Oko Jelenia 7 Sowie Zwierciadl Andrzej Pilpiuk

Spis treści Karta tytułowa Cykl Oko Jelenia * Sowie Zwierciadło Książki Andrzeja Pilipiuka Karta redakcyjna Okładka

Cykl Oko Jelenia: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Droga do Nidaros Srebrna Łania z Visby Drewniana Twierdza Pan Wilków Triumf lisa Reinicke Sfera Armilarna Sowie Zwierciadło

Więcej na: www.ebook4all.pl

W

ypiłem trochę wina. Lampkę... No dobra. W domu poprawiłem jeszcze drugą lampką. Co to są dwie lampki wina dla zdrowego trzydziestolatka? A mimo to obudziłem się z solidnym bólem głowy. W dodatku ktoś walił do drzwi. Zwlokłem się z łóżka. Była szósta rano. Przyłożyłem czoło do cudownie chłodnej stalowej blachy i spojrzałem przez judasza. Na wycieraczce stał nieznany mi szczurogęby człowieczek z teczką. – Kto tam? – zapytałem. – Z gazowni... Dziwne, przecież w bloku nie ma gazu, pomyślałem, odruchowo przekręcając klucz w zamku. Zakładać instalację chcą czy jak? O szóstej rano?! Chyba ich porypało. Kopnięte skrzydło uderzyło mnie w czoło. Padłem jak długi. Do mieszkania wskoczyli dwaj przypakowani kolesie w wysokich wojskowych buciorach. Popatrzyłem na nich zaskoczony. Gdybym wypił więcej, miałbym prawo podejrzewać się o delirium, ale skoro piłem mało, zapewne byli prawdziwi. Policja? E, chyba nie. Gangsterzy? To już prędzej, tylko po kiego grzyba akurat do mnie? W następnym ułamku sekundy moje ciało wykonało dziwny piruet, obracając się zarazem

w płaszczyźnie wertykalnej, jak i horyzontalnej. Zanim zdążyłem mrugnąć, leżałem na brzuchu z rękami skutymi na plecach. Faceci mają cholerną wprawę, oceniłem. Z drugiej strony nie krzyknęli, że są z policji, ani nie pokazali legitymacji. Czyli gangsterzy. Tylko co tu kraść? Meblościankę? Garnki? Stary komputer? Książki? No dobra. Miałem trochę złota. Niedużo, solidną garść w starych amerykańskich dwudziestodolarówkach. Tylko po pierwsze nikt o tym nie wiedział, a po drugie nikt przecież nie podejrzewałby mnie o trzymanie takich skarbów w domu. Wreszcie po trzecie naprawdę dobrze to schowałem. Przekręciłem głowę, by na nich spojrzeć. Zamrugałem szybko, ale mięśniaki wcale nie znikały. Szczurogęby wszedł za nimi, wycierając kulturalnie buty o wycieraczkę. Wyglądało na to, że tworzą zgrany zespół – ci dwaj są od walenia w zęby, a mniejszy od myślenia i wskazywania, komu przylać... Zamknął za sobą drzwi.

– Przede wszystkim jego komputer – polecił. – A ty nawet nie piśnij – zwrócił się do mnie. – Wrzaśniesz o pomoc, to zastrzelimy na miejscu. – To może umówimy się tak: panowie sobie splądrują mieszkanie i zabiorą to, co was zainteresuje, a ja w tym czasie zdrzemnę się jeszcze ze dwie godziny? – zaproponowałem. – Piwo jest w lodówce, kasa leży w portfelu pod lustrem. Tylko kefir proszę mi zostawić. Szczurogęby chyba nie miał poczucia humoru, bo kopnął mnie w czoło. Czyli źle go oceniłem, najwyraźniej w tym zespole był nie tylko od myślenia.

Ściągnięto mi worek z głowy, przymrużyłem oczy i rozejrzałem się wokoło. Klęczałem w salonie jakiegoś wypasionego chałupiszcza. Po lewej miałem marmurowy kominek. Nad nim wisiała wypreparowana głowa jelenia i dwie skrzyżowane flinty – albo autentyczne zabytki, albo naprawdę niezłej klasy repliki. Po prawej było okno, zasłonięte obecnie roletą. Nóżki krzeseł i kanapy pozłocono chyba szlagmetalem, bo świeciły się jak psu jajca na przednówku. Wystroju wnętrza dopełniał gruby dywan na podłodze, lustra w złoconych ramach i sztukaterie na suficie. Sama podłoga... No, na panele to nie wyglądało. Ciemne, egzotyczne drewno nijak nie komponowało się z resztą. W ogóle całe wnętrze zostało urządzone skrajnie kiczowato, ale „na bogato”. Brak tylko meblościanki i kolekcji kryształowych wazonów, zauważył mój diabeł stróż. W fotelu naprzeciw mnie siedział facet o posturze hipopotama. Jego zad wypełniał mebel bez reszty. Obfite cielsko wbił w drogi, markowy garnitur. Wiedziałem, że strój jest nowy i z górnej półki, bo nawet ze swojego miejsca dostrzegłem, że gość nie odpruł metki z nazwą producenta przy rękawie. Mężczyzna miał może koło pięćdziesiątki. Był prawie łysy, czaszkę zdobiły mu lekko odstające uszy, a szeroka, ropusza gęba rozlewała się nad potrójnym podbródkiem. Wyglądał trochę jak emerytowany bokser, który przestał dbać o kondycję, ale nad przypłaszczonym nosem połyskiwały małe, świńskie oczka. I to właśnie te oczka mnie naprawdę zaniepokoiły. Patrzyły zaskakująco bystro. Obok na oparciu fotela siedziała dziewczyna o niemożliwej posturze lalki Barbie. Miała bardzo długie nogi, wąską talię anorektyczki i silikonowany biust, wręcz rozsadzający głęboki dekolt kusej czarnej sukienki. Rozpuszczone blond włosy opadały falą na ramiona. W dodatku umalowana była tak, jakby dopiero co uciekła spod latarni, a długie czerwone pazury u rąk wyglądały niczym szpony harpi. Ciało uformowane drakońską dietą i aerobikiem uprawianym z nudów przez kilka godzin dziennie, oceniłem. Poza tym kto, na Boga, chodzi w szpilkach po domu?! Nuworysze najgorszego możliwego gatunku, podsumowałem tę parkę w myślach. Podręcznikowy przykład takich, co to ze wsi już wyszli, ale do miasta jeszcze nie doszli, dodał swoje obserwacje diabeł. Po lewej i po prawej stronie fotela stało tych dwóch przypakowanych zakapiorów, z którymi miałem już wątpliwą przyjemność się poznać. Milczałem. Oni też się nie odzywali. Mierzyliśmy się spojrzeniami. Poruszyłem dłońmi. Nadal były skute. – A teraz gadaj. – Szczurowaty człowieczek kopnął mnie celnie w nerkę. Rymsnąłem na twarz, ale gruby dywan złagodził uderzenie. – Wszystko, co wiesz, i jak na świętej spowiedzi – dodał. – Co mam niby gadać? – zirytowałem się.

Nie odpowiedział, tylko kopnął mnie znowu, tym razem w żebra. Niezbyt mocno, ale potwornie boleśnie. Fachowiec, psiamać... Nawet oddechu nie straciłem. – To niehonorowo bić skutego – odwarknąłem. – I to jeszcze leżącego. Bez słowa złapał mnie za kołnierzyk koszuli i prawie dusząc, posadził w pierwotnej pozycji. Hipopotam patrzył na mnie z zaciekawieniem. Siedząca na oparciu fotela lala miała minę jakby zagniewaną, ale chyba ją też intrygowałem. Byłem całkowicie pewien, że nie spotkałem tej parki nigdy wcześniej. Takich ludzi się po prostu nie zapomina. Co jest grane? Kim oni są? – To na pewno ten obszczymurek? – odezwał się gospodarz. – Nie wygląda, szczerze powiedziawszy. – Wszystko na to wskazuje – odezwał się Szczurogęby. – Zresztą pobieżna analiza danych z jego laptopa w pełni potwierdza wyniki wcześniejszego dochodzenia. To on. Bez dwu zdań. Złamali hasło? – zdziwiłem się. Ale nadal nic mi nie świtało. To zaczynało być irytujące. Nie miałem zielonego pojęcia, kim są ani czego ode mnie chcą. Nie wiedziałem też przecież, jakie dane z mojego kompa mogły ich zainteresować. Hmmm... A może to rodzice któregoś z twoich uczniów? – diabeł stróż podsunął mi pomysł. Przylufiłeś niewłaściwemu smarkaczowi i jego tatuś mafioso się wkurzył. Teoria brzmiała nawet niegłupio. Ostatecznie nie wszystkich rodziców się zna... Tyle że nie pracuję w szkole od dawna... To co jest grane? – I co ja mam, człowieku, z tobą teraz zrobić? – Hipopotam spojrzał na mnie. – Wypuścić? – podsunąłem. – Może być nawet bez przepraszania. – Że co?! – Grubas wytrzeszczył ślepia. Szczurowaty znowu mnie kopnął, tym razem w kark. I znowu rąbnąłem twarzą w dywan. – Nic wam nie zrobiłem – starałem się mówić spokojnie i rzeczowo. – Nigdy nie wszedłem wam w drogę. Nigdy nie fikałem żadnej mafii. Nie wiem nawet, kim jesteście. To ewidentnie pomyłka – klarowałem. – Pal diabli ten łomot, który dostałem na powitanie. Odpuszczam. Pomyłki to ludzka rzecz. Jak mnie uwolnicie, znikam, nie zawiadamiam policji i nie spotkamy się nigdy więcej. Szczurogęby znów mnie kopnął. Tym razem w kość ogonową. Zobaczyłem świeczki w oczach. Fachura wiedział, gdzie walić, by nie narobić szkód, ale żeby bolało jak jasny piorun. – To pomyłka – spróbowałem jeszcze raz. Na mordzie Hipopotama odmalowało się obrzydzenie. Jego laska wyglądała na mocno zagniewaną. – Nie graj z nami w bambuko! Gadaj, gdzie on jest! – rozkazała. – Ale kto?! – nie zrozumiałem. Facet podniósł się z fotela. – Przestań się zgrywać, belferku za dychę – warknął. – Sfrajerzyłeś, porywając się z motyką na słońce. Wiesz dobrze, kim jestem, może wyobraźni ci tylko brakuje, żeby rozeznać moje możliwości, ale tak się składa... – Nie wiem. – Wzruszyłem ramionami. – Nie mam zielonego pojęcia, kim jesteście ani dlaczego się mnie czepiliście. Kopniak w nerkę odebrał mi dech. – Ty podła mendo – wsiadła na mnie laska. – Wydaje ci się, że życie to telewizja? Zachciało ci się kasy? Gówno z tego będziesz miał. Nie załapałem, o co jej chodzi. Spojrzałem z nadzieją na grubasa. Mówił mniej, ale czułem, że on tu jest szefem i tylko on może mnie oświecić. – Masz pół minuty, potem cię zastrzelimy – warknął. – Ale o co biega?! – jęknąłem. Dwóch zakapiorów przyniosło skądś arkusz grubej folii budowlanej i rozłożyło na dywanie między mną a fotelem. Szczurogęby wyciągnął pistolet. Przeładował. Wyglądało na to, że spluwa jest prawdziwa.

W ich ruchach dostrzegłem niepokojące zgranie, synchronizację działań, pewną oszczędność ruchów, jaką dać może tylko doświadczenie. – Ja bardzo chętnie odpowiem na wszystkie pytania, ale to naprawdę pomyłka. – Byłem tak zirytowany, że prawie przestałem się bać. – Powtarzam, nie wiem nawet, coście za jedni... Nie spotkaliśmy się nigdy wcześniej. Mięśniacy skończyli i jak na komendę kiwnęli głowami. Poczułem chłodny dotyk lufy na potylicy. Mina laski wyrażała wielkiego focha. Patrzyła na mnie, jakbym jej zrobił jakąś krzywdę. Hipopotam dla odmiany był wyraźnie wściekły, ryj mu poczerwieniał ze złości. – Pięć sekund – warknął, patrząc na okazały złoty zegarek. – Strzelajcie od razu. – Wzruszyłem ramionami. – Ja i tak nie wiem, o co chodzi. Huk poraził moje uszy. Wszystko zgasło.

Zwłoki spoglądały szklistym wzrokiem w sufit. Pachniało krwią, palącym się drewnem i trochę samogonem. Za ścianą w alkierzyku szalał ogień. Hela upchnęła jakiś kilimek, żeby zasłonić szparę pod drzwiami, ale dym i tak szczypał w oczy. Dziewczyna przechyliła butelkę, zamoczyła chusteczkę w wódce. Przemyła draśnięcie na ciemieniu Staszka. Zapiekło, ale tylko zacisnął zęby. Teraz dotknęła jego skroni. Miała twarde, silne palce. – Kości całe – powiedziała. – Ucho też tylko zadrapane. Ale zszyję. Mam gdzieś jedwab do haftów... Dobrze, że szablę miał świeżo ostrzoną, bo stara, zbita i poszczerbiona zostawia paskudne szarpane rany. Po chwili wróciła do stołu z niciakiem. Polała całą szpulkę alkoholem. Potem umyła wódką dłonie. Nawlekła igłę z niezwykłą wprawą, nawet na nią nie patrząc. Pierwsze ukłucie było najgorsze. Staszek syknął, ale zacisnął zęby. – Nie ma się czym przejmować, jeśli blizny na czerepie zostaną. To powagi tylko dodaje. Jak u niemieckiego uczonego – pokpiwała. – Jeno się szwabskiej mowy wyuczyć trzeba i już można udawać, że się z Heidelbergu wraca. – Nie rozumiem... – Spojrzał bezradnie. – U nich taki dziki zwyczaj panuje, że się w korporacjach studenckich pojedynkują do pierwszej krwi. A kto uczelnię opuszcza bez szram na czaszce, ten w oczach uczonej braci jakby część tytułu naukowego i szacunku stracił. Skończyła szyć. – Z tydzień trzeba będzie tak chodzić, potem zdejmiemy szwy – powiedziała. – Ale ucho pewnie paprać się będzie. To złe miejsce, żeby ranę odnieść. – Dziękuję – wymamrotał przez zaciśnięte z bólu zęby. – Strój ten... – Popatrzyła na jego przyodziewek. – Gdzież to się tak ubierają? – Przybyłem z Gotlandii – wyjaśnił. – A gdzież to jest? Zaraz, zaraz, wyspa taka duńska? Czy może szwedzka raczej? Na Bałtyku... – coś jej świtało. – Tak... Dom się pali – zauważył. – Spłonie. Nie da się go uratować – odpowiedziała zupełnie spokojnie. – Ale to grube dębowe bale polepione gliną. Mamy zatem trochę czasu, jak sądzę. Poproszę pana o pomoc, bo trzeba wynieść zwłoki mojego dziadka i służącej. Potem może coś ze sprzętów uratujemy. Kiwnął głową. Przełożyli ciało starca na pasiasty bieżnik. Złapali mocno za rogi. W sieni też było sporo dymu. Przeszli przez ganek.

– Do lamusa – poleciła Hela. – Niech pod dachem na razie spocznie. Obrzuciła uważnym spojrzeniem zniszczony zegar, trupy obu zasieczonych Rosjan i furmankę naszykowaną na łupy. Ale nic nie powiedziała. Przeliczyła kozackie konie, skubiące beztrosko trawę w kącie obejścia. – Zabiłem wszystkich – powiedział Staszek. Nie odpowiedziała. Położyli zwłoki w komorze, pomiędzy różnymi sprzętami, i wrócili po drugie ciało. Starzec był lekki, ale służąca swoje ważyła. Zasapali się, i to zdrowo. Hela walczyła z ciężarem, zaciskając usta w gniewną kreskę. Wiedział już wcześniej, że jest silna fizycznie, ale nie miał nigdy okazji przekonać się, jak bardzo... Zawrócili przez podwórze. Ogień obejmował alkierzyk na lewo od wejścia. Dach z grubego gontu jeszcze się nie zajął. – Może spróbujemy to ugasić jakoś? – bąknął. – Tak, gdybyśmy mieli dwudziestu chłopa z toporami i wiadrami – parsknęła. – Wtedy byłaby jeszcze szansa. Zalać wodą, przerąbać palące się bale i na bok końmi odciągnąć. Ale na tym odludziu na sąsiadów żadnych liczyć nie mogę. A moi chłopi... – Skrzywiła się i zamilkła. – Oni nie pomogą – powiedziała wreszcie. – Może Krzysztof jeden, ale on w Lublinie chyba teraz. Ratować trzeba pamiątki i dobytek! Poszła do saloniku. Staszek pozdejmował szable ze ściany w sieni. Było ich dwanaście, poczuł ten ciężar... Róg myśliwski zawieszony na długim tkanym pasie przerzucił sobie przez ramię. Wyniósł broń przed dom i położył na furmance. Koń, czując dym, parskał niespokojnie i przestępował z kopyta na kopyto. Ruszyć jednak nie mógł, bo drewniane koło zabezpieczono prymitywnym hamulcem, a lejce zamotano na kolumience. – Spokój, spokój. – Chłopak pogładził zwierzę po chrapach. – Czekaj, czekaj, czekaj... Zawrócił szybko do środka. Wszedł do pomieszczenia, w którym zaskoczył pierwszego rabusia, zanim drugi zaszedł go od tyłu. Oba ciała leżały na podłodze. Poczuł irracjonalny lęk, że któryś może tylko udawać i zaraz skoczy mu do gardła. Pochylił się i przez chwilę oglądał zwłoki. Martwi? Na pewno... Przyklęknął nad trupem pierwszego Rosjanina i szybko przejrzał mu kieszenie. Znalazł niewielki skórzany pugilares i duży zegarek w srebrnej, a może tylko srebrzonej kopercie. Gruby łańcuszek dewizki przyjemnie zaciążył w dłoni. Bez wahania przywłaszczył sobie przedmioty. Przy tym, który wskoczył do izby później, znalazł krzesiwo i kilka srebrnych rubli luzem. Odruchowo zajrzał też do ładownicy przy pasie. Zamiast naboi lub ładunków było w niej kilkanaście pierścionków związanych razem sznurkiem. Patrzył na cienkie złote kółeczka i połyskujące oczka, a potem z wściekłością kopnął trupa. – Masz, ścierwo! – syknął. Zważył pierścionki w dłoni. Były cienkie, ale rabuś zebrał ich naprawdę dużo. Staszek nie wiedział, czy to efekt wielu rabunków, czy może łup po jakimś zamordowanym żydowskim złotniku lub lichwiarzu. Potrzeba nie zna prawa, pomyślał, upychając spiesznie łupy w swojej sakwie. Zajrzał do drugiej ładownicy. Tu znajdowały się tutki z prochem, był też woreczek kul i wycior. Staszek uznał, że to może się przydać. Zabrał też dwa rewolwery. Rozejrzał się po wnętrzu. W biblioteczce stały książki. Zdjął ze ściany kilim i szybko ułożył na nim stos oprawionych w skórę, okutych woluminów. Taszcząc tobołek, wyszedł przed dom. Rzucił książki na wóz. Koń parskał i nerwowo przestępował z nogi na nogę. Obok wejścia leżeli ci dwaj, których zabił, gdy mocowali się z kradzionym zegarem. Staszek obszukał trupy. Wzbogacił się o jeszcze jeden zegarek, składany kozik i kolejną garść monet. Koń zarżał żałośnie. Bał się dymu. Chłopak zdjął hamulec z koła. Odplątał lejce. Wskoczył na furmankę. – Wio! Koń spojrzał na niego badawczo, nie był pewien, czy ma słuchać obcego, ale ponaglony uderzeniem lejców ruszył.

– Hetta! Prrr... – Staszek ściągnął w prawo i po chwili zatrzymał furę po drugiej stronie dziedzińca, koło lamusa. Uwiązał lejce do słupa podcieni. Gdzie ta Hela? Wbiegł do dworu. Dym szczypał w oczy. Ruszył do pokoju stołowego. Dziewczyna, kaszląc, pakowała jakieś ubrania do skórzanej walizy. Drzwi do drugiego alkierzyka też były już zatrzaśnięte, a przez wszystkie szpary wciskał się biały dym. Za ścianą trzeszczało płonące drewno. Na szczęście grube belki stawiały jeszcze opór. – Ciśnienie może w każdej chwili wysadzić drzwi – ostrzegł. – Strych nad nami też już częściowo płonie. – Spojrzał z obawą na sufit. Z góry dobiegały niepokojące trzaski. – Muszę to zebrać! Kaszląc, wyminął ją i zaczął zdejmować ze ściany portrety wąsatych szlachetków, malowane na cienkiej blasze. Zebrał wszystkie osiem, przebiegł podwórze i położył je na wozie. Wrócił. W salonie nie było już czym oddychać. Hela krztusiła się, miała sinawe usta. Nadal upychała jakieś ubrania w tobołkach, ale w jej ruchach pojawiła się dziwna niezborność. Bez słowa, starając się nie oddychać, zamknął torbę, złapał ją w jedną rękę, drugą chwycił dziewczynę za przedramię, pomagając jej wstać. Zatoczyła się jak pijana. Złapał ją wpół i przerzucił przez ramię. Szamotała się chwilę, ale nie puścił. Wybiegł przed dom. W progu omal nie potknął się o zwłoki. Dziewczyna biła go pięściami po plecach, ale postawił ją na ziemi dopiero koło furmanki. – Udusisz się, panna – warknął. – Ja sobie stanowczo wypraszam podobną poufałość! – prychnęła jak kotka. – Proszę głęboko oddychać – polecił. – Czad jest bardzo groźny! Więcej ludzi umiera od niego niż od ognia. W głowie tłukły mu się jakieś resztki informacji z lekcji przysposobienia obronnego. Tlenek węgla łączący się z hemoglobiną, niedotlenienie tkanek i mózgu, komory tlenowe, konieczność transfuzji krwi w przypadku... Ale wyglądało, że już jej trochę lepiej. – Torba... – Tu jest. – Wrzucił bagaż na furę. Jak ja to zrobiłem?! – zdumiał się w duchu. Że wyniosłem dziewczynę, to jeszcze rozumiem, ale po cholerę ta waliza? Obejrzał się. Dwór płonął jak pochodnia. Płomienie przedarły się przez gont, obejmowały już kawał dachu. Na szczęście grube belki ścian i stropów nadal spowalniały rozprzestrzenianie się ognia. – Tam jest jeszcze bardzo ważna skrzynia... Po lewej na końcu domu, w alkierzu, pod oknem – bąknęła. – Nasze papiery... – Proszę tu zostać! Wbiegł do sieni. Oczy momentalnie zaczęły mu łzawić. Oddychało się ciężko. Ogień, pożerający połowę budynku i wykwitający już na dachu, zasysał tlen. Na szczęście pożar jeszcze nie przedarł się do lewej części domu. Schylił się głęboko, nad ziemią powinno być więcej powietrza. Staszek poczuł żal i gorycz. Ten dworek, stary, wrośnięty w ziemię, zbudowany z solidnych belek... Wyglądał jak żywa ilustracja do powieści Sienkiewicza czy Jacka Komudy. Z pewnością pamiętał czasy potopu. A za kilka godzin pozostanie z niego tylko kupa popiołu. Chłopak przedarł się przez gęsty woal dymu. Piekły go oczy, rozkaszlał się. Było gorąco, jakby wbiegł do piekarnika. Miał świadomość, że jest tu po raz ostatni. I że musi szybko uciekać. Nie pchaj się tu, podpowiadał jakiś głos. Nie wiesz, z czego jest strop. Deski polepione gliną, albo i nie. Poddasze się pali. Sufit może w każdej chwili runąć! Zacisnął zęby. Wpadł do pomieszczenia, które było chyba sypialnią gospodarza. Skrzynka stała pod oknem. Szarpnął ze złością za kłódkę. Zamknięta. Z trudem podniósł ją i zarzucił na ramię, zatoczył się pod jej ciężarem, ale twardo ruszył do drzwi. Te kilka chwil spędzonych we wnętrzu wystarczyło, by ogień odciął

mu drogę. Płomienie buchały z drzwi saloniku, przejście przez sień stało się niemożliwe. Temperatura tak wzrosła, że musiał się cofnąć. Zatrzasnął drzwi sypialni, by choć nimi odgrodzić się od ognia, i rozejrzał się w panice. Ech, idiota ze mnie, skarcił się w myślach. Bez wahania wybił krzesłem okno i wyrzucił skrzynkę do ogródka za domem. Ciepły jesienny wiatr wdarł się do wnętrza. Staszek przez chwilę głęboko oddychał. Poświęcił jeszcze dwie minuty, by zdjąć ze ściany malowany na deskach, bardzo stary obraz jakiegoś świętego. W serwantce stały kieliszki, ładne porcelanowe filiżanki, jakieś figurki i fidrygałki, ale nie miał jak tego zebrać. Rozejrzał się po pokoju. Krzyż nad drzwiami? Tego się nie zostawia! Zdjął go i włożył pod koszulę. Zajrzał jeszcze pod łóżko. Kilka par męskich butów... Nieboszczykowi już nie będą potrzebne. Kilim na ścianie nad łóżkiem był mocno przybity małymi gwoździkami. Szafa kryła futro i inną odzież. Zabrać coś ładnego, żupan, kontusz, żeby staruszka było w czym pochować? – Uciekać! – powiedział sobie. I nagle usłyszał dziwny dźwięk, jakby cmoknięcie odkorkowywanej butelki. Sufit nad jego głową zatrzeszczał niepokojąco, a po chwili do uszu Staszka dobiegły trzaski i łomoty, jakby na piętrze galopował słoń. Tam ktoś jest, pomyślał. Widocznie jeden z ruskich, którzy chcieli zabić Helę, doszedł do siebie... Nie. Przecież żaden nie mógł przeżyć! I naraz zrozumiał. Skrat. Zmaterializował się, właśnie oberwał kocią bombą i teraz miota się w agonii. Istota trójwymiarowa, której jeden z wymiarów obrócony jest prostopadle do kierunku światła. Podłoga nie stanowi przeszkody... A może stanowi? Spieprzać! – rozkazał sobie w myślach. Podstawił zydel, wybił kopniakiem resztki szklanych gomółek, przełożył nogę przez parapet i wyskoczył na klomb. Wywalił się jak długi, w ostatniej chwili ratując obraz przed roztrzaskaniem. Jedno z ramion krzyża dźgnęło go w żołądek. Uderzył barkiem o glebę. Obejrzał się. Dach powyżej okna, przez które wyskoczył, był już cały w ogniu. Płomień buchał na kilka metrów. Gorące powietrze niosło w górę drobne rozżarzone węgielki. Jeden wpadł mu we włosy, ale na szczęście dał się wytrząsnąć. Na poddaszu nadal coś łomotało, jakby tarzał się tam hipopotam. A potem nagle zapanował spokój. Kosmita załatwiony na amen, pomyślał Staszek. Ciekawe, jak będzie wyglądał w swoim świecie, jeśli tu spalił się w dwu wymiarach? Zostanie po nim kreska na ścianie czy jak? A może tu spali się jeden wymiar i tam będzie plama na podłodze? A, psu pod ogon z tą geometrią. Z okna buchnął dym. Ogień przegryzał już ścianę. Z nieba spadało coraz więcej żarzących się głowni. Wlokąc upiornie ciężką skrzynkę i trzymając pod pachą święty obraz, Staszek cofał się jak najdalej. I nagle uderzył w coś boleśnie plecami. Obejrzał się i zmartwiał. To była lufa. – Odłóż to i wyprostuj się – padło polecenie. – Twarzą do mnie. Chłopak, może rok młodszy od Staszka, cofnął się dwa kroki, celując mu w brzuch z dwururki. Kurki były odciągnięte. Z dworu rozległ się łomot i w powietrzu rozniósł się zapach chloru. Przez wybite okno widać było, jak do pomieszczenia spada wielka płonąca bryła jakby gąbki. Wielka niczym hipopotam, takie przynajmniej odniósł wrażenie. – Nie jestem złodziejem – warknął, odwracając się do uzbrojonego. – Panna Helena mnie prosiła o ratowanie dobytku! To ratuję... – Dziedziczka? A gdzież ona jest? – Dzieciak nadal patrzył podejrzliwie. – Po drugiej stronie dworu, przy lamusie. Na wozie siedzi. Kazała skrzynkę wyciągnąć z ognia. Lepiej pomóż mi z tym malowidłem. Łebek przez chwilę się wahał. Staszek spokojnie taksował go wzrokiem. Przeciwnik był o pół głowy niższy i szczuplejszy, ale jego ręce stanowiły jeden splot mięśni. Miał na nogach porządne buty z cholewkami i samodziałowe spodnie, a spod rozchełstanej chłopskiej siermięgi widać było porządną,

dobrze skrojoną koszulę. Przepasał się czerwonym skórzanym pasem, o który zaczepiono czarny sznureczek, zapewne dewizkę do zegarka plecioną z końskiego włosia. Czapka z daszkiem, podobna trochę do maciejówki, też wyglądała „miejsko”. – Ty przodem – warknął. Staszek nie miał ochoty na zbędne dyskusje. Zarzucił sobie ciężar na lewe ramię i poszedł za węgieł budynku. Gdy się obejrzał, chłopak kroczył w ślad za nim, niezdarnie trzymając obraz pod ramieniem. Lufa flinty chwiała się na boki, ale cały czas twardo celowała mu w plecy. Nie dziwię mu się, westchnął w duchu. Nie ufa. Ale jak ufać komuś, kto skacze oknem z płonącego cudzego domu obładowany mieniem gospodarzy? Dobrze, że mi od razu nie wsadził kuli w plecy! Staszek wyszedł zza węgła. Hela pospiesznie przeglądała uratowane rzeczy zgromadzone na furmance. Na jego widok wyraźnie odetchnęła z ulgą. – Chwała Bogu! – zawołała. – Już myślałam, że pan zgorzał. – Skrzynka dostarczona wedle zamówienia – odkrzyknął. Ruszył ku niej. I naraz spostrzegł, że nie słyszy kroków za sobą. Obejrzał się. Na widok dwóch trupów leżących obok ganku chłopak zatrzymał się jak wryty. Celował z dubeltówki do nieboszczyków, jakby się bał, że za chwilę ożyją. – A niech mnie drzwi ścisną! – powiedział. – Toż to Moskale. – A myślałeś, że kto dwór podpalił? – prychnął Staszek. – Skrzaty? – Toż tu ludzi żadnych nie ma... I kto zatem ich usiekł? – Wychodzi na to, że ja. – Staszek uśmiechnął się krzywo. – A trupy czterech czy pięciu innych właśnie palą się w środku. W ostatniej chwili twoją dziedziczkę ratowałem, bo już się zabierali ją zgwałcić i zarżnąć. Nieznajomy rozglądał się zdezorientowany po podwórzu. Spostrzegł kozackie konie w kącie przy stajni. Przeliczył je wzrokiem. Potem coś dodawał na palcach. – Tak wielu naraz?! – wykrztusił. – I to sam?! – Toż nie naraz, tylko po kolei i większość z zaskoczenia zadźgałem – sprostował Staszek. Ale w oczach chłopaka nadal widać było niemy podziw. Flintę przewiesił przez ramię, uniósł rękę do skroni, jakby niepewny, czy należy zasalutować. No to zdobyłem sobie niezły szacun na dzielni, zakpił w duchu podróżnik w czasie. Przez chwilę taksowali się wzrokiem. Staszek niemal z miejsca zdołał zaklasyfikować nieznajomego. Sądząc po stroju, był to bogaty chłop, może służący lub rękodajny z folwarku. Spracowane dłonie wskazywały, że częściej pracował rękami niż głową. Ale było w nim coś, jakiś rodzaj ogłady, którą daje życie w mieście, czytanie książek, nauka. Dla odmiany tamten miał najwyraźniej problemy z zaklasyfikowaniem Staszka. Szesnastowieczny strój mieszczański chyba nic mu nie mówił. Przyjrzał się butom, potem dłoniom przybysza. Donieśli ciężary do wozu. – Oto pani skrzynka. I obraz jeszcze uratowaliśmy. – Staszek wskazał malowidło niesione przez chłopaka. – I krucyfiks. – Wyciągnął zza pazuchy krzyż. – Obawiam się jednak, że już nic więcej nie zdołamy wydobyć z płomieni. – Dziękuję. – Uśmiechnęła się smutno. Nie patrzyła na niego, myślała już chyba o czymś innym. – Pani. – Chłopak z dubeltówką pochylił się i pocałował ją w dłoń. – Gdzie jest dziedzic? – Spojrzał na płonący dwór. – To już bez znaczenia, mój drogi Krzysztofie – powiedziała, także patrząc w płomienie. – Wszyscy poza mną zginęli. Tam, w lamusie, ciała złożyliśmy. Młodzieniec rzucił flintę na furę. Otworzył drzwi szopy, padł na kolana, chwycił rękę nieboszczyka i ucałował. A potem zaczął rozpaczliwie szlochać.

– Wracam za chwilę! – rzucił Staszek i poszedł za szopę. Odszukał w krzakach trupa żołnierza, tego, któremu wyrwał szablę. Sprawdził mu kieszenie, znalazł dwa ruble i trochę drobnych. W jednej z ładownic zamiast zapasu kul i prochu tkwił złoty zegarek zawinięty w kobiecą chustkę do nosa z haftowanym monogramem. Druga ładownica pełna była kul i tutek. Przytroczył ją sobie do paska. Jestem pieprzoną hieną cmentarną, pomyślał ze smutkiem, przekładając monety i zegarek do swojej sakwy. Ale co innego mi pozostało? Wylądowałem w obcej epoce bez grosza przy duszy. A ci się nakradli, narabowali i przynajmniej część łupu mają przy sobie. Za to, co w kwadrans zabrałem z ich kieszeni, przeżyję kilka tygodni albo i miesięcy, usprawiedliwiał się sam przed sobą. Pieniądze, pierścionki, zegarki... A prawowici właściciele albo nieznani, albo i w piachu. Wrócił przed lamus. Hela martwym wzrokiem wpatrywała się w bijące ku niebu płomienie. Najwyraźniej do tej pory była w szoku, a teraz powoli docierała do niej cała groza sytuacji. Z dworu dobiegł dziwny wizg. Staszek spojrzał. Dach powoli osiadał, grzebiąc wnętrze. Płonący gont odsłonił rozżarzone, łamiące się pod własnym ciężarem belki. Resztki Skrata spalą się na popiół, pomyślał podróżnik w czasie. I doskonale. Żadnego ryzyka epidemii, żadnego kawałka, z którego ewentualnie mógłby się odrodzić – przypomniał sobie horror „The Thing”. Przynajmniej ten jeden kłopot mam z głowy. Krzysztof nadal klęczał przy martwym starcu, trzymając zimną dłoń przy ustach. Jego plecami wstrząsał szloch. Staszek westchnął ciężko. Głupio było przeszkadzać w takiej chwili, ale przemógł się. Podszedł i bezceremonialnie pociągnął chłopaka za ramię. Poczuł pod palcami zaskakująco twardy splot węźlastych mięśni. – Jak daleko jest najbliższy garnizon? – zapytał. – Co? – Wyrwany z zadumy chłopak spojrzał na Staszka wystraszony, ale zaraz pytanie jakoś przebiło się do jego umysłu. – Garnizon, pułk, posterunek, koszary, żołnierze na kwaterach po wsiach... Jak daleko są najbliżsi Rosjanie? – W Krasnymstawie stoi oddział. – Odległość? – Nie wiecie, panie? No, z piętnaście wiorst będzie... Staszek przymknął na chwilę oczy. Ta wiorsta, z tego, co pamiętał, to coś zbliżonego długością do kilometra. – To nie jest daleko. Zobaczą dym nad horyzontem, to znaczy już go pewnie widzą. Czy myślisz, że pchną tu kogoś, żeby sprawdzić, co się pali? Albo czy ich towarzysze nie potrzebują pomocy? – To bardzo możliwe. – Jakimi siłami dysponują? Mogą wysłać patrol czy większy oddział? – Może być patrol, może być większy oddział. Ich tam setka albo lepiej stacjonuje. Dwudziestu lub trzydziestu mogą wysłać w pole bez ryzyka. – Jakie to jednostki? – Normalnie stoi tam szósta bateria Pierwszego Dońskiego Dywizjonu Artylerii Konnej. Ale teraz czas niespokojny, więc oddelegowano tam jeszcze ludzi z Sześćdziesiątego Szóstego Butyrskiego Pułku Piechoty z Zamościa i sotnię Kozaków z Trzynastego Pułku Dońskich, też z Zamościa. – Chłopak był najwyraźniej doskonale zorientowany. – Z tego, co wiem, jeszcze ich nie wycofano na stałe kwatery – sypał jak z rękawa zdumiewająco szczegółowymi informacjami. – Kozacy... Konnica. Jak szybko mogą tu być? – Dym nad horyzontem z pewnością będzie widoczny. No, najpierw obserwacja, potem meldunek u dowódcy, ten podejmuje decyzję szybko. Kulbaczenie koni to dla Kozaków chwila tylko... Wyruszą w ciągu kwadransa od otrzymania rozkazu, kawałek drogi do przebycia mają. Dotrą? Może w godzinę od

spostrzeżenia dymu. To znaczy... no, to już niedługo chyba. – Czy jeszcze jakieś okoliczne jednostki mogą wysłać patrol? – W Rejowcu jest posterunek, ale dziesięciu, może dwunastu ludzi tylko, oni się nie rozdzielą. Z Chełma też mogą ruszyć, ale to dalej. – Jednostki w Chełmie? – Sześćdziesiąty Piąty Pułk Piechoty. I chyba Kozacy z Włodzimierza też jeszcze na kwaterę nie wrócili. To znaczy Jedenasty Pułk Dońskich – uściślił Krzysztof. – Piechota z Chełma może wysłać tu patrol konny? – Z całą pewnością, mają przecież jednostki zwiadu. – Pomóż mi okręcić koła wozu i końskie kopyta szmatami – polecił Staszek. – Dzięki temu trudniej będzie nas wytropić. Znasz okolicę? – Tak. Ja tutejszy. – Uciekając w stronę Krasnegostawu, jak i w stronę Chełma, możemy się natknąć na konnych. Musimy stąd znikać natychmiast, pojechać bocznymi drogami, leśnymi ścieżkami, kluczyć po bezdrożach, żeby Kozacy nie mogli nas odszukać. Potem przyczaimy się w jakimś młodniku. Najlepiej byłoby spalić trupy. – Staszek wskazał na dwóch zabitych, nadal leżących opodal ganku. – Problem z tym, że nie mamy co zrobić z ich końmi. – Spojrzał badawczo na chłopaka. Ten bezradnie rozłożył ręce. – Tylu naraz nie poprowadzę. Uczone są, żeby tylko swojego pana słuchać. Jednego jeszcze od biedy się okiełzna i poprowadzi za uzdę, ale kilka nijak. Zresztą ciężko byłoby je ukryć. – Zatem uciekamy. – A dziedzic? – Krzysztof gestem wskazał lamus. – To mój pan i wielki dobroczyńca... Staszek pokręcił głową. – Nie mamy czasu, żeby go pogrzebać. Przykro mi... Musimy uciekać. Chłopak zakręcił się po lamusie. Szybko przyniósł pęk jakichś szmat. Znalazł też sznurki i rzemienie. Koń nie był zachwycony okręcaniem pęcin, ale na szczęście nie usiłował ściągnąć z nóg zaimprowizowanych „butów”. – Czytałem kiedyś, że dawni rozbójnicy mieli specjalne nasadki, coś jak buty zakładane na końskie kopyta, żeby zostawiać ślady krowie. Teraz coś podobnego bardzo by się nam przydało – rzucił Staszek. – Paradny pomysł, niestety, próżne nadzieje, przodkowie moi nie byli nigdy rozbójnikami – odezwała się Hela. Nie mógł wyczuć, czy dziewczyna mówi poważnie, czy żartuje. Uwijali się jak w ukropie. Dziedziczka siedziała apatycznie, patrząc na płonący dom. Raz już widział ją w takim stanie. Podobnie nieobecną minę miała, gdy ukrywali się w starym beginażu w Trondheim, zaraz po tym, jak dowiedziała się, na co jest chora. Jest w szoku, pomyślał. Trzeba ją jakoś obudzić, bo zginiemy... Chociaż jak siedzi, to niech siedzi, nie przeszkadza, nie histeryzuje. Może tak jest lepiej. Nie miał czasu się zastanawiać, wiązał sznurki. Dziewczyna naraz drgnęła jakby obudzona, popatrzyła, co robią. Zeskoczyła z wozu i zaczęła pomagać. Wreszcie byli gotowi do drogi. Stanęła w drzwiach lamusa, wodziła wzrokiem po wnętrzu, jakby zastanawiając się, co jeszcze zabrać. Chłopak pobiegł do żołnierskich koni, coś chwilę oglądał przy siodłach, ale zaraz wrócił. – Pani, musimy natychmiast ruszać! – odezwał się Staszek. Spojrzała na niego apatycznie i kiwnęła głową. Podsadził ją na wóz. Chłopak siadł na desce i złapał lejce w dłonie. Wyjechali z obejścia przez otwartą bramę. Jak się okazało, dwór i towarzyszące mu zabudowania otaczał z czterech stron szpaler starych kasztanowców. Za lamusem był zagajnik, po drugiej stronie niewielki sad. Po chwili znaleźli trakt wiodący przez pola. – Krasnystaw gdzie? – zapytał Staszek.

Woźnica wskazał kierunek. – No to w drugą stronę! Drzewa nas trochę zasłonią... Ale popędź konia, trzeba jak najszybciej odsadzić się możliwie daleko. Ruszyli. Rozstajne drogi, poczerniały ze starości, pochylony krzyż... Słup dymu za ich plecami bił w niebo, rozlewał się na boki. Był jak wielki drogowskaz. Dziwne, że nie zbiegła się cała okolica, pomyślał Staszek. Choć z drugiej strony miejscowi głupi nie są, widząc, że coś się pali, mogli uznać to za robotę ruskich, a wtedy lepiej udawać, że się nic nie widziało. Rozglądał się. Jechali przez rozległą wyżynę, kierując się ku zalesionym wzgórzom. Na polach było ściernisko, tu i ówdzie wypalono je. Niektóre zagony zostały zaorane, inne pozostawiono. Spostrzegł też walające się w bruzdach kartoflane łęty. Zboża nie było nigdzie widać, snopy zwieziono już do stodół i brogów. Ziemniaki też zebrano i zakopcowano. Wrzesień, może ciepły październik, ocenił porę roku. Powietrze pachnie już jesienią. No i liście częściowo opadły. Przyjrzał się dla odmiany drodze. W zasadzie nie zostawiali śladów, koleiny wyżłobione przez inne furmanki były co najmniej równie wyraźne. Krzysztof powoził z ogromną wprawą, kierując się w stronę nieodległego lasu. Oglądał się co chwila nerwowo, ale na szczęście nikt ich nie gonił. Hela milczała skulona na dnie kosza. Wjechali na zalesione wzgórze. Słup dymu został ze dwa kilometry za nimi. Droga biegła przez garb grzbietu i dalej w las. – Zjedź niżej i zatrzymaj wóz – polecił Staszek. – To dobre miejsce, żeby się rozejrzeć trochę, drogę przepatrzyć i zobaczyć, co się koło dworu dzieje. Ale jak my dobrze widzimy, to i nas widać. – Tak jest. Krzysztof znalazł kawałek gęstego brzozowego zagajnika. Ściągnął lejce. Z rzeczy na furmance wydobył starą lunetę z mosiężnym tubusem, ukłonił się i podał Staszkowi. Wspinali się pospiesznie na grzbiet. – Jak się znalazłeś koło dworu? – zapytał podróżnik w czasie. – Przybiegłem, widząc dym. My tam obok, w przysiółku Krzywki, mieszkamy. Blisko miałem, przez lasek i wokoło stawu – wyjaśnił chłopak. – Czemu sam? – Ojczym mój dziedzica nie lubi, a i reszta... – Krzysztof skrzywił się. – My byliśmy pańszczyźniani u Korzeckich. Starym się wydaje, że krzywda dziedzica to dla nich powód do radości. Zobaczyli pożar, biegałem po chatach, żeby poszli pomóc, ale nikt nawet tyłka od zydla nie odlepił – powiedział z goryczą. – Pańska wojna nie ich rzecz. – Rozumiem. – A jaka to niby korzyść dla nas, gdy na dziedziców nieszczęście przychodzi? Car pańszczyzny zakazał, ale ziemi nie dał. Tedy na odrobek i tak chodzić będą. A lepiej przecież do swojego pana, niż obcego szukać. Zwłaszcza że Korzeccy to dobrzy ludzie byli. – Nie ma tu innych osad? Nikt w takich wypadkach nie pospieszy z pomocą? – Staszek omal nie zapytał o straż pożarną. – Osady są za lasem, pięć wiorst, może sześć. Ale z sąsiadów może dziedzic ze wsi Krupe co najwyżej. Zresztą, żeby dwór ratować, trzeba wielu ludzi, a mały ten nasz przysiółek, pięć chałup jeno... – chłopak wpadł w niekontrolowany słowotok. – Nawet gdyby przybiegli, to tylko sprzęty wynosić by pomogli. Dobre i to, ale... Krzysztof jestem – przypomniał sobie nagle, że powinien się przedstawić, i wyciągnął dłoń. – Stanisław, ale wszyscy mówią mi Staszek. Chłopak miał iście żelazny chwyt. Ten uścisk dłoni podróżnikowi w czasie wydał się swego rodzaju rytualnym zamknięciem pewnego procesu. Miejscowy zaklasyfikował go jako kogoś mniej więcej swojego stanu, w każdym razie nie szlachcica. Ale też podporządkował się, uznał nad sobą dowództwo przybysza...

Zatrzymali się, sapiąc, w upatrzonym punkcie. Staszek spojrzał przez lunetę. Spostrzegł dwie sarny skubiące trawę na miedzy. Ptaki na grudach ziemi odwalonych pługiem... Nie było czasu podziwiać przyrody. Najpierw odszukał kłęby dymu, potem samo miejsce pożaru. – O cholera! – szepnął. Z domu niewiele zostało, widział kupę gorejących belek. Dach zapadł się już niemal całkowicie, tylko pośrodku sterczał murowany komin. Płomienie biły w niebo na kilka metrów. Kępa drzew otaczających dworek oraz zabudowania dosłownie roiły się od Kozaków. Część zsiadła z koni, część kręciła się po krzakach. Kilku patrzyło na drogę, którą niedawno przejechała furmanka. Staszek bez słowa podał Krzysztofowi lunetę. – Psi flak! – zaklął chłopak. – Toż z pół sotni przyjechało! Trupy swoich przyjaciół już z pewnością znaleźli. Teraz zechcą odszukać tego, kto ich sprawił. Chyba zaraz się zbiorą jechać w naszą stronę! Albo i mniejsze patrole w różnych kierunkach poślą. Dużo ich. Że pół sotni, to przesadziłem chyba, ale ponad trzydziestu będzie. – Do wozu – polecił Staszek. – Bystro! Pobiegli. – Spróbujemy ich tu, w zagajniku, zatrzymać, a dziedziczka niech konno ucieka? – zaproponował Krzysztof. – Zwariowałeś?! We dwóch na trzydziestu chcesz iść? – parsknął Staszek. – Rewolwerów kilka jest. Gdyby zasadzkę przygotować na skraju lasu i niespodziewanie ich z krzaków ostrzelać, może nawet połowę zabić zdołamy. – A druga połowa pokroi nas szaszkami na plasterki. Powolutku, żeby dłużej bolało. I po każdym cięciu posypią ranę solą! A potem i dziedziczkę wytropią, żeby dokończyć, co zaczęli. – Co zatem robić? – Ukryć się trzeba, i to tak, żeby nawet nie podejrzewali, że w okolicy jesteśmy! – Szukać będą. – Na pewno. Trzeba ukryć furę w możliwie największej gęstwinie. Potem ty bierzesz konia i uciekasz z nim daleko w las. Tylko nie daj się złapać. – Dlaczego mam zabrać konia...? – Bo gdy usłyszy inne zwierzęta, sam może się odezwać i nas zdradzi. A wtedy... – Staszek przeciągnął palcem po gardle. – Odciągnij go możliwie jak najdalej od wozu. Gdyby zaszła potrzeba, porzuć w lesie albo do drzewa przywiąż i umykaj pieszo. – Tak jest! – Krzysztof podporządkował się rozkazom bez wahania. – I żadnego strzelania, nawet jakby się pięciu naraz głupio pchało pod lufę. No chyba że będziesz musiał walczyć o życie! Jednego może i ubijesz, kilku nawet, ale co ci to da, jak w pięć minut reszta ci się na głowę zwali? – Rozumiem i wykonam! Hela, słysząc ich biegnących, przestraszona uniosła głowę. – Moskale w obejściu – wysapał Krzysztof, pakując się na wóz. – Uciekamy bystro! Pojechali pospiesznie w głąb zagajnika. Zjeżdżali w dół i w dół. Las wokoło zgęstniał. W miejsce brzóz i sosenek pojawiły się stare, grube dęby i klony. W poszyciu bujnie pleniły się krzaki głogu, obwieszone czerwonymi owocami. Przy trakcie rosły kępy tarniny. Droga była mocno kamienista, nie zostawiali prawie żadnych śladów. – Szukaj, gdzie ukryć wóz! – polecił Staszek. – Jak najszybciej, bo jeśli pojechali w stronę lasu, niebawem tu będą. Sami się pochowamy w krzakach, tu cały pułk wojska można zamaskować! – Niedaleko jest dobre miejsce. – Chłopak ściągnął lejce i zjechał w przecinkę. Ominął gęsty młodnik, zakręcił raz jeszcze i wprowadził wóz w wąski, głęboki, zacieniony i wilgotny parów. Otoczyły ich wysokie na trzy lub cztery metry ściany lessowego wąwozu. Od góry na skarpie

rozrastały się bujnie krzewy dzikiego bzu. Była szansa, że gdy ktoś podjedzie do krawędzi i spojrzy w dół, gęste listowie całkowicie zasłoni furmankę. Krzysztof złapał jedną z karabelek, znikł za zakrętem, a po chwili wrócił z naręczem świeżo ściętych świerkowych gałązek i zaczął nakrywać nimi wóz. – Ja biorę konia, wrócę, jak się ściemni. Ty dziedziczkę chronić będziesz? – upewnił się. – Tak. Zostawimy tu furę i wleziemy gdzieś w gęste krzaki. Jeśli znajdą wóz, mówi się trudno. Życie ważniejsze. Tu się spotkamy, gdy niebezpieczeństwo minie. – Jeśli usłyszysz strzały, nie wracaj – poleciła Hela, podając łebkowi jeden z rewolwerów. – Nam już wtedy nie pomożesz, a tylko sam zginiesz. Broni użyj jeno w absolutnej ostateczności – przykazała, powtarzając myśl Staszka. – Się wie! – Jeśli nas dopadną, udasz się do Chełma, do pana Augusta, albo do Lublina, gdzie odszukasz pana Piotra. Oni się tobą zaopiekują i pokierują dalej. Zresztą wiesz. – Dziękuję, pani dziedziczko! Ukląkł i ucałował jej dłoń. Potem pospiesznie wyprzągł konia, wciągnął kawałek sznurka jako cugle. Wskoczył na oklep i jak duch znikł w głębi jaru. Staszek dotknął ramienia Heli. Spojrzała na niego już przytomniej. – My też musimy się ukryć! – powiedział. – Znasz, pani, ten las? Nie był pewien, czy odpowiednio się do niej zwraca, bał się użyć zbyt poufałej formy. Pomyślał, że trzeba posłuchać, jak wyraża się Krzysztof. – Bywałam tu wiele razy zbierać grzyby i jagody. – Kiwnęła głową. – Nieprzebytych chaszczy tu dostatek. Zabrał z fury dwa grube koce lub derki wykonane z czegoś w rodzaju miękkiego filcu i ruszyli parowem. Wąwóz stał się nieco płytszy, po chwili Staszek spostrzegł po prawej rozległą kępę gęsto rosnących młodych świerków. Między drzewami było niemal ciemno. Bez wahania pociągnął Helę w gąszcz. W głębi znalazł niewielką polankę i suche zagłębienie. Rozłożył derkę. Dziewczyna usiadła. Położył rzędem cztery rewolwery. Ona miała w torbie jeszcze dwa. Teraz dopiero spostrzegł, że przez ramię przewiesiła sobie pięciostrzałowy bębenkowy karabin. Odpiął ładownicę. Wewnątrz kryło się kilkanaście tutek ukręconych z grubego, nawoskowanego papieru oraz woreczek kul, pudełko z kapiszonami i blaszana puszeczka. – Mogę prosić o pomoc? – zapytał. – Trzeba je nabić i przygotować do strzału. Nie znam tego modelu... Spojrzała zaskoczona, ale nic nie powiedziała. Ujęła pierwszy rewolwer z brzegu. Zręcznie wyjęła bębenek. Wystukała resztki spalonego prochu, gałązką przepchała kominki. W torbie odszukała wycior. Przeczyściła lufę i wszystkie sześć komór. Odgryzła koniec tutki i wsypała proch do pierwszej komory. Upchnęła trochę pakuł jako przybitkę, włożyła kulę. Podbojczykiem umieszczonym pod lufą ścisnęła mocno cały ładunek i obmazała po wierzchu odrobiną łoju. Zabrała się do następnej komory. Naśladując ją, sprawdził kolejny rewolwer. Wystrzelono z niego dwa razy. Wyczyścił puste komory bębna, przejechał wyciorem lufę. Uzupełnił brakujące ładunki. – Mazidła daj pan więcej, bo iskra przeskoczy i dopiero heca będzie, jak kilka naraz odpali – pouczyła go. – Palce można stracić, albo i gorzej... Wykonał polecenie. To pewnie dla izolacji przeciw wilgoci i jednocześnie zabezpieczenie, żeby przy wystrzale drobinki płonącego prochu nie zapaliły ładunków w sąsiednich komorach, domyślił się. – Trzydzieści kul – przeliczył spluwy leżące na kocu. – I jeszcze karabin. – Niewiele nam to da, jeśli nas tu dopadną – powiedziała. – Panie... – zawiesiła głos i spojrzała pytająco.

– Nazywam się Stanisław, ale wszyscy wołają mnie Staszek – wyjaśnił. – Nazwisko pańskie? – Grążel. Ale w zasadzie nie używam – bąknął. – Okoliczności, w których przyszło nam nawiązać znajomość... – Helena Korzecka – przedstawiła się. – Darujcie sobie krasomówcze popisy – mruknęła jakby zirytowana. – Nie czas i miejsce na to... Gdy się już dobrze ściemni, prosiłabym, aby wrócił pan z Krzysztofem do dworu i pogrzebał mojego dziadka oraz służącą. O ile, rzecz jasna, Moskale nie zabiorą ciał do Krasnegostawu. – Wedle życzenia. Odniósł wrażenie, że dziewczyna budzi się już z szoku i podobnie jak wcześniej Krzysztof zastanawia nad problemem, jak go zaklasyfikować, do jakiej warstwy społecznej się zalicza... – Pozwólcie teraz, że w samotności opłaczę moich bliskich i pomodlę się za spokój ich duszy. Oddaliła się kawałek, wyjęła z woreczka różaniec i uklękła w trawie. Odwrócona była tyłem. Przypomniał sobie, jak kiedyś modlili się wspólnie... Zacisnął zęby. Wygarnął na koc łupy. Dwa złote zegarki, dwa srebrne. Wiązka pierścionków. Zawinął to w chustkę i umieścił w sakwie. Pugilares, a w nim trzydzieści dwa ruble w banknotach i ponad czterdzieści w monetach. I jeszcze przyzwoity składany nożyk. Fortuna to raczej nie jest, pomyślał. Ale na początek może być. Upchnął łup po kieszeniach. Gdzieś z daleka wiatr przyniósł rżenie konia. Chłopak porwał rewolwer i zamarł w bezruchu, ale dźwięk nie powtórzył się. Nawet jeśli Kozacy zdecydowali się przeczesać tę część lasu, nie trafili chyba na żaden trop zbiegów. Znów wsłuchał się w gęstwinę. Było cicho. Niepokojąco cicho. – Pójdę na zwiady – zaproponował. Kiwnęła niecierpliwie głową. Przedarł się przez gąszcz, starając się robić możliwie jak najmniej hałasu. Dotarł na skraj gęstwiny. Dłuższą chwilę kulił się wśród młodych świerczków. Wszędzie panował spokój. Przeszedł jeszcze kilkadziesiąt metrów i dotarł do krawędzi skarpy. Dołem przez rozległą porębę biegła droga. Ponownie usłyszał gdzieś daleko rżenie konia. Nad widocznym w dole lasem poderwało się kilka ptaków. Poderwały się w jednym miejscu. Spłoszył je dziki kot czy może człowiek buszujący w krzakach? Wokoło jednak panował spokój. Staszek przez chaszcze przekradł się w lewo. Tu też las stał cichy, jakby martwy. Podróżnik w czasie zawrócił, zatoczył kółko, dotarł do parowu, w którym ukryli furę. Popatrzył z góry i dopiero po dłuższej chwili zdołał wypatrzyć maskujące ją gałęzie. Tu także nikogo nie było. Bez sensu to łażenie, pomyślał. Bo i co? Zobaczę ich z daleka albo co gorsza, oni mnie. Jakbym miał karabin snajperski z tłumikiem, można by kropnąć dwóch lub trzech... Nie, to też bez sensu. Wszystkich przecieżbym nie wystrzelał, a jakby znaleźli trupy, od razu by się domyślili, że jesteśmy gdzieś w pobliżu. Lepiej siedzieć jak myszy pod miotłą i udawać, że nas tu nie ma. A gdyby przypadkiem nas znaleźli, to też lepiej nie strzelać, tylko na przykład udać parkę migdalącą się w krzakach. Wsłuchał się w ciszę lasu. Gdzieś daleko odezwał się koń. Zawtórował mu drugi. I znów słychać było tylko szum wiatru i klekot gałęzi. Chłopak pomyślał o młodym woźnicy. Co powiedziała Hela? Gdyby dzieciak usłyszał strzały, ma uciekać. A gdybym to ja usłyszał nagle strzały? – zapytał sam siebie. Czy byłbym w stanie uciec? Zostawić tego łebka na pewną zgubę? Czy umiałbym odwrócić się plecami i zaszyć w krzakach? Czy jak zwykle pobiegłbym niby ćma w płomień ratować obcego człowieka nawet za cenę śmiertelnego ryzyka? Zawrócił. Czuł się dziwnie zmęczony, rozbity. Bolała go głowa. W dodatku miał lekkie mdłości. Obskubał kilka kuleczek z krzaku jałowca i przeżuł. Trochę pomogło. Żeby tylko nie przyplątała się jakaś grypa, pomyślał. I zaraz potem niemal parsknął śmiechem. Nie wiadomo, czy przeżyje do jutra, a martwi się hipotetyczną grypą.

Wracał już, gdy z daleka rozległa się cała seria trzasków. Przypadł w krzakach. Jak na złość, poszycie było w tym miejscu marne. Na szczęście po chwili spostrzegł dwie uciekające sarny. To one tak hałasowały. Coś je spłoszyło? Wilk, zdziczały pies, czy może nagłe pojawienie się jeźdźca? Czekał w ukryciu, ale nic się nie wydarzyło. Odetchnął z ulgą i rozglądając się wokoło, zawrócił do kryjówki. W zasadzie wystawiłem tego Krzyśka, mruknął w duchu. Głupio to wymyśliłem, żeby uciekał z koniem. Koń to nie szpilka, ryzyko, że go złapią, jest duże. Powinienem był zostawić go z Helą, a zadanie wykonać samemu. A może jednak zrobiłem dobrze? On zna ten las, wie, gdzie można ukryć nawet taką wielką kobyłę. No i jeśli go złapią, jest miejscowy. Może powiedzieć, że to jego koń i na przykład pojechał do lasu po chrust. Ma znacznie większe możliwości wyłgania się carskim niż ja. Hela leżała nakryta kocem. W pierwszej chwili sądził, że zasnęła znużona ciężkimi przejściami, jednak gdy tylko zbliżył się do zaimprowizowanego obozowiska, uniosła się i wycelowała z rewolweru. Na szczęście od razu go poznała. Opuściła lufę. – Na razie w okolicy bezpiecznie – powiedział półgłosem. – Kręcą się chyba po lesie, ale z dala od nas. – To dobrze... Słyszałeś pan psy? – Nie. – Nasze szczęście! Usiadł, opierając się plecami o drzewo. Czuł zmęczenie. Walka, pożar, ucieczka... Marzyła mu się ciepła kąpiel, a potem długi sen pod grubą pierzyną. Spojrzał na niebo. Która też może być godzina? Ano tak, ma przecież zegarki... Ma i nie używa. Głupio. Po chwili namysłu zdecydował się na niepozorny czasomierz w wytartej srebrnej kopercie. Akurat coś dla mnie. Normalny przedmiot normalnego człowieka, pomyślał. Nie żadna złota cebula, ale zwykły tani chronometr, który nie rzuca się w oczy, nie budzi zdziwienia, podejrzeń... No i nie skusi nikogo, żeby dać mi w łeb i go sobie przywłaszczyć. Zaczepiwszy dewizkę do paska, wpuścił go do kieszeni. Szesnasta... Za dwie godziny pewnie będzie już ciemno. Co zrobią Kozacy? – dumał. Wrócą na noc do koszar? Tam bezpieczniej. Ale czy odpuszczą poszukiwania zabójców? A może zechcą za wszelką cenę pomścić kumpli? Co ja zrobiłbym na ich miejscu? Hela siedziała, opierając brodę na kolanach. O czymś rozmyślała. Nie chciał jej przerywać, więc też milczał. Odezwała się kukułka. Dziadek mówił mu kiedyś, że trzeba policzyć, ile razy zakuka, to wtedy pieniądze pomnożą się o tyle razy. Uśmiechnął się mimowolnie. Gdyby to było takie proste. Daleko trzasnęła jakaś gałąź, jakby nadepnięta stopą. Rozejrzał się, potem długo wsłuchiwał w ciszę lasu, ale dźwięk się nie powtórzył. Skradają się? E, chyba nie. Dumnie to brzmi: iść na zwiady, rozmyślał. Tak poważnie i po męsku, jak z powieści o Indianach. Zanim wyleziemy z gęstwiny, warto by sprawdzić, czy w lesie jest bezpiecznie. A ja nie wiem nawet, jak się należy skradać! Trzeba było w stosownym czasie zapisać się do harcerstwa. – Pani... – zagadnął. – Tak? – Hela spojrzała na niego z roztargnieniem. – Dokąd się udamy? Masz tu pani w okolicy krewnych lub przyjaciół? Zamyśliła się. Coś układała sobie w głowie, ale nie odpowiedziała. Nie naciskał. Zmęczony oparł głowę na ramieniu. Nawet nie zauważył, gdy zapadł w sen.

Ocknąłem się mokry. Nadal leżałem w tym samym saloniku. Zamrugałem i rozejrzałem się. Jeden z zakapiorów stał nade mną z plastikowym wiaderkiem w ręce. Żyłem. Aha. Stary numer z egzekucją przy użyciu ślepego naboju? – Gdzie on jest? – ryknęła laska. – Nie masz prawa! – I kopnęła mnie. Łuk brwiowy eksplodował bólem. – Nie wiem, o co biega! – powtórzyłem z uporem. – Gdzie on jest?! – Próbowała znów mnie kopnąć, ale tym razem nie trafiła. Czubek buta minął moją twarz, obcas uderzył w podłogę i złamał się. – Pani wybaczy – odezwał się Szczurogęby. – Przemoc fizyczną proszę zostawić w rękach fachowców. Wprawdzie nie neguję pani znajomości anatomii, ale odnoszę wrażenie, że nasze działania będą bardziej efektywne przy mniejszym nakładzie sił... Zacznij gadać – poradził, pochylając się nade mną. – Upór nic ci nie da. Kompletnie nic. Mamy cię jak na widelcu. Naprawdę popełniłeś życiowy błąd, ale masz jeszcze szansę wyjść z tego żywy. Szef nie jest pamiętliwy. Tylko zacznij śpiewać. Dla własnego dobra. – Z przyjemnością wszystko wyśpiewam, ale gdyby mógł pan zapodać temat... – Co z tym jego komputerem? – zagadnął Hipopotam. Zwracał się chyba do kogoś, kto stanął w drzwiach. Nie miałem jak się obejrzeć. – Złamaliśmy oba hasła – powiedział nieznany mi głos. – Sprawdziliśmy historię wyszukiwania, kopię zapasową, odzyskaliśmy dziewięćdziesiąt siedem procent plików usuniętych. Głupia sprawa. Szukał po imieniu. Grzebał po forach szkolnych i parafialnych. Nie znał pańskiego nazwiska. – Że niby co?! – W dodatku szukać zaczął sześć dni po. Znalazł oczywiście, ale po czterech dniach grzebania w necie i sprawdzeniu przeszło tysiąca miejsc w sieci. Znalazł wszystkie cztery pułapki, dzięki którym go namierzyliśmy. Ale o porwaniu chyba nie miał pojęcia. – To by tłumaczyło, dlaczego nagrał się na monitoring – mruknął Szczurogęby. – I dlaczego nagrał się dopiero post factum. – Wyniki rewizji w jego chałupie? – sapnął Hipopotam. – Ekipa jeszcze ryje. Pan Major jest dokładny, jeśli cokolwiek tam jest, nie przeoczy tego. Raportował przed chwilą, że zejdzie im jeszcze cztery do sześciu godzin. – Powiedzcie po prostu, co chcecie znaleźć, to powiem, gdzie leży – zaproponowałem. – Ja naprawdę chętnie odpowiem na wszystkie pytania, ale muszę je najpierw usłyszeć. – Wsadźcie go do piwnicy – polecił Hipopotam. – Pogadamy, jak skruszeje.

Staszek ocknął się, gdy w lesie zapadał już wieczór. Zachodzące słońce rozpalało na niebie ognie. Gałęzie nad głową i korony świerków były jeszcze jasno oświetlone, ale wśród drzew zrobiło się już prawie ciemno. Ochłodziło się. Nieczęsto bywałem w lesie wieczorem, pomyślał. A już zwłaszcza jesienią. Złapały go silne dreszcze i znowu miał mdłości. Zaziębiłem się czy co? – westchnął w duchu. Ależ mnie trzęsie... Hela zrolowała koce. Była już gotowa do drogi. – Ruszamy – poleciła krótko. – Myśli pani, że to bezpieczne? – Spojrzał na ciemniejący gąszcz. – Wydaje mi się, że już tak. Mniemam, iż przepatrzyli szybko las i pojechali dalej. Teraz jest wieczór,

z pewnością wrócili do koszar. Jej ocena sytuacji wydała mu się stanowczo zbyt optymistyczna. Pomaszerował jednak posłusznie za nią. To jest jej świat, jej czasy, dumał, patrząc, jak gruby rudy warkocz podskakuje na plecach dziewczyny. Ona jest tu u siebie, zna realia tej wojny... A może jednak nie? To przecież jeszcze tak trochę dziecko. Nie pomyślała, że trzeba uciekać spod płonącego dworu. Ten cały Krzysiek też nie. Gdybym nie ponaglał do pośpiechu, Rosjanie zaskoczyliby nas. Wcześniej chyba też popełniła jakiś błąd, skoro napadnięto jej dom. Może zatem to ja powinienem bardziej uważać? Zeszli do parowu. Staszek nasłuchiwał, ale żaden obcy dźwięk nie zakłócał ciszy lasu. Krzysztof już na nich czekał. Stał obok wozu, trzymając konia za cugle. Jeszcze nie zaprzęgał. – Widziałeś Rosjan? – zapytał Staszek. – Kręcili się tu jakiś czas. Część pojechała od razu dalej, kilkunastu przetrząsało las. A potem tamci wrócili. Przejechali jeszcze kilka razy przecinkami i wreszcie wynieśli się w diabły. Dońcy, przyjrzałem im się dobrze. – Nie zastawili jakiejś pułapki? Nie urządzili zasadzki? Kilku ludzi dobrze ukrytych w chaszczach? – wypytywał Staszek. Młody wyraźnie się zafrasował. – Tego na pewno powiedzieć nie mogę, ale sam objechałem las od zachodu i nie spostrzegłem nikogo. Zmrok zapada. W tych stronach od wiosny nie było żadnej potyczki z powstańcami. Ale Moskale nadal wolą po nocy bez powodu nie włóczyć się po okolicy. Moim zdaniem, wrócili na kwaterę. Można ruszać w dalszą drogę. – Pani? – Staszek spojrzał na Helę. – Dokąd? – Wrócimy do dworu. – Ale... – Musimy zebrać ludzi z przysiółka, żeby godnie pogrzebać mojego dziadka. Potem... – zawahała się i zamilkła, nie kończąc myśli. Krzysztof skrzywił się, jakby zjadł cytrynę, ale nie oponował. Widać było, że bardzo nie podoba mu się ten pomysł, ale widocznie przywykł do wykonywania rozkazów dziedziczki. – Zaprzęgaj – poleciła. – Jeśli można – wtrącił się Staszek. – Wedle mojego rozeznania zachodzi poważne ryzyko, że zastawili tam na nas pułapkę. Kozacy dotarli na miejsce pożaru, znaleźli co najmniej dwa trupy swoich żołnierzy. Być może, wiedzieli, ilu wyruszyło, żeby zrabować i spalić dwór. – Wystarczy, że konie zabitych policzyli – podpowiedział łebek. – Ja otworzyłem bramę na ogród od wschodu, ale daleko pewnie nie uciekły. – Zatem – podróżnik w czasie wrócił do tematu – z pewnością wpadli w złość. Zwróć uwagę, pani, że pomknęli w różne strony polnymi drogami. Przeczesywali ten las, i to raczej starannie. Nie wiem, czy konkretnie nas szukali, czy może chcieli pochwycić każdego, kto wyda się podejrzany, żeby zawlec go na przesłuchanie do Krasnegostawu. Pchać się na miejsce pożaru to głupota. – Muszę pogrzebać dziadka! – Tupnęła ze złością nogą. – Pan Stanisław ma słuszność. Dwór spalony, ale przecież mogli się zasadzić w stajniach albo lamusie. Sucho tam, na głowę nie leci – dodał łebek. – Kilku może czatować. W przysiółku też mogli na noc stanąć. Fuknęła jak rozzłoszczona kotka. – Jeśli mogę zaproponować – odezwał się Staszek – lepiej zostawić tu chwilowo wóz i iść do dworu pieszo, ewentualnie pani może podjechać na koniu. Podkradniemy się blisko, pani zostaniesz z tyłu, w bezpiecznej odległości, a my przemkniemy się cichcem i zobaczymy, czy na nas nie czatują. A potem postępować będziemy wedle zastanych okoliczności.

Milczała przez chwilę. W gęstniejącym mroku nie był w stanie rozpoznać wyrazu jej twarzy. Była zła czy nie? – To dobry plan – pochwaliła wreszcie. – Niech będzie po waszemu.

Ruszyli pieszo, bo ciężkie stąpanie konia byłoby słychać z daleka... Noc była na szczęście jasna, na niebie pojawiły się tylko niewielkie chmurki. Nad pogorzeliskiem ciągle jeszcze snuł się woal dymu. W blasku księżyca zdawał się lekko świecić. Ochłodziło się. Staszek, choć trząsł się z zimna, zdjął obszerny gdański płaszcz i podał Heli. Podziękowała skinieniem głowy i zarzuciła go na ramiona. Szli, potykając się co jakiś czas o grudy ziemi. Wreszcie Staszek dał gestem znać, żeby się zatrzymali. – Proszę ukryć się w tych chaszczach. – Wskazał rozległą ciemną plamę, która była prawdopodobnie krzakiem głogu. – Niebawem wrócimy. Chyba że wpadniemy w pułapkę, wtedy musisz sobie pani poradzić sama. – Proszę nawet tak nie mówić! Pomaszerowali naprzód. Milczeli, gdyż w nocy głos niesie się daleko... Na skraju kępy drzew przystanęli. W mroku nie było wiele widać, ciszy nie mącił żaden podejrzany dźwięk. Nasłuchiwali długo. Widzieli tylko fragmenty podwórza, ale było chyba puste. – Nie podoba mi się to – mruknął chłopak. – Słusznie mówiłeś, że zagrożenie może być... Gdybym był Moskalem, tam właśnie bym się zasadził. – Idziemy? – Trzeba... – przyznał chłopak niechętnie. Ma w życiu podwójnie przechlapane, pomyślał podróżnik w czasie. Dziewczyna nim rządzi i z racji urodzenia i, jak podejrzewam, on jakoś jej podlega w siatce konspiracyjnej. A może się mylę, może raczej podlegał jej bratu? Tak czy inaczej, wykona każde jej polecenie. Jeśli ktoś jest w stanie się postawić, to tylko ja. Zatem muszę myśleć za nas troje i w razie czego interweniować. Starając się nie narobić hałasu, przemknęli się przez krzaki do tylnej ściany lamusa. Macali ostrożnie stopami ziemię, by nie nadepnąć na jakąś leżącą gałąź. W ciemności niewiele było widać, ale zwłoki żołnierzy chyba znikły. Wreszcie wyrosła przed nimi budowla. Staszek przyłożył ucho do belek. Wewnątrz szopy panowała cisza. Nie skrzypnęła żadna deska. Nawet myszy nie chrobotały. Wyjrzeli ostrożnie zza węgła. Z dworu nie zostało wiele. Słaba czerwonawa poświata świadczyła, że pod warstwą popiołu belki jeszcze się żarzą... Trzeszczały dopalające się głownie. Swąd spalenizny niósł się wokoło. Krzysztof znacząco dotknął nosa. Staszek spojrzał na niego, nic nie rozumiejąc. Gest jakiś dziwny. Miejscowy raz jeszcze dotknął nosa i zadarł głowę, jakby węszył. Podróżnik w czasie wciągnął haust powietrza. Dym... spalone drewno... I naraz wyraźnie wyczuł woń palonego tytoniu. Ktoś się tam czaił. Kozacki zwiadowca palący na warcie fajkę? To raczej niemożliwe... Regulamin z pewnością zabrania. Żar widać z daleka. Wyciągnął rewolwery i podał jeden chłopakowi. Ten pokręcił głową, pokazując, że ma własny. Przez chwilę uważnie wsłuchiwali się w ciszę. Wreszcie Krzysztof wychylił się ostrożnie, by spojrzeć na front budynku. Przez chwilę wodził lufą po obejściu, a potem odetchnął z ulgą i opuścił broń, chowając ją do kieszeni spodni. – To mój ojczym – wyjaśnił, wychodząc na dziedziniec. – Zasięgniemy zaraz języka. Staszek pospieszył za nim. Pod arkadką lamusa na starym, pękniętym kamieniu żarnowym faktycznie siedział starszy, brodaty chłop w siermiędze przewiązanej rzemieniem i łapciach na nogach. Palił fajeczkę na

długim cybuchu. Na ich widok wstał. – Tak i myślałem, że jak cię nie pochwycili, to w końcu tu wrócisz – burknął. – Po cholerę żeś się tu pchał? Żebyś tylko zobaczył, ilu się tu Kozaków zjechało. Sotnia chyba w komplecie, i oficerowie na ich czele. A dziedziczka to żyje czy zgorzała? – Ten młody panicz ją uratował. – Chłopak wskazał Staszka. – Ja za późno dobiegłem... Wokoło bezpiecznie? – Carscy zebrali się i odjechali jeszcze przed wieczorem. – Chłop wystukał resztkę żaru o krawędź kamienia. – Konia i wóz nam zabrali, łachmyty, coby ciała usieczonych zabrać. Ale może furmankę i chudobę odzyskać się jakoś uda, bo kwit wydali jakiś i kazali jutro do Krasnegostawu iść. – Pokaż, ociec, przeczytam, co tam napisali. – Doma ostawiłem. Iść to iść, na miejscu mi wyjaśnią. Pewnie chcą tylko konia mi oddać. Bo jakby pytać chcieli o coś, to zaraz dziś by mnie tam pognali. – Wywód brzmiał, jakby mężczyzna chciał uspokoić sam siebie. – Nie mamy już dziedzica – dodał. – Wróciliśmy go pogrzebać – odezwał się Staszek. – A co tu grzebać, panie – westchnął stary. – Moskalska swołocz w złości na dzwona trupa szablami porąbała. W dwa kosze resztki zebraliśmy, rozdzieliliśmy, na ile się dało, które jego, a które ochmistrzyni, i trumny stolarz zrobi... Wszystko z dobytku spłonęło? – zagadnął nieoczekiwanie. – Wszystko – uciął jego pasierb. – Za późno dotarliśmy, żeby cokolwiek uratować. Trup dziedzica szczęśliwie na ganku leżał, bo wejść do środka dworu już nie było jak. Dlaczego kłamie? – zdziwił się Staszek. Może po to, żeby nikt się nie dowiedział o furze ukrytej w lesie? Widać te graty, które wyciągnęliśmy, mogą być dla tych ludzi na tyle cenne, że... – A kto Moskali wysiekł? – Chłop spojrzał badawczo na Staszka. – Stary dziedzic pewnikiem, nikogo innego tu nie było – teraz on zełgał. – Oni przed gankiem wyszlachtowani leżeli, a on obok, z szablą pokrwawioną w dłoni. Widać domu na progu bronił, a potem od ran umarł. – A dziedziczka to gdzie? – zaciekawił się staruch. – W Rejowcu już pewnikiem – powiedział jego pasierb. – A być może i dalej. Spotkaliśmy szczęśliwie w drodze jakichś jej znajomków i ich opiece panią powierzyliśmy. Mówiła, że wujka ma pod Włodawą i tam zamierza schronienia poszukać. – Aha – stary jakby stracił zainteresowanie. – Czemu nikt ze wsi nie przybył na pomoc? – zapytał Staszek. Chłop wzruszył ramionami. – Nasza chata z kraja. Pańska wojna z Moskwą nie nasza to rzecz – odparł. – A jeszcze car białe pismo dał, że my już wolni i odrobku na pańskim więcej nie będzie, to gdzie nam pchać niepotrzebnie palce między młot a kowadło? Nic nam do tego. Staszek nic nie odpowiedział, ale poczuł pot spływający grubą kroplą po plecach. Jego towarzysz chyba słusznie zrobił, że skłamał. Ten stary wyglądał cholernie niepewnie. Niby obojętny, ale jakiś ciekawski... Może źle go oceniam, pomyślał. Nudno tu na wsi, chce wszystko wiedzieć... Jak dwa bloki od naszej willi było morderstwo, to też zbiegły się wszystkie plotkary. Ale wyczuwam w nim jakiś fałsz. I chyba lepiej się stąd szybko zmywać. Najwyraźniej nie tylko on o tym pomyślał. – Pora na nas – odezwał się Krzysiek. – Bywaj, tatko, czas jakiś mnie nie będzie. – A ty dokąd? – zdziwił się stary. – Młócić jutro będziemy, a zaraz w sobotę świniobicie robimy. Każda para rąk potrzebna. Ty się lepiej w pańskie sprawy już nie mieszaj. Ekonomem tu już i tak nie zostaniesz. – Zarechotał złośliwie. – List kazali oddać Poletyłom w Wojsławicach – wyjaśnił chłopak. – Dwa srebrne ruble dostałem!

A ten panicz nietutejszy, przewodnika do Zamościa szuka, to ze mną się zabierze, na trakt Skierbieszowski go wyprowadzę, skąd już trafić łatwo. Bywaj, ociec, za dni kilka wrócę i naści rubla. – Podał mu grubą srebrną monetę. – Przyda się w domu. – Ażebyś wiedział, huncwocie, że się przyda – sądząc po tonie głosu, stary chyba się ucieszył, a może nawet i uśmiechnął. – A uważaj na siebie, czasy takie, że łatwo za byle co w łeb dostać. Chłopska rzecz domu, pola i chudoby pilnować, a nie w wojaka się bawić. Pożegnali się. Młodzieńcy znikli w krzakach. Potykając się w ciemnościach, przedarli się przez chaszcze na drogę. – Teraz biegiem – polecił chłopak. – Tak na wypadek gdyby się okazało, że jednak nie wszyscy Kozacy na noc do domu wrócili! Pognali drogą jak zające. Kępa krzaków szybko znikła w ciemnościach. Nikt ich nie ścigał. Wreszcie zasapani zwolnili, kłus przeszedł w szybki marsz. Staszkowi znowu dokuczały mdłości i dreszcze. Hela siedziała dobrze ukryta w krzakach, minęli ją, nie zauważywszy. Dopiero tupot trzewików sprawił, że się zatrzymali. Biegła za nimi. – Cóż tam tak długo robiliście? – fuknęła. Chłopak zreferował spotkanie z ojczymem. – Pogrzebu dopilnować powinnam – westchnęła. – Ale cóż robić... – Niedobrze się stało, żeśmy się w ogóle wracali – powiedział Krzysztof. – Coś za bardzo mnie wypytywał. No ale nic, ciekawość pewnie czcza. A jakby Moskalom co powiedział, panny Heleny będą szukać w Rejowcu, a pana Stanisława, jeśli wyda im się podejrzany, w Skierbieszowie i Zamościu. – A ciebie w Wojsławicach? – podsumował Staszek. – E, mnie wcale. Powinowatego nie wyda chyba. Ale jak nawet wyda, to niech myślą, że każde z nas gdzie indziej się udało. – Sprytnie – pochwaliła Hela. – Niech szukają wiatru w polu. My zaś udamy się do Sielca, do państwa Rzewuskich. Znasz drogę, bywałeś tam, ale czy trafisz też po nocy? – Tak, pani. Na rano będziemy na miejscu. Ścigać nas nocą rzecz trudna, trzeba tylko uważać, żeby na jakiś patrol wracający do koszar się nie natknąć. No i może jakoś uwierzą, że to stary pan dziedzic wszystkich poszlachtował. Wszak legenda jego szabli nadal w tych stronach żywa. Widziałem rany na piersi, znaczy zastrzelili go? – Tak. – Ja myślę, żaden z tych sobaczych synów by mu z nagą bronią w dłoni nie sprostał. – Zaskoczyli nas zaraz po śniadaniu – wyjaśniła Helena. I zamilkła. Złe wspomnienia wróciły. Wdrapali się na wzgórze. Raz jeszcze rozejrzeli się po okolicy. Gdzieś za spalonym dworem coś połyskiwało, może świeca w oknie chaty przysiółka. Poza tym jak okiem sięgnąć nie było widać żadnego śladu człowieka. Furmanka była już niedaleko. Już majaczyły w cieniu jasne dechy burt i ciemniejszy grzbiet konia skubiącego lichą trawkę. Hela ruszyła prosto jak po sznurku, ale Staszek powstrzymał ją gestem. – Pójdę przodem. Lepiej niczego nie zaniedbać. Podkradł się w pobliże wozu, zajrzał za kępy głogu. Żywej duszy na szczęście... Zawołał ich półgłosem. Koń zaprzęgnięty do furmanki na jego widok zarżał i zatańczył, najwyraźniej gotów do drogi. – Co on się tak cieszy? – zdziwił się Staszek. – Wilków się boi. Ludzie to zawsze dla zwierzęcia ochrona – mruknęła dziewczyna. Wdrapała się do kosza wozu. Poprzesuwała tobołki, skrzynkę i jakieś zrolowane dywany, moszcząc sobie wygodne siedzisko. Nakryła ramiona kocem. Krzysztof zapalił świeczkę, osadził w małej latarce i dokładnie obejrzał koła, orczyk i uprząż. Następnie podniósł zwierzęciu wszystkie cztery kopyta i zbadał, czy nie nabiły się kamienie. Jakby sprawdzał samochód przed dłuższą trasą, pomyślał leniwie podróżnik w czasie. Można

powiedzieć: pewne czynności są zakorzenione trwale, zmienia się tylko ich forma... – filozofował. – Możemy ruszać – powiedział młody woźnica, zdmuchując świeczkę. Jazda w kompletnych niemal ciemnościach wydała się Staszkowi szalenie ryzykowna, ale chyba nie mieli innego wyjścia. Przejechali przez las, który po południu udzielił im schronienia. Za nim ciągnęły się pola i wygony. Na szczęście księżyc przyświecał, widać było ciemniejszy pas drogi. Po otwartej przestrzeni hulał wiatr. Zrobiło się bardzo zimno. Hela skuliła się na dnie wozu, pomiędzy tobołkami, i nakryła kocem wraz z głową, a na wierzch naciągnęła jeszcze rogożę. Drugim kocem nakrył się woźnica. Staszkowi musiał wystarczyć obszerny gdański płaszcz. Na szczęście miał kaptur. Wóz z turkotem toczył się koleinami. Jechali, kierując się z grubsza na wschód. Jak ten łebek odnajdywał drogę nocą? Musiał mieć koci wzrok. Gdzieś daleko zawył wilk, po chwili przyłączył się do niego drugi. Rozejrzeli się, ale nigdzie nie spostrzegli śladu zwierząt. Po prawdzie w tych ciemnościach mogły niezauważone podkraść się naprawdę blisko. – Pobitych koni przez dwa lata po lasach było do wypęku, to i namnożyło się zębatego ścierwa. Kilka lat minie, zanim je znowu przetrzebimy – westchnęła Hela. – Trzeba by mięsa zatrutego położyć, wnyków nastawiać i dołów pokopać. Bo aż strach na grzyby iść! – Jesień jest, zwierzyny dużo, ludzi się boją, to i nie zaczepią raczej. Jakby jednak nas obskoczyły, trzeba spróbować je szablą zmacać – powiedział Krzysztof. – Strzał z rewolweru czy flinty daleko słychać, a my i tak przez parę wsi przejechać musimy, lepiej zaś, żeby nikt nas nie spostrzegł. Dlatego też i latarni z boku nie zapalam. – Rozumiem. – Staszek na wszelki wypadek sprawdził, czy ma zdobyczną szaszkę w zasięgu ręki. Przypomniał sobie potyczkę z wilkami na przełęczy w norweskich górach... Hela z czekanikiem w dłoni. Wtedy nawet o tym nie pomyślał, a przecież góry te były tak piękne i groźne. A wilki... Wilki też były piękne i groźne. Woźnica rozsupłał tobołek zrobiony z rolowanego kilimka. Leżały w nim szable zdjęte ze ścian sionki. Przesunął rękojeść jednej z karabelek, by można było po nią wygodnie sięgnąć. Od strony łąk napływały woale gęstej mgły. Chwilami furmanka niemal w nich tonęła. Okolica wydawała się kompletnie dzika, żadne światełko nie zdradzało obecności ludzi. Ale była droga i pola ciągnące się po lewej i prawej, zatem ktoś tu musiał opodal mieszkać. Hela zasnęła, naciągając na głowę jeszcze jeden kawał rogoży. W pewnej chwili chłopak zatrzymał furę. Podał lejce Staszkowi, a sam zeskoczył z kozła i podszedł do drzewka rosnącego na poboczu. Potrząsnął nim i po chwili wrócił z garścią niedużych jabłek zawiniętych w połę kapoty.

– Szara reneta – wyjaśnił. – Kwaśne paskudztwo, ale będzie co przegryźć. Ja pobiegłem jak stałem, panna dziedziczka, jak widzę, żadnych zapasów zabrać nie zdążyła. Ty pewnie także głodny? – Wieki całe nic nie jadłem – przyznał Staszek i naraz uśmiechnął się w duchu. Śniadanie w Visby zjadł wiosną roku tysiąc pięćset sześćdziesiątego. Czyli, jakkolwiek by patrzeć, trzysta cztery lata temu. Z wdzięcznością wgryzł się w jabłko. Było faktycznie dość kwaśne, ale i tak mu smakowało. Przypomniało te uprawiane przez dziadka. Stare odmiany, może nie tak okazałe jak pędzone chemią owoce z marketów, za to zdrowsze, bogatsze w witaminy i posiadające mocny, wyrazisty smak. Koń też dostał jedno jabłko. Chrupał głośno, miażdżąc owoc potężnymi szczękami. Dzieciak poklepał szkapę po karku i ruszyli dalej. – Powinienem zajść do przysiółka i poprosić macochę o trochę chleba na drogę – sumitował się chłopak. – Ale jakoś mi się to nie widziało bezpiecznym. – Postąpiłeś słusznie. Lepiej czuć ssanie w żołądku niż chłód szabli tnącej kiszki. Ruszyli dalej. Ciemność i biała mgła przelewająca się przez garb drogi jak ciecz... Nieoczekiwanie daleko przed nimi rozległ się stukot kopyt. Staszek i jego młodszy towarzysz jednocześnie dobyli szabel, ale na szczęście z mgły wynurzył się tylko dorodny jeleń. Spojrzał na nich zaciekawiony i niespiesznie się oddalił, wstrząsając głową. Ta chwila niepewności sprawiła jednak, że obu zlał zimny pot. Boję się, pomyślał podróżnik w czasie. To idiotyczne, ale po prostu boję się tej mgły i ciemności. Jedziemy przez pola, i to rozległe. To nie są czasy kombajnów, ani chyba nawet żniwiarek. Ktoś musi je uprawiać i kosić zboża. Z pewnością mieszka tu masa chłopów, zapewne gęstość zaludnienia jest większa niż w moich czasach. Gdzieś tam w mroku na pewno są wsie, ale nikt nie pali świec po nocy bez potrzeby. Nie widzimy domów... Nie czujemy obecności innych ludzi. Zresztą ci ludzie... Też nie wiadomo, co za jedni! Ojczym tego łebka jakiś taki niepewny. Aż się ucieszył, że dziedzica mu zabili. Gdyby Hela pojawiła się tam bezbronna i jeszcze z wozem różnego cennego dobytku, kto wie jak by się to mogło skończyć. Wjechali w lasy. Tu było nieco zaciszniej, wiatr przestał dokuczać, ale dla odmiany panowała większa ciemność. Wóz podskakiwał na koleinach. Koła i konstrukcja skrzypiały i chrzęściły. Koń co jakiś czas przystawał, najwyraźniej nie podobała mu się ta jazda. Znów gdzieś daleko zaśpiewał wilk. Szkapa parsknęła nerwowo. – Skąd droga prowadzi? – zagadnął woźnica. – O ile to nie sekret... – Z Visby, to miasto na wyspie Gotlandia – odparł Staszek. – Nie słyszałem nigdy. – Gdy się płynie morzem z Gdańska do Sztokholmu, mija się rozległą wyspę u wybrzeży Szwecji – wyjaśnił podróżnik w czasie. – Stamtąd przybyłem. – Szmat drogi. – Szmat – potwierdził Staszek. – Jak się tam ludziom żyje? – zaciekawił się chłopak. – Ani dużo lepiej, ani dużo gorzej niż tu. Miasto było kiedyś bogate, ale popadło w ruinę. Niewiele statków do portu zawija. Gleba wokoło kamienista, nie to, co tutaj. I klimat gorszy, bo to jednak północ. Lato krótsze, zima przychodzi wcześniej. Za to w morzu nieprzebrane ławice ryb. – Chciałbym kiedyś zobaczyć morze – westchnął Krzysztof. – Pan August pływał wiele lat po morzach i oceanach, a jak pięknie umie o tym opowiadać... Ja za kordon chodziłem do Lwowa, a zeszłego roku nawet do Częstochowy z Chełma pielgrzymka iść miała, ale carscy trudności robili i na lepszy czas to odłożono. Ojczym w Kijowie był, Ławrę zwiedzał, gdzie w podziemnych jaskiniach ciała świątobliwych mnichów złożone od stuleci wonne oleje sączą. I tam warto by pojechać. Może kiedyś i mnie się trafi stanąć na brzegu i drugiego nie zobaczyć... Bo nad Jeziorem Białym byłem, lecz to jakby nie to samo.

– Kto wie co komu w życiu pisane – zauważył Staszek filozoficznie. – Jeśli chciałeś wziąć udział w naszym powstaniu, to już po czasie... Spóźniłeś się – westchnął Krzysztof. – Na to wygląda. A może wręcz przeciwnie? Może przybyłem na czas? W samą porę, żeby uratować dziewczynę od śmierci i hańby. To już dużo. – Staszek wzruszył ramionami. – A może i mnie... – powiedział Krzysztof. – Wszak i ja tam biegłem, gdybym zaszedł ich przy rabunku, zabiliby bez litości. Zagraniczna prasa niechętnie na takie gwałty patrzy. Oficerowie wiedzą, że lepiej świadka nie zostawiać. Liczył coś przez chwilę na palcach. – Trzy razy. Cztery może – powiedział wreszcie. – Nie rozumiem? – Tyle razy dziedziczkę dziś uratowałeś – wyjaśnił chłopak. – Raz, wyrywając z ich rąk. Drugi raz, gdy przynaglałeś do ucieczki. Parę chwil zwłoki, a na drodze by nas spostrzegli i zaraz dogonili. Trzeci raz, gdy kazałeś wóz w jarze ukryć i konia w bok odciągnąć, bo sam nie pomyślałbym o tym, a na leśnym trakcie by nas dopadli przecież, po raz czwarty, gdy kazałeś jej zostać w polu. – Twój ojczym... Krzysztof zawahał się na chwilę. – To nie jest dobry człowiek, choć nie powiem, żeby był zły. Chciwość mu rozum nieco zwarzyła i jest w konszachtach z Moskalami. Handle różne z nimi uprawia. Jak go raz w Krasnymstawie oficerowie na wódkę zaprosili, to dobry tydzień tylko o tym gadał. Taka duma go rozpierała, jakby go proboszcz herbatą ugościł. – Dlatego mu nałgałeś? – Tak... Dla bezpieczeństwa. Ale to stan wyższej konieczności, tedy grzech co najwyżej lekki. Mnie nie lubili ludzie z przysiółka, bo z dziedzicem trzymałem, a on po śmierci rodziców opieką mnie otoczył i na ekonoma umyślił wyszkolić, do Lublina do szkół posłał, stancję i naukę opłacił... Dobry był człowiek. Całą tę rodzinę już carscy wytłukli, tylko panienka dziedziczka została. – Westchnął ciężko. – I ja jakby sam już na świecie zostałem. Zapadło milczenie. – Czy mi się zdaje, czy robimy duży łuk? – podjął rozmowę Staszek. – Tak, chcę ominąć dwór i folwarki w Uherze – wyjaśnił woźnica. – U państwa Bielińskich Moskale czas jakiś na kwaterze stali. Może już się w diabły wynieśli, ale pewności nie mam. Wszak na pogłoskach opierać się muszę, w mieście teraz częściej przebywam, a do Krzywek wieści świeże nieczęsto docierają. Rozpytywać za bardzo nie mogę, bo wyda się to podejrzane. Byli dawniej ludzie pewni, którym mogliśmy wierzyć, brat panny na to mówił uczenie: siatka wywiadowcza. Ale jednych ruscy pojmali, inni w polu legli, jeszcze inni zbiegli za kordon i teraz ta siatka jakby w strzępy porwana. Ciekawy łebek, pomyślał Staszek. Świetnie zna okolicę, nie gubi się nawet nocą i we mgle. Widząc dym, złapał strzelbę i pobiegł na ratunek. Wie, gdzie ruscy stoją... Konspirator pełną gębą, choć młodszy chyba nie rok, ale ze dwa albo i trzy lata ode mnie. Jednak i Hela przecież młodsza. Marek podejrzewał, że w powstaniu była kurierką albo kimś takim. – Czemu napadli akurat ten dwór? – zapytał. – To maruderzy pewnie. Okazja jest krowę czy świnię ukraść, to ukradną. Spotkają Żydka, jak towar wiezie, opłacić się musi. Jest możność dom na uboczu leżący złupić, to złupią. A jakby kto na skargę poszedł do ich naczalstwa, to po pierwsze nie zna przecież, kto konkretnie zbrodni dokonał, a i gubernator jak się dowie, że rodzina buntowników ofiarą padła, to i prawdy nie będzie dociekał... Już po powstaniu, większość ich niebawem ruszy do domu, daleko w rosyjskie stepy. Wiedzą, że to dni ostatnie, ostatnia okazja bezkarnie nakraść ile wlezie w podbitym kraju i łupy uwieźć. A na Korzeckich zagięli parol na dobre. Ojciec panny padł jeszcze wiosną zeszłego roku, brata i jego partię przydybali gdzieś bodaj w Bonieckich

Lasach na leżu. Myślał, że zimę tam przeczeka, więc chaty dla partii solidne postawili, zasiekę zrobili wokoło, ale przecież w okolicy każdy wiedział, gdzie ich szukać. Zapachniały komuś rubelki... Wszystkich wybili. Panna narzeczonego wówczas straciła. O, a tego nie wiedziałem, zdziwił się Staszek. Coś wspominała w Gdańsku o jakimś przyjacielu... Zmarszczył brwi, usiłując sobie przypomnieć szczegóły tamtej rozmowy. – Co gorsza, jechała tam w odwiedziny i dotarła w chwili, gdy wszystkich wyrżnęli i ogień pod zabudowania podkładali. Konia jej ranili, dobrze, że zdołała odsadzić się na kilka wiorst, zanim padł. Pieszo przez kopne śniegi wracała. Tyle dobrze, że wiatr i mróz, śnieg sypki, to ślady zawiało. Ledwo doszła. Dziedzic się bał, że nogi odmroziła. W malignie kilka dni przeleżała. Tyle dobrze, że to piechota była, Kozakom by nie uszła. – Może zatem ktoś dodał dwa do dwóch i postanowił cały ród wybić? – zasugerował Staszek. – Tak też być mogło. Wjechali na szerszy trakt. Koła wydawały inny dźwięk, nawierzchnia została chyba wybrukowana drewnianymi dylami. – Droga do Siennicy Królewskiej – wyjaśnił woźnica. – Da Bóg, przed świtem w bezpiecznym miejscu będziemy. Po obu stronach drogi pojawiły się plecione z chrustu płoty. Minęli kilka kurnych chałup. W mroku bielały ściany, ale w oknach nie widać było choćby najsłabszego poblasku świecy. Staszek domyślał się, że otwory okienne zaciągnięto błonami, lecz w ciemności nie mógł tych przypuszczeń zweryfikować. Jeden dom, nieco większy i porządniejszy, miał komin i płot z żerdzi. Gdzieś zaszczekał pies. Drugi podchwycił, ale po chwili umilkły. Krzysztof zaciął konia. Jak się wydawało, przejechali przez wieś niezauważeni. Z drugiej strony, jeśli ktoś przebudzony turkotem kół podszedł do okna, i tak by go nie wypatrzyli. Nie wiem, jak to wszystko wygląda w tych czasach, pomyślał Staszek. Jedziemy de facto kradzioną furmanką. Ci rabusie pewnie zabrali ją z Krasnegostawu. Pożyczyli? Skonfiskowali? Wynajęli za parę groszy? Cholera wie. Inni Rosjanie przyjechali, zastali swoich porąbanych szablą, ale ani śladu tego, kto im kumpli tak wyszlachtował. Mogli wiedzieć, że furmanka znikła, ale mogli też nie wiedzieć. Mogli sprawdzić stężenie pośmiertne. Dzięki temu wiedzieli dość precyzyjnie, kiedy kumple zginęli... Pomyśleli, że ten, kto załatwił Kozaków, pewnie daleko nie uszedł. Umknęliśmy im, wyrywając się jakieś czterdzieści minut przed przyjazdem patrolu. Przeczesali okolicę, szukając podejrzanych. Teraz od swojego konfidenta mogą się dowiedzieć, że Hela żyje. Nie da się wykluczyć, że o świcie ponownie rozjadą się po okolicy. Jesteśmy z dziesięć, może i dwanaście kilometrów od dworu. Do ich koszar będzie drugie tyle. Nawet jeśli ktoś im podkabluje, że nocą przejechała przez wieś fura, nie trafią na nasz trop. Mało to furmanek w okolicy? Heli mogliby szukać po dworach okolicznej szlachty, ale skoro dowiedzą się, że pojechała do Rejowca, pewnie pójdą tym tropem. Na razie chyba jesteśmy bezpieczni. Trzeba tylko rano obejrzeć wóz, czy nie ma jakichś oznaczeń właściciela, i konia, czy nie jest gdzieś napiętnowany. No i muszę pozbyć się zdobycznej szabli. Przypomniał sobie wzór na pole koła. Jeśli środkiem jest Krasnystaw, to z kolejnym każdym kilometrem obszar do przeszukania powiększa się, dumał. Z drugiej strony to nie działa tak prosto, bo przecież nie będą badać całego obszaru, a jedynie trakty... Tak czy inaczej, nie znajdą nas. Powstańców tropili i chwytali, bo to były spore grupy. Nas jest troje. Znów jechali przez pola. Znowu wył wicher. Hela, skulona pod kocem, przez chwilę się kokosiła i coś mamrotała przez sen, potem znów znieruchomiała. Staszek też czuł, że odpływa. Kiwał się na ławce. Miał ochotę położyć się na wozie i choć na chwilę przysnąć, ale nie miał jak. Za mało miejsca. Obok dziewczyny się nie odważył. – Oprzyj się o moje ramię i drzem na zdrowie – poradził młody woźnica. – Jeszcze kawał drogi przed nami. Staszek skorzystał z rady. Opuścił kaptur na twarz, by osłonić się przed podmuchami wiatru. Sen uderzył go jak młotem. Przyśniło mu się, że pcha wózek przez rzęsiście oświetlony supermarket... Banany,

pomarańcze, daktyle... Piramidy puszek. Dział z napojami. Wędliny. I zaraz spostrzegł, że to nie supermarket, lecz delikatesy z sieci ojca. Dział rybny, piękny jesiotr, puszki kawioru, płaty łososia, ośmiorniczki w puszce, ostrygi... Zarazem jakaś część jego umysłu musiała czuwać, bo miał świadomość, że to tylko sen. – Nie wrócę tam nigdy – wymamrotał, otwierając oczy. Znowu jechali przez jakąś osadę. Było już jaśniej, chyba zaczynał wstawać dzień. Przyjrzał się mijanym domom. Wiejskie chaty na zimę otoczono palisadami cienkich leszczynowych tyczek. Między pręty a ściany utkano ciasno snopki. Wznosiły się wysoko, pod sam dach, łącząc harmonijnie ze strzechami, upodobniając domy do wielkich kup słomy. Tylko gdzieniegdzie widać było dziury i ciemne plamy drzwi oraz małych okienek. Dzięki tej prostej metodzie mieszkańcom łatwiej było przetrwać siarczyste mrozy, snopy chroniły przed chłodem, wiosną zaś na przednówku służyły za paszę dla zwierząt. – Ogata – przypomniał sobie na wpół zapomniane słowo z opowieści dziadka. – W tych stronach mówimy o tym zagata – poprawił go odruchowo woźnica. – To już Sielec prawie. Folwark Rzewuskich mijamy, czworaki, gdzie pańszczyźniani mieszkają. No, już teraz nie pańszczyźniani, tylko wolni chłopi, car ukaz wydał i Rząd Narodowy też pisma podobne rozsyłał. Niektórzy myślą, że to coś zmienia... Pańszczyzna, pomyślał Staszek. Dla mnie skrajne upodlenie i poniżenie drugiego człowieka. Niewolnictwo w nieomal czystej postaci. Dla Heli element tradycji, odwiecznego porządku rzeczywistości... A dla nich? Ten tu chciał ekonomem zostać? Znaczy się swojaków za gardło trzymać? Nie umiem ocenić. Dziewczyna obudziła się. Wyglądała źle. Twarz miała zapuchniętą, zapewne od płaczu, fryzurę w nieładzie. We włosy nabiło jej się trawek i strzępków łyka. Ubranie też było wymięte i zakurzone. No cóż, na dnie fury nie było szczególnie czysto. – Znowu mamy dzień – zagadnął Staszek. – Yhym... – mruknęła. Chciał z nią pogadać, ale złapał się na tym, że właściwie nie ma o czym. Wypadków dnia poprzedniego ani ich obecnej sytuacji wolał nie omawiać... Minął ich pachołek prowadzący zwierzęta. Na widok dziedziczki ściągnął kosmatą papachę i skłonił się głęboko. Pozdrowiła go gestem i uśmiechnęła się lekko, skłaniając głowę jak księżniczka pozdrawiająca tłumy poddanych. W pierwszej chwili Staszek sądził, że dzieciak prowadzi byki. Zwierzaki były potężne, masywne, ale szły potulnie. Umaszczenie miały czerwone, długa, gęsta, splątana sierść wskazywała, że nocują pod gołym niebem. Nogi i brzuchy pokrywało zasychające błoto. Miały duże głowy i zapewne grube kości czaszki. Rogi spiłowano. To nie byki! – domyślił się. To woły idą do jakichś prac polowych. W Szwecji ani w Gdańsku takich nie widziałem. Dzieciak skręcił z traktu na brukowaną drogę. Koła furmanki załomotały. Za drzewami rysowało się coś w rodzaju niewielkiego zamku. Wysokie mury z białego łamanego kamienia biegły w prawo i w lewo do dwu przysadzistych okrągłych bastei. Przed nimi widać było prześwit bramy, zabezpieczony solidną drewnianą furtą. – Prrr! Weźmiesz? – Krzysztof podał Staszkowi lejce. Zeskoczył na ziemię, pobiegł i zastukał w bramę. Przez chwilę z kimś rozmawiał. Wreszcie wrota uchylono. Przejechali. Staszek spostrzegł w półmroku dwóch rosłych drabów uzbrojonych w karabiny. Widocznie całą noc czuwali na warcie. Obrzucili go czujnym spojrzeniem, ukłonili się Helenie. Podróżnik w czasie odniósł wrażenie, że zarówno dziewczyna, jak i młody woźnica są tu doskonale znani. Nieduży, ładny dworek drzemał otulony woalem porannej mgły. Nieoczekiwanie w jednym z okien rozbłysła zapalana świeca. Nie minęła minuta, a drzwi się otworzyły. Stanął w nich bosonogi starzec w podomce i szlafmycy. W jednej ręce trzymał latarnię, w drugiej rewolwer. W jego twarzy było coś takiego, że Staszek od razu odetchnął z ulgą.

Betonowa klitka miała mniej więcej trzy na trzy metry. Pod sufitem znajdowało się niewielkie okienko. Zapewne zdołałbym doskoczyć, podciągnąć się i wyjrzeć. Gdybym oczywiście miał wolne ręce. Drzwi nie wyglądały szczególnie solidnie – ot, zwykłe piwniczne drzwiczki zbite z sosnowych krawędziaków. W zasadzie gdybym kilka razy kopnął solidnie, pewnie bym je rozwalił. Kłopot w tym, że dużo by mi to nie dało. Pozbyć się kajdanek? Chyba od tego trzeba zacząć... Rozejrzałem się po piwnicy. Monitoringu nie wypatrzyłem. No i dobra. Podłoga? Betonowa wylewka. Może warto spróbować przetrzeć o nią łańcuszek kajdanek? Gucio... Za krótki. Obręcz? Da się, tylko potrzeba na to czasu. Gdzieś z tydzień, może dwa. Przyszedł Szczurogęby. Otworzył drzwi i kucnął opodal mnie na betonie. – Dojrzałeś do rozmów? – zapytał. – Od początku jestem dojrzały do rozmów – warknąłem. – Powiedz prawdę, nie daj się prosić. My i tak się dowiemy, a szkoda czasu i twojego, i naszego. Nie było porwania, oni uciekli razem, a ty im tylko pomagałeś? Kim ona jest? – Ale kto?! – parsknąłem. – A może pod but go weźmiemy? – zaproponował ktoś stojący w korytarzyku. – Tak od serca, to szybko pęknie. – Zamknij się, Adrian – powiedział Szczurogęby. – Po pierwsze ja o tym decyduję, po drugie są lepsze metody. Teraz próbuję po dobroci. – Doceniam – zakpiłem gorzko. – Pan Major ma już pewne hipotezy, ale żeby coś osiągnąć, powinniśmy działać szybko. Po prostu powiedz, co wiesz. Przecież siedzisz w tym po uszy. – Jakbym coś wiedział, tobym wam, do cholery, powiedział! – parsknąłem. – To pomyłka. – Nie wypieraj się głupio. Znaleźliśmy wszystko. List, złoto, nasz informatyk wybebeszył twój komputer. Badamy ślady genetyczne i odciski palców w twoim mieszkaniu. Tylko na razie nam się to nie klei. – Jaki znowu list?! – zirytowałem się. Westchnął ciężko. – Major z tobą pogada... On ma lepsze podejście... I doświadczenie. Złapał mnie za ramię i postawił na nogi. Mimo mikrej postury był cholernie silny. Podejrzewałem, że ta konusowata sylwetka to jeden wielki splot mięśni i ścięgien. – Idziemy – polecił. Wzruszyłem ramionami i pozwoliłem się prowadzić. Weszliśmy do sporego i dobrze oświetlonego pomieszczenia. Stało tu kilka metalowych szaf, parę krzeseł i biurko. Za biurkiem siedział facet około pięćdziesiątki. Kreślił po jakichś kartkach. Druga połowa pomieszczenia zastawiona była oszklonymi szafkami ze sprzętem medycznym. – Rozkujcie go – polecił, nie podnosząc wzroku znad papierów. – Siadaj – rzucił pod moim adresem. Zająłem miejsce na krześle. Otaksowałem faceta. Wyglądał dziwnie. Był dokumentnie łysy, nie posiadał nawet brwi. Jego skóra miała niezdrowy kolor. Wbił się w bawełnianą, jakby mundurową koszulę. Przywodził na myśl starego gliniarskiego wygę. – Pan sobie życzy, żebyśmy zostali? – zapytał Szczurogęby.

– Poradzę sobie. Poczekajcie w korytarzu – polecił łysol. – Możecie podsłuchiwać, tylko nie komentujcie. Powiedział to tak zwyczajnie, że aż się zdziwiłem. Narysował jakąś kreskę i zamyślił się na chwilę. – No dobra – odezwał się, podnosząc wzrok. – Do rzeczy. Miał zmęczone oczy starego człowieka. Zabawa w złego glinę i dobrego glinę czy co? To miał być ten Major? – Jestem gotów odpowiedzieć na wszystkie pytania, ale to ewidentna pomyłka – zacząłem ostrożnie. – My nie popełniamy pomyłek. A w każdym razie nie aż takie – westchnął. – A ty wpadłeś w nasze ręce, bo uważałeś się za wyjątkowo sprytnego i bardzo się przeliczyłeś. – W czym niby byłem taki sprytny? – zirytowałem się. – We wszystkim. Ot, choćby złoto... Schowałeś dolary w spłuczce od kibla. Na Boga, przecież to pierwsze miejsce, gdzie się sprawdza... No chyba że mieszkanie jest kobiety, wtedy pieniądze leżą pod prześcieradłami w bieliźniarce, a biżuteria na dnie kosza z brudami. To po pierwsze. Po drugie zabezpieczyłeś komputer hasłem bez kasowania pamięci wyszukiwania. Złamaliśmy wszystkie zabezpieczenia w trzydzieści pięć minut. Marnie, jak na informatyka. Po trzecie list ukryłeś w książce. Owszem, pięćset woluminów to pokaźna biblioteczka, ale dla kilku ludzi przeszukanie wszystkich jest kwestią kilkunastu minut. Podniósł spomiędzy papierów znajomą kartkę, znalezioną w garnku na Gotlandii. I naraz wszystko zrozumiałem. – Ten list?! – załapałem. – Chwila moment... To znaczy, że podejrzewacie, że miałem coś wspólnego ze zniknięciem Staszka?! – No przecież to oczywiste, że miałeś coś wspólnego – westchnął. – Kłopot w tym, że nie bardzo wiemy, co konkretnie. Brak mi kilku elementów tej układanki. – Wskazał leżącą na blacie kartkę pokreśloną jakimiś schematami. – Ale brakujące szczegóły za chwilę nam wyśpiewasz. Albo grzecznie i po dobroci, albo będzie cholernie bolało. – Zaraz! To ten facet na górze jest... – ...jego ojcem. Nie wiedziałeś? – Patrzył na mnie uważnie, po gliniarsku. – Nie wiedziałem. – To się nie klei kupy – dobiegł zza drzwi głos Szczurogębego. Major zdjął z nogi kapeć i bez jakiejś szczególnej złości cisnął nim w drzwi. – Prosiłem nie komentować – warknął. – I bez tego wiem, że się nie klei – mruknął. – Staszek zniknął bez śladu piątego listopada. Pan Ferdynand uruchomił lokalizator satelitarny, ale nie zdołał namierzyć jego chipa. Wydedukował zatem, że urządzenie zostało zniszczone i że doszło do porwania. I że zrobili to fachowcy, bo chip był wsadzony w kość, ekranować go trudno, a i usunąć bez urżnięcia nogi niełatwo. Zaangażował wszystkich swoich ludzi. Zabraliśmy się też do monitorowania sieci komputerowej i wykryliśmy powtarzający się numer IP. Ktoś cztery dni po jego zniknięciu czytał jego wpisy na forach społecznościowych i w sieci szkolnej liceum. – Nie znałem nazwiska, szkół w okolicy było sporo, zajęło mi trochę czasu, zanim wypatrzyłem go na zdjęciach zbiorowych i zidentyfikowałem szkołę, do której chodził. – Wzruszyłem ramionami. – A potem przyczaiłeś się przed jego budą i ślepiłeś, kto wchodzi – dodał. – Wyłapał cię monitoring. – OK. Czyli zidentyfikowaliście mnie po zdjęciu, po numerze IP, dodaliście jedno do drugiego i wyszło wam, że ja to ja – podsumowałem. – Trochę wam zeszło. – Taaaa... Pięć miesięcy. Nie chwaląc się, sprawdziliśmy prawie siedemnaście tysięcy ludzi. Zidentyfikowaliśmy ponad pięciuset przechodniów, którzy pojawili się w okolicach jego szkoły. Tyle mieliśmy przez ciebie roboty – warknął ze złością. – Aż wreszcie pan Adam wpadł na pomysł, żeby pozyskać od operatorów numery IP klientów. Sieć osiedlowa, zdjęcia wszystkich mieszkańców... Cztery tysiące twarzy porównać ręcznie musiałem. Po nitce do kłębka. Jak już znaliśmy personalia, zasięgnęliśmy oczywiście

języka. Ciekawa rzecz. Belfer od informatyki, który pojawia się w miejscu pracy w stanie wyglądającym na naprawdę ciężką noc, a przychodzi tylko po to, żeby się z robotą definitywnie pożegnać... I oczywiście przypadkiem robi to w dniu, w którym stwierdzamy zniknięcie Staszka. A potem jeszcze snuje się pod jego szkołą jak przestępca wracający na miejsce zbrodni. Kolekcja haków, że słonia można za jaja powiesić. – Faktycznie – przyznałem. – W zasadzie miałem gotową hipotezę roboczą, zastanawiało mnie tylko, czemu wychodząc z domu, nie zabrał klucza. Na szczęście ten list trochę nam wyjaśnił – westchnął. – On nie został porwany, tylko drapnął z dziewczyną. Z twoją, belferku, pomocą. – Bardzo błyskotliwa hipoteza – westchnąłem. – Tylko że całkowicie błędna. – Zamierzam zaprosić tu szefa i podłączyć cię do wariografu. Będziesz mówił po dobroci czy najpierw życzysz sobie małe mordobicie? – zapytał konkretnie. – I od razu ostrzegam, jak będziesz łgał, to się na małym mordobiciu nie skończy. Naraz zachciało mi się śmiać. – Proszę wezwać szefa, proszę mnie podłączyć do wszelkiej możliwej aparatury, z EKG i USG włącznie, opowiem wszystko jak na świętej spowiedzi. A potem mnie przeprosicie, wypuścicie i odpierdolicie się raz na zawsze – warknąłem. Patrzył mi w oczy naprawdę długo, a potem skinął głową.

Przypięli mnie do fotela, który wyglądał jak krzesło elektryczne. Laska wraz ze Szczurogębym założyli mi na głowę metalową obręcz, poprzypinali elektrody i inne cuda. W ruchach dziewczyny widać było znaczną wprawę. Lekarka czy co? Starałem się unikać gapienia w jej dekolt. – A jak zełgam, to rąbnięcie prądem? – zaciekawiłem się, widząc, jak podpinają kable. – Mikrofalami, tak znacznie bardziej boli – wyjaśnił Major z kamienną twarzą. – Wiązka pobudza receptory bólu nie tylko wzdłuż nerwów rdzeniowych, ale w całej objętości tkanki. Więc lepiej gadaj prawdę. Dwóch zakapiorów przyniosło fotel dla swojego szefa. No cóż, na żadnym z krzeseł jego zad by się nie zmieścił. Hipopotam faktycznie nadszedł po chwili. Usadowił się wygodnie. Ochroniarze stanęli za nim. Laska usadziła zadek na podłokietniku fotela. Przyszedł jeszcze jakiś facio w okularkach, pewnie informatyk. Zasiedli ze Szczurogębym przed monitorami aparatury. Cała ekipa była nieprawdopodobnie zgrana, nikt nie wykonywał choćby jednego zbędnego ruchu. – Jesteśmy gotowi – zameldował ten od komputera. – Lepiej gadaj prawdę – warknął Hipopotam. – To może przeżyjesz. – Oczywiście. – Skinąłem lekko głową, na tyle, na ile pozwalały obręcz, kable i elektrody. – Ja będę przesłuchiwał – zaofiarował się łysy. – Mam odpowiadać jak na filmie o szpiegach, tylko tak lub nie? – wolałem się upewnić. – Odpowiadasz normalnie, pełnymi zdaniami, ale bez zastanawiania się – polecił. – Pytanie pierwsze: gdzie i w jakich okolicznościach poznałeś Stanisława Grążela? – Poznałem Staszka w krzakach za Biblioteką Narodową. Uratowałem mu życie, likwidując trzech bandytów, którzy go katowali. Było to na jakieś pół godziny przed tym, jak zwerbowani przez wrednego kosmitę, zostaliśmy przeniesieni do szesnastego wieku, żeby wykonać misję wykradzenia tajnej pieczęci Związku Hanzeatyckiego – powiedziałem spokojnie. Grubas i jego laska gapili się na mnie bez słowa. Major też wyglądał na niewąsko zaskoczonego.

– Wiem, jak to brzmi. – Wzruszyłem ramionami. – Chcieliście prawdy, to ją macie. Od razu powiem, gdzie go widziałem po raz ostatni, bo pewnie o to też zapytacie. Po wykonaniu, a właściwie anulowaniu zadania spotkaliśmy gadającego kota przybywającego z naszej przyszłości. Ponieważ zaproponował nam pomoc, ja wybrałem powrót do naszych czasów, a Staszek wykonał skok do okresu powstania styczniowego. Więcej go nie spotkałem. Przypuszczam, że jeśli mu się nic nie przytrafiło, zmarł ze starości około roku tysiąc dziewięćset dwudziestego. – Pierdolisz jak potłuczony – warknął Hipopotam. – A teraz gadaj prawdę albo ją z ciebie wyciśniemy jak serwatkę z twarogu! Gdzie jest mój syn? – Powtarzam. Poprosiłem o powrót do swoich czasów i znalazłem się, gdzie chciałem. Staszek wykonał skok do tysiąc osiemset sześćdziesiątego czwartego – powtórzyłem z uporem. – Utknął w przeszłości... I jak przypuszczam, umarł tak ze sto lat temu. – On jednak jest głupi... Ma tak boleć, żeby się poszczał... – Grubas kiwnął ręką na ochroniarzy. – Szefie, mamy problem. Wariograf nie wykazuje anomalii – bąknął Szczurogęby zza konsoli. – Ten kolo... Jak by to powiedzieć... – Mówi prawdę? Bez jaj! – Hipopotam zerwał się na równe nogi. – Tego nie powiedziałem – odezwał się człowiek przy komputerze. – Ale mówi to, co szczerze sam wobec siebie uważa za prawdę. Tej maszyny nie da się oszukać. Mamy tu cztery niezależne systemy pomiaru... To znaczy może dałoby się, szpiedzy potrafią takie rzeczy, ale trzeba przejść długotrwałe szkolenie w tym kierunku. Sądzę raczej, że ten człowiek ma takie kuku na muniu, że jest przekonany, że mówi nam prawdę. – Świr? – Tiaaa... Schizofrenia, może inna psychoza... Wymyślił sobie wizytę w przeszłości, skoki w czasie, wizyty gadających zwierząt. To były nauczyciel, z tego, co wiem, rzucił robotę z dnia na dzień. Pewnie mu odwaliło z przepracowania, to się belfrom zdarza – wymądrzał się. – Dobra. Czyli porwał go gdzieś, zamknął i wymyślił, że razem przeżywali przygody? – Tak mi się wydaje. Oczywiście nie jestem psychiatrą, nie wiem, jak można by wydusić potrzebne nam informacje. One są ukryte gdzieś w głębi mózgu, nawet ten człowiek nie ma do nich dostępu. – Napuszył się, dumny ze swojej elokwencji. Szczurogęby uciszył go gestem. – Panie Majorze? – zagadnął. Łysol zmarszczył czoło. – Ufam tym urządzeniom – powiedział wreszcie. Szef długo bębnił grubymi paluchami o kolano. – Mamy kogoś, komu moglibyśmy pokazać odczyty? – zapytał wreszcie. – Oczywiście, ale umiem sam je zinterpretować. – Po pierwsze musimy ustalić, czy Staszek żyje, czy nie. Jeśli ten świr trzyma go od pięciu miesięcy w jakiejś piwnicy, to trzeba tę informację wydobyć jak najszybciej. Każda doba zmniejsza radykalnie szanse przeżycia – rozważał grubas. – Nigdzie go nie trzymam – burknąłem. – Kot przeniósł go do innego czasu. Nie jestem wariatem... Tak było. Po prostu tak było. – Walnijmy mu jakieś narkotyki – zasugerowała dziewczyna. – Może coś mu zaskoczy w głowie? Hipopotam nie był przekonany. – Jeszcze raz – warknął, patrząc mi w oczy. – Przyjmijmy, że mówisz prawdę. Ufoludki, latające talerze, skoki do innych epok. Masz jakiś dowód? Jakikolwiek dowód, że tak było? – W moim mieszkaniu leży na pawlaczu ubranie, w którym wróciłem. Szesnastowieczne łachy. Zbadajcie je. – Żaden dowód. – Hipopotam wzruszył ramionami. – Bractwa rycerskie nie takie ubiory sobie szyją.

Majorze? – To da się sprawdzić – powiedział łysy. – Damy próbki do analiz, obecność włókien sztucznych, pigmenty farb, pyłki roślin. Jeśli ubranie pochodzi z przeszłości, nie będzie na nim wielu zabrudzeń typowych dla naszych czasów. – Pan mu wierzy? – Byłem gliną przez dwadzieścia lat. Przesłuchałem tysiące różnych ludzi. Od obszczymurków po profesorów. Łapałem świrów, socjopatów, psychopatów, służyłem w zespole, który rozpracowywał seryjnych morderców. Uczył mnie fachu stary glina, który dopadł legendarnego Kwaśniaka. – Nie podważam pana doświadczenia i przywykłem ufać pańskiej opinii – powiedział spokojnie Hipopotam. – Wszyscy przywykliśmy. W tym kłopot, że on nie wygląda, jakby kłamał. To może opowiesz nam, kim jest Hela? – zwrócił się do mnie. Zacząłem mówić. Facet w okularach ze Szczurogębym ślepili w monitory. Laska gapiła się na mnie, jakbym opowiadał bajki. Hipopotam zadumał się głęboko. Dwaj ochroniarze nudzili się wyraźnie. Major zadawał od czasu do czasu jakieś pytania uściślające, chyba próbował mnie złapać na sprzecznościach. Trwało to dobrą godzinę. – Gdyby nie to, że ta opowieść jest całkowicie od czapy, powiedziałbym, że ten koleś mówi prawdę – bąknął Szczurogęby. – Majorze? – Kompletny stek bzdur, ale zaskakująco trzyma się kupy – były gliniarz wyraził swoją opinię. – Jeśli to kuku na muniu, jest wyjątkowo spójne. Trzeba zbadać to ubranie. I list od Staszka też. Powiedz nam – zwrócił się do mnie – czy jest jeszcze coś? Jakiś namacalny dowód, że mówisz prawdę? Zamyśliłem się. – Mam scalak – powiedziałem. – Chyba. Mógł zostać usunięty, gdy wracałem. – Scalak? – podchwycił Szczurogęby. – Kryształ pamięci wsadzony w pień mózgu. Implant jak z filmu „Archiwum X”. Zróbcie rentgen, to go pewnie namierzycie. – Mamy odpowiedni sprzęt, żeby prześwietlić mu łeb? – zapytał Hipopotam. – Mogę spróbować ręcznym skanerem USG. – Dziewczyna skrzywiła się. – Ale niewiele zobaczymy, czaszka przeszkadza. Jeśli jednak ma w mózgu obce ciało o innej gęstości, to powinno pokazać. – Robimy. Uwolnili mi głowę z obręczy. Poodczepiali czujniki. Odetchnąłem. I zaraz podtoczyli kolejne urządzenie. – Tu faktycznie coś jest – powiedziała dziewczyna po chwili jeżdżenia mi po potylicy. – Okrągłe obce ciało... Średnica... Trudno ocenić, powiedziałabym, że około dwóch, może trzech centymetrów. Krążek. Bardzo duża gęstość... – w jej głosie brzmiało głębokie zdziwienie. – Jak mu to wsadzili? – zapytał Szczurogęby. – Na skórze nie ma nawet śladu... Przez nos czy jak? – Tego się nie da tam wsadzić – dowodziła dziewczyna. – To przecież mózg. Nie wyobrażam sobie operacji neurochirurgicznej, która by to umożliwiła. Trzeba ciąć tkanki. Zdechłby od tego. A w najlepszym wypadku wyszedłby trwale sparaliżowany. – Mam uwierzyć w kosmitów, skoki w czasie i tak dalej?! – ryknął Hipopotam. – To niedorzeczne! – Co do skoków w czasie, nie mam pojęcia – powiedziała, spuszczając oczy. – Ale ktoś mu to coś wsadził do głowy. I raczej nie był to nikt z Ziemi, bo po prostu tego nie potrafimy. Grubas sapnął jak lokomotywa. Myślał tak intensywnie, że słyszałem niemal, jak pod niskim czółkiem obracają się tryby. – Słuchaj, belferku – warknął wreszcie. – Nie wiem, czy jesteś świrem, czy może mówisz prawdę. Widziałem w życiu różne rzeczy. Może i jesteś wysłannikiem ufoludków oraz podróżnikiem w czasie. Mam to generalnie w dupie. Kładę karty na stół. Mój syn ma wrócić do domu. Ty go sprowadzisz. Gucio mnie obchodzi jak. Nawiąż kontakt z kosmitami. Skocz w przeszłość i go tu przywlecz. Pogadaj z kotem, łasicą,

koniem, krową, całym zoo. Staszek ma tu wrócić. – To niemożliwe. – Pokręciłem głową. – Jeśli wykonasz zadanie, ewentualnie daruję ci życie i rozstaniemy się. – Wykrzywił gębę. – Jak przyjaciele. Zależy od ciebie. Czy wszystko jasne? Zrozumiałeś? – Może wyraziłem się niejasno – odwarknąłem. – Staszek jest w innej epoce. Był. Wykonał skok, utknął, zapewne zestarzał się tam i umarł. Gdyby jakimś cudem wrócił do naszych czasów, nawiązałby kontakt. – Odnajdziesz go i ściągniesz tutaj. Masz na to miesiąc – powtórzył z uporem. – Choćbyś miał gadać z każdym kotem w Warszawie. – Nie mam pojęcia, czy w tej epoce w ogóle nawiedzają nas obserwatorzy. Nie wiem, jak się z nimi skontaktować. – Wymyślisz coś. Moi ludzie ci pomogą. Jeśli się faktycznie nie uda – złagodniał nieoczekiwanie – ustalisz, co się z nim stało. Chcę wiedzieć. Z detalami. A teraz won. – Cieszę się... – zacząłem, ale odwrócił się na pięcie i wyszedł, posapując jak lokomotywa. – Ma pan we włosach pełno żelu po USG – odezwała się laska, nagle przechodząc na formę grzecznościową. – Tam w kącie jest umywalka. Adam, skocz po ręcznik – zwróciła się do Szczurogębego. O dziwo, posłuchał. Dziewczyna zaczęła grzebać po szafkach i znalazła szampon. Nieoczekiwanie wydała mi się całkiem sympatyczna, choć łuk brwiowy pamiętał, że te uda i łydki poza estetycznym wyglądem posiadają też zdolności destrukcyjne. – Szczegóły naszej rozmowy zechce pan zachować dla siebie – powiedział Major, również robiąc się bardziej uprzejmy. – Serdecznie odradzam wycieczki na policję i temu podobne głupoty. – Nigdzie się nie wybieram – zapewniłem go. – Zwłaszcza że nie mam żadnych dowodów, żadnych świadków... – Bardzo rozsądnie – pochwalił. – Jeszcze jedno, byłoby wskazane, żeby do zakończenia naszej współpracy nie opuszczał pan Warszawy. I tak pana złapiemy, ale po cholerę tracić czas. Umyłem włosy. Wrócił Szczurogęby z ręcznikiem. – Tu jest twardy dysk pańskiego komputera. – Podał mi saszetkę, kiedy się już wytarłem. – A złoto? – bąknąłem. – Z powrotem w rezerwuarze kibla, po powrocie do domu może pan sobie przeliczyć. Cudzego nam nie trzeba. – Łysy uśmiechnął się krzywo. – Adamie, odprowadź gościa... – Proszę tędy. – Szczurowaty przesadnie uprzejmym gestem wskazał mi drzwi. Dopiero trzy przecznice dalej uwierzyłem, że naprawdę mnie wypuścili... Stanąłem i rozejrzałem się. Wiosna. Ptaszki śpiewają. I raz jeszcze udało się przeżyć.

Staszek uchylił powieki. Znowu miał dreszcze. Bolała go także głowa i czuł nieprzyjemne darcie mięśni. Rozejrzał się wokoło. Izba była niewielka. Miała może dwa na trzy metry. Niezbyt równe ściany z belek pobielono niedawno wapnem. Sufit wykonano z nieheblowanych desek. Nieduże okienko z malutkimi szybkami zakutymi jak witraż w ołowiane ramki wpuszczało do środka promienie słońca. Podłoga wyłożona została starą cegłą i nakryta sznurkowym bieżnikiem. Łóżko, na którym spał, podścielono raczej marnym, cienkim siennikiem. Rekompensowała to ciepła pikowana kołdra, obleczona w spraną płócienną powłoczkę. Pod głową miał iście królewską poduchę. Sąsiednie łóżko było puste. Krzysztof musiał wstać wcześniej. Czego jeszcze chcieć od życia? – pomyślał leniwie podróżnik w czasie. W Gdańsku to nawet okna

nie miałem... Choć i tam przecież dobrze mi było. Spałem w cieple, głodny nie chodziłem. A i gospodarze mili... Przypomniał sobie, jak pani Agata stanęła z kagankiem w drzwiach jego komórki. Przypomniał sobie, jak stary kupiec palił w kominku weksle Marty. Przypomniał sobie ciemny chleb maczany w oliwie. Przypomniał sobie też rzeź na schodach kamienicy i małą służącą palącą z „ręki diabła” w ciżbę siepaczy cara Iwana. – Dobre i piękne wspomnienia, a tuż obok jak czerwiki drążą umysł te złe chwile... – szepnął. Przysnął znowu. Przyśnił mu się namiot zasypany śniegiem... Blask świecy kładący się na nagiej skórze. Kitka warkocza błądząca po szyi... Obudziło go potrząsanie za ramię. Znowu miał dreszcze. Uchylił powieki. Szarpał nim Krzysztof. – Obiad zjesz? – zagadnął. – Już południe. Wszyscy dawno wstali. Trochę nie wypada spać tak długo. A możeś chory czy co? – Już się gramolę! Wstał z siennika. Zatoczył się jak pijany, oparł o ścianę. Czuł straszne osłabienie. W żołądku ssało go z głodu. Wziął się w garść. W kącie pomieszczenia stał stolik z wpuszczoną w blat mosiężną miednicą. Była nawet kostka szarego mydła domowej roboty. Staszek obmył twarz i ręce. Wytarł grubym, szorstkim ręcznikiem. Z trudem opanował trzęsące się dłonie. Ale czuł się już nieco lepiej. Przez maleńką ni to sionkę, ni to kuchnię wyszli na zewnątrz. Staszek obejrzał się odruchowo. Nad ranem, nieludzko zmęczony, na wpół niesiony, na wpół wleczony przez Krzysztofa, nie przyjrzał się, gdzie ich zakwaterowano. Teraz przekonał się, że spał w maleńkiej chatce, przechylonej nieco ze starości. – To domek dla wyrobników – wyjaśnił jego towarzysz. – Z dawnych czasów, gdy z dalekich folwarków ludzie przychodzili na pańskim popracować. Poszedł w ślad za chłopakiem. Dwór znajdował się o rzut kamieniem. Weszli do sieni, potem na lewo. W pokoju od frontu znajdował się salon pełniący zarazem funkcję jadalni. W pomieszczeniu królował stół. Rozległy blat nakryto białym obrusem, pośrodku ozdobiono go gwiazdą z mereżek, a wzdłuż brzegów biegł wąski, kolorowy ukraiński haft. Hela siedziała na krześle. Obok niej zajął miejsce starzec, który wyszedł ich powitać. Staszkowi przypomniało się, że wiekowy sługa przedstawił się jako Telemon. Na Staszka i Krzysztofa czekały krzesła na drugim końcu, dobre trzy metry od dziewczyny. Także meble były różne. Hela siedziała na eleganckim fotelu z wyściełanym oparciem i podłokietnikami, dla nich przewidziano siedziska znacznie skromniejsze. Pewnie żeby się pospólstwo nie spoufalało nadmiernie z dziedzicami, pomyślał Staszek z niejakim rozbawieniem. – Witajcie – powiedziała spokojnie Helena. Zajęli miejsca. Podróżnik w czasie rozejrzał się po wnętrzu. Na ścianach wisiały dwa obrazy o tematyce religijnej oraz portret zażywnej matrony. W dwu intarsjowanych witrynkach umieszczono kolekcję kiczowatych porcelanowych figurek. Pod oknem stał szezlong i etażerka z książkami. Więcej mebli w pomieszczeniu nie było. Eleganckie talerze zdobione błękitnawymi kobaltowymi wzorkami i podobnie malowane kafle pieca przypomniały mu Gdańsk. – Widzę, że interesują cię, młodzieńcze, te nasze starocia – uśmiechnął się Telemon. – To prawdziwa niderlandzka majolika. Powiadają, że mają ponad sto lat. – Delft – Staszek przypomniał sobie nazwę miasta słynnego z podobnych wyrobów. – Słusznie. Skrzypnęły drzwi i do wnętrza weszła służąca, dźwigając dużą srebrną tacę z piramidą pierogów. Za nią wmaszerowała dziewczynka może jedenastoletnia, niosąca dzbanek i solniczkę. Najpierw obsłużono staruszka i Helenę, potem Staszek i Krzysztof nałożyli sobie na talerze po stosie pierogów. Jak się okazało, dzbanek przyniesiony przez małą krył w sobie gęstą wiejską śmietanę. Podróżnik w czasie, idąc za przykładem pozostałych, polał obficie danie. Przeżegnali się i ujęli widelce. Już pierwszy kęs wywołał

gwałtowny ślinotok. Nigdy tak nie jadałem, pomyślał. Jak ruskie, to zawsze na okrasę tłuszcz i skwarki. Ale smakuje... Niebiańsko smakuje. Może sprawił to głód, ale wtrząchnął wszystkie w mgnieniu oka. Służąca spokojnie podeszła z tacą. Dołożył sobie kolejną porcję. Jego towarzysz też nie odmówił dokładki. Hela skubała pierogi widelcem, ale jej myśli krążyły gdzieś daleko. Staruszek ubabrał sumiaste wąsiska śmietaną. Jak na posiłek we dworze, dziwne to trochę, obiad z jednego dania, zadumał się Staszek, gdy już się nasycił. A może piątek dzisiaj i dlatego skromnie i postnie? – Czy jesteśmy tu bezpieczni? – zagadnął. Dziadek tylko skinął poważnie głową. Skończyli jeść. Dziewczynka pozbierała talerze, służąca wniosła półmisek z ciepłą jeszcze szarlotką. Rozstawiły zręcznie talerzyki i filiżanki. Położyły serwetki i małe srebrne widelczyki. Po chwili mała wniosła dzbanek. Zapach ciasta i świeżo zaparzonej kawy wycisnął Staszkowi łzy z oczu. Na stole wylądowała też głowa cukru, zawinięta w gruby niebieski papier. Część bryły połupano na niewielkie kawałki. Znalazły się szczypczyki z końcówkami w kształcie lwich łapek, rozbijak w formie filigranowej siekierki i malutki, elegancki młoteczek. Nie jadłem cukru ani razu, od kiedy opuściłem dwudziesty pierwszy wiek, uświadomił sobie Staszek. Poczuł przemożną ochotę, by położyć kawałek na języku i przypomnieć sobie smak. Wiedział jednak, że nie będzie to zachowanie mile widziane w towarzystwie. Posłodzić kawę? Zawsze wolał gorzką... A diabła tam z cukrem, na co mi on? – pomyślał, patrząc na grubą kruszonkę zdobiącą powierzchnię ciasta. Służąca długim nożem ukroiła cztery grube kawałki. Ujęła elegancką srebrną łopatkę. Po chwili miał jeden przed sobą. Dziewczynka nalewała kawę. Przyniosła też kieliszeczki i karafkę z wściekle czerwonym płynem. – Skosztujcie naszej słynnej dereniówki z Sielca – zachęcił staruszek. – Dzień taki chłodny dziś, rozgrzać się trzeba – dodał jakby tytułem usprawiedliwienia i spojrzał za okno. W stołowym było wprawdzie ciepło jak w uchu, ale Staszek uznał, że nie wypada odmawiać. Nalewka przyjemnie rozgrzała mu żołądek. Łamał gorzki smak kawy szarlotką. Delektował się każdym kęsem. Polski dwór, pomyślał z rozrzewnieniem. Jak z kart powieści. Gościnny, zasobny, bezpieczny... Staruszek zakrzątnął się osobiście, drepcząc wokół stołu z drugą karafką. Polał wszystkim ciemnobursztynowego płynu. – A to nasza pigwówka, która w loszku przepisane dziesięć lat odstała – zachwalał. – A na śliwkowej wódce ją nastawiono. Wypili na drugą nogę. Chłopcy delektowali się każdą kroplą, staruszek też sączył trunek powoli, cicho mlaskając, lecz Hela przełknęła nalewkę jednym szybkim haustem, niczym lekarstwo. – Panie Stanisławie – odezwała się – nie podziękowałam jeszcze za uratowanie życia oraz opiekę i pomoc w ucieczce. Przemyślność i ostrożność pańska, okazane w tak trudnej chwili, wobec nawału zdarzeń gwałtownych i ekstraordynaryjnych w charakterze, budzą mój głęboki szacunek. – Spełniłem tylko swój obowiązek. Mniemam, że każdy prawy Polak na moim miejscu postąpiłby tak samo – bąknął. Zabrzmiało to tak patetycznie, że się zawstydził. – Czy zechce mi pan nadal towarzyszyć? – Poczytam to sobie za zaszczyt... – Krzysztofie... – Tak, pani? – Jako jedyny z naszych dawnych poddanych pospieszyłeś nam na ratunek. Tobie także chcę podziękować i zapewnić, że wdzięczność rodu Korzeckich zawsze będzie ci towarzyszyć. Kłopot jeno w tym, że ród ten w zasadzie już wygasł.

– Dziękuję. – Chłopak skłonił głowę. – Ja już i tak więcej otrzymałem, niż... Uniosła dłoń na znak, że chce mówić dalej. Krzysztof umilkł speszony i zaczerwienił się. – Zamierzam udać się do przyjaciół do Lublina. Masz waść dobre dokumenty? – zapytała Staszka. – Paszport, albo najlepiej podorożną...? – Niestety. – Podróżnik w czasie pokręcił głową. – Po prawdzie nie mam już żadnych dokumentów. – To jakim cudem pan tu dotarłeś? – zdumiała się. – To długa i skomplikowana historia – bąknął. – Z poprzednich przygód wyszedłem w tym, co na grzbiecie, i z kilkudziesięcioma zaledwie rublami w sakiewce. Zabrzmiało to głupio, zgoła idiotycznie, ale nie miał kompletnie żadnego pomysłu, jak wyjaśnić swoją obecność w jej majątku. Co gorsza, nie pomyślał, by wykorzystać popołudnie oraz noc i ułożyć sobie jakąś wiarygodną legendę. Hela tymczasem lustrowała jego strój. – Trzeba będzie ominąć dwa lub trzy kordony na szlaku do Lublina – rozważała. – Chyba że zahaczymy o Chełm... Myślę, że pan August znajdzie nam coś odpowiedniego. Jakie pan znasz języki? – Jakie potrzeba... – Wzruszył ramionami. – A konkretnie? – chyba się zirytowała. – Polski, ukraiński, rosyjski, niemiecki, norweski, szwedzki, angielski, łacinę, flamandzki... Może jeszcze jakieś inne, musiałbym usłyszeć, żeby wiedzieć, czy umiem się w nich poruszać. Na jej twarzy odmalowało się zaskoczenie. – Poliglota prawdziwy z pana, a domniemywać mogę, że i człowiek uczony... Z uniwersytetu może jakiego? – Włóczyłem się trochę po świecie ostatnimi czasy – dodał. – Czas jakiś towarzyszyłem człowiekowi, który uważał się za wędrownego poszukiwacza mądrości, jednak szkół żadnych poważniejszych nie było mi dane ukończyć. Znów zabrzmiało to kompletnie idiotycznie, ale chyba uwierzyli. – Paszport zagraniczny byłby niezłym rozwiązaniem, jeśli umiesz pan dobrze udawać cudzoziemca. Z drugiej jednak strony walczyło na naszej ziemi trochę ochotników z różnych stron świata, więc także przybysze z zagranicy nie są tu ostatnio mile widziani – westchnęła. – Carscy mogą zadawać dużo niepotrzebnych pytań... Najlepsze byłyby dokumenty dyplomatyczne, ale takich nie zdobędziemy, a podrobić je trudno, gdyż młyn papierniczy wykryli. – Młyn papierniczy? – nie zrozumiał. Zbyła go milczeniem. Mieli nielegalną papiernię, w której podrabiali papier na dokumenty. Przecież w tych czasach były już znaki wodne, domyślił się. Nie ufa mi, zresztą nie dziwię się... Pojawił się człowiek znikąd, naszlachtował ruskich, niby po właściwej stronie wystąpił, ale w sumie wiadomo o nim tyle, że umie szablą robić. – Pozostaniemy tu kilka dni. Rany pańskie, choć powierzchowne, muszą się dobrze wygoić. Zasięgniemy języka, co dzieje się w Krzywkach, czy jestem poszukiwana i jaka sytuacja panuje na trakcie lubelskim. – Powstała. – Wybaczą panowie, oddalę się teraz. Wstali i ukłonili się. Hela wyszła. W dzbanku zostało jeszcze sporo kawy. I tylko kolejnego kęsa szarlotki nie było już gdzie zmieścić... Jestem jak rozbitek, który po latach spędzonych na bezludnej wyspie trafił z powrotem między cywilizowanych ludzi i wypala pierwszą od lat fajeczkę, wypija kufel piwa, a potem przypomina sobie smak dawno niewidzianych potraw, pomyślał Staszek z pewnym rozbawieniem. W każdym razie mają tu i kawę, i herbatę, i zapewne także czekoladę, więc choć od moich czasów dzieli mnie jeszcze półtora wieku, to jakbym jedną nogą wrócił do domu. Po obiedzie wyszli przed dom. Dwór ulokowano na majdanie jakby niewielkiego zamku. Otaczał go kwadrat wysokich murów z białego kamienia. Do murów kleiły się stajnia, powozownia i jakieś jeszcze budynki gospodarcze, wzniesione z poczerniałych belek. Staszek rozglądał się zaciekawiony.

– To dawna fortalicja, którą w szesnastym stuleciu pan Paweł Orzechowski wystawił przeciw wrogom Rzeczypospolitej – wyjaśnił stary sługa. – A może przeciw Tatarom, albo i Kozakom to narychtowano? Tak powiadają. Gdym jednak podczas naprawy wyłomu dokładniej mury obejrzał, wydało mi się, że ich dolne partie są starsze, inną sztuką kamieniarską wzniesione... Tedy może pan podkomorzy wykorzystał jako podwalinę rozwaliska jakowegoś dawniejszego zamczyska... Wszak niejedna wojna przez te ziemie się przetaczała. Ale w czasach obecnych umocnienia takie są już słabe. Przed napaścią jakiejś bandy maruderów nas obronią, ale gdyby Moskale podciągnęli choć jedną armatę, ściany padną przy pierwszym poważnym szturmie. A i ludzi mało, żeby się dłużej utrzymać. Szczęśliwie na uboczu dwór położony, nieczęsto tu carscy zaglądają. Niejedno przez ostatnie dwa lata tu robiliśmy. – Uśmiechnął się do jakichś swoich myśli. Krzysztof milczał, ale też się uśmiechnął. Działo się tu coś ważnego, pomyślał podróżnik w czasie. Może szkolono ludzi, może ukrywano powstańców, może leczono rannych. Może była tu rusznikarnia albo – dajmy na to – baza wypadowa jakichś oddziałów. Wypytywać głupio, zresztą chybaby nie powiedzieli... niby wiedzą, że jestem po ich stronie, ale przecież zawsze obcy. – Jak widzę, cały czas w pogotowiu? – Wskazał gestem ciemną sylwetkę na dachu bastei. – Tak. Mamy tu w obejściu kilku zaufanych chłopów, którzy w każdej chwili gotowi wesprzeć nas w odparciu napaści. A i kobiety przeszkolone, żeby broń ładować. Tak po prawdzie to i strzelać umieją, jeno brak im w tym należytej wprawy. – Panna Helena to co innego, z prawej czy z lewej ręki, na sto kroków wróbla w głowę trafi – powiedział Krzysztof. – Ale od małego z flintą zaznajomiona. Obeszli dwór od tyłu. Wznosiło się tu kilka chat, w których zapewne mieszkała służba. Dachy pokryto gontem, ściany ogacono snopkami. Za nimi widać było kolejne dwie basteje i mur zamykający kwadrat obwarowań. Od tej strony był już mocno zniszczony. Koronę znaczyły pęknięcia, a w kilku miejscach podparto ścianę grubymi belkami. – Palazzo in fortezza, jak mawiają Włosi. W sam raz na niespokojne czasy – pan Telemon jakby odgadł myśli Staszka. – A w razie poważnego zagrożenia, jeśli pozycji utrzymać się nie da, jedna z bastei dobrze zaopatrzona została i tam refugium będzie... Myślę jednak, że wojna nasza już przegrana i nikt nas się nie zbiera zaczepiać. Teraz na wiele lat spokój zapanuje. Cmentarny spokój – dodał cicho.

Wieczorem pogoda, do tej pory ładna, zepsuła się całkowicie. Zaczął padać deszcz, szybko się ściemniło. Podróżnik w czasie leżał pod kołdrą. Na parapecie postawił lichtarz ze świecą i czytał książkę pożyczoną z dworu – „Starożytności warszawskie” Aleksandra Wejnerta, wydane dwadzieścia lat wcześniej. Było mu błogo. Leżał w czystej pościeli, miał co czytać... I nawet kawy się napił. Gdyby tylko czuł się choć trochę lepiej... W piecu napalono, ale i tak bolała go głowa, a co kilka minut telepały nim dreszcze. Na szczęście chyba z wolna przechodziły. W dodatku w ustach zrobiły mu się ze cztery afty. Ech, jedna głupia tabletka pyralginy, westchnął w duchu. Albo ibuprofen... A może mają tu chininę? Nie wiem, jakie leki są znane w tych czasach. Aspirynę zaczęli produkować jakoś na przełomie wieków, czyli przyjdzie ze trzydzieści lat poczekać... Uzyskać salicylany z kory wierzbowej? A gdyby tak spróbować ponownie z penicyliną? – zapalił się do dawnego pomysłu. Zaskrzypiały drzwi. To Krzysztof przyszedł po Staszka. – Proszą wszystkich do dworu – wyjaśnił. – A ty niezdrów? – Trochę mnie chyba nocą przewiało. Pomyślałem, że wyleżę to i wygrzeję. Ale jak proszą, to proszą.

W mig się ogarnę. – Co ci dolega? – Dreszcze mną trzęsą. – Na to kwiatu lipy trzeba zaparzyć. Poproszę służącą, zrobią ci taki wywar, że kwartę wody wypocisz, a rano zdrów będziesz jak ryba. Pytanie takie mam. Umiesz może szyć? – O tyle, o ile – westchnął Staszek, przypominając sobie zajęcia, na które chodził w podstawówce. – Dwa albo trzy proste ściegi znam. Czemu pytasz? – Bo na wieczernicy nie wypada siedzieć bezczynnie, coś do roboty dostaniemy. Można jeszcze pierze drzeć. – Na poduszki znaczy? – wolał się upewnić. – Taaa... Ale to babska robota. Szyć lepiej. Przemknęli się przez ciemny dziedziniec. Weszli do stołowego. Staszek aż zmrużył oczy zaskoczony. Na stole postawiono trzy pałacowe kandelabry, każdy na pięć świec. Wniesiono ławy i zydle. Zebrali się tu chyba wszyscy mieszkańcy folwarku. Służące już znał. Kilku chłopów w siermięgach siedziało nad płachtami szarego płótna. W kącie ustawiono trzy kołowrotki. Po przeciwnej stronie przy stosie pasków łyka siedział starszy mężczyzna z opaską zasłaniającą jedno oko. Było też trochę dzieci, od pięcioletniego szkraba po dziewczyny w wieku Krzysztofa. Stary sługa szybko i sprawnie rozdzielał zadania. Na stole postawiono tacę z ciastkami i michę pełną orzechów oraz gliniane kubki z jakimś naparem. Staszek i jego towarzysz zajęli miejsca na zydlach. Dostali po płacie płótna, grube szydła i szpule dratwy. – Najpierw trzeba założyć krawędź tak na cal i obrębić, potem założyć jeszcze raz i zszyć – poinstruował Krzysztof. – Co to będzie? – No, worek na zboże... Popatrując kątem oka, jak to robią inni, zabrał się do pracy. Szło mu powoli, a szydła w grubych palcach chłopów tylko śmigały. Zaterkotały kołowrotki. Dzieciarnia z worków wyciągała pióra i darła z nich puszek obrastający dolną część stosiny. – Wojsławskie chłopaki jak parowe młyny, biegają od jednej do drugiej dziewczyny – zaintonowała jedna z kobiet. Reszta zaraz podchwyciła:

Niejeden nad rzeczką cały dzień przeleży, Bo jemu na pracy wcale nie zależy. A nasi chłopacy to się dumnie noszą, Do karczemki w butach, do kościoła boso. Do karczemki w butach, bo pieniądze mają, Do kościoła boso, wszystko przepijają. Nie ma to ci nie ma, jak to młodej szlachcie, Jak się portki podrą, noszą dupę w płachcie. Portki się podarły, pieniędzy nie mają, Bo wszystko w gospodzie oni zostawiają.

Staszek uśmiechnął się w duchu. Wizja biegających parowych młynów była kuriozalna. Sąsiedzi

skończyli szyć worki niemal jednocześnie, sięgnęli po nowe płaty tkaniny, on był dopiero w połowie roboty. Znowu złapały go dreszcze, ale gdy popił z podanego kubka mocnego lipowego naparu, powoli ustąpiły. Za to wyczuł językiem kolejne dwie ranki na dziąsłach. Było mu dobrze. Ciepło, sucho, trochę tylko bolały plecy. Próbował szyć nieco szybciej, ale nie nadążał. Brak wprawy dawał o sobie znać. Spojrzał spod oka na kobiety przy kołowrotkach. Z kłębów owczej wełny wyczarowywały cienką nić, równą jak produkowana maszynowo. Nikt nikogo nie poganiał. Dzieciaki co jakiś czas brały sobie po ciasteczku. Gdy wypili napar z lipy, stary sługa polał wszystkim po ćwierć kubka mocnego, słodkiego wina. – Panie Telemonie, nich pan nam coś opowie – poprosiła dziewczynka, która przy obiedzie podawała do stołu. – Prosimy, prosimy – poparło ją kilka osób. – A co tam będziemy sobie głowy zawracać ponurymi opowieściami starego dziada – uśmiechnął się Telemon. – Lepiej nasz młody gość opowie, jak to było łońskiego roku z tymi kieckami generałówny pod Żyrzynem... Krzysztof nie dał się długo prosić. – Był początek sierpnia, gdy generał Kruk dostał informację, że przez stację pocztową pod Żyrzynem przejechać ma konwój wiozący pieniądze z Lublina do banków w Warszawie. Wydało mu się to niezłą gratką, bo choć transport taki z pewnością był dobrze chroniony, on w dni kilka mógł zebrać żołnierzy z kilku pomniejszych partii i siłą poważną nań uderzyć. Powiadali potem, że trzy tysiące powstańców tego dnia pod bronią zebrał. Być to chyba może... Ludzi moc się zebrało, ale z amunicją było już bardzo kuso. Kul brakowało, nie mówiąc już o kapiszonach i prochu. Szczęściem jeden patriota się trafił i podwiózł nam furę całą z doskonałym zaopatrzeniem, tedy wszyscy ludzie Kruka broń opatrzyli, a wypadło po kilka ładunków na głowę. – Toż powiedziałeś przed chwilą, że Kruk miał tam pod sobą ze trzy tysiące ludzi?! – zdumiał się stary sługa. – Ile tego na furze było?! – Kilkanaście tysięcy patronów w skrzynkach – wyjaśnił chłopak. – Pierwszorzędna amunicja prosto z carskiego magazynu w Lublinie. Wiecie, jak to jest z ruskimi magazynierami. Dobrze się potargować, to karabin sprzedadzą, z którego ich towarzyszy potem w bitwie ustrzelimy... Jakby psim juchom odpowiednio zapłacić, to i ojczulka cara by nam na łańcuchu przywlekli. Wizja takiego interesu rozbawiła ludzi. – Zdemoralizowana to armia. – Stary pokręcił głową z naganą. – Trza uważać, bo jak się interesy z wieprzami robi, to i człowiek potem sam świnią stać się może. – Zasadziliśmy się na nich jak trzeba, droga tam dolinką biegła, jeden oddział od przodu uderzył, dwa inne z lewej i z prawej kolumnę zasypały gradem ołowiu. Od pierwszej salwy wielu padło, reszta dzielnie odpór dała. Ze trzy godziny furgonów bronili. Ja się okazało, dwie armaty nawet mieli, szrapnelami w nas bić próbowali, ale kule za daleko niosło, więc dużej szkody nam nie czyniły. Wreszcie ich porucznik zebrał część swoich ludzi i pod naszym ogniem oddział z zasadzki jakoś wyprowadził. Bez szwanku nie uszli, wielu padło. Reszta zaś, przez dowódcę tak haniebnie opuszczona, jeszcze pro forma się broniła czas jakiś, lecz duch w nich upadł i gdy Kruk zawezwał po raz trzeci do poddania się, broń złożyli. Jeńców była masa prawdziwa, grubo ponad dwustu. Zgoniono ich do kupy. Myśleli, że wszystkich wyrezamy, ale generał Kruk kazał rannych opatrzyć, wszystkim w uznaniu ich męstwa polać po kubku wódki, a my teatrum przed nimi piękne urządziliśmy. – Jakie znów teatrum? – zdumiał się jeden z szyjących worki. – Owóż wyobraźcie sobie, że w wozie ostatnim córka generała Hurki wysłała do Warszawy swoją wyprawę ślubną, tedy kołdry, poduszki, poszwy haftowane, a wraz z nimi sukni balowych kilkanaście i innych kobiecych fatałaszków. A tatko jej generał wyekspediował tuzin albo więcej swoich paradnych mundurów, żeby na ślub się godnie przyodziać i na bale jesienne w stolicy. Generał Chruszczow także

mundury okazją posyłał, tak więc generalskich uniformów ponad tuzin mieliśmy. Tedy kto młodszy i drobniejszy, w suknie panny się przyodział, kto tęższy, generalski mundur na grzbiet założył. U jednych skrzypce się znalazły, flecistów ze czterech chyba było, nuty panny i pulpit wyciągnęliśmy, więc na trakcie prawdziwy koncert i zarazem bal urządziliśmy, bo „damy” z kawalerami do muzyki zatańczyły, a Moskale na widok panien brodatych i takiego sponiewierania generalskich mundurów niemal apopleksji dostawali. Wszyscy zgodnie ryknęli śmiechem. – No ale co się stało z sukniami generalskiej córki? – zaciekawiła się służąca. – Wszystkieście potargali czy jak? – E, zniszczyć tyle dobra to żal przecież. A co niby miało być? – Krzysztof wyszczerzył zęby. – Żydki z Puław furką na skraj lasu podjechali i całą zdobycz kupili na pniu. Nie pożałowali nam srebrnych rubelków, a sami pewnie ze znacznym zyskiem dalej puścili. Rzecz jasna, ubrać się w taką nijak, bo haft, nie daj Boże, kto by rozpoznał, ale już oni mają zręcznych krawców, więc pewnie dziś niejedna Salcia czy Ryfka w jedwabnej koszuli do łoża z mężem idzie. Pozornie niewinna uwaga znów wywołała salwy szczerego śmiechu. Staszek też się uśmiechnął. Na lekcjach historii żaden belfer jakoś nie mówił o tym, że bohaterscy powstańcy przebierali się w kobiece łaszki, pomyślał rozbawiony. – Gadają, że Kruk znaczne kwoty w gotówce zdobył – zauważył ten z przepaską na oku. – Być może, bo celem głównym było przejęcie kasy i to się powiodło. Powiadali, że dwieście tysięcy rubli złotem i w papierach furgon przewoził. Fortunę tę zaufanym oficerom powierzył nasz generał i oni ją w bezpieczne miejsce zabrali. Część do Lwowa przewieziono, część na krajowe potrzeby poszła. Ja jeno z daleka widziałem skórzane woreczki monetami nabite, a choć niewielkie, to ciężkie tak, że trzy dźwignąć naraz już kłopot. Ech, zdałby mi się jeden taki – westchnął żałośnie Krzysztof. – No ale cóż, to przecież na dalszą walkę albo opatrzenie wdów i sierot po powstańcach przeznaczone. Nic mi do nich... Po bitwie jeńców przymusiliśmy, żeby na krzyż poprzysięgli nigdy więcej broni na Polaków nie podnosić. Kilku naszych w carskiej służbie od razu poprosiło, żeby ich do polskich oddziałów przyjąć. Ledwie skończył mówić, Hela zaintonowała:

Z dymem pożarów, z kurzem krwi bratniej Do Ciebie, Panie, bije ten głos! Skarga to straszna, jęk to ostatni, Od takich modłów bieleje włos.

My już bez skargi nie znamy śpiewu, Wieniec cierniowy wrósł w naszą skroń, Wiecznie, jak pomnik Twojego gniewu, Sterczy ku Tobie błagalna dłoń.

A obecni zaraz podjęli:

Ileż to razy Tyś nas nie smagał, A my nie zmyci ze świeżych ran, Znowu wołamy: On się przebłagał, Bo On nasz Ojciec, bo On nasz Pan!

I znów powstajem w ufności szczersi, Lecz za Twą wolą zgniata nas wróg, I śmiech nam rzuca, jak głaz na piersi: „A gdzież ten Ojciec, a gdzież ten Bóg?!”.

I patrzym w niebo, czy z jego szczytu Sto słońc nie spadnie wrogom na znak? Cicho i cicho... pośród błękitu Jak dawniej buja swobodny ptak.

Owóż w zwątpienia strasznej rozterce, Nim naszą wiarę ocucim znów, Bluźnią ci usta, choć płacze serce, Sądź nas po sercu, nie według słów!

O Panie! Panie! ze zgrozą świata Okropne dzieje przyniósł nam czas; Syn zabił ojca, brat zabił brata, Mnóstwo Kainów jest w pośród nas.

Ależ, o Panie! oni niewinni, Choć naszą przyszłość cofnęli wstecz, Inni szatani byli tam czynni; O! karaj rękę, nie ślepy miecz!

Patrz! my w nieszczęściu zawsze jednacy, Na Twoje łono, do Twoich gwiazd Modlitwą płyniem, jak senni ptacy, Co lecą spocząć wśród własnych gniazd.

Osłoń nas, osłoń ojcowską dłonią, Daj nam widzenie przyszłych Twych łask; Niech kwiat męczeński uśpi nas dłonią, Niech nas niebiański otoczy blask!

I z Archaniołem Twoim na czele Pójdziemy wszyscy na straszny bój, I na drgającem szatana ciele Zatkniemy sztandar zwycięski Twój!

Zbłąkanym braciom otworzym serca, Winę ich zmyje wolności chrzest; Wtenczas usłyszy podły bluźnierca Odpowiedź naszą: „Bóg był i jest!”.

Zaraz po wybrzmieniu pieśni zaczęto składać robotę. Dzieciaki wymiotły za próg resztki pierza. Ktoś przetarł na mokro blat stołu i rozłożono obrus. Służąca wniosła tacę, a na niej miski z parującą kaszą doprawioną skwarkami i gęstym, aromatycznym sosem grzybowym. Dorośli zasiedli przy stole, dzieciaki jadły, siedząc po turecku, z miskami na kolanach. Rozdano łyżki. Stary sługa polał jeszcze po odrobinie wina. Zebrani zjedli i zaczęli się rozchodzić. Służąca zebrała gotowe worki, łapcie i woreczki z pierzem i wyniosła do komory. Dwie roboczogodziny razy jakieś szesnaście osób, policzył Staszek. Zawsze to jakaś korzyść dla folwarku. Dziesięć nowych worków na ziarno, przerobione kilka kilogramów wełny, surowiec na pierzynki, kilka par łapci... Posiedzieli ludzie razem w cieple i przy świecach, pośpiewali, podjedli, wypili. Bardziej chyba chodziło o tę integrację niż o zysk ze wspólnej pracy... A i historii wesołej posłuchali, zawsze jakaś rozrywka, a przecież tu nie ma telewizji. – Śpisz? – Krzysztof dał Staszkowi sójkę w bok. – A, tak się zamyśliłem... Układam sobie wszystko w głowie. Długo tu zostaniemy? – Nie wiem. Trzy dni to, jak mniemam, najmniej. Ale może niedzielę albo i dwie popasać nam tu przyjdzie. Bóg jeden wie, co dziedziczka planuje i kiedy wieści dotrą, czy w okolicy bezpiecznie. Carscy pewnie parol zagięli, nie lubią, gdy ich żołnierzy ktoś zabija. – Zatem przy następnej podobnej przygodzie grzecznie ich poproszę, żeby odstąpili od swych morderczych zamiarów – uśmiechnął się Staszek. – E, to lepiej jednak od razu pozabijać, bo na żartach to oni wcale się nie wyznają... A na razie pora spocząć. Odpalił świeczkę od jednej ze świec osadzonych w kandelabrze. Wetknął ją do latarki stojącej przy drzwiach. W sieni było trochę ścisku, wyszli jako ostatni. Staszek spojrzał na oddalające się w mrok grupki ludzi. Niemal każdy niósł własną świecę. Doznał uczucia dziwnego déjà vu. Podobnie to wyglądało wtedy w Gdańsku, gdy wracał z Ferberami z kościoła. Artur i mała Marta... Zaraz potem przypomniał sobie Visby. Nawet nie pożegnał się z przyjacielem. Co pomyślał młody kupiec, gdy okazało się, że on i Marek zniknęli bez śladu? Co się stało

z szablą pozostawioną w ruinach kościoła Świętej Katarzyny? Komu posłużyła? W izbie było ciepło i przytulnie. Staszek położył się na swoim łożu. Pełen żołądek przyjemnie ciążył. Ciekawe, co robi teraz Hela? Gawędzi jeszcze z panem Telemonem? Czyta romansidła z biblioteczki? A może modli się za spokój duszy swojego dziadka? Straciła całą najbliższą rodzinę, ale nie wygląda na załamaną. Spojrzał spod oka na Krzysztofa. Ten klęczał z różańcem w ręku, wpatrzony w znak krzyża wycięty w belce nad drzwiami pokoiku. Są inni niż ja, pomyślał Staszek. Religia stanowi dla nich znacznie lepsze źródło spokoju wewnętrznego i pocieszenia. Mają pewność istnienia świata nadprzyrodzonego. Mniej boją się śmierci. Ich zmarli, wyrżnięci i wystrzelani krewni są w czyśćcu albo już w raju. A ja... wierzę w Boga, jednak mam tyle wątpliwości. Tyle jest we mnie lęku. Moje laickie i ateistyczne czasy odcisnęły swoje piętno... Mocniej, niż mi się wydawało.

Lublin, 14 października 1864 Adresat: Kancelaria J. E. Namiestnika gen. Fiodora Fiodorowicza hr. Berga Dotyczy: Sprawa śmierci ośmiu żołnierzy naszej armii zamordowanych we dworze Krzywki oraz poszukiwań sprawców zbrodni Raport Dnia ósmego bieżącego miesiąca wraz z dwoma aplikantami i lekarzem wojskowym, biegłym w sztuce dokonywania sekcji i obdukcji zwłok dla celów procesowych, przybyłem do miasta Krasnystaw dla zbadania sprawy śmierci ośmiu naszych żołnierzy, w tym podoficera i oficera nazwiskiem Fiodorow, którzy – jak przypuszczano – wpadli w zasadzkę buntowników na folwarku Krzywki. W toku obdukcji zbadaliśmy trzy ciała w stanie normalnym oraz spalone szczątki trzech kolejnych. Z dwóch ostatnich pozostały jedynie wyżarzone fragmenty czaszek i kości krzyżowych. Mimo dalece niewystarczającego stanu ciał zdołaliśmy ustalić, iż w przypadku trzech zwłok bezpośrednią przyczyną śmierci był sztych dokonany przy użyciu szabli. Śmierć w dwu przypadkach nastąpiła momentalnie, ostatni żołnierz został dobity jednym silnym ciosem szabli w kark, gdy już leżał. W przypadku ciał zwęglonych przyczyna śmierci była dalece trudniejsza do stwierdzenia, jednak po usunięciu resztek odzieży i zewnętrznych tkanek odnaleziono w głębszych warstwach ślady podobnych obrażeń. Wszyscy denaci uśmierceni zostali w analogiczny sposób. Przypuścić należy, że sprawca działał samotnie i atakował z zaskoczenia. W przypadku niedopalonych szczątków należy przypuścić, iż zwłoki pierwotnie znajdowały się na strychu lub poddaszu. Tu przyczyna śmierci początkowo wydawała się niemożliwa do ustalenia, ale po długich oględzinach lekarz zdołał wypatrzyć wyłupanie w kości krzyżowej, będące prawdopodobnie śladem kuli rewolwerowej lub karabinowej. Na tym obdukcje zakończono. Wszystkie ciała po śmierci zostały najprawdopodobniej obrabowane przez zabójcę, nie odnaleziono bowiem przy nich żadnych cennych przedmiotów. Udaliśmy się następnie do przysiółka Krzywki, by na miejscu dokonać oględzin pogorzeliska. Wedle zebranych informacji we dworze w chwili pożaru zamieszkiwali dziedzic majątku Maciej Korzecki, jego wnuczka Helena oraz jedna służąca lub klucznica. Pozostali męscy członkowie rodu brali czynny udział w buncie i polegli jesienią i zimą zeszłego roku podczas potyczek z naszą armią pod Depułtyczami i w Lasach Bonieckich.

Patrol bojowy wysłany na miejsce pożaru odnalazł w lamusie zwłoki dziedzica i służącej. Wedle mojej opinii, wyciągniętej na podstawie silnie uszkodzonych ciał, oboje polegli od kul odpowiadających standardowi rewolwerów Lefaucheux, używanych zarówno przez buntowników, jak i przez regularne oddziały naszej armii, ze wskazaniem na tę drugą możliwość. Za lamusem, w miejscu, gdzie znaleziono ciało jednego z naszych żołnierzy, natrafiłem w wilgotnej glebie na odciski nietypowego podkutego obuwia o archaicznym kształcie podeszwy, niezelowanego, prawdopodobnie pochodzenia zagranicznego. Wykonałem ich odlewy, używając rozrobionego gipsu, wedle metodologii doktora Bohrmana. Mimo zadeptania przez naszych żołnierzy całego majdanu folwarku odnaleźliśmy kolejne ślady na grządkach ogrodu za spalonym dworem. Węgle, zarówno wdeptane, jak i pokrywające ślady, oraz towarzyszące im odłamki szkła okiennego wskazują jednoznacznie, że odciski te powstały w trakcie pożaru, a właściciel obuwia prawdopodobnie opuścił płonący budynek, skacząc oknem. Opodal odkryłem jeszcze podłużną bruzdę, powstałą w wyniku uderzenia o glebę niewielkiej, ciężkiej skrzynki, z czego należy dedukować, że podjęto próbę ratowania jakichś ruchomości. Z odstępów pomiędzy odciskami stóp oszacowaliśmy wzrost sprawcy na około dwa arszyny i pięć werszków. Nakazałem towarzyszącym mi żołnierzom o różnej wadze odbić na próbę swoje ślady obok, co pozwoliło oszacować wagę podejrzanego. Należy więc przypuścić, że żołnierze nasi padli ofiarą wysokiego, szczupłego młodzieńca, dysponującego znaczną siłą fizyczną, działającego bez wahania i posiadającego doświadczenie w uśmiercaniu ludzi. Jak się wydaje, zabójca jest osobą niepalącą tytoniu, bowiem pozostawił przy ofiarach kapciuchy z siekaniną, cygaretki i fajkę, hubki, a nawet cenne pudełko z zapałkami chemicznymi produkcji niemieckiej. Lekarz uzupełnił moje obserwacje o przypuszczenie, że ciosy zadano ręką prawą. Zakończywszy oględziny miejsca przestępstwa, udaliśmy się do sołtysa pobliskiego przysiółka Krzywki dokonać przesłuchania. Wedle jego słów we dworze znajdowały się zbiory oręża historycznego produkcji wschodniej, zdobytego przez członków rodu pod Wiedniem, konterfekty członków rodu malowane na blasze oraz cenny zegar szafkowy. Ponieważ podczas przeszukania pogorzeliska nie odnaleziono nawet przepalonych szczątków wymienionych ruchomości, podobnie jak nie natrafiono na żadne szczątki ludzkie, które można by przypisać młodej dziedziczce Helenie Korzeckiej, przypuścić należy, że bezpośrednio po uśmierceniu naszych żołnierzy rzeczy te z dworu wyniesiono, zapewne przy współpracy zabójcy. Spośród mieszkańców Krzywek do pożaru pospieszył jedynie młodzieniec o nazwisku Krzysztof Bieżmo, sierota, a jak domniemywa sołtys, nieślubny potomek któregoś z Korzeckich. Od czasu pożaru w przysiółku go nie widziano. Patrol przybyły z Krasnegostawu nie pochwycił go także na miejscu zdarzenia. Przesłuchaliśmy jego ojczyma, ten zeznał jednak, że nie widział pasierba, od kiedy pobiegł do pożaru. Powątpiewał także, czy dziedziczka Helena była w momencie zajścia we dworze, wskazując, iż uczęszcza ona na pensję w mieście, aczkolwiek nie potrafił wskazać w którym. Zażądaliśmy od niego wydania wszystkich sztuk obuwia oraz odzienia pozostawionego przez Krzysztofa. Stwierdziliśmy, iż młodzieniec ten nie może być poszukiwanym przez nas zabójcą, bowiem posiada drobniejsze stopy i jest niższego wzrostu niż domniemany sprawca. Wnioski: grupa żołnierzy naszej armii stacjonujących w Krasnymstawie zawiązała szpanę rabunkową. Udali się wspólnie do dworu Krzywki, gdzie zamordowali dziedzica i służącą. W trakcie zawłaszczania mienia zostali zaskoczeni przez jednego człowieka, niewykluczone, że cudzoziemca, i wysieczeni bez litości. Sprawca zbiegł z miejsca zdarzenia, zapewne towarzysząc młodej dziedziczce i jej słudze Krzysztofowi. W toku dalszych działań planuję odnalezienie całej trójki. Sporządził: nadzwyczajny sędzia śledczy Tymczasowej Komisji Wojenno-Śledczej kapitan Igor Wsiewołodowicz Ogarew

Obudziłem się kompletnie rozbity. Spojrzałem na zegarek. Dochodziła siódma rano. Przeżycia poprzedniego dnia wracały falą... Hipopotam, jego, khm... nazwijmy to, dziewczyna. A może to tylko głupi sen? Ech, za dobrze by było... Oczywiście po powrocie do domu wkręciłem zwrócony dysk, siadłem do kompa i sprawdziłem w necie, co to za jedni. Ferdynand Grążel – właściciel sieci luksusowych delikatesów, kilkunastu normalnych spożywczaków i jeszcze kilku sklepów z gadżetami dla bogatych japiszonów. Numer 279 na liście pięciuset najbogatszych Polaków. I jeszcze ta ekipa z piekła rodem. Nie wątpiłem, że taki potentat idzie przez życie przebojem, rozwalając każdą poważniejszą przeszkodę. Na serwisach plotkarskich trochę o nim pisali. Ożenił się ponad dwa lata temu z tą lalą. Ślubu udzielił im sam kardynał. Dziewczyna była po liceum medycznym, poznali się, gdy ratowała go w parku. Uprawiał jogging i dostał zawału. Romantyczna historyjka w sam raz dla kolorowych pisemek. Przejrzałem dostępne w sieci fotki z uroczystości. Panna młoda w białych kozaczkach wyglądała przy nim jak gazela przy bawole... Na jednym zdjęciu wypatrzyłem Staszka i Szczurogębego. Mój przyjaciel, wbity w elegancki garnitur, prezentował się zaskakująco dojrzale. Dobra, wyciągam złoto ze skrytki, jadę po Zuzannę, do kantoru, spylę dwie monetki, żeby mieć kasę na bilety, i znikamy z tego miasta... – rozmyślałem, robiąc poranną porcję pompek. Pociągnąłem nosem. Coś mi nie pasowało. W mieszkaniu unosił się intensywny zapach jajecznicy. Wyskoczyłem z łóżka i pchnąłem drzwi kuchni. Szczurogęby koleś o imieniu Adam krzątał się przy kuchence. Na stole stała patera z pieczywem i naszykowane dwa nakrycia.

– Śniadanie gotowe – zameldował. – Co ty, do cholery, robisz w mojej kuchni?! – Jajecznicę robię, na wędzonym boczku – wyjaśnił. – Taką, jak pan lubi – zaakcentował to „pan”. – A skąd wiecie, co lubię? – Z analizy list zakupów opłaconych pańską kartą w delikatesach pana Ferdynanda. Piętnaście razy w ciągu roku pojawił się ten sam zestaw, czyli sześć jajek i dwadzieścia deko boczku. Zawsze o południu. Ponieważ nikt nie robi sobie na kolację jajecznicy z sześciu jajek, wydedukowaliśmy, że to zestaw kolacyjno-śniadaniowy. Zamknąłem oczy i policzyłem do trzech. Gdy je otworzyłem, typek nakładał potrawę na talerze. – Schizofrenia, inna psychoza czy jak to leciało? – burknąłem. – Urojenia oniryczne? W Internecie znajdę pewnie numer do psychiatry. Na pewno są na to jakieś tabletki... – Jestem prawdziwy – zapewnił. – Pan Ferdynand przydzielił mnie panu jako oficera łącznikowego celem nadzorowania poszukiwań. I żeby pan nie uciekł. A, właśnie, Adam jestem. – Wyciągnął rękę nad stołem. Zignorowałem gest. Nie obraził się, a w każdym razie nic nie dał po sobie poznać. – Od czego zamierza pan zacząć poszukiwania gadających kotów? – zapytał, krojąc pieczywo. – W ogóle nie zamierzam – odwarknąłem. – To niewykonalne. – Obawiam się, że taka możliwość nie wchodzi w grę. Pan grzebał po sieci cały wieczór, zatem wie pan, jakie imperium zbudował nasz szef. Musi pan zrozumieć, że gdy się tworzy coś takiego, różne obszczymurki usiłują podstawiać nogę. Raz będą to osiedlowe dresiki, przekonane, że są groźną mafią, innym razem życie utrudnia prawdziwa mafia, czyli urzędnicy państwowi... Szef jak coś zamawia, to musi być wykonane ściśle wedle specyfikacji. – Wali mnie to. – Jeśli mogę udzielić rady... Takiej przyjacielskiej. On z reguły dotrzymuje słowa. Jeśli obieca nagrodę, będzie nagroda. Jeśli zagrozi, że zabije, to zabije. Wie pan, jak ktoś ma odpowiednio dużo kasy, zawsze wie, gdzie zapukać i co powiedzieć, żeby przyjechał fachowiec dowolnej profesji. Na pana miejscu nie lekceważyłbym... I jeszcze jedno. Szef umie się odwdzięczyć. Major ostrzegł go przed zamachem, a on pięć lat później uratował mu życie. Pogadał z przyjaciółmi zza oceanu, opłacili eksperymentalną terapię w USA. Szef lubi zostawiać po sobie dobre wrażenie, nawet jeśli nie przewiduje z tego tytułu żadnych korzyści. Siadłem do jajecznicy. Posilałem się w milczeniu, popatrując na niego spode łba. Dać mu w łeb? Całkowicie wykonalne, chociaż miał spluwę... – A, byłbym zapomniał... Proszę. – Szczurek podał mi kopertę. Obmacałem. Coś twardego. Wewnątrz znalazłem kartę kredytową na moje nazwisko. Od normalnych różniła się tym, że oprócz zwykłego kwadratowego chipa miała jeszcze mniejszy prostokątny. – Co to jest? – zagadnąłem. – Na koszty. Gdyby w poszukiwaniach był pilnie potrzebny, dajmy na to, helikopter lub samolot... Odłożyłem kartę na stół i wróciłem do konsumpcji jajecznicy. Trzeba przyznać, że była wyjątkowo smaczna. Znał się sukinsyn na rzeczy. – Skoro sądzi pan, że nie uda się złapać gadającego kota, zapewne ma pan plan poszukiwania Staszka? – zagadnął, widać znudzony przeciągającym się milczeniem. – W ogóle nie będę szukał – odburknąłem. – Polatam sobie na wasz koszt helikopterem albo skorzystam z samolotu, a potem strzelę sobie w łeb albo wyskoczę bez spadochronu, a może wykombinuję coś innego. – Wzruszyłem ramionami. – Bo czego mam szukać? Grobu i garści kości? Sto lat minęło... On

od dawna nie żyje. Finito. – Jak już mówiłem, mamy numery telefonów do różnych speców. Słyszał pan kiedyś o sekcji behawioralnej z Quantico? – Tacy kolesie z FBI, co łapią seryjnych morderców i innych świrów. – No właśnie. A w Polsce mamy coś podobnego w Krakowie. Oficjalnie nazywa się to Wydział Spraw Otwartych i Niewyjaśnionych. – Nieoficjalnie Archiwum X. Coś tam czytałem... Ich też macie na liście płac?! – Pan Major z przyczyn zdrowotnych musiał odejść z policji, ale na podstawie zebranych informacji sporządził pański profil. Ustalił wzorzec postępowania. Całą noc nad tym siedział. – Cool. I co odkrył ten geniusz psychologii? – Twierdzi, że nam pan pomoże. – Ze strachu? – Nie. Po prostu pan się z synem szefa najwyraźniej mocno zakumplował i chciałby pan z nim o niejednym jeszcze pogadać. Z reguły jak dwaj faceci robią coś razem dłuższy czas, to potem lubią sobie wspólnie powspominać. Jak nie mogą, gryzie ich to i szukają kontaktu. Zatem ewentualny powrót Staszka do naszych czasów jest dla pana interesujący. Co więcej, jest pan niezmiernie ciekawy, co przytrafiło się chłopakowi. I pomoże nam pan to ustalić. Dodając jeszcze aspekt religijny, chętnie zapali pan świeczkę i pomodli się na jego grobie. – A skąd, do cholery, znacie moje „aspekty religijne”?! – W każdy piątek kupował pan nabiał, rybę na obiad i do tego coś postnego na kolację. Moherowy zestaw. Zresztą krzyż tam wisi. – Wskazał ścianę nad drzwiami w przedpokoju. Popatrzyłem mu w oczy. Uśmiechał się, bydlak. Już wiedział, że wygrał. Dawniej często wyobrażałem sobie, że toczę dialogi z osobistym diabłem stróżem. Widać za długo karmiłem wyobraźnię i zmaterializował się skurczybyk. Z niejakim wysiłkiem i ja przyozdobiłem twarz w kwaśny uśmiech. – No to jak? Sztama? – Wyciągnął łapę. – Sztama – westchnąłem ciężko i uścisnąłem ją. – Ale naprawdę nie wiem, jak złapać gadającego kota. – No to pałaszuj, a potem pojedziemy do szefa pogadać. – Podał mi paterę z pieczywem. Chleb był jeszcze ciepły...

Poranek wstał wilgotny i mglisty. Przyjemnie było znaleźć się w saloniku dworu, w cieple. Krzysztof ze starym sługą oglądali uszkodzony zawias w drzwiach. Staszek siedział przy stole, przeglądając nieco wymiętą broszurę. Obrazek na okładce przedstawiał coś w rodzaju niewielkiego traktora. Pojazd miał okrągły walczak i imponująco wysoki komin. – „Lokomobila samojezdna” – przeczytał podpis Staszek. – Czy to coś w rodzaju małej lokomotywy do jazdy po polach? – Dziedzic się zastanawiali, czy takiego wynalazku nie nabyć – wyjaśnił pan Telemon. – W Anglii je robią, w Niemczech już się je stosuje. W naszych stronach nikt jeszcze takiego dziwa nie zakupił. Ale rzecz to ciekawa, bo siłę ma kilku koni, można do kieratu podpiąć, a i mówią, że silna tak, iż pług pociągnie przez najgorsze nawet gliny. – Ale pieniędzy kosztuje moc. Konie i woły jednak tańsze – zauważył Krzysztof. – Z drugiej strony wołu musisz całą zimę karmić, żeby krzepę zachował, a wiosną w pole ruszył – zauważył stary sługa. – Stoi bezczynnie, mleka przecież nie daje. Takoż i koń. Karmić trzeba. Przeganiać

regularnie po polach, żeby się nie zastał i sił nie utracił. Klacz to chociaż wiosną źrebaka urodzi. Machinie takiej zaś trzeba co prawda zadać węgla, wody i smaru, za to gdy potrzebna nie jest, pod daszkiem stoi, oporządzać jej nie trzeba i jeść też nie woła. Może zatem wydatek taki się opłaci? Wróci dziedzic, to policzy i zadecyduje. Parowe traktory na polskiej wsi w połowie dziewiętnastego wieku? – zadumał się Staszek. To brzmi prawie jak science fiction. W szkole to nas uczyli głównie o wyzysku chłopa w systemie pańszczyźnianym i ekonomiczno-demograficznych aspektach czegoś tam... O uprzemysłowieniu rolnictwa już nie. Helena przyszła może pięć minut później. Miała zapuchnięte oczy, ale nie potrafił powiedzieć, czy z płaczu, czy z rozespania. Ledwie usiadła, wniesiono śniadanie: bułki, świeże masło i jajecznicę na boczku z cebulką. Przez chwilę posilali się w milczeniu. – Coś udało się ustalić? – zapytała Hela, gdy nasycili pierwszy głód. – Niewiele – odparł stary. – Doniesiono mi, że z Lublina przyjechał sędzia śledczy. Musieli posłać po niego natychmiast, bo był w Krzywkach już koło południa następnego dnia. – Przecież do Lublina jest ponad sto wiorst! – zdziwiła się. – W cztery, no, może pięć godzin zmienianymi końmi da się dojechać... To jakaś dziwna postać. Młody, ale widać po nim doświadczenie i rutynę. Przesłuchiwał ludzi po wsiach. Kozacy rozjechali się po okolicy. Szukają oddziału, który ich ludzi wyrżnął. Ale ten śledczy wypytywał o ciebie, pani, i waszych rękodajnych. Wygląda na to, że jesteś pani podejrzaną i śledczy domaga się przesłuchania. Rozpytywał na dworze w Krupem, czy ktoś was nie widział. A chłopom obiecał trzysta rubli za każdą użyteczną informację. Szczęście jeno, że szukają znacznej grupy ludzi, nikt nie przypuszcza, że ośmiu Moskali padło z ręki jednego człowieka. – Psi flak! – zaklęła. Stary skrzywił się, ale zmilczał. – Trudno ocenić, jakie ma zamiary, ale myślę, że pozostawać dłużej w tej okolicy nie byłoby bezpiecznie – rzekła Helena po namyśle. – Słyszałam, że posterunek w Krasnymstawie za kilka tygodni będzie likwidowany, a Kozacy wracają do Zamościa. Obsada zmieni się wiosną, ci, którzy zabitych znać mogli, wrócą w głąb Rosji, nowi w poszukiwaniach tak gorliwi już nie będą i sprawa przyschnie. Ale bardzo niepokoi mnie ten człowiek. To prawdopodobnie wywiadowca z dużym doświadczeniem. – Zatem i na mój trop pewnie trafi – mruknął Krzysztof. – Nawet jeśli ojczym milczał będzie, to w Krzywkach ludzie powiedzą, że przed pożarem byłem we wsi, a potem znikłem. – Lepiej zatem wynieść się chwilowo do Lublina? – rozważała dziedziczka. – Polecałbym raczej za kordon – mruknął pan Telemon. – We Lwowie z pewnością panna z dobrego domu znajdzie stancję i możliwość ukończenia szkół. Tam carska jurysdykcja nie sięga i bezpieczna pani będziesz. Chyba że kogoś wyślą, żeby cię porwał i przewiózł na tę stronę granicy. Może zatem lepiej Lwów potraktować jako przystanek na drodze do Wiednia lub Paryża. Ciekawe, skąd u starego sługi z prowincji taka wiedza i zmysł organizacyjny? – zastanawiał się Staszek. Może to weteran jakichś dawniejszych wojen, osiadł tu we dworze jako rezydent? Rozmawia z Helą też jakoś dziwnie poufale. Może sam jest szlachcicem? – Pojadę do Lublina. Tam są i krewni, i przyjaciele, podczas gdy we Lwowie nie znam nikogo. Tylko najpierw do Chełma zajechać muszę. – Wyruszycie za dwa albo trzy dni – powiedział pan Telemon stanowczo. – Trakt do Chełma powinien być bezpieczny. Gorzej, jeśli chodzi o samo miasto, nadal pełno w nim Kozaków. Ale pieszo da się przemknąć. – Pieszo? – podchwycił Krzysztof. – Co z dobytkiem? – A to już wczoraj z panną Heleną uzgodniłem, że resztki jej rzeczy i pamiątki rodzinne przechowamy tu, w Sielcu, tak długo, jak zajdzie potrzeba. Weźmiecie tylko broń i najpotrzebniejsze rzeczy. A właśnie... Szablę, z którą, chłopcze, przybyłeś, trzeba będzie cisnąć gdzieś do studni albo w bagnisko – stary sługa

zwrócił się do Staszka. – Nazbyt rzuca się w oczy. – Wolałbym się jej nie pozbywać – bąknął Staszek. – To broń szczególna i swego rodzaju pamiątka. Zdobyłem ją jak zaporoski Kozak, gołymi rękami na wrogu. – Toś chwat! Kłopot w tym, że znaczna i każdy Moskal od razu pomyśli, że z trupa ściągnięta. A to mogłoby być bardzo niebezpieczne. Nawet jak powiesz, że znalazłeś na pobojowisku, zanim uwierzą, mogą i parę tygodni w celi potrzymać. – No to trudno, zawińmy w jakieś gałgany, nasączmy oliwą i zakopmy – zaproponował Staszek. – Niech poczeka lepszych czasów. Tylko miejsce trzeba oznaczyć. Może komuś jeszcze posłuży. – Broń do ziemi składać niedobrze, gdyż rdza wcześniej czy później i tak ją stoczy. Jest na to jedna rada – dumał na głos stary. – Gdyby tak rękojeść i pochwę tylko zmienić? Głownia dobra, kuta w zakładach Złatoust. Żołnierska to broń, nie oficerska, ale bardzo zacna. A co do rękojeści, zaraz coś wyszukam. Po śniadaniu opuścili dwór. Pogoda była ładna, ale w powietrzu wisiał już chłód. Poszli do jednej z szop. Stary dłuższą chwilę grzebał po skrzynkach, aż wreszcie wyciągnął rękojeść karabelki. Okładziny wykonano z czarnego drewna, jelec odlano z ciemnego metalu, chyba brązu, i ozdobiono drobnymi kwiatkami. Pierwotnie był srebrzony, teraz ślady kruszcu widać było tylko w rowkach. Z głowni pozostał jedynie ułamany wiór mocno zardzewiałego żelaza... – Weź w dłoń – polecił pan Telemon. Staszek ujął niepewnie, wywinął w powietrzu ósemkę. Bez klingi nie bardzo potrafił ją wyczuć. Ale leżała wygodnie. – Będzie chodzić jak złoto – ocenił stary. – Skocz po kowala Macieja – polecił Krzysztofowi. Przeszli do innej komórki, gdzie urządzono niewielki warsztat. Kilka minut później zjawił się mężczyzna z przepaską na oku. – Za stary już jestem na takie prace – gderał, oglądając rękojeść. – Znacznej krzepy trzeba, żeby się w płatnerza bawić. Zaraz jednak zabrał się do roboty. Rozpalił żar w małym piecyku. Podszedł do starego dwurożnego kowadła. Przeżegnał się i ujął w dłoń młotek. Wybił mosiężne nity, uwolnił resztę starej głowni. Zdemontował jelec i rękojeść, długo oglądał jedno i drugie. Potem rozebrał carską szablę. Krzysztof stanął przy miechu. Pracowali zgodnie. W ciągu pół godziny spasowali jedno z drugim. Carskie punce zostały zeszlifowane. Nadal można było odgadnąć pochodzenie broni po kształcie głowni... – Pochwę ktoś ci nową skórą wieczorem obszyje i okucia jakieś stare damy, przez co innego wyglądu nabierze – powiedział Telemon do Staszka. – Teraz trzeba broń sprawdzić... Krzysztof przyniósł z dworu starą ormiankę. Sługa ujął rękojeść pomarszczoną dłonią. – Stawaj, waść – zakpił. Mimo wieku ciął szybko i zręcznie. Choć Staszek wiedział, że to tylko trening, musiał wkładać naprawdę mnóstwo wysiłku, by parować grad ciosów. Po kilku minutach stary zasapał się i przekazał szablę Krzysztofowi. – Twoja kolej, pokaż, czego cię dziedzic nauczył! Łebek, choć młody, wywijał bronią przerażająco szybko. Okazał się jeszcze trudniejszym przeciwnikiem niż staruszek. – Wyjdziecie na ludzi – ocenił stary sługa, gdy na jego znak skończyli pokaz. – Krzyśka to stary dziedzic Korzecki uczył szablą robić – mruknął kowal. – A ten to był mistrzem nad mistrze. Pod Mohortem służył. I aż po Lublin nie było pewnie takiego, co by mu dorównał. Może tylko pan August z Chełma. Ale i nasz młody gość wywija orężem, jakby był do tego stworzony... Jeno czasy już nie te. Dziś w boju od sztuki szermierczej bardziej liczy się dalekosiężny karabin. – Ano niestety – westchnął stary. – Ja wierzę jednak, że to nie koniec. Że jeszcze nie raz to właśnie szable i szarża konna przechylą szalę zwycięstwa na naszą korzyść. Jeszcze nie powiedzieliśmy ostatniego słowa.

Staszek pomyślał o czasach, które dopiero miały nadejść. O polach bitew wojny z bolszewikami, gdzie odrodzić się miała legenda polskiej szabli i polskiej kawalerii.

Hipopotam przyjął nas w gabinecie. Pomieszczenie było wąskie i długie. Jedną ścianę zajmował przeszklony regał zastawiony książkami oprawionymi w skórę. Pośrodku pokoju umieszczono biurko z monitorem. Za biurkiem postawiono fotel, akurat na tyle szeroki, by szef mógł wygodnie usadowić zad. – Nie musimy podejmować żadnych nielegalnych działań, i tak mamy cię jak na widelcu – powiedział na wstępie. – Staszek zniknął. A w twoim kompie jest cała historia wyszukiwania. Zrobiliśmy sobie kopię, historię odwiedzanych stron ma też oczywiście operator. Ustalałeś, jak się nazywa mój syn, do której szkoły chodzi, grzebałeś po forach i społecznościach, skopiowałeś sobie fafnaście zdjęć, na których jest. To żelazny i niepodważalny dowód, że brałeś udział w jego porwaniu. Może nie wystarczy, żeby cię skazać, ale sam rozumiesz: zniknięcie nieletniego, w dodatku dziecka poważnego przedsiębiorcy, to nie w kij dmuchał. Żaden sąd nie zlekceważy takiej sprawy. Czeka cię na dzień dobry na przykład rok aresztu tymczasowego... Nie siedziałeś nigdy w więzieniu. Po prostu nie wiesz, jak tam jest. To naprawdę paskudne miejsce. – Siedziałem w szesnastowiecznym areszcie śledczym pod ratuszem w Gdańsku i mogę pana zapewnić, że każdy dzisiejszy recydywista wymiękłby na widok tamtego lochu. Nie wspomnę o obecności sympatycznych narzędzi wówczas używanych. Moje palce u nóg nadal nie odzyskały czucia, że o wyglądzie nie wspomnę. – Rok pierdla – powtórzył. – Oczywiście mógłbyś też opowiedzieć sędziemu prawdę. O ślimakach z innej galaktyki, gadających łasicach, kotach, podróżach w czasie i tak dalej. W badania wariograficzne czy szukanie implantów nikt się nie będzie bawił. Czeka cię zamknięty zakład psychiatryczny. – Pan jednak wierzy w moją opowieść? – Moi ludzie to fachowcy. Ich opinii mogę zaufać. Całą noc sprawdzali, co tylko się dało z twoich opowieści. Przyznam, brzmi to idiotycznie, ale dopuszczam hipotezę roboczą, że mówiłeś prawdę. Nie od dziś prowadzę interesy w tym dzikim kraju. Jestem szefem, bo zdołałem przetrwać najgorsze lata. Zdarzało się, że kontrahenci próbowali robić mnie w konia, ale w zasadzie każdemu byliśmy w stanie wyperswadować głupie pomysły. A przypadki nieuleczalne, no cóż, były i takie... – Wskazał kciukiem podłogę. Wiedziałem, że nie żartuje. I mogłem się tylko domyślać, jak Hipopotam budował swoje imperium. – Czego zatem pan oczekuje? Wczoraj sformułował pan... – Dwu rzeczy – przerwał mi. – Chcę wiedzieć, co się stało z moim synem, to raz. A po drugie chcę, żeby w miarę możliwości wrócił do domu. – OK. Pokazał mi pan bat, to teraz pewnie będzie marchewka? – zapytałem. Rozłożył bezradnie ręce. – Przykro mi, to nie jest film, tylko realne życie. Nie ma marchewki. – Żadnej? – Naprawdę mnie zaskoczył. – Po prostu zrobisz, o co szef prosi – Szczurogęby zaakcentował to „prosi”. – Ale to, o co prosi, jest wedle mojej wiedzy niemożliwe. – Zatem rozszerz zasób wiedzy. – Przekażesz moim ludziom wszystkie informacje o tym kocie i innej menażerii, z którą miałeś styczność – odezwał się Hipopotam. – Podejmiemy próbę namierzenia i odłowienia takiego zwierzaka. A jeśli nie bywają w naszej epoce – skrzywił się – będziemy kombinowali inaczej.

– Naprawdę nie mam pojęcia, jak namierzyć kota – powiedziałem bezradnie. – Adamie? – Popatrzył na mojego towarzysza. – Przygotowaliśmy nocą dwadzieścia osiem artykułów dla kolorowych czasopism i portali miłośników zwierząt, ukażą się na przestrzeni najbliższego miesiąca. Wszystkie dotyczą przypadków rozmów z kotami. W odpowiedzi na teksty ukaże się czterdzieści osiem listów od czytelników przytaczających różne opowieści ze swego życia, rodzinne i zasłyszane. To sprowokuje zapewne ludzi, którzy przeżyli coś podobnego. Nadchodzące odpowiedzi zanalizujemy, choć bardziej liczę, że sprowokujemy tych „obserwatorów” i podejmą działania przeciw nam lub spróbują nas uciszyć. Słuchałem oniemiały. Wczoraj zdobyli informacje. Wymyślili, jak je wykorzystać. W kilkanaście godzin opracowali strategię działania, przygotowali materiały... – Co ty na to? – potentat zwrócił się do mnie. – Bardzo sprytne. Myślę, że jest spora szansa, że koty zauważą wasze posunięcia. – Pokręciłem głową ze zdumieniem. – Kłopot w tym... Miałem do czynienia z mechaniczną łasicą. Biegała po wodzie. Była w stanie przepalić kamienny mur. Przetrwała zamrożenie. Umiała zabić wiązką lasera albo mikrofali. Przypuszczam, że kot posiada analogiczne zdolności... Albo jeszcze większe. Wystrzelił Staszka w przyszłość, nie dysponując żadną widoczną aparaturą poza tą, którą miał wbudowaną w ciało... Nie wygracie starcia z nim. Chyba. – Młody człowieku – westchnął Hipopotam – nie jestem idiotą. Nie kopię się z koniem. Problemy, których nie mogę pokonać atakiem frontalnym, obchodzę bokiem. Jeśli kot się pojawi, zamierzam negocjować. – Negocjować z istotą przybywającą z odległej przyszłości? I co mu pan zaproponuje? – parsknąłem. Dźwignął się ciężko i podszedł do regału. – Czy wiesz, co to są inkunabuły? – zagadnął. – Starodruki sprzed roku tysiąc pięćsetnego... Otworzył oszklone drzwiczki. – Mam ich tu niemal sześćset – powiedział. – W tym jedna trzecia to unikaty. Zbieram je od piętnastu lat, kiedyś to była rewelacyjna lokata kapitału. Obecnie ich ceny znacznie wzrosły, ale nadal od czasu do czasu coś dokupuję. – Myśli pan, że kota zainteresuje ta kolekcja? – Ty mi to powiedz. Jeśli nie, musimy szybko wymyślić coś innego. – Nie wiem – westchnąłem. – Rozmawiałem z nim bardzo krótko. Wspomniał, że przybywają, żeby badać, żeby ingerować. Wspomniał coś o setkach tysięcy lat i że nasze wojny to dla niego jak pojedynek hord neandertalczyków. Nie wiem, czy te woluminy zrobią na nim wrażenie, czy nie potraktuje ich tak, jak my byśmy potraktowali krzemienną siekierkę. – Od czegoś trzeba zacząć – mruknął. – Działamy oczywiście wielotorowo. Wynajęty fachowiec pogrzebie w historii powstania styczniowego na Lubelszczyźnie. Ale ty też grzebałeś... – Zmrużył oczy. – Tak. Nie bardzo wiem, kiedy Staszek z Helą wrócili z Ameryki... Na liście nie było daty. Ale zastanawiałem się, co mogło się z nimi stać. – Proszę referować. – Helena Korzecka. W tysiąc osiemset sześćdziesiątym czwartym miała około piętnastu lub szesnastu lat, zatem urodziła się około roku czterdziestego ósmego – powiedziałem. – Rodzina jest wspomniana w kilku herbarzach. Spis szlachty Królestwa Polskiego z roku tysiąc osiemset pięćdziesiątego pierwszego nie podaje już ludzi o tym nazwisku. Ustaliłem jednak, że było kilka takich rodów. Biedna szlachta zagrodowa. Zapewne gdy car zarządził spis, nie dysponowali dowodami, to znaczy starymi dokumentami potwierdzającymi ich szlacheckie pochodzenie. Kiwnął niecierpliwie głową. – Tylko jedna z gałęzi rodu pasuje – ciągnąłem. – Korzeccy, dziedzice przysiółka Krzywki. Zapewne

mieli tam dworek. Szlachta zagrodowa, ale należało do nich ze cztery, może pięć rodzin chłopów pańszczyźnianych. – Gdzie leżą te Krzywki? – Przysiółek nie istnieje od czasów pierwszej wojny światowej. Został spalony podczas letniej ofensywy w tysiąc dziewięćset piętnastym. Nie wiem tylko, czy zniszczyli go Rosjanie stosujący taktykę spalonej ziemi, czy nacierający Prusacy. Znajdował się w okolicach dzisiejszej wsi Krynica, nieopodal Rejowca. Niedobitki chłopów osiadły w sąsiednich wiochach. – Co wiadomo o tych Korzeckich? – Prawie nic. Trzej ostatni męscy potomkowie, to znaczy Maciej, jego syn Antoni i wnuk Franciszek, polegli w powstaniu. Przy czym nestor rodu został zamordowany przez jakichś maruderów jesienią sześćdziesiątego czwartego, gdy w zasadzie nie toczyły się już żadne walki. Dwór spalono, nikt go już nie odbudował. – To niewiele – burknął Hipopotam. – Wiem. – Wzruszyłem ramionami. – Ale nic na to nie poradzę. Znalezienie śladów jednego konkretnego człowieka po stu pięćdziesięciu latach to jak szukanie igły w stogu siana. Zwłaszcza że nie mam żadnego przygotowania w tym kierunku. Nie jestem historykiem ani genealogiem. Myślę jednak, że przysiółek to nie tylko dwór i otaczający go folwark. Tam była ziemia. Jeśli nawet nie wzniesiono na nowo zabudowań, Staszek z Helą mogli osiąść gdzieś w pobliżu, zainwestować pieniądze przywiezione z USA, a do tego wykorzystać jakoś areał lub puścić go w dzierżawę. – Brzmi całkiem niegłupio – pochwalił. – Adamie – zwrócił się do Szczurogębego – znajdziesz jakiegoś regionalistę, historyka czy kogoś takiego w okolicy tej Krynicy. Pojedziecie z nim pogadać. Dowiecie się wszystkiego o tej całej Helenie. Gdzie się podziała i czy Staszek mógł jej towarzyszyć. Gdzie osiadła i tak dalej. Ustalicie, czy żyją tam jacyś ich potomkowie. Do tego zadzwonisz do tego świra, który mieszka na Woli. Wiesz, o kogo chodzi? Ten młody... – Robert Storm? – Właśnie. Zapodasz mu temat i niech grzebie do skutku. Obiecaj mu premię, jak się szybko dogrzebie. Do roboty. – Dźwignął się ciężko na znak, że audiencja skończona.

Następne dni upływały spokojnie. Staszek i Krzysztof co rano jedli śniadanie w towarzystwie starego Telemona i Heli, potem dostawali coś do roboty. Raz było to zalepianie zaprawą pęknięć w murze fortalicji, innym razem przez wiele godzin rąbali polana, by zgromadzić zapas na nadchodzącą zimę. Staszek podziwiał swojego towarzysza. Chłopak, choć na oko sądząc, miał około szesnastu, może siedemnastu lat, mimo drobnej budowy ciała dysponował znaczną siłą fizyczną. Bardzo zręcznie operował zarówno ciężkim drwalskim toporem, jak i lekką ciesielską siekierką. Po pracy brali stare, tępe szable i jeszcze godzinkę lub półtorej stukali się na podjeździe przed dworem. Stary sługa obserwował ich, pykając fajeczkę, czasem coś doradził, niekiedy wstawał i wziąwszy oręż w dłoń, pokazywał to i owo. Mimo wieku wywijał szablą całkiem zręcznie, ale najdalej po kilku minutach zasapany wbijał głownię w ziemię. Po zachodzie słońca wszyscy mieszkańcy małej twierdzy spotykali się na wieczernicach. Kobiety śpiewały przy pracy, mężczyźni mruczeli pod nosami. Starsi snuli rozmaite opowieści, zazwyczaj makabryczne. O pastuszku, który idąc za kozami, upadł i przebił podniebienie własną fujarką, o poganiaczu, którego tonące woły pociągnęły w trzęsawisko, o latach nieurodzaju i rozmaitych anomaliach pogodowych.

Opowiadano sobie także, kogo wilki rozszarpały, kto gdzie straszy i z jakiego powodu należy omijać pewne miejsca, czy to nocą, czy w południe. Staszkowi najbardziej zapadła w pamięć historia, która miała się wydarzyć niedawno po sąsiedzku, w Wojsławicach. Córka hrabiego zakochała się na zabój w przystojnym kowalu. Ojciec dziewczyny, utytułowany i ustosunkowany magnat, nie zdołał córce wybić chłopaka z głowy, więc by nie dopuścić do strasznego mezaliansu i zbrukania nazwiska, pojechał do Wiednia, gdzie za ciężkie pieniądze kupił przyszłemu zięciowi tytuł szlachecki. O dogasłym dopiero co powstaniu nikt jakoś nie chciał gadać. Może krępowała ich trochę obecność obcego? A z pewnością mogliby opowiedzieć niejedno, bo pewnego dnia Staszek z Krzysztofem ściągnęli ze strychu jednej z opuszczonych obór wielki wór pociętych, pokrwawionych bandaży. Telemon na ten widok złapał się za głowę, wyklinał swoje niedopatrzenie i nakazał natychmiast znalezisko spalić. Staszek mógł się tylko domyślać, że to pozostałości po jakimś powstańczym szpitalu. Gdy dokładniej obejrzał podłogę obory, odkrył regularnie umieszczone dołki: ślady stojących tu niegdyś łóżek, oraz w przyległym kurniku zapieczone w polepie plamy krwi. Zwrócił na to uwagę Krzysztofowi i poświęcili dobre dwie godziny, by je pozacierać. Przy okazji znaleźli kleszcze do wyciągania kul i dziwnie wyglądającą piłę. Takie drobne przeoczenia, dumał Staszek. Niby nic, ale w oczach śledczego jednoznaczny dowód winy. Ktoś czegoś z głupoty, lenistwa albo roztargnienia nie dopatrzy i nieszczęście gotowe. Rosjan przez ten czas widziano tylko dwa razy – kozackie patrole przemknęły traktem koło bramy refugium i przepadły w lasach. Umyślni wysłani do Krzywek przynieśli wieści trochę uspokajające. Obsadę posterunku w Krasnymstawie znacznie zmniejszono. Żołnierze wycofywali się do Zamościa. Ponoć niemal codziennie widać było, jak ciągną lubelskim traktem wraz z taborami. Kozacy nie odwiedzali już pogorzeliska dworu ani przysiółka. Zagadkowy sędzia śledczy też się nie pojawiał. Co do Heli, nie pytano o nią i nikt nie wiedział, czy jest poszukiwana.

Zmierzchało. Fura skrzypiała, jakby za chwilę miała się rozlecieć. Podjechali do Chełma od zachodu. Woźnica z majątku wysadził ich obok małego cmentarzyka ewangelickiego. Mieli przed sobą rozległą przestrzeń pól i wygonów. Na horyzoncie rysowała się Górka. Białe ściany świątyń, zielone miedziane dachy... Zarzucili torby na ramiona. Hela wsparła się na eleganckiej laseczce, kryjącej wewnątrz szpadę. Staszek czuł się nieco idiotycznie, mając dwa rewolwery w kaburach na szelkach i jeszcze dwa u pasa. Krzysiek dźwigał podobny arsenał. W razie problemów osaczeni wystrzelą niemal pięćdziesiąt razy... Brak mi kondycji, myślał podróżnik w czasie, drepcząc polną dróżką. Brak mi także całego szeregu umiejętności przydatnych w tym świecie... Ale przynajmniej wypocząłem przez tydzień spędzony w Sielcu. Doszli na przedmieścia. Otoczyły ich płoty plecione z chrustu, stare chaty, częściowo zapadnięte w ziemię. Na podwórkach grzebały kury, gęsi i kaczki. Woń chlewów, obór i wychodków wierciła w nosach. Tu też wiele domów otulała już ogata. Powędrowali pod górę wąską, błotnistą uliczką. Starali się iść po rzuconych w less kartoflanych łętach, ale i tak szybko upaskudzili buty. Skarpę podpierały kamieniczki już nieco solidniejsze. Wzniesiono je głównie z bloczków miejscowej kredy, tak zwanego białego kamienia, i cegły. Miejscami widać było nawet pruski mur. Tynkowaniem mało kto się przejmował. Dotarli do murów kompleksu sakralnego i podążyli wzdłuż nich. Z daleka dobiegło ich echo śpiewu. Widocznie w cerkwi przy okazji wieczornego nabożeństwa śpiewał chór. Miasto, rozmyślał Staszek, oglądając otaczające go budynki. Pewnie gdzieś dalej są cukiernie i kawiarnie... Zaproszę Helę na ciastka i może kieliszek wina... No i ubrać się trzeba inaczej, w tym stroju za bardzo zwracam uwagę. Tak się tu nie chodzi. Tak się już nigdzie nie chodzi! Przecież to ubranie sprzed

trzech stuleci. Buty i spodnie w sumie mogą zostać, gorzej z resztą. Płaszcz nie pasuje zupełnie, ale może jakiś krawiec mógłby go przerobić? Z bocznej uliczki nieoczekiwanie wyjechał patrol, trzech Kozaków na koniach. Minęli wędrowców zupełnie obojętnie. Kląskanie kopyt w błocie po chwili ucichło. Wyszli na rozległy plac. Pośrodku stała jakaś okrągła budowla, chyba zespół kramów. – To rynek? – zapytał Staszek. – Tak – kiwnął głową Krzysztof. – Dawniej to nawet ratusz tu stał, ale teraz rozebrany, a miejsce akurat dobre było pod sklepiki dla Żydków... W niewielkiej kamieniczce o sypiącej się elewacji mieścił się na parterze warsztat szewski. Szyld po polsku i rosyjsku kiwał się leniwie, muskany podmuchami wieczornego wiatru. Nawet na ulicy słyszeli szybkie staccato młotka wbijającego gwoździki w podeszwę. – No i jesteście na miejscu – oznajmił Krzysztof. – A ty? – zdziwił się Staszek. – Ja muszę odwiedzić wujaszka, zajdę jutro. Pożegnał się i powędrował dalej. Weszli w bramę i po trzeszczących schodkach wdrapali się na pierwsze piętro. – Pan August, nasz gospodarz, lubi posłuchać opowieści z dalekich stron – szeptem poinstruowała Staszka Hela. – Z pięć już lat nie ruszał się z domu dalej niż do Lublina. Opowiesz, co widziałeś w drodze, to mu humor poprawi. Chłopak zmartwiał. Ładny gips, pomyślał. – Nie zdziwi się, gdy tak niespodziewanie w gościnę zajdziemy? – zagadnął. – Oj, głuptasie, przecież list wysłałam z Sielca. Wie, że przyjdziemy, i odpisał, że będziemy mile widziani, jak długo potrzebujemy. I już pukała do drzwi. Zahurgotała zasuwa i służąca wpuściła ich do środka. Stanęli w przedpokoju. Jedynym źródłem światła były półokrągłe świetliki nad trzema parami drzwi i świeca w ręce pokojówki. – Pani – ukłoniła się Helenie – pan August nie mógł się doczekać tej wizyty. Państwo pozwolą okrycia. Ściągnęli też buty i wzuli wygodne kapcie. Służąca zabrała ich bagaże. Weszli w drzwi na wprost i znaleźli się w niewielkim saloniku. Pośrodku stał stół otoczony prostymi krzesłami o wysokich oparciach. Regał wypełniały oprawione w skórę książki. Wystroju wnętrza dopełniało kilka obrazów, serwantka i dwa fotele pod oknem. Stojący przed kominkiem starzec odwrócił się do nich. Marynarz, pomyślał odruchowo Staszek. Twarz gospodarza okalała krótka biała broda. Nie nosił natomiast wąsów. Ogorzałą twarz pokrywały bruzdy i zmarszczki. Spod krzaczastych brwi przez okrągłe szkła mocnych okularów jakby lekko kpiąco patrzyły błękitne oczy. Nastąpiła prezentacja. – Skąd przybywasz, chłopcze? – zagadnął przyjaźnie weteran. – Z Visby – wyjaśnił Staszek. Staruszek uśmiechnął się szeroko. – Visby na Gotlandii? – upewnił się. – Ech, nie byłem tam... No, będzie ze czterdzieści lat. Dziś to ruina tylko... Ale kiedyś, w czasach Hanzy... Słyszałeś o Hanzie? – Oczywiście – ukłonił się Staszek. – Co to jest Hanza? – zaciekawiła się Hela. – Niemiecki związek miast kupieckich – wyjaśnił Staszek. – W szesnastym wieku ta organizacja trzęsła połową Europy. Wyobraź sobie, pani, imperium zbudowane przez ludzi wolnych, funkcjonujące nie obok normalnych państw, ale jakby prostopadle. Niewidzialne imperium czterystu miast, kontrolujące teren zamieszkały przez milion ludzi. Z własnymi sądami, sejmami, skarbem. – Może jeszcze z własną armią? – zaciekawiła się.

– W zasadzie własnej armii nigdy nie mieli, ale gdy ktoś próbował z nimi zwady, wynajmowali sobie nawet książąt, żeby toczyli wojny w obronie ich interesów. Ich główną siłą były pieniądze. Widząc zainteresowanie dziewczyny, zaczął opowiadać. O zasadach żeglugi, o syndykach, o wojnach śledziowych z Danią, wreszcie o likwidacji kantoru w Bergen. Hela słuchała z zainteresowaniem. Stary weteran nabił fajkę. Robił to wolno, jakby chciał wykorzystać tę chwilę na poukładanie jakichś myśli. – Posiadasz, chłopcze, ogromną wiedzę o tych zapomnianych sprawach – pochwalił. – W młodości, zanim wiatry poniosły mnie dalej, żeglowałem trochę po Bałtyku, nasłuchałem się wówczas opowieści o dawnych kupcach, piratach oraz możnych. A także o frantach i łotrzykach w rodzaju Dyla Sowizdrzała. – Pieśni o lisie Reinicke? – podchwycił Staszek. – O lisie też – staruszek urwał niespodziewanie, jakby tknięty jakąś myślą. – Ale skoro ciekawią cię te sprawy, zajdźmy do mojego małego sanktuarium. Pchnął drzwi po prawej. Niewielki gabinet zagracony był przeszklonymi szafkami i witrynkami. Zgromadzono w nim istne muzeum. Staszek ujrzał kilkadziesiąt pięknych muszli i suszonych krabów, obok których spoczywały ostrza harpunów wielorybniczych. Przy bryle korala leżały orzechy kokosowe. Na ścianach wisiały sztychy o tematyce marynistycznej oraz kilka map morskich drukowanych w technice stalorytu. Pod sufitem zawieszona była okrągła latarnia okrętowa – szklany walec okuty miedzią i opleciony grubym rzemieniem. W jej wnętrzu umieszczono grubą, trzyknotową świecę. Koło okna na wolnym kawałku muru umieszczono róg narwala, dwa kły morsów i skorupę żółwia. Wszystkie przedmioty były misternie grawerowane. Staszek słyszał, że kiedyś wielorybnicy, nudząc się podczas rejsów, ryli w kości obrazki, a potem wcierali w wyżłobienia pastę zrobioną z tłuszczu i sadzy, by ornament był wyraźnie widoczny. Wyżej w cieniu pod sufitem kryło się jeszcze stare wiosło ozdobione jakimś napisem. – Był pan marynarzem? – zaciekawił się Staszek. – To mi wygląda na pamiątki z dalekich rejsów... – zagadnął niepewnie. – Owszem. Z rejsów. I dalekich, i bliższych. Mam jeszcze to i owo w szufladach. Kościane groty ościeni Eskimosów, krzemienne grociki indiańskich strzał. Jeśli cię to ciekawi, pogrzebiemy tu jutro na spokojnie. Mam na ten przykład kuriozum, nóż wykuty przez mieszkańców Grenlandii z żelaznego meteorytu. Brak tylko klatki z papugą – uśmiechnął się starzec. – Ale jakoś nigdy nie czułem potrzeby, żeby sprawić sobie takiego ptaka. – Pan August ma za sobą długie i ciekawe życie – wyjaśniła Hela, oglądając egzotyczne monety leżące w misie na szerokim parapecie okna. – We wczesnej młodości służyłem pod Kościuszką, potem w armii Księstwa Warszawskiego i pod Napoleonem – zaczął opowiadać. – Potem los rzucił mnie na morze. Popływałem lat niemal czterdzieści. Zebrałem trochę pieniędzy i gdy reumatyzm zaczął mocno dokuczać, wróciłem do rodzinnego miasta. Tu rychło okazało się, że przyda się ktoś zaznajomiony z taktyką i obeznany z bronią, żeby młodych szkolić. Teraz gdy insurekcja upadła, coraz częściej myślę, że może pora spakować manatki i pojechać gdzieś, gdzie z okna choć będę mógł popatrzeć na niekończący się korowód fal. Morze mnie zmieniło... Ciężko żyć bez niego. No, w każdym razie to tutaj jest moim jakby małym morskim sanktuarium. Tu was położę spać. Dziewczyna zmieniła kolor twarzy na buraczkowy. – Panie Auguście! – prychnęła. – Nie jestem już małą dziewczynką! Kobiety w moim wieku... Spojrzał na nich oboje znad okularów. – Istotnie – mruknął speszony. – Nie pomyślałem. Znamy się lat kilka i zdążyłaś dorosnąć... Zatem panna zostaniesz tutaj, a tobie, chłopcze, zaproponować muszę garderobę. Rzucimy kilka kożuchów na podłogę, miękko będzie. – Dziękuję – skłonił się Staszek. – Zechcesz się, moja droga, umyć po podróży? – zwrócił się do Heli. Kiwnęła głową.

– Służąca zaraz miednicę przyniesie i wody zagrzejemy.

Więcej na: www.ebook4all.pl

Pomieszczenie zwane przez gospodarza garderobą było ciasne i pełne kurzu. Staruszek nie używał wieszaków, najwyraźniej wszystkie ubrania i pościel przechowywał poskładane w skrzyniach. Staszek ochlapał twarz w misce z wodą. Szare, gruzełkowate mydło pieniło się marnie. Pachniało trochę smalcem, trochę jaśminem. Przetarł skórę cudownie szorstkim płóciennym ręcznikiem. Posłanie z kilku kożuchów nakrytych grubym prześcieradłem istotnie kusiło miękkością. Ułożył się wygodnie, nakrył pledem. Znowu w komórce bez okna, jak jakiś Harry Potter, uśmiechnął się pod nosem. Wreszcie zdmuchnął świecę. Słyszał odgłosy z kuchni. Za cienką ścianą z desek Hela myła się w dużej miedzianej balii. Z odgłosów wydedukował, że służąca polewała jej plecy ciepłą wodą z dzbanka. W ciemności widział kilka jaśniejszych pasków, deski nie przylegały ściśle, a po tamtej stronie naklejono tapetę. Światło lampy przebijało się lekko przez papier. Naklejono go starannie, nigdzie nie było choćby szpary, jednak świecącymi punkcikami lśniły małe dziurki, być może wygryzione przez korniki lub inne insekty. Staszek uśmiechnął się do swoich myśli. Gdzieś z głębin pamięci wypłynęło wspomnienie, namiot zasypany śniegiem i ciepły blask świecy kładący się na nagiej skórze... Ruch łopatek pod jego dłońmi... Zapragnął podejść i zerknąć. Znaleźć dziurkę w tapecie. Raz jeszcze zobaczyć dziewczynę nagą. Talię ukształtowaną przez gorset i inne, jeszcze ciekawsze detale. Mógł to zrobić. Ceglana podłoga schowka nie zdradziłaby go skrzypnięciem. Pokusa była silna, ale opanował ją. Jest teraz inna, rozmyślał, zasypiając. Zupełnie inna. Pewna siebie. Władcza. W Norwegii była tylko dzieckiem zagubionym w obcym kraju, wśród obcych ludzi i w obcych czasach. Zdanym na towarzystwo moje i Marka. Zdanym na naszą opiekę. Tu jest u siebie. Na swojej ziemi, w swojej epoce, wśród swoich przyjaciół. I to oni udzielają jej pomocy. A ja płynę niesiony wirem wydarzeń, niczym rzep uczepiony psiego ogona. Przyłożył głowę do poduszki i po chwili zapadł w sen. Przeszłość wracała. Staszek szedł znów z Kozakiem Maksymem po zamarzniętej tafli Bałtyku. – Z pozoru nic się nie dzieje – powiedział jego towarzysz. – Maszerujemy po równej, gładkiej tafli. Ale lód w każdej chwili może nam się załamać pod nogami... A pod stopami głębia, która cały okręt pochłonąć może tak, że przepadnie jak kamień i nawet najwyższy maszt nad wodę nie wychynie. – Czy coś mi grozi? – Nie ufaj pozornemu spokojowi...

Staszka obudziło stukanie garnków i brzęk fajerek na piecu za ścianą. Służąca nuciła coś, robiąc śniadanie. Z gabinetu, w którym nocowała Hela, nie dobiegał żaden odgłos. Pewnie jeszcze spała... W garderobie panował chłód i żal było wygrzebywać się spod grubych derek. Co dalej? – zapytał sam siebie.

Nie wiedział. Poprzednie dni były tak spokojne. Zostaną tu czy ruszą gdzieś dalej? Gdzie? Do Lublina? Po co? Przecież tak na logikę, Hela powinna wrócić do siebie, skrzyknąć chłopów, krewnych i przystąpić do odbudowy spalonego dworu. A może jedzie właśnie do krewnych? Nic nie mówi, pomyślał. Marek miał rację, a i ja się trochę domyślałem. Jej brat i ojciec walczyli z bronią w ręku, ona zaś wykonywała w powstaniu coś, co określić można jako funkcje sekretne. Ten Krzysiek z pewnością mógłby mi o tym opowiedzieć, ale pewnie nie opowie. Wygarnął na siennik zawartość sakwy i kieszeni. Przyjrzał się największemu zegarkowi. Złota koperta, czy może tylko złocona? Złożył banknoty na jedną kupkę, pogrupował nominałami. Kojarzył, że przed pierwszą wojną światową dobra dniówka wyszkolonego robotnika wynosiła jednego rubla. Ale teraz był w czasach o przeszło trzydzieści lat wcześniejszych. Inna stopa mennicza, inna wartość pieniądza... Przejrzał monety. W dzieciństwie dostał od dziadka w prezencie srebrnego rubla z portretem cara Mikołaja II. Te wydawały mu się znacznie większe i grubsze. Więcej warte? Kto wie... Garść złotych rubli. Zaciążyły przyjemnie w palcach. Tak czy siak, na parę tygodni, może miesięcy wystarczy. A już z pewnością jestem na tyle bogaty, by zaprosić Helę do kawiarni, cukierni lub może do herbaciarni... – pomyślał. Bo kina ani nawet fotoplastykonu jeszcze nie wymyślono. A może teatr? Nie, w tej sympatycznej mieścinie teatru raczej nie będzie. Zwinął pieniądze i schował do sakiewki. Trzeba się wystarać o taki pas, jakie tu noszą, szeroki, skórzany, z wszytą kieszenią... Ubrał się niespiesznie i przeszedł do kuchni. Służąca uprzejmym gestem wskazała mu wycięty stolik z wpuszczoną miednicą. Dolała z czajnika gorącej wody. Ochlapał twarz ciepłą wodą, umył włosy szarym mydłem i od razu poczuł się lepiej. Czuł ranki w ustach, pomyślał, że może warto popłukać to mocną śliwowicą. Przeszedł do salonu. Hela stała już koło stołu i oglądała obraz wiszący na ścianie. Po chwili nadszedł też gospodarz. Zasiedli do nienakrytego jeszcze stołu. – Jakie masz plany, moja droga? – zagadnął młodą dziedziczkę gospodarz. – Myślę, że muszę odwiedzić bank... – zaczęła i w tym właśnie momencie ktoś załomotał do drzwi. Załomotano mocno, konkretnie, żeby nie powiedzieć „urzędowo”. Staszek zmartwiał. Gospodarz poderwał się od stołu jednym ruchem. Doskoczył do regału z książkami i pociągnął jedną z nich. Mebel bezszelestnie odchylił się na ukrytych zawiasach, odsłaniając płytką wnękę w murze. Ponaglił swoich gości gestem, a służącej wskazał drzwi do przedpokoju. Staszek i Hela wcisnęli się do niszy. Skrytka była chyba pomyślana na jedną osobę. Regał zamknął ich jak wieko trumny. Coś zachrobotało. Staszek mógł się tylko domyślać, że to dziewczyna zamyka ich od środka za pomocą jakiegoś skobelka. Stali ciasno przytuleni. – Ojej, tu jest ciemno i tu jest dziewczyna – powiedział półgłosem, by rozładować jakoś napięcie. – Nie bój się, nic ci nie zrobię – zażartowała. – Ale teraz milczeć trzeba. Było ciasno. Staszek czuł ciepło jej ciała, najlepiej byłoby objąć ją ramieniem, ale na to się nie odważył. Kosmyk włosów łaskotał w szyję. Pachniała lawendą i mydłem. Usłyszeli rozmowę w przedpokoju, potem stukot laski pana Augusta i łomot kilku par podkutych buciorów. – To i sami panowie widzicie, żadnych gości nie przyjmuję – rozległ się podszyty irytacją głos starego. – Gdzie mnie w tym wieku zajmować się jakowymi spiskami? Co się w życiu nawojowałem, to i na wołowej skórze spisać by trudno. Teraz mi odpocząć trzeba, zanim na tamten świat się udam – gderał. Żandarmi, czy kim tam oni byli, wymienili półgłosem jakieś uwagi. Mówili po rosyjsku, ale stali zbyt daleko od biblioteczki, by można ich było zrozumieć. Hela odrobinę zmieniła pozycję. Przywarła do Staszka plecami tak ciasno, że przez tkaninę sukni poczuł sztywne fiszbiny, planszetki i sznurowanie jej gorsetu. Tupot oddalił się. Poszli buszować w innych pomieszczeniach? Co będzie, jeśli zajrzą do garderoby? Na szczęście wszystko poskładał, powiesił robiące za materac kożuchy na kołkach. Co będzie, jeśli znajdą broń, a pod poduszką jego sakwę z pieniędzmi i innymi łupami? Tupot znowu wrócił do pokoju. Hela

zadrżała. Rosjanie rozmawiali z gospodarzem, a potem na szczęście ponownie wyszli. Ciekawe, jak powstała ta skrytka? – dumał Staszek. Wydaje mi się, że to zamurowane na jedną cegłę drzwi do innego pomieszczenia. A może po prostu wnęka, w której był kiedyś kredens? Tak czy inaczej, dobrze wykonana i starannie zamaskowana. Zatem i ten staruszek był w konspiracji. Siatka Heli albo jej poległego brata... Gospodarz nie wracał. Czyżby go aresztowali? – Uduszę się – szepnęła Hela. Ja oddycham prawie swobodnie. Ona ma z tym problemy. Chyba nie może głębiej zaczerpnąć tchu, trzeba rozluźnić wiązanie gorsetu, pomyślał Staszek, lecz nie odważył się wypowiedzieć tej rady na głos. Ktoś przebiegł przez pokój. Służąca? Dobiegł ich szmer jakiejś rozmowy w pokoju obok. Coś się działo... Nadal wokoło szalał sztorm. Staszek przypomniał sobie podobną sytuację, gdy stał ukryty w podwójnej ścianie kozackiej „ambasady” w Gdańsku. Tylko że tam mógł obserwować pokój przez szczelinę w ścianie. Tu musiał polegać wyłącznie na swoim słuchu. Znów doleciał go pogłos rozmowy po rosyjsku. – Boję się – szepnęła Hela. Drżała jak w gorączce. – Ja też się boję – wyznał. Stali tak blisko, że gdy mówiła, poczuł jej oddech na szyi. Wystarczyło pochylić się lekko, odnaleźć jej usta... Przypomniał sobie, jak cudownie miękkie i ciepłe są jej wargi. Potrząsnął głową i spróbował się choć kawałek odsunąć. Co za idiotyczna myśl, zreflektował się. Lada moment możemy zostać zdekonspirowani... Aresztowani. Możemy też zginąć tu zastrzeleni lub usieczeni na miejscu. A ja myślę o jej ustach. A może właśnie dlatego? Chcę dotknąć ich raz jeszcze przed śmiercią? Nie, co za bzdura. To pewnie zapach. Dziewczęcy pot, feromony płciowe, coś takiego... Hela wierciła się, starając się przybrać wygodniejszą pozycję. Wbił plecy w ścianę, by zrobić jej choć odrobinę więcej miejsca. Znowu dobiegł ich z daleka szmer rozmowy i skrzypienie podłogi chyba w pokoju obok. – Nie wiem, co robią – szepnęła ze złością. – Rewidują pokój po pokoju czy co? A może zasadzkę zrobili, myśląc, że jesteśmy poza domem? – Nie mam pojęcia – odszepnął jej prosto do ucha. Płatek małżowiny musnął jego wargę. Poczuł delikatne mrowienie, prawie tak przyjemne jak pocałunek. Odsunął głowę. Czas zdawał się wlec bez końca. Wreszcie gdzieś daleko trzasnęły drzwi i zapadła cisza. Czy aresztowali gospodarza? – zastanawiał się Staszek. I służącą też? To co dalej? Postoimy tu za szafą do wieczora, a potem wyleziemy i spróbujemy wymknąć się z mieszkania. Minęło kilka chwil i nagle rozległy się kroki. Szczęknął zatrzask. Staszek zmrużył oczy porażone światłem. – Poszli – powiedział pan August, uchylając drzwi skrytki. – Trochę to trwało, akurat trafił się oficer, który służył wcześniej w carskiej flocie, chciał pogadać jak marynarz z marynarzem. A pozbyć się „gości” nazbyt szybko nie bardzo mogłem, żeby podejrzeń nie wzbudzić. Posiedzieli, herbatę wypili i wynieśli się w diabły. – Ugnietliśmy się jak solone śledzie w beczce, ale ważne, że żyjemy – westchnęła Hela. – To szafka raczej na karabiny zdatna, bo dla ludzi ciasna trochę. – Bo i karabiny w niej trzymałem – uśmiechnął się szeroko gospodarz. – Osiemnaście sztuk.

Krzysztof pojawił się koło obiadu. Przyniósł stary, wypchany wojskowy tornister. Buty uwalane miał kredą. – Wedle rozkazu. – Wręczył pakunek panu Augustowi. Wymienił z gospodarzem kilka zdań w przedpokoju, zaraz też pożegnał się i znikł. Staszek chciał z nim pogadać, ale nie zdążył... Chłopak pobiegł załatwiać jakieś sprawy. – No to zobaczmy, co tu mamy – westchnął stary. Rozpiął sparciałe paski. Wewnątrz ułożono paczkę owiniętą w szary, nawoskowany papier. Rozpruli go i ich oczom ukazało się złożone ciasno kilka warstw odzieży. – Przymierz. – Marynarz podał Staszkowi koszulę. Chłopak ściągnął swoją przez głowę. Nowa w zasadzie była dobra, miała tylko minimalnie dłuższe rękawy. Płótno było delikatne w dotyku, z pewnością odzież została kilka razy wyprana w ługu, straciła już sztywną szorstkość nowego odzienia. – Tak i myślałem, że będzie pasować, sylwetka podobna – pochwalił gospodarz. – Koszula pasuje, to i reszta się nada. Masz tu komplet, kilka zmian ubrań. Wszystkie wyszły spod ręki angielskich krawców. Ich właściciel zostawił je nam na przechowanie, przebrał się po naszemu, żeby uwagi carskich nie zwracać. Wszystko było wyprane i rok niemal leżało, więc nie musisz się obawiać świerzbu ani temu podobnych. Wyprasować tylko trzeba. Teraz najważniejsze. – Stary podał Staszkowi książeczkę oprawioną w skórę. – Tu jest jego paszport. W dokumencie nie było zdjęcia, tylko opis. – John Murray, obywatel brytyjski... – mruknął chłopak, studiując dokument. – Handlowiec branży mechanicznej. Nie jestem za młody na handlowca? – Ależ skąd! Zgadza się też wzrost, kolor oczu i włosów – powiedział pan August. – Trafił nam się ten dokument, nie przesadzając, jak igła w stogu siana. Wiek zgodny prawie, Anglik był dwa lata starszy, ale twarz masz, chłopcze, tak spaloną wiatrem i słońcem, że nikt nie dojdzie. – Co się z nim stało? – Poległ za naszą sprawę, podobnie jak wielu ochotników, którzy ściągnęli tu z Włoch i innych dalekich krajów. – Weteran posmutniał. – Ale grobu nie ma, bo po potyczce na polach Feliksowa Moskale zabronili grzebać poległych i jeszcze, juchy, tego pilnowali. Tyle że nie wiedzą, kogo usiekli. Zatem z papierem tym spokojnie możesz podróżować. – Dziękuję. – Niedogodność taka tylko... – Znam angielski – domyślił się, do czego zmierza rozmówca. – Zatem przeszkód nie ma żadnych. Gdyby ktoś pytał, z Kijowa do Gdańska wracasz. I tyle. – A jak zapytają, z kim robiłem w Kijowie interesy? – Tajemnica handlowa rzecz święta i nie mają prawa o to indagować. Jakie to proste, pomyślał Staszek. Paszporty bez zdjęć, bez odcisków palców, bez danych biometrycznych. Nie wrzucą w komputer, nie sprawdzą... Nawet depeszy do Londynu nie wyślą, by sprawdzić, co ja za jeden. No chyba że telegrafem. Pewnie Warszawa jest jakoś skomunikowana z Londynem, ale nikt im zdjęcia prawdziwego Murraya i tak nie przefaksuje. Z drugiej strony, jakby dostali na przykład listę pytań o jego sprawy rodzinne... Nie znam jego życiorysu, na tym mogą mnie zagiąć. Niby wszystko jest tu łatwiejsze, a jednak muszą mieć swoje sposoby weryfikacji tożsamości. – A to sobie przeczytaj, coby w razie czego wiedzieć, jak Kijów wygląda. – Stary podał mu broszurkę po rosyjsku. – Tu jest opis Ławry i ważniejszych budowli miasta. – Dziękuję. – Przebieraj się zatem... Gdy po pięciu minutach wszedł do salonu, był odmieniony nie do poznania. Hela na jego widok wstała od stołu. – Heleno, pozwól. To jest pan John Murray, obywatel brytyjski – przedstawił go pan August.

Staszek ukłonił się i pocałował ją w dłoń. – Miło mi panią poznać – powiedział po angielsku. – Nie wiedziałem, że w tym dzikim kraju natknąć się można na tak urocze istoty. Stary z trudem stłumił chichot. – Miarkuj się pan, panie Murray – powiedział w tym samym języku. – Może i dama mowy pańskiej nie rozumie, ale to nie powód, żeby tak nieudolnie bawić się w uwodziciela... Do tego odrobiny finezji trzeba.

Poranna wizyta żandarmów trochę zwarzyła humor i gospodarzowi, i młodej dziedziczce. Zjedli spóźnione śniadanie w milczeniu. Po posiłku stary marynarz wyciągnął fajkę na długim cybuchu. Nabił ją wolnymi ruchami, a potem zapalił od szczapki wyjętej z kominka. Zaciągnął się dymem i zadowolony aż zmrużył oczy. – Opowiedz, proszę, moja droga, co zamierzasz dziś robić? – zapytał Helę. – Chcę jak najszybciej jechać do Lublina. Załatwię swoje sprawy, zasięgnę opinii prawników i na razie ukryję się u Piotra. W jego majątkach będę bezpieczna. Muszę tylko najpierw podjąć pieniądze – bąknęła dziewczyna. – Mamy... Mam tu w banku włościańskim kilkaset rubli. – Pełnomocnictwa? – W ostatnim roku to ja załatwiałam wpłaty i wypłaty. Nie potrzebowałam pełnomocnictw dziadka. – A nie można ich wypłacić w innym oddziale tego banku w Lublinie? – zdziwił się Staszek. – No jak niby, skoro bank jest tutaj? – zdziwiła się. – To mały bank – wyjaśnił gospodarz. – Wiem, w Niemczech, Anglii czy Szwecji bywa inaczej, tam duży bank ma filie w różnych miastach. U nas czasem bywa tak, że papiery dłużne przez jeden wystawione inny honoruje, ale to wymaga umów pomiędzy nimi. – Zatem gotówkę podjąć muszę. Pewnie lat kilka minie, zanim w te strony wrócić bezpiecznie zdołam – rozważała dziewczyna. – O ile w ogóle warto będzie wracać... Wszyscy dziedzice mojego nazwiska polegli. Staszek poczuł, że się gubi w tej rozmowie. Uznała, że skoro ród wyginął po mieczu, to i rodowy majątek powinien przepaść? – Jakie masz dyspozycje dla swojego rękodajnego? – Pan August przeniósł spojrzenie na Staszka. – Myślę, że powinien udać się wraz z Krzysztofem do Lublina i tam na mnie zaczekać – rozważała. – Krzysztof skontaktuje się z Piotrem. Ja poproszę cioteczkę o towarzystwo i pojadę okrężną drogą, ale wpierw muszę jeszcze... – urwała. – Dyliżans pocztowy odjeżdża jutro – odezwał się gospodarz. – Również wybierałem się do Lublina, bo i pewnych swoich spraw muszę tam dopilnować. Zabiorę zatem obu naszych młodych przyjaciół. Krzysztof odwiezie cię przed wieczorem do ciotki w Stołpiu. – Wstał na znak, że narada zakończona. – Zatem czas iść do banku. Pan pójdziesz ze mną – Hela zwróciła się do Staszka. Słońce wyjrzało zza chmur, po jesiennym niebie wiatr przetaczał tylko niewielkie chmurki. Ryneczek wybrukowano, ale i tak stało na nim błoto. Kamieniczki i drewniane domy wokoło placu były trochę zaniedbane. Pośrodku stał dziwny półokrągły budynek mieszczący żydowskie kramy i kramiki. Woń końskich pączków, psującej się ryby, wędzonki i świeżo upieczonego chleba splatały się razem w iście nieziemską mieszaninę zapachów. Dziewczyna była chyba w dobrym humorze. Staszek wręcz przeciwnie. Szedł spięty, nawet dwa rewolwery ukryte pod płaszczem nie dodawały mu pewności siebie. Zachowujemy się nieostrożnie, myślał. Rano wpadli ruscy, przeprowadzili rewizję. Tak bez powodu tego nie zrobili. Musiał jakiś konfident podkablować, że marynarz ma gości. Powinniśmy siedzieć jak myszy

pod miotłą, wieczorem cicho się wymknąć i zmienić lokal na lepiej zakonspirowany albo w ogóle opuścić miasto. Zamiast tego szlajamy się głównym deptakiem. A może przesadzam? Przecież o nic nie jesteśmy oskarżeni. Policja, czy może raczej żandarmeria, nawet nie wie o moim istnieniu. Co do Heli, nie mają chyba żadnych podstaw, by ją aresztować. Jej krewni padli w powstaniu. Dawno. Przez pół roku albo i lepiej władza się jej nie czepiała. Westchnął ciężko. Przypomniał mu się sen i wzdrygnął się mimowolnie. „Nie ufaj pozornemu spokojowi”. Przeszli plac, zakręcili koło kościoła i znaleźli się przed bankiem. Witrynę zasłaniała finezyjnie kuta krata, nad drzwiami wisiał szyld ozdobiony urzędowo carskim orłem. Gdy Hela pchnęła drzwi, zabrzęczał umieszczony nad nimi mosiężny dzwoneczek. Weszli do sali przedzielonej szeroką dębową ladą. Pomieszczenie było przestronne, choć trochę ciemne. Wypełniała je woń laku, kawy i starego papieru. Pod ścianą stało kilka drewnianych szaf i regałów kryjących księgi rachunkowe i inne dokumenty. Drewniana podłoga skrzypiała pod nogami. Pracowników było trzech. Pośrodku siedział starszy, łysy mężczyzna, po lewej i prawej dwaj młodzieńcy. Łysy kasjer na widok klientów wstał i ukłonił się grzecznie, młodsi powtórzyli jego gest. – Chciałabym podjąć pieniądze – powiedziała dziewczyna. – Wedle życzenia. – Mężczyzna otworzył furtkę i gestem zaprosił ją na zaplecze. Staszek usiadł w fotelu pod oknem. Od kaflowego pieca biło przyjemne ciepło. Na stoliku obok leżała gazeta, najwyraźniej naszykowana dla petentów. „Kurier Warszawski” z datą sprzed trzech dni. Jeden z młodszych pracowników podszedł do chłopaka. – Załatwienie spraw może potrwać nawet kwadrans – odezwał się po francusku. – Czy życzy pan sobie kawy lub herbaty? – Dziękuję za troskę, nie skorzystam – odpowiedział w tym samym języku. Mężczyzna odszedł. Jakie to cudownie proste, myślał Staszek, kontemplując wnętrze kantoru bankowego. Przyjść, podjąć pieniądze, wyjść. W mojej epoce, gdyby policjanci chcieli nas namierzyć, wrzuciliby zapytanie w bankowe sieci teleinformatyczne i zaraz mieliby listę bankomatów, z których podejmowano gotówkę, a być może i obraz z monitoringu kamer. A tu jesteśmy anonimowi... Moskale nie domyślają się nawet, że ona zdeponowała tu kiedyś pieniądze. A gdyby się domyślali, to co im z tego? Tajemnica bankowa rzecz święta. Żaden sędzia ani prokurator nie dowie się niczego... Spojrzał na gazetę. Obok leżała jeszcze jedna – „Tygodnik Ilustrowany”. Przekartkował machinalnie i zatrzymał się na artykule jakiegoś higienisty. Dzieci bardzo zdolne są w większej części słabe i chorowite. Często zdolności objawiają się w dziecku bardzo wcześnie, nawet bez współudziału osób starszych, i jest to znowu przyczyną anormalnego odżywiania ciała: krew silnie przypływa do mózgu i wywołuje ożywioną działalność kosztem całego organizmu. W latach późniejszych osłabienie całego organizmu powoduje osłabienie mózgu. Sztuczne rozwijanie i wczesne nauczanie dziecka musi odbić się na organizmie, wywołując największy procent dzieci neurastenicznych. Widzimy więc, że dzieci mające wyjątkowe zdolności należy raczej powstrzymywać od wczesnej nauki, niż zaczynać ją przed innemi – przeczytał zdumiony. Po chwili Hela wyszła z zaplecza. Łysy kasjer odprowadził ją w ukłonach do drzwi. Wyszli na ulicę. – Ręka na kolbie. Nie rozglądaj się nadmiernie – poinstruowała go półgłosem. – Gdyby ktoś napaść czynił, ja na bruk padnę, ty zaś strzelaj, aby zabić... Zignorował jej życzenie, rozpiął jedynie płaszcz, by móc wygodnie sięgnąć po rewolwer. Wyglądał dzięki temu znacznie naturalniej niż z dłonią wciśniętą za pazuchę. Dotarli do znajomej bramy bez przygód. – Ech – westchnął Staszek, gdy wspinali się po skrzypiących schodach. – Myślałem, że może dasz się panna zaprosić do herbaciarni na ciastka... Spojrzała na niego jakoś tak inaczej. Jakby trochę cieplej. – Chwila jest po temu mało sposobna – westchnęła. – Ale gdy do Lublina bezpiecznie dotrzemy,

propozycję takową może pan jeszcze raz złożyć. Dopiero gdy szli po schodach, Staszek pomyślał, że warto by zajść do sklepu i kupić buteleczkę śliwowicy. Ranki w ustach doprowadzały go do szału. Jak się okazało, Krzysztof już przybył. Hela poświęciła może kwadrans, by z pomocą służącej spakować swoje rzeczy, i wyszli oboje. Staszek siadł na krześle. Poczuł nagle kompletną pustkę w głowie. Gdzieś w środku narastał w nim dygot, strach, że nie zobaczą się już nigdy więcej. Po obiedzie pan August pokazał mu swoje zbiory. Kilkaset dziwacznych muszli przywiezionych z różnych stron świata. Zęby morsów, narwali i rekinów. Indiańskie i eskimoskie amulety rzeźbione w kości, rogu, kamieniu i drewnie. Kolekcja nie była szczególnie bogata, ale ciekawa. Staruszek podpytywał przy okazji o Hanzę. Staszek opowiedział to, czego dowiedział się od Artura i podczas rozlicznych przygód. Marynarz słuchał zafascynowany. Jak wspomniał, bywał i w Visby, i w Bergen, ale nie słyszał nawet o burzliwym przebiegu likwidacji kantoru w tym mieście. Staszek poczuł, że odżył. Od tak dawna nie miał okazji, by opowiadać, od tak dawna nie mógł popisać się swoją erudycją. Do kolacji wypili trochę rumu „ze starych zapasów” i teraz dla odmiany pan August opowiedział, jak pływał do Ameryki, jak szukał pirackich skarbów na Karaibach i jak przeżył atak Indian na bagnach Florydy. Spać poszli późno i w wyśmienitych humorach.

Nad Chełmem wstawał wilgotny poranek. Ciepły październik odchodził, ustępując pola surowszemu i bardziej ponuremu bratu – listopadowi. Gdy objuczeni tobołkami szli na postój dyliżansów, w powietrzu pachniało ziemią, butwiejącymi liśćmi, drewnem palonym w setkach pieców. Pachniało po prostu jesienią. Nad tą mieszaniną zapachów unosiła się jeszcze ostra woń podwórkowych wygódek. Krzysztof jeszcze poprzedniego dnia załatwił miejsca w powozie zabierającym też pocztę do Lublina. – Jaki mamy plan? – zapytał Staszek. – Nie wiem, czego się spodziewać w drodze. – Nadal obowiązuje stan wojenny, zatem miniemy dwa lub trzy posterunki. Gdyby cię zatrzymali albo chcieli dokumenty sprawdzić poza dyliżansem... Wysiadasz z nimi. Klniesz i narzekasz po angielsku – instruował stary. – Jakby coś trzeba było, mów pod nosem, niby to do siebie. Znam dobrze ten język. Tu masz amerykańską gazetę do poczytania. – Wyciągnął z cholewy buta zwinięte w rulon pismo. – Stara trochę, ale cóż... Świeżych nie uświadczy, ta się trafiła przypadkiem zupełnym. – Dziękuję. – Dokumenty masz dobre. Nie zdradź się tylko, że rozumiesz po rosyjsku. Gdyby próbowali cię aresztować... – zawahał się. – W przypadku posterunków wiejskich da się coś zrobić. Gorzej na rogatkach miasta. – Aresztować... – Będzie ich zapewne niewielu. Czterech, może pół tuzina. My wysiadamy za tobą. A potem, no cóż, postarajmy się ich przekupić, a jak się nie uda, trzeba będzie zabić wszystkich. Jeśli będzie ich tuzin lub więcej, po prostu nie damy rady nic zrobić. Pogapimy się, bo to ciekawość bierze, jak cudzoziemca aresztują, i wracamy do środka powozu. Ciebie zabiorą na odwach i do Lublina. Papiery są dobre – powtórzył myśl – zatem pewnie sprowadzą kogoś, kto zna angielski, przesłuchają i powinni puścić. Konny omnibus stał przed zajazdem. Na dachu piętrzyło się kilka worków i kufrów podróżnych. Pomocnik odebrał ich bagaże i wspiąwszy się na górę, umocował je obok innych. Przytroczył torby i walizy skórzanymi pasami. Woźnica sprawdzał kopyta wszystkich sześciu koni. Zaprzęg jak z filmów o Dzikim Zachodzie, pomyślał Staszek z lekkim rozbawieniem.

Spostrzegł, że pudło pojazdu nie jest porządnie resorowane, ale podwieszone na finezyjnej konstrukcji z grubych skórzanych pasów. Zebrało się jeszcze kilku podróżnych. Dostojny, siwobrody Żyd w chałacie i futrzanej czapie wyglądał na rabina, młoda, blada dziewczyna i towarzyszący jej niewiele starszy chłopak sprawiali wrażenie nastolatków, które uciekają z domu. Człowiek o wyglądzie sklepikarza, spasiony i strasznie czerwony na twarzy, pewnie faktycznie był handlowcem. Otworzono drzwiczki z tyłu. Usadowili się na dwu dość szerokich, wyścielonych ławkach umieszczonych wzdłuż ścian. Pojazd miał nieduże okienka, przypominające bulaje na statku, ale wewnątrz było prawie zupełnie ciemno. Woźnica strzelił z bata i wehikuł ruszył. Krzysztof otworzył wydobytą z sakwy książkę, Staszek podejrzał tytuł: „Jadwiga i Jagiełło”. Nazwisko autora – Karol Szajnocha – nic mu nie mówiło. Z nudów zajrzał do otrzymanej gazety. Była wprawdzie sprzed dwóch lat, ale nie miał nic innego do poczytania w podróży. Osobliwe resory pojazdu przenosiły na pudło wszystkie wstrząsy. Literki trochę mu skakały przed oczyma. Angielszczyzna była nieco inna niż ta, którą miał wgraną na scalak, ale rozumiał większość słów. Nieoczekiwanie, gdy przewrócił kartkę, jego wzrok przykuło zdjęcie grupy ludzi. Wśród stojących postaci uwagę zwracali starszy mężczyzna i towarzysząca mu ładna ciemnowłosa kobieta. Zaskoczyła go niezwykła witalność bijąca wręcz z postaci nieznajomego. Wyglądał na myśliciela, wynalazcę, podróżnika, osobnika harmonijnie łączącego przystosowanie do pracy intelektualnej i fizycznej. Jego towarzyszka miała na sobie pielęgniarski czepek, ale jemu bardziej wydawała się nieustraszoną wojowniczką. Oboje już na pierwszy rzut oka wzbudzali zaufanie. Pozostali członkowie sfotografowanej grupki wyglądali przy tej parce dziwnie szaro, nijako, przeciętnie... „Ochotnicy z Polski przybyli do obozu generała Granta” – głosił biegnący przez całą szerokość strony nagłówek. Ciekawe, kim byli? – zadumał się Staszek.

Dyliżans zwolnił. Krzysztof oderwał się od czytanej książki i wyjrzał przez okienko. – Zaraz będzie kordon i kontrola papierów – powiedział niby to do siebie, ale Staszek zrozumiał w lot, że to ostrzeżenie skierowane jest przede wszystkim do niego. Poczuł chłód. Spokojnie, rozkazał sobie. Jestem Anglikiem. Nic mi nie udowodnią, nic na mnie nie mają. Zatrzymanie cudzoziemca to dla żandarmów na prowincji kłopot, protokoły, konieczność znalezienia tłumacza, groźba interwencji na wysokim szczeblu... Złożył amerykańską gazetę winietą do wierzchu. Dotknął kieszeni, w której miał paszport Murraya. Dokument siedział bezpiecznie na miejscu. Usłyszał parskanie koni, głośne „prrr...”. Pojazd zatrzymał się. Zaskrzypiała drabinka, gdy woźnica schodził z kozła. Staszek usłyszał, jak rozmawia z kimś, chyba po rosyjsku, ale nie zrozumiał. Czuł, że się poci. Krzysztof nieznacznym ruchem rozchylił torbę, w której miał cały arsenał. Pan August nawet nie drgnął. Siedział zadumany. Wysiadam. Próbujemy się dogadać. Jeśli żandarmów będzie mniej niż sześciu, padam na ziemię, odsłaniając pole do strzału, powtórzył instrukcje Staszek. Ci dwaj są gotowi zabijać w mojej obronie... Dlaczego? Prawie się nie znamy. Czy to dlatego, że uratowałem Helę? A może poczuli jakieś pokrewieństwo dusz? W drzwiach stanął woźnica. Za jego plecami widać było dwóch żandarmów. Wyższy miał mordę goryla, a obfite bokobrody jeszcze to podobieństwo zwiększały. Niższy przypominał raczej głodnego

szakala. – Szanowni państwo, kordon – powiedział z ukłonem woźnica. – Czeka nas kontrola dokumentów. Gdyby jednak zachodziła okoliczność takowa, że ktoś ważnej podorożnej lub paszportu nie posiada, lub okazywać papierów z jakiejś przyczyny nie planuje, wyjście dla uniknięcia kontroli istnieje jedno, ale przykre. Trzy rubelki będzie nas to kosztowało. – Zdjął z głowy czapkę. Sklepikarz skrzywił się i rzucił do czapki grubą srebrną monetę. Staszek dołożył pół rubla. – Aj wej mir! – mruknął domniemany rabin i kręcąc z potępieniem siwą głową, wysupłał identyczną. Pozostali pasażerowie, mamrocząc pod nosem, zebrali drobnymi resztę. Woźnica ukłonił się i zeskoczył na ziemię. Ponownie ukłonił się przed rosłym żandarmem. Ten wysypał monety na łapę, przeliczył drobne i wsypał w przepastną kieszeń. Pięćdziesiąt kopiejek wcisnął w łapę swojemu towarzyszowi. Paskudna małpia gęba i szakali pysk przyozdobione uśmiechami wyglądały prawie po ludzku. Bez zbytniej zwłoki podróżni ruszyli dalej. Handlarz spojrzał na Staszka i skrzywiwszy się kpiąco, zsunął kapelusz na twarz. Wie, że farbowany ze mnie lis, pomyślał chłopak. Czym się zdradziłem? Rzucając monetę do czapki? Bo tak na logikę, nie powinienem wiedzieć, co mówi woźnica. Z drugiej strony Anglik w podróży po Polsce pewnie kilka razy widziałby podobne sceny, zatem... Do diabła. Ileż jest takich drobnych upierdliwych detali, o których nie piszą w książkach historycznych... Korupcja, konieczność posiadania dokumentów, by pojechać z miasta do miasta, jednocześnie broń, którą ma każdy i na którą nawet w kraju ogarniętym zbrojną rewoltą nie potrzeba żadnych zezwoleń. Do tego dyliżans jak z książek o doktorze Dolittle, brak nam tylko do towarzystwa foki przebranej za kobietę... Jazda powoli ukołysała go do snu. Gdy otworzył oczy, było późne popołudnie. Pojazd stał. Zmieniano konie. – Piaski – powiedział Krzysztof niby to do pana Augusta. Piaski na Lubelszczyźnie, przemknęło Staszkowi przez głowę. Znał tę nazwę. Ale skąd? Długo grzebał w pamięci i nagle przypomniał sobie kawałek czytanej niegdyś książki. To tu, w tej okolicy, w tysiąc dziewięćset sześćdziesiątym trzecim ubecy zabiją Józefa Franczaka „Lalka”, ostatniego z żołnierzy wyklętych. Za sto lat... Jak to wszystko się powtarza, ten sam scenariusz. Walka, przegrana, potem lata wyłapywania i mordowania niedobitków... Przymknął oczy. Pojazd ruszył i zaraz zaczął nabierać szybkości. Koła podskakiwały na nierównościach drogi. Nie panuję nad swoim życiem, pomyślał Staszek nie wiedzieć po raz który w ciągu ostatnich dni. Skoczyłem tu przez czas, by ratować Helę. A potem... Potem miałem zrobić wszystko od nowa. Lepiej. Nie zdołałem obronić jej w Gdańsku. Straciłem. Tu miało być inaczej... Efekt zaś jest taki, że jadę cholera wie dokąd i po co. Z ludźmi, których ledwo znam, ale którzy stoją mi za plecami gotowi pomóc. Niesie mnie wir wydarzeń. Znowu... Dojechali do Lublina dobrze po zmierzchu. Wysiedli przed budynkiem poczty. Staszek zeskoczył na ziemię. Spojrzał odruchowo pod nogi. Ulica wyłożona była drewnianą kostką. Woźnica z pomocnikiem ostrożnie spuszczali na dół walizy i torby podróżnych. Pan August pożegnał się, zarzucił pasek swojej walizki na ramię i pomaszerował w głąb ulicy, postukując laseczką. To już prawdziwe miasto – Staszek rozejrzał się wokoło. Zobaczył oświetlone łojówkami i świecami witryny sklepów. Wzdłuż ścian domostw ciągnęły się chodniki. Najbardziej zaskoczyło go jednak, że z wieżyczki na dachu poczty do słupa na budynku po drugiej stronie ulicy biegnie gruby kabel. – To telegraf – wyjaśnił jego towarzysz z pewną dumą. – Depesze idą nim z Londynu aż do Kalkuty w Indiach. Jak kto ma parę rubelków, może przesłać list do Warszawy czy Kijowa, a on już po kilku

minutach jest na miejscu! Staszek milczał zaskoczony. Cywilizacja, pomyślał. I naraz spostrzegł, że ta ulica posiada nawet oświetlenie! W regularnych odstępach umieszczone zostały drewniane słupy malowane w ukośne biało-czarne pasy, na górze w bok odchodziły od nich krótkie ramiona, z których zwisały latarnie. Składały się z blaszanej bańki i szklanego cylindra, wewnątrz pełgały trzyknotowe lampy. To jeszcze nie jest epoka nafty, chyba to pracuje na oliwie albo łoju, pomyślał, patrząc na przyjemne żółte światło. – Zanocujemy u mnie na stancji – powiedział Krzysztof. – Pokoik taki sobie, ale mamy wolne łóżko... A zatrzymywać się w hotelu to ryzyko. Nawet jak papiery dobre. Tylko trzeba by chłopakom coś na kolację kupić i może kilka świec. Wiesz, miedziana młodzież. – Proszę? – Jest złota młodzież: synowie szlachty, wojskowych, wysokiej rangi urzędników. Ci, którym w kieszeniach brzęczą złote monety. Którzy jadają w restauracjach, a gdy są z dala od domu i znajomych, śpią w hotelu – tłumaczył chłopak cierpliwie. – Jest srebrna młodzież, która podzwania srebrnymi rubelkami, stać ją, żeby zjeść obiad z trzech dań i zapić mozelskim winem, czasem wybiorą się do teatru, a na kwaterę wracają dorożką. No i tacy jak my. W kieszeniach mamy głównie płótno. A jak nie płótno, to miedź. Dlatego nazywają nas miedzianymi. – Rozumiem... Ech, a ja...? – zadumał się Staszek. Przez ostatnie miesiące nocował już pod przewróconą łodzią i w na wpół zrujnowanym beginażu. W namiocie zasypanym śniegiem. W celi u Chińczyków, w skórzanym lapońskim namiocie, na saniach pośrodku zamarzniętego Bałtyku, na strychu „ambasady”, pod schodami w kupieckim domu... Tak wiele różnych miejsc, przeważnie całkiem niezłych. Dobrze, gdy ma się pełen żołądek, sypia pod dachem, nie jest zimno, myszy nie biegają po twarzy, a deszcz nie pada na głowę. Co do statusu materialnego, miał już raz ogromne pieniądze i znowu był niemal nędzarzem. – Pasuję chyba do was – mruknął. – Proszę? – Krzysztof ocknął się z zamyślenia. – Pasuję do takich „miedzianych”. Ale szczęśliwie fortuna akurat mi teraz sprzyja, więc mam kilka srebrnych rubelków. Co potrzeba na tę kolację? Zaszli do czynnego jeszcze sklepu zaraz obok poczty. Kupili duże pęto suchej kiełbasy, worek kaszy o wadze dziesięciu funtów, małą głowę cukru i dwie pękate flaszki czerwonego wina. Przez bramę Krakowską weszli na Stare Miasto. Tu było znacznie ciemniej. Staszek spostrzegł, że brak tu latarni, jedynym źródłem światła był poblask sączący się z okien i nieliczne lampy nad bramami kamienic. Przeszli wąskimi uliczkami i przez drugą bramę wyszli na podzamcze. Podeszli kawałek wąską uliczką brukowaną dębową kostką, skręcili w niebrukowaną. Wreszcie stanęli przed bramą kamienicy. – Jakby cieć zaczepił, ja mówię! – poinstruował Krzysztof. Zapukał kołatką. Po chwili otworzył im dozorca, starszy mężczyzna w skórzanym fartuchu i dziwacznej czapie na głowie. – Kto się tłucze? – zapytał pro forma. – My! – odpowiedział Krzysztof z bezczelną pewnością siebie. Wcisnął w nadstawioną rękę grubą miedzianą monetę pięciokopiejkową. Weszli do bramy, przeszli niemal po omacku przez małe, cuchnące podwórko, a potem po stromych, trzeszczących schodach wspięli się na najwyższe piętro. – Kibel, jakby co, w podwórzu, nasz jest ten drugi po lewej. Nie szczaj oknem ani na schodach, bo właścicielka diabelnie tego nie lubi – wyjaśnił Krzysztof. – A w nocy do wiadra, co za drzwiami stoi, rano się wyleje.

– Rozumiem. – Staszek pociągnął nosem. Woń panująca w ciemnej klatce wskazywała, że zakaz sikania w tym miejscu bywa łamany. Do tego cuchnęło stęchlizną, mysimi siuśkami i starą, butwiejącą szmatą. Na progu mieszkania na poddaszu prawie potknęli się o parę niezwykle wonnych, znoszonych buciorów. Załomotali do drzwi. Otworzył im chudy jak szczapa, jasnowłosy chłopak, na oko może siedemnastoletni. – O, Krzysiek, i gościa, widzę, prowadzisz. – Jakby kto pytał, to John Murray – przedstawił towarzysza Krzysztof. – Anglik, ale mówi po naszemu. Człowiek panny Heleny – dodał, ściszając głos. – Pomieszka trochę z nami. – Arkadiusz – przedstawił się chudzielec, ściskając dłoń gościa. – Staszek. – Przybysz oddał uścisk. – Lepiej oczywiście, żeby nikt... – zaczął Krzysztof. – Ech, ta nasza konspiracja – uśmiechnął się krzywo gospodarz. – Ilu Moskali zabiliście tym razem? – kpił. – Ktoś depcze wam po piętach? – Raczej nie – odezwał się Staszek. – Ale wolę carskim nie leźć na oczy. – No, zachodźcie. – Jasnowłosy otworzył szerzej drzwi. W pomieszczeniu było prawie ciemno. Rozejrzeli się. W lichtarzu na stole paliła się samotna świeca. Przy stole siedziało jeszcze dwóch chłopaków, liczących sobie po trzynaście, może czternaście lat. Jeden, pucułowaty i zezowaty, czytał książkę, podłożywszy ją pod krąg światła. Drugi, blondynek, palił fajeczkę, napełniając powietrze kłębami tytoniowego dymu. Przybysze usiedli na trzeszczących, rozchwianych krzesłach. Gospodarz przedstawił pozostałych lokatorów. Intelektualista z książką miał na imię Sławek. Blondynek z fajką – Maciek. Mieściła się tu kuchnia i zarazem jadalnia. Pod jedną ze ścian stał potężny piec, polepiony z gliny i pobielony. Pod żeliwną płytą trzeszczało. Do popieliska co jakiś czas padały iskierki, w palenisku żarzyło się kilka polan. Stół nakryto kawałem zgrzebnego płótna. Tkanina była szarobura wskutek wielokrotnego prania w ługu. Kolejne dwie zapalone świece sprawiły, że w pokoju pojaśniało. Teraz wyraźnie było widać ściany i sufit. Pękający tynk odsłaniał słomiane maty. Dechy stropu znaczyła ospa dziur po kornikach. Ktoś pokroił chleb w pajdy. Na blacie wylądowała miska z oliwą i pokrojona na kawałki kiełbasa. Na wierzch rzucono jeszcze garść bladych krążków cebuli. Wino rozlano do glinianych kubków. Reszta przyniesionych wiktuałów trafiła do szafki wiszącej koło okienka. – Zdrowie naszego gościa – Arkadiusz wzniósł toast. Wszyscy powstali. Stuknęli się kubkami nad stołem. Staszek pociągnął łyk. Wino było dobre, słodkie, poczuł też jego moc. Ranki w ustach zaprotestowały. Nie mieli masła do chleba. Zagryzł suchą kromkę kiełbasą. Wędlina była doskonała, choć słona. Masarz nie żałował też czosnku. Chleb, ciemny, zbity komiśniak, pozwalał szybko zapomnieć o głodzie. Po chwili namysłu następną kanapkę Staszek przyozdobił też talarkiem cebuli. Zawszeć to witaminy, a w tej epoce może być z nimi kłopot... Prosta kolacja smakowała mu. – Czy panna Helena ma dla nas jakieś polecenia? – zapytał Sławek, gdy kiełbasa znikła, a flasza z winem pokazała dno. – Panna Helena przybędzie do Lublina nieco później. Ma teraz, niestety, swoje nader poważne problemy. – Krzysiek zaczął opowiadać o spaleniu dworu. – Przeklęci Moskale, zapłacą nam za to! – syknął ten z fajeczką. – Trzeba ich... – Ty nie bądź taki sztyletnik – osadził go starszy towarzysz. – Pamiętasz, co mówił naczelnik komitetu, pan Gregorowicz, trzy lata temu? Jest czas walki i czas innych działań. On radził, żeby z powstaniem wstrzymać się lat parę, aż koniunktura międzynarodowa sprzyjać nam będzie. Sugerował, żeby najpierw osiągnąć, co tylko się da, drogą legalną, a po cichu budować struktury do walki zbrojnej. Żeby każdy zadbał najpierw o zapasy broni i amunicji. Ale go nie posłuchano i efekt jaki? Poszli w pole

niedozbrojeni, niedoszkoleni, uczniaki przeciw żołnierzom, którzy proch na niejednej wojnie wąchali. Skutek do przewidzenia łatwy. Ludzi mrowie wygubili, represje na niejeden dom ściągnęli. – Ale muszą zapłacić... – gorączkował się Maciek. – Ci, którzy napadli na dwór w Krzywkach, już zapłacili – mruknął Staszek. – Ktoś ich dopadł i wybił do nogi. – Kto taki?! – zdumiał się łebek. – Koło Krasnegostawu operuje jeszcze jakaś partia naszych? – Powstanie czy wojna, zawsze potem przez jakiś czas włóczą się grupki ludzi z bronią, tak do jednej, jak i do drugiej strony należących. A i chłop z wojska zwolniony, wracając do domu, nieraz jakiś muszkiet czy pistolet ze sobą niesie – zbagatelizował Krzysztof. – Ja w każdym razie gdy dobiegłem, wszyscy trupem już leżeli, a przyjaciel nasz sprzęty z dworu ratował. Staszek wolał się nie chwalić udziałem w tamtej potyczce. Zauważył jednak zmianę. Towarzystwo spoważniało. Wyłapał kilka spojrzeń. Domyślili się, że braliśmy udział w zadymie, zrozumiał. – Będzie sposobność, żeby coś zrobić? – zapytał zezowaty. – Panna Helena sprawy urzędowe załatwić musi, liczę jednak, że zaszczyci nas swoją wizytą za czas jakiś – wyjaśnił Krzysztof. – Liczę też, że pan Piotr niebawem w nasze strony ściągnie. To mądry człowiek, wiele wie, wiele przeszedł i doradzi, co czynić dalej. Może coś jeszcze przyjdzie nam zdziałać. A teraz krotochwili posłuchajcie. Ludzie od Langiewicza pojmali rannego carskiego oficera. A on, jak ciut wydobrzał, zaczął się ciskać, pyta ich, po co się buntują. Powiedzieli, że walczą o wolność, ale nie rozumieją, o co walczy on. Napuszył się jak paw i mówi, że Rosjanie walczą o honor. A na to jeden z powstańców rzekł: widać każdy z nas walczy o to, czego mu brakuje! Ryk serdecznego śmiechu wstrząsnął budynkiem. Staszek też się uśmiechnął. Dojedli i pora była udać się na spoczynek. Sypialnię mieli zaraz obok kuchni. Pokoik nie był duży. Drewniane łóżka zajmowały prawie całą powierzchnię, przejścia między nimi miały może po czterdzieści centymetrów. Jedynie przez środek od drzwi do okna zostawiono szerszą „alejkę”. W sypialni było zimno jak w psiarni. Rozejrzał się odruchowo. Nie było tu pieca, kominka, ani nawet blaszanej „kozy”. Widać kuchenny piec nagrzewać miał oba pomieszczenia. – To będzie twoje posłanie. – Krzysztof wskazał łóżko pośrodku izby. – Mieszkał tu z nami jeszcze taki Janek, uczył się na masarza, ale niestety, miesiąc temu byk się w rzeźni wyrwał i na śmierć go stratował. Zaraz pościel damy... Sławek wygrzebał z bieliźniarki sprane, pocerowane prześcieradło. Staszek oblekł sobie cienką pikowaną kołdrę. Poszewka pośrodku miała tak zwany serek – otwór w kształcie rombu. Widywał takie na wycieczce w jakimś skansenie. Na łóżku leżała też mała, twarda poduszeczka. Jej poszewka dla odmiany zapinała się na guziki, pamiętał podobne u babci, tylko że staruszka używała plastikowych, a te, sądząc po kolorze, wytoczono z kości. Ciekawe, jak długo tu zostanę? Mój ostatni w miarę stały adres to była komórka pod schodami w kamienicy Ferberów w Gdańsku, pomyślał. Tylko tam posłanie było dwa razy szersze i siennik lepiej nabity. No i cieplej... W kącie znalazła się nawet umywalka w postaci miski wody wpuszczonej w drewniany stolik. Przemył twarz i nogi. Na stopy wciągnął czyste wełniane skarpety. Rozebrał się. Tobołek powiesił na kołku wbitym w ścianę, płaszcz podobnie jak inni rozłożył na kołdrze. W powietrzu widział parę z oddechu. Jeśli tak zimno jest około dziesiątej wieczorem, to nad ranem... Wzdrygnął się na samą myśl. W kąciku wisiała płaska szafka. Arkadiusz podszedł i otworzył drzwiczki. Jak się okazało, to, co Staszek w pierwszej chwili wziął za apteczkę, w rzeczywistości było niewielką kapliczką. Wewnątrz umieszczono nieduży obrazek odbity z drzeworytu i pokolorowany chyba plakatówkami, a powyżej poczerniały ze starości rzeźbiony drewniany krucyfiks. Wszystko to oplatała girlanda z papierowych kwiatków, pracowicie powycinanych z bibułki i powyklejanych. Po wewnętrznych stronach drzwiczek

namalowano tuszem palmę i okazałą swastykę. – Drzewo życia, które i Żydzi szanują, oraz symbol szczęścia – wyjaśnił Krzysztof, widząc zaskoczenie Staszka. – Podobno w starych niemieckich kościołach takie umieszczano. Świat bez ogromnego bagażu historycznej traumy narodowego socjalizmu, pomyślał Staszek. Swastyka to tylko hinduski symbol, a głowę goli się na łyso z przyczyn higienicznych, Adolf to popularne imię męskie, grzywka i mały wąsik pod nosem nie budzą żadnych negatywnych skojarzeń. Całkiem fajny świat, choć oczywiście pełen innych smutków. Maciek stanął na stołku i zapalił małą świeczkę umieszczoną wewnątrz szafki. Pomodlili się. Zdmuchnięto świecę. W pokoju zapadła ciemność. Tylko okno rysowało się jako nieco jaśniejszy prostokąt. Pościel była lodowata. Staszek nakrył się kołdrą razem z głową. Chuchał, usiłując choć trochę nagrzać wnętrze zaimprowizowanego schronienia. Chłód zmienia mnie w zwierzę... – pomyślał. Odbiera energię. Sprawia, że chcę tylko jednego: zwinąć się w kłębek w jakimś ciepłym miejscu i spać. To nienormalne, westchnął w duchu. Zagłada Ziemi nastąpiła przed wakacjami i zamiast cieszyć się latem, wylądowałem w Norwegii jesienią. Potem dotrwałem do wiosny, ale nim przyszło lato, znów skoczyłem w czasie i znowu jest jesień. Słyszał oddechy, czasem lekkie pochrapywanie. W pokoju było duszno. Gdzieś za ścianą ktoś rozmawiał, Staszkowi wydawało się, że słyszy głos Heli, ale wiedział, że to tylko złudzenie. Nie rozróżniał słów. Chrobotały korniki podgryzające belki stropowe. Pod podłogą z piskiem goniły się myszy. W dali zaszczekał pies, po chwili zawtórował mu drugi. Śmierdziało trochę stęchlizną i czyimiś niedomytymi stopami, które zbyt długo kisiły się w butach. Staszek wstał i lawirując między łóżkami, podszedł do okna. Miasto spało. Przerażająco ciemne bez latarni ulicznych... W tej części miasta po prostu ich nie było. Tylko tu i ówdzie w oknach błyszczał słaby poblask świeczek lub łojówek. Stare Miasto wznosiło się piramidą stromych dachów, kamieniczki wspinały się na strome wzgórze. Lublin... Nie byłem tu nigdy, pomyślał. Tylko raz przejazdem i niewiele pamiętam. Miasto za dnia zapewne okaże się piękne, choć trochę brudne, jak każde w tej epoce. Ale nocą... Jak Gdańsk wtedy... Ciemno. Ciemność budzi we mnie lęk i depresję. A w nich? Jesień. Krótkie, pochmurne dni. Przegrane powstanie. W wielu domach żałoba. W wielu lęk, wszak Rosjanie aresztowali mnóstwo konspiratorów, a śledztwa potrwają jeszcze i kilka lat. Tortury złamią niejednego... Jak kraj długi i szeroki po lasach i w polu znaleźć można świeże groby. Chciałbym zobaczyć jeszcze kiedyś nocną Warszawę, neony, latarnie, reklamy, oświetlone bilbordy i witryny sklepów... Patrzył. Tu i ówdzie na ulicach widział jaśniejsze plamki, niczym robaczki świętojańskie. Ludzie spieszyli do domów, niosąc zapalone świece osadzone w latarkach. Daleko zaturkotały koła dorożki. W oknie facjatki po drugiej stronie uliczki, zaledwie jakieś osiem, może dziesięć metrów od jego okna, też paliło się światło. Nie było firanek, przez szachownicę niedużych szybek miał widok na podobne poddasze, tyle że znajdujące się trochę niżej. Niewielki pokoik zastawiony był ciasno wąskimi łóżkami. Naliczył ich chyba dziesięć, nie widział całego wnętrza. Spały na nich dziewczyny, zakutane w kołdry lub koce. Ciemne włosy dwu lub trzech rozsypywały się po poduszkach. Większość zawinęła się w pościel, nakrywając głowy. Widocznie chciały wykorzystać ciepło własnych oddechów. Na jednym szerszym łożu spały aż trzy. Wtuliły się w siebie ciasno. Staszek przypomniał sobie zimne noce w niewoli u Pana Wilków. Na podłodze leżał sprany chodnik. Przy stoliku, w żółtym kręgu światła rzucanego przez świecę, siedziała jedna z mieszkanek pokoiku. Była mniej więcej w jego wieku. Miała na sobie cienką halkę, majtki lub pantalety i grube pończochy. Na ramiona narzuciła szlafrok. Mimo późnej pory cerowała przy świecy jakąś część garderoby. Przypominała mu trochę poznaną w Gdańsku Martę, ale miała ostrzejszy profil, a i kości ramion mocniej rysowały się pod skórą. Cienka tkanina opinała ładne piersi, ale widok ten nie wzbudził w nim nawet śladowego podniecenia.

Strasznie chuda, ocenił ze smutkiem sterczące obojczyki. Wyrobnica albo służąca. Marnie się takim wiedzie w mieście... Ale przecież lepiej tu niż na wsi. Od okna ciągnęło chłodem. Pojedyncze szybki oprawiono, oszczędzając kitu. Tu i ówdzie wykruszył się i przez szparki wpadały chłodne podmuchy. Dziewczyna odłożyła cerowaną bluzkę i oparłszy stopę na brzegu krzesła, ściągnęła pończoszkę. Miała fikuśne majtki z nogawkami długimi prawie do połowy uda. Poluzowała tasiemkę, chyba je także planowała ściągnąć do snu. Zawstydził się i cofnął w irracjonalnej obawie, by go nie spostrzegła... Ona jednak nie patrzyła w okno. Przeciągnęła się tylko i rozwiesiwszy bluzkę na oparciu krzesła, zdmuchnęła świeczkę. Koniec przedstawienia, pomyślał Staszek. Odnalazł swoje łóżko. Zaskrzypiało przeraźliwie, gdy kładł się na sienniku. To nie jest mój świat, pomyślał, nakrywając głowę płaszczem. To nie jest moje życie. Jednak muszę się do niego dostosować, tak jak Marek dostosował się do życia w szesnastowiecznej Norwegii. Wreszcie zdołał jakoś zasnąć.

Obudził go gwar i blask świecy. Spojrzał odruchowo w okno. Nad Lublinem wstawał mglisty jesienny poranek. Wszyscy już wstali. Sławek chlapał się w misce z wodą, Arkadiusz zaciskał szeroki skórzany pas. – Śpij jeszcze – polecił Krzysiek. – Oni do roboty lecą, ja muszę przejść się po mieście i parę rzeczy sprawdzić. Maciek niech pośpi jeszcze z godzinę, w południe dopiero ma się stawić w kotlarni... Śniadanie ci zostawimy. Mimo tych rad Staszek ubrał się i przeszedł do kuchni. Pod płytą rozpalono cienką wiązkę gałązek. W czajniku wrzała już woda. Najmłodszy mieszkaniec pokoju sypnął do niej czubatą łyżkę grubo mielonej kawy. Na miedzianej patelni zaskwierczała jajecznica. Po chwili pałaszowali, zagryzając chlebem. – Twój klucz. – Arkadiusz podał mu okazały wytrych na rzemyku. – Jakbyś gdzieś wychodził, zamknij drzwi. Kawa smakowała popiołem. I kurzem. I wszystkim innym, czym nie powinna smakować kawa. W dodatku na sposób szwedzki została zagotowana, a nie zaparzona. Chłopcy nie dodali do niej ani cukru, ani mleka. Była gorzka i gęsta jak smar do czołgu. – Trochę rozcieńczana – wyjaśnił Krzysztof, widząc minę Staszka. – Upalone żołędzie dodają objętości, a przed robotą dobrze choć rozgrzać żołądek. Kiwnął głową na znak, że rozumie. Napój, choć paskudny w smaku, faktycznie stawiał na nogi. Krzysztof, Arkadiusz i Sławek dopili pospiesznie i poszli. Staszek zszedł na podwórko do wychodka, potem wrócił na górę. W kuchni było trochę cieplej niż w sypialni. W dzbanku zostało sporo kawy, nalał sobie jeszcze pół kubka. Woń palonych paździerzy dźgnęła go w nos. To Maciek, leżąc jeszcze w łóżku, zapalił fajkę. Przeglądał przy tym sczytany do cna strzęp gazety. – Nikt ci nie powiedział, że palenie tytoniu szkodzi na płuca? – zainteresował się Staszek. – Albo że dzieci nie powinny palić, bo to dla nich szczególnie szkodliwe? – Mówili nieraz – przyznał dzieciak. – Ale jak zapalę, to nie czuję tak mocno, że mam pusto w brzuchu. A tytoń wszędzie rośnie i na targu tanio siekaninę, jak i cygaretki kupić można. Taniej niż chleb czy jajka. A jak zapalę przed śniadaniem, to szybciej mam wtedy wrażenie, że żołądek zapełniłem.

Podróżnik w czasie poczuł, jakby dostał obuchem w łeb. Na taką odpowiedź nie znalazł absolutnie żadnego kontrargumentu. To jak indiańskie dzieciaki w Ameryce Południowej, pomyślał. One też żują liście koki, by zapomnieć o głodzie, chłodzie, ciężkiej pracy...

Szczurogęby prowadził auto bardzo szybko, ale pewnie. W jego ruchach była oszczędna precyzja. Milczałem, chciało mi się spać. Sam nie wiedziałem, po co tam jedziemy. Na co, u diabła, liczyłem? Uchyliłem szybę, pozwoliłem, by wiosenny wiatr owiał mi czoło. Gładki asfalt szosy. Całkiem niezła kawa w papierowym kubku. Czyste łachy na grzbiecie... Żadnych wszy ani pluskiew. Nogi wolne od łańcuchów. A jednak jakoś moja epoka nie cieszyła mnie. Brakowało mi czegoś, czego sam nie potrafiłem nazwać... A przecież za żadne skarby świata nie chciałbym wrócić tam, do przeszłości. – Ból istnienia? – zagadnął Adam. – Coś tak jakby... – mruknąłem. – Niebawem będziemy na miejscu. Ten badacz to dawny nauczyciel jednej z okolicznych szkół. Pogadacie sobie jak belfer z belfrem... – Uhum... – mruknąłem. Przejechaliśmy przez Krasnystaw, znaleźliśmy szosę na północny wschód. Nie byłem nigdy w tych stronach. Zostawiliśmy po lewej dwór w Krupem. Potem odbiliśmy na cienką asfaltówkę. Minęliśmy kilka starych drewnianych chat. Mój cerber wypatrywał numerów domów. Wreszcie stanęliśmy i mogłem wysiąść. Mężczyzna, który na nas czekał, liczył sobie około siedemdziesięciu lat. Miał nos jak kartofel, nastroszone brwi, a na głowie resztki włosów. Przypominał trochę czarownika Gargamela, ale wyglądał znacznie sympatyczniej. Czekał na ganku, grzejąc się w promieniach wiosennego słońca. Na nasz widok wstał i pomachał dłonią. – Witam gości. – Stary nauczyciel wyraźnie się ucieszył. – I zapraszam. Powiódł nas do środka chaty. Pokoik od strony ogrodu wyglądał jak miniaturowe muzeum. Pod ścianą stały cztery rzeźby świętych, mocno nadgryzione zębem czasu. W gablotach wisiały stare klucze, potrzaski na szczury, pęta dla koni i masa temu podobnych wyrobów kowalskich. Rzeczy jeszcze kilkadziesiąt lat temu używane na co dzień w okolicznych gospodarstwach. Po lewej kolekcja przyrodnicza – zasuszone zioła, kwiaty, skamieliny i próbki skał zebrane w okolicy. Nad nimi żuki i motyle przygwożdżone szpilkami entomologicznymi. Ale najbardziej zaciekawiła nas gablotka „archeologiczna”, w której zobaczyłem dwie krzemienne siekierki, kilka starych grotów od strzał, rękojeść złamanej szabli, łuski z różnych epok, klamry wojskowe, guziki... – Bardzo to profesjonalnie wygląda – pochwalił Szczurogęby. – Gabloty ze szkoły zabrałem, jak ją likwidowali – wyjaśnił stary belfer. – Akurat się przydały. Tylko oświetlenie muszę jeszcze odpowiednie skombinować. A tu mam pamiątki po naszych dawnych dziedzicach. – Z nietajoną dumą pokazał największą gablotę. – Przez wiele lat szukałem miejsca, gdzie mógł stać ich dwór. Trochę mi podpowiedziały stare zdjęcia, ale dopiero dziesięć lat temu, gdy dawny uczeń przysłał mi z Wiednia odfotografowany kawałek mapy Heldensfelda z tysiąc osiemset ósmego roku, uzyskałem dokładny namiar. Popatrzyłem. Na górze ponad witryną faktycznie umieszczono kilka oprawionych map, w tym kopię bardzo starej, z zaznaczonymi zabudowaniami dworu i folwarku, przedwojenną sztabówkę i współczesne zdjęcia lotnicze.

– A to foto inny uczeń mi wykonał. Ma w Lublinie sklepik z takimi zabawkami sterowanymi radiem. Przyjechał z helikopterkiem, który miał wbudowany aparat. Na szaroburej powierzchni zaoranych pól majaczył ciemniejszy zarys czegoś kwadratowego. Obok było zdjęcie wykonane wiosną. Pole zieleniło się kiełkującym zbożem. Tu zarys był jeszcze wyraźniejszy. – Archeologia lotnicza, można powiedzieć. W glebie zostało trochę węgla ze spalonego domu, trochę fosforu w miejscu, gdzie kiedyś była stajnia, i już wegetacja odrobinę bujniejsza. I gleba innego koloru, choć oczywiście głęboka orka rozwlekła ślady. A tu proszę, kamionka na miedzy. – Wskazał fotografie usypiska głazów. – Idę o zakład, że to pozostałości fundamentów. Granitowe otoczaki. Tu w okolicy nigdzie nie ma granitu. Ze dwadzieścia, trzydzieści kilometrów to wieziono. Na powierzchni niektórych widać ślady ognia. – Zatem dwór spalono i nigdy nie został odbudowany? – upewnił się Szczurogęby. – Tak. Zapewne przez jakiś czas pogorzelisko było opuszczone, potem zarosło. Wreszcie przed wojną zagajnik wycięto, drzewa wykarczowano, a teren zaorano. Nikt już nie pamiętał, że kiedyś żyli tam ludzie. A ja każdej wiosny i jesieni chodzę w tamto miejsce, patrzę, czy pługi nie wyciągnęły czegoś ciekawego z ziemi. Patrzyłem na zebrane w gablocie przedmioty. Kilkadziesiąt grubych kowalskich gwoździ. Okucie od drzwi, potężny klucz. Mały zamek od skrzyni lub szafy. Zapinka od płaszcza. Kilka guzów kontuszowych ze srebra, jelec od szabli. Kawałki porcelanowych filiżanek. Multum drobiazgów sprzed stu pięćdziesięciu lat i starszych. Niewiele warte rynkowo, ale cenne jako okruch historii. Był też mały mosiężny lichtarz. Wyobraziłem sobie Helę w koszuli nocnej, jak trzymając go w dłoni, idzie przez uśpiony dom... – Co wiadomo o rodzinie Korzeckich? – zapytałem. – Niewiele dało się ustalić. Stary dziedzic został pochowany w Rejowcu. Musiał zginąć podczas napaści na dwór, bo data na epitafium jest z października tysiąc osiemset sześćdziesiątego czwartego. Jego syn i wnuk polegli jeszcze wcześniej w powstaniu. Odnotowano ich zgony w księgach parafialnych. Ocalała chyba wnuczka dziedzica, panna Helena Korzecka, ale wywędrowała z naszej okolicy i nigdy tu już chyba nie wróciła. – Czy wiadomo, co się z nią stało? – Nie. Być może, jakiś czas przebywała u Rzewuskich w Sielcu, bo w tamtejszym dworze znalazło się kilka portretów jej przodków. Może uratowano je z pożaru? Nie wiem. W księgach, niestety, brak adnotacji. Tylko data urodzenia. Ani daty zgonu, ani daty ślubu. Nic. Czasem tak bywało, gdy ktoś opuszczał rodzinne strony, ale z reguły o ważnych wydarzeniach parafię zawiadamiano. A księgi w większości się zachowały, bo robiono je najczęściej w dwu kopiach. Oryginał zostawał na probostwie, a duplikat trafiał do archiwum biskupiego. Pochyliłem się nad gablotą. Trzy kawałki zaśniedziałej i nadtopionej mosiężnej blachy były klamrami od pasów. – Piękne egzemplarze, choć mocno zniszczone – powiedział, widząc moje zaciekawienie. – To carskie klamry pasów. Bardzo wczesny model, z lat pięćdziesiątych dziewiętnastego wieku. Proszę zwrócić uwagę, że orły mają opuszczone skrzydła. – Hmm... Skąd one tam? – To faktycznie zagadka trudna do rozwikłania. – Rozłożył bezradnie ręce. – Jakby Rosjanie polegli podczas napaści, to przecież ich ciała zabrano by stąd. Może podczas pożaru mieli pecha i ogień odciął im drogę ucieczki? Nie mam pojęcia. Patrzyłem na gablotę. Początek nitki. Mój trop. Chwila, gdy Staszek znalazł się w dziewiętnastym wieku, by ratować swoją dziewczynę. Co tam zaszło? Zabił wszystkich? Bzdura... – Mógłbym zobaczyć miejsce, gdzie znajdował się dwór? – zapytałem. – Oczywiście, ale tam nie ma nic szczególnie ciekawego. To kilometr stąd... – Zawieziemy pana i odwieziemy – obiecał Szczurogęby.

Na polach zboże już się zieleniło. Nie wiedziałem, czy to oziminy, czy jare. Zatrzymaliśmy się na rozstaju. Obok drogi czerniały trzy stare, wypróchniałe pniaki po bardzo grubych drzewach. Zwleczono tu też stos głazów, zapewne wyoranych z pola. Przed nami rosły kartofle. To znaczy rosły jesienią, teraz pole zasłane było przegniłymi, nieuprzątniętymi łętami. – Jak byłem młody, stało tu jeszcze ostatnie osiem drzew – wyjaśnił nauczyciel. – Ale dopiero na starych mapach widać było, że kiedyś otaczały zabudowania. Dwór stał tutaj. – Poszedł kilkadziesiąt kroków redliną pomiędzy bruzdami i zatrzymał się. Podeszliśmy do niego. – Gdzieś tu mógł być ganek. Naprzeciw nas znajdował się nieduży dziedziniec, ot, tak aby wozem nawrócić, za nim lamus albo podobny budynek, a po lewej zapewne stajnia. Stałem po kolana w badylach i usiłowałem to sobie wyobrazić. Był dom i nie ma domu... Ale pod stopami tu i ówdzie widziałem małe czerwone okruchy. Podniosłem jeden. Był porowaty jak gąbka. – Pumeks?! – zdumiał się Szczurogęby. – To stara gliniana polepa, spieczona przez pożar na cegłę – tłumaczył belfer. – W dawnych czasach mieszali glinę z sieczką i tym oklejali drewniane ściany jak tynkiem. Jak się chałupa paliła, to glina twardniała, a słoma w środku brył ulegała spopieleniu. O ile mogłem się zorientować, gleba była tu odrobinę ciemniejsza. Domieszka węgli drzewnych spalonego budynku? Tu pojawił się kosmita Skrat i tu spotkała go śmierć z ręki mojego przyjaciela. – I tyle – rozłożył ręce staruszek. – Niewiele tu do oglądania. A archeolodzy jakoś nie kwapią się do badań, choć namawiałem. Ruszyliśmy do auta. – Dziękuję, że nam pan to pokazał – odezwał się Szczurogęby. – Odwieziemy pana, ale najpierw... Skromna dotacja dla pańskiego muzeum... Wyliczył kilka banknotów. Staruszek wyraźnie poweselał. Odstawiliśmy go do domu. – Niewiele ustaliliśmy – westchnąłem. – Co ja gadam, w zasadzie nic nie ustaliliśmy. Tyle tylko, że tam nie wrócili. – To już coś. W dodatku mam kolejne potwierdzenie prawdziwości twoich opowieści o kosmitach i skokach w czasie. Tam, na miejscu, gdzie kiedyś stał dwór, jest trzykrotnie przekroczona wartość tła. – Znaczy w tym miejscu gleba jest minimalnie skażona radioaktywnie? – zdziwiłem się. – Trzy razy bardziej niż pole obok. Wartości nieszkodliwe, byle złom bazaltu ma pięciokrotnie przekroczoną wartość. – Kiedy to zmierzyłeś? – zdziwiłem się. – Mam taki fikuśny szpiegowski zegarek. Włączył cichy alarm, gdy podnosiłem tę grudę gliny. Dotknąłem nim ziemi w paru miejscach, żeby się upewnić. Ale u ciebie w mieszkaniu tego nie ma, więc to nie od skoków w czasie chyba. – To ślad po bombie – wyjaśniłem. – Staszek miał podłożyć ładunek. Pakiet jakichś wrednych izotopów, żeby dziabnąć jednego wrednego ufoludka. Widać część miała długi okres rozpadu połowicznego. – Tak, opowiadałeś... Pojechaliśmy szosą na Chełm. Koło centrum handlowego Szczurogęby zakręcił i zaparkował przed sklepem z elektroniką. – Zakupy trzeba zrobić? – Popatrzyłem na niego. – Wdepnę do elektrycznego, kupię kilka listewek oświetleniowych z diodami LED – wyjaśnił. – Wyślemy temu dziadkowi w prezencie, niech sobie gablotki podświetla. Dla nas to żaden wydatek, a dla niego radość. Zaskoczył mnie. Znowu mnie pozytywnie zaskoczył. Ale jakoś nie mogłem się pozbyć rezerwy.

Maciek pobiegł do pracy w wytwórni kotłów. Godzinę później Staszek, nieco znudzony, postanowił przejść się po mieście. Zszedł na parter, pozdrowił ciecia zamiatającego bramę. Ten skinął mu tylko głową. Ciekawe, jak tu wyglądają przepisy meldunkowe? – zadumał się chłopak. Trzeba zgłaszać każdego gościa czy jak? Nadal przecież obowiązuje stan wojenny wprowadzony przez namiestnika. A jeśli dozorca podkabluje komu trzeba, że tu mieszkam? Wyszedł na uliczkę, która po chwili wyprowadziła go na drugą, szerszą. Lublin, rozmyślał, rozglądając się wokoło. Chodzę sobie po tych zaułkach, nie mam kompletnie nic do roboty, jakby wszyscy o mnie zapomnieli. Wir wydarzeń rozgrywa się gdzieś obok mnie. Gdzieś na głębokiej wsi Kozacy osaczają ostatnie grupki straceńców. Ksiądz Brzóska stawia opór gdzieś na Podlasiu. Ale powstanie upadło. Kto mógł, uciekł za kordon, na południe do Galicji, na północ do Prus. Trwają procesy, może jeszcze aresztowania konspiratorów, domniemanych konspiratorów, potencjalnych konspiratorów, rodzin konspiratorów, przyjaciół konspiratorów... Zamykają każdego, na kogo padł choć cień podejrzenia. Moskale też już schodzą ze sceny. Jeszcze pojedyncze oddziały maruderów grabią i gwałcą, by skorzystać z okazji, zanim padnie rozkaz powrotu w głąb Rosji. Spóźniłem się na wielką historyczną imprezę. Nie. Nie spóźniłem się. Zdążyłem! Przecież uratowałem Helę, powtórzył argument, którego użył już w rozmowie z Krzysztofem. Nie spóźniłem się... – dodał jeszcze raz. Obok niego przejechał kozacki patrol. Kopyta koni kląskały po błocie. Odprowadził jeźdźców wzrokiem. Przypomniał mu się Maksym, jego rady, nauki, trening z szablą. Przyjaciel Kozak, a ci, tak podobni do niego, to wrogowie... Po co, u diabła, carowi ta Polska? – zadumał się. Dlaczego nie zostawi nas w spokoju? Tylko nas krzywdzi, a jego ludzie giną tu, demoralizują się, niektórzy polonizują nawet. Przecież Rosja ma do skolonizowania połowę Azji, Daleki Wschód, Alaska chyba też jest jeszcze ich... Można tam wysłać osadników, wojska, Kozaków, urzędników, misjonarzy. Zamiast użerać się z nami i niszczyć nasz kraj, można tworzyć coś nowego. Ujarzmiać dziką, dziewiczą, nieprawdopodobnie bogatą krainę. Zamiast szykanować katolików, można nawracać na prawosławie pogańskie ludy na brzegu Oceanu Lodowatego, stawiać klasztory na stokach Pamiru... Można zaorać ugory na Powołżu, tam przecież warstwa czarnoziemu, jak na Ukrainie, gruba na kilka metrów. A jeszcze są żyzne stepy południowej Syberii. Chyba że łatwiej skubać podbity kraj. Zamiast budować nowe miasta, przyjść na gotowe i tylko wznieść pośrodku cerkiew, cyrkuł i koszary dla żandarmów. A może się nas boją? Polacy kilka razy składali zbrojną wizytę na Kremlu, ostatnio pod wodzą Napoleona... Pytania, pytania, a ja nie umiem wymyślić na nie odpowiedzi. Za mało wiem, za mało czytałem... Minęły go trzy rozchichotane dziewczęta. Obute w wysokie, sznurowane trzewiki, w identycznych szarych spódnicach, granatowych paltach i kapelusikach. Odprowadził je mimowolnie spojrzeniem. Uczennice jakiejś pensji? Nie, przecież o tej porze powinny być na lekcjach. Przypomniał sobie Helę. Gdzie teraz jest? Zdaje się, u jakiejś ciotki? Co porabia? Kiedy będzie okazja się spotkać? Na co liczyłem? – zastanowił się. Oczywiście epicki bohaterski czyn i wielka miłość przezwyciężająca śmierć. Z tym się nawet udało. Poszedłem na wariata, z gołymi rękami Moskali mordować i uratowałem dziewczynę. Śmierci dałem prztyczka w nos. Helena, którą już raz zaszlachtowano, w dodatku niemal na moich oczach, żyje i ma się świetnie. Tylko z tą miłością jakoś nie wyszło. To znaczy z mojej strony jest, ale nieodwzajemniona. Co poza tym? Skakałem ją ratować. Pamiętałem, czego domyślał się Marek, i to się sprawdziło – ona faktycznie jest tu szychą. Tylko gdy kot zapytał, dokąd chcę lecieć, nie myślałem o powstaniu. Myślałem o dołeczkach w jej policzkach, o kosmyku rudych włosów, o tym, jak z wdziękiem przechyla głowę. Staszek wyszedł na ulicę Szeroką i rozejrzał się najpierw w lewo, potem w prawo. Korciło go, by iść na Stare Miasto, ale po głębszym namyśle powędrował w drugą stronę. Ku wzgórzu, na którego szczycie bielały mury kościoła Świętego Mikołaja. Wąskimi, błotnistymi uliczkami przetaczały się pojazdy i wózki.

Wszystko to spływało, tworząc korek na drodze. – Jarmark jakiś będzie czy co? – zdziwił się. Zabudowa zmieniła się, kilkupiętrowe drewniane czynszówki tłoczące się u podnóża Starego Miasta ustąpiły niższym i skromniejszym domom. Tu i ówdzie widział okazalsze budynki, w których rozpoznał synagogi. Domy przeważnie tylko dolną kondygnację miały murowaną z cegły lub miejscowego białego kamienia. Piętra wzniesione z drewna straszyły spaczonymi deskami elewacji i krzywymi balustradami balkonów. Na parterach domów umieszczono kramy, warsztaty, kantory kupieckie oraz sądząc po woni smażonych potraw, podrzędne restauracje. Cała architektura tchnęła radością odwiecznej prowizorki. Na szyldach obok cyrylicy pojawiły się litery hebrajskiego alfabetu. Coraz rzadziej słyszał rozmowy po polsku, scalak z trudem radził sobie z tłumaczeniem jidysz – część słów zapewne identyfikował jako niemieckie, wyrywał z kontekstu, gubił się w idiomach i w efekcie podsuwał Staszkowi jakieś dziwne, bezsensowne zbitki wyrazów. Chłopak przeszedł nad tym do porządku dziennego. Szedł, chłonąc atmosferę. Z warsztatów dobiegały hałasy, to stukot młotków, to zgrzyt piły. Smród rynsztoków bliżej rzeki stawał się wręcz nieziemski. Mijali go co chwila ludzie ubrani w długie czarne chałaty. Handlarz ciągnący wózek z sitami zachwalał swój towar śpiewną, rymowaną półrecytacją. Zapewne bawił się jakąś grą słów, bo scalak wyłapał tylko pojedyncze wyrazy, nietworzące żadnego uchwytnego sensu. Dwaj chłopcy, może dwunastoletni, nieśli długą belę jakiejś tkaniny. Staszek przesunął wzrokiem po domach naprzeciw. Z jednego z okien wyglądały trzy znudzone nastolatki. Miały nieciekawe okrągłe buzie i włosy nieokreślonej barwy. Ta pośrodku puściła do niego oko i obciągnęła nieco suknię, by uwidocznić dekolt. Ukłonił jej się uprzejmie, uchylając czapki, i powędrował dalej. Dom publiczny czy co? – domyślał się. Taki niekoszerny przybytek w takim miejscu? Niemal naprzeciw synagogi? A może zbyt mi wyobraźnia buzuje? Interesowało go wszystko. Rozglądał się jak japoński turysta na wycieczce w Europie. Otaczali go Żydzi. Oczywiście było tu także wielu chłopów w samodziałowych kurtkach i siermięgach, ale to starozakonni najbardziej go ciekawili. Patrzył w milczeniu na obszyte futrem czapy, brody, pejsy, zarówno proste, jak i zwinięte w sprężynki. Niektórzy byli śniadzi, inni chorobliwie bladzi. Większość miała proste nosy, ale trafiały się też twarze ozdobione wydatnymi, garbatymi kulfonami. Taki świat widział w dzieciństwie mój dziadek, pomyślał Staszek. Dla mnie to egzotyka... Ci tu mają w sumie ogromne szczęście. Kochają, żyją, handlują. Nie wiedzą, co ich czeka. Nie zobaczą zagłady ich świata. Tylko bardzo nieliczni dożyją czasów Hitlera, epoki krematoriów i komór gazowych. Cała ta radosna krzątanina przypominała mu mrowisko... Jakiś staruszek stojący na balkoniku grał na skrzypcach. Staszek w pierwszej chwili rozejrzał się za kapeluszem na datki, ale po chwili zrozumiał, że muzyk gra sobie tylko dla przyjemności. Usłyszał tupot i obejrzał się odruchowo. Dogonił go Arkadiusz. – Przechadzka? – zagadnął. – A tak sobie łażę i patrzę, co tu ciekawego, jak się tu ludziom żyje – wyjaśnił Staszek. – No przecież nie dla łyku świeżego powietrza – uśmiechnął się tamten. – Ale ładniejsze dzielnice są po drugiej stronie, od zachodu Lublina. To tu to dolne miasto. Jak każde inne żydowskie getto, tylko ciut większe i ludniejsze, bodaj siedem synagog tu mają, a ludności, no, będzie i kilkanaście tysięcy. Drugi Lublin prawie – wzruszył ramionami chłopak. – Idę na Kalinowszczyznę, na Rynek Słomiany, majster mnie posłał po wołową skórę, chcesz, to możemy przejść się razem. Jak masz ochotę, oczywiście, bo to kawałek drogi jest. – Z miłą chęcią. Doszli do drewnianego mostka przerzuconego nad płynącą leniwie rzeczką. Woda była mętna i niewyobrażalnie cuchnęła, widocznie zbierała po drodze zawartość licznych rynsztoków. Przez most dreptali ludzie, toczono wózki i prowadzono zwierzęta. Kręta uliczka biegła dalej, wspinając się na wzgórze, oni

jednak nie przeszli na drugą stronę, tylko skręcili w prawo. – Bywałeś kiedyś w Lublinie? – zagadnął Arkadiusz. – Tylko raz, dawno temu, przejazdem – wyjaśnił Staszek. – Nie znam miasta. – Tamta świątynia na wzgórzu to kościół Świętego Mikołaja. Legenda mówi, że pod nim w głębokich kryptach znajdują się groby założycieli Lublina, całe w złocie i srebrze. Tam zaś zamek. – Wskazał paskudną budowlę górującą nad dzielnicą żydowską. – Przebudowali go carscy lat temu kilkadziesiąt, bo dawny polski już się walił. Tylko wieża została, gdzie więźniów trzymają, i kaplica stara z freskami bizantyjskiej roboty. Piękne ponoć, ale wejść tam nijak, bo więzienie urządzili i cyrkuł policji, i koszary żandarmów, twierdza jak Cytadela Warszawska omal... Niejeden uczestnik powstania siedzi tam w łańcuchach, wiele śledztw jeszcze niezakończonych – dodał przyciszonym głosem. – Dziś jarmark czy co? – zagadnął Staszek. – Czwartek mamy, dzień targowy. Chłopi ze wsi i miasteczek okolicznych tłumnie zjechali, to i Żydkowie mają zarobek. Kupią, sprzedadzą, wymienią towar za towar „na sztych”. Jesień, po zbiorach już, to można ziarno lub drób spieniężyć, a kupić, co na zimę potrzebne. Świece, oliwę, tkaniny... To wszystko, czego małe folwarki wytworzyć nie zdołają. Jak kto bogatszy, to idzie na targowiska miejskie. Ale dla takich jak my żydowskie kramiki najlepsze, bo najtańsze. A jak bardzo głód przyciśnie, to i lichwiarze z pomocą przychodzą. Trzeba tylko z Mośkami dobrze żyć. Staszek skrzywił się w duchu, słysząc określenie, które wydało mu się antysemickie. Domy stały się niższe, trakt nieco szerszy. Wzgórze zamkowe powoli zostało z tyłu. Po prawej za wąską linią zabudowy otworzyła się szeroka przestrzeń podmokłych łąk. Popatrzył na nie i uśmiechnął się lekko. Choć zbliżała się zima, zwierzęta nadal gnano na pastwiska, by coś jeszcze sobie uskubały. Taką ilość krów naraz widział wcześniej tylko na reklamie czekolady. Przeszli po skrzypiącym drewnianym moście, a potem dłuższą chwilę wędrowali wzdłuż niskiego muru zbudowanego byle jak z cegieł i białego kamienia. – Cmentarz żydowski, czyli jak to zwą, kirkut – wyjaśnił przewodnik. – Tu starozakonni grzebią swoich, ludzie gadają, że zmarłych w kucki sadzają, inni, że głową do dołu spuszczają, ale to bzdury. Widziałem parę razy, normalnie zawijają umarlaka w całun i do ziemi kładą, jak nasi. Choć może różnica taka, że u nas, jak kto tylko ciut bogatszy, to jednak trumnę ma, a oni bez tego się obywają. Czasem tylko deskę pod plecy położą, czasem deską nakryją. Jeden czeladnik mi mówił, że niekiedy na oczach położą skorupy stłuczonego garnka, a bywa, że i kłódkę starą włożą do grobu, ale czemu tak robią, wyjaśnić nie umiał. Mniemam jednak, że prawdę powiedział, bo jego ojciec się wychrzcił. – Mają swoje zwyczaje... – Staszek wzruszył ramionami. – Mają – kiwnął głową chłopak. – Podobnie jak Ormianie, których sporo w Zamościu siedzi. A powiadają, że jak jeden kupiec Ormianin do miasta przybywa, to pięciu żydowskich od razu zamyka interesy. Korzystając, że w murze ział wyłom, podeszli i popatrzyli ciekawie na teren nekropolii. Kamienne macewy pokryte znakami hebrajskiego alfabetu stały milczące, nieomal groźne w swojej obcości. Nagrobki wykonano głównie z wapienia, na starszych czas zatarł już napisy. Inne wykuto w piaskowcu, nieliczne tylko w twardszych odmianach kamienia. Niektóre były pomalowane. Staszek skupił wzrok na literach, ale scalak tym razem niczego nie podpowiadał. Nie znam hebrajskiego alfabetu, uświadomił sobie. Zapomnieli wgrać? – Tam, gdzie ten budyneczek, pochowano Jakuba Icchaka Horowica, Widzącego z Lublina – powiedział Arkadiusz. – Słynny to był człowiek, cadyk, u Żydów ktoś znaczniejszy niż rabin, ja wiem... może jak biskup u katolików? Legend o nim wiele opowiadają. Miał ponoć dar taki, że zawsze wiedział, gdzie co jest ukryte, od jednego spojrzenia odgadywał, kto przed nim stoi, i rozmaitą mądrą poradą ludziom służył. Ciągną teraz Żydkowie do jego grobu modlić się, całkiem jak my do relikwii świętych. Jakie to wszystko z pozoru odległe, a zarazem podobne... – Zadumał się nad własnymi słowami. Cadyk cudotwórca... – zamyślił się Staszek, przypominając sobie czytane dawno temu książki.

Ciekawe, co by powiedział na mój widok? Co zdołałby odczytać... Ruszyli dalej. Za cmentarzem zabudowa znów zgęstniała i niebawem dotarli do niewielkiego miasteczka. Weszli na rozległy plac. Targowisko rozłożyło się pod samym murem niewielkiej starej synagogi. Staszek rozglądał się ciekawie. Harmider panował straszny. Dziesiątki kur i gęsi stłoczono w klatkach lub koszach plecionych z wikliny. Obok stały przywiązane na postronkach kozy i koźlęta. Nieco dalej swoje usługi oferował szochet w skórzanym fartuchu. Kilka Żydówek stało w kolejce do niego z zakupionym przed chwilą drobiem i królikami. Minęli targ i weszli do jednego z kantorków. Pod sufitem zawieszono żerdzie, z których zwisały wołowe skóry. Zapach garbników omal nie zwalił Staszka z nóg. Z zaplecza na powitanie klientów wyszedł staruszek z opaską na oku. Arkadiusz wręczył mu kartkę z zamówieniem od swojego majstra. Zaraz też zaczęli oglądać skóry. Chłopak wybrzydzał jak mógł, czepiał się przebarwień i skaz. Wreszcie wybrał pięć sztuk. Zwinął je w jeden rulon, zapłacił i zarzucił je sobie na ramię. Ruszyli w drogę powrotną. – To na buty? – zagadnął Staszek. – Tak. Zima idzie, kto tylko może, kupuje coś porządniejszego z cholewami. A kogo nie stać, chociaż walonki sobie sprawia... Ty masz porządne buciory i podkute nieźle – pochwalił. – Tylko wyglądają nieco dziwnie. W tych stronach już się takich nie robi. Staszek odprowadził go aż do drzwi warsztatu i zawrócił do kamienicy. Krzysiek już wrócił i gotował zupę. Wybrał popiół z popielnika, wsypał do stojącego obok drzwi szaflika z wodą. Tę technikę pozyskiwania ługu do prania Staszek znał już z Gdańska. – Dowiedziałeś się czegoś ciekawego? – zagadnął. – Pan Piotr jest w swoim majątku albo u narzeczonej. Powinien wrócić do miasta dziś wieczór lub jutro. Ewentualnie pojutrze. Znajdzie nam jakieś zajęcie. Krzysztof zamieszał zupę. Potem ściągnął z szafy podłużny kształt zawinięty w szary papier. Omiótł go ręką z kurzu i odwinął. Ich oczom ukazała się resztka beli jakiejś szarej tkaniny. – Płótno? – zagadnął podróżnik w czasie. – No właśnie... Na koszule. Niewiele już zostało, a to składkowe... Chłopak rozwinął materiał na stole, zdjął jeszcze garść papierowych szablonów i kawałek kredy. Szybko i zręcznie odrysował wykroje. Wyciągnął nożyce, skrzywił się lekko, próbując ich ostrza opuszką kciuka. Ciął powoli i ostrożnie, choć było widać, że posiada pewną wprawę. Rękawy, przód, tył, z resztek odcinał paski na wzmocnienie mankietów i stójki. Pozbierał wszystkie ścinki i odłożył do woreczka, zwinął resztę beli i zapakowawszy w papier, umieścił na miejscu. – Potrzebuję nowej koszuli – powiedział jakby tonem usprawiedliwienia. – Ta już się poprzecierała i doprać jej nie mogę. Jak się płótno za mocno przepoci, to grób-mogiła. Nawet jak wygotujesz i w mydle parę dni wymoczysz, i tak nie dopierzesz. – Aha – przyznał mu rację Staszek. Krzysztof wyciągnął z niewielkiego przybornika igłę i szpulkę nici, nawlókł zręcznie i założywszy materiał, zaczął szyć płótno drobnym, gęstym ściegiem. Ciekawe, czy znają już maszyny do szycia? – zadumał się Staszek. Coś mu się kojarzyło, jakiś artykuł o historii firmy Singer... Połowa dziewiętnastego wieku? Jakoś tak. Ale raczej z pewnością takiego cuda techniki nie mieli jeszcze w Lublinie. Igła śmigała w palcach chłopaka, ale praca posuwała się powoli. Ścieg był gęsty, to musiało być naprawdę mocno zszyte. Staszek przeszedł do kuchni, zajrzał w palenisko i dołożył jedno polano. Zamieszał w garnku. Nie umiem gotować, pomyślał. To znaczy w moich czasach umiałem, ale tu nie wiem nawet, jak wyregulować temperaturę. Nie wiem, jak gliniany garnek przewodzi ciepło. Ile wsadzić do pieca. W Gdańsku gotowały kobiety, ja byłem od rąbania drewek...

Lublin, 9 listopada 1864 Adresat: Kancelaria J. E. Namiestnika gen. Fiodora Fiodorowicza hr. Berga Dotyczy: Sprawa śmierci ośmiu żołnierzy naszej armii zamordowanych we dworze Krzywki oraz poszukiwań sprawców zbrodni Raport W toku poszukiwań Heleny Korzeckiej, dziedziczki majątku Krzywki, udałem się wraz z dwoma aplikantami do miast Rejowiec i Chełm. Jako że dwór korespondencję otrzymywał i wysyłał za pośrednictwem poczty w Rejowcu, podjęliśmy działania na rzecz określenia jej charakteru i domniemanych adresatów. Kierownik urzędu zbył nas, argumentując odmowę poszanowaniem dla przepisów prawa państwowego, chroniącego poufność korespondencji prywatnej. Zdołaliśmy jednak pozyskać jako źródło informacji jednego z subiektów. Wedle jego ustaleń majątek otrzymywał głównie korespondencję urzędową, jednak od dwóch lat do dziedziców przychodziły też listy prywatne z Lublina, z czego dedukować należy, iż młoda dziedziczka Helena Korzecka pobierała nauki na pensji dla panien w tym właśnie mieście. Na tym czynności w Rejowcu zakończono. Udaliśmy się tedy do Chełma, gdzie podjęliśmy próbę pozyskania kolejnych informacji. Ponownie drogą korumpowania personelu niższej rangi ustaliliśmy, co następuje: przed kilkoma dniami dziedziczka Helena pojawiła się w miejscowym banku włościańskim, by podjąć wszystkie środki zgromadzone na rachunku przez bank prowadzonym. Posiadała stałe upoważnienie datujące się jeszcze od roku 1862. Subiekt oszacował kwotę na około siedemset rubli. Pieniądze podjęto w walucie rosyjskiej, z czego można domniemywać, że dziewczyna nie planuje chwilowo opuszczać terytorium Kraju Przywiślańskiego, jednak na dłuższy czas zmienia miejsce pobytu na odległe od Chełma. Dziedziczce towarzyszył młodzieniec lat około osiemnastu, w angielskim ubraniu, posługujący się dość swobodnie językiem francuskim, jednak z dziwnym akcentem i metrum. Wedle obserwacji subiekta przybysz obuty był w podkute buty o kroju określonym jako „archaiczny”. Choć usiłował sprawiać wrażenie cudzoziemca, przekartkował leżące na stoliku polskojęzyczne czasopisma i zapoznając się z ich treścią, nie zdołał zapanować nad wesołością. Kartkował je szybko, zatem jest Polakiem lub obcokrajowcem dobrze znającym język polski. Jako że jego obuwie i powierzchowność pozwalają przypuścić, iż jest to poszukiwany przez nas zabójca, podjęliśmy trud sprowadzenia rysownika, który na podstawie niezależnych zeznań trzech subiektów sporządził trzy portrety poszukiwanego, w miarę wzajemnie podobne. Ponieważ od podjęcia pieniędzy minęły dwa dni, domniemywać należy, że podejrzani opuścili już miasto. Nie ustalono, gdzie mogli przebywać po opuszczeniu Krzywek ani gdzie zatrzymali się w Chełmie. Dowódca jednego z patroli zwrócił uwagę na dziewczynę i towarzyszących jej dwóch młodzieńców niosących bagaże, ale dokładnej daty ani przydatnych szczegółów nie był w stanie sobie przypomnieć. Wobec niepowodzenia przesłuchań żandarmów i stójkowych na okoliczność obserwacji poszukiwanego na tym czynności w mieście Chełmie zakończono. Wnioski: należy kontynuować poszukiwania Heleny Korzeckiej i Krzysztofa Bieżmy. Zintensyfikować czynności zmierzające do ustalenia tożsamości i ujęcia „Anglika”. Sporządził: nadzwyczajny sędzia śledczy Tymczasowej Komisji Wojenno-Śledczej kapitan Igor Wsiewołodowicz Ogarew

Następnego dnia Staszek spał niemal do południa. Obudził się skołowany, rozbity, z lekką gorączką. Za to

rany w ustach już mu się goiły. Wszyscy dawno polecieli do roboty. Zwlókł się z łóżka. Wypił kubek zimnej kawy. Nie miał apetytu. Mimo dreszczy postanowił pozwiedzać. Tego dnia dla odmiany powędrował w drugą stronę. Wspiął się stromym podejściem do bramy Grodzkiej. Stojący na posterunku carski żandarm przyjrzał mu się uważnie i odprowadził wzrokiem. Podróżnik, czując jeszcze na plecach to spojrzenie, wszedł na Stare Miasto. Z Krzyśkiem szli tędy szybko i po ciemku. Teraz była okazja spokojnie popatrzyć. Przypomniały mu się tygodnie spędzone w Gdańsku. Tyle tylko, że tam kamieniczki były minimalnie węższe, a w elewacjach częściej dominowała cegła. Tu niemal wszystkie domy były tynkowane. Ale stare kamienne portale, okute żelazem drzwi i sklepiki na parterach wyglądały podobnie. No i śmierdziało z rynsztoków nawet jeszcze gorzej. I zaraz z pamięci powyskakiwały mu wspomnienia, te dobre i te złe. Agata w gieźle, z kagankiem w dłoni. Stary pan Ferber palący weksle w kominku. Trening z Kozakami. Siepacze cara Iwana niszczący w niemym szale wszystko co popadnie. Nocna potyczka. Grzegorz Gerhard Grot. Marius Kowalik i jego doświadczenia. Marta strzelająca z „ręki diabła” prosto w ciżbę oprychów. Potyczka z młodym Norwegiem na stromym dachu. Egzekucja katowej. Hela... Pierścionek z ametystem wsuwany na palec pogrążonej w letargu dziewczyny... Tak wiele wydarzeń w tak krótkim czasie. Ocknął się z zadumy i ruszył dalej. W porównaniu z dolnym miastem tu było prawie pusto. Owszem, trochę ludzi spieszyło uliczkami, ale w niczym nie przypominało to radosnego rozgardiaszu żydowskiej dzielnicy. Po lewej otworzył się plac zasłany ledwo co zniwelowanym gruzem. W kilku miejscach sterczały z tego uschnięte drzewka. Rośliny nie miały większych szans zakorzenić się pomiędzy kamieniami. Rozwalono tu coś wielkiego, kościół albo jakiś duży dom, pomyślał Staszek i powędrował ulicą. Minął ryneczek z budynkiem dawnego Trybunału Koronnego. Z szynku naprzeciw doleciała go woń skwaśniałego piwa i chyba smażonej ryby. Doszedł do końca uliczki i przeszedł pomiędzy kramami wypełniającymi bramę Krakowską. Kątem oka spostrzegł bele tkaniny i motki wełny w różnych kolorach. Przed sobą miał szeroki, równy trakt Krakowskiego Przedmieścia. Nawierzchnie wyłożono drewnianą kostką. Za dnia ulica wyglądała sympatyczniej niż w nocy. Tu też przechodniów nie było specjalnie wielu, zauważył jednak, że niemal wszyscy ubrani są lepiej niż na podzamczu. Tu i ówdzie migały mu żydowskie chałaty, jarmułki i czapy obszyte futrem, ale od razu było widać, że i tutejsi Żydzi to jakiś inny, bogatszy sort. Chałaty mieli z lepszego sukna, kołnierze obszyte szlachetniejszymi tkaninami. Dwa różne światy, które koegzystują, przenikają się, kooperują, ale nie są w stanie tak do końca się wymieszać, pomyślał. Jak w Warszawie moich czasów: zamknięte osiedla dla japiszonów i cała reszta miasta... Powędrował przed siebie, kierując się w stronę drzew widocznych na końcu ulicy. Wyjrzało słońce. Chłopak pozwolił, by ciepły jesienny wiatr owiał mu twarz. Tu jest inaczej, bardziej jak w moich czasach. Pierwsza jaskółka nowoczesności, sklepy, witryny, szyldy malowane nie z ręki, ale od szablonu, dumał, rozglądając się wokoło. I pozamiatane, i rynsztok chyba regularnie spłukiwany wodą... Przystanął przed witryną złotnika. Pierścionki. Jeden był trochę podobny do tego, który Staszek kupił w Gdańsku. Też złoty, też z ametystem, choć dużo delikatniejszej roboty. Uśmiechnął się pod nosem i zaraz znowu spochmurniał. Ruszył naprzód. Wtedy w Gdańsku Hela schowała go gdzieś... – rozmyślał. Ciekawe, co się z nim stało? Może potomkowie Ferberów po latach wyciągnęli go z jakiegoś zakamarka... Właściwie to nad czym się zastanawiam? I tak muszę kupić nowy, o ile w ogóle będzie jakaś okazja go wręczyć. Ale tamtego jednak żal... Ładny był. Ładniejszy niż ten, choć grubszy. Popatrzył na witrynę sklepu spożywczego. Warzywa, owoce, cukierki zawinięte w coś w rodzaju papieru pakowego, pudełka z czekoladkami, daktyle i figi, jakieś kule otulone w niebieski papier, zapewne głowy cukru, choć innego kształtu niż w Sielcu. Wewnątrz widział wiszące wędzone połacie mięsiwa, faski pełne zapewne masła i smalcu oraz wielki szary blok marmolady, od którego sprzedawczyni odcinała kawałek długim nożem.

Marmolada... Coś jak dżem, ale twarde jak ser. Dziadek opowiadał, jak w czasie wojny to jedli. Przed wojną robili z jabłek, a w czasie okupacji panowała taka nędza, że mieszali pół na pół masę z owoców i buraków cukrowych. Ja nawet nie wiem, jak się to robi i jak to smakuje! Wstąpił i kupił butelkę oliwy oraz suszoną soloną rybę i zawrócił na kwaterę. Beznadziejne to wszystko, myślał, patrząc pod nogi. Inaczej to sobie wyobrażałem... Usłyszał za sobą kroki. Obejrzał się. Doganiał go Krzysztof. – Dziś też spacerujesz? – zaciekawił się. – A tak, przecież nie mam nic innego do roboty – westchnął Staszek. – A siedzieć na zadku i wzdychać nudno. Nie byłem tu, więc ciekawość bierze. A ty załatwiłeś swoje sprawy? – Pan Piotr przybył już do Lublina – wyjaśnił chłopak. – A panna Helena? – wyrwało się Staszkowi mimowolnie. – Tego nie wiem, ale sądzę, że przyjechali razem. Zapewne będzie się teraz radziła prawników, co dalej, i w kilka dni podejmą decyzję. – Jaką decyzję? – nie zrozumiał podróżnik w czasie. – No przecież ci z Krasnegostawu spalili jej dwór. Trzeba pomyśleć, czy wnieść skargę do generałgubernatora i zażądać odszkodowania oraz ukarania winnych. Czy też może lepiej tego nie robić. – Jest jakakolwiek szansa załatwienia podobnej sprawy urzędowo?! – zdumiał się Staszek. – Nikła. Stan wojenny ograniczył niektóre prawa. A ona jeszcze z rodziny miatieżników. W dodatku trzeba rozważyć, co lepsze. Kopać się z koniem czy może przyczaić i niech Moskale myślą, że nikt z rodu nie przeżył. Bo sam wiesz, jak to jest. Wystąpi oficjalnie, to ktoś może dojść do wniosku, że jak nie ma dziewczyny, nie ma problemu. Wielu podejrzewanych o sprzyjanie powstaniu aresztowano, ale też wielu po prostu zniknęło. – Ja bym chyba nie ryzykował – powiedział Staszek i zadumał się. – Tak i mnie się wydaje – westchnął Krzysztof. – Niedogodność też taka, że wszystkich napastników zabiłeś – zniżył głos. – Dowódca zawsze może powiedzieć, że jego ludzie na własną rękę działali i że armia nie ponosi żadnej odpowiedzialności za to, co po służbie czynili. Moim zdaniem, sensu w tym dużego nie ma. Ryzyko procesu ogromne i gra niewarta świeczki. Może gdyby panna dziedziczka miała możnych protektorów, można by rzecz przeprowadzić. Ale my i nasi przyjaciele słabi dziś... Niech jurysta jakiś oceni. No i problem jeszcze jeden, co dalej? – Co masz na myśli? – Powstanie stłumione, wojska będą powoli wracały w głąb Rosji. Wtedy panna Korzecka musi pomyśleć, czy powinna wracać do Krzywek, żeby dwór odbudować... No ale to ona decyzję podjąć musi, po naradzie z ludźmi mądrymi i w świecie bywałymi. Wdrapali się na poddasze. Maciek, podśpiewując pod nosem, gotował jakąś polewkę z zacierkami. Staszek dopiero w ciepłym wnętrzu, czując zapach zupy, uświadomił sobie, jak bardzo zmarzł i zgłodniał, włócząc się po mieście. Coś jest nie tak, pomyślał, grzejąc dłonie o ciepłą ścianę pieca. Przecież jestem dobrze ubrany, a podobny płaszcz nieźle się sprawował podczas zimy w górach Norwegii. A jednak teraz mnie trzęsie. Dlaczego? Może jestem chory? Powoli wracali pozostali domownicy. Widać było po nich nieludzkie zmęczenie. Zdejmowali kapoty, ustawiali buty przy drzwiach. Sławek mył stopy w cebrzyku, Arkadiusz zmieniał przepoconą koszulę na czystą. Wszyscy też wymyli starannie dłonie. Ja spacerowałem po mieście, a oni tyrali. Pracowali przez dziesięć, czasem przez dwanaście godzin, pomyślał Staszek. Postawił butelkę oliwy na stole. Odwinął rybę z papieru. Na jej widok rozległ się szmer uznania. Arkadiusz zaraz ściągnął skórę i ostrym kozikiem pokroił czerwonawe mięso na cienkie, długie paski. Przeżegnali się i zasiedli do posiłku. Zupa była cienka, postna nalewka na odrobinie piwa. Zacierek też

pływało w niej niewiele. Ale zagryzana grubą pajdą chleba rozgrzewała i stopniowo napełniła puste żołądki. Na drugie danie były pieczone w plastrach kartofle. Ryba okazała się porażająco słona, ale całkiem smaczna, choć jej zapach wydał się Staszkowi nazbyt intensywny. Żeby tylko nie wyrwało mi umeblowania z brzucha, pomyślał. Krzysztof chyba pomyślał o tym samym, bo wyciągnął zza szafy butelkę i polał każdemu do kubka tak na dwa palce. – To na specjalną okazję odłożone – skrzywił się Arkadiusz. – Dla zdrowia tylko – uspokoił go towarzysz. Samogon był podły w smaku, ale mocny jak diabli. Staszek poczuł w żołądku coś jakby iskrzącą świecę zapłonową. Odrobina alkoholu bardzo mu pomogła, przestało nim tak mocno telepać. Na deser były dwa nieduże jabłka. Pocięli je w ćwiartki. Staszek patrzył na towarzyszy. Widział, jak zmęczenie bierze w nich górę. Jak opadają powieki, odpływa napięcie... Sławek nawet przysnął na chwilę na krześle. – Komu spać, temu spać – zakomenderował Arkadiusz. – Kto chce jeszcze z nami posiedzieć, wolna wola. Zostali tylko we trzech, młodsi udali się na spoczynek. Z pokoiku obok dobiegał plusk wody w miskach, szmer odmawianej półgłosem modlitwy i skrzypienie łóżek.

Staszek obudził się znowu jakiś zmaltretowany. Nie czuł się dobrze. Z przyległego pomieszczenia padał blask świecy. Słyszał, jak Arkadiusz i obaj młodsi chłopcy szykują się do pracy. W kuchni brzęczały fajerki. Pluskała woda w misce. Nad miastem wstawał dzień, okno, początkowo ciemne, jaśniało z minuty na minutę. – No to dziś wieczór sobie podjemy smacznie, zdrowo i do syta. Niczego nie ujmując poprzednim wieczerzom – zastrzegł szybko Krzysztof. – Jakaś szczególna okazja? – No przecież Świętego Marcina dzisiaj. Gęś upieczemy, rogale będą... Tylko wiesz, my po parę groszy od lata... – zaczął niepewnie. – Robiliście składkę. Oczywiście dorzucę się, ile trzeba – uspokoił go Staszek. – Idziemy po zakupy czy jak? – Ano trzeba. Jak wstaniesz i się ogarniesz, pójdziemy do Żydka gąskę kupić. Do tego jabłek, cukru, bo przyprawy są jeszcze. Może i flaszeczkę słodkiego wina. Piątek dziś, ale postu nie ma, dyspensa biskupa z uwagi na uroczysty charakter dnia. Dzień Świętego Marcina? – dumał Staszek, ubierając się. Marek wspominał, że obchodził to święto z Agatą Ferber w Bergen. W moich czasach już zapomniane, przykryte świeckimi obchodami, rocznicą odzyskania niepodległości... Wyszli na miasto. – Czy jest tu jakiś sklep z odzieżą? Muszę zmienić ubrania – powiedział Staszek. – A co jest nie tak w tym, co masz na grzbiecie? – zdziwił się Krzysztof. – Przyzwoity ubiór, pański i zagraniczny – w jego głosie zadźwięczała jakby nutka zazdrości. – Jestem ubrany w rzeczy angielskie. Pomyśl sam, ilu ludzi tak ubranych widzisz dookoła? Jestem jednym z kilku zaledwie cudzoziemców w całym Lublinie. Mam wrażenie, że każdy żandarm, każdy stójkowy odprowadza mnie wzrokiem. A co będzie, jak któryś bardziej się zainteresuje? – Masz dobre zagraniczne dokumenty tego nieszczęsnego Murraya.

– Mam. Proszę bardzo, jak mnie złapią, mogę się stawiać i gadać tylko po angielsku. Ale oni się tym nie przejmą. Wsadzą mnie do celi, a potem sobie powolutku wszystko sprawdzą. Wyślą kilka depesz. Przez poselstwo w Londynie dowiedzą się, kto to był, kiedy pojechał do Polski, przepytają jego kumpli, co mówił, zanim wyruszył w drogę, prześlą raport. Albo i zdobędą dagerotyp, ustalą, jak naprawdę wyglądał. A jeśli nie pozyskają fotografii, to przeprowadzą wywiad. I na przykład zaczną mnie naraz pytać o rodzinę w Anglii, o adresy. O to, jak wygląda mój dom. O to wszystko, co prawdziwy Murray po prostu by wiedział. I wtopa – Staszek użył słowa ze swojej epoki. – Nawet jak niczego mi nie udowodnią, to myślisz, że będą się przejmowali? Założą kajdany i pogonią pieszo za Ural. Zatem nie mogę wpaść w ich łapy. Dlatego muszę wtopić się w tłum. Stać się niewidzialny. Potrzebuję ubrania z tych stron. I raczej nieszczególnie wyszukanego. Czegoś, w czym chodzą zwykli mieszkańcy Lublina, tacy niezbyt bogaci. Żebym wyglądał na syna sklepikarza czy drobnego urzędnika. Kogoś, na kogo nikt nie zwraca uwagi. – Może i masz rację – zadumał się Krzysztof. – O tym nie pomyślałem. Jest tu niedaleko krawiec, miewa też na sprzedaż gotowe rzeczy. Myślę, że coś nam dobierze. Wiem o konspiracji tyle, co przeczytałem w kilku książkach, myślał Staszek, drepcząc za swoim przewodnikiem. A wychodzi na to, że wiem znacznie więcej niż oni. Czy po prostu jestem bogatszy o sto lat doświadczeń w podkładaniu bliźnim świni, czy może ci moi przyjaciele to dupy wołowe, a nie konspiratorzy? Przez wysoką sklepioną bramę przeszli na ciasne, cuchnące podwórze. Zakład krawiecki był maleńki. Nad drzwiami parterowej oficyny wisiały tylko wycięte z blachy nożyce. Nie zawieszono szyldu, nie był chyba potrzebny. Aby klienci nie musieli taplać się w błocie, do drzwi prowadziła kładka z desek. W oknie po lewej urządzono coś w rodzaju wystawy, wisiało tam palto. – Nie jest to może najładniejsze miejsce, ale rzemieślnik dobry, tanio sobie liczy i dobry człowiek, więc warto mu dać zarobić – wyjaśnił chłopak. Weszli do sieni i zapukali do drzwi. Otworzyła im dziewczyna. Była całkiem ładna, miała owalną buzię, śmiesznie zadarty mały nosek i gruby płowy warkocz związany czarną wstążeczką. Ale patrzyła nie na nich, tylko trochę w bok. Staszek przyjrzał się i drgnął zaskoczony. Była niewidoma, jej oczy, choć posiadały tęczówki, pozbawione były źrenic. – Witam panów. – Zaprosiła ich gestem do środka. Nie wiedział, jak poznała, że jest ich dwóch. Weszli do sporej izby. Starsza kobieta kroiła sukno, staruszek z białą brodą, podobny do Świętego Mikołaja, upinał jakieś szmatki na manekinie. Niewidoma usiadła na krześle w kąciku pod oknem i wróciła do szycia. – Czym mogę służyć? – Krawiec skończył upinać szmatki. – A, to ty? – rozpoznał Krzysztofa. – Mój przyjaciel potrzebuje jakiegoś zwykłego ubrania. Czegoś na co dzień do noszenia... – wyjaśnił chłopak. Krawiec szybko i sprawnie obmierzył Staszka. W przepastnej szafie faktycznie miał trochę gotowych ubrań. Zaraz dobrał trzy koszule, spodnie i surdut. Ubranie było minimalnie luźne, ale podróżnik w czasie z zadowoleniem pomyślał, że jest to dokładnie taki strój, jak sobie wymarzył. W miarę porządny, ale bez ekstrawagancji. Zwyczajny... – Ile się należy? – zagadnął. – Dziewięć rubli. Krzysztof, słysząc cenę, przewrócił teatralnie oczami, ale Staszek bez słowa wyjął portfel i odliczył żądaną kwotę. Krawiec z szerokim uśmiechem schował monety do kieszeni. Niespodziewany zarobek wprawił go w dobry humor. – Następnym razem udzielę panu jakiegoś rabatu. – Ukłonił się. Staszek skorzystał z parawanu i od razu się przebrał. Angielskie ubranie zawinięto mu w szary papier i przewiązano sznurkiem, tworząc niewielką, zgrabną paczkę. Akurat taką, by wygodnie było nieść pod pachą. Pożegnali się i wyszli.

– Przepraszam – mruknął Krzysztof. – Sądziłem, że trochę taniej policzy. Może miał problem z czynszem czy co... – Cena była odpowiednia, w końcu to kilka dni szyli, a i tkaniny nie rosną przecież na drzewach – uspokoił go podróżnik w czasie. – Ta dziewczyna... – Ładniutka – westchnął Krzysztof. – Ale cóż, kaleka... Wnuczka tego starego krawca. – Szyje... Niewidoma... Zaskoczyło mnie to. – Co w tym dziwnego? Jak jej naszykują tkaninę, skroją i upną szpilkami, żeby nie pomyliła deseni, i nić odpowiedniego koloru dadzą, to przecież żadna filozofia ścieg poprowadzić. Mają z niej dużą pomoc, żebrać nie musi i chleba krewnym darmo nie zjada. Pewnie wydadzą ją za jakiegoś czeladnika od sąsiadów, dobra partia w końcu. Warsztat odziedziczy, a stary dużo może w cechu załatwić. Taki świat, że wszyscy pracują, pomyślał Staszek. Dzieciak, starzec, chory, kaleka... Nie znają wielu urządzeń ułatwiających pracę, ułatwiających życie. Wszystko robią ręcznie. Nędza panuje straszna, nie ma rent ani emerytur, tyra się do śmierci w zasadzie, ale praktycznie nie ma bezrobocia. Coś za coś. – Tak się przyglądam twoim towarzyszom... – zaczął. – Zebraliście się tu, w Lublinie... – W zasadzie wszyscy jesteśmy ze wsi – wyjaśnił Krzysztof. – Miasto... To tylko na jakiś czas. Poduczyć się u rzemieślnika, podpatrzyć sekrety fachu. Trzy, może cztery lata w warsztacie, a potem do domu. Na wsi rymarz, ślusarz czy szewc z głodu nie zginie. Popatrz na tego Arkadiusza, cwana bestia. Robi u szewca jako terminator. Do egzaminu czeladniczego i tak go majstrzy nie dopuszczą. Porobi jeszcze rok albo dwa i wykopią go za drzwi. Ale odrysował sobie formy do butów. Stare, które miały już iść do pieca, wyniósł cichcem. Nowe też wynosił na noc i strugał ich wierne kopie. Dwa worki tego już do domu zawiózł. Zna narzędzia. Po śmierci jednego z majstrów ugadał jego pazernego wnuczka i kupił cichcem kilka żelaznych kopyt. Był też pół roku u garbarza, wie, co i jak. Podpatrzył, jak się skóry moczy, jak formuje. Jak z kory dębowej zrobić preparat do wytrawiania. Czym skórę natłuścić. Jak włos usunąć. Wróci na wieś i z pomocą dziedzica własny warsztat otworzy. Będzie umiał krowią i świńską skórę wyprawić. Zrobi buty dla całej okolicy. Dla niego zysk, dla dziedzica udział, a i chłopi będą mieli saboty o połowę tańsze, niż gdyby kupili w mieście. Parę lat, a każdy gospodarz uzna go za dobrą partię. Ten mały Maciek w fabryce kotłów u Aleksandra McLeoda robi. Ten to pewnie w mieście zostanie, rośnie, sił mu przybywa, to i do cięższej pracy pójdzie niebawem, i zarobi lepiej. Może kiedyś pozna miastową dziewczynę, kto wie kim będzie za dziesięć lat? Może ślusarzem narzędziowym, co skomplikowane maszyny naprawia? Może majstrem, któremu tuzin ludzi podlega? Byle się dobrze rozglądać, ciężko pracować, to jakoś koniec z końcem pomału się zwiąże. Sławek był w słodowni przy browarze Vettera, teraz za subiekta w sklepie robi. I jego raczej na stałe nie zatrzymają, ale grosz do grosza składa. Rodzice coś mu tam dołożyć obiecali. On pewnie wędrownym kramarzem zostanie, wóz, konik i od targu do targu jeździł będzie. Gada z sensem czy chrzani od rzeczy? – zadumał się Staszek. Czy faktycznie da się tą drogą do czegoś dojść? Poszli ze wsi do miasta. Zaczepili się. Pierwszy etap za nimi, od kurnej chaty do nory na strychu. Kolejny etap przed nimi. Od poddasza w dół, do mieszkań niżej, bliżej ziemi... Krok po kroku. Jeśli nie powali ich jakaś choroba, pech życiowy czy inne okoliczności... Najbliższa wojna za sześćdziesiąt lat. Można spokojnie żyć, dorabiać się jakichś marnych groszy, założyć rodzinę. Skrzywił się w duchu. Jak to jest, że w każdej epoce są rozwiązania dobre i rozwiązania złe? Że nie ma postępu, jeden problem udaje się rozwiązać, a nowy się pojawia? Dlaczego jako społeczeństwa ciągle padamy w błoto? Dlaczego każde pokolenie wymyśla jakiś nowotwór, który je niszczy, dusi i ogranicza? Niedoskonałość natury ludzkiej? Skutek grzechu pierworodnego? Podeszli na podzamcze, w żydowskim sklepiku kupili dwie gęsi, już zarżnięte, oskubane i wypatroszone. Do kosza trafiły jeszcze jabłka, gruby pęczek suszonego majeranku i inne wiktuały. W pobliskiej piekarni oprócz słodkich chałek mieli też rogale nadziewane białym makiem. Nie oni jedni robili zakupy...

Wszyscy zeszli się znacznie wcześniej, widać z uwagi na święto pracowano krócej. Ptaki nafaszerowane jabłkami trafiły do wnęki, w której zazwyczaj pieczono chleby. Chłopcy szczotkowali ubrania, usiłowali wywabić co wyraźniejsze plamy z kapot. Szorowali się nad miską, nie żałując wody ani mydła. Ba, nawet włosy myli. Sławek przyniósł blaszankę jakiegoś paskudnego mazidła i czyścił nim po kolei wszystkie buciory. Gdy pasta wsiąkła, z zapałem polerował skórę szczotką i szmatą, na chwilę przywracając znoszonym trepom dawny blask. Święto, pomyślał Staszek. Do kościoła trzeba wyglądać tak przyzwoicie, jak tylko się da. Nawet jeśli całą mszę spędzi się, stojąc gdzieś z tyłu nawy.

Gdy wyszli z kościoła, było już zupełnie ciemno. W przedsionku pospiesznie zapalono świeczki i łojówki, ludzie podawali ogień jedni drugim. Maciek odpalił świecę i osadził w małej latarce. Ruszyli przez ciemne zaułki. Z nieba delikatnie prószył śnieg. Arkadiusz zaintonował:

Hej, na białym, hej, na koniu Święty Marcin jedzie znów.

Pozostali podchwycili:

Śnieżek sypie się po błoniu, zapowiada zimę tuż. Nasypało śniegu wiele, ubielony cały świat. Skoro sanna się uściele, każdy się przejechać rad. Mróz na szyby wieńce kładzie niby z liści, niby z traw. I ubiera drzewa w sadzie, i pobiela modry staw.

Tylko Staszek nie znał tej pieśni. Sto pięćdziesiąt lat, myślał gorzko. Dla historii to mgnienie oka. Mój dziadek w dzieciństwie mógł spotkać ludzi, którzy żyli teraz, weteranów powstania styczniowego! To powinna być nadal żywa tradycja.

A tak wiele się zmieniło. Nie znam ich piosenek. Nie znam popularnych w tej epoce wierszy. Nie kojarzę autorów, których oni podczytują. Nie rozumiem symboliki. Straciliśmy tak wiele... Tak jakby z wielkiego skarbca narodowych tradycji została nam w ręku garść najmarniejszych świecidełek. Kto zawinił? Przetoczyły się przez nasze ziemie okupacje, mamy za sobą wynarodowianie przez zaborców i hitlerowców. Przetrwaliśmy komunizm... Ale wiele z dorobku dawnych czasów zaprzepaściliśmy też przez własne cholerne lenistwo. Książki o tych czasach leżą w bibliotekach. Trzeba było czytać...

Dziękujmy Bogu za opatrzność Jego, Nie zapomina ludu mu wiernego. Daje nam swoich świętych za patrony, Za przykład życia i za opiekuny. Od niego mamy Marcina świętego, Na cny Biskupi świecznik stawionego: Który jak niegdyś ludowi swojemu, Tak nam ku życiu świeci pobożnemu. W stanie żołnierskim jeszcze nieochrzczony, Widząc żebraka, iż był obnażony, Litością zdjęty, gdy nie miał innego, Kawałkiem płaszcza przyodział nagiego. Nocy następnej Chrystus mu się zjawia, I w darowanej szacie się przedstawia. Uczynną miłość pochwala Marcina, Cieszy, przyjmuje za swojego syna.

To zaśpiewała grupa dziewcząt idąca opodal. Weszli w bramę. Za wiatrem było zacisznie i jakby cieplej. Otrzepali się z białego puchu. Wdrapali po schodach na swój strych. Krzysztof przekręcił klucz w zamku. Buchnęło im w twarz ciepłe powietrze i zapach pieczonej gęsiny tak mocny, że aż sycący. Zapalili aż sześć świec. Maciek zaraz rozgarnął pogrzebaczem żar i dorzucił jeszcze jedną grubą szczapę do pieca. Gęsi wjechały na stół. Arkadiusz pokroił biały chleb na duże, grube pajdy. – Czasami to aż warto zmarznąć, żeby się rozgrzać potem w tak cudowny sposób – zauważył Sławek filozoficznie. Podzielono mięso. Staszek dostał udko i kawał piersi. W zasadzie nie czuł się specjalnie głodny, ale już pierwszy kęs sprawił, że dostał wręcz ślinotoku. Wszyscy pałaszowali z apetytem. Przyrumieniona skórka cudownie chrupała. Na zewnątrz cicho padał śnieg. – Czeka nas ostra zima, mrozy, ale śniegu mało będzie – powiedział Arkadiusz, oglądając kość z piersi gęsi. – Mostek krwią podbiegł, na mrozy, a święty Marcin na białym koniu dziś przyjechał... Znaczy się pierwszy śnieg spadł w dniu jemu poświęconym – dodał, widząc, że Staszek nie rozumie, o co chodzi. – Mówią też, że jak Święty Marcin po śniegu, to Boże Narodzenie po wodzie – zauważył Maciek. – Ale zimy ostatnio takie surowe, wcześnie przychodzą i długo trzymają, nikt nie wie, jak to będzie. Mądrość zgromadzona przez dziadów naszych do tych czasów ni przypiął, ni przyłatał. – Klimat się zmienia – mruknął Staszek. – Kiedyś było tak, że przez Bałtyk zimą po lodzie wędrowano.

– Wcale nie tak dawno podobnie było, dziadek mi opowiadał – odezwał się Maciek. – Jak był młody, to przyszedł taki rok, że śniegi nie stopniały do końca maja, lato było deszczowe, a czasem i śnieg padał, w sierpniu przymrozki przyszły, straszny głód skutkiem tego nastąpił. Objedli się pieczonymi jabłkami. Oskubali kości z resztek mięsa. Tłuszcz pozostały w rynkach pieczołowicie zlali do glinianego garnuszka. – Tłuste były gąski nadspodziewanie – chwalił Krzysztof. – Smalczyku i galarety grubo ponad kwarta wyszła. Jutro stężeje, to rozdzielimy. I do chleba będzie... I jakby ktoś zachorował, piersi na noc jest czym posmarować. Będzie też na czym smażyć jajecznicę aż do samej Wigilii. – Jajecznica na słodko?! – zdumiał się Staszek. – Nie jadałeś takiej? – zdziwił się Maciek. – Ja jak do domu pojadę, to babka mi robi po turecku, z miodem i orzechami – westchnął rozmarzony. – Mrozy idą – dodał Krzysztof. – Trzeba będzie więcej tłuszczu na chleb rano dawać, zanim się na zimno wyjdzie. Gęsi smalec, wiadomo, wyborny delikates, ale do codziennego użytku to tak kuso. Podejdę jutro błony kupić, do tego słoniny i boczku na skwarki. Zwykłego smalcu też natopić trzeba. Zawczasu, zanim ceny pójdą w górę. Pokiwali w milczeniu głowami, aprobując plan. Na stół wjechały rogale, po jednym dla każdego. Krzysztof polał wina do kubków. – Na Świętego Marcina gęś i dzbaniec wina – zacytował przysłowie. – Gdzie tam dzban, toż flaszka ledwie – zaprotestował Sławek. – Ciesz się, że flaszka i że dwie gęsi dziś mamy. Pamiętaj, że gościa to naszego zasługa. – Arkadiusz bez szczególnej złości dał dzieciakowi w ucho. Wgryźli się w ciasto. Rogale były świeżutkie, napełnione białym makiem z bakaliami. Słodkie czerwone wino zostawiało w ustach lekko owocowy posmak. Staszka, choć siedział plecami do pieca, znów złapały dreszcze. Czuł, że odpływa, zmęczenie ogarnęło go falą. Odrobina wina nie rozbudziła go. Kawy by się napić, pomyślał tęsknie, ale najwyraźniej oszczędzano ją na rano. Tymczasem czekała niespodzianka – Arkadiusz postawił na stole jeszcze jedną, tym razem pękatą butelkę. Jak się okazało, zawierała sycony miód. W zasadzie to jest czysta patologia, dumał Staszek, popatrując z lekkim rozbawieniem, jak Maciek zręcznymi ruchami nabija fajkę. Mieszka sobie na strychu czterech nieletnich łebków. Żyją bez jakiejkolwiek kontroli rodzicielskiej. Nie chodzą do szkoły. Palą tytoń. Piją kawę, która niedźwiedzia by z nóg zwaliła. Do tego nocami przy flaszeczce alkoholu wygadują różne antypaństwowe świństwa. Opieka społeczna z moich czasów dałaby im popalić. Batogiem by ich zagnano do szkoły, a rodzice pewnie poszliby siedzieć za brak dozoru! Z drugiej strony – spoważniał – są czyści moralnie. Pracują. Próbują się samodzielnie uczyć. Czytają. Zdobywają konkretne zawody. Modlą się i chodzą do kościoła. Nie kradną, nie marnują czasu na bumelkę. Nie podkładają sobie świni, nie robią sobie głupich kawałów, nawet się nie kłócą. Wreszcie i na nich przyszła pora iść spać. Krzysztof i Arkadiusz zasnęli natychmiast. Też byli widocznie bardzo zmęczeni. Staszek wyciągnął się na łóżku i nakrył pledem. Znów miał dreszcze. Nie mógł zasnąć. Całe życie sypiał sam w pokoju, teraz obecność czterech współlokatorów przeszkadzała mu. Ktoś pochrapywał, trzeszczały dechy łóżka, gdy ktoś inny przewracał się z boku na bok. Do tego pod podłogą goniły się myszy albo szczury. No i trochę śmierdziało. Przepoconą wełną kołder, stęchlizną, mysimi siuśkami, brudnym ciałem. Ale i tak było nieźle, zwłaszcza gdy porównał to z warunkami, które miał w niewoli u Pana Wilków. Najgorsze jest to, że nie wiem, co dalej, pomyślał, przewracając się z boku na bok. Skakałem tu przekonany, że wszystko ułoży się po mojej myśli. A nie ułożyło się. Nie przewidziałem, że ci ludzie mają własne plany, własne ambicje, i to diametralnie odmienne od moich. Hela z miejsca przejęła dowodzenie. A teraz jestem tutaj. Wśród obcych, z dala od niej. Kazała mi przybyć do Lublina. Sama też się tu wybiera. Zatem trzeba czekać. Ale na co? Nie wiem, co zamierza. Nic już nie wiem. Zwiedziłem miasto. Nic tu

ciekawego. Muzeów jeszcze nie ma. Kina też nie. Telewizji ani netu nie włączę. Ba, brak tu nawet głupiej biblioteki publicznej! Przewrócił się na drugi bok. Poszukać sobie jakiegoś zajęcia, pomyślał leniwie. Po pierwsze dlatego, że bez roboty zanudzę się na śmierć. Po drugie kasa szybko się skończy. Oni wszyscy mają jakąś pracę albo uczą się na rzemieślników. Nie jestem dużo starszy od nich. Zaczepić się gdzieś. Ale gdzie? Przecież ja z ich punktu widzenia nie umiem kompletnie nic! Miasto handlowe... Nie znam cen. Nie znam miar wagi i objętości. Nie wiem, jak się powozi koniem. Co innego podwórze objechać, a co innego zasuwać furgonem beczek przez miasto. A nawet jakbym to jakoś opanował, to nie wiem, ile ani co takie bydlę je. Czyli wozakiem nie będę. Na pomocnika do kupca nikt mnie nie przyjmie. Nie umiem układać cegieł ani bruku. Nie wiem, jak się miesza zaprawę. Niewykwalifikowana siła robocza... – podsumował się z goryczą. Znam języki. Mógłbym na przykład uczyć dobrze urodzone panienki francuskiego. Kłopot w tym, że jeśli w ogóle znam ten język, to w wersji sprzed prawie trzystu lat. Umiem szablą robić, mało przydatna to umiejętność w chwili, gdy powstańcy zostali rozgromieni. Zresztą w czasach, w których coraz powszechniej używa się karabinów, nie jest to szczególnie cenna umiejętność. Chyba że ten zagadkowy pan Piotr faktycznie znajdzie dla mnie jakieś zajęcie... A jeśli nie? Przypomniał sobie dawne marzenia, którym oddawał się w Gdańsku. Za horyzont. Do Ameryki, na Alaskę, poczęstować się złotem tamtejszych rzek, zanim na miejsce dotrą inni poszukiwacze... Wreszcie zasnął.

Obudził się tuż przed świtem. Spojrzał w jasne już okno. Wczoraj był piątek, dziś sobota, pomyślał leniwie. Kłopot w tym, że na wolne soboty przyjdzie poczekać jeszcze ze sto dwadzieścia lat. Maciek już się obudził i leżąc w łóżku, nabijał swoją fajkę. Zdechnie na raka mały nałogowiec, pomyślał ze smutkiem Staszek. Choć z drugiej strony... Ten tytoń jest groźniejszy niż ten z moich czasów czy wręcz przeciwnie? Nie znam się na petach. Przypomniał sobie przekazywane przez belfra od biologii teorie o onkogennym charakterze wirusa Epsteina-Barr. Nauczyciel, sam namiętny palacz, był przekonany, że to głównie wirus odpowiada za epidemię nowotworów, a palenie tylko nieznacznie, minimalnie wręcz, zwiększa ryzyko. Wszyscy wstali. Z poprzedniego dnia zostało sporo zimnej gęsiny, z chlebem smakowała wręcz wybornie. Smalec stężał. Smarowali nim chleb. Substancja zachowywała się ciekawie. W fasce wyglądała jak masło, ale dociskana nożem do chleba topiła się i rozlewała w oczach. Po śniadaniu Arkadiusz i dwaj młodsi czeladnicy pobiegli do pracy. – Jakie plany na dzisiaj? – zapytał Staszek. – Idziemy do pana Piotra – wyjaśnił mu towarzysz. – Pora pogadać, popracować. – Opowiesz mi coś o nim? – To daleki kuzyn naszej dziedziczki. Student matematyki i podobnych nauk. W Warszawie się tego uczył, ale przez ostatnie dwa lata kto miał głowę do nauki? Ważniejszym sprawom czas poświęcił... Po śmierci rodziny Heli jako jej najbliższy krewny zapewne zechce otoczyć ją opieką, a w przyszłości pewnie wyswatać. Aha, czyli to jemu muszę się na dzień dobry maksymalnie podlizać, pomyślał Staszek. – Ja... Do Krzywek na razie nie mam po co wracać. A on ma kilka folwarków, jego narzeczona też wniesie w wianie ze trzy wioski. Myślę, że warto się trzymać w pobliżu, do zarządzania takim kluczem majątków trzeba ludzi pewnych i wykształconych. A ten nadal chce zostać wioskowym ekonomem, westchnął Staszek w duchu z lekkim rozbawieniem. Powędrowali przez Stare Miasto. Odnaleźli bramę jednej z kamienic opodal Wieży Trynitarskiej. Weszli w sień i po skrzypiących drewnianych schodach wspięli się na drugie piętro. Krzysztof zapukał mosiężną kołatką. Otworzył im wysoki, jasnowłosy mężczyzna, mogący sobie liczyć około dwudziestu pięciu lat. Miał pociągłą twarz ozdobioną prostym nosem i lichymi wąsikami. Błękitne oczy patrzyły twardo spod ledwie widocznych brwi. – Piotr – przedstawił się tylko imieniem, gniotąc dłoń chłopaka w potężnym uścisku. – Chciałbym od razu podziękować za uratowanie życia mojej kuzyneczki. Rzecz to doprawdy niezwykła z gołymi rękami iść przeciw żołnierzom pannie na ratunek. – Dziękuję – bąknął Staszek. – Ja dziś... – zaczął Krzysztof. – Pamiętam – uciął mężczyzna. – Masz tu dwa ruble na koszta podróży, zobaczymy się jutro w kościele. Zostali sami. Przeszli do niewielkiego saloniku. Pokój umeblowany był skromnie. Stał tu stół, sekretarzyk, leżanka i kilka krzeseł. Pan August też tu był. Siedział na ławie pod oknem i studiował jakieś papiery. – Krzysztof wspomniał też, że ćwiczyliście walkę szablami w Sielcu. Żal jeno, żeśmy rok temu nie

mieli po swojej stronie jeszcze choć kilkuset podobnych młodzieńców... – podjął rozmowę student. – Niestety, przebywałem wówczas daleko – wyjaśnił Staszek. – Zatem obecnie szukasz jakiegoś zajęcia, panna Helena rekomenduje cię jako młodzieńca wyjątkowo bystrego i odważnego, a pan August chwalił twoją znajomość języków. Ufam osądom przyjaciół, ale rzecz wolałbym sprawdzić empirycznie. Tak się składa bowiem, że na dzisiejszy dzień, a zapewne też sporą część nocy przewidziałem zajęcie trudne, a przy tym wymagające niemałych zdolności. Studiowałem w Warszawie matematykę i nauki techniczne... Ha, można powiedzieć, że w pewnym sensie nadal je studiuję, bo jakoś nie przesłali mi jeszcze pisma o wykreśleniu z listy studentów. Czeka nas praca wymagająca długotrwałego, żmudnego liczenia. Jak sobie radzisz z podobnymi zadaniami? – Nie mam żadnego wykształcenia, które mógłbym udokumentować. Ale zdołałem kiedyś wyśledzić kryjówkę złoczyńców, analizując jedynie interesy ich wspólnika. – Jakimże to sposobem? – Wspólnik prowadził rozliczne interesy. Handlował z każdym, ale z nimi nie. Udawał, że się nie znają, i przedobrzył. – To paradne – uśmiechnął się Piotr. – Teraz tak. To, co zobaczysz, jest naszą najściślej strzeżoną tajemnicą. Krąg osób, które o tym wiedzą, jest bardzo szczupły. W tej chwili liczy nie więcej niż pięć osób i tak musi pozostać. – Rozumiem. – Przysięgi wojskowej nie mogę od ciebie odebrać, bo w naszej siatce byli do tych spraw wyznaczeni inni ludzie. Część już nie żyje, inni zbiegli za kordon. Myślę, że możemy ci zaufać, skoro walcząc z bronią w ręku, pokazałeś dobitnie, że jesteś po naszej stronie. – Jeśli to pytanie... Nie zdradzę. – Staszek przyłożył dłoń do serca. – Rosjanie zapewne wiele by dali, żeby wprowadzić swoich wywiadowców w nasze szeregi, ale nie poświęciliby życia ośmiu swoich ludzi. Poza tym z tego, co wiem, wyszlachtowanie maruderów w Krzywkach poruszyło tu istne gniazdo os. Do badania sprawy oddelegowano samego sędziego śledczego Ogarewa, a to diabeł wcielony. Mężczyzna pociągnął regał. Mebel odchylił się lekko, był osadzony na potężnych zawiasach. Za nim odsłoniła się niewielka pakamera. Pokoik miał może półtora na półtora metra. Stał tu sekretarzyk, przy nim krzesło, a na blacie spoczywał zagadkowy aparatus i ryza równo przyciętego papieru. Coś głośno cykało, chyba mechanizm zegarowy. – Zastanawiasz się zapewne, co to za dziwo... – Jakiś rodzaj aparatu do nadawania depesz? – Staszek uważnie przyglądał się maszynie. – Do nadawania i odbierania. Możesz nie znać tego modelu, to najnowsze urządzenie tego typu. Generał Kruk kazał sprowadzić je z Anglii. Dotarło do nas w sześćdziesiątym drugim roku. Jeszcze nad tym paru mądrych ludzi myślało, to i owo zdołaliśmy ulepszyć. Chłopak przymknął oczy, by wszystko uporządkować sobie w głowie. – Chce pan powiedzieć, że udało się podpiąć do carskiego kabla telegraficznego i przechwytujecie wszystkie depesze wychodzące z Lublina?! – wykrztusił. – E, wszystkie to byłaby gruba przesada... – odezwał się pan August. – Widzisz, chłopcze, w pięćdziesiątym ósmym ruszyła linia telegraficzna Londyn – Kalkuta. Idzie przez Warszawę, Lublin, Odessę, Tbilisi i dalej na wschód. Setki depesz dziennie. Większość po angielsku, ale są też rosyjskie, francuskie, niemieckie, w jidysz, po polsku, gruzińsku, ormiańsku... Wyłowić z tej nawały ciekawe informacje to straszna robota i sztab ludzi trzeba by posadzić. – Mamy w Lublinie tylko jeden punkt nadawania depesz – odezwał się Piotr. – Na poczcie przy Krakowskim Przedmieściu. Na szczęście generał Chruszczow był okropnie leniwy. Chciał sobie ułatwić życie. Dlatego zainstalował własny aparat na zamku, a od niego podciągnięty jest kabel łączący się na poczcie z kablem angielskim. Wystarczyło się wpiąć w kabel zamkowy i voilà. Mamy tylko depesze generała,

ewentualnie te, które są do niego przekierowywane. – Niesamowite – szepnął Staszek. – W dodatku na zamku siedzi cały czas oddelegowany dyżurny, który zapisywać musi ręcznie każdy znak. A tu proszę, karta wkręcona w wałek, idzie depesza, rysik sam wyskrobuje. Wystarczy raz na dwa dni zajść, umieścić na wałkach nową kartę, starą zabrać i nakręcić mechanizm zegarowy, który wprawia wszystko w ruch – wyjaśnił stary marynarz. – Nieprawdopodobne... – Kosztował ten aparat krocie, ale przecież opłaciło się stokrotnie. – Niech zgadnę, więc wtedy pod Żyrzynem, gdy udało się zdobyć kasę... – Staszek za późno ugryzł się w język. Stary nie odpowiedział, tylko uśmiechnął się konfidencjonalnie. Chłopakowi naraz zachciało się śmiać, a potem poczuł dumę. Przeszli do saloniku. – Jest jedna łyżka dziegciu w tej beczce miodu – odezwał się student. – Problem w tym, że wszystkie ważniejsze depesze są szyfrowane. Co gorsza, gdy szyfr uda się złamać, nie pomaga to na długo, bo co najmniej raz w miesiącu go zmieniają. Bywa, że raz na tydzień. – Domyślają się, że ktoś się podpiął? – Raczej nie ufają swoim podkomendnym. W końcu w carskiej armii Polaków jak nasiał. W dniach powstania liczni byli sercem po naszej stronie. Wielu oficerów, niekiedy nawet wysokiej rangi, porzucało służbę, żeby przyłączyć się do powstania. Pułkownik „Struś” to podobno był Jan Sawicki, członek sztabu generalnego carskiej armii. – Przejdź do rzeczy – poprosił stary. – W każdym razie informacje przekazuje się tak. Generał pisze tekst, szyfrant wykonuje swoją pracę i niesie pismo do żołnierza przeszkolonego w obsłudze aparatu telegraficznego. Ten nadaje wiadomość, nie wiedząc nawet, czego ona dotyczy. A w Warszawie czy też w Petersburgu odczytana informacja trafia do tamtejszego szyfranta, który przekształca ją znowu na zrozumiały język. – Rozumiem – kiwnął głową Staszek. – Doszliśmy też do pewnych wniosków z depesz, które szyfrowane nie były – uśmiechnął się Piotr. – Jeśli garnizon w Płocku ma przygotować kwatery, to jasne jest, że nastąpi dyslokacja oddziałów, i to tych stacjonujących w Lubelskiem. Jeśli mają to być koszary na sto osób, a do tego nakazuje się zakup siana, obroku, owsa i opatrzenie budynków stajni, to oznacza: do miasta przybędzie sotnia Kozaków. Jeśli wiemy, ile zapasów zgromadzono, możemy oszacować, jak długo tam pozostaną. Szkoda tylko, że Moskale mają tak niewiele linii telegraficznych, bo gdyby każde większe miasto posiadało połączenia, to dysponując, powiedzmy, dwudziestoma takimi urządzeniami, moglibyśmy zadać im bobu. – Tak zwany biały wywiad – mruknął Staszek. – Być może i tak się to nazywa. Wracając zaś do naszego problemu – odezwał się Piotr. – Marudziłeś, że nie masz tu nic do roboty, a chciałbyś być użyteczny. Mamy trochę depesz do odczytania. Znamy kilka szyfrów, a nad resztą trzeba będzie pomyśleć. Znasz rosyjski, myślę, że sobie z tym we dwóch poradzimy. – Jak wyglądają te szyfry? – zapytał Staszek. – Dużo czytałem dzieł różnych historyków i długo przy tym sam dłubałem, zanim wpadłem, jak to robią. Słyszałeś o tak zwanym szyfrze Juliusza Cezara? – Nie... – Cezar regularnie pisywał listy do swego mentora i przyjaciela, filozofa Cycerona. Filozof doradzał czasem w kwestiach bardzo trudnych i delikatnych. Aby nikt nie mógł pism przechwycić i odczytać treści, zastosowali bardzo prostą sztuczkę. Każdą literę przesunęli o trzy pozycje w alfabecie. Zamiast „a” pisali „d”, zamiast „b” pisali „e” i tak dalej. – Sprytne, ale faktycznie proste.

– Rosyjscy wojacy nie porażają wprawdzie erudycją, ale doszli do wniosku, że trzeba rzecz jednak choć trochę skomplikować. Ich metoda kodowania jest w zasadzie prosta, każda litera jest przesunięta w alfabecie o kilka pól. Ale odległości podobierali losowo. Na przykład zamiast „a” jest „f”, zamiast „b” jest „p” i temu podobne. – Czyli każda jest przesunięta o inną liczbę pól? – Tak. Enigma to nie jest, pomyślał Staszek. Nawet szyfr siepaczy Iwana Groźnego był chyba trudniejszy. Ale rozkminić to ręcznie, bez pomocy komputera to i tak masakryczna robota. – Głównie metodą prób i błędów – wolał się upewnić. – Podstawiając, sprawdzając... – Nie inaczej. Do tego złamanie szyfru jednego listu to tylko połowa sukcesu, bo już kolejna depesza może być szyfrowana inaczej. – Żmudna robota... ale chyba wykonalna. – Wykonalna. Bawimy się tak z nimi w kotka i myszkę od trzech lat. Zatem oto twój plik. – Student wręczył mu garść kart. – Z jednego tygodnia, zatem wydaje mi się, że wszystkie mogą być pisane jednym i tym samym szyfrem. Marek poradził sobie z pismami namiestnika Rosenkrantza, pomyślał chłopak, patrząc na wypisane zbitki bukw. Ja złamałem zagadkę znaków z bransolety zdobytej w Gdańsku. Uda mi się. Najtrudniej odgadnąć metodę, a to już za nami. Wypisał sobie cały alfabet cyrylicą. Podpytał Piotra o litery, których nie używano już w dwudziestym wieku. – To mówisz po rosyjsku, a nie znasz ich alfabetu?! – zdumiał się student. – To chyba niewiele mi pomożesz. – Spróbuję... Jaka litera występuje w rosyjskim najczęściej? – Litera „o”. Na drugim miejscu są „a” i „e”. – A najrzadziej? – Hmm... Nie wiem... Pewnie jakieś „szcz”, „jo”, temu podobne dziwolągi, których nie zna alfabet łaciński. Pan August zaparzył im dzbanek kawy. Przyniósł też półmisek ciasteczek. Były wielkości pierniczków, ale wypieczono je z jasnego ciasta i posypano cukrem przetartym z cynamonem. Były twarde jak kamień, słodkie jak ulepek, ale smaczne. – Powodzenia, chłopaki – mruknął stary marynarz i poszedł do miasta. Wypili po kubku gorzkiego, mocnego naparu i siedli do pracy, każdy nad swoją partią kartek. Zadanie z pozoru wydawało się łatwe. Staszek zrobił tabelkę. Spisał litery z czterech kart. Policzył, ile razy która występuje. Znalazł „o”. Teraz zaczął podstawiać „a” i „e”. Po dwu godzinach zdołał odczytać pierwszą wiadomość. Niestety, jak się okazało, był to dopiero początek pracy. Złamanym szyfrem zapisano zaledwie trzy wiadomości. Zabawę trzeba było zaczynać od początku. Wrócił stary marynarz, zakrzątnął się w kuchni. – Jak ci idzie? – zagadnął student. – Drugi szyfr złamany... – Zobacz któryś z moich, są z okresu dwa tygodnie wcześniej, ale może akurat coś podpasuje. Niestety, żadna z wiadomości kolejnej partii nie dała się odczytać za ich pomocą. Zjedli obiad, potem podwieczorek. Przyszedł wieczór. Zapalili świece. Kawa wystygła. Świece powoli stawały się coraz krótsze. Student nic nie mówił, liczył coś, wpisywał, kreślił, wydawał się całkowicie skupiony na robocie. Po trzech godzinach ślęczenia, gdy kawa była już zupełnie zimna, Staszek odgadł wreszcie pierwszy wyraz. Uzyskał litery „n” i „t”. Dalej poszło prawie jak z płatka. Mylił się, kreślił, popijał gorzki czarny napar. Co jakiś czas zagryzał twardym jak kamień cynamonowym ciasteczkiem.

Kartkę z wypisanym kluczem podał studentowi. W zamian dostał dwie podobne. Próbował czytać wedle swojego. Jeszcze trzy depesze rozszyfrowane. Kolejne były zakodowane inaczej. Spróbował kluczami studenta. Pudło. – No to zaczynamy znów od zera – westchnął. Liczył, podstawiał, liczył... zgadywał krótsze wyrazy. Wreszcie złapał trop. Gotowy klucz oddał studentowi. Dostał znowu trzy inne. – Jest pan szybszy – mruknął z uznaniem. – Nie martw się, takiego pomocnika jak ty ze świecą by szukać! Mijały kolejne minuty, kwadranse, godziny. Liczba odczytanych wiadomości rosła. Staszek mordował się z piątym już szyfrem. – Psie juchy chyba coś przewąchali – westchnął student. – Zmieniają co dwa, trzy dni. Ale damy im radę. – No pewnie, że damy – skrzywił się Staszek. – Robota nietrudna, tylko bardzo żmudna. Rozmowa urwała się. Obaj skupili się na zadaniu. Staszek z zadowoleniem patrzył, jak rośnie kupka odczytanych depesz. – Powiedz mi – odezwał się student dziwnie zmienionym, jakby zduszonym głosem. – Czy masz tam może coś na temat człowieka, który nazywa się Fryderyk Rogowski? – Tak, było o nim. Sześć albo siedem depesz. Jakieś zapytania, gdzie i kiedy przebywał. Czy zna jakichś ludzi. Czy był w Anglii. – Doskonale! Nie przeszkadzam już. Była już w moim życiu taka noc, pomyślał Staszek. W Gdańsku po śmierci Heli... Łamałem szyfr na bransolecie. I wtedy gdy z młodym Ferberem ustaliliśmy, gdzie ukrywają się carscy siepacze. W obu przypadkach pomogła mi matematyka. Choć oczywiście inna niż ta, której uczono mnie w szkole. Dwadzieścia siedem wiadomości. Sześć różnych szyfrów złamanych samodzielnie, w czterech przypadkach pomogły klucze od studenta. Dwanaście depesz z Warszawy do garnizonu w Lublinie. Piętnaście depesz skierowanych do komisji śledczej w Warszawie. Nazwiska więźniów i poległych, daty starć, nazwy oddziałów. To wszystko, co ustalono, co spisano z dobrowolnych zeznań i co wymuszono torturami. Konkretne pytania uściślające szczegóły prowadzonych w stolicy śledztw. Historia, myślał, podstawiając litery. Jestem teraz częścią tej epoki... To już nie jest historia. To dzieje się naprawdę, tu blisko, kilometr ode mnie, na zamku. Powstanie upadło niedawno. Ludzie siedzą w celach. Cierpią... Są torturowani. Niektórych powieszono. Inni pójdą zesłańczym szlakiem nad Bajkał. Za to, co robimy, też grozi stryczek. Spojrzał spod oka na studenta. Ten siedział nad swoją porcją papierów, co najmniej kilkakrotnie grubszą niż Staszka, i skupiony przepisywał zaszyfrowane wiadomości. Gdy ostatni raz Staszek dotknął obsadką karty, nad Lublinem wstawał już świt. Chłopak zakorkował kałamarz i złożył papiery w równy stosik. – Skończyłeś? – zdziwił się Piotr. – Wszystko odczytane? – Mam trzy raporty skierowane do kancelarii namiestnika Berga – wyjaśnił Staszek. – Nagłówek i podpis podano normalnie. Tyle że treść jest inaczej szyfrowana. Tylko liczby arabskie i łacińskie. – Szyfr jednorazowy – skrzywił się student. – Jest karta dwadzieścia pięć linii po pięćdziesiąt liter. Całkowicie chaotycznie. Cyfra rzymska oznacza numer linii, cyfra arabska kolejność w rzędzie. Każdą kartę wykorzystuje się raz, po czym wyrywa i pali. Bez książki kodów nic z tego nie złamiemy. Nadawcą jest sędzia śledczy Ogarew? – Tak.

– Fatalnie, bo to, co pisze, jest dla nas naprawdę ciekawe. No trudno. Jeszcze mi trochę zejdzie – westchnął Piotr. – Ale poradzę sobie sam, ty idź już spać. Jeśli jesteś głodny... Staszek nie słuchał go. Doczłapał do wersalki pod oknem. Zzuł buty. Student znowu coś mówił, ale chłopak zwinął się, podkulając zbyt długie w stosunku do mebla nogi, nakrył się koronkowym szalem i zasnął natychmiast głębokim, kamiennym snem.

Lublin, 12 listopada 1864 Adresat: Kancelaria J. E. Namiestnika gen. Fiodora Fiodorowicza hr. Berga Dotyczy: Sprawa śmierci ośmiu żołnierzy naszej armii zamordowanych we dworze Krzywki oraz poszukiwań sprawców zbrodni Raport W toku podjętych działań pozyskano z zarządu poczty imienne listy pasażerów korzystających z dyliżansu pocztowego na trasie Chełm – Lublin. Wśród nich uwagę naszą zwróciło nazwisko Krzysztofa Bieżmy, który odbył podróż na tej trasie w towarzystwie dwu osób, które podobnie wzbudziły nasze zainteresowanie. Pierwszą jest weteran, major byłych wojsk polskich August Okoński, uczestnik jeszcze wojen napoleońskich, który przed kilku laty powrócił z wojaży zagranicznych, a na którym ciążą liczne, choć niepotwierdzone podejrzenia o sprzyjanie buntownikom. Drugą osobą jest obywatel angielski John Murray. Podjęta kwerenda dokumentów urzędowych pozwoliła ustalić, że awanturnik ten przybył do Lublina w kwietniu 1863 roku. Według raportu konfidentów szukał kontaktów z buntownikami i, jak należy przypuszczać, takowy znalazł, bowiem znikł niebawem z miasta, by więcej się nie pojawić. Obecność cudzoziemca o tym nazwisku odnotowano w oddziale buntownika Ćwiek-Cieszkowskiego. Domniemywa się, iż poległ w bitwie pod Depułtyczami, informacje te jednak nie są pewne. Przesłuchani woźnice dyliżansu pocztowego potwierdzili obecność cudzoziemca, jeden z nich zwrócił nawet uwagę na jego buty, nietypowe w kroju i dobrze podkute metalem. Założyć należy, że morderca naszych żołnierzy z Krzywek to rzeczony John Murray lub ktoś, kto obecnie posługuje się jego dokumentami. Niestety, wobec notorycznego lekceważenia przepisów meldunkowych, rozpowszechnionego wśród właścicieli kamienic i innych nieruchomości miejskich, nie zdołano ustalić, pod jakimi adresami w Lublinie przebywają lub przebywali panna Korzecka, Bieżmo, Okoński i Murray. Ustalono, że Krzysztof Bieżmo przez pięć lat pobierał nauki w gimnazjum, jednak wiosną bieżącego roku przestał się pojawiać, choć przez kolejne miesiące regularnie opłacano jeszcze jego czesne. Naukę finansował Maciej Korzecki, dziedzic Krzywek. Wnioski: polecono żandarmerii, by patrole zwróciły uwagę na osoby odziane z cudzoziemska, a w przypadku legitymowania przechodniów – by zatrzymać wszystkich poszukiwanych wedle listy. Poszukiwania będą kontynuowane. Sporządził: nadzwyczajny sędzia śledczy Tymczasowej Komisji Wojenno-Śledczej kapitan Igor Wsiewołodowicz Ogarew

Staszka obudziło potrząsanie. Otworzył oczy. Ile mógł spać? Nie wiedział... Popatrzył półprzytomnie. Pociągnął nosem. Jajecznica? Na skwareczkach? – Śniadanie – powiedział student. Oczy miał jak królik, chyba w ogóle nie położył się spać. – Która godzina? – zdziwił się Staszek. – Dziewiąta. Zjesz i na sumę jeszcze zdążymy. Wstał, umył twarz. Palce miał poplamione atramentem. Nie chciało puścić... Pan August też już wstał. Kuśtykał po mieszkaniu, opierając się na wetkniętej pod pachę kuli. – Podagra – wyjaśnił. – Cóż, w moim wieku czasem tak bywa. Staszek przypomniał sobie tę nazwę z komiksu o Kajku i Kokoszu. Co też to było? Jakieś zapalenie stawu w dużym palcu u nogi? – Mam prośbę – powiedział student. – Pan August, jak widzisz, dziś trochę zaniemógł, a co do mnie, lepiej, żebym nie lazł w oczy stójkowym. Im mniej ludzi wie, że jestem w Lublinie, tym lepiej. Gdybyś zatem mógł udać się na stancję, gdzie mieszka panna Helena, i sprowadzić ją na mszę do katedry... – Panna Helena jest w Lublinie? – ucieszył się Staszek. – Przybyła przedwczoraj. Mieszka u madame Hateur. Wypiszę ci pismo, jako jej wuj, bo bez tego ci jej nie wydadzą. – Proszę? – Nie byłoby dobrze, gdyby młode dziewczęta wedle własnego widzimisię prowadzały się z chłopakami w wieku, który powszechnie uważa się za niebezpieczny dla cnoty. – Puścił oko. – Madame jest surową strażniczką moralności. – Aha – mruknął podróżnik w czasie, czując pewien zamęt w głowie. – A samą by ją puściła? – Z koleżanką raczej. To co innego.

Kamienica przy Krakowskim Przedmieściu najlepsze lata miała już chyba za sobą. Elewacja ewidentnie wymagała odświeżenia. Mur ciągnął wilgoć, do wysokości metra nad ziemią tynk paskudziły purchle wysoleń. Na podwórze prowadziła brama zbita z desek, w którą wmontowano mniejsze drzwi. Konstrukcja wyraźnie opadła w zawiasach, zielona farba obłaziła płatami, drewno tu i ówdzie znaczyły ślady korników. Staszek nacisnął klamkę. Drzwi uchyliły się. Wszedł w rozległą sień, prowadzącą na przestrzał przez budynek, i rozejrzał się niepewnie w półmroku. – Pan do kogo? – Cieć z miotłą pojawił się jakby znikąd, najwidoczniej cały czas trwał na posterunku. – Do madame Hateur. – Pierwsze piętro. – Dozorca ukłonił się i wskazał drzwi. Staszek wspiął się po skrzypiących schodach, pokrytych wzorzystym chodnikiem. Dywan był już nieco wydeptany. Drzwi, przed którymi stanął, miały podrzeźbioną framugę. Drewno wycięto na kształt stylizowanych winorośli. W powierzchni wypiłowano owal, zabezpieczony elegancką kratą kowalskiej roboty. Za prętami była szyba i zasłonka. Luk nad ościeżnicą wypełniał witraż. Chłopak odruchowo rozejrzał się za guzikiem dzwonka, ale oczywiście na to było jakieś pół wieku za wcześnie. Zastukał mosiężną kołatką, umieszczoną ponad klamką. Przez chwilę nic się nie działo, aż wreszcie otworzył mu lokaj w liberii. Był to starszy mężczyzna. Czoło przeorały mu zmarszczki, w oczach połyskiwały jednak iskierki. Na widok przybysza przechylił

pytająco siwą głowę. – Pan? – John Murray – odpowiedział Staszek. – Przybyłem po pannę Helenę. Jej wuj mnie przysłał – dodał po francusku. Był prawie pewien, że lokaj zażąda biletu wizytowego i każe mu czekać pod drzwiami, ale ten odsunął się i gestem zaprosił go do wnętrza. – Madame nie oczekiwała wprawdzie żadnej wizyty, ale przyjmie pana w salonie – oznajmił. – Pan pozwoli okrycie. Zamknął drzwi i odebrał od Staszka płaszcz. Spojrzał trochę zaskoczony na szelki z rewolwerami. – Broń proszę zostawić, madame straciła niedawno w powstaniu dwóch wnuków, źle jej się takie rzeczy kojarzą. – Oczywiście. – Chłopak rozpiął paski i oddał śmiercionośny ładunek. Lokaj powiesił je wraz z płaszczem na wieszaku z jelenich rogów. Następnie poprowadził gościa krótkim, ciemnym korytarzem. Pchnął kolejne drzwi, tym razem ozdobione witrażem wpuszczonym w skrzydła. Salon był zaskakująco rozległy. Pod oknem stał czarny fortepian. Pod innym umieszczono dwa fotele. W kącie był stół, a przy nim trzy krzesła. Lokaj doprowadził go jednak do niewielkiego okrągłego stołu pośrodku pomieszczenia. Blat nakryto białym koronkowym obrusem, krzesła stojące wokoło miały barwne żakardowe obicia. Kolory mocno spłowiały, a zetlały materiał tu i ówdzie pocerowano. Sługa ukłonił się i odszedł. Staszek usiadł na jednym z krzeseł i rozejrzał się. W kominku żarzyła się gruba kłoda. Po lewej i po prawej stronie komina wisiały obrazy przedstawiające jakiś pejzaż. Sądząc po winoroślach – francuski. Na podłodze leżał gruby, brzydki dywan. Do wnętrza prowadziły trzy pary drzwi. W porównaniu ze stancją, w której mieszkał, salon urządzony był luksusowo, ale gdy minął pierwszy zachwyt, Staszek spostrzegł, że dywan najlepsze lata ma już dawno za sobą. Także żakardowe podłokietniki krzeseł chyba niedawno wymieniono. Na obrusie spostrzegł kilka niedopranych plamek i dwie cery. Skrzypnęły drzwi i w progu salonu stanęła właścicielka mieszkania. Kobieta mogła sobie liczyć około czterdziestki, ale była wysoka i chuda. Wbita w czarną suknię, wydawała się o jakieś dwie dekady starsza. Na nogi wzuła czarne sznurowane trzewiki. Miała rybią twarz, ozdobioną wyłupiastymi oczyskami. Sztuczny, jakby przyklejony uśmiech błąkał się po wąskich wargach. Chodzi w takich glanach po domu? – zdziwił się Staszek, wstając na powitanie. – Pan John Murray. – Madame, przechylając pytająco głowę, zlustrowała go przez lorgnon. Wyciągnęła szponiastą dłoń, chłopak pochylił się i złożył na niej pocałunek. – Madame... – zaczął. – Proszę spocząć – powiedziała po francusku i wskazała mu krzesło. – Pan masz jakoweś pełnomocnictwa? Wręczył jej z ukłonem list. Zajęła miejsce po drugiej stronie blatu. Przeczytała albo tylko udawała, że czyta. Zlustrowała chłopaka uważnym spojrzeniem. Czuł dziwną tremę. Nie miał pojęcia, czego od niego chce to babsko. – Pan milczysz? – mruknęła jakby niezadowolona. – Wybaczy pani, wypadki ostatnich miesięcy wpędziły mnie w głęboką melancholię, która sprawia, że utraciłem chęć do konwersacji – wybrnął. Nie był pewien, czy jego francuski jest dobry, ale rozumiała go w każdym razie. O czym, do cholery, mam z nią gadać? – zirytował się w duchu. – Panna Helena kończy toaletę, za chwilę nadejdzie – powiedziała kobieta. Weszła służąca z tacą. Była to ładna, zgrabna dziewczyna mniej więcej w jego wieku. Szybko rozstawiła na stoliku dwie filiżanki, imbryk, srebrną cukiernicę zamykaną na kluczyk oraz talerzyk z pierniczkami. Nalała herbaty, ukłoniła się i wyszła. Staszek odprowadził ją mimowolnie spojrzeniem. Gruby

jasny warkocz podskakiwał na plecach. – To nie jest dobry czas, by wędrować po tym kraju, niezależnie od tego, czy jest się Anglikiem, czy też nie – powiedziała madame. – Oczywiście rad bym pojawić się w Polsce w czasach dla niej lepszych – odparował. – Jednak czekać z podróżą nie mogłem. Uniosła brwi, ale nie wiedział, czy z uznaniem, czy ze zdziwienia. Nie był w stanie niczego wyczytać z jej rybiej mimiki. – Pan słodzisz? – Wskazała gestem cukiernicę. – Nie, dziękuję. Wsypała sobie oszczędnie pół łyżeczki brązowego cukru i zamieszała, patrząc w powierzchnię cieczy. Staszek siedział jak na szpilkach. – Dziewczęta bywają płoche, a w pewnym wieku wręcz trudne do okiełznania – powiedziała kobieta. – Prowadząc stancję, wymagałam stanowczo, aby wychodziły na miasto po dwie lub trzy. Pan zaś przyszedłeś po panienkę bez przyzwoitki. Zabrzmiało to jak wyrzut. – Nie widzę problemu, oddeleguje pani swoją służącą, żeby towarzyszyła nam w drodze przez miasto – znalazł rozwiązanie tak szybko, że poczuł dumę. Kobieta rzuciła spojrzeniem jak cegłą. – Tego jeszcze brakowało, by mi obcy służbę bałamucili – warknęła. Uuuu... Ciężka idiotka, pomyślał i zamiast bez sensu szukać odpowiedzi, upił łyk z filiżanki. – Pan musisz zrozumieć, że szczerze niepokoję się o przyszłość panny Korzeckiej. Zwłaszcza teraz, gdy w tak niedorzeczny sposób straciła majątek i najbliższą rodzinę. Jeśli dalsi krewi nie staną na wysokości zadania i nie wydadzą jej szybko za mąż, znajdując, rzecz jasna, kogoś odpowiedniego, upadek moralny tej dziewczyny wydaje mi się pewnym. Jest to bowiem dziewczę wyjątkowo narowiste, próby utemperowania jej dzikiego charakteru kosztowały mnie wiele pracy i nerwów. – Pani mówisz „narowiste”? – zdziwił się. – Niestety, córki ziemiańskie, wychowane w gorszącej swobodzie panującej na wsi, z trudem adaptują się do wyższej kultury i obyczajów, których oczekujemy w dużym mieście – przerwała, by też pociągnąć z filiżanki. – Nie ma tu pól, po których mogłaby samotnie galopować na koniu, z flintą na ramieniu, ani stawu, w którym zażywałaby ochłody w towarzystwie chłopskich córek. Ufam, że w ciągu dwudziestu minut naszej przechadzki głównymi ulicami miasta nie dojdzie między nami do żadnych scen mogących stać się źródłem skandalu lub gorszących plotek – rzekł z niewinną miną. Madame zrobiła minę, jakby chciała roztrzaskać mu na głowie imbryk. – Impertynent, jak każdy Anglik – burknęła. Źle to rozegrałem, westchnął w duchu. Trzeba było mocniej ugryźć się w język. Ale już nie mogłem znieść jej gadania. Co za świrowate, wredne babsko! Zgrywa wielką damę, a tymczasem żyje z tego, że wynajmuje pokoje dla dziewcząt z pensji. Pewnie taka z niej Francuzka jak ze mnie Anglik. W każdym razie list po polsku przeczytała bez trudu. Czuł się nieludzko zmęczony i zdenerwowany całą tą bezsensowną, durną rozmową. Na szczęście w tym momencie drzwi prowadzące w głąb mieszkania otworzyły się i stanęła w nich Hela. Na sam jej widok zrobiło mu się ciepło na sercu. – Dzień dobry, madame. – Skinęła główką. – Witam, panie Murray. – Dzień dobry pani. – Wstał i oddał ukłon. Hela zrobiła dwa kroki i demonstracyjnie pocałowała go w policzek. W madame jakby piorun strzelił. – Adamie, państwo natychmiast wychodzą – zawołała po polsku. Nie zaszczyciła ich pożegnaniem, po prostu wyszła z salonu. Pojawił się ten sam stary lokaj.

Człapiąc, odprowadził ich do wyjścia. Wyjął z szafy elegancki szary płaszcz dla Heli, Staszkowi pomógł zapiąć szelki z rewolwerami i też podał nakrycie. – Do widzenia, panie Adamie. – Hela uśmiechnęła się promiennie. – Do widzenia, panienko. – Stary spojrzał na nią czule. Zamykając drzwi, nachylił się do Staszka. – Nieźleś pan dogadał tej starej purchawie, aż jej w pięty poszło – powiedział cicho po francusku i puścił do chłopaka oko. – Mało apopleksji nie dostała. Co ja właściwie takiego powiedziałem? – dumał Staszek, schodząc po schodach w ślad za przyjaciółką. Rozumiałbym, jakbym jakoś strasznie napyskował... Diabli nadali. Gubię się w tych meandrach dobrego wychowania. Mam nadzieję, że nie będę zbyt często się obracał w tak dystyngowanym towarzystwie. Zeszli po schodach. Hela mocno się czymś naperfumowała, czuł jaśmin i jeszcze jakiś zapach, niby znajomy, ale nie potrafił go zidentyfikować. Przypudrowała też twarz, by cera wydawała się bledsza. Może chciała ukryć piegi? Przypomniał sobie, że kiedyś żaliła się, iż szpecą jej urodę. W Gdańsku nie używała kosmetyków, po prawdzie i wybór pachnideł był niewielki. – Niezbyt miła ta madame – rzucił, by jakoś zacząć rozmowę. – Owszem – westchnęła Hela. – Cóż jednak robić? Znaleźć dobrą stancję i za normalne pieniądze dziś bardzo ciężko. Proszę wziąć mnie pod rękę. Dajmy potencjalnym plotkarzom okazję ujrzenia gorszących scen nadmiernej poufałości. – Uśmiechnęła się. – A i ona z pewnością z balkonu patrzeć w ślad za nami będzie. Ten nagły przebłysk humoru zaskoczył go. Ruszyli ulicą. – Szkoda, że nie kazała Adelajdzie nas śledzić lub nam towarzyszyć, przewietrzyłaby się dziewczyna. – Masz na myśli tę służącą? – Tak. To jej siostrzenica, sierota przymuszona przez ciotkę do służby. Dobra dziewczyna, zaufana powierniczka niejednego sekretu dziewcząt mieszkających u madame. I nagle Hela spochmurniała, jakby wspomnienie wspólnego spiskowania kryło jakąś zadrę. – Ta napaść na nasz dwór... – zmieniła temat. – Gazety w Galicji już się o sprawie zwiedziały i opisały całe zajście z licznymi kompletnie fantastycznymi szczegółami. A pan jak sądzi? Proszę powiedzieć. Tak się zastanawiam, czy dobrze zrobiłam, przybywając do Lublina. – Krzysztof wspominał o planach złożenia oficjalnej skargi – domyślił się, o co dziewczyna chce zapytać. – Nie wiem, czy to dobry pomysł. Z punktu widzenia Rosjan istnieją dwa pewniki. Po pierwsze dwór spłonął. Po drugie ich towarzyszy ktoś wybił do nogi. Niewykluczone, że od ojczyma Krzysztofa już się dowiedzieli, że pani przeżyła. – No właśnie – westchnęła. – Czy nie lepiej byłoby, gdyby uznali mnie, przynajmniej przez czas jakiś, za martwą? – Myśli pani, że Rosjanie zechcą panią aresztować? – Albo nawet zabić. – Wzruszyła ramionami. – Napadli niejedną rodzinę ziemiańską, zabili niejednego gospodarza. Czy mordowali świadków? – zapytał. – W mojej okolicy napadli dwór Poletyłów, zabili tam kilkoro domowników i zrabowali, co się dało. Jednak trudno by im było wymordować wszystkie kobiety, dzieci i służbę, wtedy o ich wyczynie nawet zagraniczne gazety napisały. Hrabia Leopold skarżył się do namiestnika Berga o srebra stołowe. Po najściu nie mógł się doliczyć mienia za jakieś czterdzieści tysięcy. Z drugiej strony nikt dużego oporu im nie stawił. – Tu sytuacja o tyle im sprzyjała, że świadków do zabicia prawie nie było. – Trzy trupy i już można się do woli poczęstować całym naszym dobytkiem. Może dlatego także mnie chcieli zamordować... I nie tylko zamordować. – Zagryzła wargi i spojrzała na niego jakby prosząco. Domyślił się, że chodziło jej o próbę gwałtu. To faktycznie mogła być trauma gorsza niż fakt, że chcieli ją zabić.

– Nikomu nie wspomnę – obiecał. – Dziękuję. – Rozluźniła się. – Łupów szczególnych u nas nie wzięli – wróciła do tematu. – Może na sto kilkadziesiąt rubli sprzętów wyszabrowali, a przecież jakby sprzedawali kradzione, to może piątą część wartości by wzięli. Może zatem chcieli ród miatieżników wygubić, a ognisko buntu krwią dogasić... – mruknęła z przekąsem. – Czy władze mogą wiedzieć, że jest pani w Lublinie? – Chyba nie, bo i skąd? Wprawdzie przepisy meldunkowe nakazują, żeby właściciele wszelkich nieruchomości informowali o powrocie lokatorów i gościach, jednak madame jest na to zbyt leniwa. Chyba że posłała kogoś ze służby. – Nie ma pani w Lublinie jakichś krewnych lub znajomych, u których mogłaby się pani czasowo ukryć? Może rodzice którejś przyjaciółki z pensji – podsunął. Pokręciła głową. – U pana Piotra co najwyżej, ale trochę nie wypada, on jest wprawdzie zaręczony, lecz pokrewieństwo nasze nader dalekie. Zepsułabym reputację sobie i jemu, Annę zaś kocham jak własną siostrę, a to mogłoby rzucić niepotrzebny cień na ich małżeństwo lub co gorsza, plany zniweczyć! Jak szła ze mną w góry ze świadomością, że będziemy razem spali w namiocie, nie myślała jakoś o reputacji, zadumał się Staszek. A może myślała? Zresztą nie była tak do końca sobą. Ech, nie rozumiem tej dziewczyny. Ale i tak ją kocham. Przed bramą Krakowską minął ich patrol kozacki. Dońcy siedzieli na pięknych koniach. Zwierzęta były wyszczotkowane, grzywy zapleciono, nawet kopyta wypolerowano. Ogony za to kurtyzowano – przycięto krótko, zostawiono tylko kitki długości może czterdziestu centymetrów. Staszek patrzył na mundury, piękne, niebieskie, z czerwonymi detalami. Na szable, na kosmate papachy przyozdobione śniącymi mosiężnymi wstęgami nagrodowymi. Na krzyże i gazyry połyskujące na piersiach, skórzane sakwy przy siodłach. Wszystkie elementy uprzęży, umundurowania i wyposażenia doskonale ze sobą współgrały. Odprowadził ich spojrzeniem. Może i wrogowie, ale jacy piękni w swej wschodniej egzotyce. Groźny przeciwnik, pomyślał z melancholią. Ci tutaj tylko patrolują miasto, nie mają nawet karabinów. Ale zetrzeć się z nimi w polu to śmiertelne ryzyko. Wyszkoleni, uzbrojeni... No i szybkość działania. Zobaczyli dym płonącego dworu i zaraz ruszyli sprawdzić, co się dzieje. Błyskawicznie zwalili nam się na głowę. Jakie to szczęście, że nigdy nie będę musiał spotkać się z nimi w walce. Zakręcili w lewo i po chwili byli przed kościołem. Na widok Piotra Hela wyraźnie się ożywiła. Wycałowali się na powitanie. Krzysztof też się pojawił. Stał skromnie z boku, między kolumnami portyku, mnąc czapkę w dłoniach. – Mam wieści. Mam naprawdę dobre wiadomości – powiedział student do kuzynki. – Ale to po mszy. – A jakie mogą być dobre wiadomości? – Spojrzała na niego zdziwiona. – Ja w każdym razie żadnych nie oczekuję. – Zobaczysz. – Uśmiechnął się tajemniczo. – Oj, zobaczysz... Staszek z Krzysztofem zostali z tyłu, lepsze towarzystwo, w tym Piotr i dziedziczka, poszło do przodu zająć miejsca w ławkach. Ksiądz wygłaszający kazanie mówił o spustoszeniach duchowych i o lesie, który odradza się po pożarze. Staszek zastanawiał się, czy jest to aluzja polityczna, czy też nie. Wydawało mu się, że tak, na twarzach ludzi też malowały się porozumiewawcze uśmiechy, jakby wyłapywali jakieś treści ukryte w niedopowiedzeniach.

Po mszy przeszli do mieszkania kryjącego aparaturę. Pan August kuśtykał o lasce. Samowar na szerokim parapecie śpiewał po cichu, otoczony woalem pary. Na stole naszykowano tacę z pierniczkami. – No i co to za nadzwyczajne wieści? – Hela uśmiechnęła się jakby kpiąco. – Usiądź, proszę. – Stary marynarz wskazał jej krzesło. Usiadła posłusznie. – W nocy wraz z twoim rękodajnym Staszkiem rozszyfrowaliśmy przeszło siedemdziesiąt depesz, którymi wymieniały się komisje śledcze lubelska i warszawska – powiedział Piotr. – Twój przyjaciel bardzo mi pomógł, głowę rzeczywiście ma nie od parady. Tylko dwa raporty sędziego śledczego Ogarewa oparły się naszym wysiłkom, a dziś rano przyszedł jeszcze jeden. – To takie ciekawe? – Z odczytanych depesz wynika, że twój narzeczony, Fryderyk, żyje. Zerwała się na równe nogi. Za to Staszek nagle poczuł, że brakuje mu powietrza. Miał wrażenie, że wokoło wali się absolutnie wszystko, że cały świat rozpada się na kawałki, jakby ktoś kopnął butem kryształowe zwierciadło. – Powtórz, proszę, jeszcze raz – poleciła Helena. – Twój narzeczony żyje. – Jak to?! Byłam przekonana, że wszystkich zabili! Nawet trupy widziałam, choć z daleka i przez drzewa – dopowiedziała sobie. – Trzymają go od wiosny – powiedział Piotr. – Tu, w Lublinie, na zamku. To może oznaczać wiele rzeczy. Albo nic konkretnego przeciw niemu nie mają, ale liczą, że obciążą go inne zeznania. Mogą też mniemać, że dowiodą komuś winy, konfrontując ich słowa. Trzecia możliwość, że nie dał się złamać i liczą, że jeszcze pęknie. – A jego matka? – Wyślemy do niej list. Z pewnością gdyby wiedziała, że żyje, zawiadomiłaby nas. Najpewniej trzymają go jako tajnego więźnia, bez prawa do korespondencji. Ale matka... gdy wystąpi z oficjalnym żądaniem, być może, pozwolą jej na widzenie. – Ja pójdę – gorączkowała się dziewczyna. – W końcu jestem jego narzeczoną! Muszą mnie dopuścić. – Na razie trzeba nam rozwagi, a nie gorącej głowy – ofuknął ją pan August. – Wejdziesz na zamek, wrota się zatrzasną i tyle cię będziemy widzieli. Jemu nie pomożesz, a siebie zgubisz! Jeszcze nam kolejnego nieszczęścia brakuje! Staszek siedział jak ogłuszony. Wszystkie plany rozsypały się momentalnie w drobny mak. Nie wiedział, że Hela była zaręczona. Nie przypuszczał nawet... Tak wielu rzeczy nie przewidział. Poczuł ból, gorycz i wściekłość zarazem. Kot mnie oszukał! – pomyślał z żalem. Aby odzyskać Helę, wykonałem jego polecenie i zabiłem Skrata. Reszta go nie obchodziła... A teraz utknąłem w obcej i wrogiej epoce, zdany na łut szczęścia. – Czy pan Fryderyk posiada wiedzę, która może komuś zagrozić? – zapytał Krzysiek. – Owszem – powiedział powściągliwie pan August. Widać było, że choć mają już do Staszka zaufanie, to nadal nie chcą rozmawiać przy nim otwarcie o swoich sprawach. – Jeśli chcecie panowie pomówić swobodnie, pójdę na spacer i wrócę za godzinę – zaproponował, wstając. – Zostań, proszę – powiedział Piotr. – Twoja głowa może nam się przydać. – Najważniejsi członkowie sprzysiężenia, których Fryderyk mógłby wydać, siedzą przy tym stole – warknęła Hela, jakby rozzłoszczona samą sugestią, że jej przyjaciel mógłby kogoś sypnąć. – Skoro tu jesteśmy, to znaczy, że nikogo nie wydał. Musimy go wydobyć z więzienia – dodała twardo. – Ba, ale jak? – rozłożył ręce stary.

– Słucham propozycji. – Uniosła głowę. – Odbić siłą się nie da – bąknął Krzysztof. – W Lublinie stacjonuje Sześćdziesiąty Dziewiąty Pułk Piechoty, bateria artylerii, Kozacy też jeszcze niewycofani, a będzie ich z pięć sotni, jak nie lepiej. Zamek jest nie do zdobycia bez wsparcia regularnej armii. Trzeba by zorganizować napaść, wysadzić wrota lub mury minami, stoczyć walkę z garnizonem fortecznym... Tysiąca ludzi będzie mało. W dodatku najdalej po kwadransie na plecy spadną nam na karki Dońcy z koszar miejskich. – Czytałem w młodości książki przygodowe, w których przemycano więźniom pilniki w bochenkach chleba – rozważał Piotr. – Ale to bzdura kompletna, zresztą co pomoże jeden pilnik? Co z tego, że ktoś kajdany rozpiłuje, skoro musiałby pokonać jeszcze kraty, okute drzwi, korytarze pełne straży, mury... – Przekupić kogoś – zasugerował stary. – Albo sędziego, albo strażników. Moskale to naród sprzedajny i łasy na gotówkę. Zwłaszcza ta hołota, którą tu przysyłają, chce się dorobić za wszelką cenę i jak najszybciej. – Mam jakieś siedemset rubli – powiedziała Hela. – Nie wystarczy. – Pan August pokręcił głową. – Słyszałem jeszcze przed wojną krymską, że jednego zabójcę rodzina próbowała wykupić za łapówkę w wysokości trzech tysięcy rubli. I to okazało się mało. A teraz czas jest wojenny i każdy zamieszany w ucieczkę więźnia może zapłacić głową. To z pewnością wysokość łapówki podniesie. – Zastawię majątek – powiedziała dziewczyna. – Dwór spalony, pani dziedziczko – bąknął Krzysztof. – Stajnie i lamus chylą się już do ziemi. Sady wymagają odnowienia. Staw dawno się zamulił. Z młyna ruiny zostały. Zresztą rzeczka od lat wysycha, koła już nie uciągnie. Areał też duży nie jest. Bank za las, grunta i sady może tysiąc rubli da, ale pewnie i to nie. Zapytają też na pewno, jakie dochody folwark przynosił w ostatnich latach. No i pańszczyzna zniesiona. Żeby wszystko do porządku doprowadzić, trzeba ludziom choć trochę zapłacić. A tam roboty na lata. Pola to jeden łan perzu. – Psia noga! – Trzasnęła pięścią w stół. – Okradniemy bank! Muszę mieć te pieniądze! Staszek patrzył na nią oniemiały. Tyle razem przeszli, ale tak wściekłej i zdeterminowanej nie widział jej nigdy. – Bank?! – wykrztusił Piotr. – Jak się pruje kasy pancerne? Kiszkami prochu? – Nikt z nas takich rzeczy nie umie – bąknął Krzysztof i spojrzał pytająco na Staszka. Ten bezradnie rozłożył ręce. – To może napaść uczynimy? Nie spodziewają się. Wejdziemy w biały dzień, z rewolwerami. Zamkniemy kasjerów w jakimś pomieszczeniu, zabierzemy im klucze do sejfów, a jeśli zamki kombinowane zastosowano, zmusimy ich, żeby nam otworzyli! – Dziecko drogie – rzekł stary – siądź i herbaty się napij. – Masz swoich ludzi. – Hela spojrzała przez stół na Piotra. – Z pięciu, sześciu śmiałych mężczyzn nam potrzeba i rzecz przeprowadzimy! – Mam – odpowiedział powściągliwie student. – Ale napaść na bank to nie jest dobry pomysł. W Lublinie żyje wielu zawodowych złodziei, a nawet bandytów. Jak myślisz, dlaczego na ten pomysł dotąd nie wpadli? Fuknęła jak rozzłoszczona kotka. – Bo to lebiegi i niedołęgi! – Bo wiedzą, jakie jest ryzyko podobnej awantury. – Porwijmy córkę generała Hurka i dokonajmy wymiany! – rzuciła kolejną propozycję. – Albo córkę generała Chruszczowa, znam ją z pensji. – Pierwsza od dawna jest w Petersburgu, wyjechała zaraz po ślubie, druga chyba w Warszawie – wzruszył ramionami stary marynarz. – Poza tym taki szantaż... – Skrzywił się. – To niegodne honoru Polaka.

Spróbujemy Fryderyka wykupić. Pochodzę po znajomych, przewącham, czy jest możliwość dotarcia do carskich sędziów i ewentualnie ile by to kosztowało, potem będziemy się zastanawiać. A ty co doradzisz? – Spojrzał na Staszka. – Zrobić podkop? Rzucił to w zasadzie dla żartu. By cokolwiek powiedzieć... – Z pewnością pod zamkiem są rozległe lochy, z czego część może być Moskalom nieznana – powiedział student. – Kłopot w tym, że nie wiemy, gdzie go trzymają. Rzecz jednak do rozważenia i zbadania. – To możliwe? – zapytała Hela. – Warte chwili zadumy – mruknął pan August. – Panowie – Piotr powstał – rozejdźmy się teraz i niech każdy rzecz jeszcze rozważy. A też pewną informację jeszcze sprawdzę... Dziadek mi o tym opowiadał. Ponoć w dawnych czasach było przejście z Lublina aż na wzgórze Czwartek. On sam przeszedł ponoć z podziemi fary na zamek. – Przecież fary już nie ma – zdziwiła się Hela. – Z dziesięć lat będzie, jak została doszczętnie zburzona. Gruzy tylko pozostały. – Jest przejście z jednej z kamienic do lochów fary, a stamtąd kto wie, być może dalej – powiedział poważnie mężczyzna. – Muszę tylko właściciela kamienicy ugadać, żeby nam piwnice udostępnił. No i trzeba jeszcze odważnego, kto się ze mną tam zapuści. – Ja bym poszedł... – westchnął stary. – Ale to robota dla młodszych raczej. – Jeśli trzeba... – zaczął Staszek. – Ja też niestary jeszcze – zażartował Krzysiek. – W razie czego poślemy po was. Staszek liczył, że każą mu odprowadzić Helę do madame i jeszcze przez chwilę będzie mógł nacieszyć się jej towarzystwem, ale nawet to nie było mu dane. Miał wracać na kwaterę z Krzysztofem. Westchnął w duchu, pożegnał się i ruszyli. – Wyglądasz jak struty – zagadnął go chłopak, gdy szli przez Stare Miasto. – Yhym... – mruknął podróżnik w czasie. – Znaczy wpadła ci w oko moja dziedziczka. Staszek zatrzymał się w pół kroku. – To aż tak widać?! – bąknął. – Ślepy by zauważył. Zresztą co się dziwić, to dziewczyna bardzo miła i bystra, choć nie jakoś szczególnie ładna. Nieraz podróżowałem z nią do Lublina i z powrotem. Wiele rozmawialiśmy, jak przyjaciele. Nie nudzi się przy niej człowiek. Oczytana, ciekawa świata i jego spraw. A raz nawet – Krzysztof ściszył głos – podpatrywałem, jak się z dziewuchami z przysiółka kąpie nago w naszym stawie. Pięć ich było. Jedną na straży wystawiły, ale ja po drugiej stronie w ruinach młyna siedziałem... Ech, cóż to był za nieziemsko cudowny widok – westchnął rozmarzony. – Aż z nadmiaru tego piękna konarek musiałem zastrugać. Konarek zastrugać? – zdziwił się Staszek, ale zaraz domyślił się, o co chodzi. – Gdybym był lepiej urodzony... – westchnął chłopak. – Ale cóż robić, ani ja, ani ty nie ugryziemy tego lukrowanego ciasteczka. Nie dla nas ono przeznaczone. Pomarzyć jeno możemy o tym, czego nigdy nie będzie. – Zwłaszcza że odnalazł się jej narzeczony. – Żyje, więc jest nadzieja. Ale kto wie co będzie, czy nie znalazła go, żeby ostatecznie utracić? Może za wcześnie jej o tym powiedziano? Szans, że go wypuszczą, dużych nie daję. Wieszają przecież powstańców całymi tuzinami. Ale jak młody, to może na katorgę pójdzie. Wtedy narzeczona może za nim pojechać. – Myślisz, że to realne, żeby go wykupić? – Za siedemset rubli nijak. Ale... pieniądze Kruka – Krzysztof zniżył głos do szeptu. – Pan August

może mieć do nich dostęp. – Pieniądze Kruka? – No, łup spod Żyrzyna – przypomniał łebek. – Opowiadałem o tym. W każdym razie te dwieście tysięcy rubli, które zdobyto, rozdzielono pomiędzy kilku zaufanych ludzi, żeby je ukryli. Może on jest jednym z nich? Był tam przecież wtedy. Zobacz, nie mówił nic poza tym, że sprawę rozpatrzy i znajomych wypyta, jak do sędziego dotrzeć. Tak jakby kwestia sumy nie obchodziła go zupełnie. Zamilkli. Ulicą szła dziewczyna żydowska z wiklinowym koszem pełnym marchwi. Ciężar zawieszono na szerokiej parcianej taśmie przerzuconej przez lewe ramię. Miała może szesnaście lat, jej uroda właśnie rozkwitała pełnym blaskiem. Okrągła buzia o brzoskwiniowej, lekko przydymionej cerze, ciemne oczy, wspaniałe czarne brwi. Warkocz gruby jak wąż boa spływał jej z przodu. Staszek uśmiechnął się mimowolnie. Czy podobnie wyglądała za życia Estera? Wspomniała, że gdy szła ulicą, oglądali się za nią i Żydzi, i goje... Zmusił się, by nie odprowadzić nieznajomej wzrokiem. Potrzebuję towarzystwa dziewczyny, pomyślał smutno. Tak żeby siadła gdzieś w pobliżu. Nie muszę jej dotykać. Nie muszę na nią patrzeć. Chcę tylko chwilę pogadać. O niczym... O wszystkim. Wracały obrazy. Laponka Taavi biegnąca nago przez strumienie wody z deszczowni. Drobna, piękna urodą dzikiego leśnego zwierzątka. Pani Agata Ferber, jej warkocz ułożony w koronę i sympatyczny uśmiech zdobiący policzki w dwa dołeczki. Mała służąca Marta, zalękniona, nocą szukająca miejsca, gdzie zaśnie zwinięta w kłębek, pod czyjąś opieką, w poczuciu bezpieczeństwa. Zasypany śniegiem namiot, grube skóry reniferów, Hela w gorsecie i pantaletach, blask świecy kładący się na nagiej skórze. A potem na zasypanej śniegiem przełęczy, z obuszkiem w dłoni, spokojna nawet w obliczu stada wilków. Jestem szczęściarzem, że mogłem poznać cztery tak urocze istoty. Tak inne od wszystkich dziewczyn z moich czasów, westchnął w duchu Staszek. I zarazem pecha chyba miałem... Tylko zadry mi w duszy pozostawiły. No, może Agata najmniej, bo to jednak dorosła kobieta była. No i Marta, bo dla odmiany za młoda, dziecko w zasadzie. Ale przyjemnie było choć posiedzieć w ich towarzystwie. Taavi i Hela... A może takie fajne dziewczyny są jak dzikie konie? Po prostu byłem za słaby, aby je ujarzmić. I zaraz zawstydził się tych zoologicznych porównań. – Zamilkłeś. Nie chcesz rozmawiać? – zagadnął Krzysiek. – Przepraszam, coś sobie przez chwilę układałem w głowie. – Cóż takiego? – Moje życie... Gdy weszli do mieszkania, w nozdrza uderzyła ich mieszanina dwu woni: smażonej ryby i taniego tytoniu. Maciek leżał sobie na łóżku i swoim zwyczajem kopcił z fajki jak komin. Dym sinymi pasmami unosił się po pokoju jak poranne mgły nad norweskim fiordem. – Płuca w końcu wyplujesz – ochrzanił go Krzysztof. – W każdej przyjemności trzeba znać umiar! Nie masz co robić, to książkę byś poczytał. – Ja już czytałem dziś książkę, i gazetę majster podarował. – Maciek wskazał gestem „Tygodnik Ilustrowany” leżący na sąsiednim łóżku. – A palę, bom dziś niezdrów. Katar się czepił, w głąb poszło. Flegma się zbiera, że odkaszlnąć trudno i krtań boli. A tytoń gardło i oskrzela dobrze oczyszcza. Dawniej nawet lekarze go zalecali – dodał uczenie. – Gardło cię boli, bo za dużo palisz! A dym w płucach zostawia osad ze smoły i sadzy – teraz wsiadł na niego Staszek. – Katar łapiesz, bo się tym kopceniem osłabia organizm i z bakcylami nie ma sił walczyć. Do tego płucom szkodzisz, zatruwane od młodych lat, nie rozwiną się jak trzeba. Zdechniesz w końcu od tego. – Wspomnisz jeszcze nasze słowa – burknął Krzysiek. – Nie widziałem nigdy, żeby ktoś umarł od palenia – odparował łebek. No tak, pomyślał Staszek. Śmierć uderza tu częściej. Tak często, że rak płuc kompletnie gubi się gdzieś w statystykach. Tu można umrzeć na syfilis, na cholerę, każdej wiosny, gdy mrozy puszczają, mają

pewnie epidemię czerwonki, zwykłe zapalenie płuc bez antybiotyków kosi dzieci jak zboże... Wystarczy napić się mleka od chorej krowy, by zejść na gruźlicę albo skrofuły. A czasem koń kogoś kopnie, furgon rozjedzie lub byk na rogi weźmie jak tego nieszczęśnika, którego łóżko mi przypadło. Zjedli rybę i pieczone kartofle. Potrawa usmażona została na smalcu z gęsi, co nadało jej nieoczekiwanie słodkiego posmaku. Nie było to dobre zestawienie. Staszek jadł kiedyś karpia po żydowsku, ale to danie nie przypominało w smaku niczego. Po obiedzie Krzysztof wyciągnął małe kopytko szewskie i zabrał się do zelowania swoich buciorów. Wyciął odpowiednie łaty z grubej skóry i przybijał je teraz małymi gwoździkami do poprzedniej warstwy. – Przecierają się podeszwy na bruku i co poradzisz... Mógłbym do wieczora zaczekać i poprosić Arkadiusza – wyjaśnił. – Ale i samemu dobrze to umieć. – Może trzeba podkuć? – zasugerował Maciek. – Za wiotka ta podeszwa – westchnął właściciel buta. – Żeby podkówkę utrzymać, twardszej skóry trzeba. Tak odleci szybko, tylko dziury po gwoździach niepotrzebnie zostaną. A utwardzić to wielka sztuka. Trzeba odpowiednią byczą skórę wpierw nasączyć, potem zagotować w wosku. Są i tacy, którzy radzą żywicy dodać albo kleju kostnego. Za twarda też być nie może, bo szybko spęka. Staszek popatrzył na swoje buty. Chodził w nich już dłuższy czas i trzymały się idealnie. Nie myślał wcześniej, ile trudu kosztowało szewca ich wykonanie. Kupił, zapłacił i używał. Przed wieczorem na kwaterę ściągnęli pozostali lokatorzy. Obaj wyglądali na potwornie umęczonych. Młodszy chłopak przyniósł kartkę od pana Piotra. Student wyznaczył spotkanie o dziewiętnastej na placu przy gruzach fary.

Obudził mnie SMS. Zaproszenie do domu szefa. Na dywanik? Zakląłem pod nosem, ale ściągnąłem rower z balkonu i podjechałem. Dzień był piękny, ciepły, zupełnie nie kojarzył mi się z ewentualną egzekucją. Willa wyglądała jak wymarła, tylko dwie Ukrainki w haftowanych soroczkach i bordowych spódnicach uwijały się po holu z froterkami. Pokręciłem ze zdumieniem głową. – Ubrane jak na wesele, a nie jak do sprzątania... – zauważyłem. – Pan Ferdynand lubi, jak jest ładnie – wyjaśnił Szczurogęby. – On chyba ma kuku na muniu, przynajmniej jeśli chodzi o estetykę. – W swoim domu szef sam ustala, co jest estetyczne. – Skrzywił się. – Chcesz zobaczyć złoty sedes, który ma w swojej toalecie? – Że niby co?! – Wytrzeszczyłem oczy. – Żartowałem. – Puścił do mnie oko. – Chodź do piwnicy. Zaszliśmy do znanego mi już pomieszczenia. Rozejrzałem się odruchowo za Majorem. – Chory trochę – wyjaśnił mój cerber. – Siadaj, musimy pogadać... Sytuacja się skomplikowała. Mamy problemy. Można rzec, podwójne kłopoty. – Podwójne? – Yhym... A właściwie nawet nie podwójne. Wielokrotne. Po pierwsze jest analiza grafologiczna tej kartki, którą znaleźliśmy w twoim mieszkaniu – powiedział Szczurogęby. – Jakiej kartki? – nie zrozumiałem. – Listu, który napisał do ciebie Staszek – wyjaśnił. – Tego, który znalazłeś zakopany w garnku na Gotlandii. – A po cholerę go analizowaliście grafologicznie? – zirytowałem się. – W dodatku to moja pamiątka,

eeee... rodzinna! Tylko tyle zostało mi po, eee... zięciu i przybranej córce. – Pan Ferdynand niczego nigdy nie zaniedbuje. I ekipę dobiera tak, żeby nie zaniedbała żadnego szczegółu. Wygrał i jest szefem, bo zawsze planował wszystko na kilka ruchów naprzód – kadził nieobecnemu zwierzchnikowi, aż mnie mdłości brały. – Major nas szkolił. Wiadomo, wszystkiego nie da się przewidzieć, ale z drugiej strony w poważnym śledztwie nigdy nie wiadomo, co może być istotne. Czasem o wyniku dochodzenia przesądza przegapienie jakiejś duperelki. Sprawdzamy wszystko, nawet to, czego jesteśmy absolutnie pewni. Dlatego kazałem zrobić analizy. Zatem po kolei. – Wyciągnął wydruk. – Papier typowy dla dziewiętnastowiecznej produkcji szwedzkiej, blok listowy, znak wodny w postaci trzech koron i monogramu króla Karola Piętnastego pozwalają datować jego powstanie dość precyzyjnie. Użyto wiecznego pióra nieokreślonej marki, ale o wczesnej konstrukcji, bez systemu spowalniającego przepływ atramentu przez kanalik. Tusz uzyskany nie z gotowania robali w garnku, ale metodami przemysłowymi, wyrób prawdopodobnie firmy Pelikan. Odciski palców pokrywają się z zabezpieczonymi w pokoju chłopaka. Podobnie oba podpisy są Staszka. Zamarłem i spojrzałem na niego zaskoczony. – Co powiedziałeś?! – Podpisał się za siebie i za tę twoją Helę. – Ale jak to?! – Podrabiając podpis dziewczyny, użył lewej ręki. Jednak trzeciorzędne cechy pisma pozwalają go zidentyfikować z dokładnością do dziewięćdziesięciu trzech i pół procent. – Ale... Powtórz! – Kartka, którą wydobyłeś na Gotlandii, została napisana przez Staszka. Podpisał się pod listem dwa razy. Za siebie i za Helę. Dla zamaskowania szwindlu jej podpis podrobił, posługując się lewą ręką – cierpliwie przekazał po raz drugi tę samą informację. – Twoja, jak to określasz, przybrana córka prawdopodobnie nie towarzyszyła mu w podróży. Odciski palców znalezione na papierze są tylko twoje i jego. – Cholera! – Po drugie nasz konsultant, pan Storm, dotarł do bazy online zawierającej informacje o wszystkich imigrantach przybywających do USA. Poczynając od roku tysiąc osiemset pięćdziesiątego baza jest kompletna. Rejestry z Ellis Island i wcześniejsze, nadania obywatelstwa i tak dalej. Ani Stanisława Grążela, ani Heleny Korzeckiej nie ma na liście. Nie ma tam też żadnej Heleny Grążel, ani nawet Stanisława Korzeckiego, jeśli o to chodzi. – Kuźwa... – Po trzecie pan Storm ustalił, że dwudziestego kwietnia tysiąc osiemset sześćdziesiątego piątego we Lwowie szlachetnie urodzona Helena Korzecka ze wsi Krzywki, parafia Rejowiec, wyszła za mąż za jakiegoś Fryderyka Rogowskiego z Płocka. Mieszkali tam jeszcze dwadzieścia lat później. Zachowane zdjęcie Rogowskiego z tableau pracowników lwowskiego magistratu wyklucza, aby mógł to być nasz Staszek pod zmienionym nazwiskiem. – To niedorzeczne! – Po czwarte ta kupa dolarów, którą zakopał dla ciebie... Są autentyczne, bardzo ciekawy zestaw, masa roczników poszukiwanych przez kolekcjonerów, ale... Wszystkie wybito, zanim wybuchło powstanie. Najświeższy był z roku tysiąc osiemset sześćdziesiątego drugiego. One trafiły do Europy, ale Staszek chyba nie trafił do Ameryki. Milczałem, długo trawiąc informacje. – Musiało się wydarzyć coś, co zmusiło go do radykalnej zmiany planów – powiedziałem. – W dodatku gdy dotarł na Gotlandię, prawdopodobnie był sam – uzupełnił Szczurogęby. Bo dotarł tam. To jedyny trop, który mamy. Milczałem.

– Nie znałem go dobrze – powiedział Adam. – Zajmowałem się zupełnie innymi sprawami. Owszem, czasem wymieniliśmy powitania. Parę razy woziłem go do szkoły albo odbierałem gdzieś na mieście. On był skryty... Ale ty spędziłeś z nim więcej czasu. Jak myślisz, co się mogło stać? – Nie wiem. – Dukaty, które zakopałeś, wcięło. Zamiast nich w garnku znalazło się czterdzieści złotych dwudziestodolarówek. Ponad kilogram czystego kruszcu. To w każdej epoce była niewyobrażalna fortuna. – Sądziłem, że dotarł do Kalifornii albo na Alaskę i napłukał złota z rzek, zanim złoża odkryli inni traperzy. Skoro prawdopodobnie nie był nawet w Ameryce, to mam zagadkę, której nie potrafię ugryźć... – westchnąłem. – Co więcej, nie mam pojęcia, co mogło się z nim stać później. – Jedno wydaje mi się pewne. On już po to złoto nie wrócił i sądząc po tym kuriozalnym liście, nie planował nigdy wracać. Życie też nie zmusiło go nigdy, żeby chciał naruszyć ten depozyt. – No to dupa zbita – mruknąłem. – Jak myślisz, gdzie mógł wyruszyć? Zamyśliłem się bardzo głęboko. – Nie wiem. Słuchaj... Czy mógłbym obejrzeć jego pokój? – Pewnie. Chodźmy. W korytarzu na piętrze spotkaliśmy tę lalę podobną do Barbie, żonę Hipopotama. Była w dresiku i legginsach, włosy ozdobiła elastyczną opaską. Wyglądała, jakby dopiero co przerwała aerobik. To nawet logiczne, pomyślałem. Żeby utrzymać taką figurę, pewnie parę godzin dziennie ćwiczy. – Pani Magdo, nasz konsultant, pan Marek Oberech, chciał zobaczyć pokój Staszka – odezwał się Szczurogęby. – A to chodźcie. – Odwróciła się i pomaszerowała. Zaskoczyło mnie, że ma na imię Magda. Bardziej pasowałoby jakieś fikuśne, na przykład Esmeralda, Amanda albo Dżesika. Legginsy prowokacyjnie opinały jej tyłek, spuściłem wzrok i zobaczyłem, że ma na stopach szpilki. Łaziła tak po domu?! – To jest jego pokój. – Kobieta otworzyła drzwi. Wszedłem. Wszystko wyglądało, jakby Staszek przed chwilą wyszedł. Chyba tu nawet odkurzali. No cóż, z drugiej strony jak miało wyglądać? Obudził się rano, zwlókł z łóżka, umył, ubrał i poszedł do szkoły. Stanąłem, rozglądając się. Stuletnie drewniane biurko z blatem obitym grubą skórą. Poukładane zeszyty i papiery. Przy nim krzesło na kółkach. Laptop. Łóżko z Ikei. Regały, książki, szafa na ubrania... Zdjęcie wąsatego starca w wyświechtanej marynarce, oprawione w ramkę. – Ascetycznie tak, no nie? – zauważył Szczurogęby. – Dłubał sobie w piwnicy domu po dziadku – wyjaśniłem. – Rozbierał różne rzeczy na części. I nastawił wino. Tam miał niezły bałagan. To był jego azyl. Tam żył, tu tylko mieszkał. Tak przypuszczam. – Wiem, zaglądałem tam czasem – mruknął. – Dyskretnie oczywiście zaglądałem. Podszedłem do regału. Książki były różne. Stare i nowe. Sat-Okh, Mark Twain, Jack London, Karol May, byli też polscy autorzy... Kupował jak leci, część pochodziła z księgarni, te starsze zapewne upolował w antykwariatach. Dużo było o Indianach. – Te to jeszcze Ferdynanda, w młodości się zaczytywał. – Laska wyciągnęła dwa oprawione w brystol woluminy. Otworzyłem z ciekawością. Wernic i Szklarski, oba z dedykacjami autorów. Przyznam, że byłem zaskoczony. Hipopotam nie wyglądał na kogoś, kto kiedykolwiek czytał książki. – A to ja kupiłam Staszkowi na urodziny. – Wydobyła z regału bardzo stare angielskie wydanie „Łowców wilków” Curwooda, też z autografem autora. – Bardzo się ucieszył. W ogóle chyba mnie lubił, a w każdym razie akceptował. Wie pan, o to niełatwo. Jego matka umarła ze cztery lata temu. Macocha, i to młoda, wie pan, jak to wygląda. Miał chyba żal do ojca, ale do mnie jakoś nie. Albo się dobrze maskował. – On wszystkich akceptował – mruknął Szczurogęby. – Zawsze się grzecznie przywitał. I jak by to

powiedzieć... – Strzelił palcami w powietrzu. – Był taki kulturalny i sympatyczny z natury, to nie było sztuczne – dodała Magda. – Z ust mi pani wyjęła. – Książki o Indianach, o Dzikim Zachodzie, Ameryka... – rozważałem na głos. – Nie pojechał do Ameryki. Dlaczego nie pojechał? Przecież w tamtych czasach nie było potrzeba paszportów ani wiz. Pieniądze też najwyraźniej miał. Ale skoro nie był w USA, skąd wytrzasnął taką górę dolarów?! – Chrzanić dolary. Ważniejsze, dokąd się udał – westchnął Szczurogęby. – I po co ten załgany list? Popatrzyłem na wiszące obok łóżka zdjęcia. Reprodukcje fotografii Indian, wykonanych na początku dwudziestego wieku... Traperzy płuczący złoto w potoku. Obok oprawił sobie starą akcję spółki budującej kolej w Ontario. – Pasuje ta Ameryka. Pasuje jak ulał – rozważałem. – Ale mam hipotezę alternatywną. Mógł udać się do Dalarny albo dalej na północ. – Do Laponii? – zdziwiła się kobieta. – Zetknął się z Saami, poznał wśród nich jakąś dziewczynę. Stało się coś, co uniemożliwiło mu poślubienie Heli. Jedyne, co mi przychodzi do głowy, to że pojechał na północ. Chciał spotkać Indian, a Lapończycy to podobny lud. Też koczownicy. A bliżej do nich. Nawiasem mówiąc, tam też jest złoto. Tylko niewiele. Myślę, że trop możemy spróbować podjąć w Szwecji, ale jeśli ruszył między nich, to nie wiem, czy znajdziemy jakikolwiek ślad. – To brzmi jak pożegnanie, ten jego list – powiedziała lala. – Ale może lepiej, żeby to przeczytał fachowiec, ja tylko rok studiowałam zaocznie psychologię. – List samobójcy? – zadumał się Szczurogęby. – Samobójcy to może nie... Ale tak czuję, że chciał radykalnie zerwać z rzeczywistością. – I odnaleźć sens życia w wypasaniu reniferów? – skrzywił się. – Chyba nie można tego wykluczyć. Milczałem. Teraz, wiedząc o podrobieniu podpisu, czułem w tym przesłaniu z przeszłości jakiś fałsz. – Może zachorował na coś paskudnego? Syfilis raczej wykluczam, ale wiek dziewiętnasty to okres epidemii gruźlicy – powiedziałem na głos i naraz palnąłem się w czoło, aż zadudniło. Szczurogęby popatrzył na mnie zaciekawiony, ale nic nie mówił, bojąc się spłoszyć moją myśl. – Żeby tak mieć próbkę gleby z miejsca, gdzie stał dwór w Krzywkach... – westchnąłem. – Choć po tylu latach... – A po co? – Magda zaciekawiona przechyliła głowę. – Można by zrobić analizę na obecność pierwiastków śladowych, przede wszystkim izotopów promieniotwórczych. Jeśli do tej pory to miejsce wykazuje podwyższone promieniowanie, to co się tam mogło dziać sto pięćdziesiąt lat temu... – Bomba, o której pan mówił? Ta, którą Staszek na polecenie gadającego kota podłożył, żeby załatwić kosmicznego ślimaka? – Wytrzeszczyła oczy. – Tak. – Analiza została wykonana – odezwał się Szczurogęby. – Gleba i wypalony kawałek polepy zawierały śladowe domieszki trwałych izotopów kalifornu i kilku aktynowców. Przypuszczalnie twój kot przygotował syntetyczny superciężki pierwiastek o hipotetycznej liczbie atomowej sto dwadzieścia dwa. Zapewne pierwiastek ten był wielokrotnie bardziej promieniotwórczy niż rad i uległ rozkładowi w ciągu najdalej kilkunastu sekund, pozostawiając jako produkty rozpadu bardziej stabilne izotopy pierwiastków radioaktywnych o wysokich liczbach atomowych. Zatkało mnie, a potem poczułem szacunek. I do niego, i do nieobecnego Hipopotama, i do łysego byłego gliny, który ich wyszkolił. Szef umiał wyszukać tak kumatych i przewidujących ludzi. Major nauczył ich zwracania uwagi na drobiazgi. – Sądzisz, że Staszek mógł otrzymać letalną dawkę promieniowania? – zapytałem.

– Bóg raczy wiedzieć. Ale to by pasowało... – Wiedział, że dotrze pan na Gotlandię – powiedziała laska. – Chyba tylko tam można podjąć trop i poszukać odpowiedzi na nasze pytania. – Chyba tak – potwierdziłem, zbierając się do wyjścia.

Więcej na: www.ebook4all.pl

Latarka z osadzonym ogarkiem świecy dawała niewiele światła, ale niesiona nisko nad ziemią pozwalała omijać dziury i koleiny. Krzysztof poprowadził go wąskim zaułkiem. Weszli w ciemną, nisko sklepioną sień. Za nią nie było podwórza, tylko przesmyk między dwiema kamienicami. Po stromych schodkach wdrapali się gdzieś na górę. Po chwili znaleźli się w kolejnym krętym zaułku. U szczytu schodów stała dziewczyna kilka lat starsza od Staszka. Miała na sobie ciemną suknię obszytą koronką. Włosy skrywała pod niewielkim eleganckim kapelusikiem. Jego główka była fantazyjnie okręcona woalką. Dopięła do niej sztucznego ptaszka i kiść równie sztucznych winogron. W ręce nieznajoma trzymała coś, co w pierwszym momencie wziął za trzcinkę, ale już po chwili zorientował się, że to fifka, długa na dobre czterdzieści centymetrów. – Hej, chłopcy, poczęstowalibyście damę cygaretką – zagadnęła. – Nie palimy, proszę pani – powiedział Krzysztof i pociągnął Staszka za rękę. – A to szkoda. A może macie ochotę zajść na szklaneczkę wina? – rzuciła za odchodzącymi. – Dwadzieścia kopiejek. – Dziękujemy, może kiedyś. Dziś w kieszeniach tylko płótno – odpowiedział nadal uprzejmie. Maszerowali po nierównym bruku. – To zaproszenie... – zagadnął Staszek. – Nie rozumiem. – To tylko dziwka – wyjaśnił jego towarzysz. – Wiedziała, że nas nie stać na to, po co ludzie do niej zwykle przychodzą, ale widać liczyła, że choć na winie parę kopiejek zarobi. No wiesz, kupi taka u Żydka tuzin butelek, czasem wody trochę doda i na szklanki wieczorem sprzeda łebkom, których w sklepie czy szynku sprzedawcy tylko wyśmieją i precz pogonią. Nikogo na dzisiejszy wieczór nie znalazła, nudziła się. Może pogadać chciała. Posiedzielibyśmy u niej, wypili, pogapili się w dekolt i na kolanka. A jakby tak kilka groszy dołożyć, może by cycusia na chwilę pokazała. Ale tyle tylko. Za darmo żadna nie da. A jak masz pieniądze, to też nie radzę z usług korzystać. Dwa, może trzy ruble za noc miłosnych zmagań by wzięła. Tylko wiesz, kilka razy może uda się wyjść bez szwanku, ale francę niejeden już tu złapał. Znałem chłopaka w moim wieku. Szybko się zawinął, trzy lata i podniebienie zgniło. Leczyć go próbowali rtęcią i innymi specyfikami, ale gdzie tam, w malignie ciężkiej dwie niedziele umierał. Seksualne przygody tej epoki, pomyślał Staszek z melancholią. Ależ to syf... Niebrzydka i chyba niegłupia kobieta musi tak zarabiać na życie... Dla bogatszych godzinka obłapianki na zapluskwionym łóżku. A dla takich wyrobników oferta promocyjna: kubek wina i przywilej gapienia się przez kwadrans na jej łydki. Poczuł zawrót głowy. Nie szło mu zebranie myśli, ubranie ich w słowa... Towarzyszyło mu wrażenie, jakby to spotkanie, zdawkowa wymiana zdań, jakoś ich zbrukało. Czuł smutek i obrzydzenie całą tą sytuacją. Dwa albo trzy ruble, pomyślał. Żałosne. Miał już dość tego miasta. Zapragnął znowu spotkać się z Helą. Pogadać choć chwilkę z normalną dziewczyną. Pan Piotr czekał na nich w bramie przy ulicy. – Jestem gotowy – powiedział. – Jeśli nie zechcecie mi towarzyszyć, zrozumiem to. Droga czeka nas ciężka, a w lochach z pewnością będzie ciasno, duszno, mokro i brudno. – Ze wsi jestem, w oborze ojczyma, gdy gnój zimą wyrzucałem widłami, zawsze ciasno było, duszno, mokro, brudno. Do tego krowy rogami bodły, a świnie zębami nogawki łapały, tedy do trudności

podobnych przywykłem – zażartował Krzysiek. Zapukali kołatką do okutych żelazem drzwi jednej z kamienic. Otworzył im starszy mężczyzna z obfitą czarną brodą. Na nosie miał okulary. W ręce trzymał lichtarz na pięć świec. Mocne okrągłe szkła odbijały migoczące płomyki. – Witaj, Piotrze. – Skłonił dostojnie głowę. – O imiona twoich towarzyszy nie pytam i mam nadzieję, że i oni numeru domu nie zapamiętają. – My niepiśmienni – zażartował Krzysztof. Gospodarz uśmiechnął się, a potem odwrócił i poprowadził ich korytarzem w głąb domostwa. – Wiedza jest niebezpieczna. Niewiedza to czasem lepszy wybór – powiedział ni to do siebie, ni to do gości. O, wreszcie konspirator, który mówi z sensem, pomyślał Staszek. Mężczyzna zatrzymał się nagle. To był już koniec korytarza, teraz musieli zejść schodami. Stopnie były strome, wąskie i niewygodne. – Gdybyście zechcieli jakiegoś więźnia tędy wyprowadzić, to weźcie beczułkę prochu i tunele po drodze zawalcie, żeby tędy do mnie nie dotarli – powiedział ponuro gospodarz. – Choć i tak pewnie te psie juchy zechcą wyśledzić, kto im taką niespodziankę wyszykował, i wszystkie piwnice sprawdzą. A co flasz wina i innych rzeczy przy okazji rewizji przyklei im się do łap... – To oczywiste, panie Jakubie – zapewnił go student. – Dołożymy wszelkich starań, żeby rzecz się nie wydała! Nasze działania żadnej szkody wam nie przyniosą. Ich przewodnik nie odpowiedział, ale jego mina wskazywała, że daleki jest od optymizmu. Zeszli na dolny poziom piwnic. W świetle świec osadzonych w latarkach widać było ściany spojone z grubo ciosanych wapiennych bloków. Grube filary wspierały beczkowate stropy murowane na krążynach, dodatkowo wzmocnione jeszcze łukami z grubej cegły palcówki. Wąski portal zaopatrzony w ciężkie okute drzwi prowadził do sklepionej piwnicy, położonej już ewidentnie poza obrębem kamienicy, pod brukiem placu. Staszek rozglądał się wokoło. – Ciasno było, tedy dawni kupcy ryli swoje składy nie tylko w głąb ziemi, ale także na boki – wyjaśnił właściciel kamienicy, widząc zaciekawienie gościa. Weszli do podziemnego pomieszczenia. Po obu stronach wąskiego przejścia na stelażach spoczywały zakurzone dębowe beczki. Pachniało winem, octem i stęchlizną. Na końcu magazynu w mur wpuszczono kolejne kamienne odrzwia. Przestrzeń pomiędzy nimi zamurowano cegłą. – To tutaj. – Gospodarz oświetlił ścianę lampą. – Ale jak dalej to wygląda, nie wiem. Od kilku pokoleń nikt nie sprawdzał stanu korytarza, bo i potrzeby takiej nigdy nie było. Może już dawno wszystko runęło? Gdy kościół rozbierali, mogli stropy rozbić i krypty gruzem na równo zasypać. – Sprawdzić trzeba – rzekł student. – No cóż, do dzieła zatem. – Krzysztof ujął trzonek młota. Cofnęli się kilka kroków. Chłopak przymierzył się, a potem zaczął bić raz za razem. W ciasnych pomieszczeniach każde uderzenie rozbrzmiewało gromem. Staszek patrzył zaskoczony. Łebek operował ciężarem bez większego wysiłku. Mur spękał wreszcie, obluzowane cegły zaczęły wpadać gdzieś w ciemność. – Dosyć już – powiedział Piotr. – Zanim się tam zapuścimy, trzeba zbadać, czy gazów nie ma. Jest na to stary sposób, który waszej uwadze polecam. Zbliżył płonącą świecę do otworu i długo obserwował płomień. Potem wsunął rękę do środka i ciekawie zajrzał. – Widzę murowany korytarz, sufit mocny. Bij dalej – polecił. Chłopak nie kazał sobie tego dwa razy powtarzać. Znów powietrze wypełnił miarowy huk kolejnych uderzeń. Pracował z prawdziwym zapałem. – Jakaś słaba ta ściana – zauważył Staszek. – Bo to i taka zaprawa, więcej w niej gliny niż wapna – wyjaśnił gospodarz. – W dawniejszych

czasach często tak robiono, już podczas budowy zostawiano tajemne drzwi. Czy to w sieni, czy gdzie indziej. Niby to zamurowane, ale jeśli potrzeba zachodziła, w kilka chwil można było przejście uczynić do innej kamienicy. A na ten przykład jeśli pożar domu drogę mieszkańcom odciął, wybijali przejście i na strych do sąsiadów umykali. Rzeczywiście, wystarczyło kilkanaście uderzeń i powstał otwór, którym byli w stanie przecisnąć się do wnętrza. Korytarz był wąski, miał może sześćdziesiąt centymetrów szerokości. Biegł lekko po łuku, nie było widać, dokąd prowadzi. Piotr ruszył przodem. Latarka z osadzoną świecą kiwająca się w jego dłoni oświetlała nierówną powierzchnię cegieł. Krzysztof z młotem na ramieniu poszedł za nim. Staszek z drugą latarką zamykał pochód. Przez chwilę widział jeszcze brodacza, jak z niepokojem na twarzy odprowadza ich wzrokiem. Potem krzywizna korytarza zasłoniła go. Nie mam klaustrofobii... Chyba! – pomyślał chłopak. Chodziłem po różnych podziemiach. Byłem na wycieczce w kopalni, kilkaset metrów pod ziemią. Ale mimo wszystko jakoś nieprzyjemnie. Ciasno, jakby te ściany napierały i zamykały się wokoło. No i co najgorsze – gdyby jacyś wrogowie zasadzili się na nas w piwnicy, to nie będzie jak uciec. Spojrzał na posadzkę. Tunel wybrukowano kamieniami. Stało na nich trochę błota. Z przodu dobiegł głuchy huk. To Krzysztof próbował przebić się przez kolejną ścianę. Ta też padła dość szybko. Piotr świecił do wnętrza. – Ciasno trochę – powiedział. – I miejsce nieprzyjemne. Ale cóż robić... To jedyna droga. – To ja przodem, może jakoś przejście wam utoruję. – Krzysiek wstawił do wnętrza latarkę i po chwili znikł w otworze. Usłyszeli trzaski jakby starego drewna i szuranie. – No, już trochę luźniej – dobiegło z dziury. Staszek pochylił się i zajrzał. Poczuł nieprzyjemne dreszcze na plecach. Przebili się do podziemi zburzonego kościoła. Krypta położona była niżej niż korytarz. Zawalono ją niemal po strop starymi trumnami. Spoczywały w kilku warstwach. Krzysztof zdołał przesunąć w bok jedną z nich, ale i tak nie było innego wyjścia, jak iść na czworaka po wiekach tych położonych niżej, a potem należało zeskoczyć na dół. Pomacał dłonią czarne dechy. – To jesion albo dębina – dodał mu odwagi głos najmłodszego uczestnika wyprawy. – Mocne jeszcze nad podziw. Śmiało pełzaj, pode mną się nie zarwało, a ty dużo cięższy nie jesteś. Staszek wczołgał się na stos. Po lewej i po prawej miał stare, zjedzone przez korniki trumny. Chwilami tarł włosami i plecami o łukowate sklepienie krypty. Drewno nieprzyjemnie trzeszczało pod kolanami. Pełgające światło latarek potęgowało nastrój grozy. Nigdy nie lubiłem horrorów, pomyślał. Ani czytać, ani oglądać! A tu nie dość, że trumny, to jeszcze na dworze noc. Choć do godziny duchów jeszcze daleko, zakpił, żeby dodać sobie odwagi. Głośny trzask przerwał jego rozmyślania. Zamarł w bezruchu. Wyobraził sobie, jak łamie się pod nim wieko, jak wpada do wnętrza, prosto w objęcia szkieletu. Nie wrzasnął i nie rzucił się do ucieczki tylko dlatego, że nie miał dokąd uciec. Stos zatrząsł się i znieruchomiał. – Spokojnie, to pękła jedna na samym dole – Staszek usłyszał głos Krzysztofa. Wreszcie dotarł do końca i z ulgą zszedł na kamienną posadzkę. Teraz dopiero mógł przyjrzeć się stosowi. Trumny leżały z grubsza w czterech warstwach. Poprzekładano je drewnianymi dylami, zapewne by zwiększyć stabilność. Na końcach skrzyń namalowano białą farbą christogramy, imiona zmarłych i daty. Przeważały z siedemnastego wieku. – Dobrze, że to nie z epidemii, bo jeszcze byśmy się jaką francą zarazili – powiedział Krzysztof. – Skąd wiesz, że nie z epidemii? – zdziwił się Staszek. – Bo daty różne – wyjaśnił rezolutnie chłopak. – Jakby ci nieboszczycy padli skoszeni przez zarazę, to wszystkie takie same by były. – Niegłupio to wymyśliłeś – pochwalił podróżnik w czasie.

Student zeskoczył obok nich. Przejście prowadzące dalej było zamurowane, i to tym razem solidnie. Staszek i Krzysztof na zmianę walili młotem. Z niemałym wysiłkiem wybili niewielki otwór. Przeczołgali się we trzech do wąskiego korytarza. Ruszyli w lewo, ale zaraz za zakrętem tunel skończył się zawałem. – Świeży ten gruz – mruknął Piotr. – Cegły niedawno połupane. Tak mi się coś widzi, że podczas rozbiórki fary rozwalono strop i zasypano rumoszem tę część pasażu. Jeśli kierunków nie pomyliłem, to tu się powinny zaczynać krypty pod nawą główną. Zawrócili. Korytarz wiodący w prawo doprowadził ich do kolejnego portalu i muru pomiędzy kamiennymi futrynami. Piotr walił w spojenie pomiędzy cegłami a kamieniem. Po chwili mur obrysował się i wreszcie cały upadł w ciemność, wzniecając kłęby kurzu. Powiało wonią pleśni i stęchlizną. Bez sensu cała ta nasza wyprawa, pomyślał Staszek, unosząc lampę. Bo co tu znajdziemy? Przejście do zamku? Bzdura... Tu też trumny leżały w stosach, najniższa warstwa połamała się dawno temu. Cały stos przechylił się, jedna skrzynia zsunęła się przed laty z góry i pękła, uderzywszy o posadzkę. Wieko odpadło. Stała teraz nachylona, prezentując zawartość. W milczeniu oświetlali latarkami groteskowo potworną mumię. Sądząc po resztkach żupana, był to szlachcic. Złote nitki pasa słuckiego nadal połyskiwały w świetle świec. Kilka guzów przerwało swym ciężarem zetlałe nitki i odpadło. Rdzewiejąca szabla rozsadziła pochwę. Żuchwa oderwana od reszty głowy, spadając, zaczepiła się o splecione dłonie zmarłego. Górna szczęka ze sterczącymi siekaczami przypominała w jakiś upiorny sposób dziób sępa. Ale najbardziej zdumiała Staszka stłuczona pękata flasza, którą kiedyś umieszczono zapewne w nogach trumny. Kim był? – zadumał się Staszek. Warchołem i pijanicą czy odważnym obrońcą ojczyzny nękanej najazdami? A może warchołem, który na wezwanie ojczyzny odważnie chwytał za szablę i stawiał się w obozie hetmańskim, przeistaczając się w obrońcę rodzinnej ziemi? Kto i po co włożył mu tę butelkę? Na drogę w zaświaty? Ominęli makabryczną przeszkodę. Piotr złapał trumnę, Krzysztof pomógł. Ostrożnie opuścili ją na podłogę. Student wyplątał szczękę nieboszczyka spomiędzy jego dłoni i umieścił na miejscu. Krzysztof odszukał futrzaną czapę, która potoczyła się kawałek dalej. Następnie nakryli szczątki leżącym opodal wiekiem i przeżegnali się. – Ciężko patrzeć na takie widoki – mruknął dowódca wyprawy i odpiął od paska manierkę. – A i jemu przecież przyjemniej będzie leżeć, niż stać. Tyle zrobić możemy dla nieznanego nam rodaka. Jest szlachcicem, pomyślał Staszek. Dla niego to pan brat, nieznajomy wprawdzie, ale jednak ktoś z jego kręgu. Pewnie jakby dobrze poszukać w księgach parafialnych, okazałoby się, że to jakiś bardzo daleki krewny. Przyjął podaną manierkę, pociągnął solidny łyk paskudnej anyżkowej wódki i wręczył naczynie Krzysztofowi. On też chciwie przyssał się do szyjki. – Alkohol daje złudne poczucie odwagi i siły – mruknął student. – Zapominamy na chwilę o przykrościach, lękach, zwątpieniu, obrzydzeniu... Ale czasem i to jest potrzebne. Doszli do końca krypty. Wąskie przejście prowadziło do kolejnego, znacznie mniejszego pomieszczenia. Tu stało tylko kilka trumien. Poczerniały ze starości. Były innego kształtu i wyglądały na znacznie masywniejsze. Nie nosiły żadnych inskrypcji. Miedziane gwoździe i okucia na rogach błyszczały zielenią. Może po prostu są starsze, pomyślał Staszek. A może dla kogoś ważniejszego wykonane? – Jesteśmy chyba pod miejscem, gdzie kiedyś stał ołtarz – student widocznie rozmyślał o tym samym. – To mogą być fundatorzy świątyni albo inni szczególnie zasłużeni dla tego kościoła. W kącie znaleźli stare drewniane drzwi. Zamek dawno przerdzewiał, ale całość trzymała się zaskakująco mocno. Piotr wyjął z torby pęk wytrychów i długo dłubał w dziurce pod klamką. Niestety, bez skutku. Zrezygnowany sięgnął po piłę i zabrał się do przecinania grubego skobla. Staszek spojrzał na zegarek. Przebywali w podziemiach już grubo ponad godzinę, a prawie nie posunęli się naprzód. Wreszcie

żelazo ustąpiło. Pociągnęli klamkę, drzwi początkowo nawet nie drgnęły, lecz pomalutku pokonali opór zarośniętych korozją zawiasów. Mieli przed sobą wylot korytarza opadającego stromo w dół. Pomaszerowali po kilkudziesięciu stromych i oślizgłych schodkach. Na dole był kolejny poziomy odcinek tunelu. – Zeszliśmy ze skarpy i jesteśmy gdzieś nad ulicą Podwale – powiedział mężczyzna. – Chyba idziemy wzdłuż muru oporowego podpierającego skarpę. Dobra nasza. – Tak mi się widzi, że kierujemy się w stronę magazynu – dodał Krzysztof. – Magazynu? – podchwycił Staszek. – Na Podwalu jest kościół pod wezwaniem Świętego Wojciecha oraz gmach obok, który kiedyś był szpitalem Świętego Łazarza, przez bractwo do tego powołane prowadzonym, a potem wiele lat siostry szarytki tam posługiwały – wyjaśnił Piotr. – Teraz tam składy różnych towarów zrobiono. To jakby trzecia część drogi pomiędzy farą a zamkiem. Przejście pewnikiem dawno temu uczynione. Dla potwierdzenia swoich słów oświetlił strop. Grubo ciosane wapienne bloki spojono, nie żałując zaprawy. Z sufitu zwieszały się niewielkie stalaktyty. – Może wykopano go, żeby siostry mogły do fary na nabożeństwo chodzić, jeśli reguła zakazywała im klauzurę opuszczać? – podsunął Krzysztof. – A na cóż miałyby to robić, gdy własny kościół posiadały? To raczej na wypadek najazdu jakowego albo z innej przyczyny wydrążono i obmurowano. Aby niepostrzeżenie przeniknąć do miasta, albo może by móc z niego uciec. Podróżnik w czasie milczał. Cała ta historia z podziemnymi tunelami wydawała mu się jedną wielką bzdurą, a tu proszę, zagadkowe lochy faktycznie istniały. Ale czy da się nimi dojść do zamku? Po prawej pojawiły się kamienne odrzwia. W murze, który je wypełniał, znajdował się niewielki okrągły otwór. Świeży powiew nie pozostawiał wątpliwości – po drugiej stronie była już powierzchnia ziemi. Piotr wyjrzał przez dziurę.

– Jesteśmy rzeczywiście naprzeciw magazynów – stwierdził. – Może w dawnych czasach były tu okute odrzwia, a potem przejście zamurowano? Tak czy inaczej, przebijać się tu na zewnątrz nie ma sensu ani potrzeby. Idziemy dalej! Staszek wyjrzał przez otwór, pociągnął haust świeżego powietrza. Poczuł niewyobrażalną wręcz ulgę, jakby ktoś zdjął mu z pleców cały ciężar piętrzącej się nad nimi góry. Jeśli stanie się coś nieoczekiwanego, jeśli korytarz pod farą runie, przebijemy się na powierzchnię tędy, pomyślał. Tunel zakręcał łagodnie po łuku. Znaleźli jeszcze jeden otwór wentylacyjny, a potem korytarz zagłębił się w skarpę. Co jakiś czas mijali prostokątne otwory zamurowane cegłą. – To chyba ściana, za którą są piwnice kamienic przy bramie Grodzkiej – rozważał Krzysztof. – Być może, z którejś z nich jest szyb w dół i przejście pod domami podzamcza? – Nie wydaje mi się – westchnął student. – A nawet jeśli, to w której go szukać? Na ma tu żadnych oznaczeń. Przebijemy się do cudzej piwnicy i jak się potem tłumaczyć, że nie jesteśmy złodziejami? A jakby, nie daj Boże, wezwali żandarmów!? Tunel zakręcił gwałtownie i zaczął opadać w dół. Schodzili po stromych kamiennych schodkach. I naraz otworzył się przed nimi nieco szerszy ceglany korytarz. Biegł prosto jak strzelił, lekko opadając. – A niech mnie, czy to przypadkiem nie będzie ulica Szeroka? – zapytał Krzysztof. – To być może... A gdzieś od niej w prawo odbijemy i będziemy pod zamkiem! Niestety, przeszli jeszcze kilkadziesiąt stopni i stanęli bezradnie. Dalsze przejście było zalane. Student zaklął. Patrzyli, jak płomyki latarek odbijają się w tafli u ich stóp. Jakieś dwadzieścia metrów dalej opadający sufit ostatecznie znikał w wodzie. – Może tylko dziś podeszła tak wysoko? – zasugerował wreszcie najmłodszy uczestnik wyprawy. – Kilka dni padał deszcz, wody Czechówki na pewno się podniosły. Jeśli jest kanał łączący, to i tu wyższy stan. – Może. Ale ile mogą opaść? Metr? Latem mamy tu wrócić czy jak? A czasem i wyżej podchodzą. – Piotr oświetlił ścianę, pokazując ślady wody. Nic tu po nas, moi drodzy. Zawracamy. – Zanurkować? – bąknął Staszek. – Może to tylko syfon i po drugiej stronie jest już sucho? Słyszałem, że bywały i takie zabezpieczenia. – Opada stromo – pokręcił głową Piotr. – Czytałem, że w Anglii i Francji są już kombinezony wykonane z impregnowanej skóry, z hełmami mosiężnymi wyposażonymi w szybki. Do nich powietrze dla oddychania rurami się tłoczy. Dzięki temu czas jakiś można przebywać w wodzie. Używa się ich, żeby wydobywać różne rzeczy zatopione w portach, a nawet cenne towary z wraków. Jednak w naszych stronach tego nie ma, bo i skąd? Popatrzyli przez chwilę na martwe lustro wody i ruszyli z powrotem. Pod górę szło się bardzo ciężko. Chodniki były strome i śliskie, ale najbardziej ciążyło im rozczarowanie. Wypili jeszcze po łyku gorzałki, ale nie rozproszyło to wcale ponurych myśli. – Może są jeszcze jakieś tunele? – zagadnął Staszek. – To być może, jednak nie wiem, gdzie ich szukać – westchnął dowódca wyprawy. – Podobno z podziemi kościoła na Czwartku jest przejście na Stare Miasto, ale tak mi się wydaje, że i ono może być teraz pod wodą. Wreszcie przez znajome krypty wrócili do piwnic kamienicy. Pan Jakub oczekiwał na nich. – Tak też i myślałem – gderał. – Brudni jesteście, jakbyście ziemię ryli. Wody zagrzałem, chodźcie się wymyć. Szorowali się długo i starannie, nie żałując mydła. Otrzepali jak mogli ubrania z kurzu i śladów

wapna. Wreszcie wyglądali jako tako. Piotr pożegnał ich na placu zasłanym gruzami kościoła i powędrował do swojego mieszkania. Oni ruszyli na kwaterę. Ciemno było że oko wykol, Krzysztof zapalił świeczkę i osadził w latarce. W zaułku nie było już prostytutki, która ich zaczepiała. Może kogoś skusiła, a może po prostu poszła spać. Wracali tą samą trasą. Gdzieś w mieszkaniu zaskuczał pies, poza tym było cicho. Miasto spało. Staszek westchnął. Ciemność, cisza, chłód... Nie wytrzymywał już tego. Dusiła go depresja. Dochodzę chyba do jakiejś granicy, pomyślał. Nic się nie układa, wszystko, czego dotknę, sypie się w rękach, a co gorsza, jest jesień. Żandarmi wyszli z bramy zupełnie nieoczekiwanie, odsłaniając latarnie zakryte wcześniej połami płaszczy. W jednej chwili pusta uliczka zamieniła się w pułapkę. Staszek zamarł jak sparaliżowany. Miał dwa rewolwery, ale sięgać po nie teraz...? Moskali było trzech, dwaj jakby od niechcenia trzymali już dłonie na rękojeściach szabli. – A co my tu mamy? – Dowódca patrolu oświetlił wędrowców latarnią. – Zbłąkane po nocy ptaszęta... Pewnie poszliście się wódki napić? – mówił po polsku, choć z nieprzyjemnym miękkim akcentem. – Dokumenty macie? – No co też pan podejrzewa, panie majorze? – obruszył się Krzysztof, awansując żandarma od razu o trzy stopnie. – Wódki niby? Kogo z wyrobników dziś stać na takie przyjemności? Zresztą każdy porządny szynkarz precz nas pogoni, a na melinach wódka przecież jeszcze droższa. Poszliśmy na skarpę choć z dala popatrzyć, jak dziwki klientów szukają, i pomarzyć o pierwszych przygodach. Dowódca patrolu przeniósł spojrzenie na Staszka, ale uśmiechał się już lekko pod wąsem. Jego towarzysze opuścili dłonie. – A ty co powiesz? Podobają ci się te lubelskie małpy? – Może i niezbyt urodziwe, ale w moim wieku każda kobieta wydaje się piękna, a na myśl o obłapiance z nimi ochota nachodzi, żeby choć konarek w krzakach zastrugać – Staszek użył świeżo poznanego idiomu. Nastrój zmienił się w jednej chwili. Wszyscy trzej Rosjanie parsknęli serdecznym śmiechem, jeden nawet przyjacielsko klepnął Krzysztofa w plecy. – Zmiatać do domu – powiedział dowódca już łagodniej. – A nie szlajać się po nocach! – Dziękujemy, wasze błagorodia. – Krzysztof zasalutował i czmychnęli. Chwilę potem byli już przed swoją bramą. – Teraz ani mru-mru – przykazał Krzysztof. – Bo jak się dozorca zbudzi, to za otworzenie o tej porze zapłacić trzeba, a na co pieniążki tracić? Zdmuchnęli latarkę. Chłopak wyciągnął dorobiony klucz i chwilę majstrował w zamku. Wślizgnęli się jak duchy do środka. Na szczęście dozorca spał w kanciapie i nie zbudził się, gdy go mijali. Na schodach Krzysztof ponownie zapalił świeczkę. – Uratowałem rubelka – cieszył się. – Nie rozumiem? – Staszek rozłożył ręce. – Ten oficer. Zapytał o wódkę, czy piliśmy. To aluzja taka. Widocznie sami chcieli się napić, może wódki, może piwa. Ale widać żołd już przepuścili, no to szukali kogoś, kto się opłaci za wypuszczenie. Zdarliby z nas pieniądze i poszli na melinę. Ale rozbawiłem go, ty też pomogłeś i puścił darmo. A na te dziwki to faktycznie co najwyżej popatrzeć można – dodał już poważniej. – Syfilis zbiera straszne żniwo tego roku – powtórzył myśl sprzed kilku godzin. – No faktycznie, sprytnie wybrnąłeś. Ale czemu sami nie poszli na melinę i nie kazali się napoić darmo? – Bo melina odprowadza procent od utargu wyższym szarżom. Bali się podpaść komuś władnemu. Sam rozumiesz... Żeby pokątnie handlować wódką, trzeba mieć przyjaciół, którzy sprawią, że można interes prowadzić spokojnie i bez obaw. Weszli do kuchni. Na piecu stał sagan ciepłej jeszcze wody. Cicho, by nie zbudzić współlokatorów,

nalali sobie do misek. Staszek ponownie długo szorował się szczotką, nacierał mydłem i zlewał letnią wodą. Umył włosy. Miał wrażenie, jakby pleśń i kurz podziemi wżarły mu się w skórę. Założył czyste gatki i koszulę. Poczuł się od razu znacznie lepiej. Brudne ubrania wrzucili do wiadra, zalali wodą i dorzucili kilka łyżek ługu. Rano się dopierze. Krzysztof szybciej zakończył ablucje i już się położył. Podróżnik w czasie podszedł jeszcze do okna. Lublin spał. Okna były ciemne. Tylko w dwu lub trzech miejscach połyskiwały słabe płomyczki świec. Wreszcie mógł wyciągnąć się na łóżku i zawinąć wraz z głową w lichy koc. Nim zdmuchnął świecę, spojrzał jeszcze na zegarek. Była trzecia w nocy. Sen przyszedł nagle, nakrył go jak fala. We śnie znów wrócił do lochów. Wędrował niekończącymi się podziemiami, mijał trumny, mumie i szkielety. Szukał czegoś, sam nie umiał powiedzieć czego. Może wyjścia na powierzchnię, może zagubionej Heli, a może tylko jej narzeczonego... Minęło kilka dni od wyprawy podziemiami, gdy Sławek ponownie przyniósł kopertę z listem od pana Piotra. Tym razem student życzył sobie, żeby oprócz Staszka zjawili się również dwaj starsi mieszkańcy poddasza. Gdy przybyli, Hela była już na miejscu. Siedziała w kąciku, czytając mały tomik oprawiony w skórę, pewnie francuski romans. Gospodarz krzątał się, robiąc kawę. Staszek obserwował go trochę zdziwiony. Szlachcic powinien mieć do takich spraw służącą, pomyślał. Chyba że bardzo rzadko tu bywa i nie kalkuluje mu się utrzymywać w Lublinie „personelu”? Nie, bzdura, przecież mógł zabrać kogoś ze swojego majątku. Może zatem względy konspiracji? Po chwili, postukując laską, nadszedł jeszcze pan August. Stary weteran był lekko skrzywiony i chwilami zaciskał usta. Widocznie odczuwał jakieś bóle. Zasiedli do stołu. – Zasięgnąłem języka u zaufanych ludzi, których miałem okazję poznać przed laty podczas organizowania obchodów unii w Horodle – zaczął stary marynarz. – Uzyskałem, jak sądzę, dobry osąd sytuacji, w jakiej znajduje się nasz przyjaciel Fryderyk. Możliwości zakładałem trzy. Albo powieszą go na zamku, albo otrzyma wyrok i popędzą go na katorgę, albo ewentualnie dojdą do wniosku, że jest niewinny, i wypuszczą. – Wypuszczą? – zdziwił się Krzysztof. – Tak, to wciąż możliwe. Jak ustaliłem, nie było go w chwili ataku na obozowisko brata panienki Heleny. Traf chciał, że aresztowano go w Krasnymstawie, i to dokładnie podczas obławy na grupę buntowników w lesie. Szczęśliwie wysłano go wtedy po zaopatrzenie do miasteczka. Rosjanie nie mają więc na niego dość mocnych dowodów. Miał dwa konie, jednego pod wierzch, drugiego jucznego prowadził. Na jucznym wiózł cztery worki kaszy i trzydzieści funtów wędzonego boczku. Zeznał, że jest człowiekiem państwa Bielińskich, a żywność kupuje na potrzeby folwarku. – Dlaczego nie uwierzyli w tę legendę? – zapytał Staszek. – Bo majątek w Uherze, jeśli chodzi o kaszę czy słoninę, jest samowystarczalny. Mają przecież młyn i stępy, świnie też trzymają. W dodatku gdyby kogoś posłali po sprawunki, to raczej do Chełma, bo znacznie bliżej i droga też lepsza. Bielińscy potwierdziliby, że to ich człowiek, ale coś mi się zdaje, że nawet ich o to nie zapytano. Carscy muszą mieć jeszcze jakieś informacje, które potwierdzają winę Fryderyka. Niestety, nie wiem jakie. Doszły mnie słuchy, że żywo interesuje się nim komisja śledcza z Warszawy. To już bardzo niedobra okoliczność. Zapadło milczenie. Staszek pociągnął łyczek kawy. Była o niebo lepsza niż ta, którą pijali wyrobnicy na poddaszu. Przełamał gorzki smak naparu płytką z prasowanych daktyli. – Skąd mogliby wiedzieć, że należał do buntowników? – parsknęła Hela. – Mój brat nie robił żadnych spisów swoich ludzi. Dokumentów w obozowisku raczej nie znaleźli. Fryderyka poznał w Warszawie, gdzie razem studiowali. Mój narzeczony pochodzi z Mazowsza. Wspominał, że zanim do nas przyjechał, brał udział w ataku na Płock, pierwszej nocy powstania. Potem dopiero ściągnął w Lubelskie. – Widocznie ci z Warszawy posiadają jakieś informacje wskazujące na jego udział w walkach o Płock

lub w innych regionach – zauważył Staszek, odstawiając filiżankę. – Z pewnością tutejszych śledczych zastanowiło też, co młodzieniec ten porabia w waszej okolicy. Wymiana informacji pozornie mało istotnych mogła pomóc w budowie pełniejszego obrazu jego misji. Dwa do dwóch umieją przecież dodać. – W każdym razie sytuacja wygląda tak, że niebawem planują przesłać go pod konwojem na dalsze śledztwo do Warszawy – zakończył pan August. – Nikt go tu po cichu za łapówkę nie zwolni, bo musiałby się długo i gęsto tłumaczyć. – Z więzienia na zamku go nie wydobędziemy – zauważył Piotr ponuro. – Ani siłą, ani w oparciu o przepisy prawa, ani za pomocą przekupstwa. Stary marynarz w zadumie stukał palcami w parapet. – Zatem wyjście jest jedno. Uderzymy na konwój i odbijemy go wraz z resztą więźniów – rzuciła Hela. Przy stole zapadła cisza. Wszyscy zebrani mieli miny, jakby dziewczyna palnęła jakąś horrendalną głupotę. Staszkowi dla odmiany to, co powiedziała, wydało się wręcz oczywiste. Przed oczyma stanęły mu kadry z „Akcji pod Arsenałem”. – Czy da się zaatakować konwój i odbić więźnia? – zapytał spokojnie. – Czy to w ogóle wykonalne? – Nikt tego dotąd nie próbował – zauważył Krzysztof. – A może próbowano, tylko ja o takim przypadku nie słyszałem? – Jeszcze w styczniu zeszłego roku pod Lipnem na Mazowszu próbowano uwolnić pędzonych do Płocka więźniów, ale konwój rozgromił naszych. Wiosną planowano podejść od północy przez Lasy Bielańskie i uderzyć na Cytadelę Warszawską, ale i ten plan się nie powiódł, bo Kozacy wyśledzili i rozgromili powstańców kryjących się w zagajnikach – powiedział pan August. – Być może i inne partie podejmowały takie działania, ale ja o tym nie słyszałem. – Sił naszych mało – westchnął Piotr. – Który z moich przyjaciół brał udział w walkach, dziś albo w więzieniu, albo nie żyje, albo za kordonem. Piętnastu, no, może dwudziestu ludzi jestem w stanie skrzyknąć, a większość to będzie młódź, która rwie się do czynu, ale nigdy nie była pod ogniem. – Nieostrzelani – mruknęła Helena. – Zatem dajmy im szansę! Młodzieniec staje się mężczyzną w walce. – Albo ginie – uzupełnił student ponuro. – Widziałem, jak żuawi śmierci szli do boju. Prosto pod carskie kule, zgodnie z przysięgą, którą złożyli. Nigdy się nie cofać, zwycięstwo albo śmierć. Samotrzeć na stu wrogów, nic to, że Moskale okopani i mają przewagę dwadzieścia do jednego, rozkaz zdobyć pozycję za wszelką cenę został wykonany. Piękna to była walka. Ale gdy dym opadł, a nad rosyjskim szańcem załopotał ich sztandar, przy życiu pozostał co czwarty. – Gdyśmy pod Napoleonem służyli, do głów nam wbijano, że aby broniących się w polu pokonać, trzykrotna przewaga dopiero gwarantuje zwycięstwo, gdy zaś umocnionego obozu dobywać, i tego mało... Jednak atak nagły, niespodziewany i gwałtowny, choćby małymi siłami uczyniony, paraliżuje przeciwnika. Wówczas nawet doskonałą obronę przełamać jest zdolny – odezwał się pan August. – Wszak generał Kruk pod Żyrzynem dużej przewagi nie miał. Oddział kozacki wpadł w zasadzkę i w pierwszej salwie trzecia część Moskali od kul padła. – Ale reszta szybko uformowała obronę i kilka godzin bitwa trwała – przerwał Piotr. – A nawet kontrataki podejmowali. Gdyby teren bardziej im sprzyjał, wojaków Kruka by odparli, albo i rozgromili, a pieniądze i kiecki generałówny uratowali. – Jak wygląda taki konwój? – zapytał Staszek. – Zazwyczaj przodem jedzie patrol Kozaków na koniach. Penetrują gościniec, czasem i na boki się rozjadą, jeśli coś ich zaniepokoi, krzaki przetrząsają. Za nimi, tak w odległości kwadransa, jedzie kibitka, albo i kilka, one też w otoczeniu Kozaków. Chyba że pieszo więźniów pędzą, wtedy w kolumnę ich ustawią i do jednego łańcucha przykują. Tylko że wokoło konwojenci z karabinami maszerują, a jeszcze nawet

i dwudziestu Moskali konno galopuje. Wreszcie jest i straż tylna. Ktokolwiek coś zauważy, daje znać sygnałówką, a gdy czasu braknie, z pistoletu pali. Jeśli straż przednią zaatakujemy, konwój stanie, straż tylna do głównej grupy dołączy i ochronę kibitek wzmocni. Jeśli uderzymy na bezpośrednią eskortę, Kozacy z lewej i z prawej na karki nam spadną – powiedział Piotr. – Trzydziestu, czterdziestu ludzi opór nam stawi, a powiedzmy, piętnastu do dwudziestu w plecy będzie strzelać. Więźniowie pomocy nam nie udzielą, bo czy pieszo idą, czy w kibitkach, jednako na czas drogi w żelaza zakuci. Nijak to ugryźć. – A i ta niedogodność, że w razie groźby odbicia konwojenci wyszlachtować ich mogą – mruknął Krzysztof. – Trzeba zatem przed atakiem wybić Kozaków, którzy jadą przodem, i tych ze straży tylnej – rozważał Staszek. – A konwojentów, jak radził pan August, nagłym atakiem wziąć z zaskoczenia. Wtedy jest szansa. – Huk wystrzałów zaalarmuje... – przypomniał Piotr. – Zatem trzeba pozabijać ich po cichu – powiedziała Hela. – Doskoczyć konno i szablami wysiec. Niedogodność tu poważną widzę, bo starczy, że któryś z nich zdąży po broń sięgnąć. Jeden wystrzał w lesie zaalarmuje konwój oraz straż tylną i cały plan na nic. – Albo choć jeden zdoła umknąć i ostrzeże pozostałych – dodał staruszek. – Tak się nie da. – Da się – mruknął Staszek. – Co powiedziałeś? – Student spojrzał na niego zaskoczony. – Da się zabić kilku ludzi w jednej chwili i nie czyniąc hałasu – powiedział chłopak. – Można to zrobić z łuku. Kłopot w tym, że z łuku szyć to trudna sztuka, a z napiętym łukiem w ręce nie da się długo czekać w zasadzce. Dlatego trzeba do tego dziesięciu, może piętnastu strzelców uzbrojonych w kusze lub arbalety. Kozacy podjadą, wtedy naszpikować ich bełtami i kulami. Każdy powinien dostać trzy lub cztery pociski, żeby śmierć nastąpiła możliwie natychmiast. Kilka naciągniętych kusz trzeba mieć na podorędziu, żeby szyć do tych, którzy ataku unikną i uciekać będą. W plecy. Na trzy grupy podzielić się trzeba. Atakuje najliczniejsza, środkowa, wybija straż przednią, potem rusza na konwój. Dwie pozostałe zabić mają tych, którzy bełtów uniknąwszy, ucieczki spróbują do przodu lub do tyłu. Spuszczona cięciwa czyni trochę hałasu, ale nie na tyle, żeby ktoś usłyszał z odległości kilkuset arszynów. Zresztą ci, którzy staną na początku zasadzki, kusz nie potrzebują, bo przepuszczają wszystkich, a do akcji wejdą, gdy już odezwą się karabiny. Przy stole zapanowało milczenie. Rozważali jego słowa. Staszek przypomniał sobie wspaniałe trójłuczyskowe arbalety, w które Hanza uzbroiła Lapończyków wtedy w Dalarnie. Ech, gdyby mieć takich choć kilka sztuk! Przypomniał też sobie młodego Norwega, który strzelał do Heli w Gdańsku, używając lekkiej kuszy myśliwskiej. Parszywa broń... Ale sam się przekonał, jak bardzo skuteczna. Zwłaszcza na krótki dystans. Zwariowałem, pomyślał. Poddaję tym szaleńcom pomysł, który może faktycznie przechylić szalę zwycięstwa na naszą stronę. Ratuję mojego rywala... Po co? Dlaczego? Bo nie potrafię inaczej... Bo nie potrafię wykrzesać z siebie nawet odrobiny cwaniactwa. – To może się udać – odezwał się wreszcie starzec. – Problem widzę... Po pierwsze kuszy nie mamy. – Ja mam we dworze, po przodkach dwie lub trzy w lamusie zostały – rzekł Piotr. – Jeno nie wiem, czy sprawne, bo od lat nikt z nich nie strzelał. Ale dobremu rzemieślnikowi za wzór posłużyć mogą. Kowali zaufanych też przecież posiadamy. – Jeśli nie jest to poważna robota, w kilka dni mogą kusze sporządzić – odezwał się stary marynarz. – Surowiec potrzebny... – Mam też w lamusie trochę dobrej stali, co na resory kolasek bywa używana. Starczy, żeby wyśmienite łuczyska przygotować. Tylko czy będziemy umieli się nimi posłużyć? – Strzelanie jak najszybciej przećwiczyć trzeba – odezwał się Staszek. – Musicie też dyskretnie przepatrzyć trakt wiodący ku Warszawie, żeby zawczasu mieć upatrzone miejsce zasadzki. Mamy nie więcej niż kilka dni na przygotowania!

– Znam dwa lub trzy wręcz idealne miejsca – powiedział student. – Zdążymy! – gorączkowała się Hela. – Drodzy moi – odezwał się Piotr, wstając – rzecz całą rozważyć muszę jeszcze z przyjaciółmi, którzy pomóc mogą. Na dziś dosyć już tych narad wojennych. Ciebie, moja droga, Anna zaprasza, koniecznie chciała się z tobą zobaczyć – zwrócił się do Heli. – Myślę, że pan August zechce ci w tej podróży towarzyszyć. Wy zaś – zwrócił się do chłopców – wracajcie do mieszkania i oczekujcie dyspozycji. Dziękuję wszystkim.

Lublin, 19 listopada 1864 Adresat: Kancelaria J. E. Namiestnika gen. Fiodora Fiodorowicza hr. Berga Dotyczy: Sprawa śmierci ośmiu żołnierzy naszej armii zamordowanych we dworze Krzywki oraz poszukiwań sprawców zbrodni Raport W toku podjętych działań wywiadowczych pozyskano informację, iż Helena Korzecka, dziedziczka majątku Krzywki, pobierała nauki w Lublinie, uczęszczając do Instytutu Żeńskiego dla Panien. Według naszych ustaleń zamieszkiwała na stancji madame Hateur przy ulicy Krakowskie Przedmieście. Pozyskawszy nakaz aresztowania, udałem się pod wskazany adres. Niestety, wedle słów właścicielki mieszkania Korzecka w niedzielę wyszła na miasto w towarzystwie cudzoziemca, który przedstawił się jako John Murray i wylegitymował się pismem od rzekomego wuja dziewczyny – Augusta Okońskiego. Na miejsce zamieszkania nie powróciła, pozostawiła jednak pewną ilość swojej garderoby, z czego wyciągam wniosek, że być może, jeszcze powróci lub wyśle po rzeczy kogoś zaufanego. Zdaniem madame, panna, już wcześniej zdradzająca oznaki rozwiązłości, uległa atakowi chuci płciowej i zbiegła z kochankiem, którą to opinię odnotowałem pro forma, ale uważam za mało prawdopodobną. Wnioski: należy kontynuować poszukiwania Korzeckiej, Murraya, Okońskiego i Bieżmy. Powiadomiono Urząd Pocztowy, na wypadek gdyby poszukiwani zechcieli opuścić miasto omnibusem lub próbowali nadawać depesze. W najbliższych dniach dokonamy przeglądu dokumentów meldunkowych dla ustalenia, gdzie podczas nauki w Lublinie mógł zamieszkiwać Krzysztof Bieżmo. Sporządził: nadzwyczajny sędzia śledczy Tymczasowej Komisji Wojenno-Śledczej kapitan Igor Wsiewołodowicz Ogarew

Kolejne dni mijały nudne i jednostajne. Arkadiusz, Sławek i Maciek chodzili co dzień rankiem do pracy. Krzysztof od handlarza starzyzną nabył starą kuszę, która dwieście lub trzysta lat wcześniej mogła służyć miejscowej straży miejskiej. Była sprawna, musieli tylko poprawić mechanizm spustowy i dorobić cięciwę z grubego rzemienia. Ustawili sobie na podwórzu snop słomy. Odczekiwali, aż większość lokatorów powędruje do swoich zajęć, i przez całe ranki szyli własnoręcznie wystruganymi bełtami. Początkowo nie szło im to szczególnie dobrze, ale po kilku dniach ćwiczeń znacznie poprawili celność. Regularnie też brali

szable i stukali sobie nimi, aż ból napiętych mięśni przedramion uniemożliwiał dalsze ćwiczenia. Chłopak wyszkolony przez dziadka Heli okazał się bardzo trudnym przeciwnikiem, jednak Staszek zazwyczaj był w stanie szybko przechylić szalę zwycięstwa na swoją korzyść. Cieć pilnujący kamienicy początkowo trochę marudził, ale otrzymawszy pół rubla, przestał zwracać uwagę na ich treningi. Gdy pozostali lokatorzy poddasza wracali po pracy, byli najczęściej zbyt zmęczeni, by też trenować, ale i oni coś tam poćwiczyli. Dni mijały dość jednostajnie. Sławek narzekał na swojego pryncypała. Ceny żywności rosły, a jemu obcięto i tak marną tygodniówkę. Także Arkadiusz narzekał, że szewc, u którego praktykuje, chce się go niebawem pozbyć. Egzaminy czeladnicze miały odbyć się wiosną, ale to cech decydował, kto zostanie do nich dopuszczony. On nie miał szans, co więcej, na jego miejsce byli już ponoć ugadani dwaj młodsi chłopcy, których rodzice obiecali majstrowi dobrze zapłacić za naukę. – Muszę pogadać z panem Piotrem – marudził. – W Lublinie nie ma dla mnie miejsca, a jemu w którymś z folwarków przyda się zdolny partacz obeznany z taką robotą. Zagadkowy student wyjechał jednak z miasta, a co więcej, zabrał ze sobą Helę. Staszek wybrał się pewnego dnia z Maćkiem do lichwiarza, któremu sprzedał trzy zbędne zegarki i pierścionki znalezione w ładownicy. Lichwiarz nie był szczególnie zachwycony towarem, widać od razu domyślił się, że przedmioty pochodzą z nielegalnego źródła, ale wypłacił za nie blisko sto rubli złotem. Przetrząśnięcie kieszeni zabitych Rosjan dało zatem niemal równowartość roku pracy. Kilka rubli zainwestowali w kaszę, fasolę, wędzony boczek i słoninę. Należało zrobić zapasy, nim ceny ostro pójdą w górę. Dokupili też kilka wiązek grubych bukowych polan i czterdzieści świec. Noce stawały się zimne, parę dodatkowych szczap wsuniętych wieczorem w palenisko sprawiało, że temperatura na poddaszu stawała się bardziej znośna. Świece pozwalały czytać, ale nikt nie miał siły ani ochoty siedzieć wieczorem nad książką. Nawet rozmowy jakoś się nie kleiły. Chłopcy wracali wykończeni i zaraz po obiadokolacji szli spać. Nic się nie dzieje, rozmyślał pewnego wieczora Staszek, strugając kolejne bełty. Żadnych nowych wieści. Żadnych nowych rozkazów. Z drugiej strony jest co jeść, jest gdzie spać... I tylko brak mi dziewczyny, z którą mógłbym pogadać. A może sobie choć rzucę okiem? Był sam w mieszkaniu. Koledzy jeszcze nie wrócili. Zamieszał w garnku, żeby kasza nie przywarła, i przeszedł do sypialni. Stanął koło okna i spojrzał. Nad Lublinem zapadał już zmrok. Okno poddasza po drugiej stronie ulicy rozświetlały dwie grube świece. Dziewczyny, które tam mieszkały, poprzesuwały łóżka, nakryły mały stolik obrusem. Na talerzu leżały dwie dorodne chałki, a na mniejszy spodeczek nasypano coś białego, zapewne sól lub rafinowany cukier. Obok stała odkorkowana butla wina. Staszek popatrzył zaciekawiony. Jedna z mieszkanek poddasza, chyba najstarsza, z pięknym, grubym jak wąż boa warkoczem spływającym z przodu, stała za stołem, grzejąc dłonie nad płomieniem świecy. Potem przyłożyła je do zamkniętych powiek. Pozostałe dziewczęta, stojąc wokoło, poruszały ustami. Modlą się? – nie bardzo mógł zrozumieć. W krąg powędrował nieduży srebrny kielich. Każda piła jeden niewielki łyk i podawała naczynie dalej. Potem zasiadły na krzesłach i zydlach, każda wzięła po kawałku chałki i maczała w soli. Widział w ich ruchach pewną celowość, wzajemne zgranie, jakby odprawiały doskonale znany sobie rytuał. I nagle omal nie palnął się w głowę. Piątek wieczorem. To Żydówki, odprawiają szabas, zidentyfikował obrzęd. Westchnął, patrząc na nie. Były chude i marnie ubrane, ale i tak wydawały mu się wyjątkowo ładne. Ciemnowłose, z grubymi brwiami. Blask świec rozświetlał ich twarze. To właśnie zabrał nam ten łajdak Hitler, pomyślał. Blask szabasowych świec w oknach sąsiadów... Wrócił do kuchni i zamieszał w garnku. Skroił połeć boczku i na małej patelni zaczął smażyć skwarki. Załomotały buciory na schodach. Przyszli Arkadiusz i Krzysztof. Po kilku minutach nadszedł też Maciek. Długo mył dłonie pobrudzone pastą polerską. Nie poddawała się mydłu, dopiero gdy użył odrobiny ługu i szczotki, zdołał doszorować palce. W tym czasie przyszedł Sławek, niosąc list od Piotra. Od

razu oddał go Krzysztofowi. Ten przeczytał wiadomość, marszcząc czoło. – Panowie – odezwał się wreszcie – nasz patron proponuje nam nowe zadania. – To znaczy? – zaciekawił się Arkadiusz. – My trzej opuszczamy jutro Lublin. Wy dwaj – spojrzał na Sławka i Maćka – też powinniście na dniach być gotowi do drogi. Chyba że wolicie pozostać w mieście, bo powrót... nie wiadomo, czy będzie możliwy. – Roboty w kotlarni nie ma teraz dużo – mruknął Maciek. – Bez problemu mnie zwolnią choćby i na dziesięć dni. – Jak wyjadę, to już chyba nie mam po co wracać – westchnął Sławek. – Z drugiej strony nie sądzę, żeby mój czerstwo-chlebodawca łatwo znalazł niewolnika gotowego tyrać za tak marniuchne grosze. – Pan Piotr obiecuje opiekę w razie czego – wyjaśnił Krzysztof. – Jakaś robota się znajdzie. – Jak wyjadę, dla mojego majstra będzie to tylko ulga – westchnął Arkadiusz. – Podsłuchałem niedawno, jak rozmawiał z czeladnikiem, że chciał się mnie pozbyć jeszcze we wrześniu, ale nie ma sumienia mnie wyrzucić. Tylko zajdę rano się pożegnać. Atmosfera wieczoru jakoś się zwarzyła. Na twarzach starszych chłopaków zagościła troska. Młodsi też przycichli. Boją się, uświadomił sobie Staszek. Starsi wiedzą, czym to pachnie, boją się nadchodzącej walki, młodsi boją się podejmowania decyzji, które mogą być nieodwracalne. Sam czuł się fatalnie. Znowu męczyło go niewytłumaczalne osłabienie fizyczne. Gdy zaczął się pakować, okazało się, że trudno będzie mu się pomieścić w jednej torbie. Angielskie ubranie, polskie ubranie, zapasowa koszula. Kozik, zegarek, pieniądze... No i jeszcze jego arsenał: szabla, cztery rewolwery, ładownica z ładunkami prochowymi, wyciorami, pudełkiem mazidła i kulami. Nie było czasu dobrze potrenować strzelania, pomyślał, nabijając broń. Jednak te chińskie cacka, które zdobyliśmy w Dalarnie, były nieporównanie lepsze. Spać poszli wcześnie. Nikt jakoś nie miał ochoty siedzieć i gawędzić.

Ranek był paskudny, nad Lublinem wisiały ciemne, ciężkie od deszczu chmury. Spakowali skromny dobytek do skórzanych toreb. Krzysztof zostawił młodszym chłopcom kilka monet na czynsz i sprawunki. Staszek dołożył dwie złote pięciorublówki. Stanął jeszcze na progu i obrzucił pożegnalnym spojrzeniem małą kuchnię. Nie wrócę tu nigdy, pomyślał z melancholią. Przez kilka tygodni polubił tę norę i jej mieszkańców. Zeszli po cuchnących, trzeszczących schodach i ruszyli przez miasto. Podróżnik w czasie dreptał jako ostatni. Dusiła go melancholia, miał poczucie, że żegna się z tym miejscem. Konie przysłane przez studenta czekały na dziedzińcu jednej z knajp. Staszek osiodłał niedużą brązową klacz. Przytroczył torbę do siodła. Zwierzę patrzyło na niego przyjaźnie. Pogłaskał ciepłe, miękkie chrapy. Mało jeździłem konno, pomyślał. Zbyt mało... Wybił się ze strzemienia, przerzucił nogę i po chwili pewnie siedział w siodle. Przyczepił torbę z dobytkiem po jednej stronie. Po drugiej znalazł skórzane paski do troczenia szabli. Poklepał szyję klaczy, potem ujął cugle. – W drogę – zakomenderował Krzysztof. Ruszyli na zachód. Minęli park, potem carskie koszary położone na przedmieściach. Zaczęło padać.

Staszek naciągnął kaptur płaszcza. Piotr wyjechał im naprzeciw. Czekał na rozstajnych drogach, pod starym, przechylonym krzyżem. – Witajcie – powiedział spokojnie, jakby rozstali się zaledwie wczoraj. – Ruszamy. – Jakieś wieści? – dopytywał Krzysztof. – Fryderyka za dni kilka wysyłają konwojem do Warszawy – wyjaśnił student. – Mamy mało czasu na przygotowania, ale skrzyknąłem trochę znajomych. Są szanse powodzenia. Uderzymy na konwój i odbijemy go. Zjechali z traktu. W lesie mżawka dokuczała nieco mniej. Droga rozmiękła, kopyta koni kląskały w błocie. Staszek kiwał się w siodle. Piotr i Arkadiusz najwyraźniej znali dobrze trasę. Widać jednak było po nich spore napięcie. Kapoty mieli rozpięte, by w razie czego móc sięgnąć po rewolwery ukryte za pazuchami. Szable też były na podorędziu. Myśliwskie strzelby powiesili lufami w dół, by w razie czego łatwo poderwać je do strzału, tylko kurki w obawie przed deszczem zawinęli grubo nawoskowanym papierem. Obawiali się wpaść na kozacki patrol? Staszek, nie czekając na rozkazy, zrobił podobnie. Zastanawiał się, czy w takiej wilgoci broń w ogóle wystrzeli. Jedziemy przez las, bo we wsi Moskal stoi – myśl pojawiła się i zgasła. Czy tak wyglądały wszystkie dawne wojny partyzanckie? Moi przodkowie robili to, co my w tej chwili. Powstańcy, członkowie POW, żołnierze AK. Przemykanie się po lasach, bocznymi drogami... Unikanie większych oddziałów okupanta, bezlitosne wyrzynanie mniejszych... Nie, już nie wyrzynanie. Powstanie przecież upadło. Jesteśmy raczej jak ci „wyklęci” z WiN i NSZ. Pojedynczy patrol kozacki może jeszcze skasujemy, zwłaszcza jeśli uda się na nich dobrze zasadzić. Jeszcze możemy dopaść konfidenta i zarżnąć jak prosię. Jeszcze możemy powiesić nadgorliwego żandarma pośrodku wsi. Ale otwarta walka twarzą w twarz już się skończyła. Widocznie historia lubi się powtarzać. I las wygląda tak samo. Hmmm... Nie, nie tak samo. Partyzanci z moich czasów pewnie często walczyli w lasach zasadzonych przez carskich i pruskich leśników. Drzewa pod sznurek. Monokultura świerkowa, monokultura sosnowa... Wszystkie z jednego rocznika. A to pozostałości jakiejś odwiecznej puszczy. I nie ma śladów wojskowych samochodów w błocie. Nie ma też śmieci, uświadomił sobie. Opakowań po petach, plastikowych butelek, papierków po batonikach... Zatrzymali się pod rozłożystymi konarami dębu. Konie zwiesiły łby i apatycznie skubały kępy lichej jesiennej trawy. Piotr nakazał gestem, by chłopcy zostali na miejscu, a sam znikł w krzakach. Zsunęli się z końskich grzbietów. Czas wlókł się niemiłosiernie. Krzysztof masował obolałe od kulbaki wewnętrzne strony ud. – Dokąd jedziemy? – zapytał Staszek. Był zmęczony, właściwie nie interesowała go odpowiedź ani cel podróży. Zapytał tylko po to, żeby jakoś zagaić rozmowę, na której prowadzenie też, prawdę mówiąc, brakowało mu sił. – Chyba do narzeczonej pana Piotra – wyjaśnił Krzysztof. – Mieszka tu nieopodal. Widać zrobiono już rozeznanie terenu i jeśli mamy uderzyć, to punkt zasadzki dobrano tak, żebyśmy w kilka godzin mogli tam dojechać. Odeśpimy, podjemy, a za kilka dni ruszymy. Na spotkanie przeznaczenia. – Aha. Rozmowa zamarła sama z siebie. Nie mam o czym z nimi gadać, myślał chłopak. Nie znajdujemy dziś jakoś wspólnych tematów. Jakby ten deszcz nas męczył i odbierał chęć do zwykłej rozmowy. Przysiadł na korzeniu, oparł głowę o pień. Wydawało mu się, że przymknął oczy tylko na chwilę, ale gdy się ocknął, poczuł, że minęła godzina, a może i więcej. Co się ze mną dzieje? – pomyślał. Czemu znowu jestem oklapły jak przekłuty balon? Przecież nigdy nie sypiałem w dzień. Całe szczęście, że Arkadiusz z Krzysztofem czuwali. Drogą przejechała furmanka ciągnięta przez chudego, zabiedzonego konia. Chłop na koźle podrzemywał, jednak jego szkapa zarżała na widok „kolegów”. Woźnica podniósł głowę, spojrzał obojętnie na obu młodzieńców i znowu zapadł w drzemkę.

Miejscowy, dumał Staszek. Powstanie obchodzi go tyle, co zeszłoroczny śnieg. To pańska wojna, a on chłop. Ale z drugiej strony może nas podkablować carskim. Tylko co niby możemy z tym zrobić? Strzelić mu w plecy? To i zbrodnia, i do tego po prostu nie wypada. Walczymy przecież za takich jak on. Nie, bredzę od rzeczy. Nie walczymy. Powstanie upadło. Zresztą czy wyglądamy na powstańców? Trzech smarkaczy w cywilnych ubraniach, za to z dubeltówkami. Paniczyki z miasta na polowaniu. Wrócił Piotr, mokry, ale zadowolony. Odprowadził wzrokiem znikającą między drzewami furmankę. Od siodła odczepił manierkę. Pociągnął łyk i podał naczynie Staszkowi. Zapachniało ziołami, ale przebijał gorzelniany sztynk. Wódka... Staszek skrzywił się w duchu, ale pociągnął ostrożnie pół łyka i podał naczynie Arkadiuszowi. Ciepło z żołądka rozeszło się powoli po ciele. Poszedł na zwiady? – myślał Staszek, patrząc na studenta. A może spotkał się z kimś i zasięgnął języka... Tak, to chyba to. Nie było go przecież bardzo długo. Ruszyli. Znów niekończący się leśny dukt. Wyminęli wlokącą się furę. Konie znowu wymieniły grzeczności, ale chłop tym razem nawet nie uniósł głowy. Potem zjechali w las, by ominąć przydrożną karczmę. Znowu zeszła godzina. Konie zwolniły, widać było, że deszcz i chłód dały im się we znaki. Staszek czuł się nieludzko zmęczony. – Dobrze się czujesz? – Piotr podjechał bliżej. – Nie bardzo... – Podróżnik w czasie pokręcił głową. – Łyknij jeszcze. – Student podał mu manierkę. – Solidny haust. Pomoże ci się zebrać w sobie. Niedługo będziemy na miejscu. Staszek pociągnął. Zapiekły go ranki na śluzówce. Odebrało mu dech, poczuł paskudny dreszcz, ale faktycznie po chwili nieludzkie zmęczenie jakby trochę ustąpiło. Łyknął jeszcze raz i dłuższą chwilę trzymał trunek w ustach, nim połknął. Ruszyli dalej. Zapadł wieczór. Zmęczone konie wlokły się noga za nogą. Kobyłka, na której jechał Staszek, nawet kilka razy się potknęła. Wreszcie wyjechali na skraj pól. Na wzgórzu stało kilka niewielkich chat. W ich oknach żółtą poświatą kładł się blask świec i kaganków. Nad kominami pojawiały się niewielkie iskierki żaru. Na chwilę jasnym prostokątem zapaliły się otwierane drzwi. Ludzie... gościna... ciepło... Spiskowcy jednak skręcili w lewo. Minęli murowany pylon. Z monumentalnej bramy pozostał tylko zawias. Wokoło wyrosły zabudowania małego folwarku. W zapadającym mroku szczegóły uciekały, gubiły się i zacierały, ale to i owo można było jeszcze dostrzec. Dwór był stary, Staszek zauważył to natychmiast. W pierwszej chwili sądził, że grube belki nasmołowano, ale zaraz zrozumiał, że to poczerniała kompletnie dębina. Drewno pod wpływem wilgoci uległo hebanizacji. Kamienna podwalina głęboko wrosła w ziemię, drewniany gont porośnięty był tu i ówdzie mchem. Szybki okien pokrywał tęczowy nalot, od ich wstawienia też minęło wiele dziesięcioleci. Granitowe płyty ganku były wydeptane, kamień wyszlifowały tysiące podeszew... Arkadiusz zastukał do małych, okutych ćwiekami drzwi. Zaraz od strony gumna nadeszli dwaj chłopcy. Złapali cugle koni i odprowadzili w stronę niewidocznej stajni. Drzwi skrzypnęły i uchyliły się. Otworzyła im dziewczyna w zapasce, zapewne służąca. Była drobną blondyneczką z zadartym noskiem, miała może trzynaście albo czternaście lat. Warkocz upięła po ukraińsku, w koronę wokół głowy. Ciemne oczy spoglądały rezolutnie, na pełnych wargach błąkał się cień uśmiechu. – Witam panów – dygnęła. – Oczekiwaliśmy z niecierpliwością. – Dzień dobry, Marcysiu – uśmiechnął się student. Weszli, przestępując wysoki próg i jednocześnie pochylając głowy. Dwa świeczniki po pięć świec dawały tyle blasku, że w pierwszej chwili aż zmrużyli oczy. Dopiero potem Staszek rozejrzał się zaciekawiony. Szeroka na co najmniej pięć metrów sień, podobnie jak we dworze w Sielcu, biegła na przestrzał. Podłogę wyłożono łupanym kamieniem. Drzwi odchodzące na prawo i lewo prowadziły do bocznych pomieszczeń. Staszkowi przypomniał się opis z którejś książki Jacka Komudy. Takie rozplanowanie wnętrz poprawiało możliwości obronne – w razie zagrożenia do sieni zbiegali się domownicy,

by bronić wejścia. W ścianie na końcu widać było drzwi prowadzące zapewne na werandę lub tylny ganek. Obok wycięto dwa nowe, znacznie większe okna. Do pomieszczenia wstawiono też wysoki rzeźbiony kredens, stół i fortepian. Pod stołem podłogę nakryto wyleniałym dywanem. Salonik sobie zrobili, pomyślał chłopak. Całkiem sympatycznie to wygląda. Dziewczynka pojawiła się ponownie, odebrała przemoczone płaszcze i zaniosła gdzieś w głąb domostwa. Gospodyni najwyraźniej oczekiwała gości – stół był zaścielony czystym obrusem i częściowo zastawiony. Piotra gdzieś wcięło. Arkadiusz też znikł. Staszek pozostał tylko z Krzysztofem, który siadł na ławie pod ścianą i milczał, zmęczony całodzienną jazdą. Pod lewą ścianą na kominku płonęły drwa. Podróżnik w czasie podszedł do ognia i rozpiął surdut. Przykucnąwszy, grzał dłonie. Dygot powoli ustępował. Czemu mnie tak trzęsie? – zastanawiał się Staszek. Przecież nie jest jeszcze bardzo zimno. Wilgoć w powietrzu czy co? A może jakaś grypa się przyplątała? A może to po tej wódzie? Rozgrzała na moment, a potem zrobiło się jeszcze gorzej. Spojrzał kątem oka na stół. Pośród zastawy widział dwie omszałe butle z winem. Poprosić o kubek grzańca? Strasznie chciało mu się zwinąć gdzieś w kłębek w cieple, pod grubą pierzyną, i spać, spać, spać... Odespać to wszystko... Wszystkie długie, szare dni i noce. Do tego sprowadzają się moje marzenia: napełnić żołądek, wypić pół szklaneczki wina i wyspać się w cieple, pomyślał. A gdzie miejsce na rzeczy wzniosłe? Miłość, literaturę, sztukę i muzykę? Czemu nie myślę o książkach? Toczył wzrokiem wokoło. Przyjemne wnętrze. Na ścianie po lewej wisiał zaśniedziały ryngraf, pod nim panoplium złożone ze starych szabli. Identycznie niemal jak w spalonym dworze Heli. Przypomniał sobie tamtą jatkę i mimo woli wzdrygnął się. Po prawej umieszczono rząd portretów wąsatych, podgolonych szlachetków, zapewne przodków gospodarzy. Jak niewiele przetrwało do moich czasów, pomyślał. Portrety i szable wiszą w muzeach. A jak taka karabelka pojawi się w antykwariacie, kosztuje kilkanaście tysięcy. Czyli za tę dekorację mieszkanie by kupił. Najpierw pojawił się Piotr. Przyszedł z podwórza, ściągnął mokry płaszcz. Chwilę później zaskrzypiały zawiasy i w drzwiach prowadzących w głąb domu stanęła Hela. Staszek nie widział jej już od tak dawna... Poczuł ciepło w piersi i zaraz jak zadra wróciła informacja o jej narzeczonym. – Witam panów. – Uśmiechnęła się czarująco. – Panna Anna za chwilę nadejdzie. Marcelina zaczęła rozkładać sztućce i serwetki. Zaraz też przyszła gospodyni. Nastąpiła ogólna prezentacja. Narzeczona studenta zrobiła na Staszku oszałamiające wrażenie. Grube pukle kasztanowych włosów otaczały miłą okrągłą buzię. Brązowe oczy o migdałowym wykroju zdobiły najdłuższe rzęsy, jakie w życiu widział. Dopiero po chwili spostrzegł wspaniałe łuki brwi i mały, kształtny nosek. Kobieta mocno ścisnęła się w talii gorsetem, prosta, skromna domowa suknia z szarego płótna podkreślała wspaniałą figurę. Na wargach piękności błąkał się przyjazny uśmiech. – Miło mi panów gościć – powiedziała i od razu wyczuli, że nie jest to zwrot kurtuazyjny, że naprawdę cieszy się z wizyty nieznajomych. – Zasiądźmy. – Eleganckim gestem wskazała krzesła. Siedli do stołu. Gęsty krupnik rozgrzał żołądki, pozwolił trochę zapomnieć o godzinach jazdy w deszczu. Staszek odprowadził wzrokiem małą służącą zbierającą naczynia. – Marcysia to dobre dziecko, robotna, uczynna – pochwaliła ją Anna. – A za parę lat wydamy ją za mąż. I posag jakiś damy. Sierota, więc na nasze barki spada rzeczy dopilnować – wyjaśniła. Dziewczynka zawstydzona spuściła oczy. – Chłopak od kowala by się nadał – powiedział Piotr. – Jak mu tam? Michał? – Porządny chłopak, silny, sumienny, w kościele do mszy służy – pokiwała głową jego narzeczona. – Za kilka lat, jak wyrosną oboje, kto wie... Zwłaszcza że i ona chyba wpadła mu w oko. Ładna parka z nich

będzie. Marcelina zaczerwieniła się lekko i uśmiechnęła. Ale nic nie powiedziała. Staszek spojrzał na nią w zadumie. Wprawdzie w niczym nie przypominała Marty, ale zaraz przyszło wspomnienie, jak jadł posiłek z Ferberami w Gdańsku. Kilka tygodni, a dokładniej mówiąc, niemal trzysta lat temu. Posilali się w milczeniu. Herbata parzyła się w imbryku. Świeca pośrodku stołu zapełgała. Służąca przyniosła filiżanki i spodeczki. Rozstawiła je na stole. Nie będą pili ze szklanek... Na przekór, pomyślał Staszek, patrząc wokoło. Herbata z filiżanki. Żadnego samowara. Cukier nie w postaci łupanej „głowy”, zawiniętej w niebieski papier, ale sypki. Nie trzeba szczypczyków, do tego są łyżeczki. Do ciasta użyjemy widelczyków. Wszystko będzie po polsku. Trwa wojna. A linia niewidzialnego frontu biegnie wszędzie i zawsze, nawet na tym stole. Pole bitwy Polska... Cała Polska i Litwa, i Ukraina aż za Kijów, do tego Inflanty, ziemia smoleńska. Na stół wjechała wspaniała, pachnąca szarlotka. Ciasto pokrywała gruba, apetyczna warstwa kruszonki. Znalazło się też pudełko czekoladek. – To z Warszawy przywiezione, taki Niemiec Karl Wedel je produkuje – wyjaśniła Anna. Pudełko wykonano chyba z grubej tektury obciągniętej czerwonym pluszem. Staszek uśmiechnął się pod nosem. Włochata tkanina i czekolada... Jakoś mu jedno z drugim nie pasowało. Wewnątrz, w gniazdkach wyłożonych woskowanym papierem, tkwiły spore pralinki. Poczekał, aż dziewczyny się poczęstują, i też wyciągnął dłoń. Jego czekoladka okazała się nadziewana marcepanem. W smaku nawet podobna do tego, co jadał w swojej epoce.Ta sama lub zbliżona receptura od stu pięćdziesięciu lat, domyślił się. Hela wytarła palce chusteczką, usiadła przy stojącym w kącie instrumencie. Popłynęła smutna melodia. Nastrój stypy... – dumał Staszek. Za kilka dni będzie już po wszystkim. Napadniemy na carski konwój, by odbić naszego towarzysza. Będziemy zabijać. Oni będą się bronić. Będą strzelać. Celnie strzelać, przecież to żołnierze. Może połamiemy sobie na tym zęby. Może wszyscy zginiemy. Powstańcy za dychę. Krzysztof i Arkadiusz chyba byli już na polu bitwy. Ale Piotr wspomniał coś o „nieostrzelanych”. Czyli co? W ataku wezmą udział młodsi bracia, którzy za smarkaci byli, żeby iść do lasu, ale czują i żądzę krwi, i chyba swego rodzaju instynkt śmierci. A przecież trzeba... Trzeba... Po co robimy w życiu różne rzeczy? Bo musimy. Taki odczuwamy imperatyw moralny. Bo widzimy, że ktoś powinien to zrobić, a zazwyczaj poza nami nie ma nikogo innego. Tylko my. Bo nie wypada odwrócić się na pięcie i odejść. A może liczymy też na chwilę chwały? A może to przekora, chęć pokazania innym, na co nas stać? Przypomniał sobie „Kamienie na szaniec”, słynną „Akcję pod Arsenałem”. Przyjaciół trzeba odbić. Jeśli tylko jest to możliwe. Jeśli jest niemożliwe, trzeba spróbować. Wiedział, że robią to, co powinni. Absolutna czystość i szlachetność intencji nie poddawały się żadnemu krytycznemu osądowi. A jednak poczuł wewnętrzny bunt. Sprzeciw. I strach. Własny strach. Gdy szedłem ratować Helę, byłem jak w gorączce, pomyślał. Nie liczyła się cena, nie liczyło się ryzyko. Tylko dziewczyna. Moja dziewczyna. Wtedy na przełęczy w górach Trøndelag. Z szablą naprzeciw stada wilków. I znowu tutaj. Z gołymi rękami, sam na całą bandę carskich sołdatów. Ośmiu na jednego, czy raczej jeden przeciw ośmiu! Teraz idziemy ratować jej chłopaka. Nie będzie nagrody. To już nie jest moja dziewczyna. – To, co robimy, jest szalone – mruknął pod nosem. – Sztyletnicy i żuawi śmierci też porywali się na czyny szalone – odezwał się Piotr. – W ostatniej bitwie ich formacji, tej stoczonej pod Krzykawką, Moskale rzucili przeszło czterystu Kozaków wspartych artylerią, żeby zdusić opór dwudziestu jeden ludzi. Wybili naszych do nogi, ale legenda tego starcia zatacza szerokie kręgi w kraju i za kordonem. Przez kolejne dwieście lat będą sobie o tym ludzie opowiadać jak o bitwie pod Termopilami czy szarży pod Somosierrą. Staszek zagryzł wargi. O Termopilach słyszał, o Somosierze słyszał, ale o jakiejś tam Krzykawce

nigdy w życiu... – Do czego zmierzasz? – nie bardzo rozumiał, o czym student mówi. – Walkę toczą głównie umysły. I to w nich zapisane jest zwycięstwo lub klęska. Dłonie dzierżące broń to kwestia drugorzędna. To, co uczynimy, będzie szalone. Ale wielkie. Nawet jeśli zginiemy, pokażemy, że wola Polaków jest nieujarzmiona. Uwolnimy więźniów, bo naszym życzeniem jest, żeby byli wolni. Nasza zaś wola śmiało przeciwstawi się woli zaborcy. Wygrywamy dopóty, dopóki wola pcha nas do czynu. – Ale powstanie... – zaczął Staszek. – Upadło nie z braku ludzi. Toż wokoło chłopów tylu, że cepami by tę moskiewską swołocz wytłukli. Ale ducha w nich nigdy nie było, tedy nieliczni jedynie poszli z nami. Kosami zdobywać karabiny. Karabinami zdobywać armaty. Bili się dzielnie. Ale w nas ten duch upadł. Stąd klęska. Zresztą i ty... Patrz na siebie. W swoją duszę. Ilu ubiłeś? Ośmiu? – Chyba tak. – A dlaczego ich zaatakowałeś? Bo na twoich oczach działo się zło i nie umiałeś wyrazić na nie zgody. Bo twoją wolą było wymierzenie zbójom kary. Kary ostatecznej i natychmiastowej. Na pierwszego poszedłeś z gołymi rękami. – Żaden to wielki wyczyn! – wybuchł. – Miałem szczęście i zaskoczyłem go. Pozostałych też. Nie spodziewali się, że ktoś ich przy robocie nakryje! Biłem znienacka. To żadna sztuka zaczaić się i dać komuś w łeb. – Ale ostatniego mogłeś zastrzelić jak psa, a stanąłeś odważnie z szablą, choć był znacznie bieglejszy w sztuce fechtunku. Hela opowiadała, iż nawet ranny kpiłeś z niego. Nie mając szans w starciu, tak straszliwie mu urągałeś, aż twoje słowa sprawiły, że duch w nim osłabł. Staszek milczał, skinął tylko głową, by nie zostawić słów studenta tak zupełnie bez odpowiedzi. Pal diabli motywy, kalkulacje, ryzyko, trzeba iść spać, a jutro wstać, aby wykonać zadanie niewykonalne. Albo umrzeć. Poczuł dreszcz. Przypomniał sobie norweskie góry, zasypaną śniegiem dolinę i chiński helikopter. Pamiętał, jak pada w śnieg i jak obraz śródleśnej polany gaśnie mu przed oczyma. Raz już umarłem, pomyślał. Nawet tak bardzo nie bolało... Hela skończyła grać i nieoczekiwanie wyszła. W ślad za nią podążyły Anna i służąca. Piotr uśmiechnął się dziwnie i pochylił głowę. Staszek spojrzał na niego pytająco. – A niech mnie – mruknął student. – Coś mi się wydaje, że będziemy mieli rycerskie pożegnanie. – Co proszę? – Zapomniałem, że Anna jest z Wołynia, to tamtejszy zwyczaj. Tu mało komu się przytrafiło... Nie sądziłem, że... – urwał. Po dłuższej chwili służąca weszła z powrotem. Chłopak spostrzegł, że zmieniła ubiór. Ramiona okryła grubą, wzorzystą wełnianą chustą. – Panowie – ukłoniła się – już czas. Piotr wstał od stołu. Staszek podniósł się także. Stanął niepewnie pośrodku pomieszczenia. Student przyciągnął go stanowczym gestem. Stanęli rzędem, Krzysztof jako trzeci. Weszły Hela i Anna. Dziewczyny ustawiły się także rzędem naprzeciw nich. Przed Staszkiem stała Marcelina. Spostrzegł, że trochę pobladła. Tańczyć będziemy czy co? – nadal nie rozumiał sytuacji. Dziewczęta jak na komendę opuściły chustki. Nie miały na sobie koszul ani gorsetów, dekolty sukni rozchyliły na boki i upięły szpilkami, by odsłonić nagie piersi. Gdzieś daleko zegar zaczął wydzwaniać godzinę. Pachniało dymem z rozgrzanego kominka, winem, ciastem... Staszek stał i gapił się jak zaczarowany. Sytuacja wydała mu się kompletnie surrealistyczna. I kompletnie nie wiedział, co ma zrobić. Patrzeć? Nie patrzeć? Jego towarzysze stali w bezruchu. – Panowie, odwagi trochę, nie ma się co ślepić, to wojna, a nie teatr – z zadumy wyrwał go głos Anny.

Krzysztof pochylił się i złożył delikatny pocałunek na biuście Heli. Student podobnie ucałował obfite, podobne do dorodnych pomarańczy piersi gospodyni. Kompletnie skołowany Staszek pochylił się nad drobną służącą i przelotnie dotknął jej skóry wargami. Naprężony sutek musnął mu policzek. Po prawdzie poza tymi sutkami i jednym pieprzykiem niewiele tam było... Wyprostował się. Dziewczyna wyglądała na zażenowaną, spiekła raka, ale uniosła dumnie głowę i zdobyła się na uśmiech. Czy to dzieje się naprawdę? Staszek czuł dziwne oszołomienie i zamęt w głowie. Przypomniał sobie znowu tamtą szaleńczą wyprawę i zasypany śniegiem namiot w górach Trøndelag. Poczuł ochotę spojrzeć choć przelotnie, przez jedną krótką chwilę, na piersi Heli. Stała za daleko, nie mógł tego zrobić bez przekręcenia głowy, a choć nie rozumiał dziwacznego rytuału, czuł, że nie powinien tego robić. Marcelina była czerwona jak burak, wstydziła się pewnie. Anna wręcz przeciwnie, była zupełnie spokojna, jakby paradowanie bez gorsetu przed narzeczonym i dwoma obcymi chłopakami było dla niej naturalne. Wreszcie dziewczyny pochyliły głowy. Oddali ukłon. – Niech szczęście nam sprzyja pojutrze – powiedziała gospodyni poważnym, uroczystym tonem i sięgnęła po szal. Okryły się chustami, wyszły. Wróciły po jakimś czasie już normalnie ubrane. Służąca niosła paterę z piramidką niedużych pączków. Nie znam tego zwyczaju z całowaniem po biuście, zastanawiał się Staszek. Nigdy o czymś takim nie słyszałem nawet. Jak on powiedział? Rycerskie pożegnanie? Tak robiono kiedyś? Za moich czasów wędkarz przed wyruszeniem na rybki trzymał dziewczynę za kolano... Marcelina wniosła orzechy. Staszek spojrzał na nią, znów oceniając jej wiek. Najwyżej trzynastolatka, na pewno. Uuuuu... W mojej epoce prokurator by mi dowalił, pomyślał. Pewnie z paragrafu o molestowanie nieletniej, inne czynności seksualne i tak dalej. Ale to nie erotycznie przecież. Tradycja taka dziwna. Wstydziła się... Może uważała, że tak trzeba. Albo... Zmusiły ją? A teraz ukochany służącej, chłopak od kowala, o imieniu Michał, weźmie z kuźni ojca odpowiednio ciężki młotek, zasadzi się koło wygódki i gdy pójdę za potrzebą, przydzwoni mi w czachę. Poczuł niesmak do samego siebie, jakby wziął udział, no, może nie w gwałcie, ale w jakimś akcie przemocy. Ona jednak kręciła się zupełnie spokojnie między jadalnią a kuchnią, nie omijała go wzrokiem, nie wyglądała też na zawstydzoną. Odetchnął z ulgą. To też jakaś ofiara, pomyślał nieoczekiwanie. Ta mała przełamała wstyd, by uhonorować tych, którzy idą na śmierć. Czytałem, że kobiety ścinały warkocze, by własnymi włosami haftować powstańcze sztandary. Każdy oddaje to, co ma najlepszego. A ja? Teraz gospodyni usiadła do instrumentu. Jej palce szybko przebiegały po klawiszach. Znał tę melodię, ale nie pamiętał tytułu, a wstydził się zapytać. Przyszedł Arkadiusz. Dosiadł się do stołu. Mała służąca nałożyła mu solidną porcję ciasta. Siedział wsłuchany w muzykę i podjadał. Nawet nie wie, co go ominęło, pomyślał Staszek. Wreszcie Anna wstała od klawiolinu. Nagrodzili ją oklaskami. Uśmiechnęła się czarująco. – Panowie są już zmęczeni – zwróciła się do Marceliny. – Pościel im, proszę, my też udamy się na spoczynek. Przygotowano im posłania w jednym z alkierzy. Łóżko Staszka było wąskie, deski zagłówka pomalowano w róże. Pomiędzy pąkami kwiatów widniała data sprzed niemal stu lat. Dziewczyńskie, stwierdził, ale nie przeszkadzało mu to. Marcelina przyniosła cebrzyk ciepłej wody, znalazła się też mosiężna misa, mydło i ręczniki. Myli się po kolei, dziewczyna donosiła wodę. Wreszcie można było iść spać. Student założył idiotyczną szlafmycę i koszulę nocną niemal do kostek, pozostali spali w samych gaciach. Szorstki dotyk płóciennego prześcieradła, gruba pikowana kołdra w poszwie z „serkiem” pośrodku. Dobrze nabita sianem poduszka i wspaniały, gruby siennik. Staszek rozebrał się i wsunął pod kołdrę.

Znowu nim trzęsło. Dygot narastał, zęby szczękały jak pułapka na myszy. Srebrnego rubla za tabletkę aspiryny, pomyślał. Ale aspiryny jeszcze nie ma... A może chinina? „Proszek jezuitów” – nazywany tak na pamiątkę tego, że zakonnicy wykorzystali medycynę podbitych Indian. Pewnie w aptece w Lublinie kupiłbym ją bez trudu, wraz z opium, haszyszem i szeregiem innych substancji, których w moich czasach nikt rozsądny już nie używa. Powoli rozgrzał się. Przymknął oczy, czekając na sen. Dwór spowiła cisza. Tylko wiatr gwizdał gdzieś za ścianą, skrzypiało rozsychające się drewno, a korniki drążyły swoje korytarze w belkach. Świeca w latarce dogasała z wolna. Piotr, Krzysztof i Arkadiusz już spali. Być może, to przedostatnia noc w moim życiu, napłynęła niechciana myśl. Nie mówią nic, ale tak mi się wydaje, że już niebawem czeka nas walka. Jutro niedziela, pewnie w poniedziałek koło południa bój. Może ostatnia potyczka tego powstania? Odbijamy więźnia. Rozjeżdżamy się. Zamykamy rozdział. Noc, przedostatnia... Przypomniał sobie drobne piersi małej służącej i wspaniały „bufet” gospodyni. Hela... Przecież widział ją kiedyś i nagą. Przypomniał sobie namiot zasypany śniegiem. Zapach dziewczęcego potu, ruch łopatek pod gładką skórą, ciepło bijące od drobnego ciała... Uśmiechnął się mimowolnie. Ech, gdyby tak móc przytulić ją pod kołdrą. Tylko przytulić. By dodać sobie jeszcze trochę otuchy.

Lublin, 22 listopada 1864 Adresat: Kancelaria J. E. Namiestnika gen. Fiodora Fiodorowicza hr. Berga Dotyczy: Sprawa śmierci ośmiu żołnierzy naszej armii zamordowanych we dworze Krzywki oraz poszukiwań sprawców zbrodni Raport W toku podjętych działań ustalono adres, pod którym przed dwoma laty zamieszkał Krzysztof Bieżmo wraz z czterema towarzyszami, wyrobnikami oddanymi do terminu w mieście. Udaliśmy się tam, zabierając dwóch praktykantów i pięciu żandarmów, celem dokonania aresztowania. Na miejscu, niestety, nie zastaliśmy już poszukiwanego. Wedle słów dozorcy Bieżmo powrócił do Lublina wkrótce po spaleniu dworu w Krzywkach. Wraz z nim przybył nowy lokator. Dozorca nie znał jego imienia, ale z opisu wynika, że prawdopodobnie był to poszukiwany John Murray. Nowy lokator nie dopełnił formalności meldunkowych, więc zgodnie z przepisami stanu wojennego właścicielka posesji została ukarana grzywną w wysokości 10 rubli. Wedle zebranych informacji Krzysztof Bieżmo i John Murray poświęcili ostatni tydzień na intensywną naukę fechtunku oraz strzelania z kuszy. Przed kilku dniami nieoczekiwanie zniknęli. Wraz z nimi wyjechał czeladnik szewski Arkadiusz Zęga, przedwczoraj zaś wyprowadzili się także dwaj młodsi lokatorzy, o imionach Sławomir i Maciej (ich nazwiska zostaną ustalone). Oni także nie byli formalnie zameldowani, co podniosło wysokość nałożonej grzywny do 30 rubli. Obecne miejsce pobytu całej piątki pozostaje nieznane. Powiadomiono żandarmów na punktach kontrolnych kordonów sanitarnych i na granicy państwa. Rewizja nie przyniosła nowych danych, w węglarce wśród drewna rozpałkowego wykryto jednak osiemnaście uszkodzonych bełtów, które uległy zniszczeniu podczas nauki strzelania z kuszy. Wnioski: należy przypuszczać, iż Murray i Bieżmo dołączyli do Korzeckiej i Okońskiego. Ćwiczenia fechtunku i intensywne treningi strzelania wskazują, że podjęli przygotowania do krwawego zamachu. Jego charakter oraz cel pozostają chwilowo nieznane. Planowane użycie kuszy nakazuje domniemywać, iż

celem ataku może być osoba podróżująca konno przez gęsto zaludniony obszar, gdzie strzał zwróciłby uwagę postronnych. Powiadomiono pułkownika Winogradowa z Krasnegostawu – dowódcę oddziału, którego członkowie dokonali napaści na dwór w Krzywkach. Domniemywam, iż jest on najbardziej prawdopodobną ofiarą zemsty ze strony Korzeckiej. Udaję się w najbliższych dniach do Krasnegostawu, by przygotować prowokację dającą szansę pochwycenia poszukiwanych przestępców. Sporządził: nadzwyczajny sędzia śledczy Tymczasowej Komisji Wojenno-Śledczej kapitan Igor Wsiewołodowicz Ogarew

Świtało. Okno było jasnym prostokątem w półmroku. Dwór zbudowano, orientując go „na godzinę dziesiątą”, tak by wschód słońca nie wdzierał się do sypialni. Za ścianą słyszał szmer rozmowy, zabrzęczało wiadro. Chlupotała woda lana do dużej metalowej miednicy albo wręcz niewielkiej wanny. Powariowali z tym atakiem na konwój, rozmyślał Staszek, przewracając się z boku na bok. Zrobią kusze... Średniowieczna broń przeciw karabinom i pistoletom! Nie! To ja jestem idiotą! Przecież pomysł był mój. Z drugiej strony przecież z tego się ludzie kiedyś zabijali. To i teraz mogą. Od małego ćwiczą się w strzelaniu z rozmaitych flint, dziczyzna na stole to u nich ważne uzupełnienie diety. Zatem i strzelanie z kuszy pewnie szybko opanują. Gdybym im tego nie doradził, nie zdecydowaliby się chyba. Zaatakują. Pozabijają wrogów. Sami poginą, bo bez strat się nie obejdzie. Ponoszę odpowiedzialność za moje słowa. Znowu kogoś zabiłem. Nie rękami, nie bronią, nie czynem nawet, ale rzucając myśl, którą podchwycili inni. Zabiłem słowem. Co się ze mną dzieje? Dlaczego bez przerwy ciągnę za sobą krwawy ślad? Wojna jest już przegrana. Powstanie upadło definitywnie. Już nie trzeba umierać. To nic nie zmieni, co najwyżej ściągnie kolejne represje. Z drugiej strony, jeśli jest możliwość odbić swoich... Może uratować ich przed powieszeniem, przed torturami. Może przed zsyłką, przykuciem do taczek w kopalni i powolną śmiercią gdzieś na katordze za Uralem... Można pokazać Moskalom, jak nasza wola triumfuje na naszej ziemi. Możemy w środku uczty zwycięstwa napluć namiestnikowi do zupy. Zatem chyba warto zaryzykować życie. Uspokoił się z wolna. Przypomniał sobie szkolną wycieczkę, jeszcze z podstawówki. Odwiedzili Cytadelę Warszawską i osławiony X Pawilon. Ponury budynek dawnego więzienia zrobił wrażenie nawet na najgłupszych klasowych dresikach. Przeszli wzdłuż długiego ciągu otwartych cel, obejrzeli ekspozycje poświęcone kolejnym pokoleniom więzionych tu ludzi. Obejrzeli eksponowane za szkłem pamiątki po bohaterach kolejnych zrywów. W jednej z gablot leżał nawet upiorny majcher z klingą poznaczoną kanalikami na truciznę – broń jednego z owianych ponurą legendą skrytobójców – sztyletników Gwardii Narodowej. Potem weszli po schodach na piętro, do dawnej sali sądu, gdzie pod portretem cara zapadały wyroki. Wreszcie na zakończenie zwiedzili galerię obrazów byłego zesłańca Aleksandra Sochaczewskiego, pokazujących tragiczne warunki życia na katordze usolskiej. – Gdybym się domyślał, że kiedyś sam posmakuję tej rzeczywistości – westchnął cicho. – Więcej bym doczytał. Przygotował się jakoś... Inaczej to sobie wszystko wyobrażałem. Zaskoczyła go nuta melancholii, którą słyszał we własnym głosie. Szmer rozmowy za ścianą ucichł, chlupotała woda. Tym razem chlupotała inaczej. Hela siedzi golutka w balii, naciera skórę konwaliowym mydłem, a Marcelina polewa jej plecy ciepłą wodą z blaszanego dzbanka, pomyślał. Potem się wspólnie pomodlą i razem z panią Anną pójdą robić śniadanie. A ja... Modliłem się z nią przecież... Kiedyś. Tak dawno i tak niedawno zarazem. Z jej punktu widzenia tego nie było. Korekta czasu. Zdarzenia, które nie przytrafiły jej się nigdy, a które ja pamiętam. Jedna jedyna kopia rzeczywistości zamknięta wyłącznie w mojej pamięci.

Zapragnął jeszcze wyjrzeć przez okno, wciągnąć haust świeżego, pachnącego nadchodzącą zimą powietrza, przyłożyć rozpalone czoło do szybek. Jednak w pokoiku nocą ochłodziło się znacznie, nie miał ochoty jeszcze wstawać. Nie chciał wygrzebywać się spod cienkiej narzuty, tracić tej odrobiny ciepła. Niedziela rano... Można jeszcze chwilę się powylegiwać. Nawet nie spostrzegł, kiedy sen powrócił. Przyśniło mu się, że zakuty w kajdany maszeruje pylistym traktem. Zagubiony na zesłańczym szlaku gdzieś pod siwobłękitnym niebem Sybiru. Samotny... Drzemał może kwadrans, może dwadzieścia minut. Obudził go ruch. Piotr, Krzysztof i Arkadiusz właśnie wstawali. Usiadł na łóżku. – Dobrze się czujesz? – zapytał student. – Nie wiem – bąknął Staszek. – Jakoś tak, jakbym się nie mógł do końca rozbudzić. – Może to tylko influenca? Albo bronchit? Wczoraj mocno nas przewiało i przemoczyło – zauważył Krzysztof. – Wymarzliśmy i jakaś franca się czepiła. Podróżnik w czasie odruchowo pociągnął nosem. Obie dziurki miał czyste. Gardło też go nie bolało. Pokręcił głową. – Nie, to nie to. Wygrzebał się spod ciepłej kołdry. W miednicy parowała czysta woda. W nocy ktoś powiesił mu na oparciu krzesła czystą koszulę i nowe spodnie. Umył się, ubrał i przejrzał w niewielkim lustrze. Wyglądał szykownie, był tylko trochę blady. – Wieczorem cię podleczymy – obiecał student. – Znam niezawodny sposób, który nawet na wpół umarłego postawi na nogi! A teraz na śniadanie, nie pozwólmy gospodyni czekać, bo to niegrzecznie. Na stole postawiono dużą patelnię. Jajecznica na maśle, z odrobiną czosnku, plastrami smażonego boczku i talarkami przyrumienionej cebuli. Do tego pajdy ciepłego jeszcze, pachnącego chleba. Marcelina wniosła dzbanek z kawą. Posilali się szybko i w milczeniu. Student co jakiś czas popatrywał na zegarek. Skończyli, dopili kawę. – Pora. – Piotr podniósł się z krzesła. – Chodźcie, pomożecie mi zaprzęgać konie do bryczki. Wyszli z dworu. Chłód jesiennego poranka, świeże wiejskie powietrze... Staszek odetchnął głęboko. Znaleźli się w ciepłej, pachnącej zwierzętami stajni. Światło latarki wydobyło z mroku belki, bele siana, podściółkę ze słomy, ściany wymurowane z łupanej białej opoki. Konie, nakryte grubymi derkami, patrzyły na nich spokojnie, nie przerywały przeżuwania. – Masz minę, jakbyś chciał o coś zapytać – odezwał się Krzysztof. – To całowanie piersi wczoraj... – zaczął Staszek. – Tak na Kresach żegna się przed bitwą tych, którzy mogą już nie wrócić. Dziewczyny robią to dla szczególnie cenionych przyjaciół, nawet jeśli nie łączą ich żadne gorące uczucia – wyjaśnił student. – Miły zwyczaj – mruknął Krzysztof. – Ja, dajmy na to, młody jestem i nigdy jeszcze nie widziałem takich wspaniałości z bliska. Tylko raz z daleka, jak się dziedziczka z wiejskimi dziewuchami pławiła w młynówce, a ja leżałem w trzcinach. Ech... – westchnął na samo wspomnienie. – Jak połówki jabłuszek – dodał tęsknie. Staszek poczuł nagły przypływ zazdrości. Przypadkiem ustawili się odwrotnie. Ten chłopak kilka godzin temu całował po piersiach jego Helę. Nie! Już nie jego, ale... Stłumił emocje. – Czy to znaczy... One sądzą, że już nie wrócimy? – zapytał. – Liczą się z taką ewentualnością. To miało nam dodać otuchy i przynieść szczęście. – Student zręcznie zakładał uprząż ładnej kasztance. – Mnie jakby dodało. – Wrócimy albo i nie – westchnął milczący dotąd Arkadiusz. – To wie tylko Bóg. Staszek milczał. Czuł głównie ból i żal. Przybył tu dla Heli. Uratował jej życie. A teraz... Zaprzęgli konie. Krzysztof z Arkadiuszem siedli na koźle. Staszek z Piotrem zajęli miejsca w środku. Zaraz też przybiegły Anna z Helą oraz służąca. Usadowiły się wewnątrz i po chwili ekwipaż ruszył

z turkotem. Gdy mijali wieś, przyłączyło się jeszcze kilku konnych. Jechali wokół powozu jak obstawa. Nie minęło pół godziny, a zajechali przed stary drewniany kościół, umiejscowiony w szczerym polu. Przed świątynią stało już kilka bryczek i furmanek, uwiązano tu także osiodłane konie. Weszli do wnętrza. Staszek patrzył na majaczącą w półmroku figurę Chrystusa rozpiętego na krzyżu. Przyszliśmy do świątyni pomodlić się, pomyślał. Jutro o świcie pójdziemy na Rosjan. Czy to w porządku prosić Boga o pomoc w tak krwawym dziele? W końcu to też ludzie. Z drugiej strony my jesteśmy na własnej ziemi. Oni są okupantami. Ilu ludzi zabiłem? Nawet nie umiem policzyć. Wtedy w Dalarnie, i ten Norweg w Gdańsku na dachu kamienicy, choć nie, on się nie liczy, przecież proponowałem, żeby się poddał. Ciągnę za sobą ślad krwi. Czy nie da się bez tego? W końcu nikt mnie nie zapraszał do tej jatki. Uznali jakoś ot tak, że jestem po ich stronie i że im pomogę. Ne zapytali nawet, jaka jest moja wola. Czy mam jeszcze własną wolę? Jem ich chleb. Hela przedstawia mnie jako swojego rękodajnego. Pomijając wszystko inne, ten cały Fryderyk, niech go diabli porwą... Oni się kochają i dopóki on żyje, ja nie mam żadnych szans. Z mojego punktu widzenia lepiej by było, gdyby go ruscy powiesili, zamęczyli w śledztwie, ewentualnie wysłali za Ural i wykończyli w warzelni soli. A przecież pójdę go uwolnić, bo tak wypada. Wbrew rozumowi, wbrew zimnym kalkulacjom. Całe życie wychodziłem na frajera tylko dlatego, że byłem uczciwy. Dopiero w minionych epokach trafiłem na ludzi, którzy właśnie to we mnie cenią. Rozejrzał się wokoło. I naraz poczuł, że coś jest bardzo nie tak. W świątyni byli prawie wyłącznie mężczyźni. Tylko w jednej z ławek siedziały skromnie Anna, Hela, Marcelina i jeszcze dwie nieznajome dziewczyny. Wypatrzył też pana Augusta oraz, ku swojemu zaskoczeniu, Sławka i Maćka. To msza specjalnie dla nas, uświadomił sobie. Dla uczestników zasadzki! Świece zapełgały w nagłym podmuchu jesiennego wiatru. To ksiądz wszedł do kaplicy. Duchowny popatrzył z melancholią na broń wyłożoną na ławie, ale zaraz poszedł do zakrystii po kropidło, poświęcił szable, strzelby i kusze. Potem stanął przed ołtarzem. – In nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti. Amen. Introibo ad altare Dei. – Ad Deum qui laetificat iuventutem meam. Popłynęły łacińskie inwokacje... Staszkiem znowu zatrzęsły dreszcze. Z trudem skupił się na mszy. – Quia tu es Deus fortitudo mea: quare me repulisti, et quare tristis incedo, dum affligit me inimicus? Dobre pytanie, westchnął w duchu. Czemu chodzimy smutni i dlaczego nieprzyjaciel nas nęka... I czy doznamy pociechy, gdy temu nieprzyjacielowi wyprujemy flaki? Choć tu chyba chodzi o szatana, a nie wroga z krwi i kości. – Quare tristis es anima mea, et quare conturbas me? – kolejne zapytanie ukłuło go jak celna szpila. Dopiero gdy po mszy wychodzili z kościoła, Staszek uświadomił sobie, że mógł iść do spowiedzi. Hela została w środku z panią Anną, klęczały przed ołtarzem, odmawiając różaniec. Piotr i August odeszli na stronę, w kąt dziedzińca. Rozmawiali przyciszonymi głosami. Marcelina gawędziła przyjaźnie z chłopakiem, który służył do mszy. Posunęli się do takiej perwersji, że nawet trzymali się za ręce. To pewnie ten syn kowala, domyślił się Staszek. Chyba nie będzie potrzeby jej wielce swatać, faktycznie mają się ku sobie. Wrócili do dworu wczesnym popołudniem. Anna z Marceliną zakrzątnęły się przy obiedzie. Piotr został przy koniach. Arkadiusz i Krzysztof poszli do wsi. Staszek został sam w saloniku. Oglądał szable i obrazy. Weszła Hela w szarej płóciennej sukni, ozdobionej jedynie cienkimi brązowymi zawijaskami haftów. Usiadła do fortepianu. Dźwięki rozlały się po wnętrzu. Spoczął na ławie. Patrzył zadumany na dłonie dziewczyny, delikatnie muskające klawisze. Melodia znowu była niezwykle smutna, można wręcz powiedzieć, że kojarząca się z pogrzebem. Zagrałaby coś weselszego... Jeszcze żyjemy, a ona jakby już nas opłakiwała! Jutro o tej porze będzie pewnie po wszystkim, uświadomił sobie nie wiadomo po raz który. Teraz wiem, co czuje człowiek przed

egzekucją, choć mam oczywiście nadzieję, że jednak nam się uda. W zasadzie nie muszę brać w tym udziału. Mogę powiedzieć, że nie idę z nimi, bo nie i tyle. Nie zmuszą mnie przecież. Zdziwią się, będzie im przykro, może w twarz mi naplują, a potem pójdą robić swoje. A ja odwrócę się na pięcie i ruszę przed siebie. Znajdę trakt do Warszawy. Wsiądę w pociąg, pojadę do Hamburga, stamtąd popłynę do Ameryki... To przecież proste. A jednak trudne. Zbyt trudne. Więc pójdę z nimi. Walczyć. Zabijać. Umierać. Nie chcę, ale zarazem nie umiem tego uniknąć. A może inaczej: potrafiłbym zdezerterować, ale chcę iść z nimi. Hela oderwała dłonie od klawiszy. Melodia ucichła. Dziewczyna miała dziwnie nieobecną minę. Uśmiechnęła się lekko do jakichś swoich myśli. Staszek miał ochotę z nią pogadać, ale nie potrafił wymyślić żadnego tematu, żadnego zdania, którym mógłby zacząć rozmowę.

Wieczorem po kolacji student poprosił Staszka i obu młodszych chłopaków do łaźni. Przeszli przez ogród i weszli do wnętrza niewielkiego budyneczku wzniesionego z grubych bali, polepionych gliną mieszaną ze słomianą sieczką. Marcelina solidnie napaliła w piecu, z komina walił gęsty, czarny dym. Siedli w przedsionku. Piotr nalał im po szklaneczce mocnej śliwowicy, potem kazał zapić kubkiem ziołowego naparu i zagryźć wędzoną słoniną. A potem w samych gaciach zanurzyli się w ciepły zaduch bani. – Alkohol rozpuści uzwar i słoninę, po czym pod wpływem ciepła wewnętrznego zacznie parować w trzewiach, przeniknie ciało i rozprowadzi ziołowe ingrediencje oraz tłuszcz po wszystkich tkankach – wyjaśnił uczenie. – Tłuszcz zaś, wędrując waporami, odspoi i wypchnie wszelkie zarodki choroby, po czym wraz z potem wydali poza ciało. Kozacy tak kiedyś robili. Staszek uśmiechnął się pod nosem. Maksym pił alkohol i pogryzał słoniną, uzwar też umiał przygotować, ale nie dorabiał do tego fikuśnych medycznych teorii. Szybko zlał ich gęsty pot. Student zafundował im jeszcze jedną kolejkę. Znowu zagryźli słoniną. Potem pili już tylko wodę. Pili, wypacali, wreszcie po godzinie im odpuścił. Wypadli z wnętrza łaźni, rozpalonego jak piec martenowski, przebiegli ścieżką i krusząc cieniutką krę, wskoczyli do stawu. Szok był taki, że Staszka aż ogłuszyło. Jutro obudzę się z obustronnym zapaleniem płuc, pomyślał kwadrans później, kładąc się do łóżka. Z drugiej strony oni tak robią, i to dość regularnie. Im pomaga, dlaczego zatem mnie nie miałoby pomóc? Nakrył się kołdrą. Malowane kwiaty zdobiące łóżko w blasku świecy wydawały się jeszcze ładniejsze. Dreszcze minęły i mógł mieć nadzieję, że nieprędko wrócą.

Wstawał ranek. Rozległy masyw leśny czerniał na horyzoncie. Zostawili wozy i bryczki w głębokim wykrocie. Resztę drogi mieli przebyć pieszo, małymi grupkami. Pan August gestem nakazał, by wszyscy podeszli. Rozwinął kartę papieru, na której tuszem wykonano szkic sytuacyjny zasadzki. – Droga ku Warszawie wchodzi w las i przez większą jego część biegnie płytszą lub głębszą debrą. Zawija się też trochę wokoło śródleśnych wzgórz – wyjaśnił stary weteran. – Zostawimy na skraju lasu jednego młodego człowieka z perspektywą. Dojrzy z daleka Kozaków jadących traktem i ostrzeże resztę. To da nam dwadzieścia minut, niezbędnych na ostatnie przygotowania. Pierwsza grupa przepuszcza wszystkich i zamyka kocioł. Zabijacie dopiero straż tylną i tylko pod warunkiem, że wcześniej usłyszycie strzały karabinowe. Grupa środkowa atakuje z dwu stron. Wybija za pomocą kusz straż przednią, a potem bronią palną atakuje konwój. Trzecia grupa czuwa w głębi lasu, żeby nikt nie umknął traktem na Dęblin – powtórzył po raz ostatni zadania. Konspiratorzy kiwali głowami na znak, że wszystko rozumieją, a następnie pospiesznie znikali wśród drzew. Staszek pomaszerował za Krzysztofem i Arkadiuszem. Towarzyszyło im jeszcze trzech nieco starszych młodzieńców. W innej grupie wypatrzył Maćka i Sławka. Zagryzł wargi. Trochę za młodzi, żeby ot tak iść i zabijać ludzi, pomyślał. Las był dość rzadki, drzewa rosły w pewnym oddaleniu od siebie, za to chaszcze rozkrzewiły się bujnie – łatwo było się wśród nich ukryć. Piotr niósł na ramieniu dwa długie pakunki, karabiny zawinięte w nawoskowany papier. Mocarny Maćko, chłop z jego majątku, posapując, dźwigał dwie najwyraźniej ciężkie drewniane skrzynie, po jednej na każdym ramieniu. Przecięli wysoczyznę i dotarli w pobliże miejsca zasadzki. Droga rzeczywiście przecinała wzgórza, wijąc się dnem debry o dość stromych zboczach. Zapewne ludzie jeździli tędy przez całe stulecia, aż w końcu tysiące kół wozów wyżłobiły w miękkich lessach prawdziwy wąwóz, pomyślał Staszek. Dobra pozycja do ostrzału, problem w tym, że i tamci, jadąc przez takie zagłębienie, zachowają wzmożoną czujność. Tak źle i tak niedobrze. Dotarli do skarpy, z której mieli przeprowadzić atak. Gęste krzewy i wysokie, zrudziałe trawy tworzyły niezłą osłonę. Połowa grupy przeprawiła się na drugą stronę wąwozu i zaległa w chaszczach. Obie skarpy dzieliło może czterdzieści metrów. Droga wiła się po dnie jakieś cztery metry niżej niż stanowiska strzelców. Staszek wybrał miejsce dla siebie. Kawałek dalej po lewej zaległ Krzysztof. Rozłożyli derki. Na podorędziu umieścili broń. Każdy miał po trzy kusze, pięciostrzałowy bębenkowy karabin i dwa rewolwery. Maćko otworzył większą skrzynię, zalśniły obłe kształty prymitywnych lontowych granatów i cienkie szyjki butelek z naftą. Siedmiu po tej stronie, pięciu po tamtej, jeszcze dwie grupy po cztery osoby do zablokowania drogi na obu końcach i jeden obserwator na skraju lasu, liczył Staszek. Na dwudziestu jeden uczestników zasadzki mamy czterech mężczyzn, w tym jednego starca, a reszta to kobiety i gimbaza. Mało nas. Przeszkolenie wojskowe przeszła może jedna trzecia. Doświadczenie w walkach? Nie wiem, ale pewnie tylko nieliczni brali czynny udział w powstaniu. Jeśli nie wystrzelamy ruskich z zaskoczenia, to mogiła. Wystrzelamy... Dam radę strzelać do ludzi? Tak. Dam radę. A inni? Nie wiem... Może niektórzy mają pierwszy raz broń w ręku! Z drugiej strony to czasy, gdy wszelakie flinty leżą po domach, ci ludzie nie raz jechali w pole upolować coś na obiad. Staszek poczuł chłód na plecach. Jeden z uczestników zasadzki zbiegł na dół po stromym skłonie skarpy i przeszedł feralny odcinek wąwozu, lustrując zbocza. Byli jednak dobrze zamaskowani. Mężczyzna położył przy drodze charakterystyczny odłamek białego kamienia.

– Gdy pierwszy minie ten punkt, strzelacie bez rozkazu – polecił. Pogoda psuła się coraz bardziej. Chwilami z nieba siąpiła delikatna mżawka. Bezlistne drzewa i nagie krzaki dawały niewielką ochronę. Rozłożone na ziemi końskie derki powoli przemiękały. Czas wlókł się niemiłosiernie. Drogą co jakiś czas przejeżdżały rozklekotane furmanki. Przeważnie na kozłach siedzieli drobni żydowscy kupcy, odziani w czarne chałaty, a kosze wozów wypełniał towar: tobołki, worki i bezkształtne tłumoki obszyte rogożą, nakryte słomiankami, a czasem woskowanym płótnem. Mokre konie, mokrzy woźnice... – Fatalna pogoda – mruknął Staszek. – Bardzo dobra pogoda – zaprotestował Krzysztof. – Nie spodziewają się ataku. Poza tym droga rozmiękła i konie będą się ślizgać. A już na pewno Kozacy nie zdołają podjechać pod tę skarpę konno. A Kozak na koniu jest trzy razy groźniejszy niż pieszo. – Dlaczego? – Porusza się szybko, strzela z góry, może szablą ciąć z wysoka, więcej siły wkładając, no i koń po trosze jest tarczą, która chroni przed kulą. – Aha. Trakt rzeczywiście wyglądał dość tragicznie. Droga została nie wiedzieć kiedy utwardzona kawałkami kamienia, gruzu, tłuczonymi garnkami oraz drewnianymi dylami. W dziurach zbierała się woda. Gliniaste podłoże utrudniało wsiąkanie. Może nie przyjadą? – rozważał chłopak. Może odpuszczą sobie dziś konwojowanie więźniów? Po co wlec się kilkadziesiąt kilometrów w deszczu? Zostaną dzień lub dwa w ciepłych, suchych koszarach. Czuł się, jakby czekała go rychła wizyta u dentysty. Odpychał od siebie myśl o nieuniknionej konfrontacji. Oczekiwanie dodatkowo go męczyło. Drogą przejechała kolejna furmanka. Patrzył na parę zabiedzonych, chudych i ubłoconych koni. Dreptały apatycznie, ze spuszczonymi łbami. Fura zbita była z kiepsko oheblowanych desek. Drewniane koła obito żelazną obręczą. Handlarz siedzący na desce chyba podrzemywał, ale co jakiś czas ściągał lekko parciane lejce, by utrzymać wóz pośrodku drogi. Towar nakrył słomianką. Nie poganiał koni – albo kompletnie mu się nie spieszyło, albo nie lubił używać bata. Nikt nas nie widzi, nikt nawet nie podniesie głowy, by uważniej spojrzeć na krzaki, rozmyślał chłopak. Z drugiej strony to nie te czasy, zbójców już nie ma. Nikt nie napada podróżnych w lasach. Powstańcy też tego nie robili, zresztą powstanie upadło. Ci ludzie boją się dziś żandarmów i wojska. Przedstawicieli służb teoretycznie powołanych, by zapewnić im bezpieczeństwo. Nawet nie zauważył, gdy zasnął. Obudziło go szturchnięcie w bok. Otworzył oczy i od razu oprzytomniał. – Jadą? – zapytał. – Nie, pora na obiad – uśmiechnął się Krzysztof. – Zobacz, narzekałeś na deszcz, a tu niebo się ładnie przeciera. Tylko zimno. Śnieg powinien być od tygodnia, może jutro spadnie? Ciemnowłosa dziewczyna szła wzdłuż stanowisk z koszykiem wiktuałów. Z uśmiechem wręczała każdemu bułkę i kawał kiełbasy. Podziękował. Ruszyła dalej. Okazały rewolwer w parcianej kaburze obijał jej się o udo. Staszek naciął bułę kozikiem i wepchnął wędlinę do środka. Trochę keczupu i miałbym pierwszego na świecie hot doga, pomyślał z rozbawieniem. Zjadł i z wdzięcznością przyjął płaską manierkę, podaną z drugiej strony. Pociągnął malutki łyk gorzkiej wódki, zaprawionej ziołami. Alkohol trochę go rozgrzał, pomógł się dobudzić. Ale tak naprawdę chopak marzył o kawie. Gorącej, gorzkiej... Przyszedł Piotr, obchodzący posterunki. – Pilnujcie, żeby broń nie zamokła – przypomniał. – Czekamy już ponad trzy godziny – zauważył Staszek. – Wiem. Dawno powinni tu być. Albo coś im wypadło po drodze, albo mocno zabałaganili z wyruszeniem, albo odłożyli wyjazd. Jak nie dotrą tu w ciągu kolejnych dwóch godzin, to dziś już raczej

nie przyjadą – powiedział mężczyzna. – Musieliby do Dęblina dotrzeć po zmroku. Powstanie zduszone, ale nadal zachowują wzmożoną czujność i wolą nocami po drogach się nie szlajać. Może nie przyjadą, pomyślał z nadzieją Staszek. Może coś im wypadło, opóźniło wymarsz i odpuścili? A może w Lublinie pada znacznie mocniej i odłożyli wyjazd na jutro czy inny dzień? Albo... Wszystko jedno. Nie chcę tu być. Nie chcę strzelać do ludzi. Choć przecież trzeba... Diabli nadali tę wojnę. Leżeli. Arkadiusz poszedł za potrzebą i po kilku minutach wrócił z dwoma dorodnymi prawdziwkami. Trzymał je triumfalnie. Były to naprawdę piękne okazy. – Grzybów po lesie rośnie, że z kosą można na nie iść – zachwalał, układając się na swoim miejscu. – Jak przeżyjemy, to grzybobranie urządzę! – Jak przeżyjemy, będziemy wiać stąd gdzie oczy poniosą – burknął Maćko jakby z irytacją. – Im dalej, tym lepiej. Dołem przejechała kolejna fura. Konie dreptały apatycznie, jakby wlokły za sobą znaczny ciężar. Towar nakryto dokładnie rogożą. Na koźle siedział chudy Żyd w słomianym kapeluszu. Chronił się przed deszczem szerokim czarnym parasolem. Nie podniósł nawet głowy, nieświadom, że mija kilkunastu ludzi przyczajonych w zasadzce. Jeszcze chwila i znikł za zakrętem. Staszek miał wrażenie, że już go widział, że to ta sama furmanka, która pół godziny temu przejechała w drugą stronę. Nieoczekiwanie usłyszeli tupot. Ktoś przedzierał się przez chaszcze. Chłopak zostawiony na skraju lasu nadbiegł zdyszany. – Jadą – wysapał i pobiegł dalej, ostrzec trzecią grupę. Maćko wstał i pomachał czapą. Z drugiej strony wąwozu odmachano i znowu zapadli w krzaki. Staszek poczuł, że plecy ma mokre od potu. A więc to już. Ściągnął rękawiczki i roztarł skostniałe nieco palce. Nie lubię zabijać, nienawidzę tego, pomyślał. Ale trzeba. To jest wojna. Choć nie, w zasadzie nie trzeba. Niczego już nie zmienimy. Nasza wojna przegrana. Nawet nie „nasza”. Nie moja w każdym razie. To ich wojna. Urodziłem się sto czterdzieści lat później. A skoczyłem tu tylko po to, by ratować Helę. Powstanie upadło. Z drugiej strony odbijemy kilku więźniów. Pokrzyżujemy Moskalom plany. Uwolnimy naszych. Zapewne części uratujemy życie. Nie zawisną na szubienicach. Nie trafią za Ural. Więc może i warto! To nasz kraj. Tak samo mój, jak i tych ludzi. Jestem Polakiem. Potomkiem tych tutaj. My tu jesteśmy gospodarzami. Oni i ja. Rosjanie to wrogowie i okupanci. Przybłędy. Jeśli trzeba decydować: my czy oni, wybór jest jeden. Tylko na duszy ciężko. Pospiesznie naciągnęli kusze i położyli dodatkowe bełty na podorędziu. Po chwili rozległo się kląskanie końskich kopyt w błocie. Kozaków było pięciu. Jechali, czujnie rozglądając się wokoło. Mieli wysokie karakułowe papachy, ciemne czerkieski, zdobione srebrnymi sznurami akselbantów i lśniącymi gazyrami. Na nogi wciągnęli buty z długimi cholewami. Przy siodłach przytroczyli karabiny, u pasów wisiały szaszki. Każdy z nich dodatkowo trzymał w prawej dłoni długą lancę. Staszek leżał bez ruchu, starając się nawet nie drgnąć. Wycelował w pierś jadącego pośrodku mężczyzny. Rosjanin z gęby przypominał tego zastrzelonego na strychu, to trochę pomagało. Pierwszy kawalerzysta minął biały kamień. Krzaki ożyły. Świsnęło kilkanaście bełtów. Staszek też zwolnił spust. Nie był pewien, czy trafił. Odrzucił kuszę, złapał zapasową i wstał na równe nogi. Jeden z Kozaków, ranny w udo, zdołał nawet podrzucić karabin do ramienia, ale czyjaś celna strzała strąciła go z siodła. Inny, ukryty za końskim bokiem, dostał w plecy od kogoś po tamtej stronie wąwozu. Upadł na ziemię jak worek kartofli. Oficer, raniony dwiema strzałami, spadł z konia, zgubił papachę i teraz, poderwawszy się, próbował uciekać pieszo. Staszek wycelował i zwolnił cięciwę. Strzała świsnęła, ale zamiast w plecy trafiła w kark. Wróg upadł i już się nie podniósł. Chłopak chwycił trzecią kuszę, ale już nie było potrzeby. Zamachowcy wystrzelili około trzydziestu razy. Co najmniej jedna czwarta strzał dosięgła celu. Dwa konie pozbawione jeźdźców pomknęły drogą na Dęblin. Pozostałe zdezorientowane tkwiły na miejscu. Jednemu bełt przeszył udo.

Zwierzę bezskutecznie usiłowało dosięgnąć i wyrwać strzałę zębami. Widocznie tak są tresowane, by po stracie jeźdźca pozostać na miejscu, pomyślał Staszek. Ciekawe dlaczego. Tylko tamte dwa uciekły... Ze skarpy zbiegł Maćko z młotem na długim trzonku. Jeden z Moskali jeszcze się ruszał. Próbował sięgnąć po pistolet zatknięty za pas. Chłop zrobił zamach i dobił go jednym celnym uderzeniem w tył czaszki. Chrupnęło, na szczęście mózg nie rozprysnął się wokoło. Ktoś nie wytrzymał i odbiegłszy w krzaki, wymiotował. Jeszcze kilku uczestników zasadzki zbiegło na dół. Pospiesznie odciągnęli trupy w las. Ktoś połapał zdezorientowane konie. Na szlaku pozostały tylko niewielkie plamy krwi. Staszek zszedł na trakt, nabrał garść rozmiękłego błota z pobocza i narzucił na najbliższą. Rozgarnął grudy butem. Poprawił kolejną pacyną. Mżawka niebawem zatrze ślady. Podniósł trzy bełty, które utkwiły w piachu. – Na miejsca! – poganiał ich Piotr. – Reszta za chwilę tu będzie! Wrócili pospiesznie na stanowiska. Droga była pusta, tylko w błocie widać było ślady końskich kopyt. Gdyby ktoś przyjrzał im się uważnie, wyczytałby, że zaszło tu coś niepokojącego. Jak na złość, deszcz przestał już padać. – Nieźle nam chyba poszło – zauważył Staszek. – Poszło zgodnie z tym, co ustalono – odpowiedział Krzysztof, podając mu manierkę. – Ale dopiero trzecią część planu udało się zrealizować. Teraz przeprawa będzie o wiele cięższa. Nie wiemy nawet, ilu ich będzie. Wypili po łyczku wódki i puścili naczynie dalej. Staszek uspokajał się powoli. Ręce przestały mu drżeć. Rozwinęli pakunki kryjące broń palną. Chłopak ujął karabin. Sprawdził, czy wszystkie kapiszony dobrze tkwią na kominkach bębenka. Dwa rewolwery wyjął z torby i schował luzem za pazuchę. Zimna stal niemal parzyła. Jeszcze dwa wisiały w szelkach. Ponad trzydzieści kul, pomyślał. A potem, no cóż, nie będzie czasu nabijać, więc w ruch pójdą szable i bagnety. Nigdy nie walczyłem bagnetem. Nie wiem, jak się to robi. A już za późno na trening. Przypomniały mu się nauki, których udzielił mu Maksym dawno temu, w Sztokholmie i na zamarzniętym Bałtyku. Przypomniał sobie szkolenie w Gdańsku. Szabla to narzędzie. Ma przechylić szalę zwycięstwa. Daje słabemu przewagę nad silnym. Ma pozwolić poskromić złych ludzi. Obronić tych, którzy sami obronić się nie potrafią. Czy Maksym mógł się domyślić, że jego uczeń kiedyś użyje jej przeciw Kozakom? Niewykluczone, że liczył się z taką ewentualnością, wszak i ataman Bajda miewał z Polakami na pieńku. Nic nie zapowiadało nadciągania konwoju. Las stał cichy i spokojny. Ale wreszcie go ujrzeli. Drogą jedna za drugą jechały trzy kibitki, każda zaprzężona w dwie pary koni. Woźnice lustrowali krzaki wzrokiem. Konwój eskortowało kilkunastu Kozaków. Oni także uważnie rozglądali się wokoło. Coś ich zaniepokoiło. Albo spodziewają się pułapki. Spostrzegą to stratowane miejsce, zrozumiał Staszek. Nici z naszego planu, a może i trzeba od razu uciekać? – Coś ich mało! – syknął Piotr. Mało?! – przeraził się w duchu Staszek. Jest ich więcej niż nas! Jedyna szansa w zaskoczeniu i w naszej celności. Z palcem na spuście czekał, aż kolumna minie biały kamień. Jeszcze trzy metry, jeszcze dwa. Jeden z jeźdźców ściągnął cugle i gestem wstrzymał kolumnę. Patrzył w błoto... Najwyraźniej spostrzegł coś podejrzanego. Może deszcz rozmył ziemię, odsłaniając plamę krwi? Może wyczytał coś z zatartego tropu końskich kopyt? Na skarpie po drugiej stronie wąwozu wybuchła nagła palba karabinowa. Na dole Kozacy w magiczny niemal sposób zniknęli z siodeł. Ukryli się za końmi, pochwycili za karabiny. Nie panikowali, musieli mieć podobne sytuacje dobrze przećwiczone. Dopiero po ułamku sekundy Staszek zrozumiał, że nikt nie ostrzelał konwoju. Że tam, w lesie, stało się coś nieoczekiwanego.

– Zaskoczyli naszych od tyłu – krzyknął Maćko. – Wedle planu! Wykonać zadanie! – rozkaz studenta przywołał ich do przytomności. Już nie było sensu czekać. Krzyk jakby ich obudził. Zasypali konwój gęstym ogniem. Staszek poderwał się na równe nogi. Przytulony do grubego drzewa, strzelił do konia w pierwszej parze kibitki jadącej na czele kawalkady. Trafił w pierś. Zwierzę stanęło jak wryte, przez chwilę chwiało się na nogach, szyja ugięła się jak złamana i wreszcie szkapa padła pod kopyta idącej za nią. Kolejny strzał położył trupem konia w następnym zaprzęgu. Z boku dobiegły dwie eksplozje – to Maćko rzucił granaty. Po drugiej stronie wąwozu trwała zaciekła walka. Niestety, nie mieli jak pospieszyć z pomocą towarzyszom. Drzewa zasłaniały widok. Nie było jak strzelać. Zamiast tego systematycznie walili do Kozaków kłębiących się wokół kibitek. Ci szybko otrząsnęli się z pierwszego zaskoczenia i nadal ukryci za swoimi końmi oraz pudłami pojazdów, odpowiedzieli gęstym, dobrze skoordynowanym ogniem. Powstańcy padli w mokrą trawę. Pociski biły po gałęziach, strącały liście i mokre igły. Każda kula trafiająca w konar powodowała też miniaturową ulewę. Maćko, leżąc w wykrocie, odpalił od fajki dwa lonty i cisnął na dół kolejne granaty. Strzelanina w lesie po drugiej stronie dogasła. Dwukrotnie huknął pistolet, jakby ktoś dobijał rannych. Cisza, która zapadła, była przerażająca. Wybili wszystkich naszych, którzy tam się kryli, uświadomił sobie ze zgrozą Staszek. A teraz czekają ukryci za drzewami. Gdy tylko się podniesiemy, odstrzelą nam głowy. Wyjrzał ostrożnie zza pnia, wodząc muszką karabinu po krzakach za wąwozem. Spojrzał na drogę. Leżały tam trzy ciała. Kozacy na dole nadal czekali, poukrywani za kibitkami. Także spod brzuchów i szyj koni sterczały lufy. Było ich jeszcze więcej, niż wydawało mu się początkowo. Policzył konie. Prawie dwadzieścia... Dlaczego nie próbują uciekać? – zastanawiał się Staszek, wyglądając ostrożnie. Przecież teraz mają szansę wyrwać do przodu albo się cofnąć. Może ładunek jest ważny i nie chcą, by pozostawał choć przez chwilę bez ochrony? Martwe konie kibitek trzeba odciąć od uprzęży, a boją się wychylić. Impas. Stąd ich nie wystrzelamy. Ani jednych, ani drugich. Ale nas mają prawie jak na dłoni. Może dwudziestu utknęło chwilowo na dole, nie wiadomo, ilu kryje się w lesie przed nami. Czterech, może pięciu na jednego. – Nie damy im rady – bąknął. – Wycofujemy się? Krzysztof potrząsnął głową. – Dopiero jak pan Piotr rozkaże – odpowiedział z markotną miną. – A gdzie on się podział? – Nie wiem, jeszcze przed chwilą tu był! I zaraz z drugiej strony debry spomiędzy drzew posypały się kule. Tym razem bili prosto w ich pozycję. Rosjanie chyba rozsypali się w tyralierę i dobrze ukryci osłaniali towarzyszy z konwoju. Z dołu dobiegło poskrzypywanie dyszli. Szykowali się, by ruszać? Odcinali zabite zwierzęta i zaprzęgali swoje konie do kibitek? Nawet nie ma jak wyjrzeć, by sprawdzić, co knują, pomyślał chłopak. Powstańcy ostrzeliwali się rzadko, chaotycznie, przywarci do ziemi, usiłując wypatrzyć wroga. Maćko zapalił od fajki lonty czterech butelek z naftą i szerokim zamachem ciskał je po kolei w dół. Strzelono do niego kilka razy, ale w swoim zagłębieniu był bezpieczny. Siarczyste przekleństwa i kwik przerażonych koni świadczyły, że narobił tam, w dole, nielichego bigosu. Staszek, wtulony w ściółkę, nisko trzymając głowę, wodził muszką po krzakach na przeciwległej skarpie. Spostrzegł Kozaka przyczajonego za drzewem. Strzelił, chybił, ale świst kuli wystraszył wroga. Tamten cofnął się i chyba dostał w bok od kogoś innego, bo zniknął, jakby upadł. Spieprzyliśmy tę zasadzkę, pomyślał chłopak. Trzeba chyba odpuścić. Ci w dole nie mogą ruszyć,

ale za chwilę odetną od uprzęży martwe konie. Zwieją. Trzecia grupa chyba nie zdoła ich zatrzymać. Niewykluczone też, że i nas ktoś za chwilę zajdzie od tyłu... Nie, co ja chrzanię! Kibitki są osłaniane ze skarpy, konwojenci pomkną wąwozem, znajdą niższą skarpę i wjadą tu do nas na górę. Las nie jest gęsty, za chwilę wezmą nas w dwa ognie! Trzeba uciekać! Zaryzykował wyjrzenie zza skarpy. Chciał zobaczyć, co dzieje się na dole. Kula strąciła mu czapkę. Maćko odpalał kolejne lonty i bezpiecznie ukryty w wykrocie ciskał flaszki. Starał się, by leciały możliwie w różne miejsca, ale rzucając na ślepo, nie mógł wiele zaszkodzić wrogom. – Ci z przeciwległej krawędzi zaraz zaczną gęściej strzelać, żeby przydusić nas do ziemi – szepnął Krzysztof. – A wtedy ci z dołu przeprowadzą atak frontalny w górę skarpy albo obejdą nas z lewa czy prawa... I dorżną. Chyba że najpierw okrążą nas jeszcze od tyłu. Za dużo ich. I brak nam wyszkolenia. Słowa towarzysza potwierdziły przypuszczenia Staszka. Poczuł, że koszula lepi mu się od potu. Strach powoli przeradzał się w panikę. – Wycofujemy się? – Nie ma rozkazu. Zatem chyba trzeba zostać. Widać było, że Krzysztof boi się, ale jakoś dusi w sobie strach. – Jestem gotów! – odparł Staszek. – Diabła tam! Nie jestem! Nikt z nas nie jest! – Po prostu zabijmy tylu, ilu zdołamy... Żegnaj. – Żegnaj – wykrztusił podróżnik w czasie, czując narastającą w gardle kulę. Nikt nie uciekał. Nikt nie porzucił stanowiska. Zaciskali nerwowo dłonie na kolbach. Brakowało tylko Piotra, ale Staszek czuł, że nieobecność studenta to nie dezercja, że jest w tym jakiś plan. Dowódca odnalazł się zupełnie nieoczekiwanie. Wylazł na czworaka spomiędzy drzew, wlokąc ze sobą tamtą drugą skrzynkę. Maćko dopełzł do niego. Naradzali się chwilę szeptem. Wreszcie otworzyli wieko i coś w środku majstrowali. Potem student wyjął z torby niewielki róg i zadął. Głuche, zaskakująco mocne buczenie rozeszło się daleko. – Osłaniajcie mnie! – polecił. – Muszę to przepchnąć bliżej skarpy. Staszek, kryjąc się za grubym pniem buka, stanął na równe nogi. Zauważyli go oczywiście. Z drugiej strony wąwozu posypały się kule. Jedna szarpnęła mu rąbek kapoty, druga musnęła kolbę karabinu, o milimetry mijając palce. Poderwał broń i wystrzelił. Raz, po chwili drugi i trzeci. Między strzałami liczył powoli do dziesięciu. I tak szanse trafienia były żadne. Chciał zniechęcić wroga do wyglądania, ale bał się wystrzelać zbyt szybko amunicję. Obok równie oszczędnie strzelał Krzysztof. Kilku innych uczestników też posyłało kule, po prawdzie na oślep... Nikogo chyba nie trafili, ale Rosjanie przywarli do ziemi, by przeczekać ostrzał. Między pniami mignęła jasna kozacka rubaszka. Chłopak pociągnął za spust, ale kula trafiła w pusty kapiszon. Koniec amunicji. Wyłowił zza pazuchy rewolwer. Krzysztof, draśnięty w łydkę, klął pod nosem. Teraz niemal wszyscy sięgnęli po pistolety. Rosjanie, ostrzeliwani z siedmiu lub dziesięciu luf, ukryli się za drzewami. Piotr dopchnął skrzynkę na krawędź. Ułożył ją, podparł kamieniem, ale jeszcze na coś czekał. I nagle zza zakrętu wąwozu wychynęła ta sama żydowska furmanka, która mijała ich niedawno, tyle tylko, że teraz jechała tyłem. Nie było też przy niej konia, pchało ją za to trzech wyrostków. Staszek rozpoznał Maćka i Sławka, trzeciego chłopca nie znał. Żydek woźnica też pchał, pykając sobie z fajeczki. A teraz na oczach Staszka przeciął kozikiem jakiś sznurek. Tylna decha wozu opadła na zawiasach, ze skórzanych pasków i spod rogoży wyjrzały dwie spiżowe lufy. Pchający nie czekali, umykali jak zające. Student zapalił lont z boku swojej skrzynki. – Wszyscy w tył – krzyknął Piotr. Staszek nie dał sobie tego dwa razy powtarzać. Rzucił się w głąb lasu. Rosjanie jakby tylko na to czekali. Posypały się kule. Jedna szarpnęła torbę chłopaka, druga ścięła gałązkę tuż obok. I nagle za jego plecami gruchnął rozdzierający huk, a ułamek sekundy później – drugi. Nie minęło pół sekundy, gdy rozległa się dziwna palba. Obejrzał się odruchowo. Z zagadkowej skrzyni w niebo pomknęła salwa

kilkudziesięciu pocisków. Wzniosły się do góry bardzo stromym torem, jak fajerwerki, a potem poleciały gradem na wąwóz i las za wąwozem. Rozległa się długa seria mocnych, głuchych wybuchów, jakby strzelały górnicze petardy. Detonacjom towarzyszył przeraźliwy kwik ranionych koni, krzyki i przekleństwa. – Do ataku! – krzyknął student. Wszyscy zawrócili i pobiegli w stronę wąwozu. Staszek zgłupiał. Zawrócił posłusznie i dobiegł w ślad za innymi do krawędzi skarpy. W pierwszej chwili pomyślał, że pomylił wąwozy. Przed nimi w dole rozciągało się przerażające pobojowisko. Wszystko zasnute było cuchnącym dymem, ale i tak ujrzał straszliwą jatkę. W jednej chwili cały porządek obrony diabli wzięli. W wąwozie miotały się ranne, ogłuszone i poparzone konie, krzyczeli poranieni ludzie. Wszędzie leżały ciała, praktycznie wszystkie twarzą do ziemi i zwrócone ku wschodowi, jakby nagła śmierć skosiła umykających. Nawet stąd widać było przerażające rany na ich plecach. Na kilku trupach paliło się ubranie. Inni Kozacy tarzali się, usiłując zdusić płomienie. Kilku łaziło na czworaka. W błocie poniewierały się też oderwane kończyny, ochłapy mięsa i wyrwane, rozwleczone wnętrzności, trudno powiedzieć, ludzkie czy końskie. Jeden Rosjanin zataczał się niczym błędny, jakaś pobliska eksplozja oderwała mu całą żuchwę. Kibitki leżały przewrócone, ale to zwierzęta, rzucając się w panice, wywróciły pojazdy. Wszędzie płonęły, kopcąc, niewielkie kałuże nafty. Las po drugiej stronie też poważnie ucierpiał, wszędzie widać było świeże plamy zerwanej kory. Tam też w wielu miejscach się paliło. Ktoś z powstańców zaśmiał się nerwowo. Staszek odszukał wzrokiem zagadkową pakę. Z porzuconej skrzyni sterczało kilka rzędów grubych, krótkich rur. Snuł się nad nimi jeszcze opar dymu prochowego. Co on, wyrzutnię rakiet zbudował?! – zdumiał się Staszek. I nagle zorientował się, że tylko on stoi jak cielę. Wszyscy strzelali z rewolwerów. Krzysztof celował w las po drugiej stronie. Jednak gdy puścił tam kulę, nikt nie odpowiedział ogniem. Rosjanie jakoś otrząsnęli się z pierwszego szoku. Z dołu odezwały się dwa lub trzy strzały z pistoletów. Staszek wypalił z rewolweru do Kozaka unoszącego karabin. Nie trafił. Strzelił ponownie i raz jeszcze spudłował. Wystrzelił po raz trzeci. Nie wiedział, w kogo trafił. Runęli w błoto dwaj: ten, do którego mierzył, i drugi, ranny, pełznący na czworaka dwa metry obok. Chłopak, którego Staszek nie znał, padł niespodziewanie na wznak, ranny albo zabity. Inny nagle z westchnieniem opadł na kolana i bezwładnie jak szmaciana lalka stoczył się do wąwozu. Maćko odpalał lonty od fajki i znowu ciskał granaty. Tym razem celnie. Palba ucichła. Z jaru nikt już się nie odgryzał. Piotr gestem podzielił swój oddziałek na dwie grupy. – Osłaniajcie nas. – Wskazał podejrzanie milczący las za debrą. – Do ataku! – krzyknął. Student i mocarny chłop pognali po stoku w dół, z rewolwerami w dłoniach. Staszek pospieszył za nimi. Słyszał tupot wokół. Ominął pierwszą kałużę płonącej nafty. Obok kibitek nadal miotało się po ziemi kilku Kozaków, rannych lub ogłuszonych. Siłacz złapał swój karabin i bezlitośnie zaczął rozbijać im głowy kolbą. Student wystrzelił trzy razy, dobijając ukrywających się za pojazdem. A potem pobiegli dalej. Ciężko było wedrzeć się na skarpę, a jeszcze gorzej pokonać jej krawędź. Ledwie wychylili głowy, posypały się strzały. Ktoś z dzikim okrzykiem padł w tył. Staszek zdążył wpełznąć i przyczaił się za grubym pniem. Drzewo zadrżało, gdy trafiono w nie z kilku karabinów jednocześnie. Wokoło poniewierały się ciała innych uczestników zasadzki, kusze, broń... Znów w głębi zagajnika huknęło kilka luf. Powstańcy przyczaili się za co grubszymi drzewami, wróg zajął podobne pozycje jakieś dwadzieścia do trzydziestu kroków przed nimi. Wychylali się ostrożnie i strzelali, próbując się wzajemnie trafić. Chłopak, którego imienia Staszek nie znał, padł z dziurą w czole i wyrwaną potylicą. Co za beznadziejne miejsce na walkę, pomyślał podróżnik w czasie. Ale nie jest ich wielu, nie próbowali nawet pomóc tym z konwoju... Albo po ostrzale tymi rakietami pognali w las jak kozice i teraz dopiero wracają. Damy im radę. Chyba.

Wyłupany przez kulę kawał kory spadł mu na głowę. Kawałek dalej paliły się krzaki. Mokre gałęzie strasznie dymiły. Płonęła też nafta, rozchlapana w koronach kilku drzew, ale więcej było z tego pary niż płomienia. Słychać było tupot i zniekształcone szczekanie komend. Rosjanie chyba próbowali się przegrupować, może rozciągnąć w tyralierę, by ostrzelać powstańców szerokim wachlarzem. Nagle gdzieś z boku, po lewej, rozległa się niespodziewana palba. Chłopak obejrzał się odruchowo i spostrzegł uzbrojoną grupę przedzierającą się przez młodnik. To część oddziału, która miała zlikwidować straż tylną, przyszła z pomocą. Po chwili z prawej pojawili się też ci, którzy pilnowali traktu z drugiej strony. Hela biegła wśród nich. Z rozpuszczonymi włosami, w szarawarach i z rewolwerem w ręce wyglądała jak walkiria. Na policzku miała ślad krwi, ale Staszek nie zdążył spostrzec, czy jest ranna, czy tylko się ubrudziła. – Trzech lub czterech zdołało ujść! – krzyknęła. – Siedmiu zabiliśmy! A, pewnie ci, którzy zaniechawszy obrony kibitek, rzucili się na koniach do ucieczki, zrozumiał Staszek. Sprowadzą nam na kark pogoń! Może nawet dość szybko, jeśli jakiś oddział z Dęblina wyjechał na spotkanie konwoju! Rosjanie przestali strzelać. Do uszu powstańców dobiegły tylko oddalające się trzaski. Uciekali. Przegrupują się i zawrócą? Piotr wyszedł spomiędzy drzew ze zdobycznym karabinem, zawadiacko przerzuconym przez ramię. – Większość zabita, nieliczni uciekli – powiedział z zadowoleniem. – Pewnie gdzieś na skraju lasu zostawili konie. Ale i naszych z dziesięciu lub piętnastu legło. – Spartaczyliśmy zasadzkę – westchnął Staszek. – W pewnym stopniu masz słuszność – przyznał Piotr. – Przewidzieli, że możemy się na nich zasadzić, i część oddziału puścili wokoło, żeby od południa las objechali. Tych tu nieszczęsnych towarzyszy naszych wystrzelali, bo podkradli się do nich od tyłu. Zobaczmy, co z kibitkami. Wrócili na skraj lasu. W wąwozie uwijali się powstańcy. Zarżał przejmująco dobijany kozacki koń. Płomienie już przygasły, w powietrzu nadal unosił się ciężki opar białego dymu cuchnącego naftą. Dobili wszystkich rannych, uświadomił sobie ze zgrozą Staszek. Nie braliśmy jeńców. Z drugiej strony chyba nie było wyjścia. I nagle spostrzegł, że się myli. Przywiązani za nadgarstki do dyszla kibitki siedzieli trzej młodzi Kozacy. – Prosili o zmiłowanie, rozbroiliśmy i związaliśmy – zameldowała dziewczyna, która wcześniej roznosiła bułki i kiełbasę. – W porządku – kiwnął głową Piotr. – Zostali ranni? – Wszyscy trzej. Wyrwałam odłamki, oczyściłam rany. Może trucizna dużych szkód nie poczyni. Pan August, kuśtykając o lasce, kręcił się na pobojowisku. Przy jednym z zabitych oficerów znalazł pęk kluczy. Otworzył drzwi pierwszego pojazdu. Opadło ciężko skrzydło, uderzyło o glebę. Z wnętrza wypełzło kilku nędznie odzianych, wychudzonych mężczyzn. Wszyscy zostali w więzieniu zakuci w kajdany. Pomiędzy nimi był carski oficer z zerwanymi naramiennikami i szamerunkami munduru. Piotr wziął do ręki płaską skórzaną torbę znalezioną przy jednym z konwojentów. Wypełniały ją dokumenty więźniów. Przejrzał spis. – Którzy to Piotrowski i Wygda? – zapytał. Uwolnieni wskazali osiłka z tępą gębą wioskowego przygłupa i konusowatego wyrostka z bliznami na przedramionach. Piotr podszedł z rewolwerem w dłoni i z bliska strzelił im obu w czoła. Rozbryźnięte mózgi pokryły błoto. – Morderca, gwałciciel i zawodowy złodziej koni – powiedział, zwijając dokumenty w rulon. – Nikomu tacy niepotrzebni, więc wyręczymy warszawskie sądy. Ale co z tym ptaszkiem zrobić? – Spojrzał na skutego Rosjanina. – Wedle papierów poszło o kobietę. Mimo że car zakazał pojedynków, ten tutaj nie posłuchał i zastrzelił towarzysza pułkowego. Sam hrabia Berg ma sprawę rozsądzić.

Huk wystrzału przerwał jego rozważania. Rosjanin ciężko padł na bok, wierzgnął nogami, aż łańcuchy brzęknęły, i znieruchomiał. Hela opuściła dymiącą lufę. – Dwa knury pokłóciły się o jakąś wywłokę, nad czym tu deliberować! – prychnęła. – Drugą kibitkę lepiej otwieraj! Piotr pokręcił głową jakby z naganą, ale bez słowa zabrał się do zamków drugiego pojazdu. Staszek ciężko usiadł na boku zabitego konia. Zacisnął zęby. Miał dosyć. Już dotychczasowa rzeź przyprawiła go o głęboki szok, teraz okazało się, że choć bitwa zakończona, nadal padają trupy. Rozejrzał się po pobojowisku. Ciała leżały tu i tam. Zaczął je odruchowo liczyć, ale zaraz przestał. Najbardziej żal mu było zwierząt. Wiele zginęło, część ciężko rannych właśnie podobijano. Gniada klacz sięgała zębami do boku, chcąc chyba wyrwać tkwiący w ranie odłamek. Ktoś podszedł, by jej pomóc, ale poderwała się spłoszona i odbiegła kawałek. Żydek biadał nad kompletnie strzaskaną furmanką. Odrzut wystrzału z dwu armat zamienił jego pojazd w kupę połamanych desek. Z wnętrza drugiej kibitki dobiegały łomoty, więźniowie, nie czekając na uwolnienie, sami próbowali rozwalić pojazd. Nie dawali jednak rady. Solidne dechy, obite blachą i wzmocnione jeszcze żelaznymi płaskownikami, tworzyły naprawdę pancerną skrzynię. Dlatego mogliśmy użyć granatów, butelek zapalających i tej wyrzutni pocisków, domyślił się Staszek. Nawet przy bezpośrednim trafieniu w pojazd więźniom wiele nie groziło. A te armaty? Czym je nabito? Spostrzegł kawałek zielonkawej szyjki butelki, wbity w piach. Opodal leżało jeszcze kilka podobnych odłamków. Tłuczone szkło, zrozumiał. Kilka, może kilkanaście kilogramów tłuczonego szkła wymieszanego z lotkami szrapnelowymi i gwoździami. Student przez chwilę próbował zamki kluczami i wreszcie otworzył okute drzwiczki. Skrzypnęły zawiasy. Ze środka, pobrzękując kajdanami, wygramolili się jeszcze czterej więźniowie. Hela przypadła do jednego z uwolnionych. – Fryderyk! – wrzasnęła i rzuciła mu się w objęcia. Chyba chciał ją złapać i zakręcić w powietrzu, ale miał skute nogi, a ona rzuciła się z takim radosnym impetem, że runął w błoto na wznak. Wcale jej to nie stropiło, wpiła się w jego usta z pocałunkami. Mnie nigdy tak nie całowała, pomyślał Staszek i zażenowany odwrócił wzrok. Ktoś zaraz rozdał pęk cienkich pilników. Uwolnieni siedli i zabrali się do piłowania obręczy. Kajdany na nogach nieszczęśników wykonano z grubej blachy, między obejmy wpuszczono ostatnie ogniwa łańcuchów, a potem przez otwory przewleczono gruby sztyft i zaklepano go na gorąco młotem. Solidna robota, przewidziana na lata, na stałe, na zawsze... Więzień zakuty w Lublinie mógł dojść w nich nad Bajkał bez ryzyka, że uwolni się po drodze. – Myślałem, że już po nas – westchnął Staszek. – Zawsze trzeba mieć jakieś rezerwy, które umiejętnie użyte szalę zwycięstwa na naszą stronę przechylić mogą – powiedział Piotr, stając obok. – Te armaty to stare rupiecie, jeden z moich przodków na Szwedach je zdobył i z braku innych łupów do dworu przywlókł. Sam rozumiesz, wracać z pustymi rękami to wstyd przed sąsiadami. No i stały w lamusie, kurzem zarastając, dziś pierwszy raz od dwustu lat przemówiły. Ale machiny piekielnej się nie spodziewali – dodał z dumą. – Machiny? – To wynalazek francuskich anarchistów, czytałem o tym kiedyś w gazecie. Próbowali tak zgładzić jeszcze Napoleona Wielkiego. Wyimaginuj sobie skrzynię lub walizę, która kryje czterdzieści osiem krótkich luf z dobrej stali, zaślepionych od dołu, zaopatrzonych w ładunki prochowe i powiązanych dobrze drutami dla stabilizacji. Gdy lont zapalisz, każda wypluwa pocisk jeden, który niewysoko leci. W nim są dwie ampułki odpowiednio dobranych kwasów. Gdy się stłuką, reakcja chemiczna detonację prochu powoduje. To jakby czterdzieści osiem granatów rzucił jednocześnie. Pociski zaś z żelaza są uczynione i nacięte tak, by każdy rozrywał się na długie, ostre drzazgi, a do prochu jeszcze kowalskich hufnali dodałem. Dodatkowo

każdy gwóźdź, płaszcze pocisków, a takoż tłuczone butelki, którymi armaty nabiliśmy, w pierwszorzędnej trutce na szczury obtoczone były. Dzięki temu rana nawet nieznaczna śmierć, paraliż członków lub chociaż dojmujący ból powodowała. Połowa natomiast pocisków nie proch, ale naftę zawierała. W środku każdego zaś buteleczka była z drutowanym korkiem, a wewnątrz napełniona powietrzem mocno ściśniętym, choć nie tak, by w ciecz się zamieniło. – Po co?! – Bo gdy się stłucze, ciśnienie naftę w chmurę rozpyla, ona zaś na ogień jakikolwiek natrafiwszy, wybucha z ogromną mocą i zapala wszystko wokoło. Próbowałem tego kilkakroć i efekt zawsze był mniej lub bardziej niszczycielski, ale w bezpośredniej walce użyć takiej sztuczki niepodobna, gdyż szkło i rzucającego ranić może. Piotr stanął przed uwolnionymi. – Uwagi waszmościów proszę. Czy ktokolwiek z was ludzi tych rozpoznaje i czy szkody jakieś wam czynili? – Wskazał trzech jeńców przy dyszlu. Byli więźniowie pokręcili głowami. – Stawali przeciw nam dzielnie, zatem proponuję zostawić ich przy życiu, wcześniej jednak każdy z nich przysięgę złoży na zbawienie własnej duszy, że nigdy więcej nie podejmie walki przeciw Polakom – zaproponował. Plan zaaprobowano. Staszek spojrzał na Helę i jej ukochanego. Już się nie całowali, piłowali obręcze zakute na nogach młodzieńca. Obserwował rywala spod oka. Spodziewał się jakiegoś przystojniaka, tymczasem Fryderyk wyglądał cudownie przeciętnie. Miał kompletnie nijaką twarz, liche wąsiki, potargane włosy nieokreślonej barwy i ładne brązowe oczy, które chyba bardziej pasowałyby do dziewczyny. Uszy trochę mu odstawały. Jedną dziurkę w nosie miał ciut większą. Chudy, ale to można było zrzucić na karb uwięzienia. Był ze dwa albo trzy lata starszy od Staszka. Żadne z niego ciacho, uznał chłopak. Jestem lepiej zbudowany, opalony, przystojniejszy. Zapewne zabujała się w nim, bo ma jakieś prawdziwe zalety... Albo na przykład ładnie układał wiersze lub grał na skrzypcach. No trudno, nich im będzie na zdrowie. Dziewczyna, która wcześniej roznosiła prowiant, pojawiła się ponownie, tylko że tym razem w koszyku niosła zebrane w krzakach rewolwery i pistolety. W trzeciej kibitce nie było więźniów, lecz skórzane kufry pełne jakichś dokumentów i solidna, okuta żelazna skrzynia. Żaden ze znalezionych kluczy do niej nie pasował. – Zobaczymy na spokojnie w domu – mruknął Piotr. – Teraz trzeba czym prędzej uciekać. Ci, którzy się przedarli, podążyli do Dęblina. Ci, którzy uszli przez las, z pewnością są już przy pozostawionych koniach i zaraz pomkną po posiłki do Lublina i Nałęczowa! Nic tu po nas. Fryderyk z pomocą narzeczonej skończył piłować okowy. Na kostkach miał paskudne rany. Mimo skórzanych podkładek żelazo obdarło skórę do żywego mięsa. Złapał dwa cudem ocalałe kozackie konie. Jedne cugle z ukłonem podał Heli. – Wszyscy wiedzą, dokąd się udać? Z Bogiem! Uciekajcie! – krzyknął pan August. – Nie pogrzebiemy naszych? – bąknął Krzysztof. – Nie będą mieli pogrzebu – westchnął stary. – Ciała pewnie Rosjanie do Lublina zawiozą i dla pohańbienia wystawią. Może wykupić się da... A jak nie, no cóż, wojna. – Nie należałoby jakoś zmasakrować im twarzy? – zapytał Staszek. – Na Boga, chłopcze, a co żeś wymyślił?! – weteran chyba bardziej się zdumiał, niż oburzył. – Rosjanie z pewnością znajdą ludzi, którzy tego i owego rozpoznać zdołają. Mogą zechcieć pomstę na ich rodzinach uczynić – wyjaśnił. – Gdyby polać naftą i spalić zwłoki... Marynarz zagryzł wargi. – Dobra myśl – powiedział wreszcie powoli. – Istotnie, wielu problemów mogłoby to nam oszczędzić. Jednak ciał poległych, zwłaszcza poległych bohaterską śmiercią, profanować się nie godzi. My

nie Moskale. – Słusznie – przytaknął Piotr. – Nie popadajmy w otchłań barbarzyństwa. Spiszę chociaż, kto zginął, rodziny zawiadomić trzeba – dodał i znikł w lesie. Dwie dziewczyny opatrywały rannych. Wcześniej prowizorycznie powstrzymano krwawienie, teraz przyszła pora na poważniejsze działania felczerskie. Trzech powstańców ciężko ucierpiało w starciu. Dwaj zostali postrzeleni w nogi, trzeci w ramię. Rany nie wyglądały dobrze. Staszek spodziewał się gładkich przestrzelin, tymczasem pociski powyrywały całe kawały ciała. Ołowiane kule, zrozumiał. Stal przechodzi, ołów w mięsie grzybkuje... Dziewczyny szyły i bandażowały, obficie odkażając „pola operacyjne” wódką. Tego samego preparatu używano jako środka przeciwbólowego. W moich czasach byłyby to poważne rany, ale nie zagrażające życiu, pomyślał Staszek. Lecz tutaj, bez antybiotyków, bez fachowego szycia naczyń, będzie cud, jeśli ci dwaj wyżyją. Maciek wybiegł z zagajnika, odnalazł Piotra i coś mu pospiesznie referował. Jego dorosły imiennik przetrząsał kieszenie zabitych. Najbardziej interesowały go papiery, ale oczywiście nie gardził też rozmaitymi drobiazgami. Wreszcie ranni wsiedli do powozu. Teraz opatrywano staruszka, on z kolei miał ranę gdzieś na boku. Staszek obejrzał ścianę kibitki, gęsto nabitą odłamkami granatów, szkłem i hufnalami z pocisków machiny piekielnej. Czterdzieści osiem ładunków pół na pół odłamkowych i zapalających. I to wszystko poleciało na jakieś pięćset, sześćset metrów kwadratowych. Plus podwójny wystrzał armatni, chmura szklanych odłamków. Rypnęło jak bomba kasetonowa z moich czasów, uznał. – Co tak dumasz? – zagadnął Arkadiusz. Staszek wskazał mu odłamki. – To prapoczątek wojny totalnej, gdy przestaje się liczyć wyszkolenie, umiejętność robienia szablą, czy nawet celność przy strzelaniu z karabinu. Tu jeden człowiek w ułamku chwili zabija wielu. – Tak zabija rozum. Technika. – I przypadek – dodał Staszek. – Masz rację. – Arkadiusz wzruszył ramionami i poszedł dalej. Może po prostu tak trzeba? – rozważał wciąż podróżnik w czasie. Jak z szablą. W walce ze złem trzeba móc przechylić szalę zwycięstwa na naszą korzyść. Dobro czasem przegrywa, bo musi grać fair. Ale na wojnie wolno stosować fortele... Niewielkie grupki uczestników zasadzki znikały jedna po drugiej. Fryderyk też już zbierał się do odjazdu. Hela podbiegła do Staszka, ciągnąc za cugle ładną bułaną kozacką klacz. Włosy miała splątane, w lokach uwięzło kilka liści i igieł. Była umorusana błotem, ale i tak wyglądała przepięknie. Szczęście dodatkowo rozświetlało jej buzię. Tylko raz w życiu widział ją tak radosną, wtedy gdy po zamarzniętym morzu przybył z Maksymem do Gdańska. – Dziękuję za wszystko! Za uratowanie życia, cnoty, za opiekę i za pomoc w uwolnieniu narzeczonego! Za cały ten znakomity plan, dzięki któremu zwyciężyliśmy i uwolniliśmy naszych! Bóg ci w niebie wynagrodzi! Jeśli tylko będzie bezpiecznie, podeślę jakoś zaproszenie na nasz ślub. A jeśli coś dla ciebie możemy zrobić, proś tylko, a chętnie pomożemy i dom nasz zawsze otwarty dla ciebie będzie. Bywaj, przyjacielu! – powiedziała i nieoczekiwanie objęła go mocno i pocałowała prosto w usta. – Weź na pamiątkę. – Wcisnęła mu w dłoń coś kanciastego. Nim zdążył coś odpowiedzieć, wybiła się ze strzemienia i z gracją wskoczyła na siodło. Przez chwilę siedziała bokiem, jak na damskim, a potem, zaczerwieniwszy się, przerzuciła nogę, by usiąść normalnie. Drugi raz w życiu spodnie założyła, uświadomił sobie. Fryderyk podjechał, zeskoczył z konia i zasalutował. Staszek oddał pozdrowienie. – Dziękuję. – Rywal nawet głos miał zupełnie zwyczajny. – Za uratowanie mojej narzeczonej z łap

zbirów, za otoczenie jej opieką. I za uratowanie mnie, bo już mi powiedziano, że znacząca część planu ataku... – Nie gadaj pan bzdur – ofuknął go Staszek. – Plan był pana Piotra, armaty on tu kazał przywlec i machina piekielna też była jego pomysłem, kusze jego kowal wykuł, większość broni palnej z jego arsenaliku pochodziła. On też ludzi skrzyknął. Bez jego pomyślunku wyrżnęliby nas w tym lesie do nogi. Ja wymyśliłem tyle tylko, żeby straż przednią z kuszy wybić. – Plan, nawet najlepszy, wynikiem był narady, o której narzeczona mi mówiła. Wdzięczność moja... W rzyć sobie wsadź tę wdzięczność! Oddawaj mi moją dziewczynę! – miał ochotę wrzasnąć Staszek, ale przemógł się, a nawet zdobył na uśmiech. – Cała przyjemność po mojej stronie. – Ukłonił się rywalowi i mocno uścisnął jego dłoń. – Niech was Bóg prowadzi. – Z Bogiem. – Fryderyk wskoczył na konia i uderzając piętami w boki, ponaglił go do kłusu. Pomknęli traktem na Lublin. Staszek patrzył, jak Hela unosi się i opada w siodle. Po chwili oboje znikli za zakrętem feralnego wąwozu. Nie zobaczę jej już nigdy, pomyślał z melancholią. Dotknął mrowiących nadal warg opuszkami palców. Kiedyś znajdę sobie inną dziewczynę, może nawet jeszcze fajniejszą, założę rodzinę. Ale zapamiętam ją na zawsze. Nigdy też nie dowiem się, jaka jest naprawdę. Dotknął wargi raz jeszcze. I nie ma to już żadnego znaczenia. Ważne, że żyje. Raz już ją opłakałem. A teraz... Dwa zero dla nas w starciu ze śmiercią. Ale mimo wszystko czuję się jakby oszukany. Jakbym stracił coś, co uważałem za swój łup. Spojrzał na przedmiot ściskany w dłoni. Dziewczyna dała mu mały ryngraf, z jednej strony ozdobiony trójpolową tarczą z herbami Polski, Litwy i Rusi, z drugiej wizerunkami krzyża i korony cierniowej. Czas powoli zatrze pamięć jej twarzy, pomyślał. Za dwadzieścia, trzydzieści lat pozostanie tylko jakieś ulotne wspomnienie kosmyka rudych włosów. Ale ten kawałek blaszki zawsze będzie mi ją przypominał. Na preriach Ameryki, w złotodajnych lasach Alaski czy gdzie jeszcze los mnie rzuci... A po latach oddam go synowi albo każę włożyć sobie do trumny. Spostrzegł, że Krzysztof spogląda w ślad za odjeżdżającymi. Podszedł do niego. – No i przepadło nasze wyśnione lukrowane ciasteczko – westchnął chłopak. – Przepadło – przyznał Staszek. Nadjechały trzy powoziki. Do pierwszego załadowano kufry i skrzynkę z kibitki, do drugiego znoszono porzuconą po krzakach broń. Maćko jeszcze obszukiwał trupy zabitych Kozaków. Z zadowoloną miną wrzucał za pazuchę kapciuchy z tytoniem. Przy kieszeni dyndały mu grube srebrne dewizki co najmniej czterech zegarków. Ten to się obłowi, uśmiechnął się krzywo Staszek. Sam miał ochotę przepatrzyć nieboszczykom kieszenie, ale obecność tylu ludzi trochę go krępowała... Nadjechała jeszcze niewielka fura zaprzężona w siwka. Powoził Sławek. – Jedziesz ze mną – poinformował pan August. – Polecenie pana Piotra. Mam znajomka dwadzieścia wiorst stąd. U niego przeczekamy czas jakiś. Wgramolili się na wóz i ruszyli, zostawiając po sobie pobojowisko. Chłopak raz jeszcze obejrzał się i zlustrował miejsce potyczki, choć nie był to widok, który chciałby zapamiętać... Kilkadziesiąt minut później las został za ich plecami. – Dużo naszych zginęło – westchnął Staszek. Teraz dopiero docierało do niego, czego był świadkiem. Na razie ciągle był w szoku po walce, zdezorientowany, rozbity, otumaniony. Ale rzeczywistość już przebijała się przez bariery ochronne. Groza sytuacji powoli brała go w posiadanie. – Wszyscy byśmy zginęli, gdyby wpadli na pomysł, żeby się rozjechać i przeczesać las po obu stronach wąwozu – powiedział poważnie staruszek. – Nasz to błąd, że nie wystawiliśmy posterunków, ale

i tak sił naszych mało, a na cztery części rozdzielić się musieliśmy. Dwunastu naszych tam padło, ale Moskali będzie ponad dwudziestu. Ośmiu więźniów odbiliśmy. – Czy było warto? – wykrztusił Staszek. – Toż połowę naszych wybili. – Oczywiście – odezwał się Sławek. – Ale policz sam, dwunastu padło, ośmiu uwolniono. Zatem straty nasze w liczbach bezwzględnych to cztery zaledwie. Moskali ubiliście ze dwudziestu, zatem na każdego, kto z naszych szeregów ubył, aż pięciu Kozaków życie oddało. Chłopska logika, westchnął w duchu chłopak. Pokrętna... Gdzie on się uczył liczyć?! W trzyklasowej gminnej szkole? Przecież potem za subiekta w sklepie robił! Zresztą wojna to nie algebra! Przypomniał sobie, jak biegnie pod górę, ślizgając się po stromej skarpie. Pod górę na spotkanie kul...

Dochodziła piętnasta. Od rozbicia konwoju minęły niemal dwie godziny. Ochłodziło się, a oni nadal jechali, kierując się gdzieś na północny wschód. Minęli kilka wiosek, teraz trakt znowu wiódł przez rozległe kompleksy leśne. Staszek miał dreszcze. Koszula, surdut, gruby płaszcz jakoś nie pomagały. Sławek powoził z dużą wprawą, omijając liczne kałuże, dziury i koleiny. Pan August pykał sobie fajeczkę na długim cybuchu. Widocznie lata na morzu zahartowały go, nie czuje zimna tak jak ja, pomyślał chłopak. A przecież spędziłem zimę w Skandynawii. Powinienem być twardy jak dębowa deska. Pociągnął nosem. W powietrzu czuć było mróz. Szare chmury zdawały się ciężkie od śniegu. Odpocznę kilka dni i zastanowię się, co dalej, rozważał. Do tej pory niosła mnie rzeka wydarzeń. Teraz trzeba samemu zadecydować. Nie bardzo czuję się na siłach. Nie jestem gotów. Miałem swój pomysł na życie, nie wypalił, teraz jestem w kropce. Muszę wymyślić coś innego. Ameryka? Czy ja naprawdę chcę do Ameryki? A gdyby tak pojechać, ale nie samotnie? Zabrać Krzysztofa i Arkadiusza... Siedzący na koźle Sławek nieoczekiwanie poleciał w przód, prosto na orczyk. Chwilę później koń wydał z siebie dziwny kwik i padł jak podcięty. Dyszel trzasnął jak zapałka. Wóz stanął na nosie i wywalił się na bok. Staszek i pan August potoczyli się w błoto jak ulęgałki. Dopiero w tej chwili ich uszu dobiegł huk dwu wystrzałów karabinowych. Zwierzę wydało z siebie długie, zamierające rżenie pełne bólu i kopnąwszy nogami, znieruchomiało. Chłopak przypadł do weterana. Ten leżał na wznak, ale był przytomny. Rękę przycisnął do zranionego boku. – Uciekaj w las – wycharczał. – Ja już i tak... – Ale... – Uciekaj, to rozkaz! Nie, nie zdążysz! Broń, w torbie! Rewolwery! Staszek odnalazł torbę wzrokiem, ale w tym momencie wiedział już, że jest za późno. Szabla też leżała zbyt daleko. Jego rewolwery siedziały sobie wygodnie w kaburach na szelkach, ale by po nie sięgnąć, musiałby rozpiąć siedem guzików. Gdyby tylko pomyślał o tym wcześniej... Przepadło. Wrogowie pojawili się jak diabliki wyskakujące z pudełka. Kozaków było pięciu. Trzej szeregowi, dwaj oficerowie. Szeregowi mieli przewieszone przez plecy karabiny. Staszek spostrzegł, że mają naprawdę piękne konie. Zwierzęta były zadbane, nie żałowano im owsa, szczotki ani zgrzebła. Patrzyły na niego znacznie życzliwiej niż jeźdźcy. – Wstań – rozkazał po polsku młodszy z oficerów. – Ręce na kark. Chłopak rozejrzał się rozpaczliwie w poszukiwaniu jakiejkolwiek broni i spostrzegł karabelkę u boku rannego.

– Panie Auguście, czy mogę pożyczyć pańską szablę? – zapytał. W oku weterana błysnęła łza. – Nie rób tego. Wezmą cię do niewoli. Nic przeciw tobie nie mają, niczego nie udowodnią, co najwyżej to, że byłeś ze mną – powiedział. – Potrzymają w rotach aresztanckich, może ześlą do europejskiej części Rosji na kilka lat. Nie warto... – Czy mogę? – Nie warto! – Czy mogę? – A bierz, huncwocie, skoro musisz! – westchnął. – Ale nie warto. Staszek jednym ruchem wyciągnął karabelę z pochwy u boku starego. Damasceńska klinga zalśniła. Paski jasnej i ciemnej stali przypominały słoje sosny. Głownia wyglądała niemal identycznie jak w broni podarowanej mu kiedyś przez Maksyma w Sztokholmie. Uznał to za dobry znak. Podniósł się. Spojrzał w oczy Kozakom. Boję się, pomyślał. I robię z siebie idiotę. Trzy karabiny, a oficerowie mają jeszcze pewnie po dwa pistolety, albo i rewolwery. Siedem luf. Siedem kul, może więcej, przeciw jednej stalowej klindze. Amen, już mnie nie ma. Zgaszą jak świecę. Strzelili woźnicy w plecy, podpowiedział inny głos. Takiemu dzieciakowi. Tchórze i śmierdziele. Masz zginąć, to pokaż tym carskim niewolnikom, jak umiera wolny człowiek. Nagły przypływ pogardy był tak silny, że prawie zgłuszył strach. Chłopak spojrzał raz jeszcze, bardziej hardo. I uśmiechnął się. Dowódca patrolu, wąsaty, miał na papasze wstęgę nagrodową, pewnie za Sewastopol. Jego młodszy towarzysz wyhodował sobie bokobrody, które upodobniały go do orangutana. Za to na szerokiej piersi połyskiwał srebrem Order Świętego Jerzego. Medal zawieszono na wstążeczce w deseń z czarno-żółtych pasów. Za byle co go nie dostał. To też groźny przeciwnik, pomyślał chłopak. Wdepnąłem w lepsze łajno. Żywy, tak czy siak, raczej nie wyjdę. No i dobra. Szeregowi trzymali się z tyłu. Oni dla odmiany wygolili twarze na gładko. Za pasami mieli kindżały. Jeden z sakwy przy siodle wyciągał właśnie żelazne okowy. Mundury całej piątki zdobiły srebrne gazyry. Staszek uśmiechnął się, przypominając sobie nauki, których Kozak Maksym udzielił mu w Sztokholmie, a potem podczas marszu po zamarzniętym Bałtyku. Wiedział już, co zrobi. Ci ludzie to dońscy Kozacy. Znają tradycje i zwyczaje swoich przodków. Psy łańcuchowe cara, ale może zostało w nich coś ze stepowych wilków. – Pięciu nas tu stoi, durniu. Odłóż broń i ręce na kark! – polecił ostrzejszym tonem wąsaty. Też mówił nieźle po polsku. – Chcesz polskiej szabli, to chodź i sobie weź! – prychnął w mowie Puszkina Staszek. Szeregowcy zsiedli z koni. Niespiesznie zdjęli z ramion karabiny. Odciągnęli kurki. Młodszy z oficerów przesunął kaburę pistoletu. Staszek spojrzał im w oczy. – Staję jeden przeciw pięciu i wyzywam was! – rzucił znowu po rosyjsku. – Jeśli, rzecz jasna, honoru i odwagi wam nie zbraknie, żeby przyjąć zaproszenie polskiego szlachcica. – Wydął wargi w pogardliwym uśmiechu. A potem wbił klingę w ziemię i cofnął się dwa kroki. Szabla chwiała się leciutko. Wiatr szeleścił w bezlistnych gałęziach drzew. Wyjrzało słońce i chłopak poczuł, że nic nie ma już znaczenia. Nieważne, co zrobią, on i tak już wygrał. – Stoję oto na swojej ziemi z pustymi dłońmi – powiedział, rozkładając ręce, a potem cofnął się jeszcze pół kroku. – I wyzywam was. Wiedział, że to prowokacja tak bezczelna i obraźliwa, że żaden Kozak jej nie zignoruje. Starszy oficer poczerwieniał z wściekłości. – Dostaniesz, czego chciałeś – parsknął, zeskakując z gracją z konia.

– Ale... – zaczął ten z bokobrodami. – Wyzwał nas wszystkich, zatem po starszeństwie – uśmiechnął się wąsaty. Już się uspokoił. – Skąd znasz nasz obyczaj? – Spojrzał pytająco. – Kozak mnie uczył – Staszek nie widział powodu, by kłamać. – I ja przez to trochę Kozakiem się stałem. Wilcze serce razem zjedliśmy. – A może go znamy? – zaciekawił się oficer. – Umarł dawno temu. – Jesteś szaleńcem, chłopcze, ale cóż... Umiem docenić odwagę. Jak będziesz miał dość, poddaj się i rzuć szablę, nie dobijemy, w tiurmę pójdziesz. – No nie wiem... – młodszy miał wątpliwości, ale dowódca uciszył go gestem. Dobył szaszki. Wywinął nią w powietrzu ósemkę. Głownia zaśpiewała. Był szybki, przerażająco szybki... Staszek patrzył bez zmrużenia. Strach odpłynął definitywnie. Kozak znad Wołgi, wojownik z dziada pradziada, w dodatku szkolony od małego, ocenił. Zaprawiony w wojnach na Krymie i na Kaukazie. Ze trzydzieści lat jeździ, gdzie go car pośle, i szablą robi. No i dobra. Grunt to zginąć w uczciwej walce i z ręki w miarę honorowego przeciwnika. Raz już byłem zabity. Usieczenie, zwłaszcza z ręki fachowca, nie powinno boleć bardziej niż chińska kula z kałacha. Wróg tanecznym krokiem ruszył w jego stronę. Chłopak, jak nagle obudzony z transu, doskoczył i w ostatniej chwili wyrwał karabelkę z ziemi. Skrócił przez to dystans, nie było już czasu odskoczyć w tył. Od razu musiał przyjąć obronę. Zastawa, zwód, zastawa. Szable zwarły się z brzękiem, ale pierwsze uderzenia zadano pro forma, dla sprawdzenia przeciwnika. Staszek sparował je dość nieporadnie. Klinga szaszki błyskała niepokojąco blisko jego twarzy. Na obliczu wąsatego pojawił się kpiący uśmiech. – To marnie cię ten Kozak wyszkolił. – Na poważną naukę czasu zbrakło. Ale to i owo przekazać zdążył – skończył myśl Staszek, uchylając się od paskudnego sztychu. Zwarli się ponownie. Kozak walił szablą z potworną siłą, ale zarazem z niebywałą gracją. W porównaniu z nim usieczony na strychu dworu Heli był marnym amatorem. Staszek wywijał się z kolejnych pułapek coraz bardziej rozpaczliwie. Jest lepszy od Maksyma! – uświadomił sobie ze zgrozą. Szaszka cięła go po ramieniu, na szczęście ostrze rozszarpało materiał, tylko lekko drasnąwszy skórę. Zapiekło. Kozak uśmiechnął się kpiąco i zasypał Staszka gradem prawdziwie morderczych, trudnych do sparowania ciosów. Cięcia, pchnięcia i zastawy tworzyły szczelny mur. Chłopak nie dostrzegał żadnej luki, żadnego błędu, który umożliwiałby przejście do kontrataku. Koniec... – zrozumiał. Jego ręka słabła. Reagował coraz wolniej. – No i co, polski psie? – warknął oficer, uśmiechając się kpiąco. – Już rozumiesz, na kogo rękę podniosłeś? – Jestem polskim psem, który nawet za cenę własnego życia wilka od owczarni odgonić próbuje – odwarknął chłopak. – Aleś ty wygadany. Cięcie miało go chyba rozbroić, głownia minęła rękojeść karabelki o milimetry, Staszek poczuł ciepłą krew cieknącą po palcach, ale nie wiedział nawet, jak poważną ranę odniósł. Nie było czasu sprawdzić. To już niemal koniec, uświadomił sobie. Trzeba zrobić coś, żeby mnie chociaż zapamiętali... – Co mi jeszcze powiesz? – zagadnął Kozak. Zamiast odpowiedzieć, chłopak wesoło zaszczekał. Oficer wydął pogardliwie wargi i wywinął szaszką nieprawdopodobnie złożoną figurę. A potem uśmiech zastygł mu na ustach już na zawsze, bo Staszek, wykorzystując kolejny zbędny popis, wykonał tylko jeden zwód, a potem nieoczekiwanie pchnął, przeszywając go na wylot. Musiał trafić w serce, bo wąsaty natychmiast upadł, bezwładnie jak ścięte drzewo.

Nie wydał nawet ostatniego jęku. Głowa głucho uderzyła o grunt, czapka potoczyła się w bok. Po klindze spłynęła gruba kropla krwi. Czterej Kozacy gapili się na ciało dowódcy z głupimi minami. Staszek popatrzył im w oczy. – Nazwaliście mnie psem, żeby mnie obrazić, a przecież to zwierzę czyste, wierne i szlachetne – rosyjskie słowa gładko spływały mu z warg. – Stawać, wilki zapchlone! Który następny? Drugi z oficerów raz jeszcze spojrzał zbaraniały na zwłoki towarzysza. Zeskoczył z konia. Szeregowcy unieśli karabiny, biorąc Staszka na cel, ale powstrzymał ich gestem. Z pochwy zawieszonej przy siodle wyciągnął piękną nagrodową dragonkę z monogramem cara nabitym na kapturku rękojeści. Uniósł dłoń do piersi i zacisnął palce na krzyżu, jakby przed walką chciał z orderu zaczerpnąć otuchy. Ruszył bez słowa, wściekły, rozpędzony jak lokomotywa, zaciskając mocno wargi. Złożył się do ciosu, zrobił zwód. Staszek uchylił się, tylko cudem unikając cięcia. Wróg doskoczył, dążąc do zwarcia. Staszek raz jeszcze zszedł mu z drogi i przyciął nisko, jakimś cudem trafiając przeciwnika pod kolano. Oficer krzyknął, zachwiał się i przykląkł. W ostatniej chwili uniknął upadku, ciężko wspierając się na swojej szabli. Między włosami a kołnierzem bielą błysnęła szyja. Staszek zdekapitował go jednym precyzyjnym uderzeniem. Całe starcie nie trwało nawet pięciu sekund. Musiał trafić idealnie pomiędzy kręgi, bo prawie nie poczuł oporu. Głowa potoczyła się między krzaki, a z kikuta szyi strzelił strumień krwi i obfity paw uwolnionych nagle treści żołądkowych. Chłopak zasalutował pokrwawioną klingą zbaraniałym szeregowcom. Ciało jeszcze przez chwilę klęczało, a potem miękko opadło na lewy bok. – Drodzy i zacni – powiedział Staszek po rosyjsku – wedle tego, co ustalił wasz oficer, do walki ruszać macie kolejno wedle wieku, od najstarszego poczynając. Nijak jednak rozeznać nie mogę, który z was jako pierwszy wystąpić powinien. Spojrzał w oczy temu, który wydawał się najstarszy. Ale Kozak gwałtownie pokręcił głową. Staszek spojrzał w oczy drugiemu. Ten cofnął się pół kroku. – No, skoro sami nie wiecie, ile macie lat, to może we trzech naraz się na mnie rzucicie? – zaproponował. – Dwóch usiekę z całą pewnością, ale mniemam, że trzem rady nie dam. Ten, co ocaleje, nawet jeśli ranny, jak bohater do pułku wróci – szydził. – Order Świętej Anny za taki wyczyn dostać można. A co mi tam, we trzech i konno atakujcie! Wszak i konia usiec potrafię. Pobledli. Żaden nie kwapił się jakoś do walki. – Panowie, decydujcie szybciej, spieszy mi się – warknął, ostentacyjnie wyciągając z kieszeni zegarek. Otworzył kopertę i uśmiechnął się szyderczo. Kozacy cofnęli się jeszcze o krok. Ruszył w ich stronę z nonszalancją, ciągnąc szablę po ziemi. I nagle stało się coś, czego nie przewidział. Ten, który wyglądał na najmłodszego, poderwał karabin i nie patrząc prawie, szarpnął za spust. Staszek zmartwiał, wiedząc, że nie zdąży się uchylić, więc tylko się uśmiechnął z pogardą. Syknęła spłonka, ale strzał nie padł. Widocznie broń nabito kilka dni temu i proch „zakisł” od wilgoci. – Nie wystrzeli. – Staszek przechylił głowę. – Bo wiecie, zapomniałem wam powiedzieć, że jestem diabłem. Polskim diabłem, bo jakbyście nie wiedzieli, w naszym kraju i diabli bywają szlachtą, a szlachta diabłami. Dwie dusze już dla piekła dziś zdobyłem. – Wskazał gestem trupy. – Wasza kolej! Za chwilę podążycie na dół, tam, gdzie wieczna ciemność rozpraszana jedynie żarem i gdzie czekają już na was kotły z wrzącą siarką. Na spodniach tego z karabinem wykwitła nagle mokra plama. – Cień szansy ratunku nikły wam pozostał. Kule się mnie nie imają – szepnął Staszek. – Tylko gołą stalą coś możecie zdziałać. A teraz szaszki w dłoń i stawać, skurwysyny! Usieczcie mnie, póki żyjecie. Zrobił jeszcze krok. I w tym momencie w chłodnym powietrzu zegarek zaczął wygrywać melodyjkę. Sołdaci wrzasnęli i jak na komendę skoczyli w siodła. Spięli konie i nie oglądając się, pomknęli między brzozy. – Wracać, tchórze! – wrzasnął Staszek, biegnąc za nimi. – Świnie! Eunuchy! Śmierdziele! Bękarty!

Jeszcze z wami nie skończyłem! Tętent kopyt stopniowo ucichł w oddali. Staszek podszedł do przewróconego wozu. Pochylił się nad Sławkiem. Chłopak nie żył. Ołowiana kula karabinowa przeszyła mu łopatkę, a grzybkując w ciele, wyrwała jeszcze z przodu paskudną dziurę. Nawet jeśli nie zginął natychmiast, to padając na ziemię, chyba skręcił kark. Koń też nie dawał znaku życia. Staszek ruszył w stronę marynarza. Weteran trochę się podciągnął, opierając o pień brzozy. Był blady jak ściana, rana odniesiona w południe musiała się otworzyć, bo cały bok kurtki miał we krwi. Ale uśmiechał się szeroko. – Pomyliłem się – powiedział. – Wybacz starczą głupotę. Widać czasem warto z jedną szablą na pięciu zabijaków iść. Aleś ich sprawił – pochwalił. – Nie sądziłem, że tak gładko ci pójdzie. Warto było pożyć lat dziewięćdziesiąt i dwa, żeby choć przed śmiercią ujrzeć tak mistrzowski pokaz fechtunku. Ostatni raz coś takiego widziałem, kiedy pułkownik Szymon Mohort szarżował na boruszkowickiej grobli. A ci trzej... Naprawdę jesteś diabłem? – Łypnął podejrzliwie. – No co pan, czy ja wyglądam na diabła?! – zirytował się Staszek. – Po prawdzie trochę tak. – Starzec roześmiał się, zakaszlał i splunął krwią. – Ludzie nie umieją walczyć tak jak ty. Nawet dziadek panienki Heleny nie dotrzymałby ci pola. Ale przecież byłeś z nami w kościele... – Wóz jest cały, postawię go tylko i zaprzęgnę któregoś z ich koni. – Klacze oficerów pasły się spokojnie, nawykłe najwyraźniej do widoku krwi. – Dyszel diabli wzięli, ale myślę, że jakoś da się... – Daj spokój, zwłoki przez łęk siodła przerzucisz, poręczniej będzie, niż kawaleryjskiego konia do wozu wiązać. One do takiej roboty nie nawykły. – Zwłoki... – Staszek spojrzał na ciała oficerów leżące w wysokiej, zrudziałej trawie. – Moje zwłoki – uściślił starzec. – No i tego biedaka Sławka. Nóg już nie czuję, a chłód podchodzi coraz wyżej. – Ale... Chłopak teraz dopiero spostrzegł, że pod starcem rozlała się już ogromna kałuża krwi. – No już, nie płacz, śmierć na wojnie rzecz naturalna. Tyle kul mnie w życiu minęło... Aż wreszcie musiał przyjść czas. Ale dobrze jest umierać na świeżym powietrzu i czując spokój ducha. Bohaterami wszak jesteśmy. Rozbiliśmy konwój. Uwolniliśmy towarzyszy. Dziewczynę uratowałeś od śmierci i pohańbienia, a jeszcze i narzeczonego jej zwróciłeś. Usiekłeś tych, którzy próbowali nas ścigać. I umieram jako wolny człowiek. A tobie tę wolność zawdzięczam. – Zwracam szablę... – Zatrzymaj ją. Na pamiątkę. A tu masz trochę pieniędzy, już mi nie będą potrzebne. – Z kieszonki przy pasie weteran wyjął skórzany portfel. – I jeszcze jedno... Kilka już razy chciałem o tym z tobą porozmawiać. Mam dla ciebie coś jeszcze. Podciągnął rękaw, odsłaniając miedzianą bransoletę. Zsunął ją, z trudem przeciągając przez dłoń, i obracał w palcach. Staszkowi przypomniał się umierający szermierz Ripp van der Tripp. – Dla ciebie – powiedział starzec. – Ale co to właściwie jest? Jaką tajemnicę kryje ten przedmiot? – zapytał chłopak, śledząc artefakt obracający się w pomarszczonych dłoniach. – Powiedz mi, czy zgłębiając dzieje Hanzy, usłyszałaś kiedykolwiek o tak zwanym Oku Jelenia? Nie musisz odpowiadać, już widzę, że się nie pomyliłem. – Myślałem, że zniszczył je Hulier Hansavritson w Visby w roku tysiąc pięćset sześćdziesiątym. – Nie rób ze mnie głupca. Już nie musisz. Wiesz przecież naprawdę dużo – uśmiechnął się starzec. – Znacznie więcej niż ja. – Pan... – Los widać nas zetknął... Hanza umarła. Ale gdy przybyłeś z panienką Helą do Chełma,

zrozumiałem, że coś tak wielkiego nie ginie nigdy bezpotomnie. Siłą prawdziwego imperium jest to, że się odradza w krwi i chaosie. Powalone na kolana, wdeptane w błoto, zamordowane i pogrzebane zawsze powstaje. Polska się odrodzi z upadku. Hanza też powróci. Może za pięćset lat. Ale wróci... Weź krzyż w dłoń i wypowiedz słowa waszej kupieckiej roty. – Roty? – Jeśli jesteś właściwym człowiekiem, będziesz wiedział, co masz powiedzieć. Staszek zamyślił się na chwilę. Wreszcie ujął krzyżyk. – Serce w mej piersi bije dla Hanzy – słyszał to głupie zdanie tyle razy, że teraz pojawiło się jak na zawołanie. – Od tej chwili po kres żywota – powiedział poważnie starzec. – A teraz słuchaj i nie przerywaj. Chcecie odzyskać Oko Jelenia, bo to swego rodzaju dusza Hanzy. Ale jest coś jeszcze, o czym zapewne nie wiecie. W tysiąc osiemset osiemnastym roku sprzedano resztę wspólnej majętności, w tym dom hanzeatycki w Lubece. Ostatni syndyk Hanzy nie miał kontaktu z dyktatorem. Nie znał jego tożsamości ani nie wiedział, czy w ogóle został wyznaczony dyktator. Od ostatniego Hansetagu minęło wszak niemal półtora wieku, a godność syndyka przechodziła z ojca na syna dziedzicznie, bo nie było już nikogo, kto mógłby syndyka wyznaczyć wedle starych praw. Podobnie przekazywano tytuł dyktatora. Z pokolenia na pokolenie. Poznałem człowieka, którego przodek był ostatnim syndykiem Hanzy. W zasadzie prawie samozwańcem, bo wybrali go potajemnie delegaci jedynie trzech miast. Zdeponował pieniądze w szwedzkim banku Sigridsena w Sztokholmie. Czy wiesz, jak kiedyś identyfikowano dyktatora Związku? – Okazywał Oko Jelenia, wtedy burmistrz sprawdzał, czy pieczęć pasuje do fragmentu odcisku albo odlewu. Ale... – Słusznie. Tu jest podobnie. Pieniądze odebrać może człowiek, który pojawi się w banku i okaże pieczęć pasującą do niewielkiego odlewu stanowiącego jakby odcisk ćwiartki tłoku pieczętnego. Natrafiłem na tę bransoletę... będzie ze dwadzieścia lat temu. Powiedziano mi, że ostatni z dyktatorów Związku ukrył pieczęć i zaszyfrował dane o miejscu jej ukrycia w tym kawałku metalu. Bransoleta była przekazywana z rąk do rąk przez dwieście lat. Nigdy nie zdołałem złamać tego szyfru... Ty tego dokonasz. Nie będzie to zapewne żadna oszałamiająca fortuna, ale być może, wystarczy, by sprawy znowu puścić w ruch. – Sprawy? Jakie sprawy? – nie zrozumiał Staszek. – Wiesz, czym była Hanza. Pamiętam naszą rozmowę. Te kilka zdań, które wypowiedziałeś w Chełmie, głęboko mnie zaskoczyły. Uświadomiły mi, że otarłeś się w życiu o sekrety Ligi. Że Liga wbrew temu, co sądzono, istnieje nadal. Odradza się. Zrozumiałem, że to nie przypadek. Człowiek przybywający z Visby pojawił się na progu mojego domu. Zatem zrozumiałem, że istnieje projekt... Sprzysiężenie. Są ludzie, którzy chcą wskrzesić Hanzę, i ty jesteś ich mandatariuszem. Nie wiem, jakim cudem zdołaliście ustalić, że to ja mam bransoletę, ani nie mam zielonego pojęcia, jak ustaliliście mój adres, ale cóż... Ja chciałem tylko zdobyć te pieniądze. Wasz cel jest szlachetniejszy, więc oddaję wam ten artefakt bez żalu i życzę powodzenia. Odnajdźcie pieczęć, a ode mnie masz jeszcze informację, że są pieniądze, z których możecie skorzystać. Staszek słuchał tego kompletnie ogłupiały. – Ale ja... – chciał wyjaśnić pomyłkę. Starzec nie dopowiedział. Przymknął oczy i westchnął tylko raz. Pierś zamarła. Staszek poszukał pulsu, ale nie zdołał go odnaleźć. Nie musiał nawet zamykać powiek zmarłemu. Pan August leżał, jakby spał. Chłopak rozciągnął go na wznak i spróbował wykonać masaż serca. Uciskał, zastosował sztuczne oddychanie, ale po kilku minutach przerwał próby reanimacji. Wiedział, że to już bezcelowe. Podszedł do ciała wąsatego oficera. Spokojnie i metodycznie przetrząsał mu kieszenie. Kozacki krzyżyk na szyi zabitego był złoty, ale Staszek nawet go nie tknął. Medalion z miniaturowym portrecikiem jakiejś damulki znaleziony w kieszeni na piersi też zostawił. Bez żenady przywłaszczył sobie za to złoty zegarek na grubej dewizce. – Jak to za kilkadziesiąt lat powie Lenin, „grabcie zagrabione” – powiedział do nieboszczyka. Na

kopercie wyraźnie widać było polski herb Trzywdar... Znalazł sakiewkę, a w niej trzydzieści rubli złotem i solidną garść srebra. Mały mieszek krył kilka kobiecych pierścionków, zapewne też pochodzących z rabunku. U zdekapitowanego w kieszeniach było głównie płótno. Fajki ani kapciucha z tytoniem chłopak nie potrzebował. Brzytwy w skórzanej pochewce także. Zgarnął kilka srebrnych monet. Z cholewy buta wysunęła się metalowa piersiówka. Była pełna wódki. Wzruszył ramionami i wepchnął ją na miejsce. – Na drogę w zaświaty. Odszukał głowę zabitego. Miał opory, by wziąć ją w ręce. Nie wahałem się zabić. Nie mam problemów, żeby grabić trupy, a boję się unieść odrąbaną przez siebie głowę, dumał. Przemógł się wreszcie. Z przewróconej furki przyniósł rydel i zaczął kopać płytki grób. Minęło południe. Staszek rozkulbaczył oba konie i wrócił do pracy. Korzenie trochę przeszkadzały. Zwariowałem, pomyślał. Usiekłem dwóch kozackich oficerów. Ich podkomendni uciekli. Lada chwila mogą sprowadzić mi na kark większy oddział. Po ataku na konwój z pewnością masa patroli przetrząsa okolicę. Trzeba uciekać, a ja... A ja grzebię naszych wrogów. Dlaczego? Bo mogli mnie zastrzelić albo kazać podkomendnym zatłuc kijami. Ale zamiast tego walczyli honorowo. Więc zasłużyli, by oddać im ostatnią posługę. Bo tu jest Polska. Tak tu czynimy. Wreszcie uznał, że wystarczy. Złożył ciała w grobie i zasypał ziemią. Wbił obie kozackie szable w glebę. Karabelką ściął brzózkę i wykonał z niej prawosławny krzyż. Drugą brzózkę ociosał i zaadaptował na zastępczy dyszel. Przeniósł weterana na furę. Ciało zdążyło zesztywnieć, ale Staszka bardziej zaskoczyła jego waga. Stary nie ważył więcej niż pięćdziesiąt kilogramów... Obok położył ciało nieszczęsnego subiekta. Ten też nie był ciężki. – Skóra i kości – mruknął. – A zatem w drogę. Powalał ręce krwią i ziemią, dwa palce miał głęboko draśnięte w pierwszym starciu, ale nie miał jak umyć dłoni. Pomyślał o manierce z wódką, ale ona już spoczywała głęboko w ziemi wraz z właścicielem. Wytarł ręce o spodnie. Może natrafi na jakiś ciek wodny. Brązowa kozacka klacz nie bardzo chciała go słuchać, a zaprzęgnięta do wózka w ogóle się zbiesiła. Tańczyła i patrzyła na niego jak na idiotę. Długo głaskał ją po chrapach i uspokajał. Prychała, czując krew. Znalazł na wozie jabłko, pociął kozikiem na ćwiartki. Zjadła... Nie do końca zdołał ją przekupić. Nadal wyglądała na obrażoną. – No, mała, jedziemy – powiedział po rosyjsku. – Nie strzelaj fochów, jeszcze kiedyś będziesz koniem pod wierzch. Słysząc znajomy język, uspokoiła się powoli. Wreszcie siadł na koźle i ściągnął lejce. Klacz obejrzała się na niego, jakby sprawdzała, czy nie żartuje, ale gdy pogroził jej batem, ruszyła. Od razu widać było, że nie jest przyuczona do takiej roboty. Wóz tańczył po drodze jak pijany marynarz, chłopak co chwila musiał korygować kierunek lejcami. Zagajnik przerzedził się.

Było ku wieczorowi, gdy wjechał w opłotki małej wioski. Na dźwięk kopyt spomiędzy chałup wyjrzało kilku mężczyzn. Patrzyli na niego niepewnie. – Kto tu jest sołtysem? – huknął. Po chwili przyczłapał starszy mężczyzna. Obfita broda upodobniała go do Świętego Mikołaja. Na piersi miał naszytą blachę wielkości spodka, ozdobioną carskim orłem i dwujęzycznym napisem. Metal był

po brzegach trochę zaśniedziały, środek odpolerowano, zapewne popiołem. – Z polecenia naszego dziedzica jestem sołtysem tej wsi. – Wypiął dumnie pierś. – Doskonale – kiwnął głową Staszek. – Czy jest tu kościół? – W gminie, będzie osiem wiorst w tamtą stronę. – Starzec machnął dłonią. – Ale proboszcza Moskale aresztowali i od miesiąca z tiurmy nie wrócił. – Rozumiem. Cmentarz we wsi jest? – Nie ma. Przy kościele dopiero. – A to czemu tu stoi? – Staszek wskazał poczerniały ze starości krzyż. – A na rozstaju dróg nasi dziadowie wystawili, coby się złe z dala ode wsi trzymało – wyjaśnił sołtys. – Może być. Każcie zwołać chłopów. Wykopiecie tu mogiłę i pogrzebiecie bohaterów poległych z rąk Moskali. – Chłopak wskazał zwłoki leżące na wozie. – Ejże. – Dziadyga uśmiechnął się krzywo. – Prikaz jaśnie pana namiestnika jest, żeby schwytanych żywcem buntowników, a także ciała ubitych wieźć na okazanie do Lublina. A ło! – Wydobył z kieszeni jakiś straszliwie wymięty urzędowy druk. – A tak mi się coś wydaje, że i panicz miatieżnik... Staszek bez słowa strzelił mu z rewolweru pod nogi. Sołtys mimo podeszłego wieku podskoczył jak oparzony. – Na kolana, świnio! – warknął chłopak. – Wy też. – Spojrzał groźnie na wieśniaków. Wszyscy gorliwie klepnęli na ziemię. Staszek zeskoczył z kozła. – Nie dosłyszałem chyba. Ktoś chce mnie chwytać i gdzieś okazywać? – Podrapał się lufą za uchem. – Sołtys stary, słaby i cherlawy, więc to nie on w łyka mnie weźmie. A może ty? – Spojrzał ostro na potężnego chłopa o łapach jak bochny. – Niechajcie mnie, panie – zaskamlał zapytany. – Kowalem jestem, jak mnie zastrzelicie, kto będzie zęby rwał, konie kuł i wozy naprawiał... Staszek podszedł do starca. Ten nadal miął w ręku carski ukaz. – Zeżresz ten papier, bydlaku! – warknął Staszek. – Natychmiast i bez popitki! Pochylił się i jednym szarpnięciem zerwał mu z piersi blachę. Nie była mocno przyszyta. Cisnął ją kowalowi pod nogi. – W imieniu Rządu Narodowego! – warknął, celując mu z rewolweru prosto w czoło. – Przekażesz dziedzicowi, żeby wyznaczył wam nowego sołtysa. Dotychczasowy... nie nadaje się. A teraz brać łopaty i tu, pod krzyżem, wykopiecie mogiłę dla bohaterów! Dla człowieka, który oddał życie za to, żebyście mogli mówić po polsku i żeby was Moskale batogiem nie zagnali do cerkwi. I za jego druha, chłopa takiego jak wy, tylko trochę od was mądrzejszego, bo do miasta za nauką poszedł! Wieśniacy wtulili głowy w ramiona. – Biegiem!– Staszek machnął ponaglająco bronią i wypalił w niebo. Rozbiegli się po opłotkach i zaraz wrócili z narzędziami. Za nimi ściągnęły kobiety oraz stado dzieci. Na widok sołtysa ciągle klęczącego w błocie zbiły się w gromadę i półgłosem wymieniały uwagi. Któraś się roześmiała, ale Staszek rzucił spojrzeniem jak cegłą i komentarze umilkły. – Darujcie, panie – skamlał sołtys z ustami pełnymi papieru. – My prości ludzie... Gdzie nam się mieszać do spraw między szlachtą a carem. To nie na nasz rozum. – Jak nie na wasz rozum, to dziedzica i księdza słuchać macie! Póki sami rozumu nie nabierzecie, oni za was myśleć będą. Chłopi pracowali chyba w dziesięciu. Szybko i sprawnie wykopali mogiłę. Ktoś przyniósł szerokie stare drzwi. Przełożyli na nie ciała. Staszek spojrzał raz jeszcze na dostojną twarz marynarza. Rysy po śmierci zmiękły, złagodniały... Nakrył zwłoki derką i uśmiechnął się krzywo. Wieśniacy złożyli nieboszczyków do grobu i przystanęli niezdecydowani. – Zasypywać! – rozkazał. – Ktoś tu jest cieślą?

– Ja, panie – ukłonił się drobny człowieczek. Chyba mówił prawdę, bo w czarnej, krzaczastej brodzie połyskiwały wióry. – Przygotujesz dębowy krzyż. Drewno namoczysz we wrzącym wosku albo oleju. Zresztą sam najlepiej będziesz wiedział, jak to uczynić, żeby długo oparło się próchnieniu. – Tak, panie. Co na nim wyrzezać? Jakie nazwiska nosili ci bohaterowie? – August Okoński i Sławek. Nazwisko Bóg jeden zna. Wiosną obsadzicie mogiłę dzikimi różami. I będziecie się tu modlić za spokój ich duszy, a potem wasze dzieci i wnuki. A jak proboszcza carscy wypuszczą albo gdy nowy nastanie, niech grób poświęci. Co tak stoicie? – Staszek spojrzał na kobiety. – Pomodlić się za spokój duszy bohaterów nie łaska? Zaproszenia wam trzeba? – Ponownie strzelił w niebo z rewolweru. Cała wieś zgodnie padła na kolana. Jakaś staruszka zaczęła głośno odmawiać „W godzinę śmierci”. Reszta wtórowała. Kilka kobiet zaczęło chlipać, albo ze strachu, albo udzielił im się nastrój pogrzebu. Staszek odpiął konia od wozu i założył mu kozackie siodło. Spojrzał zebranym w oczy. Część spoglądała na niego z lękiem, większość kompletnie bezmyślnie. – Byłbym zapomniał – burknął. Wyciągnął z kieszeni garść pieniędzy znalezionych przy zabitych. Podszedł do klęczącego przy grobie kowala. Wyjął mu czapkę z dłoni, nasypał w nią stosik srebrnych monet. – To ode mnie dla wsi za fatygę przy pogrzebie – warknął. – Podzielisz sprawiedliwie między ludzi. – Dziękuję, jaśnie wielmożny panie! – A to za wykonanie krzyża. – Wręczył cieśli złotą pięciorublówkę. Przez tłum przebiegł szmer. Teraz wszyscy patrzyli na niego ze zdumieniem. Wielkopański gest zrobił wrażenie. – Ostańcie z Bogiem. – Wskoczył w siodło i po chwili galopował już traktem na zachód. Klacz, uwolniona od wózka, gnała pylistym traktem jak wicher. Staszek podskakiwał lekko w siodle. Szybko zgrał się idealnie z jej ruchem. Wiatr owiewał mu twarz. Pachniało wilgotną ziemią, opadłymi liśćmi, jesienią. Nie miał pojęcia, gdzie się znajduje ani dokąd jedzie, ale nie obchodziło go to. Czuł się dziwnie swobodny, prawie szczęśliwy, jakby wraz z ciałami towarzyszy pogrzebał część dręczących go trosk. Od zwierzęcia biło ciepło i delikatny zapach sierści. – Przepraszam, że zaszlachtowałem ci pana – mruknął. – Ale sama rozumiesz, wojna... Klacz chyba nie zrozumiała, ale nie miało to żadnego znaczenia. Pędzili przed siebie. Słońce zachodziło, zrobiło się zimno. – Jesteśmy dla siebie stworzeni – szepnął, gładząc ją po szyi. – Szkoda, że w tych czasach już nie wypada mi być Kozakiem. Pomknęlibyśmy na wschód, szlakiem Timofieja Barachtowa aż po krańce Syberii, do Chin, do Korei, na Alaskę... Znowu jechał przez pola i rozległe ugory, które latem były zapewne wygonem dla krów. Rozglądał się, szukając szopy, cegielni, pasterskiej wiaty, jakiegokolwiek miejsca mogącego posłużyć za prowizoryczne schronienie. Derka dla konia była przytroczona za siodłem. Zjadę w las, pomyślał. Znajdę jakiś wykrot, zwalone drzewo. Rozkulbaczę klacz, nakryję derką. Mam hubkę i krzesiwo, rozpalę ognisko i jakoś dotrwam do rana. W górach Norwegii było gorzej. Ale lepiej byłoby znaleźć stodołę. Cokolwiek. Klacz zwolniła, nie miała już widać siły. Zdecydował się na chwilę postoju. Zachciało mu się sikać. Użyźnił glebę pod najbliższym krzakiem. Wrócił, objął zwierzę za szyję, wtulił twarz w szorstką grzywę. A potem pojechali dalej. Koń potykał się co jakiś czas i oglądał pytająco na jeźdźca. Wyjechali na niewielki pagórek i wtedy Staszek ujrzał w dali przed sobą jasny punkt. Światło. Świeca w oknie domu? Ludzie. Szczerze powiedziawszy, wolałby uniknąć towarzystwa, ale po tylu godzinach jazdy musiał napoić konia. I naprawdę potrzebował się ogrzać. Podjechał bliżej. Rozstajne drogi nagle wydały mu się znajome. Po chwili w półmroku zamajaczył

kamienny słup – pojedynczy pylon nieistniejącej bramy. Staszkowi zachciało się śmiać i poczuł ulgę, jakby wrócił do domu. – No, mała – poklepał klacz po szyi – co powiesz na ciepłą stajnię i miarkę pysznego owsa? A ja z przyjemnością posłucham raz jeszcze dźwięków fortepianu. Klacz chyba nie rozumiała po polsku, ale zarżała przyjaźnie. Przywiązał cugle do słupa ganku i zapukał. Otworzył mu Piotr. Przez chwilę patrzył zdumiony. – To ty? Wedle planu... – Pobłądziłem i trafiłem tu tylko dzięki szczęśliwemu zbiegowi okoliczności – wyjaśnił Staszek. – Miałeś jechać... – Pan August i Sławek zabici. Tylko oni wiedzieli, gdzie mam się udać. Student zdusił przekleństwo. Zawołał w głąb podwórza. Zaraz nadbiegli Maćko i jeszcze jakiś chłopak. – Zajmijcie się klaczą – polecił Piotr. – Wytrzyjcie ją, rozgrzejcie pęciny... – Się wie. Nie minęło pięć minut, a Staszek siedział już w znajomym saloniku, grzejąc dłonie o kubek herbaty. Marcelina pobiegła do kuchni, nalała do rondelka wino, zaprawiła miodem, a teraz szukała przypraw. Gospodarz i jego narzeczona zmartwiali słuchali relacji. – Wiem, o którą wieś chodzi – powiedziała kobieta. – Zadbamy o ich grób. – Stary był ranny w bok – mruknął student. – Chyba go postrzelili z pistoletu. Sam opatrzył, mówił, że to tylko draśnięcie. – Rana niegroźna mogła się głębiej rozpęknąć, gdy spadli z wozu – zauważyła jego narzeczona. – Rzecz to już bez znaczenia. Dusza jego już u Pana. – Trzeba będzie msze za nich zamówić. I za innych, którzy w tym przeklętym lesie życie oddali. I dziękczynne za tych, którzy ocaleli – westchnął Piotr. – I nocami nasz proboszcz odprawiać je będzie. – Kozacki koń i kozackie siodło... Boję się, żeby nie było z tego jakiegoś kłopotu – bąknął Staszek. – Gdzie tam. – Student machnął lekceważąco ręką. – Wszak i kozackich koni, i kozackich siodeł po dworskich stajniach masę można znaleźć. – Zdobyczne? – zdziwił się chłopak. – Nie słyszałeś o tym? Fakt, z daleka żeś przybył... Paradna historia! Wyobraź sobie, rok przyszedł sześćdziesiąty drugi, Kozakom dońskim kończył się trzyletni okres służby w Polsce. No i liczyć zaczęto, jak by ich tam najtaniej odesłać do stanic, skąd pochodzili. Jechać konno całą trasę kuso. Bo to i kwatery trzeba w drodze przygotować, siano, obrok. No i dla ludzi coś do zjedzenia i do wypicia oczywiście też. Wyliczono, że aby jeden Kozak wraz z koniem do domu wrócił, trzydzieści rubli wydać trzeba. Ale umyślono, że da się i szybciej, i taniej rzecz przeprowadzić. Kozacy ruszą przez Galicję koleją na południe, nad Morze Czarne, tam wsiądą na parostatki i morzem powrócą na swoje stepy. – Przez obce kraje? – Tak najkrótsza droga, a cesarz w Wiedniu zgodę na przejazd dał. Dla jego kolei to przecież czysty zysk kilkanaście tysięcy luda przetransportować za żywą gotówkę. Władze krajów sąsiednich też ugadać łatwo. No ale wyszedł problem z końmi. Lądem pędzić daleko. Koleją przewieźć drogo i kłopot w podróży. Zatem umyślili sobie, żeby konie tu, w Polsce, sprzedać, a nad Wołgą nowe zakupić. I zysk jeszcze by z tego był, bo tam stada wielkie i koń przyuczony o połowę tańszy niż w Królestwie. Zatem posprzedawali Kozacy konie. Kto chciał z ziemian czy szlachty, przychodził i kupował. Najlepsze dziewięćdziesiąt rubli kosztowały, te tańsze szły po siedemdziesiąt. Cena jak za mięso, niekiedy taniej nawet. Obkupili się ludziska, a potem gdy powstanie wybuchło, konie pod wierzch dla oddziałów mieliśmy najlepsze pod słońcem. A gdy car tu wojska przysłał, koleją przybywały, bez koni. Intendentura carska kupować nowe musiała, przepłacając słono za każdą najgorszą chabetę. A co czasu i wysiłku zmarnowali, układając je pod

wierzch i do walki, nawet nie policzysz. Mała służąca wniosła kubek pełen parującego grzańca. Nie zginąłem od kuli, wykończy mnie alkoholizm, pomyślał Staszek z melancholią. Ale wypił „lekarstwo”. Powoli dreszcze ustąpiły i dla odmiany poczuł, jak pokrywa go pot. Westchnął cicho. Na stole pojawił się sernik. – Co zamierzasz robić dalej? – zapytał Piotr. – Dalej? Pojadę gdzieś... Za horyzont. – Byłeś rękodajnym u panny Heleny. Ale nie chcesz jej już towarzyszyć... Dlaczego? – Bo ją kocham, a odzyskała narzeczonego, z którym jest po słowie i poza którym świata nie widzi. – Chłopak wzruszył ramionami. Młody szlachcic zamarł. Patrzył na Staszka świdrującym wzrokiem. – A więc to tak... – mruknął. – Tak. – Staszek rozłożył bezradnie ręce. – Nagłe zauroczenie powinno za jakiś czas minąć – powiedziała Anna. – To jak wiosenna burza. Rozbłysk pioruna, ale niewiele z tego deszczu. A Hela niech będzie szczęśliwa z Fryderykiem. – To nie takie proste – westchnął Staszek. – Zżyłeś się z nią w szczególny sposób, bo uratowałeś jej życie. Przez twoje dłonie przepłynęła cząstka bożej mocy – zawyrokowała kobieta. – Moc tworzenia sprawia, że rodzice kochają swoje dzieci. Daje radość z odwracania wyroków śmierci towarzyszącą lekarzom i farmaceutom... Uratowałeś ją, to trochę tak, jakby stała się twoją córką. Uśmiechnął się lekko. Teoria była niezwykle elegancka, ale zarazem kompletnie nietrafiona. Nie chciał prostować. Zresztą i tak by nie uwierzyli. – Bez twojego planu byśmy go nie odbili – powiedział student. – Bez pomysłu z kuszami pewnie w ogóle darowalibyśmy sobie atak na konwój. Wystarczyło ci nic nie robić i czekać, aż go ześlą albo powieszą w Warszawie, a wtedy... – A co on winien? – parsknął Staszek. – Miał umrzeć, bo stanął między mną a dziewczyną? To byłoby głupie. I wstrętne... Poza tym też na dwoje babka wróżyła, moje uczucia chyba pozostałyby nieodwzajemnione. Tak będzie lepiej. Godnie i honorowo. A ja... – Wzruszył ramionami. – Za parę lat zapomnę na tyle, żeby nowej ukochanej sobie poszukać. Mogę się wtedy nawet cieszyć ich szczęściem. Niech zostaną razem. Z Bogiem. To już nie moja rzecz. – Rozumiem – uśmiechnęła się Anna. – To bardzo szlachetna postawa... Jeśli pieniędzy ci nie stanie, majątek mój niewielki, ale po ślubie zamieszkam u męża, zatem administrowanie tym małym folwarkiem i przysiółkami trzeba na kogoś scedować. Pod twoje zarządzanie pójść może. A trudno byłoby powierzyć w godniejsze i pewniejsze ręce. – Wybaczcie, pani, dziękuję za tę wspaniałą propozycję, ale do zarządzania ludźmi trzeba znacznie większej wiedzy i doświadczenia, niż posiadam. – Co zatem zamierzasz? – spytał ponownie student. – Kiedyś planowałem wyruszyć do Ameryki... – Po złoto? – uśmiechnął się Piotr. – Istotnie, co rusz prasa donosi o odkryciu kolejnych złóż. Ale czy zdołasz wyprzedzić miejscowych w wyścigu po kruszec? Oni mają bliżej. – Poszukam własnych złóż, daleko na północy, tam, gdzie nikt inny jeszcze nie buszował. Na Alasce. Muszę tylko zarobić jakoś na bilet. – Będziesz potrzebował znacznych kwot i na drogę, i na poszukiwania – odezwała się Anna. – Chyba możemy temu zaradzić... – Wolałbym nie pożyczać od was pieniędzy – bąknął chłopak. – Nie wiem, kiedy będę mógł je oddać. Ani czy w ogóle zdołam je oddać. – Pokażmy mu niespodziankę – uśmiechnął się Piotr.

Anna wstała od stołu i gestem wskazała Staszkowi drzwi. Przekręciła klucz w antycznym zamku kowalskiej roboty. Przeszli do niewielkiego pomieszczenia. Pośrodku stał elegancki sekretarzyk. Na blacie piętrzył się stosik jakichś przedmiotów, nakryty wzorzystą krakowską chustą. Dziewczyna podniosła tkaninę. – Co to jest?! – wykrztusił Staszek na widok kilku słupków złotych monet. – No, pieniądze. – Wzruszyła ramionami. – Będzie tego paręnaście tysięcy rubli w różnych walutach. – Ale... – Pamiętasz pancerną kasetę, którą zdobyliśmy podczas ataku na konwój? Kilka godzin mi zajęło otwarcie, drutami zamki próbowałem, ale wreszcie się udało – odezwał się Piotr, stając za jego plecami. – Liczyłem na różne ciekawe papiery, które pozwoliłyby rzucić nieco światła na plany cara i jego siepaczy. Jak się jednak okazało, konwojenci oprócz jeńców wieźli też gotówkę z banku w Kijowie do Warszawy. Waluty tu, jak widzisz, bardzo różne, bo obok rubli niemieckie marki, austriackie i szwedzkie korony, angielskie funty, a nawet i amerykańskie dolary! Umyśliłem zatem podzielić to po równo między wszystkich dzielnych chłopców, którzy krew tam swoją przelali, a podwójne udziały przekazać rodzinom poległych. Jeśli planujesz jechać do Ameryki, wypłacimy ci twoją część w markach i dolarach. Tylko trzeba kursa sprawdzić... W każdym razie na bilet za ocean i kilka miesięcy poszukiwań wystarczy.

– Dziękuję! – Jeszcze jedno – powiedział gospodarz. – Obawiam się, że za długo używasz tych samych dokumentów. – Nikt mnie nie legitymował. – Na wszelki wypadek dostaniesz inne. Mam paszport pewnego Niemca, wiek, wzrost i wygląd się zgadzają. Lepiej, żebyś granicę przekroczył jako Johann von Braun. – A teraz spać! – rozkazała Anna. – Marcysiu, pościel, proszę, w alkierzyku. Weź też szkandelę i dobrze nagrzej pościel. Naszykuj tę grubszą pierzynę, panicz Stanisław wymarzł, musi się wypocić, by choroby go mijały. – Tak, proszę pani. – Mała służąca dygnęła. – Jutro siądziemy nad mapami i zaplanujemy, dokąd się udasz – powiedział Piotr. – Chyba że wolisz kilka dni u nas odpocząć... Staszek uśmiechnął się z wdzięcznością. Gdy wszedł do alkierzyka, Marcelina kończyła już ścielić mu łóżko. Sięgnął do kieszeni, wyłowił złote pięciorublówki znalezione przy usieczonym oficerze. Położył dziewczynie na dłoni pięć monet. Spojrzała przestraszona, niepewna, o co chodzi. – To dla ciebie w podarku, na posag – wyjaśnił. – Schowaj dobrze i nikomu nie pokazuj, pójdziesz kiedyś na swoje, jałówkę za to kupisz, będzie ode mnie na dobry początek. – Dziękuję panu! Pocałowała go w rękę i cicho wymknęła się za drzwi. Wypłaciłem skromne odszkodowanie za motywowane patriotycznie molestowanie seksualne, pomyślał z humorem, zagrzebując się pod pierzyną. Zasypiając, miał jeszcze przed oczyma jej rozpromienioną szczęściem twarzyczkę. Za oknem cicho padał śnieg.

Biblioteka Narodowa nie podobała mi się. Paskudna, kanciasta bryła budynku, paskudne korytarze, wyłożone brzydkim szarym marmurem... Nawet kawa, którą serwowano w barku, jakoś mi nie podchodziła. Siedziałem przy stoliku i siorbałem ją niewielkimi łykami. Szczurogęby siadł do komputera i grzebał w katalogu. Gapiłem się w podłogę, gdy nieoczekiwanie przy moim stoliku zatrzymała się para przedpotopowych mokasynów, ozdobionych chwościkami. Ostatni raz widziałem podobne obuwie w liceum, dobre piętnaście lat temu. Podniosłem wzrok. Stojący obok stolika mężczyzna był mniej więcej w moim wieku. Jego twarz wydała mi się skądś znajoma. Ach tak... – Pan Robert Storm – rozpoznałem konsultanta. Wprawdzie widziałem go wcześniej tylko przez komunikator internetowy, ale ta dziwna fryzura i płonące gorączką oczy były nie do pomylenia. – Cieszę się, że pana widzę, panie Marku. – Przysiadł na wolnym krześle. – Grzebie pan? – Grzebię – westchnąłem. – Ale jak na razie bez skutku. – Ja też jak do tej pory nic nie znalazłem. Witam, panie Robercie. – Szczurogęby wyrósł obok jak spod ziemi.

– Witam, panie Adamie. A ja coś mam. Wspomnienia Krzysztofa Bieżmy – powiedział ekspert. – Opublikowane we Lwowie w tysiąc dziewięćset dziesiątym czcionkami drukarni „Słowa Polskiego”. Nakład był niewielki, na szczęście egzemplarz zachował się w Bibliotece Stefanyka we Lwowie. Proszę sobie wyobrazić, znał poszukiwanego przez nas Stanisława Grążela. – Zatem muszę jechać do Lwowa? – zagadnąłem. – E, no po co, dwudziesty pierwszy wiek mamy. – Storm uśmiechnął się jakby kpiąco. – Znajomi Ukraińcy już mi to za parę gorszy zeskanowali. Wysłałem panu Ferdynandowi na mejla, ale skoro panów widzę, to tu jest wydruk. Jak się okazuje, poszukiwany posługiwał się lewymi dokumentami po jakimś poległym Angliku. Poszedłem tym tropem i proszę sobie wyobrazić, znalazłem jeszcze coś. W archiwaliach po Tymczasowej Komisji Wojenno-Śledczej zachowało się kilka raportów sędziego, który usiłował rozwikłać sprawę Krzywek i tropił tego Murraya. Myślę, że panów zainteresują. Niestety, korespondencja w pewnym momencie się po prostu urywa, akta rozdzielono zapewne podczas ewakuacji carskich urzędów z Warszawy wiosną tysiąc dziewięćset piętnastego. Ale jeszcze poszukam. – Wręczył mi plik kartek. – Przepraszam, będę zmykał. Jestem już spóźniony. Pożegnaliśmy się. Mój cerber też zamówił sobie kawę i siedliśmy do lektury. Spośród dziwnych ludzi, którzy przewinęli się przez szeregi partii powstańczych, najbardziej utkwił mi w pamięci chłopak o imieniu Staszek. Nie pamiętam, niestety, po latach, jak miał na nazwisko, zdaje mi się, że Grążel, ale głowy nie dam, bo chyba tylko raz wypowiedział je przy mnie. Zawsze przedstawiał się tak samo, nie imieniem nawet, ale jego zdrobnieniem. Raziła mnie trochę ta maniera, bo zdawał się uważać siebie za chłopca, podczas gdy przymioty jego ducha czyniły go mężczyzną, i to nad wiek dojrzałym. Przemknął przez życie moje jak kometa, zostawiając tylko ślad w pamięci. Pamiętam, jak spotkałem go po raz pierwszy przy płonącym dworze moich dobroczyńców Korzeckich w Krzywkach. Zginęlibyśmy marnie, gdyby nie on, gdyż nie przyszło mi do głowy, że trzeba uciekać. To zawsze go wyróżniało, planował działania, przewidywał ruchy przeciwnika jak wytrawny szachista na kilka posunięć naprzód. Pamiętam, jak siedzieliśmy w Sielcu we dworze u Rzewuskich i w Lublinie na naszej skromnej wieczerzy w Dniu Świętego Marcina. Pamiętam dobroć i szlachetność malujące się w jego oczach. I ten wewnętrzny spokój, który nie opuszczał go nawet w chwili, gdy sądziłem, że Moskale wyrżną nas do nogi. Pamiętam też, jak widziałem go po raz ostatni po zasadzce, gdy rozbiliśmy carski konwój na trakcie lubelskim, gdy ja odjeżdżałem spiesznie ku Puławom, a on pozostał z panem Augustem. Gdy przymykam oczy, znów go widzę, jak stoi w pyle drogi, wśród stosów trupów Moskali przy przewróconych kibitkach i uśmiecha się na pożegnanie. Dałbym wiele, by dowiedzieć się, jakie były jego dalsze losy. Pan Piotr, który gościł go kilka dni później, twierdzi, że młodzieniec ten zamierzał udać się do Ameryki, ale czy dotarł do celu – Bóg raczy wiedzieć. Myślę, że mógł w końcu wpaść w ręce Moskali, może został usieczony, może umarł gdzieś w podróży. Był moim przyjacielem. Gdyby przeżył, dałby znak swego istnienia. Lat temu kilka dowiedziałem się, że istnieje w Londynie wydawca John Murray. Jako że Staszek posiadał fałszywe dokumenty na to właśnie nazwisko, napisałem spiesznie do Anglii, ale ku mojemu rozczarowaniu okazało się, iż to tylko przypadkowa zbieżność imion... Kartkowałem wydruk, szukając innych przydatnych informacji. Autor otrzymał od jakiegoś pana Piotra okrągłą sumkę, udział w łupie. To była część pieniędzy zdobytych przy okazji rozbicia carskiego konwoju. Franki francuskie złotem. Dwa tysiące trzysta. – Kurde – podsumowałem. – Trzeba zacząć poszukiwania od początku. – To znaczy? – Szczurogęby pytająco przechylił głowę. – Nasz drogi nieobecny załatwił sobie lipne papiery na nazwisko John Murray. Jeśli dotarł do Ameryki, to nie da się wykluczyć, że używał tej właśnie tożsamości. – Sprawdzimy to – odparł. – Mam jednak dziwne przeczucie, że to fałszywy trop. – Ja też! – Rozłożyłem bezradnie ręce. – Jeden jedyny konkretny ślad, którym dysponujemy, to ten garnek pełen dolarów, który zakopał w Visby. A jeśli... – zawahałem się. – Jak sądzisz? – Puknąłem palcem

w tekst. – Ten cały Krzysztof dostał solidną garść złota. I to w obcej walucie. – Myślisz, że Staszkowi, skoro ruszał do USA, mogli dać dolary... – ...które następnie ukrył w Visby – dokończyłem. – Teraz pytanie, czy w carskim banku w tej epoce mogła się znaleźć amerykańska waluta, i to w takiej ilości. Ale w sumie czemu nie? Jaka była dokładnie kwota, którą wyciągnąłeś z garnka? – Czterysta dwadzieścia w monetach po dziesięć i dwadzieścia dolarów. – Dwadzieścia dolarów to jedna uncja. Dwadzieścia jeden uncji, czyli jakieś sześćset pięćdziesiąt gramów. Frank francuski natomiast... – Wyciągnął telefon i przez chwilę grzebał w Internecie. – W tym okresie frank to było dwadzieścia dziewięć setnych grama złota. – Dwa tysiące trzysta franków to by było jakieś sześćset siedemdziesiąt gramów – obliczyłem w pamięci. – To się prawie zgadza! – To się zapewne zgadza co do grosza, tylko część wydał po drodze albo zostawił sobie coś na drobne wydatki – mruknął Szczurogęby. – Teraz pytanie, o co, do cholery, w tym chodzi. Zostawił zakopaną całą, niemal absolutnie całą kasę. Nie planował po nią nigdy wracać. To nienormalne. – Niezrozumiałe – mruknąłem. – Ale musi być w tym jakiś sens. Podobnie jak pozostawiony list kryje jakiś sens. Planował samobójstwo? O ile go znałem, to raczej wykluczone. – Nie sądzę, zupełnie nie ten typ człowieka... – zamyślił się. – Może zatem masz rację z tym napromieniowaniem. Wykańczał się, może nawet domyślał się, co mu jest. – Visby? – podsunąłem. – Chyba trzeba tam pojechać. Pokaż teraz raporty tego sędziego śledczego. Zabraliśmy się do lektury.

Lublin, 27 listopada 1864 Adresat: Kancelaria J. E. Namiestnika gen. Fiodora Fiodorowicza hr. Berga Dotyczy: Sprawa śmierci ośmiu żołnierzy naszej armii zamordowanych we dworze Krzywki oraz poszukiwań Johna Murraya – domniemanego sprawcy zbrodni Dotyczy także: Sprawa ataku na konwój przewożący więźniów na trakcie Warszawa – Lublin i śmierci 23 naszych żołnierzy Dotyczy także: Potyczka patrolu kozackiego w lasach nałęczowskich i śmierć dwóch oficerów Wojska Dońskiego Jak już Wasza Ekscelencja wie, na trakcie Warszawa – Lublin doszło do rozbicia konwoju podążającego do stolicy, rabunku przewożonych środków finansowych oraz uwolnienia transportowanych więźniów. Ponieważ straż przednia została zlikwidowana za pomocą kusz, prowadzona przeze mnie sprawa poszukiwań Johna Murraya nieoczekiwanie okazała się ściśle spleciona ze sprawą ataku na konwój. Wedle zebranych informacji na północ od osady Nałęczów, w lasach, patrol kozacki poszukujący buntowników ostrzelał z zasadzki uczestników napaści na konwój, podróżujących na furmance. W wyniku ostrzału zabito konia, śmierć na miejscu poniósł woźnica, ciężko ranny został starzec, którego rysopis wskazuje na poszukiwanego Augusta Okońskiego, a bez szwanku wyszedł młodzieniec, którego wygląd pasuje do opisów i sporządzonych portretów Johna Murraya. Młodzieniec ten w skrajnie obraźliwy sposób wyzwał dowódców patrolu. Zmuszeni okolicznościami, podjęli się obrony honoru oficerskiego i polegli śmiercią bohaterską, zasieczeni bez litości przez poszukiwanego łotra. Podobnie fenomenalne

opanowanie sztuki fechtunku, bezwzględność i biegłość w zadawaniu śmierci wskazywać mogą, iż przeciwnikiem Kozaków istotnie był poszukiwany John Murray. Jest to jednak tylko domniemanie mimo zgodności rysopisu, nie wiemy bowiem także, czy brał udział w ataku na konwój. Świadkowie, których oszczędzono, nie zaobserwowali nikogo odpowiadającego opisowi. Warto jednak zwrócić uwagę, że po bitwie wśród buntowników spostrzegli rudowłosą dziewczynę, tożsamą zapewne z poszukiwaną Heleną Korzecką. Dziewczyna ta okazywała wyraźne względy jednemu z uwolnionych, jak więc można domniemywać, była jedną z inicjatorek napaści. Przesłałem zapytanie, czy w miejscu ataku na konwój i leśnej potyczki zdołano odkryć nietypowe ślady butów. Jeśli takowe uda się wyszukać, otrzymam ich odlewy w gipsie i porównam ze zdjętymi w Krzywkach. Wnioski: ponieważ atak na konwój był starannie zaplanowany, przeprowadzony znacznymi siłami i ewidentnie zmierzał do uwolnienia konkretnego więźnia, należy wdrożyć wnikliwe śledztwo dla wykrycia źródeł wycieku informacji. Należy kontynuować poszukiwania Heleny Korzeckiej, Krzysztofa Bieżmy i Johna Murraya. Do czasu jednoznacznego potwierdzenia informacji o zgonie kontynuowałbym także poszukiwania Augusta Okońskiego. Wobec wysokiego ryzyka, że osoby te spróbują zbiec do krajów ościennych, zawiadomić należy posterunki na kordonie granicznym, by zwróciły szczególną uwagę na podróżnych i w razie ujawnienia podczas kontroli paszportów wystawionych na te nazwiska dokonały aresztowania. Sporządził: nadzwyczajny sędzia śledczy Tymczasowej Komisji Wojenno-Śledczej kapitan Igor Wsiewołodowicz Ogarew

Więcej na: www.ebook4all.pl

Przyjechaliśmy do Gdańska dzień za wcześnie. A właściwie to nie. My przyjechaliśmy o czasie – to jacht Hipopotama, sprowadzany z Chorwacji, trochę się spóźnił. Szczurogęby wynajął nam pokój w hotelu. Zostawiliśmy bagaże i poszliśmy pozwiedzać. Dreptałem po Gdańsku. Miasto odwiedzałem dotąd głównie latem, poza sezonem wydawało się przyjemnie puste. – Bywałeś tu – zagadnął Szczurowaty. – Wtedy, przed czterystu laty... – Yhym... Dzielnicy, w której mieszkałem, już nie ma. Stoczni na Lastadii nie ma. Większość domów ma inne elewacje. Zresztą to przecież w znacznej mierze odbudowane po wojnie. Mojego Gdańska już nie ma. A lochu, w którym mnie trzymali, jakoś nie chcę oglądać. – Rozumiem. Miałem ochotę dać mu w zęby. Drażniła mnie sama jego obecność. Wkurzał mnie, gdy się ze mną zgadzał. Wkurzał, gdy polemizował. Łypnąłem na niego spod oka. Właściwie dlaczego mnie tak drażni jego obecność? – zadumałem się. Nie jest to przecież jakaś szczególna świnia. Oczytany, bystry, można z nim pogadać, można z nim pewnie iść na piwo. Gębę ma trochę niewyjściową, ale co to za kryterium oceniać człowieka po twarzy. – Zgłodniałem jakoś. Chcesz kebab? – zagadnął. – Kupując kebaba, osiedlasz Araba – odgryzłem się odruchowo. – W tym przypadku osiedlamy Wietnamczyków. – Wskazał budkę. Faktycznie, obsługa była skośnooka. Wzruszyłem ramionami. – Ja tam rasistą nie jestem, uważam, że może być nawet Murzyn, byle dobry Polak i katolik – powiedział, odliczając drobne. Nie byłem pewien, czy mówi poważnie, czy robi sobie jaja. Zabrzmiało jak dowcip, ale nic nie umiałem wyczytać z paskudnej fizjonomii. Kupił sobie bułę z nadzieniem i siadł na ławce, by ją przeżuć. Powędrowałem uliczką, gapiąc się na wystawy. Fotograf, księgarnia, sklep z butami, antykwariat. Zatrzymałem się przed witryną i dłuższą chwilę w milczeniu patrzyłem w jeden jej punkt. Po lewej stronie wystawiono stolik z intarsjowanym blatem, chiński wazon, huculski kobierzec oraz stare skrzypce bez podstawka i z jedną struną. Pośrodku leżały stare nuty, tworzące podkład pod dwa zdezelowane klarnety, oraz garść zdjęć z okresu istnienia Wolnego Miasta Gdańska. Po prawej umieszczono niewielką kamienną stelę. Patrzyłem na nią z niedowierzaniem. Znałem ją tylko z ustnego opisu, ale byłem pewien, że to ta sama... Na górze płyty piaskowca wykuto głęboko krzyż i napis: „Greta † 1560”. Poniżej wyryto starannie rysunek biegnącej wiewiórki. Na kartce bielał suchy opis.

Fragment steli nagrobnej lub kommemoratywnej, II poł. xvi wieku, warsztat gdański, cena 5400 zł

Odwróciłem się i otarłem natrętne łzy, które nagle stanęły mi w oczach. Pamięć zasypała mnie obrazami. Karczma i szynkarz zachęcający mnie i Helę do zatrudnienia służącej. Mała Niemka, grzeczna, cicha, pracowita... Wyszliśmy na spotkanie przyjaciół, a pod naszą nieobecność siepacze cara Iwana wypruli jej wnętrzności... I naraz poczułem nieprawdopodobną, zimną nienawiść. Odszukałem wzrokiem Szczurogębego. Siedział na ławce opodal i gapiąc się na nóżki mijających go japońskich turystek, wciąż przeżuwał kebab. Podszedłem i dosiadłem się. Policzyłem powoli do dziesięciu, żeby się choć trochę uspokoić. Nie bardzo mi to pomogło. Policzyłem raz jeszcze, wybijając każdą liczbę palcem na kolanie. – Po prostu powiedz – zachęcił. – Wspominałeś, że jesteś po to, by dostarczyć mi absolutnie wszystko, czego potrzebuję – zagadnąłem. Przełknął to, co miał w ustach. – Owszem. Czego zatem potrzeba? – odparł przyjaźnie. – Przydałaby mi się kominiarka i pistolet z tłumikiem. Głupio to zabrzmiało. Życzenie też było chyba głupie. Ale człowiek Hipopotama nie okazał żadnego zdziwienia. – Łom też? – Łomu nie. – Da się załatwić. Powiedzmy, na jutro rano – powiedział całkowicie spokojnie. – Ale jako człowiek reprezentujący interesy naszego pracodawcy wolałbym wiedzieć, po co ci to? – Muszę przestrzelić kolana jednemu łajdakowi – wyjaśniłem zupełnie szczerze. – Rozumiem. – Szczurogęby nadal nie okazywał zdziwienia, jakby przestrzeliwanie kolan było dla niego czymś zupełnie naturalnym. – Pro forma muszę jednak zapytać: czy to w jakiś sposób wiąże się z naszymi poszukiwaniami? – Dzięki temu odzyskam spokój ducha niezbędny do dalszej pracy. Zamyślił się na chwilę. – Co cię tak wkurzyło? Tamten antykwariat? – zapytał wreszcie, wskazując witrynę. – Stałeś tak i stałeś, i gapiłeś się na tamten kawałek płyty. O, to jednak łydki Japoneczek nie przesłoniły mu świata. – Jakaś hiena cmentarna wystawiła na sprzedaż kawałek nagrobka dziewczyny, którą znałem – warknąłem. – Dziewczyny, która dla mnie pracowała. – Znałeś ją, będąc w szesnastym wieku? – upewnił się. – Taaa... W głowie pojawiały się kolejne wspomnienia. Palce zręcznie plotące nitkę na kołowrotku. Tresowana wiewióreczka siedząca na ramieniu dziewczyny. Nie brałem udziału w pogrzebie Grety. Nie było okazji iść na jej grób. Najpierw siedziałem w lochu, potem uciekłem z Gdańska. – Skoro ma ci to zapewnić spokój ducha – westchnął ciężko – i ułatwić robotę dla pana Ferdynanda, to skombinuję ten pistolet i kominiarkę. – Wytarł ręce w papierową serwetkę. – W jaki sposób chcesz się zemścić? – Eee... Hmm... Wejdę, powiem sprzedawcy, że jest hieną cmentarną, a przy tym ostatnią świnią, i strzelę – wydukałem. Mój towarzysz zachichotał bezgłośnie, krzywiąc wargi w złośliwym uśmiechu. – Nie najgorszy plan. Zoologicznie go weźmiesz? Świnia i hiena w jednym... Czemu nie małpa i osioł? No dobrze, rozumiem, że masz do tego kawałka kamienia stosunek osobisty, ale pozwolisz, że zrobimy to po mojemu. – To znaczy? – Masz nadal prowadzić nasze poszukiwania, więc dobrze by było, żeby policja nie złapała cię na gorącym uczynku – rzekł twardo. – Ani nawet drugiego dnia – uzupełnił. – Wyciągnięcie cię z aresztu, jeśli

będziesz siedział pod zarzutem strzelania do ludzi, byłoby kłopotliwe, kosztowne i długotrwałe. Pan Ferdynand nie lubi takich komplikacji. A już myślałem, że naprawdę chce mi pomóc. No jasne... Dobro śledztwa przede wszystkim. – Zatem? – warknąłem. – Może po prostu odkupisz ten fant i postawisz u siebie w ogródku? Zastanowiłem się. Odzyskanie nagrobka miało jakiś sens, ale potrzeba zemsty pozostanie niezaspokojona. A poza tym jest jeszcze jedna kwestia. W zasadzie kluczowa. – Chcą ponad pięć tysięcy – powiedziałem spokojnie. – Nie stać mnie. To znaczy stać – przypomniałem sobie o złocie. – Ale paść takie bydło własną kapustą... – Żadna kwota dla naszej firmy. Wrzucimy w koszta, w wydatki na cele reprezentacyjne czy coś. Księgowość z pewnością znajdzie coś odpowiedniego. Może nawet od podatku to odpiszemy. A szef to potem przekaże jakiemuś muzeum jako darowiznę. – Mamy finansować jakąś parszywą hienę cmentarną?! – wybuchnąłem.– Nawet biorąc pod uwagę, że zrobiłbym to waszą kasą. No nigdy w życiu! No i za coś takiego musi być element kary! – Rozumiem. Jeśli będzie trzeba, przyjdzie tam dziś jeden z naszych ludzi, obejrzy sklepik od środka. Zobaczymy, jakie mają zabezpieczenia. Ustalimy też dane firmy. – Po cholerę? – zirytowałem się. – Bo może zamiast robić zadymę tutaj, trzeba będzie wyhaczyć właściciela tego interesu. No wiesz, żebyś chcąc upolować złoczyńcę, nie strzelał do Bogu ducha winnego sprzedawcy. O tym nie pomyślałem!

Było późne popołudnie, gdy do naszego pokoju ktoś zapukał. Szczurogęby poszedł otworzyć. Przez chwilę mignęła mi postać jakiegoś wypłoszowatego typka w grubych okularach. Przekazał plik kartek, aluminiową walizeczkę i już go nie było. Mój cerber przejrzał papiery w ciągu może pięciu minut. – No dobra – mruknął. – Sądząc po specyfikacjach technicznych, monitoring wewnątrz sklepu da się chyba odłączyć. Ale jest drugi problem, grubszy – westchnął. – To znaczy? – Monitoring uliczny. Jeśli wejdziemy do sklepu i narozrabiamy, policjanci w pierwszej kolejności sięgną do rejestratora wewnątrz. Potem sięgną po obraz z kamer ulicznych. Nie są szczególnie dobre, ale w kilkanaście minut służby ustalą nasze buzie, spróbują prześledzić, dokąd poszliśmy, zadzwonią do gliniarzy patrolujących miasto, żeby wyłuskali nas z tłumu. – Nasza gliniarnia jest w stanie tak szybko zareagować?! – Nie lekceważ ich. Nawet milicja za komuny bywała pierońsko skuteczna. Wiem, że potoczne mniemanie o policjantach kształtują głupie dowcipy, ale czy nie zastanawiałeś się kiedyś, kto je wymyśla? Czy nie jest to część szerokiej kampanii mającej uśpić czujność takich jak my? – Eeeee? – wyraziłem swoje wątpliwości. – Trzeba będzie odłączyć na kwadrans monitoring uliczny. A konkretnie – znów westchnął – najlepiej byłoby wkleić w to miejsce inne nagranie, żeby się ktoś w centrum nie zorientował, że mu wysiadły wszystkie kamery przy ulicy. Tylko to trochę skomplikowane... Naprawdę musisz strzelać mu po tych kolanach? – Odczuwam taki nieprzezwyciężony imperatyw moralny. – Aha. A nie wystarczyłoby pogadać o tym szczerze z księdzem albo psychoterapeutą? Jestem

w stanie zamówić ci wizytę nawet dziś wieczorem. – Nie. Długą chwilę przeglądał papiery. Coś liczył. – Jest tam co najmniej szesnaście kamer zwykłego monitoringu, nadających bezprzewodowo, do tego kilka przewodowych w sklepach i ogródkach restauracyjnych. Bezprzewodowe zakłócimy bez problemu. Część przewodowych da się ogłupić, ale trzeba nadajnika dużej mocy, i to z bliska. Tak tego nie ugryziemy. Proponuję lateksowe maski na twarze. – OK. – Sklep może mieć alarm przeciwnapadowy – ostrzegł. – Hmmm... – Zapewne zainstalowany będzie gdzieś koło lady... A tak, tam nie ma lady. Więc pod biurkiem. Dodatkowo pewnie ma drugi rezerwowy w innym miejscu. Trzeba będzie bardzo uważać na każdy jego ruch. Nie wiemy, czy ktoś nie siedzi na zapleczu. I tam też może być alarm. Ktoś wciśnie guzik i w najbliższej agencji ochrony zapali się lampka. W ciągu trzech minut będziemy mieli na karku ekipę tępych troglodytów z pałami i spluwami w łapach. Albo równie niemiłych smutnych panów w czarnych mundurach, też z pałami i spluwami w łapach. – To znaczy... – To, oczywiście, że nadal da się zrobić, ale takie są obiektywne trudności. Czy naprawdę uważasz, że warto? – Tak – uciąłem. – Jeszcze jeden problem. To wejście jest z głównej ulicy, no, jednej z głównych. W każdej chwili ktoś z zewnątrz może zauważyć, co robimy w środku. Do tego bez ostrzeżenia może wejść do środka wycieczka japońskich turystów. – Mimo to gotów jestem podjąć ryzyko. – Zawziąłeś się... Może bardziej, niż trzeba? – Może. Ale nie zrezygnuję. Machnął ręką. – Mała prośba. Jak już zaspokoisz żądzę strzelania, nie pluj mu w twarz ani na podłogę. Zbyt łatwo ze śliny pozyskać kod DNA. Stałeś, patrząc na witrynę, mogła cię zarejestrować kamera z wnętrza sklepu. Jeśli policji uda się nas namierzyć, lepiej nie dawać im takich dowodów do ręki. – Się wie. – Tak tylko mówię, żebyś nie zapomniał. Odpaliłem komputer. Zapikał komunikator. Otworzyłem połączenie. – Pan Storm na linii – zameldowałem Szczurogębemu. Twarz konsultanta była ledwo widoczna zza kaszki zakłóceń. – Panowie, znalazłem kolejny raport sędziego śledczego Ogarewa. Przyjaciele z Moskwy twierdzą, że jest jeszcze jeden, znaleźli sygnaturę, ale wydobycie go z archiwum w Mińsku na Białorusi wymagało będzie uruchomienia funduszu łapówkowego. Pracownik archiwum gotów jest go nam skopiować, lecz żąda kasy. Konkretnie: dwudziestu euro. – Żaden pieniądz. Skorumpujcie go – polecił Szczurogęby. – Za trzy lub cztery dni powinniśmy to mieć. Sprawdziłem, na ile się dało, szwedzkie rejestry własności ziemskiej, spisy udziałowców spółek eksploatujących miedź, szwedzkich towarzystw kolejowych i tego typu bazy danych dla drugiej połowy dziewiętnastego wieku. Niestety, ani Stanisław Grążel, ani John Murray nie pozostawili po sobie żadnych tropów. – Proszę szukać dalej – poleciłem. Rozłączył się. – Jutro o tej porze będziemy już na morzu – powiedział mój niechciany towarzysz. – Gorzej, jeśli nie

uda się podjąć tropu. – Nie mamy na to wpływu – odparłem. – Co więcej, jestem informatykiem, nie historykiem. Dlaczego od razu nie zatrudnicie tego Storma? – Ty znałeś Staszka, łatwiej będzie ci iść jego tropem. Pan Robert jest fachowcem od grzebania w archiwach, ale większość tego, co jest w Szwecji, zdigitalizowano i udostępniono online – powiedział spokojnie. – Każdy działa na swoim odcinku. Szef wierzy w specjalizację. „Co jest komu przeznaczone, niech pociechę mu przynosi. Niechaj rolnik pole orze, a wojownik szablę nosi...”, jak to zauważył poeta Szota Rustaweli. – A skąd, u diabła, znasz gruzińskich klasyków?! – Jak robiliśmy u ciebie rewizję, sfotografowałem, jakie książki masz w biblioteczce, i pobieżnie zapoznałem się z tymi, których nie znałem. – A po co? – Skoro szef kazał mi z tobą współpracować, musiałem się trochę przygotować. Także po to, żeby poznać twój tok myślenia, przewidywać posunięcia... A w znacznej mierze jesteśmy tym, co czytaliśmy. Lektura nas kształtuje. – Ekstra... Byłem ciekaw, jakie są jego ulubione książki, ale nie zapytałem.

Lokomotywa zahamowała. Spod kół sypnęły się piękne warkocze iskier. Staszek ocknął się z płytkiej drzemki i wyjrzał przez okno. Pociąg wjeżdżał na most. Neogotyckie wieżyczki i stalowa kratownica wydały mu się znajome. To ten długi most przez Wisłę, koło Tczewa, uświadomił sobie. Nie wiedziałem nawet, że istniał już w tej epoce! Koła zadudniły głucho. Chłopak szczelniej otulił się kocem, ale nadal czuł dreszcze. Dotknął obojczyka. Miał paskudne wrażenie, że gula w nocy urosła. Zagryzł wargi. Lokomotywa wydała długi, ponury gwizd. Wyglądała jak parowóz z filmów o Dzikim Zachodzie, była jednak mniejsza. Także wagony były inne – miały długi rząd drzwi, każdy przedział posiadał osobne wejście z zewnątrz i drugie z korytarza biegnącego wzdłuż wagonu. W dodatku kobiety i mężczyźni wsiadali oddzielnie, przedziały nie były koedukacyjne. Jeszcze na dworcu w Warszawie rozwiązanie to wydało się Staszkowi zgoła idiotyczne. Teraz, po trzech dniach jazdy, miał dość absolutnie wszystkiego. – Z Warszawy do Gdańska przez Poznań – burknął, patrząc na mapkę pruskich szlaków kolejowych naklejoną na ścianie. – Wstąpił do piekieł, po drodze mu było... Potoczył zaspanym wzrokiem po wnętrzu przedziału. Ciemne drewno, lustro ozdobione mosiężną listwą. Skórzane pokrycie kanapy. Drewniana podłoga i sufit w boazerii. Lampa olejowa obok drzwi na korytarz. Dziwaczny grzejnik pod siedzeniem co jakiś czas sapał i wpuszczał do przedziału porcję gorącego powietrza. Na szybie kładły się kwiaty mrozu. Gdy jechał przez Warszawę, walił śnieg. Także w Poznaniu powitała go zadymka. Tu, bliżej morza, panowała odwilż. Spod połaci śnieżnej wyłaniały się przetainy. Koła łomotały na złączach szyn. Przypomniały mu się nauki dziadka udzielone jeszcze w dzieciństwie: szyna ma dziewięć metrów długości, należy odmierzyć na zegarku trzydzieści dwie sekundy, licząc jednocześnie ilość stuknięć. Uzyskany wynik pozwoli określić szybkość pociągu w kilometrach na godzinę. Można spojrzeć przez okno. Obok toru wbite są białe słupki. Górna liczba malowana na czarno to odległość od najbliższego węzła kolejowego.

Tylko że tu nie ma jeszcze takich słupków, szybkość w kilometrach na godzinę nic mi nie da, bo odległości mierzy się w milach, pomyślał leniwie. Trzeba po prostu siedzieć i czekać, aż się dojedzie. Znowu przysnął. Sen przenosił w czasie, minione wydarzenia wracały niechciane. Jatka w wąwozie. Kilkudniowa podróż do Warszawy, ponure, ciemne miasto. Strach przy przekraczaniu granicy... Pociąg szarpnął i zatrzymał się. Staszek ocknął się i wyjrzał oknem. Nie poznawał tego miejsca. Przed sobą miał peron i dziwną drewnianą wiatę z dachem krytym czerwoną dachówką. Otworzył drzwi na korytarz i wyjrzał oknem po drugiej stronie. Niedaleko wzdłuż torów ciągnęła się fosa pełna szlamu. Zarastały ją miejscami trzciny. Za nią zobaczył bastiony jakiegoś fortu. Uwijali się na nich robotnicy z kilofami. Jedni kuli mury, inni ładowali gruz na taczki i po deskach wieźli go na brzeg rowu. – To jeszcze nie Gdańsk – mruknął. W tym momencie do drzwi od strony peronu ktoś zastukał. Staszek otworzył. – Dzień dobry, życzy pan sobie bagaż przenieść? – Barczysty tragarz w uniformie ukłonił się grzecznie. Mówił po niemiecku. – Dziękuję, nie mam bagażu – odpowiedział odruchowo Staszek. – Przepraszam, czy to Gdańsk? – Tak, Gdańsk, stacja Brama Wyżynna. – Gdańsk Główny to będzie następna? – Jaka następna? – zdziwił się siłacz. – To koniec trasy już. Wszyscy wysiadają, proszę pana. – Dziękuję – bąknął skołowany chłopak. Wysiadł na peron. Bagażowi, sapiąc z wysiłku, zdejmowali z półek kufry i tobołki. Niektórzy pasażerowie sami dźwigali kosze i walizki. Elegancka dama, jadąc z parodniową wizytą, musi mieć kilka sukien na różne pory dnia, kapelusze pod kolor, furę bielizny i tak dalej, rozważał Staszek, w ślad za rzeką podróżnych kierując się w stronę domniemanego wyjścia. Mężczyźni podobnie. Koszule, pudła z kołnierzykami, kapelusze pod kolor surdutów... Pierwszą rzeczą, jaką zrobię po dotarciu do Ameryki, będzie opatentowanie walizki na kółkach. Zarobię na tym jak Bill Gates w moich czasach. O ile zdążę. Sam miał tylko jedną walizkę i dwie szable zawinięte elegancko w kilka warstw grubego szarego papieru. Pociąg szarpnął i odjechał w kierunku jakichś szop. Chłopak dłuższą chwilę lustrował okolicę. Ta górka to pewnie miejsce, gdzie w moich czasach był dworzec PKS, wydedukował. A tam, gdzie ta parowozownia, postawią Dworzec Główny. Na razie to koniec trasy, bo Gdyni jeszcze nie ma, a o tym, by jeździć na Hel, na razie nikt nawet nie myśli... Znam trzy różne Gdański. No nic, poradzę sobie jakoś. Unikając furmanek, bryczek i dorożek, przeszedł na drugą stronę ulicy. Rozpoznał budynek katowni, wystający ponad niższą zabudową. Czuł ssanie w żołądku. Pora rozejrzeć się za śniadaniem. To jakaś paranoja, pomyślał, patrząc na starą bransoletę zdobiącą mu przegub. Kilka milionów ludzi, a ja akurat musiałem wpaść na jedynego w tej części świata pogrobowca Hanzy... Los? Pech? Przeznaczenie? Przypomniał sobie polanę, słowa umierającego, wypowiadane z niezachwianą pewnością. Zaraz potem przypomniał sobie pojedynek z Kozakami. Uciętą głowę... Nie musiałem ich zabijać, pomyślał. On i tak dogorywał, a ja? Może by mnie potrzymali w pudle i wypuścili? W końcu miałem w kieszeni angielski paszport. Właściwie dlaczego nas zaatakowali? Nie mieliśmy na czołach wypisane, że braliśmy udział w ataku na konwój, broń była schowana... Chyba że odwalali lewiznę. Zobaczyli lepiej ubranych ludzi i trach. Trupy można obedrzeć i zostawić w lesie. Pieniążki rozdzielić. A może po prostu przetrząsali całą okolicę i zabijali jak popadnie? Nie, to chyba niemożliwe. Zastrzelili konia i furmana, nas chyba chcieli brać żywcem. No nic, nie dojdę już prawdy. Walka była uczciwa. Wygrałem. Zabili chłopaka bez powodu, strzelili mu w plecy. Zasłużyli na śmierć. Znowu go trzęsło jak przy silnym zaziębieniu. Żyję i wyrwałem się z tego grobu, pomyślał. Mogę odejść, bo zrobiłem swoje. Uratowałem życie dziewczynie. Rozbiliśmy konwój, uwolniliśmy jej chłopaka. Ona uniknęła śmierci. On być może też. Tysiące im podobnych nie miało tyle szczęścia. Po lasach i wsiach zostały setki mogił. Szpitale w Galicji pełne

rannych. Setki okaleczonych nieszczęśników do końca życia będzie nosić blizny po carskich szablach, kulach, odłamkach szrapneli... W Cytadeli Warszawskiej i więzieniach siedzą tysiące ludzi. Część zostanie niebawem powieszona, inni powędrują za Bajkał. Każdy, kto uniknie tego losu, to punkt dla nas w rozgrywce z carem. Nic więcej nie można było zrobić. Po wolność sięgną dopiero wnuki ludzi, których poznałem. Przeszedł przez bramę. Stare miasto zmieniło się, przypominało już bardziej to, które zapamiętał ze swoich czasów. Na elewacjach widział mniej cegły, więcej za to pojawiło się sztukaterii. Eklektyzm brał powoli miasto w posiadanie. Jak się załatwia bilety na statek? Ugaduje kapitana czy jak? – zamyślił się. Nie, spokojnie, to jest oświecony wiek dziewiętnasty. Zatem z pewnością jest to jakoś zorganizowane. Biura podróży? Nie, to jeszcze nie ta epoka. Linie żeglugowe? Chyba już istnieją. Mają przedstawicielstwa czy jakoś tak? Otwarta restauracja wabiła zapachem czegoś smażonego. Wszedł i zajął miejsce przy stoliku. Zaraz podeszła kelnerka w białym fartuszku. – Pan sobie życzy? – Poproszę jajecznicę i filiżankę mocnej kawy. Podała mu potrawę po niespełna pięciu minutach. Gorący napar pozwolił mu się dobudzić. Napić by się kieliszek rumu, pomyślał i wzdrygnął się. Nie! Cholera... Piłem przez tyle dni wino, grzańca lub wódkę, niemal dzień w dzień. Małe ilości, ale widocznie organizm przyzwyczaił się do alkoholu! Od teraz ani kropli, bo popadnę w nałóg. Przełknął kilka kęsów jajecznicy. Była bardzo smaczna. A może to, że mnie tak trzęsie, jest objawem głodu alkoholowego? Zamyślił się. Nie, chyba nie... Ale z piciem koniec. – Przepraszam panią, potrzebuję pewnej informacji. Chciałbym nabyć bilet na okręt do Ameryki – zwrócił się do przechodzącej kelnerki. – Do Ameryki? – zdziwiła się. – Obecnie chyba żaden taki okręt nie wychodzi z Gdańska. – Rozłożyła bezradnie ręce. – Ale niech pan pójdzie do kantoru linii żeglugowych. Koło bramy Zielonej, w uliczce po lewej. Z pewnością już otwarte. Podziękował, zapłacił i ruszył przez miasto. Minął ratusz. Wspomnienia runęły na niego jak lawina. Te dobre i te złe. Zapragnął naraz iść sprawdzić, czy kamienica Ferberów jeszcze stoi, a jeśli tak, to kto w niej mieszka. Zajść do archiwum, poszukać informacji o Arturze Ferberze, o okręcie „Srebrna Grzywa”. Dowiedzieć się, jakie były dalsze losy przyjaciół. Dotknął bransolety. A może darować sobie tę całą Amerykę? Zostać tutaj? Poszukać Oka Jelenia, a potem poczęstować się całą kasą Hanzy wraz z odsetkami, które narastały przez pół wieku? Uśmiechnął się pod nosem. Rozglądał się. Miasto coraz bardziej przypominało mu to, które pamiętał z dwudziestego pierwszego wieku. Było tylko brudniejsze. No i trochę cuchnęło. Zepsutą rybą, zgnilizną, smołą, rynsztokami i końskim nawozem. Popatrywał na ludzi. Ubierali się bardziej elegancko niż w Lublinie. Praktycznie nie widział Żydów. Zmęczył się. Przysiadł na chwilę na murku otaczającym fontannę z posągiem Neptuna. Spojrzał na wysokie okna Dworu Artusa. Tam kiedyś bawili się kupcy. Artur Ferber... To były zbyt wysokie progi dla niego... Jak on to ujął? Nie mógł sobie przypomnieć. Otarł pot z czoła. Jestem chory, uświadomił sobie po raz kolejny. Moje plany... Co z nich wyjdzie? Jeśli choruję na to, co podejrzewam... Potrząsnął głową, by odegnać złe myśli. Może to nic takiego! Parę dni na morzu, dużo świeżego powietrza i stanę na nogi! Ruszył dziarskim krokiem, ale już po chwili zwolnił. Samym optymizmem nie był w stanie pokonać osłabienia. Dłuższą chwilę szukał biura, wreszcie wypatrzył elegancki szyld z parostatkiem.

– Przedostać się o tej porze roku do Ameryki to ciężkie zadanie – powiedział mężczyzna za ladą, gdy Staszek wyłuszczył swój problem. – Proponowałbym marszrutę drogą trochę okrężną. Okręty płynące przez Atlantyk wyruszają z Liverpoolu, żeby po najdalej kilkunastu dniach żeglugi dobić do portu w Bostonie. Gdyby pojechał pan koleją z Gdańska do Berlina, a stamtąd udał się do Hamburga lub Bremy... – Chciałbym jak najszybciej wystawić twarz na morskie wiatry – bąknął Staszek. Myśl o tym, że znowu musiałby tłuc się dwie lub trzy doby pociągiem, wydała mu się wręcz odrażająca. – Rozumiem. Kłopot w tym, że... Hmmm... Za trzy dni odpływa statek do Lubeki, ale szczerze powiedziawszy, odradzam. Brudny jest i stary. Jest inne, lepsze połączenie, które powinno pana zadowolić. Wprawdzie podróż trwa kilka dni dłużej niż okrętem niemieckim, ale za to tylko jedna przesiadka. – Proszę mówić. – Wojna duńsko-pruska już zakończona i wznowiono żeglugę przez cieśniny. Jutro wychodzi z portu szwedzki okręt „Sunniva”. Po trzech dniach na morzu dobija do molo w Sztokholmie. Potem dwa dni przerwy i wsiada pan na pokład „Króla Oskara”, który płynie do Londynu. Tam bez trudu nabędzie pan bilet na któryś z okrętów Cunard Line lub White Star Line, a do Liverpoolu można wygodnie dotrzeć koleją. – Czy może mi pan sprzedać bilety na „Sunnivę” i „Króla Oskara”? – Oczywiście. Muszę tylko uzyskać potwierdzenie rezerwacji miejsca na pokładzie „Króla”. Potrwa to kilka godzin. Jeśli pan sobie życzy, mogę od razu zamówić panu pokój w hotelu, gdzie poczeka pan na przesiadkę. – Kilka godzin? – zdumiał się. – Zagraniczny bilet i rezerwacja hotelu w Sztokholmie?! – No przecież mamy telegraf. Wprawdzie trochę naokoło wiadomości biegną, bo ze Szwecją trzeba się łączyć przez Berlin i Kopenhagę, ale ułatwienie to i tak znaczne. A w przyszłości, kto wie, może doczekamy kabla na dnie Bałtyku. – Proszę zatem rezerwować. Chciało mu się śmiać. W moich czasach załatwiłbym to przez Internet, pomyślał. A tu proszę, Internetu wprawdzie nie mają, ale załatwić się da. Zresztą idea zbliżona, przepływ informacji przez punkty węzłowe sieci... W zasadzie można powiedzieć, że te sto pięćdziesiąt lat postępu technicznego tak naprawdę dużo nie zmieniły. Tyle że sobie pokoju hotelowego nie obejrzę, choć za kilka lat, kto wie, może będą już mieli ilustrowane foldery!

Antykwariat otwierali o dziesiątej. Najpóźniej o dwunastej mieliśmy się zameldować na pokładzie jachtu Hipopotama. Szybka akcja i szybki odskok. Zanim policja spisze protokół, będziemy już na morzu. W lateksowej masce, podmalowanej i przypudrowanej na naturalny kolor, czułem się co najmniej głupio. Sądziłem, że pójdziemy od razu do sklepu, ale mój towarzysz pociągnął mnie na ławkę, na której siedzieliśmy poprzedniego dnia. Wyciągnął z torby niewielką walizeczkę i wdusił guzik. Prztyknęło mi w uszach. – Co to...? – Wykrywacz transmisji – mruknął. – Ten kolo ma w sklepie monitoring. Ze sześć kamer tam ślepi. Chodzi o to, żebyśmy się nie nagrali. – Eee...? – To wyłapuje, co kamerki nadają. Najpierw identyfikacja, potem zakłócimy ich działanie. – One nadają bezprzewodowo?

– Nie, po kablach do rejestratora. Nasz człowiek to sprawdził. – Jak niby chcesz z zewnątrz dobrać się do transmisji idącej po kablu?! – zdumiałem się. – Tym urządzeniem. – Wpatrywał się w ekran. – Nie chrzań, to niemożliwe, jestem z wykształcenia informatykiem. – A ja z wykształcenia jestem szpiegiem. – Wyszczerzył szczurze zęby. – Zresztą nie musisz mi wierzyć na słowo. – Obrócił laptop w moją stronę. Na ekranie widziałem obraz z kamer w sklepie. Był niezbyt wyraźny, ale nawet czytelny. Szczurowaty pokręcił gałeczką i obraz rozmazał się w kaszkę. – A tak właściwie po co to? – zapytałem. – Przecież mamy maski... – Bo rejestrują też dźwięk. Chybabyś nie chciał, żeby twoje kazanie zostało nagrane, a potem zanalizowane? – Kazanie? – Mam na myśli tę pełną patosu przemowę, którą układasz od wczoraj. Tę, którą planujesz wygłosić, zanim przestrzelisz mu kolana. Policja ma programy do porównania próbek głosu i na podstawie analizy cech indywidualnych mogłaby stwierdzić, czy ty to ty. Oczywiście, jeśli wpadną na nasz trop, czego nie da się tak do końca wykluczyć. A tym przetrzyj podeszwy. – Podał mi coś, co wyglądało jak gąbka do polerowania butów. – Dzięki temu psy stracą trop, nie da się też pobrać śladów zapachowych. Tylko jak będziemy w środku, niczego nie dotykaj i na niczym nie siadaj. Otwieram i zamykam ja. Zaczął rozcierać na dłoni i palcach jakąś maść. – To żeby nie zostawiać odcisków palców? – upewniłem się. – No właśnie... Milczałem oszołomiony. Wydawało mi się, że to, co chcę zrobić, jest proste. Wejść, powiedzieć kilka słów, strzelić, wyjść. A tu kamery, monitoring, nagrania, takie ślady, inne ślady... – No to do roboty – westchnął ciężko, wręczając mi pistolet Makarowa z dokręconym już tłumikiem. – A tu jest, hmmm... Nazwijmy to, kabura. Obejrzałem płytkę z trzema dziwnymi zaczepami. Domyśliłem się od razu, że chodzi o to, iż z normalnej kabury ciężko byłoby wyciągnąć broń wyposażoną w tłumik. Minęła chwila, zanim sobie z tym poradziłem. – Byłeś w wojsku – przypomniał sobie. – Byłem... – No popatrz, a ja nie. A też umiem strzelać i wysadzać w powietrze. Weszliśmy do wnętrza. Rzuciłem okiem na zamek. Nie. Drzwi nie da się zamknąć od środka... Cholera. Zlustrowałem sklepik. Pośrodku stała duża gablota z drobiazgami. Sznury korali, tabakierki, papierośnice, zegarki, biżuteria, monety... Pod ścianami w szklanych szafeczkach wypatrzyłem jakieś kindżały, pruską pikielhaubę, bagnety i temu podobny szmal militarny. W innej sztućce z fabryki Norblina, koszyczki, patery i inne utensylia. Sprzedawca, a zarazem właściciel interesu siedział przy biurku. Był może z dziesięć lat starszy ode mnie, ale nie wyglądał na szczególnie silnego fizycznie. Nie wyglądał też na świnię ani hienę cmentarną. Stanęliśmy po lewej, przed ścianą zawieszoną obrazami. Sprzedawca łypnął na nas okiem, ale dalej siedział nad katalogiem aukcyjnym. Wskazałem Szczurogębemu jakiś detal na jednym z obrazów. Ten pochylił się, jakby chciał przyjrzeć się dokładniej. Sprzedawca, widząc nasze zainteresowanie, wyszedł zza biurka. Odwróciliśmy się jak na komendę. Zamarł w pół kroku. Z bliska musiał się zorientować, że mamy maski na twarzach. Wyciągnąłem z kieszeni pistolet i przeładowałem z trzaskiem, by sprzedawca zobaczył, że to prawdziwa broń. W jednej chwili jego twarz pokryła trupia bladość. Rzucił okiem w stronę biurka, zapewne faktycznie miał tam przycisk alarmowy. – Czego chcecie?! – wykrztusił.

– Wrzaśniesz, to zastrzelimy! – powiedział Szczurogęby. – A gdybyś, rybeńko, jakoś uruchomił alarm, to nasi kumple wiedzą, gdzie poszliśmy z wizytą. Przerażony sprzedawca pokiwał energicznie głową, chyba na znak, że będzie milczał. – Popełniłeś błąd – warknąłem. Boże, jak głupio to zabrzmiało... – Oczywiście – zgodził się ze mną natychmiast. – Ale konkretnie: jaki i jak mogę go naprawić? – Strzelał spojrzeniami na boki, ale wszelkie drogi ucieczki miał odcięte. – Ta płyta – wskazałem lufą kawałek steli widoczny od środka – pochodzi z cmentarza przy kościele Świętego Piotra i Pawła. – Nic mi na ten temat nie wiadomo. – Rozłożył ręce. – Wedle tego, co mi powiedziano, wydobyto ją w latach siedemdziesiątych z wykopu pod rury przy bramie Żuławskiej, na końcu ulicy Długie Ogrody. To przedmiot pochodzący z legalnego źródła! Nabyłem od potomków kolekcjonera. Uciszyłem go gestem. – Ta płyta wróci na swoje miejsce. Masz trzy dni. Dogadasz się z proboszczem, wyeksponujecie obok świątyni albo wmurujecie w ścianę. To nieważne. Ma zostać godnie umieszczona. Albo przyjdziemy znowu, tym razem przestrzelić ci kolana. – Czy to jasne? – zapytał Szczurogęby. – Jasne – bąknął antykwariusz. – Dziękujemy za współpracę. – Schowałem spluwę i ruszyłem do wyjścia. – Ale... Dlaczego to takie ważne? Czy panowie wiedzą, kim była ta Greta? – dobiegło mnie pytanie. Odwróciłem się w drzwiach i spojrzałem na niego zaskoczony. Uśmiechał się przepraszająco. Wyczułem w nim ciekawość, przemożną chęć poznania prawdy, przełamującą nawet strach. – Niemka z pochodzenia, pracowała dla syndyka Hanzy Sudermanna i jego człowieka w Gdańsku, Mariusa Kowalika – wyjaśniłem. – Nie zrobiła kariery jako szpiegóweczka. Zamordowano ją, gdy miała zaledwie trzynaście lat. – Nie zapomnij wykonać tego, o co prosiliśmy – warknął mój cerber i wyszliśmy. Oddaliliśmy się szybko. W jednej z bram ściągnęliśmy maski. Schowaliśmy je wraz z bluzami do torby. Na szczęście nikt nas nie ścigał. Byłem ciekaw, czy antykwariusz w ogóle powiadomi policję. – No, całkiem sprawnie poszło – pochwalił mnie Szczurowaty. – Pół minuty akcji i odskok. Sam bym tego sprawniej nie zrobił. Umiesz wyłożyć skomplikowaną sprawę w oszczędnych żołnierskich słowach. Ale powiedz, dlaczego nie przestrzeliłeś mu tych kolan? – zapytał. – Wczoraj wydawałeś się pełen krwiożerczego zapału... – Nie wiem. Może zbyt wiele razy w życiu strzelałem do ludzi? – odparłem. – Może zbyt dobrze mu z oczu patrzyło? A może dlatego, że nabiłeś mi spluwę ślepakami? Ale dziękuję za pomoc. Nic nie odpowiedział. Szliśmy spokojnym, ale szybkim marszem. Koło Arsenału, obok Hali Dominikańskiej. Minęliśmy Wielki Młyn, w którym kiedyś Marius Kowalik eksperymentował z energią pozyskiwaną z kół wodnych, kościół Świętej Katarzyny... Przypomniałem sobie tamtą zimną noc na środku Bałtyku, gdy zaczęła tonąć moja łódka. I nieoczekiwany ratunek ze strony Krzyżaka płynącego samotnie do Szwecji. Udawał się do Vadsteny, do grobu świętej Katarzyny i jej matki, świętej Brygidy, do jednego z ostatnich klasztorów katolickich, trwającego w rozpaczliwym oporze, na przekór naukom Lutra... Wspomnienia wróciły. Tonąca „Jaskółka” syndyka Sudermanna, czający się na plaży grabieżcy wraków. Pistolet, gogle noktowizyjne... Dwanaście trupów? Czternaście? Ilu właściwie ludzi zabiłem w szesnastym wieku? Bo przecież była jeszcze bitwa z piratami, gdy uratowałem Petera Hansavritsona... Chińczycy i ich helikopter. I ten, którego kazałem torturować. Do licha, i jeszcze jedna bitwa z piratami, ta na wrakowisku. Posłałem do piachu więcej ludzi niż kilka poprzednich pokoleń mojej rodziny. Byłem na siebie trochę zły. Może z antykwariuszem należało załatwić sprawę od razu po dobroci?

Z drugiej strony chyba trzeba mieć skrzywioną moralność, żeby handlować nagrobkami. – Nie panuję nad sobą – mruknąłem pod nosem. – Nie panuję czasem nad wściekłością, która mnie ogarnia. – Wiemy. Pan Major bardzo dokładnie zanalizował twoje zachowania i wskazał nam słabsze punkty twojej psychiki. Dlatego właśnie dostałeś ślepaki – mruknął mój strażnik. – Naprawdę trupy są zbędne... – Przecieżbym go nie zastrzelił! – Tego nie wiemy. Działasz chaotycznie i przerażająco impulsywnie. Tracisz panowanie nad tym, co robisz, i sytuacja zbyt łatwo wymyka ci się spod kontroli. W ciągu kolejnego kwadransa byliśmy przy samochodzie. Ruszyliśmy z kopyta. Szczurogęby prowadził spokojnie, nie szalał za kółkiem. Objechaliśmy centrum. Zaparkował opodal Akademii Muzycznej i pieszo ruszyliśmy w stronę mariny. – Jesteś teraz spokojniejszy i uzyskałeś lepszą motywację do pracy? – zapytał Szczurogęby. – Chyba tak. Dziękuję. – Nie ma za co. Jacht był duży i kiczowaty. Ot, taka bardzo przerośnięta motorówka. Spodziewałem się masztów i żagli, ale najwyraźniej chodziło toto na samym silniku. Załogę stanowiło trzech rosłych Chorwatów. Odmeldowali się Szczurogębemu i wrócili do swoich obowiązków. – Tu będzie twoja kajuta. – Mój cerber otworzył drzwiczki. Kajuta miała nie więcej niż cztery metry kwadratowe. Na obitej klepką ścianie wisiał obrazek z kotkiem. Popatrzyłem na okrągły bulaj, za którym widać było Wyspę Spichrzów. Pomacałem materac koi. – Można sobie żyć – mruknąłem zadowolony. – Jakbyś mnie potrzebował, mieszkam naprzeciwko. Hipopotam z żoną i dwoma nieodłącznymi ochroniarzami spóźnili się, przybyli dopiero wczesnym popołudniem. Zaraz też załoga odpaliła silnik i wyszliśmy w morze. Siadłem na pokładzie, patrzyłem na mijane zabudowania portu, wydmy porośnięte chaszczami i rachitycznymi sosenkami, ceglane mury twierdzy Wisłoujście, kolejne betonowe nabrzeża. Żona Hipopotama przyszła i spoczęła na leżaku. Założyła nogę na nogę. Dłuższą chwilę usiłowałem sobie przypomnieć, jak też ona ma na imię. A tak, Magda. – Koty jak na razie nie nawiązały kontaktu – powiedziała. – Nie wydaje mi się, żeby sprowokowanie ich w ogóle było możliwe – westchnąłem. – Ferdynand z pewnością zdoła rozwiązać ten problem. To mądry człowiek, a przy tym wyjątkowy farciarz – powiedziała z przekonaniem. Minęliśmy ujście. Zapatrzyłem się w fale. Bałtyk. Gdzieś tam na dnie leżą szczątki „Jaskółki”. Co stało się ze „Srebrną Łanią”? Tak wielu ludzi, których znałem, pochłonął już czas. Kobieta uszanowała mój nastrój, milczała. Z torby leżącej obok leżaka wyjęła rysownicę z przypiętą kartą brystolu oraz ołówki. Zaczęła coś szkicować szybkimi, niedbałymi ruchami. Gdy wstała i poszła pod pokład, rzuciłem okiem. Obrazek przedstawiał ją, Staszka i Hipopotama. Choć mężczyznę i chłopaka rysowała z pamięci, podobieństwo zostało bardzo dobrze uchwycone.

Staszek otworzył oczy i zaraz zacisnął powieki. Ból rozsadzał mu czaszkę. Nad sobą miał sufit z malowanych na biało desek. Wygodne łóżko z dobrze ubitym materacem. Okno szklone niedużymi szybkami. Syknął cicho. Pamięć wracała. Nie. Nie wracała. Widział tylko jakieś oderwane obrazy. Kajuta na statku. Wykładany drewnem pokład. Czyjeś dłonie. Szalupa? Marynarze pracujący przy wiosłach i krótka, ostra fala.

Statek się rozbił? – usiłował sobie przypomnieć. Nie, to chyba mnie się coś stało. Zachorowałem? Zaraz. Jeszcze raz. Gdańsk. Zanocowałem w małym hoteliku. Potem wsiadłem na statek. Kajuta... Przypomniał sobie niebieski emaliowany dzbanek na wodę. Okrągłe okienko? Bulaj... Koja. Koc w kratkę? Zachód słońca na morzu. Co było potem? Niestety, reszta tonęła w malignie. Nie jestem już na statku, uświadomił sobie. Ale co się stało? Gdzie jestem? To ląd. Nic się nie kiwa. Normalne okno... Dzień? Chyba dzień, jest tak jasno, że aż czuję ból. Nawet zamknięte powieki nie pomagają. Jakaś cholerna nadwrażliwość... Próbował unieść dłoń, by dodatkowo zasłonić oczy, ale ręka była potwornie ciężka, a on zbyt słaby... Zasnął. Ocknął się ponownie. Czuł straszne osłabienie. Głowa nadal bolała... Statek. Nie, to ląd stały. Może Ameryka? Jestem w Nowym Jorku, pomyślał. Nareszcie... Teraz do Kalifornii. Po złoto. Nad rzekę Sacramento... A potem? Zostać tam? To wielki kraj. Mogę też jak w piosence. Poznać dziewczynę z południowego zachodu, śliczną, wesołą, płowowłosą Amerykankę znad Missisipi. Nie. Nie mogę być w Ameryce. Przesiadka, Londyn, Liverpool, to bym pamiętał. A co pamiętam? Nic nie pamiętam. Zaraz, zaraz, był Gdańsk... A potem? Szalupa kołysząca się na falach? Wał ciemnych chmur pędzących po niebie... Uchylił powieki. Biały sufit. Przechylił głowę. Dotknął ciemienia. Nie miał włosów. Na krześle obok łóżka siedział starszy mężczyzna w białym fartuchu. Miał siwą kozią bródkę, również siwe krzaczaste brwi i mocno już przerzedzoną czuprynę. Wyglądał na lekarza. Czytał opasłe tomiszcze. Spostrzegł, że Staszek doszedł do siebie. – Obudziłeś się? – zapytał po niemiecku. – Rozumiesz mnie? – Tak... Gdzie jestem? – W szpitalu. No, może właściwiej by było powiedzieć: w ambulatorium. – Skrzywił się leciutko. – Mam tu prywatną praktykę i cztery pokoiki dla chorych. To jeden z nich. Byłeś nieprzytomny przez kilka dni. Bardzo wysoka gorączka wywołała malignę. – Rozumiem... Moje rzeczy, pieniądze... – przestraszył się Staszek. – Wszystkie rzeczy osobiste przyniesiono ze statku, odkaziliśmy je. Była tam sakiewka, a w niej kilkaset dolarów amerykańskich w złocie. Do tego cały arsenał broni siecznej i palnej. Nic chyba nie zginęło. Dojdziesz do siebie, to przeliczysz. – Zapłacę. – Chłopak odetchnął z ulgą. – Najpierw wrócisz do zdrowia, potem będziemy się liczyli – uśmiechnął się przyjaźnie lekarz. – Zresztą szpitalik utrzymywany jest przez magistrat. Jeszcze jedno... Twoje dokumenty są zapewne fałszywe? – Jak pan zgadł? – wyszeptał Staszek. – Bo w malignie krzyczałeś po polsku, a nie po angielsku – wyjaśnił lekarz spokojnie. – Stąd wydedukowałem, że ten John Murray, jak i Johann von Braun to tożsamości przybrane, żeby skutecznie zniknąć z oczu carskim szpiclom. Tu w każdym razie jesteś całkowicie bezpieczny pod opieką Jego Wysokości Karola Piętnastego króla Szwecji, Norwegii, Gotów i Wenedów. Podróżnik w czasie odetchnął. Osłabienie brało górę, poczuł przemożną senność. – Zaraz... – Z trudem zebrał myśli. – Ale tak właściwie gdzie jestem? Co to za miasto? Londyn? Nie... Sztokholm? – Visby. – Visby na Gotlandii? – upewnił się. – Tak. Statek idący do Sztokholmu zawinął do portu, żeby cię wysadzić na ląd. Obawiali się, że nie przetrzymasz dalszej podróży. Narobiłeś im kłopotu, zapewne czeka ich kilkudniowa kwarantanna w porcie. – To fatalnie – Staszek przeszedł na szwedzki. – Dziękuję, że się pan mną zajął. Zamknął oczy. Odpływał... – Nie zasypiaj, proszę! Jeszcze chwila. Dwa zdania.

– Nie śpię – szepnął chłopak, uchylając powieki. – Jesteś bardzo osłabiony po chorobie. Kristina będzie cię doglądać. Pod łóżkiem masz kaczkę, w dzbanku wodę do picia. Gdybyś czegoś potrzebował, po prostu zadzwoń. – Lekarz wskazał mosiężny dzwonek stojący na stołku obok łóżka, na wyciągnięcie ręki. – Martwiłem się, czy znajdę dla ciebie coś do czytania po polsku, ale skoro znasz i szwedzki, i niemiecki, mam tu całkiem zasobną biblioteczkę. – Włosy... wypadły? – Ogoliliśmy. Bakcyle mogłyby na nich pozostać. Staszek już nie odpowiedział, tylko kiwnął głową na znak, że usłyszał i wszystko rozumie. Zasypiał ciężkim, mocnym snem, jakby zapadał się w studnię.

Sen przyszedł ciężki i męczący. Znów wędrowałem drewnianymi zaułkami Gamle Bryggen. Była noc, mrok rozpraszał tylko słaby poblask świec i kaganków, sączący się przez małe okienka. Kantor hanzeatycki. Dziwaczna twierdza uczyniona z drewna, serc, umysłów, pieniędzy, reskryptów i weksli. Sam nie wiedziałem, czego szukam, echo kroków niosło się daleko. I naraz spostrzegłem przed sobą jakiś ruch. Nie rozpoznałem sylwetki, ale miałem świadomość, że to ktoś znajomy. Przyspieszyłem kroku, wszedłem po schodach, potem pomaszerowałem galerią na pierwszym piętrze. Z okna padał blask. Było uchylone. Borys, Sadko i Maksym siedzieli przy stole, grając w szachy. Pozdrowili mnie gestami, ale czułem, że nie powinienem im przeszkadzać. Straciłem postać z oczu, lecz z dala dobiegł mnie stukot drewnianej podkładki, jakby to Hans szedł między domami. Nie mając lepszego pomysłu, ruszyłem w tamtą stronę. Drewniany zespół kupieckich domów i magazynów ciągnął się w nieskończoność. Kompleks był chyba znacznie większy niż kantor w Bergen, budynki były też wyższe o co najmniej kilka kondygnacji, a balkony, galerie, mostki i pasaże tworzyły fascynujący, częściowo napowietrzny labirynt. Wyidealizowana wizja Gamle Bryggen, pomyślałem. Tak mogłaby wyglądać ta dzielnica, gdyby nie mieli problemów z miejscem, grząskim gruntem i cenami drewna. Może też trochę z grawitacją, wytrzymałością materiałów i innymi prawami fizyki. Pokonałem mostek łączący balkony dwu domów. Nie dostałem żadnych więcej wskazówek, ale teraz jakimś cudem wiedziałem, gdzie szukać. A po chwili spostrzegłem poblask świecy. Drzwi jednego z mieszkań chwiały się, gościnnie uchylone. Pociągnąłem je i otworzyłem. Stanąłem w progu znajomego saloniku. Agata siedziała na niskim stołku, twarzą do drzwi. Greta i nieznana mi dziewczynka w podobnym wieku, stojące po obu stronach, zaplatały jej włosy w warkocze. Spojrzałem na nieznajomą. Nie spotkałem jej nigdy, ale jakimś cudem wiedziałem, że to służąca wdówki, Marta. Każda dziewczyna zajęła się jednym pasmem włosów. Były jeszcze dłuższe i gęściejsze niż wtedy, gdy poznałem Agatę. Ubrała się w olśniewającą białą jedwabną suknię obszytą włoską koronką. Dziewczęta odziane były odrobinę skromniej. Tresowana wiewiórka, siedząca na ramieniu szpiegóweczki, przechyliła łebek, spojrzała na mnie zaciekawiona. Miała na szyi obróżkę z maleńkim złotym dzwoneczkiem. – Mój panie, to doprawdy nie wypada podpatrywać damę w tak intymnej, niezręcznej i krępującej sytuacji – odezwała się wdówka. – Ale cieszę się, że złożyłeś mi wizytę. – Uśmiech wyczarował jej dołeczki na policzkach. – Przepraszam – bąknąłem. – Wyglądasz pani jak anioł – powiedziałem i zawstydziłem się. Głupi tekst, w stylu arabskiego podrywacza na plaży w Tunezji... Ale naprawdę tak wyglądała. Zauważyłem też pewną subtelną zmianę. Była piękniejsza. Miała gęściejsze włosy. Grubsze brwi. Dłuższe rzęsy. Ciut większe oczy. Nadal można ją było rozpoznać, ale wydawała się doskonalszą kopią kobiety,

którą znałem. Dorosła anielica i dwa małe aniołki? Takie wrażenie sprawiała ta trójka. Skoro nie żyją, to może tak właśnie jest. Czy zwykły człowiek może po śmierci tak awansować? – Anioły mają skrzydła. – Uśmiechnęła się, mile połechtana nawet idiotycznym komplementem, a może odczytała moje myśli. – Zważ też, Marku, że na obrazach i rzeźbach rozpuszczone włosy wiją im się w grubych puklach. – Ksiądz, który uczył mnie religii, twierdził, że skrzydła to tylko symbol ich szybkości. Uśmiechnęła się i puściła do mnie oko. I naraz spostrzegłem, że i wdówka, i Marta, i mała Niemka są niemal przejrzyste. Miałem już podobną wizję, gdy zatruty chińskim narkotykiem spotkałem Zuzannę. Ona była jakby prawdziwa, a reszta zjaw nie. – Nasze przeznaczenie zostało już zdefiniowane i mogłyśmy odejść... nieco dalej – odezwała się Agata, odpowiadając na niezadane pytanie. – A jej przeznaczenie ulegało jeszcze burzliwym zmianom, choć z twojego punktu widzenia była już oczywiście martwa. Te ingerencje w czasie są jak kamyk zakłócający spokojną taflę wody. Choć fala i tak zawsze w końcu się spłaszcza. – Przeszłość i teraźniejszość są powiązane dzięki temu, że dusza jest zjawiskiem kwantowym? – zapytałem. – Oddziałują, może korelują ze sobą? – Raczej interferują. Ale jakie to ma znaczenie? – Uśmiechnęła się. – Martw się o zbawienie własnej duszy. Skąd znała takie słowa? Rozejrzałem się, poszukując wzrokiem Heli i Staszka. – Nie ma ich tu. Jeszcze walczą – powiedziała gospodyni. – Wygrają? – Po tej stronie wiemy już niemal wszystko. Nie możemy jednak zdradzić ci żadnych tajemnic, niczego użytecznego. Staszek z twojego punktu widzenia jest jednocześnie martwy i nie do końca martwy. To, co zdziała w przeszłości, subtelnie oddziałuje na rzeczywistość. Oczywiście nie na tyle, by narobić poważnych szkód. – Dlaczego Staszek okłamał mnie w liście? – mimo wszystko zapytałem. – To akurat wiesz. – Uśmiechnęła się. – Zaufaj własnym hipotezom. Dobrze go znałeś. Może nawet lepiej, niż on znał samego siebie. Wyczułeś bratnią duszę, choć obiektywnie był lepszy od ciebie. – Może mniej doświadczył w życiu? – Po prostu obracał się w innym środowisku i nie zatruł się cynizmem. – No tak... – Zamyśliłem się. – Obaj macie jedną ciekawą cechę, nietypową dla waszych czasów. – Jaką? – Szanujecie kobiety. Nie na pokaz, tylko naprawdę. Gdy spotkaliśmy się po raz pierwszy... czy pamiętasz, na co zwróciłeś uwagę? – Zadarty nosek i warkocz... Może też uśmiech i piękne brązowe oczy. – Tak, miałam lekki wytrzeszcz, w waszych czasach szybko zdiagnozowano by to jako efekt nadczynności tarczycy. – Uśmiechnęła się. – Sam sobie odpowiedziałeś. W ogóle nie próbowałeś ocenić wzrokiem mojej figury. Staszek spotkał Helę w sytuacji bardziej kuriozalnej, bo była kompletnie goła i nieprzytomna. Wszystko na wierzchu. A była nieźle rozwinięta, jak na piętnastolatkę. A wiesz, co go zafascynowało? – Hmmm... – Rude włosy. Zerknął, bo był ciekaw, bo był prawiczkiem, bo nigdy wcześniej nie widział na własne oczy nagiej dziewczyny. I zaraz uciekł spojrzeniem od tego, co ciekawiło go najbardziej. Patrzył na twarz. Musiał ci pomóc ją ubrać, ba, musiał jej dotykać w miejscach, w których nigdy wcześniej nie dotknął dziewczyny, nawet przez ubranie. Ale odwracał wzrok. Czysta dusza. Szlachetna. Niewielu jest takich. – Więc powiadasz, że obaj gapiliśmy się na włosy... Może jesteśmy fetyszystami? – Uśmiechnąłem się lekko.

– Nie błaznuj. – Zrobiła minimalnie surowszą minę. – Zważywszy na okoliczności tego spotkania, powinieneś zachować cmentarną powagę! – Przepraszam – bąknąłem wystraszony. Dziewczęta skończyły jednocześnie. Zabezpieczyły końcówki warkoczy zupełnie współczesnymi frotkami. Następnie zawinęły je kilkakrotnie wokół głowy i upięły wsuwkami, tworząc elegancką koronę cnoty. Agata podziękowała im skinieniem i wstała. Wydała mi się minimalnie wyższa, niż zapamiętałem. – Proszę za mną – oznajmiła. Zrobiłem kilka kroków. Nieoczekiwanie spostrzegłem, że nie znajdujemy się już w saloniku jej domu. Ba, w ogóle nie byliśmy już w dzielnicy hanzeatyckiej ani nawet w szesnastym wieku! Szliśmy przez rozległą, długą salę ekspozycyjną. Pod sufitem ujrzałem podwieszone szkielety wielorybów. Po lewej biegł rząd wysokich okien. Po prawej ustawiono gabloty z wypchanymi okazami morskiej fauny i preparatami różnych podwodnych stworzeń. Strój Agaty zmienił się. Teraz miała na sobie morelowej barwy suknię z dziewiętnastego wieku, pełną uroczych zakładek i falbanek. Obie dziewczynki uległy podobnej metamorfozie. Greta niosła archaiczny binokular z mosiężnym tubusem, Marta drewnianą skrzynkę z szufladkami, wypełnioną preparatami mikroskopowymi na szklanych płytkach. One także miały na sobie podobne sukienki, tyle że ozdobione jeszcze błękitnymi kokardami. – Czy to Muzeum Historii Naturalnej w Bergen? – zdziwiłem się. – Jak poznałeś? – zaciekawiła się wdówka. – Widziałem kiedyś to wnętrze w albumie o Nansenie. Pracował tu w młodości jako laborant. Napisał pracę naukową o pasożytach żerujących na fokach. Zresztą, żeby je badać, zastosował barwienie preparatów atramentem. – Podobnie jak doktor Armauer Hansen, badacz trądu. – Wskazała mi gestem mijane pomieszczenie. – Mimo pewnej różnicy wieku znali się i nawet można powiedzieć, przyjaźnili. Dwa niezwykłe umysły... Niewykluczone, że przyszły podróżnik nauczył się metody barwienia od starego lekarza. W końcu ich odkrycia dzieli tylko kilka lat. Nauka zbliża ludzi, nawet jeśli dziedziny ich badań łączy tylko luźne pokrewieństwo. Jest jeszcze jedna możliwość. Barwienie stosował też pionier badań tkanki nerwowej Camillo Golgi, którego Nansen poznał we Włoszech – urwała, jakby znudzona własnym wykładem. Popatrzyłem w ślad za jej gestem. Przy okrągłym, zawalonym księgami stoliku siedziało kilku uczonych. Młody Nansen, dwudziestoparoletni blondynek, zapewne świeżo po studiach, nalewał właśnie gościom herbatę do filiżanek. Woda płynęła z imbryka, ale cała scena jakby zamarła w bezruchu. Postaci były niby to trójwymiarowe, ale sprawiały wrażenie płaskich. Dopiero po chwili zorientowałem się, że cała scena jest w barwie sepii. – To tylko swego rodzaju pamiątkowe zdjęcie, oni już odeszli – wyjaśniła Marta. – Chyba było podobne w książce... Tylko bez podpisów. – Hansen to ten brodacz składający gazetę, a ten w dziwnej czapce to dawny dyrektor leprozorium, doktor Daniel Danielsen – objaśniła mnie Greta. – Pod zdjęciem były podpisy, ale pan ich nie zapamiętał. – Na szczęście podświadomość zapisuje znacznie więcej szczegółów – dodała Marta. – Rozmawiam ze swoją podświadomością? – To jedna z dopuszczalnych interpretacji tego typu wizji. – Wdówka puściła do mnie oko. Przeszliśmy przez pomieszczenie, w którym w przeszklonych szafkach eksponowano dziesiątki zwierzęcych czaszek. Agata pchnęła drzwi. Znaleźliśmy się jeszcze gdzie indziej. Wokoło wznosiły się regały biblioteczne. Były niewyobrażalnie wysokie, czułem się, jakbym stał na dnie kanionu. Usiłowałem dosięgnąć wzrokiem sufitu, ale okazało się to niemożliwe. Otaczały mnie dziesiątki tysięcy książek. Tłoczone skórzane grzbiety połyskiwały złoceniami i okuciami. Obok wetknięto inne, oprawione skromnie szarym płótnem. Próbowałem liczyć półki ginące w półmroku kilka metrów ponad moją głową, ale zaraz musiałem zrezygnować. A zatem znowu magazyn, który już kiedyś odwiedziłem w swoich wizjach? Gdy ponownie spojrzałem na moje rozmówczynie, cała trójka była ubrana zupełnie współcześnie.

Agata w krótkiej spódniczce prezentowała wspaniałe uda i wysmukłe łydki. Nogi opinały jej czarne pończoszki. Zamszowa kamizelka miała przypięty pod kieszonką identyfikator pracownika biblioteki. Biała bluzka ładnie podkreślała jej kibić. Greta piastowała pod pachą tekturową teczkę z okładką w różowe kucyki. Na przegubie jej dłoni ujrzałem zegarek z Hello Kitty. Marta miała na nosku okulary w cienkich drucianych oprawkach. Oślepiająco błękitne kobaltowe szkła wskazywały, że jest to wyrób pierwszych dekad dziewiętnastego wieku. Pstryknęła w nie palcem, szkła zbladły, a oprawki zmieniły się na zwyczajne druciane. – Przepraszam, czasem trudno zapamiętać, co do czego – bąknęła. Z kieszeni dżinsowej kurteczki wystawał jej tablet. W szarych płóciennych sukienkach z marynarskimi kołnierzykami obie dziewczynki wyglądały jak prymuski z podstawówki w towarzystwie nauczycielki. Cała trójka ubrana była elegancko i skromnie zarazem. – Dziękuję za odzyskanie mojego nagrobka – powiedziała Greta. – To było bardzo miłe. – Cała przyjemność po mojej stronie – bąknąłem. – Skoro jesteśmy przy tematyce funeralnej, proszę nie zapomnieć o zapalniczce. Rozejrzałem się raz jeszcze za Helą lub Staszkiem, ale wokoło ciągnęły się długie, mroczne korytarze zbudowane z regałów. Nigdzie żywego ducha. Martwego zresztą też. Pomijając te, które stały przede mną. – Tak ich pan nie znajdzie – powiedziała Marta. – Są naprawdę daleko stąd. Prosimy teraz o wybaczenie, mamy jeszcze dużo pracy. – W jej dłoniach pojawiła się drewniana szufladka katalogowa z wpiętymi kartami książek. Dziewczynka kartkowała je przez chwilę, nie patrząc. Nagle jej palce znieruchomiały. Wiewiórka jej towarzyszki spojrzała na otwartą kartę, a potem zręcznymi susami pomknęła po regałach gdzieś w górę i w dal. Dzwoneczek dzwonił coraz słabiej i słabiej, aż ucichł gdzieś w ciemnościach. – Pracy? – zdziwiłem się. – Po prostu musimy pozostać tu jeszcze przez jakiś czas – wyjaśniła. – Potem pozwolą nam iść dalej. – Czy to... czyściec? – zapytałem niepewnie. – Czy masz jakieś ostatnie życzenie, zanim się obudzisz? – odparła, ignorując kompletnie moje pytanie. – Jeśli jesteś aniołem, pokaż mi skrzydła – poprosiłem, sam dziwiąc się temu, co mówię. – Może to tylko sen, ale doprawdy nie wypada prosić damy o takie rzeczy. – Roześmiała się i przewróciła zabawnie oczami. Zręcznie wspięła się na aluminiową drabinkę. Eleganckie szpilki w ogóle jej w tym nie przeszkadzały. – Zamówię za was mszę – zaproponowałem. – To z pewnością nikomu nie zaszkodzi – odpowiedziała Marta. Grety nigdzie już nie było widać. Słyszałem tylko oddalające się kroki i powracające ciche brzęczenie dzwoneczka na szyi wiewiórki. Spojrzałem w górę. Agata grzebała na półce, wśród oprawionych w skórę woluminów. Półprzejrzyste skrzydła lśniły lekko w półmroku. Kształtem przypominały motyle, ale stworzone zostały z delikatnych, jakby trochę pawich, a trochę strusich piór. Były cudowne. – Dziękuję – bąknąłem. Ukłoniłem się na pożegnanie i rozejrzałem. Tak jak poprzednio, spostrzegłem uchylone drzwi. Wyciągnąłem rękę w stronę klamki i... ...ocknąłem się na łóżku, mokry od potu. Szczurogęby potrząsał mnie za ramię. Obok stała Magda ze strzykawką w dłoni. Miała na sobie jakieś fikuśne wdzianko nocne, naćkane koronkami i pomponikami z futerka, ale w większości miejsc zupełnie przejrzyste. Przyzwoiciej wyglądałaby chyba nago... Odwróciłem wzrok. – Strasznie krzyczałeś przez sen – powiedział mężczyzna. – Jakby cię żywcem ze skóry obdzierali. W dodatku przez pół godziny nie byliśmy w stanie cię dobudzić. Dopiero jak ci zastrzyknęliśmy co trzeba, odzyskałeś przytomność.

– Ciekawe, czemu się tak darłem, bo to, co mi się śniło, nie było przecież okropne – mruknąłem. – A, nieważne. Dziękuję za obudzenie. Wzrokiem poszukałem telefonu. – Jest siódma dwanaście – domyślił się, co chcę wiedzieć. – Czy coś... – Przydałby mi się długopis. Wyjął z kieszeni notes i pióro kulkowe. Zapisałem słowo po słowie, co mówiły duchy. Sen czy nie? – zastanawiałem się. Sen... Chyba faktycznie pogadałem sobie z własną podświadomością i tyle. Aczkolwiek miło było znów je zobaczyć. Przypomniałem sobie, jak podczas żeglugi łódką na Gotlandię przyśnił mi się ksiądz Jon. Te sny... Zaczęły się, po tym jak nafaszerowałem się chińskim narkotykiem. Pierwszy był idiotyczny. Ale wkrótce potem ujrzałem Gretę, a po drugiej dawce spotkałem Zuzannę... Też martwą, ale jej przyszłość nie była zdefiniowana. Skąd ten sen? Czy dosypano mi czegoś do jedzenia? Chyba nie, bo po co mieliby to robić? A może to draństwo działa jak LSD? Nie eliminuje się z organizmu, tylko ulega otorbieniu. Cysta pęka i uwalania narkotyk nawet po wielu miesiącach od zażycia ostatniej dawki. A może mam trwale uszkodzony mózg? Albo co gorsza, zachwiał barierą zdolności poznawczych rozdzielającą świat żywych od świata umarłych? Paranoja jakaś. Westchnąłem ciężko. – Kochany pamiętniczku, znowu śniły mi się ładne, ale martwe dziewczyny. Może to dlatego, że dorastam? – mruknąłem pod nosem. Z drugiej strony, jeśli tak wygląda czyściec, to i ja taki poproszę. – Jak się pan czuje? – zapytała kobieta. Zupełnie zapomniałem o jej obecności. – Przydałaby mi się pewna porada – powiedziałem wreszcie. – Może lepiej będzie powiedzieć: pomoc medyczna. Pani, z tego, co kojarzę... – Mamy tu trochę podstawowego sprzętu. Co potrzeba? – Miałem jakiś czas temu styczność z syntetycznym chińskim narkotykiem, wywołującym omamy oniryczne – wyjaśniłem. – Podejrzewam, że sen mógł być spowodowany jego uaktywnieniem się w moim mózgu. Czy byłaby pani w stanie zrobić mi testy na obecność substancji psychoaktywnych? – Jak się nazywa ten środek? – Ba, żebym to ja wiedział... Nie mogę też dać gwarancji, że w ogóle istnieje. – Proszę? – To paskudztwo pochodziło z naszej przyszłości. Co gorsza, przyszłości alternatywnej. Wypytała mnie szczegółowo o objawy. – Hmm... – mruknęła. – Ciężka sprawa. Nie ma takich substancji. Przypuszczać mogę, że to jakaś bardzo zaawansowana chemicznie pochodna LSD. I rzeczywiście narkotyki tej grupy bardzo wolno eliminują się z organizmu. Ale może to być też zupełnie inny czynnik psychoaktywny. Mogę zrobić bardzo czuły test na narkotyki i drugi na toksyny. Zobaczymy, czy coś wykaże. – Poproszę. Przyniosła walizeczkę ze strzykawkami i innymi takimi. Pobrała mi dwie fiolki krwi. Potem zabrała je do swojej kajuty, by odprawiać nad nimi jakieś czary. Wróciła po godzinie. – Przykro mi, wynik podwójnie negatywny – powiedziała. – Jest pan czysty jak niemowlak. Pomijając... jak to nazywa literatura SF? Nanotech? – Że niby co? – Pana krew zawiera resztki czegoś, co wygląda na niewielkie urządzenia mechaniczne. Może biomechaniczne... Nie znam się na tym, ale wszystkie wydają się uszkodzone. Niezłej klasy muszą mieć ten „podstawowy sprzęt”, pomyślałem.

Drzwi skrzypnęły cicho i do pokoju weszła młodziutka pielęgniarka. Była uderzająco podobna do lekarza, zapewne córka, a może wnuczka? Miała trójkątną, lisią twarzyczkę i śmieszny nosek. Ciemne włosy spięła z tyłu. Zapewne miała niewielką domieszkę krwi lapońskiej, bo odrobinę przypominała Taavi. – Panna Kristina – domyślił się Staszek i uśmiechnął słabo. – A może pani? – Panna. – Zarumieniła się lekko. Zajęła się nim bardzo fachowo. Obejrzała język i spojówki, policzyła puls i zmierzyła temperaturę. Potem włożyła niciane rękawiczki i obmacała mu wątrobę. Z zatroskaną miną osłuchała serce. Zauważył na brzuchu paskudną, rozległą wysypkę, krostki podeszły krwią. Dziewczyna pociągnęła mu skórę grubą warstwą maści.

– Najgorsze za panem – powiedziała. – Jeszcze tydzień lub dwa i stanie pan na nogi. – Ale co mi właściwie było? – Prawdopodobnie tyfus. Ma pan silny organizm, główne objawy ustąpiły bardzo szybko. Było uderzenie gorączki, maligna, poszła wysypka, ale na oczach i języku tylko niewielkie zmiany. Dziesięć dni panem targa. To już przesilenie. Czuł pan bóle głowy? – Tak. Już kilka dni przed wejściem na pokład... – Choroba wylęgała się. Od tego się zaczyna: bóle i zajęte gardło przez kilka dni. Potem uderzenia straszliwej gorączki, krwawa wysypka, maligna, obrzęk wątroby i innych narządów, przekrwienie spojówek i tak dalej. Po kilkunastu dniach od zarażenia albo śmierć, albo przesilenie i powrót do zdrowia. Przymknął oczy. Dziesięć dni? Usiłował sobie cokolwiek przypomnieć. Transportowano go na noszach? Przekwitnięte pnące róże na ścianie domu? Czarny dym na błękitnym niebie... To ostatnie było chyba wspomnieniem jeszcze ze statku. Obrazki nie składały się w żaden ciąg logiczny. – Byłem nieprzytomny ponad tydzień?! – wykrztusił. – Półprzytomny – wyjaśniła. – Maligna... Podaliśmy na uspokojenie laudanum. Zbijaliśmy gorączkę zimnymi okładami. Wysypka już powoli schodzi. Skąd pan przyjechał? – zaciekawiła się. – Z Polski. – Nie widział żadnego powodu, by to ukrywać. – To już wiemy – przypomniała. – Prasa wspomina, że w zachodnich guberniach Rosji panuje tyfus. Zapewne ugryzła pana zarażona wesz, albo może pchła. – Byłem na Lubelszczyźnie – powiedział. – To wschodni skraj Królestwa Polskiego – dodał. Był pod wrażeniem jej wiedzy i fachowości, ale nie sądził, by akurat geografia odległego kraju była jej mocną stroną. – Tam było powstanie – powiedziała. – Trochę się o tym u nas mówiło. Podobno car poczyna sobie w waszym kraju jak barbarzyńca i ludzie chwycili w końcu za broń. – Owszem. Walczyli... Walczyliśmy o wolność, a teraz walka przegrana. Ja się trochę spóźniłem, można powiedzieć, kilka tylko razy po broń sięgnąłem. Długo by o tym mówić, ale po co ma się panna później męczyć wspomnieniami tego, co ode mnie usłyszy? Szkoda ślicznej główki na te okropieństwa. – W szpitalu też mamy do czynienia z ranami i śmiercią. Czasem i od noża ktoś zginie. Ale może ma pan rację. Inaczej opatruje się ranę czy złamanie będące wynikiem nieszczęśliwego wypadku, a inaczej zadaną celowo przez złego człowieka. Zaskoczyła go dojrzałość tej wypowiedzi. – Był pan kiedyś w Szwecji? – zagadnęła. – Mówi pan po naszemu, ale jakoś bardzo dziwnie... Jak starzy ludzie z małych wiosek. – Byłem tu, ale dawno temu. Naprawdę dawno. – Uśmiechnął się lekko. – Byłem w Dalarnie, odwiedziłem Sztokholm i nawet w Visby zdarzyło mi się dni kilka spędzić. – Proszę teraz odpoczywać. – Zanotowała informacje i wyniki badań na karcie. – Za godzinę przyniosę obiad. Przymknął oczy. Visby, Gotlandia... Przekorny los znów go tu przyprowadził. Nie miał na przegubie miedzianej bransolety. Czy ją stracił, czy może złożono ją z resztą rzeczy w szpitalnym depozycie? Czy warto podjąć wyzwanie i odszukać Oko Jelenia? Czy jeszcze w ogóle istnieje? Znużony chorobą i rozmyślaniem zasnął.

Miasto od strony morza wyglądało uroczo. Przepłynęliśmy obok wiatraków stojących na wysokim skalnym klifie. Minęliśmy port i pożeglowaliśmy wzdłuż starego muru obronnego. Patrzyłem na szare kamienne ściany. Nad murem korony drzew zieleniły się soczystą barwą wiosennych liści. Ogród botaniczny i nadmorski park zajmowały teren dawnej dzielnicy hanzeatyckiej, wypalonej całkowicie podczas najazdu mieszczan Lubeki. Niemal nic nie pozostało z miasta, które pamiętałem. Tylko ruiny kościołów dumnie sterczały w niebo. Magda stała na dziobie, chłonąc widok miasta. Wiatr szarpał jej białą sukienkę, coraz to odsłaniając czerwone stringi. A jak akurat nie odsłaniał, to i tak prześwitywały. Widok ten nie robił na mnie żadnego wrażenia. Białe kozaczki, które miała na nogach, sprawiały, że czułem wyłącznie rozbawienie. – Ładnie tu – burknął Hipopotam, opuszczając lornetkę. – Ale Zadar czy Dubrownik robią większe wrażenie. Wzruszyłem ramionami. – Każdemu, co jego – burknąłem. Byłem nad Adriatykiem, widziałem miejsca, o których wspominał, ale wolałem Visby. Zacumowaliśmy spory kawałek na północ od miasta. Zastanawiałem się, ile czasu zajmie nam marsz wzdłuż brzegu, ale jak się okazało, znów nie doceniłem ludzi Hipopotama – na parkingu czekał już wynajęty jeep. – Oprowadzisz nas po mieście. – Potentat wycelował we mnie serdelkowaty paluch. – Pokażesz ciekawostki i miejsca, gdzie bywaliście ze Staszkiem. Adamie, ty podejdziesz do muzeum, poszukasz kumatych ludzi... – Lista ekspertów od dziewiętnastego wieku jest już gotowa, mamy umówioną konferencję o jedenastej – zameldował Szczurogęby.

Piątego dnia pobytu w szpitalu Staszek poczuł się na tyle dobrze, by wstać z łóżka. Wysypka znikła, pozostawiając po sobie jedynie liczne drobne strupki. Ubranie wisiało w szafie, uprane i przeprasowane. Na wewnętrznej stronie drzwi umieszczono niewielkie lustro. Spojrzał w nie i nie rozpoznał się. Skórę miał chorobliwie szarą. Oczy podbite, jakby przed chwilą zszedł z ringu bokserskiego. Skóra na przedramionach wisiała luźno, pod palcami czuł tylko węzły osłabionych mięśni, cała podściółka tłuszczowa zanikła. Jakby mnie z obozu koncentracyjnego wypuścili, pomyślał ze smutkiem, patrząc na mocno rysujące się żebra. Wciągnął spodnie i koszulę. Ta prosta czynność okazała się nieoczekiwanie męcząca. Nadal bolała go głowa, a każdy gwałtowniejszy ruch wyciskał pot... Podszedł do drzwi i nacisnął mosiężną klamkę. Delikatnie zaskrzypiały zawiasy. Staszek wyszedł z pokoiku. Znalazł się w korytarzu, w którym osiem par drzwi, rozmieszczonych symetrycznie po obu stronach, prowadziło do jakichś pomieszczeń. Wszystkie uchylono, zapewne pokoje były puste. Ciepło dzięki temu lepiej cyrkuluje, pomyślał leniwie, patrząc na kaflowy piec wpuszczony w ścianę. Mniej opału zużywają. Posadzkę wyłożono cegłą klinkierową. Podszedł do okna na końcu. Oszklono je niewielkimi szybkami wpuszczonymi w metal. Okno wychodziło na ogródek. Od wschodu zamykał go stary mur. Na trawie leżały płaty tającego śniegu. Dzikie róże pięły się po kamieniach. Przekwitły już, oczywiście, wśród liści czerwieniały drobne, pomarszczone od chłodów owoce. Za murem chyba była ulica, a dalej wznosiła się majestatyczna ruina kościoła. Szczyt ściany frontowej zdobiły dwie ceglane rozety.

W załomie korytarza znajdowały się drzwi wejściowe. Staszek nacisnął klamkę i uchyliły się. W twarz uderzył go chłodny powiew wiatru. Grudzień... Ciepły grudzień, czy może po prostu odwilż spowodowana bliskością morza? Jest już zima, pomyślał. Po trzech kamiennych stopniach zszedł na dziedziniec otoczony płotem. Jak mógł zauważyć, do budynku infirmerii przylegał pod kątem prostym większy dom mieszkalny, mieszczący też na parterze przychodnię i ambulatorium. Z komina unosił się dym, zapewne Kristina gotowała coś na kolację. Przed domem był podjazd i klomb bezlistnych w tej chwili krzewów. Od ulicy teren praktyki lekarskiej odgradzał wysoki płot z malowanych na brązowo desek. Furtka chwiała się, na wpół uchylona. Uliczką przejechała bryczka. Słońce świeciło nisko. Staszek poczuł, że drżą mu kolana. Oparł się plecami o kamienny mur i odetchnął głęboko chłodnym powietrzem. Nie widział stąd morza, ale domyślał się, że trzeba wyjść przez furtkę i skierować się uliczką w lewo, w dół, ku murowi obronnemu. Ciekawe, co jest na miejscu spalonej dzielnicy hanzeatyckiej? Pewnie jakoś to zabudowali. Odwrócił głowę i spojrzał na zwaliska świątyni. Pamiętam to... Te mury. Z tego starego serialu o Pippi Langstrumpf. Za sto lat będzie tam plac zabaw, pomyślał z pewnym rozbawieniem. Za to nie pamiętam ich z mojego pobytu. Spędziłem tu zbyt mało czasu, w dodatku przebywałem w innej części miasta, bliżej portu. – To ruiny kościoła Świętego Mikołaja, spalonego, jak i pozostałe nasze świątynie, w roku tysiąc pięćset dwudziestym piątym przez mieszkańców Lubeki – odezwał się lekarz, nadchodząc od strony domu. – Już wstałeś? Za wcześnie trochę. – Na chwilę, rozprostować kości... Przez ostatnie tygodnie cały czas byłem w ruchu. W biegu... A potem przez dwa tylko leżałem – tłumaczył się nieporadnie Staszek. – Rozumiem. Gdy się przywykło do aktywności, trudno wyleżeć. Ale choroba ma swoje prawa. Bóg wybacza nam zawsze, człowiek czasami, a natura nigdy! – Doktor uprzejmym, choć stanowczym gestem wskazał wnętrze szpitalika. Staszek posłusznie wrócił do swojego pokoju i położył się. Kristina przyniosła kolację. Zapadał już zmierzch, więc zapaliła trzy grube świece osadzone w lichtarzu. W blasku płomyków wydała mu się nagle ładniejsza, starsza i poważniejsza. Gra świateł i cieni na jej twarzy fascynowała. – Mam coś dla pana. – Uśmiechnęła się. – Do poczytania. Może nie jest to najświeższa gazeta, ale za to w pańskim języku. Wręczyła mu czasopismo. Spojrzał zaskoczony. Faktycznie, po polsku, „Kurier Warszawski” sprzed, bagatela, trzech lat. – Dziękuję – bąknął. Uśmiechnęła się i wyszła. Prezent dała, z pewnością mnie podrywa, zażartował w myślach. Bo jak powszechnie wiemy z tanich pornosów, do szpitala chodzi się tylko po to, żeby sypiać z pielęgniarkami. Łyknął zestaw tabletek. Białe były upiornie gorzkie. Po tych szarych odbijało mu się jakby choinką. Domyślał się, że to chinina i wyciąg z eukaliptusa. Ciekawe, czy te leki w ogóle pomagają, czy organizm sam musi pokonać zarazę? – zadumał się. Coś tam pewnie dają... Jak smażony na maśle czosnek przy przeziębieniach. Do tej pory sądziłem, że wiem, co to choroba, dopiero teraz widzę, że wszystko, co przedtem przechodziłem, to tylko pryszcz. Obmacał niepokojącą go gulę. Obok odkrył drugą. Zagryzł wargi. Coś jeszcze przeszkadzało mu w pachwinie. Macając po żebrach, zlokalizował jeszcze jedno dziwne zgrubienie. Ścisnął skronie. Zaczynał rozumieć. Miał wrażenie, że nagle zrobiło się zimno. Bomba. Kocia bomba, która załatwiła Skrata... Kilka szybko rozpadających się izotopów, chronionych polem, które odblokować się miało przy jego materializacji. Mordercze promieniowanie.

Wystarczająco silne, by załatwić istotę wielkości hipopotama, pomyślał, w dodatku wychyloną tylko dwoma wymiarami w naszą rzeczywistość. Oberwałem przy skrzynce z dokumentami w alkierzyku, będącym sypialnią dziadka Heli. Akurat dokładnie pod strychem, gdzie łajdak się zmaterializował. Kilka metrów w linii prostej. Jedyną barierą była polepa i deski stropu. Czyli tyle, co nic. – Napromieniowało mnie – szepnął. W głowie tłukły mu się nieliczne wiadomości z lekcji przysposobienia obronnego. Skutki wybuchu bomby atomowej, promieniowanie przenikliwe... Efekty napromieniowania. Pierwszy objaw: wymioty. Przypomniał sobie zagajnik, gdzie ukrywali się z Helą. Mdłości, które trochę stłumił, jedząc kulki jałowca. Przy dawce poniżej czterech grejów postać hematologiczna choroby popromiennej... – usiłował sobie przypomnieć. Czyli depresja szpiku kostnego, dewastacja układu limfatycznego. Zmniejszenie liczby białych ciałek, drastycznie zwiększona podatność na infekcje. Przy dawce powyżej czterech grejów postać jelitowa, uszkodzenia nabłonka w ustach, zaburzenia trawienia. Krwawe biegunki, no, tego akurat nie było. Ale liszaj w ustach, który miałem w Sielcu? Wygoił się dopiero w Lublinie. Wszystko się zgadzało. – Kuźwa! – Aż usiadł na łóżku. – O kuźwa... Tyle dni podłego samopoczucia i osłabienia. Bóle głowy. Przewlekła choroba popromienna. Białaczka i zapewne nowotwory. – Boże, jakim durniem byłem – szepnął. – Trzeba było pakować dziewczynę na wóz i uciekać gdzie pieprz rośnie. Natychmiast... Przecież kot powiedział mi otwartym tekstem, co to za bomba, jak zbudowana, jak się odpala i jak działa! Liczył na moją inteligencję i się przeliczył. To znaczy nie. On się nie przeliczył, bo jemu to rybka. Zadanie wykonane. To ja popełniłem śmiertelną nieostrożność. Uderzył ze złością w materac.

Siedziałem na pokładzie. Hipopotam ze swoją gazelą powędrowali przez molo na plażę i jedli teraz romantyczny podwieczorek na tarasie nadmorskiej restauracji. Ja wolałem słuchać skrzypu desek, pluskania fal i patrzyć na zieleniące się drzewka. Byliśmy w Visby już czwarty dzień. Szczurogęby zasuwał jak szalony. Zgodnie z moimi sugestiami zebrał grupę dwudziestu miejscowych gimnazjalistów, by przeczesali tutejsze gazety z jesieni tysiąc osiemset sześćdziesiątego czwartego. Opłacił historyków i archiwistów, by poszukali informacji w źródłach urzędowych i innych dokumentach epoki. Wolałem nie myśleć, ile to wszystko kosztowało. W magazynie muzeum znaleziono dwie szable. Polską karabelkę, prawdopodobnie z osiemnastego wieku, oraz carską dragonkę, trochę przekutą i z dorobioną starą polską rękojeścią. Były to pamiątki po jakimś lekarzu prowadzącym tu praktykę w połowie dziewiętnastego wieku. Czy trafiły na wyspę wraz ze Staszkiem? Czułem się zmęczony i wypruty z wszelkich pomysłów. Wracałem pamięcią na wrakowisko. Wtedy też był pokład statku, słońce, woda, zapach butwiejących wodorostów i smołowanego drewna. Tylko że wówczas nogi w kostkach pętały mi ciężkie żelazne okowy. No i na wrakowisku nie miałem kawy, a teraz w zasięgu dłoni stał cały kubek pysznego, aromatycznego napoju. Obok burty przepłynęło stadko łabędzi. Na dziobie siedział ten byczek Adrian. Zarzucił wędkę, ale odniosłem wrażenie, że łowienie ryb to tylko pretekst, a ulokował się tam, by mnie obserwować... Na zdrowie, pilnuj sobie cholera wie po co, ja w każdym razie nigdzie się nie wybieram. Uśmiechnąłem się krzywo, taksując wzrokiem jego muskularną sylwetkę. Może i duży jak Conan Barbarzyńca. Może i silny jak pociągowa kobyła. Ale co z tego? Przecież na wrakowisku pilnowali mnie we

trzech, Sadko, Borys i ten kulawy Hans. Prawdziwi fachowcy. I co? Wywiałem im koncertowo dwa razy. Trzasnęły drzwiczki. Podniosłem wzrok. – Przyszedł mejl od Roberta Storma – powiedział Szczurogęby. – I co ustalił? – zaciekawiłem się. – Wyobraź sobie, ten kopany geniusz faktycznie znowu coś wygrzebał. Drogi jest sukinsyn, ale naprawdę wart tych pieniędzy. Z Warszawy przeprowadził dochodzenie lepiej niż miejscowi! Chodź ze mną. Dopiłem kawę jednym haustem i dźwignąłem się leniwie z nagrzanych desek. Zaszliśmy do jego kabiny. Przez chwilę usiłowałem odczytać kaligraficzne pismo, ale kancelaryjna cyrylica nie poddawała się łatwo. Westchnąłem, zamknąłem skan i przewinąłem do miejsca, gdzie konsultant umieścił tłumaczenie. Lublin, 21 grudnia 1864 Adresat: Kancelaria J. E. Namiestnika gen. Fiodora Fiodorowicza hr. Berga Dotyczy: Sprawa śmierci ośmiu żołnierzy naszej armii zamordowanych we dworze Krzywki oraz poszukiwań Johna Murraya – domniemanego sprawcy zbrodni Dotyczy także: Sprawa ataku na konwój przewożący więźniów na trakcie Warszawa – Lublin i śmierci 23 naszych żołnierzy Dotyczy także: Potyczka patrolu kozackiego w lasach nałęczowskich i śmierć dwóch oficerów Wojska Dońskiego W toku prowadzonego śledztwa ustalono, co następuje: John Murray (imię i nazwisko prawdopodobnie fałszywe), poszukiwany pod zarzutem buntu i wielokrotnego morderstwa żołnierzy rosyjskich oraz udziału w napaści na konwój i odbiciu więźniów, opuścił granice Imperium Rosyjskiego, udając się drogą żelazną przez Poznań do Gdańska. Granicę państwa przekroczył zapewne, posługując się niemieckimi dokumentami na nazwisko Johann von Braun. Ponownie jako John Murray nabył w Gdańsku bilety na podróż przez Szwecję do Londynu. Wedle naszych ustaleń poszukiwany nie dotarł do Sztokholmu, ale uległszy w drodze atakowi tyfusu, został wysadzony z okrętu „Sunniva” na ląd i hospitalizowany w prywatnej praktyce lekarskiej w mieście Visby na wyspie Gotlandia. Po około dziesięciu dniach pobytu zmarł. Wedle informacji uzyskanych od Szwedów został pogrzebany w mogile pojedynczej, oznakowanej na nieużytkowanym cmentarzu koło ruin kościoła św. Gorana. Na tym śledztwo w jego sprawie zamknięto. Konieczności ekshumacji nie przewiduje się. Agentura zagraniczna w mieście Lwów odnotowała przybycie Heleny Korzeckiej oraz Fryderyka Rogowskiego. Poszukiwani przekroczyli granicę nielegalnie. Wnioski: poszukiwania Krzysztofa Bieżmy należy połączyć ze sprawą poszukiwań innych uczestników napaści na konwój. Proszę rozważyć możliwość wystąpienia o ekstradycję Korzeckiej i Rogowskiego. Sporządził: nadzwyczajny sędzia śledczy Tymczasowej Komisji Wojenno-Śledczej kapitan Igor Wsiewołodowicz Ogarew Długo milczałem, wpatrując się w czarne literki migające lekko na monitorze. Przywykłem do myśli, że Staszek nie żyje od wielu dziesięcioleci. Ale jakby dopiero teraz dotarło to do mnie z całą wyrazistością. – Kościół Świętego Gorana – zaczął mój cerber. – Wiem, gdzie to jest. To te ruiny poza murami miasta. Czyli twój szef będzie wiedział, gdzie zapalić znicz – mruknąłem. – Nasz szef – sprostował. – Bujajcie się obaj. Pomyśl teraz na spokojnie, czy przerwiesz mu romantyczne picie winka, czy obaj udamy, że ta wiadomość przyszła dopiero za pół godziny. – Już go zawiadomiłem. – No to straci apetyt... – Uruchomiłem też naszych wynajętych ekspertów. Niech pogrzebią, co wiadomo o tym cmentarzu i szpitalu.

– Czyli w zasadzie zagadka rozwiązana, a ja jestem już niepotrzebny? Uśmiechnął się dziwnie, ale nie odpowiedział.

Staszek przeszedł przez bramę miasta. Szedł trochę jak błędny, ale świeże powietrze dodawało mu sił. Cztery dni temu wstałem z łóżka, nie ma się co rozklejać, przykazał sobie surowo. Jest chwila poprawy, trzeba wykorzystać okazję, bo nie wiadomo, jak będzie za tydzień. Od morza ciągnął chłód, delikatnie prószył śnieg, ale ziemia, przynajmniej po wierzchu, rozmiękła. Odszukał kamień, pod którym setki lat temu Marek zakopał dukaty. Ostrożnie obkopał go nożem i wyciągnął z gleby. Rozejrzał się. Nikogo... Posługując się majchrem, rył w ziemi. Dreszcze trzęsły nim coraz mocniej. Zadymka ukryła go przed obserwatorami. – Załatwiłem się – westchnął ze smutkiem. – Cholerny kot! Cholerna bomba! Cholerny Skrat. Cholerna He... Cholerna głupota! – poprawił się szybko. – Moja głupota. Pod nożem zachrobotała wypalona glina. Staszek wydobył z gleby nieduży gliniany garnczek z przykrywką. Wysypał ziemię. Naczynie było puste. Ktoś mnie ubiegł, zrozumiał. Podpatrzył, jak Marek ukrywa skarb, i zaiwanił całą kasę. Albo i potem, przypadkiem wykopał. Poczuł irracjonalny żal. Pieniądze zdobyte w Dalarnie w starciu z Panem Wilków. Z drugiej strony... – Mam przecież pieniądze. Do nieba ze sobą nie zabiorę – mruknął. Namacał w kieszeni kieskę z dolarami. Potem usiadł, by napisać list. Witaj, Marku. Gdy przeczytasz te słowa, będę od dawna martwy. Umieram na zaawansowaną chorobę popromienną... – zaczął. Przerwał. Zaklął. – A, do cholery! – parsknął. – Nie dość, że sam się rozklejam, to jeszcze jemu narobię doła... Trzeba inaczej. Optymistycznie. Wesoło! Tak, żeby uśmiechnął się, czytając. Żeby nigdy nie dowiedział się, co zaszło, żeby nawet nie szukał! Zmiął kartkę w kulkę i pozwolił, by porwał ją wiatr. Wyjął raz jeszcze notes. Drogi przyjacielu, umykając z Europy, pozwoliliśmy sobie pożyczyć tę garść kruszcu... Śmiał się gorzko, tworząc list pełen wyssanych z palca rewelacji. To było takie proste... Ciekawe, co przyjaciel zrobi, czy będzie szukał jego śladów w Ameryce? Podpisał się, a obok lewą ręką machnął gryzmoł mający udawać podpis Heli. Podmuchał, by tusz dobrze zasechł, schował list do butelki po tabletkach, zakorkował. Rozgrzał zapałkami lak. Umieścił list w garnku wraz z bransoletą pana Augusta. Zostawił sobie sto dolarów złotem, resztę wsypał do naczynia. Przez chwilę wahał się, czy nie dołożyć ryngrafiku otrzymanego od Heli. Marek miałby jakąś pamiątkę po przybranej córce, pomyślał. Ale gdy macał po kieszeniach, przypomniał sobie, że blaszka została w szpitalu na nocnym stoliku. Trudno, niech zatem zostanie z nim do końca... Zamaskował, jak się dało, ślady kopania. Zadymka gęstniała, ścieżkę pokryła mokra warstwa świeżego śniegu, ale nie sposób było zabłądzić. Ślizgając się lekko, zszedł na dno fosy, powędrował w lewo. Odnalazł trakt wiodący ku bramie, a po chwili samą bramę. W mieście śnieg prószył nieco delikatniej, wysokie mury chroniły przed wiatrem. Staszek spokojnie ruszył do domu doktora. Co jakiś czas przystawał, żeby odpocząć. Raz dotknął przegubu i przypomniał sobie, że nie ma bransolety.

– Tak będzie lepiej – szepnął do siebie. – Choć to przecież już bez znaczenia. Hanza umarła i nic jej już nie wskrzesi. Nawet Oko Jelenia. Doczłapał do szpitalika przemarznięty, pokryty śniegiem jak bałwan. – Gdzie pan się włóczył w takim stanie?! – zrugał go łagodnie doktor. – Dobry tydzień za wcześnie na przechadzki. – Chciałem sprawdzić jedną rzecz, którą pamiętałem z poprzedniego pobytu – bąknął Staszek. – Proszę się kłaść do łóżka! Zaraz przyniesiemy kolację. Kristina wniosła metalową tacę, a na niej miskę parującej zupy rybnej. – Tata bardzo się przestraszył, gdy pan znikł! – powiedziała z naganą. – Przepraszam... Musiałem coś sprawdzić. Coś ukryć w nadziei, że kiedyś, po mojej śmierci, znajdzie to mój przyjaciel. – Po śmierci? – zdziwiła się uprzejmie. – Pan już wraca do zdrowia. – Widzę, co się ze mną dzieje – odparł. – To tylko zimowy spleen – powiedziała. – Wielu Gotlandczyków na to cierpi. Zawsze zimą więcej piją alkoholu i łatwiej o awantury wywołane przygnębieniem i ponurymi myślami. Brak panu zwykłych radości życia. Uśmiechu dziewczyny, dobrze nabitej fajki, kieliszka nalewki... Radości, jaką daje karnawałowy taniec. Tu u nas, na prowincji, niewiele rozrywek. Jeśli tego pan szuka, trzeba jechać aż do Sztokholmu. To wielkie miasto... Weselsze. Teatry są, operetka, na koncert można iść. – Uśmiechu dziewczyny... – podchwycił. – Była taka jedna, spodobała mi się do szaleństwa, ale się okazało, że jest już po słowie z innym. – Czyli jest pan jakby w żałobie – podsumowała. – Człowiek się zakochuje, a jeśli uczucia jego są nieodwzajemnione lub co innego pokrzyżuje plany, cierpi czas dłuższy. Czasem i kilka lat się łudzi, że wszystko się jeszcze obróci wedle jego myśli. Bywa, i dekada mija, zanim zacznie nowej miłości szukać. To podokucza, ale minie. – Gdy zdechnę, wszystko mnie – westchnął. – Niech pan nie mówi takich niemądrych rzeczy! – ofuknęła go łagodnie. Odgarnęła kosmyk jasnych włosów, który wymknął się spod czepka. Jest piękna, pomyślał. Silna, ale delikatna, wysoka i pięknie się uśmiecha. Jak anioł. Ten czepek, płócienna sukienka, fartuszek... Skromny ubiór, który świetnie współgra z jej buzią. I taka czysta, jak wyszorowana w ługu. Doskonała w każdym calu. I zarazem całkowicie naturalna... Jak to nazywają psycholodzy? Przeniesienie? Dziewczyna rzuca chłopaka i ten nagle doznaje fascynacji inną. Pierwszą fajną, która się nawinie. Przelotnej fascynacji, bo to tylko reakcja mózgu, rozgrzanego hormonami i dopaminą. Luka, którą umysł chce zapełnić. Pragnę kogoś pokochać, bo mi tego brakuje. I zarazem nie chcę, bo ciągle jeszcze myślę o Heli. Przypomniał sobie rozpacz, która ogarnęła go wtedy w Gdańsku, gdy zabili ją siepacze cara Iwana. Wtedy szok eksplodował w furię zabijania. Ruszył na pomoc przyjaciołom i siekł jak kapustę ludzi nieskończenie lepiej wprawionych w robieniu bronią białą. Tu nie ma kogo usiec, pomyślał prawie wesoło. I nikt nie chce zabić mnie. To dobrze... A może nie byłoby głupio zostać tutaj? Poszukać sobie jakiejś pracy. Kupić domek opodal infirmerii. Zostać sąsiadem pana doktora. Flirtować z jego ładniutką córką pielęgniareczką. Iść z nią do teatru, bo przecież, u diabła, w Visby na pewno jest coś takiego. I z całą pewnością jest orkiestra. – Właściwie to nigdy w życiu nie byłem z żadną dziewczyną w teatrze! – mruknął, oddając jej pustą miskę. – Jeśli to miałaby być propozycja, to przykro mi szalenie, ale chwilowo nie mamy w Visby teatru. – Puściła do niego oko i wyszła.

Kryzys zaczął się dwa dni później. Osłabienie przyszło wczesnym popołudniem, uderzyło jak zimna fala, nakrywająca go wraz z głową. Staszek z trudem podnosił rękę. Każdy ruch powodował fale zlewnych potów. Do tego doszedł oszałamiający ból głowy i rąk. Telepały nim dreszcze. – Influenza albo ostry bronchit – zbagatelizował lekarz. – Połaziłeś na wietrze, organizm osłabiony po tyfusie, to i nowe choróbsko się przyplątało... Chinina temu zaradzi. A Kristina natrze cię terpentyną i damy dodatkową pierzynę, żebyś wypocił bakcyle. Drobny konował ze szwedzkiej prowincji, pomyślał Staszek z melancholią. Te ich studia medyczne to pewnie odpowiednik co najwyżej naszych kursów felczerskich. Nigdy nie zetknął się z chorobą popromienną ani nowotworami popromiennymi. Ja się wykańczam, a on sądzi, że to grypa. Pielęgniarka przyniosła miskę klusek z gęstym gulaszem. Pomogła mu usiąść, podparła poduszkami. Podtrzymywała cierpliwie naczynie, gdy jadł. Nie miał apetytu. – Musi pan odzyskać siły – strofowała go łagodnie, gdy chciał odłożyć widelec. – Yhym... – mruknął. – Dziękuję. Potem kazała mu się rozebrać do gatek i natarła mu plecy maścią. Woń kręciła go w nosie, chwilami wręcz odbierała dech. Dziewczyna miała silne palce, czuł, że nacieranie obluzowało mu wszystkie kości. Wreszcie wyszła, zostawiając mu na stoliku dzwonek i kubek z wodą oraz pół tabliczki czekolady. Obudził się może godzinę później. Było mu zimno, trzęsły nim dreszcze. Nakrył się dodatkowym kocem, ale to nie pomogło. O szybki okna bił deszcz. W pokoju było chłodno, ale słaby poblask wskazywał, że w piecu tli się jeszcze żar. Staszek przez chwilę wahał się, czy nie zwlec się z łóżka i nie dołożyć polan do pieca, ale zrezygnował. Pod kołdrą było ciepło. Podciągnął się, poprawił poduszkę i spojrzał przez okno. Zmierzchało. Szpital był cichy, jakby cały budynek już spał. Chłopak westchnął. Mógł zapalić świecę i poczytać, ale nie miał ochoty. Ogarnęła go kompletna apatia. Nie tak miało się to skończyć, rozmyślał. Miałem pojechać do Ameryki, miałem wypłukać stos złotych samorodków w Kalifornii lub Klondike. Miałem przeżyć przygody jak te z książek Jacka Londona. Miałem zobaczyć prawdziwych Indian. Miałem poznać fajną dziewczynę, wesołą płowowłosą Amerykankę znad Missisipi, miałem popłynąć bocznokołowym parowcem, miałem patrzeć, jak rozwija się Nowy Jork, jak Union Pacific Railroad wytycza szlak kolejowy na zachód. To wszystko powinno mi wynagrodzić stratę Heli. Zamiast tego utknąłem na tej wyspie. Tu też wszystko mogłoby potoczyć się inaczej. Ta Kristina też przecież jest fajna. Miła dziewczyna, w moim wieku, niebrzydka, lubi czytać książki. Szwecja jest biedna, ale za pieniądze, które mam, można by tu coś rozkręcić i żyć spokojnie. Ale tak też nie będzie. Tydzień, może dwa i wyniosą mnie nogami do przodu, na cmentarz. Nieoczekiwanie coś skrzypnęło. Obejrzał się. W pokoiku było mroczno, ale ujrzał, jak klamka powoli przechyla się w dół. Poczuł narastający gdzieś w głębi ciała dygot. Nie było słychać kroków... To nie może być człowiek! – pomyślał. Śmierć po mnie idzie? Nie. Nie musiałaby otwierać. Zawiasy skrzypnęły i drzwi uchyliły się na jakieś dziesięć centymetrów, a potem zatrzasnęły. Duży, dorodny rudy kot przebiegł po podłodze i z gracją wskoczył na parapet. – Witaj – powiedział. – Dawno się nie widzieliśmy. A może przeciwnie, całkiem niedawno. – To ty... To pan – poprawił się Staszek. – To ja – potwierdził kot. – Mów mi na ty, nie jestem dużo starszy, a w dodatku trudno ci zwracać się na pan do istoty moich gabarytów. Dla mnie nie ma to znaczenia, choć miło, że okazałeś szacunek.

– Przybyłeś mnie uratować? – zapytał z nadzieją chory. Zwierzę pokręciło głową. – A dlaczego sądzisz, że to konieczne? – Jestem ciężko chory. Uszkodzenia organizmu... – powiedział. – Choroba popromienna, prawda? Białaczka, nowotwory, uszkodzenia centralnego układu nerwowego, porażenia tkanki podskórnej, upośledzenie działania wielu narządów wewnętrznych. Znalazłem się zbyt blisko ładunku, który miał uśmiercić Skrata. Otrzymałem zbyt wysoką dawkę promieniowania. Nie przewidziałem tego, sądziłem, że to ma mniejszy zasięg. – Hipochondryk z ciebie – parsknął kot. – Że co?! – Hipochondryk. Znasz przecież to słowo. Jakie znowu nowotwory? – Tu i tu... Czuję przez skórę guzy. Miałem owrzodzenia w ustach od promieniowania. No i mdłości. To przecież zespół objawów jednoznacznie... – To nie guzy, tylko podrażnienie węzłów chłonnych – prychnął kot. – Typowe przy tyfusie i dwudziestu innych chorobach. Ranki w ustach i sraczkę miałeś, bo jedząc masło w nowej epoce, zderzyłeś się z zupełnie innymi szczepami bakterii. Moja bomba była skonstruowana tak, by nie zrobić nikomu krzywdy. Nikomu poza Skratem. – To co mi jest?! – wykrztusił Staszek. – Ina, odtwarzając was w szesnastym wieku, wgrała w system nanotechu wytwarzanie przeciwciał na najpowszechniejsze wówczas wirusy, bakterie i grzyby. Ja... No cóż, nie miałem takich możliwości, twój organizm musiał bronić się sam. I szło mu to kiepsko, ciągle łapałeś jakieś infekcje. Żołądkowe, skórne, płucne... Pleśniawki i tak dalej. – Ale objawy... – powtórzył chłopak. Kot westchnął ciężko i jakby z politowaniem. – Diagnoza pana doktora była dobra. Tyfus złapałeś. Co więcej, dość ulgowo ci minął, bo nanotech trochę go przyciął. A gdy zacząłeś z niego wychodzić, wylazłeś na zewnątrz i przyplątało się zaziębienie. Tylko że twój organizm nie zna szczepów wirusów typowych dla tego miejsca i czasów. To i sponiewierało. Staszek gapił się na kota, a potem wybuchł serdecznym śmiechem. – Czyli co? Za tydzień wstanę z łóżka? – Za dwanaście dni. Ale do wiosny jesteś tu uziemiony. Statki nie pływają. Masz więc czas przemyśleć, dokąd udać się dalej. To zresztą bez znaczenia. Powiedz mi lepiej... Czy podoba ci się ta epoka? – Szczerze powiedziawszy, po części nawet tak. Papier toaletowy w dużych drogeriach już można kupić, zresztą po miesiącach używania pakuł podcieranie się gazetą to i tak luksus. Jest bieżąca woda. Można wziąć prysznic. Są w miarę normalne sklepy. Z drugiej strony te czasy straciły wiele uroku, gdy uratowaliśmy narzeczonego Heli. – Rozumiem. – Czy twoje pytanie oznacza, że możesz mnie przenieść do dwudziestego pierwszego wieku? – Staszek spojrzał na zwierzę z nadzieją. – Więc nagle doceniłeś dwudziesty pierwszy wiek, a może nawet polubiłeś? – pokpiwał kot. – No cóż. Nie mam możliwości cię tam przenieść. Marek, skacząc do waszych czasów, wyczerpał limit przemieszczeń dla tej lokacji. Struktura czasoprzestrzeni jest wrażliwa. Może nie przyjąć takiej masy, a wtedy... Mogłoby być różnie. A nuż znikniesz albo anihilujesz. Ile ważysz? Sześćdziesiąt dwa kilo z ogonkiem – sam odpowiedział na to pytanie. – To grozi eksplozją o sile ponad czterystu megaton. Cztery do pięciu razy więcej niż najsilniejszy wybuch najpotężniejszej sowieckiej bomby. To groziłoby poważną destabilizacją płyt tektonicznych, a nawet mogłoby mieć wpływ na orbitę planety. Jeśli wyskoczysz w Polinezji, fala tsunami przetoczy się przez archipelagi, uderzy w Japonię, Chiny, Tajwan, Indochiny, Australię i obie Ameryki, co zabije miliony ludzi. Przepraszam, nie mogę podjąć takiego ryzyka.

– A gdyby skoczyć do epok przyszłych? – Pojawienie się kota obudziło marzenia. – Przyszłość z twojego punktu widzenia nie istnieje. Nie możesz tam dotrzeć. Dusza to szereg złożonych zjawisk kwantowych. Przeszłość dla niej istnieje, bo się już wydarzyła. Teraźniejszość to stan obecny. Można opuścić swoją epokę, skacząc w tył, teoretycznie można do niej wrócić. Ale przyszłości dla ciebie po prostu nie ma. – Dusza jest przypisana do czasu? – zdumiał się chłopak. – Na swój sposób. Przerzucona w przyszłość, nie zagnieździ się w żadnym nośniku danych, nieważne, biologicznym czy innym. Odejdzie... tam dalej. Na tamtą stronę horyzontu zdarzeń. Ciało doleciałoby pewnie i do mojej epoki, ale tylko jako mięso, może nawet żywe, ale bez świadomości, bez tego, co nazywacie jaźnią. – Po co zatem przyszedłeś z wizytą? – Staszek poczuł irytację, ale też ciekawość. – Wypełniłeś zadanie, które ci zleciłem. A ja, niestety, na swój sposób nie dotrzymałem słowa. Obiecałem ci, że będziesz miał szansę uratować swoją dziewczynę, a nie sprawdziłem, że w tym strumieniu zdarzeń nie jest twoja, bo Fryderyk żyje. – Zwierzę uniosło łapkę jak do przysięgi. – Nie znam każdego szczegółu waszych dziejów. Opieram się na źródłach pisanych, które przetrwały do moich czasów, i tych, które skopiowały inne misje. Istnieją ogromne luki w materiale. Detale mi trochę umykają. Popełniam błędy. A przecież zasłużyłeś na nagrodę. – Nagrodę? – Należy ci się jak psu buda – w ustach kota kolokwializm zabrzmiał co najmniej dziwacznie. – Nawet dwie nagrody. Wszak nasza religia i wypływająca z niej tradycja mówią, że dobre uczynki wypada docenić. – Religia... Nasza? – Co w tym dziwnego, że wyznajemy jedną? Szukając Boga, idziemy tym samym śladem. Choć na swój sposób zaszliśmy dalej. To jakbyś porównywał prostą liturgię i pobożne rozważania doby „ojców z pustyni” z dorobkiem myśli religijnej, duchowością i naukową teologią swoich czasów. – Nagroda... Hmm... Tylko nie widzę... O, już wiem. Poproszę konsolę do gier i telewizor z dużym ekranem. No i oczywiście generator elektryczny. Zanim wyzdrowieję, pogram sobie w jakiegoś „Wiedźmina” czy inne głupoty – zakpił Staszek. – A jak to za duże, to choćby tablet. Dawniej żal mi było czasu, ale teraz... Mam go nadmiar, a chcę czymś zająć myśli. Skoro jestem faktycznie zdrowy, to przydałaby się też mapa geologiczna złóż złota w okolicach Klondike. – Nie dam rady stworzyć tak zaawansowanego sprzętu elektronicznego. Nie mam też drukarki, choć chyba dałbym radę wypalić mapę, o którą prosisz, w drzwiach szafy, bo posiadam w jednej z łap wbudowany ploter laserowy. Tylko co potem? Weźmiesz drzwi pod pachę i pojedziesz z nimi do USA? – drwił kot. – Mogę to przerysować – odgryzł się chłopak. – Darujemy sobie popisy frezowania. Zamiast tego powierzę ci tajemnicę. Sekret, którego nie pozna nikt poza tobą. Największą tajemnicę naszych wspólnych dziejów. To pomoże ci zrozumieć, co właściwie zrobiłeś. Do czego poza zabiciem Skrata byłeś mi potrzebny. Słyszałeś o DNA mitochondrialnym? O teorii Ewy? – Tak. Kobiety mają je identyczne, z czego wywodzi się teorię o istnieniu wspólnej pramatki, od której pochodzą wszyscy ludzie na świecie. Przypuszcza się, że żyła około osiemdziesięciu tysięcy lat temu w Afryce. – Coś zapamiętałeś z tego kółka biologicznego – pochwalił kot. – A znasz tę drugą teorię, którą sformułował Bryan Sykes? – Tę o tak zwanych siedmiu córkach Ewy? Że wszystkie kobiety żyjące w Europie wywodzą się od zaledwie siedmiu kobiet żyjących na tym terenie w paleolicie. A wszystkie narody, plemiona, społeczności świata od zaledwie trzydziestu trzech... Tak. Słyszałem o tym.

– U nas jest bardzo podobnie. My wszyscy, mam na myśli moją rasę, wywodzimy się od jednej samicy. W dodatku jesteśmy waszymi potomkami. Także dlatego religia jest wspólna. A mówiąc konkretnie, pochodzimy od Heli. To nasza pramatka. Staszek z wrażenia usiadł na łóżku. – Że niby co?! Jak to?! Czuł, że zwierzę mówi prawdę, ale nie mieściło mu się to w głowie. – W niej zderzyły się dwie bardzo stare i bardzo mocne linie genetyczne, tworząc nowy charakterystyczny haplotyp. Nową linię żeńską. Stała się dla Europy ósmą córką Ewy. – No bez jaj! – Chory wytrzeszczył oczy. – Nie obraź się, ale ty jesteś kotem! Jak niby możesz być jej potomkiem?! Ta mutacja była taka, że zamiast dzieci kocięta urodziła?! – Przecież nie ona. – Kot uśmiechnął się. – Jej potomkini, która urodziła się kilka pokoleń później, dostarczyła materiał genetyczny do eksperymentów, w wyniku których powstali moi przodkowie. Przyjąłem to ciało i wspomogłem się częściową cyborgizacją. Tak czynimy, żeby łatwiej badać różne przeszłości. Na bezpańskiego kota nikt nie zwraca uwagi. Ale masz rację, niewiele różnię się od takiego zwierzęcia, zagrało tu trochę zmian ewolucyjnych i trochę nieewolucyjnych. – Tam, u siebie, w twojej epoce, też przypominasz kota? – Tak z grubsza. – Najwyraźniej nie chciał wdawać się w szczegóły. – Ina była mechanizmem... Jej inteligencja została wgrana na scalak. – Też częściowo jestem maszyną, ale wiem, do czego zmierzasz. Koty mają małe głowy i co za tym idzie, niewielki mózg. Zastanawiasz się nad problemem inteligencji. – Tak. – Kwestia gęstości upakowania zwojów. Zamiast fałd wypustki. Gęsto, mózg jak ukwiał... – Ale Helena jest człowiekiem. Nie może być twoim przodkiem! – Może. I jest. W nieodległej przyszłości dojdzie do straszliwej klęski moralnej na polu bioetyki. W waszych laboratoriach powstaną hybrydy ludzko-zwierzęce. Z początku kalekie, potem coraz doskonalsze. Ludzkość potem wyginie. Pozostaną jednak na ziemi gatunki sztucznie powołanych do istnienia istot rozumnych, okaleczone lub udoskonalone, wytopione w alchemicznych tyglach prometejskim ogniem aroganckiej ludzkiej nauki. – Nasza planeta... Skrat ją zniszczył, ale dzięki wam, no, ewentualnie z moją małą pomocą, lecz ta zagłada została cofnięta. Zatem nie możesz przybywać z naszej rzeczywistości, z mojej przyszłości, bo tu potomkowie Heli nie przeżyli. Jesteś ze świata równoległego? Ona żyje też w innych? – Owszem. Zbadaliśmy dziesiątki rzeczywistości równoległych. Teraz, w połowie dziewiętnastego wieku, Hela istnieje w postaci siedmiu kopii. To znaczy o tylu wiemy. Wyświetlił w powietrzu hologramy siedmiu dziewczęcych główek, każda wielkości dorodnej pomarańczy. Kopie nie były identyczne. Dziewczyny wyglądały raczej jak siostry. Różniły się minimalnie rysami twarzy, trochę układem brwi, fryzurami, jedna nawet była blondynką. Staszek patrzył zafascynowany. Twarz ostatniej otaczała burza kręconych brązowych loków. Najładniejsza wydawała mu się ta w eleganckim kapelusiku ze wstążką. Kot poruszył łapką i obraz zgasł. – Ale zależało ci, żebym ją uratował. Zatem chronisz ją tutaj, bo...? – zaczął chłopak. – Rytuał, obyczaj, tradycja takich jak ja wędrowców... Tak postępujemy, ilekroć gdziekolwiek spotkamy ją albo jej nielicznych potomków. Być może, te siedem światów, w których żyła, to te siedem, które pozostaną przy końcu dziejów. – Czy w jakimkolwiek świecie... – Nie. Spotkaliście się tylko w tym strumieniu rzeczywistości. Nigdy i nigdzie nie pozostaliście razem. Prawdopodobieństwo waszego spotkania jest niemal równe zeru. Nie mogę cię umieścić też w świecie równoległym. – Ile jest tych światów równoległych?

– Dużo. Znacznie więcej, niż jesteśmy w stanie ogarnąć. Dokładnie zbadaliśmy kilkadziesiąt. Wiele jest już bezludnych. Prostowanie ścieżek nie jest łatwe. Ale na końcu czasów przed apokalipsą zostanie tylko siedem. Liczba kopii Heli zdaje się to potwierdzać. Nie mamy dowodów weryfikujących prawdziwość naszej religii, ale wierzymy, że czasami otrzymujemy znaki. Tak samo jak wy. – Hela i Fryderyk... – Nie wiem, czy w tym świecie bez twojej pomocy przeżyliby oboje – powiedział kot. – Ale w przyszłości tego strumienia nie ma istot podobnych do mnie. Mogła się uratować. Zabiła obu oprawców. Potem wyrwała bagnet i uwolniła się. Miała dwa rewolwery. Do pokonania strome stopnie. I tych kilku buszujących na dole. Na odgłos strzałów mogli wejść na schody, ciasna przestrzeń, miała ich jak na widelcu, tylko pociągać za spust. Krzysztof przybył na tyle szybko, że mógł jej pomóc wybić pozostałych maruderów. Silny organizm mógł pokonać tak ciężką ranę. Fryderyk mógł zostać zesłany na Sybir. Mogła tam z nim pojechać. Mógł też samodzielnie uciec z konwoju i spotkaliby się za kilka lat, na przykład we Lwowie czy w Paryżu. Mógł nawet zostać zwolniony lub wykupiony za pieniądze generała Kruka. A jeśli się nie udało, mogła popełnić mezalians i poślubić Krzysztofa. Nie wiem. Nie sprawdzałem. – Hmmm... To chyba wiem już wszystko – westchnął Staszek. – Ta wiedza była moją nagrodą. Obiektywnie patrząc, to faktycznie fascynujące, choć zarazem rodzi kolejne pytania... Zaraz, miałem dostać dwie nagrody? Kot uśmiechnął się. – Owszem. Skok do przyszłości jest, jak już mówiłem, niemożliwy. No, może źle się wyraziłem. Jest możliwy, ale ryzyko totalnej dewastacji planety wydaje się zbyt poważne. Jednak popełniłem więcej błędów, niż sądziłem. Nie doceniłem cię. Jesteś zbyt bystry, zbyt rzutki, no i zawsze byłeś ciekawski, więc wiesz po prostu za dużo. Zanalizowałem trzysta możliwych wariantów zdarzeń. Ryzyko przekracza dziewięćdziesiąt pięć procent. Jeśli tu pozostaniesz, nawet ze swoją dość szczątkową wiedzą nadmiernie namieszasz w historii i tym samym utrudnisz naszą robotę. Prostowanie ścieżek Pana i bez tego czasem bywa wręcz ponad nasze siły. Pora zatem na drugą nagrodę. Staszek poczuł znajome dotknięcie chłodu na karku. Ostatnim razem czuł coś takiego, gdy w chaszczach za Biblioteką Narodową zabił go Skrat. Próbował szarpnąć głową, ale już nie panował nad swoim ciałem. Poczuł ohydne lodowate zimno rozlewające mu się wzdłuż rdzenia kręgowego. Obraz przed oczyma rozjechał się. Kot nadal siedział nieruchomo, a potem uniósł łapę i pomachał mu jakby na pożegnanie. Oszukał mnie, zdążył pomyśleć chłopak. Niby tacy religijni, a ten bydlak mnie zamordował! Poczuł głęboki żal i rozczarowanie. Uczucie gaśnięcia było identyczne jak wtedy w górach, gdy zastrzelili go Chińczycy. Zogniskował spojrzenie. Widział już tylko zwierzę, reszta pokoju rozmazywała się i tonęła w mroku. Kot uśmiechnął się, odgiął łapkę na bok i uniósł po ludzku jeden z palców – niczym mały futrzany kciuk. Wyglądało to zgoła idiotycznie. – Tak będzie najlepiej – powiedział. – Nie bój się. Obraz zgasł.

Kościół pod wezwaniem Świętego Gorana nie zmienił się specjalnie przez te czterysta pięćdziesiąt lat, kiedy byłem tu po raz ostatni. Tylko z kamiennych szczytów budowli i z korony muru nawy głównej ubyło trochę kamienia. Przypomniałem sobie chatę, która kiedyś tu stała, i małą płowowłosą Szwedkę robiącą pranie w balii.

To musiało być gdzieś tu... Po jej lepiance i drewnianych krzyżach, które wystawił ojciec dziewczyny, oczywiście nie pozostał żaden ślad. Stałem w milczeniu. Hipopotam też się nie odzywał. Za to Magda rozglądała się z wyraźnym zainteresowaniem. Szczurogęby warował swoim zwyczajem na lewo od szefa. Oba osiłki po prostu stały. Na ich twarzach nie malował się ślad myśli. – To gdzieś tutaj – powiedziałem. – Zmarłych w szpitalu grzebano przez dwadzieścia lat na starym cmentarzu koło kościoła Świętego Gorana. Szpital według starych planów miał kwaterę od północy, poczynając od narożnika, wzdłuż ściany frontowej, kwadrat czterdzieści łokci na czterdzieści łokci. – Czyli tu go pochowano? – upewniła się Magda. – Taaa... Dziewczyna bez słowa opadła na kolana, przeżegnała się i zaczęła modlić. Gdy klęczała, proca od stringów wyjechała jej górą nad miniówę. Jawnogrzesznica naraz poczuła przemożny zew religii, pomyślałem z melancholią, rozbawieniem i pewnym niesmakiem zarazem. – No dobra – warknął Hipopotam, rozglądając się. – Znalazłeś miejsce. Gratuluję. Możemy sobie zgodnie z twoją sugestią postawić tu gdzieś znicz, wetknąć krzyż, ale to mnie nie satysfakcjonuje. Przywykłem otrzymywać to, czego potrzebuję. – To znaczy? – Wzruszyłem ramionami. – Jak trzeba, proszę ściągnąć radar geologiczny, namierzymy stare groby i ekshumujemy. Antropolog na podstawie karty dentystycznej zidentyfikuje właściwy szkielet. Pochowa się go w kraju. – Nie zgrywaj się. Wiesz, o co chodzi. – Nie wiem. – To mój syn. Jasne, że jak kojfnę, to się różne pijawki zlecą rozdrapywać tę kupę forsy, którą przez całe życie nazgarniałem pod siebie. – Spojrzał czule na wypięty zad żony. – Trochę dostanie nasza parafia, żeby przez sto czy dwieście lat nie zapomnieli klepać za mnie co tydzień zdrowasiek, ale przywykłem do myśli, że zapiszę to w większej części jemu. – To może ładny grobowiec tu wystawimy. Hipopotam skinął na obu mięśniaków. Doskoczyli do mnie szparko i fachowo obezwładnili. – Dajcie mu jednego, może klepki we łbie zaskoczą – polecił szef. Momentalnie miałem ręce wykręcone na plecy. Jeden mnie trzymał. Szarpnąłem się, ale równie dobrze mógłbym się mocować z niedźwiedziem... Drugi dał mi w zęby. Nie walił mocno, ale i tak zabolało. – Jak te twoje klepki? Zaskoczyły? – zapytał Szczurogęby z troską. – Wy skur... – Dajcie mu jeszcze jedną tabletkę – polecił Hipopotam. Tym razem zobaczyłem wszystkie gwiazdy. Ten z tyłu puścił mnie i rymsnąłem na glebę, akurat pół metra od wypiętego ciągle tyłka macochy Staszka. Obaj mięśniacy niespiesznie podeszli i stanęli obok, chyba czekając na rozkaz, by wziąć mnie pod but. Nie wiem, czy na skutek uderzenia, czy ze strachu, zwarły się w mózgu jakieś synapsy czy co, ale nagle doznałem oświecenia. – Przypuszcza pan, że da się wydobyć z grobu scalak Staszka i jakoś go ożywić? – zapytałem. – No właśnie. Zacząłeś myśleć. Lubię, gdy ludzie myślą i wykazują inicjatywę – sapnął. – Adamie – wskazał serdelkowatym paluchem – skombinuj... Jak on to powiedział? A... radar geologiczny. Ściągnij najlepszy, jaki mają. Trzeba namierzyć i wydobyć ten kosmiczny implant, szkielet też zabieramy. – Radar już zamówiony, przyleciał do nas z Atlanty przed opuszczeniem Gdańska. – Szczurogęby ukłonił się grzecznie. – Model... – Daruj sobie techniczny bełkot. Mów po ludzku. – Cztery wiązki radarowe dają bardzo dokładne odwzorowanie struktury gleby i wszelkich zalegających w niej przedmiotów. W zestawie są też gogle stereoskopowe. Policzymy nieboszczykom kości palców w grobach na głębokości pięciu metrów.

– To bierz jeepa i grzej po niego – polecił. – Sprzęt mam w aucie. Choć nadal wściekły, nie mogłem wyjść ze zdumienia. Szczurogęby albo był mistrzem w odgadywaniu życzeń szefa, albo jak wytrawny szachista wszystko planował na kilka ruchów do przodu. – Poradzisz sobie z obsługą? – Myślę, że tak. Oglądałem filmy instruktażowe. Już po to idę. – No i widzisz – Hipopotam zwrócił się do mnie. – Tak pracują moi ludzie. Inteligencja i inicjatywa własna, żeby szef nie musiał myśleć o każdej duperelce. Patrz i ucz się. – Yhym... – mruknąłem, obserwując, jak krople krwi kapią na ziemię. – Ale jak... ożywić? – Z tego, co opowiadałeś, Chińczycy sobie z tym poradzili od ręki. Podobnie kosmiczna łasica. Poszukamy sposobu. Nawet jeśli zajmie to kilka lat. Zapewne w tym, jak to nazwałeś, scalaku są zapisane instrukcje odtworzeniowe oraz procedury i zmagazynowana energia potrzebna do przeprowadzenia procesów. Zbadamy implant, to będziemy wiedzieli. Kobieta skończyła się modlić. Wyjęła z torebki dwie chusteczki. Jedną otarła kąciki oczu. Drugą z przepraszającym uśmiechem podała mnie. Przyłożyłem miękki papier do krwawiącego nosa. Źle ją z początku oceniałem, pomyślałem z melancholią. Wprawdzie jest to pustogłowa plastikowa lala i robi karierę przez łóżko. W dodatku nie umie się toto ubrać po ludzku. Ale z całej tej bandy chyba jako jedyna przejawia wyższe uczucia. Szczurowaty już wracał z urządzeniem. Trawnik wydawał się niemal zupełnie płaski. Radar ujawnił jednak całą jego burzliwą przeszłość. Grobów były dziesiątki. Nieboszczycy spoczywali na różnych poziomach. Nowsze groby wcinały się w stare. Tu i ówdzie błyszczały kawałki metalu, jakieś okucia, masywniejsze gwoździe... – Chyba mamy! – powiedziałem, trącając Szczurogębego. – Zobacz! Szara plamka przykuła moją uwagę. – Poprawię rozdzielczość... Popstrykał przełącznikami. Przybliżył. W jednym z grobów widać było słaby zarys desek, czaszkę, a na jej środku ciemną palmę, odmienną niż wszystkie inne sygnały. – To coś zaabsorbowało wiązkę radarową. Ciało o ogromnej gęstości, jeszcze mniej przenikliwe niż ołów... – mruknął. – Scalak nie ma dużej gęstości, miałem jeden w ręku. Wcale nie był szczególnie ciężki. Ale masz rację, to może być to. Umiejscowienie na to by wskazywało. – Oznaczcie miejsce, wrócicie po to dziś w nocy – powiedział Hipopotam. – Adamie... – Tak? – Nagroda motywacyjna dla pana belferka gotowa? – Wedle planu za czterdzieści osiem do pięćdziesięciu minut obiekt znajdzie się w polu obserwacyjnym – zameldował. – No to gibajcie sobie pieszo, a my pojedziemy. – Szef serdelkowatym paluchem skinął na resztę. Zapakowali się do jeepa i pojechali, chyba na jacht. Spojrzałem na mury kościoła, zasypiające powoli w nadchodzącym zmroku. – Chodź – ponaglił mnie Szczurogęby. – Nagroda motywacyjna? – mruknąłem. – Flaszka gotlandzkiego piwa? – Jakbym ci opowiedział teraz, to już nie byłaby niespodzianka. Przeszliśmy jedną z bram na Klinten. Tarcza słoneczna już prawie dotykała morza. Miasto z góry wyglądało po prostu obłędnie. Dachy, jeszcze wyzłocone słońcem, między domami głęboki cień... Mógłbym gapić się godzinami, ale Szczurogęby dreptał w stronę schodów przy kościele. Zeszliśmy na dół. Prowadził mnie pewnie, widocznie postudiował mapę i znał drogę. Zatrzymaliśmy się przy ruinach kościoła Świętego Klemensa. Adam wysłał SMS. Boczne wejście

zaopatrzone zostało w drewnianą furtkę. Nie minęły trzy minuty i otworzyła się. Weszliśmy chyba do dawnej zakrystii lub bocznej kaplicy. Kelnerka w fartuszku bez słowa wskazała nam wąski, ciemny korytarz. Kilka metrów przebyliśmy w świetle latarki. Potem, pomaszerowawszy stromymi kamiennymi schodkami, znaleźliśmy się w ruinach pierwszego piętra. W pozbawionej stropu dawnej nawie głównej przy nakrytych stolikach ucztowała jakaś grupa. – Tak żreć w świątyni? – oburzyłem się. – Rozumiałbym jeszcze urządzić tutaj salę koncertową, ale jadłodajnię?! – To jest Szwecja. – Szczurogęby też się skrzywił. – I pół biedy, że to restauracja. Ludzi karmić to zajęcie poniekąd szlachetne. Pomyśl, że mógłby tu być na przykład ring bokserski, pub albo meczet. Wdrapaliśmy się jeszcze wyżej. Widok zasypiającego miasta i słońca zachodzącego nad morzem był olśniewający. Ogromny prom pasażerski zbliżał się powoli do tonącej tarczy słonecznej... Dachy i górne piętra domów skąpane były jeszcze w blasku. Na dziedzińcach i uliczkach panowała już prawie noc. – Pięknie tu – powiedział Szczurogęby. Znowu mnie zaskoczył. Po prostu te słowa jakoś nie pasowały mi do jego mordy. – No dobra, dlaczego tu przyszliśmy? – Popatrzyłem na niego podejrzliwie. – Bo znalazłeś, co szef kazał. A może dlatego, że masz urodziny. – Za pół roku – sprostowałem. – Wiem, ale wtedy to nie byłaby już niespodzianka. – Skrzywił się szyderczo. Pomyślałem, że niegłupio byłoby zepchnąć go z muru. Wpadłby na stoliki restauracji. Raczej by się nie zabił, ale połamałby ręce i nogi, a dla ucztujących byłaby to wspaniała kara za grzech obżarstwa w poświęconych murach. – No dobra – mruknął. – Weź teraz lornetkę i popatrz na środkowy stolik w ostatnim rzędzie. Popatrzyłem i ze zdumienia opadła mi szczęka. Przy stoliku siedziała z jakąś koleżanką... Zuzanna. Popijały wino z kieliszków. W tym oświetleniu wydawało się prawie czarne. – Niemożliwe! – szepnąłem. – Możliwe. Aczkolwiek lepiej, żebyś nie schodził na dół. Po prostu szef uznał, że zmotywuje cię jej widok. Zobaczysz, że jest cała i zdrowa i tak dalej. A przy okazji masz próbkę naszych możliwości. – No dobra, przyznaję, niezłe macie te możliwości – warknąłem. – I przy okazji dajecie mi do zrozumienia, że jak coś będę fikał... – E, nie będzie potrzeby robić jej krzywdy, bo ty nie będziesz fikał. – Wzruszył ramionami. – Zresztą my nie z takich. Szantaży, likwidacji, tortur i temu podobnych metod używamy tylko zaatakowani, jednie do obrony koniecznej firmy. Dobra, zabieramy się stąd. Widzisz, ta część budynku stanowi zaplecze restauracji, wpuszczając nas tu, zrobili nam pewną grzeczność, bo jakby się rypło, jest to naruszenie norm HACCP. A wiesz, jak to bywa w Szwecji. Nasz sanepid to pikuś w porównaniu z ich służbami. – Yhym... – Ruszyłem za nim po stromych schodkach. – Ale powiedz, jakim cudem ją tu ściągnęliście? – Poszła na zakupy do jednego z naszych sklepów. Mieliśmy już wcześniej zeskanowany jej kod, dzięki któremu bank rozpoznaje kartę. Wystarczyło włączyć alert w kasie. Zanim skończyła płacić, czekał już na nią kierownik z asystentką, koszem podarunkowym i voucherem na wycieczkę po Skandynawii dla dwóch osób. Sam rozumiesz, stutysięczna klientka danego sklepu... Łyknęła ten kit jak gęś kulkę z chleba. Fajna trasa, wycieczka o nazwie „Skandynawska wiosna”. Fiordy Norwegii, lapoński skansen za kołem podbiegunowym, muzea Oslo, Bergen i Sztokholmu, parki narodowe i inne takie. Zabrała koleżankę z pracy i od wczoraj zwiedzają wyspę. Dobrze się zgrało z odnalezieniem grobu, bo jakbyś się parę dni spóźnił, trzeba by lecieć helikopterem do Sztokholmu. – Sukinsyny... – powiedziałem z uznaniem. – I to ja wymyśliłem. Chyba się ucieszyła, bo z tobą zobaczyła tylko kawałek Visby, a przecież Gotlandia jest bardzo ciekawa. Mają tu kamieniołomy, lasy, skały, z których Linneusz wykuwał

skamieniałości, parki narodowe, plaże z wapiennymi raukarami, zabytki archeologiczne, rekonstrukcję wioski wikingów. No, to ostatnie to akurat kompletny badziew. Ale jest tu na ten przykład dom, w którym kręcili film o Pippi. – To ostatnie chyba szczególnie jej nie zainteresuje – mruknąłem z przekąsem. – Jest dorosła. – Jak trzeba, willę Pippi wykreśli się z programu zwiedzania. – Wyciągnął komórkę. – Niby jakim cudem?! – Szef ma udziały w tym biurze podróży. – Nie psujmy ludziom zabawy... – Jak sobie życzysz. – Schował telefon. Wyszliśmy na ulicę. Małe domki zasypiały w gęstniejącym mroku. Popatrzyłem na pnące się po ścianach róże. – Jakie piękne zdjęcie można by zrobić, gdyby nie te zaparkowane wszędzie auta – zauważyłem. – Usunięcie ich od razu trochę przekracza nasze możliwości, ale mogę się zorientować, co da się zrobić. Jutro wieczorem będziesz miał plener fotograficzny. – Daj spokój – burknąłem. – Starczy tej demonstracji siły. Zamelduj szefowi, że jestem przerażony i oszołomiony jego potęgą. – Przekażę mu. Chcesz coś zjeść przed ekshumacją? Bo potem pewnie nie będziemy mieli apetytu... Za tę troskę też miałem ochotę dać mu w gębę. Zacisnąłem zęby. Kurczę, przecież to całkiem normalny, równy gość. Pomógł mi z tym nagrobkiem bez gadania. Jak najlepszy kumpel! Zaryzykował, bo przecież jakby nas złapali... Załatwia, o co poproszę. Czemu budzi we mnie aż tyle agresji?!

Nie było szczególnie ciemno. Towarzyszył mi nieodłączny Adam oraz dwóch mięśniaków przydzielonych przez Hipopotama. Szwedzka biała noc... Ująłem łopatę. – Można by się przeżegnać – mruknął jeden z byczków. – W końcu, jak by to powiedzieć, to cmentarz jest. – Słusznie – poparłem go. Nawet Szczurogęby zakreślił znak krzyża, krzywiąc się przy tym niemiłosiernie. Chyba zatem nie był diabłem. Adrian stanął na czatach, a my złapaliśmy za łopaty i wgryźliśmy się w glebę. Pod warstewką humusu pojawiła się szara gotlandzka gleba, powstała z morskiego piachu i glin. Tkwiły w niej niewielkie kawałki ludzkich kości, ślady wcześniejszych pochówków, naruszonych przez łopaty całych pokoleń grabarzy. Wedle wskazań radaru mieliśmy około metra do celu i faktycznie urządzenie wyliczyło to prawidłowo. Pod piachem natrafiliśmy na resztki spękanych czarnych desek. – Uczciwa dębowa trumna – powiedziałem. – Oczywiście ciśnienie gleby zgniotło ją już dawno na naleśnik. Tak to działa. Najpierw ziemia niszczy drewno, miażdży i sypie się do środka, potem wciska się między żebra i różnymi otworami wypełnia czaszkę. Ciało staje się jej częścią. – A pan co, archeolog? – w głosie ochroniarza wyczułem jakby szacunek. – Nie, na studiach dorabiałem w zakładzie pogrzebowym i jako pomocnik grabarza – wyjaśniłem. Podważyliśmy ostrożnie. Teraz przyszła kolej na szpachelkę. Ochroniarz i Szczurogęby przyświecali mi latarkami. Powoli odsłaniałem drobne kości. Nie umiałem określić wieku ani płci. Szkielet zawsze wydaje się drobniejszy i delikatniejszy niż człowiek, który używał go za życia. Czułem jednak szóstym zmysłem, że to Staszek. Kości zachowały się całkiem nieźle, nie kruszyły się. Szczurowaty podał mi plastikowe pudło. Wyjmowałem je po kolei z gleby i przekładałem. Burzenie zachowanego przez przeszło sto pięćdziesiąt lat

porządku anatomicznego było przykre. Jakbym dokonywał ostatecznego unicestwienia zwłok przyjaciela. Na koniec umieściłem w pudle czaszkę. – Zasypujemy? – ponaglił mnie Adrian. – Zaczekaj... Ręcznym wykrywaczem metali zacząłem przeczesywać ziemię, która wypełniała trumnę. Ćwierkały gwoździe dna. Przegrzebałem ziemię szpachelką. Znalazłem kilka drobnych kosteczek, osiem mosiężnych guzików, klamrę od paska, coś jakby bączek od czapki, kilka drobnych monet. W głowie dźwięczały mi słowa, które w wizji wypowiedziała mała Greta: „Jeśli jesteśmy przy tematyce funeralnej, proszę nie zapomnieć o zapalniczce”. Wtedy nie rozumiałem, o co jej chodzi, teraz się domyśliłem. Znalazłem małą, zaśniedziałą blaszkę, chyba ryngraf. Dołożyłem ją do pudła z kośćmi. – Po co nam ten szmelc? – zirytował się drugi z byczków. – Na pamiątkę – odburknąłem, nieznacznym ruchem chowając do kieszeni niewielki, obły przedmiot, faktycznie wielkości zapalniczki. – Zasypujmy. – Wywindowałem się na powierzchnię ziemi i rozejrzałem wokoło. W cieniu murów kościoła na sekundę zapaliły się dwa żółte punkciki – kocie oczy. – Dziękuję – mruknąłem cicho, ale poczułem, że usłyszał. Szary cień przemknął wzdłuż muru i znikł. – Dziękuję ci, Greto – mruknąłem do siebie. Szczurogęby patrzył na mnie podejrzliwie. – Na co czekamy? Zasypujmy – ponagliłem. Zawaliliśmy grób i zamaskowaliśmy jako tako ślady kopania. Jeśli przez dwa do trzech tygodni nikt tu nie przyjdzie, jest szansa, że tubylcy nie zauważą, iż ktoś tu buszował... Z pudłem kryjącym kości pomaszerowaliśmy do nabrzeża. Ponton czekał na końcu molo. Popłynęliśmy na jacht. Hipopotam stał na pokładzie, oparty o reling. – Macie? – zapytał konkretnie. – Kości wydobyte – zameldowałem. Przeszliśmy do pomieszczenia pralni. Opłukałem szczątki z gleby, używając prysznica, z którego odkręciłem „słuchawkę”. Sporo czasu musiałem poświęcić na czaszkę, przez te lata ziemia faktycznie dostała się do środka. Szczurowaty pomagał mi. Odbierał poszczególne kości, przecierał wacikami moczonymi w alkoholu i układał w porządku mniej więcej anatomicznym. Potem przyniósł narzędzia. – No cóż, teraz chwila prawdy. – Odetchnąłem głęboko, zakręcając tarczkę tnącą do małej wiertarki modelarskiej. – Potrzymasz? Ustawiłem dwadzieścia pięć tysięcy obrotów na sekundę. W powietrzu rozszedł się charakterystyczny zapach mielonych gnatów. Świadomość, że wdycham pył z ludzkiego ciała, sprawiła, że żołądek podszedł mi do gardła. Mój cerber miał minę, jakby miał się porzygać, ale też jakoś wytrzymał. Jego cienkie palce trzymające czaszkę nawet nie drgnęły. Wykonałem cztery cięcia i wyjąłem kawałek kości skroniowej. Scalak leżał w pustej puszce czaszki. Wyjąłem go. Potem wypłukałem resztę ziemi ze środka i skompletowałem szkielet. – Urwał, normalnie „Archiwum X”. – Szczurogęby wzdrygnął się, patrząc na zielony krążek. – Implanty kosmitów... I w tym czymś jest zapisana dusza? – Dusza? Jaźń... Jak zwał, tak zwał. Nie wiem, jak to jest zrobione, ale działa – wyjaśniłem. – Ten przedmiot ma jeszcze jedną ciekawą właściwość. Da się z niego odczytać przebłyski nagranych wspomnień. – Że co?! – Przyłóż go do czoła i zamknij oczy. Nie miał na to wyraźnie ochoty. Wkleiłem wypiłowaną kość na miejsce. Dopasowałem żuchwę i krytycznie oceniłem swoje dzieło. Zakręciłem w wiertarkę małą szczoteczkę drucianą i odczyściłem powierzchownie guziki oraz klamrę pasa. Blaszka faktycznie była ryngrafem. Wykonano go z dobrego

srebra, wystarczyło przetrzeć parę razy mleczkiem do czyszczenia wanny i zalśnił jak nowy. Szczurogęby przemógł się i wziął scalak w dłoń. – Faktycznie lekki – mruknął. – No dobra. Mamy go. Pan Ferdynand będzie zadowolony. Ale czy zdołamy za jego pomocą... Skrzypnęły drzwi. Hipopotam i jego Barbie... Zawinięci byli w grube frotowe szlafroki. – Widzę, że prace zakończone – mruknął szef, patrząc na oczyszczony i skompletowany szkielet syna. – Efekty? – Scalak odzyskany. – Pokazałem mu zielony krążek leżący na dłoni sekretarza. – Ożywić to... – bąknęła dziewczyna, patrząc z pewnym strachem na kości. – Płacę i wymagam. – Morda Hipopotama rozkwitła w żabim uśmiechu. – A tak dokładnie, to nie płacę, ale też wymagam. – Łypnął na mnie. – Kiedy kolejny etap prac? – zainteresowałem się. – Wracamy z tym do Warszawy, pan Major uruchomi kontakt w laboratorium komendy głównej policji. Chyba że masz jakieś inne pomysły? – Mam. Może nie będziemy musieli jechać do Warszawy. Jutro... coś sprawdzę. Będzie trzeba najpierw zrobić małe zakupy. Wyszedł bez słowa. Dziewczyna, kręcąc zadem, powędrowała za nim. Ona przynajmniej kiwnęła mi głową na pożegnanie. – Trzecia w nocy – ziewnął Szczurogęby. – Zostawimy go tak? – Wskazał szkielet. – Jakoś głupio. – Kultura wymaga, żeby chociaż zasłonić. Zakręcił się i po chwili wydobył z szafy płócienne prześcieradło. Nakryliśmy szczątki prowizorycznym całunem i zgasiliśmy światło. Dowlokłem się do swojej kajuty. To była ciężka noc... Łóżko kusiło. Za ścianą zachlupotała fala.

Spokojnie prułem kolejne paczki i wywalałem mięso na środek dywanu. Szczurogęby, który już podczas wizyty w markecie wydziwiał, teraz patrzył na mnie kompletnie zbaraniały. Mięso... Człowiek składa się głównie z mięsa. Wapń, siarka... Siarczan wapnia powinien załatwić sprawę. Wysypałem na wierzch dziesięciokilowy worek gładzi gipsowej. Fosfor? Ile tego potrzeba, by odtworzyć mózg? Pewnie kilkadziesiąt gramów. Przyozdobiłem stos rybami i pomidorami. Te ostatnie zawierają dużo potasu. – Potrzebuję jeszcze dwóch wiader wody. – Adrian, przynieś dwa wiadra wody – polecił Adam ochroniarzowi czekającemu za drzwiami. – Może być z morza? – Tak. Ułożyłem mięso, tworząc zagłębienie, żeby mi się woda nie rozlała na boki. Drzwi skrzypnęły. Do salonu wmaszerowali szef, jego laska i dwaj kafarzy. Sądziłem, że ten facet niczemu się nie dziwi, ale najwyraźniej zaskoczyłem go tym razem. Dłuższą chwilę patrzył z niedowierzaniem na chlew, który zrobiłem mu w salonie. – Pan kazał wypełniać wszystkie rozkazy – wymamrotał Szczurogęby. – Co to, urwał, będzie? – warknął Hipopotam. – Grill dla całego miasta? A po cholerę ten gips? – Technologia, urwał, kosmitów – odburknąłem, rzucając scalak na kupę mięcha. – Mówiłem, że mam implant w mózgu. A to jest implant Staszka. – Nawet jeśli tak, co nam to daje? – Szef zmarszczył czoło.

– Patrz pan i ucz się... Wrócił Adrian. Wylałem na środek wiadro wody. Dolałem drugie. Powinno wystarczyć. Trochę wyciekało na boki. Osiem litrów krwi, do tego inne płyny ustrojowe. W mięsie już jest woda... Pstryknąłem „zapalniczką”. Nie stało się nic. – Zwariowałeś? – mruknął domyślnie Szczurogęby. – Chyba miał jakiś pomysł, ale coś nie poszło jak trzeba – powiedział w zadumie Hipopotam. – Choć z drugiej strony nawet zgrabnie mu szły te poszukiwania... Dobra, weźcie ten śmietnik razem z dywanem i wypieprzcie za burtę. I wtedy zaczął działać wir. Mięso i woda zbiły się w wielkie jajo. Przypomniało mi się, jak łasica odtworzyła Helę, dawno temu, w pomieszczeniach opuszczonego beginażu w Trondheim. Pole siłowe ogarnęło przygotowany surowiec. Wycięło też równy owal w perskim dywanie i w drewnianej klepce na podłodze. Zjadło piankę pod drewnem i farbę. Tylko metalu nie ruszyło. Podłużny różowy kokon wisiał w powietrzu, zawartość kłębiła się, drgała i ciemniała. Przez dobre pięć minut trwaliśmy w milczeniu, obserwując niezwykłe zjawisko. Aż wreszcie jajo rozwiało się w pył. Na deskach saloniku leżał Staszek. Ubrany był dokładnie jak w chwili, gdy go poznałem w chaszczach za Biblioteką Narodową. Otaczał go wzorzysty popiół, ścieżki fraktali drzewkowych, usypane z białego, czarnego i żółtego pyłu. – O, ja pierniczę – wykrztusił Szczurogęby. Wapń, węgiel i siarka, pomyślałem. Nadwyżki surowców rozbite na poszczególne atomy? A woda pewnie na tlen i wodór. Wszyscy zebrani gapili się na chłopaka jak sroki w gnat. Wszyscy z wyjątkiem Hipopotama. Jego twarz nawet nie drgnęła. Dziewczyna uklękła przy pasierbie, ujęła go za rękę. Wypięła zad, że mało jej mini nie pękła. Górą wyjechała proca od stringów, z przodu silikonowany biust zakolebał się, o mało nie rozsadzając dekoltu. Ale trzymała dłoń chłopaka gestem zaskakująco delikatnym i przyjacielskim. – Brak pulsu! – powiedziała. – Brak oddechu! Ciało ciepłe, plam opadowych brak. Dajcie moją torbę z kabiny, mam defibrylator! Przystępuję do masażu serca... – Nie trzeba – powstrzymałem ją. – Serce bije, ale niezwykle wolno. To naturalny stan poodtworzeniowy. Wszystko gra, ma tylko znacznie spowolnione funkcje życiowe. Będzie się wybudzał kilka godzin. Poprzednio trwało to około trzech, ale dziewczyna, której odtworzenie widziałem, była nieco drobniejszej budowy. Nakryjcie go kocem i tyle. Kobieta popatrzyła na mnie niepewnie i jakby pytająco. W jej spojrzeniu widać było autentyczną troskę. – Jest pan pewien? – Widziałem to już... A wybudzenie po letargu nawet więcej niż raz. – Był ratownikiem medycznym – burknął Szczurogęby. – Chyba wie, co mówi. – Z drugiej strony i w kostnicy pracował – burknął szef. – Czy może raczej w zakładzie pogrzebowym. – No właśnie! Umiem odróżnić trupa – odgryzłem się. Jeden z zakapiorów wrócił z lekarską walizką. Kobieta ponownie uklękła obok nieprzytomnego. Wydobyła stetoskop i przyłożyła do piersi chłopaka. Nasłuchiwała, potem popatrzyła na zegarek. – Serce bije jedno uderzenie na mniej więcej trzy minuty – powiedziała. – Jest też płytki oddech. Źrenice... – Ujęła w dłoń latarkę. – Jest reakcja! – Mówiłem, szefie, skuć dobrze mordę, postraszyć i zaraz pomaga. Gadał leszcz, że nic się nie da zrobić, a tu proszę, poczuł strach i od razu zaczął wydajnie pracować – błysnął złotą myślą jeden z oprychów. Hipopotam spojrzał na niego ciężko, ale nie skomentował. Usiadł w fotelu i bębnił palcami po blacie stolika. Coś rozważał, mogłem mieć tylko nadzieję, że jest zadowolony z efektu mojej pracy. – A co ze szkieletem? – zapytał Szczurogęby. – Jest w środku?

– Normalny kościec – wyjaśniła Magda. – A czemu pytasz? – Bo kościotrup, który wykopaliśmy, leży w kajucie – bąknął. – Zapomniałem włożyć... No to mamy nadkomplet – zebrało mi się na czarny humor. – Jak Staszek dojdzie do siebie, będzie miał niepowtarzalną okazję zobaczyć swoje kości bez rentgena. Jest jedynym na świecie człowiekiem z dwoma szkieletami. Własnym i zapasowym... A kiedyś to w ogóle będzie czad! Jeden szkielet w wieku lat czterdziestu, a drugi osiemnastu. Nieoczekiwanie usłyszałem dziwny dźwięk. To szef krztusił się ze śmiechu. Hipopotami ryj poczerwieniał, morda rozciągnęła się od ucha do ucha. – A to dobre. – Klepał się łapami po udach. – Szkielet w wieku lat osiemnastu... Adamie! – Tak jest? – Zabierzemy te kości i damy do jakiegoś fachowca, żeby oczyścić, zakonserwować, złożyć i syn będzie miał ozdobę do pokoju. Poczułem się nieco zdegustowany tym pomysłem. W ogóle facet mnie zaskoczył. Miał poczucie humoru, tylko cholernie spaczone. – Tętno jakby nieznacznie przyspiesza – zameldowała kobieta. – No i dobra – burknął biznesmen. – Technologia znaczy się ufoludków wymyślona dla wędrowców w czasie. Czyli jednak nie masz kuku na muniu, choć z początku naprawdę byłem o tym przekonany. – Grymas, który wykręcił mu wargi, chyba był uśmiechem. – On się na pewno obudzi? – Spojrzał na mnie pytająco. – Za jakiś czas. Godzina, półtorej. A może szybciej? Zadanie wykonane. Jesteśmy kwita. – W ostatniej chwili powstrzymałem się i nie splunąłem mu pod nogi. – Chętnie usłyszę też jakieś podziękowania, przeprosiny i tak dalej. Szczurogęby skrzywił się, a ochroniarze jak na komendę zacisnęli kułaki. Ale Hipopotam nieoczekiwanie znowu uśmiechnął się całym ryjem i przez chwilę wyglądał prawie jak normalny człowiek. – Tacy jak ja nie przepraszają – burknął. – Ale dziękuję panu za pomoc. Spojrzałem na ciągle nieprzytomnego Staszka. Był już nakryty polarowym kocem. Macocha siedziała obok po turecku, pokazując nam tym razem koronkowe majtki, które w tej pozycji o wiele więcej odsłaniały, niż ukrywały. Ekshibicjonistka, psiakrew. Gładziła chłopca delikatnie po twarzy. Pokręciłem głową zdumiony. Znowu mnie zaskoczyła. Dziewczyna wyglądała, jakby uciekła prosto spod latarni, ale była w tym geście jakaś czysta, szlachetna troska. Westchnąłem ciężko. Już mnie nie dziwiło, że wolał pozostać w przeszłości z Helą, niż wracać do takiej porąbanej rodzinki... A jednak chyba na swój sposób go kochali. Nawet ta wywłoka, starsza od niego raptem o kilka lat, chyba poczuła jakiś instynkt macierzyński. Może w dzieciństwie za mało bawiła się lalkami? I ten jego ojciec nie był takim kompletnym socjopatą, żywił jakieś uczucia wobec potomka. Przynajmniej na tyle, by zauważyć, że zniknął, i rozpocząć poszukiwania. – Jedno uderzenie serca na półtorej minuty – kobieta znowu sprawdzała stan chłopaka. – Oddech też częstszy. Wybudza się chyba. A w każdym razie wraca do normy. – Zadanie wykonałem – powtórzyłem. – Ściągnijcie tę jego dziewczynę – powiedział biznesmen życzliwie. Szczurogęby wyciągnął z kieszeni komórkę i wyszedł z saloniku. – Może nakopać mu do dupy na pożegnanie? – zaproponował Adrian. – Ty nie bądź taki wyrywny, bo wrócisz do zamiatania magazynów. Pan Marek zrobił w końcu, co kazaliśmy. Dajcie mu kilka groszy za fatygę i niech spada – burknął biznesmen życzliwie. – I jest chyba na tyle rozsądny, żeby więcej nie włazić nam w drogę... – Łypnął na mnie okiem. – A właśnie, żebyś mógł łatwo wrócić do domu. Zatem, czego pewnie jeszcze nie wiesz, jesteś jednym z uczestników tej samej wycieczki co ta twoja Zuzanna. Tylko trochę spóźnionym. Przed wami trzy dni zwiedzania muzeów Sztokholmu, fiordy Norwegii, Oslo, inne takie i odlot do Polski.

Poczułem, że jestem bardzo rozsądny... Ale nie tak do samego końca. – Mogę ostatnie życzenie? – zagadnąłem. – Na miłe zakończenie owocnej współpracy... – Tak? – zdziwił się potentat. – Słucham. – Chciałbym dać mu w mordę. – Spojrzałem na Szczurogębego, który właśnie wrócił do salonu. – Nie zgadzam się. – Nie da się, to trudno. W takim razie tylko się spakuję i spadam. – Ukłoniłem się na pożegnanie. – Twoje graty dostarczymy do hotelu – wyjaśnił Adam. Nie zatrzymywali mnie, oba zakapiory rozsunęły się nawet grzecznie, by nie blokować drzwi. Wyszedłem na pokład. Wiatr szedł od morza. Ochłodził moje rozpalone czoło. Wciągnąłem głęboki haust powietrza. Zaskrzypiały deski. Dogonił mnie cerber. – Twoje parę groszy, zgodnie z poleceniem szefa. – Wręczył mi kopertę i plastikową torbę z logo sieci sklepów Hipopotama. – Do tego porządny portfel, etui na dokumenty, notatnik, wieczne pióro, magnes na lodówkę i pokrowiec na telefon... Chcesz na pamiątkę firmowy krawat? – I gdzie bym w nim chodził? – prychnąłem. – Swoją drogą, popierdolona z was ekipa. Nie powiem, pierońsko skuteczna w działaniu, ale tak do końca normalni to wy nie jesteście. – Szef dlatego jest szefem, że zawsze realizuje to, co sobie umyśli, i potrafi znaleźć ludzi, którzy przyniosą mu w zębach to, czego potrzebuje. – Dumnie uniósł głowę. – Jaaasne... – Popatrz na siebie. Chłop jak dąb, podróżnik w czasie, masz ufocki implant w mózgu, nanotech w żyłach, gadasz z kotami i łasicami, nawet umarlaka wskrzesiłeś. Chodzące Archiwum X. Ilu jest takich jak ty? Wcale. I nic ci to nie pomogło. Ani doświadczenie nabyte w innych epokach, ani te nieziemskie technologie, ani wrodzona inteligencja. Szef kazał, a ty rozkaz wykonałeś. – Uhym... – Pomyśl sam. Szef wymyślił, żeby ożywić swojego syna, martwego od stu pięćdziesięciu lat. I nie było gadania, że to czy tamto. Choć kumplujesz się z kosmitami, po prostu musiałeś zrobić, o co prosił. I dlatego jest szefem. Zawsze wygrywa. Zawsze realizuje, co zaplanował. I tylko się cieszyć, że jest biznesmenem, a nie gangsterem. Swoją drogą, Marku... – zwrócił się do mnie po imieniu. – Taaa? – Pasowałbyś do nas. Do naszej ekipy. Mogę z nim pogadać. Przypomniałem sobie tę chwilę na pokładzie „Srebrnej Łani”, gdy oddawałem się pod rozkazy Petera Hansavritsona. Uznałem jego przywództwo, bo czułem, że to on jest wodzem. Moim wodzem. A Hipopotam...? Rzygać mi się chciało na widok tej mordy, ale co dziwne, w tej chwili poczułem to samo co wtedy. I chyba jego ludzie też to czuli. Tu nie chodziło o kasę, pozycję, jego wielkie możliwości. Prawdziwy wódz jest wodzem, bo najrozmaitsi ludzie z własnej woli gotowi są iść za nim i wypełniają nawet skrajnie absurdalne rozkazy. Bo ufają jego wizji... Prawdziwy wódz jest wodzem także dlatego, że umie wyszukać sobie odpowiednich ludzi do rozmaitych zadań. Przemogłem się. – Ech, nie. – Jak sobie życzysz, ale przemyśl to. Czasy nie są łatwe, a przy takim potentacie to i słoneczko cieplejsze. W dodatku zazwyczaj nie zajmujemy się mokrą robotą. Usuwamy problemy subtelniejszymi metodami. Mamy ciekawe zajęcia. Ciekawe i pożyteczne życie. I nieźle zarabiamy. – Nie, dziękuję. Życzę wam powodzenia, ale grzejcie się sami w tym blasku. A tak na koniec, mam pytanie. Tylko odpowiedz, proszę, szczerze. – Słucham. – Czy jesteś diabłem? – Skąd to przypuszczenie? – zirytował się. – Za dużo czasu spędziłeś w średniowieczu? – Powiedz po prostu tak albo nie. – Nie jestem diabłem. A jeśli faktycznie chcesz mi dać w zęby, to proszę, nie krępuj się i sobie ulżyj.

Jesteśmy tu sami, nie będę się bronił. Jeśli uważasz, że zasłużyłem... – Sto razy zasłużyłeś – warknąłem. Zeskoczyłem z pokładu i ruszyłem po długim betonowym molo. – Jakbyś przemyślał sprawę, będziemy czekali z otwartymi ramionami – dobiegło mnie z tyłu, ale nie odwróciłem się. Po chwili stanąłem na kamienistej, cuchnącej gnijącymi wodorostami plaży i obejrzałem się. Hipopotam opierał się o reling. Nie patrzył w moją stronę, chyba przestałem go obchodzić z chwilą, gdy przestałem być potrzebny. Załoga była na pokładzie. Zdjęli cumy, uruchomili silnik. – Kotwica wam w plecy na drogę – parsknąłem. – A ze Staszkiem to ja się jeszcze zgadam... Do miasta w lewo... Otworzyłem kopertę. Napchano do niej byle jak kilkanaście banknotów, każdy o nominale pięćset euro. I jeszcze bony na zakupy do tych jego sklepów, każdy na pięćset złotych. No cóż, każdy ma inną definicję, ile to jest parę groszy, pomyślałem cynicznie i poweselałem, bo ich definicja akurat w tym momencie wyjątkowo mi się spodobała. No i jeszcze czeka mnie końcówka wycieczki, trzy dni w Sztokholmie, a potem te fiordy... Minąłem replikę katapulty. Iść w górę do bramy w Srebrnej Baszcie czy brzegiem zatoki? Nim podjąłem decyzję, drogą wzdłuż muru obronnego nadjechał znajomy jeep. Drzwiczki otworzyły się i wysiadła Zuzanna. Auto odjechało. Dziewczyna stała przez chwilę zdezorientowana. Bryza szarpała jej niebieską sukienkę, rozwiewała włosy... Wreszcie zauważyła mnie i pomachała. Ruszyłem w jej stronę.

Koniec

copyright © by Andrzej Pilipiuk copyright © by Fabryka Słów sp. z o.o., lublin 2015 wydanie i

isbn 978-83-7964-056-0 Wszelkie prawa zastrzeżone All rights reserved Książka ani żadna jej część nie może być przedrukowywana ani w jakikolwiek inny sposób reprodukowana czy powielana mechanicznie, fotooptycznie, zapisywana elektronicznie lub magnetycznie, ani odczytywana w środkach publicznego przekazu bez pisemnej zgody wydawcy. projekt i adiustacja autorska wydania Eryk Górski, Robert Łakuta projekt okładki black gear Paweł Zaręba ilustracje Rafał Szłapa redakcja Rafał Dębski korekta Magdalena Byrska skład oraz opracowanie okładki „Grafficon” Konrad Kućmiński skład wersji elektronicznej [email protected] sprzedaż internetowa

zamówienia hurtowe Firma Księgarska Olesiejuk sp. z o.o. sp.j. 05-850 Ożarów Mazowiecki, ul. Poznańska 91

tel./faks: 22 721 30 00 www.olesiejuk.pl, e-mail: [email protected]

wydawnictwo Fabryka Słów sp. z o.o. 20-834 Lublin, ul. Irysowa 25a tel.: 81 524 08 88, faks: 81 524 08 91 www.fabrykaslow.com.pl e-mail: [email protected] www.facebook.com/fabryka