi dom ma ponoc w Visby. Drgnalem. Visby, skad kojarzylem te nazwe? Ach, jasne, byla wygrawerowana na jednej z blaszek rozanca. –Gdzie to jest? – zapytalem. –Gdzies tam na poludniu. – Moj rozmowca zafrasowal sie. –W Szwecji, na wyspie Gotlandia – sprostowal Ake. – To bardzo stare i bogate miasto, jeden z kantorow Hanzy, jak Bergen.

Druga nazwa. –Hansavritson sam nalezy do Hanzy – ciagnal jasnowlosy. – I dlatego Dunczycy tak go nienawidza… Tam na poludniu od lat trwa wojna – urwal i zamyslil sie. Wyczulem, ze niewiele wie, ale nie chce ani klamac, ani pokazac swej ignorancji. Wyciagnalem dlonie, grzejac sie przy watlym plomieniu. Zupa, czy co to bylo w garnku, powoli sie gotowala. Patrzylem na tych dwoch chlopcow. Prosci ludzie ze wsi, harowali w polu przez lato, a teraz na jesieni sciagneli na kilka tygodni do miasta, by choc troche napelnic sakiewki przed wielomiesieczna zima, a moze i zrobic drobne zakupy… Co oni mogli wiedziec o wojnach, polityce, planach Dunczykow? Widzac, ze dziewczyna kroi chleb, wyciagnalem z torby gomolke sera. Moja inicjatywa spotkala sie z uznaniem. Posilalismy sie szybko, w milczeniu. Kawalki chleba maczalismy w brei z garnka. Jak sie okazalo, byla to drobna kasza zaprawiona nieco zjelczalym rybim tluszczem. Zoladek mi sie buntowal, ale bylem naprawde cholernie glodny, wiec zmuszalem sie do polykania tej specyficznej strawy… Ciekawe, czy znowu bede mial biegunke, czy nie? –Skladacie sie na jedzenie czy jak? – zapytalem. –Po marce na tydzien – wyjasnil Ake. Wygarnalem monety na dlon. Dziewczyna odliczyla sobie cztery i troskliwie umiescila w wezelku. Orznela mnie? Chyba nie, nie mogli wiedziec, ze nie znam ich wartosci. Niebo zasnuly chmury. Ake wydobyl z kryjowki kawalek grubej swiecy, odpalil knot od dogasajacego zaru. Dyrre drewniana lopatka

przetoczyl kilka dobrze rozgrzanych otoczakow z paleniska. Wpelzlismy pod lodke, otwor wejsciowy zaslonilismy stara derka z czegos w rodzaju filcu. Niezle sie tu urzadzili. Od wewnatrz tez zrobili wzdluz scian niski nasyp, zeby nie ciagnelo. Posrodku byla niecka, do ktorej zsypywali gorace kamienie, a one, oddajac powoli cieplo, troche ogrzewaly wnetrze. Pod sufitem wisialy platy sloniny i jakies obwedzone gnaty, chyba z renifera. Bez slowa dowiesilem obok oba sery i noge owcy. Mieli tez kilka bochenkow chleba. Wygladaly ciekawie, upieczono je od razu z otworem posrodku, teraz wisialy nadziane na dlugi drag. Przypomnialo mi sie mieszkanie znajomych pracujacych pod Londynem. Dokladnie tak samo to wygladalo: weki, suszone kielbasy, worek z kasza, zapasy przywiezione z domu. Z Polski. Sa rzeczy, ktore nie zmieniaja sie nawet przez cztery stulecia. Legowiska umoscili sobie ze slomy i wysuszonych wodorostow. Dla mnie tez sie jedno znalazlo. Ktos tu z nimi wczesniej mieszkal? –To po Knucie – wyjasnila smarkula, widzac moje zaskoczone spojrzenie. – Dwie niedziele temu spadl z rusztowania i sie zabil. No tosmy go pochowali. –Swiec Panie nad jego dusza – westchnalem. Umoscilem sie mozliwie jak najwygodniej, nakrylem serdakiem. Glowe wsparlem na ramieniu. Ake zdmuchnal swiece i pod lodka

zapadla ciemnosc, przerywana tylko szelestem slomy i coraz rowniejszymi oddechami spiacych. Jak na pierwszy dzien w miescie udalo mi sie zalatwic cholernie duzo. Mam robote i dach nad glowa. I, co wazne, nawiazalem kontakt z tubylcami, od ktorych moge sie wiele dowiedziec. Teraz najwazniejsze to odszukac Hele. Potem wspolnie zlokalizujemy alchemika i zabierzemy sie za poszukiwania tego czegos o nazwie "oko jelenia". A moze znowu popelnilem blad? Moze nalezalo poswiecic dzien na intensywne poszukiwania kata i zorganizowanie Heli ratunku? Dzien zwloki moze kosztowac ja zycie. Z drugiej strony proba odbicia lub uwolnienia przeprowadzona na wariata w nieznanym miescie zapewne skonczylaby sie fatalnie. Tak zle i tak niedobrze… Jestem rozbitkiem. Moj swiat pozostal gdzies daleko, ja trafilem na obcy lad. Mam tylko to, co na grzbiecie, i to, co w glowie. W dodatku nie jest to wyspa bezludna – zyja tu ludozercy. Zdolalem wtopic sie miedzy nich, ale nie minie duzo czasu, a odkryja, ze jestem obcy… Hela zapadla w plytki, nerwowy sen. Grudniowa noc, wysoki snieg. Pedzi na koniu przez uspiony las. Za kilka dni Wigilia. Pora zlozyc swiateczna wizyte bratu i jego towarzyszom. Gdzies daleko odzywa sie wilk, po chwili drugi. Poluja, nawoluja sie, osaczajac ofiare. Wierzchowiec kladzie uszy po sobie, ale Helena tylko usmiecha sie pod nosem. Ma szable i angielski rewolwer. Nie boi sie. Nie nalezy bac sie zwierzat. To tylko wilk. Moze rzucic sie na czlowieka, moze go pokasac. Moze zagryzc lub rozszarpac brzuch. Jednak w wiekszosci

przypadkow unika ludzi. Grozny drapiezca schodzi z drogi rzeczywistym panom lasu. Hela uderza klacz pietami, mija stary przydrozny krzyz choleryczny, pamietajacy jeszcze czasy napoleonskie. Umarlych tez sie nie leka. Ma na szyi szkaplerzyk, sily nieczyste nie maja nad nia wladzy. Zreszta pod tym pagorkiem spoczeli takze jej krewni. Swoim krzywdy nie zrobia. Dziewczyna nie obawia sie tez zabladzenia ani mrozu. Zna te lasy jak wlasna kieszen, a ksiezyc stoi wysoko na czarnym zimowym niebie. Mroz szczypie w palce i policzki, ale osada juz niedaleko. Tam sie zagrzeje. Jedyne, czego mozna sie bac, to ludzie. Lecz oni nie pojawiaja sie noca w zasypanych sniegiem lasach. Miota sie przez sen. Chcialaby to wszystko cofnac. Scisnac konia kolanami i zawrocic. Uciec, zanim wyjedzie na polane i w sinym blasku luny zobaczy stosy trupow porabanych szablami i zolnierzy podkladajacych ogien pod chalupy… Usiadla na poslaniu, krzyczac. Gdzie jest? Ach tak. Norwegia. Noc. A tamto? Wydarzy sie za wiele, wiele lat, gdy jej kosci dawno juz rozpadna sie w pyl… Ktos dotknal mojego ramienia. Otworzylem oczy. Ake. –Wstawaj, ociec, pora do pracy – powiedzial. Wnetrze lodzi wyziebilo sie przez noc, pod grubym kubrakiem bylo nawet znosnie, ale coz, wstawac to wstawac… Dzwignalem sie z barlogu. Rozgniotlem kilka uciekajacych pluskiew. Najwyrazniej mnie w nocy oblazly. Pluskwy. Ciekawe, czy w tej epoce zdarzaly sie epidemie tyfusu? I co zrobie, gdy zachoruje?

Przypomniala mi sie jakas ksiazka o wiezniach obozow koncentracyjnych. Cytryny jedli czy cos takiego i jesli tylko nie wpadli w oko esesmanom, wracali do zdrowia… Ech, napic by sie kawy… Nie, najpierw trzeba poscielic lozko. Przesunalem wiazke slomy, ktora w nocy posluzyla mi za poduszke. Pod spodem lezala sakiewka. Podrzucilem ja w rece. –To chyba po tym waszym towarzyszu, Knucie – powiedzialem. Dyrre popatrzyl na nia, mruzac oczy. Juz wczoraj zwrocilem na to uwage, chyba byl krotkowidzem. –Tak, to jego – mruknal. – I co my teraz z tym zrobimy? –Oddajcie jego krewnym – zasugerowalem. –Kiedy on byl sierota – odparl Ake. – Do kosciola zaniesc i wsypac do skarbony albo do wody wrzucic – rozwazal. – Mozna i w ziemi zagrzebac. Przypomniala mi sie scena z filmu Kieslowskiego, gdzie staruszek postanawia wsadzic zarobione dolary do sloika i zakopac… Zaden nie pomyslal o tym, ze przeciez jest to kupa, no, kupka pieniedzy. Mimo woli zadumalem sie nad zachowaniem wspoltowarzyszy. Co je determinowalo? Glupota? Uczciwosc? A moze jakis lokalny zabobon? Na przyklad: nie kradnij rzeczy ani pieniedzy

nieboszczyka, bo spotka cie nieszczescie? –Ta stara Berta z chaty nad jeziorem byla chyba jego ciotka – zauwazyla dziewczyna. –Moze jej to oddamy? –Dobry pomysl – przyznal Dyrre, rzucajac jej mieszek. – I klopot z glowy. –Idziemy. – Ake mocniej zawiazal sznurek zastepujacy mu pasek u spodni. Kolejny dzien byl podobny do poprzedniego jak dwie krople wody. Wbijalem lom miedzy bloki dziwnego szarego kamienia i obluzowawszy, wyrywalem z muru. Drobinki pylu wpadaly do oczu, osiadaly na wlosach, dostawaly sie pod ubranie, zgrzytaly w zebach. Na dloniach robily sie odciski, miesnie bolaly przy najmniejszym ruchu. Kazde uderzenie lomem odbijalo sie hukiem pod czaszka oraz ostrym lupaniem w skroniach. Do tego zajecie bylo porazajaco nudne i niebezpieczne. A co najgorsze – otepialo. Probowalem podpytac moich towarzyszy niedoli o to i owo. Pochodzili z jednej z wiosek gdzies na polnocy, jak wspomnieli, odleglej o kilka dni ostrego marszu przez gory. Miasto znali kiepsko. O alchemii cos tam slyszeli, ale nie wiedzieli, gdzie moglbym odnalezc alchemika. Nie mieli tez pojecia, gdzie moze mieszkac kat. Widzieli za to, ze dzien przed moim przybyciem do Trondheim na

dziedzincu powieszono jakas dziewczyne. Przyznam, ze informacja nieco mnie zaniepokoila… Czyzby chodzilo o Hele? Nie obserwowali samej egzekucji, lecz powieszona byla bardzo mloda i ruda niczym wiewiorka. To srednio pasowalo, bo Hela miala wlosy raczej ciemnorude, wedle ich standardow nie byla tez taka mloda… Sporo slyszeli o lensmannie. Jak sie okazalo, ten caly Otto mieszkal tuz obok miejsca naszej pracy – w dawnym palacu arcybiskupim. Nie powiem, aby spodobalo mi sie to towarzystwo. Krolewski namiestnik byl tu postacia powszechnie znienawidzona. Dyrre i Ake poklocili sie nawet, czy jest eunuchem, wenerykiem, czy sodomita, obaj jednak wspolnie twierdzili, ze to wyjatkowe scierwo. Wspomnieli oglednie o poborcach podatkow i biedzie u siebie we wsi. Nie byli specjalnie rozmowni, przypuszczam, ze po prostu wstydzili sie swojej ignorancji. Wsiowe chlopaki… Ale musialem przeciez wykonac jakos to debilne zadanie. W poludnie wykorzystalem przerwe w robocie, by wspiac sie na wiezyczke sygnaturki nad transeptem. Ake znal droge, zgodzil sie mnie zaprowadzic. Z nawy waskie schody prowadzily tunelem wewnatrz sciany. Takze tu szalal ogien, kamienie byly okopcone. Wspielismy sie do wysokosci korony murow, potem polezlismy po drabinach lezacych na nowym stropie nad czescia kosciola, ktora doczekala sie juz szczatkowej odbudowy. Wreszcie przez klape wydostalismy sie na dach. Miasto lezalo u moich stop. Wyspa, na ktorej wzniesiono Nidaros, miala z grubsza ksztalt trojkata, najdluzszym bokiem opartego o morze. Patrzylem na gmatwanine kretych uliczek, setki dachow pokrytych lupkiem lub drewnianym gontem, rzadziej dachowka.

Niedaleko znajdowal sie drugi kosciol. Ten uniknal pozaru. Strome dachy kolejnych kilku, tyle ze duzo mniejszych, wystawaly spomiedzy stloczonych domkow i kamieniczek. Poludniowy kraniec wyspy posiadal luzniejsza zabudowe. Widzialem stad dziesiatki niskich, przewaznie parterowych domow ze sporymi podworzami lub ogrodami i linie czesciowo zburzonych murow obronnych. Na morzu widac bylo malenka wysepke z jakas budowla, a dalej wyrastaly skaliste brzegi polwyspu. Brudnobiale zagle statkow powoli przesuwaly sie w kierunku portu. Stad, z gory, miasto wygladalo duzo sympatyczniej. Nie docieral tu porazajacy smrod rynsztokow. Jednak rownoczesnie widac bylo, jak wiele budynkow stloczono na niewielkiej przestrzeni. Gdzies w tym labiryncie ukrywal sie kat. Gdzies przetrzymywano Helene. Jak ja odnalezc? Tylko przez tego cholernego oprawce. –Czy tu jest wiezienie? – zapytalem. –A nie wiem nawet – wzruszyl ramionami Ake. – Spiskowcow trzymaja w lochu pod palacem arcybiskupa i na dziedzincu scinaja albo wieszaja – wyjasnil. – Ale takich zwyklych to nie mam pojecia. Zreszta duzo ich nie ma. Pomarli. –Slyszalem, ze od czyszczenia kanalow. –Woda jesienia niedobra. Chlod z niej wchodzi w kosci i cialo stygnie od srodka, poczynajac z zoladka, az czlowiek umrze – chyba chcial blysnac erudycja. –Raczej sie na pluca rzuca – sprostowalem odruchowo. –Mozliwe – polozyl uszy po sobie – ze jednym na pluca, a drugim na zywot.

A czasem jak wlosy zmoczy, to i rozum zagotowac moze – rozwazal. Przeszedlem po waskiej kladce na druga strone i przez chwile patrzylem na biskupi palac. Kamienne budowle ustawione w kwadrat otaczaly rozlegly dziedziniec. Akurat trwala musztra. Kilkudziesieciu uzbrojonych w piki mezczyzn cwiczylo przemarsz w roznych szykach. Jesli Hela przetrzymywana jest w podziemiach tego budynku, nie zdolam jej wyciagnac. To po prostu niewykonalne. Tu mieszka lensmann. Z cala pewnoscia jego ochrona pilnuje obiektu dzien i noc. Jesli nawet zdolalbym sie jakos wsliznac do srodka, jak odnalezc dziewczyne w rozleglych podziemiach? Nie! Potrzasnalem glowa. Koniec z defetyzmem! Przypomnialem sobie slowa dziadka. Problem nierozwiazywalny trzeba podzielic na mniejsze kawalki i rozpracowac po fragmencie. Nie ma problemow nie do pokonania. Partyzanci wiedzieli, ze Niemcow jest kilka milionow. Wszystkich naraz nie da sie zabic. Ale po jednym, po dwoch, przez cale lata… I sami sie nie skapna, gdy zostanie ich zaledwie polowa. Ci ludzie sa sprytni, ale moje czasy przyniosly szereg malo interesujacych patologii, na ktorych dzialanie nie sa przygotowani. Terror, szantaz… Przede wszystkim trzeba rozpracowac strukture. Znalezc slabe punkty. Lensmann musi miec zone albo dzieci. Mozna je porwac i

zaproponowac wymiane… Tylko gdzie przetrzymywac wiezniow? A chocby tu, w katedrze. Poszukac krypt, zakamarkow jest pod dostatkiem, a pod latarnia najciemniej. Oz, do diabla. Przeciez to gej. Nie ma rodziny… Nie. Stop. Nie sugerowac sie tym, co mowia inni. Moze ma po prostu taki tembr glosu i ludzie mysla, ze homo. To trzeba sprawdzic. Jesli nie ma zony, porwie sie jego kochanke, krewnego w ostatecznosci jesli faktycznie jest homoseksualista, dopadne jego kochanka… A moze inaczej? Moze wystarczy go zabic i poczekac, az krol przysle nastepnego? Moze trafi sie jakis normalniejszy. Umowie sie z nim na rozmowe, wyslucha argumentow, wypusci dziewczyne. Jak wykonczyc wszechwladnego urzednika poruszajacego sie wszedzie z liczna ochrona? Przypomnial mi sie moj kumpel Radek. Uczyl historii w gimnazjum, sporo przegadalismy swego czasu przy piwie. Opowiedzial mi, jak PPS probowal wykonczyc Skalona. Zauwazyli, ze gdy podkladaja gdzies bombe, zawsze zjawia sie na miejscu wybuchu, by osobiscie zbadac sprawe. Dlatego przeprowadzili zamach, a gdy swoim zwyczajem sie tam pojawil, poczestowali go druga bombka. Zabic… Mam juz ludzka krew na rekach. Jestem gotow to zrobic. Tylko czy to cos da? Likwiduje gada. Powiedzmy, w tydzien wiadomosc o tym dociera do Kopenhagi. Krol duma kilka dni i wyznacza kolejnego. Jak dobrze pojdzie, juz za jakies trzy tygodnie, moze miesiac… Do dupy ten plan. Trzeba ustalic, czy Hela jeszcze zyje i gdzie ja trzymaja. Jesli w lochu… To co? – zasmial sie diabel w mojej duszy. Lyzke jej przemycisz,

zeby wykopala podkop? A moze bochenek chlebusia z pilnikiem i drabinka sznurowa wewnatrz? –Idziemy, ociec – odezwal sie nagle Ake. – Zes sie zamyslil, a tam robota czeka. – Wskazal mi zrujnowana czesc swiatyni. Dyrre samotnie walczyl z kamieniami. –Samo sie nie zrobi. – Kiwnalem glowa. Ruszylismy na dol. Ociec… Tytulowal mnie ojcem, jasne, ze zartobliwie, ale z drugiej strony, majac trzydziestke na karku, w tej epoce moglbym miec syna w jego wieku… Pod wieczor bylem juz zdrowo zmeczony. Z trudem zlazilem z chwiejnego rusztowania. Jednak stos pozyskanego kamienia znacznie urosl. Obaj chlopcy usilowali policzyc przyszle zyski i az im sie umorusane geby smialy. Oni tez ledwo trzymali sie na nogach. Za mlodzi do tej pracy. Nawet ja ledwo dawalem sobie rade. Od rzeki wialo chlodem. Dziewczyna rozpalila juz ogien i teraz gotowala gar polewki. Kawalki wedzonego miesa, kilka gnatow, kasza z grubo lupanej pszenicy… Wioslowalem lyzka w tej brei, z trudem upychajac kolejne porcje w zoladku. Obrzydlistwo, ale pozwalalo napelnic brzuch. Bylo tez chyba bardziej kaloryczne niz to, czym karmiono wiezniow w lagrach… Gdy juz czlowiek przywykl do obrzydliwie slonego smaku i woni bardzo starego miesa, mozna bylo przelykac prawie bez wysilku. Znalazl sie i deser, dziewczyna najwyrazniej zdolala zlowic w rzece kilka rybek. Upiekla je na patykach razem z glowa i wnetrznosciami. Wymowilem sie grzecznie, ale moi towarzysze pozarli je w okamgnieniu. Wreszcie posilek sie skonczyl, a my ciagle

siedzielismy, grzejac zmarzniete stopy przy ogniu. Po warkoczu naszej kuchareczki sunela okazala, moze siedmiomilimetrowa wesz. To byl odruch, siegnalem po owada i odrzucilem z obrzydzeniem. Cos blysnelo, potrzasnalem zaskoczony glowa. Dopiero po ulamku sekundy zdalem sobie sprawe, ze to dziewczyna rabnela mnie w twarz. Ake i Dyrre poderwali sie blyskawicznie. Mlodszy wyrwal zza paska noz, drugi polozyl dlon na rekojesci kordu. Patrzylem na to kompletnie zdumiony. Co ich ugryzlo? Wygladalo na to, ze zlamalem jakies tabu. –Przepraszam – powiedzialem – nie znam praw tej krainy. Wybaczcie, jesli naruszylem dobre obyczaje… Odprezyli sie wyraznie, Ake jakby zawstydzony schowal kozik. –W tych stronach dotkniecie wlosow to oznaka wielkiej poufalosci, panie – mruknela dziewczyna. – A wzajemne iskanie uchodzi tylko wsrod bardzo bliskich przyjaciol, malzonkow lub wobec kobiet upadlych… –Najmocniej przepraszam, to sie wiecej nie powtorzy. – Opuscilem glowe, z trudem powstrzymujac opetanczy smiech. Wyciaganie wszy z wlosow jako element flirtu? Albo wrecz molestowania seksualnego? O, w morde. Co za czasy! Pogoda, przez caly dzien w miare znosna, straszliwie sie popsula. Juz gdy wracalismy do obozu, zrobilo sie chlodno, teraz pojawil sie ostry wiatr. Wygasilismy ogien i poszlismy spac. Minela moze godzina, zdazylem zasnac, gdy cos wyrwalo mnie ze snu. Wicher

wyl i gwizdal pomiedzy klepkami poszycia. Gdzies w ciemnosci rozlegl sie stukot konskich kopyt. Dziewczyna jeknela cicho, jakby przestraszona. Rozmowa, ktora Ake i Dyrre prowadzili polglosem, ucichla jak ucieta nozem. Kopyta zaklaskaly w blocie. Poczulem gestniejace w powietrzu napiecie. Czulem, ze pod lodka nikt nie spi. Slyszalem nerwowe oddechy. Bali sie? Czego, u licha? –Co sie stalo? – zapytalem szeptem. –Cicho! – syknal ktorys. Dzwiek oddalal sie. Mimo to nie podjeli przerwanej rozmowy. Milczeli, wsluchujac sie w mrok. –To Maar – pisnela dziewczyna. –Nie wymawiaj jego imienia – powiedzial ostro Ake i sadzac po odglosie, uderzyl ja w ramie. – Do diabla! Uslyszal! Wraca! – w jego glosie pojawila sie nutka histerii. Zagadkowa szkapa znowu krazyla obok lodzi. Moi towarzysze szczekali zebami. Wreszcie ponownie zapadla glucha cisza i tylko wiatr gwizdal. Odetchneli z ulga. –Kim lub czym jest… – w ostatniej chwili ugryzlem sie w jezyk.

Skoro boja sie wypowiadac to dziwaczne imie, nie ma sensu ich denerwowac. –Nie wiesz? To kon samej smierci – szepnal Ake. – W takie wietrzne noce jak dzis krazy po swiecie, szuka ludzi, ktorych naznaczy. Potem przychodzi po nich smierc. Czasem kon dotknie czlowieka, a czasem tylko jego domu. Wtedy nie wiadomo, ktory z domownikow zemrze. –Jest bialy, tak bialy jak mleko. Tylko oczy ma czerwone jak ogien. W niemieckich krainach duzo o nim opowiadaja – uslyszalem drzacy od leku szept dziewczyny. –Czesto krazy po miejscach, gdzie ktos niedawno umarl, jakby chcial odwiezc na tamta strone dwoch, a nie jednego – uzupelnil Dyrre. – Sa i tacy, ktorzy mowili, ze ma piec nog, a nie cztery. Niedobrze o nim gadac, bo sie go przyciaga. A wtedy bieda. –Dlaczego sadzicie, ze to on? – spytalem z powatpiewaniem. – W tym miescie z pewnoscia jest wiele szkap. –Pomysl sam, cudzoziemcze – w glosie Ake uslyszalem wyzszosc, jakby klarowal podstawowa prawde komus bardzo malo rozgarnietemu. – Nikt z sasiadow pani Ilsy nie ma wierzchowca. Co robilby tu nad rzeka, sam w nocy o tej porze roku? Konie, ktore w ogole zostaly w miescie, stoja teraz w cieplych stajniach, zujac obrok. Nie placza sie samopas, ktos moglby je skrasc, a i wilki, czasem jak je glod przycisnie, potrafia przeplynac Nidelwe i buszowac w oplotkach Trondheim… I znowu umilkli. Uslyszalem go. Szedl gdzies blisko, bardzo blisko. Sprobowalem policzyc uderzenia podkow o glebe. Cos nie tak bylo

z rytmem krokow. Cztery rowne uderzenia, co jakis czas jakby piate. Wyobraznia podsunela mi wizje piecionogiego mutanta, ktory idzie chwiejnym krokiem, od czasu do czasu podpierajac sie dodatkowa, potwornie znieksztalcona konczyna. Na moich skroniach pojawily sie kropelki potu. Staralem sie myslec racjonalnie. To tylko zwierze. Kon, ktory komus sie zerwal, uciekl ze stajni i blaka sie noca po brzegu rzeki. Ale nie bylem w stanie sie otrzasnac. Pozostala trojka lezala nieruchomo. Starali sie nawet nie oddychac. Zapragnalem naraz zapalic lampe albo swiece. Pozbyc sie tego nieznosnego mroku, blysnac chabecie w oczy zarowka albo halogenem o mocy tak z tysiac piecset watow. Przegnac sredniowieczna zmore… Tfu, cholera. Zasugerowalem sie ich lekiem. –Dosc tych bzdur. Nie jestesmy dziecmi. To zwykly kon – powiedzialem stanowczo. – Wychodze. –Ale… – baknal Dyrre. –Zlapie go i tyle. Rano poszukamy wlasciciela, moze pare marek za fatyge nam da! Kopyta stukaly slabiej, oddalal sie. Do diaska, ucieknie bydle. Poderwalem sie z poslania. –Stoj! – Uslyszalem, ze Ake szarpnal sie w ciemnosci. Chyba chcial mnie zatrzymac, ale ja juz odchylilem skore zaslaniajaca wejscie i wyszedlem na zewnatrz. Ciemno choc oko wykol, chmury zaslonily ksiezyc. Konia nie bylo widac, lecz przeciez nie odszedl daleko. Kon to forsa. Nie bede mogl go wprawdzie zatrzymac ani sprzedac, lecz nagroda jest jak najbardziej realna. Gdzies tam w ciemnosci paleta sie okazja do zarobienia paru

groszy. Wystarczy za uzde zlapac. Tylko gdzie, u diabla, sie podziewa? Przypomnialy mi sie wspomnienia pradziadka kawalerzysty. Slabo go pamietalem, bardzo slabo… Ale cos mi sie kojarzylo z jego opowiesci. Jak on to opowiadal? Pojechal na zwiad, zostawil konia w krzakach, podkradl sie do wrogiego okopu, by podpiac sie do kabli telefonicznych i posluchac, o czym szkopy gadaja… Gdy po trzech godzinach wracal, zaszedl ksiezyc. Pradziadek pobladzil i nie mogl po ciemku odszukac konia. Jak sobie poradzil? Jasne… Cmoknalem, liczac, ze chabeta uslyszy i zarzy. Uslyszala. Kopyta stuknely rytmicznie o glebe. Zwierze szlo w moja strone. Pogratulowalem sobie w mysli genialnego zastosowania nauk przodkow. Zaraz bede go mial. Zlapie za uzde albo za grzywe, Ake na pewno ma kawalek postronka. Przypalikujemy i… W twarz dmuchnal mi chlodny norweski wiatr. I jednoczesnie poczulem smrod. Narastajacy z sekundy na sekunde. Jedyny, niepowtarzalny, niemozliwy do pomylenia odor prosektorium. Fetor, ktorego nic nie zagluszy. Ani lizol, ani karbol, ani nawet formalina. Won wgryzajaca sie w mozg, wracajaca we wspomnieniach, trudna do zniesienia nawet dla grabarzy z wieloletnim stazem. Nadchodzace zwierze cuchnelo trupem. Cuchnelo niemozebnie, wielokrotnie silniej niz jeden rozkladajacy sie nieboszczyk.

Poczulem panike. Narastala z kazdym uderzeniem serca. Czulem wrecz fizycznie, jak zasnute pajeczyna oczodoly widma usiluja wypatrzyc mnie w ciemnosci. Lodowaty chlod zmrozil mi krew w zylach. Wsliznalem sie pospiesznie pod lodz i zacisnalem dlon na jakims polanie, jakby ten kawalek drewna mogl obronic mnie przed koszmarem. Won trupiarni otoczyla mnie, dusila, wciskala sie pod lodke. Dziewczyna jeknela i zaraz umilkla, brutalnie zdlawiona reka przez ktoregos z chlopakow. Kopyta umilkly tuz przy burcie. Trzepot serca czulem w gardle i w skroniach. Czemu to stoi tuz nad nami? Co zrobi? A potem cos uderzylo w deski. Zatrzeszczaly. Probowal sie do nas przebic? A jesli obejdzie lodke? Dziewczyna wydala jakis spazmatyczny dzwiek. Pomyslalem o rozancu, ale nie zdazylem po niego siegnac. Upiorne werble kopyt znowu sie rozlegly. Odchodzil. Powoli odglosy stapania cichly, az wreszcie umilkly definitywnie. –Odszedl… – jeknal Ake. – Malo brakowalo. Pan jest moim pasterzem, nie brak mi niczego – szeptem powtarzal psalm. Mlodzi przylaczyli sie do niego. Ja tez, zaciskajac szczekajace zeby, szeptalem slowa modlitwy. Trzeslo mnie, sam nie wiem, z zimna, goraczki czy ze strachu. W nosie czulem won krwi. Serce uspokajalo sie z wolna. Balem sie jak chyba nigdy w zyciu. To tylko imaginacja, myslalem. Posiedzialem pare wieczorow w polmroku, wiec zaczelo mi odwalac. Przeciez wszystko mozna racjonalnie wyjasnic. Smrod padliny? Moze akurat wiatr szedl od cmentarza albo jakies zdechle zwierze lezy na brzegu… A kon? Drepta tu, bo komus uciekl… Uslyszal nasze glosy, szedl ku ludziom, moze liczyl, ze dostanie owsa.

A jesli jest inaczej? Jesli ci ludzie wierza w rzeczy nadprzyrodzone i ta wiara pobudzila do zycia jakis demoniczny byt? Moze w tej epoce egzystuja istoty, ktore potem zaniknely? W tym ciemnym i dzikim swiecie mogly znalezc lepsze warunki do zycia niz w XX wieku… Nie, dosc tego. Mam prawie trzydziesci lat. W tym wieku nie wierzy sie w widmowe konie ani nie nalezy bac sie ciemnosci. Zasugerowalem sie bajdami opowiadanymi przez tych smarkaczy. Z drugiej strony… To zdarzylo sie na drugim roku studiow. Poszedlem na rekolekcje dla studentow organizowane przez duszpasterstwo akademickie. Jednym z ksiezy prowadzacych wyklady byl starszy dominikanin. Ostrzegal przed pokusami wspolczesnego swiata, ale zapamietalem go z jednego powodu. Mial zupelnie puste spojrzenie. Wypalone. Nieobecne. Potem powiedziano mi, ze to emerytowany egzorcysta. Czlowiek, ktory zobaczyl w zyciu zbyt wiele. Wedle mojej religii tamta strona istnieje realnie. Zarowno moce niebieskie, jak i byty demoniczne moga sie manifestowac, choc czynia to rzadko i niechetnie. Do tej pory nie bardzo w to wierzylem. Juz zasypialem, gdy doleciala mnie slaba won moczu. Chyba ktores z nich posikalo sie ze strachu. Nie wiedzialem kto, bylem tylko pewien, ze nie ja… I nie dziwilem sie. Postanowilem niczemu juz sie nie dziwic. Pora porzucic schematy myslenia nabyte u progu trzeciego tysiaclecia. To inne czasy. Tu wszystko rzadzi sie wlasnymi prawami. Nie nalezy rozumiec, wystarczy poznac i zaakceptowac. Albo sprobowac jakos zniesc to, czego zaakceptowac sie nie da.

Kamienne bloki spojono bardzo starannie zaprawa, w dodatku najwazniejsze polaczono antabami z zelaza i zalano cieklym olowiem. Mistrzowie, ktorzy wzniesli te mury, przykladali sie do roboty. Nie bardzo rozumialem zamysl wladz koscielnych. Wygladalo na to, ze chca w ocalalej czesci katedry urzadzic mniejszy kosciol. Nowa swiatynia zajac miala prezbiterium i transept. Zbudowano tam juz sciane odcinajaca te czesc od zrujnowanej i wypalonej nawy glownej. Naszym zadaniem bylo chyba rozebranie do fundamentow niepotrzebnych juz murow. A moze chodzilo tylko o rabunkowe pozyskanie kamienia? Moze ruiny potraktowano jak bezplatne zrodlo obrobionych glazow? Moi towarzysze w ogole sie nad tym nie zastanawiali. Caly ranek probowali pokpiwac ze swojego nocnego strachu. Wychodzilo im to raczej srednio, widac bylo, ze usiluja zamaskowac wlasny lek. Ze mnie tez zartowali – ale duzo grzeczniej i ostrozniej. Fakt, iz jednak wyskoczylem na zewnatrz lapac widmowego konia, musial im zaimponowac. Swiatlo dnia rozproszylo jakos nocne leki. Sam nie wiedzialem juz, co o tym myslec. Przed pojsciem do pracy probowalem sie troche rozejrzec i wydedukowac cos ze sladow zostawionych przez naszego nocnego goscia, niestety, nad ranem przeszla burza i hipotetyczne slady kopyt w blocie ulegly calkowitemu rozmyciu… Wyluskiwalismy kolejny kamien, paskudnie duzy zwornik zamykajacy ostroluk wysokiego otworu okiennego. Osadzono go, wpuszczajac w naciecia sasiednich. Potem nawiercono otwory, spojono mur sztabami, zalano metalem. Nawet jesli odkujemy i wyrwiemy zabezpieczenia, nie bardzo wiedzialem, jak go wyszarpnac z gniazda.

Trzeba podniesc do gory, a nie mamy dzwigu. Ba, nawet lewarka nie dostalismy. Zastanawialem sie wlasnie nad tym problemem, gdy jakis impuls sprawil, ze podnioslem glowe. I naraz zamarlem. Na koncu ulicy, obok sasiedniego kosciola, mignela doskonale mi znana zielona suknia! Hela zyje, jest tutaj! – mysl jeszcze nie do konca rozbrzmiala w mojej glowie, a juz pedzilem w dol po chybotliwych deskach rusztowan. –Niedlugo wracam! – krzyknalem przez ramie do zdumionych chlopakow. Wybieglem przez dawna brame katedry i gnalem, sadzac dlugie susy nad kaluzami nieczystosci. Dobieglem do miejsca, w ktorym mi zniknela, i rozejrzalem sie bezradnie. Gdzie poszla? Na poludnie! Na chwile zaslonil ja tlumek marynarzy, ale znowu ja widzialem, jak idzie, utykajac lekko, z plecionym koszem przewieszonym przez ramie. –Hela! – zawolalem radosnie. Nie obejrzala sie nawet. Stalem za daleko. Puscilem sie biegiem. Doganialem Hele powoli, ale systematycznie. Jeszcze trzy susy, zaraz dotkne jej ramienia… Nie. Stop. Dziewczyna nosila suknie mojej towarzyszki. Co do tego nie mialem najmniejszej watpliwosci. Byla jednak starsza, nieco wyzsza, a spod plecionego kapelusza wystawaly pasemka ciemnych wlosow. Rozczarowanie na chwile az mnie oszolomilo, lecz umysl wrocil do rownowagi niemal natychmiast. Suknia nalezy do Heleny. A zatem

to stworzenie musialo miec z nia jakis kontakt. A nawet jesli kupila odzienie od wedrownego handlarza, moze podac mi jakies uzyteczne szczegoly. Po nitce do klebka, jak mowi przyslowie. Teraz pytanie: co dalej? Dogonic i zagadnac? Prawdopodobnie dostane w twarz albo wezwie pacholkow miejskich. Taka to zdziczala epoka. To co, sledzimy? Zobacze, dokad idzie. A jesli wejdzie do kamienicy? Wlamac sie? I… tortury? Poczulem, jak gdzies w glebi mojego umyslu budza sie poklady pierwotnego barbarzynstwa. Ogarnela mnie straszliwa, zimna determinacja. Tak. Musze wiedziec, co sie stalo z Hela. Jesli zyje, musze ja uwolnic. Ta dziewczyna paradujaca w jej sukni jest w to zamieszana. A zatem zadnej litosci, zadnych wzgledow naleznych plci pieknej. Przypale piety swieczka. I tyle. Nieznajoma szla dosc szybko, lecz bez trudu posuwalem sie jej sladem. Nie zdazylem wymyslic nic sensownego, gdy jakis staruszek w dlugim, postrzepionym plaszczu ucapil mnie za ramie. –Cudzoziemcze, daruj sobie te jalowe gonitwy – powiedzial, kaleczac dunski. – Prozny twoj zapal, jej nie zdobedziesz, a popadniesz jeszcze w biede. W pierwszym odruchu chcialem uwolnic sie szarpnieciem i ruszac za swoja zwierzyna, ale jakas dziwna dobroc w oczach starca sprawila, ze poniechalem zamiaru. –Dlaczego? – zapytalem w tym samym jezyku. –Nie wiesz, kim ona jest… Tak tez i myslalem – westchnal. – To prawda, jej uroda moze zmacic w glowie niejednemu, ale jestes nietutejszy. Ten szykowny stroj i zloty lancuch na szyi mogly latwo wprowadzic cie w blad. To nie kurtyzana ani mieszczka…

No fajnie, dziadkowi sie wydawalo, ze tak mnie potrzeba przypilila, iz uganiam sie za nieznajomymi kobitami po ulicy… Poweselalem mimowolnie. –Kim wiec jest ta mloda dama? – zapytalem. –Jaka znowu dama? – Rozbawilem starca niemal do lez. – To Onofria, corka mistrza Leifa. –Kim jest mistrz Leif? –Naszym katem… Poczulem zawrot glowy, az oparlem sie dlonia o sciane budynku. Kat po egzekucji ma prawo zatrzymac odziez ofiary jako czesc swojej zaplaty, tluklo mi sie w glowie. Przywlekli Hele zywa tu, do Nidaros, tylko po to, zeby urzadzic jej publiczna kazn ku uciesze gawiedzi, a moze i jako ostrzezenie dla potencjalnych katolikow… A wiec dziewczyna powieszona na dziedzincu palacu w przeddzien mojego przybycia do miasta byla moja mala przyjaciolka… Poczulem, ze ogarnia mnie wscieklosc. Kat i lensmann zaplaca mi za jej smierc. A przy okazji i za smierc ksiedza Jona. Powloklem sie zrezygnowany na miejsce pracy. Gorycz porazki dlawila mnie w gardle. Hela nie zyje… Kamiennego bloku nie udalo sie wyrwac. Postanowilem, ze rozbierzemy sciane po obu stronach i wtedy uda sie go zwalic na ziemie. Na razie zabralismy sie za demontaz wzmocnien, ktore kotwiczyly kamien. Obejrzalem uwaznie odkuta klamre, ostukalem ja z resztek olowiu.

Niezle zelazo… W przerwie poszedlem do naszego nadzorcy. –Noza dobrego nie mam, a z tego kord bym wykul… – wyjasnilem. Stary pijaczyna, slyszac moja prosbe, wzruszyl tylko ramionami. –Kiepska blacha – ostrzegl. – Do walki na nic. Ale moze… Pogrzebal w kacie i wyciagnal zardzewialy majcher, ni to noz, ni maczete. –Potrace ci z wyplaty. – Wyszczerzyl zebiska. –Niech i tak bedzie. A ile? – Unioslem glowe i spojrzalem prosto w kaprawe slepia. –Piec dniowek. –Dwie. Skrzywil sie, ale po chwili skinal glowa na zgode. Wreszcie zmierzch przyniosl koniec pracy. Powleklismy sie na kwatere nieludzko wrecz zmeczeni. Goraca kasza plywajaca w wywarze z wedzonego truchla juz na nas czekala. Pochlonalem ja szybko, wioslujac lyzka, a potem pozyczylem od Ake jego kozik. Odcialem od kubraka waski pasek skory, namoczylem w wodzie i starannie okrecilem nim sfatygowana rekojesc. Gdy wyschnie, dobrze ja scisnie. Potem usiadlem wygodnie i zaczalem ostrzyc narzedzie na kawalku piaskowca. Za kilka dni wsadze je lensmannowi w bebechy. Az po rekojesc.

–Prawdziwy kowal z ciebie, ociec – orzekl Dyrre, patrzac, jak usuwam rdze i wygladzam szczerby ostrza. – Ale nasz we wsi lepszy. Szybciej by to zrobil. –Kowalami byli moj ojciec i stryj – powiedzialem. Usmiechnalem sie w duchu. Kowalami… Za duzo powiedziane. Inzynier od przemyslowych chlodziarek i technolog od polimerow. Choc trzeba przyznac, ze detale do ogrodzen klepali calkiem ladne. –Wiesz co? – Dyrre poskrobal sie po glowie. – Mam kawal wolowej skory. Takiej, co to miala byc na zelowki, ale za slaba. Nam sie juz nie przyda, nie? –No. Za dwa szelagi sprzedamy. – Ake spojrzal na mnie. –A na co mi wolowa skora? – zdziwilem sie. –Na pochwe, bo jak sie gole ostrze zaplacze miedzy nogi, to jajca mozna stracic – wyjasnil i obaj zarzeli smiechem. Ja tez ozdobilem wargi odpowiednim grymasem. No coz, mieli racje. –A to pokaz. Skora miala jakies cztery milimetry grubosci. Byla dosc szeroka i dluga.

Wycialem z niej dwa odpowiednie paski oraz troche cienkich rzemykow i sporzadzilem calkiem udana oslone na ostrze. Dzieki nacieciom moglem ja przytroczyc do paska. Sprobowalem wyciagnac bron. Wychodzila gladko. Trzeba bylo tylko uwazac, zeby ostra juz glownia nie przeciela plecionki. Sprobowalem raz jeszcze. Wydobylem bron jednym ruchem i wywinalem w powietrzu osemke. Szabelka, czy moze raczej cos w rodzaju tasaka artyleryjskiego. Wywazone bylo fatalnie… Zelazo za miekkie, by mozna krzyzowac klinge z inna. Ale do zadania niespodziewanego ciosu w szyje czy przez leb nada sie idealnie. –A wiec jestes zolnierzem. – Dyrre obserwowal, jak skladam sie do kolejnego ciosu. –On byl kupcem – cicho powiedziala dziewczyna. – Za duzo umie, za duzo potrafi. Mowi bez problemu i po dunsku, i po naszemu. Umie rozbierac kamienne sciany. A ich od malego ucza, zeby byli zaradni i zeby radzili sobie w kazdej sytuacji. Walczyc tez umie, bo to potrzebne na morzu. Mam racje? – Spojrzala mi w oczy. –Prawie. – Usmiechnalem sie. Gdyby urodzila sie czterysta lat pozniej, pewnie wzielaby mnie za szpiega. Sobotni wieczor. Kolejny dzien harowki wreszcie sie skonczyl. Zapadal zmrok. Od strony palacu biskupiego nadszedl nadzorca. Popatrzyl na ulozone przez nas kamienie, ocenil postep robot i skrzywil sie niemilosiernie. Ciekawe, czego palant oczekiwal. Jak sie goni do takiej roboty trzynastoletnich lebkow, to przeciez

oczywiste jest, ze nie zrobia wiele… A i tak dzieki moim usprawnieniom zrobilismy ze trzysta procent normy. –Banda leni i obibokow! – warknal. – Was to by trzeba rzemieniami ocwiczyc, a nie placic wam srebrem! Ale wyjal z kieszeni sakiewke i wysypal z niej stosik wytartych monet. Wolal kazdego po imieniu, a potem odliczal po trzy marki drobnymi oraz miedziakami. Przyszla moja kolej. Widac ocenil moj trud wyzej, bo dostalem az piec marek. –Jutro niedziela, to wypocznijcie dobrze – burknal – a od poniedzialku macie sie bardziej postarac. Jesli nie, poszukamy kogo innego do pracy. Akurat znajdziesz, frajerze, pomyslalem zlosliwie. Za taka stawke przyjda pracowac tylko ci, ktorzy nie maja innego wyjscia. Tacy jak ja i tacy jak oni. Chlopcy skrzetnie schowali zaplate. Ake podszedl do mnie i stanal wyprostowany. –No, co tam? – zagadnalem. –Tak pomyslelismy, ociec, moze chcesz byc na czwartego do kury? Co? I nagle blysnelo mi wspomnienie, ktore nadalo sens absurdalnemu na pozor pytaniu. To bylo jeszcze za studenckich czasow. Pojechalismy do Lwowa przeszkolic miejscowych licealistow w demokracji. Niezla fucha za unijne pieniadze…

Wieczorem wyszedlem na miasto i gdy przechodzilem kolo sklepu monopolowego, zagadnelo mnie dwoch pijaczkow. Uzyli niemal dokladnie tego samego zwrotu: "Bratok, wy by chotieli byt trietim?". Tamci zrzucali sie na flaszke wodki, a ci najwyrazniej na kure. –Jasne! – odparlem z entuzjazmem. – Prowadz. Ruszylismy waskimi zaulkami w zapadajacym mroku. Wiatr od morza hulal pomiedzy domami. Z zazdroscia patrzylem na nikly poblask swiec przebijajacy sie przez gomolki lub blony okien. Gdzies tam w cieple siedzieli przy kolacji ludzie… Szlismy w strone mostu. Minelismy dziwny budynek. –Co to takiego? Ratusz czy co? – kontemplowalem przez chwile wieze. –Dawny klasztor, gdzie bracia franciszkanie siedzieli – wyjasnil Dyrre. – Przed wojna za czasow Engelbrektssona. Skrecilismy w waska i cuchnaca uliczke. Opadala w strone nabrzeza. Ake pchnal drzwi i wtarabanilismy sie do sporej, zadymionej sali. Stoly, lawy, jacys oberwancy nad kuflami. Zaduch niemytych cial, ostra won dymu, zjelczalego tluszczu i spalenizny buchajaca z sasiedniego pomieszczenia uderzyly mnie w nos. W calym szynku palily sie tylko dwie swiece. Zaraz tez przez drzwi wyjrzala jakas koszmarna megiera. –Czego? – warknela.

–Kure. Na czterech – powiedzial nasz przewodnik. Baba obrzucila nas niechetnym spojrzeniem. –Cztery – warknela. Pospiesznie wysuplalismy pieniadze. Ogladala kazda monete niemal pod swiatlo. Wreszcie zadowolona wsypala je gdzies za pazuche i poczlapala do kuchni. Siedlismy przy brudnym stole. Blat lsnil tym charakterystycznym blaskiem, jaki mozna osiagnac tylko przez wieloletnie plamienie tluszczem i polerowanie rekawami samodzialowych kurtek. Przyzwyczajalem sie powoli i do zaduchu, i do polmroku. Chlopaki mieli miny, jakby trafili do restauracji w Marriotcie. Dzieci z zabitej dechami wsi, ktorym Trondheim musialo wydawac sie gigantyczna, nowoczesna metropolia. Milczalem, rozmyslajac o czasach, ktore dopiero nadejda. Pizzerie, restauracyjki w centrach handlowych, te wszystkie setki miejsc, gdzie mozna bylo sobie podjesc smacznie, do syta, a przy tym niedrogo… Laminowane blaty co jakis czas przecierane na mokro, karty dan, kelnerki w odprasowanych fartuszkach, wygodne krzesla. – I wszedzie czysciutko, wszedzie duzo swiatla. Baba przyczlapala, niosac na tacy gliniana miche z pieczonym ptakiem. Cudowny zapach ociekajacej tluszczem, przyrumienionej skorki wypelnil moje nozdrza. Gospodyni doniosla tez kilka pajd razowca oraz cztery kubki z piwem. Ake wyjal z pochwy noz i z ogromnym namaszczeniem rozkroil ptaszysko na cztery czesci. Jedna zaraz zawinal w rogoze, dla siostry. Skubalismy mieso

malutkimi kawalkami, zeby na dluzej wystarczylo. Maczalismy chleb w tluszczu na dnie misy. Po kilku dniach diety zlozonej z kaszy, sloniny i cebuli stara, lykowata kura wydala mi sie nieoczekiwanie smaczna. Popilem metnym, slodkawym piwem i potoczylem wzrokiem po sali. Uslyszalem szczekniecie prymitywnej klamki. Spojrzalem w strone drzwi. Do wnetrza wszedl niewysoki, chudy staruszek. Oczy zasnuwalo mu bielmo, laska macal droge przed soba. Ktos poderwal sie i podsunal mu krzeslo. Dziadek usiadl, a nastepnie wydobyl z torby instrument przypominajacy nieco gitare, lecz o dziwacznym ksztalcie i o wiele bardziej topornie wykonany. Cytara – uslyszalem w glowie. To jest cytara. Przebiegl opuszkami palcow po strunach, wydobywajac zaskakujaco czyste, delikatne dzwieki. Wszyscy umilkli. Stary gral, spiewajac ochryplym glosem piesn… Uzywal dziwnego dialektu, rozumialem piate przez dziesiate. Moze przybyl do miasta z jakiejs doliny na poludniu, z wioski nad fiordami, gdzie jezyk rozwija sie po swojemu, niekorygowany kontaktami z sasiadami? Starzec ponownie uderzyl dlonmi w struny, wydobywajac szczatkowa melodie. – O czym dzis opowiedziec? – W pierwszej chwili sadzilem, ze zadal to pytanie bywalcom, ale oni milczeli w naboznym skupieniu, gapiac sie na niego jak w telewizor. – Opowiem wam o demonie… – podjal decyzje. – Wiecie sami, jak wiele dziwnych zwierzat potrafia przyholubic sobie ludzie czujacy samotnosc sciskajaca serce. Nie myslimy tu o psach, ktore, jak

mowi Biblia, towarzysza czlowiekowi od zarania dziejow. W wielu domach znajdziecie zbika, ktory spi na miejscu domowego kota. Sa tacy, ktorzy trzymaja pod progami chat wielkie weze, by lapaly myszy. Sa ludzie, ktorzy piastuja w rekawach jeze lub tchorze. W wielu domach w klatkach spiewaja kosy albo i papugi przywozone z poludnia. Bogacze czasem spedzaja dnie, bawiac sie z malpami. Sa wreszcie marynarze, ktorzy dluga wachte umilaja sobie, tresujac szczury… O tym wszystkim wiecie. Palce zatrzymaly sie na strunach i dzwiek umilkl. –Wiemy, wiemy! – zakrzykneli goscie. Niewidomy ponownie wydobyl kilka tonow. –Jednego tylko zwierzecia nie trzyma sie w domu, nie znajdziecie go w zadnym miescie, do ktorego zawijaja statki z dalekich krajow. Jakie to zwierze? Znowu przestal grac. Widac taki byl zwyczaj, ze w ten sposob dopuszczal ich do glosu. –Lasica, lasica, zwierze przeklete! – zawolali. –Trudno wam pewnie zrozumiec, czemu tak jest. Wszak po wsiach czasem bywa, ze lasica zyje z ludzmi w jednym obejsciu, a u gospodarzy swoich ani kury, ani kaczki nie ruszy, za to w tepieniu myszy i szczurow jest bezwzgledna… Opowiem wam dlaczego. Dzialo sie to lat temu kilkaset w miescie Visby na wyspie Gotlandii… Drgnalem. Visby. Jedna z nazw wygrawerowanych na blaszkach

zastepujacych duze paciorki rozanca. –Czas to byl zly i okrutny, bo krol Danii Waldemar z wojskiem swoim ruszyl pod mury miasta. Droge zastapila mu armia chlopow i wyrobnikow, uzbrojonych w cepy oraz widly zaledwie, on zas ogniem i orezem rozbil ich zastepy w perzyne, a tych, ktorzy nie zdolali ujsc, bezlitosnie nakazal wygubic co do jednego. Przerwal opowiesc, by dac nam czas na westchnienia pelne zalu. Jak zauwazylem, fakt, ze okrutnik reprezentowal znienawidzona Danie, wielu sluchaczy dodatkowo wzburzyl. –Mieszkancy Visby popelnili blad tragiczny, ze zamknieci w grodzie zaufali sile swych murow i chlopska armie pozostawili w polu na zatracenie, miast przyjsc jej z pomoca – recytowal z coraz wiekszym napieciem. Palce coraz szybciej tracaly struny instrumentu. – W dni kilka jednakowoz, skutkiem zdrady przez corke zlotnika, miasto padlo, a mieszkancy, by uniknac rzezi, skarby swoje zwyciezcy przez trzy dni pod nogi sypali… Potem przez lat wiele w ciezkim trudzie dawnych majatkow dochodzili, a niektorzy i tego uczynic nie zdolali, w nedze sroga popadajac. – Zawiesil w prozni kadencje i poczekal, az wybrzmi. –Wiele by o tym opowiedziec mozna, ale na dzis wystarczy, w gardle mi zaschlo, a palce stare w struny przestaja trafiac… Cytara umilkla. Twarz starca, pochylona, nikla w cieniu. Rozejrzalem sie zdezorientowany, lecz zaraz wszystko zrozumialem. Od stolu, przy ktorym siedzieli dostatniej odziani, podniosl sie jakis wyrostek i wcisnal slepcowi w dlon kubek wina. –Panie, raczysz zartowac, uzalajac sie nad utrata sil – powiedzial. –

Wiek osiagneliscie dostojny, ale niejednego z nas mlodych sprawnoscia ciala i umyslu o glowe bijecie, a gdyby nie brak oczu, z pewnoscia z mieczem w reku cudow walecznosci moglibyscie w krainach dalekich dokonac. Kilku sluchaczy z trudem zdusilo usmiechy. Dziadek dal sie przekonac. Wypil powoli wino, uniosl glowe i podjal opowiesc: –Na dni kilka przed oblezeniem przybyl do miasta mezczyzna w sile wieku, ktory za wedrownego lekarza sie podawal. Tym zas od innych sie roznil, ze na ramieniu tresowana lasice piastowal. Jedni mowili, ze z Rzeczypospolitej morzem przyplynal, inni, ze w ziemiach poganskich Prusow sie zrodzil. Byli i tacy, ktorzy twierdzili, ze wypluly go czelusci piekiel, i jak sie potem dowiecie, tak tez i zapewne bylo naprawde… Umilkl i oproznil kubek do konca. Palce znow zaczely uderzac szybciej, wydobywajac coraz agresywniejsze tony. –Kilku radcow miejskich odwiedzil, usilnie wypytujac ich o jakis klejnot. Nikt wszakze nie umial albo nie chcial mu odpowiedziec. W przeddzien szturmu burmistrz, wszedlszy do swego kantoru, spostrzegl, jak lasica lekarza skrzynie kowana rozbila i w jego pismach grzebie. – Starzec podniosl glos, sluchacze wpatrywali sie niczym zaczarowani w jego usta. – Porwawszy szkandele pelna zarzacych sie wegli, w zwierze chcial uderzyc, ale ono spojrzalo i drag jeno sam ze zmartwialej dloni mu wypadl, a demon w ciele lasicy ukryty zbiegl, okno wybijajac. Doszedl do siebie burmistrz, a poznawszy, kto zlego ducha po sekrety miasta przyslal, nakazal dom lekarza otoczyc… Godzina pozna, spac pora, a jeszczem kolacji nie jadl. – Starzec nieoczekiwanie przerwal gre i dzwignal sie z miejsca.

–Alez, panie – zaprotestowal ktos. – Na coz bedziesz po ciemku do domu szedl. Niech chleb twoj domowy ostanie na sniadanie, my cie tutaj po przyjacielsku ugoscimy. Dziadek przez piec minut zul wielka pajde chleba ze smalcem, a bywalcy lokalu czekali w napieciu na dalszy ciag opowiesci. –Tedy szturmem siedzibe jego wzieli – podjal – a on na torturach wyznal, iz niewolnikiem demona byl i winy zadnej za jego poczynania nie ponosi. Jednakowoz nikt mu w te bajania nie uwierzyl i – starzec uczynil efektowna pauze, a potem zagral na cytarze taka solowke, ze niech sie Jimi Hendrix schowa – scieto go rankiem, w poludnie zas miasto poddalo sie Dunczykom. Slepiec znow opuscil poziom napiecia. Robil to w sposob iscie mistrzowski. W moich czasach bylby zapewne uznanym aktorem. –Przypadek ten wydalby sie odosobniony i rychlo w niepamiec ludzka by popadl, gdyby nie zdarzenia kolejne prawidlowosc te potwierdzajace. Ale o tym jutro wam opowiem, gdyz gardlo moje stare mocno juz zdarte i nawet sycony miod glosu mego latwo nie przywroci… Zachwycila mnie prostota i wdziek, z jaka rzucil te aluzje. Bywalcy popatrzyli po sobie, po czym zaczeli grzebac w mieszkach. Ja tez sie dorzucilem jednym szelagiem. Po chwili stary z ukontentowaniem pociagnal solidny lyk, az zabulgotalo w kamionkowej butli. –Tedy opowiem wam, jak drugi raz demon pod postacia lasicy w

miescie Visby sie objawil. Dzialo sie to roku tysiac trzechset dziewiecdziesiatego osmego po narodzinach Pana naszego Chrystusa. Czasy dla kupcow byly ciezkie i niespokojne, a na Baltyku niezwykle rozmnozylo sie piractwo. Okrutni mordercy zwacy sie bracmi witalijskimi niejeden okret spladrowali, zaloge posylajac na zer wegorzom. Roku tego w potege urosli taka, ze miasto Visby najechali w niespodziewanym ataku, calkowicie je zdobywajac. Trzy dni pladrowali, gwalcac bialoglowy i torturujac kupcow, by wydali swe skarby, az wreszcie nasyciwszy zadze mordu, dumny niegdys kantor Hanzy w swa plugawa siedzibe obrocili. Zrobil przerwe techniczna na zwilzenie gardla, wiec wszyscy zgodnie wydali jeki zgrozy i oburzenia. –W przeddzien piratow ataku do miasta przybyl czlek z tresowana lasica i zaszedlszy do gospody, zaczal sztuki zwierzecia pokazywac, za co czapke pelna srebrnych monet zebral. Lat czterdziesci minelo, tedy nikt w nim lekarza zdradzieckiego nie poznal, jeno starzec jeden, ktoren jako mlodzik kazn ogladal, do burmistrza pobiegl i doniosl, ze diabelski kumoter z grobu powstal. Tym razem przestraszeni opoje przerwali wrzaskami pelnymi zgrozy. –Burmistrz w opowiesc z miejsca uwierzyl, nakazal tedy pacholkom, by czlowieka z lasica pojmali i osadzili w najglebszym lochu, innych zas wyprawil, by grob sprzed lat czterdziestu rozgrzebali. To uczyniwszy, szkielet znaleziono z glowa od tulowia oddzielona, jeno w czaszce otwor okragly zial, ktory z pewnoscia nie w czasie egzekucji uczyniony zostal, ale pozniej, gdy diabel po dusze w

czerepie uwieziona przybyl… A zatem lasica juz tu kiedys bywala, pomyslalem. Byla wtedy w Visby z kims takim jak ja. Gdy wpadl i zostal zabity, z pewnoscia dokopala sie do trupa i wyrwala mu z glowy scalak, a kilkadziesiat lat pozniej odtworzyla jego cialo na nowo… Ludzie w gospodzie wygladali na przerazonych. Nie dziwilem im sie. Ja moglem zracjonalizowac uslyszana opowiesc, dla nich wyjasnienie moglo byc tylko jedno. Demon, diabel, sila nieczysta… Sila naprawde straszliwa i potezna, skoro potrafila wskrzesic umarlego. Lekarz. Ciekawe, czy rzeczywiscie w XXI wieku byl lekarzem, czy tez majac jakas tam wiedze medyczna, postanowil wykorzystac ja w epoce, do ktorej zostal rzucony… –Wiele razy widziano czlowieka z lasica. Pojawia sie zawsze, gdy nadciaga jakies nieszczescie. Byl lat temu dwiescie w Bergen przed wybuchem Czarnej Smierci. A i tu w miescie dwa razy sie juz pojawial, raz przed dwudziestu przeszlo laty, gdy biskup oblezenie odpieral, a drugi raz kilka miesiecy temu zaledwie. Nadstawilem uszu, by nie uronic ani slowa, a starzec jak na zlosc przestal grac. –Wiemy, wiemy – powiedzial ktos. – Imie Alchemika Sebastiana przyjal, a u szewca mieszkal… –I dom, w ktorym walke stoczyl, probujac sie od demona uwolnic, obejrzec dzis mozna, jesli komu odwagi nie brakuje – dodal piesniarz uroczyscie. – Tedy widzicie, jak czarna chmura nad

naszym miastem zawisla, gdyz pojawienie sie lasicy zawsze tragedie jakowas gwaltowna zwiastuje. Ludzie milczeli wstrzasnieci. –Jesli zas chcecie posluchac… –Ojcze – karczmarz wyrosl przed staruszkiem jak spod ziemi – wezze kurze udko na droge i spac juz idz. – Podal mu zawiniatko. – Zdrowo nas dzis nastraszyles tymi historiami, jeszcze kilka slow, a do rana zasnac sie nie odwazymy… –To do nastepnego. – Niewidomy wsadzil instrument do torby, a pod pache butle z niedopitym miodem i ruszyl ku drzwiom. Zal bylo opuszczac cieple, choc cuchnace i zadymione wnetrze. Zal bylo wstawac od stolu, by wyjsc w ciemnosc nocy… Zal bylo wracac do podszytego wiatrem wraku lodzi. Ale coz. Trzeba to trzeba. Chlopcy zakutali sie w peleryny, sciagneli sznurami w pasie i wymaszerowalismy na ulice. Uderzenie morskiej bryzy w twarz prawie mnie zabolalo. To juz jesien… Zima za pasem. Trzeba kupic cieply plaszcz albo futro. Trzeba zdobyc rekawice… Jak, skad, za co? Mam garsc monet w kieszeni. Mam pieniadze na jeszcze jedna lykowata kure. Mam pieniadze na chleb i cebule, by przezyc kolejny tydzien… Omal nie parsknalem smiechem. Nagle przypomnial mi sie przyjaciel, ktory co lato jezdzil do Norwegii na saksy. Bardzo sobie chwalil to zajecie. Ciekawe, jak by mu sie podobala robota, ktora ja tu wykonywalem, i te wspaniale zarobki. Wracalismy do siebie po

ciemku, potykajac sie na wertepach ulicy. W pewnej chwili minal nas mezczyzna niosacy jakby latarke – swieczke w oszklonym pudelku. Ech, przydaloby sie cos takiego… Przymknalem oczy… Glupie marzenie. Jasna, ciepla hala supermarketu, wielki regal zastawiony dziesiatkami zarowek, lampek, latarek, baterii… Nagle Ake podcial mnie jednym zrecznym ruchem. Klepnalem w bloto. Cos swisnelo mi nad glowa. –O Boze! Markusa zabili! – wydarl sie Dyrre. Uslyszalem oddalajacy sie tupot nog. –Cii… – szepnal ktorys chlopak. Odczekalismy chwile. Pomogli mi wstac. –Co sie stalo? – zdziwilem sie. –Ktos strzelal do was, panie, z kuszy – wyjasnil Ake. –Dwoch ich bylo – dodal jego kompan. –Dlaczego sadzicie, ze do mnie? – zdumialem sie. –Boscie po lewej stronie szli i oni w lewa celowali – odpowiedz okazala sie zaskakujaco precyzyjna. – A strzelac do nas potrzeby nie mieli. –Ale kto…? – jeknalem. –A to juz wy, panie, powinniscie wiedziec – zakpil Dyrre. – Wszak nie bez powodu zmieniliscie swoj piekny stroj na chlopski przyodziewek i ukrywacie sie wsrod takich szczurow jak my dwaj.

Zatkalo mnie. O, cholera… Nie docenilem ich. Tak mnie przejrzeli? A ja sadzilem, ze to niezbyt rozgarniete wiejskie dzieciaki. Problem w tym, ze naprawde nie mialem pojecia, kto chcial mnie zabic. –Przy odrobinie szczescia pomysla, ze was ubili. – Ake wyrwal ze sciany domu belt kuszy. –Dziekuje, uratowaliscie mi zycie. –Drobnostka, ociec, my dzieki tobie zarobilismy trzy razy tyle, co liczylismy. Doszlismy do naszej lodzi. Ake skrzesal ognia i zapalil jedyna swiece. Dziewczyna obudzila sie i uszczesliwiona wgryzla w cwiartke kury. Mlaskala i cmokala, gdy tluszcz skapywal jej po brodzie. Wylizywala kosteczki do czysta. Wreszcie odlozyla je do garnka, pewnie na jutrzejsza zupe. Ulozylem slome na poslaniu i nakrylem sie serdakiem. Wiatr wyl. Stara lajba jeczala i trzeszczala przy kazdym podmuchu. Owinalem sie jak moglem najlepiej, chuchalem pod przykrycie, by troche sie zagrzac. Tyle razy w supermarkecie, pchajac wozek wypelniony zarciem, przechodzilem obojetnie obok polarowych kocow wystawionych na promocji. Tyle razy pomstowalem na jakosc towarow, na ceny, na zarobki. Dni spedzone w tej przekletej, dziadowskiej epoce juz nauczyly mnie pokory oraz szacunku dla osiagniec i dobrobytu moich czasow. Odbywam pokute za lenistwo. Dostalem nauczke, ktora zmienila

radykalnie moj sposob patrzenia na otaczajaca mnie cywilizacje… Tylko co z tego? Nie wykorzystam tej madrosci. Juz tam nie wroce… W mojej glowie siedzi masa wiedzy, do ktorej ci ludzie beda dorastali przez kolejne stulecia. Czesc nie przyda sie juz nigdy i do niczego. Co z tego, ze potrafie postawic system czy skonfigurowac szkolna siec komputerowa? Co z tego, ze umiem tworzyc strony www, a grafika trojwymiarowa tez nie jest mi obca? Wiedza, ktora gromadzilem przez lata studiowania, wlasnie stala sie bezuzyteczna. Jestem idiota. Jestem ciezkim, nieuleczalnym idiota i fakt, ze zamarzam, lezac pod wrakiem lodzi, jest kara boza za moja glupote. Co zrobilem? Przylazlem do miasta goscincem i zaczalem wypytywac o prace. Ale co powinienem byl zrobic? Jakos nie moglem zasnac. Ktos probowal mnie zabic… Pomylka? Przez pomylke to mozna dostac kijem po glowie. Gdy ktos postanawia zlikwidowac drugiego czlowieka, ma juz chyba jakies konkretne powody. Przypomnialy mi sie zwloki rozwleczone przez niedzwiedzia. Ktos z mojej epoki juz tu zginal. A jesli to nie byl wypadek? Przypomniala mi sie ksiazka czytana kiedys w pociagu. Patrol czasu? Bzdura… Po pierwsze, po moich czasach nie ma juz zadnej przyszlosci, z ktorej mogliby przyleciec. Po drugie, zalatwiliby mnie jakims latwiejszym sposobem, na przyklad strzalem z karabinu snajperskiego… A moze to ludzie z Horg? Ktos mnie rozpoznal, a wiedza, iz lensmann ukarze wszystkich, jezeli sie dowie, ze mnie wtedy nie zabili. Nie, to zbyt naciagane. A moze katolicy? Widzieli mnie z ksiedzem Jonem. Potem on zostal zabity,

a ja caly i zdrowy pojawiam sie w miescie. Jesli nie byli obecni przy egzekucji, mogli pomyslec sobie o mnie bardzo brzydkie rzeczy. Obudzilem sie zmarzniety. Poranek byl zimny, najzimniejszy z dotychczasowych. Od rzeki wial ostry wiatr. Jego podmuchy wdzieraly sie przez szczeliny poszycia wraku. Derka, ktora zaslanialismy wejscie, lopotala. W polmroku panujacym pod lodka dostrzeglem ruch. Moi towarzysze juz wstali. Teraz skrzetnie zbierali swoje rzeczy. –Co sie stalo? – zapytalem, przytomniejac. –Na nas czas – powiedzial Dyrre. –Odchodzicie? Wracacie do swojej wsi na zime? –Tak. Pora. I tak spedzilismy tu za duzo czasu – wyjasnil Ake. –Ale musielismy poczekac do wyplaty… A teraz nic nas tu nie trzyma. I ty tez lepiej stad odejdz. –Nie moge – odparlem z rezygnacja. – Wyznaczono mi spotkanie w Nidaros – dodalem tytulem wyjasnienia. –Moze poszukaj innego miejsca. To… – zawahal sie. – Tu jest niedobrze. –Tak? –Maar. Wzdrygnalem sie na samo wspomnienie. –Byl tu. Uderzyl kopytem w deski. Naznaczyl te nore. – Dyrre

sciszyl glos. – To wezwanie. Ktos tu niebawem umrze. To zle miejsce. Moglibysmy porobic jeszcze ze dwie niedziele, ale lepiej nie kusic losu. Nie wierzysz, lecz tak po prostu jest… –Macie racje. Nie wierze – odparlem niepewnie. –Wczoraj… – zaczal i urwal. – Ta strzala mogla byc od niego. Jesli tak, los swoj odwrociles. Lecz w kogo innego obok uderzyc moze. Pakowali sie spokojnie i metodycznie. Wyciagneli wszystko na zewnatrz, przegladali kazdy przedmiot po kolei, oceniajac, czy oplaca sie go zabrac, czy nie. Na bok odlozyli dwie mocno juz zlachane derki, jakies nogawke przetarte jak sito, zlachmanione koszule. Na stosie wyladowaly tez znoszone lapcie. Mialem dziwna pewnosc, ze po smierci kumpla ktorys po prostu wymienil swoje obuwie na nieco lepsze buty nieboszczyka. Zostawili tez sienniki. Zwineli skory, zostawiajac tylko te zaslaniajaca wejscie. Dlugo deliberowali nad nieduzym woreczkiem obluszczonej pszenicy i kilkoma wedzonymi gnatami, na ktorych bylo jeszcze nieco miesa. –Moze kupisz? – zaproponowal Ake. – Za dwa szelagi. Lepszej ceny nie dostaniesz. –To masa pieniedzy. – Wyszczerzylem zeby. – Dorzucicie jeszcze jedna skore. –Oczywiscie. Mozesz zatrzymac te przy wejsciu. Fiuuu… – gwizdnalem w myslach. A to cwaniaczek. Bo i rzeczywiscie zrobil mnie na szaro jak bazarowy kombinator z warszawskiej Pragi. Odliczylem mu naleznosc, krzywiac sie

demonstracyjnie. Dopakowali worki, zwiazali rzemieniami i kazde z nich zarzucilo sobie jeden na ramie. Pozegnalismy sie zdawkowo i ruszyli. Przez chwile odprowadzalem ich wzrokiem. Trojka bardzo mlodych obszarpancow wedrujacych gesiego przez bloto. Szyk ubezpieczony, przodem najsilniejszy, wspierajacy sie na podroznym kosturze, dziewczyna posrodku… Obejrzalem nabyte produkty i zaklalem w myslach ze zlosci. Przeciez zabrali swoj kociolek. Nie ugotuje na tych gnatach zupy. Obluszczona pszenica tez srednio smakuje na surowo. No nic, jakos sobie poradze. Przejrzalem pozostawione smieci. Nie znalazlem niczego, co mogloby sie przydac, chyba ze na szmaty do podlogi, a i to po uprzednim wypraniu. Nie bylismy przyjaciolmi, laczyla nas tylko wspolna robota. Nie proponowali, bym kiedys ich odwiedzil, chyba troche sie mnie bali, ale mimo wszystko bylo z kim pogadac. A teraz jestem sam. I co dalej? Do roboty? Juz mialem isc, gdy palnalem sie w czolo. Dzis niedziela. Poza tym do tej pory gratow w lodce pilnowala dziewczyna. A jezeli w czasie mojej nieobecnosci zakradnie sie zlodziej? Lachy z XXI wieku to tutaj prawdziwy skarb… Zwinalem koszule i spodnie w ciasny pakunek i ukrylem pod lezaca niedaleko lodki kloda, a potem powedrowalem w strone katedry. Nadzorca siedzial w swojej budce. –O, co cie tu dzisiaj sprowadza? – zainteresowal sie na moj widok. –Tamci dwaj poszli do domu. Twierdzili, ze zarobili juz dosc.

–Aha… – Wzruszyl ramionami. – A nikt inny sie do tej pracy nie pali. Znaczy pora skonczyc roboty na ten rok… Tak, zima idzie. – Popatrzyl na palac arcybiskupi, jakby mogl wzrokiem przebic mur i ujrzec osniezone szczyty na horyzoncie. – To i ty jutro nie przychodz, nie ma juz po co. –Sam moge porobic – zaoferowalem. –Nie ma juz sensu. – Pokrecil glowa. – Placa od okreslonej ilosci kamienia, w tydzien sam tyle ze sciany nie urwiesz. Nasci szelaga za fatyge i przyjdz wiosna. A moze kubek wina ze mna wypijesz? –Wypije. Usiadlem w jego szopie. Gosc nalal z butli czegos, co smakowalo jak skrzyzowanie jabola z roztworem zywych drozdzy. No coz, kilka razy w zyciu tracilem robote. Przypomnialem sobie na przyklad dzien, kiedy przyszedlem do biura zakladu pogrzebowego i zobaczylem strazakow dogaszajacych ruiny, bo w nocy konkurencja puscila moje miejsce pracy z dymem. Albo ten poranek, gdy przyszedlem do redakcji i zobaczylem na drzwiach paski pieczeci komornika, albo… Usmiechnalem sie w duchu. Tym razem nie jest tak zle, skoro dostalem odprawe! A do tego, mowiac jezykiem epoki komuny, bumelanci, ktorzy porzucili front pracy, odprawy nie dostali. –Idzie zima – powiedzial stary. – Pewnikiem masz juz ugadanego kapitana, by plynac do swojego kraju? –Wyznaczono mi spotkanie, musze czekac – wyjasnilem oglednie.

–Ach tak. A ja za dwie niedziele pojde na wies. Mam tam siostrzenca, u niego przezimuje. Cos tam odlozylem, moze nawet na gorzalke wystarczy, a tu nie bede lensmannowi potrzebny az do wiosny. A zatem pracowalem dla czlowieka, ktory kazal mnie zatluc kijami. Jaki swiat jest maly. Pociagnalem z kubka zajzajeru. Zoladek troche sie buntowal, ale alkohol przyjemnie rozgrzewal. Przydalaby sie taka flaszka na zimne noce… Pozegnalem sie i poszedlem. Gdzies daleko uderzyl koscielny dzwon. Naszla mnie ochota, zeby pojsc na nabozenstwo, lecz przeciez nie w protestanckim zborze… Powedrowalem sobie ulica, dotarlem do ruin muru obronnego. Czy zburzono go w czasie oblezenia, gdy arcybiskup Engelbrektsson probowal powstrzymac inwazje Dunczykow? A moze pozniej, by uniemozliwic mieszkancom miasta proby zrywu przeciw okupacji? Dotarlem nad rzeke. Rozlewala sie tu szeroko. Przy brzegu kiwaly sie przywiazane do pali trzy lodki; wolalem ich nie ruszac. Rozebralem sie i trzymajac zwiniete ubranie na glowie, ruszylem przez lodowata wode. Tylko w dwu miejscach stracilem grunt pod stopami. Prad na szczescie byl leniwy. Wydostalem sie na brzeg. Stalem u podnoza wynioslej gory porosnietej lasem. Powedrowalem naprzod wyraznie wydeptana sciezka. Chrustu bylo jak na lekarstwo, widocznie nie ja pierwszy wpadlem na pomysl ogrzania sie. Takze poszycie zdrowo przetrzebiono. Jednak niebawem dotarlem do trudniej dostepnych czesci lasu. Uzbieralem solidna wiazke suchego drewna. Dowloklem sie do lodzi wieczorem. Zwalilem chrust na ziemie i zaklalem w myslach. Nie mialem

krzesiwa. Rozgarnalem popioly ogniska. Wygaslo na amen. Zjadlem kawalek sera kupionego jeszcze od tamtego starego pasterza w gorach. Musze za wszelka cene zdobyc garnek lub kociolek, wtedy bede mogl nagotowac kaszy albo i polewki. Zapadal wieczor. Czulem dziwna pustke, jak wtedy, gdy szedlem przez gory. Samotnosc… Potworna, duszaca samotnosc, brak kogos, do kogo mozna by otworzyc usta… Sam na sam z wlasnymi niewesolymi myslami. Wyplynely wspomnienia z czasow obozow harcerskich. Noce w lecie byly duzo cieplejsze, namioty dobrze chronily przed wiatrem, spiwory… Ale, co najwazniejsze, zawsze moglem zapalic latarke. Zawsze tez byl ktos obok. Kumpel czy druzynowy. Czasem na wyciagniecie reki, czasem w sasiednim namiocie. Nie zostawal czlowiek sam. No i kiedys wracalo sie do domu. Zadumalem sie: no wlasnie, do domu. W zasadzie od chwili przebudzenia w lesie nie myslalem o moich krewnych. Przyjmijmy, ze poczatkowo moglem byc w ciezkim szoku, ale przeciez minelo ladne pare dni. A ja nadal nie czulem nic. Tylko pustke. Wypralo mnie z empatii? Cala rodzina mi sie usmazyla. Powinienem wyc z rozpaczy. Co, u diabla? A moze ta cholerna lasica pogrzebala mi w glowie? Zawiodlem… Nie zdolalem uratowac dziewczyny. Hela nie zyje. Mialem sie nia opiekowac, a ona zostala zamordowana. Publicznie, ku uciesze gawiedzi. Zalozyli jej petle na szyje, wykopneli stolek spod nog. Czy wolala mnie w ostatniej minucie zycia? Westchnalem. Bystra, mila, sympatyczna. Brak wiedzy technicznej usilowala nadrobic

zdrowym pomyslunkiem. Efekt okazywal sie oczywiscie dosc zabawny, ale gdyby troszke ja podciagnac w naukach scislych… Ech, ty belfrze od siedmiu bolesci, zasmial sie moj diabel stroz. Uczyc ja chciales, bo masz narypane we lbie, ze kazdego trzeba uczyc. Znalazles sobie material na prymuske i tyle. Milczalem, zastanawiajac sie nad wlasnymi uczuciami. Gdyby Helena urodzila sie te glupie sto kilkadziesiat lat pozniej i trafila w moje rece, zrobilbym z niej prymuske. Dlaczego nie? Lubilem przeciez te robote. Tylko tak rzadko trafialem na uczniow, ktorzy pragneliby zdobywac wiedze. Zapadal zmrok. Szlag, przeciez uswierkne tu do rana! Poszedlem do domu pani Ilsy i zapukalem do drzwi. Otworzyla mi rozczochrana, umorusana dziewczyna. Usmiechnalem sie i poprosilem o troche zaru. Znikla i po chwili podala mi polano zarzace sie na koncu. Podziekowalem i zanioslem do obozowiska. Wetknalem w stosik chrustu i rozdmuchalem plomyk. Przydala sie praktyka zdobyta na biwakach. Wreszcie sie rozgrzalem. Nie czulem glodu, tylko pustke w brzuchu i oslabienie. Nie moglem sie jednak przemoc, by opalic nad ogniem ktorys z podwedzonych gnatow zostawionych przez chlopcow. Nie mialem apetytu. A moze… Moze warto isc do miasta, znajde przeciez tamta tawerne, knajpe czy jak to zwac. Zamowie solidny kubek wodki, poslucham, jak slepy dziadek snuje swoje opowiesci. Pal diabli, postawie mu nawet kolejke.

Wejde miedzy ludzi, tam gdzie swiatlo i gwar. Narabie sie bimbrem do nieprzytomnosci i przestane wreszcie myslec o swoich bledach. Zagryzlem wargi. W kieszeni brzeczalo kilka monet znalezionych w sakiewce w lesie i pare miedziakow z mojej wyplaty. W kazdej epoce alkohol byl drogi, a ja przeciez musze oszczedzac, jesli nie chce zdechnac z glodu. Nie napije sie. Z drugiej strony wodka niczego nie rozwiazuje. Pozwolilaby tylko na krotko zapomniec, zlagodzic dojmujacy bol. Zrobilo sie juz zupelnie ciemno. Wzorem Ake przetoczylem kilka kamieni z paleniska do dziury pod lodzia. Ile mogly oddac ciepla? Grzaly sie w ogniu przez kilka godzin… Dlugo lezalem w ciemnosci, nie mogac zasnac. Od strony rzeki naplynely sine mgly. Zrobilo sie strasznie i ponuro. Jestem typowym dzieckiem miasta, myslalem. Wystarczy wylaczyc mi zarowke. Wystarczy dzwoniaca w uszach cisza i juz zaczynam wariowac ze strachu. I czego sie tak boje? Ciemnosci? Zwyklego glupiego braku swiatla, ktore mozna by wlaczyc jednym pstryknieciem? No, dosc tego uzalania sie nad soba, otrzasnalem sie. Jutro biore sie na powaznie za realizacje zadania. Obudzilo mnie lodowate zimno przedswitu. Kubrak, ktorym nakrywalem sie do snu, nie byl w stanie zabezpieczyc mi nog. Z sasiedniego poslania zabralem mate i nia sie nakrylem. Nie dawala, niestety, duzo ciepla. A moze odczepic skore z wejscia i nia sie narzucic, a mate dac na jej miejsce? – rozwazalem. Wreszcie slonce wzeszlo wyzej i zrobilo sie ciut cieplej. I co tu robic z dniem tak mile rozpoczetym?

Najlepiej ruszyc zdobytym wczoraj tropem. Postanowilem obejrzec miejsce, gdzie Alchemik Sebastian stoczyl walke z lasica, i zasiegnac jezyka. Kamienica, ktora mi wskazano, nie wyrozniala sie niczym szczegolnym. Na dole znajdowal sie warsztat szewca. Wszedlem do niskiego, zadymionego pomieszczenia przesiaknietego zapachem wyprawionej skory, wosku, smoly i dziegciu. Na szerokich stolach lezaly dziesiatki drewnianych form do butow. Niektore obciagniete byly giemza, inne najwyrazniej dopiero czekaly na wykorzystanie. Trzech uczniow przybijalo malymi gwozdzikami podeszwy, czwarty z szydlem w dloni znecal sie nad wysoka cholewka. –Czym mozemy sluzyc? – Teraz dopiero spostrzeglem majstra. Siedzial w kacie, saczac z kubka jakis napar. –Przyszedlem tu zwabiony opowiesciami o walce alchemika z demonem – powiedzialem. – Ponoc mozna za niewielka oplata obejrzec to miejsce. –Cztery szelagi. – Szewc chytrze zmruzyl oczy. –Strasznie drogo – skrzywilem sie. –Ale warte tej ceny. –Trzy? Zrobil mine pelna oburzenia, lecz juz po chwili zmiekl. W koncu mozliwosc zarobienia paru groszy za bezdurno nie trafia sie codziennie. A zbyt wysoka cena moze sprawic, ze frajer pragnacy

obejrzec jakies tam pomieszczenie gotow jeszcze sie rozmyslic… Zostawil uczniow i wspielismy sie po trzeszczacych schodkach na pietro. Kamienice zbudowano dosc oszczednie. Tylko parter oraz frontowa sciana wzniesione zostaly z cegiel i kamienia. Reszte wykonano z drewnianych belek i dranic. Dom musial miec juz swoje lata, bowiem konstrukcja przechylila sie wyraznie. Wdrapywalismy sie po waskich stopniach w prawie calkowitej ciemnosci. Won myszy i stechlizny zapierala dech w piersi. –Opowiedzcie, prosze, mistrzu, jak to bylo? – zachecilem. Chyba sie ucieszyl, ze tak go tytuluje. –Alchemik sprowadzil sie tu dwa lata temu. Chodzil po miescie z tresowana lasiczka na ramieniu. Najal u mnie kwatere. – Pchnal drzwi. Weszlismy do sporego pokoju. Okno szklone gomolkami oprawionymi w drewno, a nie w olow. Loze, stol do pracy, zydle, skrzynie w kacie. Na podlodze warstwa potluczonych naczyn. –Z ksiestw niemieckich sprowadzil olej skalny, z siarki wytwarzal zraca wode, topil rozne rzeczy w piecyku. – Wskazal porozbijany piec w kacie. – Pytalem go wielokrotnie, kiedy uwarzy kamien filozoficzny lub chocby eliksir zycia, ale on tylko smial sie i mowil, ze czego innego szuka. I moze prawde powiedzial, bo pieniadze straszliwe zarobil, sprzedajac kubki z lekkiego srebra… –Co prosze? – zdziwilem sie. Podszedl do skrzyni w kacie i pogrzebawszy w niej, wyjal kubek o pojemnosci okolo pol litra. Obrocilem go w dloniach. Puknalem

ostroznie palcem. Aluminium. Ewidentnie odlew… A zatem trafil do tej epoki jakis niezlej klasy chemik, moze technolog, a moze tylko nauczyciel ze szkoly. Umial pozyskac nieznany w tych czasach metal, wiec zaszalal na calego. Stworzyl kuriozalny wyrob budzacy podziw w tej epoce… –Alchemik bywal u lensmanna i burmistrza, obracal sie w kregach najbardziej wplywowych ludzi… I przepytywal wszystkich o oko jelenia. Moj kuzyn, lowczy u lensmanna, przywiozl Sebastianowi jesienia po polowaniu caly skopek jelenich oczu, ale ten go tylko wysmial… Obejrzalem walajacy sie po podlodze szmelc. Dmuchane szklane kule z jakimis drutami w srodku, miedziane kabelki zaizolowane poprzez owiniecie w nawoskowany papier… Zarowki probowal zrobic? Chyba nie. Kondensatory? A moze lampy radiowe? Rozpoznalem butelke lejdejska. Kontemplowalem resztki maszyny elektrostatycznej, model niczym ze szkolnej pracowni fizycznej… Tylko tarcze byly wylozone bursztynem, a nie ebonitem. Pozostalosci chyba ogniwa, kilkanascie krazkow zasniedzialego metalu w glinianej rynience. A to? Dwa metalowe prety owiniete uzwojeniem z miedzi… –Elektromagnes? – szepnalem do siebie po polsku. –Pewnego dnia uslyszalem straszliwa klotnie tu na gorze. Wiedzialem, ze mistrz Sebastian jest sam. Podbieglem do drzwi i zajrzalem przez szpare. Wtedy zobaczylem, ze rozmawia ze swoja lasica w jakims obcym jezyku. A potem padl na podloge i miotal sie w drgawkach, jak przy ataku choroby swietego Wita.

Walnela go czyms? Cos mi sie kojarzylo o prototypie broni opartej na mikrofalach. A moze tylko odpowiednie wyladowanie elektryczne? –Przezyl to jednak? – zapytalem. –Tak. Nie wiem, ile to trwalo, ale wreszcie go uwolnila. Podszedl, zataczajac sie, do stolu, zalozyl na glowe kaptur kolczy i ciagnac za patyk, uruchomil jakas maszyne. I demon przykleil sie do zelaza. Miotal straszliwe klatwy, przynajmniej tak to brzmialo, a potem uderzyl w medrca niewidzialna kosa. –Czym? –Uslyszalem sam gwizd. Chyba chciala mu obciac glowe, lecz uchylil sie i tylko to… A niech mnie. Nie spostrzeglem tego wczesniej. Cztery slupki sterczace w rogach lozka byly pierwotnie kolumienkami podtrzymujacymi baldachim! Podszedlem do nich. Uderzenie poszlo po luku, przycieto je na roznej wysokosci. W scianie tez widniala gleboka szczelina. Dotknalem powierzchni drewna. Bylo gladkie, jak wypolerowane najdrobniejszym papierem sciernym. Opowiesc szewca zaczela skladac sie w logiczna calosc. Alchemik najwyrazniej nie zdolal odnalezc artefaktu. Ina sie wkurzyla i postanowila go zdyscyplinowac. Gdy tylko sie otrzasnal, puscil w ruch pradnice i zlapal ja elektromagnesem. Probowala sie bronic, walnela laserem? Wiazka ultradzwiekow? Nie znalem zjawiska fizycznego, ktore zostawialoby tak dziwne slady. W kazdym razie uderzyla czyms, co scielo slupki lozka i rozharatalo sciane… –I co potem?

–Podszedl ostroznie z drutem w dloni i wystrzelil w zwierze blyskawice. Zaraz potem oslablo i znieruchomialo. Wtedy wzial zwierzaka i cisnal tu obok, pod fundament budowanego wlasnie domu – wskazal przez okno budynek po drugiej stronie ulicy – ale chyba wiedzial, ze nie zdolal demona unicestwic, bo pozbieral troche swoich rzeczy i nastepnego dnia wsiadl na statek. Ponoc na poludnie uciekl, do Bergen – mruknal. –Bergen – powtorzylem. Nazwa z blaszki przy rozancu… –To bylo bardzo madre, bo gdzies za cztery niedziele sily jej wrocily i wypalila dziure przez cegly i kamienie, zeby sie wyrwac ze swego grobu. I tyle ja widzielismy na szczescie. Alchemik musial sie od dawna przygotowywac na taka ewentualnosc. Na koniecznosc podjecia walki z urzadzeniem nieprawdopodobnie zaawansowanym technicznie. Elektromagnes, by unieruchomic cialo Iny. Sam zalozyl kolczy kaptur. Po co? Byc moze mial do niego doczepiona baterie. Ekranowal swoj scalak, dzieki temu mogl bezpiecznie wykonczyc lasice… Zaaplikowal jej krotkie spiecie? To by tlumaczylo rozblysk, ktory szewc wzial za uderzenie pioruna. –Zaiste niezwykle miejsce i zdumiewajace wypadki sie tu rozegraly – powiedzialem. –Czyli moja opowiesc warta byla cztery szelagi? –Tak. –To doplac. – Wyszczerzyl w usmiechu krzywe zolte zebiska i

wyciagnal reke. Spojrzalem na niego, a potem, krztuszac sie ze smiechu, wyluskalem drobna monete z sakiewki. Idac ulica, raz jeszcze ukladalem sobie to wszystko w glowie. Zagadkowy Alchemik Sebastian musial byc wyjatkowym spryciarzem. Nie tylko potrafil idealnie wpasowac sie w realia epoki, nie tylko w blyskawicznym tempie wkradl sie w laski miejscowych notabli, ale do tego wszystkiego zdolal wymyslic metode unicestwienia, no, prawie unicestwienia urzadzenia przerastajacego nas o cale tysiaclecia postepu technicznego. Co wiecej, wykazal sie ogromna madroscia. Przewidzial, ze mechanizm moze sie zregenerowac, i na wszelki wypadek nie tylko solidnie go przywalil, ale i natychmiast nawial. Na warsztat kowalski natrafilem zupelnie przypadkiem. Przez chwile kontemplowalem noze, miecze, ostrogi, nozyczki i pily wiszace na scianie, potem zaszedlem do wnetrza i kupilem krzesiwo. Przeliczylem reszte pieniedzy. Zostala mi polowa. Niedobrze… Gdy dotarlem do swojej lodzi, byla moze jedenasta. Z gor wial dziwny, mocny i dosc cieply wiatr. Halny czy co? – pomyslalem. Podobne jakies zjawisko. Popatrzylem na oddalone szczyty. Pobielil je juz pierwszy snieg. Poczatek pazdziernika, idzie zima. Gdybym chcial uciekac na poludnie, nie dam rady przejsc przez gory bez dobrych nart. Zreszta dokad uciekac? Wszedzie jestem obcy. W dodatku ta cholerna lasica wyznaczyla mi spotkanie tu, w Nidaros, Trondheim,

czy jak te dziure zwac… Hela nie zyje. Alchemik wyjechal na poludnie. Byc moze osiadl w Bergen. Nie mam mozliwosci, by go scigac. Wszystko sie spieprzylo. A moze to ja wszystko spieprzylem? Tak czy inaczej, zawiodlem dziewczyne. Zawiodlem w sposob ostateczny. Co dalej? Trzeba czekac. Spojrzalem na lodke. Schronienie na zime? Wolne zarty… Uswierkne pod nia. –To i owo trzeba bedzie poprawic – mruknalem. Wszedlem do pol lydki w trzcinowisko i zaczalem scinac kordem uschle juz badyle. Wyrzucalem je na brzeg, a nastepnie przyciskalem galeziami, zeby wiatr ich nie porwal. Szybko scierply mi palce… Siedzialem potem przez wiele godzin, okrecajac trzciny pedami powoju, tak by powstaly male snopki. Przydalby sie sznurek, zylka, moze stara siec rybacka, niestety, mimo ze przeszedlem spory odcinek brzegu, nie natrafilem na nic podobnego. Wydawalo mi sie, ze nacialem ogromne ilosci lodyg, lecz szybko okazalo sie, iz nie zestawilbym z tego nawet jednego dziesiatka snopow. Znowu brodzilem w zimnej wodzie, znowu wiazalem w peczki. Dopiero gdy slonce dotknelo gory, przemarzniety zanioslem narecza trzciny w poblize lodzi. Wieczor nadszedl dosc niespodziewanie. Mialem przygotowane kilka paskow brzozowej kory. No to czeka mnie chwila prawdy… Obrocilem w palcach krzesiwo. Widzialem, jak Ake i dziewczyna tego uzywaja. Ulozylem je w palcach. Za dwudziestym razem udalo mi sie wyprodukowac naprawde niezla iskre. Po dwu godzinach wreszcie uzyskalem pierwsze sukcesy. Kora zaczela sie zarzyc. Rozdmuchalem ostroznie i podlozylem ogien w chrust.

Wstalem o swicie i znowu wszedlem w wode. Cialem trzcine, czujac, jak dretwieja mi palce stop. Wreszcie zadowolony wrocilem ostatecznie na brzeg. Wielki stos lodyg czekal na obrobke. Zajecie okazalo sie zmudne, wiec odruchowo zaczalem odmawiac w pamieci rozaniec. Kolejne snopki posluzyly mi za paciorki. Nie bylem jednak w stanie skupic sie na modlitwie. Mysli uciekaly. Hela, fajna, troche narwana dziewczyna. Szkoda, ze nie troche starsza, zreszta to i tak przeciez juz bez znaczenia. A moze? Moze ta cholerna lasica potrafilaby ja ozywic? Odtworzyc? Pewnie nie, mowila cos o tym, ze brakuje energii. Zaczalem ukladac snopki trzciny ciasno jeden kolo drugiego. I znowu – wydawalo mi sie, ze jest ich ogromna ilosc, a tymczasem bardzo szybko zapas mi sie skonczyl. Zdolalem nakryc zaimprowizowana strzecha tylko tyl i dno lodzi. No coz, widac jeszcze co najmniej jeden dzien roboty przede mna. Poszedlem na brzeg. Z wygonu, poslugujac sie kordem, wycinalem duze platy darni i nosilem na "plac budowy". Nakrylem nimi strzeche, miejscami dajac nawet dwie warstwy. To powinno od biedy zaizolowac moja kryjowke przed mrozem i wilgocia. Wpelznalem do wnetrza. Rzeczywiscie zrobilo sie jakby troche przytulniej. Wywalilem na zewnatrz wszystkie legowiska i spalilem slome wraz z robaczkami. Nastepnie ulozylem sobie w najcieplejszym kacie nowe loze z zaoszczedzonych snopkow trzciny nakrytych wyleniala krowia skora. Derki, ktore mi zostawili wspollokatorzy, namoczylem w wodzie, natarlem popiolem z ogniska, wyplukalem starannie i powiesilem na dragach, zeby dobrze wyschly. Praca pomagala zapomniec o prawie pustym zoladku.

Lezalem na poslaniu, patrzac na strzaskane klepki poszycia i nadgryzione zebem czasu wregi. Czulem lekka sennosc, nic nie chcialo mi sie robic. Norwegia. Myslalem kiedys, ze gdyby z Zuzanna mi wyszlo, to moglibysmy sobie pojechac w romantyczna podroz do fiordow. No i jestem u fiordow, a kto wie czy nie przyjdzie mi spedzic tu reszty zycia… Tam, w domu, mialem zarowki, telewizor, pralke, dwa tysiace ksiazek na polkach… A tu? Gowno. Noz, kord za pasem, lachy tylko te, co na grzbiecie. Kieszen lekko odstawala. W tamtym zyciu nosilem palmtopa, teraz trzymam w niej rozaniec. Usmiechnalem sie gorzko. Ciekawa odmiana, a przeciez i tu niewiele sie zmienilo. W XXI wieku, gdyby ktos zauwazyl, ze nosze przy sobie kupiona na raty zabawke za dwa tysiace euro, moglem dostac po glowie w ciemnej bramie. Tu podobnie, jesli ktos zauwazy przy mnie ten przedmiot, tez pewnie dostane w leb, tylko ze nie po cichu, a oficjalnie. I z pewnoscia bedzie duzo bardziej bolalo. Po poludniu rozpalilem male ognisko. Dlugo wpatrywalem sie w zadumie w nikle plomyczki. Ile czasu potrwa tu zima? Do kwietnia? Do maja? Teoretycznie niebawem powinna przybyc lasica. Co bedzie, jesli wyda mi tylko kolejne polecenia i zniknie? Do Bergen nie zdolam wyruszyc wczesniej niz wiosna. Zatem prawdopodobnie bede musial siedziec tutaj… Schronienie mam. By przezyc, potrzebuje jeszcze paru rzeczy: ubrania, zywnosci i opalu. Mam serdak, nie jest zly, problem tylko w braku rekawow. Trzeba by

zdobyc barania skore albo przynajmniej scinki i cos dosztukowac. Bede wygladal jak ostatni dziad, ale przynajmniej nie zamarzne. W najgorszym razie potne odziedziczone po chlopakach derki i zrobie z nich ocieplenie do kurtki. Przydalyby sie takze rekawice, jesli planuje zima pracowac. Adidasy na szczescie jeszcze niezle sie trzymaja, mialem farta, ze choc raz kupilem markowe. Gorzej ze skarpetkami… No nic, cos sie wyprodukuje z dostepnych surowcow… Z opalem nie bedzie klopotu, trzeba skombinowac gdzies line, isc do lasu i nazbierac chrustu. Czeka mnie kilka, moze kilkanascie kursow, ale zgromadze odpowiedni zapas. Czesc mozna upchnac pod lodke, zmniejszy sie przestrzen, wiec bedzie latwiej ogrzac. Reszte uloze tutaj – miedzy burta a nasypem. Po trzecie, potrzebuje zarcia. Mlodzi zostawili mi kawalek wedzonki, woreczek kaszy, na oko tak z piec kilo, i odrobine sloniny. Dwa tygodnie na tym przebieduje, ale przeciez nie dluzej. Mam jeszcze kilka groszy, kupie suszonego dorsza, choc i tego przeciez bedzie malo. Hmmm… A gdyby tak pochodzic do lasu po chrust, a potem sprobowac wymienic go w miescie na jedzenie? Tylko czy to sie uda? Przeciez ci ludzie sami moga lazic po drewno… A moze, zadumalem sie, jesli jeszcze wyplywaja na jesienne polowy, zaczepic sie na jakiejs krypie jako pomocnik i niech placa mi rybami? Nie, do chrzanu, nigdy nawet nie wedkowalem, zaden ze mnie pomocnik… Pisarzem nie zostane, bo w tej epoce pisza inaczej, musialbym wpierw podszkolic sie w kaligrafii. Ksiegowym tez nie, zreszta cholera wie czybym sobie poradzil na przyklad ze sprawdzaniem ksiag rachunkowych. Dupa zbita… Spojrzalem na wyleniala, pogryziona przez robactwo skore renifera.

Nie bylem w stanie okreslic, ktore dziury pozostawily pasozyty zerujace na zywym stworzeniu, a ktore wygryzly pozniej mole. Musze wymyslic inne zabezpieczenie drzwi, blysnal mi pomysl. Wtedy moge ja pociac, zrobic z niej rekawice, nogawke, onuce, a reszte przerobic na kilkadziesiat metrow calkiem uczciwego rzemienia. Na razie odcialem cztery waskie paski po jakies siedemdziesiat centymetrow dlugosci. Nacialem je na koncach, polaczylem i zwinalem gotowy sznur. Na rano. Hmm, no wlasnie – spojrzalem na slonce wiszace jeszcze wysoko. Moze nie czekac do jutra, tylko isc teraz? Rankiem moze byc rosa, moze spasc deszcz… Marius Kowalik przylozyl ucho do drzwi. Wszyscy marynarze chyba juz zasneli. Usmiechnal sie lekko. Kazdy ma swoje sekrety. On tez nie chcialby, aby ktokolwiek dowiedzial sie, co podczytuje nocami. Otworzyl wieko swego kuferka. Pod warstwa ubran lezal gruby tomik. Przed wiekiem oprawiono go w jasna skore, obecnie okladka pozolkla. Okucia ze srebrzonego brazu wytarly sie, spod kruszcu blysnal ciemny metal. Mezczyzna rozsznurowal rzemienie i otworzyl wolumin. Na pierwszej karcie naszkicowano tuszem rysunek lasicy. Nieznany miniaturzysta podbarwil obrazek rozwodnionym brazowym tuszem, dzieki technice lawowania dobrze oddajac umaszczenie zwierzatka. Podobno ilustracje te wykonal sam Durer, lecz Marius w to nie wierzyl.

Ksiazka nie miala tytulu, od winiety nazwano ja "Ksiega Lasicy". Po Europie krazylo kilka odpisow, lecz ich tresc stanowily przewaznie wyssane z palca farmazony. Ten egzemplarz byl prawdziwy. Chyba. Poczerwieniale ze starosci litery skreslic mial jego dziad… Marius mial pewnosc, ze przodek nie pozwolil nikomu wykonac kopii, ale byc moze dokonano tego w ciagu lat, gdy ksiega wedrowala po Inflantach, krajach niemieckich i Niderlandach. Pozostawalo miec nadzieje, ze nikt nie podmienil tez samego manuskryptu… Kowalik przycial knot swiecy i zamknal latarke. Otworzyl inkunabul w miejscu zalozonym tasiemka. Bez wiekszego trudu czytal sporzadzony po lacinie rekopis. Wywod byl jasny i logiczny, skryba znal biegle jezyk starozytnych Rzymian. Byl tylko jeden problem. Marius nie bardzo chcial wierzyc w to, co zapisano. Jego umysl odrzucal slowa, zdania, akapity. A jednak musial przyznac, ze opisani w ksiedze ludzie wygladali prawdziwie. Na ile zdolal wybadac, co najmniej trzej pojawili sie w miejscach wspomnianych przez przodka. Nie zostali zmysleni. Fakt ich istnienia potwierdzaly niezalezne zrodla i zyjacy jeszcze swiadkowie wydarzen. Sludzy lasicy… Dysponowali niezwykla, zaskakujaca, niesamowita wiedza, jakby zaczerpnieta z najczystszych krynic madrosci. Marius nie potrafil wysiedziec w miejscu. Wstal na rowne nogi i miotal sie ograniczony scianami kajuty. –Niemozliwe – mruczal sam do siebie. – Po prostu gdzies na swiecie jest szkola, ktora ksztaltuje ich umysly. Gdzies poza Europa. Indie, Chiny, moze kraje niewiernych lub zgola Nowy Swiat zwany Ameryka?

Ale jakim cudem zdolano by utrzymac w tajemnicy istnienie takiego osrodka? Przeciez wczesniej czy pozniej jego slawa musialaby dotrzec na dwory i uniwersytety Starego Swiata. A gdyby jednak zaakceptowac poglad pradziada? Kowalik otworzyl ksiazke na pierwszej stronie i po raz moze piecsetny przeczytal zdanie skreslone czerwonym tuszem: Sludzy lasicy przybywaja z czasow, ktore dopiero nadejda. Zamknal oczy. Pozadal wiedzy. Pozadal madrosci. Jego namietnosc byla silna, palila dusze niczym plomien. Ksiazki nie umialy jej zaspokoic. Ale gdyby odnalezc jednego z nich? Gdyby zechcial podzielic sie choc okruchami wiedzy niedostepnej… Okret sunal na polnoc, prowadzony pewna reka sternika. Niebawem osiagna cel podrozy. Nidaros, miasto, w ktorym, jesli wierzyc relacjom, rok temu pojawil sie jeden z nich. Sebastian zwany Alchemikiem. Marius westchnal ciezko. Znowu rozchylil karty w miejscu zalozonym czerwona tasiemka. Rozdzial trzeci: Jako ich rozpoznac mozna. Gdy spojrzysz, mily bracie, na posagi przed laty pobozna reka uczynione lub wczesniejsze jeszcze, ktorych powstanie na czasy poganskie i starozytne przypada, bez trudu wielkiego ujrzysz, jak ubior czlowieczy zmienia sie, to ku wygodzie, to ku wyrafinowaniu dazac. Tak przez stuleci pietnascie, ktore od czasow pierwszych apostolow nas dziela, w formie i materiale ciagle zmiany zachodzily. Takoz i wyobraz sobie ich w latach, ktore jeszcze nie doszly swego kresu, przez kolejne piec wiekow ciagly postep i zmiany moda lub potrzeba wywolane zachodzic beda. Tedy jest pierwszy znak: ci, ktorzy urodzili sie w czasach, gdy kosci nasze w proch sie

rozsypaly, ubiorem od nas odroznia sie znacznie. Patrz uwaznie na szaty, ktore barwa sa zdumiewajaco swieze, splotem nici doskonale, a krojem ni terazniejszych, ni przeszlych nie przypominaja. Takoz i buty ich czasem nie ze skor, ale z masy dziwnej uczynione byc moga, a gdy skorzane, na kroj ich dziwaczny a osobliwie dla stopy wygodny baczenie zwroc. Rzecz trzecia, w czasach ich z odkryta glowa ludzie chodzic przywykli, tedy sluga lasicy zawszec czapke, chuste lub kapelusz miec zwyczajny bedzie. Epoki ich czasem barbarzynskimi sie jawia, totez ludzie ci obyczaju dobrego ani gladkosci w mowie nie przejawiaja, jednakowoz… Marius zamknal ksiege. Przycial zweglona czesc knota swiecy. Ze skrzyni wydobyl kubek z alchemicznego metalu, przyslany mu przed pol rokiem z Norwegii. Zacisnal palce na dziwacznym naczyniu i uniosl, wciaz dziwiac sie jego lekkosci. Czy to jeden z tych zdumiewajacych przedmiotow opisanych w rozdziale siodmym – Artefakta? Lezalem na swoim poslaniu w zasadzie nawet zadowolony z zycia. Trzcinowa strzecha i warstwa darni jak na razie sprawdzaly sie w roli docieplenia. Na razie… Idzie zima. Zbuduje piec, zgromadze zapas opalu, garnek do gotowania tez zdobede. Niepokoilo mnie jedno – z tego, co zaobserwowalem, rzeczywiscie wszyscy robotnicy sezonowi opuszczali miasto. Na nabrzezu dymily jeszcze piece do wytapiania tluszczu z ryb, ciagle jeszcze suszono dorsze na zerdziach, ale liczba ludzi przy tym zatrudnionych zmniejszala sie z dnia na dzien. Takze grupy porzadkujace ruiny przestaly sie ostatnio pojawiac. Nadejda mrozy. Jestem na dalekiej polnocy. Jak bardzo spadnie

temperatura? Podgrzewa nas Golfstrom, lecz jesli zrobi sie tu minus pietnascie, bedzie niewesolo. Rownie paskudne beda dlugotrwale odwilze. Wszyscy, z ktorymi rozmawialem, sugerowali mi powrot do domu. To moze oznaczac, ze nie bedzie tu roboty. Ceny zywnosci zapewne sa obecnie niskie, ale zima wzrosna, a wiosna… Przednowek – czytalem o tym jakies brednie dziewietnastowiecznych pozytywistow. Chlopi zarli wtedy zgnile kartofle i obdzierali drzewa z kory. Kartofli tu nie ma. Kolumb juz doplynal gdzie trzeba, ale na razie jego odkrycia nie przekladaja sie nijak na poprawe sytuacji zywnosciowej w Europie. Pomyslalem z rozrzewnieniem, ze przed ta cholerna zaglada wystarczylo usiasc z puszka i kartka przed kosciolem. W godzine czlowiek uzebralby z piec zlotych. Na dwa bochenki chleba i parowkowa by wystarczylo… A tu? Hmmm. A moze sprobowac? Przyjdzie straz miejska, czy jak tez tych siepaczy zwa, i zwinie mnie za zebranine. Wsadza do wiezienia, wiec bede mial dach nad glowa, karmic tez musza. Albo i nie – przypomniala mi sie ksiazka o systemie penitencjarnym dawnej Europy. W takiej na przyklad Anglii wiezienie mialo nisko nad ziemia zakratowane okna, przez ktore osadzeni prosili przechodniow o cos do jedzenia. Poza tym kto wie jak wyglada tutejszy kodeks karny? Moze zamiast mnie zamykac, postawia pod pregierzem i wlepia piecdziesiat batow? Lepiej nie ryzykowac. Wysypalem zawartosc sakiewki na skore. Zaczalem liczyc ciensze i grubsze srebrne blaszki. Duzo tego nie bylo. Moze kupic na

przyklad udziec z renifera, zasolic… – nic z tego, nie mam soli – uwedzic i powiesic pod powala? Nie, dosc tego. Myslmy analitycznie. Nie mam pieniedzy i nie mam zapasow jedzenia. Trzeba wiec zdobyc jedno albo drugie. Najlepiej i jedno, i drugie. Pracy nie ma. Pieniedzy nie ma. Aby zdobyc pieniadze, mozna napasc na kogos albo sie gdzies wlamac. Szkoda, ze wrodzona uczciwosc i wychowanie sprawiaja, iz pomysly te wydaja mi sie odrazajace. Poza tym w pierwszym przypadku grozi stryczek, w drugim odciecie reki. Zasmialem sie gorzko na wspomnienie jednego publicysty z moich czasow, ktory dowodzil, ze wysokosc kar nie ma znaczenia i bardziej liczy sie ich nieuchronnosc. Ciekawe, co by powiedzial, gdyby znalazl sie na moim miejscu. Hmmm… A gdyby tak… Rozwiazanie bylo tak proste, ze az mnie olsnilo. Pierwszego dnia po wskrzeszeniu w gorach trafilem na zrujnowane gospodarstwo w lesie. Nazbieralem tam jablek, na polanie stalo tez jeszcze przerosniete zboze. Poltora dnia drogi stad. Otrzasne drzewka. Jabluszka potne w osemki i ususze. Wiekszosc ziarna pewnie posypala sie z klosow, ale kto wie, moze uda sie zebrac ze trzy kilogramy zboza. Gotowana pszenica, do tego kompot z jablek. Trzeba tylko garnek zdobyc. Mozna by zrobic i marmolade, ale nie wiem jak. Odetchnalem z ulga. Jutro switem ruszam w droge.

Peter Hansavritson stal na dziobie zaglowca, patrzac na szare nagie skaly wynurzajace sie z wody. Jego jasne wlosy szarpal ostry wiatr, ktory przynosil gorzki zapach norweskiej jesieni. Gdzieniegdzie na brzegu miedzy zwalami granitu zielenialy i zolcily sie splachetki ziemi. Na niektorych przycupnely przygiete przez wichry chatki, na innych pasly sie kozy. Jeszcze inne zlocily sie rzyskiem po nie tak dawnych zniwach, a przy zagrodach czesto rosly karlowate drzewka owocowe. Powietrze przesycone bylo zapachem dymu; widocznie wielu gospodarzy palilo suche liscie lub wypalalo pola. Nad Peterem przeleciala mewa. Powiodl za nia wzrokiem i usmiechnal sie. Usiadla na rei, obok wydetego zagla. Mieli dobry wiatr. –Przed wieczorem zacumujemy w Bergen – powiedzial Sadko. –Dziekuje. Poznaje okolice… Sadzilem, ze jaskinia jest blizej. Wyruszylem rano, ale noc zlapala mnie opodal Horg. Przeczekalem ja w opuszczonym pasterskim szalasie, grzejac sie przy ognisku. Rankiem podazylem dalej. Ruiny gospodarstwa odnalazlem bez wiekszego trudu wczesnym przedpoludniem. Stalem na skraju lasu. Cicho i pusto. Bezludnie. Bezpiecznie. Rozwalony dom, czerwieniejace na drzewie jablka… Podjadlem sobie troche. Owoce byly male, ale zaskakujaco slodkie, jakby przez te kilkanascie dni jesienne slonce pozwolilo im dojrzec do konca. A moze to glod ostatnich dni dodal im slodyczy? Usiadlem na przewroconym korycie. Juz nie musialem sie spieszyc. –Witaj.

Rozpoznalem ten glos od razu. Odwrocilem sie. Na szarym glazie siedziala lasica. –Czesc – mruknalem z ulga. No, nareszcie jakas bratnia dusza. –Wykonales zadanie? – Przechylila lepek. –Niby jak? – Wzruszylem ramionami i naraz swiat eksplodowal mi przed oczyma zielenia. Poczulem nieziemski bol. Najgorsze, ze kompletnie nie rozumialem, co sie dzieje. Bolalo mnie wszystko, kazda czesc ciala, kazdy narzad wewnetrzny, mialem wrazenie, ze nawet kazda komorka z osobna… Musialem zwalic sie z koryta, bo gdy doszedlem do siebie, lezalem na ziemi. Chrapliwie wciagnalem powietrze. Mialem mokre spodnie. Kaluza wymiocin parowala w chlodnym jesiennym powietrzu. –Pobudzilam wszystkie receptory bolu znajdujace sie w twoim ciele. Na trzy sekundy – poinformowalo mnie zwierze. – Oczywiscie zadbalam, bys zachowal jednoczesnie calkowita przytomnosc. Upomnienie powinno sie przyjmowac swiadomie. Trzy sekundy?! Ta nieopisana otchlan cierpienia trwala tak krotko? Rozdygotanymi dlonmi macalem sie po brzuchu i udach. Wygladalo na to, ze sa cale… –Twoje cialo nie doznalo fizycznego urazu – wyjasnila. – To tylko wrazenia odebrane przez mozg. Znowu zwymiotowalem. Wrazenia? To uczucie jednoczesnego

miazdzenia i rozdzierania kazdej czastki organizmu? Nie panowalem nad fizjologia, raz po raz moczylem spodnie, jakby moj pustawy juz pecherz chcial pozbyc sie resztek zawartosci. –To kara za nieposluszenstwo – dodala. – Nauczka na przyszlosc. –Spierdalaj – wycharczalem i namacawszy solidny otoczak, cisnalem w strone lasicy. Glaz spuchl i rozwial sie w dym. Odparowala go? Rozpylila na atomy? Tym razem dochodzilem do siebie duzo dluzej. Caly bylem zlany cuchnacym potem. Dygotalem, nie potrafilem opanowac drzenia dloni. –Nigdy wiecej tego nie probuj – ostrzegla mnie spokojnie. –No to zabij mnie! – Spojrzalem jej w oczy. –Nie wykonales zadania. Twoje unicestwienie jest obecnie nieoplacalne z przyczyn ekonomicznych. Zbyt wiele energii trzeba by zuzyc na stworzenie kolejnego… – zawahala sie na chwile. – Agenta? Szpiega? Slugi? –Zabij mnie… – powtorzylem. Rozpaczliwie pragnalem przestac istniec. Umrzec, znalezc sie daleko w krainach, gdzie nie ma cierpienia… Odejsc tam, gdzie odeszli inni ludzie. A jesli nie ma niczego po tamtej stronie? Pal diabli, lepiej zakonczyc egzystencje, byle tylko uniknac takiego bolu. –No to mow po kolei. – Spojrzala na mnie. Nie wiem, czy slusznie w jej spojrzeniu odczytalem odraze i pogarde. – Dlaczego nie wykonales zadania? –Bo jest niewykonalne.

–Blad… – Tym razem poczulem tylko ostrzegawcze uklucie. –Udalem sie do Nidaros – wyjasnilem pospiesznie. – Ustalilem, ze Alchemik Sebastian odplynal kilka tygodni temu gdzies na poludnie. Nie mialem zadnych mozliwosci, by go scigac. –Pieszo. – Bardzo po ludzku wzruszyla ramionami. – Kazdy statek plynie wzdluz brzegu i gdzies musi przybic do portu. –Pieszo? Widzialas kiedys mape tej czesci kraju? –Tak. Co z Okiem Jelenia? –Nawet nie wiem, co to jest – wybuchnalem. – Jak niby mam tego szukac? Bol targnal moja prawa reka. Wyjac, trzymalem sie za nadgarstek. Widzialem miesnie pod skora, nawet nie drzaly, a mimo to czulem, jak tysiace tepych ostrzy obdziera mi cialo az do kosci. –Dlaczego rozdzieliliscie sie z Helena? – zapytala. Idiotka… –Ona nie zyje. Zamordowali ja… –Zyje. –Co? – Spojrzalem na lasice zaskoczony. –Twoja towarzyszka zyje. – Zmruzyla oczy i postawila uszy, jakby czegos nasluchiwala. – Po co tu przyszedles? – zmienila temat. –Czekaj, to nieistotne teraz. – Z trudem usiadlem. – Gdzie jest

Hela? Bol uderzyl mi gdzies we wnetrznosciach, mialem wrazenie, ze sep wyrywa mi po kawalku watrobe. –Po co tu przyszedles? – powtorzyla pytanie. – Odpowiadaj na pytania po kolei i wyczerpujaco. –Jablka, ziarno – wycharczalem. – Musze zgromadzic zapasy na zime. –W Nidaros jest dosc pozywienia. – Przekrzywila lepek, jakby nie rozumiala. –Nie nalezy do mnie. W naszym swiecie trzeba miec pieniadze, by kupic zywnosc. –Aha, tak, te wasze idiotyczne wynalazki – mruknela. – Zloto, srebro i tak dalej… Udasz sie do Nidaros – rozkazala. – Odnajdziesz Helene. Nastepnie wyruszycie na poludnie tropem alchemika. Pojawie sie za kilka dni. Znieruchomiala na chwile. –Jest tu troche srebra – powiedziala nieoczekiwanie. – Niedaleko. –Gdzie? –Tu, w ruinach. Pomknela przez trawy, podskakujac. Sprobowalem wstac, zatoczylem sie i upadlem. Do diabla! Walnalem piescia w ziemie. Nic mi nie jest. To oslabienie

to tylko wyobraznia… Powoli dzwignalem sie na czworakach. Znowu zakrecilo mi sie w glowie, ale zdolalem stanac na nogi. Lasica czekala na mnie przy zrujnowanej szopie. –W tym rogu. – Wskazala lapka, a potem zwinnie wspiela sie na korone osypujacej sie sciany. mi…

–Jeszcze jedno pytanie, znalazlem zwloki czlowieka z moich czasow, czy… –To bez znaczenia. Jego scalak zniszczono. –Czym jest ten scalak? To, w czym zapisano nasze osobowosci? Zaczekaj, powiedz Ale Ina juz znikla. Stalem, patrzac na kupke kamieni pomieszanych z resztkami wegli drzewnych. A potem odwrocilem sie na piecie. Ciagle oszolomiony doczlapalem jakos do sadzawki za domem. Sciagnalem ubranie i sprobowalem je chociaz troche wyprac… Potem sam zanurzylem sie w lodowata ton i najdokladniej jak tylko moglem wyszorowalem cialo. Moze gdy ubranie wyschnie, nie bede tak smierdzial… Rozwiesilem lachy na krzakach. A potem, kulac sie z zimna, ujalem kord i zabralem sie za rozkopywanie wskazanego miejsca. Szybko osiagnalem poziom podlogi. Wylozono ja niewielkimi okrzeskami solidnie spojonymi glina. To logiczne, pomyslalem. Niewielki skarb, depozyt wlascicieli tego gospodarstwa, z braku odpowiedniego banku zagrzebany pod podloga… Przebilem sie przez prymitywna wylewke. Serce bilo mi szybko, ogarnelo mnie podniecenie. Niestety, glebiej nic nie znalazlem. Spulchnialem glebe kordem i wygrzebywalem z dolu kawalkiem drewnianego gontu. Kopalem z rosnaca determinacja i naraz natrafilem na kamien. Poszerzalem dol, lecz wszedzie trafialem na lita skale. Koniec… Usiadlem i zamyslilem sie. To bydle zapewne dysponowalo jakimis urzadzeniami detekcyjnymi. Moze wykrywaczem metali czy czyms podobnym… Stwierdzila, ze jest tu srebro, a przeciez stalismy dobre trzydziesci metrow dalej. Blad odczytu? Malo prawdopodobne, gdy podeszla blizej, zrobila zapewne korekte pomiaru. Zatem kruszec tu byc musi. Moze to tylko domieszka metali ciezkich w kamieniu? Ruda, a nie kruszec… Przekonalem sie juz wystarczajaco dobrze, ze tok rozumowania lasicy daleko odbiega od mojego. Inna kultura, inny swiat, inna logika… Jednak probowala sobie wyobrazic, co to sa pieniadze. A moze tu pod podloga jest wykuta piwnica, a w niej stoi wielki, okuty stala kufer? Nie mozna tego wykluczyc, lecz wedlug mnie budynek nie wygladal na podpiwniczony. A moze Inie nie chodzilo o podloge? Opukalem sciany. Wszystkie kamienie tkwily mocno, podlubalem w zaprawie, ale nic mi to nie dalo. Zaczalem podejrzewac, ze wredna kosmitka postanowila sobie ze mnie zazartowac. Moze tak wygladalo nieziemskie poczucie humoru? Nie, to chyba niemozliwe… A moze przegapilem? Moze miala na mysli jakis drobny srebrny element… Moze, moze, moze… Zaczalem zgarniac do dolu to, co z niego wygrzebalem. Potem zabralem sie za przegladanie odwalonych wczesniej smieci i kawalkow gruzu. Czarny kamyk, kawalek zuzla… Wzialem go do reki. Okazal sie zaskakujaco ciezki. Poskrobalem kordem. Spod warstwy czarnej sniedzi blysnal metal. Obok lezalo jeszcze wiele podobnych kawalkow. Kruszec.

Ogladalem je uwaznie. Przypominaly nieco krople. W powierzchnie metalu wtopione byly drobinki wegla. Pewnie na strychu ukryto mieszek z monetami. Gdy szopa splonela, ulegly stopieniu i padly tu w pogorzelisko… Podrzucilem je w dloni. Pol kilo? Raczej cwierc. Ile to moze byc warte? Czy wystarczy chocby na chleb do wiosny? Pewnie nie. Nagle naszla mnie mysl, ze dobrze by bylo miec taka lasice przy sobie podczas wykonywania zadania. W takim na przyklad Trondheim w blocie ulic, w gruzowisku po spalonej dzielnicy z pewnoscia spoczywa niejedna zagubiona moneta. Mozna by pracowac sobie zupelnie spokojnie, bez koniecznosci codziennej mozolnej walki o byt. Bylo juz popoludnie. Zmitrezylem sporo czasu… Przyszedlem tu po jablka. Srebro trzeba bedzie jakos sprzedac. Nie wiadomo, ile za nie dostane ani czy uda mi sie je w ogole spieniezyc. Jablka to konkret. Slabo pamietalem wakacje na wsi. Gdy moj mieszkajacy tam pradziadek zmarl, mialem piec lat. Przymknalem oczy. Suszenie na lassach – tak to nazywal. W sadzie za domem mial wykopane dwa glebokie doly. W tym glebszym, do ktorego trzeba bylo schodzic po drabinie, umiescil w bocznej scianie palenisko polaczone tunelem z tym plytszym. W drugim ulozyl ruszt z gesto do siebie przylegajacych leszczynowych zerdek. Na ten ruszt sypal cale kosze pocietych w osemke jablek, a dym z plonacego stale niewysokiego ognia wedzil je powolutku… Pamietam, jak siadywalismy na laweczce kolo stodoly, patrzac na dymy snujace sie miedzy drzewami. Wykopanie podobnych dziur w ziemi bez lopaty i w skalistym terenie odpadalo, ale moze cos da sie zrobic. Znalazlem w okolicy pagorek i zaczalem nosic na jego szczyt kamienie z ruin. Ukladalem z nich kwadrat o boku okolo metra. Potem wykopalem rowek dlugosci dobrych czterech krokow. Nakrylem go resztkami gontu i platami darni. Wreszcie nacialem stos odpowiednich witek i skonstruowalem ruszt. Zerwalem wszystkie jablka, dobre kilkanascie kilogramow. Pocialem pospiesznie w cwiartki i rozlozylem na wierzchu. Nim zapadl zmrok, nazbieralem jeszcze jak najwiecej chrustu. Teraz krzesiwo… Rozpalenie ognia bylo trudne jak diabli, dopiero gdy zebralem spora kupke puchu z ostow, udalo mi sie uzyskac plomien. Sen przy ognisku… Ksiazki przygodowe tak pieknie to opisywaly. Lezalem na poslaniu z grubej warstwy galazek. Od przodu bylo nawet niezle, bo grzal ogien. Od tylu mimo nakrycia sie skora upiornie marzlem. Takze nogi mialem za dlugie. Brak zegarka doprowadzal mnie do szalu. Zapadalem w drzemke, budzilem sie, szczekajac zebami. Co jakis czas pakowalem w zar kolejna garsc chrustu. Wypalal sie bardzo szybko, a kordem nie powale drzewa… Przypomnialy mi sie noce na poligonie. Cudownie szczelny

brezentowy namiot, polowy spiwor ocieplony wata. Wtedy pomstowalismy na sprzet pamietajacy czasy PRL-u, dzis na samo wspomnienie tamtych luksusow chcialo mi sie plakac. Miec glupia palatke ze stelazem… Kilka razy wstawalem i wedrowalem przez zroszone trawy na gore, by przegarnac jablka na ruszcie. Cieply dym wysuszal je powoli. Przynajmniej to poszlo zgodnie z planem. Nad ranem, jakby tego wszystkiego bylo malo, obudzilo mnie wcale nie odlegle wycie wilkow. W ksiazkach pisali, ze boja sie ognia. Jesienia powinny miec zwierzyny w brod… Najedzone nie atakuja czlowieka, kolatalo mi w glowie. Ranek byl chlodny i mglisty. Z niechecia wygasilem resztke zaru. Zbieralem skurczone i okopcone kawalki jablek. Sprobowalem. Calkiem niezle… Wypelnilem worek prawie do polowy. Niezly lup. No i jeszcze srebro mile ciazace w kieszeni. Przytroczylem worek do stelaza i zarzucilem zaimprowizowany plecak na ramiona. Na skraju lasu mignelo mi jakies zwierze. Kon? Nie, sarna… Ech, gdyby tak miec sztucer… Ruszylem ledwo widoczna sciezka. Wielkie lasy pelne zwierzyny. Potrzebna tylko bron, a potem mozna sobie uwedzic na zime kilkadziesiat kilogramow miecha. Bron. Zrobic luk? Bez sensu. Nie umiem strzelac. Nawet gdybym potrafil, nalezaloby wykonac dwurefleksyjny. To wyzsza szkola jazdy, nie poradze sobie. O takich cudach jak wykorzystanie kompozytu z kilku gatunkow drewna i jeleniego rogu w ogole moge zapomniec. A gdyby tak zmajstrowac kusze? Luczysko mozna od biedy zrobic z drewna, zamiast korby naciagac dzwignia… Moze da sie znalezc kowala, ktory za to srebro zrobi metalowe elementy? Zawiesilem plecak na jednym ramieniu, zeby drugie moglo w tym czasie ciut odpoczac. Kurcze, trzeba bylo sobie sprawic pas biodrowy… Wyszedlem nad rzeczke i ruszylem wzdluz jej nurtu. Mijalem wlasnie wielka skarpe, gdy ze zdumieniem spostrzeglem przyczajonego za nia chlopaka. Poznalem go po polarze. –Juz jest, zabij go! – poznalem glos lasicy. –Nie! Wszystko rozegralo sie blyskawicznie. Jednym ruchem zrzucilem z ramienia plecak, dobywajac jednoczesnie kordu. Cisze rozdarl straszliwy skowyt. Stalem zaskoczony, patrzac, jak Staszek wije sie po ziemi. Zrozumialem w jednej chwili. Ina rozkazala mu, by mnie zabil, a on sie postawil. Wiec zrobila mu dokladnie to samo, co mnie.

Pobudzila jednoczesnie wszystkie receptory bolu. –Zostaw go, scierwo!!! – ryknalem na nia, zamierzajac sie smiercionosnym narzedziem. Rekojesc zawibrowala mi w dloni, po czym polowa ostrza rozsypala sie w pyl. Drzewo po drugiej stronie rzeczki tez widocznie znalazlo sie na linii strzalu, bo pien eksplodowal, siejac we wszystkie strony drzazgami. Uderzylem tym, co mi pozostalo, ale resztka glowni ugrzezla w niewidzialnej scianie. Pole silowe czy ki diabel? Odskoczylem. Staszek przestal dygotac, lezal i rozgladal sie wokol wzrokiem zaszczutego zwierzecia. –Zabijesz go? – zapytala lasica. – Czy moze mam cie raz jeszcze poprosic? Skad to bydle nauczylo sie typowo ziemskiego cynizmu? Z ksiazek czy z filmow? Tak czy inaczej, wiedzialem, ze nie ma czasu do stracenia. Nie czekajac na odpowiedz, doskoczylem, odwrocilem chlopaka na plecy i unieruchomiwszy mu rece, przylozylem resztke ostrza kordu do jego szyi. –A zatem, moja droga – wysyczalem – mamy problemy z energia. Teraz podetne mu gardlo, a potem popelnie samobojstwo. A wiesz, dlaczego to zrobie? Przechylila pytajaco lepek. –Sama Hela nie wykona zadania. Na stworzenie kolejnego ciala nie wystarczy ci sil. Misja zakonczy sie niepowodzeniem. Skrat, zdaje sie, surowo traktuje swoich niewolnikow? Zostaniesz ukarana… –Ziemianinie – westchnela z rezygnacja – to wyjatkowo sprytne zagranie, typowe dla waszej zdegenerowanej kultury, operujacej chetnie klamstwem i szantazem. Masz racje. Mchy kumulujace ciezka wode jeszcze nie odrosly. Jesli nie zdolam utrzymac was przy zyciu, zbudowanie kolejnych cial zajmie mi dwa lata. To zbyt dlugo. Odpuszczam wam. Nie zabijajcie sie. Wstalem i wsunalem resztke ostrza do pochwy. –Dlaczego kazalas Staszkowi mnie wykonczyc? – zapytalem. –Takie zachowanie pasuje do waszej kultury. Za nielojalnosc karzecie smiercia. Udzial w morderstwie jest wyznacznikiem posluszenstwa. –Co? –Odbieranie zycia jest dla was czyms w rodzaju sprawdzianu. Jesli ktos potrafi zabic na moj rozkaz, bedzie w stanie wykonac bez wahania pozostale zadania.

–Czytalas niewlasciwe ksiazki – mruknalem. – Niech zgadne: mialem odszukac Alchemika Sebastiana, bo to ktos taki jak my dwaj? Ktos przerzucony tutaj w celu odnalezienia Oka Jelenia? Zbuntowal sie? I gdybym go odszukal, tez zapewne wydalabys mi rozkaz, by go wykonczyc? –Tak. Tak. Tak – odpowiedziala po kolei na wszystkie pytania. –Dlaczego mialem dzis umrzec? –Nie wykonales polecenia powrotu do miasta, tylko zostales w tych ruinach. A wczesniej jeszcze wrociles tu. Wylamujesz sie spod kontroli. –To nie znaczy, ze zdradzil. – Staszek powoli dochodzil do siebie. – Wyciagasz pochopne wnioski. –Dokladnie. Musialem ususzyc jablka – powiedzialem. – Moze juz zapomnialas, czym jest glod? Moze na waszej planecie w ogole nie znacie tego uczucia? My, ludzie, zeby zyc, musimy sie odzywiac. Sprawdz, z pewnoscia masz odpowiednie dane na temat naszej fizjologii. Na chwile przymknela oczy, jakby sie zastanawiala. –Mam – potwierdzila. –Zostalem te kilkanascie godzin, aby zgromadzic zapas pozywienia. –Wskazalem gestem porzucony pakunek. – Zrobilem to i wracam, aby wykonac zadanie. –Rozumiem. Bledna ocena zachowan. Przepraszam – powiedziala. – Ruszaj do Nidaros. Zaraz go zlikwiduje. – Przechylila glowe, patrzac na Staszka. Chlopak zrobil sie zielony na twarzy. –Po co? – Spojrzalem na lasice uwaznie. –Jest zbyteczny. Odnajdziesz Hele i wykonacie zadanie. Po ucieczce alchemika algorytm nakazuje zmienic strategie. Od tej pory pracujecie dwojkami. Wykonawca plus dubler. Trzeci jest zbedny. –Jesli ktores z nas zginie, co w tej epoce jest prawie pewne, bedziesz musiala odtworzyc jeszcze jednego osobnika – odezwal sie chlopak, glos mu potwornie drzal. –A sama mowisz, ze zapas ciezkiej wody bedziesz miala za dwa lata – dodalem. – Dlatego proponuje, zebys zostawila Staszka jako dodatkowa rezerwe. Tak bedzie logicznie i ekonomicznie.

–Nie bardzo logicznie, choc w pewien sposob mozesz miec racje co do ekonomii – zadumala sie. – Dobrze, niech bedzie. –Teraz punkt drugi – ciagnalem. – Nie znasz tej epoki ani nas, ludzi. Musimy miec wieksza autonomie. Wykonamy zadanie, ale to my musimy decydowac, jakie dzialania w tym celu podejmiemy. Zeby nie bylo tak, ze opoznienie czy zmiane miejsca pobytu od razu sklasyfikujesz jako zdrade. –Wy, Ziemianie, jestescie chaotyczni, leniwi i balaganiarscy. Musze dbac o dyscypline. – Uniosla dumnie nosek. –Nie jestes w stanie okreslic, co jest jeszcze elementem naszej dyscypliny, a co juz nie – powiedzialem. – Za malo zrozumialas z naszej cywilizacji. –Za malo? Badalam wasza sztuke i literature przez czas odpowiadajacy dwudziestu ziemskim latom! –I mimo to nadal popelniasz szkolne bledy. Pomysl sama, czy Skrat, kiedy poznal kulture waszego ludu, zrozumial wszystkie jej elementy? –Nie – przyznala. –Tak samo jest w relacjach miedzy nami. Nauczylas sie pewnych rzeczy na pamiec, ale ich nie rozumiesz. Nasze umysly dzialaja inaczej. Nasze mysli biegna innymi sciezkami. –Tak. Udacie sie do Nidaros. Odnajdziecie Oko Jelenia. Jesli nie ma go w miescie, ruszycie na poludnie tropem alchemika. Dowiecie sie, czy zdradzil. Jesli zdradzil, zabijecie go. Jesli nie, oddacie mu Hele. Dwa dwuosobowe zespoly maja wieksze szanse odszukania artefaktu – zadysponowala. Zrozumialem, ze zbiera sie do odejscia. Nie powiem, zebym sie tym martwil. W obecnosci lasicy czulem sie, jakbym siedzial obok cykajacej bomby zegarowej. –Zaczekaj! – powiedzialem. –Czym jest Oko Jelenia? – uprzedzil moje pytanie Staszek. – Jak wyglada, jak mamy go szukac? –To scalak – wyjasnila niechetnie. – Przyjaciel Skrata przybyl na te planete kilkaset tysiecy lat temu. Jego statek ulegl awarii. Zapisal swoja osobowosc oraz zebrane dane w scalaku i zrzucil go na powierzchnie Ziemi. Skrat usilowal odnalezc to przez sto piecdziesiat waszych lat. Wreszcie udalo mu sie odkryc, ze w epoce, do ktorej trafiliscie, scalak znajdowal sie w rekach ludzi. Wykonali z niego przedmiot, ktory nazywacie pieczecia.

–Zapis przetrwal? – zdziwilem sie. –Najprawdopodobniej. W kazdym razie Skrat uznal, ze szanse odnalezienia sa wystarczajace. –Dlaczego nie cofnie sie w czasie odpowiednio daleko i nie przechwyci go w chwili spadku? – zapytalem. –To niemozliwe. Po pierwsze, prawa… – zawiesila sie na moment. – Tradycje, religia jego ludu zabrania takich skokow. Po drugie, wymaga to nieprawdopodobnych ilosci energii. –Ale ciebie przeciez tu wyslal. I nas tez. –Wyslal zaczatek mnie. Zapis i urzadzenie pozwalajace na odtworzenie struktury. Mchy kumulujace z otoczenia ciezka wode i bakterie wychwytujace metale z gleby. Do tego fiolke czegos, co nazwalibyscie nanorobotami, aby poskladac wszystko w logiczna calosc. One zapoczatkowaly proces tworzenia sie samoorganizujacej sie struktury cybernetycznej. Wyslal tez scalaki, moj i wasze, by w mechanizm tchnac dusze. W sumie wazylo to jakies dwiescie gramow. By wystrzelic taki ladunek w przeszlosc, Skrat przechwycil dwudziestokilogramowy odlamek antymaterii i poddal go anihilacji. –Przeciez w ten sposob uzyskal energie jak z bomby atomowej – zdziwil sie Staszek. –Wielokrotnie wieksza. Prawie piecset jednostek, ktore nazywacie megatonami – wyjasnila. Uuuu… Kosztowne to skakanie do innych epok. Na taka wycieczke nikogo nie bedzie stac.

cialo?

–Czekaj – mruknalem. – Czegos tu nie rozumiem. Jak ty dzialasz? Co napedza twoje –Ciezka woda. Tlenek deuteru. Juz o tym mowilam. –To znaczy zimna fuzja jadrowa? – Staszek az usiadl z wrazenia. –Niezupelnie – uciela. – Musze uzupelnic zapas. Ciagle balansuje na krawedzi rezerwy. – Nie bylem pewien, czy mi sie wydawalo, czy uslyszalem w glosie lasicy wyrzut. – Wciska nam kit – powiedzialem do chlopaka. – Ciezka woda wystepuje bardzo rzadko. Nawet jesli maja porosty, ktore ja wylapuja, to musialyby minac setki lat. –Minely cztery tysiace lat od chwili, gdy zasobnik spadl w tych gorach, do czasu, gdy moje cialo zostalo odtworzone na tyle, by wchlonac zapis i uruchomic swiadomosc – wyjasnila. –Jak wyglada scalak? – zapytal Staszek. – Musimy wiedziec, czego szukamy… Pokrecilem glowa z podziwem. Cos trzasnelo i przed nami zmaterializowal sie metrowej srednicy hologram ludzkiego mozgu. Obrocil sie w powietrzu, potem bezglosnie pekl na dwie polowki, odslaniajac tkwiacy wewnatrz krazek jaskrawozielonego, nieprzejrzystego kamienia. –Okolo czterech centymetrow srednicy i jakis centymetr grubosci – mruknalem, porownujac rozmiary. –Tak – potwierdzila Ina. Hologram zgasl. – Ruszajcie w droge – rozkazala. –Niech to cholera! – powiedzialem nieco bez sensu, patrzac na znikajacy w krzakach ogon. –O, w morde! – zawtorowal mi Staszek, z wysilkiem stajac na rowne nogi. – Wyglada na to, ze po raz drugi uratowales mi zycie. –Ty mnie poniekad tez – mruknalem. –Jak to? –Odmowiles wykonania rozkazu. Miales mnie zabic. –I tak nie dalbym rady. –W normalnych warunkach nie – napialem miesnie przedramienia – jednak nie zapominaj, ze to bydle posiada spore mozliwosci zapanowania nad naszymi cialami. Mogla ulatwic ci zadanie. –Mozliwe… Ktory mamy rok? Poinformowala mnie tylko, ze tkwimy w przeszlosci.

–Tysiac piecset piecdziesiaty dziewiaty – wyjasnilem. – Powiedziala cos konkretnego, gdy cie obudzila? Zarzucilem sobie zaimprowizowany plecak na barki i podjelismy marsz w dol strumienia. Strescil otrzymane informacje. Pokrywaly sie z tym, co lasica przekazala mnie. –Nie powiedziala nam wszystkiego – zauwazylem. –Co masz na mysli? –Wydaje mi sie, ze nie jestesmy pierwsza, ani nawet dziesiata kolejna ekipa, ktora probuje wykonac to zadanie. – Strescilem mu piesn slepego barda. – Przed nami byli inni. Jak sadze, wszyscy zgineli. A moze nawet pozabijala ich za brak postepow misji. Jednego trupa nawet osobiscie znalazlem. –Szlag… Hmmm. A nie przyszlo panu… –Mow, prosze, po imieniu – przypomnialem. –Jasne… nie przyszlo ci do glowy, ze to moglismy byc my? –W jakim sensie? – zdumialem sie. –W doslownym. Skoro cala jazn, dusza, cholera wie jak to nazwac, miesci sie w takim krazku wetknietym w nasze mozgi, mogla wskrzeszac nas juz po kilka razy. Jesli zostawalismy zabici, wystarczylo rozwalic czache, wyciagnac krysztal i po odczekaniu kilkudziesieciu lub kilkuset lat odbudowac cialo ponownie. –Dlaczego tego nie pamietamy? –Mozliwosci sa dwie. Po pierwsze, mogla cos podlubac i wymazac te wspomnienia. Po drugie, w scalaku moze byc zapisane tylko to, co przezylismy do chwili rozwalki planety, a cala reszta zapisuje sie juz w zwyklej tkance mozgowej. Po smierci nosiciela idzie do piachu. Wzdrygnalem sie. –Obie te hipotezy sa na swoj obrzydliwy sposob niezwykle prawdopodobne – westchnalem. – Choc mam pewnosc, ze ten, ktorego zwloki widzialem w lesie, nie byl zadnym z nas. Nosil inne ubranie, choc tez z naszej epoki, ale… Przepraszam, ze spytam. Masz wszystkie zeby? Czy wszczepiano ci implanty? –Nie… A dlaczego pytasz?

–Ten w lesie mial korone na implancie, a to tylko jeden z kilku wyslannikow lasicy. Co do reszty mozesz miec, niestety, racje. –Przepraszam, jesli cie dobije, ale martwi mnie tez teologiczny aspekt tej sprawy. –Tak? –Jestesmy zapisem. Czyms na ksztalt programu komputerowego. Co stalo sie z naszymi duszami? –Yyy…? –Zapisala nasza pamiec. Pamiec to zbior faktow z naszego zycia. Wydarzen, ktore uksztaltowaly osobowosc w tej, a nie innej postaci. To determinuje nasz charakter. Tylko czy fakt posiadania pamieci oznacza, ze naprawde zyjemy? Bo moze dusze Marka i Stanislawa dawno juz ulecialy do nieba, oczyszczone w ogniu zaglady planety, podczas gdy my… –Rozumiem – przerwalem mu. – Sadze, ze tego dowiemy sie dopiero po smierci. Po definitywnej smierci, byc moze nawet zwiazanej ze zniszczeniem scalaka. –I jego ewentualnych kopii. Sadze, ze niezaleznie od wszystkiego Bog jakos zaliczy nam to, co teraz zrobimy. Zachowujmy sie wiec przyzwoicie, jakbysmy nadal zyli… – zakonczyl niemal wesolo. –Mam podobne zdanie. Zapewne kiedys zostaniemy z tego rozliczeni… Marsz, choc szlismy glownie w dol, byl dosc meczacy. Minelismy szczesliwie wioske Horg. Staszek chlonal spojrzeniem mijane budynki. –Cholerny prymityw – mruknal. –Sredniowiecze skonczylo sie niedawno – popisalem sie wisielczym humorem. –Daleko jeszcze? –Ze trzydziesci kilometrow. Jakies osiem godzin marszu i na wieczor moze dotrzemy… Lalo jak z cebra. Siedzielismy w zaglebieniu pod dwoma zaklinowanymi wzajemnie plytami skalnymi. Szlifowalem koncowke zniszczonego kordu o kamien, usilujac na powrot nadac broni choc odrobine cech bojowych. –Jesli dobrze zrozumialem, jest z nami dziewczyna? – odezwal sie Staszek. –Tak. Ma na imie Hela. Choc raczej przyzwyczaj sie, ze to panna Helena. Jak by to powiedziec, jest jednoczesnie mlodsza od ciebie i starsza.

–W jakim sensie? – Spojrzal na mnie zaciekawiony. –Ma pietnascie, moze szesnascie lat. Ale z naszego punktu widzenia jest juz w zasadzie maturzystka. A nawet moze i kobieta zupelnie dorosla. –Cudowne dziecko? –Nie, po prostu w jej epoce nie bawiono sie w sztuczne przedluzanie dziecinstwa. Szesnastoletnie panienki konczyly edukacje i zostawaly na przyklad nauczycielkami, szly na studia lub wychodzily za maz. Uprzedzajac twoje pytanie, zmarla w 1864 roku. Przez dluzsza chwile patrzyl na mnie, usilujac uwierzyc w to, co mowie. –Pochodzi z innych czasow? – wolal sie upewnic. – Z innych niz nasze? –Tak. To mloda szlachcianka z lubelskiego. Osobka dosc sympatyczna, choc chyba raczej humorem maskuje wlasne przerazenie… Poza tym, no coz, odebrala staranne wychowanie, chyba uwaza mnie za dzikusa. –A jaka jest pod tymi wszystkimi maskami? –Mila i diabelnie bystra. Ale ciezko sie z nia rozmawia. Trzeba dobrze wazyc slowa. I jeszcze jedno. Jesli dobrze zinterpretowalem to, co wrzeszczala przez sen, odeszla z tego swiata w bardzo przykrych okolicznosciach. Pod sam koniec powstania styczniowego. Reszte sobie dospiewaj. –Rozumiem. To by sie zgadzalo: lasica mowila, ze Skrat buszuje po naszej planecie od stu piecdziesieciu lat. Czyli zaczal okolo tysiac osiemset szescdziesiatego… Mozna liczyc na wspolprace tej Heli przy wykonaniu zadania? –Tak sadze – westchnalem. – Zreszta naszym obowiazkiem jest ja odnalezc. Polacy za granica powinni trzymac sie razem. –Masz pomysl, jak ja odszukac? –Corka miejskiego kata paraduje w jej sukni. Dlatego zakladalem, ze Hela nie zyje. Kat po egzekucji ma prawo, jak slyszalem, zatrzymac ubranie ofiary. To nasz jedyny slad, jedyny punkt zaczepienia. Ten cholerny futrzak moglby nam pewnie pomoc, najwyrazniej jest w stanie namierzyc dzialajacy scalak z dosc duza dokladnoscia. Niestety, nie chce albo nie powinien tego robic. Staszek milczal, zastanawiajac sie nad czyms usilnie. –Czyli jestesmy skazani na wlasne sily. Hmm… Z tego, co kiedys czytalem, kaci czesto prowadzili domy publiczne.

–O, cholera… O tym nie pomyslalem. Z drugiej strony w tak purytanskiej epoce… Nie. Tego typu instytucje istnieja chyba w kazdych czasach i kazdym ustroju. Staszek patrzyl w zadumie na firanki deszczu. –Trzeba znalezc ten burdel i dyskretnie sie rozejrzec. W razie czego dac katu czyms ciezkim w leb i uprowadzic dziewczyne. Co wiecej, glowny ciezar zadania spada na pan… na twoje barki. –Dlaczego? –Bo ja nie wiem, jak ona wyglada. –Fakt… Niebieskie oczy, takie szaroniebieskie. Grube brwi, twarz owalna, zadarty nosek, rude wlosy. Drobnokoscista, ale nie watla. Wyda ci sie troche starsza, nizby to wynikalo z metryki. –Oczywiscie pomoge – dodal szybko. – Trenowalem kiedys krav mage… To znaczy przez dwa miesiace. – Zaczerwienil sie. Ulewa skonczyla sie poznym popoludniem. Ruszylismy w droge po rozmieklym trakcie. Byl wieczor, gdy wreszcie dowleklismy sie do Trondheim. Mijalismy podmiejskie cegielnie. Patrzylem na pryzmy cegiel oblozone darnia i snujace sie nad nimi dymy. Wypalali metoda porazajaco prymitywna, ale mimo to skuteczna… –Trzeba zapamietac, ze sa tu zloza gliny – powiedzial Staszek, patrzac na robotnikow ubijajacych bloto w drewnianych rynnach. –Po co? – Spojrzalem na niego zdezorientowany. –Z niektorych da sie pozyskac aluminium. Aha. To tak alchemik pozyskal metal na kubek. –Chyba cie pogielo – jeknalem. – Po kiego grzyba ci aluminium?! –Na samoloty… –Slucham?! –To bardzo proste. Jestesmy tu. To jest teraz nasza rzeczywistosc. Nie mamy zadnej szansy powrotu do przyszlosci. A gdyby nawet ta szansa sie pojawila, nie mamy dokad wrocic. Ziemia przestala istniec. Z naszej cywilizacji zostalo troche gratow na statku tego slimaka. –Myslisz, ze… Zmienimy historie!

–I chyba dobrze? Wyobrazasz sobie swiat bez Hitlera, Stalina i reszty tej bandy? Zreszta jaka historie? Tego, co dopiero nadejdzie, jeszcze nie ma. Cos tam nam sie kolata pod czaszka, garsc wspomnien i tyle. –Hmmm… –Pewne jest tylko jedno, data konca swiata. Jezeli zaczniemy budowe cywilizacji technicznej odpowiednio wczesnie, to moze nawet przygotujemy naszych potomkow na odparcie tego zagrozenia – zapalil sie. –Dobra – mruknalem. – Rozumiem wszystko. Plan sam w sobie wydaje mi sie genialny – zakpilem. – A od czego zaczniemy? Zwaz, ze jestesmy wdeptani w bloto po uszy. Surowce, narzedzia, warsztaty, to wszystko trzeba bedzie zbudowac. A najpierw na to zarobic. Zeby cokolwiek osiagnac, musielibysmy odnalezc jakiegos uczonego i zaproponowac mu nasze uslugi. Tylko i z tym bedzie problem. Tkwimy w prowincjonalnej dziurze, tysiace kilometrow od osrodkow nauki. –Zdolamy jakos przebyc te odleglosci. –Tak. Jednak, no coz, trzeba cos zaproponowac tym uczonym. Pokazac probke naszych umiejetnosci. Bez niej nie kupia naszej opowiesci. Samolot to dobra idea, ale na razie wymysl cos prosciutkiego. Dzwignie i wielokrazek znaja. –Szklo rubinowe – podsunal. –Co to jest? –Idealnie przejrzyste czerwone szklo. Oni chyba tego w ogole nie znaja. –To jest konkret – przyznalem. – Wiesz, jak je zrobic? –Tak. Do masy szklanej dodaje sie troche chlorku zlota. Szlag… – zafrasowal sie. – Nie mamy zlota, nie umiem tez zrobic chlorku, potrzebny jest chyba jakis katalizator. –I zapewne nie znasz proporcji – uzupelnilem. –No… –To jest problem – westchnalem. – Juz nad tym myslalem. Jak zbudowac rower na przyklad… Niezle ci idzie – zlagodnialem. – Mysl nad tym dalej, bez pospiechu. Ale nie liczylbym, ze szybko zdobedziemy szanse wykorzystania naszych umiejetnosci… Gdy dochodzilismy do mostu, straznicy wlasnie przymierzali sie, by go podniesc. –Gdzie? – Wyzszy otaksowal mnie spojrzeniem.

–My do miasta – wyjasnilem. – Moj pan – wskazalem Staszka – mieszka u pani Lisy… Straznik zagapil sie na ubior chlopaka. Jeansowa kurtka zachwycala gestoscia plotna i rownoscia sciegow. Polar pod nia musial robic jeszcze wieksze wrazenie. Ja, pomijajac chlopski serdak, tez wygladalem calkiem niezle. Przepuscil nas bez slowa. Przeszlismy szybko zaulkami, minelismy katedre, blotnista sciezka poprowadzilem dookola domu. Zapukalem do drzwi. Otworzyla mi jakas baba, zdaje sie, sama pani Ilsa. –A, to ty, Markus, czy jak cie tam zwa – rzekla po chwili. – Szukalam cie wczoraj, zalegasz z czynszem na nadchodzacy tydzien. –Wrocilem, pani. – Poklonilem sie. – Pieniadze tez przynioslem. To moj krewniak, bedzie ze mna mieszkal. –Dobrze. – Kiwnela glowa. – Macie do dyspozycji polowe lodzi. Reszte zajmie Feliks. –Tak, pani. – Pozegnalismy sie i wyszlismy w mrok. –Feliks? – zainteresowal sie Staszek. –Nie mam pojecia, co za jeden. Najwyrazniej kogos nam dokwaterowala. No coz, jej lodka… –Mialem nadzieje… – Obejrzal sie tesknie na dom. –Oto i nasze krolestwo. – Minalem halde gruzu i pokazalem chlopakowi wrak. Mina odrobine mu sie wydluzyla. Ale wrodzony widac optymizm zaraz wrocil. Nasz zagadkowy sublokator siedzial przy ognisku przed wejsciem do kryjowki. Obrzucilem go taksujacym spojrzeniem. Poprzecierane spodnie z czegos w rodzaju plotna workowego, niegdys biala koszula i samodzialowa kurtka. Na glowie mial zdefasonowany kapelusz przypominajacy odwrocona makutre. Za tasiemke otaczajaca to dziwadlo wetknal nieduza drewniana lyzke. Mial blada pociagla twarz, nieokreslonego koloru wasik pod nosem. Jego wiek ocenilem na jakies osiemnascie lat. –Jestem Feliks – odezwal sie po dunsku z fatalnym akcentem. Przedstawilismy sie. –Wybaczcie, pewnie wolelibyscie mieszkac sami – powiedzial. – Gdybym mial inna mozliwosc, nie zajmowalbym waszej kwatery. Ale moze jakos dojdziemy do porozumienia. Zawszec razem i taniej, i bezpieczniej, i jest do kogo usta otworzyc. –Pani Ilsa jest wlascicielka tej nory. Skoro ona zadecydowala, nie bedziemy sie

sprzeciwiac. –Nie chodzi mi o wasz sprzeciw, tylko o te drobna codzienna niechec… Macie pelne prawo czuc sie, jakby czyrak wyrosl wam na karkach. Zwlaszcza ze szykowaliscie te kwatere dla siebie. Troche tam ulepszymy. Mam pieniadze, zamowimy zduna, zeby postawil w srodku maly piecyk. Zaczalem tez wznosic scianke, zebysmy nie wchodzili sobie w droge. –Scianke? Gestem wskazal otwor zasloniety nowa krowia skora. Unioslem ja i zajrzalem do srodka. Mimowolnie gwizdnalem z podziwu. Musial nad tym pracowac caly dzien. W poprzek lodki rzeczywiscie zbudowal przepierzenie. I to jakie… Wbil rzedem paliki z cienkich sosnowych dyli. Pomiedzy nimi przeplotl trzcine i witki, tworzac calkiem gruba sciane. –Zawiesi sie na tym jeszcze slomiana mate – powiedzial nasz nieoczekiwany sublokator. – Mozemy tez polepic glina. –Dobra, zajmiemy sie tym jutro na spokojnie. Trzeba sie przygotowac przed zima – mruknalem. Sciana przeciela rowek na rozgrzane kamienie. Nie zachwycilo mnie to. Zasiedlismy przy ognisku. Grzalem rece. –Dziwne – westchnal Staszek. – Odrobina chlodu i juz zamieniamy sie w zwierzeta szukajace ciepla za wszelka cene… –Mhm – mruknalem. Feliks podal nam kije z zatknietymi kawalkami opalonego nad ogniem miesiwa. –Czestujcie sie, prosze – zachecil. Podziekowalismy i zaraz wgryzlismy sie w pieczen. Twarde bylo dranstwo jak podeszwa, slone i stare jak swiat, ale nasze puste zoladki domagaly sie napelnienia… –Za czasow biskupa Engelbrektssona nie byloby problemu. – Nasz nowy towarzysz wyciagnal mala fajeczke z gliniana glowka i nabil ja tytoniem. Zapalil kawalkiem galazki i pociagnal ostroznie dymu. Zakaszlal straszliwie, ale sila nalogu zwyciezyla. Znowu cmokal cybuch. –Co masz na mysli? – zapytalem ostroznie. –Nidaros… Co roku przybywaly do miasta tysiace pielgrzymow. Niektorzy tylko po to,

zeby umrzec tu, w poblizu grobu swietego Olafa. W miescie byly domy pielgrzymie, a takze szpitale dla chorych i starcow, gdzie pobozne siostry zakonne uslugiwaly cierpiacym… Komu to przeszkadzalo? Westchnal ciezko. –Cholerni protestanci – mruknal nagle po flamandzku, rozzloszczony na siebie. – I jeszcze ci dwaj… Mam za dlugi jezor… –Jestesmy katolikami – powiedzialem w jego jezyku. Poderwal glowe i spojrzal na mnie dziko. Na jego twarzy zlosc mieszala sie z przestrachem. Usmiechnalem sie tylko. –Co robicie w tym heretyckim kraju!? – opanowal sie szybko. –Splot roznych przypadkow rzucil nas tutaj… – wyjasnilem. – Nie wydamy cie. Sami mamy na pienku z Dunczykami. Odetchnal z wyrazna ulga. –Musze na strone. – Wstal i poszedl w krzaki. –Sluchaj, czegos tu nie rozumiem – rzekl z namyslem Staszek. – Jakim cudem go rozumiemy? Przeciez gadal najpierw po dunsku, teraz po holendersku! W zyciu nie uczylem sie tych jezykow, a tymczasem nie tylko kapuje, o czym gada, ale i sam potrafie… Czemu to tak? –Cos jak opisany w Nowym Testamencie dar jezykow – wyjasnilem. – Skrat mial cale lata i niejedna biblioteke. Przypuszczam, ze przestudiowal mowy uzywane w tym czasie w Norwegii i jakos zdolal je nam wpisac… –To ja sie latami mordowalem nad angielskim i rosyjskim… Kurcze, ile tego znamy? –Nie wiem. Zagadaj cos po angielsku. Potem sprobowalem z niemieckim i lacina. Gapilismy sie na siebie z rozdziawionymi ustami… –O, ja cie krece! – Staszek uderzyl sie dlonia w udo. – Facet, nie zginiemy w tym swiecie… –Co masz na mysli? –W kazdej epoce niezbedni sa tlumacze! –Szczegolnie w tej zapyzialej dziurze – odparlem ironicznie po ormiansku.

Pewnie poczynilibysmy dalsze odkrycia lingwistyczne, ale wrocil Feliks. –Powiedz nam, jak zimno potrafi tu byc w grudniu? – zapytalem. – Czy powinnismy jeszcze jakos zabezpieczyc te lodz? –Zamierzacie zostac w tym miescie do wiosny? – w glosie Feliksa wyczulem zdziwienie. – Powinniscie… – urwal i w zadumie popatrzyl w strone gor. – Nie, przelecze juz pewno zasypane. Raczej proscie kogos, zeby zabral was okretem na poludnie. Przyjezdni odeszli stad wiele tygodni temu. Zdechniecie z glodu. Ceny zywnosci juz poszly do gory. Na przednowku beda jeszcze ze dwa razy wyzsze. –Poszukam jakiejs pracy. Jestem niezgorszym rachmistrzem i geometra… –To na nic. – Pokrecil glowa. – Tu nie ma czego rachowac. Namiestnik ma swoich ludzi od sciagania podatkow, kupcy zamykaja kantory i jada do wlasnych posiadlosci na wies. Az do wiosny miasto bedzie gleboko spalo. Kiedys, przed reformacja, biednym pozwalano nocowac w przytulkach, a kosciol dbal, by dostali codziennie choc miske strawy. Za to rabali drwa, oczyszczali dachy i ulice ze sniegu, zabezpieczali statki przed lodem. Dzis to juz przeszlosc. Dunczycy wylapuja zebrakow i zmuszaja, by w kajdanach wykonywali rozmaite prace tak ciezkie, ze do wiosny ledwie co dwudziesty dozyje albo i to nie. Ubostwo nie jest cnota w ich oczach, przeciwnie, bogactwo maja za dany od Boga znak laski. – Splunal z obrzydzeniem w ciemnosc. – I jeszcze pecherz szwankuje… – Znowu dzwignal sie i poszedl na strone. –Mamy problem – powiedzialem cicho po polsku. – I to cholerny… –Z nim? – Staszek powiodl wzrokiem za Feliksem. –Wlasnie. Wypieki na policzkach, lsniace oczy, pokaslywanie, oslabienie… Moim zdaniem, ma zaawansowana gruzlice. –O, kurde. Zarazimy sie? –Wiele zalezy od szczepu bakterii i naszej odpornosci. Zazwyczaj gruzlica nie jest jakos szczegolnie zarazliwa. By to zlapac, potrzebny jest wielokrotny kontakt z chorym. Sa jednak szczepy bardziej zjadliwe. Wreszcie problemem jest wrodzona odpornosc czlowieka. Mamy duze, bardzo duze szanse. Sypiamy w tym samym pomieszczeniu. –Co radzisz? –Wynosic sie, gdy tylko znajdziemy jakies inne miejsce do spania. Na razie, coz, profilaktyka, przedzielil lodz sciana, zabezpieczymy to jeszcze slomiana mata,

ograniczymy w ten sposob wymiane powietrza miedzy nasza czescia a jego. –On umrze? –Sadze, ze niebawem. Tez cierpi z glodu, naturalnej odpornosci organizmu zostalo mu niewiele. Choroba osiagnela takie stadium, ze nawet w naszej epoce pewnie by go nie odratowali. –Nie mozna mu pomoc? –Niestety. W pierwszych stadiach, jesli sie wywiezie gruzlika w gory i dobrze karmi, jest szansa, ze organizm upora sie z infekcja, tu jest juz za pozno na cokolwiek. Feliks wrocil i teraz, trzesac sie z zimna albo wewnetrznej goraczki, grzal dlonie. –Idziemy spac? – Staszek spojrzal na mnie z dziwnym blyskiem w oku. – Czy moze… –Tak – powiedzialem. – Dzialanie pochopne, bez planu i rozeznania, jest glupota, ale nie mamy wyjscia. Kazda chwila moze zrodzic nowa tragedie. W milczeniu uscisnal mi dlon. –Sluchaj – zwrocilem sie do Feliksa – czy znasz dobrze miasto? –No pewnie. – Usmiechnal sie. – Bywalem tu nie raz. –Mojego kuzyna przypililo strasznie, wiele dni byl w drodze i sam rozumiesz, mlody to i krew w zylach buzuje. –Chodzi wam o zamtuz? Staszek usmiechnal sie oblesnie i z cielecym wyrazem twarzy pokiwal glowa. –Od czasu gdy w Trondheim rzadza protestanci, prawie wszystkie pozamykano… – Feliks zakaszlal i splunal krwia w szmatke – ale stare przywileje nalezne katu nie zostaly zmienione. –Gdzie zatem mieszka kat? –Ach nie. – Pokrecil glowa. – To katowa prowadzi interes. A gdzie? Na tylach ratusza w dawnym klasztorze jest knajpa. I tam mozna sobie… – Wykonal odpowiedni gest palcami. –Ratusz to kolo mostu, taki budynek z wieza – upewnilem sie. –Tak. Znowu zapatrzyl sie w plomienie.

–Idziemy? – zapytal po polsku Staszek. –Chwila moment. – Pokrecilem glowa. – Najpierw maskowanie. Jak zrobimy tam zadyme, to na drugi dzien cale miasto bedzie szukac chlopaka w kurtce z jeansu. –Auc – przyznal mi racje. – Mamy cos…? Z konca lodzi przynioslem worek z rzeczami po Knucie. Wyciagnalem z niego nieco zlachany i sfilcowany sukienny plaszcz szyty z pol kola i dwie plocienne koszule. –Zmierz – polecilem. – Wprawdzie to po nieboszczyku zostalo… Przeciez nie sciagane z trupa – zirytowalem sie, gdy Staszek zrobil dziwna mine. –Uff… – odetchnal z ulga i szybko sie przebral. – Niezle, koszula ciut luzna, ale z grubsza moj rozmiar. Ja zalozylem druga koszule, a na nia serdak. Nie mialem lustra, zeby sie przejrzec, lecz chyba wygladalem niezle. To znaczy nie najlepiej, bo przyodziewek byl chlopski, a bylismy w miescie. Ruszylismy ciemnymi zaulkami. Na szczescie ksiezyc juz wzeszedl, ale po niebie sunely ciezkie chmury. Od morza wialo chlodem, zimny, wilgotny wiatr hulal po zaulkach. –Straszliwie brudne to miasto – westchnal moj przyjaciel. – Smierdzi jak smietnik u mnie pod blokiem. –Raczej pewnie wyjatkowo czyste jak na te epoke – sprostowalem. Kilka domow dalej ktos wychlusnal przez okno zawartosc nocnika. Dluzsza chwile oddychalem spokojnie, patrzac na murowana fasade ratusza i niska wieze nad wejsciem. Powyzej portalu znajdowala sie wneka w murze. Zapewne kiedys, gdy w Nidaros rzadzili jeszcze arcybiskupi, stala w niej rzezba jakiegos swietego… Scisnalem trzymany w kieszeni rozaniec, poprawilem kord, a raczej jego resztki, i ostroznie pociagnalem za rekojesc. Bron gladko wysunela sie z pochwy. –Duren ze mnie – powiedzialem. – Przeciez jesli kat mnie rozpozna, to pewnie nawet nie zdaze tego uzyc. –Interes prowadzi katowa – przypomnial chlopak. – Moze nie bedzie tak zle. Ruszylem za rog. Miedzy domy wcinal sie tu waziutki, ciemny i cuchnacy zaulek. Skads dobiegal stlumiony murami poglos muzyki. W ciemnosci przed nami skrzypnely drzwi. Jakis zawiany typek wytoczyl sie z wnetrza lokalu i odpiawszy klapke, sikal wprost do rynsztoka. Minawszy go, weszlismy do domu uciech. W nosy uderzyla nas obrzydliwa won zjelczalego tluszczu, ostry zapach czosnku

i smazonej cebuli. Pomieszczenie bylo dlugie i nisko sklepione. Poszukalem wzrokiem lady, ale oczywiscie nie znalazlem. Nie te czasy, nie te rozwiazania… Przy stolach siedzialo towarzystwo w roznym wieku i roznych stanach upojenia. Dopiero po chwili spostrzeglem kilka kobiet. Jedna siedziala na kolanach siwego mezczyzny i cos szeptala mu do ucha, podczas gdy pokrzywione artretyzmem starcze dlonie bladzily w okolicy jej bezwstydnie obnazonego kolana. Druga z usmiechem pelnym protekcjonalnej wyzszosci rozmawiala z czterema chlopakami, ewidentnie nieletnimi. Odziali sie w porzadne sukienne kaftany, na pierwszy rzut oka bylo widac, ze sa nadziani. Kolejna, moze pietnastoletnia, kompletnie pijana, siedziala miedzy dwoma marynarzami i obejmowala ich za szyje. Piersi miala gole, sutki pomalowala czyms na czerwono. W pomieszczeniu bylo dosc ciemno, tylko blask kilku swiec rozpraszal mrok. Znalezlismy wolny stolik przy drzwiach prowadzacych do kuchni i zajelismy miejsca na rozchybotanej lawie. –Dziwne, zupelnie inaczej wyobrazalem sobie burdel – westchnal moj towarzysz. – Wiesz, duza sala, schodki prowadzace na pieterko, tam wejscia do przytulnych pokoikow, wydekoltowane panienki w gorsetach i kabaretkach, przechylajace sie z gory przez barierke. Dyskretna muzyka, rozowe lampiony… –A wszystko zapewne czysciutkie i doskonale oswietlone. – Z obrzydliwym trzaskiem rozgniotlem karalucha pelznacego po stole. –Tak, wlasnie cos takiego sobie wyobrazalem. Skad wiesz? – zazartowal. –Tak jak ty, z filmow o Dzikim Zachodzie… Obok stolu stanela tlusta, rozczochrana baba ubrana w brudna suknie. –He? – zapytala, pokazujac, ilu zebow jej brakuje. –Na poczatek dwa kufle piwa – zadysponowalem. –Marke. – Wyciagnela brudne lapsko. –Azeby ja cholera wziela, co za zdzierstwo – mruknalem po polsku, odliczajac naleznosc. –Drogo? – zaniepokoil sie. –Pracowales kiedys caly dzien na jeden kubek piwa? –Szczerze powiedziawszy, piwo nigdy mnie nie ciagnelo. Czasem tylko wino, a i to slabe, wlasnej roboty – westchnal. –To dobrze, mniej sie rozczarujesz na widok tego, co tu podaja. – Nagle zrobilo mi sie prawie wesolo.

–Co robimy? Bedziemy tak sobie siedzieli? –Dokladnie. Posiedzimy i poobserwujemy, jakie tu zwyczaje. Te panienki trzy to jakis kiepski sort, trzeba przyuwazyc, co robia lepsi klienci. –O, kurde, zobacz tam… Siwy najwyrazniej bral sie na ostro do rzeczy. Dziewczyna siadla mu na kolanach bardziej okrakiem i podkasawszy spodnice, cos majstrowala przy rozporku mezczyzny, a raczej klapce zdobiacej z przodu spodnie. –Tak przy wszystkich? – Chlopak skrzywil sie, odwracajac glowe. – Z drugiej strony nie maja telewizji, to moze taki pornos na zywo ich rajcuje. Cos jak zywa reklama dla niezdecydowanych… –Nikogo to nie dziwi ani nie bulwersuje. – Rozejrzalem sie po lokalu. – Widac tu jest to normalne. Przywykli. Wszyscy raczej zainteresowani sa korytami, ktore przed nimi stoja… Dziewczyna wydala kilka zupelnie jednoznacznych dzwiekow i zaczela rytmicznie "galopowac". –Ohyda – mruknal Staszek, odwracajac sie. –Seks jest niczym dlubanie w nosie, przyjemnie robic to samemu, ale patrzacemu z boku odbiera apetyt – zacytowalem zaslyszane gdzies zdanie. –Celne – mruknal. Do wnetrza wszedl jakis galant. Tlusta baba wyrosla jak spod ziemi i zginajac sie w uklonach, poprowadzila go w strone kuchni. –Tam jest przejscie w glab – zauwazyl Staszek. Poderwal sie z lawy i zajrzal spiesznie przez szpare w zatrzaskiwanych drzwiach. –Za kuchnia kawalek korytarza – zaraportowal, wracajac na miejsce. – Jesli maja tu lepsze panienki, to gdzies tam. Baba przyczlapala, niosac duze kamionkowe kufle. Postawila je przed nami na stole. –Dziekuje – powiedzialem. – Gdyby mogla nam pani jeszcze doradzic, czujemy sie zlaknieni towarzystwa… –Lisa zara bedzie wolna. – Babsztyl zerknal na rozgrywajaca sie obok scene. –Czy to jedyne dziewczyny, jakie macie w ofercie? – zapytal po niemiecku Staszek. Baba drgnela, slyszac obcy jezyk. Przekrwione oczy zatrzymaly sie na jeansach.

Nowiutkie spodnie z materialu, jakiego tu na oczy nie widzieli, i starsza, zetlala koszula. Teraz zlustrowala mnie. Przelotnie spojrzala na nasze dlonie. Ci ludzie, pracujac od malego, mieli lapska, jakie w dwudziestym wieku mozna bylo znalezc co najwyzej u murarzy… –Alez, wielmozni panowie. – Usmiechnela sie przymilnie, ukazujac brazowe, oslinione resztki zebow. – Trzeba bylo od razu powiedziec, nowi jestescie, siadacie tu, nie wiedzialam, kto zaszedl w gosci… Ponaglila nas, kierujac sie w strone zakazanej czesci budynku. Ujalem kufel, by zabrac ze soba napitek. –Alez prosze zostawic te rozwodnione kocie siki – rzekla tak przeslodzonym tonem, ze az poczulem ssanie w dolku. – Zaraz naleje prawdziwego, warzonego z uczciwego slodu. Przeszlismy przez zadymiona kuchnie. –Brawo – mruknalem po polsku. –Nie sadzilem, ze sie uda. –Odezwales sie w obcym jezyku, zauwazyla dobre ubranie ukryte pod lachem. Uznala, ze ktos wazny, czyli nadziany, poczul potrzebe. Przebral sie, zamaskowal i, mowiac brzydko, poszedl pociupciac… Kobieta pchnela kolejne drzwi i znalezlismy sie w nieduzym pomieszczeniu oswietlonym dwiema swieczkami. Podobnym do wczesniej odwiedzanego, tylko ludzie tu zgromadzeni ubrani byli lepiej, a dziewczyny mlodsze i ladniejsze. Zaraz tez przyniesiono nam piwo. Trzy panienki chcialy sie do nas dosiasc, lecz odeslalem je niecierpliwym gestem. Po lewej stronie sali znajdowaly sie dwie wneki zasloniete grubymi kotarami, zza ktorych dobiegalo rytmiczne poskrzypywanie lozek. Na wprost szerokie przejscie pod lukiem zaciagniete bylo plocienna opona. Czyzby jeszcze jeden apartament dla VIP-ow? –Tam? – szepnal Staszek. –Cholera wie. Duzo tu ludzi… I pod bronia. – Rozejrzalem sie dyskretnie. Czterej mezczyzni flirtowali z dziewczynami. No, moze flirtowali to troche za duzo powiedziane. Ich partnerki nie wygladaly na intelektualistki. Obaj klienci ukryci dotad w niszach skonczyli niemal jednoczesnie. Wyszli, poprawiajac portki, zaraz potem wylonily sie dwie rozczochrane dziewczyny i

widzac, ze nie mamy zadnego towarzystwa, ruszyly w naszym kierunku. Mlodsza bezceremonialnie siadla Staszkowi na kolanach i objela go ramieniem. W dekolcie sukni widac bylo drobny biust. Chlopak usmiechnal sie do niej, ale pokrecil glowa. Wstala jakby nadasana, choc przez chwile mignal mi na jej twarzy wyraz ulgi. Kolejna parka zajela zwolnione alkowy. W tym momencie kobieta, ktora nas tu przyprowadzila, wyszla z kuchni, niosac cebrzyk z woda. Odchylila zagadkowa kurtyne. Zobaczylem nieduze pomieszczenie, posrodku ktorego stala wielka balia. W niej siedzialo towarzystwo zlozone z dwoch mezczyzn i czterech dziewczat. Zadna nie byla Helena. –Jesli chcecie, panie, zazyc tez kapieli, to nie wczesniej niz po polnocy – powiedziala dziewczyna siedzaca obok mnie. – Zamowili sobie laznie na caly wieczor. Spojrzalem na nia. Bezbarwne wlosy, pociagla twarz. Nie potrafilem okreslic jej wieku. W oczach miala kompletna pustke. Ostatni raz widzialem takie spojrzenie u klientow zakladu pogrzebowego… Zaraz tez nadeszla dystyngowana dama w zielonej sukni. –Nie podobaja sie panom nasze dziewczeta? – zapytala. – Moze szukaja panowie czegos specjalnego? –Jestesmy po prostu jeszcze zbyt zmeczeni po podrozy – wyjasnilem. – Sadzilismy, ze wizyta w tym przybytku troche rozwieje nasze ponure mysli, ale widac przyszlismy za wczesnie. Jeszcze nie wypoczelismy na tyle, by cieszyc sie wdziekiem kobiet. –Oczywiscie. – Kobieta sklonila glowe. – Moj dom jest zawsze do panow dyspozycji. Jesli zas moge jakos szczegolnie dogodzic waszym upodobaniom… – zawiesila znaczaco glos. –Ja lubie drobne, mlodziutkie i rudowlose – rzucilem szybko. – Na taka wlasnie mialbym ochote. –Chwilowo moj dom takimi nie dysponuje. – Burdelmama zadumala sie na chwile. – Zajdzcie, panowie, po niedzieli, moze juz cos bedzie. Spodziewam sie dostawy swiezego mieska. – Obdarzyla nas usmiechem, od ktorego zachcialo mi sie rzygac. Dopilismy piwa i podziekowawszy, opuscilismy lokal. –Kurde – mruknal Staszek. – Pierwszy raz w zyciu odwiedzilem burdel. Sadzisz, ze to… niewolnice? –Nie wiem. Kat dostal Hele chyba jako wynagrodzenie. Moze i sa tu jakies formy

niewolnictwa. Namiestnik kazal wylapac zebrakow i zagonic do porzadkowania miasta – przypomnialem sobie. – Czyli podstawy niby maja… –Moze bezprawie? –Co nie zmienia faktu, ze mozna w tym kraju odebrac komus wolnosc osobista. –Babsko powiedzialo, ze za tydzien beda mieli to, czego rzekomo szukamy. Drobna, mloda i rudowlosa… – rozwazal. –Potwierdzaja sie nasze najgorsze przypuszczenia. –Jak ona powiedziala? Miesko? Co za slownictwo! O stosunku do drugiego czlowieka nie wspomne! Jesli rzeczywiscie jest zona kata, pewnie to u nich rodzinne. Mezulek w godzinach pracy szlachtuje ludzi jak bydlo, zamienia zywe cialo w krwawe strzepy, a ona w tym czasie robi pranie mozgu nowym dziewczetom. Spojrzalem na niego spod oka. Szok? Dobra, niech sie wygada. –Rodzinne – mruknalem. – Z tego, co sie dowiedzialem, kat jest krewnym lensmanna. –Co to oznacza? –Nie jest prymitywnym rzeznikiem, lecz raczej szlachcicem lub inteligentem, ktory sie stoczyl. Moze narozrabial cos i dali mu do wyboru stryczek albo objecie stanowiska? Kiedys czytalem o czyms takim w ksiazce. –Tym gorzej dla nas. Niebezpieczny przeciwnik. Grozniejszy, niz gdyby byl prymitywem. Co dalej? – wreszcie zaczal mowic z sensem. –Nie wiem. Nie mam pojecia, gdzie ja trzymaja. Kat moze byc jednoczesnie naczelnikiem aresztu. Albo po prostu pod swoja kamieniczka ma odpowiedni loszek. –Czekaj. Nie mamy w miescie zadnego sojusznika? Nikogo, kto moglby nam pomoc, udzielic informacji… –Nie. Co najwyzej ten Feliks. Ale i on jest w miescie przybyszem. Tak mi sie wydaje. Zna Trondheim, lecz do naszych celow chyba niewystarczajaco… Poza tym nic o nim nie wiemy. A gra toczy sie o zbyt wysoka stawke. –Hela jest szlachcianka, nie? To chyba znaczy, ze ma prawo do poszanowania wolnosci i nietykalnosci osobistej. –Obawiam sie, ze Rzeczpospolita i jej prawa sa zbyt daleko stad. Moze w Kopenhadze jest jakies polskie poselstwo, ale to dobry tysiac kilometrow stad. A moze i wiecej. –A moze jest tu jakis polski dyplomata? Przejazdem czy cos…

–Skad by sie tu wzial? Jestesmy bardzo daleko od centrow cywilizacji. Przez chwile szlismy w milczeniu. Bloto klaskalo pod stopami, w ciemnosci siapil deszcz. Wilgotny ziab przenikal do kosci. –Burmistrz albo lokalny urzednik odpowiadajacy za przestrzeganie prawa – odezwal sie nagle Staszek. – Przeciez obowiazuje tu jakis kodeks karny, nie mozna chyba ot tak zlapac sobie dziewczyny i zatrudnic w… – wracal uparcie do poprzednich rozwazan. –Mialem watpliwa przyjemnosc spotkac sie oko w oko z dunskim namiestnikiem. – Wzdrygnalem sie. – Nie mamy u niego czego szukac. Co do przepisow… Katolicyzm jest zabroniony. Ksiedza Jona spalili na stosie. Mnie skazali na zatluczenie kijami. Niewykluczone, ze Heli w akcie laski zamienili kare smierci na niewole. –Cholerne lutry – mruknal. –Jutro zajmiemy sie sprawdzeniem, gdzie mieszka kat. Moze uda sie zakrasc do jego domu… –Masz jakis pomysl – raczej zgadl, niz zapytal. – Ale nie masz ochoty o nim mowic, prawda? –Prawda – przyznalem. Potykajac sie o wertepy i wchodzac w kaluze, brnelismy naprzod. Dom pani Ilsy bylo juz widac. –W sumie moge ci powiedziec – westchnalem. – Jest tylko jeden czlowiek, ktory na pewno wie, gdzie jest Hela. –Kat. –Wlasnie. Problem w tym, by zmusic go do mowienia. Pomyslalem, ze mozna porwac jego corke, a potem przeprowadzic wymiane jencow. Po ciemku nie moglem odgadnac wyrazu twarzy Staszka. –Strona moralna i etyczna tego planu nie budzi moich zastrzezen – odezwal sie wreszcie. – Problemem jest strona techniczna. Musielibysmy dziewczyne przydybac w jakims ustronnym miejscu. Na pewno nie na ulicy. Trzeba ja bedzie zwiazac i zakneblowac. Nie mamy zadnych srodkow pozwalajacych odebrac jej przytomnosc w sposob bezpieczny. Transport wieznia to osobny problem. Nie mamy konia. Ukradniemy? –Myslalem odrobine o czym innym – przyznalem. – Tu wszedzie jest blisko do wody. Gdyby ukrasc albo pozyczyc lodke, moglibysmy szybko przerzucic Hele do lasu. Boje

sie jednak, ze to niemozliwe. Z kolei przetrzymywanie jej w jakims zrujnowanym budynku grozi blyskawiczna dekonspiracja… –Hmm… Jesli Hela faktycznie trafi do zamtuza, to moze latwiej byloby porwac ja stamtad? Te dwie baby da sie szybko obezwladnic. –Wolalbym w miare mozliwosci uwolnic dziewczyne jak najszybciej. Obawiam sie, ze w ramach, nazwijmy to, przyuczenia do zawodu zgwalca ja co najmniej kilka razy… Staszek z trudem zdusil wulgarne przeklenstwo. Dowleklismy sie na kwatere. Nasz towarzysz juz sie polozyl. Ognisko dogasalo. –Przydalaby sie lazienka z ciepla woda – westchnal chlopak. –Rzeka blisko… –No i mydlo. –Oni go tu chyba nie znaja. Nie wiem, w czym piora ubrania, zakladajac, ze w ogole to robia. Pewnie w lugu. –W lugu… – Zadumal sie. – Czekaj. To nam daje pewne mozliwosci… Umiesz zrobic lug? –Gdzies kiedys slyszalem, ze sypie sie popiol do wody i na powierzchni powstaje warstwa jakby galarety. Zasada jakas tam czy cos takiego. Nie wiem. To ty niedawno uczyles sie chemii. –Zasada wodorotlenkowa? Nie patrz tak na mnie, z chemii mialem przewaznie dopuszczajacy… –Dobra, przyjmijmy, ze mamy lug. I co dalej? –Smalec. Trzeba smalec zmydlic lugiem albo lug smalcem… – wyjasnil. – Nie smiej sie, nalezy zmieszac jedno z drugim i oddzielic to, co stezeje… chyba. –A znasz proporcje? –Nie. Mozemy sprobowac z niewielka iloscia smalcu. –Obawiam sie, ze bedzie bardzo drogi? –Albo moze tranu? – zamyslil sie. –Wiesz co, w porcie topia tluszcz z ryb – przypomnialem sobie. –Sadzisz, ze sie nadaje?

–Bedziemy pewnie zalatywali ryba na kilometr – zawahal sie. – Poza tym nie wiem, co to za tluszcze. Nasycone, nienasycone? Nie wiem, czym to sie rozni. O, jeszcze mozna zmydlic czyms innym, ale takie mydlo sie nie rozpuszcza potem. –To po co nam ono? –Tak teoretycznie mowie. Jakby sie nie rozpuszczalo, to bedziemy wiedziec, czego nastepnym razem nie dawac. –Poczekaj – mruknalem. Wszedlem pod lodke i odsunalem mate zaslaniajaca skrytke z jedzeniem. Pudelko z kory brzozowej, paskudnie lepkie po wierzchu… Tluszcz. –Chyba smalec. – Podalem mu. – Sadzac po zapachu, w pelni rozkwitu. W kazdym razie moi poprzedni sublokatorzy zostawili mi to w prezencie. Moze bali sie, ze w drodze do domu moze ich pogryzc, gdy samo wyskoczy… –Garnek… Kurde, moglibysmy uzyc tego, ktory ma Feliks, ale problem w tym, ze juz sie nie domyje… –Nie masz lugu – przypomnialem. –Fakt. To najpierw lug by trzeba zrobic. A smalec schowaj na razie. Za kilka dni moze sie przyda… Jesli do tego czasu nie ucieknie. Tak czy inaczej, mamy za malo naczyn. –Skad ci wezme? – Wzruszylem ramionami. –Glina… – Kopnal glebe czubkiem buta. – Nie, ta ziemia jest dosc tlusta, ale to nie to… Pojde do cegielni, moze cos wyludze. Na przyklad kilka nieudanych, niewypalonych jeszcze cegiel… Albo poprosze, zeby mi dali troche zwyklej gliny. Wylepimy gar lub miche, wypalimy… –Najpierw trzeba to z tydzien suszyc. Poza tym na ognisku bardzo trudno jest wypalic naczynie. Tu trzeba by raczej pieca. –To co radzisz? – Lypnal niechetnym spojrzeniem. –Wyladowalismy prawie na dnie feudalnego spoleczenstwa – wzruszylem ramionami – wiec moze zachowujmy sie jak miejscowa biedota w takim przypadku. Za poludniowym walem jest miejsce, gdzie ludzie wywalaja wszelkiego rodzaju odpadki. Mysle, ze mozemy tam polazic i poszukac jakiegos wyszczerbionego gara, ktory juz sie nie kwalifikowal do drutowania, ale moze jeszcze nada sie do twoich celow. –Dobra, rano pojdziemy.

Smietnisko nie bylo specjalnie rozlegle. I w zasadzie puste… Wywalono tu kilka fur odchodow wydobytych z latryn oraz wzdeta zdechla swinie, troche gnijacych ryb i popekanych ze starosci drewnianych gontow. Straszliwy konglomerat obrzydliwych woni sprawil, ze z miejsca zapragnalem pozbyc sie zawartosci zoladka. –Ze nie ma plastikowych toreb i butelek po napojach, to rozumiem – mruknal Staszek niewyraznie, zaslaniajac nos i usta kawalkiem koszuli. – Tylko dlaczego nie ma tu starych szmat, polamanych mebli… –To epoka iscie morderczego recyklingu – powiedzialem filozoficznie. – Wykorzystanie odpadow w niemal stu procentach. Ekologia totalna. –Co? –Ci ludzie osiagneli taki poziom przetwarzania surowcow wtornych, o jakim nam sie nawet nie sni. – Zgrabnie wyminalem kilka zgnilych glowek kapusty i polamana beczke upackana dziegciem. –To znaczy? – Staszek zaopatrzyl sie w kij i rozgarnial nim jakies paskudztwo, wygladajace na wlokno lniane, ktore komus zaplesnialo w magazynie. –Meble to drewno. Nie sa lakierowane, wiec dobrze nadaja sie na rozpalke. Rabie sie je i do pieca… Albo zostawia na zapas na zime, kiedy z opalem beda problemy. –No dobra, ale na przyklad szmaty, stare ubrania… –Szmaty sie zbiera i odstawia do producenta papieru. Ten spiernicza je do dolu i gdy wygnija, odzyskuje jakos celuloze. Nie pytaj mnie jak, nie mam pojecia, film kiedys o tym widzialem. Metale sa drogie, wiec sam rozumiesz, ze jakis okruch moglibysmy tu znalezc, tylko gdyby go przegapili. Kosci ida do wygotowania na klej. Stluczke sie zbiera, szklo w tej epoce jest cenne, a zawsze to lepiej przetapiac zbite kielichy, niz meczyc sie od podstaw, od mialkiego piasku zawierajacego duzo krzemionki. –A te deszczulki? – Spojrzal na gonty. – Czemu nie poszly do ognia? –Bo smolowane. Niby mozna nimi palic w piecu, ale widac byly wlasciciel nie lubi, jak mu smierdzi w domu. Albo na przyklad zobacz te deski, pochodza prawdopodobnie z obory, gnojowica przegryzla je na wylot… –A skorupy naczyn? Potluczone gliniane dzbany, misy, talerze, garnki, marzenie archeologow… Przeciez z nich nie da sie zrobic nic nowego! –Mozna sciezki posypac, dziury w ulicach wypelnic… Ale licze, ze moze cos znajdziemy…

Zaintrygowany wystajacym rantem pogrzebalem i wydobylem z gleby holenderski dzban na wino. Szyjka byla powaznie ukruszona, lecz brzusiec caly. –To fajans? Bo chyba nie porcelana. – Staszek ogladal odprysniety kawalek. –Kamionka chyba. – Nie mialem pewnosci. – Kiedys jeden moj kumpel z archeologii pokazywal mi rozne takie, ale specjalnie mnie to nie interesowalo… –Mnie tez nie – westchnal. – Ile rzeczy, ktore latwo moglibysmy sprawdzic w swojej epoce, tu byloby jak znalazl… Wygrzebal z ziemi wyszczerbiona mise. Jej dno bylo kiedys polewane, jednak uzytkownicy, wioslujac przez cale lata lyzkami, wytarli glazure do szorstkiej gliny. Wrocilismy na kwatere. Feliks gdzies sie powlokl. Nalalismy do dzbana wody z rzeki i starannie zasypalismy popiolem z ogniska. –Malo tego – sarkal Staszek. – Sadzisz, ze wyjdzie? –A skad moge wiedziec – westchnalem. – Nigdy dotad nie robilem mydla… Nalamalem chrustu i rozdmuchalem zar. W misie stopilem smalec. Na powierzchni dzbana zebrala sie dziwna kisielowata zawiesina. Miala grubosc tak na oko z piec milimetrow… Troche malo. Zebralem ja lyzka i dolalem do smalcu. Nie zaobserwowalem zadnej zmiany. –A moze dodac samego popiolu? – zasugerowal Staszek, zmiatajac wiechciem traw bialy pyl na kupke. –Dawaj – zadecydowalem. – Najwyzej spieprzymy. Nie ma sie czego wstydzic, niewykluczone, ze to pierwsza proba produkcji mydla w tej epoce. –Tak myslisz? – Spojrzal na mnie zaskoczony. –A cholera wie. Syp ten popiol i pomysl, ze oto wlasnie tworzymy historie… Po wymieszaniu masa zrobila sie bura. Pienila sie zdrowo i grozila wykipieniem. –Jeszcze dodac? – Spojrzal niepewnie. –Nie wiem. Przypomina ci to mydlo? Bo mnie jakos nie bardzo… –Zanurzylem w gotujacym sie kisielu patyk i wydobywszy, zaczalem dmuchac na jego koniec.

–Nie wiem, po jakim czasie mydlo tezeje – westchnal. – Ale to jakby zgestnialo na powietrzu. Pokaz. Podalem mu upackany kij. Dotknal powloki palcem, a potem koncem jezyka. –Chyba jestesmy na dobrej drodze – powiedzial. – Smakuje mydlinami. Odsunalem mise od ognia. –No to niech sobie zastygnie… –Trzeba bedzie skombinowac aromatycznych olejkow i barwnikow. I co, zakladamy wielka mydlarnie? – trajkotal radosnie Staszek. –A sadzisz, ze wsrod tych brudasow bedzie duzy popyt na nasze produkty? –Wszyscy belfrzy to czarnowidze! –Gdy patrza na takich uczniow, to nic dziwnego – odbilem zart. –Chyba dziwny byl z pana… z ciebie nauczyciel – powiedzial Staszek, gotujac wode na nasza codzienna zupke. –Dlaczego tak myslisz? –Nie wiem. Wiekszosc z nich… Jak by to powiedziec. Albo byli nadmiernie sztywni, albo pozujacy na wielkich luzakow. –Aha. A ja? –Ani to, ani to. Sluchasz, co mam do powiedzenia, i albo akceptujesz, albo prostujesz. Przyznajesz sie, gdy czegos nie wiesz. To dziwne. Kazdy chyba lubi, zeby podziwiano jego geniusz, a tutaj… Trafiles tu wczesniej i wiesz juz rzeczy, ktorych ja jeszcze nie zalapalem, lecz nie okazujesz wyzszosci. A przeciez byloby to latwe. Tlumaczysz, nie pozujac jednoczesnie na medrca. –Aha. I twoim zdaniem taka postawa nie pasuje do nauczyciela? – spytalem, starajac sie ukryc rozbawienie. Ten dosc rozgarniety nastolatek wyciagal calkiem niezle wnioski… jak na nastolatka. Bardzo cieszylem sie, ze mam przy sobie kogos z mojej epoki, jednak roznica wieku robila swoje. Przewidywalem, ze od czasu do czasu chlopak bedzie musial sie wygadac, odkrywajac zupelnie oczywiste rzeczy. –Nie, wlasnie, ze pasuje bardzo dobrze. Tylko ja nie mialem nigdy szczescia takiego spotkac. Meczylem sie w szkole, cholernie sie meczylem. Myslalem wiele razy, ze gdybym rzucil to liceum w diably, bylbym szczesliwszy,

spokojniejszy. Mialem nawet propozycje pracy rok temu przy hodowli kucykow w Szwecji. Meczyl sie w szkole – jak kazdy nastolatek. O rany, byle tylko nie zaczal mi relacjonowac swojej martyrologii edukacyjnej. –Sadzisz, ze wywalajac nawoz widlami na halde, bylbys bardziej zadowolony z zycia? – zapytalem. –Jestem o tym przekonany… – odparl z niezachwiana pewnoscia. –Moze wiec jestes na dobrej drodze do spelnienia marzen – odparlem z przekasem. – Tu w kazdym razie nie ma powszechnego obowiazku szkolnego. A Szwecja jest tam, za gorami. Jestes wolny. W zasadzie obaj jestesmy, bo ja tez miewalem dosyc tej roboty – nieoczekiwanie zdobylem sie na szczerosc. –I jeszcze jedna fajna cecha – mruknal. – Nie probujesz kumplowac sie z uczniem. –Nie jestes moim uczniem i nigdy nie byles – ucialem. –Ale jest dystans. A to bardzo dobrze. Spojrzalem na niego zaskoczony. –To znaczy? –Masz autorytet. Jestes jak mistrz, jak przewodnik stada. Indianski szaman. Tego potrzebowalem. Tego szukalem. Kogos, kto naprawde pokazuje droge. –Przeceniasz mnie – westchnalem, klnac w duchu. Chlopakowi zebralo sie na patos. Nie znosilem patosu! – Sam nie bardzo wiem, co dalej. Znalezlismy sie w dosc nieciekawej i nietypowej sytuacji. –Nie. Ty… – zawahal sie na chwile. – To nie tak. Trafiasz do innego swiata. Ile czasu minelo? Tydzien? –Wiecej, okolo trzech tygodni. –No. A ty juz masz niezla kwatere, dorywcza robote, zarcie, juz zabezpieczyles sobie byt. Wznioslem oczy do nieba. –Zabezpieczylem? To sie okaze, jesli uda nam sie dozyc do wiosny – prychnalem. – Pieniedzy mamy niewiele, a co gorsza, nie posiadamy wiedzy, ktora by umozliwila racjonalne ich wykorzystanie. A od tego, czy bardziej oplaca sie kupic suszonej ryby, czy isc do ktorejs z wiosek po owce, zalezec moze nasze zycie. Poza tym jestesmy na samym dnie. Te lodz nazywasz niezla kwatera? Pomieszkaj tu pare dni, i zmienisz

zdanie. A dorywcza praca juz sie skonczyla. Skoncza sie tez pieniadze, i to szybko. Co wtedy zrobimy? –I nie mamy absolutnie zadnych szans, zeby sie z tego wygrzebac o wlasnych silach? –Spojrzal na mnie pytajaco. –Minimalne. –Wspominales, ze niezle sobie poradziles z rachowaniem w porcie. Moze zaczepimy sie gdzies jako ksiegowi? Jesli nawet nie tu… Wprawdzie Feliks mowil, ze nie ma na to szans, ale moze tam na poludniu… –Dobra. A umiesz liczyc na abaku? –Na czym? –Abak, abakus, takie przerosniete liczydlo, ktorego tutaj uzywa kazdy kupiec. Albo na przyklad czy umiesz wazyc za pomoca bezmianu? –Co to jest, u diabla? –Waga, ktora ma tylko jedna szalke, i kij, po ktorym przesuwa sie odwaznik z dziura w srodku. –Nawet nie wiedzialem, ze cos takiego istnieje… –Moja przewaga polega na tym, ze widzialem jedno i drugie na wyciecze klasowej do muzeum, cale lata temu. Ale tez nie mam zielonego pojecia, jak to dziala. Do tego dodaj system obliczania ciezaru oparty na funtach, lutach i tak dalej. I pomysl przy okazji, ze funt wcale nie musi dzielic sie na sto lutow, tylko na przyklad na sto czterdziesci cztery. Do tego przeliczanie z groszy na marki albo z groszy praskich na polskie. Bez tych wiadomosci nie zostaniesz nawet pomocnikiem ksiegowego. Jedyne, o czym moglibysmy myslec, to posady tlumaczy. Tylko ze tu nikt ich nie potrzebuje. –Czyli wyjscie jest… –Ja cie w koncu kopne. –Przypominam, ze jestes nauczycielem i ze nie wolno bic dzieci. – Blysnal zebami. –Wieczor sie zbliza, jestesmy juz po lekcjach. Nie jestes uczniem mojej szkoly, dokopie ci z prawdziwa przyjemnoscia. I nawet z roboty mnie za to nie wywala, bo tu nie ma kuratorium. –A jednak dobrze ci idzie. Dowiedziales sie, ze dziewczyna zyje, i juz zaplanowales

ratunek. –Prosze bez wazeliny. Sam widzisz: miotam sie. –Nie. To nie tak. Moze troche, ale to miotanie sie nie jest bezcelowe. Stawiasz hipotezy, nie jedna, kilka naraz, a potem konsekwentnie sprawdzasz. Planujesz i sprawdzasz… Jak automat. Ja bym tak nie potrafil. Siadlbym przed kosciolem z czapka, a raczej bez czapki, bo jej nie mam, i teraz pewnie bylbym juz uwieziony przez Dunczykow albo i martwy. Zaczynalem miec dosyc. –Bzdury gadasz – ofuknalem go lagodnie. – Okolicznosci wymuszaja na nas aktywnosc. Gdyby mnie tu nie bylo, zrobilbys to wszystko sam. A ja… Ja po prostu mialem nieprawdopodobnie duzo szczescia. I troche pecha przy tym. Jak kazdy. Tym razem nie podjal polemiki, ale czulem, ze nie zdolalem go przekonac. –Wiesz, dlaczego poszedlem pracowac w szkole? – zapytalem po chwili milczenia. –Wrodzony talent pedagogiczny szukal ujscia. –Nie – zgasilem go. – Po prostu bylem zbyt cienki w programowaniu, zeby zalapac sie do jakiejs sensowniejszej roboty. A tak pare groszy wpadalo, a dwa razy tyle mialem z fuch. –To tez objaw szybkiego dostosowania. Wzruszylem ramionami. –To wlasnie problem – warknalem, troche juz zly. – Ja sie dostosowuje. Reaguje na warunki, wpasowuje sie w zastany uklad. Biore kredyt na kawalerke, splacam, oszczedzam, odkladam, jezdze na wycieczki z biurem podrozy. Rozumiesz? –Nie. –Wybieram drogi, wybieram sciezki z puli dostepnych. Nie tworze nic nowego. Pracuje w szkole, zamiast zalozyc wlasna firme. Jade do Egiptu i nocuje w trzygwiazdkowych hotelach, zamiast z maczeta w rece przedzierac sie przez amazonskie dzungle w poszukiwaniu ruin, ktorych przede mna nie widzialo oko bialego czlowieka. Wsiadam na poklad jachtu jako pasazer, zamiast stanac za kolem sterowym i poplynac gdzie oczy poniosa… Brakuje mi wyobrazni i odwagi. Tego mnie nie nauczono. Mam prawie trzy krzyzyki na karku i nie zdzialalem nic. Sluchal uwaznie. –Rozumiem – powiedzial wreszcie. – Ale ja jestem jeszcze slabszy. Jeszcze mniej udalo

mi sie zdzialac… Pokaz to mydlo. Chyba juz wystyglo. Masa w misce cuchnela, jesli to mozliwe, jeszcze gorzej niz poprzednio. Nie przypominala ani mydla, ani nawet pasty BHP. Nabralem odrobine i sprobowalem umyc tym rece. Do niczego. Lepilo sie, rozmazywalo, o pienieniu nie mozna bylo nawet marzyc. –Nie chce cie martwic, ale, zdaje sie, mamy tu nadal glownie smalec. – Nabralem blota i staralem sie za jego pomoca usunac maz z dloni. –No tak – zmarkotnial. – Cos spartolilismy. Moze nastepnym razem wyjdzie? –Moze… – odparlem dla swietego spokoju. Feliks przyniosl z miasta dzban podlego wina i poczestowal nas hojnie. Alkohol ozywil go i sklonil do zwierzen. Siedzielismy przy ogniu, sluchajac jego opowiesci. –Cech zegarmistrzow i zlotnikow – mowil troche niewyraznie po flamandzku, od czasu do czasu dorzucajac kilka slow niemieckich. – Bylem czeladnikiem, niebawem mialem skladac majstersztyk… I wtedy swiat zwariowal. Rozkaszlal sie. Patrzylem na plamki krwi znaczace chustke, ktora przykladal do ust. –Starsi cechu przyjeli nauke Lutra. Czeladnicy tez. Bylem ostatnim, ktory wytrwal. Zamkneli mnie w komorze i kazali wybierac. Siedzialem tam od switu do switu. Gdy otworzyli drzwi, powiedzialem, ze odrzucam nauke czlowieka, co tak wiele mowil o rozwiazlosci duchowienstwa, a sam poslubil zakonnice, ktora zrzucila welon. Kazali mi sie jeszcze zastanowic. Mialem o czym myslec… – zakaszlal – ale gdy znowu otworzyli drzwi, dostali te sama odpowiedz. Wtedy uroczyscie przedarli moj patent czeladniczy i nakazali odejsc. I odszedlem. A dzis… Zamiast z bronia w rece walczyc o przywrocenie naszej wiary, leze pod stara lodzia w samym srodku protestanckiego kraju i umieram… Jak na ironie. Zasmial sie gorzko. –Holandia nie lezy na koncu swiata – zauwazylem. – Z pewnoscia sa statki wiozace suszone ryby lub olej na poludnie. Musisz dostac sie do Bergen, tam zlapiesz jakas okazje dalej. –Nikt nie wezmie na poklad chorego, ktory w dodatku nie ma czym zaplacic za przejazd – westchnal. – Przywloklem sie tu, do Trondheim, w nadziei odnalezienia Alchemika Sebastiana lub Petera Hansavritsona. Od kilku miesiecy miotam sie po Norwegii, podazajac ich sladami. Drgnalem, Staszek rzucil mi porozumiewawcze spojrzenie.

–Dlaczego akurat alchemika? – zdziwilem sie. –Moj majstersztyk. – Chory zapatrzyl sie w ogien. – Nie pozwolili mi wtedy skonczyc, ale zdolalem wykrasc go z warsztatu… Tylko ze nikt nie rozumie tego urzadzenia. Liczylem, ze alchemik doceni kunszt wykonania i pomysl. Liczylem tez, ze zaplaci mi dosc, bym mogl poprosic kupca o zawiezienie mnie do ojczystego kraju… Zeby choc zdechnac wsrod swoich. Umilkl, a potem pociagnal lyczek wina ze swojego kubka. Mowienie go meczylo, ale widac bylo, ze chce z siebie wiele wyrzucic. Czekalismy cierpliwie, choc widzialem, ze Staszka az skreca. –Okazalo sie, ze alchemik uciekl na poludnie, ponoc po straszliwej walce, ktora stoczyl z obudzonym przez siebie demonem przyjmujacym postac lasicy. Wymienilismy spojrzenia. –Zas Peter Hansavritson nie jest tutaj mile widziany. Czasem tu bywa, ale od kiedy spalono jego dom, nie czuje sie w miescie bezpiecznie. Mowia, ze niebawem znowu sie pojawi, lecz ja juz tego chyba nie doczekam… Jestem taki slaby. –Co chciales sprzedac alchemikowi? – zapytalem w zasadzie tylko przez grzecznosc. Zawahal sie na moment. –Pokaze wam. – Dzwignal sie z trudem i opierajac o burte, zniknal pod lodka. Grzebal w swoim tobolku, po chwili wrocil z plaska skorzana sakiewka. –Wiecie zapewne, jak dzialaja zegary sloneczne? – zapytal. –Trzeba wbic patyk w ziemie, popatrzec, gdzie jest polnoc, tam bedzie godzina dwunasta – powiedzial Staszek. – Oczywiscie te wykonane przez fachowcow sa bardziej skomplikowane i o wiele dokladniejsze. –Co powiecie na to? Wyjal z sakiewki dziwny przedmiot. Dwa pierscienie z mosiadzu, przez srednice mniejszego wmontowana sztabka, a na niej blaszka z dziurka. –Cos jakby astrolabium? – zdziwilem sie. Feliks usmiechnal sie smutno, a potem przekrecil mniejszy pierscien. Jak sie okazalo, osadzony byl na osi. Trzymal teraz w dloni jakby niewielka sfere armilarna. Puscil ja, by swobodnie zawisla na lancuszku.

–Oto kwintesencja sztuk uprawianych przez moj cech. Szczytowe osiagniecie tysiecy lat nauki o mierzeniu czasu. –Podrozny zegarek sloneczny? – domyslilem sie. –Ty powiedziales. Podal mi przedmiot. –Hmmm… pomyslmy, jak to dziala. – Popatrzylem na cyfry i podzialke wygrawerowane na mniejszym, ustawionym obecnie poziomo pierscieniu. – Swiatlo slonca wpada przez te dziurke. Zapewne rzuca cien gdzies tutaj i tak odczytuje sie godzine? –Czyli wystarczy wiedziec, gdzie jest polnoc… – zaczal moj towarzysz. –Nie – zaprzeczylem. – To jest prostsze… Twoj zegar dziala dzieki mierzeniu wysokosci slonca nad horyzontem? – zapytalem Feliksa. Mlody zlotnik spojrzal na mnie z glebokim zdumieniem, a moze i strachem. –Panie, chyle czola przed twoja przenikliwoscia – szepnal. –Jestes wielkim medrcem… –To zaiste niezwykle. – Oddalem mu jego dzielo. – Wyprzedza epoke o wiele dziesiecioleci. –Co w tym takiego niezwyklego? – nie zrozumial Staszek. –To bardzo proste: ten zegarek nie wymaga juz posiadania kompasu – wyjasnilem. – Nie musisz wiedziec, gdzie jest polnoc. Uzyjesz go wszedzie. Zawsze, o ile swieci slonce. Natychmiast. Ta zabawka jest najdoskonalszym i najpraktyczniejszym urzadzeniem tego typu na naszej planecie. –O, w morde… –Co wiecej, sadzac po tej przesuwanej blaszce, mozna go ustawic, wykalibrowac, dostroic do roznych szerokosci geograficznych, do kazdego miasta, w ktorym sie przebywa? –Tak – potwierdzil Feliks. –Sam na to wpadles? –Od dziecka interesowalem sie mierzeniem czasu, astronomia i astrologia. Znalem wady i niedoskonalosci normalnych czasomierzy. Najpierw przez osiem lat dumalem nad tym, jak je wyeliminowac. Potem stwierdzilem, ze jesli chce stworzyc cos naprawde wielkiego, musze zerwac z

tym, co wymyslono do tej pory. Postanowilem poszukac zupelnie nowej drogi. Majstersztyk… Znak czasow, ktore dopiero nadejda. –Tak – potwierdzilem. – Zaiste zdumiewajacy… –Tylko komu to dzis tutaj potrzebne? Noc… Nad Norwegia rozciaga sie noc – powiedzial Feliks. – Noc luteranizmu i dunskiego panowania… To miasto: Nidaros, Trondheim, czy jak je zwac. Popatrzcie na nie. Co zobaczycie? Trupa. Rozkladajace sie zwloki. Buzowanie zepsutego powietrza w rozdetym brzuchu wprawia je w drganie, nadaje pozory zycia… –Przesadzasz – mruknalem, wrzucajac do ognia kolejne szczapki. – Z pewnoscia nie jest tak zle. W porcie suszy sie ryby, wytapia z nich olej. Ekspediuje te dobra na poludnie. W zamian kupcy przywoza wino, zboze, oliwe, przyprawy, sukno… Na nieswiezym trupie tez zeruja mniejsze i wieksze robaki. Popatrzcie na katedre. Budowano ja i upiekszano. W trzydziestym pierwszym roku strawil ja ogien. Minelo prawie trzydziesci lat i przez ten czas nikomu nie zaswitalo, ze przeciez nalezy ja odbudowac. A moze zaswitalo, ale ludzie tak zbiednieli, ze nie stac ich, by sprowadzic z poludnia murarzy i kreslarzy, kamieniarzy i rzezbiarzy… Palac biskupi, gdzie rezyduje namiestnik, tez chyli sie ku ruinie. Otto nie jest gospodarzem, mysli tylko o tym, jak wycisnac z tej ziemi zloto. Za pare lat wyjedzie do Kopenhagi, a na jego miejsce przybedzie kolejna pijawka zadna zlota i krwi… Kiedys rocznie przybywalo tu wiele tysiecy pielgrzymow. Zakonnicy kilku zgromadzen dbali o te rzesze ludzi. Zapewniali im schronienie, dach nad glowa, siennik, miske strawy. Pielgrzymi rzucali datki do skarbon w kosciolach, ale takze przynosili przez gory towary, a na wedrowke do domu kupowali buty i zywnosc. Byli wsrod nich i wedrowni rzemieslnicy. Przychodzili wiosna, gdy stopnialy sniegi, zatrudniali sie tu do roznych prac, jesienia odchodzili, zostawiajac miastu owoce swej pracy. –Dlatego tu przybyles? –Moj dziadek dotarl do Nidaros przed szescdziesieciu laty. Opowiadal mi o tym cudownym, przyjaznym miescie. Sadzilem, ze nawet pod panowaniem Dunczykow zostalo jak dawniej… Zamiast tego zobaczylem wylizane gnaty. Wielki szkielet wieloryba wyrzucony na brzeg. Patrzysz na gigantyczne zebra i wyobrazasz sobie rozmiary zwierzecia, ale nie poczujesz pod palcami sprezystosci skory, nie wciagniesz w pluca zapachu swiezej ryby, nie nasycisz glodu jego tlustym miesem… –Oszukales sie. –Masz racje. Sam siebie oszukalem. Oklamalem. Mowiono mi, jak jest naprawde, ale ja,

slepo wierzac w istnienie ladu, plynalem coraz dalej w morze. A teraz przyszlo sie topic. I pomyslec, ze moglem ruszyc w tylu innych kierunkach. Na polnoc do Irlandii, na zachod ku Hiszpanii, na poludnie do Bawarii, na wschod ku waszemu krajowi… Wszedzie zyja moi bracia w wierze. Ktos z pewnoscia docenilby moj kunszt. Moglem tez zostac w domu i czekac, az lutrow diabli wezma. I to wlasnie boli mnie najbardziej. Umieram tu, na dalekiej polnocy, nad brzegami morza smaganymi przez wichry… To kara za brak cierpliwosci. Za brak ufnosci pokladanej w Bogu… Religia. Moja wiara zazywana w niewielkich dawkach od czasu do czasu. Formulki klepane z pamieci, bardziej sila rozpedu niz z potrzeby ducha. I ci dwaj ludzie. Ksiadz Jon, ktory przyszedl do miasta w imie naszej religii i zostal zabity, i ten umierajacy na gruzlice Holender. Obaj wytrwali w wierze. A ja? Wtedy w Horg… Zaparlbym sie. Ksiadz uchronil mnie przed grzechem smiertelnym, klamiac w mojej obronie. I Jon, i Feliks, choc fizycznie slabi, byli ode mnie duzo silniejsi duchem. Noc… Marius Kowalik legl na waskiej, niewygodnej koi. Za burta z desek chlupotala woda. Morze bylo spokojne, okres jesiennych sztormow dopiero nadciagal. Doradca pograzyl sie w glebokiej zadumie. Resztki oliwy skwierczaly w kaganku, knot ledwo sie zarzyl. Za morzami, daleko na wschodzie, sa Chiny. Dziwny kraj, gdzie jak powiadaja, ludzie rosna mali i zolci… Ogladal niedawno ryciny, ktore ich przedstawialy. Probowal przywiezionego z tamtych stron ziela zwanego herbata i rozwiazal te zagadke. Zaparzone wiory zabarwily wode na brazowo. Napar wywolal suchosc w ustach… Zatem nie dziwota. Brzemienne kobiety pijace ten napoj musza szkodzic dzieciom w swych lonach. Suchosc spowodowana jest obkurczeniem tkanek, tedy i dzieci mniejsze sie rodza. Kolor skory tez nie jest niczym niezwyklym, gorycz herbaciana, ktora sa nasycone ich ciala, paruje przez skore wraz z potem i z czasem zapewne trwale ja barwi… A co w takim razie sprawia, ze Murzyni sa czarni? – zadumal sie. I czy bylaby mozliwosc wybielic ich za pomoca odpowiedniej diety? Zreszta niech czort porwie herbate, komu potrzebny ten szkodliwy i podly w smaku wywar? Chiny produkuja dwa znacznie ciekawsze wyroby. Porcelane i jedwab. Gdyby udalo sie zdobyc te dwa towary dla Hanzy… Gdyby wyrwac monopol z rak Portugalczykow… Tylko jak? Wstal, podszedl do szafki i rozwinal mape swiata. Droga do Chin byla trudna, choc niespecjalnie skomplikowana. Plynie sie na poludnie, daleko, daleko wzdluz wybrzezy

Afryki, na wody opanowane przez Portugalie, gdzie obce statki topi sie natychmiast i bez litosci. Potem po oplynieciu Przyladka Dobrej Nadziei i Przyladka Igielnego nalezy skierowac sie na polnoc i ruszyc przez wody, gdzie pospolu kroluja Portugalczycy i piraci wyznajacy wiare w Mahometa. Nastepnie trzeba isc na wschod wzdluz wybrzezy opanowanych przez korsarzy sluzacych szachowi Iranu, ku wybrzezom Indii i dalej przez ciesniny, w ktorych piraci sa poganami, maja brazowa skore i zdobia sie tatuazami, az wreszcie dociera sie na wody, ktore metne sa i zoltawe w barwie, i gdzie podroznych lupia zboje chinscy. Tam nalezy odnalezc jedno z miast, gdzie wolno przybijac cudzoziemcom. I lepiej sie nie pomylic, bo jesli zejdzie sie na lad w niewlasciwym miejscu, ci poganie ugotuja pechowca zywcem we wrzacym oleju. Mozna poplynac i w druga strone, ku krainom Nowego Swiata, wzdluz wybrzezy Ameryki, gdzie czatuja hiszpanscy piraci, i dalej na poludnie szlakiem zeglarza Magellana. Potem przez straszliwa ciesnine najezona skalami oraz rafami przedostac sie na wielki ocean i podazac na polnocny wschod. Wtedy po miesiacach zeglugi mozna dotrzec do celu. A gdyby wyruszyc ladem? Od czasow Wenecjanina Marco Polo nikomu sie to nie udalo. Ponoc szlakiem biegnacym na polnocy do Chin dotarli misjonarze jezuici, ale ich relacji Marius nie zdolal zdobyc. Westchnal ciezko i z powrotem polozyl sie na koi. Trasa morska trudna, daleka i niebezpieczna, trasa ladowa jeszcze gorsza. Jak zatem dotrzec do zrodel tych dobr? Przypomnial sobie pewnego szlachcica z Mazowsza, ktory dowiedziawszy sie, iz Ziemia jest kula, nakazal swym chlopom drazyc szyb prosto do Jerozolimy, wykoncypowal sobie bowiem, iz liczni pielgrzymi zechca powedrowac po drabinach ku swietemu miastu. To mialo zas przyniesc szlachetce iscie krezusowe bogactwa. Przedsiewziecie jednak szybko zakonczylo sie katastrofa, dziura najpierw trafila na poklad litej skaly, zaraz potem z boku jela wybijac woda… Golebie w klatce zagruchaly przez sen. –Pozostaje zatem powietrze – mruknal doradca. Powietrze… Dziesiatki godzin spedzil, obserwujac ptaki. Nieraz przyczepial im ciezarki do lapek i sprawdzal, jak wielka mase sa w stanie uniesc. Dzikie gesi potrafily dzwignac nawet trzy funty. Zeszlego roku przygotowal doswiadczenie: do duzego wiklinowego kosza wlozyl cetnarowy worek pszenicy. Piecdziesiat gesi przytwierdzonych rzemieniami do obrzezy kosza mialo wyniesc go w przestworza. Eksperyment skonczyl sie jednak katastrofa.

Ptaki podjely probe ucieczki we wszystkich mozliwych kierunkach. Poczatkowo ladunek nawet oderwal sie od powierzchni pola, ale potem gesi wplataly sie w linki i powietrzny ekwipaz runal na ziemie. Uzycie gesi nastreczalo tez dodatkowych problemow. Nawet gdyby udalo sie zmusic je do lotu kluczem w okreslonym kierunku, taki ekwipaz nadawalby sie tylko do krotkich podrozy w powietrzu. Ptaki, lecac z obciazeniem, szybko sie meczyly. Poza tym, aby doleciec do Chin, musialyby byc w drodze przez wiele dni. Czym je karmic, by nie opadly z sil? No i najwazniejsze – jak przetransportowac jakikolwiek uzyteczny towar ta droga? Gdyby poslac, powiedzmy, mlodego chlopaka wazacego nie wiecej niz pol cetnara, mozna by zabrac co najmniej pol cetnara towaru… Teoretycznie. Lotnik musi przeciez w drodze cos jesc. Przewrocil sie z boku na bok. A moze obral zla droge rozumowania? Moze podboj przestworzy jest mozliwy, lecz zupelnie innym sposobem? Przypomnial sobie scene z wczesnej mlodosci. Swiniobicie… Jego stryj dal mu swinski pecherz. Marius nadmuchal go slomka, a potem dla wicu wrzucil do ogniska. Spodziewal sie, ze blona peknie z hukiem, ktory wystraszy kuzynki bawiace sie po drugiej stronie dziedzinca, a tymczasem stalo sie cos zdumiewajacego. Podgrzany pecherz uniosl sie w powietrze i pozeglowal nad dziedzincem, by wreszcie opasc na ziemie. Marius pare razy ponawial podobne doswiadczenia. Niezle efekty dawal pecherz z dziura od spodu. Na kilku sznurkach zawieszal drewniany lichtarzyk ze swieca. Plomien ogrzewal powietrze wewnatrz. Zabawka byla calkiem udana. Przeleciala nad dachem stodoly. Niestety, blona szybko sie przepalila… A gdyby przygotowac wielki sztuczny pecherz i ogrzac go plomieniem wieloknotowej lampy na olej? Z czego wykonac pecherz? Zszyc z tysiecy swinskich? Wydrzec z wieloryba? Albo zlepic z blon porodowych krow? A moze z plotna nawoskowanego tak, by nie przepuszczalo powietrza? W drodze powrotnej mozna by uzyc jedwabiu. Dzieki temu towar do Gdanska dostarczy sie za darmo. Tylko znowu lampa spali duzo oleju. Jak w drodze uzupelniac jego zapas? Trzeba by opadac na ziemie, a przeciez po to chce budowac ten pojazd, by uniknac kontaktu z ludami zyjacymi po drodze. A gdyby tak zbudowac sztucznego ptaka? Z drewna. A mechanizm…? Metal jest bardzo ciezki i kosztowny. Osadzic wewnatrz potezne norymberskie sprezyny, takie jak do napedzania zegarow, ale wielekroc grubsze i mocniejsze, nakrecane kieratem zlozonym z czterech par wolow? Zaklac sile zwierzat w stal, a potem wyzwolic, by poruszyla skrzydla… Tylko co dalej? Wozic ze soba skladany kierat? A skad brac woly? Na jak dlugo wystarczy mocy, nim sprezyny sie rozwina? Do Chin, tak czy siak, nie doleci. A przeciez nie ma innej drogi. A moze jest? Przez morza polnocy, na zachod od Grenlandii, a potem nad Nowym Kontynentem? Przez niegoscinne wody

pelne skal i dryfujacego lodu. –Trzeba problem dobrze przemyslec – mruknal, zapadajac juz w plytka drzemke. – Gdyby wszystko bylo proste, juz dawno zrobiliby to inni. Obudzil ja bol. Plecy wysmagane biczem piekly i krwawily, gdy sie ruszala, since na udach i ramionach nieznosnie pulsowaly. Ostroznie przekrecila sie na bok. Najgorzej czula sie zaraz po przebudzeniu. W mroku z trudem rozpoznawala zarys nielicznych sprzetow. Skoncentrowala sie i sprobowala usiasc. Syknela z bolu i z powrotem opadla na barlog ze starej slomy. W kacie stalo wiadro, do ktorego zalatwiala potrzeby. Musi tam dojsc… Jeszcze raz napiela miesnie. Udalo sie usiasc. Wstac bylo juz latwiej. Powoli odzyskiwala swobode ruchow. Nagle uslyszala kroki za drzwiami i brzek otwieranego skobla. Kat wszedl do komorki, sciskajac mocno bat. Spojrzal na dziewczyne ponurym, swidrujacym wzrokiem. –Caluj moj but – rozkazal. Wypelnila poslusznie polecenie. –Poloz sie i rozloz nogi – warknal. – Zabawimy sie. Bez slowa protestu przekrecila sie z kolan na wznak i zamarla w zachecajacej pozie. –Nie, do diaska! – Znienacka smagnal Hele po brzuchu. Zwinela sie w klebek z bolu, ale zaraz zdolala sie opanowac. Zacisnela zeby i usmiechnela sie slodko. –Jak mam lezec, panie? Wystarczy, ze powiesz, a twoja niewolnica sprobuje ci dogodzic – szepnela przymilnie. Milczal, patrzac na nia ponuro. –Za dobrze cie znam – powiedzial wreszcie. – Plomien buntu ciagle tli sie w twojej duszy. Udajesz tylko. Lasisz sie, aby uspic moja czujnosc – burknal. – A wystarczy spuscic cie z lancucha i znikniesz niczym sen zloty. Na szczescie wiem, co robic w takim przypadku. Marv! Pacholek wyrosl jak spod ziemi. –Do warsztatu, na koziol ja. Nie stawiala oporu, gdy przez zarosniety brudem korytarz prowadzili ja do sasiedniego pomieszczenia. Skrepowali jak zwykle.

Ponownie wcisneli do ust ohydny knebel. Znowu beda gwalcic? Trudno… Nie pierwszy raz i pewnie nie ostatni. Jakos to zniesie. Przeczeka. Sprobuje myslec o czyms przyjemnym, na przyklad o tym, ze kiedys wypruje im flaki i nawinie na patyk… Bol pod lewym kolanem byl nagly, ostry i niespodziewany… Usilowala sie szarpnac, jednak zbyt dobrze ja skrepowali. –Widzisz to miejsce? – zapytal kat Marva. – Tu przebiega sciegno. Wystarczy wykonac naciecie i przerwac je, by noga ulegla trwalemu okulawieniu. –Niewielka rana mniej krwawic bedzie. – Chlopak z miejsca odgadl sens "operacji". –Zgadza sie. Przypal w tym miejscu i zaszyjemy. Dzieki temu prostemu zabiegowi znacznie utrudnimy suce poruszanie sie. Moze zapomniec o wszystkich planach ucieczki. Jednoczesnie nie zmniejszamy jej wartosci, bo przeciez, by dobrze pracowac w burdelu, nie musi chodzic… – zarechotal. Stracila przytomnosc z bolu i szoku. Swit okazal sie ohydny. W powietrzu wisiala obrzydliwa lodowata mgla. Wszystko bylo wilgotne, jakby oblizane wielkim ozorem. Wygrzebalismy sie z legowisk. Oderznalem od wedzonych zeber po kawalku miesa. Staszek ze zbolala mina wzial swoj do ust i zaczal przezuwac. –Wykonczy mnie ta dieta – westchnal, przelknawszy swoja porcje. – Z drugiej strony brak jakiegokolwiek pozywienia wykonczy mnie jeszcze szybciej. –Prawdopodobnie mamy jakos poprawiony metabolizm, moze inne bakterie zoladkowe czy cos – powiedzialem. – Zre te swinstwa od kilkunastu dni i nawet wiekszej biegunki nie dostalem. –Przydaloby sie troche witamin. Bo jak trafi nas szkorbut… –Spoko, mamy w naszych organizmach zapas witaminy C na cale lata. Moze zdobedziemy tu kiszonej kapusty. Zreszta w jablkach cos bedzie. –Albo zjemy surowego kartofla. To ponoc przeciwdziala szkorbutowi. Czytalem w ktorejs ksiazce Londona. –Jakiego kartofla, sieroto? – westchnalem z politowaniem. –No co? Kolumb przeciez przywiozl juz z Ameryki. –Nie Kolumb, tylko, jesli dobrze pamietam, ktorys nastepny zeglarz, poza tym jestesmy

na kompletnym zadupiu Europy! –Szlag… Feliks juz nie spal. Slyszalem, jak kaszlac, ubiera sie w swojej czesci za przepierzeniem. –Nie wiesz, gdzie mozna sprzedac troche srebra? – zapytalem po niemiecku. –Mam kilka brylek kruszcu i rad bym wymienic je na gotowke. –Srebro? – wychrypial. – Jest zlotnik, ma kantorek niedaleko portu. Skrec w zaulek, nie dochodzac do budynku wagi, potem bedzie kosciol, co kiedys byl Swietego Mikolaja, i wypatruj szyldu z mlotkiem. Gadaja, ze ten jest wzglednie uczciwy. –Dziekuje. Kupic ci cos w miescie? –Zajdzcie do aptekarza, moze psi smalec miec bedzie. I wodki troche. Zle ze mna, oslabienie takie idzie, ze mroczki mi przed oczyma lataja. Smalcu podjem i wodka zapije, moze sily wroca. Staszek mial mine, jakby chcial zwymiotowac. –Takie czasy – mruknalem. – Trzeba sie przyzwyczaic… I do diety, i do poziomu medycyny. –Dziadek opowiadal, ze kiedy byl mlody, to sie kupowalo od gorali sadlo ze swistaka, ponoc ono dobre na pluca – powiedzial. – Boje sie, ze ta wodka tylko przyspieszy swoj koniec… –To juz chyba i tak bez znaczenia. Nie sadze, zeby kiedykolwiek dane mu bylo zobaczyc strony ojczyste. –Popierdolona epoka! –Wyrazaj sie – ofuknalem go. – Epoka nieciekawa, ale bywalo gorzej… Ta czesc miasta zabudowana byla bardzo gesto, dwu- i trzykondygnacyjne domy staly scisniete tak bardzo, jakby chcialy zadusic sie nawzajem. Udalo nam sie odnalezc kosciolek, a kawalek dalej kamieniczke ozdobiona wspomnianym przez Feliksa szyldem. Zlotnik obejrzal przyniesione przeze mnie kawalki metalu i skrzywil sie straszliwie. –Moze to i srebro – powiedzial. – Ale metale z pogorzeliska zawsze sa zanieczyszczone. Bede musial potracic czwarta czesc wartosci. O, zeby cie pogielo, hieno, pomyslalem.

–Moze lepiej piata czesc – zaproponowalem. Skrzywil sie demonstracyjnie. –Dobrze, niech bedzie i tak, cudzoziemcze… Rozbil wszystkie przyniesione przeze mnie brylki na placki. Wydlubal okruchy malych kamyczkow, ktore dotad tkwily uwiezione w metalu. Wreszcie przeciagnal jednym z plackow po kamieniu probierczym i puscil na to krople kwasu. –Bardzo wysoka proba – pochwalil. – Potrace sobie tylko szosta czesc. Ulozyl stosik na wadze i przez chwile bawil sie odwaznikami. Potem liczyl cos na kawalku kory i wreszcie, wysuplawszy mieszek, wylozyl mi na dlon dwadziescia jeden koron. Na wage sadzac, dostalem prawie tyle samo, choc oczywiscie kruszec w monetach zafalszowany byl miedzia. Krolowie tez musza z czegos zyc… Podziekowalem i opuscilem kantor. –I co? – zapytal Staszek. –Czuje sie jak nauczyciel w dniu wyplaty. –Uuuu… az tak zle? – zasepil sie. –Fortuna to to nie jest. W dodatku w naszych czasach zarcie bylo najtansze w historii. Podazylismy przez miasto. Wiatr szarpal ubrania i rozwiewal wlosy. Przenikal na wskros. –Ty… Jaja sobie robisz, prawda? –Dlaczego tak sadzisz? Za stowaka mogles kupic piecdziesiat bochenkow chleba, czyli zapas na dwa miesiace. A jak sie pojechalo na wies, to tone kartofli, bo na skupie dawali po jakies siedem groszy za kilogram. Zjadles kiedys tone kartofli? Za rownowartosc flaszki wody mogles… –To dlaczego w gazetach pisali, ze milion polskich dzieci gloduje? –Czesc glodowala faktycznie – spowaznialem. – Rodzice pijacy woleli kupic flaszke jabola. Poza tym, zeby kupic tanio, trzeba bylo jechac na wies albo przynajmniej na podmiejskie targowisko. To juz przekraczalo mozliwosci intelektualne i transportowe wiekszosci z nich… A opieka spoleczna hojna reka rozdawala pieniadze, wiec po co mieli sie wysilac? –Czyli groszem nie smierdzimy – zmienil temat – ale pare marek mamy. Moze by tak… – Zadumal sie. – Mowiles, ze spotkales jakichs pasterzy schodzacych z gor. Gdybysmy

poszli na wies, kupili towaru, przyniesli do miasta i sprzedali drozej… –Niewykonalne. A w kazdym razie ryzykowne. Nie jestesmy czlonkami gildii kupieckiej. roku… –Tylko im wolno handlowac? –Na jarmarku chlopi tez moga chyba sprzedawac wlasne produkty. Kilka razy do –Babcia uczyla mnie kiedys robic na drutach. I szydelkowac. Nie smiej sie, nudzilo sie staruszce, a nie mialem zadnej siostry… –Alez nie mam zamiaru. –Jesli przypomne sobie wzory… Moge zrobic swetry takie, ze mozg im stanie od samego patrzenia. Trzeba bedzie znalezc kolorowa wloczke. –A potem wykradniemy katowej pare dziewczyn i posadzimy, zeby dla nas dziergaly – rozmarzylem sie. – Stworzymy manufakture… Dobrze by bylo. Widze jednak pewne problemy. –Jak zwykle – obrazil sie chyba. – Jestes, Marku, totalnym malkontentem i czarnowidzem. –Tu cala produkcja jest w rekach cechow. Wprawdzie nie ma chyba cechu swetrownikow, czy jak to zwac, ale zapewne gdybysmy rozpoczeli taka dzialalnosc na dziko, zaraz obudza sie przedstawiciele, nie wiem, moze ponczosznikow. Zaskarza nas przed namiestnikiem i lezymy. W najlepszym razie zasadza od nas slona grzywne, a kto wie, moze i odszkodowanie. –Cechy… Uczylem sie o tym w szkole. Tyle ze omawialismy temat strasznie po lebkach. –Jak wszystkie wazne zagadnienia – westchnalem. – Historycy lubia bitwy, rzezie, wodzow. Lubia krew, wojny, rewolucje. Budowanie dobrobytu jakos mniej ich interesuje. Niemniej jednak wiesz chyba wiecej niz ja. Mature zrobilem ladne kilka lat temu, a ty masz to na swiezo. –Oddawali na nauke dzieciaki majace po szesc, siedem lat. W zasadzie przez pierwszy okres chlopcy zasuwali jako darmowa sluzba u majstrow i ich zonek. Plewili ogrodki, zamiatali, gotowali, nianczyli dzieci i od czasu do czasu sprzatali warsztat. Potem dopuszczano ich do prostych czynnosci, wreszcie, gdy sie mimo wszystko czegos nauczyli, zostawali terminatorami, a po kolejnych kilku latach czeladnikami. –Chyba byl egzamin na stopien czeladniczy – zauwazylem. – Tak sie zastanawiam, z

pewnoscia szla bardzo ostra selekcja. Sposrod uczniow tylko czesc zostawala czeladnikami, sposrod czeladnikow jedynie nieliczni zostawali majstrami. Gdyby kazdy chetny zakladal warsztat, konkurencja bylaby za ostra, a cechy powstaly wlasnie po to, by ja ograniczac. Wezmy tez poprawke, ze tu jest spora smiertelnosc wsrod dzieci. Nie wszyscy uczniowie, a potem terminatorzy, dozywali wyzwolin, czy jak to sie nazywa. –Cos jak z zawodem adwokata w naszej epoce. Korporacja decyduje, kogo przyjac na aplikacje. Zawod zrobil sie nieomal dziedziczny… Co ja jeszcze o tych cechach pamietam? A, wiekszosc cechow miala tez wlasny oltarz w kosciele i sie nim opiekowala. Znaczy kupowali wosk na swiece i tak dalej. Nauczyciel na historii nam opowiadal. –To jednak sporo was nauczyli – westchnalem. – A o szczegoly mozna dopytac wspollokatora. Zatem pewna ogolna wiedze juz mamy. Teraz trzeba sie zastanowic, jak sie w to wpasowac. –Wiec jednak… – Spojrzal na mnie z blyskiem w oku. –Jestesmy za starzy, zeby zapisac sie na uczniow – rozwazalem. – Z drugiej strony czeladnicy, ktorzy nie zdolali wybic sie na samodzielnych rzemieslnikow, tez cos musza ze soba robic. Cos mi sie kolacze, ze niektorzy odchodzili chalturzyc na wies. Moze to odpowiednia dla nas droga. –Gdyby tak zalozyc tam manufakture i przywozic swetry na jarmark. Jako wyrob wiejski… – zapalil sie do pomyslu. –Sadze, ze produkty czeladnikow wygnanych z cechow nie sa w miescie mile widziane. Myslalem raczej o tym, zeby produkowac na wsi, a po cichu dogadac sie z jakims ponczosznikiem, ktory sprzedawalby to w swoim kramiku jako wyrob wlasnego warsztatu. –Jak te pseudogoralskie swetry robione maszynowo w Chinach – domyslil sie. – Sadzisz, ze to wypali? –Niewykluczone. Skombinuj dwa druty i motek wloczki, zobaczymy, ile pamietasz. A jesli nie wyjdzie, czapki na zime sie przydadza. Kierujac sie wskazowkami zlotnika, znalazlem apteke. Zapukalismy kolatka w okute drzwi i weszlismy do wnetrza. W nozdrza uderzyl nas upiorny wrecz smrod. Spodziewalem sie sklepiku z lekami, tymczasem od ulicy znajdowala sie raczej pracownia. Dwa dzieciaki, moze dziesiecioletnie, rozcieraly cos w mozdzierzach.

Na nalepach w glinianych garach oblozonych zarem bulgotaly jakies wywary. Pilnowal tego czeladnik. Byl i aptekarz. Dozorowal aparature, w ktorej z niejakim trudem rozpoznalem prymitywny aparat destylacyjny. –Smierdzi jak u wujaszka, kiedy pedzil samogon ze starych kartofli – mruknal Staszek. Aptekarz dostrzegl nas wreszcie. Zostawil proces pod nadzorem kolejnego ucznia i podszedl do nas. Psi smalec oczywiscie mial, ziolowa wodka tez sie znalazla. Zaplacilem prawie cala marke. –Dosyc drogo… – mruknal moj towarzysz, gdy wyszlismy. –No coz, chorego poratowac to uczynek gleboko chrzescijanski… – mruknalem. – Zreszta nie przejmuj sie, wyplaci nam za to informacjami. "Srebrna Lania" niesiona fala przyboju wplynela w dosc waski przesmyk fiordu. Przy brzegu na kamiennym usypisku stala przechylona ze starosci chata. Wyzej na marnych splachetkach trawy pasly sie zabiedzone owce. W wody fiordu wybiegal krotki pomost zbity z nasmolowanych dranic. –Coz to za miejsce? – zapytal Kowalik. –Sucha Zatoka – wyjasnil Peter. – Tu wyladujemy nasze towary. –Jestesmy o dobre pol dnia drogi od Nidaros… –Wlasnie dlatego. Lensmann ma do mnie zal, a jego braciszek z piekla rodem nie moze sie doczekac, by sprawdzic ostrze swego topora na mojej szyi. W tej sytuacji honor nakazuje zabezpieczyc towar, aby nawet w razie naszej smierci kontrahenci otrzymali to, co zamowili. –Chata nieduza, nie pomiesci nawet polowy beczek z naszej ladowni… –Zaufaj mi. Dobili do pomostu. Z domostwa, mruzac oczy, wyszedl wiekowy starzec w samodzialowych portkach. Po chwili z pastwiska nadeszli jeszcze jego dwaj synowie. Sadko rzucil line. Sven i Borys podniesli klape luku i zeskoczywszy na dol, zaczeli podawac paki oraz skrzynie. –Dawac na brzeg – polecil kapitan. Marius, zaciekawiony, zarzucil sobie bele sukna na ramie i ruszyl po pomoscie. Wewnatrz chaty zrobil sie maly zator. Marynarze tloczyli sie, czekajac, az starzec, krecac korba, podniesie tylna sciane pomieszczenia. Nareszcie belki znalazly sie na odpowiedniej wysokosci, odslaniajac wylot wykutego w skalach korytarza.

Chybotliwe, kaprysne swiatlo kagankow wydobylo z mroku zarysy wielkiej jaskini. –Zdumiewajace – powiedzial Marius, powrociwszy na poklad. – Jak rozumiem, dostep do tego magazynu jest takze od strony ladu? –Oczywiscie. Nidaros lezy za tymi gorami. – Peter pokazal kierunek dlonia. –Od lat uzywamy tej drogi, by dostarczac mieszkancom towary z ominieciem rujnujacych dunskich cel… –Cos sie stalo? – Teraz dopiero doradca spostrzegl troske malujaca sie na obliczu krewniaka. –Doniesiono mi przed momentem, ze czlowiek, z ktorym mialem rozmawiac, zostal uwieziony. –Czyli ze spotkania nici? –O nie. – Hansavritson usmiechnal sie drapieznie. – Gdy dwaj kupcy zechca zamienic pare slow, zaden Dunczyk im w tym nie przeszkodzi… Cuchnace smrodem rynsztokow powietrze zaulka w porownaniu z zadymionym wnetrzem apteki wydalo nam sie cudownie orzezwiajace. Wyszlismy na ulice biegnaca brzegiem kanalu i kroczylismy wzdluz rzedu brudnych, woniejacych rybami i szlamem lodzi. Wsrod okutanych w kilka warstw odzienia rzemieslnikow biegaly bose, obdarte dzieci. Niektore mimo chlodu mialy na sobie tylko cienkie koszuliny. Zastanawialem sie, jakim cudem przezyja nadchodzaca zime… –Diabli nadali te cechy – Staszek wrocil do przerwanej rozmowy. –Nie przesadzajmy – odparlem, mijajac halasliwa zgraje kilkuletnich chlopcow, ktorzy bawili sie zdechlym szczurem. – Wolny rynek jest na pewno lepszy, ale nie byla… nie jest to zla forma organizacji. Po pierwsze, w czasach gdy nie ma obowiazku szkolnego, zagospodarowuje czas masy dzieciakow i zapewnia im opieke, jakiej czesto nie dalby im dom rodzinny. – Znaczaco spojrzalem za siebie; najstarsze z dzieci wspielo sie na pieniek i dopingowane przez pozostale przywiazywalo truchlo za ogon do szyldu rzeznika. – Po drugie, cech opiekuje sie swoimi czlonkami, chocby udzielajac im zapomog oraz pozyczek w razie jakiegos nieszczescia. –Zapewnia tez rozrywke i kontakt z kolegami po fachu, bo przedstawiciele korporacji spotykaja sie regularnie na piwie… – Spostrzeglem, ze Staszek slucha mnie tylko jednym uchem, a tymczasem intensywnie nad czyms mysli. –Na piwie – powtorzyl ostatnie slowa. – Przepraszam, nie uwazalem, ale chyba wymyslilem, jak to obejsc.

–Mow zatem. –Podamy sie za przedstawicieli cechu sweternikow, swetrownikow… –To chyba lepiej brzmi. – …z Polski. –Z Polski odpada. Katolicy maja tu przerabane. –To inny kraj sie wybierze. Przybylismy tu, szukajac nowego miejsca zycia. Ty bedziesz mistrzem, a ja twoim czeladnikiem. –I zalozymy nowy cech tu, w Trondheim? –No wlasnie. I to my ustalimy zasady naboru nowych czlonkow. Prosze bardzo, mozemy szkolic dzieci w robieniu na drutach. Za nami rozlegly sie grozby rzucane tubalnym meskim glosem, a zaraz potem wrzask kilku mlodych gardel. Wlasciciel sklepu dostrzegl nowy element reklamy. –Trzeba by z tym isc do namiestnika, a kto wie czy powstania nowych cechow nie reguluja na przyklad przepisy wymagajace zgody krola. Do Kopenhagi troche daleko. –Namiestnikowi to na reke. Krol daleko, Bog wysoko… Obiecamy mu pod stolem procent od zyskow zapalil sie Staszek – to moze i nie zazada naszych dyplomow. –Hmm… –A tobie znowu cos sie nie podoba? –Widze pewne luki – westchnalem. – Najpowazniejsza, jak mi sie wydaje, to brak warsztatu. Nie mamy parceli z domem, kramem oraz szopami, w ktorych zorganizujemy produkcje. Nie mamy tez pieniedzy, by to kupic. Ba, nie mamy pieniedzy na surowce. Moze kupimy welne na kilka swetrow. –A gdyby tak… Zobacz, jak wyglada to miasto. –Co masz na mysli? –Katedra im sie zhajcowala. Przy okazji diabli wzieli caly kwartal zabudowy. A w dodatku po zamknieciu szlaku pielgrzymiego miasto podupada ekonomicznie. –I co z tego? –Mam dwa pomysly. Po pierwsze idziemy do namiestnika i walimy kawe na lawe. Szczerze i prosto z mostu. Jestesmy goli i weseli, ale mamy dobry pomysl na taka a taka dzialalnosc gospodarcza.

Podniesiemy tym samym poziom uprzemyslowienia, zwiekszymy PKB miasta i okolicy, zapewnimy miejsca pracy bezrobotnym. Tak by to brzmialo po naszemu, trzeba to ubrac w slowa odpowiednie dla tej epoki. Namiestnikowi pewnie zalezy, zeby to, czym wlada, generowalo jak najwyzsze zyski. –Zaciekawiasz mnie. –Prosimy, aby dal nam jedna z parceli. Jakis kawalek placu w miejscu, gdzie stala kamienica, a dzis jest kupa gruzu. Obiecujemy odwdzieczyc sie w brzeczacej monecie, gdy interes stanie na nogi. –I co dalej? –Z aktem wlasnosci w rece udajemy sie do banku… –Jesli sa tu banki. Boje sie, ze to troche nie te czasy. –To do lichwiarza. Zastawiamy nadany grunt, za uzyskane pieniadze budujemy domek i warsztat. Potem wyszukujemy w miescie kilka ladnych dziewczyn z dobrych domow. –Na modelki? – zakpilem. –Cos tak jakby. One dostaja swetry gratis. Kiedy reszta zobaczy, ze one sie tak wystroily, zacznie je nasladowac. I muzyczka gra. –Nie jest to glupi plan… A drugi wariant? –Sliski jak diabli. Ale jakby pelniejszy, bo w mniejszym stopniu oparty na widzimisie tego Ottona, czy jak namiestnikowi na imie. –Mow. –Idziemy do ratusza i podajemy sie za krewnych jakiejs rodziny, ktora zginela podczas pozaru. Prosimy o potwierdzenie praw wlasnosci do parceli. Potem ja zastawiamy i budujemy. –Widze pewne wady dyskwalifikujace oba projekty… – westchnalem. –Sadzisz, ze sie nie uda z ta parcela? –To akurat moze sie powiesc. Brak dyplomow cechowych mozemy wyjasnic tym, ze w gorach napadli nas zbojcy i oskubali do czysta. Nalgac mozemy zreszta ile badz… Klopot bedzie z uzyskaniem tego, nazwijmy to, kredytu. –Dlaczego? –Zobacz, jaki kawal miasta lezy w ruinie. Tymi gruntami nikt sie nie interesuje. Nikt nie

zagospodarowuje ziemi lezacej odlogiem w tak atrakcyjnym miejscu. To moze oznaczac tylko jedno. Nikt nie jest tym zainteresowany. Ten grunt nie ma dla tych ludzi zadnej wartosci. Poza tym jeszcze jeden problem. To w centrum Warszawy cena metra kwadratowego siegala ciezkich tysiecy zlotych. Tu parcela nabiera wartosci, gdy juz cos na niej stoi, a nie na odwrot. –Potrafisz zniechecic. Nie slyszales nic o potedze pozytywnego myslenia? Wiesz, jak w podrecznikach dla biznesmenow. Osiagniecie sukcesu, umacnianie sukcesu, rozwijanie sukcesu… –Tia… A ilu biznesmenow potrafilo sie wzbogacic, czytajac te ksiazeczki? Dobra, przedstawie ci plan awaryjny mojego autorstwa, zebys nie gadal, ze tylko mnoze trudnosci i zniechecam cie do zostania mistrzem cechu swetrownikow. To bedzie program pozytywny, zebys nie mowil, ze jestem zyciowym malkontentem. –Zamieniam sie w sluch. –Plan udania sie do namiestnika i wyludzenia parceli pod dzialalnosc uwazam za, nie obraz sie, debilny. Za to pomysl z robieniem swetrow kolorowych jak z katalogu Benettona jest bardzo dobry. Choc nie wiem, czy wzbudza wsrod purytanow az taki zachwyt, na jaki liczymy. I nie wiem, skad wezmiemy barwniki. –A ty znowu swoje. Mial byc program pozytywny… –Tak. Pozytywny. Nastawimy sie na buntownicza nature nastolatkow, beda nosic te swetry na zlosc swoim rodzicom, jak wyzwanie, jak nasze malolaty nosza na koszulkach morde tego bandziora Che. Zagramy dokladnie niczym korporacje w naszych czasach. Wmowimy smarkaczom, ze musza byc soba, a beda soba, tylko jesli kupia nasze produkty. –Hy, hy. –Ale najpierw poczekamy na przybycie lasicy. Opowiadalem ci, jak znalazla mi to srebro… –Pamietam. –Pomysl sam. Caly kwartal wypalonej zabudowy. Wiesz, ile sakiewek i stopionych klejnotow moze lezec tam w gruzowisku? Z pewnoscia, uciekajac przed ogniem, duzo zabrali, ale i dla nas cos zostalo. Spieniezymy kruszce. Zdobedziemy gotowke. Postawimy budynek, byle tylko zdazyc przed zima. Skupimy wloczke i… -…posadzimy dwadziescia dziewczynek, zeby nam dziergaly swetry – ucieszyl sie. –A w wolnych chwilach pomyslimy o tym, jak produkcje zmechanizowac – dodalem.

–Boje sie tylko jednego. –Powrotu tej cholernej lasicy? – domyslilem sie. – Ja tez… –W zasadzie wystarczyloby wykonac nasze niewykonalne zadanie – pokpiwal. –Tia… Mamy odnalezc i zaiwanic jakas pieczec. To znaczy nie jakas, ale te konkretna. Masz pomysl, jak jej poszukac? –Mam, ale to nie przejdzie. Spojrzalem na Staszka z zainteresowaniem. –Pojde do kata, zatrudnie sie jako jego pomocnik, a w wolnych chwilach bede torturowal kogo popadnie, az trafie na kogos, kto slyszal o tym kamieniu… –Nie blaznuj – poprosilem. Dowleklismy sie do obozowiska wczesnym przedpoludniem. Feliks jeszcze nie wstal. Lezal na swoim poslaniu. kubek. –Kupilem ci sadla i wodki – powiedzialem. – Chcesz do tego chleba? –Zjem chyba potem – szepnal. – Jakbys mi nalal… – Podsunal wyszczerbiony gliniany Wlalem mu tak niecale sto gramow. Wypil kilkoma dlugimi lykami. –Duzo zaplaciliscie? – zapytal. –Oj tam. – Machnalem reka. – Zapomnij. –Mam pieniadze, oddam wam. – Zaniosl sie kaszlem. Miotalo nim straszliwie, dlonie, ktorymi usilowal zaslonic usta, splynely krwawym sluzem. Patrzyl na nie tepo, jakby nie rozumiejac tego, co widzi, wreszcie wytarl w jakas szmatke. –Nie pij moze wiecej – zauwazylem, widzac, ze wlewa sobie kolejna porcje. –Musze sie troche rozgrzac. I chcialbym sie wyspowiadac – wycharczal Feliks. –Nie mamy zadnej mozliwosci sprowadzenia ksiedza. – Bezradnie wzruszylem ramionami. –Slyszalem kiedys, ze w chwile przed smiercia kazdy katolik ma prawo wysluchac spowiedzi – szepnal. – Nie wiem, czy to prawda. Ale pomyslalem o czyms innym. Spisalem moje grzechy… Przekazesz je pierwszemu ksiedzu, ktorego spotkasz…

–Dobrze. Podal mi kawalek wytluszczonego papieru pokrytego rownymi rzadkami pisma. Schowalem go do kieszeni. Wypil reszte alkoholu. Usmiechnal sie z trudem. Oczy mu lekko rozblysly. –Pomoglo. – Odetchnal gleboko. – Juz mnie tak nie dusi. Tylko ciemno tu troche. –Daj swiece – polecilem Staszkowi. Chlopak podal ogarek, hubke i krzesiwo. Dopiero za dziesiatym razem udalo mi sie uwiezic iskre i rozdmuchac zar w watly plomyk. Gdy zapalilem swieczke i odwrocilem sie w strone poslania, Feliks mial zamkniete oczy. Dopiero po chwili zorientowalem sie, ze nie oddycha. Mialem szalona ochote zaklac, ale powstrzymalem sie tytanicznym wysilkiem woli. –Co sie stalo? – Staszek zajrzal do wnetrza. –Koniec – powiedzialem. Zrozumial od razu. Przezegnal sie i zaczal odmawiac "Wieczny odpoczynek". –Szkoda chlopa – mruknal, gdy juz skonczyl. – Ale jednoczesnie jakos tak… Jakbym byl pusty w srodku. Jakbym nie zalowal go wystarczajaco. Nie zasluzyl na taki los, ale… –Przywyklismy do mysli, ze jego zycie dobiega kresu. Dlatego ta smierc nas nie zdziwila – powiedzialem. – Z drugiej strony, zwazywszy, jak strasznie sie meczyl, tak bedzie dla niego lepiej. Jest juz wolny. –Wlasciwie tosmy go chyba wykonczyli ta wodka. – Zamyslil sie. – Sadzisz, ze… –Nie – ucialem. – To juz i tak chyba byla agonia. Alkohol pomogl mu co najwyzej w ten sposob, ze nie cierpial tak strasznie w ostatnich chwilach zycia. To nie byla zadna forma eutanazji, jesli to cie martwi. Nie pomoglismy mu odejsc. –To dobrze. – Odetchnal z ulga. – A teraz co? Chyba musimy go pogrzebac. –Wydaje mi sie, ze w miescie zajmuje sie tym jakas sluzba. Skocz do pani Ilsy, ona bedzie wiedziala… –Ty znasz ja lepiej. Zostawilem Staszka i poszedlem do pani Ilsy. Zapukalem do jej drzwi. Otworzyla mi po chwili. –Co sie stalo? – zapytala.

–Feliks zmarl – wyjasnilem. –Istotnie, nie wygladal ostatnio dobrze. Galopujace suchoty, jak mniemam? Galopujace suchoty? Moja babcia, opowiadajac mi dzieje rodziny, uzyla kiedys tego okreslania. Co to bylo? Nie pamietalem juz dokladnie. Polaczenie gruzlicy i grypy, a moze zapalenia pluc? Cos takiego… –Rzeklas, pani. Trzeba go pogrzebac, a nie znamy praw i zwyczajow tej krainy. –Zaraz wszystko zarzadze. Trzeba bractwo zawiadomic… Wracaj do siebie. Czekaj. Minela moze godzina. Siedzielismy przed lodka. Wyciagnalem zwloki razem z posianiem na zewnatrz. Staszek nakryl nieboszczykowi twarz kawalkiem derki. Znad rzeki przynioslem dwie galezie i okorowalem je resztka kordu. Potem nacialem gleboko i zrobilem prowizoryczny krzyz. Laczenie oplatalem mokrym rzemieniem. –Przechlapane – powiedzial moj towarzysz. –Co masz na mysli? –Feliks i jego zycie. Najpierw musial wiac z wlasnego kraju, potem nie mogl wrocic, a na zakonczenie padl w jakims slumsie w miescie, gdzie diabel mowi dobranoc. Nawet nikt nie bedzie wiedzial, gdzie go pochowano. Nie mamy nawet jak zawiadomic jego rodziny, o ile mial takowa. To niesprawiedliwe. –Masz racje – przyznalem. – Lecz zycie zazwyczaj jest niesprawiedliwe. Nie raz to odczulem. –Ja tez. Ale nie az tak przeciez… Sciezka nadeszli czterej starsi, ubrani na czarno mezczyzni. Za nimi, kolyszac sie z boku na bok, sunal wozek zaprzezony w osiolka. –Bractwo pogrzebowe krolewskiego miasta Trondheim – powiedzial ten prowadzacy zwierze za uzde. – Przybywamy, by zgodnie z zasadami chrzescijanskiego milosierdzia oddac ziemi cialo naszego brata, eee… –Feliksa – podpowiedzialem. Mieli ze soba calun, chyba kawal starego zagla. Owineli zwloki szybko i z wprawa. Oplatali linka i umiescili na wozku.

–Idziecie z nami? – zapytal mezczyzna, spogladajac na nas. –Tak. Polozylem obok ciala przygotowany krzyz i ruszylismy. Czlonkowie bractwa mamrotali pod nosem modlitwy, wznoszac nabozne spojrzenia w strone nieba zaciagnietego chmurami. Szlismy pare krokow za nimi. Wreszcie zatrzymalismy sie opodal kosciola. Zza kapliczki na kosci przyniesli lopaty i nucac psalm pogrzebowy, zaczeli kopac grob. Dla nas nie bylo narzedzi, zreszta chyba nie oczekiwali naszej pomocy. Mzylo. Patrzylem na poglebiajacy sie dol. Co jakis czas trafiali na odlamki kosci, kawalki drewna i zetlale strzepy tkanin lub calunow. Co kilkanascie, kilkadziesiat lat nowe pochowki niszczyly poprzednie. –Z prochu powstales i w proch sie obrocisz… – mruknal Staszek. – Niemal doslownie. Jako byly pracownik zakladu pogrzebowego uwaznie obserwowalem kolegow po fachu. Pracowali niespiesznie. Jeden obojetnie pozbieral nieco sporych odlamkow kosci wydobytych z gleby i odniosl do "kapliczki". Grob wygrzebali plytki, mial nie wiecej niz szescdziesiat centymetrow glebokosci. Uznali, ze wystarczy. Zlozyli zwloki w dole i nadal odmawiajac modlitwy, zaczeli zasypywac go ziemia. Wreszcie narzucili niewysoki kopczyk. Wetknalem krzyz. –Moglismy chociaz wyryc jego imie – mruknal Staszek. – Nie pomyslalem o tym… Deszcz sie wzmagal. Podziekowalismy grabarzom. Chcialem dac im pare gorszy, ale odmowili, zaslaniajac sie obyczajami swego stowarzyszenia. Moze za malo dawalem i wzgardzili tymi paroma blaszkami? A moze zobaczyli, ze mi sie nie przelewa? Tak czy siak, odwalili te robote calkowicie charytatywnie. Powleklismy sie z powrotem. Myslalem o latach, ktore nadejda. Niebawem przyjdzie zima. Grob zapadnie sie, rozmyja go deszcze oraz sniegi. Krzyz sprochnieje i runie. Byl czlowiek – nie ma czlowieka. Nie minie dekada, a nie zostanie zaden slad po przybyszu z dalekich Niderlandow. Za kilkanascie lat, kopiac dziure pod kolejny pochowek, polamia jego kosci lopata, najwieksze wrzuca na stos do budki, gdzie powoli obroca sie w pyl… Staszek milczal, ale bylem gotow sie zalozyc, ze mysli o tym samym. Wrocilismy na kwatere bardzo przybici. –Szkoda chlopa – mruczal Staszek. –Szkoda – przyznalem. – Jednak nic na to nie poradzimy. Teraz posluchaj uwaznie. Jesli nie chcemy do niego dolaczyc, musimy w miare mozliwosci odkazic lodke.

–Co masz na mysli? –Wszy i inne takie. Pily jego krew, lepiej, zeby sie na nas nie przenioslo. –Niech to diabli… Sadzisz, ze gruzlica moze w ten sposob… –Nie wiem. Slyszalem cos, ze bakterie moga pozostac na tkaninach i ze ludzie zarazali sie, na przyklad nocujac chorych w swoich lozkach, ale ile w tym prawdy, a ile legend? W kazdym razie lepiej niczego nie zaniedbac. Starannie wygarnalem wszystko z czesci zajmowanej przez zmarlego. Robactwa bylo calkiem sporo. –Zagotuj wode – polecilem Staszkowi. –W jego kociolku? –A mamy inny? Niech sie gotuje z pietnascie minut. Chce pozalewac wszystkie szpary ukropem. Moze choc czesc bakterii od tego zdechnie, bo robale na pewno… –Gdyby miec troche fosforu, mozna by pomyslec o aerozolu przeciw owadom. –A skad wezmiesz fosfor? – zirytowalem sie. –Pojecia nie mam. – Wzruszyl ramionami. – Z drasek pudelek od zapalek kiedys uzyskiwalem… Swoja droga, zapalki tez by sie przydaly. Wiesz, jaka kase bysmy na tym zrobili? Obok ogniska zaczalem gromadzic stos rzeczy do spalenia. Siennik, slomiana mata dzielaca pomieszczenia… Wywalilem ubrania z worka. Niczego sobie spodnie, straszliwie znoszone buty. Dwie koszule z niedopranymi plamami, onuce, zupelnie przyzwoity sukienny plaszcz… –Gdybysmy mieli duzy kociol, moglibysmy sprobowac wygotowac – westchnalem. A tak kicha. –Za duze ryzyko? –Za duze. To gruzlica… Wymieraly na to cale wsie. –Gdyby dwa tygodnie temu ktos mi zasugerowal, zebym nosil koszule po nieboszczyku, tobym sie w glowe popukal, a teraz… Cholera. Przycisnela czlowieka troche nedza i zaraz pozbywa sie burzuazyjnych przyzwyczajen.

Z ogromnym zalem rzucilem na pastwe ognia worek z sucharami. Ten chleb moglby sie bardzo przydac w zimie, niestety, wisial w czesci Feliksa. Na dnie worka znalazlem drewniane pudelko. Wysunalem wieczko. Kilka skorzanych mieszkow. Z pierwszego wyjalem znajomy juz zegarek sloneczny. –Tego chyba nie bedziemy palic? – zaniepokoil sie Staszek. – Lepiej… –To metal. Kiepska pozywka dla bakterii. Mysle, ze wystarczy wymoczyc we wrzatku. –Tak jest, szefie! – Zlapal za lancuszek i zanurzyl czasomierz w kociolku. Rozsuplalem drugi woreczek i wysypawszy jego zawartosc na dlon, dluzsza chwile milczalem. –Co sie stalo? – Staszek, zaniepokojony cisza, oderwal wzrok od powierzchni ukropu i spostrzegl wyraz mojej twarzy. –Chyba jednak dozyjemy wiosny. Moze nawet nie schudniemy zanadto… – westchnalem. –To dukaty? – Popatrzyl na siedem lsniacych monet. –Cholera wie, raczej niemieckie guldeny. Nie mam pojecia. Nigdy nie widzialem dukata… Ale to zloto. Tak czy inaczej, pewnie kupa kasy… –A gdybysmy poszli do tego cholernego burdelu i dali katowej jeden z nich? – zapytal. –I zazyczyli sobie rudej dziewczyny nie po niedzieli, tylko natychmiast? I dolozyli drugiego pod warunkiem, ze bedzie jeszcze malo "zuzyta"? Za taka mase salaty babsko przywlecze nam ja do zgwalcenia, a my przyladujemy burdelmamie stolkiem w leb i chodu. –A moze isc do kata i dac mu wszystkie siedem, zeby ja nam sprzedal – mruknalem. – Wtedy nie beda nas scigac. Ano zobaczmy, jakie jeszcze niespodzianki nas czekaja. – Rozsuplalem trzecie zawiniatko. W kawalek skory owinieto male cazki, dlutka, przecinaki, pilke podobna do laubzegi, slusarskie pilniczki, malutki mloteczek. Metal pokryty byl drobnymi czarnymi plamkami, widac od bardzo dawna ich nie uzywano. –To do grawerowania – rozpoznal Staszek. – Jego narzedzia… Moze trzeba bylo wlozyc mu do grobu… –Chyba tak – odparlem. – Choc niewykluczone, ze jakos nam posluza. A Feliksowi, no coz, juz niepotrzebne… –Glupio tak grabic majatek umarlego – chlopakowi glos troche drzal – jednak z drugiej

strony… –Nie mamy wyjscia. Nie robimy tego z zadzy zysku, tylko po to, aby przezyc – powiedzialem cicho. – Gdy dotrzemy gdzies, gdzie istnieje jeszcze katolicyzm, zamowimy msze za spokoj jego duszy. Staszek siadl przed wejsciem do naszej kryjowki i w milczeniu patrzyl w plomien, cos rozwazajac. Usmiechal sie przy tym do siebie. –Nad czym tak dumasz? – zapytalem. –Wiesz, kombinuje wlasnie, jak by tu zainwestowac madrze te pare groszy, ktore mamy. –I do jakich wnioskow dochodzisz? Masz jakis nowy pomysl? –Nawet dwa. Oba, niestety, dosc trudne w realizacji. Tu czesto pada deszcz. –No tak – przyznalem. –Popatrz, parasole znane sa od dawien dawna, jeden znaleziono nawet w grobowcu Tutanchamona. To znaczy nie tak dokladnie parasol, tylko daszek chroniacy przed sloncem, ale idea byla identyczna: material na rozkladanym szkielecie. –Nie widzialem tu niczego podobnego. –Wlasnie. A ja kiedys rozbieralem parasol i wiem, jak dziala. Wprawdzie rozbieralem go, zeby odzyskac sprezyne, ale… –Rozumiem. –No. I wlasnie taki jest moj szczwany plan. Zrobimy parasol. To znaczy oczywiscie nie jeden parasol, tylko uruchomimy wielka produkcje parasoli. Manufakture… Zasypiemy rynek i bedziemy bogaci. –Tia – mruknalem. – Zdecydowalbys sie na cos. Przedtem swetry, teraz parasole… Widze dwie wady tego pomyslu. –Mow. –Porzadny parasol musi miec twardy szkielet. Umiesz wywalcowac stalowe blaszki na tyle mocne, zeby calosc trzymala sie podczas wiatru, i na tyle cienkie, zeby szkielet wazyl mniej niz dwa kilogramy? –Nie bardzo. Myslalem, szczerze mowiac, o zastosowaniu twardego brazu na czesc mechaniczna i cienkich listewek bukowych.

–Braz tez umiesz wytopic i odlac? – zapytalem sarkastycznie, lecz w duchu przyznalem, ze nauczyl sie coraz lepiej odpierac moje argumenty. – Dobra – ciagnalem – przyjmijmy, ze mamy opracowana technike produkcji. Zalozmy, ze umiesz to zrobic, choc watpie, zebys od jednego rozebrania az tak dobrze zalapal, jak to dziala. –Kazdy glupi wie, jak sie sklada parasol. –Kiedys juz myslalem nad budowa lokomotywy – odgryzlem sie. –Ty to masz leb! – Wytrzeszczyl oczy. – Lokomobila do pracy w tartakach. Niczym w czasach Polzunowa. –Kogo? – Zaczynalem miec serdecznie dosc szalonych i nierealnych pomyslow Staszka. –Tego Ruska, co zrobil pierwsza u nich maszyne parowa. To ma sens. Mozna i parowiec zbudowac! Trzeba tylko stali na kociol i rur na plomienice… –Rozbierales lokomotywe? – przerwalem. –Nie. Ale widzialem na obrazku, co jest w srodku. –To znaczy, ze znasz ogolna idee. Dziewietnastowieczni inzynierowie pracowali calymi latami nad skorelowaniem wielkosci kotlow, przepustnic, tlokow, korbowodow i tak dalej! –To znaczy? –Ano to, mlotku, ze moze zbudujesz sobie maszyne. Moze nawet bedzie dzialac. Ale sily bedzie miala tyle co pierdniecie. Nie znasz pewnie nawet cyklu Carnota. –Cos wspominali na fizyce. Nie bardzo pamietam, ale sprobuje. Parowiec… Na Spitzbergenie sa zloza wegla, mozna bedzie… –Nie jestes inzynierem! – ryknalem. – Watt zbudowal swoja lokomotywke w koncu XVIII wieku. Przez caly wiek XIX setki ludzi mordowaly sie, zanim to sie do czegos nadawalo! Policz, ile lat minelo od pierwszej lokomotywki do budowy pierwszych linii przez Europe! –Dobra. Wracamy do parasoli. – Spojrzal na mnie z niechecia. – Tu model moge zrobic z przycietych patyczkow. Moge wykonac nawet kilkadziesiat, zanim wdrozymy je do produkcji. – Byl uparty. – Zarobimy na parasolach, potem na swetrach, zainwestujemy w budowe lokomotywy. –Hmm… –Miales jeszcze druga watpliwosc?

–Taaa… –No wykrztus to wreszcie. –Posluchaj. Twoje pomysly sa niebezpieczne. Co tam jeszcze kombinujesz? –Kalosze. Tylko to by wymagalo sprowadzenia z Brazylii naturalnego kauczuku. Nie umiem zrobic sztucznego. Po kauczuk mozemy poplynac, gdy nasze parowce uzyskaja moc wystarczajaca do pokonania Atlantyku. Plastik tez by sie cholernie przydal. –Jeszcze plastik – prychnalem. –To co? – zapytal zaczepnie. –Zrozum jedno. Juz o tym gadalismy. Kilka takich wynalazkow i po prostu zmienimy historie. Wojska szwedzkie pojda na Polske w gumofilcach, a potem zdobeda cala Europe. –A pies ja tracal! – Wzruszyl ramionami. – Mam na mysli historie. Zamarlem, gapiac sie na niego. –Nie wybaluszaj tak oczu – parsknal. – Marku, zrozum, utknelismy tutaj. Wykonamy nasze zadanie i co dalej? Powrot do przyszlosci? Wiesz przeciez, ze to niemozliwe. Technicznie od biedy by sie dalo, wyrwac scalaki, zakopac. W XXI wieku Skrat je wygrzebie… Jest tylko jeden problem. My nie mamy dokad wrocic. Nasz swiat rozprysl sie jak banka mydlana. Ot tak. – Strzelil palcami. – My juz tu zostaniemy. To jest teraz nasz swiat, nasza rzeczywistosc. Nasza terazniejszosc i nasza przyszlosc, jesli przezyjemy. Milczalem. Wczesniej nie dopuszczalem do siebie tej mysli. Spychalem ja gleboko w podswiadomosc. Ale coz… Mowil prawde. Nie wrocimy. Nie mamy dokad wrocic. Nie mamy po co wracac. Tu… od biedy da sie zyc. W syfie, w brudzie, zrac byle co i mieszkajac niemal pod mostem. A tam? Z naszej planety pozostanie albo martwy, wypalony glob pozbawiony wiekszej czesci atmosfery, albo pas planetoid miedzy Wenus a Marsem… –Jestesmy w kiepskiej sytuacji – powiedzial Staszek. – Z ogromnej wiedzy naszej epoki pamietamy tylko nieliczne okruchy. Ale nawet te okruchy moga byc na wage brylantow. Mial racje. Przypomnialem sobie pierwszy dzien pobytu w Nidaros. Co zrobilem? Siedzialem, liczac kosze z rybami. I notowalem to metoda, ktora dla mnie byla oczywista, a dla tutejszego zawodowego rachmistrza odkrywcza i nowatorska… –Tylko czy mamy do tego moralne prawo? – zadumalem sie.

–To znaczy? Zmienimy to zmienimy. Tego nie ma. Jesli beda parasole i kalosze, zmienimy na lepsze. O, majac kauczuk, mozemy zrobic dmuchane lodki i plaszcze przeciwdeszczowe. I opony. –A ludzie? Niektorzy sie nie urodza, zycie innych uplynie inaczej… –Mysle, ze wszystkie dusze, losy, czy jak to zwac, zostaly zapisane przez Boga. My stworzymy po prostu druga wersje. Najwyzej zostaniemy z tego po smierci rozliczeni… Moze i mial racje… A moze nie. Sprowadzajac sprawe, jak on, do kwestii teologicznych, mozna bylo tez uznac, ze nasza sytuacja to proba – ulegniemy pokusie czy nie… –O! – Uniosl wzrok gdzies ponad moim ramieniem. – Dzien dobry, pani dobrodziejko. –Wstal i uklonil sie dwornie. Pani Ilsa. Stala nad nami i milczac, patrzyla na ubrania Feliksa wlasnie zamieniajace sie w popiol. –Spaliliscie to? – zdumiala sie. W jej glosie wyraznie dzwieczala nagana. –Tak – potwierdzilem. Na wszelki wypadek zachowalem pozorna obojetnosc, jakbym zrobil rzecz zupelnie naturalna i oczywista. –Niedobrze. – Pokrecila glowa. – Myslalam, ze cos wam z tego pozwole wybrac, a reszta bedzie dla biednych. –Byl chory – powiedzialem. – Na tkaninach moga pozostac… – urwalem w pol zdania. O rany, jak tej ciemnej kobiecie wytlumaczyc idee istnienia bakterii? – …ziarna choroby – dokonczyl za mnie Staszek. –Widze, mlodziencze, ze czytales z Biblii przynajmniej Ksiege Kaplanska. – Usmiechnela sie ironicznie. – Zydzi istotnie twierdzili, iz trad moze sie przenosic poprzez skory i tkaniny. Ale kto w dzisiejszych czasach wierzy w takie bzdury? –Takie sa zwyczaje naszego kraju – odparowalem. – Tak stanowia nasze prawa. Dobytek zmarlego na suchoty zawsze oddajemy plomieniom. –Musicie byc wiec bardzo bogaci. – Znowu wygiela wargi w pogardliwym usmiechu. –Albo bardzo glupi i rozrzutni. Zwazywszy, jak zyjecie, podejrzewam to drugie. Postepujac tak nierozwaznie i niegospodarnie, nigdy nie wyrwiecie sie z nedzy.

Milczala, patrzac na gory. Zimny wiatr szarpal kosmyki jej wlosow wymykajace sie spod chusty. –Na waszym miejscu opuscilabym miasto. Teraz jest jeszcze okazja. Niebawem ostatnie statki odplyna na poludnie. Odwrocila sie na piecie i odeszla. –Co za wkurzajacy babsztyl – mruknal Staszek, gdy kroki ucichly. –Produkt innej epoki, innego stylu wychowania – powiedzialem. – Skrzetna gospodyni, ktora niczego nie wyrzuca, ktorej wszystko moze sie przydac. To w naszych czasach wywalano wszystko na smieci, oni inaczej do tego podchodza. –Nie wszyscy – westchnal. – U nas tez bylo na peczki takich, co sciagali ze smietnika rozne graty do domu… –Ale w ich przypadku to byl najczesciej efekt choroby psychicznej. –A ta jest zdrowa, za to skapa do przesady. –Nawet nie. Gdyby faktycznie miala weza w kieszeni, kazalaby nam zaplacic za to, co puscilismy z dymem. –Zostalo jeszcze to. – Wyciagnal spod lodki faske z psim smalcem. – Wywalic to w diably? –Sam nie wiem – westchnalem. –Obrzydzenie bierze. Niby pies tez stworzenie boze i jako taki moze zostac spozyty – silil sie na dowcip. – Ale rzygac mi sie chce na sama mysl. –Zostaw to – powiedzialem. – Wprawdzie mnie tez obrzydzenie bierze, ale cholera wie. Jesli nas naprawde glod przycisnie… Zreszta do smarowania butow tez moze sie przydac. Wzdrygnal sie. Slonce zachodzilo, od morza wial lodowaty wiatr. Jesien. A potem przyjdzie zima. Musimy wyrwac sie z tej przekletej pulapki. Musimy ruszac na poludnie, tam bedzie cieplej, a zywnosc powinna byc duzo tansza… Ale najpierw trzeba odszukac i uwolnic Hele. Polozylismy sie na naszych poslaniach. Staszek zasnal chyba natychmiast, a ja lezalem dlugo w noc, sluchajac wycia wiatru i myslac intensywnie. Az wymyslilem. Hela ocknela sie, slyszac szmer rozmowy. Od razu poznala ten glos. Dziwny, miekki, jakby kobiecy, choc bardziej pasowalo do niego slowo "zniewiescialy", lub nalezacy do

eunucha. Drugim rozmowca byl kat. Teraz to on mowil. –Nie mnie, bracie, kwestionowac twoje rozkazy i twoje metody dzialania. Jednak pozwole sobie zauwazyc, ze popelniles fatalny blad. –Blad? Jaki blad? Ja nie popelniam bledow! – parsknal. –Wtedy w Horg. –Mow jasniej – rozkazal. –Doniesiono nam, ze gdzies w lesie odbyla sie msza. Przybylismy noca co kon wyskoczy. Rankiem zdobylismy schronienie tego katolickiego psa i jego towarzyszy. Wzielismy zywcem trojke obcych. –I co z tego? –Mezczyzn, w tym ksiedza, skazales na smierc, ja ten wyrok wykonalem. –I sadzisz, ze to byl blad? –Tak. Nalezalo ich przypedzic w kajdanach tu, do Trondheim. Wpakowac do piwniczki pod palacem biskupim, tam gdzie z takim oddaniem od miesiecy kompletuje narzedzia. Potem nalezalo poddac ich metodom poszukiwania prawdy i skruchy… –W czasie egzekucji nacierpieli sie wystarczajaco. –Tak, ale zabrali ze soba do grobu wiedze. –Co konkretnie masz na mysli? – zirytowal sie namiestnik. – Prawa wydane przez krola nakazuja stracic kazdego katolickiego duchownego przybywajacego do Norwegii. –Nie mnie kwestionowac slowo wladcy, jednak uwazam, ze moglismy z tym poczekac. –Pismo mowi jasno. Zgladzic nalezy go w miejscu, gdzie zostal schwytany. Egzekucja winna odbyc sie niezwlocznie i publicznie, tak aby wzbudzic powszechny szacunek dla twardosci oraz bezwzglednosci wladzy. Tak zrobilismy. A ty mowisz, ze popelnilismy blad? –Owszem. –Dlaczego? Wyjasnij mi, prosze, jak niby zlamanie rozkazu wladcy mialoby przyniesc nam szkode? –Co wiemy? Tu, w Trondelag, na terenach podleglych twej wladzy, dziala tajny zwiazek papistow. Ustalilismy, ze zwa sie Bractwem Swietego Olafa. Jak do tej pory udalo nam

sie dopasc czterech z nich. Zabijajac ksiedza Jona, stracilismy szanse odnalezienia reszty. –Tak? –Przybyl tu z konkretnymi instrukcjami. Nie przyjechal jak misjonarz miedzy dzikich. Wiedzial, do kogo mozna sie zwrocic, kto udzieli mu pomocy, jak odszukac swoich braci w wierze. Wiedzial, kto zwola ich na nocna msze. –Myslisz, bracie, ze gdybysmy go odpowiednio przycisneli, wzieli na meki i… –Podalby nazwiska. –W Horg jakos nie podal, choc szarpales go rozpalonymi szczypcami za zebra. –Jak ktos twardy, to i pol dnia meczarni wytrzyma. Ale tylko nielicznym dana sila, by milczec przez dni nastepne. Kto wie, moze nawet kilkunastu by wydal. Oni na torturach zdradziliby kolejnych. Wycielibysmy te bande rowno z ziemia. Za szybko z nim skonczylismy. Mozna bylo tez zrobic to jeszcze inaczej. Poslac paru naszych ludzi, by wysledzili, gdzie zbieraja sie papisci. A potem dopasc ich noca na goracym uczynku. I powiesic na przyklad trzydziestu, czterdziestu katolikow za jednym zamachem. Ozdobic ich scierwami drzewa wzdluz traktu do Trondheim. Aby kazdy chlopina wedrujacy do miasta lub wracajacy do domu uczyl sie, czym grozi lamanie praw. –Masz racje. Tak wlasnie zrobimy nastepnym razem – w glosie lensmanna zabrzmialo ohydne zadowolenie. –I jeszcze jedno. Pomysl, ksiadz, ktorego spalilem, ktory to kolejny? –Trzeci w ciagu dwu lat. –Trzeci, o ktorym nam doniesiono. Nie mozemy zakladac, ze schwytalismy wszystkich. Kilku moze wedrowac po wsiach nawet w tej chwili. –Moja siatka konfidentow jest szczelna. Mam ich we wszystkich wsiach i miasteczkach. Kilku jako kupcy przemierza prowincje, pilnie nadstawiajac uszu. Nic sie przede mna nie ukryje. –Gdyby siec rzeczywiscie byla tak szczelna, nie mielibysmy problemow z bandami rabusiow i buntownikow grasujacymi na goscincach. Gdyby byla tak doskonala, wiedzielibysmy, kto zaopatruje ich w bron i zywnosc.

–Hmm… –Nie wiemy, czy niektorzy sposrod nich nie przeszli na druga strone, czy nie dostarczaja ci, bracie, informacji, ktore chcesz uslyszec. To Norwegowie. Ten narod ma nienawisc do Danii we krwi. I do luteranizmu. Starsi pamietaja czasy, kiedy robili tu, co chcieli, i kiedy byli papistami. –Hmm… – lensmann znowu chrzaknal. –Zabijajac ksiedza, stracilismy jeszcze jedna okazje. –Jaka? – zapytal zniecierpliwionym tonem. –Zwroc uwage, ze kolejni jemu podobni docieraja tu regularnie. Na miejsce kazdego schwytanego niebawem przybywa kolejny. To oznacza, ze bractwo nie jest naszym lokalnym problemem. Gdzies tam na poludniu, moze w Szwecji, moze gdzies dalej, istnieje sila, ktora nim steruje. Ktos bogaty i zywo zainteresowany sprawa. Ktos, kto oplaca nauke w seminariach nastepnym misjonarzom. Ktos, kto jest na biezaco informowany, ze ich lapiemy, i kto wie, kiedy nalezy poslac kolejnego. Bractwo bez pomocy z zewnatrz nie byloby w stanie przetrwac. Otto milczal dluzsza chwile. –Wszyscy do tej pory schwytani glosili Slowo Boze po norwesku. Wszyscy znali tez dunski – ciagnal kat. – To oznacza, ze albo pochodza z tych stron, albo sa starannie przygotowywani do misji. –Z tych stron. Sadzisz, ze Jon byl… –Prawdopodobnie Norwegiem z Trondelag. Mowil podobnie jak twoi poddani. Ten sam rytm slow, ten sam akcent. Kilka lat temu bractwo wyslalo go do jakiegos katolickiego kraju, tam ukonczyl seminarium i wrocil. Te wszystkie przypuszczenia moglibysmy potwierdzic, gdybys powsciagnal czasem swoja namietnosc do zadawania smierci. –Lubie zabijac wrogow korony. Ale moze i masz racje. Nastepnego, ktorego schwytamy, poddamy przed smiercia odpowiednio okrutnym torturom. Zobaczymy, czego zdolasz dokazac swoja sztuka. –Z pewnoscia nie zawiedziesz sie, bracie. Poszukiwanie prawdy i skruchy to dewiza mojego cechu. –Dziewczyna, ktora mu towarzyszyla… – mruknal Otto. – Zyje jeszcze? –Tak.

–Mysle, ze moje zaniedbanie da sie jeszcze naprawic. – Namiestnik przespacerowal sie pare krokow i zawrocil. – Jesli mu towarzyszyla, to przypuszczam, ze tez nie jest byle kim. Moze posiadac wiedze, ktorej poszukiwania zaniedbalismy. A zatem niewykluczone, iz warto dziewczyne troche przycisnac… –Sadzisz, ze wtajemniczono ja, kobiete, w szczegoly? – zadumal sie kat. –Przypuszczam, ze tak. Kto wie, moze to nawet katolicka zakonnica podrozujaca w przebraniu? No wiecie, taka, ktora sklada sluby czystosci i tak dalej. –Sluby czystosci? No to wpadla – zarechotal oprawca. – W kazdym razie nie zdolala ich dochowac. –Domyslam sie, stary capie… Tak czy siak, warto by wziac ja na meki. Troche przydusic, poprzypalac, zreszta sam wiesz, co masz robic. –Wiem. Z drugiej strony szkoda kaleczyc tak delikatna skore. Mialem dla niej przewidziane inne zadania. Ciekawsze, a takze duzo weselsze i przyjemniejsze. –Policz, ile bys na niej zarobil. Wyplace ci polowe. Zreszta kto kaze ja kaleczyc? Mysle, ze znasz metody wydobycia prawdy niezostawiajace sladow na ciele. –Znam… –Przyjemne z pozytecznym. I prawde poznamy, i zyskow nie stracisz, a i ja nie bede musial do szkatuly siegac. –Niech bedzie i tak. Hela poczula, ze brakuje jej powietrza. Zelazne palce strachu chwycily ja za gardlo. –Jest jeszcze jeden problem – mruknal Otto. – Peter Hansavritson. –Co z nim? –Gadaja, ze znowu wybiera sie w te strony. Czesc kupcow naszykowala dla niego towar, inni zaciagaja kredyty, jakby spodziewali sie niebawem dostac zaplate, Karl przyjmuje zapisy na wina renskie, a to oznacza, ze spodziewaja sie dostawy. Widziano "Srebrna Lanie" na Sundzie. Kupiec przedarl sie, biorac urzednikow celnych jako zakladnikow. Ta kropla przepelnila czare. Na dniach powinny byc rozkazy krolewskie… –Przybycie kupca to dosc naturalna kolej rzeczy, nawet w porcie lezacym tak daleko od szlakow handlowych – burknal mistrz malodobry. – Nalezy do Hanzy, wiec ma zagraniczny towar i ciagle jeszcze, przynajmniej formalnie, jest obywatelem naszego miasta… Skladajac jedno z drugim, mamy czlowieka, ktory jako jeden z bardzo

nielicznych ma prawo handlowac na poludnie i na polnoc od Bergen. Ale przedarcie sie przez ciesnine to juz jawny bunt. Dania nie bedzie tego tolerowac. Czy rozkazy krola mowia o tym, by go zatrzymac i zgladzic? –W tym problem, ze nie wiem. Kancelaria jeszcze ich nie przeslala. Pewnie kurierzy sa dopiero w drodze. Za dwie, trzy niedziele je dostaniemy. –Czyli do tego czasu… –Nie mamy podstaw, by go capnac. Zadnych. A szkoda. Mam swoje podejrzenia. Jego dziad po wygnaniu biskupa Engelbrektssona straszliwie nam tu przeszkadzal. Z tym nazwiskiem zwiazane sa same poczatki Bractwa Swietego Olafa. –Sadzisz, ze to on za tym wszystkim stoi? –Postaralem sie zebrac troche informacji o tym czlowieku. Warto by potwierdzic ich autentycznosc. Kiedy juz bedzie siedzial w piwniczce, postarasz sie, bracie, olsnic go swym kunsztem. Kto wie, moze dzieki temu nadrobimy moje zaniedbanie. –Mowiles, ze do czasu dotarcia nakazu nie mozemy Hansavritsona wtracic do lochu. Rada miejska to ciagle znaczaca sila. Stana za nim murem, wszak jada na jednym wozku. A masa ludzi dobrze sobie zyje, robiac z kupcem interesy. Musielibysmy miec naprawde mocne dowody jego winy. –Mysle, ze nie od rzeczy bedzie przygotowac maluska pulapke. Tak jak wtedy z Islandczykiem. Wystarczy, ze przeleje krew na ulicy, i powod bedzie. A gdy juz raz znajdzie sie pod kluczem, postaramy sie, by swiatlo sloneczne zobaczyl, dopiero stojac na szafocie. –Jak sobie zyczysz. Glosy scichly, widocznie obaj mezczyzni wstali z lawki i oddalali sie. Hela z wsciekloscia szarpnela lancuchem. Ci dwaj planowali sprowadzic na kogos biede. A ona byla kompletnie bezradna. Swiadomosc wlasnej bezsilnosci dokuczala najbardziej. Nie wyrwie sie, nie zdola ostrzec nieznajomego, ze szykuja na niego pulapke. Sprobowala wsluchac sie w swoje mysli, chciala odnalezc te druga, zapytac o rade. Ale umysl Heli pozostal czysty i pusty, jakby nigdy nikogo tam nie bylo… Szedlem przez wielki supermarket, pchajac metalowy wozek na zakupy. Wokol mnie pietrzyly sie polki zawalone towarem. Rozgladalem sie coraz bardziej przerazony i zdeprymowany. To nie byly towary z XXI wieku. Oznakowane zostaly metkami znanych mi firm, ale reszta nalezala do mojej terazniejszosci. Omszale garnce miodu, stosy suszonych krup jeczmiennych, gliniane garnki,

miedziane kociolki, plaszcze… Na stojaku wisialy miecze, wygladaly na aluminiowe, pewnie jakas tandeta z promocji. Skory z reniferow i innych zwierzakow, w dziale miesnym nierozpoznawalne gnaty… Teraz dopiero spostrzeglem, ze cala hala oswietlona jest swiecami… Ocknalem sie. Ciemnosc, swist wiatru. Slaba won dziegciu, smoly i starego drewna. Odchylilem ostroznie skore i popatrzylem w ciemnosc. Bylo przerazajaco zimno. Norwegia, jesien, noc… Opadlem na swoj barlog. Trzeslo mna. Chyba sie podziebilem. Do switu jeszcze duzo czasu. Staszek spal. Sluchalem jego rownego, spokojnego oddechu. Nie moglem zasnac. Jutro czeka nas walka. Byc moze najciezsza w moim dotychczasowym zyciu. Moze nawet obaj zginiemy. Lasica nakazala nam uwolnic Hele. Ale przeciez i bez tego, gdybym tylko wiedzial, ze zyje, ruszylbym ja odbic. Ruszylbym nawet, majac swiadomosc, ze nie wyjde z tej awantury zywy. Nie umiem inaczej. Niewazne, czy to geny, wychowanie czy wplyw nieodpowiednich lektur czytanych w dziecinstwie. Po prostu nie potrafie zostawic dziewczyny w rekach tych scierw. Nie jest moja krewna, cala nasza znajomosc to raptem dwa dni. Kilka glupich i niepotrzebnych sporow, pare rozmow. Przypomnialem sobie czytane przed laty opowiadanie, gdzie komandosowi wszczepiono w mozg uczucie milosci do kobiety, ktora mial sie zaopiekowac na obcej i niegoscinnej planecie. Dzieki temu mial dokladniej wykonywac swe zadanie. Czy Skrat i Ina zrobili ze mna to samo? Nie… Nie czulem do Heli nic. Tylko pewna naturalna chec opieki nad kims zagubionym w obcym i groznym swiecie. Ta cholerna lojalnosc sprawiajaca, ze juz kilkakrotnie lecialem jak cma w plomien, byla we mnie juz wczesniej. I niejeden raz opalilem sobie skrzydla. Od czego to zalezy? – zadumalem sie. Skad we mnie tak niemodne i niepasujace do XXI wieku nawyki? Honor, swiadomosc dokonan rodu, obowiazki, ktore narzuca pochodzenie? Przeciez nawet nie jestem szlachcicem i nikt z moich przodkow nie byl. Mimo to jestem taki jak Hela. Oboje jestesmy straznikami zapomnianych praw… Gdzies daleko rozlegl sie dzwon na koscielnej wiezy… Hela uchylila oczu. Niedziela? Ile dni jest uwieziona? Dawno stracila rachube. Chyba okolo dziesieciu. Z trudem usiadla, opierajac sie o sciane. Znowu czula cien cudzych mysli. Demon w jej glowie czuwal gdzies z boku. Westchnela ciezko. Podciagnela okaleczona noge. Rana czesciowo sie zabliznila, ale nadal bolala. Sprobowala zgiac kolano. Miesnie jej sluchaly, jednak bez wspolpracy

sciegna brakowalo im sily. Moze stac. Moze z truciem zrobic krok do przodu, lecz o szybkim marszu moze zapomniec. Przy gwaltowniejszym ruchu rana pewnie sie otworzy. To beznadziejne. Juz nie zdola uciec. Mysl o jakimkolwiek buncie prawie do konca opuscila Helene. W pierwszym zyciu strzaskano jej noge i zostala zgwalcona. Skrat uratowal ja w ostatniej chwili przed smiercia w plomieniach. W drugim zyciu znowu zgwalcona i okulawiona, planuja ja wsadzic do burdelu, pewnie na koniec tez zabija… Taki los widac jest jej zapisany. Urodzila sie pod zla gwiazda. Tak po prostu bedzie i niezaleznie od wszystkiego juz tego nie zmieni. Czarna melancholia obezwladniala, odbierala sily… Moze chociaz dzis nie beda bili? Poczula nagane, dziwnie pelne niecheci, a moze i pogardy spojrzenie kogos, kto stanowil teraz czesc tej samej jazni… Tamta dziewczyna zyjaca kilka dekad pozniej nie podzielala jej mysli. –Gdybys przezyla to co ja… – warknela Hela. Zamiast odpowiedzi naplynely obrazy. Ciasne zaulki wypelnione tlumami biednie odzianych ludzi. Wszyscy nosili na rekawach opaski z blekitna gwiazda Dawida. Potwornie wychudzone dzieci siedzace na skraju chodnika. Trup mezczyzny lezacy w bramie, nakryty tylko gazeta… Inny wyciaga patykowate golenie w poprzek trotuaru, ludzie przechodza nad nim obojetnie, jakby przywykli do codziennego widoku smierci. Scena odplynela rownie szybko, jak sie pojawila. –A zatem ty mialas gorzej… – szepnela Hela, nie wiedzac nawet, czy tamta ja slyszy. – I znioslas to, nie poddalas sie. Naplynal kolejny obraz. Plac, po jego drugiej stronie plonace domy. Dwaj zoldacy kucaja na schodach, strzelajac zza gzymsu balustrady z dziwnego samopalu opartego na dwu nozkach. Widzi ich z gory, z okna trzeciego albo czwartego pietra. Na parapecie lezy bryla gruzu. Osiem, moze dziesiec cegiel sklejonych razem zaprawa. Rece dzwigaja z trudem zaimprowizowany pocisk. Ciska nim, wkladajac cala sile. Z dolu dobiega trzask miazdzonych kosci albo i pekajacego czerepu, jek oraz zduszony charkot, gdy pluca po raz ostatni napelniaja sie powietrzem. Karabin milknie. Gdzies we wnetrzu domu rozlega sie lomot krokow na schodach. Drugi zoldak ocalal, pedzi teraz z pistoletem w dloni. Nieznajoma staje za drzwiami, tak by otwierajace sie skrzydlo zaslonilo ja na chwile. Zza paska wyciaga dlugi, zardzewialy, czworograniasty bagnet. Upija sie wlasna nienawiscia i radoscia, ktora niesie zemsta. Upaja sie swiadomoscia, ze zaraz wbije ostrze w bebechy wroga. Unicestwi lajdaka, by wiecej nie wzial pistoletu do reki. By wreszcie przestal zabijac ludzi. Kroki za sciana. Klamka opada nacisnieta dlonia…

Drzwi skrzypnely. Hela znow jest w ciemnej komorce, nieznajoma zniknela. Kat. Tym razem nie przyniosl bata. Ubral sie tez jakby inaczej, odswietnie. Kucnal obok poslania i ujawszy dziewczyne pod brode, spojrzal jej w oczy. Hela umiala grac, umiala ukryc swoje mysli. Patrzyla na oprawce wzrokiem zmeczonej, zahukanej wiejskiej dziewuchy. –O, widze pewne zmiany na lepsze – stwierdzil zyczliwie. – Troche bolu, pusty zoladek i durne mysli wywietrzaly z glowki. Ale pozytywny efekt trzeba utrwalic… Odczepil lancuch i ponaglil Helene gestem. Szla za nim poslusznie, kulejac i przytrzymujac sie sciany. Ech, gdyby teraz miec bagnet… Uderzyc raz a dobrze. Kat ma plecy szerokie jak szafa. Mozna pchnac pod lopatke, w serce. Mozna uderzyc po kozacku, w kregoslup. Mozna dziabnac w nerke, to by bylo najlepsze. Godzine by bydlak umieral. Zeby tylko miec czym. A moze udaloby sie zdobyc gdzies dlugi zelazny gwozdz? W kilka godzin zeszlifuje go o kamien, naostrzy… Wkroczyli do warsztatu. W kacie stala pionowa skrzynia w ksztalcie czlowieka. –Dziewica norymberska – pochwalil sie oprawca. – W niemieckich krainach popularna wielce. Moje dzielo. Wymaga jeszcze wykonczenia, musze osadzic wewnatrz ostrza i kolki. A na razie, moja mala suczko, ciasne i ciemne pomieszczenie w sam raz sie nada, bys mogla zazyc troche spokoju i bezruchu studzacego humory, a takze oczyszczajacego krew z zolci. Jednym ruchem zdjal jej giezlo. Stala przed nim naga, lecz nie czula juz dawnego oburzenia i zazenowania faktem, ze na nia patrzy. Niech sie cieszy. Jeszcze tego nie wie, ale zaplaci za ten widok zyciem. Kat usmiechnal sie lekko, ocierajac wierzchem dloni jej piersi. To tez przyjela z pozoru obojetnie. Najwazniejsze to panowac nad soba. Uspic czujnosc tej bestii. Wyjal kubek i nalal Heli jakiegos brazowego plynu z flaszki stojacej w kacie. –Wypij – rozkazal, a widzac, ze sie ociaga, scisnal dziewczynie szczeke i przemoca wlal plyn do gardla. Krztusila sie, kaszlala, w koncu zmusil ja do przelkniecia wszystkiego. –No, wlaz do srodka – powiedzial zaskakujaco lagodnie. – Teraz musze isc, ale wieczorkiem sobie dogodzimy… Pora podszkolic cie nieco w sztuce milosnej, zebys nie

przyniosla nam wstydu. Weszla poslusznie do skrzyni. Drzwiczki zatrzasnely sie za nia i zapadla ciemnosc. Znowu czula nagane plynaca z glebi glowy, jednak starala sie ignorowac mysli podrywajace umysl do buntu. Czula, jak wszystko jej obojetnieje. Walka skazana na niepowodzenie jest szkodliwa. Silniejszy podporzadkowuje sobie slabszego, pan ma prawo uzywac swojej niewolnicy, jesli mu przyjdzie ochota… Nagle stracila cala pewnosc siebie, ktora do tej pory pozwalala jej zachowac dume. Pograzala sie w otchlan czarnej melancholii. Czula w zoladku swinstwo, ktorym zostala napojona. Smak w gardle byl jakby znajomy. Makowiny? Zrozumiala. Zadal jej laudanum lub podobnego narkotyku. To dlatego sie zalamala. To dlatego poczula, ze jest jej wszystko jedno. Nie! Otrzasnela sie. Zniewolil ja? Do czasu! Jeszcze wybije godzina. A na razie… Do wieczora tu nie zajrzy? Moze to jest okazja? Jest naga i uwieziona. I co z tego? Po pierwsze, trzeba wydostac sie z pulapki. Po drugie, skoro uwieziono Hele w warsztacie, pewnie sa tu jakies narzedzia. Kat jest silny, ale jego pacholek dosc ospaly i leniwy. Jesli zaskoczy go znienacka i przydzwoni mlotkiem w czerep, to tamten ani zipnie. Sciagnie z niego ubranie i ucieknie. W warsztacie powinien byc tez mesel albo nawet kilka. Wybierze najwiekszy i jesli trafi sie okazja, wsadzi oprawcy do gardla. Podcieli jej sciegno? Jakis kij sie znajdzie, trzeba sobie zrobic kule albo przywiazac do nogi jak lubki, usztywniajac staw. Kat mial konia, z pewnoscia trzyma go w ktorejs z szop. Gdy Marv i jego pryncypal beda martwi, moze uda sie osiodlac zwierze. I kto ja wtedy zlapie? W glowie jej sie krecilo od narkotyku. Parsknela jak zrebie. Ignorowala oszolomienie, odpychala je od siebie. Jej przodkowie walczyli we wszystkich wojnach trapiacych Rzeczpospolita. Zaden nigdy nie poddal sie wrogowi. Moze ja zabija w czasie proby ucieczki, ale jesli umrze, to umrze z honorem, jak przystalo Polce, w bitwie. Obmacala wnetrze swojego wiezienia. Deski. Dosc chropowate, choc najwyrazniej kat zheblowal zadziory. Zamyslila sie. Dziewica norymberska… Przymknela oczy, przypominajac sobie, co widziala, zanim oprawca wepchnal ja do srodka. Deski. Niezbyt grube. W sumie to logiczne, jesli w srodku beda kolce, konstrukcja nie musi byc specjalnie solidna. Uwieziony i tak sie przeciez nie wydostanie. A zatem jest realna szansa wyrwania sie… Zaparla sie mocno plecami i pchnela dranice przed soba. Zawiasy i skoble mialy odrobine luzu, ale klapa ani drgnela. Hela sprobowala kolanem zdrowej nogi. Niestety, nie mogla obciazyc tej okaleczonej. Do licha! Uderzyla w dechy dlonmi. Za grube. A moze… Przy kazdym gwaltowniejszym ruchu czula, jak "dziewica" lekko sie chwieje. Rozhustac i przewrocic? Takie uderzenie powinno strzaskac skrzynie.

Niedobrze, ze siedzi w srodku, ale na to nic nie poradzi. Do przodu? Lepiej nie. Skrzynia padnie na drzwiczki. Moze zatem lepiej na bok? Potlucze sie jak diabli, ale trudno. Nie ma wyjscia. Znowu poczula cien obcej mysli. Tamta obca istota najwyrazniej odczuwala satysfakcje, sluchajac toku rozumowania Heleny. No to do dziela. Uderzyla lewym barkiem, potem prawym. Na przemian, rytmicznie. Rytm jest wazniejszy niz sila uderzen. Duzo wazniejszy… Jesli go zgubi, nie zdola rozhustac ciezkiej skrzyni. Jak zachowac rowne odstepy? Deklamujac wiersz… Poszperala w pamieci w poszukiwaniu ulubionych utworow. "Maria" Malczewskiego? Niech bedzie. –Ej! Ty na szybkim koniu – lup – gdzie pedzisz, kozacze? – lup – czy zaoczyl zajaca – lup – co na stepie skacze? – lup – czy rozigrawszy mysli – lup – chcesz uzyc swobody – lup – i z wiatrem ukrainskim – lup – puscic sie w zawody? – lup. Skrzynia hustala sie coraz bardziej. Po kolejnych szesciu zwrotkach Heli udalo sie pokonac punkt rownowagi i konstrukcja runela z loskotem na lewo. Dziewczyna uderzyla skronia o dechy. Zobaczyla przed oczyma rozblysk, a potem wszystko pociemnialo. Trzasku pekajacego drewna juz nie uslyszala. Stalem na koronie zwalonego muru i patrzylem na miasto. Z gory wygladalo slicznie, jak slumsy Rio de Janeiro z lotu ptaka, ale mrozny wiatr od zatoki wydmuchal won rynsztokow i dolow na odpadki. Z miejsca, w ktorym sie znalezlismy, widac bylo mala wysepke posrodku fiordu, ozdobiona murami opactwa, oraz dalekie skaliste brzegi po drugiej stronie. –Pieknie tu – powiedzialem. – Jednak nie jest to miejsce, gdzie chcialbym spedzic reszte zycia. –Ja tez nie – zapewnil mnie Staszek. Na szaroblekitnej tafli morza zauwazylem kilka splowialych plociennych zagli. Statki z suszona ryba, olejem, skorami reniferow i innym dobrem odplywaly na poludnie. Tylko jeden okret szedl w strone ladu. Spojrzalem w druga strone. Szczyty gor bielaly pierwszym sniegiem. –Niebawem zima zejdzie i tu, do doliny – powiedzial Staszek. – Moze warto by odszukac Hele i wczesniej sie stad wyniesc? –Tez mi to chodzi po glowie. A teraz posluchaj: uwolnimy ja dzisiaj. Oczywiscie, jesli dopisze nam szczescie. Nie do konca podoba mi sie plan, ktory wymyslilem noca – westchnalem. – Niestety, nie mam lepszego… –W kazdym razie nie spodziewaja sie nas, wezmiemy ich z zaskoczenia… A tak

wlasciwie co wymysliles? – zainteresowal sie. –Dzis niedziela. Nasza operacja opiera sie na szalenie kruchej przeslance, ze kat uczeszcza do kosciola – wyjasnilem. – Slyszalem, ze w krajach katolickich wpuszczano oprawcow tylko raz w roku, a i wtedy stali pod sciana albo sluchali mszy przez specjalna dziure w murze. –Skad wiesz? –Program ogladalem w telewizji. Tylko ze to dotyczylo sredniowiecza, nie wiem, jak jest w tej epoce. Pora w droge. –Niech zgadne, do domu kata? –Tak. –Dlaczego sadzisz, ze czas jest odpowiedni? –Zobacz. – Wskazalem pobliski kosciol. – Pierwsi ludzie powoli schodza sie na nabozenstwo. W droge. W katedrze uderzyl dzwon. Ludzie szli ulica wiekszymi i mniejszymi grupkami. Bylismy juz niedaleko posesji malodobrego i bylem prawie pewien, ze wszystko usra sie przed czasem, gdy nagle ku swojej uldze spostrzeglem znajoma sylwetke. –To oni. – Wskazalem ruchem brody. –Jestes pewien? –Tak. Dobrze bydlaka zapamietalem. Az… za dobrze. Cofnelismy sie w zaulek, zeby przypadkiem nas nie zauwazyli. Przodem sunelo babsko z domu publicznego. Bezowa suknia wydela sie jak zagiel, upierscienione paluchy grubosci serdelkow kobieta splotla na obfitej piersi. Wzrok miala z przesadna naboznoscia utkwiony w gorze. Obok kroczyl jej ponury malzonek. W Horg twarz zaslanial maska, ale poznalem go po sylwetce. Takich barow atlety latwo sie nie zapomina. Za nimi szly dwie dziewczyny. Onofrie juz spotkalem, druga byla mlodsza o kilka lat. –Zapamietaj je – powiedzialem. – To chyba jego corki. To znaczy ta starsza na pewno. Gdybysmy sie jednak mieli decydowac na porwanie… Moze te mlodsza byloby latwiej. –Straszni z nas skur… ten tego – zaplatal sie Staszek. – Z drugiej strony krzywdy im przeciez nie zrobimy. –To na razie tylko hipotetyczna mozliwosc. Ale przygotowani byc musimy.

Pochod zamykal wyrostek o ponurym, zacietym wyrazie twarzy oraz chuda dziewczyna o policzkach naznaczonych kaszka drobnych blizn, pewnie po ospie. –Sluzba albo ktos taki – powiedzial polglosem Staszek. – Przy odrobinie szczescia dom jest pusty. –Nie bylbym az takim optymista, lecz jesli trzeba, jestem gotow nawet zabijac, byle tylko uwolnic nasza towarzyszke. Do roboty – polecilem. –Zabijac… I to mowi czlowiek, ktory bal sie zmian historii. – Usmiechnal sie. Wzruszylem ramionami. Ulica pustoszala. Zwracalismy na siebie uwage, idac pod prad, ale nic na to nie moglismy poradzic. Wreszcie zatrzymalismy sie przed znajoma brama. Nacisnalem klamke. Zamkniete. Nawet w tej epoce zakluczano drzwi. –Wytrych? – Staszek podal mi pek drutow, ale ja odruchowo siegnalem na gzymsik nad wejsciem i zdjawszy klucz, wsadzilem go w zamek. –O, cholera! – zdziwil sie. –Inne czasy. Zreszta kiedy bylem maly, u dziadkow na wsi tez dokladnie tak samo zostawiali. Pchnalem skrzydlo i zanurkowawszy w brame, zatrzasnalem je za nami. Po lewej byly drzwi prowadzace z pasazu do wnetrza domu. Te zamknieto na klucz, ktory zabrano ze soba. Nie bawilem sie wytrychami, zalezalo mi na pospiechu. Wsadzilem mlotek murarski miedzy deski a futryne i pociagnalem poteznie. Zamek przytwierdzono od srodka. Oderwal sie z jekiem. Poczulem uderzenie adrenaliny. W kazdej chwili ktores z nich moglo wrocic do domu. W dodatku ktos mogl nas nakryc. Wscibskie sasiadki istnialy chyba w kazdej epoce… Choc przez okna zaciagniete blonami lub szklone gomolkami wyjrzec bylo trudniej niz w czasach szkla taflowego. –Pierwszy raz w zyciu gdzies sie wlamuje. –Ja tez – mruknalem. –Chyba nie spodoba mi sie to zajecie. –To dobrze… Masz kregoslup moralny. W tym pomieszczeniu kat mial chyba salonik do przyjmowania interesantow. Pod oknem wychodzacym na ulice stal stol, przy nim lawa i dwa krzesla wyscielane tloczona skora. Staszek wypatrzyl solidna pale stojaca pod sciana. Kijaszek jak do gry w bejsbol. Zwazyl ja w rece. –Glupio sie czuje bez zadnego argumentu – powiedzial jakby na usprawiedliwienie. Kiwnalem niecierpliwie glowa. Gdyby nas zaskoczyli, trzeba bedzie walczyc. W tej sytuacji kazda przewaga sie przyda. –Bierz.

Wnetrza byly nisko sklepione, ciemne i duszne. W powietrzu smierdzialo dymem i stechlizna. Podlogi polepiono glina. Klepisko znaczyly plamy. Paskudne miejsce, choc gdyby porownac je z nasza lodka, mogloby wydawac sie palacem… –Szukaj komorek albo zejscia do piwnicy – polecilem. – Gdzies ja musza trzymac. Pchnelismy kolejne drzwi. Sypialnia. Spory piec, loze zawalone poduszkami… Jakies kufry. Ani klapy do loszku, ani wejscia na strych. Wyszlismy na podworze. Na prawo od bramy tez byly pomieszczenia. Prowadzily do nich drzwi zaopatrzone w zasuwe z zatyczka. Wyrwalem ja. Wielki, wlochaty pies wyskoczyl na mnie niczym wystrzelony z procy. Zdolalem zaslonic sie reka, a scislej rzecz biorac, usilowalem oslonic gardlo, ale spoznilem sie o ulamek sekundy i uderzylem psa w pysk, zmieniajac nieznacznie trajektorie jego skoku. Padlem na ziemie, rabnalem plecami tak, ze kamienica zadrzala. Blyskawicznie siegnalem do boku i wyciagnalem kord z pochwy. W tym momencie uslyszalem gluchy odglos uderzenia i bestia zwalila sie na mnie, na szczescie bezwladnie. Zepchnalem ja i wstalem z pylu. Staszek stal z glupim wyrazem twarzy, dzierzac w dloni swojego "bejsbola". –Zalatwilem go? – westchnal. – Celowalem w leb, ale uderzylem w kregoslup… –Chyba tak. Trudno, poplaczemy nad nim pozniej… – ucialem. – Musimy sie spieszyc. Do tej pory sadzilem, ze z tamtej strony domostwa mieszka kat, lecz jak sie okazalo, tam musialy byc pokoje dla sluzby, a teraz dopiero znalezlismy mieszkanie mistrza. Kufry, szafa z pieknie rzezbionymi drzwiami, sekretarzyk z rulonami pergaminu w przegrodkach… Pokoj do pracy? Rany, jakie tajemnice mogly kryc te dokumenty. Dwie pary drzwi prowadzily dalej. Od ulicy chyba sypialnia dziewczat, dwa waskie lozka, kolejna szafa. Krzesla obite skora. W kacie toaletka – lustro z polerowanej metalowej plyty, nad plaska miska zawieszony na lancuchu pojemnik na wode, ksztaltem troche zblizony do czajnika. Jeszcze jedna skrzynia. –Wejscie na strych! – zawolal chlopak. To musial byc pokoj katostwa. Szerokie loze z baldachimem, stol, krzesla… Na podlodze niedzwiedzia skora. Waska drabina prowadzila na gore. Tez cuchnelo tu stechlizna, choc jakby slabiej. –Popatrz ostroznie na ulice, czy nie wracaja – polecilem. – A ja sie rozejrze. –Uwazaj na siebie… Tam moze byc kolejna sobaka.

–Bede ostrozny. Wizja psa wnoszonego na plecach po drabinie byla bezsensowna, ale Staszek mial racje – ostroznosci nigdy za wiele. Spryciula kat mogl tam na przyklad zaczepic naciagnieta kusze… Na wszelki wypadek podnioslem klape na kiju. Zadnych pulapek. Strych byl rozlegly, stromy dach pozwolil uzyskac wysokie pomieszczenia. Troche slonecznego blasku wpadalo przez swietliki, jednak panowal tu polmrok. Kolejne dwie czy trzy skrzynie. Kilka sagow drewna, zapewne zgromadzonego na zime… Cicho, pusto, martwo… Zszedlem na dol. Prawie zderzylem sie z wracajacym Staszkiem. –Na razie spokoj – zaraportowal. Na koncu podworza pod murem parceli staly jeszcze dwie komorki. Pchnalem drzwi pierwszej z nich. W srodku urzadzono warsztat kowalski. Solidne dwurozne kowadlo odsadzone na pniaku, komplet narzedzi, ktore wzbudzilyby zachwyt kazdego rzemieslnika, pod sciana kosciotrup zakuty w zelaza i kukla czlowieka wkrecona w jakies dziwne urzadzenie do zadawania meki. Staszek glosno wciagnal powietrze. –Dobry fachowiec powinien rozwijac swoj kunszt. – Splunalem na podloge. Tu takze nie bylo zadnego sladu wejscia do piwnicy. Rozczarowanie w polaczeniu z solidnym zastrzykiem adrenaliny dzialalo jak cios obuchem w glowe. –Nie ma lochow. – Staszek pomyslal najwyrazniej o tym samym. – Sadzisz, ze to mozliwe? Tak bez podpiwniczenia… –Niewykluczone. Wyspa jest dosc plaska. Moze podchodzic woda podskorna. W takim przypadku nie kopie sie piwnic, tylko raczej ciagnie mury w gore… – rozwazalem. Ostatnia komorka miala drzwi podparte grubym klocem drewna. Odrzucilem go kopniakiem i weszlismy. Tu dla odmiany urzadzono cos w rodzaju stolarni. O sciany oparto belki i dranice, na scianach wisialy pily i swidry. W kacie stalo krzeslo nabite gesto zaostrzonymi drewnianymi kolkami. W kacie lezala popekana drewniana szafa ksztaltu czlowieka – dziewica norymberska. –Tu tez nie ma wejscia do piwnic. Nic tu po nas – powiedzial moj towarzysz. – No i pora najwyzsza sie zmywac. Nakazalem mu gestem cisze. A potem podszedlem do kukly i odsunalem skoble

blokujace drzwiczki. Hela byla nieprzytomna. W pierwszej chwili sadzilem, ze nie zyje, ale oddychala. Z niejakim zaskoczeniem skonstatowalem, ze jest calkiem naga. –Kur… – chlopak zdusil przeklenstwo. – Alez ja uslicznili… Co za scierwa! Pregi, zarowno swieze, podeszle krwia, jak i stare juz, posiniale. W kilku miejscach rozcieta skora, przyschle plamy krwi. Na udach tez widnialy siniaki, zbrazowiale plamy i zacieki. Zagryzlem wargi. –Gon do domu, pokoj od ulicy, przynies jakies ubrania! – zadysponowalem. – Spiesz sie! Ja sprobuje ja docucic. Pobiegl, a ja zajalem sie nasza towarzyszka. Poklepywanie po twarzy nic nie dalo, oddychala ciezko. Podnioslem jej powieke, zrenice miala nienaturalnie rozszerzone. Uchylilem jej usta i ostroznie wciagnalem powietrze. Wrocil z sukienka i plaszczem. –Nie znalazlem zadnych butow – usprawiedliwial sie. – A z bielizny chyba tylko to, o ile w ogole znaja w tej epoce majtki… Podal mi cos w rodzaju halki. –Pomoz – polecilem, wciagajac Heli bielizne. Przelknal sline i zaczal mi pomagac. Potrzasal przy tym glowa i co chwila zawstydzony odwracal wzrok. –Co sie stalo? –Przepraszam, nie widzialem nigdy golej dziewczyny, to troche mnie wzielo. No, prawiczkiem jestem… –Nie ma sie czego wstydzic – uspokoilem go. –Co z nia? –Ciagle nieprzytomna, dali jej jakiegos narkotyku. Czuc dziwny zapach. Nie wiem, co w tej epoce umieja zrobic, moze to byc opium. Albo i cos mocniejszego. –Mocniejszego? Uporalismy sie z suknia. Zarzucilem na ramiona Heli plaszcz. –Dojdzie do siebie? –Mam nadzieje. Ale to potrwa. Moze nawet pare, parenascie godzin… Zalezy od dawki i rodzaju narkotyku. –To jak…

–Poniose ja. Nie jest ciezka, jakies czterdziesci kilo… Problem w tym, ze jest w stanie wykluczajacym wspolprace. Pomoz. Przykucnalem i przerzucilem sobie Hele przez bark. Przytrzymal. –Lepiej byloby ominac glowna ulice. – Spojrzalem w strone bramy z niepokojem. –Fakt, zabalaganilismy tu juz zdrowo. Msza pewnie sie konczy, albo i skonczyla. Od tylu? Zbadalem wzrokiem mur. –Mam skoczyc po drabine? – zapytal konkretnie. – Jest tam, pod klapa na strych. –Sprobujmy… Wpadl do domu i po chwili wrocil, niosac drabinke, ktora wczesniej pomogla mi w dostaniu sie na poddasze. –Ty pierwszy, spuszcze ja, a ty przytrzymasz – polecilem. –Tak jest, szefie. Wdrapal sie jak kot, a potem zeskoczyl po drugiej stronie. Z trudem wspialem sie po trzeszczacych pod nogami szczeblach i ostroznie przerzucilem ciagle nieprzytomna dziewczyne. Opuszczalem ja, trzymajac mocno, Staszek zlapal zrecznie. Teraz ja przeskoczylem i ponownie wzialem Hele na ramie. –Na kwatere? – zapytal. –Nie, za miasto. – Wskazalem na wschod. – Na koncu wyspy cumuja lodki. Nikt ich nie pilnuje. Przeskoczymy na druga strone rzeki Nidelwy i w las. Jesli ktos nas zauwazyl… Do diaska. Pies. –Co? –Nie sprawdzilismy, czy na pewno nie zyje. Moze jest tylko oszolomiony. Jesli kat go tresowal, to pusci naszym sladem. Czekaj tu, wroce i zarzne psine. –Zabilem go. Jestem pewien. Gdy pobieglem po drabine, widzialem pod nim kaluze moczu. Puscily mu po smierci zwieracze. Jest martwy… –Nasze szczescie.

Ruszylismy niemal klusem przez tylna uliczke. Wypadlem za rog i… Poczulem tylko, ze trafilem w cos miekkiego. Nieprzytomna Hela zaslaniala mi widok. Runalem jak dlugi, na szczescie nie do konca nieswiadomie. Zdolalem przyjac ciezar dziewczyny na siebie… Zaraz poderwalem sie na rowne nogi. Pod murem, trzymajac sie za czolo, stal ten starszy, dystyngowany mezczyzna, ktory kiedys mnie zatrzymal, gdy bieglem za Onofria. Patrzyl zdumiony gdzies na ziemie, pod moje nogi. Rozaniec. Gdy upadlem, wysunal mi sie z kieszeni. –Stoj! – wrzasnalem na Staszka, ktory doskoczyl, biorac potezny zamach bejsbolem. Mezczyzna wlasnie wyjmowal z kieszeni identyczny lancuszek ozdobiony krzyzykiem i zlotymi blaszkami. Zadzialal instynkt. Ten czlowiek ma rozaniec. Jest katolikiem. To nie jest zwyczajny rozaniec. Niewykluczone, ze to swojego rodzaju znak rozpoznawczy czlonkow siatki. W Horg ksiadz Jon pokazal go chlopu, ktory nas ugoscil. A zatem ten czlowiek nalezy do jakiejs katolickiej konspiracji i wlasnie wzial nas za czlonkow tego samego sprzysiezenia. –Potrzebujemy pomocy – powiedzialem po norwesku. –Za mna! Podnioslem rozaniec. Zlapalem dziewczyne i zarzucilem sobie jak poprzednio. Kolano zaklulo mnie naglym bolem. Musialem je nadwerezyc lub uszkodzic przy upadku. Wpadlismy w uliczke. Nieznajomy wlasnie otwieral waska furtke prowadzaca na podworze. Dzien byl pogodny, choc jesienny chlod dawal sie we znaki. "Srebrna Lania" dzielnie walczyla z przeciwnym wiatrem. Za najdalej pol wachty rzuca kotwice przy ruinach opactwa na wysepce. –Nidaros – Peter Hansavritson uzywal wylacznie dawnej nazwy miasta. Stad, z morza, widac bylo niewiele: szare dachy, kamienne mury, kilka masztow w porcie. –Pchamy sie prosto w paszcze lwa – mruknal Kowalik. – Moze to stary i wylenialy lew, ale chapnac moze. –Nie my jedni ryzykujemy dzis zyciem – westchnal kupiec. – Lecz nie ma innej drogi. Musze odzyskac relikwie naszego swietego krola Olafa. Pod jego sztandarem zwyciezymy. Lub polegniemy w tym boju. – Oczy mu zablysly, jakby obie perspektywy

radowaly go jednakowo. –Czy jest szansa, by wygrac? – Marius popatrzyl na kapitana. – Hanza nigdy dotad nie byla tak rozpaczliwie slaba i wewnetrznie sklocona. Dla odmiany Dania od dziesiecioleci nie byla tak silna. –Imperia powstaja i upadaja. Krolowie przychodza i odchodza. Wojny wybuchaja i koncza sie pokojem. Moze wystarczy przeczekac zly okres? Mimo wszystko wierze, ze Hanza jest wieczna. Wierze, ze mozemy ja uratowac. Gdy Dania przestanie istniec, w rozwaliskach jej zamkow zagniezdza sie wilki, nasze statki nadal beda pruly fale. O ile zdolamy wstac z kolan, na ktore rzucily nas ostatnie ciosy i nasza slabosc. Wiatr od ladu przyniosl z daleka gluchy dzwiek dzwonow. Niedziela… –Obawiam sie, ze to zaszlo juz za daleko – powiedzial doradca. –Na ile poznalem historie i obyczaje Hanzy, dawniej, w czasach mojego dziadka, kupcy traktowali sie niczym bracia. Za jednym skrzywdzonym murem stawali inni. Kazdy wladca wiedzial, ze uderzajac w jednego kupca, zadziera ze stowarzyszeniem czterystu miast. Dzis kazdy ciagnie do siebie. Boje sie, ze gdy przyjdzie bieda, do wymuszenia posluszenstwa nie wystarczy ci, panie, nawet Oko Jelenia. Widze, Kozacze, ze nie podoba ci sie Sztokholm? – zapytal oberzysta. Zagadniety rozejrzal sie po placu targowym i pokrecil ponuro glowa. –Mnie sie nawet Kijow nie podoba – wyznal. – Dziwne te wasze pludrackie krainy – mowil po niemiecku prawie bez obcego akcentu. –Dlaczego dziwne? – oberzysta nie zrozumial. – Powiedzcie, prosze, Maksymie. –Stepow nie macie, a i ludzie niemili… Nieprzyjemni. No i zlodziejstwo straszliwie sie pleni. Blyskawicznym ruchem pochwycil reke majstrujaca przy jego sakiewce. Portowy zlodziejaszek szarpnal sie jak ryba zlapana na haczyk i uwolniwszy sie, pomknal zaulkiem ile sil w nogach. Wyl przy tym, az ptactwo poderwalo sie z dachow. –Y… – Oberzysta wciagnal powietrze. –Wasz problem – Maksym schowal kozik do pochewki – polega na tym, ze obyczaje wasze i prawa sa nazbyt lagodne. Za kradziez reke obcinacie, a u nas na Ukrainie wbijamy zlodziei na pal. Na! – Widzac wychudle psisko, cisnal mu oderznieta dlon kieszonkowca. –Y… – powtorzyl jego przewodnik.

–Pies tez stworzenie boze, zrec musi – zauwazyl filozoficznie przybysz. – Szczesciem jutro w droge ruszam. Powiedzcie, prosze, gdzie tu mapy kupic mozna? Koniec ksiegi pierwszej Copyright (C) by Andrzej Pilipiuk, Lublin 2008 Copyright (C) by Fabryka Slow sp. z o. o., Lublin 2008

Wydanie I ISBN 978-83-60505-67-0 Wszelkie prawa zastrzezone All rights reserved Redakcja serii Eryk Gorski, Robert Lakuta Projekt okladki Pawel Zareba Ilustracje Rafal Szlapa Redakcja Katarzyna Pilipiuk Karolina Kacprzak Sklad Monika Nowakowska Sprzedaz internetowa Zamowienia hurtowe Firma ksiegarska Jacek Olesiejuk sp. z o.o. 05-850 Ozarow Mazowiecki ul Poznanska 91 Tel/fax (22) 721-30-00 www.olejesiuk.pl, e-mail [email protected] Wydawca Fabryka Slow sp. z o.o. 20-607 Lublin ul. Wallenroda 4c www.fabryka.pl e-mail [email protected] Druk i oprawa OPOLgraf S.A. www.opolgraf.com.pl This file was created with BookDesigner program [email protected] 2009-11-30 LRS to LRF parser v.0.9; Mikhail Sharonov, 2006; msh-tools.com/ebook/